Skip to main content

Full text of "Abhandlungen der Philologisch-Historischen Classe der Königlich Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften"

See other formats 


Abhandlungen 
der 

Philologisch-... 
Classe  der 


Königlich ... 


Königlich 


Sächsische 
Gesellschaft  der ... 


PRINCETON 
UNIVERS1TY 
LIBRARY 


Digitized  by  Google 


ABHANDLUNGEN 


DER  KÖNIGLICH  SÄCHSISCHEN 

» 

GESELLSCHAFT  DER  WISSENSCHAFTEN. 


ACHTUM)  DR  KISSIGSTEK  BAND. 


LEIPZIG 


K  E  I   S.  II  I  K  Z  B  i. 


1897. 


Digitized  by  Google 


ABHANDLUNGEN 

DER  PHILOLOGISCH-HISTORISCHEN  CLASSE 
DER  KÖNIGLICH  SÄCHSISCHEN 

GESELLSCHAFT  DER  WISSENSCHAFTEN. 


SECHZEHNTER  BAND. 


LEIPZIG 

B  R  1   S.  II  I  II  Z  R  L 
1X97. 


Digitized  by  Google 


Digitized  by  Google 


- 


INHALT. 


Richard  Föhrste»,  Johann  Jacob  Heiske's  Briefe. 


mMm>  ig*;  15? 


Digitized  by  Google 


JOHANN  JACOB  REISKE'S  BRIEFE 


H  K  RAUSGEGEBEN 


VON 


RICHARD  FOERSTER. 


XVI.  Band  der  Abhandlungen  der  philologisch -historischen  Classe 
der  Königl.  Sächsischen  Gesellschaft  der  Wissenschaften. 


LEIPZIG 

f 

BKI  S.  HIRZEL 
1897. 


Digitized  by  Google 


Da«  Manuacript  eingeliefert  am  7.  December  18*1. 
Der  Abdruck  beendet  am  2.  December  1696. 


Digitized  by  Google 


JOHANN  JACOB  REISKE'S  BRIEFE 

HKKAUSGEGKBKN 

VON 

RICHARD  FOERSTER. 


Abhanai  .J.t  K.  3  l5fM»1|Brh  il  Wi»««n*vh.  XXXVIII 


OTTO  RIBBECK 

IN  LEIPZIG 

INI) 


SCATO  DE  VRIE 

IN  I.EIDEN. 


VORWORT 


Du  Nachwelt  ist  Johann  Jacob  Rbisken  erst  zur  Hälfte  gerecht 
geworden.  Das  Urleil,  dass  er  zu  den  grössten  Philologen  aller  Zeiten 
gehöre,  wird  heut  von  allen  wahrhaft  stimmfähigen  Beurteilern  auf 
dem  Gebiete  der  griechischen  und  arabischen  Lilteratur  geteilt.  Aber 
sowohl  eine  Biographie  als  auch  die  Veröffentlichung  seines  handschrift- 
lichen Nachlasses,  ja  selbst  eine  Sammlung  seiner  kleineren  gedruckten 
Abhandlungen  steht  noch  aus.  Das  widrige  Schicksal,  welches  ihn 
im  Leben  verfolgt  halte,  hörte  auch  mit  seinem  Tode  nicht  auf.  Das 
ausfuhrliche,  auf  drei  Bände  berechnete,  biographische  Denkmal,  wel- 
ches ihm  kein  Geringerer  als  Lessing  setzen  wollte,  so  dass  seine 
Witlwe  frohlockend  ausrufen  konnte:  »Vollständiger,  besser  und 
schöner  ist  gewiss  noch  keines  Gelehrten  Leben  beschrieben  worden, 
als  dieses  werden  wird«  (Anhang  Nr.  XII  S.  897,  23)  —  ist  nicht 
zur  Ausführung  gelangt.  Ein  »genaues  Verzeichniss  eines  jeden  von 
ihm  hinterlassenen  Papieres,  das  sich  nur  einigermaßen  der  Muhe 
lohnt«  wie  es  Lessing  (Brief  an  Heyne  vom  4.  Mai  4  776,  Redlich 
Nr.  396)  dieser  Biographie  beigeben  wollte,  ist  in  den  ersten  Anfängen 
stecken  geblieben  und  seitdem  nicht  wieder  aufgenommen  worden, 
obwohl  ein  Gelehrter  wie  C.  M.  Fraehn  den  Ausspruch  gethan  hat: 
Ibi  Hafniae)  si  essem,  litterulis  meis  posthabitis,  in  sola  cura  edendi 
quidquid  a  viro  b.  et  annotatura  emendatumque  in  auetorum  Arabi- 
corum  editorum  oris,  et  e  Mss.  Leidensibus  etc.  studiose  collectum, 
descriplum,  illustratum ,  versum  est,  tot  am  meam  vitam  impenderem 
De  Arabicorum  etiam  auetorum  libris  vulgalis  crisi  poscentibus  ema- 
culari.  Casani  1815  p.  11  not).  Und  dass  in  Deutschland  bisher 
noch  keine  Sammlung  der  kleinen  gedruckten  Abhandlungen  Reiske's 
veranstaltet  worden,  ist  von  Siiaestre  de  Sacy  Biographie  universelle 
t.  XXXVII  p.  305;  geradezu  als  wunderbar  bezeichnet  worden. 

Von  den  drei  Desideraten  ist  keines  mit  so  grossen  Schwierigkeiten 
verbunden  als  das  erste,  die  Biographie.  Denn  die  kleinen  Druckschriften 
sind  zwar  teilweis  recht  selten,  aber  doch  noch  immer  in  der  einen 


Digitized  by  Google 


vi 


Vorwort. 


oder  andern  Bibliothek  zu  erlangen.  Der  handschriftliche  Nachlass 
befindet  sich  grösstenteils  in  der  Königlichen  Bibliothek  zu  Kopen- 
hagen, nicht,  wie  in  den  Tagen  von  Seume  {Mein  Sommer  1805; 
Pros,  und  poet.  Werke,  vierter  Theil  S.  141)  verpackt  und  verschlossen, 
sondern  in  liberalster  Weise  der  Benutzung  zugänglich.  Auch  hat  ein 
beträchtlicher  Theil  dessen,  was  Reiske  geschrieben  hat,  nach  seinem 
Tode,  wenn  auch  in  unvollkommener  Gestalt  und  an  den  verschieden- 
sten Orten  zerstreut,  das  Licht  erblickt.  Und  wenn  man  es  auch 
fernerhin  als  Ersparnis  an  Zeit  und  Kaum  betrachten  sollte,  die  un- 
edirtcn  Adversaria  Keiske's  nicht  zusammen,  sondern  bei  den  Schrift- 
stellern, auf  welche  sie  sich  beziehen,  herauszugeben,  so  würde  auch 
dagegen  kein  begründeter  Einspruch  zu  erheben  sein,  wenn  man  nur 
mit  der  Edition  Ernst  machen,  und  z.  B.  keinen  griechischen  Schrift- 
steller herausgeben  wollte,  ohne  sich  dessen  versichert  zu  haben, 
was  Heiske  zu  demselben  hinterlassen  hat.  Aber  für  die  Schilderung  und 
Würdigung  seines  Lebens  liegt  bis  heute  nichts  vor,  als  die  kurz 
vor  seinem  Tode  geschriebene,  von  seiner  Wiltwe  nur  mit  einigen 
Zusätzen  versehene  Autobiographie.  Denn  diese  bildet  die  Haupt- 
quelle für  alle  kürzeren  Darstellungen  seines  Lebens1).  Nun  atmet 
in  dieser  Autobiographie  vom  ersten  bis  zum  letzten  Worte  eine  Treu- 
herzigkeit und  eine  Selbsterkenntnis,  wie  sie  grösser  nicht  gedacht 
werden  können.  Aber  Reiske  war,  als  er  sie  schrieb,  bereits  schwer 
leidend  und  hatte  eine  solche  innere  Läuterung  durchgemacht,  dass 
er  vieles  in  einem  andern  Lichte  sehen  musste.  Auch  stand  er  den 
Erlebnissen,  weiche  er  bespricht,  bereits  zeitlich  so  fern,  dass  er  mehr 
als  einmal  hervorhebt,  wie  vieles  seinem  Gedächtnis  entschwunden 
oder  wenigstens  unsicher  geworden  sei  (S.  1 .  2.  14).  Gesteht  er  doch 
selbst  nicht  mehr  zu  wissen,  ob  diese  oder  jene  Recension  von  ihm 
verfasst  sei  oder  nicht  (S.  3.  52).  So  gibt  es  für  die,  zuletzt  wieder 
von  Victor  Chauvin  (Le  Mus£on,  1896  p.  63)  dringend  gewünschte, 
Herstellung  einer  Biographie  keine  notwendigere  Vorarbeit  als  die  Be- 
schaffung von  den  Ereignissen  wirklich  gleichzeitigen  Berichten.  Diese 
aber  werden,  wie  die  bereits  früher  veröffentlichten  Proben  zeigten,  in 
grösster  Wahrhaftigkeit  und  Unmittelbarkeit  der  Empfindung  in  seinen 
Briefen  geboten.  Da  diese  ausserdem  reiches,  in  der  Weise  der  Ani- 
madversiones  aufgespeichertes,  wissenschaftliches  Gut,  sowie  eine  Fülle 

i)  Auch  für  den  Aufsatz  »Duval  od  Reiske«  in  »Vindicat  alque  polit.  Menge- 
lingen door  de  Groninger  Studenten«,  Groningen  p.  51 — 59,  welchen  ich  noch 
nicht  kannte,  als  ich  den  Artikel  Reiske  für  die  Allgemeine  Deutsche  Biographie 
verfasste. 


Digitized  by  Google 


Vorwort. 


vii 


von  Beobachtungen  für  die  Kultur-,  besonders  Gelehrteu-  und  Uni- 
versitats-tieschichte  des  achtzehnten  Jahrhunderts,  in  Wahrheit  einen 
Schatz  enthalten,  dessen  Hebung  nicht  Einem  Menschen  und  Einer 
Spanne  Zeit  gelingen  kann,  so  stellte  sich  die  Sammlung  der  Briefe 
als  das  wichtigste  und  dringendste  Unternehmen  heraus.  Die  Schwierig- 
keit desselben  aber  leuchtet  ohne  weiteres  ein,  wenn  man  erwögt, 
dass  diese  Briefe  über  die  Bibliotheken  von  fast  ganz  Europa  zerstreut, 
vielfach  sogar  in  Privatbesitz  versleckt  sind.  Aber  die  Liebe  und 
Bewunderung,  welche  ich  für  B.  schon  seit  langem  hege,  hätte  mir 
die  Lebernahme  der  langwierigen  Arbeit  leicht  gemacht,  auch  wenn 
die  Versenkung  in  den  starken  und  edlen  Geist,  welcher  sich  in  diesen 
Briefen  ausspricht,  nicht  so  erquickend  gewesen  wäre. 

Ich  hielt  es  für  eine  Ehrensache  der  Heimat  Beiske's,  dass  sie 
ihm  dieses  monumentum  pietatis  errichte,  und  fand,  woran  ich 
nicht  zweifelte,  bei  den  Kollegen  in  Leipzig  das  vollste  Verständnis 
und  auf  Bibbeck's  Fürsprache  bei  der  Königlich  Sächsischen  Ge- 
sellschaft der  Wissenschaften  die  grösste  Bereitwilligkeit  zur  Förde- 
rung der  Sache,  wofür  ich  mich  gedrungen  fühle,  auch  an  dieser 
Stelle  meinen  herzlichen  Dank  auszusprechen.  Durch  das  Ent- 
gegenkommen der  Vorstände  der  öffentlichen  Bibliotheken,  unter 
denen  Leiden  an  erster  Stelle  steht,  und  der  Hüter  von  Familien- 
Archiven,  ist  es  mir  gelungen,  442  Briefe  zusammen  zu  bringen, 
welche  von  Beiske's  Studentenzeit  bis  zu  seinem  Tode  reichen1).  Ob- 
wohl ich  es  bis  zuletzt  an  persönlichen  Nachforschungen  und  Antragen 
nicht  habe  fehlen  lassen,  möchte  ich  doch  nicht  bestreiten,  dass  noch 
mehr  Briefe  vorhanden  sind2)  und  ich  sähe  nichts  lieber,  als  wenn 
diese  Publikation  den  Anlass  gäbe,  dass  dieselben  aus  ihrer  Ver- 


i)  Dass  die  an  Johann  Gottfried  Richter  gerichteten,  von  Kichhorn  im 
Heperlorium  für  biblische  und  morgenländische  Litteratur  IX,  197  f.;  X,  4 65  f. ; 
XI,  1  f.;  XVII,  209  f.",  XVIII,  I  f.  veröffentlichten  Briefe  über  das  Münzwesen  der 
Araber  wegblieben,  versteht  sich,  da  dieselben  nur  der  Form  nach  Briefe,  in  Wahr- 
heit Abhandlungen  sind,  von  selbst. 

t)  Nur, möge  man  nicht  glauben,  weil  ich  keine  Briefe  aus  der  Sammlung 
Luzac  angeführt  habe,  dass  mir  die  drei  Briefe  von  Reiske  und  der  eine  Brief  von 
Frau  K.  anRuhnken,  welche  J.  Theod.  Bergman  (Supplenienta  annotationis  ad  elo- 
gium  Tiberii  Hemsterhusii  et  ad  vitam  Dav.  Ruhnkenii,  Lugd.  Bat.  1874  p.  62)  als 
in  dieser  Sammlung  vorhanden  nennt,  unzugänglich  geblieben  seien.  Diese  waren 
ebenso  wie  die  Briefe  an  Valckenaer  und  Wesseling,  bereits  13  Jahre  vorher, 
nämlich  1861  von  der  Wiltwe  Ludw.  Caspar  Luzac's,  des  Enkelsohns  von  Valcke- 
naer, der  Universitätsbibliothek  in  Leiden  zum  Geschenk  gemacht  worden,  sind 
also  mit  den  von  mir  herausgegebenen  identisch. 


Digitized  by  Google 


VIII 


Vorwort. 


borgenheit  heraustreten.  Denn  ich  vermisse  schmerzlich  Briefe  an 
Abresch,  Alberti,  Asiew,  Brunck,  Carsten  Niebuur,  Albert  Sciiultens, 
Stöber,  Triller,  Villoison,  Winckelmann  u.  a.,  wie  ich  es  beklage, 
dass  die  Briefe  an  Gottlieb  Wernsdorf,  namentlich  der  über  Reiskbs 
Unterredung  mit  Friedrich  dem  Grossen,  allem  Anschein  nach  zu  Grunde 
gegangen  sind. 

Die  zeitliche  Anordnung  der  Briefe  schien  mir  am  meisten  wissen- 
schaftliche Berechtigung  zu  haben,  um  so  mehr,  als  es  gelang,  auch 
die  undatirten  Briefe  ihr  einzufügen.  Sie  ist  auch  die  bequemste  für 
die  Aufnahme  von  Nachtragen. 

Reiske  war  kein  Freund  von  Verkürzungen,  sondern  verlangle, 
dass  seine  Sachen  ganz  oder  gar  nicht  abgedruckt  würden.  Doch 
bezweifle  ich,  dass  er  es  bei  der  Veröffentlichung  von  Briefen  ebenso 
gehalten  wissen  wollte.  Jedenfalls  konnte  ich  mich  aus  notwendiger 
Rücksichtnahme  auf  den  Raum  nicht  ganz  an  diesen  Grundsatz  der 
Vollständigkeit  hallen,  aber  ich  kann  versichern,  dass  ich  nichts  wegge- 
lassen habe,  w  as  mir  für  das  Leben  und  die  Anschauungen  von  Reiske 
oder  für  die  Zeitgeschichte  oder  für  die  Philologie  von  einiger  Wichtig- 
keit zu  sein  schien,  ausgenommen ,  wenn  dieses  mit  denselben  oder 
ahnlichen  Worten  in  einem  zweiten  Briefe  berichtet  war.  Diese  Aus- 
lassungen sind  durch  Punkte  angedeutet.  Als  willkommenen  Ersatz 
biete  ich  einige  wertvolle  Antworten  von  Vai.ckenaer,  Gerard  Meerman, 
und  Saxe  auf  Briefe  von  Reiske. 

Mit  Reiske  ist  untrennbar  verbunden  die  Reiskin,  und  so  habe 
ich  die  Ermächtigung  zur  Beigabe  ihrer  Briefe  besonders  dankbar  be- 
grusst,  jedoch  bei  ihnen  mich  noch  grosserer  Beschrankung  auf  das 
befleissigt,  was  zu  Reiske  selbst,  seinen  und  ihren  wissenschaftlichen 
Arbeiten  und  zu  ihren  Lebensschicksalen,  namentlich  dem  Verhältnis  zu 
Lessing,  in  Beziehung  steht.  Auch  hier  bietet  der  nach  dem  Original 
veröffentlichte  Brief  Lessin<;'s  an  sie  Ersatz. 

Sammtliche  Briefe,  bei  denen  sich  kein  weiterer  Zusatz  befindet, 
sind  von  mir  selbst  abgeschrieben  oder,  wenn  von  andern  kopirt.  mit 
den  Originalen  verglichen  worden.  Beim  Abschreiben  bin  ich  durch 
einige  hiesige  junge  Freunde,  die  Herren  Dr.  Gross  »ietsch ,  Redlich, 
Boehmer,  Dr.  Kuhn,  Dr.  Schindler,  Dr.  Ti  rk,  sowie  durch  die  Mitglieder 
meiner  Familie  unterstützt  worden.  Die  Druckbogen  der  Briefe  in 
Leiden  sind  durch  De  Vries,  die  in  Göttingen  durch  Dziatzko,  die  in 
Lübeck  durch  Dr.  Giske  und  Dr.  Hagen  nochmals  mit  den  Originalen 
verglichen  worden.    Nur  die  Coneepte  im  Archiv  der  Nikolaischule 


Digitized  by  Google 


Vorwort. 


ix 


zu  Leipzig,  und  die  Briefe,  bei  denen  sich  der  Zusatz  »Abschrift  von 
— «  befindet,  sind  von  mir  nicht  nochmals  verglichen  worden. 

In  der  Orthographie  habe  ich  mir  möglichsten  Anschluss  an  die 
Originale  zur  Pflicht  gemacht.  Wo  ein  Brief  weder  im  Original  noch 
im  Concept,  sondern  nur  in  Abschrift  oder  im  Drucke  erhalten  ist, 
habe  ich  mich  an  die  Orthographie  der  letzteren  gehalten,  obwohl 
ich  wusste,  dass  sie  sich  nicht  in  allen  mit  der  Orthographie  jener 
deckt.  Wo  ich  überzeugt  war,  dass  Rkiske  sich  nur  verschrieben 
habe,  ist  das  Richtige  in  den  Text  gesetzt,  die  Schreibung  der 
Handschrift  angemerkt  worden.  Dabei  habe  ich  im  Laufe  der 
Arbeit  bisweilen  die  Erfahrung  gemacht,  dass  ich  zu  weit,  seltner, 
dass  ich  nicht  weit  genug  gegangen  sei.  Dafür  verweise  ich  auf 
die  Berichtigungen'.  Schwieriger  war  die  Krage  nach  der  Grenze 
für  die  Erläuterungen.  Hier  kam  es  manchmal  vor,  dass  De  Vries, 
welcher  sich  auch  darin  als  den  t reuest en  Begleiter  der  Publikation 
erwies,  dass  er  die  Druckbogen  las,  eine  Anmerkung  wünschte,  wo 
mir  dies  überflüssig  schien,  seltner,  dass  er  eine  solche  für  entbehr- 
lich erklarte.  Im  allgemeinen  glaubte  ich,  da  ich  mir  als  Leser  und 
Benutzer  Angehörige  aller  Nationen,  und  zwar  nicht  blos  klassische 
Philologen,  sondern  auch  Arabisten,  Historiker  und  Germanisten  denke, 
in  der  Beigabe  von  Anmerkungen  eher  etwas  zu  viel  als  zu  wenig 
thun  zu  dürfen.  Mit  Verweisungen  von  einer  Stelle  auf  die  andere 
bin  ich  nicht  sparsam  gewesen,  gleichwohl  bemerke  ich,  dass  die 
Indices  mit  dazu  bestimmt  sind,  hierin  ergänzend  einzutreten.  Auch 
die  , Zusätze  und  Berichtigungen 4  tragen  einiges  nach.  In  der  Fas- 
sung der  Anmerkungen  selbst  habe  ich  nach  möglichster  Kürze  ge- 
strebt, besonders  wo  die  betr.  Briefe  der  Empfänger  die  nötige  Auf- 
klärung geben.  Eine  Kritik  der  Gonjecluren  Reiske's  musste  fast 
durchweg  unterbleiben;  diese  ist  Sache  besondrer  Abhandlungen,  wie 
sie  z.  B.  Dikls  für  Laerths  Diogenes,  Carl  Sciienkl  für  Philostratus, 
u.  a.  gegeben  haben.  Manchen  Gegenstand,  wie  die  Abschriften 
der  Fabeln  und  der  Vita  des  Aesop  oder  die  Scholien  des 
Cyriacus  von  Ancona  zu  Strabon',  habe  ich  selbst  anderswo  aus- 
führlich behandelt.  Regelmässig  anzumerken,  wo  mir  selbst  eine 
Anspielung  unklar  geblieben,  wttre  vielleicht  besser  gewesen,  ich 
unterliess  es,  aus  dem  Streben  nach  Kürze,  möchte  es  aber  wenig- 
stens für  einen  Teil  der  Stellen  (S.  324,6;  499,  16;  681,  23;  744, 
24 ;  888,  3;  hier  nachholen. 

Für  die  Benutzung  der  Indices  bemerke  ich,  dass  die  Namen 
der  jedesmaligen  Empfanger  der  Briefe  nicht  in  dieselben  aufgenommen 


Digitized  by  Google 


X 


Vorwort. 


sind,  und  dass  nur  bei  Erörterungen,  welche  sich  über  mehrere  Seiten 
hinziehen,  Anfang  und  Knde  berücksichtigt,  im  übrigen  nur  die  erste 
Zeile,  in  welcher  eine  Besprechung  beginnt,  angemerkt  worden  ist. 

In  den  Arabica  hat  mich  mein  lieber  Kollege  Siegmiikd  Fraknkei., 
in  der  Correktur  der  letzten  Hogen  Herr  Dr.  Kuhn  aufs  liebenswürdigste 
unterstützt.  Ihnen  wie  allen  andern  Helfern  sei  auch  an  dieser 
Stelle  herzlichster  Dank  gesagt! 

Breslau  den  5.  Oktober  189G. 

Richard  Förster. 


Digitized  by  Google 


Inhaltsübersicht. 


I.   Briefe  von  Johanu  Jacob  Reiskc  an: 
Friedrich  Ludwig  Abresch(?)  Nr.  288. 

Johann  Christian  Bartholoraaei  Nr.  3  15.  321.  324.  336.  318.  368.  40*.  110. 
Johann  Stephan  Bernard  Nr.  84.  86.  92.  105.  109.  MI  — 116.  119.  120.  12  2. 

«26.  13t.  133.  134.  138—  112.  I  44 —  146.  1  öl .  i  53 — 156.  158.  160.  I  63. 

164.  t66.  168  —  170.  173.  174.  176  —  1 78.  180—183.  186.   1 88.   192.  193. 

195.  1 98.  202.  204.  207.  21  I.  215.  2t6.  218.  219.  225.  230.  282.  303.  378. 
Giovanni  Lodovico  Bianconi  Nr.  276.  435. 
Vice-Canzler  Born  Nr.  261.  264. 
Eberhard  Friedrich  Boysen  Nr.  286. 
Jacob  Bruck  er  Nr.  403. 
Anton  Friedrich  Büsching  Nr.  421. 
Jean  Capperonnier  Nr.  364. 

Johann  Gottlieb  Cober  Nr.  277.  280.  281.  316.  322.  356.  372.  391.  398.  41  1. 
Obcr-Consistorium  in  Dresden  Nr.  1  18.  1  48.  209.  Vgl.  26*  und  265. 
Curatoren  der  Sladtbibliothek  in  Augsburg  Nr.  351. 
— —  der  Universität  Leiden  Nr.  7. 
Johann  Ernst  Faber  Nr.  387.  432. 

König  Friedrich  August  IL  Nr.  107.  108.  1  17.  251.  254. 
Eleonore  Katharine  Funcke  Nr.  296. 
Ober-Consistorialpräsidcnt  v.  Gl  ob  ig  Nr.  262. 
Rijklof  Michael  van  Goens  Nr.  385.  406. 
Abraham  Gronov  Nr.  330.  340. 
Philipp  Ludwig  Hanneken  Nr.  308. 

Herausgeber  der  , Briefe  die  Neueste  Lilteratur  betreffend'  Nr.  287. 
Christian  Gottlob  Heyne  Nr.  335.  362.  363.  369. 
Christian  Adolf  Klotz  Nr.  312. 

Johann  Bernhard  Kohler,  Professor,  Nr.  305.  3  10.  31  1.  325.  327.  331—333. 

338.339.345.347.350.  353.  3  54* (S. XVI, 6  f.).  370.  371.384.  388.  419.  437. 
Johann  Bernhard  Köhler,  Kaufmann,  Nr.  326. 
Lüder  Kulenkamp  Nr.  32  3. 

C.olthold  Ephraim  Lessing  Nr.  377.  380.  389.  397.  399.  409.  4  1  2.  41  4  —  416. 

420.  422.  423.  416.  431.  433. 
üerard  Johann  Lette  Nr.  125.  135. 

Gerard  Meerman  Nr.  274.  317.  320.  329.  337.  341.  349.  358.  360.  365.  3  86.  392. 

395.  401.  405.  408. 
Christoph  Meißner  Nr.  299. 
Mercier  de  Saint-Leger  Nr.  391.  396.  404. 

Johann  David  Michaelis  Nr.  143.  23  1.  235.  238.  2  4  1.  245.  252.  255.  313. 
Pastor  August  Müller(?)  Nr.  295. 

Propst  Göttlich  Müller  Nr.  289.  290.  297.  301.  306  {?). 
Cammerpräsident  v.  Münchhausen  Nr.  214. 
Christoph  Gottlieb  v.  Murr  Nr.  359.  393.  417.  42  4. 
Die  Mutter  Nr.  294. 

Andreas  Felix  v.  Oefele  Nr.  319.  334.  346.  352.  355.  361.  366.  376.  381.  407. 

44  8.  427.  434. 
Johann  Carl  Conrad  Oelrichs  Nr.  271.  441. 

Jacob  Philipp  D'Orville  Nr.  8— 10.  12  —  14.  20.  21.  23.  26.  27.  29.  33.  35—37. 

39.  41.  43  —  45.  47—50.  52—56.  59  —67.  69  —  82.  85.  87—90.  93—99. 

101.  104.  162. 
J  ohannes  D'Orville  Nr.  342. 


Digitized  by  Google 


MI 


ImI.M.1S(  HKHSMillT. 


Hat  vou  Leipzig  Nr.  260.  269. 
Philipp  Erasmus  Reich  Nr.  374. 

Hermano  Samuel  Reimanis  Nr.  167.  237.  250.  256.  258.  266.  267.  272.  273. 

278.  279.  283.  292.  307.  343. 
Johann  Gottfried  Richter  Nr.  263. 
David  Ruhnken  Nr.  496.  382.  428. 
Christoph  Saxe  Nr.  2U.  223.  228.  233.  239.  2  13.  253. 
Everard  Scheidius  Nr.  430. 
Julius  Karl  Schlagor  Nr.  436. 
Friedrich  Christoph  Schmincke  Nr.  390. 
Albert  Heinrich  Schultens  Nr.  440. 
Johann  Jacob  Schultens  Nr.  128.  159.  (Vgl.  S.  XIV,  20  f.) 
Johann  Christian  Stern ler  Nr.  259. 

Ludwig  Caspar  Valckenacr  Nr.  II.  1 5 — 19.  22.  24.  25.  28.  30  -32.  34.  38.  io. 

42.  46.  51.  57.  58.  68.  83.  91.  4  00.  HO.  4  24.  4  32.  4  36.  190.  4  97.  200.  208. 

242.  217.  224.  234.  2  48.  302.  344.  348.  328.  34  4.  354.  357.  367.  373.  375. 

379.  383.  400.  143.  429.  439. 
Peter  Wesseling  Nr.  4  02.  4  03.  4  06.  1  2  4.  1  2«.  4  30.  4  37.  1  X4.  19  1.  494.  4!>9. 

204.  205.  210.  243.  220—222.  226.  227.  229.  232.  240.  242.  247.  249. 

257.  268.  275.  284.  283.  304.  309. 
Johann  Christian  Wolf,  Professor,  Nr.  423.  127.  4  47.  1  49.   150.  \  >i.  457. 

4  64.  4  65.  474.  1  72.  4  75.  4  79.  4  85.  487.  189.  203.  2  16.  246. 
Johann  Christoph  Wolf,  Pastor,  Nr.  I — 6. 
Candidat  Wolf(?)  Nr.  270. 
Daniel  Wyttenbach  Nr.  425.  438. 
Unbekannte:  Nr.  206.  265.  294.  293.  298.  300. 

II.  Briefe  an  Reiskc  \on: 
Gerard  Meerman  S.  603  A.  3.  S.  684  A.  4.  S.  751  A.  4.  S.  7'.H  A.  2. 
Christoph  Saxe  S.  54  2  A.  I. 

Ludwig  Caspar  Valckenaer  S.  4  93  A.  2.  S.  252  A.  t.  S.  503  A.  7.  S.  678  A.  3. 
S.  778  A.  4.  S.  790  A.  2.  S.  8  16  A.  2. 

III.   Briefe  von  Ernestine  Christine  Reiske  an: 

Johann  Stephan  Bernard,  Anhang  Nr.  IX.  XXXV. 

Benjamin  Gottlicb  Lorenz  Boden  Nr.  I. 

Johann  Bernhard  Kühler,  Professor,  Nr.  III.  XIX. 

Johann  Bernhard  Kohler,  Kaufmann,  Nr.  XXVI. 

Ernst  Theodor  Langer  Nr.  XXIX— XXXI.  XXXIV.  XXXVI— XLII. 

Johannes  Meerman  Nr.  IV. 

Christoph  Gottlieb  v.  Murr  Nr.  XV.  XVII (?). 

David  Ruhnken  Nr.  VII. 

Julius  Karl  Schlager  Nr.  II.  XIII.  XVI.  XXI.  XXIII.  XXVIII.  XXXII. 
Johann  Gottlob  Schneider  Nr.  V.  VI.  X.  XII. 
Friedrich  Andreas  Stroth  Nr.  XI. 

Daniel  Wyttenbach  Nr.  VIII.  XIV.  XVIII.  XX.  XXII.  XXIV.  XXV.  XXMI.  XXXIII. 

IV.  Brief  an  Ernestine  Christine  Reiskc  von: 
Gotthold  Ephraim  Lessing  S.  895  A.  4. 

V.  Briefe  von: 

Friedrich  Otto  Mencke  an  Albert  Schultens  S.  370  A.  3. 

Ernst  Theodor  Langer  an  Daniel  Wyttenbach  S.  905  A.  I. 

Christian  Friedrich  Schnurrer  an  Johann  Sch weighauser  S.  820  A.  4.  S.  yoi 

A.  3. 

VT.  Zusätze  und  Berichtigungen  S.  XIII  — XVI. 
MI.  Indices  S.  9  4  7—928. 


Digitized  by  Google 


Zusätze  und  Berichtigungen*). 


S.  11,2  Magi.  d.  i.  Magoificum. 

15,22  ist  inter  nicht  einzuschieben,  da  B.  intercedere  regelmässig  mit  dem  blossen 

Akkusativ  verbindet.    Vgl.  S.  »80,  *l;  626,  35;  649,  28;  «53,  6;  658,  I. 
1 7,  3  4  ist  anima  in  animae  zu  verbessern. 

21  Brief  7.    Es  fehlt  am  Schluss  der  Ueberschrift  die  Bemerkung:  Abschrift 
von  De  Vries. 

22  A.  4.    Später  (S.  304,  7)  schreibt  B.  richtig  consummatus. 

4  4,  13  ist  cepisti  in  coepisti  zu  verbessern  und  Anm.  I  zu  streichen. 

44,  21  miraculo  illo  Leidense,  d.  i.  P.  Burma n.    Vgl.  S.  51,  3. 

61  A.  2  schiebe  hinler  Vgl.  ein:  S.  49,  18  und 

—  A.  4  schiebe  hinter  vgl.  ein:  Lebensb  esc  hr.  S.  419,  15. 

72,  28  Das  Collegii  Speciraen  in  I.  et  IIdom  caput  Marci  ist  im  Cod.  Dorvill.  X, 

I.  4,  27  der  Bodlejana  erhalten. 
92,  11  Oplimi  ist  im  Text  zu  belassen  im  Hinblick  auf  S.  284,  33  aequi  bonique 

interpretarc. 

98,  5.    üeber  die  Scholien  des  Cyriacus  von  Ancona  zu  Strabo  hahe   ich  in- 
zwischen im  Bhein.  Museum  Bd.  51,  481 — 491  gehandelt. 
119,  3.    Diese  Indices  zu  den  Observationes  sind  nicht  gedruckt  worden. 
U5,  25  p.  78  n.  10.  d.  i.  =  C.  I.  G.  4750. 

147,  22  verbessere  Abalola  in  Abulola. 

148,  20  nec  ne  ist  getrennt  zu  belassen,  wie  oft  bei  B.  (553,  13.  670,  1  2).  Vgl. 
unten  zu  431,  13.  514,  SO.  539,  31. 

150  A.  3  muss  lauten:  Versehen  statt  libri  oder  e  libro? 

151  Brief  86  hinler  Bernard  ist  hinzuzufügen:  in  Amsterdam. 
151  A.  7  muss  lauten:  ßrandhorst.    Vgl.  S.  184,  18. 

177,  24.    Er  hiess  vielmehr  Julius  Karl  Schlaeger. 

177,  27  Vinariae  ist  zu  belassen. 

185  A.  4  verbessere  129  in  12  1. 

191,  7  lies  E.  statt  S. 

196  A.  3  verbessere  150  in  15  1. 

199,  13  ist  trangen  zu  belassen.    Vgl.  S.  498,  28  tringenben  und  579,  27 
betröngten. 

222,  14  Possessor  eius  codicis,  d.  i.  Plattier.    Vgl.  S.  203,  33. 
225  A.  1  muss  lauten:  Graf  Holtzendorf. 
225  A.  2  wohl  ist  zu  streichen. 

235  A.  2  Z.  3  ist  hinter  gedruckt  worden  einzuschalten:  Vgl.  S.  333  A.  1 

und  901  A.  1. 
284,  9  lies:  de-prehendetur. 

285  A.  3  hinter  aufgegebenen  schiebe  ein:  (vgl.  S.  317,  21  f.i 
318,  (1  zu  Braduttini  operis  vgl.  S.  243,  28. 

324,  6  zu  quod  magnum  fuit  in  urbe  scandalum  vgl.  S.  499,  16  f. 

325,  20  Tu os  verbessere  in  Tuas. 

333,  7  a.  verbessere  in  P.  mit  Vergleichung  von  332,  30. 


*)  Der  Ausdruck  verbessere  bezieht  sich  auf  Versehen  des  Briefschreibers 
oder  Herausgebers,  lies  auf  Druckfehler. 


Digitized  by  Google 


XIV 


Zusätze  und  Berichtigungen. 


S.  334,  3  Caepi  verbessere  in  Cepi. 

334,  20  zu  Cassium  Junii  vgl.  S.  330,  30. 

340,  4  2.  Bernard  hatte,  als  er  Lebensbeschr.  S.  334,  31  schrieb:  Quae  inter 
Cl.  Ernesti  Callimacbca,  Tua  suut,  velim  notes  die  Worte  R.'s  S.  33  4,  20  Ac- 
cipies  Rhazen  Andernaci,  et  Cassium  Junii,  et  Callimachea  Ernesti,  sed  illa 
perquam  pauca,  et  quaedam  mea  absque  meo  nomine  prodita  missverslanden. 

340,  29  lies:  esto  pro  beneficio. 

342,  9  verbessere  Dawisii  in  Dawcsii.    Vgl.  S.  412,  6  und  415,  24. 

342  A.  4 1.  Die  Dissertatio  de  Codico  Ms.  Apollonii  Ciliaei  commentar.  in  Hip- 
pocr.  lib.  de  Articulis  scheint  keine  besondere  Schrift,  sondern  nur  Bestand- 
teil des  Discorso  d  Anatomia  zu  sein.    Vgl.  S.  434,  4  7  A.  3. 

348,  Ii  bedeutet  g.  g.,  wie  832,  7  ©.  ®.,  gebe  Gott?    Vgl.  633,  9. 

348,  J3  witertljamgfter.  ist  zu  belassen,  wie  S.  214,  6.  494,  27.  554,  24.  Vgl. 
zu  373,  16. 

352,  14  öffentlichen  ist  zu  belassen,  wie  S.  578,  13.  588,  24.  673,  20.  674,  4  2. 

355  A.  2  letzte  Zeile  verbessere  206  in  2  07  (S.  488,  28). 

357,  4  5  auditorem  unum,  d.  i.  Leich  nach  S.  484,  29. 

»73,  7  gebuttett  ist  zu  belassen,  wie  (ftebuft  S.  765,  26  und  766,  6. 

373,  4  6  untertljaniger.  ist  zu  belassen.   Vgl.  zu  348,  23. 

375  Brief  159  ist  auch  im  Original  in  der  Universitätsbibliothek  in  Leiden  B.  I*. 
L.  245.  XII  erhalten  mit  folgenden  Abweichungen,  welche  zugleich  beweisen, 
dass  die  zwei  Copicn  im  Besitz  von  D  Orville  (O)  und  Saxe  (S)  auf  eine  vom 
Original  genommene  Abschrift  zurückgehen.  Z.  20:  Plurimum  —  Jacobo 
21:  s.  p.  d.  —  Jac  —  22:  Te  i3:  Colcnde,  Tuaque  —  a  me  impru- 
dente  concitatas  24:  aliis  ex  aliis  25:  Viri  —  magni  et  27:  Casus 
ul  —  gravis  et  literis  28:  est  quanto  Te  29:  deum  velit  30: 
Tuam  gentem  Tecum       34:  animo  quid       32:  asseveralio  —  Te 

376,  4  :  repulabis  me  —  indolere.  Quaravis  2 :  expeditum;  qtiod  3:  tarnen 
statt  autem  —  reputo  statorem  —  literaturac  4:  virum  cui  5:  acce- 
leraverit;  —  caeteris  6:  ineutu  quod  7:  cum  maxime  agito  institutum 
Abulfedaeum  8:  poterat;  9:  magno  usui  et  —  esse:  talem  virum  si 
4  0 :  reputo  e  4  4:  raei  4  2  :  aflligi.  4  3 :  scriptione !  Fecissem  prae- 
scius  consecutorum.  Aequum  4  4 :  Celeberrime  —  virtutum  ila  4  5: 
haeredem  47:  Bealo  Viro  48:  esse  qualem  credidil  et  20:  Beati 
21:  imposlerum  et  22:  amicitiam  et  laboremus  23:  vide|antur  fol.  V 
inc.  24:  Tara  Te  —  Vir  Celeberrime  25:  deineeps,  ignoscas.  26: 
autem  et  —  mihi  esse  videberis  28:  vacuatas,  appelo  unam  quam  30: 
Te  —  incrementis  Tuis  laotabor:  medioeria  31:  est  me  32:  mssloruni 
Legali  —  Tua       34:  Codices       35:  amem; 

377,  2:  illam  usu  jam  calleo  6:  in  fehlt  7:  occasio  rae  Vobis  —  alli- 
gandi  von  K.  selbst  aus  obligandi  korrigirt  —  quod ,  etiara  si  10:  redc- 
undi.  QuandocUnque  —  afferam  11:  Vobis  12:  magis  quam  mihi, 
13:  fore  ut  —  meam  quam  15:  proceribus  Vestris  —  mihi  munus  im- 
ponere  16:  Celeber.  4  7:  Tua  jungas  quaeso,  Vir  Celeberrime.  20: 
potius  quam  alterius  commodis  velificaturos  24:  Vobis  22:  vineulis, 
uniri  —  Celeberrime  23:  videatur,  24:  jubeas,  25:  provinciae; 
et — quae  mihi  fores  pulsandae  26:  Vir  Celeberrime  27:  velle.  Scribebam. 
—  Die  Adresse  lautet:  A.  Monsieur  |  Msr.  I.  I.  Schullcns,  |  Doctcur  en  Theo- 
logie et  Professeur  en  |  Langues  Orientales  tres  ceiebre  |  a  |  Leide.  |  par  couvert. 

379,  3  Siboldus  Ravius,  d.  i.  Sebaldus  Rau.    Vgl.  S.  4  97,  5  A.  4  und  663,  2  3. 

199,  5  verbessere  Coepisse  in  Ce  pisse. 

44  7,  30  qui  hac  in  Urbe  prostat.    Vgl.  S.  42  4,  9. 

425,  6.    Am  Rande  ist  zu  setzen:  fol.  2V. 

431,  13  ist  nec  ne  zu  belassen.    Vgl.  zu  S.  148,  20. 

432,  7  fasce  libraria  ist  wohl  zu  belassen,  da  es  746,  10  wiederkehrt. 


Digitized  by  Google 


Zusätze  um»  Bkmciitigiinckn. 


S.  43i,  29  Germanici  inlerpretis,  d.  i.  Reifstein.    Vgl.  S.  444  A.  8. 
i36,  10  lies:  capitalein 
137  A.  2  füge  hinzu:  Vgl.  S.  426,  10. 

45(>t  27  verbessere  exquaesita  in  cxquisita,  wie  R.  stets  schreibt. 

461,  io  verbessere  R.'s  sonstiger  Schreibweise  gemäss  riisuasi  in  dissuasi. 
461  A.  3  füge  hinzu:  Vgl.  S.  459,  10. 

462,  23  Tibi  uiisi:  Vgl.  S.  420,  30. 

474,  24  saxeum  poetam  oliui  dixisse:  vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1750.  30. 

476,  18  heros  Tuus,  d.  i.  Hemsterhusius.    Vgl.  S.  455,  33. 

481,  27  victum  habeo.    Vgl.  S.  405,  23  f. 

481,  29  auditor  meus.    Vgl.  S.  367,  15. 

493  A.  4  füge  hinzu:  S.  693  A.  5. 

496,  22  lies:  codicum 

499,  2  verbessere  quantivis  in  quantovis. 

499  n.  4  lies:  Arn.  statt  Avn. 

302,  19  schiebe  veritus  ein  zwischen  potius  und  nc  interpretein  habcas. 
503  A.  7  Z.  1  muss  es  beissen:  und  die  vorangegangenen  Briefe  Nr.  200  und  208. 

504,  30  verbessere  conqueram  in  conquiram.    Vgl.  S.  505,  12. 

505,  40  Saxeus:  vgl.  S.  474,  23  und  678,  31. 

oll,  14  legi  voluptate  et  aviditate:  vgl.  S.  498,  5  und  499,  8. 
514,  20  ist  Lipsiaw  ne  zu  belassen;  desgleichen: 

539,  31  Nullus  ne;  desgleichen: 

540,  5  quas  nam. 

543  A.  2  hinler  vgl.  füge  ein:  Brief  362.  363.  369  und 
550,  32  ftomgl.  ist  zu  belassen,  wie  554,  2  2.  56 i,  22.  565,  14. 
560,  21  verbessere  existimas  in  existimes. 
562  A.  1  muss  lauten:  K  (d.  i.  Kassel  vgl.  735,  SO?;. 
566  A.  5  füge  hinzu:  Vgl.  S.  605  A.  4. 
573,  5  lies:  bibliolhecae  vestrac 
603,  4  setze  priniarius  in  den  Text. 
618  A.  1  muss  lauten:  Küstner.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  79. 
626,  1  5  verbessere  pene  in  paene,  wie  R.  regelmässig  schreibt. 
634  A.  7  letzte  Zeile  schiebe  hinter  vgl.  ein:  S.  4  I  0,  2  I  und 
635,  2.  Das  Lob  stimmt  zu  dem,  welches  Abresch  S.  411,  25  (Hujus  vis  praeci- 
pua  est  in  abundantia  lectionis,  etcongerenda  exemplorum  farragine)  erteilt  wird. 

637  A.  7  füge  hinzu:  also  wol  res  zu  ergänzen. 

638  A.  4  füge  am  Schluss  hinzu:  und  Semler,  Abfertigung  der  neuen  Geister 
und  alten  Irrtümer  in  der  Lohmannischen  Begeisterung  zu  Remberg,  Halle 
1759  und  Widerlegung  G.  Müller  s  Nachricht  von  eiuer  begeisterten  Weibs- 
person, Halle  1760. 

645,  32  gefdjefje  ist  zu  belassen,  wie  414,  20. 
658,  8  statt  agito  ist  wol  agitur  zu  lesen. 

665,  22  lies:  aeeipere 

666,  8  cum  in  operc  simili  versarer.    Vgl.  S.  520,  27. 

67",  7  addidi  ist  zu  belassen,  wie  182,  7.  185,  II.  74H,  3.  771,  9. 
678  n.  3  schiebe  hinter  vgl.  ein:  S.  4  7  4,  2  3  f.  und 
688,  8  araicus  Noribergensis,  d.  i.  Herel?  vgl.  S.  857,  I. 
693  A.  5  schiebe  hinter  Vgl.  ein:  S.  4  9  3,  3  1  und 
696,  5  Stubierftube  ficbabt.    Vgl.  S.  493,  :n. 

696,  30.    Vgl.  S.  236,  29  f. 

714,  2.    Vgl.  S.  828,  6  A.  I. 

722,  II  lies:  literis 

722,  12  lies:  juvat 

732,  15  lies:  1  7  66. 

740,  7  lies:  bifj  ba&  3&*e  Lectur 


Digitized  by  Google 


XVI 


Zusätze  und  Berichtigungen. 


S.  740,  1  2  f.  Eioe  weitere  Ausführung  der  Vermutung  über  Chalet)  Kbn  Walid 
hat  K.  Köhler  in  einem  bald  darauf  geschriebenen,  aber  nicht  mehr  erhaltenen 
Briefe  gegeben.  Diese  hat  Köhler  im  Specimen  emendationum  in  scriptores 
arabicos  (vgl.  unten  Z.  7  f.),  dessen  Praefatio  das  Datum  a.  d.  XXIII.  April. 
MDCCLXVII  trägt,  p.  89  f.  veröffentlicht. 

744.  Zwischen  Brief  354  und  355  fällt  Brief  354*  au  Johann  Bernhard  Köhler 
in  Kiel,  welcher  zwar  nicht  mehr  im  Original,  wol  aber  zum  grössten  Teil 
durch  den  Abdruck  in  Koebler's  Specimen  emendationum  in  scriptores  arabicos, 
dem  Anhang  zu  ,Nolae  et  Emendaliones  in  Theocritum',  Lubecae  4  767  p.  119  f. 
erhalten  ist.  Er  gibt  die  animadversiones  in  Elmacinum  (p.  129 — 4  35),  welche 
hier  nicht  wiederholt  werden  können,  und  schlicsst  mit  den  Worten:  Haec 
sunt,  quae  hoc  tempore  super  hoc  argumento  ad  Te,  Koehlere  praestantissime, 
Amice  Carissime,  scribenda  ducerem.  Poteram  plura,  sed  pauca  volebamus 
ambo.  Innumeras  correctiones  multis  ante  annis  Elmacino  meo  adscripsi, 
quem  Tu  oculis  usurpasti.  Sed  possim  multo  plures  nunc  addere.  Cur  autem 
faciatn,  a  studiis  Arabicis  plane  abhorrens  in  hoc  frigore  huius  literaturae? 
j».  416  Reser|vata  maneto  gloria  restituti  Elmacini  melioribus  leraporibus.  quae  vivendo 
cquidem  haud  attingam,  et  alii,  cuicunque  fortuna  partes  has  dabit.  Congra- 
tuler  Tibi  si  fortuna  Tibi  hanc  paltnam  tribuerit,  quod  fieri  possit,  si  Studium 
homtnum  erga  literas  arabicas  ardentius,  quam  ego  equidem  expertus  sum, 
et  temporis  diuturnitas,  et  usus  longior  rerum  Arabicarum,  et  assiduitas  lec- 
tionis  studia  Tua  maturaverit.  Intcrea  coeptis  Tuis  et  conatibus  his  haud 
contemnendam  spem  de  Te  moventibus  bona  lide  applaudo  et  congratulor. 
Scripsi  Lipsiae  d.  16  Maji  1707. 

744,  24.    Vgl.  II.  69. 

758,  24.  Vgl.  den  Brief  Winckelmaun's  an  K.  vom  9.  December  1 767  (Lebens- 
beschr.  S.  814  f.,  wo  S.  815,  10  tote  man  bicr  rebet,  Scrittore  zu  lesen  istl , 
um  den  sich  zuletzt  K.  J.  Neumann,  Beilage  zur  Allgemeinen  Zeilung  4  893, 
Nr.  4  09  (Beilage-Nummer  94)  bemüht  hat,  ohne  dass  ich  ihm  beistimmen 
könnte.  Der  von  Winckelmann  bezeichnete  Scrittore  ist  Raffaele  Vernazza 
von  Chi os,  von  1758  bis  zu  seinem  Tode  (kurz  vor  dem  7.  November)  4  780 
Scrittore  greco  der  Vaticana.    (Mitteilung  von  Ebrle.) 

767,  22  f.  stammen,  wie  mir  mein  College  Kawerau  nachweist,  aus  Vers  5  von 
Justus  Jonas'  Umdichtung  des  124.  Psalm  ,SBo  ©ort  Der  $err  ntdjt  bei  \ini 
hält',  der  im  OriKinaldruck  (Erfurter  Enchiridion  4  52  4  B  5h  lautet: 
öufffperren  ftc  ben  rad)en  toeit,  unb  wollen  unä  uerfc&Itngen. 
Sob  unb  banf  feto  got  aHejett,  e§  hitrb  ja  nidjt  gelingen 

778,20  verbessere  germanorum  in  Germanorum. 

779  A.  4  füge  hinzu:  Vgl.  S.  793,  14,  aber  auch  833,  26  f. 

784,  19.    Vgl.  S.  904,  3  f. 

786,  1  Setnbe.    Vgl.  S.  781,  28  und  782,  17. 

800,27  verbessere  in  certam  in  incerlam  mit  Vergleichung  von  341.  48 
und  548,  1. 

802,  10  lies:  et  magistro  statt  magistro  et 
810,  15  lies:  et  elg  statt  elg  et 

817,  17  die  2)  ist  in  die  vorhergehende  Zeile  hinter  534)  zu  setzen. 
832,  7  ©.  ©.     Vgl.  Nachtrag  zu  348,  22. 
832,  15  lies:  grtedjifdjen 

835,  35  amico  Vindobonae  agenti,  d.  i.  Gottlob  Christian  Storr.    Vgl.  Praef. 

ad  Lysiam  p.  XIV. 
835,  3  4  lies:  intelligo 

8  41,  15.    Vermutlich  Karl  Christian  VVoog,  der  am  24.  April  1774  starb. 
852,  10  ungeftalten  papieren.    Vgl.  S.  847,  4  f. 

876  in  Ueberschrift  von  Brief  436  stelle  die  Vornamen  um:  Julius  Karl  Seh. 

877  n.  1  füge  hinzu:  und  720,  23. 


Digitized  by  Google 


< 


I. 

Leipzig  1736  -1737. 


Digitized  by  Google 


1. 


An  Johann  Christoph  Wolf,  Hauplpastor  an  der  Katharinenkirche 

in  Hamburg. 

(Original  in  der  Stadlbibliothek  zu  Hamburg :  supellex  epistolica  Uffenbachii  el 
Wolfiorum  vol.  CXXIV/V  =  epistolae  ad  Jo.  Christophorum  Wolfium  X/XI,  fol.  386.) 

VIR 

Summe  Venerande,  Amplissime, 
Doctissimeque 

Audax  nimium  et  incondilus  est  impetus  meus,  quo  Reverendae 
Tuac  dignitati  insultare  et  accedere  luci  TUac  umbraticus  ego  Aca- 
(lemirus  audeo.  Licuit  divina  gratia  aliquale  facere  litterarum  orien- 
talium  periculum,  ut  quae  forte  in  hoc,  quod  Dens  nobis  fecit  otio, 
didici  in  lucem  efferre  publieam  omniumque  exponerc  oculis  gestiam. 
Tendit  eo  programma  illud  Hebraicum,  quod  una  cum  littcris  Iiis  levi- 
ilensibus  gravi  TTO  aspectui  trado1),  quo  oblatum  mihi  Ins  diebus 
Mss.  Hebraicum  nulli  fere  notum  argumentique  sui  deleclu  editione 
dignissimum  Judaicae  genti  ad  imprimendum  sub  praenumerationis  lege 


1)  [Die  auf  einem  Blatte  in  klein  Folio  gedruckte  Aufforderung  zur  Subscription 
liegt  bei.  Sie  ist  hebräisch  abgefasst  bis  auf  die  Unterschrift:  »Seidig  betl  11.  October 
1736.  Joann  Jacob  Rciske.«  und  die  Nachschrift:  »3)te  Scheine  werben  gegen  Üieffentng 
bei  ©elbed  in  bem  #ecfif(f>en  ©udjlabcn  jttrifdjen  $uterbad)8  unb  SreuntgS  §ofe  auf 
bem  Letten  92eumar<ft  ausgegeben. a  Der  Preis  war  auf  4  8  Groschen  festgesetzt.  Der 
Titel  des  Werkes  war:  »Jedi'al  haölohim«  (—  Liber  cognitionis  Dei),  der  Verfasser 
R.  Alexander.  Dass  sich  keine  Subscribenten  fanden  und  dass  lt.  bei  seiner  Abreise 
aus  Holland  das  Manuskript  der  Bibliothek  in  Leiden  schenkte,  sagt  er  Lebensbeschr. 
S.  15.  Dort  befindet  es  sich  im  Codex  hebr.  90.  Nach  Steinschneider  (Catal.  codd. 
Uebr.  bibl.  Lugd.  p.  305)  ist  es  im  Jahn*  1  7  5  0  von  R.  Alexander  [Süsskindl  B.  Samuel 
vesolirieben.] 


Digitized  by  Google 


i 


K.  FT)  KR  ST  ER, 


obluli;  dummodo1)  turpissimam  i ypothelaruni  in  Hehraicis  ignorantiani 
dolere  non  oporteret,  qui2)  tenuem  hanc  pagellam  lot  tain  foedißque 
mendis  commacularunl,  ut  indignationcrn  peritorum  immeritus  quideni 
succurrere  vcrear.  Tendit  co  levis  moa  opera  quam  vorlendo  in 
fui.  38ß'  purum  gcrmanumquc  germanicum  |  serinonem  nitidissimo  at  difticillimo 
libro  K.  Calonymi  Kben  Höchen3)  impondi,  cl  id  suasu  quidem  Judaei 
qui  de  exosa  sibi  Judaeo-flermanici  foeditate  conquestus  lianc  mihi 
iniungebat  provinciam.  Infelicem  autem  nie,  quod  tarn  morosos  in— 
venerim  typograplios,  qui  quidquid  Orienlern  sapit,  Huropa  exlurban- 
dum  putanl,  cum  multo  magis  liiecm  ilie  über  mereretur  elegantissimus. 
quam  tot  inutiles  ac  turpissimae '}  chartae,  quihus  seatenl  bihliopolia. 
Si  igitur  quendam  Tuorum  ad  iinpriinendam  hanc  opellam  auctoritate 
TVa  quae  maxima  pennovere  poleris,  gratissimum  cerle  mihi  et  ex- 
optatissimum  facies.  Tendit  landein  eo  inea,  quo  Arabieis  illis  meis 
deliciis  familiarius  assuescam  llistoriao5)  Arabicae  Timuri  a  Golio 
quondam  pure  nudeque  editae  lalina  versio,  cui  etiamnum  insudo; 
quae  cum  maxime  historia  cum  sibi  finem  habeal  propositum,  ut 
Arabiearum  venerum  florihus  leclores  suos  pcrfunderel,  qua  de  caussa 
et  a  paucis  intelligi  polest,  cum  edilio  quo(]ue  (loliana  quam  pluriinis 
mendis  ac  erroribus  scateat,  quos  coniecturis  priuatis  velut  Angine 
stahulum  repurgavi:  Ad  alium  eiusdem  generis  auclorem  et  cum  qui- 
ll lldr  tum  modo.  Ebenso  S.  13,  4  8.]  2)  Hdr .  quae] 
3  ^rnS  pH  des  R.  Kalonymos  B.  Katonymos,  handschriftlich  /.  B.  im  Codex 
Scaliger.  4  0  in  Leiden,  zuerst  gedruckt  Cremona  4  558.] 

4)  fW'/r:  lurpissima] 

5)  [Ahmedis  Arabsiadac  Vilae  et  rerum  gestarum  Timuri,  qui  vulgo  T.imer- 
lanus  dicilbr,  historia,  arabicc  ed.  Jac.  Golius  LB.  typ.  Elz.  1636.  Reiske  (Lebens- 
beschr.  S.  4  3)  erzählt,  dass  er  seine  lateinische  Uebersetzung  verbrannte,  ehe  er 
Deutschland  verliess.  Aber  seine  Anmerkungen  und  seine  Copie  der  von  Seebisch 
gemachten  Gollationen  wurden  4  746  von  Gerard  Johann  Lette  in  sein  Exemplar  der 
Ausgabe  von  Golius  eingetragen,  welches  sich  heul  in  der  Universitätsbibliothek  zu 
Utrecht  (1486.  Hs.  N.  34.  Kast  4  pl.  C)  befindet,  liier  steht  am  Schluss  p.  448  die 
Subscriplion :  »Seebisch  suo  sie  adscr.  Absolvi  collationem  hanc  cum  MSS.  Dn.  Picque.s 
sub  finem  anni  4  698  impenso  duorum  mensium  spatio.  Collationem  Codicis  Colberlini 
ineepi  d.  2.  Jan.  et  absolvi  24.  Jan.  1699.  Et  ego  J.  J.  Reiske  absolvi  collationem 
exemplaris  Seebisehiani.  d.  29.  30.  Nov.  1.2.  3.Decemb.  1736  Dresdae  in  Musaeo 
Dn.  M.  Meisneri  Coli.  VII.  in  Cruciano  Dresd.  praeeept.  quondam  mei  honoralissimi. a 
Auf  dem  Titelblatt  steht  der  Vermerk :  »E\  apographo  J.  J.  Reiske.  Gerardus  Joannis 
Lette.  Collationem  ineepi  IX  April.  MDCCXLV1.  Finivi  XX.«  Vgl.  Brief  3  (S.  9)  und 
Ubensheschr.  S.  13  4.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk  s  Briefe. 


dem  Mss.  |  perluslranduin  ac  in  commune  bonum  vertendmn  eden-  foi.  .w 
tlumque  iuvante  Deo  et  TE  accingam,  quippe  cuius  voluptate  demulcere 
instantis  hyemis  saevitiam  mallem.  Est  orientalis  ille  Cicero  Haririus, 
(jiiem  in  Bibliotheca  quondam  llinckelmanniana  exstitisse  e  B.  huius 
viri  in  Alcoranum  praef. ')  disco;  et,  quod  tama  fort,  cum  toto  reliquo 
eiusdem  orientali  tliesauro  in  gazas  tuas  ditissimas  pervenisse.  Volo- 
rmn  itaque  quorum  flammis  pcrpetuo  exuror,  haue  tandem  relictis 
ambagibus  siimmam  expono,  pro  TVa,  qua  litleras  et  auxisti  ipse, 
et  promovere  soles,  laudatum  modo  codicem  deposita  arrlia  et  con- 
sfituto'-'  vade  in  usus  meos  et  utinam  Dens  velit  aliquando  publicos 
huc  Lipsiam  transmitlere  velis.  0  utinam  quidein  Tuo  in  conspectu 
TYo  sub  praesidio  tantis  frui  tantis  ineubare  liceret  opibus;  o  utinam 
Hamburg!  locus  et  honesta  esset  conditio  quae  studiorum  meorum 
sustentaret  primordia.  Taedet  amplius,  piget  inter  homines  vivere 
lilleratos,  et  litterarum,  qui  audiunt,  fautores,  sed  qui  fame  prius 
perire  palerentur  quam  iuuarent.  Quam  dulce  esset  apud  Batavos 
Lugduna,  apud  Anglos  Oxonieusia  exculere  serinia,  quin,  rclicta  exosa 
patria  inter  peregrinos  |  degere,  vivere,  mori.  Hedeo.  I  num  addo,  f»i. 
quo  votis  damnati  maior  sit  et  abundantior  laetitia.  Exstitit  aliquando 
inier  liflenbachianos  Codd.  Mss.  (catal.  p.  690.)  Arabicus3)  Alexandri- 
norum  Patriarcharum  Historia,  quam  itidem  cum  caetcro  apparatu 
in  eastra  TVa  transmigrasse  ex  ipso  illo  TVo  hebraicac  eruditionis 
promtuario*)  cognovi.  Addas  itaque  Vir  Summe  Reverende  benignae 
Tuae  preeibus  meis  annuendi  volunlati,  uti  novas  preeibus  addere 
preces  non  erubui.  Iuvenilis  quidem  mca  aetas  ephebos  nondum 
eyressa  hactenus  prohibuit  apud  eruditos  inclaresccre.  Sed  iuvante 
Deo,  aliisque  cordatis  pro  virium  modulo  Bei  litterariae  inservire 
nunquam  desistam.  Exiguam  itaque  ac  huinilem  ignoli  prorsus  ab- 
jertique  Academici  formam  ne  quaeso  despicias,  sed  ardens  meum 
sincerumque  desiderium,  vires  omnes  ineas  publico  consecraudi,  uti 
soles  sustineas.  Tempus  his  votis  annuendi  praefinirc  ac  constituere 
impudentis  foret  ac  perfrictae a)  frontis,  cum  bene  noverim,  Te  nun- 

1    |Al-Coranus  ed.  Ilinckclmann,  Hamburgi  4 694  praef.  fol.  ii] 
t)  [Hdr:  constituol 

3)  LVgl.  Bibliotheca   UfTenbachiana    Manuscripta   eil.  Mains  pars  III,  llalae 
HtO  p.  699.1 

4)  [Bibliotheca  Hebraea1  [ltdr:  perfirclae] 


Digitized  by  Google 


0 


B.  KoBMSTER. 


quam,  ul  exspiraret  bonum  quoddam  proposilum  coucessisse;  id  tanliim 
Immillinie  peto,  ut  benignae  TVac  voluntatis  in  utramque  partem  ar- 
bitrium,  si  fieri  polest,  celeriler  signiHcarc  ne  dcdigneris. 

Ups.  d.  28.  Octobr.  173«.  TVI  Clarissimi  Nominis 

Die  Addresse  ist,  auf  Vir  summe  Venerande 

dem  Collegio  Paullino  N.  XI.  im  aeternus  Cultor 

rolhen1)  Tabnlat.  Jü.  Jac.  Kciske. 


2. 

An  Joh.  Christoph  Wolf  in  Hamburg. 

Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  I,  fol.  384.) 

VIK  Maguifice 
Summe  Keverende,  Amplissimc,  Doctissimequo, 
Fautor  ac  Patrone  ad  cineres  colende. 

Diei  vix  polest  aut  euumerari,  quanlum,  acceplis  Veiierandae 
Tuae  manus  signis  gratissimis,  omnes  sensus2)  meos  gaudium  pervaserit, 
mm  studiorum  oiimium  tum  miserae  meae  sortis  id  inter  caetera 
optimum  puto  dulcissimumque  solatium,  quod  doctissimis  quibusque 
viris  mutuo  conversari  liceat  colloquio.  Vix  sperarim,  tanta  me  bea- 
t um  iri  felicitate,  quanta  nunc  quidem  in  sinu  gaudeo,  traditis  auian- 
tissimis  Tuis  litteris  manu  Viri  Doctissimi  Clarissimiquc,  cuius  ope 
TIBI  exiguac  meae  personae  extcnor  facies  innolescere  poterit. 
Gralissimum  est,  et  id  iure  quidem,  Virum  liarum  litterarum  sine  con- 
troversia3)  vindicem  slaloremquc  maximum  exiguis  meis  et  ut  inain 
auspicatis  conatibus  applaudere.  Publice  quidem  ita  meutern  meaui 
exposui,  ut  sub  praenumerationis  lege  librum')  hunc  edendum  et 
imprimendum  promiserim:  sed  nimium  liebes  et  obtusa  mihi  videtur 
gens  ludaica,  quam  quae  insueta  sibi  et  inaudita  capiat  cousilia, 
cerleque  sibi  iam  sub  praelo  sudare  hanc  opellam  persuadent.  Quo 
fol.  astT  factum  |  ut  ludaeus  quidam  transmissis  mihi  nuper  Frankfurto  ad 
Oderam  litteris  hebraicis  quam  fieri  polest  elegantissime  exaralis 
correctorem  se  nitro  obtulerit.  Cui  respondi:  Me  nec  pedes  nec 
manus  loco  moturum,  nisi  complelo  certo  quodam  praenumerantium 

i)  [Hdr:  rotli]  8)  [sensus  fehlt  in  Hdr.)  3)  [Hdr:  coQlroversiam] 

4)  [Vgl.  Brief  «  S.  3  Anm.  \.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk  s  Briefe. 


7 


»umero.  Gravius  enim  liumeris  rneis  onus,  cui  ferendo  iinpar  mihi 
videor.  maximique  damni  discrimen  subirem  periculosissimum,  si 
stantibus  opibusque  meis,  curtis  iilis  et  quam  maximc  accisis  quid- 
(juid  est  opellae  ederem.  Salutari  autem  amicorum  quorundam  monito 
coniniolus  Virum  Celeberrimum  S.  R.  Aulae  Bonissicae  in  Sacris  Anli- 
stitem 1  his  diel)iis  litteris  cxpiscatus  sum,  num  libellum  in  typographia 
sua  hebraica  imprimere,  adeoque  non  hierum  nicum.  non  alia  privata 
rouunoda,  sed  bonum  tantum  publicum  promovere  velit.  Quodsi  et 
in  hoc  spes  votaque  mea  fallant,  id  sallem  curabo,  ut  descriptum 
aliquod  in  Usus  TVOS  exemplar  TIBI  transmiltam  et  penetrant is  TVI 
actiminis  iudicium  de  ipso  opere  explorem.  Constitucram  quidem 
hac  vice  debitum  exsolvere,  sed  loci  huius  Iudaeis  inimici  incominodo 
cum  nulluni  Hebraeum  scribam  invenire  potucrim,  pereepta  quam 
primum  (IL.  lablonsky  mente  explcbo.  Haririi  autem,  quem  oculis 
vutist|ue  meis  melam  posui,  non  ignoro  tres  Consessus  iam  edilos2), 
quos  et  diu  sed  fruslra  quaesitos  nuper  adinodum  fors  forluna  in 
manus  meas  felicissime  detulit.  Verum  primo  statim  praefationis 
ohtulu  Cl.  Editor  queritur,  minore  forma  prodire  quam  ab  initio  de- 
stinarat  speeimen  suum  disstt.  Haririi,  cuius  opus  50.  consessibus 
rontexlum  ut  Minerva  Phidiae  consecrari  meruit.  |  In  fine  landein  foi.  aas* 
praefaminis  contitetur,  primum  deliberatum  fuisse  numerum  saltirn  de- 
narium  horum  sermonum  complere,  scriptorisque  venustissimi  consessus 
plures  evulgare  pollicelur;  sed  gutlula  est  ex  mari,  et  atomus  lerrae 
(ut  loquitur  Arabshah  meus  p.  125  1.  ult.)3)  lotum  id  quod  editum  habe- 
ruus  et  vix  unam  alteramque  plagulam4)  implerent  irnpressa  arabica, 
cum  opus  50.  Consessuum  vel  solo  nudoque  arab.  lextu  cum  scholiis 
utilis6imis  et  elegantissima  vers.  hebr.  edendum  sat  graude  volumen 
efliceret.  Tantum  igitur  abest,  ul  inutile  censeam,  Cl.  Schultern;  fidem 
poKl  fata  liberare;  ut  potius  quam  maxime  necessarium  habeam  totum 
elegant,  opus  cum  scholiis  et  commentariis  edere  (quippe  quae  me- 
duUam  continenl  et  clavem  thesauri  abscondili,)  addita  hebr.  vers. 

1)  [Daniel  Emst  Jablonsky,  seit  4  693  Hofprediger  und  seit  (7*9  Kirchen- 
rath  bei  dem  reformirten  Kirchen-Direttoriuui  in  Berlin,  Herausgeber  der  biblia 
Hebraica  und  jüdischer  Gebetbücher,  7  1741.] 

2)  [Haririi  tres  priores  consessus,  craissi  ac  notis  illuatrati  ab  Alberto  Schulten*, 
Franequerae  173  4.] 

3)  [Vgl.  Brief  4  S.  4  Aura.  5.]  4,   [Udr;  pagulatu] 


Digitized  by  Google 


s 


R.  FoBRSTER, 


R.  Charisi  nou  inculta  plurimisque  u(  incognita  ita  invisa,  adeoque 
una  fidelia  duos  dealbare  parieles'),  ulriusque  puta1)  linguae  veneres  et 
delicias  leclorum  anirais  instillare.  Idem  mecum  senties  VIR  Summe 
Reverende,  perspectis  probe  tot  rationum,  quas  vel  recensui,  vel  ad- 
jungam  ponderibus.  Ea  mens  scdet,  ea  est  meorum  studiorum  spes 
et  ratio,  ut  munere  aliquando  ornatus  acadcmico,  (ut  Ribliothecarii 
forte  aut  Interpretis  aul  Profess.)  quieto  (publica  enim  turbulente  el 
inquieta  aversor,  quae  studiis  tempus  suffurantur)  Typographiam  Orien- 
lalem  cum  Deo  et  die  Erpenii  ad  exemplum  instituam,  et  lectissimos 
quosque  apwAorov*,  Hebraeos,  Arabes,  Graecos,  edam,  qualia  mente 
proposui,  tot  viris  doctis  tentatam3)  Abilfedae  Geographiam,  si  mss. 
cod.  nactus  fuero;  quae  Rabbini  orientales  nativo  suo  sermone,  i.  e. 
Arabico  consignarunt,  Garraea  nonnulla,  Verbo:  Ut  Stylum,  Geogra- 
phiam et  Historiam  Orientalen!  politicam  aeque  ac  litlerariam  illustrem. 
Nullo  autem  modo  melius  puto  collocari  posse  suave  illud  commo- 
dumque  otium,  quod  hucusque  Deus  concessit,  quam  si  illos  quos 
evulgare  aliquando  cogito  lente  ac  sensim  sine  turbis  sine  molestiis 
adornem,  ne  irruentis  undequaque  laboris  molc  obrutus  olim  defatis- 
foi.385*cam.  Vcnerandam  igitur  TVAM  |  dignitatem  per  summum  illum« 
quo  studia  foves  amorem  obteslatus  peto  concessa  Godicis  huius  TVI 
rarissimi  copia  desiderium  meum  expleas  flagrant  issimum,  nullam 
fraudem,  nullum  (quod  Deus  avertat)  damnum  veritus.  Quod  si 
tarnen  nulla  alia  [ea6)]  lege  ipsum  nancisci  posscm,  quam  Hamburgum 
veniendo,  summo  cod.  huius  amore  delinitus  nec  sumptibus  parcam 
nec  operis  eo  penetrandi.  Reliqua,  officii  mei  existimo  non  pro  data 
lantum  codicis  Uffeabachiani  notitia,  maximas  agere  gratias,  sed  el 
pro  oblata  mei  curandi  liberali  ac  benevola  mente,  quam  submisse 
amplector  et  deosculor.  Infelix  fatum,  quod  totam  in  me  patriam 
ronjuravit,  iamdiu  alio  abeundi,  Anglosque,  Balavos,  Italos,  quin 
ipsam  Gonstantinopolin  inspiciendi  (modo  occasio  esset)  animum  in- 
spiravit:  idemquc  primam  TVam  vocem  nutusque  vel  levissimos 
quorsumcunque  parata  mente  sequi  iubet.  Gonstitueram  quidem  plurcs 
quamvis  parvulos  ingenii  mei  foetus  offerre  (quorum  e  numero  praesens 
pars  versionis  meae  historiae  timuricae,,!)  iam  Dei  gratia  ad  finem 

1)  [Curius  an  Cic.  op.  VII,  29,  1  solere  duo  parieles  de  cadem  Hdelia  de- 
albare.] 2)  [Hdr:  pulo]  3)  [Hdr:  lentantaml  4)  [Hdr:  illol 
5)  [ea  scheint  zu  streichen/         6)  [Vgl.  Brief  i  S.  4  Anm.  5.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hfiskk  s  Rrirkk. 


<leductae .  aliena  manu  descripta)  sed  temporis  anguslia  exelusus, 
quamprimum  TVI  adeundi  copiam  concedes,  una  cum  cod.  MS.  äno- 
7(H(([«)  compensabo.  Vale  Vir  Magnifice,  cl  loquacem  meam  impu- 
dentiam  in  meliorem  partein  interpretare. 

Nominis  Tui  Excellentissimi 
Upsiae  d.  17.  Nov.  1736.  C.ultor  devotissimus 

Jo.  Jac.  Reiske. 

3. 

-Im  Joh.  Christoph  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hainburg,  wie  Nr.  I ,  fol.  389.) 

VIR  Summe»  Reverende, 
.Magnifice,  Amplissime,  Üoctissimeque 
Kautor  Summopere  colende. 

Miror  certe  et  merito  demiror  illam  venerandae  TVac  dignitatis 
♦•iga  nie  benevolentiam,  quae  usum  exoptatissimi  Haririi2)  per  tanlum 
leuipus  liberaliter  concessit.  Allonitus  diu  dubiusque  haesi,  Tuamne 
hiimanitatem,  quae  maxima  est,  an  confidentiam  in  homine  mei  generis 
ijmoto,  venerabundus  exosculer*).  Jta  autcin  Semper  fuisse  certe 
rredo,  ut  quo  maiore  (piis  profundae  eruditionis  cultu  excellit,  eo 
quoqiie  inaiori  civitatis  nitore  (qnod  aequus  nemo  in  TE  desiderarit) 
exsplendeseat.  Maiori  igitur  quam  TU  quidem  iure  maximas  TIRI 
et  coneeptissimas  ago  gratias  munificam  Tuam,  Vir  summe  Reverende, 
liheralilatcin  nunquam  non  gratissima  mente  agnilurus,  et  Cod.  Ms. 
slaluto  tempore  salvum  sanumque  redditurus.  Commodo  interim 
accideril,  ut  nec  prius  advenerit  desideratissimus  hospes  (advenit 
autem  prid.  Cal.  lanuar.)  quam  ab  excursu  quodam  lillerario  dommn 
redierim.  Noveram  seilicet  e  litleris,  quas  Cl.  Dr.  Seebisch4),  Ribl. 
Reg.  Dresdens.  Praefectus  dignissimus,  linguaeque  arabicae  perilissi- 
nms,  quamvis  paullo  obscurior  ad  nie  dederal  humanissimas,  ipsum 
Vnn.  1098.  et  99.  cum  Regis  nostri  b.  m.  iussu  sumtibusque  Parisiis 
viueret,  cum  exemplari  suo  Historiae  Timu'ricae  impresso  praestantissi-  foi.  389* 
mos  duo  Codices  e  Ribl.  Reg.  Call,  contulisse,  variantes  annotasse 


4)  [Die  Worte. iam — deduclae  sind  am  Rande  nachgetragen.] 

1)  ;Vgl.  Brief  1  und  i.)  3)  [Hdr:  exosuler]  4)  [Hdr:  Seebisb] 


Digitized  by  Google 


10 


R*  FoERSTBR, 


lectiones  Gl  lacunas  liiaximi  momenti  supplevisse  quam  plurimas. 
Primus  Codex  noti  illius  Colberti  lüerat  in  Bibl.  Colb.  anu.  167ö.  e 
CPoli  (notante  St.  Baluzio)  devolutus  in  fol.  foliorum  231.  Alter  Gele- 
berrimi  D.  Ludovici  Piques  (cuius  frequens  ciun  lobo')  Ludolfo  com- 
mercium omnes  norunt  et  ipse  ego  litteras  Armenicas  avroyQatpoiw 
ad  D.  Aug.  Pfeiffer,  in  huius  exemplari  Bibliorum  Armenicorum,  quod 
Bibl.  Senat.  Lips.  capit*',  vidi)  in  fol.  foliorum  130.  et  nisi  authenticum 
est  auctoris  exemplar  vetustissimum  tarnen  apographum  An.  Heghr. 
Söo.  adeoque  primo  post  editionem  libri  decennio  descriptum:  In- 
signis  praelerea  über  et  integerrimus,  ac  oratione  finali,  quae  in 
Golberlino  aeque  ac  impresso  deest,  conspicuus3).  Exemplar  vero 
suum  cum  duobus  Iiis  collatum,  una  cum  tota  sua  supellectile1)  li- 
braria  orientali  haud  sane  spernenda,  liberalis  vir  ingenii  concedebat, 
ul  adeo  Dresdam  profectus  tolam  illam  collalionem  margini  mei  ex- 
emplaris  alleverim,  ea  mente  ul  domum  reversus  insignia  haec  sub- 
sidia  diutius  premi  non  ooncederem.  (Percommode  hic  TIBI  signi- 
licare  possuiu,  quamvis  illo  inscio,  ipsum  senio  et  occasu0)  ingruenle, 
annorum  enim  est  G8.  Mss.  suorum  apparalum  emtoribus,  praesertini 
Anglis,  esse  concessurum.  Quod  si  itaque  aliquo  illius  desiderio 
tangaris,  faciam  ut  compos  volorum  fias.  Sin  minus  gratissimum  ipsi 
facies,  si  D.6)  Gagnieruin  aut  alium  quendam  Anglum  emtores  pro- 
curare  possis.)  Yerumtainen  cum  Haririum  non  parum  Arabschiadem 
iuuare  animadverterim  reposito  in  aliud  tempus  hoc  consilio  Haririo 
toti7)  devorando  et  excutiendo  ineubui,  tottuuque  mensis  spalio  perlegi, 
ut  nihil  praeter  laediosum  describendi  laborem  restet,  in  quo  Goos.  VI. 
iam  absolui.  Jla  nie  eins  capiunt  veneres,  ita  detinent  illecebrae, 
ul  difficulter  ab  ipso  segregari  nie  el  abripi  patiar;  et  constitutum 
habeam  poemata  eius  libro  subiuneta,  prodromi  loco  edere,  et,  si 
non  displicere  intellexerim,  Tuo  Magni6co  nomini,  una  et  Gl.  Schulten*» 
inscribere,  quem  fatis  iam  diu  defunclum,  quod  opinabar,  nundinis 
bis  hyemalibus  e  cineribus  suis  in  Jobo*)  resusciUUum  inaximo  cum 


1}  [Hdr:  Fobo] 

2)  [Vgl.  Naumann,  Calal.  codd.  bibl.  senal.  Lips.  p.  312.] 

3)  [Vgl.  Brief  I  S.  i  Antn.  5  und  Lebensbeschr.  S.  160,  14,  2.] 

4)  [Hdr:  suppellectile,  jedoch  bat  R.  das  zweite  p  durchstrichen.] 

5)  [Hdr:  oecasu]  6)  [Hdr:  Q.]  7)  [Hdr:  toto] 
8)  [Liber  Jobi  cum  uova  versione,  Lugd.  Bat.  1737.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskks  Bkikie. 


1 1 


jjrdudio  vidi.  Hebraici1)  |  interini  rnei  tonatus  incisis  omnibus  neruis  foi.  aw 
roDcidere.  Ködern  enim  itinere  Dresdensi  Magi.  Ü.  D.  Marpergerum 
miiltoties  couveni,  virum  quippe  perhucnanuin2)  candiduni  ac  in  me 
pracsertini  ut  liberalem  ita  propensissimum ;  clam  ille  mihi  id  in  summo 
tlonsislorio  deliberari  nuntiabat,  ut  edicto  speciali,  quod  edere  molirer 
opus  rabbinicum  contra  religionem  (Ihristianam  impediretur  ac  inter- 
iliccretiir.  Se  tarnen  id  effecturum  ut  ederetur,  modo  nulla  vox  nulla 
linea  limain  correctoris  expunctricem  subterfugeret,  nulloque  alio  loco 
praelerquam  hic  Lipsiae  imprimeretur.  Cum  vero  a  primo  statim 
lempore  nihil  tarn  impium  in  auctores,  tarn  iniuriosum  nihil  habuerim, 
quaui  castrationem,  et  nunquam  mei  iuris  existimarim3),  aliena  vineta 
eaedere:  Abiicere  potius  et  ad  aeternas  tenebras  amandare  meum 
volui  consilium,  miralus  simul  lantorum  hominum  timiditatem,  qui,  ceu 
rebus  suis  minus  confisi,  desultorio  cuidam  anabatae  occurrere  veren- 
lur.  Ne  interim  periret  forte  hoc  opusculum,  quod  praestantissiinis 
libris  innurneris  accidisse  dolomus,  meiquc  simul  sinceri,  credas,  in 
TE  cultus  ac  venerationis  exslaret  tcstimonium,  TIBI  destinavi  11.  Ale- 
xandri  ccvToyyaipov,  et,  cum  hac  occasione  transmiltere  non  potuerim, 
quippe  dubia  ac  incerta,  commodiorem  exspectabo,  quam  vel  Nobil. 
Sukio,  vel,  quod  mallem  mihi  amantissimis  Iitteris  significabis.  Quod 
(andern  in  mea  salule  prospicienda  apud  exteros  defatigeris,  uti 
auditu  gratissimum  est,  et  certissimum  propensae  Tuae  in  me  benignae 
voluntatis  indicium,  ita  multo  gratius  foret,  si  instante  vere  felicem 
voloruin  meorum  et  Tuae  occupationis  exitum  liceret  animadvertere. 
lltimo  vale,  garrulitatem  aeque  ac  larditatem  meam  bene  interpretatus, 
et  amare  curareque  ne  desiste 

Vir  Magnifice, 
summe  Reverende,  Amplissime,  Doctissimeque 
Fautor  aeternum  devenerande 

Celeberrimi  TVI  Nominis 
Ups.  d.  26.  Januar.  (737.  perpetuura  adroiratorem 

Jo.  Jac.  Reiske 
Sorbigens. 

1,  [Vgl.  Brief  I  u.  J.j  I    [Hdr:  per  humanuni] 

V  [Hdr:  existarim] 


Digitized  by  Google 


12 


H.  FoKRSTKK, 


foi.890»  A  Monsieur 

Monsieur  I.  C.  Wolf 
Pasteur  de  l'Eglise  a  St.  Catherine 

et  lnspecteur  des1)  Kcoles 
Mon  tres  honore  Patron 

a 

p  occas.  Hamburg.2) 

4. 

An  Johann  Christoph  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  1,  Fol.  393.) 

VJR  Magnifice, 
Summe  Reverende,  Amplissime, 
Doctissime, 
Fautor  et  Palrone  aetalem  colende. 

Sir  (andern  in  sinu  laclari  et  perf'eclis  indulgere  gaudiis  mihi 
fonceditur,  cum  dissolutis  gravissimis  Haririi  curis  quarum  vel  me- 
moriam  exhorresco  respirare  aliquantum  et  quieseere  bonis  licel 
ominibus.  Absit  ut  insumti  laboris  haud  exigui  poeniteal;  absit  ul 
male  collocatum  tempus  male  perdita  otia  existimem.  Tantum  enini 
legenli  et  describenti  commodum  altulit,  ut  hoc  duce  et  comite  vel 
totam  qua  patet  Arabiam  libero  ac  inoirenso  pede  emctiri  et  per- 
vagari  non  extimescam.  Illa  est  lactei  oris  facunda  suavitas,  illa 
foi.  393»  uberrimae  eloquentiae  |  copia,  ul  lectores  suos  interiore  Semper  dul- 
cedine  imbuat,  mentcs  suspendal  intentas,  limaiasque  aures  oblcclet 
ac  dcmulceat.  Nequc  lamen  islis  blanditiis  adeo  me  irrelitum  novi. 
ut  de  sententia  libere  diccnda  absterreri  me  patiar.  Nimia  et  scru- 
pulosa  arlificii  cura,  insulsa  argutiariiin  acumina,  frequenles  litterarum 
lusus,  et  obscura  interdum  aenigmata  ingratum  nostris  hominibus, 
piitidurn  exosum  reddunt  opus,  quos  tarnen  in  pulchro  corpore  naevos 
orientales  lanlopere  admiranlur.  quas  interea  officii  mei  partes  recte 
iudico,  non  negligam,  sed  pro  aurei  operis  concessione  liberali  grates 

0  [Hdr  :  des  les] 

1  Siegel  des  Briefes  zeigt  eine  Vase  iuü  Blumen. J 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kbiskb's  Bmkfe. 


13 


dicain  couceptissimas,  Sukioque  Nobil.  eodicem  sanum  integrumque 
restituam.  Quae  vero  rertim  mearum  sit  ratio,  num  exteras  aliquando 
terras  divino  beneficio  salutare  obtingat,  num  humanissima  TVa  sludia, 
nun»  ardua  inea  vota  finem  optatuin  attingant,  id  quidem  pernoscere 
uiiriim  quantiim  aveo;  Litterae,  spcro,  desideratissimae  quibus  pro- 
pedieui  ine  donabis,  abunde  id  docebunt.  Orientalen)  enini  ineam 
sitiiu  illa  qua  me  irrigasti  promulside')  leuatam  aut  exstinctani  nc 
quaeso  putes;  exarsit  iila  magis,  inagisqiie  incaluit,  tum2)  demum 
difticulter  explenda,  cum  in  foecunda  illa  pascua  libere  exspaliari 
dabitur.  Sed  pro[missorum  fidem  postulabis,  Reverende  VIR;  verba  foi.  3»*r 
nie  dedisse  argues.  Testor  Deum  immortalem,  teslor  rerum  omnium 
nmnen  scientissimum,  tantum  me,  quantum  potui  in  soiuendis  debitis 
sed  frustra  allaborasse.  Nullis  precibtis,  promissis  nullis  moroses 
nosti)  Typographorum  mores  flectere  potui.  Tantum  concessi  ini- 
quissimis  et  truculentis  hominibus,  ut  arabica  meis  ipse  manibus 
digerere  et  componere  pollicerer.  Nil  profeci,  nisi  forte  finitis  nun- 
dinis  et  absolutis,  quae  caussabantur,  pensis  et3)  hos  iaciliorcs  et 
patronos  liberales  inveniam,  adeoque  (dummodo4)  hic  non  absim, 
quod  mallem)  desideriis  meis  satisfaciam,  quae  observanliani  TIBI 
suam  exponere  publico  specimine  mire  gestiunl.  Versionen!  interea 
aliquot  Consessuum,  qui  elegantia  et  acumine  se  mihi  prae  ceteris 
coiiimendarunt,  cum  ipso  codice  brevi  exspecta. 

Caetera  favere  mihi,  quod  coepisti  perhumaniter,  et  ausus  in 
iuuandas  litleras  licet  pertenues  promovere,  ne  desiste.  Jube  modo, 
si  quid  inseruire  slndiis  TVis  potero;  exsequar  pro  virili  lubentissime 

VIR  Magnifice, 
Summe  Reverende''),  Amplissime,  Doctissime 
Kantor  aeteruum  Colende, 

Excellentissimi  TVI  Nominis 
Lips.  d.  I  1 .  April.  perpetuus  et  observantissimus  Cultor 

1737.  Jo.  Jac.  Reiske. 


\    [Das  mul,  am  Ende  der  Zeile,  ist  in  Hdr.  undeutlich  geworden.] 
i)  [Hdr    dum]  3)  [et  ist  durchstrichen.]  4}  [Hdr:  tummodo 

VBI.  S.  4.  4.  '■>)  [Hdr:  Revenrie^ 


Digitized  by  Google 


u 


R.  FoBBRTER , 


foi.  39**  A  Monsieur 

Monsieur  J.  C.  Wolf, 
Pasteur  de  l'Egüse  de  St?  Catherine 
tres  fidele  et  Scliolarche 
Mon  tres  grand  et  tres  honore 
Patron 

de 
et  a 

p  ami.  Hamburg') 


.i. 

An  Johann  Christoph  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr  I,  Toi.  395.) 

VIR  Summe  Reverende, 
Amplissime  Doctissimeque, 
Kantor  Summopere  eolende. 

Colo  certe  venerorque  plus  quam  paternas  ruras,  quas  ut  antea 
novi,  sollicite  saluti  meae  invigilarc,  ita  nunc  ex  honoratissimis  litteris 
magis  ac  pcnitius  eognovi.  Non  iniror  in  Reigio  litleras  arabicas 
minus  aequo  coli,  quas  omnes  omni  lempore  spretas  ac  neglectas 
norunt,  et  confitentur:  Neqne  ideo  iniror  vacnas  nunc  quideni  TVas 
operas  measque  spes  inanes  redire;  Nequeetiain  id  me  adeo  affligit, 
ut,  disiectis  quasi  turbatisqiie  rationum  eirculis  mentem  despondeam. 
Certe  enim  credo,  certe  spero,  fore  aliquando,  ut  laetior  landeui 
foi.  395»  occasio,  ut  tempus  voti  potiundi  |  Fortunat  ins  illuccscat,  quod  per- 
spicaci  Summi  Numinis  sapientiae  certis  de  caussis  diflerre  aliquantum 
placuit.  Kst  illa,  quae  illis  me  studiis  nat  urali  quodam  inst  inet  u  sa- 
crasse  videlur:  Erit  eadem,  quae  promovere  illa  ignota  eliain  ratione. 
et  eiusmodi  libroruni  penuriam,  qua  terrae  nostrae  laborant,  abunde 
explere  poterit.  Haririum  interea  TYum  TIBI  summa  cum  devotione 
et  infinita  actione  gratiarum  reddo  ac  restituo,  salvum  spero  sanumque. 
nisi  quod  maculas  quasdam  in  oxtima  libri  ora  vcl  absentc  vel  invito 
me  adspersas  cum  maxime  doleaui.  ei  siibmisse  dcprcccr.  Ornlionos 

I)  (Oas  Siegel  wie  in  Nr.  3.*! 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kriske'n  Briefe. 


15 


quasdam  Ulius  utroque  sermone  edere  cum  Scholiis,  antea  quidem 
cogitabam  et  pollicebar.  Sed  temporis  niiseries,  sed  impedimentorum 
ropia,  sed  typographorum  durities  mea  me  spe  deiecit,  ut  alia  potius 
omnia  nunc  equidem,  quam  id  meditari  coactus  sim.  Ut  grati  tarnen 
animi  aliquale  saltem  monumentum  haberes:  Septem  eius  selectos  con- 
sessus,  a  me  versos  et  scriptos  offero.  Plures  quidem  praesentibus 
haud  absimiles,  denos1)  ad  minimum  transmisissem.  Verum  iteratum 
Dresdense  Her,  nimdinarum  turbae  et  scribae  defectus  voluntatem 
meam,  promtam  quidem  sed  nimis  debilem  ac  infirmam  intercepere. 
Librmn  |  R.  Alexandri2)  mittere  integrum  non  est,  cum  nolenti  mihi  foi.  396' 
violenter  fere,  ut  ita  dicam  extortus  in  alienas  sedes  migravit.  Ne 
(amen  Hdem  impius  rumpere  videar,  MSS.  quoddam  Hispanicum  (mihi 
mutile  ulpote  linguae  ignaro)  TIBI  consecro,  qui  Hispanicorum  peritia, 
(ut  e  Bibl.  Hebr.  vidi)  polles.  Caeterum  si  prislinis  benefactis  nova 
addere  TIBI  placeat,  mihique  liceat  nova  pelere,  liberali  TVa  benigni- 
late  audentiori  facto;  gratissimum  faceres  maximoque  TVo  nomine 
dignuiu  si  lbn  Phared  carmina,  (quae  divinum  potissimum  amorein 
spirant)  concedere  et  tuta  commodaque  occasione  pro  Inimanitate 
TVa  nunquam  satis  laudata  transmittere  velis.  Sanctioribus  illa  curis 
intemerata  asservanda,  eoque  cumulatius  referendas  gratias  spondeo, 
quo  maiori  me  beneficio  mactabis.  Unum  addo.  Sunnnam  novi  i'a- 
miliaritatem3)  inter  TK,  MB  Summe  Beverende,  et  Cl.  La  Croze 
intercedere;  Eo  itaque  facilius  benignissima  TVa  ope  edßci  posse  spero 
petoque,  ut  orientaliuni  vindex  ille  gnarissimus  Faulor  mihi  concilietur, 
qui  fatis  concedentibus  Berolinum  hac  aestate  excurrere  et  perlu- 
stramlis  excerpendisque  Codd.  Begiis  unum  alterumve  mensem  lerere 
decre vi.  Haud  parum  me  torsi  cogniturus,  1111111  Arabica  Thomae 
Kempisii  versio,  (cuius  auetorem  Petrum  Clolium,  Jacobi  Fratrem, 
novi)  j  typis  exscripta  sit,  quod  nescio  apud  quem  legi,  an  sola  MSS.  foi.  39«* 
exstet.  Neque  enim  Hottingerus  Bibl.  or.  p.  91.  02  neque  Colomesius 
TVus  neque  Starkius  in  Catal.  Bibl.  Flink.1)  subaperte5)  illud  indieant. 
Solus  eris,  V.  S*.  B.  qui  certiorein  hac  de  re  nie  facies.  Iiiaiulitiim 

I)  [Hdr:  denas]  2)  [Vgl.  Brief  I.  2.  3.] 

3)  [Hdr  :  famüiarilem ;  das  folgende  inter  fehlt  in  Hdr.] 
i)  [Die  Buchstaben  ink..  am  Ende  der  Zeile,  sind  abgegriffen;  es  steckt 
darin  Hinkelmannianae.    Vgl.  S.  «6,  <9.] 
5    [Hdr:  sub  aperle 


Digitized  by  Google 


16 


K.  FoERSTER, 


antea  Skeuii ')  nomen  primum  ex  TE  eognovi,  et,  cum  dubius  haeream, 
quae  sit  hominis  de  Arabschiade  mens,  penitius  cognoscere  desidero. 
Juvare  si  velil  et  promovere  edendam  mcam  operam,  mire  laetabor. 
Sin  ipse  verlere,  ipse  ederc;  tantum  abest  ut  refragari,  ut  indignari 
doctissimis  coeptis  audeam,  ut  concedere  polius  qualescuinque  raeas 
operas  (sub  nominis  mei  commemoratione)  lubenlissiine  promittam. 
Litteras  itaque  TVo  iussu  scriptas,  vel  solitarias  vel  TYis  qnod  mallem 
slipalas,  ipsi  transmiltcre,  ne  graveris  oro  qnaesoque.  Duabus  abbinc 
septimanis  Fautorem  meum  O.  Seebisch  ilerurn  inspexi  et  usurpnndos 
ab  ipso  duos  praestatitissimos  Codices  habui,  Llnum:  Raudalachiari 
dictum,  qui  Ions  est  Bibl.  Orient.  Herbelot.  et  vitas  doctissimorum 
orienlis  hominum  describit,  quem  Herbelot  non  tarn  eitasse,  (quod 
saepius  factum)  quam  cxscripsisse  et  verlisse,  ac,  ubi  non  recte  cepit, 
mendis  commaculasse  vidctur.  (vitas  quorundain  ex  hoc  mihi  de- 
scripsi.2)  Aller  erat  Colleclaneus  variarum  rerum  Codex3},  e  cuius 
principio,  Carmen  Moallekah  Amralkeisi4)  Molannabi  in  Seiphaddaulam, 
Abdi  Solina  in  Muhammedem  et  Abi  Joseph  Mompharegha5)  mihi 
descripsi.  Idein  Dn.  Seebisch  habet  Tomum  Quintum  Commentarii 
in  Coranum,  (quem  Starkius  in  Catalogo  Hinkelman.  male  H»rahim  Efendi 
auctoris  esse  dixit,  cum  huius  legatuin  sit,  non  opus).  Quartus  autem 
in  Bibliotheca  TVa  exstat.  Male  illum  habet  unius  corporis  meinbra 
vario  sub  coelo  dispersa  vagari;  unis  potius")  forulis,  si  pote,  illa 
concludi  mallet.  Petit  itaque  ut,  si  reliquorum  desiderio  non  tangaris 
hunc  saltem  vel  TIBI  vindices,  vel  TVum  redimendum  aere  suo  sibi 
concedas.  Heliqua  bcnignissimo  TVO  favori  optimoque  patrocinio  nie 
meaque  sludia  tenella  licet  et  exigua  meliori  de  nota7)  commendo. 
Lips.  d.  20.  Maii.  1737.  Jo.  Jac.  Reiske. 

cultor  obscrvanlissimus. 


I)  [Vgl.  Brief  6  S.  17,  5.] 

i)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  <59,  i3.] 

3)  [Jetzt  Cod.  Orient.  104  in  Dresden.  Vgl.  Fleischer,  Catal.  codd.  Mss.  Orient, 
bibl.  Dresd.  p.  31.] 

4)  [das  isi  in  Amralkeisi  ist  undeutlich  geworden.    Vgl.  Brief  91.) 
ti)  [Das  m  in  Mompharegha  ist  undeutlich  geworden.] 

6)  [Das  ius  von  potius  ist  abgegriffen.] 

1)  [Ifdr:  denota,  jedoch  ta  abgegriffen.    Vgl.  Curius  bei  Cic.  ep.  VII.  59.  I 
sueeessori  nos  de  meliore  nota  commendu.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heiskk's  Brikfk. 


17 


ü. 

An  Johann  Christoph  Wolf  in  Hamburg. 

!  Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  \,  fol.  397  } 

VIR  Magnifice, 
Siiinnie  Reverende,  Amplissime, 
Doctissime, 
Fautor  et  Patrone  Omnibus  nominibus 
colende. 

Diu  haesi  multumque  dubius,  nuin  Codicis  forte  male  habiti  culpa, 
;m  alio  quodam  crimine  TL  am  incaulus  indignationein,  tantasque  de- 
sideratissiini  Till  responsi  moras  incurreriin.  Haud  parurn  certe 
mentem  anxit  iactavitque  curarum  turbinibus  non  TVO  lanlum,  di 
avertant,  favore,  quem  maximi  facio,  sed  et  Ikenii  (non  Skevii,  ul 
male  legeram)1)  excidere  nie  commercio.  Audco  tarnen,  mediis  ne- 
tjnicquam  circuml'usus  mali-s,  traditis  bis  quibuscumque  litteris,  et 
TYam  denuo  in  ine  corrivare  benevolentiam,  et  ad  iuuandas  litteras 
animum  revocare  promtissinuun.  Obtigit  tandem  ut  debitoruin  nexu, 
quo  irret  itum  bueusque  me  tenuisti,  exui  aliquali  saltim  ex  parte,  et 
Haririi  particulam,  nescio  an  auspicato,  typis  edere  potuerim.  Kst 
illa  Consessus  XXVI.2)  quem,  |  licet  alii  suppeterent  multo  gratiores  foi.  397» 
>ua\ioresque ,  eo  tarnen  potissimum,  quod  fini  meo  apud  Palrununi 
obtinendo  prae  caeteris  inserviat,  publicandum  elegi.    Exempla  TIBI 

• 

i,  [Brief  5,  S.  16,  i.] 

1,  [Dies  ist  die  Erstlingsarbeit  von  R. :  Abi  Mohammed  El  Kasim  |  Bosrensis 
vulgo  |  Haririi  |  Consessus  XXVI.  Rakda  |  seu  variegatus  dictus  |  e  cod.  Ms.  una 
cum  scholiis  |  arabice  edidit  et  vertit.  Viroque  perillustri  ac  excellentissimo  Dn. 
Gothofredo  Langio  Icto  S.  K.  M.  Pol.  el  Elect.  Sax.  a  Consil.  Belli  Secretioribus, 
Civitatis  huius  consuli  hoc  tempore  regenti,  Patrono  Suo  aeternum  devenerando 
Octavos  simul  fasces  devota  submissione  gralulatus  est  Io.  Iacob  Keiske,  Sorbigens. 
Lipsiae  Litteris  Takkianis  (16  Seiten  in  4°).  In  der  d.  XXVII.  Aug.  CIOIOCCXXXVII 
datirten  Praefatio  heisst  es:  Caetera  si  quid  forte  aut  gratiae  aut  cominodi  ex  hac 
levidensi  opera  in  lectores  redundet,  non  id  mihi  quidem,  quam  viro  Magnitico  et 
S.  R.  Hamburgi  aeque  ac  lilterarum  ornamento,  lo.  Christoph.  Wolfio,  Fautori  meo 
sommopere  colendo,  grata  mecum  anima  devotione  tribuendum  est,  qui  transmissum 
per  toi  intervalla  codicem  suum  elegantissimum  per  integros  quatuor  et  quod  ultra 
weurrit  menses  insigni  liberalilatis  exemplo  usurpandum  ac  describendum  ignoto 
mihi  umbraticoque  homini  humanissime  concessit.] 

AfcbiTidl  der  K.  ««.  0«n*ll*cli.  d.  Wu»en*ih.    XXXVIU.  * 


Digitized  by  Google 


18 


R.  FoKRSTER. 


amicisque  TYIS  doctioribus  destinata,  cum  hoc  quidem  (empöre  sat 
inteinpesto  ac  incommodo  transmitted  ncqueam,  luluris  autumnalibus 
nundinis,  ope  Praenobilissimi  Dn.  Suke  et  mercatorum  llamburgensium 
aeeipies.  Indagandae  nunc  amplius  nrientali  hisloriae  mentem  cum 
applicuerim,  lanlis  illam  (enebris  oll'nsarii,  tanlis  involulam  deprehendi 
difficultalibus,  ut,  quidquid  praeter  Arabicos  scriptores  sapimus,  raeras 
merito  nugas  fabulasque  sapere  videamur.  Incidi  nuper  in  Cod.  Arab. 
Miscell.  in  Bibl.  senai.  Ups.')  in  quo  in(er  caetera  e  Muhammed 
Baünensis  ^  excerptum  capul  24.  inveni,  ubi  auclor  omniuni 

orien(alium  Chalipharum  vitas  et  scriem  sed  nimis  bre\i  carmine  de- 
canlat.  Nemo  itaque  mihi  studio  isli  non  conlemnendo,  (am  bene, 
(am  exacle,  tarn  concinne  videtur  responsurus,  quam  Abulfeda,  cuius 
tarnen  proli  dolor  nil,  praeter  unam  atterainve  laciniam  possidemus. 
Si  quid  ergo  studiis  meis,  quibus  Te  i'avere  haud  obscure  inlellexi, 
tribuas  VIR  Magnifice,  si  quid  publicis  aliquando  commodis  velis  eon- 
cedere,  ut  ex  inslructissima  TVa  Bibliotheca  Codicem  illius  Hisloriae 
Universalis  MS.  inslantibus  nundinis  usurpandum  mihi  concedas  hu- 
millima  mentis  devolione  rogo,  peto,  obsecro2),  sanete  id  pollicitus,  TE 
codicem  integrum,  intemeratum'  secure  et  si  ficri  potest  sub  anni  futuri 
auspicia  iterum  obtenturum.  Quanto  adeo  me  beneficio  exhilarabis 
VIR  Maxime,  studia  mea  haud  parum  promoturus,  quanlis  eruditum 
orbem  vineulis,  quod  Semper  soles,  obstringes  denuo,  ipse  noveris. 
Vale.  Ups.  d.  9  Sept.  1737 

Nominis  TVI  amplissimi 
aelernus  Cultor 
Io.  Jac.  Reiske. 

foi.  so«'  A  Monsieur 

Monsieur  Je.  Christoph  AVolfl' 
Pasteur  de  l'Eglise  a  S.  Catherine  el 

Inspecteur  des  Ecolcs  a  Hamburg 
Mon  tres  grand  et  tres  honore 
Patron 

a 

p  couv.  Hambourg.3 

I)  'Cod.  oriental.  bibl.  senat.  Ups.  CCXCVI  [K.  812]  fol.  :>0V— 66r  (Calal.  ed. 
Naumann  p.  534'.]  2)  [HJr:  obsecror  3)  [Siegel  wie  in  Nr.  3-1 


Digitized  by  Google 


II. 

Leiden  1738  -1746. 


Digitized  by  Google 


7. 

An  die  Curatoren  der  Universität  Leiden. 

Abschrift  im  Arctrn  der  Curaloren  der  K.  Universität  zu  Leiden.  Resolutien. 
iiü  IS  (I  Febr.  173  4—8  Nov.  1741).    S.  187  f.  [t  August  1738]: 

 Gelezen  zynde  de  navolgende  Requeste  van  Jo.  Jacob  Reiste, 

Duylscher  en  Lieffhebber  der  Orienlaelsche  taelen) 

Viri  Illustrissirai  Generosissimique 
Magnifici  Splendidique  Maecenates 

llluslrem  Vestram  Academiam  copia  Virorum  aeque  celeberrimo- 
nim,  ac  librorum  praestantissimorura,  praesertim  Manuscriptorum  Orien- 
lalium,  inter  alias  caput  etlerre,  cum  nossem,  eruditissimis  quibusque 
humanitatem  Vestram  ingenti  animorum  content  ione  collaudantibus, 
ex  interiore  Germania  exscilus  buc  accessi,  ea  spe,  fore  ut,  quam  aliis, 
mihi  quoque  veniam  benigne  indulgeatis  egregiis  his  Musarum  prae- 
sidiis  decus  aliquod  mihi  parandi.  Peto  igitur  humillime,  velitis,  Viri 
Illustrissirai,  ad  augusta  Bibliothecae  Vestrae  sacraria  admisso  mihi 
Mutancbbii,  Poetarum  Arabum  prineipis,  carmina  versanda  et  de- 
scribenda  concedere.')  Tantum  certe  beneficium  non  privatim  lau  tu  in 
sratug  agnoscam,  sed  et  publice,  si  tarn  felici  mihi  esse  contingat, 
pro6tebor,  devenerabor. 

Viri  Illustrissirai,  (ienerosissimi 
Magnifici  Splendidique  Maecenates 
lllustrissimorum  Vestrorum  Nominum  . 
aeternus  Cultor 

Lugdun.  Batav.  (subscriptum  erat) 

d.  29  Iulii  1738.  Io.  lacob  Reiske. 

\)  [Das  Gesuch  wurde  auf  Empfehlung  von  Alb.  Schultens  am  8.  August 
1738  genehmigt,  während  ein  späteres  Gesuch  um  Benutzung  der  Plutarchhaud- 
>chriften  am  8.  Nov.  t743  beanstandet  wurde;  vgl.  Animadv.  ad  Graec.  auet.  II 


Digitized  by  Google 


H.  FllERSTKR, 


8. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 

(Original  in  der  Bodlejana  zu  Oxford  Cod.  Dorvill.  X.  2.  Inf.  1,  46.  vol.  13. 
Lilerae  Mutuae  D'Orvillii  et  aliorum,  fol.  17.) 

VIR  Excellentissime,  Celeberrimeque, 
Patrone  Summopere  Colende. 

Aceipis  cum  Iiis,  quae  diu  mittenda  fuerant.  Protraxit  illa  vana 
spes  de  adiungendis  litcris,  quas  Gl.  Menckenio  destinaram.  Libanii 
partem  quandam  perlegi  horis  subseeivis.  Observationes  hinc  natae, 
quas  vides,  propere  tarnen  in  chartam  coniectae  quae  limam  vix 
vereor  sustineant1).  Quod  si  tarnen  tanti  videantur,  una  cum  adiectis 
lileris  Cel.  Wolfio,  quaeso  transmittas.  Rediit  Dn.  Röverus,  et  promisit 
se  curare  velle2),  ut  quotidie  cum  ipso  adesse  in  Bibliotheca  possim; 
id  quod  diu,  nosti,  anxie  desideravi.  Adiectas  lileras  recte  curari 
per  famulum  Tuum  iubeas  quaeso  liumillime.  Caetera  vale,  et  ornare 
qualiacunque  studia  mea  favorc  Tuo  perge.  Lugduni  Batavorum,  d. 
21.  Sept.  1738. 

Consumatissimi')  Tui  Nominis 

observantissimus  Cultor 
Io.  lac.  Reiske. 

9. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  <8.)<) 

VIR  Excellentissime  ac  Celebernme. 

Diu  iam  rationem  reddere  Tibi  debueram  notarum  illarum  Hol- 
stenii,  quas  mihi  miseras.    Multa  tarnen  hueusque  silere  iusserunt. 

• 

<)  'Diese  Bemerkungen  zu  Wolfs  Ausgabe  der  Briefe  des  Libanius  (Amster- 
dam 1738}  befinden  sich  mit  der  Aufschrift:  Reiskii  in  Libanium  (5  Seiten) 
in  der  Bodlejana  im  Cod.  Dorvillianus  X.  I.  4.  27. ] 

t)  [Hdr:  vellem] 

3)  [Hdr:  Comsumatissimi.  Die  Schreibung  mit  einem  statt  zwei  ra  hat  R. 
regelmassig;  vgl.  Brief  «0.  «2.  29.  3t.] 

4)  [D'Orvilles  Antwort  auf  diesen  Brief  vom  tO.Nov.  1738  aus  Amsterdam 
siebt  Lebensbeschr.  S.  631.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rf.iskk  s  Hriekk. 


23 


Et  ardua  illa  provincia,  quam  imposilam  mihi  video;  et  adminiculo- 
rum  defectus,  quae  exsequendis  niandatis  Tuis  neccssario  requiruntur; 
et  sUidiorum  meorum  ratio,  quae  vel  nolentein  iu  varia  abripil.  Spe- 
rimen  hic  conatuum  meorum  habes.  Plura  submittam  cum  tempore. 
Omoia  enim  simul  expromere  nullo  modo  possum,  cum1)  tarn  disturbata 
et  indigesta2)  sint  oinnia,  ut  quo  quaeque  pertineant,  aut  quae  iam 
aliorum  praeceperit  diligentia  post  diutinas  demum  lucubrationes  vix 
appareat.  Culpam  mihi  ne  quaeso  tribuas,  si  in  delectu  aut  ordine 
peccarira.  Sunt  enim  tantum  generalia  quaedam  ad  Stephanum  pro- 
legomena,  enidita  quidem,  sed  quae  maximam  partem  cum  Holstenio 
tuniuluni  subierunl;  adcoque  pari  iure  huc  collocari,  quam  illuc  possunt 
trahi,  et  quae  nemo  ipso  Holstenio  melius  luce  vestire  et  ornare 
potuerit.  In  mea  certe  diligentia,  ut  quidqnam  desideres  non  con- 
cedani.  |  Indices  adsunt  Alictorum  et  Kerum,  quos  num  etiam  desideres,  foi.  i«v 
fac  sciani.  Ego  illos  equidem  Tuis  dignos  Miscellaneis  vix  existimem, 
cum  post  Berkelii  copiosos  illos,  Iiis  quidem  supersedere  queamus.3} 
Galuppii4)  notae  neque  meam  spem  adimplerunt,  neque  votis  Tuis 
(redo  respondebunl.  Gratissimum  mihi  fuisset,  si  praesenlem  Te 
nunc  quidem  venerari  licuisset.  Sperabam  certe.  Quo  factum  etiam, 
ut  scribendi  consilium  quod  superiore  septimana  cepcram  hucusque 
reiecerim.  Unuin  quod  alias  etiam  ex  Te  petere  memini,  non  dubilo 
quin  adiungam.  Si  quid  habeas,  quo  sine  damno  Tuo  uti  possim 
ad  Codd.  Graece  MSS.5)  eo  expeditius  certiusque  legendos,  id  mihi 
quaeso  humanissime  communices.  Gratus  certe  id  agnoscam.  Neque 
TIBI  erit,  quod  detrimenti  verearis.  Gl.  Burmannus  Lucani  sui,  quem 
propediem  prelo  submittct,  correcturam  mihi  dabit.  Vale  et  lavere 
sludiis  meis  perge. 

Lugd.  Batav.  d.  4.  Novembr.  1738. 

TU!  observanlissimus 
Jo.  Jac.  Reiske. 

I)  Jldr:  ul] 

i)  [Hdr :  indegesta] 

3)  [Lucae  Holslenii  Observationen  ad  indieem  scriptoruin  a  Siephano  Byzantio 
cilatorurn  sind  in  den  Miscell.  obss.  nov.  II  p.  147 — \%i  (Aiustelodami  1741)  ab- 
gedruckt.] 

4}  [Krane,  üallup  hatte  die  Abschrift  von  Holstens  Scheden  gemacht  und  an 
DOrville  geschickt.   S.  Miscell.  obss.  nov.  H  p.  H7;  vgl.  Brief  40  S.  *4,  48.] 
5)  Jldr:  üracce  MSS.  ad  Codd.j 


Digitized  by  Google 


n 


R.  KOKRSTER, 


10. 

An  Jacob  Philipp  D'Orvill-e  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wio  Nr.  8,  fol.  t  9.) 

VTRO 

Doctrinarum  laude  eeleberrimo, 
Patrono  Suo  beneficentissimo. 
IAC.  PHIL.  DORVILLIO, 
S.  P.  D. 
loan.  Iacob.  Reiske. 

Milto  tandem  aliquando,  quae  diu  iam,  nec  sine  caussa,  ex- 
spectasti  VIR  Excellentissime.  Indignationen)  certe  TUain  extime- 
scerem,  nisi  humanissimam  Tl  am  indoleni  nossein,  et  quam  non 
sis  ignarus  quibus  negotiorum  turbis  distringar.  Hesychius  et  Lu- 
canus Cl.  Burmanni  non  semel  anecdota  Holsteniana  manibus  ex- 
cusserunl.  In  medio  cursu  meo  praestantissimus  Valckenaerius 
Stephanum  suum  a  me  repetebat,  quo,  ad  illustrandum  suum  Am- 
monium, cuius  nunc  specimen  impressum,  illo  uleretur.  Ante  duas 
tandem  septimanas  illum  iterum  recepi.  Haud  parum  etiam,  ut  verum 
dicam,  operis  difficultas,  diligentiam  meam  rcmorata')  luit,  quae,  quo 
saepius  tentarem,  eo  mihi  Semper  maior  videbalur.  Haec  non  ideo 
dicta  velim,  ut  laborem  TIBI  meum,  qui  certe  admodum  est  tenuis, 
foi.  approbem  et  collaudcin.  Tantum  abest,  ut  ]  potius  eo  nomine  faci- 
liorem  erratis  meis  veniam  impetrem.  Taediosus  est  conatus,  et  qui 
nihilominus  nunquam  laudem  potest  mereri,  cogere  in  ordinem  ob- 
servationes  undecunque  sine  ordine  congestas,  et  quarum  filum,  praeter 
auctorem,  nemo  tenet.  Nihil  spero  mc  praetermisisse2),  quod  vere 
sit  ineditum.  Galuppium ')  parcius  advocavi,  quia  tanti  non  videbalur. 
Adscripto  tarnen  G.  Semper  distinxi.  Si  hinc  illinc  marginem  plenam 
videas,  ne  inireris  quaeso,  VIR  Amplissime.  Incidi  interdum,  quarla 
vel  quinta  lectione  alicuius  paginae,  in  aliqua,  quae  in  ipsa  serie 
locum  invenire  nequibant.  Neque  tempus  et  otium  suppetebat,  con- 
cinne  iterum  illa  et  nitide  exscribcndi.  De  Jndicibus  iussa  TL'a  cx- 
specto.    Pro  communicatis  mecum  humanissime  Apollodori,  Agalhe- 

\)  [Hdr:  remota] 

1,  [Itdr:  praeler  misissc]  :|J  [Vgl.  Brief  9  S.  23  A.  i.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rf.iske's  Briefe. 


25 


mens,  et  Libanii  Codd  MSS.')  est  quud  immortales2}  gratias  agam. 
Agathemerem  statim  contuli,  quod  brevis  esset.  Idem  esse  exemplar 
suspicor,  e  quo  editionem  suam  adornavit  Tennulius.  Quod  nisi  fallat, 
liiit  aliquando  Iac.  Chiffletii.  Relictum  mihi  nihilo  minus  Var.  Lect. 
Spicilegium.  Plura  habet  bona  Apollodorus;  quem,  ut  hucdum  non 
rontulerim,  fccit  Pausanias.  Codicem3)  quendam  MS.  eius,  qui  Domitii4) 
l'-aldefini  aliquando3)  fuit,  ad  tempus  non  adeo  longum  accepi. 
Jubel  ille,  quem  scilicet  ad  impressum  exigo,  alia  omnia  manibus 
seponere.  Iam  qui|dem  florent  qualiacunque  mea  studia ,  quibus  in  PoJj 
toto  orbe  nihil  mihi  carius,  divino  favore  et  benevolentia  adiuta  Patro- 
norura,  inter  quos  TE,  VIR  Consumatissime6),  et  Gl.  Schultens,  principe 
loco  deveneror.  Ignoro  certe  quibus  unquam  officiis  Vestrum  in 
studia  mea  promovenda  fervorem  possim  demereri.  Non  committain 
tarnen,  ut  indignus  videar  tantis  beneficiis,  quibus  me  ornas  et  ornabis 
ulterius.  Cultum  meum  hic  praesenti  TIBI  quantocyus  exhibere  aveo. 
Gratissimura  interea  accidet,  si,  quod  spero,  pristinae  sanitati  restitu- 
tum  TE  hilares  ingredi  Januärii  calendas,  audiam,  quas  faustas  TIBI 
felicesque,  et  diutissime,  in  solatium  meum,  orbisque  eruditi  gaudia, 
repetendas,  comprecor.  Vale  et  amare  perge  TUI  observantissimum 
Cultorem.    Lugduni  Batavor.  d.  28.  Dec.  H38. 

• 

Quae  simul  accipis  in  Hesychiana  quaedam,  observata,  vellem, 
si  digna  iudices,  quam  primuni  Heri  posset,  vel  praesenti  Tomo  Ob- 
servat.  Miscell.  inseri7),  si  nondum  prelo  plane  liberatus  sit,  vel 
proxime  secuturo;  ita  tarnen,  ut  Cl.  Alberti,  me  auctorem  esse,  non 

t)  [=  Cod.  Dorvill.  X,  1.  1,  1 .]  t)  [Hdr:  im  raorlales] 

3)  [Es  ist  dies  der  Codex  der  Leidner  Universitätsbibliothek  Graec.  16  L 
(Catal.  iibr.  rass.  qui  inde  ab  anno  1741  Bibl.  Lugd.  Bat.  accesserunt  descr.  Geei 
o.  57)  =  Lb  bei  Schubart-Walz  (Praef.  I  p.  XX  n.  6).  Nach  Brief  54  gehörte  der 
Codex  damals  Haverkatnp,  nach  dessen  Tode  RÖver.  Auch  die  von  Reiste  zur 
Collation  benützte  Ausgabe  (c.  not.  Ioach.  Kuhnii,  Lipsiae  1696)  befindet  sich  in  der- 
selben Bibliothek  (757  B  15).  Die  Collation  utnfasst  Buch  I  bis  III  cap.  11.  Am 
Ende  des  1.  Buches  (pag.  109)  steht  von  Reiske's  Hand:  Primi  libri  collationem  con- 
feci  i.  23.  Dec.  4738.  L.  B.  Ausser  der  Collation  stehen  nur  wenige  Bemerkungen 
am  Rande.    Vgl.  Schubart-Walz  I  p.  XXXVI.    (Mittheilung  von  De  Vries.)] 

4)  [Hdr:  Dominici]  5)  [Hdr:  aliquanlo]  6)  [Vgl.  Brief  8,  A.  3/ 
7)  [Dies  scheint  geschehen  in  den  Miscell.  observ.  vol.  X  (Jan. — April.  1739) 

p  55-68  mit  der  Unterschrift  V.  W.  X.  V.  Z.    Vgl.  Brief  iO.   Alberti  hat  diese 
Observationen  nicht  erwähnt/ 


Digitized  by  Google 


26 


K.  Fokiistkh, 


resciscat.  Duinmodo  inaiorc  librorum  apparatu  (quod  pauperlas  mea 
non  patitur)  et  otio  ahundarem,  plures  horas  Hesychio  (merelur  cerle] 
nec  sine  fructu  impenderem. 

H, 

An  Lud.  Casp.  Valckenaer  in  Leiden. 
Original  in  der  Universitätsbibliothek  zu  Leiden.  Cod.  33'J  Nr.  i.) 

V1RO 

Doclrinarum  laude  Celeberrimo, 
Amico  Sno  niaxiraopere 
colendo 

CASP.  LVDOVICO  VALKENAER10 
S.P.I). 
Io.  Iac.  Reiske. 

Ignosces  sine  dubio,  quod,  nun  omnia  faustis  nunc  personenl. 
acclamationibus,  admonilus  ofticii,  fauslas  TIBI  ac  felices  anni  huius 
pluriumque  calendas  vovere  ex  animo,  voluerim.  Qtiod  eo  libentius 
facio,  quo  mihi  magis  et  impensius  honorem  gratulor  amicitiae  TV/E, 
quam  non  obscuris  indieiis  neque  semel  mihi  comprobasti.  Felix  fuit 
annus  superior,  qtti  TV/E  me  notitiae  insinuavit:  felicior,  quem  nunc 
ingredimur  auspicato,  si  bonorum  gaudiorumque  TVORVM,  quac  per- 
petua  sunto,  partieipem  me  fecerit.  Subit  Semper  menlem  vereeuudia, 
quando  cogito,  qualemcunque  ineam  scientiam,  quae  infima  adhuc 
subsellia  premit,  aliquo  apud  TE  loco  esse;  me  vero  non  item  com- 
monstrare  re  ipsa  TIBI  posse,  quod  ingenium  TVVM  incomparabile 
foi.  <*  doctrinamque  profundam  |  prae  caeteris  devenerer.  Nuper  adhuc  idem 
accidit  mihi,  cum  sententiam  meam  rogare  placerel,  de  loco  quodam 
Ammonii,  quem,  si  quis  alius,  ego  certe  avidissime  e  manu  TVA 
sollerti  illa  et  vere  critica  exspecto.  Quae  ibi  nova,  iuaudila,  in- 
cognita  ipsis  superioris  nostrique  saeculi  luminibus  repandes  spe  et 
gaudio  praeeipimus,  brevi,  opto,  cum  stupore  admirabimur.  Audiebas 
Urne,  pro  more  humanissime,  quae  mihi  de  loco  illo  viderentur.  ex- 
ponentem.    Tacite  etiam  signiticabas,  non  displicere,  si  tibi1)  latius 


r  [Hdr    sibi  statt  si  tibij 


Digitized  by  Google 


♦ 

J.  J.  Kkiskk's  Huiki  k. 


27 


tlla  (luilurereiu.  .Mandala  nunc  exsequor,  ^avisiirus,  si  consensum 
el  approbationem ')  TVam  obtinuero.  Aminonius  dicit3):  .JvrayytXov 
dici,  qui  res  suas,  s.  a  se,  non  alterius,  s.  non  ab  alio  geslas  et 
quidem  proprio  instinctu  et  nullo  iubente  exponit.  o  uyyt'kktov  ra 
tuvTov  xui  fit]  tu  ?'•<//  irtffov.  Quatuor  modis  possunt  graeci  exprimere 
phrasin:  Res,  s.  gesta  alicuius,  vel  sub  alicuius  auspiciis.  Dicunt  tu 
mvtov  sc.  övTtt  sive  talia  etc.  tu  urptuvT.  tu  itp'iavr.  tu  vtp.  iav- 
tov  sc.  ytvoutvu.  Sed  est  tarnen  aliquid  inte*  ea  discriminis,  ut  tu 
ho  tov  latissime  pateat;  v(p  iavr.  non  nisi  animatis,  praes.  hominibus, 
qui  prudenter  quid  agunt,  dicatur;  u(p  inr.  fere  inaniniatis  Iribuatur, 
quae  natura  impellente  agunt.  Hinc  tanta  diversitas  lectionum.  6  tu 
t.  u.  x.  ft.  i'(p  t.  alii  6  utpL  u.  xui  fi.  v<p\  alii  6  ütpt.  u.  x.  fit] 
ht'ftov.  Omnia  haec  notant  pro  lubitu  fuisse  variatum  in  particulis 
et  praepositionibus;  et  si  vera  lectio  restituenda  sit  Ammonio,  curan- 
dum  esse,  ut  aequabili  et  sibi  simili  sermone,  itemque  vocibus  la- 
tissime patentibus  loquatur.  Stare  ergo  et  tolerari  non  possunt,  ut 
in  prothesi  (qui  sua  nunciat)  legatur  tu  mv.  sive  ü(p  i.  et  in  apo- 
dosi3):  vtp  t.  |  Si  itaque  vtp  t.  in  ultimo  membro  admittas,  necessario  foi.  v 
primo  quoque  inserendum.  Si  tu  L  sanum  putes  et  ab  auctore  pro- 
fectum,  vno  exsulet.  Si  unb  in  fronte  locum  inveniat,  etiam  in  fine 
necesse  est.  Omnia  proba.  omnia  se  commendant.  Diflicile  est  in 
talibus  eligere.  Si  quid  tarnen  permissum  est,  vellem  vel  tu  ittvrov, 
hoc  est  generalissime,  et  hominibus,  brutis,  plantis  oranibusque  con- 
venit:  proprietates  et  effectus  suos  annuncians,  non  a'.terius:  vel 
polius  6  vy  tur.  qui  sponte  sua,  praesertim  e  praelio  discedens,  rerum 
eventum  nunciat,  ambigua  explicationc,  vel:  tu  vu  iav.  {yiyvofttvu) 
vel:  vno  (jTQoö-vfiias)  iamov,  licet  fere  omnes  probent  lectionem 
«.tö,  etiam  Phavorinus,  quamvis  aliud  exemplum  aflerat,  quem,  si 
placet,  videre  potes  in  JvTuyytkog.  Subiungam  bona  cum  TVa  venia 
de  titulo  JoQvttvog*).  Locum  in  Plutarcho,  ex  quo  desumta  est 
historia,  iam  invenimus.  lara  eo  facilius  de  sensu  et  corrigendi5) 
ratione  cogitari  polest.  in  vel  l/Xoig  potius,  mutandum, 

quod  statim  coniiciebam,  eodem  auctore  confirmatur.  Sed  de  itapdvtjv 
rj  TtrayjLuyTj  adhuc  dubium  restabat.    Mvap  Tt]P  TtTuyptvtjv ,  quod 

fj  [Hdr:  approbrationem]         %)  (p.  2  ed.  Valck.  Lugd.  Bat.  1739.  —  Ich 
lasse  durchweg  Spiritus  und  Accente  unverändert.]  3]  [Hdr:  apothosi] 

4    [Amnion,  p.  4  49  und  Aiiimadv.  p.  1  9 8  sq . j  Ii    [Hdr:  corrigendo] 


Digitized  by  Google 


28  R.  Foebster, 

primmn  in  uienteni  veniebat,  nunc  dainnn.  quis  enim  mihi  direl,  mi- 
nani  fuissc  sfatutum  pretium,  quod  hospiti  solveretur  a  discessuris 
peregrinis;  quod  et  ipsuin  numini  pretium  admittere  non  videtur. 

foi.  2*  Satis  magna  certe  pecunia  erat  |  apud  Athenienses.  Dcindc  non  refert 
omnes  accurate  duetus,  quos  omnes  nobis  provida  fortuna  ex  antiqua 
vera  et  originali  lectione  conservavit.  Cogitavi  deinde  de  AavXw, 
ea  occasione,  quod  tit.  *fpög  in  Phavorino  perlegerem.  Ibi  offende- 
bam  vocem  AavXo?  a  quibusdam  dici  pro  holxior,  et  aliquoties  re- 
currere.  Pulabam  statim  pro  Mavövr\v  legendum  esse  vrtvXop  rt)v 
T(T(tyfu'vTjv.  Nec  erat  de  nihilo.  Jam  tarn  certe  persuasus  de  hac 
veritate,  ut  omni  contradicüoni  exemtam  putein.  Demonstrant  illa  quae 
Pollux  habet  L.  I.  c.  VIII.  segm.  I.1)  xuXtircu  de  6  v7rodtxouepog  xui 
6  VTtQdi%xttis  itvog,  tdiag  di  6  vnodfxofitpog,  gtpoöoxog,  dXX.tog  di  6 
teemioTrjg  rtjg  oixiag  ortyuvoftog.  ivioi  di  avrov  xai  puvxXijqop  ixuXiouv 
xai  top  imto  Ttjg  xuruyiopjg  pMS&oPy  vuvXop,  (OGmp  ipoixiop.  Repetil 
illud  libr.  X.  c.  III.1;  top  fttv  övv  tov  navrog  oixov  dtaniortjP  xai  p«v- 

xktjQOP  xXqrtop,  iriH  xui  to  ivotxiov  ov  povXop  (.iopop  dXXa 

xm  OTsyapofiop  ixet*  nyo*tQi]f.uvop.  Haec  verbotenus  a  Phavorino 
p  13233)  exscripta  sunt.  Nihil  potest  esse  clarius.  Liceal  mihi  nunc 
etiam  ostendere  quo  modo  invectum  fueril  illud  monstrum  vocis 
ftavdvtjv.  E  parvo  usu  codd.  Mss.  Graecorum,  (vix  enim  unum  aut 
alterum  hueusque  tri  vi)  aliquantulum  de  duetibus  iudicare  didici.  Sic 
opinor  fuisse  scriptum  vavAvUu.  Ni  et  Mi  saepissirae  confunduntur 
in  Mss.  et  non  nisi  abside  in  alterius  duclus  infima  parte  (quod  sae- 
pissime  tarnen  non  observatur)  se  distinguunt  //  et  ;•  ita  et  v  et  r 

foi.  sr  quae  centies  confunduntur.  ^/ et  -  /  pariter.  Si  itaque  habeas  |  vuv- 
XpUu,  habes  jmvdvtjP.  Accessit,  quod  cireumflexus,  cui  inserere  in 
cauda  ultima  solent  »  (^v>)  vel  non  adscriptus  vel  a  librario  neglectus 
aut  non  visus  fuerit.  Error  unus,  (i.  c.  ignorantia  lileraturae;  peperit 
centena.  sie  hic  factum.  Librarius  non  noverat  vocem  puvXog.  Hinc 
duetum  tantum  literarum  sequitur  bonum  factum)  sed  non  sine  lapsu. 
primum  neglexil  circumflexum  cum  ofuxofo.  Hinc  fieri  secus  non 
poterat,  quin  v  ex  Xop)  haberet  pro  v.  Nimis  enim  durum  fuisset 
(ex  eius  opinione)  fiuvdptjp  pronunciare.  Error  hic  peperit  alium,  ut, 
cum  nosset  in  gracca  lingua  raro  \oces  in  v  xpu.op  exire,  sequens 

K)  [I,  74. J  t,  [X,  iü.j  3)  [bti.  BasU.  »538., 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Relskes  Briefe. 


29 


huc  traxeril.  Hic  error  aliiim  adhuc  produxil,  ul  eiieeret  coniunetio- 
nem  dt.  'Sic  enim  legendum  vuvlov.  i)v  di  t]  rtr.)  Norat  enini  fV 
in  initio  periodi  non  posse  locum  habere.  Ergo  truneavit.  Dolen- 
dum  certe  compendia  scripturae  tot  egregiis  locis  optimorum  scriptoruni 
exititim  attulisse.  Sensus  itaque  est.  Solebat')  discedens  hospes 
doovievoc  solvere  vuvXov  (i.  e.  mercedem  hospilii).  Kral  autein  illa 
statuta  et  fixa  quaedam  summa.  Indefinite  loquitur.  Sed  AavAot; 
est  generis  masculini,  dices,  Amice  Praestantissime.  Non  nego.  Sed 
audias  Phavorinum  p.  1292.  Aavlov  imodos.  K«)li ctqut oc.  ort  ror 
mv'/jor  uQOtPixiog  xui  oiyt  TO  vav).ov  ftO)fraot  hytiv.  dtaata&rai  *v 
ritiiv  tt  ygcttpi  |  xta  tri  rra^ct  rote  vHatiQOiS  >]  vrtvko?  i^uv  Ttti  rttog  foi.  3» 

Nihil  addo  amplius2),  ne  palientia  TVa  abutar.  Si  qualescunque 
Iii  ronaltis  applausurn  TVVM  inereanlur.  erit  de  quo  mihi  gratuler. 
Permitles  interea  mihi,  ul  tua,  licet  e  longinquo,  vestigia  tentem,  et 
tlaborem  in  commune  bonum,  excitatus  tarn  laudahili  Musageta.  Per- 
mitles ul  privatis  ac  secretioribus  TVIS  in  Bibliotheea  studiis')  uti 
antea,  frequenler  inlersim,  et  de  favore  TVO  Iriumphem.  Laetus  tan- 
dem  res  tuas  age,  et  uti  faustas  anni  Calendas,  ita  quoque  Nonas 
et  Idus  videlo.    Lugduni  Batavorum  ipsis  Calend.  Jan.  1739. 

P.  S. 

video  nunc  idem  illud  exemplar  epislolarum  Alciphronis,  quod  nuper 
mihi  benigne  monstrabas,  usui  fuisse  Stephano  Berglero  in  adornanda 
sua  editione,  transmissum  huic  a  Ol.  Jac.  Perizonio1).  Eo  itaque  magis 
videtur  mirandum,  si  quaedam  integrae  epistolae  in  apographo  illo 
Ryquiano  exstarent  ineditae  huedum,  aut  non  collatae.  — 

A  .Monsieur 
Möns.  C.  L.  Valckenaer, 
Savant  fort  renomme, 
Mon  tres  honore  Ami, 

a 

Leyde. 


Ii  [Hdr:  solvebat]  i)  [Vgl.  jedoch  Brief  18  und  19.] 

3}  [Hdr:  studuis] 

4)  LVgl.  Geel,  Calal.  libr.  mss.  qui  inde  ab  anno  174t  bibl.  Lugd.  accesse- 
runt  p.  35  cod.  1*0 


Digitized  by  Google 


30 


R.  FoF.RSTFR, 


12. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
.Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol:  SO.) 

Vir  Amplissimc  ac  Celeberrime. 
Patrone  plurimuin  Colende. 

Remitto  quod  liodie  accepi  foliuni  Obs.  Mise.  Perlegi  quoque 
Epiphyllides'),  satis  quidem  curate  impressas.  Nihil  tarnen  suavis 
subodoratus  fui  in  illis,  (nescio  an  alii.)  et  auclorem  miror  adeo  ob- 
scuram  dictionem  sectari,  ut  diu  de  sensu  ambiguus  liaereas.  Notavi 
non  nulla  quae  rne  oflenderunt.  Libros  Schull ensio2)  tradam  quam 
prinium  redierit.  Litteras  Nob.  Rovero  destinatas  curavi  ut  trade- 
rentur.  Praeslantis«imus  Valckenaer  ut  haec,  quae  eins  aeeipis,  ad- 
iicerem,  rogavil.  Luchtmannus  duo  exemplaria  Bibl.  Boerhav.  'j  trans- 
miltenda  dedit,  et  sciscitanli  mihi,  an  alia  adhuc  haberet;  respondit; 
se  occasione  data  Hesychiana  desiderata  misisse.  Temporis  angustia 
huedum  prohibuit  Bocharti  epistolam4)  expedire.  Spondeo  tarnen, 
illam  proximo  die  Lunae  Amstelodami  fore.  Vale  VIR  Consuma- 
tissime')  et  favere  mihi  perge.   Lugd.  Batav.  1730.  d.  17.  Martij. 

Nominis  TUI  Amplissirai 

observanlissimus  Gultor 
lo.  lac.  Reiske. 

13. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  2  t.1 

VIR  Amplissime,  ac  Celeberrime. 
Palrone  aeternum  Colende. 

Accipis  ita  t andern  Bochartianae  epistolae  et  Autographum 6)  et 
versionem  meam7).   Copiam  nuper  transmissam  adhuc  teneo  pro  casu 

tj  [Harkenrothii  Epiphyllides  crilico-sacrae  in  den  Mise.  obs.  X  p.  69  —  84 
(Jan. — April.  < 739) .]  t)  [Hdr:  Schultenio]  3]  [Bibliotheca  Boerhaaviaua,  sive 
Catalogus  librorum  Instructissimae  Bibliothecac  viri  summi  D.  Hermanni  Boerhaave, 
. .  .  Quorum  publica  fiel  Auctio  In  OfTicina  Luchtmanniana,  Die  Lunae  8.  Junii  et  seqq. 
diebus  1739.  Lugduni  in  Baiavis,  Apud  Samuelem  Lucbtman..  1739.]  4)  [Vgl. 
Brief  13.]  5)  LS.  Brief  8,  A.  3.]  6)  [Hdr  :  Autographara]  7)  [Gedruckt 
in  den  Miscell.  obss.  nov.  II  (Amstelod.  4 74 1)  p.  105 — 416  mit  der  Unterschrift.  Ex 
Museo  Amplissimi  der.  P;ipenbroukii.    Verlit  &  nolulas  adjecit  I.  I.  Ii] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Beiske's  Briefe. 


31 


aliquo  necessitatis  fulurae.  Nescio  an  satis  fecerim  votis  TUIS.  opta- 
rem  certe.  Saltini  sludui.  Qualiscunque  sit  opella  mea,  si  non  plane 
displieeat,  exspecto  quas  habes  Gallandi1}.  Extemporaneas  quasdain 
huic  adjeci  conieeturas,  quas  si  tanti  videatur  posses  adiungere2),  si 
iu  .Miscell.  Observ.  deberet  comparere  illa  epistola,  quod  ercdo,  docta 
certe  illa  et  auelore  suo,  licet  tum  temporis  adhuc  iuvenc,  non  in- 
diijni«.    Yale  et  favere  mihi  perge.    Leidae  d.  22.  Marl.  1739. 

lo.  Ia<\  Bciske. 

Ii. 

An  Jacob  Philipp  lYQrville  in  Amsterdam. 
{Original  in  Oxford,  wio  Nr.  8.  fol.  2«.  ') 

Vir  Excellenlissime  ac  Celeberrime 
Patrone  maximopere  colende. 

Accepi  nupero  die  Saturni  ad  vesperam  litteras  TUas  favoris 
plenas  una  cum  Tomo  Observationum,  pro  quo  debitas  gratias  ex- 
solvo.  Beliqua  exemplaria  ex  parte  tradidi,  Staverenio;  ex  parte 
adhuc  teneo,  cum  Praestanlissimus  noster  Valckenaerius  adversae 
valetudinis  causa  Leovardiam  ante  mensem  iam  abierit.  Citius  re- 
spondissem,  nisi  voluissem  simul  Apollodorum  mittere,  quem  hoc 
demum  momento  Schultensius,  sine  ulla  salute  Tibi  nuntianda,  aul 
irraliarum  actione  vix  remisit.  Partes  eins  supplebo,  et  licet  nulluni 
plane  codicis  usum  habuerim,  gratias  ago  humillimas  pro  benignitate 
Tua  mihi  intentata4).  Quae  de  Geographia  Nubiense  scribis,  VIB  Cele- 
berrime,  aveo  penitus  pernoscere.  Edita  illa  est  Bomae,  arabice,  ex 
Typographia  Medicaea,  non  sine  vitiis,  praesertim  in  nominibus  loco- 
rum  Europae.  latine  reccnsuerunl  eruditi  Maronitae  Hesronita  et  Sio- 
nita  Parisiis.  Ipsa  Geographia  sie  dicta  Nubiensis  est  maioris  Geogr. 
operis  compeudium:  cuius  codicem  si  liaberes,  quod  lere  coniicio  e 
verbis  TL'ls,  exsultarem  certe  gaudio.    Quidquid  sit,  lubentissime  in 

I)  [Briefe  von  Antoine  Galland  an  P.D.  Huet,  Grainville  u.  a.,  in  lateinischer 
von  Keiske  durchgesehener  Ueberselzung  gedruckt  in  den  Miscell.  observ.  IX 
p  196— 3  Ii  und  Miscell.  observ.  nov.  IV  p.  J75— 307.    Vgl.  Brief  43.] 

*j  [Vgl.  S.  30,  Aniu.  7.] 

3;  [Ist  die  Antwort  auf  den  Brief  D  Orvilles  vom  17.  Mai  1739  (Lebensbeschr. 
$.  632]  ond  ward  von  diesem  am  5.  Juni  1739  (Lebensbeschr.  S.  653)  beantwortet.] 
4    [Vgl.  Brief  10.] 


Digitized  by  Google 


32 


R.  FoERSTER, 


me  describendi  operam  assumo,  el  quacunque  in  re  inservire  TIBI 
potero,  pro  virili  TIBI  satisfacere  annitar.  Si  itaque  velis  Codicem 
huc  mittere,  exspectabo.  Sin  in  villam  tuam1)  inspectionis  caussa 
deferre,  die  quodam  Solis  (aliis  eniin  diebus  non  aeque  vacat)  illuc 
excurram.  Spondeo  neminem  quid  inter  nos  agatur,  suhodoraturum, 
cum  iam  quidem  nec  cum  Schultensio.  nec  cum  alio  quoquam  tan» 
arctam  amicitiam  colam.  Valc,  el  quod  facis,  favere  mihi  perge. 
Leidae.  173». 

TUI 

observantissimus 
Jo.  Jac.  Keiske. 

lö. 

An  Yalckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  6.)*) 

Praestanlissime  Domine  el  amire. 

Liceat  mihi  hic,  quae  legenti  praesentia  in  mentem  venerunt, 
exponere  breviter,  cum  bona  TVa  venia,  quam  credo  fore  ut  oblineam. 
In  voce  Jms*)  testimonio  Alcmanis  praefixisti,  VIH  Emditissime,  xat 
ex  Aldina  editione.  Id  potius  ego  quidem  crederem  ex  superiore 
linea  repetitum,  ut  et  statim  sequens  ((fiTit/.ow,  quo  nihil  ibi  minus  con- 
venire  mihi  certe  visum  fuit.   Ks!  versus  hexameter,  ut  ita  censerem 

scriptum  fuisse.   'slhtpw 

llotxu.ov  ixa  rov  öqAruiftüv  änalwv  okttttfa. 
Tibi  haec  sunlo,  si  placent.   Licet  premere.   De  loco  Ephori  Git(jatot 
et  &tiliftyeveisi)  proxime  exponam  sententiam  meam  in  Miscell.  Observ. 
ubi  mihi  permiseris.   Vale  Honoratissime  Valckenari,  et  amare  perge 

TVi 

ohservantissimum 
Jo.  Jac.  Reiske. 

Adresse  auf  der  Kuckseite:    An  >lyn  Heer 

Yalckenaer  v. 

i)  [Grönendal,  zwischen  Leiden  und  Haarletu.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  35.] 
i)   Nach  Valckenaer's  Rückkehr  von  Leeuwarden  nach  Leiden  geschrieben.] 
3]  [Valckenaer  erwähnt  Reiske's  Lesung  noch  in  der  Note  Ammon.  p.  74  s.  v. 

*ljt€<i  mit  den  Worten:  Reiskius  nuper  admodum  signiQcavit.  Vgl.  Bergk,  Poet.  lyr. 

Alcm.  fr.  43«.]  4)  [Vgl.  Brief  2?.]  r>)  \Hdr:  Valckenear] 


Digitized  by  Google 


J  J.  Heiskes  Briefe. 


33 


16. 

An  Yalckenaer  in  Leiden.1) 

(Original  in  Leiden,  wie  11,  Nr.  9.) 

Vir  Eruditissime. 

Liceat  mihi  monere  quae  (not.  8ö.)2)  ad  Etymol.  r«kta.  milii 
videantur.  Illam  ego  cquidem  mutari  nollein.  Est  argumentum  re- 
icnlioris  aetatis,  qua  auetor  vixit.  Vox  pura  puta  arabica  **k>  (de 
qua  quaedam  ad  Moallekat)  deinde  ab  Hispanis  ad  nos  transiit,  et 
effecit  verbum  Galye,  Gallion;  hinc  Galleren. 

Tantum.    Bene  vale. 

Addo:  in  Menandri  TxoßuL  v.  A*//yoc  legerem. 

Pro  Vocativo  Wie  (in  ultimis)  -nominalivus,  ut  pro  nominativo  vi- 
dssiui  saepissime  vocativus.  Hesychius  has  voces  explicat  mutuo.  in 
.Jufihois,  et  .tutuiXTOc.  Observavi  quoque  saepissime  in  Dionis 
Chrys  edit.  Aldina  hiuv  pro  huv  occurrere,  unde  eolligo  illa  in  MS. 
eonfundi  solere. 

17. 

An  Yalckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  11 ,  Nr.  i.) 

Vir  Eruditissime, 
Amice  plurimum  Golende. 

Remitlo  plagulam  Ammonii  TVI,  et  sententiam  meam  rogatus 
proponere  audeo  de  loeo  illo  corrupto  naaa  yag  tj  rov  xevov  yvois 
jhmaQnut.  Nulluni  haec  sensum  fundunt  et  veteri  Philosophiac  plane 
sunt  contraria.  Legendum4)  itaque  censeo  pro  »J,  imo.  ut  sensus  sit 
Omni«  enim  a  vacuo  natura  portatur  (quasi  a  nutrice)  et  sustentatur. 

1)  [Bald  nach  Nr.  15  geschrieben.] 

2)  [Valckenaer  hat  Ammon.  s.  v.  xf'Aijg  p.  81  not.  85  die  Stelle  des  Et.  M. 
!».  502.  4  4  s.  v.  y.eXrjTiZei  unangefochten  gelassen.] 

3)  [Ammon.  p.  88  s.  v.  Mprpog,  Vgl.  Meineke,  Fragm.  com.  IV,  215.  Kock, 
fr.  com.  Alt.  HI,  p.  142  fr.  493.] 

4)  [Die  Worte  dieses  Briefes  Legendum  —  S.  34,  4  extra  munduin  hat  Valcke- 
naer Ammon.  p.  105  n.  18  s.  v.  Ovdiv  abgedruckt.    Vgl.  Brief  32  ] 

AMundl.  <J.  K  8.  Ofsellsrh.  d.  Wi««>a«rh.   XXXVI11.  J 


Digitized  by  Google 


34 


\\  KoKRSTI-'ll, 


qvm*  el  /.nov  iluo  sunt  opposita  Illud  onmia  nialerialia  coniplecli- 
lur:  hoc  uao'iuuTov,  ujtioov  vovg,  fhtov,  ayevvrtTov  nominatur.  Et 
sive  Pythagoreus  fuerit  Amnionitis,  sive  Stoicus,  ntriusquc  sententiam 
hie  explicnit,  sc:  in  mundo  non  cssc  vacuum,  sed  extra  mundum. 
Exeerpam  bona  cum  TVa  venia,  ex  XXII.  cap.  Slobaei1)  mei,  de  vacuo 
et  loco.  Zr(vm>  xui  01  an  avrov  tvTog  tutv  to?*  xoofiov  fitjdtv  tivat 
xtvov.  f|w  dt  avrov  uxtigov.  sc.  xtvov  Herum.2)  uvat  fit  qxtaiv  01 
Tivfrayooov  xtvov  xui  tQ^uiuv  (vel  igr^iov,  pro  impresso  irrjaiov)  tv 
«irw  reo  ovquv«)  tog  tx  tov  uxhqov  nvtvftuTog  «c  avanvtovTt.  Post.3) 
01  nvthtyoQOv  txTog  tivat  tov  xoofiov  xtvov  tic  o  avuTrvti  o  xOG/twg, 
xui  t$  ov  01  (TTouxoi  ttvut  xtvov  tig  o  xutu  tt(v  txTfVQtoatv  uva).vtTui 
o  xoGtiog,  ümiQov  vrv  (non  uxtioog,  ul  editum).  Tandem*):  to  fitv 
orv  xtvov  uxtioov  ttvai  hytnthu  (sc.  aflirmat  Chrysippus)  to  yuQ  txrog 
tov  xoatiov  tovto  tivui.  (vitiose  editur;  «nooov,  et  tov  xoatiov  tov 
ovrt  tivcu.).  Haec  sufficiant.  Plura  adhuc  habet  Stobaeus,  quem, 
si  desideras  mittam.  Habebit  el  sine  dubio  Stanleyus  in  Histor.  Vel. 
Philos.  Vide  tarnen,  quam  suspicer  fuisse  librario  errandi  caussam. 
Habebat  forsan  in  menle  ridiculam  illam  originationem,  quam  credo 
apud  Elymologum  exstare:  ego  vero  in  Phavorino:,j  oflendi,  in  Xtvov. 
ij  .t«o«  to  xivoixtioc  xui  xtvoc.  Ta  yug  xovqpu  xai  xtvuy  tvxtvtjTa  xai 
tvJuaTuxTu.  De  his  satis.  Timm  eril  iudicare.  Caetera  non  suaderem 
sollicilarc  (in  Ovxovv)  illud.  ovxovv  amatftv.  quod  habet  Phavorinus6) 
est  humilius.  Attica  est  cllipsis  toi.»  dti ;  quae  singulis  paginis  oc- 
currit  in  Antonino  Philosopho,  qui  eadem  in  periodo  imperativum  et 
inlinitivum  commutare  solet.  e.  g.  I..  VII.  20  tu  uttovtu  twotiv 
io g  tjd'tj  ovtu  —  ixloyi£taOui  —  vxoftvioxto&ui,  —  «/*«  fitv  toi  yr- 
t.uaaov  in  sequente  Jsjpho  semper  imperativum.  in  22"  vero  infinilivum 
ilerum  et  imperalivum.  Ilem.  25.  Btov  Otoi^tiv  idGTt  xuQirtftov 
aruxw.  xui  tov  fttv  tivaii  tov  fit  —  —  juij  tivvtmÖQUVttv.  fitj 
aifvStiv.  Etc.  IIa  Morellus  quoque  centies  imperat.  —  ort  reposuit 
in  Dione  Chrysost.  ubi  elegantius  haltet  Aldina  —aVai.  Haec  ignoscas 
mohenli. 

I)  [Stob.  ecl.  |>hys.  1,  18,  1.)  i)  jlb.j 

3)  [Ib.  I,  18,  i  p.  390  W.] 

4)  [Ib.  p.  392.] 

5)  [Eil.  Basil.  1538,  p.  4  034,  45  sq.] 

ü)  [p.  139?'»,  35.    Valrkenaer  p.  105  hat  itniuttiv  belassen J 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kkiskks  Brikf»:. 


Officium  meiim  et  promissum  quin  praestilerim  obfuit  adversa 
lerapestas,  ut  alia  taeeani.  Hodie  fortassis  si  liceat,  TVI  io  praesentia 
colendi  mihi  erit  copia.   Vale,  VIR  doctissime  et  amare  perge 

TVI 

observantissinuim 
I.  I.  K. 
L  B.  1739.  22.  ItiliL 

18. 

An  Yalckenaer  in  Leiden. 

(Original  in  Leiden,  wie  II,  Nr.  7.) 

Eruditissimo  Valckenaorio '} 
S.  P.  D. 
Io.  lac.  Heiske. 

Perlegi  praesens  folium2;  Ammonii,  uhi  de  ./oqv$h'oic.  de  quibus 
quae  olim3)  sensi  ouinia  nunc  danino  et  relraclo  ul  et  nimis  acuta, 
et  plane  non  vera.  quae  iam  mihi  mens  sedeat,  aeeipe.  Legendum 
puto:  uMi$  (vel  pot.  i'O.ovSj  —  —  —  .t^oc  rov  loXtiiiov,  i.vTQu  hx- 
ßonoc  axovbrtv  txtTtTuyiitvrtv.  Fortassis4}  id  posset  ex  Plutarcho  ubi 
de  Jqqv!:.)  quem  non  habco  contirmari.  tl  a  tine  ineipiam,  ex  x 
in  xotuaas  reducendum  v  ad  antecedentia :  Ibi  enim  rede  legis  öfto- 
i«;.  /]  (in  t]  Ttruyu.  credo  esse  trit,  ut  in  superiore  l'olio  (v.  OvStp) 
male  erat  pro  iVro,  ut  credo.  ftavdtjv  miliare  in  tmov^v  ipsa  fere 
literamm  vestigia  iubent.  IJnum  a  elisum  l'uit,  duobus  coneurrentibus. 
htßovTüt  aTTovd^v.  Kein  ipsam  et  sensum  jpioquc  convenire  puto  cum 
vetenim  ritibus.  Captivus,  hospitio  exceptus,  ab  hoste  dimitlobatur, 
qui  pactum  vel  iusiurandum  (alteri)  praescriptum  pro  pretio  redemlionis 
aeeipiebat.  Captivus  itaque  praestita  fide  et  servata  etc.  Zxovfou 
sunt  induciae,  pacis  contractus,  iuramenta,  etc.  uti  vel  Hesychius  docel. 
Meinini  TE  aliquando  dubitasse  de  signiticatu  jrpoc,  ab,  quod  equidem 
nollem  factum.  Saepius  ita  oerurrit.  Paucula  indicabo,  quae  iam 
sunt  ad  manum.  Homer.  Iliad.  /.  239.  Aeschines  Dial.  III.  2.  n)v  tut 
'>>{>vtj.ovtuvrtv  TTQog  aov  aoyt'up.   Sophocl.  Ajac.  Flag.  841.  it.  vers.  923. 

I     Hdr:  Valckeneario]  t)  'Pas.  119-1  :i)  \\tt\.  Brief  H.1 

4)  Die  Worte  Fortassis  bis  conlinnari  sind  am  Bande  liinzutcofiis^t. r 

Digitized  by  Google 


36 


H.  FoERSTER. 


s/vtos  nfiog  üu-rov  dttkop.  Herodian.  I.  2.  in  vita  M.  Antouini  Philo- 
sophi1):  oaa  xui  (ig  i'juag  t^klHv  i\  fayitewa  ttqoq  uvtov  rj  yQayevra. 
Haec  sufficiant.  Quod  si  itaquc  qualeracunque  meam  conjecturam  di- 
gnam  censeas  commemoralionc,  co  illam  modo  exhiberi  pelo,  quo 
nunc  exhibeo;  prionim  omniuin  pervellem  oblivionem  fieri.  De  caetero 
iv|non  potui  recte  sentire  de  illo  titu  üvuyxtjg2),  cum  Ammonium  ad 
manus  antea  non  habuerim.  Non  nego  quidem  Tragico  alicui  licere 
ita  dicere:  sed  a  Grammatico  in  Iradendis  derivationibus  Etymol.  et 
analogicis  quis  fatalem  aliquam  et  immutabilem  necessitatem  exspectet? 
Videtur  mihi  legenduin  avaXoytag  et3)  certe  TK  non  longe  abfuisse  ab 
eadem  senlentia,  vel  notae  indicant,  ul  nunc  video.  An  ita  quoque 
emendandus  foret  Scholiastes  Sophoclis  in  Oedip.  Colon.  38 1 . 4)  ad 
verba  tvvonig  x«QtP]  Pr0  *"  TOt$  avayxatortQotg  avrr/Qatpotg ,  ut 
itaque  legeretur.  ävcdoyoTsgoig,  in  exemplaribus  cum  mente  et  manu 
Sophoclis  quam  maxime  conspirantibus.  Cogites  quaeso  hac  de  re  si 
placet.  In  Sophoclis5)  x^ri^Wa  n'm'  mutandum  censerem  nunc.  Sed 
inepte  Graeculi  etymologisarunt'j;  et  deceperunt  interpretem.  Vult 
dicere  Sophocles:  Ajacem  maclasse  tot  victimas,  quasi  exla  inspec- 
turum  et  consulturum  Deos,  an,  et  qua  tandem  ratione,  vindictam  ab 
llisse  et  caetoris  Graecis  prppter  abjudicata  Achillis  arma  possit  capere. 
Vale,  et  quod  facis  nie  ama. 

In  Animadversionihus,  ad  artic.  lllr^ai  neu  n'f.r^ivai^  non  inutile 
erit  conferre  Schol.  Apoll.  Rhod.  p.  76.  vers.  757.7)  quod  tarnen  diu  TE 
iam  observasse  certus  sinn. 


0  [I,  3.] 

2)  [Ammon.  p.  116,  M  s.  v.  üövfjQor.    Vgl.  Brief  26,  3*  und  34.] 

3)  [Der  Salz  el  cerle  —  video  ist  eingeschoben;  und  das  Folgende  An  — 
Z.  16  si  placet  zu  diesem  nachträglich  unten  hinzugefügt.] 

4)  [Vers  391.] 

5)  [Soph.  Ai.  220.    Vnlrken.  z.  Ammon.  p.  136  vermulhele  ÖQaotrjQtfi.} 

6)  [Hdr:  ctyrooligasarunt] 

7)  [Schol.  r.  Apoll.  Khod.  I,  757,  übrigens  von  Valckenaer  Animadv.  p.  197 
benutzt.  J 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hfiskes  Brikfk. 


37 


19. 

An  Valckenaer  in  Luiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  II,  Nr.  8.) 

Viro  Eruditissimo 
C.  L.  Valckenaer 

S.  P.  D. 
lo.  lac.  Reiske. 

Per  mihi  grata  est  doetissima  TVa  et  humanissima  admonilio,  de 
loco  illo  Ammonii  perobscuro,  quem  vellem  certe  in  clara  Iure  TE 
potissimum  auspice  collocari.  Ingcniosa  admodum  est  conicctura 
doctissimorum  Virorum,  Dukeri  et  Roveri,  cui  fere  non  possuin  quin 
subscribam  qui  eadem,  ut  nosti,  in  initio  sensi.1)  Quando  tarnen  iUi 
TIBI  placet,  proponam,  quae  obstare  mihi  visa  liiere,  paulo  curatitis 
haee  meditanti.  Primum  quidem  tj  ante  Thraytnrr^  co  modo  vitiosum 
foret  et  resecandum,  Graecismo  ita  iubenle.  Dein  optandum  forel, 
ut  idoneo  quodam  testimonio  Auetoris  antiqui  hör  Ammonii  assertum 
pogset  romprobari.  Non  de  una  mina,  sed  de  pluribus  loquuntur  in 
tali  re  veteres.  Herodotus  lib.  VI.  c.  79.  fgfxuXef  At,  fpn?  avrtmv 
t%ttv  tu  unotvu.  unotpu  At  cor/  f/t/.onovvtjOi'oiot*)  Aro  fivtai  Titay- 
fu'put  xut  avfyu  uipiuXiorov  ixTivtir.  Demosthenes  de  falsa  Legal, 
p.  m.  222.3)  iavTove4)  £(paout>  (tovbafau  kvnua&rui  xai  fitjärftiitp  rov- 
rov  <PiXiirn(p  xaiJ,v  *X€tv9  *ai  «fow/foiro,  o  /<**',  rpth  ftvag^  6  Ai, 
-wm,  6  Ai  ottok  nvvhßaivkv  ixuarfo*)  tu  Xvtqu.  Nollem  tarnen  interea 
concludere,  Ammonium  fefellisse,  aut  minus  rertam  hanr  esse  emen- 
dationem.  cum  ßeri  potuit,  ut  eo  casu,  quo  quis  Aoqv&vqv  faciehat, 
plus  aeeipere,  quam  unam  minam,  nou  licuerit.  Sed  est  aliud  quod 
negotium  mihi  facessil.  forte  et  aliis.  Dixerat:  Diinilli  raptivum  |  ab  foi.  i» 
hoste,  qui  lytra,  i.  e.  minam,  aeeeperit.  Sed  sequentia  quorsum  re- 
feremus.  xouioa*  ovv.  qui  potuit,  amabo,  aflerre  lytrum,  quod  iam 
dedit,  et  quod  alter  iam  acrepit.  Manifeste  hacr  sibi  repugnant. 
Video  quidem  quid  sibi0)  velit;  sed  non  aequo  bene,  quomodo  emen- 
dandus7)  sit  Ammonius.  Merito  damnas  oiiöaug  pro  xo/ttioag  (uti8)  Merito 

I)    Vgl.  Hrief  II.]        i)  [Hdr:  nUo7tnvv^atoiai)        3)  [§  Ifi9p.  394  ] 
4)  [Hdr:  oavxovg]         5)  [Hdr:  exaoty}         6)  [Hdr:  sil] 
7)  [Hdr:  emendandum]  8    ^uti  ist  nachträglich  hinzugefügt." 


Digitized  by  Google 


H.  Fo ERSTER, 


fgo  qnoqu«'  damno  mea  praecedenlin  oiimia).  Sed  vide  qnaeso.  Vir 
Doctissime,  in  Plutarcho1)  non  praecessisse  t.außavttv,  sed  xaraßahir; 
et  quod  ille  nullum  certum  pretium  staluat  redemtioni.  Exponani 
primum  mentom  auctoris,  deinde  mcain.  In  bello  caplos,  inquit,  et 
hospitio  exceptos  ab  aliquo,  deposuisse  aliquid  pro  pretio  snae  re- 
demtionis,  quod  secum  non  habebant:  (ut  vestes,  aut  arma,  quo 
tendit  Scaligeri  tt(tvtiv)(v)  deinde  eonstitulo  utrinque  tempore  rediisse, 
el  promissam  scrvasse  üdcm  in  solvendo  Ktro.  Vix  ineliorem  sensum 
posse  extundi  rredo.  Videor  antem  mihi  in  nva/l^v  invenisse  ßoAt\v 
\uoh\v)  vel  xttTftfioXtjv;  quod  egregie  huc  quadrat.  Hinc  sie  constituo 
loeum:2)  rryog  tov  7toA*///oi»,  Xvtqov  Xiiftovrog  xarußoh\v.  t»;  TtTuyftsrij 
xofii'me?  ovv  etc.  Sed  hoc  nimis  audax  TIBI  forsan  videbilur,  et 
magis  secare  nodum,  quam  solvere.  Sed  sunt  conjecturac.  TE  vin- 
dicem  sibi  suum  Ammonius  depostulat.  Die  Lunae  si  adire  velis 
Bibliothecam,  ortendes  Glossarium  Scaligeri  Arabico-Latinum,  quod  in 
IVOS  usus  reposui.    Ita  vale  et  faverc  mihi  perge.    LB.  d.:t; 

20. 

An  Jacob  Philipp  ITOrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  it.) 

VIKO  Celeberrimo  et  Amplissimo, 
PH.  I.YC.  DORVILLE, 
S.  P.  D. 
lo.  lac.  Reiske. 

Est  quare  veniam  tarn  diutinae  inorae  in  solvendis  promissis 
petam,  quam  el  obtenturum  me  non  diflido.  Negotia  mea,  utut  sint 
in  Iiis  feriis  minora  el  minus  frequentia,  ea  tarnen  sunt,  quae  prom- 
tos alioquin  conatus  intercidant.  Inceperam  Dionem  Chrysostomum4) 
cum  Aldina  editione  conferre.    Taedium  difücilioris  laboris  ut  abs- 


1)  [Aet.  Gracc.  <7  p.  295  B  sq.] 

S)  [Diese  Conjectur  hat  Valck.  Animadv.  p.  «00  mitgetheilt.] 

3)  [Das  Datum  fehlt.] 

4)  [Zu  dessen  33.  Hede  hatte  R.  in  den  Mise,  observ.  Amstel.  vol.  IX  I.  3  (1738) 
p.  375—379  Observationes  veröffentlicht,  welche  er  später  in  der  Vorrede  der 
Aoiinadversiones  ad  D.  Chr.  in  den  Animadv.  ad  gr.  auet.  vol.  I  verleugnet  ] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Brikff. 


39 


lergerem  suino  Apolloniuin  Rhodium,  in  quem  MSSlas  Gerardi  Kalkcn- 
burgii  annotationes '}  inecum  communicabat  pracslantissimus  Valckcnaer. 
Librurn  itaquc  primnm,  quem  antea  iam  perlogeram,  denuo  percurro 
et  confero  cum  Hesyrhio,  unde  mihi  nata  occasio  aliqua  aliis  nun 
observata  in  isto  Glossatore  corrigendi.  Verum  monitus  amiee  ab 
ainico,  nomine  Cl.  Alberti,  de  superioribus,  quae  dedi2;,  abjeci  con- 
gilium,  nc  irritaluin  animum  iratuin  mihi  reddcrem.  Hinc  nalae  lan- 
dem  sunt  emendaliones  Sophocleae3),  horis  vespertinis ,  nun  posl 
arabica,  graviora  illa  studia,  defatigatum  animum  magni|(ici  scriploris  M-  «T 
leclione  recrearem.  Gratum  foret,  si  huic  aestivo  Volumini  Obser- 
vationum,  vel  ultimae  posscnt  subjungi.  Nomen  meuni  praescripsi, 
ut  cl  iudicioriun  aliquando  pcriculum  farcrein,  l'num  adhuc  restal, 
quod  supplicibus  votis  TE  rogarcm,  VIR  Humanissinie.  Mirum  in 
modum  me  cepit  Apollonias  Rhodius,  ita  ut,  vel  post  aliquot  dcmum 
lustra,  illum,  saenili  spatio  neglectum,  edenduin  mihi  suiuserim:  Quod 
consilium,  si  approbetur  TIBI,  adiuvarc  egregic  polcris,  si  caeleris 
insignibus  beneficiis  1TIS  quibus  praeter  merilum  me  acnunulasti, 
addas  id,  ut  Codicem  TUum1).  Apollonii  MSS.  mihi  conferendum  per- 
mittas.  Codicem  inquam  Tuum,  quem  citasti  in  Vanno  Critica,  et 
quem  Valckenaerius  mihi  narravit,  Cl.  IVArnaud  apud  TK  lustrassc 
praesentem5).  Benignissimac  mentis  TUae  iacilitas  qua  studia  cum 
alioniiu,  turn  mea  in  primis  promovcrc  gestis,  dubitarc  non  sinit, 
quin  conatus  meos  benigne  adjuves;  uti  cl  spcro  vovcoquc  favorem, 
quo  hucusque  amplecti  me  dignatus  es,  nunquam  intcnnissuruin. 
Dab.  Lugd.  Bat.  d.  6.  Aug.  1731). 

Ii  [=  Bibl.  univ.  Leid.  755.  C.  22.  | 
S)  : Vgl.  Brief  (0  S.  J5  A.  7.1 

3)  [Heiskii  in  Sophoclis  Tragoedias  (Aiac.  Oed.  Tyr.  et  Col.  Traeh.)  Kmen- 
daliooes  et  Conjecturae  finden  sich  abschriftlich  mit  D'Orvilles  Randbemerkungen 
im  Cod.  Dorv.  X.  2.  4.  3  auf  i9  Quartblältern.    Vgl.  Brief  23  und  41.  | 

4)  [Ob  die  Ausgabe  Hoelzer's  mit  D'Orville's  Collation  des  Mediceus-Cod  Dorvill. 
X.  i.  6.  61  Vann.  cht.  p.  337.  377?  R.  hintcrliess  nach  Lebensbeschr.  S.  176 
N.  5  4  Noten  am  Rande  einer  Ausgabe.] 

5)  Hdr  :  prae  »entern] 


Digitized  by  Google 


iO 


K.  Fü ER ST ER, 


21. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  23.) 

VI  HO  Celeberrimo 
I.  1».  IVOrvillio 

S.  \\ 
lo.  Iac.  Reiske. 

Mitto  hie  quae  a  ine  desiderasli,  folia  quotquot  iwpressa  haheo 
Aristophanis  Hemsterhuisiani   Liigd.  Bat.  i739.  23.  Sept. 

22. 

An  Yalckenaer  in  Leiden.*) 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  3.) 

Eruditissimo  Valckeuaerio, 
Amico  Aestumatissimo 
S.  P.  I). 
I.  I.  Reiske. 

Quod  statim  respondere  non  pottierim,  excuses  quaeso,  VIR  Hiiina- 
nissime;  foliura  Lucani  sub  manibus  tum  erat,  cum  Hieras  TUAS  gra- 
tissimas  acciperem.  E  quibus  cimi^pj^fot«tt-sIIJain  voluntatem  erga 
ine,  levesque  meos  conatus  cum  perspexi,  non  pSfui  »on  mirari,  qui 
nullius  pretil  facienda  tanti  aestimarc  queas.  QuiX  vero  ita  iubes, 
coniecturamque  meam  olim  propositam,  a  nie  poslulaXcl,ralius  e«nia- 
tam,  en  illam,  Sic  coneipio  verba  Ephori2):  "Oaoi  /tup  ovpem}x&*i- 

(TTQOÖOMOVPTai) 

aap  u'g  rijP  Bcmriav  rovg  di  toic  J&qvatOi?  (o/iOQOvg),  Orjßato/ 
7i()oaqyo()OVPTO.  noMotg  htotv  vartgop  de  oi  m'ufuxTot  i}^av  xctvTft- 
%6&*Vi  ivtfiovro  di  rijv  imo  top  Kittaiqm'u  xtayitv  xai  n)p  (^tfPctPTtop 

i)  [Vgl.  die  Subscription:  Dabam  Lugduni  Batav.  III.  Idus  Octobr)**-  *739 
in  Valckenaers  Dedicatio  des  Ammonius.]  ^ 

i)  [Yalckenaer  Aramon.  p.  70  s.  v.  Grjßaiot  konnte  nur  aTiepccvrt&P  a's 
Emendation  eines  vir  quidam  Eruditissimus  erwähnen;  dagegen  in  den  Add^nda 
t.  1  p.  243  theilt  er  Reiske s  ganze  Lesung  und  Uebersetzung  mit;  Müller,  Fr.  tfist. 
Gr.  I,  J39,  56  giebt  das  Fragment  in  derselben  verderbten  Gestalt  wie  ValckenaeiS] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkikke's  Brief*:. 


41 


Ttti  Evßot'a**  ixitkovrro  tty  Or^nytvkh  etc.  Illud  avnmjx*hjO«v  gra- 
lulor  mihi,  quod  TIBI  placueril.  n^oa^yol-vro  prius  non  scripseranu 
sed  xQoatjyoQovi'To  uti  nunc  exhibeo.  iTQoaotxovvTac  mihi  visum  fuil 
vel  glossema,  vel  varia  leclio  toi"  öuöqoi  c.  Prius  malim.  Posset  tarnen 
aliquo  colore  defendi,  praesertim  cum  Schol.  Thucydidis  p.')  7.  90. 
ouoftovg  et  npooo/xort  differre1)  pronuntict.  ttoXXoi^  wgiv  vartpop  At 
videtur  mihi  bonum  esse,  et  ita  in  Herodoto  non  semcl  occurrere; 
nec  ineleganter  particula  di  tarn  longe  removeri.  nmvavriov  magis, 
quam  tv-ima-r.1)  ad  ductum  literarum  accedil.  Sensus  illuc  rediret  hac 
ratione,  ut  dicat;  Quotquot  in  Boeoliamj')  adducti  fuerint,  et  ad  Atti- 
coruni  confincs,  eximie  Thebanos  audiisse.  Caeteros,  multis5)  post 
annis  qui  undecunque  collecti  ad  Cytheronis  radices  et  ex  Euboeac 
rcgione  consederint ,  Thebagemis  dictos  esse.  Quod  a  me  requisi- 
veris  sehedulam  diu  ad  TB  datam  nullo  modo  possum  impetrare  ut, 
non  sine  mea  quadam  ignominia  remittam.  Quod  si  enim  inter  xt/- 
u^'/.ia  refcrenda6)  sit,  certe  ibi  iacebit,  ubi  Lini  libellus  in  Vanno 
Crilica  p.  62tVT)  Caetera,  si  ante  |  quam  praefationem  TUam  dederis  foi.  i¥ 
iinprimendam,  inspicere  posses  Rhetores  Graecos,  ab  Allalio  Romae 
1643.  gr.  et  lat.  editos,  non  in  utile  foret.  In  ßibliotheca  non  exslant. 
Neque  ego  etiam  norim  qui  habere!..  Veniam  adhuc  rogo  a  TE,  Hono- 
ratissime  Ainice,  librorum  Tl1()rum  ultra  iustum  a  me  relentorum. 
Caetera  \alc  et  l'avere  mihi  perge.    L.  I.Octobr.  1730. 

i)  [zu  I,  7  p.  5  ed.  Steph.   S.  Poppo  t.  Hl,  «  |».  91.] 
2  [Hdr:  differe] 

3)  [vretvavtlov  hatte  Johannes  Schulten«  conjicirl] 

4)  [Hdr:  Boetiara] 

5)  [multis  post  annis,  nachträglich  eingeschoben,  sollte  wohl  vor  Caeleros 
kommen.] 

6)  [Hdr:  referanda] 

7)  [d.  h.  in  cloacis  nach  D'Orvilles  Hendecasyllabi  ad  Linun»  (l'auw): 

Laudatur  merito  tuus  libellus, 

Est  tarnen,  Line,  pessirnus  libellus.  sq.] 


Digitized  by  Google 


12 


R.  Fo ERSTER, 


23. 

.4«  Jacob  Philipp  D'Orvillc  iu  Amsterdam. 
Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  ii.) 

VIKO  Amplissimo  Celebcrrimoque 
l\C  PHIL  D'ORVILMO 
S.  I\  D. 
lo.  Ijic.  Keiske. 

Non  iiniiierilo  inriirrerein  in  TVam  indignalionem,  V1H  Clarissime, 
cito  quae  iusseras  exsequenda'\  (am  diu  protraxi.  Sed  sanete 
teslari  possiun,  rnc  adeo  alieno  plane  (juodain  studioruiu  genere2} 
iminersuni  el  dislractum  lencri,  ul  schedis  hin,  qnas  aeeipis,  digerendis 
\i\  aliquot  horae  sese  dederint.  Accedunt  Cl.  Gronovii,  qui  salutem 
TIBI  el  oflicia  sua  deferl,  in  luvenalis  satyras  III.  el  IV.  notae  el 
scholia  inedita,  (juae  eodem,  quo  priora  modo,  impressa  optaret3;. 
In  Sophocleis'j  illis  desunt  quaedain  quae  (um  potero  supplere,  quando* 
praesentia  impressa  fuerint.  Spero  enim  illa  me  antequam  edantur, 
pistraturum.  ludicinm  Tuum  publice  de  his  ul  ferres,  ubi  videtur, 
pervellem.  (Caetera *)  exercitium  Graecum7)  cum  praeslantissimis  illis 
Juvenihus  quos  mihi  commendasli,  oplime  e\  ipsis  poleris  cognoscere 
fol.  w  quomodo  placeat  aul  procedal.  |  .Mihi  ipse  equidem  ego,  ul  verum 
falear,  non  satisfacio.  Nullo  unquam  hac  in  re  magislro  usus,  quod 
fortunae  est  Vitium,  nimis  nunc  sentio,  cum  damno,  a  me  grammati- 
cam  misse  sprclam,  qui  violenliore  sed  immaturo  impetu  ad  legendos 
quosdam  scriptorcs  l'erebar.  Viva  quoque  voce  docendi  dexteritatem 
natura  mihi  cum  denegaverit.  primaque  vice  in  tali  palaestra  verser, 
et  caeterae  occupationcs  meae  orientales,  ne  vel  per  horulam  qui- 
dem  talia  meditari  mihi  permittant,  mirum  non  est  si  exspectationi 
TVae  non  respondeam.  Interea  ad  lectionem  auetorura  instituendam 
viam  illis  pandere.  et  in  Scholiaste  explicare  non  latine  versa,  studeo. 

I)  [Hdr:  essequenda]  2   [genere  fehlt  in  Hdr.) 

i)  [Sind  gedruckt  in  den  Mise.  obss.  t.  X  p.  403—416  mit  der  Unterschrift 
A   I.  F.] 

4)  [Vgl.;  Brief  20.]  5)    Hdr:  quanlo]  6)  [Hdr:  Caelcrea] 

7)  [Hdr:  Graecis;  vgl.  Brief  26  S.  46,  9.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heiskf.  s  Brirfr. 


Caetera.  Lucanum.  brevi  ad  unibilicuin  perducendum ,  cum  in  indi- 
rihus  imprimendis  nunc  versemur,  TIBI  nuncio.  Valc  et  favere  mihi 
perge. 

Liigd.  Balav.  1730.  d.  2.  Nov. 

.4»  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  1t,  Nr.  4.) 

Lud.   Casp  Yalkenaerio, 
Kruditissimo  VIRO,  et 
Amico  l'racstantissimo. 
S.  I).  P. 
lo.  lac.  Ueiske. 

Admodiini  miralus  fui  generosam  indolem  II  am,  qua  ne  alios 
privares  quodam  coinmodo,  sponte  ohlata  recusas.  Non  equidem 
diftiteor,  doctum  illuni  juvenem l)  saepius  inecuin  de  edendo  illo  auclore 
ileliherasse ,  quod  provinciae  suae  cum  maxime  convenire  pulabat. 
Sed  quam  primum  de  proposilo  TUO  audivit,  u(  laudavit,  ut  lubens, 
ceu  digniori,  liberam  libi  sparlam  relinquebat.  Hes  adhuc  esl  in  salvo. 
Jubeas  modo.  Scio  cerle  illmn,  adeo  TU1  plenus  est  amore  et  aestimio, 
Erotianum  suum,  nulli  alii,  sed  TIBI  cessurum.  Alias  luhens  laetus- 
que,  quo  fieri  tiotest  studio  ineumbam  in  id,  ul  e\emplar  Erotiani  libi 
proeureni,  quem  TIBI  |  reique  literariae  non  malus  vates  in  antecessum  foi.  v . 
eratulor.  Munusculum  hoc  cum  nihil  habeam  praestantius  vollem  ac- 
oipias,  in  testimonium  observantiae  qua  le  colo  inter  omnes  unice, 
et  aliqualem  gratiarum  actionem  pro  signis  benevolentiae  quibus  ornare 
ine  voluisti.  Ita  faustis  avibus,  redditus  TL'IS  feliciter  res  Was  Semper 
e\  voto  agas  et,  quod  spero,  nie  ames  nunquam  TUI  immemorem. 
Lugd.  Bat.  3  Nov.  1739. 


1)  [Stephan  Bernard.    Vgl.  Brief  34  S.  (>8.  14  f.] 


Digitized  by  Google 


u 


R.  FoERSTER, 


25. 


Aii  Yalckenaer  in  Leeuwarden. 
(Original  in  Leiden,  wie  1 1 ,   Nr.  5.) 


VIRO  Kniditissimo 


Lud.  Casp.  VALCKENAERIO 
S.  P.  D. 
I.  I.  Reiske. 


Salvuin  TE  ei  ineolumem  TUis  reddilum,  sarlis  iiidein  tectisque 
ouinibus,  ex  animo  gratulor,  optoque  ut  perpeluo  bene  valeatis.  Pro 
munere1)  non  est  quod  gratias  agas;  aui  de  referendis  cogites.  Uti- 
nam  melius  quid  ad  manus  fuisset,  quo  arnörem  in  TE  meum  et  aesti- 
mium  testari  potuerim,  quo  eruditionem  TUam  ex  raerilo  prosequor. 
Satis  erit  mihi  muneris,  si  amicitia  el  literis,  ul  cepisti2),  trequentibus 
dignari  me  volueris.  Defectum  erudiii  commercii,  quem  Leuwardiae 
praelendis,  instruclissimae  TL'ae  bibliothecac  recessus,  et  Franequeranum 
illud  ambulans  Musaeuma)  abunde  resarcient.  Quae  a  me  nova  Lei- 
dana, in  illo  litcrarum  gencrc,  quod  cum  maxime  ornas,  exspectare 
possis,  ipse  noveris,  qui  solus  nobilioris  doctrinae  gloriam,  cum  inter 
nos  esses,  sustinuisti.  Fuii,  familiarium  aliquis,  quem  ex  conjectura  as- 
sequi  facile  Tibi  erii,  qui  cum  sermo  esset  de  Ammonio  TüO,  saüs 
ostendebat,  quanti  aestimare  haec  sacra  a  doctore  suo,  miraculo  illo 
Leidense,  didicerat.  Sed  haec  indigna  sunt,  quae  liberale  ingenium 
foi.  Tuura  curei.  Sophocleae  meae  observatiunculae  an  laturac  sint  luum 
calculum  valdc  dubito.  Praeter  enim  quod  sint  imperfectae,  admodum 
sunt  jejunae  et  a  variae'  eruditionis  et  lectionis  copia  destitutae.  Per- 
vellem  tarnen,  cum  editae  fuerint,  non  laudes  quidem,  sed  verum  et 
severum  Judicium  audire,  et  TUUm  et  Hemsterhuisii,  et  Arnoldi1),  Triumvi- 
rorum  Frisiae,  quibus,  peto,  officia  mea  et  salutem  ubi  dabitur  deferas. 
Alio  tempore  de  rebus  Criticis  agere  licebil.  Jam  nihil  addam  praeter 
perpaucula  ad  Ammonium  tuum  inter  legendum  observata,  quae  pro- 
sequar,  nisi  displiceat.  Dubitalum  aliquando  inter  nos  fuii,  de  phrasi 
ßia  ävdyxTjsb).    Postea  inveni  locum  in  Dionys.  Halicarn.  Antiqu. 


I)  [Vgl.  Brief  14.] 
3)  J\b.  Hemsterhuys.] 


t)  [So  schreibt  R.  auch  sonst.] 
4)  [Georgius  Arnaldu.s.] 


5)  [Vgl.  Brief  18.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


45 


Rom.  IX1)  p.  ra.  563.  edit.  Wechel.  xai  tmtöri  ühZvui  aiptur  rbv  htqov 
lä$axu  ßiu  Ötiag  int\)i(iin£ov<ni<;  dvdyxrjg  ov  neQii^tivav  ro  %Qtov. 
An  valde  tarnen  slringat  dubito.  Fragmentuin  Menandri2),  Bentlejo 
igooratum,  e  Dionysio  Thrace,  quoque  exhibuit,  Fabricius  Bibl.  Graec. 
Volum.  II.  p.  492.  Sed  litera  ultima  laborat,  cum  eniendatius  dederis 
io  mQi  ßuQßuQtGu.  p.  1973).  Futuris  mensibus  forte  quaedam  in 
Euripidem  inseram  Observ.  Miscell.  In  eo  nunc  sum,  ut  Aeschyluni 
cum  Codd.  Mss.  conferam,  quem  an  edere  velil  Cl.  Arnoldus  mihi 
quaeso  significes.  Caetera  bene  Semper  vale,  et  TUi  observantis-  foi.  v 
simum  amare  perge.    Lugd.  Batav.  1739.  d.  1.  Decembr. 

Saluteni  TIBI  quoque  nuntiant  dn. 

Van  Bossen,  et  Bernard,  Juvenes 

Doclissimi. 

A  Monsieur  foi.  v 

Ms.  L.  C.  Valckenaer 
savant  fort  renomme.  . 

a 

p  couv.  Leuwarde.  ») 


26. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  foi.  45.) 

VI  HO  Amplissimo  Celeberrimoque, 
Fautori  suo  aelernuni  colendo, 
IAC.  PHIL.  D'OHVILLIO, 
S.  P.  D. 
Io.  lac.  Beiske. 

Quo  nie  gravius  adflixit  de  adversa  TUa  valetudine  nuntius,  quem 
a  doct.  Valckenaerio  accepi,  eo  laetabor  magis,  si  pristino  TE  vigori 
redditum  audivero.  Fecit  circumstans,  quod  nosti,  negotiorum  turba, 
quo  minus  officio  meo,  bona  vola  pro  salule  H  a  pronunliandi,  de- 
fungerer.    Credas  tarnen  velim,  TIBI  TUaequo  incolumitali  ex  animo 


0  [IX,  6.    Tgl.  Brief  32  und  34.] 

r  [Versehen  statt  Callimachi  (fr.  iti  Sehn.}]  3)  [Amnion,  p.  197.] 

i)  [Da«;  Siegel  zeigt  einen  Vogel  mit  Zwei?,  darunter  Krone  mit  Kreil/.1 


Digitized  by  Google 


i6 


K.  FoKRNTHH, 


ine  bene  velle,  cni  inter  paucos  uni  mulla  debeo,  et  plura  adhuc, 
quanidiu  valeas,  debebo.  Quae  hic  rerimi  aguntur,  pauca  sunt,  nec 
inagni  momenti.  Molus  fecerunt  per  aliquot  abhinc  dies  turbones 
noctivagi,  et  non  tarn  Musarum  cultoribus,  quorum  nomen  ementiuntur, 
quam  bubalis  ursisque,  quorum  pelles  gestant,  simillimi.  Librum  Ho- 
nertii1)  filii  contra  nuperos  Romanensiuin  insultus  proditurum  brevi 
ajunt;  itemque  augendam  duobus  professoribus  Academiam,  uno  Theo- 
logo, Irhovio  Trajectino,  altero  Philosopho,  nescio  quo,  in  Wiltichii 
locum.  Ad  res  meas  devenio.  In  exercitio  illo  Graeco  Aristophaneo, 
quod  injunxeras  mihi,  ad  finera  lere  Pluti  pervenimus,  et  pergemus 
deinde  ad  sequentes  Comoedias.  Quae  primum  molesla  mihi,  ut  in- 
foi.  w  sueto,  et  diflicilia  videbantur,  trita  nunc  sub  manibus  |  et  cxpedila 
fiunt.  Nescio  sane,  Optime  Fautor,  quibus  hoc  Tuum  beneficium  gratiis 
repcndani,  quo  non  magis  necessitates  meae,  quam  studiorum  cursus 
adiuvantur,  ut  affirinare  nullus  dubitem,  nie  docendo  tantum,  quan- 
tuin  nobilissimi  Uli  iuvenes  discendo,  profecisse.  Saepius  mihi  acci- 
dit  ut  naturali  quadam  timiditate  animiquc  angorc  confusus  perperain 
nonnulla  tradiderim,  quae  melius  ipse  noveram,  et  quorum  recordatio 
ruborem  mihi  incussit.  Sed  illa  quidem  oo  majore  doinde  cura  evi- 
tamus,  ürmique  ad  futurum  aüquam  provinciam  et  muniti  evadimus, 
usuque  subacti  singula  exacle  pondcramus  ac  vere  demum  discimus, 
quae  obscure  tantum  et  ex  parte  prius  tenebamus.  Sophoclea  mea 
qualiacunque  brevi  credo  prodenda.  Quae  deüciunt  sequenti  volu- 
niini,  si  ita  TIBI  videhilur,  inseram,  eademquc  via  in  Aeschylo  et 
Euripide  pergam.  Sedet  certe  mens,  aliquid  elaboratum  in  veleres 
graecos  Tragicos  dandi,  quod  consilium,  ut  omne  soles  literarum  me- 
lius, adjuvare  potes  unus  omnium  optime,  si,  praeter  promissam  So- 
phoclis  cum  MSS.  collationem,  quam  e\specto.  praesidia  si  quae  habes 
in  reliquos  vel  a  Codd.  MSS.  vel  ab  antiquis  edilt.2)  liberali  animo  ac 
bencvole  conununicare  mecum  velis.  Ita  Semper  et  ex  volo  vale, 
mihique  fave  mearum  grande  decus  cohunenque  rerum.  Leidac  d. 
18.  Decemb.  1739. 


1)  [Antwoord  van  Joan  vanden  llonert,  T.  H.  Soon,  Dienende  om 

desselvs  Verhandcling  van  de  Transsubslanlialie  der  Roomsche  Kerke  Te  verdedigen 
tegen  eun  onlangs  uytgekomen  Boek,  genaanit  De  Vaste  Gronden  van  het  Catholyk 
Geloov,  wegeus  hei  heilig  sacramenl  des  autaars,  Beweert  door  L.  Zeelander.  Te 
Leiden,  B)  Samuel  Luclitmans,  \~,in.  t)  [Här:  edditl.j 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kkiskk's  Brikfk. 


47 


27. 

An  Jacob  Philipp  IVOrville  in  Amsterdam. 
Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  ful.  27.) 

VIRO  Celeberriino  Amplissirnoque, 
Faulori  suo  optinio, 
Iac.  Phil.  D'Orvillio, 
s.  p.  (1. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Ut  credo  bene  Te  et  ex  voto  valcre,  ita  meciini  aliler  habe!1}. 
Diu  jam  est  ex  quo  maligna  lebriß  lecto  ut  pluriinum  atlixum  ita  ine2) 
enervavit,  ut  officio  raeo  in  inultis  nun  potueriin  rite  dcfungi.  Quo 
factum,  ut  quae  nunc  accipis,  non  statim,  cum  a  Ol.  Gronovio,  TIBI 
mittenda,  traderentur,  ad  TE  curare  potuerim.  Sunt  einendationeK:v  in 
lamblichi4;  vitain  Pylhagorae.  \  eilet  ut  proxime  prodituro  volumine 
observationum  compareant.  Vellet,  ut  tria  vel  quatuor  exempla  non 
inlegri  voluminis,  ßed  earum  tantum  paginarum,  quas  opuscuhim 
implebit,  nancißcatur,  nullis  illa  quidem  paginarum  numeris  in 
Minimo  margine  inßtructa,  quo  in  Pensylvaniam  Auetori  adferri  possenl, 
foetus  sui,  ut  videtur,  amantissimo.  Fieri  hac  rationc  forte  posse  ut 
plura  publico  non  indigna  ab  illo  excutiantur.  Vnam  vel  alteram  fi- 
gurarn  rogat  quam  fieri  possit  accuratissime  si  non  aere,  ligno  tarnen 
delineelur:  Nihil  enim  absque  illis  epistolam  prodesse.  Schema,  quod 
p.  8.  Apographi  exstat  a  Calligrapho  non  nitide  satis  exhibetur.  tlu- 
ravi  itaque  apud  amicum  paulo  exaetius,  quod  adjeci,  (Ironovii  iussu. 
Praeterea  cum  inaudierim  Petronium  Cl.  Burmanni  sub  lypos  cura 
Waesbergii  aliquo  post  tempore  revocandum:  (Misera  enim  est  rerum 
meanim  domesticarum  facies)  TE  rogo,  (quod  etiam  apud  (II.  Bur~ 
mannum  feci)  auetoritate  TVa  preeibusque  efficias,  ut  foliorum  emen- 
(landorum  cura  mihi  demandelur.  Vale,  VIR  Celeberrime,  et,  quod 
l'acis,  favere  mihi  perge.    Lugd.  Bat.  d.  18.  Maij  1740. 

1)  [Hdr:  habaet]  2)  [ine  fehlt  in  Hdr.] 

3)  [Es  handelt  sich  um  die  epistola  tacobi  Logaiii,  tudicis  Suprcmi  et  Con- 
mIü  Pruesidis  Provinciae  I'ensilvaniensis  in  America,  welche  im  December  1735 
ia  Job.  Alb.  Kabricius  gerichtet,  erst  nach  dessen  Tode  aus  einer  Abschrift  Abraham 
Gronovs  (=  Cod.  Leid.  263  in  Geel's  Catalog  p.  67)  in  den  Miscell.  obss.  crit.  nov. 
t  1  {Amstelaedami  17t»)  p.  91  — 112  «ednirkl  worden  ist.]         i)  [ff,lr:  lamhlirhii] 


R.  FOEHKTRH, 


28. 

An  Valckenaer  in  Campen. 
'Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  10.) 

VI  HO  Eruditissimo,  Clarissimoque, 
Amico  Suo  Aestumatissimo, 
L  CASR  VALCKENAEKIO, 
S.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Diu  est,  ex  quo  optatissimis  litcris  TVIS  nie  beasli;  diu  ex  quo 
responsuni  TIBI  debeo,  quam  non  sine  pudore  mihi  confessionem  in- 
juria mea  excutit.    Visne  caussas  praetendam.    Sunt  sane  in  promtu. 
Nautas  primum  per  longuin  tempus  quievisse  nosti.    Viis  deinde  re- 
olusis,  ubi  terrarum  haereres,  haerebam  dubius.    lam  vero  febris  ine 
per  mensem  et  dimidium,  non  equidein  violenla,  quotidiana  tarnen, 
ita  allerit,  ul  absumtis  viribus,  omnem  in  literas  et  amicorum  servil ia 
ardorem  exstinxeril.    Vix  tarnen  negligentiae  crimine  me  absolvero, 
nisi  veniam  ipse  mihi  dederis;  quam  non  difficulter  a  TE  impetrabo, 
qui  in  nuperis  TVIS  ad  doctiss.  Hocherum1)  benignam  inei  mentioneni 
l'eceris.    Eaedem  me  docuerunt,  bene  TE  valere,  quod  gaudeo,  et 
novain  dignitatem2)  esse  ingressum,  quam  felieem  TIBI  faustanique 
et  auspicatam  iubeo.   Sparlam  TE  nactum  esse  agnosco,  virlute  eru- 
ditione  et  fama  TVA  longe  inferiorem.    Sed  nec  est,  quod  fortunae 
succenseas,  probe  gnarus,  provinciam  non  viro,  sed  virum  ornamento 
esse  provineiae.    Magnae  mentis  et  ad  altiora  quaevis  enatae  ea, 
nosti,  est  indoles,  ut  angusto  se  limite  diu  contineri  non  paliatur,  sed 
perruptis  carceribus,  prono  cursu  ad  luculenliorem  metam  contendat. 
foi.  <t  IHnd  TIBI  Deus  fecit  otium,  |  ut  longe  semotus  ab  inlerpellantium  et 
negotiorum  turba  tranquillis  Musis  litare,  libris  sepultus,  et  ad  co- 
honestandam  aliquando  illustrem  Academiam  quandam  largas  coni- 
portare  opes  doctrinarum  poteris.     Ipsa  quoque  iuvenum  institutio, 
quantum  taciat  ad  firmandam  augendamque  eruditionem  expertus  non 
ignoro.    Eam  sane  de  TE  opinionem  editus  Ammonius  excitavit,  ut, 

I)  [So  schreibt  R.  statt  Kocheruro,  wie  Valckenaers  Concepl  zur  Antwort  auf 
»liescn  Brief  hat,  auch  im  Brief  3t;  das  Richtige  hat  er  zuerst  in  Brief  34  S.  6ß,  3.] 
S)  ^'.onrektorat  zu  Campen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


40 


qnos  minime1  pntes,  laudatores  inveneris.  Bcrnardus  noster,  quem 
nosti  credo,  nuperis  feriis  Trajectum  excurrebat,  cui,  ul  constitutum 
erat,  si  per  valetudinem  licuisset,  me  adjunxissem  comes.  Convenit 
ille  Cl.  Wesselingium;  qui  honorifica  facta  TVI  mentione,  eadem  prae- 
senti  narravit,  quae  de  Ammonio  TVO  et  Elymologieo  MS.  Ullra- 
jectensi  non  sine  voluptale  ex  litteris  TVIS  percepi.  Pergit  ad  Pa- 
vunculum2)  (quod  ipsi  praeceperam)  hominis  videndi  cupiditate  inductus. 
Rogal  ille  inter  alia  civem  meum,  an  Valckenaerium  nosset?  quis, 
qualis  homo,  cuius  aetatis.  Sibi  videri,  nddit,  illum  varia  lectione 
subactum  et  ingenio  Critieo  solertcm  literis  aliquando  laudi  fore.  Haec 
ille.  Spernis  quidem  inepti  hominis  iudicium.  Sed  quid  a  peritis 
tandem  et  dignis  iudicibus  exspectes?  Noslin'  vero  quid  ille  minetur. 
Praeter  animadversiones  in  Athenaeum  (tibi,  bone  Dens,  quam  in- 
andita  audiemus),  quas  sine  ipso  textu  et  Casauboni  Commentario 
edere  constituit;  quid  vult  tandem?  audire  gestis;  dicam:  Euripidem 
nobis  prob  malum!)  adhuc  Sophoolem,  Aeschylum  etiam  ad  corvos, 
aut  in  .SfqüoxoxxvytouoQßon'iuv*)  ablegabit.  Primus,  hercle,  cro,  qui 
ex  Theophrasti  Charact.  c.  ntr>i  y/vuiattrja.*)  acclamem6)  '/yd'))]  rvyr,. 
Indignor  tantum  Calligraphis  Romanis,  qui,  ut  ipse  vult,  Codices  Vati- 
ranos  quo  sunt  stupore  conferrc  nesciunt,  |  aut,  quod  suspicor,  Ca-foi.  s>- 
nonicali'')  quadam  reverentia  nihil  commoti,  aerumnosum  laborem 
exigere  gratis  nolunt,  adeoque  tarn  Saccharinas  delicias  tarn  diu  nobis 
detinent.  Sophoclea  mea  non  videbis.  Intercesserunt  quaedam  quae 
prudentiori  editionem  dissuaserunt.  Jaceant,  pereant.  Res  non  est 
tanti.  Euripides,  postquam  Aristophanis  Ranas  cum  quibusdam  per- 
tractavi,  adeo  mihi  evasit  exosus,  ut  futiülaletn  hominis  magni  non 
aestimem.  Ad  Aeschyli  et  alios  Codices  MSS.  Graeros  aecessum 
politissimus  Burmannus,  qua  est  humanitate,  mihi  denegavit.  Nec  hoc 
valde  affligil.  Satis  est  in  Arabicis  quod  me  occupet.  TV  vero 
raultum  auxilii  Eratostheni  TVO  ab  Arabibus  ne  quaeso  exspecta.  Sed 


\)  [HJr:  nimine 

i)  Spitzname  für  Jan  Cornclis  de  Pauw,  welchen  auch  D'Orville  in  der 
gegen  ihn  gerichteten  Critica  vannus  in  inanes  Ioannis  Cornelii  Pavonis  paleas, 
(Arnstelaedami  4  737)  bisweilen  neben  Pavo  gebraucht.] 

1)  [Arist.  Av.  81 9  sq.   Suet.  Vcsp.  I  i  abirc  Morboniatn.] 

4)  [c.  14.]  5)  [Hdr:  acclamon] 

6)  LPauw  war  Canonicus  an  der  St.  Janskerk  seiner  Vaterstadt  Utrecht.] 

AWhsndl  .1.  K.  fl.  OM*1Uch.  d.  TTigMincV   XXXVIII.  .', 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTEH, 


quid  aafit  ille?  Anne  brevi  emaculalus  a  TR  suoque  reslitutus  nitori 
nobis  se  ofl'eret?  Arabes  cum  scribis  Graeca  quaedain  nomina  in 
ntrrpo/hfaia  servasse1),  ul  Persei  et  Andromedae,  primus  a  TE  cognovi, 
et  fide  IVA  credam.  An  plura  servarint  incompertum  mihi  est.  De 
Perseo  non  valde  miror,  quem  Chemmitam  nativitate  et  origine 
Aegyptium  tradit  Herodotus  II.  91.  et  in  Aegypto  diu  versatum. 
Potuerunt  inde  veleres  Arabes  aliquam  Persei  notitiam  ex  vicinia2)  et 
commercio  Aegyptiorum  traxisse.  De  caetero  in  tota  Arabtim  vel 
antiquissima  historia  nihil  adeo  [ivOtxbr  occurrit,  ut  cum  Graecoruiu 
(ph'rtQi'a  mereatur  comparari.  Solum  Alferganium  Oolü :I)  si  evolvas  nec 
volam  nec  vestigium  (iraeeae  Mythologiae  invenies.  Nomina  Arabien 
planetarum  si  audias  latine  reddi;  Iupiter,  Satumus,  Mars,  Venus,  Mer- 
curius.  etc.  ne  quaeso  pul.es  Arabes  Deorum  istorum  quemqnam  nosse. 
Norunt  easdem  siellas,  sed  nomina  earum  a  cerla  qualitate  aut  effectu 
depromunl.  I  nicum  deprehendi  Mythologiae  Arabicae  circa  res 
coelestes  vestigium,  de  Iridc,  quam  ~ä         appellanl.    Exslat  in 

Hamasa  I.ib.  VII.  carmen  alieuius  ^cA^l  J«a*c  ^\  cuius  ultimus  versus 
sie  habel: 

*  f 

tibi  sie  Tebrizius  in  Commentario.    ^  ^      Jä  v^-^1  u»ß  ^  f  yj^> 

AU  ~p  0\  j  *L>5  o5/~>  J       <j?w«  JA**  cSÄJI 

Vides  ipsos  dubilare  quis  ille  fueril,  num  angelus,  an  diabolus.  nec  plura 
addunt  de  eins  rebus  geslis.  In  Bibliotheca  Leidensi  infinila  est  far- 
rago  libellorum,  Aslronomicorum,  Aslrologicorum,  de  Horoscopiis,  de 
Astrolabiis.  Quäle  TV  desideras  nihil.  Quae  hic  agantur  nova  melius 
ex  aliis  quam  ex  me  cognosces,  qui  non  raultum  vulgares  rumores 
caplo.  Dicunt  professores  Theologos  duos  electos,  sed  quosnam,  in- 
audire  nondum  lieuil.    Libri  novi  non  multi  prodeunt.  Oudendorpii 

I)  [Hdr:  servasset]  2)  [Corrigirt  aus  vicinilale.] 

3)  i  Muhammcdis  filii  Keliri  Ferganensis,  qui  vulgo  Alfragamis  dicilur,  ctement.t 
astronoraica  arabice  et  latine  ed.  Iac.  Golius,  Amstelaed.  1 669.] 

4)  [»Reiskc  hat  hier  richtig  die  von  Frey  tag  in  seiner  Ausgabe  ausgelassenen 
Worte  bUJI  *>1  JÜ«  Fraenkrl.] 


by  GooqI 


L  J.  Reiske's  Briefe. 


JiiIiuih  Caesarem  minore  forma  edilum,  vidisli  forte:  ego  nondnni 
vidi.  Recens  comparnit  Burmanni  Lucanus.  Dixit  mihi  Goedvall, 
Dunniviros  illos  Leidenses,  Burmannum  et  Schultensinm  in  officina 
sua  convenisse,  et  non  nihil  inter  sc  verbis  decertasse.  Sc  tarnen 
igoorarc,  qua  de  re  egejint  inier  sc.  Kgo  suspicor  esse  oh  locum 
qnendam  Valerii  Flacci,  satis  notum,  cui  vindicando  a  Schullensii  ex- 
plicalione,  in  Defectibus')  proposita  integrum  fcrc  folium  in  notis  ad 
Lucanum  impendit  Burmannus.  p.  387.  Cl.  Schultens  Grammaticam 
dedit  Syriacam,  quam  nondum  vidi.  Burmanni  Petronius  post  fcrias 
aestivas  hic  sub  prelum  revocabitur.  Perscire  vcllem  anne  auclorem 
Chrestomathiae  Petronio-Burraannianae2)  refutare  simul  velit.  Cecidit 
mihi  nuper  libellus  iste  in  manus  et  primo  statim  obtiilu  charlae  in 
Anglia  impressum  et  ex  Bcntleij  calamo  profectum  illum  conjiciebam. 
Nec  falsus  sum.  Passim3)  cnim  Anghim  se  auclor  dieil.  et  alicubi4) 
Burmannum  in  insulam  suam  conccptis  verbis  invitat.  Bibliotheca 
nunc  vendilur  de  qua  immanes  quantos  rumores  sparserunt.  Mihi 
vis  satisfecit.  Vidisti  fortasse  Catalogum.  Est  illa  Adriani  van  Bo- 
>chciden'1).  Intcrsunt  tarnen  boni  quidam  libri,  et  rari,  quibus  si  in- 
>tnicta  forel  mea  Bibliotheca,  laetarer  certe.  Adest  inter  alia  exemplar 
Scriptorum  Hisloriae  Ecclcsiasticae  Graeeorum,  ex  officina  R.  Stephani,  fni.  ar 
quod  densis  CL  Salmasii  emendationibus  scatet.  Kiusdem  manu 
illustrem  Callimachum  vidi.  Nec  minus  desideriura  meum  sibi  vindicat 
rarissinius  Uber  Apollonii  Dyscoli  Libri  de  Syntaxi,  quos  Fr.  Sylburgius 
edidit.  Quid  eorum  aeeeperim,  alio  tempore  significabo.  Intellexi 
«juoque  e  nuperrimis  TVIS  literis  Te  iuniori  Schultensio  ob  neglecta 

I,  [Alb.  Schultens,  De  defectibus  hodiernis  Liuguae  Hebraeae,  Lugd.  Hat.  1730 
p.  81  über  Vater.  Flacc.  I,  198.] 

2  [Cbrestomalhia  Pelronio -Burmanniana  sive  cornueopiae  observationum 
"mditivsim.irum  et  ante  plane  inauditarum,  quas  Vir  illuminatissimus,  rerum  omnium, 
M  nrollarum  praetcrea  aliarum  peritissimus  Petrus  Burmannus  congessit  in  Petronium 
Arbitrum  scriptorem  sanetissimum,  Florenli;ie  1  73  4.  Valeken.  antwortete  H.:  Miror 
|uod  scribis  de  Chrestomathie  Burmann,  auetnre.  Verfasser  war  Isaac  Verbürg 
-n  Am>lerdarn,  wo  auch  das  Buch  gedruckt  war.  Vgl.  Brief  3  4  S.  66,  2  4  und  B.  in 
■len  Nov.  Miscell.  Lips.  t.  VI  p.  101.]  3)  [Vgl   z.  B.  p.  20.  100.] 

4)  [p.  10  4  Quod  si  Burmannus  Anc/los  eruditns  minus  ndisset,  atque  per  fVrias 
'*J  nt>$  excurreret,  faceremus  profecto  ut  fnteretur  ipse  probatissimis  homines  tnoribus, 
">>mo  non  rarn  dirites.  f.nndini  fabulas  ayrrc.  ] 

5)  iCatalogus  Bibliotheca*»  librorum  ...  «piibus  usus  es)   Adrianus  van  Bo- 
-■■»»ideii.  I.ugd.  Bat.  1740.] 

\* 


Digitized  by  Google 


r>2 


R.  FoF.RSTF.K 


aminliae  iura  indignari.  Dcplores  mallem  mecum  optimi  iuvenis  sorlem. 
Neminem  ipsi  liret  adire,  neminem  videre,  nulli  colloqui.  Collegiis 
omnibus,  praetor  palerna,  ipsi  interdiclum  est.  Adeo  in  arrlo  lenetur. 
Adeo  nobiles  igniculi  suflbcantur.  Hyginum  Leidensem ')  an  legisti? 
Non  dubilo.  Herculis  ille  quoquc  cum  lunone  fata  recenset.  Sat 
intelligis,  scio.  Sed  ohe!  nugarum  jam  satis  est.  Vin'  plura.  Velis, 
nolis,  plura  dabo.  Ammonio  TVO  malum  nunc  imminet.  Times  jam. 
pallcs.  Sed  depone  melum.  Nosti  meam  indolem.  Rn  tibi  obser- 
vatiunculas  ad  Animadversionum  Tuarum  libros,  pannus  sc.  lacerus 
ad  purpuram.  E  quibus,  si  nihil  aliud,  intelliges  tarnen,  nie  ex  eorum 
numero  esse,  qui  libro  TVO  titantur,  quem  bis  jam  perlegi,  nec,  si 
decies  perlegam,  poenitebit. 

p.  11.  ubi  de  uynQatntg  cocionibux,  docuisti  me  quomodo  Aelianus 
Ij'br.  VII.  r.  8.  Var.  Hist.  ubi  de  luctu  Alexandri  in  funere  Hephao- 
stionis2)  agit,  emendari  debeat.  '  /rrtxftQt  d>,  ait,  xui  rorc  noktfttxnvs. 
xui  uyuDovz  xui  larrov  etc.  Varii  varie  lentarunt  illud  xui  uyuftoic. 
Mihi  non  est.  dubium  quin  legendum  sit  xui  üyoQui'ovc.  Scilicet  tto)*- 
uixoi  militos  ipsi  pugnatores,  et  üyoQuioi  opponuntur,  lixae,  calones, 
qui  necessaria  vendunt  et  suppeditant  cxercitui:  Cum  tandem  hwtov 
subiungit,  universalem  dictum  descripsit,  quo,  nullo  excepto,  imbelles 
cum  bellicosis  defuncti*  erant.  Apprimc  illustrat  hunc  locum  Herodot. 
II.  141.  p.  143.  fytoftrti  oi  toh>  ituyiuov  uir  oviitva  uv<)(H~n\ 
xi'(?.ovc  dt  xui  xFtgrovdxTfts  xui  uyoQuiüvc  uvtkQomovc,  tvlturru  uxr/.o- 
//*Vorc,  mint  tvnvriomi  etc. 

')  •  :  •  • 

r.»i  v         \  p.  75.  in  verbis  Diomedis  ad  Dionys.  Thrao.  to>v  ^qoUov  (oaarti 
tu  uvtiZv  iryooioxa'  putavi  ra  rdrü.*) 

p.  85.  in  Alcaei  epigrammate  tertium  versuin  sie  exararem: 

Ovrov;  ntrnyuQfor  6  fiovouunroc. 


\)  [//t/r:  Lydensem.  Gemeint  ist  das  von  A.  van  Staveren  in  den  Mise.  Observ. 
t.  IX  p.  U3sq.  u.  X  p.  97 sq.  aus  einer  I.eidner  Handschrift  herausgegebene  Stück 
der  Genealogiae  des  Hygin.  wo  (p.  69  ed.  Bocckingi  von  der  Feindschaft  der  Juno  gegen 
Hercules  die  Rede  ist.   Valckcnaer  hat  es  selbst  ebend.  t.  X  p.  108 — 1  23  behandelt. 

Albert  Schultens  war  viermal  verheirathel.  Jan  Jacob  Sch.,  von  dem  hier  die 
Rede  ist,  stammte  aus  der  ersten  Ehe  mit  Elisabeth  Dozy.]        2)  [Hdr  :  llaephaestionis] 

3)  [Hier  folgt  eine  metrisch  falsche  Conjertur  zu  V.  3  des  Meleager-Epi- 
s<ramms  (=  Anth.  Pal.  XII,  i\  TTgir  ?ror«.  vvv  S'  l-in'oXXodnrtn». 
Vgl.  S.  5t  A.  f.  und  Brief  3?."         4)  [Wiederholt  in  Brief  32  S.  fij,  2.",.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  KEISkü's  Bkiefk. 


53 


Scilicel  ex  sensu,  ut  iu  inullis  locis,  supplenduni  untAthiu.  ul  sonsus 
>it:  Non  te  tantuni,  o  demortue,  sed  el  Centaurum,  sed  et  Calliani 
vioiim  exstinxit.  |  Ita  et  imoculus  ille  \ini  amator  deperditus.  toi 

p.  136.  in  Melcagri')  epigranunate  malleuj  mo  aut  noTt  toi,  pro 
xai  et  sine  distinctione.  Adeoque  xotyu  erit  adverbialiter  idem  quod 
alias  «AÄ(r>s,  rr^u'/liDZy  frustra^  in  vanum. 

p.  142.  Velim  me  expedias  e  Üisticho  petilo  ex  epigrainniafe  apud 
Deinostheneni2)  in  quosdam,  pro  palria  qui  auimose  obierant.  Uuyni- 
luyot  etc.  ßene  et  erudite  restituis  h^uroi.  Scio  dici  (utttvutuim 
«'/ot/£,  ubi  irntQ,  ixo,  ü.to,  pträ  elc.  possunt  subintelligi.  Scio  dici 
gm»*'1'  yvx<x*.  Sed  quare  addiderit  xoivov  titirro  iigufttjV  non  perspicio. 
Plane  uon  cohaerenl:  Non  servarunt  salvasque  asporlarunt  animas:  sed 
communem  omnes  brabeutam  Plutonem  acceperunl.  Ubi  brabeuta  est,  ibi 
tyußtiu  et  certanien  requiruntur.  Hoc  movet  suspicioncm  pro  voce  tyvyit* 
aliud  quid  oliiu  exstitisse,  hoc  sensu:  Pugnantex  non  retulerunt  virlutis  vi 
tiudaciae  praemia;  sed  etc.    Ingenium  et  iudicium  TVVM  liic  exspccto. 

p.  148.  Commode  et  inlegerrhne  in  Orphei  locu  (Argon,  v.  908.) 
pro  vxifj  yu'uvoh  restituis  in  üyyuXfuU  axv'/.dxtaoi.  <„>uod  addis. 
\emo  ignorat  Homert  xi  vuc  ti^yovc'  non  satis  capio.  Ilonierus,  (piod 
t'go  sciam,  canes  ita  desides  et  imbeiles  inutosque  appellat;  quod 
minus  Orphei  loco  esset  apposiluin;  Furor  enini  el  lorpor  non  bene 
ronveniunl.    Ego  ductu  TVO  sie  locum  lego  et  aeeipio. 

Avaani'  irrtinioni  ifoffi  itityuumi  ox. 
Furorem  inspirat  (inlranlibus)  qualem  sohl  noxiis  vanibus  et  rabiosis. 
NoHem  vero  tuam  leclioneni  propterea  spemere,  aut  Uli  alii  sumserunl : 
Dianmn  inimittere  intrantibus  tcmpluin  suinn  canes  rabidos;  cjuin  imo 
nunc  potius  praefero:  De  üftyfü.mi  tantum  hie  observabo  qua  notione 
iidhiberi  soleat.  Alciphrou  p.  322.J)  ö  dt  /exu*-,  u{>ya'/.tof  xi'tyotxo*, 
iünoHf  (forwdt*  ri  xui  (oftoftoyoi'.  A  pol  Ion.  lthod.  III.  995.  üyyu/Ju? 
«viu*  dixit.  Aristophan.  Nub.1)  de  rabula:  uhi^n^  xh-t^c//',  (jt(>:j<//>, 
'tityut.toi.  et  Thesmopli.*)  äityuhn  }.vxir  conf.  Scliol.  ad  init.  Pluti.'') 
ipse  Orpheus7}  v.  674. 

|  'PiVH  U{H<   W71UÖUI'   UTIjV  fol 

\l[tyuüoiQ  xoroi',  (furro^  A*  fatvootpiauv  e.vyüz. 

•  ;        Anthol.  Pal.  XII,  125,7.    Vgl.  S.  62,  Vi  f.]  2)  |pro  cor.  §  2*9. 

Vgl.  S.  5i  A.  6.  S.  62,  1  I  f.  S.  70,  3  f.]  3)  [cd.  Nörgler       cp.  III,  21 . 

1    i    \ .  4  io.  j  Xt.   jV.  7  88.  6     Vai  \ .  i .]  7     U,h  orphous] 


54  R.  Fo ERSTER, 

I 

Nc  nimis  TE  tristibus  nugis  onerem  (vide  cnim  quam  verbosus  iani 
evaserim)  finem  liic  laciam.    Si  qua  in  rc  minus  cernere  acutum  TIBI 
videar,  excuses,  quaeso,  et  si  gratum  quid  facerc  mihi  velis,  corrigas 
et  in  rectam  viam  reducas  errantem.    Sein'  quare  ita  TEcum  ago: 
dicam.    Discere  a  TE  volo,  uon  laudari.    Unum  adhuc:  Optavi 
saepius,  ut  elegautissimum  Lesbonactis  et  auro  contra  charuui  libellum 
separalim  evulgasses:  collectis  undecunque  schematibus  seu  msolen- 
tioribus  Auctorum  locutionibus,  quas  idiotae  pro  viliis  haberent:  Critici 
temerarii  corrumperent.    Sed  vel  sie  tarnen  nescio  quas  TIBI  gratias 
habeain  pro  edito  tarn  «r-liaro  mihi  et  delicioso  schediasmate.  Ineepi 
ubi  cjuid  observo  in  qualieunque  niea  lectione,  quod  illuc  riiferri  possil 
aunotare.    Kn  duo  TIBI  speeimiua.    p.  182.  Asiat  ir  u  in  Schema  dicil 
Accusati vuni  pro  Dativo  ponere.    Illustre  cxemplum  apud  Theocrit. 
Id.  XIV.  1 .  lepidissimo  illo.    \<arttjp  tto'/I«  top  up(\xt  titv'tvvxuv.  ubi 
Interpres  non  cepil,  et  nie  quoque  in  errorem  duxisscl,  nisi  ipse  re- 
vocarit  Theocritus  qui  addit  in  respunsione.    (01h  toi  «ct';7  Ji^xivc. 
addit  vulgatum  exemplum  e\  Aristophan.  Pluto.1)   In  cujus  Scholiastc 
ad  v.  69  satis  inirari  non  possuni  sununum  Viruin  aequo  ac  Berglcrum 
exstans  Vitium  et  in  orulos  ineurrens  non  correxisse  nec  observasst' 
quidem.    ad  So[)hoclis  verba:  ()v  y«<s>  ,u  uot'axH  etc.  addit  itpri  rov' 
ov  yu(i  /ut.    ldcm  per  idem  dictum.    Praemiserat  loco  I)ati\  i  Accu- 
sativo  uti  Atticos.  hinc  sequitur  corl  ror,  oi-  yitn  tun1).  Ita  Lesbonax 
tuus:  ita  Thucyd.  Sehol.')  h  qvv  ti  o*,  upti  roc,  <io«.  et  ipse  Schol. 
Aristoph.  Ran.  v.  103.  2>  r»  tuvt  äntoxti}  ärrt  tuT\„  goi.  lonicum 
Schema  dicit1)  phrasin:     //^«n)f>op  faxor,  pro  \/hs<u>ÖQov  'mnov. 
Impugnant,  praeserlim  Magnus  Scaliger,  Aristophanis  locum  Thesmo- 
phor.  p.  edit.  in  12.  Leidens.  786.") 

Kai  rr^v  ihvyartoa  yolnop  (tpAooc  not  rryttv  fJ'/.otnttvvTOc' 
Mutant  in  dvyujtQO-z.  Sed  Lesbonactis  fide  lueor  mordicus  et  tuebor. 
Sed  nimius  sum.  Dabo  TIBI  nunc  otium  respirandi,  hac  lege,  ut 
lavorem  prislinum  et  literarum  persequaris  commercia.  Vale.  Leidae. 
d.  18.  Maij  1740.«; 

\)  [Zu  V.  72  ]  2)  [Ebenso  in  Brief  83.] 

31  [Zu  I.  128,  5  p.  85  ed.  Steph.]        4)  [Amnion,  p.  182.]        ö)  iV.  289., 
6;  [Ein  kurzer  Entwurf  zur  Antwort  Vülckeuaers  auf  diesen  Brief  findet  sich  bei 
letzterem  mit  der  Ueberschrift :  ad  Reiskii  Literas  18  Maij  1740  scriptas,  nach  Brief  30 
und  31  im  Juli  geschrieben.    Zu  der  hier  (vgl.  S.  52  A.  3)  weggelassenen  Conjectui 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Buikfk. 


55 


29. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amalerdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  28.) 

VIRO  Amplissimo  Celeberrimoque 
IAC.  PHIL.  D'ORVILLE, 
S.  P.  D. 
Jo.  lacob.  Reiske. 

Splcndidum  munus,  quo  nuper  ine  bcasli,  VIR  Maxime,  cum 
acciperein.  meutern  aequc  ac  linguam  mullis  distractam  variisque  reruiu 
momentis  lenebat.  Quid  primuui  quid  secunduin  dicerem,  Itaerebam 
plane  ambiguus.  Maximum  aruorem  TIUM  in  nie  plane  iinmerituni 
videbam  novis  me  vinelis  et  foriiuribus  in  dies  TIBI  obstringere. 
Muneris  vero  dignitalem  unde  metirer  aut  collaudarem  satis.  Ex 
Auctoris  divino  ingenio?  quem  o  utinam  fata  terris  noslris  diutius  ser- 
vassent.  An  ex  Editoris  praeslantia,  qui,  cum  fratris  e\hiberet  digna 
cedro  monunienla,  dubium  sane  reliquit,  majoremne  domesticae  pielatis 
curain  an  communis  lilerarum  caussae  habueril Si  quid  tandem 
valct ,  valet  autem  cum  maxime,  exterior  cullus,  quam  nie  pro  Dii 
iiamortales  chartae  typorumque  splendor  et  nitida  pumice  membrana 
non  tarn  in  admirationem  quam  stuporem  conjecerunt.  Üebilitalis  vero 
meae  conscius  cum  dignas  TIBI  grates  nou  possem  rehindere,  tacitus 
mecum  et  aliena  voce  |  benignitatem  Tl  'am  malebam  vencrari.  Sed  foi.  ±v 
neque  sie  tarnen  ingrati  animi  crimen  potuissem  einigere.  C.ogitabam 
laudem  inspecto  et  pervolutato  elegautissimo  libro,  Summo  Poetae  nou 
admodum  fore  ingratum,  si  pro  missis  Poematibus  rüde  licet  metri- 
cum  tarnen  mitterem  H'xuyiOTijfftoi'.  Eifudi  sane  aliquam  multos 
\ersus,  primo  impetu:  sed  interruptus,  ut  solet,  et  desuetus  Musarum, 
'juas  per  sex  ferc  annos  non  colui,  brevi2)  ut  vides  et  simplici  ser- 

bat  er  bemerkt:  repugnat  syllabae  modulus;  «las  Epigramm  bei  Demosthenes  über- 
heizt er:  pugnanles  aulein  virlulis  et  nobilis  animi  impetus  ergo,  tarnen  mortem 
dod  evaserunt  ovx  lodwoap  tyv%äg  (se  ipsos  non  sersarunl)  sed  omnes  mortem 
habuere  (virtutis)  praemium  ßqdßt)i>  pro  ßqapüov  quod  notal  Scholiastes  Demosth. 
jui  et  ad  aQtci^  notat  'ivtm  dijAadq'.] 

I)  [D'Orville  gab  die  Gedichte  »eines  Bruders  nach  dessen  Tode  in  einer 
Prachtausgabe  (l'elri  D'Onille  iurisconsulti  poemala,  Amstelodami  1740)  heraus.] 

i)  [Aus  breviter  eorrigirt.j 


Digitized  by  Google 


56 


K.  FnERSTER, 


inoDe  partibus  meis  debui  defimgi.  Forle,  otium  si  contigerit  amplius, 
aliquali  cura  inaturatum  quid  exhibere  TIBI  potero.  Gralulor  interea 
et  beato  Fratri  TUO  et  TIBI,  VIR  Consumatissime1),  iimnortale  communis 
famac  et  aere  perenuius  monumentura,  et  ut  bene  de  literis,  quod 
facis,  mercri  pergas,  impense  opto.  De  rebus  Academiae  noslrac,  el 
constituendo  novo  Proiessore  in  locum  Cl.  Burmanni,  non  habeo  quod 
certi  scribain;  quantivis  profecto  redimerem,  si  votis  aliquid  meis 
tribuerent  eventus,  el  doctrina  ac  humanitate  TUA  cominus  frui  quam 
diutissime  mihi  darent.  Vale,  Patrone  aeternum  colende,  et  favere 
mihi  perge.    Lugd.  Batav.  d.  12.  Sept.  1740. 

30. 

An  Yulckenaer  in  Campen. 
(Original  in  Leiden,  wie  I  I ,  Nr.  \  « .) 

VIRO 

elegantioris  doctrinae  laude 
celebratissimo, 
Amico  exoplatissimo, 
Lud.  Casp.  Valckenario, 
S.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Nuperiim  funus,  quod  charain  TIBI  matrem  eripuil,  el  proxinie 
allatus  nuncius  de  afflicta  TV A  vaietudine  non  poluit  mihi  non  grave 
admodum,  ut  ipse  cogitaveris,  et  luctuosum  aecidere.  Dii  meliora ! 
Tota  ego  quoque  aestate  et  corporis  et  mentis  quadam  aegritudine 
fiii  conflictatus.  Vires  nunc  paululum  recupero.  Hoc  in  caussa  erat, 
quod  amantissiinis  TVIS  mense  Julio  ad  nie  perlatis  hucdum  nonduiu 
rcsponderim.  Sed  el  norain  Te  in  Frisia  degere;  el  putabam  brevi 
posse  fieri,  ut  Hieras  ad  TK  per  Nobilissinuiin  Vestringiuin,  cuius  anii- 

citiain  TVA  opc  mihi  conciliataiu  magni  t'acio,  darein  

Cl.  Alberti,  salutem  Tibi  dicit  plurimam,  et  quinque  exemplaria  mittit 
Oralionis  suae,  decantatissimae  illius  apud  nos,  qua  auditores  in  stu- 

porem  et  admirationem  sui  omnes  pcrtraxit2)  Lugd.  Batav. 

1740.  d.  25.  Octobr. 

1)  [Vgl.  zu  Brief  8  A.  3.] 

2)  [De  Theologiae  et  Critices  connubio,  Lugd.  Bat.  1740,  Hede,  mit  welcher 
er  die  Professur  der  Theologie  in  Leiden  «intrat.    Vgl.  S.  58,  13  IT.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  HtlSKK  S  HniKFK. 


57 


A  Monsieur  ioi.  2v 

Ms.  Valckenaer, 
Savant  fort  renomme. 
par  Amy.  a 

Campen.1) 


31. 

An  Valckenaer  in  Campen. 
(Original  iu  Leiden,  wie  II,  Nr.  U.) 

YIRO 

Kruditioois  et  virtutis  eonsumatissimae.-') 
Lud.  Casp.  VALCKENAER, 
Amico  honoratissinio, 
S.  P.  D. 
Io.  Iacob  Reiske. 

Nuperas*)  meas  literas  nullus  dubito  quin  aeeeperis.  Data  oc- 
casione  et  has  ad  TE  inittere  putavi  mei  esse  officii,  quae  ut  raeliore 
TE  nunc  valetudiue  et  laeliore  vultu  ofl'endant,  opto  speroque.  Quod 
ad  TVas  de  inense  Julio  nondum,  ut  par  erat  responderim,  nec  copia 
fecit  occupationum,  nec  anioris  deerementum,  quem  crescere  in  dies 
credas  velim,  cum  Tuum  iu  nie  constantem  llorentemque  videam. 
Uuis  adeo  enini  inhumanus  ut  adinirabiles  TVas  virtutes  magni  facere, 
sibi  non  put  et  gloriosum  esse.  Nec  indolis  meae  est  in  hoc  officio- 
rum  genere  deficere.  Olim  communi  quoque  cum  Germanis  meis 
morbo  laborabam,  qui,  cum  domi  non  sit,  quod  celebres  possit  red- 
dere,  scriptitandis  literis  in  docta  civilate  nomen  venantur.  Sed 
>ocordia  nescio  quae,  quam  cum  ipso  Hatavo  aere  mihi  videor  imbi- 
bissc,  el  oportunae  praeterea  occasionis  exspectatio  mentem  hueusque 
et  manum  a  scribendo  cohibuit.  TV  pro  benignitate  quaeso  TVA  mihi 
ignoscas  Faciam  imposterum,  ut  non  segnem  me,  si  non  importu- 
nuni,  habeas.  Munus  Tuum  Tibi  placere  scribis.  Rene.  Sed  hoc4) 
uon  placet,  |  quod  illud  a  me  merito  dicas  pronunciatum  i'uisse  itjno-  m.  i  * 
Wes).    Mene  adeo  infelicem,  ut  tale  quid  potuerit  excidere.  Kxcidil 

II  [Siegel  (gebrochen)  wie  in  Nr.  25."  i)  [Vgl.  zu  Brief  8  A.  3.] 

{)    Brief  30.  j  4    [Hdr:  haec]  5)  [Vgl.  Brief  28  S.  48,  13  f.1 


Digitized  by  Google 


58 


R.  FoERSTEK, 


sanu,  si  unquain,  iralis  omnibus  diis,  el  in  spongiam  iucumbat.  Vc- 
ruin  tarnen  ine  vatein  fuisse  brevi  eredo  eventus  comroonstrabit, 
quod  felix  TIBI  faustumque  sit.   Ainicus ')  Tuus,  utut  summis  TE  prae- 
miis  ccnscat,  cum  omnibus,  qui  TE  norunl,  dignissinium,  dolet  tarnen 
suavissiino  Tl  O  consortio  nimis  se  cito  privari.    D'Arnaudii2)  fata, 
viri,  quem  diutior  vila  decebal,  duplici  nie  vulnere  alflixerunt;  cum 
rei  litcrariae  partim  iacturam,  partim  quam  TU  in  integerrimo  et  eon- 
junctissimo  amico  fecisti,  eogito.     Verum  tristia  abeant.    Tu  modo 
salvus  nobis  sempur  et  integer,  spes  omnium  in  uno  TE  repositas 
susline.    En  laetiora.    Academia  nostra  brevi  abhinc  tempore  miruin 
qtiaulum  inulala,  inirum  quaiilum  nunc  florel.  quando  Clarissimis  Hem- 
slerhuisij  et  Alberli  nominibus  superbil.    Ille  adhuc  absens  desideratur. 
Ilic  publico  omnium  applausu  novum  munus  ingressus  adeo  demulsil 
ve!  suspendil  potius  admirabundos  auditores,   orationis3)  dignitate, 
verborum  cullu,  vultusque  et  habitus  virili,  quod  Üratorem  decel,  de- 
core,  ul  quod  comparari1)  ipsi  ine  quidem  iudice  possit,  ignorare  l'alear. 
Orationis  iliius  TE  quatuor  tanlum  accepissc  exemplaria  audivi.  Ne 
quaeso  mircris,  nec  culpam  mihi  Iribuas.    Qui  factum,  alio  forte  tem- 
pore cognosces.    Oudendorpius  suam  quoque  recilavit.4)    Sed  heni") 
quantum  diversus  ab  illo.    Tantum  scilicet,  quantum  qui  e  pulvere  el 
umbra  prodit,  ab  illo  distal,  qui  in  luce  et  conspeclu  hominum  ver- 
salur.    Scholam  cerle  sapiebal.    Circumfertur  in  ipsum  et  uxorem 
f»i.  ir  eins  inisella  charta,  quae  |  tarnen  satis  plurimorum  de  ipso  opinionem 
declarat.  lmpressa  quoque  Amstelodami  in  Esgerum7)  rustici,  ut  üugunt 
declamalio,  rustica  illa  sane  et  agrestis,  qua  variis  modis  bonus  vir 
exagitatur.    Von  ille  quidem  ad  Albcrti  gloriam  accedit.    Adeo  lau- 
dibus  eins  omnia  resonant.  et  merilo  illud  suo.   Quid  non  de  Hemster- 
huisio  sperare  licet?  Hesvehius  nunc  iacet  plane.  Sunt  sex  ferme  men- 
scs:  totidernque  iacebit  adhuc,  ut  vereor.    Voluut  quoque  hic  Dionem 

0  [Vestrink?  vgl.  unten  S.  59,  27  ff.,  Brief  30  $.56,  8  und  Brief  32  S.  60,  4  tl. 
2)  [•;•  I.Juni  1740.]        3)  [Vgl.  zu  Brief  30  A.  2.]        4)  [Hdr:  couipariri] 

5)  [Krane.  Oudendopii  Oratio  inauguralis  de  litteralis  C.  Julii  Caesaris  sludiis, 
Publice  habita  in  Auditorio  majori  Academiae  Lugduno-Batavae,  A.  D.  XXJ.  Octobr. 
MDCCXL.  Ouum  ordinariam  doquenliae  et  historiarutn  professionein  sollemni  ritu 
auspirarelur.    Lugduni  Bat.  1  7  40.] 

6)  [Vgl.  Aen.  II,  274  hei  mihi,  qualis  erat,  <|uatilum  inutatus  ab  illo.] 

1)  [Johannes  Ksgers  trat  <>hnnfalls  am  10.  Ootobor  1  7  40  eine  Professur  der 
Theologie  in  Leiden  an.j 


Digitized  by  Google 


.1.  .!.  Rkiske 's  Hiukii:. 


59 


('.a^ium  iuipriiucro.   Si  Specimen  disidercs,  l'aciam  ul  accipias.  Bur- 
tnaonus  nunc  alto  fruitur  otio:  obscurum  nunc  nomcn,  et  quasi  ante 
nVcem  lustra  elatuin.   Kius  Lucaniun  si  noniluni  vidisti,  non  est  quod 
in  diunni  parle  repules.    Senium  prodit  ille  foetus,  nec  patri  tainam 
parabil  inunortalein.    Hecensionem  Auunonii  TV\  in  Hibl.  Haisonn. ') 
iii.vmi  ILO  legi.    Legi  et  caetera  de  Musaeo  et  Dosithoo-).  Judices 
;.i  non  sint  admodum  aequi,  nemo  sane  integrae  mentis:1},  qui  illoruni 
>enlenlia  Rani  slare  pulet  aut  cadere  existimationem.    Satis  illi  se 
rennn  ignaros  produnt,  de  quibus  audent  pronuntiare,  et  externa  magis 
spocie  delusos;  ut  qui  auribus  nonniliil  den!,  favorem  caplantes.  Ouid 
I.ipsienses  dicent  cupio  videre.    Alio  tempore  permittes  Tecnm  de 
nonnullis  Ammonium  spectantibus  agere.    Jam  de  privatis  <|uibusdam. 
I>'.\rnaudii  Hibliothec.  hic  vidi,  selectam  hercle  illam  et  conipendiosam. 
Xolni  tarnen  inde  quidquam  TUM  praeripere *).    Nec  tarn  f'aeile  erat, 
c  tain  remoto  Iraclu  quidquam  nancisci.    Hic  satis  est  librorum,  et 
l>lus  quam  bursa  mea  ferat.    Arno  tarnen  bonos  libros,  quibus  quid- 
qnid  a  domesticis  necessitatibus  rcdundal,  impendo.    K  Hosheidiana  °) 
jurepi  praeter  alia   non   contemnenda,   splendidissimum  excmplar, 
Shottianae  Proverbiorum  cölleclionis,  Apollonii  Syntaxin,  et,  quod  pro 
ihesauro  |  mihi  est,  Scriptorum  Historiae  Kcclesiasticae  Graecum  cor-  r<> 
l>us  a  Hob.  Slephano  editum,  cujus  margines  et  viri  docti  emenda- 
tionibus,  et  collationibus  MSS.  scalent,  unde  multae  lacunae  supplen- 
tur.    Vidi  locmn  quendam  ex  Kuagrii  Hist.  Kccl.  H.  3.  recensionis 
supra  memoratae  auetori,  ut  a  TK  tentatur,  ad'1)  Amnion,  p.  153.  non 
placuisse7).    Contuli  librum  meiim,  et  voculas  rtov  *;r///?;xw*>  deleri  de- 
prehendi.    Valde  dubito  ut  tibi  satisfaciat.   Kgregiam  librorum  supel- 
lectilem  doomni  reporlabit  Nobilissimus  Veslrink,  erectae  vir  indolis, 
et  lilerarum  acque  ac  TVI  studiosissimus.    Cujus  arnicitiam  mihi  favore 
TVO  comparatam  nuper-)  signifieavi  ine  magni  f'aeere.   Nescio  tarnen 
qui  lanta  de  me  meisque  studiis  et  tarn  magniftca  sentias  ut  ipsi 
(lucem  me  in  Graeca  literatura  sumendum  suaseris.   Deprehendi  illum 
•*o  profecisse  iam,  ut  opera  mea  parum  indigeat.   Perlegimus  interea 

I;  [Bibliotlieque  Kaisonnee  1740  Avril,  Mai  et  Juiu  p.  37G— 420.] 

2)  [Ebeuda  p.  2  43 — 255  und  p.  2->5  — IGT  preisende  Anzeigen  von  Koovcr's 

üusieus  und  Kragmentum  veteris  Iurisconsulli  quod  servavit  Dositheus.i 

:t)  [Hdr:  UHMitil        4)  [fldr:  pra.«rip<*rel        5)    Vgl.  S.  5t,  16  f.]        6)  [ad 

\mmon.  p.  4  55  sieht  am  Hände. j  7)  [p.  JI8.J         8)  [In  Itrief  30  S.  5f.,  8.] 


60 


H.  I'  OKHSTEH, 


quaedam  liiiic  illinc  sparsim  raptimque,  prout  animus  ferebat.  Luciaui 
vera  inendacia,  Polybii  paucula;  Aristophanis  Plutuni.  Saepius  de 
libris,  rebus  in  literata  re  publica  novis,  alia,  confabulamur,  jucundura- 
que  mihi  semper  est  tempus,  quod  ipsi  tribuo.  Sartum  hunc  teetum- 
que  Tibi  suisque  reddat  suinmum  nuinen.  Caetera  oplime  vale,  Ami- 
corum  oplime,  et  auiare  me  perge,  TVI  sludiosissiinum.  Quae  etiain 
nunc  mediteris,  quae  agat  Eratosthenes,  ni  grave  sit,  vclim  indices. 
Lugduni  Batavoruiii  1740.  d.  7.  Novembr. 

32. 

An  Valckenacr  in  Campen. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  13.) 

VIKO 

Eruditissiino,  Praestantissiinoque 
C.  L.  Yalckenaerio, 
Amico  Acstumatissimo 
S.  P.  D. 
Io.  Iac.  Keiske. 

Nuperas  meas  per  Gocdvallium  ad  TK  da  las  non  dtibilo  quin 
recte  aeeeperis.  Jaui  vero  non  potui  cominittere  ut  ad  TK  non  scri- 
berein,  cum  oportuna  se  occasio  ofl'erret,  ea  spe  ereetus,  fore,  ut 
ingratum  iJlud  TIBI  quidem  nou  accidat.  Heddit  has  TIBI  Nobilissimus 
Veslrink,  quo  usus  hueusque  fui,  TK  parario,  satis  familiariter.  Amore 
ille  et  TL'i  et  lilerarum  Ilagrat,  TUoque  sibi  beneticio  natum  ait  sus- 
citatuinque  liberalioris  doctrinae  desiderium.  Hoc  in  ipso  ale,  quoad 
licebit;  at  adde  currenti  calcar,  ut  in  hoc  studiorum  geuere,  quod 
perpaucis  hodie  arridet,  multis,  ut  lere  minatur,  antesignanus  evadat. 
Ne  vero  mirum  TIBI  videatur,  si  sententiam  de  me  rogatus  respondeat. 
cum  nie  non  esse,  quem  TU  putas,  longeque  praestitisse  minora,  quam 
prolixae  TUae  pollicilationes  postulabant.  Nosti  in  quod  me  fortuna 
ergastulum  detruserit;  quam  me  curae  saepius  dislrahant,  vellicent, 
et  ad  alia  potius  omnia  quam  ad  felicem  studiorum  culturam  avocent : 
quam  denique  Arabismi  natura  datus  amor  vix  me  dimidium,  ac  ne 
vix  quidem,  Graecis  Musis  concedat,  quarum  alias  veneratione  sum 
plenus.  In  me,  si  Torte  dexlerilalem  in  tradendo  aut  doctrinae  copiani 
fol.  rdcsiderel ;  non  desiderabit  tarnen  meiun  ipsi  inserviendi  I  et  bene  me- 
• 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


61 


rendi  Studium.    Doctiores  a  TK  sermones  nunc  petat,  silimque  abunde 
Tl  is  restinguat  fontibus.    Arabica  mea  studia,  fquia  semel  Arabismi 
mentionem  feci,  nee  apud  imperitum,  licebit  hoc  adjicere)  cum  maxime 
nunc  florent.     Vir  Olarissimus,  Schultensius  in  domo  sua  cxcutere 
i-odices  quos  volo  mihi  permisit.   Ego  vero  ipso  ignaro  (hoc  in  aurem 
TIBI  dictum  velim)  dornum  asporto  meam,  et  pro  commodo  utor1). 
üceret  idem  TIBI  nunc  si  adesses,  indultu  Hemsterhuisii  Tl'I ,  qui 
nudius  tertius  hic  tandem  appulit.    Sed  Graeeorum  quidem  nostrorum 
codieum  liberiorem  usum  libi  fata  in  aliud  tempus  reservarunt.  Forte 
et  mihi,  Hercules,  aliquis  eiecto,  qui  nunc  thesauris  his  incubat,  dra- 
cone2)  patent iorem  ad  illos  aditum  commonstrabit.    Latent  ibi  certe 
quaedam.  quae  videre  quantivis  cupercm.   Quid  hic  praeterea  agatur, 
non  admodum  bene  novi.    Non  ignorabis  forte,  Havercampium  Re- 
tinae Christmae   Musaeum    edere1)    sumtibus   et    auspiciis  Comitis 
••ujusdam  Thomson 4),  Saxonis  ut  mihi  dixerunt,  qui  nunc  maxima  illud 
ex  parte  possidet.    Gavellium,  qui  in  Lucianum  nuper  aliquid  dedit'), 
dicnnt  hic  degere").    An  TU  nosti  hominom?    Kst  sane  civis  Tllus. 
Oiram  quam  de  Krotiano  acquirendo  mihi  coniinisisli,  non  tarn  cito 
putcm  posse  expediri.   Nondum  hic  mihi  comparuit.    Forle  hic  brevi 
novam  editionem  videbimus;  quod  non  obscuris  colligo  indiciis;  licet 
verum  expiscari  non  valde  laborem.     Prodiit  et  specimen  ac  con- 
silium  edendi  nove  Hippoeratis,  libellus  sc.  de  Anatome  cum  amplis 
notis  Dan.  Wilh.  Trilleri.    Aegyptius  noster,  Hochcrus7),   (modo  non 
<  o  sensu  sumas,  quo  veteres)  Arabs  evasit;  usumque  Codd.  Arabb. 
ambiit  et  oblinuit.    Magna  doctissimus  vir  pollicetur.    Haec  sunt  ferme 
quae  TK  reseire  non  poeniteret.    Quid  ex  Arnaudii  libris  feceris  TUum, 
fac  quaeso  non   ignorem.     Restant  adhuc  quaedam  e  literis  TUis 
optatissimis,  quibus  responsum  debeo.    Ais  Hydii v)  librum  Astronomi- 
cum  in  mea  supellectile  exstarc.    Sed  quam  vollem  |  in  eo  non  falsus  foi.  v 
esses.   Sic  forte  rectius  possem  de  nominibus  illis  Graecis  in  Ära  bis0) 


Ii  [lldr.  utar]         2)  (Burmann.    Vgl.  Brief  3  4.;  3)  [Nummophylacium 

regin.ie  Chrislinae,  Hagne  Comilurn  \  742.  ■  4)  [Er  hiess  vielmehr  Thoms.  S.  zu 
Brief  75  und  vgl.  Brief  231.]  5)  [Notae  atque  animadversiones  in  Luciani  Tra- 
^Mlopodagram  et  Ocypodem  in  den  Miscell.  Observ.  crit.  t.  X  (Sept. — Dec.  1739) 
p.  417—440.]  6)  [Hdr:  tegere]  7)  [Vgl.  zu  Brief  28  A.  t.]  8)  [Tabulae 
Ung.  ar  lat.  stellarum  fixarum  ex  ohservatione  IHugh  Beighi  ed.  Thomas  Hyde, 
*»u»nii  tfiGS.]  0)  {Hdr:  Arahii] 


Digitized  by  Google 


02 


H.  Fn ERSTER, 


Aslronomia  meutern  Tl'ani  rapere,  aut  senlentiam  meam  exponere. 
In  illo  Meleagri  Epigrammate ')  quod  ine  moneas,  bene  facis.  Errorem 
nunc  agnoseo,  et  plane  darano  illud  Ihu.oc;  quod  quidem  non  possil 
admodum  metrum  oflendere,  levi  mutatione  scriptum  i'h'd/.oc,  ut  sae- 
pius  voccs  illae  permutari  solent:  sie  apud  Hephaestionem2}  versus 
A'iWp/fVoc  i'ht/.oc  cJ/tw,  apud  Schol.  Aristoph.  Nub.  vs.  563.  /hU/.oc 
legitur3}.  Sed  sensus  obscurus  fit,  ut  bene  notasti,  et  requirit  oppo- 
sitionein. Bene  ergo  xvQ<(vyi)$  et  (W.6;  opponuntur.  Urim  bic  sunio 
eodem  modo  positum,  quo  ferme  apud  Aristoph.  6fa/n.  736.  r/dt  n 
th ofin'$o)  i>vuu?.oma  T^utQov.  Est  itaque  tilio  hie  pro  nigra  facie. 
apud  Demosthencm  Epigramma  explicas  percommode;  habuere  praemium. 
Sed  ßQ'tfiyc  non  est  praemium.  nec  habuere  sat  accurate  füt-rrn  refert. 
An  in  mente  habebas,  aut  legebas  uoito.  Sed  alterum  capio  pro  sibi 
constiluerunty  e  vi  medii.  Semper  ut  ingeniosum,  doctumque  et  apprime 
amplexus  fui  tuum  hjfmro?  pro  fo/fiuros.  Deprehendi  tarnen  veram  esse 
lectionem  iW;'/#«tö?,  quod,  si  velis,  exemplis  declarabo  alias.  Addo  nunc, 
cum  bona  tua  venia,  ad  Ammon.  p.  105.  n.  18.  lectioni  meae,  quam  ho- 
noris mei  cupidus  ibi  inseris1),  favere  et  Servium  ad  Virgil.  Eclog.  W) 
30.  p.  m.  32.  Pag.  117.  not.  70.  fin.  quod  TIBI  suspectum  erat  ßiu 
avuyxrjg*),  observavi  Dionys.  Halicarn.  admodum  esse  frequens7),  si 
inspexisse  placeat  p.  m.  ed.  Wech.  47.  lin.  31.  p.  67.  41.  p.  377.  6. 
p.  320.  7.  Occurrit  et  apud  Schol.  Callimach.  ad  Apoll.  Hymn.  vs.  65. 
In  Not.  ad  Ammon.  p.  21.  dicis  verbum  fdotÜv  a  prosae  scriptoribus 
usurpari  non  solere.  Inveni  tarnen  apud  Dionys.  Halicarn.  p.  31.  38.^) 
Pag.  75.  in  loco  Diomedis  legerem  tu  uvtu  rrgoGoma,  pro  avröjp9); 
Deinde  pro  ifjßdtia?  putas  Diom.  scripsisse  efißurac;,  utpote  de  Tragico 
cothurno  vel  solea  locutum.  Sed  legi  tarnen  apud  Lucianum  iftßdAac. 
in  apparatu  Tragico  nuroerari,  ut  in  Gallo  p.  263.  A.  ed.  Salm.  it. 
Pseudolog.  p.  596.  E.  etc.  Pag.  136  in  Meleagri10)  epigr.  legerem 
TravGfd  tiotb  rot  sublato  puncto.1')  Pag.  181.  placet  maxime  felicissima 
Tua  emendatio  7'x«A/;c.  Putavi  tarnen  pro  «r#  nn'/m\  alio  modo  *Vr/- 
arfi'xft  ingreditur  parvam  insulam  etc.    Caeterum  6).iyoz  pro  tt/xonc  et 

i)  [Brief  28  S.  52  A.  3.)  2)  [Hephaest.  c.  10  p.  62  Gaisford  ed.  Lips.l 

3)  [in  der  Aldina.]  4]  [Vgl.  Brief  17  A.  4.]  5)  [Vielmehr  VI,  30.) 

6)  [Vgl.  Brief  18  und  25.]  7)  [Das  ns  ist  jetzt  weggeschnitten.]  8)  fl,  39.] 
9)  [Bereits  in  Brief  28  (S.  52,  25  f.)  vorgetragen.]  10)  [IUr:  Mealegri] 

H)  [Bereits  in  Brief  28  (S.  53,  i  t.\  vorgetragen.! 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriskb's  Briefe. 


mveni  in  mtiltis  aliis  Theocrili,  Aristoph.  Arriani  locis,  etc.  notabo 
tarnen  tantimi  ununi  Timunis  Sillographi  apud  Gclliuni  III.  18.  N.  A. 
qui  versus  sie  legendus  mihi  videtur. 

j  in  mea  editione  male  metrum  peccat.  Pag.  183.  lin.  tili.  i'mQog  foi.  ar 
praefers  alleri  vxtgov.  Sed  et  hoc  habet  in  genere  neutro  Lucianus 
T.  II.  p.  498.  C.  et  Polybius  1.  22.  p.  31.  ^goai^itoaro  r,tdt](jovi>  oior 
titQov  ttni'itvafuvov.  In  elegantissimo  Scholio  p.  184.  quaedam  per- 
ierunt  inter  wgoXoyoi  et  &v^iaxta,'httl),  quae  sequentis  proverbii 
rationein  redderent.  Sed  ohe  iam  salis  est.  Unum  modo  addam. 
v.  xttt pro  h>oy).tiv  auetor  eilatur  Menander  tr  'J/vtöy/o.  Voce  illa 
usus  iste  saepius  fuit  hoc  sensu,  ut  colligo  ex  loco  Gellii  II.  23.  qui 
exslat  in  Cleriri  edit.  p.  154.  Menandri  quoque  admiralor  el  ut  credo 
imitator  Plutarchus  voce  hoc  sensu  utitur  in  loco  ubi  paulo  ante  Me- 
nandri ineminerat  de  Tranqu.  vil.  p.  466.  C.  Haec  breviter  volui, 
raptini.  et  intempesta  nocle,  ut  animadverles.  (Juare  desino.  TU  si 
bene  haec  interpreteris,  ut  dubia  quaedam  Tibi  proponam  alio  tempore 
efficies.  Ita  bene  vale  et  nie  ama  TUI  observantissimiun  sludiosissi- 
munique.    Lugd.  Bat.  12.  Nov.  1740. 

33. 

An  Jacob  Philipp  D'Orvillc  in  Amsterdam. 

(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  29.) 

Viro 

Amplissimo,  Celeberrimoque 
IAC.  PHIL.  D'ORVIIXE, 
Patrono  Faulorique  meo  plurimum  colendo, 

s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Si  bene  adhuc  et  ex  voto  vales,  VIR  Excellenlissinie,  ut  spero 
ac  credo,  est  de  quo  valde  laetabor.  Ego  equidem  salis  hueusque 
bene,  si  nou  optime,  fui.  Accepi  nuper  una  cum  literis  TU  IS  gralis- 
simum  munus,  pro  quo  debitas  gralias  ago:  Tomum  scilicet  Ohser- 

i]  [Hinter  FVQloY.fO&at  ist  quoed.im  porienint  nochmals  gesetzt  ] 
2)    Ammon.  p.  140.] 


Digitized  by  Google 


Gi 


R.  FoERSTER, 


vationum  Miscellanearum,  quarum  utinam  largiorein  eopiam  haberemus! 
Admonebas  simul  meam,  quae  sane  est,  negligentia™ ,  et  Bocharti 
epistolam  postulabas.  Kccam  nunc  TIBI!1)  Potueram  citius.  Volebam 
certe  et  paratus  eram,  ut  testari  mihi  polest  nobilissimus  affinis  TLl 'S-;, 
in  villa  Tua  TE,  modo  certe  novissem  adesse,  ipsis  hujus  novi  anni 

foi.  2t»v  raensisque  Calendis  invisere,  simul  ac,  |  quae  iamdum  paraveram,  tra- 
dere,  piisque  votis  et  hunc  TIBI  annum  et  multos  adhuc  secuturos 
alios  faustos  felicesquc  iubcre:  quod  si  nunc  eadem,  qua  tum3)  vole- 
bam, mente  eodemque  obsequii  afleclu  fecerim,  licet  sero,  non  dis- 
plicere  tarnen  TIBI  putem.  Caussam  vero  morarum  banc  accipe.  Po- 
lybii  hisloriarum  quinque  libros  et  rerum  gravissimarum  varielate  et 
praeceptis  saluberrimis  plenos  perlegeram  haud  ita  pridem :  nec  inulto 
post  ex  Catalogo  nostrae  Bibliothecae  deprehendi,  duo  fragmenta  ex 
illius  XVIII.  et  XIX,  ut  ferunt,  inedita  in  Codice  quodam  Bon.  Vul- 
canii  exstare*) ,  quae  describere  et  TIBI  tradere,  VIR  Clarissime,  si 
velis,  Miscell.  Observationibus,  cum  versione  latina  inserenda,  consti- 
tueram.  Sed  interjectis  variis  moris  cum  tandem  nudius  tertius  in- 
ciperem  describere,  pro  thesauro,  quod  ajunt,  rarbones  reperi.  Ipsis- 
sima  enim  illa  tria  apospasmatia,  quae  Fabrieius  Bibliothecae  (iraecae 
Vol.  II.  p.  77.'P)  ex  Nesselio  recenset,  et  luce  digna  iudirat,  iam 
edita  deprehendi,  in  Gronov.  edit.  p.  1002.  primum  de  comparatione 
Macedonieae  et  Romanae  militiae;  secundum  de  P.  Scipione  p.  826. 
tertium  denique  de  Ecbalanis  p.  831.    Spes  itaque  et  instituta  mea 

fni  10-  cum  in  auras  abierint,  nolui  diutius  exspectationem  |  Tiara  frustrari. 
Vellern  libenter  stire  qualenam6)  sit  illud  fragmentum  ineditum,  quod 
in  TUO  Codice  exstare  mihi  aliquando  narrasti  et  qualis  ille  codex.' 
quid  contineat?  excerpta  an  integros  hisloriarum  quinque  libros?  Hoc. 
si  permissum  sit  scire,  fac  ut  sciam,  VIR  maxime.  Caeterum  si  non 
dedigneris  conalibus  meis  aliquem  locum  in  Miscellan.  TUIS  concedere, 
vellem  aut  Variantes  lectiones  Characterum  Theophrasti  ex7)  Codd. 
duobus  darc  cum  una  altera ve  observatiuneula,  aut  e  Manuelis  Chr\- 
solorae  ineditis  epislolis  unam,  qua  explicat  quid  sit  apud  Plutarcbum 

0  [Gedruckt  in  den  Mise.  Obss.  nov.  t.  II  (ITH)  p.  105— Ilfi.  Vgl.  Brief  36.1 

l)  [Philipp  D'Orville.   Vgl.  Lebensbeschr.  S.  654.] 

3)  [Hdr:  dum]  4)  [Hdr:  ex  stare] 

5)  [Vielmehr  p.  755.    Vgl.  Brief  34  S.  67,  30  f.] 

6)  [Hdr:  mjnle  nam]  71  [Hdr:  o\.) 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriskk's  Bhirfk. 


65 


Hoineri  editio  e\  nartheee;  aut  Gemistii  Plethonis  libellum  quo  non- 
miHos  Slrabonis  errores  vult  corrigere;  aut  Albini  tractatulum  de  ordine 
librorum  Piatonis,  aut  aliud  quid  tcntare.  Vides  saltim  mc  prodesse 
qualieunque  modo  aliis  velle,  licet  bene  norini  cum  ine  non  esse,  qui 
multa  de  se  possil  publico  proiuittere.  Hac  itaque  de  re  menlem 
TTam,  Vir  Clarissimc,  mihi  quaeso  signiflres.  In  epistola  illa  vertenda 
non  pauca  fuerunt  mihi  visa  et  lectu  et  inlellcctu  difficilia:  hine  lituras 
(juasdani  natas  vides,  et  videbis  quoque  procul  dubio  in  quibus  lapsus 
fuero,  Gallicae  linquae1)  non  quantum  par  est,  nee*)  rerum  Urne  tem- 
poris  geslarum,  peritus.  De  posteriore  tarnen  epislolae  parte,  quae 
rirca  arabica  versatur,  securum  TK  esse  velim.  Si  nondum  sit  niti- 
duiii  satis  exemplar,  quod  typotlielis  com|niilti  queat,  aliud  summa  fni.  w 
cura  conficiam.  Specialen,  antequam  edatur,  corrigendum,  ut  opinor 
ampiani,  ubi  quod  forte  adhuc  deest,  supplere  licebit.  Petronius  Cl. 
Burmanni  nunc  coeplus  est  imprimi,  cuius  corrigendi  cura  mihi  man- 
data  est.  Hesychius  admodum  languet.  Cl.  Hemslerhusii  Plutum  Aristo- 
phaneum  nondum  absolutum  hic  volunt  imprimere:  quando  vero  fiel 
üescio.  Dixerunt  et  mihi  ab  ipso  forte  Nicandrum  edendum  esse,  in 
quem  Rieh.  Bentleij  habet  emendationes.  Audivi  nuper  pro  cerlo 
Homerum  Angli  illius  Varronis1  praelo4)  landein  commissum,  de  quo 
nimtio  (juid  dicam  non  habeo.  (ironovii  noslri  Aelianus,  de  Anima- 
lihus  seil,  in  Anglia  nunc  imprimitur  sumtibus  illius  Societalis5),  (piae 
recens  nobis,  ut  ferunt,  Maximum  Tyrium  curavit.  Ex  eins  ore  id 
aeeepi.  Ilaec  sunt  forme  quae  hic  agunlnr.  Commemorare  illa  volui, 
quo  oflicii  mei  partibus  salisfacerem.  Ita  vale  VIR  Optume  Aestu- 
matissiniequc,  et  quo  Semper  consuevisli  amore  favoreque  conalus 
nieos  proseqnere. 

Lugduni  Batavorum  d.  11).  Jan.  1741"). 


I)  [So  schreibt  R.  aueb  sonst:  z.  B.  distinquit  Brier  31  S.  70,8.] 
1)  [nee —  geslarum  am  Rande  hinzugefügt.] 

3)  [AU  Angliae  Yarro  war  Bentley  zuerst  von  J.  A.  Fabricius  in  der  Dedi- 
cation  von  ilarini  vila  Prodi  angeredet  worden.] 
4;  [Udr:  .  proelo] 

5)  [»quae  ad  Hieras  inslaurandas  Londini  instilula  est»,  die  Sociely  of  Dilet- 
tant!;  die  Ausgabe  erschien  London  1744.    Vgl.  S.  84,  15.] 

6)  fD  Orvilles  Antwort  vom  11.  Febr.  174  t  findet  sich  Lebensbeschr.  S.  653 f.' 

Abb.a.ll  d.  K.  S.  G^IIaih.  d.  WiMenieb.   XXXVIII.  j 


Digitized  by  Google 


R.  Fo  KB  STEH, 


34. 

An  Yalckenaer  in  Campen. 
,     (Original  in  Leiden,  wie  II,  Nr.  14.) 

Eruditissimo  Honoral issinioque 
Amico  suo 
LVDOVICO  CASP.  YALCKENAER, 
S.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Diu  jam  esl  cx  quo  lileris  me  beasli,  Amice  praeslantissime:  nee 
video  qua  admissae  in  respondendo  negligentiae  culpam  amoliri1) 
queam.  Adjectae  quoque  lilerae  Doctiss.  Korhcri  nie  accusabunl, 
et  aequo  diulius  delentas  se  querentur:  Testabuntur  tarnen  etiam,  ad 
serihenduin  ine  saepius  aniinuni  appulisse,  et  jani  duduin  ab  amicis 
si  quid  ad2)  TE  haberenl,  elllagilasse.  lunior  Schultensius  ine  spe. 
sed  falsa  illa  landein,  baud  paruiu  inoral us  est.  Sed  quorsum  frivolae 
liae  caussaliones?  Non  opus  est  verbis  apud  TE,  bene  novi,  qui  de- 
fectibus  ineis  facillime  ignoscis.  Quod  scribis  de  reslilula  in  integrum 
IVA  valeludine,  graliusne  mihi  quidquam  poteral  aceidere?  lubeal 
modo  Summuin  Numen,  firmo  illam  et  imniolo  lalo  per  liunc  aequc 
növuin  annum,  qui  auspicatus  TIBI  sil  et  felix,  ac  alios  adhuc  com- 
plures,  persislere,  (juo  erudilione  TVA  lileris  honor  et  vires,  mihi  fa- 
vore  TVrO  ornamentuin  ac  voluplas  aceedant.  Meas  equidein  res  salis 
hucusque  benc  egi.  Vellern  sane  tarn  in  studia  content  us  et  ardens 
M.  <v  Torem,  |  (juam  credis.  Tempora  cnlamitosa,  in  quae  incidimus,  ul 
nocturnas  vigilias  diufinis  lahoribus  iungamus  videntur  requirere.  Non 
ignoras  quam  hie  chare  iam  a  longo  tempore  vivatur.  Nec  nialorum 
sperandum  esse  iuslitium  aliquod,  recentia  mala,  quae  vieinos  nostros 
misere  affligunt,  saevicntes  inquaiu  et  violenti  torrentes,  protendunt. 
.Magis  nunc  de  pane  luerando,  quam  de  studiis  necessario  suin  solli- 
rit us.  Novum  onus  impositum  mihi,  in  quo  quid  exhauriam  moiestinc, 
dillieile  est  dielu.  Petronii  scilieet  corrigendi  cura,  qui  nunc  cum 
multis  Burmanni  novis  notis  reeuditur,  in  quibus  mendax  Lvdimagister 
et  nebulo  Anutelodamensis9)  saepius  vapulat.  Aecedunt  Bourdelotii 
notae,  quae  multa  ut  videntur,  seilu  non  indigna  c  Üraecis  fontihus 

I)  [Itdr:  iinoliri]        t)  JfJr:  a]        3)  [Isaac  Verbürg.  V«l.  nri.'f  28  S.  'H  A.  8.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hkiskk's  Briefe. 


67 


repetunt.  TU,  qui  Burmanni  Lalinos  viilisti  characteres,  lidem  mihi 
adliibebis,  si  honiinem  dixero  Graeca  liaud  paulo  peius,  ut  nosse,  sie 
pingere.  Est  hercle  Stabulum  Augiae  expurgandum.  Brevi  cius  Clau- 
ilianum  dicunt  proferendum.  Fama  est,  Muschenbroekium1)  ipsi  maclii- 
nain  confecisse,  cuius  ope  pedes  possit  promovere.  Constitutum  Inno 
ipsi  esse,  ut,  postquam  novi  reetoris  designalioni  adfuerit,  duas  per 
diein  Itoras  collegiis  iterum  impendat.  Qui  male  vellet  suspicari, 
possei  haud  difficuller,  quorsum  ea  lela  tendant,  perspicere.  Miratus 
teile  fui  honiinum  impotentiam  et  mecum  miraberis.  Quem  oporte- 
t>at  ad  honestam  senectutis  quietem  adspirasse,  nunc  cum  praeconio 
(limissum,  sibi  tarnen  aliisque  negotia  facesserc!  Nuper  ipsum  aecessi 
sul)  ipsis  novi  anni  auspieiis,  quod  antea  non  feci,  ut  observantiam 
ipsi  meam  testarer.  |  Rogaham  simul,  ut  Polybii  fragmenla,  de  qui^us  foi.  2r 
jaui  aliquid  TIBI  scripsi,  si  recte  memini,  describere  mihi  permitteret. 
Vix  risu  eontinere  nie  potui,  cum  solitos  fragores  gravesque  etiam 
in  me  querelas  de  importuna  ad  Codd.  Mss.  coneurrentium  multiludine 
detonarel.  Post  longas  tandem  et  frustraneas  discursitationes  et  in- 
vidiosam  ambitionem  concedebat  ad  illa  sola  aditum.  Vix  aggressus 
eram  exscribere,  cum  altero  die  post  praetextu  interdicti  Senatorum 
codex  non  datur.  Tarn  nunc  sunt  religiosi,  quid  dico,  imo  vero  in- 
vidi,  ut  nihil,  quod  non  in  Scheduia  signate  et  nominatim  rogaris, 
nihil2)  velint  usurpari.  Et  haec  concessio  quod  dicunt  pecunia  emitur 
venditurque.  Quando  erit  tandem  aliquando,  ut  hac  tyrannide  libere- 
inur.  Casus  ille,  ut  me  non  multum  movit,  ita  doeuit  quam  ille  cum 
ij^notis  am  infestis  sibi  hominibus  soleat  agere,  quando  quidem  sie 
illos  excipial,  quibus  benc  velle  videtur.  Nonnulla  enim  sunt,  quae 
ipsum  mihi  favere  ostendunl. 

Maturant  expellas  furca  (amen  usque  redibil. 
Sed  scire  aves,  Amicissime  Valckenaeri,  quaenam  sint  illa  Po- 
lybii  fragmenta,  quae  tantum  sui  mihi  fecerant  desiderium,  quantum 
deinde  risum  et  indignalionem  excusserunt.  Sunt  eadem  ipsa  ')  quae 
Fabricius  in  Biblioth.  Gracc.  Vol.  II.  p.  755.  ex  Nesselio  recensel,  et 
in  lucem  publicam  protrahenda  iudicat  ac  suadet.  Sed  ut  legi  illa 
et  contuli  cum  fragmenlis  editis,  deprehendi  omnia  iam  dudum  doctis 
lecta  fuisse.   Primum  enim  fragmentum  exslat  p.  1002.  edit.  Gronov. 


1)  [Hdr:  Mooschenbroekium]        i)  [fälschlich  wiederholt.]         3    Hth:  ipsi! 

5* 


Digitized  by  Google 


fi8 


K.  FoBRSTEB, 


Secundum  p.  82(>.  tertium  pag.  831.  Fraudem  fecit  viris  doclis,  quod 
illa  ex  libris  XVIII.  et  XIX  depromta  ferantur,  cum  in  excerptis  libri 
X.  et  XVII.  hodie  exstent.    Sic  saepius  solet,  nisi  accurale  inquiratur. 

to\.  v  Clarissimus  noster  llemsterhuis.  celeber  cum  maxime  |  et  frequens 
evasit.  Theologiae  praesertim  studiosis  nihil  potuissct  gratius  facere, 
quam  quod  explicandum  Euangelium  Marci  sumsit.  Maluissem  alium 
profanum  auctorcm.  Ha  movit  ad  Graecarum  litcrarum  Studium  iu- 
venum  animos,  ut  posl  paucos  annos  in  nostra  Academia  illas  caput 
elaluras  credendum  sit.  Gavellus  ille,  de  quo  scribis,  ubi  lateat  non 
potui  expiscari.  Adeo  ipsum  omnes  ignoranl.  Suspicor  tarnen,  me 
ipsuin  aliquando  apud  Cl.  Hemsterhusium  vidisse.  Credo  iuvenem  esse 
eruditum.  Dubilo  tarnen  num  ex  edito  in  Lucianum  specimine1)  roe- 
liendus  sit.  Ibi  ferme  mihi  vidctur  corrigendi  pruritu  laborasse.  Sed 
dudum  de  Krotiano  aliquid  accipere  gestis.  Falsus  non  es,  quando 
futurum  ejus  edilorem  Bernardum  esse  conjicis.  Jam  antequam  a 
nobis  discederes,  Praestantissime  Valckenaeri,  significaveram2)  TIBI 
ipsum  hoc  moliri.  Nec  crederem  proposito  discessurum.  Persuasi 
ipsi,  TUUm  opus  jam  esse  eo  provectum,  ut  brevi  typis  possit  com- 
mendari.  Sed  nec  hoc  in  ipsum  quidquam  efficiet.  Vellet  aut  IVA 
suis,  aut  TV1S  sua  inseri.  Sed  neutruin,  credo,  placere  potest.  Si 
tandem  in  Kelgio  non  possint  prodire  sui  Iii  conatus,  vult  in  Germania 
eos  aliquando  exponere.  Libero  apud  TK  dicam  de  ipso  quomodo 
sentiam.  Amicus  est  quidem  mens,  et  credo  haud  partim  in  oo 
ipsum  adjuvari,  quod  rei  medicae  sit  peritus.  Krotiani  solius  in  gratiani 
multos  excussit  et  rimatus  est  auctores,  e  quibus  glossas  et  obscura 
vocabula  poterat  excerpere:  An  Critico  tarnen  iudicio,  et  necessaria 
Grammatices  scientia  satis  instructus  sit,  quod  capitale  in  hoc  negotio, 
ab  ipso  demonstrandum  foret.  Nuper  adhuc  quasdam  mihi  conjecturas 
suas  proponebat :  Serione  an  ludicro,  non  dixerim.    In  iocum  si  feceril 

foi.  3r  et  ten|tandi  mei  caussa,  imprudenler,  hercle,  feeit.  Ego  saltim  in 
existimalione  mea  temere  exponenda  non  forem  tarn  prodigus.  Si 
contra  ex  animo,  comprimam  me.  Illiberale  enim  familiäres  clancu- 
lum  differre.  Rogavit  a  me,  ut  sententiam  TVam  de  loco  Krotiani 
corrupto,  v.  "Avrtov  {)tov,  ipso  quasi  inscio,  meoque  tantum  motu 
explorarem;  quo  in  quantum  TIBI  sibapie  conveniat  posset  videre. 


I)  [\'kI.  Brief  32  S.  Ol  A.  R.]  1)  [VKI.  Briof  24  ] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiskk  s  Briefe. 


Miraberis  talia  queraquam  mihi  imputare.  Sed  ita  solet.  TV1  est 
arbitrii  liac  in  re  votis  cius  vel  negare  vcl  concedere  aliquid.  Igno- 
rare  TE  credit,  quoties  Erotianus  sit  editus.  Ostendit  mihi  in  Charterii 
Galeno  ipsum  legi:  et  latine  versum  ab  Hieron.  Mercuriale  post  cius 
llippocratem.  Rogavit  etiam  ut  einendationem  quandam  in  Porphyrii 
Schoiia  Homerica  a  TE  excerpta,  TEcum  communicarem.  Illc  p.  248.  edil. 
luae1)  ait.  fh/tog  d'  iart  fUT«£v  rwv  xXtifim'  xt-ituvo*  vii^v.  pro  ultima 
voce  atyv  substiluendum  esse  ex  Orihasio  observavit,  cuius  auctoritas 
oonnihil  apud  TE  valebit.  Dicunl  praeterea  etiam  Kotlerodaini  esse 
edilorem  scilicet  modo  laudati  Oribasii,  qiii  eundem  lapidem  volvat. 
Quid  quod  de  quarto  quodam  Cl.  Gronovius  mihi  idera  retulit,  cuius 
ille  librum,  Erotianum  inquam  Stephanianum,  apud  fratrem  suum, 
Medicum,  exstare  aftirmabat,  pcrmullis  notis  illustralum.  Vix  tarnen 
est,  ut,  quod  acre  TUUm  et  compositum  natura  ad  Criticeu  ingenium 
nobis  pollicetur  eruditum,  acute  excogitatuin,  haud  vulgare,  nobile, 
(juisquam  TIBI  praeripial.  Tu  modo  audacter  perge  literas  TIBI  de- 
ine reri.  Quid  in  re  literarum  publica  agatur  novi,  quam  ego  melius 
TV  üoveris.  Amor  quo  Poeticum  illum  Philosophum,  Maximum  Tyrium 
eomplexus  es,  faciet  sine  dubio  ut  novam  eius  ab  Anglis  curatam 
editionem  cupide,  quam  prinium  licet,  excutias.  Dicunt,  qui  viderunt, 
maifoam  libri  partem  sibi  vindicare  Emendationes  |  leremiae  Marklandi,  rot.  3* 
pulli  illins  Bentlejani.  Si  eo  modo,  quo  cum  Statio  cgit,  ut  ex  speci- 
minibus  quibusdam  concludo  a  P.  Burmanno  ad  Lucanum  prolatis, 
perre\it  et  cum  hoc  auctore,  et  cum  nupero  Lysia  agere,  periit 
antiquitalis  fides.  Detestor  hominum  impietatem,  qui  tradita  nobis 
lacera  jamdum  et  turpia  satis  prioris  aevi  monumenta  multo  deformare 
magis  Student,  et  febriculosa  sua  somnia  pro  auctorum  verbis  ob- 
trudere.  ßentleji  Homerus  nunc  editur,  quod  pro  certo  asseverant. 
I*urus  putus  Ion,  ab  Orci  faucibus  protraclus.  Quae  quando  cogito 
>alis  mirari  non  possum.  s/tog  ivvTtvtu.  Forte2)  et  Porphyrium 
Tuum  tunc  legemus  magna  ex  parle,  si  non  integrum,  et  Scholiasleu 
Homejanum.  Basilium3)  TUUm  vidi,  et  habui  per  unum  diem.  Celare 
hoc  TE  poteram,  sed  quare?  qui  novi  TE  invito  me  non  habuisse. 


1)  [Animadv.  ad  Amnion,  p.  248,  13.] 

i)  [Die  Worte  Forte — Homejanum  sind  am  Rande  hinzugefügt.] 
3j  [Ad  adolesceutes  de  genlitium  libris  cum  fruclu  legendis.j 


Digitized  by  Google 


70 


R.  FoERSTER, 


Usus  tarnen  nia^is  fui  Harlungiana  vcrsiono  Apollonii  Rhodii  *),  quam 
Basilio,  qui  revera  pueris  scriptus  mihi  videtur.    Postulas  a  me  au- 
cloritalem,  qua  ugtrijc2)  %ai  dtiyfuiroc  firmem.   Legi  alicubi;  ubi  vero, 
nunc  non  succurrit.    Forte  tarnen  aliquid  habebit  ponderis,  si  loca 
duo,  quae  nunc  quidem  sc  offerunt,  Dionysii  Halicarnassei  praeten- 
dam,  p.  297.  37.  el  503.  13.    Sed  adco  ferreus  non  sum,  ut  missis 
meis  meliora  TUa  non  ampleclar  lubens.    In  Ammonium  TUum  nunc 
nihil  dabo;  nisi  unum,  ne  plane  epistola  sit  navfißoXof.   Ubi  distinquit3) 
ille4)  2tt<mTjv  et  ±'ip)v  locus,  mihi  saltim,  est  obscurus.  Quantulum 
assequor,  voluit  forte:  Prius  esse  interruptionem  et  retractionem  ser- 
monis,  quando  quis  ab  enunciando  abest  proxime;  vel  celat,  cum 
posset  dicere:  Posterius,  cum  plane  nihil  dicil,  aut  non  potest  naturali 
dcfectu.    Sic  TUum  fm'£/<:,  me  quidem  iudice,  debuerat  in  textuin 
recipi.   Firmaret  illud  Sophoclis  in  Oedip.  Tyrann,  vs.  11.  Mart-prn 
ij  oTt'SavTtg.    Ad  illud5)  ftiu  uvuptr^)  posses  addere  Eund.  Electr. 
roi.  4^  vs.  621.  Ad  Ammonium  in  |  Xtiftu&tv  Oedip.  Tyrann,  vs.  100.  w 
töV  ufya  xHßHfrv  nokiv.    Aristophanem  nunc  teris,  ut  iutelligo  ex 
eo,  quod  loca  quaedam  proponas  mihi  in  quibus  ex  Scholiaste  lectio- 
nem  aliam  indagasti.    Nihil  hercle  gratius  poterat  accidere,  quam 
quod  lumen  TUum  ad  tenebras,  quibus  elegant issimus  scriptor  col- 
luctatur,  sponte  ofleras.    In  hoc  enim,  quem  saepius  legi,  ut  sine 
iactantia  dicam,  Heinsianum  illud  non  immerito  meum  facio:  quuntum 
est,  quod  ignoramus.7)    In  Equitib.  vs.  4.  credo  imi  esse  veram  lectio- 
nem,  ut  recte  mones,  pro  quo  notius  i$  ov  irrepsit:  licet  et  sie  non 
male  hic  quoque  poterat  loqui  auetor,  ut  saepius  locutus  fuit.  In 
Nubib.  vs.  743.  non  putem  TE  xavu^rywaov  prae  vulgata  magni  facere, 
quod,  nisi  fallor,  metrura  respuil,   Quod  acute  conjicis  in  Equitibus 
vs.  826.  oliin  pro  rdq^ao)  lectum  fuisse  qatao),  quia  Scholiastes  ex- 
plicat  (pfhQWy  mihi  non  videtur,  cum  bona  venia  TUa.  quod  moneo, 
non  contradicendi  pruritu,  sed  quod  putem  amicis  licere  libere  men- 
tem  inter  sc  exponere.   Si  quidem  metrum  hujus  versus  praecedenti 
debel  aequale  esse,  hac  admissa  mutalione  claudicabit.   Deinde  periret 

l)  [Apollonii  Rhod.  Argon,  libri  IV  Johanne  Hartungo  inlorprctu,  Basileac  1550, 
zugleich  M.  Paniciati  in  Argonautica  ad  discipnlos  Protrepticon  enthaltend.  Vgl. 
Brief  38  S.  75,  Stf.]         2)  [Vgl.  Brief  88  S.  53,  7  f.]  3)  [Vgl.  S.  65  A.  4.] 

4)  [p.  128,  9.]  5)  [Hdr:  illusl  6)  i Vgl.  Brief  1 8  S.  36,  5  f.]  7)  f»Spruch 
des  Daniel  Heinsius«  De  Vries.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hei.hkk's  Briefe. 


71 


lusus,  inter  x«'Q'i<iw  et  ai^na,  quem  Seholiastes  deprehendisse  sibi 
visus.  Porro  duhilo  nuui  in  toto  Aristophane  paietp  invenias,  verbuni 
Kpico-Tragicum.  Tandem  uiqho  simpliciter,  ut  in  compositis  pro 
ifihiqto  sumitur,  et  frequentissime  apud  Sophoclem.  Ita  in  Anligon. 
vs.  619.  oi'«'/'  rTTvog  utQti  noif  6  TtavToytßm.  Ocdip.  Tyrann.  1006. 
larqtöov  tttfut  x*Qat  iftuh  thh>.  Anligon.  vs.  124.  ttqip  arttpdvta- 
ua  nvQytav  mvxütpfr  "//(patorop  ileiv.  Trachin.  vs.  894.  rävd'  a/ftu« 
ßthos  xaxov  ivvt'iM.  Similis  ferc  locus  Euripid.  Hercul.  Kur.  vs.  367. 
'AVpoxw  to£o/(,*  gwWo/cr,  'Evuiqiqp  tttmoi;  fifoatp.  Ideni  quoque  valet 
«»pw,  ut  Latinorum  iollo.  Confcras  si  velis  Aristoph.  Acharn.  564. 
et  Sophocl.  Tyran.  918.  Quod  si  Scholiastes  diversos  sensus  uni  voci 
fungat,  cogitcs  |  Sophoclem  idem  fccisse,  dum  sensus  non  admodum  f»>i.  *♦ 
diversos  copulat.  Oed.  Tvr.  vs.  649.  i{  yijc  ämoout  tkt'wVoc,  t*  xtüpui 
ht{itäv.  cum  quo  confercnd.  vs.  614.  615.  Utraque  signilicatio  quadrat 
in  illud  Eupolidis  dictum  in  Pagis,  de  Jove  Olympio  Atheniensium 
Pcricle,  apud  Scholiast.  Aristophan.  Acharn. !)  529.  i}f>u  h'ynv  rote  (»tTö- 
<>u£  ixzatfoxu  noAöiv.  Arabicum  y>l  in  hoc  bene  quadrat.  Sed  nollein 
dicta  in  malam  partein  interpreteris.  Eodem  jure  in  ea,  quae  nunc  pro- 
pouam,  utaris.  En  locum  ex  Acharneusibus,  quos  intcr  nunc  versor, 
vs.,612.  ubi  sie  conjicio  fuisse  scriptum  ri  <Y  './pttQ<txv).Xog.  Mire  in 
liclis  illis  nominibus  ludit,  et  non  ininimam  Aristophanis  partem  in- 
lelligit,  qui,  quorsum  vel  e  longinquo  respiciat  suis  allilerationihus, 
probe  leneat.  Forte  et  sie  in  Eccles.  vs.  862.  pro  Xi'xiop  reponen- 
dum  est  2i't(op,  cui  l/«QfUP(op  fidus  comes  iungitur.  Alias  plura. 
Modo  TU  TUuni  alias  plura  non  neglexoris.  Duo  haec  sunt  con- 
jecturaruin  yevfiuru.  Sed  audio  jam:  orx  ligtaxovoip  ais.  ogovoi  ydft 
Timyg.  Sed  quid  videtur  TIBI  de  loco  in  Ran.  vs.  51.  x«r'  tyt«y* 
tfyyQoptjv.  Sunt  sine  dubio  Bacchi,  non  Herculis,  verba.  In  Lysistrate 
niale  stomachum  mihi  habet,  vs.  72 1.  fitai.tyovav.v  n)v  6nf(v.  Dura 
inedius  fidius  locutio,  et  plus  quam  tragica.2;  An  simile  TU  unquam 
legisti.  In  his  me  quaeso  adiuves.  Quaestiones  TIBI  proponam 
tüj.iip  x4T6QttV  not  XÜTtyup,  vel  Avjt(P  uq>  otaw  7tQO&«titbv  n)v 
uPTltup*)  Quid  enim  gratius  mihi  esse  posset  aut  honestius  quam 
a  TE  doceri  in  auetore,  quem  tota  mihi  vila  terendum  et  ediscen- 


4)  rAcbarn.  fehlt  in  Hdr.)  t)  (Vgl.  jedoch  Brief  38  S.  76,  51  f.] 
V  [\ria\.  Pa\  15  und  18.] 


Digitized  by  Google 


72 


R.  FoRRSTEB, 


dum  constitui.    IIa  vale,  et,  quod  facis,  amare  ine  perge.  Nobilissi- 
iniiin  l)n.  Yeslrinrk  meo  nomine  plurimum  quaeso  Salutes. 
Dal).  Lugd.  Batav.  d.  31.  Jan.  1741. 

Adliuc  unum.  Quid  de  successore  Clar.  Ilemslerhusii  fiel  in 
Acad.  Franecqu.?  quid  de  iE?   Fac  non  ignorem. 

35. 

An  Jacob  Philipp  Ü'Orvilk  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  31.) 

VIRO  Celeherrimo  Amplissimoquc 
IAH.  PH.  DORVIIXK, 
Palrono  suo  aeternum  colendo, 
s.  p.  d. 
lo.  Jac.  Reiske. 

Si  bene,  quod  spero,  vales,  bene  est.  Ego  quidem  mea,  quod 
Dei  est  beneficium,  feliciter  hactenus  egi.  Quae  Leidae  nunc  agunlur, 
non  magni  sunt  momenti.  Audivi  nuper  Cl.  Oudendorpij  filiolum  obiisse. 
Majus  damnum  patitur  Academia  in  obitu  Celeberrimi  Burmanni. 
Jusseras  quidem  VIR  Aestumatissime,  quam  primurn  tristis  ille  mihi 
nuncius  veniret,  ad  TE  perscriberem.  Reposui  tarnen  hueusque  offi- 
cium, arbitratus,  quod  et  res  erat,  citius  non  posse  Hieras  TIBI  meas 
exhiberi,  quam  a  Waesbergio  aut  alicunde  fatalem  illam  famam  ac- 
ceperis.  Apud  nos  non  est,  qui  locum  eius  digne  impleat.  In  TE 
sita  est  publica  spes:  a  te  meritas  laudes  exspectant  manes  viri 
foi.  si»  meritissimi,  quem  in  vita  |  amicum  habuisti  conjunetissimum.  Genui- 
num  eius  diseipulum  TE  dicerem,  magistro  suo  parem  in  uno  stu- 
diorum  genere,  in  altera  superiorem,  nisi  TE  mallem  Tuamque  mo- 
destiam  non  offendere. 

Millo  nunc  Hemstcrhusiani  Collegii  Sperimen  in  I.  et.  Ildnm  caput 
Marci.  Accepi  ab  erudit.  Kochero,  a  quo  non  nulla  puto  ut  addita, 
ita  et  detracta,  prout  fieri  solet,  in  iis  quae  in  privatos  usus  para- 
mus.  Sunt  quaedam  in  iis  quae  suspecta  sunt,  nec  satis  penelro, 
vel  vitio  ingenii  mei  hebetioris,  vel  scribae,  non  dixerim.  Dimidium 
haec  efficiunt  eorum,  quae  leneo.  Reliqua  si  cupias,  in  quibus  major 
fere  copia  mirabilium  observationuin,  habebis,  ut  primum  signifieaveris. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  73 

Vellern  sane  et  pervellem  aliquali  saltem  studio  teslari  TIBI  gratum 
aniiiium,  et  quanti  tot  et  tanta  faciam  TUa  in  nie  collata  beneficia. 
Neminem  novi  (I)oum  testor,  nec  quidquam  putcs  auribus  TUis  dari) 
qai  nie  tarn  munifice,  ex  quo  hic  terrarum  dego,  fuerit  amplexus: 
neminem  qui  tarn  profusa  et  gratuita  adeoque  extemporali  liberalitato 
fuerit  et  praesenlem  et  absentem  prosecutus.  Ambitiosa  aliorum  pro- 
missa  non  raro  in  fuinos  abeunt,  et,  si  quae  tandem  iinperliant,  bene- 
ticia  caro  satis  pretio  volunt  redimi.  Perge  modo  munifica  generosi- 
tate,  |  quae  TUa  est  indolcs  TIBI  ine  obstringere,  et  ornare,  si  non  foi.  w 
iiierenteni,  plane  tarnen  non  indignuni  hoinineni.  Defectus  meos, 
neque  enim  paria  referre  unquam  potero)  divinum  numen  sarciat, 
floridamque  domum  TLJam  perpetua  felicitate  tueatur.  Vale.  Lugd. 
Hat.  10.  Apr.  1741. 

36. 

An  Jacob  IViilipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  foi.  33.) 

VIRO  Celeberrimo 
PHIL.  JAC.  D'Orville, 
Patrono  suo  summopere 
colcndo 
S.  p.  d. 
lo.  Jae.  Reiske. 

Reddo  nunc,  quae  nuper  misisli,  Bochartiana ') .  Statim  quidcm 
correxi:  (et  correxissem  paulo  nitidius  et  distinctius,  si  charta  permi- 
sisset :)  citius  tarnen  quam  nunc  mittere  non  potui.  Deüciebat  nomen 
urbis  alicuius  latinum,  quod  in  autographo  negotium  mihi  facessebat. 
foebui  ergo  ex  editione  latina  Geographi  illius  Nubiensis  supplere  in 
Hibliotheca  publica  lacunam.  Porro  negarunt  etiam  litcras  ad  villam 
TVaiu  perferri  posse.  Contrarium  si  uossem  nmlta  posscnt  in  posterum 
celerius  expediri.  Anlequam  im  primatur  epistola,  semel  quaeso  aut  foi.  i.v 
bis  videre  mihi  et  recognoscere  liccal.  Inscriplionem,  quam  vides, 
dedit  mihi  Dn.  Kocherus,  ut  suo  nomine  traderem  TIBI,  VIR  Maxume. 
Nuper  prope  Lusannam  in  ruderibus  templi  vetusti,  ut  multa  alia, 

0  [Vgl.  Brief  33  S.  6i.  2.1 


Digitized  by  Google 


74 


« 

R.  FoKRSTER, 


minoris  tarnen  momcnti,  nionumcnta  cum  hoc  anlitjua  fucrunl  egesta.', 
Ilodie  comparavi  mihi  in  auctione  quadam  Acgii  Spoletini  versionem 
latiuam  Stcphani  Byzantini,  et  Aemilii  Porti  quacdam  in  Hermogenem, 
Aeschinem,  et  Epigrammata  Graeca,  Adversaria  MS.  inedita.  Quorum 
si  uno  vel  altero  opus  TIBI  sil,  statim  accipies.  Heri  prima  vice 
pullalus,  TUO  beneficio,  comparui  publice.  Scio  quidem,  modesliam 
TUam  haec  a  me  commemorari  nolle:  Doni  tarnen  praestantia,  quod 

* 

tarn  mihi  gratum  accidit,  ut  nil  supra,  silentio  gaudium  meum  premere 
non  permittit.  Vale,  VIR  Patrone  Aestumatissime ,  et  favcre  mihi 
pergo.    Lugd.  Bat.  4741.  d.  17.  April. 

37. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  34.) 

VIRO  Celeberrimo,  Amplissimoquc, 
PH.  JAC.  D'ORVILLE, 
s.  p.  d. 
Io.  Jac.  Reiske. 

  Rcmitto  nunc  Schedas  istas2)  corrcctas,  ul  vix  opus 

fore  non3)  putem  nova  recoguitione.  Quod  si  tarnen  proximo  die 
Mercurij  accideret,  ut  elogio  interesses,  quo  Cl.  Oslerduyk1)  manes 

f.eleb.  Burmanni  prosequetur,  posset  et  id  brcvissime  curari  

.  .    Lugduni  Balavor.  d.  24.  April.  1741. 

Q.  Hemsterhusium  audio  nunc  gravi  morbo  laborare,  noc  extra 
periculum  esse,  ut  Medicus  quidem  iudicavil. 

A  Monsieur 
Ms.  PH.  Jac.  D'Orville, 
Professeur  Tort  celebre  en  belles  lctlres. 

a 

Amsterdam.*) 

t)  [Vielleicht  Nr.  133  in  Mommsens  Inscriptiones  Confocderalionis  Helveticao.j 
4)  [Bochartianae  epistolao  Tgl.  Brief  33  und  36.] 

3)  [Versehentlich  hinzugefügt.] 

4)  (Vgl.  Brief  38  S.  76  A.  i .] 

5)  [Dies  Wort  ist  jetzt  bis  auf  geringe  Reste  weggeschnitten.  1 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskks  Briefe. 


75 


3H. 

An  Vakkenaer  in  Campeti. 
(Original  in  Leiden,  wie  11,  Nr.  15.) 

Viro  Qarissimo,  Kruditissimoquc 
Lud.  C.asp.  Valckcuaerio, 
S.  p.  d. 
Io.  lac.  Roiske. 

Laudo  curam  aul  sollicitudincm  Ttain  potius  pro  Amico,  quem 
mprito  TUO  magni  facis,  Amice  carissime.  Nuntio  autem,  quo  gratius 
nuntiare  nihil  possum,  vanam  esse  TL'am  solliciludinem.  Nihil  est 
quod  liineas.  Res  oinnis  in  salvo.  Hemsterhusius  valet,  et  bene 
valet  iamdudum.  Verum  est,  male  liabuit:  nec  sine  periculo  ul  Me- 
dicus  iudieavit;  puto  ex  itinere  Amstelodamense.  Venditi  nuper  sunt 
nummi  Wildiani,  et  satis  vili,  ut  c\  Ilavercanipio ')  aeeepi,  qui  satis 
magnam  eorum  copiam  suam  fecit  et  mihi  monstravit.  At  nunc  longe 
aliter.  Debuerat  Nobil.  Seevenhoven  <?itius  hoc  Tibi  significassc,  ut 
citius  Uteras  Tuas  aeeiperem,  si  quidem  in  fatis  erat,  ut  hac  tantum, 
non  alia,  necessitatc  ad  scribendum  cogereris.  Sed  quid  de  TK 
agitur"?  Fluctuas  nimis  diu,  et  nos  suspensos  Tecum  et  ambiguos 
tenes.  Infelix  nuncius,  tarn  multos  enitenti  gloriae  Tuae  contra  ire, 
et  praemio  moras  atque  manus  iniieere,  quod2)  dudum  gestit  ornare 
viritulem  TUam.  Faxit  summum  numen,  ut,  quod  unice  opto,  incre-  foi.  »T 
inentum3}  TUum  brevi  ex  TE  pereipiam.  Occupationes  Tuas  literis 
nieis  turbari  nolo,  nec  TCas  cupio,  alioquin  gralissimas,  nisi  cum 
commodo  TCO  fiat,  et  compositis  TUIS  negoliis.  Publicac  utilitati  post- 
ponere  mea  gaudia  didici.  Fac  tarnen  nostrum  etiam  aliquando  ne 
>is  immemor,  si  quidem  aliorum  memineris.  Zelotypum  agnoscis.  Sed 
quid  sibi  vult  über  ille,  quem  Franckius  mihi  tradidit.  Si  Apollonio 
non  indiges  reddam  tibi  Eunapiuni  et  Basilium,  quibus  lacillime  possum 
carere.  Aristophanes  Cl.  Hemsterhusii  hic  Lugduni  conlinuatur;  sed 
qnousquc  perdueta  sit  opera,  aul  perducenda,  iuxta  novi  cum  igna- 
rissimis.   Rem,  ubi  opus  non  erat,  religiöse  tegimt.   At  dolium  hians 


I)  [Dem  Verfasser  des  Auktionskatalogs  «Museum  Wildianum«,  Amstelod.  1741.] 
t)  [Das  d  in  quod  ist  durchstrichen  ]  3)  ^Berufung  nach  Franeker.] 


Digitized  by  Google 


76 


R.  Fo EMSTEK, 


perpluil.  Futurum  forte,  iil  brevi  Codices  Arabiens  noslros  omues 
ordiue  lustrem  rursus.  Iimc  mernor  Eraloslhenis  TUI  ero.  Uli  gratulor 
feliecs  Tl'as  mauus.  Feliciores  lioiniiii  non  potcranl  conlingere.  Li- 
beuler  adiuvarem  TE  ad  propositum  Tt  Lni;  sed  nosti  ine  ab  illo 
studiorum  generc  et  iniparatuni  el  alienum.  Nec  multuin  auxilii  ab 
Arabibus  ambitiöse  promiserini.    Nondum  constat,   qui  Bibliothecae 

f«i.  «r  sit  praeficieudus.  |  Meliora  lamen  tenipora  exspeclamus.  Osterduykius'j 
Burmanno  parenlavil  nuper,  mtilo  applausu,  oralor  heroe  suo  dignissi- 
mus.  Praeclarum  omen  speratae  Hominis  immortalilali !  Levern  ipsi 
lerram  appreror,  si  nemo  alius.  Pol  erat  mihi  vivus  aul  moleslus 
aut  invisus  esse.  Dieunt  eins  Bibliothecam,  de  qua  magna  prae- 
eipiuntur  spe,  apud  (ioedwallum  esse  dislrahendam.  Vellern  a  TE 
scire,  Amiee  Dotiissime,  num  Homert  Odyssea  a  Cantabrigiensibus 
eodem  modo  quo  Dias  in  iu  sit  edita.  ilanc  mihi  nuper  comparavi. 
Ncganl  hi,  aflirmanl  illi.  Hcsychius  noster  adhuc  friget.  Saepius  ad 
illum  TVI  menlio  til  honoritiea.  Mylhologi2)  brevi  oculos  omnium  in 
se  convertent.  Ibi  puram  putam  habebis  antiquitatem.  Ibi  tolum 
Pausaniam.  über  enim  rarus  evasit.  Nobilis  noster  Hungarus^),  in 
nuperis  nundinis  cum  centum  quinquagiuta  sludiosormn  manu,  tumul- 
tum  concitavit  "  plena  meridie,  magnum  crassum  malum  noslris  stupi- 
donibus.  Homo  nunquam  desinel  insauire.  Adhuc  moneo  in  Hesychio 
nuper,  post  ultimas  meas  literas,  invenisse  stabiliri  dictionem  Comi- 
cam  dtntiytoüui  rt)v  om)?*',,  ut  adeo  nihil  tentandum  sit.  Antiqua  satis 
leclio,  modo  aequo  bona  Ibret.    Quid  postea  non  licebit  scurrililati 

fol.  2»  Comicae?  |  Habes  quoque  (uqhv  pro  (pÖeif>Hvh)  apud  Homerum  Iliad. 
6>.  250. 

1/AAri  nokv  ttqmtos  Tqtätav  tXtv  iivdftu  xoQVOTtjV 

ilcm  Riad.  II  init.  tvif  f'Atrtyj',  ubi  Schol.  ftior,  ümxt*mtv.  conf.6) 

1)  [Oratio  funebrLs  in  ohitum  viri  doctissimi  el  cclcbcrrimi  Pclri  Burroanni 
.  .  .  dicta  publice  ab  Hermanno  Ooslcrdyk  Schacht.  Di©  XXVI  Aprilis  anni  MDCCXLI. 
Lugd.  Bat.  1741,  wiederholt  in  Sani.  Mursinpa,  Biographia  selecta  vol.  I  llalae  1782 

p.  53—90.] 

2)  [Auetores mythographi  latini  cur.  Aug. van  Staveren,  Lugd. Bai.  et  Amstel.  174  2.] 

3)  [Gungossi  nach  Brief  4  t  S.  83,  4,  wofür  in  Lebensbcschr.  S.  104  und  120 
Giongössy  sieht.] 

i)  [Arist.  Lys.  721.    Vgl.  Brier  34  S.  71,  28  f. J 

5)  [Vgl.  Brief  34  S.  70,  27  f.]       6)  [conf.— 1232  isl  am  Rande  hinzugefügt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskr's  Briefe. 


77 


Eurip.  Orest.  1232.  Plura  oggerere')  occupato  non  convcnit.  TL  res 
Tlas  dorai  publicequo  salvus  et  sanus  e\  voto  gere,  et  opus  quod 
coepisti  cito,  faciliter  et  cum  laude  confice.  Vale,  ab  illo  qui  TE 
st'mper  auiabit  el  inagni  faciet.    Lugdun.  Batav.  1741.  d.  21.  Maij. 

30. 

An  Jacob  Philipp  TVOrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  35.) 

VIRO  Celcberrimo 

Ampüssimoque 
IAC.  PH.  D'Orville, 
s.  p.  d 
lo.  lac.  Keiske. 

Si  benc  vales,  quod  pulo,  gralum  mihi  illnil  accidet.  Millo  nunc 
quae  diu  jam  debueram,  Porti  scilicet  opuscula  quaedam  .MSS.  quae 
poteris  in  usuni  TUUm  pro  lubilu  convertere.  Sed  non  credo  niagni 
monienli  esse.  Potuerain  iain  superiore  septimana  mittere.  Sed  dum 
exspecto  coimnodam  oecasionem2),  quae  nunc  oflerlur  egregia,  im- 
ponitur  mihi  opera  conficiendi  Catalogum  Codd.  MSS.  quos  indigestos 
multo  cum  labore  digesseram.3)  Reportavi  praemium  cgregium,  quäle 
pudet  dicere. 

s/ ivttGtim  <mti'düVTi,  vtvix^vrai  iY  \'mö  xtydtow. 
nuc.  iY  vTtö  xoXnov  %ftQai  h0iV  1*6&W  oiatrcu  (ifrQti 
ÜQyvQOV,  uvdt  mp  iov  anoTffitywi  tivi  donj. 

Parem  TIBI  neminem  adhuc  vidi.  Hoc  non  blandiens  dico,  sed  quod 
mcreris,  et  quod  ob  iudignum  duro  labore  praemium  (ftQ0)u)  vnoxr'tQdiov 
iiyytiv.  Res  illa  ine  per  aliquot  dies  male  habuit.  Sed  debeo  alto 
pectore  vulnus  premere.  Iain  sum  in  conscribenda  praefalione  opus- 
culi  mei'),  quod  ad  fineni  vergit.   Quo  facto  slatim  nie  accingam  ad 

tj  [Hdr:  oggere]  2;  iHdr:  occasionc] 

3)  [Vgl.  Brief  it.  Lebeosbescbr.  S.  23.  Dozy,  Catal.  cot.lil.  nrab.  I>il)l.  Lugd. 
Bat.  ed.  alt.  praef.  p.  XIII  und  XIX  ] 

4)  r/rheokr.  id.  XVI,  U  sq.]  r.)  [Tbeokr.  id.  XX,  17.] 

6)  fTharaphae  Moallakah  cum  Scholiis  Nahas.  e  MSS.  Leidensihus  Arabice 
-didit.  vertit.  illuslravit  I.  I.  K.  Lugd.  Bai  H42.7 


Digitized  by  Google 


78  H.  Fo ERSTER, 

transscribenda  reliqua  diclalorum  Heiiislerhuisii Ignosce  meae 
properanüae.  Nihil  hic  novi  agitur.  Vale  vir  Deo  mihique  charo. 
J.eidae  15.  Iunij  1741. 

A  Monsieur 
Ms.  I.  PI».  D  Orville 
Professeur  en  belies  lettres2)  fori  renomme3) 

a 

par  aniy.  Amsterdam.4) 


40. 

An  Valcketwer  in  Campen. 

(Original  in  Leiden,  wie  11 ,  Nr.  16.) 

VIRO  Clarissimo  Eruditissimoque 
Lud.  Cas.  Valckcnaer 
amico  aestumatissimo 
S.  p.  d. 
I.  I.  Reiske. 

Nuper  ad  TE  liferas  perscripseram,  VIR  Doelissime,  quamprimum 
ex  Schultcnsio  nuncium  laetissimum  de  novo  munere  TIBI  delato 
aeeeperam.  Testor  meam  et  amicorum  conscientiaui.  Sed  antequaui 
meas  dimittcrem,  aeeipio  TUas,  quibus  idem  mihi  signilicare  dignatus 
es.  Resignavi5}  itaque.  Et  nunc  has  aeeipis.  Non  mullis  mihi  verbis 
opus  est  ad  gaudium  meum  de  TUIS  honoribus  contestaudum.  Ex 
animo  certe  TIBI  gralulor  dignissimo  quippe  dignilatcm,  quam  virtus 
et  eruditio  TLa  dudum  flagitarunt.  Neminem  audivi  in  hac  urbe  nee 
vidi  qui  mecum  non  laetetur  et  consentiat.  Sed  et  neminem  credo 
qui  prius  et  cogitarit  et  optarit,  quam  ego,  ut  Hemsterhusii  successor 
lieres,  quanti  nominis!  id  quam  TIBI  honorificum?  Perpetua  modo 
valetudine  bona  et  merito  applausu  in  novo  munere  fruaris,  et  cuius 
locum  in  Frisia  nunc  occupabis,  eius  et  hic  Leidae  olim,  quando 
fatum  iubeat,  impleas.    Vix  fieri  polest,  ut  peius  nunc,  quam  olim, 

1)  [Vgl.  Brief  35  S.  72,  15.1  2)    Hdr\  lelrcs]  3)  [Hdr :  renome] 

4)  [Siegel  wie  in  Nr.  25.] 

5)  (Resignavi —  aeeipis  sieht  am  Rande. j 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heiske's  Briefe. 


79 


ominer.  IIa  voveo  candido  corde.  Agnosces  TV  ipse,  et  si  quis 
dcsit  cultus  verbis  lemerc  cftusis,  sinceritate  |  mcae  incntis  excusabis.  foi.  *v 
Inum  rogo.  Professor  ("actus,  el  illuslriore  gradu  collocalus  meani 
amicitiam1)  privati  hominis  ne  quaeso  spernas.  Sed  id  indoles  TLIa 
non  palilur.  Porro  gratum  mihi  facies,  si  quibus  conditionibus  fueris 
Franequeram  evocatus  signih'care  velis;  item  quando  auspicaberis 
uovuin  munus2);  quae  (andern  orationis  TUae  erit  materia.  At  nie 
luiserum!  Scire  volo  tu  anÖQQipa.  Utinam  possem  praesens  audire 
et  admirari  eloquentiam!  Utinam  transmittere  horae  spatio  vastuin 
mare.  I/Ay.«3)  TiTtQov  fit  ra^at  x«/  xovcfotg  Ttrtfjois,  tV  txtiGt  ut- 
rmiai  x«t*  txtiihv  ävuxoi(J(o  7taXfv,  ävd-'  fyfiarot;  TtoXXug  nuraTttTMOxtb* 
Movguc.  Nihil  de  caetcro  habeo  nostrarum  rerum  quod  scribam. 
Post  ferias  Burmanni  Bibliolheca  apud  Luchtmannum  vendetur.  Pro- 
\ime  Sallustius  Havercampii  prostabit.  ldem  vir  doetus  et  diligens 
Ccnsorinum  iteruin  praelo  submiltil.  Nuper  oslendebat  mihi  quoque 
Diploma  sil)i  ex  llalia  a  Card.  Carafl'a  missum*),  quo  reeipiebatur  in 
Academiam  Antiquilatum  eruendanmi.  Quod  scribis  de  Etymologico 
U.  Dorvillii,  valdc  mihi  gratum  accidit.  An  mit  operae  prelium  con- 
ferre.  Vir  ille  sane  ad  litcras  iuvandas  natus  est.  Ego  illi  multa 
debeo,  et  debere  Semper  profitebor.  Meum1)  opusculum,  si  id  digmim 
quidem  memoria  est,  nunc  (andern  aliquando  absolutum.  Restat  ad- 
huc  praefatio,  quinque  circiter  foliorum.  Nec  tarnen  ante  anni  de- 
ctirsum  TIBI  promiserim.  Typographi  exspectationi  non  respondi  et 
dnplo  majus  confeci.  Sed  hercle  coactus.  |  Nolui  enim  pueris  scribere,  foi.  v 
<H  analvsin  verborum.  Hinc  illae  lacrvmao.  Hinc  illae  morae.  Sed 
devorare  illas  quidem  adsuelus  nunc  sum.  Pldegma  Batavum  nonnihil 
inibibi.  Salulant  (e  amici  et  promeritam  dignitatem  gratulantur,  prae- 
sertim  Dn.  Kocher,  qui  brevi  ipse  ad  TE  scribet.  Valc  Charissimum 
mihi  caput  et  favere  mihi  perge.    Lugduni  Batav.  d.  1  lulij  1741. 

A  Monsieur  roi.a» 
Msr.  Valckenacr 
Savanl  fort  renomnie. 

presentement 
franco  a 
Utrecht  Campen.  ^ 

4)  [Hdr:  amiliciaml  5)  [Ifdr:  muncris]  3)  [Arisl.  Av.  1453.  U56.  US8sq.] 
i)  Hdr:  mihi;      5)  [ Tharaphae  Moallaknh.  Vgl.  Brief  39.]      6)  [Siegel  wie  in  Nr.  25.] 


Digitized  by  Google 


80 


R.  FoEHSTER, 


41. 

An  Jacob  Philipp  WOrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  36.) 

VIRO 

Amplissimo,  Celeberrimoque, 

PH.  IAC.  D'ORVILLE, 
Patrono  suo  aesluinatissimo, 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Si  rede  adhuc  vales,  VIR  aeternuni  mihi  colende,  laetabor.  Equi- 
dem  ego  rede  adhuc  valeo.  Utrainque  tuam  epistolam1)  aceepi,  et 
luculenlum  amoris  TUI  in  me  testimonium,  septem  Hungaros.  At  nie 
misenim!  Qua  landein  fronte  prodire  in  eonspectum  TUum  potero? 
Ut  rreditori  via  decedit  debitor,  et,  qua  polest,  elabendi  sectatur 
rinias,  ita  pudor  et  verecundia  eo  magis,  vel  nolentem,  oculis  tuis 
ine  sublrahunt,  quo  TU  magis  ornare  ine,  vel  potius  obruere  pergis 
benefieiis.  Accepto  illa  quidein  lubens  et  laetus;  at  de  futuro,  plaue 
suni  «Topoc,  quomodo  tandem  vel  ex  parte  TIBI  reddam.  Obstringo 
interiin  gratum  aniinum,  qui  tantum  TIBI  se  debere  nunquain  non 
profitebitur,  quantuin  nulli  alij.  Quod  ignorare  seribis  de  Catalogo, 
ita  habet.  Cum  huc  venirem,  tanta  erant  confusione  disieeli  Codd. 
MSS.  Arabici,  ut  per  unam  et  plures  horas  interdum  et  Schultensius 
et  ego  unuin  librum,  et  frustra  tarnen,  quaesiverimus.  Nee  constabat, 
qua  ratione  impressus  Catalogus  libros  designaret.  Incidi  landein  casu 
fol.  .ig*  in  illud,  |  ut  ita  dicam,  mysterium,  et  concinnato  Catalogo,  secundum 
librorum  Seriem  in  pluteis,  (nam  in  impresso  secundum  malerias  sunt 
dispositi,  vel  potius  clisccrpli,)  aggredior  opus  molcstum.  Omnes  enim 
libros  et  siugulos  per  integrum  fere  mensem  ante  hos  duo  annos 
excussi,  et  deterso  pulvere  et  oblitcratis  antiquis  indieibus  novum  et 
congruuni  cuique  numerum  adscripsi,  ut  vel  ignarus  puer  nunc,  quid- 
quid  postuletur,  depromere  queat.  Opus  perfeetum  placet,  quod  nemo 
ante  ausus  fueral.  Aurei  mihi  monles  promittuntur.  Ego  vero  id 
non  inlenderam,  sed  pro  meo  commodo  id  fet  eram,  et  ipsa  necessitate 

I)  [Der  zweite  Brief,  vom  5.  Juli  1741,  ist  Lebensbescbr.  S.  654  f.  gedruckt. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe. 


81 


coaclus.  Nihilominus1}  deprccanti  invidiosis  pollicilationibus  non  semcl 
|>or  duo  annos  obtritae  fuerunt  aurcs,  ut,  si  panis  aliunde  non  fuisset, 
tinui  eorum  exspecto  dona,  fame  fuisset  mihi  moricndum.  Nuper 
landein  Dn.  van  Roycn,  anlequam  novus  Bibliothecarius  constituatur, 
Bibliothecam  luslrans,  iubet  Catalogum,  a  rae  in  ineos  usus  paratum, 
pro  Bibliotheca  nitide  describi.  Feci,  et  quinque  fere  charlae  voluinina 
impendi.  Pro  labore  duorum  fere  lncnsium  accepi  novein  florenos, 
qui  vix  duaruiu  hebdomadum  impcnsis  satisfaciunt.  Hacc  non  nar- 
rarem,  nisi  semel  apud  TE  rei  mentionem  l'ecissem.  Iam  temporis 
progressu  vulnus  meum  coaluit:  tum  vero,  cum  ad  TE  scriberem, 
oral  adhuc  recens,  el  putabam,  nonnibil  decedere  aegritudini  meae 
si  et  TE  participem  meorum  facerem  questuuni2),  o>g  t)dv  daxQvu  roig 

libere  loqui  non  licet.  Pro  opere,  quod  generoso  impetu  iniussus, 
et  sine  praemii  spe  ac  desiderio  feceram,  aut  nihil  dederint,  aut  de- 
dtssent  saltim  quod  meam  personam  et  ip]sorum  amplo  promissa  hiatu3)  f*.i.  37r 
deceret.  Si  vel  mercenarius  fuissem  aut  nhvÜoyoyoQ*)  sJiyvnrtos, 
pro  niunero  dierum  plus  tulissem.  Et  multo  vehemenlius  dolebit,  si 
forte  alius  quis  //«^«r5)  mog  7rtyid(miiv)v  vcpuyndaaQ  uirrog  naQa&tjOtt 
r\v  r,7  fftov  jutttayfitpijv.  Iam  vero  mallem  ferme  hac  de  re  nec 
\erbuluiu  mihi  cxcidisse,  nc  vel  adulatorem  nie,  vel  blasphemum  in 
Leidenses,  vel  scitulo  hoc  strategemafe  usum  suspiceris,  ad  aurum  a 
TE  extorquendum.  At  tarn  abjecte  de  nie  non  sentis.  Melius  TE 
novi.  Occasionem  bene  mihi  faciendi  undecunque  tandem  voluisti 
arripere,  Patrone  munificentissime.  Sed  salis  de  his.  üt  tarnen  etiam 
(onstet  TIBI,  quomodo  erogarim  (tuos  .Jrt(>ttxoh%  dfpavij  nXovrov, 
*n  rationeru!  Quos  antea  possidebam  in  nominibus,  mei  iuris  feci, 
l'olyhiuni,  Appianum,  et  lliadem  Homeri  Cantabrigiae  1689.  edilam. 
Allerani  enim  partem,  Odysscam,  nec  vidi,  nec  puto  edilam.  Paravi 
pf»rro  mihi  quoquc  x^utv<iV')  fiftfpi'ft-cdAov,  tv\  inndav  uqwtov  ijXtog 
war,,  xhvyiTts  ovx  uv  fps  nor*.  Hcliquum  destinavi  emendae 
vesli  Arabicae  aut,  si  malis,  laponicae.  Sic  ero  beneficio  TÜO,  quod 
Arabes  dicunt,  J^cuJI  o*'»^5'8)  *Qotufivov  fudXov  ivrtTvh+i*vo<z. 

\)  [Hdr:  Niholiminus]          2)  [Hdr:  quesluni.    Vgl.  Eur.  Tro.  608  sq.] 

3)  [Vgl.  Hör.  A.  P.  138.]  4)  [Arist.  Av.  H33.] 

5)  [Nach  Arist.  Eq.  55sq.]  6)  [Arist.  Eccl.  602.] 

")  [Nach  Arist.  Eccl.  4  16  sq.]  8)  [»Meid.Vt  ed.  Freytag  II.  38K.«  Fraenkel.j 

Ahkudl.  4.  K.  S.  6e««U*ek.  d.  Wi»»en»c1i.  XTXVIJI.  6 


Digitized  by  Google 


82 


R.  Fo ERSTER, 


Schedas  Georgii  Douzae  nuper  misisli,  VIR  Maxuinc.  Enolavi 
quac  volebas.  Ut  verum  tarnen  dicam  illa  deprehendes  spe  minora. 
Qui,  qualia  sunt,  talia  vellet  edere  indiscrelim,  iniuriam  facerel  doclis 
manibus.    Bona  quaedam  insunt;  at  editoribus  auctorum  iain  obser- 

foi.  37»  vata:  at  plura  mala  et  vel  menli  scriptorum  aperte  contraria,  vel  in 
Grammaticae  leges  gra  viter  impingentia,  ut:  cum  pro  daxtiv  corrigit 
dttxpuv;  cum  urtyxTog  a  rtjxm  derivat;  cum  pro  «wppoqp«,  corrigit 
iivHQQotpa  absorbens;  pro  öqvi<:  villi  öyvtfrae,  cum  allerum  aeque  bo- 
num  sit;  cum  unMv  poeticum  pronuuciat,  pro  amidwv;  cum  pro  x«A- 
).ovg  reponil  xuXkoh;  täXo)  (sie)  reddit,  cepit,  etc.  Reliqua  transeo. 
Talia  Graece  docto  non  possunt  condonari,  nec  linguam  tenent,  qui 
in  talibus  oflendunt.  At  spernunlur  tarnen:  immerito.  Ego  quoque 
olim  knToloyi'as  reputabam  et  afttUruara  h]Qtavx).  Nunc  auleni 
summe  necessarium  puto  eorum  Studium,  et,  per  oliuni,  cum  voluptate 
lego  Graecam  Grammaticam.  Id  debeo  monitis  TU1S,  VIR  optime, 
et  praesertim  epistolae,  quam  mihi  scripsisti  olim,  cum  Sophocleos 
meos  conatus2)  damnares.  Intectus  olim  eram  consortio  et  exemplo 
aliorum  pruritu  corrigendi,  quae  non  intelligebam.  Tu  contra  severa 
lectione  mitigandam  iuvenilem  laseiviam  censebas,  et  prius  discendum, 
quam  docendum;  non  magis  tum  aeeeptus,  quam  si  fffty/juxov*)  o£t/ 
dttjuvot  yq>t]TTi'f;)  xctTtnAuaaeg  tfiov  rd  ßteyao'  tx<JT()t\p(tc.  ToTf  /uiv 
ibvaXkffaivov '  av  di  rofo  tu  i'hjot'ov  roini  ry  'iffta).fttp  la{i<hv  *£hX  *c, 
ö  tot*  hm{v.  Gratias  TIBI  maximas  toto  peclore  habeo  et  ago,  quod 
ab  errore  et  praeeipitiis4)  in  rectam  viam  nie  revoeaveris.  Exscripsi 
Douziana  illa  ut  inveni,  et,  ne  vitiuni  putes  a  me  esst?,  adscripsi  (sie). 
In  subitanea  autem  collalione  recentis  Philost rati  cum  antiqua  lectione, 

foi.  w  duo  loca  deprehenjdi,  ex  quibus  coniicio,  Olearium  audacia  non  tole- 
randa  in  illum  auetorem  fuisse  grassatum.  Ut  p.  923.  lin.  pen.  edit. 
Lips.  üfifidTvip  edidit  pro  ö^^ärtav,  plane  alia  omnia  volente  auetore, 
et  p.  927.  lin.  ult.  somnia  sua  pro  argutiis  Sophistae  oblrusit*  nobis, 
mentemque  Script oris  plane  intervertit  ')  et  iugulavit. 

Exemplar  Burmannianum  reddidi  haeredibus.  Eorum  quae  hic 
aguntur,  haec  fere  habeo.    Havercainpii  Salustius  proxime  vendetur. 


<)  [Nach  Ar.  Kau.  819  und  Nub.  359.]  %)  [Vgl.  Brief  20  S.  39  A.  3.] 

3)  [Nach  Ar.  Plut.  720  sq.  und  Lys.  1025  sq.]  4^  [Hdr:  praeeipitus] 

5)  [Er  wollte  wohl  invertit  schreiben.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kkiskf/s  Briefe. 


83 


Idem  Censorinum  recudendum  dedit,  cuius  primum  folium  impressum 
vidi.  Hemsterhusij  Aristophanes  hic  continuatur;  scd  tarn  occullo,  ul 
severe  typothetis,  qiiidqiiam  propalare,  intordictum  sit.  Forte  nosti 
eliara  fama  aliqucm  nobileni  Hungarum,  Gungossi1),  hominem  navory- 
pv  tat  ytXorronotöv.  Is  ob  nuperas  turbas  inter  sludiosos  et  milites 
excitatas  academia  ejectus  est.  Medicorum  collegia  nondum  cessant. 
Ubnini2)  nicuiu,  quem  fasciculo  adjeci,  oliin  in  auetione  Bosheidij 
romparavi.  Num  iisdem  Codicibus  usus  fuerit  Valesius,  e  quibus  hic 
(.odex  emendatus  et  supplctus  est,  num  etiam  casdem  conjecluras 
afferat,  quas  doctus  vir,  quisquis  ille  tandem  sit,  hic  enotavil,  mihi 
non  constat,  quippe  qui  magnum  illud  opus  non  habeo.  TU  si  quid 
e  re  Tua  fuerit,  utere  illis  pro  lubilu.  Hoc  ipso  momento  cum  finem 
>cribendi  facio,  aeeipio  Gl.  Gronovium  Bibliothecarium  esse  designalum. 
Nondum  tarnen  rem  certe  cognovi.  Caetera  vale  el  favere  mihi  perge, 
Patrone  Optime,  Maxime.    Dab.  Lugd.  Batav.  1741.  12.  Julij. 

|Volueram  literas  quoque  ad  Dn.  Waesberge  dare;  sed  quia  foi.  as» 
Belgice  non  satis  calleo,  rogo  TE,  VIR  Humanissirae,  velis  Uli,  ni  in- 
commodum  sit,  salutem  dicere  meo  nomine  et  hortari  ad  repetendam 
ab  haeredibus  Burmannianis  copiam  partis  primae  Petronij.  Et  lypo- 
thetae  valde  desiderant,  et  ego  per  f'erias  otiosus  invigilare  operi 
melius  potero,  quam  postea :  et  eius  ipsius  commoda 3)  interest,  quanto- 
cyus  illud  opus  prelo  liberari. 

42. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  17.) 

Viro  Ciarissimo  Eruditissimoque 
Lud.  Casp.  Valckenaer, 
amico  aestumatissimo, 
s.  p.  d. 
lo.  Jac.  Reiske. 

Oblatam  opportunam  oeeasionem  ad  TE  scribendi,  Vir  Clarissime, 
non  potui  pennittere,  ut  elaberetur.    Reete  TE  valere  puto,  et  iam 

I)  [Vgl.  Brief  38  S.  76,  A.  4.J  i)  [Die  Scriptores  Hisloriae  Ecclesiasticae 
Gneci  ex  ofGcina  R.  Stcphani  (Lutet.  1544)  mit  Nolen  von  Salmasius.  S.  Brief  S8 
■S.  54,  10)  um!  34  (S.  59,  tO).}  3)  [commodi?] 

6* 


Digitized  by  Google 


8i 


R.  FoERSTEB, 


in  Frisia  agere.  In  locum  Timm  Campis  succedet  Dn.  Gavell,  siqui- 
dem  acceplare  velit,  et  patriam  Middelburgura  non  praeferat,  ubi  col- 
lega  terlius  ad  Scholam  est  vocatus.  Id  audivi  a  Cl.  Abresch  qui 
nuper  hic  apud  me  fnit,  et  hac  iterura  septimana  integra.  Heri  tan- 
dem  discessit.  Notas  vel  potius  cominentarium  edit  in  Aeschylum, 
quarum  primum  volumen  hoc  anno,  quod  mihi  dixit,  adhuc  edelur, 
et  priores  quatuor  tragoedias  complectetur.  Volumen  secundum  dabil 
observationes  in  scquentia  tria  dramata,  una  cum  emendationibus 
Scaligeri  et  aliorum;  item  collationibus,  glossis  et  Scholiaste  bonae 
notae  inedito  codicuin  Leidensium ') .  Haec  pro  ipso  describam  omnia, 
sanc  egregia.  Ntillibi  terrarum  tarn  insignem  apparatum  reperiri  pu- 
foi.  «v  lern  |  ad  tarn  difficilem  Tragicum.  Unum  doleo  quod  ipsuni  lextum 
non  edat  vir  doctus,  quod  valde  ipsi  suasi.  Sed  hunc  defectuin 
supplebit,  si  iralae  Musae  nos  velint  affligere,  Pavo2),  literarum  dc- 
decus,  rt'fjug  quäle  describit  Arislophanes  in  Pace  vs.  754.  ov  dnro- 
raTfu  ftip  (irr'  dyM.fiwv  xvvöt;  äxrivtc  läfirrovotv  etc.  Quid  hic  reruin 
agatur,  quid  ego,  si  tanti  est  cognoscere,  accipies  ab  amico  et  affine 
nunc  tuo,  qui  has  tibi  tradet.  Cl.  Schultens  cum  tota  familia  Aquis- 
granum  abiit.  Doct.  Kocberus  adhuc  apud  nos  versatur,  brevi  dis- 
cessurus.  Burmanni  Bibliotheca  proximo  (andern  vere  in  eius  aedibus 
vendetur  a  Luchtmanno.    Catalogus  post  ferias  paratus  erit.  Libri 

i 

omnes,  vel  eius,  vel  allerius  cuiiisdam  docti  manu  notati,  cesserunt 
Caspari,  filio,  nec  vendentur3).  Bibliothecam  imposterum  administrabil 
('1.  Gronovius,  cui  id  contigisse  valde  laetor.  Forte  in  libertatem 
nunc  dimittentur  captivi.  Eius  Aelianus  de  Animalibus  in  Anglia  typis 
et  sumtibus  Societatis  de  promovenda  re  literaria  editur1).  Characler 
lalis  est,  qualis  in  Hutchinsoni  nupero  Xenophonte,  aut  Lysia  Taylori*): 
i.  e.  maximus.  Parcae  notae.  Cl.  Alberli  per  lias  ferias  urbem  re- 
liquit,  ideoque  Hcsychius  iacel.  Praelerea  nihil  occurrit  quod  scribam. 
Agnosces  scribendi  properanliam.  Adeo  nihil  praemeditatum,  nihil 
clegans.  At  excusabis  tarnen,  scio.  Bene  vale,  cl  mihi  fave.  Lugd. 
Bat.  d.  12.  Augusti  1741. 

0  [Vgl.  Brief  43.] 

2)  [Pauw.  S.  Brief  2  8  S.  49  A.  2.] 

3)  [nec  vendentur  ist  nachträglich  eingeschaltet. 

4)  [Vgl.  S.  65,  II.] 

5)  [Hdr:  Tayleri] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rf.iskf.  s  Briefe. 


85 


|Conui)ode  in  inenlem  mihi  venit,  de  quo  rogare  te  volo,  Vir  foi.  »«• 
Uarissime.  Conimunicavit  mecuni  praestantissimus  Schultens  Constan- 
tini  Porphyrogenetae  opusculura  de  administrando  imperio,  a  te1), 
nescio  num  ex  Codice  MSS.  an  ex  Theophane,  emendatum.  In 
historia  Arabum  inveni  quasdam  bonas  emendationes,  quarum  una 
m  praefatione  ad  libellum  metitn  non  incominodum  locum  occupare 
posset,  si  id  tua  lieret  volunlate,  et  TU  nie  doceres,  unde  illa  pro- 
fecla  sit.  Vale. 

Adr.:  A  Monsieur 

Ms.  Valckenaer 
Professeur  en  belies  lettres 

a 

Franequer. 
43. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Grönendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  40.) 

Viro  Celeberrimo 
Amplissimoque 
PH.  IAC.  D'ORVILLE, 
Patrono  suo  aestumatissimo, 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske.2) 

Recipis  nunc  literas  Gallandi3),  quas  nuper  cum  praestanlissimo 
Bruinio  miseras.  Recensui  ut  iudicabam  opus  esse.  Ne  oflenderent 
lypothetae  debui  nitide  describere.  Nihil  in  landein  meam  dicam, 
nihil  in  ignominiam  prioris  interpretis  quisquis  ille  f'uerit.  Sufficit  te 
iudicasse  lirnam  isli  versioni  admovendam  esse.  Ut  verum  tarnen 
fatear  maluissem  ipse  solus  primus  vertisse.  Vix  enim  puto  omnia 
adeo  expurgata,  ut  non  aliquid  sordiuni  hinc  illinc  a  non  animad- 
vertente  vel  propcrante  relictum  sit.  Si  imprimantur,  quod  pulo  in 
Miscellaneis  Tuis,  rogo,  una  cum  Gallico  autographo  serael  ad  nie 
remittas  ut  dispiciam  si  quid  adhuc  poliendum  et  extergendum  sit. 

0  [Udr:  atel 

i)  [Antwort  auf  den  Brief  vom  28.  Juli  t741  (Lebensbesehr.  S.  655  f.)] 
3)  [Vgl.  Brief  13.] 


Digitized  by  Google 


so 


R.  FoEBSTBB, 


Nuper  per  duas  forme  septimauas  hic  tuit  et  inecuin  versatus  est 
foi.  *o*  Cl.  Abresch,  vir  egregiae  doctrinae  et  rari  candoris.  |  Ultimi*  diebus 
contulimus  Aeschyli  Prometheum  cum  tribus  Codd.  MSS.  Leidensibus, 
inter  quos1)  unus  Vossianus  amplum  et  bonum  ut  videtur  commentarium 
inedilum  continet.  Conferendi  et  describendi  laborem  in  me  suseepi.3) 
Si  noveris  alieubi  Amstelodami  exemplar  Aeschyli  Stanlejani,  velim 
mihi  indices.  Brevi  enim  illuc  excurram  et  debeo  mihi  comparare, 
ad  commode  enotandas  V.  L.  et  Glossas  interlineares. 

Heri  etiam  me  invisit  Cl.  Valckenaer,  Campis  hinc  in  Frisiam 
discedens.  Cl.  Schultens  cum  tota  sua  familia  Aquisgranum  abüt  et 
ad  Coloniara  usque  progressiv  huc  per  Flandriam  revertetur.  In 
Valckenaerij  locum  "evocatus  fuit  Gavell.  Sed  non  videtur  aeeeptare 
velle,  quod  Medioburgi  praeeeptoris  munus  ipsi  oblatum  sit.  Cl.  Alberti 
extra  urbem,  credo  Harlemi  agit.  Oudcndorpius  aedificando  occupatur. 
Staverenij  Mythographi  nunc  absoluti  sunt.  Quod  ad  me,  bene  valeo 
nunc,  per  Dei  gratiam,  et  vivo  über  Omnibus  curis.  Sub  finein  huius 
mensis  in  transcursu,  si  non  displiceat  tibi,  ad  TE  invisam.  Bene  et 
ex  voto  Te  valere  credo,  et  ut  porro  valeas  cum  tuis,  mihique  iaveas 
opto.    Lugduni  Batav.  16.  Aug.  4  741. 

44. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  41.) 

VIRO 

Celeberrimo,  Amplissimoque 

lac.  Phil.  D'Orvillio, 
Patrono  suo  honoratissimo, 
s.  p.  d. 
lo  lac.  Reiske.3) 

Diu  est,  ex  quo  ignoravi,  quid  ageres,  qui  valeres,  Vir  aestu- 
matissime,  spero  tarnen  et  opto,  optime.   Neque  lileris  ausus  fuissem 

0  [Hdr:  quae] 

ä)  [Vgl.  Abresch  Animadversionura  ad  Aescliylum  libri  duo,  Medioburgi  17  4:1 
praefalio:  strenuam  licet  operam  peramice  commodante  Juvene  erudito  Jo.  Joe.  Reiske.] 
:i)  [Antwort  auf  den  Brief  vom  26.  Oct.  1741  (Lebensbescbr.  S.  656).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Bhif.fk. 


87 


TE  aceedere,  nisi  eommodam  praebuisses  ipse  oceasioncm.  ütinani 
liliut»,  quod  desiderabas ,  meo  officio  satis  potuissem  facere.  Sed 
Cl.  Hemsterhusius  in  caussa  est,  qui  noo  nisi  superiore  septimana 
media  Codicem')  TÜUM  mihi  iradidit,  iubens  ut  absoluta  collatione 
ipsi  redderem:  reslare  enim  aliquant  Pluli  Aristophanei  partein  non- 
iium  confectam.  Hodie  reddcre  debui,  ante  quam  Schema,  quod  in- 
stitueram,  in  meum  exemplar  transferre  potueriin.  Promisil  tarnen 
altera  septimana  ad  nie  rediturum  MS.  Tunc,  si  bona  TUa  venia 
lieri  queat,  caetera  scripta  in  usum  meum  conferam.  Vides,  hic  col- 
lationem  Ajacis  Sophoclei  ad  editionem  Oxoniensem  an.  1705.2)  Codex 
Taus,  non  antiquus  quidem,  at  ex  bono  tarnen  descriplus  mihi  videtur. 
Multae  lectiones  cum  illis  conveniunt;  quas  Johnson  suo  libro  subiecit. 
Sunt  tarnen  et  plures  et  meliores.  Poluissem  enolare  |  forte  copiosiores,  fol.  *1* 
si  plus  misset  otii,  et  mihi  maior  tractandorum  codicum  peritia,  et 
habuissem  quicum  iuneta  opera  collationem  instiluerem.  Potuissem  si 
Scholia  ubique  lieuisset  eonferre,  conjecturas  quasdam  ducere:  ut  feci, 
non  ea  menle,  ut  quidquani  in  textu  mutare  vollem,  quam  a  nie  in- 
saniam  depellat  bona  mens,  sed  ut  ostenderem  quomodo  forte  refingi 
posset  prava  scriptio.  Potuissem  hinc  in  alios  auetores  excurrcre,  et  ubi 
simili  modo  laborant,  oslendere.  Sed  hoc  non  polest  temere  celeriterque 
effundi.    Si  perinitlas  in  Aristophanis  mei  Nubes  tale  quid  tentabo. 

Quod  ad  ine,  satis  bene  nunc  et  ex  voto  vivo.  Pecuniae  ac- 
quiro  quod  sufficit,  et  quod  abundat.  Libros  mihi  parvo  tempore 
eomparavi,  non  paueos,  nec  spernendos.  (lallimachum3)  inter  alios 
nun  codice  Vossiano  collatum,  a  quo  nescio.  Tuis  si  studiis  posset 
inservire  über,  indica  quaeso.  Aut  exscribam,  aut  mitlam  ipsum  librum, 
ut  nialueris.  Mittam  quoque  brevi  opusculum  meum4),  quod  nunc 
tandein  typographus  absolvi  passus  est. 

Audivi  nuper  Apollodori  futurum  editorem,  Suintenium5),  obiisse. 
TU  optime  noveris.  Neque  latebit  TE,  Cl.  Abresch  secundas  nuptias 
celebrasse.    Petronius  noster  cito  pedc  pergit:  utinam  pari  quoque 


1)  [Es  ist  der  Codex,  welcher  den  Plulos  des  Aristophanes,  den  Aias  und 
die  Eleklra  des  Sophokles  enthält  =  Cod.  Dorvill.  X.  1.3,  13.] 
t)  [S.  Lebeosbeschr.  S.  »76,  N.  13  ] 

3)  [S.  Lebensbeschr.  S.  176,  N.  12.]  4)  [Vgl.  Brief  39  S.  77  A.  6.] 

5)  [G.  J.  van  Swinden,  Verfasser  des  »Specimcn  novae  editionis  Apollodori 
et  Coinmenlarii  ad  cum«  in  den  Mise.  Obs««rv.  nov.  III  (174t),  p.  37 — 99.] 


Digitized  by  Google 


88  R.  Fokrster, 

Hesychius!  Caetera  vale,  et  favere  mihi  perge.  Leidae  1741.  25.  No- 
vembr. 

Adiectae  literae  Waesbergio  tradi  iubeantur  velim.1) 

45. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  42.) 

Viro  Amplissimo,  Celeberrinioque 
1AC.  PHIL.  D'Orville 
Fautori  suo  maxime  colendo 
8.  p.  d. 
lo.  Jac.  Reiske. 

Mirum  Tibi  videbitur,  Vir  Amplissime,  quod  collationem  scholiastae 
Sophoclei,)  nondum  miserim.  In  caussa  fuil  Hcmslerhusius,  qui  ad 
novum  annum  usque  tenuit.  Curabo  ut  diligentia!»  meam  «liutius  non 
desideres. 

Novuiu  annum  puto  TE  felicilcr  esse  ingressum.  Eunderu  plurcs- 
que  alios  ex  voto  cum  (pdrurotg  exigas:  mihique  te  praestes  illuin 
porro,  quem  soles. 

Strenae  loco,  si  vclis,  aeeipe  opusculum'),  quod  citius  miseram. 
si  per  librariuni  licuisset.  In  eo  non  omnia  placcbunt,  scio.  Neque 
tarnen  ignoras,  aliter  interdum  nos  velle,  alitcr  «venire. 

Simul  mitto  speeimen  variarum  Leclionum  in  Callimaihum4).  Non 
optimae  nolae;  ut  solenl.   Tu  ipse  statues. 

Nuper  literis  mihi  signifieavit  Gl.  Abresch,  se  Zwollam  ad  regimen 
scholae  evotatum  abire.  Quod  forte  iam  cognosti.  Caelera  vale,  Vir 
Maxime,  et  iavere  mihi  perge.    Lugd.  Batav.  1742.  d.  9.  Januar.1; 


I)  [Die  Autwort  D'Orvilles  vom  28.  Nov.  174t  steht  Lebensbeschr.  S.  C57.] 
i)  [Vgl.  Brief  44  S.  87.] 
3)  [S.  Brief  39  S.  77  A.  6.] 
i)  [Vgl.  Brief  44  S.  87  A.  3.] 

5)  [D'Orvilles  Antwort  vom  19.  Marz  <742  auf  diesen  Brief  und  Nr.  47  steht 
Lebensbeschr.  S.  «58.1 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


89 


46. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  18.) 

Viru  Glarissimo  Eruditissimoque, 
Lud.  Casp.  Valckenaer, 
s.  p.  d. 
Jo.  Jac.  Reiske. 

Recte  tc  valere  pulo,  Amice  Aestumatissime,  novumquc  annum 
fdiciter  esse  ingressuin.  Eundem  pariter,  id  est  ex  volo,  pluresque 
alios  absolvas,  famaeque  tuae  diu  intersis,  el  eonslantem  Te  mihi 
amicum  praestes,  opto.  Oceupationes  tuae,  in  novo  inunere  l'requen- 
tiores,  feeerunt,  ut  interpellare  te  noluerini :  praesertini  cum  nihil  ha- 
bercni  magni  momenti,  quod  scriberetn.  Data  nunc  occasione  mitto 
iipusriiliiin1),  quod  vix  landein  ac  ne  vix  quidem  emergit.  Nec  tibi 
plarebit,  scio,  quod  nec  mihi  placet:  N'on  magnam  enim  iis  gratiam 
refero,  qui  hoc  quidem  argumentum  tractandum  suaserunl2).  Nec  etiam 
nostralibus,  ut  colligo,  valde  placet.  Certe  benevolenlia  quorundam 
mutala  videlur.  Sed  quid  agam?  Uli  spe  votisque  suis  exciderunt: 
*Jgo  meis.  Neque  tarnen  propterea  |  valde  doleo.  Bonus  vir,  librarius,  foi.  i» 
si  damnum  pateretur,  me  sane  affligeret.  Id  tarn  diu  veritirs  est,  nec 
>iae  caussa.  Pauci  enim  erunt,  qui  verum  statuere  pretium  opellae 
soient.  Ex  longo  tempore  iam  alienus  sinn  a  literis  Arabicis,  ob 
morositatem  quorundam,  quos  nosti.  Tain  sunt  parci  in  thesauris  suis, 
ut  nil  supra:  dicerem,  si  liceret,  ut  insanire  videantur  prudentibus. 
liraeca  me  oblectant;  et  constitui  totum  cursum  leclionis  Graecae 
hac  hyeme,  si  pote,  perficere.  Plularchus  et  Plalo  cum  primis  me 
tenent.  Caetera  Petronium  curo,  ingenio  meo;  siquidem  über  nunc 
>um,  et  tyrannus3)  abest.  Intelligis.  Mira  videbis  in  eo  et  nova: 
Dubito  tarnen  ut  omnia  approbes.  Hesychius  videtur  Saturni  satelles 
esse.  Si  ita  pergat,  ut  nunc  quidem,  posset  demum  labente  anno 
Platonico  prodire.   Sed  haec  in  aurem.    Posses  tarnen  calcar  addere; 


Ii  [Siehe  Brief  39  S.  77  A.  6.] 

i)  [Albert  Schultens.  Vgl.  Lcbcnsbeschr.  S.  23,  die  Dedicatio  der  Dissertation 
und  Brief  5t  S.  96,  22.]  3)  [Wohl  der  inzwischen  verstorbene  P.  Burinann.J 


Digitized  by  Google 


R.  FoKRSTKR, 


et  tibi  obsequetur,  scio.  Suintenium'),  qui  promiserat  Apollodonnn, 
obiisse  Parisiis  forte  non  ignoras.  Cl.  Abrescli  abit  Suollam  ad  scholae 
regimen,  ut  nuper  mihi  significavit,  Caetera  ego  bene  satis  vivo,  cl, 
quod  Optimum,  alta  quiete  fruor.  Plura  non  habeo.  Tu,  Vir  prac- 
stantissime,  vale  mihique  fave.  Lugduni  Bat.  14.  Jan.  1742. 
foi.  s«-  |P.  S.  Accipis  simul  Eunapium2)  tuuin. 
Apollonium  tenui,  te  non  nolente. 

Adr.:  A  Monsieur 

Ms.  Valckenaer 
Professeur  fort  renomme 
en  belies  letlres 
a 

p  occas.  Franequer. 

47. 

An  Jacob  Philipp  DViviUe  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8.  foi.  43.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque 
IACOBO  PHIMPPO  IVORVILLE 
Patrono  maxime  colendo 
s.  p.  d. 
lo.  Jac.  Reiske. 

Reddo  nunc  landein  Sophoclis  codicem,  cum  glossarum  apograpbo; 
id  quod  diu  debueram.  Sentit»  me  non  immerito  in  indignationein 
Tuam  incurrere,  Vir  Aniplissime;  spero  tarnen  veniam  delicti  posse 
iinpetrari,  si  frequentiora  cogiles  intcrvalla,  quae  diligentiam  meam 
necessario  interruperunt.  Petronius  ad  finem  nunc  maxime  vergens, 
valde  me  occupavit.  ...  His  demum  diebus  Auctio  Burmanniana 
saepius  me,  maximo  licet  dispendio  bursae  vel  invitum  ab  officio 

sevocavit  Inter  libros  quos  ex  laudata  modo  Biblio- 

tlieca  redemi,  est  Antbologia  Graeca  Hadriani  Junii  manu  notata 
m.  uv  et  emendata.     Patebit  |  codex  usibus  Tuis,   quam   primuni  illuni 
cum   fratribus  custodia   liberavero  Brevi   forte  plura, 


1)  [Vgl.  S.  87  A.  5.)  t)  [//(/r:  Eunapiuun] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Brikpk. 


91 


quum  de  conatu  quodam  nieo1)  iudicium  Tuuni  rogabo.  Rede  le  cum 
liliolo  el  amicis  valere,  puto,  et  ut  pergas,  favoremque  Tuuin  in  nie 
«outinues,  upto.    Lugduni  Batavor.  d.  13.  Marl.  I742. 

48. 

An  Jacob  Philipp  D'Oiville  in  Gr&nendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  44.) 

Viro  Aniplissimo  Celeberrinioque 
lac.  Phil.  D'Orvüle 
Fautori  inaxime  colendo 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske.2) 

Recte  accepi  heri  Tuas,  Vir  Amplissime;  niiratusque  fui  bene- 
liceutiam  Tuain  quam  cognovi,  non  spe,  non  opinione,  quid  dicam 
laudibus  aequari  posse.  Perplacet  quod  humanissime  nos  evocaveris 
ad  TE.  Oognatus  quidem  Tuus  noii  aderil,  nisi  altera  forte  septimana 
rebus  suis  conipositis.  Ego  vero  cras  testari  Tibi  animum  obstrictum 
praesens  constitui.  Coinitera  se  dare  mihi  cupit  iuvenculus  elegans, 
discipulus  meus,  quem  non  aspernaberis.  Rheda  veniemus.  Caetera 
amplius  praesens  exsequar.  Vale  Vir  Aniplissime',  mihique  lave. 
Lugd.  Bat.  1742.  d.  21.  Marl. 

49. 

An  Jacob  Philipp  ÜOrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  45.) 

Viro  Aniplissimo  Celeberrinioque 
Iacobo  Philippo  D'Orville 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Vir  Amplissime. 

Nunc  deinuui  promissum  librum  mitlo.  Indignaberis,  scio,  aut 
»olitam  tarditatem  meain  ridebis.  Sed  penuria  comnicatus,  (Dcum 
tesilor  et  conscientiam  nieam)  nie  impedivit.    Ov  yuy  i}P  noQ&pttov 

\)  [Vgl.  Brief  50  S.  93,  SJ  f.] 

2)  [Antwort  auf  D'Orvilles  Brief  vom  19.  Marz  1742  (Lebensbeschr.  S.  658).] 


Digitized  by  Google 


92 


R.  Fo ERSTER, 


dnodidovm.  Nec  adhucdum1)  potuisses  aecipere,  nisi  occasio  praesens 
se  obtulisset. 

Pudet  dicere:  sed  innocentia  mea  id  iubet.    De  Hesychio  ad- 

raoneor,  quem  olim  mihi  misisti,  Vir  Amplissime   Pro 

nuper  exhibito  honore  mihi  et  comiti  meo2),  gratias  ago  maximas.  Nec, 
si  aliler  fieri  potuisset,  coimnisissem  ut  ingratus  viderer.  Forte  prae- 
sentia  ignoti  hominis  Te  ottendit.  Sed  quid  agas  cum  iuvene,  qui  in 
aetatis  lubrico  sectatur  to  i)fitmut'hk:  cuique  parentes,  quidquid  vult, 
permiltunt.  Indicare  debebam  absentiae  meae  per  unum  diem  caus- 
sam:  coraitem  qui  se  oggerebat,  repellere  non  poteram,  sine  offensa. 
Oplime3}  quaeso1)  id  interpreteris  vir  Amplissime,  et  quidquid  praelerea 
iram  Tuam  mcreri  posset.  Serio  de  cmendatione  cogito.  Vale  vir 
Amplissime  et  moram  in  Iransmittcndo  libro  tractam  non  malae  menti 
tribuas,  Herum  rogo.  Si  tenere  illum  velis,  csto  Tuus.  Forte  alia 
occasio  comparandae  Anthologiae  comparebit.  Si  excerpta  velis,  quae- 
cunque  illa  ibi  scripta  sunt,  poslquam  examinaveris,  modo  iube.  Jussa 
prompte  exsequar.   Vale  et  mihi  fave.    Lugd.  Batav.  d.  2.  April  1742. 

Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  I.  P.  D'Orville 
Professcur  fort  eelebre  en  belies  Lettres 

a 

4>  couv.  Amsterdam. 

50. 

Am  Jacob  Philipp  DOrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  46.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque, 
lac.  Philippo  D'Orville, 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Inaudio  Te,  Vir  Amplissime,  provinciam5),  cui  praeeras  cum 
laude,  deposuisse.  Quod  ut  feliciter  eveniat  Tibi  oplo,  viamque  ad 
ampliora,  si  quidem  affectes,  paret.    Meam  in  scribendo  larditatem 

1}  [Hdr:  adtnic  dum]  S;  [Vgl.  Brief  k 8.]  3)  [Hdr:  Optimi]  4)  [isi 
nach  interpreteris  wiederholt. t         5)    Professur  am  Alhenaeum  in  Amsterdam.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


93 


apgrimoniac  tribuas  velim,  quac  menlcm  mihi  nunc  obnubilat:  et 
verecundiae,  atque  conscientiae  criminum  quibus  Te  oflendi.  Accedit 
recens  illud  ausum  in  Petronium,  forte  non  tarn,  quam  prima  fronle 
videbitur,  temorarium.  Extimesco  iram  Tuam,  Waesbergii  indignatio- 
oi'in ,  et  aliorum  insultus,  qui  tmp  xctrviQ&wfttPWP  immemores,  errata 
vellicabunt.  'EQqtnrmx)  tV  6  ß6).0Q,  ro  de  Mxtvop  ixntntTrcGTftt .  Quod 
animo  maxime  nie  deiecit  est  res  domestica,  in  labyrinthum  delapsa, 
ubi  passus  legit  hrcmeabiles.  luvenem  nosti,  Vir  Amplissime,  quem 
nuper  mensae  Tuae  mccum  adhibebas.  lllum  non  amplius  frequento. 
Dii  deaeque,  quam  longe  a  destinatione  mea  jaceo!  6  xuvpos,  6  ruh 
ut'/iGTatg  üjtimp  iTiyQ/M-'pog.  Quid  nunc  agam  non  habeo.  Plane 
rolr«2),  ädtjfWPOK  Eiuravi  sane,  quod  sectatus  hucusque  fui,  natura 
licet  invita,  vitae  genus  inconstans,  aerumnosum,  ciendae  bili  miri- 
ficum,  quod  liberos  homines  mancipat,  quod  morienles  occidil.  Ncc 
»  me  facile  |  impetravero,  ut  ad  arborem  rursus  redeam,  cuius  amaros  m.  w 
fructus  deprehendi. 

Constitutum  est,  post  ferias  librorum  magnam  vim  proscribere, 
et  navem  xo/J.rf>  xXttfiopt  r(ra^ayfUPt(p  anoxoixpinat .  Inde,  quamdiu 
potero,  vivam,  aliam  alicunde  fortunam  eircumspectans.  Non  possum 
tarnen  quin  consiliorum  ad  To  referam  unum,  qualia  mens  paradoxis 
gravida  parit:  Te,  vir  Amplissimc,  unum  quem  Semper  habui  laban- 
tium  rerum  mearum  Atlantem.  Editum  nuper  fuit  in  Anglia  consilium 
de  edendis  Latinis  aucloribus  cum  Varr.  Leclt.  ad  modum  Justini 
Burmanniani.  Gestit  animus  in  Graecis  idem  lentare.  Auctorem  sane 
veterem  Graecum  simplici  suo  sermone,  cum  accurata  Codicum  MSto- 
nim  et  editionum  collatione  textui  subiecta,  amplissimis  indicibus 
verborum  et  idiotismorum,  et  tabulis,  ubi  opus,  geographicis,  pulchro 
charactere  et  nitida  charla  edidisse  quam  emendatissime3),  sententia 
quidein  mea  Graeciae  res  erigeret  prostratas,  et  alliceret,  quos  nunc 
librorum  aut  penuria  aut  Caritas,  aut  inlraclabilis  et  formidolosa  moles, 
abslerret.  Si  qui  forent  Tui  similes,  opulenti  et  liberales  viri,  qui 
t{)upov  ad  sumlus  imprimendi  alicuius  auctoris  praestantis,  facilis  et 
rari,  ut  Polybii,  conferrent,  forte  tantum  inde  lucrum  emergeret,  ut 
non  modo  rr{v  d(fOQ/nr(v  reddere  brevi,  sed  et  ad  alios,  imo  omnes 


0  [Orakel  bei  Herod.  I,  62,  1.]  1)  [Hesych  s.  v.] 

3)  [Hdr:  emendate] 


Digitized  by  Google 


04 


R.  FoERSTER, 


omnino  e  profana  Graeeia  reliquos  pergere  possem.  Ad  talem  mihi 
videor  palaeslram  nalura  factus  esse  et  destinalus,  ufpvt)g  vt)  /Hu  tiqoc 
ht^nQuv  nokrnQrtyfioaiwjv,  et  legis  ad  certas  Horas  et  loca  adslringen- 
lis  impatiens.  (pu.onopoc  fth.  anonf}  dt  t«/i«  ttq<xtt(ov  für  tvxotiag. 
Nisi  plane  Tibi  videbor  opti^tom-iv  explica  quaeso  inentem  Tuam  hac 
de  re,  quocunque  modo  placeat.  Aut  meliora  doce.  Repelitum  in- 
festo  gurgite  procella  nie  nunc  agil .  Manum  tendenti  manuin  Tu 
foi.  w  porrige,  quod  soles.  |  Drama  devenit  ad  catastrophen,  quac  Dcum  ex 
machina  flagital. 

Praesentem  librum,  quo  mihi  usus  non  est  vide  num  usni  Tibi 
esse  possit.  sallem  pristini  possessoris  manns  non  minus  Tibi  eliara 
foret,  (piani  eins  est  memoria.  Vale  et  fave  mihi,  ut  olim,  Vir  Ani- 
plissime,  nec  indignarc,  si  quid  in  Iiis  literis  Tibi  videatur  rc-rpoodo- 
xi(toi>  x«/  TtctQuXoyop.    Lugd.  Batav.  1742.  d.  15.  Jnnij. 

Adr.:  A  Monsieur 

Ms.  D'Orville 
Prol'esscur  fort  celebre 

a 

Amsterdam.1) 
51. 

An  Valckcnaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  19.) 

Viro  Amplissimo,  Erudilissimoque, 
Ludovico  Caspari  Valekenaer. 
Amico  oplimo, 

s.  p.  d. 
Jo.  Jac.  Reiske. 

Gratius  mihi  nihil  accidere  poterat,  quam  literae  Tuae,  Vir  In- 
tegerrime.  Magna  me  liberarunt  sollieitudinc.  Jacturam  Tui  fecisse 
mecum  dolebam,  querebar  apud  alios.  Suspicabar  ex  silentio  Tuo. 
Augebant  suspicionem,  qui,  neseio  unde,  indignari  Te  affirmabant,  ob 


I)  [Das  Siegel  zeigt  den  Namenszug  J  J  K  und  darüber  eine  Krone  ] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Rriefe.  95 

ea  qiiae  p.  3.  praefationis  mcae1;  scripsoram.  Conscius  equidem  mihi 
>uni,  longo  alio  tcndere  illa  quideni  tcla.  \l  nec  prohiberc  (amen 
poteram,  quin  alienus  a  me  propterea  fieres.  Miraris,  imo  succenses, 
qui  tarn  sinistre  de  candore  Tuo  et  constantia  senliam.  Miseri  scilicet 
oiunia  timent.  Perdidi  duos  amicos  inagni  momcnti,  uno  tempore. 
Sed  vitae  me  rcddidisti  literis  Tuis,  qnas  auro  cariores  habeo.  In 
jiosteruin  modo  ne  tarn  prolixus  sis  in  adferenda  excusatione  et  de- 
frnsione  Tui.  Amicis  libenter  impertio  veniam,  si  quando  sibi  in 
»cribendo  indulgeant.    Nam  et  ipse  ego  haud  raro  suin  segnior. 

Morbo  Te  confliclatum  misse  scribis.  Intelligo,  Te  rede  nunc 
quideni  valere.  Parcas  Tibi  quaeso  refundo  Tibi  videlicet  monitum 
Tuuni}  parcas  a  studiis  intcnsioribus  et  serves  Te  magnis  operibus, 
quae  promittis.  Studioruin  Tuorum  rationem  pro\ime,  si  placet,  in- 
dicabis.  Ego  de  meis  nunc  nihil,  quaedam  de  rebus  meis,  ul  jussui 
Tuo  satisfaciam.  Tragoediam  dare  possem  mullorum  actuum.  Sed 
affligit  nie  malorum  vel  memoria. 

Significavi  Tibi  jam,  si  bene  niemini,  me  superiore  hyemc  in 
pistrinuni  paedagogicum  fuisse  conduclum  magna  mercede.  Sed  asellus, 
quem  agitabam,  erat  rß(fimrtg.  Lt  plurimi  sunt  Belgae  Studiosi,  doclo- 
reni  nolebat,  sed  congerrontfm',  iaudatorcm  bibliothecae  suae  et  re- 
liquae  opulentiae,  nequitiae  uiagistrum  et  vm^ir^v.  Hinc  perpetua 
hüis,  inde  cholera,  quae  aliis,  licet  |  praeter  rem,  insania  videbatur.  fol. 
Potuisset  tarnen  res  illuc  devenire,  nisi  Aristophaneam  tvvavh'av 
«ecinissem.  .IvrofioXäfuv,  uito^ükiö^tv'1).  Ergo  ÖQOficp  tgttbr  änijuv, 
r,  de  yquvq  cum  liliolo  suo  ünMtmTo.  Desperatuni  factum,  quod 
lamen  nie  mihi  reddidil.  Ejuravi  vitae  genus,  docendi  illud  puta, 
geoio  meo  tarn  infestum.  Hinc  oinnium  in  nie  odium  concitavi.  Pu- 
lant  enim  illi,  qui  Solas  exstruere  curant  divitias,  et  nihil  volunt  inter 
homines  melius  haberi,  quam  quod  ipsi  tenent,  putant  iuquam  fieri 
non  posse  quin  insaniat  egenus  homo  meae  sortis,  iaivov  rtQTrr 
ut'vog,  quando  sponte  se  abdicat  provincia  lauta  et  pingui,  quae  sola 


i)  [Tharaphae  Moallakah  pracf.  p.  III:  Superiore  saeculo  apud  cives  meos, 
cum  Lohenslemius  floreret,  doctus  scriptor  nemo  habebatur,  qui  ita  scripserat,  ut 
possel  intelligi:  hodie,  postquam  rpQovttaxrjQiov  intravimus,  evasimus  Euripides, 
macri,  pallidi,  sine  sueco,  sine  nervis,  sine  luminibus  etc.  —  dclectare  studebal 
e«  pdlicere.] 

J    [Eqq.  9.  «I  sq.] 


Digitized  by  Google 


96 


R.  Foerster, 


ipsum  et  lueulcnlcr1)  pasccrc  polerat.  Nunc  tantum  valeo,  quantum 
haheo.  Nemo  nie  curat,  et  cum  omni  mea  animi  tranquillilate  idem 
patior,  quod  ursi  et  polypi.   Ktv&ofiat2)  iv  omjkfyyt^  xi('i,f  °Th  Jfaprn 

TtttkvPtt,  X«/  ßÖfflrWC  XUTHOV  X*IQ«$  Tt  TlofatC  TB  A/X/"«£g>,  Ottt  T  UfltXyO- 
{UVOSy   Mtl   XAtXTtO  yaGTQOZ  tQ(dl\v. 

Haud  parum  quoque  rebus  meis  obfuit  Pctronianum  negotium. 
Imprudcnter  in  eo  id  egeram,  haud  diftlleor,  ut  arbitrio  meo  texluin 
corrcxerim,  ut  qui  editoris  magis,  quam  correctoris,  partibus  fungerer. 
ld  ubi  rescitum  fuit;  prius  enini  non  indicabam,  quam  absoluta  esset 
impresso,  librarium  adeo  ofl'endit,  ut  pecuniam  debitam,  sat  multam, 
mihi  negarit:  Dorvillium  vcro  tantopere  concitavit,  ut  omnem  runi- 
peret  amieiliani,  omni  adilu  interdiceret,  palam  nie  delirasse  assererel. 
Durum  certe  ob  rem  non  maximi  momenti,  nec  male  adniinislratani, 
amico  pretioso  excidere.  Adliuc  mihi  imminent  Casp.  Burmanni  ful- 
mina.   At,  eriml  ex  pelvi.   Sat  scio. 

Quid  de  Sehullensio  Tibi  videlur?  Non  ille  quidem  inimicum 
fatetur.  Neque  tarnen  ego  liebes  sum,  quin  sentiam.  Friget.  Nuin 
oflensus  est  ideo,  quod  repudiaverim  spart  am,  de  qua  modo,  quam 
Vir  ille  Coleb,  mihi  conciliaverat?  Num  (piod  domum  amici  eins,  quo 
nie  deduxerat,  reliquerim?  num  quod  ei,  suadenti  discere  et  doccre 
hebraica,  noluerim  obtemperare?  an  quod  Studium  etymologicum  eins 
exemplo  non  secter?  an  quod  credat  se  laeessitum  a  nie  fuisse  scripto?*) 
Studiosi  saue  id  multi  intor  se  erepant;  et  oggesserunt  mihi  quidani. 
An  denique,  quod  medicinae  nunc  nie  addixerim?  Nescio.  Id  scio 
nie  hac  aestate  plus  quam  tola  mea  vita  profecisse  in  cognitione 
hominum  et  mci. 

2r  |De  oratione  Tua4)  sciscitaris  an  legerim.  Quidni  legissem?  C0111- 
municabat  eam  mecum  Dn.  Bornard.  Nulluni  mihi  dubium  est,  quin 
sopilum  Graecum  Studium  e  cineribus  illa  resuscitet.  Debuerat  illam 
senex  )  quem  nosti  legisse.  AI  gratiae  Musis  omnino  sunt  habendao 
quod  foedas  inanus  literis  illis  elegantissimis  non  attulerit.  Verum 
dicam  Tibi  quod  intor  legendum  fui  passus.    Cum  pleno  Te  flumine 

l)  [Hdr:  lucentcr]  i)  [Nach  Oppian  Cyneg.  III,  11  \  ff.] 

3)  [Vorrede  zu  Tharapliae  Moallakah.    Vgl.  S.  89  A.  S.] 

i)  [Oratio  de  caussis  neglcctae  Literarum  graecaruin  cullurae,  Franequerae 

1741.] 

5)  [P.  Burmann.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Brikfk. 


97 


putarom  exundalurum,  abrumpebas.  Vellern  Philosophi  illud  cogitasses. 
to1,  %a).6v  iv  f.uyt'0-u  coTtv.  dto  ovrt  /mxqov  uv  ti  yt-'voiro  xuXov  Cwov. 
Huris  tarnen  Tibi  constitit  tuum  yXayvQÖv,  et  majoris  mihi  aestimatur, 
quam  praeceptoris  Tui2)  ventosa  loquacitas. 

At  unde  Tu  de  meo  cum  Piatone  conunercio  rescisti?  Consucvi 
superiore  hieme  cum  illo.  Hac  iterum  invisitavi.  Adhuc  in  praesentia 
nie  tenet.  Et  invitabit  ad  se  saepius.  Nec  ego  refugiani  consortium 
eius  frequens,  qui  alias  paulo  sum  «/f/xroe.  Siren  est  apud  quam  ego 
nolim  Ulysses  esse.   De  hoc  si  quid  suave  narrare  mihi  velis,  i  licet. 

Proxime  plura  narrabo  de  me  studiisque  meis,  et  quae  nie  agun- 
lur.  Tu  interea  rede  vale,  annumque  hunc,  et  plures  alios  ita  exige 
ut  et  Tibi  satisfacias,  et  mihi.  Scis  quid  vclim.  Fac  me  ames,  ut 
soles.    Lugd.  Bat.  d.  2.  Januarij  1743. 

52. 

An  Jacob  Philipp  D'Örville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  10.) 

Viro  Amplissimo  Cclcberrimoque 
lacobo  Philippo  D  Orville 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Quam  sortem  exporturae  sint  paucae  hae  lilerae,  legasne  an 
damnes,  Vir  Amplissime,  ambigo.  Quidquid  sit  cnmmitlere  tarnen  non 
[K>tui,  ut  officio  meo  sub  anni  novi  ingressum  deessem.  Peccavi  in 
Te  multis  niodiß.  Agnosco.  Repudiasli  me,  nec  injuria.  Neque  tarnen 
pariter  quoque  repudiabis  Candida  vota,  quae-  pro  salute  Tua  Tuorum- 
que  per  hunc  annum  et  multos  alios  integra  continuanda  fundo.  Bene- 
ficiorum  Tuorum  in  me  vigel  adhuc  memoria,  nec  intercidet  unquam. 
Eadem  adhuc,  qua  olim,  veneratione  virttites  Tuas  et  merita  colo. 
Fieri  forte  posset,  quod  opto,  ut  nova  lux  teuebris  meis,  favor  inquam 
Tuus,  iterum  aflulgeat.  Mea  equidem  ex  parle  nihil  committam  favore 
Tuo  indignum.  Vale,  Vir  Amplissime,  et  res  Tuas  ex  voto,  et  Tuo, 
et  orbis  eruditi,  perage.    D.  Leidae  d.  5.  Januarij  1 7i3. 

\)  [Nach  Arisl.  eth.  Nicom.  IV,  7  p.  Hi3k  6?] 
2)  [P.  Burmann?] 

AbhMdl.  der  K.  8.  Oetelltcb.  d.  WU*eoicb.  XXXVIJt  7 


Digitized  by  Google 


98 


R.  FoERSTKR, 


53. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 

(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  H.) 

Viro  Amplissinio  Celeberrimoque 
lacobo  Philippo  D'Orville, 
s.  p.  d. 
Io.  Jac.  Heiske. 

Remitto,  Vir  Amplissime,  per  ornatissimum  Sanloroc'),  ut jusseras, 
in  Sophoclem  obscrvationcs  properanler,  ut  vides,  et  sine  studio  ele- 
gantiae  descriptas.  quod  in  bonam  partem  vertes.    Adjeci  specimen 

excerptorum  ex  Anthologia  Ursini   Pro  Tomo  novo2) 

observationum  Miscellanearum  gratias  ajo3)  maximas.  Didici  ex  iis, 
p.  319.  id  est  a  Te,  Vir  Celeberrime,  quis  auctor  sit4)  Scholiorum 
Graecorum  in  Strabonem,  quae  vidi  aliquando  in  codice  msto  hujus 
bibliothecae s) ;  rairatusque  fui,  qui  in  hominis  Graeci,  ut  putabam, 
Graecum  scriptum,  tot  Latinae  inscriptiones,  quot  videbam  irrepserint  . 
Illas  si  velis  inserere  Miscellancis  Observationibus  impetrabo")  ut  de- 
scribere  mihi  liceat,  et  communicabo  Tecum;  idque  faciam  eo  liben- 
lius,  quia  Plutarchi  quaedam  in  illo  codice  continentur.  Conslitut 
fol.  antem  autorem  hunc  cum  mstis  hujus  biblio|thecae  conferre,  in 
moralibus  opusculis,  si  quis  alius,  adhuc  corruptissimum  et  lacunosum. 
Adjunxi  catalogum  librorum  quos  vendere  constitui.  Eorum  si  quid 
e  re  Tua  fuerit,  notes  quaeso  et  mihi  remittas.  Proximo  die  Lunae 
accipies  puto  librum  Ursini,  aut  libros  potius.  Vale  Vir  Amplissinie 
et  mihi  fave.    Leidae  d.  30..  Febr.  1743. 

l)  [Saotorock  aus  Marburg  war  D'Orvilles  Amanuensis.  Vgl.  Lcbeusbesch r. 
S.  SO  und  Brief  67.] 

i)  [Miscell.  Observ.  nov.  t.  IV.    Vgl.  Brief  95.] 
3}  [Vgl.  Brief  55  S.  <00,  2.]  4)  [Cyriacus  Anconitanus.] 

5)  [Cod.  Vossian.  praecipue  graec.  var.  arg.  in  octavo  et  minore  forma  7  fol.  9r 
— Hr.  Excerpta  ex  scboliaste  Strabonis  (Catal.  libr.  et  codd.  Leid.  p.  399).  Der 
Hamburger  Jurist  Lucas  Langermann  excerpirte  sie  und  aus  seinen  Excerpten  theilte 
Keinesius  synt.  ant.  inscr.  p.  223 — 225,  335 — 336  und  457 — 458  einige  griechische 
Inschriften  mit.  Mit  Unrecht  sagt  Mommsen  C.  I.  L.  III  p.  XXIII  »edidit  eos  Keinesius 
errore  allegans  Cyriaci  scholia  in  Strabonem«.  Vgl.  Brief  54.  Ausführlichere  Mit- 
theilungen werde  ich  anderswo  geben.]  6}  [Hdr:  inpetrabo] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe. 


99 


54. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Origin.il  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  i  t.) 

Viro  Amplissimo,  Celeberrimoque 
Iacobo  Philippo  D'Orville, 
s.  p.  d. 
lo.  Jac.  Reiske. 

Remitto  Tibi  nunc,  Vir  Amplissirae,  utrumque  codicem  Antho- 
logiae  Ursinianae,  paulo  quidem  quam  speraveram  tardius.  Neque 
tameu  de  eo  valde  Te  laborare  putem.  Ut  ad  mentem  Tuain  ex- 
igerem  omnia,  laboravi.  Quod  si  fuero  consecutus,  laetabor.  Accipis 
quoque  desideratos  libros,  praeter  tres,  Pausaniam  scilicet,  quem 
oppigaoravi,  collatum  olim  a  me  ex  parte  cum  msto  Havercampiano '} ; 
Catalecta  Scaligeri,  quae  doctissimo  Schradero  communicavi;  Platonem 
demum  et  Aratum  Camerarij,  quem  roganti  amico,  (is  est  Dn.  Bemard) 
concessi.  Priores  duos,  ut  recuperavero,  mittam,  quo  arbitrari  oculis 
fjueas.  Adjeci  praeterea  exemplar  Commentarij  Casauboniani  in  Athe- 
naeum,  quod  Cl.  Salmasius,  ut  inscriptio  et  manus  mihi  sat  nota  docet, 
olim  possedit,  et  animadversiunculis  ditavit.  Has  seorsim  descripsi, 
ut,  si  ita  Tibi  videatur,  Miscellaneis  observalionibus  inserere  possis. 
Neque  enim  patrem  tantum  mentiuntur.  Ipsum  librum  si  tenere  cupis, 
teneas  licet.  Melius  apud  Te  asservabitur,  pulo,  quam  apud  me. 
Vitae  vicissitudines  mihi  non  permittunt  quo  adspirabam  pervenire, 
ut  insignem  scilicet  Bibliothecam  cogam.  Liber  est  ex  auctione  Haver- 
campiana.  In  eadem  observabam  quoque  codicem  Polyaeni  editionis 
primae,  Casaub.  in  12.  notis  mstis  Palmerij  a  Grentemesnil  admodum 
divitem.  Luchtmannus  illum  |  gratis,  id  est  una  cum  alio,  vendidit:  fol.  ia» 
nje  vero  ardenter  et  humiliter  rogantem,  ut  seorsim  illum  mihi  con- 
cederet,  palam  pro  insigni  sua  qua  poltet  humanitate  reprimebat,  in- 
utiles  mihi  libros  esse  dictitaos.  Sic  excidi  esca  cui  inhiabam:  sie 
desliti  pudore  suffusus. 

Nihil  adhuc  praestiti  circa  inscriptiones  Cyriaci2).  nec  praestabö 
quidquani,  nisi  ut  describam.    Rogabo  enim  Curatores  adilum  ad  illum 

\)  [Vgl.  Brief  tO  S.  25  A.  3.]  S)  [Vgl.  Brief  53  S.  98  A.  5.] 

7» 


Digitized  by  Google 


100  R.  FoERSTEB, 

codicem,  quem  ante  duos  forme  annos  semel  et  fugilivo  tantum  oculo 
inspexi.  Ut  aditum  obtinuero,  de  quo  plane  non  dubito,  statim  de- 
scribere  aggrediar  Tibique  miltam.  Nec  est  quod  de  tempori>  jactura 
sis  sollicitus.  Satis  ejus  et  super  est  mihi.  Vale,  Vir  Amplissime 
el  sludiis  meis  mihique  fave.    Leidae  12.  Martij  1743.' 

55. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  13.) 

Yiro  Amplissimo  Celeberrimoque 
Philippo  Jacobo  D'Orville 
s.  p.  d. 
Io.  Jac.  Reiske. 

Pro  numis,  quibus  munificentiam  Tuam  solilam  tcstaris,  Vir  Am- 
plissime, et  quos  recte  accepi,  maximas,  quas  possum,  gratias  ajo*) 

habeoque  Aralum  doctissimo  Schraden)  ipse  quaeso 

communices.  Nihil  enim  mihi  cum  ipso  hactenus  notitiae  intercessit. 
Catalecta  mea  per  tertium  a  me  habet.  Quae  ab  ipso,  si  placet 
repctas  Leidae  d.  23.  Martij  1743. 

56. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr  8,  fol.  14.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque 
Philippo  Jacobo  D'Orville, 
s.  p.  d. 
Io.  Jac.  Reiske. 

Remitto  Tibi  nunc  tandem  librum  Tuum  Arabicum1),  Vir  Am- 
plissime, summa  cum  gratiarum  actione  pro  communicatione.  En 
caussas  tarn  diutinae  detentionis.    Iam  ab  aliquot  annis  ingens  ani- 

1)  [Die  Antwort  D'Orvilles  vom  15.  März  1743  ist  Lebensbeschr.  S.  6  59 
gedruckt.]  t)  [Vgl.  Brief  53  S.  98,  5.] 

3)  [Geographia  Nubiensis?   Vgl.  Lebensbeschr.  S.  65J  und  653.    Brief  14.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


101 


miini  meum  sollicitudo  ob  librum  Tuuin  afflix.it.  Accidit  ejus  involucro 
noxia  nie  inscio,  absente  et  alia  omnia  volente;  quae  simul  et  multas 
mihi  c  liartas  perdidit.  Vehementem  indignationis  Tuae  metum  quaudo- 
quideni  plane  effugere  non  poteram,  protrahendo  studebam  lenire  et 
aaimo  delere.  Ultra  nunc  «on  possum.  Quid  agam?  Imploro  veniain, 
et  obtestor  humanitatem  Tuam  per  Deum  immortalem  crimen  praeter 
oinnem  culpam  meam  admissum,  siquidem  ipse  Uber  scriptus  integer 
et  salvus  est,  mihi  condones.  Omni  in  id  enitar  opera,  ut  in  posterum 
nihil  committam  quod  irritare  Te  queat.  Vale  Vir  Amplissime  nec 
fasere  mihi  desiste.    Lugd.  Batav.  d.  25.  April.  1743. 

57. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  SO.) 

Viro  Clarissimo  Eruditissimoque 
Ludovico  Casparo  Valckenaer, 
amico  suo  aestumatissimo 
s.  p.  d. 
Io.  Jac.  Reiske. 

Cum  transiret  ad  Vos,  imo  rediret,  Praestantissimus  Panier,  meque 
prima  simul  et  ultima  vice  inviseret,  et  rede  curare  velle  promitteret, 
si  quid  ad  Te  haberem,  Vir  Clarissimo,  non  potui,  licet  multa  non 
baberem  perscribenda,  tarnen  occasionem  tarn  pulchram  apud  Te  mei 
meuioriam  renovandi  dimitlere.  Quam  recte  ut  puto  valeas,  significes 
occasione  data  rogo.  De  nie  quae  exponam  non  sunt  nisi  tristia. 
Corpus  mihi  non  recte  valel,  scilicet  ab  animi  moerore  et  taediis 
airectum.  Contra  animum  corporis  iinbecillitates  trahunt  in  malorum 
consortium;  ut  sane  quo  magis  aegrotem,  hoc  an  illo,  parum  sciam. 
Sors  mea  me  fecit  dvodgaorov,  et  austeritas  quoque  morum,  et  ro 
rov  TftoTiov  t?*yxTtx6v.  Verbo  dicam.  Quod  Plato  in  Phaedro1)  ait 
vitium  nasci  ex  hominum  diuturniore  usu,  misanthropiam,  id  apud  me 
altas  radices  egit.  Vix  hucdum  inveni  in  Belgio  virum  Überaus  in- 
genij,  non  sordidum,  non  i'jTw  xfydovs,  sed  fere  omnes  defraudare 


t)  [Vielmehr  Phaed.  p.  90  D] 


Digitized  by  Google 


102 


R.  Fo ERSTER , 


egregie  doctos,  et  qui  vel  ob  tcruncij  prclium  fidem  honestatem  et 
amicitiam  prodant.  Factum  hinc  est  ut  ab  hominum  consortio,  quales 
equidera  haec  terra  alit,  abstinere  quantum  possum  decreverim.  Hanc 
puto  viam  brevissimam  ad  oblinendam  quam  tarn  diu  quaero  tvfrvtuav. 
foi.  <T  ;  Non  enim  ex  eorum  sum  genere,  qui  devorandis  quotidie  molestijs 
indurare  an  im  um  et  assuefacere  adversis  Student,  ut  continuo  vene- 
norum  usu  venlriculum  muniunt  contra  deleleria.  Malo  *|w  ß&ovs 
esse.  Conduxi  mihi  propterea  acdem  sat  splendidam  pro  mea  persona 
(dicerem,  nisi  ominosum  foret,  Timonis  Trvpyt'Aiov)1)  ubi  studiorum  et 
corporis  cultui  prout  potero  vacabo,  praesertim  instante  hyeme,  quam 
anatomicis  et  chymicis  destinavi  occupationibus.  Sic  tv  xaxw*  ri 
ytyoptp  iv  nofat  ovö'  ort  ovx  otdu2),  dXXa  tw  opti  to  cw//a  fiov 
[lovov  £p  t\\  ttomi  xthcti  xui  inidtjutt,  1)  dt  dtuvom  ravra  navra  rtyt]a<i- 
fit'ptj  (jfttxya  xcti  ovdtp  nQOTiftTjaaoa  äM.axrj  (ptQtrai.  Studium  Medicum 
mihi  egregie  placet,  et  sat  bene  procederet  si  ampliorem  haberem 
hibliothecam  ejus  generis;  praecipue  si  librum  naturae  rimari  tarn 
preliosum  non  foret.  Sed  et  tardo  gradu  tandem  ad  metam  venias. 
Pro  reoreatione  mea  lego  scriplores  praesertim  ethicos  Graecos,  quo- 
rum  ingenij  et  naturae  bonitatem  admiror  et  stupeo,  praecepta  cupio 
imitari,  et,  ubi  nequeo,  mihi  succenseo.  Caeterae  occupationes  meae 
non  sunt  nimis  accumulatae.  Jnstitutiones  studiosorum,  quas  nancisci 
possem  frequentiores,  ut  provinciam  ingratam  et  noxiam  corporis  et 
animi  quieli,  declino:  Contra  correctionum  (quod  genus  laboris  pro- 
pterea libenter  suscipio  quod  commodo  meo  et  sine  turbis  perago) 
tantum  non  suppetit,  quantum  ad  victum  et  cullum  requiritur.  Vitam 
sie  dueo  parum  abest  quin  dicam  cynicam;  cujus  rei  caussam  qui 
ignorant,  mirantur  hi;  (neque  enim  meo  cum  illoruin  ingenio  convenit,' 
illi  aversantur.  Hesychius3)  sat  bene  procedit;  et  perventum  nune  est 
usque  ad  glossam:  'Enapt^ytrui .  Jnter  corrigendum  adscribo  folio 
imprimendo  meas  conjeetüras  quas  vel  olim  adscripsi  meo  codici 
editionis  Hagenoensis,  vel  nova  et  maturior  meditatio  Semper  inter 
corrigendum  offert.  Intellige  autem  de  locis  ubi  vel  nihil  annotatum 
est  a  viris  doctis,  vel  cum  illis  mihi  non  convenit.    Nam  permulta 


\)  [Paus.  I,  30,  4  itvQyoQ  Tl^itapog.    Lucian.  Tim.  c.  41.] 

i)  [olda  ist  in  Hdr  fälschlich  wiederholt.] 

3)  [Vgl.  S.  58,  28  f.  und  Hesychius  ed.  Alberti  I  praef.  p.  XXXVI.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske's  Briefe. 


103 


sunt  quae  eadem  sensi  cum  Ulis.  Sed  illa  annotare  putidum  foret. 
Quasdam  mearum  conjecturarum  inserit  notis  Clariss.  Editor,  ut  ex 
specirainibus  quibusdam  intellexi.  Omnia  non  polest,  (neque  etiam 
opus)  ob  spatij  angustiam.  Spero  tarnen  fore  ut  in  fine  operis  omnia 
mea  adjungat,  si  quidem  aliquibus  honorem  fecit  et  veniam  dedit 
publice  comparendi.  Et  ut  verum  fatear,  hoc  stimulum  dat  meae 
<füoTi/ni(e  ut  nulli  curae,  quanta  in  me  est,  in  Hesychio  corrigendo 
parcam.  Nihil  hic  praeterea  editur  hujus  generis  quod  mereatur  con- 
siderationem.  De  Pe|tronio  altum  silentium.  Vellern  tarnen  videre  foi.  ir 
(andern  aliquando  quorsum  res  evadat.  Licet  hominum  iniqua  judicia 
spernam,  bene  gnarus  quid  fecerim,  et  certa  spe  frelus  fore  ut  apud 
intelligentes  et  candidos  judices  non  tantum  veniam  inslituti  mei,  sed 
et  laudes  feram:  sentio  tarnen  quam  apud  librarios  illud  negotium 
famae  meae  labem  attriverit.  Exspecto  eventum  rei,  sed  imperterritus. 
Haben  enim  panopliara  sat  fortem,  quicunque  tandem  me  aggressus 
fuerit.  Dn.  Bernard,  quem  forte  nosti,  edit  nunc  Demetrij  Pepagomeni 
libellum  rarissimum  de  Podagra.  Videbis  post  unum  vel  alterum 
mensem.  Idem  ille  constituit  successive  graecos  medicos  pracsertim 
minores  vulgare  et  magis  obvios  facere.  Describit  quoque  nunc 
wulta  et  egregia  Actuarij  opuscula  medica  inedita  ex  codice  hujus 
hibliothecae,  quae  proxime  forte  edet.  Jam  dudum  est  ex  quo  biblio- 
thecam  non  adij,  nec  domi  colui  arabica:  Videor  tarnen  brevi  redire 
in  gratiam  cum  musis  istis  orientalibus,  et  id  quidem  coactus  casu 
quodam,  de  quo  latius  perscribam,  ubi  negotium  procedat.  Nam 
adhuc  haereo  in  dubio.  Si  quid  in  Graecis  tenlare  delur  otium  et 
copia,  conferam  Plutarchi  opuscula  moralia  cum  codice  hujus  biblio- 
thecae  antiquo  et  ut  puto  bonae  notae1).  Sed  de  his  amplius,  suo 
tempore.  Nondum  enim  sunt  iv  ux/tif,.  Caeterum  peto  veniam,  si 
patientiam  Tuam  fatigavi  nugis,  praesertim  querelis  domesticis,  alram 
bilem  redolentibus  et  quae  ad  Te  nil  faciunt.  Nosti  enim,  Amice 
optime,  quam  suave  sit,  quam  allevet  curas,  ubi  post  diuturnum  si- 
lentium compressam  peclore  aegrimoniam  in  sinum  fidi  et  tvyvwuoi'og 
viri  possis  effundere.  Hic  loci  non  audeo  libere  loqui.  Surdis  fabulam 
narrarem.  Vale  et  mihi  fave,  quod  semper  fecisli.  Lugd.  Batav.  d. 
G.  Maij.  1743. 


I)  [Vgl.  Brief  53  und  Animadvers.  Up.  126.] 


Digitized  by  Google 


lüi 


R.  FoERSTKR, 


Adr. : 


A  Monsieur 
Msr.  Valckenaer, 
Professeur  fori  savant  et  renoinme. 


|>ar  ami. 


a 

Franecquer. 


58. 


An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  11,  Nr.  21.) 

Viro  Eruditissimo  Celeberrimoque 
Ludovico  Caspari  Valckenaer, 
amico  suo  aestumatissimo 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 


Ad  nuperas  Hieras  Tuas,  Amice  integerrime,  citius  respondisseni. 
Sed  exspectavi  occasionem  quam  Eruditiss.  Bernardus  mihi  obtulit. 
Ha  nunc  in  aliis  occupatum  me  obruit.  Nihiloniinus  tarnen  exsequar 
pro  temporis  angustia  ineum  officium.  Cavebo  simul  ne  quid  aures 
Tuas  fif/LtiptfiotQov  offendat.  Accipis  ut  puto  Demetrij  Pepagomeni 
libellum  de  Podagra.  Editor1)  honorifice  in  eo  mei  aliquoties  mentionem 
fecit.  Scilicet  anlequam  recudendum  daret  libellum  typothetis,  edi- 
tionem  Morelli  mihi  perlegendam  dederat,  rogans,  ut  enotarem2)  quae 
mihi  viderentur  correctione  indigere.  Feci.  Eorum  nonnulla  inseruil 
suis  notis.  Sed  quam  vellem  ut  et  hoc  unum  pag.  ult.  ovk  (ig  fiaxyüv 
ixtTw&Tttty  quod  qui  non  videt,  parum  a  coeco  abesse  mihi  videtur. 
Mirabuntur  tarnen  lecturi  ad  hoc  nihil  notatum  esse.  Omisit  et  alia 
quaedam  mea.  ut  p.  56.  2  imoxQovGut  pro  irT«xovofa.  Habet  quisque 
libcrtatem  agcndi  pro  lubitu.  Mallem  (amen  in  tali  casu  meas  ob- 
servationes  aut  integras  dari  aul  plane  omitti.  Fit  enim,  ut  quibus 
minus  confido  et  in  quibus  minus  mihi  placeo,  illae  proferanlur  ab 
aliis;  contra  quibus  maximum  tribuo,  illae  premantur.  Dolendum 
porro  est  tarn  misere  esse  habitum  librum  a  librariis.  Rüdes  ad- 
moduin  sunt  i  1  Ii  homines,  aut  asini  potius,  et  ego  quoque  expertus 
sum  in  Petronio.  Quidquid  agas  nunquam  efficias  ut  illi  Te  aut  in- 
telligant,  aut  auscultent.    Rogasti  meas  in  Sophoclem  observationes. 

1)  [Beniard.    Vgl.  S.  103,  16.]  ?)  [ttdr:  enolaret] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


1  05 


Mtüqx)  d  Ttvgr}'  avv  no&(p  yui)  ij  x^91?-  Perlegi  herum  sed  fugitive 
Sophoclem,  et  en  Tibi  quae  mihi  nata  lunc  fuerunt  conjectane'a.  Xon 
omnia  animadvertere  potui  in  properatione  tanta.  Sed,  ul  fieri  amat, 
quando  ad  unum  animadvertimus,  alterum  oculis  se  sublrahit.  |  Cum  foi. 
Gantero  multa  eadem  observavi.  Ab  illo  in  multis  dissentio.  Sed 
nolui  illa  hic  repetere,  haec  refutare.  Id  Tibi  relinquo,  Vir  Erudi- 
lissime.  Ttfatg*)  yctQ  rtXetg  ri  xar'  fytccQ.  /huvtis  tip  ioüXurp  dyto- 
mv.  Habes  sane  egregia  subsidia,  Scaligeri,  et  Arnaudij.  Forle  et 
a Horum.  .\ec  aptior  Te  quisquam  est  ad  tale  quid  exsequendum. 
Otium  mihi  quidem  fuit,  ut  et  Ajacem  perlegerem.  Sed  ul  sum  homo 
mirus,  nunquam  conlinua  serie  librum  possum  perlegere.  Sed  inter- 
pono  Semper  uliis  alia,  et  ut  Chymici  dicunt,  caemento,  vel  stratifico. 
Accipies  tarnen  et  illa  si  requiras,  et  si  quae  nunc  accipis  non  dis- 
pliceant.  Forte  post  annum,  ut  suraus  homines,  nee  ipsi  mihi  place- 
bunt  eorum  multa.    Sed  ita  comparatum  est  cum  re  critica. 

Quod  de  caetero  scribam  non  habeo  permultum.  Cl.  Alberti 
aedes  sibi  comparavit  in  platea  De  Breetstraet.  Schultensius  junior 
proxime  elapso  die  dominico  peroravit  in  templo  pagi  cujusdam 
Nordthollandiae,  quorsum  tantum  non  vocatus  est.  Videtur  plurimum 
spei  habere  inter  rivales  obtinendae  provinciae.  Van  der  Myn,  de 
cujus  calamitate  sine  dubio  audivisti,  abiit  in  Indias  orientales,  direclor 
fulurus  editionis  Bibliorum  in  lingua  Malabarica,  egregüs  conditionibus. 

Caetera  vale  et  amare  me  perge.  Lugd.  Batav.  d.  22.  Junij  1743.3) 

Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  Valckenaer, 
Savant  Professeur 
a 

pr  couv.  Franecquer 

0  [Soph.  Oed.  Col.  H06.]  2)  [Nach  Soph.  Oed.  Col.  1079  f.] 

3}  [Dem  Briefe  lagen  Reiske's  Conjecturen  bei;  Valckenaer  Hess,  che  er  sie 
ihm  im  Jahre  1746  zurückschickte,  eine  Abschrift  derselben  machen.  Diese  liegt  in 
dem  Briefe;  Valckenaer  hat  als  Ueberschrift  gesetzt:  Reiskii  coniecturae  und  neben 
den  Anfang  der  Conjecturen:  4746  remisi  Reiskio  cui  tarnen  non  indicavi,  me  earum 
apographum  servasse.  Vgl.  Brief  83.  Valckenaer  hat  in  einem  Briefe  vom  23.  Novem- 
ber 174 4,  dessen  Entwurf  auch  erhalten  ist  (B.P.  L.  339  Nr.  i,  mit  der  Aufschrift: 
Reiskio,  23.  Novemb.  4744.  —  examen  emendationum  Reiskii  in  Electram),  Keiske 
sein  Urtbeil  wenigstens  über  die  Emendalionen  zur  Elektra  mitgetheill.  Die  Ab- 
schrift lautet: 


Digitized  by  Google 


106 


R.  FOERSTER, 


Versus  in  Electra,  Antigone,  et  Trachiniis  numero  ad  editionem 
Th.  Johnson,  in  Oedipis  et  Philoctete  ad  edit.  Commelin.  ann.  1597. 

Electra. 

v.    5i.  Tvn&fm]  an  forte  «inoua. 
92.  £<fy]  legend,  xifttj. 
122.  raxus]  legend.  Xaxttg. 
222.  tytoTcc]  legend,  aoeoT«. 
244.  ixrift  ovg]  forte  ixrikTovg. 
473.  lego  rfoxw  fit  Tttigav  rfjde  rok^jaetv  tut. 
481.  lego  vTTftai  tut  &Quaog. 
536.  distinguend.  rov  x«Qtvi  rivav; 
598.  post  fitjTt'Qa  punctum  ponendum. 

688.  male  t?J  <pvatt  exponunt.   Sensus  est  in  tantum  currens  quoad, 
in  quantum  praetensum1)  natura  sua  {t?)v  «qx*]*')  erat  Stadium. 
857.  858.  lego  navovQTwv  nafifit'jpwp  «#*W. 
1081.  'Ifl.txTQa  top]  lego  'IJ).tXT()  UTCtP. 

1410.  alfia]  legend.  ai%^av.  et  si  velis  metro  succurrere  parvo 
negotio  sie  restituetur  versus  vtaxovr^ov  aizfiuv  i'oxop  x*QOip. 

Oedip.  Tyrann. 

203.  tnovoop]  legend,  tnayov,  perpelle,  persuade. 

205.  ooftov]  legend,  avoofiov. 

207.  Tt'lti]  legend.  iktiv. 

208.  in]  legend,  *V  (quia  cum  tovto  iungendum  . 
235.  rjw&Awv]  legend,  vm&MP. 

256.  pip  delendum. 

278.  y!jv]  leg.  yT(g.  (ob  sequens  yvpaixöip.) 

295.  inpu^ufitjp]  f.  iru^ftfi^v. 

344.  xaTtXtvrnTos]  legend.  xüptktv&tQog. 

468.  öftoonoQog  leg.  mutato  accentu. 

635.  dti]  1.  &J. 

637.  aQxoPTog]  legend.  üoxoPTitg. 

1288.  ai'uaTog  friyytTo]  legend,  aifiarog  t  iotvytTo.  Pulcherrima 


<)  \Hdr:  pretensum] 


J.  J.  Kemkk's  Briefe. 


107 


et  naturalis  descriptio  rot"  nd&ovc.  per  grandinem  inlel|ligit  foU* 
lentem,  seu  humorem  crystallinum,  et  per  onßyov  humoreni 
aqueum  et  vitreum. 
1 386.  Titjpjg]  lego  m'?.tjg. 

1 504.  xagitys]  legend,  ob  metrum  niQiqyovf,!;. 

1505.  fyyeveig]  an  forte  eVfttic? 

Antigone. 

vs.    4.  arty]  legend,  rmg.  excesxive  calamitosum. 

39.  <T  tS]  f.  dal. 

40.  Xvova]  legend.  »Xvova  cf.  vs.  677. 
66.  wg]  f.  o/c,  et  /ft«£o/i«/,  t«&  ro/j:  elc. 

111.  6?]  legend,  ot'. 

114.  *t  yuv  delenduin.    Est  corrupta  scriptio  rov  oTtyavog. 
132.  vmqonriaö]  legend,  vmgonXiiug. 
212.  atxtafa'vr']  f.  uixiaOtv  r\ 

217.  Hujus  et  sequentis  vocis  sensum  ut  non  assequerentur  inter- 
pretes  fecit  ratf?  sie  scriptum  propter  elisionem  pro  ruvru, 
Construct.  tu  avra  aoi  ugtoxti  top  etc.  Quae  tibi,  placenl 
etiam  amico  et  inimico  urbis,  nolenti  volenti.  Conf.  schol. 
Aristoph.  Plut.  vs.  69. 

223.  tta  et  t  ]  lego  tar'  et  /. 

248.  arjfiuivoyv}  f.  orjjiaptuv. 

317.  uond^riTt]  legend.  unoaxTipi. 

345.  äxafjc'cTOiv]  lego  uxuftuTOP. 

368.  Ara£trat]  forte  imaraiui-  aut  ixdaaTo. 

375.  n-fp/f/pto»']  mottmov. 

522.       tfraro/Sf/]  legend,       <V'  tvatßti. 

585.  yvpuixag  hie  non  proxime  iungendum  cum  t«o&,  sed  est 
oppos.  ftfiaarig,  volo  illas  esse  mulieres,  id  est  inclusas  et 
taciturnas. 

605.  yfVog]  legend.  Trdfos. 

610.  xopig]  legend.  xorc/?. 

621.  tmtQxto*t]  f.  tnaQxei  aot. 

622.  f.  tqnitv. 

624.  ira/i7rcM/::]  f.  na^nöU.^g.  fol. 
670.  leg.  ff  et  <pi'o*/  est  3  fut.  non  Dativ,  sing. 


Digitized  by  Google 


108  R.  Foeistbr, 

769.  äXtfttg]  f.  farfttg. 

793.  vertend.  qui  in  jumenta  irruis. 

800.  in]  f.  «V. 

803.  Xaßq]  Xtoßag. 
1081.  t"  delendum. 
1232.  &totot]  an  (pößoiot  aut  'xocüat. 

Oedip.  Colon. 

34.  adtjlovfitv]  an  dd^ftovfttv. 
58.  tW]  to*. 

98.  legend,  vfiip  et  ödoiTropw»'. 
112.  aorfo]  legend.  noXv. 
1 37.  a^o/ioy]  ävo/itfiov. 
164.  fixasrat:]  ixoprug, 
171.  biißaiPt]  hi  ßalpt. 
179.       evotßt'as]  iv  evofßi'atg. 
203.  y^wviö]  j'fywi'a). 
242.  Ao/og]  a«t  ^o^og  (pro  «P.oxoe). 

297.  «{J<fei.  muH  um  me  torsi  in  hoc  verbo.  sed  agnovi  deniuin 
tragoediam  hanc  tqyop  esse  duorum  ad  inininmm  dierum,  et 
praesentia  quasi  mane  geri  et  dici  a  choro.  Sphalma  veteruni 
sat  notum,  quod  hodierni  merito  correxerunt. 

303.  uügov  tj/ttüp]  voces  transponendae. 

304.  iJA/oaT*pjjs]  legend.  TjXtoareyijg.  Polest  tarnen  illud  explicari. 
307.  yvvfiij]  yvtofitj  in  vocalivo,  et  tunc  erit  nhtvu  erras,  aut  in 

nominativo,  et  tunc  erit  seducit. 
358.  dvtoig]  legend,  ov  roig. 

372.  Tifijj]  legend,  rtj  yjj.  Pro  sequeule  xa&t'^op  aut  x(t&*o!-iop 
malim  aut  potius  xa&t)£<op  (licet  xa&t£a>p  possit  explicari,  sed 
incommode.)  ad  terram  detracturm.  oppos.  ad  coelum  evecturus. 

391.  'fißuh'^g]  'xßatpyc. 

516.         legend.  /*'  ii>. 
foi.av     550.  r]  y. 

707.  iXTioag]  ixrtaag. 

723.  öxpehc]  öxpeip. 

727.  Tif/.i'xop]  addo  d\ 

829.  ov]  legend.  otV,  et  del.  comma. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


109 


900.  wa,T*(>]  qvghiq. 
979.  diarofiHv]  dv<n. 

1042.  noTVtat  atfivat]  f.  notpiug  cefivag.  sc;  Cereris. 

1075.  Forte  sie  possit  restitui  et  explicari  locus  paulo  intricatior, 
Utinam  columba  {TaxiQQoigog)  cum  strepitu  et  sibilo  auras 
perrumpens  ipsa  spectatura  (&6(o$rjaovoct)  me  et  meum  oculum 
ad  nubes  et  ad  ipsa  discrimina  (spectanda  sc.)  adruoveret 
xvpacu  fi  (divisim.) 

IU89.  dtnkdg  aytoyctg]  dmXdg  aQioydg. 

1187.  dk?.'  uvtop]  legend.  d)X  ävro(.t  (aproftai) 

1215.  fh'/.oprog]  nü.ovrog,  aut  diovrog. 

1335.  ^v^nuQuor^aiig]  ^viinapaar^oft. 

1356.  (Hämo]  money. 

1361.  />]  eh'  (tha). 

1423.  into&ai]  iMa&cu  legend. 

1506.  fcoi]  legend,  iteov. 

1510.  T€  aTQeyavra]  1.  t'  daTQaxpavru. 

1524.  ovr  av]  I.  ovr'  uv. 

1591.  koctxo]  xdni. 

1614.  a?H  tv. 

Trachiniae. 

57.  ror]  Potest  explicari  et  defendi.   Possunt  et  alia  multa  sub- 

stitui.  ego  raalo  tw,  alieui. 
84.  et  85.  transponendi  et  pro  ij  leg.  xui. 
138.  oTt'ytaxhtt  potest  teneri  si  xaiQ(/p  sumatur  pro  habere,  possi- 

dere,  ut  apud  Latin.    Sed  si  sumatur  pro  laetari,  legend. 

arivea&ai. 

148.  x<6$oiotv]  legend.  xr"?ovaiv-    Constructio  est  Attica,  id  est 

intricatior.  tö  vtufap  |  ßoaxtrai  iv  xaiQOvot  roig  roioig  avrov.  foi.  *r 
In  prosa  deberel  esse  roig  ävroig  «tVot?  vel  airoi.  Adolescil 
inier  gaudentes  iis  rebus,  quibus  ipsa  gaudel,  iuvenlus.  Hic  est 
verus  sensus  Sophoclis.  tö  tov  koyov  rovro,  ijh§  ijhxa  ixei- 
voi  ^ß/pot«»  (vel  TtQnoiTiti)  TiaQOVTtg  TtuQOvatP  iraiQoig  xui 
(ptXotg  ix  twp  avTtöv  i7riTtjdevjiidT(OP  rt  xcti  dturiJißtoP.  Aelian. 
H.  Anim.  1 .  46. 

234.  xrtjaip]  an  xwatv- 


Digitized  by  Google 


R.  FO ERSTER, 


304.  xtoqag]  XVQHS' 

387.   (Ii}  TOl]  fUVT(H. 

414.  dt'xuta]  dixutu. 

571.  legend,  top  nurQtoop  t)pixu  otoXop. 

691.  ojtdctdos}  legend.  anoXädog.    Conf.  Aristoph. 

860.  #U»(>«*']  lego  x/wp«. 

861.  äxvuv]  lego  «x**^- 

948.  Decoruin  observat  Sophocles  cum  nutriculain  de  corporis  hu- 
niani  structura  imperitissirne  loqui  facit.  Quis  unquam  fando 
audivit  mortalium  aliquem  vulneratum  esse  in  pleura,  latere 
sinistro  (vs.  943.)  sub  hepate  et  sub  diaphragmate? 

965.  rihu]  fuh'u.  delendum  in  priore  versu  signura  interrogationis. 
1026.  xai  ftvarj]  nafiftvoi]. 

1031.  post  optjotpop  inente  supplendum  inoiatt.  aut  simile.  oix  ano- 
TQtytt.  nonne  hinc  facesses.  includantur  parenthesi.  alloquitur 
morbuni,  ut  vs.  1024. 

1037.  i]  di]  ijdti. 

1071.  uQrrjQu«;  Qotpti.  Vulgo  negant  veteres  novisse  sanguinem  esse 
in  arteriis;  (plurimi  enim  statuebant  in  venis  sanguinem,  in 
arteriis  aerem  esse.)  Sed  multa  hoc  refutant,  et  etiam  hic 
foi.  z"  j  locus.   Posset  quoque  uQrtjpi'ug  hic  sumi  de  bronchiis.  Kam 

veteres  quidam  perverse  credebant  esculenta  in  stomachum, 
potulenta  in  pulmones  deferri. 

1147.  dtä]  c»J. 

Philoctetes. 

125.  doxfjT  hi]  doxijre  rt. 

237.  nav  Tovfr',  wuog]  distingu.  sie  ttup,  rovih*  onm  etc. 
640.  ayij]  äv$. 

690.  nkv&ov]  f.  u-Xvdtova  aut  xXvafiör. 

700.  rtg]  np  (sc.  <pv)lu). 

701.  utiv]  lX(av. 
706.  noQGiv]  noywv. 

708.  709.  a)J.<av  utQ<ov  twi>]  leg.  uftiop  tiyyiör,  t»o 
716.  oraröp]  an  axvtpov. 
768.  rro  TtX*>y]  *V 
778.  fit;  jti]  m  rt. 
827.  myhtv)  lego  üxXvv. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


111 


841.  ßutav]  vert.  mbmi&sam,  ne  somno  excitetur. 

850.  nvxivok]  legend,  mmtvög  seil.  tarh  eris  subtilis  ad  perspicien- 

dura  jiuxh]  utioqu. 
853.  854.  vvx'og,  uki^c,  vnvog  ia&Xog]  dego  vvxtog  «A*'ijc  (nocturnus 

id  est  dormiens  medio  die)  vTtrtog,  txijAoc. 
1001.  vtvQag]  PtVQOtg. 
1039.  ric]  ös. 

1081.  oiffo/a»/]  legend,  avptiatj. 

I  1 28.  üt&).ov\  Noh  extrico  me.  Debet  esse  socium  aut  collaboratorem. 

1146.  tpvyu  fi   ovxtr]   Lego  ifvytiv  ovxir'  et   post  avtiow  pono 
punctum. 

1147.  7teXär  \  Leg.  twtüt',  volate. 

1150.  Sic  distinguo.  aAA'  avt'dijv  öde  x«(>oe,  *orx*Ta*  orxm  etc. 

1192.  <oe]  oi'.  foi. 

1270.  jwpa]  ^' (>«»». 

1443.  yvwfiti]  Legend,  yvio^v. 

1466.  oamjoas]  Legend.  anretQag. 

Valckeoaers  Antwort  lautet: 

De  singulis  Tuis  correctionibus  libere  dicam,  quod  mihi  nunc 
videatur.  De  singulis,  nisi  molcstum  est,  aliquando  rescribere  non 
gravaberis1}.  Ego  autem  nunquam  committam,  ut  illae  Tuarum  cor- 
rectionum  m  quibus  Tibi  minus  places,  in  lucem  a  me  proferantur, 
dum  contra  reliquae  premerentur.  Ego  bona  fide  agere  tantum  didici. 
Interea  tarnen,  dum  ego  forte  diutius  cesso,  nam  aliae  ex  aliis  semper 
uascuntur  occupationes  moleslissimae,  dum  ego  inquam  cesso,  Tibi 
semper,  mi  Reiski2),  liberrima  manet  Tuas  observationes  quoque3) 
Sophocleas  evulgandi  potestas.  Sin  vero  eas  Editori  Sophoclis  reser- 
vari  volueris,  potissimo  ertint  editionis  nostrae  ornamento. 

in  Electram 

v.  54.  TvjKOfiu]  conjectas  legendum  xi'ro)^«*  ingeniöse  profecto; 
neque  ego;  si  xvra/tu  editum  legeretur,  de  alia  lectione  circuin- 
spicerem.  et  potuisset  illud  fateor  a  Schol.  reddi  rö  «//oc,  rt) v  vÖQtav. 
novimus  certe  xvro^  in  hac  Tragoedia  eodem  sensu  sumi  v.  1 1 48 
quem  locum  cum  aliis  excitat  Abresch  ad  Aesch.  p.  281,  282.  Verum 
tarnen  nihil  etiam  hactenus  reperio,  quo  induetus  reeeptam  Iecüonem 

0  [Vgl.  S.  4*6,  \f  ]  t)  [Hdr:  Reiki]  3j  [Abgekürzt:  'In] 


Digitized  by  Google 


112 


K.  Fo ERSTEH, 


de  sede  sua  deturbarem,  quam,  ne  Suidam  Scholiorum  descriptorem 
memorem,  occupabat  id  vocabuli  in  codd.  quos  habuit  Eustathius 
plurimos  et  accuratissiraos ;  nam  presso  auctoris  nomine  bis  hunc  locum 
protulit  ad  II.  />  p.  573  1.  48  et  II.  o.')  p.  1231  1.  1  ubi  6  dt  tinar 
rvnoifia  xu)MünUv{)ov,  ro  ^«Axori'  xtßcÖTtov,  ovx  ix  rov  xvoimg  timrtiv 
avro  7ictQT(yctytv,  —  dX)>d  ro  xuraxQorttv  %(i)MtVTtx<ag  tig  to  Tt'TtTtiv 
litr&aßtv  Mihi  quidem  Ti'^w//a  xaXxönXtvqov  tantumdem  valet  ac 
si  diceretur  xaAxös  xaru  Tag  nfovodg  Ttrvmofxivog '  qualem  Iianc  urnam 
fuisse  nihil  est  cur  non  cogitaremus.2) 

92.  Y/cty]  elegantissime  meo  quoque3)  judicio  emendas  xijdq  • 
Scholiasta  ab  Anglo  editus  ila  cepit  tu  dt  &^v(pdtj^iaTa  etc.  ut  rd  de 
referatur  ad  v.  88  nottdg  piv  &orjvü>v  tßddg  more  Sophocleo,  quo  re- 
spicitur  ngog  ro  arjftatvofitvov '  quod  genus  saepe  Sophocli  restituendum. 
Verum  tarnen  istud  i^dt]  ita  mihi  displicet,  ut  Tuum  xtjdtj  amplectar. 

122.  Taxttg]  legend,  jiaxtig'  Exigua  mutalione  malim  /.dxtg 
Versus  est  Anapaesticus  Dimeter  dxard?.t]XTog'  hac,  ut  puto,  ratione 
in  pedes  suos  dimeliendus 

Adxtg  wd3  |  (txoot\ßTOv  ot]fio>ydv, 

222.  iotord]  Tua  legentis  dytord  hactenus  placet  emendatio. 
Quod  in  versu  244.  legendum  conjectas  ixTurovg'  velim  paulo  co- 
piosius  mentem  Tuam  mihi  explices,  cui  nihil  videtur  causae,  cur 
ixTt^iovg  mutaremus. 4) 

473.  Corrigis:  doxdi  /ie  mtQav  Ttjde  Tokfitjac/v  im.  Acute  pro- 
fecto!  ut  ab  acumine  omnes  se  commendant  perelegantes  istae  Tuae 
emendationes,  quarum  minima  tantum  pars  mihi  etiara  inciderat.  Verum 
tarnen  quominus  receptam  scripturam  sollicitaverim,  facit  constan- 
tissima  Sophoclis  eam  voculam  tri  in  (ine  versuum  ponentis  consue- 
ludo;  atque  ita  ponentis,  ut  ejus  signißcatio  interdum  vix  Latine  possit 
exprimi,  atque  adeo  eam  interdum  rrtoiaatvtiv  admonuit  Schol.  ad 
El.  561.  Sed  vide  si  vaces,  Elec.  635.  Antig.  69.  Trach.  261.  Phil. 
1  26.  illis  adde,  ubi  manifesla  tarnen  voculae  significatio  Aj.  78.  Elec. 
561.  679.  Trach.  75.  Phil.  569.  Propterea  ne  quidem  ausus  suin 
sollicitare  Trach.  v.  309.  rijg  di  yt  foiaij«  tri.  etsi  si  ibi  int  legeretur, 
nemo  Vitium  suspicaretur.  emendantis  impetum5)  sustinebat  praeter 

<)  [Vielmehr  r,  25.]  2)  [Vgl.  S.  116,  12.]  3  [Abgekürzt  hier  und 
im  Folgenden:  m]         4)  [Vgl.  S.  126,  23.]         5)  [Hdr:  inpetum] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriske's  Brief*:. 


113 


priora  locus  in  Antig.  v.  3.  ubi  forte  quispiam  de  pracpositione 
quoque  cogilet.1) 

v.2)  484.  Emendas  vmtoi  fit  d-paaog*  antequam  emendationem 
tuam  videram,  quia  isla  quidem  axaraM.tjM«  non  videbatur  Sophoclea 
correxeram  tantum  tmari  iiot  öoüaoc  —  xXvovau  •  Tua  lectio  prioreni 
meam  sententiam  non  parum  labefeeit.  novi  loctttiones  tarnen  Sopho- 
cleas  tiofjk&e  roh  to%cuHi'oiv  totg  xaxi)  ex  Oed.  Col.  364.  rro  d'  in- 
tQxtrut  x("°*tp  re  xal  artQta&ai  e  Trach.  v.  137.  (k  fi'  vmQxtrai 
(pcfiog  ex  Elec.  1 1 1 8.  Verum  postremo  in  loco  dubiam  Electram  et 
sermone  ambiguo  perterritam  vnt'nxtrai  <poßog'  subit  metus.  nostro 
autem  in  loco  non  subit  animum  ambigentis  liducia;  sed  postquani 
soinnium  audiverat,  »/«(xjoc  adepta  Justitium  vindicem  scelerum  sui 
curani  gerere  persuasissima  trttort  inquit  ftot  figdaos  —  xXvovau  uorttag 
ovhqutw  eodem  modo  tm  adhibuit  et  tn  et3)  nuott  sive  nuQtariv. 
in  Trach.  v.  300  tvtori  toioi  —  ruQßt'iv  talia,  quod  nosti  dantur  plurima. 

530.  distinguendum  judicas  rov  %üqiv;  rivtav ;  nihil  lue  novanduni 
censuit  Cl.  Abresch.  ad  Aesch.  p.  65  fine.  ego  tecum  sentio;  discer- 
nenda  isla,  sive  autem  velis  rov  xuqiv;  rivwv;  sive  quod  ego  inalim 
rov;  rivtav  "E&vatv  avrt]v;  perparum  arbitror  interesse.  posterius 

propterea  praetulerim,  quia  rov  ponitur  a  nostro  pro  ov  evtxu  vel 
rhoc  tvtxa  vel  denique  nvri  rov;  quod  plene  legitur  in  v.  720  Trach. 
•ubi  aliquando  credebam  üvrirov  restituendum) 

iio&h  yäq  äv  nor\  avrl  rov  ftvtjoxav  6  frrjo  etc: 

clliptice  legitur  in  eodem  dramate  v.  343 

ri  d"  iori,  rov  fie  ri\v  d*  itptoraout  ßuGiv; 

plene  üvri  rov;  quapropter  occurrit  quoque  in  Oed.  Tyr.  1031.  et  1 165. 
ubi,  rc  minuta  non  animadversa  Albertius  noster  accentum  abraden- 
duin  censebal  olim  in  Observatione  ultima  in  Malthaei  locuin  necduin 
forte  a  quoquam  interpretum  inlellectum. 

598.  posl  fiyrtQu  punctum  dicis  ponendum.  Cur  tandein,  ob- 
secro  Te. 

857.  858.  Gratulor  Tibi  consensum  cum  Magno  Scaligero,  qui 


I)  [Vgl.  Brief  68  S.  1  26,  33  f.] 

t)  [Es  besinnt  ein  neues  (zweites)  Blatt  mit  uVr  Aufschrift:   Reiskio.  nnen 

dationum  in  Electram  scr.  examen.] 

3)  f<M  sieht  in  //t/r.  zweimal. 1 

Abkairil.  d*r  K  S.  Oes.lUch.  d.  Wi.B^nwb.    XXXVIII.  s 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


id  ipsuni,  quod  Tu  restitueudum  judicas,  libri  sui  orae  ante  hos  cen- 
tum  quinquaginta  aonos  adleverat.1) 

1081.  et  hic  reddidisti  oobis  ipsam  Sophoclis  manum;  quem 
saepe  forlunatum  judicavi,  quod  in  salutiferas  Reiskii  manus  inciderit. 

1410.  Veterem  lectionem  propter  conspiralionem  Grammaticorum 
sollicitare  non  ausira.  Nosti  quae  ad  h.  1.  protulerit  Siebenius  in 
Miscell.  Obs.  Vol.  I  p.  416.    Tantum.2)  * 

59. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  4  5.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque, 
Iacobo  Philippo  D'Orville 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Insperata  sine  dubio,  modo  non  invisa,  Tibi  haec  scriptio  accidet, 
Vir  Amplissime.  Non  sum  tarn  impudens,  ut  irritare  Te  literis  meis 
velim.  Sed  vide  quo  me  necessilas  adigat.  Vasta  volutor  et  coenosa 
palude;  e  qua  quo  magis  explicare  me  nitor  et  emergere,  eo  magis 
prolabor  et  subsido.  Quantas  ego  tempestates,  bone  Deus,  aestate 
superiore  sustinui.  Multi  transiere  dies  quibus  panera,  multi  menses, 
quibus  cerevisiam  nec  vidi  nec  gustavi;  multas  autem  curas  lacry- 
masque  devoravi.  quo  factum  ut  mentem  Stupor,  et  caligo,  et  laediuni, 
corpus  vero  pallor  et  macies  et  deliquium  occuparint.  Paullo  laetior 
spcs  ailulgebat  rebus  meis  ineunte  hoc  anno  Academico.  Vendebam 
librorum  meorum  partem:  delebam  nomina  quaedam;  comparabam 
necessaria  hyemis  praesidia;  resumebam  victum  et  cultum  honestio- 
rem,  mentemque  magis  tranquillam  et  erectam.  Accedebant  ad  nie 
juvenes  duo  recentes  huc  advenae,  juris  futuri  Studiosi,  de  quibus 
ea  mihi  fiebat  spes,  fore  ut,  nisi  per  duos  annos,  per  unum  certc 
suam  mihi  diligentiam  approbarent  meaque  opera  in  graecis  uterentur. 
Uonesto  me  stipendio  conducebant.  Alteri  eorum,  quo  gustum  darem 
historiae  Romanae,  \  kam  Fabij  Maximi  explico,  a  Plutarcho  scriptam ; 
sedcbatque  insignes  ex  Dionysio  Halicarnasseo  et  Dione  Gassio  par- 

I)  [Vgl.  Sophocl.ed.  Slephanus,  Paris.  4  568  mit  hdrl. Bemerkungen  Scaligers  in 
Luiden  Bibl.  Univ.  756.  D.  45.  pag.  4  4  9.1       *)  [Reiske's  Antwort  ist  Brief  68.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskp/s  Briefe. 


115 


ticulas,  quae  antiquitates  Roraanas  illustrarent,  exponere.  Sed  brevi 
refrixit  ejus  ardor  et  docilitas;  et,  qutfd  plerique  illius  aetatis,  ille 
quoque  passus  est,  ut  recta  suadentes  habeant  suspectos,  et  fugiant 
cos  qui  severa  lege  exercere  et  proficere  ipsos  volunt.  Querebatur 
nuper,  Graecis  et  humaniorum  literarum  studiis  tenipus  sibi  praeripi: 
Iiirisconsulto  non  opus  esse  tarn  operoso  apparatu;  sat  feliciter  agere 
forenses  caussas  eum  posse,  qui  ultra  Nov.  Test.  Gr.  non  sapiat. 
Dolore  sibi  adeunda  esse  literaria  collegia,  neque  se  adfore  |  professori  foi.  <s* 
Ovidium  et  fabulas  exponenti  sua  quidem  sponte,  nisi  jam  nomen 
dedisset.  Breviter  ut  dicam,  renunciat  mihi;  nec  ipse  solus,  verum 
etiam  sodalem  suum  in  consilii  societatem  pertrahit.  Haud  parva  spes 
et  columen  rerum  mearum  Iii  duo  juvenes  erant;  quoruin  caussa  non 
tantum  Cl.  Albini  collegium,  utut  maxime  cupiebam  audire,  reliqui, 
sed  etiam  alios  juvenes  repudiavi,  qui  meam  sibi  deflagitabant  operam. 
Casus  ille  tanto  me  turbavit  magis,  quanto  minus  speratus  et  minus 
oporluno  tempore  me  obruit.  Quid  agam  nunc?  Iuvenum  institutio 
nunquam  ex  voto  mihi  successit;  colligoque  certis  indiciis  ab  hoc 
vitae  genere  mihi  omnino  abstinendum  esse.  Indoles  mea  habet  ali- 
quid et  Maxokop  quod,  quidquid  agam,  expellere  nequeo. 
Libros  quos  corrigam  non  multos  habeo.  Librarij  quoque  parci  sunt. 
Lucbtmannus  etiam  sordidus,  qui  sudore  meo  meique  similium  di-  ' 
tescere  studet,  et,  quia  paupertate  me  novit  ad  extrema  redactum, 
vel  deglubere  non  veretur;  homo  insolens  suis  opibus,  et  exprobrare 
mihi  meam  humilitatem  impotens;  cui  quo  fidelius  ministro  et  plura 
concedo,  eo  eum  difßciliorem  et  saeviorem  experior.  Nescio  certe 
quo  me  vertam.  Tot~me  tluctus  aerumnarum,  imo  procellae,  obruunt. 
Subit  interdum  mirari,  qui  fiat,  ut/quo  magis  studeo  bene  de  hu- 
mano  genere  mereri,  eo  minus  placeam;  et,  quascunque  me  in  partes, 
vermis  instar,  flectam  et  torqueara,  nunquam  tarnen  pabulum  et  tegmen 
possim  conficere.  Indignor  etiam  saepius,  tot  perditissimos  lurcones, 
eosdemque  mortalium  6tupidissimos,  in  orbis  terrarum  opprobriitm 
atque  perniciem')  opes  suas  vino  et  scortis  prodigere:  me  contra 
discendi  et  literas  promovendi  cupidurn,  neutrum  posse  consequi. 
Taedet  haud  raro  Latine  aut  Graece  aut  Arabice  unquam  didicisse; 
quandoquidem  libris  mihi  ademtis,  adempta  quoque  et  praecisa  est 


I)  [Hilf,  pernioem] 

8» 


Digitized  by  Google 


116 


R.  FoERSTER, 


omnis  proficicndi  et  exercondi  copia.   Non  proficere  autem  in  talibus 
rebus  et  crrQtttHv,  nihil  aliud  est  quam  deficere  et  dediscere,  plane 
ut  bene  habitum  corpus  athleticum,  ubi  nequit  increscere,  necessario 
decrescit.   Animus  certe  raeus  sie  in  ipso  suo  flore  et  vigore  emar- 
cuit.    Dura,  Dij,  provincia  cum  studiorum  cultura  victus  parandi  cu- 
ram  jüngere!   Sed  quorsum  haec?  ais  Yir  Amplissime.   Audi  modo. 
Idera  ille  juvenis  de  quo  supra;  (vocatur  de  Lange;  est  Silvaducensis, 
et  Santorockij1)  Tui  eubiculum  occupat;  homo  caetera  non  malus:) 
suadebat  mihi  ut  ad  Te  me  converterera.   Xotarn  et  celebralam  esse 
Tuam  munificentiam.    Esse  Amstelodami  opulentos  inercatores,  qui 
suarum  opum  rw  mQiaaevovrt  pauperes  studiosos,  facto  iQ«vq>,  solerenl 
foi.  <e«-  per  tempus  alere.   Com|mendatione  Tua  fieri  forte  posse,  ut  beneficio. 
(quo  in a jus  accidere  mihi  nequit,  quantulumcumque  illud  sit,)  fiam 
beatus.    At  ego";  vereri  adspectum  Tuum  dicebam,  conscius  tot  in 
Te  mihi  peccatorum;  praetereaque  malle  omnia  pati,  quam  mendicari. 
Ille  contra:  Te  inexorabilem  non  esse,  aut  ignoscere  nescium.  Neque 
hic  terrarum  quidquara  patere  non  roganti.    Aeternum  me  frustra 
hiaturum,  nisi  eos,  qui  bene  mihi  velint,  preeibus  praeveniam  et  de- 
mulceam.    Tentandum  esse.    Fortuna  in  audaces  adjuvare.  Tentavi 
itaque,  et  utinam  non  infausta  alite.    Per  Te  scilicet,  Vir  Maxime, 
sto  et  cado.    Aut  fame,  moerore  et  desperatione  pereundum  brevi 
mihi  est:  aut  si  ope  Tua  mihi  accedat  auxilium,  in  perpetuuni  ero 
felix.    Potero  enim  cum  paueo  stipendio  per  unum  alterumve  aut 
tertium  annum  dato,  quo  saltim  victum  et  hospitium  solvere  queam, 
studiorum  meorum  medicorum  et  physicorum  cursum  laetus  et  alacer 
pede  inoftenso  absolvere,  et,  siquidem  hanc  mihi  terram  hueusque 
novercam  expertus  sum,  in  patriam  redire.    Tu  spem  meam  quaeso 
ne  frustrere.   Sepositis  animoque  deletis  offensis  omnibus,  converte 
oculos  in  iniseriain  meam,  quae  vel  silicem  flecteret;  et  pristinae 
Tuae  benevolentiae  ne  plane  sis  iminemor.   Vale  et  mihi  fave. 

Leidac  d.  12.  Decembr.  1743. 
Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  DOrville, 

Savant  fort  celebre. 

a 

Amsterdam. 

I)  [Vgl.  Brief  53  A.  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskes  Briefe. 


117 


60. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  48.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
lacobo  Philippo  D'Orville, 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Sine  mora  confeci,  quod  confectum  volebas,  Vir  Celeberrime, 
Charitonem  perlogi  integrum.  Cras  ejus  interpretationem  ordiar.  (Ce- 
lera falsus  nuper  fui,  cum  putarem  longius  remotum  adhuc  esse  fe- 
rianim  fineru.  Deprehendi  enim  redux  jain  inceptas  plerasque  no- 
strarum  lectionum.  Verumtaraen  damnuro  non  tuli,  nisi  unius  diei. 
Vale,  Fautor  Carissiine,  et  favere  mihi  perge.  D.  Leidae  d.  17.  Sept. 
1744. 


61. 

An  Jacob  Philipp  D  Orville  in  Grönendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  49.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque 
1ACOBO  PHILIPPO  DORVILLE, 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Accipis  schedam,  Vir  Celeberrime,  quam  ul  perlegerem  miscras. 
De  humanissima  Tua  invitatione  placet,  et  adero  die  Veneris,  el 
afleram,  quae  mandasti.  Confido  etiain  posse  simul  Charitonem  reddere. 
Certe  usque  ad  octavum  librum  omnia  jam  absolvi  et  in  mundum 
redegi.    Vale  Vir  Maxime  mihique  porro  fave. 

Leidae  d.  11.  Octobr.  1744. 


Digitized  by  Google 


118 


R.  Fo ERSTER, 


62. 

An  Jacob  Philipp  DWrvillc  in  Gröncndal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  50.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoquc 
lacobo  Philippo  Dorvillc, 
s.  p.  (1. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Nc  frustra  me  cras  exspectares,  Vir  Amplissime,  id  bis  signi- 
ficandum  Tibi  duxi.  Valctudo  minus  secunda  per  hanc  tcmpestalem 
vere  tempestuosam,  et  ncgotia,  quae  nuper  praevidere  nullus  potiii, 
volunt,  ut  in  praesens  quidem  tempus  pedem  urbe  non  efleram.  Id 

ut  benigne  interpreteris,  rogo  Promissa  proximo  die  Martis 

Amstelodami  a  me  exspecta  ....    Leidae  d.  15.  Octobr.  1714. 

* 

63. 

An  Jacpb  Philipp  D'Orville  in  Grönendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  51.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
lacobo  Philippo  Dorville 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Miratus  forte  fuisti,  Vir  Amplissime,  nuperrimas  meas  literas1). 
Scd  intellexisli  quoque  sine  dubio  scriptas  et  missas  fuisse  prius, 
quam  Tuas  acceperim.  Quod  in'2)  illis  promisi,  nunc  accipis.  Charitonem 
Tuum  Graecum  et  meum  Latinum.  Ut  opus  urgerem  persuaserunta) 
sequentia.  Primo  quidem  gratus  mit  labor,  si  quis  alius  eorum  quos 
unquam  mihi  demandasti,  plane  ad  gustum  votumque  meum;  magis 
animi  recreatio  quam  labor.  absolvi  fere  non  senliens,  et  plus  temporis 
in  dcscribendo  nitide,  quam  in  concinnando  consumsi.  dein  volui 
quantocyus  Tibi  redderc  deposilum  Tuum  sane  quam  pretiosum,  dubia 
foi.  si*  et  insperata  casuum  veritus.  Ardentem  |  carbonem,  quod  ajunl,  mani- 
bus  tenui.   Melui  quoque  amicos  advenientes,  nc,  si  diutius  teuerem, 

1)  [Brief  62.]       2)  [in  steht  zweimal  in  fldr.]        3)  [Hdr:  persuaderunt] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  119 

e  disjectis,  ut  fit,  schedis  meis  a liquid  suspicareutur,  et  sie  emanaret 
secretum.  Tandem  et  aggredi  neglectum  hactenus  laborem  quam 
primuiu  volui,  concinnandi  nempe  indices  in  Observaliones  Miscellaneas. 
Versio  est  hominis,  ut  agnosces,  a  scientia  Latinae  linguae  imparati. 
Fidelis  tarnen,  ut  puto.  Secutus  in  illa  Semper  fui  conjecturas  meas, 
(|uarum  indicem  adjeci.  Scriplor  magis  multis  laborat,  quam  gravibus 
inendis,  et  facile,  nisi  ubi  hiat,  emendari  polest.  Vit ia  scriptoris  non 
pauca,  non  levia  deprehendi ;  quae  si  requiras  in  unum  libellum  con- 
feram  aliquando.  Meretur  tarnen  et  suas  laudes  easque  maximas, 
ab  inventione  fabulae,  et  sermonis  purilate  atque  simplicilate.  Saue 
multum  Tibi  devincies  eruditum  orbem,  Vir  Celeberrime,  libelli  editione, 
qui  perpaucis  in  suo  genere,  meo  judicio,  cedit.  Fac  saHim,  ut  men- 
dax  porro  non  habeatur  Charilon,  qui  p.  125.  lin.  11.  12.')  suis  Uecentis 
cum  Chaerea  nominis  immortalem  famam  non  minus  promitlit,  quam 
Herodoti  trecenli  cum  Leonida  consecuti  sunt. 

]Hac  septimana  nura  advenire  queam,  Vir  Amplissime,  nescio.  foi.  sir 
Vix  tarnen  puto.  Nisi  diebus  Veneris  Saturni  et  Solis  fieri  id  nequit. 
Atqui  et  illis  corrigendi  labores  urgent  maxiine,  quando  vacal  a  col- 
legiis.  Credo  quoque  per  hos  breves  et  obscuros  dies  in  opere 
Muratoriano3)  non  multum  posse  profligari,  nisi  forte  per  instantes 
ferias  Decerabres.  Sed  exspecto  mandatum  Tuum  hac  de  re:i),  cui 
rae,  quantum  possum,  Iibenter  aecommodabo.  Vale,  Patrone,  et  mihi 
porro  fave.   Leidae  d.  18.  Octobr.  1744.4) 

64. 

-4«  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  53.) 

■ 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
PHilippo  lacobo  D'Orville, 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Mitlo  de  meo  apographo  Charitonis  quantum  nunc  habeo.  Est 
ultra  dimidium  libri.    Adjeci  conjecturas  meas,  quarum  potius,  quam 

\)  [VII,  3,  4 1 .]  2)  [Novus  thesaurus  veterum  inscriptionum.  Vgl.  Lebens- 
beschr.  S.  34  f.]  3)  [re  fehlt  in  Hdr.\  4)  [D'Orvilles  Antwort  vom 

i.  November  1744  isl  Lebensbeschr.  S.  660  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


120 


R.  Fo ERSTER. 


illarum  priorum,  rationem  haberi  velim  a  Te,  Vir  Celeberrime.  Non 
quod  aliae  sint,  sed  quod  hae  muH«  illis  pleniores.  Tunc  enim  sensui 
magis  et  interpretationi  inlentus  fugitivo  oculo  multa  praetenniseram, 
levia  quidem  et  maxiruam  pari  ein  grammaticalia,  notanda  tarnen  nihilo 
minus;  quae  nunc,  quum  singulas  voces  et  lantum  non  literas  con- 
siderare  debeam,  ctFugere  mc  non  potuerunl.  Curabo  ut  et  reliqua, 
quam  primum  üeri  polest,  habcas   Leidae  d.  19  Nov.  1 744-. 

65. 

An  Jacob  Philipp  D'Orvillc  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  54.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrinioque 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Rciske.1) 

Miraris  sine  dubio,  Vir  Amplissime,  diuturnuin  meum  silentium. 
Sed  desines2)  mirari  ubi  caussas  cognoveris.  Peccatum  quidem  fuit, 
sed  non  a  me.  Helvetus  aliquis  familiaris  et  commensalis  meus,  cu- 
pidus  Te  videre  antequam  Belgio  excederet,  rogavil  a  me  num  ali- 
quid ad  Te  litterarum  haberem ;  velle  id  curare.  Dedi  ante  *hos  octo 
dies  hunc  eundem  fasciculum.  Die  Interim  (appellatur  Osvvaldus) 
mutato  consilio  L'Itrajeclum  contendit  et  neglexit  literas  meas,  quas 
nunc  demum  recuperavi  post  taediosam  exspectalionem.  Candide  rem 
exposui,  ut  accidit  neque  despero  a  Te  veniam  impetratum  iri.  Sub- 
jiciam  nunc  ipsa  illa  quae  nuper  die  10.  huj.  m.  perscripseram  

Hominem;  qualem  cupis,  idoneum  ego  quidem  non  novi,  ut  aliena- 
ruin  rerum,  quae  praesertim  studia  mea  non  tangunt,  non  admoduni 
sollicilus.  Novi  equidem  aliquem,  ut  ferunt,  satis  doctum  juvenem, 
conditionis  honeslae  quidem,  non  tarnen  splendidae,  tabellionis  publici 
filium,  qui  nuper  sub  praesidio  Cl.  Hemsterhusii  de  ordine  equestri 
apud  Romanos  disseruit,  nomine  labnzon.  Verum  nescio  an  ille  qui- 
dem aeeipere  istam  provinciam  velil,  si  quidem,  ut  audivi  nuper, 
oblatum  primi  praeeeptoris  in  schola  lllrajectana  munus  recusavit. 

I)  [Anlwort  auf  DOrvilles  Brief  vom  I  i.  December  U44  (Lebensbeschr.  S.66«f.)] 
t)  [Hdr:  disines] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske 's  Briefe. 


Gruleri  lepidas  labellas  cgo  non  cxpedio.  Ad  id  opus  est  Tibi  &>'•  54* 
honiine  cui  Latinoruni  auctorum  copia  est  et  usus,  ut  in  quibus  islc 
bbellus  totus  versalur;  cui  olium  porro  suppetil,  ut  volutando  per 
aninun  uuiun  vel  alterum  Schedas  illas  et  conferendo  allata  testiinonia 
scriploruni  assuescat  et  familiaris  evadat  illis,  ut  rccte  appellas  liiero- 
glyphis;  qui  tandein  reliquos  omnes  Gruteri  libros  ad  unguem  callet 
et  Latinam  criticen  in  deliciis  habet.  Jaiu  nosti  quam  partim  haec 
oinnia  in  me  conveniant.  Vidi  hinc  illinc  Francica  pro  typothetis 
monita  in  illo  libello.  ut  voyez  la  feuille.  En  teste.  An  Francus  fuit 
Grulenis.   Semper  antea  credidi  Itelgam  homincm. 

Ad  Phalaridem1)  quae  spectant  inspexi.  Imo  perlegi  nunc  jam 
Bentlejanam  dissertationem,  majorem  illam.  (Caetera  nullius,  aut  per- 
parvi  momenti  mihi  videntur  prae  islo  summi  viri  libro,  quem  solum 
per  otium  Latinum  faciam.  Interim,  quia  opus  id  est  longioris  telae, 
cuperem  prius  absolvere  quod  cito  fieri  potest,  Arabicum  illud  quod 
nosti  opusculum.  Tres  jam  sunt  anni  ex  quo  literas  illas  ne  vidi 
quidem;  quas  si  negligere  pergo,  fieri  nequil  quin  mera  illarum  obli- 
vio  evadam.  Rogo  igitur  atque  obtestor  Te,  vir  Celeberrime,  velis 
hi6toricum  illum  Tuum  Arabern1)  primo  tempore  ad  me  mittere.  Intra 
tres  vel  quatuor  menses  impressioni  paratum,  ut  opinor,  habebo; 
neque  tarnen  verendum  Tibi  est,  ut  caetera  mea  negotia  negligam 
aut  nimis  multis  me  obruam.  Est  sane  auctor  qui  videre  lucem  quan- 
tocyus  meretur.  De  Charitone  ego  equidem  non  urgeo.  Tarn  demens 
non  sum  ut  surreptum  tempus  studiumquc  Tuum  velim  iis,  quae  magis 
necessaria  et  praeferenda  judicas.  Sapienliae  Tuae  est  scire,  quando 
respicere  illum  Tuaque  cura  dignari  sit  oportunum.  Interim,  si  licet, 
non  dissimulabo  desiderium  meum,  quantocyus  videndi  et  beatam  | 
eo  munere  literariain  rem,  et,  quod  propius  me  tangit,  a  nominis  foi.  ss* 
Tui  celebritate  meum  irradiatum.  Index  in  Observaliones  Miscellaneas 
pergit  usque  ad  p.  1 40.  Vol.  VIII.    Si  place!  opera  nica  et  mittere 

velis  Volumen  IX.  et  X.  diligentior  in  posterum  ero  

Leid.  d.  26.  Üec.  1744.3) 


I)  [Udr:  Phalaridou] 

?)  [Vgl.  Brief  68,  74,  83  und  85.    Lebensbeschr.  S.  165  N.  34.] 
3)  [D'Orville's  Antwort  vom  30.  December  1 744  ist  Lebensbeschr.  S.  66t  f. 
gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


122 


R.  FüERSTER, 


66. 

An  Jacob  Philifl)  D'Orvitle  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  56.1 

Viro  Amplissimo  Celeberriinoque 
Iacobo  Philippo  D'Orville 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Citius  respondissem  ad  Iitera6  Tuas,  Vir  Anipli6sime,  nisi  juvenis 
ille,  lahnzonius1),  aliquot  ad  deliberandum  dies  rogasset.  Heri  deniuin 
ille  mihi  significavit,  e  re  sua  non  esse  munus  oblatum  acciperc; 
malle  se  studia  sua  per  otium  sine  offensa  decurrere.  Invigilabo  si 
qua  se  otTcrat  alia  occasio  Tuis  desideriis  satisfacieudi.  Libros  Ära- 
bicos  recte  accepi,  curaboque  ut  nitidos  et  salvos  recuperes.  Uno 
ex  illis  opus  mihi  est,  historico  islo.2)  Caeteros  primo  quovis  tempore 
reddam.  über  unus  est  Turcicus,  quem  non  intelligo;  puto  tarnen 
argumenti  geographici  esse.  Alter  est  Coranus,  quod  codicum  genus 
est  perquam  frequens.  Tertius  est  libellus  elegans,  et  pro  theologo 
magni  moraenti  atque  usus,  Liturgia  Syrorum  cum  Calendario  Sanctorum 
ecclesiae  istius  orientalis.  Dolendum  historicum  ab  imperito  et  negligente 
librario,  ut  plerique  omnes  recentes  Codices,  scriptum,  mendisque 
multis  et  lacunis  esse  deturpatum.  Sed  conferam  codicem,  quem  hic 
haben!,  antiquum  Mauritano  charactere  scriptum.  Beas  me  quod  Chari- 
tonem  curae  et  cordi  Tibi  esse  scribis.  Vale,  Patrone,  annumque  hunc 
cum  multis  aliis  salvus  et  sospes  mihique  benevolus  peragas.  Idem  et 
charissimo  Tuo  Ioanni3)  sincero  corde  opto.  Leidae  d.  7.  lanuar.  4  745. 
fol.  56*  |  Schedam,  in  qua  consignaveram  nonnullas  emendationes  versionis 
meae4),  et  quam  periisse  mihi  putabam  per  viam,  domi  reperi  et  en  illam. 

Graeci  codicis5)  p.  33.  2.  Invita  sie  üla  quidem  procedebat,  con- 
fisa  tarnen. 

ult.  Habent  enim  etiam  mores  quandam  inter  se  affinitatem. 
38.  10.  Dignum  est  audire  modum  quo  Fortuna  pudicitiae  mulieris 
fuerit  insidiata. 

1]  [Vgl.  Brief  65  S.  <20,  1 3  f.]         2)  [Vgl.  Brief  65  S.  131,  18  f.    Vgl.  Catal. 
Codd.  D'Orvill.  p.  87  sq.]       3)  [Sohn  von  Jacob  Philipp  D'Orv.]       4)  [Vgl.  Lebens- 

beschr.  S.  37  f.]       5)  [Graeci  codicis  ist  nachträglich  über  p.  33.  2.  gesetzt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  123 

50.  18.   Ut  adstitit  corain  unus  Archonlum  etc. 
59.  8  Quid  ergo  De  illo  factum?  Quaeramus  eum. 
c.  f.  Ignorans  pervicaciae  caussam  Dionysius. 

61.  19.  Dein  convocat  rusticos  dicenda  prius  edoctos. 

62.  5  aut  comitari  (#J  non  ijv  quam.) 

1 07.  1 4  (forte)  vel  ipsum  Cupidinem  demenlassel. 

109.  24.  qui  ubi  de  hero  suo  cuiquam  eonfabuletur. 

110.  1 .  finita  cognitione. 

131.  2.  ut  ipsa  vult  (non,  ut  praedictum  est. 

140.  9.  justum  esse  et  grati  animi  Dionysio  scribere. 

111.  5.  ad  aures  ejus  allapsa,  quasi  secretnm  aliquid  dirtura. 
In  Xotis  aliquando  libro  1.1)  ubi  sermo  de  soranio  Theronis,  pro 

i7iixixkt{it'rt]v  correxi  cTtiHbxXttGfrivtiv  sc.  ihvQav.  Didici  postea  ex 
Kustero  ad  Aristoph.  Eccles.  vs.  420.  xXivitp  et  fitntXivnp  ti)p  ftvyup 
idem  esse  quod  xXtiuv.  Et  recurrit  quoque  ine  olim  in  Sophoclis 
Oedipo  Tyranno  ävuxXtpeiv  pro  aperire  legisse.  Velim  ergo  correctio- 
neni  illam  obliterari.  Scripsi  etiam  aliquando  pro  ovvdtj^a,  ovpthfta'2). 
Sed  fefellit  me  memoria.   Illud  in  usu  est,  non  item  hoc. 

67. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  67.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque 
Iacobo  Philippo  D'Orville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Rciske. 

Ansam  has  ad  Te  literas  exarandi,  Vir  Amplissime,  mihi  dedit 
casus  quem  nuper  altero  post  reditum  die  accepi,  hodie  demum  ab 
affine  Tuo  confirmatum  audivi.  Santoroccius3)  hinc  abiit  Hagam,  et 
inde  cum  Legato  Angliae,  Secretarius,  ut  vocant  Legationis  constitu- 
tum, hunc  iilumve  Germaniae  regulum  adibit,  apud  quem  scilicet  vir 
isle  sui  heri  mandata  perferet.  Accessit  juvenis  iste  affinem  Tuum 
nuper  in  curru,  splendide  amictus  et  stipatus,  suumque  illi  signilicavit 
abitum  et  vale  dixit;  subtristis  tarnen,  ut  ille  mihi  retulit  .  .  Herbelot  i 

0  [I,  II,  5.]  i)  [I,  9.  i.)         3)  [Vgl.  Brief  53.] 


Digitized  by  Google 


124 


R.  FoERSTER, 


libruni,  quem  Tua  beniguitas  usibus  meis  oll'erebal,  ipso  mihi  nunc 
comparavi;  inancum  quidem  illum  inlegra  plagula,  sed  quem  famen 
foi.  57'  hujus  calami  opc  integrabo.  Opus  itaque  Tuo  libro  |  mihi  nunc  non  est. 
Gralissimum  contra  foret  si  e  bibliotheca  Tua  mihi  suppcditare  posses 
libruni  cujus  inscriptio  haec  est.  Cronologia  hlorica  scritla  in  lingua 
Turca,  Persiana  el  Araba  da  Hazi  Kalife  Mustafa  e  tradotta  neW  idioma 
Italiano  da  Giovani  Hinaldi  Carli,  Nobile  Jmlinopolilano  el  Dragomano 
ddla  Seien.  Rep.  di  Venezia.  An.  1696.  4.  Libruni  hunc  jam  dudum 
novi  et  Turcicc  vidi  mslum  in  Bibliotheca  Regia  Dresdensi,  unde  mihi 
ronstat  auctorem  in  quavis  pagina  sub  uno  conspectu  exponere  cujus- 
que  saeculi  res  gestas,  et  illustrium  virorum  in  Oriente  dies  natales 
et  fatales.  Neque  mullum  negotii  mihi  facesset  lingua  Italien,  quando- 
quidem  nun  multum  a  Gallica  abludit,  et  plurima  nonuna  quae  ihi 
leguntur,  Arabica  sunt,  multaque  libri  pars  numeris  absolvitur  et 
cvenlus  continet  mihi  jamdum1)  cognitos. 
.  .  .    Leidae  d.  16.  Jan.  1745. 

68. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H ,  Nr.  lt.) 

Viro  Clarissimo  Eruditissimoque, 

Amico  Aestumati6simo, 
Ludovico  Casparo  Valckenaer 
s.  p.  d. 
I.  I.  Reiske. 

Gratissimae  Tuae  litterae2},  Amice  fntegerrime,  sub  finem  anni 
superioris  ad  nie  perlatae  Tuum  erga  me  amorem  testantur  et  oflicii 
mei  me  admonent.  Spero  itaque  gralum  Tibi  fore  si  quid  nunc 
agam  Tibi  exponam,  idque  eo  gratius,  quo  laetiora  quam  olim  nun- 
tiare  licet.  Valetudo  mea  aliquanto  melius  habet,  multo  melius  res 
domestica;  idque  benelicio  maxime  Cl.  Dorvillii.  Is  nempe  superiore 
aestate  sua  sponte  me,  posita  simultate,  ad  pristinam  revoeavit  ami- 
citiam3),  eaque  aretiore  quam  antea  complexus  est,  et  videtur  vir 
benignissimus  omni  modo  promovere  meam  salutem  et  fortunam  velle. 
Studiis  fere  totus  nunc  vaco,  destitutus  ab  aliis  omnibus  occupationibus, 

I)  [Hdr:  jam  dumj        J)  [S.  III  f.]       3)  [Udr :  aiuiciliaraque]  i 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskr's  Briefe. 


Hesychius  eniin,  quem  solum  adhuc  curo,  quamvis  testudineo  gressu, 
(andern  tarnen  finem  suum  attigit,  Brevi  enim  primus  Tomus,  qui 
ultra  &  non  procedit,  in  lucem  emerget.  Sed  quibus  studiis?  ais. 
Ltinam  uni  et  eidein  constanter  adhaerere  liceret.  Superiore  anno, 
cum  Physicen  Cl.  Musschenbroek  audirem,  subiit  amor  inatheseos. 
Sed  ultra  sex  libros  Euclidis  non  processi.  Inde  suasu  amici  reco- 
gnoscere  coepi  observata  olim  mea  in  Graecis  auetoribus,  eaque  in 
libellum  colligere  et  editioni  parare.  Et  tenuisset  illud  Studium  me 
sine  dubio  per  aliquot  aunos.  Auetores  enim  ipsos  iteruin  debebam 
relegere  attento  oculo  et  animo.  Et  sane  jam  profliga|veram  Hero-f°l4¥ 
dotum  et  Thucydidem,  magnamque  Arislophanis,  Aristidae,  Euripidae, 
Plutarchi  et  Dionis  Chrysostomi  parlem;  quum  sub  hujus  anni  initium 
ad  olim  amata  sludia  retorqueor.  Mittit  mihi  Cl.  Dorville  codicem  e 
sua  bibliotheca  Arabicum,  historicum ') ;  quem  ob  exiguam  libelli 
molem  et  argumenti  praestantiam  vertendum  et  edendum  in  me 
reeipio;  ipse  curare  velle  impressionein  promittit.  Credebam  aliquot 
meusium  operam  fore,  sed  aggressus  nunc  tandem  video  aliquot  an- 
norum  fore.  Magnam  mihi  crucem  figit  librarii  Stupor,  magnam 
quoque  auctoris  brevitas.  Tot  mihi  alii  historici  consulendi,  legendi, 
excerpendi  sunt,  ut  in  oceanum  me  conjecisse  nunc  deprehendam, 
unde  reducere  cymbam  vix  licet.  Non  tarnen  adeo  acriter  haue  rem 
urgebo,  sed  potius  properabo  studiis  academicis  et  vitae  generi, 
cujus  jam  taedet,  solitario  et  vago  finem  imponere,  et  curabo  ut 
proximo  autumno,  si  vivam  et  valeam,  lauream  medicam  obtinerc 
possim.  Tum  decernam  apud  me  num  patriam  repetere,  an  hic 
roanere  expediat.  Si  pulchrae  cuidam  et  bene  dotatae  Chloae  Batavae 
placere  possem,  quae  mihi  studiisque  ineis  lauta  et  splendida  otia 
faceret,  et  instruetam  curaret  optimorum  codicum  arabicorum  biblio- 
thecam,  illa  facile  me,  aureis  nempe  vineulis,  hic  relineret.  Id 
vero  si  fallat,  domum  remigrabo,  Graecosque  omnes  et  omnes  Arabes 
in  angulum  siluosum  abjiciam  et  aeternis  tenebris  alque  oblivione 
damnabo,  et  totus  ero  in  necando  humuno  genere. 

Tu  vero,  Amice  Carissime  quomodo  vales?  Recte  quidem,  ut 
spero  et  opto.  Quod  Sophoclem,  scriptorem  Te  dignum,  ornandum 
Tibi  sumseris,  valde  laetor.    In  meliorem  certe  inauuin  et  feliciorem 


\)  [Vgl.  Brief  05  S.  m,  U  f.] 


Digitized  by  Google 


12G 


R.  Fo EHSTER, 


incidere  non  poterat.  Neque  acgre  fero  beaignum  Timm  de  depro- 
peratis  meis  observationibus  Judicium.  Sed  maxime  placet  amica 
Tua  et  Candida  admonitio.  Saepe  quae  aliquando  placent,  maturiore 
aetale  et  judicio  displicent;  et  moniti  olim  scripta  delemus.  Veritus 
semper  fui  id  genus  criticarum  disceptationum  ad  palatum  Tuum  non 
esse.  Alias  frequentius  ad  Te  scripsissem.  Nam  neque  habui  semper 
quae  de  rebus  meis  aut  Leidensibus  nova  perscriberem,  neque  volui 
querelis,  quarum  largum  semper  argumentum  fuit,  aures  Tuas  obtun- 
dere.  Quando  vero  ita  vis,  aut  rogatus  sententiam  meam  libere 
im.  8'  exponam  imposterum,  aut  de  difficilibus  et  obscuris  quibusdam  |  locis 
in  vicem  Te  rogabo.  Quare  vero  ab  Electra  incipis,  et  non  potius 
ab  Ajace?  Sed  recte  facis  quod  vs.  54.  rxmat^a  retines.  Correxi  jam 
dudum  errorem  meum.  Duplicique  modo  vocem  explicabam;  aut 
per  tumens,  turgens,  gastrosum,  bulbosum  gibberum  vas  aeneum. 
(Videram  nempe  tvttovo&cu  et  Tv<povo&at  idem  esse,  nisi  menda  sit 
in  loco  Clementis  Alexandrini  Paed.  II.  12.  tö  ya$  Utov^  fj  xai 
rovvof.m  ifiyairu,  ovx  ovdi  xaru  n  oyxovTou,  nmovnu' 

öfia'/.di'  (U  6?.ov  xai  faiov  xai  laov  xai  dnioirrov  ton  etc.).  Sed 
Gatakerus  ad  Anton.  I.  3.  nttpovrae  legit.  Congruit  sane  tuber  et 
turgere  Latinorum.)  Aut  per  cavum  vas,  quasi  xvma^ia.  Et  ea  mente 
scripsi  in  notulis  ad  Anonymi  Anatomiam  p.  52  ed.  Cl.  BernardP),  quae 
scripsi.    Nunc  tarnen  explicationem  tuam  amplector. 

vers.  241.  nullo  modo  capio  ixn'jiiovQ.  Volunt  idem  esse  quod 
ov  TifHoaac:.  Sed  dubilo  num  ixrtftog  idem  quod  un/ito?  sit;  et  dein 
num  isla  duo  significationem  activam  habeant.  Si  latine  concipis 
phrasin,  haec  erit:  Conlinem  das  luciuum  non  honorantes  patentes. 
Plane  absurdum  mihi  videtur  et  Euripideum  alae  non  hon  ora  nies. 
Cum  primiim  legerem  huno  locum  et  viderem  similitudine  ab  avibus 
petita  brachia  foeminarum  plangentium  alis  comparari,  s  tat  im  incidi 
in  opinionem,  epitheton  debere  substitui  quod  alis  congruit,  nempe 
ixTtkrovg.  alas  luciuum  super  parentibus  ut  deplumes  et  cvuLsas  con- 
tinens.    Jungebam  nempe  yovw  yortwp,  id  est  im  yovtvai. 

ad  vers.  473.  ubi  in  retines  omnino  Tibi  concedendum  puto, 
qui  Sophoclem  mjrdnjxag.    Mullum  valet  mos  auctoris,   qui  sitii 


i)  [Anonymi  inlroductio  anatomica  ed.  Bernard,  Ltigd.  Bai.  1744.  Addenda 
zu  p.  5«.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


127 


iu  hac  vel  illa  particula  placet.    Is  sollicile  observandus  et  servan- 
da est. 

vers.  598.  quare  post  ju^rtp«  punctum  ponam,  rogas.  Puto 
nimirum  Electram  duos  versus  597.  et  598.  prosopopoeice  ex.  per- 
sona matris  suae  Clytaemnestrae  recitare,  et  vers.  599.  respondere 
concedendo  xaxooroinovfnv. 

Locum  Siebenii,  quem  Tuo  indicio  tandem  comperi,  olim  igno- 
ratum,  inspexi.  Sed  non  multum  me  movit,  tantum  abest  ;  ut  potius 
delirantes  Grammaticos  veteres  plorare  jubeam. 

Pro  observatione  de  Xwpi>6vrt,  ad  Gl.  Bernarduni  scripta/)  magnas 
Tibi  gratias  ago.  Vellern  tarn  crassum  errorem  mihi  non  excidisse. 
Sed  Mercerum  non  inspexeram.  Sed  vide  quanlum  valeat  amicus, 
qui  vel  facillimas  res  aut  non  intelligit  aut  sollicitare  prurit.  Contra 
nollem  Te  a  cerlissima  Scaligeri  in  Ammonio  v.  rt^vt}^)  emendatione 
recessisse.  diya  Xoyov  stare  nullo  modo  potest,  ut  |  aliquoties  auctori3)  foi.2* 
conjecturae  coram  evidenter  demonslravi.  Sed  aetas  et  usus  harum 
literarum  ejus  non  infelix  ingenium  maturabunt. 

Observationes  in  Graecos  auctores  apud  vos  prodeuntes')  cupio 
videre.  Faciunt  illae  mihi  nescio  quas  turbas.  Vereor  multa  mihi  prae- 
reptum  iri.  Sed  parum  refert.  Forle  meae  nunquam  prodibunt,  aut  certe 
non  tarn  cito,  quandoquidem5)  arabiea  me  nunc  recuperarunl  et  tenent. 

1)  [Vgl.  Valckenaers  Brief  an  Bemard  vom  29.  Juni  1744  (cod.  Leid.  B.P.L. 
242  n.  18):  In  Arislaeneto  [ep.  I,  6],  quem  toties  pereleganter  persanavisli,  mirabar 
cur  Tibi,  Reiskio,  Pauwio,  proprium  nutriculae  nomen,  quod  mihi  videbalur  com- 
moda  sede  depositum  (w  2atg>Q6vrj)  visum  fuerit  suspectum.  Nosti  ex  Comicis 
deperditis  multa  hausisse  Sophistam;  nosti  nutricem  gnatae  Chremetis  in  Terentiano 
Phormione  Sophronae  nomine  designatam.  idem  nutrici  nomen  in  Eunucho] 

2)  [Vielmehr  s.  v.  T6;fWr>js  p.  1 34,  10.] 

3)  [Bernard.  Vgl.  Valckenaers  Brief  an  Bernard  vom  27.  November  1744 
[cod.  Leid.  B.  P.  L.  242  n.  27):  Sed  vero,  posteaquam  correctionem  Tuam  dl%a 
).öyov  secundis  curis  paulo  attentius  retractare  coepi:  non  tarn  illa  placuit,  sed  vera 
visa  fuit  Grammalici  nostri  scriptura,  aliquando  a  Critico  in  texlum  introducenda.] 

4)  [Heringas  Observationes  (vgl.  Brief  9t,  92,  den  Brief  Valckenaers  an 
P.  Wesseling  vom  16.  Juli  1745  (cod.  Leid.  B.  P.  L.  336):  Brevi  praelum  Frane- 
queranum  exercebit  Uber  Observationum  Criticarum  a  viro  adolescente,  qui  Leovardia«* 
Medicinam  profitelur,  Adriano  Heringa  conscriptus  und  den  in  A.  3  erwähnten  Brief 
Valckenaers  an  Bernard:  est  quidam  Frisius  adolescentior,  cujus  breve  forte  prodibit 
Observationum  über,  quas  miraberis  ab  adolescente  profectas;  is  mihi  qui  dem  vidolur 
aliquando  proxime  ad  Herastcrhuisium  accessurus.)   Sie  erschienen  jedoch  erst  1*49.] 

5*  [Hdr:  quamdoquidem] 


Digitized  by  Google 


B.  FOKHSTKH, 


Hemsterhusii  Plulum  merito  laudas.  Libellus  est  pol  exascia- 
üssimus.  Ita  Vellern  integrum  Aristophanem  videre.  Beat  tarnen 
interim  quod  audia  proximas  qualuor  Comoedias  ab  eodem  summo 
viro  ex  optinio  codice  mssto  edendas  esse.  Sunt  (amen  in  illo  quae 
aul  displicent,  aut  miror  praeterila.  Si  scire  cupis,  sub  silentii  fide 
perscribam.  Ut  folia ')  mihi  mitlas  reliqua,  non  opus.  Contraxerant 
illa,  quae  mihi  dederas,  nonnihil  sordium,  Ideo  integrum  niliduni 
exemplar  mihi  comparavi.  Gratias  interim  ago  pro  benevola  Tua  mente. 

An  observasti  unquam  ßt'ct  pro  tivvafuc  apud  Tragicum.  mrä 
n)v  tuiii>  ßlcv1).  Opus  exemplo  mihi  est  ad  Aristophanis  locum 
Eccles.  153.  Item  an  observasti  exemplum  ubi  Xdyvo?  est  prima 
brevi.  Proposui  Viro  Doctissimo  cuidam3)  conjecturam  meam  super 
loco  corrupto  Orphei4)  p.  150  ed.  Eschenb.  nempe  w$>o£wro/<w  pro 
ved&Qv  oi<u .  Sed  ille  rejieiebat,  quia  prima  syllaba  longa  foret,  et 
sie  vitium  versus  non  tolleretur.  An  iste  juvenis  vester5)  in  Herodotum 
quoque  scripsit?  An  inter  alia  insignem  istum  locum  lib.  1.  c.  174. 
sed  ab  omnibus  praeteritum.  cvtos  t)i  rtdaa  a<ft  etc.  tetigit  ubi  fVöc 
legendum,  et  praeterea  quaedam  transponenda  sunt.  An  lucem 
afferre  potes  loco  obscuro  Arriani  Dissert.  Epictet.  III.  c.  12.  p.  288. 
et  289.  ubi  dicit  <po/vtxct  arfjoat  et  iaruvui.  An  etiam  nosti  quid  sit 
apud  Aristidem  T.  III.  p.  726.  ult.  ed.  Steph.  </>owx«  iztQMOfti&iv. 
Beabis  si  in  Iiis  satisfeceris.  Haec  habui  quae  nunc  raptim  perscri- 
berem.  Tu  vale,  Vir  Praeclarissime,  mihique  favere  et  amare  me 
perge.    D.  Leidae  d.  30.  Jan.  1745°). 


\)  [Ueber  die  einst  an  R.  gegebenen  Druckbogen  der  Ausgabe  von  Herasler- 
huys  schreibt  Valckenaer  an  Bernard  in  dem  in  S.  1 27  A.  3  erwähnten  Briefe 
(Mehler,  Mnera.  I,  65,  6 sq.):  Meinini  me  Optimo  Nostro  Reiskio  aliquando  tradidisse 
Tolia,  quae  tum  temporis  praelum  fuerant  eluctala.] 

2)  [Vgl.  Brief  83  S.  1 47,  1 .]         3)  [Bernard.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  292.] 

4)  [Hymn.  54,  5  II.]  5)  [Vgl.  S.  127  A.  4.] 

6)  [Valckenaer  hat  auf  diese  Fragen  am  24.  April  1745  geantwortet;  das 
Concept  ist  erhalten  in  Leiden  B.  P.  L.  339  Nr.  3  mit  der  Aufschrift:  Reiskio. 
21.  April  4115.  ad  Quaestiones  propositas.    Es  lautet: 

Saepissime  /?/«,  quod  non  ignoras  significat  n)v  övvh^iv.  neque 
lamen  unquam  niemini  me  legere  x«t«  rrtv  i}n)v  ßiuv  islo  sensu 
quem  locus,  Aristophaneus  Eccles.  153  ingeniosissime  a  Te  correctus, 
poslularel,  quanlum  ijuülnn  in  me  erit,  quo  sensu  Altici  dicereut,  rö 


Digitized  by  Google 


J.  J.  RkISKE's  BllIRFK. 


129 


y  htdv  et  plene  roy  ifiov  ftfQos,  quantum  ad  nie  aüinet.   Bin  iuoi 
et  nyös  ßiuv  iftov  significabat  me  invilo.  Soph.  Oed.  Col.  937  et  Aj. 
v.  1344  et  alibi.    xuiüyt  ri\v  iftiji>  fiinv  quidui  reddi  posset  quantum 
quidem  mea  unius  valet  senlentia,  formulam  Atticoruin1)  Elliplicam 
xutu  yt  rt]p  ifn)v  posl  Budaeuni  illustravit  Steph.  Append.  de  Dial. 
Alt.  p.  III.  c.  el  eadem  ratione  Aristophaneam  loculionem  accepit  Schul. 
Quod  alibi  pleruinque  dicit  tfiot  yt  Aoxci  vel  doxiä  plene  dixit  Plato 
epist.  2  p.  31 3  C.  xutu  ti)v  tui)v  d6$av  et  L.  IV.  Polit.  p.  435  C.  w 
i;  tftij  do£«.  elliptice  L.  III  Polit.  p.  307  D  tuv  i)  iui)  nxu  et  L.  IX. 
de  LL.  p.  862 B.  iav  ijy  e/tu)  vtxtt  ubi  male  edidit  Steph.  ijyt  fit). 
Quod  rogas  an  observaverim  exemplum  ubi  2L'tki}vog  sit  prima  brevi, 
fateor  me  ne  quidem  usquam  istam  vocis  forrnam  legissc  praetcrquam 
apud  Hesych.    Ubicunque  aulcm  positum  1'iktjvÖQ  primam  puto  pro- 
duci  debere,  quippe  usitatior  scriptura  est:  EttXtjvöe  Silenus  ubique 
apud  Latinos  primam  producil.  Itaque  et  ego  in  Orphei  hymno  p.  150. 
versum  corruptum  esse  judico,  vocem  autem  vtßQ6£iovoc.  nuspiam 
niemini  me  legere  neque  ad  aliarum  analogiam  forma ri  posse  arbitror. 
Sein'  quid  mihi  incidat?  legendum  forte:  —  ktu£toi>  oh  ini  ktfvots. 
xaUatis  in  suis  torcularibus.    Sed  haec  conjectura  talis  est,  quam  Tu 
ridebis  sat  scio,  quamque  ego  nullius  esse  repulo.    Nihil  est  quod 
verearis,  ne  Nostras2)  ille  Herodoteas  Correctiones  Tibi  Tuns  praeripial ; 
Herodolum,  opinor,  is  nondum  attigit.    Quando  autem  locum  Herodoti 
mihi  suppeditasti  eleganter  a  Te  correctum,  voeulam  aliam  totidem 
lileris  constantem  in  eodem  dulcissimo  Jone  emaculabo.   L.  VI.  c.  LXI. 
w?  tpUovm  xul  uTtj  %Qt<afuvQ<;.  Lege  uyy*).  Auctor  Etymologici  M.  p.  9. 
"/ytj  —  naou  'Hquidiavm,  ßaaxuvt'w  nuQa  OfitjQ(p  tttTth^ig'  par  bene 
comparatum!  Nugae!  "/ly^  —  ttuqu  '//(joJotm,  ßuaxuvlw  et  illud  ipsum 
invenies  in  MS.  Leidensi  'JJyod'  ca  tanlum  est  diflerentia  inter4)  utrumque 
nomen5)  in  MSS.  respicit,  ne  dubita,  locum  quem  Tibi  indieavi.  hanc 
correctionem  nuper  cum  amico  quodam  meo  communieavi,  veram,  ut 
opinor.  |  Loca  Arriani  et  Aristidae  diligentcr  inspexi.    De  Palma  dici  foi.  i* 
possent  plurima,  a  me  tarnen  nihildum  quod  istis  locis  illustraudis  sit 


icorum 

1)  [Hdr:  Atticara  ]  8)  [S.  128  A.  5.]  3)  [R.  hat  die  Emeudalion 
aus  diesem  Briefe  io  den  Miscell.  Lips.  nov.  VIII,  312  mitgelheilt.  Vgl.  Animadv.  ad 
Graec.  auet.  III,  143  und  Valckenaer,  Diss.  do  schol.  tu  Homerum  iiieditis  p.  ISO.] 
4)  [fldr:  in]  5)  [Abgekürzt:  STI| 

Abktidl.  d.  K.  9.  GeMlUch.  d.  Wisaensch.  XXXVIII.  9 


Digitized  by  Google 


130 


R.  FOERSTER, 


acconimodatum.  Cogitaveram  primum,  ab  Arriano  obscure  designari 
ista  phrasi  illos  qui  e1)  certaminibus  Graeciae  redierant  victores  domum 
reducc6  ante  fores  soliti  fuere  (poinxa  oTijoat  palmae  raraum  statuere. 
atque  adeo  ab  Arriano  obscure  notari  cerlamina  athlelica  cursum  in- 
primis  et  pugilatum  utpote  exercitia  nimis  violenla  et  corpori  noxia. 
Sed  nunc  ferme  sum  persuasus  ab  utroque  et  ab  Arriano  et  ab  Ari- 
stide  tiavmtTonoitav  quandam  designari  tum  teinporis  notam,  quamque 
nos  sine  magno  dctrimento  ignorabimus. 

Quae  scripsisti  ad  11.  Sophoclis  pleraque  placuerunt.  Alias  ad 
Te  perscribam  quid  mihi  videatur  de  emendationibus  Tuis  in  Oed. 
Tyr.  Quod  rogas  cur  ab  i Iiis  in  Electram  inceperim2);  velim  scias, 
nullas  Te  in  Ajacem  ad  me  misisse. 


An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Grönendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  58.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque 
lacobo  Phiüppo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

.    Nisi  valde  urget  opera  ad  quam  me  evocasli,  vellem 


nunc  quidem  gratiain  mihi  fieri.  Albinus  noster  bis  quotidie,  etiam 
quando  caeleri  Professores  feriantur,  in  theatro  Anatomico  demonstrat. 
Ipse  ego  domi  quoque  cadaver  habeo  sub  manibus,  eoque  absoluto 
cuperem,  quandoquidem  caelum  non  Semper  favet  huic  negotio,  alte- 
run)  addere.  Neque  credo  ante  ferias  Paschales  hoc  studiorum  genus 
finitum  iri.  Quod  si  tarnen  omnino  velis  jubeasque  me  praesto  esse, 
obtemperabo   Leidae  d.  13.  Febr.  1745. 


69. 


0  [HJr:  in] 


1)  [Hdr  :  inceperis] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Brif.fk. 


131 


70. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  59.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

 Libri,  quos  vendi  voluistP),  venierunt  non  equidem  ex 

seotenlia  et  exspectatione  mea.  poterunt  tarnen  id  damnum  compen 
sare  libri,  quoriim  aliquot  longe  infra  assignatum  pretiiim  redemi 

 Narravit  etiara  amicus  de  auctione  quadam  Rotterodamensi, 

in  qua  libros  aliquot  manuscriptos  graecos  viderit.  Indicem  in  Observ. 
Mi  sc  eil.  eo  usque  confeci,  ut  ultimam  manum  adjicere  operi  et  in 
ordinem  Schedas  redigere  debeam.  Caeterum  diligenter,  quod  jubes, 
studiis  medicis  incumbo2).  Vale,  Vir  Araplissime,  et  mihi  porro  fave. 
Leidae  d.  3.  Marl.  1745. 

Habito  op  de  Agter  Doele  gragt 
by  de  Körte  Mautjesteg. 

71. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  60.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reißke. 

  Roterodamum  petara  si  ita  velis.   Possem  inspicere 

libros  illos  manuscriptos3)  die  Veneris4)  et  Saturni  Tibi  renuntiare.  Nisi 
Leidae  me  malis  manere  et  libros  curare  apud  Haakium  emendos. 
Exspecto  |  certiora  hanc  in  rem  Tua  mandata.    Alexandri  Tralliani  fol.  go* 
illa  epislola  jam  bis  edila  est:  primum  a  Mercuriali,  et  forsan  ex 
eodem  codice  Vaticano;  dein  repetita  a  Fabricio  in  Bibl.  Graeca  '). 

i)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  668,  4  f.]  2)  [Hdr:  in  cumbo] 

3)  [Vgl.  Brief  70.]         4^  [Hdr:  veneris]         5)  [XII,  60?  sq.] 

9* 


Digitized  by  Google 


132 


R.  FoKBSTER, 


Neque  multum  exspecto  de  commentariis  Homericis  ...  Die  Saturni, 
nisi  aliter  jusseris,  aut  gelu  posuerit  obicem,  in  villa  Tua  adero  .  .  . 
Leid.  d.  8.  Mart.  1745  

72. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Grönendal. 
{Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  61.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 

Iacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

 Die  Saturni  ante  meridiem  adhuc  quaedam  mihi  hic 

in  urbe  peragenda  sunt.  Quandoquidem  ergo  permittis  aut  sub  ves- 
peram  illo  die,  aut  potius  die  solis  veniam,  eodemque  rcpetam  lares 

fol.  ei »  meos:  quamvis  ob  gliscentem,  ut  j  sentio,  saeviliem  aeris  de  adventu 

meo  certi  quidquam  statuere  adhucduin  nequeam  De 

Comite  Calabro1)  omnia  silenl  certe  inter  familiäres  meos  

Occupatus  nunc  cum  maxime  sura  in  emendando  indice  Anthologiae 
in  quo  sat  operae  mihi  relictum  deprehendi.    Nolim  quidquam  acer- 

foi.  es?  bius  in  aiterius  invidiam  dicere,  aut  operam  |  meam  apud  Te  jactare. 
Videbis  ipse  quid  praestiterim  ubi  receperis.    Omnes  intendo  nervös 

ut  die  solis  habeas.    Nescio  tarnen  an  confieri  possit  

Vale  vir  Amplissime  mihique  porro  fave.    Leidae  d.  11.  Mart.  1745. 

Hodie  elatus  est  vir  doctissimus  et  eloquentissimus,  Du  Moulin2), 
ad  ecclesiam  Galücanam  minister  V.  D.  quem  prae  caeteris  amabain 
audire.  Reliquit  ille  confectum  paratumque  editioni  et  proxime  eden- 
dum  Ubrum  de  consiliis  et  moliminibus  variis  Lutheranos  et  Refor- 
inatos  conciliandi,  a  multis  et  saepius  tentatis3). 


t)  [Thoms.   Vgl.  zu  Brief  32  und  75.] 

t)  [Wolfgang  du  Moulin,  |  4.  März  1745,  hinterliess  eine  Histoire  des  projets 
qui  ont  ete  formes  pour  reunir  les  Calvinistes  avec  les  Lutheriens.] 

3}  [D'Orvüles  Antwort  vom  M.  März  1745  ist  Lebensbeschr.  S.  663  f.  ge- 
druckt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


133 


Adr.  Den  WelEdelen  Heer 

De  Heer  et  Mr  lakob  Phillipp 
Dorville 

op  zyn  WelEdle  Hofstede  Groenendael 

by 

aftegeven  op  He  ernst  eede '). 

de2)  Capell  aen 
de  mannepaetsbrug. 

73. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Grönendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  63.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
Iacobo  Philippo  Dorville 
8.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

 Ex  Langerakiana  venditione  nihil  ad  Te  rediit.  Er- 

ravi  quuin  nuper  dicerem  cl.  Bernardum  hymnos  Prodi  quos  vides  a 
Merrikio  accepisse.  Descripserat  eos  ante  biennium  ex  hac  Leidense 
bibliotheca  Anglus  iste,  ejus  amicus,  Freeman,  a  quo  acceptos  ille 
mecum  communicavit  Leidae  d.  17.  Marl.  1745. 

74. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  64.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
Iacobo  Philippo  DOrville, 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 


In  eo  nunc  suni  ut  historicum  Timm  Arabern3)  cum  msto  Leidense 
conferam.    Sine  illo  nullius  usus  fuisset  Tuus  codex,  quod  pace  Tua 

'   <)  [Das  Siegel  zeigt  einen  Dreimaster.]         i)  [Hdr:  te] 
3)  (Vgl.  Brief  65  S.  141  A.  «.] 


Digitized  by  Google 


R.  FOEBSTEB, 


oi.  R4»  dixerim.  Dicendum  enim  quod  res  |  est.  Supplevi  et  suppleo  ad- 
hucdum  integras  paginas,  el  innumera  vitia  corrigo.  Fatendum  tarnen 
v  irissim  el  a  Tuo  passim  mc  ao\juvari.  Prodi  hymnos  raisi,  ut  accepi, 
incditos.  Sed  audivi  postca  a  doct.  Freeman1)  eos  ab  Oleario  pri- 
invun  Lipsiae  editos,  et  a  Maittaire2)  postea  repetitos  in  collectionc 
graecoruin  carminum  Londini  prodita1).  Tu  videris  quid  de  re  sit. 
Proxinie  Sponium1),  aul  quando  coininoduni  Tibi  est,  exspeclo.  Vale, 
Patrooc  Optinie,  et  mihi  porro  fave.    Leid.  d.  25.  Marl.  1745. 

75. 

An  Jacob  Philipp  WOrviüe  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  65.) 

Viro  Celeberrimo  Araplissimoque 
Iacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

 Unum  est,  quod  addere  habeo,  quod  nuper  accepi, 

Lipsiae  obiisse  virum  Tibi  forte  ignotum,  et  quidni,  ?  rebus  nempe 
praeclaris  in  re  literaria  non  tarn  praestitis  quam  promissis  celebrem, 
fol.  65'  lo.  Chr.  Clodium,  Arabice  doctum  hominem,  sed  magis  Tur|cice,  cujus 
Lexicon  Turcicum  prostat,  et  Latina  interpretatio  libri  cujusdam  Turcici, 
in  typographia  CPtana  impressi,  de  nupero  bello  Eghwanorum.  Caetera 
de  rixis,  quibus  juvenes  nostri  hic  colliduntur,  hoc  prae  caeteris 
anno,  quo  Mars  mihi  regnare  videtur,  alibi  commodius.  Vidi  nuper 
Codicem  illum  Graecum  Hagae  superiore  anno  venditum.  Est  pulchre 
scriplus.  In  principio  statim  occurrunt  quatuor  exercitationes  seu 
»  chriae,  quas  ineditas  asseverat  possessor,  easque  mihi  concederc 
velle,  si  cupiam,  testatus  est.  Si  probe  cognovero  editas  non  esse 
describam  et  Tibi  quoquc  impertiam.    En  earum  initia. 

Primi  opusculi'')  titulus  est.  y/M§avdgo<;  6  3/axtd(av  iQfOTij&tic 
nov  oi  &tjG(tvQoi  rwv  ^/i«to>v,  ole  t«  iv  %€9ai  xarop/lo/  roh  tpilotg 

\)  [Vgl.  Brief  73.1  2)  [Hdr:  MaUaire] 

3)  [Miscell.  aliquot  Script.  Carmioa,  Londini  1722.] 

4)  [Miscellanea  eruditae  antiquitatis,  Lugduni  1683.)  \ 

5)  [Nach  Liban.  decl.  rol.  IV,  856 — 862?] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe. 


I  30 


f&«|*j<.  Incipit.  Jil  tov  AU^avöoov  tov  fiaatktu  tCiv  Jlaxtdcvwv 
füp  xerra  ra  ak?,a  t*iv  uya&ov  rt  xai  inaivüv  etc. 

Secundi:  /Vw/*iy  änofpavrtMij  Jtjfioo&evovs.  Incipit.  "Ogoi  fiir 
jap  dta  ßiov  mol  koyovg  aitovdaattvrcov  etc. 

Tertii.  /Voi/iif  'Oprjqov  intoßoh).  Incipit.  "Ort  rtav  ävöuto- 
wüv  iv  Tfp  ßifp  Tt'xpas  etc. 

Quart i.  Uvaaiuvi)  tov  xutu  tov  l/donuv.  Incipit.  Tttg  nii' 
fii-'ftyttos  rtjs  na(f  ifiov  tiqös  rovg  tmp  notfjTtov  naifiag  etc. 

Comes  ille  Neapolitamis  rediit  et  ex  Regia  Parisina  attulit  Heni- 
slerhusio,  ut  hi  volunt,  Euripidis,  ul  illi,  Aristophanis  antiquissiinum 
codicem1).  Amicus  quidam  meus  testatus  est  mihi,  sc  ante  inensem 
ferme  Iegisse  scriptum  in  Novellis  Anglicanis  Londinensil)us  comitem 
illuni  cum  opibus  uxoris  suae  omnibus  evasisse  nunquam  redituruni. 
Hic  certe  mirantur  absentiae  hominis  caussas. 

Caetera  vale,  Patrone,  et  mihi  porro  fave.  Leidae  d.  6.  April 
1745. 

76. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  66.) 

Yiro  Geleberrimo  Amplissimoque 

lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Quandoquidem  Cl.  Albinus  lectionibus  suis  cras  imponet  finem, 
ulut  reliqui  Professores  nos  jam  superiore  septimana  dimiserint,  pro- 
ximo  die  Veneris  in  villa  Tua  ero  mandataque  Tua  accipiam,  Vir 
Celeberrime  Vale.    Leidae  d.  14.  April.  1745.* 


I)  [Vgl.  Brutick,  Aesch.  Iragöeü.  praef.  p.  VIII:  ex  optitno  illo  raerabranaceo 
codice,  quem  Cbristianissimo  Rege  Ludovico  XV  adnuente  et  jubente  mense  Fe- 
bruario  anni  4  745  Parisiis  Tiberio  Hernsterbusio  transmiitendum  accepit  Comes  de 
Tboms  etc.  Valckenaer,  Eur.  Hippol.  p.  X.  Es  war  Cod.  Par.  gr.  27  tl.  Vgl.  Brief 
31,  71  und  84.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoF.RSTER, 


77. 

An  Jacob  l*hilipp  DVrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  67.) 

Viro  Amplissimo  Celeberrimoque 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Accipis,  Vir  Celeberrime,  libros  apud  Luchtmannum  redemtos. 
.  .  .  Leidae  d.  30.  April.  1745. 


78. 

An  Jacob  Philipp  WOrville  in  Amsterdam. 

(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  68.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Aecepi,  Vir  Amplissinie,  et  Charitonis  prinium  folium,  cujus  editio- 
ncm  felicem  Tibi  et  auspicatam  cupio,  et  libellos,  quorum  partem 
jara  reddidi  quibus  destinati  sunt',  partim  adhuc  reddam  cras.  Ad 
Charitonem  notare  quaedam  nunc  non'attinet,  partim  quod  nescio 
num  grata  tibi  futura  sint,  partiui  quod  commodius  exponi  coram 
possint,  praesertim  cum  nunc  temporis  angustiis  excludar.  Quod  aliud 
perscribam  nunc  non  habeo,  nisi  casum  tristem  de  quo  heri  aecepi. 
Fuit  liic  per  aliquot  annos  vir  matheseos  ut  dicunt  peritissimus,  et 
inedicinae  doctor.  sed  adversa  fortuna  miseraque  fuit  usus,  corrigen- 
dis  libris  Suietenü  panem  lucratus  est.  IIlo  hinc  digresso  non  ad 
incitas  modo,  sed  ad  restim  adactus  est.  His  enim  diebus  in  sylva 
Hagense  dependens  ex  arbore  fuit  inventus.  Olim  non  credideram 
in  Belgio  saxea  corda  esse,  sed  vel  ipse  nunc  experior.  Neque  habeo 
quo  vitam  sustineam,  neque  quisquam  quidquam  agendum,  etiam  rogatus 
oftert.  Quod  a  Te  habeo,  Vir  Munifice,  id  omne  est  unde  spiritum  hunc 
traho.   Nuper  rogatus  Luchtmannus,  ut  duos  tantum  florenos  urgente 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


necessitate  mihi  daret  in  autecessum,  non  dedit  nisi  acceplo  pignore, 
simulque  iuterrogabat,  quando  Vellern  urbe  exire;  quasi  mendicus 
forem  qui  quando  libeat  emigret,  omnia  sua  secum  ferens.  Sed  nolo 
diutius  |  aures  Tuas  querimonias ')  pulsare.  Neque  enim  ine  deseres  «w.  68» 
opinor  unquam.  Quod  si  faceres  actum  de  me  foret.  Verum  alium 
Te  novi. 

Quid  si  velis  inserere  sequentibus  voluminibus  observationum 
miscellanearum  opusculum  aliquod  arabicum.  Tracto  nunc  codiccm 
bonum  Abulfedae  operis  historici,  ex  quo  particula  hujus  auctoris,  de 
vila  Muhammedis  a  Gagnierio  Oxonii  anno  1723  edita  egregie  polest 
emendari  et  suppleri.   Scribas  velim  niun  consilium  non  displiceat. 

Albinus  nosler  apud  Principem  Nassaviensem  jam  ultra  quinque 
septimanas  degit.  Quidam  de  ejus  reditu  fere  desperanl.  Dicunt 
illum  reliquisse  Academiam  oiTensum  eo  quod  solus  plus  debeat  sol- 
vere  tributi  nuper  impositi  quam  caeteri  omnes  professores  simul 
sumti.  Illum  taxatum  esse  160  florenis,  cum  uullus  reliquorum  pro- 
fessorum  ultra  10  florenos  taxatus  sit.    Avide  certe  hic  exspectatur. 

Caetera  vale  Vir  Celeberrime,  et  favere  mihi  perge. 

Leidae  d.  24.  Maij.  1745. 


79. 

Alt  Jacob  Philipp  DVrville  in  Amsterdam. 

(Original  in  der  Bodlejana  Cod.  Dorvill.  X,  2.  Inf.  I,  34.  vol.  21  Literac  Muluac 

D'OrvilHi  et  aliorum  fol.  85.) 

Myn  Heer. 

Hier  mede  zende  de  Proeven  van  de  Chariton  gecorrigert  le 

rüg  Voor  't  overige2)  ben  en  blyve  met  de  diepstc  respecl 

Myn  Heer 
(JEdele 

outmoedigste  Dienaer 
Leyde  d.  22.  Junij.  1745.  Io.  lac.  Reiske.3) 


<)  [querimoniis?   Vgl.  Brief  89  S.  156,  8.] 

i)  ßdr  :  averige]  3)  [Siegel  wie  in  Nr.  7J.J 


Digitized  by  Google 


138 


R.  PbERSTER, 


80. 

An  Jacob  Philipp  DVrville  in  Amsterdam. 
(Origiual  in  Oxford,  wie  Nr.  79,  fol.  86.) 

Myn  Heer. 

Hier  zende  de  Proeve  weerom.  Verleede  Saterdaeg  is  MyVrouv 
Albinus,  Moeder  van  de  Heer  Professor,  overleedeu.  Verleede  Week 
hebbik  ook  de  niewc  Aeschylus1)  gezien.  Zoo  as  het  myn  voorkooml 
is  de  Grieksc  Characler,  die  men  daer  loe  gebrykt  heeft,  oud  en 
duyster  en  reeds  afgesleeten.  Met  de  noten  van  Paw  is  men  nog 
verder  niet  as  tot  an  de  Choephorovs  gekoomen.  Het  is  de  zelfde 
trandt  as  in  de  overigen  Chartaquen  van  die  man.  Myn  Heer  Tril- 
lerus,  (die  nu  an  het  hof  van  den  Hertog  van  Saxen-Weissenfels  als 
LyfMedicus  beroepen  en  derwaerts  gegaen  is,)  laet  hier  Supplementa 
tot  zyne  noten  ad  Aelianum  de  Animalibus  droeken;  om  dal  Myn 
Heer  Gronovius1)  veel  derzelven  heeft  uyt  gehouden.  Verleede  Vry- 
dag  is  MHcer  Bernard  gepromoverd. 

lk  verblyve  met  de  schuldigste  respect 
Myn  Heer 

ÜEdele 

onderdanigste  Dienaer 
lo.  Iac.  Reiske.3) 

Adr.:  Den  WelEdelen  Heer 

DHeer  &  Mr.  Iakob  Philipp  DOrville 
Professor  Primarius  etc. 

tot 

Amsterdam.4) 


\)  [Acschyli  Iragoediae  supersUtes  curanle  Io.  Corneüo  de  Paw,  Hagae 
Comitum  1745.] 

1)  [In  seiner  Ausgabe  London  1744.    Vgl.  S.  65  A.  5.] 

3)  (Das  Datum  fehlt,  doch  hat  D'Orville  unter  die  Adresse  geschrieben: 
28  Juny.' 

4)  [Siegel  wie  in  Nr.  72.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


I  39 


81. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  79,  fol.  87.) 

Wel  Edele  Heer. 
Hieriuede  zende  het  Blad  van  de  Chariton  tcrug,  nevens  cen 
klyn  Schediasma,  Myn  Heer  verzoekende  myne  vrymoedigheed  nie! 
quaelyk  te  neemen,  en,  as  het  nioogelyk  is,  myneu  Begeer  genoege 
le  geeven.  lk  zoude  het  namlyk  graag  zien,  als  bygaendes  Sche- 
diasma ie  eerder  ie  Höver  kondc  in  de  Miscellanca  plats  vinden. 
Aenstaende  Wcek  ben  ik  tot  Myn  Heer's  Dienst  gereod,  en  verwaglc 

raaer  Order  waneer  ik  komen  moet  

Nae  opregte  Wens  van  Continuatie  van  gezondheed  verblyfe 

Wel  Edele  Heer, 
UWelEdele 

onderdanigsle  Dienaer 
Io.  Jac.  Reiske.1) 

82. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  69.*)) 

Viro  Celeberrirao  Amplissimoque 
lacobo  Philippo  D'Orville 
s.  p.  d. 
Io.  lacob.  Reiske. 

Incidit  his  diebus  in  manus  ineas  libellus,  Vir  Celeberrime  atque 
Amplissime ,  quem  ul  primum  vidi  laetus  avideque  perlustravi,  tarn 
argumenti  elegantia,  quam  editoris  nomine  invitalus. 

Intelligo  carmina  sepulcralia  ex  Anthologia  Graeca  msta  inedita 
delecta  et  nunc  primum  cum  latina  versione  et  nolis  edita  a  Io  Henr. 
Leichio,  Lipsiae  ante  duos  ferme  hos  menses.3}    Dicere  vix  possum 

4)  [Das  Datum  fehlt,  doch  hat  D'Orville  auf  der  Rückseite  des  Blattes  ge- 
schrieben :  1 1  July.] 

i)  [Der  Brief  ist  nicht  wie  die  übrigen  an  D'Orville  gerichteten  auf  Quart-, 
sondern  auf  Oclavblätlern  geschrieben.] 

3)  [Sepulcralia  carmina  ex  anthologia  MS.  graecorum  epigrammalum  delecta 
com  vers.  lat.  et  nolis.  accedunt  ad  graecas  Muratorii  inscriptiones  curae  secundae 
et  novae  emendationes,  Lipsiae  1745.] 


Digitized  by  Google 


i  in 


R.  FöERSTRR, 


quanlum  ad  libri  conspectuin  fuerira  gavisus.  Gralulabar  patriae  meac 
de  redeunte,  si  dicere  fas  est,  quasi  postliminio  Graecarum  literarum 
studio.  Gralulabar  Hellenismo  novas  opes,  et,  utinam  ditiora,  supple- 
menta.  Laetabar  denique  doctissimum  editorera,  quem,  quuin  Lipsiae 
adhuc  essem,  saepius  vidi et  seraper  adamavi  ob  ingenii  morumque 
suavitatem,  satisfacere  spei,  quam  de  eo  boni  oranes  tum  coneeperant 
amplissimam.  Dum  itaque  scrutor  librum  ejusque  primam  praeeipue 
partera  diligentius,  observo  quaedam,  quae  ad  Te,  vir  Celeberrime, 
ut  deferrem  multa  suadebant.  Versatur  enim  illud  opusculum  circa 
res,  in  quibus  Tu  totus  es,  et  regnas,  et  unus  omnium  sedere  potes 
judex  intelligent  issimus.  Intellexeram  quoque  e  familiaribus  sermoni- 
bus,  auetorem  ejusque  studia  se  Tibi  approbasse.  Neque  celare  Te 
potui  gaudium  meum,  quod  quaedam  a  Leichio  plane  sie  in  Muratoriano 
roi.  Bö»  opere  |  video  emendata,  ut  olim  apud  Te  praesens,  a  Te  rogatus, 
censebam.  Praesertim  me  afficit  quod  nunc  deprehendo  conjecturam 
meam  in  vexatum  illum  locum  agoevoneudos  orap2),  tanlum  non  a 
codice  msto  confinnatam.  Cum  enim  illum  mihi  nuper  objiceres, 
statuebam,  ut  sine  dubio  adhuc  memoria  tenes,  legendum  esse,  «(>- 
oeroTuadn  yövov  aut  anoquv.  Quod  tum  quidem  damnabas,  nunc 
autem  non  dubito  quin  suffragante  codice  probaturus  sis.  Tandem  et 
mire  me  delectavit,  quod  p.  86.  aeri  videam  incisum  statuae  Memnonis 
inscriptum  epigramma  Graecum  \  quod  nuper  in  Groenendalio  Tuo 
Tua  opera  prorsus  emaculatum  et  integratum  müii  monstrabas.  Puto 
igitur  ingratum  Tibi  non  fore,  vir  Celeberrime  atque  Amplissime,  si, 
quae  mihi  animadversa  sunt  in  anthologiae  islam  particulam  Tibi  mitto 
Miscellaneis  observationibus,  si  tanti  videantur,  inscrenda.  Animus 
nempe  mihi  fuit,  insignem  illum  editoris  defectum  supplcre,  quem 
cuivis  deprehendere  in  promtu  est.  Criticum  ille  nimis  parce  facil, 
et  in  viginti  duobus  epigrammatibus,  iisque  lolio  et  urenda  filice  sca- 
Icntibus,  ultra  tres  mendas  quantum  scio,  non  sustulit.  Quod  ego 
equidem  factum  non  miror,  qui  cives  meos  bene  novi  contemtores 
artis  grammaticae,  ut  indignae,  neque  prorsus  necessariae;  historiarum 
contra  et  antiquorum  rituum  observantiores.    lnde  fieri  non  potuit, 

4}  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  63.] 

2)  [Reiske  Anthol.  graec  650,  4  2.  (Vgl.  p.  63.)  Jacobs  Append.  epigr.  384, 
\i.   Anthol.  Plan.  IV  434,  4.  Kaibel  epigr.  tti.] 

3)  [Jacobs  Append.  epigr.  4  6.   C.  I.  G.  4747.    Kaibel  epigr.  993.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


141 


quiu  saepissime  nobis  in  vereione  daret,  quod  ipse  sentiret,  non  quod 
poetae  sui  voluerant;  mihique,  licet  invito,  necessitatero  imponeret 
multa,  non  omnia,  quod  taediosum  est  et  invidiae  plenum,  modeste 
castigandi.  Quo  facto  neque  oflensum  iri  puto  humanissinium  Lipsien- 
sem,  neque  eventurum,  ut  |  ob  errores  aliquot  coinmissos  de  lauda-  fol-7ür 
tissimi  viri  doctrina  et  bene  mercndi  studio  aequi  iudices  minus  benigne 
censeanl.  Vale,  vir  Amplissüne,  et  utrique  nostrum  porro  fave,  et 
edita  tan  dem  aliquando  Anthologia  tolies  dcsiderata,  oslende  quibus 
subsidiis  instructus  esse  debeat,  quisquis  talem  spartam,  quaJem  sibi 
sumsit  Noster  Leichius,  ornare  coiuligne  nipial.  Dabam  Leidae  d. 
11.  lulij.  1745. 

Epigrammale  I.  vs.  2.1}  fo'xfafh  leg.  et  o  fores  recipile  clauslra 
vettris  in  aper  Iuris,  xwqtiv  notat  capere,  dein  sccundario  polest  quoque 
veherc  notare. 

Ep.  II.  2.2)  leg.  an  iafojXiov.  oportuerai  sepelire  Mos  duos  fratres 
a  se  quam  remolissime.  In  myas  subintellegi  debet  r£c  ty#t?«c,  et  in 
hoz  vs.  33)  aut  tottov,  aut,  quod  praestat,  Oioftov. 

Ep.  III.  1.'}  forte  ÖQÜg  melius  est. 

In  epigraramate5),  quod  nunc  primum  in  notis  proditur,  vs.  3. 
pro  »j  leg.  tj.  vs.  4.  ü?.'/.u  bis  pro  äU.a.  vs.  ultimo  aulein  xnQMtitr 
au}  JtuutjQfot'rjV.  Si  a  foeditale  rei  diseesseris,  est  sane  pulcherrimus 
lusus  in  VtjQtonjt'  et  ficlo  illo  /laui^iöv^v.  Totum  aulem  sie  verli 
polerat. 

Quälern  olim  Trojam  e  Greta,  o  Theodore. 

Idomeneus  ministrum  duxit  Merionen. 
Talem  habeo  te  perquam  dextrum.   Quemadmoduni  enim  illo 

modo  erat  puer,  modo  frater,  (ad  modiiin  Gitonis) 
Sic  et  tu,  de  die  quidem  sedulus  negotia  mihi  perficito, 
nunc  aulem  agedum  tentemus  etiam  Diamerionem. 
Intelliget  locnm,  qui  ex  Aristophane *)  tenet  quid  sit  ötaftrjQi&ofrta, 
quo  allusit  epigrammatis  auetor,  quisquis7)  tandem  fuerit  iste  fureifer. 


1)  [Reiske  Anth.  gr.  603.   Anth.  Pal.  VII,  391.] 

J)  [Reiske  Anth.  606.   Anth.  Pal.  VII,  399.]  3)  [Vielmehr  6.] 

4)  [Reiske  notae  ad  Anth.  gr.  p.  4  3t.  Jacobs  Append.  epigr.  9,  43.  Arist. 
Pepl.  15.]         5)  [Anth.  Pal.  XII,  % 47.]  6)  [Av.  669.  706.  ^tU. 

1)  [HJr:  quisquatn,  doch  war  erst  geschrieben  und  nachher  gestrichen:  ad 
<|nod  allusit,  quisquis  fuil,  iste  fureifer.] 


Digitized  by  Google 


H2 


R.  FoKRSTF.R, 


7ov       |  IV.  3.1)  uQoydvrav  leg.  forte  est  vitium  typogr. 

5.  tö  ooi'  divisim.  Alloquitur  Nicaeam. 

V.  1.2}  pro  «xt/'s  leg.  onpic.  fornix,  testudo,  arcuatum  opus. 

VI.  3)  penult.  pro  ijyyiae  leg.  ijytat.  inferias  fecit. 

VII.  4)  5.  Ttdvüs  forte  est  vit.  typ.  L.  n&vm  aut  rt&vtus,  quod 
perinde  est. 

6.  d^xtyovog  non  est  antiqua,  sed  generis  parensy  coloniae  mater. 
Utitur  hac  voce  saepius  Aristides  in  Pa  na  then. 

VIII.  5)  1.  dg  ydfiog  dftiportqav,  gvvdg  ßiog.  Unum  amborum  con- 
jugium,  communis  vila,  neque  separat  am  habuerunt  habitationein,  me- 
mores  suum  quamvis  morluorum. 

3.  et  4.  leg.  reKtrag  et  ßiotog.  Et  tua  quidem  initia  et  virilia 
/ac/a,  o  Sacerdos,  praedicabil  saeculum  in  omnes  soles. 

IX.  c)  7.  et  8.  corruptissimi  sunt,  iisque  emendandis  iiuparem  ine 
sentio. 

X.  7)  ult.  forte  operarum  vitio  excidit  ydq  post  i]v% 

XI.  9)  2.  leg.  Tfta&iv  ut  et  cl.  Editor. 

5.  fytjßop,  et  comma  ponendum  ante  istam  vocem.  notat  hic 
non  juvenem,  sed  jactum  sie  dictum.  Sensu  supplendum  quoque  vel 
ex  praecedente  versu  ifiaoTvoow,  vel  ^itjvvov  ex  sequenle. 

7.  ö  axanr^.  ut  et  cl.  Editor. 

ult.  di  d(p&tyxTwv.  per  mutos  talos.  (p&tyxrog  est  passivum  tan- 
tum,  quod  profertur  cum  «ono,  aut  proferri  polest.  Sed  dy&tyxrog 
activuin,  quod  non  sonat.  Et  sensus  et  grammatica  sie  jubent. 
Praeterea  jungi  debueral  (pü^ttvov  et  axoiru.   Sensus  est. 

Quam  pulcre  dixit  aliquis  per  mutos  talos  juvenem  temere,  (in- 
consulta  fati  praeeipitanlia,  quod  nullam  habet  aetatis  et  formae  ra- 


1)  [Reiske  Aoth.  gr.  028.    Antb.  Pal.  XV,  4.] 

2)  [Reiske  Anth.  gr.  «29.   Anth.  Pal.  XV,  5.] 

3)  [Reiske  Antb.  gr.  G30.    Anlb.  Pal.  XV,  6.] 

4)  [Reiske  Anth.  gr.  63  t.    Anth.  Pal.  XV,  7.] 

5)  [Reiske  Anth.  gr.  632.    Antb.  Pal.  XV,  8.] 

6)  [Reiske  Antb.  648.   Jacobs  App.  epigr.  Ml.] 

7)  [Reiske  Anth.  618.    Anth.  Pal.  VII,  426.] 

8)  [Wahrscheinlich  wollte  er,  wie  in  seiner  Anlhologia,  schreiben:  rolg  post 
yitq  fp;  denn  Leich  hat  yizq  fjv.) 

9i  [Reiske  Anth.  619.   Anth.  Pal.  VII,  417.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


1  i.3 


liooem)  raplum,  et  animam  per di tarn,  haud  secus  atque  talorum  j actus 
perdi  solet. 

XII.  1)  2.  leg.  XaPva  tar^m  axaTir.  nr.  Cippe!  quid  notans  stat 
gallus  acer  ocuiis,  gerens  alä  lapided  sceplrum? 

5.  pro  Xt&og  leg.  ktaaog.  quae  vox  a  Grammaticis  exponitur, 
vel  per  Xeiog,  glaber,  (unde  Xtooag  7w|T(>a,  scopulus  undarum  allapsu  foi.  n* 
laevigatus;  et  rv/tßos  A/oaoe,  monumentum  runcina  politum)  vel  per 
tfyjjAöc,  et  (ivdvTtjg,  altus  et  adversm.   Utraque  significatio  loco  nostro 
coogruit. 

9.  Debuerat  verti.  neque  sie  scopum  tetigi,  aut  verum,  in  tpavstv 
subintelligitur  vel  oxoirov,  vel  üXtp'hiag.   Latini  dicunt  rem  acu  längere. 

1 0.  f(pQaadfirtv  est,  intellexi,  semi,  pereepi,  comperi.  sed  dicam 
est  (pQuow. 

v.  17.*)  pro  nov  leg.  est  rag  et  vs.  18.3)  pro  ftovaatc,  leg.  tuovaag. 
Sensus  est. 

Gallus  autem  notat,  quod  vir  canorus  fueril,  (est  enim  fyv  hie 
tertia  persona)  et  Musae,  quae  circa  venerem  versatur,  varius  hymno- 
rum  invenlor. 

vs.  penult.  seu  lin.  1.  p.  18  rb  <Y  ovpofia.  ob  raetrum. 
vs.  ult.  q>vvT   an  iptofr. 

XIII.  1)  1.  ti  atv  s/mg  eni  üt.  n.y  Avoidtnt],  (in  vocativo)  //.. 
Quaero  quid  sibi  volens  Attis  (vel  maritus  alle  fuit,  vel  sculptor)  tuo 
appo,  o  Lysidice,  inciderit  sculplam  hanc  ideam.  Acute  dictum,  sed 
pulcre,  ylvnrov  voov.  ideam,  quae  per  sculplam  imaginem  in  animo 
videntis  excitatur. 

XTV.5)  4.  ynjont,  ut  et  in  erratis  raonetur. 
8.  ykxv$  ü'  ftvdu  ylavxäg. 

Quod  hac  pag.  20  profert  primus  Cl.  Leichius,  sive  illud  Ascle- 
piadae  sit,  sive  Posidippi  epigramma,  festivum  est,  et  sine  dubio  ad 
meutern  Aristophanis  Pac.  vs.  900.  expressum.  Quod  autem  sibi  visus 
est  in  eo  reperisse  cl.  editor,  rubras  scuticas  et  lora  fuisse  signa 
quibus  meretrices  ab  alius  generis  hominibus  distinguerentur,  ego 
equidem  non  reperio.    Puto  potius  ipsi  accidisse,  quod  solet  anti- 

I)  [Reiske  Antb.  6*0.  Anth.  Pal.  VII,  4*8.] 

i)  [Vielmehr  4  3.]  3)  [Vielmehr  14.] 

4)  [Reiske  Antb.  64  6.  Antb.  Pal.  Vit,  424.] 

5)  [Reiske  Antb.  617.  Anlh.  Pal.  VII,  4*5.] 


Digitized  by  Google 


144 


R.  FOF.RSTF.R, 


quariis,  qui  ubique  ritus  quaerunt,  et,  quia  quaerunt,  inveniunt,  et 
in  numis,  lapidibus,  gemmis,  aliisque  moaumentis  vident,  quae  existere 
in  rerum  natura  ipsi  auctores  forte  ignorarunt.  Piango,  in  nostro 
epigrammate,  vicerat  equo  solitatore '),  ut  Florens  Christianus  loquitur; 
in  veneris  nenipe  palaestra;  et  victoriae  Signa  praemiaque  abslulerat 
f«l.  7iv  instrumenta  rei  cquestris,  scuticam  |  purpura  indutam  et  lora.  (Sane 
hodieque  adhuc  in  urbibus  Hollandiae  victor  in  tali  certamine  equestri 
scutica  sed  argentea  donatur. )  lila  praemia  jam  Piango  Veneri  dedicat 
cum  gratiarum  actione.  Quid  equus  sit  in  Veneris  schola,  et  equitare, 
et  lorum,  et  scutica  rubra,  et  flagellare,  et  castigare,  reliqua,  nimis 
notum  est,  et  fruslra  quis  exspectet  a  me  doceri.  Sed  quid  xetyr/gt/y 
sit,  forte  non  erit  inutile  nosse.  Est  actus,  quo  6  huiqog  vnrtoc:  #/V 
vvnov  xaraxtifuvos  no  tuvrov  i'jrmo  dtxtrai  faißutvovouv  t?)p  frutQav. 

XVI.  *)  4.  xopQav  leg. 

Ego  me  dico  cadaver  Ausonis,  cui  arcessenii  (et  domum  stiam 
deducturo)  sponsam  obscura  et  hebes  nebula  ocidos  occupavil. 

Illa  vero  simul  cum  oculis  vitam  quoque  exslinxil  juvenis  conspi- 
cali  lanlum  suam  puellam  (non  item  usu  fructuque  ejus  beati.  etc. 

Abeai  ergo  in  malam  rem  invidiosa  isla  fax,  sive  eam  accendil 
mlens  el  invilus  Hymenaeus,  sive  eam  accendil  volens  et  paralus  Pluto. 

Vult  dicere  eandem  facem  et  nuptialem  et  feralem  ftiisse.  Vide- 
(ur  homo  inter  eundum  sideratione  percussus  occubuisse. 

XVII.  8)  1.  driftarct  hic  lecta  sunt. 

2.  roixot  opla  rtvaaaofiepo/,  sunt  parietes  succussi  quidem, 
sed  non  prostrati,  neque  dissipati,  sed  cohaerentes  adhuc  et  solidi 
sie  adversus  se  inclinati,  ut  suo  coitu  angulum  acutum  efticiant,  et 
illabentis  tecti  impetum  sustineant. 

3.  leg.  oic  imoiptoktrovaav  (n^Xvihov.  Sub  quibus  parietibus 
me  ceu  in  luslro  latentem  invasertml  parlus  dolores. 

XVIII.  4)  \.  öQtyxoiot.  leg.  est  vit.  typogr. 

XIX.  5)  ö.  ),oifnt  aftQxöc  aut  est,  passive  sumtum,  damnum,  detri- 


I)  [Vielmehr  solitarius  gebraucht  Florens  Christianus  zu  Arist.  Pac.  v.  897, 
Lulel.  Par.  1589.] 

t)  [Reiske  Anth.  595.  Anth.  Pal.  VII,  367.] 
3)  [Reiske  Anth.  596.    Anth.  Pal.  VII,  375.) 

i)  [Keiske  Anth.  607.  Anth.  Pal.  VII,  4 OS.] 

5)  [Reiske  Anth.  578.  Anth.  Pal.  VII,  276.    Vgl.  Brief  84  S.  149,  3  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


145 


Dientum  carni  illatum  a  devorantihus  piseibus:  aut  aclive,  est  actus 
devorandi  et  comimpendi.  Parum  refert.  Sensus  hic  est.  Verum  in 
poenam  et  locum  carnis  corruptae  et  devoratae  a  piseibus,  abstulisti, 
seu  reportasti)  nunc  helluones  (seu  degustalores)  Ulms  carnis.  Nempe 
pro  mt'xets  legendum  est  um%ng. 

XX.  1)  vs.  ult.  summa  injuria  facta  est  et  Thconi  Alexandrino, 

et,  quod  gravius,  ipsi  Musarum  delicio,  Callimacho2).   Tautologi  |  ap-  fol.  n* 
pcllantur.    In  iis  certe,  quae  adferuntur  in  notis,  non  sunt,  versus 
Theonis  hic  sensus  est.    Luget  maier  super  ßebili  et  infesto  sibi  sepulcro, 
sed  ipsa  liquescens  et  difßuens  moerore.  Callimachi  autem  locus  sie  sonat. 

Quicunque  sepulcrum  miseri  Cimonis  praeteritis, 
scitote  vos  Hippaei  filium  praeterire. 

Coelum  culpant  qui  talia  culpant,  neque  se  ipsos  animadvertunt 
quotidie  in  vernaculo  sermone  pariter  peccare  scilicet. 

XXI.  3)  1.  JttfioxQhoto,  ob  metrum. 

i.  /Jgyilog  est  nomen  proprium  urbis. 

3.  leg.  TuvvTTTtQov,  hymnus  qui  expansis*)  alis  efßcitur. 

XXII.  5)  3.  rbv  redit  ad  rhrr/u,  ri)v  ad  uxQtda.  Cantorem  cica- 
dam  Pluto,  cantatricem  locuslam  Proserpina  rapuil.  Haec  in  Anthologiac 
anthologiam  volui.  In  reliqua,  Muratorianuin  opus  spectantia,  primum 
animadvertcre  nolebam,  quia  olium  non  fuit  omnia  perlegere,  sed 
raptim  modo  lustravi.  Nunc  tantum  haec  duo  notabo,  quandoquidem 
adhuc  Charta  patet:  Primum  p.  41.  in  Graeco  lapide0)  in  honorem 
Menandri  posito,  tjdvvag  debere  legi,  pro  quod  nihili  est. 
Dein  p.  78.  n.  10.  praeter  unicum  nomen  s/iavov  (quod  bene  in  s/i- 
huvov  mutatur)  nihil  distortum  aut  depravatum  esse;  sed  omnia  plana 
et  integra.  Sensus  est.  Heliodorus  Zenonis  ftlius,  c  Caesarea  Paniade, 
audivi  qualer  et  memini,  sub  praefectis  Zenone  et  Aeliano  fratribus. 
Caesarea  Panias  est  Ptolemaeo  urbs  Phoeniciae.  vid.  Ortelius  thes. 
geogr.  v.  Caesarea.  Post  ihhtym'  subintelligitur  iTHGTuTot'vTuv. 
  Tantum.7) 

1)  [Reiske  Anth.  580.    Anth.  Pal.  VII,  292.] 

2)  [Anth.  Pal.  VII,  523.   Callim.  epigr.  61.] 

3)  [Reiske  Anth.  572.    Anth.  Pal.  VII,  4  94.] 

4}  [Hdr:  ex  pansis]  5)  [Reiske  Anth.  573.    Anth.  Pal.  VII,  364.] 

6)  [Kaibel  epigr.  4  085,  b,  4.] 

")  [Ueber  die  Aufnahme,  welche  dieso  Noten  bei  DOrville  fanden,  vgl. 

Akfcftril.  d.  E.  9.  OAMlUch.  d.  WliMiucb.    XXXVIII.  40 


Digitized  by  Google 


riß 


R.  Fo ERSTER, 


83. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  43.) 

Viro  Clarissiino  Eruditissimoque 
Casparo  Ludovico  Valckenaer 
s.  p.  d. 
Jo.  Jac.  Reiske. 

Oblata  mihi  occasione  ad  Te  scribendi,  Vir  Clarissime,  Amice 
Aestumatissime,  non  potui  meo  officio  deesse.  Te  bene  valere  laetus 
audivi.  gaudeo  quoque  brevi  Te  huc  venturum  esse.  Eonini  itaque 
quae  nunc  scribere  possem  aliqua  in  id  tempus  seponam.  Unum 
interim  rogo,  velis,  nisi  molestum,  Tecum  afferre  quae  olim  in  Sopho- 
clem  misi ').  Stat  enim  sententia  quae  parata  habeo  in  auctores  graecos, 
si  typographum  invenire  potero,  publicare.  Et  maturare  quidem  con- 
silium  nonnulla  me  jubent.  Vidi  nuper  in  Anglia  recens  editum 
Plutarchi  libellum  de  Iside2),  in  quo  multa,  quae  illuc  notaveram, 
praerepta  mihi  deprehendi.  Etiam  Pawius,  qui  his  diebus  hic  fuit, 
minatur  librum  animadversionum  suarum  in  Sophoclem  Euripidem  et 
Aristophanem  edere.  tametsi  ab  illo  quidem  homine  non  multum 
metuo,  mallem  tarnen  quantocyus  incipere  edilionem  mei  opusculi; 
quamquam  in  his  temporum  angustiis  non  nisi  dimidiam  partem  dare 
potero,  nempe  in  Herodotum,  Thucydiden,  Sophoclen,  Euripid.  Aristoph. 
Theophrasti  characteres,  Plutarchi  moralia,  Aristiden  et  Dionem  Chry- 
sostomum;  caetera  in  Arrianum,  Libanium  et  Themistium  caeteros 
ininorum  gentium  deos  alii  tempori  reservabo;  vereor  enim,  ne,  si 
hinc  discessero,  desil  deinde  talia  edendi  occasio;  aut,  si  protraho 
opus,  abitum  meum  id  retardet.  Rogabo  proxime  Cl.  Hemsterhusium 
aut  Schultensium  num  librarium  mihi  procurare  velint.  Forte  et  tua 
toi.  i  *  commendatio  mihi  posset  utilis  esse.  |  Pro  cmendatione  Tua  egregia 
in  Herodotum3)  gratias  ago  maximas.    Neque  minus  obligatus  sum 

Keiske  Anthologiae  Graccae  a  Constanlino  Cephala  conditae  libri  (res,  Lipsiae  1754 
(wiederholl  i  759),  notae  ad  superiora  graecae  Anthologiae  carmina  p.  155  sq.] 
<)  [Ygl.  Brief  58.] 

2)  [ed.  Sana.  Squire,  Cantabrigiae  1 744.] 

3)  [Vgl.  Brief  68  S.  M9,  «4  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske 's  Briefe.  1 47 

quod  docere  me  volueris,  quid  sit  xutu  Tt]v  iju]p  pittf1).  Acquiesco 
plane  nunc,  neque  quidquam  mutare  ausim.  Schroederum2)  doctum 
raodestuinque  juvenem  sine  dubio  vidisti  jam  ante  aliquot  inenses. 
Optarem  tales  multos  haberemus.  Certe  brevi  sie  Arabismus  caput 
exlolleret.  Consilium  de  quo  ultiniis  meis  literis  mentionem  feci,  edendi 
alieujus  historici  arabici  Dorvilliani3),  nunc  abjeci.  Est  tantum  parvum 
aliquod  compendium  magni  operis  Abilfedae;  quod  duobus  proxime 
elapsis  mensibus  describendo  meum  feci.  In  eo  vertendo  nunc  sum. 
Id  si  vel  solum  contingat  mihi  posse  edere  quomodo  volo,  id  est 
ruimeris  omnibus  absolutum,  non  tantum  arabice  didicisse,  sed  etiam 
vixisse  me  non  poenitebit.  Proxime,  si  concedetur,  ejusdem4)  geo- 
graphiam  mihi  describam.  Nosti  sine  dubio  etiam  Ger.  Kuypers1), 
et  vidisti  ejus  opusculum.  Doleo  tales  quisquilias  protrudi  quae  magis 
nocere  debent  arabicis  literis,  quam  prodesse  possunt.  Primum  qui- 
dem  est  bis  cocta  crambe,  argumentum  futile;  quam  innumera  utiliora, 
recentia,  nondum  edita  prostent  edenda  et  agenda  in  hoc  genere. 
deinde  miror  qui  tarn  potuerit  hebes  esse  editor,  ut  non  animadverlerel 
otiosi  gramraatici  nugas  esse  plurimas,  at  tanto  viro,  quantus  Ali  mit 
tninime  dignas.  Quod  caput  rei  est,  neque  magnam  Arabismi  peritiam 
attuüt  ad  islum  libellum  edendum  neque  criticum  ingenium.  Intelli- 
gentibus  nauseam  ad  Arabica  talia  movent.  Etiam  inique  mecum 
egit.  Communicaveram  cum  ipso  meum  Abalola6)  poetam.  Hunc  eilat 
aliquoties7)  meo  noraine  constanler  suppresso;  tanquam  ipse  habuisset 
ex  bibliotheca  Leidense,  quem  nunquam  habuit  neque  vidit.  et  quod 
maxime  ridiculum  est,  citat  paginas  mei  apographi*}.  Sed  faciet  id 
in  poslerum  ut  tarn  facilis  in  communicando  non  sim.  Forte  voluit 
se  ulcisci;  quandoquidem  et  praesentem  ab  opere  nondum  inceplo 


1)  [Ygl.  S.  128  f.] 

2)  [Nicolaus  Wilhelm  Schroeder,  geb.  29.  August  4  721  in  Marburg,  1743 
Professor  der  orieotal.  Sprachen  in  Marburg  und  seit  H48  in  Groningen,  -j-  30.  Mai 
H98,  besuchte  Holland  1744/45.    Vgl.  Brief  91  S.  158,  17  f.] 

3)  [Vgl.  Brief  65.] 

4)  [Hdr:  ejusden] 

5)  [Gerard  Kuypers  gab  Carmina  Ali  Ben  Abi  Taleb  in  Leiden  1745  heraus; 
Reiske  recensirte  die  Ausgabe  in  den  Nov.  Act.  Erud.  1747  p.  535  -540.] 

6)  [Lebensbeschr.  S.  164  N.  33.] 

7)  [Vgl.  p.  10.  47.  46.] 

8)  [z.  B.  p.  44.  151.  153/ 

10* 


Digitized  by  Google 


148 


R.  FOKBSTER, 


pro  candore  meo  dehortatus  sum;  et  postquara  vidi  aliquot  impressa 
folia,  indicavi  amicis  nie  multa  in  interpretatione  desiderare. 

Quid  Tibi  videtur  de  isto  loco  Aristophanis  in  Pluto  vs.  840.  Ego 
puto  legend  um  esse  avxftog  yap,  w  rar,  axtv.  fi.  an.    Difßcullas  etiain 
fc>i  *r  |  est  in  vs.  689.    Sed  pro  r/yf  leg.  t/J.  error  natus  ex  jota  olim  ad 
latus  seribi  solito.  pag.  428. ')  ed.  Hemst.  ubi  GtQ/jwp  Schol.  explical2) 
per  non  adeo  duram  reprehensionem  meruisse  mihi  videtur 

Scholiastes.  facile  fuerat  &6vr<ov  reponere.  p.  31.  *)  miror  Vitium  in 
oculos  ineurrens  poluisse  egregios  viros  latere.  Nam  in  Scholiaste 
loco  fis  (in  verbis  uvri  tov  ov  yaQ  fit)  leg.  //o/.4)  pag.  377.  lin.  2.;>) 
non  video  quid  difficultatis  sit  in  illo  ov/ißaMtrcu.  levicuJa  tanlum 
mutatione  pro  ort  legendum  est  ö  n  divisim.  novi  autem  quid  con- 
jeclelur  esse.  p.  212.  vs.  631.  optarem  locum  istum  explicatum  fuisse. 
Sed  Vitium  ibi  est.  leg.  yikov.  quid  gratum  auditu  de  tuis  rebus  habest 
Fluctus  ad  vs.  505.  facile  componas  si  pro  ij  legas  *i.  ti  navati,  et 
in  Scholiaste  sie  quoque  pro  indvati.  p.  297. c)  egregie  emendatum 
Scholion.  sed  ofttxQwQ  non  debuerat  attrectari.  Idem  est  quod  g[uxqo- 
Xoyo)c.  Conf.  Arislid.  T.  II.  p.  147.  lin.  7.  ed.  Angl.  p.  302.  vs.7)  haart 
explico  i/iTiodwr  ion.  obest.  ul  Qtart  proprio  puto  esse  idem  quod 
txffofW  (ort.  Quid  ais,  Vir  Eruditissiine.  Probasne,  necne*)?  Sed 
haec  sufliciant  speeiminis  gratia.  quae  velim  a  Te  in  bonam  partem 
aeeipi.  Caeterum  valere  te  porro  jubeo,  Amice  Praestantissime,  et 
mihi  quemadmodum  soles  favere.  Dab.  Leidae  1745.  die  16.  Julij. 
Adr.:  A  Monsieur 

Ms.  Casp.  Lud.  Valckenaer 
Professeur  fort  savant  et  fort  renomme\ 

a 

Franecker.9) 

1)  [Zu  Vers  4130;  &6vttov  hat  auch  Dobree  verbessert.] 

2)  [das  ex  ist  jetzt  weggerissen.] 

3)  [Zu  Vers  69.] 

4)  [Ebenso  in  Brief  28  S.  54,  «7 f.] 

5)  [Schol.  z.  V.  4  037  Stv  rrjUa.] 

6)  [Schol.  z.  V.  873  b  aimoqxivTrjg.] 
1)  [Die  Zahl  des  Verses  (886)  fehlt.] 

8)  [Hdr  :  nec  ne] 

9)  [Valckenaer  bat  darunter  gesetzt:  Reiskio  Respondi,  aber  die  Antwort  ist 
nicht  erhalten.   Siegel  wie  in  Nr.  72.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reuee's  Briefe. 
84. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  B.  P.  L.  «48,  Nr.  43.) 

Viro  Clarissimo  Eruditissimoque 
Io.  Stephano  Bernardo 
amico  aestumatissimo 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske.1) 

Accepi  nuper  lileras  Tuas,  mihi  grafissimas,  Vir  Praenobilissime, 
ad  quas  quod  non  responderim  tarn  prornte,  quam  par  erat,  velim 

excuses  In  isto  epigrammate2)  quod  emendare  Stüdes    f«i.  <v 

nescio  quid  pro  ).otmjg  (ul  reponis)  legatur.  Ego  olim  emendavi  ).v[iijs, 
si  bene  mcmini.  Forte  enim  sie  editum  exstat.  Et  si,  sane  bene 
editum  est.  Pro  im'x*iQ,  Iegcndum  am'xnf.  Locus  quem  aflers 
Aristaeneti3)  sine  dubio  corruptus  est  et  rt]  top  Vtöp  legendnm;  et 
etiamnum4)  statuo  sie  interpungendum  et  explicandum  esse  locum 
Galeorayomachiae5)  ut  praesens  exposui,  o  complementum  deorum  in- 
somnialium.  id  est  vi]  roirg  nuprag  Veovg  rovg  ivvnviovg.*)  A  Valke- 
nario  literas  nullas  habui.  Forte  offendit  eum,  quod  naevos  aliquot 
a  me  in  Pluto  Aristophanis  Hemsterhusiano  observalos  ipsi  common- 
stravi  in  meis  literis7).  Novi  hominem  magistri  sui  reverentissimum. 
Caetera  vale,  Vir  Optime,  et  literis  Tuis  frequentius  mc  bea.  Leidae 
d.  20.  Sept.  4745. 

De  Charitone  res  occulta  amplius  non  est.  Schultensius  junior 
retulit  mihi  de  einendatione  quadam  mea  valde  laudata  et  in  lextum 
reeepla  incidisse  alieubi  sermonem.  Sed  dicere  noluit  tibi.  Sine  dubio 
apud  Hemsterhusium,  qui  ex  Wesselingio,  inlimo  amico  Dorvillii,  ut 
conjicio,  de  hoc  negotio  inaudivit.    llle  idem  Schult,  vidit  apud 


1)  [Antwort  auf  Beruards  Brief  vom  1  (.  Septbr.  1745.  Lebensbeschr.  S.  227  f.] 

2)  [Leich,  sepulcralia  carmina  n.  XJX  v.  S  und  6  =  Reiske  Anth.  gr.  578 
nebst  Notae  p.  128.  Anth.  Pal.  VII,  276.    Vgl.  Brief  82  S.  144,  31  f.] 

3)  [ep.  I,  19  p.  136  ed.  Pauw,  Traiecti  1736.] 

4)  [Hdr:  ctiamnun1  6)  [Hdr:  Galeomachiae] 

6)  [Theod.  Prodr.  Calom.  v.  78  ]  7)  [Brief  83  S.  148.] 


1  19 


I 


Digitized  by  Google 


150 


R.  FoEHRTEH. 


Hemsterhusiiini  codicem  Parisinum1),  quem  comes  ille  Neapolilanus 
foi-  *r  secum  |  attulit.  Dicit  mulla  Euripidis  Sophoclis  et  Aristophanis  con- 
tinere,  sed  tarn  üfiavQtji  atramento  scriptum  esse  ul  non  possil  nisi 
cum  sudum  est  medio  die  legi.  Dolore  Hemsterhusio,  quod  usum 
codicis  istius  non  habuerit  apud  suam  editionem.  Codicem  esse 
plumbeum,  id  est  valde  ponderosum.  Communicavil  idem  mecum 
epistolas  La  Crosianas2),  in  quibus  deprehendi  res  interdum  non  in- 
jueundas,  neque  inutiles.  Prae  omnibus  usum  librum3)  hunc  tuli 
maximum,  quod  e  Berglen  literis')  emendatum  aeeeperim  locum 
Aristophanis  Vesp.  vs.  129.  ubi  pro  xoXotos,  legit  KoQoißos.  Insignis 
eniendatio.  Ulinam  licuissel  egregio  homini  et  Aristophanem  et  Hero- 
dotum  dedisse.  Multo  emaculatiores  haberemus  eos.  Observationes Ä) 
meas  in  Angliam  non  mittam.  Invigilare  talium  impressioni  debcl 
auctoris  oculus.  Et  practerea  nondum  maturum  est  et  coclum  opus. 
Malo  aliquot  annos  posterius  inclarescere  quam  excutere  abortuiu, 
cuius  me  deinde  poeniteret.  Vale!6) 
Adr.:  Aen  Myn  Heer 

DHeer  Doctor  Bernard 

in 

Amsterdam.7) 

85. 

An  Jacob  Philipp  WOrviUe  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fot.  73.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimoque 
Iacobo  Philippo  D'Orville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Rei6ke. 

Quod  citius  ad  Te  non  scripserim,  Vir  Celeberrime,  facile,  spero, 
veniam  inveniet.  Iis  diebus,  quibus  collegia  frequento,  paullo  sum 
occupatior.   Audio  autem  quinque  in  diem  lectiones,  bis  Cl.  Royenum, 

1)  [Vgl.  Brief  75  S.  135  A.  i.) 

2)  [Thesaurus  epistolicus  Lacrozianus  ed.  Uhlius  Lipsiac  174t  sq.] 

3)  [Versehen  statt  librif)  4)  [t.  I  p.  64.]  5)  [Vgl.  Brief  83  S.  1  46,  6  f.] 
6)  [Bernards  Antwort  vom  25.  September  1745  ist  Lebensbeschr.  S.  2 20  f. 

gedruckt.]  7)  [Siegel  wie  in  Nr.  72.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heisre  s  Briefe. 


151 


ler  Cl.  Gaubitini,  et  excerpo,  quae  placent,  ex  ipsorum  ore,  et  sum 
revera  t/mvrot~  xquituv  hac  in  re.  Caeteris  quibus  vacat  horis  in- 
eiimbo  aut  concinnando  et  ordinando  indici1),  quem  nosti,  auf-  de- 
scribendae  Geographiae  arabicae  Abilfedae,  cujus  jam  plus  quam 
duos  trientes  profligavi2).  Incidi  bona  fori u na  in  codicem  ipsius  il- 
iuslrissimi  auctoris  manu  cancellatum  et  limatum.  Pauca  edita  sunt 
praestantissimi  hujus  operis,  et  edita,  quoad  conluli,  niultis  carent  quae 
in  meo  codice  habeo.  Vertendo  in  latinum  sermonem  ejusdcm  prin- 
cipis  opere  historico'),  quod  jamdudum  totum  habeo,  perveni  ad 
Saeculum  secundum.  Septem  autein  illc  exposuit,  ab  anno  Christi 
nimirum  622.  usque  ad  A.  C.  1328.  Spero  et  opto  fore,  ut  opera 
Tua,  vir  Amplissime,  hi  labores  mei  utiles  reipublicae  fianl.  En  rerum 
mearum  faciem  brevibus  expositam.  Quae  alia  scribam,  nunc  non 
habeo  in  promtu.  Hesychii,  praeter  duo  folia,  absoluta  sunt  omnia4). 
Vale  vir  Amplissime,  et  favere  mihi  perge.  D.  Leidae  d.  2.  Octobr. 
1745. 

86. 

An  Johann  Stephan  Bernard. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  45,  unvollständig  gedruckt  von  Mehler 

Mnemos.  I,  66 — 67.) 

Viro  Praenobilissimo  Kruditissimoque 
loanni  Stephano  Bernardo  M.  D. 
S.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske.5) 

Bene  facis,  Amice  aestumatissime,  quod  offieii  mei  me  admones 
Sentio  me  caedi,  dum  aliorum  negligentia  Tibi  vapulat.  Imposterum 
emendabo.  Orationis  nuper  habilae  ab  Oudendorpio6)  argumentum 
siae  dubio  jam  intellexisti  ab  amico  et  cive  Tuo7),  qui,  ut  nuper  audivi, 

1)  [Zu  den  Observaliones  Miscellaneae;  vgl.  Brief  63  S.  14  9,  5  f.;  Brief  65 
S.  III,  29;  Brief  87  S.  154,  1  f.  und  Lebensbeschr.  S.  354.] 
i)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  152  N.  I.] 

3)  [Vgl.  Brief  65  S.  4  2 1 , 1 8 ;  Brief  83  S.  1 47, 6  f.  und  Lebensbeschr.  S.  1 52  N.  3.] 

4)  [Vgl.  S.  102  A.  3.] 

5)  [Antwort  auf  Bernards  Brief  vom  1 5.  October  1745  (Lebensbeschr.  S.  222  f.).] 
6j  [Oratio  de  veterura  inscriptionum  et  monumentorum  usu  legatoque  Papen- 

l>roekiano,  Lugd.  Bat.  1745.  Die  Schenkung  der  Sammlung  Gerard  van  Papenbroek's 
«die  Universität  in  Leiden  war  1738  erfolgt.]  7)  [Yestr'mk?  Vgl.  S.  58  A.  3.; 


Digitized  by  Google 


152 


R.  Fo ERSTER, 


Leida  discessil.  nempe  peroravit  is  de  praestantia  et  usu  maimornni, 
siraulque  curiosos  invilavit  ad  spectanda  marniora  Papenbroekiana 
Acaderaiae  legata.  Placuit  orator  praecipue  Brandhorstio,  et  eerte 
nostram  suporavit  exspectationem.  Edita  nunc  est  ista  oratio.  Eodem 
die  accessi  praesenlem  hic  Dorvillium,  qui  benigna  fronte  me  excepit, 
practeritorum  promisit  oblivionem  et  renovavit  amiciliam.  Simul  indi- 
cavil  quod  Chariton  uterque  Graecus  et  Latinus  absoluti  a  prelo  sint; 
et  totus  liber  sub  anni  novi  auspicia  sit  prodendus.  quod  omittet 
emendationes  meas  sibi  non  approbalas,  aut  quas  cum  ipso  comraunes 
habeam.  En  quantum  meis  laudibus  et  laboribus  decedat.  Ferrem 
adhuc  id  quideni.  Sed  quod  plura  dicat  a  se  rautata  in  mea  versione, 
id  me  angit.  Si  praevidissem  ila  cessurum,  ul  cessit,  deum  immor- 
talem  testor,  nullo  modo  nullo  pretio  aut  precibus  potuissem  adigi 
eo  ut  manus  huic  operi  admoverem.  Quod  feci,  feci  studio  famae. 
Fructus  laborum  meorum  mihi  sie  periit.  Et  legere  debebo  sub  meo 
foi- ,v  |  nomine,  quae  quamdiu  is  sum,  qui  sum,  quamdiu  sapiam  et  spi- 
rabo,  nunquam  potero  approbare.  Hein,  iniquam  tyrannidem!  Dor- 
villius  opus  monstraverat  superioribus  feriis  Amstelodami  Hemsterhusio. 
Verum  is  ignorabat  versionis  auetorem  me  esse.  Libere  apud  ipsuni 
locutus  sum  hanc  in  rem,  et  tarn  libere,  ut  neque  apud  Schultensium 
neque  apud  Dorvilliura.  Verum  is  vicissim  vilae  meae  rationein  et 
tolam  oeconomiam1)  improbabat:  dicens,  adversae  meae  fortunae  me 
fabrum  esse.  Si  voluissem  iuvenes  docere,  ut  Hofius,  ut  Alemannus, 
res  meas  sine  dubio  meliore  loco  nunc  fore.  Ego  vero  dicebam  meae 
indoli  id  vitae  genus  non  convenire.  ad  nobilius  quid  factum  me  esse, 
quam  ad  tolerandam  puerorum  lasciviam;  nolle  me  perpetuo  repere. 
quod  verbum  praecipue  ipsum  feriebat.  Dicebam  inter  alia,  me  Bel- 
gium  velle  relinquere;  et  nunquam  obliturum  esse  miseriarum  quas 
perpessus  hic  fui.  terra  in  non  esse,  tibi  acerbiora  subire  possim,  quam 
quae  hic  pervasi.  Porro  Dorvillium  inique  mecum  egisse,  quod  adeo 
(tifradw  in  opere  meo  versetur,  et  mulla  in  pejus  mutet.  Forte  is 
huic  renunciabit.    Verum  ov  (fyovrh  InnoxXtid]). 

Verum  ad  alia.  Dominus  Askiew  nuper  codicem  Arabicum  ele- 
ganter scriptum  et  alieuius  momenti  emit  in  auetione  quadam  et  nec- 
opinanti  mihi  donavit.   Hesychius2)  nunc  absolutus  est  


i)  [Hdr:  oeconojoomiam]         i)  [Vgl.  S.  1 02  A.  3.  S.  1 25,  i .] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskk's  Briepb.  153 

Sed  ad  Hieras  Tuas  pauca.  Vocem  nq6xvf.tn  non  observavi  qui- 
dem,  similem  tarnen  nempe  x*f7'w»  Pro  vase,  ex  quo  quid  effunditur, 
apud  Herodot.  I.  c.  51.  c.  fin.  Apud  Hesychium  pro  xpirru  legendum 
est  tpvxTQu  (eadem  forma  ut  ftdxTQa)  een  \  Spoel-comm.  et  statim  foi.  v 
post  yvxTQov  (pro  yvrrop)  ttviXop.  Usitatius  et  in  vulgus  notuni  est 
yvxrfa  quod  etiam  Latinis  adhibetur,  et  a  Salmasio  ad  Scriptores 
Histori.  Aug.1)  illustralur.  In  Tlieophrasti  loco2)  ingeniosa  quideni  est 
conjectura  actoxagoiw.  Sed  permiltas  ut  dubia  quaedam  mea  Tibi 
opponam.  Si  sie  legatur  non  habet  connexionem  cum  praecedentibus. 
Theophrastus  loquitur  de  uno  xaxoXoyt»,  non  de  foeminis  maledicis. 
hoc  monstrat  dnSttop  et  sequens  «rro*  h'yav.  Et  quid  facies  istis 
rovrotg  fiitSmv?  Vin  tibi  dicam,  quid  olim  ad  hunc  locum  adscripse- 
rim?  Vitium  latet,  ut  visum  tunc  fuit,  et  adlnic  videtur,  in  Tovroig. 
caetera  sana.  Sic  coneipiendus  est  totus  noftog  orationis.  'O  xaxo- 
b'/yog  tWöc  (pävaty  ditStior  toi'tws,  (nempe  top  nartou  2:aoiav,  rijp 
ur(Tt<>«  0Q((TT(tv,  ((vtoi>,  top  aaaTtyiap)  uvtui  etc.  Maledicus,  posl- 
quani  hos  percen6iiit,  patrem,  matrem,  ipsum  illum  de  quo  loquitur, 
polest  etiam  addere  hoc:  Ilae  mulieres,  (quas  modo  dixi  cauterisalas 
et  in  patria  nobiles  reputatas)  hae,  inquain  praetereuntes  per  viam 
arripiunt  et  in  pergulam  seu  lupanar  nolentes  volentes  trahunt.  quäle 
quid  Amstelodami  fieri  dicunt.  hunc  loci  istius  sensum  puto. 

ä/iu'/.).T}aa<;  pro  füt'ffws1),  cum  bona  pace  Tua,  admitti  non  posse 
censeo  partim,  quod,  etiamsi  admittatur,  locus  tarnen  nihilominus 
maneus  sit.  deest  enim  infinitivus  qui  qualis  esse  debeat  non  video: 
partim  quod  Graecum  non  sit  d/mD.Ctp  fttne  rtvog,  et,  si  sit,  illud 
non  notet,  quod  putas,  et  quod  sensus  requireret,  contendere,  rixari 
cum  aliquo.  notat  enim  u{u)Xuo&«i  nvi  aliquem  aemulari,  sludere  paria 
ipsi  facere.  Tandem  etiam  hoc  fuit  ancillarum  ac  servorum  proprium 
officium,  dltlv.  Mihi  expeditissimum  videtur  ex  partieipio  infinitivum 
facere,  ex  d).tauc  nempe  u/.tout.  rustici  est  et  lignei  aut  saxei  hominis, 
priinum  avide  ingurgitare  clam  ancillam;  et  deinde  tarnen  adeo  se 
demittere,  ut  cum  eadem  ipsa  ancilla  ipsa  diaria  molat  servis  suis, 
qui  molere  ipsi  debebant.  In  loco  p.  204. 4)  si  teneatur  tiop  yi'/MP 
legendum  eril  eis  xtv&vvtvoug  ovg.  ata.  tojp  y/Awr,  quanto  cum  |  periculo  foi.  2* 

V  [Scheint  ein  Gedächtnissfehler.    Die  Note  zu  Maxirnini  duo  c.  22  gehört 
nicht  hierher.]  2}  [Char.  c.  28  p.  30,  <6  ed.  Foss.] 

3)  [Theophr.  Char.  c.  4  p.  7,  27  ]  4)  [Char.  c.  25  p.  27,  22.] 


Digitized  by  Google 


151 


R.  FoERSTER, 


quos  ainicorum  servaverit.  Sed  potius  est  rov  yiXov  corrigere  et 
tunc  omnia  plana,  quanto  cum  periculo  qua  ratione  amicum  servaverit. 
Haec  habui  ad  gratissimas  Tuas  Hieras.  Rogoque  ut  saepius  ad  ea 
studia  rae  revoces,  quae  nunc  quidem  serael,  si  forte  per  mensem 
inviso.   Dab.  Leidae  d.  17.  Oclobr.  1 745.  *) 

87. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  74.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
Iacobo  Philippo  Dorville 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiskc. 

Mitto  Tibi  hic,  Vir  Celebcrrime,  indicem2)  in  Observationen  Miscel- 
laneas,  qualem  adhuc  in  lituris  habeo,  exploraturus  Tuum  de  meo 
labore  judicium.  Omnia  absolvi  praeter  novissimum  tomum,  et  primum 
atque  secundum  novarum  Observation  um,  quos  olini  quidem  habui, 
nunc  tarnen  desidero  requirens  inier  libros  meos.  Mitti  mihi  illos 
velim,  paratus  restituere  si  postules.  Congessi  huc  indices  olim  im- 
pressos,  eosque  novis  raultis  observatis  titulis  auxi.  Addidi  quoquc 
indicem  auclorum  recentium  passim  castigatorum.  qua  in  re  forte  fui 
nimium  sedulus.  Relinquo  arbitratui  Tuo,  num  illum  servare  velis  an 
abjicere.  Interim  rogo  Te  vir  Celeberrime  supplex,  velis  a  librario, 
cui  hanc  operam  impendi,  parlem,  si  pote,  dimidiam  meae  mercedis, 
(quam  puto  integre  absoluta  opera  centum  florenorum  aequo  jure 
flagitare  me  posse)  mihi  nunc  irapetrare.  Conditio  rerum  mearum 
tarn  tristis  est  et  commiseratione  digna,  ut  verbis  describi  satis  nequeat. 
Stragulas  quibus  incubo,  linteamina  mea,  libros,  quaecunque  habeo, 
fol.  7*»  in  trapezam  communem,  vulgo  lombardam,  detuli,  |  magno  cum  foenore, 
sed  majore  hominum  avidorum  mercede,  quibus  hanc  in  rem  ad- 
ministris  utendum  mihi  est.  Si  modo  hanc  hie  mein  exigere  hic  possum, 
promitto  abitum  ex  hac  terra  mihi  certe  non  fautrice,  neque  porro 
cuiquam  molestus  ero.    Tarn  saeva  fata,  qualia  experior,  nunquam 

\)  [Bernards  Antwort  vom  13.  October  H45  ist  Lebensbeschr.  S.  «i4  f. 
gedruckt.]  2)  [Vgl.  S.  15t  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


155 


exspectavi,  qui  non  viclus  coniparandi  caussa  huc  veni,  quem  tlumi 
sufficientem  el  sine  labore  et  in  promtu  habui,  sed  studiorum  caussa, 
in  quibus,  arabicis  certe,  per  hunc  annum  egregie  profeci.  Incumbo 
ounc  in  id  ut  mihi  colligam  opes  literarias,  quas,  tibi  in  patriam  re- 
diero,  digerere  per  otium  el  suo  tempore  depromere  possim.  Quos 
meos  honestos  conatus  ut  adjuves,  Vir  Celeberrime,  et  per  aliquot 
sallim  paueos  adhuc  menses  sustentes,  per  favorem  literarum  et  lite- 
ralorum,  quo  eclebraris,  et  per  memoriam  promissorum,  Tc  obtestor. 
Vale.   Leidae  d.  18.  Nov.  1745. 

88. 

An  Jacob  Philipp  DVrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  75.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
lo.  Iacob  Reiske. 

Recte  aeeepi,  Vir  Celeberrime,  fasciculum  librorum  simul  et  num- 
monim;  pro  quibus  debitas  ago  gratias.  Non  cquidem  putaveram 
librarios  vestrates  laborem  meum  ne  tertia  quidem  parte  postulatae 
mercedis ')  aestimaturos  esse.  Interim  quidquid  a  Te  venit  gralus  agnosco 
el  aeeipio.  Indicem5)  complebo  et  denuo  describam  nitide,  el  mittam 
quam  potero  citissime.  Doleo  molestiam  ercasse  tibi  meas  querimonias. 
Sed  imposterum  nullas  amplius  audies.  Agnosco  perversam  meam 
indolem  meae  infelicitatis  caussam  esse.  Sed  illam  equidem,  ulcun- 
que  nitar,  emendare  non  possum,  et  quo  proficio  magis  aetate,  et 
quo  gravioribus  saevae  fortunae  procellis  conflictor,  eo  ferocior  evado 
et  tuauv&QomoTeoog.  Prolixa  Semper  fuit  Tua  in  me  benevolentia, 
vir  humanis8ime.  Sed  adversa  mea  sors  noluit  illa  integra  me  frui. 
Interim  gratum  est,  quod  antiquae  benevolentiae  vel  scintillas  proeul 
absenti  conservare  velis.   Vale.   Dab.  Leidae  d.  20.  Nov.  1745 


<)  [Vgl.  Brief  87  S.  153,  1 1  f.]  J)  [Vgl.  Brief  85  A.  I  und  Brief  87.] 


Digitized  by  Google 


156 


R.  F0ER8TER, 


89. 

An  Jacob  Philipp  D'Orviüe  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  76.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
Iacobo  Pbilippo  DOrville 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Acccpi  heri  Hieras  Tuas,  vir  Celeberrime,  simul  et  pecuniam,  pro 
qua  gratias  ago  maximas.  .  .  .  Supersedissem  labore  indicem  denuo 
describendi,  si  citius  de  voluntate  Tua  mihi  constitisset.  Misissem 
quoque  citius,  si  novissem  valde  urgere.  Aveo  interim  scire  quid 
agatur  de  Charitone.  Res  meae  valde  impeditae  sunt.  Languet  ani- 
mus  pariter  atque  corpus,  manere  hic  non  possum,  et  domum  redeundi 
via,  ut  videtur,  patriae  miseriis  clausa  est.  quo  rae  alio  vertam  nescio. 
vitam  ago,  ut  paucis  dicam,  ingratam  atque  molestam.  Sed  nolo  Te 
querimoniis  onerare.  Polius  opto  ut  instans  annus  cum  multis  aliis 
integrum  Te  atque  hilarem  cum  Tuis  opprimat:  Vale  vir  Amplissime, 
mihique  fave.   Leidae  d.  29.  Dec.  1745. 

90. 

An  Jacob  Philipp  D'Orviüe  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  77.) 

Viro  Geleberrimo  atque  Amplissimo 
Iacobo  Philippo  D  Orville 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Mitto  Tibi,  Vir  Celeberrime  atque  Amplissime,  quantum  hactenus 
in  Geographo  meo  Arabe,  Abilfeda,  profligavi;  nempe  Prolegomena. 
Tabulas  ipsas  nunc  aggrediar,  et  miltam  quoque  per  partes.  Rogo 
autem  ut  ab  alio  quoquam  eures  exemplar  Tibi  describi.  Nam  meo 
quidem  carere  non  possum,  neque  tempus  est  ipsi  mihi,  neque  ani- 
mus,  tantum  volumen,  quantum  erit  integrum,  denuo  describendi. 
  Leidae  d.  21.  Febr.  1746. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


157 


91. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  24.) 

Yiro  Celeberrinio  atquc  Eruditissimo, 
Ludovico  Casparo  Valckenaer, 
s.  p.  d. 
I.  I.  Ueiske. 

Accepi  beri  Hieras  Tuas,  Vir  Celeberrinie,  Amice  Aestumatissime, 
quibus  intellexi  laetus,  Te  recte  valere.  Quam  velleni  paria  de  ine 
Tibi  nunciare  possem.  Mersus  hactenus  fui  luctu  prorsus  ineluctabili. 
Animi  quoque  in  studia  acrior  conlentio  fregit  vires  corporis  mei. 
Adspiro  ad  gratura  otium  tandem  aliquando  impetrandum.  adspiro  ad 
patriam  et  parentes  visendos.  Quamdiu  enim  bic  sum,  non  video 
finem  laboribus  et  miseriis  nieis.  Neque  tarnen  ut  videtur  me  potero 
ante  initium  feriarum  aestivarum  Belgio  evolvere  et  extricare.  Sed 
de  bis  rebus  alias  amplius.  Spero  te  Franecquerae  videre,  antequam 
hinc  discedam.  Tota  hac  hyeme  fui  occupatus  in  interpretando  Abil- 
feda  historico.  Duas  quoque  magni  libri  tertias  partes  confeci.  Nunc 
varietatis  gratia  orsus  sum  ejus  geographiam  latinam  facere;  et  jani 
profligavi  partem  non  contemnendam.  Verum  alio  me  rursus  abripit 
aeslus  sive  inconstantiae  meae  dicam,  sive  rerum  domesticarum. 
Quum  propediem  summos  in  medicina  honores  capessere  debeam, 
dissertationi  meae  circumspicio  et  comparo  materiem,  cui  argumentum 
constitui,  nemini  unquam  pertractatum,  ne  tentalum  quidem,  de  Medi- 
cina Arabum.  Proximis  diebus,  bono  |  cum  deo  id  aggrediar.  Obser-  foi.  <v 
vationes  meae  Graecae  jacent.  £•  Uy-ä1)   Librarium  qui  im- 

primat  novi  aeque  Tecum.  Hic  certe  non  prodibit.  Sed  quamprimum 
rediero  in  Germaniam  edam.  Unum  volumen  modicum  jam  comparavi. 
Alterum  quoque  deinceps  instituam,  in  quod  rainorum  gentium  deos 
conferam,  ut  Alciphronem,  Lucianum,  eroticos,  Hesycbium,  alios.  He- 
sychium,  ut  percipio,  vidisti.  Clarissimus  editor  multa  cum  honorifica 
mei  mentione  meorum  inseruit  praesertim  in  fine;  ut  vidi  heri  in 
bibliotheca  publica,  nam  ipsum  librum  nondum  mihi  comparavi.  Verum 

1)  »O.  h.  'ich  habe  sie  ihrem  Schicksale  überlassen',  (wörtlich:  currere  eas 
feci  cum  aqua  currente).    Vgl.  McidAni  (Freytag)  I.  itO  Nr.  37. t  Fraenkel.] 


Digitized  by  Google 


i:»8 


R.  FoERSTER, 


quod  doleo  quaedam  dedit  minoris  momenti,  alias  emendationcs 
raaximi,  ut  mihi  quidem  videntur,  momenti,  et  in  quibus  praecipue 
mihi  placerem,  omisit.  Rationem  non  exputo.  Ha  e.  c.  omisit  in 
fftnvove  meam  conjecturam  fymovg  (unipes)  7itmjQo>jiuvog  annotare. 
Item  in  7fr«?/?«/,  quod  pro  Gvxoqxtvru  lego  oxi'XoyovTel  Forte  dubi- 
tavit  de  vocis  bonitate,  quia  Lexica  non  habent.  De  Charilone  quid 
fiat  nescio.  Valde  aveo  videre.  In  interpretatione  refingenda  si 
nimium  sibi  sumserit  editor,  quod  ignoro,  abdicabo  eam  publice. 
Et  possemus  inde  forsan  graviter  collidere.  Percurri  cum  ipso,  (Cl. 
Dorvillium  indico,  ut  percipis)  primum  eius  auctoris  librum,  et  ut 
verum  fatear  apud  Te,  miseratus  aliquando  fui  virum,  quod  clara  et 
plana  tortuose  vellet  explicare,  et  quae  bene  verteram  contenderet 
omni  studio  corrumpere,  omnique  cultu  spoliare  meam  opellam.  Verbo, 
intellexi,  ipsum  saepc  non  intelligere  suum  auclorem.  Cautiorem  me 
reddet  hic  casus  in  futurum.  Nunquam  aliquid  suscipiam,  in  quo 
solus  ego  non  dominer  et  ad  arbitrium  meum  agere  nequeam.  Quod 
scribis,  Vir  Celeberrime,  de  communi  amico,  Cl.  Schroedero,  laetor, 
foi.  ar  qui,  si  quis  alius,  arabicae  literaturae,  ut  spero,  |  stator  et  vindex 
aliquando  erit. ')  Hic  quum  esset,  parum  aut  nihil  exscripsit  e  biblio- 
theca  publica.  Sed  duos  vel  tres  cl.  Schultensii  Codices  exscripsit, 
ut  Hamasam,  et  Diwan  Hudeil.  Plures  meorum.  Adhuc  habet  6ecum 
Marpurgi  meum  exemplar  rair  Moallakat,  et  Diwan  Amralkeisi.2)  Doleo 
tantum,  quod  haec  studia  theologice  tractet.  Hac  ratione,  ut  ominor, 
nunquam  proficiemus,  nunquam  reddemus  ignaris  gratum  Studium  satis 
spinosum,  quäle  est  etymologicum  et  philologicum.  Proferendi  erant 
ex  Arabia  prius  tales  libri  quales  cum  utilitate  simul  poterant  de- 

lectare.    Sed  sensum  quisque  suum  sequitur  An  vidisli 

Richardi  Dawesii3)  Miscellanea  Critica.  multa  il|e  ibi  in  Aristophaneiu. 
unam  quoque  et  alteram  emendationem  meam  mihi  praeripuit;  ut  in 
Avibus  vs.  1157.  ubi  graviter  reprehendit  Hemsterhusium ,  quod  non 
viderit,  facile  in  oculos  incurrens,  pro  mXtxavTwv  legendum  esse 
mfoxoivrwp.  Idem  et  alibi  quoque  ipsi  vapulat.  Reliqua  non  magni 
momenti,  plurima  inepta.  Gravissima  quaeque  loca  non  attigit.  circa 
metrum  xoftnai.  Solus  in  eo  regnare  sibi  videtur.  Hunc  hominem 
Tibi  probe  depexum  dabit  noster  Askiew4),  ut  minatur.   Hie  proxima 


<)  [Vgl.  Brief  83  S.  4  47  A.  2.] 

3)  [Hdr:  Dawisii.    Vgl.  S.  160,  7.] 


t)  [Vgl.  Brief  S  S.  16,  16.] 
4)  [HJr:  Askiow] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reuke's  Briefe 


1  50 


aestate  abit  in  Italiam  et  deinceps  Gonstaotinopolio.  Interim  curabit 
in  Anglia  edi  ßuas  observationes  in  Hippoeratem,  Gaienum,  Aretaeum 
Cappadocem,  alios  medicos  Graecos.  Heringae  de  quo  scribis  vidi 
tfudiorum  speeimen  in  Observationibus  miscellaneis.1)  Clarissimum 
Schraderum  meo  nomine,  si  grave  non  est,  salutari  velim.  Vale,  Vir 
Celeberrime,  Amice  Honoratissime,  et  mihi  porro  fave.  Dab.  Leid, 
d.  23  Febr.  1746. 

P.  S.2)  Anxie  quaesivi  hactenus  Geographum  Nubiensem,  arabice, 
Illum  Tu  si  forte  in  Frisia  deprehendas,  rogo  mihi  vindices.  Libenter 
et  prompte  reddam  expensas. 

Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  L.  C.  Valckenaer, 

Professeur  fort  savant  et  fort 

renomme  etc. 
a 

j).  couvert.  Franequer.3) 

92. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  5*.) 

Viro  Eruditissimo  atque  Experienlissimo 
D.  lo.  Steph.  Bernard, 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske.4) 

Pergratae  mihi  fuerunt  literae  Tuae,  Vir  Amicissime,  praesertim 
quum  eo  tempore  aeeiperem,  quo  corpore  pariter  atque  animo  languebaui. 
iota  hac  septimana  non  potui  vacare  collegiis  et  negotiis  meis.  pluri- 
mum  deeubui.  partim  ex  rheumatismo,  aut  si  malis,  podagrica  materie 
a  pedibus  ad  Caput  et  pectus  retropulsa;  partim  cx  moerore  animi  in— 
effabili,  ob  increscentem  in  dies  visus  imbecillitatem,  qua  debeo,  ut  et 
Cl.  Gaubius  jussit,  lucubrationes  prorsus  omittere.  Dextri  oculi  usu  fere 

1)  [Adriani  Heringae  obss.  ad  Stephani  Byz.  elhnica  in  Miscell.  Observ.  nov. 
VIII  (1745)  p.  927 — 958.] 

2)  [Diese  Nachschrift  steht  am  Rande.]  3)  [Siegel  wie  in  Nr.  7  2.1 
i)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  2.  März  1746  (Lebensbeschr.  S.  229f.).] 


Digitized  by  Google 


160 


R.  FOBRSTBB, 


careo.  vix  possum  continuo  per  diniidiam  horam  legere  aut  scribere, 
quin  acerrimos  in  retina  dolores  pungentes  et  stringeules  sentiam. 
Maximum  hoc  studiorum  et  moliminum  meorum  omnium  est  impedi- 
mentum,  et  tristitia  me  ad  insaniam  fere  usque  affligit.  Eodem  illo 
ipso  tempore,  quo1)  literas  accepisti  a  Cl.  Valckenaerio,  et  ego  accepi. 
Scribit  de  opere  Haringae2),  ul  jam  edilo.  Respondi  s  tat  im,  et  ideain 
ipsi  aliquam  dedi  de  Dawesii  libro,  in  quo  parum  bonae  frugis  ut 
equidem  ego  puto,  reperias;  mukös  de  metro  xofinua^iovg.  Bentlejum 
et  Hemsterhusium  hinc  illinc  aftrectat.  Barnesium,  ceu  fatuum,  vexat. 
Hunc  hominem  minatur  noster  Askiew  meritis  poenis  damnare.  Ille 
nuin  Chartas  acceperit  de  quibus  scribis,  Burmannianas  sine  omni 
dubio,  nescio.  Exire  et  valetudo  prohibet,  et  coeli  inclementia.  Semel 
ipsum  vidi  ex  quo  rediimus  Amstelodamo.  Sed  en  Tibi  nuncium 
foi.  i*  horribilem,  quem  stupebis.  |  Fere  mensis  agitur,  quum  inviseret  me 
Lipsiensis  aliquis,  nomine  M.  Saxe.  Qui  quis  qualisque  sit  ignoro 
prorsus.  Tu  vide  num  a  Mortierio  possis  aliquid  resciscere.  Ulum 
sibi  esse  familiärem  a {firmabat  apud  me.  Audivi  postea  moliri  illum 
Genesii  editionem.  Ille  jam  Saxe,  ut  porro  narrem,  rogavit  a  me  ul 
pro  amico  aliquo  suo  conferrem  Codices  quos  hic  habent  manuscriptos 
Aetii.  Amicus  ille  ejus  erat,  D.  Guntz,  Professor  extraordinarius  Ana- 
lomiae  Lipsiae.  Vult  ille  Aetium  edere.  Sed  praecipio  jam  opinione, 
qualis  illa  futura  sit  edilio.  Ut  carminum  sepulchralium3)  forte,  di- 
cerem  ut  Hippocratis4)  ntQi  nescio  quid,  quem  librum  idem  ille  Guntz 
anno  superiore  edidit,  si  vidissem.  Confido  tarnen  fidei  alicuius  qui 
vidit  et  ineptam  farraginem  esse  mihi  affirmavit.  Lipsienses  et  Ger- 
mani5)  plerique  nostri  quales  sint  in  Graecis  heroes,  non  ignoras.  Suscepi 
quidem  in  me  curam  istius  laboris;  sed  nunc  facti  poenitet.  et  sane 
a  me  amoliar.   Taedii  plenum  est  opus.   El  sat  habeo  rerum  mearum 

quod  agam  Aggressus  sum  librum  arabicum  de  vilis  medi- 

corum  arabum  describere,  quem  ubi  absolvero,  (absolvam  autem  si 
liceat  per  oculorum  valetudinem)  ad  dissertationem  raeara  inauguralem, 
quae  erit,  nisi  alia  intercedant,  de  medicina  Arabum,  elaborandani 

i)  [Hdr:  quos] 

S)  [Dieselbe  Schreibweise  findet  sich  auch  in  Brief  93.   Vgl.  S.  JS7,  A.  4.] 

3)  [Leich's.    Vgl.  Brief  88  S.  139  f.] 

4)  [De  humoribus  purgandis  über  et  de  diaeta  acutorum  libri  III.  ed.  Justus 
Godofredus  Günz,  Lipsiae  H4ti.]  Ii)  [Hdr:  germani] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskf.'s  Briefe.  161 

■ 

me  accingam.  Alia  quae  scribam  nunc  non  habeo.  Locum  ilhmi 
Cassü')  cum  legerem  incidebat,  avnoytt  tu  und  etc.    Scilicet  ayytit 

ufytj,  vel  n^oatmßhtarüvovTu  D.  Leidae  d.  3.  Marl.  17i6.2) 

Adr.:  A  Monsieur 

Ms.  le  Docteur  Bernard 
Medicin  fort  savant  et  fort  renommä 

a 

Amsterdam. s) 
93. 

An  Jacob  Philipp  DVrville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  78.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
lacobo  Philippo  DOrville, 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Intellexi  ex  literis  Tuis,  vir  Celeberrime,  cum  dolore  amanuense 

Tuo  Te  carere  Ideo  destiti  Tibi  inittere  quae  de  Abilfedae 

Geographia  parata  interim  habeo.  Primam  tabulam,  de  Arabia,  omisi 
vertere,  quod  ea  jam  exstat  in  Geographis  minoribus4).  Quinque 
sequentes,  usque  ad  septimam  absolvi.  et  processissem s)  ulterius, 
nisi  morbus  me  per  totam  hanc  septimanam  lecto  affixisset.  neque 
adhuc  valeo  ut  par  est.  Debebo  quoque  in  ülo  labore  non  nihil  pedem 
tigere  ob  aliud  quid  quod  intercessit  opus0).  Libenter  equidem  ad- 
dicam  operam  meam  corrigendae  grammaticae  graecae,  et  spondeo 
viri  honesti  fide,  me  nihil  nisi  vitia  typographica  mutaturum.  Sed 
hactenus  nondum  egerunt  mecum  veslri  librarii.  Neque  etiam  accepi 
destinatam  mihi  pecuniam.  Negavit  Kerchemius  Tecum  sibi  quidquam 
rei  esse  aut  fuisse  unquam;  negavit  etiam  me  nosse.  Dispojnes  itaque  fol.  78' 
»i  placet  aliter  hac  in  re.  ...  Franequera  quoque  nunciatum  est 
prodiisse  Hariugae  observationes  in  auctores  graecos.  .  .  .  D.  Leidae 
d.  5.  Mart.  1746. 

i)  [Cass.  Probl.  I  p.  333,  8  cd.  Sylb.] 

i)  [Bernard's  Antwort  vom  9.  März  i  746  Lst  Lebensbeschr.  S.  230  f.  gedruckt.] 

3)  [Sieget  wie  in  Nr.  72.]  4)  [Ed.  Hudson,  vol.  III,  Oxoniae  I7I2.1 

5)  [Hdr  :  processissiui]  f»)  [Vgl.  Briff  9  4.] 

ibkindl.  d.  K.  S.  O.wlUck.  d.  WiHsennek.  XXXVIII.  4( 


Digitized  by  Google 


102 


R.  F0ER8TER, 


94. 

An  Jacob  Philipp  TTOrvillc  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  foL  79.) 

Viro  Celeberrirao  atque  Amplissimo 
Iacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
I.  I.  Reiske. 

Accepi  heri  pecuniain,  vir  Celeberrime  atque  Amplissime.  Verum 
Kerkhemius  ille  impostor  est.  Nolim  cum  eo  quidquam  habere  ne- 
gotii. Artificiose  sane  me  emunxit.  Accipis  hic  partem  ipsius  Geo- 
graphiae  arabicae  plus  quam  dimidiam.  Non  diu  fore  spcro,  quando 
reliqua  submittam.  De  fide  mea  securus  esse  potes.  Si  vita  et  sanitas 
mihi  consistant  habebis  illud  opus  sine  omni  dubio.  Quod  .opus  inter- 
ressisse  nuper1)  significabam,  est  Opera  quam  in  excerpendo  libro 
>  quodam  arabico2)  sat  grandi  de  vitis  medicorum  arabum  nunc  insumo. 

Nunc  non  reor  opus  esse  ut  geographica  liaec  eures  describi.  Librario 
poteris  ostendere  quae  habes  specimina.  qui  si  velit  edere,  polest 
autographum  meum  operis  typographicis  dari  ad  excudendum.  Sin 
minus ,  seinper  paralum  erit  Tibi  meum  exemplar.  Illo  enim  carere 
non  possum,  quum  ob  vitium  et  defectum  arabici  codicis  quasdam 
relinquere  passim  lacunas  in  interpretatione  coactus  fuerim,  quas  aut 
casu  aut  meditando  forte  potero  supplere.  Et  quod  rei  caput  est, 
absoluta  quarnvis  interpretatione,  multa  tarnen  adhuc  alia  in  illo  re- 
foi.  79»  stant  peragenda.  Conferenda  |  sunt  nomina  recentia  cum  antiquis, 
(juod  passim  feci,  ubi  erat  in  promtu;  sed  saepius  superest  adhuc 
i'aciendum.  lllustranda  sunt  multa  monumenta  historiae  tarn  civilis 
quam  literariae,  quod,  ulut  potueram  nunc,  malui  tarnen  posl  absolu- 
tam  interpretationem  Latinam  facere.  Tandem  etiam  conferendi  sunt 
Codices  aut  Anglicani,  aut,  quem  olim  vidi,  Dresdensis.  nam  in  loco- 
rum  longitudinibus  atque  latitudinibus  apparent  numeri  tarn  obscuri 
atque  dubii,  in  codice  Leidense,  quarnvis  ille  autographus  sit,  et  tarn 
multa  deleta  aut  praesecta  sunt  in  illo  libro  a  bibliopegi  cultello, 
ut  solus  ille  non  sufliciat.  Vides,  Vir  Celeberrime,  laboris  haud  parum 

I)  [Brief  93.]  2    [Oseibia.   Vgl.  t.ebensbeschr.  S.  29  und  163,26.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Beiske's  Briefe.  1G3 

adhuc  esse  exantlandum,  si  matiurum  aliquid  et  laude  dignum  velimus 
extrudere;  opus  non  unius,  ut  videtur,  anni,  sed  forte  plurium.  Si 
omnia  comparavero  et  congessero  necessaria,  non  puto  multum  super- 
fore  chartae,  quam  reliqui,  purae.  Quae  hactenus  raisi,  inisi  ideo, 
ut  diligentiam  meam  Tibi  approbem,  et  proinissis  Hdem  adstruam. 
Tu  quando  Tibi  placebit  mihi  reddes,  ut  possim  quae  molior  favente 
deo  perficere.  De  gramiuatica  graeca1)  gratum  erit  si  segnes  ad- 
niooiieris.  Nondum  ea  de  re  mecuin  egerunt.  Pretium  operae  meae 
si  requirant,  conveniens  statuo  fore  30  stüvr.  (seu  assiuin).  Indigeo 
equidem.  De  numis  acceptis  nihil  superavit,  post  subtracta  pro  viclu 
ei  cubiculo  debita,  quam  triginta  asses.  Interea  gratias  Tibi  maximas 
ago,  Patrone,  quod,  inunerita  beneficentia,  sustentare  et  fovere  | 
paupertina  mea  studia  in  commune  ut  spero  bonum  velis.  In  id  toi  w 
allaborabo  ut  non  fruslra  fueris  munificus.  Vale,  Vir  Amplissime, 
atque  mihi  porro  fave.    Leidae  d.  0.  Martij  1 746. 

Adr. :  Den  Wel  Edelen  Heer 

DHeer  &  Mr.  lakob  Philipp 
D  Orville  etc.  etc. 

te 

p  inclus.  Amsterdam.*2) 

95. 

An  Jacob  Philipp  ITOrvUle  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  8  i .) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
Iacobo  Philippo  D'Orville 
s.  p.  d. 
I.  I.  Reiske. 

Accipis  jaiu,  Vir  Celeberrimo,  integrum  Geographmu  arabem. 
Sic  maximus  et  laediosissinms  labor  exhaustus  est.  Versioni  liinam 
adhibebo,  ubi  abs  Te  recuperavero,  et  attexam  commentarium,  per 
otium.  Jain  quidem  debui  passim  lacuuas  facere,  cum  ob  codicis 
arahici  vitium,  tum  quod  voces  alapias  Persicas  aut  Turcicas  animalimn, 

I)  [Vgl.  Brief  93  ]  i)   Siogol  wie  in  Nr.  72.1 


Digitized  by  Google 


IGi 


R.  FoERSTER, 


herbarum  et  taliuin  ignorarem,  neque  otium  esset  inquirere.  lnlerea 
Schedas  aliquas  Vossianas  a  cl.  Burnianno  vestrale  olim  exscriptas 
accepi  ab  Anglo')  quodara,  et  inier  eas  excerpta  ex  Cyriaci  Anco- 
nitani  scholiis  graecis  in  Slrabonem.  OlTicii  mei  pari  ein  esse  credidi, 
ut  illa  Tibi  describerera2)  et  cxhiberein,  vir  Amplissime.  Tu  videris 
ipse  num  inservire  Tibi  qucant.    Oplarem  modo  plura  Tibi  grata  et 

utilia  futura  simili  casu  in  inanus  meas  pervenirent  Dal) 

Leidae  d.  15.  Marl.  1746. 

06. 

An  Jacob  Philipp  D'Orviüe  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  82.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
Iacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Indignaberis  forte,  vir  Celeberriine  atque  Amplissime,  quod  nu- 
perrimis  Tuis  citius  non  responderim.  Sed  diu  tractus,  tandem  et 
falsus,  fui  spe  accipiendi  libri,  quem  desiderabas.  Alter  quidem 
Anglorum,  Askiew,  non  audet  exemplar  suum  a  Cl.  Alberti  repelere. 
Alter  autem,  Freemann,  binc  discessit,  antequam  suum  a  Cl.  Heinster- 

husio  recuperaret  Sequente  septimana  imprimendam  dabo 

dissertationein  meam.  Libros  jam  meos  consarcinavi.  Mittam  quoque 
proxime  formulam  dedicationis,  ut  si  quid  in  illa  displiceat,  arbitreris 
et  expungas.  Vale,  Patrone  Munifiee,  et  mihi  porro  ut  soles  fave. 
Dabam  Leidae  d.  20.  April  1746. 


I)  [Askew  oder  Freeman?   Vgl.  Brief  96.] 

S)  [Jetzt  in  der  Bodlejana  im  Codex  Dorvill.  X.  I.  4,  17.  1  (vgl.  X.  I.  4.  S9,  l). 
Vgl.  Brief  53  A.  5  und  D'Orville  Mise.  Observ.  nov.  t.  IV  p  319.  Fabricius-Harles 
bibl.  graec.  IV  p.  576.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


105 


97. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  83.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Mitto  Tibi  hic,  vir  Celeberriiue,  libruin  dusideratum,  quem  ipse 

a  C|.  Alberti  repetii  Dies  meae  promotionis  erit,  ut  cou- 

jicio,  sextus  Maij. l)    Prospicienduin  milii  prius  est  de  veste,  et  a Iiis 

I)  [Die  Promotion  fand  an  diesem  Tage  statt.    Der  Titel  der  jetzt  kaum  noch 
aufzutreibenden  Dissertation  (vgl.  S.  187  A.  2  und  S.  213,  3!  f.)  lautet: 

Dissertatio  inauguralis 

Exhibens 
Miscellaneas  aliquot 
Observationes  medicas 
Ex  Arabum  Mo- 
numentis, 
Quam 

Annuente  Deo  Ter  Opt.  Max. 
Ex  Auctorilate  Magnifici  Rectoris, 
D.  Hieronymi  Davidis  Gaubii, 
Medicinac  Docloris,  Ejusdem  ac  Cliemiae  et  Col- 
legii  I'ractico-Medici  in  Acad.  Lugd.  Bat. 
Professoris  Ordinarii 
nec  non 

Amplissimi  Senatus  Academici  Conscnsu, 
et  Nobilissimao  Facultatis  Medicae  Decrclo; 
Pro  gradu  Doctoratus 
Summisque  in  Medicina  Honoribus  ac  Privilegiis 
rite  ac  legitime  consequendis, 
l'ublico  examini  submittit 
Joann  Jacob  Keiske, 
Zörbigas,  ex  agro  Lipsiense,  Saxo. 
Ad  dieru  ß.  Maji  MDCCXLVI.  horft  locoque  solitis. 
Lugduni  Batavorum, 
Typis  Eliae  Luzac,  Jun.  1746. 

I'ie  Dedication  lautet: 


Digitized  by  Google 


IG  f. 


H.  FoKRSTER, 


neccssariis.  Curanda  quoque  inipmssio  dispulalionis,  quae  non  minoris 
quinquaginta  florenorum  conslabit.    Milto  hic  furniulam  dedicationis, 


p.  3  Viris 

Munerum  Dignitalo 
El  Eruditionis  fama 
praeclaris, 
D.  Hicronymo  David  Gaubio. 
D.  Sigfricd  Bernard  Albino. 
D.  Adriano  van  Royon. 
D.  Alberto  Scbultens. 
D.  Jacobo  Philippo  D'Orville. 
Opusculum  boc 

D.  D.  D. 
Jo.  Jac.  Reiske. 

• 

p.  4  Mullis  nominibus,  Viri  Excellentcs,  debco  Vobis  non  banc  lantum  Icveiu 

opcllam,  sed  plura  et  majora  quoque  alia  oflicia.  Vobis  quidem,  Celcberrirai  Me- 
dicinae  in  alma  Leidense  Professores,  non  haboo  quas  dignas  grates  referam  pro 
cura,  qua  sanioris  medicinae  praeeeptis  iinbuere  nieuin  animum  per  tres  annos  et 
ultra  sluduistis.  Longe  quidem  aliam  ob  caussam  accesseram  buc.  Sed  accidil, 
non  sine  numine,  ut,  videns  confluenlein  quotannis  ad  Vos  audiendos  et  admiran- 
dos  civium  meorum  ex  inferiore  Germania  Hörem,  ego  quoque,  ut  diseiplinae 
Vestrao  me  traderem,  stimularer.  Et  nunc  ccrle  id  accidisse  reputo  inter  maxima 
beneücia,  quibus  aetatem  meam  suprcmuin  numen  mactavit.  Ab  ore  Vestro  pepen- 
disse,  et  Vestris  manibus  aeeepisse,  quod  bodie  aeeipio,  qualiscunque  meae  dili- 
gentiae  praemium,  est  honorum,  qui  contingere  mibi  possunt,  maximus.  Quod  si 
nondum  profectus  in  arte  salutari  feci  vestra  doctrina  dignos,  scilis  quidem,  Vene- 
randi  Praeceptores,  quam  mullis  aliis  rebus  implicitus  alque  distraclus  fueriin. 
Ubi  tarnen  placuerit  Providentiae  me  lectulis  aegrorum  admovere,  omnes  in  i<l 
intendam  nervös,  ut  patriae  meae  me  praestem  salutarem,  et  Vobis  diseipulum 
non  indecorum. 

Tibi  vero,  Celeberrime  Schultens,  me  soli  deberc,  quidquid  arabice  scio, 
p.  s  lubens  et  ex  vero  fateor.  Amans  |  harum  litcrarum,  in  quibus  Tu  hac  aetate  nostra , 
idque  Tuo  merito,  prineipatum  tenes,  excitus  fama  Tua  huc  vemebam,  ante  hos 
octo  ferme  annos;  fretus  ea  spe,  fore,  ut  el  praeeeptis  Tuis  doctior,  et  onustus 
spoliis  incomparabilis  Vestri  orientalis  thesauri,  domum  redirem.  Ulrumquc  cecidit 
ex  voto;  ut  et  locum  inter  diseipulos  Tuos  mibi  da  res,  et  praestantissimorum  libro- 
rum,  quorum  cupidioe  flagrabam,  faceres  copiam.  Fuisset  absque  Te,  aut  nullum 
aut  perexiguum  certe  usum  habuissem  thesauri,  sine  quo  ludunl  operam,  qui 
arabica  altrectant.  Tu  vero,  Maxime  Vir,  quum  difficilis  esset  ad  illum  accessus, 
et  diflicilior  Über  ejus  usus,  eflecisti,  qua  es  benignitate,  ut  plenis,  quod  ajunt. 
velis  per  quinque  annos  in  eo  navigare  potuerim.  Insigne  hoc  beneficium  nunquam 
mihi  de  memoria  excidet.  Gratus  semper  profitebor,  Tibi  deberi,  Tuaeque  facili- 
tali,  si  quid  olim  a  me  luce  dignum  ex  Arabum  penu  proferri  fatale  est. 

Longum  denique  foret,  Amplissime  D  Orville,  Tua  percensere  in  me  collata 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskf's  Briefe.  1 67 


de  qua  Judicium  Tuum  exspecto  Quod  si  non  incommo- 

duui1)  quoque  Tibi  foret,  vir  Amplissinie,  Schedas  nieas  geographicas 

benelieia.  Tu  primus  huc  appelleotein  me  excipiebas,  et  comparabas  mihi  patronos 
atque  vitae  praesidia.  Et  haud  serael  potente  fulcro  labantes  meas  res  sustinuisli. 
Praesertim  duobus  bisce  proximis  annis  vix  aliunde  quam  de  Tua  munilicentia  victum 
cullumque  habui  necessarium.  Verum  quac  bene  mihi  plurima  fecisti  non  merenti, 
Patrone,  secreta  mecum  conjscientia  colere,  judico  satius.  Neque  permittit  modestia  p.  6 
Tua,  ut  ea  impar  iaudator  ebuccinem;  neque  est,  quem  prolixus  Titus  in  litcras 
et  literatos  favor  lateat. 

Ego  vero,  quum  nequeam  dignis  modis  humanitatem  Vestram  compensare, 
Viri  Excellentes,  id  unicum  video  mihi  relictum,  ul,  (piamdiu  vivam,  sincera  vota 
pro  salute  vestra  faciam.  Kaxit  summum  numen,  ul  laetari  Vos.  et  florere,  et 
interesse  doctrinarum  incrementis,  et  frui  Vestra  gloria,  videam  quam  diulissime. 
Dabam  Leidae  d.  6.  MajH746. 

Die  Thesen  lauten: 

Probabilia  p.  29 

Quae  addere  placuit,  ut  disputandi  materia  volenlibus  esset. 

I.  Quod  in  studio  literarum  est  ars  critica,  id  est  medicina  in  humano  cor- 
pore. El  quem  fautrix  natura  finxit  criticum,  eundem  quoque  medicinae  faciendae 
fecit  aplissimum.    Utraque  conjecturalis  est. 

II.  5)  Videtur  id,  quod  animam  appellaraus,  (medice  loquor)  aliud  nihil  quam 
corporis  animalis  quaedam  qualitas  esse,  ut  est  soliditas,  gravitas,  vis  electrica, 
elastica,  magnelica,  centrifuga,  centripeta,  lux,  ignis,  spiritus  rector  appellatus,  aliae. 

III.  Si  verum  est  quod  sensus  et  motus  per  nervorum  filaraenta  in  reliquum 
corpus  e  cerebro  deriventur,  posset  id  coneipi  per  vim  quandam  electricam  fieri, 
qua  videmus  funem  vel  millenos  eubitos  longum  ictu  oculi  citius  ad  utrumque  e\- 
tremurn  electricum  lieri. 

IV.  Videtur  tarnen  haud  improbabile,  ut  quaovis  pars  humani  corporis  sensum 
habet  et  vitam  per  se,  sie  quemvis  musculum  et  quamvis  muscularem  libram  habere 
voluntatem  atque  vim  se  movendi  secundum  suam  directionem;  ut  e.  c.  quando 
quis  attollere  vult  brachium,  non  cerebrum  velit,  sed  deltoides. 

V.  Haemorrhoides,  utut  adeo  commendalae  et  oxcitatae  nostro  tempore,  sunt 
(amen  manentque  Vitium,  inorbumque  morbo  pellunt.  Ubi  grassantur  endeinice, 
id  esse  conjicio  ex  potu  aquae  salsae,  impurae,  diu  stagnantis  in  cislernis,  et,  dum 
defluit  per  plumbeos  canales,  labe  Saturnina  infectae. 

VI.  Tympanites  videtur  scorbutus  intestinorum  ex  caussa  frigida  esse;  quem- 
admodum  gingivae  corruptae  et  artus  frigore  ambusti  tnirc  |  tument,  et  coria  pulrida,  p.  30 
quäle  Arisloph.  Equit.3}  ftox&TjQbv  (ioifV  appellat,  et  icayv  di^fia  y.al  utiZov  dvoiv 

VII.  Videntur  eibi  saepe  e  ventriculo  crudi,  ut  ingenintur,  certe  pro  aliqua 
parte,  in  intestina  detabi. 

VIII.  Rheumatismus,  arlhritis,  erysipelas,  podagra  et  ei  similes  artuum  morbi, 

I)  [Hdr:  in  commodumj        t)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  35.]       3}  [V.  316  f.l 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


remillore ,  gratum  laceres.  Sarcinam  libroruin  meorum  ul  Amstolo- 
daniuiu  niittam,  in  procinctu  sum.  Caetera  benc  Te  valere  et  mihi 
porro  favere  velim.  Vale.   Dab.  Leidac  d.  23.  April.  1746. 

renum  calculus  et  affectio  hypochondriaca,  videntur  ejusdem  indolis  morbus  esse, 
sede  lanlum  diflerre.1) 

IX.  Membranae  senliunt  per  se,  ut  et  cutis,  absque  nervorum  ope. 

X.  Falsum  est  quod  scribit  Celsus,  praefat.  facilius  ferri  famem  hieme,  quam 
acstale. 

XI.  Falsum  est  aliquo  modo,  quod  idem  scribit  III.  I.  magis  ignoscendum 
esse  medico  parum  proficienli  in  aculis  morbis,  quam  in  longis.  Acuti  morbi  pa- 
lacstra  sunl,  in  qua  periliam  suam  uiunslraro  polest  medicus.  longi  plerumque  artetn 
omnem  cludunt. 

XII.  Falsum  est  quod  idem  Celsus  ail  I.  9.  calorem  adjuvarc  omnia,  quae 
frigus  infeslat.    Patct  in  membris  gclu  et  iguc  ambuslis. 

XIII.  Falsum  est  quod  ait  IV.  23.  et  24.  equitare  podagricis  alienum  esse. 

XIV.  Inutile  est  quod  suadet  IV.  20.  hystericae  sanguinem  mittere.  Paroxys- 
mus  coini  sie  aeuitur. 

XV.  Male  commcndal  vinum  austerum  in  tussi  sicca,  IV.  4. 

XVI.  Male  item  frigida  fomenta  et  humida  slomacho  admoveri  jubet  in  tor- 
minibus,  IV.  II. 

XVII.  Aut  falsus  est  Celsus,  aut  corruptus,  quando  dicit  III.  24.  hydropico 
corpori  imperandam  esse  quietem.  Ipse  enim  paulo  post  rectius  praeeipit,  tali  mul- 
lum  ambulandum,  currendum  aliquando,  etc.  conf.  IV.  I.  in  fiue. 

XVIII.  Corruptus  est  IV.  4.  in  fine,  et  leg.  necessaria  sunt  quies,  severilas, 
(non  securitas)  silenlium. 

XIX.  Apud  Petronium2)  pro  staminatas  leg.  Aminoeas,  quod  nos  olim  latebal. 
vid.  Cels.  et  alios  de  vino  Aminaeo. 

XX.  Corruptus  est  Celsus  in  vulgaribus  libris,  III.  24.  in  fine,  et  sie  legendus: 
utendum  icterico  —  lecto  et  conclavi  cultiore,  risu,  joco,  ludis,  leueivia  etc. 

XXI.  Celsus  melior  chirurgus  est,  quam  medicus. 

XXII.  Male  appellatur  metatarsus,  qui  tarsus  est;   male  tunica  choroidea, 
p.  31  quae  cborioTdea;  male  aigilops,  quae  non  nisi  angylops;  et  tajlia  sunt  innumera 

Anatomicorum  in  grammaticam  graecam  peccata. 

XXIII.  Hydrops  plerumque  nascitur  ex  vitio  pulmonum. 

XXIV.  Variolae  non  tantum  in  cute  videnlur  esse,  sed  in  ipsa  quoque  muscu- 
lorum  substantia,  queraadmodum 3)  petechiae  pestilentiales. 

XXV.  Maxime  dislant  febris  ardens  et  maligna.  Illa  cogit  sanguinem,  et  in- 
surgit  nimia  vi  naturae,  et  juvatur  venae  sectione,  alque  motum  miuuentibus. 
Haec  fundit  sanguinem,  et,  quod  laoguente  natura  fit,  stimulo  ad  sudores  opus  habet. 

XXYI.  Videtur  pulsus  dcbilis  atque  celer,  cordis  palpitatio,  languor,  et  anxie- 
tas  in  febribus  putridis  inde  osse,  quod  sanguis  fusus  et  liquatus  et  tarn  attenuatus, 
ut  vel  plumulae  attactu  übrosa  ejus  pars  discerpi  queat,  distendere  satis  arterias 

I]  [Druck:  diferrc]  2)  [41.]  3)  [Druck:  quomadmodum] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heiske's  Briefe. 


I  09 


98. 

Ah  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Grönendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  84.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissimo 
lacobo  Philippo  DOrville 
8.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Si^nificavi  hodie,  vir  Amplissime,  de  volunlale  Tua  ornalissimo 
Askiew.    Is  diein  crastinuni,  Iovis  scilicel,  oxcursui  nostro  ad  Tc, 

iniandoquidem  ila  cupis,  deslinavit  Interim  bene  valere 

Te,  Patrone,  jubeo.    Leidae  d.  11.  Maij  1746. 

et  cor  et  incitare  ad  debitam  Systolen  nequeal.  quod  dum  seotiunf  vasa,  nituntur 
Irepida  citataque  contraclione  Vitium  emendare,  et  imminentera  sibi  inloritum  averlere. 

XXVII.  Quae  vero  nascuntur  in  morbis  putridis  phronitides,  pleuritides,  similes, 
non  sunt  ab  obstruetione,  quae  nulia  est  in  hisce  morbis,  sed  dolores  tum  con- 
tiogeotes  sunt  indicium  ineipientis  gangraenae  cerebri  atque  pulmonum  etc. 

XXVIII.  Acidi  ruetus,  de  quibus  multi  conquerunlur,  videntur  magna  ex 
parte  deberi  potui  ex  acri  et  mordace  atque  convellentc  membranas  combustarum 
fabarum  fuligine  parato,  quem  foedum  adspectu,  tetriorera  sapore,  stercoraceum 
haud  raro,  guttur  radentem,  nulla  laudabili  dote  commendabilem,  miror  quomodo 
possint  dies  noctesque  tarn  avide  ingurgilare. 

XXIX.  Ad  ruetus  et  (latus  non  Semper  est  necesse  ut  adsit  putrida  elastica 
materies.  Sed  soli  spasmi  et  convulsionos  ventriculi  et  intestinorum  possunt  efßcere, 
ut  tili  enormiter  quasi  singullianl.  Patet  in  hystcricis,  hypochondriacis,  quos  quo 
copiosius  eruetant,  eo  magis  interdum  torquent  et  strangulanl  anxietates,  quae  statim 
exbibilo  antispastico  conquiescunt. 

XXX.  Diu  miratus  fui  quare  (andern  sapiens  antiquitas  Aesculapii  baculo 
serpentem  innexuerit.  Incidi  (andern  in  inscriptionem  et  figuram  veterem  apud 
Muralorium1),  ubi  Panacaea,  si  bene  memini,  conspicitur,  Aesculapii  filia,  cymbium 
porrigens  pharmaco  plenum  angui,  in  cauda  stanti,  humanum  Caput  praeferenti. 
Statim  feriit  animum  meum  adspectus.  Statim  vidi  serpentem  illum,  |  cujus  curao  p.  3i 
praesit  Aesculapius,  esse  tractum  intestinalem  ab  ore  et  faueibus  usque  ad  anum. 
Prima  priorum  hominura  medicina  vix  ultra  ebirurgiam  et  alvi  purgationem  ascen- 
debat.  Videbant  nempe  plurimas  aegritudines  a  ventriculi  vitiis  oriri.  Putabant 
ilaque  praeeipuam  esse  debere  inedici  curam,  ut  voracem  illum  et  delicatum  et 
facile  irritabilem  serpentem  Semper  in  potestate  sua  contineat  mansuetum  et  tracta- 
bilem.   Quid  si  statuamus  ?  ventriculum  cum  suo  syrmate  peculiare  aliquod  animal 

et  distinetum  atque  sui  juris  in  caetero  animali  homino  esse,  quemadmodum  id 

l)  [Nov.  thes.  vet.  inscripl.  t.  I  p.  XX  n.  4.] 


Digitized  by  Google 


170 


K.  FoERSTER, 


99. 

An  Jacob  Philipp  D'Orvillc  in  Grönendal. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  85.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amptissimo 

lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Rccipis,  Vir  Amplissime,  collationem  Tryphiodori.  Caetera  proxime 

habebis  Accepi  interim  a  Cl.  Gronovio  exemplar  Plularchi, 

cui  Salmasius  aliquas  emendationes  allevit.  Extorquere  si  potero  Iani- 
blichum  illum  inedituiu  ab  eodem,  faciam  quoque.  Habitatum  ibo  in 
iisdem  aedibus  cum  orn.  Askiew,  et  eundem  Lipsiam  usque  comitabor. 
Ex  quo  fieri  facile  posset,  ut  ante  Calendas  lulij  hinc  non  discedani. 
Vale,  Patrone,  et  mihi  porro  fave.    D.  Leidae  d.  14.  Maij  1746. 


saptentiores  medici  de  utero  sequioris  sexus  censent.  Utrumque  certe  animal.  et 
Uterus,  et  tractus  intestinalis,  quando  non  habenlur  bene,  sed  macerantur  inedia, 
aut  alimentum  non  accipiunt  congruum,  et  inerlia  torpent,  situque  fatiscunt,  carentque 
jugi  motu  succussatorio  et  titillatione,  tarn  solent  efferari,  ul  caelerum  quoque  animal 
secum  trahant  in  perniciem. 

XXXI.  Falsum  est  quod  ajunt,  horripulationes  post  epulas  sanitatis  Signum 
esse.  Notant  potius  tale  corpus  auris  frigidis  scatere  per  membranam  cellulosam 
dispersis,  quae  subeunle  in  venas  novi  cibi  calore  per  cutis  spiracula  expeltuntur. 

XXXII.  Veterum  senlenlia  de  ascendentibus  e  ventriculo  in  cerebrum  vapori- 
bus  atque  fuliginibus  non  inepta,  non  improbabilis  videtur  esse. 

XXXIII.  Verus  volvulus  seu  intestinorum  oyiynbg  aut  in  nodum  intorsio 
potest  et  bene  concipi,  et  conlingere. 

XXXIV.  Verum  est  quod  ait  Rhases  major,  (Abu  Zakarja)  i^UaJl  £  iüukii 
^  jüLc.  certitudo  in  medicina  est  meta,  quo  pcrveniri  nequit.    Et  in  genere 

verum  est  quod  ait  Rhases  minor,  illo  majore  tribus  fere  saeculis  posterior,  tilulo 
Fachreddini  celeber: 

S±*>    ^UJt    L5*~    JS\}       JLüc     v3y«*J<     ffvXSt  iuL^i 

Summum  cuimen,  quo  humanus  intellectus  audet  eniti,  est  intricata  haesitatio, 
et  plurimus  labor  sapientum  est  error.  Xeque  profieimus  quidquatn  omni  nostra  per 
omnem  nostram  vitam  inquisitione ,  quam  ut  varias  variorum  de  rebus  sententias 
compilemus. 

Finis. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


171 


100. 

An  Valckcnaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  25.) 

Viro  Clarissimo  et  Erudilissimo 
Ludovico  Casparo  Valckenacr 
s.  p.  d. 
fo.  lac.  Rciske. 

Non  dubito,  Vir  Clarissime,  quin  hae  Tc  literae  recte  valcnlem 
oflendant.  Ipse  volebam  Te  invisere  Franequerae,  cuiuque  in  finem 
rogaveram  affinem  Tuuin,  quuin  Leida  discedereni ,  si  quid  ad  Te 
haberet,  mihi  coinmitleret.  Ille  mihi  literas  commisit  quas  nunc  ac- 
eipis,  tardius  quidem  quam  forle  par  erat.  Si  praeseivissem  tarn  diu 
me  moras  Amstelodami  tracturum,  et  landein  prorsus  ab  adspectu 
colloquioque  Tuo  excludendum  fore,  misissem  illas  extemplo.  Ex- 
cusabis  itaque  benigne  meam  cunetationem.  Quandoquidem  vero  Te 
semel  adhuc  ultimum  salulare  et  invisere  non  licet,  rogo  velis  cultae 
haelenus  mnicitiae  nostrae  memoriam  conservare,  et  mihi  porro  favere. 
Si  non  displiceat,  inlerpellabo  te  nonnunquam  literis  e  Saxonia  mea. 
Vicissim  si  quid  ibi  terrarum  habeas  curaudum,  id  mihi  quaeso  mandes. 
Expediam  qua  potero  omni  fide.  Caeterum  l>ene  Tc  Semper  valere 
et  laetari  jubeo.  Vale  Aiuice  Aeslumatissime,  et  me  porro  ama.  Dab. 
Amstelodami,  die  ante  discessum  nieum,  7.  Junij  1 746. 


Digitized  by  Google 


Digitized  by  Google 


III. 

Leipzig  1746—1774. 


Digitized  by  Google 


101. 

An  Jacob  Philipp  ÜOrviüe  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  86.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Amplissirao 
lacobo  Philippo  DOrville 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Turbis  et  itineribus  variis  exercitus  officio  meo  hactenus  defui, 
Vir  Celeberrime  atque  Ainplissirae.  Her  habui  passim  periculosum  et 
ingratuni.  Amstelodamo  dum  peto  Swollam,  mare  sum  expertus  per 
aliquot  dies  iratum.  Jnde  per  Hannoveram  et  Brunswicum  petii  Wolffen- 
bültel,  urbem  insigni  bibliotheca  celebrem.  ubi  multa  me  comitate  ex- 
oeperuot.  Ea  bibliotheca  et  augusto  aedificio,  quo  residet,  et  inlerno 
valore  spectabilis  est.  Gudianos  Codices  manuscriptos  omnes  ibi  habcnt, 
quos  vidi,  graecos  certe,  omnes,  neque  roganti  mihi  quidquam  nega- 
runt,  polliciti  quoque  porro  mittere  si  quid  rerum  suarum  e  re  mea 
foret,  ubicunque  sedes  meas1)  figerem.  Officiosissimus  est  senex, 
qui  bibliothecae  illi  praeest,  lacobus  Burkhardus,  Perizonii  quondam 
diseipulus,  et  purae  Latinitatis  inter  paucos  nostrates  cultor  studiosissi- 
mus.  Inde  sunt  quae  accipis  specimina  Lexici  illius  sub  Photii  nomine 
adeo*)  decantati,  et  Poliorceticfor  Apollodori.  Photii  quod  appellanl 
Lexicon  illo  nomine,  mea  quidem  sententia,  immerito  superbit  Est 
über  saepe  futilis.  Etymologias  maxime  continct,  sed  inficetas  et 
absonas,  ingenii  recentioris  foetus.  Fragraenta  veterum  auctorum  aut 
nulla  continet,  aut  pauca.  Scriptus  est  praegrandis  über  charactere 
a  plurimis  scribendi  compendiis  perquam3)  intricato.  sed  ea  quidem 
difficultas  editorum  librorum  collatione  et  usu  haud  diuturno  posset 
supcrari.  At  lucem  non  meretur;  ut  intelliges  ex  hoc  tantiilo  specimine, 
si  lustrare  velis.  Polens  illud  quoque  Cl.  Albertio  impertire,  quem 
meo  nomine  salutari  |  velim.  Schedas  autem  meas  mihi  reddi  cuperem,  r<>i.  86v 
saltim  ob  Libanii  orationem,  si  bene  memini,  decimain  nonam,  a  Mo- 

i;  [Hdr:  mea]  a)  [Hdr  :  ad  eo]  3)  [Hdr  :  per  quam] 


Digitized  by  Google 


176  R.  Foerster, 

rello,  pro  more  suo,  perquam  viliose  editam,  a  me  cum  eodice  colla- 
tara,  quem  egregium  habent  Guelferbyti,  el  cujus  usum  propediem 
rogabo.    Ad  cum  auctorem  quod  faciat,  si  quid  oflendas,  Patrone, 
mei  sis  memor  rogo.    Si  lubet  aut  Photii  speeimen  auf  prineipium 
Apollodori  in  Miscellaneis  Tuis  edere,  per  me  licet.   Guelferbyto  per 
sylvam  Hercyniam  petii  Gotlingam,  ubi  bis  adü  virum  politis  moribus 
et  egregia  doctrina,  Gesnerum;  qui  mihi,  quando  ad  Te  scriberem 
mandavit,  ut,  praefatus  eius  nomine  salutem,  apud  Te  veniam  delicti, 
quod  nosti,  pelerem.  Ignorasse,  illius  de  al  Corano  conjecturae  au- 
ctorem Te  esse,  neque  recte  pereepisse  Tuam  mentem.  Mirabatur 
etiam,  tarn  leniter  se  habitum  in  Virgilio  novo  Burmanniano.  Saevam 
in  caput  suum  tempestatem  se  tantura  non  singulis  paginis  exspectasse. 
Mirabatur  porro  illius  socordiam,  qui  auetorum  vel  laudatorum  in  illo 
libro,  vel  castigatorum,  confecit  indicem,  qua  nomen  suum  cum  Con- 
radi  Gesneri  nomine  confusum  obscuraril.   Caeterum  est  illa  academia 
cum  viris  tum  legibus  atque  aedifieiis  instrueta  egregiis.   Prae  caeleris 
insignem  apparatum  librorum  graecorum  nondum  editorum  stupui, 
quem  suo  labore  sibi  comparaverat  Magnus  Crusius,  theologiae  pro- 
fessor  ibi  philologus,  qui  dum  olim  Parisiis  erat  apud  legatum  Dani- 
cum  concionator,  eos  e  codieibus  Parisinis  descripseral,  sed,  quod 
doleo,  theologici  omnes  argumenli.    Monstrabat  is  mihi  apparatum1} 
suum  ad  novam  Arnobii  editionem.    Praeter  Parisinum  eius  auctoris 
codicem  negabat  in  Europa  quemquam  exstare,  quem  ipse  contulil. 
Ex  eo  formatum  esse  Bruxellensc  exemplar,  aut  Antwerpianum,  non 
bene  memini.   Sed  id  tarnen  sie  satis  antiquura.  quod  etiam  conlulit. 
Habebat  eius  ediliones  omnes,  etiam  rarissimas,  quarum  affirmabal 
pessimam  esse  Salmasianam  Leidae  curatam.   Habebat  doctorum  ho- 
minum  curas  in  eum  ineditas  longe  plurimas.  utriusque  Canteri,  Rut- 
gersii,  Bosii,  aliorum.   Anquirit  tarnen  si  quae  sint  alia  in  istum  patreni. 
Edere  quoque  vult  Tertulliani  librum  contra  Valentem.  quem  in  finem 
gratum  mihi  feceris,  Vir  Celeberrime,  si  velis  a  Cl.  Valkenario  mihi 
foi.  87r  praestare  collationem  eius  libri.    Habet  enim  is  Tertulli|anum  Rigaltii 
cum  codieibus  Vossianis  collatum.  Ipse  illi  scripsissem  libenter.  Sed 
nolebam  harum  lilerarum  pondus  aggravare.    Querebatur  tarnen  vir 
ille  doctus,  locum  suum  eas  literas  non  ferre,  et  sciscitabatur,  num 


i)  [Jetzt  in  Lüneburg.  Vgl.  Arnob.  ed.  Oebler  p.  VI;  cd.  Reiflersobeid  p.  XIII.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe, 


177 


in  Belgio  coinmoda  foret  edendi  lalia  occasio.  Dedit  ante  plures  jam 
annos  epistolam  ad  Olauni  Wonnium,  Lipsiae  inipressam ') ,  si  forte 
vidisti,  qua  doctos  suos  labores  percenset.  Monstrabat  quoque  mihi 
Macarii,  non  illius  vulgaris,  sed  ignoti  prorsus,  Magnelis,  homilias  corn- 
plures,  quarum  unaiu  et  alteram  edidit.  Monstrabat  prolixum  Nicephori 
Choniatae  fragiuentum  de  imaginibus  CPlanis,  quod  neque  ipse  Fabricius 
Bibliothecae  graecae  volumine  sexto2)  dederit  integrum.  Monstrabat 
perquam  curiosum  Pselli  aliquem  ineditum  librum  graecum,  de  theo- 
logia,  si  bene  memini,  Pythagorica.  Et  alia  id  genus  plura.  Gotlinga 
Cassellas  abii,  ubi  vidi  egregium  Thucydiden  membranaceum,  quo 
usus  quoque  Cl.  Dukerus  fuit,  Heidelbergensis  bibliothecae  aliquando 
civem,  sed  qui  cum  caeteris  Komam  non  migravit.  Sed  commodo 
datus,  nescio  cui,  rediit3),  ut  alii  aliquot  eius  bibliothecae  libri,  sopita 
tempeslate  bellica,  ad  pristinum  dominum,  a  quo  prineeps  Hassiae 
aeeepit.  Fnde  Thuringiam  pervasi  (sed  cuius  rei  me  nunc  poenitet.) 
egregias  videre  bibliothecas  sperans.  Sed  operae  et  suintuum  pretiuin 
non  tuli.  Primuin  quidem  Isenaei  virum  doctum  adii,  Heusingerum, 
nuperum  editorem  Caesarum  Juliani.  et  futurum  Cornelii  N'epotis,  ubi 
Staverenius  nosler  ipsi,  quod  minalur,  pulclire  vapulabit.  Jnde  dum 
Gotha m  pergo,  saeva  me  corripit  tempestas,  qualem  obtigisse  mihi 
alias  non  memini,  media  nocte,  vastis  in  campis,  quae  et  homines 
sub  jove  frigido  versantes  aliquot  peremit,  et  grandem  jaculala 
grandinem,  ad  pugni  formam,  latam  stragem  in  segetes  edidit.  Gothae 
reperi  lulium  Conradum  Schlaeger,  ducalis  numophylacii  custodem, 
quem  inde  noveram,  quod  edere  voluerit  Moerin  Atticistam;  sed  nunc 
abjecit  illud  consilium,  tv  tto/w*',  vir  ut  parum  doctus,  sie  egregie 
morosus  et  difficilis.  Vimariae4)  praeter  editionem  veterem  medicorum 
veterum,  cum  msslis  codd.  collatam  nihil  vidi,  neque  lenae  praeter 
codicem  Sophoclis  Bosianum,  qui  continet  scholia  inedila  interlinearia, 
et  cujus  speeimen  Heusingerus  junior,  prioris  ex  fralre  nepos,  edidit. 
Sic  tandein  nonis  Iulii  Lipsiam  veni,  ad  affines  meos,  in  quos  lale 
falcem  suam  immisisse  mortem  comperio.    Sorbigam  landein  16.  Iulij 

t)  [Di&sertatio  epistolica  ad  Olaum  Wormium,  Lipsiae  1728.]  2)  [p.  iO.'isq.] 
3)  [Dies  ist  zweifelhaft.    Der  Codex  gehörte  vermulhlich  zur  jüngeren  Pfälzer 

Hofbibliothek,  welche  der  Landgraf  Karl  von  Hessen-Cassel  im  Jahre  «686  erhielt. 

Vgl.  A.  Duncker,  Centralbl.  f.  Bibl.  If,  221  f.    Mazzi,  II  propugnatorc  N.  S.  vol.  V,  I 

p.  370  f.]  4)  [Hdr:  Vinariae] 

.  K  S.  0#Mlbch.4.  WiMMMh.  XXXVIII.  \i 


Digitized  by  Google 


178 


R.  FOBRSTER, 


veni,  ubi  salvarn  niatrein  cum  vitrico  deprehendo,  sed  sororem,  quam 
foi.  87'  unicam  habe|bam,  paullo  ante  adventum  meum,  infelici  puerperio  ex- 
stindam,  relicta  bimula  ßliola.  lam  domi  dego  apud  parentes,  tran- 
quillus  equidem  et  curis  über,  neque  est  qui  me  pellat:  verumtamen 
neque  oppidum  hoc  mihi  placet,  plurihus  medicis  ferendis  impar,  ut 
quod  jam  quatuor  habet:  neque  victus,  ul  apud  homines  modicae 
fortunae,  tenuior,  qui  lautioribus  epulis  adsuelus  fui.  Kxcurrebam 
nuper  in  tractum  Dresdensem  et  montanum,  urbem  circumspecturus 
si  quae  forte  mihi  congrua  occurreret ').  Sed  occupata  vidi  omnia.  Forle 
sedern  meam  Lipsiae  figam.  Dresdae  imprimitur,  et  fere  absolutus 
est  Aelianus  de  animalibus,  curante  aliquo  ludimagistro,  Kretschmaro2). 
Qui  nondum  vidi,  quäle  id  inslitutum  sit,  arbilrari  nequeo.  Jnstituunt 
quoque  Lipsiae  novam  Aeschyli  editionem,  utroque  sermone,  in  forma 
octava  majore;  cum  notis  succinctis.  Ibidem  Guntzius  Aetium  edere 
parat,  quem  in  finem  comparavit  sibi  Vienna  libros  ejus  ineditos. 
Sed  quoniam  novit  eorundem  exemplar  pro  Boerhavio  concinnatura  e 
codice  Parisino  fuisse,  ideoque  credit  id  a  suis  libris  discropare,  percupit 
eins  libri3)  usu  potiri4).  Putat  quidem  bibliopola  Leidensis  van  der  Aa 
magnum  se  possidere  thesaurum,  cui  propterea  pretium  immane  statuit. 
Ubi  tarnen  intellexerit,  hunc  suum  thesaurum  post  paucos  annos,  edilo 
Aetio,  quod  certe  fiet,  inutiiem  sibi  et  nullius  pretii  fore,  permovebi- 
tur,  ut  puto,  co,  ut  pro  luculenlo  communicationis  praemio  libri  sui 
copiam  nobis  faeial.  Hogavil  a  me  Guntzius  ille,  ut  operam  opemquo 
Tuam  hac  in  re  implorem.  Obstrictissimos  habebis  nos,  si  voti  com- 
potes  nos  reddideris.  Vendentur  brevi  Halae  Codices  aliquot  lalini  manu- 
scripti,  ut  Horalii,  Senecae,  quos,  si  sit  operae  pretium,  studebo  Tibi 
asserere.  Indiculiim  adjeci  libellorum  qui  nuper  in  Iiis  terris  prodierunt, 
literarii.  Quorum  si  quid  e  re  Tua  sit,  indicabis.  Quid  porro  agas 
cum  loanne5)  Tuo,  quid  agat  Ghariton.  quid  amici  Amstelodamenses 
et  caeteri,  scire  aveo.  Ut  autem  recte  Te  valere  credo,  sie  et  porro 
valere  et  mihi  favere  jubeo.    Dabam  Sorbigae  d.  6)  August.  174G. 

4 )  [Hdr:  occurret]  S)  [Es  ist  nur  der  4 .  Band,  die  varia  historia  entbaltend, 
erschienen,  Dresden  und  Leipzig  1746.]  3)  [Hdr:  librum]  4)  [Die  Abschrift  be- 
findet sicli  jetzt  als  Codex  CCCXCI  in  der  Senatsbibliothek  von  Leipzig  (vgl.  Fabricius- 
Harles  bibl.  gr.  IX,  236).]  5)  [Der  Sohn  von  Jacob  Philipp  D'O.] 

(i)  [Das  Datuni  fehlt,  ebenso  wie  die  Unterschrift,  jedoch  steht  von  D'Orvillcs 
Hand  darunter:  4746  |  Sorbiyu  \  J.  J.  Heiskr  \  2/  Awj.  DOrvilles  Antwort  vont 
31.  August  «747  auf  diesen  Brief  und  Nr.  104  ist  Lebensbeschr.  S.  665  f.  gedrueWt  ] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heiskf.'s  Briefe. 


179 


102. 

An  Peter  Wesseling  in  Vtrecht. 
(Original  in  Leiden,  B.  I».  L  336,  Nr.  \  ) 

Viro 

Eruditionc  atque  dignitale 
speclabili 
Pelro  Wesseling, 

s.  p.  (1. 
lo.  Jac.  Beiske. 

Ad  To  scribendi  consilium,  Vir  Celeberrime,  mihi  suggessit  tarn 
officium  meuiu:  id  eniin  ut  facerem,  imperabas,  quum  superiore  aeslale 
Trajecti  apud  vos  essem:  tum  Clarissimus  Wollius,  S.  Th.  D.  et  apud 
Lipsienses  ad  aed.  S.  Thomae  archidiaconus,  qui  nuper  occasionem 
requirebat,  Vobis  meo  ministerio,  ut  est  laudis  amantissimus,  innotes- 
cendi.  Alterum  nunc  mensem  hie  ago  Lipsiae,  quae  fortunarum 
mcariini,  ut  videtur,  certa  porro  sedes  erit.  In  eo  nunc  maxime 
sum,  ut  Abulfedam  historicum  luci  publicae  aplum  comparem.  Kl 
plurimum  ejus  operis  jam  profligavi.  Fiel,  nisi  deus  nolit,  initium 
ejus  imprimendi  proximo  mense  Majo.  Librarium  mihi  conciliavit  ele- 
gant is  vir  ingenii  Cl.  Leichius,  uinicus  meus,  cui  operam  meam  in 
tradendis  Arabicis  colloco.  Graeca  vix  attigi,  ex  quo  Germanicum 
rursiis  solum  calco.  Cupercm  eqnidem  scriptorem  iininn  et  alterum 
lectu  dignum,  sed  rariorem  inventu,  qualis  est  Dio  Chrysostomus  et 
Ubanius,  nec  non  Arrianus  Kpictetcus  atque  Porphyrius  n&ffi  unox?^, 
edere.  Sed  bic  terrarum  vix  commode  videntur  agilari  talia.  Scripsi 
ante  tres  vel  quatuor  menses  ad  Cl.  Dorville').  Sed  responsum  non 
luli.  Videtur  indignationem  coneepisse.  unde  vero,  non  expulo.  Sed 
band  miror,  qui  eius  ingenium  novi.  Flagro  Charitonis  videndi  desi- 
derio.  Sed  vereor,  ut  is  ad  palatum  meum  sit.  Et  sane  nisi  mecum 
Cl.  editor  aeque  egerit,  erit  ea  ingenlis  ansa  collisionis.  Intellexi  e 
Cl.  Saxio,  novum  Tibi  mandatum  munus2),  Vir  Celeberrime,  quod 
felix  faustumque  Tibi  esse,  pura  raente  precor.    Caetera  Te  mihi 

I)  [Brief  1 0 1 .] 

S)  [Die  Professur  des  Rechts.   S.  Bernard's  Brief  an  Reiske  vom  4.  November 
IT  46  (Lebensbesch r.  S.  434).] 

1 3  * 

Digitized  by  Google 


180 


R.  FoERSTER, 


porro  faverc,  diuque  valere  optime,  et  amicos,  praesertim  Cl.  Valcke- 
naerium,  data  occasione  salutalos  rupio.  D.  Lipsiae  d.  15.  Decembr. 
1746. 

103. 

-Am  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  108,  Nr.  S.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissirao 
Petro  Wesseling 

s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Perlator  harum  ad  Vos  et  in  Balaviam  porro  excursurus,  a  me 
rogavit,  ipsi  darem,  si  quid  haberein  ad  Te  litterarum,  Vir  Celeber- 
rinie.  Nolui  tarn  pulchram  occasionem  omittere,  Tibi  meam  testandi 
observantiam.  praesertim  quum  ignorem,  literasne1)  meas  superiore 
scriptas  anno  chartasque  Saxii  et  Wollii  acceperis.  Et  mei  caussa, 
et  maxiine  Wollii,  vellem  illas  Tibi  fuissc  traditas.  Meae  res  adhuc 
inter  spera  et  metum,  aut  longam  certe  pendent  exspectationem.  CI. 
Saxius  a  me  peliit,  indagarem,  quo  deveneril  index  Gruterianus,  quem 
Heßselius  ad  Gudium  instituit.  Sitne  adhuc  inter  relictas  ab  Hesselio 
Chartas  reperiundus2).  Non  dubito  eum  hanc  in  rem  jain  apud  Te 
inquisivisse.  Nolui  tarnen  ob  amicitiain,  quae  nos  intercedit,  hoc 
quoque  loco  ideo  Te  non  admonere,  Vir  Celeberrime,  ut  si  quid 
harum  rerum  nosti  certius,  ut  ibi  locorum  degens,  ubi  potesl  explo- 
ratissima  haben'  nolitia,  veiis  nobis  id  impertire.  Uli  et,  quod  idem 
Clariss.  Saxius  scire  cupit,  sitne,  quod  fama  tulit,  mortuus  Comes 
Thoms3)  et  possitne  codex,  quem  illc  possidet,  Sponii,  a  ßimardo*) 
trequenter  notatus,  aut  ab  illo  ipso  vivo,  aut  ab  haeredibus  haberi. 
Quid  hic  terrarum  egerint  eruditi,  prodent  proximae  nundinae.  Nuper 
copiam  fui  nactus,  specimen  emendationum  mearum  in  graecos  auc- 


\)  [Brief  102.] 

J)  [Vgl.  Brief  1 05  nebst  Bernard's  Antwort  vom  J.  August  1747  Lebens- 

beschr.  S.  239.] 

3)  [Vgl.  zu  Brief  75.] 

i)  [Iosephus  Bimardus,  Verfasser  der  Dissertaliones  et  epistolae  vor  Muratori, 
Nov.  Ihes.  vet.  inscr.  t.  I.    Vgl.  Brief  105  S.  183,  4  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Bmkfe. 


181 


tores  prodendi,  in  tomo  Observ.  Misccll.  Lipsiensium  propediem  pro- 
dituro1).  Sed  Arabica  potissimum  et  historiae  orientalis  Studium  me 
tenuit;  in  quo  genere  publice  quoque  praestandi  aliquid,  spes  quae- 
dam  nuper  aflulsil.  Vale  Vir  Celeberrime  atque  Eruditissime,  et  me 
araare  perge.    Dab.  Lipsiae  d.  2.  April.  1747. 

Adr.:  A  Monsieur 

Ms.  P.  Wesseling 
fort  savant  et  fort  celebre  Professeur 

a 

Utrecht. 
104. 

An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  88.) 

Viro  Celeberrimo  alque  Amplissimo 

IACOBO  PHILIPPO  DORVILLE 
s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Diu,  sed  hactenus  frustra,  Vir  Celeberrime  atque  Amplissime, 
responsionem  Tuam  ad  litteras  meas  superiore  anno  ad  Te  deslinatas2), 
exspectavi.  Neque  potui  animum  Tuum  a  me  alienatum  non  suspi- 
cari.  Quo  quidem  id  merito  meo,  non  intelligo.  Res  meae  hic  Lipsiae 
adhuc  in  incerto  fluctuant.  Promiserunt  mihi  quidem  munus  Professorin, 
quando  autem  daturi  sinl,  me  latet.  Interea  caro  mihi  vivendum  est; 
majoresque  sumtus  quam  in  Belgio  faciendi.  Hactenus  autem  ne 
teruncium  quidem  meo  labore  mihi  potui  acquirere.  Medica  praxis 
mihi  nulla  est.  praeterquam  eniin  quod  medici  et  medicastri  cir- 
cumcursitent  apud  nos  innumeri,  urget  me  quoque,  quod  alio 
in  solo  huic  arti  operam  dederim;  unde  partim  ignotus  partim 
cooteintus  sum.  Neque  docendo  juventutem  comparare  mihi  potui 
necessaria,  quum  veniam  hactenus  impetrare  eius  rei  non  potuerim. 
Neque  librarii  mihi  succurrerunt.  Nosti  quam  frigcat  ubique  forum 
Orientale.   Spes  tarnen  est  aliquid  historici  generis  hac  aestate3)  pro- 

1)  [Miscell.  Lips.  nov.  vol.  V  (Lips.  1747)  p.  7 «7—7« 9.] 
i)  [Brief  101.]  3)  [Hdr:  aelate] 


Digitized  by  Google 


182 


R.  Foerster, 


dendi.  Sic  vitani  egi  Imctenus  oliosani,  inipendio  parcntum  meoruni. 
Spcro  forc,  ut,  quando  proximis  nundinis  Lipsiensibus  huc  Dresda 
deveneril  aula  Regia,  res  meae  in  melius  conimutenlur.  De  quibus 
foi.  88'  distinetius  nunc  non  licet  exponerc.  |  Qui  has  Tibi  Hieras  perferet1}, 
ornatissiinus  juvenis,  Wolfenbiltlelensis,  mihi  quidem  ignolus  olim, 
nuper  aulcm  a  Celeberrhno  noslro  Kappio  mihi  commendatus  mit,  ul 
nullus  dubitarim  ei  has  ad  Te  lilcras  addere,  quum  innolescere  Tibi 
mea  voluerit  opera,  rogeraque  velis  ipsum,  si  quid  apud  Te  mea 
valet  comrriendatio,  quibus  poleris  modis  adjuvare.  Iurisprudentiae 
dedit  operam,  et  quantum  ex  eius  sermone  intellcxi,  cuperet  tanquain 
ephorus  opulenti  alieuius  juvenis  Angliam  et  Franciam  videre.  Plura 
ex  ipso  praesente  inlelliges.  Caelerum  rogo  quaesoque,  vir  Celeber- 
rime  atque  Amplissime,  velis  quod  abeunli  benigne  promittebas,  literis 
interdum  Tuis  me  dignari,  aut  saltim  irae  Tuae  caussas,  si  qua  est, 
indicare,  ut  aut  purgare  me,  aut  emendare  queam.  Vale,  Vir  Celeber- 
rime,  et  mihi  ut  olim  fave.    D.  Lipsiae  d.  2.  April.  1 747 2). 

105. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  8  4,  Nr.  67.) 

#od;(5bler,  £od)g,elar/rter  .pß'rr  Doctor. 
3nfonbcrä  $od>$u@l)renber  £err,  (Kenner  unb  Svcunt. 

(Gegenwärtige*  an  Sie  ergeben  ju  lagen  r)at  mid)  bepen  Überbringer  ') 
veranlagt  welcher  mir  binterbraer;t,  wie  er  gerne  in  tfeUanb  vBefanbfd)afft 
haben  mochte,  mid)  baber  erfndjet  ihm  hierinne1)  befyüljflicfy  ju  feton.  ^d) 
weiß  nicht  an  wem  \d)  ihn  beper  addresstren  fönte  al$  an  <5ie,  SDicin 
•ÖiHl>ge(%tejter  .§(?rr  Docior.  3d>  fenne  ihn  jwar  fcnflen  nicfyt.  (?r  ijt 
mir  aber  ttou  unfern  £(1  Prof.  ftappen  cuiffe  be|te  anbefehlen  werben. 
8ie  werben  mid)  alfo  3hnen  Derbünblid)  machen,  wenn  Sie  ihn  in  Slmfter^ 
bamm  anweifen,  bjer  unb  bar  introduciren,  unb  fonfr  anbere  greunbfe^afft 
erweifen  wollen.    3d)  bin  fcl>r  begierig  $u  ttemetymen,  ob  ber  £(Srr  Doctor 

1)  [Meisuer  nach  Brief  106.  t09.  115.    In  Bernard's  Brief  vom  S.  August  1747 
(Lebensbeschr.  S.  «38  r.)  steht  Meister.    Vgl.  Brief  I  05,  3  f.] 

2)  [Vgl.  zu  Brief  1 0 1  S.  478  A.  6.]  3)  [So  schreibt  R.  on.    Er  hiess 
Meisner.   Vgl.  zu  Brief  I  04  A.  t.]             4,  [Här:  ljirinite] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


183 


mein  $u  (fnbe  oorigee  3ahre$  an  8ie  abgelapeneä  6d)reiben'),  barinne  id> 
unter  andern  aud)  mit  auff  bie  twrgelegteu  Örter  beä  Synesii  geantwortet, 
erhalten.  93itte  alfo,  mtd)  mit  bero  Schreiben  ehejtcn  $u  beehren,  unb  mir 
meinen  3weiffel  unb  Unruhe  $u  benehmen.  ^)Grr  M.  Sachfe  tjat  micr) 
aud)  erfuefoet,  mid)  bei)  3hncn  ju  erfunbigen,  ob  etwa«  an  bem  ®erüd)t 
fei),  Weld)e*  ^ier  fd)on  feit  geraumer  3^it  crfchollen,  al«  ob  ber  berühmte 

®raff  Thoms  geftorben.  (S*  ift  itjm  barum  hieran2)  biel  gelegen,  weil 
er  weiß,  baß  bcmelbeter  (Srajf  einen  Sponium  (ober  Sponii  Antiqu. 
Erudit.  moiiuui.3)  mit  Bimardi  de  )a  Bastie  bet)  gefdwiebenen  Wnmercfungen 
bat.  9tun  möchte  er  gerne  mifjen  ob  ber  £(Srr  ©raff,  Wenn  er  nod>  am 
i'eben,  felbigen  codiceui  jum  (gebrauch  oerftatten  wolle,  ober,  wenn  er 
nid)t  mer)r  am  Sehen  ferm  folte,  ob  er  bon  beneu  drben  $u  erhalten  Ware, 
gerner  möd)tc  «ß(f.  M.  Sa^fc  gerne  mifjen,  ob  bie  Continuation  be* 
Indicis  in  Grulerum,  welchen  Hesselius  ad  Inscriptiones  Gudii  angefangen, 
in  befagten  |  Hesseiii  ©crlafcenfcfyafft  beftnblid).  6et)n  bod)  ber  £($rc  Docior  foi.  i» 
oon  ber  @üte,  unb  bemühen  ftd)  9cad)rid)t  bitten  ein$ujief)en,  unb  un$  mit 
feilen.  <S*  ift  ber  M.  6acf;fc  ein  gelehrter  SHenfd),  unb  fdjreibt 
fonberlia)  einen  frönen  latetnifd;en  stylum,  unb  ift  ein  ungemeiner  Lieb- 
haber beä  studii  inscriplionum,  wooon  er  neulid)  ein  fd)ön  speeimen4) 
ediret.  3d>  haec  burd)  Überbringern  '•)  biefcä  auet)  jugleid)  an  ben  Dor- 
ville  getrieben.  3d)  werbe  fefyen,  wie  er  ftd?  auff  mein  freunblidjeä  @in* 
laben  $u  Erneuerung  ber  alten  greunbfdjajft  aufführen  wirb.  3Mc  Wahr- 
heit $u  fagen,  ift  mir  wenig  baran  gelegen *),  ob  er  wieber  antwortet,  ober 
nia)t.  (H  ift  weltbefanbt,  waä  bor  ein  wunbertidjer  9)lann  er  fe\>.  Unfev 
£(?rr  Askiew  ift  in  Constanlinopel.    ?cbtyin  fügte  e*  ftd),  bap  ich  bet) 

Professor  Emesti  war,  mit  welchen  er  ;}eit  feine«  £ierfe\)n«  bie  meifte 
ftreunbfdjafft  geyfleget  £>a  erfuhr  ich  nid)t  ohne  ikrwunbrung  wie  er 
fid)  3h*f  gelehrte  unb  gewifjc  emendation  apud  Aretacum  «/t«A/.o<W;J(>fc7) 
angemaßt,  unb  foter^c  t>or  bie  feine  ausgegeben.         fagte  mir  biefer  ge 

1)  [Ist  nichl  in  Bernard's  Hände  gelangt  nach  dessen  Brief  (Lebcnsbeschr. 
S.  23«)  vom  l.  August  1 7 4 7. j  2)  [Hdr:  tytx  an] 

3)  [Vielmehr  Miscellaneu  erudilae  antiquitalis,  Lugd.  1679.    Vgl.  S.  180  A.  \.} 

4)  [Lapidum  vetustorum  epigrammata  et  periculum  animadversionum  in  aliquot 
classica  marmorum  syutagmata,  Lipsiac  1  746.] 

5)  [Vgl.  S.  18«  A.  3.]  6)  [Hdr:  baranftelegcn] 

7)  [XQW-  <*W'  Hc  13  p.  140,  15  ed.  Erm.   Bernard  hat  diese  Verbesserung 
im  Synesius  de  febribus  p.  4  4  n.  1  veröffentlich t.    Vgl.  Aret.  ed.  Kühn  p.  983.] 

8)  [Hdr:  (ir] 


Digitized  by  Google 


184 


R.  FOKRSTEB, 


leinte  £>(*rr  Professor  Emesti,  wie  er,  foweit  er  Pen1)  #(*rrn  Askiew 
fennte,  auff  t*ic  ©ebanfen  getanen  müfcc,  ale  ob  Piefc,  wie  er  fagte,  fel>r 
glütflidje  unP  ungeämeiffcltc  Emendalion  nicfyt  bei)  tym  gemadtfen  wäre. 
Sic  fyätten  jWar  mit  einander  Pen  codicem  mstum  Aretaei,  per  auff 
l)iefigcr  Pauliner  Bibliothcc  liegt  nct(f;gcfd;lagcn,  aber  feine  anPere  atä  Pic 
gemeine  ocrPorbcnc  2c§art  angetroffen.  $)od),  fagte  er,  getyc  Parum  Per 
©ewijjbcit  angeregter  ^erbeperung  nidjto  ab;  inbem  er  foldje  auf?  einem 
loco  Homeri,  worauf  Aretaeus  gefielet,  erwei§en  tonne.  3d>  eröffnete  tr/m 
aber  ben  SBcrtjalt  Per  ganzen  Sacf;c,  unb  jeigte  ibm  ben  wahren  Ubrbcbcr 
*r  an.  SKit  Pein  Actio  |  febeint  ntd>t$  }u  werben,  2Öcnn  Per  £(Srr  Doctor 
l'itjt  fyabcn,  ficfy  an  ben  Aetium  $u  nuufycn,  fönnen  6ie  Purcf;  Überbringer'1) 
Picfcä  jum  ©ebraud;  cincä  faubern  Mstcs  baoou,  welche«  oor  Pem  Gudius 
bcfcjjcn,  id)  aber  Porin  Satyr  ju  ffiolffcnbüttcl  gefeben,  gelangen,  hiermit 
fdjlicfjc  Per  bipmal)!,  unP  crfud)c  8ie,  2Sel)rtcjtcr  ^rcunP,  Pie  alte  ©efanPt* 
fdjaft  förPer  mit  fleißigen  $ricff  fficdrfcl  fortyifejjcn.  9ln  meiner  €eitc 
will  icr;  ce  nicfyt  crmangeln  tajjcn.  ©egen  bic  übrigen  ©eletyrtcn  in  #oüanb 
aber  möchte  id)  Wotyl  ein  wenig  nacbläpigcr  ')  unb  gleichgültiger  fetyn.  üflid) 
perlanget  $u  rtrijjcn,  waö  D.  $ranbl)orft  mad)t.  3er;  habe  feit  meinem 
•§>ierfcpn  ntdjtä  wieber  Pcm  iljm  gehöret.  ÜMttc  obnfcfywcrjr  meinen  ®rup 
Penen  9lmjtcrPamifd)cn  greunben  gu  macfycn,  unP  empfehle  inid)  Pero  förberen 
(Gewogenheit,  Per  aüejeit  Perrjarrc 

£od)(*Pler,  $ocr;gclal)rter  £(Srr  Doctor, 
£od)gc(SI)rtcftcr  #(Srr,  Gönner  unP  grcunP 

3b.ro  £od;(Sbl. 

untertbäniger  Diener 
Seidig  ben  2.  April  1747.  Oieitfc'). 

Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  I.  S.  Bernard 
Docteur  en  Medicine  fort  renomine 

a 

Amsterdam.5) 


I)  [Hdr:  bemj  2)  [Vgl.  S.  18t  A.  3.]  3)  [Hdr:  nadjlafetflcr] 

4)  [Bernard's  Antwort  vom  1.  August  4  747  ist  Lebensbeschr.  S.  i38f.  ge- 
druckt.] 

5)  [Siegel  wie  in  Nr.  72.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


18.i 


106. 

An  Peter  Wesseling  in  ilrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  «04,  Nr.  3.) 

Viro  Celeberrimo  Enidilissimoque 
Petro  Wesseling 

s.  p.  d. 
Io.  lac.  Reiske. 

Recte  Tuas  gralissimas  accepi,  Vir  Celeberrinie  atque  Erudilissime, 
Palrone  Aestumatissime,  per  illuslrein  nostrum  Menkcnium.  Verum 
inlelligerc  nondum  inde  potui,  an  posteriores  ad  Te  meas  Hieras1) 
acceperis,  quas  nuper  ante  menseiu  fere  scriptas  addidi  permisique 
praestanlissimo  Meisnero,  Guelpherbytano,  ad  Vos  eunti.  Nam  ad 
priores3)  quidem  respondisse  mihi  nunc  videris  ex  iis  quae  de  Abil- 
feda  geographo  nuncias.  Ego  nunquam  credideram  co  usque  pro- 
ressisse  illam  editionem,  de  qua  dudum  quidem  est  ex  quo  inaudivi, 
sed  omnia  incerta  et  obscura.  Nunquam  certe  mihi  contigil  eins  vel 
specimen  videre.  Miror  quoque  quod  nuncias,  Arabiam  et  Aegyptum 
el  Syriam  te  habere.  Atqui  Syria  certe  istius  operis  est  octava  ta- 
bula. Ergone  non  totum  opus  instituerunt  Angli  edere,  sed  frusta? 
Omiserunlne  etiam  prolcgomcna?  Quis  fuit  cditor,  morte  abreptus? 
Procul  dubio  Gagnierius?  Et  sie  mihi  relatum  fuit.  Atqui  si  is  l'ucrit, 
haud  multum  boni  de  illo  instituto  mihi  promitto.  Fuit  vir  parum 
arabice  doctus.  Quidquid  sit,  aveo  quidquid  illud  est  videre,  magno- 
qiie  me  beneficio  Tibi  obstrinxeris,  Vir  Maxime,  si  commoda  data 
occasione  lustranda  mihi  mittere  velis  Tua  speeimina.  |  An  aliquid  a  fol.  r 
ine  in  hoc  genere  debeat  exspectari,  ipse  nescio.  Librarii  nostri  ad 
id  genus  libros  prodendos  admodum  sunt  tardi,  plurimi  quoque  iitcx- 
pugoabiles.  Verti  quidem  totum  opus  (de  geographica  solo  mihi  sermo 
nunc  est)  in  latinum  sermonem.  Sed  adhuc  supersunt  aiia  agenda, 
quae  et  majus  otium  requirunt,  et  mei  arbitrii  non  sunt.  Numeri 
graduum  atque  minutorum  longitudinum  atque  latitudinum  in  meo 
codice  sunt  perquam  incerte3)  scripti,  (6g  TiXtj&et.  Et  habet  quidem 
Dresdae  aliquis4)  codicem  huius  libri,  cuius  collatio  mihi  multum  pro- 

I;  [Brief  103.]  S)  [Brief  10*.]  3)  [Hdr\  incerti]  4)  [Seebisch,  dessen 
Codex  nachmals  in  die  Königl.  Bibliothek  zu  Dresden  (Cod.  or.  379)  kam.  Vgl.  Brief  \  J9.J 


Digitized  by  Google 


186 


R.  Foerster, 


dessc  posscl.  Verum  possossor  ille  morosus  el  invidus  senex.  suo 
Ihcsauro  tarn  pervicaciter  incubat,  ut  nolit  alteri  concedere,  quo  ipse 
uli  ncquit.  Praeterea  deberent  etiam  labulae  geographicae  concinnari 
ad  Abilfedae  mentem.  Verum  ego  niathematicae  hujus  artis  imperitus 
sum.  Pcrlegendi  et  excerpendi  atque  comparandi  quoque  cum  nostro 
forent  omnes  itineratores  nostrates.  At  is  quantus  labor  est!  Quem 
ego  certe  ob  incertam  spem  subire  nolo.  His  diebus  in  eo  fui,  con- 
silio  celeb.  noslri  Kappii  obsccutus,  ut  scriplo  pro  curis  raeis  in  Pe- 
tronium  perorarcm,  simul  e(  quae  olim  in  eum  scriptorem  animadversa 
in  adversariis  congesseram  depromercm.  Illam  jam  opellam  typis 
permisi,  brevique  ut  spero  lucem  videbit.1)  Muftis  quidem  non  pla- 
cebit,  praesertim  P.  Burmanni  fautoribus.  Sed  honori  meo  consulere 
debui,  idque  eo  feci  libentius,  quia  sie  nata  mihi  fuit  occasio  multis 
obscuris  et  liactenus  non  intellectis  Petronii  locis  lucem  afFundere, 
aliosque  simul  auetores  graecos  emendare.  Caetera  privatus  adhuc 
vivo.  Destinarunt  mihi  quidem  linguae  arabicae  professionell!,  el 
fui.  v  inercedem  |  quoque.  Vide  quam  lautam!  Nondum  attingit  ducentos 
florenos  vestratis  pecuniae.  At  id  ipsum  tarnen  pro  magno  exosculari 
debeo  benelicio.  Multi  sunt  hic  professores  qui  plane  nihil  aeeipiunt. 
Lipsiae,  ubi  vilius  quam  in  Belgio  profecto  non  vivitur.  Indigno  loco 
habentur  literae.  Tanlilli  vendere  debeo  meam  eruditionem  non  mag- 
nam  quidem  illam  et  admirabilem,  sed  raram  tarnen  et  non  inutilem, 
magnis  certe  laboribus  et  sumtibus  comparatam.  Adhuc  occupor 
Dionis  Cassii  lectione.  Quid  de  illo  (piaeso  fit?  Si  respondere  ad 
has  non  dedignaberis,  Vir  Maxime,  velim  significes  ubi  versetur  olim 
Leidao  inslituta  eius  editio  Fabricio-Reimariana.  Illustris  Menkenius 
jnea  quo<jue  opera  in  condendis  Actis  Erudilorum  utitur,  et  nuper 
mihi  reeensendos  mandavit  libros  in  controversia  7i*f)i  vofoius  ?(  xui 
yv^amTtjTOi  epislolarum  Ciceronis  el  Hruli  Anglice  a  Midletono,  Tun- 
slallo  et  Marklando  tw  mim  editos2}.  Quid  in  ea  Ute  Tu  arbitraris, 
judex  doclissime  et  aequissime.  Kgo  in  Tunstalli  et  Marklandi  parles 
pedibus  eo.    Apud  nos  nova  paralur  Aeschyli  graecolatina  editio, 

I)  [Libellus  animadversionum  ad  nlleram  editionem  Burtnannianam  Petronii 
in  den  Misccllanca  Lipsiensia  nova  vol.  VI  (Lipsiae  1748)  p.  93  —  114;  J7t— 307; 
489 — 523;  650—685.] 

1)  [Reiske's  Hcc onsioiien  stehen  in  den  Ada  Erudilorum  nova  1747  p.  407 
—413;  p.  463— 471;  1748  p.  631 — 646.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


187 


cum  nötig  omniuin  sed  in  brevissimam  molem  docta  tarnen  et  solerle 
manu  contractis.  Prodibit  in  forma  quam  oclavam  medianam  appel- 
laot,  duobus  voluminibus,  et  erit  indice  completo  instructa.  Maluissem 
eins  editori  alium  graecum  auclorem  meliorem  et  utiliorem  placuisse. 
Leichius  in  Constantino  suo  adhuc  versalur.  Sed  nihil  adhucdtim 
eins  videre  mihi  conligit.  Si  occurrat  occasio,  rogo  quaesoque,  Vir 
Celeberrime,  velis  meo  nomine  commune«  amicos  salutare,  et  prae- 
sertim  Valckenaerium  meum,  et  quid  is  agat,  perscribere.  Caetera 
benevolentiae  Tuae  me  commendo,  fausla  omnia  comprecatus.  I). 
Lipsiae  d.  18.  Maij  1717. 
Adr. :  Monsieur 

Msr.  P.  Wesseling 
tres  savanl  et  tres  celebre  Professeur 

a 

p  eouvert.  Utrecht.'} 

107. 

An  König  Friedrich  August  II.  in  Dresden. 

Original  im  llauptstaatsarchiv  für  das  Königreich  Sachsen.  17  78.  Acta  Joh.  Jacob 
Kcißkcos  Ansuchen  um  die  Arabische  Profession  auf  der  Universität  Leipzig  betr. 

Oberconsistorium  Ao  1747—95.  Nr.  I.) 

Augustissime  atque  Potcntissime  Rex, 
Domine  Clement  issime. 

Sanne  Veslrae  Regiae  Majestatis  humillimus  ego  Stthditus  Lipsiae 
oliin  per  quinque  annos,  et  Ltigduni  Batavorum  deineeps  per  alios 
octo  studiis  primum  Graecis  et  Arabicis,  deinde  medicis  operam  dedi, 
et  adjecta  bis  edidi  opuscula2),  carmen  veteris  poetae  Arabici,  et 
riissertationem  inauguralem  de  quibtisdam  observationibus  medicis 
scriptorum  Arabtim,  superiore  anno  pro  ronsequendo  gradu  docto- 
ralu»  medici  Leidae  habitam.    lam  redux  in  patriam  factus  Lipsiae 

t)  [Das  Siegel  zeigt  ein  von  einem  Pfeile  durchbohrtes  Herz,  aus  welchem 
eine  Blume  wächst  und  welchem  zwei  Vögel  gegenübersitzen;  über  diesen  ANS] 
1)  [HaHri  (vgl.  zu  Brief  6)  und  die  Dissertalio  inauguralis  (vgl.  zu  Brief  97).  Diesen  ist 
Mchträglicb  noch  die  Abhandlung  De  prineipibus  Muhammedanis,  qui  aut  ab  eruditione 
aul  ab  aiuore  literarum  et  literatoruin  clarucrunt,  Lipsiae  1747,  dem  Churprinzen 
Friedrich  Christian  zur  Vermählung  gewidmet,  beigelegt  wordeu.    Vgl.  Brief  114/ 


Digitized  by  Google 


188 


R.  Fobr8ter, 


sedem  ineain  posui,  moneorque  a  viris  quibusdam  doclis,  qui  benigne 
de  profectibus  meis  judicant,  ut  professionem  linguae  Arabicae,  morle 
Jo.  Chr.  Clodii  vacuatam,  ambirem.  Quibus  parere  quum  fas  mihi 
sit,  audeo,  Augustissime  atque  Potentissime  Rex,  Doniine  Clementissinie, 
Regiam  Veslram  Majestatem  supplex  orare,  velit  Regia  Vestra  Majes- 
tas  mihi  munus  Arabicas  literas  et  historiam  orienUilem  publice  in 
Academia  Lipsiense  profitendi  clementissinie  mandare,  simulque  ex 
Regia  immificentia  Stipendium  attribuere,  quod  isti  provinciae  meisque 
necessitatibus  respondeat.  Quod  Regium  beneficium  gratus  ego  pro- 
funda cum  vencratione  Semper  agnoscam,  et  ut  in  Regiae  Vestrae 
Majestatis,  huiusque  Academiae  et  toi  ins  Saxonicae  nationis  gloriam 
cedat  curabo 

Rex  Augustissime  atque  Potentissime, 
Domine  Clementissiine 
Regiae  Vestrae  Majestatis 

humillimus  et  addictissimus  servus 
Kipsiae  d.  28  Maij  1747.*  Io.  Iac.  Reiske,  Zörbigensis1). 

108. 

An  König  Friedrich  Augml  Ii  in  Dresden. 
(Original  in  Dresden,  wie  107,  Nr.  <0.) 

Auguslissime  et  Potentissime  Rex, 
Domine  Clement issime. 

Nuper^  »usus  fui,  a  Regia  Vestra  Majeslate  vaeuuni  possessore 
inunus  linguam  Arabicam  et  historiam  Orientalen!  in  academia  Lipsierisc 
profitendi  Supplex  requirere.  Putabam  nempe,  mei  esse  officii,  ut 
studia,  quae  olim  Lipsiae,  Regio  adjutus  Stipendio,  ineepi,  deineeps 
in  Relgio  continuavi,  et  quantum  pole  perfeci,  Regiae  Vestrae  Majes- 
tati  patriaeque  meae  consecrem.    Iam,  postquam  audivi,  honorificum 


t)  [Das  en  ist  jetzt  weggerissen.] 

J)  [Auf  dieses  Gesuch  hat  der  König  am  27.  Juni  1 747  bei  der  Universität 
Leipzig  über  die  erforderliche  Geschicklichkeit,  Erudition  des  Dr.  Reiske  und  über 
seinen  Applaus  im  Dociren  angefragt  und  diese  hat  am  15.  Juli  d.  J.  sehr  em- 
pfehlend über  H.  berichtet.] 

3)  [Brief  107.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisie's  Briefe 


1  8!) 


de  me  sludiisque  meis  judicium  fuisse  ab  academiae  Lipsiensis  pro- 
fessoribus  exhibitum,  rursus  audeo  Regiam  Vestram  Majeslateni  sup- 
plex  implorare,  velit,  pro  solita  celebrique  sua  de  promovendis  civium 
Quorum  emolumentis  cura,  eam,  quam  ambio,  Professionem  Linguae 
Arabicae  et  Histonae  Orientalis  in  Acad.  Lips.  una  cum  sufticiente 
honesta  Stipendio  annuo  mihi  clementissime  indulgere.  Quantum  in 
me  est,  omittam,  divino  favore  sublevalus,  nihil,  quo  gratum  tester 
animum,  literasque  et  academiam  Lipsiensem  ornem, 

Augustissime  et  Potentissime  Rex 
Domine  Clementissime, 
Regiae  vestrae  Majestatis 
Dresdae  humillimus  servus  et  civis 

d.  7.  Augusti  1747.')  lo.  Iacob.  Reiske. 


109. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  68.) 

Viro  Clarissimo,  Eruditissimo  et  Expericntissimo 
Io.  Stephano  Hernard 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske.2) 

Post  paucos  dies,  quam  responsum  meum  ad  Hieras  Tuas, 
Aestumatissime  Amice,  die  XVIII.  Julii  scriptas,  eursori  publico  tra- 

i)  ^Das  Oberkonsistoriuui  hal  darauf  am  U.  August  gebeten,  dass  der 
König  Reisken  «die  Professionem  iinguae  Arabicae  Extraordinariarn  nebst  denen 
100  Fl.  so  sein  antecessor  Clodius  Vermöge  Special  -  Rescripls  vom  9.  Dec.  1723 
d.  h.  aus  der  Procuratur  zu  Meissen]  genoßen,  zu  einer  Krmunterung  zu  weitem 
Fleiße.  und  damit  er  in  Leipzig  ferner  zu  subsistiren  und  der  studirenden  Jugend 
zu  dienen  im  Stande  seyn  möge,  zu  conferiren  aus  hoher  königlicher  Milde 
geruhen  wollet.  Der  König  aber  hat  darauf  am  4  8.  September  an  das  Ober- 
koosistorium  rescribirt,  »dass  jene  100  Fl.  aus  der  Procuratur  zu  Meißen,  weil 
diese  mit  Ausgaben  zu  sehr  beschwehret,  nicht  gezahlt  werden  können.  Also 
flehet  auch  dahin,  ob  ermeldler  M.  Reißke,  da  er  solchergestalt  zu  einer  Pension 
dennahlen  nicht  gelangen  kan,  die  gesuchte  Professionem  exlraordinariain  weiter 
«nbiren  werde«.    Vgl.  Brief  117  und  118.] 

t)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  Tom  3.  August  1747  (Lebensbeschr.  S.  238  f.).) 


Digitized  by  Google 


190 


R.  FoERSTER, 


dideram;  (quod  quin  acceperis  nullus  dubito1))  en  aliae  Tuae  mihi 
traduntur,  die  2.  Augusti  scriptae,  e  quibus  cum  voluptate  intelligo, 
literas  quas  ad  Te  per  ornatissimum  Meisnerum  miserara,  Tibi  tandem 
aliquando  fuisse  reddilas,  eaque  ratione  rae  a  negligentiae  crimine 
liberatum.  Non  is  sum,  credas  mihi  velim,  qui  memoriam  veterum 
ainicorum,  et  excultae  quondam  cum  voluptate  amicitiae  ex  animo 
unquam  deponere  velim.  neque  ea  me  urget2),  aut  urgebit,  nego- 
tiorum molestia,  quae  me  cogat  eruditis  confabulationibus  me  abs- 
trahere. 

De  Synesio  Tibi  quod  ajunt  in  antecessuin  gralulor;  credoque  . 
per  postremas  meas  literas  de  islis  vexatis  Arabicis  Tibi  satisfaclum. 
Sic  est  ul  scripsi;  neque  aliter.  Neque  non  praebebis  assensum  mihi, 
qui  mihi  videor  in  Iiis  rebus  aliquid  videre.  Si  quae  sunt  in  islo 
scriptore,  alia  significa.  Quantum  mea  qualiscunque  vena  poterit 
foUv  suggerere,  habebis  omnia.  |  Sachsium,  ut  intcllexi  e  literis  Tuis,  putas 
Actii  fore  editorem.  Sed  in  eo  falleris.  Est  is  quidem  homo  egregie 
literatus,  et  in  antiquitalum  linguaeque  latinae  scientia  cum  laude 
versatus;  sed  an  graece  multum  calleat,  dubito.  A  medicina  prorsus 
alienus,  et  juris  prudentiae  contra  addictus  est.  Sed  Aetium  edere 
promisit  Güntzius,  professor  aiialomiae  in  academia  nostra.  Quod 
Tibi  Meisnerus  narravit  de  Trillero  in  hanc  academiam  translato, 
verum  non  est;  neque,  ut  videtur,  unquam  verum  erit.  Iam,  nisi 
fallor,  totarn  rem,  ul  acta  est,  Tibi  prioribus  meis  exposui.  Quod 
Dorvillio  gratus  el  familiaris  sis,  libi  gratulor,  et  per  amicitiain  rogo, 
significes  mihi,  quomodo  erga  me  aniinatus  sit.  Quod  Valckenaerium 
laudas  et  commendas,  id  merito  facis,  hui  ttqoc  tt'Aortt.  Sed  quorsuin 
hoc  ad  me?  Non  obliviscor  eins3),  amici  fidi  et  honesti.  Sed  quod 
cum  illo  again,  hactenus  nonduin  fuit.  Princeps  ille,  quem  se  Leodici 
jactabat  Arabicus,  aut,  ut  Leidae  appellari  volebat,  Baro  de  Borcana, 
mihi  Dresdae  nuper  occurrebat,  et  medicum  faciebat  Arabicum. 
Baisamum  vendebat  Meccanum.  Sed  brevi  agnitus  fuit  impostor,  et 
a  me,  pariter  atque  Amstelodami  et  Leidae  explosus  et  exagitatus. 


0  [Ist  zweifelhaft;  wenigslens  ist  der  Brief  nicht  erhalten.   Vgl.  Briefen.] 

2)  [Die  Worte  me  urget  stehen  fälschlich  zweimal.] 

3)  [Bernard  hatte  geschrieben  (Lebensbeschr.  S.  HDt  14):  Sed  tunr  —  obli- 
visecris  Vakkenaeriif] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske  s  Briefe. 


191 


Hortulum  Rivinianura ')  habebis.  Sed  ante  nundinas  autumnales  id 
tieri  nequit.  Ita  vale  et  me  amare  perge  Tui  studiosissimum.  D. 
Lips.  d.  20.  Augusti  1747. 

Quousque  processit  Hesychius,  et  quis  eum  curat? 
3cfy  lettre  nunmehr  auff  bem  Iboma«  ftivcfyhoffe. 
Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  I.  S.  Bernard 
Docteur  en  Medecine  fort  renomme 

a 

Amsterdam.2) 
MO. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  36.) 

Viro  Celeberrimo  et  Eruditissimo 
Cuspnro  Ludovico  Valckenaer 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Intellexi  nuper  e  Cl.  Bernardi  literis^),  Te  cum  adversa  valetu- 
dine  conflictari,  Vir  Celeberriine  et  Eruditissime.  Quod,  ut  par  esl, 
meuni  animum  inoerore  atYIixil.  Spero  (amen  accidisse  ut  ab  usu 
lliennaruin  vegetior  redieris.  Midlum  certe  refert  rei  litterariae,  Tibi 
recte  corporis  vires  constare.  Vix  credas  quam  onmes  Tibi  nostrates 
faveant,  quanta  Timm  nomen  veneratione  prosequantur.  Scripsit 
mihi  nuper  Bernardus  noster,  Te  eruditum  aliquod  opusculum4)  pro- 
didisse.  Sed  quäle  sit,  neglexit  addere.  Si  qua  Te  adhuc  tenet 
\eteris  amieitiae  memoria,  fac  resciam,  quid  agas.  Nemo  fere  est 
inter  vestrales,  qui  me  literis  suis  beat,  praeter  iinum  Bernardum. 

\)  [A(r)s  veterum  nonnullorum,  ul  et  mediae  vergentisque  aelalis  scriptorum 

fere  melricorum  et  medicorum  de  re  herbaria.  videlicet  Columellae  cultus  horlo- 

ruro  etc.  ed.  An.  Rivinus,  Lipsiae  1655.] 

i)  [Siegel  wie  in  Nr.  1 06.]  3)  [Lcbensbescbr.  S.  J49.] 

4)  [Epistola  ad  Math.  Röverum,  Hectoris  Intcritus,  Carmen  Homeri  sive  Iliadis 

Über  XXII  cum  scholiis  Porphyrii  et  alionim  nunc  priraum  evulg.  Leovardiae  1747. 

auch  beigegeben  dem  Vigilius  Ursinianus.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


Caeteri  aul  negügunt  et  despieiunl  me,  aut  torpore  suo  sepulti  jacent. 
Vi\  tandem  aliquando  nuper')  Dorvillius  ad  epistolam  quandam  meam 
supcriore  anno2)  scriptam  respondit.  Scire  cupis  procul  dubio  quid 
ipse  again.  Ago  etiamnum,  Amice,  ut  soleo.  Pessiine  nerape. 
Faulrix  illa  mea  fortuna  etiam  hic  terranun  me  persequitur.  Eniti 
cupio,  sed  illa  me  Semper  deprimil.  Nuper  mihi  quidem  Professoris 
titulum  addidit,  sed  illum  valde  macrum.  Non  integros  ducentos 
fo'  *v  florenos  veslrates  attingit  |  Stipendium,  quod  mihi  assignarunt.  Videtur 
tarnen  imminere  rerum  mearum  in  laetius  commutatio.  Studia  me 
nunc  maxime  tenent  arabica  et  medica.  minus  graeca,  quam  olim. 
Vix  credas,  quam  hic  contempta  jaceant  haec  sludia.  Significaveran» 
ante  sex  inenses  e  valvis  acadeniicis,  operam  me  meam  illis  oflerre, 
qui  veterem  medicuni  graecum  legere  mecum  vellent.  Sed  ne  unus 
quidem  fuit,  qui  vel  verbo  se  earum  rerum  cupiditate  teneri  mou- 
straverit.  In  voluminibus  propediem  edendis  Miscelianeorum  Lipsien- 
sium  invenies  paucula  quaedam  mea;  ut  schediasma,  quo  tentavi 
compluscula  graecorum  auctorum  loca  luxata  ope  dextrae  restitulionis 
sanare.3)  Sequetur  libellus  meus  in  Petronium*),  quo  nasutis  et  im- 
peritis  atque  iniquis  censoribus  satisfaciam.  An  vidisli  Christii  dis- 
putationem  de  Phaedro.  Sane  docta  est  et  elegans,  qua  probat 
argumentis  solidis,  et,  ut  mihi  videtur,  invictis,  Nicolaum  Perrottum 
auctorem  esse  fabularum,  quae  sub  Phaedri  nomine  circumferuntur. 
Haec  Iis  nostratium  quosdam  nunc  exercet.  Typis  nunc  imprimilur 
hic  loci  opus  ineditum  ad  historiam  Byzantinam  pertinens  Constantini 
Porphyrogenetae.  Editionem  curat  ille  Leichius,  qui  monumenta  Graeca 
sepulcraiia,  seu  partem  Anthotogiae  dedit.5)  Plura  alias.  Integer 
lilcrarum  fasciculus  in  Belgium  mihi  expediendus  est.  Tu  interitu 
bene  vale,  Amice  Aestumalissime,  Tuasque  res  feliciter  gere,  mihi- 
que  ut  olim  fave.    Dab.  Lipsiae.  d.  9.  Septembr.  I7i7. 

Magnum  Hemsterhusium  ferente  occasione  velim   salutes  meo 
nomine,  item  Gl.  Schraderum. 


i)  [Am  31.  August  4  747  (Lebensbeschr.  S.  665).] 

1)  [Er  dachte  an  den  Brief  101  vom  (21.)  August  1746;  dazwischen  liegt  noch 
der  Brief  4  04  vom  8.  April  1747.] 

3)  [Specimen  emendationum  in  graecos  auetores  in  den  Miscell.  Ups.  nov. 
vol.  V  (üpsiae  4  747)  p.  717—7*9.] 

4)  .[Vgl.  zu  Brief  4  06  S.  486  A.  1.]  5)  [Vgl.  zu  Brief  82  S.  139  f.1 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


193 


Adr. : ')  Monsieur 

Msr.  C.  L.  Valckenaer 
Professcur  fort  savant  et  fort  renomme'  etc. 

a 

Franequcr2). 


I)  [Das  Siegel  zeigt  die  Initialen  JO  K  und  die  Umschrift  POTIVS  ESSE  QVA.M 
V1DERI.] 

i)  [Valckenaer  hat  darauf  geschrieben:  Reiskio  Resp.  2.  Dec.  1747.  Seine 
Antwort,  in  Abschrift  (B.  P.  L.  339,  Nr.  4)  erhalten,  lautet: 

1  decembris  1747. 

Reiskio  Lipsiam. 

Ex.  humanissimis  literis  Tuis  9.  Septembris  ad  ine  da  Iis  laelissi- 
mus  intellexi  valere  Te,  et  inei  esse  inemorem.  Paulo  ante  pristinae 
fueram  valetudini  restitutus  mensibus  Majo  et  lunio  non  partim  labe- 
factatae.  Librum  his  literis  junetum,  quem  tanquam  leve1)  munuseu- 
lum  literarium  ab  amico  aeeipis,  nesciebam  hercle  qua  via  Lipsiam 
deferri  curarem.  Verbcekii  Leidenses  nihil  ante  Nundinas  Paschalcs 
illuc  se  missuros  significarant.  Tandem  caepi  consilium,  libellum  una 
(-um  literis  mittere  ad  Bernardum  nostrum,  cui  non  deerit  in  populosa 
civitale  occasio,  qua  possit  sine  magno  sumtu  ad  te  transmitti.  Älira- 
beris  tu  quidem  sat  scio  institutum;  sed  typographi  Coulonii,  quo 
amico  utor,  votis  nunc  quidem  erat  obsecundandum.  Postremum 
Schediasma  de  epistola  ad  Eulogium  Tibi  certe  scio  non  prorsus 
displiciturum;  nam  ineraini  de  isla  praefatione  olim  Te  non  valdc 
honorifice  cogitasse  Omnibus  placuisse  haud  opinaberis.  Feci  ali- 
eubi  mentionem  codicis  Lipsiensis  Homeri;  sed  illa  forte  Scholia  tanti 
non  erunt,  ut  in  speeimine  illorum  describendo  horas  perdas.  Literae 
tuae  in  Universum  quidem,  mi  Keiski,  nihil  tale  exspectanti  gratis- 
simae  acciderunt.  Sed  illa  literarum  pars,  qua  significas,  ornatum  te 
dignitate  Professoris,  credi  a  Te  non  polest,  quantum  mihi  gaudii 
attulerit.  Et  eo  quidem  hoc  a  te  credi  vix  poterit,  quod  nullas  a 
me  aeeeperis  Hieras,  posteaquam  e  Batavis  abicris,  sed,  amice  mi, 
ne  ums  quidem  ab  eo  tempore  me  fueras  dignatus,  et  saepe  e  Ber- 
nardo  cognoveram,  Te  valere.   Praeterea  facile  patior,  ut  et  me  intcr 

\)  [Hdr:  lere] 

Afchamll.  d.  K.  9.  QwlUrt.  d.  WUMiiicb.   XXXVIII.  43 


Digitized  by  Google 


I'.H 


R.  Fo ERSTER, 


\\\. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  69.) 

^ocfydbler,  ^ed^clatyrtcr  £(Srr  Doctor, 
3nfonbcr$  n>el?rt^cfd>a^tev  $m  unb  Jtcunb. 

$cro  #o<$$e(Sf>rtejie*  »om  30.  August1)  tjabc  ben  7.  8cpt.  ridjtui 
erhalten,  unb  baraufc  mit  $erbrü$  Vernommen,  uue  mein  an  3bro2)  #cd)(lbl. 
^erid>tctc^  Schreiben  um  11.  ober  12.  Aug.  o^cfcl;r  fcerlofyrcn  a,ca,an$cn, 


illos  numeres,  quos  suo  torpore  sepullos  jacere  scribis;  dummodo  ne 
foi.  meam  in  scribendo  |  uegligentiam  amicitiae  iuiininutae  attribuas. 
Nostrates  facile  excusabis  ubi  cogitaveris,  quam  sit  calamüosa  Iiis  in 
oris  lioc  quidem  tempore  publicarum  rerum  Facies,  quae  fieri  nun 
potest,  quin  plurimorum  animos  dejicial,  et  ad  se  lotos  converlat. 
Vereor  equidem  bella  civitia:  x«t"  äyxijs  Y&Q  (ptXdirog  A*wc,-3).  Sed 
verba  Euripidea  faciunt,  ut  hoc  ipso  articulo  lemporis  merainerim 
egregiarum  emendationum  in  Euripidem,  quas  in  luculento  speciroine*) 
tuo  prodidisti.  Venustissima  tua  est  tinog  in  Satyrico  dramate  re- 
ponentis  correctio.  Versus  istos,  quos  p.  719  ponis  e  Troadibus  sie 
esse  transponendos  Grotium  vidisse  fateberis,  ubi  ejus  inspe\eris  ver- 
sioneni  p.  302,  praeterea  raig  rgoxetig  legentis.  Capitales  sunt  quae 
primo  aspectu  faciles  videntur,  emendationes  Herodoteae  ad£<(VTtg  et 
/jfuat'ovatjc,  quas  cupidissime  a  Te  raonitus  in  editionis  meae  orain 
reeepi.  Potueras  posterius  illud  etiam  aptissimo  et  simillimo  adfir- 
inasse  Herodoti  loco,  sed  brevis  esse  laborasti.  Ne  de  reliquis,  quae 
suo  se  pleraeque  colore  commendant,  dicam,  illas  in  Plutum  Aristo- 
phanis  vellem  omisisses,  aut  certe  nullam  fecisses  summi  viri  isto 
quidem  in  loco  mentionem.  Insunt  enim  istis  notulis  T.  H.')  emen- 
dationes et  dissertationes  plurimae,  quibus  prolerendis  ne  unus  qui- 
dem hodie  vivit0)  idoneus.  Possem  illas  digito  designare,  sed  nolo 
yXavx'  tig  //Otjvae.   Nec  (amen  negaverim,  in  perpaucis  humani  quid 

*}  [Lebensbeschr.  S.  247  f.  gedruckt.]  t)  [Hdr:  tyxt] 

3)  [Aesch.  Suppl.  485.]  I)  [Vgl.  S.  192  A.  3.] 

5)  [Tib.  HemsterhusÜ.]  6;  [Hdr:  vixit] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rfiskk  s  Rriffe. 


195 


eta  5UW  wenigen  nodj  nicht  eingetroffen,  üBon  unrechten  $tno,cn  o/fjet 
ti  nun  n?oM  nicf;t  $u.  %ä)  glaube  tnelmebr,  frajj  tae  ungetreue  (Äeftnbe, 
tejjen  man  fid>  in  $efreUuiig  fcercT  33rieffc  auff  t>ic  ^ojt  bebienen  mufc 

passum  videri;  sed  conlendo,  ne  unum  unquam  Critieum  toi  prolulissc 
oocta  el  nieditata;  inio  verissima,  quae  nc  cadere  quidem  possinI  in 
•  dubitationem.  Errarc  autem,  vir  amicissime,  huinaniim  esl.  Postquam 
bis  fluetuantem  notasses  sie  scribis  amice  mi,  11t '  sedata  mentc  non 
fuisse  te  appareat.  Pace  tua  verbum  addam').  Putas  locum  in  Arist: 
Nub  vs.  145  mendosum  esse,  et  ila  quidem  sananduin  |  ut  pro  foi.  v 
«A/o/to  legalur  av  itoho.  Sed  prinium  nunquam  effieies  nt  credanius 
raeis  quidem  auribus  inauditum,  illud  Ooho  Graecum  esse;  Graece 
fuerat  dicendum  Otirj.  Sed  suimno  opere  iniror  locuni  elegantissimum 
Tibi  de  inenda  fuisse  suspectum,  certe  non  fuit  Xenoplionti,  neque 
cliani  Luciano,  quorum  verba  ubi  in  Kusteri  nola  rclegeris,  per  Te 
etiaiu  antiquam  sedein  servabit  ro  ü/lotro.  Inspice  quaeso  locuin. 
Jam  velles  opinor  aut  haec  non  posuisse,  aut  illa  in  viruin  siininiuiii 
pressisse:  pulex  qui  Chaerephontem  pupugerat,  desilit  in  Soeratem; 
Jaiu  graviter  interrogaveral  Socrates  familiärem,  saltus,  quem  feeerat 
pulex,  quot  esset  pedum;  et  ne  putaret  Chaerephon  pedes  sive 
lueusuram  pedum  usitatam  a  subtili  Philosopho  designari,  rogat  So- 
crates önoGovs  ä/lotro  rovg  ävrfjt;  nödug  saltus  is  quot  esset  pedum 
puliiis?  Quid  itaque?  pedes  pulicis  erant  meliendi,  quo  pacto  fecerit 
illud,  traditur  a  Comico  petulantissimo  vers  149,  150,  151,  152,  Sed 
hoc  quiequid  est  erroris  praestantissimis  observatis  non  paucis  com- 
pensasti.  Christii  dissertationem  de  Phaedro  nondum  vidi,  de  mco 
quidem  pulmone  veterem,  si  ita  vis,  aviam2)  dilfieillime  revellet,  e 
corau  copiae  ')  bominem  noveram  N  Peroltum  pro  isto  tempore  per- 
doctum,  quique  versibus  Phaedri,  cujus  habuit  codicem,  usus  essel 
lanquam  suis:  Sed  eam  fuisse  homini  recenliori  peritiam,  ut  tamdiu 
sub  splendido  nomine  doclis  fueum  facere  poluerit  vix  unquam  mihi 
polero  persuadere.  Nunc  quidem  plura  non  addam.  Vale  C  H  me- 
que,  quod  facis  lutim  ama.    Dabam  Franequerac  Pridie4)  K.  I):  1747. 

0  [Vgl.  Brief  m.] 

i)  [Pers.  V,  9i  dum  veleres  avias  tibi  de  pulmone  revello.1 

3)  [Cornucopiae  s.  Linguae  Lalinae  commenlarii,  Venel.  1489.] 

(1  [Udr:  Pridiae] 


Digitized  by  Google 


190 


R.  FoEHSTEB, 


bie  vermuteten  ^ejenmeifter  fetten.    Die  f>ier  eingeführte  6vanifd)e  eti- 
quetie  lapet  e$  md)t  $u,  ba§  icb;  bie  Skieffe  felbjt  auf  bie  $oft  trage. 
3d)  tvürbe  meinem  Hange  allzuviel  vergeben.    Daä  ©cfmbe  aber  jteft  ba$ 
Porto  in  ben  Satf,  unb  mirfft  bie  93rieffe  iveg.    6«  ijt  mir  met>r  al§  ehv 
maf)l  fd>on  fo  gegangen,    ©eil  3^ro  £och(Sbl.  Vermeinen,  burd>  ben  $er= 
luft  meine«  6(t)rciben«  um  eine«  ober  baä  anbere  gefommen  ju  fcv>n,  baran 
3bnen  gelegen,  will  hiermit  bejjen  3nfyalt  furjdtd)  roieberboblen.  3d> 
melbetc  deinem  £oa)gcßr)rteftcn  #G\  Doctor,  bafj  icr;  in  Dreyen  einige 
©od)en  getvefen,  unb  ba  ich  jurücf  fommen,  ein  Schreiben  von  3bnen  an 
getroffen,  meldjc«  mid>  fcr)r  erfreuet.    Deswegen  auch  fo  gleich  antworten 
loolte.    ©terauff  fam  ich  auff  ben  Synesius  unb  bie  mir  vorgelegten  9lra 
bifct>en  ©örter  511  fpreeben.  ©ovon  bcrnacl)  ein  mehrere«.   Dann  auff 
#offratt)  Jrillern,  unb  marum  man  i(m  bier  bet?  ber  medicinifeben  faoultet 
vorübergegangen,    dnblicf;  auff  bie  mir  jüngjtbin  in  Dre§ben  auffgetragene 
Professionem  Linguae  Arabicae  extraordinariam  mit  einer  pension  von 
£unbert  IMr.  jäbrlid).   Uluff        Leiten  uilejjt,  roeldjer  3  arabifdjc  msta 
foi.  1*  von  mir  hat,  bie  er  mir  fetyon  vergangene  Ojtcm  tjattc  |  feiner  fd^rifftUcben 
Obligation  nad)  toicberföicfcn  follen.   solchen  feiner  Pflicht  bei)  Gelegenheit 
$u  erinnern,  f>attc  ben        Doctor  bienftlid)  erfud>et.    9lod)  faüt  mir  ein, 
bafl  id?  bamabls  gcmelbet,  wie  ich  in  Dreßben  ein  medicinifebeä  arabifebe* 
mst  gefunben  unb  mir  angefchafft,  Zad  ol  Mosaferi  genannt,  auff  (&ried)ifcb 
iq>6t)tu  rov  unodr^tovvroc.  unter  welchem  Jttel  e«  ju  Söien,  ^ari«  unb 
anberö  tvo  anzutreffen.    ÜNan  hat  auch  eine  i'ateinifd)e  Uberfcfeung1^  von 
biefem  Söercf  unter  ben  operibus  Constantini  Africani;  sub  inscriptione 
Viatici,  libris  VIF.    ©tan  fagt,  bie  (atrinifte  Uberfefcung')  foU  fa)led)t  gc< 
ratljen  fct>n.    3d)  l^abc  nod)  feine  (Gelegenheit  gehabt,  ben  teyt  mit  ber= 
felben  $u  Vergleichen.    £offe  folebes  ebittenä  jutlmn,  fo  rote  ia)  vor  einigen 
SDionathen  beö  Rhases  librum  nonum  ad  Almansurem*)  ex  doctissima 
et  elegantissima  interpretalione  Andreae  Vesaiii  mit  bem  $ejtc  eonferiret 
habe.3)    2Ba«       #offratb  Iriücrn  betrifft,  nach  befcen  Umjtönben  ber  §Q. 
Doctor  einigemablen  fid)  erfunbiget,  fo  hält  er  fid?,  fo  Viel  mir  ttnfjenb, 
in  ©ei§enffel§  auff.    3<h  arretirte  mid)  auff  meiner  Durchreiße  bafelbjt 
feinettvegen  einen  lag,  unb  hatte  vjc  dbre  it>in  in  feinen  Logis  aufftu- 

1)  [Vgl.  S.  182  A.  3.] 

2)  [Hdr:  Almasurem] 

3)  [Der  Codex  Dresd.  Ea  HO  war  einst  in  Reiske's  Besitz.    Vgl.  Brief  150 
und  Reiske.  opusc.  med.  p.  64.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe.  107 

warten ;  (Sr  befugte  inid)  felbft  in  bem  meinigen  bce  anderen  SWorgcn*. 
(jr  fc^ien  mit  feinen  £d)icffal  mijwcrgnügt  JU  fer/ii,  ba&  ihn  burd)  ben 
berrugliä^en  6d)ein  etneä  furzen  (Blücfeä  au§  feinen  Dortbcilrjajften  Soften 
ljetauSgclocfct.  dr  i]t  ein  Dollfommenet  ^offman,  bollet  Coinplimenten, 
ntdjt  afljugrofj,  aber  ftard  Don  Seibe.  $on  Kauen1)  tjätt  et  Diel.  Wuff 
reit  £@.  Dorville  tjat  et  gegen  mich  mirum  in  modum  lopgejOgen.  3a) 
bah  feie  Urfadje  biefer  ftcinbfdjafft  noa)  nicht  einfefjcn  tonnen.  ÜJlan  machte 
biet  in  Seidig,  ober  Dielmeljr  bei)  &offe,  in  Drepben,  anff  tl>n  einige  9lb* 
tufct,  ba  ba$  Decanat  ber  medicinifeben  Facultet  burd)  ben  tobt  be$  be* 
rühmten  anatomici  #offratl)  ©alttjere  offen  würbe,  derjenige,  bet 
tiefe  ©ürt»e  einmaf)l  erf>alt,  behält  fte  3^tleben^.  iRan  wolte  ihn  gerne  | 
al§  ein  membrum  bet  gcWefenen  #offjtabt  beä  fccl.  £@rrn  #erfcog  9lbolpf)ö  foi.  2r 
wferget  wi§en.  5lber  bic  fleißiger  Professores  medici  finbt  ihm 
aar  nid>t  gewogen,  unb  haben  eä  bei)  #offc  babfn  gebracht,  ba§  il?m  bet 
berühmte  anatomicus  unb  chirurgiae  scientissimus  #offratb  ^lattner 
Hergezogen  worben.  liefet  ift  ein  Üflann  bet  in  humanioribus,  et  prae- 
eipue  antiquitatibus  medicinae  et  cultiore  iHa  medicina  graeca  et  la- 
üna  celebratur  versatissimus.  3um  wcnigfien  Wei§  ich,  ba§  et  literatam 
medicinam  liebt,  unb  weil  tet)  Don  bem  gout  bin,  lä§t  et  Diel  Eslim  unb 
©ewogenfjeit  gegen  nüä)  bliefen.  6t  ifl  Dor  bem  mit  Jriüern  gut 
Jreunb  gewefen.  pe  haben  aua)  $ufammen  8tudirt.  33er>  bet  ifcigen 
coneurrentz  aber  fjaben  fie  fict)  gettennet.  (Sr  fragte  mich,  lefctbin,  ba  ich 
ber?  ü)tn  war,  wa$  id;  Don  Iriücrn  hielte.    3<h  antwortete  if>m, 

ba^  ich,  Don  feinen  profectibus  medicis  nid)t  Diel  ju  fagen  wüfte,  inbem 
er  fia)  mit  praxi  nicht  fefyr  befanbt  gemacht,  auet)  auftcr  bcin  93ud)  de 
pleuritide  (weichet  man  abet  lobte,  unb  mit  felbft  Wohlgefallen  hätte),  nict)t«f 
abrieben.  ©a$  abet  bic  Critic  anbelanget,  hielt  id)  baDot,  bafc  et  auff 
Hefelbe  unrechtmäßige  pretension  macf)e.  inbem  man  in  feinen  ©Arifftcn 
}it»at  große  lectur,  abet  Wenig  Judicium  unb  fe(>r  fcblecr/tc  emendationes 
ränbe.  ÜHctn  liebet  £d.  Doctor,  fagte  et  r>icrauff  $u  mit,  fie  halten  ihn 
alfo  Pot  einen  fct)led)ten  Criticum.  3a)  glaube  c$  and),  ob  id)  glcid)  nid)t 
taten  urtb/eilen  fan.  3m  gegentbeil  fan  id)  ihnen  Derfidjern,  baß  er  fo 
[Riecht  unb  unglücfltd)  in  praxi  medica  fei),  alß  et  Diclleid>t  in  crilica 
nidjt  ift.  Sed  haec  in  aurem.  3d)  fyabe  biefeet  nur  batum  anführen 
wollen,  bamit  ber        Doctor  fer>cn,  wa$  man  t)icr  $u  Sanbe  Don  ben 

<)  [Sebald  Rau,  nachmals  Professor  in  Utrecht.   Vgl.  Lebensbeschr.  S.  131. 
Bernard  (Lebensbeschr.  S.  2  4t)  hat  Pauw  gelesen.] 


Digitized  by  Google 


11)8 


R.  FoEHSTER, 


£.  Iriüern  halt.  ^latncr  ift  ein  cordatcv  ^icnflfcrt^cr  SWan  ; 

jwar  fein  criticus,  bod)  tyat  er  eine  complete  medicinifchc  Bibliothec,  fo 
bap  tt)m,  roie  er  mir  fclbft  geftauben,  nid)t  leicht  ein  gute«  fonberlid)  alte« 

toi.  mtxlicinifd)e«  93ud)  fehlet.  Sed  transeant  haec.  9luff  ben  Synesi|uni 
)u  fommen,  erfreuet  e«  mid)  von  £erfccn,  ba  id)  verneinte,  wie  ber 
Doclor  bereite  $u  be§en  Drude  einen  Anfang  machen  lapen.  ©ünfd)c 
guten  Fortgang,  unb  eine  reiche  drnbte  Vcrbienter  @l)re  unb  9tubmd.  3* 
fyattc  in  bepben  verlorengegangenen  <Sd)mben  gemelbet,  bafc  man  vor 
tt/iovlhX  lefcen  müjjc  üftovfhkhf^)  e*isi'  T^naiog  tertiana;  unb  vor 
hvrtvx*  ober  ivTtv%t  lefen  «r***  ober  »ffjf*  bctybc«  ijt  red>t,  unb  gleid)  viel. 
?iur  mufi  ba«  v  l)crau«.  ?(rabifd)  tvirb  e«  fo  abrieben  ba«  beijt:  e« 
ijt  am  tjnbc,  c«  ift  auff«  #öd)jie  gefommen.  Wufj  meinen  viatico  Con- 
stant.  Afric.  ober  rectius  Zad  ol  Mosaferi  t)ab  id)  nod)  Vor  einigen  lagen 
gelernct,  ba§  ^  inteha  (infinit,  a  praelerilo  (est2;  octava  coniugatio 
a  verbo  ^  Nahija)  eben  ba§clbe  fei),  voa«  man  in  ber  medicin  statuui 
morbi  nennet.  3-  @-  ub-  VU-  c  2-  fca  er  vom  causo  Ijanbelt,  fagt  er,  man 
müpe  bie  quatuor  morbi  tenipora  motyl  in  acfyt  netjmen.  t^x/il  ol  Ibteda 
ben  anfang,  os  So — ud  oyuail  asecnsum,  *U^5>1  ol  Inteha,  quando 
morbus  pervenit  ad  suam  äx(.u)v,  xaTtjrrtjaev  ig  ro  avrov  rtkog  xai  xyiatv 
in  statu;  et  tandem  JbLLa^H  ol  Inhcthath,  declinationem.  Dergleichen 
Stellen  giebt  e«  met)r  bei)  angebogenen  aufhöre,  #ierau§  erhellet,  bap  ber 
mir  Vorgelegte  locus  Synesii  fo  mü§c  gelefen  merben3).  orav  ij  aaiktvtia 
xitT(tVTt'jai)  tig  rov  avttoomov,  xai  lineint],  xai  xttravr^ar^  xai  tinr, 
6  taroog'  idov  xaTtjvTtjüCV  ö  aat'tevrjg,  xai  inxvg  ovx  i&ri.  oa^axtjftart 
tvjt%i  (vel  ivTtx*)  Anabasis  morbi  est,  quando  morbus  attingil  suutn 
summum  terminum  apud  hominem  (aegrum),  ilü  ut  homo  tantum  wo« 
succumbaL  et  deveniat  in  statum  atque  discrimen,  dicatque  ipse  medicu*. 
Ecce,  versatur  patiens  in  statu  morbi,  viribus  prostralis.  Termino  tech- 
nico  Arabes  tale  morbi  tempus  Intehe  appellant.  Da«  ift  bie  rvatjre 
lection  unb  ber  n>at)re  ©erftanb  biefe«  Orte«.  2Sa«  Prof.  6a>iltene 
vorbringen  wirb,  meip  id)  nid)t.  2)od)  ba«  roei§  id),  bap  alle«  roa«  er 
ermann  Vorbringen  möd)te,  alienum  ab  hactenus  dictis,  irrig  unb  ^u  ver* 

foi.  3»  roerffen  fct>-  |  ©a«  ben  mir  in  bem  legten  «abreiben  vorgelegten  Crt  \ 

1)  [Mitgetheill  von  Bernard,  Synes.  praef.  *****  *•    v6'-  P-  ,i0»  8-] 

2)  [Die  Worte  est  bis  Nahija  stehen  am  Bande.] 

3)  [Synes.  c.  I  p.  76,  5.  Die  folgende  Lesung  und  Uebersctzung  hat  Bernard, 
Synes.  praef.  '//  2  mitgetheill.]  i)  [Synes.  r.  8  p.  278,  4.] 


Digitized  by  Google  1 

i 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


199 


[Ttjp  %ut>6\ov)  anbelangt,  bin  id)  oollfommen  einerlei)  SWeinung  mit  bem 
#(£  Doctor.  9lur  mit  bem.  Unterbiet»1;,  ba§  id)  lieber  t>ätic  t>]v  xHfräuiav. 
Res  tarnen  eodem  redit.  Die  Araber  nennen  biefe  venam  al  Kifal  JLäjJlII 
**(f<d  ^älit  alfo  Die  oorgelegte  Ü)tutl)inafjung  weg.  $>cr  3rtt>um  mag  wot)l 
a  permutatione  literarum  0-  et  <p  berfommen,  bcrgleid)en  id)  gar  Diel 
evempel  bjn  unb  wteber  gefunben. 

Uber2)  ben  #d.  Pr.  Dorvüle  wunberc  id)  mid)  fef>r,  bafj  er  auff  ein 
mabl  ben  Raptum  gefrigt  Ijat  an  mid)  ju  fcfyrciben3),  unb  baä  }War  in 
uernli^  Derbinblidjen  terminis;  baf?  er  wol)l  Don  mir  gefprodjen;  unb  am 
meijten,  ba§  er  fid)  über  meinen  Eingang  auä  -gwllanb  bef^met»ret.  (fr 
bat  mir  ja  am  meijten  mit  barju  geraden,  unb  gefdjergt  unb  gefdjoben, 
baß  id>  twrtfommen  bin.  mu§  eä  gefielen,  allju  gerne  bin  id)  nid)t 
.trcggegangen.  9lber  auff  einer  6eitc  brangen1)  mid)  2>ürfftigfeit  unb  $er< 
m»eifflung.  auff  ber  anbern  loften  mid?  meine  greunbe  unb  tf>rc  $kr-- 
!>red)ungcn.  £>ie  fte  leiber  gotteä  biffter  fd;led)t  gehalten  fjaben.  6ie 
fönnen  tyn  aber  unter  ber  £anbt  $u  Dcrfteljen  geben,  bajj,  Wenn  er  mir 
fönne  ju  einer  Profession  in  Scttben  oerfyelffen,  i(fy  feinen  Wugenblicf  an* 
jiel)en  werbe,  fold)e  anjunefmun. 

3)er  fd)led)te  3uftanb,  worinnen  bie  ©efunbljeit  unferä  lieben  Val- 
ckenaers  ftd)  befinbet,  gefyet  mir  ju  ^erjjjen.  34)  tyabe  an  tljn  felbft  ifco 
mit  getrieben.5)  ßr8)  wirb  f)ier  ju  lanbe  beb.  iebermann  oor  einen  grunb* 
gelehrten  2Ran  gehalten.  9flan  t)at  aud)  feine  Sebenäbefcfyreibung  beutfd).7; 
Dod»  fyabe  id)  fie  nod)  nic^t  gelefen.  2>a$  Experiment  mit  benen  ®läfern, 
baten  ber  #d.  Doctor  fdjreiben,  f)abe  id)  nod)  in  Serben  Don  Pr. 
Muschenbroek  mad)en  fernen,  ©ergangenen  Jöinter  würben  mir  aud)  von 
einen  ©lafcman  weldje  ;u  fauff  -angeboten.  3d)  aber  wiefc  il)n  ab.  Ür 
fd)lug  (eine  <ßrobe  Don  if>rcr  <5tarcfe  unb  ^cjtigfeit  ju  machen)  mit  ber 
Söifce  auff  ben  $obcn,  ba§  alle«  erfdjütterte,  bod)  gingen  bie  ©läfer  nid>t 
entjwer?.  tiefer  (Slajjman  en  question  war  au«  93eluucn.  ©or  r.om- 
uiunication  be$  ®ebid)t$  beä  Pr.  ©urmann*8)  fagc  fdjulbigen  Dancf. 
3*  habe  foldjeä  $5.  M.  6aren  oorgelefen.  $em  fie  fo  wol)l  gefielen,  bajj 
er  fid)  eine  copie  baoon  auSbatt).    #emad)  wiefe  id)  eä  #C*.  $offratf) 


t)  [Hdr:  Unterleib]  2)  [Vgl.  S.  I8S  A.  3.] 

3)  [Der  Brief  vom  3<.  Augusl  H47  ist  Lebensbeschr.  S.  665  f.  gedruckt.] 

i)  [Hdr:  ttangen]       5)  [Brief  MO.  Also  ist  unser  Brief  auch  vom  9.  Septbr.] 

6)  [@T  — gelegen  (Z.83)  ist  nachträglich  eingeschoben.] 

7j  [Vgl.  zu  Brief  IU  S.  Ü5  A.  I.]  8)  [Lebensbeschr.  S.  J50.] 


Digitized  by  Google 


200 


R.  FoERSTER, 


foi.  3*  SRencfcn,  |  bcm  roolte  e*  gar  nid)t  gefallen.  (§r  fagte  e«  waren  n>ol)l  gut 
lateiniföe  unb  flüjnge  verse.  aber  c$  fety1)  fein  leben  brinne.  <S*  mangle 
baä  feine,  argutum,  pungens,  ro  ntfvtov.  Qi  wäre  au<$  ju  lang  bor 
ein  epigramma.  Überhaupt2)  fefye  man  rool)l,  ba§  e$  bon  einen  guten 
t>oüänbifc^en  l)änfflt$cna)  Patrioten  toäre,  aber  bon  feinen  granfcofen. 

£>ap  ber  P.  £emjterl)UöJ,  eine  9lebc  in  ®egenn>art  beä  ^rinjjen 
gehalten,  toujtc  icf>  bereit«  au«  ber  fran{jöjtfd)en  Seiner  3*itong-4)  ^Mbcr 
ba§        Drakenborch  ein  gleite«  getf)an,  mar  mir  unbefanbt. 

$uff  ben  mir  borgelegten  Ort  beä  Hippocratis  mgl  ivofufi.  fan  icr) 
nic^t  antworten.  3cf)  fan  tym  nid>t  Riffen.  $rum  will  id)  ilm  nid)t 
einmal)!  anrühren. 

$ier  ijl  eine  neue  Controvers  aujffommen,  ob  Phaedri  gabeln  genuin 
feton  ober  nid)t.  Pr.  Gljrijt  fyat  in  einer  fct>r  fd)ön  unb  grunbltcfy  • 
gefcfyricbencn  dissertation  evidenter  bargetfyan,  ba§  fie  bom  Nicoiao  Perotto 
allcmit  einanber  gemalt  feton.  liefern  ftnb  bafjer  untergebene  in  bie 
#aare  geraten.  3fco  ift  ein  Saeculum,  ba  c$  haarfcfyarff  über  bie  alten 
auetores  hergebet.  SWan  fyat  6d)rifften  de  suspecta  Livii  fide,  de  susp. 
Flori  fide,  etc.  Söirb  man  mit  benen  lateinifdjen  l>crum  feton,  mirb  bic 
föeifye  auch  an  bie  ©ried)ifd)en  fommen.  (fto  mirb  ber  alte  Hippocrates 
nid)t  fcfyretoen,  menn  man  ifm  feinen  grauen  93art  mirb  auSrauffen.  Stytyui*) 
laf  \ö)  ein  fd)ön  gebiete  bon  Irillcrn,  über  bie  electrijirenbe  2än« 

beleb,  barinnen  er  unfren  Prof.  ffiincflern  angeflogen").  @r  f^at  einen 
neuen  S3anb  ©cbidjte,  unb  einen  33anb  gabeln  edirt.  3)od)  e$  tjt  3«t 
auffjut)ören.  3d)  fyabe  fdjon  $u  biel  parlirt.  (Sin  anber  mal)l  cinmetyrerä. 
Sin  ben  Hortulum  Rivinianum7)  will  id)  bejtmögli$|r  gebenden.  3d)  f^roebe 
nod)  jnnfdjen  gurd)t  unb  Hoffnung  ob  id)  ilm  befommen  mödjtc.  ßmpfefyle 
mid)  deinen  ^)o^ge(5l)rteften  #(Srrn  Doclor  ju  fernerer  ®cmogenljeit,  ber 
nebjt  auffridjtigen  ©unfer)  alle«  ffioljlergefyenä  verharre 

3t;ro  $o6ßt>\. 

untertl;cnigjter  Liener 
_  ftei*fe.s) 

0  [Hdr:  \t\)tt]  i)  [Vgl.  S.  182  A.  3.].  3)  [=  derben] 

4)  [Oratio  ad  celsissimum  Principem  Arausii  cl  Nassaviae,  decreto  et  nomine 

Senalu  Academiae  Balavae  habila  a  T.  11.  Rectorc  ad  d.  XXJX  lunii  1747.  Vgl. 

Brief  ISS.]  5)  [Hdr:  ße^tn] 

6)  [In  dem  Gedicht  »Welt-übliche  Hülfs-Mittel  zu  einem  Susserlich-glückseligen 
Lebeno  in  Trillers  Poetischer  Betrachtungen  viertem  Theil,  Hamburg  1747  S.  641.] 

7)  [Vgl.  S.  191  A.  1.]  8)  [Es  fehlt  das  Datum,  aber  vgl.  S.  199  A.  5.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


201 


Eüjj'j  Prof.  ©inter  nad)  Setzen  gefommcn  t)abc  id)  fajon  uor 
einiger  3«t  au§  ber  franjj.  Seibener  3e\tun§  erfeljen.  2ln  we§en  Stelle 
aber  tft  er  bann  gefommen.  3ft  t»enn  etwan  einer  oon  benen  alten  Herren 
abgegangen?2) 

112. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  71.) 

#od)(Sbler,  £od)gelef)rter  £(Srr  Doctor. 
3nfonber$  £ocr/$u(Sf)renber  £err  unb  greunb. 

2>ero  £od)ge@()rte$  unb  gelehrte«  Schreiben  Dom  18  huius3}  fyabe  bereit* 
uor  8  Jagen  erhalten.  93in  aber  Don  einer  $ed)$eit,  ber  id)  notfywenbig 
habe  betywolmen  müpen,  ocrljinbert  »erben,  c()er  barauff  ju  antworten, 
©eil  id)  aud)  bero  gelehrte«  Sdjreiben  i^e  nid)t  beD  ber  £anb  fjabe,  inbem 
folget  einem  guten  greunbe  Derjeigen  unb  mitteilen  müfjen,  fe  werben 
9Wein  £od)(Sbler  $(£xx  Doctor  nid^t  ungütig  nehmen,  wenn  id>  Dor  bi§* 
mabl  auff  aüe  punete  gehörig  utd^t  antworten  fan.  3d)  werbe  biefen 
fanget  baä  nad)jtc  matjl  eiferen.  2lu§  bem  mir  überfa)icften  $er$eid)ni§ 
berer  Capitel  3f>re$  Synesii,  unb  bem  Anfange  be$  ©erefä,  welche  id>  mit 
meinem  arabifcfyen  viatico  ^ufammen  gehalten,  mup  id)  fd>liejjcn,  ba§  ee 
ein  unb  baöfelbe  ©erf  feD.  $>er  £(S.  Doctor  werben  ftd)  bterDon  nod)  gc= 
nuper  überzeugen  tonnen,  wenn  Sie  3r>r  ®rid)ifd)e«  mst  mit  meiner  Uber* 
fe&nng4)  berer  2  erjten  capitel  Dom  7.  93ud)  meine*  vialici  wollen  jufammen 
halten,  ©oferne  Sie  befehlen,  will  id)  aud)  bic  übrigen  überfein,  unb 
3bnen  $u  Riefen.  3<f)  jweiffle  nid)t,  meine  Uberfe^ung4),  bie  jwar  übereilt 
unb  gar  nkr)t  fd)ön,  bennod)  aber  auffrid)tig  unb  juDerläjjltd)  ift,  werbe  3fynen 
in  Dielen  Derborbenen  ©rid)ifd>cn  Stellen  ein  2id>t  geben.  2>ajj  id)  biefe 
iNülje  auff  mid)  genommen,  ijt  ttjeilä  barum  gefctyeljen,  weil  id)  $wciffele, 
ob  ü$  bie  alte  lateinifcfyc  Uberfejjung4)  be$  Constantini  Africani  t>icr  werbe 
befommen  fonnen.  (Sie  ift  liier  Weber  in  benen  öffentlichen  Bibliothequcn, 
nod)  in  benen  93ud)läben  anjutreffen.  3d)  werbe  ef)ijter  Jage  ju  $off* 
ratt)  <platnern  getjen,  unb  itjn  barum  anfpred)en.  ©enn  er  baä  33ud>  nid)t 
bat,  fo  tyat  e$  gewi§  niemanb  anbere  t>icr  in  Scip^ig.)  tfyetlä  aud>  weil 

0  (Die  Worte:  S)afe  —  abgegangen?  stehen  am  Rande.] 
S)  [Bernards  Antwort  vom  19.  Septbr.  H47  ist  Lebensbeschr.  S.  140  f. 
gedruckt.]  3}  [Lebensbeschr.  S.  240  f.]  4)  [Vgl.  6.  182  A.  3.: 


Digitized  by  Google 


202  R.  Foerster, 

id;  aup  bcni  Lambecio  fc^on  Weip,  bafj  an  tot  alten  Uberfcfcung1)  nid>t>y  ift. 
(Wawern2)  id)  fic  nunmehro  gefefjen,  babc  id)  gefunben,  t>ag  fu  fo  gar 
fchlimm  eben  mdit  iftr  alf?  ich  gebad)t  hätte.)  (5*  ift  nur  Sdjabe,  bafj  mein 
codex  fo  fet)lcrl;afft  unb  mangelhaft  ift,  n>ie  Sie,  #od;ge(!hrtefier  ^d. 
Doctor  auf}  btefer  $robe  erfeljen  werben.  J)a§  id)  3hnen  biefclbc  fogleid; 
mit  ber  $oft  überfd)icfet,  unb  auff  bev  Wmfterbamer  93ucr;führer  Wbrcipe  nid)t 
warten  (aud)  nid)t  alle«  mit  cinmat)!  fd)icfen)  wollen,  ift  tf)eil«  barum  ge* 
fernen,  weil  id)  glaube  bap  3f)ncn  etwa«  t)ieran  gelegen,  unb  periculum 
in  mora  ift,  inbem  ber  Dvucf  fdjon  angefangen,  Wie  au«  bero  borigen  ber* 
nommen.  t^eilö  aud)  weil  e«  mit  benen  reifenben  Äauffleutt)en  etwa«  un* 
gewip  ijt.  SDlan  weiß  nid;t  wenn  ftc  an  Ort  unb  Stelle  fommen.  Sie 
r«»i. pflegen  mit  benen  ilmen  anbertrau|ten3)  Sad)en  lieberlid)  umjugetjen,  unb 
felbtge  Wenn  c«  ihnen  einfällt  $u  überantworten,  ©ergangene  2Bcr;nad)ten 
fd)icfte  id)  aud;  etwa«  nad)  £ollanb,  ba§  crftlid;  gegen  Djrern  beftellct 
worben.  So  wollte  id)  aud)  erften«  bero  Urthcil  eingehen,  wie  3l)uen 
biefe  $robc  angeftanben,  unb  ob  Sie  befehlen,  bap  id)  bamit  fortfahren 
foll.  Wur  erfud)e,  bap  id;  Ijicrbon  elften«  9<ac^ri<^t  befomme,  bamit  alle« 
noch  «^ta  3cit  übermachen  fönnc.  ((Men2)  aud)  ordre  an  bem 
93ud>für>rer  ber  e«  mitbringen  foll,  unb  mir  eine  9lnweifung,  an  wein  id) 
ba«  ^aefettgen  au&lieffrcn  foll.)  3cr>  werbe  juglcid)  ein  f leine«  schediasma4) 
fo  vergangenen  Sommer  edirt,  item'*)  specünen  observationum  in  auetores 
graecos,  fo  für|$lid;  in  benen  miscell.  Ups.  $um  $orfcr;cin  fommen")  mit 
fd;icfen.  3nglctd;en  ein  beutfef;  £od)}cit  Carmen7)  de  ina  facon  auff 
meine  gewefene  Jungfer  Ü)tul)me.  £a«  ift  biejenige  #od;jeit,  babon  id) 
oben  gefbrodnn.  6«  ijt  ber  erfte  öffentliche  &crfud;  meiner  ^oefie.  SDoct; 
hat  er  hier  allgemeinen  ^öebfall  erhalten,  unb  ^weiffle  id;  nicht  aud)  an  bem 
ihrigen,  dergleichen  etwa«  ift  in  ^mfterbam  wa«  feltene«.  Solte  id;  ben 
Conslantinum  Africanum  tonnen  aufftreiben,  Will  id;  auch  ba«  benötbigte 
Stütfgen  barauj?  abtreiben,  unb  überfchiefen.  Sie  Orbnung  berer  capitel 
in  meinem  viatico  ift  biefe.  1.  de  ephemera.  2.  de  febre  ardente  s. 
causo.  3.  de  febre  intermittente  s.  tertiana.  4.  de  Synocho.  5.  de 
quartana.  6.  de  quotidiana.  7.  de  sudore  nimio.  8.  de  variolis  et 
morbillis.    3Mcfe«  ift  Wa«  3hr  tiraeculus  rr{v  koifiixtjv  «  xui  (i  nennt. 

1}  [Vgl.  S.  m  A.  3.]  2)  [Die  in  Klammern  gesetzten  Worte  sind  nach- 
träglich am  Rande  hinzugefügt.]  3)  [Hdr:  anoertrou]  4)  (De  prineipibus 
Muhammcdanis.    Vgl.  S.  18"  A.  2  und  Brief  II  i  S.  i  1 2,  1  6  f.]          5)  [Hdr:  idem1 

6)  [Vgl.    S.  192  A.  3.]  7)  [Vgl.  jedoch  Brief  Iii  S.  213,  7  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  203 

Durd)  '/.oiuix^v  ü  verfielet  er  bie  Becfcn.  Durd)  kotfuxiti>  ti  Mc  SHafern. 
&uuberbabrc  Benennung!  Daß  capitel  de  sili  ift  in  meinem  viatico  baß 
fcd>ftc  im  feierten  93ud)e,  al#  in  welchen  er  de  vitiis  ahdoniinis  f>an^clt. 
flup  beogebenben  Speciniino  werben  üWein  <$od}($b(er  #(f.  Doctor  erfcfycn, 
bap  ber  in  t»cr  praefalion  an^efüt>rtc  locus  Hippocratis  nid>t  fett,  nod) 
bei  ihm,  fonbern  bemn  Galeno  $u  flicken  fett,  gerner  bap  ttor  tiatpuXt- 
<m'$uv  müpe  ^ia(f<ch-ar^mvx)  gelefcn  werten,  ifita*  ben  locurn  Euripidis-) 
anbelangt,  fan  id),  quod  pace  Tua  dixerini,  fpin\»uv  nidjt  billigen.  2)tau 
lagt  (pthiqtiv,  nid)t  aber  tpffr\iHi>.  unb  in  aor.  2.  müfic  c«  (pttaQtiv 
beipen.  /#(>«  <pf<jf//'  ift  gutl)  unb  untabellwfft.  ^cfinncn  Sic  fid)  nur 
auff  bie  fefjr  gemeine  töebcnesart  «ynv  x«i  <pf\jnv.  agcre  et  ferre.  (U 
beijt  fottiel  altf  bic  Äirdjcn  ttlünbern.  imagines  deorum  et  donaria  auf- 
ferre.  lefe  id)  ben  Arelaeus  Cappadox.    @r  gefällt  mir  ungemein 

Wohl.  Wbcr  ce  giebt  aud}  ungemein  ttertorbene  Stellen  brinnen.  föir 
wellen  bann  unb  wann  oon  bem  einen  unb  bem  anbern  ex  hoc  capite 
correspondiren.  hiermit  leben  Sic  mobl,  £ocr;(*blcr  £@rr  Doctor,  üHcin 
$erthgcfd>ä|jter  £crr  unb  greunb,  unb  galten  mid)  in  geneigten  Wnbenfen 

Dero  ergebenden  Liener 
Seidig  b.  29  Sept.  1747.  Nciffe. 

|  P.  S.  Dero  conjectur  ttqvovvtiov  pro  notovvTotv*)  ift  febr  plausibel,  foi.  *' 
unterbepen  mup  id>  bod)  fagen,  bap  3br  auetor  gewip  ttoiovvtuv  getrieben. 
Denn  fo  liebet  aud}  im  ?lrabifd)cn.  Allein  im  9(rabifd>cn  ift  eine  ganfc 
anbere  dictio  aut  expressio,  bie  feh,r  oernünfftig  unb  ttcrjtänblid)  ift,  bie 
aber  ber  Graeculus,  ber  fein  arabifd?  red>t  gefonnt  bat,  nid>t  tterftanben. 
?lup  bem  was  in  3ufunjft  übermadwn  werbe,  werben  Sie  fernen,  wae  ttor 
eine«  3lu6bru(fc  ber  auetor  |ld)  bebienet,  unb  Wae  feine  ©termung  gewefen. 
vuqxotoxwv*)  gefallt  mir  fetyr  woljl.  W\x  ift  babel)  a(€fixrmixt»y  carnes 
liquantium  eingefallen.  Der  eine  Einfall  f>at  fotttel  probabilite  ttor  ftd> 
alp  ber  anbere.  'öon  ber  mangctyafftcn  Stelle  bc*  Prodi  haben  wir  fd)on 
ebemabl«  in  Serben  ge|>rod)en.  g>abe  aber  Weber  bamable,  nod)  ifco  ein 
gefd)icfte«  Supplement  finben  tonnen. 

Adieu,  Monsieur,  mon  eher  Ami. 

So  eben  ifeo  tyabe  tton  4£>offratf>  v#lattnern  ben  Constantinum 
Africanum  erhalten;  unb  werbe  folglid)  ba*  oerlangte  excerptum  fünfftig 

1)  [Synes.  p.  4,  (0.]  2)  [Her.  804.]  3)  ^Synes.  r.  9  p.  i90,  I.  .Vgl. 
Lebensbeschr.  S.  263  f.J  4)  [Frod.  hyrun.  VII,  44.] 


Digitized  by  Google 


20  4  ' 


R.  Fo ERSTER, 


überfdjicfcn  tonnen.  Um  3(men  eine  $robe  bon  ber  alten  Ubcrfefcung1)  \\i 
geben,  roiü  bic  praefation  tner  bettfügen.  Sie  lautet  p.  139.  edit.  Basil. 
1539.  apud  Henr.  Petrum  alfo.  Expletis  in  prioribus  particulis  interio- 
rum  membrorum  passionibus,  ei  eorum  expositis  curationibus  secundum 
canones  nostrorum  antiquorum,  prout  sufßciens  expetebat  breviarium, 
consequetur  ut  in  hac  septima  particula,  quae  finem  est  nostro  libro 
impositura,  dicamus  quid  exterius  corpus  patiatur  ut  appareat  sensibus. 

 Si  ipsa  est  morbus,  fit  ex  caussis  tribus.    Una  est  qua 

corpus  patitur  exlrinsecus,  uti  est  calor  solis  aestivi,  et  venenum,  et 
frigus  niinium  et  balnea  aquarum  exteriora  corpora  suis  viribus  de- 
siccantium  et  oppilantium,  sicut  vitrea  (bieüeicfyt  foü  c$  vitriolata  Riffen) 
aqua  vel  aluminosa  vel  sulphurea  etc. 

venenum]  interpres  non  distinxit  f~  Samm  venenum,  et  eius 

pluralem  Somum  venena,  a  Samum  vento  venenato,  qui 
tarn  vehemens  et  pestifer  est  in  Oriente,  ut  uno  afflatu  momentaneo 
slatim  homines  exanitnes  prosternat.  de  quo  v.  Ilineratores  passim.2) 

113. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
i Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  71.) s) 

£o<r;(5bler,  l)ocf)gelal)rter  #@rr  Doctor. 
3nfonber$  £od)ge(Sf)rter  &@rr  unb  ftreunb. 

$ero  wehrte«,  angenehmes  unb  gclefyrtcä  Sdjreibcn  bom  M.hujus 
habe  rid)tig  erhalten,  unb  baraujj  mit  vergnügen  oernommen,  bap  Sie  nid>t 
aüeinc  mein  überfdjitfte«  Specimen  erhalten,  fonbern  aud)  fol(f;e$  $u  3t>rcm 
©ebrauef;  amvenben  tonnen.  Sie  haben  md)t  Ur/rfacfyc  befümmert  ju  fetyn, 
al§  ob  Sie  mir  biet  Ungelegenljeit  t?erut?rfacr;ten.  9tid;t$  tlnte  ia)  lieber, 
alfj  momit  id)  guten  greunben  unb  bem  gemeinen  33e|icn  bienen  tan. 
9tirgenb$  fan  id)  mein  roenigeä  talcnt  beper,  alf?  in  bergleidjen  ffiUtn,  an* 
legen.  Überfcfyicfe  alfo  hiermit  ben  bcrlangten  ©erfolg  meiner  Überfettung; 
meldte  mir  etmann  ein  paar  tage        flef ojlct ;  unb  jugleia)  bie  alte 

1)  [Vgl.  S.  1 82  A.  3.] 

2)  [Bernard's  Antwort  vom  10.  October  1747  ist  Lebensbesch r.  S.  15t  r. 
gedruckt.] 

3)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  1 3.  October  <  747  Lebensbeschr.  S.  J56  f.).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  H f. ikk k's  Briefe. 


20Ö 


Tateinifd^c  (de')  qua  vid.  P.  Bambec.  Conim.  de  Bibl.  Vindob.  P.  II.  lib  VI. 
p.  125.  seqq.)  Überfcfcung  be$  Constantini  Africani  ober  Oielmehr  bic  aue 
beä  Const.  Afr.  gridjifcher  Überfcfcung  gemalte  lateinifcfyc.  (NB.2)  iüor 
i&o  fc^iefe  nufytö  mehr  aljj  meine  Überfefcung.  Ms.  Schroeder,  garcon 
livraire  de  Ms.  Mortier,  vous  rendra  le  reste,  c'est  a  dire  le  Constan- 
tinus  Africanus,  et  quelques  autres  petites  pieces  de  ma  facon.  Vous 
les  pouvez  demander  de  lui  lorsqu'il  sera  de  retour  a  Amsterdam.) 
2Weine  3«it  fyat  eä  ni^t  wollen  jufajjen  folcfye  felbft  abzutreiben.  £abe 
alfo  biefe  Arbeit  einem  jungen  gymnasialen  anvertrauen  müjjen.  $>aher 
ti  fomt,  bajj  tjin  unb  lieber  lotete  vitia  orthographica  cingefchlichen, 
weld>e  aber  Oerhoffentlicr;  leidet  tonnen  oerbefcert  werben.  SJteinc  Überfefcung 
ift  tumultuaria,  unb  wie  Sie  fie  ba  fetten  ber  erfte  ^luffa^.  Sie  tonnen 
babon  einen  ©ebrauety  meinen,  roie  Sie  e$  »or  ^utr)  finben.  3d)  tan 
mich  nid>t  genug  über  baä  wunberbabre  Scr/idfaal  3^re<f  Synesii  unb 
meinet  $raber$  oerwunbern.  3n  ber  tyat  ift  e*  eine  wunberbabre  con- 
currence,  ba§  Sie  an  bem  Synesio  arbeiten,  unb  ich  $u  eben  berfelben 
3eit  baäjenige  original  finbc,  barau«  jener  genommen,  unb  id)  bepen  un< 
wijjenb  3^nen  bon  meinen  tp/tec/p  Xtytil  gebe.  $ic  Stellen  be$  Synesii  an- 
belangenb,  bie  Sie  mir  vorlegen,  tan  ich  auff  bie  wenigften  ted^t  antworten, 
|  inbem3)  id)  fie  nid>t  in  ihren  Bufammenbangc  vor  mir  ijabe,  folglich  nicht  fon* 
weifj,  wo  fie  ^inge^ören,  wo  fie  hergenommen,  unb  welche  arabifchc  Stellen 
mit  ihnen  correspondiren.  So  biet  fefyc  icb.  unterbe§en  n>ot>l  ein,  ift  auch 
oon  jtch  felbft  jebermann  flar  unb  beutücb.  bajj  ßeßapfu'va  müjjc  oor 
ßtßuyrjfuva  gelefen  werben,  unb  hov  üor  rwr4).  ingleicfyen  betym  Wrifribeä6) 
otuyovts  vor  ara/owc,  tvcld^c«  boeb.  Canterus  nicht  wahrgenommen. 
gleiten  lyyras  Vor  i'xdvae*).  28aä  aber  bie  anberen  Crter  betrifft  werben 
ber  &®tr  Doctor  ftd)  noch.  be§er  baoon  au§  $ergletcr/ung  meiner  Überfejjung 
unb  be8  C.  Afr.  oergewifcern  tonnen.  So  tan  ich  fchlechterbingä  nicht  ein* 
mar;l  mutfymapen  wo^in  ftd)  dawikmov  tud  ro/ttog  x*A«/os7)  bejiehe.  $>eä* 
gleiten  weif?  ich.  auch  ntcf;t  wo  anCauTo  iovtov  etc.8)  I>in^e^örc.  2Öcnn  in 
fine  prooemii9)  ba$  ©ort  omnis  nötbig  ift,  Wolte  id?  $umwenigften  lieber 
naawv  rwv  voamv  al£  tiüvtwv™)  lefen.  3h^  conjectur,  nitrea  Oor  tn'frea") 

\)  [Die  Worte  de  qua  —  seqq.  stehen  am  Rande.]       2)  [Die  Worte  NB. — 
Amsterdam  sind  nachträglich  am  Rande  hinzugefügt.]  3)  [Hdr:  in  bem] 

4)  [Synes.  c.  t  p.  3«,  t  und  40,  3.]  5)  (T.  I  p.  491,  7  Dind.]  6)  [Synes.  c.  7 
p.  230,  12.1  7)  [Synes.  c.  ß  p.  <82,  1.]  8)  [c.  t  p.  44,  t.]  9)  \Ildr: 

prooemii]  10)  [p.  6,  I.]  \\)  [Ygl.  S.  204,  II.] 


Digitized  by  Google 


206 


R.  Fo ERSTER, 


gefällt  mir  wofyl,  unb  ift  febr  «>at)rfd>cinli<^.  9lur  töuit  mir  ba«  babet) 
bebeneflid)  oor,  bafc  bie  Araber  ba«jenige,  wa«  wir  nitrum  ober  Salpeter 
nennen,  in  il^rcr  Spraye  nicfyt  nilhrun,  ober  natlirun  o3/u  fonbern 
baurak  vel  bourak  (unde  borax)  beißen,  hingegen  ift  it>r  nithrun  ba« 
r/rpoi'  berer  alten  ©rieben.  3)iir  fomt  c«  mal>rfd)cinlid}  »or  e«  »erbe  barunter 
vitriol  terjranben.  ©a«  bic  SÖortc  tov  6Q(pQav!tftviti  rt}v  üayiav  initio 
cap.  1 .')  wollen  ba  macfyen,  fcfye  ia)  nicr)t  ein.  Sic  müßen  fid)  of)nfef)lbabr 
iwn  wo  anber«  fyer  ctngefa)lia)cn  l;aben.  Die  Ur>rfacr)c  unb  (Gelegenheit, 
warum  unb  burd?  Weld;e  fowofyl  Const.  Afr.  al«  aua),  wie  icf>  nunmetjr 
febe,  Synesius,  ba«  arabtfdje  ©ort  bura)  venenum  unb  t«  fyArr 
T»/p/a  gegeben,  babe  fd)on  lcj}tt)in2)  ange^eiget.  Untcrbepcn  bleibt  e«  bod) 
gewiß,  c«  müßc  nid)t  burd)  venena  (weld)e«  c«  anber«  woljl  bebeuten  fan, 
unb  Würflid)  bebeutet,  wenn  man  c«  Somum,  per  o,  au«fprid)t)  fonbern 
burd)  venti  venenati  ardentes  gegeben  werben,  gleia)  alp  ob  e«  Samum, 
per  <i  gcfd)riebcn  wäre.  Ü)ian  fcr>e  nur  bie  Sßorte  bc«  auctoris  felbcr  etwa« 
foi.  it  |  genau  an.  dr  fagt,  ba«  gieber  entfiele  r»on  bem  f>cip  an  ben  $eib  an* 
fd)lagenben  Erobern  es  Samumi  (be«  brennnenben  unb  oielmatjl«  burd)  ein 
einziges  anwehen  feiner  ©lutfj  bie  ÜJienfd)cn  crjiicfenbcn  gifftigen  ©inbe«.) 
£aber  c«  aud>  fomme,  ba§  foldjer  patienten  Seiber  mcfjr  Dom  Sieber  leiben, 
alp  ba«  £aupt.  $tcweil  ein  foldjer  ©inbt  am  Seibe,  alß  an  einer  größern ') 
gleiche,  mehr  puneta  contactus  et  illisionis  finbet,  alß  am4;  Raupte,  ubi 
superficies  minor.  3)a  im  (Gegenteil  biejenigen,  Welche  a  diuturna  in- 
solatione  ba«  gieber  friegen,  mct)r  am  Raupte  leiben,  alft  am  Seibc,  weil 
bie  @onnen(tral)len  mefyr  ba«  £aupt  treffen,  tanquam  centruni  foci,  alp 
ben  Scib.  gerner  ijr  ba«  3Öort  naschafa,  bepen  fta)  ber  Auctor  Ijier  bebienet, 
proprium  venti;  nnb  bebeutet,  absorbendo5)  humiditatem  exsiccare,  fo 
wie  e«  ber  Söinb  mit  (innen  3cug  madjt,  ba«  man  treugen  will,  ©eldjeö 
fid)  alle«  auff  inncrlid)  eingenommenen  ©ifft  nidjt  fd)icfet,  al§  wcld)er  fowofyl 
ba«  £aufct  al«  bic  ©lieber  angreifft,  unb  nid)t  allein  ben  Äörtter  mcijrciu 
tbeil«  uid)t  au«trucfnet  unb  au«wibbert  (termino  proprio)  fonbern  r»ielmaf>l* 
aud)  biß  jum  $la^en  in  bie  ^öbe  treibet,  alle  Orient.  töeiftebefdjreibungcn 
ftnb  von  bem  pejiilentialifd)cn  l;eifeen  ©inbc  voll.  $od)  genug  bierDon. 
3a)  will  wünfd)cn,  baß  meine  wenige  genommene  SMübc  3bnen  mag  ®c* 
legcnfyeit  ju  vielen  fa)önen  (S'ntbetfungen  geben,  unb  baß  wir  balb  fo  glüdlid>t!) 

fetyn,  unb  eine  faubere  edilion  von  3f)tcn  Synesio  mögen  ju  fefjen  be> 

.  - — — ,  

I)  [p.  10,  3  f.)  D  |S.  204,  13  f.]  3)  [tldr:  ftro&eril]  4)  [Hdr\  an] 
5)  [Hdr:  absordend«»]  «)  [Hdr:  foßlüdlttt)] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske  s  Briefe. 


$07 


fcmmen.  6ic  tfyuen  fct>r  wor)l,  £od)(*bler  #drr  Doclor,  ba§  6ic  bem 
Verfall  ber  gricfyifcben  medicinifdjcn  literatur  fud)cn  auff juf^clffen .  (?«  iß 
bepnafye  nic^t  ju  glauben,  ba§  auff  einer  fo  berühmten  Universitaet,  alp 
£cip$ig  ift,  fein  einziger  Studiosus  medicinae  fei),  ber  nur  ctivaö  Verlange 
©ricfytfci)  ju  lernen;  nodjwenigcr  Nrabifd).  3)tir  Dor  meinen  %il  jtetjet 
eä  in  Setpjig  nidjt  rcd?t  an,  unb  fönte  e«  gar  leicht  gefd)etyen,  bafj  icr)  mein 
®lücf  weiter  fudjte.  3d)  nm§  t>icr  gro§e  depensen  madjen,  unb  »erbiene 
nicht  quod  operae  pretiuin  faciat  oixY  tag  inray.1)  Auditores  tyabe  id) 
nid)t.  ÜWit  sBücr;erfcr;reibcn  |  will  e«  toollenb«  gar  nid)t  gefycn.  ÜWit  ber  Pro-  foi.  2* 
fessione  L  Arabicae  will  e«  aud;  in«  Stocfen  geraten,  (bitte  mid)  alfo 
bijj  ju  auetrag  ber  <$ad)e  mit  bem  Professor  Jittel  auff  bero  93ticffen 
?lufffd)rifFtcn  )u  »erfdjobnen.  3ngleicf}cn  mit  bem  celeberrinius,  unb  ex- 
perientissimus.  %i)  bin  feine«  Don  bcl)ben,  unb  wirb  DicUeid)t  nod) 
manche«  tröpffgen  ©aper  r>erftreicf)en,  ct?e  id)  c«  werbe.)  8ie  l)aben  bei) 
•öoffe  fein  ©elbt.2)  Darum  fönnen  fie  anbren  feine«  geben.  Den  litte! 
wollen  fie  mir  geben,  otyne  pension.  ^Iber  batwr  bebanefe  id)  mid)3).  $ln 
Xitteln  ijt  mir  nid)t«  gelegen.  3d)  halte  nicht  uiel  toon  bem  leidiger  25Hnbe, 
id>  fan  mid)  aud)  nid)t  resolviren  benen  £@rrn  @el)eimben  Käthen  barum 
s.  v.  fjintenein  ju  frieden. 

Um  eine  Äleinigfeit,  bic  nid)t  ber  Ü)iül;e  wehrt, 

Verlangen  fie,  ba§  man  fie  göttern  gleid)  tteretyrt.    (en  Tibi  speeimen 

Dap  man  fid)  Wielnclmabl  bie  8cr)ube  brum  ablaufe,    earminis,  quod  in 

üKit  $wel)mat)l  fo  Diel  ©elbt  bie  pension  erfauffe.    vindictarn  mcam 

©ill  man  ein  f leine«  Slmt  unb  (flechte  Gagen  fliegen    edere  paro.  i 

60  mup  man  lag  fcor  lag  in  Antichanibren  liegen. 

(Sin  unterttjeinger  Äned>t  be«  $crrn  £d)upu|jer4)  feiw. 

3hm  öfftcr«  in  bie  $}ücbfe  blafen. 

Unb  enblid)  führt  man  bod)  nur  einen  bei)  ber  9tafcn, 

Unb  furniert  ihm  $mar  ba«  üRaul,  giebt  aber  nid)t«  hinein. 

* 

# 

Der  ßtojfcr,  ber  in  eolen  Beelen  brennt,  SSirb  iwn  ber  ©elt  gebiimpfft,5) 

unb  nid)t  erfennt. 

3Han  preipe  fid)  unb  feine  Sad)en  an,  60  gut  man  immer  will  unb  fan, 

1j  [Vgl.  Plat.  Rep.  IX  p.  675  C.    Aolian  nat.  anim.  XV,  29.] 
Ii  [Vgl.  Brief  4  08  S.  «89  A.  «.]  3)  fmidj  fehlt  in  Hdr.) 

4}  [Hdr:  @t$mmfrer3]  [Hdr.  getäm^fft] 


Digitized  by  Google 


208 


R.  F<)  ERST  KR, 


60  fan  man  bocr;  ber  ccfcln  2öelt,  2)er  nid>t«,  roaä  ni<r;t  na<fy  Sinb 

unb  Mode  f<f;ma(ft,  gefalt, 

$ie  mtyt,  foa*  fcf^on,  bocr;  f<f>er;r  ift,  liebt  Unb  fetten  tf>r  @er/ör  ber 

©arbeit  »ortrag  giebt, 

2Ran  mag  ficr;,  roie  man  miU  befrreben,  91ie  ober  f<r)roer;rli<$  ©nüge  geben. 

foi.  sr  |  3cf>  fyabc  bic  #erru  ©eijrlicfyen ')  im  ©erbaut,  bic  mir  ofmfefylbafyr  einen 
6tcin  in  ben  2Öcg  meiner  ©eförberung  gelcget;  barum  fyabe  tef)  micr;  ein 
roenig  an  ifmen  räd)en  motten.  Unb  fömt  e«  mit  meiner  professioo  nidjt 
jujianbc  fo  feilt  icf;  mit)  geroip  burcr;  ein  fcharffe«  ©ebidtfe  rädjen,  baoon 
biefe*  praeter  jam  allata  eine  $robe  ift. 

^uroctlcn  fommen  aucr;  bie  geiftlicr/en  ÜJlaul^lffen, 
$)ie  auff  fiel)  felbfi  nie  fefm,  unb  nur  auff  anbre  gaffen. 
Unb  beren  fdjarffeä  9lug  auff  ifyren  »ortljet  wad>t; 
6iel)t,  roo  man  Untcrfdjteiff  in  tyren  SRccr>ten  macfyt. 
$)ic  fd>rcr;en  gleid),:  $>er  9Wenfcr>  gehört  jur  Äefcer3af>(. 
Seit  fooiet  Sauren  fomt  er  nidjt  jum  9lbenbmaf)l. 
$8ir  tyaben  nie  oon  if>m  93et<$tpfennigc  befommen. 
9ln  ibm  nie  ®otteäfurcf;t  unb  $ugenb  malgenommen. 
(Sr  fommet  nie  ju  unfc  in  unfer  ©otteäfjaufj. 
8töfi  gegen  ®otte$  ©ort  oermogne  SReben  au§. 
3fr  unferm  $rieftertöocf  unb  f;od)ef)rmürbgen  Drben 
9liemabl$  geneigt  befunben2)  roorben. 

3um  Reformirten3)  läufft  er  tun.   $>ic  fyaben  it>n  geroijj  in  £olIanb  an» 

gejtecfet. 

$)er  Jeuffel  roetfj,  roaä  fonft  fein  toller  6inn  oor  fltljeifreretycn  tycefet. 
Einfältige,  bie  in  ber  9)tetynung  ftefm,  3$  fottc  fte  erjr  um  ßrlaubnijj 

fragen, 

Söcnn  id)  mo  anberS  will  jur  Äirct)e  getm.  91(0  fönne  aufjer  fte  fein  Stöenfcr; 

roa$  ttugeS  fagen. 
3r;r  ^»errn,  id)  bitt  euer;,  fet>t  bod)  euren  6(f/lenbrian 
Unb  anbrer  Seutfyc  Jfyun  einft  un\>artr;euf(r;  an. 
Dajj  id>  granfcofen  gern  unb  öffterä,  alä  eud>.  höre, 
3)tad)t  ibre  gute  8ittenlef)re, 


1)  (ffdr:  getfttidjen] 

i)  [Das  letzte  11  und  das  folgende  tO  sind  jetzt  weggerissen.] 
3)  [Zollikofer.    Vgl.  I.ebensbesrhr.  S.  149.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


209 


Sie  eine  bcutlicfyc  93ercbfamfcit  3n  ihrer  $>örer  -perfcen  ftreut. 
3h*  frerjeä  ungc$nnmgneä  3Bcfen, 

£a§,  wenn  fic  auff  ber  Kandel  jrebn,  Sic  nid?t  jufamin'n  gcfücftc  Spruch' 

unb  Sieber  lefcn. 

Weht  ©atoern  ober  Duentftäbt  reiten, 

Unb  nid>t,  wie  ihr,  mit  taufenb  feinten  fftcUen, 

X>ie  roeber  if>r,  nod)  euer  3$olcf  crfct)n. 

j  3d?  hatte,  voie  e3  [cheint,  ein  gut  Stücf  ®clbt  gefriegt,  f«*i. 3V 

©enn  euer  mir  nad>tf>cili^ct  Scridjt 

Wicht  mär'  in  2)re6ben  eingelaufen. 

3t?r  mögt  euer;  immerhin  3ubörer  fauffen. 

3d>  will  oiel  lieber  M  Derhofftc  ©elbt  einbüßen, 

Slip  euch,  $ur  Straffe  f^ren  mü§en.    *    *  * 

Finis  carminis  erit.    3<h  ^t>cip  e$  benen  feinen  2)ancf, 

Die  mid)  burd)  ibreä  9luäfpruch$  3wai»cf  Unb  großen  $Öinb  hierherge^ogen. 

3)lir  oielc  ÜNüf)  burcr)  ir)rcn  Oiatt>  gcmad>t, 

Unb,  ba  ich  34r  unb  lag  umfonjt  t>icr  jugebracht, 

SJtid)  enblicf;  salva  venia  betrogen. 

"Bäi  tt  auff  mid?  alleinig  angcfommcu,  3d)  l^ätte  nie  bcrglctdjcn  uor« 

genommen. 

007  hätte  meber  £anb  nod>  gu§  barum  oerfc(>t. 
£c§wegcn  fein  Rapier  noch,  gebet  ic  benefet. 
Hein  ©ort,  fein  ©elbt,  nod)  Scbarfuji  brum  Verlobten. 
3d>  roätc  glauben  Sie  eä  mir,  *  *  *  ungefchmobren ') 
($emip  »o  anbere  unb  nid>t  hier. 

©ott  will,  geh  id)  nad)  ^ßatiep. 
.**  müjtc  midj  morbleu  ber  leuffcl  reiten, 
Senn  id)  t»on  abgcfd)macftcn  Reuthen 
!>üch  länger  eujoniren  lie§. 

•  • 

«•pöble  bet  Xcuffcl  Seidig,  wenn  cä  ehrliche  Seuthe,  bie  cä  erftlid)  $u 
lieb  hetfvrengt2),  unb  bie  ihm  il)\e  studia  $um  £>icnjt  unb  Üfcufocn  anbiethen, 
nicht  bepet  accoimnoditt.  (Glauben  'Sic  gettrifc,  $od)geftbrtcftcr  £>ft'tt  Doctor, 
ba§  id)  auff  Dftcrn  ober  ^fmgftcn  fo  gott  mill  unb  id)  lebe,  gemif?  in 
^arifj  bin,  vooferne  man  mid)  nicht  burd)  eine  anfcbnliche  ^erforgung  hier 

1}  [Das  un  in  ltngef djtüofjren  ist  jetzt  weggerissen.] 
2)  [Id  berfprengt  ist  rengt  jetzt  unsicher.] 

Akhandl.  d.  K.  S.  Ueaellwli.  d.  WwMnuch.  XXXV11I.  ,  4 


Digitized  by  Google 


210 


R.  FoERSTER, 


anbindet.  27tit  Mitteln  unb  leeren  ©orten  unb  Seidiger  ©tnb  lajjc  id) 
mid>  nicr)t  abfpcifcen.  $od)  genug  Neroon.  Sie  fernen  fd?on  in  waä  oor  Um« 
ftänben  id)  bin.  £err  Letten  (ein  $kd)  t>abc  id)  tiefe  ÜRejjc  gefefjen,  unb 
in  bic  Acta  Eruditorum1)  recensirt.  ©ann  bie  recension  jum  2$or- 
roi.  *r  |-^cjn  |  fommen  mödjte,  fan  id)  nid>t  fagen.  $>od)  fo  »iel  n>ei§  tet),  bat* 
er  mir  Oor  meine  SWütje  feinen  $>ancf  abftatten  wirbt.  3d)  r;ab  tym  ein 
©enig  bie  ©afjrfycit  gefagt.  Unb  er  oerbient  cd  aud).  dr  tjat  ftet)  nod) 
ärger  at§  ein  #oUänbcr  «,egen  mid)  auffgefübret.  ©arum  #(Srr  ^offratt) 
Jriüer  nicr>t  fd)ieibt,  rounbert  mid).  3d)  |>abe  ujm  3)ero  mir  le£t  an  ihn 
übcrfdjicf tcä  Schreiben  in  einen  f leinen  Umfrage  übermalet.  £at  mir 
aber  aud)  nod)  nid>t  barauff  geantwortet.  93ielleid)t  ijt  er  mit  feiner  $ocjic 
fo  fct>r  oor  i^o  befd)äfftiget,  ba§  er  an  ÜBrieffc  fdjreiben  nicr)t  benfen  fan. 
(£r  fyat  fcitr)cr  nid)t  nur  ben  4ten  Jfyetl  feiner  ©ebtdjte  fonbern  aud)  einen 
üöanb  gabeln,  unb  au§cr  bem  Martin  Opijjcnä,  mic  aud)  feiner  feeligen1) 
$r.  fitcbjle  ©ebid)te  bruefen  lafcen.  Muff  ben  Aretaeus  Cappadox  ju 
fommen,  fefje  id)  nidjt  ma$  in  bem  oorgelcgtcm  Orte3)  (ituariiv  bebeuten 
foll.  üJlir  bcud)t  Aretaeus  fjabe  fodarrjs  (id  est  yvotm)  getrieben. 
ijv  vno  ävdyxtjg*)  yt'ptjTui  xgtoaop  ßkuaryg,  fu£opa  rixTti  ritv  Sv/uxpoQijP. 
9tatürlid)er  meifcc  (ait)  ift  baö  Srauenjimmcr  jum  Podagra  nicr)t  geneigt. 
Unb  friegen  fie  e$  baljero  aud;  feiten,  aber  im  ©cgentbeil  aud)  red)t,  wenn 
ftc  eä  cinmafyl  friegen.  Denn  baä  ungevoöl)nIid>e  unb  unnatürliche,  Wenn 
cö  einmafyl  burd)  eine  l)öt)ere  Ärafft  unb  ftäreferen  3wancf  feine  natürliche 
33ilbung5)  unb  ©eftimmung  überwältiget,  oeruljrfac^t  t€  eine  befto  größere 
Ä"rancfr)eit.  ßkdortj  (seu  (pvatg)  mulieruni  est,  podagra  non  laborare. 
d$  ijt  bcutlid)  au«  ber  phrasi  xQtaaov  ytvtjtat,  ba§  ein  genitivus  mangele, 
cuius  enim  erit  xQtaaov?.  necessario  natura.  Si  naturam  evincat.  Uber6) 
ben  Ort  Anacreontis7)  favxönovg  suspendo  rueum  Judicium.  3)kn  mufi 
erjt  beutlid)  ertoeifen,  bafi  bie  vulgata  absolument  inepta  ijl  et  intole- 
rabilis.  ©enn  baö  gefdjcfyen,  molte  td)  lieber  6  r  (axvnovg  'OpeTmjc 
ratfjen.    currebat*)  enim  a  furiis  agitatus.    ©ad  in  ber  Bibliotheque 


t)  [Nov.  Act.  Erud.  1747  p.  679—70«.] 

2)  (In  feeligcn  ist  f ee  jetzt  weggerissen.] 

3)  [de  caus.  et  sign.  morb.  diu!.  II,  12.  p.  147,  3  Erm.    Lebensbeschr.  S.  J5  4.] 

4)  [In  ävdyxrjg  yivrjtai  ist  xrjg  y  jetzt  weggerissen.] 

6)  [In  ©Übung  ist  bung  bis  auf  Reste  von  b  und  g,  das  folgende  unb 
ganz  weggerissen.]  6)  [Vgl.  S.  18t  A.  3.]  7)  [Anacreont.  8,  5.] 

8)  [In  currebat  ist  u  jetzt  weggerissen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


raisonnee1)  oor  ein  problema  ftct>c,  tvci§  \d)  nod)  nidjt.  2öiU  aber  ebifhne 
^arnad>  fefr/en.  <©ie  fyaben,  £(lrr  Doctor,  ein  alljugrofe  2)ti§trauen  $um  $(S. 
Askiew.  3<fy  bin  gewiß,  bajj  er  XriUcrn  nie  gefeben.  Sötte  mir  ber 
Rhascs  de  pestilenlia  oorfommen,  wiü  Sorge  oor  Sic  tragen.  Glauben 
sie  mir,  bajj  eä  an  mir  nid)t  lieget,  ba§  Sic  Pen  Hortulum  Kivinianum3) 
nid>t  befommen.  3$  fan  «icf>t  einmal  erfahren  ob  if>n  ber  cbmaijlige  üöefi^cr 
nc(^  fyar,  unb  ob  er  if>n  mir  berfauffen  will.  SWcrjr  )u  berieten  leibet 
ber  ftaum  nid)t.  Ik  hebb  also  de  Eer,  Myn  Heer,  UE  continuatie  min 
®efunbr/eb  te  wensen,  en  te  zyo 

Seipjtg  b.  18.  Octobr.  1747.  Myn  Heer 

UE 

outmoedigste  Dienaer 
Reiske.3) 

Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  Bernard,  Docteur  en 
Medecine  fort  renomme\ 

•4) 

Amsterdam 
op  de  Fluvveele  agterBurgwall, 
legen*)  over  het  illustre  School. 
Fr.  Gmmerty.6) 

114. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  73.) 

#od)@bler,  £o<r;gelar;rter  ^(frr  Doctor. 
£ocr;gc<$l)rtefter  £drr  unb  greunb. 

3$  bjabe  t>ereitd  mit  ber  gejfrigen  *Jtofi  3|mcn  ein  weitläufige* 
^reiben7)  nebft  bem  Verfolg  meiner  Übcrfefcung  bc$  bemufien  arabifd>cn 

1)  [T.  39  p.  «Ol — 1<8  Projet  pour  letablissenient  dun  Bureau  General  de 
la  Republique  des  Lettres.    Vgl.  S.  SU,  16  f.] 
1)  [Vgl.  S.  191  A.  I.] 

3)  [Bernard's  Antwort  vom  7.  November  17*7  auf  diesen  und  den  folgenden 
Brief  ist  Lebensbeschr.  S.  260  f.  gedruckt.] 

4)  [Jetzt  weggerissen.]         5)  (In  te  gen  over  ist  te  und  over  weggerissen.] 
6)  [Siegel  wie  in  Nr.  1 1 0.]  7)  (Brief  1 1 3.] 

14* 


Digitized  by  Google 


212 


K.  Fo ERSTER, 


Jractätftcnö  $u  a,cfd)i<fet.  n>cld)cd  3bncn  fccrf>offentlid>  jutc^t  tt>irb  ju 
Rauben  a,cfommen  fctyn.  5Bor  ifc.o  Ijabc  nid)tä  meljr  lsabel?  ju  erinnern,  al§ 
ba&  id),  fot»icl  mir  benntjt,  ben  Sabinen  meine«  Araber«  3bncn  ankeiften 
Derlen,  tiefer  ijt  Abu1)  Gafar  Ahmad,  filius  Ibrahimi  filii  Abi  Cha- 
ledi.  Gesnerus  in  (einer  Ribliothequ  c^tebt  tiefe  9>lacr)ric^t  fcon  t^m. 
Ahmet  medici,  filii  Habramij,  peregrinantium  vialica  libris  VII.  graeco 
Sermone  descripta  habet  D.  Diegus  Hurtadus.  unb  Labbeus  Bibl.  Nov. 
msslt.  Suppl.  7.  p.  292  (conf.  p.  i67.  et  178)  viaticum  peregrinaotiura, 
t(podiu  rdv  äTTotyftovvTfov  et  remedia  varia  in  7.  partes  tributa  par- 
tim a  quodam  Ebroupg  Zafar  [leg.  Ebou  Gzafar]  filio  Elgzezer,  in 
Graecam  linquam  versa  a  Constantino  Asyncrito  [imo  vero  A  secretis 
vel  secretario]  Rhegiense  [idem  est  cum  Africano]  partim  ab  Ahmete, 
filio  Abrami,  nepote  Chaletis.  Habetur  inter  msta  Bibl.  Reg.  Paris. 
Haec  ille.  Der  Ebou  Gzafar  [ober  Tschafar]  ijt  ein  unb  berfelbc  mit 
bem  Ahmet,  unb  Elgzezer  [Ellschezer]  ifl  eben  fo  Diel  ald  ab  Algäzirah, 
urbe  Mesopolamiae,  oriundus.  §kx  übcrfct^icfc  burd)  Msr.  6d>röbern  bic 
r>cr|>rod)cncn  Piecen  $on  benen  3  Schediasmatibus2)  ijt  eine«  3bncu 
destinirt;  nicht  ald  ob  cd  roürbia,  märe  ftd)  3jmen  ju  praesentiren :  fon* 
bern  weit  cd  von  mir  ift,  unb  ed  meine  6chulbio,feit  erfobert  mit  allen 
bcrfllcicben  3bncn  aufftumarten.  $on  benen  übrigen  fönnen  <©ie  einä  bct> 
adeaenheit  «£>(£.  DOrvillen  unb  eind  £d.  Prof.  Schullens  jujtcUcn.  (H 
foi.  i*  ift  ftar  |  fcbJcdH  a,eratl>en.  Unb  hätte  ich  fretyltcb  \\m  beperö  fdjrcibcn  fönnen 
unb  f ollen.  Allein  ba  ich  biefed  opusculum  auff  meine  Ünfojten  habe 
müjicn  brutfen  lapeu,  f>abc  id>  mich,  nid)t3)  meit  auplafjen  fönnen.  3d> 
hatte  cd  niemahle  auff  eigenen  betrieb  unternommen.  Mein  eben  ber  gute 
ftrcunb4),  ber  mir  a,cratbcn  nad>  Sei^ia,  &u  fommen,  bafcor  ich  ihm  feinen 
2)anf  ttctfl,  ber  hat  mir  aud)  ju  ediruna,  biefed  28crcfa,cn  geratben.  n>o- 
burd)  er  nid)td  anbred  getrau,  aljj  mia)  um  mein  (Mbt  gebracht.  Der 
Minisire  an  beu  id}  cd  adressirt,  hat  cd  nuht  übergeben s),  unb  überhaupt 
nürb  Litteratur  k\)  £>offc  gar  ntctyt  geartet.  £ätte  id)  8eip$ig  unb  $repbcn 


4)  [Abu  bis  oriundus  (Z.  16)  bat  Bernard,  Synesius,  praef.  p.  4  abgedruckt.) 

8)  [Disserlalio  de  prineipibus  Muhammedanis.   Vgl.  S.  187  A.  2.] 

3)  [ntdjt  fehlt  in  Hdr.) 

4)  [Kapp.    Vgl.  Brief  115  S.  216,  27  f.  und  Lebensbescbr.  S.  42.] 

5)  [Vgl.  jedoch  S.  187  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reis k  k  s  Briefe 


Dorbcm  fo  gefennt,  wie  id)  fie  nun  fenne,  id)  würbe  mid)  in  ad)t  genommen 
haben,  itmen  }u  nafje  jufommen.  @$  fönte  wohl  gefd)ef)en,  wenn  ©ott  will, 
taf?  id>  tiefen  (Intwurff  einmabl  red)t  auparbeitete.  bev>gct?cnbc€f  specialen 
einendationum  niearum  ijt  au§  bem  3  jtücf  beä  5ten  93anbcö  ber  neuen 
Miscellaueorum  Lipsierusiuni  genommen.  2>n  bem  näd)fren  wirb  meine 
apologia  pro  curis  meis  in  secundam  editionem  Petronii  Burmann, 
»po  nid>t  gan£  bod)  jum  tl)eil  jum  $orfd)ein  fommen.  $a*  beutfdje  Carmen1) 
bat  mir  tuel  getnbc  gemalt,  $umabl  auff  leiten  berer  jungen  (Si)eleutt)e. 
3<b  hätte  le^in  gar  be&wcgen  fönnen  mein  Seben  einbüßen,  ober  bod) 
reebtfebaffen  bejaht  werben,  inbem  ber  £MS.  Bräutigam  ober  neue  (%mann 
ficb  mit  mir  überwarf,  warum  id;  it>n  (o  fcijr  prostituiret;  nad)  bem  ^allafd) 
grieff,  unb  gewifc  lo{?get)auen  hätte,  wenn  man  ihm  nietet  wäre  in  bic  Sinne 
gefallen.  3d)  fyabe  }war  oorbem  mein  i'ebetagc  fein  £od)$ettgcbid)t  gc» 
fdjrieben.  ©eil  id)  aber  mit  ber  SBraut  in  fo  gar  genauer  connexion 
ftunbe,  (inbem  fic  mit  mir  ©efd)wijter  ftinb  ift;  unb  wir  aud)  behfammen 
wohnen,)  fie  au§crbem  ein  canuen  oon  mir  Oerlangte,  fo  woltc  ich,  weil 
e$  bod)  ein  9luffwafd)en  wäre,  ein  folebeä  majeben,  bafj  tlmcn  ein  wenig  in  foi. 
ber  9lafe  friebeln  möchte.  2Bir  fmb  aud)  nad)  ber  3«it,  ba  wir  oorbem 
bie  oerrrauteften  greunbe  waren,  gänzlich  verfallen.  S$on  ber  oon  iemanb 
anbers  oerfertigten  Copic  beö  Const.  Africani  t>cibc  bereit«  im  Oorigcn  (*r= 
wehnung  gethan.  3ch  t?abc  Weber  $i\t  nod)  ($ebult  gehabt  fie  mit  bem 
gebrueften  jufammen  ju  galten.  2)od)  werben  bie  obfd>on  tjäuffigen  eebrifft 
gebler  mit  leidster  SDiül>c  ju  entbeefeu  unb  ju  oerbepern  fenn.  ©eil  wir 
einmabl  auff  ben  Aretaeus  gefommen  fein,  fo  will  erftlid)  3brc  Dehnung 
über  ein  paar  fdjmetjre  Stellen  »ernennten,  unb  Shnen  alpbann  bie  meinige 
entbeefen.  2)iefc  fmbt  lib.  I.  diuturn.  c.  7.  de  paralysi  nid)t  weit  Dom 
Anfange,  xvariog  di  /y  ovqiov  axeoiog  ;J  äx(t(tahj<;.  unb  bann  Ejusd.  c.  IX. 
gleid)  im  Anfange.  xui  iv  fth  VwQtjxt,  iv  roiai  ¥kx*<u.  etc.  3>d)  bvtbc  bie 
Boerhsmfcbe  edition  oerfaufft,  ober  oiclmetyr  oerfauffen  lnüpcn.  unb  mup 
mid)  bafycr  mit  ber  9lugä»urger  Henisdüi  bebeljfen.  «ölten  Stmeu,  mein 
£od)ge(lbrtejter  $1$.  Doctor,  einige  exemplarien  oon  meiner  disputation 
Moon  id)  feine  mcfjr  f)abe)2)  uorfommcn,  bitte  foldjc  fid?  anjufdjaffen  unb 
mir  ben  Gelegenheit  $u  fommen  $u  lapen.  3d)  will  bie  Unfoften  gerne  erfe^cn. 
3d)  werbe  oon  einigen  guten  ^wunben  barum  gcplaget,  benen  id)  gerne  mögte 


1)  [S.  Brief  Iii  S.  202,  24  f.J 

2)  (Vgl.  8.  165  A.  4.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTEB, 


satisfaction  geben.  hiermit  empfehle  6ie  bem  göttlidjen  6<fm{3,  unb  mid) 
beTO  geneigten  eingebenden,  ber  oerharre 

£od)@bler  $o(r/gc@hri*r  #Ürr  Doctor, 
^>od?gc©t>rtcfter  £(Srr  unb  gteunb 
3t)ro  £o<h(Sbel. 

untertäniger  Liener 
Seidig  b.  19.  Octobr.  1747.  SHeidfe. 

roi.  «v  |  p  s.  9hd>bcin  ich  meinen  S3ricff  bereit«  gefcr/lofeen,  unb  ju  geregelt, 
friege  eine  Partie  ton  bettgefjenben  Gatalogis  oon  3ena  getieft.  $>aoon 
3l)nen  ein  Exemplar  habe  mit  teilen  wollen.  Vielleicht  ijt  ctmaä  brtnnen, 
baä  3hncn  anflehet,  ©eben  <Sie  mir  Nachricht  baoon.  3<h  will  waä  <6ie 
»erlangen,  beforgen.  2>er  fect.  am  13  Maji  huius  anni  oerftorbenc 
D.  Ääjrner  ijt  ein  in  ber  historia  medicinae  fcl>r  erfahrener  ÜNann  gewefen, 
wie  feine  unter  6tollenä  9k^men  edirte  historie  ber  3Rcbicinifchen  ®e* 
lebrtljeit,  fein  medicinifcheä  (belehrten  lexicon  unb  feine  bibliotheca  me- 
dica  beweifen.  $)a$  Problema  in  ber  Bibl.  Raison.1)  habe  angefehen  (Glaube 
fd)wel;rlicr;  ba§  ber  $orfcf)lag  iemaljlä  werbe  ju  ftanbe  fommen.  Sejjtljin2)  liejj 
mich  ber  ftönigl.3)  Capelian  unb  Bibliothecarius  ^>drr  D.  Gülze  $u  ficr/ 
tommen,  unb  wiep  mir  einige  fd)öne  mssta  aber  alle  (bie  auff  ein  gridnfdjcs) 
lateinifcr/,  Dorn  Curtio,  Sencca,  Ovidio,  Laciantio,  Cicerone,  Hieronymo, 
unb  anbren,  bie  er  hatte  au§  Italien  mitgebracht.  3na,lcichen  wiefc  er  mir 
einige  alte  anaglypha,  item  einen  fet>r  gropen  Medaillon  Don  ftupffer  t>on 
ber  £tabt  Rochelle  auff  Ludewig  ben  XII.  unb  feine  (Sntfübrung  ber 
Maria  r»on  23urgunbien,  barinnen  er  ficr/  (;ocr;mütt)ig  Caesarem  alterum 
nennet,  ben  Äatjfer  Maximilianum  primum  ju  braviren.  2)er  D.  Götze 
giebt  bogenweijje  bie  üHcrcfwürbigfeiten  ber  Äoiügl.  2>refbner  Bibliothequ1) 
r/erau§.  Stcnncn  eie  bann  ben  #6.  D.  üRöfyfcn  in  Berlin,  ber  hat  2 
schediasniata  edirt  de  codieibus  msstis  medicis  Bibliolhecae  Regiae 
Berolinensis5).    @$  fomt  mir  Oor  aljj  wenn  nicr/t  oiel  bran  märe.  3m 

> 

Catalogo  Kaestneriano  werben  tyntn  gewi§  n.  2.  12.  17.  19.  21.  n.  81 
in  4to  unb  anbere  woljl  gefallen.  3n  Stolliano  n.  1.  inter  mssta  heißt 
eä  Galeni  aul  potius  Plutarchi  liber  de  Historia  philosophica.  Quid  hoc 

I)  [Vgl.  S.  !H  A.  I.]  ?)  [Hdr:  ßefrf>in]  3)  [Hdr:  ßonigl.] 

4)  (Gootze,  Die  Merckwürdigkeileo  der  Königl.  Bibl.  zu  Dreßden,  Dreßden  1743  f.] 

5)  [Moehsen,  Dissertatio  epistolica  prima  (secunda)  de  manuscriptis  medicis 
quae  intcr  Codices  bibl.  Reg.  Berol.  servanlur,  Berolini  U46  (H47).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  RkiskfAs  Briefe. 


215 


sibi  vult?  3ft  &  MeUetcfyt  bie  unter  ben  Ittel  origenis  philosophumenon 
oom  feeligen  Wolff  ebirte  6<f>rifft?  lefctfyin  tjabc  unferä  5klcfcnaar$ 
Sebenälauff  in  bem  12  Jfyeil  beä  t^lcbenben  gelehrten  Europa,  toelc^ed  bot 
£@.  Rector  ju  ^aarburo,  nafye  ber;  Hamburg  fyerauägiebt1),  gelcfen.  3a)  fan 
nid)t  begreiffen,  nue  ber  Editor  bojugcfommen.  93ety  meiner  £rcu,  ia)  merbe 
balb  tentirt,  $m  meinen  Scbcnetauff  jujufä)tcfen.  Verum  isto  praecone 
non  egeo.  In  meas  laudes  ipse  mihi  sufficio.  2Bic  jtef)t  e$  mit  ber 
neuen  Bibliotheque  Germanique2)?  3a)  ()öre  man  wollt  fte  roieber  abbrea)cn. 
Da«  wäre  <Sa)abe.  6ie  (>at  mir  feljr  roofyl  gefallen.  28aet3)  treibt  bann  bie 
£erm  ^oüanber  an,  baß  fie  fo  öeräa)tüa)  Don  unfern  Actis  Eruditorum 
raisonniren.  3n  bem  erjten  <5tücf  oon  biefen  3al)rc4)  p.  236.  fagen  ftc: 
Ms.  de  Wolff  paroit  ignorer  le  peu  de  cas  qu'on  fait  actuellement 
en  Hollande  de')  ces  Actes.  3a  man  jagt  ifynen  jufoeilen  ein  toenia, 
bie  2Baf>rf>eit.6) 

115. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  75.) 

Viro  Clarissirao,  Eruditissimo  et  Experientissimo 
loanni  Stephano  Bernardo 
S.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Eruditissimas  et  suavissimas  Tuas  literas,  Amice  charissime,  die 
7.  Nov.  scriplas,7)  hodie  d.  12.  ejusdem  aeeepi,  et  ex  iis  intellexi 
meas  chartulas  recte  Tibi  ruisse  exhibitas.  Laetor  quoque  mcam 
operam  utilem  Tibi  esse.    Elegans  illud  est,  quod  ex  mea  versione 

1)  [Geschichte  jelztlebender  Gelehrten  Als  eine  Forlsetzung  des  jeztlebenden 
Gelehrten  Europa,  herausgegeben  von  Job.  Christoph  Strodtmann,  Rector  der  Schule 
zu  Harburg,  zwölfter  Theil,  Zelle  1747  S.  411—424.] 

2)  [Nouvelle  bibliotheque  Germanique  ou  histoire  iitteruire  de  1'Alleinagno, 
t.  I,  Amsterdam  1746.] 

3)  [Die  Worte  SBdft — SBabrljeit  (Z.  14)  sind  am  Rande  geschrieben.] 

4)  [Bibl.  Raisonnee  t.  38,  Amsterdam  1747.] 
51  [//r/r:  des] 

6)  [Bernard's  Antwort  vom  7.  November  1747  ist  Lebensbeschr.  S.  260  f. 
gedruckt.] 

7)  [Lebensbeschr.  S.  260  f.] 


Digitized  by  Google 


216 


R.  FOERSTKK, 


obscurum  alias  illum  locum  de  manna  Chora  sanica  (non  Chorosanica) 
enodare  potueris1).    Falsus  ornnino  fui  properans  neque  omnia  satis 
diligenter  expendens,  quod  gif  torong  malum  citreum,  cum 
taranyobin,  manna,  confuderim.   Ubicunque  hunc  errorem  deprehendas 
in  mea  versione,  quaeso  corrigas.    Non  conluli  neque  Lexicon,  neque 
Constantinuin,  dum  eam  concinnabam.  Nunc  ad  singula  epistolae  Tuae 
capita  seorsim  mihi  respondendum  est.    Locum  Alciphronis  Lib.  II. 
ep.  1.  p.  204.  evolvi,  et  inveni  me  ibi  olim  pro  (pvkdrrsaäai  meo 
exemplari  adscripsisse  (p).vartta&at.   Recte  mones  debuisse  loca  quae 
lento  in  meo  specimine,  inlegra  proferri.    Nimis  brevis  fui,  neque  ut 
debueram  momenta  diflicultatum  et  emendationum  apposui.   Sed  locus 
ille2)  prohibebat.   Quod  de  Lennepio3)  scribis  gratum  mihi  accidit;  ul  et 
illud  de  Lettio.  Sed  ille  tantum  duos  Tibi  Codices  misit  arabicos  mstos ; 
alqui  (res  mihi  debet.    Interea  Iaetor  nuncium  de  illo  hunc  adhuc 
tvxa/fjwc;  ad  nie  pervenisse.  potero  forte  censuram  moderari,  quam  de 
libro  ejus  in  Actis  noslris  exhibui,  talem  quidem,  qualcm  ille  mcrihis 
fueral,  sed  quae  tarnen  neque  ipsi  neque  Schultensio  placebit  omnino. 
Prodibit  hoc  mense  aut  proximo.  lam  ante  menscm  illam  Menkenio  tra- 
didi.   Ubi  folia  correctum  a  typographo  accipiam,  casligabo  quaedam 
vchementius  dicta.   Krit  satis  grandis  illa  censura.    Non  urget  valde, 
libros  illos  ut  ad  me  mitlas.  Oportunam  poteris  occasionem  exspectare, 
quam  Tibi  poterit  Morlier  suppeditare.    Ille  quando  huc  proficiscatur 
foi.  iv  ad  nundinas  lanuarias  poterit  fasciculum  illum  secum  appor|tare.  Quan- 
tum ad  apologiam  meam,  pro  Petronio  meo,  jamdudum  illam  Menkenio 
exhibui,  qui  partem  eius  proximo  tomo  primo  sexli  voluminis  inserere 
velle  promisit,  et  partem  sequenti  secundo.    Implebit  illa  octo  vel 
novem  plagulas.    Kappius  noslcr   ad  id  opusculum  suscipiendum 
maxime  me  insligavit,  Menkenius  quoque.    Huic  debetur  quod  illa 
clementior  et  moderatior  prodeat,  quam  olim  institueram.    In  prima 
mea  ixdoott  Burmaunum  nimis  crudeliter  laceraveram.    Sed  Menkenio 
suasore  acerbitatem  inde  omnein,  quantum  pole  expunxi.  Batavos 
vestros  non  timeo.    Neque  poterunt  illi  mihi  obstare,  si  fatale  mihi 
sit  aliquando  in  Belgium  redire.    Aequius  credidi  et  mihi  convenien- 
tius  me  purgare.    Non  nescio  tarnen  meam  loquendi  libertatem  ma- 
ximopere  mihi  damnosam  et  semper  fuisse  et  futuram  quoque  esse. 


I)  [Synes.  c.  2  p.  74,  8.]         i)  [illud?]        3)  [Hdr:  Lenepio] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


217 


Hic  Lipsiae  multo  gratior  forem,  si  adulari,  si  prensare  manus,  si 
dissimulare  possem.  Ego  vero  malo  acerba  orania  experiri,  quam 
honesto  auimo  indignum  quid  subire.  Ipse  ad  Wesselingium  de  hoc 
mco  instituto  Petronium  meum  defendendi,  scripsi1),  nisi  fallor.  Potuit 
quoque  ex  Leichio2)  cognovisse.  Quod  mones  de  isto  Gallico  la 
Sichesse,  grattis  agnosco.  Intelligent  satis  lectores  mentem  meam,  et 
intelligent  simul  ine  Gallicae  linguae  non  satis  peritum  esse.  Quid 
indc?  Non  magna  haec  est  ignominia.  Sumus  homines.  Unus  in 
hoc,  alter  in  illo  fallitur.  Librum  mqi  tvaj^fjoavp.  nunquam  legi. 
Conjecturae  tarnen  Tuac  doctae  et  ingeniosae  de  auctore  eius  Stoico 
hoinine,  argumentisque  a  Te  prolatis  libenter  subscribo.  De  morle 
Potteri  etiam  novellae  Gallicae  nuper  monuerunt,  et  ei  suflectimi  fuisse 
celebrem  illum  Sherlokum.  Incidit  in  mentem,  quum  de  Anglis  sermo 
mihi  est,  me  nuper  versasse  librum  Anglicanum,  Wilhelmi  Stukely,  de 
religione  Druidarum3),  ex  quo  amplissima  excerpta  et  censuram  meam 
in  Actis  proposui.  Non  memini  unquam  tarn  cruditas  nugas  legisse. 
Multorum  annorum  insomnia  et  subtiliter  atque  artificiose  conlexta  ea 
sunt  uQÜxvin.  Ad  Aretaeum  venio,  cuius  mendosum  1.  I  diuturn.  c.  7.') 
locum  aliquando  sie  refingebam  ovqiop  <)e  äxQaahjC,  xt'aTwg  id()tai<; 
t6  xi'qiop.  deletis  caeteris.  Alterum  autem  locum  c.  9.5)  sie.  xai  ip 
uip  i'/cop^x«,  ip  roiai  (ifjoyxtotot,  ijrof  iv  nvtvfiovi,  yivta&ai  hdixtrai 
(pftorjv,  ij  iv  intgtaxort  ftAtrprp,  q  artopro  hoc  est  in  ipso  pulmone. 
Initium  capitis  10.  ejusdem  libri0)  sie  lego.  drt  öxogoiqi  mQmptv- 
uovtxoiot  rj  (pXfyfiaahj  fit]  diaytrput,  mpty/ypopTai,  oide  ac  |  8t  Uli  fol.  »» 
superstites  manent,  quibm  inflammalio  pulmonum  dutcussa  non  fuerit, 
Uli,  evadentes  tö  acutum  islius  affectionis,  fiwä  empyici.  In  üne  capitis 
quinti  ejusdem  libri7)  sie  conjicio.  xai  fufotyxohxöv  doxtiv  roiat 
AtiftOTtjatP,  ovri-  ovrog  ovrt  ixnvoi,  rjv  )tQu  tyiypoioxop.  Capite  6.8)  pro 
htu  €7ifjytp  loftfo  tSttop  conjicio  tha  änjiQtp  o\uo)$  en  fin  il  s'eti 

alloit  tout  brmquement.  cap.  3.  ejusdem9)  tow  yvia  Xvoprut  xai  i\j- 
rrorr«/  xnt*c"  legendum  xai  tQttTTOPTai.  Idem  hoc  verburo  Euripidi10) 
reddendum  puto  in  isto  loco  quem  nuper  proponebas  fyvpu.  Pro 
hae  enim  voce  eredo  substituendum  iQthra.    Quid  Tibi  videtur  de 

\)  [Brief  <06.]  t)  [Hdrl  Leighio] 

3)  [W.  Stukeley,  Abury,  a  tcinplc  of  the  Druids,  London  1 743.  Vgl.  S.  845,  t\  f.] 

4)  [p.  76,  7  Erwer.]        5)  [p.  84,  14  f.]       6)  [p.  88,  H.]       7)  [p.  70,  6.) 
8)  [p.  73,  5.]  9)  [p.  64,  9.]  10)  [Iph.  Aul.  791.] 


Digitized  by  Google 


218 


R.  FoEtSTKR , 


illo  Aretaei  1.  II  causs.  acut.  cap.  10.  haud  procul  a  fine1).  xav&aoiat 
/J  ßov7TQrjate't  xai  itrtv/taot.  Requirilur  ibi  sine  dubio  animal  vene- 
natum,  quod  morsu  vel  ictu  eosdem  effeclus  in  vesica  edere  valeat, 
quos  cantharides  et  buprestis.  vide  quid  ibi  subslituas.  Statim  altera 
linea  post2)  putem  post  xodt'ij  excidisse  r]  vovoog.  inflammatur  totum 
abdomen.  morbus  evadü  violenlior,  et  otnnia  fiunt  pejora  xaxita  (non 
xax/W,  ut  male  editur).  PauIIo  post3)  xai  Xmitop  t»}  tön)  ro  alfiu 
legendum.  cap.  84)  credo  ig  tu  xvorä  avrtov  i^vtpdp&rj  legendum; 
deinde5)  pro  Tigiötjp  xa«>'  'ip  ix<pupijpai  putem  ngiv  ix%vtfip  ix<pu- 
pijpai  t6  atfia.  deinde0).  tjp  de  it  xodhj  nhjgtvfit'pij  rj,  yiyvtTai  Vio^t] 
xai  (pAtyftopt).  eodem7):  ip  <pfrtP07ioiQ(p  yiyptTat,  xai  rgimrut  ini 
t6  dt}t)i<ödtg.  Sed  satis  de  his.  Forte  me  in  raultis  occupavit  Petitus^, 
quem  amplius  non  habeo.  Nist  haec  displiceant,  plura  potcro  cum 
tempore  dare.  Nuper  ad  me  invisit  Cl.  Meisnerus  qui  de  itinere  suo 
Belgico,  Anglico,  Danico,  Suecico,  mihi  narrabat.  Mirabar  hominem 
unum  tarn  brevi  tempore  tarn  vasta  terrarum  orbis  spatia  potuisse 
obire.  Narrabat  etiam  Te  aüquoties  accessisse,  et  in  lautis  omnibus 
invenisse.  quod  mihi  erat  gratissimum.  Meae  res  hic  Lipsiae  non 
sunt  optiraae.  Quam  primum  hyems  remiserit,  aut  Parisios  ibo,  aut 
Londinum,  aut  Hamburgum,  nisi  interea  temporis  aureis  me  vinculis 
hic  alligent.  Cuius  tarnen  rei  spem  novam  mihi  fecerunt.  Yolunt 
flagitari  et  adorari.  Sed  id  a  me  non  impetrabunt.  Forte  minus 
forent  difficiles  noslri  magnates,  nisi  curia  nostra  insano  luxu  exhausta 
et  necessariis  sumtibus0)  faciendis  impar  esset.  Ab  aliquo  tempore 
occupatus  fui  in  scribenda  tragoedia  germanica.1")  Quae  in  ea  re  sit 
futura  mea  fortuna,  olim  Tibi  signiGcabo.  His  vale  Vir  Eruditissime, 
et  mihi  porro  fave,  Tuumque  fac  ut  brevi  Synesium  videamus.  D. 
Lipsiae  d.  12.  Novembr.  1747. 
foi.  2*  |  p.  Diutius  apud  me  detenlae  fuerunt  hae  literae  casu  quodam. 
Unde  quaedam  addendi  occasionem  sumo.  Quod  scribis  de  literis 
Lettii,  ad  Indicarum")  instar  scriptis  non  intelligo.  Tales  literas  nun- 
quam  vidi.    An  accepisti  responsum  a  Cl.  Schultensio  ad  propositas 


I)  [p.  52,  4.]  2)  [p.  52,  5.)  3)  [p.  52,  6.]  4)  [p.  45,  14.] 

5)  [p.  47,  3.]  6)  [p.  47,  3.]  7)  [p.  48,  2.]  8)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  268.] 
9)  [Hdr  :  sumilibus]  10)  [Mankberni.  Vgl.  Lebensbeschr.  S.  52.]  1 4)  [Lebens- 
beschr. S.  261,  23.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  219 

quaestiones  ex  medicina  Arabica?  Si  bene  illum  novi,  debet  Tibi 
adhuc,  et  diutius  debebit.  Ad  (res  mearum  literarum,  quas  certo  certius 
accepit,  ne  verbum  quidem  respondit.  Lettio,  si  fieri  commodo  Tuo 
potest,  quaeso  significes,  ut  onines  tres  meos  libros  mihi  remittat. 
Alias  non  remittam  ipsi  schedulam  ejus  obligatoriam.  Et  Hohlfeido, 
data  occasione,  cum  salute  quaeso  nuncia,  quod  desiderio  eius  non 
nisi  post  lanuarias  instantes  nundinas  satisfacere  possim,  quando 
quidem1)  taberna  de  notre  komme  en  question  non  nisi  per  nundinas 
patet.    E  vitiosa  lectione  codicis  Leidensis  et  Pricaeani  in  Moeridis 

vel  (t 

loco2),  quem  nuper  mihi  proponebas,  nempe  ex  ifntn%wffo^>atop^ 
einergit  vera  lectio  ivayx^  nobo^aiov.  Bibliolhecam  illam  Berolinen- 
sem3)  cuius  collaborator  est  noster  quondam  Ammendorffius,  nondum 
inspexi.  vidi  tarnen  aliquando  in  taberna  libraria.  Ad  locum  Synesii 
to  %u)log  tov  ai'fictros  tov  -jiooowitov*)  poteris  versionem  meam  quam 
nunc  habes,  conferre.  Ego  non  puto  Arabicam  hanc  esse  loculionem. 
Quantum  mihi  memoria  suggerit,  est  in  Arabico  nilor  faciei, 

nihil  aJiud.  si  retinendum  sit  tov  atfiarog  posset  tov  ai'fiuTog  xai 
jiQoaumov  legi.  Utinam  addidisses  capitis,  e  quo  desumtum  est  nu- 
merum.  Ego  certe  nunc  invenire  nequeo.  Hoc  quoque  velim  notes, 
codicem  Arabicum,  unde  meum  exemplar  descripsi,  mihi  communica- 
tum  fuisse  ab  humanissimo  et  doctissimo  sene  (78  annorum)  Dn.  Sigis- 
mundo  Gottlob  Seebisch,  Bibliothecae  regiae  Dresdensis  praefecto,  qui 
et  egregie  callel  Arabice,  et  bonorum  codicum  mstt.  orientalium 
copiam  possidet.  Aequum  et  honestum  est  a  quo  profeceris  profiteri. 
Versionem  capitis  de  siti  (quod  in  codice  Arabico  sextum  est  quarti 
tractatus)  desiderasti.  En  illam.  His  vale,  Vir  Doctissime,  mihique 
porro  fave.  d.  17.  Nov.  1747. 

Tuum  itqa  aiatah)  perquam  place t.   Utinam  prius  novissem.6) 


1)  [Hdr:  quidam] 

i)  [S.  v.  vrcöyviov.   Vgl.  Lebensbeschr.  S.  158.] 

3)  [Berlinische  BibliotheL  I,  1,  Berlin  1747.] 

4)  [c.  I  p.  18,  9.] 

5)  [Theophr.  Char.  c.  21  extr.] 

6)  [Bernard's  Antwort  vom  8.  December  1747  ist  Lebensbeschr.  S.  167  f. 
gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


\\.  Fo ERSTER, 


116. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  77.) 

Viro 

Exeellentissimo  et  Eruditissimo 
loanni  Stcphano  Bernardo 
s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Gratissimas  Tuas,  Vir  Clarissime,  d.  VIII.  hujus  monsis  scriptas'), 
accepi  redux  ex  itinere,  quod  donium  facere  nie  coegit  obitus  vitrici 
mei.  quae  caussa  est,  quod  tardius  respondeani.  Dubitas,  num  literas 
Tuas  per  Holilfeldum  missas  acceperim.  Accepi  omnino,  mirorque 
To  dubitare,  quum  in  postremis  uieis2)  tarn  ad  Euripidis  locuin,  quam 
ad  Moeridis,  quos  ambus  ibi  proposueras,  responderim ;  ut  et  ad 
Hohlfeldi  quacsitum,  qui  suis  literis  Tuas  incluserat.  Tandem  ali- 
quando  a  Cl.  Schullensio  literas  accepi3),  sed  eas  raptim  scriptas,  et 
quae  mihi  prorsus  non  satisfaciunt.  Oportet  eum,  quando  illas  scribe- 
bal,  ante  oculos  mcas  non  habuisse.  lam  nihil  respondet  ad  postulata 
mea.  De  cactero,  utut  macrae  sint,  sunt  tarnen  amoris  et  bene- 
volentiac  plenae.  quid  ajet,  quid  faciet,  quando  censuras  viderit  in 
Actis  nostris,  tarn  libri  KuypersianM),  quam  Lettiani5).  Non  potest 
non  dolere.  Ula  jam  lypis  edita  est  in  mense  Septerabre.  Haec 
lucem  adhuc  exspectat.  Quidquid  ille  statuat,  sententiam  tuli  aequo 
et  coinpetente  judice  dignam.  Vidistine  Antilucretium  illustrissimi 
cardinalis  de  Polignac.  Opus  est  cedro  dignum,  ab  ipsis  Musis  in- 
spiratum.  Legi  his  diebus  magnam  cius  operis  partem;  eiusquc  pro- 
pediem  in  Actis  nostris  mea  prodibit  recensio0).  Quidquid  dissua- 
deas  de  Petroniano  meo  molimine,  res  amplius  in  integro  non 
est.  Pars  eius  quaedam  typis  jam  cxscripta  est,  et  proximo  vere 
edendo  volumine  primo  lomi  sexti  Miscellaneorum  Lipsiensium 
legenda  prostabit.    Me  certe  neque  poenitet  facti,  neque  poeni- 

\)  [Lebcnsbescbr.  S.  207  f.]  2)  [S.  817  und  2 1 9.] 

3)  [Der  Brief  vom  9.  December  4  747  ist  Lebensbeschr.  S.  741  f.  gedruckt] 

4)  [Vgl.  Brief  83  S.  147  A.  5.]  6)  [Vgl.  Brief  113  S.  ilO  A.  I.) 
6)  [Nov.  Act.  Erud.  H48  p.  I  \ — 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


221 


tebit  unquam,  nisi  fallor  animi,  quemadmodura  neque  olim  tentatonim 
io  illo  auctore  me  adhucdum  poenituit,  utut  adversa  multa  propterea 
fuerim  expertus.  Infensos  non  habebo  eruditos,  nisi  qui  Burmanno 
privatis  de  caussis  aut  coeco  impetu  favenl.  Nuper  habui  literas  a 
Cl.  Abresch,  qui  inter  alia  nunciat  editionem  Charitonis  tarn  cito  spe- 
randam  |  non  esse.  "sfnoXkov  ttJc  faadvTTjTOv.  Nunciat  quoque  librum  foi. 
priraum  suarum  Lectionum  (ut  appellat)  Aristaenetearum  jam  typia 
exscriptum  esse,  secundum  jam  exscribi.  Lectiones  Thucydideas  et 
in  Aeschylum  reliqua  editioni  comparata  esse,  sed  dubitat,  num  libra- 
rium  sit  inventurus  iis  edendis.')  Scribit  quoque  dysenteriam  in 
Transisalana  epidemiaro  suam  quoque  domum  sed  absque  damno 
afflixisse.  Scribit  tandem,  se,  quum  superiore  aestate  in  provinciam 
Ultrajectinam  et  Hollandiam  fecisset  excursum,  Hagae  in  sodalitio 
doctorum  hominum  oflendisse  medicura  aliquein  eruditum,  qui  disser- 
tationis  raeae  legendae  cupiditate  flagrarit.  Eum  frustra  tentasse  illam 
ex  auctione  quadam  Leidense  redimere.  Se  proinde  ipsi  exeraplar 
suum,  quod  Swollae  transiens  apud  Abreschiutn  reliqui,  comraunicasse. 
Dicere  non  possum  quam  avidc  quam  ferc  convitiis  nostrates  Itanc 
tarn  levem  et  viiem  et  o>c  ätyttöis  diariam  opellam  a  me  flagitcnl. 
.Magno  itaque  beneficio  me  obstringes  Tibi,  Araice  Aestumatissime, 
si  quotquot  poteris  inutilis  istius  et  a  me  damnatae  chartae  exemplaria 
conquiras  et  mihi  mitlas.  Libenter  suintus  rependam.  Debeo  tandem 
aliquando  importunis  satisfacere  et  os  obturare  quibusdam,  qui  nie 
suspicantur2)  äKcc^ovfvea&ut  et  nunquam  doctoris  medicinae  gradum 
accepisse.  Nuper  etiam  Dresdae  aliquis  Krctschmarus ,  Conrector 
Scholae  ad  S.  Crucem  a  me  rogavit  opuscula  graeca  a  Te  edita. 
Data  occasione  quaeso  illa  mihi  mittas.  Non  dubito  quin  Hohlfeldus 
Tibi  sumtus  refundet  postulanti.  Scribam  ipsi  ea  de  re.  Quaeris  an 
in  bibliothecis  nostris  exstent  Codices  medicorum  veterum  mssti.  Nescio. 
Domi  hospes  ago.  Nemini  patent  illi,  si  qui  sunt,  thesauri.  Custodes 
si  adis,  amplissimis  le  promissis  ductitant,  neque  unquam  admittunl 
ad  suos  paene  dixerim  carboncs.  Ita  comparati  sunt  mei  Lipsienscs. 
Officiosissimi  ftt'xQi  Qtjfidroyi',  non  ultra.  Pollicenlur  multa,  praestant 
nihil.    Nuper  apud  Saxium  meum  oflendebam  Günzium,  qui  de  suo 

\)  [Der  Liber  terlius  Animadversionum  ad  Aeschylum  nebst  dilucidalionuni 
Thucydidearum  auctarium  erschien  erst  in  7.wolle.] 

t)  [Hdr:  suspicanter] 


Digitized  by  Google 


R.  FOBBSTEH , 


Aetio  interrogatus,  certi  nihil  affirmabat.  Swietenium  quidem  promisisse 
usuni  codicum  VindobonenBium ,  at  deinceps  aut  noluisse,  aut  non 
potuisse  promissis  stare.  Unuin  eorum  codicum  esse  anliquissimum 
et  lectu  difticillimum;  allerum  recentiorem  et  expeditum  lectu.  Hunc 
roi.  sr  qui  exscribat,  forte  repertum  iri  Yiennae  aliquem.  Se  certe  I  ut  talem 
sibi  hominem  procuraret,  petiisse  nuper  ab  Imperatricis  Russiarum 
medico,  Sanchez,  Lusitano,  qui,  dum  valetudinis  aftlictae  et  mutandi 
aeris  caussa  relicta  Pelropoli  Viennam  iret  ad  fratrem  ibidem  medi- 
cum,  et  Lipsiae  transiret,  ad  se  inviserit.  Iam  inteüiges  quid  de  ista 
editione  fiel,  cui  prorsus  nihil  necessarii  apparatus  adhucdum  com- 
paratum  est.  Quereris  de  scriba,  cuius  manu  particulam  Constantini 
describi  Tuos  in  usus  curavi.  Praevidebam  id  ila  futurum,  et  dolebam. 
Sed  magis  doleo,  quod  nequeam  lacunam  explere  quam  indicas. 
Possessor  eius  codicis  illico  illum  a  me  repetiit,  meluens,  ne  illum 
Tibi  in  Hollandiam  milterem.  quod  ne  facerera,  expressis  verbis,  dum 
librum  suum  mihi  permittebat,  vetabat.  rrjs  /<o>p/ac  De  verbis  Tui 
Synesii  ro  xdXXog  rov  uifiarog  rov  nooa(onovx)  sie  statuo.  Forte  ex- 
stitit  in  quibusdam^  codieibus  arabicis  *s>yft  s,Uaj  nitor  faciei,  in  aliis, 
ut  in  meo,  («-^'  nitor  sanguinis.  Haec  codicum  varia  lectio  con- 
fluxit  in  unam  massam;  aut  auctoris  aut  scribarum  vitio.  Certe  Ara- 
bica  phrasis  non  est  nitor  sanguinis  faciei.  Sed  alterutrum,  aut  faciei, 
aut  sanguinis,  expungendum.  De  voce  tvXoyia  utinam  certa  et  ex- 
plorata  possem  tradere.  Id  unum  habeo  quod  dicam,  eam  neque 
Arabicam  esse,  neque  graecam  arabicae  vocis  inlerpretationem.  Sed 
mere  graeca  est,  et,  si  quid  video,  eius  commatis,  cuius  est  mise- 
rere  mei.  Forte  auetores  eius  appellationis  indicare  voluerunl  mor- 
bum  eum,  pestem,  esse  talem,  in  quo  debeant  audientes  evkoyetv,  et 
aegrotis  salutem  apprecari.  Si  bene  graece  novissent  illi,  dedissent 
saltem  cixprjfita,  si  voluissent  verbum  huius  moduli  proeudere.  Arabes3) 
dicerent  &\  ol**.  Gogitavi  olim,  forte  ixyXoyia  esse  legendum,  et  deno- 
tari  sie  morbum  exanthematicum,  in  quo  prodeant  eethymata  pesti- 
lentialia.  Sed  postea  inveni,  nescio  ubi,  aut  audivi  nescio  a  quo, 
hodiernos  Graecos  n>Äoyia  constanter  retinere.  Ideoque  nunc  a  mu- 
tatione  abstineo.   Quae  de  Aretaeo  scribis,  mihi  pergrata  sunt.  Nunc 


<)  [Vgl.  S.  219,  U  f.]  t)  [Hdr:  quibus] 

3)  [Die  Worte  Arabes  —  .\tft  3üm  stehen  am  Rande.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


223 


autem  non  vacat  examinare.  Faciam  alias,  et  sententiam  meam  Tibi 
perscribam,  quandoquidem  video  candorem  meum,  quem  pauci  ferre 
possunt,  Tibi  placere.  Ita  factus  sum,  Arno  et  laudo,  quae  merentur, 
aut  quae  saltim  mereri  mihi  videntur.  Caetera,  absque  ullius  reve- 
rentia,  improbo.  In  Theophrasteis  *)  illis  Tuis  valde  mihi  placuit  wamp 
doTftov,  gratulorque  Tibi  tarn  doctam,  tarn  certam  emendationem,  quae 
communem  omnium  calculum  non  polest  non  ferre.  gratias  ego  certe 
Tibi  |  magnas  ajo  habeoque,  quod  tarn  pulchrum  ti'^ta,  in  quod  non  foi. 
incideram,  mihi  noluisti  invidere.  Sed  de  caeteris  a  Te  diversa  senlio. 
Locum  c.  XIV.  p.  132.  judico  prorsus  deploratum  et  inemendabilem. 
quid  sit  aut  sibi  velit  Tuum  6/i/x/i«,  aut  quanam  e  lingua,  ut  Tu 
censes,  invectura  sit  tt/oo^c,  non  assequor.  Gratum  mihi  feci6ses, 
si  placuisset  Tibi  Tuam  sententiam  paullo  fusius  declarare.  Forte 
erunt,  qui  nihil  haesitabunt  ad  conjecturam  Tuam,  mihi  vero,  ut  verum 
fatear,  ea  aeque  obscura  et  impedita  est,  atque  vulgata  verba.  De 
Adriano  diacono  consulam  proxime  Kappiura  nostrum.  Miror  quis 
ille  sit  familiaris  Tuus,  et  qui  Tu  potueris  ipsi  commendare  editionem 
auctoris,  quem  ego  certe  antea  neque  de  nomine  novi,  et  puto  ad 
classem  obscurorum  virorum  pertinere.  Curabo  quoque  ut  Rhasis 
interpretes  ambos,  nisi  in  natura,  saltim  descriptos,  sed  diligenter  de- 
scriptos  habeas,  hortorque  ut  post  Synesium  (cui  propitiam  et  (oxivoxov 
Lucinam  apprecor,  magisque  quam  Dorvillio  faventem,)  Rhasen  edas. 
lotcrea  ut  bene  valeas,  novumque  annum  iv  mtaiv  äya&oig  ingre- 
diaris,  opto.    Dab.  Lipsiae  d.  17.  Dec.  1747.2) 

117. 

An  König  Friedrich  August  II.  in  Dresden. 
(Original  in  Dresden,  wie  107,  Nr.  H.) 

Augustissime  ac  Potentissime  Rex, 
Dotnine   ac  Princeps  Clementissime. 

dementia  Tua,  et,  qua  civium  Tuorum  commodis  invigilas,  pro- 
vida  cura  facit,  ut  rursus  ad  solium  Majestatis  Tuae  meas  referre 
supplicationes,  et  nuper  quaesitum  munus  docendi  hac  in  Academia 

I)  [Char.  c.  <9.] 

I)  [Bernard's  Antwort  vom  2.  Januar  1 748  ist  Ubensbeschr.  S.  173  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


22i 


R.  Fo ERSTER , 


Upsiense  linguain  Arabicam  et  historiam  orientalem,  denuo  ambire 
audeam.  Proceres  Acadeiniae  Tuae,  Rex  Augustissime,  spartain  illam,  si 
condatur,  non  tanlum  utilem  decoranique  sibi  fore,  sed  et  illa  me  dignum 
judicarunt,  studiaque  mea  benigno  illo.  quod  jussi  perhibuerunt,  testi- 
monio  laudaverunt.  Fuerunt  eorum  quoque,  qui,  ut  illam  ambirem,  sub- 
limido  mihi  et  refugienti  nonnihil  suaserunt  et  imperarunt.  Nobilissimum 
quoque  et  Venerabile  Tuum  supremum  Consistorium,  aequus  et  intelligens 
animorum,  et  doclrinarum  judex,  Majestati  Tuae  me  tanquam  idoneura 
caudidatum  commendavit.  Unde  animus  mihi  factus,  Majestatem  Tuam 
denuo  humillime  iraplorandi,  velit  clementissime  mihi  dictum  munus  cum 
honesto  et  sufficiente  stipendio  annuo  indulgere,  mihi  subdito  Suo  iudi- 
genae,  qui  partem  aetatis  meae  non  contemnendam  exegi,  et  olim  Sti- 
pendium aliquod  Regium  per  duos  annos  accepi,  maloque  nunc  qualem- 
cunque  meae  scienliae  supellectilem  patriae  quam  exteris  consecrare. 
Res  ipsa  loquitur,  et  earum,  quas  profiteri  cupio,  doctrinarum  utilitas  in 
omne  literarum  genus  redundans,  quam  gloriosum,  proficuum  et  ne- 
cessarium  sit  eas  in  academia  tradi,  doctissimis  hominibus,  et  optimis 
quibusque  artibus  florentissima.  Hactenus  quidem  fuere  pauci,  imo 
paene  dixerim  nulli,  qui  literarum  huic  generi  animum  applicuerinl, 
cum  quod  difficiles  et  pretiosae  sint,  tum  quod  verum  earum  pre- 
tium  nondum  fuerit  recte  intellectum.  Efficiam  tarnen,  nisi  fallor 
animi,  adspirante  Deo,  Tuaque  subnixus  liberalitate ,  Augustissime 
Rex,  ut  Saxoniae  Tuae,  praeter  caetera,  quibus  nitet,  ornamenta 
etiam  ab  his  literis  immortale  decus  accedat.  Debebam  quidem  illud 
meae  patriae,  et,  si  quid  aliud,  cupiebam  maxime,  eas  gratis  et  abs- 
que  ullo  meo  emolumento  civibus  meis  impertire.  Al  humilis,  quae 
mihi  contigit,  nascendi  sors,  et  dura,  quae  me  etiamnum  premit,  ege- 
stas  ad  clementiam  et  liberalitatem  Tuam,  Augustissime  Rex,  tanquam 
ad  unicum  et  tutissimum  spei  votorumque  meorum  portum  confugere 
me  cogit,  et  sperare  jubet,  fore,  ut  humillimae  huic  meae  supplica- 
lioni  clementissime  annuas.  Ego  vero  nihil  omittam  quo  clientcm 
Tuis  beneficiis  dignum  me  demonstrem,  eroque  Semper 

Augustissime  ac  Potentissime  Rex, 
Domine  ac  Princeps  Clementissime, 
Regiae  Tuae  Majestalis 

humillimus  subditus 
Scr.  Lipsiae  d.  1 7  Dec.  1 747.  Ioan  Jacob  Reiske,  Zörbigas. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskb's  ßRIKFK. 


223 


Adr. : 

August  issimo  et  Potentissimo  Domino 
Domino  Fridcrico  Augusto, 
Regi  Poloniae  et  Eleetori 
Saxonia«!  elt;.  etc.  etc. 
Domino  ae  Primipi  meo  Clemenlissimo. 

118. 

An  das  Ober-Consislorium  in  Dresden. 
(Original  in  Dresden,  wie  107,  Nr.  13.) 

Ilmslrissime  Praesos') 
eaelerique  Viri  Illustres,  Magnifici, 
Summe  Venerandi,  Snpremi  Consistorij  Assessores. 

Ne  quaeso  fernlis  aegre,  quod  denuo  Veslrum  implorare  supplex 
Jiudeam  patrocinium,  quod  mihi  nuper  praescnti  et  verbis  et  ipsa  re 
(leclarare  dignabamini.  Animus  idein  adhuc  mihi  sedet,  qni  olim, 
Academiae  patriae,  cujus  tanla  cum  laude  curam  gerilis,  pro  virili 
meaJ)  inserviendi.  Quem  tarnen  laudabilem  meuin  animum  trislis 
mearum  rerum  conditio  liaud  parum  moratur  et  supprimit.  Ruunt  illae 
quotidie  in  pejus,  et  quod  fateri  quam  vis  invilus  et  repugnans  cogor, 
eo  retlactus  sum,  ut  charissimam  mihi  et  literato  cuivis  supellectilem 
meam  librariam,  necessarium  discendi  docendique  apparatum,  magna 
ex  parte  vcndiderim.  Mctucndum  quoque  brevi  est,  ne  prorsus 
|>cssum  eant  mea  omnia,  nisi  potente,  et  cuius  ipsi  sporn  t'eeistis, 
luculento  fulcro  labantes  meas  res  suslineatis.  Yestrum  itaque,  Illustres 
Patroni,  crga  literas  niunilicum  et  liberalem  amorem,  qui  hujus  prae- 
sertim  academiae  augendis  commodis  studet,  imploro  supplex,  velitis 
et  illam,  quam  ambio,  Spartain,  in  qua  meuin  oslendere  qualecunque 
ingenium  potero,  et  boneslum  simul  Stipendium,  mihi  dementer  in- 
dulgere,  quod  iis,  quac  praeclare  destinavi,  exsequendis  nie  parem 


I)  [Von  Hollzcndorf.l 

t)  [parle  ist  wohl  nicht  ausgelassen,  sondern  zu  erglänzen.] 

Abb«nÄI.  a«r  K.  «.  Ouellscb.  A.  WiB»eDich.  XXXVIH.  15 

Digitized  by  Google 


22G 


R.  FoEHSTKB , 


efficiat.  Divino  adjultis  auxilio  nihil  omiltam,  (|uod  Vestrae  de  nie 
exspcclalioni  meritisqtie  queal  salis  faeere,  qui  sunt  el  Semper  ero 

Illustrissime  Praeses, 
eaeterique  Illustres,  Mugnifici,  Suinine  Venerandi,  speclabiles 

et  gravissimi  Viri, 
EKcellenlissimi  Veslri  Hominis 

dedilissimus  cullor 
Dab.  Lipsiae  d.  2«)  Dcc.  1747.  I.  I.  Heiske.') 


l)  [Auf  dieses  Gesuch  ha(  das  Ober-Consislorium  am  15.  Januar  1748  den 
König  gebeten,  Reisken  die  Profession  zu  übertragen  und  eine  jährliche  Pension 
von  100  Tlialern  aus  den  i.'iO  Thalern  zu  verleihen,  welche  der  letzthin  verstorbene 
Hofrath  Dr.  Plattner  aus  der  Procuratur  zu  Meißen  genossen.  Der  König  aber  ver- 
fügte am  22.  Januar  an  das  Ober-Consistorium  und  am  26.  Januar  an  die  Universität, 
dass  die  100  Thaler  aus  den  Ucberschuss-Einkünfften  der  Land-Schule  zu  Pforta 
gezahlt  werden  sollen.  Aber  auch  damit  war  die  Sache  nicht  abgemacht.  Aui 
0.  April  schreibt  die  philosophische  Facultät  an  den  König  (vgl.  zu  Brief  107): 

»Ew.  Majeslet  haben  in  dem  Reskripte  an  die  Philosophische  Fakultät  de  dato  den 
2G.  (anuarij  dieses  Jahres  uns  anbefohlen:  Dass  wir  D.  Reisken  die  ihm  allergnädigsl 
conferirte  Professionen)  Linguae  arabicae  extraordinariam  nach  abgelegter  Pflicht  und 
ausgestelltem  Revers  anweisen,  ihn  hiernächst  zu  fernem  rühmlichen  Flciße  auch 
schuldiger  Beobachtung  derer  Statuten  und  Visitalions-Decrets  anermahnen  sollen. 

Wir  würden  auch  daßelbc  so  gleich  alleruntcrthänigst  befolget  haben,  wenn 
sich  nicht  gefunden  hätte,  dass  R.  nie  Philosophiae  Magister  gewesen,  ohne  wel- 
ches bey  unsrer  Facultaet  superiorem  Cathedram  zu  besteigen,  zu  dociren,  und 
was  dem  anhängig  zu  verwalten,  der  beständigen  Observanz,  bey  welcher  wir 
jederzeit  Kräftigst  geschützel  worden  sind,  gantz  entzogen  ist,  daßelbe  aber  außer 
der  Ordnimg  für  uns  Ihm  zu  verstatten,  oder  Ihm  nun  erst,  nachdem  Er  bereits 
in  einer  höhern  Facultaet  vor  der  Zeit  promoviret,  den  gradum  Magisterii  zu  er- 
theilen  so  ungewöhnlich  als  von  Bedencklichen  Excmpel  aufs  KünlRige  und  unserer 
Facultaet  an  den  Promotionen,  und  was  davon  einkoml,  nachtheilig  seyn,  auch  den 
übrigen  Facultaeten  und  den  Nationen  bey  hiesiger  Universitaet  gegen  uns  zur  Be- 
schwerung gereichen  würde,  wenn  Jemanden  nach  Erlangung  eines  höhern  gradus 
erst  hernach  das  Magisterium  conferirt  werden  sollte. 

Dieses  hat  uns  bewogen  gegenwärtigen  allerunterthänigslen  Bericht  abzustatten, 
da  wir  sonst cn  gegen  crmeldeten  Herrn  D.  R.  nichts  einzuwenden  linden,  sondern 
uns  deßen  Gelehrsamkeit  und  WißenschalTt  wohlbekannt  ist.  Ew.  Königl.  Majestet 
weiser  Einsicht  und  hohen  Ermeßen  nebst  der  darauf  erfolgenden  Allergnädigsten 
Verordnung  überlaßen  wir  uns  in  Allcrunterlhänigkeit. « 

Auf  dieses  Schreiben  wurde  zunächst  (am  1.  Mai)  beschlossen  die  Universität 
mündlich  zu  bedeuten,  dass  sie  D.  Reisken  privatim  zum  Magister  machen  könne, 
welches  zu  bewerkstelligen  der  Ober-Consistorialpräsideul  von  Meitzendorf  über- 
nahm.   Aber  auch  dieser  Weg  erwies  sich  als  ungangbar.    Und  so  dispensirte  der 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


119. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  8t,  Nr.  T9.) 

Viro  Clarissimo  et  Erudilissimo 
I«.  Slephano  Bernardo 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske.') 

* 

Oportune  adveniunl  literae  Time,  Vir  Clarissime,  Amice  Aestu- 
malissime,  quum  insueta  Tibi  Tua  in  scribendo  ntora  ncscio  quas 
mihi  de  Te  Tuaque  valetudine  suspiciones  moveret.  Quas  laclor 
vanas  fuisse.  Rcspondebo  illis  ad  singula  statim,  quae  docta  grata- 
que  hiermit  omnia,  |>oslquam  prius  hoc  nunciavero,  (piod  aecidit  ex 
quo  nuperrimas  ad  Tc  dedi.  Nempe  cecidit  niagnuin  acadeiniae 
nostrae  ornamentum  et  columen,  inedicae  nostran  facultalis  Dunums, 
Platnerus,  subita  mortu  extinclus,  polypo  cordis,  aut  vasorum  pulino- 
iialium,  ut  crudibile  est,  postquam  grave  illud  et  perhonorifkrum  imiuus 
vix  per  annum  gessisset.  Lugcnt  ipsum  oinnes  boni,  praeserlim  aca- 
demici.  Comitatus  eius  funus  fui.  Dum  revehor  doinum  in  eodem 
turru  cum  Güntzio,  incidebat  senno  de  futuro  eius  in  Decanatum 
successorc,  qui  sermo  nos  ad  Trillerum  deducebat.  Probabile  enim 
tunc  erat  hunc  successurum  fore,  quaudoquidem  illud  munus  ipsi  ante 
Plalnerum  condictum  et  promissuni  fuurat.  Tunc  ille  mihi  totam  rem 
oxponubat.  Comitum  de  Brühl,  ajebat,  ut  solarctur  Trillerum,  jam 
inopem  et  desertum,  post  execssum  Ducis  Weissenfelsani,  Regis 
quidum  nomine,  at  revera  sua  auetoritate,  et  injussum,  ipsi  munus 
Professoris  et  Decani  Medici  Lipsiensis  promisisse,  ut  onere  nempe 
illiiiu  sustentandi,  et  amplissimi,  quo  fruitur  slipendii  (quod  ad  mille 

König  Reisken  von  der  Promolio  in  Magislrum  Philosophiae  in  einem  am  28.  Juni 
an  die  philosophische  FacuUät  gerichteten  Erlasse: 

»Nachdem  Wir  aber  gestehen  Sachen  nach  vor  dicsesmahl  und  ohne  einige 
Consequenz  auf  andere,  ermelten  D.  H.  von  solhaner  ihm  annoch  ermangelnder 
Promotion  in  Magislrum  Philosophiae,  Krallt  dieses,  dispensiert  haben  wollen.  Als 
ist  unser  Begehren  hiermit  ihr  wollet  euch  darnach  gehorsamst  achten,  und  das, 
angeregter  ihm  conferierler  Profession  halber  schon,  unter  26.  Ian:  a.  c.  anbefohlener, 
ohne  weitern  Anstand  in  behörige  expeditiou  se/en.«] 

I)  [Antwort  auf  Bernards  Brief  vom  2.  Januar  «748  (Lebensbesehr.  S.  273  f.\] 

13* 


Digitized  by  Google 


228 


R.  Föhrste», 


propcmodiim  tlialeros  asccndit)  sublevarentur.   Ea  re  deinceps  com- 
foi.  i*  perla,  interccssissc  Aeademiain,  et  remonslrasse,  |  Trillerum  isti  muneri 
prorsus  ineptuin  esse,  ut  qui  nequc  eruditiono  polleat  ea,  quae  in 
doclore  aeademico  requiritur,  neque  usu  arlis  medicae.    (Saue  vulgaris 
liic  obtincl  rumor  apud  noslrales  sludiosos,  aogrotos  Weisscnfelsae 
ipsius  adventum  aeque  atque  mortis  ipsins  horrere.    Tanto  nostri  odio 
vi  horrore  boniim  illum  vinim  avcrsanlur.)    Ita  factum  ut  Trillero 
nomen  quidem  Professoris  et  Stipendium  eoncessum,  aditus  aulem  atl 
obeundam  funelionem  negalus  fuerit.    lam  ita  comparatas  esse  res, 
ajcbal,  ut  ambiguum  sit,  huc  transferendus  ille  sit  neene.  Videri  tarnen 
sibi  posterius  probabilius.    Quandoquidem  Profcssorum  promolio  post 
Plalneri  obitum  inslitucnda  jamdudum  decreta  fuerit,  sibi  mandaliiin 
mumis  docendi  Analomiam,  quod  baclenus  nulla  cum  laude  gcssit 
(Juellmaltz,  et  d.  Ludewig,  qui  badenus  Prof.  Kxtraord.  fuil,  decre- 
liini  s 1 1 1 1 1 1 1  mumis,  (nempe  Guntzii)  id  est  Physiologiae.    Stipendii,  quod 
liiculentum  liabuit  Planier,  500  nempo  llialerorum,  ita  dislribuluin 
esse,  ut  modo  laudalus  Ludewig  100  tli.  ferat.    Defuncli  vidua  200. 
ad  dies  vitae.    Kgo  ipse,  ut  valde  credibile  est,  partem  inde  forum1). 
Sed  ea  de  re  seribere  nondum  maturum  est.    Negotium  tnetim,  diu 
liactenus  agitatum,  nunc  est  in  crisi,  quam  laudabilem  et  gralum 
mihi  fore  persuadent  omnia  symptomala.   Brevi  hac  de  re2)  certiora 
ex  nie  cognosces.    Sed  redco,  unde  declinavi.    Nunc  propemoduin 
ccrlum  est,  Trillerum  neque  hac  vice  venturum  esse  in  censum,  sed 
proximum  a  Platnero  Professoren!,  Hebenstreitium,  Decanum  fore. 
Ut  lucluosa  nobis  accidil  egregii  viri  mors,  ita  quadam  ratione  grata 
eadem  accidil.    Keliquil  ille  lam  copiosum,  tarn  divitem  librorum 
medicorum  veteruni  aeque  atque  recentium  apparatum,  ut  nullius  alius 
ei  similem  possedisse  vulgo  reputetur,  quae  sub  hasta  propediem 
vaeniel.    Milium  Tibi  calalogum  ut  primum  prodierit.    Invenies  proeul 
fui.  2^  dubio  ibi  omnia  |  quae  desideras.   Sed  caro  vaenient.   Reliquit  etiani 
incomparabilem   collectionem  instrumentorum  chirurgicorum,  magni 
acslimatam,  quae  ut  conjunetim  in  erudili  et  Uli  gnari  viri  nianus 
concedat,  optandum  est.     Certe  dolcndum  foret,  si  dislraberetur. 
Post  haec  praemissa  mc  nunc  ut  Tibi  satisfaciam  Tuisque  literis  ac- 
cingam.    Perquam  gralum  est  quod  de  AnliLucretio  nuncias.  Forte 


I)  [Vgl.  jedoch  Brief  llf)  S.  226  A.  I.]  8)  [re  felill  in  Hdr.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


nostri  quoque  homines  idem  cxempliim  imilahuntur,  qiiod  oplavi  salliin 
in  mea  Rcccnsione').  Apologiae2)  meae  parlirula  quacdam  prndiit. 
Sed  hoc  non  placct  quod  Mcnkcnius  cam  ita  roncerpil.  Perparvam 
opusculi  mei  parloin  Parle  I.  Tomi  VI ti  dedit.  IIa  si  portal  polerit 
illud  per  sex  vel  orto  vohunina  disseniinare.  Verum  ignosrcndimi 
est  ipsi.  studet  Micro  suo,  qucmadmodum  omnes  lihclloruni  taliuin 
edilores.  Sic  enim  agendo  cogunt  lcctorcs  quosdam  mulla  vel  invilos 
fiuere,  ut  salliin  unum  quod  cupiunt  aliquod  opusculum  integrum 
liabeant.  Novimus  illas  artes.  Quid  eruditi,  et  praecipuc  vestrales, 
judicaluri  de  rae  sint,  dies  docebit.  Erunt,  id  quod  futurum  prae- 
video,  qui  ine  thrasonem  appellabunt3].  Inlerdum  enim,  ut  ajunt 
nostri,  os  aperui.  De  Adriano')  nunc  plura  scio,  quam  olim.  In- 
quisivi  etiam  apud  Kappium  de  islo  Woltcrek.  Is  mihi  juvenem  fuisse 
magnac  spei,  qui  magna  et  egregia  quaevis  molitus  anlequam  per- 
ficcrel  falo  fuerit  abreplus.  Edidisse  Rei  Numariac  Electa.  Sed  in 
Adrianum  nihil.  De  eo  certo  sibi  constare.  Forte  Reimarus  Hamburgi 
plura  de  illo  noverit.  Sed  quis  ille  Tuus  amieus  sit,  fulunis  Adriani 
cilitor,  id  ncscio  et  miror.  Rhasis  libellos  latinos  describorc  jam  opus 
in  poslerum  non  erit,  tum  quod  a  Meadio  editi  ex  parle  sint,  ut  a 
Te  nunc  primum  audio,  tum  quod  procul  dubio  polenint  ex  auclionc 
Platnerianae  bibliothecae  comparari,  unde  mihi  etiam  Constantinum 
Africanum  acquirere  studebo.  Hohlfoldi  benignum  animum  laude. 
Sed  fascicullum  mihi  destinalum  nondum  accepi.  Viarum  difficultates  M. 
et  incommoda  nunc  maxima,  quod  ipse  nuper  usu  comperiivy,  in 
caussa  videntur  esse.  Valckenaerium  miror,  quod  landein  aliquaudo 
qtiinque  aut  plurium  annorum  silentium  ruperit").  Non  valde  benignas 
illas  eius  oxspeclo  Hieras.  Pupillam7)  oculorum  eins  alligi.  Lihros 
Arabicos  modo  retine  apud  To,  usque  ad  nundinas  Pauschales,  quando 
Schroedero  ut  constituisli  polcris  huc  tendenli  committere.  Sed  anle 
omnia  quaeso,  Amicc  Optime,  nisi  grave  est,  sfude  lertium  illum  librimi, 
qui  deest,  ut  nanciscaris,  quem  Hamasam  Bochlarii  suspicor  esse. 
Dolet  mihi  modo,  quod  molestiae  Tibi  devorandae  sint  in  negotio  non 
Tuo.    Magnas  habco  gratias  pro  liberalitale  Tua,  tarn  erga  nie,  quam 

I)  [Nov.  Acf.Erud.  1748  p.  1 1—21.  Vgl.  S.  220,  i  1 .]        2}  [Vgl.  S.  » 86  A.  I.] 

3)  [Hdr:  appel|bunl]  4)  [Vgl.  Brief  116  S.  123,  15  f.] 

5)  [Diese  Form  gebraucht  H.  auch  sonsl.]  6)  [Vgl.  S.  IH3  f. J 

7)  [Hemsterhuys.  Vgl.  S.  1 48, 3  f.;  104,  21  f.;  250,  33  f.  u.  Lcbeusbeschr.S.  274.J 


Digitized  by  Google 


230 


R.  FoEBSTER , 


Kretschrnarum,  cui  munusculum  illud  erit  gratissimum.    Sed  quae 
nuper  de  illo  scribebam,  non  ea  scripsi  mente,  ut  ipse  Tu  sumtus 
erogares.    IIa  quaeso  ne  agas,  Amice.   Alias  absterrebis  mc  a  talibus 
commissinnibus  Tibi  in  poslerum  injungendis.    Quantum  ad  vocem 
t-i'Aoyiu*),  uunquaiii  volui  eam  miliare.    Sed  tanlummodo  proposui 
conjecturam,  si  quid  mulanduin  forel,  probabilem.    De  mstis  nostrae 
Bibliotheeac,  id  est  academicac,  vel  Paullinae,  poleris  e  Catalogo 
Felleri  eognoseere,  qui  mihi  ad  manus  non  est,  neque  nunc  per  nun- 
dinas  licet  bibliolhecas  adire.    Sed  inspiciam  deinceps,  et  Tibi  scribam; 
ut  et  de  Isaaco  illo,  de  quo  Keinesium  ais  dissererc  in  cpistolis  ad 
Daumium,  quibus  etiam  careo.    Gratulor  Tibi  Tuum  t-vyijjtft,  quoad 
Nonuin  et  Pscllum.     Istis  obscuris  saeculis  vulgares  et  frequentes 
fuisse  plagiarios,  doceat  vel  ipse  Tuns  Synesius,  qui  opus  sibi  tribuit 
ad  so  non  pertinens,  et.  cuius  deinceps  Constantinus  Africanus,  ad 
quem  non  magis  spcctabat,  tarnen  «vrtXußtTo,  si  credimus  certc  la- 
f«i  3f  linae  |  operum  ejus  editioni,  in  qua  Vialictim  ipsi  tanquam  auctori,  non 
interpreti,  tribuitur.    Memini  B.  Platnerum,  qiium  ab  eo  Constantinum 
pelerem,  et  de  Synesio  Tuo  narrarem,  mihi  dicere;  se  duodeciiu  et 
plures  asservare  dissertationes  Parisinas,  sub  Gallorum  quorundam 
nominibus  cditas,  e  Germanorum  quorundam  operibus  aut  disserla- 
tionibus,  verbotenus,  ne  mutata  quidem  litera  transscriptas.  Ul  adeo 
hodienum  quoque  gentis  istius  non  rara  sit  seges.   Ad  Arelaeum  me 
vocas,  et  lubens  cerle  sequor.    Perplacet  Tuum  ttt»««™2),  et  credo 
sie  desperatum  locum  sanatum  esse,  modo  constet  ab  ejus  serpentis 
morsu  ventrem  inlumescere,  in  quod  mihi  non  licuil  inquirere,  qui 
Nonuin  non  habeo,  Porphyrii  alia  ulor  edilione,  quam  Tu,  qui  Lugdu- 
nensem  proeul  dubio  citas.  ego  vero  Cantabrigiensem  llolstenianam 
possidco.    Neque  Nicandrum  consulere  polui,  quod  locum  non  adscrip- 
sisti.  Nihilominus  istam  Tuam  emendalionem  veram,  Tequc  et  auetore, 
Aretaeo,  dignam,  imo  ipsa  immorlalitale,  puto.    Probo  etiam  illud  in 
Theophrasto3)  ytvono.    Nihil  certius.  Credes  quidem,  nisi  fallor,  etiam 
non  juranti,  mihi,  cl  possem,  si  praesens  adesses,  monslrare  palam, 
me  jaindudum  ita  in  meis  adversariis  correxissc.    Sed  sie  tarnen  ut 
tiifiofrivov,  non  Atdofttvow  legam.    Conlumacis  est,  ut,  si  quis  ipsi 

1)  [Vgl.  S.  222,  22  f.] 

2)  [De  caus.  morb.  acut.  II,  10  p.  52,  4  Erm.    Vgl.  Lebeosbescbr.  S.  275.] 

3)  [Cliar.  c.  15.   Vgl.  Lebensbeschr.  S.  275.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Bbiefe. 


231 


honorem  habilurus  mittat  partem  epularum,  quas  in  feslis,  aul  publicis, 
aut  privalis  inslituit,  ut  in  genelhlüs,  nupliis,  amphidromiis  etc.  re- 
putliet ,  et  remilUit,  dicens:  se  donalum  non  degustare.  id  indignum 
se  esse,  puteutne  so  domi  esurire?  Etiaiu  sibi  esse  satis,  und«  sa- 
tietur.  ig  r«?  ioyrug  vel  est  pro  iv  t«/c  iooruic,  vel  ut  nos  inlerdum 
particulaiu  $u  adhibeuius.  ^iiin  ^eiligen  Kforift,  }iun  ÜNeuenjabr  etc.  Verum 
illam  alteram  Tuam  du  tt/W^c1)  coniecluram'2)  neque  adhucdtun  iutelligo, 
neque  probe.  L'ti  nec  illnd  in  Orpheo3/  rmoftufroat.  Non  quidem 
e\  illo  capite,  quo  Cl.  Valekenaer  illud  taxabat,  sed  ex  alio.  Nempe 
aequo  iwitfutSitv  couveuit  bestiae,  sed  soli  homini;  et  exempla  Te 
iavcnturum  despero,  |  in  quibus  vel  prosaicus  scriplor,  vel  poela  quan-  f«i.  3* 
tuuivis  liccntiosus  illud  verbum  de  bcslia  adhihucrit ;  neque,  quod 
alteruiii  et  capitale  est,  vTrtQfut£itr  et  axtnTÜv  quadrant  aut  secum 
consislere  possuut.  Homo  superbus  cum  supercilio  et  gravitalc  lenle 
deambulat.  Sed  laelus,  pelulanter  sallat,  ut  animalia  alacria  lubrica 
agilitale  corpus  niovent  et  quasi  jaeulanlur.  Sunt,  si  vere  consideres, 
opposita  el  «<tiW«t«,  vm^ut^iiv  et  oxiqtuv.  Quid  ergo  faciemus 
isli  loco  poetac.  Mihi  videlur  legundum  esse:  Ot  ()'  «q'  vitai  futfrhii. 
Atqui  ais  rixvu  praccessit,  et  tu  niliilominus  o'i  M  relines?  Novi. 
Sed  et  illud  novi,  hoc  licere  poetis,  ut  praecedenti  neutro  sid)jungant 
inasculinum  pronomen  vel  adjectivum,  in  mente  scilicet  habentes  nomen 
inasculinum,  eiusdem  cum  praecedente  neutro  signiücationis;  ut  lue 
rixvu  quum  praecedal,  et  [>oeta  tarnen  o'i  H  subjungat,  habuit  in 
iiicnle  meifog.  Confer.  de  hac  poetarum  figura  Lesbonax,  et  über 
til  putaturj  Piutarchi  vel  Dionysii  Halic.  de  vita  ilomeri,  iiiler  opuscula 
Myllmlogica,  quorum  eilarem  paginas,  si  ad  manus  nunc  essenl. 
Sed  redeo  ad  Aretaeum.  L.  I.  c.  G.1)  Acut.  c.  f.  jubes  xtife.b}  post 
vtavff  ij  delcri.  Ego  vicissim  in  meo  xoovtpi)  expunxeram;  eo  <piidem 
ex  capite,  quod  Vertex  capitis  non  possit  ita  inverti  convulsionis  vi, 
ut  thoracem  respiciat.  verum,  si  xoQiyi)  non  stricto  sensu,  sed  laliore 
aeeipialur,  pro  tolo  capite,  etiam  pro  mento,  lunc  accedam  Tuae  sen- 
lentiae.  Sed  graviter  praetcrea  laborat  iste  locus.  Sic  reibrmabam 
nuper.  ivavrUog  yau  iyi-it  xuromp  xüftnTtTca  —  ^«X'i  *§*X*-t-  fV  tviti. 

1)  [Char.  c.  I  i.    Vgl.  S.  223.    Lobcnsbesebr.  S.  207  und  27".] 

2)  [coniecluram  fehlt  iu  Hdr.) 

3)  [Lilb.  219.  Vgl.  Lcbcnsbcschr.  S.  276  und  Brief  120  S.  237,  Uf.] 
i)  [p.  9,  I.    Vgl.  Lebcnsbescbr.  S.  269.    Bernard  zu  Nonnus  I  |>.  16.] 


Digitized  by  Google 


232 


R.  FoERSTER, 


**(f(ut)  xQqvt)g,  ig  öwfjtjxa  avvvtPtvxvUi.  yt'vvg  etc.  Cap.  9.')  tentas 
fityu  Atuv.  non  valde  pulo  necessariura.  vulgata  non  mala.    Scd  quid 
Facies  sequenlibus  nkHOTOv  yuQ  thQ/nov.     In  Iiis  grave  est  \  iliuin. 
L.  II.  c.  4.2)      ih'i  loiaiv  vyQoiGtv  rede  habent,  et  nullo  modo  ten- 
tanda.  quid  enim  istis  ejedis  (h  toigiv  vyyoiaiv)  quid  inquam  sibi 
*r  vellen!  «r«  Ai  rudt.  \  Hoc  rnfii  iune  nullo  modo  posset  intelligi. 
Concipienda  auctoris  mens  haec  fuisse  7n>6<tihv  yätj  i(  \pvxfj  ir  roh 
i'yyoig  foßctfifitvi]  ijv  wontQ  iv  ihn  mal  Cotfro.    inn  dt  tj  vovaog  *|- 
ijvrfojaf  ruh  (nenipe  t«  v/qu  suecos,  liumores  corporis).   At  vindice 
dignus  fucrat  nodus  proxime  sequens3),  fpiovai  rart  fV  rm  ijt\jt.  Libr. 
II.  c.  9.4)  correxeram  in  mco  codice  afitxfjov  tvAfp  dg  tiu%itv«t  etc. 
Porro  medicinam  adferre  sludes  loco  diflicili  C.  D.  II.  8.5)  i<ni  x«i  6 
novog,  (öontQ  xai  ra  arfQHt;  sed  eam,  cum  pacc  Tua,  (spero  cniiu 
meum  dissensum  Te  non  oflendere)  non  congruam  neque  sufficientem. 
gravitcr  laborat  locus,  quem  aliquando  sie  reslituebam,  qua  in  re  non 
multum  a  mente  manuque  Aretaei  abiisse  me  puto:  nempe.  ovv%tg 
yoimoi.  (poovdtj  ya(t  avrwv  i)  ävax<oxr] '  —  tivtxiv  avrtav  iorl  xai  novog, 
womp  anaXtov,  xairot  ortpfoi  (vel  ortotu,  perinde  est.)  quapropter 
isli  (ungues  sc.)  dolorem  sentiunl,  prorsus  ut  partes  molles,  cliamsi 
duri  sint  (vel  partes  dura e.)  Cap.  16.«)  in  medio  (laQog  etiam  retineo. 
Sensus  est.    Frigida  et  humida  se(piuntur  gravitatem  suam,  ideoque 
subsident.    Pedibus  ßdfrog  adscribi  rarum  est  in  scriptis  medicis.  ubi 
ig  tinOog  occurrat,  fere  semper  de  inlimo  reecssu  cavitatum  aul 
tboraris  aut  abdominis  aeeipitur.    Placet  lib.  11.  2.1)  fionut  pro  ftvqi'a. 
In  Psello1*)  ?)  Ivdvw  etiam  rede  conjieis.  ivt(>yti<tg  tarnen  in  eius 
opusculi  alterius  litulo  tueri  se  posse  putem.   Nam,  quanlum  recordor 
ex  eius  ledione  ante  bos  duodeeim  vel  plures  annos  instituta,  narrat 
mutlos  dacmonuin  efl'cctus  in  humano  corpore,  quomodo  e.  c.  eßicianl, 
homines  idiotas  linguis  peregrinis  inauditis  scienter  loqui.  Nuncias 
Berolini  esse  aliquem  virum  doctum,  amicum  Tuum,  qui  Petri  Siculi 
hisloriam  Manichacorum  vclit  edere.    Quis  ille  sit,  ncscio.    Nisi  ad- 
jiceres  cum  amicum  Tibi  esse,  suspicarer  de  Eisnero.   Pro  eommuni- 
calione  rari  medici  casus,  qui  sub  curara  Tuam  eamque  felicem  venit, 
gratias  ago.   Utut  non  valde  rarum  sit  pucllas  minores  annis  menslrua 

I)  [p.  16,  13.]         J)  [p.  38,  8  f.]         3)  [p.  38,  10.]  4)  [p.  49,  19.] 

5)  [Vielmehr  I,  8  p.  82,  19  f.]  6)  [p.  105,  IS.]  7)  [p.  415,  »  4.] 

8}  [De  lap.  virt.  p.  34,  1  ed.  Bernard.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe 


233 


pati,  ramm  tarnen  illud,  quod  lanla  copia.  Credibile  est  istam  puellam 
haud  diu  vitalem  fore,  et  ,  si  adolcscal,  phthisieam.  |  Utinam  possem  foi.  4* 
islam  Tuam  obscrvationem  alia  mea  compensare.  Sed  praxis  mea 
fritjel  adhucdum.  Perveni  nunc  ducluni  Tuaruni  literarum  secutus  ad 
finein  fere,  et  illuc,  ubi  scnlcnliam  meam  de  loeo  Arelaei  C  I).  1.  7. ') 
flagitas.  Quoad  sensnm  reete  rcponis  il)i  xuyxara.  Sed  in  verbis 
consliluendis  a  Te  discedo.  Fere  trcs  meuses  sunt,  qimrn  Arelacum 
legere  institucrem;  perveniebam  tum  us<pic  ad  c.  2.  lib.  11.  CD.  Deinde, 
pro  solenne  mea  inconstantia,  omisi  continuarc  lectionem.  Illo  itaquc 
tempore  corrigebam  illum  locum  hoc  modo.  «AAot*  dt  xrAA«  yiyvtrut 
—  Öxrog  £t'A«  xavn  xara^nraf  wv  t«  [it'yta  /fyf<#rrf(>rt  irovrttov  yiyvt- 
tui.  »interdum  curva  fiunl  (non  cava),  ncquc  posswit  in  rectum 
»c/  longum  extendi.  Si  quis  autem  extendendo  vim  inferat,  rumpuntur, 
»ttl  tigna  arida  et  ambusta.  qualium  hominum  (quorum  membra  fiunl 
*xv).Xa)  membra  breviora  fiunt,  quam  olim  erant,  aul  debenl  esse,  aul 
»ipsorum  oppositum  par  est.«  Diversa  sunt  xo/Aa  et  xvlhi.  Polest 
homo  sanus  in  rectum  protensam  habere  raanum,  et  simul  tarnen 
cavam.  Sed  xvtloi  non  item;  il Ii  nempe,  quorum  flexores  manuum 
musculi,  resolutis  antagonistis  extensoribus,  intus  versus  corpus  et 
internam  humeri  partem  contrahunt  manus,  ut  videantur  similes  pedibus 
gallorum  assatorum,  ab  ignis  calore  rccurvatis.  Sed  mcum  xavct  Tibi 
quomodo  pcrsuadebo  rectum  esse,  quod  nusquam  exstat  in  Lexicis 
quum  de  xt'AA«  non  multum  mihi  Iaborandum  sil  ut  persuadeam) 
Revera  xnva.  idem  est  alque  xdyx«vrt,  quorum  hoc  nihil  est  nisi  re- 
duplicatio  istius  poctica.  Ut  a  ffe'w  (vetcre  verbo,  pro  quo  recenter 
üu'ot  dictum)  uro  fit  davog;  ita  a  xnco  (deindc  xtdio)  fit  x«vö$\  forma- 
tione  et  sensu  prorsus  iisdem.  Iam  desinendum  est  mihi.  Nimius 
fui.  Sed  eins  rei  caussam  ipse  Tibi  imputabis.  Et  nihilomiuus  rc- 
sponstun  ad  quaedam  debeo,  cui  debito  proxime  ubi  potero  satis- 
faciain.  Hoc  unum  adhuc  noto,  quod  recensio  mea  libri  Lcttiani 
legatur  Mense  Decembre  superioris  anni2),  quod  ipsi  per  occasionem 
insinuare  poleris.  Non  quidem  illa  suavem  in  Bclgarum  naribus  odo- 
rem  spargel,  uli  neque  opusculum  Pclronianum.  Sed  quid  agerem, 
quuin  aliter  non  possem.    Uli  sibi  has  virgas  suis  manibus  ligarunl. 


1)  [p.  78,  7  f.] 

J)  [Vgl.  S.  510  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


234 


R.  FfJERSTER, 


l(a  vale,  Vir  Clarissime,  Ainice  Suavissime,  mihique  favere,  el  occasio- 
nem  familiarilcr  Tecum  sermocinandi,  ut  haclenus,  suppeditare  perge. 

1).  Lipsiae  d.  11.  Jan.  1748.') 

120. 

An  Johann  Stephan  Beinard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  80.) 

Viro  Clarissimo  et  lirudilissimo 
loanni  Stepliano  Bernardo 
sj.  p.  d. 
Iü.  lac.  Rciskc.2; 

Aecepi,  Ainice  AesUimalissimc,  (pias  Inhenle  superiore  mense 
ad  lue  dedisti.  quibus  ne  citius  responderem  efleceruut  negotia  niea. 
Menkenius  enini  hactenus  tta  me  libris  obruit,  quos  iu  Actis  suis 
voluit  a  iue  recenseri,  ut  respirare  vix  licuerit.  Sunt  ioter  eos  editio 
Valckenariaiia  Virgilii  ürsiniani3),  Coluthus  Lenuepii4),  Specimen  Cata- 
lecloruin  Bunnannianum s  et  Kuripidis  editio  nova  Paduana,  graeca, 
Italico  carmine  reddita").  quas  uieas  recensiones,  ul  spero,  uon  sine 
voliiptale  leges,  ubi  prodierinl.  Non  enim  sunt  nudae  recensiones, 
sed  judicia  interduiu  satis  acria,  aequa  (amen  et  justa,  qiiantutn  mihi 
cerle  constat.  Ces  soiU  des  pieces  raisonnees.  C.aeleros  transeo  ini- 
noris  momenti;  Sunt  aulein  e.  c.  Hippocralis  edilio  Zwingcriana7), 
Trappii  Millouus  lalinus"},  Polilus  in  Eustalhium  Dionysianum"),  clc. 
Praeter  haue  eura  ine  nunc  nova  lenet.  Propediem ,")  mihi  publice 
perorandum  erit  sub  auspicia  novi  mei  niuneris,  quod  nuper11)  landein 
mihi  Regio  mandato  cum  stipendio  annuo  ccntuin  thalerorum  deslina- 
tum  fuit.    lam  Tibi  permitlo,  quem  olim  mihi  sed  («öoo><  Iribuebas 

1)  [Bernard's  Antwort  vom  26.  Januar  1748  ist  Lebensbeschr.  S.  278  f.  ge- 
druckt.] 

2)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  26.  Januar  1  748  (Lebensbeschr.  S.  278  f.).l 

3)  [Nov.  Act.  Erud.  1748  p.  301—315.]  4)  [Ebend.  p.  398—410.] 
5    [Ebend.  p.  1  22 — 132.]            6J  [Ebend.  p.  533— 551.] 

7j  [Ebend.  p.  297—301.]  8j  [Ebend.  p.  160—163.] 

9)  [Ebend.  (749  p.  I  18—121.] 

10)  [Die  Rede  ist  erst  am  21.  August  1748  gehalten  worden.   Vgl.  S.  235  A.  2.] 

11)  [Vgl..  Brief  118  S.  2  26  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


235 


titulum  Professoris  linguac  Arabicae  (non  enim  LL.  00.'))  si  tjui- 
dem  vis,  litteris  inscribere,  quas  ad  nie  (lirigere  Tibi  porro  placebil. 
Mittam  tibi  oralionem2)  islain  cum  programmale  quando  prodierinl. 
iuteriiii,  quum  ila  t'errel  occasio,  (11.  Saxio  llagatn  lendenle,  |  tibi  fol- 
illustris  alicujus  juvenis  studia  moderabitur,  Iiisee  addo  parlieulam 
quae  nunc  modo  prodit  Pelroniani  inei  opuseuli.  Quae  roslanl,  in 
sequentibus  lomis  conlinuabunlur.  Kxspeclo  quid  vcslrales  el  noslrales 
pariter  de  illo  judicaluri  sinl.  Procul  dubio  pluriini  ino  cholericum, 
nonnulli  qiioque  tpikarrop  appellabunl.  Sod  dicant  quidquid  velinl, 
dummodo  nie  nihil  dixisse,  quod  cum  verilale  non  conslel,  conscnliant. 
Ordinalae  nunc  sunt  calhcdrae  professoruin.  Trillerus  omissus  fuil, 
ul  slatim  conjieiebam.  Ille  nunc  Zeilzae  agil,  quod  mihi  nuper  hic 
transiens  signilicabal  CJ.  Wallherus,  haclcnus  (iymnasii  Woissenfelsani 
dircclor,  nunc  Professor  Witleubergam  vocalus,  auclor  opusculorum 
aliquot  geographiam  velerem  speclantium,  quae  in  Miscellaneis  noslris 
oovis  legunlur3).  Is  idem  mihi  dicebal,  se  graecum  aliquid  nunc  suh 
ineude  habere.  Sed  quid  illud  sit'),  non  declarabat.  Quia  novi  Te 
Trillerianorum  amatorem  esse,  milto  Tibi  lue  primum  ejus  foelum, 
rarissimum  certe1).  Poluerat  is  commode,  si  tunc  cum  habuisses, 
erranti  Tuo  Ulyssi  adjtingi").  Güntzius,  ut  audio,  nunc  editionem  uovam 


ll   [D.  i.  Linguarum  Oricntaliuui.l 

2)  [Die  Antrittsrede,  oratio  Studium  arabicae  linguac  commendans,  ist  erst 
nach  Heiskc's  Tode  von  seiner  Wiltwc  im  Anhang  zu  Hciske,  Conicclurae  in  Iubum 
el  proverbia  Salomonis,  Lipsiae  1779  Redruckt  worden.  Das  Programm»  erschien 
««bon  1748  unter  dem  Titel:  De  Arabum  Kpoeha  \elu*lis.sima  Sail  Ol  Arcm,  id 
est,  ruptura  catarrhactae  Marebensis,  dicla,  disserit  et  ad  audiendam  oralionem,  qua 
rminus  Professoris  Lingu.  Arabic.  Kxtraord.  in  Acad.  I.ips.  d.  XXI  Aug.  MDCCXLVIII. 
auspicabitur,  Acadcmiae  Proceres  et  Cives  invilat  D.  lonnnes  Iacobus  Hciske.] 

3)  [Vol.  I  p.  268— 29 f,  III  p.  521—533.]  0  [Vgl.  Brief  130.] 

5)  [Moly  llomcricum  detcclum  cum  rcliquis  ad  fabulam  Circaeam  perlincnti- 
bus,  Lipsiae  1716.] 

6)  [Diesen  Worten  weiss  ich  nur  durch  die  Annahme  Sinn  abzugewinnen, 
dass  Bernard  es  war,  welchem  die  Sorge  für  den  Druck  der  folgenden  Ausgabe 
oblag:  Inccrti  scriptoris  Graeci  (d.  i.  Nicephorus  Gregoras  vgl.  Valckenaer  opusc. 
II,  115.  Fabricius- Harles  Bibl.  gr.  V,  734)  fabulae  aliquot  Homericae  de  Ulixis 
erroribus  elhice  explicatae  verlit  lohannes  Columbus,  Lugd.  Bat.  apud  Philippum  Book 
17  i5,  d.  h.  für  den  Neudruck  der  Ausgabe  des  Schweden  Johannes  Columbus,  llolmiae 
1678.  Eine  Emendation  zu  c.  2  giebt  Bernard  in  Anonymi  introduetio  anatomica 
L.B.  1744  [ebenfalls  bei  Bonk)  p.  19,  und  Valckenaer  schreibt  ihm,  worauf  mich 
de  Vries  hinweist,  am  10.  Februar  1746  (Concepl  in  Leiden  B.  P.  L.  339):  Orales 
Tibi  ayo  pro  cmctut.  in  Anonym,  de  Utyssis  erroribus.] 


Digitized  by  Google 


236 


R.  FoERSTER, 


Celsi  parat,  ad  quam  multos  oblinuil  Codices  mstos.    Christiiis  novam 
parat  editionein  opusculi  sui  de  Murrhinis  vntcrum.    Cl.  Ludewig 
inagnificuni  opus  ex  mandato  Serenissimi  parat  de  Terris  Sigillatis, 
in  quo  nuper  ipsi  ineam  operani  in  explicandis  Icrris  sigillalis  Arabieis 
praestili.   Cl.  Krncsli  in  Apollonio  Rhodio  nunc  occupatur.   Nuni  vero 
illtim  editurus  sit,  adhuc  incerlum  est.    Valckenarii  literas  cum  caeteris 
opusculis  nonduin  ohlinui.    Quod  Letlium  urgeas,  et  ad  restiluenduni 
meuin  librum  impellas,  gratura  facis;  Facies  adhuc  gratius,  si  vindicarc 
mihi  caruin  meum  cimelium,  de  quo  valde  sollicilus  sum,  valeas. 
Suspicor  Schullensium  cum  habere.   Concludo  id  ex  eo,  quod  Letlius 
in  libro  suo  cum  nunquam  eilet ,  contra  morem  suuni.  Conjeclura 
mca  nisi  falsa  sit,  cril  opus  et  labor  ingens  ex  Drei  faueibus  cum 
tui.  v  retrahere.    Nosli  quam  |  diflicilis  ille  vir  sit  in  reddendis,  quae  ab 
amicis  aeeepit  communicata.  Relinuit  penes  se  librum  aliquem  meum 
msstum,  quem  proraittebat  abeunti  mihi,  quamprimum  illo  fuerit  usus, 
redderc.   Nonduin  reddidit,  neque  reddet  unquam  6  ybaxQo?.  Habet 
ejusdem  illius  libri  geminum  codicem  bibliothecac  academicae,  penes 
sc  domi,  ad  dispositionell)  suam,  et  tarnen  meum  redderc  recusat. 
Quanla  injuslitia,  quanla  vtiQtc.    Iam  bis  a  me  admonitus,  vel  ter, 
hoc  argumentum  in  literis  suis  prorsus  non  attingit,  quasi  rcrum 
omnium  ignarus.   Mitto  Tibi  simul  Lettiani  opusculi  meam  reecnsionem, 
quam  ipsi  poteris  ferente  occasione  mittere1).   Nunc  ad  literas  Tuas. 
Miror  Tibi  polypum,  caussam  mortis  in  ill.  Platncro  allegatam  non 
probari;  valde  tarnen  probabilem  ei,  qui  novit  ill.  virum  ab  aliquot 
annis  dyspnoea  gravi  et  momentancis  sufl'ocationibus  laborassc,  et 
subito  magna  strangulatuiu  anxictate  periissc.    Mittam  Tibi  catalogum 
ejus   bibliothecac   (piamprimum  edatur.     Quam  Tibi  nihil  a  noslra 
bibliotheca  Paullina  cxspcclandum  sit  opis,  hinc  intclligc.  Nuper 
adibam  Cl.  Joechcruni,  ejus  Praefeclum,  rogans  ut  Homeri  msli  iisum 
mihi  conccderct,  quem  Cl.  Valckenacr  in  sua  diatribc2)  allegaveral, 
et  optaveral,  ut  aliquis  eorum,  qui  Acta  Kruditorum  concinuant,  eins 
aliquod  speeimen  in  Actis  daret.    Quid  meus  homo?   Negabat  ullum 

l)  [Der  Brief,  mit  welchem  Bernard  die  Keccnsion  (vgl.  S.  210  A.  l)  an  Leite 
schickte,  ist  in  des  letzteren  Obscrvationcs  praef.  p.  XXIV  gedruckt.  Vgl.  Brief  135 
und  Bernard's  Brief  Lebensbeschr.  S.  307.] 

i)  [Epislola  ad  Math.  Uövcrum,  Lcovard.  1747,  p.  »07.  Vgl.  Nov.  Act.  Erud. 
1748  p.  314.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


2:\1 


talem  codiccm  exstare.  Nisi  officiolorum  aliquot,  quac  ipsi  praestiti 
et  praeslare  possmu,  memoria  et  respectus  cum  vincat,  spes  omni* 
de  illo  codice  lustrando  detollavil.  Hoc  poteris  Cl.  Yalckcnaerio  in- 
sinuare,  et  simul  monere  Cl.  Saxium,  qui  nunc  veslras  esl,  eo  codice 
}>t'r  aliquot  lompus  usum  luisse.  Ab  eo  clariorcm  lucem,  et  ampliorem 
ejus  cotlicis  notiliam  accipere  potent  V.  Cl.  Curavil  olim  Menckenius1), 
noslri  patcr,  cum  codicem  a  Berglero  in  usnm  ßentleji  describi. 
Yidendum  jam  nuin  illud  apographum  adliuc  exslel  in  Anilin,  et  inde 
liaberi  possit.  Sed  si  verum  est,  quotl  Dorvillius  aliquando  Wolfio 
significavit  in  Thesauri  Lacroziani  T.  III.2)  de  hihliolliccn  Bentleji 
flamniis  abrcpta,  perii!  illud  quoque  |  simul  cum  caeteris.  Nuper  etiam  foi. 
bibliotheca  Regia  Dresdana  in  inagnum  venit  incendii  periculum,  quum 
proxime  adstans  domus  edcndis  dramalibus  comparala  (fcae  Opcrilbaiip) 
ronflagraret.  Quotl  nie  veram  docuisti  e  Gracvio  signiticalionem  verbi 
htQftuZuv*)  gralus  agnosco.  Sed  nihilo  tarnen  minus  a  sententia  mea 
non4)  discedo.  Tuae  conjecturae  officit  Tuum  «*  di.  Meum  xurimiv 
io  Arctaeo  I  6.s)  non  subverlit  Petiti  üyxtav.  Quod  autem  ais  Te  nnn 
capcre  quid  sit  meum  hoc  valde  miror.    Sensus  est:  Si 

eui  caput  antrorsum  spasmi  violentia  versus  gcnua  detorqueatur, 
eminet  spina  in  rectum,  ila  ut  eins  processus  spinales  vel  acuti  langi, 
conspici,  numerari  possint,  et  velut  serrae  dentes  sint  hiulei  alquc 
liispidi,  quod  in  homine  erecto  stante  non  contingit.  Inclinel  modo 
quispiam  dorsura,  stalim  deprehendet  processus  istos  transversales 
bilidos  eminere.  Quem  libro  II.  c.  8.  lot  um  judieaverim«)  vindice  dig- 
num,  nunc  non  memini.  Sunt  enim  in  eo  plures.  Quod  scribis  nie 
uientem  quidem  auctoris  assecutum,  sed  (amen  Te  vereri,  ne  inlru- 
daiuus  sie  faciendo  talia  de  quibus  illo  ne  somniavit  quidem,  non 
inlegre  capio.  Si  enim  assequimur  sensum  auctoris,  damus  ea,  non 
de  quibus  somniavit,  sed  quae  meditate  scripsit.  Tuum  dta  xXtyvdptovi) 
pro  diu  yvxQow  non  quidem  displicet;  mihi  tarnen  incidit  legenduni 
esse  Ata  yvxnjQwv  per  colatoria.  Talis  colatorii,  in  quo  vinum  nive 
refrigerabant  vcleres,  descriptionem  et  iconem  dedit  Cl.  Christius  in 
superius  allegata  dissertatione  de  Murrhinis  veterum,  quam  sub  ejus 

0  [Johann  Burkhard  M.  (f  173«).]  2)  [Vielmehr  T.  II  p.  «57.1 

3)  [Vgl.  S.  231,  8  f.)  4)  [non  ist  nachträglich  eingeschaltet.] 

5)  [de  caus.  morb.  acut.  p.  8,  16  f.   Vgl.  S.  231.]  6)  [S.  23i,  9.] 

7)  [de  caus.  morb.  diut.  II,  V,  p.  12  4,  9.] 


Digitized  by  Google 


238 


R.  F0ER8TER, 


praesidio  ante  aliquol  annos  trater  Cl.  Saxii  defendit').  Ab  eo  potest 
illud  opusculum  obtineri.  Non  video  quare  interprcs,  qui  II.  8.2)  /i«A/or« 
rV*  xi>w'pH  verlit  maximc  urgel,  aliain  debuerit  in  suo  leclionem  habuisse. 
K{huvhv  id  est  (iumhvHv,  tig  TtXog  Tth'ttv,  potuit  ab  isto  sie  satis 
coinmode  aeeipi.  Non  displicet  Timm  (iy$uuvH.  Mihi  incidit  htht  dt  to 
roi.  3'  nu^og  fidkiGTu  Attftaiveiv.    ubi  aulem  malum  maxime  verendum  \  eil. 
Saltim  debet  illud  <H  post  ^('O.iara  in  dt)  mutari,  si  caetera  raaneant. 
Non  cliain  video  quare  Wiganus  Tibi  vapulet,  qui  pro  a/</x^<,-,  facillimo 
et  naturali  motu  Tuxyijc  restituit.3}   Nam  si  Tua  procederet  ratiociuatio, 
non  posse  hie  bilem  amaram  dici,  quia  Semper  Ullis  est,  non  posset 
etiam  dici  aitut  ihQftov  et  talia  plura.  Sanguis  enim  Semper  est  calidus. 
Sed  respicitur  in  bis  talibus  to  magis  et  minus.  Bilis  Semper  amara 
est,  sed  in  uno  subjecto  et  uno  tempore  magis  quam  altero.  Tuae 
eonjeclurae  argutae  sane,  id  enim  diffileri  nolim,  sed  dubito  an  ad- 
millcndac,  obstat  quod  saltim  afnjXTtiqiag  dicendum  sit,  non  h/i^xt^/Jc. 
Nam  GfttjXTfjöv  est  subslantivum,  usu  certe;  ex  usu  talia  metienda 
sunt,  non  ex  analogia,  vel  granunatica.    Gerte  dubito  num  excmplum 
tor  o/^xto«,  tanquam  adjectivi  posili,  possis  invenire.    Recte  restituis 
Nicandro')  itaÄyug  e  scholiasle.    Heele  quoque  ixftrtvrih)  corrigis,  ut 
ego  jamdudum  exeinplari  meo  adscripsi.    Sed  «xJU«6)  Tuum  admilti 
nequit.    Corrupta  quidem  vulgata  lectio,  neque  nunc  invenio  quam  ei 
aireram  medelam.    Sed  id  quoque  novi  üxhu  non  congruere.  Ultima 
enim  in  uxhit  (sie  nempe  scrib.)  est  longa,  ulpote  contracta  ex  üxXiiu. 
Etiam  in  scholiasle7)  jamdudum  nrtXtug  correxi  pro  v.  nöktvg.  In 
Porphyrie) bene  sie  exstat  in  meo  et  Optimum  sensum  fundit,  xui 
rt)v  «/A/,i>,  n  rig  yt'yrono,  ßXnatft^iuv,  et  Ioannes  Yalcntinus  sie  verlit: 
rectum  vero  vlam  ingressum  in  ea  progredi  debere,  nee  peticulorum  mein, 
nee,  si  quae  forte  occurranl^  convitiis  deserendam.    De  interprete  Tuo 
Holsteniusu)  sie  eenset  :  »Porphyrii  opus  Vernardus  Felieianus  egregie 
»exprossit  Latino  sermone.    Quo  neglecto  nuper  in  Galliis  neseio  quis 
»ineptissima  versione  vel  delirio  potius  perpeluo  Optimum  opus  pessime 


1)  [De  murriuis  velerum  disquisitionem  sub  praesidio  loh.  Friedr.  Chrisiii  in 
AfadiMiiia  Lipsicusi  derendet  Kr.  Ehrcgoll  Saxius,  Lips.  1743,  ad  pag.  3  4.] 
i)  [Arel.  p.  130,  15.]  3)  [p.  4  35,  18.] 

4)  [Alex.  SOG.]       5)  [Ib.  11i.]       6)  [Ib.  114.]       7)  [Schol.  z.  Alex.  109.] 

8)  [de  abslin.  II,  Gl  p.  235  ed.  Kogcrollcs,  Lugd.  I  640;  p.  99  ed.Canlabr.  1  655.] 

9)  [De  Vita  el  Scriptis  Porphyrii  p.  46  ed.  Canlabr.  1655.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe. 


23!) 


•conlaminavil,  ut  inter  onincs  malorum  species,  quibus  iratum  numen 
Porphyrianos  manes  nomenque  bactenus  pressit,  lianc  principem 
«ducam,  quod  in  tarn  mali  medici  manus  ineidcrit.«  Abjice  itaque, 
Aniice,  foedam  illam  et  famosam  üigdunensem  cditioncm,  et  coni- 
para  Tibi  Canlabrigieusein.  An  jam  possides  utrainque  Rliasis  edilio- 
nem.  Mihi  graecus  lextus  deficit,  quo  nie  ablegas.  Allemandi  versio- 
nein gallicam  Clieiniae  Boerhavianae,  (X  Gaubio  inscriptam  jamduduni 
vidi.  Non  ilem  libellos  istos  infames1),  de  quibus  narras.  Audivi| 
Cl.  Ilallerum  aegre  ferro,  quod  auctor  ausus  fuerit  cos  sibi  inscribere,  f«n.  3» 
publiceque  professum  fuisse,  sibi  neque  cum  auctore  libellorum,  neque 
cum  illis  ipsis  negotium  esse.  Quae  nunc  porro  scribam  alia  non 
Iwbeo.  Literae  adjeclae  ut  Hohlfeldo  exhibeantur,  curabis.  Ita  vale, 
Aniice  Suavissime  mihique  porro  fave,  et  ignoscc  übertat i,  qua  utor 
in  notandis  Tuis.  Aguntur  haec  inter  nos  privatim.  Damus  nobis 
lianc  veniam  capimusque  vicissim2}.  Ita  de  ine  credas  velim,  omnia 
quae  scribo,  ex  animi  sententia,  sincere,  nullo  actum  afl'eclu,  nie 
scribere.  Pelronianum  opusculum  per  nie  licet  Dorvillio  (de  quo 
scribcs,  si  placet,  quomodo  erga  nie  animalus  sit.)  et  l\  Burmanno 
jnniori  aliisque  communicare  si  velis.  Ita  Vale  Vir  Praeclarissime, 
miliiquc  fave.    Dabam  Lipsiae  d.  9  Febr.  1748. a) 

121. 

An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 

(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  4.1 

Viro  Celebcrrimo  cl  Exccllcnlissinm 
Pelro  Wesseling 

s.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Quamvis,  quae  ad  Te  scribam,  Vir  Celeberriine,  multa  non  habeam, 
nolui  tarnen,  pulclira  ferenle  occasione,  qua  Tibi  meum,  quo  Te  cum 
lionis  omnibus  prosequor,  cultum  teslarer,  insalulatum  Te  omittere. 
Tain  desertor  ollicii  mei  non  sum.    Redil  ad  Vos  Cl.  Saxius,  a  quo 

l)  [(l.uzac),  l.'Homme  plus  que  inachine.  Vgl.  S.  268,  ftf.;  204,  7  1".;  Lebens- 
U  l.r.  S.  1H'.\.]  i)  [Vgl.  Hör.  A.  F.  \  i .] 

3)  [Bernard's  Antwort  vom  23.  Febr.  «748  ist  Lebensbeschr.  S.  281  f.  gedriiekt.] 


Digitized  by  Google 


240 


R.  FoERSTKR, 


has  accipies.  Nisi  laeva  mihi  mens  sit,  accidet  brevi,  ut  optimi 
hominis  egregiam  erudilionem  et  praeclaras  virtutes  melius,  quam 
noslri,  intelligatis,  alque  dignioribus  praemiis  excitetis.  Quantum  ad 
nie  jaeco  tanlum  non  iners.  Splendidam  Spart  am,  in  qua  meum  mon- 
slrare  qualecunquc  ingenium,  reique  lilerarum  communi  prodesse 
possim,  utcunque  ambio,  non  invenio.  Librarii  noslri  ad  edendos 
majoris  momenti  libros  (jraecos  similisve  generis  non  suul  difficiles, 
sed  uxhtjTot.  Sola  est  opera,  quam  concinnandis  et  locupletandis 
Actis  Krudilorum  impendo,  in  qua  qualemeunque  meam  symbolam 

r«.i.     ad  incrementa  lilerarum  eonfero  In  co  quoque  Tibi  nie 

valde  obstringes,  Vir  Celeberrime ,  si  velis  significare,  quäle  sit  in- 
st itulum  Oxoniensium  in  editione,  quam  nunc  parant,  Abilfedae  geo- 
graphi,  et  quanlum  in  eo  profligarint.  Vix  enim  audeo  fraginen  Ii, 
(|uod  illi  Tibi  miscrunt,  communicationem  a  Te  poscere,  ut  olim  feci. 
Quod  si  tarnen  id  absque  molcstia  Tua  fieri  posset,  scias  ea  in  rc 
Te  mihi  beneficium  longe  gratissimum  esse  praestiturum.  Accepi 
nuper  Schedas  Wilhelmi  Schikardi,  quas  amicus  aliquis1)  olim  Parisiis 
ex  ejus  aulographo  descripsit.  Nolum  est  cruditum  illum  virum  Inline 
convertisse  Arabern  geographum2),  et  opus  hoc  in  Regiam  Parisinam 
(ransiisse.  Verum  in  eo  non  multum  inveni  bonae  frugis.  Nisi  meliora 
denl  Oxonienses,  ridiculi  erunl.  Si  alium  non  habenl  interpretem,  et 
peritiorem  operis  moderatorem,  quam  Gagnierum,  metuo  ne  partim 
nobis  profuturi  sint.  Hortalus  me  nuper  fuil  Celebcrrimus  Schullens3}, 
ut  Abulfedam  historicum  utroque  sermone  ederem.  Paratus  ego 
quoque  sum.  Sed  emtores  desunt,  quorum  in  diflidentia  nolunt  li- 
brarii periculosae  plenum  opus  aleae  suseipere.  Venil  in  mentem, 
facilius  id  institutum  processurum,  si  numerus  eruditorum  hominum 

foi.  t*  cogi  posset  ,  tarn  in  Relgio,  quam  alibi,  |  qui  etiamsi  sumtus  non 
erogent,  dala  tarnen  fidc  atque  nomine  se  promittant  absolut i  operis 
emtores  fore.  Age  quaeso,  Vir  Celeberrime,  tenla  Tuorum  animos. 
Non  dubito,  quin  multi  vestratium  laudaturi  sint  hoc  institutum,  et 
professuri  suum  nomen,  et,  si  requiratur,  etiam  symbolam  collaluri. 

0  [Seebisch,  Hessen  Abschrift  sich  als  Codex  Or.  379  in  der  Königlichen 
Bihliolhek  zu  Dresden  befindet.    Vgl.  S.  485  A.  4  und  Brief  129.] 

8)  [Reiske's  Abschrift  dieser  Uebersclzung  befindet  sich  als  Codex  Or.  316 
in  der  Künigl.  Bibliothek  zu  Dresden.] 

3)  [Im  Brief  vom  9.  December  1747  Lebonsbeschr.  S.  741.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe. 


Si  beoe  procedat  apud  vos  negotium,  tentabo  ego  mea  quoque  ex 
parte  plures  aliunde  mihi  meoque  operi  fautores  comparare.  Tenta 
quoque  Anglorum  animos,  quibus  cum1)  Tibi  notitia  intercedit.  Cum 
ea  quidem  genle  commercium  mihi  nullum  hactenus  fuit.  Totus 
hactenus  fui  in  studio  hisloriae  orientalis.  Nunc  occupor  in  latine 
vertendo  raro  pariter  atque  praestante  libro  Hispanico  Pelri  Teixeirae 
de  rebus  Persicis.    Forte,  quia  Europacus  est  hic  scriptor,  magis 

alliciet  emtores  et  lectores,  quam  barbari  Asiatici  Quid  agat 

Cl.  Dorvillij  Chariton,  aut  quomodo  ipse  erga  me  animatus  sit,  quando- 
quidem  silet,  non  novi.  Tu  mihi  certiora  de  bis  tiarrare,  si  velis, 
poteris.  His  vale  Vir  Celeberrime,  Fautor  et  Patrone  summopere 
colende,  mihique  ut  olim  fave.    Scrib.  Lipsiae  d.  9  Febr.  1748.2) 

122. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  82.) 

Viro  Clarissimo,  Experientissimo,  Eruditissimo 
Ioanni  Stephano  Bernardo 
S.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske.3) 

Diu  est,  Vir  Eruditissime,  Amice  Aestumatissime,  quod  ad  literas 
Tuas  gratissimas  illas  mihi  respondere  non  tarn  neglexi,  quam  non 
potui,  aliis  aliisque  impeditus;  quod  ut  benignius  interpretari  velis 
rogo.  Quid  rerum  novarum  literati  nostrates  agant,  non  bene  novi. 
Forte  proferent  instantes  nundinae  aliquid.  Certe  ut  audio  prodibit 
tunc  catalogus  bibliothecae  Platnerianae.  Sed  quae  ante  autumnum 
non  distrahetur.  Mittam  illum  Tibi,  et  alia  simul  opuscula,  quorum 
adjeci  indicem,  nisi  vetes.  Meliora  non  fert  Germania  nostra.  Spes 
etiam  erat  de  mittenda  simul  oratione  mea.  Sed  ea  nunc  decollavit. 
uoodum  mihi  licuit  eam  pronunciare,  neque  adhucdum  scio  quando 
licebit4).    Proceres  Academiae  nostrae,  veteris  suae  et  a  maioribus 

1)  [So  schreibt  R.  auch  sonst.] 

S)  [Wesseling's  Antwort  vom  13.  Juni  1*748  ist  Lebensbeschr.  S.  790  f.  ge- 
druckt.] 

3)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  23.  Febr.  U48  (Lebensbeschr.  S.  287  f.).] 

4)  [Vgl.  zu  Brief  HO  S.  235  A.  2.] 

AbfcudL  d.  K.  S.  Oewllicb.  d.  Witfentch.    XIXVIII  4  6 


Digitized  by  Google 


R.  Fo ERSTEH, 


introductae  TtQÜQtt«?  tenaces,  et  pecuniae  simul  avidi,  me  nolunt 
neque  possunt  per  leges  suas  in  collegium  suum  admittere,  quando- 

foi quidem  Magistri  artium  titulum  adeptus  non  fui.  |  quem  nunc  assumere 
fere  non  licet  per  easdem  leges,  postquam  in  superiore  ut  ajunt 
facultate  promotus  sum1).  Pendet  itaque  illa  res,  et  efficit  nisi  pror- 
sus  iinpedimentum,  saltim  moras.  Rides  procul  dubio  nugarum.  Quidni 
rideas  imitatores  tov?  uqxh'ovs  tüv  aQxamv.  Omnia  hic  ex  ceremo- 
moniali  aguntur.  neque  sciunt  minus  nostri,  quam  sui  majores,  pro- 
spicere,  ne  quod  census  suus  detrimentum  accipiat.  In  aliis  Academiis 
mos  est,  ut  professorem  vocatum  magistri  aut  doctoris  tittilo,  si  eo 
careat,  ipsa  sua  vocatione  gratis  ornent.  Hunc  morem  nostri  ignorant. 
Certe  ambiendi  mihi  fuerunt  praeposlero  ordine  novi  hi  honores;  quos 
promiserunt  mihi  quidem  conferendos.  nescio  tarnen  quando  decernent, 
et  (juanti  cos  emam.  quod  antequam  confectum  sit  negotium  cathe- 
dram  ascendere  non  licet.  Nuper  vidi  Trilleri  nomen  inter  recens 
designatos  professores,  ut  medic.  extraord.  an  huc  veniet,  incertum 
est.  mihi  prorsus  nihil  cum  illo  negotii  est,  non  tarn  in  caeterorum 
gratiam,  qui  eum  conlemnunt  et  ubique  lacerant,  sed  quod  neque 
ipsi  mihi  placet.  Prodit  nunc  mensis  Martius  Actor.  Erudit.  hujus 
anni,  et  in  eo  recensio  mea  speciminis  Burmanniani  anthologiae  la- 
tinae2).  Utinam  adstare  possem  quando  eam  leget  V.  Cl.  sed  instructus 
aut  orci  galea,  aut  annulo  quodam  magico,  et  spectare  non  spectatus 

foi.  v  ipse  quos  ille  |  vultus  induet.  Fumos  certe  vomet  et  ignes.  Sed 
quid  de  opusculo  meo  Petroniano  vestrates.  Scribis  ut  vates  ine 
eorum  implacabile  odium  contraxisse.  Non  curo.  Bene  tarnen  facies, 
si  quae  Dorvillius  praesertim  de  illo  sentiat  perscribes.  Nuper  ad 
conferendam  symbolam  meam  ad  alium  librum  menslruum  germanico 
idiomate  conscribendum  invitalus  fui,  ad  Acta  Eruditorum  germanica, 
sive  ut  inscribuntur  nunc  temporis,  3ut>crlä§igc  9lad)rid)tcn.  Horum 
collector  et  direclor  est  cel.  Joecher.  Magis  lucrosum  est  in  bis 
laborare,  quam  in  Latinis.  Menkenius  enim  non  tantum  gratis  sibi 
vult  angariari,  quod  ferendum  forct  ab  homine  qui  lucrum  ut  non 
recusat,  sie  neque  illiberaliter  sectatur,  verum  etiam  frustraneos  saepc 
fach  labores  nostros.    Suppressil  nuper  aliqua,  quae  aliquale3)  cum 


I)  [Vgl..  Mi  Brief  118  S.  226  A.  \  und  Lebensbeschr.  S.  4S  f.] 
i)  [H48  p.  1*2  —  132.]  3)  [Hdr:  aliqua||pj 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


243 


diligentia  elaboraveram.  Ha  inecum  agi  videns  in  posterum  tardior 
ero  in  praestandis  horaini  prorsus  ingrato  officiis.  Significavi  simul  in 
eodem  m.  Martio  Actor. ')  de  consilio  meo  typographiam  Arabicam 
erigendi,  et  rogavi  eruditos,  qui  libros  inde  edendos  eniere  cupianl, 
iit  oonien  suum  mihi  indicent.  Si  mihi  fantores  hujus  instituti  Amstelo- 
dami  comparare  posses,  Amiee  Aestumatissime,  gratum  feceris.  Scripsi 
hac  de  rc  jam  Schultensio,  sed  is  tardus  est,  et  forte  quoque  mihi 
graviler  succensus.  Et  ut  verum  fatear  fere  nunc  dolet  quod  Lettium 
tarn  acriter  perstrinxerim ;  et  recte  putas  posse  |  hoc  modo  diligentiara  foi ■  *v 
ejus  sufflaminari.  Sed  quid  agas.  Graviter  me  oflenderat.  Ingratum 
Batavum  eastigare  cum  gratiis  non  licebat.  Valde  sollieitus  sum  de 
codice  meo  Arabico,  Hamasa  nempe.2)  Fac  quaeso  Amice  ut  securi 
omnes  ad  ine  redeant.  Hemittam  Tibi  syngrapham  per  Schroederum. 
Gratum  quoque  feceris,  si  adjungere  velis  fasciculo  librum  aliquem 
quem  credo  mihi  perutilem  fore  in  eo,  in  quo  nunc  maxime  verßor, 
negotio,  sed  quem  olim  neglexi,  ut  sumus  varii  et  cum  successu 
aetatis  alia  atque  alia  amamus.  Occupor  nunc  in  studio  historiae 
Orientalis.  Sed  bonum  scriptorem  historiae  Mauritaniae  non  habeo. 
Credo  illum  fore  Morgagnum,  cujus  über  in  Belgicum  sermonem 
ex  Anglico  conversus  est,  et  inscribitur  nisi  fallor  Beschryvinge 
van  de  Barbary.  Est  in  4to.  Leidae  edilus,  nisi  a  Bonkio,  sallim 
is  habet,  vidi  cerle  in  ejus  taberna  saepius.  Coustabit  floreuo  circiter. 
Pecuniam  Tibi  absque  mora  praestabit  Hohlfeldus.  Aut  si  nolis  pe- 
cuniam  accipere,  mittam  redhostimcntum  opuscula,  quae  eliges  ex 
hoc  indice.  Quod  si  Tibi  occurrant  forte  fortuna  über  Hispanicus 
Petri  Teixeirae  Relacion  de  los  Keves  de  Persia  in  8VW  Ant- 
werp.  1610.  et  liber  Italiens  Saadudini  Annales  Turcici  ex  Turcico 
Italice  redditi  a  Bradutti  in  4to,  duobus  voluminibus,  quorum  unum 
Viennae,  alterum  Madriti  editum  est,  cura  quaeso  ut  mei  fiant.  rari 
sunt  admodum,  ita  ut  opus  mihi  |  nuper  fuerit  Hispanici  partem  calamo  r«.i.  3- 
ilescribere,  quem  ex  Bibl.  Regia  Dresdense  missum  aeeeperam.  Nisi 
pretium  sit  exorbilans  emas  velim.  Refundam  numos  bona  lide,  aut 
conipensabo  libris  ex  bibl.  Platneriana.  qua  de  re  videbimus.  De 
Hilniero  interrogas.  Fuit  hic  Lipsiae,  sed  eum  non  vidi.  Medicorum 
nostratium  quidam  foedissime  eum  lacerarunt.  Et  nuper  prodiil3)  scrip- 

I)  [Nov.  Act.  Krud.  4  748  p.  143  f.]  2)  [Vgl.  S.  429,  29  f.] 

3    [Vgl.  Neue  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen  1748,  127f.l 

«6* 


Digitized  by  Google 


244 


R.  Fo ERSTER, 


tum  aliquod  Berolini,  in  ejus  infamiam,  quod  recensens  Güntzius  in 
Novellis  literariis  gernianicis  nostratibus  publice  eura  appellabat  nebu- 
lonem,  imposlorein,  einen  €>cfyelni,  einen  Sanb  unb  ficutfye  Setrüget. 
Discedens  Lipsia  Berolinum  ibat,  ubi  Rex  Prussiae  titulum  Consiliarii 
Aulici  ipsi  conferebat,  et  ipse  tarn  illuslris  statün  erat  ut  flamma  in 
stipulis.  Sed  brevi  post  Rex  eum  titulo  isto  privabat  et  abire  jubebat. 
An  nosti  fcen  General  Lieutenant  Walrave1).  Multus  de  eo  in  nostris 
novellis  sermo  fuit.  multa  de  eo  infaraia  narrant,  quae  si  vera  sunt, 
ut  sane  videntur,  pessimum  supplicium  meritus  est.  Nuper  legi  in 
novellis  literariis  Goettingensibus2)  recensionem  Orationis  Hemster- 
husianae  in  Principem  Arausiouensem ,  et  magnifica  omnia  inde  de 
ea  coneepi.  Sed  legi  simul  eam  in  Gallicum  sermonem  sed  miserabi- 
liter  translatam  ab  illo  quem  ambo  bene  novimus  Leodicense  quon- 
dam  Jesuita  Dexore3).  Bene  facis  quod  me  mones')  de  äxh'a.  top 
"Ofirjoov  ov  ntnärtpa5).  Placet  quoque  Tuum  tmiytv*).  Sed  quod  pvy- 
(.tog  in  Aretaeo7)  improbes,  miror,  et  magis  adhuc  istud  im  iiu)lövH), 
quod  prorsus  admilti  non  posse,  ipse,  si  attentius  rem  consideres, 
videbis.  //«A/öe  enim  non  est  Blum,  sed  glomer,  vellus,  ein  ^oefen, 
Slaufd),  Jbiaul,  ^üfdjel").  Et  concesso  quoque,  /laAAös  filum  esse,  tarnen 
fo).  a«  Graecum  non  foret  ini  ^takkov,  pro  tig  ,uu?J.6v  vel  rectius  |  wg  ftukköv. 
Omnino  bene  habet  ini  //«AAoi\  quo  magis  trahas,  eo  magis  evolvas 
et  extrahas  magnam  copiam.  In  Theocriti10)  loco  mihi  visum  aliquando 
fuit  A/Aa^'w,  apprehendam,  Iradabo.  Notum  est  verbum  Idteo&ut.  quid 
si  veteres  forma  activa  et  reduplicata  A/Aa£©  dixerint.  sed  non  urgeo, 
ne  mihi  idem  contingat,  quod  olim  Clerico  a  Benllejo")  in  isto  dandaag 
apud  Theophrastum.  Ad  Bartholinum  ego  nihil  habeo  supplementorum. 
Si  scirem,  quos  ipse  Tu  jam  suppleveris  poetas  medicos,  curarem 

\)  [Preussischer  Festungsbaumeister,  <748  wegen  Unterschlagungen  oder 
Verraths  von  Festungspl'anen  verurtheilt  und  bis  zu  seinem  Tode  (1773)  in  Magde- 
burg in  Haft  gehalten.]  2)  [4748  S.  189.  Vgl.  zu  Brief  Hl  S.  200  A.  4.] 
3)  [Decore.  Vgl.  a.  a.  0.  S.  190.]  4)  [Lebensbeschr.  S.  289.]  5)  [Vgl. 
Arial.  Av.  47t.]  6)  [Aret.  p.  73,  5.  S.  217,  28  f.]  7)  [de  caus.  morb.  acut. 
I,  5  p.  5,  9.]  8)  [Ib.  p.  6,  «.]  9)  [Hdr:  $ütfcf»et]  10)  [Id.  XXVII,  49.] 
1 1 )  [Nicht  von  Bentley  (Emendationes  in  Menandri  et  Philemonis  reliquias  ex 
nupera  editione  Ioannis  Clerici  auetore  Phileleuthero  Lipsiensi,  Traj.  ad  Rhenum  4  710) 
ist  dieses  &oiiaaag}  was  Clericus  (Ars  critica  III,  I,  III,  8)  bei  Theophrast  Char.  c.  5 
für  &av^aaag  vorgeschlagen  hat,  gerügt  worden,  sondern  von  D'Orville,  Critica 
Vannus  p.  549  gegenüber  Pauw,  welcher  (Philargyrii  Cantabrigiensis  emendationes 
in  Menandri  reliquias,  Amstelodaroi  17  H)  es  in  Schutz  genommen  hatte.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


alios  plures  a  Menkenio  vel  alio  quodam  impetrare.  idque  erit  eo 
facilius,  quod  Germani  nostri  in  historia  literaria  Studiosi  sint.  Ilohl- 
feldo')  quaeso  data  occasione  cum  salute  nuncies,  rae  fasciculum  mihi 
destinatum  nondum  accepisse.  Neque  scripsit  Cl.  Saxe,  quod  (amen 
se  facturum  promiserat.  Sed  ohe  jam  satis  diu  Te  tenui.  Sed  quid 
agit  Synesius  Tuus?  quid  Chariton?  An  videbimus  ambos  his  nun- 
dinis.  Libros  Tuos  recensuit  in  Actis  Eruditorum  Güntzius,  et  istum 
quoque  recensebit.  Ego  mihi  Charitonem  suraam.  Sed  vale  Amice 
Suavissime,  et  mihi  porro  ut  hactenus  fecisti  fave.  Scribeb.  d.2J  Mart. 
174». 

Index  eorum  qtiae  tibi  destinavi.*) 
  Horum  quidquid  desideres,  enota,  et  significa  mihi. 

Quod1)  Reines.  Ep.  113.  ad  Daum.  p.  285.  scribit  Viaticum  esse 
Isaaci,  nescio  quid  sibi  velit  et  cuius  sit.  Si  editio  Lugdunensis 
A.  1515.  ad  manus  foret,  posset  cum  Arabico  conferri.  Id  interea 
nolo,  plures  esse  libros  medicos  Arabicos  titulo  Viatici  inscriptos; 
sie  in  I.  Leonis  Africani  vitis  illustr.  Arabum  inter  scripta  Ibn  Zohar 
vel  Aven  Zohar  recensetur  eins  quidam  über  Provisio  peregrini, 
quod  idem  prorsus  est  atque  iyodw  tov  dnoö^iOvvjoi.h) 

123. 

An  l*rofe88or  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  1,  vol.  LXIY  Toi.  434'.) 

Viro  Excellentissirao,  Celeberrimo,  Eruditissimo, 

loanni  Christiano  Wolflio 
S.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Nondum  Tibi,  Vir  Celeberrime,  proeul  dubio  memoria  excidit, 
quo  me  amorc  quondam  complexus  fuerit  et  quibus  me  benefieiis 
ornarit  Beatus  Tuus  Frater6).    Spes  inde  mihi  nascitur  haud  vana, 

I)  [Die  Worte  Hohlfeldo — accepisse  sind  durchstrichen.] 

J)  [Hinter  d.  ist  für  die  Zahl  Platz  gelassen.]  3)  [Kolgen  14  Buchtitel.] 

4)  [Die  Worte  Quod — äTtodr^wvvTog  stehen  am  oberen  Rande  der  Seite.] 

5)  [Bernard's  Antwort  vom  9.  April  1 748  ist  Lebensbeschr.  S.  «94  f.  gedruckt.] 

6)  LVgl.  Brief  \—  6.] 


Digitized  by  Google 


2  iß 


R.  FoERSTER, 


fore,  iil  aeque  facilis,  atquc  ille,  Tu  mihi  sis  et  aeque  promtus  in- 
dulgeas  favorem,  quem  ambire  hactenus  non  ausus,  nunc  demum 
audeo,  invitante  geinino  negotio,  in  quo  Te  mihi  non  defuturum, 
quantum  in  Te  est,  confido,  quippe  quem  ut  egregie  eruditum,  sie 
et  lilerariis  quibusque  conatibus  egregie  faventem  novi.    Unum  autem 
hoc  est,  quod  Tua  cum  pace  tibi  proponam,  Vir  Humanissime.  Vidi 
scilicet  infelices  suecessus  et  contemptum  sludii  Arabici  maxime  in- 
opiae  librorum  bonae  notac  eo  idiomate  editorum  deberi,  neque  posse 
literas  illas  cum  fruetu  aut  exeoli  aut  commendari  studiosis,  nisi 
sufficiens  exercendae  diligentiae  copia  suppeditetur.    Cepi  itaque-con- 
silium  libros  Arabicos  edendi,  ea  ratione,  quam  in  novissimo  raense 
Martio  Actor.  Erudit.')  exposui.    Sed  anlequam  aggrederer  opus 
periculosae  plenum  aleae,  volui  brevi  illa  admonitione  animos  crudi- 
torum  pertentare,  quam  mihi  aut  adversi  aut  propensi  sint,  rogavique, 
ut,  qui  cupiant  cd i tos  emere,  nomina  sua  mihi  dent;  quo  possim  ex 
foi.  U4»  numero  compromittentium  de  consilio  isto  aut  ur|gendo,  aut  omittendo 
decernere.    Non  valde  multos  promitto  mihi  emlores  et  fautores  rei 
novae,  ignotae  et  suspectae.    Promitto  tarnen  aliquos  praesertim  ex 
Anglis  quibus  quum  Te  sciam  familiariter  uti,  ego  vero  prorsus  ignotus 
sim,  rogo  Te,  Vir  Celeberrime,  quam  possum  officiosissime,  velis 
eruditae  illi  et  generosae  genti  meum  hoc  consilium  laudare,  et,  si 
quos  inde  mihi  propitios  meisque  coeptis  adspiraturos  comparaveris, 
velis  eos  milii  benigne  indicare.    Alterum,  quod  Te  mihi  gratih'cari 
velim,  et  enixe  rogo,  hoc  est.    Quum  Leidae  adhuc  essem,  licebat 
mihi  Codices  Arabicos2)  indultu  celeb.  Schultensii  tractare.   In  patriam 
reverso  nunc  non  licet  in  niaxima  harum  rerum  inopia.  Excurrerem 
ad  Vos,  si  dornest icarum  rerum  et  muneris  ratio  pateretur.  Veüm 
itaque  ex  Te  scire,  Vir  Humanissime,  num  administratio  sptendidae 
bibliothecae,  quam  celeberrimus  Tuus  Frater  olim  possidebat,  adhuc 
penes  TE  sit,  an  penes  alios ;  et  num  velis  possisve  Tuo  ex  arbitrio 
codicem  unum  alterumve  mihi  successive  indulgere ;  aut,  si  Tui  arbitrii 
res  non  sit,  possisne  mihi  eius  rei  veniara  ab  arbitris  impetrare.  Quod 
si  bcare  me  tanto  beneficio  seu  velles  seu  posses,  sponderem  vicissim, 
fidem  et  integritatem  omnem,  et  ferente  occasione  grati  animi  con- 
lestationem  publicam.    Vidi  aliquando  in  catalogo  bibl.  Hinckelm. 


1)  [ I  - 1 8  p.  113  f.   Vgl.  Brief  i  it  S.  «43,  S  f.]  i)  [Hdr:  Arabices] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


217 


Starkiano,  sed  qui  nunc  ad  inauus  non  est,  Iibrum  Arabicum  de  vitis 
et  sententiis  medicorum  orienlalium  designalum.  AI  in  catalogo  bibl. 
Wolff.  quem  Montfauconii  Bibl.  Bibüolh.  exhibet  Tomo  II10,  deleta 
sunt  omnia  hujus  notitiae  vestigia.  Quid  de  eo  sit,  velim,  Vir  Erudi- 
lissimc,  me  edoceas.  Dcprehendo  porro  in  eodem  catalogo  Mont- 
fauconiano  |  n.  44.  librum,  qui  mihi  meam  in  rem  videtur  admodum  foi.  u:p 
ulilis  forc.  Occupor  enim  nunc  in  Hagi  Chalifae  libello  memoriali 
hisloriae  orientalis  edilioni  comparando,  in  quo  nonnulla  de  historia 
Indiae  et  regni  Mongolici1)  attinguntur,  quae  in  D'Herbeloto  fruslra 
requisivi.  Si  belgicus  iste  über  mstus  praecedentis  libri  Persici  inter- 
pretatio,  aut  de  caetero  historia  proba  sit,  fidis  et  haud  vulgaribus 
referta  notitiis,  et  nondum  edila;  magnum  mihi  beneficium  impertires, 
Vir  Humanissime,  si  meos  in  usus  isla  belgica  ab  homine  perito  ex- 
scribi  curares.  Libenler  sumtus  in  eam  rem  faciendos  praestabo. 
Neque  tantum  in  hoc  opusculo,  quod  nunc  sub  incude2)  verso,  mihi 
proderit  iste  über,  sed  et  ad  majus  aliquod  opus,  quod  molior,  si 
fata  mihi  permittant  edere,  integrum  nempe  corpus  historiae  Äluham- 
niedanae.  Valde  raanca  et  obscura  est  historia  Indica  nostris  in  libris. 
Quis  tandein  ille  über  est  n.  103.  qui  de  historia  genlis  Arabicae 
dicitur  exponere?  Nomeu  auctoris  mihi  hactenus  erat  prorsus  ignotum. 
Kstne  grandis?  estne  Arabicus?  estne  alicujus  momenti,  qui  non  im- 
ponat  specioso  tilulo.  Indulge  quaeso  mihi  lantum,  Vir  Humanissime, 
ul  ad  haec  quaesita  quam  primum  Tibi  Tuae  permittent  occupationes, 
respondeas,  quo  nempe,  si  quid  sperandum  mihi  sit  a  Vestra  facilitale, 
quod  maxime  vellem,  possem  id,  per  librarios  vestrates  huc  nundina- 
nnn  caussa  tendentes  accipcre.  Quid  aulem  maxime  cupiam,  tum 
demum  significabo,  quando  sententiam  Tuam  intellexero.  Ita  valere 
Te  jubeo  Vir  Celeberrime  et  Humanissime,  Tibique  nie  meosque 
conatus  de  literis  bene  merendi  commendo,  qui  soli  me  paene  dixerim 
iraportunum  et  impudentem  sollicitatorem  fecerunl.  Scr.  Lipsiae  d. 
1  April  1748. 

3Jlcin  (5t)aracftcr  i(l  Doctor  Medicinae  et  Professor  Linguae  Arabicae 


i)  [Hdr:  Mogoiici] 
1)  [Hdr:  in  cude] 


Digitized  by  Google 


R.  Fo ERSTER, 


124. 

An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  i7.) 

Viro  Celeberrimo,  Eruditissimo, 
Ludovico  Casparo  Valckeoaerio, 
s«  p»  d« 
loannes  Iacobus  Reiske1) 

Mira  Iiis  procul  dubio  Vir  Celeberrime,  Fautor  et  Amice  maximo- 
pere  colende,  i  neu  in  fuisti  diuturnum  silentium.  Sed  mirari  desines, 
quando  cognoveris,  me  post  longam  exspectationem  ante  hos  tres 
demum  dies  Hieras  Tuas  longe  gratissimas  cum  fasciculo  accepissc. 
Ex  quibus  intelligo  Tuura  erga  me  amorem  nondum,  quod  veritus 
fucram,  refrixisse.  Geminum  quod  adjecisti  munus  tarn  mihi  gratum 
accidit,  ut  gratius  aliud  accidere  non  potuerit.  Eoque  nomine  quan- 
tum  Tibi  debeam,  et  Cl.  Lennepio,  quum  verbis  declarare  nequeam, 
sludebo  modis  et  officiis,  quae  imperabis  et  ego  pracstare  potero, 
compensare  omnibus.  Interea  rogo  gratias  illi  meo  nomine  velis  pro 
gemina  ejus  humanitate  agere,  illa  nempe,  qua  doctissimum  Suum 
libellum2)  mihi  donare,  et  illa,  qua  mei  ingenioli  perhonorificam  in- 
spergere  menlionem  voluit.  Praelibavi  quidem  jam  dudum  lautas  has 
dapes,  quas  modo  erudito  apposuistis  orbi  et  mihi  nunc  splendidi 
hospitcs  apponitis.  Verum  tunc  quidem  non  licebat  nisi  raptim  et 
trepide,  tanquam  parasito,  degustare.  Nunc  autem  beneficio  vestro 
dominus  factus  aviditatem  meam  usu  continuo  satiabo.  Quam  earuni 
dedi  (aut  dabo  potius)  promulsidem  in  Actis  Eruditorum3):  Menkenio 
enim  jam  dudum  bene  longam  utriusque  veslri  operis  recensionem 
fof.<' exhibui;  quam  num  is  et  quando  proditurus  |  sit,  nescio,  neque  mei 
res  est  arbitrii;  solet  autem  ad  prolixiores  discussioues,  praesertim 
graecas,  quas  literas  parum  callet,  se  difficiliorem  et  lentum  praebere: 
eam,  inquam,  valde  vererer,  ne  vobis  approbarem,  nisi  Te  nossem, 
minus  Tuae  gloriae,  quam  literarum  incrementis  et  veritatis  scrutinio 


l)  [Antwort  auf  Valckenaer's  Brief  vom  30.  November  1747  S.  4 93  f.] 
S)  [Collulhus.] 

3)  [Vgl.  S.  234  A.  3  und  4.J 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskr's  Briefe 


dare  operam.  Ne  (amen  Judicium  Te  Tuumque  amicum  oflendat, 
quod  in  publica  literarum  luce  ferre,  non  sumsi  mihi,  sed  a  moderatore 
insdtuti  nostri  jussus  fui;  resque  adhuc  sit  in  integro,  mitto  Vobis 
rudimenta  et  delinealionem  recensionis  istius,  quam  jam  mense  lanuario 
in  chartam  conjeci,  deinde  expolivi  et  fusiore  filo  deduxi;  quo 
nempe  monere  me  possitis  mature,  si  quid  notatu  dignum  deprehen- 
datis,  et,  si  forte  non  prodeat  mea  recensio,  saltim  non  careatis  meis 
qualibuscunque  animadversionibus,  quas,  nisi  fallor  animi,  non  omnino 
contemnetis.  Quid  Tibi  videtur,  Vir  Eruditissime,  de  animadversionibus 
in  cl.  Burmanni  Speciraen  Antholog.  Lat.  quas  mensis  Martius  hujus 
anni  Actor.  Erud.  exhibet?1)  In  aurem  Tibi  dixerim  eas  a  me  pro- 
t'ectas  esse.  Quomodo  Schultensius,  V.  Cl.,  acceperit  recensiones  opuscu- 
lorum  Kuypersii  et  Lettii,  quas  raensi  Septembri  et  Decembri  su- 
perioris  anni  addidi,  facile  conjeclatu  est.  Invitus  aegre  feci  V.  Cla- 
rissimo,  et  magno  meo  palrono  et  olim  praeceptori.  Sed  caussa 
literarum  et  meus  honor  omni  privata  praestant  amicitia.  Mitto  Tibi 
nie  opuscula  mea  in  Miscell.  Ups.  edita.  propediem  plura  sequentur, 
nisi  Menkenius  moras  nectat.  Petronianorum  hic  habes  initium,  particu- 
lam  opusculi  non  oplimam.  Sequentia  meliora  ferent.  Sperabam  quo- 
que  nuper,  fieri  posse,  ut  hoc  tempore  Tibi  opuscula  mitterem,  quae 
adeundis  muneribus,  quäle  nunc  gero,  praemitti  solent;  orationem  et 
programma2).  Praelo  illa  jam  parata  habeo.  Sed  proceres  academiae 
nostrae,  cunetatores  Fabii,  aditum  ad  spartam  meam  mihi  hactenus 
negarunt3) .  Unde  factum  ut  neutrum  opusculum  typis  committi  potuerit. 
oratio  quidem  usum  linguae  Arabicae  et  historiae  orientalis  commen-  roi.  *r 
dat,  Uli  autem  praemittendum  programma4)  exhibel  et  pertractat 
Georgii  Chrysococcae  excerpta  Geographica  ex  magna  [ut  inscribitur] 
syntaxi  Persarum,  quae  Tomo  III.  Geograph,  minor.  Hudsoni  legunlur. 
Ubi  res  ad  impressionem  venerit,  adjiciam  fortasse  antiquitates  Christia- 
nismi  apud  Arabes  ante  Muhammedem.  Specimen  lectionum  mearum 
Graecarum  Tibi  placuisse,  Iudex  harum  rerum  intelligens  et  severe, 
admodum  laetor.  Tuum  enim  suffragium  intelligentium  omnium  ap- 
plausum  certissime  mihi  spondet.   Saltim  miror  meum  illud  av  ftoho 

0  [Vgl.  S.  141  A.  1.] 
t)  [Vgl.  S.  135  A.  I.] 

3)  [Vgl.  S.  ÜB  A.  1.1 

4)  [Vgl.  aber  S.  135  A.  1.] 


Digitized  by  Google 


H.  FoERSTER, 


(pro  (tV.onoj  apud  Aristophanem1)  arridere  Tibi  non  potuisse.  Atqui, 
amicc,  si  rede  Tcctim  reputes,  et  veterum  librorum  oraniura  auetori- 
lalem  tantisper  seponas  nulloque  habeas  in  loco,  deprehendes  vulgatam 
leclionem  cassa  nueo  dignam  non  esse,  et,  quisquis  eam  tuen'  suseipial, 
cum  mortuo,  quod  ajunt,  leoui  barbam  vellere.    Aliud  agens  proeul 
omni  dubio  scribebas,  &ig&iu  pro  repulare,  fingere,  assumere,  vo/ifair, 
Graecum  non  esse,  Tibique  inauditum.   Tibine  lectura  non  fuerit  illud 
Hesychii  Oh'nOat.  vjtoO-tad-ai.  qui  Hesychium  ad  unguein  Calles?  fingere, 
assumerc,  ut  inalbematici ,  et  algebraici,  et  physici,  incertum  aliquid 
tautisper  tanquam  si  certum  foret.   Non  quidem  collegi  exempla  hujus 
phraseos,  non  praevidens  ab  hac  parte  nie  unquam  pelendum  fore: 
ncque  mos  meus  est  phrasium  collectanea  compilare:  Invenio  tarnen 
in  lexicis  et  indieibus,  quod  Tibi  saltim  in  praesentia  salisfacere  queat. 
Sic  e.  c.  in  indice  Sylburg.  ad  Dionys.  Halic.  Autiqu.  Rom.  invenio 
rtih'fitvoi  ävuyxatoTtQov,  magis  necessarium  esse  siatuenles.  tkurrov 
Tt'frto&ai,  minus,  vilius  repulare.   In  Lexico  meo2)  reperio  haec  »Dicitur 
Ti'd-f-ofrai  t6  pojui&tv  xui  ijYtiathui.    Synes.  top  ip  fraXaTTt]  tidvuTov 
uxQißearuTiiV  anvumv  Ti&itttvoi.    Nihilominus  tarnen  accedam  sen- 
tentiae  Tuae,  quando  mihi  demonstraveris  vulgatae  lectioni  cum  genio 
linguae  graecae,  cum  construetione  grammatica,  cum  humano  et  com- 
muni  sensu  constare.    Ego  certe  coneipere  non  possum  quomodo 
foi.i»  sanus  homo  aut  dicere  aut  |  intelligere  potuerit  äXteo&at  nodag  tivoc, 
alieujus  pedes  saltare,  aut  hivrov,  suos  pedes  saltare.    In  eo  autem 
erravi,  locum  in  sua  connexione  non  relegens,  quod  noaovg  reddidi 
per  quot,  quum  debuerim  redderc  per  quantos,  ut  nunc  deimim  a  Te 
admonitus  deprehendo.  Illud  autem  parhorama  emendalioni  non  officit, 
de  cujus  sinceritate  tarn  non  persuasus  sed  certus  sim,  ut  si  omnes 
meae  conjecturae  isti  similes  forent,  auderem  omnibus  immortalilatem 
spondere.    Caeterum  recte  conjicis  me  brevitatis  studiosum  ad  illum 
Herodoti3)  locum,  ubi  Xi/iatvovatjg  corrigo,  alterum  ejusdem  similein 
et  appositum  locum  afferre  omisisse.   Novi  illum,  neque  potes,  si  cum 
cura  legi  Uerodotum,  aüum  designare,  quam  qui  Hb.  VII.  c.  25  p.  392.  5. 
exstat.   Quod  inclementiam  meam  erga  summum  virum  Hemsterhusium 
castigas,  in  eo  et  pietatem  Tuam  erga  magistrum,  et  sinceram  erga 

1)  [Nub.  4  45.    Vgl.  S.  195  und  254,  18  f.] 

2)  [s/el-ixbv  iX?,rivoQütftatxbp  sive  Dictioaariuin  .  Graecolatiqura,  Basileae 
1565  s.  v.]  3)  [VI,  28.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reimes  Briefe. 


2  ö  1 


nie  aniicitiaiii  deinouslras.  Poenitct  jam  meai*  ogvrtjTo*,  quam  ulinam 
aeque  facile  emendare  possem  alque  agnosco.  l'bi  ad  scribendum 
veni,  soleo  incalescere,  et  exeutit  mihi  saepe  aflfecluum  vehementia 
non  animadverlenti,  quac  rclegens  interjecto  tempore  posl  pressa 
mallem.  Ignoscas  quaeso,  Amice,  lioc  mihi  vitium,  certo  persuasus, 
nie  Siunmum  Virum,  utut  non  tanti,  quanti  Tu,  magni  tarnen  merilo 
suo  facere  et  venerari : ')  Ego  vicissim  Tibi  Tuuin  nimium  erga  istum 
aflectum  ignoscam.  Novarum  iiterariarum  rerum  non  habeo  multa 
quae  scribam.  Cl.  Ernesti  novam  curavit  editionem  Suetonii,  c). 
tiüntzius  parat  Celsi;  ejus  est  judiciura  quod  in  Actis  nostris  Anni 
Superioris  legitur  de  novissima  Langerakiana2).  Vidistine  novum  Euri- 
pidem  Graeeo-Italum,  quem  Patavium  dedit  ex  parte,  et  dare  con- 
tinuat?  Multa  vidi  et  tractavi  Italica  literaria,  quae  ad  manus  Tuas 
ul  credibile  est  non  pervenerunt,  sed  ea  non  magni  momenti;  e.  c. 
de  Postis  (seu  stationibus)  Veterum;  de  spatio  regni  regum  Romano- 
nim;  Lamii  et  Gorii  bella  literaria  de  graecis  quibusdam  inscriptionibus, 
de  amphitheatro  Florentino3);  de  diptychis  eburneis4);  de  libro  in 
tabulis  cereis  scripto  Antonii  Cocchij5)  qui  Romae  nuper  aetatis  anno 
48  obiit*);  marmora  Taurinensia;  Iosephi  Bartoli  disscrlationes,  ex 
quibus  insigne  monumentum  Tibi  imperlirem,  si  locus  permitteret, 
inscriptionem  graecam  statuae  ab  Alexandrinis  disertissimo  rhetori 
Aelio  Aristidi  Adrianensi  dedicatae  et  nuper  repertae7).  Egregium 
est  opus  Eduardi  Corsini  de  Faslis  Atticiss;  ejusdemque")  disser- 
tationes  Agonisticae10],  Florentiae  edilac,  multamque  recondilam  doctri- 
nam  conlinent  et  illustrant  obscura  multa  argumenta  Alticarum  anti- 

I)  [Vgl.  S.  «9  A.  7  und  Lebensbeschr.  S.  123  f.] 

1)  (Celsus  ed.  Alnieloveen,  Lugd.  Bat.  1 746,  angezeigt  von  Güntz  Nov.  Acl. 
Erud.  1747  p.  214  f.] 

3)  [Manüi,  Notizie  istoriche  inlorno  al  Pariagio  ovvoro  Anfiteatro  di  Firenze, 
Botogoa  1746.   Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1748  p.  47B— 476.] 

4)  [Olivieri,  Disserlazione  sopra  due  aoliche  tavolette  di  avorio,  Pesaro  1 748. 
Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1749  p.  45—47.] 

5)  [(Ant.  Cocchi),  Lettera  critica  sopra  un  manoscritto  in  cera,  Firenze  1746, 
von  R.  Nov.  Act.  Erud.  1749  p.  484—488  recensirt.]  6)  [Vgl.  Brief  166.} 

7)  [Gins.  Bartoli,  Due  dissertazioni  sul  Huseo  di  Verona  e  sopra  un'  Iscrizione 
di  esso,  Veroua  1745.    Vgl.  Brief  126  S.  263  f.] 

8)  [Von  R.  in  den  Zuverlässigen  Nachrichten  1748  S.  391 — 416  und  577 
— 609  angezeigt.] 

9)  {Die  Worte  ejusdemque  bis  zum  Schluss  sind  an  den  Rand  geschrieben.] 
10)  [Von  R.  in  den  Zuverlässigen  Nachrichten  1748  S.  237—255  angezeigt.; 


Digitized  by  Google 


252 


R.  Föhrstes, 


quitatum.  Id  unum  non  possum  praeterire  quod  de  Homero  noslro 
Lipsiense  msto1)  monendum  habeo.  Ejus  aut  integri  aut  ex  parte 
saltim  a  nostratibus  adipiscendi  spes  omnis  omnino  decollavit.  Vix 
credas  quam  exulcerati  sint  nostratium  erga  vos,  Beigas,  animi, 
studentque  me  quoque  contagio  suo  afflare.  Nihil  itaque  a  nobis 
quidem  obtinebis.  Interea.  ne  desperes  velim.  Hac  clausa  porta  Tibi 
aliam,  qua  desideratis  potiaris,  aperiam.  Apographum  codicis  Lipsiensis 
habet  celeberr.  Wolffius  Hamburgensis,  et  passim  ad  suas  poetrias2) 
citat.  Forte  quoque  profectae  sunt  aut  ab  ipso  aut  ab  ejus  fratre  notitiae 
cod.  Ups.  quae  in  Miscell.  Amstelod.3)  leguntur.  Hunc  Tu  adi,  aut  ipse, 
aut  per  Dorvillium.  Vir  est  humanissimus.  Neque  negabit  honesta 
et  aequa  petenti.  Dio  Cassius  nunc  tandem  aliquando  Hamburgi  im- 
primitur.  Siquid  cupias  ad  me  curatum  habere,  ablega  modo  ad 
c .  Bernardum ;  is  enim  pro  amicitia  nostra  recte  ad  me  porro  curabil, 
via  quam  plus  unam  novit  securam  atque  citam.  Ita  vale,  Vir  Erudi- 
tissime  atque  Celeberrime,  Tuoque  sincero  amico  et  veneratori  per- 
petuo,  homini,  sui  quidem  ingenii,  non  tarnen  prorsus  malo,  ut  olim 
f'ave.   Scrib.  Lipsiae  d.  9.  Maij  1748.4) 

1)  [Vgl.  S.  236,  «8  f.]  S)  [Poetriarum  octo  fragmcnta,  Harobnrgi  1734 

(1735).  3)  (Miscellan.  Observ.  t.  V.  p.  153—164.] 

4)  [Valckenaers  Antwort  auf  diesen  Brief  lautet  im  Concept  (Leiden  B.  P.  L. 
339  Nr.  6): 

Viro  Glariss.  et  Eruditissimo 
Io.  Iac.  Reiskio 

S.  P.  D. 
L.  C.  Valckenaer. 

Veteris  amicitia e  indices  Literas  Tuas  humanissimas  his  proximis 
diebus  per  Luzacium  Iuniorem  laetus  accepi,  Tibique  pro  eleganlissimo 
munere,  quod  literis  adjunxeras,  Miscell.  Lipsiens.  plurimum  debeo. 
Sed  quam  una  mittere  Te  scribis  delineationem  recensionis  Tuae,  iam 
tum  Cl.  Menckenio  traditae,  illam  fasciculo  interserere  praetermiseras ; 
quod  eo  fuil  molestum,  quia  lubenter  ante  Tecum  per  literas  super 
nonnullis  egissem,  quam  publice  exponeres  quid  de  Ulis  sentires. 
Nec  mea  quidem  adeo  causa  id  desiderassem,  quam  Lennepi,  cujus 
adolescentis  optimi  coniecturas  ubi  Tu  pro  eruditione  Tua  publice  in 
Actis  exegeris1),  plurimum  ipsius  rebus  et  crescenti  famae  adferes 

1)  [Hdr:  exigeris  corrigirl  aus  exigere  volueris; 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe 


253 


detrimenti.   Quando1)  scribis  rem  adhuc  esse  in  integro,  si  iuvenibus 

excitandis  et  literis  promovendis  Stüdes,  vide  quid  Tibi  sit  agendum. 

De  meis  istis,  alienissimo  loco  vulgatis,  schediasmatis,  quam  pro  Tuo 

jure  sumere  Tibi  potes,  veritatis  Studiosus,  liberrimam  equidem  Tibi 

facio  censendi  potestatem.    Qui  enim  Tuum  erga  me  animum  per- 

spectum  habui,  nunquam  miiii  potero  persuadere,  quicquam  posituram2) 

hanc  recensionem  quod  amicitiae  minus  congruat.    In  Kuypersii  et 

Lettii,  [in  quibus]3)  extra  scribendi  calorem  positus  fateberis  discessionem 

fecisse  Te  a  laudabili  Vestratium  in  Actis  illis  condendis  instituto. 

Nam  quod  ais;  valde  exulceratos  esse  vestratium  erga  Beigas  animos, 

id  quidem  ex  superiorum  annorum  actis  mihi  nondum  innotuerat.  Ego 

certe  in  illo  qui  Ammonium  ao  17424)  recensuit,  virum  non  eruditum 

duntaxat  sed5)  et  humanissimum  agnovi;  quamque  is  in  ridicula  in  Or- 

pheum«)  coniectura  confutanda  insumsit  operam,  bene  positam  profiteor. 

Isicuti  autem  videris  a  ceterorum  moderatione  secessisse,  ita  quo-  foi.  <v 

que7)  fateor  nihil  hoc  in  genere  legisse  me  in  Actis  quod  ad  eruditionem 

istius  Tuae  Lettiani  operis  recensionis  posset  aequiparari.   Si  excellen- 

tem  istam  Caabi  versionem  dedisses  cum  animadversionibus  Tuis,  et 

ab  omni  abstinuisses  verborum  virulentia,  laudem  fuisses  non  a  Belgis 

sed  ab  Eruditis  Germanis  quoque  universis  exquisitam  commeritus8):  quae 

vero  projecisli  in  Schultensium,  Tuo  ipsius  judicio,  Virum  magnum, 

Vestratibus  quoque  moderatis  illis  et  doctis  Theologis  ad  nostrae  formulae 

antistites  non  comparandis  displicitura  prorsus  arbitror.    Illud  vero 

mirificum  accidit,  quod  Lettium,  postquam  eum  egregie  depexum 

dedisti,  tarnen  Reverendum  amicum  adpellites.    Si  sie  soles  amicos, 

reliquis  scribis 
quid  landeni  inimicis  erit  exspectandum?  Invitum  ais  aegre  Te  fecisse 

Ol.  Schultensio,  sed  causam  literarum  et  Tuum  honorem  privatae 

amicitiae  esse  anteponenda.   Verum  quod  pace  Tua  dictum  sit,  meo 

arbitratu  Tuus  honor  et  causa  literarum  a  plerisque  Te  debuerant 

retraxisse.   Id  literarum  genus,  in  quo  Principatum  quaesitum  obtinebis 

magnis  Tuis  meritis,  quo  tandem  pacto  poterit  amplificari,  nisi  ado- 

\)  [Die  Worte  Quando — integro  stehen  am  Rande.]         2)  [Hdr:  positurum] 

3)  [Die  Worte  in  quibus  sind  fälschlich  aus  der  ersten,  nachträglich  durch- 
strichenen,  Fassung  der  Stelle:  hanc  recensionem  quidpiam  habituram  commune 
cum  illis  opusculorum  Kuypersii  et  Lettii,  in  quibus  extra  etc.  stehen  geblieben.] 

4)  (Nov.  Act.  Erud.  I7AJ  p.  385—393.]  5)  [Hdr:  <?■}  6)  [Argon.  224.] 
7)  [Abgekürzt  hier  und  im  Folgenden  wie  S.II!  A.  3.]       8)  [Hdr:  comraeritas  j 


Digitized  by  Google 


254 


R.  Fo ERSTER, 


lescentes  inprimis  Leidani  ad  tenellos  quoque  ingenii  sui  foetus  in  lucem 
producendos  a  Cl.  Schultensio  et  a  Te  ditissimo')  ineditorum  possessore 
et  a  reliquis  earum  peritis,  quos  paucissimos  esse  fateris,  quovis  com- 
moveantur  laudis  irritamento.  n/na1)  di  tu  npayfiara  xqtaoova  noitt. 
Tu  vero  isla  Tua  opera  perdocta  ah  ineoepto  juvenes  deterruisse, 
et  non3)  nisi  Tua  solius  manu  sanabile  vulnus  Literarum  Orientalium 
studiis  inflixissc  mihi  certe  videbaris. 
m.  2'  |  Animadversioües  Tuas  in  Anthologiae  Lat.  Specimen  non  ante 
legam,  quam  actorum  hujus  anni  volumen  integrum  anni  seq.  initio 
accepero.  Legi  autem  summa  cum  voluptate  animadversiones  Tuas 
in  Petronium  perdoctas  illas  et  elegantissimas,  quibus  sequentium 
observ.  magnuin  apud  me  excitasti  desiderium.  Utinam  nonnulla 
eorum,  quae  in  praefatione  Ulis  antefixa  posuisti,  premere  potuisses! 
Buwhxov  fih  to  'yutti  (-r  TryärrHv,  xuxüg  uxovttv.  Alciphronis 
locum4)  p  80.  quem  tentas  p.  108.  suspicatus  fueram  iam  olim,  sie 
commode  posse  restitui,  si  legeretur  inadtj  Kqitwv  uvt$  6  narr}Q 
SgtjvtyxfTo ,  post  mortem  palris  ejus  Critonis,  —  xXtvüv  exyevt'a&ai 
mihi  inexspectatum  accidit  et  novum;  illud  vero  non  item,  fria&at 
apud  Graecos  vulgo  poni  pro  reputare.  Si  forte  Tibi  ad  manum  sunt, 
inspice  quaeso  literas  meas  Kai.  Dec.  anni  superioris  datas5).  Fieri 
enim  non  potest,  ut  illud  negaverim;  sed  memini  formam  ftotro  mihi 
istas  literas  scribenti  forte  displieuisse  in  Aristophane.  De  Comici 
loco  dubito  an  quidquam  a  me  dici  oporteat,  quum  de  correctionis 
Tuae  veritale  sie  videaris  persuasus,  ut  de  persuasione  nullis 
machinis  abduci  possis.  Mihi,  quod  pace  Tua  dictum  sit,  non- 
dum  persuades  vulgatam  sollicitandam.  Potuerat  quidem  quaestio 
ab  Aristophaneo  Socrate  poni;  quotnam  vel  quantos  Chaerephon 

(non0)  dissimillimam 
censeret  pulici  pedes  esse?  simillimam  tarnen  Harnabae  Philoso- 
phen Alexandrinum  posuisse  fingit  perdoctus  ille  personatus  Clemens 
Clement.  Homil.  I.  p.  624  1.  6.)  Sed  primum  Quaestioni  occasionem 
praebuit  saltus  pulicis  a  Chaerephontis  supercilio  in  caput  Socratis. 
Iam  saltus   pulicis    intercapedo   videbatur    subtilissimis  Philosophis 

1)  [Hdr:  ditisssimo]  l)  [Bion.  epigr.  XIII,  2.] 

3)  [Die  Worte  non  nisi — sanabile  sieben  am  Hände,  im  Text  vix  sanabile] 

4)  [ep.  I,  21.]  5)  [S.  4  95.] 

C)  [Die  eingeklammerten  Worte  sind  am  Rande  hinzugefügt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


dimetienda.   —   f/öig  äijrw   rovr    ifurgr^f   interroganti  Sirepsiadi 
modum,  quo  id  fecerit  expouit  Discipulus.     Quid  vero  t/ur^o«? 
quantitatein  pedum?  miniine  vero.    Inspice  sequentia.  v.  152.  — 
(mutrQtt  to  xt°Q'ov  dimensus  est  intercapedinem;  —  qua  tandem 
usus  mensura?  an  usitata  pedis  geometrici?  quinimo  mensura  pcduiu 
ipsius  puticis.  haec  enim  ridicula  erat,  subtilissimi  Socratis  quaeslio: 
V'i'/i«i',  onooovg  ä)Jkono  rovg  arrf^  nodag.    Deinde.    Neminem  un- 
quam  Sanum  dixisse  tiXkofrat  nodag  Ttvog,  aut  iuvrov  equidem  luben- 
tissiinus  largior;  neque  adeo  sie  loqui  potuisse  Aristophanem.  Sed 
ab  illa  ne  humana  quidem  ratione  loquendi  an  non  haec  multum 
diflert.  onoGovg,  nofiuc,  äk).otro,  saltus  mensura  quot  esset  pedum? 
non  geometricorum,  sed  rovg  uvTtjg  pedum  suorum  ipsius.  recte  Schol. 
ro  mjdtjfta  Trjs  rpvM.tjg  (iia^uTo^aut  roh  atr^g  r?(g  yrAÄJfc  jroa/V, 
üioaovg  rovrovg  mjdrjodt.  |  non  numerus  non  quantitas  pedum  pulicis  foi.  *v 
illos  exereuit;  sed  saltus,  sed  spatii  intermedü  mensura.  Kerum  respice 
Kustero  citatum  e  Xenophontis  convivio  locum  p.  892.  fine  ukX  si.t* 
/io/,  Ttöcovg  ipv?.Xa  noöuc  ifiov  um%n.  rrtvra  yuo  at  ifnoi  ytwfitTyciv. 
Potestne  superesse  dubitatio,  quin  Xenophon  noslrum  locum  respexerit 
alque  ila  legerit  et  intellexerit,  prouti  intelligendum  esse  contendimus. 
Sed  in  re  minuta  pudet  tot  verba  perdidisse.    Cupidissimus  exspectabo 
orationem  Tuam  inauguralem  et  programma;  cui  utinam  illa  inseras 
de  Christianismo  apud  Arabas  ante  Muhammedem.  Perplacuerunl  tum 
quae  scribis  de  Hemsterhusio  nostro,  tum  cetera  quae  mecum  com- 
municasti  nova  literaria.   Corsini  Fastos  Atlicos  qui  e  Diario  Parisino 
anni  1746  mihi  innotuerant  et  ejus  agonislicas  dissert.  mihi  quam- 
prinium  comparabo.    De  Homerico  Codice  sollicitus  esse  noli.  Sic 
aliarum  rerum  satago,  ut  si  vel  unoyoutpop  ejus  mihi  a  quopiam  sub- 
mitteretur,  Scholiorum  describendorum  molestiam  devorare  recusarem. 
qui  de  Scholiis  edendis  haud  sane  cogito.   Grammalicorum  in  Poelas 
observata,  in  quibus  nihil  est  quod  non  aliunde  disci  possit,  in  hac 
luce  literarum  parum  nos  iuvant:  et  ex  istis  a  me  nuper  vulgatis  non 
panca  sine  ullo  detrimenlo  potuerant  praetermitti.   Specimen  e  Codice 
Upsiensi  vulgatum  in  IMiscell.  exigui  est  momenli.  Si  quis  indc  selecta 
quaedam,  in  quibus  auetores  citentur  vetusti,  voluerit  aliquando  ex- 
cerpere1)  et  cum  publico  communicare,  t'aeiet  is  rem  lileris  utilem 


i)  [Hdr:  excerptere] 


Digitized  by  Google 


256 


R.  Foer8ter, 


125. 

An  Gerard  Johann  Lette,  Pastor  in  Valckenburg  bei  Leiden.1) 

.  Pro  munere  literisque2)  perhumanis,  laudumque  elogiis, 

quibus  me  ornas,  meritas  debitasque  ago  gratias,  et  pro  restitutis 
quoque  Codicibus;  simulque  remitlo  syngrapham  tuam,  sed  debueras, 
potuerasquc  saepius  et  citrus  ad  me  scripsisse,  et  retulisse  de  editione 
tuorum  Poetarum  Arabum,  quo  eftecisses,  ut  opusculum3)  tuum  pro- 
diisset  emendatius  et  clarius  in  haud  paucis,  et  declinasses  Judicium, 
quod  publice  de  ilio  tuli,  aequum  quidem,  at  severum,  non  diffiteor, 
et  quod  tibi  placere  nullo  modo  polest:  legisti  enim  jara  ut  ex  Cl. 
Bernardi  literis  comperii4).   Testor  tuam  meamque  conscientiam,  omnia 

mihi  vero  etiam  jucundissimam.  luculentum  specimen5)  novae  ed. 
Dionis  Cassii  a  Cl.  H.  S.  Reimaro  accepi  per  Ruhnkenium  elegantiss. 
et  egregium  iuvenem,  qui  nunc  Harlemi  iuvenis  cujusdam  nobilis 
studiis  moderandis  praeest.  His  nuperis  diebus  prodiit  Epistola  Pelri 
Wesselingii  ad  H.  Venemam,  de  Aquilae  in  Scriptis  Philonis  lud 
Fragmentis  et  Piatonis  Epistola  XIII.  Quod  porro  scribam  nihil  adec 
succurrit.  Vale  Vir  Clariss.  meque  Tuum  quod  facis  ama,  et  literis  Tuis 
quamprimum  id  commodo  Tuo  fieri  possit,  bea.  Dabam  Franequerae 
ipsis  Kai.  luliis  1748 

\)  [Dieser  Brief  ist  nur  theihveise  erhalten  durch  den  Abdruck,  welchen 
Lette  selbst  veranstaltet  hat  in  seinen  Observationes  philologico-criticae  in  augustis- 
sima  Deborae  et  Mosis  cantica,  Lugd.  Bat.  1748  praef.  p.  XLY — XLVH  mit  folgender 
Vorbemerkung:  Oportune  vero  ad  me  postquam  haec  partim  praelo  essent  imposita, 
hisce  diebus  perlatae  sunt  literae  Cl.  J.  J.  Heiskii,  satis  amplae;  primae,  quas  post 
discessum  ejus  in  palriam  videre  licuit.  Nonnulla  hinc  describam.  Die  Dedication 
der  Observationes  trägt  als  Datum:  Idibus  Juniis  MDCCXLVHI,  die  Erlaubniss  der 
Censur:  a.  d.  XV.  Julii  MDCCXLUX.  Dass  der  Brief  unmittelbar  vor  Nr.  126  ge- 
schrieben ist,  ergiebt  sich  aus  den  Worten  des  letzteren:  Quae  Lettio  inscripsi,  cura 
quaeso,  —  ut  illi  cedant  (S.  261,  9)  und:  Lettio  destinata  tradidi  Hackio,  quem  item 
conveni  (S.  264,  13  f.).] 

%)  [Wohl  der  Brief,  welchen  er  mit  den  2  arabischen  Handschriften  durch 
Bernard's  Vcrmittelung  (vgl.  dessen  Brief  vom  7.  November  U47  Lebensbeschr. 
S.  26!)  schickte.] 

3)  [Caab  Ben  Zoheir  Carmen  panegyricum  in  laudem  Muhammedis,  Lugd. 
Bat.  1748  (1747),  recensirt  von  B.  in  den  Nov.  Act.  Erud.  4747  S.  679—701.] 

i)  .Vgl.  S.  229  A.  5.]        5)  [specimen  fehlt  in  Hdr.  Vgl.  Brief  126  S.  259,  II.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


inier  nos  ila  acta  fuisse,  ut  ibi  exposui;  ine  non  scripsisse  nisi  vcra 
el  aequa.  Conscius  ipse  Tibi  es,  quod  discedens,  Tibi  suaserim,  edi- 
tioncm  istius  Poetae,  si  opus  Te  suscepisse  seutires  tuis  viribus  majus, 
potius  abjiceres  aut  premeres;  aut  si  omnino  premere  nolles,  interdum 
ad  nie  ut  referres  per  Hieras,  rogabam:  quod  facile  potueras  fecisse, 
quuui  aliquoties  ad  Gl.  Schultensium  et  Bernarduni  hinc  Lipsia  scripse- 
riiii,  adeoque  Tibi  ubi  terrarum  degam,  ignotum  esse  non  poluerit  ; 
Te  vero  suscepisse  gravius  tuis  humeris  onus,  jam  credo  Tibi  eonstat. 
Cl.  Schultensium  miror,  quod,  animadvertens  pro  sagacitate  sua,  mulla 
perperani  a  Te  accepta,  Te  tarnen  non  monuerit,  quod  pro  consueto 
suo  candore  et  ex  officio  magislri  et  amici  et  adjutoris  in  opere  tuo, 
debuerat  facere,  et  ego  praesens  fecissem.  Neque  enim  putandum 
am  illum  non  intellexisse,  aut  Te  monenli  adversalum  fuisse.  Dolet 
quideni,  me  isla  inea  severa  aniuiadversione  tuam  alacritatem  ad  ex- 
rolcndum  agell  um  Arabicum  non  nihil  retudisse,  et  Cl.  Schultensium 
oflendisse,  quod  secus  accidere  nullo  modo  polest.  Sed  bonos  meus 
cujus  passim  nullam  iraprudens  habueras  rationem,  et  gloria  literarum 
mihi  potiores  sunt  omni  privata  amicitia.  Tuam  si  porro  mihi  indulgere 
velis,  penes  Te  jam  erit  arbitrium.  Ul  intelligas  me  adeo  a  Te  alienum 
et  gratificari  invitum  non  esse,  en  mitto  Tibi  opusculum  aliquod  Arabi- 
cum, quod  cum  tuo  Caabo  argumenti  iiabet  affinilatem:  Est  id  cele- 
berrimum  Carmen  et  praestautissimum  idem  Bordah  dictum  in  laudes 
Muhammedis,  pro  cujus  nomine  si  nomen  Christi  subslituas,  mutatis 
paucis,  erit  hymmis  in  Salvatorem,  quo  vix  reperiatur  nobilior.  Caetera 
quae  desiderasti  miltere  non  possum:  miruni  interim  mihi  visum,  et 
ipse  mecum  miraberis,  Te  in  ipsa  vicinia  opulcnlissimae  Bibliothecae 
Leidensis,  id  est  in  ora  inexhausli  et  uberrimi  fontis,  positum,  a  me 
centum  fere  milliaribus  nostratibus  inde  remoto,  aquas  pelere,  quas 
deinde,  ubi  nactus  a  me  fueris,  rigesque  hortulos  tuos,  dices,  quem- 
admodum  jam  dixisli,  Te  ex  ipso  fönte  hausisse.  Nolo  jam  acrior 
esse.  Sed  vide,  Amice,  quo  nomine  id  appelles,  quando,  quae  ex 
meis  apographis  citas,  profiteris  tarnen  ex  ipsis  MSS.  Leidensibus  cilare, 
quos  oculis  nunquam  usurpasti.  Ego  vero  candorem  amo  praesertim 
in  Theologo.  Ita  vale,  Vir  Plurimum  Venerande,  mihique,  si  potes, 
el  nisi  Te  feci  implacabilem,  fave.  Ego  quidem  ad  utrumque  paratus, 
sive  amicitiam,  sive  simullates  cupias.  Mallem  tarnen  illam.  At  si 
restaurare  velis,  seias  tibi  cum  homine  sui  ingenii  rem  ,esse,  aperto, 

Abhandl.  0.  K.  8.  ü*.»ell.ch.  <l .  Wisaoniich.    XXXVIII.  4  7 


Digitized  by  Google 


258 


R.  FoERSTEB, 


servire  promto,  sed  facile  irritabili,  et  qui,  ut  aegre  non  fert  amico- 
rum  admonitiones,  sie  vicissim  ut  araici  se  admoneri  patiantur,  flagital.1) 

126. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden  wie  84,  Nr.  87.) 

Viro  Clarissimo,  Experientissimo,  Eruditissimo 
loanni  Stephano  Bernardo 
8.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske.2) 

Recte  accepi  Vir  Clarissime,  Amicc  Aestumatissinie,  tres  illas 
Tuas  gratissimas,  ad  quas  responsuni  quod  debeo  Iiis  exsolvam. 
Primum  illas,  quibuscum  duos  Codices  Arabicos1)  et  Abreschii  Observ. 
Aeschyl.  pro  cl.  Trillere-  beneficio  Frantzii  aeeipiebam.  Deinceps  illas, 
quibus  Te  misisse  praeter  memorata  etiam  Musaeum  Schraderianuni 

affirmabas  Misi  omnia  quae  cl.  Trillero  destinasti,  sed 

nulluni  ab  eo  responsum  tuli,  quo  me  certiorem  feceril,  se  reeepisse. 
Agit  nunc  Zeitzae  apud  dn.  Cancellarium  de  BurgsdorfT,  ut  railii  nuper 
narrabat  aliquis  librarius  Weissenfelscnsis,  apud  quem  recens  editum 
videbani  libelluin  Cl.Waltheri  observationum  geographicarum  in  auclores 
graecos  et  latinos.  Mitto  Tibi  quae  desiderasli  cum  auetario,  quod 
ingratum  Tibi  fore  non  existimo.  Saltim  si  quid  displiceat,  quo  carere 
malis,  aut  Dorvillio  aut  Yalckenaerio  trade,  qui  non  inviti  retinebunt. 

 Adjecissem   quoque   novam   et  elegantem  editionein 

Caesaruni  Iuliani,  ab  Heusingero  Gothae  curatam,  in  qua  nonnullae 
quoque  sunt  emendationes  Trillerianae,  et  inter  alias  emendationes 
foi.  i*  una  aliqua  capitalis  ex  codice  Augustano  |  depromta,  qua  caeterae 
editiones  omnes  carent.  Sed  crevisset  nimium  fasciculus,  et  ratio 
mihi  erat  habenda  librarii  vestratis,  ne  eum  onerarem,  humanissi- 
mum4)  de  caetero  hominem,  praeter  morem  sui  generis;  nolebat 
enim  quidquam  pro  portorio  a  me  oblatum  aeeipere.   Sed  fasciculus 

1)  [Wie  Lette  diesen  Brief  aufnahm,  zeigt  er  selbst  Observ.  praef.  p.  XL VII  sq.] 

2)  [Antwort  auf  drei  Briefe  Bernard's,  darunter  den  vom  9.  April  1748 
(Lebensbeschr.  S.  294  f.).] 

3)  [Welche  Lette  gehabt  halte.    Vgl.  Brief  4  25  und  Lebensbeschr.  S.  264.] 

4)  [Hdr\  humanissum] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


259 


ille  quem  Hohlfeldus  mihi  per  agentem  suum  misil,  et  quem  Iiis 
demuni  nuodiuis  accepi,  magno  mihi  constitit.    Grat  um  tarnen  quod 
(andern  aliquando  aceeperim.    Praesertim  grata  fuit  cl.  Valckenarii 
epistola  humanissima quam  severam  fore  credideram.  multum  laudat 
raeuin  specimen  emendationum :  quod  Judicium  unius  hominis  aequi 
et  iutelligentis  pluris  facio,  quam  elogia  centum  novellistarum;  et 
exinde  mihi  applausum  criticorum  oranium  promitto.    Responsum  ad 
illas  curabis,  Amice,  viro  elarissimo  cum  duobus  tomis  Miscellaneorum 
nostratium  reddi;  quae  misissem  Tibi  quoque,  nisi  scirem  illa  citius 
et  facilius  Amstelodami,  quam  Franequerae,  reperiri.    Poteris  ipsi 
etiam  reliqua  communicare,  ut  specimen  Dionis  Gassii  Reimariani,  qui 
nunc  reapse  Hamburgi  impriraitur.    Mirum  cerle  auctorem,  qui  tarn 
diu  jacuit  negleclus,  per  saeculum  et  ultra,  jam  uno  eodemque  tem- 
pore, quasi  ex  condicto,  vel  potius  ex  mala  zelo,  a  duobus  viris 
eruditis  recudi.    Falco  enim  Romae  aliam  ejusdem  Dionis  editionem 
hoc  ipso  tempore  parat,  et  continget,  ut  vel  Germanus  Italum,  aut 
vicissim  hic  illum,  praevertat,  aut  eodem  tempore  uterque  metam 
attingal.    Primus  Tomus  editionis  Hamburgensis  prodibit  his  nundinis 
vemalibus  anni  proxime  inslantis  49.   Specimen  novi  Eunapii2)  poteris 
etiam  viris  doctis  Yalcken.  Dorvillio  et  aliis  quibus  placet  communi- 
care.   Non  polui  obtinere  nisi  hoc  unum  exemplar,  quod  antea  vole- 
bam  mihi  reservare,  deinde  vobis  concedere  malui.    Carpzovius  is 
idem  est,  qui  Schraden  Musaeum  ptisanarium  oryzae  cum  rapulis  assis3). 
Hic4)   ipse   Carpzovius  auctor  est  recensionis  novi  Petronii,  quae 
An.  1746.  Actor.  Erud.  legitur.5)  ideoque  illum  in  opusculo  meo  Petro- 
niano  perstrinxi  passim.    Poetria  nostra  illa  celebris,  bie  grau  ©Ott* 
fchcl-in  l>at  eine  Satire  auff  ben        Prof.  Carpzov  a,cmacfyt,  bic  i$  aber 
$ur  3«t  nod)  nietet  fyabe  fönnCn  $u  fleficfyte  frieden .  $>er  Wnfana,  bafcon  tjt: 
$>er  ajofle  ÜJtann  Carpzovius,  ein  Graeculus,  ein  graculus,  unb  ber  SBe* 
fd>lu§  ton  einer  Strophe:  (5t>  (cht  bod>  wie  ber  gro^c  statin,  €ein  amo 

1)  [Vgl.  S.  248,  4  0.  249,  30  f.] 

2)  [Joh.  Bened.  Carpzov,  Specimen  Eunapii  edendi,  Lips.  1748.] 

3)  [So  nannte,  mit  Anspielung  auf  Hör.  sat.  II,  3,  4  55,  Joh.  Bened.  Carpzov 
Schräders  Musaeus  in  seinen  Observationum  philologicarum  in  Palaephalum  tisqi 
unLatUMf  periculum  Lipsiae  1743  p.  109.    Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1746  p.  240.] 

4)  [Die  Worte  Hic  ipse  —  eommuniciren  (S.  260  Z.  2)  stehen  am  unteru  und 
linken  Rande  der  Seite.] 

5)  [F.  625  —  627.] 


Digitized  by  Google 


2G0 


R.  FoERSTER, 


unb  fein  tvtitm  fan.   3)ict>r  l;abc  feon  tiefer  satyre  nid;t  erfahren  fönnen. 
Äann  id)  fic  aber  ein  mal;!  $anfc  erhalten'),  fo  will  id)  fie  3(>ncn  communictren. 
Nuperrime  professoris  extraord.  munus  auspicatus  mit  oratioue  qua 
tolam  fere  academiam  et  unum  quemque  fere  praesenlem  auditorem 
acriter  perstrinxit.  aliud  enim  nihil  novit  quam  sannis  frigidis  et  in- 
sulsis  omnes  excipere,  ipse  ridieuius  homo.   Nemo  certe  est  qui  euni 
foi.  ir  di|gito  non  monslret  per  plateas  euntein  ad  instar  magistelli  (d'un 
petit  maitre.)    Neque  credas  hominem  ex  favore  curiae  professorem 
constitutum  fuisse.    Iam  ante  aliquot  annos  repulsam  passus  fuerat. 
Nunc  tandein  eflecit  multis  preeibus  et  imporlunitate,  ut  inutile  nomen 
absque  praemio  oblineret,  quo  saltim  honestius  ablegaretur.  Abit 
enim  Helmstadium,  quo  vocatus  est  in  locum  Schlaegeri  (qui  jam  ante 
aliquot  annos  Gotham  abiit,  Ducalis  numophylacii  custos,  in  locum 
Liebii},  professor  graecarum  literarum.    Dignum  patella  operculum.^ 
Miraris  factum,  bene  scio.   Sed  laboramus  inopia  doctorum  hominum, 
arripimus  primum  quemque  ut  Optimum;  si  qui  praestent  eruditione 
et  merilis  latent  ;  aucloritas  plurimum  valet.    Patruus  nostri  est  celeber 
ille  Theologus  Lubeccensium  Carpzovius,  qui  uepotem  suum  Helm- 
sladiensibus  sive  commendavit,  sive  obtrusit.  de  meritis,  de  dexterilate 
ejus  quaestio  non  est.    Ita  decollavit  et  hoc  institutum  edendi  Eunapii. 
Postquam  enim  Helmstadium  abierit,  alia  omnia  ipsi  agenda  erunt. 
Laclanlur  lue  omnes  inepto  homine  se  liberari,  jubilisque  abeuntem 
prosequuntur.     Cl.  Ernesti  edidit  Suetonium,    quem  nondum  vidi, 
(iünlzius  edet  Celsum  eamque  in  rem  undecunque  comparat  auxilia. 
Is  auetor  est  acris  judicii  de  novissima  Langerackiana,  quod  in  Actis 
Eruditorum  anni  superioris  prostat.  ')    De  Aetio  altum  silentium.  Ego 
certe  citius  meam  Arabicam  typographiam  constituam  et  decem  libros 
Arabicos  edain,  quam  ille  unum  Aetium.  Securus  itaque  Oroscio  utere. 
In  adjecta  dissert.  Schwartziana4)  sunt  quaedam  argumenta  medicarum 
antiquitatum.    Quod  si  tarnen  illis  locum5)  nolis  in  pluteis  Tuis  per- 
mitlore,  trade  Dorvillio,  qui  non  invitus  aeeipiet.    Illustranlur  enim 
ibi  nonnulli  lapides.    Yolebam   quoque  mensem  Martium   Act  omni 

i)  [Vgl.  Brief  13t.]       8)  [Vgl.  Hieron.  ep.  VM,  5.]        3)  [Vgl.  S.  251  A. 

4)  [Wohl  Christian  Goltlieb  Schwarz,  Expositio  veteris  inscriptionis  de  Aesculapio 
et  Nygen,  Allorf  1725,  wiederholl  in  seinen  Opuscula  acail.  ed.  Harles,  Norimhergac 
1793  p.  t29  f.    Vgl.  Brief  166.] 

.'>)  j  locum  ist  hinter  nolis  wiederhol!. | 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rf.iskk  s  Briefe. 


201 


noslrorum  adjieere,  nisi  fasciculus  nimium  crevissel.  Illo  eonlinetur 
recensio  mea  speciminis  Burma nniani  Anthologiae.1)  Scripseram  Tibi 
hac  de  re.  non  eo  fine,  ut  slatim  ad  Burmannum  reforres,  sed  tit 
pcnes  Te  contineres.  Familiariter  in  literis  agimus,  neque  quae  scrihi- 
mus  omnia  proferri  fas  est.  Non  displicuit  mihi  prorsus  illud  specialen ; 
neque  dissuasi2)  eius  operis  continualionem;  mullum  abest:  Sed  liberc 
el  cum  judicio  recensui;  multoque  clementius  de  illo  meo  judicio 
censebit  Burmannus,  quando  legerit.  Tu  ipse  non  contemnendas  duces 
meas  |  observationes.  Qua.e  Lettio  inscripsi3),  cura  quaeso,  Amice,  pro  m*v 
more  Tuo,  ut  illi  cedant.  De  codice  Homeri  Lipsiense  spes  jam  nulla 
prorsus  est.  Novi  tarnen  aliam  viam,  quam  et  Valckenaerio  nostro 
indieavi4),  per  quam  illo,  vel  invitis  et  ringentibus  nostratibus  uti 
poterit.  Habet  nempe  Cl.  Wolftius  Hamburgensis  ejusdem  codicis 
apographum,  a  Berglero  concinnatum,  quod  passim  ad  suas  Poetrias 
cital,  et  quod  haud  illibenter  amico  nostro  communicabit.  Idem  ela- 
rissimus  vir,  Wolffius,  mihi  nuper  per  Hamburgensem  aliquem  signi- 
ficabat  sinistrum,  qui  sibi  contigerat,  casum.  Ascendens  nempe  in 
scalam,  librum  ex  alliore  pluteo  petitum,  cecidit,  et  tantum  non  crus 
fregit,  neque  novi  quomodo  nunc  agat  vir  optimus.  Gratias  ago  pro 
relatione  Tua  de  judicio  Dorvillii  de  me.  Mullum  ille  fallitur  si  auro 
ligari  meara  linguam  et  calamum  meum  putat.  Libertatem  meam  non 
vendo.  Beneficia  accepi,  et  gratus  agnosco,  sed  non  ea  conditione, 
ut  patiar  mihi  impune  illudi  et  inique  tractari,  quomodo  C.  Burmannus s) 
me  tractavit.  Parasitorum  est  buccis  inflatis  colaphos  exciperc.  Neque 
Saxii  neque  Menckenii  suasu  potissimum,  sed  Kappii  maxime  suscepi 
el  edidi  illud  opusculum.  quomodo  erga  me  animatus  sit  Saxius  non 
novi.  sincerum  saltim  amicum  sc  mihi  semper  monstravit  quamdiu 
hic  fuit.  De  rixis  cum  theologis,  quod  Tibi  narravit  Dorvillius,  est 
rnerum  figmenlum.  Non  faveo  quidem  isti  generi:  sed  simultates 
apertas  cum  illis  non  gero.  Voluit  ille,  quod  nostri  ajunt,  auff  bcn 
iÖufd>  fctjtagcn.  Scio  quidem  qua  mente  Kappius  mihi  suaserit  illam 
operam,  ut  me  vobis  infestum  redderet  et  odiosum,  et  ut  mea  opera 
odio  suo,  quod  erga  Beigas  concepit,  satisfaceret.  Sed  ego  tantum 
me'')  purgare  et  diluere  criminationes  Burmanni  volui.  aliorum  rationes 
insuper  habui.    Si  odio  me  inde  habeatis,  culpa  mea  non  est.  Si 

0  [Vgl.  S.  J34  A.  5.]  2)  [Hdr:  disuasi]  3)  [Vgl.  S.  257,  20.] 

i)  [S.  252, 1  f.]      5)  [Hdr:  Burmaous]      6)  [me  isl  hinter  purgare  wiederholl.] 


Digitized  by  Google 


262 


R.  Fokrster, 


licet  alten  ine  accusare,  licebit  et  mihi  ine  delendere.  Trnncus  non 
sum,  qui  caesus  non  ingemiscal.  Petri  Bondami  opuscnlum  non  vidi 
quantum  mihi  constat.  Recordor  tameu  aliquid,  forte  illius  vidisse 
apud  Mortierum  superioribus  nundinis.  Laudatum  legi  in  Novellis 
nostris.  Hae  novellae  nunciarunt  nuper,  prodituram  germanico  idioinate 
foi.  3'  refutationem  libri  l' komme  machine  proximis  nundinis  autumjnalibus, 
auctore  doctissimo  Medico  Breslaviense ,  Tralles1),  cuius  elegantem 
lihellum  de  necessitate  Venaesectionis  in  variolis  itidem  germanicum 
nuper  magna  cum  voluptate  legi.  Sed  jam  editus  est  libellus  Gallicus 
eundcm  in  finem  quantum  ex  inscriptione  conjicio,  apud  Handium 
Berolinensem,  V kämme  plus  que  machine*),  qui  liber  ni  sit  ab  Hallero 
Script us,  non  multum  interduim.  De  Wolffio  philosopho  Hallense,  a 
Principe  Arausionense  numo  aureo  douato  jam  dudum  novi.  Vanitas 
vanitatum,  el  etiam  aulica  vanitas.  Putasne  principem  Araus.  hujus 
viri  ullam  unquam  habiturum  fuisse  rationem,  uisi  Hex  Borussiae3) 
ipsi  l'averet,  et  ei  titulum  Baronis  largitus  fuisset4).  llle  mos  est 
sacculi,  rcguli  rcgibus  adaequare  sc  sludent  et  omnino  tenentur.  Pars 
ea  est  non  minima  galanteriae,  majoribus  contendere;  quando  alii 
comoediam,  operam  frequentant,  idem  facere,  et  ita  porro.  Si  diutius 
vivat  ille  philosophus,  sequentur  plures  magnates  idem  exemplum,  et 
honoribus  onerabunt  virum  domi  contemptum.  Quotquot  cnim  audivi, 
qui  eum  viderunt  et  audiverunt,  infantera  appellant,  qui  absque  haesi- 
tatione  vix  tria  verba  connectere  valeat,  miratique  fuerunt  onmes, 
hominem  tarn  despicabilem,  si  exleriora  Speeles,  tantam  de  se  famain 
concitare  potuisse.  Cassii  Problemata  ex  edit.  Rivini  hic  non  potui 
invenire.  Forte  prostabunt  in  bibl.  Platneriana,  quae  post  nundinas 
autumnales  demum,  aut  et  anno  futuro  ineunte  vaeniet.  Catalogi  im- 
pressio  vix  ineepta  est.   De  rebus  meis  non  habeo  quae  scribam  alia 

1)  [Balth.  Lud.  Tralles,  de  machina  et  anima  humaoa  prorsus  a  se  invicem 
disiinctis  conimenlalio  libello  latere  amantis  Autoris  Gallico  Homo  Machina  ioscriplo 
opposita,  Lips.  et  Vralisl.  1719  gegen  De  la  Mettrie,  L'Homrae  machinc  gerichtet. 1 

2)  [Elias  Luzac  war  der  Verfasser  der  Schrift  L'Homrae  plus  que  machine 
Londres  (Leyde)  4  748.   Vgl.  S.  26*,  7  f.  und  Brief  t*7  S.  265,  9.] 

3)  [Hdr:  Porussiae] 

4)  [Wolf  war  vielmehr  durch  Herzog  Maximilian  Joseph  von  Bayern  als 
Kcichsverweser  nach  Karl's  VII.  Tode  am  tO.  September  1745  in  den  Reichsfrei- 
herrenstand erhoben  und  von  Friedrich  dem  Grossen  nur  dazu  beglückwünscht 
worden.    Vgl.  Schräder,  Geschichte  der  Universität  Halle  I,  320.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


263 


quam  quae  olim.  Fortuna  mihi  vultum  servat  eundem  quem  olim. 
Stipendii  mei  partem  his  nundinis  debebam  ferro.  Sed  ludificanlur 
nie  et  remiUunt  post  6emestre.  Maocipiis '}  dives  eget  aeris  Cappa- 
docum  rex.  Sed  quid  agas?  Alio  abirem  si  liceret,  sed  illigatus 
sum  vinculis,  utinam  aureis,  non2)  plumbeis.  Circumspicienda  mihi 
sunt  orania  vilae  sustinendae  adminicula,  neque  fastidio  nunc  aliquid, 
olim  delicatulus,  modo  paJato  sufiiciat  pabulum.  Dii  immortales,  quo 
non  adigat  necessitas,  durum  telum.  Meditor3)  nunc  libellum  inenstnium 
edere,  Iatino  sermone,  quo  libros  philologicos,  criticos,  auctores  lati- 
nos  graecos,  historiam  veterem,  Arabicos  et  id  genus  tractabo.  Non 
displicuit  aliquibus  consilium.  Convenit  saeculo  nostro,  quem  libello- 
inenstruomania  nunc  eflerat.  Cedendum  est  torrenli.  Possem  utiliora 
j  et  digniora  saeculis  elaborare.  Sed  illa  utiliora  nemo  flagitat.  quae-  foi.  a» 
renda4)  pecunia  primum,  virtus  post  numos.  In  quae  tempora  in- 
cidiraus!  In  libris  scribendis  non  jam  eruditorum,  non  posterorum, 
sed  vulgi  praesentis  ratio  nobis  habenda  est,  nisi  malimus  fame  crepare 
raedii.  Scribam  Tibi  et  mittam  speciniina,  ubi  procedat  negotium; 
nunc  enim  adhuc  est  *?  roig  oyAiVo/s5).  Pulchre  meam  criticam  tunc 
cxercebo,  modo  mihi  calamum  non  temperent,  et  libertati  mcae  ter- 
rainos  figant.  In  vos  tarnen  Beigas  dicere  licebit"),  quidquid  lubebit  ; 
id  bene  scio.  Irritastis  nempe  nostrates  nescio  quo  facto.  Legistine 
diram  praefationem  ad  superiorein  annum  1747.  Aclor.  Erudit.:)  qua 
Meukenius  Wetstenium  vcstrum  librarium  egregie  depexuin  dedit. 
Crilica  Tua  nuperrima  nunc  examinare  non  vacat.  Agam  id  proxime, 
interim  doceas  me  velim  data  occasione  quid  significet  vox  tniarura 
quam  Theophrastos)  restitutum  is  pro  imaruXfxaru.  Ita  vale  Vir 
Clarissime  Eruditissime,  Fautor  et  Amice  Summopere  mihi  Colende, 
et  porro  mihi  ut  hactenus  fave.    Scrib.  Lips.  d.  14.  Maij  1748. 

Ne  vacaret  chartae  spatium  adscribam,  quam  procul  dubio  non- 
dum  vidisti  inscriptionem  Graecam  nuper  repertam,  ab  Alexandrinis 
in  honorem  Aelii  Aristidis  Adrianensis,  diserlissimi  istius  rhetoris  posi- 
tam;  ab  Italo  homine  Iosepho  Bartoli9)   prolatam  et  expositam  in 

{)  [Hör.  ep.  I,  6,  39.]  2)  [non  steht  über  einem  durchstrichencn  sed] 

3}  [Vgl.  S.  286,  7  f.]         4)  [Hör.  ep.  I,  I,  53.]  6)  [Arist.  Vesp.  480.] 

6)  [Dies  ist  die  Stelle,  auf  welche  sich  Bernard's  wegradirle  Worte  Lebens- 
beschr.  S.  30«,  15  f.  beziehen.] 

7)  [Praef.  p.  I  f.]  8)  [Char.  c.  5.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  297.] 
9j  [Hdr:  Bertoli.   Vgl.  Brief  4  24  S.  25t  A.  7.] 


Digitized  by  Google 


2IU 


R.  FoERSTER, 


ilalica  dissertatione  Veronae  nuper  edita:  Est  autein  haec';:  JJ  noXtc 
7)  rtov  llt$«vdQto)v  1)  'J'JftuovxoXts  1)  fttyäXt]  xai  t)  (iovXij  rj  ,/vTtvottüP 
r*W  'E).Xi]vu>v,  xai  oi  iv  r<J>  ./tXra  rijc  sliyinrov  xai  oi  rbv  Brr 
(ia'ixöv  vofiov  oixovvtk:  t'iXijt't$  irifitjauv  IlonXiov  Jihov  \lqimtibi\v 
fVri  (tv<)f)(tyf(fri'u  xai  Xoyos*. 

Nunciavi  jam  clarissimo  Valckcnaorio  de  hac  inscriptione.  Poleris 
cain  ipsi  impertire.  ('.  V.  Post  haec  jam  scripta  et  consignata  venit 
ad  nie  Luzakius  junior  et  professus  se  Auctorem  libri  rhomme  plus 
que  machinc,  eumqiie  mihi  donavit.  Unde  cognovi  me  in  superiore 
conjectura  falsum  fuisse.  Citius  coeli  ruinam  praevidcram,  quam  iliius 
occursum.  Occurrebamus  nobis  in  taberna  libraria,  et  ille  prior  me 
agnoscebat.  Idem  mihi  indicavit  dedicalum  suum  libcllum  a  se  fuisse 
Dn.  Lulofs  profess.  Mathem.  Leidensi.  Lettio  deslinata2)  tradidi  Hackio, 
quem  item  conveni.  Valckenario  destinata  misi  ad  Hemslerhusium 
ministerio  Luzaki.  Distrtbuenda  ita  mihi  haec  fuerunt,  ne  nimis  unum 
gravarem.  Invisit  me  quoque  non  opinantem  Trillerus,  et  ego  ipsum 
vicissim  invisi.  Promisit  literas  addere;  quod  nescio  an  facturus  sit. 
Neclit  enim  moras.3) 

127. 

An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Humburg,  wie  Nr.  tS3  fol.  436.) 

Viro  Celeberrimo  et  Eruditissimo 
Ioanni  Christiano  Wolflio 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske. 

Litteras  ad  Te  dandi,  Vir  Celeberrime  et  Eruditissime,  quum  se 
commoda  mihi  offerret  occasio,  nolui  eam  omittere,  praesertim  cum 
de  valetudine  Tua  valde  fuerim  sollicitus  ex  quo  nobiliss.  Brumeyerus 
mihi  de  tristi  casu,  qui  Te  aD1ix.it4),  signifieavit.  Maluissem  omnem 
aliam  silentii  Tui  caussam  fuisse,  modo  minus  dolorificam  mihi  et 
terribilem;  neque  aegre  tulissem  moram  beneficii,  quod  impertire, 
accelerare,  retardare,  prorsus  Tui  est  arbitrii,  Vir  Humanissirae,  neque 

i)  [=  C.  I.  G.  4679.]  t)  [Vgl.  Brier  4*5  S.  256.  A.  I.] 

3)  [Beroard's  Antwort  vom  5.  Juli  4  748  ist  Lebensbeschr.  S.  499  f.  gedruckt.] 

4)  [Vgl.  S.  S6I,  45  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


2  GS 


opus  erat  ulla  eam  in  rem  excusatione.  Id  unum  inlcroa  qua  possum 
contentionc  rogo  Deum  immortalem,  ut  amota  noxa  Tc  nobis  rursus, 
vel  Musis  potius,  vegetuni  firmuniquc  praeslet  quam  diutissime.  Si 
nondum  commodum  Tibi  sit,  Vir  Celeberrime,  scripto  ad  nuperas  meas') 
respondero,  aut  nondum  liceat  per  valetudinem,  quod  sane  nollein, 
poterit  saltim,  qui  Tibi  has  exhibet,  eruditus  juvenis  Gallo-Balavus, 
Nordvicensis,  de  Tua  circa  negotium  nuper  proposilum  voluntatc 
hrevibus  ad  me  perscribere.  Luzak  ipsi  nomen  est.  Junxil  cum 
studio  Iitcrarum  mercatum  librarium,  monstravitque  jam  typographum 
auctorem,  edilo  nuper  libello  gallico,  LHommc  plus  que  machine2), 
aliaque  multa  praeclara  nobilioris  et  liberioris  pliilosophiae  specimina 
promitlit.  Curat  idem  Hcsychii  Albertiani  impressioncm.  Patruus  ejus 
iiniis  est  Stephanus  Lusak,  auctor  novellac  seu  gazetlae  gallicac 
l.eidensis3  adeo1)  nostralibus  adamatae;  alter  loannes  Lusak  est  ille  foi. 
qui  plurima  celeb.  Schultensii  scripta  prodidit,  nc  de  meo  opusculo 
Arabico,  Tharaphae  Moallakah,  memorem.  Ex  hujus  Eliae  Lusaki 
(ypographia  prodiit  disscrtatio  mea  inauguralis  Leidae  proposita,  qua 
nonnullas  niedicas  observaliones  ex  Arabicis  monumenlis  ineditis 
protulis).  Ltriusque  opusculi  exemplaria  si  ad  manus  mihi  jam  essent, 
libenter  Tibi  mitterem,  Vir  Celeberrime,  et  in  illustri  Tua  Bibliolheca 
aeternitati  dedicarem.  Destitutus  autem  iis,  quum  non  habeam  in 
praesenlia  rerum,  quo  cultum  erga  Te  meum  contester,  rogo,  velis, 
quod  solum  nunc  praesto  est,  opusculum  levidense  quidem  et  Tuis 
oculis  non  satis  dignum,  quod  anno  superiore  edidift\  benigna  fronte 
excipere,  memor,  meliora  nos  dare  potuisse,  si  per  fata  rerumque 
qnae  tunc  erat  conditionem  lieuisset.  Quod  si  vero  Te  superius 
inemoratorum  aliquo  teneri  cognoverim  desiderio,  curabo,  quantum 
in  me  est,  ut  ea  nanciscaris.  Ita  vale,  Vir  Celeberrime,  Eruditissime, 
Humanissime,  diuque  in  spem  et  gaudium  Musarum  vale.  Scr.  Lips. 
d.  20.  Maij  1748. 


I)  [Brief  123.1 

i)  [Ygl.  Brief  «26  S.  26*  A.  2.] 

3)  ^Gazelle  de  Leide  ou  Nouvelles  extraordinaires  de  divers  endroils.l 

4)  [Här:  ad  eol 

5}  [Vgl.  S.  165  A.  i.) 

6)  [De  prineipibus  Muhaaimedanis.    Vgl.  S.  187  A.  i.\ 


Digitized  by  Google 


2Ö6 


R.  FöERSTER, 


128. 

An  Johann  Jacob  Schultens  in  Herborn. 
(Original  in  Leiden.  B.  P.  L.  245,  Fase.  XII.) 

Viro  Plurimum  Venerando,  Erudilissimo,  Clarissimo, 
Joanni  Jacobo  Schultensio, 
s.  p.  d. 
Jo.  Jac.  Reiske.1) 

Eo  mihi  gralius  accidit,  quo  magis  insperatum,  Tuum  munus. 
Vir  Plurimum  Venerande,  Amice  Aestumatissime.  Litteras  intelligo, 
quibus  me  nuper,  id  omnium  minime  exspectantem,  beasti.  Cre- 
dideram  Te  mei  jam  dudum  oblitum  in  Frisia  nunc  agere.  Fuisset 
absque  illa  persuasione  non  passus  fuissem  Te  meam  in  officio  meo 
praestando  larditatem  accusare  aut  humanitate  Tua  praevenire.  Com- 
pensabimus  inposterum,  nisi  tibi  secus  videatur,  lemporis  jacturam 
literarum  frequentia.  Vcreor  tantummodo,  ut  Tibi  qualiscunque  mea 
opera  prodesse  quidquam  valeat.  Mihi  certe  Tuas  eo  fore  gratiores, 
quo  frequenliores  erunt,  velim  ut  Tibi  persuasum  habeas. 

Quantum  ad  institutum  Tuum,  Vir  Plurimum  Venerande,  Eexicon 
Arabicum  concinnandi,  ut  mole  minus  Goliauo,  sie  usu  majus,  Semper 
id  profecto  praeclarum  et  iaudahile  reputavi,  sed  et  magni  ausus  et 
magnae  difficultatis  opus.  In  eo  nempe  vertitur  cardo  rei,  ul  grandc 
(jolianum  opus  ita  contrahatur  in  compendium  nc  quid  desit  utile  et 
necessarium,  ne  quid  abundel  supervacaneum  et  onerosum.  Quod 
assequi  in  tanto,  in  tarn  miscellaneo  rerum  acervo,  ipse,  Amice 
Honoratissime  intelligis,  quam  subacti  usu,  quam  eruditi  sit  ingenii. 
Omnes  fere  poetas  et  grammaticos  Arabes  ut  legerit  et  in  numerato 
paene  habeat,  ei,  qui  id  aggrediatur,  necesse  est.  Perutile  quidem 
eruditis  foret,  primas  cuiusque  vocis2)  et  originales,  ut  ita  dicam,  signi- 
ficationes,  secundariarum  quasi  matrices,  apponere.  Sed  vide,  quam 
fol.  * » herculeum  opus,  quam  |  periculosae  plenum  opus  aleae,  quam  iis 
ipsis,  in  quorum  usus  haec  molimina  tendunt,  inutile  sit.  Quis  novit 
omnium  origines?  grammatici  Arabes  certe  ipsi  raro  norunt,  raro 

<)  [Antwort  auf  den  Brief  von  Schultens  vom  7.  Mai  «748  (Lebensbeschr. 
S.  743  f.  i.]  8)  [HJr:  voces] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske's  Briefe. 


207 


requirunt,  rarius  indicant;  neque  carent  eoruin  judicia  erroribus.  Illas 
ratiocinio  velle  eruere,  cogita  quam  aerumnosum  sit  et  anceps. 
Abripit  nimirum  in  speculaliones,  subtiles  quidem,  at  inanes  casdem 
ut  plurimum  et  parum  probabiles,  saepe  aperle  falsas,  conatus  talis, 
in  se  quidem  laudabilis,  si  modesle,  si  cum  judicio  procedat,  et 
parcus  sit;  et  occasionem  dal  osoribus  hujus  linguae,  quorum  sane 
larga  est  copia,  irridendi  et  obtrectandi  nostrae  bene  merendi  volun- 
tati,  clamandique,  sie  agendo  cereuni  nasum  Arabicac  linguae  apponi, 
quem  quo  velis  flecterc  queas.  Finge  landein  omnes  originationes 
certo  esse  exploratas,  et  arterri  omni  dubitalione  potiorcs;  foret  tarnen 
id  juvenibus  graves  epulas  et  insalubres  apponere,  quas  eorum  slo- 
machus  concoquere,  id  est  in  usum  et  alimentum  adsciscerc  nequeat. 
Quotus  enim  foret,  qui  ex  generale  et  nimis  vaga  quadam  significa- 
lione  aliam  eruere  sciret  strictiorem,  praesenti  suo  loco  congruam, 
quae  saepe  per  multas  ambages  easque  vix  deprehendendas  illuc, 
ad  originem  suam,  redeat. 

Multum  ilaque  vereor  ul  Tibi,  Vir  Plurimum  Venerande,  in  re 
delicala  et  aneipite  consilium  probum  et  utile  impertiam.  Nescirem 
ego  ipse,  si  tale  quid  animo  agitarem,  qua  id  optima  ratione  instiluerem. 

Velim  prius  de  instituti  Tui  spatiis  rede  doceri;  quam  grande, 
amphoramne  an  urceum1)  instituas?  tyronibus,  an  mystis,  vel  et  epoptis 
linguae  Arabicae.  Pendet  haee  res  ex  parte  quoque  a  voluntate  el 
grandi  angustove  pectore  Tui  librarii;  qui  ante  omnia  consulendus 
es!.  Mull  um  To  felicem  reputes,  si  repereris  Arabicis  exeudendis 
paratum.  Ego  nequidem  Latinis  meis  promtum  hactenus  reperij2). 
Suaderem  autem,  ut  certo  cuidam  hominum  generi,  et  uni,  id  est 
tyronibus  maxime  Tuos  labores  consecrares,  ita  ut  servato  Golii  ordine 
et  verbis,  caeteris  omnibus  repudiatis,  non  admittas,  nisi  quae  vul- 
garia  |  in  libris  editis  occurrunt,  neque  iis  omnibus,  sed  lectu  ex-  foi.  v 
peditioribus,  ut  in  hisloria  Saracenica,  Abilfaragio,  Eutychio,  philosopho 
autodidacto,  Maimonidis  porta  Mosis,  Geographia  Nubiensc,  Abilfedae 
fragmentis,  vita  Saladina,  grammalica  Goliana,  Alcorano;  neque  ex- 
ceperim  illa  viliora  et  semibarbara,  bibliorum  versiones,  evangelium 
irtfantiae  Sikianum,  evangelium  losephi  fabri  lignarii,  (quod  si  requiras, 
potero  suppeditare)  Iibellum  Relandianum  de  religione  Muhammedana, 


i)  [Hör.  A.  P.  41  sq.]  2)  [Vgl.  S.  2  29  A.  5.j 


Digitized  by  Google 


208 


R.  Ff) ERSTER, 


rnchiridion  Studiosi,  .Miihammcdanum  prccantcin,  Alii  cannina  et  alia 
ejusdem  farinae.  Sed  abesse  hinc  debebunl  barbara,  «rr«£  fayofum, 
et  omne  quod  cothurnuin  olel  quidquid  ex  Haririo  et  Amadoddino 
Ispahanense  et  Historia  Timuri  depromtum.  Suaserim  porro,  ut  origi- 
nationibus  prorsus  abstineas,  et  ordinem  serves  in  digerendis  significa- 
tionibus  aut  nulluni,  aul  Golianum.  Nain  in  conjugationibus  quidem 
et  derivatis  omnino  assectandus  est  Golius.  Perfectum  aliquid  dare 
nolle,  neque  sperare,  inslituli  Tui  non  ultima  laus  eril ;  tv  ronibus  enini 
perfectum  aliquid  dare  id  est,  si  quis  det  quod  istis  omnino,  eruditis 
neutiquam,  satisfaciat.  Suaserim  porro,  ut  phrases,  sed  elegantiores, 
integras  ex  auetoribus  citalis,  iisque  melioribus,  Alcorano  maxiine, 
apponas,  quo  juvenes  habeanl  suae  diligentiae  pabulum,  et  linguae 
genio  sensim  assuescant.  Sic  crescet  in  molem  satis  grandem  Tuum 
opus,  et  praeter  communem  utilitalem,  gloriara  Tibi  Tuoque  Venerando 
patri  perennem  conciliabit.  Nunc  ad  reliqua  gratissimae  Tuae  epistolae 
procedo.  Nam  de  islo  quidem,  de  quo  hactenus  disserui  consilio, 
non  licet,  nisi  per  exempla,  distinetius  et  luculentius  agere,  quae  Tu 
quidem,  Vir  Piurimum  Venerande,  et  Eruditissime ,  si  quid  valere 
meum  qualecunque  Judicium  reputabis,  per  Hieras  ipse  propones. 
Praeter  schediasraa  de  prineipibus  Muhammedanis  etc.  cujus  aliquot 
arbitrio  Tuo  permitto  exemplaria,  seorsim  nihil  hic  Lipsiae  edidi. 
Pauca  ista  et  minuta  addidi  fasciculo  huic,  quae  vel  Actis  Eruditorum, 
foi.  4v  vel  Miscellaneis  nostratibus ,  inspersi;  et  illis  quidem,  |  ut  alia  bene 
multa  silentio  praeteream,  addidi  judicium  meum1)  de  editione  Midle- 
toniana  Giceronis  Epistolarum  ad  Brutum;  de  opusculis  Arabicis  Lettii2); 
et  de  anthologiae  Latinae  speeimine  Burmanniano1);  Miscellaneis  addidi 
speeimen  emendationum  in  auetores  Graecos4),  et  stricturas  in  Petro- 
nium  Burmannianum5).  Libello  taudem  Germanico,  $>ic  jUDedäpigcn 
9tad?ri<^tcn,  addidi  recensionem  libri  de  agonibus  vett.  Graecorum  per- 
erudili.")  Non  adjecissem  illam,  nisi  vellem,  ut  emendationem,  quam 
ibi  in  Andocide7)  proposui,  civibus  Tuis,  Germanice  non  callenlibus, 
per  occasionem  communicares.  Si  quae  prodeant  in  his  libellis  men- 
struis  a  me  elaborata;  (plurima  enim  jam  perfeci,  sed  quae  praelum 
exspectant,)  indicabo  Tibi,  et  occasione  oblata  mittam.   Prae  caeteris 

0  [Vgl.  S.  «86  A.  t.)  i)  [Vgl.  S.  HO  A.  I.]  3)  [Vgl.  S.  23  V  A.  5.] 

4)  [Vgl.  S.  19t  A.  3.1  5)  [Vgl.  S.  «86  A.  1.] 

t»;  [Corsini.    Vgl.  S.  S51  A.  10.]  7)  [Vgl.  S.  488  A.  *.] 


Digitized  by  Google 


J  J.  Reiske's  Briefe. 


2G<> 


Tibi  placebit,  nisi  fallor,  Judicium,  quod  salis  copiosum,  in  islo  Ger- 
manico  libello 11 ,  luli  de  Okleji  historia  Saracenica.  Miraris  procul 
dubio,  me  tarn  vili  opcrae,  quam  ea  est,  quae  in  compilaudis  libellis 
menslruis  occupatur,  me  addixisse.  Nollem  equidem,  Amice,  redactuin 
ine  ad  has  angustias,  vix  sufficiens  melioribus  exsequendis  lempus 
tarn  turpiter  perdere.  Sed  quid  agas?  Incidi,  tanquani  in  camarinam2) 
in  hujus  saeculi  infelicitatem,  quae  mihi  non  permiltit  ea,  quae  cupio, 
quae  judico  maxime  profutura,  quae  praecipue  calleo  et  possum,  ad 
quae  natus  et  factus  sum,  agere,  sed  ea  imperat,  quae  nolo,  quae 
magni  non  facio,  quae  nescio;  ut  ille  Petrus,  quem,  ex  Christi  prae- 
sagio,  retro  manus  vinctum  ducebant  quo  nolebat  ire,  scribo,  coactus 
ab  inopia,  quae  non  intelligo,  quibus  interdum  me  pudeal  meum 
nomen  praescribere.  At  ea  maxime  vulgo  placent,  quae  ignorantia 
praecipitavit ;  sordent,  quae  exaclum  Judicium  et  laboriosa  eruditio 
maturarunt.  Sed  elige.  pereasne  fame  an  cedas  torrenti?  quaerenda^j 
pecunia  primum,  virtus  post  numos.  Haec  sola  via  est,  ignobilis 
quidem,  sed  sola  tarnen  necessaria  vitae  comparandi.  Et  utinam 
sufliceret!  Modica  dal  cibaria,  panem  atrum  et  oryzae  plisanarium'). 
Arabica  et  graeca  nemo  nostratium  cupit;  ego  [  certe  ne  unum  quidem  foi.  3' 
adhuc  feci  proselytum.  medicum  quoque  forum  apud  me  adhuc  valde 
friget.  hominem  certe  nondum  occidi.  Sustineo  quidem  aliqualem 
personam,  non  hic  quidem,  apud  alios  tarnen,  qui,  quam  vile  sit 
nomen  professoris  Lipsiensis  exlraordinarii  non  dotati,  nesciunt.  per- 
sonam illam,  seu  larvam,  Phaedri5)  nosti,  cui  cerebrum  non  inerat. 
At  meae  personae,  quantumvis  splendidae,  aul  vanae  potius  dixerim 
et  onerosae,  numi  non  adsunt.  Addiderunt  quidem  centum  thalerorum 
Stipendium,  quantillum  in  urbe,  in  qua  tarn  caro  vivitur!  at  ne  hoc 
quidem  solvunt,  et  deus  novit  quando  primitias  mei  stipendii  videbo. 
Ulinani  lieuisset  mihi  in  Hollandia  manere.  Vixi  hactenus,  et  debui 
pro  gradu  meo  sat  laute  vivere,  de  propriis,  iis  certe  modicis;  unde 
intelligas  ubi  rerum  nunc  verset.  Splendidam  servio  et  famelicam 
servilutem. 

Millo  Tibi  Crusii  nostratis,  celebris  philosophi  opera  philosophica. 

0  [Zuverlässige  Nachrichlen  <748  S.  735—703,  wo  übrigens  S.  743  *t1<T 
gelehrte  D.  Reiske«  genannt  ist.] 

i)  [Vgl.  Pseudo-Zenob.  Parocm.  V,  1 8.]        3)  [Hör.  c«p.  I,  t,  53.  Vgl.  S.  263,  «3.] 
4}  [Vgl.  Hör.  sat.  II,  3,  155.    Vgl.  S.  259  A.  3.]  5)  [Fab.  I,  7.; 


Digitized  by  Google 


( 


270  it.  Fo ERSTEH. 

Quod  si  is  forte  non  esl,  quem  in  lileris  Tuis  designas,  Vir  Plurimum 
Venerande,  nolis  quaeso  mihi  culpam  tribuere.  Doleret  sane,  si  sum- 
tus  fruslra  facere  Tibi  auctor  (uissem.  Clarissimum  Tuum  fratrem, 
uxoremque  carissimam,  ignotus  quamvis  saluto.  Laetus  audivi  quae 
de  Te  Tuisque  rebus  civis  vester  mihi  narravit.  Si  quid  aliud  porro 
habeas,  quod  a  me  curatum  hic  velis,  indica  modo;  quanlum  in  mc 
virium  erit,  et  fidei,  promtus  et  Candidus  peragam.  Eril  procul  dubio, 
etiam  extra  nundinas,  occasio,  sarcinas,  nisi  Herbornam,  saltira  Franco- 
furtum  curandi.  Ita  vale  cum  amicis  Tuis,  Vir  Plurimum  Venerande, 
Eruditissime ,  Clarissime,  Amice  Aestumatissime,  Tuumque  conlinua, 
quo  me  olim  dignabaris  amorem,  et  Venerando  Tuo  parenti,  data 
occasione,  me  commenda.   Scribeb.  Lips.  d.  24.  Maij  1748. 

1 29. 

An  Peler  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  5.) 

Viro  Celeberrimo  et  Eruditissimo 
Petro  Wesselingio 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Intelligo  ex  nuperis  Tuis  literis,  Vir  Celeberrimc  et  Eruditissime, 
ad  Te  ex  Auglia  missa  fuisse,  quotquot  ibi  typis  exscripta  fuerunt 
geographiae  Abilfedeae  utroque  sermone  prodendae  folia.  Quol  autem 
illa  sint  numero,  quousque  perrexerint  operae,  quis  opus  moderetur. 
quae  sit  libri  forma,  quum  docere  me  insuper  habuisti1),  non  intelligo; 
dubitoque  propterea,  sintne  illa,  quae  possides,  folia  eadem  quae  Cl. 
Gagnierus  olim  tanquam  specimen  et  prodromum  operis  edidit,  quod 
se  confecturum  sperabat  quidem,  adjutus  maxime  Serenissimae  Re- 
ginae  Magnae  Britanniae,  Carolinae,  Jiberalitate,  conficere  tarnen  dein- 
ceps,  intercedente  fato  illustrissimae  principis,  non  potuit.  Post 
obitum  Gagnieri  vero  resumtam  fuisse,  quam  ille  instituerat,  telam, 
legi  nusquam.  Anglos  quoque,  utut  maxime  liberalem  norim  gentem 
et  literarum  studiosissimam,  non  tarnen  novi  aeque  Arabicis  nostra 


1;   [Ildr:  insuperliauuisti] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriskes  Briefe. 


271 


hac')  aetate  faventes,  alque  ante  saeculum,  quum  in  vivis  essent 
Archiepiscopus  Laudius,  Seldenus,  Pocokius,  praeclari  honiines.  Qui 
aptus  huic  operi  suseipiendo  et  exsequendo  sit  Angliis  homo,  praeter 
Gl.  Thomam  Hundt,  (ateor  nie  prorsus  ignorare.  Alqui,  nisi  fama  nos 
nuper  fefellerit,  occupatur  eruditissimus  ille  vir  cum  maxi  nie  in  edendo 
quodam  Arabe,  Abdel  Lalhifo,  saeculi  p.  N.  C.  duodecirai  Scriptore, 
qui  de  Aegypti  civile  pariter  atque  naturale  historia  exposuit.  Rogo 
itaque  Te,  Vir  Celeberrime,  quaesoque,  velis  aliquando  per  otiuni  nie 
paullo  distinetius  quid  de  ista  edilione  Anglicana  geographi  Arabis 
sil,  quam,  ob  allegatas  rationes,  nullam  esse  neque  fore  crediderim, 
docere.  Forte  venias  in  eam  suspicionem,  idem  me  cum  vulgo  pati, 
qui  rumori,  quem  falsum  esse  malit,  et  aegre  ferat  verum  deprehendi, 
non  audet  confidere.  Mirum  quidem  haud  forel,  neque  ab  homine 
alienum,  si  peracti  laboris  jacturae,  quam  facere  per  Anglos  periclitor, 
indoleara.  Non  multum  tarnen  ideo  mihi  laborandum  erit  ut  Tibi  per- 
suadeam  et  aequo  cuivis,  me  genti  de  literis  et  omni  humano  genere 
optime  merenti  non  tantum  non  invidere,  sed  et  gratulari  palmam, 
quam  ut  ipse  consequar,  utut  omnes  meas  partes  impleverim,  hominum 
tarnen  temporumque  in  arbitrio  magis,  quam  in  potestate  mea,  situm 
est.  Felicem  Abulfedam  meum,  si  non  vitam  ab  Anglis  tantummodo, 
sed  et  cultum  Anglicanum  aeeeperit.  Felicem  quoque  me,  si  quae 
mihi  aliquando  faventior  aura  nitidis  eum  typis  expressum  mappisque 
geographicis  aere  sculptis  decorum  ex  Anglia  transmiserit.  At  feli- 
ciorem  tarnen,  si  mihi  liceret,  in  isla  bcata  insula  praesenti  praelo, 
quod  Arabs  meus  exercebit,  invigilare,  meamque  quoque  symbolam, 
quam  mihi  persuadeo  non  contemnendam  fore,  ad  ejus  editionem 
conferre.  Ita  enim  mihi  hac  in  re  favit,  alias  haud  admodum  amica, 
bona  Ibrtuna,  |  ut  apparatum  huc  pertinentem,  qui  quotidie  non  solet,  foi.  4* 
neque  cuivis,  occurrere,  nactus  fuerim.  Tractavi  nerape  codicem 
Abilfedae  geographi,  qualem  in  Anglia  non  habent,  omnium  et  tem- 
pore et  auctorilate  primum,  e  quo  caeteri  omnes,  quolquot  exstant, 
tanquam  ex  fönte  derivati  fuerunt,  codicem  in  ipsius  auctoris  usus 
cooformatum,  et  ab  ipsius  auctoris  manu  retractatum.  Quod  ut  Tibi 
persuadeam,  Vir  Celeberrime,  haud  erit  valde  operosum. 

Diu  me  stimulaverat  cupido  librum  videndi,  quem  a  renalis  inde 


1)  [HJr:  haec] 


Digitized  by  Google 


272 


H.  FoERSTKR, 


literis  ad  haec  nostra  usque  tempora  maximae  famae  viri  quasi  certatiin 
t  sumniis  laudibus  et  ad  invidiam  paene  celebraverant,  partim  quoquo 
paravcranl  edere,  certe  promiserant,  quorum  tarnen  omnium  conatus 
aut  lemporum  suoroin  iniquilas,  aut  intercedens  fatum  eluserat.  Quum 
itaque  per  aeslatem  anni  1745.  ejusdem  Nostri  Abilfedae  alterum  opus, 
historicum  scilieet,  in  aedibus  Cl.  Schultensij  e  codice  Leidense  non 
pessimae  nolae  ineas  in  chartas  ea  inenle  transfudissem ,  ut  diu  de- 
siderati  operis  integram  latinam  inlerpretationem  concinnarein ;  ipso 
autem  usu  deprehenderem,  operis  historici  lectoreni,  nedum  qui  velit 
interpretem  agere,  geographico  carere  nullo  modo  posse,  quum  in 
isla  gestarum  rerum  narratione  multa  locorum  occurrant  nomina, 
quorum  aut  nullam  prorsus,  aut  obscuram  certe  alque  contaminatam 
pcrhibent  nostri  homines  nolitiam:  adibam  virum  clariss.  Alberlum 
Schultensium,  vencrandum  meum  praeceptorem,  rogans,  velit  mihi  per 
aliquantulum  temporis  copiam  facere  libri,  quo  ipse  in  geographico 
suo  ad  Saladini  vitam  indice  tanta  cum  laude  frucluque  usus  fuerat. 
Obtinebam  statim  ab  humanissimi  viri  facilitate  quod  petebam,  ejus- 
demque  anni  mense  Septembre  geographiam  quoque  Abilfedae  calamo 
meo  meam  faciebam,  ex  codice  unico  Leidense,  qui  Catalogo  Biblio- 
thecae  istius  p.  477.  n.  1700.  recensetur,  ordine  codicum  autem  est 
quinquagesimus  et  septimus,  adeoque  non  ad  legatum  Warnerianum, 
sed  ad  illos  Codices  pertinet,  quos  rei  publicae  Leidensis  vel  Aca- 
demiae  Batavae  redemtos  aere  lacobus  Golius  ex  Oriente  et  occidente, 
ul  Arabes  appellant,  seu  ora  Africac  septenlrionale,  Leidam  advexeral. 
Unde  illum  nactus  fueril  Golius,  aut  quis  eum  casus  a  gemello  suo 
abstraxerit,  mihi  non  constat.  Appello  autem  gemellum  hujus  codicis 
geographici  Leidensis  codicem  operis  historici  Abilfedaei,  qui  in  biblio- 
theca  Seguieriana  et  Regia  Paris,  hodie  asservatur,  ut  ex  verbis  Eusebü 
Kenaudoti,  a  Gagniero  in  praefat.  ad  Abilf.  Vit.  Muhamm.  p.  XIII. 
citatis,  intelligo.  »In  ditissima,  ait,  msstorum  iibrorum  omnis  generis 
»bibliotheca  Seguieriana  exstat  codex  illius  historiae,  qui  non  modo 
»aetati  auctoris  acqualis  est,  sed  ad  eum  pertinuisse,  et  illius  manu 
»multis  in  locis  emendalus  fuisse,  videtur.  In  eo  enim  literae1)  plures 
»occurrunt  et  emendationes,  non  quac  antiquarii  librum  recensentis, 


I)  [Zu  lilerac  hat  R.  am  linieren  Hände  angemerkt:  forte  scripseral  Renaudot 
lituraoj 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


»sed  auctoris  ipsiussua  retractantis  manura  indicant.  Literae  etiani 
»grandiusculae,  quales  vulgo  sunt  hominis  de  calligraphia  parum  solli- 
iciti  et  quae  ab  elegantia,  qua  totus  liber  scriptus  est,  longe  absunt, 
»principem  ipsum  auctorem  operis  designant  potius,  quam  criticum 
»recensentem,  praesertim  quum  multa  deleta,  adjuncta  quoque  non 

pauca  aniniad vertan tur,  quibus  nemo  alienum  opus  infercire  solet. 
«Non  dubitamus  igitur  omnia  illa  esse  ab  auctoris  Abulfedae  manu.« 
En  vera  et  ad  vivum  expressa  Leidensis  nostri  codicis  imago,  quem,  foi.  *r 
quod  asseveramus,  ad  auctorem  suura,  Abulfedam  pertinuisse,  vel 
solae  üdem  faciant  frequentissimae  liturae,  quibus  ille  quasi  canccllatus 
scatet,  et  adsutae  passim,  neque  infrequenter  sat  longae,  laciniae; 
quandoquidem  nemo  utcunque  audax  et  difficilis  in  alienum  opus  cum 
tanta  licentia  grassari  sibi  sumat.  Sed  et  alia  sunt  quae  nostram 
oiagis  opinionem  confirment.  Omnia  enim  ea,  quae  in  hoc  codice 
lineis  inductis  deleta  comparent,  aliis  codicibus,  quolquot  eorum  novi 
et  exploravi,  desunt  omnibus;  illae  vero  laciniae,  quas  codex  Leiden- 
sis in  margine  exhibet,  a  rüde  et  festinante  manu  temere  illuc  quasi 
conjectas,  obscura  et  intricata  scriptione,  cui  puncta  literarum  dia- 
critica  saepe  deficiunt,  ut  lectore  non  vulgare,  sed  conjectatore  in 
talibus  admodum  exercitato  sit  opus,  multae  quoque,  quae  in  ex- 
l  rem  um  marginem,  caetera  satis  illum  largum,  exorbitaverant ,  prae- 
sectae;  illae,  inquam  laciniae  omnes  in  aliis  codicibus  ipsi  verborum 
oontextui  leguntur  insertae,  plane  et  integre  scriptae;  unde  Judicium 
üat,  reliquos  omnes  Codices  ex  hoc  uno  formatos  fuisse,  antequam 
is  in  agrestes  et  crudeles  bibliopegi  manus  incideret.  Ulis  ipsis  novis 
accessionibus,  seu,  ut  modo  appellabam,  laciniis  praeponitur  passim 
in  aliis  codicibus  formula  wi^i!  JLä  ait  auctor;  at  in  Leidense  illa 
desideratur.  Tandem  quoque  novit  et  credidit  Jacobus  Golius,  vir 
orientalium  literarum  peritissimus,  hoc  ipsum,  quod  hie  assertum  eo. 
A  quo  enim  alio,  praeterquam  a  Golio,  norit,  aut  potuerit  nosse, 
Guil.  Schikardus,  codicem  Abilfedae  authenticum  Leidae  asservari, 
non  exputo.  Claris  autem  verbis  id  ille,  ut  mihi  quidem  videtur,  ait 
in  schedis  suis  Abilfedaeis,  de  quibus  deinceps  again  pluribus;  unde 
specimen  hoc  proferam:  Ad  num.  406.  haec  habet  prout  ego  quidem 
nuper  excerpsi;  integras  enim  describere  volupe  non  erat.  »Arzen. 
•NB.  tres  sunt  Arzen.  hie  simpliciter,  et  n.  399.  et  403.  cum  addi- 

lione.  vid.  Pol.  Venet.  I.  13.    Pandeet.  Leunel.  429.   —   in  traetu 

AbUndl.  <L  K  S.  0«iolUch.  d.  WiM6Dicb.  XXXVIII.  4  8 


Digitized  by  Google 


274 


R.  FOERSTK», 


»(Strategia,  Plin.  VI.  9.)  Armeniae  ~  respondet  Abulfeda  hanc 
»(Arzengian)  memoratam  esse  in  capite  abaci  hujus  pagina  ~  in 
»exemplari  Sam.  Tengnagelii  non  occupabat  caput,  sed  medium, 
»paginae,  unde  colligo  aulhenticum  exemplar  Abilfedae  abacum  seu 
»tabulas  aliter  distribuisse.  In  Catalogo  Leidense  legitur  descriptus 
»forma  quarta.«  Hactenus  Schikardus.  cujus  ultima  verba  sie  capio, 
quasi  dicant,  catalogum  Leidensem,  id  est  ejus  auetorem,  Jacobum 
Golium,  asseverare,  codicem  authenticum  Leidae  in  forma  quarta  ex- 
stare.  Loquitur  de  catalogo,  qui  Anno  \  630.  prostabat,  quem  videre 
mihi  non  lieuit;  qui  vero  possideant,  poterunt  quid  hujus  rei  sil, 
certius  explorare.  Quod  autem  Schikardus  suspicatur,  ordinem  et 
dispositionem  locorum  in  Abilfedae  codice  authentico  alium  esse,  quam 
deprehenderat  in  suo,  id  est  Viennense,  quem  Samuel  Tengnagel, 
Caesareus  LL.  00.  interpres,  cum  ipso  communieaverat;  id  omnino 
verum  est.  Longe  diversus  est  in  Leidano  locorum  ordo,  quam  in 
caeleris;  quem  ut  hi  passim  emendarunt,  Abilfeda  ipso  in  codice 
Leidano  praeeunte,  sie  passim,  ipso  inscio  et  invito,  corruperunt,  ut 
inde  patet.  quod  vulgares  Codices  prorsus  absque  judicio  et  animad- 
versione  ulla  saepe  in  sequentibus  demum  ea  aflerant,  quae  ipse 
auetor  jam  in  superioribus  declarasse  monet.  Quo  autem  rectius  in- 
telligas,  quid  sibi  velit  abacus  Schikardi,  aut  vulgo  celebratae  tabu- 
lae  geographicae  Abulfedaeae,  nisi  jamdum1)  ex  Anglicanis  tuis  foliis 
perspexeris,  patere  quaeso,  Vir  Celeberrime  et  Eruditissime,  ut  brevi- 
bus  apud  Te  de  geographi  hujus  Arabis  dispositione  primum  et  argu- 
ibi.  2»  |mento,  de  fatis  ejus  deineeps,  sive  tentatis,  promissis  et  latentibus 
editionibus,  disseram,  id  est2),  ea  fere  tantum  afleram,  quae  Gravius 
et  Gagnierus  praeterierunt. 

Inscribitur,  inde  enim  existimem  ordiendum,  Tacouim  (aut,  si 
prae  Gallico  scribendi  more  Germanicum  malis)  Tackwim  ol  Bol- 
dani,  quod  xttra  ißt»  Latine  redditur,  constitutio  regionum.  Sed 
aptius  reddas  et  nihilorainus  ad  literam  adstricte  graeca  phrasi,  Syn- 
taxis  chorographica.  Videntur  nempe  Arabes  a  Graecis,  quorum 
Iibros  in  suum  sermonem  convertebant,  id  hausisse3),  ut  omnibus  suis 
libris,  quos  astronomica  et  mathematica  quadam  cura  et  methodo 

i)  [Hdr:  jam  dum] 

I)  [Die  Worte  id  est  —  praeterierunt  sind  am  Rande  hinzugefügt.] 
3)  [Hdr:  liaussisse] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


27;; 


concinnabanl,  nomen  Tackwimi  seuTacouimi,  id  est  Syntaxeos 
imponerent;  et  in  genere  artem  tabulas  observationum  astronomicanim 
conficiendi  sie  appellarent;  ut  patet  ex  DHerbeloti  Bibliolhequ.  Orient, 
p.  554.  b.  cf.  ubi  refert,  aliquem  Abu  Ali  Maroccanum  librum  scrip- 
sisse,  Alat  ot  Tacouimi  id  est  mgi  dqydrwv  rfjs  awrugtoig,  sive 
ut  ejus  verbis  utar,  »dans  le  quel  il  traite  des  instruments,  qui  servent 
»a  composer  des  tables  astronomiques, «  Conf.  Idem  p.  837.  ubi  posl- 
quam  monuisset,  quod  »le  mot  Tacouim  se  prend  particulierement 
-pour  un  ouvrage  divise  par  tables,«  affert  plurium  librorum  titulos, 
quibus  hic  communis  est;  eosque  inter,  quem  Abulfeda  ipse,  tanquam 
exemplar,  in  geographia  sua  disponenda,  expressisse  profitetur,  medi- 
cum  nempe  illum,  neque  nobis  ignotum,  Tacouim  ol  Abdani,  id 
est  avvra^tg  tw  atafidrav  inscriptum,  quem  vulgare  corruptela  Ta- 
cuinum  appellamus,  libri  tilulum  pro  auclore,  qui  est  Ebn  Giazalah, 
aul  Tzschazalah,  reputantes. 

Dividi  commode  queat  haec  geographia  duas  in  partes,  prolego- 
mena  scilicet  et  ipsum  corpus  tabularum.  Prolegomena  sunt  quasi 
generalis  isagoge  in  geographiam,  qua  non  lanlum  de  universa  terra 
traditur  doctrina,  qualis  exspectetur  a  geographo  mathematico,  qui 
lyrones  erudire  captumque  tyronum  non  excedere  studeat;  sed  etiam 
smgillatim1)  de  maribus,  lacubus,  fluviis,  et  montibus,  quippe  quae 
omaia  locum  in  ipsis  tabulis  reperire  nequibant,  disseritur.  Implet 
haec  pars  in  codice  Leidense  paginas,  si  bene  memini,  quadraginta 
octo.  Praefationem  huc  accenseo,  quam  galcatam  appellans  Gravius 
edidit.  Coramemorat  illa  praeeipuos  auetores,  quibus  Ejubida  noster 
in  compilando  libro  suo  usus  fuit.  Sed  multo  plures  in  ipso  passim 
allegal  opere,  septendeeim  admodum,  nisi  ine  numeranlem  unus  forte 
vel  alter  fefellerit.  Quod  autem  Gravius  asseverat  a  Nostro  plus  minus 
sexaginta  nobiles  auetores  citari,  nimius  in  eo  est,  sibique  passus 
fuit  aut  a  memoria,  aut,  quod  citius  credam,  ab  herois  sui  studio 
imponi.  Etiamsi  enim  illuc  retuleris  itineratores  omnes,  quorum  pro- 
latas  ore  tenus  traditiones  noster  passim  allegat,  omnesque  poetas, 
quosdam  vel  ipso  nomine  ignotos,  quorum,  sed  raro,  versiculos  in- 
spergit;  nunquam  tarnen  tarn  grandem  illum  numerum  confeceris. 
Alteram  partem  constiluunt  ipsae  tabulae  geographicae,  numero 


I]  [HJr:  sigillatim] 

*8* 


Digitized  by  Google 


i7G 


R.  Fo ERSTER, 


viginti  octo,  quas  statim  singillatim1)  recensebo.  Polest  rursus  altera 
haec  pars  in  duas  dirimi,  in  ipsas  nimirum  tabulas,  et  in  notas  margi- 
nales, quae  tabulis  partim  superscriptae,  partim  subjectae,  nusquam 
autem  ad  latus  appositae  sunt.  Bono  consilio  Gravius  has  marginales, 
ut  appello,  notas,  sive,  ut  ab  Auclore  ipso  appellantur  Arabica  voce, 
ol  Hamescb,  in  suis  speciminibus  ipsis  tabulis  praeposuit,  quando- 
quidem  typothelae  eandem  speciem  dispositionis,  quae  est  in  manu- 
scriptis  codicibus,  exhibere  typis,  nisi  non  nequeunt,  cerle  absquc 
summa  difficultate  nequeunt.  Proponit  autem  in  isto  Hamesch  auclor 
omnia,  quae  ipsas  tabulas  ingredi  nequibant,  ut  sunt  fluvii,  lacus, 
3r  mon|tes,  regionis  cujusque,  potissimum  vero  loca,  quorum  situm,  id 
est  longitudinis  et  latitudinis  rationem  ab  auctore  quoquam  explorate 
certeque  traditam  reperire  nequiverat;  qualia  solent  oppida  igno- 
biliora  esse. 

Ipsae  tabulae  numero  sunt,  quod  modo  dicebam,  viginti  octo, 
secundum  cliraata,  si  credimus  DHerbeloto  p.  25.  a  dispositae.  Verba 
ejus  sunt:  »c'est  une  geographie  disposee  par  lables  selon  l'ordre 
»des  climats  avec  les  degres  de  longitude  et  latitude  de  chaque  lieu« 
quod  dictum  interpretatione  adjuvandum  est.  Si  quis  enim  credat 
Abulfedam  suum  opus  secundum  Septem  sie  vulgo  dicla  climata  dis- 
posuisse,  mullum  is  fallet ur.  Disposuit  enim  secundum  praeeipuas 
provincias,  quas  designasse  c lim a tum  vocabulo  eruditissimus  Gallus 
videtur.  Sequitur  quadantenus  soli  duetum  ab  occasu  in  orientem 
procedendo,  praeterquam  in  primis  tabulis,  quae  ex  ortu  in  occasum 
contraria  via  feruntur.  Orditur  ab  Arabia,  suae  superstitionis  sede 
et  oQfitjTtjQi'o),  secunda  tabula  Aegyptum  exhibet,  tertia  legit  Africae 
litus,  quod  mediterraneo  mari  appositum  est,  quem  totum  tractum 
Arabes  una  cum  Hispania,  al  Magrab  seu  occidenlem  appellant. 
Hispaniam,  ut  totam,  ita  Baeticam  maxime,  seu  quam  Moslemi  Mauri 
olim  obtinuerunt,  recenset  tabula  quarta;  quinta  insulas  mediterranei 
maris.  sexta  Syriam;  septima  Mesopotamiam;  octava  Irakam  Arabicam, 
seu  Chaldaeam  vel  Babyloniam;  nona  Churestanam  aut  Chuzestanam, 
veterem  Susianam;  deeima  Persiam  stricte  sie  dictam,  vel  Persiden; 
undeeima  Kermanam,  vulgo  male  Caramaniam  Persicam  dictam;  duo- 
deeima  Segiestanam,  vel  Drangianam;  13*Sendiam,  14.  Indiam,  hanc 


1)  [Hdr:  sigillalinO 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 

4 


277 


ultra,  illara  citra  Indum  sitas.  15.  Sinarum  ditionem.  1tf.  oceani 
orienlalis  vel  Indici  insulas.  17.  Rumaeam,  seil  Rumiliam,  vel  Asiam 
minorem  aut  Natoliam;  18.  Armeniara,  Arran,  et  Adzerbaiganam,  olim 
Mediam;  19.  al  Gjabal,  seu  montanam  regionem,  alias  quoque  Irakam 
Persicam,  veleribus  Parthiam  dictam.  20.  Dailomitidem  et  ol  Gjil, 
vulgo  Kilan,  olim  Hyrcaniam;  21.  Thabarestanam,  Mazenderanam,  et 
Kumas,  olim  partes  Hyrcaniae.  22.  Chorasanam;  cujus  sunt  Heriaria 
et  Margiana  velerum.  23.  Zablestan  et  ol  Gur;  24.  Tocharestan  et 
Badzakhschan;  25.  Choarezmiam;  26.  Mawaraennahr,  vulgo  Mauren- 
naram,  seu  Transoxanam,  Bactrianam;  27.  mundi  latus  austräte,  seu 
terras  Nigritarum;  28.  inundi  latus  boreale,  seu  terras  Francorum, 
Turcorum  etc. 

Hae  tabulae  müra  dexterilate  dispositae  sunt.  Continet  enim  una- 
quaeque  pagina  cum  altera  opposita  scptem  in  cellis  in  transversum 
exporrectis  totidem  urbes,  tarn  constante  lege,  ut  nulla  pagina  plures, 
nulla  pauciores,  nulla  minores  majoresve,  sed  omnes  pares  ccllas 
habeat;  et,  quamvis  nulla  vacet  domuncula,  nihilotamen  minus  nova 
quaeque  provincia  cum  nova  pagina  incipiat.  Neque  tarnen  ideo  ex- 
islimandum,  singulas  tabulas  vel  provincias  singulis  paginis  absolvi; 
quod,  ut  in  una  forte  vel  altera  verum  sit,  in  plurimis  tarnen  secus 
habet,  utpote1)  quae,  pro  argumenti  copia  vel  inopia  per  plures  pau- 
cioresve  paginas  explicantur.  Sic  sectae  sunt  paginae  in  septem 
aequales  cellas  in  transversum  positas.  at  rursus  aliis  undecim  lineis 
vel  cellis,  areisve,  ut  appellare  lubet,  ad  perpendiculum,  vel  a  summo 
deorsum  ductis  distinguuntur.  quarum  ultima  lotam  sinistram  paginam 
iraplet,  una  caeteris  decem,  in  dextra  pagina  collocatis,  par.  Continet 
eoiin  historiam  urbium  in  dextra  pagina  propositarum  descriptionem, 
dotes  earum,  situm,  fata,  prae|clara  et  memorabilia  alia.  Caeterarum  foi.  s» 
cellarum  in  dextra  pagina  conspicuarum  prima  angusta  est,  et  numero 
cujusque  loci  destinata.  Ea  quidem  in  codice  Leidano  vacua  relicta 
est,  ut  nimirum,  si  cui  libeat  alii  alium  in  ordinem  nomina  locorum 
digerere,  digerere  queat;  vel  etiam  ut  numeros  sive  per  omnes  tabulas 
ab  initio  ad  finem  operis  usque  continuet;  sive  cum  singulis  tabulis 
novos  ordiatur.  Prius  in  codice  Parisino  factum,  ut  in  apographo  vidi, 
quod  Cl.  Seebisch  inde  fecit2).  numerantur  ibi  loca  in  tabulis  proposita 


t)  [Hdr:  ul  pote]  2)  [Vgl.  S.  1 85  A.  4  und  S.  «40  A.  t.) 


Digitized  by  Google 


278 


R.  FoERSTER, 


in  uuiversum  623.  unde  intelligas,  quod  supra  n.  406.  e  Schedis 
Schikardianis  citavi.  Secunda  cella  perpendicularium  est  priore  isla 
spatiosior,  et  exhibet  nomina  locorum,  absque  vocalibus,  tertia  nominal 
auctores,  ex  quorum  fide  diversi  ejusdem  loci  situs  afleruntur;  quarta 
cum  sequentibus  rursus  contractior  monstrat  propositi  loci  longitudinis 
gradum,  quinta  ejusdem  minutum;  sexta  lalitudinis  gradum,  septima 
ejusdem  minutum;  octava  clima  naturale,  nona  clima  morale,  decima 
orthographiam  et  orthophoniam ;  quam  utramque  Arabcs  una  voce 
Ja~ail  quasi  ov/micatv,  vel  avyxQarfjotv  appellant.  Undecimae  cellae, 
quae  sinistram  Semper  implent  paginam,  jam  indicavi  argumentum. 

Praecipui  auctores,  quos  tertia  cella  indicare  solet,  sunt  Canun, 
vel  Canon  al  Birunij;  Ibn  Said  Africanus,  et  ol  Athwal,  vel  liber 
longitudinum,  qui  forte  idem  est  cum  syntaxi  magna  Persarum,  unde 
Georgius  Chrysococcas  sua  excerpsit,  quae  mea  qualicunque  opera 
emendata  et  illustrala  hic  Tibi  mitto,  Vir  Celeberrime.  Agnosces  Stu- 
dium meum,  usum  linguae  Arabicae  cum  in  geographia,  tum  in  arte 
critica  demonstrandi,  rogoque  velis  conatus  meos  benigue  interpretari. 
Ad  nonam  cellam  monendum  habeo,  Gravium  caeterosque  illum  sc- 
cutos  doctos  homines,  in  ea  voce  Arabica,  quam  per  clima  morale 
reddidi,  apte  interpretanda  frustra  fuisse.  reddunt  enim  per  clima 
not  um.  quod  ego  quidem  non  intelligo  quid  sibi  velit,  vereorque  ut 
multi  sint  qui  pervideant.  Notal  autem  dictio  Arabica,  ol  Aklim  ol 
Arafi,  clima  morale,  ideale,  intellectuale,  cujus  nihil  est  extra  mentis 
conceptum,  quod,  non  coeli  solique  natura,  sed  politia  et  consensus 
gentium  clima  esse  voluit.  opponitur  nempe  climati  essentiali,  seu, 
ut  alii  vertunt,  vero,  quorum  unum  ab  altero  ipsa  natura  per  caloris 
frigorisque  discrepantes  gradus  distinxit.  Si  placuisset  Arabibus  clima, 
quod  morale  dixerunt,  not  um  appcllare,  non  Arafi  dixis6ent,  sed 
Maruf. 

Haec  est  geographiae  Abilfedaeae  dispositio,  faceta  quidem,  at 
coacta  tarnen.  Quum  enim  cellae  seu  areae  omnes,  quibus  locorum 
historicae  continentur  enarrationes,  aequales  sibi  sint,  utpote  stylo 
ductae  mathematico,  urbes  autem  dignitate  sibi  pares  non  sint,  sed 
una  plura,  altera1)  pauciora  de  se  narrandi  praebeat  historico  argu- 
menta, saepe  factum  est,  ut  una  quaedam  area  vix  aut  prorsus  non 


t)  [Hdr:  altero] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe.  279 

capiat  ubertatem  rfji  dxy.QuaHog,  altera  vero  defecta  rebus  biet,  vel 
ut  apposite  Ptolemaeus ')  ait,  avptßtj  tu  fttv  aTtvox<oQii<J&ai  dtu  ro 
<svvex*$  ™v  fi'Taoaofitvtov,  ra  di  JTctQt'Xxetv  anoQtu  nav  eyygacptjao- 
luvmv.  Assectari  difficilem  et  artificiosam  hanc 

elegantiara  typolheta  vix  queat.  quare  qui  particulam  Abilfedaeae 
geographiae  ediderunt,  id  est,  Gravius  et  Gagnierus,  vinculis  islis  sese 
exemerunt.  Quam  praeclare  de  nostro  meritus  ille  fuerit,  Gravium 
intelligo,  satis  jam  constat  inter  eruditos  et  satis  jam  praedicarunl 
digni  ejus  praecones;  ut  profecto  dolendum  sit  integrani  hujus  geo- 
graphiae latinam  |  interpretationem  intercidisse,  quam  a  Gravio  con-  w.  *r 
fectam  fuisse,  laborant  eruditi  Angli  ut  nobis  persuadeant.  Est  tarnen 
mihi  non  una  de  hujus  asserti  sinceritate  dubitandi  ratio.  Id  certum 
est,  inter  omnes  quos  ego  quidem  novi  unquam  bene  de  geographo 
nostro  mereri  studuisse,  Gravium  unum  fuisse  sparlae  huic  feliciter 
et  cum  laude  administrandae  idoneum.  Erat  enim,  si  quis  alius, 
et  a  codicibus  hujus  libri  msstis  et  a  domeslica  dexteritate  abunde 
instructus,  neque  tantum  arabice  callebat,  sed  etiam  mathesin;  quae 
nisi  omnia  concurrant  in  eundem  Abilfedae  interpretem,  perfectum 
ille  quid  praestare  nullo  modo  poterit. 

Jam  vero  dudum  ante  Gravium  edendi  nosfri  geographi  et  con- 
silium  ceperat  et  spem  eruditis  fecerat  Thomas  Erpenius,  Arabismi 
ex  Oriente  in  Europam  nostram  transmigrantis  quasi  oixtorrjs.  Verum 
ultra  consilium  non  processit  ista  quidem  laudabilis  destinalio;  neque 
ut  processerit  optandum  fuerat.  Ut  enim  nolim  haerentem  ejus  capiti 
coronam  detrahere1),  foret  tarnen  iniquitas  ab  ejus  aetate  tale  quid 
postulare  vel  exspectare,  quod  nova  reformalione  opus  non  habeat. 
Abulfedam  si  dedisset,  non  potuisset  dare  nisi  terlia  sallim  ex  parte 
inertem  et  iniitilem.  Exemplum  sit  in  Historia,  quam  sie  inscripsil, 
Saracenica;  cujus  foeda  vitia  si  quis  expurgare  aggrediatur,  mullo 
majorem  is  laborem  habebit  exantlandum,  quam  primus  habuit 
Erpenius,  quantumvis  magnum  habuerit.  Wilhelmum  Schikardum, 
qui  deineeps  hoc  Stadium  ingressus  est,  felicior  manere  sors  non 
poterat.  Deficiebat  enim  iis  temporibus  necessarius  in  haue  rem 
apparatus.  In  eo  felix  fuit,  quod  iramaturo  ejus  foetui  lucem  provida 
sors  negaverit,  eoque  laudem  ipsi  conservarit  integram,  quam  aliis 


I)  [Geogr.  VIII,  «,  «.]  t)  [Vgl.  Hör.  s.  I,  <0,  48 f.] 


Digitized  by  Google 


280 


R.  FOERSTER, 


eruditis  lucubrationibus  sibi  comparavit.  Contigit  nobis  ineditas  ejus 
Schedas  in  Abilfedae  geographiam  versare,  beneficio  doctissimi  et 
huinanissimi  senis,  Dn.  Sigismund!*  Gottlob  Seebisch,  bibliothecae 
Hegiae  Dresdanae  pracfecli,  quem  virum,  aulicis  negotiis  districlum, 
non  potuisse  insignem  suam  linguarum  orientalium  peritiam  in  usum 
rei  publicae  literariae  convertere,  profeclo  dolendum  est.  Parisiis  ille 
Anno  1698.  earum  tractavit  autographum,  et  inde  sibi  formavit  apo- 
graphum,  cujus  usum  superiore  anno  benigne  mihi  concessit.  Quo 
autem  fato  Parisios  devenerint  Schedae  Professoris  Tubingensis  ex 
angulo  Germaniae  in  regiam  bibliothecam,  postquam  diu  miratus  fui 
et  ignoravi,  nuper  tandem  incido  in  libcllum  qui  me  docuit,  gallicum, 
obscuri  et  obsoleti  nominis,  a  quo  talem  notitiam  utique  non  requi- 
sivissem.   Inscribitur  is:  Nouveau  journal  des  Scavants  dresse  a  Berlin 

par  le  Sieur  C  ')  unde  apponam  quae  ad  rem  meam  faciunt, 

eaque  ex  mense  Martio  Anni  1696.  excerpta,  p.  183.  eoque  id  faciam 
iibcntius,  quia  non  tantum  de  schedarum  Schikardi  fatis,  sed  et  de 
instittita  a  Thevenoto  Abilfedae  editione  non  in  vulgus  nola  quaedam 
ignotus  ille  scriptor  memorat.    Sic  autem  ibi  Iegitur2). 

»PARIS.  II  y  a  environ  vint  cinqu  ans  que  Ms.  Thevenot  fit 
»imprimer  un  recueil  de  relations  et  de  memoires,  qui  instruisoient 
»le  public  de  bien  des  choses,  qu'il  faut  savoir  pour  connoitre  les 
»pais  etrangers.  Le  meme  recueil  paroit  aujourdhui  plus  ample  et 
»plus  plein  en  deux  tomes  in  folio  sous  ce  titre:  Relations  des  divers 
»  Voyages  curieux,  qui  n'ont  pas  ele  publiees,  et  quon  a  traduit  ou  tire 
»des  originaux  de  voyageurs  Francis,  Espagnols,  Allemands,  Portugais, 
»Anglois,  Hollandois>  Persans,  Arabes,  et  autres  orientaux,  donnees  au 
foi.  4*  »public  par  les  soins  de  feu  Ms.  Melchis.  Thevenot  m  M6.  de  |  Leibniz, 
»de  qui  je  tiens  cette  nouvelle,  communiqua  a  Ms.  Thevenot  une 
»relation  des  decouvertes  du  Pais  interieur  de  la  Nouvelle  Angleterre 
»faites  par  un  Allemand,  qui  avoit  ete  dans  les  colonies  Angloises, 
»et  Ms.  Thevenot  avoit  dessein  de  la  faire  traduire  en  Francois  pour 
»l'inserer  dans  son  recueil.  —  Ms.  Thevenot  se  proposoit  aussi  de 
»publier  la  geographie  Arabe  du  fameux  Abulfeda.  et  Ms.  de  Leibniz 
»ayant  averti  Ms.  Carcavi,  que  Ms.  Schikard,  celebre  Professeur  a 
»Tubinguen,  qui  excelloit  egalemcnt  dans  le6  mathematiques  et  dans 


i)  [£t.  Chauvin]       2)  [Der  Druck  weicht  in  einigem  von  R.'s  Abschrift  ab.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkkkk's  Briefe. 


281 


»les  langues  orientales  avoit  eu  le  nieme  dossein.  Ms.  Careavi  luv 
•  fit  ecrire  la  dessus  par  Ms.  Ferrand,  qui  est  savant  dans  ces  langues, 
»pour  le  prier  de  faire  en  sorte,  quo  Ton  put  acheter  des  hereliers 
»de  Ms.  Schikard  tout  ce  qu'il  avoit,  qui  consistoit  principalement  en 
»une  copie  Arabe,  faite  sur  un  manuscrit  de  l'Empereur,  et  dans 
»une  version,  qu'il  avoit  appelö  tumultuariam.  Ms.  de  Leibniz 
»menagea  cette  alTaire,  et  le  manuscrit  de  Ms.  Schikard  fut  portc 
»a  Paris.  Mais,  ajoute  icy  Ms.  de  Leibniz,  comnie  Ms.  Thevenot 
»avoit  trop  de  belles  choses  a  donner,  il  lui  est  arrive  ce  qui  esl 
»arrive  a  des  femmes  qui  ont  ete  en  travail  de  plus  d'un  enf'ant;  c'esl 
»que  Tun  empechc  1'autrc,  sur  tout  quand  il  y  a  taute  d'assistance. « 

Verum  est  quod  Francicus  hic  scriptor  de  candore  Schikardi 
narrat,  quo  versionern  suam  tumultuariam  esse  ipse  non  diffi- 
teatur.  Ipse  enim  hunc  in  modum  versioni  suae  sie  subscripsit.  »Ego 
»denique  Wilhelmus  Schikart  Professor  liebraeus  Tubingae  absolvi 
•  »descriplionem  hanc  et  simul  tumultuariam  versionem1)  die  6.  mens. 
»Octobr.  A.  C.  1631.  coeptam  illa  aestate  ac  mense  Iulio  propter  turbas 
»bellicas  interruptam,  infinitis  quoque  occupalionibus  extraordinariis 
»■ut  professionis  et  senatus  academici  negotia  hoc  tempore  crebriora 
»taceam)  quotidie  impeditam.  Laus  deo,  qui  valetudinem  hueusque 
»prorogavit.«  Injuriam  itaque  beato  viro  faceret  quisquis  imperfecta 
haec  operis  ab  ipso  instituti  velut  rudimenta  in  lucem  protraheret, 
duIIo  cum  fruetu  literarum,  at  in  aeternum  optimi  viri  dedecus.  Potcst 
tarnen  istarum  schedarum  collatio  eo  prodesse,  ut  variam  inde  passim 
agnoscas  lectionem  codicis  Viennensis,  et  scriptores  cum  veleres  tum 
novos,  quos  Schikardus  cum  Abilfeda  diligenter  comparavit,  ut  Ptole- 
maeum,  Nubicnsem,  Tudelensem,  Polum  Venettim,  Histor.  Saracen. 
alios.  Quod  tandem  in  his  schedis  maximi  facio,  sunt  excerpta  quae- 
dam  ex  lacobi  Golij  ad  Schikardum  epistola  dicam  an  epistolis,  re- 
sponsa  nimirum  ad  tria  vel  quatuor  difficiliora  Abilfedae  loca,  de 
quibus  Tubinganus  noster  Professor  Batavum  consuluerat.  Golium  in 
his  vel  non  monitus  agnoscas.  Quid  si  speeimen  unum  vel  alterum 
apponam?  Pace  quidem  Tua  id  fiet.  Ita  ad  n.  329.  v.  Darabgerd 
haec  excerpil  ex  Golii  literis  »Idem  [Golius]  per  al  Mumia 

»non  intelligit  mumiam  vulgatam,  corporum  conditorum  fragmenta, 


0  [Vgl.  S.  140  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


282 


R.  FoERSTER, 


»quae  vocantur  Arabice  \-**y*  [mumia  sepulcrorum]  et  nullius 
»apud  eos  habenlur  pretii  et  usus,  nisi  certo  constet  praeslantiora 
»balsama  in  condila  fuisse  adhibita;  sed  intelligitur  pissasphaltus 
»Dioscor.  I.  100.  ita  Aegyplii  vocant  maris  quoddam  exerementuni 
»nigrum  picis  instar,  quod  a  mari  ejicilur  in  lilus  Africae,  ul  et  ipsc 
»Dioscor.  auetor  est,  a  quo  Muni  ita  dici  videtur,  quod  ceram 
foi.  5' »et  taedas  significat.  unde  apud  Turcas  jWV«  Muragiler  |  sunt 
»laediferae,  quae  praefecto  inilitum  praetorii  noctu  per  urbem  incedenli 
»taedas  praeferunt.  At  mumia  mineralis  et  omnium  praestantissima 
»est  niger  quidam  humor  prope  Istechar  Persiae  oppidum  e  sumnio" 
»cujusdam  cryptae  stillans,  cujus  librae  quotannis  colliguntur  fere  tres, 
»ul  prope  Sanaam  metropolin  Arabiae  felicis  in  fissuris  cujusdam 
»petrae  nascitur,  aut  potius  confluit.  Lapis  iste  contusus  in  sartagine 
»cum  oleo  frigitur,  ut  hiunor  ille  facilius  educatur,  qui  mimm  in  modum 
»fraeturis  ossium  conducit.  Conf.  Lact.  Pers.  f.  57.  En  alterum  ejus- 
»dem  Golii  ad  n.  384.  v.  Callah.  ^>F^  °1  Chaizaran  ait,  sunt  mollia  * 
»flexiliaque  quaedam  sarmenta  viminibus  similia  et  tenuia,  colore  fere 
»nigricante,  et  afferuntur  ex  Sinensium  regione,  indeque  conficiuntur 
»vascula  et  praesertim  thuribula,  multisque  etiam  in  rebus  explent 
»apud  Sinenses')  furni  defectum  et  usum.  ol  Chaizaran  ejusmodi 
»tliuribulum  notat,  uti  legissc  me  recordor  apud  al  Molanabbi.  Botanici 
»auetores  reptilem  fruticera  esse  volunt  aiii  vero  radiculas  AI  Canna, 
»quod  genus  est  arundinis  Indicae  et  Sinicae,  quae  i IIa  genti  et  aliis 
»hastae  usum  praestat.  at  vero  ^oJjy,^  vocarunt  myrtum  sylvestrem 
»seu  rhuscura« 

Verum  sufficiant  haec  do  Schikardi  operc.  Commemorabo  jain 
breviter  caeteros,  qui  post  eum  praeter  Gravium  et  Thevenotura,  de 
geographo  nostro  vulgando  cogitarunt.  Nominat  eorum  duos,  Anglos, 
Thomas  Smith  in  vita  Gravii,  Samuelem  Clericum,  et  Guil.  Guisium, 
utrumque  ab  Arabicae  Iinguae  perilia  celebrem.  Ignoramus  tarnen 
an  unquam  operi  manus  admoverint,  quo,  ut  videtur,  potuerant  cum 
laude  defungi.  De  Gagnieri  editione,  si  quando  in  luminis  auras 
prodierit,  videbimus.  Nisi  plures  ille  geographiae  Abilfedaeae  Codices 
habeat,  quam  olim  habuit  hisloriae,  et  nisi  majus  acumen  crilicum 
majoremque  peritiam  Iinguae  Arabicae  huc  afferat,  quam  ad  vitam 


1/  [Hdr:  Sinensis] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


283 


Muhammedis  olim  attulit,  non  dubito,  quin  multas,  in  versione  latina 
praecipue,  maculas,  a  peritiore  manu  aliquando  expungendas  relinqual. 

De  meis  quoque,  quos  in  linnc  librum  contuli,  laboribus,  ut  vel 
verbo  moneani,  necessc  est.   Verli  librum  hunc  in  lalinum  sermonem, 
partim  ignarus,  partim  ineurius,  peractorum  ab  aliis  jam  ante  rae  labo- 
nun,  partim  taedio  diuturnae  morae,  quam  toties  promissae  editiones 
unam  ex  altera  nectebant;  praesertim  quum  celeberrimus  Vir,  augendis 
lilerarum  commodis  nalus,  Dorvillius  ad  suseipiendam  hanc  operam 
nie  adhorlaretur,  ad  quam  absque  eo  forte  tardior  accessissem;  et, 
ne  frustra  mihi  periisse  dies  aliquot  quererer,  digno  ejus  persona,  id 
est  luculenlo,  praemio  me  donaret.   Tumultuaria  quidem  est  illa  mea 
interpretalio,  non  minus  atque  isla  Schikardi;  ut  intra  unius  mensis 
Februarii  anni  1746.  spalium  confecta,  urgentibus  aliis  negotiis,  ut 
fit  quando  studiis  academicis  finem  cogitamus  impouere.    Nihilo  tarnen 
minus  auderem,  si  casus  ita  ferret,  eam,  qualis  est,  publicae  luci  ex- 
ponere.    Otium  quoque  ut  spero  erit,  quo  possim  aliquando  meas 
Schedas  retractare,  postquam  ab  aliis,  quae  nunc  me  detinent,  liberatus 
fuero.  Fidum  spondeo  facilemque  captu  interpretem ;  al  mathematicum 
non  spondeo.  quo  tarnen  impense  opus  habet  Abulfeda;  qui  nempe 
longitudines  et  latitudines  locorum  exaete  definiat,  quae  non  levis  est 
opera.   Multis  eam  in  rem  codieibus  opus  est,  ex  quorum  collatione 
cerli  deprehendantur  numeri,  qui  obscuri  et  incerti  in  uno  prost  ant. 
Diflicultas  haec  est  maximi  momenti,  de  qua  jam  questus  fuit  cl. 
Schultensius  in  Indice  geographico.    Arabes  numeros  |  raro  figuris,  fei. 
qualibus  nos,  plerumque  literis  alphabeti  exprimunt,  negligentes,  pessimo 
exeniplo,  literarum  puncla  diacritica.   In  Leidano  certe,  id  est  authen- 
tico  Abilfedae  codice  Semper  puneta  diacritica  desunt,  valorem  scilicet 
(lelerminantia.  Ita  e.  c.  litera  seu  figura  •>  quando  unum  habet  punctum 
infra  scriptum,  notal  duo,  quando  duo  puneta,  nolat  decem.  quando 
porro  punctum  unum  superius  habet,  notat  quinquaginta ;  quando  duo 
puneta  superius,  notat  400.    Ita  litera  z  absque  puncto  notat  octo, 
cum  puncto  notat  tria.   Litera  ,  absque  puncto  valet  200.  cum  puncto 
septem.  Haec  ipsa  litera  septenarium  notans,  et  altera  •  sex  Valens, 
et    nota  quaternarii  tarn  sibi  similiter  inter  se  in  codieibus  et  in 
Leidano  quoque  scribuntur,  ut  distingui  saepe  nequeant.   Quid  agas 
quando  e.  c.  figuram  compositam  ^  offendas,  quae  vel  12.  vel  52. 
notare  polest;  aut  quando  hanc  figuram       quae  aequaliter  13,  18, 


Digitized  by  Google 


2Hi 


R.  FoKRSTER, 


53.  et  58.  polest  notare.  Non  potost  ea  res  cum  non  intricare, 
qui,  ut  oflicium  est  editoris  Abilfedae,  tabulas  geographicas  vult  con- 
struere.    Cui  ego  rae  rei,  ut  äyfuutTyov,  imparcm  sentio. 

At  procul  dubio,  Vir  Celeberrime,  meam  nosse  cupis  sententiani 
de  intcrno  valore  operis,  de  quo  lotus  nobis  hactenus  sermo  Fuit. 
Omnino  laude  dignum  et  utilissimum  opus  existimo;  ut  tarnen  ubi 
prodierit  publicum  de  se  opinionem  sustineat,  tantaruroque  pollicitatio- 
num  et  molitionum  spei  satis  faciat,  nonnibil  vereor.  Magnam  perdet 
exislimationis  suae  partcm,  si  quid  video,  ubi  prodierit,  quando  de 
prehendetur  non  valde  multa  novarum  rerum  eum  afferre,  quas  aliunde 
non  liceat  sollicilae  indagationi,  nostris  quidem  beatis  his  diebus, 
eruere.  In  iis  quoque  omnibus,  quae  orbera  Muhammedanum  ex- 
ccdunt,  admodum  mediocris  est,  ut  in  Asiae  partibus  ad  extremum 
septentrionem  et  orientem  spectantibus;  in  Europaeis,  praeter  Hispa- 
niam,  provinciis;  in  Africa,  quae  Muhammedanis  non  parebat.  Ei, 
qui  rerum  medio,  quod  appellamus,  aevo  in  Oriente  gestarum  studio 
incumbit,  est  haec  geographia  utilissimus  et  prorsus  necessarius  über. 
At  hodie  multum  mutatus  fuit  terra r um  orbis;  multa  quoque  a  ver- 
naculis  nostris  itineratoribus  absque  Arabis  interventu  discere  possu- 
mus.  Pro  suae  gentis  ingenio,  compilator  est  saepe  tumultuarius  et 
desultorius.  Quod  discrepantes  de  ejusdem  loci  situ  tot  auctorum 
sententias  ita  nude  absque  suo  judicio  apponat,  laudemne  an  culpem, 
nescio.  Aeque  copiosus  atque  Nubiensis  non  est,  sed  magis  purus, 
magis  historicus,  ideoque  lectu  suavior;  etiam  meliorem  ordinein 
instituit,  Vidctur  DHerbelotus  etiam  in  Abilfoda  sed  nescio  quid 
taxare.  11  y  a  aussi  quelques  noles,  ait,  mais  dies  nc  sont  pas  tou- 
jours  correcles.  Quas  notas  hic  designet,  et  quid  sibi  velit  doctissi- 
mus  Gallus,  fateor  me  non  intelügere.  Usus  tarnen  hoc  opere  geo- 
graphico  magis  quam  historico  fuit  in  sua  bibliotheca  Orientale.  L'bi 
enim  poluerat  ipsam  historiam  citare,  et  inde  saepe  rectiora,  tradere, 
citat  epilomatorem  lbn  Schehnah  suum. 

Sed  nimius  jam  fui,  Vir  Celeberrime.  quare  desino.  Tu  loqua- 
cilatem  meam  aequi  bonique  intcrpretare.  Scrib.  Lips.  d.  12.  lunij 
1718. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefk.  285 

|  Argumentum.  foi.  6*  «j 

De  geographia  Abilfedae  arabica.  de  instituta  in  Anglia  ejus 
editioue.  de  authentico  ejus  codice,  qui  Lcidae  asservatur.  de  operis 
dispositione.  de  promissis  variorum  editionibus.  de  Schikardi  schedis, 
et  quomodo  Parisios  in  bibliolhecam  Regiam  devenerinl.  difticileni 
esse  bonam  hujus  libri  editionem. 

Post  liaec  jam  scripta  Hieras2)  a  Celeb.  Viro3)  accipio,  quibus 
miiii  signi6cat,  »paginas4)  istius  Anglicani  Abilfedae  in  forma  majore 
*esse,  numero  72.  describere  Arabiam  et  partem  Aegypli,  habere 
«adnolationes  baud  paucas,  quibus  adstructa  sit  dialribc  de  Arabuni 
»Arabiaeque  et  Saracenorum  nominibus«    H.  Vir  Celeb. 

130. 

An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  6.) 

Viro  Celeberrimo 
Petro  Wesseling 

s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske.'*) 

Nuper  accepi  Hieras  Tuas,  Vir  Celeberrime  longe  gratissimas, 
cum  quod  adhuc  memorem  Te  mei  esse  demonslrarenl,  tum  quod 
abs  Te  nuper  editorum  nolitiam  simul  darent  et  spem  facerent.  Pbilo- 
nem  scribis  a  Te  tractatum.  Idem  egit,  at  fine  et  ratione  dissimile, 
nostrae  nuper,  nunc  Helmstadiensis  academiae  membrum  Carpzovius, 
qui  epistolam  Paulli  ad  Hebracos  cum  Philone  contulisse  scribil  in 
specimine,  quod  nuper  edidit,  edendi  Eunapii"),  quae  charta  nou 
omnioo  contcmnenda  forte  jam  ad  manus  Tuas  pervenit.  Gratias  ago 
pro  notitia  Abilfedae  Anglicani  aliquanto  luculentiore,  quam  erat 
superius  mecum  coramunicata.    Ergo  tandem  in7)  eflectum  ibit  tarn 

I)  [fol.  6r  ist  leer.]       t)  [Brief  vom  13.  Juni  1748  (Lebensbeschr.  S.  790  f.).] 

3)  [Diese  Redeweise  erklärt  sich  aus  dem  S.  286,  11  f.  erwähnten,  später 
aber  aufgegebenen  Vorhaben  Reiske's.] 

4)  [Lebensbeschr.  S.  791,  3—8.] 

5)  [Antwort  auf  den  in  Anm.  1  erwähnten  Brief.] 

5;  [V8I.  S.  259  A.  t  und  Brief  164.}  7)  [HJr:  ni] 


Digitized  by  Google 


286 


R.  FoERSTER, 


diu  promissuni  opus,  et  toties  frustra  promissum,  ut  tandem,  qui  id 
promitteret,  videretur  üht£ovtvta&ai .  Non  doleo  quidem  ab  Anglis 
ine  occupari.  Nam  ut  nunc  quidem  sunt  comparatae  res  et  teinpora, 
non  allulget  mihi  multa  spes  fore  ut  ipse  ego  vel  liunc  gcographum 
vel  aliud  quid  simile  prodam.  Unum  doleo,  me  laborem  illum  subiisse 
r?)v  üqw)v.  Sed  est,  quod  ut  Tibi  exponam,  Vir  Celeberrime,  occasione 
Abilfedae  necesse  est.  Est  aliquis  vir  doelus,  sed  is  latere  adhuc- 
dum  vult,  qui  librum,  ad  instar  fere  menstruorum,  miscellaneum  edere 
meditatur,  latinum,  qui  varias  dissertaliones  argumenti  literarii,  sed 
breves  et  epistolari  formula  conceptas  complectatur.  Is  in  laboris 
socielatem  me  quoque  adscivit1).  Quum  ergo  ex  ejus  instilulo  episto- 
lares  illae  tractatiuneulae  ad  viros  doctos  dirigendac  sint,  non  dubitavi 
Tibi  eam  inscribere,  quam  de  Abilfedae  geographia  ejusque  promissis 
editionibus  conscripsi3).  quod  aegre  Te  laturum  esse  non  putem:  nihil 
enim,  quantum  equidem  novi,  epistolio  isti  inest  Te  indignum,  aut 
quod  slomachum  movere  Tibi  queat.  Debucram  quidem  hanc  Te  rem 
celare,  jussus  curare,  ne  quid  ad  alios  ejus  emanet.  Quia  tarnen  ad 
Te  quodammodo  spectat,  mihique  videbar  in  Tuam  indignationem  | 
foi.  incursurus,  si  opusculum  Tibi  inscriptum  paterer  Te  inscio  neque  ad- 
monito  prodire:  volui  ante  omnia  Tibi  mature  (ante  annum  enim  non 
prodibit,)  ejus  rei  notitiam  dare  et  veniam  abs  Te  petere.  Quantum 
ad  studia,  quae  me  nunc  exercent,  assiduus  sum  in  excolenda  historia 
Orientale  seu  Muhammedana,  et  quam  possum  undecunque  diligenler 
comporto  materiem  aediticio,  quod  molior;  systemati  nempe  hujus 
historiae,  quod  ab  initiis  fidei  et  dynastiae  istius  ad  nostra  usque 
tempora  procedat,  et  complectatur  omnia,  quae  vel  Saraceni,  vel 
Persae,  vel  Turcae  et  Tatari,  in  Oriente,  Africa,  Hispania,  ltalia,  Pan- 
nonia,  cum  (Jraecis,  cum  alüs,  terra  marique,  annis  et  literis  praeclare 
gesserunt.  Intelligis,  Vir  Celeberrime,  opus  me  raoliri  magni  momenti, 
sed  majoris  paene  dixerim  laboris  et  taedij,  quod  si  vel  decimo  anno 
perfecero,  satis  cito  mihi  porfecisse  videbor.  Non  careo  quidem  idonea 
malerie;  sed  neque  praesto  est  omnis  necessaria.  Vastos  e.  c.  hiatus 
in  historia  rertim  a  Saracenis  et  Mauris  in  Hispania  gestarum,  adhuc- 
dum  supplere  nequivi,  bonos  scriptores  ignorans  neque  possidens, 
qui  de  illis  rebus  latino  aut  hispanico  sermone  exposuerint.  Diu 


\)  [Vgl.  S.  «63,  8  f.]  2)  [Brief  129.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heiske  s  Briefe. 


287 


quaesivi  sed  frustra  libelluin  Gustavi  Peringeri  Lilienbladt  Sneci,  quem 
de  dynastia  Saraccnica  ia  Hispania  edidit  Upsaliae  sub  finem  supcrioris 
saeculi,  nisi  fallor.  Eum,  aliosve  ejus  generis,  si  Tu  forte  possides, 
Vir  Celeberrinie,  vel  noris  unde  facile  obtineri  queant,  fac  quaeso  ut 
babeam  sciarave.  Redibunt  ad  Te,  post  breve  terapus  usus,  integri. 
Perborrescit  mihi  animus  quando  cogitat,  tot  historiae  Byzantinae  et 
tarn  grandia  volumina  bellorum  gratia  a  Graecis  in  Asia  minore  cum 
Saracenis  gestorum  nisi  perlegenda,  saltim  accurate  examinanda  fore; 
cruciatarum  item  expeditionum  scriptores,  totam  paene  dixerim  aevi 
medii  historiam  animo  complectendam.  excutiendae  erunt  ultimae 
Scytharum  origines;  excurrendum  eril  in  extremum  orientein  et  septen- 
trionem.  Argumcnti  me  copia  obruet,  quod  in  breve  spatium  ita 
contrahere,  ut  nihil  omittas  notabile,  seriptorumque  discrepantes  con- 
ciliare narrationes  rerumque  gestarum  occultas  ex  eflectibus  eruere 
caussas,  est  profecto  non  proietarium  opus,  quod  quomodo  exsequar 
aut  exsecuturus  sim,  ipse  adhucdum  ignoro.  Et  ubi  tandein  difficile 
opus  perfecero,  si  nempe  mihi  optalam  metam  attingere,  fatale  sit, 
rursus  Angli,  universalis  historiae  conditores  me  praevenient,  qui  ulut 
eorum  subsidiorum,  quibus  instructus  sum,  magna  parte  careant, 
praevenient  me  tarnen  tempore,  laudemque,  quam  spero  et  ambio, 
praegustabunt.  Sed  ea  de  re  cum  tempore  viderimus.  De 
Petronianis  meis  interrogas,  Vir  Celeberrime,  ubi  |  loci  jam  versenlur.  foi.  v 
Menkenius  illa  in  Miscellaneis  nostratibus  edit  per  partes1),  quatuor 
illas  fore  credibile  mihi  fit.  prima  pars  ante  hos  tres  menses  in  lucein 
prodiit.  secunda  tr  rto  vvv  nayovrt  sub  praelo  est.  In  iisdem  Mis- 
cellaneis  prodiit  specimen  mearum  emendalionum  in  graecos  auctores2). 
Librum  hunc  in  Hollandia  prostare  nullus  dubito.  Vidi  cerle  ego  ipse 
ibi  olim  prima  ejus  volumina.  Idem  Menkenius  quasdam  meas  lueu- 
bratiunculas  Actis  Eruditorum  inseruit  et  inseret  porro.  ut  est,  ne 
leviora  commemorem,  Judicium  quod  Ulli  de  cl.  Burmanni  specimine 
anthologiae  latinae,  mense  iMartio  nuper  editum3),  et  quod  sub  praelo 
adhue  sudat,  judiciuin  de  cl.  Valckenarii  Virgilio  Ursiniano4).  Pro- 
pediem  quoque  exslabit  vulgo  mea  recensio  Coluthi  Lennepiani1'),  et 
Euripidae  Carmelliani,  Graecoltali  Palavini6).   Ea  omnia  recognoscere, 

\)  [Vgl.  S.  186  A.  I.]  2)  [Vgl.  S.  4  92  A.  3.] 

3)  [Vgl.  S.  234  A.  5.]  4)  [Vgl.  S.  234  A.  3.] 

!>)  [Vgl.  S.  231  A.  i.j  6)  [Vgl.  S.  234  A.  6.] 


Digitized  by  Google 


288 


R.  FoKRSTER, 


et  pro  incomparabile  Tua  Harum  rerum  iotelligentia  et  candore  tibi 
erravero  mo  monere  atque  rectum  docere  si  velis,  Vir  Celeberrime, 
magnum  in  me  beneficium  conferes.  Operam  praeterea  quoque  meam 
alteri  libello  menstruo  addixi,  sed  qui  vernaculo  noslro  sermone  con- 
cipitur.  olim  ipsi  noinen  erat  Acta  eruditorum  germanica;  nunc  nomen 
mutavit.  Quando  quidem  in  illo  libros  potissimum  literarii  argumenti 
recenseo,  saepe  mihi  fit  occasio  conjecturas  et  emendationes  in- 
spergendi.  IIa  e.  c.  quum  nuper  recenserem  Ed.  Corsini  cruditum 
Horum1),  dissertationes  agonisticas,  et  laudarem  ejus  acumen,  in  loco 
Andocidae'j  pro  ovai'uv  reponentis  övaiav,  tollebam3)  altam  quoque 
mendam,  quam  is  non  eluerat.  Accusatur  nempe  Alcibiades4)  ab  illo 
rhetore  (qui  si  ad  manus  mihi  esset  verba  ipsa  et  paginam  citarem; 
nunc  autem  ex  memoria  cito)  civem  aliquem  Atheniensem  suo  curru 
in  ludis  Olympicis  evertisse,  quemadmodum  etiam  simili  fraude  archi- 
theoros  suae  urbis  circumvenerit,  a  quibus  eorum  vasa  aurea  publico 
sacrificio  urbis  nomine  faciendo  destinata  mutuo  ceperit,  xQTi™- 
fuvog  ig  ra  niva%m,  et  quae  tanquam  sua  ignarae  plebi  jactitaverit 
et  ostentaverit.  verba  illa  graeca  sensum  non  Habenl;  non  quidem 
nunc  succurrit  quomodo  interpretes  ea  reddiderinl;  id  tarnen  scio 
illos  ea  sinistre  accepisse,  neque  vitium  animadvertisse  latens.  Scilicet 
monui  lectores  meos  germanicos,  legendum  esse  dg  %Q-  Tamn'xia 
(id  est  tu  mivixm)  tanquam  aurea  illa  suppellectile  usurus  ad  sacri- 
.  ficium,  quod  ob  acceptam  victoriam  diis  perpetrare  instituebat.  Pariter 
quum  receuserem  Hagenbuchii  V.  Cl.  epistolas  epigraphicas,  monui5) 
inier  alia,  aeram  illam,  quam  is  ex  nuper  eflbsso  graeco  marmore 
Neapolitano  in  cpistola  ad  Kappium  eruit,  appellatam  fuisse  non 
halidu  ut  is  male  legit  in  lapide,  (id  enim  Italiam  notaret)  sed 
foi.  av  7t«A/«(V«,  ut  OkvftTTtudct,  |  IJvütaA'u  et  ejus  formae  alia  plura.  His 
ipsis  diebus  in  Hoc  ipso  diario0)  erudito  Judicium  tuli  de  libro  qui 
ante  mensem  fere  ex  typographeo  emersit,  cl.  Waltheri  observationibus 
crilicis  historicogcographicis,  in  quo,  ut  id  quoque  attingam,  quoniam 


1)  [Zuverlässige  Nachrichlen  H48  S.  237—255.] 

2)  [c.  Alcib.  §  29  p.  33,  I.    Vgl.  S.  268,  30  f.] 

3)  [A.  a.  0.  S.  248  f.] 

4)  [Hdr:  Aristides] 

5)  [Zuverl.  Nachrichten  1749  S.  592— 626.    Vgl.  S.  624.] 

6)  [Ebenda  1749  S.  78  — 109.    Vgl.  besonders  S.  97.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


289 


ad  Te  spectat,  not  um  illum  Diodori  Siculi  locum1)  retractat,  in  quo 
Tu  recte  quid  ein  ut  mihi  videtur  repetita  verba  x«*'  'Hqodorov  ex- 
punxisti,  ille  autem  mordicus  retinet  et  retinenda  denuo  suadet.  Sed 
nihil  affert  novi,  quod  ipsi  magis  accedere  quam  Tibi  suadeat.  Prima 
quidem  disserlatione  vexatum  Aeschyli  locum  pertractat,  quo  poeta 
reges  Medos  et  Persas  recenset.  Recte  quidem  Scaligerum  damnat,  qui 
versum  ro2)  d>  uarv  Sovowv  i&xttvwae  tkgöv  transpositum  vult,  ipse 
tarnen  mire  se  torquet  in  latine  reddendo  isto  versu,  non  animad- 
vertens  sejunctas  voculas  ro  di  in  unam  rode  contrahendas  esse,  quo 
facto  difficultas  omnis  periit.  At  dignius  est  Tua  observatione  et 
sententia  quod  nunc  dicam.  disserlatione  quarta  evincere  studet,  in 
diclione  rj  «j>w  slaia  Semper  subintelligendum  esse,  et  semper  ab 
Herodoto  subintelleclum  fuisse  i)  av<a  rov  V).vog.  Ego  contra  obser- 
vavi,  diversa  esse  i\  uvto  Vtaia  nude  et  absque  restrictione  dicta,  et 
ij  uvü)  rov  "sJXvog  praecise  et  stricte,  et  hanc  illius  modo  partcm  esse. 
Quis  nostrum  rectius,  ipse  censebis  Vir  Celeberrime. 

Miraris  forte,  me  libellis  menslruis  consarcinandis  tempus  perdere. 
Doleo  quidem  ad  eam  necessitatem  me  redactum,  ut  ea  non  scribam, 
quae  intelligo,  quae  cupio,  in  quibus  monslrare  me  possem,  (id  enim 
ueiuo  cupit)  sed  ea  quae  communis  palati  siut,  quae  tiqö<;  ra  akfpnu 3) 
faciant,  etiamsi  non  intelligam.  quid  mirum  in  tanta  contagione,  docere 
quae  nunquam  didici.  sacculi  nostri  mos  ille  est.  Saepe  me  onerat 
Mcnkenius  libris  recensendis  numismaticis,  antiquariis,  et  historiara 
medii  aevi  tractantibus ;  in  quibus  ego  nihil  aut  parum  video.  Sed 
desunt  nobis  apti  collaboratores ,  et  si  qui  sunt  moribus  Menkenii 
abslerrentur  a  laboris  societate.  Prodiit  his  diebus  diatribe  erudilissimi 
Leichii  de  Photio1);  de  qua  is  procul  dubio  ad  Te  jam  retulit.  For- 
raam  isti  opusculo  dedit  programmatis;  sie  appellamus  Chartas  quibus 
academiae  membra  ad  audiendas  orationes  adiliales  invitantur,  (quod 
et  ab  ipso  factum:)  aut  ad  alios  actus  solennes  academicos  evocantur. 
Mihi  quoque  propediem  erit  tale  programma  edendum,  quo  simne 
tractaturus  Georgii  Chrysococcae  ex  magna  syntaxi  Persarum  excerpta, 

\)  [II,  3«.    Vgl.  Zuverl.  Nachr.  1747  S.  331  f.] 
t)  [Pers.  758.] 

3)  [Vgl.  Arist.  Nub.  648.] 

4)  fOrationi  qua  munus  professionis  philosophiae  extraordinariae  in  academia 
Lipsiensi  a.  d.  XIX.  Iuqü  A.  MDCCXLVIII  auspicabitur  praemissa.] 

Afck*»il.  d.  K.  S.  0««elUth.  d.  Wi«»«u»ch.    XXXVIII.  19 


Digitized  by  Google 


290 


K.  FoEftSTER, 


quod  opusculum  jam  concinnavi,  an  fata  Cliristianisrai  apud  Arabes 
ante  Muhammedem  expositurus,  adhucdum  ainbigo.  Sed  justo  Te 
diutius  delinui,  et  ut  Te  tandem  dimittam  tempus  est.  Vale,  Vir 
Celeberriine,  mihique  ut  facis,  fave.    Scrib.  Lipsiae  d.  22.  Junij  1748. 

131. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  89 — 89  bis.) 

Viro  Clarissimo,  Experientissimo,  Eruditissimo, 

loanni  Stephano  Bernardo 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Quin  rede  acceperis  Amice  Aestumatissime,  quae  nuper  Schroedero 
commisi  ad  Te  deferenda,  literas1)  et  fasciculum,  nullus  dubito.  Scri- 
bendi  has  occasionem  mihi  dedit  maxiine  locus  aliquis  raemorabilis, 
cujus  usum  facere  poteris  in  Synesio  Tuo.  Nosti  aliquando  Te  notasse 
ineae  versionis  Arabici  Synesii  a  versione  Constantini  Africani  dis- 
crepäntiam,  et  quidem  in  primo  capite,  ubi  auctor  inter  caussas  febrium 
refert,  ut  ego  legi,  as  Samum,  id  est  ventum  ferventem  venenatum 
seu  pestilentem2) ;  Constantinus  autem  legit  as  Somum,  id  est  venena. 
Incidi  his  diebus  in  Vanslebii,  Erfurdtani,  quondam  Lutherani,  dein 
Jesuitae,  et  in  orientem  missionarii  Itinerarium  gallice  Parisiis  editum, 
Anno  1677.  8ro'  in  quo  inveni  p.  36.  verba  quae  meam  sententiam 
egregie  confirmant.  Ait  Aegyptios  ventorum  aliquod  genus  appellare 
Merissi,  a  loco  unde  flant,  Meriss;  eum  ventum  flare  tempore 
Paschali.  C'est  dans  ce  tems  la,  ait,  que  les  vents  du  Midy,  appellez 
en  Arabe  Merissi  regnenl.  ils  sont  si  chauds  et  si  incommodes,  qu'ils 
empechent  tout  a  fait  la  respiration,  et  enlevent  avec  impetuosite  en 
l'air  une  si  grande  quantite  de  paille,  que  le  ciel  semble  elre  couvert 
de  nuages  epais.  Ce  sable  est  si  subtile,  qu'il  penetre  non  seulement 
les  coflres  bien  fermes,  mais  meme  dans  un  oeuf,  qui  est  tout  cntier. 
C'est  dans  cette  saison  aussi  qu'il  y  a  beaucoup  de  ficvres  malignes, 


<)  [Brief 

S)  [Vgl.  S.  804.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiskb's  Briefe. 


21»  1 


de  dissenterie,  et  plusieurs  autres  maladies;  que  la  moindre  devient 
incurable  si  d'abord  on  n'y  applique  le  remede  necessaire.  Et  ceux 
meme1),  qui  ne  sont  pas  malades,  quand  ces  vents  sufflent,  ils  se 
sentent  tout  a  fait  abattus;  Haec  ille.  Exstabunt  quoque  procul  dubio 
liac  de  re  quaedam  apud  Prosp.  Alpinum  de  morbis  et  mediciu.  Aegypt. 

En  aliud  Supplement  um  ad  Synesium  Tuum.  Memorat  ille  mannam 
Chorasanicani2).  Ea  scilicet  est  optima.  DHerbelol  in  Biblioth. 
Orient,  p.  714.  b.  v.  Rei,  sie  ail.  II  ajoute  aussi,  que  la  meilleure 
manne  de  toute  l'Asie  se  recueille  dans  le  terroir  de  la  ville  de 
Rei  Sheheriar,  situee  dans  le  Khorassan. 

|  Accepi  ante  aliquot  dies  literas  a  Cl.  Wesseling1).  Scribit  in  Philonem  w.  i* 
traetatulum  edidisse.  Accepi  quoque  carmen,  de  quo  nuper4)  significa- 
bam,  in  Carpzovium,  propempticum  quasi.  Insunt  quidem  aliqua  non  in- 
ficeta,  sed  tarnen  non  est  quäle  exspectaveram.  Studio  coneeptum  est 
versibus  Knittelhardinis ;  quasi  elegante  et  sludiose  exculta  poesi  indignus 
ille  foret.  Ajunt  eum  germanica  eonvitia  latinis  ulturum  esse ;  qua  in  re 
nemo  illum  vincet.  Initium  ejus  carminis  est:  (Sin  üNdnlein  Mein  C**pz***us, 
(Sin  Graeculus,  ein  graculus,  war  neulufy  ein  gelehrten  Orten  ÜJlit  ü)iüt> 
unb  9lct\)  appendix  roorben.  Finis  est.  #äna,t  tyn  ben  Faber  an  ben 
<£>a(§,  ben  Robert  Stephan  ebenfal§,  ben  Scapula  unb  Priscian,  ben  Graev 
unb  Gronov  nod)  baran,  unb  (lürfct  tt>n  in  ben  (Slbc  Strofym;  ba  (tynrimm 
er  feeliglid)  nad)  9iom;  unb  bann  fcon  9lom  bifc  nad;  ^Xtt)en  <©i<fy  bura) 
fein  ©tjjen  ju  crfyityn.  2)a  $ci$  er,  ba§  er  aljj  ein  2)lann,  8ein  amo  n>eij?, 
fein  Tim™  (an.  Inter  caetera  mihi  placuit  iste  locus:  3l;r  $er£te,  wirb 
er  einmafjl  frantf  6o  gebt  tym  boefr.  in  einen  Stand  (Sin  ÜMatt  bom  aitcflen 
Donat,  f)übfc&  Hein  oefyatft  wie  ein  6alat  9ln  ftatt  ber  ©olbt  Tincturen 
ein;  6o  flirbt  er  bo(fy  auf  a,ut()  latein.  Non  novi  quam  bene  Latine 
norit.  si  latina  tarnen  morte  ipsi  pereundum  est,  neque  melius  novit 
latine,  quam  graece  novit,  pessima  morte,  ovx  dvtv  arruafitUp  t«  xai 
amtQuyfmr  ipsi  pereundum  erit.  Trillerus  Zeiteae  adhuc  versatur 
et  versat  Reinesii  mssta  quae  ibi  asservantur.  Ita  mihi  nuper  narrabat 
aliquis  ejus  intimus  amicus,  qui  totum  paene  ejus  vitae  curriculum 
mihi  exponebat,  dicens  me  ipsi  similem  esse.    Illum  nempe  nisi  vi 


1)  [Hdr:  meines,  doch  hat  R.  das  s  gestrichen.] 

2)  [p.  71  ed.  Bern.    Ygl.  S.  216,  I  f.] 

3}  [Vota  13.  Juni  1748  (Lebensbeschr.  S.  790).]  4)  [s-  *59,  *tif  ] 

<9* 


Digitized  by  Google 


292  K.  Foerstkh, 

abslrahatur  a  libris  et  transportetur  ad  aegros,  nunquam  Museo  de- 
cedere. Martisburgi,  ajebat,  priinum  haerens  praxin  negligebat,  et 
prioris  uxoris,  quam  beue  dotatain  duxerat,  bona  sicco  ore  consume- 
bat.  Ea  niortua,  ipse  indigus  nesciebat  quid  ageret.  Accidebat,  ut 
principes  Usingenses  a  sorore  vel  affine  sua,  ducis  Martisburgensis 
uxore,  medicum  eruditum  itineris  comitem,  requirerent.  Tunc  in  con- 
silium  venisse  celebrem  ab  eruditione  Trilleruni,  quo  de  caetero  carere 
poterat  absque  detrimento  respublica.  Poslea  ipsum  necessario  coactum 
ad  faciendam  medicinam  et  praxi  implicitum  fuisse:  nunc  rursus  quum 
ab  aulicis  officiis  über  sit  toto  die  haerere  inter  libros.  Aliquando 
narrabat  mihi  Trillerus,  (sunt  ejus  viri,  eruditi,  sed  plerumque  et  in 
foi.  v  omnes  scoptici  verba)  se  totas  Salmasii  exercitatio|nes  Plinianas  per- 
legisse continua  serie  a  capite  ad  calcem.  Kespondebam  ipsi,  ajebat, 
me  ambigere,  quis  amborum  majoris  opus  patientiae  perfecerit:  Sal- 
masiusne  scribendo  tantum  nugarum  volumen;  an  ipse  legendo.  mirari 
ni  stultus  ab  ista  lectione  evadat,  quemadmodum  a  scriptione  Salmasius. 
H.  J.1)  Sed  haec  intra  parietes  continentor. 

Quas  vides  literas  adjectas,  non  meae  sunt,  sed  cl.  Guntzii,  quas 
rogo  velis  una  cum  salutis  et  officiorum  meo  nomine  denunciatione 
Dorvillio  tradere.  Meditalur  novam  editionein  Celsi,  ut  olim  scripsi; 
Tuoque  suasu  suggessi  ipsi  de  Dorvillii  apparatu,  utque  eum  ideo 
literis  adiret.  quod  fecit.  Est  egregius  anatomicus  et  chirurgus,  nostra- 
tiumque  medicorum  habetur  lileratissimus.  Est  juvenis  trigenario  non 
multo  major.  Prodiit  his  diebus  erudita  Leichii  diatribe  in  Pbotii 
bibliothecam2) ;  quam  Tibi  nundinis  autumnalibus  mittam.  Praemisit 
eam,  ut  programma,  orationi  quam  recitavit  sub  auspicium  muneris 
professorii  extraordinarii  quod  eodem  tempore  mecum  accepit;  argu- 
mentum ejus  orationis  fuit,  de  fatis  literaturae  Hetruscae,  quae  nostris 
diebus  tarn  vehementer  in  ltalia  praesertim  agitata  fuit.  Photiana 
diatribe  implel  Septem  paginas. 

Si  quando  rescribas,  noli  omittere  quid  agat  Synesius  Tuus,  quid 
Cliariton:  an  ultimus  tomus  Miscellaneorum  prodierit,  quod  a  me  nuper 
eruditus  nostratium  aliquis  requirebat.  Habui  nuper  occasionem  publice 
proponcndi  aliquam  emendationem  in  Andocidis  oratione  contra  Alci- 
biadem3).  non  sunt  mihi  ad  manus  oralores  graeci  minores,  velini 


i)  [Haec  Jlle,  wie  S.  291,  *?]       2)  [Vgl.  S.  289  A.  4.]       3)  [Vgl.  S.  288  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


2i)3 


tarnen  ut  conferas,  st  locum  invenire  possis.  indicaro  enim  non  possum. 
Ait  ibi  Alcibiadem  in  ludis  Olympicis  mutuo  sumsisse  ab  Architheoris 
suae  urbis  eorum  seti  urbis  potius  auream  supellectilem ,  qua  sacra 
facere  debebant  publico  urbis  nomine,  eo  practcxtu,  ra?  xQ^^o/utvog 
ig  ra  ntväxiu.   Velim  scire  quid  de  hoc  loco  censeas. 

Prodiit  hoc  mense  Junio  Actorum  Erudit.  recensio  mea  libri 
nuperrimi  Yalckenariani ').  quae  quomodo  ipsi  arrisura  sit,  videbimus. 
Sequetur  propediem  Colutbus2).  Legistine  meum  de  Anthologiao  Latinae 
specimine  Burmanniano  Judicium3)?  Quid  Burmannus  ad  haec?  quid 
caeleri.  Utut  contemnat  per  externam  speciem,  erit  tarnen  ipsi  meum 
facinus  cordolium  perpetuum.  Haec  deproperabam.  Tu  boni  et  aequi 
consule,  et  porro  mihi  pro  more  Tuo  fave.  Vale  Vir  Clarissime,  Amice 
Honoratissime4)  et  diu  vale.  Scrib.  Lipsiae  ipso  die  Joannis  Baptistae, 
Anno  1748.5) 

|Adr.:  A  Monsieur  foi.  2* 

Msr.  Bernard,  Docteur 
en  Medecine  tres  habile  et  tres  savant 
op  de  Fluweelc  Burgwall  a 
tegenover  het  illustre  School.  Amsterdam. 
Franco  btfj  (Smmeria) 

|Ne  quaeso  mirare,  Vir  Eruditissime,  si  geminas  a  me  uno  el  foi.  3* 
eodem  tempore  accipis.  Diu  jam  scriptas  illas  alteras  seposueram 
intercedente  nescio  quo  impedimento.  Interea  dum  in  eo  sum  ut  eas 
labellario  committam,  en  adveniunt  gratissimae  Tuac"),  cum  per  sc, 
tum  et  ob  laetos  nuncios  quibus  me  bcas.  Multum  tibi  debeo  pro 
Tua  sedulitate  et  benevolenlia,  quam  mihi  praestitisti  in  libris  com- 

parandis,  quos  diu  desideravi.    Tu  statue  velim  iis  precium  

Valckenarii  literae  maxime  circa  Coluthum  Lennepianum  versantur 
aut  ejus  potius  a  me  concinnatam  recensionem7).  Valde  sollicitus  est 
de  amico  suo,  vereturque  ne  illum  eodem  modo  accipiam  atque 
nuper  aliquems)  accepi.  Sed  absit  a  me  tale  facinus  erga  immeritum. 


0  [Vgl.  S.  234  A.  3.]  8)  [Vgl.  S.  234  A.  4.] 

3)  [Vgl.  S.  234  A.  5.]  4)  [Hdr:  Honatissimc] 

5)  f  Bernard' s  Antwort  vom  6.  August  1 748  ist  l.ebensbeschr.  S.  304  f.  gedruckt.] 

6)  [Vom  5.  Juli  1748  (Lebensbeschr.  S.  299  f.).] 

7)  [S.  252  f.]  8)  [Lette.    Vgl.  Brief  4  25  und  135.) 


Digitized  by  Google 


201 


R.  FoERSTER, 


Valde  mihi  placuit  ejus  labor,  et  honorifice  de  illo  judicavi1),  ut 
cognosces  ex  apographo  meae  recensionis,  quod  ubi  perlegeris 
Franequeram  porro  curabis.  mitto  ideo,  ut  sollicitum  pacem  et  sopiam. 
Porro  me  increpat2)  Valckenarius,  quod  Schultensium  pungere  fuerim 
ausus.   Yidcor  mihi  tolius  Belgii  odium  in  me  contracturus,  si  libere 

pro  more  meo  scribere  pergam  Tuum  imarara  sie  satis  mihi 

placet  in  Theophrasto3);  saltim  habet  commodum  sensum,  quum  vulgata 
aut  nullum  aut  certe  coactum  habeat.  id  unum  me  male  habet,  quod 
ea  suppositoria  ut  ita  appellem  Athenis  tantum  elaborari  solita,  non 
item  Byzantii,  non  norim.  quidni  hic  aeque  eleganter  atque  illic  talia 
vasa  fecissent?  Euripideum4)  quod  tentas  iSt-nty!;'  odov  ego  quidem 
retinuerim.  In  loco  quem  im  per  tentabas  Aretaei  de  curat.  Diuturn. 
I.  c.  5.6)  recte  quidem  puto  habere  rj  mv  änavftijv  (saepe  enira  solus 
ponitur  infinitivus  pro  imperalivo,  et  xQ*}  subintelligendum  omittitur) 
at  post  «/k/o  lacunam  esse  puto,  forte  sie  supplendam  «wyw,  to 
X((Xtnöv  (vel  to  TalahmQov)  xal  ro  avcti&k.  Dcbent  medici  aut  plane 
declinare  et  non  suseipere  mali  huius  curationem,  praetendenles  duo, 
primum  quod  admodum  illa  difficilis  et  aerumnosa  futura  sit,  secun- 
dum  quod  inutilis  et  non  profutura;  aut  perpetuo  laborare  et  adesse 
aegro  etc.  Paullo  post8)  putem  verba  i§  tdQtjg  di  non  ejicienda,  sed 
leniter  sie  refingenda.  fflQtjs  ävtxiptl&tj,  saepe  provocat  medicatio 
morbos  latentes  ex  insidiis,  irritando  nempe.  De  tuo  ä/uuQottdeic 
apud  Erotianum7)  prius  meam  sententiam  dicere  nequeo,  quam  Tibi 
placuerit  Tuam  mentcra  clarius  exposuisse,  quid  ea  emendatione  in- 
(ellectum  velis.  De  gemino  meo  consilio,  cum  eo  typographiae  ara- 
3v  bicae  instruendac,  tum  de  libello '  menstruo  scribendo8),  ne  sis  sollicitus. 
Utrumque  in  ventos  abiit,  ff?  {jnxdoav9)  oberen. 

Arpius  ille,  de  quo  scribis,  fuit  in  aula  Gottorpiana  consiliarius,  et 
praeter  theatrum  Vanini  etiam  de  fato  scripsit,  et  Themin  Cimbricam  seu 
antiquitates  Cimbricas,  quem  librum  ipse  olim  habui.  Garpzovii  Eunapius 
procul  omni  dubio,  quod  Tu  optas,  in  bibliothecam  promissam  et  laten- 
tem abibit.  dolerem  tarnen  si  melior  auetor  foret.  Nunquam  eum  legi; 
sed  ex  illo  speeimine  futilem  esse  agnovi.   Librarius  certe  nullus  eum 

I)  [Vgl.  S.  834  A.  3.]  2)  [S.  253.] 

3)  [Char.  c.  21  p.  «8,  «7  od.  Foss.]  4)  [Ion  636.] 

5)  [p.  257,  12  ed.  Erna.]         6)  [p.  257,  19.]         7)  [p.  83,  9  ed.  Klein.] 

8)  [Vgl.  263,  8  f.]  9}  [Hdr:  jiaxapwv] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


295 


imprimet,  nisi  suis  sumptibus  curet  edendum  ipse  Carpzovius,  quod  non 
fiel  postquam  Helmstadium  abiil.  Quura  hic  esset  facile  erat  ipsi  libros 
suos  dta&io&at.  Libraria  enim  Lankischiana  ex  parte  ejus  erat.  Alias 
tarn  insanus  noo  fuisset  ullus  librarius,  ut  ejus  scybala  vulgaret. 
Scripsit  aliquando  librum  de  vita  Memcii1);  philosophus  is  est  Chinicus. 
Ranis  est,  at,  quod  dicunt  qui  legerunt,  virulentus.  Eo  nomine  tra- 
duxit  aliquem  nostratem  professorem,  Mentzium  indignis  modis.  Ubi 
comparare  chartam  mihi  possum,  et  operae  prelium  videbitur,  mittam 
ribi.  De  loco  quem  ex  ejus  Eunapiano  specimine  citas,  censere  non 
possum,  quandoquidem  ea  charta  mihi  ad  manum  non  est.  In  Alci- 
phronis  loco2)  magis  Lacrozianum  rakavTcerov  probem,  quoniam  et 
usitatius  est  et  minus  literas  mutat  quam  Tuum  (faXavftov,  quod  pace 
Tua  dixcrim.  Nudius  tertius  orationem  inauguralem  apud  nos  dixit 
ut  constitutus  Professor  medicinae  extraordinarius,  Chr.  Fred.  Hundert- 
mark3), ille  cujus  dissert.4}  de  Saccharo  Saturni  (si  bene  memini)  ali- 
quoties  in  auctionibus  in  Hollandia  vidi.  Programma  ejus  agit  de 
sulphuris  anodyni  specie  ex  vini  vitriolique  commixtione  oriunda.  Jam 
statim  hominem  chemycum  intelligis.  Aliqui  dicunt  etiam  empiricum 
esse,  qui  tantum  acceptis  a  patre  arcanis  negotiatur.  Wittebergae 
nuper  fuit  tumultus  inter  studiosos  ob  Palrem  Jesuitam,  qui  illic  transiens 
in  hospitio  suo  privatim  Missam  celebraverat;  adeo  ut  opus  fuerit 
ad  res  componendas  eo  Commissionem  ablegare.  Male  praeterea 
nunc  audit  ea  Academia  et  parum  frequens  est.  Mira  nobis  narrarunt 
novellae  de  tumultu  vestrate.  quem  nunc  compositum  laetor.  Verebar 
de  urbe  vestra,  et  saepius  Te  cogitabam.  Haec  sunt  fere  quae  in 
praesentia  habeo  Tibi  scribenda.  Excusa  quaeso,  Aestumatissime 
amice  turbulentam  meam  scriptionem.  Urget  me  temporis  anguslia, 
et  adhuc  ad  Valckenarium  et  Abreschium  scribendum  est,  a  quo  has 
accipis.  Prius  enim  consilium  recta  has  Amstelodamum  mittendi  mutavi. 
Interea  quia  nescio  an  ad  manus  habeas  Lambecium  de  Bibl.  Vindob. 


I)  [J.  B.  Carpzov ,  Meracius  sive  Mentius  Sinensium  post  Confucium  philo- 
sophus Opt.  Max.  I|  äideu  Big  tb  <pütg  7tQoriynhog%  Lipsiae  A.  D.  XXI  Febr. 
A.  J.  S.  4  743.] 

*)  [cp.  I,  18.] 

3)  [Hdr:  Hundtermark] 

4)  [Hunderlmark,  exercilatio  academica  de  sacchari  saturni  usu  interno  salutari, 
Ups.  1741.] 


Digitized  by  Google 


29« 


R.  FoERSTER, 


adscribam  indc  huc  quae  ibi  exstant  de  Constanlino  Africano  *  et  de 
Ephodio,  Tibi  profutura  procul  dubio  in  Synesio  Tuo.  Opera  non 
magna  est,  neque  multum  chartae  peribit,  eliamsi  forte  actum  jam 
egerim,  et  Tu  Iiis  non  indigcas.  Ita  vale  Vir  Eruditissimc,  mihique 
porro  ut  soles  fave.   Scrib.  Lipsiae  d.  13.  Julij  1748.1) 


5r        |  Addani  hic  quod  excideral  e  memoria  dum  scriberein  literas. 
nempe   excerplum   ex   DHerbeloto   de  auctore    arabico  Viatici. 

Pag.  919.  a.  bibl.  Orient,  sie  loquitur.2)   Multum  ab  his 

discrepant  quae  idem  p.  397.  b.  habet3)  hoc  ipsum  repetit 

p.  856.  a.  ubi  sie  habet4)  

Mine  intelligas  non  duos  esse,  quod  credidit  Lambecius,  sed  unum 
eundemque  hominem  qui  in  codicum  Graecorum  inscriptionibus  modo 
A%nth  viog  tov  /ßgaftiuv  fyycov  dl  rov  AoA«t,  modo  "Enyov  Ey^aqxtQ 
(id  est  Abou  Giafar  vel  Tschafar,  nostro  scribendi  more)  EXy£tj£aQ 
vel  et  E(it\v  Etygrj&ti*  (id  est  Ibn  ol  Giezar,  vel  Tschezar,  filius 
lanionis)  appellatur.  Apud  Abu  Osaibam  in  vitis  medicorum  de  hoc 
nihil,  nunc  quidem,  invenio. 

|  Hoc  unum  adhuc  incidit  notandum  lectionem  codicum  Graecorum, 
meo  quidem  judicio,  nempe  EiyrjfrQ  praestare  lectioni  DHerbeloti  al 
Giaraz.  Ubi  nempe  in  arabico  legerunt  Jj£  hic  autem  transposito 
puncto  Jß>  utut  in  sensu  conveniat  utraque  vox,  prior  tarnen  scriptio 
rectior  et  frequentior  est. 

Notandus  quoque  in  transitu  insignis  error  DHerbeloti,  loco  quem 
primum  afferebam,  ubi  ait  medicum  Sarakhsensem  (qui  alienus  a  nostro 
est)  obiisse  anno  800  (seu  Christi  1 397.  Constat  enim  ex  Abulfaragio 
p.  185.  eum  saeculo  nono  labeute  vixisse,  et  ex  ipso  DHerbeloto 
p.  759.  b.  constat  eum  anno  280.  id  est  Christi  899.  obiisse.  Forte 
ergo  pro  Van  800.  de  Vhegire  scribere  voluit  Van  899.  de  J.  C.s) 

\)  [Folgt  die  Abschrift  von  Lambecius,  Comment.  de  Bibl.  Caesar.  Vindob. 
Part.  II  I.  VI  col.  H5:  Vigesimus  nonus  codex  mstus  graecus  etc.  — col.  t3l :  ipsa  illa 
loca  indicant.] 

*)  [Folgt  Abschrift  von  D'Herbelot,  Bibl.  Orieut.  (ed.  Paris  H97)  p.  919  a: 
Zad  al  ruosafer  —  al  Thabib  roort  l'an  800.] 

3)  [Folgt  Abschrift  von  p.  397  b:  Ibn  Giarraz  Ahmed  —  l'an  400  de  Thegire.] 

4)  [Folgt  Abschrift  von  p.  856  a :  Tarif  besahih  al  Tarikh  —  les  plus  autenttques.] 

5)  [Bernard's  Antwort  vom  6.  August  1748  auf  diesen  Brief  und  Nr.  133  ist 
Lebcnsbeschr.  S.  304  f.  gedruckt.} 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heisres  Briefe. 


297 


132. 

An  Valcketiaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  4  1,  Nr.  28.) 

Viro  Clarissimo  et  Eruditissimo 
Ludovico  Casparo  Valckenaer 
s.  p.  d. 
Io.  Jac.  Reiske. ') 

Literas  Tuas,  Vir  Clarissime  et  Eruditissime,  longe  gratissimas 
recte  accepi  a  cl.  Bernardo;  e  quibus  intellexi  Te  valde  amici  Tui 
Leidae  nunc  agentis  caussa  sollicitum  esse,  ne  forte  illum  judicio 
iniquiorc  laeserim.  Sed  hac  quidem  de  re  securum  Te  esse  jubeo, 
ideoque  adjeci  primam  delineationem  recensionis  meae  opusculi 
Lennepiani,  quam  a  modo  memorato  nostro  amico  accipis.  Erunt 
forte  quaedam  in  ipsa  elaboratione  sciagraphiae  hujus,  quam2)  Men- 
kenio  exhibui,  aliter  et  paullo  elegantius  atque  distinctius  scripta, 
quam  hic,  nihil  tarnen  quantum  scio,  quod  illum  praeclarum  juvenem 
oflendere  queat,  nisi  forte  secus  sentientem  ferro  nequeat,  quod  a 
modestia  et  humanitate,  quam  demonstravit  in  libello  suo,  alienum 
est.  Ne  quaeso  aegre  feras,  quod  lituras  Tibi  mittam.  (otium  enim 
non  erat  ea  nitide  describendi.)  neque  hoc,  quod  opusculorum  a  Te 
io  opere  Ursiniano  editorum  recensionem  non  addiderim.  nolebam 
epistolam  gravare;  praesertim  postquam  jam  typis  impressa,  sed  mc 
inscio  et  inconsulto,  prodiit  proxime  elapso  mense  Iunio.  mutassem 
in  ea  opella  quaedam,  quae  mihi  displicent.  mittam  proxima  occasione. 
Quaodo  vero  edenda  sit  recensio  Coluthi1),  equidem  ignoro.  Gratum 
est  quod  nuncias  de  Schultensianis  novis  operibus.  ea  videre  cupio, 
sed  ante  autumnum  hic  non  habebimus.  Prodiit  apud  nos  his  diebus 
altera  pars  opusculi  mei  Petroniani1),  quod  a  p.  185.  edit.  Petr.  novae, 
usque  ad  p.  370.  nullus  dubito  quin  haec  Tibi  particula  magis,  quam 
ista  prior,  arrisura  sit.  Prodiit  etiam  clar.  Leichii  diatribe  in  Photii 
bibliothecam5),  doctum  et  lepidujn  opusculum.    Nunciat  is  ibi  de 

1)  [Antwort  auf  den  Brief  vom  4.  Juli  1748  S.  352  f.] 

2)  [Die  Worte  quam  Menkenio  exhibui,  sind  am  Rande  hinzugefügt.] 

3)  [Vgl.  S.  234  A.  4.1  4)  [Vgl.  S.  186  A.  1.] 
5)  [Vgl.  S.  289  A.  4.J 


Digitized  by  Google 


298  R.  Föhrste*, 

aliquo '),  qui  novam  Himerii  editionem  parel.   Sed  quis  ille  sit ,  mihi 
non  constat.  Proximo  mcnse  Augusto  incara  orationem  aditialem  re- 
citabo  et  munus  novum  tandem  aliquando  auspicabor,  sed  nondum 
fol.  <T  novi  quo  die.  programma2)  ea  |  occasione  edendum  sub  praelo  jam 
sudat,  et  agit  de  antiquissima  Arabicae  historiae  cpocha,  (.yt^J-A-  saii 
ol  Arera,  de  quo  in  al  Corano  cap.  34.  seu  diluvio  Arabiae  felicis  a 
rupta  catarrhacta  Marcbense.   Implebit  ut  existimo  quinque  vel  sex 
plagulas.   In  eo  insignem  locum  Herodoti  III.  117.  sed  ab  interpretibus 
non  intellectum  exposui,  et  corruptum  emendavi.    Scilicet  legitur  ibi 
rovro  t6  nediov  ijv  ptv  xort  XoQfeajjiwv,  iv  ovQtoi  iovrtav  etc.  in 
postrcmis  Vitium  est;  et  liquet,  legendum  esse  iv  xqurtt  iovrav.  At 
in  anteccssum  jam  novi,  hanc  dissertationem  Schullensio  non  arrisu- 
ram.   Accipies  haec  et  alia  proximo  mense  Octobre,  nisi  me  tempora 
et  res  nostrae  fallant.   Si  quid  habes  de  recensione  opusculi  Lennepiani 
moncndura,  velim  id  facias,  dum  res  adhuc  in  salvo  est.   Licet  qui- 
dcra  Chartas  istas  cl.  Lennepio  cum  salutis  et  ofßciorum  meo  nomine 
denunciatione  communicare,  et  simul  monere,  me  postquam  istas 
lituras  oxaraverara,  exempla  phraseos  invcnisse  ubi  rodt)  et  [u)jog  con- 
junguntur,  quod  ille  fieri  posse  negavit  p.  88.  obscrvationum  suarum, 
ad  istum  locum  Aelian.  Histor.  animal.  VI.  32.  wdijg  fu'Xtt  yof(»wT«Tw. 
Prorsus  enim  eodem  modo  ait  Aristophanes  Ranis3)  wd/Je  iv  nokvxo- 
Mfißotg  fukoi.     Ita  quoque  Himerius  apud  Photium  p.  1121.  4. 
ovx  äfpfroyyov  n)v  dnodt^iiav  inoiovv,  uX).'  wdij  xai  ftikn  rov  xoqov 
töv  iavtäv  antjonüfavTo.   De  caeteris  forte  aliquando  latius.  Interim 
peto  velis  lumultuariae  huic  scriptioni  ignoscere.   Fasciculus  literarum 
integer  scribendus  et  mittendus  erat  in  Belgium,  et  tempus  urgebat. 
Vale  Vir  Eruditissime  et  Clarissime,  mihique  porro  fave.    Scr.  Lipsiae 
d.  13.  Julij  1748. 

Adr.:  A  Monsieur 

Monsr.  Valckenaer 
Professeur  tres  savant  et  tres  renommö 

a 

Franequer.4) 

0  [Gottlieb  Wernsdorf  in  Danzig.   Vgl.  Brief  138  S.  318,  19  f.] 
4)  [Vgl.  S.  234  A.  I.] 

3)  [V.  244.1 

4)  [Siegel  wie  in  Nr.  i  i  0.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


290 


133. 

An  Johann  Stephan  liernard  in  Amsterdam. 
(Original  iu  Leiden,  wie  84,  Nr.  90.) 

Viro  Clarissimo,  Experientissimo,  Eruditissimo 
loanni  Stephano  Rcrnardo 
b.  p.  d. 
lo.  lac.  Reiske. 

Quin  ad  Te  pervcnerint ,  Amice  Aestumatissime,  lilcrac,  vel 
chartulae  potius,  quas  nuper  Tibi  per  cl.  Abresch  destinavi,  nullus 
dubito.    Nunc,  commoda  oblata  oecasione,  niitto  Tibi  levia  quidem 

opuscula,  forte  tarnen  non  prorsus  ingrata  futura   Pe^feret,) 

has  et  catalogum  Platnerianum  ad  Te  mercator  aliquis  nescio  quis. 

 mea  quoque  est  quae  ibidem  exstat  recensio  Hippocratis 

Zwingeriani2).  Opuscula  germanica  ideo  Tibi  misi,  quia  a  me  pro- 
fectae  sunt  quae  in  iis  prostant  recensiones  gemini  operis  Eduardi 
Corsini3).  Sed  valde  indignor  revisionem  eorum  opusculorum  ad  me 
non  pervenisse.  Irrepserunt  enim  passim  enormia  vitia,  ut  est  illud 
p.  415.  fine,  ubi  prorsus  pervertit  aut  typotheta  aut  corrector  meam 
mentem  et  scriptionem.  legendum  enim  ibi.  bcr  t>cr  bic  Dichomenie, 
ober  bcn  mitteilen  Xag  bcö  ü)tonatf)$  gehörte,  in  bic  Archomenie  ober 
ben  Anfang  be$  üftonatfyä.  Scribes  mihi  de  illis  Tuum  judicium.  Iam 
(andern  alijquando  dictus  est  dies  XVI.  Augusti  recitandae  meae  oralioni  fai.  i* 
aditiali.  Mandato  regio  jussi  sunt  Professores  ordinis  philosophici  me, 
etiam  si  non  magistrum,  in  ordinem  suum  reeipere  et  in  cathedram 
philosophicam  admittere4).  Programma  meum  nondum  absolvit  prae- 
lum.  est  ex  historia  Arabica  depromtum.  Mittam  Tibi  alia  occasione. 
ridebis  procul  dubio  ejus  quaedam.  orationera  meam  forte  committam 
Luzakio  imprimendam.  Plura  in  praesentia  non  habeo.  lta  vale  Vir 
Clarissime  et  Eruditissime  miliique  porro  ut  soles  fave.  Scrib.  Lips. 
d.  20.  Julij  1748.5) 


<)  [Oer  Satz  Perferet  —  nescio  quis  steht  am  Rande.] 

2)  [Vgl.  S.  234  A.  7.]  3)  [Vgl.  S.  251  A.  8  und  10.] 

4)  [Vgl.  S.  226  A.  1.]  5)  [üeber  Bernards  Antwort  vgl.  S.  296  A.  5.] 


Digitized  by  Google 


300 


R.  FoKRSTER, 


134. 

An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  93.) 

Viro  Clarissimo,  Eruditissimo,  Experientissimo, 
loanni  Slephano  Bernardo, 
s.  p.  d. 
Io.  Iac.  Reiske. 

Qtiandoquidcm  ex  inopinalo  mihi  offerlur  ad  Te  scrihendi  occasio, 
Vir  Clarissime,  non  potui  eam,  praecipitem  quaravis,  omittere.  Tu 
festinationi  meae  ignosces.  Veniebat  modo  ad  me  civis  quidam  meus, 
qui  posl  linam  alteramve  horam  iter  Amstelodamum  sc  nuntiabat  in- 
gressurum.  Sciscitare  quaeso  nuin  per  illum  versus  finem  septembris 
ad  nos  reversurum  ad  me  mitti  queat  fasciculus  de  quo  nuper  ad 

mc  scribebas  Programma  meum  Tibi  libenter  misissem, 

sed  hodic  demum  emcrgit  e  praelo,  et  adhuc  madel,  neque  adhuc- 
dum  Mala  accepi  Arabica,  quae  ibi  seorsim  in  una  plagula  debuerunl 
foi.  1»  excudi.  Forte  alia  se  ofleret  occasio  illud  |  Tibi  et  aliis  amicis  mit- 
tendi.  Misissem  Tibi  quoque  recensionem  meam  Coluthi  Lennepiaoi, 
sed  adhuc  pariter  exercet  praelum.  Si  quid  in  ea  mutatum  velit 
Yalckenaerius '),  nunc  nimis  serum  est,  et  infecta  ficri  facta  nequeunt! 
Legi  nuper  opusculum  ineditum  hactenus  Graecum,  sed  in  Marmori- 
bus  Taurinensibus  nuper  edilum,  Theodori2)  Lascaris,  nist  memoria  me 
Fallit,  aut  alterius  certe  recentioris  Graeci,  de  Orpheo  et  ejus  operibus3). 
Sed  vix  operae  pretium  est  illud  legere.  Videbis  aliquod  ejus  specimen 
quando  prodierit  mea  islorum  Marmorum  rccensio.  Nudius  tertius 
peroravit  apud  nos  novus  professor  extraordinarius  Anatomes  et 
Chirurgiae,  Boehmer,  et  programma  praemisit,  de  callo  ossium.  Scatet 
academia  nostra  professoribus  extraordinariis.  Et  forte  brevi  finem 
facient  in  iis  creandis.  His  diebus  iterum  perlcgi  Tulpii  observationes ; 
et  in  iis  p.  243.  exernplum  inveni  puellae  quadrimae  menstruatae, 
quäle  Tu  olim  mihi  ex  propria  observatione  suggerebas4).  Experimenta 
electrica  in  paralyticis  cum  successu  instituta  apud  nos  fuerunt,  saltim 


I)  [Vgl.  S.  249,  it.] 

i)  [Vielmehr  Conslantini.    Vgl.  Marmora  Taurin.  I  p.  93 — 104.] 

3)  [Hdr:  opperibus]        4)  [Lebensbeschr.  S.  i77.  Vgl.  Brief  119  S.  232,  32  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe. 


301 


ferunl  aliqui.  Trillerus  nuper  germanicam  metricam  interpretationem 
Christi  patientis  Grotiani  *)  cum  amplissimo  et  multae  lectionis  commen- 
tario  pro  more  suo  edidil2).  Quum  nihil  aliud  nunc  quidem  ad  manus 
habereni,  quod  Tibi  mitterem,  saltim  has  Ludolfianas  epistolas3)  adjicere 
placuit,  quae  si  non  intcrno  suo  valore  |  saltim  novitate  et  apud  vos  foi.  ar 
certe  raritate  se  commendabunt.  Ita  vale  Vir  Clarissime  et  Eruditissime, 
mihique  porro,  quod  facis,  fave.  Dab.  Lipsiae  d.  10.  August.  1748. 
Adr.:  A  Monsieur 

Msr.  I.  E.  Bernard 
Docteur  en  Medecine  tres  renommc 

a 

p  inclus.  Amsterdam.4) 

135. 

An  Gerard  Johann  Leite  in  Valckenburgr) 
(Original  in  Leiden,  D.  P.  L.  845,  Fase.  XII.) 

Viro  Plurimum  Reverendo  et  Eruditissimo 
Gerardo  Ioanni  Lettenio 
s.  p.  d. 
lo.  Iac.  Reiske.0) 

Misisti  mihi  nuper,  Vir  Plurimum  Reverendo,  tuum  libellum7), 
cum  elegantissima  illa  praefatione,  in  qua  meum  nomen  in  templo 
Aeternitatis  dedicare  peploque  immortalitatis  intexere  voluisti.  Agcrern 
Tibi  gratias,  si  alia  ratione  id  fecisses.  jam  vero  ne  tu  ipse  quidem 
a  me  gratiamm  actionem  flagilas.  Aegre  mihi  voluisti  facere,  et  proeul 
dubio  libi  plaudis  et  plausus  audis  amicorum  tuorum,  de  clade,  quam 

1)  [llugonis  Groüi  leidender  Christus,  Trauerspiel,  aus  dem  beigefügten  latei- 
nischen Text  ins  Deutsche  übersetzt  und  mit  vollständigen  Anmerkungen  erläutert, 
Leipzig  1 7S3 ;  in  neuer  Auflage  Leipzig  1748.]  l)  [edidit  fehlt  in  Udr.] 

3)  [Henrici  Guilielmi  Ludolli  Epistolae  ad  Quosdam  suos  in  Ecclesia  Graeca 
amicos  scriptae  sermone  Graeco  vulgari.  Edidit  Callenbergius  Halae  In  Typographia 
orientali  Instituti  Judaici  MDCCXXXXYII.] 

4)  [Siegel  wie  in  Nr.  410.]  5)  [Vgl.  zu  Brief  125  S.  SB6.] 

6)  [Durch  Bernard  geschickt  nach  Brief  138  S.  319,  %0  f.  und  Bernard 's  Brief 
vom  35.  Januar  1749  Lebcnsbeschr.  S.  317.    Vgl.  S.  302  A.  2.] 

7)  [Observationes  philologico-criticae  in  Deborae  et  Mosis  cantica,  Lugd.  Bat. 
1748.  Vgl.  Lebcnsbeschr.  S.  49  f.] 


Digitized  by  Google 


302 


R.  FoERSTER, 


a  Te  accepi  nempe,  ovantium1).  novi  vos  theologos2).  luvenes  panier 
atque  senes  soletis,  utcunque  rüdes  rerum,  de  quibus  agitur,  maximo 
fervore,  si  ordinem  vestrum,  aut  vestratiura  aliquem  sentiatis  impetilum, 
clamare,  et  velut  illi  Petroniani9)  anseres  impetum  facere  in  aggressorem, 
foedoque  et  rabioso  Stridore  circumsistere,  alius  lunicam  lacerare, 
alius  calceamentorum  vincula  resolvere,  alius,  dux  et  magister  sae- 
vitiae,  crus  audacuü  serrato  morsu  vexare.  Sunt  etiam  hic  terraruni, 
non  minus  atque  in  Belgio,  qui  laetantur  meam,  quam  putant,  superbiam 
Tibi  dignas  poenas  dedisse.  Sed  parum  ine  movent  et  libellus  Tuus 
et  ista  imperitorum  judicia  cruda  et  temeraria.  probitati  caussae  meae 
confisus,  eamque  permittens  eruditis  et  aequis  rerumque  peritis  tempo- 
rum  omnium  censoribus,  contemno  qui  me  non  gravioribus  armis, 
quam  Tua  sunt,  adoriuntur.  Magis  profecto  doleo  Tuam  sortem,  uii 
Letteni,  (credas  aftirmanti,  necne,  perinde  tarnen  verum  est,)  doleo 
Tuam  sortem,  qui  deridendum  Te  praebuisti,  et  mihi,  si  Vellern,  quanta 
liberet  petulantia  et  acerbitate  exagitandum.  Essel  mihi  occasio  in 
Aclis  nostris  omnem  meam  bilem  in  Te  evomendi,  omnemque  tuam 
nuditatem  corara  oculis  omnibus  revelatam  dandi').  Relege  si  placet 
historiolam  Petronii  c.  136.  quam  modo  allegabam  de  anseribus. 
Finge  Te  anserem  illum  esse,  pugnacissimum  aniraal:  me  Petronium 
esse.  Aeque  facile  mihi  foret  Tibi  caput,  atque  Petronio  quondam 
erat  isti  anseri  armata  manu  elidere.  Sed  non  amo  contentiones  de 
foi.  rebus  minulis,  quae  nihil  ad  incrementa  |  literarum  conferunt.  dedignor 
etiam  pari  non  pari  congredi.  res,  quas  semel  satis  Iueulcntcr  proposui, 
aliquoties  redicere,  cl  pertinaces  convincere,  eliam  non  amo.  Post- 
quam  advcrsarium  ad  nutum  et  lapsalioncm  irapuli,  missionem  do. 
Quisquis  paullo  attentior  dispulationem  Tuam  perlegal,  deprehendet 
Te  mihi  palmam  porrigere.  Argumenta  certe  quae  alTers  tarn  levia 
sunt  et  macra  et  ficulnea,  ut  si  publice,  aut  operose,  vellem  ea  re- 

\)  [Ygl.  den  Brief  Bernard' s  vom  6.  August  1748  Lebensbescbr.  S.  308.] 

2)  [Dieses  Wort  ist  später  getilgt  worden  und  zwar  mit  anderer  (brauner) 
Tinle,  also  nicht  durch  Reiske  selbsl,  sondern  durch  Bernard,  der  (Lebens- 
bescbr. S.  317,  27)  an  R.  über  diesen  Brief  schreibt:  Literas  tuas  cum  reliquis 
niisi  ad  Lettium:  in  Ulis  tarnen  voces  nonnullas  delevi,  quod  exislimem  Te  nimia 
indignatione  abreptum  quaedam  eflutiisse,  quorum  postea  Te  poenitebit,  ubi  rem 
animo  sedatiore  pensitaveris,  mihique  aliquando  gratiam  idcirco  habebis.] 

3)  [Petron.  sat.  136.] 

I)  [dandi  ist  aus  dare  korrigirl.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reise  es  Briefe 


futare,  non  minus  ridiculus  forcm,  quani  si  quis  aranearum  telas  Herculea 
clava  elideret.  Miseret  me  profecto  Tui,  qui  edito  Tuo  libcllo  sannis 
Te  doctorum  hominum  exposuisti.  Audivi  nostratium  aliquos  de  Te 
judicia  sermoncsque  spargentes,  quorura  pars  paedagoguin  Te  suspi- 
cabatur  esse,  pars  tyronem  dicebat;  quando  quidem  nil  nisi  tyrones 
crepes,  Tuaque  scribendi  ratio  tarn  jejuna,  scabra  et  inficeta  sit,  ul, 
ex  quo  fuisti,  videaris  in  ludo  lilerario  habitasse.  Longa  mihi  foret 
epistola  scribenda,  et  Tibi  lecturo  taediosa,  si  rixas  Tuas  omnes  presso 
pede  persequi,  et  quae  monenda  ad  singulas  habeo,  fuse  vellem  ex- 
ponere.  Satis  itaque  habebo,  (quum  in  turbulentis  hisce  nundinis  ad 
muitos  alios  vestrates  exarandae  sint  mihi  literae)  quae  in  animum 
incident,  monilu  necessaria,  proferre.  Subsistamus  in  his  velitationibus, 
si  placet,  poslquam  ambo  noslrum  ünomiQav  cepimus;  et  ego  qui- 
dem publice  libri  Tui  mentionem  nuspiam  faciam,  tanquam  eum  inter 
libros  natum  editumque  librum  esse  ignorarem:  Sed  a  silentio  meo 
nolim  triumphi  canendi  caussam  arripias,  neque  putes  Te  iQijfiyp  iktiv. 
Comparere  Tecum  coram  erudito  tribunali  nolo;  non  quod  caussae 
meae  difBdam;  sed  quod  ruinosam  Tuam  prosternere  parcam.  Finge 
Te  ollam  ticlilem  esse,  et  me  lapidem  a^ta^atov.  non  bene  nobis 
conveniet  concurrentibus.  Quod  si  tarnen  omnino  me  victum  ideo 
putes,  quod  in  arenam  descendere  nolo,  hanc  Tibi  dicto  mulctam,  ut 
lianc  cpistolam  meam  evulges,  quemadmodum  meas  superiorcs1)  me 
inscio  evulgasti,  cuius  rei  licentiam,  quam  nullam  habebas,  rapuisti. 
neque  cum  solis  meis  ita  egisti,  sed  et  cum  iiteris  amici  communis2); 
quod  ille  factum  aegre  fert.  et  quis  non  ferat?  Versionem  Gabi  lati- 
nam  ideo  non  concinnavi,  quod  putas,  quod  Te  meam  olim  non  ad- 
misisse  indignarer,  aut  quod  Tibi  inviderem,  studeremve  Tecum  aemu- 
lari.  Nimis  magnifice  de  Te  sentis,  mi  Letteni,  neque  adhucdum  eo 
profecisti,  ut  ambitio  me  incessat  Tibi  ärray&vi&a&cu.  Sed  ideo  eam 
edidi3),  ut  Arabes  ab  obscuritatis  crimine  liberarem,  cognitamque 
omnibus  et  perspectam  facerem  |  raargaritae  nobilitatem,  a  qua  Tu  fol.  tr 
barbariei  sordes  non  absterseras.  Nihil  me  magis  male  habet  et  urit, 
quam  quando  video  Arabes,  insaniae  jamdum  satis  suspectos  et  in- 


(j  [Brief  US.] 

3)  (Bernard.  Vgl.  Lebensbesclir.  S.  307,  \  4  und  Leite,  Observ.  |i.  XXIV.] 
3)  [Nov.  Act.  Krud.  1747  p.  692  f.] 


Digitized  by  Google 


304 


R.  Fo ERSTER, 


simulatos,  per  inficetas  latinas  versiones  adhuc  magis  infaniari,  eorumque 
hominum  ineptiis  onerari,  qui  quae  non  intcliigunt,  videri  tarnen 
volunt  intclligere,  et  explicant,  quäle  quid  etiara  Tibi  contigit.  quod 
fateri,  utcunque  contra  nitaris,  omnino  tarnen  debes.  Certissimum  mihi 
profecto  est,  Te  ab  edita  mea  versione  Tui  Caabi  multo  melius  eum 
nunc  intelligere  quam  antea.  Si  auctoritas  apud  Te  valet,  allegabo 
Tibi  clar.  Valckenarium,  quem  virum  consummati  judicii  esse,  vel 
ipse  agnoscas.  Hic  versioncm  meam  excellentem  appellat  in  literis1), 
et  scribit,  nihil  in  Actis  legisse  hujus  generis,  quod  ad  eruditionem 
istius  meae  recensionis  Tui  libelli  possit  ullo  modo  aequiparari.  Vere- 
cundarer  equidem  hoc  tarn  superbum  elogium  propalare;  at  Tecura 
privatim  communicare  quid  impcdit,  qui  familiäres  epistolas  publice 
compilare,  et  ad  farturam  libellorum  Tuorum  adhibere  soles.  Forte 
videbor  Tibi  fraude  et  mendaciis  uti  et  fictionibus;  talia  enim  a  mc 
aliena  non  esse  putas,  ut  magna  cum  voluptate  mea  intellexi:  Sed 
si  diffidas  mihi,  licet  Optimum  virum  adire,  et  de  rei  veritate  sciscitari. 
Mirum  interea  mihi  videtur,  versionem  meam  ab  homine  literatissimo 
et  acutissimo  excellentem  appellari,  a  Te  autem  ubivis  obscuram, 
obnubilatam,  densissimis  tenebris  obvolutam,  scorias,  et  nescio  quae 
aliae  id  genus  sunt  Tuae  elegantiae.  Sed  haec  est  mera  simulatio. 
multi  egregii  viri,  Arabice  non  callentes,  aftirmarunt  mihi,  versionem 
meam  intelligere,  Tuam  librum  clausuni  et  obsignatum  esse.  At  si 
tarnen  revera  eam  non  intelligas,  bono  sis  animo,  post  octo  vel  decem 
annos  intelliges  eam,  et  videbis,  in  ea  nihil  esse,  quod  vocum  Arabi- 
carum  indoles  non  importarit  secum  nccessario;  postquam  nempe 
plus  in  Arabicae  linguae  studio  profeceris,  et  ex  ipso  illius  usu  eam 
didiceris,  non  e  Golio,  e  quo  solummodo  nunc  sapis;  postquam, 
abjecta  illa,  quae  Tibi  hactenus  adhaesit  ludimagistrale  sentiendi  et 
scribendi  ratione,  magis  animum  Tuum  literis  graecis  et  latinis  ex- 
colueris,  et  ab  humilitate  erexeris;  postquam,  spretis  illis  subtilibus 
et  argutis  nugis  etymologicis,  insanoque  studio  in  minutiis  tricandi, 
quae  vis  obscura  magis  obscurandi,  ad  primam  originem  omnia  non 
reducendi,  sed  obtorto  collo  trahendi,  et  per  tormenturn  febricitantis 
imaginalionis  praecipilandi,  absque  ulla  poetarum  lectione,  absque  ullo 
linguae  usu;  si  inquaui  spretis  illis  sana  magis  et  utilia  sceleris2). 


0  [S.  253,  17  f.]  S)  [aus  sectaris  korrigirl.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Bhiefe. 


305 


Sed  nunc  tandem  intelligo  quid  Tibi  ünposuerit.  Accidit  Tibi, 
quod  saepe  vidi  et  audivi  aliis  accidisse,  et  nuper  admodum  obser- 
vabam,  per  angiportum  ambulans.  duae  nimirum  puellae  alterca- 
bantur  inter  sc.  una  meretricera  appellabat  alteram.  baec  autem 
fortissima  Tyndaridarum  spiculum  boc  animose  in  bostem  retorquebat. 
Neque  ignorarunt  Arabissae  olim  boc  Tuum  sopbisma;  crederemque 
Te  Ulud  ex  aJ  Maidanio  didicisse,  nisi  scirem  eum  a  Te  nondum 
usurpatum  esse.  Inibo  forte  gratiam  apud  Te  si  locum  appositum 
huc  adscribam.    Ad  proverbium  c**»~         ^fr»^  haec  notat 

«ol£  Ovu»  ^  ä)JU  iJ  öJu>  *Ui«  J^>i  «jol£   Sjjj   ^   ^Jf  &  feXfti, 

b  ^  l$J  vciJLäs  LPyJyö  ^         tjU>  l>ju  L^Ui  ^Llc  LfdL^li  f0i.  2v 

.■JoJLot,  Igt*;  L^ya  v^Lö 

Vin  applicationem  faciam?  Obscuram  dixi  tuam  versionein.  Tu 
meam  vicissim  ita  compellas.  Ergo  ciL««jlj  <aM»>j  ^j^2)  morbi  tui 
criminatione,  tanquam  lapide  nie  petis,  eaque  boneslissiuia  ratione 
expedire  te  posse  putas.  An  eüam  aliquis  adstitit  Tibi  consiliarius, 
uli  i Iii  puellae  mater  adstabat  suadcns:  »yAjt  sed  aenigmatice 

scribo!  Me  miserum.  Adeo  non  desuevi  aenigmatice  scribere,  ex 
quo  prologum  ad  Tharafam3)  scripsi.  Scribo  nempe  in  eoruin  gratiam, 
qui  ultra  Golii  Lexicon  Arabice  non  sapiunt.  Cerebrum  sibi  frangant 
in  talibus  si  velint.  Profecto  tarnen  miror,  Te,  Vir  Reverende,  meum 
scribendi  genug  aenigmalicum  appellare,  qui  debebas  illud,  etiamsi 
raaxime  aenigmaticum  esset,  tarnen  intelligere,  quum  assuetus  sis 
orientalium  stylo,  et,  si  credimus  titulo  et  praefationi  Tui  libelli,  in 
intima  orientis  penetralia  Te  abdidisti.   Ego  vero  non  video  qui  horri- 

t)  [=  iArabura  proverbia  cap.  II,  78  t.  I  p.  173  ed.  Freitag:  Incipe  Ulis 
dicere,  Ahfali!  in  captivilatem  abducaris! 

Hanc  proverbii  originera  fuisse  narrant.  Sabdus  ben-Said  Hahnal  Rabamam 
ßliam  Alchesredji  ben-Taim- Allah  pulcberrimam  feminam  in  malrimonium  duxerat 
[et  ea  Malik  (ibn  Said)  ei  peperit].  (Diese  in  eckige  Klammern  gesetzten  Worte 
fehlen  bei  Freytag).  Quam  qaum  reliquae  viri  uxorcs  ignominiae  nomine  pblic 
(i.  e.  morbo  in  pudendis  vel  duritie  in  utero  laborans)  appellarent,  matcr,  ut  illas 
verbo  (Abfali)  primum  alloqueretur,  suasil.  Vgl.  auch  cap.  X,  t  p.  519.«  Siegm. 
Fraenkel.]  t)  [=  incipe  contra  eum  convicio,  occidarisl] 

3)  [Vgl.  Brief  51  S.  95  A.  \.) 

Abband!,  der  K.  S.  OoieUscb.  d.  Wimmcb.  XXXVIII.  20 

r 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


bilis  ille  thrasoniasnius  cum  veracitate  et  huniilitate  theologica  con- 
siBtere  queat.  Vide  ne  ipse  in  crimen  incideris,  cujus  nie  insimulas, 
id  est  in  mendacium.  Me  certe  utcunque  arrogans  et  inflatus  tibi 
videar,  puderet  tarnen  in  conspectu  et  fronte  libelli  adeo  aXa£ovivta&ui . 
Videris  mihi  ad  illum  hominum  ordinem  pertinere,  qui,  quamvis  domi 
desides  musaeo  non  excedant,  itineraria  tarnen  in  utramque  Indiam 
comminiscuntur.  Sed  pergo  pensum  meum  absolvere.  p.  XVIII.  prae- 
fationis  Tuae  objicis  mihi  quam  in  Petronio  institui  passim  interpola- 
tionem.  sed  velim  memineris  illius  noti:  nc  sutor  ultra  crepidam. 
Disce  prius  Petronium  emendare,  eoque  facto  veniam  habebiß  de 
talibus  sennocinandi.  Si  cum  versione  Warneriana  ita  egisses,  ut  ego 
cum  Petronio,  bene  fecisses,  neque  Te  culpassem;  id  est  si  Tua  per 
uncinos  aliasve  notas  a  caeteris  distinxisses.  In  Petronio  certe  quid 
meum  sit,  quid  alterius,  stalim  patet.  Hominem  auetorem  receusionis 
mei  Petronii  in  Actis'),  si  Tu  aeque  bene  nosses,  atque  mecum  norunt 
omnes  Lipsienses,  profecto  illum  non  laudasses;  sed  nobiscuin  pro 
inepto  et  petulante  ludimagistro  habuisses.  Est  ille,  quem  vel  foe- 
minae  nostrates2)  Graeculum  et  graculum  salutant,  clarus  ille  Carpzovius, 
qui  ptisanarium  oryzae  cum  rapulis  assis  Palaephalo  et  Achilli  Tatio 
afludit3);  quem  hominem,  si  dignus  esset,  et  tanti  videretur,  probe 
depexum  dare  possem.  Sed  confido  caussae  meae  probitati,  et  docto- 
rum  aequorumque  intelligentiae.  nasutos  autem  illos  vitilitigatores  4) 
longum  plorare  jubeo5),  qui  rem  ipsi  examinare  neseii,  ex  aliorum 
dictamine  judicant.  Tantamne  fidem  adhibes  conditoribus  Actorum 
nostratiiun  ut  eoruni  de  meo  Petronio  acquiescas  judicio?  Velim 
etiam  vicissim  eorundem  judicio  de  Tuo  Caabo  acquiescas,  putesque 
omnia  quae  ab  Ulis  Tibi  vitio  versa  fuerunt,  jure  meritoque  laxata 
fuisse.  Si  Tu  hoc  posterius  facies,  ego  in  priore  argumento  Tecum 
sentiara.  Qui  citata  modo  pagina  scribit,  Hebraeos  mihi  videri  nihil 
ab  Arabibus  lucrari  posse,  Tharaphae  editorem  non  novit.  Nunquam 


1)  [Nov.  Act.  Erud.  1746  p.  625 — 627.] 

2)  [Die  üottschedin.   Vgl.  S.  259,  26  f.  und  29«,  Hf.l 

3)  [Observationum  in  Palaephatum  TttQi  anloxtov  perictilum.  Accesserunt 
aliae  animadversiones  in  nonnulla  Musaei  et  Acbillis  Tatii  loca,  Ups.  U43  p.  109. 
Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  H46  p.  240  und  S.  259  A.  3.) 

4)  [Hdr:  vitiligatoros] 

5)  [Hör.  s.  I,  10,  91.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heisres  Briefe. 


307 


dubitavi  Hebraeam  linguam  et  Arabicam  eandem  esse  in  origine,  el 
qui  poteram?  nemo  potest  ea  de  re  dubitare  qui  vel  extremis  tanlum 
labiis  utramque  attigit.  Sed  invidiam  mihi  facere  cupis  apud  theologos, 
quibus  jam  satis  suspectus  sum.  Sentio.  Sacrum  Codicem  iilustrare 
Tibi  videtur  summa  eruditionis  perfectio.  |  Sunt  tarnen,  qui  secus  fo!  3r 
censent.  Uteunque  sit,  ego  natura  me  sensi  ut  ab  omne  theologia, 
sie  ab  Hebraei  Codicis  lectione  alieniorem,  adeoque  iilustrare  illum 
dod  potui  quem  nunquam  legi,  neque  nunc  demum  fiel,  quod  cilius 
debuerat  fieri.  Satis  tarnen  suppeditavi  materiae  in  Tharafa  in  qua 
suam  exercere  diligentiam  queal,  quisquis  Hebraeas  voces  et  locu- 
tiones  ex  Arabicis  iilustrare  velit,  eaque  opera  delectctur.  Neque 
quin  id  fiat,  unquam  intercedam.  Yalde  mihi  placuit  via  quam  Po- 
cokius  in  notis  miscellaneis  ingressus  est.  Haec  debebat  magis  exeoli. 
Neque  in  genere  illam  culpo,  quam  celeb.  Schultens  trivit,  sed  saepe 
deviat,  ut  mihi  quidem  videtur  et  in  argutiis  sibi  placet,  quas  neque 
pervidebunt,  neque  approbabunt  omnes;  multi  ultra  justum  acuminis 
terminum  adactas  reputabunt.  Virum  veneror  merito  suo  magnum. 
sed  non  sie  ut  vos  Batavi,  qui  eum  ubique  crepatis,  et  citalis  solum, 
et  oneratis  elogiis  tarn  spissis  et  nauseam  moventibus,  ut  nemini  pla- 
cere  possint,  nisi  qui  obesae  sit  naris.  Virtutem  et  excellentem 
doctrinam  in  ipso  admiror,  sed  et  hominem  novi,  et  lapsus  ejus  data 
occasione  indicare  non  verecundabor.  Vos  autem  Sputum  ejus  lingitis, 
et  laudatis  eum,  quo  vicissira  laudemini,  et  imitari  eum  vultis,  qui 
ab  ejus  in  humanioribus  et  arabicis  literis  peritia  immane  quantum 
abestis.  volatum  tentatis  antequam  plumac  vobis  creverint.  Quae 
p.  XXII.  de  al  Camelo  scribis1),  Reverende  Letteni,  ex  parte  sunt 
sycopbantiae.  Ipse  nosti  eo  tempore  rae  Leida  discessisse  quum  Tu 
Ainstelodamum  et  in  Hollandiam  septentrionalcm  excursionem  feceras; 
neque  patiebantur  meae  res  Tuum  reditum  exspeclare.  Tradebam 
igitur  aviae  Tuae  Schedas,  de  quibus  sermo  est.  quas  quum  Tibi 
offerrem,  ipse  nosti,  quod  expressis  verbis  Alii  monumentum  mihi 
reservarim.  Exscindebam  e  schedis  adhuc  meis  meique  juris  particu- 
lam,  qua  Te  facile  carere  posse  putabam,  cogitaus  in  opere  affecto, 

0  \[Rei*kius)  illam  particulam  (operis  Grammatici  El  Cameli  dicti,  auetore 
Mmobarredo)  mihi  domo  absenti  rcliquit,  sed  quam  ejus  manus  contra  omnem  fidem 
ti  promissionem  mutilavit  exscissis  aliquot  paginis,  in  quibus  agebalur  de  Impera- 
tore  Ali.} 

SO  * 


Digitized  by  Google 


308 


R.  FoERSTER, 


in  excerptis  perquam  hiulcis  non  multum  referre,  si  quaedam  desi- 
derares.  Commemorassem  Tuam  donationem,  si  copia  ejus  rei  mihi 
facta  fuisset.  Sed  nondum  ea  mihi  obtigit.  Interim  eam  adhucdum 
grato  animo  recolo,  aeque  ac  si  hodie  mihi  praestantissima  munuscula 
dares;  et  si  qua  potero  alia  re  compensabo.  quod  p.  XXV.  ais  Te 
primain  Gaabi  notitiam  a  cl.  Schultensio  juniore  habuisse,  credam 
equidem  id  verum  esse.  Sed  omnes  quos  ibi  nominas,  habuerunt  a 
me.  Schultensio  suaseram  ut  ederet.  cl.  Schroeder  ex  meo  codice 
dcscripsit.  Quare  p.  XXVII.  magnis  literis  curaveris  excudi  Tibi  cum 
medico  rem  esse,  uon  expulo.  Tantine  facis  medicos,  quanti  ego 
theologos  facio?  Versionem  Tuam  priorem  ideo  non  improbaveram, 
quia  Tibi  male  volebam,  nullo  enim  modo  me  oflenderas:  neque  quod 
interpretis  gloriam  Tibi  inviderem,  alias  Caabi  cditionem  Tibi  non 
suasissein,  quod  tarnen  feci:  neque  quod  ipse  meam  versionem  dare 
vellem,  eam  enim  laureolam  non  admodum  ambiebam:  sed  ideo  quod 
tarn  inepta  tarn  nauci  erat,  ut  Tibi  slatiin  id  ad  primum  conspectum 
rotunde  in  faciem  edicerem,  quod  nunc  scribo.  Versionem  meam 
addere  volebam,  quia  Te  bonae  concinnandae  ineptum  censebam. 
Aude,  si  potes,  illius  Tuae  primae  versionis  specimen  sincerum  pro- 
foi.  3v  ferre.  Loquatur  illud  |  pro  me  testcturque  me  Tecum  non  malevole 
non  ambigue  egisse,  sed  ita  ut  par  est  bonum  et  candidum  amicum 
cum  amico  agere.  Talern  si  dedisses  Caabi  versionem,  qualem  mihi 
monstrabas,  et  Te,  et  Arabcs  nostros  aeterno  ludibrio  exposuisses. 
Si  negas,  aut  dubitas,  aude  si  potes,  ejus  specimen  proferre.  vel 
specimen  sufficiet,  ad  Judicium  de  totius  valore  faciendum,  ut  ego 
olim  perlectis  modo  quatuor  aut  quinque  versiculis  agnoscebam  versio- 
nem Tuam  cassa  nuce1)  non  dignam  esse.  Ut  phrasin  illain  Tuam, 
vulgo  non  tritam,  illam  sublimem  et  eximiam  Tibi  reddam,  agnoscebam 
ex  ungue  leoncm.  Quod  me  Grammatices  ignarissimum  appellas,  aegre 
ferrem,  nisi  scirem  Te  Batavum  esse,  eaque  a  Te  scripta  fuisse,  ante- 
quam  gratiae  Parisiis  in  Belgium  habilatum  concesserunt,  quod  nu- 
perriine  factum  fama  tulit.  Praeterea  scio  per  grammaticam  Tuam 
licere  superlativum  loco  positivi  adhibere.  Quid  si  vero  Tibi  superius 
illud  eVj'vXj  ^fXUA;  iterarem?  Nostine  et  meministine  adhuc  a  me  Tibi 
fuisse  indicatum  illud  Vitium  quod  in  primam  Tuae  disserlalionis 


I)  [Vgl.  Plaut.  Pseud.  37«.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


300 


editionem  irrepserat,  nunc  autem  emendatum  est:  verteras  nempe 
verba  Arabschiadae  quae  p.  113.  ed.  nov.  allegantur  ultima  oL>  ^ 
non  timens.  nunc  autem  recte  posl  meam  admonitionem  exstat  non 
occulto.  tunc  temporis  nesciebas  discrimen  inter  oL=>  et  U^>.  Ubi 

erat  eo  tempore  peritia  Tua  grammatica?  In  herba  erat.  Nunc  autem 
ad  incrementi  perfectionem  pervenit;  ut  Tu  certe  ipse  Tibi  de  Te 
persuasisti.  Nam,  qui  me  ignarissimum  Grammaticac  appellat,  ille  non 
potest  non  scientissimum  ejusdem  sc  reputare.  Nunc  quidem  non 
inquiram,  sciasne  quid  sit  grammatica,  necne;  quamvis  certissimus 
sim,  Te  hac  in  re  multum  a  vero  aberrare:  sed  tantum  videbo,  num 
ab  iüo  minuto  grammatico,  qui  ante  biennium  eras,  in  gigantem 
jjrammaticum  excreveris.  Oblulit  mihi  fortuila  Tui  libelli  volutatio 
duo  documenta,  et  dedissel  procul  dubio  plura,  si  muscas  venari 
didicissem  aut  voluissem.  p.  70.  a  Te  disco  a  vcrbo  £~  dc- 

venire.  Ego  vero  stupidus  olim  a  ultima  Je  derivabam.  Beno 
fcccris  si  rationem  etymologicae  Tuae  mihi  velis  indicare.  Sed  nc 
fruslra  laborem  insumas,  monendus  es,  me  Golii  auctoritatem  non 
admittere.  neque  forraas  illas,  saepc  Hcbraeis  et  Arabibus  inauditas, 

quae  Leidae  fabrefiunt :  sed  volo  exempla  plura  formae         et  dicta 

poetarum,  in  quibus  <yH^  necessario  singularis  est ;  et  tunc  systema 
novum  grammaticum  condam,  in  quo  hanc  regulam  deponam 

et  sirailia  non  ultimae  Je,  sed  mediae  Wau  defectivae  verba 
esse.  En  pulchram  et  Te  dignam  provinciam,  strenue  Lexici  Goliani 
coropilator !  Etiam  illud  doceri  velim,  e  pag.  204.  num  ex  vestro 
systemate  proba  sit  forma  0^  pro  descendimus ,  et  cujus  ea 
dialecti  sit.  an  forte  Homeiriticae?  Primum  quidem  videns  ego  0^ 
a  Te  per  descendimus  versum  praeeipitationem  Tibi  obfuisse  credebam, 
ut  tertiam  personam  pluralem  foemininam  pro  prima  plurale  communis 
generis"  aeeiperes.  postquam  autem  e  Tua  praefatione  animadverti, 
quod  olim  ignorabam,  Te  consummalum  grammaticum,  me  ignarissi- 
loum  grammatices  omnis  esse,  coepi  omnino  meura  errorem  damnare, 
et  spe  jam  praeeipere  lectam  farraginem  observationum  grammatica- 
rum,  novarum,  recentissimarum,  quas  nemo  vidit  unquam,  nemo  audi- 
vit,  et  quae  in  nullius  cor  intrarunt,  sed  quas  a  Te  primo  docendi  foi.  4r 
erimus.  Beati,  quibus  ludiraagistri  contingunt  rara  et  abnormia  do- 
cenles,  qualia  noster  Lettenius.      Pag.  XXX.  mendaciura  mihi  impulas. 


Digitized  by  Google 


310 


R.  FoKRSTER, 


Egregic  profecto.  Possein,  si  Tuis  et  gentilium  Tuorum  moribus  uti 
vellera,  insignem  honoris  titulum  in  Te  retorquere,  idque  justissimo 
titulo:  Mentiri  me  ais  in  eo  quod  dico,  nihil  emendasti.  sed  debueras 
eliam  sequentium  verborum  rationem  liabuisse:  quantum  aähucdum 
comperii.  Tunc  enim  qiiuin  isla  scribebam,  nondura  placuerat  in 
minutias  Tuas  inquirere,  et  quoinodo  Te  gessisses  in  edendis  Scholiis 
explorare.  Llinam  novissem  tunc  quod  nunc  novi,  postquam  codicem 
ipsum  mss.  conferre  cum  edilione  Tua  coepi.  lactas  quidcm,  tan- 
quam  Tuas,  emendationes  aliquot  citata  pagina ;  sed  multum  Uli,  quem 
dedisti,  catalogo  decedit.  Sunt  quaedam  profecto  a  solertia  Tua  re- 
slituta,  sed  ea  pauca  sunt  et  (am  minula,  ut  si  ea  corrupta  dedisses, 
qualia  in  codice  meo  inveniebas,  vervex,  non  homo,  fuisses.  Mea 
quidem  manu  fateor  illc  codex  scriptus  fuit,  unde  Tuus  emanavit; 
sed  inveniebam  ea  vitia,  quae  ipsi  adhaesere,  in  ipso  authenlico, 
neque  inter  describendum  erat  mihi  tempus  de  singulorum  sensu  aut 
emendatione  cogitare;  neque  ab  illo  inde  tempore,  id  est  ab  anno 
1737.  codicem  illum  unquam  per  otium  relegi.  alias  exstantia  illa 
vitia,  quae  vel  tyro  deprehendat,  sustulissem.  Quare  autem  illa  gra- 
viora  non  emendasti,  ut  in  illo  carmine  p.  ')  si  tarn  excellens,  tarn 
dexter  Criticus  eras.  Verum  harum  quidem  emendationum  gloriam 
Tibi  largiar.  Sed  illi  ipsi  quem  dedisti  catalogo  praetensarum  Tuarum 
emendationum  multa  insunt,  quae  jactas  a  Te  fuisse  correcta,  et  quae 
tarnen  claris  literis  eodem  prorsus  modo  exarata  in  meo  certe  codice 
conspiciuntur,  quo  Tu  asseveras  a  Te  restituta  esse.  Quae  agendi 
ratio  ad  quos  homines  pertineat,  Tibi  existimatum  permitto.  Graeci 
quantum  ego  novi  tales  (ptvccxag  xai  dla^ovac  appellant.  Ne  autem 
me  pro  more  Tuo  mendacii  insimules,  en  milto  Tibi  simul  codicem 
meum,  et  speeimen  collationis  codicis  Lipsiensis2)  authentici  cum  Tua 
editione  factae,  e  quibus  discas  quaesitam  e  mustaceo  laureolam3) 
deponere,  et  intelligas  quanla  cum  socordia  et  imperitia  versatus  fueris 
in  editione  Tui  scholiastae.  Quantus  foret  ille,  si  quem  contexere 
vollem  calalogus  lectionum,  quas  egregie  quidem  et  benc  codex  ex- 
hibet,  Tu  autem,  quia  non  capiebas,  corrupisti.  Voces  inlegras  alias 
aliis  permutasti,  omisisti  voces  tres  quatuor  et  plures  in  eadem  Serie, 

\)  [Es  ist  Platz  für  eine  dreistellige  Zahl  (wohl  164)  gelassen.] 

2)  [Cod.  Or.  CCXGVI  der  Stadtbibliothek.] 

3)  [Vgl.  Cic.  ad  Att.  V,  80,  4  coepit  laureolam  in  mustaceo  quaorere.J 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


3H 


et  quae  talia  plura  sunt,  quae  unde  contigerint,  Tu  melius  noris. 
Hinc  didici  Tc  Scholiasten  exactc  non  intellexissc,  neque  potuisse 
latinam  ejus  vcrsionem  dare,  aut,  si  dedisses  illara  non  multo  meliorem 
ipsius  canninis  versione  futuram  fuisse.  Intelliges  igitur  ex  his  Te 
nimis  prodigum  fuisse  in  tribucndis  Tuis  Batavicis  elogiis.  Ego  quidem 
mendacis  titulum,  nisi  gravissinia  et  explorata  de  caussa,  imposterum 
perquam  officiose  deprecor;  et  gratum  mihi  faccres,  si  palinodiam 
caneres  et  onerosos  honores  mihi  adimeres.  Sin  minus,  patieris,  a 
me  Te  malum  Crilicum  et  corruptorem  Scholiastae  Caabi  appellari. 
Quae  p.  XXXIV.  contra  mcam  in  Caabo  emendalionem  J^m  opponis, 
sunt  mera  nTfQryiü/iara,  id  est  aerumnosi  et  inanes  conatus  hominis 
manifestae  veritati  obluctantis;  sunt  minutiae  et  argutiae  et  captiunculae 
ludimagistrales ,  quae  nihil,  ut  ajunt,  in  recessu  habent.  Et  tarnen 
in  me  judicium  criticum  desideras.  Salve  Critice  heri  nate,  ut  Tibi 
nunquam  faventem  habeas  Divain  Criticen,  si  diclionem  rumpere  et  \ 
comminuere  suum  par  ignoras  aut  negas  poelicam  et  sublimem,  et  foi. «» 
Tuo  illo  Ianguido  subjugare  potentiorern  esse.  Si  ad  manum  mihi 
essent  poetae  Latini,  editionura  Burmannianarum '),  amplis  et  laboriosis 
verborum  indicibus  instructi,  aut  Fabri  thesaurus,  Burmanni  promtua- 
rium,  possem  Tibi  forte  modio  exempla  istius  dictionis  admetiri.  Eum 
vero  quaerendi  laborem  Tibi  permitto.  Ais  cilatam  phrasin  aures 
non  implere.  Cujus?  Recte  sentiebas,  fateor,  si  haec  scribens  aures 
asininas  in  animo  habebas.  At  pro  humanis  illa,  me  quidem  judice, 
satis  sonora  est,  et  aeque  certe,  nisi  magis,  sonora,  quam  Tuum 
subjugare.  Allata  exempla  collationis  Tuam  inier  et  meam  versionem 
factae  clare  probant,  Te,  Vir  Eruditissime,  neque  satis  Arabice,  neque 
satis  Laline,  neque  quomodo  debeant  homines  soleantque  humane 
sapere  et  eloqui,  intelligere;  clare  probant  Te  vitiis  laborare  iisdem, 
quae  mihi  exprobras.  Culpas,  quod  primo  versu  vocem  ptdchra  super- 
vacuam  addiderim.  Tu  autem  in  eodem  addis  supervacuum  tenella. 
Expungatur  itaque  prima  haec  culpa.  Secundo  loco  culpas,  quod 
vs.  1  transposuerim.  Hanc  culpam  alia  quadam  Tua  expungam, 

et  illa  non  paullo  majore,  si  quidem  auctoris  verba  omittere  gravius 
est,  quam  transponere.  Nam  vs.  1 5.  omisisti  verba  öl  Improbas 
tertio  loco  versionem  meam  tertii  versus  ideo,  quod  ex  u»,!^  nubes 


1)  [Hdr:  Burmanianarum] 


Digitized  by  Google 


312 


R.  FOERSTER, 


efleci,  eunique  stuporem  appellas.  Ego  vero  immeritum  hunc  honorem 
deprecor,  et  rogo  Te,  mi  Letteni,  si  Te  amas,  noli  porro  judieium 
Timm  de  rebus  incorapertis  praecipitare,  et  nondum  matura  coctaque 
in  lucem  proferre.  Disce  tandem  aliquando  ultra  Golium  Tuum  sapere. 
Fateor,  non  cxstat  nubis  notio  sub  iU^L»  in  Golii  Lexico.  neque  tarnen 
ego  illam  notionem  ex  ingenio  confinxi,  verum  hausi  ex  Diwan  Hudail, 
in  quo  (haud  procul  a  fine,  in  illo  Matihi  carmine,  quod  a  verbis 
^  incipil)  hic  versus  exstat. 

oUxJt  (j^Jt  ^  ^  o»;!^ 

Huic  versui  si  Tu  dentes  Tuos  vibrantcs  applicare  queas,  cris  mihi 
magnus  vibrator  aut  micator.  Dixissem  Apollo,  nisi  Tecum  mihi  res 
esset,  et  Leidense  sermone  utendum.  Vibrant  enim  et  micant  apud 
vos  omnia  hoc  tempore  sub  Schultensii  regno.  vs.  1 5.  ais  me  scorias 
meas  auro  Tuo  supposuisse.  Sit  ita.  Scio  tarnen  lectores  fore  longe 
plurimos,  qui  meas  scorias  malint,  quam  Tuum  aurum,  et  illas  in 
docimasia  fixiores,  quam  hoc,  deprehendant.  quod  versum  24.  nuper 
secus  verti  atque  olim,  id  feci  jure  meo,  neque  absque  caussa. 
Vineta  sua  cuique  caedcre  licet;,  et  ego  sie  soleo. 

Haec  volebam  per  modum  epistolae  ad  praefationera  Tuam  re- 
ponere;  quae  intelligis  momenti  nullius  non  esse,  neque  valde  Tibi 
honoritica  fore,  si  publice  prodantur.  Possem  Te  raulto  acrius  caedere, 
si  et  Caabum  Tuum  et  recenlem  libellura  cum  cura  vellem  examinare. 
Sed  pretiosius  mihi  tempus  est,  quam  ut  his  insumam.  Nulli  alii  rei 
studeo  quam  eruendae  veritati,  et  augendis  publicis  commodis.  Non 
odium  Tui,  non  ambitio  nimia  me  ad  scribendam  Tui  Caabi  recensio- 
nem  impulit,  sed  supplere  tantum  volebam  eam  partem  in  qua  Tu 
defeceras,  et  ostendere,  Arabes  non  minus  humane,  quam  alios,  et 
foi.  s<-  sapere  J  et  eloqui.  Quod  quum  effecerim,  satisfactum  est  desiderio 
meo.  Non  careret  quidem  omne  utilitate  novi  Tui  libelli  examen 
publice  institutum,  eamque  provinciam  jam  obtulit  mihi  qui  colligen- 
dis  et  edendis  Actis  nostratibus  praeest.  Ego  vero  illam  recusavi, 
cum  parcens  Tibi,  tum  ne  nimium  ea  res  me  ab  humanitate  abriperet, 
aut  nimium  deprimeret  meum  animum,  qui  non  ininutus  mihi  contigil. 
Examinet  et  recenseat  eum,  quisquis  velit.  Et  forte  faciet  id  nescio 
quis,  non  aeque  acer,  atque  ego,  neque  aeque  intelligens  debilitatis 
virium  Tuarum.  Vale,  Vir  Plurimum  Reverende  et  Eruditissime,  et 
haec  scripta  boni  et  aequi  consule,  Tuamque  in  emendationem  con- 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


313 


verlc,  certe  persuasus,  ca  ab  aniino  grande  et  generoso  profecta 
esse,  qui  gladium,  quem  Tu  ipse  porrexisti,  quem  stringerc  possei 
in  Timm  jugulum,  manu  tarnen  deponit,  qui  Te  castigat,  quo  im- 
posterum  sapere  discas. 

Haec  hactenus.  Accipis  a  Luzakio  juniore  programma  nieum'), 
(ut  hic  loci  appellant  tales  scriptiones).  Carmen  al  Bordah  mihi  cum 
al  Haririo  per  nob.  Haakium  fuluris  nundinis  vernis,  si  vivamus  remittcs. 
Credo  quidem  Te  in  extricando  charactere  meo  multum  sudaturum 
et  alsurum  esse,  primum  enim  hoc  fuit  periculum  Arabicae  scriptionis 
quod  unquam  feci,  adeoque  valde  inconditum  et  impeditum  evasit. 
Poterit  tarnen  Te  codex  cl.  Schultensii  adjuvare. 

Ha  vale  Vir  Plurimum  Venerande  et  Eruditissime ,  mihique,  si 
potes,  fave.   Scribeb.  d.  XII.  Oclobr.  A.  1748. 

P.  S.  Post  haec  jam  scripta  totum  contuli  codicem  Lipsiensem2) 
Scholiaslae  Tui  vir  Plur.  Vener.  cum  editione  Tua;  ideoque  Tibi  tolam 
mitlo  collationem  cujus  antea  tanlummodo  specimen  mittere  volebam. 
Eain  mihi  cum  Haririo  remittes,  interim  eo  illa  uteris  ut  intelligas  Te 
prorsus  aptum  ejus  editioni  non  fuisse,  Te  plurimis  in  locis  eum, 
Scholiasten,  non  intellexisse,  pessimumque  grammaticum  et  criticum 
Te  dedisse.  Multa  quidem  vitiose  quondam  ipse  ego  exaravi,  ut  nunc 
deprehendi,  quae  melius  in  codice  exslant.  at  tu  tarnen  quae  recte 
exstabant  in  meo  pervertisti,  et  corrupisti,  quae  non  extricabas 
omisisti,  veram  emendandi  viam  prorsus  ignorasti,  alias  tot  et  tarn 
gravia  vitia  inemendata  non  reliquisses.  Verbo  tarn  pravam  curasti 
editionem  Scholiaslae  hujus,  ut  denuo  cum  cura  edi  raereatur.  Mihi 
certe  sedet,  nisi  Tu  id  ipsum  feceris,  quod  Tibi  libenter  concedam, 
hanc  collationem  edendi,  quo  saltim  studiosis  ille  Scholiastes  utilis 
esse  possit,  qui  nunc  usui  nulli  est.  Tain  horribilia  commisisti  in 
ejus  editione  vitia,  ut  ego  inier  conferendum  fremuerim  prae  in- 
dignatione  a3)  Te  mihi  grammatices  ignorantiam  objici  et  imputari, 
qui  si  aestimandus  sis  ex  illa  editione  Scholiastae,  ne  quidem  prima 
rudimenta  grammaticae  tenes.  quolies  enim  non  permutas  genera 
personarum,  masculinum  foeininino,  5  et  et  ^S,  ^  et  ^  quae 

tarn  minuta  non  sunt,  ut  contemni  debeant,  ut  potius  absque  turpi- 
tudine  et  ignorantiae  nota  nequeant  contemni.  Coosidera  modo  vs.  42. 


I)  [Vgl.  S.  235  A.  2.]         2)  [Vgl.  S.  310  A.  2.]         3)  [a  fehlt  in  Udr] 


Digitized  by  Google 


314 


R.  FOERSTER, 


fol.  5T  ubi  in  codice  utroque  |  et  meo  et  Lipsiense  u*y~-^  J«ÄP         ibi  Tu 
volens  corrigere  u**-^  Hoc  est  diabolum  expellere  per 

Beelzebub.  Tu  si  grammaticus  fuisses,  et  vel  prima  grammatices 
elementa  delibasses,  saltim  q**?  scripsisses.  Et  tarnen  audes  me 
ignorantiae  grammaticae  insimulare.  Aude  profer  si  potes  e  meis 
scriptis  tarn  propudiosa  agraminatias  exempla,  qualia  ego  e  Tuis  pro- 
duxi  et  multo  plura  posscm.  Annon  maximo  jure  Tibi  possem  publice, 
si  vellem  hoc  nomine  insullare  et  triumphum  de  Te  agere,  o  Tu  mera 
grammatices  Arabicae  oblivio!  Sed  novi  quid  Tibi  obfuerit.  Non 
nosti  quid  sit  grammalica.  Credebas  eam  esse  si  quis  norit  formas 
nominum  et  verborum  non  existentes  ex  ingenio  pro  lubitu  fingere, 
et  originationes  texere,  tanquam  telas  aranearum,  quas  ventus  vel 
levissimus  difflet.  Ut  male  pereanl  istae  infrunilae  originationes,  quas 
cruda  ingenia,  nullo  linguae  usu  instructa  excutiunt,  et  quae  juvenes 
a  verae  grammatices  cognitione,  id  est  ab  auctorum  tractatione,  a 
cognoscendo  per  lcctionem  linguae  gcnio  et  usu,  ab  intelligendis  et 
recte  emendandis  auctoribus  detinent.  Agedum  Letteni,  incipe  tandem 
aliquando  Syrtes  illas  evitare,  et  ex  hoc  quod  Tibi  mitto  specimine 
collationis  intelligere,  quantum  damnum  editioni  cujuscunque  libri 
quacunque  in  lingua  scripli  malus  grammaticus  et  malus  criticus  aflerat, 
qualem  Te  praestitisti,  et  quantum  contra  boni  bonus  criticus  et  gram- 
maticus. Si  recte  capias  mearum  emendalionum  vim  et  elegantiam 
lectionum  bonarum  in  ipso  codice  prostantium,  intelliges  Tuum  Scho- 
liasten,  quem  hactenus  non  intellexisti.  Sin  autem  non  cupias,  eril 
hoc  Judicium  Te  grammaticum  aut  criticum  Arabicum,  id  est  Arabicae 
linguae  gnarura  ncque  nunc  esse,  neque  unquam  fuisse.  Vale.1) 

136.   An  Valckenaer  in  Fr  aneker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  29.) 

Viro  Celeberrimo  et  Eruditissimo  |  Caspari  Ludovico  Valckenaerio  | 

s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Reiske. 

Gratissimae  mihi  fuerunt  litcrae  Tuae,  Vir  Celeberrime  et  Erudi- 
lissime,  quas  nuper  a  cl.  Bernardo  accepi2);  et  inde  intellexi,  Tibi 
non  omnino  displicuisse  meam  de  Tuo  libro3)  enarrationem,  quod 

1)  [Lette  hat  nach  Lebensbeschr.  S.  337  auf  diesen  Brief  nicht  geantwortet.] 

2)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  302,  18  f.  und  303,  H  f.] 

3)  [Vgl.  S.  23-4  A.  2  und  S.  236  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


315 


futurum  valde  verebar.  Interea  temporis  prodiit  in  Iucem  Colulhi 
quoque  recensio,  quam  Tibi  mittel  modo  Jaudatus  eruditissimus  noster 
aaiicus,  una  cum  exemplare  libelli,  quem  ex  lege  et  rilu  academiae 
debui  edere1).  Locum  in  eo  tractavi  Herodoti1),  de  quo,  si  Tibi 
videatur  et  otium  sit,  aliquando  sententiam  Tuam  perscribes.  Opponis 
dubia  quaedam  meis  in  epistolam  Tuam  Rüverianam  observatiooibus. 
Sed  cogitare  debueras,  Vir  Eruditissime,  plurima  eorum,  quae  pro- 
posui,  non  apboristice,  et  tanquam  exploratas  veritates,  sed  per  moduni 
conjecturarum  a  me  proposita  fuisse;  ut  est  illud  irp/g3)  quod  valde 
suspensa  et  vacillante  manu  scribebam,  nescius  quomodo  Siculus  homo 
Persici  vestimenti  notitiam  habuerit,  quod  Tu  mihi  dubium  obmoves, 
mihi  vero  jam  dudum  animum  sollicitabat .  Interim  gratias  ago  pro 
excellente  et  acuta  Pollucis  einendatione  impcrtita.  Dicis  me,  dum4) 
illud  scribebam,  a  lectione  Arabis  poetae  recenlem  fuisse;  sed  non 
memineras  illam  phrasin,  pudorem  induere,  aut  iram,  vel  irae,  pudorisve 
vestem  induere,  Graecis  et  Latinis  non  ignotam  esse;  cujus  rei  docu- 
menta  dedi  in  observationibus  ad  Petronium5).  Pro  admonitione  de 
illo  Sophoclco  xaxonivtoTUTos0)  gratias  ago  maximas.  |  Facillirae  polui  toi .  i« 
in  errorem  incidere;  nam  librorum  apparatu  careo;  eorum  quos  citas 
nullum  habeo,  non  Hesychium,  non  Stephanum,  non  Bentlejanam  ad 
Miilium  epistolam.  Decrescit  bibliotheca  mea  in  dies,  navicula  mea 
naufragium  minatur,  et  ejiciendae  mihi  sunt  merces  eliamsi  carissimae, 
dummodo  spiritum  conservem.  Hinc  fiet  ut  non  possim  aliquid  in 
his  literis  scribere,  quod  calculos  eruditorum  aut  aetatem  ferat.  Ulae 
in  Petronium  animadversiones  sunt  veterum  feliciorum  tcmporum  col- 
lectaoea  e  marginibus  mei  Petronii  descripta;  neque  mihi  licuit  auctores 
omnes,  quos  cito  et  olim  habebam  rursus  inspicere.  Qui  mearum 
rcrum  domesticarum  rationem  ignorant,  procul  dubio  meum  scribendi 
modum,  quem  ibi  neccssario  secutus  sum,  mirabuntur.  Multa  deside- 
rant  elaboralionem. 

In  Abilfeda  historico  ad  impressionem  comparando  nunc  vergor 
ab  aliquo  tempore.  Luzakius  junior  mihi  spem  feeit  ejus  edendi;  et 
utinam  non  vanam!  Si  quid  apud  ipsum  auetoritate  vales,  fac  quaeso 
ut  consilium  urgeat  et  exsequatur.   Vidistine  Scottt  Supplementum  ad 

!)  (Vgl.  S.  «34  A.  4  und  S.  J35  A.  «.]  2)  [III,  H7.] 

3}  [Hesych.  s.  v.   Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1748  p.  306.]  4)  [Hdr:  Iura] 

5)  [Nov.  Mise.  Lips.  VI  p.  519.]  6)  [Aiax  38«.] 


Digitized  by  Google 


316 


11.  FoERSTER. 


H.  Stephani  Thesaur.  Gr.  L  Quid  de  illo  sentiam  leges  aliquando  in 
Actis  Eruditorum1).  Libri  usum  ad  tempus  habui;  item  novae  editionis 
quinque  dialogorum  Piatonis  a  Forsten)2)  Oxonii  curatae;  hic  ex 
Olympiodori  commenlario  msto  ad  Phaedoncm  quaedam  adspersil. 
Berolini  nuper  prodiit  Sallustii  libellus  de  diis  et  mundo  graece  et 
gallice,  cum  comm.  msr.  Formey3),  academici  Berolincnsis.  Eum 
libnun  quum  nuper  perlegeren),  non  habebam  quidem  aliam  niagnam 
aut  voiuptatem  aut  utililatem,  suggerebat  mihi  tarnen  rationem  enien- 
dandi  loci  alicujus  in  Thcophrasti  characteribus,  qui  diu  me  vexavit; 
«r  Proponam  cum  bona  Tua  |  venia.  Legens  c.  4.  Sallustii  haec  verba 
»j  ftt'jrtj(j  rwr  tittov  snoui  fiavijvut  röv  "/Jttiv,  xai  tu  yovtfia  ano- 
xoydfitvov:  revocabam  in  animum  illud  vexatum  Theophrasti  e  cap.  4. 
avußtßXrifuvoQ  üvio  rov  yoiarog  xafri£üvnv,  war*  rä  yvpvä  uvtov 
(fah'SGthtt;  et  incipiebam  suspicari  t«  yovt/na  avrov  legendum  esse. 
Recens  editos  a  cel.  Schultensio  libros  vidi  quidem,  nondura  tarnen 
usurpavi.  Accepi  nuper  Lettianum  libellum4),  ad  quem  publice  non 
respondere  decrevi,  ne  altercatio  latius  serpat;  neque  meretur  ineptus 
ludimagister  responsum:  privatim  tarnen  eum  castigavi  per  Hieras5), 
quas  aeque  alque  priores  meas  vulgare  consultum  profecto  non  ducet. 
Nuper  accepi  eliam  a  celeb.  Wesselingio  ejus  orationem  in  Comitem 
Buranum8),  et  epistolam  ad  cl.  Venemam');  elegantem  libellum  et 

multa  refertum  eruditione  -)   Sed  nimius  jam  fui.   Et  multae 

mihi  ad  multos  alios  vestrates  adhuc  exarandae  sunt  literae.  Quare 
Te  salvere  jubeo,  Vir  Celeberrime  et  Eruditissime ,  mihique  porro 
faverc.   Scribeb.  Lipsiae  d.  14.  Octobr.  A.  G.  1748. 

Si  quando  Tibi  occasio  fiat  destinatum  cl.  Schroedero  exemplar 
mei  programmalis  Groningam  curandi,  rogo  nolis  eam  omittere.  Male- 
bam  eam  ad  Te,  quam  ad  alium  aliquem  mittere,  quia  mihi  videbaris 
a  Groninga  proximus  abesse. 

t)  [Nov.  Act.  Erud.  1749  p.  241—  2 43.] 

2)  [Hdr:  Fostcro.  Sie  wurde  von  R.  Nov.  Act.  Erud.  1749  p.  20 — 22  angezeigt.^ 

3)  [Von  R.  angezeigt  ebend.  1751  p.  85 — 88.] 

4)  [Vgl.  Brief  135  S.  301  A.  7.] 

5)  [Brief  135.] 

6)  [Oratio  in  natalem  Willielmi  comitis  Burani,  Traiecti  ad  Rh.  1748.] 

7)  [Epistola  ad  11.  Venemam  de  Aquilac  in  scriptis  Pliilonis  Judaci  fragmentis 
et  Piatonis  epistola  XIII,  Traiecti  ad  Rb.  1748.] 

8)  [Es  folgt  die  S.  3  4  7, 1 2  f.  vorgetragene  Emendation  zu  Anlh.  Pal.  IX,  350,  (.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


317 


137.  An  Peler  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  "7.) 

Viro  Celebcrrimo  et  Eruditissimo  |  Petro  Wesselingio  |  s.  p.  d.  | 

Io.  Jac.  Reiske. 

Rede  aeeepi  nuper  utrumque1)  Tuum,  Vir  Celeberrime,  munuscu- 
lum  elegantissiraum  eoque  nomine  niaximas  quas  possum  ago  gratias. 
Prae  caeteris  mihi  placuit  illa  Tua  de  Piatonis  epistola  dispulalio, 
subtiliter  exeogitata,  solideque  et  erudite  demonslrata.  Sed  in  Uni- 
versum exquisite  et  eleganter  docla  sunt  omnia  quae  in  isto  ad  cl. 
Venemam  epistolio  exponis.  Ignosce  tarnen,  Vir  Maxime,  si  Tibi  ali- 
quam  meam  conjecturam,  ab  opusculi  Tui  lectione  natam,  proponere 
Tuoque  judicio  submiltere  audeo.  Pag.  5  traclas  epigramma2)  nuper 
a  Jensio3)  primo  editum,  in  quo  folia  papyri  appellantur  itqiu  ßvfikwv 
(üovoidta,  pro  quibus  ijqiu  reponis,  quod  valde  placet,  et  u%i'täötu. 
Ad  hanc  postremam  vocem  subnata  mihi  fuil  suspicio,  quam  quaeso 
ne  aegre  feras  quod  coram  Te  exponere  audeam,  x,ov^tu-  slatnina 
nivea.  Si  aliquando  responso  nie  dignari  velis,  Vir  Maxime,  rogo, 
velis  quid  hac  de  conjectura  Tibi  videatur,  nie  docere,  ut  et  quo- 
modo  illam  Herodoleam  exceperis,  (juam  in  meo,  quem  simul  cum 
his  aeeipis,  academico  libello1)  ventilavi,  lib.  III.  c.  117.  *V  xQani 

iovim;  pro  iv  ovQtai   De  illo  viri  doeli  apud  nos  instituto,  foi.  v 

de  quo  nuper  ad  Te  scribebam5),  spes  decollavit.  Quapropter  illam 
de  Abilfedae  geographia  epislolam,  quae  Tibi  n)v  uqx^Iv  destinata 
fuil,  adjicere  volui.  Statues  et  facies  de  illa  pro  arbilrio  Tuo.  Caete- 
runi  si  quam  noris  in  Belgio  vacantem  provinciam  me  dignam  et  mihi 
aptam,  quaeso  raei  rationem  habeas.  patriae  taedium  me  cepit,  et 
Belgii  desiderium.  In  rebus  versor  non  optimis,  et  quas  in  melius 
mulatas  vellem.  Ita  vale  Vir  Celeberrime  el  Kruditissime,  niihique 
quod  facis,  porro  fave.   Scribeb.  Lipsiae  d.  14.  Oetobr.  1748. 


l)  [Vgl.  Brief  136  S.  316  A.  6  und  7.] 
i)  [Anth.  Pal.  IX,  350,  1.] 
3)  [Hdr:  Jensenio] 

i)  [Vgl.  S.  235  A.  2  und  S.  298,  8  f-1 
5)  [Vgl.  S.  286,  7  f.) 


Digitized  by  Google 


318 


R.  FOEBSTEH, 


138.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  95.) 

Viro  Clarissimo,  Eruditissimo,  Experienlissimo  |  loanni  Stcpliano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  lac.  Reiske.1) 

Rede  accepi,  Vir  Eruditissime,  Amice  Aestumatissime,  geminas 
Tuas  Hieras  cum  gemino  fasce,  per  nobil.  Msr.  de  la  Carriere,  et  per 
corapatriotani  meum,  Ottonem.  Pro  utroque  gratias  ago  quas  possum 
maximas.  Certc  majus  creare  gaudium  mihi  non  poteras,  quam  ea 
suppcditando,  quae  hic  fruslra  diu  quaesivi.  Sola  illa  Belgica  Bar- 
bariae  descriptio2}  meae  exspectatioui  et  voto  non  satisfecit,  sed  ea 
auctoris  cuJpa  est.  Si  quando  Braduttini  operis  alterum  volumen  Tibi 
occurrat,  mei  quaeso  memincris.  Sed  voluissem,  ut  pretii,  quod  Tibi 
debeo,  mentionem  fecisses.  Nolo  quidem  familiaritatem ,  qua  beare 
me  dignatus.es,  Tibi  damnosam  esse.  Studebo  beneücenliam  Tuaiu 
aliis  modis  compensare.  Forte  erit  unum  et  alterum  in  bibliothecae 
Platnerianae  parte  altera,  medica,  quod  Tibi  placeat.  .  .  .  Nihil  his 
nundinis  prodiit  quod  commemoratione  dignum  sit.  Solum  Carpzovia- 
num  opusculum1}  aliquo  modo  Tibi,  nisi  praestantia  sua,  sallim  ab 

auctoris  nomine  et  dia  tö  yeXoiov  se  commendabit   Inter- 

r«.u*  rogabas  nuper  |  quis  ille  sit,  cujus  Leichius  in  diatribe  Photiana  me- 
minit,  futurus  Ilimerii  editor.  Sciscitanti  nuper  mihi  ea  de  re  indicabat 
cl.  Leichius,  eum  esse  Wernsdorffium,  Gedani  Professorem  in  Gym- 
nasio.  Addebat  idem  V.  Cl.  se  ipsi  nuper  indicium  fecisse  27.  oratio- 
num  Himerii   ineditarum,  in  Vaticano  quodam  codice  prostantium 

et  eamm  accipiendarum  spem  esse1}  5)  Valckenaerii  literae 

nuperrimae  sunt  nonnihil  ambiguae.  profitetur  quidem  gratum  animum 
pro  tribulis  ipsi  laudibus  in  recensione  Virgilii.  emicant  tarnen  non- 
nulla  quae  clandestinam  aliquam  simultalem  produnt.  Inter  alia  ipsuni 
urit,  quod  diligcntiam  ejus  in  numerandis  Theocriti  versibus  cum 
diligentia  Masoretharum  comparavi.  Sed  haec  quidem  nubecula  spero 
cito  transibit.   Nuper  mihi  inisit  Menckenius  denuo  magnam  farraginem 

1)  [Antwort  auf  die  zwei  Driefo  vom  S.Juli  und  6.  August  1748  Lebens- 
beschr.  S.  *99  und  304  ff.] 

2)  (Vgl.  Brief  HS  S.  S43,  4 9 f.]  3)  [Vgl.  S.  321  A.  2.1 
41  [Vgl.  Himer,  ed.  Wernsdorf  praof.  p.  IV.] 

:»)  [Es  folgt  die  in  Brief  137  S.  3t 7  vorgetragene  Conjectur  %iovü6ea.} 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


319 


librorum  in  Actis  rocensendorum ;  ut  Plalonis  dialogos  in  Anglia 
editos ');  et  Theophrastum  mgi  Xtfrwv  cum  Anglicana  interprctatione 
et  amplis  nolis  eodein  idiomate  conceptis2).  Hunc  libruin  vidistine? 
Porro  Scotli  Supplementa  ad  H.  Stephani  Tlies.  Gr.  Linguae3),  editioncm 
Graeco  Italicam  Hesiodi,  cum  Orphei  et  Prodi  hymnis4).  Item  Sallustii 
libellum,  qui  nuper  graece  et  gallice  Berolini  prodiit  a  cl.  Fonney 
editus5).  Hujus  lectio,  utiit  caetera  nihil  |  mihi  profuerit,  suppeditavit  foi.  s« 
tanieu  emendationem  loci  Theophrastei  e  Charact.  c.  i.,  qui  diu  nie 

torsit  6)    Quid  Tibi  videtur  de  Herodotea  mea  emendationc, 

quam  in  Programmate  proposui7).  Hujus  quae  adjeci  exemplaria  curabis, 
Vir  Humanissime,  ad  illos  perferri,  quibus  a  nie  destinata  sunt.  Fieri 
facile  posset,  ut  aeque  magnos  inotus  illud  opusculum  in  Belgio  faciat, 
quam  illa  recensio  Letteani  libri.  Legi  praefationem  illam  horribilein. 
Sed  revera  magis  commiseratione  et  risu,  quam  indignatione  dignus 
est  ineptus  homo,  qui  ubique  minutum  animum  prodit  et  ludimagi- 
stralem  sapientiam.  Publica  responsione  illum  non  dignabor;  ne  rixa 
latius  serpat.  Verendus  Semper  est,  quia  Batavus  est.  Nosti  vulgare 
illud:  Hoc  scio  pro  certo  —  vinco,  seu  vincor,  Semper  ego  maculor. 
Sed  privatis  eiun  literis  probe  dcpexum  dedis);  ex  quibus  intelliges, 
me  non  ob  caussae  desperationem  non  ob  armorum  defecrum,  non 
victum,  sed  ut  generosum  victorem  ex  arena  decedere.  Adjeci  simul 
illas  apertas,  quo  et  Tu  illas  inspicias,  quandoquidem,  quod  mihi  valde 
dolet,  implicitus  huic  altercationi  fuisti.  Obsignabis  eas  quocunque 
tandcm  signo  placuerit,  et  ipsi  mittes.  Quas  nc  cdal,  profccto  sibi 
niultum  cavebit.  Quälern  animum  et  quäle  caput  habeat  qui  amico- 
rum  literas  ipsis  insciis  et  invitis  profert,  quomodo  Tecum  et  mecum 
ille  egit,  ipse  nosti.  Gloriatus  in  his  fui  praeter  morem  meum,  sed 
ejus  rationem  habcbam,  ad  quem  mihi  sermo  directus  erat,  quem 
humiliare  et  pungere  volebam.    Et  utinam  has  literas  pariter  atque 

1)  [Vgl.  S.  3t 6  A.  2.] 

2)  [Tüeopurastus'  history  of  stones,  with  an  cnglish  vorsioo,  By  John  Hill, 
London  1746;  von  H.  angezeigt  Nov.  Act.  Erud.  «750  p.  130—134.] 

3)  [Vgl.  S.  316  A.  1.] 

4)  [Ed.  Salvini,  PaUvü  1747,  von  R.  angezeigt  Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  183 
—185.]  5)  [Vgl.  S.  316  A.  3.]' 

6)  [Es  folgt  die  in  Brief  136  S.  316  vorgetragene  Emendation  zu  Theophrasl. 
Char.  4  yöri^ta.] 

7)  [Vgl.  S.  298,  8  f.]  8)  [Brief  Uli.] 


Digitized  by  Google 


320 


R.  FOERSTEB , 


priores  vulgaret.  Misi  ad  Luzakium  mcam  orationem  quam  ouper  ex 
parte  recitavi.  Fecit  ille  mihi  aliqualem  spem  ejus  imprimendae.  quod 
nisi  fiat,  potcris  ab  ipso  repetere  et  perlustrare;  et  aliquando,  si  occasio 
contingat  conimoda,  remittere.  Fecit  idem  mihi  spem  Abilfedae  edendi; 
in  quo  concinnando  et  typis  comparando  totus  hactenus  fui.  Doleret 
foi.  a»  mihi,  si  spes  ea  decollarct.  Laetus  et  lubens  aujdivi  quae  supra  lau- 
dali  nostri  cives,  qui  apud  vos  nuper  agebant,  mihi  de  comuioda 
Tua  Corinna  et  felice  medicae  praxeos  exercitio  narrarunt.  Mea  fortuna, 
id  est  adversa  et  irata,  rae  nondum  deseruit,  sed  ad  desperalionem 
fere  adigit.  Neque  aegrotum,  neque  auditorem  vidi  fere  ex  quo  lue 
sum;  et  ne  unura  quidem  numum  aureum  acquisivi;  sumtus  mihi 
hactenus  faciendi  fuerunt  de  meis,  non  contemnendi.  Scilicet  studiis 
meis  pretiosum  tempus  subtrahere  nolo;  nolo,  quod  omnes  hic  faciunt, 
et  facere  omnino  debent,  famuli  apothecarii  servitia  subire,  pulveres 
et  pilulas  subigere  et  mixturas  brassare,  et  pharmacorum  mangoniiui 
exercere.  Hic  non  praescribunt  medicamenta,  saltim  raro,  sed  ipsi 
dispensant;  et  ex  ea  dispensatione  lucrum  omne  habent.  nam  pro 
studio  et  labore  nihil  hic  solvilur.  Illa  praxin  exercendi  ratio  mihi 
non  placet.  Ingenium  mihi  contigit  simplex,  otii  anians,  ab  anibitione, 
ab  impostura  et  vanitate  remotum;  quae  vitia  a  nostra  praxi  medica 
abesse  nequeunt.  Natura  mihi  ingenium  ^ittoqiüüv  xiä  xQriltttr'GTI*ov 
negavit.  Ideo  friget  apud  nie  forum  medicum,  et  academicum  quoque. 
Discipulum  hactenus  ne  unum  quidem  habui.  Stipendium  mihi  debi- 
tum  non  solvilur.  Eget  aeris  Cappadocum  rex,  ait  Horatius1).  Vivo 
hic  in  splendida  miserie;  is  nempe  Lipsiensium  mos  est.  Bene  posset 
eorum  plurimis  splendide  vestitis  et  titulorum  farragine  oneratis  appli- 
cari  illud  vulpeculae  apud  Phaedrunr)  paulum  immulatum:  0  quantum 
capul,  nomen,  titulus,  o  quam  splendida  vestis,  sed  pecuniani  non 
habet.  Vanitas  vanitatum  hic  regnat,  et  tilulomaniae  pestilens  aer, 
a  quo  qui  huc  accedit,  etiamsi  sanus  afficitur.  Ulinam  nie  deus  in 
meliora  et  gratiora  transferret.  Sed  intelligo  mihi  ad  priores  illas 
Tuas  die  Gl°  Augusti  superioris  missas  adhuc  respondendum  esse. 
Mecum  expostulas  quod  non  siguificaverini  Tibi,  nvX^v  Arabibus  caput 
nolare.   Atqui  ego  nesciebain  ea  observatione  Tibi  opus  esse.  Arabes 


\)  [ep.  I,  ti,  39.] 

2)  [fab.  I,  7,  4  0  quantn  species,  inquit,  cerebrum  non  babet.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisek's  Briefe. 


321 


oapita  suorum  operum  omnino  in  singulari  Dab  hoc  est  portam,  et 
in  plurale  Abwab  seu  portm  appellanl.  Fateor  in  Lennepii  Colutho  foi.  ar 
nolui  omnia  attingerc,  sed  vollem  tarnen  scire,  qucmnam  locum 
praeterierim  ex  Tua  sententia  palmarium,  in  quo  et  in  metri  leges 
impegit  editor  et  auctoris  mentem  pervertit.  De  indicato  ex  epistolis 
Reinesii  ad  Daum,  loco  de  lividure  gratias  ago.  Librum  illum  non- 
dum  habebam  quum  Petroniana  mea  scribebam.  Et  quis  omnia  legerit 
aut  annotarit?  Vereris  ne  aliquando  retractationum  libros  in  illud 
opusculum  meum  scribam.  Fieri  polest.  Nullae  fere  res  aeque  pro- 
clives  ad  errorem  sunt  atque  eriticae  et  philologieae.  praeserlim  illa 
Petroniana  corapilatae  sunt  notulae  ex  margine  mei  Petronii,  quorum 
oliin  rudimenta  ponebam,  quum  mihi  bibliotheca  adhuc  erat  paullo 
araplior  et  locupletior.  Nunc  autem  retro  crevit,  ut  ait  rusticus  apud 
Petronium'),  ut  cauda  vituli,  et  retro  crescit  in  dies  inagis  et  magis, 
donec  nihil  fere  supersit.  Inde  quoque  fit  ut  ad  nullum  eorum,  quae 
proposuisti  locorum  respondere  queam,  non  Erotiani,  neque  Jamblichi, 
neque  Cassii  Problem:  omnibus  enim  illis  careo.  Anne  aliquando 
Tibi  occurrit  vox  e7naxd).fnay  et  ejus  vera  signilicatio,  de  qua  mecum 
nondura  satis  decrevi.  Scribam  aliquando  quem  in  fincm  hoc  Tibi 
problema  proposuerim. 

Quae  Tibi  mitlo,  rogo  aequi  bonique  consulas.  meliora  nunc  in 
promtu  non  sunt.  Si  non  omnia,  saltim  aliqua  grata  Tibi  erunt. 
In  praefatione  ad  Bigas2)  (ut  appellat)  Carpzovianas  p.  XXXIIII. 
nota  verba  mttlta  etiam  nomina  expedita.  Maligna  sunt  et  pungunt 
comitein  de  Manteuflel3).  Ille  enim  valde  obaeratus  est,  ut  apud 
vulgus  propterea  in  contemptum  abierit,  quamvis  simiolae  nostri, 
Academici,  eum  Palladium  suum  publice  appellent  et  tantuin  non 
adorent.  Nihil  dctraclum  volo  praeclarae  illustris  viri  crga  literas 
voluntati.  Sed  indignam  non  fero  adulationem,  quam  ipsi  parasiti 
noslri  praesenti  in  os  ingerunl  tarn  expudoratam,  ut  pejus  non  possent 
si  ipsi  illudere  vellent.  Et  tarnen  ille  non  recusat.  Si  forte  videas 
sermones  aliquot  sacros  Jerusalem!  (Goncionaloris  aulici  apud  Bruns- 

\)  [Sat.  44  haec  colonia  retroversus  crescit  lanquam  coda  vituli.] 

2)  [Bigae  orationum  pro  tlefendendis  bonis  litcris  advcrsus  philosophos  re- 

centiores  eos  qui  illas  contemnunt,  llelmsladii  1748.] 

3]  [Den  Reichsgrafen  und  früheren  Cabinet^minislcr  Ernst  Christoph  v.  Mantouf»»l, 

der  nach  seinem  Weggange  von  Berlin  in  Leipzig  lebte  (|-  30.  Januar  I  7  4  9). 

Abfcandl.  d.  K.  3.  üewIUct..  d.  Wiwen.eh.  XXXVIII.  il 


Digitized  by  Google 


322  R.  Foerster. 

wigum)  in  Gallicuni  sermonem  conversos1},  noris  eam  inlerpretationem 
e  calamo  ejusdem  Comitis  de  Manteuftel  profectani  esse.  In  praesentia 
sub  praelo  est  recensio2)  mea  Euripidis  Graeco  Italici  paullo  longior, 
quam  si  potero  nancisci,  madidam  quamvis,  fasciculo  adjungam  Cum 
Trillert)  hodie,  sed  tanlum  in  transitu,  in  platea  collocutus  fui.  Pro- 
niisit  ad  Te  scribere  velle,  niihique  literas  tradere.  Haec  in  praesentia 
habebani  quae  Tibi  scriberein.  Tu  loquacitatem  meain  bene  iuter- 
pretare,  niihique  porro  fave  Tui  sludiosissimo.  Valo  Vir  Erudilissiine 
et  Experienlissinie.    Scr.  Lipsiae  d.  16.  Octobr.  1 748.1) 

130.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  98.) 

f 

Viro  Praenobilissiuio,  Experienlissiino,  Eruditissimo  |  lo.  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jae.  Reiske. 

Diutius  tenere  silentiuni  uequeo,  Vir  Eruditissime,  quandoquidem 
et  Tuuin,  et  Leidensium  silentiuni  me  maximopere  sollicitat.  Misi 
nuperis  nundinis  aulumnalibus  ad  Luzakium  vaegrandem  fascicuhini, 
quem  nondum  appulisse  credibile  fiat,  si  ex  silentio  vestro  conjectura 
debet  fieri;  praesertim  quum  in  literis  ad  Luzakium  de  rebus  per- 
scripserim,  ad  quas  responsum  ejus  quantoeyus  cuperem.  Agedum, 
Amice,  significa  mihi  quid  hujus  rei  sit,  an  ad  Te  destinata  aeeeperis 
necne;  quo  et  ego  über  fiam  sollicitudine,  et  suspicione  de  fraude 
hominis  qui  fascem  curavit,  aut  detegam  ejus  strophas  et  tergiversa- 
•  lionem  si  quae  sint.  Luzakium  quoque  monitum  vel  verbo  velim,  si 
negotia  Tua  permittant,  ut  ad  proposila  quantoeyus  respondeat.  Doleo 
profecto  turbas  negotiorum  Tuorum  colloquiis  Tuis  doctis  et  facetis 
me  privare.  Non  enim  putem  Te  reverentia  Batavorum  consueludinem 
mecum  abrumpere  velle.  quod  si  faceres,  maximopere  me  aflligeret. 

Mulla  non  habeo  in  promptu  quae  scribam.  Instantes  Calendae 
Januariae  ut  novum  annum  prosperum  felicemque  Tibi  apprecer, 
invitanl.   Ut  illae  Tibi  saepius  candidae  recurrant.       Nuper  apud  nos 

1)  [Kecueil  de  six  Discours,  prononces  cn  allemand  par  Mr.  J.  F.  W.  Jerusalem, 
traduits  par  un  Anonyme,  et  precedes  d'une  preface  de  Mr.  le  Baron  de  Wolf, 
ä  Leipsic  17  48.] 

i)  [Vgl.  Brief  ISO  S.  234  A.  5.] 

3)  [Bernard*s  Antwort  vom  25.  Januar  1749  ist  Lebensbeschr.  S.  3 1  6  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe. 


323 


obiit  Consiliarius  Regius,  le  Comle  de  Zech,  vir  egregie  patrioticus, 
ideoque  non  valde  amatus  aulae,  in  quem  circumferhir  elegans  epi- 
gramina  latinum  ab  ignoto  conditum,  qui  neque  se  prodet  ut  puto. 
Istius  carminis  extremus  versus  est.  Felix  qui  patriae  von  videl  inter- 
ilum.  Videbiraus  uos  profecto  si  paullo  diutius  vivainus.  Nuper  pro- 
diit  programma  Menzii1),  in  quo  monstrosura  proponit.  consilium  de 
Cornelio  Nepote  e  scholis  ejiciendo,  fquia  nimis  mililaris  et  politicus 
sil,  et  ultra  capluin  tyronum)  et  introducendis  in  ejus  locum  Taeito 
et  Livio.  Ridebis  stultitiam,  aul  sannas  potius  hominis,  qui  nil  aliud 
novit  quam  alios  facetiis  ridiculis  et  incouditis  exagitare.  |  Westphalus'^)  o 
est.  non  curat  homioum  judicia  de  tarn  crudis  et  absonis,  dummodo 
splenem  exoneraverit.  Prodiit  nuper  catalogus  librorum  sub  initium 
Februarii  vendendorum  in  quo  est  elegans  colleclio  rarissimorum 
librorum  numismaticorum,  inter  quos  etiam  hi  sunt  insli.  quos  in  ad- 
jecta  schedula  vides.  Quam  primum  Tibi  liccbit,  Vir  Eruditissime, 
proponas  quaeso  üorvillio,  diclaque  ipsi  meo  nomine  salute  sciscitare 
num  quid  horum  desideret.  Libenter  operam  meam  in  comparandis 
cupitis  ipsi  dabo.  ...  De  programmate  meo  caeterisque  quae  misi 
signilicabis  seiitenliam  Tuam.  non  placebil  illud  oinnino  Leidensibus, 
ul  pauca  meorum  possunt,  et  imminet  ipsis  adhue  gravior  tempestas. 
Prodiit  hoc  mense  Dec.  in  actis  recensio')  mea  Grammaticae  Erpen. 
Schult,  quam  .miraberis  ubi  videbis.  Nuper  injunclum  mihi  luit  ut  de 
Leanepii  Colutho  in  Actis  Er.  germanicis1)  vernaculo  sermone  ex- 
ponerem.  quod  f'eci,  et  alia  emendavi  ibi,  quae  in  Latina  recensione5) 
praeterieram,  et  inter  alia  locum  vs.  29  i.  ubi  iago/uioi  in  gen.  masc. 
leg.  Quando  typis  editum  fuerit  id  schediasma,  mittam,  ut  porro  cum 
Lennepio  communicare  queas.  Non  erit  ingratum,  praesertim  quum 
non  contemnenda  quaedam  in  elegantissimum  Hermesianactis  fragrnen- 
tuin,  quod  Animadv.  III.  8.  venlilalur  proposuerim. 

Nostine  theologum  quendam  nuper  Goetlingensem,  Simonetti. 
Homo  est  faceti  ingenii.  Scripsit»)  varios  characteres,  theologi,  hislorici, 

1)  [Fridoricus  Menzius,  de  Cornelio  Nepote  et  eius  loci  [Eum.  t,  4]  inlerpretatione, 
Ups.  4748  p.  VIII  sq.] 

J)  [Aus  Dorlmuud.]  3)  [Nov.  Act.  Erud.  17  i8  p.  689—704.] 

4)  [Zuverlässige  Nachrichten  1749  S.  ?35— 558.] 

5)  [Nov.  Act.  Erud.  1748  p.  398—410.] 

6)  [Der  Charakter  eines  Geschichtschreihers,  Göttingen  4  7  46;  Der  Charakter 
eines  rechtschaffnen  Theologen,  ebend.  4  747;  Der  ehrliche  Mann,  ebend.  1745.] 

St* 


Digitized  by  Google 


324 


R.  Fo ERSTER, 


et  (andern  quoque  honest i  viri.  sed  ipsum  nogant  honestum  virum  esse. 
Auffugil  operlo  capite,  et  jam  Berolini  haeret.  Audivi  ipsum  novellas 
literarias  Berolinenses  cum  proximi  anni  initio  edituruin  esse.  Nu- 
perrimc  nostratium  quoque  theologiae  professorum  aliquis  auffugiebat, 
postquam  nomina  viginti  millium  thalerorum  fecisset,  et  infames 
netpiilias  et  stroplias  perpotrasset.  quod  magnum  fuit  in  urbe  scanda- 
luiii.  Haer  forme  sunt  quae  in  pracsentia  putabam  ad  Te  perscribenda. 
Rüdes  sunt  et  atWoax^iot  literae  non  meditatae,  quod  statim  intelligis. 
Sed  exeusabis  pro  humanitate  Tua.  De  rebus  eruditis  nolui  apud  Te 
nunc  quidem  disserere,  ne  oeeupalissimum  Te  morer.  Quid  agit  Syne- 
sius  Tuns?  Quid  Charito?  Apud  nos  in  unum  fascem  collecta  im- 
primuntur  opuscula  B.  Platneri.  Ita  vale  Vir  Experientissime  et  Erudi- 
tissime  et  mihi  porro  fave.    Scrib.  Lips.  d.  28.  Dec.  1748. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  I.  E.  Bernard,  Doclcur  en  Mede|cine  tres 
celebre  |  a  |  Amsterdam  |  op  te  Fluweele  Burgwall  |  legen  over  't 
illustre  School.  |  Franco  (Smmcric^ ') . 

140.    An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  10t.) 

Viro  Experienlissimo  atque  Eruditissimo  |  loanni  Stephano  Bernardo 

s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske.2)  • 

Paucis  Tecum  nunc  agam,  Amice  Aestumatissime,  quandoquidem 
multis  non  licet.  Includam  has  literis  quas  ad  Luzakium  mittam. 
Accepi  Tuas  postremas  eodem  propemodum  tempore  quo  Tu  meas 
procul  dubio  aeeepisti,  sub  finem  superioris  anni  scriptas.  quas  quo 
die  dederam  veredario,  eodem  ipso  paullo  post  aeeipiebam  literas  a 
Luzakio,  quibus  significabat  se  fasciculum  meum  die  24  Dec.  demum 
aeeepisse,  et  omnia  rede  se  curaturum  promittebat.  Adeoque  non 
dul)ito  Te  nunc  landein  aliquando  aeeepisse  Tibi  destinata.  Id  idem 
mihi  conlirmavit  idem  literis  secundis  quas  hodie  accepi  et  ad  quas 
protinus  respondi.  Nova  literaria  quae  scribam  nunc  in  pro m tu  non^) 
liabco.    Scripsi  nuper  quae  tum  succurrebant.    Pro  Tuis  Tibi  maximas 

l)  [Siegel  wie  in  Nr.  MO.] 

*)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  31.  December  1748  Lebensbesch  r.  S.3M  f.] 

3)  [Hdr:  nunc] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiskes  Briefe. 


refero  gratias.  et  gratulor  Tibi  editum  Synesium,  cupidusque  praestolor 
elegantissimum  munusculum.  Yideris  mihi  Rhascn  de  peslilentia  edcrc 
velle.  I  tinam  haberem  originale  Arabicum.  Id  si  obtinere  a  Sehul- 
tensio  queas,  quomodo  Meadius  obtinuit,  suaderem  consilium  m  urgeres. 
lülerea  ad  proposita  Ioca  respondere  nihil  possum  quia  neque  graeeun» 
lextum  neque  novam  interpretationem  possideo.  Etiam  Manethono 
careo.  et  iniror  qui  alTectu  improbo  in  scriptores  sequioris  orclitiis 
feraris.  In  Herodoti1)  loco  statim  videbam  To  falli  et  pro  «rdQuas 
legendum  esse  ch'dpi  wg.  quod  ipsum  claris  literis  expressum  in- 
veniebam  deinceps  in  editione  Gronovii  p.  77.  quanam  Tu  utaris 
ncscio.  In  M.  Antonino2}  non  omnino  displicct  Tuum  ovdiv  tri  di^tt. 
quod  si  lueri  velis  scribendum  Tibi  erit  ov&tv  n  öt'^ti  at-  ro  tt.  mihi 
aliquando  ad  illum  locum  incidebat  ovdiv  (tnuvd^Gta  quod  judicio 
Tuo  permitto.  Quid  in  illo  conatu  ad  Anthologiam  Latinam  carpas 
nou  video.  Inlerea  laudo  et  agnosco  gratus  eandorem  Tuum,  el 
velim  ut  credas  me  isto  mecum  agendi  modo  neutiquam  oflendi. 
Sed  et  agnosco  amicum  Burmanni.  Kt  laudo  Studium  Tuum  erga 
amicum.  Quae  de  Lellenio  mihi  sit  senlcntia  credo  Te  nunc  melius 
nosse,  si  tanti  visum  Tibi  fuit  literas  ad  eum  meas  inspicere.  Nc 
Tuos  ad  ejus  exemplum  publicem  ne  quaeso  verearis.  Tarn  in- 
rliscretus  non  sum.  Sensi  omnino  tela  ipsum  cxplosisse  ab  aliis  '} 
suppeditata.  Sed  indignum  raea  persona  est  eum  hoste  minore  con- 
gredi.  Et  poenilebit  illos  majores  me  lacessivisse.  Tot  um  Belgium 
aeternum  poenitebit  me  in  palriam  diraisisse.  Prodiit  nuper  nova 
particula  meorum  schediasmalum  in  Pelronium,  in  qua  locus  uniis 
est,  qui  tolum  Belgium  in  arma  concitabit et  efliciel  ut  diris  Omni- 
bus me  devoveant.  Haec  in  praesentia.  Si  nondum  scripseris  ad 
Luzakium  rnearum  rerum  caussa,  quod  nuper  a  Te  rogabam,  velim 
ut  nunc  omittas.  Ita  vale,  Vir  Eruditissime,  Amice  et  Fautor  Honora- 
lissime,  et  quod  hactenus  fecisti,  mihi  porro  fave.  Dab.  Lipsiae  d. 
7.  Januar.  1749. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  I.  E.  Bernard,  Docleur  en  |  Medecinc 
tres  renomme  |  a  |  Amsterdam.  |  op  de  Fluweele  Burgwall  |  legen 
over  't  illustre  School. 

\)  [I,  191,  3.]  1)  [V,  9.]  3)  [Alb.  Schullens.    Vgl.  S.  341,  1.] 

4)  [Vermutblich  das  Urteil  über  Daniel  lleirtsius,  Nov.  Mise.  Up*.  VI,  513  f.] 


Digitized  by  Google 


326 


R.  Foersteb, 


Iii.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  102.) 

Viro  Excellentissimo,  Experientissimo,  Eruditissirao  |  Ioanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske. ') 

Acrepi,  Vir  Clarissime,  Amice  Aeslumalissime,  literas  Tuas  nu- 
perrimas  longo  gralissimas,  ad  quas  brevilcr  prolinus  respondebo. 
Commissionem  illam,  quam  in  peculiare  schcdula  designaveras,  ubi 
cognovi,  mirabar,  et  aurlorein  ejus,  et  consilium,  nimis  profeclo 
vagum  et  indeterminatum,  quam  ul  a  quoquam  suscipi  lalis  opera 
possit.  Id  idern  videbatur  clarissimo  viro,  quicnm  id  consilium  eoin- 
municabam,  Kaestnero,  niathem.  P.  P.  Exlraord.  viro  in  bis  studiis 
exercitalissimo,  qui  mihi  dicebat,  se  in  se  operam  istam  suscipere 
velle,  postquam  cognoverit  quomodo  auctor  consilii  hoc  argumentum 
de  Electricilate  tractatum  habere  velit.  Multos  raulta  ea  de  re  scrip- 
sisse.  Hisloriamne  physicam  an  literariam  ejus  phaenomeni  velit 
ignotus  auctor  consilii,  an  raliones  ejus,  an  novas  inventiones.  Pretium 
laboris  prius  delerminari  non  posse  quam  cognitum  sit  quid  Anony- 
mus cupiat.  Si  trivialia  cupial,  non  mullo  id  constituturum.  Si  vero 
singulos  hac  de  re  scriplores  excerptos  et  enolatos  velit,  et  prae- 
sertim  novas  Inventiones,  et  bypotheses  peculiares,  talem  laborem  et 
talia  secreta  non  vulgari  prefio  emi. 

Quantum  ad  meum  programma  (sie  enim  non  ego  appello  id 
genus  scriptorum,  sod  vulgus  appellare  sie  apud  nos  solet)  milii 
gratulor  id  Tibi  placuissc.  Sod  vereor  ut  Leidensibus  placeat.  Schul- 
tensium  corle  movebit.  Tendit  enim  ad  evertendum  tot  um  ejus 
systema  veteris  Arabicae  bistoriae.  Et  mullo  magis  ipsum  movobunt 
recensiones  meae  gemini  libri2)  quem  nuper  edidit;  in  quibus  ita  nie 
gessi,  ut  quibusdam  ingratus  erga  virum  bene  de  me  meritum  videri 
queam.  Ego  vero  in  tali  loco  ut  sunt  Acta  Eruditorum,  deposita 
privata  persona  publicam  induo  et  censorem  ago.  Et  quid  difficilius 
quam  satyram  non  scribere?  Qui  ridieula  seribunt,  quo  in  genere 
Schullensius  cxeellit,  sannas  merentur.  alias  latius  serpit  Vitium.  Et 


1)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  25.  Januar  1749  Lebensbeschr.  S.  31 6  f.] 

2)  [Krpenii  grammatica  und  Proverbia  Saloraonis,  von  R.  in  den  Nova  Act. 
Kr.  1748  p.  689— 70  4  und  17  49  p.  5— 20  recensirt.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  4 6  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


327 


ego  sane  majore  licenlia  fecissem,  si  Menckenius  mihi  permisisset, 
qui  aliqua  Salsa  scominata  expunxit.  Boni  publici  interest,  scapham 
scapham  appellari.  Quid  dicent  intelligentes  homines  aelatis  nostrae 
aul  futurae,  legenles  recensionein  libri,  ordinario  Galluloruin  nostro- 
rum  more  conceptani,  elogiorum  locis  communibus,  ineptis,  frigidis, 
nil  significantibus,  vulgivagis  refertam,  e  quibus  intclligas  auctorcs 
talium  schediasmalum  aut  privatas  suas  rationes  publicis  praetulisse, 
aut  negotio  suo  pares  non  fuisse;  diphtheram1),  quod  ajimus,  lavasse, 
neque  tarnen  madefecisse;  quoruni  illud  in  honeslum  virum  non  cadil, 
hoc  risui  |  et  contemtui  exponit.  Fateor  candor  meus  mihi  multum  M  ,v 
oocuit  et  nocet  adhuc,  quo  erga  omnes  promiscue  utor;  et  agnosco 
prudentiae  defectum.  Ego  vero  existimationem  viri  rerum  quas  tractat 
intelligentis,  cordati  et  officio  suo  satisfacientis  magis  ambio  quam 
pnidentis,  aut  comis,  aut  potius  aflectati  elogiorum  seplasiarii.  Quan- 
tum ad  Menckenium  attinet,  is  lubenter  accipit  schediasmata  qualia 
mea  sunt.  Quia  sordidus  homo  non  doctos  et  pares  operi  suo  scrip- 
tores  seligit,  et  praemiis  excitat,  sed  eos  arripit,  qui  gratis  laborant, 
quales  quales  de  cactero  sint,  factum  inde  fuit,  ut  jam  ab  aliquo 
tempore  Acta  ejus  multum  perdiderint  de  antiqua  existimatione,  et 
ad  li-rO.eiav  et  paupertatem  deciderint.  Ejus  itaque  multum  refert 
talia  schediasmata  operi  suo  inserere,  quae  non  tantum  sunt  praefa- 
tionum  et  indicum  compendia,  sed  quae  lectores  instruunt,  et  aeque 
necessaria  sunt  quam  libri  recensiti,  et  cum  Iiis  nexum  habent  ne- 
cessariiim.  Quamdiu  exstabunt  Schultensii  duo  nuperrimi  libri,  aut 
Lettii  poeta  Arabiens,  tamdiu  exstabunt  et  legentur  meae  recensiones 
corum.  In  his  semina  magnorum  ignium  et  motuum  sparsi,  de  quibus 
quid  fiel,  tempus  docebit.  Praeterea  quoque  Menckenius  id  mihi 
Hebet  indulgere;  et  licentiam  bilem  meam  elTundendi  reputo  pro 
praemio  mei  laboris,  quandoquidem  aliud  nulluni  habeo. 

Driessenius  nuper  mortuus  est,  quod  signißcas.  gaudium  Schul  - 
tensio.  sed  aliunde  ipsi  tempeslas  surgit,  non  exspectata.  Pawius 
eliain  obiit,  ut  aliquis  mihi  significavit.  Ergo  non  vidit  egregium 
elogium,  quod  ipsi  tribui  in  opusculo  ad  Pelronium2),  quod  nunc 
tandeni  integrum  prodiit.    Forle   proxime  dabo  notulas   meas  ad 


\)  [Hdr:  diphteram] 

t)  LNov.  Miscell.  Lips.  V!  p.  97.    Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  27.] 


Digitized  by  Google 


328 


R.  F0ER8TER, 


Theophrasti  characteres,  quo  illis  uti  queat  doctissimus  vir  quem 
nominas,  fulurus  eorum  editor1),  antea  mihi  ignotus.  Si  Tibi  liccal 
ipsi  innotescere,  quaeso  Te,  Vir  Clarissime,  velis2}  ipsi  rac  meliore  de 
nola  commendarc,  et  significare,  me  ante  aliquot  annos  duo  Codices 
(iuelpherbylanos  Char.  Theophr.  contulisse  et  eam  collationcm  Dorvillio 
misisse,  a  quo  poterit  repetere.  Quantum  ad  Rhunkenium,  non  mul- 
luin  mihi  promitto  de  ipsius  Callimacheis.  Est  homo  venlosus.  quäle 
hominum  genus  mihi  intolerabile.  Mittam  Tibi  proxima  occasione 
specimen  Observalionum  in  Callimachum,  quod  nuper  vidi  in  orticina 
libraria.  sed  cxaminare  nondum  potui.  Puto  id  clarissimi  nostri  Ernesti 
esse  '),  indeque  conjirio  bonis  rebus  id  refertum  esse.  Saltim  monere 
potes  Rulmkenium  tale  quid  exstare. 

In  literis  meis  ad  Lettium4)  quod  quaedam  deleveris,  videbo 
ntim  ullo  tempore  mihi  caussa  sit  Tibi  gratias  agendi.  Tu  quidem 
exislimas.   Tempus  docebil. 

Güntzius  noster  nuper  mihi  dicebat,  se  a  Dorvillio  duo  Celsi 
exemplaria  acccpisse,  unum,  quod  parum  utile  sibi  sit,  parum  bonae 
frugis  contineat,  allerum  majoris  raomenli,  in  quo  Scaligeri  notae 
oinnes  habeantur,  quas  Leidenses  castraverint.  Forle  carbones  ille 
pro  Ihesauro  invenerit. 
foi.  2'  j  Venio  ad  Arelaeum.  Bene  facis  quod  domi  meao  me  invisis. 
Alias  enim  solcs5)  mc  in  alium  orbcm  evoeare.  Bene  quoque  id  facis, 
quod  ultra  1.  libr.  Diulurn.  non  procedis.  Ab  anno  inde  mihi  non 
licuil  Arelaeum  inspicere.  Neque  olim  ultra  illum  librum  legendo  profeci. 
Communicabo  itaque  Tecum  brevibus  quae  olim  ad  loca  a  Te  nunc 
proposila  adscripsi").  Pag.  3.  editionis  Tuae7)  (ego  enim  Henischiana 
ulor)  pro  xui  öavurov  ;]  cpvatg  restitulum  is  x.  0.  t'j  tfpigig.  vide  num 
id  non  coactum  et  bene  graecum  sit.  Ego  olim  adscripsi  meo  ex- 
emplari  xcd  ihtvurov  [subintellige  ahhj]  i)  xpvStg.  p.  13*)  in  istis  cigatwöt 


i)  [Fontoyn.    Vgl.  Brief  153]  2)  [Hdr:  Clarissime  velis,] 

:\)  [Lectionuro  Callimachearum  specirueD,  Lipsiae  1742.   Vgl.  S.  334,  20  und 

340,  13.]  4)  [Vgl.  Brief  135  S.  302  A.  2.]  5)  [Hdr:  solas] 

0)  [W.  Dindorf  hat  im  Anhang  zur  Ausgabe  von  Kühu  p.  974 — 984  die  von  R. 

dem  Rande  der  Ausgabe  von  Henisch  beigeschriebenen  Verbesserungen  veröffentlicht.] 

7)  [Boerhaavianae  =  de  caus.  morb.  acut.  I,  6  p.  7,  1 5  Erm.] 

8)  [ib.  II,  2  p.  30,  8.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


329 


—  cupis  (pro  ttTioribtTat)  aut  tmo&lißerai  aut  ccTroaij&frat.  Fateor 
ipse  ego  postremum  hoc  exemplaris  mei  margini  inscripserani.  Post- 
quam  tarnen  nunc,  Te  occasionem  subministranlc,  lucum  dcnuo  altentius 
considero,  et  reputo  in  nieo  codiee,  non  ttnoriffrTut,  sed  änoriOttTut 
esse,  et  ÜTToarfttTiu  tantum  de  rebus  siccis  usurpari,  lue  aulcm  de 
liquore  sermonem  esse,  inveni  quod  unice  verum  est.  ncrape  legen- 
diim  esse  anoiftttrui.  Obfuit  scribae  quod  II  reputavit  TI  esse  (tj 
et  ri  permutavit)  p.  23.  citas  vartQwv  nXfxtuvag  puto  per  errorem. 
io  nieo  recte  est  (pkyjuoväg.  Putas  pro  proxime  praecedente  xui 
wTtW1)  forte  legenduin  esse  xui  x(Qan'o)v>  Nisi  velis  aegre  ferre, 
Amice  Humanissime,  in  aurera  Tibi  dixerira,  multas  emendationum 
Tuarum,  quas  pro  insigni  Tua  benevolentia  mecum  communicasti, 
mihi  ideo  displicere,  quod  sigillo  veritatis,  simplicitate,  obsignatae  non 
sint,  id  est  longius  petitae,  et  ipsis  textus  verbis  obscuriores.  Quid 
simplicius,  purius  et  magis  perspieuum  Arctaei  verbis.  In  mulieribus 
quidem  ercitat  inßammationes  tarn  ipsarwn  [de  quibus  sermo  praeccssil, 
nempe  vesicarum]  quam  [ob  vicinitatem  partium]  uterorum.  Sanus 
est  ille  locus,  medicina2)  non  eget.  p.  25. 3)  legis  i'vtjatg  pro  hjütc. 
Sed  locus  et  ille  sanus  neque  altrectari  patitur.  tantummodo  sie 
tlistinguendus.  ttitro?  dfioi'wg,  ovx  avtvihv  xirdvvov.  hjote  i'xvog  etc. 
Uujus  morbi  medicina  est,  somnm  etc.  Haesitaverain  in  illo  loco 
p.  32.')  thupo)  ätäouodetg,  neque  me  potueram  expedire.  Felicitcr  Tu 
me  expedis  et  mones  pro  prima  voce  ütpvw  legendum  esse,  quod 
cupide  amplector.  Sed  alterum  retineo  et  tueor.  vultm  subito  mutantes 
colorem  sunt  signum  magni  morbi.  p.  33. 5)  pro  dijooi>  restitutum  is 
dtjpip.  Cave,  cave,  Amice,  ne  me  quoque  maniacum  facias.  Nam 
ego  quoque  quotidie  paene  xui  toi$  nü.ag  xui  rotg  tioqqo)  Burmanno, 
Lettio,  Schultensio,  aliis  tig  dijQtv  äyixveouui.  Si  omnes,  qui  cum 
familiaribus  rixantur  in  classem  maniacorum  refers,  cave  Tibi,  ne  Iii 
inaniaci  sinum  saxis  onerent"),  et  Te  credant  Encolpium7)  esse.  Sed 
recta  est  vulgata.  Isti  homines  solent  integros  menses  et  annos  a 
familiis  suis  abesse,  per  campos  et  Silvas  boum  ad  instar  discurrere, 

• 

1)  [ib.  II,  10  p.  50,  17.] 

2)  [Hdr:  raedecina]  3)  [ib.  II,  12  p.  57,  12.] 

41  [De  caus.  inorb.  diut.  I,  6  p.  73,  17.1  5)  [ib.  p.  74,  14.' 

6)  [FetroD.  sat.  90  ego  quoquo  sinum  tiieiiiu  saxis  oncrabo.J 

7)  Lv'elQ,e'ir  Eumolpum] 


Digitized  by  Google 


330 


R.  FoERSTER, 


et  tandem  absoluta  morhi  periodo  domum  redire.  Cap.  VII.  fine') 
pro  nrvaficv  cupis  nhvXov.  Sed  rcctius  est  nnvaiiov.  Etiam  Latinis 
frequens  valde  pilyssare.  Miraris  tandem  locum  illum  praetervisum  ab 
interprelibus  fuisse  c.  IX.2)  t$  n)v  xchto  xo/A/iyr.  Sed  quid  poterant 
observare,  ubi  clara  et  expedila  omnia  sunt.  Mentem  Aretaei  vel 
ipsa  Latina  interpretatio  docet.  quibus  ad  superiorem  ventrem  [non 
m>tmvoih  sed]  morbus  [empyema]  ascendit.  ofg  ig  ti]v  «va  xoih'^i- 
scilicet  jj  voao?  ivaxijnTff. 

Plura  charta  non  capit.  Haec  autein  ut  pro  consueta  Tua  humani- 
late  aequi  boniquc  consulas  Te  rogo.  Vale,  Vir  Clarissime,  Amioo 
Aestumatissime,  et  mihi  porro  l'ave.  Scribebara  raplim  Lipsiae  d. 
I.  Febr.  17i9.:i) 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  J.  Etienne  Bernard  |  Docteur  en  Mede- 
cine  Ires  renomrae.  |  a  |  Amsterdam  |  op  te  fluwele  Agter  Burgwall 
legen  over  |  t  illustre  School.  |  Fr.  (Smmericfy. 

I  i2.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden  wie  84,  Nr.  <<)3.) 

Viro  Praenobilissimo,  Experientissimo,  Eruditissimo,  |  Ioanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Reiske.4) 

Ne  quaeso  mireris,  Vir  Eruditissime,  Amice  Aestumatissime,  meum 
tarn  diuturnum  silentium.  Exspectavi  hactenus,  sed  fruslra,  schedulam 
quam  mecum  communicare  promisit  cl.  Kaestnerus5),  qua  dicebat  se 
velle  perscribere  thema  quod  velit  elaborare,  et  quibus  conditionibus. 
Nolui  diutius  Te  morari.  Si  mihi  exhibeat,  aeeipies  alio  tempore. 
Valde  mirabatur  quis  et  cui  fini  consilium  illud  animo  coneeperit.  Et 
quum  ego  nequirem  id  ipsi  indicare,  videbatur  mihi  nescio  quae 
suspieari.  Deinde  quoque  debui  eventum  auetionis  Platnerianae  ex- 
speetare,  quae  hac  demum  septimana  ineepta  fuit,  propter  incidentia 
nescio  quae.  Doleo  contra  mentem  et  exspectalionem  Tuam  meam- 
que  cecidisse.    Praeter  H.  Junii  versionem  Cassii  nihil  accepißli.  .  .  . 

I)  [ib.  p.  79,  5 1 .]  2)  [ib.  p.  86,  6.] 

3)  [Beroard's  Antwort  vom  <8.  Februar  1749  ist  Lebensbescbr.  S.  313  f.  ge- 
druckt.] 

4)  [Antwort  auf  Bcrnard's  Brief  vom  18.  Februar  I  749  Lebensbescbr.  S.  323  f.] 
6)  [Vgl.  Brief  14)  S.  326,  10 f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe.  331 

.  .  .  Insano  enim  pretio  Platneriani  libri  omnes  vaenierunt.  ut  paene 
suspicer  haeredum  fraudem  subcsse.  Ex  eo  solo  colligas,  quod  Rufus 
Efesius  ex  edit.  Clinchii  ultra  24  flor.  vestrates  vaenierit Ipse  vidi 
et  interfui  tum  cum  proclamaretur.  Nunquam  vidi  similem  furorem. 
]  .  .  .  '  Jpfroloyiuv  axfnTOQius  inspexi.  est  libellus  duum  plagularum,  foi.  p 
a  recentissimo  medico  noslrate  quodam  conscriptus,  ad  instar  institu- 
tionum  in  usum  auditorii.  Videbatur,  quantum  e  charactere  typorurn 
collegi,  Patavii2;  excusus  esse.  Vide  quaeso  in  Fabric.  Bibl.  num 
Maurocordatus  lale  quid  scripserit.  Occasione  voeiß  iauaro^ia  tentas 
epigramma  Jensianum.  Miror  Te  ignorasse  cl.  Wesselingium  in  nu- 
perrima  epistola  ad  H.  Yenemam  p.  5.  id  idein  emendasse  et  illustrasse. 
Requiris  exemplum  aTTOtjöÜTcu3).  Non  habeo.  Sed  miror  quare  pro- 
bitatem  hujus  verbi  in  dubium  voces.  ij&civ  in  usu  est.  quare  non 
ebj^f/V?  Si  caussas  sufücientes  attuleris,  quare  improba  sit,  con- 
cedam  in  Tuam  sententiam.  Si  a  Te  diversa  sentio,  non  ea  contra- 
dicendi  libido  est.  Id  si  putes,  vehementer  falleris.  Quae  pro  captu 
raeo  agnosco  recta  esse,  protinus  apprehendo  cupidus,  et  laudo,  et 
acquiesco  absque  ulla  tergiversatione.  Et  credo  id  me  Tibi  jam  ali- 
quot exemplis  commonstrasse.  Nolo  vincere;  nolo  Te  mihi  concedere. 
Sed  sententiam  meam,  to  öoxovv  (fioiyt,  tantum  expromo.  caclerum 
relinquo  judicio  Tuo.  Nimis  aequum  Te  novi  quam  ut  hoc  in  sini- 
stram  parte  in  aeeipias.  neque  vicissim  aegre  fero  si  a  me  dissenlis. 
In  Alciphrone  *)  nihil  putem  mutandum  esse,  neque  tenebras  video  in 
tk  gtivöv  rov  Act/Qov,  neque  capio  quid  sit  ortvov  rov  x/j(qov.  Istud 
prius  est  id  ipsum  quod  vos  eene  naere  Ujdt  dicitis  uwe  in  naere  tydl 
vervallene  Buuren.  Alterum  p.  238. *}  rov  hi  iaxf'cyctg  JiÖvvgop  etiam 
rectum  est.  Cogita  iilud  Aristophan.  in  Pace.  vs#  1131  nqbi  ttvq  <)/- 
ihutv  etc.  De  loco  illo  significa  quaeso  mihi  quid  cogiles.  Est  enim 
egregie  corruptus.  Quod  Schroedero  meam  operam  commendasti 
gratum  id  fuit.  Suscipiam  libenter,  nisi  Über  nimium  grandis  sit,  et 
nimis  multum  temporis  et  laboris  impendendum.  Si  nihil  aliud  quam 
interpretatio  requiratur,  suscipiam.  |  Poterit  in  nundinis  secum  alferre  f"'  *' 
librum,  et  tunc  videbo.  Abulfeda  me  nimis  et  nimis  diu  occupat;  et 
forte  tarnen  in  vanum  laboro.  Ubi  perfecero,  Luzakius  retro  vestigia 
leget  ut  nos  ajimus,  et  me  frustrabitur  hiantem.  vult  nunc  per  sub- 

« 

P  [Hdr:  vaencril]  2   [Hdr:  Pataviis]  3    [Vgl.  S.  12!>,  T. 

i)  [cp.  I,  J4.J  5)  [op.  If,  3,  16.] 


Digitized  by  Google 


332 


R.  Fo ERSTER, 


srript ionem  imprimere.  Videbimus  brevi  quo-  res  cventura  sit.  Ad- 
moucas  quaeso  ipsum,  ul  Tibi  reddat  manuscriptura  orationis  meae'), 
si  nolil  imprimere,  et  remitte  mihi  quaeso  proxima  commoda  occasione. 
.  .  .  Scriptionis  rudilali,  deproperata  enim  est,  quaeso  ignoscas. 
Scr.  Lipsiae.  d.  15.  Marl.  1749.2) 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  I.  E.  Rernard.  Docteur  |  en  Medecine 
tres  renommtf  |  a  |  Amsterdam.  |  op  te  Fluwele  Burgwall  |  regt  over't 
illustre  School.  |  Fr.  Gmmeitcf). 

143.   An  Johann  David  Michaelis  in  G Otlingen. 

(Original  in  der  Univcrsiliitsbibliolhck  zu  Güttingen  Mich.  328  fol.  35,  gedruckt  bei 
Buhle,  Literarischer  Briefwechsel  von  J.  D.  Michaelis  I  S.  44 — 46.) 

Viro  Clarissimo,  Eruditissimo,  Amplissimo,  |  Ioanni  Davidi  Michaelis  \ 

s.  p.  d.  |  Io.  lac,  Heiske. 

Diu  est,  Vir  Clarissime  et  Praenobilissime,  quod  occasionem  ad 
Te  scribendi,  et  simul  opusculum3),  quod  superiore  anno  edidi,  mit- 
tendi  circumspexi.  quae  nunc  tandem  exoptata  se  mihi  praebet, 
quum  ad  Vos  tendit  amicus  meus  in  primis  carus,  qui  has  Tibi  ex- 
hibet,  Hanckius,  philologus  egregius,  et  diligens  atque  felix  Arabismi 
ctiltor.  Legi  nuper  eruditam  Tuam  observalionem  novellis  Hambur- 
gensibus')  insertam,  qua  historiam  linguarum  orienlalium  promittis. 
Egregium  profecto,  et  plausu  prosperoque  successu  dignum  opus. 
Feeeras  ibi  mei  quoque  perhonorificam  mentionem;  quod  gratus 
agnosco.  Invenies  forte  in  isloc  opusculo  eorum  quae  scire  cupis 
aliquid.  Id  certum  et  omne  dubio  liberum  est,  Arabes  ante  Muhani- 
medem  libros  non  condidisse.  Quod  mireris,  Hagi  Chalifah  in  Libro 
memoriale  historiae  orientalis  prodit  ad  An.  F.r')  150.  id  est  Christi  767. 
obiisse  ilto  anno  Abdol  Malecttm,  filium  Gjoraihi,  Maccanum,  qui  pri- 
mus  in  al  Hegjaz  (seu  Arabia  Petraea)  6cripserit  et  vulgaverit  libruin. 
Memoras,  venerandum  Patrem  Timm  id  idem  censuisse.  Recte  procul 
dubio.  Ne  unicus  quidem  über  Arab.  mihi  notus  est  saeculo  P.  N.  C. 
octavo  antiquior,  poemata  eorumque  collectiones  (quales  Diwanos 
appellant)  excipio.   Et  haec  ipsae  tarnen  post  Muhammedem  demum 

\)  [S.  235  A.  2.]  2)  (Bernard's  Antwort  vom  tO.  April  1749  ist  Lebens- 
beschr.  S.  327  f.  gedruckt.]  3)  [S.  235  K.t.]  4)  [Hamburgischc  Berichte  von 
den  neuesten  Gelehrten  Sachen  auf  das  Jahr  1749  Nr.  3  S.  22.]        5)  [D.  i.  Kugae] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


333 


ex  liominum  memoria  et  orale  traditione  rongestae  fuerunt.  Haec 
inopia  librorum  apud  Arabes  |  el,  qnae  vcl  hodienum  orienlalibus  et  foi.s.v 
africanis,  rudibus  gentibus,  familiaris  est,  aflectatio  stuporque  sancti- 
moniae.  addiderunt  al  Corano  tantam  auctoritatem.  Legebant  et  mira- 
bantur  Arabes  recenlem  Alcoranum,  quia  nullum  alium  librum  liabe- 
bant,  neque  viderant  aut  inaudiverant.  Quiim  ergo  rertum  sit,  et 
millis  argumenta  refutanilum,  Arabes  ante  octavum  a.  N.  C  saeculum 
auimum  ad  scribendos  libros  non  adjecisse,  palam  est,  ne  unum 
quidem  codicern  exstare  illo  tempore  vetustiorem.  Dubito  num  sint 
mulli  decimo  saeculo  aequales.  Quae  A.  Schultensius  secus  sentit, 
non  moror.  Bene  novi,  plenum  illum  et  occupalum  nimis  magnifica 
de  Arabum  antiquitatibtis  opinione,  mulla  (radidisse  incomperla,  evi- 
denter falsa,  et  ne  quidem  probabilia.  Tantum  de  Iiis.  Confeci  nuper 
commcntariolum  in  Jobi  librum,  qui  si  prodeat1),  ut  spcs  est  liac 
aeslate  proditurum,  longe  aliam  faciem  isli  lam  vexato  et  saepe 
parum  intellecto  libro  addet.  Si  occasio  Tibi  sit,  publice  de  institulo 
raeo  significandi,  gratum  erit  si  feceris.  Interea  bene  vale  Vir  Erudi- 
tissime,  mihique  fave  Tui  clarissimi  nominis  studiosissimo.  Scrib. 
Lipsiae  d.  4  April.  1749. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Ms.  Michaelis,  Professeur  |  en  I.angues  Orien-  toi.  36« 
tales  tres  |  renommtf  |  a  |  Göttingue  |  avec  un  progranmie 

144.   An  Johann  Stephan  Üernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  8  4,  Nr.  107.) 

Viro  Praenobilissimo,  Experientissimo,  Erudilissimo  |  Io.  Stephano  Ber- 

nardo  |  s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Heiske. 

Recte  aeeepi,  quod  mihi  misisli,  Amicc  Aeslumatissime,  gratissi- 
mmn  munus2),  et  ut  Tibi  gratulor  tarn  praeclari  operis  editionem, 
quod  ad  augendam  famam  Tuain  et  commoda  literanun  pariter  facit, 
ita  gratias  quoque  maximas  ago  pro  laudibus  quas  plenis  manibus 
in  nie  congessisti.     Quandoquidem  protinus   ad   Te  scribere  volui 

I  [Ist  erst  nach  seinem  Tode  von  seiner  Wiltwe  in  dem  S.  S35  A.  2  ge- 
nannten Buche  veröffentlicht  worden.  Vgl.  Allgem.  Deutsche  Bibl.  XLVII,  660—565 
und  Lessing's  Brief  an  Kschenburg  vom  \i.  April  (Redlich,  Briefe  an  Lessing 

Nr.  i30a).] 

i)  [Synesius  de  febribus  ed.  Bernard,  Amstelaedami  1149.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


praesertim  propter  negotium  Kaeslnerianum,  quod  Te  jamdudum  ex- 
spectat'))  nonduin  lieuit  milii  studiose  librum  Tuum  inspicere.  Accipies 
tarnen  per  Schroederum,  quae  in  illuin  mihi  succurrent.  Caepi  heri 
primum  caput  Synesii  Tui  cum  Arabe  meo  conferre,  et  vidi  verbum 
paene  verbo  redditum  a  Graeco  tarn  serviliter  et  dfioiaotg  ut  pateat 
illum  neque  Graece  neque  Arabice  calluisse.  Si  adfuissem  praesens, 
potueram  Te  de  multis  monere,  quae  non  posstint  nisi  ex  Arabismo 
inlelligi.  Miror  profecto  e  tarn  salebrosis  plana,  e  tarn  sylvestribus 
culta  Te  potuisse  efficere.  Perpulchrae  sunt  et  mire  placent  quas 
adhuedum  vidi  Tuae  in  Synesium  conjecturae.  Sed  quid  illud  sibi 
vult,  quod  scribis  in  praefatione2),  Te  meam  interpretationem  ideo 
non  addidisse,  quod  velis  eam  cum  texlu  Arabico  editam.  Idne  a 
ine  exspectas?  An  ipse  curabis?  Unde  nobis  librarium?  Diftido  ali- 
quem  fore.  Operae  tarnen  pretium  foret  Graeca  et  Arabica  cum 
versione  sallim  non  semibarbara  juuetim  legi.  Vix  enim  possunt 
Graeca  absque  Arabicis  intelligi.  K.  c.  locus  ille  Cimmeriis  Tenebris 
obscurior,  p.  26.  ult.  ov  x«/if/,  ex  Arabicis  statim  liquel.  Scrib.  or 
mvh.  non  vacat  j^:.  ^  id  est  fieri  ncquil,  quin  —  Miraris  verbum  xtr*'w. 
tui.iv  Sed  id  a  Graecobarbaro  |  conüctum  est.  Accipies  Rhazen  Andernaci,  et 
Cassium  Junii,  et  Callimacbea  Ernesti,  sed  illa  perquam  pauca,  et 
quaedam  mea  absque  meo  nomine  prodita,  et  si  quid  aliud  feret 
Tibi  non  ingratum  haec  venia  omÖQa.  Si  caetera  Rivini  adipisci  possim. 
etiam  accipies.  niillum  ea  in  re  lapidem  non  movebo.  Videris  mihi 
quasi  diffidere  de  Oribasio.  Atqui  potuerat  Te  ipsa  in  catalogo  ex- 
hibita  inscriptio  monere,  nihil  illud  opus  ab  Anatomicis  vulgaribus 
diirerre.  Haec  ipsa  sunt  pars  inlegrorum  medicinalium.  Ego  id  ipsum 
jam  statim  conjiciebam  nonduin  inspecto  libro,  quod  oculi  mei  de- 
ineeps  me  clare  docebant.  Et  ipse  Te  convinces  aliquando  ex  in- 
spectione,  si  Tibi  contingat,  me  ad  Te  vera  perscripsisse.  In  Mauro- 
cordati  aetatem  inquiram  cras  quando  bibliotheca  publica  patebit. 
Quae  de  Anthologia  medica  et  ejus  auetore  modo  dicto  Maurocordato 
scripsi1),  ex  mera  conjectura  scripsi,  absque  ullo  certo  fundamento. 
Quidquid  sit  erat  über  recentissimus,  neque  talis  qualem  Tu  require- 
bas.  Üedi  allerum  exemplar  Tui  Synesii  Guntzio.  Nam  cui  destina- 
veras  senex  Seebisch,  fato  suo  concessit.    Mandavit  mihi  Guntzius 


I)  [Vgl.  Brief  ii\  und  4  42.]  i)  [p.  S2.]  3)  [S.  331,  5f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hf.iskk  s  Briefe. 


335 


iil  sno  nomine  Tibi  salulem  et  officia  deferrem,  et  suscepit  in  se 
curam  recensionis,  et  ut  spero  sie  instituet,  ut  honori  Tibi  sit.  Neque 
diffido  Te  consilium  meum  approbaturum.  Interrogabat1;  nie  quaro 
ipse  ego  non  suseiperem  illam  provinciam.  Kcspondebam.  illtid  opus 
rae  ipsum  quadantenus  concernere,  et  nolle  me  me  ipsum  laudare. 
Iiiin  qiioque  publico  in  loco  libere  et  ut  res  est  eenseri  debere. 
qualia  judicia  soleant  amicitias  turbare.  nostram  vero  ine  quidein  in- 
vito  turbari.  Conveni  hodie  Schroederum ,  et  cum  illo  sermonem 
cootuli  de  libro  Barkeriano.  Negavit  sibi  unquam  consilium  fuisse, 
edendae  Latinae  interpretationis.  Cogitaturura  tarnen  ea  de  re.  Ut- 
cunque  cadat,  mihi  perinde  est.  Is  idem  mihi  dixit  coisse  societa- 
lem,  quae  Acta  Eruditorum  impugnare  velit.  Fuisse  qui  Burmannum, 
Valckenaerium  et  Lcttenium  ausus  sit  aggredi.  Illum  poenas  daturum 
isti  societati.  Scuto  itaque  ufupin*(*i{ioXuioi  mihi  opus  erit,  praesertim 
si  Dorviilius  et  Schultensius  tela  quoque  sua  addent.  Sed  nondum 
patior  quod  Bacchus  in  Ranis2;.  Imo  vero  fiel  forsan,  ut  praesens 
excipiam  isla  tela,  et  cominus  dimicem.  Fasciculum  quem  ad  III. 
Trillerum  destinasli  aeeepi  ut  confeceras.  Itaque  nescio  quis  ilie  sil 
über  Horrei.  Si  est  longa  illa  dissertatio  de  rpnrn),  nil  novum  est, 
neque  in  Actis  nostris  locum  habebit.  Kl  si  vel  novum  sit,  et  re- 
censeatur,  mihi  (amen  cum  illo  negotium  non  erit.  lam  ex  aliquo 
tempore  Menckenio  repudii  libellum  raisi.  Kst  lioino  ignobilis  vilis, 
lucripela,  illiberalis  mercator  librarius.  Mihi  satis  est  quod  ejus  ad- 
miniculo  meos  hostes  ulcisci  potui.  Postquam  id  consecutus  sum,  res 
suas  sibi  habeat.  Sed  ut  ad  Cl.  Kaestnerum  redeam;  paullo  is  posl- 
quam  ad  Te  nuperrimas  emiseram,  mihi  mittebat  haue  schedulam: 
ad  quam  si  quid  respondere  velis,  fac  velim  ut  cito  resciam,  ne  is 
ineuriam  meam  accuset.  Semper  miratus  fui,  quis  ille  auetor  |  ist  ins  foi.  v 
consilii,  et  quem  in  finem.  Cl.  Kaestnerus  quoque  mirabalur;  neque 
adhuedum  novit.  Sed  occurrebat  mihi  nuper  vetus  ainicus,  propediem 
a  nobis  discessurus,  et  per  Belgium  et  Angliam  Petropolin  iturus,  quo 
vocalus  fuit  Professor  Mathematum.  nomen  ipsi  est  Hauboldus.  Is 
itaque  mysterium  hoc  probabile  satis  ratione  mihi  declarabat.  Qua 
de  re  alias.    Scribam  cras  ad  III.  Trillerum,  et  signifieabo  de  fasciculo 


1)  [Die  Worte  Ioterrogabat  —  turbari  (Z.  8)  stehen  am  Kande.] 

2)  [Arist.  Ran.  479  f.] 


Digitized  by  Google 


R.  Fo ERSTER, 


ipsi  deslinato,  qui  me  pcnes  sil,  et  monebo  de  Macchelli  Rhaze. 
(•untzius  a  nie  rogalus  euin  non  habebat.  Adjeclas  Hieras  velim  ut 
Leidam  curentur.  Ita  vale  Vir  Eruditissimc,  et  mihi  porro  fave  Tui 
studiosissimo.    Scrib.  raptim  ut  vides,  Lipsiae  d.  22.  April.  1749. 

Ante  paucos  dies  immanis  saeviebat  flamma  in  raea  vicinia  per 
totam  noclem,  et  parum  aberat,  quin  meae  aedes  cum  omne  mea 
supelleclile  in  cineres  ivissenl.  At  evasi  tarnen  periculum.  Memor 
ero  horribilis  illius  noctis.') 

Adr.:  A  Monsieur  |  Mr.  I.  E.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  tres 
renomme  |  a  ]  Amsterdam  |  op't  Fluweele  Burgwall  |  legen  overt  il- 
lustre School.  |  Franco  (immerid}. 

1 45.    An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  Mi.) 

Viro  Clarissimo,  Experienlissimo,  Erudilissimo  |  loanni  Stephano  Ber- 
nardo.  |  s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Reiske.2) 

Suavissimas  Tuas  lileras,  Amice  Aeslumalissime,  recte  accepi, 
quas  nempc  d.  25.  Aprilis  ad  me  scripsisti.  Studebo  nunc  respondere, 
more  epistolieo,  nulla  habita  ratione  ordinis,  ul  calamus  suggeret.  El 
primum  quidem  coepi  Synesium  Tuum  cum  Arabicis  confcrre;  et  hic 
est  primus  inipetus,  quem  vides,  sed  brevis  et  rudis3).    Diu  eniru 

<)  [Bernard's  Antwort  vom  2  9.  April  1749  ist  Lebensbeschr.  S.  33  2  f.  gedruckt.] 

2)  [Antwort  auf  Bernard's  Briefe  vom  10.,  25.  und  29.  April  1749  Lebens- 
beschr. S.  327f.,  33Cf.  und  332  f.] 

3)  [Die  Anmerkungen,  auf  zwei  besonderen  Blättern  geschrieben,  lauten: 
p.  2.  I.  7.  post  tvjv  tvtog  comma  collocandum 

9.  ;ckrlatuhtQop 

10.  avrqg,  x«ra  ro  laov  Tfjg  TQtßnv 
nuQa  t  Y/t  »ro  (post  illud)  lyo)  Xigio. 

omnia  verbum  verbo  ex  Arabico  reddita,  serviliter  relenta  conslruclione 
arabica. 
4.     2.  ovnvu  Ttv^t/z«, 

3.  olov  jth'jQtofta,  tu  t^g  Ltup. 

4.  ItTtvct  xoit'iorovai  it'ibg  luküv,  recedunt  ab  Arabicis,  quae  sie  sonant. 
dicemus  —  tnorbos  cxlernos,  quae  explorantur  tactu,  et  morbos  externos 
quorum  dolorem  membra  interna  pereipiunt. 

9.  diu  ro  v,t(Q  —  caetera  multum  ab  Arabicis  recedunt. 
10.  'E.tiO(fi0.itSTt{)or  leg. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


337 


operis  taedium  non  tuli.  Reservabo  caetera  majori  olio.  Rede  procul 
dubio  feceras,  si  nieani  quoque  interpretationeni  addidisses  semibar- 
barae  illi  et  jaindum  edilae  Constantini  versioni.  quae  parva  fuerat 

9.1)  5.  transponil  Arabs.    \.  atlractriccm.    2.  concoclriccm.    3.  relentricctu. 
4.  expellentem. 

H.  xal  lg  avxov,  o  yivtxai,  et  est  ejus  altera  species,  quae  fit  accidens  — 

10.  9.  I.  xal  TtixviüTtxijv  (pro  xal  nixvr\  xavxa) 

10.  xal  OTV/iTt]Qiwdrj  xal  ra  &euo<fr]  desuut  Arabico.    Habet  is  lantum: 
ut  aquae  nitratae. 

11.  I.  1.  r(  xaxarthj&iooig,  aut  xaxa/iXrjfrvg. 

2.  azäatg.  prodit  Interpretern  non  bene  Arabice  callentem.  ^oäjI  notal 

1)  erectionem  in  erectum  situm  unde  xr\v  ozaoiv  arripuit.    sed  et 

2)  notat  defatigationem.  et  fere  idem  est  quod  xönog. 

1 1 2.  ult.  est  procul  dubio  vilium  typograpb.2}  ).  naQe;co(ttvog  foMv 
Ii.  4.  vTtagxov  ix  recte  babet.  3urörf0c^^ebcnc  oon  ber  Sdjnmlft. 

6.  coratna  non  ante  sed  post  div  xaxovg  ponendum,  ita  (lagitante  cod. 
arab.  aut  potius  delendura  prorsus. 

titjyvvxai  xal  Arabs  non  agnoscit. 

7.  xal  ante  &eQfiaivei  delendum  ex  fide  C.  A.  otjrceTai  et  praecedentia 
ad  eav  redeunt. 

8.  ex  Arab.  C.  scribendum  forel  xal  acfixvüxai  r.  faQuöxtjg  avxov  Ig 
ttjv  y.aQÖtay,  diu  xo  ovvex&S  xTjg  agxtjoiag  fieia  — 

It.  I.  ai  xa&oXtxai  ahicu  xov  i(pr]ft^QOv  itvQtxoi*. 

13.  I.  xaxa  xb  idtov  alxiav  exdaxov  av^ße^xoTog  —  xal  xar'  txvog 

XOVXIOV  Xl^üi 

4  6.  3.  xolyao  ow  non  est  quaestio. 

8.  I.  öict  tb  äoUvai  (pXoybg.    Est  Graecobarbaro  Arabica  pbrasis.  id 
est  dm  ro  doiivai  xitv  q>X6ya 
18.  penult.  1.  aioSävovxai3). 
ult.  Arab.  ßaqog  Ix  ipvxovg 

olg  de  ov(i,ialvti.    Si  modo  quid  mutandum  cf.   monstrosa  phrasis 
p.  20.  5. 
10.  3.  xCov  x^0XU}V 

7.  'ivu  örj,  adeo  ut 

8.  evftiaxfig 

lU.4)  diaXvexai  tjöi]  äitb  —  fo1  2 

it.  2.  quantum  ad  febrim  —  orientem 

24.  6.  caeterorum  in  Arabico  non  est,  sed  de  meo  addideram 

7.  axa^t,'.    Hic  erat  in  Arabico  vox  ^e^>  Muntebe5),  participium  ab 
Intebe. 


t;  [Hdr:  7]  2)  [Hdr:  lypograp,  das  übrige  ist  durcb  das  Siegel  un- 
fehlbar geworden.!  3)  [Hdr:  luafralvovxui)  4)  |Die  I  ist  durch  das 
Siegel  unsichtbar  geworden.]          5)  [Hdr:  Manlehe] 

Abhuull.  d.  K.  S.  (feioHich.  d.  Wiuraiek.   XXXVIII.  i% 


Digitized  by  Google 


338 


K.  Ko  KR  ST  KB, 


jactura  cliarlae.  Quod  ideo  non  dico,  quod  aegre  feram  opellae 
meae  suppressionem,  sed  ipse  cum  tempore  id  idem  audies  ab  aliis 
dcsidcrari.  Multum  omnino  lueis  addidisset  Graecis.  Arabice  quidem 
uuiupiam  prodibit,  noslro  quidem,  quäle  hoc  est,  saeculo.  Cum 
Guntzio,  quod  vereris  non  communicabo  consilia.  Aperte  ago,  si 
quem  volo.  Absunt  a  meis  moribus  tales  astutae  collusiones.  Poteram 
ipse,  si  voluissem,  librum  Tuum  recensere,  et  Menckenio  schediasma 
tradere,  praelerito  Guntzio;  et  ita  comparare,  ul,  a  quo  profeclum 

8.  in  Arabico  tantum  e<l.  »tQuorrja  h  tw  /;;r«r*  avrün: 

ull.  axh]Qu]  putem  %ulaqit.    IIa    certc    Arabs.     Scd  Graecus  neque 
Arabice  neque  Graece  ealluit  rede. 
26.  ;>.  ex  Arabico  leg.  foret  ü.ürrtov  Idyonog  tov  jiuqu  — 

ull.  ov  xfj'fij  quasi  a  xti'tw.    Slullus  Gracculus  verba  Arabica  tolidern 
paene  verbis  admensus  esl,  absque  ullo  liumano  sensu. ') 
0<S$  non  fugit,  non  effugil,  fieri  nequit  quin  si  bene  intellexisset  Arabica, 
dedisset  lin  antepenult.        avuov  (est  de  patienlibus  unus  et  aller 
qui)  non  f£  avrov  sed  totuin  locum  non  cepit. 
28.  3.  6g  ovußatvu. 

6.  xal  gtiQaoia 

8.2)  dvvctfits  toi'  ;ra).ftuv  Arabica  phrasis  pro  vehement  pulsatio. 

9.  xul  to  fuyefhjg  rovKtv.  nempe  nct).ttuv.    IIa  Arabs.  citatus  et  roagaus 
pulsus  diversa 

.  i*       1  30.  6.  post  athibv  quaedam  desunt  /.cti  w^^o»'3)  (faiverui  XQM.ttu  uvtüh; 
y.al  loxvtxt  «*  octQxcg. 
ull.  xovxtOTi  ßtßaftutva  desunt  Arab. 
36.  7.  jiuÄuvtiio.    Id  rcvera  esl   in  Cod.  Arab.    Sed   in   versionc  seculus 
fuerain  locutionem 4)  Conslantini. 

38.  3.  nfjvr/yeg]  Imo  vero  uvxTi;()fg  ex  Arab.  Sed  hic  Graecus  Arabern  deseril 
44.  6.  o'tvcey]  I.  uväy/.i] 

11.  leg.  xuoaiuvhio  xa&iZtov  dg  ritv  tÖQuv  luv  hwiQuv.    xui  ruvru 
ort  to  Xoviqov  lÖQÜtl  tu  — 
4  4.  I.  leg.  ujiooxiiio  rovtov  elg  to  Ttaurav.    IIa  Codex  Arab.,  neutiquam 
vero  consentil  conjecturae  in  nolis  propositae.  quod  clarius  docuisset, 
si  fuit  exhibita,  raea  versio. 
46.  I.  yiCti.]  Est  corrupta  lectio  ^ßj?~>-  Gizi  pro  vera  ^ßjfp>  Cbairi 
48.  I.  yiZti.~\  Hic  i  lern  in  in  Arabico  esl  Cbairi,  quae  vera  lectio.  ^ßy^> 
non 

6.  leg.  dfi  /.(o'j.vetv  ex  Arab. 
8.  u.i  <£to  tiog. 

I  3.    I.    /.«?  71QOOTCtlTUV 

50.  \.  /Mt  x^ta^ov.  iovio  yaQ  ktiov.  caetera  delenda 
I)  [Vgl.  S.  33  4,  16  f.]      2)  [HJr:  1]      .V  [//</r:  cdxQov]      4)  [Hdr:  lulionero] 


Digitized  by  Goo 


J.  J.  Hmiskk's  llmi-in. 


sit,  Te  laierei.  Sed  si  quid  monendum  habebo  ad  Synesiuni,  pri- 
vatim Tecum  agam.  Et  praeterea  non  magna  t'amiliarilas  mihi  est 
cum  Guntzio.  Quidquid  ille  censuerit  de  Tua  meave  opera  scias 
velim  et  credas,  id  oinne  nie  inscio  fieri.  Mea  quoque  iuterest  ab 
*pso  abstinere,  ne  laudes  ipse  mihi  videar  emendieare1  .  Lileras  Tuas 
ad  Trillerum  ipsi  nuperrime2)  |  praesenti  exhibui,  et  has  ab  eo  vicis-  m.  «v 
sim  accepi  responsorias,  quas  vides.  In  quibus  procul  dubio  rescripsit 
quare  Gassium  Rivini  mittere  nunc  quidem  nequeat.  Id  ipsum  co- 
gnosces  ex  alia  ejusdem  epistola  ad  me  scripta,  quum  nuper  ipsi 
per  epislolium  significarem,  me  fasciculum  ipsi  a  Te  destinatum  ac- 
cepisse,  et  simul  ut  libros  a  Te  postulatos  huc  secum  adferret.  ro- 
garera.  Addidi  eas,  ut  quam  praeclare  de  Te  sentiat,  intelligeres. 
Sed  agnovi  miralusque  fui  hominem  in  aulis  nutritum.  Scalet  ver- 
borum  honoribus,  et  eos  nimis  profecto  liberaliter  spargit.  Potuerat 
illas  facetias,  quibus  Hieras  orditur,  omittere.  Ut  laudes  merilas  et 
raodicas  ambio  et  gaudeo  tributis,  ita  dedignor  immodicas  et  incon- 
gmas.  Sed  ita  hie  vivitur  in  Saxonia.  Ego  vero  crasso  aerc  Batavo 
diu  nutritus  huie  aeri  nou  possum  assuescere,  sed  rusticulus  maneo, 
qualis  exii  e  Belgio,  ideoque  ridiculus  nostratibus  fio  et  displiceo. 
Poteris  lileras  Trillerianas  oportuna  occasione  cum  Haririo  meo  et 
caeteris  uistis,  ni  citius,  sub  nundinas  saltim  aulumnales,  remittere. 
Non  enim  urget.  Forte  ipse  a  Te  praesens  repetam.  Qua  de  re  tarnen 
noodurn  constitui.  Yariae  enim  curae  in  diversa  meum  animum 
distrahunt.  Si  quidem  contingat,  ut  Abulfeda  meus  Leidae  imprt- 
matur,  qua  de  re  cum  Luzakio  per  literas  ago,  non  possum  ullo  modo 
ab  impressionis  loco  abesse;  et  facile  possum  veniam  absentiae  per 
annuru  impetrare.  Neque  vereor  hostes  meos.  Vult  Luzakius  illum 
libruni  per  modum  subscriptionis  edere.  Sed  nestimus  num  sufficiens 
numerus  emtorum  coiturus  sit.  Quod  utinam  nunc  seinem  l) !  Possem 
enim  animum  meum  figere,  et  alligare  certis  sedibus,  et  matrimonium 
obire;  et  sane  id  agito,  neque  desunt  puellae  bene  dotatae,  de 
quibus  non  vana  mihi  spes  sit;  sed  fluetuo  adhuc;  et  mallem  pro- 

\)  [Hdr:  emendicari] 

i)  (Nach  nuperrime  ist  in  Hdr.  ipsi,  womit  ful.  I*  beginnt,  nach  praesenti 
ist  nuperrime  wiederholt.] 

3,  [Das  Unternehmen  ist  in  den  Zuvetl.  Nachr.  1749  S.  844  —  860  und  in  der 
Ribliotheque  Impartiale  f,  Leide  t*50  p.  t38 — 118  angekündigt.] 


Digitized  by  Google 


340 


R.  FoERSTER, 


feclo  Abulfedam  edituin,  quam  dives  matrimoniuin;  bonum  publicum 
foi.  ar  magis,  quam  privatum.  |  Sed  rogo  Amice,  velis  haec  consilia  mea 
paenes  Te  continere;  quae  ideo  apud  Te  volui  deponere,  quod  solus 
inter  Batavos   mihi  superes  amicus.  caeteros  enim  contra  me  ex- 
asperavi.    Libellorum  quos  postulasli,  quidquid  nancisci  polui,  mitto- 
Caelerorum  memor  ero,  si  nanciscendi  occasio  se  oflerat;  talia  enim 
quaerentes  saepc  fugiunt,  negligentibus  sese  ingerunt.    Pretium  eorum 
non  postulo,  minuta  enim  sunt,  et  plura  Tibi  debeo.    Addidi  etiam  alia 
pauca  non  magni  moraenti,  qualia  vernae  nundinae  tulerunt,  e  quibus 
intclligas  Germanos  nostrates  incipere  philologiam  amare.    Sed  adhuc 
nrtQvyigovnt1).    Deprehendes  id  maxime  in  specimine  emendationum 
in  Hesychium  Albertianum2).    Miror,  unde  caussam  suspicandi  sum- 
seris,  quasi  cl.  Ernesti  Callimacheis  ego  ipse  aliquid  addiderim,  quae 
dudum  edita  fuerunt,  quura  nos  adhuc  Leidae  ageremus.    Legi  prae- 
fationem  ejus  ad  Suetonium,  de  qua  bene  fecisti  quod  monuisti. 
Antea  enim  ignorabam  ibi  ')  me  peti.    Facile  fieri  potest  ul  me  de- 
signet.    Sed  quid  aliud  objectat,  quam  me  periodos  et  versus  Bur- 
mannianis  similes  non  scribere.    Videsne  ludimagistrum  et  pedantam. 
Quasi  vero  erudilio  sola  consislat  in  exasciata  Latinitate.  Poesin 
Latinam  nunquam  attigi.   Prosa  mea  Latina,  sit  qualiscunque  sit;  si 
curam  adhibere  volo,  ita  scio  mc  scribere,  ut  Menckenio,  perito  Lati- 
nitatis  judici,  non  displiceat.   Nunquam  ego  stylum  Burmanni  taxavi, 
sed  Judicium  ejus  criticum  et  eruditionem.    Et  quidquid  tandem  pe- 
danta  de  me  censeat,  manebo  qui  sum,  et  Burmanno  suum  quoque 
pretium  constabit.    Pungit  eum  quoque  quod  Carpzovium  passim  at- 
trectavi,  qui  pullus  ejus  est  et  alumnus.    Quae  mea  sint  in  Actis 
Erud.   Latinis  et  Germanicis,  fasciculo  inserlis,  notavi.    Ad  Schullensii 
nuper  editos  libros  quae  animadverti  non  possunt  non  ipsum  vehe- 
menter urere.    Sed  redhostimentum  hoc  mihi  estob  pro  eneficio  et 
foi.  s>  honoribus,  quos  in  praefatione  Lelteni|ana  mihi  tantopere  honorifica 

0  [Vgl.  Arist.  Plut.  575.] 

2)  [I.  Sal.  Seniler,  Notitia  splcndidissimac  lexici  Hesychiaoi  editionis  el  speci- 
men  animariversionum,  Halac  1749  p.  89 — 68.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  346,  6.] 

3)  [p.  XIV:  Neque  vero  unquam  probabo  eos,  qui,  cum  ipsi  nullam  periodum, 
nullumque  versum  latinum  scripserinl,  aul  scribere  possint  cum  Burmannianis  com- 
parandum,  tarnen  propler  ea,  in  quibus  ilie  aut  non  satis  acute  vidit,  quod  cui  non 
in  hoc  genere  Critico  accidit?  aut  etiam  lapsus  est,  a  quo  ipso  nemo  sibi  satis  cau- 
tum  debet  putare,  omni  modo  exagitare  ipsum,  et  in  contemtum  adducere  conentur.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rf.iske's  Briefe. 


341 


in  rae  contulit.  magnam  enim  ejus  partem  ipsius  deberi  consiliis  et 
suggestioni  certura  esl.  Harkeri1)  librum  Anglice  legi,  et  placuit,  et 
deolaravi  Schroedero,  latinam  ejus  interpretationeni  ulilcm  quidem, 
sed  non  valdc  necessariam  esse,  postquam  Gallica  prostet.  Si  cura- 
tara  velil  habere,  mihique  negotium  commitlere,  ine  non  recusaturum, 
sed  de  caetero  neque  suaderc  neque  dissuadere.  Et  profecto  in- 
differens  mihi  est  utcunque  cadat.  cl.  Kaestnerus2)  suscepit  in  se  curam 
ihema  de  lacryrais  vitreis  elaborandi,  et  ad  Te  mittet  per  bibliopolas 
nostros  Arkstee  et  Merkus,  quibuscum  ipsi  notitia  est,  quandoqui- 
dem  unus  est  de  triga  eorum,  qui  historiam  Anglicanam  Itinerum, 
Germanice  vertunt,  quam  nominati  bibliopolae  edunt.  Percontare 
quaeso,  Amice,  ni  gravat,  num  haberi  possint  Amstelodami,  (qua  de 
re  non  dubito)  libri  Hispanici,  praesertim  qui  historiam  Hispanicam  et 
Maurorura  spectanl.  Talibus  mihi  opus  foret.  Desideras  partem  ter- 
tiana Catalogi  Platneriani.  At  nondum  prodiit  et  ante  nundinas  autum- 
nales  non  prodibit  Xe  unum  quidem  librum  ex  illa  bibliotheca  meae 
adjeci.  Deflagravit  paenes  me  ardor  libros  coemendi,  qui  sacvus 
olim  erat  ;  et  praeterea  tanti  poenitere  non  emo.  Insaniunt  noslrates 
in  libris  emendis  generis  philologici,  non  quod  ipsis  opus  habeant 
aut  utantur,  sed  ul  eruditi  reputcntur  ab  ignaris.  Vix  homines  sub 
sole  sunt  magis  vani  et  ridiculi  et  phantastae,  quam  sunt  nostrates 
Kipsienses.  Richten  Specimen  Observationum  neque  impelrare  potui, 
neque  unquam  vidi,  sed  alias  novi  spe  Tua  inferius,  Tuisque  oculis 
et  longinquo  itinere  indignum.  Vide  num  magis  placeant  Semleri, 
novi  hominis,  conatus.  Forte  accipies  posl  semeslre  a  me  obser- 
vationes  in  Xenophontis  Anabasin,  cdit.  Hutchinson,  in  Actis  Erudi- 
torum3).  in  quibus  totum  librum  a  capite  ad  calcem  percensui. 

|  Haec  fere  habui  nunc  apud  Te  Amice  Aeslumatissime  dicenda.  foi.  3' 
Nunc  ad  critica  quaedam  Tua  devenio.  Magnasque  Tibi  ago  gralias, 
pro  elegante  conjectura  aut  emendatione  polius  Tua  in  Aret1).  Cap. 
p.  JI  causs.  Diuturn.  c.  I.  tibi  ov  Owv/tu,  legis,  quod  impense  placel, 
neque  putem  aptius  quid  et  rectius  excogitari  posse.  Nihil  ego  in 
meo  codice  illuc  annotaveram.  Ad  alterum  vero  a  Te  tentatum 
locum5)  c.  i.  ubi  pro        tig  legis  «7/c,  adscripseram  aut  «7/c,  aut 


1)  [Vgl.  S.  335,  8  f.]  J)  [Vgl.  S.  316,  8  f.  130,  21  f.  335,  S5  f.] 

3    [1749  p.  411— 418.]  4}  [p.  1 1 0,  8  Erm.]  5    [p.  123,  17.] 


Digitized  by  Google 


3i2 


R.  Fo ERSTER, 


«o?Mt.  Ita  revera  res  habet ;  neque  puto  Te  de  candore  meo  dubi- 
laturiim.  de  tertio  denique  loco  Svfiiftovog  ytjytt1)  ampliabo.  nunc  enim 
mihi  non  vacat  serio  de  illo  cogitare.  In  illo  Hippocratis  de  vct. 
med.')  non  pntem  illum  ad  tabulas  fanorum  respexisse,  paullo  enim 
id  longius  petitum.  certum  est  ante  Hippocratem  libros  medicos  ex- 
slilisse.  Homericum')  exonjat  yafo'(vfjv  et  Alciphronis4)  (orogfOf  yah'^v 
habenl  aliquid  simile.  sed  non  omnino.  In  Aristophanis  tandem  loco, 
in  fcice  vs.  1130.';  nisi  fallor,  pro  ovx  ms  rmv  SvXwv,  leg.  or% 
«äs  tiov  |rAo>r,  non  procul  a  foco.  Propediem  recensebo")  Dawisii 
Miseellanea,  in  quibus  profeclo  praeclara  multa  ad  Aristophanem  in- 
sunt,  licet  permulta  quoque  ludimagistralia. 

Non  jam  vacat  his  plura  addere.  Satis  jam  superque  prolixus 
et  laediosus  fui.  Ita  vale  Vir  Eruditissimc,  mihique  porro  ut  soles, 
f»ve  Tili  studiosissimo.    Scrib.  Lipsiae  d.  10.  Maij  1749.7) 

1 46.   Ah  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  1 1 6.) 

Viro  |  Clarissimo,  Kxperientissimos) ,  Eruditissimo  |  Ioanni  Slephano,') 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  lac.  Reiske.10) 

Vi  indolebam,  Vir  Clarissime,  Amice  Aestumatissimc,  intelligens  e 
nuperrimis  Tuis  periculum  quod  adiisti,  sie  laetabar,  quum  Te  salvum 
evasisse  simul  inlelligerem.  Non  dubito  Te  nunc  demiin»  aeeepisse 
quae  ad  Te  nuper  destinavi,  et  inter  ea  maxime  Cassium  lunii,  et 
earum  disputalionum,  quas  desiderasti,  aliquas,  cum  aliis  reculis  non 
magni  momenti.  Inquisivi  in  noslratibus  labernis  num  Cocchii  illa 
quae  desideras ")  haberi  possint.  Sed  praesto  nunc  non  sunt.  Ego 
revera  illa  in  rerum  natura  exislere  nesciebam.  Interea  curabo,  nisi 
vetes,  ut  ex  Italia  arcessantur.    A.  cl.  Trillern  nondum  aeeepi  re- 


0  [p.  «37,  3.]  2)  [c.  2.  t.  I  p.  57i,  9  f.  Liltre.] 

3)  [Od.  f,  45».]  4)  [ep.  I,  I.)  5)  [V.  H32.] 

6)  [Nov.  Act.  Erud.  1  750  p.  4M  — 420.) 

7;  [Beruards  Antwort  vom  tO.  Juni  1749  ist  Lebensbeschr.  S.  3  40  f.  gedruckt.] 

S)  [issimo,  Eru  ist  jelzt  weggerissen.]  9)  [o  Bert  ist  jetzt  weggerissen.] 

10  [Antwort  auf  Beruards  Brief  vom  10.  Juni  1  7  49  (Lebensbeschr.  S.  3  40  f.).; 

11)  [üissertatio  de  Codice  Ms.  Apollonii  Citiaci  commentar.  in  Hippoer.  lib.  de 

Articulis  und  Üiscorso  d'Anatouiia.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Brikfk. 


343 


sponsum.  Incidi  hcri  in  vitam  Arabis  Tui  Ibni  'I  Gjazzari,  ab  Abu 
Oseibah  conscriplam  quam  reperire  non  poteram,  quum  opus  el  res 
adhuc  in  inlegro  erat.  Kxcerpam  et  mittam  Tibi,  ut  eam  data  opor- 
tunitate  publicare  possis.  Nunc  non  licet,  quandoquidem  ad  Te 
directe  non  scribo,  sed  ad  Lu/akium  per  quem  has  accipis,  el  fasci- 
culuni  onerare  magis  non  licet,  sie  satis  gravem.  remilto  nempe  ipsi 
speeimen  (revisionem  appellant)  programmatis  quo  conditiones  edendi 
Abulfedae  proposuil,  et  ipsius  operis  speeimen  ulroque  sernione  dabit .'). 
Id  iulra  paucas  septimanas  videbis.  Ad  caetera  quae  scribis  respon- 
dere  nunc  non  vacat.  Locum  Rhasis2)  unice  expediam.  Si  praesto 
esset  auetor  ad  man  um  definire  possem  ex  ejus  intentione  quid  sibi 
velil  u(tjLttj(jcc.  videtur  medicamenta  exsiceantia  enumerare  voluisse  et 
ex  parte  quoque  caustica.  Id  si  sit,  putem  uu/itjQ&v  scribendum 
esse  Qtjtr*^*  Mamirun  est  chelidonium.  Sed  /w//^t«,  l~yl.<  mamila 
est  succus  praeparalm  glaucii,  quod  mihi  nunc  non  succurrit,  ut  qui 
Dioscoride  careo,  num  ad  rem  faciat.  Tu  per  otiurn  ea  de  re  videris. 
Porro  t<t<jiv  (si  recte  habeat  scriptio)  videtur  arabicum  esse,  lar 
duabus  et  Iaron  (tribus  syllabis)  est  aes,  orichalcum,  Stfeffutfl. 
Malim  tarnen  a  graeco  tos  aerugo  derivare,  et  iaQ  rj  auyxuy  xhxuv- 
fu'vof  scribere.  Postrema  emendatio  dubio  prorsus  vacat.  auyxicy  pro 
mtxxaQ.  quid  enim  amabo  est  Saccharum  tutum,  aut  quid  saltim  habet 
caustici?  zancar  est  aerugo,  et  aeris  praeeipue.  cl.  Valckenae- 
rium  invenisse  criticum  Satyricum  doleo,  sed  non  miror.  argumen- 
tum quod  tractavit'!  mnltis  contradictionibus  est  obnoxium,  in  libera 
republica,  in  qua  domini  Studium  bis  prodesl,  aliis  obest;  quidam 
privatam  suam  fortunam  curant,  alii  putant  pro  republica  et  libertate 
pugnare.  Quamprimum  aeeepero  Trilleriana,  circumspiciam  occasionem 
qua  ad  Te  mittam.  Interea  bene  valc  Amice  Optime,  el  mihi  porro 
fave  Tui  studiosissimo.  Scrib.  Lipsiae  d.  27.  Junii  1749.  raplim  ut  vides. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  tres 
renomme  |  a  ]  Amsterdam  |  op'l  Fluweele  Burgwall,  legen  |  over't 
illustre  School4). 

1)  [Vgl.  Bibliolheque  Impartiale  I,  p.  138 — 148;  S.  33»  A.  3;  Brief  163  und 
l.ebensbcschr.  S.  46.]  2)  [De  pestilenlia  c.  1 1   hiuler  Alexander  Trall.  ed. 

lulet.  1548  p.  455.   Vgl.  Brief  170.]  3.  [Oratio  do  prisca  et  nupera  rerum 

Belxicarum  vicissitudine,  Franequerae  1749.  Vgl.  Brief  »53  und  ßergman,  Me- 
moria Valckenarii  p.  10  f.!  4)  [Bernard'«:  Antwort  vom  8.  Juli  1749  i>l 
Lehensbesrhr.  S.  345  f.  gedruckt] 


Digitized  by  Google 


3U 


R.  FoERSTEB, 


147.   An  frofessor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  IJ3,  fol.  437.) 

Viro  Celeberrimo  Amplissimo,  Eruditissimo,  |  Joanni  Christiane»  Wolffio,  , 

s.  p.  (1.  |  lo.  lae.  Hciskc. 

Responsum  Tibi,  Vir  Celeberrime,  hnnianissimisque  Tuis  literis 
adhuc  debeo,  quibus  anno  snperiore  ine  beabas.  In  oaussa  fnit, 
quod  otium  Tuum  et  adversam,  ut  audio,  valetudinem,  turbare  nolui. 
Nunc  tarnen  accidit,  quod  invitum  ine  facere  cogit  id  quod  verebar. 
hnploranda  nempe  mihi  est  et  in  usum  vocanda  humanitas  Tua,  quam 
prolixam  mihi  tum  ofterebas.  Est  Lcidae  librarius1),  qui,  ut  audivit  edere 
ine  velle  historiam  Abilfedae2),  si  librarium  sumtus  faeturum  invenirem. 
sponle  se  obtulit;  et  in  eo  nunc  est  ut  speeimen  evulget  cum  pro- 
grammate,  quo  perscripsit  conditiones  subscriptionis.  Accipies  a  nie 
propediem  exemplar:  quod  enim  heri  mihi  misit,  debeo  cum  lituris 
ipsi  remitiere;  nondum  enim  satis  correctum  est  et  edilioni  paratum. 
Arabica  siiuul  vult  edi.  Ego  vero  ex  unico  quem  habui  codice  Lei- 
dano,  e  quo  meum  apographum  confeci,  non  audeo  tanti  momenti 
auetorem  edere.  Rogo  ergo  Te,  Vir  Celeberrime  et  Eruditissime. 
velis,  quam  primum  fieri  poterit,  aut  ipse,  nisi  graval,  mihi  signi- 
licare,  aut  per  familiärem  aliquem  Tuum,  num  spem  facere  mihi 
fol.  437>  queam  obtinendae  ad  aliquot  septimanas  |  communicationis  codicis 
Abilfedaei  *),  quem  bibliotheca  Tua  codieibus  optimis  et  rarissiinis  re- 
ferta  servat,  ut  et  illius  simul,  quem  scribis  n.  103.  (in  catal.  Stark, 
n.  96—98.)  designari:  et  quantura  cautionis  pro  ambobus  praestari 
postules.  Uterque  codex  magno  usui  et  emolumento  erit  in  opere 
meo  feliciler  exsequendo;  neque  obliviscar  humanitatem  Tuam,  Vir 
Celeberrime,  dignis  modis  laudare.  Paratus  est  librarius  sponsionem 
praestare,  quam  primum  sentenliam  Tuum  cognoverit.  Jta  vale  Vir 
('eleberrime  et  Humanissime,  nostrisque  conatibus  fave.  Scribeb. 
Lipsiae  d.  27.  Junii  1749. 

I)  (Luzac.    Vgl.  Brief  H6  und  149.] 
i)  [Hdr:  Abilfeldae] 
3)  [Hdr:  Abilfeldaei] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe. 


345 


148.   An  das  Ober-Comistorium  in  Dresden. 

(Original  in  Dresden,  wie  107,  Nr.  25,  aber  nicht  von  Ueiske's,  sondern  eines  Calli- 

graphen  Hand  geschrieben.) 

«pochgebohrner  ftcichö^raf1),  |  ©nabiger  £err  |  mic  auch;  |  #ocbmürbige, 
Magnifici,  £mch(fbelgebohrne,  |  itefte  unb  £od)gclahrte  Herren  iHätfye  unb 
Assessores,  |  £ocbgeueigte  Herren  unb  £eb;r  Vornehme  35cförbercr! 

(im.  £ocbgebobrne  Meia)« ©räft.  Kxccll.  unb  @n.  mie  auch  (Sm.  £och* 
mürbige  unb  £och-(fbelgebobrne  £errligfeiten  mit  meiner  ledern  bemüttji^fren 
©ittfdmjft  anzulaufen,  mürbe  mich  nimmermehr  unterfangen  haben,  wenn 
mich  nicht  bie  äuferfte  9toth  baju  angetrieben  l^ätte.  Ö*lcid?nüe  aber  body 
feine  $ebl*$Mtte  getban,  fonbern  mich  hiermit  ju  untertbänig*gchorfamfren 
Dancfe  £od)it  rerbunben  achte,  t>or  ba«  gnabig  unb  bod)geneigt  fcerwilligte 
Don  cratuit  t>on  20  Jb^™;  alfo  erfülle  mid)  an  bet>  nodnnablen  unter^ 
tbänig*geborfamft  ju  bitten,  bap  biefetben  respective  Sid)  meiner  Dürfftig* 
feit  fernerbin  ^nät>t^  unb  hochgeneigt  anzunehmen  geruhen  wollen.  Staafen 
ohne  berofilben  hoben  iBetyjtanb  (wenn  jumabl  ba«  $u  meinem  ©ehalt  9111er* 
gnabigft  auägefefete  Salaritim,  aud)  fünfftig  hin  $urütf  bleiben  folte,  al« 
welche«  bi«  biefe  Stunbe  noch,  nicht  erhalten  habe)  an  einem  fo  foflbaren 
Orte,  al«  Sciptjig  ijr,  unb  her)  fo  fümmcrlidjen  unb  nahrlofcn  3«ten  mir 
unmöglich  i|i,  fernerhin  ju  subsistiren2).  Denn  nicht  nur  mein  väterlich  unb 
mütterlid)  Grbtheil  habe  bisher  ju  büpen,  fonbern  auch  ben  heften  $heil 
meiner  in  8ct)ben  mir  fo  fauer  erroorbenen  5Mbltotbec  toerftepen  lnüpen. 
Unb  ob  id?  boch  fdmn  nie  müptg  gehe,  fonbern  alle  meine  ^Bemühung  nebft 
ber  dhre  ©otte«  jum  allgemeinen  duften  richte,  fo  bin  ich  boch  f°  unglüef* 
Hch  allhier,  bap  mir  niemanb  ein  mahl  einige  (Irtan  tlichfeit  v>or  meine 
ÜNübe  nur  anbieten  molte,  gleid>fam,  al«  ob  id>«  nicht  böd>fk  bebürfftig  märe, 
weil  mich  f^ame,  mich  jel>cn  fo  blo«  yi  ftellcn.    3d)  merbe 

fomohl  oor  biefe  jefeo  mir  ertjeigte  ©nabe  unb  £ulb  al«  aud)  oor  ben 
fünfftigen  hohen  6cfm£i  unb  93er;ftanb  3eit  geben«  um  bero  WUerfcit«  «frohen 
unb  Vornehmen  ©efchlecht«*8lor  ben  #öchiten  inbrünjtig  unb  unabläplid; 
anjuruffen  nie  ermangeln,  ie  gemifjer  mir  nunmehro  besprechen  fan,  bap 
hinfort  mit  menigern  £inbcrnip  unb  £crt$fre§enben  Äurnmer  meine  Sehen«« 


1}  [Christian  Gottlieb  Graf  von Holtzendorff.  Vgl.  S.  225  Ä.  t  und  S.  226  A.  f.] 
1)  [Hdr:  subslifen] 


R.  FoKKSTER, 


Ärdfftc  *um  gemeinen  heften  werbe  auwenben  fönnen,  ale  ber  id>  mit  allem 
nur  erfinnl.  respeel  verharre  $u  fetm 

(?w.  #ed)gebc%nen  9teicf>0-@rafl :  |  Excellenz  unb  (Knaben  |  ingl.  | 
(3w.  £ed)Würbigcn  unb   $o$(fteta,ebofyrnen  |  £crrligfeiten  |  Untertbänig 
i^eborfamficr  |  D.'}  3obann  3acob  fteipfe-,  Arab.  L.  Professor.  ]  2eiot$ig 

ben  8  Julii  1749. 
Adr.:  a  Son  Kxcellence  Monseigneur  le  President,  et  ä  Messieurs 
k's  Conseillers  du  Haut-Consisloire-}  de  sa  Majeste  du  Koy  de  Pologne 
et  lElecteur  de  Saxe,  |  trshuibl.  ä  |  Dresde. 

I  iO.    An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  123,  fol.  416.) 

.$od;ß'be(gebobrncr  -frerr,  |  3nfonbere  #ocbgccbrtcfter  -perr  unb  ©önner, 

3t?ro  <pod>($belgeb.  bin  $um  <§>öd>jten  verpflichtet  vor  $>ero  geetyrtefte 
^ufcbjijft  unb  gütige  ©iüfäbrigfeit  meiner  s#itte  mi^3)  }u  gewebren.  3* 
babe  bepwegen  an  meinen  iöuebfübrer  in  i'ebben,  ben  $(S.  Jufacf  gefebrieben, 
ber,  Wo  mich  nicht  irre,  oorm  3abr  bie  (5brc  gebebt  3bro  £od>@belgeb. 
gegenwärtig  aufzuwarten,  (fr  wirb  elften«  eine  <perfon  aujunacf>eu,  bie 
ftcb  }u  benen  oorgefdniebenen  ^öd>frbiUi^cn  3}ebingungen  anbeifd)ig  machen 
unb  bie  betoben  Codices  in  Ghnbfang  netymen,  unb  an  mid?  folgenb*  über- 
malen wirbt.  tftur  will  mir  mit  2>ero  gütigften  ßrtaubnip  einige  (fr» 
leuterung  in  9lnfcbung  ber  verlangten  45  tbl.  aupbitten.  3<b  bin  in 
3»ciffcl,  ob  btefee  (9etbt  oedobren  feton  foll,  man  möge  aueb  bie  Codices 
nacb  verflogenen  0  ÜNonarbcn  ^urüctaieben  ober  nidjt.  3$  bin  gar  niebt 
©Wen*  felcbe  ju  behalten,  £offe  auch,  Wenn  id>  feld>e  bei)  guter  3«* 
erhalte,  noeb  eher  ^u  restituiren.  £>od)  fan  man  oicle  bar^wifdjen 4)  fem« 
menbe  unvermeiblicbe  3ufäUe,  alp  .ttranefheiten,  ober  [glimme  ©ege,  ba  bie 
heften  attffgebalten  werben,  ober  wohl  gar  nicht  aU.ut  jicber  ftnbt,  nicht 
f<»i.  4;6»  verberfeben.  |  <5olte  cö  alfo  wieber  mein  Sermutben  gefcbefyen,  bap  ich  bie 
Codices  praecise  mit  beut  Gnbe  ber  6  ÜRonatbe  nta)t  fönte  $urücffcbicfen, 
fo  verboffc  3bro  #ocb($belgcb.  werben  bie  SMUigfeit  mir  wieberfahren  unb 
bie  gefreite  Kaution  ben  Kestituirung  ber  sSüct>er  wieber  Oerabfolgen 
lapen.  Senn  idj  fan  mir  übrigen*  gar  nici)t  einbilben,  baf;  3bro  £eaV 
(*bclgcb.  feilten  gefonnen  fetm,  mir  bewuftc  löüd)cv  oor  gebacfyteä  ©elbt  $u 

I  [Dieses  D.  ist  von  R.  selbst  hinzugefügt.]  i)  [Hdr:  Ilaul-Consistorie ; 
!)  Laj  ist  durchstrichen.]         ij  [Hdr:  barjnnfäenbfii] 


Digitized  by  Google 


J  J.  Reiske's  Briefe. 


3i7 


vertagen,  tr»eld>eä  boer?  auß  ben  ©orten,  berer  3bvo  ftod)(lbclgeb.  in  Dero 
£ocr/gc(xbrtejrcn  (schreiben  3id)  bebienen,  einigermaßen  $u  fäMteßen  ijt. 

ferner  moltc  mir  Dero  gütigen  (frlaubniß  nod)  biefeä  erinnern,  wie 
id)  midj  baju  toerfcf)c,  baß  in  ben  fleinern  codice,  Giahid  M.  i  nad) 
^(uBfafte  bce  in  l>er  Monfauconifd)cn  Bibliotheca  Bibliolhecarum  beftnb- 
liefen  Catalogi,  auef)  ba$  93ua)  Don  Ahul  Abbas  Ben  Arslan  Historia 
gentis  Arabicae  (ba$  bafelbjr  mit  mint.  103.  be$eid)nct  ijt)  .ju  finden  fet}  ; 
tnbem  mir  an  tiefen  mer/r  alß  an  jenen  (ben  (üahid  neljmticr/)  gelegen. 

 3d)  Jjabc  wegen  ber  mir  aufgetragenen  Commission1)  ben  $($xx  fo1  4t7r 

£einbricr/  befuget  Unb  ia)  glaube  auß  einigen  Umjtanben  mit 

Stecht  fließen  *u  fönnen,  baß  gebauter  ^cinbricr;  bergleidjcn  3Rü> 
waltung  entweber  gar  nia)t  gerne,  ober  nidjt  ofme  Hoffnung  einiget  33er* 
tbetleö  auff  fid)  nehmen  wolle.  2öißen  3f)ro  #od)dbelgeb.  fein  bequämer 
Subjectum  IneftgeS  DrteS  Dero  Wngelegenhctten  wahr  ju  nehmen,  unb 
glauben,  baß  meine  SScnigfeit  im  Staube  fei)  3()ncn  ei|nigc  ©efalligfeit  ju  foi.  **7* 
crttJeifcn,  fo  oerftd)ere  Don  (§runb  meinet  #cr£ene<,  baß  eä  mir  angenehm 
fev>n  Werbe,  Wenn  tyxo  ^oc^dbclgcb.  mter;  mit  Dero  Commissionen  be- 
ehren wollen;  unb  baß  md)t  ermangeln  werbe  Sfjnen  allen  möglichen  $leiß 
unb  9luffrid)tigfeit  \u  bejeigen. 

Übrigen*2)  nehme  id>  Xfyetl  an  ben  Vergnügen,  baß  tyxo  $ocf;(Sbelgeb. 
ber)  (Spaltung  ber  Uffcnbacr/ifcfycn  Msstcn  haben;  unb  erfennc  mit 
pflid;tcjien  Danef  Dero  güttgfieS  Antragen;  werbe  aua)  mit  Dero  gütigften 
ftrlaubniß  in  3ufunfft  mir  fucfycn  fold)e$  ju  Dcufcen  $u  machen.'  Unttr« 
beßen  toerfjarre  nach  auffricfytigcn  ©unfd?  allcä  bcfiänbigen  ©ofylcrgetyen* 
unb  ergebenden  Gntyfefyl  *u  Dero  geneigten  ©ohlwollen 

£ocbßbelgcbohrncr  |  Snfonber*  £od)geer/rtefter  £err  unb  ®önncr  |  3hre 
^od^belgcbobr.  |  untertritt  igfter  Diener  |  Meiffc  |  ^ei^ig  ben  27.  Julij  1741). 

150.   An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  ia  Hamburg,  wie  Nr.  123,  fol.  4  48.) 

£oct)(5belgebor;rner,  |  £od)gelaf)rtcr  £Mhr  Professor,  |  £ocf;ge(*hrtefier  £crr 

unb  ©Önner. 

3l)ro  £od)@belgeb.  £od)ge(Sbrtefte  3ufebrifft  fjabe  riduig  erhalten,  unb 
irt  meine  ^flid)t  barauff  folgenbes  ju  berichten ;  baß  nel)inl.  bei)  ben 

1)  [Hdr:  Comission]  2)    Vpl.  S.  1 82  A.  3.] 


Digitized  by  Google 


318 


R.  FOERSTEB, 


£etnrid>  gemefen   .  $iefe*  i|t  e$,  rea*        £einrid>  mir  auf* 

getragen  an  3bre  ^ecbftbelgeb.  $u  berieten.    2Öa«  bie  beruften  Wrab. 

U8»  Codices  |  anbelangt,  fe  habe  id)  an  meinen  Verleger  bepmegen  gefer/rieben, 
er  follc  feinem  ©erfyrecr/en  gemap  Kaution  unb  93ürgen  aupinacfyen.  ©a$ 
er  nun  niedre  gethan  haben,  meip  id)  jur  3cit  ned;  nid)t.  80  biet  ift 
mir  bereu]!  bap  er  nun  mehr  nad)  C?na^an^t  eerreijt  ift,  theilp  93efant* 
fd>ifft  311  machen,  t^eilö  subscribenten  aufzutreiben.  $icUei$t  bat  er 
tiefe  Angelegenheit  bip  nad;  feiner  Bnrücffunfft  aufcgefejjt,  alft  bann  er  ficb 
erjt  eine  juberläfeige  Hoffnung  ben  ben  Fortgänge  ber  Subscription  mirb 
machen  rennen.  Seite  er  alfe  aup  befagten  ©runbe  necb  nicht  bernetlng 
erachtet  haben,  feldje  $eranfraltung  jit  machen,  bap  id>  bemufre  msste  auff 
anjiehenbe  ü)tia)aelip  2)iepe  befemmen  tan:  fe  mu§  beren  Übcrfenbung  gar 
unterbleiben;  inbem  ich  fer  meine  Herfen  feinen  üHenfcfyen  in  Hamburg 
fennc,  ber  ber  mid)  guth  fagen  melte,  ned)  aud)  bie  berlangte  Caution 
nach  meinen  ijjigen  Umfianben  mipcu  fan;  id>  aua)  auperbem  bie  Collalion 
een  Abulfeda  entbehren  fan,  im  ftall  bap  aujj  bem  ©erhaben  nicht«  mürbe. 

**9r  (ftchet  ee  aber  |  glücf(id)  t>en  ftatten,  fe  mup  id>  felbft  roieber  nad)  £ellanb 
reipen,  um  bei)  bem  2)rucfe  ju  fer>n.  Unb  alpbann  bin  id>  millenä  meinen 
sBeg  über  «Hamburg  unb  ©remen  ju  nehmen :  3n  Hamburg  aber  mid)  einige 
9)(enathe  aufzuhalten,  um  mid>  nach  erhaltener  du%cr  ßrlaubnip  berer 
bertrefflidjen  ©elfrlfchen  flrabifchen  msste  ju  bebienen.  SBenn  biefee  ge* 
fdjieht,  fe  medjte  e$  gegen  ben  üflerfc  g.  g.1)  anftehenben2)  3ahre$  gefebehen 

3hro  £ecb(*belgeb.  |  unterthänigfrer3)  Liener  |  SReiffe. 
Seidig  ben  4  Sept.  1749. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  I.  Chr.  Wolir,  Professeur  tres  |  savant  et 
tres  renoinmö  |  a  |  Hamburg.  |  Franco. 

151.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  Iii.) 

Viro  Clarissimo,  Eniditissimo,  Experientissimo,  |  lo.  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Heiske.4) 

Praevidebam  quidem,  Vir  Clarissime,  Amice  Aestumatissime,  Tuam 
suspicionem  et  admonitionem.    Ideoquc  prolinus  absque  mora,  post 

t)  [genio  grato?]  ?)  [{je  ist  durch  den  Siegellack  weggenommen.] 

3)  [Hdr:  untertboniflfter]  4    [Antwort  auf  Bernard's  Briefe  vom  8.  Juli 

und  19.  August  1749  (Lebcnsbeschr.  S.  345  und  352  f.).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskf/s  Brirfr. 


349 


redditas  mihi  modo  Tuas  alteras,  responsurus  ad  utrasque  calamum 
arripio.  Nulla  Tua  culpa  est,  nc  sis  sollicilus,  neque  mea  est  ;  neque 
morbus  me  irapediit  ab  officio  quo  libenter  defimgor;  sed  adeo 
deOxus  fui  in  notis  ad  Abulfedam  meum  seu  concinnandis  seu  com- 
pilandis  potius,  ut  meam  ipse  mirer  diligenliam;  neque  meminerini 
Iota  inea  vita  me  tarn  sedulum  fuisse  atque  fui  per  hos  aestivos 
raenses.  In  carcercm  velut  me  sponte  mea  inclusi ,  neque  solem 
vidi,  neque  hominem.  Et  o  utinam  jam  emersissem  ex  labyrintlio 
in  quem  imprudens  incidi.  Quot  libri,  bone  deus,  mihi  perlegendi, 
enotandi;  perquirenda  omnis  barbaries  Byzanlina  et  Latinobarbara. 
Non  credideram,  neque  praevideram  tantam  fore  operis  molcm  et 
tantum  onus.  Haec  est  silentii  mei  caussa.  Mirabitur  quidem  Luza- 
kius  si  videbit  notarum  farraginem,  quae  facile  librum  ipsum  aequabil. 
Sed  hoc  paenes  Te  quaeso  serves.  Pergrata  mihi  fuerunt  quae  de 
Askiew  narras.  Interea  temporis  occasio  mihi  nata  fuil  ad  ipsum 
scribendi  et  exemplaria  quaedam  libelli  ante  annum  editi'j  miltendi. 
Molitur  aliquid  in  Ilippocratem,  ut  significas.  Eundem  lapidem  movit 
etiam  Heringa,  ut  a  Te  nunc  landein  accipio.  Ego  Tibi  vicissim 
nuncio  me  ipsum  id  ipsum  quoque  jam  egisse,  sed  ut  parergon. 
Scilicet  mittebat  (duo  fere  sunt  menses)  ad  me  Menckenius  secundum 
Totnum  editionis  Viennensis  Hippocratis,  rogans  ut  |  Judicium  de  illa  foi.  iv 
ferrem  in  Actis  suis.  Feci  non  illibenter,  et  librum  pro  meritis 
praedicavi2),  sed  ita  ut  a  Mackio  gratiarum  actioncm  nunquam  ex- 
speclem.  Exstat  illud  opusculum  in  mense  Julio  nuper  edito.  Per- 
traclavi  ibi  totum  primum  librum  Hippocratis  de  Morbis  a  capite  ad 
calcem.  Nescio  quis  casus  ad  eum  librum  praecipue,  non  ad  alium 
iiliquem  me  appegerit.  Sed  incidebam  in  illuin  protinus,  neque 
licebat  opus  Mackianum  diu  penes  me  retinere,  sed  debebam  post 
aliquot  dies  reddere.  Mittam  schediasma  et  leges  atque  judicabis.  In 
eodem  mense  immediate  post  recensionem  Hippocratis  prodiit  recensio 
mea  Xenophontis  -Jvaßüaem  ab  Hutschinsono  editae3) ;  brevis  qui- 
dem, sed  in  qua  totum  Xenophontis  dictum  opus  emendavi  ab  initio 
usque  ad  finem,  et  scandala  quaedam  eruditorum  et  editionum  omnium, 


\)  [De  Arabum  cpochn  vetuslissim.i.    Vf;l.  S.  236  A.  f.] 
2)  [Nov.  Act.  Erud.  1  749  S.  395—411.] 
:i)  [Nov.  Act.  Erud.  1749  p.  4M—  4  4  8.' 


Digitized  by  Google 


330 


H.  FoKRsTKII, 


locos  desperate  corrtiptos,  reslilui.  Mense  Augusto  prodiit  mea 
recensio  Pomponii  Melae  Gronoviani'  ;  quae  Leidensibus  non  magis 
placebil  quam  caetera  mea.  Oudendorpium  pupugi,  neque  nou 
sentiet.  Gronovio  peperci,  neque  caussam  querimoniae  habebit  ille 
qiiidem.  Bonus  vir  est.  Salyrara  non  meretur.  De  Schultensio 
juniore  miror  quod  scribis,  et  non  miror.  Miror  tarn  celeres  pro- 
gressus  ex  juvene  academico  dein  professore  ignobilis  gymnasii  subi- 
tam  Iranslationem  ad  tarn  illustrem  spartam2).  Nou  miror  ex  altera 
parle,  quando  patris  aucloritatem  et  famam  repulo.  Jlter  ben  ^abft 
ium  jjrounfce  fjat,  fan  Ieid)t  Cardinal  werben.  Kl  bene  facil  paler  fdio 
prospiciens  dum  vivil,  quem  forte  post  ipsius  excessum  fortuna  minus 
amico  vultu  respiciat.  De  Trilleri  Gassio  interrogas.  Quid  ille  agat, 
aul  ubi  terrarum  verselur,  sitne  in  itinere,  an  perieril,  an  unquain 
ad  Te  pervenlurus  sit,  hercle  nescio.  Ego  quidem  si  illum  librum 
haberem,  jamdudum  etiam  Tu  habuisses.  Omnera  (amen  dabo  operam, 
ut  proximis  nundinis  aeeipias,  nisi  per  Trillerum,  (nam  de  illo  qui- 
dem despero)  saltim  opera  inea.  Accipies  quoque  Platneri  program- 
foi.  2'  mala  omnia  junetim  uno  faseijeulo  edita.  Nostine  Rliasis  librum 
nonum  ad  Almansorem  graece  versum.  Kditus  quidem  non  est, 
forte  tarnen  lalet  in  manuscriplo.  Habeo  illius  Arabicum  textunv), 
et  dudum  cum  Latina  Vesaiii  interpretatione  docta  profecto  et  ele- 
gante et  satis  Oda  contuli ;  et  possem  ad  hunc  librum  Tibi  plura 
praestare,  quam  ad  illum  de  pesle.  Si  graecum  haberem  hujus 
exemplar  millerera  quae  succurrerent.  Sed  ad  manus  non  est,  neque 
hic  possum  iinpelrare.  Premas  ilaque  quaeso  lantisper  (si  meac 
nugae  tantum  videbuntur  mereri)  donec  in  ttelgium  rediero,  quod 
forte  brevi  fiet4J,  et  potuero  ibi  Arabicum  texlura  libri  de  peste  cum 
graecis  comparare.  Proximis  nundinis  expecto  Gocchiana  quae  desi- 
derasti.5)  Gl.  Fontynio  salutem  nomine  meo,  quaeso,  dicas,  si  ei  occur- 
ras,  et  me  ipsi  gratulari  editionem  quam  parat  faceti  opusculi*); 
missurumque7)  emendatiunculas  quasdam,  quas,  si  luce  dignas  judicet, 
et  vulget,  grato  me  id  animo  agnilurum.     Pro  cura  quam  oflfers, 

l)  -Nov.  Act.  Erud.  17  49  p.  453  —  459.1 

S)  [Job.  Jac.  Scliulleiis  (vgl.  Hricf  159)  war  1749  von  der  Hochschule  in 

Herborn  nach  Leiden  als  ausserord.  Professor  gekommen.] 

3  [Vgl.  S.  19«i  A.  3.]         4    (Vgl.  Brief  150  S.  3  48,  1 7  f.] 

5)  [Vgl.  S.  3  42  A.  II.]       Gl    Tlieophr.  Char.]      7)  [Vgl.  Brief  153  S.  359  IT.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  IU.ISKKS  BülEFE. 


351 


Vir  Humanissime,  in  comparandis  quibusdam  libris  Ilispanicis,  gratias 
ago  quas  debeo  maximas.  Uterer  beniguitate  Tua,  nisi  animus 
et  spes  essel,  utinam  non  fallax,  carum  mihi  Belgium  brevi  revi- 
dendi.  Sane  si  procedat  editio  mei  Arabis,  nulla  erit  (praeter  divi- 
nam  voluntatem  el  intervenieren)  ioorbum)  humana  vis  quae  nie  hie 
lerrarum  retineat,  quarum  nie  jamduduni  taedet.  De  Hiäoria 
Ärabum  quam  prodire  apud  vos  scribis,  non  multa  magnifica  ex- 
specto.  Aut  est  fabella,  apologus,  quales  nimis  multi  prostant,  aut 
est  compilatio  ex  Pocokio  et  aliis  editis,  quibus  mihi  non  opus.  Ita 
vale  Vir  Amieissime,  et  mihi  porro  fave  Tui  studiosissimo  et  aman- 
tissimo.    Scrib.  Lipsiae  d.  4.  Sept.  1749.') 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  tres 
renoinme  |  a  |  Amsterdam  |  op  't  Fluweele  Burgwall  |  tegenover  t 
illustre  Sehool  |  $r.  (gmmerid}.') 

152.    An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  1*3,  fol.  450.) 

.pochtSbelgebohrnev,  |  #ochgelahrter  £(*rr  Professor,  |  £ochge(§brtefter  #crr 

unb  ©önner. 

$>ero  ^>od?(5t»d^eb.  höchftangenehme  3ufd?rifft  babc  burö)  Ctren 
richtig  erhalten;  bte  aufgetragene  Commission  aud)  getreulich  wahrgenommen, 
unb  gebauten  ftauffman  ba*  3bro  £>och(*belgeb.  ^gehörige  Pacquet  ein 

geb/änbiget  Äan  unterbefjen  noch  in  anberu  8tücfen  3h™  $oty 

dbelgeb.  t)'\tx  in  ¥eip$ig  einige  Dtenftc  leiten,  |*o  offerire  meine  ©enigfeit 
$u  Dero  Disposition.  Solte  id)  auch,  felbft:  mich,  nid^t  mehr  allzulange 
bier  aufhalten,  fo  n>ill  nüd?  oor  meiner  Wbreijie  bemühen  eine  ^erfon  aufl* 
fünbig  $u  machen,  ber  tyxo  ftochßbelgeb.  dero  Angelegenheiten  ^utterläjjig 
anvertrauen  fönnen.  3ch  bin  nefnnlid;  |  gefonnen,  wo  ®ott  will,  unc  mein  foi-  *so* 
institutum  Abulfedaeum  nod)  fcor  jich  gef)t,  (meldte  bejtmöglichjt  in  £an> 
bürg  unter  Dero  $cfanbten  unb  guten  ftreunben  nacfybrücflidj}  $u  recoinmen- 
diren  unb  jubeförbern  id)  3h™  $od)(lfeelgeb.  untertbänigft  will  erfudjet 
haben:)  fo  bin  ich,  ^  dcfaa,*  gefonnen,  $u  Anfang  fünfftige«  %*\)xrt  nach 
Hamburg  ju  fommen,  unb  Dero  gütige«  Auhagen,  baoor  ben  oet#id)teften 

\)  [Bernard's  Antwort  vom  4  6.  September  1719  isl  Lebensbesebr.  S.  3*»0  f. 
gedruckt/.  2)  [Siegel  wie  in  Nr.  HO.] 


ed  by  Google 


352  R.  Fo ERSTER, 

Danef  abfrattc,  mir  auff  einige  3«t  ju  Wutie  511  machen;  unb  aljftann 
mid}  wieter  nad?  ^>cUanb  }u  wenden.  (£$  ()at  mir  efycfrem  in  -Hamburg 
ungemein  wol)l  gefallen,  ba  id)  anno  173S  baS  ©lücf  t^atte  Den  3>erc 
feeligen  #(frrn  Eruier  toicle  (Ibre  unb  £tob(tt)atcn  ju  genie§en;  unb  fan 
mit  ®ruub  ber  iBabrbeit  befennen,  bajj  icfy  bic  bamaljltge  furfee  ^tit  unter 
bie  wenigen  vergnügten  intervalla  meine«!  bebend  rechne.  3weifflc  alfe 
gan£  nid;t  e«  werbe  mir  ber  abermalige  93efud?  eined  mir  ieberjeit  be- 
liebten unb  erwünfcfyten  orteä  um  bejto  angenebmer  fer»n.  $5oa)  werbe  mir 
juöor  mit  3bro  <£>od)@bclgeb.  gütigjieu  drlaubnifj  bie  'Sretybcit  nehmen  3bT0 
•£>ed)(*b.  norlauffigc  9hd)ri(r/t  bafcon  ju  geben,  unb  biefelben  ju  erfuefoen, 
foi.  *si»  mir  olwfdnvebr  anzeigen  wo  ein  fleineä,  frilleei,  nict)t  fofrbabreä  3"nmer 
bei  honetten  Privat-leutben  meine«  ^luffentbaltä  in  Hamburg  \)&Un 
tonne;  finteinabl  cä  mir  ju  fd;webr,  fcflbat)v  unb  incomraode  fallen 
würbe,  in  einen  öffentlichen')  tbeuern  Sirtbabaufle  lange  ^bleiben.  Docb 

fan  icb  bier  Don  ^ur  3cit  noer;  niebtö  gewipeä  beitimmen  

3bro  .ftccbdbelgeb.  |  untertbänigjier  Diener  |  Oteiffe. 
Vei»$ig  ben  6.  Octobr.  1749. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Monsieur  Wolff,  Prolesseur  ]  tres  scavanl  et 
tres  renomme  |  a  |  Harnburg. 

153.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  Ii6.) 

Viro  Experientissimo,  Clarissimo,  Eruditissimo,  |  Ioanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  Io.  Iac.  Reiske.2) 

Recte  aeeepi  geminas  Tuas,  Vir  Clarissime,  Amice  Aestumatis- 
sime,  una  cum  fasciculo.  Pro  diligente  mei  cura  gratias  habeo  qua 
par  est  maximas.  Praesertim  postremis  quam  me  ames  monstrasti. 
Sed  videris  mihi  de  me  magis,  quam  ego  ipse  sum,  sollicitus  esse, 
videris  mihi  adeo  territus  Schullensii  xoQxoovyfi  esse,  ul  de  me  con- 
clamalum  putes.  Non  diffiteor,  ut  primum  legebam  quae  Tu  satis 
trepidus  de  istius  viri  minis  significas,  turbabar  nonnihil.  At  paullo 
post  resumebam  animum,  et  ineipiebam  inanes  iras  contemnere. 
Nullius  enim  sceleris  in  Belgio  commissi,  nullius  dedecoris,  quod 

i]  [Hdr:  öffentlichen] 

1  [Antwort  auf  Bernard's  Briefe  vom  16.  September  und  7.  Octoher  1749 
(Lebensbeschr.  S.  35üf.  und  359  f.).j 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


353 


objeclet,  mihi  suni  conscius.  Si  fortunani  meam  carpit,  prodit  ani- 
muoi  foemina  dignum.  Maneat  in  argumenta  neque  extravagelur  ad 
aliena,  ad  convitia ;  sed  diluat,  quae  objeci,  non  levia,  neque  facile 
diluenda.  Si  vellem  veteris  consuetudinis  raemoriam  et  reverenliam 
exuere,  et  virum  prorsus  implacabilem  reddere,  quo  mihi,  ut  videtur, 
propediem  opus,  et  rerum  communio  ex  vicino  erit;  possem  ipsum 
ignominia  totum  a  capite  ad  calcem  oblegere;  scatent  enim  ejus 
libri  abnormibus  vitiis,  quae  si  revelentur  a  perito,  famam  ejus  pror- 
sus perverterent.  Sed  rari  fuerunt  haclenus  qui  ea  deprehendere 
valuerint,  et  multo  pauciores,  qui  pugnae  pares  ausi  fuerunt  virum 
lacessere  facile  irritabilem,  qui,  si  non  aliis  armis,  al  librorum  pole- 
micorum  mole  adversarios  percellit.  Ego  vero  neque  cum  ipso  neque 
cum  alio  quoquam  scriptis  contendere  raecum  decrevi.  Vita  brevis  tarn 
non  habenda  est  sapienti  viro  pro  nihilo,  ut  nugis  et  tricis  consuendis 
eam  impendat,  quae  potuerat  atque  debuerat  utilibus  et  necessariis 
impendi.  Quae  scripsi,  vera  scripsi  ex  diclamine  conscienliae  meae, 
et  qualia  debebam  lcclori,  reclam  senteotiam  a  perito  judice,  quem 
in  Iiis  rebus  conüteor,  exspectanti;  qualia  denique,  si  opus,  si  ani- 
mus  sit,  perfacili  negotio  possum  tueri.  Tarn  enim  abjecte  de  me 
non  sentio,  ut  audeam  publice  scribere,  quorum  oafrQOTrfrn  depre- 
hensum  aliquando  iri  ipse  sciam.  Quae  publice  prodo,  |  Semper  in  foi. 
illis  habeo  posteritatis  rationein,  quae,  a  cujus  parle  fuerit  veritas, 
ipsa  sponte  sua  depreheodet  serius  ocyus,  et  ex  vero  aestimabit. 
Interea  jactet  Schullensius  convitia  sua,  ficulnea  arma;  eoque  prodat 
quam  ipse  suae  caussae  probitati  diflidat.  hsubidum,  talpa  caeciorem 
me  appellet;  rem  ea  non  conliciunt;  crimina  impulata  sie  non  dilu- 
untur.  Clament,  infament  me  Batavi  quantum  velint;  parum  est  ab 
imperitis,  ab  assuetis  assentationi,  carpi.  Nesciunt  illi  sentire,  nesci- 
unt  eloqui,  nisi  indila  et  jussa.  Syringes  sunt  organicae,  quae  per 
se  mutae  et  inanimes,  non  resonant,  nisi  quum  magnus  ille  follis  in- 
sufflat.  Vidi  saepius,  miratusque  et  miseratus  fui  graculos  istos 
niagistrum  circumstantes,  vaslo  rictu,  et  quaecunque  ediceret,  ut- 
cunque  levia  et  frigida,  laudantes,  acclamationibus  et  assentationibus 
vervecinis.  Sed  mittamus  homines,  qui  gloriam  suam  praesentem 
magis1),  quam  literarum  commoda  et  futuram  famam  curant.  Neque 


0  [magis  fehlt  in  Hdr.) 

Abhuri).  d.  K.  3.  G.««UMh  d.  Wii»«u»eb.   XXXVIII.  t3 


Digitized  by  Google 


354 


R.  FoERSTER, 


aveo  libellum,  vel  librum  potius  140  paginarum')  videre.  Sat  tera- 
pestivum  eril,  si  in  Belgio  portentum  videam.  Nondum  enim  huc 
pervenit,  neque  veniet  ante  nundinas  paschales.  Corpulenta  est  ideoque 
tardigrada  bestia.  Ex  eo,  quod  impertivisti,  Vir  Clarissiine,  specimine, 
apparet  contemtu  dignus,  et  auctore  Batavo,  esse.  Facelam  responsio- 
nem  tarn  crudus  liomo  non  merelur,  qui  facetum  a  scurrili  distinguere 
non  novit,  neque  alias  facetias  in  pro m tu  habet  quam  insubidas  et 
caecas,  et  his  similes,  Batavas  omnes.  Miratus  profecto  fui  tarn  rarum 
et  inexspectatum  elogium,  Scurrilis,  mihi  tribui,  qui  saepius  ob  morum 
asperilatem  ab  amicis  et  inimicis  reprehensus  fui;  et  ipse  mihi  severi- 
talis  Laconicae,  aut  qualem  Yalckenaerius  in  suis  Frisonibus  laudat, 
sum  conscius.  Si  rideo  interdum,  aut  hilarem  simulo,  eo  fit,  ut  in- 
grata  hujus  vitae,  quae  me  denso  agmine  circumstant,  aliquantum5) 
amoliar  et  discutiam.  Sed  ea  seurrilia  esse  ante  Schultensium  non 
noram.  neque  nostratium  quisquam  indicavit  unquam,  qui  potius  pere- 
grinam  meam  dicacitatem  appetere  eaque  delectari  videnlur.  Quid 
jam  dixisset  Schultensius,  si  Germanica  quaedam  mea  vidisset;  quo- 
ruin  hic  iterum  duo  specimina  nuper  prodila  accipis.  Quae  in  Hagen- 
buchii  epistolas  epigraphicas  commentatus  fui3),  et  in  Italicura  opus 
de  Via  Appia4),  mea  sunt.  Priora  ista  Hagenbuchiana  ubi  legeris, 
cl.  Saxio  quaeso  communices  cum  praefatione  salutis.  Non  semel 
cum  illo  mihi  sermo  fuit  de  isto  libro,  quem  ipse  laudibus  in  coelum 
eflerebat,  quum  adhuc  inter  nos  versaretur.  Ideoque  procul  dubio 
foi.  2r  gratum  ipsi  eril  meum  de  suis  deliciis  Judicium  intelligcre.  |  Mea 
quoque  sunt  quae  in  Hippoeratem  Mackianum5),  in  Xenophontem 
Hutchinson!0),  in  Poraponium  Melam  Gronovii7),  et  Cocchii*)  librum 
Italicum  de  pugillaribus  ceratis  dixi  in  Actis.  Sed  bene  mones  de 
Cocchio,  inquis.  Quid  de  ejus  opusculis  promissis*)  fit?  Ego  pro- 
fecto nescio,  quid  fiat,  nisi  id  unum,  in  itinere  esse.    Longam  viam 

1)  [Alb.  Schultens  epistola  prima  ad  Menkenium,  Lugd.  Bai.  1749  ist  gegen 
Reiske's  Recensioneo  in  den  Nov.  Act.  Erud.  «748  p.  691—704  und  1749  p.  5  — SO, 
wie  die  epistola  altera,  L.  Bat.  1749  gegen  die  letztere  Recension  gerichtet.] 

2)  [Das  n  in  aliquantum  ist  jetzt  weggerissen.] 

3)  [Zuverl.  Nachr.  1749  S.  598  —  626.  Vgl.  Lebensbeschr.  S.  53  und 
Th.  Mommsen,  Inscriplt.  confoeder.  Helvet.  lat.  p.  XII  f.] 

4/  [Pratilli,  della  Via  Appia,  Napoli  1745,  von  R.  angezeigt  Zuverl.  Nachr. 
1749  S.  6S9— 65*.]  5)  [Vgl.  S.  349  A.  2.]  6)  [Vgl.  S.  349  A.  3.] 

7)  [Vgl.  S.  350  A.  I.]  8)  [Vgl.  S.  251  A.  5.]         9)  [Vgl.  S.  350,  S8.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Rrikfk. 


35Ö 


faciunl,  ultra  Alpes.    Neque  tarnen  idco  desperes;  appellent  ali- 
quaodo  post  raoram,  post  exspectalionem  aliquam,  ul  tandem  ali- 
quando  appellit  Cassius  Rivinianus;  qui  in  isto  fasciculo  Trilleriano 
est  inclusus,  ut  Illustriß  noster  Trillerus  mihi  asseveravit.   Bis  ad  ine 
convenit  his  nundinis  et  bis  mihi  Hieras  ad  Te  exhibuit;  primas 
quum  protinus  ab  adventu  suo  huc  Lipsiam  ad  nie  inviseret,  et 
fasciculum  traderet,  et  nondura  Tuas  a  me  accepisset,  quae  vix  ali- 
quot horis  ante  mihi  fuerant  redditae;  alteras  mihi  dabat  discedens; 
et  imperabat,  ul  Te  multum  suo  nomine  salvere,  suique  erga  Te 
amoris  securum  esse  juberem.  Te  saepius  per  Hieras  silcntium  suuin 
accusare;   nunc  tarnen  se  sperare  aliquando  Tibi  satisfactum,  saltim 
pro  aliquo  tempore,  fuisse.    Nam  se  totum  Synesium  Tuum,  item 
Cassium  Ialros.  a  capite  ad  calcem  percensuisse;  et  praecipuas  ex 
Artemidoro  excerpsisse  suas  emendationes.    Mira  avprvxia.  Quo 
tempore  Tu  perelcgantem  et  acutam  Arlemidori1)  emendationem  mihi 
communicas,  eodein  ille  cl.  Trillerus,  eodem  de  auclore  ad  Te  scribit, 
nescius  inslituti  Tui,  ut  neque  Tu  consilium  ejus  noras.  Exhibebam 
literas  postremas  ad  me  scriptas  Tuas  clarissimo  viro,  et  mirabamur 
arabo  Tuam  sagacitatera,  et  plaudebamus.    Addebat,  se  fasciculo 
indidisse  quoque  sui  programmatis  nuper  editi  exemplum.    in  quo 
libello2)  invenies  emendationem  Suetonii  vere  talem,  id  est  dignam 
Uto  nomine,  probam,  admirabilem;  quales  utinam  meae  et  nostrae 
essent  omnes.    Querebatur  tarnen  V.  Cl.  eam  emendationem  ab  uno, 
sed  eo  solo,  Ernestio  improbatam  fuisse.    Nempe  aegre  hic  fert, 
eam  a  se  praeleritam  et  ignoratam  esse,  et  a  suo  Suetonio  exsulare. 

1)  [Onirocr.  I,  76  p.  69,  16  ed.  Hercher.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  359.] 

2)  [Programma  de  velerura  Chirurgorura  arundiuibus  atque  habenis  ad  arlus 
male  firraos  confirraandos  adhibilis  occasione  loci  cuiusdara  Suetoniani  [Octav.  80,  i 
habenarum  statt  harenarum],  Vitebergae  1749.  Gegen  seine  Emendation  wandte 
sich  Springsfeld,  epislola  medico-crilica  ad  vir.  ill.  Dan.  Wilh.  Trillerum  super  loco 
qnodam  Suetonii  ab  eo  tentato,  Lipsiae  1750  (vgl.  S.  386);  Triller  vertheidigte 
sie  iu  der  Exercilatio  altera  plenior  ad  locura  rjuendam  Suetonii  iü  vila  Augusti 
de  remedio  habenarum  atque  arundintim,  in  qua  probabilis  isla  emendatio  novis 
argumenta  valde  confirmatur  et  a  frivolis  nuperi  cuiusdam  adversarii  pseudonymi 
obiectionibus  solide  vindicatur,  Francofurti  ad  Moenum  175  t  (vgl.  Brief  180), 
worauf  sie  abermals  von  Springsfeld  bekämpft  wurde  in  der  defensio  uberior  per 
D.  W.  Trilleri  exercitationem  alteram  pleniorem  de  remedio  habenarum  atque 
arundinum  exlorta,  qua  reeepta  loci  cuiusdam  Suetoniani  lectio  denuo  vindicatur 
et  illatae  iniuriae  removentur,  Halae  <75J.   Vgl.  Brief  S06.] 

23* 


Digitized  by  Google 


356  R.  Foerster, 

Dignum  id  ejus  persona  et  moribus  paedagogicis  est.  Nuper  adibam 
ipsum,  exhibens  ipsi  exemplum  orationis  Valckenaerianae ')  ei  desti- 
natum,  eisque  modis  me  sentiebam  excipi,  ut  inciperem  suspicioni 
vestratium  fidem  adhibere,  me  scilicet  in  praefatione  ad  Suetoniura 
designari2).  Nempe  urit  bonum  hominem,  quod  in  ejus  provinciam 
invasi.  Nam  quos  ille  libros  graecos  et  latinos  anlea  consueveral  in 
Actis  recensere,  illos  mihi  attribuit  Menckenius;  quamvis  nullum  in 
eo  negolio  commodum,  multa  vero  molestia,  insit.  Ne  chartae  qui- 
dem  folium  accipio  pro  praemio;  et  ea  quae  a  me  profecta  sunt  in 
istis  Actis,  opuscula  mea  esse  perpauci  norunt;  adeoque  libenter 
foi.  *v  paterer  molesta  cura  exsolvi.  Sed|urit  Ernestium  maxime,  quod  Xeno- 
phontem  atlreclavi,  in  quo  solus  ipse  cum  suis  discipulis  regnarc 
aflectat.  Est  vir  qualis  Schultensius ;  ludi  magister,  qui  discipulis 
suis  invidendas  sui  pulidasque  laudes  imperat,  et  ab  aliis  exspectare 
assuevit.  Sed  ad  res  nostras  revertamur.  Nunquam  vidi  Trilleruni 
tarn  crga  nie  humanuni,  tarn  laudum  prodigum  et  immodicum,  quam 
hac  vice.  Candide  profiteor  eam  humanitatem  me  vulnerare,  vellem- 
que  ut  parceret  mihi  et  verecundiae  meae.  Nam  ubi  modice  laudor, 
puto  id  ad  me  pertinere,  et  benevoli  animi  esse ;  ubi  nimium,  irrideri 
me  exislimo.  Quod  tarnen  Trillerum  nolle,  bene  novi.  Gratiam  ejus, 
eo  maxime,  ut  conjicio,  promerui,  quod  sententiam  de  Mackiana 
editione  Hippocralis  dixi  veram  rectam  et  rigidam,  ex  conscientiae 
meae  et  ipsius  rei  dictamine,  nullius  in  gratiam  odiumve,  a  nemine 
rogatus,  sed  sponle  mea ;  talera  tarnen  qualem  Trillerus  cum  maxime 
cupiebat,  et  tulisset  ipse,  si  negotium  censurae  commissum  ipsi 
fuisset.  Multum  tarnen  ea  differt  a  sentenlia  quam  Platnerus  et 
Guntzius  de  priore  tomo  in  Actis1)  tulerunt  commune  de  consilio, 
in  odium  Trilleri,  cui  maxime  ad  versa  baut  ur,  et  cujus  editionem 
Hippocratis  suppressam  cupiebanl,  et  ea  nova  Yiennense  sufflainina- 
tam  laetabanlur.  Adeo  rari,  qui  literarum  commoda  magis  quam 
privatas  suas  rationes  sectantur.  Indiculum  librorum  emendorum,  quem 
mihi  misisti  Iradidi  Schroedero,  a  quo  accipies  quidquid  ille  nancisci 

potuerit   Quod  aulem  ego  ipse  non  procuraverim,  id  aegre 

non  feres,  Amice  Speclatissime.    Sciebam  desiderata  Tunin  in  usuin 


l)  [Vgl.  S.  343  A.  3  und  S.  357,  29  f.]  S)  [Vgl.  S.  340  A.  3.] 
3)  (Nov.  Ac».  Erud.  1 745  p.  (—13.1 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


357 


ccssura  non  esse.  Quare  ergo  liberalis  essem  erga  hominem  cujus 
ne  nomen  quidem  novi.  Et  id  ipsum  fecissem  libenter,  ratione  Tuae 
amicitae,  si  tales  essent  aerarii  mei  raliones  pro  nunc  quidem,  ut 
aeris  non  admodura  |  magni  jacturam  aequo  animo  facere  queain.  foi.  .v 
Eginius  agimusque,  lurpe  diclu,  nos  Saxones  pecuniam  in  exsilium 
versus  Poloniam,  Italiam,  Galliara;  el  per  monachos  atque  psaltrias 
cxportari  curainus,  domi  vero  spoliamus  nos  nostris  opibus,  et  templa, 
et  Scholas,  et  professores,  milites,  etc.  Incidimus  in  aeruranosa  tem- 
pore, et  universales  gemitus.  fides  publica  labascit;  professores,  ut 
minatur  fama,  per  aliquot  annos  stipendii  sui  nihil  accipient.  Mihi 
cerle,  quod  hoc  termino  Michaelis  debebatur,  solutum  non  fuit;  unde 
io  summas  si  unquam  angustias  deveni.  Ne  teruncium  quidem  ac- 
quiro  mihi  per  praxin  medicam,  quam  paene  nunquam  exercui; 
neque  per  collegia,  qui  ex  quo  Professor  sum  habui  per  Dei  gratiam 
auditorem  unum,  et  forte  plures  habebo  nunquam.  Maler  mea,  quae 
nie  olim  sola  sustenlabal,  sex  proximis  abhinc  mensibus  ne  numum 
quidem  mihi  misit,  irata  quod  uxorem  ducere  nolo,  quam  rem  illa 
vehementer  urgebat  nuper,  ego  vero  rotunde  constanterque  nego; 
et  in  genere  irati  mihi  sunt  familiäres,  quod  intractabilis  et  inobse- 
quiosus  ipsorum  consiliis  me  non  accommodo  ad  arlcs  vitae  civilis, 
unde  panis  acquiritur,  sed  solis  studiis,  iisque  macris  et  vulgo  neglec- 
tis  insenesco.  Deum  immortalem  testor,  quam  rüdes  et  indignos 
forlunae  ictus,  quantam  olim  amicorum  et  proximorum  affinium  per- 
fidiam,  quam  sinistra  et  incondita  stulti  cujusque  judicia  ferre  el  sicco 
ore  devorare  debeam.  Ego  certe  ipse  miror  interdum  constantiam 
tneam,  qui,  quamvis  experiar  quae  nunquam  credideram  mihi  con- 
tingere  posse,  non  tarnen  a  proposito  descisco.  Relinquam  potius 
ingratos,  qui  me  ferre  el  alere  nolunl,  mei  similibus  indigni.  Sed  trans- 
eant  haec  ingrata  cum  caetcris.  De  Valckenaerii  oratione1)  judicium 
raeum  flagitas,  Vir  Clarissimc,  spondesque  silcntium.  Hac  lege  id 
edam.  Ad  manus  quidem  non  est,  nam  dedi  exemplar  meum  ill. 
Trülero.  quantum  tarnen  memini  ex  ejus  leclione,  placuit  et  displicuit. 
Finis  oralionis  mihi  quidem  videtur  de  tolo  pars  optima  esse,  ubi 
ad  infantem  Serenissimum  oratio  convertitur.  Caetera  saepe  possit 
ipsi  vulgalum   illud  ne  sulor  ultra  crepidam  acclamari.  Oratorem 


l)  [Vgl.  S.  3  43  A.  3.j 


Digitized  by  Google 


358 


R.  Foerster, 


panegyricum  et  hominem  politicum  profitetur.  Sed  paedagogus  ubi- 
que  emicat.  Ego  sane  quum  in  medium  sermonis  venirem,  videbar  mihi 
subito  nescio  qua  machina  ex  tcroplo  Academico  et  Corona  principum 
virorum  in  privata  oratoris  subsellia  scholastica  translatus.  Indecorum, 
me  quidem  judice,  cum  magno  principe  agenlem  adversus  pueros 


foi.  3*  suos  interdum  rixari,  et  protractam  velut  ex  pallii  sinu  ferulain  |  inten- 
tare.   Latinilas  pura  quidem,  sed  affectata.   Periodorum  separatio  et 
distractio  pariter  affectata  est,  et  Schultensii  prodit  imitatorem.  Quid 
tola  sibi  velit  oratio,  nonnihil  obscurum  est.    Sane  si  quis  historiam 
fatorum  foederati  Belgii  ab  initio  libertatis  inde  petere  velit,  multum  illc 
fallatur,  nisi  jam  ante  penitus  eam  norit.    Rudis  autem  et  irope- 
ritus  earum  rerum  si  ad  istam  orationera  accedat,  non  mullo  doctior 
inde  abeat.    Atqui  tarnen  his,  indoctis,  operam  suam  deslinare  pro- 
fitetur auctor,  peritis  negat.    Illa,  crilico  quam  polilico  similiora,  Sca- 
ligeri  utriusque  arcessita  elogia  non  memorabo;  neque  Wessel ingii  et 
Hemsterhusii  laudes,  ab  amico  et  discipulo  dictas;  in  quibus  si  quid 
nimium  sit,  affectus  et  officium  excuset :  at  prorsus  novum  hominem 
Meermannum  elogiis  mactari,  quae  ipsi  procul  dubio  aeque  inexspec- 
tata  acciderunt,  atque  mihi  si  quis  bursam  mille  aureorum  nunc 
oflerrel;  non  video  quomodo  possit  adulationis  invidiam  eflugere. 
Novi  patrem  Meermanni1),  quod  Principis  partibus  faveret,  rei  publi- 
cae  suae  contemtum  semper  fuisse,  ut  emergere  nequiverit;  et  forte 
contulerit  ea  res,  patris  calamitas,  ad  filii  sübitam  et  maguam  fortunam 
plus  quam  hujus  meritum.    Alios  novos  homines  evectos  laudibus 
fuisse,  contra  vero  quosdam  maguos  viros,  at  Principi  non  nimium 
faventes,  dissimulatos,  aut  et  clanculum  malevole  sugillatos  (facile 
enim  animadverlitur,  quos  intelligat  Hollandiae  Latinos  poetas)  id  mea 
quidem  non  refert,  at  erunl  tarnen  apud  vos  qui  improbabunt.  Ego 
vero,  ut  semper  favi  commodis  et  incremenlis  et  libertati  foederati 
Belgii,  sincere  opto,  velit  deus  immortalis  jubealque  praesentem  rei 
publicae  Constitutionen!  ipsi  semper  utileni  esse;  nunquam  in  tyran- 
nidem  derautare;  metusque  communes,  non  improbabiles,  humanos 
tarnen  et  fallere  proinde  aptos,  falsi  semper  convincere.    Haec  habui, 
quae  non  meditatus  ex  memoria  de  ista  oratione  scriberem.  Tu 
videbis  jam,  Vir  Eruditissime,  quatenus  cum  Tua  sententia  mihi  con- 


i)  [Hdr:  Meermani] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


359 


veniat.  Jamne  satis  est;  jamoe  legendo  fatigatus  respiras?  Longa 
epistola,  et  rudis;  ut  facüe  vides;  otium  enira  non  erat  raedilata  in 
palimpsestis  exarandi,  et  inde  depromendi  rursus.  Excusabis  pro 
bumanitale  Tua.  Neque  diutius  Te  detinebo.  Solo  illo  unico  de- 
fungar  adhuc  officio  meo,  ad  locum  Alciphronis1)  p.  256.  propositum 
respondendi.  Consenüo  quidem,  Berglerum  et  Perizonium  rectum 
non  vidisse.  Sed  neque  Tuae  conjecturae,  quod  pace  Tua  dixcrim, 
acquiescere  possum.  Ne  alia  cominemorem  dissuadentia ,  id  unum 
indicabo,  toofiat  et  yeytvtTjuai  inter  se  collidere.  Mea  quidem  de 
loco  sententia  haec  est;  legendum  esse,  a)Au  nagtiaa  t>]v  fit^rtQu 
ml  rag  ädtXyug  aivjj,  (est  adverbium,  ibi,  ibi  loci,  ubi  actualiter  nunc 
sunt,  balajjenbe,  laissant  lä,  nempe  Athenis)  aov  t^otuat1  xui  tu>v 
GiföÖQa  cv{>a\aa<Hdv  ytytvtjoofmu,  tv  olda  ort.  Ita  vale  Amice  Sua- 
vissime,  et  mihi  porro  fave. 

Scribeb.  Lipsiae  d.  20.  Octobr.  1749. 

P.  S.  Postulasti  a  me,  Vir  Clarissime,  vitam  Rhasis.  Otium  non 
fuit  excerpendi.  et  valde  invitus  describo  semel  scripta.  Mitto  ita- 
que  totum  codicem,  e  quo  pro  lubitu  poteris  excerpere  quae  pla- 
cebunt.  Tantum  velim  notitiae  gratia  mihi  significes  proximis  literis 
Te  codicem  meum  aeeepisse.  Reposcam  eum  a  Te  si  deus  velit  in 
Belgio;  sin  minus,  remittes  eum  ad  me  cum  Schroedero  proximis  nun- 
dinis.  Mitlo  quoque  Theophrastea2)  desiderata  ex  adversariis  deprorata; 

1)  [ep.  II,  4,  9.   Vgl.  Lebensbeschr.  S.  366.] 

i)  [Diese  belinden  sich  jetzt  in  dem  Archiv  der  Doopsgezinde  Geraeente 
zu  Amsterdam  unter  Nr.  2325  (im  Inventaris  der  Archiefstukken,  Eerste  Sluk  1 883: 
P.  Fontein,  adversaria  tot  voorbereiding  eener  uilgave  der  Characteres  van  Theo- 
phrastus.  i  portef.  4°)  mit  der  Ucberschrift:  Io.  Jac.  Reiske  Conjecturae  ad 
Theophrasti  Characteres  Ethicos.,  wozu  Fontein  bemerkt  hat:  Acc.  12  Nov. 
1749.  Sie  sind  zu  einem  grossen  Theile  von  denen  der  Miscell.  Lips.  vol.  V  p.  725  f. 
and  VI  p.  108  f.  272.  660  f.  und  denen  der  Animadversiones  I,  95 — 105  verschieden. 
F-s  sind  folgende  (Fonteins  nachträgliche  Zusätze  sind  hier  wie  dort  zwischen  zwei 
parallele  Striche  gesetzt): 
pag.  editionis  Pauwianae. 
10  lin.  8.  avrov  ibi. 

10.  1.  (fdovrog.  Conf.  Lucian.  in  Timon.  p.  124.  (edit.  in  12.  Hemst.)  et  Plutarch. 

7T€Qi  dvatoniag  p.  943.  ed.  Steph.  ||  Miscell.  Lips.  [V]  p.  725.  ubi  Piatonis 
etiam  locus  adducitur  |j 
z.  TTavaijiau 

11.  ult.  älioat. 


Digitized  by  Google 


360 


R.  FOERSTER, 


quae  rursus  cum  auctore  comparandi  otium  non  fuit.  Ea  dar.  el 
reverendo  Fonteyn  cum  salutis  denunciatione  trades,  et  gratias  agcs 

28.     \.  yeioQyrjüBTat,  coletur.  passive.    [Vgl.  S.  364,  11.] 

3*.     I.  xd  yovifta.  partes  genitales.    IIa  Sallustius  de  diis  cap.  4.  fj  ftrj^Q 
ribv  &eun>  iicoiu  ftavfjvat  xhv  "Axxiv,  xai  xct  yorifta  dxoxotpä- 
fievov  etc.   [Vgl.  S.  3 1 6,  6  f.] 
4i.    2.  xai  (Jt  aQOXQW. 

4.  xfjg  WAtog  drcatxeiy,  xaxc  etc. 
14.    I.o  st(>x('n'  vovfuviav  ayti.  ||  Miscell.  Lips.  [V,  wo  richtig  vov(.trl%'iav 
steht]  p.  716.    Addidit  postea  in  Literis  [Brief  204]  ad  I.  S.  Bernard. 
Cl.  Keisk.  Diog.  Laert.  II.  429.  p.  4S.H.  lin.  40.  videatur  Menagius.  | 
51.    9.  Forte  bttoxälftut,  quae  potueriol  coria  fulsse  scalmis  imposita,  quae 

Times,  quibus  remi  scalmis  alligabantur,  a  pulredtne  munirent. 
56.  ull.  voxtQov  uittiv  hl  xüjv  d-ew^ivojv,  nqog  'ireqov  d/telv,  oxi  xovxov 
etc.  imperare  proxime  adstanti  spectatori,  ut  is  suo  proximo,  et  ita  porro, 
indicet,  hujus  esse  palaestram. 
70.    7.  xovg  a&kovg  (pro  xoaavta).    Verbum  :iQnftav&dveiv  nolal  se  prius 
oxercere  seorsim,  absque  magistro,  et  periculum  facere  exercitii,  cujus 
specimen  sub  magistri  oculis  deinceps  exhibondum  est. 
74.  peo.  Xiyttv.    Taxa,  X&lu  xt  etc.  ||  Miscell.  Lips.  [V]  p.  726.  fl 
86.  all.  xai  rtdvta  duguuv,  xai  tnl  itdvxi  l/ideyiov,  nwg  ouo&t?  etc. 
88.    3.  dl?.1  ovv  loxvQÖg  yt  yevofuvog  seil.  ICtityQ^rai.  ||  Vide  fusius  de  bis 

in  Miscell.  Lips.  p.  652,  653.  Vol.  VII.    [Vielmehr  Vol.  VI.] 
90.    9.  eial  6"  oi  xai  xoleig  rrji  löyuj. 
98.  ult.  Inl  xfi  olxlo:. 
1 1 0.  pen.  A  verbis  xai  i:ct  &iuv  etc.  inde  usque  ad  finem  capitis  collocanda 
post  xotxv  p.  106.  lin.  12. 
fol.  1»  |H2.    I.  xovg  vhlg  eloxakeiv  rtvlxa  etc. 
IU.    t.  TtQog  xvtv  olxExüw. 

2.  x<i>  'EQfifl  emendat  Rigaltius  et  illuslrat  ad  Phaedrum  p.  266.  Conf. 
Phurnutus  inter  Opusc.  Mytb.  Galei  p.  168.  ed.  Meib. 
118.    1.  axctiQia  lorlv  i'vxevgig. 
120.  II.  i';x€iv. 

.122.  ult.  pro  h  xtvi  axag  conjeci  aliquando  avxikiytav  dvaio&rjoiag.  Magis  tarnen 
ad  literam  est  dvxevarag.  hiaxaa&ai  hot^vcu,  est  oppugnare,  achter, 
pervicaciter  contradicere.  Arrian.  Epict.  I.  5.  init.  Theophan.  Chrono- 
graph, p.  345.B.  Contradicit  talis  homo  verilatibus  manifestis,  ut  debcal 
arguraentis  operose  conquisitis  refutari.    C'est  qn  esprit  de  contrediction. 

126.  8.  xav^taTi^oueyoi  didovai,  rprjoag,  ßnüXeo&at  dtd/reigav  kanfiavuv 
li  evTQtnioei  rbv  xaxiog  «joira.  Confer.  Plutarch.  Moral,  p.  175.  28. 
et  173.  2  4.   [Vgl.  S.  364,  15  f.] 

132.    3.  dvayv.dUiv 

136.  7.  ysvoixo  didoflivov,  se  gratis  datum  nihil  quidquam  degustaturum  esst, 
aut  gustare  soler e. 

8.  ixbiv. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


361 


meo  nomine,  quod  Icvcs  raeos  conatus  aliquo  in  loco  habere  velit. 
Spero  ipsura  ita  edituruin  ut  hic  accipit,  id  est  non  mutala  et  omnia. 
Sed  judicare  de  illis,  etiara  refutare  poterit  pro  arbitrio1). 

138.    4.  x«}  oii/.  av.  VTrofulpai  7to).vv  xqovov  ovdiva.  raediis  delelis. 
142.    4.  lav  V7te.Q6qu^Tj. 

144.  ult.  post  IxdvoaoO-ai  simplex  comraa  poncndum. 
146.    1.  y.aOaiouv. 

ult.  y.al  Itti  rag  TQiodovg. 
152.    I.  ei  ti  vyug. 

ult.  llaoog  ta&i. 
4 54.     I.  ot€  (vel  oi>i)  Sei 

ult.  to  xaXtitdioy,  funiailus  quo  valva  arcae  adstringebatur. 
1 58.     4.  txdovvai  ov%  $  (aut  og)  (iiXuata. 
4  60.    5.  (pvlÖTTrjTai  ctVTov. 

ult.  y.al  Xdyovat,   ntfiipov,  thtüv,  xaiä&ov.    Talis  flagitet  praesen\tcm  fol.  v 
pecuniam  siquis,  emtam  rem  non  valcns  coram  solvere,  dicat:  mitte  servum 
tuum,  »jui  numos  dornt  meae  a  me  accipiat.    Non  sinit  inerccm  efferri 
e.x  taberna  ni.si  parata  pecunia  redemtara. 
162.    9.  yal  xov  iiazlqa.  a%ilv  habuisse.  (non  %%siv  habere.) 
164.    7.  (p&vtiv  aogctftevog,  exscreare. 
4  70.  ult.  ji  yolt}. 

172.    4.  a  verbis  inde  y.al  ort  xpvxQor  usque  ad  finem  capitis  collocanda  post 
f  vrjfUQei  p.  176.  lin.  ult.  |j  Plura  de  his  in  Miscell.  Lips.  [VI]  p.  660,  66t.  | 
pen.  ;caoay.a).Cin'  6i  thv  hti  toxi  7toir\Qlov,         t  iqipoy  rovg  /taqovtag. 
4  74.    9.  y.al  a/todövrog  ftväv.  si  quis  ipsi  exsolval  elc. 
176.  40.  siaylr\niü<\}. 

4  78.    5.  Ulm  (pro  a§m)  et  iy.dixto&e  \  Miscell.  Lips.  [V,  wo  richtig  de^ia  steht] 
p.  726  I 

pen.  OTtiotv  oixade  ffiriyrjoafj&at. 
4  80.     3.  rreoiovola  est  lucrum. 

5.  tx&ovoa  odio  habem%  devitans.  g  Miscell.  Lips.  [V]  p.  726.  || 

6.  vixrjoag  TQay(ßdolg}  forte  tarnen  posterior  vox  non  raovenda.  [Diese 
Note  hat  Reiske  selbst  durchstrichen  und  darübergesetzt:  Casaubonus 
jam  occupavit.] 

4  88.     1.  oitiiTtGtv  Ix  tov  itioov. 
3.  hoüv. 

7.  V71EQ. 

4  86.  ult.  avrolg  possit  explicari  sibi  suisque  gentilibus.    Conf.  p.  2  t  6.  8. 

ctTtb  toi  yivovg  avvibv.  sed  rectius  tarnen  ainio 
188.    5.  IxopiloaTo. 

4  96.  7.  8.  pe(tvr;o&ai  q?äoxo)v  lv  Taig  odoig  y.a^vßqluiv. 
9.  &ekfjOau 

1)  [Bernard's  Antwort  vom  41.  November  4  749  ist  Lebensbeschr.  S.  360  f. 
gedruckt.]  2)  (Hdr:  habiens) 


Digitized  by  Google 


362 


R.  Fo ERSTER, 


154.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  00.) 

Viro   Clarissimo ,   Kxpcrientissimo,   Eruditissimo,  |  Ioauni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske'). 

Tandem  aliquando  vidi  heri  et  legi  Sacrum  libellum1)  de  quo 
nuper  scribebas,  Amice  Honoratissime,  et  obslupui,  risi,  et  infremui. 

198.  10.  awrä^at,  pro  iituä^ai,  esl  serioris  aelalis,  id  est  Juliancae,  usque 
ad  Justinianum  Imper.  intra  quod  tenopus  videlur  hic  Theophrasti  libellus 
scriptus  fuissc. 

II.  öuoStiv  es»  ex  uno  loco  in  allerum  promoverc.  verscheyven. 
200.  II.  JtvvSuvEO&cu  u  xeQVosroQti,  num  in  brevibus,  in  solido,  in  arena 
vel  scopulis  subsederil,  haereat. 
fol.  2»  |202.   5.  xQavyig,  xal  bqiov, 
8.  TQex<ov. 
ult.  &a(}§eiv. 
204.    6.  la^tlv. 

10.  10g  AivÖWEvaaq  ovg  oioioxt  etc. 

1 1.  ax£if)Ofiet'ovg 

206.    4.  y"kiyonivr\  et  oliyctQxixbg. 

8.  ßovXevofiivov  rtg  röt  "Aqxovtu 
pen.  exeiv. 

208.    7.  taqaxctig  et  xaZ  ti,  vel  xai  et  «. 

8.  'idet. 

9.  xara  [teoov. 
ult.  naoxouv. 

202.    I.  ravrag  Xiytov  ;caga  tbv  tiotov. 

6.  äua  tt£?.eTon>  üvao£i()d%€0&ai.  interea  dum  comminiscitur,  meditatur 
secum  aliquid  carruinis,  orationis,  caussae,  ab  oquo  exculi.  Olim  proba- 
bam  Clcrici  conjecluram,  nunc  non  ilem.   ntXitipv  est  proprio  oratorum. 

7.  xareayivat. 

214.    2.  icuq   avrov  /.fleveir. 
218.    4.  routovg  duj;iutv. 

8.  ravrwv  uäXkov  vel  ftaltata.  licet  non  desint  exompla  sed  insolentiora 
quae  vulgatam  excusent. 

220.    I.  avay*atu  rfj  rov  TToaetdün'og  hgoprivicf. 

Alia  loca  illustravi  in  Miscellancis  Lipsieosibus.  In  aliis  consentio  cum  Casau- 
bono,  cujus  einendationes  hic  repetere  nolui,  quamvis  in  easdem  opiniones  sponto 
mea  inciderim.] 

1}  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  I  I.Novbr.  1749  (Lebensbescbr.  S.  360  f.).] 
2)  [Schultens  epistola  ad  Menkenium  priraa.    Vgl.  S.  35  i  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


363 


Adeone  hominem  eruditum  exuit,  qui  ea  scripsit?  Non  vidi  unquam 
tarn  impotem  animi  tarn  rabiosum  ludimagistrum.  Ita  mecum  agit  ul 
cum  mancipio;  vaesanuni,  maniacum,  fugitivum,  asinum,  latroncm  mo 
appctlat.  Digna  Balavo.  Tarn  foedis  et  insubidis  modis  roea  vcrba 
detorquet  et  cavillatur,  ut  risum  sui  praebeat  intelligentibus.  Ad  rem 
non  venit.  tricatur,  et  pulverem  inspergit  in  oculos  non  intelligentium. 
In  injuriis  egerendis  totum  se  consumit.  Noveram  jamdudum  ludi- 
magistrum caetera  satis  commodum,  at  tunc  asperum,  quando  ipsius 
auctoritas  erga  discipulos  attreclatur;  quando  systema  ejus,  quo  adeo 
turnet,  suspectum  redditur.  Deo  gratias  ago,  quod  ab  ejus  nugis  im- 
munem me  praestiterit.  Fretus  bonitati  caussae  meae  ficulnca  illa 
tela,  imo  potius  testacea,  contemno.  Scio  quidem  tarn  saevam  tem- 
pestatem  multis  odium  et  despectum  mei  facere  posse.  verum  intelli- 
gentes qui  mea  cum  ipsius  thrasoniasmis  comparabunt  ad  partes  meas 
accedent.  Non  omnes  tarn  verveces  tarn  machinae  sunt  atque  ipsius 
Studiosi  Batavi.  Novi  eruditos  quos  jam  dudum  taeduit  argutiarum 
et  nugarum  Schultensii.  Non  est  animus  respondendi.  Otium  mihi 
meum  pretiosius  est,  quam  ut  in  rebus  tarn  parvi  momenti,  tarn  parum 
utilibus  perdam.  Quae  vera  scripsi,  manebunt  vera,  etiamsi  Schul- 
tensius  ira  crepct;  quae  falsa  et  erronea,  non  opus  habcnt  defen- 
sione.  Quidquid  feci,  feci  araorc  veritatis,  quam  solam  quaero,  etiam 
in  damnum  fortunarum  mearum.  Praeterea  manet  adhuc  memoria  vete- 
rum  beneliciorum  et  reverentia  erga  patronum  quondam  Tandem 
et  intelligo,  ulterius  reciprocando  hanc  serram,  literaturae  Arabicae 
magis  damno  et  impedimenlo  |  id  fore,  quam  emolumento.  Studet  foi.  li- 
quidem adversarius  eruditioncm  meam  Arabicum  vehementer  depri- 
mere. Sit  quantulacunquc  sit;  tanta  tarnen  est  ut  sciam  errores  a 
Schultensio  commissos  in  suis  librorum  Arabicorum  interpretationibus, 
lyroni  non  condonandos  demonstrare,  qui  in  lucem  prolati  contemtum 
ipsum  et  foetidum  faciant  coram  toto  literato  orbe.  Possem  prodere 
quam  perversa  et  absurda  saepius  etiam  facillimis  hisloricis  affinxeril; 
quam  plane  non  sit  Criticus;  ubi  emendatione  opus  erat,  non  emendet; 
et  saepe  ubi  emendare  vult  corrumpat  bonos  libros;  quam  eos  mala 
fide  ediderit;  quod  ipse  optime  novi,  qui  eosdem  Codices  cum  eo 
traclavi;  omittendo  quae  non  inlelligebat,  et  pervertendo  atque  mu- 
tando  bona,  non  monito  leclore;  et  talia  plura.  Verum  tarnen  non 
faciam,  nisi  me  valde  exasperet.    Erudilio  mea  Graeca  et  Arabica, 


Digitized  by  Google 


364 


R.  FOERSTER, 


qualisqualis  est  mihi  inanebit,  non  augescel,  non  docrescet  ab  opinione 
et  dictaminc  Schultensii.  Sed  mittamus  bominem  arabitiosum,  non 
minus  quam  me  putat  esse.  Redco  ad  literas  Tuas,  Vir  Humanissime, 
quibus  rae  nuper  beasti.  Non  aegre  feres,  si  subito  et  gwfyr  Tibi 
rcspondeo.  Otium  medilalionibus  mihi  nunc  non  est.  Adjectas  literas 
quaeso  eures  Leidam  ablegari.  Inquietus  jamdudum  sum  ob  Luzakii 
silcntium.  Nescio  jam  redierit  ex  itinere  necne.  Rogavi,  ut  decisi- 
vum  responsum  mihi  daret  de  statu  nostri  operis.  Si  procedat,  nescio 
quibus  oculis  adversario  meo  occurram  Leidae.  Tantum  non  jam  vereor 
illuc  ire.  Venio  nunc  ad  conjecturas  Tuas  quas  mecura  communi- 
casti  in  Theophrastum.  Placet  Tuum  «(///Ja«1)  p.  28.  sed  absque  yt. 
In  caeteris  non  consentio.  Dissensum  fero;  et  laudo  quod  libere 
fateris,  Te  Tuae  senlentiae  inhaerescere:  sed  et  vicissiro  libertalem 
sentiendi  postulo.  Non  omnia  vacat  persequi.  Tantum  attingam  illud 
p.  126.-)  MdAwxtgo/iuvr».  corrigis  xavfiari^oftevro.  Nihil  certius.  Id 
ipsum  ego  quoque  conjeceram,  et  adscripseram  loca  Plutarchi  quorum 
collatio  eam  emendationem  omni  dubio  eximil.  Moral.  1.  p.  175.  28. 
olvov  dtqfreig  TtvutrrovTi,  et  p.  173.3}  24.  conjungit  muv^ari^ofnvoi 
xai  nvQtTiovTts.  At  omisi  mihi  eam  vindicare,  quia  Casaubonus  jam 
dudum  ex  codice  Palatino  attulerat.  Quare  p.  44. 4)  devvaom  malis 
pro  di  uaai,  non  video.  Putasne  rara  in  balneis  jurgia  fuisse  atque 
convicia?  Lege  Petronium  cap.  73.  et  nihil  mutabis.  hivitutm,  ail 
foi.  t*  |  balnei  sono  Trimalchio  (id  est  in  balneo  clamantium  et  cantanlium 
strepitu)  diduxit  usque  ad  camaram  o$  ebrium,  el  coepit  Menecralis  car- 
mina  lacerare.  ubi  Reinesius  hunc  ipsum  Theophrasti  locum  adduxit. 
Ad  caetera  a  Te  proposila  ex  Homero,  Epigrammalibus  el  aliis, 
respondere  non  valco,  qui  libris  istis  careo,  neque  tarn  felix  sum 
natus,  ut  ad  ipsum  loci  extra  connexionem  constituli  adspectum  de 
eo  judicare  queam.  Gratulor  Tibi  consilium  de  thesauro  antiquitatum 
medicarum  edendo.  Gratias  quoque  ago  pro  humanitale,  qua  meorum 
studiorum  parli  locum  ibi  facere  constituisti.  Sed  anlequam  id  fiat, 
necesse  est  ut  curas  meas  posteriores  experiatur.  lila  enim  prima 
et  rudis  est  delinealio.  Laetor  Abreschium  mei  meraorem  esse.  Sed 
nihil  ab  ipso  aeeepi  ex  longo  tempore,  neque  literarum,  neque  char- 


1)  [Char.  c.  3.]  2)  [Ib.  c.  13.   Vgl.  S.  360,  39 1  und  S.  368,  7  t] 

3)  [Hdr:  <23.    Vgl.  S.  360  Anm.  zu  126.  8.]        ^  [Ib.  c.  4.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


365 


tarum.  Nuper  ejus  Aeschyluni  recensui'),  ita,  ut  spereni  cum  con- 
tcntum  fore.  Recensui  quoquc  Aeschylum  et  Pindarum  Pawii5).  Haec 
ultima  lypis  jam  impressa  sunt  superius  nondum.  Pawium  ita  cele- 
bravi,  ut  meritus  fuit.  Erunt  qui  ejus  opusculi  mei  scriptionem  cum 
vanno  critica3)  comparabunt,  et  Schultensio  novam  dabit  caussam  mihi 
fastum  et  acerbitatem  objectandi.  Glossis  Tuis4)  Ghemicis  opem  non 
iuvenio.  Inspexi  loca  Guidonis  Cauliaci;  quia  ipsum5)  Avicennam  non 
habeo,  nihil  novi  ulterius,  quam  vocem9)  Rosbot,  vel  cum  articulo  or 
Rosbot  aut  o  Rosbol,  Arabice7)  scribi  ,et  in  se  GTtQtwotv  solidationem, 
hinc  medice  callum,  top  tvXov*)  notare.  De  caetero  videlur  seu  Guido 
seu  Avicenna,  dicens  cum9)  eo  quod  mtti,  nihil  aliud  dicere  quam 
ea  ratione,  vel  rnethodo  quam  ipse  jam  nosli  ex  superioribus.  Nuper 
recensui  in  Actis  Germanicis ,0)  novum  Dionem  Cassii  Reimari.  Mittam 
ubi  prodieril  et  occasio  fuerit  oblata.  Splendida  et  bona  est  editio, 
sed  multa  reliqua  fecit  criticis  secuturis;  ut  adjecto  specimine  mon- 
slravi.  Recensui  quoque  in  Latinis  Xenophontis  Gyropaediam  llutchin- 
sonianam11);  in  quo  opusculo")  abnormes  adhuc  mendas  Xenophonlt 
adhaerere  ex  solo  primo  libro  demonstravi.  Nunc  sum  in  eo  ut 
Heringae  libellum  Emendationum  recenseam13).  Aureum  hercle  opus- 
culum,  quo  quid  hoc  in  genere  mea  aetate  prodierit  melius  non  vidi. 
Stupui  hominis  ingenium,  Judicium,  felicilatem  crilicam.  At  Horrei 
libellus14)  abortus  est,  quo  non  vidi  miserabiliorem ;  ut  etiam  in  Actis15) 
indicavi.    Sed  satis  pro  hac  vice.    Ita  vale  et  Calendas  novi  anni 


l)  [Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  26—34.] 

J)  [Ebeod.  1 749  p.  673—675  und  p.  646—655.]  3)  [Vgl.  S.  49  A.  2.] 

4)  [Tuis  ist  durch  Loch  weggenommen.    Vgl.  Gloss.  Chemie,  hinter  Pallad. 
de  febr.  ed.  Bemard.  p.  136,  9  und  Lebensbeschr.  S.  366  f.] 

5)  [Das  i  in  ipsum  ist  durch  Loch  weggenommen.] 

6)  [vocem  ist  durch  Siegel  weggenommen.] 

7)  [Hinter  Arabice  ist  ein  Wort  durch  Siegel  weggenommen.] 

8)  [tö).ov  ist  durch  Siegel  weggenommen.] 

9)  [cum  ist  durch  Siegel  weggenommen.   Vgl.  Chirurgia  magna  Guidonis  de 
Gauliaco  ed.  Lugd.  4  585  p.  229,  2.] 

10)  (Zuverl.  Nachrichten  1750  S.  5—33.] 

11)  [Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  302 — 306.] 

IS)  [opusculo  ist  durchstrichen.]        13)  [Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  212 — 223.] 

1  4)  [Gerardi  Horrei  Animadversiones  sacrae  profanae  ad  selecla  Novi  Foederis 
scriptorumque  exterorum  loca,  Harlingae  1749.] 

15)  [Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  69—73.1 


Digitized  by  Google 


366 


R.  Fo ERSTER, 


auspicatas  habe,  Vir  Clarissime  et  Eruditissime,  mihique  favere  perge. 
Dab.  Lips.  d.  20  Dec.  1749'). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  tres 
renommc.  |  a  |  Amsterdam.  |  teegenover  't  illustre  |  Scliool  op  te 
Fluweele  I  Burgwall.  |  Fr.  (immerid}.2) 

155.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  4  32.) 

Viro  Praenobilissimo,  Experientissimo,  Erudilissimo,  |  Ioanni  Stephano 

Bernardo,  |  s.  p.  d.  |  I.  I.  Rciske3). 

Perquam  gratae  mihi  fuerunt  literae  Tuae,  Vir  Clarissime,  Anaice 
Honoratissime,  quibus  eliam  nunc,  quamquam  deproperanter,  respon- 
sum  co.  Totus  enim  sum  in  Abulfeda  meo,  qui  omnes  meas  curas, 
ourne  tempus  occupat.  Deus  autem  novit,  an  non  frustra  labora- 
verim.  Quod  valde  vereor.  Rcdiit  omnino  Luzakius  ex  itinere  et1) 
accepi  ab  eo  literas;  sed  tarn  breves,  ut  quid  ex  illis  mihi  sumam 
nesciam.  Scribit  tantum  se  rediisse  ante  paucos  dies,  et  propediem 
ad  nie  pluribus  de  successu  mei  negotii  pcrscripturum  esse;  Igitur 
exspcctanda  mihi  est  mea  sors.  At  bene  facerent  Batavi  si  nie  rursus 
sibi  conciliarent  et  ad  se  perlrahereut.  Si  mansissem  in  Belgio, 
lurbis  illis  omnibus  supersedissent,  nequc  prius  considet  haec  tempeslas, 
quam  aut  vicinia  corum,  aul  mors  aut  insignis  alia  quacdam  mutatio 
rerum  mcarum  mihi  silenlium  imponat.  Si  manendum  mihi  hic  est, 
efticiam,  ut  Schulteusio  aeternum  doleat  me  irritasse.  Acutum  enim 
stimulum  in  promtu  habeo,  quo  latus  ejus  fodiam.  Et  sane  si  honoris 
mei  rationein  habere  volo,  non  possum  tot  atroces  et  indignas  in- 
jurias  concoquere,  quibus  me  in  altera  epislola5)  (nam  et  eam  legi) 
oneravit  et  dcnigravit.  Etiamsi  nihil  a  peritis  ut  aequis  judicibus 
verear,  qui  convilia  rident,  rerum  argumenta  spectant;  at  hi  pauci 
sunt;  plurimi  rerum  de  quibus  agitur  imperiti,  fulgore  et  fragore  con- 
vitiorum  capiuntur,  praeserlim  si  terribile  illud  et  lucluosum  multis 
Haercticum  de  vita  ex  irati  theologi  ore  audiant.   Si  prodeat  mea 

1)  [Bernard's  Antwort  vom  8.  Januar  1750  ist  Lcbensbeschr.  S.  368  f.  gedruckt.] 

2)  [Siegel  (gebrochen)  wie  in  Nr.  1 1 0.] 

3)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  8.  Januar  1750  Lebensbeschr.  S.  368  f.).] 

4)  [et  und  das  folgende  ac  ist  abgegriffen  und  unleserlich.] 

5)  [Vgl.  S.  354  A.  t.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


3G7 


apologia,  crit  tarn  acris,  (ci  enim  non  parcam  qui  tarn  saeve  nie 
traclavit)  tarn  turpiter  ipsum  dabit,  el  nuditalcm  ejus  ostendet,  ut 
quamdiu  vivat  ipsum  poeniteat  mecum  in  arenam  descendisse.  Mallem 
tarnen  mihi  Heere  in  Belgium  redire,  el  meum  librum  curare.  Quod 
si  contingat,  simul  potero  j  ingratam  necessitatern  rixandi  devitare,  et  foi.  p 
simul  famam  meam  tueri.  Nam  si  hic  maneam  et  silcain,  putabunt 
oraoes  a  caussa  mea  me  deseri  et  victum  esse.  Al  si  in  Belgium 
rediero  putabunt  me  respectu  mei  Abulfedae  promovendi,  et  ob 
viciniam  adversarii  me  continere.  Quodsi  autem  non  procedat  insti- 
tutnm  illud  meum,  decrevi,  ita  me  deus  amet,  si  vivam  atque  valeam, 
haoe  injuriam  splendidis  modis  ulcisci.  Si  argumentis  et  ipsa  verilate 
me  vicisset  Vir,  gratus  agnoscerem  et  quiescerem;  quemadmodum 
laetus  aeeepi,  meos  quosdam  errores  ab  eo  discussos  misse.  At  quod 
loco  argumentorum  me  tantum  frigidis  et  ridiculis  el  perquam  coactis 
cavillationibus  et  plaustris  convitiorum  onerat,  quae  ipsi  impotentia 
irae,  invidiae,  aemulationis,  ambilionis  et  odii  theologici  suggessit,  (juod 
honorem  meum  proscindit,  quod  conscienliae  meae  penelralia  scrutatus 
me  deistam  et  atheum  publice  appellat:  id  non  potest  non  vehementer 
urere.  Convitia  ipsi  non  rependam;  id  homine  Germano  et  literato 
indigoum.  Sed  oslendam  ipsi  abnormes  errores  quos  passim  efludit, 
et  defectus  magni  momenti  quibus  ejus  libri  laborant.  Serael  jacta 
est  alea.  Sed  sufßciat  de  his.  Inlerea  si  velis  Te,  Vir  Clarissime, 
his  negotiis  immiscere,  et  amico  cuidara  quem  Leidae  habes  suggerere, 
me  libenter  omnes  offensas  obliturum  et  pacem  in  posterura  bona  fide 
culturum  esse,  ea  lege,  ut  editio  mei  Arabis  procedat,  idcoque  mihi 
Leidam  redeundum  Bit :  pergralum  feceris.  Certe  si  negotia  Tua  per- 
mittunl  rogo  Te  quaesoque,  Amice  Aestumatissime,  velis  Luzakium 
urgere,  ut  mihi  (andern  aliquando  decisivam  sentenliam  perscribat 
ratione  mei  libri,  quo  aut  convasare  meas  res  et  in  tuto  reponere, 
aut  vendere  ex  commodo  meam  supellectilem  possim;  aut  de  alio 
hospitio  in  tempore  prospicere  queam.  nam  ei  quidem  quod  nunc 
occupo,  renuntiavi,  et  inde  mihi  circa  ferias  paschales  exeundum 
est.  lam  veniamus  ad  alia.  Nova  quae  nuncias  cognoscere  per- 
gralum fuit,  imprimis  illud  de  Heringae  consilio  suum  opusculum  conti- 
nuandi.   Recensui  nuper  ejus  libellum  in  Actis1),  sed  nondum  praclo 


\)  [Vgl.  S.  365  A.  U.l 


Digitized  by  Google 


368 


R.  FoERSTEH, 


foi.  2r  (.omrajsit  Menckenius.  Laudavi  |  eum  ex  merito;  neque  erit  qui  in  eo 
quidcm1)  opusculo  pugnacem  aut  mordacem  deprehendat.  Praecipue 
sextum  et  VII.  caput  pertractavi,  et  mullos  Hippocratis  locos  post 
eum  retraclavi.  Miror  qui  Seren.  Rex  Borussiae2)  potuerit  principis 
Arausionensis  bibliothecarn  hastae  subjicere.  An  alii  adfucrunt  mssti. 
Codices?  praeter  Avicennam  Tuum.  Miror  qui  talem  auctorem,  non 
raaximi  momenti  et  typis  editum  emeris.  Miror  quoque  qui  ijntdXfp 
et  xav/AaTigofui'Q}3)  jungas,  res,  ni  fallor  contrarias.  Hebraici  verbi 
np"\p  significatio  dominandi,  ut  scribis,  mihi  ignota  est;  et  Arabica 
eadem  vox  aliud  notat.  Rogo  itaque  velit  amicus  Tuus  sententiam 
et  desiderata  sua  paullo  clarius  exponere,  peculiare  si  placet  scbedula, 
et  mihi  communicare.  Si  quid  habeam  in  forulis  quod  ad  ejus  rem 
faciat,  libenler  subministrabo.  Frustra  tentas  illud  Aristophaneum 4) 
v7iorv7i7ovTts  ;  felicius  tarnen  quam  Palmerius.  vid.  not.  Küsleri  ad 
vs.  1 1 45.  ubi  significationem  verbi  inotirnttiv  eleganter  declarat. 
Est  nostrum  auf} sacken,  de  caemenlaloribus,  mit  fcer  Äelle  t>en  Äalf 
aufffacfcn.  vid.  Herodot.  III.  c.  130.  ubi  plane  egregius,  sed  etiara 
leviter  corruptus  locus  est,  quem  eraendatum  videbis  in  proxime  pro- 
dituro  Tomo  Miscellaneorum  •'■)  noslratium,  in  quo  prodam  (ut  spero, 
nisi  iter  Belgicum  me  occupet)  observationes  mcas  in  Herodotuni. 
Interea  si  velis  sententiam  Tuam  de  illo  loco  mihi  prodas  quaeso. 
Bene  fecisti,  Araice  Optime,  quod  totuni  locum  Cinnami°i  adscripsisti : 
nam  et  ille  jam  dudum  cum  aliis  bonis  et  caris  libris  naufragium7) 
fecit.  Interea  patuit  mihi  ex  collatione  Nicetae,  circa  finem  libri  l.s) 
pro  rfj  T«  TQam'Sy  legendum  esse  rtj  Utgamni  improbabanl  medicaiionem 
adhihilam.  Proxime  conveniam  cl.  Kaestnerum.  Diu  est  ex  quo 
noslratium  neminem  vidi.  Continuus  labor  oixovQos  et  v7io%ovd^iaan 
me  consumunt  et  payaipovoip.  Ulinam  placeret  aliquando  Deo  aeruni- 
narum  dvanav/.ap  dare,  et  me  infelici  ergastulo  eripere,  in  quod  malis 
avibus  pedem  intuli.  Sed  nolo  Tuas  aures  querimoniis  obtundere. 
räx  'C  atQiov  tarat  u/uipop").    Ita  vale,  Vir  Clarissime,  et  amorem 


t)  [uidem  ist  durch  Siegel  verdeck!.]  l)  [Hdr:  Porussiae] 

3)  [Vgl.  S.  364,  14  f.  und  S.  374,  S4  f.]  4)  [Av.  H45.] 

5)  [Nov.  Mise.  Lips.  VIII  p.  95.  Die  Conieclurae  ad  Herodotuni  stehen  daselbst 
T.  VII  p.  607 — 644 ;  T.  VIII  («751)  p.  86— U4;  294— 315;  480—503;  664—69«.] 

6)  (I,  10  p.  25,  4  ed.  Bonn.]  7)  [Hdr:  nauUragium] 

8}  [De  Manuele  Conineno  VII,  7  p.  288  ed.  Bonn.]         9)  [Theoer.  id.  IV,  41.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske  s  Briefe. 


369 


Tuum  mihi  tot  inter  vXaxrus  conserva,  ut  spero  Te  facturum  esse. 
Scrib.  JLips.  tl.  14.  Januar.  1750. 

|  Legi  quoque  im  per  Rhunkenii  epistolam ') ;  et  tunc  demum  in-  foi.  t* 
tellexi,  quid  sibi  vellel  Tuum3)  faire  la  barbe.  Acutam  cerle  nova- 
culam  ille  habuit.  Cum  pilis  carnem  quoque  tollit.  Hunc  libellum 
laudant  procul  dubio  Batavi ;  praesertini  divinus  vir3).  0  utinam  aeque 
possein  hircinis  follibus4)  urgere  tumentes.  Melius  mihi  rideret  for- 
tuna.  Sed  gratias  ago  deo,  quod  in  tenui  fortuna  animum  dedit  non 
humilem.  Miratus  fui  novum  morera  panegyricos  viventibus  scribendi 
forma  epistolae  Criticae.  Sed  insunt  de  caetero  quaedam  non  malae 
res;  aliae  triobolo  non  dignae.  Homo  noster  videtur  prurire.  Putes 
eum  recentem  a  fornice.  ündenam  Stratonem  habuit?  Quomodo 
placuit  Tibi  faceta  illa  dissertatio5)  de  onuQuyjLiuoi  crinium  puellarum0). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  I.  E.  Bernard,  |  Docteur  en  Medecine 
fort  |  renomme.  |  a  |  Amsterdam  |  op  de  Fluvveele  Burgjwall,  legen- 
over  t'  illu|stre  School.  |  Franco  |  (Immerid). 

156.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  134.) 

Viro  Clarissimo,  Experientissimo,  Eruditissimo  |  loanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  1. 1.  Reiske. 

Frequentes  Tibi,  Amice  Aestumatissime,  veniunt  meae  literae  ab 
aliquo  tempore,  et  veluti  qaydaim.  raro  et  miro  exemplo.  Has  ut 
scriberem  fecerunl  literae  Trilleri  nostri,  V.  Cl.  quas  heri  ab  eo  accepi, 
rogatus  Vellern  quantocyus  expedire.  Conveni  interea  quoque  cl. 
Kaestnerum,  qui  suo  nomine  Tibi  salulem  nunciari  vult,  et  significari, 
se  jam  ante  octiduum  in  noto  illo  negotio7)  ad  Te  perscripsisse.  neque 


\)  [Kpistola  critica  I  in  Homeridaruiu  hymnos,  Lugd.  Bai.  1749.] 
i)  [Lebensbeschr.  S.  363,  17.] 

3)  [Hemsterhuis  mit  Bezug  auf  Ruhnken  I.  I.  p.  6:  nobis  oblatus  est  a  divino 
viro,  Tiberio  Hemsterhurio.] 

4)  [Vgl.  Hör.  s.  I,  4,  19  und  A.  P.  19".] 

5)  [Vgl.  Ruhnken  I.  I.  p.  41  sq.] 

6)  [Bernard's  Antwort  vom  30.  Januar  1750  auf  diesen  und  den  folgenden 
Brief  ist  Lebensbeschr.  S.  373  f.  gedruckt.] 

7)  [VgL  Brief  141  S.  316,  1 1  f .  uud  S.  341  A.  t.} 

Abb.ndl  d.  K.  H.  OeMlUcb.  d.  Wih«u»c)i.  XXXVIII.  i4 


Digitized  by  Google 


370 


R.  Fo ERSTER, 


dubitare  quin  jam  literas  ilias  acceperis,  et  inde  sententiam  ipsius. 
Videbalur  mihi  paululum  turbalus.    unde  conjicio  negotium  veslrum 
ex  ipsius  sententia  non  processisse.    Quod  si  ita  sit,  dolerem  ego 
quidem  ine  occasionein  praebenle  clarissimo  viro  frustra  impensam 
operain  fuisse.    Sed  aenigmatice  tantum  mecum  egit,  et  nihil  ex- 
plorati  potui  ex  ejus  sermonibus  percipere.  Haec  fere  sunt  quae  mihi 
nunc  succurrunt  ad  Te.  Vir  Clarissime  nuncianda.    Luzakius  nuper 
ad  nie  scripsit,  se  nihil  cerli  de  successu  raei  operis1)  adhucdum 
posse  significare,  certe  non  ante  ferias  Pa schales.    Amicum  noslruni 
Askiew  ipsi  proinisisse  subscriptionem  50  exemplarium  se  curare 
velle.   Hunlium  Oxonii,  et  Sallierum  Parisiis  itidem  operi  patrocinium 
suum  condixisse.    De  Schultensio  prorsus  nihil.    Nostine  quid  egerit 
vir  malignus,  et  ruinam  meam  omni  nisu  moliens?    Curavit  inter 
Professores  nostros  omnium  paene  ordinum  exemplaria  primae  suae 
epistolae  distribui.    Ad  raei  credo  imitationem,  qui  programmatis 
mei  exemplaria  ad  amicos  notos  Leidam  miseram.     Ille  vero  ad 
ignotos  mittit.    Ex  quo  Leida  absum  nullum  ad  me  misit  operum 
suorum  recens  editorum  (qui  olim  omnia  sua  mihi  donare  sole- 
bat) et  ne  hos  quidem  propudiosos  atque  infames  libellos,  quamvis 
ad  me  unice  spectent.    Procul  dubio  draslicum  et  bene  resinosum 
luit  illud  eccoproticum  quod  ipsi  propiuavi,  et  tormina  vehementia 
ipsi  concitavit,  quia  tarn  miserabiliter  clamat  et  ejulatur.   Videbo  num 
adhuc  semel  purgandus  mihi  sit  hic  aeger.    Quod  si  fiat,  augebo 
dosin.    Sane  neccsse  id  erit  si  hic  terrarum  maneam.    Nam  ut  ille 
querilur,  mea  opuscula  magnos  lumultus  in  Belgio  concitasse,  qui 
nisi  cito  componantur  totam  rempublicam  literariam  in  periculum  in- 
currere:  Ita  ego  quoque  sentio  ab  ipsius  clamoribus  seditiosum  illud 
hominum  genus,  quos  ego  quam  diu2)  vivam  odero,  rovg  ftiXuvft'ftorag 
concilatos  in  ine  esse,  et  dira  omnia  minari3}.    Melius  tarnen  fuerit 

\)  [Vgl.  S.  343  A.  I.]  2)  [So  schreibt  R.  auch  sonst.] 

3)  [Selbst  Mencke  gab  K.  preis,  wie  sein  Entschuldigungsbrief  an  Albert 
Schultens  vom  S9.  December  1749  beweist.  Derselbe  ist  uns  in  t  Copien  er- 
halten, welche  offenbar  durch  dessen  Sohn,  Johann  Jacob  Schultens,  (vgl.  Brief  t59) 
an  D  Orville  (Codex  Bodl.  Üorvill.  X.  i.  Inf.  I.  26  vol.  13,  fol.92)  und  an  Saxe  (Codex 
der  Königl.  Bibl.  im  Haag  Collectio  M  32,  fol.  t.)  gekommen  sind.  (Vgl.  Lebens- 
beschr.  S.  441  und  446  f.)  Dieser  .Brief  lautet  in  der  D'Orvilleschen  Copie  (=  0), 
welcher  ich  als  der  sorgfältigeren,  jedoch  unter  stillschweigender  Aufnahme  der  von 
der  Saxe  sehen  gewährten  Verbesserungen  (=  S  vgl.  zu  Brief  1 69),  folge,  so: 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


371 


si  nubes  haec  transeat,  et  mihi  liceat  raeum  opus  in  pace  et  ex 
voto  perficere.    Quod  opto.   Sed  nimius  sum  Teque  onero  laediosa 

Excellentissimo  Celeberrimoque  Viro  |  Alberto  Schultens  |  S.  P.  D.  |  Frid.  Otto 

Menkenius. 

Qui  dudum  to  egregium  doctrina,  et  praeclaris  in  Hieras  meritis  illustrem, 
noverara,  jam  demum  raagnum  etiam  virtute,  et  prorsus  iocoraparabilem,  invenio, 
inventumque  amo  ac  veneror.  Yix  tales  umquam  aroico  ab  amico  literae  venerunt, 
quales  fuerunt  quaternae  tuae,  quas  ad  me,  nihil  minus  quam  bene  de  te  meritum, 
nuper  dedisti,  tu,  qui,  cur  alieniore  a  me  esses  animo,  cur  contemtu,  quam  honoris 
significatione  digniorem,  judicares,  cur  de  criminis,  in  quo  deprehensus  nuper 
Reiskius  fuit,  societate  publice  me  accusares,  caussas  habere  bene  multas  videbaris. 
In  Ulis  asperi  et  acerbi  nihil,  nihil  irae  aut  odii,  nihil  ne  simulati  quidem  amoris, 
sed  plena  huraanitatis  orania,  plena  mansuetudinis,  plena  studii,  et  integerrimi 
amoris.  Pudet  me,  nunc  demum  ante  oculos  posita  haec  virtutum  tuarum  specimina 
habentem,  eorum,  quae  olim,  nihil  me  repugnante,  in  te  virum  egregium,  scripta 
sunt  in  Actis1)  nostris:  quin  culpam  in  eo  |  meam  agnosco,  quod  fama  doclrinae  fol.  »tv 
Reiskianae  nescio  qua  adductus  liberam2)  huic  horaini  de  scriptis  argumenti  philo- 
logtci  dicendi  potcstalem  permisi,  nec  fieri  posse  suspicalus  sum,  ut  is  malitiae, 
calumniae,  obtrectandi  studio  plus  quam  veritati  daret.  Mea  haec,  inquara,  culpa 
est,  quam,  nisi  tu  magoi  animi,  indolisque  generosae  vir  esses,  non  ita,  certo  scio, 
impune  tulissem.  Sed  satis  tarnen  hoc  ipso  poenae  feram,  quod  nemo  facile  futurus 
Sit,  qui  non,  leclis  Ulis  epistolis,  quo  minus  in  his  acerbilatis  inest,  hoc  magis 
mihi,  quidquid  ea  in  re  a  me  admissum  culpae  est,  exprobrandum,  hoc  justiore 
me  bonorum  omnium  odio  prosequendum,  putet.  Id  si  acciderit,  etsi  grave  futu- 
rum sit  horaini,  si  animus  spectetur,  non  malo,  nec  natura  ad  laedendum  facto, 
tarnen  boc  commodi  secum  feret,  ut  cautius  deinde  hominum,  quos  non  penitus 
oovi,  opera  usurus,  parcius  his  de  libris,  quos  non  intelligo,  dicendi  veniam  sim 
concessurus.  lam  nihil  mihi  faciendum  restat,  nisi,  ut,  factorum  serio  me  poenitere, 
coram  te,  judice  aequo  et  amabili  profitear,  et  ut  peccato,  per  errorem  magis 
quam  culpam  commisso,  pro  bonitate  naturae  tuae  ignoscas,  ita,  sicul  qui  maxime 
polest,  a  te  petam.  Lubricae,  mihi  crede,  ejus  rauner  is,  cui  me  falalis  quaedatn 
necessitas  admovit,  viae  sunt,  quibus  insistere  sine  casu  aliquo,  aut  prolapsione, 
is  demum  possit,  cui  omnia  stire,  omnia  providere,  omnia  |  sapieoter  curare,  divina  fnl.  9S<- 
quadam  virtute  datum  fuerit.  Saepe  ego,  cum  mihi  visus  sum  bene  ac  prudenter 
res  meas  agere,  ita  a  forluna  sum  destilulus,  ut  pro  gralia,  quam  speraveram, 
odium,  pro  laude  ignominiam  tulerim:  quae,  nisi  ita  comparala  intelligerem,  ut  a 
tali  provincia,  qualem  suslinemus  Ephemeridum  scriptores,  abesse  vix  possint, 
haberem  utique,  cur,  quae  plurimum  molestiaruro,  jucundilalis  parum  habet,  spar- 
tam  aliis  relinquerem.  Tuis  olim,  Vir  Celeberrime,  scriptis,  quae  numero  multa, 
et  omni  ex  parte  eruditissima  prodierunt,  nihil,  quod  sciam,  injuriae  a  nobis  factum, 
nec  tuam  umquam,  si  recte  memini,  eo  nomine  indignationem  incurrimus.  Itaque 
nuper  etiam,  cum  mihi  redderetur  Grammatica  Erpeniana  cum  novo  tuo  in  Pro- 


i)  [0:  aclis]  2)  [0:  librum] 


Digitized  by  Google 


372  R.  Foersteb, 

reruin  ingrataruni  narratione.  Quare  tandem  finio.  dalurus  propediem 
plura  et  gratiora.  Vale  Amice  Suavissiine,  et  mihi  porro  fave.  Scrib. 
Lips.  d.  23.  Januar.  1750. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Ms.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  tres 
celebre  |  a  |  Amsterdam.  |  op  't  Fluweele  Burg|\vall  legen  over  't  | 
illustre  School.  |  Fr.  (fmmcrtdj. 

157.    An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Haniburg,  wie  Nr.  123,  fol.  451.) 

#od>(?be1gebof)rner,  |  #p%clafyrtcr  £drr  Professor  |  3nfenber$  £od)$u« 

dbrenber  £err  unb  ©önnet. 

auff  leitete«  Schreiben,  foomtt  tyxo  &ocfyßbela,eb.  mid)  beehret, 
ntc^t  ef)et  geantwortet,  (wie  woljl  meine  <©$ulbia,feit  getoefen)  er[ud)e  die- 
selben a,eneia,t  $u  cntfd)ulbia,en.  Da  ber  Sortaana,  meiner  Greife  Don 
t>icr  ni$t  fon>ot>l  Don  meinen  2öiüen,  al§  melmetjr  Don  bem  <5d)icffaal  ber 

verbia  Salomonis  commentario,  unum  id  egi,  ut  praeconem  haec  doctum,  et  ad 
vere  judicandum  in  primis  aptum,  invenirent.  Talern  se  mihi  offerebat  Reiskius, 
qui  Arabicam,  et  caeteras  orientales  linguas1)  non  profltetur  tantura,  sed  quae 
communis  fama  est,  tantum  etiam,  quantum  nemo  bic  loci  alius,  callet;  de  cujus 
etiam  in  te  animo  hoc  melius  sperare  poteram,  quo  certius  noveram  tua  olim,  cum 
Leidae  ageret,  institutione  usum,  tibique  adeo,  quidquid  profecit  in  bis  litteris, 
fere  uni  debere:  Ea  autem,  ut  nunc  video,  multum  me  spes  fefellit,  et  inimicum 
se  famae  tuae  praebuit,  qui  ei  araicus  esse  vel  maxime  debebat,  indignissimum 
.  93»  homine  ho|nesto,  et  bonis  omnibus  abominandum  facinus,  cujus,  ut  minime  leves, 
sed  graves,  et  acerbas,  ita  justas  fortasse  poenas  dedit.  Accidit  autem  felicissima 
quadam  sorte  mea,  ut  poenae  illius  me  ferre  partem  nolles,  sed,  quo  funestioribus 
Reiskium  telis  peteres,  hoc  diligentius,  ne  meum  haec  ipsa  capul  peterent,  caveres: 
Satius  enim  duxisti  benefactis  hisce  tuis  totum  me  tibi  adjungere,  quam  ulcisci 
injurias,  quas,  ita  ipse  aequus  es,  ut  tarn  quam  ab  invito  illatas  put  es:  egregium 
ac  nobile  magnoque2)  animo  dignum  consilium,  cui  ut  eventus  respondeat,  meum 
est  omnibus  modis  curare.  Mets  si3)  conatibus  deinde  superi  adspirent,  et  utrique 
nostrum  longiorem  vilam  largiantur,  intelliges  profecto  quantam  in  animo  meo  vim 
tua,  praestantissime  Scbultensi,  humanitas  et  ignoscendi  facilitas  habuerii;  quam 
venerabilis  mihi  virtus  ac  doctrina  tua,  quam  sanetae  studii  et  observantiae  leges 
sint,  nec  quidquam  esse,  modo  a  facultatibus  meis  proGcisci  possit,  quod  a  öde, 
observantia,  et,  si  ita  vis,  amicitia  mea  frustra  exspectes.  Vale,  Vir  omnium  con- 
fessione  summe,  et  de  mala  invidorum  turba  porro  gloriosissimos  triumphos  age. 
Dabam«!  Lipsiae  d.  XXIX.  Decembr.  MDCCXLIX. 

1)  [0:  Linguas]      i)  [O:  magnopere]      3)  [fehlt  in  O  und  S]      4)  [0:  dabam] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkisük  s  Bmiefe. 


373 


oorfyabenben  Wupgabe  oom  Abulfeda  abfanget:  fo  babc  id)  crft  an  meinen 
©u<r)fül}rer,  ber  nur  erft  »or  wenig  ©odjen  oon  feiner  ($ngltfd)en  SKeife 
^urücfgefommcn,  nad)  Serben  fcfyrctben  unb  mid)  beo  il)m  erfunbigen  müpen, 
wie  eä  mit  ber  Subscription  jtefye,  unb  ob  er  mir  allbereitä  gewifce  Hoffnung 
jum  glücflidjen  Fortgänge  meine«  Vorhaben«  geben  tonne.  (Sr  r;at  mir 
nur  oor  wenig  lagen  tjierauff  geantwortet:  @r  tonne  nod)  jur  3«t  nid)tä 
juoerläpigeä  berieten.  3d)  müpe  micr;  bi§  511  angefefjten  termin  gebulbcn1). 
Macf)  oe§en  iBcrlauff  würbe  er  erjtenä  im  6tanbe  ferm  einen  $uoerlä§igen 
©eridjt  ju  ertbeilen.  |  3<fy  finbc  mid)  aljo  genötlnget  meine  <$amburgifcr;e  foi.  w 
tHetfe  oor  bipmafyl  aufzufegen,  unb  anfiefyenbe  Dfter«üJtepe  nod)  fyter  abju* 
warten.  ($el)t  mein  $ornct)men  woljl  oon  jtatten,  fo  werbe  alpbann  bie 
@f)re  Ijabcn,  tyxo  £o$@bclgeb.  perför>nlict)  aufzuwarten,  unb  oon  Dero 
fonberbafyren  (Mtigfeit  gegen  mid)  ju  profitiren.  Untcrbefcen  fagc  allen 
erftnnlidjen  unb  ocrpflicfyteften  I)ancf  oor  Styro  £oa)(!belgeb.  gütige  ©or* 
forge  in  Stellung  eine«  Logis2)  

3fyro  #oa)@belgeb.  |  untertäniger3)  unb  getyorfamer  Liener  |  Io.  Jacob. 
{Reiffe.  |  Seipjig  ben  27.  Jan.  1750. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wolff,  I  tres  seavant  et  tres  celebre  foi.  453* 
Professeur  |  a  |  Hamburg.  |  Fr. 

158.    An  Johann  Stephan  Uernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  1 39.) 

Viro  Clarissinio  Experientissinio,  Eruditissimo  |  loanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske4). 

Vehementer  me  constemarunl  nuperrimae  Tuae  literae,  Amice 
Aestumatissime.  Obitus  Schuitensii,  ut  in  quibusdam  mihi  prodest,  ita 
obest  in  aliis  et  quidem  maximis.  Non  video  qui  nunc  Arabicam 
literaluram  exemplo  et  auetoritate  tarn  commendet  et  promoveat, 
alque  is  fecit.  Forte  quoque  non  male  conjicis  institutum  meum  ab 
hoc  casu  impedimenlum*)  aeeipere  posse.  Sed  deus  omen  avertat. 
Possum  quidem  nunc  convieiis  et  reprehensionibus  carerc,  quae  mihi 
procul  dubio  ab  ipso  vivo  ingestae  et  devorandac  fuissent,  Leidam 
relato.    Sed  et  vicissim  carendum  mihi  nunc  est  viro,  qui  semel  re- 

l)  [Hdr:  gebulten]  S)  [Hdr:  Lo«irs]  3)  [Udr:  untertfjanigerl 

4)  [Antwort  auf  Bernard' s  Brief  vom  30.  Januar  H50  (Lebensbeschr.  S.  373  f.).] 

5)  [Hdr:  impendimentum] 


Digitized  by  Google 


374 


R.  F0ER8TEH, 


conciliatus  (et  potuerat  id  fieri)  poterat  multum  benefacere.  Praecipue 
me  angit  conjectura,  forte  facinus  meum  ipsi  bilem  et  inde  ultimum 
morbum  movisse').  Quod  ego  quidem  non  intendi.  Sed  et  vicissim 
me  solatur  quod  illa  mors  me  eximat  necessitate  meam  caussam  de- 
fendendi.  Non  enira  cum  pu Iridis  ossibus  pugnabo.  Quiescat  in  pace. 
Mihi  sancta  imposterum  et  venerabilis  erit  ejus  memoria;  vita  si 
contigisset  diuturnior,  gratior  fuisset.  Sed  ita  in  fatis  erat.  Agedum 
ut  fortunam  et  pole  nostros  in  usus  convertamus.  Vacuatum  jara  est 
munus  Interpretis  codicura  msstorum  Legati  Warneriani.  Caeteris 
omnibus  ineptus  sum,  huic  uni  par  sum;  caeterorum  nihil  cupio,  hoc 
unum  si  adipiscar,  beatum  imo  beatissimum  mortalium  me  reputabo. 
Propterea  dedi  has  literas  ad  cl.  Albertium  in  quibus  hoc  meum  con- 
silium  et  desiderium  ipsi  exposui,  rogavique  velit  me  IUustrissimis 
Curatoribus  ut  successorem  in  id  munus  commendare,  et  omnia  possi- 
foi.  p  bilia  |  facere  quo  votis  potiar.  Efßcaciores  erunt  meae  preces,  si  Tuas, 
Vir  Clarissime,  ut  benigne  promisisti  Ulis  adjungere  velis.  Quidquid 
possis  hac  in  re  ad  commodum  meum  operae  atque  consilii  conferre, 
non  omissurum  Te  esse  firmiter  credo,  qui  araicitiam  et  favorem  et 
sinceritatem  Tuam  bene  novi.  Mihi  quidem  res  haec  est  maximi 
momenti.  Si  munus  illud  accepero,  etiamsi  modicum  sit,  videbor  mihi 
tandem  ex  tempestate  in  portum  translatus  esse.  Multis  non  indigeo, 
modica  mihi  sufficient.  0  quam  prodesset  id  meo  Abilfedae;  quantis 
accessionibus  possem  eum  ornare.  Non  dubito  nunc  eum  feliciter 
successurum  ex  quo  Luzakius  in  nuperrimis  literis  pulchram  spem 
coramonstravit.  Jam  ad  reliqua  literarum  Tuarum  venio.  Rationem 
a  me  postulas  quare  damnem  ip/aAro  xavparigo/nfim2).  Visum  nempe 
mihi  fuil,  primo  quidem  ratione  grammatices  non  satis  Graecam  eam 
dictionem  esse.  Graeci  rectius  im  ^mdXov  xav/fari^o/iuvro  dein  ratione 
medicinae,  non  videbantur  posse  duae  voces  ijTriaXo?  febris  frigida 
pituilosa  et  xav/tarigofrirm  a  causo  aestuanti  constare  posse.  Et  in 
febre  quartana  et  frigidis  non  magnum  est  periculum  cyathum  vini 
praebere.  At  in  causo  multum  interest.  Locum  Herodoti  recte  citavi1) 
ex  editione  Gronoviana.  Quod  amico  Tuo  circa  verba  "Iplp  et  "ipip 
satisfaciat  non  habeo4).  Prius  Kadkad  plane  non  habent  Arabes. 
Posterius  ipsis  notat  xopxoQvoativ,  forren,  fnorrcn.    Sed  hoc  nihil 

\)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  48.]         t)  [Vgl.  S.  364,  14 f.  und  S.  368,  7 f.] 
3)  [S.  368,  H.]  4)  [Hdr:  habeat] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske'8  Briefe. 


375 


ad  rem  facit.  De  loco  Longini ')  nihil  possum  decernere,  antequam 
mihi  clarius  perscribas,  quid  Tibi  significet  mn/jx&cu.  Ego  quidem 
hactenus  satis  mihi  videor  nruiaai  intelligere,  idque  accipio  pro 
judicum  approbatiotie  excidere.  Quod  meum  palatum  nauseare  scribis, 
in  eo,  dico  quod  res  est,  injuriam  mihi  facis.  Non  enim  alia  loca  in 
peoultirois  Tuis,  quam  Aristophanis  et  Cinnami  tractaveras.  Adeoque 
non  poteram  ad  plura  quam  proposueras  respondere2).  Haec  nunc 
succurrunt  properanti.  Tu  bene  vale,  Amice  Optime  et  me  amare 
perge.  Praesertim  negotium,  quod  initio  memorabam,  meliore  de 
nota3)  Tibi  commendatum  quaeso  habeto.  Scrib.  Lipsiaed.  6.  Febr.  1 750.4) 
Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  ßernard.  Docteur  en  |  Medecine  tres 
celebre  |  a  |  Amsterdam  |  op  'l  Fluweele  Burg  wall  tegen  over  't  | 
illustre  School.  |  Fr.  Emmerich. 

1 59.   An  Johann  Jacob  Schultern  in  Leiden. 
(Copie  in  zwei  von  denselben  Händen  wie  der  Brief  Menckens  an  Albert  Scholiens 
(vgl.  S.  370  A.  3)  geschriebenen  Exemplaren  erhalten:  l)  im  Codex  Bodl.  Dorvill. 
X.  i.  Inf.  I.  56  vol.  13  fol.  94  (=  0);  2)  im  Codex  der  Königl.  Bibliothek  im  Haag 
Collectio  M  32  fol.  3  (==  S).    Ersteres  ist  im  Ganzen  das  bessere  und  liegt  dem 

folgenden  Abdruck  zu  Grunde.) 

Viro  Celeberrimo  et  plurimum  Venerando  |  Ioanni5)  Iacobo  Schullens[ 

S.  P.  D.  |  lo.  Iac.  Reiske. 

lam  ante  mensem  decreveram  ad  te  scribere,  Vir  Celeberrimc, 
mihique  mullis  nominibus  colende,  tuaque  opera  turbas  a  me  conci- 
latas  sopire.  Inlerea  dum  cesso,  aliis  atque*)  aliis  impedilus,  super- 
venit  tristis  nuncius  de  obitu  viri  absque  controversia  magni,  et  bonis 
omnibus  cari,  Tibi  autem  quondam  carissimi,  nunc  desideralissimi. 
Casus,  ut  in  commune  gravis,  et  litteris  damnosus,  facile  judicatu 
est,  quanto  te  maxime  dolore  tetigerit.  Quem  quum  adhortatione 
mea  mitigare  nequeam,  oro  Deum,  velit  ejus  sensum  Iaetis  multis 
aliis  hebetare,  nobilissimamque  tuam  gentem  tecum  ab  adversis  porro 
tueri.  De  meo  ad  hanc  calamitatem  animo,  quid  censeas,  cquidem 
non  novi.    Quod  si  tarnen  adseveralio  mea  fidera  apud  te  invenit, 

t)  [De  sublim,  c.  XIV,  2.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  380.] 

2)  [S.  368.]  3)  [Vgl.  S.  16  A.  I.] 

4)  [Bernard's  Antwort  vom  t  7.  März  1 750  ist  Lebensbeschr.  S.  377  f.  gedruckt.] 

5)  [0  und  S:  lohanni]  6)  [O:  et] 


Digitized  by  Google 


376 


R.  Föhrstes, 


repulabis,  me  illi  non  minus,  quam  qui  ruaxime,  indolere:  Quamvis 
enim  difficullatibus  quibusdam  me  nunc  ßentiain  expeditum:  Quod  si 
autem  mecum  reputo,  statorem  et  vindicem  Arabicae  litteralurae 
occidisse,  praeterea  virum,  cui  multa  debeo,  cui  mea  temeritas  forte 
fatum  acceleraverit,  cui  ut  exitus  aliquanto  ceteris  dissimilis  esset,  mihi 
iroputo;  quicum  sperabam  aliquando  in  graliam  redire;  qui  meum, 

foi.  94*  quod  maxime  agito,  institutum,  Abulfedaeum  egregie  et  ornare  et  | 
commendare  poterat,  qui  denuo  placatus  mihi  poterat  olim  in  Belgio 
magno  et  usui,  et  praesidio  fortunis  meis  esse.  Talern  virum,  si 
reputo,  e  vivi6  excessisse  cum  odio  et  exsecralione  mei,  mihique  sie 
praereptam  occasionera,  non  dicam  me  purgandi,  sed  poenitentiam 
offenso  demonstrandi,  non  possum  non  vehementer  turbari  et  adfligi. 
Utinam  abstinuissem  ab  odiosa  scriptione! 

Aequum  quidem  est,  Te,  Vir  celeberrime,  patris  ut  virlutum,  ita 
animorum  quoque  heredem,  iras  et  odia  in  me  exercere.  Verum 
reputa  quaeso,  quod  contigit,  revocari  non  posse,  multoque  graviores 
poenas  me  dedisse,  quam  pro  merito.  Utinam  potuissem  beato  viro 
ipsa  re  persuadere,  me  talem  omnino  non  esse,  qualem  credidit,  et 
pinxit.  Satisfecit  honori  suo.  lam  Optimum  erit,  ut  oflensionum,  quas 
dedi,  quas  aeeepi,  memoriam  cum  exuviis  beati  sepeliamus.  Vene- 
rabilis  in  postcrum,  et  sancla  mihi  erit  ejus1)  memoria.  Nos  autem 
restauremus  veterem  amicitiam,  et  laboremus  in  commune,  quantum 
in  nobis  fueril,  ut  literae  Arabicae  parum  damni  videantur  aeeepisse. 
Iam  te  nobilem  animi,  vir  celeberrime,  facilemque  existimo,  ut  veni- 
am  petenli,  et  confitenti  crimeu,  et  emendaturo  deineeps  ignoscas. 
Ignovisse  autem,  et  rursus  conciliatus  mihi  videberis,  si  in  negolio, 
quod  nunc  molior,  opem  et  operam,  quam  potes,  praestiteris.  Inter 
provincias  obitu  Beati  2)  Tui  Patris  vacuatas  appeto  unam,  quam  neque 
Te  ambire  existimo,  neque,  etiamsi  ambias,  mihi  non  spontc  concessurum. 

foi.  95'  Splcndidi|ora  te  manent,  et  incrementis  laetabor.  Mediocria3)  mihi  pla- 
cent,  et  dignum  est,  me  consectari.  Munus  nempe  appeto  Interpretis4) 
Codicum  MSStorum  legati  Warneriani.  Quod  si  tua  et  aliorum  amicorum 
commendatione  impetravero,  bealum  me  existimabo.  Nosti,  Vir  Cele- 
berime,  quam  vehementer  Arabicos  Codices,  et  paene  dixerim,  de- 
perdite  amem:  quam  nihil  aeque  ardenter  optaverim  tota  mea  vita, 

I)  [0:  Ejus  S:  eius]  2)  [Beati  Tui  fehlt  in  SJ  3)  (O:  mediocria] 
4)  [0:  iuterpretis] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Brikfe. 


377 


atque  liberum  usum  incomparabilis  vestrae  gazae  orientalis.  Tarn 
bene  illam  jam  usu  calleo,  quam  ullus  apud  vos  alius.  Ordinavi  eam 
olira  non  exiguo  labore"),  cujus  fructum  si  malo  ipse  ferre,  quam  alii 
permittere,  non  iniquus  videar.  Quum  necessario  ad  vos  redeundum 
mihi  sit,  si  editio  mei  Arabis  prospere  procedat,  melius  omnino  erit, 
ut  ad  vos  veniara  cum  animo  in  perpetuum  manendi.  Optima  haec 
est  occasio,  me  vobis  in  aeternum  obligandi  beneficio,  quod  eliamsi 
minutum  fuerit  aliorum  ratione,  credibile  tarnen  est,  vitae  necessita- 
libus  satisfacturum  esse.  Non  lubens  discessi  quondam  Leida,  nequc 
sine  desiderio  aliquando  redeundi:  quandocumque2)  redeara,  adferam 
poenitentiam  discessionis  a  vobis  factae.  Literulae  meae  hic  loci  ne- 
mini,  certe  omni  alii  magis,  quam  mihi  prosunt.  Apud  vos  autem 
spero  fore,  ut  eas  majore  cum  fructu  in  rem  tarn  meam,  quam  com- 
miiDem  exerceam.  Abulfeda  certe  meus  haud  parum  ornatior  pro- 
dibit,  si  Proceribus  vestris  placuerit  |  mihi  iraponere  munus,  ad  quod  foi.  95* 
natura  factus  mihi  videor.  Scripsi  jam  hac  de  re  ad  celeb.  Alber- 
tium,  qui  cum3)  consilia  et  studia  tua  jungas,  quaeso,  vir  celeberrime. 
Fiduciam  in  Vobis  eam  pono,  ut  Te  quidem  non  putem  aemulum 
hac  in  re  meum  esse,  quod  modo  dicebam,  ambos  autem  credam 
meis  potius.  quam  allerius  commodis,  velificaturos  esse.  Non  magna 
rogo.  Salarium  eliamsi  modicum  mihi  suttecerit.  Unum  aveo,  vobis 
rursus,  sed  firmis  vinculis  uniri.  Ni  grave  sit,  Vir  celeberrime,  velis 
quaeso  vei  brevissimis  perscribere,  quid  Tibi  de  consilio  meo  videatur 
quid  sperare  me  jubeas:  quae  ratio,  quae  commoda  sint  dictae  pro- 
vinciae,  et  fortunam  si  forte  meam  tentavero,  quae  fores  mihi  pul- 
sandae,  quae  machinae  movendae  sint.  Ita  vale,  vir  celeberrime, 
et  rursus  incipe  mihi,  ut  olirn,  bene  velle. 
Scribebam  Lipsiae  d.  14.  Febr.  1750.4) 


I)  [Vgl.  S.  80  f.]  I)  [S:  quandocunque] 

3)  [S:  quicum.    Vgl.  S.  396  A.  i.} 

4)  [Ueber  den  Eindruck,  welchen  dieser  Brief  in  Leiden  inachle,  vgl.  Lobens- 
beschr.  S.  382  und  Brief  163  S.  383.1 


Digitized  by  Google 


378 


R.  Fo ERSTER, 


160.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  HO.) 

Viro  Excellentissimo,  Experientissimo  atque  Eruditissimo,  |  loanni 
Stephano  Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jacob.  Reiske1). 

Dici  vix  potest  quantam  laetitiam  mihi  attulerint  ultimae  Tuae 
lilerae,  Vir  Clarissime,  Amice  Honoralissirae.  Intclligo  magis  et  magis, 
quod  jam  dudum  agnovi,  Tuura  de  nie  bene  merehdi  Studium ;  prae- 
sertim  in  re  tanti  meis  in  rebus  momenti,  qua  gratior,  si  contingat, 
qua  desideratior  nulla  mihi  alia  fuit  aut  erit.  Pergc  quaeso  ut  coepisti 
caussam  meam  strenue  agere.  Si  quid  credas  eflfici  pollicitationibus 
posse,  polliceri  licet  quantum  existimes  suflicere  et  cum  Iucro  pro- 
portionatum  esse.  Non  fallam  fidem  Tuam  post  rem  feliciter  con- 
fectam.  Rogavi  quoque  cl.  Saxium  his  literis  quas  adjectas  vides, 
ut  eandem  caussam  apud  patronum,  Serenissimi  Principis  gratia 
florentem,  potenter  agat.  Quandoquidem  non  novi  qua  in  urbe  Belgii 
nunc  haereat  ille  vir  clarissimus,  Ultra jectine,  an  Leidae,  an  denique 
Hagae,  omisi  nomen.urbis  adscribere.  Quod  Tu  quaeso  suppleas,  et 
ad  illum  deineeps  eures.  Iam  dudum  est  quod  ad  Schultensium  filium 
scripsi2);  et  illuc  tendit,  quod  mihi  significas,  Te  a  Luzakio  aeeepisse, 
illum  mihi  patrocinaturum  esse.  Quod  sane  perlibenler  audio.  Sed 
quid  illud  sibi  vult:  top  totora*  Itane  Te  brevi  maritum  videbimus? 
\/ya&f]  rvxv  aJunt  Graeci,  et  ego  quoque  toto  animo  apprecor.  Uti- 
nam  possem  nuptiis  Tuis  adesse.  Scribis  Te  fasciculos  ad  nie  mis- 
surum  esse.  Recte  curabo.  Non  miror  si  librarii  Menkcnio  non  favent. 
Mullos  vidi  sordidos  et  importunos  homines.  Ei  similem  non  vidi. 
Nihil  mihi  rei  deineeps  cum  illo  esto.  Si  procedat  inslitutum  de 
Phalaridc,  poteris  editori3)  spem  faecre  collationis  cum  codice  nissto 
nescio  quo,  quam  fecit  olim  GoltHeb  Corte,  Salluslii  editor,  nunc 
possidet  Cappius,  Professor  Eloqu.  in  hac  academia.  Verum  audivi 
ante  aliquot  annos  in  Anglia  institui  editionem  openim  Bentleij,  in 
qua  deberent  etiam  illa  ejus  in  Phalaridem  Anglica  Latinc  comparere. 
Quid  factum  de  illa  editione  fuerit  mihi  non  conslat.  Utile  tarnen 
fuerit  vobis  inquirere.  Vidistine  jam  Charitonem?  et  quibusnam  modis 


0  [Antwort  auf  Bernard  s  Brief  vom  U.  März  t750  (Lebensbescbr.  S.  377  f.).] 
S)  [Brief  159.]  3)  [Lennep.    Vgl.  Brief  180  S.  4  30,  1  8  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkisee's  Briefe. 


379 


mecum  egit  Amplissimus  editor?  Aveo  videre.  Procul  dubio  mihi 
mittet  exemplar.  Libellos  illos  menstruos  nondum  vidi,  quos  comme- 
moras  Luzakii  et  Matii.  Quis  ille  Siboldus  Ravius  sit,  non  novi.  Nomen 
mihi  prorsus  ignotum.  De  Phrynicho  et  Ainmonio  Colmariae  edendis 
nihil  novi,  praeter  id,  ante  annos  aliquot  in  Catalogis  quos  appellant 
nundinalibus  spem  eorum  factam  fuisse.  At  quibus  in  fatis  nunc 
versetur  ea  opera,  mihi  non  constat.  Instantes  nundinae  forsan  certius 
quid  doceant.  Haec  raptim  ut  vides.  Propediem  plura  scribam.  In- 
terea  bene  vale,  prospereque  coepta  perage,  mihi  autem  porro,  ut 
soles  fave,  meumque  negotium  de  meliore  nota  commendatum1)  Tibi 
habeto.    Scrib.  Lips.  d.  24.  Marl.  1750. 

|P.  S.  Mutavi  domicilium.  omiltes  itaque  deinceps  in  epistolarum  foi.  i» 
inscriptionibus  illud  auf  ben  $f>oma$  Jfircfyfyoffe.  Habito  nupc  in  bcm 
Dothen  Collegio.  id  nomen  est  aedificio,  in  ipsis  moenibus  Kipsiensi- 
bus.  patet  mihi  amoenissimus  prospectus  in  suburbium  Orientale 
vastosque  campos  et  eorum  pagos.  Interest  Schroederum  ea  de  re 
monere. 

Nuper  fuit  magna  seditio  inter  Hallenses  studiosos  et  milites 
praesidiarios,  ut  illorum  multi  alio  abierint,  et  regis  adventu  atque 
interpositione  opus  fuerit.  Fama  tulit,  nescio  an  falsa,  per  illum 
(umultum  professorum  unum  aliquem  sclopeto  trajeclum  periisse.  Sed 
nomen  ejus  non  edebant2). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  f.  E.  Bernard,  Doc|teur  en  Medecinc 
tres  renommä  |  a  |  Amsterdam.  |  op  de  Fluweele  Burg|\vall  legen 
over  't  iljlustrc  School.  |  Fr.  ßmmeriö). 

161.   An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  ti3,  fol.  454.) 

#odj(*belgebof)rncr,  j  £od>gelafyrter  £(?rr  |  Professor,  SnfenberS  »f>o(fyju(!I>rcn* 

freu  £drr  unb  ©önner. 

(ie  ift  mir  fcon  £ert)en  angenehm  gewefen,  ba§  %tyxe  £od)(Sbetgb.  mir 
abernten)!  Gelegenheit  gegeben  $)encnfelben  einen  nue  toofyl  geringen  $ienfl  ju 
erroeifen.  9tur  bebaure  babety  ba§  roeber  ba*  Otogner  unb  Stoncbc  ju  ben 
©elefyrten  3citungcn,  nodj  ben  langcntjcimifcfyen  Catalogum  disputationum, 

1)  [Vgl.  S.  16  A.  i.] 

2)  [Bernard's  Antwort  vom  21.  April  1750  ist  Lebcnsbeschr.  S.  38t  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


R.  Foerster, 


weil  betybe*  nocfy  nid)t  fertig  worben,  bor  bifcmabl  nid>t  r>abc  mit  fd^iden 

tonnen  28a$  meine  Oteife  nadj  Hamburg  unb  £oüanb  anbe* 

langt,  tan  babon  nod)  nid)t$  juberla&igeä  melben.  üRein  ©erteger  fyat  ben 
subscriptions  Termin  bip  ju  (Inbe  biefer  üttejjc  t)inau§  gefegt.  5Ufo 
foi.  *5*' tnu§  td>  eä  nod)  14  tage  ober  4  JBodjen  mit  anfefyen,  unb  aljj  bann  ba« 
Resultat  bon  meinem  Project  erwarten,  ob  waä  brau§  roirbt  ober  nicr>t. 
®efyt  ber  $>rucf  bor')  ftd),  fo  fomm  id)  wo  (Sott  will,  gewifj  nad)  £am* 
bürg,  unb  16)  freue  mid}  $um  boraufc  fdwn  brauff,  bajj  aljjbann  baä  ®lütf 
baben  werbe  3l)ro  £od)@belgcb.  mef)rtejte  ^erfon  gegenwärtig  ju  bereden, 
unb  $erofclben  Gewogenheit  ju  geniepen.  J)od)  werbe  mir  nod)  üor  meiner 
flbreipe  bie  ftrebtyeit  nehmen  tyxo  £o<r/Sbelgeb.  babon  $u  bcnadjri^tigen. 

3t>ro  £od)(*belgeb.  |  bercitwiüigfier  unb  berpflid)tcftcr  Liener  töeiffe. 
Seibjig  b.  27.  April  1750. 
fai.  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wölfl*  |  Professeur  tres  savant  et  Ires 

celebre  &  |  a  |  Hamburg  |  avec  un  paquet. 

162.   An  Jacob  Philipp  D'Orville  in  Amsterdam. 
(Original  in  Oxford,  wie  Nr.  8,  fol.  89.) 

Viro  Celeberrimo,  Excellentissiruo  atque  Amplissimo,  |  lacobo  Philippo 

D'Orville  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske. 

Ad  Tui  Charitonis  adspectum,  Vir  Celeberrime  atque  Amplissime, 
sensi  animum  mihi  varie  moveri.  Laetabar  diu  exspectatum  opus, 
literis  utilissimum,  tandem  prodiisse.  Gratulabar  et  literis  elegantioribus 
elegantem  accessionem,  et  Tibi  doctrinae  gloriaeque  Tuae  immortale 
monumentum.  Mirabar  externum  libri  cultum  splendidissimum,  et 
congestam  in  Animadversionibus  lectissimarum  rerum  uberrimain 
copiam.  Feriebat  me  quoque  a  Te  scripta  ad  prineipem  in  vestra 
Republica  virum  epistola.  Ego  vero  Te  semper  osorem  regum,  et 
popularis  libertatis  acrem  defensorem  credideram.  Sed  magis  inirabar 
Tuo  nomine  geminum  exemplar  luculenti2}  operis  ad  me  perferri, 
cui  vel  singulare  tribuisse,  maximum  fuerat  beneficium.  Prae  caeteris 
id  me  afficiebat  maximc,  quod  nomen  meum,  illud  penes  vos  tanta 
nunc  laborans  invidia,  tot  et  tarn  diris  iudignisque  modis  exagitatum, 

i)  [Hdr:  fot,  *)  [Hdr:  luculeoUs] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kriskb  s  Briefe. 


381 


a  Te  vero,  Vir  Laudatissiine,  conspicuo  in  loco,  in  ipso  paene  operis 
frontispicio  expositum,  peculiareque  elogio  cohonestatum  et  passim 
celebratuni  fuisse  viderem.  Nugas  meas  tanti  tarnen  a  Te  fuisse  j 
factas,  ut  operi  Tuo  insereres,  ut  examinares,  ut  persaepe  lau-  foi.  89' 
dares,  ut,  si  quid  virgula  dignum  Tibi  videretur,  id  reprehenderes 
quidem,  at  modeste  benigneque,  et  auctore  dissimulato:  Id  pro- 
fecto  magnum  amoris  Tui  erga  me  documentum  est.  Quidni  jam 
spiritus  sumam,  quum  beneficio  Tuo,  Vir  Celeberrime,  cum  magno 
Tuo  nomine  meum  quoque  ad  eruditas  omnes  gentes,  et  quae  nunc 
sunt,  et  quae  deinceps  erunt,  migraturum  sit;  quum  praeconio  Tuo 
uie  universo  orbi  literato  commendatum ,  bonorumque  et  faventium 
de  me  secundam  opinionem  confirmalam  et  auetam,  sinislras  autem 
voculas  et  obtrectationes  malevolorum  et  insciorum  retusas  damna- 
tasque  intelligam?  Superasti,  Patrone  Munifice,  meas  de  Te  spes, 
superasti  antiqua  illa  Tua,  magna  quidem  et  multa,  in  me  collata,  at 
hoc  tarnen  eximio  minora,  beneficia.  Quae  quamvis  aequare  nullo 
modo  queam,  curabo  tarnen,  ut,  quem  alii,  viderint  quo  jure,  in  me 
desiderant,  gratum  animum  et  memorem  beneficiorum,  et  paria  reddere 
cupidum,  Tu  certe  non  desideres.  Publice  Tuam  erga  me  prolixam 
voluutatem  in  Actis  nostratibus  laudabo;  quod  negotium  Menckenius 
mihi  jam  mandavit1).  Sed  et  alio  publico  in  loco  decrevi,  si  veniam 
dederis,  quanti  Tuam  humanitatem  faciam,  declarare.  Scilicet  pro- 
fligato  nuper  aerumnoso  illo,  quem  nosti,  Arabico  labore,  cui  hacte- 
dus  infixus  fueram,  recreandi  fatigatum  animum  caussa  sumebam 
ad  manus  recentem  Hamburgensem  Dionis  Cassii  edilionem;  eamque 
cum  iis  quae  olim  margini  Stephanianae  raeae  adscripseram  com- 
parans,  et  totum  auetorem  denuo  relegens,  videbar  |  mihi  quaedam  foi.  9<k 
caeleris  inlerpretibus  praeterita  observasse;  quae  singulari  libello  com- 
plecli,  eumque  propediem  typis  dare,  illustrique  Tuo  nomini,  Vir 
Celeberrime  inscribere,  in  animum  induxi.  Specimen  ejus  opellae 
jam  dedi  in  opuscuJo  vernaculo2j,  in  quo  librum  illum  recensere 
jussus  fueram.  Eum  ad  cl.  Bernardum  misi,  qui  Tibi  nonnulla  inde 
impertire  poterit.  Cavebo  sedulo,  ut  eruditissimus  Reimarus,  modo 
ferre  dissentientes  norit,  nullum  querimoniae  argumentum  habeat. 

I)  [Doch  vgl.  Brief  4  65  S.  396.    Jedoch  hat  R.  die  Ausgabe  in  den  Zuverl. 
Nachr.  «750,  619—637  recensirt.] 

»)  [Zuverl.  Nachr.  1750  S.  5—33.] 


Digitized  by  Google 


382 


R.  FOEBSTER, 


Laetus  autein  iotelligo,  Te,  Vir  Celeberrime,  in  Serenissimi  Prin- 
cipis  Arausionensis  notitiara  et  gratiam  pervenisse;  et  meum  quoque 
nomen  sub  Tuo  quasi  pallio  in  aulam  principalem  irrepsisse.  Auguror 
eam  rem  spei  rebusque  meis  admodum')  profuturam  esse.  Ut  jam 
dudum  gestio  ad  vos  redire,  speroque,  secundante  deo  meos  conatus, 
futurum,  ut  hac  aestate  rursus  ad  Vos  invisam;  ita  nuper  laboravi 
per  cl.  Bernardum2)  et  Leidensium  aliquos  Serenissimo  Principi  in- 
notescere,  et  ab  ejus  favore  munus,  unum  aliquod  eorum,  quae 
Schultensii  decessus  vacuavit,  obtinere.  At  a  Leidensibus  quidem 
spes  jam  decollavit,  qui  placari  nolle  videntur.  Jn  Te  autera,  Pa- 
trone, incipio  nunc  eo  certiorem  ponere.  Et  protinus  ad  Te  absque 
ambagibus  relulissem  hoc  negotium,  meaque  desideria,  si  novissem 
Te  et  Principi  et  mihi  tarn  favere,  quam  nunc  ipsa  re  agnosco.  Age 
itaque,  mi  Euergeta,  veteribus  novi6que  beneficiis  adde  hoc  quoque, 
grande  profecto,  sed,  ut  conjicio,  non  difficile  Tibi  confectu  futurum, 
quo  me  et  obsequio  Tuo  et  Bataviae  deinceps  in  perpetuum  alligabis. 
Impetra  mihi,  si  vales,  munus  Interpretis  Godd.  mssttr.  legati  Warne- 
riani,  quod  olim  cl.  Schultensius  gessit.  Maxime  id  e  re  literarum 
foi.  90*  Arabicarum,  si  impetravero,  et  Abilfedae  mei  praeci|pue  erit.  Facile 
fiat,  ut,  si  preces  Tuae  apud  Serenissimum  Principem  et  ejus  amicos 
ad  elogium,  quo  me  publice  ornasti,  accesserint,  jam  inclinati  ad  mihi 

favendum,  votis  meis3)  annuant. 

» 

Caeterum  ut  parta  per  editura  Charitonem  gloria  diu  fruaris,  Vir 
do  literis  humanioribus  Meritissime,  eamque  propedicm  editione  Theo- 
criti  Tui  et  Anthologiae  augeas,  (oto  animo  opto.  Certe  nihil  aliud 
effecisti  hisce  Tuis  Animadversionibus,  in  quibus  ad  utrumque  libro- 
rum  istorum  (ne  caeteros  commemorem)  tot  erudita  et  nova  protulisti, 
quam  ut  ostentando  reconditas  et  peculiares  Tibi  Tuas  opes,  erudi- 
torum  hominum  sitim  acrius  accenderes,  et  impatientiam  exspectationis 
augeres.  Si  redeam  in  Belgium,  quod  vehementer  cupio,  dicabo  Tibi, 
et  jam  condico,  quidquid4)  virium  otiique  mihi  fuerit  tarn  praeclaris5) 
destinationibus  maturandis  et  accelerandis. 

De  sinistro  casu,  qui  carissimum  Tuum  filium  afflixil,  nolim  equi- 
dem  veram  famam  accepisse.   At  si  tarnen  ea  omnino  non  fefellerit, 


0  [Hdr:  ad  raodum]       2)  [Vgl.  S.  374,  7 f.;  S.  378,  6  f.  und  Lebensbeschr. 
S.  378.]         3)  [Hdr:  mei]         4)  [Hdr:  quid  quid]  5)  [Hdr:  prae  claris] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisie  k  Briefe. 


383 


opto,  ut  melius  nunc  habeat,  et  cum  pristina  valetudine  in  gratiam 
redierit.  Ni  grave,  rogo  velis  ei  meo  nomine  salutem  dicere,  veteris- 
que  nostrae  consuetudinis  memoriam  renovare. 

Vale,  Vir  Amplissime,  Palrone  Munifice,  et  diu  vale  atque  flore; 
niihique,  ut  olim  f'ecisti,  deinceps  fave.  Scribeb.  Lipsiae  d.  4  Maij  1 750. 

163.    An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  145.} 

Viro  Clarissimo,  Eruditissimo  et  Experientissimo,  j  loanni  Stephane 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Keiske. ') 

Nuper  aeeepi  literas  Tuas,  Amice  Aestumatissime,  longe,  ut  solent 
Tuae  mihi  esse,  gratissimas2).  Sed  fasciculum  promissum  vix  heri 
demum  quum  prorsus  jam  de  illo  desperassem,  jam  finitis  nundinis 
aeeepi.  Adfuit  apud  nie  Trillerus,  et  requisivit  si  quid  ad  nie  misisses 
ipsi  destinatum.  Exponebam  ipsi  rem,  ut  erat.  Nondum  appulisse 
quod  in  via  esset.  Sic  ergo  discessit,  relictis  quas  jam  aeeipis  literis, 
et  fasciculo.  Curabo  tarnen  ut  Tua  ad  ipsum  tmardfatuTa  recte  per- 
ferantur.  Significas  a  Leidensihus  opem  et  patrocinium  in  noto  negotio 
nulluni  mihi  exspectanduni  esse.  Contra  itaque  cecidit  quam  spera- 
veram.  Nihil  tentassem  si  praevidissem  eventum.  Tu  vero  mihi 
suasisti  ut  Albertiura  literis  adirem ;  ut  Schultensium,  suasit  Luzakius. 
Atqui ,  ut  video,  igni  oleum  amidi.  Quibus  eos  placare  volebam, 
irritavi.  Non  magni  facio  et  facile  fero  quae  Luzakius  in  illo  suo 
menstruo  libello3)  in  nie  effudit  inepta  quaedam.  At  quod  in  la 
Bibliotheque  Raisonnee4)  me  calumniis  et  mendaeiis  onerari  et  deni- 
grari  video  (id  autem  indicio  Tuo,  Vir  Clarissime,  intellexi)  valde 
doleo.  Debebant  illi,  quandoquidem  ego  pacem  obtuli,  et  arma  de- 
posui,  quae  in  manu  habeo,  potenlissima,  et  quibus  eos  velut  ollas 
conquassem,  se  continere,  simultatesque  sepelire;  et  quum  jam  satis 
turpiter  se  dederit  Defunctus,  et  non  sine  invidia  sui  vitam  clauserit, 
non  adhuc  turpius  se  dare.  Valde  jam  ambigere  ineipio  de  mei  Arabis 
prospero  successu.  Continebo  tarnen  me  adhuedum.  Interea  quando- 
quidem islas  fores  clausas  invenio,  pulsabo  alias.  Commisi  negotium 

\)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  iL  April  1750  (Lebensbesclir.  S.  381  f.).] 

2)  [Hdr:  gratissiraae] 

3)  [Bibliotheque  impartiale  t.  III  p.  1  30 — 136  Memoire  sur  la  vie  de  Albert 
Schultens.]         4)  [Tom.  44  p.  87  sq.    Vgl.  unten  S.  388,  6  f..] 


Digitized  by  Google 


384 


R.  Fobrstkm, 


cl.  Dorvillio1);  et  ei  statim  cominisissem,  si  novissein  et  nie  ipsi  tarn 
Don  exosum  esse,  quam  equidem  putavi.  (Satis  enim  bene  illum 
mihi  velle  intelligo  ex  ejus  Charitone)  et,  quod  maxime,  si  novissem 
ipsum  amicum  Prineipi  esse.  Nam  repulavi  Semper  eum,  ut  unum 
de  beatis  Amstelodamensibus,  libertatem  mordicus  tuentibus  et  vel 
speciem  imperii  dedignantibus,  Prineipi  neutiquain  favere.  Iam  vero 
intelligo  ex  ejus  dedicatione  Charitoni  praefixa,  illum  accessum  ad 
Sereniss.  vestrum  habere,  et  in  ejus  notitia  atque  gratia  esse.  Forte 
itaque  commendatio  ejus  mihi  haud  parum  profuerit,  praesertim  quum 
Serenissimus  Princeps  ex  inspectione  libri  meum  quoque  nomen  co- 
gnoverit,  et  honorificam  de  me  opinionein  proeul  dubio  coneeperit.  Si 
commendatione  Tua,  Amice  Suavissime,  apud  Dorvilliuni  promovere 
negotium  meum  possis,  fac  velim. 

Iam  exspectas  proeul  dubio  meum  de  Charitone  judicium.  Miratus 
fui  ut  primum  vidi  molem  libri,  dein  nomen  meum  in  fronte  Latinae 
interpretationis.  quod  non  exspectaram;  et  laudem  mei  peregregiani 
in  praefatiuneula  Uli  praeüxa,  et  notulas  meas  additas.  quod  ultimum 
omnium  miuime  ab  ipso  speraveram.  Sed  nescio  qui  factum  ut 
earum  quaedam,  quas  in  schedis  habeo,  ibi  non  compareant.  Necesse 
est  ut  eas,  nescio  quo  casu  Celeberrimo  Edilori  non  conimunica  veriin ; 
nulla  enim  exputari  potest  ratio,  quare  has  consilio  omiserit,  qui 
caeleras  dedit.  Allamen  video  in  Animadversionibus  quasdam  meas 
conjecturas  passim  laudari,  quae  in  isto  indiculo  non  prostant.  Quantum 
ad  versionem  latinam  attinet,  compareret  ea  quidem  aliter,  si  ego 
foi.  4  *  !  illam  edidissem.  Sed  impedire  non  potui  rem,  quae  mei  arbitrii  non 
erat.  Ipse  nosti,  Vir  Clarissime  atque  Erudilissime,  quam  saepe  quum 
adhuc  apud  Vos  essem,  conquestus  de  Dorvillio  mea  ad  suum  lubi- 
tum  refingente  fuerim2),  et  quam  propterea  animum  ab  ipso  alienio- 
rem  coneeperim.  Quum  tarnen  id  omnino  impedire  nequiverim,  saltim 
id  bene  fecit  Editor,  et  factum  gaudeo,  quod  passim  scriplurain  a 
mea  manu  profectam  indieavit.  Forle  habebo  qui  raeae  sententiae 
in  quibusdam,  quam  ipsius,  subscribere  malinl.  Et  ipsum  quoque 
passim  poenituit  operae  (verum  dicam  et  quod  sentioj  male  feriatae; 
ut  e.  c.  ad  p.  20.  vs.  19.3)  indicat  in  Animadv.  (p.  146)  ad  v.  ai\utia- 
t.ovfup  id,  quod  est  in  versione,  a  se  profectum  esse;  jam  vero  malle 


I)  [Brief  162  S.  382, 4  f.]       2)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  38  f.]       3)  [I,  U.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


385 


conveniemus.  Atqui  sie  dederam  r^v  aQx*jf.  Consultum  tarnen  duxit 
non  indicare  quid  ego  dederim.  Scilicet  sentiebat,  se  nimis  prae- 
eipitanter  ibi  loci  calaraum  in  meam  versionem  strinxisse.  Ita  quoque 
p.  75.  18.')  it>T(i(fiov  xalöv  ipse  verlit  pulchcr  titulus  in  sepulchro. 
Nam  ego  quidera  toga  scpulcralis  dederam.  Dcinde  sentiens  se  im- 
rayiov  et  ivratpiov  confudisse,  recte  explicat  in  Animadv.  prorsus 
utego  fecerain;  sed  tacite  simul  erroris  insimulat  meam  scilicet  versio- 
nem. Sumus  omnes  homines.  Feramus  itaque  patienter  unus  alterius 
errores.  et  quod  emendari  jam  nequit  patientia  et  silentio  premamus. 
Aliquali2)  solatio  est  quod  lectores  non  omnes  versionis  naevos  pro- 
tinus  agnoscent.  Caetera  perhoneste  mecum  egit  Celeberrimus  Editor, 
et  multo  magis  quam  unquam  ab  ipso  exspectaveram.  Interdum  me 
perstringil,  et  satis  acriter;  et  ob  minutam  rem  gra viter  stomachatur; 
neque  tarnen  Semper  sine  caussa.)  quod  mirum  mihi  non  accidit; 
qui  ejus  ingenium  novi;  et,  quod  nescio  an  laudem,  id  Semper  facit 
meo  nomine  dissimulato;  patet  tarnen  ex  notulis  meis  me  eog  a«  de- 
signari.  Pari  modo  cum  cl.  Valckenario  egit,  quem,  ubi  ejus  senten- 
tiae  subscribit,  nominatim  laudat;  ubi  vero  ejus  conatus,  praesertim 
Theocriteos,  (maydrTa,  ibi  eum  non  nominal.  Putabat  nempe,  quod 
dos  proverbio  dieimus,  siquis  baculum  aut  lapidem  in  agmen  canum 
projecerit  (sans  comparaison)  eum  se  clamore  proditurum  esse,  qui 
ictum  exceperit.  In  cel.  viri  Animadversionibus  multijugam  lectionem 
admiror,  et  copiam  emendalionum  in  orane  genus  auetorum  tarn  ex 
ingenio  quam  e  codieibus  depromtarum,  et  inscriptionura  lapidearum 
et  epigrammatum  ex  Anthologia  inedita.  Valde  illa  movebunt  erudi- 
torum  desiderium  Theocriti  et  Anlhologiae  quos  jam  dudum  promisit. 
Sed  quod  Manethonem  tarn  diligenter  pertractaverit,  non  possum  con- 
eipere,  neque  satis  demirari.  Trillerus  quum  apud  me  esset  non  valde 
honoriGce  de  hoc  libro  sentiebat.  Forte  quia  exemplar  nullum  dono 
aeeeperat.  Procul  dubio  sententiam  de  illo  suam  ad  Te  proximis 
literis  perscribet.  Recensionem  ejus  in  Actis8)  omnino  dabo,  sed 
talem,  ut  agnoscat  Celeb.  Editor  gratum  hominem;  laudabo  librum, 
ut  meretur  (et  certe  permagnas  meretur  laudes)  et,  si  potero,  vim 


I)  [IV,  17.   Vgl.  Animadv.  p.  IH.] 

t)  [Der  Satz  Aliquali — agnosceut  steht  am  Rande.] 

3)  [Vgl.  S.  381  A.  1.] 

Abhaodl.  der  K.  8.  OwoUich.  i.  Wltseiifch.  XXXVIÜ.  25 

Digitized  by  Google 


38(5 


R.  Fo ERSTER, 


ipse  mihi  inferam  in  laudando;  dissimulabo  ingrata  omnia  et  queri- 
moniarum  argumenta.  Haec  autera  quae  hactenus  de  illo  libro  ad 
Te  familiariter  perscripsi  et  in  sinum  Tuum  condidi,  obtestor  per  sacra 
amicitiae  nostrae,  si  continuatam  eara  cupis,  ut  nihil  quidquam  eorum 
ad  Dorvillium  emanet.  Nisi  confiderem  Te,  Amice,  arcanorum  retinen- 
tem  esse  et  fore,  non  ad  Te  haec  perscripsissem.  Novimus  ambo 
laudati  viri  ingenium,  perbenignum  quidem  ad  miraculum,  at,  si 
irritetur,  quod  facile  fieri  potest,  eo  asperius.  IUius  viri  amicitia  mihi, 
si  ad  Vos  redeam,  maxime  opus  erit;  et  gaudeo  eum  mihi  tarn  xaXiTiov 
non  esse  quam  revera  Semper  hactenus  existimavi;  et  tantum  hono- 
rem mihi  ab  ipso  habitum  fuisse,  ut  me  veluti  collegam  sui  operis 
adscisceret,  me  qui  semper  ab  ipso  tantum  non  pro  famulo  honestiore 
foi.  2'  et  |  stipendiario  habitus  fui,  pro  permagno,  sed  anomalo  in  ejus  graro- 
malica  reputo.    Sed  haec  hactenus. 

Propediem,  nisi  me  spes  fallat,  edam  peculiare  schediasmate 
conjecturas  meas  in  Dionem  Cassiuro.  quas  Dorvillio,  in  grati  animi 
monumentum,  inscribere  destinavi;  ejusque  rei  veniam  ab  ipso  petii. 
Specimen  earum  dedi  in  vernacula  recensione1)  novae  Hamburgensis 
editionis  illius  auctoris  quam  Schroedero  cum  aliis  ad  Te  curandam 
commisi.  Quod  apud  nos  prodieril  libellorum  argumenti  Critici,  non 
mullum  novi.  Indicem  adjeci  novorum  librorum,  ut  cognosceres  quam 
sterilis  ager  noster  bonae  frugis  sit.  Ammonius2)  ille  Colmariensis 
non  prodiit,  et  forte  prodibit  nunquam.  Prodiit  nuper  alicujus  medici, 
Springsfeldii3),  epistola  ad  Trillerum,  qua  ejus  emendationem,  certissi- 
raara  absque  controversia,  in  Suetonio  habenarum  pro  harenarum  im- 
pugnat.  Non  tarnen  ille  auctor  schediasmatis,  sed  Ernesti  noster,  qui 
sub  larva  et  sub  islius  clypeo  nostrum  amicum  petit.  Dolet  nempe 
illi  viro,  si  quis  non  ila  ut  ipse  sapit,  aut  aliquanto  plus  quam  ille 
sapit;  ul  est  tristis  et  plane  paedagogici4)  supercilii.  Gommisit  milii 
Trillerus  negotium  istius  charlulae  in  Novellis  vernaculis  recensendae, 
et  caussae  suae  defendendae.  Quod  in  ipsius  gratiam  suseepi  quidem 
non  nihil  invilus  tarnen.   Nara  sie  exosum  me  facio  nostratibus.  Vix 


0  [Vgl.  S.  381  A.  *.] 

2)  [Der  Satz  Ammonius — nunquam  steht  am  Rande.] 

:*)  [Vgl.  S.  355  A.  %.] 

i)  [Hdr:  paedogici] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe. 


387 


credas  quanta  invidia  apud  noslrates  laborel  Trilleri  nomcn.  Inter 
alias  caussas  unam  puto  esse  quod  Synesius  Tuus  in  Actis  nondum 
laudatus  est,  (quamvis  id  plus  semel  rogaverim  et  urserim)  quod  Te 
sciant  ejus  amicuin  esse.  Ipse  tarnen,  ni  cito  fecerint,  proraitlo,  con- 
ficiam  ejus  recensionem.  Audi  quod  mihi  nuper  contigit.  Vacat  nunc 
penes  nos  professio  L.  Graecae  (aut  ut  rectius  dicam,  non  vacat 
quidem,  at  vacabit  tarnen  propediem  quum  spes  sit,  ut  in  defuncti 
Mentzii,  Prof.  Physices,  locum  succedat  Wincklerus  ille  vestratibus 
notus  Electricista,  Graece  tarn  callens,  quam  iste  physices  fuit.)  Illam 
cathedram  itaque,  Graecae  linguae  docendae,  multi  ambiunt')  et 
inier  eos  quoque  Leichius  noster,  quem  tarn  acerbe  exagitalum  a 
Dorvillio  fuisse  nostrates  aegrc  ferunt;  et  ego  ipse  quoque  factum 
nollem.  Quamvis  enim  sit  homo  valde  tumidus,  et  rtvTXioig7)  ipsi 
opus  sit,  attamen  est  inter  noslralium  lileratissimos.  Iam  itaque  inter- 
rogabal  me  nuper  aliquis  Acadcmiae  nostrae  procerum,  quare  ego 
quoque  non  arabirem  illud  munus.  Hespondebam,  me  nunc  iter  in 
Belgium  et  editionem  Abulfedae  respicere;  arduam  viam  ad  obtinen- 
dum  illud  munus  esse:  me  patronis  et  pecunia,  absque  quibus  id 
impetrari  nequeat,  destitui;  et,  quod  caput  rei,  eo  ipso  quod  ad 
medicam  facultatem  pertineam,  incapacem  ejus  esse.  El  unde  tu 
hoc  nosti?  ajebat  ille.  Hespondebam,  a  cl.  Trillero  me  audivisse, 
solis  theologis  eam  sedem  patere.  Mull  um  falleris,  ajebat.  nulla  talis 
est  in  nostris  legibus  Academicis  constilulio.  sed  id  tantum  confinxi- 
mus,  quum  Trillerus  eam  professionem  ambiret,  quo  illum  arceremus. 
Kam  profecto  jam  unum  vel  alterum  olim  habuimus  Graecae  Linguae 
professorem,  qui  medicus  fuit.  Aristaenelus  Abreschii  satis  placet; 
modo  characterem  paullo  majorem  elegisset,  et  chartam  nitidiorera. 
Sed  forte  Swollae  non  poterat  aliam  nancisci.  Recensui  ejus  Aeschylea 
in  Actis  Eruditorum3),  et  Aristaenetum  recensebo  quoque4).  Meura 
pariter  est  elogium'*)  Pindaricorum  Pawii,  item  Aeschyli  ejus;  ut  et 
libelJi  ab  Horreo  editi0).  Sed  Heringae  opusculum  nondura  memorare 
et  producere  Menkenius  in  Actis  voluit;  puto  quia  id  egregie,  ut  et 
merebalur  laudavi7).    Noslrates  aegre  ferunt  vestrates  laudari,  aut 

1)  [Hdr:  ambeunt] 

3)  [4  750  p.  J6— 34.] 

5)  [Vgl.  S.  365  A.  3.] 

7)  [Vgl.  S.  365  A.  13.] 


Digitized  by  Google 


2)  [Vgl.  Schol.  z.  Arist.  Ran.  94*. ] 
4)  [Vgl.  jedoch  S.  392,  9  f.] 
6)  [Vgl.  S.  366  A.  14.] 

25* 


388 


R.  FoERSTER, 


laude  dignum  quid  facere.  omnem  autem  occasionem  arripiunt  vos 
rodcndi.  Et  ex  eo  factum  ut  Menkenius  absque  mora  raeum  de 
opusculo  Horreano,  paullo  acrius,  Judicium  prodiderit.  Nondum  polui 
foi.  8v  |  Aristaenetum  altente  perlustrare.  Vidi  tarnen  e  paucis  speciminibus, 
illum  pennulta  emendanda  reliqua  fecisse.  Gratum  est  quod  scribis 
Dorvillium  Schedas  meas  Theophrasteas  cl.  Fonteyno  tradidisse.  Si 
quando  cl.  Wettsteinium  invisas,  velim  roeo  nomine  ipsum  salutes, 
et  significes  me  aegre  ferre  injuriam  mihi  faclam  in  la  Bibliotheque 
Raison'nee').  Non  posse  quidem  neque  velle  ipsis  libertatem  sen- 
ticndi  et  publice  reprehendendi  adimere;  at  id  debere  digna  erudilis 
moderatione  fieri;  et  si  quid  eliam  salsum  et  aculeatum  insit  judiciis, 
attamcn  non  debere  literatos  convitiis  tarn  crudis,  et  nauta  dignis, 
et  apertis  mendaciis  atque  calumniis  onerari;  et  praeterea  conscientias 
cujusque  sollicitari.  Quid  ad  illos  pertinet,  qui  in  isto  libello  menstruo 
colligendo  occupantur,  et  quid  ad  ullum  alium  in  terrarum  orbe  morta- 
lem,  cujusnam  ego  religionis  sim.  Si  theologus  raecum  agit,  debeo 
hoc  ferre;  naturale  cnim  hoc  ilii  est.  exspectatur  a  theologo,  ut  se 
in  judicem  conscientiarum  vitio  creatum  erigat.  At  viros,  qui  narra- 
tores  tantum  gestorum  profitentur  talis  sponte  sumta  auetoritas  non 
decet.  Ignosce  quaeso,  Vir  Humanissime,  si  justa  indignatio  me  extra 
liraites  modestiae  apud  Te  abripuit,  et  paullo  calidiorem  effecit. 
Voluissem  ipse  ad  Yirum  Doctissimum  et  mei  ut  puto  amantem  scrip- 
sisse;  sed  forte  vitio  mihi  hoc  verteretur  apud  top  detva,  cui  dgt/utut 
Xoh]  noTt  Qivl  xdOTjTai2).  Bene  quidem  novi  ipsum  ea  non  scripsisse. 
Creatura  quaedam  Schultensiana  a  juniore  Schultensio  subornata  id 
fecit.  Et  ipse  quoque  Vir  Humanissimus  non  polest  omnia,  quae  sibi 
mittuntur  inserenda,  et  omnes  privatas  lites  aestimare.  Gonsultius 
tarnen  fuerit  atque  circumspectius,  moderatione  in  talibus  uti. 

Emendatio  Tua,  Vir  Eruditissime,  in  Manethone  VI.  41 .  dQvtp&f'vra 
pro  {>()Hp{}tvTa  omnino  placot.  At  in  altero  illo  loco  vs.  737.  ubi 
äxap  pro  uyotv  reponis  vide  annon  metrura  obstet.  Nam  si  bene 
memini,  est  «  in  äxow  longa.  Non  tarnen  pro  certo  hoc  teneo,  neque 
poetas  valde  trivi. 

Iam  quia  chartae  aliquid,  et  otii  quoque  superest,  percurram 
aliquas  Tuarum  ad  Aristaenetum  observationum.    Sed  ohe  jam  satis 


0  [Vgl.  S.  383  A.  3.]  t)  [Vgl.  Theoer.  id.  I,  18.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


380 


est'),  ais.  Loquax  haec  epistola.  Abjice  modo,  si  non  valeas  uno 
spiritu  legere.  Resumere  licet  alio  tempore.  Suades  autera  xptjxu  pro 
wi<xH  ad  Aristaenel.  I.  3.  vs.  53.  (ed.  Abresch.)  Ego  vero  tpvxn  ac- 
ceperam  de  avibus  sese  quasi  refrigerantibus  dum  se  sub  aquam 
mergunt.  Sallim  nihil  impedil  quominus  auctor  credideril,  aves  id 
refrigerii  caussa  facere2).  Epist.  13.  vs.  20.  Tecum  facio  xui  arcexrop 
legentc.  In  inscriptione  epistolae  XV.  videris  mihi  recte  sensum  per- 
spexisse;  malim  tarnen,  Te  praeeunte  et  viam  monstrante,  propius 
ad  literas  sie  exarare.  nofow,  (og  vn  //(poodtTtjg  txftavttg  eig  uvt?)p. 
In  sequentibus  autem  ego  quidem  cum  Mercero  legam  axoptrl. 
Libro  II.  ep.  3.  vs.  1 5.  ilerum  cum  Mercero  facio.  Emendationcm 
Tuam  II.  10.  vs.  31.  dt  ätpvxop  iooyjutpjjv  gratulor  Tibi.  Est  enim 
certa,  felix,  capitalis.  Elle  est  a  toute  epreuve.  Et  Abreschii  ap- 
plausum  omnino  meruit.  Etiam  illud  Tuum  iftop  ök  öeaTrortjp  nemo 
facile  improbabit  (Ep.  II.  15.  vs.  8)  at  quod  addis  diwxt  mihi  quidem 
non  approbas.  Ego  sie  locum  restituere  mihi  vidcor  assumlo  illo  dt 
Tuo  invenlo.  —  tt}v  yptofitjP.   oihw  ovv  nQuirtiv   nuQtyyvw  aot 

MvQQtVtj.    TOP    OÖV   (jlh    oixtTrjV,    f/IOf    Ö€    d'6G7lOTtjP    iQWTtXOP,  doxtt, 

dvftovfitpti  5fta  xai  rvnrovaa  etc.  Videre  (fyafce  ba$  $nfef)ii,  id  est 
speciem  fac  hominibus)  servum  quidem  tuum,  meum  autem  in  atnore 
herum,  domo  tua  ejicere,  simul  irata  et  eum  verberans.  tvxraioe 
quod  paullo  post  sequitur,  merum  est  librariorum  ludibrium.  Est 
idem  atque  xtdog.  Est  hujus  prava  scriptio.  Hoc  illius  emendatio. 
Vis  demonstrationem?  Primura  t  ex  praecedente  C  vel  X  repetitum. 
v  repraesentat  articulum  d.  In  xratog  facile  xulog  inveneris.  Ergo 
(vxTcäog  plane  delendum.  Verbum  non  ultra.  Yale  Vir  Amicissime, 
et  mihi  porro  fave,  atque  garrulitati  meae  ignosce.  Scribeb.  Lipsiae. 
4  Maji  1750.3) 


0  [Vgl.  Mart.  ep.  IV,  89.] 

21  (Vgl.  Brief  164  S.  39«,  SO  f.] 

3)  [Bernard's  Antwort  vom  5.  Juni  H50  auf  diesen  und  den  folgenden  Brief 
ist  Lebensbeschr.  S.  386  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


390 


R.  Fo ERSTER, 


164.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  H6.) 

Viro  Pracnobilissimo,  Experientissimo,  Clarissirao,  |  Io.  Stephano 
Bernardo,  |  s.  p.  d.  |  Io.  Iac.  Heiske. 

Non  dubito  Te,  Vir  Eruditissime  alque  Clarissime,  literas1)  inlerea 
accepisse  quas  nuper  ad  Tc  satis  prolixas  per  Schroederum  dedi. 
Quum  interea  aliquid  improvisum  apud  nos  contigerit,  quod  nie  jubet 
Abulfedae  edilionem  et  iler  ad  vos  aut  accelerare  aut  prorsus  ab- 
jieere,  deberemque  ea  de  re  ad  Ltizacium  scriberc  volui  non  tantuin 
Te  non  insalutalum  praeterire,  sed  et  ad  Luzakium  directas  Tuis  in- 
serere,  quod  aegre  quaeso  non  feras,  velisque  ut  cito  Leidam  veniant 
curare.  Nescio  quae  mala  mens  eum  agitet  ut  ex  tanto  tempore  ne 
literam  quidem  ad  mc  det,  tanquam  si  nalus  non  essem,  aut  pensio- 
narius  ejus  essem  quem  susque  deque  Iractare  possit.  Scilicet  vel 
chalcum  adhuc  non2)  aeeepi  pro  omni  meo  aerumnoso  Iabore.  Putat 
mea  nihil  referre,  sciam  necne  quot  sint  subscriptores ,  et  quando 
tandem  operis  fiat  initium.  In  sua  potestate  esse,  ni  satis  luculenti  lucri 
spem  videat  opus  abjicere,  et  me  plorare  jubere.  Potitus  est  voto 
suo;  nactus  est  famam,  et  ingressum  in  Galliam  et  Angliam  per  me 
ut  mihi  scripsit;  coegit  pecuniam,  et  in  usus  suos  impendit.  Reiskius 
interea  multum  ploret,  et  rumpalur  impatientia.  Id  praemium  ferl 
mea  integritas  et  facilitas  ab  nomine  lucripeta  et  mercatore.  Nisi 
intra  quatuordeeim  dies  responsum  peremtorium  dederit,  dabo  ipsum 
et  Abulfedam  ad  diabolum.  Egone  diutius  ejus  ludibria  exspectarera, 
et  in  fine  tandem  paterer  mihi  imponi  et  irrideri,  interea  vero  si 
quae  se  oflerat  occasio  melioris  fortunae  in  ipsius  gratiam  elabi  pa- 
terer? Sed  audi  quid  contigerit.  Ille  quem  Dorvillius  in  Gharitonc 
nuper  passim  satis  acerbe  reprehendit,  et  de  quo  ad  Te  quoque3) 
nuper  scribebam1),  Leichius  aculo  morbo  ante  hos  quindeeim  dies  obiit. 
Dicunt  eum  sibi  morbum  et  iinem  vitae  ex  iracundia  et  moerore 
contraxisse.  Scripsi  nuper  eum  Professionem  Linguae  Graecae  ambi- 
isse;  ejusque  obtinendae  tarn  certus  erat,  ut  jam  rumores  ubique 
tanquam  de  re  confecta  spargeret.    Quum  autem  nuper  Dresdae 

I)  [Brief  163.]  2)  [non  fehlt  in  Hdr.   Vg.  S.  395,  9  f.] 

3)  [quoque  ist  hinter  nuper  fälschlich  wiederholt.]         4)  [S.  387,  H  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


301 


fuisset  et  intellexisset  se  multum  a  spe  sua  abesse,  neque  lantam 
esse  Legati  Pontificii  |  quo  maxime  fulcro  nitebatur  aucloritalem'),  ut  foi.  i* 
sibi  negotium  suura  conficeret,  dicunt  eum  inde  morbum  ultimum  con- 
traxisse.  Dolent  eum  omnes  boni.  Juvenis  erat  longiore  vita  diguus, 
et  magna  promittebat.  Quamvis  non  valde  familiäres  essemus,  quum 
ille  parem  non  ferret,  ego  non  superiorem,  indoleo  tarnen  ejus  jacturae. 
Fuit  proeul  dubio  inter  nostratium  literatissimos2).  Jara  abruptum  jacet 
ejus  morte  opus  quod  imperfectum  reliquit  Constantini  Porphyro- 
genetae3),  vix  ad  dimidiam  perduetum.  Id  scio  cui  moribundus 
mandaverit  ut  committeretur  elaborandum.  Sive  autem  is  (ambo  eum 
bene  novimus)  noluerit  opus  suseipere,  (seu  quod  abesset  ab  hoc 
loco,  seu  quod  aliis  occuparelur),  sive  haeredes  ipsi  committere  no- 
luerint;  nostratibus  dissuadentibus,  apud  quos  ille  vir  invidia  laboral: 
quidquid4)  sit  res  ad  me  rediit,  et  mihi  commissa  est.  Jam  nisi  Lu- 
zakius  acceleret  editionem  Abulfedae  et  inlra  hos  quindeeim  dies  me 
in  Belgium  vocet:  videbis  volente  deo  Constantinum  a  me  editum. 
Non  scripsi  ipsi  caussam  meae  praeeipitantiae.  (sed  satis  imperiose 
caetera  scripsi)  neque  opus  est  ut  quisquam  in  Belgio  ea  de  re 
quidquam  sciat.  Apud  Te,  Amice,  hoc  ut  alia  depono.  Sed  in 
generalibus  terminis  tantum  signifieavi,  esse  mihi  graves  caussas, 
quae  velint  ut  me  ad  certum  aliquem  finem  intra  brevissimum  lempus 
applicem. 

Prodiit  nuper  apud  nos  Carpzovii  Commentarius5)  in  Epistol. 
Paulli  ad  Hebraeos  ex  Philone.  Similis  caeteris  ejus  opusculis.  Ultus 
eum  egregie  his  diebus  fui,  quibus  recensionem  illius  libri  germanico 
sermone  conscripsi  pro  libello  menslruo  qui  inscribitur  3ut>erldÄt$c 
9laQ)rirf>tcn°).  Poenitebit  ipsum  recensionem  Petronii  mei7,  fecisse.  Tarn 
libere  et  pelulanter  ipsum  exagitavi  et  depexui,  ut  si  sie  Joecherus 
edat,  quomodo  illi  tradidi ,  in  chartis  meis  scriptum,  saevam  tempe- 
slatem  et  amarum  jurgium  prospiciam  mihi  ab  Helmsladiense  inimi- 


1)  [Vgl.  S.  398,  I0f.]  S)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  63.] 

3)  [Hdr:  Porpyrogenetae] 

4)  [Bär:  quid  quid] 

5)  [Sacrae  exercitationes  in  S.  Paulli  Epistolaro  ad  Hebraeos  ex  Philone  Alex., 
Helmstadii  1750.   Vgl.  Brief  130  S.  185,  19  f.] 

6}  [Doch  vgl.  S.  407,  34  f.;  S.  415,  17  und  S.  4)6,  3  f.] 
7)  [Vgl.  S.  306  A.  «.] 


Digitized  by  Google 


392  R.  Foerster, 

nerc.  Nam  et  ille  acer  et  dicax  est.  Jussi  eum  saepius  Gramroati- 
cam  Graecam  discerc.  Horribiübus  enim  modis  in  eam  impegit;  ul 
e.  c.  pjQÜoxcov  (Whjxq ')  etc.  Simul  ultus  fui  injuriam  quam  petulans 
nugator  amico  nostro  Franequerano,  Schradero  intulit2).  Etiam  Epist. 
Pauli  ad  Hebraeos  strenue  emendavi.  ad  quod  ringent  theologi  nostri. 

Rccensionem  Charitonis  exhibui  Menckenio.  Güntzius  abdieavit 
tandem  post  longa  ludibria  curam  Tui  Synesii  recensendi.  Jam  ad 
me  rediit  illa.  Curabo  ut  potero,  et  ut  spero  Tibi  gratum  fore.  Re- 
censio  mea  libelli  Heringae3)  nunc  actutum  imprimitur.  Rogaverat  a 
nie  cl.  Abresch  ut  ejus  Aristaenetum  recenserem ;  in  quo  quum  essem,«) 
roi.  v  significabat  mihi  Menckenius,  cl.  Er|nestium  ea  opera  jam  defunetum 
esse.  Si  ergo  Tibi,  Vir  Clarissime,  fiat  occasio  ad  doctissimum  ami- 
cum  scribendi,  poteris  ipsi  significare,  recensionein  ejus  libri  in  Actis 
nostratibus  prodituram  non  meam,  sed  Ernestii  esse.  Interea  ut 
cognoscat  meam  voluntatem,  mittam  ipsi  rudimenta  mcae  recensionis, 
quoad  ea  coneeperam,  antequam  a  Menkenio  juberer  omittere.  Simul 
mittam  ipsi  conjecturas  mihi  subnatas,  quum  nuper  Aristaenetum  rur- 
sus  perlegerem  -%).  Nunc  solutus  ab  Arabicis  curis  et  aerumnis  verso 
Graecos,  et  post  Dionem  Cassium  invasi  Aeliani  Historiam  Animalium. 
Non  adest  mihi  ad  manum  alia  editio  quam  Gesneriana.  Hodie  in- 
tellexi  ex  hoc  ipso  Aeliano,  quae  nuper  ad  Te  perscribebam")  super 
loco  Aristaeneli  p.  24.  fine  ed.  Pauw.  tJ'vxei  ro  mt^ov  egregie 
confirmari.  Vide  si  placet  Libr.  V.  21.  vs.  14.  ed.  Gesner.  et  vs.  20. 
item  V.  29.  vs.  15.  Plura  nunc  quidem  non  occurrunt  quae  ad  Te 
scribam;  nisi  forte  hoc  unum,  quod  heri  demum  audivi,  Dresda  Lei- 
chio  missam  fuisse  vocationem  ad  L.  Graecae  Profess.  morluo,  quam 
vivo  negaverant.  Non  misissenl,  si  diutius  vixisset.  Quia  vero  scie- 
bant  eum  non  aeeepturum  esse,  neque  posse  aeeipere,  ideo  miltebant. 
Ita  comparatum  est  cum  nostratibus.   Volunt  videri.  tuträ  noXe^iov  oi 

ovftfiax0*'1) 


I)  [p.  332,  19.]     .      t)  [Vgl.  S.  S59  A.  3.1  3)  [Vgl.  S.  365  A.  13.] 

4)  [Vgl.  S.  387,  19.] 

6)  [Diese  Conjecturen  hat  R.  an  Abresch  geschickt,  welcher  sie  in  den  Virorum 
aliquot  erudilorum  in  Aristaenetum  Epistolas  conjecturae  communicatae  cum  editore 
novissimo,  qui  suas  Notas  adiecit,  Amstelaedami  1752  veröffentlichte.  Sie  finden 
sich  mit  den  Bemerkungen  von  Abresch  im  Cod.  Dorvill.  X.  I.  2.  2  der  Bodlejana.] 

6)  [Brief  163  S.  389,  2f.J  7)  [Vgl.  Macar.  paroem.  V,  85.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


393 


Valc  Amicissime  Bernarde,  et  mihi  porro  ut  soles  favc.  Si 
quaodo  rescribas,  velim  significes  quoraodo  Dorvillius  V.  Cl.  literas 
meas  exceperit.  Ubi  prodierit  mea  recensio  Charitonis,  mittam  slalim, 
et  bene  scio  qiiod  ipsi  arrisura  sit.    Scrib.  Lipsiae  d.  26.  Mai]  1750.1) 

|Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  en  |  Medecinc  tres  foi.  2* 
renomme  &c.  |  a  ]  Amsterdam  |  op't  Fluweele  Burg|\vall  legen  over 
tf|illustre  School.  |  fr.  ($mmeri$. 

165.   An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wio  Nr.  fol.  456.) 

£od)(lbelgebof)rner,  #od)gelar)rter  #(Srr  Professor,  |  Snfonberä  £>od)'- 

geßfyrtefier  #err  unb  ©önner. 

3d>  jiDctffle  nicfyt  3t?rr>  £o<pbelgeb.  werben  ba$  überfd>icftc  größere2) 

Pacquet,  roic  aud}  ba$  nacr/ljero  übermalte  f feinere  nunmcfyro 

erhalten  fyaben.3)  SBor  i£o  tan  enblicr;  mein  $erfpred)cn  erfüllen,  unb  tyxo 
#od>(?belgeb.  Don  bem  6d)icffaal  meiner  Keife  ftacfyricfyt  mitreiten. 
tbutf)  mir  ton  #erj$en  letybt,  bafj  id)  t>or  bijjmafyt,  nnb  t>ic((cicf>t  oor  immer, 
ba$  ©lücf  nid)t  (>aben  fan,  3(w  «fro^dbelgeb.  meine  Wuffmartung  jn  machen. 
3a?  fe^e  enblicr;  mit  meinen  ßeibmefen  ein,  mein  93u<r/fityrer4)  fyabc  nid)t$ 
anbcrS  oor  gehabt,  alfj  mid>  hinter  ba$  ßicfyt  $u  führen,  unb  in  eine  »er* 
gebene  müfjfame  Arbeit  &u  t>crroicfeIn.  @$  mirb  auft  ber  Nufegabe  be$ 
Abulfeda  aüen  9lnfefyen  nad)  nun  mefyro  nicfytS.  Unterbe§en  ftattc  Sfyro 
«^oc^dfcclgcb.  ben  Oerpflicfyteftcn  2)ancf  fcor  $>ero  gütige  Offerten  ab,  unb 
»ölte  ttriinfcfyen,  bafi  c$  ©ort  gefallen  hätte,  mir  £ero  ©ütigfeit  genießen 
$u  laßen.  9ln  bcjjen  &tütt  neb/ine  mir  bie  grerifjeit  bei)  3bro  #od;6bela,cb. 
eine  Sitte  bor  einen  meiner  guten  $rcunbe  in  #ollanb  einzulegen.  Diefer 
i|l  gefonnen  ben  Thomas  Magister  auffielen  $u  lafjen.  9t  un  roeifi  id?  ba§ 
$ero  6ecliger  £G.  »ruber,  ber  berühmte  Pastor  ffiolff  eljebem  über 
befagten  6d)rifftjteller  gearbeitet,  ©eil  micr;  nun  mein  $reunb  gebeten 
toaä  td)  t>on  £ülff$mitteln  aufftreiben  fönntc  itnn  mitteilen:  60  erfuaSe 
hiermit  3bro  £od)(Sbelgeb.  auff  baä  2>ienftlid)jtc  6ie  motten  bie  ©encigt« 
l)eit  oor  ben  Editorem,  oor  mich,  unb  überhaupt  bor  bie  ©eletyrte  Seit 


1)  [Bernard's  Antwort  vom  5.  Juni  1750  auf  diesen  und  den  vorangehenden 
Brief  ist  Lebensbescbr.  S.  386  f.  gedruckt.] 

t)  [Hdn  gtopere]  3)  [Hdr.  babc]  4)  [Luzak] 


Digitized  by  Google 


394 


R.  FOKISTER, 


tjaben,  unb  bic  bintcvlaflenen  batjin  porigen  Rapiere  be$  feel.  Pastoris 
entmeber  mir,  ober  bem  jufünfftigen  Editori,  ba$  tft  bem  D.  93ernarb 
in  Wmfterbam,  bev  ftd)  bnrd)  bic  ?lu§gabc  begebener  fleiner  ©ri(fyifd)er 
medicorum  fccfanbt  gemalt  fyat,  ju  Riefen,  ftc^e  babor,  ba§  ein 
honetter  ©ebraud)  babon  foll  gemalt,  unb  $cro  ©ütigfeit  nad>  ^erbienjt 
^riefen  »erben.  Übrigen«1)  neunte  mir  bic  uMretoheit  beb  ftefyenbc«  6d>rei< 
ben2)  an  Prof.  Reimarus  in  btefeä  einjnfdjlicfcen,  in  ber  Hoffnung 
3hto  #ocfyßbelgeb.  »erben  bcnfelben  gütigfl  burdj  2>cro  33cbienung  bcftellcn 
lajjcn.  hiermit  erwarte  $)cro  »eiteren  93efcl>l,  unb  beharre  nebjt  auff- 
richtigen  ffiiinfcfy  alle*  ©otylcrgcfycnä 

£ocfy(5bel$ebof)rner,  Itod^elafyrter  #@rr  Professor,  |  $>ero  £od)(*belgebot)ren  | 
fictyjig  d.  10.  Junii  1750  bereit»iUt$jter  Diener  |  D  «Reifte, 

foi.  *56*        Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Wolff,  Professeur  |  tres  scavanl  et  tres 
celebre  |  a  |  Hamburg  |  Franco. 

166.   An  Johann  Stephan  Bertiard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  1  48.) 

Viro  Experientissimo,  atque  Eruditissimo  |  Io.  Stephano  Bernardo,  | 

s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Reiske.3) 

Magnas  Tibi  debeo  gratias,  Amice  Aestumatissiine,  pro  praeslita 
diligentia  in  negotio  Lusackiano.  Deo  dabit  ille  aliquando  poenas 
perfidiae,  et  mihi  quoque,  si  unquam  dignum  mea  persona  reputa- 
vero  cum  typographo  contendere.  Postquam  me  praeeipitavit  in  laby- 
riuthum  laborum  et  aerumnarum,  et  consecutus  est  finem  suum,  id 
est  sub  meo  nomine  inclaruit  apud  librarios  et  eruditos,  et  in  Galliam 
atque  Angliam  ingressus  est  cum  illo  programmate4),  velut  cum 
litcris  quibusdam  coramendatieiis1),  jam  non  videns  lucrum  satis  lucu- 
lentum,  et  exaeerbatus  erga  me  a  Leidensibus,  eximit  caput  laqueo, 
immemor  datae  fidei,  et  hiantem  me  destituit.  Jam  dudum  suspicatus 
fui  illum  non  sincere  mecum  agere;  jam  landein  cognovi,  mala  eum 

1}  [Vgl.  S.  4  82  A.  3.]  2)  [Vgl.  Brief  168  S.  404,  4  9.] 

3)  [Antwort  auf  fiernard's  Brief  vom  5.  Juni  1750  (Lebensbeschr.  S.  386 f.).] 

4    [Das  Consilium  de  edenda  Abilfedac  bistoria  Arabica  ist  in  der  Bibliotbeque 

Impartiale  pour  Janvier  et  Fevrier  1750  p.  138—4  48  veröffentlicht;  ebend.  III 

p.  149  steht  die  Abkündigung.] 
5)  [Hdr:  commendatiis] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriske's  Briefe. 


395 


fide  totum  hoc  negotium  tractasse,  ut  me  ludificaretur.  Impendi  ipsi 
paene  biennium.  quo  tempore  et  valetudinis  meae  et  fortunarum  in 
ejus  gratiam,  ne  illius  spes  destituerem,  rationem  nullam  habui.  Polu- 
eram,  nisi  ad  ipsum  respexissem,  et  si  ille  me  in  tempore  monuisset, 
abjiciendas  esse  cogitationes  de  Abulfeda  edendo,  potueram,  inquam, 
professionem  L.  Graecae  ambire.  Sed  nunc  id  lentans,  audio  me  scro 
venire.  Potueram  pro  Abulfeda  aliud  quid  agere,  unde  numos  ac- 
quirerem.  Sed  neque  hic  aliquid  acquisivi  aul  potui  acquirere, 
districtus  labore,  quem  ille  mihi  vanus  pollicitator  imposuerat,  neque 
ab  illo  vel  obolum  accepi.  Et  jam  post  confectum  grandem  illum  et 
aerumnosum  laborem,  cujus  fructus  percipere  sperabara,  implicor  in 
alium  non  minus  vastum,  et  mihi  profecto  ingratum.  Praecipitor  in 
pelagus,  cujus  oras  non  prospicio.  Deum  testor,  nisi  me  alliceret 
spes  praemii,  et  cogeret  egestas  mea,  nunquam  supponerem  cervices 
oneri,  cui  ferendo  ut  par  sim,  valde  dubito.  Pervenerunt  typographi 
ad  literam  Iii.  seu  p.  217.  et  hoc  nondum  est  medium  operis.  Schedas 
B.  Leichii  nondum  vidi.  Sed  audio  vix  ultra  iam  impressa  eum  inter- 
pretando  processisse.  Horreo  profecto,  si  recogito,  mihi  fore  libri 
magni  non  roinimam  partem  latine  verlendam,  quem  si1}  adspicio, 
videor  mihi  in  ipsam  barbariem  incidisse.  JJuQßdQixvntQov  ego  quidem 
alium  nullum  vidi.  Intelliges  ex  addito  speciminet).  Omnia  quae  in  eo 
offendo  mihi  nova  et  ignota  sunt.  Ad'  hunc  notae  conscribendae.  Ejus 
caussa  scriptores  Byzantini  et  alii  perlegendi.  Utinam  deus  ex  machina 
me  eriperet  ex  periculo,  quod  effugere  non  possum,  quamdiu  hic  Lip- 
siae  sum.  Pulant  magno  me  beneficio  obstringere,  qui  me  huic  operi 
alligant,  Joecherus,  Gappius,  Mascovius;  al  non  norunt,  quantas  aerumnas 
devorare  debeat,  qui  id  opus  suscipit,  et  quam  periclitetur  ejus  fama. 
Ego  quidem  non  spero  me  ex  hoc  negotio,  etiamsi  quam  potuero 
optime  confecero,  magna  cum  laude  abiturum.  At  quid  agam  ? 
roiovrtp  daiftovi  avyx£x).i}Q(ü[iai.  Non  licet  mihi  exsequi,  quae  volo; 
quae  nolo,  aut  saltim  de  quibus  nunquam  cogitavi,  et  quibus  bene 
novi  parem  me  non  esse,  illis  obruor. 

Sed  satis  de  his,  nunc  ad  alia.  Gratulor  Tibi,  Vir  Eruditissime, 
novum  consilium  quod  cepisli  de  Thoma  Magistro  edendo;  et  gratias 
habeo   Tuae   humanitati,    qua   symbolam   quoque   meam  flagitas. 


I)  [Hdr:  si  bi]  i)  [S.  399,  26.] 


Digitized  by  Google 


306 


R.  FoERSTER, 


l'tinani  possem  de  meo  Tibi  aliquid  Tuis  oculis  et  luce  publica 
dignuni  suppeditare.  Verum  non  est J  mihi  ad  manus  ille  auctor, 
neque  possum  illum  nancisci  nunc  hac  in  urbe;  neque  tempus  est, 
ctiamsi  cum  haberem  nunc  perlegendi.  Verum  scripsi  Tua  caussa 
ad  cl.  Wolflium  [lamburgensem qui  cum2)  saepius  jam  literas  per- 
mutavi,  eumquc  rogavi,  vcllet  B.  sui  fratris  Schedas  ad  Th.  Mai;. 
Tibi  aut  immcdiate,  aut  per  me,  comraunicare.  Nosti  enim  ex  Miscell. 
Amstel.3)  B.  Wolfium  ejus  editionein  instituisse.  Quid  ille  responsurus 
sil,  exspecto.  et  ubi  cognovero,  etiam  Tibi  significabo.  Rogabam 
foi.  1*  jquoque  Cappium,  an  haberet  sciretve  aliquid  Tibi  in  Tuo  instituto 
utile.  Respondebat,  se  aliquando  alicubi  legisse,  exstare  cod.  Mss. 
in  Bibl.  Veneta.  Hoc  Tibi  ab  illo  habeto.  Abi  nunc  Venetias,  et  pulsa 
fores  D.  Marci  Evangclistae.  Tales  sunt  nostri  polyhistores.  Adibam 
quoque  Tui  caussa  nostrum  Ernestium;  sed  et  ille  negabal  se  quid- 
quam  Tibi  utile  in  promlu  habere.  Ea  occasione  diu  et  ad  seram 
vesperam  cum  illo  confabulatus  fui,  et  tarn  se  mihi  amicum  ille  mon- 
stravit,  quam  nunquam  antea.  Animadverto  Dorvillii  commendationem 
magnam  de  me  opinionem  apud  noslrates  excitasse.  Dcprehendebam 
tunc  Ernestium  desiderio  flagrare  conficiendae  recensionis  Charitonis; 
et  monstrabat  mihi  specimen  suac  operae.  praetendebat,  se  a  Dor- 
villio  jussum  esse  id  facere.  Simul  monstrabat  mihi  quoque  mearo, 
quam  a  Menkenio  acceperat.  Facile  lubenterque  Uli  concedebam; 
rogans  tantum  ut  unam  animadversionem  adderem.  Iam  misit  mihi 
heri  suum  schediasma,  et  perlegi,  dcprehendique  plurima  eum  e  meo 
transsumsisse.  Et  possem  quaeclam  raulare,  et  in  favorem  meum  vertere; 
Sed  nolo.  Maneant  illa,  ut  sunt;  aequi  judices  mihi  meum  prelium 
statuent.  Omnia  tarnen  honesta  de  me  dixit.  Ubi  prodierit  impressa 
illa  Ernestiana  recensio'),  mit  tarn  eam  et  simul  meam,  perlustrandi 
gratia.  Vehementer  irritabit  ea  recensio  Trillerum,  qui  admodum  con- 
templim  de  Charitone  Dorvilliano  erga  me  nuper  disserebat.  His 
diebus  lustravi  notas  ejus  in  Aelianum  de  Animalibus.  Miratus  eas 
profecto  fui.  Cecidit  omnis  quam  de  illo  viro  habebam,  bona  opinio. 
Si  tales  sunt  etiam  reliquae  ejus  in  illum  librum  notae,  quas  ad  To 

0  [Brief  165.]  2)  [Vgl.  S.  241  A.  1.] 

3)  [Miscell.  Observ.  vol.  V  tom.  III  p.  28 — 41.] 

i)  [Nov.  Act.  Erud.  1*51  p.  96  — 114.    Reiske's  oben  erwähnte  auf  seine  la- 
teinische Uebersetzung  bezügliche  »aoimadversio«  steht  p.  100.    Vgl.  S.'4IX,  S4f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


397 


misit,  bene  facics,  si  suppresseris.  Bone  Deus,  quam  adhuc  multa 
in  illo  libro  emcndanda.  quam  nihil  (si  a  Medicaeo  codice  discesseris) 
in  eo  praestitit  Gronovius,  et  multo  minus  Trillerus.  Iam  a  mense 
fere  versor  in  hujus  libri  lectione,  et  hodie  tandcm  absolvi;  quae 
observavi  in  eura,  sex  fere  plagulas  implent.  In  eo  nempe  sum,  ut 
favente  deo  Libros  Observationum  in  Graecos  anderes,  quos  olim 
Leidae  ineepi,  et  diu  neglexi,  retractem  atque  perficiam;  et  ex  quo 
Abulfedam  seposui,  nihil  nisi  Graeca  tractavi,  et  inluli  in  Adversaria  mea, 
quae  ad  Antoninum  philos.  ad  Xenophontis  Cyropaediam,  ad  Dionem 
Cassium,  ad  Aristaenetum  et  tandem  ad  Aclianum  de  Anim.  observavi. 
Xon  pauca  congessi  ad  Aristaenetum,  prioribus  interpretibus  non  animad- 
versa,  quae  mirabitur  Abreschius  videns.  Quantum  attinel  ad  Chari- 
tonis  p.  134.  4.')  non  multum  absum  a  probaudo  Tuo  aa?.ot.  Elegans 
est  et  probabilis  ea  conjectura.  Sed  p.  140.2)  meum  inextXtvovTO 
tueor  adhuc.  Quod  sub  raeo  nomine  p.  1<>3.  in  Latinis  legitur,  sese 
quasi  obruenles  affluebanl,  meum  non  est.  Dederam  sese  quasi  celeus- 
maiibus  urgebant.  Nullas  Dorvillio  gratias  habeo,  quod  id  mutavit. 
Confirmat  meam  conjecluram  Plutarch.  Opusc.  Moral,  p.  1055.  pen. 
et  1056.  16.  Iam  Tibi  proponam  vicissim  locum  enormiter  corrup- 
tum  in  Charitone3)  p.  70.  lin.  14.  quem  nuper  adspiciens  protinus 
deprehendebam  vitium,  quod  me  olim  latebat;  et  emendavi  in  recen- 
sione  Charitonis;  et  prodam  in  Actis.  Vexat  ibi  Dorvillius  meam  inter- 
pretationem.  Fateor,  vitiosa  est.  Sed  quae  illo  affert,  .  .ciccum4) 
meliora  non  sunt.  Intelliges  ipse,  si  attentius  locum  consideres,  et  veram 
lectionem  facile  invenies.  Duae  voces  üv  rntQuanj  in  unam  colligandae6) 
sunt.  Relegam  denuo  aliquando  Charitonem;  et  mittam  Tibi  quae 
praeter  edita  observabo,  aut  jam  in  schedis  habeo,  permulta,  et  quae 
nescio  quomodo  factum,  ut  Dorvillius  non  ediderit.  Poteris  aliquando 
eidem  Amplissimo  Viro  significare,  Leichium  nostrum  ab  ejus  veneno6) 
periisse.  Iam  ea  de  re  constans  apud  nos  faraa  est.  Et  idem  mihi 
asseveravit  Ernestius.    Valde  mihi  dolet,  ejus  medicamentum  nimis 


I)  [VIII,  4.]       i)  [VIII,  6.    Vgl.  Animadv.  p.  703  f.  und  Lcbensb.  S.  398.] 

3)  [IV,  4.  Vgl.  Animadv.  p.  39t;  Act.  Erud.  «751,  t00;  Lcbensb.  S.  398  und 
Brief  «68  S.  407,  30  f.] 

4)  [Vor  ciccum  ist  jetzt  ein  kleines  Locb,  durch  welches  vielleicht  ea  weg- 
gerissen ist.   Vgl.  S.  411,  33.] 

5)  [Hdr:  colliquandae]  6)  [Vgl.  S.  387,  H;  390,  26;  406,  18.] 


Digitized  by  Google 


398 


R.  FOERSTER, 


drasticum  fuisse.    Si  diutius  vixisset  Leichius,  certe  implicitus  non 
fuissein  Constanlini  edendi  curae.    Ut  autera  comprehendas,  quauti 
raomenti  pro  rebus  et  forma  optimi  juvenis  fuerit1)  castigatio  Dor- 
villiana,  et  quam  facile  atque  probabiliter  ejus  animum  de  statu  de- 
m.  2r  jicere  |  potuerit,  narrabo  Tibi  aliquid,  quod  ab  Ernestio  accepi,  qui 
Leichio  minime  favebat.   Est  hic  aliquis  Bei,  vel  Betius,  illius  Matthiae 
Belii,  qui  egregie  de  rebus  Huogaricis  scripsit,  filius,  Hungarus  Pres- 
burgensis.  Professor  Philosophiae  Extraordinarius,  ut  multi  sunt,  qualis 
etiam  Leichiiis  erat.    Hic,  ut  mihi  quidem  videtur,  forte  paullo  plus 
Graece  novit,  quam  ego  Hungarice.    Contendit  itaque  cum  Leichio 
de  obtinenda  prof.  L.  Graecae.   Patrono  nititur  comite  de  Sternberg, 
Imperatricis  in  aula  nostra  Legato2).   Quum  patri  Belii  multum  deberet 
aula  Vienneosis  ob  egregia  merita  circa  lustoriam  Hungariae,  neque 
aliter  possenl  remuuerarc,  coramendarunt  üüum  ejus  nostris  dominis, 
et  sie  in  academiam  Lipsiensem  irrepsit  peregrinus  homo,  et  paucis 
nostratium  amalus.   Ille  igitur  ut  primum  audivit  aut  cognovit  (nescio 
qua  diiPGTtjTi  xnt  ihivfiuorj)  Qifdg  (pvon  gmjhmjaas)  in  Charitone  Dor- 
villiano  quaedam  in  Leichium  acerba  et  probrosa  jactata  esse,  (vix 
Uber  in  urbem  pervenerat)  non  tantum  id  ebuccinabat  in  omnibus  cir- 
culis,  verum  etiam  (detestor  malitiam)  loca  illa,  quae  Leichium  tangebant, 
excerpta  Drcsdam  ad  patronum  et  caeteros  ministros  aulae  mittebat 
Quod  Leichium  vehementer  ussit.   Neque  immerito.   Non  enim  tantum 
apud  proceres,  qui  earum  rerum  nihil  intelligunt,  et  ingenia  tantum 
ex  fama  publica  aestimant,  sed  et  apud  literatos  et  studiosos  nostros 
obesse  id  famae  ejus  poterat.    Non  solent  nostrates  res  aequa  lance 
et  maturo  judicio  examinare.    Sed  accinunt  primo  clamanti  ut  graculi, 
et  ad  levem  quemvis  rumorem  stupent  et  exsternantur. 

Ilaec  erat  tragoedia  LeichioDorvilliana.  Polens  ipsi  aliquando 
narrare.  Etiam  hoc  indicare  poleris,  illum  alterura,  quem  ignoravil 
quis  esset,  interpretem  epigrammatum  Jensianorum  in  Miscellaneis 
Lipsiensibus3),  quem  saevo  flagcllo  seeuit,  eum  esse  Jo.  Conradum 
Schwartziura,  Coburgensem,  fratrem  illius  celebris  Altorfini4)  literatoris 
Christiani  Gottlieb  Schvvartzii,  qui  Plinii  Panegyricum  edidit.  Ille 
Conradus  praeter  alia  Commentarios  quoque  Criticos  Linguae  Graecae 

\)  [fuerit  ist  nach  Dorvilliana  fälschlich  wiederholt.] 

i)  [Hdr:  Legati]  3)  [Nov.  Mise.  Lips.  IV  p.  94—138.] 

4)  [Hdr:  Aldorfini] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisieks  Briefe. 


399 


eclidit.  Referebat  Ernestius  simul  se  nuper  a  Breitingero  per  literas 
interrogatum  fuisse,  num  ego  auctor  essem  illius  vernaculae  recen- 
sionis  epistolarum  epigraphicarum  Hagenbuchii,  quam  Tibi  superiore 
anno  miltebam1).  In  Helvetia  famam  currere  eam  a  me  profectam 
esse;  et  motus  excitasse.  Coepisse  inde  quosdam  Hagenbucliio  male- 
volos  occasionem  illum  traducendi  et  irridendi.  Et  eum  hoc  |  aegre  foi.  2* 
ferre,  verendumque  esse  ut  ulciscatur.  Id  sane  nolebam  ut  accideret 
quum  schediasma  illud  conscriberem.  Quae  in  ipsum  effudi  jocularia2) 
quaedam  risu,  non  bile,  digna  sunt.  Sed  audio  hominem  acrem  et 
irritabilem3)  esse.  Maxime  honestis  modis  illum  excepi,  et  plus  quam 
alios  soleo.    Non  habet  indignandi  caussam. 

Incidi  nuper  in  folium  aliquod 4)  novellarum  nostrarum  literariarum, 
e  quo  intellexi,  Cocchium,  quem  mortuum  credidimus5),  adhuc  vivere, 
et  Chirurgos  veteres  jam  edere.  Quo  melius  de  instituto  ejus  per- 
ciperes,  adjeci  excisam  eam  particulam.  lam  penes  To  est,  sub- 
scribere  velis,  an  librum  editum  demum  emere.  Si  prius,  neque 
occasio  sit  Amstelodami,  faciam  pro  Te  hic  Lipsiae,  si  flagites. 
No6trates  librarii  cum  Italis  frequentius  commercium  habent  quam 
vestrates.  Sed  miror  qui  possit  homo  resurgere  de  mortuis,  cujus 
mortem  initio  supcrioris  anni  jam  annunciatam  vidi,  et  biographiam 
legi.  Necessum  est  ut  duo  fuerint  Cocchii,  quorum  unus  ante  bien- 
nium  fere  Romae  obiit,  aller  adhuc  Florentiae  vivit.  Poteris  ali- 
quando  hac  de  re  Dorvillium  consulere. 

Haec  in  praesenlia  succurrebant.  Tu  bene  porro  vale,  Amice 
Suavissime,  et  mihi  ut  soles  fave.    Scrib.  Lipsiae  d.  16.  Junii  1750. 

Specimen  Constantini  Porphyrog. 

sfxra  tig  tov  dnoÄaxria^töv  twv  dQOfttnv*)  

Ex.  p.  208.    Commiseratione  dignus  qui  talem  Hb.  interpretari 
debet.    Thucydidem  mallem,  quam  hunc,  interpretari7). 

0  [Vgl.  S.  354  A.  3.] 

2)  [In  Hdr.  sind  zwischen  joc  und  dem  schliessenden  a  4 — S  Buchstaben 
verblichen,  von  späterer  Hand  durch  abund  ersetzt;  aber  vgl.  joculare  in  Bernard's 
Antwort  Lebensbeschr.  S.  395,  4.]  3)  [Das  bi  in  irritabilem  ist  abgegriffen.] 

4)  [Hdr:  aliquid]  5)  [Vgl.  S.  J51,  t8.] 

6)  [Folgen  die  Worte  De  caer.  aul.  Byz.  I,  7t  p.  «08,  t8  R.  (358,  4  ed.  Bonn.) 
*Ano).axxltovoiv  01  dgoiieig  bis  \  7  anb  xelivoeiog  eig  xb  xitaQtov  ßctlov,  xai 
hixtjoev.] 

7)  [Bernard's  Antwort  vom  tO.  Juli  t750  ist  Lebensbeschr.  S.  394  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


100 


R.  Fo ERSTER  , 


167.  An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Nach  dem  Conccpt  gedruckt  Lebensbeschreibung  S.  683  — 689.)  >) 

Vehementer  mihi  placuit,  Vir  Celeberrime,  insignis  Tua  erga  me 
humanitas,  et  amor  Candidus,  quem  luculenlis  illis  Tuis  et  pereruditis 
ad  me  literis  nuper  demonstrasli.  Non  satis  erat  Tibi  de  meis  in 
uuiversum  studiis  bene  sentire,  laudibusque  immeritis  me  cumulare; 
sed  etiam  conatus  in  Dionem  Cassium  meos  rüdes  et  deproperalos 
laudas;  et,  quod  majus,  in  amicam  mecum  Disputationem  descendere 
dignaris,  rectaque  docere,  et  ab  errore  revocare.  Si  quis  alius 
libertalem  sentiendi  magni  facit,  eaque  utilur,  sed  neque  aliis  invidet, 
dissenlientes  facile  fert,  et  erudiri  cupit;  is  ego  sum.  Ideoque  gratis- 
simo  animo  agnosco  beneßcium  Tuum,  Vir  Humanissime,  qui  dubia 
meis  conjecturis  obmovere  voluisti,  et  si  quid  ad  ea  responsi  in 
promtu  habearo,  a  me  flagitas.  Utar  venia,  quam  perhumaniter  facis, 
et  sententiam  meam  de  locis  illis  controversis,  ordinem  sequens  Tuum 
p-  68*  eundemque  |  meum,  breviter  exponam,  praefatus  illud  in  genere, 
esse  locos  quosdam,  in  quibus  Tibi  subscribam :  esse  alios,  in  quibus 
nondura  necesse  mihi  quidem  videtur  esse,  ut  a  vetere  opinione 
decedam. 

Ad  primum  ilaque  locum  p.  80,  85.*)  moneo,  hominem,  qui 
ßguram  sagittae  ligno  insculpsit,  non  recte  mentem  et  manum  meam 
expressisse.  Quaecunque  in  illo  libello  menstruo3)  a  me  scripta  edun- 
tur,  nunquam  (quod  valde  doleo)  ad  corrigendum  (ut  vocant)  mihi 
permitluntur;  quamvis  id  saepius  a  Cel.  Viro,  qui  libellum  ilium  edit, 
rogaverim.  Unde  saepe  factum,  ut  foedi  errores,  quorum  me  pudet, 
in  schediasmata  mea  irrepserint.  Effinxeram  figuram  animo  et  calamo 
sie4):  scilicet  a  est  baculus  vel  lignum,  cui  ferramentum  sagittae  af- 
fixum  est.  B  est  bractea  connectens  duas  dxtdug.  c.  et  d.  sunt  ipsae 
illae  duae  axidtg,  quae  vulnerant  et  in  carnem  penetrant.  Facile 
jam  potest  coneipi,  quoraodo,  una  acie  evulsa,  altera  tarnen  intus 
maneat,  et  nequeat  evelli,  quia  non  habet  av&okxrjv  vel  ansam,  e  qua 
apprehendi  queat.  De  ferro  quodam  transverso,  quod  coneepisti 
animo,  Vir  Celeberrime,  e  mala  figura,  et  quod  impediat  penetratio- 

1)  [Antwort  auf  Reimanis'  Brief  vom  «7.  Juni  1750  (Lebensbeschr.  S.  667  f.).] 

2)  [cd.  Keimarus  =  XXXV,  6.    Vgl.  ed.   Reimar.  T.  IL  (Hamburg!  4  75») 
p.  4  501.]  3)  [Zuverläßige  Nachrichten.]  4)  [A.  a.  O.  4750  S.  17.] 


i 

Digitized  by  Google  j 


J.  J.  Rriske's  Briefe. 


401 


nem  sagittae  in  carnem,  non  cogitavi.  Praeter  dubia  vulgatae  lectioni 
i(fr(Qftorrop  jam  obmota  etiara  illud  reputes  quaeso :  non  in  itpa^ftoaet 
fem  ad  scapuro  seu  lignum  sagitjtae,  vim  illam  dybjTtjQtov  Parthorum  P- 
sagittis  propriaui  el  a  Dione  celebratam,  sitam  esse;  nam  omnes  om- 
nium  gentium  sagittae  eodem  modo  itpa^^orTovrai.  Sed  sita  erat 
in  conformatione  ferri;  (ex  Tua  quidem  opinione)  Atqui  conformare 
ferrum  vel  spiculum,  aciem  etc.  non  i^uQ/jorruv  dicunt  Graeci,  sed 
rwrow,  fiOQyovv,  oxtva&tv.  Et  debuerat  Dio  simili  verbo,  non  autem 
illo  icpaquÖTTtiv,  usus  fuisse.  Quod  modo  citavi  verbum  iyaQuonetv 
Don  potest  alium  sensum  in  hac  dictione  fundere,  quam  Spiculum 
sagittae  ad  eius  scapum  ligneutn  affigere,  adaptare.  Heinde  vel  ipse 
agnoscis,  Vir  Eruditissime,  Dionem  in  vulgata  lectione  obscurum,  et 
niancum  esse.  Etiam  tautologus  est.  to  Ztiqov  et  to  dtvreqov  merum 
est  tautologum.  Si  voluisset  Dio  ferrum  minus  dicere,  dixisset  et 
debuisset  dicere  ßQaxvreQov,  uurrot;  inofatov,  aut  simile.  Tandem 
et  habeo  locum,  in  quo  Parthi  claris  verbis  dicunlur  (puQuürtup  tu 
avrtov  ßtlt].  Scliol.  Nicandri  ad  Alexipharm.  vs.  207.  ait  ro^ixöv  ita 
appellari  —  s7Tti  oi  fldy&oi  xcti  2xv&ut  (unde  quoque  ü'xvd-iitdv)  Tofft/- 
ovrtg  rovro  TiaQuxQiovai  (vel  potius  rovra  nfqixQtovai)  rag  räv 
ß().wv  ämidag. 

Ad  loc.  p.  83,  8')  moneo,  me  non  ignorasse,  dm  cum  accusa- 
tivo  interdum,  sed  rarius  et  contra  regulam  gramm.  per  notare.  Sed 
talia  in  auctoribus  toleranda,  ubi  occur|runt,  et  notanda,  non  autem  p.  686 
a  nobis  invehenda,  pracsertim  ubi  non  opus  est,  puto. 

In  illo  p.  88,  (wo«)  do  victas  manus.    Sed  ut  ämarov 

zokuov  mihi  persuadeas  p.  89,  22.3)  pro  hello  pertinace,  nondum 
efßcere  potuisli,  Vir  Geleberrirae.  Neque  amtorog  id  notat.  Res 
dicitur  äneiarog,  quae  persuaderi  nequit.  Et  si  unquam  Graece  dici 
potest  nöXejuoi  anuoros,  non  polest  aliud  quam  hoc  significare, 
bellum  non  persuasum,  id  est,  ad  cujus  suscipiendi  societatem  alter 
impelli  non  potuit.  Quod  incongruum  nostro  loco;  et  neque  Graecum 
est,  ut  dixi.  Si  bellum  pertinax  vellent  Graeci  dicere,  dicerent  potius 
ami&Tjg,  ut  de  homine,  equo  etc.  intractabili,  non  ämtarog,  sed 
dnuOijg  dicitur.    Et  vel  sie  tarnen  dictio  jrö/.*/*og  aitud-ye  esset 


<)  [XXXV,  <S.    Vgl.  Reiraarus  T.  H  p.  150*.]  2)  [XXXVI,  3.] 

3)  [XXXVI,  6.   Vgl.  Reimarus  a.  a.  0.  und  p.  U95.] 

Afck»dt.  d.  K.  8.  GcMlUcb.  d.  Wiuenecl.   XXXYin.  26 


Digitized  by  Google 


402 


R.  FOERSTER. 


Aescliylo,  quam  Dione,  dignior.  noXtpos  amoros  mihi  quoque  incon- 
gruum  videtur.  Nam  ex  eo  sequeretur,  bellum  ullum  marov,  fidum, 
amicum,  constang  et  certum  victoriae  gerentibus  esse.  Atqui  nihil 
incerlius  et  magis  inßdum  belli  fortuna.  Ut  adeo  incongruum  sil 
pro  bello,  quod  insigne  prae  aliis  describere  Dio  voluit,  epitheton 
omnibus  bellis  commune. 

Reprehendis  porro,  Vir  Celeberrime,  atque  Eruditissime,  et  ad 
p.  80.')  et  ad  p.  91.  78.2)  mcam  audaciam,  qua  integras  et  plures 
intcrdum  voces  insero.    Vel  ipse  nosti,  non  esse  in  omnibus  Graecis 

p-  ßs?  auctoribus,  qui  ad  |  nos  pervenerunt,  ullum  alium,  qui  pluribus  lacunis 
foedatus  fuerit,  quam  Dio,  a  somnolento  librario,  codicis  Stephaniani 
auctore,  magis  omissionibus,  quam  depravationibus ,  male  habttus. 
Quot  ipse  Tu  lacunas  in  eo  non  explevisti?  magno  cum  bono 
Dionis  et  nostro.  Non  minima  pars  raearum  conjecturarum  tendit 
ad  lacunus  Dionis  explcndas,  si  non  iis  verbis,  quibus  Dio  usus  fuit 
(et  quis  morlalium  hoc  ex  ingenio  praestiterit?)  at  iis  tarnen  senten- 
tiis,  quibus  eum  aut  similibus  usum  fuisse  locorum  conncxio  et  sana 
ratio  monstrat.  Id  si  ferre  non  vales,  magna  pars  mearum  conjectu- 
rarum expungenda  Tibi  erit.    Qua  de  re  ipse  videris. 

P.  93,  74.3)  subslitutum  ivi  pro  rovro  vocem  üvmov,  quae  non 
mullum  ab  illa  abludit;  et  ila  (si  bene  memini)  proposui  eam  con- 
jecturam,  ut  quae  mihi  in  mentem  venerit,  antequam  Xylandrinam 
viderem,  (uti  revera  quoque  contigit)  nihilque  propterea  Xylandri  in- 
genioso  invento  detractum  volui. 

P.  99,  51. *)  bene  novi,  yQctqxtp  pro  accusare  poni.  Sed  et 
xnrayguqiHv  eo  sensu  alicubi  legi,  licet  nunc  non  succurrat  ubi.  Non 
enim  habeo  Adversaria,  in  quibus  talia  adnotem.  ilinc  saepe  desli- 
tuor,  fallente  memoria,  testimoniis  auctorum  necessariis.   Polest  etiam 

p.  688  ex  analogia  adstrui.  Sic  dicitur  xaTctd^xd&tp,  xaraßoüp  etc.  Et  facile 
patior  yQu(f)fig  relineri.  Tantummodo  volueram  odiosum  et  otiosum 
illud  xai  sie  emendare,  ut  non  prorsus  periret.  Saepissime  xai  et 
xara  permutantur  ex  corapendio  scripturae.  Scio,  xai  Dioni  in  deliciis 
esse;  sed  saepe  quoque  non  ipsi,  sed  librariis,  debetur,  et  onerat 
foedatque  pulcherrimum  scriptorem. 

0  [S.  oben  S.  400  A.  8.]      2)  [XXXVf,  7.  Vgl.  Reimarus  a.  a.  0.  p.  1502.] 

3)  [XXXVI,  «0.    Vgl.  Reimarus  a.  a.  O.] 

4)  [XXXVI,  2J.   Vgl.  Reimarus  a.  a.  0.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


403 


P.  102,  64. ')  bene  noram  xcti  «k  idem  esse  alque  xai  o/*wc,  vel 
oum  tantum,  nihilominus.  Sed  videram,  neque  sensum,  neque  con- 
structionem  id  pati  illo  in  loco.  Nam  attentior  constructio  facta 
monslral,  si  xul  wc,  nihilominus  Iegatur,  aut  ante  Kuiguq  copulam 
x«/  deesse,  aut  post  Ä«/a«(>  deesse  ydo:  et  praeterea  sensum  in- 
concinnum  emergere.  Sed  si  verba  ws  xai  yttrfaeoOai  e/ieAAt  paren- 
thesi  includantur,  rotunda  omnia  fluunt. 

In  caeteris  adhucdum,  quod  olim,  censeo. 

Nunc  adscribam,  quae  in  libros  quosdam  Dionis  priores  habeo  in 
Schedis.*)  Respondissem  citius  humanilati  Tuae,  Vir  Excellentissime, 
uti  quoque  debebam.  Sed  nolebam  has  literas  absque  parte  saltim 
Animadversionum  mearum  in  Dionem  ire.  Ulas  autem  habebat  jam 
ab  aliquo  tempore  secum  Vir  Celeberr.  Ioecherus  noster,  editor  Ac- 
torum  Eruditorum  vernaculorum.  Ille  per  aliquod3)  |  tempus  rus  iverat,  p- 
et  ante  biduum  demum  in  urbem  rediit.  Haec  res  literas  meas 
voluntatemque  officio  meo  defungendi,  cum  aliis  quibusdam  impedi- 
menlis  hactenus  retinuit.  Quod  autem  omnia,  quae  in  Dionem  habeo, 
nunc  non  mittam,  ideo  factum,  primum  ne  gravarem  tabellarium  publi- 
cum, et  impensas  nimias  efficerem:  dein  ut  prius  judicium  Tuum 
de  instituto  meo  perspicerem ,  et  ipsc  intelligeres,  num  Ulis  uti  aut 
Omnibus,  aut  ea  parte  queas,  sintne  notae  meae  aut  dignae  luce,  aut 
pro  scopo  Tuo  satis  breves,  aut  nimis  prolixae.  Si  digneris,  Vir 
Humanissime,  mecura,  ut  promisisti,  de  quibusdam  locis  Dioneis  per 
literas  agere,  et  continuare  quod  coepisti  commercium,  submittam 
Tibi  successive  etiam  reliqua.  Praeterea  non  erat  satis  otii,  nunc 
quidem,  omnes  Schedas  exscribendi.  Nam  praeter  omnem  meam  cx- 
spectationem  incidi  et  conjectus  sum  paene  invitus  in  laborem  diffi- 
cilem  profeclo,  et  vix  aliquot  annis  profligandum,  et  ad  quem  (quod 
rei  caput)  prorsus  imparatus  accedo.  Scilicet  post  Cl.  Leichii  nostri 
obitum  mandala  mihi  est  cura  Constantiniani  operis  inediti  editionem, 
quam  ille  coeperat,  continuandi  et  perficiendi.  Qua  in  re  totus 
nunc  sum.  Itaque  vale,  Vir  Celeberrime  atque  Humanissime, 
et  conatibus  meis,   ut   facis,   fave.     Huic  autem  deproperatae 

1)  [XXXVF,  J6.    Vgl.  Reimarus  a.  a.  0.] 

3)  [Reimarus  hat  Reiske's  »Aniraadversionest  T.  II  p.  1 501 — I5H  sowie  in 
den  Addenda  et  Emeodanda  p.  4 695 — «708  abgedruckt.] 
3)  [Druck:  aliquot] 


Digitized  by  Google 


404 


R.  FoERSTER, 


et  extemporali  scriptioni,  quaeso,  ignosce.  Scrib.  Lips.  d.1)  Iulii 
I750.2) 

168.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  4  SO.) 

Viro  Clarissimo,  Experientissimo,  Erudilissimo,  |  Joanni  Stephano 
Bernardo,  |  s.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske.3) 

Gratias  Tibi  ago  maximas,  Araice  Carissime,  pro  nuperis  Tuis  literis. 
Ad  quas  ut  responsum  diu  desideres  non  faciam.  Advenerunt  tem- 
pore quo  plures  mihi  responsoriae  expediendae  eranl;  totum  paene 
hesternum  diem  literis,  Dresdam,  Hamburgum  et  Breslaviam  scribendis 
insumsi;  eliara  hoc  mane  jam  aliquot  exaravi.  Defungor  ilaque  simul 
officio  erga  Te  quoque  et  cl.  Abreschium;  qui  nuper  literis  me  salu- 
tavit.  Gratulor  Tibi  de  amicitia  viri  cordati  et  humanissimi.  Re- 
spondeo  ipsi  me  futuris  nundinis  auturonalibus  ipsi  missurum  esse, 
quandoquidcm  flagitat,  quae  in  Aristaenelum  in  promtu  habeo,  et 
quae  ad  Thucydidem  (in  cujus  lectione  nunc  versor,  et  dimidiam  ab- 
solvi)  aut  jam  annotavi  aut  porro  annolabo.  Hamburgum  in  Tua 
Tuique  Thomae  caussa  scripsi,  non  quidem  ad  cl.  Wolffium,  a  quo 
responsum  nondum  tuli,  sed  ad  cl.  Reimarum4),  eumque  rogavi,  ut 
desideria  nostra  sua  intercessione  secundaret.  Scripseram  nempe  ad 
eum  nuper  Hieras,  quas  literis  meis  ad  cl.  Wolffium5)  incluseram, 
atque  significaveram  me  esse  vernaculi  illius  de  Dione  judicii6),  quod 
Tibi  misi,  auctorem,  rogaveramque,  vellet  loca  quaedam,  in  quibus 
me  turpiter  ex  properatione  dederam,  pro  non  scriptis  reputare,  pub- 
liceque  non  castigare.  Respondit  V.  Cl.  verbis  humanissimis  et  longa 
epistola7),  qua  testatur  sibi  pergratam  fuisse  illam  recensionem,  loca, 
quae  emcndaveram  singula,  prolixe  expendit,  si  quid  ulterius  in 

4)  [Hinter  d.  ist  Lücke  für  die  Zahl  gelassen.] 

2)  [Die  Reinschrift  muss  auch  die  in  Brief  4  68  (S.  404,  4 7 f.)  Bernard  ge- 
meldete Anfrage  wegen  Hülfsmittel  für  den  Thomas  Magister  enthalten  haben,  wie 
sich  aus  der  Antwort  von  Reimarus  vom  4  0.  October  (Lebensbeschr.  S.  694,  6  f.) 
ergiebt.] 

3)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  4  0.  Juli  4  750  (Lebensbeschr.  S.  394  f.).] 

4)  [Brief  4  67.    Vgl.  oben  A.  *.] 

5)  [Vgl.  Brief  4  64  S.  394,  6  f.]  6)  [Zuvcrl.  Nachr.  4  750  S.  5—33.] 
7)  [J7.  Juni  4  750  Lebensbeschr.  S.  667—683.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Riiske's  Briefe. 


105 


Dionem  haberem  a  me  flagital,  in  Dione  6uo  editurum  se  promittit, 
et  commercium  literarium  |  super  eodem  auctore  ineundum  offert.  foi.  ^ 
Promte  acceptavi  egregiam  occasionem  inclarescendi ,  et  misi  ipsi, 
quae  ad  Cassium  habeo  non  pauca.  Cum  cl.  Wolflio  nolitiam  con- 
traxi  hac  occasione.  Quo  tempore  ab  ipso  per  literas1)  copiam  mihi 
fieri  rogabam  codicis  Arabici  Abilfedae,  quem  ejus  et  fratris  quondam 
bibliotheca  tenet,  emigrabat  Lipsia  Hamburgensis  quidam  Studiosus 
lilerarum,  quo  eatenus  usus  fuerat  ad  coemendos  sibi  libros  et  alia 
necessaria.  Quum  itaque  familiärem  Lipsiae  haberet  neminem,  cui 
eam  curam  mandaret,  rogavit  a  me  ut  eam  susciperem.  Quod  lu- 
beoter  feci.  Sic  solet  singulis  nundinis  mercatorem  aliquem  Hambur- 
gensem  huc  mercatum  venientem  ad  me  cum  literis  et  indiculo  desi- 
deratorum  librorum  et  necessariis  numis  mittere.  Est  vir  humanus, 
sed,  ut  sunt  senes,  tardator.  Si  quid  adest  Schedarum  B.  Wolffii  in 
Thomam,  non  dubito  quin  id  ad  me  mittat  futuris  nundinis  per  mer- 
catorem suum,  praesertim  si  Stimulus  a  cl.  Reünaro  accedat.  Quum 
nuper  B.  Leichii  Schedas  perlustrare  deberem  (ut  nempe  quae  ille 
ad  Constantinum  suum  collecta  reliquerat  erueremus,  quae  pauca 
sunt  et  mihi  quidem  non  admodum  magno  adjumento;  memoriae 
plurima  crediderat,  et  spem  vitae  longae  aluerat :)  incidi  inter  alia  multa 
non  mala,  quae  lucem  mererentur,  et  quae  Dorvillius  non  illibenter 
haberet,  in  Herodotum  Berglen2),  quem  ille  possidebat,  aut  potius 
ßoror  ejus,  vidua  Gleditschii,  celebris  librarii.  (Hinc  factum  ut  et 
ipse  B.  vir,  et  firater  ejus  adhuc  superstes,  totam  librariam  Gledit- 
schianam  pro  lubitu  moderarentur,  et  ederent  quidquid  vellent.  Illa 
soror  Leichii,  nupta  forte  fortuna  dilissimo  juveni,  Gleditschio,  et  brevi 
post  vidua  facta,  nullis  liberis,  divitias  in  familiam  Lcichianam,  alias 
inopem  intulit.  Haec  hactenus).  Redemerant  Leichii  eum  codicem 
ab  ejus  Fritschii  filio,  qui  Philostratum,  Aristophanem,  Alciphronem 
alios  edidit,  et  hunc  ipsum  Herodotum  editurus  erat,  |  nisi  Gronoviana  foi.  2* 
editio  intercessisset.  Redemerunt  centum  thaleris  nostratibus.  Frit- 
schius  autem  Berglero  quingentos  dederat.  Illius  Fritschii  filius  nunc 
Baro  est  et  Consil.  Regius  Dresdae.  Si  deus  vi  tarn  et  vires  mihi 
servet,  aliaque  graviora  et  magis  necessaria  negotia  non  impediant, 
fieri  facile  possit,  ut  aut  ipsum  Herodotum  aut  saltim  Berglen  notas 


i)  [Brief  U7  S.  344,  18  f.]  i)  [Vgl.  S.  438  A.  6.] 


Digitized  by  Google 


406 


R.  FoERSTER, 


edam.  t«  if  iv  &ewv  yovvaat  kcitcci.  Quantum  mihi  licuit  observare 
perbrevi  tempore,  quo  volumen  tractabam,  non  tarn  sunt  criticae  illae 
notae,  quam  potius  versantur  circa  collationem  auctorum  aliorum 
Graecorum,  qui  Herodolum  aut  iraitati  fuerunt,  aut  exscripserunt,  aut 
easdem  res  narraverunt1).  In  volumine  Miscellaneorum2)  nostratium, 
quod  nunc  actutum  sub  praelo  sudat,  tandem  aliquando  prodibunt 
mea  ad  Herodotum  olim  observala.  Si  quid  velis  i  11  i  libello  insertum, 
Araice,  candide  dico  quod  res  est,  melius  facies  si  cl.  Trilleri  opera 
ea  in  re,  quam  mea,  uteris.  Nam  non  optime  mihi  nunc  cum  Men- 
ckenio  convenit,  et  vereor  ne  a  rae  oblata  repudiarel,  praesertim  ab 
homine  scripta,  quem  omnes  nostrales  Batavum  ideo  putant,  quod 
Amstclodami  vivit.  Sed  Trillerus  gratia  floret  apud  Menckenium,  ideo 
quod  rursus  incepit  symbolam  suam  ad  Acta  conferre.  Et  praeterea 
solis  Ulis  deslinata  sunt  nostra  Miscellanea,  qui  sunt  in  colligendis 
Actis  occupati.  Si  tarnen  ad  me  mittere  velis,  quae  ad  Tryphiodorum 
habes,  si  non  sint  mole  nimia,  circumspiciam  rationem  aliam  qua 
edanlur.  Vix  putes  quanta  invidia  laborent  vestrates  hac  in  urbe 
literata,  praesertim  postquam  Dorvillius  bonum  Leichium  (ut  certe 
fama  fert)  strangulavit3).  Deum  immortalem  testor  quod  me  sollici- 
taverint  ut  manes  ejus  ab  injuriis  vindicarem,  et  aggressorcm  iisdem 
armis  contundercm.  Rogarunt  ctiam  ut  Anthologiam  ederem,  quo 
Dorvillius  praeveniretur.  Facile  existimabis  quid  ego  ad  haec,  Dor- 
foi.  «*  villio  multis  nominibus  obstrictus.  |  At  intelliges  tarnen  ex  hoc  speci- 
mine  quid  facturi  essent  nostrates,  si  qui  inter  eos  essent  bene 
Graece  docti.  Sublegerent  profccto  sphalraata  quae  Praeclaro  viro 
exciderunt  passim,  et  acerbe  perstringerent,  et  probra  in  ejus  caput 
omnia  refunderent.  Hic  terrarum  quidem  mihi  ne  hilum  quidem 
nocuit  illa  horribilis  a  Schultensio  concitata  tempestas,  proptcrea  quod 
civis  indigena  sum,  ille  Batavus  mit.  Imo  raagis  me  elevavit  in 
altum  et  auctoritatem  addidil.  Inveni  quoque  in  Schedis  Leichianis 
apographum  ab  ipso  factum  particulae  satis  magnae  Anthologiae 
ineditae,  quam  Tibi  mittam  fuluris  nundinis,  sed  ca  lege  ut  ad  me 
redeat.  Debeo  enim  aliquando  Constantino  absolulo  Chartas  Leichi- 
anas  reddere.  Vidi  praeterea  Scaligeri  et  aliorum  in  varios  auctores 
latinos  notas  ineditas.    Si  otium  majus  esset,  et  vellem  preces  ad- 

I)  [Udri  narlrunt]  2)  [Vgl.  Brief  155  S.  368  A.  5.] 

3)  [Vgl.  S.  397  A.  6.]  . 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe. 


407 


hibere,  posscm  illa  impelrare.  Sed  nunc  non  vacal.  Totum  nie 
habet  barbarus  meus  Wallachus  aut  Gappadox  polius.  quidni  enim 
sie  appellein  Constantinum,  ex  Armenis  oriundum.  Assuesco  tarnen 
magis  et  magis  ejus  Cappadocismo,  et  ineipio  ipsum'araare,  postquam 
ineepi  eum  inlelligere,  et  bonas  res,  monumenta  historica,  quae  tradit, 
memorabilia  certe.  At  bone  deus,  quantus  mihi  cxantlandus  erit  labor. 
Perlegendi  scriptores  Byzantinae  historiae  permulti,  neque  perfunetorie, 
perlegenda  magna  pars  Longobardorum  et  Gasconum  medii  aevi. 
Borrel  animus  barbariem,  horrent  digiti  situm  et  pedorem.  Sed  quid 
agam?  In  falis  erat  ut  ego  mazam  hanc  pinserem.  Mallem  profecto 
aut  Abulfedam  meum,  aut  saltim  libros  Observationum  in  Graecos 
auetores  edere.  Sed  quis  librarius  eos  audeat  edendos  in  se  susci- 
pere.  nisi  forte  cum  tempore  familiarior  Leichiis  evasero,  qui  forte 
meam  in  gratiam  minutum  aliquem  libellum  unius  alphabeti  tum  ede- 
rent.  prius  debent  parari  illi  libri.  Quas  possum  suffurari  horas  illis 
perficiendis  |  impendo.  Nuper  perlegi  Alciphronem,  nunc  sum  in  Thu-  foi.  sr 
eydide,  transiturus  deineeps  ad  alios,  et  relecturus  denuo  quos  olim 
jam  aliquolies  legi,  si  per  Cappadocem  meum  iiceat.  Jam  venio  ad 
slrictius  respondendum  suavissimis  Tuis  literis.  Opuscula  Adami  et 
Frankenaui  conquiram  si  potero.  velim  quoque  mihi  indiculum  mitlas 
opusculorum  quae  olim  aliquando  desiderabas  anliquitates  medicas 
spectantium.  Amicus  cui  curain  ea  conquirendi  dederam,  neglexit 
mandata,  et  indiculum  praeterea  perdidit.  Vehementer  doleo  Vir 
Humanissime,  numos  a  To  mei  caussa  in  cassum  expensos  fuisse. 
Jamdudum  habeo  Tataricam  illam  historiam,  librum  perutilem,  imo 
in  genere  suo  capitalem.  Interpretationis  Gallicae  auetor  est  ille 
Scheuchzer,  qui  in  Anglia  vixit  et  Kaempferi  Amoenitates  Anglice1), 
si  bene  memini,  vertit.  Chirurgos  Graecos  veteres  quos  Florentini 
promittunt  curabo  ut  protinus  atque  prodierint  et  ad  nos  venerint 
habeas.  Quantum  ad  locum  Charitonis  p.  70.2)  attinet,  non  incidisti 
in  conjecluram  meam.  puto  apreQuart]  legendum  esse,  traderis  rivali 
(aut  aetnulo)  tyranno.  magnura  maltim  tyranni  arbitrio  permitti,  majus 
tyranni  avrt^aotov  rivalis,  et  eandern  amatam  ambientis.  Quid  de 
meis  ad  versus  Carpzovium  stricturis3)  fiel,  equidem  nescio.  Meum 

\)  [Hdr:  Angliae.     Uebrigens  irrt  R.     Scheuchzer  hat  nicht  Kaempfers 
Amoeoitates  exoticae,  sondern  Historie  von  Japan  übersetzt.] 

I)  [Vgl.  Brief  166  S.  397  19  f.]  3)  [Vgl.  Brief  163  S.  391  A.  5.] 


Digitized  by  Google 


108 


R.  FoERßTEB, 


non  est  earum  editionem  accelerare.  Nequidem  revisio,  quam  vocant, 
typographica  mihi  permittilur  neque  schedae  meae  ad  me  redeunt. 
Quando  itaque  et  quales  proditurae  sint,  non  [dixerim.  Vix  putem 
eas  sie  prodituras  ut  cl.  Joechero,  Ephemeridum  istarum  Collectori, 
dedi.  Lipsiensis  est,  ideoque  vix  patielur  civem  suum  tarn  duriter 
depecti.  Si  tarnen  easdem  dederit,  dices  ipse  legens,  vßoicrtHag  et 
petulantes  esse.  Bullierium  quem  laudas  non  novi.  Estne  forte 
minister  Wallonicus  apud  Amstelodamenses,  an  Proponens  ut  appel- 
lant?  Quis  eas  recensiturus  sit  equidem  nescio.  Solet  tarnen  cel. 
Chr.  Bened.  Michaelis  Hallensis  Professor  talis  argumenti  libros  re- 
foi.  censere,  ut  |  ex  Menkenii  famulo  intellexi.  Ab  illo  viro  (si  doctus  et 
utilis  est  Bullierii  Uber)  non  habet  quod  sibt  metuat.  Est  vir  mitis 
ingenii.  Ad  locum  Theophrasti  p.  22. f)  ego  aliquando  non  oflendi. 
credebam  esse  manens  solus  penes  convivii  dominum,  caeleris  convivis 
digressis.  Casauboni  versionem  non  inspexeram.  Tu  me  altentum  ad 
locum  fecisti.  Conjectura  Tua  satis  speciosa;  dubito  tarnen  an  vera. 
Valckenaerium  rursus  convalescere  laetus  audio;  gratulorque  Graecis 
literis  vitam  viri  doctissimi.  Utinam  Sophoclem  ederet;  modo  initium 
faceret;  non  dubito  me  posse  ipsi  impetrare  lectiones  codicis  msti 
qui  est  in  Senatus  Lipsiensis  bibliotheca2),  cum  scholiis  ineditis,  ut 
mihi  asseverabat  aliquando  Leichius,  penes  quem  eum  codicem  vidi 
et  manibus  tractavi.  Vidi  etiam  apud  eundem  Leichium  codicem 
Procopii  ab  Hoeschelio  editum,  in  cujus  ora  insignia  et  prolixa  Sup- 
plementa  lacunarum  in  libro  de  aedifieiis  Justiniani  adscripta  erant. 
Potero  his  talibus  forte  cum  tempore  uti  quando  farailiarior  et  gratior 
illustri  Mascovio,  Curatori  Bibliothecae  istius,  summo  quondam  patrono 
et  amico  Leichii,  factus  fuero,  sed  quem  hactenus  alieniorem  habui, 
ex  eo,  quod  credidit  (et  ipse  mihi  coram  fassus  est)  totam  illam  in 
Leichium  tragoediam  Dorvillianam  a  me  iaxevwQtja&ai.  Et  ea  fama 
fuit  per  totam  urbem.  Purgavi  me  tarnen  satis  luculentis  argumentis, 
et  sufficit  mihi,  quod  ipse  mihi  conscius  sum,  et  deus  conscius  mihi 
est,  eam  calumniam  esse.  Voila  Monsieur  comme  il  va  dans  le  monde. 
il  faut  passer  les  etrivieres.  per  bonas  famas  et  per  malas  pervaden- 
dum  est.  Calumniatores  et  scoptici  eodem  fato  cum  criticis  utuntur. 
interdum  conjectando  rectum  feriunt,  interdum  toto  coelo  errant. 


0  [Char.  *.]  i)  [Cod.  graec.  III  (Rep.  I.  4.  44  b).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe. 


409 


Sed  nimius  sum,  et  Te  fatigo,  Vir  Amicissime.  Ignosce  meae  gar- 
rulitati,  et  favere  mihi  ut  soles  perge.  Scrib.  Lipsiae  d.  17.  Julii 
H50. 

NB.  Schedulam  Menkenianam  mitte  quaeso  simul  cum  literis 
meis  Abreschio,  aut  monstres,  si  potes,  eidera,  quod  brevius.  Saltim 
vellem  eam  ad  me  redire.  Mitto  eam  ideo  ut  mihi  credatis  vera 
esse  quae  nunciavi,  neque  me  tergiversari. 

169.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden  wie  84,  Nr.  152.) 

Vir  Clarissime,  Experientissime,  Eruditissime,  |  Fautor  et  Amice 

multum  colende. 

Quamvis  ante  octiduum  jam  ad  Te  scripserim, ')  consultum  tarnen 
duxi  Te  admonere  breviter,  quid  responsi  a  cl.  Wolffio  in  re  Tua  acce- 
perim.  Hoc  ipso  momento  traduntur  mihi  ejus  literae,  quas  adjicere 
placuit.  Offert  duas  conditiones,  unam  ut  aut  eures  quae  B.  Wolfius 
exemplari  suo  Thomae  Magistri  adscripsit  sua  manu,  non  suas  ob- 
servationes,  sed  var.  lect.  et  observatt.  Erizi  Benzelii,  Episcopi  Suecici, 
a  quodam  Hamburgi  Tuis  impensis  describi ;  aut  ut  ad  sex  mensium 
usum  eures  a  cive  quodam  Hamburgense  pro  cautione  20  thalerorum 
noslratium  ipsum  Wolfianum  exemplar  Tibi  mitti.  Est  enim  non  am- 
plius  Wolf»,  sed  reipublicae,  cui  B.  Wolfius  librariam  suam  gazain 
donavit.  Jam  suaderem  Tibi,  Amice,  ut  ipse  ad  cl.  Wolffium  scriberes, 
ad  literas  meas  ipsi  missas  ipsiusque  has  responsorias  provocares,  et 
rogares  ip|sum,  velit  peritum  hominem  ipse  deligere  qui  pro  Te  de-  f0i.  i* 
scriberet  illas  nolas  (modo  non  sint  eaedem  quae  jam  in  Miscell. 
Observ.  T.  V.2)  exstant;  qui  quum  ad  manum  mihi  non  sit  non  possum 
dicere  sintne  ibi  Wolflianae  in  Thomam  curae  omnes  an  tantummodo 
pars  quaedam  et  speeimen :)  et  porro  aut  ad  Te  directe,  aut  si  tam- 
diu  exspectare  velis,  ad  me  proximis  nuodinis  cum  mercatoro  suo 
mittere;  unde  porro  per  Schroederum  ad  Te  venient.   Sed  brevior 

0 

erit  via  si  directe  ad  Te  miltantur  illae  schedae.  Impensae  non  erunt 
magnae.  Cl.  Reimarus  eliam  curabit  ut  perito  homini  descripturo 
committantur.   Ei  nuper3)  hanc  Tuam  caussam  optime  commendavi. 


0  [Brief  168.]       J)  [Vgl.  S.  396  A.  3.]       3)  [Vgl.  Brief  167  S.  404  A. 


Digitized  by  Google 


410 


R.  Fo ERSTES, 


Tradidi  his  diebus  Menkenio  recensionem  Synesii  Tui.1)  Si  quid  tribuat 
meis  precibus  prodibit  e  praelo  ante  futuras  nundinas  et  videbis  ad- 
huc  hoc  anno  si  D.  pl.  et  judicabis  num  Tibi  arrideat.  Aequaliter  et 
officii  mei,  id  est  veritatis,  et  amicitiae  nostrae  memor  fui.   Ea  de  re 

fol.  v  securum  esse  |  Te  jubeo.  Explora,  si  placet,  a  cl.  Dorvillio,  num 
emere  velit  Luciamim  recentissimae  editionis  Reitzianae,  cui  Leicbius 
collationem  boni  codicis  mssti.  Italici,  nescio  a  quo  nactus,  ad- 
scripsit  paene  per  lotum  librum.  Haeredes  vendere  volunt,  sed  magni 
aeslimant;  triginta  thaleris  nostratibus.  Adscripsit  eam  collationem 
plumbo,  ut  erat  ejus  manus  perquam  nitide  atque  subtiliter.  Haec 
habebam  in  praesentia  quae  scribercm.  Tu  quaeso  Amice  festinationi 
meae  ignosce,  et  porro  mihi  fave.   Scrib.  d.  25.  Julii  17«50.*) 

fol. 2»  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  trcs 
renomme  |  a  |  Amsterdam  |  op  't  fiuwele  ßurgwall  |  tegen  over  't 
illustre  School.  |  fr.  (Smmmcfy. 

170.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  156.) 

Viro  Praenobilissimo,  Excellentissimo,  atque  Experientissimo  |  Joanni 
Stephano  Bernardo  |  s.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske.3) 

Recte  accepi  nuperrimas  Tuas,  Vir  Eruditissime,  una  cum  sua- 
vissimis  cl.  Abreschii;  ajoque  Vobis  ambobus  eo  nomine  gratias  maxi- 
mas.  Sed  mirari  subit,  quare  Vir  cl.  Semper  apud  me  sermone 
Belgico  utatur.  Quae  ejus  rei  caussa  sit,  nescio.  Non  tarnen  aegre 
fero,  neque  abhorreo  a  vestra  dialecto  quam  nunc  aliquanto  magis, 
lectione  saltim,  quam  olim  feci,  exerceo.  Legi  nuper  praeslantissimos 
Euerardi  Reidani  commentarios  de  rebus  Belgicis  sui  temporis;  et 
alia  Batavicam  hisloriam  spectantia.  Nunc  in  Taciti  vestratis,  Hooftii4) 
lectione  versor,  si  aniraum  recreare  volo  horis  otiosis.  Sed  obscurus 
ille  mihi  passim  est  ob  voces  exquisitas  et  rariores  quas  affectat. 
Sed  haec  sunt  alius  loci.  Quas  hic  accipis  cl.  Trilleri  literas,  eas 
puto  jam  vetustas  esse.   Jacucrunl  certe  apud  me  jam  per  aliquot 

1)  [Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  589—596.   Vgl.  Brief  173  S.  418,  3i  f.] 

2)  [Bernard's  Antwort  vom  1 8.  August  1750  ist  Lebensbeschr.  S.  400  f.  gedruckt.] 

3)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  18.  August  1750  (Lebensbeschr.  S.  400  f.).] 

4)  [Vieler  Cornelisz  Hooft  (1581—1 647),  Verfasser  der  Nederlandscbe  Historien.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Remke'b  Briefe. 


411 


septimanas.  Moram  ne  quaeso  aegre  feras.  En  quare  relinuerim. 
Primum  non  putabam  eas  valde  urgentia  continere.  Deinde,  quum 
semel  illae  raeo  aere  essent  ablegandae,  nolebam  eas  absque  meis 
dimittere.  Non  poteram  autem  prius  scribere,  quam  a  Te  rescivissem, 
quid  in  negotio  Wolffiano  esses  decrelurus.  Conjicio  Trillerianas  ad 
Thomam  Mag.  pro  parte  spectare.  Quidquid  ego  hanc  in  rem  inda- 
gare  potero,  promte  indicabo.  Fateri  tarnen  debeo  nie  in  historia 
literaria  et  cognitione  librorum  parura  versatum  esse.  Forte  invenies 
aliquid  ad  scopum  Tuum  faciens,  in  Tomo  nostratium  Miscellaneorum 
proxime  prodituro,  in  quo  praeter  meas  ad  primum  et  secundum 
Herodoti  librum  (plura  enim  capere  volumen  |  non  poterat)  legentur  fai.  i  * 
Strodtmanni  suppleraenta  ad  libellum  suum  de  diflerentiis  vocum 
Graecarum1).  Mittam  et  haec  supplementa  et  ipsum  libellum,  nisi  jam 
eum  habeas.  Vereor  autem,  ne  carbones  pro  thesauro  reperias. 
Incidit  nunc,  me  aliquando  in  bibliotheca  Leidense  tractasse  editionem 
Thomae  a  Collinaeo  curatam,  et  Hadr.  Junii  manu  notatam.  Nisi  ejus 
notulis  jam  instructus  es,  poteris  amico  cuidam  Leidensi  committere, 
ut  exscribat.  Non  enim  cancellis  conclu6us  est  ille  codex,  ut  alii 
ejus  generis.  Habetur  in  Catalogo  p.  258.  col.  a  in  fine.  n.  470. 
Non  exputo  quos  amicos  Hemsterhusius  Argcntorali  habeat;  nisi  forte 
Külmii  aut  Lederlini  6chedae  in  Thomam  ibi  lateant.  Gratulor  Tibi 
tanli  viri  symbolam.  Ea  procul  dubio  gemmula  erit  in  coroua  Tua. 
Regnat  enim  in'  hoc  genere  grammatico,  et  acumine  pollet  incompa- 
rabili.  Diligentia  quoque  nostri  Abreschii  multum  Te  sublevabit. 
Hujus  vis  praecipua  est  in  abundantia  lectionis,  et  congerenda  exem- 
plorum  farragine.  Si  Moerin  Atticistam  desideras,  eum  Tibi  libenter 
communicabo.  Sed  procul  dubio  aut  jam  habes  ipse,  aut  non  opus 
habes  eum  Lipsia  arcessere,  positum  in  vicinia.  Recte  Tibi  nunciavit 
Rhunkenius,  Ernestium  meditari  opusculum  in  Lucianum,  in  quo  Reitzius 
vapulabil.  Sed  codex  quo  usus  ille  est,  (id  ipse  mihi  coram  dixit) 
est  Görlitzensis  in  Lusatia.  Leichiana  vero  collalio  est  e  codice 
quodara  Italico.  Faciat  ergo  hac  in  re  Dorvillius  quidquid  velit. 
ciccum5)  non  interduim.  mihi  non  seritur,  non  metitur  ea  in  re.  Quod 
ad  mc  scribere  nolit,  miror  et  suspicor  vttovXop  ti  latere.  Dedignatur- 
ne?  an  veretur  potentes  in  Batavia  Burmannos  et  Schultensios?  Fac 


i)  [T.  Vn  p.  644—687.]  i)  [Plaut.  Rud.  580.    Vgl.  S.  397,  23.] 


Digitized  by  Google 


412 


R.  FoERSTER, 


tarnen,  quaeso,  Aniice,  ut  benevolum  ejus  animum,  si  talis  revera 
est,  mihi  conservetj,  etiamsi  dissimulet,  et  studeat  me  in  Belgium 
reducere.  Quid  cl.  Cappius  ratione  Phalaridis  facturus  sit,  nondum 
novi.  Adii  aedes  ejus  aliquoties,  sed  frustra,  neque  ipsum  oflendi. 
Habebis  quae  mihi  impertiet,  proximis  nundinis.  Occasione  nundi- 
foi.  %r  narum  incidit  hoc.  |  Rogavit  a  me  aliquis  amicus  ut  ipsi  Dawesii  Mis- 
cellanea  Critica  procurarem.  Quod  si  ergo  Schroederum  nostrum 
forte  forluna  offendas,  rogo  Te,  Amice,  velis  ipsi  meo  nomine  salutem 
dicere,  et  ipsi  injungere,  ut  istum  librum  secum  afferat.  Paratam 
pecuniam  inveniet.  Picturas  quod  amas,  non  miror;  est  ille  genius 
Amstelodamensium.  Ego  (pvau  vnö  rt  axator^og  illas  veneres  non 
calleo,  neque  hactenus  curavi.  Non  ergo  novi  quid  elegans  in  his, 
quid  admiratione  dignum  et  rarum  atque  pretiosum  sit.  Et  si  quid 
apud  nos  tale  occurral,  non  desunt  nobis  homines  talium  rerum  periti 
et  amantes.  B.  Leichius  talia  callebat,  et  magis  adhuc  callet  Christius. 
Reliquit  Leichius  magnam  collectionem  imaginum  aere  expressarum, 
prcnten,  seu  Kupferstiche,  sed  penicillo  pictas  perpaucas;  neque  curavi 
quura  ejus  reliquias  lustrarem.  Absolvi  his  diebus  interpretationem 
Cappadocis  mei,  citius  quam  speraveram.  Post  nundinas  incipiemus 
ejus  impressionem  conlinuare.  Proponis  mihi  locum  Theoph.  Simo- 
cattae1),  et  conjicis  i>erra/>Tjg  q>).oyög  pro  tfaAarriye.  Non  memini  de 
flamma  Thessalica  legisse.  neque  assequor  satis  mentem  Tuam,  qua- 
Iem  flamraam  intelligas;  realem  an  metaphoricam;  *  amoris  nempe 
philtris  excitati.  Suspendo  itaque  judicium  meum;  et  quia  ipsum 
auctorem  ad  manus  non  habeo,  et  anceps  est  de  verbis  extra  seriem 
evulsis  judicare.  Dicam  tarnen  quid  mihi  inciderit.  Forte  scripsisse 
Theophylactum  oX^g  äXXrjg  pro  ttaXu-rrtjc.  Facile  ex  QA  facias  OA. 
In  proximo  A  videtur  mihi  compendium  scripturae  qg  significans  latere. 
Ex  arTfls  facile  fiat  aUt^g.  Et  ipse  nosti  serioris  aetatis  scriptores 
ibi  oXog  usurpare  ubi  vetustiores  puriores  nag  usurpant;  ut  itaque 
6h\g  äXXriQ  <p).oyög  dixerit  hic  Graeculus  veterum  aflectator  pro  puriore 
7i«^  5  ä?J.rjg  (ployog.  Aliquando  interrogabas  me  de  loco  quodam 
Rhasis2)  in  quo  Xaonk  legitur.  Quia  etiam  illum  locum  extra  con- 
nexionem  citabas,  non  addito,  quid  per  loci  atque  sensus  connexionem 


I)  [EpisU  J6.] 

i)  [De  pestil.  c.  t  p.  246,  \6  ed.  Lutet.  1548.  (Vgl.  S.  343  A.  «.)] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskr's  Brjbfe. 


413 


significare  vox  Arabica  debeat;  non  potui  Tibi  non  prava  |  respondere.  foi. 
At  nuper  incidebam  in  T.  XII.  Biblioth.  Gr.  Fabricii,  in  quo  p.  692. 
ait  Graecum  interpreiem  Arabica  duo  vocabula  conservasse,  unum  x^one 
quod  interprelatur,  rem  sui  generis  [seu  specialem]  etc.  Ex  eo  pro- 
tinus  intellexi,  corruptam  scriptionem  esse  et  legi  oportere  %aaai, 
**>l>  aut  certe  %aomi  *~öl=»\  Notat  illud  pecuUum,  hoc  peculiare, 
privum  sibi  et  proprium.  Si  Tibi  ad  manum  est  Cantemiri  Histoire  de 
1  Empire  Ottoman  videbis1)  T.  III.  p.  452.  ed.  Paris,  saepius  citari: 
Hase-ki,  nomen  id  est  uxorum  Sultano  peculiarium.  ^m[s>  Xaaae  xi. 
fposlremum  est  Turcica  formatio  adjectivi  ex  Arabica  voce  Chasseh. 
Apud  alios  Itineratores  et  scriptores  rerum  Turcicarum  invenies  Casse, 
eodem  sensu.  Vox  Pai'n  Arabice  v^';  a  quibusdara  exponitur  lac 
crassum,  aptum  ut  inde  butyrum  Hat;  aliis  est  lac  acidum,  post 
ebutyrationem  remanens  serum;  quäle  describit  la  Rocque  in  libello 
Voyage  dans  la  Palesline  p.  200.  De»  que  le  lait  est  caille\  ils  le 
font  aigrir  avec  le  suc  d'un  herbe  quils  y  mettent  a  fin  quil  soit  plus 
rafraichissant.   Eo  sensu  exstat  apud  tthasen  libro  IX.  ad  al  Mansurem. 

Haec  habebam  in  praesentia.  Tu,  Aestumatissime  Amice,  im- 
posterum  bene  vale  et  mihi  favere  perge.    Scrib.  d.  29.  Aug.  1750. 

P.  s.   Dysenteria  valde  apud  nos  grassatur.  et  audio  Menkenium 
ex  ea  graviter  laborare.2) 

171.  An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  «23,  foi.  457.) 

£o$(£bela,ebor)tner,  £od^clal)rter  £<3rr  Professor,  |  £od>o,c(Si)rtcfhr 

£crc  unb  (Sönner. 

3$  fyabe  3^ro  #ocfy@bela,eb.  bcrnndjcn  an  mid)  abgelafteneä  «£orf>äCi 
cbrtefteä  <Sci)reiben  ridjtia,  erhalten,  unb  baraufc  mit  ©ergnügen  erfcfycn, 
ba§  dieselben  meiner  93orbitte  bor  meinen  guten  Jyreunb,  ben  D.  33er* 
narb  in  Wmfterbam,  a,ütiajt  fyaben  mollen  beb;  3(mcn  8tatt  finben  la§en3). 
3$  ftattc  fyierbor  3^ro  £o$dbetgeb.  ton  berbflid)tejten  $ancf  ab,  unb 
toetbe  fu^en  nad)  Vermögen  burd)  anbete  $>icn|Heifhtna,en  meine  $)ancf* 

1}  [videbis  ist  hinter  Paris,  fälschlich  wiederholt.] 

3)  [Bernard's  Antwort  vom  Si.  November  1750  auf  diesen  Brief  und  Nr.  473 
ist  Lebensbeschr.  S.  4  40  f.  gedruckt.]         3)  [Vgl.  Brief  169  S.  409,  5  f.] 


Digitized  by  Google 


R.  Foerstbb, 


barfett ')  ju  bejeugen.  3er;  ^abc  gebautem  ftreunbe  fogleicr;  9tacr;rid>t  »on 
Dero  fyödjjtoerbinbltctyen2)  Anerbieten  gegeben,  unb  naa)  ber  3«*  t>on  tynt 
23tieffe3)  erhalten,  barinnen  er  mid)  benadjrtdjtiget,  er  fetye  gefonnen,  fid> 
baä  bemujte  93ucr)  Don  3tyro  £ocf>fibclgeb.  felbjt  aufoubitten;  »eil  er  fid> 
auff  eine  Wbfcfyrifft  nid)t  alljurcor;!  berla&cn  fonne.  3<r)  jroeiffele  nicfyt 
er  werbe  bepmegen  nunmet)r  an  3r)ro  #ocr)($beIgeb.  getrieben  r/aben4),  unb 

foi.  457»  DicUeicbt  auet)  fcr)on  $>ero  ungemeine  ®ütig*  unb  |  2öiUfar)rigfeit  tyeityafftig 

morben  fct)n  

3^ro  £ocf;(Sbclgcb.  |  berpfUcfytejter  unb  ergebender  Liener  |  Sfteiffe. 
Seipjig  ben  6.  Sept.  1750. 

foi.  *58'        Adr. :   A  Monsieur  |  Msr.  Wolff,  Professeur  en  Belies  |  Lettres 
tres  savant  et  tres  renommü  |  a  |  Hamburg,    fr.  Leipzig. 

172.  An  l^rofessor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  123,  foi.  459.) 

£o(r)(!belgebor;rner,  £ocr;gelar)rter  #(Srr  Professor,  |  3nfonber$ 
£ocr;$uer;rcnber  £err  unb  ©önner. 

3t;ro  £od;@ccIgcb.  »erben  burcr;  Überbringer  biefeä  bie  »erlangten 
$n>er;  93üd)er,  iebce  gu  3  Jfyl.  jufammen  6  Xr>l.  nebjt  bem  ©erfolg  ber 
gefeilten  S^ungen  bi§  gegenwärtig  erhalten  8oUtc  c$  die- 
selben ntdit  bcfcr)n?cbrcn,  fo  gefdjefye  mir  ein  ©efalle,  tvenn  erfahren  fönte, 
nxiä  ber        Professor  Reiniarus  oon  meinen  überfdneften  Wnmerfungcn 

ad  Dionem  tyielte,  unb  toaö  er  bainit  ma^en  werbe  

Sfyro  &ocr;(Sbelgeb.  |  untertäniger  Liener  |  JHeiffe. 

Seipjtg  ben  16.  Octobr.  1750. 
foi.  460'        |  Adr.:   A  Monsieur  |  Msr.  Wolff  Professeur  tres  savant  |  et  tres 
celebre  |  a  |  Hamburg. 

173.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  HO.) 

Viro  Experienlissimo  atque  Eruditissimo,  |  Joanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  J.  J.  Reiske. 

Miratus  fui,  Vir  Praenobilissime  atque  Clarissime,  Tuum  non 
solenne  silentium,  ineipioque  nunc  dubitare,  num  postremas  meas 

l)  [Hdr:  Stontfbarörit]  2)  [ffrfr:  ^octytoetfmbtidjen] 

3)  [Vgl.  Lebensbescur.  S.  400.]  4)  [Vgl.  Brief  173  S.  415,  8  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisre's  Briefe. 


415 


literas,1)  quas  Leida  per  Hackium  accipere  dudum  debuisti,  acceperis. 
Incluseram  illis  cl.  Trilleri  nostri  quendam  fasciculuni.  Heri  apud  me 
fuit  Vir  humanissimus  et  erga  me  benevolentissimus,  et  hunc  quem 
adjeci  fasciculum  ad  Te  curandum  exhibuit,  addens  inesse  quaedam 
sua  ad  Thomam  Magistrum  observata.  Conjicio  quoque  iuesse  disser- 
tationem  ejusdem  de  pityriasi  vesicae  ad  corruptum  quendam  Caelii 
Aureliani  locum  emendandum  et  illustrandum2),  quam  dono  mihi  dabat. 
E  Wolffii  nuperrimis  literis  intelligo  Te  ab  ipso  codicem  Thomae 
aondum  postulasse.  Prodiit  his  nundinis  sed  nondum  ad  conspeclum 
meum  venit  Heusingeri  Uber  observationum  ad  Graecos  et  latinos 
auctores.  Eonim  quae  requisivisti  nihil  adhucdum  inveni.  quod  rogo 
nolis  mihi  impulare.  Ut  aliis  in  rebus,  ila  in  libris  quoque  comparandis 
patientia  et  favorc  temporis  opus  est,  quod  quaercntem  |  saepe  fru-  f0i.  i» 
stratur  et  negat  quae  negligenti  oflert.  In  illis  Germanicis  libellis 
quae  de  Boerneri  libro  de  doctis  Graecis3);  de  Lactantio  Parisinorum4), 
de  Withoffii  praemetio5),  et  de  Charitone6)  denique  Dorvilliano7)  dis- 
pulata  videbis,  mea  sunt.  Animadversio  in  Carpzovium8)  nondum  prodiit, 
et  prodibit  castigata.  Est  affinis  ejus,  qui  libellum  istum  menstruum 
curat.  Is  deprecabatur  apud  me,  parcendum  esse  juvenis  famae,  ne- 
que  pessum  eam  dandam;  quamvis  forte  meritus  fuerit.  In  Lalinis 
Actis  dixi  de  Heringae  Observationibus9)  addidi  geminum  ejus  opus- 
culi  exemplum;  quorum10)  unum  cl.  Valckenaerio  data  occasione  mitlas, 
simul  nuncians  me  ipsi  recuperatam  valetudinem  gratulari.  Perstrinxi 
quoque  Davvesii  Miscellanea  Critica1')  et  Xenophontis  Anabasin  Hutchin- 
sonianam12).  Quod  in  illis  observationes  quaedam  criticae  insint, 
quales  Te  novi13)  consectari,  et  non  soleant  acta  nostra  ante'nundinas 
vernas  ad  vos  deferri,  judicavi  has  particulas  ad  Te  mittendas  esse, 
Tibique  non  prorsus  ingratas  fore.  Professio  Linguae  Graecae  tandem 
ad  Woogium  pervenit.  Luzac,  ille  veterator  et  impostor,  penes  nos 
fuit.  ego  vero  illum  non  vidi,  non  ausus  est,  pavente  conscientia, 
me  adire;  neque  me  adeo  abjeci,  ut  prior  ipsum  adirem,  oflensus 
ad  injuriae  auctorem.   Quaesivit  per  Cappium  reconciliationem.  Ego 

I)  [Brief  HO.]      i)  [Lipsiao  1750.]      3)  [Zuverl.  Nachr.  «750  S.  371—390.] 
4)  [Ebend.  S.  316—337.]      5)  [Ebend.  1749  S.  595— 618.]      6)  [Ebend. 
1750  S.  619—637.]      7)  [Bdr:  Dorriliano.]      8)  (Vgl.  S.  391,  13  f.]      9)  [1750 
p.  212— «3.]         10)  [Hdr:  quo]  41)  [Nov.  Act.  Erud.  1750  p.  *H— 420.] 

Ii)  [Ebend.  1749  p.  411 — 418.]       13)  [Das  i  in  novi  ist  weggerissen.] 


Digitized  by  Google 


416 


R.  FoBRSTER, 


ir  vero  aspcre,  ut  par  [  erat,  ipsi  respondi,  dicens  ipsum  maliliose  atque 
inhoneste  mecum  egisse.  Et  egit  profecto,  neque  unquam  hanc  ma- 
culam  e  fama  atque  couscientia  sua  delebit.  Vidi  nuper  apud  Cap- 
piura  Phalariden  a  Cortio  cum  duobus  codd.  msstis  collatum.  Sed 
quia  ille  suo  etiam  hac  in  re  utilur  ingenio,  id  est  sordide  lucrum 
captat,  deprecor  curam  ejus  codicis  ad  vos  miltendi.  Ego  quidem 
si  tale  quid  possiderem,  liberaliter  et  generöse  communicarem,  si  quis 
cuperet  et  bene  nossel  uti,  praemii  satis  in  benefacti  conscientia  et 
laudibus  editoris  reputans.  Ille  vero  pro  sui  codicis  usu,  quem  ail 
haud  exiguo  aere  comparasse,  paciscitur  sibi  remunerationem  non 
pecuniariam  quidem,  at  in  uno  alterove  libro  non  vilis  pretii.  Si 
Lennepius  eam  conditionem  acceptat,  suadeo  ut  ipse  virum  adeat. 
nolo  enim  ejus  sordibus  me  inquinare:  ne  forte  vobis  videar  sub  ejus 
nomine  rem  meam  curare.  Libenter  Tibi  indicarem  quales  illi  duo 
Codices  Cortiani  essent,  nisi  fidem  silentii  dedissem.  Vetabat  enim 
possessor  verbis  expressis,  ne  vobis  indicarem  eorum  sedes;  ne  se 
praeterito  Pontes  ipsi  adiretis.  Cum  tali  homine  vobis  res  erit,  si  vultis. 
Ubinam  degit  Lennepius?  Leidae,  ni  fallor.  Legi  nuper  monumentum 
aere  perennius,  quod  in  Bibliotheque  Raisonnee1)  Schultensius  filius 

2*  patri  suo  et  sibi  per  famelicum  mendicum  aliquem  Gallu|lum  condidit. 
Miseret  me  pigetque  homuncionum,  qui  nolentes  benefactis  laudes 
acquirere,  eas  rapiunt,  curantque  immania  sibi  elogia  et  vix  princi- 
pibus  in  re  literaria  viris  congrua  a  subornato  mercenario  panegyrista 
in  os  ingeri.  Me  quidem  puderet  talium  laudum,  et  mihi  tributas  pro 
sannis  ipsisque  meris  conviciis  reputarem.  Minantur  meis  cervicibus 
ictum  peremtorium.  Excipiam  illum,  et  forte  non  sentiam.  Adjectum 
fasciculum,  quacso  Amice  Aestumatissime,  ad  cl.  Abreschium  eures. 
Proximis  diebus  redordiemur  impressionem  Constanlini  nostri  quae  ab 
excessu  Leichii  per  tolam  aestatem  jaeuit.  Tracto  nunc  venerabiles 
ejus  operis  membranas2),  perquam  eleganter,  sed  tot  cum  compendiis 
scripturae  exaratas,  ut  saepe  conjectura  opus  sit,  et  qui  ex  iis  apo- 
graphum  pro  typothetis  confecit,  passim  eas  assecutus  non  fuerit. 
Ex  eo  codice  multa  didici  quae  ad  emendationem  veterum  auetorum 
Graecorum  faciant.  de  quibus  constitui  favente  Deo,  in  peculiare 
dissertatione  de  orthographia  codicis  Constantiniani,   operi  nostro 

t;  [T.  44  p.  87—104.] 

S)  [Cod.  graec.  XXVIII  (Rep.  I.  fol.  17)  der  Senatsbibliothek.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske  s  Briefe. 


417 


praefigenda,  disserere.  Sed  forte  illuc  vivendo  non  perveniam.  Id 
certe  vereri  cogor,  si  attritas  corpusculi  mei  vires  cum  operis,  in  quod 
conjectus  sum,  vastitate  comparo.  Sed  quid  agas?  Solvi  cymbam, 
non  lubens.  in  alto  jam  sum.  litus  non  prospicio.  Deus  novil  an 
appulsurus  sim.  Incepi1)  nunc  hisloriae  Byzantinae  scriptores  perle- 
gere, id  est  Camarinam  barbariei  movere;  perlegendi  mihi  porro  libri 
Graecorum  rituales  et  ecclesiastici;  Jus  item  Graeco-Romanum ;  Cassi- 
odorus,  Symmachus,  cum  tota  islorum  saeculorum  gentilitale;  per- 
scrutanda  paene  omnis  Romana  antiquitas.  Vide  quam2)  vastum 
pelagus  ingressus  sim.  Quae  Leichius  in  id  reliquit  Collectanea, 
exigua  sunt  et  non  sufficiunt.  In  Universum  videtur  levi  brachio 
perarduum3)  opus  tractasse,  et  ad  edendum  accessisse,  anlequam 
ejus  difficultates  nosset.  Ego  quidem  si  liceret  dccennio  tolo  me  ad 
tale  opus  praeparassem.  Nunc  autem  subito  in  id  praecipitatus,  velut 
de  coelo  in  novum  orbem,  cogor  multa  effundere,  quae  bene  scio 
mihi  honori  non  fore.  Sed  frustra  Jaborat  qui  cum  fato  luctatur. 
Destinatum  mihi  fuit  hoc  pensum;  quod  ita  absolvam,  si  unquam  absol- 
vam,  non  ut  debebara,  sed  ut  poteram.  Vale  Amice  Suavissime,  et 
me  porro  ama.    Scribebam  raptim  Lipsiae  d.  20.  Octobr.  175GV) 

174.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  17».) 

Viro  Experientissimo,  Eruditissimo  atque  Glarissimo  |  Io.  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Reiske.5) 

Ut  novus  hic  annus  Tibi,  Vir  Clarissime,  faustus  et  felix  illuxerit, 
ut  feliciler  decurrat,  ut  cum  multis  aliis  annis  in  laetis  et  prosperis 
omnibus,  ut  landein  favere  mihi,  qua  coepisti  pergas,  opto.  Ex 
postremis  Tuis  literis  intelligo  Te  tunc  temporis  nondum  accepisse 
quas  per  ornatissimum  Muydenium  ad  Te  postremas  misi.  Forte  in- 
lerea  temporis  redditae  Tibi  fuerunt.  In  illis  feci  Tibi  spem  obtinendae 
collationis  Codicis  manuscripti  Thomae  Magislri,  qui  hac  in  Urbe  pre- 
ll [Hdr:  Incoepi] 

i)  [Die  Worte  quam  vastum  bis  zum  Scbluss  des  Briefes  stehen  am  Rande.] 

3)  [Hdr:  per  arduum] 

4)  [üeber  fiernard's  Antwort  vgl.  zu  Brief  170  S.  44  3  A.  *.] 

5)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  4  4.  November  1 750  (Lebensbeschr.S.41 0f.).] 

Abh»«dl.  4.  *  8.  OeMlUch.  d.  WUmmcI.  XXXVin.  i7 

Digitized  by  Google 


418 


R.  FOBRSTEB, 


stat.  Hortor  suadeoque  ut  nolis  eam  curam  deponere.  Quod  enim  ad 
Te  retuleruul,  in  Germania  proditam  esse  editionem  Grammaticorum 
Graeconnn,  et  in  iis  Thomae,  falsura  est.  Putasne  in  Germania,  saltim 
Colmariae,  unquam  proditurum  talem  librum.  Quolquot  interrogavi, 
negant  se  talem  editionem  vidisse,  aut  de  illa  audivisse,  aut  sperare. 
Cl.  Kappius  narrabat  mihi  modo,  se  bene  nosse  cl.  Stoeberum,  etiam 
de  vultu,  eumque  voluisse  quidem  edere  Grammalicos  Graecos,  sed 
librarium  invcnire  non  potuisse;  propterea  sollicitasse  librarios  Batavos, 
et  adhuc  circumspicere,  qui  suas  curas  in  lucem  extrudat.  Promisit 
etiam,  se  velle  mihi  notitiam  alicujus  Strasburgensis,  qui  nunc  bic 

foi.  1*  Lipsiae  |  agat,  studiorum  caussa,  et  cum  Sloebero  literas  frequenter 
mutet,  et  cui  nomen  sil  Vasco,  conciliare.  Ex  eo  me  rem  omnem 
cogniturum.  Itaque,  tovtov  yt  tV^a,  conßdenti  animo  prosequere 
uoeptam  curam,  et  fac  ut  vertens  annus  editum  Tuis  curis  Thomam 
videat.  Si  opus  Tibi  sit  prima  Thomae  editione,  quae  Roniae  anno 
1517.  prodiit,  fac  ut  mature  sciam.  videbo  an  possim  Tibi  procurare. 
vaeniet  enim  in  bibliotheca  Valentini  Ernesli  Loescheri,  celebris  Theo- 
logi,  Dresdae.  Incipiet  auetio  d.  18.  Januarii.  Vaeniet  quoque  hic 
loci  propediem  editio  carminum  Lotichii,  curata  Lipsiae  circa  finem 
superioris  sacculi,  A.  1686.')  Si  eam  cupiat  cl.  Bunnannus,  vindicabo 
ipsi.  Aliam  non  novi.  Pracclarura  institutum  est  Strodtmanni,  hortor- 
que  ut  symbolam  Tuam  conferas.  Legi  in  ea  collectione2)  cl.  Trilleri 
vitam,  et  placuit.  Sunt  quaedam  quae  de  vita  Tua  adhuc  melius 
cognoscere  cupio.  Gratulor  Tibi  apparatum  antiquariae  supellectilis  a 
Te  jam  coactum.  Ut  crescat  in  dies  opto.  Nihil  illuc  Leichianae  reli- 
quiae  contulerint.  Ille  tanlum  imagines  aeri  incisas  et  chartis  ex- 
pressas  collegit.  Nactus  nuper  sum  ex  ejusdem  bibliotheca  editionem 
Oxoniensem  Theocriti,  quam  ille  cum  codice  nescio  quo,  aut  quot, 
contulit.  Non  enim  adscripsit,  qui  malus  ejus  mos  erat.  Multa  habuil 
talia,  sed  optima  jam  alii  deflorarunt.  Vaeniet  in  proxima  auetione 
magna  colleclio  epislolarum  ineditarum  autographarum  Reinesii.  Videbo 
an  possim  inde  aliquid  ferre.   Prodiit  nuper,  mense  Oclobri,  recensio 

foi.  ar  Synesii  Tui3).  quae  quomodo  arrisura  Tibi  sit,  |  videbis,  quando  ea  in 

0  [Vgl.  Brief  180  S.  431,  »9  f.] 

8)  [Beylräge  zur  Historie  der  Gelahrtheit,  2.  Theil,  Hamburg  1748  S.  4  4« 
— 181.    Vgl.  S.  2« 5  A.  «.] 

3)  [Nov.  Acl.  Erud.  «750  p.  589—696.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


419 


conspectum  Tuum  veniet.  Gronovio  non  valde  placebit.  Nam  in  ea 
Judicium  de  ipsius  editione  Aeliani  neyl  £towv  non  valde  honorificum 
ipsi  tuli;  forte  quoque  non  placebit  ille  locu6  Trillere  Sed  verum 
scripsi.  occasione  nimirum  feci  loci  illius,  in  quo  mnXuorui  *)  occurrit, 
quod  novo  modo  explicas.  Patrem  ejus,  Jacobum,  probe  quoque  de- 
pexui,  in  observationibus  ad  Herodolum,  quarum  nunc  tandem  duae 
partes,  in  priores  nempe  quatuor  libros,  prodierunt2).  Si  Deus  vitam 
et  vires  dederit,  videbis  futura  aestate  'primam  partem  Constantiniani 
mei  operis.  placuit  enim  opus  partiri.  Prima  pars  lantum  Graecorum 
partem  maximarn  continebit,  secunda  textum  reliquum  cum  notis. 
Non  deerit  operi  splendor  externus;  de  interno  videbunt  alii.  Ego 
quidem  quanlum  in  me  est,  do  operam  ne  omnino  nihil  egisse  videar, 
ne  cassam  nucem  emtoribus  obtrudam.  Vale  Vir  Clarissime  et  me 
amare  perge.   Scribeb.  Lipsiae  d.  3.  Januarij  1751. 

 s) 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  en  |  Medecine  tres  fol.  *T 
babile  et  tres  celebre.  |  Amsterdam  |  op  't  Fluweele  Burgjwall,  tegen- 
over  t'  illu|stre  School.  |  Fr.  @mmerid|. 

175.   An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  123,  fo).  461.) 

£oa)@belgebof)rner,  £o$ge(afyrtcr  &err  Professor,  |  £od)gcefyrtejter  #err 

unb  ©önner. 

Cor  S^ro  £ocf)($belgeb.  #od>gcel>rtefie  3ufd>rifft  unb  auffricfytig  mofyl* 
gemeinten  ffiunfd;  banefe  wie  billig  t>on  ©runb  meine«  £erfccnä,  unb  bitte 
©ott,  er  »olle  tyxo  £ocfy(Sbelgeb.  btefcä  unb  noä)  tuele  anberc  3al;re  in 
bejiänbigcr  guter  ($efunbf;eit  erhalten,  unb  mir  (Gelegenheit  geben,  ba 
denenselben  bienen  unb  bejeigen  fan  mic  fefyr  Stynen  foroofyl  als  bem  5ln* 
benfen  dero  feel.  #errn  ÜBruberä,  meine«  efyemafyligen  28ofyltl;atf)er$,  Der* 
pflichtet  fcr;.  2>aB  ber  D.  S3ernarb  au§  Wmjierbam  um  ben  Thomas 
Magister  nia)t  getrieben,  batoon  ijt  biefes  bie  Urfa^.  üttan  Ijatte  in 
£ollanb  au§gefprcngt  unb  ifym  beigebracht,  c$  Ijätte  ein  gennffer  M.  6töber 

\)  [Aelian  bist,  aniro.  II,  37.    Vgl.  Synes.  ed.  Bernard  p.  60.    Reiske  hat 
Nov.  Act.  Erud.  I.  J.  p.  596  ntnaaxai  vermutet.] 
J)  [Vgl.  S.  368  A.  6.] 

3)  [Bernard's  Antwort  vom  1 1.  Januar  \  76 1  ist  Lcbensbeschr.  S.  k  \  6  f.  gedruckt.] 

i7* 


Digitized  by  Google 


R.  FoEESTEB, 


in  Colmar  bie  gried?if<^en  Grammalicos  jufammen,  unb  unter  benfelbcn 
au(f)  ben  Thomas,  edirt.  darüber  t^at  er  fein  Sßorfyabcn  aufgegeben.  3$ 
fyabe  ifyn  aber  berjtänbiget1),  man  fyabe  itm  ofyne  ©runb  allarmirt;  unb 
angeraten  fein  33ornel)mcn  fortjufejjen.  SBirb  er  e$  tfyun,  fo  jtoeiffle 
feineetuegeä,  er  merbc  ba$  gütige  eintragen  bon  3fyro  &odjdbcla,eb.  |i$  ju 

ftufce  machen  

3f)ro  #o<Jj@belgcb.  erftebenfier  Liener  |  töeiffe. 
Sct^ia,  b.  14.  Januar.  1751. 

|  Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Wolff  Professeur  tres  |  savant  et  tres 
celebre  J  a  |  Hamburg. 

176.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  178.) 

Viro  Clarissimo  atque  Eruditissimo  |  Jo.  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  J.  I.  Reiske.2) 

Quod  citius  ad  TE  non  scripserim,  Vir  Clarissime,  Amice  Aestu- 
matissime,  in  caussa  hoc  est.  Volebam  tempus  exspectare,  quo 
Reinesiana,  de  quibus  nuper')  scripseram,  venirenl,  ut  cerlum  de 
successu  negotii  nuncium  ad  Te  perscribere  possem.  Ante  paueos 
demum  dies  vaenierunt;  et  quamvis  salis  ambitiöse  licitatus  fuerim, 
impelrare  tarnen  nihil  potui.  Pervenerunt  omnia  ad  unum  dominum, 
qui  quantocunque  tandem  pretio  ut  sibi  compararentur,  in  mandatis 
dederat.  Est  ille  medicus  aliquis  Altenburgensis  (ita  mihi  relatum 
est)  nomine  Königsdörffer,  qui  novain  editionem  operum  omnium 
Reinesianorum  promittit.  Ut  tarnen  nosses,  quaenam  illae  schedae 
fuerint,  adjeci  ex  impresso  Catalogo  indicera.  Prae  caeteris  fervide 
licitabar  in  epistolas  Gudii  et  Reinesii  amoebaeas4);  quae  paucae 
quidem  erant,  at  bonae  tarnen,  et  prae  caeteris  egregiae,  ut  vide- 
bantur,  notae.  Verum  nihil  inde  quidem  impetravi.  At  pervenerunt 
nuper  ad  me  inter  Schedas  Leichianas  epislolae  novem  circiter  numero, 
Reinesii  et  Helraii  amoebaeae,  si  quem  nosti  Helmium,  mihi  quidem 
obscurum  horninem.    Luslravi  obiter,  ncque  adhuedum  scio  illarum 


0  [Brief  174  S.  418,  I  f.] 

2;  [Antwort  auf  Bernards  Brief  vom  1 2.  Januar  1 751  (Lebensbeschr.  S.  41 5  f.).] 
X)  [Brief  174  S.  418,  29  f.]  4)  [lldr:  amoebeas] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


421 


pretium.   Vehementer  succensui  Muydenio,  quod  literas,  quas  ipse  a 

* 

me  postulabat,  Tibi  non  exhibuerit,  aut  saltim  miserit.  Ne  taotillum 
quidem  gratiae  ab  ipso  recepi  pro  omnibus  officiis  quae  ipsi  praesenti 
praestiti!  Ergo  non  meminerat  bonus,  opera  mea  sibi  accessum  ad 
aliquas  bibtiothecas  patuisse,  quo  alias  admissus  non  fuisset.  Per- 
scripseram  in  illis  literis  breviter  quos  Codices  Graecos  msstos  in 
Bibliotheca  Paullina,  ut  appellatur,  id  est  academica,  et  in  privata 
Boerneriana  viderimus.  Inter  alia  signißcaveram  me  praeter  opinionem 
in  Boerne|riana  reperisse  codicem  manuscriptum  Thomae  Magistri,  foi.  ^ 
non  quidem  sub  Thomae,  sed  Theoduli  Magistri  nomine '),  neque  om- 
nino  eundem  cum  impresso;  modo  enim  strictior  modo  amplior  erat; 
satis  tarnen  constitit  tumultuaria  collatione  instituta,  Thomam  esse. 
Suaseram  simul  ut  ad  possessorem  codicis,  Virum  Magoificum,  Christ. 
Frider.  Boernerum,  Theologiae  apud  nos  Professorem  primarium, 
scriberes,  rogaresque  ut  mihi  permitteret  in  usus  Tuos  codicem  illum 
cum  edito  conferre.  Forte  jam  expedita  esset  res  si  Muydenius  offi- 
cium fecisset.  Quod  quum  is  non  fecerit,  suadeo  nunc  ut  ad  modo 
laudatum  virum  praecipuae  dignitatis  et  celebratae  eruditionis  scribas 
—  et  literas  ad  me  mittas.  Suadebat  cl.  Cappius,  quicum  ea  de  re 
contuli,  ut  literis  Tuis  hoc  ivO-vfiijfm  insereres.  Te  rogare  velit  V. 
Cl.  eadem  humanitate,  qua  olim  Ludolpho  Kustero  suum  celeberrimum 
codicem  msstum  Graecum  Novi  Teslamenti  communicavcrit,  mecum 
Tuos  in  usus  Thomam  coramunicare;  Te  velle  prout  par  est  excerptis 
recte  uti,  et  ejus  humanitatera  dignis  laudibus  celebrare;  et  excmplar 
ünpressum  Tuae  edilionis  bibliothecac  ejus  mittere.  Recte  quoque 
feceris,  si  me  audias,  si  plagulam  primam  edilionis  Tuae  literis  Tuis 
ad  me  includas,  quam  monstrare  queam.  Penes  Te  erit  literas  quoque 
ad  cl.  Cappium  addere,  velit  commendatione  sua  efficere  apud  s.  v. 
Boernerum,  ut  collationem  ejus  codicis  impetres.  Mea  enim  aucloritas 
et  gratia  apud  Boernerum  exigua  est.  Sed  plus  poterit  Cappius.  Est 
praeterea  hic  vir.  Cappius,  laudum,  sed  magis  lucri,  cupidus.  In- 
sperges  itaque  literis  Tuis,  si  ad  eum  scribas,  flosculos  aliquot  e 
pyxide  rtov  xofuptvfidrtop,  et  promittas  ipsi  exemplar  impressum  Tui 
Thomae.  Hoc  proderit.  ©er  n>oI>l  fintiert,  bet  fatyrt  voc\)\.  Recte 
omnia  curabo,  et  studebo  efficere  quantum  potero.    Interea  horlor 


I)  [Vgl.  Thom.  Mag.  ed.  Ritsehl  p.  XXV.] 


Digitized  by  Google 


R.  FOBRSTER, 


ut  coeptum  consilium  diligenter  urgeas,  et  opto  faustos  successus. 
Legi  recensionem  Tuam1)  Charitonis;  et  pro  laudibus  mihi  Iribulis3) 
maximas  Tibi  debitasque  ago  gratias.  Non  est  nunc  ad  manus  illa 
foi.  2'  Bibliothcca ;  habebam  tantummodo  comraodo  [da|tam  a  Cappio  ad 
aliquot  horarum  usura.  Neque  ad  man  um  est  Charito;  ambo  enim 
exemplaria  mihi  dono  missa  debui  aliis  donare;  sed  exiguo,  aut  nullo 
potius  fructu.  Ergo  mihi  non  licet  nunc  conjecturas  Tuas  examinare. 
Memini  tarnen  unam  Te  proferro  j?(>«f,  pro  tjaav1).  Invenies  eam, 
ni  fallor,  in  indiculo  quoque  meo4).  Id  autem  nullo  modo  Tibi  ignosco, 
quod  Dorvillianam  dedicationem  ad  principem  Arausionensem  cum 
Casauboniana  ad  Henricum  III.  comparare  ausus  fueris5).  Vide  ne 
propterea  in  reprehensionern  apud  peritos  incurras.  Nostratibus  qui- 
dem  omnibus  macra  et  ne  satis  Latina  quidem  illa  dedicatio  vis« 
fuit,  cerle  fama  Dorvillii  multo  inferior.  Mihi  aulera  a  Casauboniana 
tantum  distare  videtur,  quanlum  nox  a  die.  Ignosce  quaeso  libertali 
meae.  Libertatem  in  sentiendo  amo,  neque  tarnen  sentenliam  meam 
invitis  obtrudo.  Interim  negare  non  possum,  illam  Tuam  istius  dedi- 
cationis  admirationem  miram  mihi  visam  fuisse  et  animum  meum 
feriisse.  At  quid  agil  Dorvillius,  quod  ausus  fueris  ipsi  obloqui?  Id 
si  audes,  non  puto  vestram  amicitiam  diu  constituram.  Aegre  enim 
vir  ille  fert  secus")  sentientes.  Quid  ajet  quando  videbil  recensionem 
Ernestianam  in  Actis  nostris7),  quae  superiore  mense  Decembri*)  con- 
tinetur,  cum  adjecta  mea  notula,  in  qua  satis]")  monstravi  me  tyran- 
nidem  ejus  in  meam  interpretationem  exercitam  aequo  animo  non 
ferre10).  Multo  acrius  eum,  sed  absque  nomine,  castigaveram  in  prae- 
fatione  ad  Constantinum  meum,  quae  nunc  imprimitur,  forte  proditura 
nundinis  proximis.  Sed  eura  locum,  cum  aliis  multis,  deleverunt,  qui 
et  hic  terrarum  me  urgent,  uxqitoi  paedagogi.  Prodiisset  aliquid 
lectu  dignum,  si  licuisset  mihi  quae  scripseram  indulgens  ingenio 
meo  edere.  nunc  autem  habebis  macrum  et  mortuum  cadaver.  Ita 

4)  [Bibliotheque  Raisonnee  T.  45  (4  750)  p.  334—349.) 
t)  [A.  a.  0.  p.  336.]  3)  [A.  a.  0.  p.  339.] 

4)  [In  den  Emendationes  et  Conjecturae  in  Chari tönern  vor  der  lateinischen 
üeberselzung  zu  I,  3  p.  5,  7  ed.  Dorv.J 

5)  [A.  a.  0.  p.  333.]  6)  [us  in  secus  ist  jetzt  weggeschnitten.] 

7J  [slris,  in  nostris,  ist  jetzt  weggeschnitten.]  8)  (4  754  p.  97 — U  4.] 

9)  [satis  ist  bis  auf  Reste  von  sa  weggeschnitten.] 
iO)  [p.  400.   Vgl.  S.  396  A.  4-] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


423 


nempe  est.  oranis  eloquenlia  sub  Servitute  moritur.  Verentur  aulem 
ae  Leicbius  a  me  patialur  idem  quod  a  Dorvillio  passus  fuit ').  Et 
sane  meritus  in  hoc  opere  fuit  aeque  gravem  censuram,  atquc  in 
fragmento  Anthologiae3).  Sed  capislrum  mihi  imposuerunt  frater  et 
amici.  Scilicet  ipsorum  plus  interest,  ut  amicus  suus  bene  audiat, 
quam  ut  leclor  operis  ea  sciat  quae  oportebat  ipsum  non  ignorarc, 
mea  interim  fama  et  opinione  tanti  non  facta.  Tarn  male  me  habet 
ea  res,  ut  prae  indignatione  per  aliquot  dies  langueam.  Plura  pro- 
hibel,  ut  vides,  chartae  angustia.  Tu  vero,  Amice  Carissime,  bene 
vale,  et  Thomam  Tuum  cura,  feliciterque  expedi.  Scrib.  Lipsiae  d. 
23.  Febr.  1751. 

P.  S.3)  Incidit  hoc,  de  quo  velim  aliquando  cogites.  In  apotheca, 
ut  appellant,  castrense,  quam  Imperator  Byzantinus  in  castra  ilurus 
iubetur  in  Constantino  meo  secum  ferre,  reperio  inter  alias  medica- 
mentorum  species  rjj/iT£/r.  Nosline  quid  et  quäle  hoc  medicamenlum 
sit;  nosliue  aliquod  inilium,  medicamentum  compositum  ita  dictum?4) 
Ego  equidem  nescio.   Neque  Arabismus  hic  mihi  prodest.5) 

Adr. :   A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  en  |  Medocine  fort  foi.  a* 
savant  et  fort  renomm6  |  Amsterdam  |  op  't  Fluweele  Burgwall  | 
tegenover  't  illustre  School.  |  Fr.  (Immeridp. 

177.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  184.) 

Viro  Eruditissimo  atque  Clarissimo  |  Jo.  Stephano  Bernardo  | 
s.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske.6) 

Magnas  Tibi,  Amice  Optime,  gratias  debeo,  ut  pro  aliis  multis, 
ita  maxime  pro  nuper  monstratis  Tuae  erga  me  bcnevolentiae  docu- 
mentis.  Quum  noris  fortunam  meam  qualis  sit,  Stüdes  eam  modis 
omnibus  promovere.  Quod  ut  par  est  gratus  agnosco.  Programma 
librarii  mihi  jam  antea7)  miseras,  idemque  tum  suaseras,  quod  nunc 
demum  persuasisti.    Dissimulaveram  ad  id  argumentum  in  nuperis 

1)  [Vgl.  S.  387,  H  f.]  2)  [Vgl.  S.  139  A.  3.] 

3)  [Das  Postscriptum  steht  am  Rande.]         4)  [Vgl.  Brief  <80  S.  430,  12  f.] 

5)  [Bernard's  Antwort  vom  6.  Juni  1751  ist  Lebensbeschr.  S.  426 f.  gedruckt] 

6)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  9.  März  1761  (Lebensbeschr.  S.  422  f.).] 

7)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  420.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER , 


meis  literis  respondere,  quoniam  apud  animum  decernere  nondum 
potcram,  an  oblatam  provinciam  acceptarem1).  Scilicet  praevidebam 
eam  et  laboriosam  et  sumtuosam  quoque  esse,  in  lectiones  et  scrip- 
tiones  implicaturam  ad  quas  animus  sponte  non  ferebat,  et  aliis  gra- 
tioribus  studiis  tempus  praerepturam.  Quia  tarnen  invitationem  iteras, 
et  mercedem  spondes  non  contemnendam,  patior  eam  curaro  mihi 
committi;  scripsique,  suasu  Tuo,  literas  ad  librarium2),  quibus  assen- 
sum  meum  ad  oblatas  conditiones  signifieavi.  Eas  literas  his  indidi, 
non  clausas,  ut  judicio  Tuo  prius  paterent.  Si  tradendas  existimes, 
licet  oblata  (quam  appellant)  aut  alio  quocunque  xw(po)  oj^/f/w  claudere. 
Quod  si  vero  insit  illis  literis,  quod  celari  librarium  satius  putes, 
penes  Te  est  eas  retinere  et  abolere,  et  tantum  generalibus  verbis 
homini  significare,  me  non  repudiare  conditionem,  aut  quae  alia  ex 
illis  literis  ad  illum  referre  velis,  tanquam  ad  Te  scripta.  Exspecto 
itaque  responsum  hac  de  re  Timm  et  librarii;  item  literas  ad  VV.  CGI., 
quos  nosti3),  cum  speeimine  Thomae.  Sunt  enim  nostri  veri  Thoraae. 
Nisi  signa  videant  et  documenta,  non  credunl,  sed  suspicantur  sibi 
verba  dari,  et  argutis  strophis  scrinia  sua  emungi.  Collationem,  si 
nactus  fuero,  mittam  cum  Schroedero;  uti  et  literas  Reinesii  et  partem 
Anlhologiae  Stratonis,  si  veniam  a  fratre  Leichii  irapetravero.  Si  meae 
essent  illae  schedae,  jam  dudum  haberes.  nam  ego  quidem  illis  non 
utor.  at  tarnen  non  possum  datam  fidem  violare.  Sunt  in  ea  parti- 
cula  Anthologiae  71  fere  epigrammata,  Callimachi,  Rhiani,  et  aliorum 
veterum  poetarum  illustrium,  et  inter  ea  31.  Meleagri,  pleraque  in- 
edita,  omnia  paederastica.  Epigrammata  Meleagri  jam  descripsi,  et 
volebam  Tibi  nunc  mittere.  Sed  mutavi  deineeps  consilium,  religione 
turbatus.  Non  despero  veniam  mittendi  impetrare.  Günlzius  nos 
deseret,  Dresdam  evocatus,  cum  titulo  Consiliarii  aulici  et  archiatri 
regii.  Cita  ille  et  splendida,  neque  praeter  meritum,  fortuna  usus 
fuit,  ope  patrui  maxime,  in  aula  potentis.  Woogius  nuper  Profess. 
L.  Gr.  auspicatus  est,  edito  programmate  de  Melitone  Sardium  Epi- 
scopo,  secundi  saeculi  scriptore  sacro  Graeco.  Haec  habebam  in  prae- 

1 )  [R.  sollte  für  eine  in  französischer  Sprache  beabsichtigte  Zeitschrift  Bericht- 
erstatter über  neue  Erscheinungen  in  Deutschland  und  Polen  werden.  Vgl.  Lebens- 
beschr.  S.  4M  f.] 

2)  [Marc  Michel  Rey.  Vgl.  Lobensbeschr.  S.  423  f.;  Brief  180  S.  428,  12 
und  Brief  <  81 .]         3)  [Boerner  und  Kapp.   Vgl. .  Brief  \  76  S.  421,  13  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


i25 


sentia  quae  ad  Te  scriberem.  Tu  bene  porro  vale  et  mihi  fave.  Spe- 
cialen Thomae  velim  accelerari.  Satis  est  nos  habere  interim  aliquid 
quod  ostentemus  fidei  faciendae.  In  caeteris  poteris  pro  commodo 
et  olio  Tuo  procedere.  Successus  faustos  ego  quidem  toto  animo 
apprecor.    D.  Lipsiae  d.  15.  Marl.  1751.1) 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  tres 
celebre  |  Amsterdam  |  op  de  Fluweele  Burg|wall  legen  over  't  il|luslre 
School.  |  Fr.  dmmerid). 

178.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  191.) 

Viro  Clarissimo  atque  Eruditissimo  |  Joanni  Stephano  ßernardo  | 

s.  p.  d.  |  J.  I.  Reiske. 

Ad  nuperrimas  Tuas  Hieras,  Vir  Clarissime,  Amice  Aestumatis- 
sime,  nolui  citius  respondere,  quam  significare  possein  quomodo 
exsecutus  fuerim  commissionem  Wetstenianam.  Inseri  novellis  nostris 
curavi  notitiam  ad  me  missam  de  N.  T.  Luchtmanniano,  ut  vides  ex 
adjecta  schedula;  quam  velim  Wetstenio  monstres  et  cum  salute  meo 
nomine  significes,  me  grato  animo  accipere  generosas  ejus  promis- 
siones  et  quae  flagitet  a  me  et  exsequi  ego  quidem  possim  curaturum 
esse  fideliter.  Et  si  quidem  operam  meam,  levem  quidem,  magnifice  re- 
munerari  vult,  vide  quaeso,  Amice  Carissimc,  an  ipsi  persuadere  possis, 
ut  Diodorum  Siculum  Wesselingii  mihi  donet,  nisi  nimium  postulare 
videar.  Potero  tarnen  forte  aliis  oflficiis  eam  liberalitatem  exaequare. 
A  Menkenio  certe  facile  impetrabo  ut  recensiones  librorum  Wetstenia- 
norum  a  me  factas  Actis  suisjnserat;  et  si  difficilem  in  eo  se  prae- 
beat,  quod  eum  facturum  non  puto,  possum  eum  aliis  modis  ulcisci, 
certe  minis  terrerc.  Sed  non  est  tarn  implacabilis  ad  versus  Wetste- 
aium  aut  iniquus,  ut  bonis  libris  ob  privatas  Utes  nocere  velit.  Cl. 
Wetstenio  Professori  ipse  propediem  cum  Schroe|dero  scribam ,  et  m.  * v 
curabo  recensionem  Testamenti  ejus.  Sed  vix  ante  finem  anni  hujus 
in  Actis  prodibit5).  Gunctator  est  Menkenius.  Faciam  eam  eo  modo, 
quo  feci  recensionem  Evangeliarii  Quadruplicis  Blanchiniani  in  libello 
menstruo  vernaculo3),  quem  ad  Te  mittam.    Simul  addam  quoque 

\)  [Bernard's  Antwort  vom  6.  Juni  4  751  ist  Lebensbeschr.  S.  426  f.  gedruckt.] 
I)  [U5J  p.  1—8.]  3)  [Zuverl.  Nachr.  H5I  S.  155—101.] 


Digitized  by  Google 


426 


R.  FOERSTKR, 


conjecturas  meas  ad  loca  quaedam  epistolae  ad  Hebraeos,  quas  me- 
moria suggeret.  Nam  suppressum  fuit  schediasma  meum  ab  amico 
Carpzovii,  et  ipsas  Schedas  meas  non  recuperavi1).  Accipies  quoque 
tunc  eorura  quae  flagitas  si  quid  nancisci  potero;  certe  habebis 
Reinesiana  qualiacuuque  sunt,  et  Anthologiae  particulam;  e  qua  cx- 
cerpta  Meleagri  carmina  his  inclusi.2)  Veniam  ad  Te  mittendi  facile 
a  Leichio  impetravi,  et  poteris  ea  in  perpctuum  lenere.  Adjiciam 
quoque  excerpta  e  viginti  orationibus  incditis  Himerii  e  codice  Vati- 
cano,  et  Scaligcrana  quaedam  inedita.  Persuadebam  ipsi,  Te  cura- 
lurum  esse  recensionem  Constantini  nostri  in  Bibliotheque  Raisonnäe3) 
et  ut  id  facias  ofliciose  Te  rogo  atque  invito.  Si  absolvi  possit  a 
typographo  accipies  exemplar  a  Schroedero;  sin  minus,  veniet  ad 
Te  post  alterum  tertiurave  mensem.  Sed  hac  de  re  fusius  Tecum 
agam  in  proximis  literis.  Interea  specimen  Thomae ')  Tin*  cupide  ex- 
specto,  literasque  ad  VV.  CC1I.  quos  nosli5).  Successum  negotii  dein- 
ceps  a  me  intelliges.  Quandoquidem  librario  Wetsteenio  familiaris  es, 
tentes  quaeso,  Amice,  ipsi  persuadere,  ut  novam  Dionis  Chrysostomi 
editionem  a  me  curandam  edere  suscipiat,  et  collationes  codd.  mssto- 
rum  ejus  auctoris  mihi  procuret.  Gestit  animus  in  co  auctore  fortu- 
M.  ir  nam  meam  experiri.  Est  dignus  lectu,  et  rarus  in  tabernis.  |  Intelligo 
Te  jam  vidisse  recensionem  Synesii  Tui,  sed  vereor  ut  Tibi  omnino 
placucrit.  Sed  credo  publico  in  loco  personam  deponi,  ex  animi 
sentcntia  dispulari  oporlere,  ne  alter  alterum  vicissim  scalpere  vide- 
atur.  Gratum  mihi  facies  si  in  recensione  Constantini  eadem  ratione 
mecum  ages.  De  Kuypersio  et  Leltio  quod  narras  non  satis  intelligo. 
videris  tarnen  significare  velle,  illos  fanaticis  Hcrrenhutianis  aut  simi- 
libus  accessisse.  Si  ita  sit,  theologia  in  caussa  est,  non  Arabismus. 
Sunt  tarnen,  ut  verum  fatear,  Arabes  mortalium  omnium  maximi 
enthusiastae  et  phantastae.  et  propterea,  ne  contagio  me  afTlarent,  jam 
plus  annum  ab  Ulis  me  abstineo,  et  Graeci  me  tolum  habent,  stre- 
nueque  perficiendis  libris  conjecturarum  mearum  incumbo.  Sed  malum 
hypochondriacum  me  ad  internecionem  paene  vexat,  et  vereor  ne 
me  aliquando  jugulet.  Negotium  novellarum  Gallicarum6)  rogo  ne 
animo  Tuo  excidat.    Haec  raptim,  ut  vides.  rogo  velis  festinationi 

\)  [Vgl.  Brief  164  S.  391  A.  5  und  6.]  2)  [Vgl.  S.  424,  18  f.] 

3)  [T.  47  (1751)  p.  419—43*.]  4}  [Hdr:  Thoma] 

5)  [VgL  S.  4*4  A.  3.]  6)  [Vgl.  S.  424  A.  1.] 


Digitized  by  Google 


- 


J.  J.  Reiskes  Bhibfe.  427 

veniam  facere.   Denique  Te  bene  valere  et  mihi  bene  vello  opto. 
Scrib.  Lipsiae  d.  24.  April  1751.') 

|  Adr. :   A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docleur  en  |  Medecine  Ires  foi.  2* 
celebre  |  Amsterdam.  |  op  te  Fluweele  Burg  wall,  legen  ovcr't  illus'lre 
School.  |  Fr.  Gmmerid). 

179.   An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Humburg,  wie  Nr.  123,  fol.  463.) 

#o$@belgcbor;rner,  $cä)gelar;rter  £err  Professor,  |  £o(r)ge(Si)rtejier  £crr 

unb  ©önner. 

#o<r)@belgeb.  fage  betyflicf)tcften  J)an(f  toer  bte  mir  lejjtyin  über- 
fd>tcften  piecen.  @$  ift  mir  f>öd>fl  angenehm  gcmejt  ju  fcernefymcn,  bap 
baä  unfterblidje  $cntfmat)l  foroohl  ben  dero  6ecl.  £(£rm  2kuber$,  al§ 
aud>  einer  ganzen  berühmten  <5tabt  Hamburg  Steigung  unb  Sorjorgc  bor 
ba$  Wuffnelnuen  ber  ©ijjenfcfcaffren  enblid)  $u  ftanbc  gefommen.  3d?  nnll 
nwnfdjen  ba§  eä  icberjett  blühen  unb  anwarfen  möge.  2)ic  Einrichtung 
unb  ©efefce  ber  Bibliothec2)  r)abe  nid^t  anberä  alt)  fc(>r  n>cifc  unb  billig 
befunben.  (&4  mujj  alferbing«  eine  3ucr;t  unb  Scfyrecfen  fe^n;  anberö  miß* 
braudjt  man  bic  ©cvpogcnf)cit  gutherziger  ficuttje.  So  mic  c$  mir  fclbft 
ifco  gefyt.  3<fy  fyabe  bor  bem  3ai)re  einen  boruerunen  unb  berühmten  Theo- 
logo3) in  Bremen  ein  paar  arab.  Codices,  baran  mir  biel  gelegen,  auff 
injiänbigeä  bitten  communicirt,  unter  ber  Sßebingung,  foldje  innerhalb 
6.  ÜHonatr;  mieber  ju  erhalten.  (fS  finb  nun  aber  fa>n  12.  berlauffcn, 
unb  i$  roerbe  (roilt  icr)  anberä  meine  mssten  mieber  fyaben)  fie  au&flagen 
unb  mit  ©türm  aujtyrefcen  mü§en.  $)ie  Dissertation  be$  Prof.  Rei- 
mari4)  fyat  mir  fct)r  mofyl  gefallen.  2)ie  barinnen  borgetragne  Sfluthmajuing 
ijl  finnreirJ)  unb  nxtf)rfd)einli(r).  3er;  crfucr)e  3bro  ^cdjdbelgeb.  ber;  ®e* 

legenrjeit  denselben  meiner  Ergebenheit  unb  £ocf)acr;tung  $u  berftchem  

dro.  £ocf>(5belgeb.  |  bereitroilligftcr  Liener  |  JReiffe. 
Seipjig  b.  10.  Maij  1751. 

|  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wolff,  Professeur  |  tres  savant  |  et  foi.  464* 
tres  renomme*  |  Hamburg.5) 

i)  [Bernard's  Antwort  vom  6.  Juni  1 75 f  ist  Lebensbeschr.  S.  426 f.  gedruckt.] 
i)  [Vgl.  Chr.  Petersen,  Geschichte  der  Hamburger  Stadtbibliolhek  S.  4  26  und  69.] 
3)  [Conrad  Ilten.   Vgl.  Lebensbeschr.  S.  593  f.] 

4]  [Dissertalio  de  assessoribus  Synedrü  magni  LXX  linguarum  peritis,  Ham- 
burg! 4  754.]  5)  [Siegel  wie  in  Nr.  HO.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTKR, 


180.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  19B.) 

Viro  Experientissimo,  Eruditissimo  atque  Glarissimo  |  lo.  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  Io.  Iac.  Reiske. 

In  tempore  venerum  ultimae  Tuae,  quibus  me  cohonestas,  Vir 
Humanissime,  Amice  Suavissime,  quum  has  ipsas  ad  Te  exarare  in- 
stituerem.  Pro  misso  N.  T.  Wetsteniano  gralias  ago  et  Tibi,  cujus 
commendatione  procul  dubio  ad  me  venit,  et  egi  cl.  Auetori,  pecu- 
liari  epistolio,  quod  fasciculo  huic  adjeci.  Rogo  velis  id  eruditissimo 
Viro  offerre,  meoque  nomine  salutem  et  oflßeia  ipsi  deferre.  Mire  me 
cepit  operis  splendor,  et  doctrinae  überlas  atque  elegantia.  Aveo 
secundum  quoque  Tomum  quantoeyus  expeditum  videre.  De  Reyo1), 
quod  nuperis  Tuis  scribebas  haud  levem  animo  meo  scrupulum  inje- 
cerat;  at  confirmasti  me  recentissimis  Tuis,  ut  strenue  peracturus 
sim.  Modo  velim  apud  ipsum  excuses,  quod  superiore  septimana  non 
scripserim.  Per  turbas  nundinarum  non  lieuit.  Interea  ne  prorsus 
pro  ea  vice  davftßokog  essem  rogavi  cl.  Kaestnerum,  ut  physica  quae- 
dam  et  mathematica  nova  mihi  pro  isto  instituto  communicaret. 
Quod  et  fecit.  Ejus  itaque  sunt,\quae  hic  adjecta  vides.  Decrevi 
illum  socium  laboris  assumere,  quum  omnes  partes  crudilionis  quae 
tarnen  coneurrunt  ad  inslitutum  vestrum,  solus  ego  non  attigerim, 
et  vir  ille  doctissimus,  et  in  studiis  mathemalicis  aiiisque  eo  pertinen- 
libus  egregie  versatus,  diu  turn  um  usum  habeat  hujus  scribendi  generis. 
Permagna  enim  pars  eorum  quae  in  novcllis  germanicis  Berolinen- 
sibus  et  Hamburgensibus  de  rebus  Iiterariis  leguntur,  ab  eo  profecta 
est;  et  amplissimae  innexus  est  correspondentiae,  et  bene  Gallice 
foi.  <»  callet,  certe  melius,  quam  ego.  Accipietis  |  igitur  ab  eo  interdum  ex- 
cerpta  et  notitias,  quales  hae  sunt.  Miratus  fui  Thomae  Tui  folia 
quod  non  miseris.  optimam  itaque  occasionem  praetermisisti  qua 
potuerat  codicis  noslri  collatio  ad  Te  curari.  Videris  mihi  paene 
illain  nolle,  aut  tergiversari.  Si  id  voluisses,  recte  fecisses  si  protinus 
mihi  mentem  Tuam  aperuisses.  Nunc  enim  offensos  se  reputabunt 
nostri,  si  ipsos  praetereas  et  ab  ipsorum  opibus  proficere  nolis,  post- 
quam  ad  Cappium  de  instituto  Tuo  retuli,  et  ex  me  inlellexerunt, 

i)  [Vgl.  S.  414  A.  S  und  Lebensbeschr.  S.  4*3.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rehkb's  Briefe. 


429 


esse  paenes  se  codicem  Thomae;  quod  antea  ignorasse  mihi  videntur. 
Si  prodeat  editio  Tua  absque  illa  collatione,  vereor  ne  sit  unus  vel 
alter,  qui  invidia  ductus  eara  laceret.  Forte  id  faceret  ipse  Boerneri 
filius.  Mea  quidem  nil  refert,  si  subsidium  illud  insuper  habeas;  potius, 
id  si  feceris,  laboris  otium  mihi  facies,  quem  tarnen  Tuam  in  gratiam 
libens  suscipiam.  Sed  vide  ne  ipse  Tuae  editioni  detrahas  de  spien-  . 
dore  et  praestanlia  sua.  In  auctoribus  cdendis  semper  duplo  plus 
valel  boni  codicis  collatio,  quam  optimus  commentarius.  bona  lectio 
e  codice  mssto  praestat  ingeniosissimae  conjecturae.  Neque  veren- 
dum  est  ut  multum  spatii  impleat  illa  collatio.  Certe  non  tan  tum, 
quantum  notae  Trilleri,  V.  GL,  quas  in  hoc  fasciculo  accipis.  Ipse  mihi 
dixit  se  notas  suas  ad  Thomam  illis  suis  ad  Te  literis  inclusisse;  et 
prodebat  haud  obscure,  se  de  Thoina  non  admodum  honorifice  senlire. 
Prodiit  ejusdem  celeb.  Viri  libellus1)  contra  Springsfeldium.  quem 
tarnen  nomtnare  dignatus  non  fuit,  sed  Pseudonymum  appellavit;  quia 
nempe  Springsfeldius,  homo  neque  Graece  neque  latine  doctus,  non 
ipse  libellum,  quem  nosti,  scripsit,  sed  dictanti  Ernestio  calamum  et 
nomen  suum  commodavit.  Hunc  itaque  ferit  Trillerus  sub  Pseudonymi 
latere.  Et  forte  latius  serpet  jurgium,  Ernestio  non  quieturo.  Vir 
est  si  quis  alius  n^tvivoi.  Ego  quidem  adhucdum,  quo  tempore  haec 
scribo,  libellum  Trilleri  non  vidi;  et  fatebalur  vir  illustris  quum  apud 
me  esset,  se  nullum  exemplar  potuisse  a  librario  |  Yarrcntrappio  ob-  foi.  sr 
linere,  distractis  omnibus,  quod  aut  Tibi  aut  mihi  daret.  Avide  direpta 
fuerunt  omnia  exemplaria,  plurimis  nostratium  Ernestio  faventibus, 
iniquis  Trillero,  juvenibus  praecipue,  quos  Ernestius  disciplina  sua 
fonnavit.  Si  nancisci  adhuc  in  tempore  possim  adjiciam  exemplar 
fasciculo  opusculorum  quem  suo  tempore  a  Schroedero  accipies. 
Dicunt  qui  libellum  Trilleri  viderunt,  eum  scatere  convitiis,  integris 
plaustris  effusis.  Si  ita  sit,  curabit  credo  Ernestius  ut  nemo  suam 
humanilatem  accuset.  Quid  Tibi  videtur  de  libello  Itali2)  quo  rae 
aggressus  est?  Adjiciam  illum  fasciculo  de  quo  modo  dicebam. 
I.ustres  quaeso,  quando  ejus  copiam  nactus  fueris  et  senlentiam  Tuam 
mihi  perscribas.  Sed  exemplar  ipsum  cl.  Abreschio  (una  cum  secundo 
specimine  conjecturarum  mearum3)  in  Herodotum)  destinavi.   Ea  vide- 

I)  [Vgl.  S.  355  A.  2.] 

1}  [Carroeli,  Pro  Euripide  et  novo  eius  Italico  interprcle,  Patav.  4  750.  Vgl. 
S.  432,  10  f.]         3)  [Miscell.  Lips.  Nov.  VIII  p.  86— Iii.  Vgl.  S.  368  A.  5.] 


Digitized  by  Google 


430 


R.  FoERSTEB, 


tur  mea  sors  esse,  ut  insani  omnes  convitia  sua  nautis  quam  erudi- 
tis  digniora  in  me  effundant.  Nil  cedit  Italus  Schultensio  intempe- 
rantia.  Sed  meum  nomen  ignorabat.  Decrevi  homini  os  obiurare. 
Quisnam  est  ille  Witterus,  cujus  notas  ad  Thomara  scribis  Te  accepisse. 
Novi  aliquem,  si  bene  raemini,  Herrn  ingi  um  Witterum,  Hildesianae 
ecclesiae  pastorem.  At  ille  Rabbinica  studia  excoluit,  non  item  Graeca, 
quod  sciam.  De  recensione  Constantini  mei  latius  scribam  quando 
exemplar  accipies.  Nondum  maturum  et  perfectum  est.  Habes  in 
hujus  fascis  involucro  ultimum  folium  Graeci  textus  praelo  ad  hoc 
temporis  absolutura.  quod  velim  aliquanto  diligentius  lustres,  et 
mihi  scribas  (aut  si  velis  in  diario  Gallico  publice  facere  perinde  est) 
Semper  velim  significes  quid  statuas  de  medicamento  quod  ibi  me- 
moratur  ijvir^tv  enitzin,  aut  inilium*).  Sunt  et  alia  memorabilia  in 
illa  plagula.  Habes  quoque  simul  primam  plagulam  praefationis.  quac 
heri  demum  praelum  reliquit.  Spero  circum  mediam  aeslalem  opus 
absolutum  iri.  Aeternas  raoras  nectunt  modo  librarius,  modo  typo- 
av  graphus.  |  De  schedis  Leichianis  rogo  illas  mihi  nundinis  aulumnalibus 
remittas,  quae  Scaligerana  et  alia  continent,  Cortii  manu  pleraque 
scripta.  Excerpsit  ille,  ut  mihi  videtur  e  codicibus  Lindenbrogianis 
Hamburgi.  Iam  intelliges  quoque  undc  fluxerit  ejusdem  collatio  episto- 
larum  Phalaridis,  de  qua  aliquando  agitabamus2)  Lennepio3)  communi- 
candis.  Has  Schedas  Tibi,  Amice  Optime,  mitto  de  mea  auctoritale, 
nemine  conscio.  Et  si  interea  humani  quid  mihi  contingat  päd,  ut 
sunt  humani  casus,  retineas  ea  Tccum,  ne  quis  resciat  me  illa  Tecum 
comraunicasse.  Apud4)  me  laterent  absque  usu.  Iam  vero  potest  cl. 
Burmannus  ad  Anthologiam  suam,  aut  alius  aliquis  vestralium  uti.  Sed 
velim  latcre  unde  ad  Te  pervenerint.  Dolet  in  medio  unum  alterumve 
folium  ab  ipso  aut  Cortio  aut  potius  Leichio  exscissum  esse,  quod 
continebat  Scaligen  ad  Spartianum  notas.  Credo  illum  eas  alicui  V.  D. 
communicasse,  Kalo  ut  videtur,  sed  nescio  cui.  Caetera  vero,  ut 
sunt  fragmentum  Anthologiae  et  epistolae  Reinesii,  secure  poleris 
paenes  Te  Semper  servare.  Transegi  de  Ulis  cum  librario,  ut  mei 
jam  juris  sint;  et  dono  Tibi,  quum  vidcam  Te  illa  desiderare,  et 


0  [Vgl.  Brief  176  S.  413,  Ut] 

2)  [Ygl.  S.  378,  56  f.  und  416,  3  f.]  3)  [Hdr:  Lenneppio] 

4)  [Die  Worte  Apud  me  bis  nescio  cui  (Z.  30)  steheu  ara  Rande.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Bkiefe. 


431 


melius  uti  posse,  quam  ego  quidem  unquam  potero.   Quisnam  est  ille 
librarius  Dommer,  qui  N.  T.  Wetsten.  excudit.   Ignotum  mihi  nomen. 
Estne  forte  de  parte  Remonstrantium.   An  de  suo  aere  fecit  cl.  Wet- 
stenius  impensas  irapressionis?  Id  ex  eo  mihi  videor  colligere,  quod 
exemplaria  ejus  libri  nusquam  hic  viderim.   Fuerunt  qui  vidcre  cupidi 
meum  exemplar  a  me  pclierunt.   Inter  cos  Menkenius,  quum  audivisset 
me  librum  habere,  et  eum  in  Actis  recensere  velle,  mitlcbat  famulum, 
et  rogabat  inspiciendi  copiain,  addens  libenter  se  accepturum  mcam 
recensionem,  sed  cavercm  ne  quid  in  laudcm  Wetstenii  librarii  di- 
cerem.   Eum  enim  esse  mortalium  omnium  nequissimum.    De  Dione 
Chrysostorao  non  est  quod  urgeas.    Simulcs  me  aequissimo  animo 
laturum  utcunque  fecerit.   Et  quid  simules?  Dices  omnino  veritatem. 
Prorsus  enim  perinde  mihi  est,  imprimat  necne1).    Non  deest  mihi 
labor  domi  meae.   Forte  dabunt  mihi  Hcrodotum  cum  Berglen  notis 
edendum.    Et  jam  dcdisscnt,  nisi  dubii  adhuc  esscnt,  quo  animo 
Luchlmannus  novam  editionem  laturus  sit.   Inncxus  est  Leichius  com- 
mercio  |  cum  Luchtmanno;  et  si  hic  multa  adhuc  exemplaria  Grono-  foi.  8* 
vianae  editionis  habeat,  non  proccdct  nostra;  ccrtc  non  antcquam 
ille  sua  omnia  vendiderit.   Lotichii  carmina  vobis  gemina  mitto ;  unam 
editionem  quam  nuper  in  auctione  quadam  redimi  curavi2),  credcns, 
ut  Catalogus  promittebat  editionem  de  anno  1686.    Sed  ut  in  manus 
sumsi,  vidi  esse  de  anno  1586.  et  forte  nulla  unquam  exstitit  editio 
de  anno  1686.  Vereor  valde  ne3)  jam  vobis  praesto  sit  i IIa  editio.  Quo 
tarnen  tutius  procedercm,  et  magis  in  excessu  quam  defectu  pcccarem, 
et  hanc  mitto  et  illam  ipsam  editionem  quam  dcsideratis  de  anno 
1708.  quam  hoc  ipso  momento  dcmum  accipio.   Non  videtur  caeteris 
locupletior  esse.    Dissertationem  Kortholti  nusquam  indagare  potui. 

Haec  in  praesenti  succurrcbant.    Vale  Vir  Eruditissime  et  me 
amare  perge.    Scrib.  fest.  Lipsiae  d.  18.  Maij  1751.4) 


I)  [Hdr:  nec  ne] 

1)  [Vgl.  Brief  174  S.  418,  8  f.] 

3)  [ne  fehlt  in  Hdr.] 

4)  (Bernard's  Antwort  vom  6.  Juni  1754  ist  Lebensbesohr.  S.  426  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


432 


R.  FüERSTBR, 


181.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  105.) 

Viro  Clarissimo  alque  Eruditissimo  |  Joanni  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske.1) 

SuavissimasTuas  literas,  Amice  Aestumatissime,  recte  accepi,  quibus 
significas  fasciculum  Schroedero  additum  redditum  Tibi  fuisse.  Non 
dubito  quin  nunc  et  reliquas  Schedas  ünpressas  ex  ejus  fasce  libra- 
rio2)  naclus  fueris.  Sed  desiderasti  procul  dubio  libellum  unum  quem 
ut  cl.  Abreschio  mitteres  a  Te  rogaveram.  Nescio  qua  mea  socordia 
et  aßfoyiu.  factum  ul  eum  fasciculo  non  adjecerim.  Est  Itali,  quam 
nosli,  pro  Euripide  Apologia3).  Sed  accipies  propediem  per  nobiliss. 
La  Carriere,  qui  mihi  promisit  velle  parvum  fasciculum  secum  ad  Te 
perferre.  Intra  medium  mensem  ad  vos  excurret.  Si  forte  cl.  Abresch 
libellum  a  Te  flagitet,  velim  excusationem  meam  ipsi  alleges.  Proxime 
Uli  scribam.  Flagitas  a  me  Theophrastum  Schwarte»  cum  nolis 

Buchneri.  Excussi  tabernas  omnes.  nemo  habet,  et  ne  novit  quidem. 
Ipse  quidem  ne  fando  quidem4)  unquam  de  illo  audiveram,  et  nescie- 
bam  in  rerum  natura  exsistere,  antequam  Tu  mihi  notitiam  ejus 
dares.  Nolis  ergo  Schroederum  negligentiae  suspectum  habere.  Adibo 
Ernestium  et  Menkenium,  et  ab  illis  requiram.  Qui  si  non  habenl, 
nescio  ubi  eum  hac  in  urbe  inveniam.  Quod  si  tarnen  nactus  fuero, 
accipies  eum  per  La  Carriere.  De  Germanica  interpretatione  historiae 
Christinae  non  constat  adhuc  num  in  lucem  emersura  sit.  Si  unquam 
contingat,  non  fiet  impressionis  initium  ante  autumnum.  Typotheta 
tergiversatur,  et  circumspectat  subscjribentes  copiosos.  forte  quoque 
male  illum  habet,  quod  Schroederus,  suasu  Tuo,  mihi  curam  operis 
commisit,  non  uni  alicui  suorum  clientum,  quos  domi  suae  alit.4) 
Scripsi  nuper  ad  Arkenholtzium,  et  recepi  ejus  responsum,  unaque 
literas  Germanici  interpretis,  quem  antea  ignorabam  quis  esset.  De 
Herodoto")  nihil  fiet  secundum  omnem  apparentiam,  quia  librario  et 
priori  possessori  Bergleriani  operis,  Fritschio,  ejus  Fritschii  filio,  qui 


i)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  6.  Juni  1761  (Lebensbeschr.  S.  4S6  f.).] 

J)  [Bdr:  libraria]  3)  [Vgl.  S.  4*9  A.  t.] 

4)  [quidem  fehll  in  Hdr.)  5)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  59.] 

6)  [Vgl.  S.  405,  20  f.  und  S.  434,  Uf.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


433 


Aristophanem  et  N.  T.  Kusleri  impressit,  nondum  convenire  potuit. 
Praeterea  nunc  alii  |  alligatus  sum  labori,  longo  aeque  atque  insueto.  foM» 
Iussus  sum  Swammerdami ')  Biblia  naturae  ex  Belgicis  Germanica 
facere.    Iacent  nunc  Graeci.    neque  aegre  admodum  fero.   Ex  nimio 
eorum   studio   per  plures  menses  continualo  conlraxeram  aliquod 
eorum  taedium,  quod  varietale  nunc  abslergam.    Praeterea  jam  ab 
anno  fere  crudeliler  me  vexat  hypochondriasis,  ut  nequcam  animum, 
ila  ut  olim  solebam  et  nunc  quidem  adhuc  cuperem,  intendere.  Non 
credideram  tarn  dirum  esse  malum.   Vitae  taedium  et  odium  inslillat. 
Miror  me  potuisse  tarn  diu  contra  tenere.    Nunc  landein  aliquando 
absolutus  est  primus  Tomus  Constantini  mei.    Adderem  illum  mer- 
catori  supra  laudato,  sed  nimis  gravarem  sarcinam.    Habebis  ilaque 
paullo  post  cum  duobus  aliis  excmplaribus,  quorum  unum  Dorvillio, 
alterum  Bibliothecae  academiae  Leidensi  destino.    Unum  adhuc  Te 
rogo,  Amice  Suavissime,  quod  spero  a  benignitate  Tua  impetrare. 
Nosli  quales  sint  meae  cum  Reyio   rationes,  quicum  nexum  Tibi 
debeo.   Decurret  propediem  primum  trimestre.   Rogo  itaque  Te  velis 
eflicere  ut  promissum  praemium  mihi  solvatur.    Potero  mihi  sie  aliqua 
subsidia  comparare,  per  quae  notiliae  per  me  communicandae  me- 
liores  et  uberiores  fiaol.    Neque  potui  neque  volui  hactenus  ea  mihi 
comparare,  quia  de  successu  ejus  instituti  diu  dubitavi.   Sed  si  videam 
illum  serio  agere,  alacriorem  me  hoc  faciet,  et  ipsis,  quae  dabo,  ex- 
cerplis,  ut  modo  dicebam  proderit  multis  modis.   Fontes  enim  hactenus 
paene  non  habui  nisi  novellas  nostras  Lipsienses.   lam  vero  si  pecuniae 
mihi  aliquid  suppeditaverit,  comparabo  mihi  novellarum  caeterarum 
nostratium,  quae  sane  non  parvi  conslant,  Öaov  yt  oy+Aos.    Kl  sie 
quidem  velim  illam  pecuniam  oixovopttntiai.    Debeo  Hohlfeldio  jam  ab 
excessu  meo  e  Belgio2),  secundum  ejus  calculum,  42.  flor.  17.  sluv. 
Hos  numos  velim  de  Reyianis  detraclos  illi  refundi.   Apocham3)  ejus, 
tle  aeeeptis  numis,  tunc  mihi  proxima  occasione  mitti  velim.    Si  quid 
remitiere  de  debito  voluerit  Hohlfeldius,  eo  gralius  mihi  eril.  Forle 
putal  bonus  vir  me  nequiter  cum  ipso  agere  decrevisse.    Sed  ille 
mihi  animus  non  est,  quamvis  non  deesset  speciosa  ratio  illum  frau- 

i)  [Johann  Swammerdainm ,  Bibel  der  Natur,  aus  dem  Holländischen  über- 
setzt, Leipzig  1751  in  Job.  Friedr.  GlediUchens  Buchhandlung.  Vgl.  Lebensbeschr. 
S.  54  f.]  2)  [Hdr:  Belgia] 

3)  [Der  Satz  Apocham  —  velim  steht  am  Rande.] 

AMundl.  d.  K.  3.  OeMlUeh.  d.  Wi«a«n«ch.  XXXXUl  2S 


Digitized  by  Google 


434 


R.  Fokrstrr, 


dandi,  qui  non  omnino  sineere  mecum  egit.  Solvissem  ipsi  jam  du- 
dura,  si  tulissent  res  meae.  Nunc  autem,  quam  primum  licet,  faciain 
ut  intelligal  nie  Semper  aequuni  et  justum  amasse.  Quidquid  supersit 
pecuniae  mihi  velim  hic  Lipsiae  assignari.  Inlelligam  Keyio  meam 
operam  placere,  si  petitioni  huic  annuat. 

Vale  Vir  Erudilissime,  el  mihi  porro  fave.  Scrib.  Lipsiae  d.  3.  Jnlii 
A.  1751. 

Adjectas  literas  rogo  velis  ad  Schroederum  deferri  curare.  Sche- 
dula  nuper  missa,  de  Actis  AngliaeRymcri  prodiit  nuper  in  noslris 
novullis1).    Securus  ejus  rei  polest  esse  amicus  Tuus. 

182.  An  Johann  Stephan  liernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  206.) 

Viro  Excellentissimo,  Experientissimo  atque  Eruditissimo  |  Joanni 
Stephano  Bernardo  |  S.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske. 

Mitto  Tibi,  Amice  Optime,  id  cujus  spcm  sed  dubiam  postremis*) 
meis  laeiebam,  et  mitto  uberiora  praeter  exspectationem  meam.  Modo 
appulil  hanc  in  urbem  libellus  Cocchii1)  aliquando  a  Te  desideralus. 
Hccum,  el  in  eo  fragmentum  insigne  Herophili.  Si  serius  voto  Tuo 
accipis,  culpa  mea  non  est.  Habcs  quoque  Schwartzii  Theophrastum 
beneficio  cl.  Ernestii,  a  quo  impelravi,  ul  ipse  impetravit,  a  nie  roga- 
tus,  a  eollega  suo,  Fischero,  primo  inter  illa  nomina  quae  sub  finem 
praefntionis  leguntur.  Aliud  exemplar  in  urbe  nostra  non  erat.  Sci- 
licet  juvenes  ibi  recensiti  suis  sumtibus  libellum  imprimi  curarunt,  et 
exercitationibus  privatis  e  cathedra  sub  auctoris  praesidio  ventilarunt. 
Hinc  factum  ut  haberi  in  bibliopoliis  nequeal;  nullo  hercle  cum  damno 
literali  orbis.  Poenitebit  vos  editionem  desiderasse,  quae  nihil  aul 
sane  partim  vobis  proderit,  nisi  ad  satisfaciendum  curiositati  vestrae, 
et  ut  doccat  vos  stuporem  et  insaniam  Criticorum  quorundam  videre 
atque  stupere.  Ego  certe  non  memini  qui  aut  Theophrastum  aut 
alium  aliquem  auctorem  majori  furore  laceraverit  quam  hic  Schwartzius. 
foi.  4*  Testabitur  hic  libellus,  me  verum  dixisse,  quum  dixi4),  Schwarjtzium 


\)  [Neue  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen  1751  S.  385  f.] 
2)  [Brief  m.]  3)  [Dell'  analoraia  discorso,  Firenze  1745  (p.  80  f.). 

Vgl.  S.  34*  A.  H.]  4)  [S.  398,  *8  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskr's  Briefe.  435 

illum  esse,  quem  Dorvillius  in  Charitone  •)  ignorans  viri  nomen  ob 
misere  tortum  et  vexatum  epigramma  Graecum  saevis  flagellis,  sed 
neque  vel  sie  satis  pro  meritis,  cecidit.  Poterit  cl.  Fonteyn  exemplar 
iriobolaris  libelli  retinere.  Opus  eo  reddilo  nobis  non  est.  Velim 
salutem  illi  meo  nomine  dici.  Fecit  mihi  cl.  Ernesli  indicium  juvenis 
cujusdam  nostratis,  qüi  multum  studii  ab  aliquot  annis  in  Theophrasli 
characteribus  posuit.  Sciscitatus  sum  per  cl.  Bacchium,  nuperrimum 
Xenophonlis  aliquot  opusculorum  editorem,  velitne  vobis  symbolam 
suam  conferre.  et  annuit,  nisi  repudietis,  condixitque  speeimen  suarum 
observalionum ;  quod  si  satis  mature  nactus  fuero,  habebitis  nunc,  sin 
minus,  proxime.  Adjeci  libellum  Itali2)  cl.  Abreschio  promissum  et 
debitum.  Poteris  ipsi  quoque,  si  forte  hac  aeslate  ad  vos  excurral 
folium  monstrare,  quod  bis  ipsis  diebus  e  praelo  aeeepi  conlinualionis 
lertiae  notularum  mearum  ad  Herodotum3).  Quid  ajet  ad  judicium 
meum  de  Alciphrone  Berglen4).  Observa  quaeso  vultum  ejus.  Memi- 
nerilne  eorum,  quae  de  illo  libro  ad  Arislaenetum5)  scripsit?  Non 
spero  illum  oflensum  iri  libertate  mea.  Dixi  senlentiam  libere,  sed 
modeste.  Possesne,  Amice  Suavissime,  per  amicos  Tuos  Leidanos 
inteiligere  et  mihi  signiticare,  degatne  adhuc  Leidae  Ikenius  junior, 
theologi  Bremensis  filius,  et  curetne  ibi  impressionem  Ilinerarii  Rabbi- 
nici,  quod  pater  ejus  edit.    Inlerest  mea  id  nosse. 

|  Quandoquidem  charta  suppetit  atque  otium,  agam  Tecum  de  locis  f0|.  2r 
quibusdam  N.  T.  de  quibus  si  lubet  occasione  data  poteris  ad  cl.  Wet- 
stenium  referre.  Incidil,  ine  in  epistola  ad  ipsum  omisisse  locum 
illum  vexatum  in  epislola  ad  Hebraeos6),  ubi  Judaei  appellantur  xuru- 
(pvyovrts.  Ego  non  dubito  qui  id  dederunt,  non  assecutos  fuisse  com- 
pendium  Scriplurae  quod  olim  in  codieibus  tale  fuerit  xara  <pv  ovrtg 
id  est  xara  q>vyt)v  örrtg  in  fuga  et  dispersione  existentes.  In  codice 
Constanlini  mei  terminationes  nominum  et  verborum  paene  ubique  de- 
ficiunt.  Et  hoc  me  confidenlem  fecit,  ut  in  lerminationibus  ubi  quid 
peccatum  deprehendam  absque  haesitatione  refingam  apud  auc- 
tores.  Quid  Tibi  videtur,  Amice  Doctissime,  de  loco  apud  Lucam 
XX.  46.  ubi  Pharisaei  dicuntur  neftnaretv  iv  rais  aroXatg.    Ea  leclio 


l)  [Animadv.  in  Charit.,  Amslelodami  4750  p.  81.]  l)  [Carmeli.  Vgl. 

S.  m  A.  %.]  3)  [Miscell.  Lips.  Nov.  VIII,  p.  294—315.]  4)  [a.  a.  0.  p.  «97.] 
5)  [LectioDum  Ahstaenet.  libri  II,  Zwoilae  1749  p.  108.]  6)  [c.  6,  18.] 

i8» 


Digitized  by  Google 


43G 


R.  FoRRSTEIt . 


si  proba  est,  consequitur  solos  Pharisaeos  vestitos  processisse,  caeteros 
homines  nudos.  arofo]  omnem  vestitum  notat,  non  peculiare  genus 
vestilus.  Mihi  dubiura  non  est  legi  oportere  tv  raig  Gronig,  in  porti- 
cibus,  quales  hodie  bursas  appeüamus,  ubi  inaxima  hominum  frequentia. 
et  quideni  elegantioruni.  In  locis  celebribus  oslentare  se  suosque 
superstitiosos  ritus  affectabant  Pharisaei.  Apud  eundem  Evangelistam1) 
habemus  vulgo  —  Petrus  amputabat  servo  aurem.  Sed  Christus 
foi.  dicebat:  tart  uog  rovrov.  |  Quis  illud  intelligat?  Lucas  scripsit  üxrt 
ovg'1)  rovrov  sinite  aurem  ejus  laft  tljm  fein  Df)r  mit  grieben.  Confidenler 
lioc  asseverare  ausim.  Addo  adhuc  unum  capitaleni  locum  et  vexa- 
tissimuin  Marci  IX.  49.  nug  yäo  nvqi  ahofttjatrat  etc.  Beperio  in  vari- 
antibus  lectionibus,  in  uno  codice  exstitisse  nüg  yuQ  äorog  etc.  Mani- 
festum vitium,  procul  dubio,  sed  habet  semina  verae  lectionis,  quae 
in  vulgatis  prorsus  obliterata  sunt.  Scripsit  Marcus  nag  yäp  dxu&aQrog 
nvQi  ayviodijoerai.  omnis  enitn  impurus  igne  debel  purgari.  sunt  ergo 
literae  aqrog  reliquiae  extremae  vocis  olim  inlegrae  dnn&uorog.  Nota 
omnia  de  lustratione  sceleralorum  apud  veteres  per  ignem.  Haec 
succurrebant  pro  hac  vice3).  Quae  velim  Amice  Honoratissime,  aequi 
bonique  consulas.  Caetera  vale,  et  amare  nie  perge.  Scribeb.  Lipsiae 
d.  12.  Julii  4  751 4). 

183.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
{Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  S4  4.) 

Viro  Clarissimo  atque  Eruditissimo  |  Jo.  Slephano  Bernardo  J  s.  p.  d.  j 

J.  J.  Beiske5). 

Besponsum  Tibi,  Amice  Optime,  debeo  ad  geminas,  quibus  me 
nuper  beasti.  Negotii  cum  Beyio  dud um  taeduit,  dolekjue  me  unquam 
suseepisse,  quod  invito  animo  suseepi,  et  Tuam  tantummodo  in  gra- 
liani.  Praevidebam  statim  sinistrum  successum,  et  rixosus  si  essem 
possem  homini  Tuo  negotium  creare.  Nam  a  mea  quidem  parte  satis- 
fcci  promissis  meis.  Si  non  vult  suis  satisfacere,  habeat  sibi  suas 
res,  et  quaerat  alium,  cui  imponat.   Credebam  olim  vestrates  probae 

0  [c  SS,  5  4.]  S)  [Hdr:  wj;]  3)  [lldr:  voce] 

4)  (Bernard's  Antwort  vom  31.  August  4  754  ist  Lebensbescbr.  S.  43S  f.  ge- 
dmckl.]  S)  [Antwort  auf  Bernard's  Briefe  vom  34.  August  und  16.  Sep- 

tember 4  75  1  (Lebensbescbr.  S.  43  4  und  436  f.)] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


437 


fidei  viros.  Sed  contrarium  in  Wetslenio  et  Reyio  deprehendi.  Polli- 
citatioQibus  illc  rae  induxit  ut,  quod  vehementer  cupiebat,  recensio 
aut  reprehensio  potius  sna  Testamenti  Luchlmanniani  in  Novellis  noslris 
exhiberetur.  Postquam  vidi!  se  desiderata  consecutuni  inimemor  pro- 
missi  tidein  fallit,  et  ne  ipsas  (piidcm  impensas  a  mc  factas  in  ejus 
gratiam  mihi  reddit.  Nam  si  quid  inseri  curo  Novellis,  praesenti  aere 
neque  modico,  redimendum  id  est.  Erit  forte  occasio,  ubi  vindirare 
potero  injuriam.  Fecissem,  quod  feci,  Tuam  solam  in  gratiam,  vel 
absque  pollicitatione  ulla.  Sed  grandia  prominentem,  ubi  vidit  se 
voti  reuni  factum,  lidem  fallere,  id  aegre  fero.  Heinde  cum  Reyio 
quoque  |  altero  impostore  me  commissum  fuisse,  Tc  auetore  atquefoi.  4' 
suasorc,  id  quoque  mc  urit.  Sed  in  fatis  erat,  ut  iisdem  ego  quoque 
modis  duetitarer,  quibus  olim  illusus  fueral  cl.  Kaestnerus Redde  ipsi 
quaeso  literas  suas,  nc  liiem  a  me  metuat.  Si  tarn  sordidus  est,  ut 
mercedem  mihi  neget,  ego  tarn  ero  libcralis  animi,  ut  nullam  ab  eo 
repetam,  et  hominis  ingrati  memoriam  prorsus  exuam.  Si  putat  id, 
quod  flagito  et  ipse  promisit  sponle  sua,  nimium  esse,  det  mihi  quan- 
lum  velit,  et  contentus  ero.  Tu  autem,  Amice,  in  posterum  benc 
facies,  et  existimationi  Tuae  consules,  si  nos  Lipsienses  cum  homi- 
nibus  ejus  farinae  non  comraittes.    De  bis  satis.    ad  alia  venio. 

Constanlinum  meum  Tibi  milto  tandem  aliquando,  rogoque  velis 
euin  in  Bibliotheca  Critica  (Raisonnec)  reoensere1).  De  me  qui- 
dera  permitlo  Tibi  dicere  quidquid  velis.  Leichii  non  nisi  honorificam 
ficri  mentionem  precor.  Fato  suo  funetus  est,  et  negotium  mihi  est 
cum  ejus  aflinibus,  et  nostrates  omnes  ipsi  benevolunt,  venirenlque 
in  suspicionem  ac  si  machinam  ego  struxissem,  si  quid  in  ejus  dam- 
nuni  aut  infamiam  a  Te  notaretur.  Mcritus  quidem  fuit  reprehen- 
sionem  haud  uno  nomine.    Sed  parces  mihi,  si  ipsi  parces. 

Exemplar  alterum  cl.  Abreschio  destinavi,  et  mitti  rogo.  Ccl. 
Wcsseiingo  quoque  unum  addidi,  quod  librarius  ad  ipsum  curabit. 
!  Non  improbabilis  est  conjectura  Tua  ad  Galal.  II.  5.  dt(ißuirr(  pro  Am-  m.  ir 
ftüvri.  Praeferrem  tarnen  ego  quidem  faurtivt,  pertettdat,  pcrtwgal. 
In  Thomae  loco  ')  avuwtlrai  rov  ßtoftöv  nihil  mulari  suadeo.  Specimen 
Thomae  Tui  exhibui  cl.  Ernestio,  neque  adhuedum  ab  ipso  recuperavi. 


<)  [Vgl.  S.  369  A.  7.]  2)  [Ist  geschehen  T.  47  p.  419—432.] 

3)  [s.  v.  dve'dev  p.  83,  H  R.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  442.] 


Digitized  by  Google 


138 


R.  FoERSTER, 


Memoria  autem  teneo  me  vidisse  in  nota  quadam1),  in  qua  disputa- 
batur  de  dictione  ovg  fiiv,  ovg  di  citatum  a  Te  locum  aliquem  Chari- 
tonis2)  (si  rede  meraini,  oi  fth  ävdy«;,  A*  yvvaiwe)  qui  plane 
illuc  non  pertinet.  Si  me  audias,  curabis  illam  paginam  lacerari  et 
recudi  expunclo  illo  loco.  Nam  incurres  alias  in  reprehensionem 
parhoramatis  ad  minimucn,  nisi  ridiculus  fias  apud  malevolos.  ovg  est 
ab  articulo  Ö?,  >j,  6.  At  01  et  ai  est  ab  ö,  jj,  tö.  Confido  Tuae 
aequitati,  Te  non  in  malam  partem  accepturum  esse  hanc  admoni- 
tionem,  quae  unice  ex  animo  benevolo  manavit,  et  honori  Tuo  tu- 
endo  facit. 

De  Valckenario  quod  narras  perjucundum  audilti  fuit.  Utinam 
propitius  deus  me  quoque  respiceret  et  bonam  redderet  valetudinem. 
Tota  hac  aestate  morbo  hypochondriaco  dirum  in  modtim  laboravi, 
neque  adhucdum  eum  valeo  excutere.  Nihil  me  niagis  angit  quam 
laedium  et  torpor  ad  studia  literarum,  et  capitis  debililas.  Dorvillii 
foi  2»  repentinum  fatum  me  graviter  afllixit.  Quamvis  enim  |  rei  nihil  mihi 
cum  ipso  amplius  fuerit,  agnosco  tarnen  in  eo  literas  jacturam  passas 
esse.  Quis  jam  edel  Theocritum?  quis  Anthologiara?  ubi  manebit 
bibliotheca?  vendeturne?  Proxima  hyeme  apud  nos  sub  hasta  veniet, 
ut  audivi,  bibliotheca  insignis,  Bergeri,  Prof.  Wittebergensis ,  referta 
codicibus  Aldinis  et  aliis  quibusque  praestantissimis,  collatis  quoque 
multis  cum  codd.  msstis.  Dresdae  proximo  mense  vendetur  pars  ultima 
bibliothecae  Loescherianae,  in  qua3)  Codices  aliquot  Graeci,  etiam  in- 
editi.  Ejusdem  numophylacium  proximo  anno  vaeniet.  CI.  Trillerus 
viduus  est  factus,  ut  ex  ejus  literis  agnovi,  et  carmine  germanico 
quod  in  uxoris  obitum  condidit1).  Huc  non  venit  his  nundinis,  sed 
misit  has  literas,  quas  cum  meis  accipies.  Nundinae  hac  nihil  lule- 
runl  bonae  frugis.  Proximae  vernae  forte  dabunl  Tacilum  cum  nolis 
Kniest ii.  Haec  erant  quae  nunc  scribenti  succurrebant.  Tu,  Amice, 
benc  vale  et  mihi  porro  fave.    Scr.  Lipsiae  d.  22.  Octobr.  1751'). 


\)  [s.  v.  ä  fth'j  ix  di  p.  3  not.  2  R.] 
l)  [VIII,  7,  1.1  3)  [Hdr:  quo] 

4)  [Poetische  Betrachtungen  VI,  93  f.] 

5)  [Bernard's  Antwort  vom  2.  Deceinber  1751   ist  Lebensbeschr.  S.  i39  f. 
gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


439 


184.   An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
[Origio;«!  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  8.) 

Viro  Celeberrimo  j  l'etro  Wesselingio  |  s.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske. 

Miraberis  proeul  dubio,  Vir  Maxime,  forte  quoque  objurgabis 
meam  temeritatem,  quae,  ul  ad  Te  lileras  darem,  mihi  persuasit. 
Atrum  est,  bene  novi,  et  invisum  vestratibus  nomen  nieum,  probeque 
perspicio  raliones,  ob  quas  coeptum  oliiu  mecum  lilerarum  commer- 
cium  abrupisti.    Laeseram  amicos  Tuos,  quibuscum  dolere  et  irasci 
Te  par  erat.    Laborabam  publica  invidia,  quam  Tibi  alfricare  quali- 
cunque  consortio  metuebas.     Forte  quoque  absterrebat  Te  morum 
meorum  asperitas.    Solet  tarnen  longuni  tempus  animos  placare  cx- 
acerbatos,   et  ingratas  abstergere   memorias.    Spesnc  itaque  mihi 
superesset  favorem  Tuum  recuperandi?   Nunquam  Te  ipsum,  si  bene 
meniini,  oüendi,  sed  amicos  Tuos.    Neque  imminutus  tarn  diulurno 
noslro  siienlio  fuit  cultus,  quo  praeclarain  Tuaiu  eruditionem  et  huma- 
nitatem  prosequor:  quem  |  si  literis  Tibi  hactenus  non  deelaravi.  factum  foi.  i« 
id  ex  eo  est,  quod  parcere  Tibi  Vellern  quo  tempore  ad  versa  mea 
fortuna  nie  pristinis  amicis  collidebat.    Denique  speciosa  deerat  oc- 
casio  Te,  Vir  Celeberrime,  compellandi,  animumque  meum  Tibi  testandi. 
Forte  nunc  tandem  resederunt  aliquantulum  irae  vestralibus,  et  minus 
Tibi  nunc  erit  invidiosum  mecum  Hieras  communicare.    Forle  quoque 
eximet  ex  animo  Tuo,  si  quid  adhuc  inest,  odii,  momentumque  con- 
ciliationi  addel  leve  hoc  munusculum  quod  lubens  meriloque  Tibi 
dono  et  consecro.    Utinam  mihi  contingeret  alteram  (piO(pie  partem 
a  nie  perfectain  Tibi  mitlere.    Hunc  vero  primum  tomum  acri  Tuo 
judicio  atque  censurae  submitlo.    Non  enim  novi  literatos  inter  viros 
hujus  aetatis  unum,  praeter  Hemsterhusium,  qui  res  in  hoc  libro  Ira- 
dilas  Te  melius  calleat,  et  in  numerato  habeat.    Uli  quidem,  quem 
modo  nominabam  summo  viro  tenue  hoc  genus  munusculum  aliquod 
olTerre  velle,  post  oH'ensiones  inter  nos  oborlas  pro  impudentia  habe- 
retur.    Te  itaque  unum,  Vir  Maxime,  rogo  atque  hortor.  velis  <!on- 
stantinum  meum  Serena  fronte  aeeipere,  acrique  et  erudilo  Tuo  luslrare 
oculo,  et  ni  grave  sit,  aut  indignum  me  tanto  beneticio  reputes,  doclas 
Tuas  |  in  euni  animadversioncs  mecum  communicare.    Piacebit  Tibi  fol.  2' 
auetor,  bene  novi,  si  editor  displiceat.   Neque  facio,  quod  cl.  Leichius, 
si  conligisset  ipsi  telam  suam  detexere,  facturus  erga  Te  fuisse  mihi 


Digitized  by  Google 


HO 


R.  Fo ERSTER, 


non  videatur.  Non  detrectabis  ergo,  Vir  Humanißsime,  conditionem, 
quae  non  lam  existimationi  ineae,  quam  lileraruni  commodis  augendis 
fand.  Versor  nunc  cum  maxime  in  comnientariolo  ad  Constantinuni 
meum  adornando,  in  quo  persaepe  mihi  sontio,  quod  mirum  non  est, 
aquam  haerere,  homini  in  antiquitalibus,  Byzantinis  praecipue,  paruni 
versato.  Nulla  vero  alia  res  (anlum  mihi  negotii  fach  quam  Circensis. 
Pars  libri,  quae  a  p.  170.  ferme,  usque  ad  p.  209.  procedil  mihi  qui- 
dem  impedilissima  est.  Quapropter  Te  rogo,  Vir  Eruditissime,  velis 
ex  uberrimo  et  amplissimo  penn  rarae  Tuae  doctrinae,  partem  lianc, 
non  solam  quidem,  at  hanc  tarnen  prac  caeteris,  illustratam  mihi  dare, 
et  me  docere  e.  c.  quinam  fuerint  maxillarii,  apallarii,  symperestae, 
et  alia  talia.  Gratus  agnoscam  quidquid  bonanim  rerum  impertire 
mihi  volueris,  et  publice  cum  elogio  Tibi,  quidquid  a  Te  habuero,  in 
acceptis  referam  Quod  si  autem  consultum,  aul  rerum  Tuarum  rationi 
congruum,  non  ducas,  voti  mei  me  beare,  decreverisque  consuctudi- 
foi.  a*  nem  meam  evitare,  meoque  |  Conslantino  clarissimam  Tuam  facem 
negare,  feram  id,  quam  vis  aegre,  neque  importunus  et  molestus  Tibi 
porro  ero,  de  venera tione  tarnen,  qua  celeberrimum  Tuum  nomen 
prosequor,  nihil  remittam.  Vale,  Vir  Maxime,  et  si  potes,  mihi  fave. 
Scrib.  Lipsiae  d.  XXII.  Octobr.  1751. 

Exemplum  Constantini  a  Mortiero,  librario  Amstelodamensi,  re- 
peles  suo  tempore,  quum  sarcinae  ejus  in  Helgium  delatae  fuerint. 
quod  post  mensem  unum  aut  alterum  futurum  spero'). 

185.    An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  I?3,  fol.  4  6 5.) 2) 

£caySbelo,ebol}rner  £err  Professor,  |  £od>a,e(Sf)riejier  $m  unfc  Gönner. 

3cf>  f)abc  3fyro  £od)(*tclab.  toiel  Obligation,  taj?  sie  fortfahren  mich 
mit  dero  ^reiben  $u  beehren,  unfc  mir  ®elca,cnf)cit  an  l>ie  «pantt  gu 
a,eben  3i)iun  $u  Menen.  £>urd)  £.  Ctten  werten  Diefelben  t>en  legten  Z\)ti\ 
fceö  gelehrten  Lexici,  Me  gelehrten  3eitun<»en,  fcen  »erlangten  defeel  t>e* 

I)  [Wesseling's  Antwort  vom  J*.  Febr.  I75S  ist  Lebonsbeschr.  S.  795  f. 
gedruckt.] 

t)  [Obwohl  ein  Datum  fehlt,  muss  der  Brief,  wie  die  Erwähnung  der  Lö- 
scher'schen  Kataloge  zeigt,  dem  an  Bernard  gerichteten  vom  21.  Oktober  1771 
(Nr.  183)  ziemlich  gleichzeitig  sein.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


Iii 


$latnerifd>en  Catalogi,  unb  bie  betyben  legten  Steile  bee<  löfdjerifcben  er* 
galten.  6«  beträgt  jufammen  3  rtyl.  12  g.  tyxo  ^)od>(5^e(^eb.  gebenfen 
in  2>ero  Schreiben  jwar  nur  beä  }Wc^cn  Jbeilc*.  ba  aber  auef;  ber  biitte 
beraup  gefommen,  fo  rjab  id)  ibn  bin&utyun  wollen.  (U  folte  mir  leib  tfyun, 
wenn  -Dero  ÜHetynung  in  bem  ^tücfe  nid>t  fette  getroffen  fyaben.  i|t 
aueb  ein  SJcunfcCatalogus  Loescherianus  beraufj  gefommen.  3er;  voürbe  ibn 
beilegt  tyaben,  wenn  id)  gewuft  fjätte,  wie  icf;  cä  recfyt  machte.  $>a{j  3t>to 
«£>od)(!belgb.  enblia)  mit  Überbringung  ber  Dortrefflidjen  3©olffifd>cn  5Mblio* 
tfjccf  in  ityre  neue  anfetmlicr/e  Sotmung  $u  staube  gefommen,  ifi  mir  an« 
genehm  |  $u  Dernebmen,  unb  wünfd)c  I)enenfelbcn  Diel  ©IM*  ba$u.  ©olte  foi.  us* 
©Ott  ba§  id)  fo  gliieflier;  fetyn,  unb  eine  fo  fdjönc  Wnftalt  in  Slugenfdjein 
nehmen,  unb  mir  ju  9tufce  machen  fönte.  SDicinc  ©efunbtyeit  erfobertc  aud> 
root)l  einmal  eine  Ceränberung.  Wber  id>  bin  leiber  in  foleben  Umftänben, 
bafc  icr;  Den  r/ier  nidjt  weg  tan,  wo  id;  mein  93ij$gen  93rcbt  mit  faurer  9lr= 
beit  fümmerlid)  Derbiencn  mu&,  unb  faum  fo  Diel  Dor  mid;  bringen  fan, 
al§  $u  meiner  Ütotbburfft  gehöret.  Äönten  benn  nietjt  tt»cf>I  3»b;ro  £ocb« 
Übelgb.  etwas  ba$u  beitragen1),  ba§  id;  etwann  in  Böttingen,  ober  wobl 
gar  in  Hamburg,  fönte  anfommen.  £ter  in  ?eipjig  läft  eä  ftd)  gar  fd;led)t 
ju  meiner  33eförberung2)  an,  unb  icr;  werbe  l;ier  el;er  jterben,  aljj  aud)  nur 
in  leibliche  Umfiänbe  geratben3).  3()fo  £ocr;(Ibelgeb.  Dielmar;l$  mir  er* 
roiefne  @eroogent)eit  Derficfyert  mid;,  2)iefelben  werben  eä  root)lmeinenb  aujj* 
legen,  bap  ia)  %\)M\\  mein  #crfc  aupfdjütte.    Übrigen«  bin  ju  allen  mög* 

liefen  Dicnften  bereitwillig,  unb  empfehle  mid)  $u  fernem  SöobhooUcn,  

3()ro  #od)@bclgb.  |  untertäniger  2)iener  |  töeiffe. 
|  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wolff,  Professeur  tres  savant  |  et  tres  foi.  t66' 
renomme\  |  Hamburg. 

186.    An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  217. 

Viro  Clarissimo  atque  Doclissimo,  |  Joanni  Slcpliano  Benuirdo 

s.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske1). 

Pro  doctis  Tuis  observationibus,  Amice  Carissime,  ot  novis  litc- 
rariis,  quae  poslreniis  Tuis  literis  impertis,  eaeteraque  Tui  erga  nie 
studii  testificatione,  gratias  Tibi  maximas  ago.    Valckenarium,  V.  Cl. 

«}  [Hdr:  babet)  aufragen]  i)  [Hdr:  »eforberungj  3)  [Hdr:  511  geratben] 
i)  [Antwort  auf  Bernard' s  Brief  vom  f.Decemb.  1  75 4  'Lcbensbeschr.  S.  «39 f.)] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


quem  semper  magni  leci,  bene  valcrc  el  mihi  bene  rursus  velle  in- 
cipere,  laetor.    Pelo  velis  ipsi  meo  nomine  salutem  dicere,  et  nuptias 
alquc  propitiam  Vcnerem  gratulari.  Si  pocla  csscm,  facerem  in  sponsos 
Carmen,  el  fecissem  quoque  dudum  in  manes  Dorvillii,  cujus  elogium 
jnserui  novellis  noslris  vernaculis').    Audi  quaeso  num  Valckenarius 
non  aegre  l'errct,  si  rcstaurandae  amicitiae  gratia  ipsi  el  Tibi  cenlu- 
riam  carminum  ineditorum  ex  Anlliologia  graeca  msta,  quam  Iiis  ipsis 
dicbus  cxscribo,  dedicarem.    Tuam  quidem  vcniam  haud  dilficulter 
impetrabo.    Sed  ille  quid  sentiat  de  instiluto  meo,  vide  et  reseribe. 
Firmum  tarnen  et  deslinatum  hoc  consilium  adeo  non  est,  ut  certam 
cxsecutionem   promitterc  audeam.    Animus  certe  ine  illuc  fert,  si 
caetera  faveant,  et  superiores,  quorum  codex  est  unde  exscribo,  ve- 
niam  fcccrint.    Quis  autera  vobis  de  recensione  Testamenti  Wetste- 
niani  in  novellis  nostratibus3)  significavit,  ut  eam  flagitarelis?  Eccam 
Tibi.    Penes  Te  est,  significarc  cl.  Welstenio  an  celare  malis;  nie 
illius  auctorem  esse.    Kecensio  in  Latinis  actis  Eruditorum3)  prodibit 
propediem,  et  jam  typis  excusa  est,  habui  certe  nudius  tertius  ejus 
correcturam  (ut  appellant.)    Sed  mensis  cujus  initium  ea  facit,  non- 
dum  praelo  liberatus  est.    Facit  ea  vero  initium  Januarii  proxime 
instantis.    Volebat  nempe  Menkenius  novura  volumen  a  splendido  simul 
et  sacro  opere  auspicari.    Mittain  ergo  particulam  istam  excisam  prima 
occasione,  postquam  prostare  publice  coeperit.   Forle  quoque  interea 
prodibit  programma  festi  natalium  Christi  (solenl  nempe  apud  nos  sin- 
gulis  majoribus  festis  programmata  publicari,  quibus  professores  ad 
audiendas  Latinas  orationes  in  lemplo  academico  invitantur)  cujus, 
ut  audio,  Boernerus  erit  auctor,  et  argumentum  censura  atque  repre- 
hensio  Testamenti  Welsteniani.    Quum  nulluni  hujus  libri  exemplum 
in  hac  urbe  esset,  neque  posset  impetrari,  debui  theologo  Uli  exem- 
foi.  i*  plar  meum,  (juod  bene|ficio  vestro  habui,  communicare.    Neque  ad- 
hucdum  reddidil.   Bene  faciet  cl.  Welslenius,  si  aliquot  libri  sui  exem- 
plaria  huc  miserit.    .Magnum  ubique  ejus  est  desiderium  et  penuria. 
Flagitant  Cappius,  Ernestius,  Wollius,  Joecherus,  alii,  neque  possunt 
a  bibliopolis  impetrare,  qui  libros  sumtibus  auctoruin  editos  non  coe- 
munt.     Posset  exemplaria  ad  nie  aul   alium  quendam  mcrcatorem 


0  jNeue  Zeitungen  von  (ielchrlen  Sache»  1751  S.  689 — 69 1 .] 
2)  [Zuvert.  Nachr.  1752  S.  3—23.]  3)  [I75S  p.  1—8.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske's  Briefe. 


U3 


roittere,  et  prompterem  ipsi  paratam  pecuniam.  In  Photium  Te  inci- 
disse  vehementer  rairor,  et  editionera  ejus  dissuadeo.  Sed  non  opus 
erit  dissuasione.  Senties  ipse  quando  lentabis  operis  difficultalcm  et 
vastitalem,  et  abjicies  vel  non  monitus.  Quam  niulla  ibi  et  varia ! 
quam  maxima  ejus  pars  est  a  studiis  Tuis  aliena,  et  mere  theologica, 
quam  non  theologus  cum  laude  nemo  tractet.  Iterumne  perages  labo- 
rem  ab  aliis  jam  peractum.  Procul  dubio1)  non  peribunt  Boerneri  in 
eum  lucubrationes,  tot  annorum  et  lanlae  famae  opus.  Supersunt 
alia,  quae  Tuam  operam  potiore  jure  flagitant. 

Miror  excmplar  Constantini  Tibi  deslinalum  exhibilum  non  fuisse, 
quum  tarnen  alia  jam,  ut  audio,  Amstelodamum  pervenerant.  Non 
dubito  tarnen  exemplaria  Tibi  et  Wesselingio  et  Abreschio  destinata 
nunc  tandem  appulisse  et  ad  quos  pertinent  missa  fuisse  Misissem 
Valckenario,  si  de  animo  ejus  certus  fuissem.  Verebar  hominem  a 
nie  alienum  adbuc  magis  tali  munusculo  irritare,  et  impudentiae  cri- 
men denuo  incurrere.  ut  mihi  olim  contiugebat ,  quum  redire  cum 
juniore  Schultensio  in  gratiam  cuperem'2).  Sed  quaenam  illae  sunt 
Menkenii  novae  literae  ad  Schullensium?  quae  scribendi  occasio,  quod 
argumentum?  An  ad  me  quoque  illae  pertinent?  Significa  quaeso 
quidquid  hujus  rei  nosti.  Quare  tandem  non  placuerunt?  Uteras 
Tuas  cl.  Trillero  misi,  sed  responsum  nondum  t  tili.  Non  putem  eum 
Tibi  quod  rogas  negaturum  esse.  Quod  eundem,  quem  illi,  honorem 
mihi  quoque  habes,  tribuo  amicitiae  Tuae.  Alias  crederem,  nisi  Te 
nossem,  illudere  mihi  velle  qui  meam  imaginem  a  nie  llagitaret.  In- 
sanire  me  crederent  nostrates,  si  intelligercnt  me  pingi  formam  meam 
curare.  Nondum  is  sum,  cui  liceat  atque  congruat  hoc  magnorum 
hominum  privilcgio  tili.  Saltim  non  videor  nostratibus.  Kl  crubes- 
ceret  profeclo  imago  mea,  si  qua  esset  et  animala  esset,  inter  sum- 
mos  viros,  Scaligeros,  Salmasios,  Grotios,  alios  sese  sentiens.  Nil 
perdet  orbis  literatus  si  mea  imagine  careat,  si  saltim  pro  viribus  meam 
bene  merendi  de  literis  voluutatem  editis  libris  demonslravero.  Erunt 
hi  mihi  pro  imagine.  Non  dubito  Te  formam  meam  adhuc  animo 
tenere.  Ego  certe  Tuam  ex  imaginatione,  quoad  vivain,  non  amittam. 
Quod  si  tarnen  redeat  ad  nos,  qui  nuperis  nundinis  aderat  egregius 
artifex  xr^onkdaTt^,  Augusta  nus,  curabo  me  cera  etfingi,  et  effigiem  foi.  v 


0  [Hdr:  ProculdubioJ  Jj  [Vgl.  Brief  159.] 


Digitized  by  Google 


444 


R.  Foebster, 


Tibi  dedicabo;  modo  latere  possini.  Vereor  enim  nostratium  voculas, 
nasutorum  hominum  et  <lic<iculorutii ') .  Signiücavit  mihi  nuper  cl.  Er- 
nestus, Luchtmannum  purare  novam  editionem  Herodoli,  nactumque 
fuisso  commentarium  Kusteri  Parisiis,  cl  nunc  ambire  quoque  Bergle- 
rianum,  de  quo  Tibi  alias  scripsi2).  Krit  luculcnta  edilio,  corabina- 
tione  gemini  excellentis  commenlarii.  Idem  Kuchlmannus')  Graevii  el 
Spanliemii  Callimacimm  rccudct,  Erneslii  curis  auctum.  Possei  Span- 
hemii  prolixos  sermones  omillere.  Ego  vero  nunc  ab  Iiis  studiis 
alicnus  sum  et  dcbeo  vel  invilus  esse.  Urgel  impressio  Germanicae 
versionis  des  Memoires  de  la  Heine  Christine4),  mullum  negotii  mihi 
fecit  Inlerpres').  multa  denuo  relingcnda  mihi  sunt,  majore  molestia, 
quam  si  n)v  «w)*'  ipsc  verlissem.  Practerea  quoque  urget  Germa- 
nica interprclalio  Bibliorum  naturae  Swammerdamii0).  Permagnum 
officium  praestarcs  Leichio  librario  el  mihi,  si  tractalionem  Swammer- 
damii  de  Chamaeleonle  seorsim  An.  1675.  in  ito  editam,  et  hic  ler- 
rarum  nullibi  reperiundam,  prima  occasione,  etiamsi  per  tabellarium 
publicum  huc  mitteres.  Volumus  editioni  noslrae  Germanicae  adjun- 
gere.  Rogavi  id  idem7)  jam  cl.  Gaubium  ante  mensem  fere.  Sed  re- 
sponsum  non  fero. 

Venio  nunc  ad  conjecturas  Tuas  nuperrime  propositas.  Non  aegre 
feres,  Vir  Doctissimc,  si  in  loco  LucianiK)  toto  coelo  a  Te  abeam. 
Quod  substitutum  is  t<vyt)  pro  uim]  prorsus  non  intelligo.  Et  videtur 
mihi  polius  contrarium  ejus  sensus  flagitare  nempe  h'yy,  id  esl  axörow, 
tenebrae.  Divitiac  animi  sohe  sunt  divitiac,  rdXXa  ^  t%n  h'yij.  Cae- 
tera vero  nox  habet,  id  est  consumit  et  perdil  aevi  injuria,  longa  dies, 
involvit  oblivio.  Citius  Tibi  assensum  in  fragmento  Menandri")  praebeo, 
Tißn  pro  ßU  reponi  debere.  Habes  a  Salmasio  ad  Thcophrasti  Cha- 
racteres.  Ultimum  denique  locum  illum  Menophili,  reperies  a  Grolio 
in  Florilegio  Stobaei  p.  271.  ita  repraesentatum  ut  Tu  emendatum  is. 
In  notis  auetorem  emendationis  allegat  Scaligerum.  Ecquis  tantis 
sponsoribus  refragetur.  Quandoquidcm  vero  ad  Stobaeum  nie  duxisti, 
rependam  Tuis  in  eum  conjecturis  de  meis  unam  aut  alteram.  Pag.  1 60. 

l)  [Hdr:  didaculorum]        2)  [V«l.  S.  432  A.  6.]         3)  [Hdr:  Luchtmanus] 

4)  [Arkenholz,  Merkwürdigkeitcri  das  Leben  der  Königin  von  Schweden, 
Christine  betreffend,  aus  dem  Fnmzös.  übersetzt,  Leipzig  u.  Amsterdam  I  751 — 60.] 

5)  [Reifstein.  Vgl.  S.  462, I  4L]        6)  [Ygl.  S.  433  A.  I.]         7)  [Hdr:  ididem] 

8)  [Epigr.  <2,  2.    Vgl.  jedoch  S.  479,  I  f.] 

9)  [Meineke,  fr.  com.  IV,  133.    Kock,  fr.  com.  Alt.  II,  2  p.  66  fr.  *3l.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe. 


44» 


ed.  Grotii  lin.  13.')  pro  <pvXaxT?^jtg  reponenduni  puto  ipvaavrtg  pa- 
renles.  Illuc  euim  ducit  vetus  lectio  ipimvoaprcg,  quam  Grotius,  ut 
alia  multa,  praepropere  et  in  pejus  mutavit.  p.  179.  lin.  20. *)  pro 
hvtov  restituo  ahovvr  id  est  ahovvn.  quamcunque  turpitudinem  aliquis 
ab  ipsis  flagitet,  repulsam  non  f'erl.  Sed  quoinodo  emendabis  locum 
p.  153.  lin.  I.3)  (p&op€Qai  yäo  ödoi?  Charta  plura  non  capit.  Vale 
ergo  Amice  Oplime  et  mihi  porro  fave.  Scrib.  Lipsiae  d.  21.  Dec. 
1751.  *) 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  en  Medecine  |  Ires 
savant  et  tres  renomme\  |  Amsterdam.  |  op  te  fluweele  Burgwall 
tegenover  f  illustre  School.  |  Fr.  (Smmri$. 

187.   An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  Ii  3,  fol.  467.)  5) 

&oa)(Sbela,cbor)rner  £ocf>cjclar)rter  §®xx  Professor,  |  £oct)geer;itcjtcr  ©onner. 

sowohl  bie  lefcte  als  bie  üov  ein  paar  SWonatyen  an  mia)  aba,cla§cne 
jufer/rifft  fcon  %\)to  #ocr)@belgeb.  t)abe  ri<r)tia,  erhalten,  unb  ift  mir  baburcr) 
mein  gehabter  3r»ciffcl  wegen  ber  una/brueften  Anlhologia  Graeca  benom* 
men  worben.  .  .  .  £ürffte  icfi  wor)l  Sfyro  #ocr)dbel$eb.  no$mafyfö  mit  einer 
Jöitte  bef$t»cf/rU$  fallen?  3a)  bin  cjefonnen  unter  flöttlidjen  $er)|jtanb  w.  *67» 
mit  ber  3«it  einmal)!  fowofyl  bie  $ebrucfte  als  bie  noer)  tjtöjtentyeil*  una,c* 
bruefte  Anthologiam  Graecam  ju  ediren.  Ä'önten  tyxo  £oo)(*bela,eb. 
tucbl  entweber  mit  drtyeiluno,  fcon  Collationen  ber  fdwn  gebrueften  Antho- 
logie, ober  mit  Wnweifung,  wo  etwa  berglei(r)en  £ülff$mittcl  $u  r)aben  »Daren, 
mir  an  bic  #anb  a,er)cn  ?  3cf)  würbe  Sfmen  bafür  hicfylid)  Derbunben  fetm, 
unb  dero  ©tUfar)rta,feit  a,er)Öria,  ju  rüfnncn  wipen  

 3bto  #e$(!bela,b.  |  ergebenftcr  SDiencr  |  Reifte. 

1)  [lo.  Stob.  Florilegium  in  ,  Diclo  poetarum  quae  apud  Io.  Slob.  exstant', 
Parisiis  H23  =  Stob,  anthol.  43,  H,  i.] 

2)  [=  Stob,  anthol.  46,  5,  3.]  3)  [=  Slob.  anthol.  38,  86,  4.] 

4)  [Bernard's  Antwort  vom  85.  Januar  1752  ist  Lebensbeschr.  S.  446  f. 
gedruckt.] 

5)  [Der  Brief,  welcher  wie  ohne  Adresse,  so  ohne  Datum  ist,  muss  nach 
der  Reihenfolge  der  Briefe  im  Codex  und  nach  dem  Inhalte  (vgl.  Lobensbeschr. 
S.  459,  5)  ins  Ende  des  J.  1*701  oder  in  den  Anfang  von  1752  fallen.] 


Digitized  by  Google 


iir, 


R.  FoERSTKR, 


188.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsteidam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  219.) 

Pro')  opera  in  recensendo  Conslantioi  opere  a  Te,  Amice  Honora- 
lissime,  collocata,  et  recensione2;  mihi  nuper  raissa  gralias  Tibi  magnas 
ajo  habeoque,  item  pro  laudibus,  quibus  ambos  editores  ornas.  Prae- 
eipue  mihi  placuit  observatio  Tua  de  voce  raßXiov^  quam  cum  Gal- 
lico  lablier  confers3).  Recensionem  N.  T.  Wetstcniani  cum  his  aeeipis, 
el  programma  Boerneri,  de  quo  nuper4)  nunciabam.  Nihil  eorum 
celeberrimo  viro  placebit.  Sed  amicus  Plato  —  nosti  caetera.  Responsum 
ad  Hieras  meas  neque  a  Wesselingio  fero,  neque  ab  Abreschio,  quaru- 
vis  huic  aliqua  perscripserim,  quae  ipsum  proxime  tangunt.  Vellern 
igitur  a  Te  seire  quid  agat,  et  an  literas  meas  aeeeperit.  Velim 
quoque  nuperas  meas  preces5)  de  libello  Swammerdamiano  de  cha- 
maeleonte  coinmendatas  Tibi  habeas.  Caetera  nihil  nunc  succurrit. 
quod  ad  Te  perscribi  mereatur,  nisi  forte  id  unum,  mihi  nuper  ex- 
liibitas  e  reliquiis  Leichianis  t'uisse  literas  Hagenbucliii  ad  Leichium, 
in  quibus  gravissime  recensionem  Epistolarum  suarum  epigraphicarum 
in  l>en  3uvcrläßigcn  9tacf)rid)ten 6)  editam  saevis  modis  exagitat.  Debet 
homo  contenliosus,  lumidus,  tricator  esse.  Minatur  refutationem.  Non 
intercedam,  ridebo  polius  hominem  convitiis  nauta  dignis  potentem, 
lusanum  in  modum  bacchatur  et  fremit. 

Adjectas  literas  velim  ad  Sehroederum  curari ,  et  cl.  Valkenaerio, 
si  apud  vos  adhuc  degit,  salutem  humanissimam  meo  nomine  dici. 
Vale  Vir  Clarissime  atque  Eruditissime ,  et  mihi  porro  fave.  Scrib. 
Lipsiae»  d.  22.  Januarii  1752. 

Recensionem  Germanicam 7 )  N.  T.  Wetsteniani  integram  addere 
non  potui,  quandoquidem  sub  praelo  adhuc  sudat"). 


t)  [Die  vorhergehende  Begrüssung  ist  jetzt  weggeschnitten.] 

*)  [Bibl.  Raisonnee  T.  47  p.  4t 9— 43t.]  3)  {*.  a.  O.  p.  429.] 

4)  [S.  442,  22  f.] 

5)  [S.  444,  I  3  r.] 

6)  [1749  S.  594—626.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  53.] 

7)  [Vgl.  S.  442  A.  f.] 

8)  [Bernard'sAntwort  vom  28. März  1 752  ist  Lebensbeschr.  S.  456  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


447 


189.  An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  123,  fol.  468.) 

$od)cbelgcbohvner  £od)gelabrtfr  £crr,  |  #od)gcet)rtcjier  #crr  Professor. 

Muff  3h™  £ecr;(lbctgcb.  Befehl  J»abc  bic  verlangten  tyeiU  Mar- 
tinierii  Lcxico  cinfauffen  lapcn:  6ic  foftcn  24  Sfylr.  . . .  Übri^cnd  nehme 
mir  bic  ftxtytyit  bei)  3^ro  £od>ebelgb.  micf  um  etwas  $u  crfuntiftcn. 
habe  vergangenen  ©intcr  ©etegenheit  gehabt  bic  anthologiarn  ineditam  auf? 
fcem  ehemaligen  codice  Vflenbachiano  mir  abjufdjrctben ;  unb  werbe  in 
ben  miscellaneis  Lipsiensibus1)  eine  $robc  bat>on  geben.  9hm  finbe  ich 
ba§  %\)\o  #od)ebelgb.  in  ben  fragmentis  Sapphus2)  aud)  einen  codicem 
Vffenbachianum  gebraust  tjaben,  ber  aber  Dolljtänbiger  fetyn  mup,  ale  ber 
hielte  ift;  inbem  ich  etliche  epigranuuata  bafelbjt  gefunben  bic  Jensius 
pro  aneedotis  edirt  bat,  unb  batoen  fein  einziges  in  bem  codice  Lipsiensi 
ber  aue  ber  Uffenbaa>i|'d)en  Auction  gefaufft  ijt,  ftel;t.  gerncr  möchte  gerne 
wi§en,  ob  3t)to  -^odjcbclgb.  bei)  ben  fragmentis  octo  poetriarum  ein 
genüfjeö  exeraplar  Don  ben  fragmentis  Uvricoruni  Fulvii  Ursini  ed.  We- 
chelianae  gcbraud)t  haben,  bae  H.  Dorville  fcel.  mir  ebebem  comrounicirte, 
ba$u  ein  mir  unbefantev  ©etehrtcr  fct>v  Diel  fragmenta  inedita  aue  bev 
anthologia  inedita  hingugefdpieben;  bic  ich  mir  auch  bamahlä  abgetrieben 
habe,  jum  Xljeil  aber  bcrnadwiahlä  wieber  brum  gefommen  bin.  Äönten 
3^ro  ^oa^ebelgb.  mir  etwan  berieten,  Don  wem  bod)  gebaute  supplementa 
herrühren  mögen.  3<h  befi^e  obbclobtc  |  Fragmenta  felbjt  nid>t,  tyabe  aud?  foi. 
nod)  feine  (Gelegenheit  gehabt  fic  anfta^tig  $u  werben:  jWeiffle  aber  bod) 
feinesWeg«  3h™  $od>ebelgeb.  Werben  baä  exemplar  Ursini 3)  Dorvillianum 
babet)  gebraust  unb  gemetbet  haben,  was  ecs  bamit  für  eine  ÜBtjtyaffenfyctt 
habe,  dürfte  id)  mir  Wohl  hierüber  fcty  Gelegenheit  unb  müßigen  8tunben 
einen  furzen  s3erid)t  aufiSbittcn?  3hw  £ochebetgb.  mürben  mich  3hnen 
baburd)  höchlich  verpflichten.  . . . 

3l;ro  ^od)cbelgeb.  |  unterteil  tgjfcr  $)iencr  |  töciffc. 

Seidig  b.  6.  Maij  1752. 


Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  WoIlF,  Profcsseur  tres  savant  |  et  tres  fol.  *69* 
celebre  a  Hamburg. 

1)  [Miscell.  Lips.  Nov.  IX  (1752)  p.  80 — 148.  Die  Fortseizungen  sind  p.  297 
—323;  434—484;  661—697.] 

2)  [Vgl.  Sapphus  fragm.  praef.  p.  4.1  3)  [HJr:  Ursinii] 


448 


R.  FOERSTEB, 


190.  An  Valckenaer  in  Fr  aneker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  30.) 

Viro  Celcberrimo  atque  Eruditissirao,  |  Ludovico  Caspari  Valckenario, 

s.  p.  d.  |  Jo.  Jac.  Reiske. 

Diu  nullas  ad  Te  literas  dedi  Vir  Celeberrime,  quod  Te  offensum 
mihi  crederem,  non  sine  caiissa,  absque  mea  tarnen  culpa.  Nuper 
autein  e  literis  cl.  Bernardi  intellexi  Te  non  male  mihi  velle.  Quod 
animum  mihi  addidit  ut  has,  earumque  comitem,  Tomum  primutn 
Constantini  mei,  a  Morliero  Tibi  tradendum,  mitterem.  Citius  id  fe- 
cissem,  ut  debebam,  sed  verebar  ne  munusculum  Tibi  non  gratum 
veniret  ab  homine,  cui  subiratus  esses.  Suscipies,  ut  spero  quaeso- 
que,  leve  hoc  studii  erga  Te  mei  testimonium  ea  benignitate,  qua 
ine  ipsum  olim  solebas;  et,  si  quae  illi  ornando  conferre  velis,  potes 
autem  quam  plurima,  velis  gralissima  symbola  nie  beare.  (Itar  non 
sine  laudibus  Tuis,  ut  par  est.  Praesertim  velim  eam  partem  Tibi 
comraendatam  esse  quae  de  ludis  Circensibus  agit,  a  cap.  G9.  per 
sequentia  quinque  capita.    Multa  illis  insunt  quae  non  expedio. 

Audivi  Te  tandem,  quod  citius  debueras,  raatrimonium  iniisse. 
^^Jl^  AlijJb  acclamant  Arabes  novo  marito.  cum  bona  valeludine 
et  liberis.     Votum  hoc  erga  Te  Tuamque  matronam  meum  facio. 

Nundinis  his,  quod  Tua  refcrret,  nihil  fere  prodiit  praeter 
Ernestii  Tacilum,  et  Dionem  Cassium  Reimari  tandem  absolulum. 
Teneo  nunc  in  manibus  primum  volumen  Dionis  a  Carrainio  Falcone, 
ut  jactat,  restituti.  Satis  elegans  et  splendida  est  editio  pro  typis 
Neapolitanis;  satis  multus,  sed  inanis  labor.  miserabile  consuiuen- 
tum').  Nactus  quoque  sum  Graramaticam  veteris  linguae  Punicae 
superiore  anno  Romae  editam2).  Ita  appellat  auctor  linguam  Maltensem. 
Sed  pura  puta  Arabica  vulgaris  est.  Autuimit  quoque  auctor  linguam 
Etruscam  cum  vetere  Punica  eandem  fuisse,  et  ex  Maltensi  egregie 
posse  illustrari.  Fecit  id,  credo,  ut  libro  emtores  compararet. 
Italis  enim  hodie  paene  nihil  placet,  quod  de  Etrusco  veleri  sennone 
non  agat.    Sed  nimius  sum,  neque  sinunt  nundinarum  et  negotiorum 

turbae  nie  prolixioreni  esse.    Ero  proxime,  si  veniam  dederis.  In- 

  » 

0  [Vgl.  S.  455,  9  f.] 

2)  [Agius  de  Soldanis,  Deila  Lingua  Punica  prcsentemenle  usata  da'  Malles», 
overo  novi  doeumenli  sull'  antica  lingua  Etrusca,  Roma  1750.  Vgl.  S.  455,  4  4  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reissr's  Briefe. 


U9 


terea  bene  vale  Vir  Celeberrime  atque  Eruditissinie,  et  mihi  fave. 
Dabam  Lipsiae  d.  8.  Maji  1752. 

Adr.1) :  A  Monsieur  |  Msr.  Valckenaer,  Professeur  en  Langue  | 
Grecque  tres  savanl  et  tres  ceMebre.  |  ä  |  Franequer2). 

4 

191.  An  Peter  Wesseling  in  (  treckt. 
(Original  in  Leidm,  wie  102,  Nr.  9.) 

Viro  Incomparabili  et  Celeberrimo  |  Petro  Wesselingio  |  s.  p.  d.  ! 

Io.  Jac.  Reiske 

Magno  me  gaudio  affecerunt  humanissimae  literae  Tuae,  Vir 
Maxime,  quibus  et  benigni  Tui  erga  me  affectus  certiorem  me  facis, 
et  conatus  meos  iaudas.  Sentio  Tuis  laudibus  cupidinem  ingenilam 
bene  agendi  et  de  literis  bene  merendi,  crescere,  nihilque  omittam, 
quo  Tuae  de  me  egregiae  exspeclationi  et  honorifico  judicio  salis 
fiat.  Misit  nuper  cl.  Abresch  specimen  suum1),  de  quo  memoras. 
Vastum  sibi  aperuit  V.  D.  campum,  in  quo  peritiam  suam  Graecarum 
literarum  monslret,  et  illam  praeeipue,  qua  pollet,  dexteritatem  dura 
quaeque  et  vitii  suspecta  tuendi,  exerceat.  Inspexi  quoque  obiter, 
ut  in  his  nundinarum  et  negotiorum  turbis,  libellum  doctissimi  Ruhnke- 
nii  alterum5),  ingeniosum  profecto  et  acuminis  f.ritici  locupletem 
testem.  Sagax  in  eruendiß  versibus,  ut  asseveral,  spuriis,  fidem  re- 
periet apud  longe  paucissimos;  me  quidem  in  re  tanti  momenti  tardum 
assensus  habebit.  At  emendationcs  locorum  afiectorum  ab  ipso  pro- 
feclae  magis  placebunt.  Scripsi  in  hac  quam  vides,  Vir  Celeberrime, 
schedula,  quae  mihi  tumultuarie  Chartas  ejus  lustranti  in  mentein 
veniebant.  Quidquid  id  est,  judicio  Tuo  committo.  Si  occasio  Tibi 
aliquando  obveniat  ea  cl.  Ruhnkenio  monstrandi,  uon  intercedo,  qiiin 
facias").    Tota  hac  hyeme  quievit  Constantinus  meus,  typographo, 

l)  [Mit  Siegel  wie  1 4  0.] 

1)  [Valckenaer  bat  darauf  geschrieben:  Reislce.   Resj)  26  July  4732.] 

3)  [Antwort  auf  Wesselings  Brief  vom  24.  Febr.  1752  (Lebensbeschr.  S.795f.).] 

4)  [Vgl.  S.  453,  34  f.]  5)  [Epistoln  critica  II.  in  Calliumchum  et 
Apollonium  Rhodium  ad  Io.  Aug.  Ernesti,  Lugd.  Bat.  4751.] 

6)  [Ist  geschehen.  Denn  diese  schedula  findet  sich  unter  Huhnken's  Papieren 
in  der  Universitätsbibliothek  zu  Leiden  B.  P.  L.  338  mit  der  Aufschrift:  Pauculae 
qnaedam  et  subitaneae  animadversiones  |  ad  cl.  Rhunkenii  epistolam  Crilicam  secun- 
dam.    Diese  lauten: 

AbkMdl.  i.  JL  3.  0«MtlMta.  d.  WlnwMi.   XXXVIII.  19 


Digitized  by  Google 


450 


R.  FoEBSTER, 


librario  et  me  una  in  alio  negotio  occupatis,  lucroso  quidem  Ulis, 
mihi  vero  longe  taediosissimo  et  valde  exoso,  quod  inglorius  ille  labor 

Hyrano')  in  Jovera  vs.  79.  putem  potius  legi  debore  ovd'  iv  avaxTiov  sciL 
"/oqv*)  ne  in  ipso  quidem  deorum  coetu.    avaxreg  sunt  dii,  quod  notum. 

Hymno  in  Apollin.  Gl.3)  pulem  tQiurjxadeg. 
p.  15.  in  Hesychio4)  pulem  reponendura  QolXrjdöv. 
p.  16.  ibidem  pro  Flai.  diat. 

p.  17.  in  epigrammatis  versu5)  ultimo  IxS-qov  x6fi7ZOV  t%ei  &avaxov.  stragem 
inimici  gloriam  habet,  id  est.  id,  de  quo  glorialur,  est  ipsi  bostis  ab  eo 
prostratus. 

p.  32.  Hymn.  in  Delum  vs.  504.  f.  a$$T]XTOV.    immobiliter,  in  aeternum. 
p.  35.  Epigramma  Rhiani6)  non  est  avixdorov.    Ediderat  jam  Majus  in  Catalogo 
üffenbachiano 7). 

p.  36.  Hym.  in  Lavacr.  P.  vs.  94.  ftUTtjQ  iv  yotqiüv  —  Per  tmesin  sie  dixit 
pro  ivijye  —  ut  supra  Hym.  in  Apoll,  vs.  51.  Jbvoipto  ßoftplurv  fVr#, 
ex  sententia  V.  Cl.  pro  Inidevotvro.  Est  autem  Ivayttv  oUov  carmen 
lugubre  ordiri. 

p.  41.  fine  %ov(foi  et  vtoi  diversi  sunt,  illi  /wer»,  hi  adolescentcs,  ut  opus 

propterea  non  sil  emendatione. 
p.  42.  Callimachi  locus  Apollooio  citatus  sie  videtur  scribi  debere.    iotg  Xtti 

tvwbv  id~Bvto  [Tovvaai],    Est  autem  tvpvoq  idem  atque  tt>wovto\:, 

quo  Aristopbanes  frequenter  utitur,  parvulus,  tantillus. 
p.  44.  ult.    Ego  quoque  avya  emendavi  in  meo  codice  Anthologiae,  et  praeterea 

quoque  avru  in  praecedente  versu  (in  nominativo).    Carmen  est  penes 

rae  n.  510. 

p.  52.  c.  f.  nunquam  Scholiastao  Apollonii  in  mentem  venit  laov  idem  atque 
vewoti  signilicare,  nude  et  sie  simpliciter  spectatum.  Sed  accideotaliter 
significat  in  isto  loco  nuper.  Dixerat  in  praecedenlibus  Apollonius  Jasoni 
lanuginem  nuper  modo  crevisse.  Jam  dicit.  similiter  quoque  Cyzico  8)  cre- 
verat.  Manifestum  est  similiter  hic  loci  tantundem  valere  atque  si  nuper 
dixisseU 

p.  71.  Orpbei  vs.  4  65.  putem  evykctylog. 

p.  74.  vs.  4.  pro  cex.oijV  mallem  JLeÜQTjv  vastam,  amplam,  aut  kvyQtjv  funestam. 
Fragnientum  •)  hoc  in  libello  quodam  menstruo  vernaculo,  quum  Colu- 
tbum  Lennepianum  recenserem,  attigi  et  aliquot  locis  emendavi.  Quod 
factum  A.  4  749. l0)  vs.  5.  et  6.  vitio  carere  puto  praeter  solum  ptyähav. 
Leg.  enim  ftelavtov.    Qvopivt]  est  trahens  suam.    trahens  suam  undam 


1)  [Callim.    Vgl.  Rubnk.  episU  p.  12.] 

2)  [In  Brief  192  (vgl.  S.  456  A.  1)  bemerkt  R.  noeb:  Nota  est  formula  *V 
Jwvvoov,  kv  Ji&rjvüg'  scilicet  vaq.]  3)  [Vgl.  Ruhnk.  ep.  p.  4  3.] 

4)  [S.  v.  lAkrjddv.]       6)  [Anth.  PaL  IX,  300.]        6)  [Antb.  Pal.  VI,  278.] 
7)  [Co).  537.]       8)  [Hdrl  Cycizo]     9)  [Hermesian.  bei  Alben.  XIII  p.  597  a.] 
10)  [Zuverlässige  Nachrichten  1749  S.  235—258.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


451 


esset,  et  nullo  in  literas  fructu.    Sed  superavi  tandem  per  gratiam 
dei  hos  fluctus ,  in  quos  me  calamitas  temporum  conjecit,  et  fortuna 
raea  adversa ,  quae  me,  nisi  sordidum  quemvis  et  mercenarium  la- 
borein subire  velira,  esurire  jubet.    Interea  ut  taedium  abstergerem 
subsecivis  horis  Anthologiam  Graecam  ineditam  e  codice  quondam 
Gisberti  Cuperi,  deinde  Uffenbachiano,  nunc  Lipsiensi,  exscripsi,  emen- 
davi,  cum  Suida  et  aliis  coroparavi,  Latine  converti,  et  editioni  pa- 
ravi.    Specimen  prodibit  in  eo  volumine  Misceljlaneorum  nostratium,  f..i.  i  * 
quod  nunc  sub  praelo  sudat1).    Non  levabit  quidem  ea  opera  desi- 
derium  Dorvillianae  editionis:  at  quis  ejus  certam  spem  faciet?  Pro- 
per aruodineta.  |  Verbum  ^ovöttaaxov  diclo  loco2)  interprclabar  solita-  fol.  [<]T 
rium,  a  consuetudine  deorum  et  bominum  separalum.    Deinde  iegebau: 
'0(>q>tvg,  avralovg  tax*  uvirteioe  &aoi>g.   Donec  deos  Antaeos  exorasset. 
Antaei  dii  sunt  inferi,  qui  atria  inferorum  inhabitant,  avkaloi,  qui  in  ipso 
limine  avxiaLovai  occurrunt.  vel  sunt  saevi,  adversantes  hominibus,  ivav- 
xloi.    Nota  est  Hecate  Antaea3). 
p.  75.  lin.  3.  4.  leg.  et  distinguendum  puto  ^udraavxa  tlde,  xal  aivoxuxov 
—  Pro  q)iQ(ov  correxi  quoque  yiqov  I.  c.  p.  252.  in  Parte  CXII.  libell* 
menstrui  cui  ütulus  est  Zuverlässige  Nachrichten.   Tenendum  vn 
oifQvai  fieidiuü)VTCt  per  tmesin  dictum  pro  o(pQvai  i7iofi£iditöt>Ta. 
p.  76.  7.  f.  nXsiag  <T  tUytov  uveyQcnparo ,   plenos  clegis  (id  est  tristibus) 

hymnis  libros  conscribebat. 
p.  77.  pen.  legendum  suasi  diclo  loco4) 

noktq  <$'  tut  TtoXXaxi  vwxtp 
xvrjOjjiod-elg  xufxovg  ani%e  avv  uÖQavlj). 
non  obstante  cana  cervice  [Int  id  notat,  non  obstante,  et  vurtov  dixil  meto- 
nymice  pro  av%t}V  contiguum  unura  pro  altero)  ivit  ad  comessationes,  pru- 
rigine  stimulatus,  quamvis  prae  imbecillitate  paene  ambulare  non  posset. 
Addo  adhuc  me  ibidem  loci5)  rhesin  de  Euripide  ita  constituisse. 
(prtfAl  de  xtjrxuvov  xuv  uel  n£(pv).aynivov  avdqct. 

xal  naaün>  (xvaog  xxd^evov  Ix  owodwv, 
ituoag  ctftfpi  ywaixag,  vnb  oxoxioio  xvnivxa 
rogov,  wxxeQiväg  ovx  änod-totf  odvvag. 
Ajo  vero  etiam  illum  iptum ,  Semper  cautum  suae  puritatis  virum,  \  et 
credentem  ex  omni  foeminae  contactu  piaculum  contrahere;  |  clandestino 
ictum  telo,  circa  omnes  mulierei  \  nocturnos  dolores  non  deposuisse. 

id  est  pruriisse  tandem  et  arsisse  in  foeminam  quaracunque  tandem, 
et  rabiem  non  potuisse  exsatiare. 

4)  [Vgl.  S.  447  A.  4.] 

2)  [A.  a.  0.  S.  J50.]  3)  [In  Brief  4  92  (vgl.  S.  456  A.  1)  bemerkt 

R.  dazu  noch:  de  Antaeis  numinibus  v.  Hesych.] 

4)  [A.  a.  0.  S.  153.]  ö)  [A.  a.  0.  S.  255.] 

19* 


Digitized  by  Google 


452 


R.  Foebsteh, 


deat  tandem.  Vehementer  ego,  si  quis  alius,  id  cupio.  Non  deerunl 
tarnen,  qui,  donec  sol  oriatur,  lunae  luraine  contenti  gaudeant. 
Opellae  mensem  propemodum  insumsi.  Ea  perfecta  notas  ad  Con- 
stantinum  scribere  sum  aggressus,  et  indies  ad  finern  appropinquo 
magis.  Poliendae  tarnen  rudi  huic  delineationi,  supplendis,  retractan- 
dis,  multum  temporis  requiri  praevideo;  ut  vix  credam  ante  finem 
aestatis  hujus  supremam  manum  operi  posse  imponi.  Perlegendae 
enim  mihi  sunt  adhuc  Plinianae  Exercitationes,  et  Glossarium  infimae 
Latinitatis,  et  Antiquitates  medii  aevi  Muratorianae,  eruditum  opus  et 
bonanim  rerum  plenum.  Volutavi  id  nuper  in  itinere  apud  amicum 
per  aliquot  dies,  et  intellexi  pretium  ejus.  Ex  bis  aliisque  multis 
ihesauris,  antiquioribus  maxime  Byzantinae  historiae  scriptoribus, 
comporto  tessellas1),  unde  musivum  opus  emerget,  ul  mihi  quidem 
persuadeo  non  inspeciosum  futurum.  Dici  vix  potest  quam  mihi 
coeperit  placere  scriptor  per  initia  ob  soloecismos  et  barbarismos  exosus 
et  horribilis.  Elegantium  nempe  rerum  plenus  est.  Egregie  Ara- 
bismus  mihi,  quod  vix  sperassem,  succurrit  in  hoc  opere,  in  quo  saepe 
mihi  absque  illo  aqua  haereret.  Tarn  scatet  Arabicis  vocibus.  Si 
promisso  Stent  librarius  et  typotheta,  excudetur  hac  aestate  Graecus 
textus  cum  Latina  interpretalione  mea;  proxima  vero  hyeme  comiuen- 
tarii  praelum  calefacient.  Faxit  Deus,  ut  grande  et  non  uno  nomine 
difficile  hoc  opus  sanus  et  salvus  absolvere,  Tibique,  Vir  Maxime, 
alterum  quoque  Tomum  mittere  possim.  Interea  si  quid  habes,  quod 
illi  ornando  faciat,  velis  quaeso  illo  nie  beare,  quemadmodum  cum 
Dione  Cassio  fecisti,  cujus  luculentam  editionem  cl.  Reimarus,  his 
diebus  demum  absolutam,  dono  mihi  misit.  Miratus  et  veneratus  fui 
optimi  et  integerrimi  viri  erga  me  cum  benignitalem,  tum  aequitatem. 
Laudat  conatus  meos,  ubi  dignum  putat,  et  sincere  vicissim  profitetur 
se  mecum  non  sentire,  ejusque  rei  caussas  exponit,  modeste,  huma- 
niler,  benevole,  ut  deprehendatur,  non  reprehendere ,  sed  docere 
velle.  Ita  mecum  quoque  agas  velim,  Vir  Eruditissirae,  in  Herodoto, 
cujus  edendi  curam,  quod  felix  faustumque  Tibi  et  literis  sit,  Te 
foi.  ir  suscepisse  audio.  Doceri  cupio  |  bene  gnarus,  ut  aliquid  in  Graeca 
literatura  praestitero,  in  hac  tarnen  aetale  islaque  studioruin  varietate, 
quae  animum  Semper  in  diversa  traxit,  eo  me  nondum  profecisse, 

■  ■  .        ■  • 

i)  [Hdr:  lesselas] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


4R3 


iil  a  Te  Tuique  similibus  corrigi  nequeam.  Faxit  modo  Dens  T.  O. 
M.  ul  operi,  cui  Te  accingis,  sed  solus  par  in  toto,  qui  nunc  est, 
philologorum  choro,  vita  et  valetudo  Tibi  sufficiant  perficiendo;  quo 
landein  nobilissimum  par  veteruui  historicorum,  unicorum  paene  uni- 
versae  vetustae  historiae  fontium,  tuis  curis  perpurgatum  et  ornatum 
habeamus!  Vale  Vir  Incomparabilis  atque  Celeberrime,  et  mihi  porro 
fave.    Scribeb.  Lipsiae  d.  8.  Msgi  1752. 

192.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  233.) 

Viro  Clarissimo  atque  Experientissimo  |  Joanni  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  I.  J.  Reiske1). 

Recte  accepi  literas  Tuas,  Vir  Clarissime,  sed  prolixam  illam  et 
velut  rainacem  reprehensionem  statim  ab  ipso  exordio  non  exspec- 
lassem.  Profuit  mihi  tarnen  eo  ut  viderern,  et  discerem,  Te  quoque, 
etiamsi  praedicator  non  sis,  tarnen  declamare  nosse.  Agat  Wetstenius 
quod  velit,  judicent  de  me  vcstrates  quod  velint,  facti  non  poenilet, 
etiamsi  Thesaurum  Morellianum,  una  cum  altero  volumine  Testamenti 
Wetsteniani  perdidero.  Non  sum  praeco  mercede  conductus  ad  lau- 
dandum,  ut  praeficae  ad  flendum.  Scribo  non  jussus,  nullius  in  gra- 
liam  odiumve,  sed  simpliciter  ro  fjnotye  douovp.  Ne  deinceps  me 
commendando  confundaris  et  fidem  fallas  apud  amicos,  suadeo  ne 
me  porro  commendes.  Donis  me  corrumpi  non  sino.  Et  ecquid 
tandem  scripsi  quod  Wetsteniano  libro  cedat  in  ignominiam? 

Sed  satis  de  his.  Legi  Hhunkenii  opistolam  secundam,  et  in 
genere  placet  eruditio  ejus,  et  culta  dictio  et  acumen.  In  mullis 
tarnen  secus  ab  ipso  sentio.  Quasdam  mearum  conjecturarum  per- 
scripsi  ad  cl.  Wesselingium2),  cui  ad  nuperas  ejus  perbenignas  literas 
respondendum  erat.  Orationem  cl.  Burmanni  funebrem  in  memoriam 
Dorvillianam  accepi,  rogoque  Te  velis  doctissimo  viro  gratias  raeo 
nomine  conceptissimas  agere.  Ex  illa  concinnavi  etogium  Dorvillii, 
quod  proximo  mense  in  Actis  Eruditorum3)  prodibit.  cl.  Abreschii 
specimen  Thucydideum  accepi,  hortatusque  cum  sum  lileris,  ut  prosc- 

1)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  28.  März  1752  (Lebensbeschr.  S.  456  f.).] 

2)  [S.  449  A.  6.]  3)  [I  758  p.  428  —  432.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoEHßTEB, 


quatur  et  perficiat  iustitutum.  Misi  ipsi  quoque  novas  ad  Aristaenetum 
copias,  notas  ad  illum  auctorem  Salmasianas,  quas  nuper  in  libello 
quodam  haud  vulgo  noto,  Actis  literariis  Schurtzfleischii  reperii1)  abs- 
conditas.  Pro  caeteris  novis  literariis,  quae  benigne  mihi  significas, 
gratias  maximas  ago.  Praesertim  gaudeo  magnum  Weßselingium 
edendi  Herodoti  curam  in  se  suscepisse.  Non  poterat  huic  rei  aptior, 
non  raagis  par  inveniri.  cl.  Ernestium  interrogavi  de  notis  Heinsianis 
in  Tacitum,  et  respondit  se  jara  ea  de  re  ad  Burmannum  rescripsisse. 
monstravit  mihi  quoque.  Sed  sero  venerunt,  post  absolutem  impressio- 
nem  suae  editionis.  Constituit  eruo  peculiari  eas  volumine  edere, 
foi.  <v  |  una  cum  novis  lectionibus  e  bibliotheca  Augusta  Vindobonensi,  quas 
nuper  nactus  est.  De  emendatione  Tua  in  Hesychium  v.  KiXkov 
nr\qa  nescio  quid  statuam.  In  Aristide  T.  I.  p.  568.  ed.  Anglic.2) 
aut  nihil  mutandura  censeo,  aut  si  mutalione  opus  avyxtofiiptj.  Quis 
auctor  sit  satyrae  in  Reitzium3),  juxta  scio  cum  ignarissimis.  Si  factio- 
nibus  me  immiscerem,  potuissem  hoc  indagare.  Sed  tauti  penes  mc 
non  est.  Suspectum  hic  habuerunt  Saxium,  qui  nunc  Ultrajecti  agit. 
Necesse  est  ut  auctor  schedae  sit  Germanus  Belgii  hospes  et  incola, 
cui  negotium  fuit  cum  Menkenio.  In  quem  haec  quadrent,  praeter 
Saxium,  non  video. 

Haec  habebam,  quibus  ad  humanissimas  Tuas  literas  responderem. 
Addam  nunc  quae  succurrent  et  in  his  temporis  angustiis  licebit 
perscribere.  Ante  omnia  quod  nondum  feci  ofßcii  exsequendi  tardus, 
gratulor  Tibi  novuin  munus4),  et  ul  ampliora  et  lauliora  trahat,  opto. 
Prodiit  his  nundinis  T.  primus  Germanicae  versionis  libri  Arkenholt- 
ziani  de  Regina  Sueciae5).  Magna  ejus  pars  ad  me  pertinet.  Forte 
veniet  ad  oculos  Tuos.  Affirmavit  mihi  certe  Schreuderus  exempla- 
ria  bene  multa  se  deduclurum  esse  domum.  Prodiit  quoque  secundum 
et  ultimum  volumen  Dionis  Cassii,  splendidi  operis,  quod  de  nitore 
vestris  Belgicis  editionibus  non  concedat.     Insertae  ibi  sunt  meae 

\)  [Vgl.  S.  229  A.  5.] 

S)  [=  T.  I  p.  338,  4  2  ed.  Dind.j 

3)  [Anonymi  animadversiones  ad  Ioannis  Pridertct  Reitzii  orationem  inau- 
guralem  in  den  Miscell.  Lips.  Nov.  VIII  p.  315 — 341,  worauf  Reitz  zusammen  mit 
seinem  Bruder  in  ,Io.  Fred,  et  Car.  Conr.  Reitzii  apologia  adversus  criminationes 
anonymi  in  Miscellancis  Lipsiensibus,  Trajecti  1752'  antwortete.] 

4)  [B.  war  zum  Arzt  des  französischen  Waisenhauses  in  Amsterdam  bestellt 
worden.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  4  47,  29  f.]  5)  [Vgl.  S.  44«  Ji.  4.] 


Digitized  by  Google 


1 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  455 

quoque  coojecturae,  quas  ut  vehementer  laudat,  ita  passim  oppugnare 
laborat  doct.  Reimarus.  jure  quidem  id  suo,  neque  me  invito.  Li- 
bertas  sentiendi  et  pronunciandi  debet  in  regno  literarum  obtinere, 
et  veritas  vincere  penes  quemcunque  tandem  Bit.  Sive  vere  et  ex 
merito  me  reprehendat,  sive  praeter  rem,  neutro  modo  ignominiam 
hoc  mihi  creat.  Errare  enim  humanum  est ;  neque  deerunt  qui  agnos- 
cant  factam  mihi  esse  injuriam,  ubi  facta  fuit.  Utinam  omnes  literati 
iisdem  modis  in  rautuum  sese  exciperent,  quibus  me  cl.  Reimarus 
excepit.  Habeo  quoque  in  manibus  primum  volumen  Dionis  Cassii  a 
Carminio  Falcone,  ut  jactat,  restitutio  Impressum  est  Neapoli,  satis 
eleganter  pro  isla  urbe,  in  parvo  folio.  Continet  viginti  primos  libros 
paginis  300  dimidüs.  Mirum  est  qui  potuerit  homo  ille  lacinias 
Zonarae  et  Plutarchi  miserabilem  in  modum  consutas  pro  Dionis  opere 
venditare.  0  impudentes  homines!  Obtinui  nuper  Grammaticam  Ve- 
lens linguae  Punicae1).  Stupes  ob  rei  novitatem.  Sed  non  opus  est. 
Quam  auctor  Punicam  appellat,  ea  est  Maltensis.  Putat  enim  linguam 
civium  suorum  (est  ipse  Malta  oriundus)  Pu|nicam  esse,  paene  in-  foi.  v 
corruptam,  et  dummodo  detegalur  Alphabetum  Punicum,  ex  ea  posse 
omnia  Punica  monumenta,  ut  marmora  et  numos  et  voces  passim  in 
historicis  obvias  explicari  et  illustrari.  Sed  mera  est  vulgaris  Ara- 
bica  lingua.  Autumat  porro  quoque  veterem  Etruscam  eandem  aut 
certe  cognatam  cum  Punica  seu  Maitensi  fuisse.  Fecit  id,  credo,  ut 
über  emtores  inveniret.  Fervet  nunc  temporis  veteris  Etrusci  sermo- 
nis  Studium  in  Italia.  Scripsi  hac  vice  Valckenario  quoque2),  sed 
brevibus,  et  misi  exemplar  Constanlini  mei.  Videbo  quomodo  acceptu- 
rus  sit.  Specimen  Anthologiae  ineditae  prodibit  in  illo  volumine  Mis- 
cellaneorum  quod  nunc  praelum  exercet3).  Excerptum  est  e  tertio 
capite,  quod  amatoria  continet,  non  illa  foeda  paederastica,  (primum 
enim  caput  illa  constituunt)  sed  puellarum  amores,  interdum  tarnen 
satis  nequiter  et  lascive,  canit.  Utinam  prodiret  Dorvilliana  editio, 
praeclaris  subsidiis  abundans,  quae  aliis  desunt.  Sed  quis  manum 
huic  tabellae  post  Phidiam  admoveat?  Burmannus  in  Latina  sua 
Anthologia  satis  habet,  quod  agat.  Hemsterhusius  solus  digne  posset 
hanc  provinciam  administrare.  Sed  dimidium  saeculum  cunctatori 
non  sufficeret.    Et  quot  ille  volumina  procuderet  in  libro,  ubi  omnem 


0  [Vgl.  S.  448  A.  *.]  J)  [Brief  190.]  3)  [Vgl.  S.  447  A.  4.] 


Digitized  by  Google 


■ 


i56  R.  Foeästkr, 

graecam  eruditionem  suam  explicare  posset.  Wesselingius  neque 
aptus  est  huic  operi,  et  aliis  rebus  attentus.  Solus  superest  Valcke- 
narius,  post  magistrum  operi  par.  Stüde  in  ipsum  derivare  haue 
curam,  stude  efficere  ut  Collum  huic  jugo  subdat.  Reddat  magistri 
penicilluui  et  colores,  sed  expeditiore  manu.  Mihi  salis  eril  lertium, 
(juod  dixi,  caput  et  forte  quartum  quoque,  ra  dvaxhiftatixtt  seu  de- 
dicatoria  continens,  illud  cum  striclioribus  notis,  hoc  cum  paullo 
uberioribus  edere.  Ex  illo  enim  Suidas  omnino  nihil  excerpsit,  hoc 
paene  totum  transscripsit.  Tandem  in  fine  addam  emendationes  ad 
opigrammata  Jensiana,  quae  post  diligentes  quamvis  curas  et  emen- 
dationes eil.  virorum  Heringae  atque  Ruhnkenii,  vitiis  tarnen  innume- 
ris  adhuc  scatent,  quorum  parlem  longe  maximam  nuper  emendavi. 

Hoc  mane  mihi  adfuit  cl.  Triilerus  et  has  tradidit  Uteras.  Ajebat 
se  haclenus  munere  Rectoratus  occupatum  fuisse,  ut  nequiverit  notis 
ad  Thomam  manum  supremam  imponere.  Pictorem  quoque  sibi  de- 
fuisse.  velle  tarnen  curare,  ut  intra  hiemem  habeas  quod  cupis. 
Propediem  vendetur  apud  nos  bibliotheca  Bergeriana,  illius  Bergeri, 
qui  Libanii  et  Aristidis  editiones  animo  agitavit  et  proraisit,  et  commen- 
foi.  a*  ta|rios  de  naturali  orationis  pulchritudine  edidit.  Non  vidi  aliam  tot 
numero  praestaatibus  codieibus  impressis  omnium  paene  auetorum 
Graecorum  et  Latinorum  refertam  atque  haec  est.  Prodibit  etiam 
propediem  catalogus  codicum  quos  idem  possedit  manuscriptorum, 
aut  cum  mauuscriptis  collatorum,  quorum  ingentem  adesse  copiam 
ajunt.  Hic  tempus  erit  crumenam  excutiendi.  Mittam  Tibi  quam 
primum  comparuerit.  Interea  catalogum  impressorum  habe.  Dicunt 
quoque  magnum  numerum  numorum  et  gemmarum  adesse.  Fuit 
enim  ille  vir  in  Italia  per  aliquot  annos  regiis  sumtibus,  et  exquae- 
sita  quaevis  antiquitatis  literaria  monumenta  iliinc  extulit,  sed  nemini 
copiam  eorum  fecit. 

Quandoquidem  pagina  vacat,  et  otium  est,  et  aliud  nihil  quod 
scribam  suppetit  adscribam  aliquot  conjecturas  quae  mihi  nuper  opus- 
culum  Ruhnkenianum  lustranti  in  mentem  venerunt.  .  .  .')  Millo  alia 
plura.  Ut  habeas  denique  speeimen  novae  meae  Anthologiae  Graecae, 
adscribam  emendationem  loci2)  qui  Dorvillium  t.  //.3)  male  vexavit 

I)  [Es  folgoa  die  oben  S.  450  f.  abgedruckten  Emendationen  zu  epist.  p.  Ii. 
36.  74.  75.  und  77.)  2)  [=  Anth.  Pal.  XII,  117,  4.] 

3)  [d.  i..  tbv  fianaQi'rrjv] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriskks  Briefe. 


io7 


p.  88.  not.  ad  Cliaritonem.  Legitur  ibi  änre  rdxog.  anovdtj  nQoa&t 
koytov  fttk-TTj.  Pro  tertia  unica  voce  reponendae  sunt  tres.  et  legen- 
dum.  änTt  Ta%og.  nov  d"  1}  itQoottt  ioytav  /tuXhtj.  Accende  puer  facem. 
Interrumpit  sobria  recogitatio  et  resipiscentia :  alqui  übt  manet  illud 
pristinum  literarum  Studium?  Haec  jam  judicio  Tuo  Vir  Clarissiine 
permissa  sunto.  Tu  bene  vale,  et  nie  porro  ama.  Scrib.  Lipsiae 
d.  9.  Maij  1752. 

P.  S.1)  Post  haec  jam  scripta  requirens  exemplar  Catalogi  Berge- 
riani  audio  nulla  amplius  superesse.  et  praeterea  libri  ipsi  citius 
vendentur,  quam  responsio  Tua  huc  veniret2).  Ejus  igitur  in  vicem 
misi  Catalogum  Mentzianum,  cujus  partem  primam  ni  fallor  jam  habes. 
Si  quid  in  eo  Tibi  arrideat,  curabo,  si  potero  ut  nanciscaris1). 

193.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden  wie  84,  Nr.  237.) 

Viro  Experientissimo  atque  Eruditissiino  |  Joanni  Slephano  Bernardo  ! 

s.  p.  d.  |  I.  J.  Reiske. 

Mitto  Tibi,  Vir  Clarissiine,  Amice  Aeslumatissime  Catalogum  illum 
quem  nuper  promittebam,  Bergeriani  apparatus  codicum  mssttorum  aul 
librorum  cum  mstis  collatorum,  sed  miraberis  copiam  exspectatione 
et  faraa  minorem.  Id  idem  passus  ego  quoque  fui.  Forte  aliquanto 
plura  adessent,  si  catalogi  auctor  libros  erudita  manu  notatos  a  re- 
liquis  sollicite  segregasset.  Ille  vero  multos  eorum  Ulis  libris  immis- 
cuit  qui  proximis  abliinc  septimanis  venditi  fuerunt.  Aldinae  et 
Juntinae,  quarum  magna  adfuit  copia,  immani  pretio  vaenierunt, 
caeteri  tolerabili.  Numerum  mihi  non  contemnendum  inde  comparavi. 
In  iis,  quos  meos  feci,  maximi  duco  Euripidem  cum  scholiis  ineditis 
e  codice  msto  Augustano  transscriptis  a  G.  V.  Trillitio,  viro  tliligente 
et  Graece  bene  docto,  de  quo  v.  Fabricii  Bibl.  Gr.  T.  XIV4).  Hujus 
viri  manu  notati  libri  perquam  multi  adfuerunt.  Prae  caeteris  vidi 
duo  Codices  Catulli,  Tibulli  et  Propertii,  edilionis  Scaligeranae  Ant- 
>verpiensis,  ab  eo  spississime  conscriptos.    Non  ego  qtiidem  illos 


<)  [Dieses  Postscriptum  steht  am  linken  Bande.]  2)  [Hdr:  vcnireut] 

3)  [Bernard's  Antwort  vom  4.  Juli  1752  auf  diesen  und  den  folgenden  Brief 
ist  Lebensbeschr.  S.  46t  f.  gedruckt.]  i)  Vgl.  S.  466  X.  3.J 


Digitized  by  Google 


158 


R.  FOBRSTEB, 


accepi,  sed  possum  lamen  usum  illorum  c).  Burmanno  procurare,  si 
ad  editionem  Catulli  et  Tibulli  opus  habet,  quam  a  Dorvillio  coeptam, 
ut  audio,  continuare  vult.  Ipse  accepi  exemplar  Tibulli  cum  codd. 
collatum,  item  Sallustium,  Censorinum  cum  nötig  Jos  Scaligeri,  et 
Julianum  Petavii,  cui  Sladus  multa  adscripsit,  ut  alia  praeteream. 
Accepissem  plura,  si  seraper  adesse  et  siogulos  Codices  inspicere 
potuissem.  Nam  in  Catalogo  leviter  et  imperite  fuerant  designati. 
Quidquid  sit,  nacta  est  bibliothecula  mea  praeclaram  accessionem. 
Faxit  Deus  ut  illa  uti  cum  voluptate  et  commodo  in  commune  queam. 
Libros  autem,  quorum  catalogum  accipis  cum  his,  Vir  Clarissime, 
foi.  4  *  volunt  haeredes  simul  omnes  ven|dere.  Sed  quum  multa  insint  inuti- 
lia,  res  nauci,  honesto  loco  indigna,  quo  ea  collocavit  indoctus  Cata- 
logi  confector,  facile  non  erit  quisquam  qui  farraginera  hanc  paucis 
bonis,  multis  malis  aut  trivialibus  mixtam,  emat;  adeoque  res  procul 
dubio  ad  auctionem  veniet.  Si  ergo  hujus  supellectilis  quidquam 
Tibi  arrideat,  in  tempore  velim  me  admoneas,  et  curabo  qua  potero 
diligentia  et  ßde,  ut  Tibi  satis  fiat. 

Sub  praelo  nunc  est  specimen  meum  primum  Anthologiae  Graecae, 
quod  proximis  nundinis  accipies.  Viginti  ferme  carmina  complectitur. 
Quantum  ad  valetudinem  meam  altinet,  paullo  melius  nunc  habeo 
quam  superiore  aestate  et  hyerae.  Equitalione  studeo  malum  expellere, 
quod  me  Orci  faucibus  proxirae  admoverat.  Neque  parum  prodesi 
Singulis  septimis  semel  aut  bis  excursiones  equestres  facio  et  studiis 
literarum  remisse  vaco.  *Quae  scribam  alia,  nunc  non  succurrunt. 
Itaque  vale  Vir  Doclissime '  et  mihi  porro  fave.  Scrib.  Lipsiae  d. 
20.  Junij  17521). 

194.  An  Peter  Wesseling  in  Virecht. 
(Original  in  Leiden  wie  4  0  t,  Nr.  10.)  , 

Viro  Celeberrimo  atque  Excellentissimo,  |  Petro  Wesselingio  | 

s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Reiske. 

Nuperas  meas  ad  Te  literas,  Vir  merito  Tuo  Celeberrime,  nullus 
dubito  quin  a  Mortiero  accepcris.  Occasionem  alias  ad  Te  dandi 
nunc  oblatam  lubens  arripio.   Venales  nempe  apud  nos  prostant  libri, 

• 

I)  [Vgl.  S.  457  A.  3.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


459 


quorum  indicem  hic  adjeci,  quos  inter  est  Herodoti  quoque  codex 
cum  msto  collatus.  Hoc  ut  ignorares  committere  non  poteram,  Dolet 
tantummodo  quod  neque  a  quo,  neque  quo  cum  codice  exemplum 
illud  collatum  sit,  mihi  constet,  neque  mihi  licuerit  adhuc  librum  in- 
spicere.  Quia  inter  Bergeri  libros  est,  illius,  qui  de  pulchritudine 
orationis  scripsit,  et  ille  vir,  adhuc  juvenis,  multa  Amstelodami  ex 
auctione  P.  Francii  redemit,  puto  codicem  hunc  Francianum  esse.  In- 
sunt  huic  indici  alii  quoque  boni  libri,  sed  exspectatione  pauciores. 
Si  quid  eorum  cupias,  Vir  Celeberrime,  aliumque  hic  loci  non  habeas, 
cui  redimendi  curam  roandes,  me  offero.  Volunt  quidem  haeredes, 
ad  quos  ea  bibliotheca  pervenit,  libros  hic  designatos  simul  omnes 
uni  emtori  vendere.  Sed  vix  puto  fore,  qui  omnes  emat;  potius  vi- 
detur  res  ad  auctionem  de  Ventura.  Quod  si  contingat,  curabo,  ni 
studia  emtorum  nimis  caleant,  ut  Herodoteum  illum  codicem  nancis- 
caris.  Vel  poteris  Luchtmanno  in  mandatis  dare  ut  eum  redimi  per 
librarium  aliquem  hujus  urbis,  qui  cum ')  ipsi  commercium  est,  curet. 
Omnem  tarnen  movebo  lapidem,  ut  aliquo  tempore  antequam  vendatur 
codex,  eum  inspicere  possim;  perspectisque  ejus  rationibus  ad  Te 
referam.  Hactenus  vaenierunt  |  reliqui  libri  Bergeriani  et  numero  etfoi.  iv 
praestantia  spectabiles.  Immanis  adfuit  copia  Iuntinarum  et  Aldina- 
rum  editionum.  Passim  quoque  in  illis  offendi  libros  cum  codicibus 
msstis  collatos,  aut  docta  manu,  praecipue  Thryllitii,  viri  docti  et  di- 
ligentis  (de  quo  Fabricius  T.  ultimo  Bibl.  Graecae)  notatos,  qui  a  cae- 
tero  grege  aberrarunt  imperitia  hominis,  qui  catalogum  confecit,  huic 
rei  ineptissimi.  Inter  eos  libros,  quos  inde  mihi  comparavi,  maximi 
facio  Arsenii  Scholia  in  Euripidem  ab  eodem  Thryllitio  ex  codice 
Augustano  insigniter  locupletata.  Accepi  quoque  Censorinum  cum 
notis  mstis  Scaligeri,  et  Julianum  manu  Matthiae  Sladi  signatum. 
Praeter  haec  quae  ad  Te,  Vir  Celeberrime  atque  Eruditissime  nunc 
scribam,  non  habeo,  nisi  forte  sub  praelo  cum  maxime  sudare  spe- 
cimen  meum  primum  Anthologiae  Graecae  inedilae  in  Miscellaneis 
nostris2).  Accipies  id  proximis  nundinis.  Animus  est  in  iisdem  Mis- 
cellaneis telam  illam  pertexere,  donec  aut  absolvero,  aut  librarius  se 
oflerat,  qui  simul  edendo  loti  operi  sumtiis  erogare  velit.  Praeter 
textum,  et  versionem  et  notas  criticas,  corruplorum  emendationem 


1)  [Vgl.  S.  !il  A.  4  und  S.  396,  5.]  1)  (Vgl.  S.  447  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


460 


R.  Foerstbh, 


atque  indicia  locorum  a  Suida  et  aliis  laudatorum  continentes  nihil 
promitto.  Adjungam  in  fine,  si  eo  unquam  pervenero,  emendationes 
ad  epigrammata  Jensiana,  et  totara  Anthologiam  Graecam  dudum 
editam.  At  quis  Dorvillii  lucubraliones  edet?  Peribuntne?  Musae 
ne  siverint.  Opus  hoc  esset  Valckenario  dignum.  Sed  forte  detrec- 
tabit.  cl.  Burmannus  cum  Laiina  sua  Anthologia  satis  habet  quod 
agat.  Quid  si  mihi  mandaretur  provincia?  Vellern  certe  de  manibu6 
viri  bene  mereri  optime  olim  de  ine  meriti;  jucunda  quoque  haec 
esset  occupatio.  Vide,  Vir  Maxime,  si  aptus  et  par  operi  Tibi  videar, 
num  librarium  Batavum,  Wetstenium  aliumve  permovere  possis,  ut  edi- 
foi.  ±'  tionis  sumtus  in  se  suscipiat,  et  |  mihi  curam  digerendi  atque  elabo- 
randi  Schedas  Dorvillianas  et  edendae  digno  habitu  Anthologiae  man- 
det.  Nam  quod  nunc  molior  est  aridus  axeXerog,  omni  ornatu  et  succo 
destitutus,  paucorum  dierum  opus. 

His  ipsis  diebus  elaboravi  recensionem  secundi  voluminis  Dionis 
Heimariani,  proxime  lypis  excudendam  *) .  In  ea  locos  quosdam  Xi- 
philini  adhuc  vehementer  corruptos  data  occasione  emendavi.  quos  suo 
tempore  videbis.  Inlerea  bona  Tua  cum  venia  unum  eorum  alterumve 
adscribam  et  judicio  Tuo  submittam.  p.  989.  vs.  95.2)  emendavi  ot)x- 
ovv  jjdti  Aegwcc  rvitrav!  ergone  sciebal  se  Neronem  tundeie,  (quum 
id  faceret)?  p.  1074.  78 3)  (seu  primo  paginae  versu)  pro  vyavrov 
reposui  Xvftyov.  quod  quamvis  multum  videatur  a  vestigiis  vulgatae 
lectionis  abire,  demonslravi  tarnen  liquido,  hanc  ipsam  vocem  et  nul- 
lam  aliam  in  illa  monstrosa  vulgata  latere,  et  simul  emendavi  locum 
Aeliani  Var.  XIII.  1.  avv  vßget  %ai  <xvtqg>  rd  e'dva  rtov  ydfmv  hqo- 
txieXovvret.  ubi  pariter  legendum  est  Xvfrgtp.  p.  1234.  27. 4)  pro 
didovXdüf.uvoi  suasi  XeXoiyuvot,  processimus,  noii  tantum  loti,  sed  et  coe- 
nali.  Solebant  enim  sera  vespera  hora  ante  coenam  lavari5),  et  tum 
coenare.  vult  enim  ibi  loci  Dio  seram  vesperam,  tempus,  quo  in  cu- 
riam  venire  solenne  non  erat,  significare. 

Sed  jam  satis  abutor  patienlia  Tua,  Vir  Summe,  quare  desino. 
Tu  si  quid  opera  mea  indiges,  significa  aut  in  negotio  supra  raemo- 
rato  si  favere  raeo  desiderio  poles,  rogo  Te  velis  mihi  non  deesse. 

I)  [Nov.  Act.  Erud.  175«  p.  616—642.  Vgl.  Zuverl.  Nachr.  «75*  S.  513 
—  533.]  i)  [=  LXI,  9,  4.    Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  175*  p.  638.] 

3)  [=  LXV,  40,5.    Vgl.  a.  a.  0.  p.  639.]  4)  [Vielmehr  p.  t*35,  46 

=  1AXUI,  ti.    Vgl.  a.  a.  0.  p.  640.]  5)  [Hdr:  lavare] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriske's  Briefe.  461 

Vale  interea  ex  voto  et  me  tarn  araa,  quam  Te  veneror.  Scrib.  Lip- 
siae  d.  20.  Junij  1  752 »). 

195.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  238.) 

Viro  Experientissimo  atque  Eruditissimo  |  Ioanni  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  1.  J.  Reiske.2) 

Suavissimas  Tuas  literas,  Amice  Carissime,  recte  accepi,  in  qui- 
bus  significas  Te  Boerneri  junioris  (filius  ille  est  nostri  Theologi)  quae- 
dam  opuscula  ad  historiam  medicinae  spectantia  desiderare.  Quum 
Leichius  hac  septimana  fasciculum  librorum  ad  Mortierum  mitteret, 
curavt  ut  illa  includerel,  adjiceretque  particulaiu  illam  libelli  nienstrui 
qui  Halae  cura  Baumgartenii  prodit  sub  titulo  «£>äütfcfye  $Mblioti)ef,  in 
qua  particula  Wetstenii  testainentum  multo  gravioribus  telis  impelitum 
est  quam  quidem  a  me  factum  fuit.  Gratulor  mihi  consensum  cele- 
berrimi  viri,  speroque  fore  ut  intelligens  quisque  dicat  me  verum  et 
aequum  pronunciasse.  Codex  N.  T.  Bergerianus  integer  est  ad  pauca 
Apocalypseos  folia,  ut  relalum  mihi  est;  non  enim  vidi.  Quanti  aesli- 
metur  intelligere  non  valui.  Qui  venditionis  curam  habet,  hic  non 
agit.  Haeredes  nolunt3)  libros  singillatim  distrahere.  Sed  res  procul 
dubio  ad  sectionem  publicam  deveniet.  Audio  enim  libris  immane 
pretium  statui,  quod  perpaucis  arridebit.  Ita  narrabat  mihi  nuper 
Leichius,  sibi  oblatos  fuisse  Barthii  libros  Adversariorum  manuscriptos 
pro  mille  thaleris.  (Hinc  judicium  fiat  de  caeteris.)  Risi  absurdita- 
tem  vendentium,  qui  pro  paucis  quibusdam  libris  tarn  immanem  sum- 
mam  flagitant,  et  disuasi  ipsi  ne  emeret,  quod  vel  absque  me  fac- 
turus erat.  Octoginta  enim  vel  sie  desunt  libri  Adversariorum  ut 
integri  sint,  quos  novi  tempore,  quo  Halae  agebam,  venditos  fuisse; 
sed  cui  cesserint  nescio.  Bergerianus  codex  tantummodo  decem 
postremos  continet. 

Pro  studio  et  labore,  quem  meis  ad  Aristaenetum  notulis  impen- 
disti,  maximas  Tibi  |  ago  gratias,  egi  quoque  cl.  Abreschio  in  his  lileris,  foi.  4* 

1)  [Wesseling's  Antwort  vom  7.  Juli  4  762  ist  Lebensbeschr.  S.  792  f.  ge- 
druckt] 

2)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  4.  Juli  1752  (Lebensbeschr.  S.  461  f.).] 

3)  [Hdr:  volunt] 


Digitized  by  Google 


462 


R.  Fo ERSTER, 


quas  a^jectas  vides,  et  rogo  ut  ad  V.  Cl.  curare  velis.  Adjeci  quoquc 
ad  Ernestium'),  Bernatem,  V.  D.  M.  Hieras,  quem  bene  novi  nunc  in 
Belgio  agere;  verum  nescio  quo  loco.  Puto  tarnen  eum  quo  tempore 
has  Hieras  accipies,  aut  Amstelodami,  aut  Leidae  haesumm  esse. 
Propterea  locum  literis  inscribere  neglexi.  Quod  Tu,  Amice,  sup- 
plebis.  Facile  enim  Tibi  erit  cognoscere  ubi  agat.  Si  Amstelodami 
aut  est,  aut  mit,  procul  dubio  Te  convenil  et  meo  nomine  salutavit. 
Id  enim  ut  faceret  abeunli  imperavi.  Egit  apud  nos  superiore  tota 
hyeme,  et  multas  bonas  Horas  ejus  consuetudo  mihi  cum  fructu  et 
jucunditate  fefellit.  Est  et  in  aliis  bene  versatus  optimis  quibusque 
doctrinis,  et  Graecarum  literarum  ultra  vulgum  callens.  Epistolium 
Schroedero  destinatum  quoque  velim  ipsi  reddi  eures.  Spectat  ad 
negotium  Germanicae  interpretationis  Commentariorum  quos  nosti2). 
Curam  ejus  omnem  subdole  mihi  eripuerunt  homines  avidi  et  blandiri 
doctiores  quam  ego.  Praevidi  hoc  quidquid  est  calamitatis,  et  aequo 
animo  fero.  Laborem  permagnum  et  taediosum,  et  lucellum  modicum 
mihi  ademerunt.  lam  etiam  mercedi  meae  detractum  eunl.  Heus  Tu, 
quid  agit  Reyius?  putatne  me  hominem  natum  non  esse.  Admonuil 
me  nuper  Hohlfeldius  de  debito  meo,  scripsitque  se  tantam  mihi  moram 
fecisse  ad  intercessionem  Tuam.  Si  cupis  ut  illi  soivam,  fac  quaeso 
ut  Reyius  mihi  salisfaciat.  Legi  nuper  Marqu.  Gudii  Hieras,  in  quibus 
Helmii  nomen  passim  occurrit  cujus  aliquando  literas  ad  Reinesium 
Tibi  misi.  Vide  num  ejus  sit  hoc  schedion  quod  nuper  inveni.  Re- 
sponsio  certe  Reinesii  avroygaqio?  est.  Forte  andygatpop  ejus  jam 
habes.  Non  injueundum  Tibi  erit  etiam  ipsam  auctoris  manum  possi- 
dere.  Significa  mihi  quaeso,  Vir  Doctissime,  num  cl.  ßurmannus  in 
Catalectis  suis  habeat  Pauli  Diaconi  versus  in  laudem  Lacus  Larii,  et 
alia  quaedam.  Si  opus  ipsi  illis  sit,  faciam  ut  nanciscatur.  Nostine 
quid  de  ipsius  Anthologia  Laiina  fiat.  Curet  ne  idem,  quod  Dorvillio, 
v  ipsi  contingat.  |  Anthologiae  meae  Graecae  speeimen  primum  his  die- 
bus  praelum  liberavit3),  exemplaria  tarnen  nactus  nondum  sum.  Habebis 
proximis  nundinis.   Continet  propemodum  triginta  vel  quadraginta  car- 


1)  [Vgl.  Emst  s  Brief  an  R.  aus  Groningen  vom  1.  Juni  1752  (Lebensbeschr. 
S.  539  f.),  Lebensbeschr.  S.  118  f.  und  Brief  197  S.  465,  15  f.J 
J)  [Vgl.  S.  444,  9  f.  und  Lebensbeschr.  S.  59.] 
3)  [Vgl.  S.  447  A.  1.) 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe.  463 

mina.  Continuabo  sie  in  nostris  Miscellaneis,  donec  Caput  Amatorio- 
rum,  aut  forle  quoque  Dedicatoriorura  absolvero.  Nam  totam  antho- 
logiam  sie  per  partes  edere  velle,  nimis  prolixum  et  morarum  plenum 
esset.  Forte  interea  temporis  nanciscar  librarium  qui  totum  corpus 
simul  et  semel  prodat.  Forte  quoque  animum  ad  Anthologiam  editara 
adjiciam.  In  eo  certe  nunc  sum  ut  horis  subseeivis  illam  perlegam. 
Facta  mihi  quoque  nuper  spes  est  codicis  msti  Anthologiae  Graecae 
oblinendi,  in  quo  multa  dicuntur  legi,  quae  utrique  Anthologiae,  tarn 
editae  quam  meae  desunl').  Nactus  quoque  nuper  fui  Schedas  La- 
Crozianas  in  quibus  epigrammata  quaedam  quibus  antea  carebam.  Sed 
graviora  nunc  ago.  Constanlinus  mihi  curae  nunc  est  in  quem  com- 
mentarios  condo,  non  illos  macros  futuros  rerumve  inanes,  si  mihi 
quidem  ex  arbitrio  Iicebit  agere.  Sed  plumbei  sunt  homines  typo- 
thetae.  procedunt  pedibus  tesludineis2).  Si  sie  pergent,  ul  hactenus 
instituerunt,  decennium  aut  tria  lustra  decurrent  antequam  finem  vi- 
deam.  Neque  tarnen  patiuntur  sibi  leges  praescribi,  et  mille  norunt 
morarum  praetextus.  Miserum  cui  cum  tarn  incondita  gente  luctan- 
dum  est.  Thomae  Tuo  citam  Lucioam  apprecor.  iNactus  nuper  sum 
ejus  editionem  Vascosananam3).  Sed  nihil  adhuc  ejus  legi.  His  ipsis 
diebus  Gotschedius,  vir  mirus,  militi  cuidam,  Baron i  de  Schönaich, 
auetori  carmiois  epici  Germanici4),  quo  Arrainii  illius  celebris  res  gestas 
cecinit,  lauream  poeticam  solenni  ritu  imposuit'').  Invidiam  et  sibilos6) 
sibi  procul  dubio  eo  facto  consciscet7). 

Haec  eraot,  Vir  Experientissime  atque  Doctissime,  quae  mihi  ad 
Te  scribenti  succurrebant.  Ruditati  scripturae  et  festinationi  meae 
ignoscas  et  porro  mihi  faveas.  Bene  vale.  Scrib.  Lipsiae  d.  22.  Julij 
i  752. 


1)  [Vgl.  S.  466,  8  f.] 

2)  [Hdr:  testitudioeis]  3)  [Hdr:  Vascosanam] 
4)  [»Hermann  oder  das  befreite  Deutschland  u] 

5]  [Am  18.  Juli.   Vgl.  den  Brief  Gottsched'*  an  Flottwell  vom  19.  Juli  175S 
bei  Krause,  Gottsched  und  Flottwell  S.  250  f.  und  280.] 

6)  [Vgl.  den  satirischen  Bericht  des  Leipziger  Studenten  Sport  vom  3.  August 
1752  bei  £.  Schmidt,  Im  neuen  Reich  1879,  I,  S.  612—613.] 

7)  [Hdr:  conciscet] 


Digitized  by  Google 


464 


R.  Fo  ERST  ER, 


196.   -4«  David  Huhnken  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden  B.  P.  L.  338.) 

Viro  Clarissimo  atque  Doctissinio  |  Davidi  Ruhnkenio  |  s.  p.  d.  \ 

Jo.  Jacobus  Reiske. 

Miraberis  forte,  Vir  Clarissime  atque  Doctissime,  qui  fiat  ut  ad 
Te  literas  dare  instituam.  Est  scilicet  quod  a  Te  rogein.  Quäle 
illud  sit,  brevibus  expediam.  Intellexi  nimirum  ex  utraque  Tua  Episto- 
la  Crilica,  quam  magna  cum  voluptate  fructuque  legi,  ad  manus  Tibi 
esse  Anthologiae  Graecae  exemplum  e  Sylburgiano  derivatum.  Con- 
stitit  mihi  certis  indiciis  Sylburgianum  ad  Vossium,  et  hinc  in  Biblio- 
thecam  Leidensem  pervenisse.  Ego  vero  institui  parte  in  ejus  inedi- 
tam  vulgare,  accipiesque  prima  quae  se  ofleret  occasione  Specimen 
istius  conatus.  Verum  codex  quo  utor  olim  Cuperianus,  nunc  Lipsien- 
sis,  non  tantum  non  integer,  sed  etiam  foedis  vitiis  obsilus  est,  quibus 
emendandis  ingenium  solum  haud  sufficit.  Rogo  itaque  Te,  Vir 
Doctissime,  velis  Codicis  Tui  usum  mihi  ad  paucos  tanlummodo  dies 
facere.  Commodam  occasionem  illius  tuto  mittendi  atque  remittendi 
faciunt  nundinae  aulumnales  imminentes,  quas  frequentare  solet  Agens 
Mortierii,  librarii  Amstelodamensis.  Hie  ad  me  perferre  solet  e  Belgio 
quae  illinc  mittuntur,  et  ego  vicissim  illi  committo,  quae  ilhic  curata 
volo.  Vel  poteris  etiam  cl.  Bemardo  mandare  fasciculum,  qui  ad  me 
diriget.  Non  dubito  Te  mihi  beneficium  hoc  indulturum  esse.  Forle 
foi.  |  nondum  prorsus  exoluerit  animo  Tuo,  Vir  Clarissime,  Leidensis  nostrae 
qualiscunque  ante  hoc  sexennium  consuettidinis  memoria.  Kam 
quoque  confido  Tuam  esse  humanitatem,  eumque  Tuum  promptum  ad 
juvandas  literas  animum,  ut  publico  bono  nihil  neges.  Nihil  ego  vi- 
cissim omittam,  quo  studia  Tua  adjuvare  possim.  Si  quid  aliquando 
in  Apollonium  Rhodium  mediteris,  quod  Te  facturum  esse,  videor  mihi 
ex  posteriore  Critica  epistola  colligere  posse,  desideresque  Fr.  Porti 
ad  illum  poetam  notas  ineditas,  protinus  Tibi  mittam.  Si  quid  praeter 
Anthologiam  ineditam  habeas,  quod  ad  jamdudum  editam  faciat,  rogo 
Te  velis  illo  me  beare.  Est  enim  animus,  si  fata  sinant,  eam  ali- 
quando integram  edere.  Specimen,  quod  his  diebus  praelo  emersit, 
continet  initium  Eroticorum  ab  Epigrammate  Agathiae  arijkui  xai 
ypcKpidtg,  quod  in  meo  Codice  numero  278niB  est,  et  desinit  in  car- 
mine  323.  arfjoyyvkrjy  tvroqvtvTt  —  Deest  Codici  meo  non  tantum  illa 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Briefe. 


405 


pars,  quam  Jensiiis  edidit,  verum  etiam  in  ipso  tertio  Capite,  seu 
Eroticis  desunt  quaedam;  quod  mihi  e  schedis  La  Crozii  coustitit, 
qui  non  pauca  carmina  inedita  e  Spanhemii  schedis  exscripserat. 
Spanhemius  autem  codice  Vossiano  usus  fuit,  seu  quod  idem  est  Syl- 
burgiano,  quem  Tu  passim  laudas. 

Haec  habebam,  Vir  Eruditissime  atque  Humanissime,  quae  apud 
Te  exponerem  et  a  Te  rogarem.  Tuum  jam  erit  precibus  meis,  si 
ceoses  annuere.  Non  negligam  Tuam  humanitatem  laudare  publice, 
aliisque  officiis,  si  quibus  potero,  compensare.  IIa  vale,  atque  mihi 
fave.    Scribeb.  Lipsiae  d.  20.  Augusti  1752'). 

i 

4 

197.  An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  31.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Ludovico  Caspari  Valkcnario  | 

s.  p.  d.  |  J.  J.  Reiske. 

Significavit  mihi  nuper  amicus  Helvelus2),  qui  ante  menscs  ali- 
quot apud  Vos  egit,  Te,  Vir  Celeberrime  atque  Eruditissime  bene 
valere,  et  bene  mihi  velle.  De  illo  Tibi,  hoc  mihi  gratulor,  et  opto 
ut  sie  continues.  Literas  mcas  ultimas  Te  aeeepisse  ex  eodem  in- 
tellexi.  Constautinum  quoque  nunc  (andern  procul  dubio  aeeeperis. 
Non  credidisses  ad  lalem  librum,  paene  dixeram  Scopulum,  me  ali- 
quando  afflictum  iri:  neque  ego  id  unquam  somniassem.  Sed  ita  in 
fatis  erat.  Incipio  nunc  amare  et  fovere,  et  ornare,  quem  olim,  ut 
turpem  foetum  fastidiebam  et  abhorrebam.  Praestantiam  ejus  nempe 
in  dies  magis  intelligo.  Habebis,  propitio  deo,  anno  revoluto,  ni 
librarius  fidem  fallat,  et  fata  intercedant,  allerum  quoque  volumen, 
haud  paulo  comtius  et  utilius,  quam  primum  est.  Oportuerat  id  opus 
a  prineipio  inde  sub  oculis  manibusque  meis  fuisse,  et  decennii 
otium  ad  condendos  commentarios  illo  dignos,  et  combibendos  ab- 
ditos  ejus  sensus  mihi  dari.  Nunc  vero  tanti  momenti  res  intra  annum 
extrudenda  est.  Interim  pervagor  et  delibo  Oraecam  Latinamque 
omnem  barbariem;  veteres  illae  elegantiae  in  angulo  et  situ  jacenl, 

4)  [Ruhnken  hat  den  Brief  unbeantwortet  gelassen,  wie  er  am  J 4.  Januar 
1753  an  Valckenaer  schreibt  (nihil  renpotm  tutit;  nec  quiequam  mihi  notiliae  cum 
perfida  bestia  esse  volo)  (Epistolae  mutuao  Ruhnkenii  et  Valckenarii  ed.  Mahne, 
Vlissingae  1831  p.  81).]  S)  [Erns!.    Vgl.  S.  46*  A.  1.] 

Abhaadl.  d.  K.  S.  Q«m1Uc1i.  d.  WUtenicb.   XXXYIII.  30 


Digitized  by  Google 


160 


R.  FoERSTER, 


nisi  inlerdura  abstergendi  taedii  gratia  ad  usum  revocem.  In  Antho- 
Jogia  Graeca  raaxirae  nunc  haereo,  ulraque,  cum  edita  tum  inedila; 
et  utramque  horis  vacuis  editioni  paro.  loeditae  quidem  partem  jam 
typis  excudi  jussi,  quam  proximis  nundinis  noslris  per  Amstelodameu- 
sem  librarium  ad  Te  mittam.  Edilam  autem  nuper  non  indiligenter 
perlegi,  et  emendavi,  et  nunc  confero  cum  prima  omnium  editione, 
roi.  Florentiae  typis  quadratis  excusa,  unde  eleganlissimas  et  emenjdatissi- 
mas  lecliones  haud  paucas  eruo.  C.odicem  mslum  Hamburgo  cl.  Rei- 
marus  ad  me  mittit,  haud  paulo,  quod  ipse  significavit,  edito  locu- 
pletiorem.  Nactus  quoque  nuper  sum  exemplum  editionis  Stephani- 
anae1),  cui  magnus  Hugo  Grotius,  quod  prorsus  mihi  persuadeo,  Latinani 
metricam  interpretationem,  pro  magna  libri  parte,  sua  manu  adscripsit. 
Tu  si  quid  habes,  Vir  Humanissime,  quod  prodesse  meo  consilio 
possit,  non  dubito  quin  id  liberaliter  indulturus  mihi  eis;  ut  facias, 
equidem  ofßciose  Te  rogo. 

Audio2)  a  dar.  Ernestio  noslro,  qui  a  Leidensibus  acceperat, 
Te  cum  maxime  in  Phoenissis  Euripidis  edendis  versari.  Id  si  verum 
est,  oflero  Tuis  usibus,  si  quidem  desideras,  exemplum  scholiorum 
Arsenii  Hervagianum  quod  penes  me  est3),  a  Thryllitio,  viro  Graece 
doctissimo,  cum  Augustano  codice  msto  collatum,  et  praesertim  iu 
Phoenissis  tarn  spisse  conscriptum  excerptis  ex  illo  codice,  ut  toti 
margines  oppleti  sinl.  Si  mature  mihi  de  institulo  et  voluntate  Tua 
significaveris,  poleris  post  aliquot  menses  a  Mortiero  accipere.  Alias 
nulla  erit  ad  Vos  mittendi  occasio  ante  mensem  Majum  proximum. 
Fac,  quid  factum  velis,  saltim  medio  m.  Octobri  sciam.  Piersoni  Veri- 
similia  per  diem  unuin  histravi.  Exemplaria  enira  nondum  accepimus, 
nisi  cl.  Erneslius  unicum,  a  quo  habui;  videoque  doctum  juvenem 
Euripidera  praecipue  tractare,  dignum  profecto  cura  poelam;  quem 
superiore  anno  non  indiligenter  legi,  et  emendavi.  Suspicor  illum 
multa  occupasse,  in  quibus  mecum  sentit.  Quod  idem  in  Antholo- 
gicis  contigit.  His  enim  maxime  intentus  fui,  quum  librum  ejus  diu 
tenere  non  liceret.    Ubique  tarnen  non  satisfacit.    Videtur  mihi  non 

I]  [Hdr\  Stcphaninae.    Vgl.  übrigens  Meyer,  Hdrr.  in  Göttingen  II,  536.] 
t)  [Die  Worte  Audio  —  oppleti  sint  hat  Valckenaer  Eur.  Phoen.  praef. 

p.  XIV  abgedruckt.    Ueber  den  Codex  Augustanus  jetzt  Monacensis  Gr.  560  vgl. 

Dindorf,  Scholl,  in  Eur.  (  pracf.  p.  XIII.    Vgl.  auch  Meyer  a.  a.  0.] 
3)  [Vgl.  S.  ir,7,  26  f.,  459,  21  f.,  474,  \  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefk. 


407 


favere,  sed,  amicus  Lennepii,  factam  Uli  a  me,  ut  pulat,  injuriara 
p.  152.  ulcisci  voluisse.  Non  valde  curo,  et  habeo  quod  respondeam, 
si  tanti  sit1). 

Incidi  nuper  in  Lexicon  velus  Graecum,  Venetiiß  apud  Melchioreni 
Sessa  Ann.  1525  in  parvo  folio  editum,  cui  subjuncti  sunt  cum  aliis 
mullis  minutis  Graecis  Grammaticis  Aminonius,  Lesbonax  cum  hac 
ioscriptione  Titgi  rüv  aoXotxoipavöip  ax^judruiv  t/V«  rivar  dtcthttroav 
«aiV  et  fragmentum  de  variis  animalium  vocibus.  quae  pro  ineditis 
olim  dedisti.   Id  volebam  ne  nescires.   Forte  tarnen  jam  dudum  nosti. 

ltaque  bene  vale  quam  diutissime,  carum  Musis  caput,  et  mihi 
fave.    Scribeb.  Lipsiae  d.  12.  Septembr.  1152. 

198.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  S41.) 

Viro  Experienlissimo  atque  Eruditissimo,  |  loanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

Pro  amica  Tua  admonitione,  Amice  Aestumatissime,  gratias  ago 
quas  possum  maximas;  sed  utinam  illa  in  tempore  advenisset. 
Exierant  jam  aliquot  exemplaria  in  vulgus.  Propterea  relinquenda 
excusa  fuerunt  qualia  erant.  In  proximo  secundo  missu  notabo  grande 
illud  a  me  peccatum2)  in  praefatiuncula,  cum  non  paucis  aliis,  quae 
post  edilionem  illam  deproperatam ,  ut  fit  in  talibus,  animadverti. 
Piersoni  Uber  ad  nos  nondum  pervenit,  ut  venalis  sit.  vidi  tarnen 
apud  cl.  Ernestium,  ad  quem  ab  auctore  missus  fuerat.  ad  diem  penes 
me  habui,  et  inde  enotavi,  quae  ad  Anthologiam  habet.  Sunt  bona 
mixta  malis.  In  multis,  quod  aliter  fieri  nequit,  incidit  in  easdem 
roecuni  conjecluras.  In  aliis  secus  sentio.  Videtur  unus  illorum  prae- 
ßdenlium  de  nova  schola  esse.  Praecipue  Euripidem  tractal.  Sed 
vellem  scire  quare  Hecubam  non  attigeril.  Nihilne  habebat  ad  illam 
post  scripta  et  edila  mea  in  Actis  Erudit.  contra  Cannelium3)?  Vide- 
tur mihi  non  favere.  Forte  credidit  injuriam  Lennepio  a  me  factam, 
et  hanc  ultum  ivit  p.  152.  ubi  me  lacessit.  Sed  neque  perfecle  in- 
lelligo  quid  sibi  velit  cum  suo  arripere.  Nondum  otium  mihi  fuit 
ejus  Euripidea  examinare.    Videbo  ubi  emcro.   Schroederus  exempla- 

i)  [Vgl.  Z.  30  f.]  2)  [Vgl.  S.  473,  i  ~  f.] 

3    [Vgl.  S.  234  A.  6  und  S.  474  A.  2.] 

30* 


Digitized  by  Google 


■168 


R.  FoKRSTKK, 


ria  procul  dubio  huc  afleret.  Si  quando  illum  videris,  quaeso  cum 
salulatione  ipsi  signiOces,  mihi  satis  factum  esse,  numos  accepi  a  du 
Four.  Sed  negotium  cum  Reyio  ne  quaeso  obliviscaris.  Ni  tandem 
aliquando  nexu  se  expediat,  habebis  nie  monitorem  importunum. 
Nunquam  mihi  res  fuisset  cum  homine  fidei  tarn  vacillantis,  sed  tu 
impulisti.  Te  Sponsore  et  suasore  devoravi  omnem  illum  laborem. 
Si  numos  dare  non  vult,  saltim  det  libros,  qui  summam  quinquaginta 
florenorum  aequent,  ut  Hesychium  Alberti,  Lucianum  Hemsterhusii, 
Livium  Drakenborgii,  Josephum  Havercampi,  similes.  Adjectas  literas, 
praesertim  illas  Franekeram1),  ut  cito  curari  jubeas,  officiose  Te  rogo. 
Vale  Amice  Optime,  et  ine  ama.    Scr.  raptim  d.  12  Sept.  1752. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  en  Mejdecine  Ires 
savant  et  tres  celebre  |  a  |  Amsterdam.  |  op  te  Fluweele  Agterburg- 
vvall  |  tegenover  't  illustre  School.  |  Fr.  (tmmericf). 

199.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  4  03,  Nr.  4  4.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Petro  Wesseling  |  s.  p.  d.  | 

I.  J.  Reiske2). 

Quod  ad  nuperas  Tuas  literas,  Vir  Celeberrime  meriloque  Tuo 
magni  faciende,  nondum  responderim,  in  caussa  fuit  hoc,  quod  in 
dies  exspectarem,  quid  de  libris  Bergerianis  fieret,  singuline  seorsini 
dislrahendi,  an  simul  omnes  sub  hasla  vendendi  essent.  Audio  nunc 
tandem,  Catalogum  illum,  quem  ad  Te  miseram,  ab  indocto  confcclum, 
recoclnm,  et  indice  antiquariae  supellectilis  auctum  iri,  quam  a  Bergero 
magna  cura  sumtibusque  non  contemnendis  in  Italia  coactam  splen- 
didamque  ajunt  esse.  Hacc  omnia  hastae  subjicienlur,  non  constal 
quando.  Ero  tarnen  de  Lastannosa3)  memor.  Hippiatricos  hac  in 
urbe  diligenter  quaesitos  nondum  inveni.  Invigilabo  tarnen,  ne,  si 
quando  sub  manum  venerint,  elabantur,  sed  ad  Te  veniant.  De 
novo  Heliodori  editore  quod  nuncias,  beas.  Utilissimum  profecto  coo- 
silium,  et  Te  dignum.  Spero  quoque  me  posse  aliquid  illi  exsequen- 
do  conferre.    Comperii1)  nuper  inter  Gudianos  libros,  quos  bibliotheca 

4)  [Brief  197.]  2)  [Antwort  auf  Wesselings  Brief  vom  7.  Juli  4  751 

(Lebensbeschr.  S.  791  f.).]  3)  [Juan  de  Lastanosa,  Museo  de  las  medallas 

d<vsconnocidas  Espagnolas,  Huesca  4  645.]  3)  [Vgl.  S.  129  A.  5.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  ßniEFE. 


if»9 


Guelferbytana  servat,  esse  primam  editionciu,  Basileensem,  cum  duo- 
bus  codicibus  msstis,  Italicis  si  benc  memini  collatam.  Quum  mihi, 
post  Burkhardi  excessum,  Wolflenbüttelae  amici  non  sint,  retuli  hac 
de  re  ad  cl.  Ernestium  nostruni,  qui  et  nuper  Taciti  Codices  veleres 
iliinc  habuit,  et  modo  Apuleji  duos  alios  penes  se  habet,  et  quid- 
quid  cupial  iliinc  impetrat,  eumque  rogavi,  velit  variantes  illius  libri 
lectiones  Tibi  et  eruditissimo  futuro  Editori  procurare.  Condixit  V. 
CL  operam  libenter,  |  eoque  fiel,  spero,  ut  illas,  hoc  ipso  forsitan  foi.  p 
anno,  aut  a  me,  aut  ab  illo  ipso  protinus,  accipiatis.  Erudito  autem 
juveni,  qui,  Suasore  Te,  praeclarac  et  pernecessariae  operae  manus 
admovebit,  quisquis  ille  fuerit,  felices  successus  et  citam  Lucinam 
adprecor.  Verum  de  Herodoto  contraria  et  injucimda  narras.  Patere, 
Vir  Maxime,  Te  expugnari,  humerisque  Tuis  onus  par  imponi,  quod 
Te  flagitat,  quod  alius  haud  ferat.  Quis  enim  est,  amabo,  eruditorum 
quotquot  hodie  vivunt,  qui  Graecam  omnem  veterem  rem,  linguam 
et  historiam  Te  penitius  imbiberit,  et  melius  calleat?  Diodoro  ni  ad- 
jungas  Herodotum  relinques  x«{nP  Vf"Tt).ij.  Perlegi  nuper  in  editione 
Tua  libros  a  XII 0,0  posteriores.  (Priores  enim  jam  antea  in  Rhodo- 
inanniana  legeram.)  Ut  copiam  eruditionis  in  commentariis  Tuis  pro- 
fusae,  ut  quot  et  quanta  a  Te  didicerim,  ambitiöse  praedicem,  a  me 
non  exspectas;  neque  locus  hic  ei  rei  aptus  est,  neque  ego  dignus 
virtutum  Tuarum  praeco,  neque  hanc  eo  suscepi  scriptionem,  ut  Tibi 
significem,  quod  dudum  nosti,  a  lectione  Tuorum  librorum  neminem 
abire  nisi  doctiorem.  Quam  primum  otium  fuerit  relegam  priores 
quoque  libros  cum  commentariis  Tuis,  quos  initio  uberiores,  quam  in 
fine  video.  Mire  facit  Diodorus  ad  illustrandam  Constantini  mei 
dictionem.  Praeter  illum  non  novi  veterum  unum,  qui  a  pedestri  et 
inquinatiore  sermone,  quo  utebanlur  seriora  saccula,  aeque  prope, 
atque  ille  absit;  ut  saepe  suspicatus  fuerim,  Siculum  in  primis  certe 
libris  manum  interpolatoris ,  novi  Graeculi,  passum  fuisse;  quamvis 
bene  teneam,  eorum,  quae  pro  nova  Graecitate  reputantur,  multa, 
quin  pleraque  plebi  Graecae  vel  vetustissimae  in  usu  fuisse.  Versor 
nunc  in  ritibus  Graecorum  ecclesiasticis  indagandis,  quantum  ad  Por- 
phyrogennetum  meum  facit.  Oportebat  ad  commenlarios  in  opus  tarn 
vastum  et  multiplex  condendos  decennii  otium  superesse.  Sed  nunc  |  foi.  ar 
illi  mihi  unius  anni  brevi  spatio  expediundi,  quin  deproperandi  et 
consuendi  sunt,  ut  verear  ne  crudum  et  indigestum  effundam,  saepe- 


Digitized  by  Google 


470 


R.  Fo ERSTER , 


que  otpifia&jjs  horum  sludiorum  intelligenlibus  deprehendar.  Do 
laraen  quantura  in  nie  quidem  est  operam  ut  aut  nova  doceam  ei 
liquido  demonstrera,  uon  pauca :  aut  veleribus  novum  luinen  atTundam. 
Coepi  nuper  Anthologiae  Graecae  inedilae  caput  lertium  edere  in 
Miscellaneis  nostris'),  et  accipies,  Vir  Celeberrirae,  prima  occasionc 
exemplum.  Pergani  idem  per  alterum  terliumve  missum  absolvere. 
Inslituam  tunc  propitio  dco  integrae  illius  collectionis  editionem,  a  qua 
tarnen  puerilem  Musam  arcebo,  nisi  Tibi,  Tuique  similibus  id  consi- 
lium  improbetur.  Addam  Uli  Jensiana,  et  quae  apud  Gruterum  el 
Muratorium  Graeca  epigrammata  exslant.  Age  quaeso,  Vir  Huma- 
nissime,  significa  velintne  Pawii  haeredes  codicem  ejus  meis  usibus 
ad  aliquod  tempus  permittere,  aut,  si  vendere  malint,  quanti  aestimenl. 
Ampi.  Mascovius  eum,  ni  pretium  iniquum  iili  statuerint,  redimere  et 
in  bibliothecam  senatoriam  inferre  decrevit.  Sed  hoc  velim  ne  haeredes 
illi  rescianl.  Si  notae  Pauwii  alicujus  momenti  sinl  (de  aliis  ejus  viri 
ego  quidem  magnjfice  non  gentio)  poterunt  locum  in  cditione  mea 
invenire.  Colligo  quoque  apparatum  ad  alteram  Anthologiam,  editam 
illam,  Planudeam.  Nactus  nuper  fui  oxiguo  aere  exemplum  edilionis 
Stephanianae,  in  qua  manus  ignota  Latinam  interpretationem,  elegan- 
tissimo  carmine,  tolius  primi  et  septimi  libri,  caeterorum  non  paucis 
epigrammatibus,  interdum  quoque  emendaliones  adscripsit.  Ex  forma 
scripturae  Belgis  usitata,  et  interpretationis  metricae  facilitate  atque 
elegantia  et  fidelitate  quoque,  conjicio  illa  a  magni  Hugonis  Grotii 
manu  profecta  esse.  Promisit  nuper  etiam  ultro,  neque  rogalus, 
r.,1.  a»  cl.  Reimarus  membranaceum  suum  |  Anthologiae  codicem,  et  alia 
quaedam  illuc  facientia,  quae  indies  exspecto.  Confero  quoque  nunc 
editionem  Stephani  cum  prima  omnium  Florentina,  literis  quadratis 
excusa,  unde,  (anqnam  ex  praeslantissimo  codice  msto  lectiones 
egregias  et  ab  Aldo  vel  alio  quocunque  perperam  mutata6  emo. 
Denique  apud  Suidam,  in  Uorvillii  et  Salmasii  scriptis  epigrammata, 
aut  fragmenta,  sedulo  indago.  Velim,  rogoque  Te,  Vir  Eruditissime, 
indices  mihi  quis  alius  vir  doctus  praecipue  de  Anthologia  edita  bene 
meritus  fuerit  eamque  in  libris  illustrarit.  Partem  illam  libri  Pierso- 
niani,  quae  Anthologiam  attingit,  inspexi  satis  tumultuarie,  est  enim 
libellus  apud  nos  adhuc  recentissimus:  neque,  ibi  quidem,  omnino 


\)  [Vgl*.  S.  447  A.  i.| 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


471 


satisfacit.  Vale  Vir  Celeberrime,  Kautor  Aestumatissime, 

studiisque  meis  favere  perge.    Scribeb.  Lipsiae  d.  12.  Sept.  1752. 

200.  An  Valckenaer  in  Fraueker. 

(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  32.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Erudilissimo  |  Ludovico  Caspari  Valckenaer  | 

s  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiskc. 

Magnam  mihi  crearunt  voluptalem,  Vir  Celeberrime,  lilerae  Tuae 
superiore  aestate  ad  me  scriptae,  nuper  demum  reddilae.  Docuerunl 
nempe  me  nondum  onmem  nostrum  memoriam  ex  animo  Tuo  deletam 
esse,  quamvis  raultae  intercesserint,  nostra  praecipue  culpa,  veteris 
amicitiae  turbelae.  Possem  purgando  mihi  nonnulla  allegare,  et  in 
primis  infirmitatem  nostram  adversus  violentiores  animi  motus,  in  aetate 
quae  acrior  solet  esse  et  in  vitium  prona.  Saepe  illum  ego  dicm 
fastis  optavi  eximi,  qui  me  Belgio  exemit,  et  illum,  qui  dcsereudi 
soli  consilium  suggessit,  quod  non  minore,  atque  patriam,  caritate 
prosequor.  Jacta  tunc  malorum  et  discordiarum ,  quae  deinceps 
eruperunt,  semina.  Quis  tandem  saucius  animi,  et  repudialum  sc, 
eoque,  quo  nollet,  rejectum  aegre  videns,  insligantibus  Ulis,  qui,  dam- 
norum  securi  et  laeli,  digladiantes  alios  spectant,  sibi  non  indulgeat, 
ubi  locus  datur,  et  injurüs,  quas  accepisse  autumat,  alias  non  refun- 
dat?  Percussum  aes  tinnit.  In  Belgio  quum  adhuc  agerem,  oportu- 
nura  fuerat  ut  aliter  mecum  ageret  ille  vir'),  quem  multorum  taedio- 
rum  auctorem  habui,  non  eo  quidem,  quod  libelli  ejus  id  efTecissent, 
quod  debebant,  nam  raaculam  famae  meae  et  invidiam  paenes  nostrates 
profecto  non  adsperserunt:  sed  quod  conscius  mihi  nunc  sim,  me 
facinus  patrasse,  alio  quocunque,  non  me  dignum.  Possem  eorum 
quae  in  illius  viri  commentariis  notavi,  omnium  aequitatem  demon- 
strare.  Satius  tarnen  misset  isla  omnia  celare2),  quam  reverentiam 
praeceptori  et  benefactori  debitam  gralique  animi  leges  violare.  Sed 
homines  sumus;  ambilione  inflamur.  Indignatio  quoque  multum  |  in  roi. 
me  valuit,  quod  viderem  virum  Arabizantium  aetate  sua  principem 
hominis,  quem  norat  Arabicarum  literarum  calidissime,  si  quis  unquam, 
amantem,  adeo  uullo  in  loco  habere  forlunam,  ut  de  commoda  sta- 

ij  [Alberl  Schulten».    Vgl.  Lebonsbeschr.  S.  46  f.]  i)  [Hdr:  caelare] 


Digitized  by  Google 


472 


R.  FoERSTER, 


tione  in  Belgio  mihi  procuranda,  quod  facile  potuisset  efficere,  ne  per  * 
somnium  quidem  cogitaret.  Haec  idco  apud  Te,  Vir  Celeberrime, 
liberius  dissero,  quod  illa  me  dictione  lacessis,  quam  literis  Tuis  in- 
spersam  ais  invito  Tibi  excidisse.  Usu  doctus  candorem  Tuum  mitius 
accipio  castigationem  Tuam,  praesertim  cum  meritus  sim.  Debebas 
tarnen  pugnae  illius  Cadmeae  natales  nosse,  cujus  me  serio  pudet  et 
poenitet.  Sancti  mihi  dcinceps  sunlo  cinerea  viri,  qui,  quantuscunquc 
demum  et  qualiscunque  fueril,  quod  nemo  me  melius  dixerit,  de  lile- 
ris tarnen  et  de  me  bene  meritus  fuit. 

Sed  transeamus  a  saevis  his  ad  jucundiora.  Totus  nunc  sum 
in  Constantino  meo  perficiendo  et  Commentariis  instruendo.  Crescil 
materia  sub  manibus,  ut  vix  putem  illi  libere  inlegreque  explicando 
suflecturos  esse  angustos  illos  terminos  quibus  librarius  me  circum- 
scripsit.  Necesse  itaque  erit  ut  operam  partiar.  Sed  videbimus  quod 
inituri  simus  consiliura  quum  illuc  venerimus.  Nam  adhuc  typis  ab- 
solvenda  est  magna  pars  ipsius  Graeci  operis.  Si  unquam  mihi 
luculenta  curae  suae  in  administrandis  hominum  rebus  documenla 
dedit  providum  numen,  parere  volentcs  ducens,  nolentes  trahens;  in 
Constantino  meo  profecto  dedit.  In  fatis  erat  ut  ab  Arabicis  literis 
amoverer,  a  quibus  sola  morte  me  avulsum  iri  sperabam:  ut  ad 
cdendum  scriptorem  traherer,  de  quo  nunquam  somniaveram,  unum 
ex  crassissima  barbarie,  a  qua  tantopere  olim  abhorrebam,  ut  con- 
suescere  illi  me  posse,  nisi  exuta  humanitate  omni,  non  credidissem ') : 
Quo  id  fieret,  emigrandum  mihi  fuit  e  Belgio,  et  quum  in  ipso  pro- 
cinctu  essem  ad  vos  redeundi,  decedendum  rebus  humanis  illi  erat, 
qui  opus  illud  orsus  fuerat.  Vix  dicam  Tibi,  mi  Valckenari2),  quan- 
lopere  illud  opus  mihi  adhuc  recenli  nequc  dum  familiari  sorduerit. 
foi.  v  Quanto  autem  exosum  olim  erat,  |  tanto  id  in  dies  magis  adamo  et 
in  sinu  fero.  Silenus  lue  meus  est,  turpi  et  monstrosa  facie,  sed 
intus  deos  abscondens3).  Vix  credas,  mi  Valckenaeri,  quot  scitas  res 
ab  illo  magislro  didicerim,  quot,  eo  ansam  praebente,  aliunde  inda- 
gaverim.  Dulcedo  rerum  quae  in  commentariis  mihi  exponendae  sunt, 
omnem,  iramanem  profecto,  mihi  devorandum  laborem  levem  et  ju- 
cundum  facit.  Firmat  quoque  me  saepe  deßeientem  et  ad  strenue 
pergendum  incitat  id,  quod  reputo  hanc  mihi  divinitus  obligisse  spart  am, 

t]  [Udr:  credissem]  3)  [Udr:  Valckenare] 

3)  [Vgl.  Plat.  Syrap.  c.  3J  p.  215  A.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


i73 


hanc  pro  virili  ornandam  esse.  Si  porro  adspiret  propitium  numen 
meis  conalibus,  eoque  procedam  quo  coepi  pede,  audeo  Tibi  non 
quidem  Constantino  dignum,  at  pro  illis  (amen  teinporum  angustiis, 
quibus  occupatus  et  coercitus  suin,  et  pro  tumultuaria  opera,  non 
poenitendum  aliquid  spondere.  Didici  hoc  periculo,  ad  novtun  Grae- 
culum  exponendum  quam  necesse  sit  cum  veteris  Graeei  sermonis 
lum  Arabici  quoque  periliam  adferre.  Ambobus  Iiis  adminiculis  si 
destitutus  fuissem,  meras  profecto  nugas  egissem.  Haec  dum  ago, 
non  raro  nie  descrit  praeclara  conanlem  eorpusculum,  cum  medita- 
lionibus  continuis,  tum  curis  maxime  et  moerore  ob  fortunam  nunquam 
non  erga  me  novercantem,  attritum  et  marcens,  exstineto  illo,  quo 
olim  calebam,  igni.  Quum  igilur  uni  argumento  Semper  inhaerere 
nequeam,  aliud  mihi  sumsi  horis  subseeivis1)  condendum  et  polieodum 
opus,  quo  animum  reercem.  Anthologiae  nempe  Graecae  utriusque 
cum  editae,  tum  inedilae  aliquando  parare  editionem  meditor.  Ine- 
dilae  speeimen  Uli  nostrorum  Miscellaneorum  volumini2),  quod  simul 
cum  his  literis  aeeipis,  inserui.  De  abortu  hoc,  est  enim  profecto, 
exciditque  mihi  aliis  intento,  rogo  Te,  Vir  Doclissime,  velis  benigne 
judicare,  et  malevolorum  sinistros  de  illo  sermones  compescere.  Novi 
enim  illis  ibi  non  deessc,  quod  arrodant;  praesertim  offendet  illos 
p.  109.  in  quam  duo  gravissimi  errores,  sero  deprehensi,  irrepserunt. 
Kxspectent  quaeso  missum  alterum  propediem  emittendum,  in  quo  et 
Rufini  illud  Carmen  et  alia  quaedam  partim  retractabo,  partim  novis 
observationibus  locupletabo.  Sed  ad  Planudeara  quoque  Anthologiam 
adjeci  animum,  et  occupare  |  provinciam  decrevi  post  Dorvillium  foi.  2» 
vacuam.  Animus  est  hoc  de  meo  consilio  peculiari  opusculo  in 
publicum  significare,  quo  et  subsidia  recensebo,  quae  jara  in  manibus 
teneo,  et  emendationes  meas  ad  Anthologiam  proferam,  e  quibus 
aeslimare  intelligentes  poterunt  quid  a  me  exspectare  debeant.  In 
optimis  subsidiis  hactenus  numero  primam  Anthologiae  editionem  a 
Constantino3)  Lascari  curatara,  et  Florentiae  literis  majoribus  excusam. 
Haec  optimarum  membranarum  instar  mihi  est.  Scatet  enim  praestan- 
tissimis  lectionibus,  quas  Aldinus  editor  temere  mutavil,  Henricus 
Stephanus  ignoravit.  Inslitutum  hoc  si  ullo  modo  adjuvare  potes  Vir 
Doctissirae,  fac  quaeso.    Sed  confido  Te  facturum  rem  et  mihi  gra- 

»)  [lldr:  subcesivis]  S)  (Vgl.  S.  447  A.  1.] 

3)  [Vielmehr  von  Janus  L.    Vgl.  S.  300  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


474 


R.  Foer8ter, 


tissimam  et  in  commune  utilem.  Interea  Tibi  mitto  Scholio- 

rum  ad  Euripidem  codicem  meum  de  quo  nuper  scripsi1).  Consultum 
non  videbatur  mandatuui  quid  Uli  factum  velles  exspectare,  dum  in- 
terea mittendi  occasio  elaberctur,  ante  futurum  ver  non  reditura. 
Uteris  illo  pro  lubitu.  Velim  quidem  bonae  frugis  Te  multum  in  eo 
reperire.  Non  tarnen  ausim  id  futurum  spondere,  qui  Scholia6tamm 
(iraecorum  plurimorum  certe  virtutes  novi.  Qualiscunque  tandem 
illo  codex  fuerit,  nolui  ulla  in  re  studiis  Tuis  deesse.  Si  ornamen- 
tiiui  conciliare  illa  nova  scholia  Tuae  editioni  possint,  tanto  melius, 
et  laetabor;  id  enim  volo:  quod  si  vero  nullo  in  loco  haberi  merean- 
tur;  neque  enim  otium  mihi  fuit  in  id  inquirere,  sepone  quaeso  et 
nullam  fac  eorum  commemorationem.  Interea  Euripidi  Tuo  et  felices 
successus  opto,  et  gratulor  puetac  Tuas  in  manus  quod  inciderit.  Ad- 
versa  hactenus  usus  fuit  fortuna  optimus  vir  eo,  quod  a  multis  ama- 
retur  et  legeretur,  a  nemine  hactenus  digno  apparatu  fuisset  editus. 
Tu  vero,  bene  novi,  Doctissime  Valckenari,  exemplum  dabis  quomodo 
versari  hoc  in  negotio  oporteat  quotquot  dexlri  Editoris  nomen  am- 
biunt.  Si  forte  Tibi  sermo  faciendus  sit  de  Graeco-Italica  Euripidac 
editione,  quae  Patavii  nuper  prodiit  per  dramata,  quin  significes  mc 
et  illius  recensionis  in  Actis  Eruditorum  prodilae,  quae  Carmelium 
foi.  3r  tantopere  ussit,  et  responlsionis  ad  ejus  Apologiam2)  auctorem  esse, 
non  intercedo.  ludicium  nie  um  de  poeta  Tuo  videtur  Tc  oflendisse. 
Ego  vero,  Vir  Celeberrime,  non  injuria  visus  mihi  sum  saxeum  poeta ui 
olim  dixisse,  et  adhuc  meum  morem  non  deserere.  Si  Studiosus 
unquam  Euripidis  homo  fuit,  is  ego  sum,  qui  non  semel,  neque  bis, 
sed  saepius  cum  summa  cum  voluptale  legi,  neque  deposui  superiore 
anno  de  manibus  nisi  ea  mente  ut  quam  primum  liceret  rursus  resu- 
merem.  Ita  tarnen  nie  non  fascinavit  ejus  philosophia  et  solertia 
dramatica,  ul  tenebras  quibus  choros  ille  suos  perfudit,  ut  coactam, 
contortam,  (foyrixor  et  saepe  soloecam  diclionem,  qua  ejus  iambi 
scatent,  et  quae  legentibus  paene  fcbrim  incutit,  probem.  —  Vide3) 
quaeso  Plutarchum  Opuscul.  p.  923.  4.  ed.  H.  Steph.  rovg  TQaytxovg 
aoXotxta/iovQ  exagitantem.  Vide  Aristophanem  amaris  scommatibus 
horribilem  poetae  eloquentiam  traducentem.   Ita  valeam  atque  vivam, 

0  [Vgl.  S.  466,  16  f.]  2)  [H5<  p.  6U— 620.    Vgl.  S.  429  A.  f.] 

3)  [Die  Wort«  Vide  bis  effuliisse  S.  475  Z.  4  sind  nachträglich  am  Rande 
geschrieben.] 


Digitized  by  Google 


J  J.  Reiske's  Briefe. 


475 


tit  ipse  Euripides  choros  suos  non  intellexit'),  cerle  non  inulto  plus, 
quam  ego  intelligo,  aut  ullus  alius  hominum,  qui  aut  tunc  fuerunt 
aut  nunc  sunt.  Documenlo  sunt  eliara  a  praeclaris  ingeniis  nugas 
prolicisci,  et  poctas  illorum  quoque  lemporum  galimathias  eftuliisse. 
—  Ut  uni  soli  praeclara  omnia  deus  non  indulget,  ila  in  multis  ad- 
miralione  dignis  et  immortalibus  dotibus  laborat  Euripides  vitiis  non 
paucis,  in  quibus  etiam  ea  dictionis  durities  esl,  ut  silices  spargere 
videatur,  neque  excusationem,  nisi  forte  a  metri  necessitate,  sed  eain 
frigidam  inveniat.  Provoco  ad  conscientiam  Tuain,  Vir  Eruditissime, 
omniane  Euripidac  tarn  expedita  et  ykatfvpa  sunt  ut  cum  Piatone  et 
Demosthcne  illum  comparare  audeas?  Non  pauca,  neque  fortassc 
omnia  mala  in  hunc  poetam  animadversa  in  Adversariis  deposui, 
quorum  partem  quae  ad  Phoenissas  et  Medeam  facit  Tecum  libenter 
communicassem,  si  aut  indigere  Te  aut  duci  illis  credidissem.  Verum 
malis  conjecluris  opus  Tibi  non  est,  et  bonas  omnes  jam  dudum 
occupasti,  denique  pulo  Tibi  idem  contingere,  quod  mihi  solet.  La- 
boramus  in  commune  bonum,  ut  persuademus  nobis,  aliisque  videri 
volumus,  vacui  gloriolae  cupidine.  Quando  tarnen  occupari  nos  ab 
aliis  videmus,  et  scite  a  nobis  inventa  praelibari,  vix  id  absque 
occulto  aegritudinis  motu  praetermitlimus.  Ego  quidem  profecto 
aemulari  Piersonum  Tuum  coepi,  qui  cum  in  Euripide  tum  in  Antlio- 
logia  nonnulla  recte  a  me  observata  praeripuit.  Quandoquidem  in 
docti  hujus  juvenis  memoriara  incido,  non  possum  quin  meum  de 
ejii6  Verisimilibus  Judicium  libere  apud  Te  edam.  Prodit  satis  ille 
libellus  Auctoris  excellens  ingenium  et  liaud  leviter  Graecis  literis 
tinetuni,  et  acumen  Criticum  felix  atque  magnac  spei.  In  paujeis  fol.  3» 
(amen  illis  quae  satis  tumultuarie  hactenus  luslravi,  non  minore  copia 
visum  fuit  infelix  lolium,  atque  bonae  fruges,  suecrevisse.  Saepe  est 
quum  ab  ignoranliae,  certe  petulanliae  crimine  vix  absolvi  poterit. 
Sed  maturabit  haec  aelas  et  luxuriantia  tollet,  Audivi  jam  du- 

dum et  nunc  demum  e  literis  Tuis  intelligo,  recensionem  Novi  Testa- 
menti  Wetsteniani  a  me  profectam  Tibi,  Vir  Doctissime,  non  satis- 
fecisse.  Quid  ejus  displiccat,  tibi  legeris,  quaeso  significa.  Verum 
quidem  et  aequum  me  violasse  conscius  mihi  non  sum.  Denique 
monendos  esse  humaniorum  literarum  studiosos  docendosque  pro- 


«)  [Hdr:  intellixit] 


Digitized  by  Google 


470 


R.  Fü ERSTER, 


positis  excmplis  existimo,  quas  ingredi  vias,  quas  devitare  ipsos  oporte- 
at.  Forle  videbor  inscitiam  meam  rerum  theologicarum  in  Ula  scrip- 
tionc  prodidisse.  Caetera  credo  me  de  illo  opere  ita  judicasse,  ut 
faceret  verilalis  amans  homo,  rem  ipsam  respiciens,  immemor  pristinae 
consuetudinis  et  dati  doni  aut  exspectandi,  eo  denique  animo,  quo 
ad  judicandum  de  alieno  opere  ingenuus  omnis  homo  mea  sententia 
accedere  debet.  Institutum  hoc  meum  libertate  utendi,  cujus  amo- 
rem  natura  Iribuit,  ßelgium  vestrum  auxit,  multa  mihi  creavit  negotia, 
ul  illam,  quam  saepe  hactenus  gessi  personam  Enarratoris  librorum 
novorum  aut  prorsus  deponere,  aut  parcius  deinceps  induere  decre 
verim.  Bergleri  nolae  in  Herodotum  paenes  Luchtmannum 

nunc  sunt,  aut  forte  paenes  celeb.  Wesselingum,  quem  semel  iterum- 
que  rogavi ')  committere  nollet  ut  mendax  circumferretur  fama  edendi 
ab  ipso  llisloriarum  patris,  sed  potius  doctam  eandem  manum,  quam 
olim  Diodoro  commodavit,  Herodoto  quoquc  admoveret.  Videtur  de- 
trectare.  Sed  si  veslra  cohortatio  accesserit,  habebimus  novera  Musas 
Musei  hominis  opera  excultas.  Ego  equidem  non  novi  qui  praeter 
ipsum  huic  rei  par  sit.  Nam  heros  Tuus,  nosti,  quanta  quum  possil, 
quid2)  a  se  sinat  exspectari,  nimis  sollicitus  et  cunctator  Apelles. 
Ecquid  autem  Sophocli  Tuo  fit?  Age  vero  illum  ne  abjice.  Non 
foi.  »r  est  quod  aemulum  verearis.  Qui  paria  |  minatur,  ipse  si  se  novit, 
prudens  abstinebit.  Possum  consilium  Tuum  adjuvare.  Sunt  in  bi- 
bliotheca  Senatus  urbani  Lipsiensis  duo  Codices  manuscripti3),  qui  par- 
tem  Sophoclis  non  contemnendam  cum  Scholiis  ut  ajunt  non  editis 
continent.  Facile  mihi  erit  eorum  usum  impetrare,  et  variantes  illinc 
excerpere,  si  novero  eas  Te  cupere. 

Sed  ohe  jam  satis  est4).  Eneco  Te  verbosa  epislola ,  et  peeco 
in  publica  commoda5).  Itaquc  tandein  Te  mitto  Vir  Celeberrime  atque 
Doctissime,  cum  voto  prosperitatis  nmnigenae.  Hominis  Tui  amantis 
raeminisse  porro  velis  ut  olim  solebas. 

Scribebam  Lipsiae  d.  10.  Octobr.  1752. 


1)  [Ygl.  S.  469,  iS  f.]  t)  [tum?| 

3)  [Rep.  I.  4.  44a  und  b.] 

4)  [Vgl.  S.  389  A.  \  .)  5)  [Hdr:  commodo] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


477 


201.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  10«,  Nr.  it.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissinio  |  Petro  Wesselingio  |  s.  p.  d. 

I.  I.  Reiske'). 

Accipis,  Vir  Summe  et  multis  nominibus  celebrande,  cum  his 
literis,  aut  seorsim  aliquanto  post  a  Mortiero  Amstelodamense  librario 
fasciculum,  quem  Rev.  WoDius  curae  meae  commisit.  Uli  volumen 
Miscellaneorum  nostratium2)  adjeci,  quod  Speciroen  Anlhologiae  in- 
edilae,  de  quo  nuper  siguificabam ,  continet.  Deformem  hunc  et 
immaturum  foetum  antequam  lustres,  Vir  Eruditissime,  rogo  Te  velis 
benigne  de  illo,  ut  de  opella  tumultuarie  consuta,  nie  aliis  gravioribus 
intento,  judicare.  Ipse  quotidie  plures  pluresque  mendas  a  festina- 
tione  mea  i Iii  adspersas  observo,  subitque  ora  rubor,  quando  in  duobus 
tnaxime  locis  graviter  me  lapsum  fuisse  recogilo3) ;  quos  libenter  re- 
forraassem  et  recudi  curassem,  si  satis  mature  peccatum  animadver- 
tissem.  Sed  retractabo  haec  et  supplebo,  quae  desunt,  in  praefatione 
ad  secundum  missum,  propediem  secuturum,  qui  forte  tertium  quoque 
fratrem  nanciscetur.  Fiel,  favente  summo  numine,  ni  spes  me  fallit, 
aliquando  ut  integram  Anthologiam  ineditam  edilae  adjungam,  simul- 
que  ambas  digniore  cultu  publicae  luci  exponam.  Ego  quidem  coepi 
horas,  quas  Constanlinus  sibi  non  vindicat,  et  emendandae  ex  inge- 
nio,  et  cum  libris  manu  exaratis  et  praestantissima  prima  Lascariana 
editione  comparandae  Anlhologiae  impendere.  Codicem  membrana- 
ceum  elegantissima  manu  exaratum  |  et  in  multis  cum  optima  Floren-  foi.  t v 
tina  consentientem  e  bibliolheca  sua  mihi  nuper  misit  humanissimus 
Reimarus,  quem  egregium  virum  nescio  quo  demeritus  fuerim  officio, 
ut  studia  mea  modis  oranibus  adjuvare  cupiat.  Florentinam  capitali- 
bus  literis  excusam  praestat  urbana  nostra  Bibliotheca.  Jam  alias  opes 
circumspicio.  Posses  Tu  quoque,  Vir  Humanissime,  magno  mihi  hac 
in  re  commodo  et  auxilio  esse.  Doctis  quibusdam  Gallis  Te  fa mi- 
liariler uti  non  dubito,  videorque  mihi  id  ex  praefatione  ad  Diodorum 
intellexisse.  Possetnc  ab  Ulis  et  apparatus  ad  Anthologiam  Salma- 
sianus,  qui  Divione  latet,  et  Is.  Casauboni  ad  eandem  Commentarius 

i)  [Das  beträchtlich  abweichende  Concept  dieses  Briefes  ist  Lebensbeschr. 
S.  80  t — 803  gedrurkt.] 

t   (Vgl.  S.  447  A.  t]  3)  [Vgl.  S.  473,  17  f.] 


Digitized  by  Google 


i78 


R.  KOEBSTEH, 


irapetrari,  quem  in  Hegia  Parisina  depositum  esse  testalur  Bibliolheca 
Biblioth.  Montfauconiana?  In  procinctu  Gallici  itineris  esse  cl.  Ruhn- 
kenium  existimo.  Posses  illi,  Vir  Magne,  pro  Tua  in  illum  auctori- 
tate,  curara  thesauros  illos  comparandi  commitlere.  Sumtus  eam  in 
rem  facere,  modicos  quidem,  non  defugio.  lndulgebit  mihi  Tua  huma- 
nitas  ut,  quidquid  hoc  in  negotio  meam  in  gratiam  publicaque  com- 
moda  eflicere  possis,  id  omne  impendas.  Ego  vicissira  nihil  omittam 
quo  Tibi  gratificari  queam.  Vale,  carum  Musis  capul,  et  diu  bene 
vale,  Academiae  Tuae  et  literis  elegantioribus  in  decus  et  columen, 
illisque  melioris  aetatis  Scriptoribus  in  spem  atque  solatium,  qui  vitain 
et  medelam  a  Te  exspectant.   Scrib.  Lipsiae  d.  13.  Octobr.  1752'). 

202.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  «46.) 

Viro  Experientissimo  atque  Doctissimo  |  Io.  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

Accepi  recte,  Vir  clarissime,  fasciculura  a  Te  nuper  mihi  missum, 
et  pro  Schombergii  atque  Abreschii  opusculis  gratias  quas  debeo  ma- 
ximas  ago.  Scd  Abreschiani  pro  sex  exemplaribus  tantummodo 
quinque  accepi.  Quo  factum  ut  distributis  omnibus  mihi  nulluni  super- 
fuerit2),  quando  quidem  illud  quod  servare  mihi  decreveram  cl.  Tril- 
lero  fuit  mittendum,  cui  Te  unum  misisse  cum  aliis  putaveram.  Sed 
ille  a  me  postulavit.  Carendum  ergo  mihi  fuit.  Non  vidi  pro  hac 
vice  V.  Cl.  neque  venit  ad  nundinas  nostras,  ut  alias  solet,  obtentu 
aegritudinis  et  nescio  quas  alias  ob  caussas.  Librorum  novorum  nihil 
apud  nos  tulit  hic  autumnus  quod  attentionera  mereatur.  Habes  hic 
Schedion  Boerneri3)  de  Gosma;  de  quo  si  magna  exspeclasti,  egregie 
falleris.  Ferax  est  talium  chartarum  conc  .  .  .  .4)  nostra  Germania. 
Pallaireti  librum1)  vidi,  et  recensui  in  Actis  Erud.5)  Poleramus  illo 
carere.    Piersoni  Verosimilia6)  tumultuarie  luslravi.   'EatWa  furiuytttva 

\)  [Wesseling's  Antwort  vom  M.  November  1752  ist  Lebensbeschr.  S.  797  f. 
gedruckt.]  t)  [Hdr:  superfuit]  3)  [Hdr:  Berneri] 

4)  [d.  i.  concacalarum.    Vgl.  Gatull  36,  1  und  10.] 

5)  [El.  Palaircl,  Observationes  philologico-criticac  in  sacros  N.  T.  libros,  Lugd. 
Bai.  H52.  Heiske's  Besprechung  ist  erst  Nov.  Act.  Erud.  1757  p.  45t — 458  ge- 
druckt.] C)  [Vgl.  S.  50«  A.  «.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


479 


Xvygoig,  loo/g1).  Juventus  ubique  perlucet,  Egimus  aliquando2) 
de  loco  quodam  Luciani,  epigramma  est  quod  in  Anthologiae  p.  89. 
line  nuper  reperii3).  Putabam  oliiu  Xvyr(  emendandum  esse.  Sed 
cum  in  codice  msto  Anthologiae  Reimariano,  quem  Iiis  diebus  cum 
edito  Stephaniano  contuli,  exstet  uvti(v,  non  dubilo  Xvnrjv  profectum 
ab  Auetore  fuisse.  Memini  aliquando  Te  in  literis  Tuis  de  loco  quo- 
dam Artemidori4)  disputasse,  in  quo  Caramalli  nomen  restituendum 
sil1).  In  grandi  numero  literarum  quibus  me  beasti,  nunc  non  vacat 
locum  quaerere.  Indica  quaeso  si  placet,  proxime.  Ego  quidem 
totum  Artemidorum  nuper  perlegi,  non  sine  voluptate,  sed  locum  cui 
Tua  emedatio  congruat,  non  inveni.  Vale,  Amice,  et  deproperalac  meae 
scriptioni  ignosce.    Scrib.  Ups.  d.  14.  Öclobr.  1752. 

Errorem  in  speeimine  meo  Anthologiae  ineditac  commissum  tol- 
lere non  lieuit.  Sed  indicabo  et  retractabo  proxima  vice,  quando 
alter  missus  edetur).  Interea  gratias  ago  quas  par  est  maximas  pro 
admonilione  Tua°). 

203.   An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  1t 3,  fol.  470.) 

•£>ocfyGbcla,ebcf)rner,  £od>o,elat)rier  #en  Professor,  |  ^ocfygeebrtcfter 

$txx  unb  ©önner. 

3bro  ^oo^ebclgcb.  l)o$a,eef)rtejtc$  k^tcö  Schreiben  r^abc  nebjt  t>cm 
©elbe  richtig  erhalten.  det  gibt  mir  einen  neuen  93eweip  Don  $ero  fonber* 
baren  unoerbtenten  ©ewogenfyett.  3$  )vei§  ntcfyt  mit  waä  für  Sancfbar^ 
fett6*2luebrücfen  tefy  ben  ebelmütlngen  Eintrag  fo  anfefmlicfycr  $ütff6mtttct 
$u  iBerbeperuna,  unb  (Srgan^ung  ber  ©nd)ifä)en  Anthologie  beantworten  foü. 
9lnbere  fan  tefy  nic^t  meine  greube  barüber  an  ben  lag  legen,  al§  ba§ 
idj  tyxo  Iwcfjdbelgb.  Dcrftcfyere,  wie  fefyr  ict>  miefy  naä)  bem  ®enu§  etneä 
folgen  ®lücfee  fe^nc,  unb  ba§  id>  2)cnenfelben  3ctttebcn^  jum  £öd$en  oer* 
pfl  tagtet  fetyn  werbe,  wenn  Sie  miefy  befcen  tf?ctlf>affti^  machen  wollen.  3d> 

I)  [Vgl.  Od.  d,  S30.]  S)  [Vgl.  S.  444,  20  f.] 

3)  [Vgl.  S.  «29  A.  5.] 

4)  [Onirocr.  I,  76  p.  69.  16  cd.  Hercher.  Vgl.  Lebensbesclir.  S.  359.  467. 
Brief  153  S.  355,  <5  und  Brief  204  S.  481,  33  f.] 

5)  [Miscell.  Lips.  Nov.  IX  p.  297—323.] 

6)  [Bernard's  Antwort  vom  t4.  November  t75J  ist  Lebensbeschr.  S.  465  f. 
gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


i&O 


R.  FOERSTBR, 


f>abc  mir  mit  ©ott  oorgenommen ,  fobalb  i<fy  mit  bem  Conslantioo  fertig 
fetyn  werbe,  mia)  an  bic  Anthologie  ju  maä)en,  ba  niemanb  in  £oüant 
für  t(jo  ijt,  ber  bamit  umginge  ober  Suft  baju  l)ätte,  aua)  be$  fect.  Dor- 
foj.  «to*  villens  Collectanea  ni(f)t  |  geöffnet  unb  iemanben  mitgeteilt  »erben  follen, 
als  naa)bem  ber  fyinterlafjcne  6ofm  jur  2Rünbigfeit  gelanget  fettn  »irb.  3a) 
fd>metcr>te  mir  mit  ber  ge»i§en  Hoffnung  man  »erbe  fie  mir  nia)t  »erjagen. 
Unterbefjen  »erbe  id)  3cit  genug  übrig  t)aben  an  meinem  %ile  felbfi  ju 
fammeln.  ©ie  ity  benn  aud>  fct)on  »ürtflicfy,  bet>  ber  »eiligen  2Rufe,  bit 
mein  Constantinus  mir  übrig  laß,  baran  angefangen  (>abe.  $a$  erjie  ©ua) 
r)abe  fdjon  oöütg  mit  ber  Florentina  prima  capitalibus  literis  excusa,  bit 
(ner  auff  ber  föatljäbibliothec  ijt,  collationirt,  unb  barinnen  unbergleia^lia) 
fet^öne  lectiones  angetroffen.  2)ap  e$  alfo  nut)t  nötljig  fetyn  »irb  mir  bieff 
fäöne  unb  fet>r  feltene  Edition  ju  überliefen.  2)ie  übrigen  subsidia,  ba« 
Don  3(>to  £oa)(fbelgeb.  drtocljnung  tt)un,  »iU  id>  mir  »ol)l  untertbänigjl 
bet)  ber  er(ten  Gelegenheit  aujjgebetl)en  fyaben. 

.  .  .  2Rit  bem  D.  Sttgltj}  r)abe  j»ar  felbjt  ni<f)t  gefproayn,  aber 
»oljl  Don  Prof.  Ernesti  oernommen,  bajj  er  gegen  ir)n  3r)ro  ^ocfydbelgb. 
ungemeine  2ötllfäf>rigfeit  unb  ©efätügfeit  gerüfymet  r)abc. 

 3l)ro  £od)@belgeb.  |  untertyänigfter  Liener  |  töeiffe. 

tfetyjig  b.  9  Januarij  1753. 

204.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden  wie  84,  Nr.  253.) 

Viro  Experientissimo,  Ertiditissimo  atque  Clarissimo  |  loanni 
Stephano  Bernardo  |  s.  p.  d.  |  Io.  Jac.  Heiske 

Tardius,  Vir  Clarissime,  ad  literas  Tuas  ultimas  respondeo  quam 
debebara.  Verum  natura  non  valde  prointum  me  ad  hoc  officium 
praestandum,  retardavit  magis  adhuc  Sisypheum  illud  quod  volvo 
saxum2),  in  quo  nihil  proficio  quamvis  in  dies  tractem;  imo  quo  diu- 
tius  volvo,  eo  magis,  ut  glomus  nivis,  grandescit.  Depono  saepius 
de  manibus  iudignaus,  et  tarnen  yXvxvmxyoi;  ejus  amor  me  Semper 
illuc  revocat.  Dabit  deus  tandem  aliquando  his  quoque  finem.  Sed 
quid  agit  Thomas  Tuus?  brevine  illum  habebimus?    Quid  agit  Theo- 


l)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  U.  November  «75«  (Lebensbeschr. 
S.  165  f.}.]  2)  [Constantinus.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe 


481 


phrastus?  St  quando  convenias  doctissimo  ejus  Editori ')  (puto  enim 
euni  Amslelodami  agere)  rogo  Te,  velis  ipsi  cum  salutis  et  ofßciorum 
praefatione  locum  Biogenis  Laeriii  suggerere,  qui  emendationi2;  illi 
meae1)  pondus  ingens  addit,  qua  in  Theophrasti  cap.  IV.  (in  illa 
dictione  orjttiyov  ö  uyoiV  vovfitjviav  ctyti)  pro  ayojv  conjiciebam  6 
uqxqiv.  Est  ille  L.  II  §  129.  p.  155.  lin.  10.  et  ibi  vid.  Menagius. 
Velini  quoque  interroges  ipsum  habeatnc  Joachimi  Kühnii  commen- 
larium  ad  Theophrastum.  Nunquam  de  illo  audiveram  antequam  nuper 
in  auctione  quadam  prima  eius  folia  reperirem.  Quod  non  esset  in- 
leger, nolebam  eum  einere.  Aderant  tarnen,  qui  negarent  unquani 
praeter  illas  priinas  quatuor  aut  quinque  plagulas  (tot  enim  eranl) 
quidquam  typis  excusum  misse.  Est  mihi  Argenlo'rati  amicus,  quem  foi. 
rogavi,  ul  in  rei  rationem  inquireret  et  aut  ad  ine  referret,  aut  per 
c).  Stoeberum  ad  Te.  Facile  nobis  erit  paucas  illas  pagellas  obtinere. 
Sane  Fabricius  in  Bibl.  Gr.4)  (quam  haec  scribens  inspexi)  negat  opus 
ad  fiuem  perductum  fuisse.  Ex  quo  factum  ut  paene  nusquam  com- 
pareat.  Pro  communicatis  mecum  Tuis  ad  meain  Anthologiam  con- 
jecturis  et  admonitionibus  gratias  ago,  et  usus  fui  pro  parle  in  prae- 
fatione ad  tertium  missum,  qui  nunc  praelum  exercet '  .  nam  secundus 
ante  mertsem  ferme  praelum  liberavit,  triginta  lere  continens  epi- 
grammata.  Praefationis  illius  lituras  (nam  mundare  et  retractare 
debui)  ad  Te  mitlo,  quo  videas  quid  de  Tuis  conjeeluris  slatuam0). 
Miraris  nie  non  aeque  male  de  Leicliio  sentire  atque  olim.  Ego  vero 
idem  atque  olim  et  pejus  adhuc  de  illo  sentio;  at  niliilominus  polle- 
bat  multis  egregiis  dotibus,  in  quibus  equidem  vellem  mc  ipsum 
aequare.  Has  laudo.  Deinde  tut  um  hic  loci  non  est  hnmineiu  arro- 
dere  potentibus  amicis  septum,  cui  fraler  et  soror  sil,  a  quibus  tantum 
non  victum  habeo.  Denique  in  hominem  saevire  fato  suo  funetum, 
qui  post  redilum  meum  e  Belgio  per  aliquod  temporis  spatium  audi- 
tor  ineus,  et  quodammodo  quoque  familiaris  erat,  honestum  non 
est.  Tandem  resipui  ab  illa  juvenili  mordendi  omnes  rabie,  quam 
fastus  et  ignoratio  sui,  aliorumque  gignit.  Coepi  me  melius  nosse, 
et  domi  meae  habitare.    In  loco  Artemidori  p.  65. ')  lego  x«/  «)Xvv 


\)  [Fonteyn.]  S)  [Hdr:  emendati] 

4)  [Vol.  II  p.  241.] 

5)  [Miscell.  Lips.  nov.  IX  p.  434 — 481.] 
7)  [Vgl.  S.  479  A.  4.] 

AbUamj].  d*r  K.  9.  Ociellicb.  A.  Wliiaoicfa.  XXXVIII. 


3)  [Vgl.  S.  360,  8  f.] 
6)  [A.  a.  0.  p.  4  37  sr|." 
31 


Digitized  by  Google 


ft.  Fo ERSTER, 


extrita  litera  Rede  mones  Artemidorum  Caramaili  meminisse  non 
poluisse,  ut  tot  saeculis,  tribus  et  ultra,  posterioris.  Quod  de  Vonckio 
scribis,  vehementer  miror,  et  stupeo  prorsus.  Subitone  ille  Croesus, 
an  Midas  factus  est.  aut  perditum  se  it.    Non  satis  illi  bibliothecam 

foi.  *r  comparare,  |  dedicare  quoque  vult,  non  satis  unus  bibliothecarius : 
Protobibliotliecarium  quoque  somniat.  Quod  ad  locum  illum  Marci  VI. 
55.  a  Te  proposilum  respondere  non  possum,  inde  est  quia  Palaireti 
librum  statim  atque  recensui1),  ante  semestrc  ferme,  reddidi  Menkenio, 
neque  amplius  teneo.  De  auctario  observationum  ad  Aristaenetum2) 
huc  mittendo  ne  sis  sollicitus.  Inveni  nuper  exemplar  in  tabcma 
libraria  et  mihi  comparavi.  Tibi  quoque  comparavi,  quem  aliquoties 
desiderasti  Clarmundum.  Habebis  duo  non  minuta  voluraina  proxi- 
mis  nundinis,  grande  malum.  Semper  parum  honorifice  de  Ulis  vitis 
exislimavi  ex  aliorum  relatione,  at  ut  inspexi,  jurare  ausim  tarn  ab- 
surdum, abnormem  insulsum  librum  nunquam  prodiisse  atque  hic  est. 
Quaeris  quis  fuerit  Thomas  Philologus.  Si  scirem  apud  vos  inveniri 
Germanicuni  Lexicon  Eruditorum  a  Joechero  editum,  illuc  Te  able- 
garem.    Dubius  tarnen  hujus  rei  excerpsi  illinc  articulum  hunc:  Philo- 

m.  i»  logus  [Thomas]  ein  Medicus  fcon  ftaüenna.  .  .  .3)  |  Haclenus  bae  ®c- 
lehrten  lexicon.  Nuncias  mihi  Jenae  Fischerum  aliquem  Moeridis 
novam  editionem  moliri.  Nuper  quoque  amicus  supra  laudatus  Argen- 
tina4) mihi  idem  nunciabat,  sed  de  nostro  Fischero,  Conrectore  scholae 
Thomanae,  eodem  illo,  qui  aliquando  commentarios  Schwartzii  ad 
Theophrastum  procurabat.  Mirum  profecto  exteros  rerum  nostrarum 
plus  scire  quam  nosmet  ipsos  indigenas.  Reluli  hac  de  re  ad  colle- 
gam  illius  Fischeri,  cl.  Ernestium,  at  ille  Jovem  lapidem  jurabat5;, 
se  nunquam  de  tali  consilio  vel  fando  inaudivisse.  Ecquis  tandem 
haec  talia  apud  nos  exeuderet?  Aut  ergo  tale  nihil  quidquam  agi- 
tatur  hic  loci,  quod  mihi  quidem  persuadeo,  et  evasit  falsus  rumor 
nescio  quo  errore  aut  auetore ;  aut  summo  silentio  agitur.  Vides  Vir 
Clarissime,  Amice  Honoratissime,  Tuam  epistolam  me  presso  pede 
persecutum  usque  ad  finem  esse.  Quod  addam  parum  aut  nihil 
habeo,  nisi  hoc  unum.  novum  hunc  annum  opto  faustum  fortunatum- 

4)  [Vgl.  S.  478  A.  5.] 

2)  [Abreschii.] 

3)  [Es  folgt  der  Artikel  Philologus  (Thomas)  bis  Lindenius.] 

4)  [Hdr:  Argenlino]  5)  [Vgl.  Cic.  ep.  VII,  <J,  2.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reishe's  Briefe. 


i83 


que  Tibi  esse,  et  novos  honorcs,  nova  comraoda  ferre.  Nuper  pro- 
dierunt  in  Italia  ineditae  aliquot  orationes  Libanii  ab  illo  Buongiovanni, 
qui  vetusta  scholia  in  Homeri  Iliadem  primain  ante  decennium  edi- 
dil1).  Si  forte  cl.  Valckenario  scribas,  velim  ipsi  significes  posl 
salulis  et  officiorum  prae  Tat  ionein,  me  Hieras  ejus  a  cl.  Ernestio  rede 
aeeepisse.  Sed  nondum  indagare  potuisse  illos  Euripidis  interpretes 
quos  flagitat.  Quod  si  vero  caret  illo  quem  modo  dicebam  Homeri 
novo  scholiasta  (qui  similis  est  Hornejano  et  e  bibliotheca  Veneta 
D.  Marci  depromtus)  eumque  cupit,  faciat  ut  sciam.  Est  mihi  ge- 
minum  ejus  exemplar,  quorum  uno  facile  carebo.  Vale  Vir  Huma- 
nissime  et  me  porro  aina.  Scrib.  Lipsiae  d.  10.  Januarii  A.  1753 
raptim  pro  more  meo2). 

205.  An  Peler  Wesseling  in  Vlvechl. 
I Original  in  Leiden,  wie  i0t,  Nr.  13.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Petro  Wesselingo  |  s.  p.  d.  | 

Jo.  Jac.  Reiske3). 

Quod  ad  Hieras,  quibus  nie  nuper  beasti,  tardius  respondeo,  Vir 
Celeberrime,  non  socordiae,  sed  occupationibus  quibusdam  meis  velim 
tribuas.  Pro  humanissimis  Tuis  ad  primum  speeimen  Anthologiae 
admonilionibus  coneeplissimas  ago  gratias,  rogoque  velis  deineeps  sae- 
pius  idem  in  me  beneficium  conferre,  si  quid  mearum  lucubrationum 
ad  manus  Tuas  pervenerit.  Celebravi  Tuam  benignita(em  in  praefatione 
ad  tertium  missum,  qui  nunc  praelum  subit.  Secundus  enim  nuper  id 
liberavit.  In  qua  praefatione,  qui  na  tum  et  quo  suseeptum  consilio 
fuerit  hoc  opusculum  uberius  exposui,  eoque  spero  me  eft'eclurum,  ut 
quidquid  peccatum  fuerit  paratiorem  veniam  inveniat.  Inspersi  Tuas 
animadversiones,  et  alia  praeterea  multa  in  snperioribus  ambobus  speci- 
minibus  partim  omissa  supplevi,  partim  perperam  tradila  retraclavi.  |  f0i.  p 
De  Anthologiae  Planudeae  codicc  mslo,  cujus  obtinendi  spem  faeis, 


I)  [Scholia  in  üb.  I.  Uiadis  e  cod.  Veneto,  Venet.  1748.] 
1)  [Bernard's  Antwort  vom  H.  Januar  H53  ist  Lebensbescbr.  S.  170  f.  ro- 
druckt.] 

3)  [Antwort  auf  Wesselings  Brief  vom   17.  November  175?  (Lebensbescbr. 
S.  797  f.] 

31* 


Digitized  by  Google 


48i 


R.  FoBRSTER, 


quandoquidem  non  admodum  praeclare  de  ipsius  praestanlia  sentire 
videris,  judicii  Tui  rem  facio,  cuperene  illuru  et  petere,  an  omittere 
salius  sit.  Puto  enirn  tanlam  esse  Tuam,  Vir  Celeberrime,  bene- 
volentiani  erga  me,  ut,  si  collatio  istius  codicis  operae  pretium  facial, 
eum  in  meos  usus  impelrare  a  possessore  sludeas.  Ea  quoque  est, 
bene  novi,  Tua  de  mea  fide  et  integritate  opinio,  ut  non  dubites, 
eum  codicem  a  me  optime  habitum,  sartura  tectum  restilutum  in. 
Quod  si  vero  pessimae  notae  Tibi  videatur  ille  codex,  in  quo  frustra 
collocclur  opera  cum  vulgaris  comparando,  securus  acquiescam  Tuo 
judicio.  Quod  si  vero  landem  non  ipsum  codicem,  sed  excerptas 
ex  eo  variantes  lectiones  ad  me  mitlere  volueris,  et  id  ipsum  quo- 
que summo  in  beneficio  habebo.  Similem  in  modum  nuperrime  mihi 
Hamburgo  promisit  cl.  WollTfius  splendida  ad  inslilutum  ineum  subsi- 
dia,  collatiouem  octo  ad  novem  eodd.  msslorum,  quam  avide  ex- 
specto.  Est  tarnen,  ut  verum  falear,  adhuc  admodum  ancipitis  spei, 
unquamue  a  me  perücienda  sit  editio  operis,  ad  quod  si  pares  vo- 
luntati  vires  afferreni,  auderem  non  contemnendum  quid  promittere. 

foi.  2r  Vereor  profeclo,  ne  |  ridiculum,  certe  lemerarium  Tibi,  Vir  Cele- 
berrime,  videatur,  me,  nondum  enavigato  vasto  illo  pelago,  in  quo  cum 
maximc  nato  et  periclitor,  jam  alterum  cursum  6niQ07to).üi^  quamvis 
in  Constantino  meo  tot  indies  devorem  molestias,  quas  et  lypolhcta- 
rum  tarditas  malique  mores,  et  ipsius  argumenti  indoles  mihi  creanl, 
quot  sapientcm  certe  in  perpeluum  a  suscipiendis  tarn  arduis  provinciis 
absterreant.  Quod  si  tarnen  dederit  propitium  numen  in  portum,  quem 
prospicere  incipio,  invehi,  firmalus  cohorlatione  amicorum,  idoneisque 
instructus  subsidiis,  neque  certa  spc  librarii  destitutus,  qui  frustra 
laborem  insumtum  fuisse  uon  patialur,  non  abhorreo  ab  Anthologia 
(iraeca  tota,  et  edita  et  inedita,  aliisque  Epigrammatibus  Graccis  per 
ingentia  Gruteri,  Muratorii  aliorumque  Corpora  sparsis  uno  fasce  eden- 
dis.  At  illa  quidem  Otuiv  iv  yovvaai  xütui.  Temperabit  baec  quo- 
que consilia,  ut  volet,  ut  expediet,  deus  et  dies. 

De  Herodoto  quod  nuncias,  Vir  Summe,  vix  credas,  quam  me 
bearit.  I.aetor  Te  landem  precibus  noslris  expugnatum  manus  ad- 
movisse  operi,  quod  a  Te  solo  cum  laude  confici  polest.  In  iis 
certe,  quae  avidissime  cupio,  id  quoque  est,  Te  opus  hoc  lam  literis 

foi.  2v  utile,  Tibique  tarn  glo|riosum  fulurum,  intcgro  animi  corporisque  vi- 
iiore,  in  prosperis  omnibus,  suscipere  et  tinire  pariter.    Interea  vehe- 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


185 


menter  Tc  rogo,  velis,  quae  in  opusculo  mco  Herodoteo ')  posita  Tibi 
videantur  ejus  indolis  esse,  ut  Icctori  pariter  atque  nomini  meo  offi- 
ciant,  inutilia,  falsa,  supprimere  atque  delere;  aut,  si  tanlum  otii  Tibi 
superfuerit,  de  quibusdam  subinde  nie  per  literas  monere,  ut  opus- 
culum  illud,  cujus  rationein  habere  in  editione  Tua  benigne  (neque 
enim  meretur)  promisisti,  secundis  curis  perpolitum  cmendutius  exeat. 
Ego  quidem  illi  nonnuila  cum  supplemcnta  tum  UtoQOta^nru  adscripsi, 
quum  legcnti  alios  auctorcs  inciderent  quaedam  quae  animadversione 
digna  et  ad  Herodotum  facienda  viderentur.  Habebis  ea,  Vir  Maxime, 
proximis  nundinis  vernis.  Neque  enim  tanti  erat,  aut  tarn  urgebat, 
ut  tabellarium  nunc  onerarent.  Ipsum  Herodotum  denuo  relegendi 
nondum  fuit,  neque  erit  otium,  quamdiu  mihi  cum  Thracica  et  Longo- 
bardica  barbaric  pugnandum  erit.  Admonui  cl.  Erncslium  de  Hero- 
dolo  et  Heliodoro,  qui  liberalem,  et,  quae  quidem  in  sc  sit,  omnem 
operam  condixit.  Si  Vobis  Augustanis  ulriusque  auctoris  codieibus 
opus  est2),  mature  velim  me  moneri.  Est  mihi  Augustae  amicus,  cujus 
opera  illorum  usum  impetrandi  non  nulla  spes  est.  Ego  equidom  ne 
frustra  simus  intentatum  nihil  relinquam.  In  nuperrime  |  edito  Mis-  foi.  .v 
cellaneorum  nostratium  voluminc,  praeter  missum  Anthologiae  secun- 
dum,  tres  fermc  decurias  (iraecorum  epigrammatum  exhibentem, 
habetur3)  quoque  dissertalio  cl.  Menkenii,  qua  demonstrat,  infamis  et 
flagitiosi  libclli,  qui  sub  Aloysiae  Sigeae,  item  Mcursiano  nomine  cir- 
cumfertur,  verum  auclorem  illum  Chorerium  esse,  qui  Antiquitatcs 
Viennae  (iallicae,  item  Delphinatus,  condidit.  In  Italia  audio  nuper 
prodiisse  Libanii  quasdam  ineditas  orationes  illius  Buongiovanni  cura, 
qui  ante  deeennium  Scholia  vetusta  in  Homeri  priinam  lliadem  edidit1). 

Haec  succurrebant,  Vir  Celeberrime  atcpie  Spectatissime,  ad  Te 
scribenti.  Vehs  ea  meque  Tuo  favore  dignari.  Deus  Te  salvum 
fortunatumque  diu  servet.  Vale.  Scrib.  I.ipsiao  d.  X.  Januarij  1753*). 


1)  [Vgl.  S.  368  A.  5.]  t)  [Vpl.  Brief  2J0  S.  4  96,  18  f.] 

3)  (Miscell.  Lips.  nov.  IX.  p.  314—333.] 

4)  [Vgl.  S.  483  A.  1.] 

5)  [Wesselings  Antwort  vom   15.  Marz  [1753]  ist  Lebensbeschr.  S.  793  f. 

■  an  falschor  Stelle)  gedruckt.  Vgl.  J.  f..  G.  Boot  de  vita  et  scriptis  Petri  Wesse- 
lingii,  Traiecti  ad  Bhen.  1  874  p.  78.] 


Digitized  by  Google 


486  R.  Foerster, 

206.  An  N.  N.  in  Leipzig. 
(Concept  unter  den  Rciskiana  im  Archiv  der  Nikolaischule  zu  Leipzig.) ') 

3$crct)rtejter  greunb 

gür  gütige  3Äittt>ciluna  bc$  Aeschinis  fage  fdmlbtgen  $anf,  unb  net)me 
mir  bie  gre^cit  bic  bei?  ber  Gelegenheit  mir  betygefallenen  ©ebanfen,  ba 
foldje  nidjt  füglicr;  münblid)  bortragen  fan,  3f)nen  fdjrifftltch.  mitiut^eiltn. 
($$  ift  nidjt  ju  täugnen,  M.  gifcfyer  nöthige  fid>  ofjne  gegebenen  9lnla^ 
an  ben  berouften  Professor2).  Unbetroffene  unb  Wuelanbct  »erben  ein* 
fetjen,  baft  er  einen  gewaltfamcn  Sprung  ttntc  um  ju  feinem  3^ecfe  $u 
fommen ,  unb  Urfact/e  jum  ©ejänfe  bom  3««««  abbredje.  Cb  £.  M.  ft. 
ein  großer  £elb  fety,  fan  i$  nidjt  fagen,  ba  i$  nicfytä  ben  feinen  6d)rifften 
gelefen.  2>cm3)  äuflern  9lnfcr>n  nad}  mirb  aber  feine  fonberbare  ©efd^ief- 
licfyfeit  erfobert  SBetlerä  grammatic4)  unb  6tod$  Lexicon5)  mieber  bruefen 
$u  lafen,  unb  babep  fo  ctroad  ju6)  leijten,  als  man  fta^  bon  einen  guten  Cor- 
rector  in  einer  $rucferet  tterfrrecfycn  fan.  9lud)  ift  biefe  "Ausgabe  ben 
Aeschincs  fein  SDleiftcrftüd.  $.  M.  ftifdper  wirb  felbjt  pc  bafür  nic^t  auä* 
geben.  £er  babeto  ermiefene  $leif?  get)t  nod)  mit.  ÖMehrfamfctt  unb  ©e* 
lcfcnf>cit  ju  jeigen  berjtattetc  feine  flbftd)t  nidjt.  Unb  ©ifce«  ift  eine  feld?c 
Arbeit  gar  ni<r)t  fäfyig.  9ln  unb  für  ftd)  felbft  iß  alfo  bie  SBemüljung  ein 
fdjon  offt  gebrucfteS  fleineä  €d)ulbüd)lcin  roieber  aufflegen  ju  latfen,  vari- 
antes  ju  fainmeln,  unb  ein  fdjon  borfyin  gebrueft  getoefeneä  meitlaufftige« 7) 
JRegifter  inä  kleine  ju  bringen  fein  ÜRittcl  einen  grofcen  Dtafymen  ju  er< 
langen.  $>ocr;  erwartet  man  bcrgleidjen,  unb  feine  anbern  $>inge  ben  einem 
6d?ulmanne.    9lu§  folgen  groben  erhellet  ba§  er  jum  ©rid)ifcr)cn  Stift, 


l)  [Da  sich  der  Brief  auf  eine  Stelle  der  Praefatio  von  , Aeschinis  dialogi  Hl 
ed.  Fischer'  bezieht,  welche  im  ersten  Druck  mit  der  Subscriplio  prid.  Nonas  JVo- 
uembres  a.C.N.ClOlOCCLll  stand,  im  Neu-Druck  mit  der  Subscriplio  Calendi*  Sex- 
lilibus  a.C.X.ClDlOCCLIfl  aber  hatte  ausgemerzt  werden  müssen,  und  da  R.  im 
Briefe  204  vom  4  0.  Januar  1753  (S.  482,  22  f.)  noch  keine  Kenntnis  der  Ausgabe 
verrät,  Brief  207  aber  vom  20.  März  1753  beweist,  dass  er  sich  inzwischen  mit 
ihr  befasst  hatte  (vgl.  auch  Brief  2  t  2  S.  503,  4  0  f.),  so  hat  der  Brief  an  dieser  Stelle 
seinen  Platz  zu  erhalten.  Aus  dem  Inhalt  lässt  sich  Leipzig  als  Aufenthaltsort,  aber 
nicht  der  Name  des  Adressaten  vermuten.] 

i)  [Woog.]  3)  [Hdn  2)en] 

4)  (Aniraadversiones  ad  gramraaticam  graccam  Welleri  Lips.  4  750 — 52. 1 

5)  [Slockii  clavis  N.  T.  et  V.  S.  Lipsiae  4  752  und  53.] 

6)  [JU  fehlt  in  Hdr.]  7)  [Hdr:  toeitfaufftigCS] 


ed  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


i87 


unb  in  bemfclben  ficf;  tvofjl  umgefefm,  aud)  Vorgenommen  !>abe  feinem  kirnte 
reblid)  unb  pflidjtmäjjig  borjuiteljen.  $)ajj  er  übrigens  feiner  Dtadje  nad)* 
hängt,  unb  fid)  an  einen  (Gegner  macfyt,  ben  er  meint  überfein  ju  fönnen, 
ran  ihm  in  fo  weit  nicfyt  fd;aben,  ba  er  ntd;tä  mit  ber  Universitael  ju  tljun, 
unb  otmfetjlbabr  einen  töücfentjalt  Ijat,  befcen  ©affenträger  er  nur  ifl1).  Ob  id) 
gleid)  jtillc  fifce,  unb  mid)  in  ba*  Spiel  nid)t  menge,  fo  l>ab  id)  bod)  in  meinem 
£erj*en  eine  innige  ftreube  barüber,  bap  ftd)  icmanb  finbet  ber  ben  £cnn  Ober* 
aufffeljern  ber  Universitaet  in  Drefcben,  unb  ben  fyieftgen  Professoribus  ben 
6tal)r  ftid;t,  unb  il;nen  bie  Herfcfyrtbeit  i(>rcr  9SaI)l,  bie  Unfunbc  unb  #inban* 
fc|.mng  ifyrer  magren  33ortl;cilc  unb  bie  ißermafyrlofung  ifjrer  $flid)t  unb  ifjreä 
®ewipenä  $u  ©emütfje  füf>rt,  ba  fie  bei)  Vergebung  mistiger  Ämter,  worauff  bie 
klugen  ber  Wuplänbcr  gerietet  finb,  foldje  Seutljc  übergeben  Don  benen  fie 
wipen,  bap  fie  baju  gefdjicft  fmb,  unb  iljren  kirnte  wof)l  oorjtel;en  aud)  it>rcr 
®efeUfd)afft  ($t)rc  machen  mürben,  unb  bafür  anbre  borfd)lagcn  unb  bejrcllcn, 
bie  ber;  auswärtigen  unb  berftänbigen 7)  bie  (Sinficf;t  unb  töcblidjfeit  nur 
berbäcfytig  machen.  3jt  iemanb  ic  befugt  gemeft,  bem  P.  W.  webe  $u 
tfyun,  unb  barinnen  bem  AI.  ein  ÜBetyfptel  ju  geben,  ober  it)m  nad)* 
^ualnnen,  fo  bin  icr)  eä  gewejr,  unb  bin  e$  nod).  2)od;  fjabe  id)  mid)  nie 
baju  entfcpejjen  fönnen,  tfyeitö  weit  e$  meine  9lrt  nid)t  ifl  über  iemanbcä 
6d)Wäcr;e  ju  frot)locfen,  ba  icr;  meine  eigene  nur  aüjufetjr  füfyte,  tr)citö  weil 
icr;  Dörfern  fönte  bap  mein  <Sd;cItcn  bie  Oberen  beleibigen  mürbe,  oon  benen 
id)  ob  icr;  fdwn  gänfclicr;  auper  ber  9lcr)t  gela§en  werbe,  bennod;  abfange, 
flnbere  würben  meine  Öitterfeit  für  bie  ©ürfung  meinet  $crbru§e$  unb  für 
eine  frajftlofe  Otacfye  angefefycn  t;aben,  ba  man  weip  bap  id)  mit  bem  bewupten 
£.  P.  jugleid)  um  bie  bamal;l$ 3)  offene  8ct)rfreUc  bergebenä  angehalten  Ijabe. 
Ob  mid)  nun  gleid)  fel;r  gefa)merfect  fjat,  bap  man  mid)  abgewiefen  unb 
mir  einen  folgen  oorge^ogen,  bem  id)  feine  ©cfd)itfUd)fcit  $u  bem  kirnte, 
ba«  er  fü&rt,  mit  leichter  ÜJtülje  fheitig  machen  fönte,  fo  f)ab  id)  bod)  foldjee 
bipljer  berfd)mer(jct ,  ba  eä  nid)t  ju  änbern  jfel)t,  unb  burd)  anjüglicfyfeiten 
unb  unnad)brücflid)en  Ziffer  ber  #ap  falfdjer  ftreunbe  nur  nod;  meljr  ge* 
fcfyärffct  wirb.  3er;  fennc  ber  2Öelt  Sauff,  bie  bem  giebt  ber  ba  l;at,  unb 
bem  ber  nidjtä  fjat,  aud;  baä  nimmt  maä  er  bat.  3d;  weip  bap  mir  ein 
für  alle  mal)l  ber  3ugang  ju  einer  Professione  ordinaria  in  facullate 
philosophica  oerfcfylopen  ifl.    ©olte  id)      P.  W.  auff  feiner  fd)Wad;en 

r  [Ernesti.    Vgl.  S.  490,  32  f.] 

2)  [Hdr:  toerftanbigen]        3)  [1760.   Vgl.  S.  387,  B  f.  395,  6  f.  415,  t8  f. 
424,  30  f.] 


488 


R.  Fo  ER  ST  KB, 


<©ette  angreiften,  fo  würbe  id)  alle  Professores  L.  Gr.  auff  beutfa^en  Univ. 
bic  fein  ©r.  tonnen  beren  eö  bicUeidjt  nid)t  wenig  giebt,  lieber  mid>  auffs 
bringen,  unb  mein  23atcrlanb  befdjimpffen.  d$  ift  fd)Umm  genug,  ba§  um* 
£oü*  unb  (Sngliinber  borrütfen,  ba§  wir  fotd;e  Seutye  unter  un*  fyaben, 
unb  wir  foldjee  ntd)t  laugnen  bürffen.  $em  Prof.  W.  mag  id)  e«  aud> 
barum  nicfyt  entgelten  lajjcn,  weil  er  unb  id)  unb  iebermann  überzeugt  ift,  ba§  er 
fein  ®lücf  nid)t  feinen  Serbien  jicn,  fonbern  bem  ungeftümen ')  ^(ntauffen  feinet 
£\  Saterä')  oerfcr/ulbct  fc\>.  3d>  würbe  wenig  ßfyrc  baOon  r>aben,  wenn  id) 
ein  fd>on  fo  gcfnitfteä  föofyr  voüenbä  niebertreten  wolte.  Gr  ift  mir  ju  wenig 
al*  ba§  id)  mid)  mit  ü)m  mejjen  follte. 

Je  suis  Votre  Serv.  tresh. 
5Mtte  nad)  gefd)el)ener  Überlefung  biefen  SlurTfafc  $u  ^erreipen,  unb  nie 
manben  weiter  ju  ©efid)t  fommen  $u  la§cn.  (U  genüget  mir  bafe  6ie  meine 
©efinnungen  wifcen. 

207.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  262.) 

Viro  Clarissimo,  Experientissimo  atque  Doctissimo  |  loanni  Stephano 
Bernardo  |  s.  p.  d.  |  J.  J.  Rciske3). 

Recte  aeeepi  geminas  Tuas  litcras,  Vir  Clarissimc,  cum  superi- 
orcs  il las  quibus  alias  ad  cl.  Trillerum  inchiseras,  tum  posteriores.  Non 
aeeepi  responsum  Witteberga,  unde  paucae  mihi  veniunt,  culpa,  fateor, 
mea.  Nam  pauciores  illuc  mitto.  Non  habeo,  quod  cum  viro,  optimo 
profeclo  et  humanissimo  et  mei  quoque  aiuantissimo,  agam;  neque 
l'ert  tum  indoles  mea,  tum  otium,  ut  Hieras  scriptitem  honestis  verbis 
plenas,  rebus  cassas.  Ita  quoque  comparati  sunt  nostrates,  et  forte 
terrarum  omnium  homines,  ut,  quibuscum  colant  amicitias,  eos  sludiis 
et  caussis  suis  implicitos  habere  velint,  et  erga  cos,  qui  communem 
secum  caussam  facere  et  rixas  calefacere  nolint,  frigeant.  Volebat 
V.  Cl.  me  armigero  adversus  Springsfeldium 4)  pugnare,  aut,  ut  rectius 
dicam,  Ernestium.  Ego  vero  detrectavi,  nullam  videns  caussam,  ob 
quam  virum  doctum,  a  quo  ofTensionem  non  aeeeperim,  lacesserem, 
a  factionibus  natura  mea  alienus.  Siguificabant  nuper  novellae  lite- 
rariae  prodiisse  Halae  mordacem  Springsfeldi  adversus  Trilleri  libellum 

1)  [Hdr:  Ungeftümen]  2)  [Morilz  Karl  Christian  Woog,  Prediger  an  der 
Frauenkirche  in  Dresden.]  3)  [Antwort  auf  Bernard's  Briefe  vom  4  7.  Januar 

und  9.  März  1753  (Lebensbcsthr.  S.  470  und  475  IT.]         4)  [Vgl.  S.  355  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


489 


apologiam;  addebantque  doctum  opusculura  esse.  Si  verum  illae  di- 
\erint  (neque  enim  vidi,  aut,  si  vidissem.  legissem;  tanti  penes  ine 
jurgia  ista  sunt)  procul  dubio  Trillerus  Erneslio  toluin  imputabit;  natu 
adversariura  suum  paene  literas  non  nosse  eontendit,  sed  nomen  lan- 
lum  aliis  commodare  et  personam  subire  sibi  imposilam  a  viris,  quos 
nomen  Trilleri  pungere  credit.  Sed  ad  literas  Tuas  venio,  Amiee 
Honoratissime.  Signifieas  Wetstenium  de  ineo  ad  Dionem  opusculo, 
deproperalo  profecto  et  imperfecto,  sinislre  judicasse.  Et  judicavit 
profecto.  Inspexi  locum'),  et  miratus  fui,  qui  potueril  V.  D.  a  se 
impetrare,  ut,  quum  in  recensenda  pulcherrima  et  bonis  rebus  refcrla 
Diouis  editione  tarn  brevis  tarn  siccus  et  exsanguis  esset,  integram 
paene  paginam  consumeret  in  coacervandis  reprehensionibus,  quibus 
maculam  meae  cxistimationi  adspergeret.  Carebat  invidia  judicium 
Reimari  |  retulisse;  qui  vir  doctus  haud  raro  a  mc  dissentil,  qua  in  re  foi.  tv 
jure  suo  et  übertäte  utitur;  fero  recta  monentes,  et  promtc  obse- 
cundo;  laudo  quoque  cum  cruditionem  tum  erga  nie  benignilatcm 
eorum,  qui  me,  quae  ignorabam,  docent.  llos  enim,  quas  mihi  tri- 
buunt,  laudcs  ex  animo  tribuere  nullus  dubito,  neque  fingere  aut 
adulari,  qui  in  tempore  dissentiant  et  reprehendant.  At  Wetstenius, 
quod  noxia  faciunt  animalia,  venenum  ex  aere  et  terra  in  sc  colli- 
gentia,  ne  verbo  quidem  laudes  attingit,  quas  Criticus  Hamburgensis 
larga  manu  in  meum  caput  efliiderat;  Sed  solis  inhaeret  iniquis  nomi- 
nibus,  quae  me  non  magis,  quam  ullum  quemcunque  alium  Criticum, 
qui  quidem  merus  variantium  constipulator  non  sit,  gravant.  Quae 
Reimarus  modeste  monuerat,  exlenuaverat,  excusaverat  denique,  ille 
declamatorie  exaggerat,  et  omnia  agil,  ut  animum  malevolum  prodat. 
ritionem  nempe  quacrebat;  triumphet,  nactus  est;  scripturus  de  me 
alia  omnia,  nisi  eum  recensio,  quam  nosti2),  ussisset.  Multum  autem 
fallitur,  si  putat  aegre  mihi  fecisse;  et  falluntur  omnes  qui  cum  eo 
in  Belgio  mihi  male  volunt.  Latrent  ut  velint,  me  non  movebunl. 
Lt  per  laudes  ejus,  si  quas  tribuissct,  opusculo  meo  nihil  omnino 
valoris  accessisset,  ita  neque  convitia  et  criminationes  ejus  de  opus- 
culi  vero  pretio  vel  hilum  detrahent.  Intelligentes  et  aequi  judices 
lantum  de  illo  slatucnt,  quantum  statui  volo;  volo  autem  eo,  quo 
merelur  loco,  neque  infra  dignitatem  neque  majore,  quam  par  est, 

I)  [Bibl.  Raisonnee  t.  49  («752;  p.  157.] 
S)  [Novi  Testameuli.    Vgl.  S.  4  42  A.  3.] 


Digitized  by  Google 


490 


R.  FoERSTER, 


in  pretio  haberi.  Apud  ignaros  autem  Graccarum  lilerarum  quod 
tandcnicunqiie  audiam,  partim  curo.  Judicii  Tui  jam  csto  cl.  Wcl- 
stenio  significare,  aut  celarc,  quo  animo  sententiam  ejus  exceperim. 
Toinus  alter  testamenti  ejus  nondum  ad  nos  venit.  Nisi  exemplar 
integrum  (ulrumqtte  puta  tomum)  ad  Menkenium  mittat,  diu  crit  ipsi 
e\spectanduin,  donec  recenseatur.  Ego  quidem  hanc  recensendi  pro- 
vinciam  non  arripiam,  imo  vero,  si  potero,  amoliar  oblatam;  cerie 
non  abular  Actis  ut  palaestra  afFecluum;  neque  committam  ut  sen- 
tiat  ine  scire,  tela,  quibus  ine  pelit  ab  ipso  explosa  fuisse.  Sed  ni- 
mis  diu  nos  moratur.  Eruditi  vestrates,  ut  e  Tnis  litcris  intelligo, 
sl renne  ineumbunt  vetustis  auetoribus  edendis,  quae  res  me  admodum 
cxhilaral.  De  Herodoto  suo  per  lileras  me  ipse  doeuit  cl.  Wesse- 
lings; undc  quoque  de  nova  editione  Aristophanis  intellexi.  Nisi 
caussae  simultatum  inter  nos  intercessissent,  ipse  rogarem  cl.  Bur- 
mannum,  ut  vellet  meis  ad  Comicum  observationibus  in  illa  nova 
v  editione  locum  facere.  Nosti,  |  Vir  Doctissime,  me  olim  lepidissimum 
poetam  in  deliciis  habuisse;  et  haud  pauca  in  eo  restituisse  mihi 
persuadeo  aliis  praeterita.  Audi  ergo,  ni  grave  sit,  et  significa,  ad- 
missurine  sint  an  repudiaturi  novi  Aristophanis  editores  opusculum, 
quod  vix  duas,  tres  ad  summum  plagulas,  implebit.  Habes  hic  verstis 
illos  de  quibus  olim  memorabam').  Misi  ipsa  Leichii  manu  scriptos, 
ne  exscribendo  corrumperem.  Manus  enim  ejus,  ubi  festinavit,  lectu 
est  difficilior.  Apud  nos  cl.  Ernesli  reeudi  curavit  nuperrime  Aristo- 
phanis Nubes  ex  exemplari  Harderovici  edito;  praefatio  ejus  adhuc 
sub  praelo  est,  qua  locos  bene  multos  Scholiastae  emendabit.  Gollega 
ejus,  cl.  Fischer,  edidit  ante  mensem  unum  vel  alterum  Aescbinis 
dialogos,  in  qua  editione  praeter  inerum  Graecum  textum  paene  ni- 
hil habes  nisi  variantes  lectiones  et  indicem  Horrei  in  compendium 
missum.  Fuit  tarnen  ille  libellus  satis  diu  hujus  urbis  fabula,  ob  lo- 
cum praefationis,  qui  bono  viro  haud  dubie  multum  negotii  faciet, 
et  cujus  historiam  alio  tempore  exponam2).  Faciet  enim,  ut  locum 
intelligas,  neque  illepida  est.  Debet  praeclarus  vir  fortunam  suam 
Ernestio,  qui  eo  armigero  adversus  hostes  suos  utitur.  IIa  fervent 
apud  nos  omnia  studiis  et  factionibus.  Ex  alia  parte  certant  dtio 
Professores  nostrates  odiis  implacabilibus.  Hinc  pugnat  Gottschedius, 
Germanicam  et  Francicam  linguam  ad  eruditionem  solidam  adipiscen- 

\)  [S.  462,  »6  f.J  2    [Vgl.  Brief  206  und  212  S.  503,  10  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


491 


dam  ßufficere,  et  pedantas  esse  qui  Graecae  aut  Latinae  linguae 
operam  dent.  illinc  clamat  Christius  extra  Graecum  et  Latinum  ser- 
mooem,  poesin  nullara,  eruditionem  prorsus  nullain  esse,  post  Home- 
rum  et  Virgilium  nulluni  surrexissc  poelam;  qui  deinceps  fuerint 
versificatorcs  esse,  non  poetas;  linguas  nostras  pocscos  idco  capaces 
uon  esse,  quod  melro  careant;  eruditi  nomen  non  mercri,  qui  Graecos 
el  Lalinos  versus  pangere  nesciat.  Proposuit  nuper  decreta  haec 
diclatoria  in  programmate'),  in  quo  cum  miraris  diclionis  purilatem 
et  exquisilam  clegantiam,  (est  certe  Christius,  qui  Germanorum  om- 
nium,  quotquot  hodie  scribunt,  Ciceronem  proxime  sequitur  et  red- 
dit)  agnoscas  tarnen  continuo  pulidum  ludimagislrum.  Satis  mirari 
non  possiun,  qui  tantum  in  virum  elegant issimorum  morum  valeal 
coutentio  et  odium  in  collegam,  ut  sententias  tarn  ridiculas  et  a  vero 
alienas  tueatur.  Antiquilas  Romana  (nam  Graecam  non  callel)  totum 
ipsum  tenet.  Nuper  erga  me  assevera|bat,  nos  ex  moribus  nostris  M.  v 
neque  recte  sciteque  cdere  et  bibere,  neque  commode  habilare ;  sed 
rcpetenda  istaruni  rerum  exempla  e  Vitruvio  et  Apicio  esse.  Mirum 
ni  suadeat  quoque  togani  in  usum  revocari  et  veteres  calceos.  Quos 
flagitas,  Amice,  Apini  et  Holhii  libellos  operam  dabo,  ut  nanciscaris. 
At  de  Lutheri  opusculo  spem  si  Tibi  fecero,  häud  scio  possimnc  sa- 
lisfacere.  Raro  occurrit,  ut  ante  duo  saecula  editum,  et  seorsim  non 
recusum.  Quas  adjeclas  his  vides  Hieras2;  ad  cl.  Valkenarium,  quaeso 
ut  ad  eum  eures.  Yolupe  fuit  ex  Tuis  intelligere  virum  doctissimum 
»Ii  posse  libro  quem  ad  eum  misi.  Verebar  enim,  quum  eum  mil- 
terem,  ne  meras  quisquilias  ibi  reperiret.  Ex  eo  autein,  quod  libri 
possessor  perpetuus  fieri  cupit,  colligo  non  prorsus  contemnendum 
esse.  Arno  et  magni  facio  praeclarum  virum,  ideoque  facile  hac  in 
re  et  in  aliis  vel  majoribus  lubenter  gratificor.  De  Thryllilio  inveni 
haoe  notitiam  apud  auetorem  Lcxici  Eruditorum,  quam  ideo  in  schc- 
dula9)  seorsim  scripsi,  quo  Iectam  inserere  Tuis  literis  ad  cl.  Valcke- 
narium  possis.  Conjecturam  suam  de  loco  Anthologiae  meae4},  in 
quo  ovxa&Tut  legendum  existimat  esse,  mecum  communieavit  cl.  Ab- 
resch.    Verum  adhuc  certiora  et  planiora  circumspicio.    Illud  aeque 

1)  [De  studiis  litterarum  academica  ratione  moderandis,  Lipsiae  «749,  wie- 
derholt «75  2.] 

2)  [Brief  208.]  3)  [lldr:  schedulo] 

4j  [=  Anth.  Pal.  V,  38,  2.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  466.  476.  484.] 


Digitized  by  Google 


402 


R.  Fo ERSTER, 


atque  <t/xx«£>t«/  intelligo,  quod  cum  bona  Tua  venia  dictum  velim. 
Quum  nudam  iilam  lectionein  mihi  commendaveris ,  absque  interpre- 
tatione,  absque  circumscriptione,  haereo  adhuc  dubius  de  idea,  quam 
Tu  credis  a  poela  per  verbum  atxxd^rctt  expressam  fuisse.  De  Von- 
kio  quod  signiticas,  vehementer  ine  pcrculit.  Ruinam  homini  tarn  ex 
propinquo  imminere  non  putabam.  Quid  fieret  iam  de  salario  Tuo, 
si  Protobibliothecarii  splendidum  raunus  suscepisses? ')  Ergone  apud 
vos  literati  <|uoque  immane  hiant?  Credebam  solos  librarios  arles 
decipiendi  nosse.  Sed  video  jam  ex  rei  exitu,  jocum  fuisse  Timm, 
(piod  nuper  de  bibliotheca  Vonckiana  scribebas;  ego  vero  simplex 
serio  id  accipiebam.  In  utroque  quem  indicas,  philosophor/iffo)!'  Ori- 
genis2)  loco  rectum  vidisti.  Wolfllus  vir  erat  doctus  et  variae  lectionis; 
at  criticus  non  erat;  quo  factum  ut  neque  intelligeret  Graecos  quo* 
edcret  auelores,  neque  recte  verteret  aut  emendaret.  Raro  eon- 
junctae  sunt  illae  duae  virlutes  in  uno  homine,  ut  et  judicio  et  über- 
täte lectionis  (polymathiam  dicunl)  sc  commendet.  Talis  erat  Leichiiis. 
De  ritu  aliquo  antiquo  disputare,  citare  raultos  auelores,  scita  ex 
hisloria  literaria  observare  norat  egregie;  interpres  autcm  erat  infcli- 
cissimus,  ego  quidem  saepe  in  ejus  interprctationibus  sensum  coiii- 
raunem  (praefiscine  dixerira)  dcsidero.  Aul  diversa  fuerit  ejus  cogi- 
tandi  ratio  a  inea,  necesse  est,  aut  crediderit  cruda  et  inliceta  omnia 
vetustate  digna.  In  nie  contra,  quos  audivi,  oinncs  macrum  scribcndi 
genus  carpunt,  et  vellent  floridum  aliquid  et  ex  philologia  ridens 
habere,  non  merum  Leye  sie  et  nihil  ultra.  Quam  difficile  aliis  est 
sensus  veros  auctoriim  et  veras  lectiones  indagare  atque  perspicerc, 
tarn  diflicile  est  mihi  et  mei  similibus  voluminosos  commentarios  de 
rebus  saepe  non  magni  momenli  et  in  vulgus  notis  consarcinare.  Sed, 
vale,  vir  Doctissime,  et  mihi  fave.    Scrib.  Ups.  d.  20.  Marlii  17533). 

208.  An  Valcketwer  in  Francker. 
{Original  in  Loiden,  wie  H,  Nr.  33.) 

Viro  C.elcberrimo  atque  Eruditissimo  |  Ludovico  Caspari  Valckenaer  | 

s.  p.  d.  |  J.  J.  Reiske. 

Quod  ad  novissimas  Tuas,  Vir  Celeberrime,  neque  nuper  re- 
spouderim,  quum  fasciculum  ad  Tc  mitterem,  neque  deineeps,  in 

I)  [Vgl.  S.  482,  2  f.]  %)  [Hdr:  Originis]  3)  [Bernard's  Anlwort 

fpridie  festi  Paschatis  1755)  ist  Lebensbeschr.  S.  482  f.  gedruckl.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefr. 


493 


caussa  fuit,  cum  id,  quod  literae  Tuae  mihi  redderentur  postquam 
fascem  illi  jam  in  manus  tradidissem,  qui  eum  Amstelodamo  ad  Te 
curavit,  tum  id,  quod  ex  eo  tempore,  quamvis  frustra,  venatus  fuerim 
Euripidae  illos  quos  desideras  interpreles,  Ratlaierum  et  Guilelmium. 
Pariter  latibula  Salmasianarum  in  Tuum  poetam  animadversionum  abs- 
que  successu  hactenus  indagavi.  Nemo  nostratium  illas  novit.  Cl. 
Ernesti  ne  fando  quidem  de  illis  audivisse  mihi  asseverabat.  Quare 
conjicio  illas,  si  unquam  exaratae  fuere,  certe  in  lucem  publicam 
dalas  nondum  esse;  eum  vero,  cui  Tu  indicium  earum  debes,  ad 
locum  aliquem  operis  nescio  cujus  Salmasiani  respexisse,  in  quo  heros 
ille  locum  unum  allerum  Tragici  exposuerit.  Forte  adjuvisset  noslram 
in  quaerendo  sedulitatem  si  auctorem  Tuum  allegasses. 

Codicem  meum  Scholiorum  ab  Arsenio  collectorum  accepisse  Te, 
Vir  Doctissime,  e  literis  Bernardi  nos(ri')  intellexi.  Qui  simul  signi- 
licat2),  haud  aegre  Te  librum  illum  in  jus  et  pcculium  Tuum  admissu- 
nim  esse.  Ego  vero  Tibi,  quem  amo  et  magni  facio,  et  hoc  levi- 
dense  munusculum  promte  oflero,  et  quae  quidem  in  mea  potestale 
sint  alia  omnia  vel  majora  quoque  lubenler  gratificabor.  Scio  enim 
Te  multo  melius,  quam  a  nie  quidem  exspectari  debel,  usurum  illo 
codice  in  rei  literariae  commodiun  esse;  ideoque  illum  Tibi  addico 
et  jus  omne  meum  in  Te  transscribo.  |  Satis  mihi  est  habuisse  me  f0u> 
aliquid  quo  studiis  Tuis  inservirein.  De  Thryllitio  ampliorem  nancis- 
ieris  notitiam  a  cl.  Bernardo,  ad  quem  eam  eo  consilio  misi3),  ul 
postquam  ipse  legisset  eam  porro  ad  Te  mitteret.  Rerum  literariarum 
penes  nos  parum  agitur,  quod  ego  quidem  sciam ;  et  est  hoc  ferme. 
cl.  Ernesti  recudi  curavit  Nubes  Aristophanis  (iraeee  cum  scholiis,  in 
»sum  scholarum  privatarum,  seculus  exemplum  nuper  Harderovici 
curatum;  cui  addet,  ne  plane  careret  haec  nova  edilio  novo  ornatu, 
praefalionem  suam,  in  qua  locos  bene  multos  Scholiorum  emendabil, 
Nondum  enim  ea  pars  praelum  subiit.  Meditatur  etiam  aliquid  in 
Homerum  et  forte  edet  Rhapsodiara  unam  e  codice  quem  nosti  Pauli- 
no4),  quem  penes  se  domi  nunc  habet,  et  ibi  vidi5).  .  .  .  Quod  de 
nie  scribam  non  habeo  mullum,  nisi  hoc  ferme:  horas,  quas  Constan- 

tino  meo  surripio,  me  Sophocli  tribuere,  cujus  primas  tres  fabulas  in 

■  — -  • 

t)  [Lebeosbeschr.  S.  482.]  2)  [Lebensbeschr.  S.  47-!i.1 

3}  [Vgl.  S.  494,  29  f.]  4)  [V{<l.  S.  236  A.  2.] 

5}  [Es  folgt  eine  ahnliche  Bemerkung  über  Fischer  wie  S.  490,  25 — 29.] 


Digitized  by  Google 


494 


R.  Föhrste r  , 


satis  autiquo  et  bonae  nolae  codice  manuscripto  bibliothecae  Senato- 
riae1)  lego  el  cum  vulgatis  confero.  Non  poenitet  operae;  saltini  ea 
occasione  relego  et  retracto  quae  olini  in  illum  commentatus  fui, 
agnoscoque  me  tum  in  poeta  hoc  partim  vidisse,  noslrasquc  editiones 
nobilissimum  tragicum  foedis  vitiis,  praesertim  in  choris,  contaminatum 
et  sibi  dissimillimum  dedisse.  Habet  ille  codex  Scholia  interlinearia, 
cum  illis  consentientia,  quae  Johnsonus  primus  publicavit.  L'bi  hoc 
pensum  absolvero,  alterum  Sophoclis  in  eadem  bibliotheca  asservatum 
f<»i.  v  codieem2)  inspiciam,  qui  quas  et  quot  fabulas  teneat  |  nondum  teneo. 
Praelum  Iiis  diebus  reliquit  specimen  tertium3)  Antliologiae  meae,  cui 
(j uartum  et  ultimum4)  propediem  submittetur,  quod  ßnem  faciet  Ero- 
ticis.  Vcstrates  eruditos  strenue  ornandis  literis  elegantioribus  et 
velut  per  contentionem  ineumbere,  laetus  audio.  Posset  tarn  prae- 
clarum  exemplum  nos  quoque  accendere,  nisi  adversa  mea  sors  in 
terram  me  conjecisset  et  abdidisset,  tibi  haec  studia  frigent  et  esu- 
riunt.  Sed  speramus  cum  deo  et  die  meliora.  Vale,  Vir  Celeberrime, 
et  diu  literis  quas  ornas  et  sustines,  bene  vale,  mihique  fave.  Scrib. 
Lipsiae  d.  20.  Martij  1753. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Valckenaer,  Professeur  en  belles  |  Letires 
tres  seavant  et  tres  celebre  |  a  |  Franecker. 

209.   An  das  Obcr-Consislorium  in  Dresden. 
(Original  in  Dresden,  wie  107,  Nr.  2".) 

$o$geb0fymcr  9lcicf>$  ®raf5)  unb  £>evr,     nne  and)  |  Magnifici,  £oiy 
Sötirbige,  in  (Statt  9lnbäd?tta,e,  |  #od)(£bela,ebol)tnc  unb  $od$elat)rte  Herren,  > 
üJiciue  l)od;a,ebietenben  Herren,  (Stanner  unb  ©efbrberer. 

Die  9loty  treibt  m\d)  3t>ro  resp.Excellentz,  Magnificentzen  unb^ort 
dbelgeb.  Herren  in  Untertäniger  $cref)run$  einen  unmaßgeblichen  Sorfcblag 
unb  3Mtte  *>otjutra$en,  woburefy,  meinet  (Sradjtcnä,  meiner  tringenben 
bürjfnij?  wirb  abgeholfen  werben  tonnen,  olme  berofelbcn  SWilbicjfeit  ju  bc^ 
f^me^ren,  Welche  ju  rühmen  fdwn  ju  meiern  3)talen  Urfadie  gehabt  habe. 


1)  [Rep.  I.  4.  44b.]  2)  [Rcp.  I.  4.  44:i.] 

3)  [Miscell.  Lips.  nov.  IX  p.  434—4» \.]  4)  [Ebend.  p.  CGI— 697." 

5)  [Vgl.  S.  345  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Rriefk. 


495 


%<t)  böte,  baj?  ber  Professor  Graecae  Linguae  ju  Wittenberg,  tfird)* 
mafcer,  betagt,  unb  feinem  9lmtc  fcorjufiefyen  nid^t  red)t  mefyr  Dermögcnb  (et). 
Da  id)  mid)  nun,  metner  Steigung  unb  wenigen  Jälngfett  naa),  $u  feinem 
acabemifcfycn  gesamte  befcer,  al«  jur  Professione  L.  Graecae  fdjicfe ;  aucr; 
toon  meiner  geringen  tfcntnip  in  berfelben  Sprache  einige  93cweifc  am  Jage 
liegen:  al«  ergebet  an  3fyro  resp.  Excellentz,  Magnif.  unb  £ocf;(lbelgb. 
Herren  mein  untertfyantgjie«  9lnfud;cn,  fötale  Verfügung  ;u  treffen ,  bafj  t<$ 
gebadetem  #errn  Prof.  Äirdjmatoern  al«  jufünfftiger  9lmt«folger  an  bie  €cite 
gefegt,  unb  öon  feinem  dtnfommen  mir  ein  beliebiger  Wntbcil,  nebfr  55er;* 
befyaltung  meiner  biftyer  gehabten  allergnäbigft  fcerorbneten  Pension  &uge* 
fa)lagcn  werbe.  2>a§  id)  ber  Facultaet  nad>  eigentlich  fein  Theologus  bin, 
folcr/e«  wirb  fcerjjoffentltd)  meinem  Suchen  nic^t  begaben;  ba  ta)  in  ben 
erjten  3afyren  meine«  acadernifcfycn  geben«  tfjeologtfdje  studia  getrieben,  unb 
ber;  bem  feel.  D.  Älaufingcu,  wie  aucr;  ber;  bem  annoa)  lebenben  berühmten 
©tttenbergifer/en  ©otteägeletyrtcn,  D.  $offmannen ,  Collegia  gehört  tyabe, 
wie  biefer  wirb  bezeugen  fönnen,  afd  bei)  bem  iti)  einige  3«it  famulirt  habe. 
9tacr;  ber  3dt  aber  bin  id)  auff  philologifcr)c  studia  geraden,  unb  fyabc 
folcr/c  mein  £au»twcrcf  fetyn  laffen.  £a  nun  meine  geringen  ©emüfmngcn 
bijtyer  ba«  ©lücf  gehabt  bero  f^hen  33er?fall  ju  ermatten:  fo  l)abe  ba«  gc* 
wijjc  Vertrauen  ju  bero  mehr  al«  ein  mafyt  bemalten  £ulbe  unb  iöorforge  für 
micf>,  3h™  resp.  Excell.  Magnific.  unb  £ocr;(lbcIgeb.  £erren  Werben  meinem 
bemüt^igen  Suchen  <5tatt  ftnben  lafcen,  unb  e«  bafnn  Vermitteln,  bajj  auff 
biefe  fo  Diel  ich  einjufetm  termag,  einige  2öetfc  metner  aujf«  aujjcrfte  ge* 
brauten  Dürfftigfcit  betogefprungen,  unb  burcr)  Wnwetfung  eine«  gewifjen  unb 
jurei^enben  Unterhalte«  mein  (Itjffer  bem  Saterlanbe  ju  bienen  auffge* 
muntert  Werbe,  ftebß  f^ulbigen  unb  eiffrigen  ®ebctl;c  ju  ®ott  für  ba« 
bejtänbige  ©ohlferm  bero  in«gefammt  r)o^en  unb  fch<t($barcn  ^3erfoncn  unb 
Familien,  t)abe  bie  Qfyxt  mich  ju  fernem  fyofyen  Wohlwollen  auff«  unter» 
tyäntgjte  ju  empfehlen,  ber  leben«lang  oerharre 
•  ••..•....•..<.  ..•..<. 
ßw.  resp.  Excellentz,  |  Magnificentzen  unb  #ochdbelgcb.  Herren  | 
fo^ulbigficr  unb  unterthctnigjter  |  -Diener  |  Iohan  Iacob  töei«fc,  L.  Arab.  in  | 

Acad.  Lips.  Prof. 
geizig  b.  29.  Maij  1753. 

Adr.:  Dem  £ochgebohrncn  Otetd)«  ©rafen  unb  $m\\,  wie  auch  ben 
Magnificis,  $ochwürbtgen ,  in  ©ott  Wnbäcfytigen ,  #ocf;(Sbelgcbohrnen  unb 
&ocbgelahrten  Herren,  Gerrit  Praesidenten  unb  Assessoribus  be«  #ochlöbl. 


Digitized  by  Google 


406 


R.  FOERSTER, 


GfyurSäcfyp.  DbcrConsistorii  ju  fcrcpben.  |  deinen  £od)gebietenben  £men, 
§o\)tr\  ©onnern  |  unb  Jöefötberera ') . 

210.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  U.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Pelro  Wesselingo  |  s.  p.  d.  | 

Io.  Jac.  Reiske. 

Ante  omuia  penes  Te,  Vir  Celeberrime,  roganda  mihi  est  venia 
diuturni  silentii.  Quandoquidem  per  alios  agendum  fuit,  non  potui 
citius  ad  quaesita  Tua  responderc.  Tandem  igitur  heri  cl.  Ernesli 
mihi  mandavil  haec  ad  Te  suo  nomine,  cum  salutis  et  ofüciorum  de- 
nunciatione  perscribenda :  a  sc  inspectum  fuisse  Stephanianum  Hero- 
doti  ilhim  a  Bergeriauis  haeredibus  jactatum  et  vendilalum  codicem, 
deprehensumque,  virum  aliquem  doctum,  cujus  de  nomine  non  con- 
stel,  in  eo  niliil  aliud  egisse,  quam  ut  crassa  typographorum  sphal- 
mata  corrigeret,  et  e  Galei  edilione  lectiones  quasdam  codd.  msslt. 
in  margine  notaret.  Notas  illas  perquam  raras  conspici;  nullius  igitur 
usus  esse.  De  Heliodoro  haec  Te  vult  non  nescire :  codicem  Gudia- 
num  cum  reliquis  Gudii  libris  in  Guelpherbylanam  non  commigrassc: 
sedulo  enim  quaesitum  ibi  eum  non  comparere.  Necesse  igitur  esse, 
foi.  ut  alio  evaserit.  |  Rede  mones,  Vir  Celeberrime,  in  Augustana  Codices 
Herodoti  nullos  esse.  Induxerat  me2)  in  errorem  Bibliotheca  Bibliothe- 
carium  Montfauconii,  in  qua  proxime  ante  catalogum  codeum  mss. 
bibl.  Augustanae  posilus  index  msstorum  bibl.  Ingolstadiensis,  aut 
Monachiensis  (non  enim  bene  memini  cujus)  fecerat,  ut  pro  Heliodori 
gemino  codice,  qui  in  Bavarica  bibliotheca  exstat,  Hcrodotum  scri- 
berem  in  Augustana  haberi,  memoria  falsus.  In  Conslantino  meo 
pertexere  coeptam  sed  hactenus  omissam  telam  rursus  instituerunt 
operae,  et  eo  modo  pergent,  ut  simul  cum  Graeco  opere  commen- 
tarios  exeudant;  quorum  primum  folium  praelo  liberarunl3),  quod  oculis 
judicioque  Tuo,  Vir  Doctissime,  subjicere  audeo.    Utinam  Te  in  promtu 


1}  [Auf  dem  Schreiben  ist  unten  mit  Bleistift  bemerkt:  miindl.  Resol.  d. 
/.>.  Julii  soll  noch  offen  bleiben,  und  von  andrer  Hand  mit  Tinle:  dentur  50  <y 
aus  der  mittlem  Collecten  Casse,  weil  der  Vorschlag  noch  nicht  practicable  ] 

i)  [S.  485,  15  f.J  3)  [Hdr:  Itberunt] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskk  s  Rrikfe. 


497 


usuque  haberem  monitorem,  aut,  rectius  dicam,  oraculum,  quod  adire 
et  consulere  liceret,  quoties  opus  esset.  Est  autem  persaepe,  ut  in 
tali  opere,  Apolline  opus,  quo  carendum  mihi  nunc  est.  Nam  Ernes- 
tus et  Christius  sunt  quidem  viri  absque  controversia  docti,  sed  hoc 
insolens  literaturaa  genus,  ad  quod  fata  me  alligarunt  et  abstruserunt, 
illi  baud  triverunt.  Animum  subinde  ad  Anthologiam  Graecam.ine- 
ditam  adjicio;  reccnsuique  nuper  Jensiana  carmina;  in  quibus  emen|-  foi.  v 
dandis  haud  parum  sudavi.  Patere,  Vir  Humanissime,  dubium  Tibi 
proponi,  quod  de  Crinagorae  aetale  mihi  ad  Carmina  15,  4  8,  et  77. 
Jensianae  Collectionis  subnatum  est;  et  quod  expedire  aliter  nequeo, 
quam  asseverando  tres  fuisse  ejusdem  noininis  poelas,  Crinagoras, 
diversos;  Nam  Carm.  45.  quidem  ad  eversam  a  L.  Mummio  Corinlhum 
pertinet,  Carm.  1 8.  ad  connubium  Berenices,  filiae  Magae,  regis  Cyre- 
narum,  cum  Ptolemaeo  Euergeta,  de  quo  perobseura  et  confusa  narrat 
Juslinus  L.  XXVI.  3.  qui  casus  excidiura  Corinlhi  plus  saeculo  ante- 
cedit ;  Carmen  denique  77.  testatur  ejus  auctorem  sub  Augusto  Caesare 
vixisse.  Fac  quaeso,  historiae  veteris  prome  conde  locupletissime, 
ut  quae  Tibi  hac  de  quaestione  sit  sentenlia  intelligam.  Velim  quo- 
que,  ni  grave  sit,  me  doceas  veram  significationem  vocis  ixfior,  et 
fa  Harne  exislimans,  eam  non  trabem  jacentem,  et  cujuscunque  for- 
inae,  sed  trabem  cylindricam  et  ereetam  solummodo  significare. 

Venit  nuper  in  manus  meas  splendide  excusa  inscriptionum ') 
veterum  Graecartnn  Lalinarumque,  sed  illarum  potissimum,  Collectio, 
a  Richardo  Pocokio  profecta;  quam  non  dubito  multa  nova  monu- 
menta  in  lucem  proferre;  ego  equidem  haud  paucas  iuscriptiones 
Graecas  carmine  exaratas  inde  excerpsi,  quibus  meam  penum  locu- 
pletabo:  at  tarn  foedis  sphalmalibus  conspurcata  est  ea  edilio,  ut 
prae  iis  |  charlae  lyporumque  nitor,  quo  valde  placet,  sordeat.  Vide-  foi.  2* 
lur  Pocoke  aut  ipse  e  lapidibus  suas  inscriptiones  non  exscripsisse, 
ned  aut  e  futilibus  chartis  eas  recoxisse,  aut  curam  exscribendi  suis 
farnulis  delegasse.  aut,  si  ipse  hoc  officio  functus  fuerit,  oportet  eum 
rudern  Graecarum  lilerarum  et  omnis  antiquitatis,  et  dexteritate  usu- 
que legend  omni  vetenim  marmorum  destitutum  fuisse.  Quod  lucu- 
lenter  patet  ex  inscriptionibus  ab  illo  recoclis,  sed  antea  jam  a 
Sponio  et  aliis  prolatis,  multo  einendatius  quam  Anglus  fecit.  Quos 


i)  [inscriptionum  fehlt  in  Hdr.] 

Abband).  4.  K.  S.  Ge.«llich.  d.  Witienscb.  XXIVIII  3i 


Digitized  by  Google 


498  H.  Fo ERSTER, 

ille  si  inspicere,  neque  dare,  nisi  nova  et  illibata,  voluissel,  habere- 
mus  quidem  volumen  haud  grande  in  miniraam  molem  contractum, 
sed  tanto  utilius  futurum.  Uabebunt  tarnen  vel  sie  quoque  hoc  in 
libro,  qtiod  suos  in  usus  verlanl,  agilenlque  literati.  Qua  in  re  forte 
exempluni  in  Actis  Eruditorum  praeibo1).  cl.  Saxii.  vestri  orationem  '*) 
legi  .magna  cum  voluptate  gralulorque  vestrae  acadeiniae  novum  orna- 
mentum.  Spem  enim  facit  fore  ut  Graevii  vestigia  legal,  cum  patriae 
et  veteris  et  novae  gloria.  Vale,  Vir  Maxime,  meque  porro  amare 
perge.    Scribeb.  Lipsiae  d.  29.  Maij  1753. 

ven.  Wollius  male  habet  jam  per  totain  praeteritam  hyemem. 
ajunlque  de  recuperando,  quem  amisit,  oculorum  usu  conclaiDatum 
esse,  condolendum  profecto  viro  egregio  de  adverso  hoc  casu. 


211.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  *77.) 

Viro  Experientisshno  atque  Doctissimo  |  Jo.  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  I.  J.  Reiske3). 

Literas  Tuas  quidem,  Vir  Doctissime  recte  aeeepi,  sed  miralus 
fui,  qui  factum  sil4)  ut  a  Valckenario  et  Abreschio  nullas  ferrem.  Ked- 
ditus  mihi  quoque  fuit  Aggei  Haitsmae  über,  pro  quo  utinam  mihi 
meliorem  et  utiliorem  misisset  V.  D.  Hespondi  de  eo,  quae  ipsi  pro- 
cul  dubio  salisfacient.  Secutus  sum  consilium  Tuum  de  schedis 
Arislophaneis,  fretus  promissis  Tuis.  Uli  si  nolint  Leidenses,  fac  proxi- 
mis  nundinis  autumnalibus,  aut  si  potest  citius,  ut  ad  me  redeanl; 
caveque  ne  quis  illis  malo  dolo  abutatur.  Tanti  quidem  eas  non 
facio,  ut  pati  nequeam  novam  Aristophanis  editionem  absque  iis  pro- 
dire;  essetque  exigui  aeris  impendium,  eas  exeudendas  typographo 
cuidam  noslrali  dare,  si  diulius  latere  illas  nollem.  Persuasum  mihi 
tarnen  habeo,  me  longo  Comici  usu  (nosti  enim  eo  me  olim  valdc 
fuissc  delectatum,  ab  aliquo  tempore  minus  fui)  me  igitur  in  eo  non 
pauca  observasse,  quae  nequeunt  alios  ejus  rüdes  et  insuetos  non 
foi.     fallere.  Luchftnan|num :')  filium  quum  hic  ageret,  adire  nolui  ob  veleres 

1)  [1753  p.  577—597.] 

2)  [Pro  anliquitatis  scientia,  Traiecti  ad  Hhenum  1753.] 

3)  [Antwort  auf  den  Brief  Bernard's  pridie  fesii  Paschaiis  H53  (Lebensbeschr. 
S.  48«  f.).]  4)  [sit  fehlt  in  Hdr.] 

5)  [Hdr\  Luchtman[mannum] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


499 


simultates,  et  ne  vidercr  ejus  favorem  ambire,  beneficiumque  eden- 
darum  illarum  schedarum  omni  humilitatis  genere  et  quantivis  prelio 
redemtum  ire.  Neque  volo  Schedas  illas  Leidensibus  Arislophanis 
editoribus  aüis  modis.  quam  liberalibus,  hoc  est  absque  ambitu  et 
indignis  precibus  oirerri.  Ulanlur  si  velint,  si  dignas  luce  judicent; 
sed  exhibeant  integras  nulla  parte  mutilas;  notandi,  reprehendendi- 
que  poleslate  per  mo  (piidem  gaudeant  libcra;  si  rcpudient,  non 
succensebo.  cl.  Saxii  orationem')  legi  magna  cum  voluplale  et  pro- 
linus  Christii  pullum  agnovi.  Cirontzium  non  novi,  nisi  Te  indice, 
nedum  libellos  ejus  viderim.  Lepidum  enim  vero  liominem.  Sed  non 
miror.  Scalet  hoc  noslrate  solum  fungis  istiusmodi,  et  Lipsia  jure 
eoruni  patria  habeatur.  Corrumpit  haec  Ines,  inclarescendi  absquc 
meritis  praecox  aviditas,  mulla  bona  ingenia,  ut  turpiter  se  denl,  quod 
nosti  viro  doclo,  decessori  meo  in  onere  Constantiniano2),  contigisse, 
qui  tarnen,  si  per  fata  licuissel,  olim  emendalurus  erat.  De  Vonckio 
mira  et  slupenda  narravil  Schroederus  noster;  sed  habemus  in  hau 
Acadeinia  geminum  et  gennanum  ipsi,  Doctorem  Theologiae  pariter, 
el  Linguae  Sanctae  Professorem,  qui  prodigalilatc  et  emendo  mag- 
nis  pretiis,  quae  momento  post  dimidio  et  vilius  adhuc  revenderel, 
eo  devenit,  ut  aere  XXX  millium  thalerorum  noslratium  contraclo.  eon- 
inicla  quoque  ignominia,  falsa  lide,  panem  |  siccum  paene  non  habeat,  fui.  *>■ 
aul  slragulani  qua  corpus  fovcat3).  Tone  aulein,  Bernardc,  Vonkii 
successorcin  habebimus.  Dii  monstrum  averruncent.  Kieri  nequit 
quin  ludificari  nos  velis.  Itane  serio?  Quid  jam  de  Te  futurum  sil, 
si  ita  Te  fortuna  jactat,  neque  dicere  neque  exputare  valeo.  De 
Mcdicp  Tbeologus,  de  theologo  Advocalus,  de  Advocato  quid  dein- 
ceps?  Consul  Amslelodamensis  procul  dubio.  Sed  fac  satis  cito  illuc 
pervenias,  antequam  moriar,  quo  concedere  Amslelodamum  et  frui 
amicilia  alque  protectione  Tua  possim.  Quid  Tibi  velis  in  loco 
Dionis4),  pro  bona  et  rommoda*)  voce  roiv  oqifuvüiv  poeticam  el 
a  sensu  loci  alienam  ü^nf>uT(av  ingerendo,  non  video.  Cogila 
iikhIo,  possuntne  pueri  ü^iff-arui  in  bello  occisi  lactari,  aul  ad  lactan- 
dum   dari    vel   accipi?     Non    memineras   i'vu   subinlclligi ,  ptterum 

0  [Vgl.  S.  498  A.  2.]  S)  [Leich.] 

3)  [Vgl.  S.  314,  3  f.] 

4)  (Dio  Chrys.  or.  VII  p.  260  R.  —  I  p.  210,  27  ed.  Avil] 
V  [Hdr:  commodo] 

Digitized  by  Google 


500 


R.  FOKRSTKR, 


unum  aliquetn  eorum,  qui  aul  orbi  (mortuis  parentibus)  aut  diviies  sunt; 
quibus  matres  aut  non  possunt,  ut  mortuae,  aul  nolunt  ob  luxum  et 
mollitiem  über  praebere.  Anthologiae  meae  tertius  quidem  inissus 
jam  inipressus  est,  ipsuin  tarnen  volumen,  quo  continetur,  nondum 
praelo  excessit  integrum.  Non  igitur  potui  nunc  quidem  plus  altero 
volumine  mittere;  libenter  misissem  tertium  quoque,  in  quo  baberes 
illud  praeloquiuin1),  cuius  rudimenta  legisti,  et  quod  uret  non  nemi- 
nem, tibi  prodierit,  imo  vcro  legit  ille  jam,  neque  slomachum  super- 
cilio  irato  dissimulal2).  Sed  scripsi  eo  fine,  ul  ludimagistrorum  na- 
roi.  **  sum  t  ontunderem.  übi  terrarum  nunc  agat  |  Voltaerius  nemo  novit 
noslratium.  Parum  diu  Lipsiae  haesit,  simulato  morbo,  si  famae 
habenda  fides,  iussus  ab  aula  nostra  solum  vertere.  Abiit  deinceps 
Gothaiii,  ubi  adhuc  eum  haerere  ajunt  Iii,  alii  Francfurti.  Excessit 
etiam  Maupertius,  et  nacta  est  illa  comoedia  Francica  catastrophen, 
nisi  forte  l'Abbe  de  Prades  aliam  inslitual3).  Omnium  ut  videtur 
pessimo  de  hac  scena  abibit  aliquis  Mylius4),  quem,  ex  itinere,  quod 
in  Indias  oceidentales  auspiciis  ill.  Halleri  et  Soeietatis  alicujus  suui- 
tus  itineri  facientium  susceperal,  retraxit^)  rex  Borussiae,  Wesaliaeque 
jussit  in  cuslodiam  conjici,  quod  libellos  infames  in  ejus  Letlres  au 
Public  sparsisset,  et  canticis  ridiculis  ac  plebejis  incendium  illud  no- 
tum  epistolae  Acacianae")  exagitasset.  Ipse  tale  ineptum  canticum 
legi,  cujus  finis  erat,  si  bene  memini.  Verspottet  die  Religion,  Sprecht 
Gott  und  allem  Guten  //o/w,  Nur  schonet  die  Franzosen.  In  illo  can- 
tjco  regem  id  maxime  dicitur  ussisse  quod  in  eodem  versu  nomen 
Friderici  cum  vocabulo  Schinder  combinasset.   Male  metuunt  ejus  ca- 


0  [Mise.  phil.  Lips.  nov.  IX  p.  434  f.]  z)  [Eruesti.] 

3)  [Der  Abbe  Jean  Martin  de  Prades  balte  1751  eine  Apologie  seiuer  be- 
rühmten (Doktor-)  These  veröffentlicht  und  von  Friedrich  dem  Grossen  ausser  der 
Stelle  eines  Vorlesers  zwei  Canouikale  (von  Oppeln  und  Glogau)  erhallen,  widerrief 
aber  seine  Ansichten  4  754.] 

4)  [Christlob  Mylius.] 

5)  [Diesen  Vorgang  linde  ich  sonst  nirgends,  namentlich  nicht  bei  A.  v.  Haller, 
Gott.  Gel.  Anz.  1754  S.  873 — 883  erwähnt,  auch  nicht  bei  Job.  G.  Droysen,  Deutsche 
Rundschau  Bd.  40  S.  383  f.  und  Erich  Schmidt,  Lessing's  Uebersetzungen  aus  dem 
Französischen  Friedrich's  des  Grossen  und  Voltaire's,  Berlin  4  898  S.  III  f.] 

6)  [Voltaire's  1  7531 — 53  gegen  Maupertuis  gerichtete  Histoire  (Diatribe)  du 
Docteur  Akakia  et  du  natif  de  Saint-Malo  (d.  i.  Maupertuis)  (Oeuvres  par  Beucbot 
l.  39,  41  I  f.).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


501 


piti  nostratcs,  est  enim  Lipsiensis;  illactantur  tarnen  ejus  calamilali; 
meritum  enim  et  nebulonem  esse  ajunt.  Inceperunt  oporae  noslrae 
Ivpographicae  hac  septimana  commcnlarios  meos  in  Conslantinuni 
excudere,  pergentque  sie  et  in  his  et  in  textu  Graecolatino  siniul. 
En  speeimen.  Prora  isit  lihrarius  sc  curaturum  ut  nundinis  autum- 
nalibus  prostet  opus.  Sed  vereor  ut  stare  promissis  queat.  Accipies, 
Amice  Aestumatissime  a  Schroedero  duo  volumina  vitarura  Clarmundi. 
Apinum  et  Rothium  indagare  nondura  valui.  Sed  ero  memor.  Ita 
vale,  et  mihi  favere  perge.    Scr.  Lipsiae  d.  30.  Maij  1753. 

Ad  cl.  Abresch  scribere  nunc  non  vacat.  velim  occasione  data 
ipsi  meo  nomine  salutem  dicas1). 

212.  An  Valckenaer  in  Fmneker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  34.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  L.  C.  Valckenaerio  |  s.  p.  d.  | 

I.  I.  Reiske. 

Miratus  fui,  Vir  Celeberrirae,  silentii  Tui  caussas;  neque  tarnen 
ideo  minus  facere  potui,  quin  ad  Te  scriberem,  auremque  Tibi  velle- 
rem.  Nullus  dubito  geminas  ineas  postremas  literas2)  ad  Te  perve- 
ni^se,  et  illas  cum  Arsenianis  Scholiis,  et  deineeps  missas;  speroque 
el  Te  bene  valere,  et  Euripidam  Tuum3)  fauslo  pede  pergere.  •  Cui 
citum  ad  raetam  appulsum  coraprecor.  Qui  segnes  haclenus  in  C.on- 
stanlino  meo  fuerunt  lypographi,  rursus  ad  officium  (andern  aliquando 
redierunt  faciuntque  speni  tanto  majoris  diligentiac.  Verum  (am 
parum  profeeimus  ut  inlra  annum  absolvi  praelo  vix  possil  opus, 
quod  liaud  parum  negotii  et  curarum  mihi  creat.  Horas  vacuas 
liactenus  recensendae  et  interpretandae  Anthologiae  Graecae  non- 
dnm  editae  tribui;  in  eoque  jam  sum,  ut  e  literatorum  lapidura  editis 
Collectionibus  Carmina  Graeca  excerpam,  et  corpori  meo  aggregem, 
cujus  partem  Iensiana  quoque  illa,  toties  agitata  carmina  efficient; 
in  quibus  emendandis  haud  parum  mihi  sudandum  fuit.  Sed  de- 
funeti  jam  sumus  ea  opera.    Novorum  carminum  Graccorum  haud 


t)  [Bernards  Antwort  vom  31.  August  H53  auf  diesen  Brief  und  auf  Nr.  t1S 
M  Lebensbescbr.  S.  490  f.  gedruckt.] 

5)  [Brief  100  und  «08.]  3)  [Hdr:  Tuatn] 


Digitized  by  Google 


502 


R.  FoEBSTER, 


contemnendum  numerum  miperrime  mihi  praestilit  Collectio  Marmo- 
foi.  p  rum  |  Poeokiana,  splendida  illa  quidem,  neque  novis  insignibusve 
monumentis  deslitula;  sed  lot  sphalmatihus  lypothelarum  foeda,  el 
tanta  socordia  atque  ignorantia  excusa1),  ut  appareal  Pocokium, 
si  quidem  ipse  de  lapidibus  descripsit  illas  inscriptiones,  neque  linguas 
neque  literaluras  seil  scribendi  modos  veleres  calluisse.  In  edendo 
capile  tertio  Anthologiae  uieae  quod  Amatoria  complectitur,  prope  a 
line  abstint  typographi,  qui  Miscellanea  nostra  exeudunt  Quam  nuper 
Menkenio  misi  recensionem  Verosimilium  Piersoni,  ea  nunc  sub  praelo 
sudat3}.  En  ejus  particulam  adhuc  musteam.  Nescio  quomodo  Tu, 
Vir  Doclissime,  et  Tecum  Piersonus  eam  excepturi  sitis.  Mihi  quidem 
videor  aequa  lege  cum  homine  literatissimo  egisse.  Venit  nuper  in 
manus  meas  Aggei  Hailsma,  vestratis  hominis  über  commentariorum 
in  Genesin  tarn  grandis  quam  fatuus  et  inulilis;  de  quo  Te  non  op- 
time  sentire,  intellexi  e  literis  cl.  Bernardi3);  quid  ego  staluam,  in- 
lelliges  ex  adjecto  schedio  novellarum  nostranim  literariarum,  qualia 
bina  per  seplimanas  singulas  apud  nos  edunlur  sermone  vernaculo4;. 
Forle  erit  paenes  vos  Germanicc  callens  qui  Tibi  senlentiam  meam 
interpretetur;  vel  potius  ne  interpretem  habeas  aut  prorsus  nulluni, 
aut  non  satis  dextrum,  adjiciam  ipse  intcrprclalionem5}  sententiae  a 
me  pronuntialae,  antequam  de  Tuo  judicio  cognovissem.  Ego  quidem 
non  meniini  longo  a  tempore  cliarlas  futiliores  praelo  prodiisse.  Qua- 
propter  etiam  facta  a  Menkenio  el  ipsius  libri  el  ejus  recensendi  in 
Actis  nostris  copia,  nti  tarnen  nolui,  sed  remisi,  indignum  illum  bo- 
norum librorum  consortio  et  notilia  doctorum  hominum  judicans,  quam- 
foi.  2^  vis  ea  peroportuna  esset  oerasio  fastum  hominis  relundendi,  Arabi  ca 
litcratura,  qua  earet,  tumidi,  vulneraque  ukiscendi,  quae  Tharaphae 
meo  passim  inflixit  imperita  tractalione.  Audio  tarnen  post  me  im- 
positam  recensendi  libri  curam  cl.  Michaelis,  Professori  Halensi,  fuisse. 
Ejus  igitur  erit  reeensio  quae  prodibit.    Acta  haec  fuerunt  antequam 

I)  [Hdr:  excussa] 

J)  [Nov.  act.  Erud.  t"53  p.  27t  —  *84,  wo  H.  auch  die  hier  gebrauchte 
Form  Verosiinilia  anwendet.]  3)  [Vgl.  Lcbensbcschr.  S.  483,  I.] 

i)  [Es  liegt  bei:  N.  XXXIX.  Neue  Zeitungen  von  Gelehrten  Sachen  Auf  das 
Jahr  I  "753.  Leipzig  den  14  May,  wo  die  bezügliche  Anzeige  S.  355  unter  Kra- 
necker steht.] 

5)  [Das  Blatt  mit  der  ,Interpretalio  judicii  de  Haitsmae  libro  Germanice 
primum  exarali  et  editi  in  novellis  literariis  Lipsiensibus  de  die  t  4.  Maij'  liegt  bei.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


503 


cl.  Bernardi  literae  mihi  redderenlur,  quibus  significat  Te,  Vir  Cele- 
berrinie,  librum  illum  a  me  reccnsitum  habere  cupere.  Fecissem 
lihenler  Tuani  in  graliam.  Scd  res  integra  non  amplius  eral.  Re- 
censui1)  tarnen  in  libcllo  quodain  menslruo  vernaculo  sermone  exa- 
ralo,  cui  symbolani  de  nieo  haud  exiguam  ronfero.  Inscrihitur  zu- 
verlässige Nachrichten2)  h.  e.  tideles  relationes.  tibi  dignis  modis 
honiineni  excepi.  Quam  recensionem  ubi  typis  excusa  fuerit,  cog- 
noveroque  Te  eam  Iiistrare  cupere,  habebis  aliquando.  Nuperrime 
apud  nos  edidit  cl.  Kmesti  Aristophanis  Nubes  cum  tribus  pagellis 
suarum  ohservationum  in  Scholiasten.  Prodiit  quoque  edilio  mere 
Graeca  dialogorum  Aeschinis  Socratici,  cum  brevi  indice  et  varianli- 
bus,  curata  ab  illo  Fischero  quem  Leidenses  soli  sciunl  el  frustra 
timenl  ne  Moerin  Atticislam  edat,  nos  hic  terrarum  plane  ignoramus 
tale  quid  agilantem3).  In  praefatione  acerbe  notaverat  satis  perspi- 
ciiis  signis,  quamvis  non  nominatum,  illum  hominem  qui  Professoris 
L.  Graecae  personam  in  academia  nostra  gerit4).  Quapropter  dam- 
natus  ille.  libellus  et  suppressus  fuil,  auetorque  aere  muUatusi).  Alii 
Professores  bella  chartacea  gerunt  et  odia  implacabilia,  uno  solam 
Germanicam  dialectum  cum  Francica  laudibus  tollente,  antiquas  adeo 
deprimente,  ut  dclelas  mallet;  altero  veteres  ita  praefervide  commen- 
dante,  ul  neget  eruditum  esse  posse,  qui  Graecos  et  La t mos  versus 
condere  nesciat,  ut  neget  poesin  ullam  esse  posse  extra  linguas 
Graecam  et  Latinam«;.  Inter  haec  alii  ultra  justura  evectos  et  inep- 
tientes  ridenl.  Haec  succurrebant  ad  Te  scribenli,  Vir  Celeberrime 
atque  Eruditissime,  quae  velim  aequi  bonique  consulas  et  mihi  favere 
pergas.    D.  Lipsiac  d.  30.  Maij  17537). 

I)  [Die  Worte  Rccensui  bis  aliquando  Z.  8  sind  nachträglich  am  Rande  ge- 
schrieben.] 2)  [1753  S.  648—669.] 

3)  [Die  Ausgabe  des  Moeris  und  des  Timaeus  erschien  Leipzig  4  756. 

4)  [Woog.    Vgl.  Brief  206.]  5)  [Vgl.  Brief  206  S.  486  A.  i.] 
6)  [Vgl.  S.  490,  33  f.] 

l)  [Valckcnaer's  Antwort  auf  diesen  und  den  vorangegangenen  Brief  Nr.  208 
lautet  in  der  von  ihm  selbst  geraachten  Abschrift  (in  Leiden  ß.  P.  L.  339  fol.  14 
—  H):  Celeberr.  Viro  I.  I.  Reisiek)  S.  D.  L.  C.  V.  Ego  vero  literas  Tuas  recto 
aeeepi,  tum  nuperas  illas  30  Maji  scriptas,  (quibus  egregium  Specimen  in  Con- 
stantinum  Tuum  interserueras,  judicium  de  fatuo  opere  Philologi  sacri,  practerea 
partem  recensionis  Verisimilium  Piersoni,  quam  non  aeeepisse  mallem)  tum 
luculentas  quae  Scholia  comitabantur  in  Euripidem,  partemque  Miseel.  Lipsiens. 
quae  paulo  quidem  tardius  alicundo  tarnen  ab  eo  tempore  aeeipio,  a  quo  Tuis 


Digitized  by  Google 


504 


R.  FoERSTEK, 


illa  observatis  amplificare  coepisti.  Quod  scribis  in  Constantino  Te  occupa- 
Ussimuoi  haud  sane  miror,  a  quo  specimen  illud  Commentarii  Tui  doctissimum 
perlegi  atque  adrairalus  sum  novam,  quam  bic  ingressus  es  viara.  Si  meae  res 
esset  optionis,  in  hoc  opere  vellem  lotus  occupareris ;  Epigramroalis,  Euripide  cae- 
terisque  poetastris  illis,  absurda  saepe  loquutis,  alüs  relictis  in  quibus  ingeniolum 
quisque  suum  exerceret,  timide  quidem  et  circumspecte,  Lipsiara  semper  cogitans, 
Tuamque  severissimi  censoris  virgulam. 

Eximius  est,  quem  ad  rae  benigne  nec  rogatus  prout  vellem  utendum,  misisti 
Codex  Scholiorum  in  Euripiden.  Oblatum  ego  beneficiuui  laelus  accepi,  meque 
Scholiis  quae  vulgare  non  constitueram ,  illustrandis  et  emendandis  accinxi.  Hoc 
libro  misso  literarum  amatoribus  mullum  Tu  commodi  peperisti,  qui  ubicunque 
sint  locorum,  plurimum  se  Tibi  proptcrea  debcre  grati  conßtebuntur.  In  Ptioeoissas 
scholia  Tuns  ille  codex  continet  inedita  pene  ducenta;  inier  illa  quacdam  optima, 
e  quibus  multa  discere  posse  vidcantur  etiam  Eruditissimi.  Citantur  in  inedilis 
istis  Scholiis  rerum  Thebanarum  scriptores,  Lysimachus,  Aristodemus;  tum  Ascle- 
piades  et  alii.  Semel  citatur  Thucydides  ad  vs.  695  ob  afivvea&ai  obvium 
fol.  I4V  L.I  c.  4S  inil.  rarissimo  significatu  e  Taciti  |  verbis  iiluminando,  quibus  scribit 
Proclivius  esse,  injuriae  quam  beneficio  vicem  cxsolverc*):  dicti  veritatem  vereor  tit 
nos  ambo  exemplo  quisque  nostro  demonstremus ;  ego  quidem  qui  Tibi  nondum 
per  literas  grates  egerim;  Tu  in  vexandis  Vcrisimilibus.  Centena  foHe  loca  Scho- 
liorum vulgatorum  poterunt  ex  Aug.  codicis  lectionibus  redintegrari  vel  corrigi, 
Nulla,  quod  sciam  Scholia,  ad2)  bonum  adeo  codicem  fuere  exarata.  Qui  codicera 
adhibuit,  lectionumque  divcrsitateni  ad  oras  Libri  Tui  posuit,  homo  fuit  Graece 
perdoctus,  quod  e  variis  mihi  conslat  documenlis.  Illuin  Tu  vocas  Try  llitsch ium. 
Sed  sub  finem  nomen  exsculpas:  hacc  leguntur  nigag  uhjq>€  avv  Qeot  avrit 
rj  dwQÖwoig  d.  29  Dec  17t 4  lyio 


l'tar  schedula,  qua  illius  mihi  dedisti  notitiam.  Opuscula  quae  scripsil  ille,  si 
quidem  idem  est,  conqueram  studiosissime ,  praesertim  dissert.  de  DiaL  Gr.  com- 
niiini.  A  tali  proficisci  nihil  poteral  nisi  quod  bonae  frugis  esset  Ubi  judicium 
ille  suum  lectionibus  Scholiorum  Msstis  inserit,  mihi  quidem  plerumque  rectum 
videtur.  erat  alicubH)  lacuna,  in  Edd.  6  rbv  . ...  rcoii^aag'  vdoiov  inseruil 
interpolator  Euripidis  et  Scholiorum  audacissimus  Barnes.  Ms.  Aug.  b  tbv  atyif.t 
noir^aag'  ibi  Noster  ille  recte  corrigens  Alyliuov  citat  in  eam  rem  locum 
Steph.  Byz.  quo  aptior  cx  antiquitate  nullus  dari  poterat:  hinc  de  alils  judicabis. 

Scholia  quidem  invenerara  in  scripto  libro  Leid,  plurima,  sed  vel  eadem 
fol.  15'  quae  Kingius  dederat,  vel  J  similia  Kingianis,  in  quibus  non  veteres  illi  sed  Atti- 
cistac  citantur  recenliores  Arisljdes  Libaoius  et  aliL    Nullura  horum  praebet  Aug. 
membrana  cuius  utinam  lecliones  contextus  Euripidei,  diversas  ab  editis  potuis- 


I)  [Hist.  IV,  3.]  2)  [Hdr:  ab) 

3)  [Vgl.  Brief  «17  S.  61 6  f.  und  Eur.  Phoen.  ed.  Valcken.  praef.  p.  XV.] 

4)  [Zu  V.  III 6.    Vgl.  Valcken.  Eur.  Phoen.  p.  736.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Bbiefe.  505 

sem  adipisci.  —  Tuuro  ego  codicem  quem  ad  me  misisti,  interprete  clariss.  nostro 
Bernardo,  emere  a  Te  desiderabam ,  quia,  si  Scbolia  in  Phoenissas  inde  fuerint 
evulgala,  libri  pretium  Tibi  periret:  nam  nihil  quod  nunc  memini  in  Hecubam, 
pauca  praebet  in  Oreslen,  ad  reliqua  dramata  ne  verbum  quidera.   Jain  Tu  mihi 
alteris  literis  Tuis  exquisita  verborum  humanitato  plcnis,  Librum  Tuum  dono  offers. 
Accipiam;  si  prius  avriÖioQov  mihi  volueris  designare,  quod  ad  Te  mittam  per 
amicura  Amstelaedamensem ,  vel  quatuor  aureos,  vel  editionem  novam  Luciani  vel 
alium  librum  istius  pretii,  quem  nondum  inter  Tuos  nuraeres.    Sin  minus;  suo 
tempore  librum  recipies,  praeterea  grates  gralissimas  lam  publice  quam  privatim. 
Scribis  meam  in  gratiam  venatum  Te  Tragici  interpretes  Gulielmum  et1)  Ratalle- 
rium.    Ratalleri  versionem  e  libris  Emptinkii  mihi  nuper  comparavi,  non  dignam, 
quac  tarn  studiose  cooquireretur.     Salmasiana  quae  nemo  veslratium  potuil  in- 
vestigare,  hic  eliam  omnibus  ignola,  partem  memorat  Langius  quidam  qui  Lubccae 
anno  1737  observationibus  sacris  (in  8vo)  subjectum  specimen  edidit  Lectionum 
Euripidearum  in  Phoen.    In  isto  Specimino  inter  Editores  Hervagium,  |  Canterum,  fol. 
Barnesium,  Grotium  passim  Salmasius  simpliciter  meraoratur,  tanquam  qui  hoc 
Hlove  modo  loca  legerit.  citatur  in  iis  Salmas,  ad  vs.  159,  337,  507  (ubi  ex  MSto)*) 
etc.  Isthaec*)  eo  studiosius  adnoto,  quia  scribis4)  forte  adjuvisset  noslram  sedulitatem 
si  auctorem  Tuum  allegasses,  quod  a  me  jam  tum  factum  debuerat.  Judicium 
illud  Tuum  de  Euripide  olim  paucis  datum  in  Epistola  Tua  verbosius  exposilum 
suromo  opere  miror.    Hac  quidem  parte  dissentis  prorsus  a  Criticis  vetustis  Ari- 
stot.  Dionys.  Halic.  (lege  sodes  II  p.  15.  fln.  p.  16  init.  etc.  p.  69  etc.)  Longino 
emunetae  tarnen  naris  hominibus.   vitio  ipsi  dederunl  nonnulli5)  nitnium  nitorem,  vb 
xaTefätvijuivov,  Arist.  Ran.  vs.  901.  nimisque  accuratum  dicendi  genus,  praeter 
alia  vilia,  quibus  tanquam  Tragicus  merito  fuit  notatus.   Tu  primus  prodis,  qui  ver- 
borum compositionem  in  Euripide  senseris  duram,  coaclam,  contortam.    Sed  recta 
ratio  scilicet!  apud  Te  prae  antiquitate  praeponderat.    Ridebam  sane,  quum  ad 
conscientiam  meam  provocabas,  omniane  Euripidae  viderenlur  adeo  y?.aa>vQa  et 
expedita.    quasi  vero  nos  Euripidea  legeremus  dramata,  qualia  scripsorat  ante  an- 
norum  duo  millia.    Quaecunque  sinecra  sunt  mihi  quidem  adeo  videnlur  |  facilia,  fol.  16' 
tit  nihil  supra:  quiequid  non  mira  se  commendat  facilitate  non  videtur  Euripi- 
deum:  excipio  loca,  in  quibus  tit  mentio  rerum  antiqua  caligino  involutarum. 
Excipio  choros  in  quibus  multa  nos  latent;  sed  quae  vel  corrupta  sunt  vel  a 
nobis  non  intelliguntur;  islhaeccine  diceremus  du  galimathiast   Bona  verba  quaeso! 
Saxa  saepc  projicit  Aeschylus.    Novator  est  Sophocles  et  novandi  studio  saepe  ob- 
scurus.    Plena  sunt  Euripidae  dramata  peccatonim,  quae  Gallorum  Tragici,  prio- 
rum  humeris  insistentes,  qui  tributum  soiverant  errori,  diligenter  evitarunt.  Sed 
facilis  est  Euripides  minime  novator  in  verbis  aut  compositione.6)  vulgata  adhibet  et 
in  medio  petita  sed  in  his  slruendis,  ut   aures  accidant  jueunda,  artifex  est 
admirabilis;   nihilque   minus  quam  Saxeus.     Si  liaec  est  dicendi  überlas  qua 
nteris  meam   hanc   aequi   bonique   consules.    forte   ridebis   in   sinu  hominem 


I)  [et  fehlt  in  Hdr] 

5)  [Die  Klammer  steht  hinter  etc.;  ex  MSto  fehlt  in  tfdr.,  steht  bei  Lange 
l.  I.  p.  409.]  3)  [Hdr:  jedoch  ganz  undeutlich:  Subhaec] 

4)  [S.  493,  1  1.]  5)  [Hdr:  nonnulla]  6)  [Der  Punkt  fehlt  in  Hdr.} 


Digitized  by  Google 


Ö06 


R.  FoEBSTEB, 


Ho  in  er  um  ceterosque  veteres  (am  religiöse  colentem,  ut  vel  eorum  errores  lanquam 
oracula  exeipiam  quod  de  nie  scribere  Tc  forte  meministi,  dum  Theocrilea  recen- 
sebas'j.    Quod  scribis2}  in  literis  Tuis  inulta  Te  in  Euripidem  animadverlisse,  s?<l 

fol.  I6T  mihi  forte  conlingere  quod  Tibi  solet,  quando  noslra  nos  occupari  (  \idemus,  vix 
id  ut  absque  aegritudinis  motu  praeterroittamus ;  liac  Tu  quoque  parle  multuin 
fallcris,  ego  quique  mecum  sentiunt  verum  quaerimus,  aliorumque  consensu  veri- 
tatem,  de  qua  dubitabamus,  adtirmari  maximc  laetamur.  Karo  autem  duo  in  cadem 
incidinius  cogitantes  vesligia.:l)  in  mentibus  quae  in  corporibus  diversilas  lineainen- 
torum.  Islhac  occasiono  scribis  aemulari  Tc  coepisse4)  Picrsonum  etc.  lum  de  eju> 
Itbello  judicitim  ponis.  Hoc  tandem  Tuum  judiciurn  amplificasti  in  ista  Vcrisimi- 
lium  recensione,  cujus  ad  me  partem  nescio  hercle  quid  Te  permovorit  ut  ad 
nie  mitleres.  Nescire  tc  ais  quomodo  eam  Piersonus  et  ego  simus  excepluri,  sed 
cgissc  Tc  cum  ipso  aequa  lege.  Siccine  vero  nesciebas  illud?  et  haec  Tibi  vide- 
balur  aequitas.  Sed  a  Piersono  tibi  factam  putabas  injuriam,  huic  injuriae  vices 
Tibi  videbanlur  cumulati.ssima  mensura  referendae.  Sed  vin  scire  quomodo  ego 
eam  recensionem  exceperim?  lanquam  scriplam  ab  Mio,  quem  atra  bilis  scriben- 
tem  agitabat ;  qui  sibi  solus  saperc  videtur  in  hoc  quoque  generc  litcrarum,  alios 

fol.  U'  credil  tanquam  urubras  circuravolitare,  |  qui  Imperium  sibi  arrogat  in  eujuscunque 
ordinis  Criticos;  qui  süperbe  lanquam  dictator  deecruit,  sed  calamum  repriinara. 
Si  forte  Piersonus  de  viris  Lilcratis  in  hoc  Excellenti  Specimine  Crilico  loquilur 
nonnunquam  minus  considerate,  quod  minime  nego  quodque  factum  nollem 
proplereanc  dignus  erat  qui  modis  tarn  contumeliosis  et  arrogantibus  a  Te  tracta- 
relur?  ...  Tu  magni  scilicet!  Olearii  facis  peritiam  in  Graccis!  Ista  dum 
scribebas  et  reliqua  nonne  sentiebas  de  istius  arroganlia  loqui  Te  arrogantissimc, 
et  magistralitcr.  Helege  quaeso,  calore  posito,  tuam  illam  recensionem  p.  275  ap- 
ponemus  loci  partem  ut  legi  debet  p.  277  Euripides  dedil  alibi:  Poeta  dederat  p.  279 
locus  erat  sie  digerendus.  Invitis  excidunt  ista  talia  saopc  sed  libros  aliorum  rc- 
censentem  censorii  Iribunalis  talc  non  deeet  imperium.  —  Modum  omuem  in  bis 
exsuperas  p.  273  ais  Picrsonum  passim  inflixisse  nova  vulnera  Euripidi  —  Dicendum 
tarnen  non  male  de  Euripide  meritum  fuisse.  Ilane  tandom  non  male!  —  p.  274 
Hanc  inire  viam  si  libuerit  actum  est  de  Euripide  etc.  Quam  viam?  qua  quis  in- 
sistendo  suslulerit  anapaeslos;  versus  recurrentes  expunxerit;  —  Dorica  delevcrit 

fol.  «7*  in  aenariis?  sed  scias  30  000  versibus  jarabicls  ne  30  quidem  voces  |  a  Te  reper- 
tum  iri  Dorice  scriptas,  quas,  una  Hiera  mulala,  mutatas  vcllet  Crilicus;  versus 
recurrentes  hic  illic  in  Medca  tantum  et  Phoenissis,  alibi  quoque  unum  et  alte  nun 
reperiri;  versus  perpaueos  in  quibus  pari  sede  (praeterquam  in  noininibus)  sit 
anapaeslus.  Ergo,  hos  paueos  versus  si  quis  in  opclla  Critica  altrectaverit, 
actum  erit  de  Euripide?  Theologum  minus  eruditura,  c]ui  sie  scriberet  actum 
esse  de  rcligione,  si  hanc  in  sacris  inire  viam  libuerit;  quam  cl.  Reiskius  in 
proverbiis  institit,  Theologum,  sie  scribentem  non  mirarer:  Te  vero  scripsisse 
nollem.  Quod  ibidem  addis:  rede  sibi  sapiens  etc.  —  vah!  hoc  demum  est  sa- 
pere.  Male  feriata  haec  est  diligentia  et  prurigo  et  libido  sane  o.  quaewn  rem 
nos  etc.    Tu  nobis  in  Herodoleis  forte  veram  rationem  monstrabis,  quam  sequi 

0  [Nov.  Act.  Erud.  1748  p.  308.]         i)  [S.  475,  18.]         3)  [Der  Punkt 
fehlt  iu  Hdr.]  4)  [Hdr:  cepisse]  3)  [d.  i.  omnia  corrumpendi.J 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


507 


debeanius  in  posterum,  liroitesque  figes  quos')  ultra  citraque  nequil  consistere 
rectum.  Vidcbimus.  Ii  conjecturis  Tuis  quas  illius  conjecturis  opponis  si  aliae 
Tuae  sunt  aestimandae  in  Eurip.  cquidcm  tibi  ;iuclor  sum  ut  eas  prcmas  in 
annum  saltem,  dum  tue  fervor  defcrbucrit ;  aliorumquo  saltcm  aliquam  habcas  et 
publici  reverenliam:  nequc  cnim  imperitorum  puto  To  laudes  vcnari;  qui  peritos 
barum  literaruni  et  acquales  omncs  adversus  Tc  Tuamque  istam  animi  impotentiam 
euilcerasti.  Intcr  conjecluras  has  Tuas  in  Kuripid.  paucac  videbuntur  tolera- 
bilef.  Quam  libi  sumis  publice  mihi  denegare  non  poteris  Tibi  soli  scribenli, 
libcrtatem  diceudi.  Fore  putabas,  ut  multis  novum  acciderel  Irjrtia  vel  Xireln2). 
Divinus  eras:  hoccine  audes  Euripidi  obtrudere?  vel  yäodi?3)  yäoöe  vel  yoclt 
primum  mortalium  To  autumo  scripsisse.  Legeras  x«jtiä£e.  UdyraCe.  Scd  ubi 
obsecro  ^-f&rjvaode?  Mo  forte  nimis  mulla  otfendunt  hominera  quem  scribebas 
in  actis     yQaftftaTixiozarov.    Aquila  nempe  non  captat  muscas. 

Multa5)  possem  excerpere  similia.  Sed  manus  et  mens  faligala  quictem  pos- 
tulant.  vale  Gel.  Keiski,  atque  cogila  hanc  epist.  celerrime  a  mo  exaralam  stante 
pede  in  uno  et  jam  jam  in  procinetu  ad  iter  Hollandicum.  Gras  cum  uxore 
Arostel.  non  ultra  profcclurus.  Has  Hieras  ante  exarare  volui  quam  illuc  abirom 
Beruardo  viro  opt.  tradendas.    Dabam  Francq.  d.  II  Aug.  1 753  fiJ. 

213.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  101,  Nr.  15.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Kruditissimo  |  Pctro  Wcsselingo  |  s.  p.  d. 

1.  J.  Reiske. 

Quas  his  adjectas  vides  Hieras,  Xk  Ccleberrime  atque  Eruditissime, 
Kantor  summopere  colende,  eas  nuper  ad  me  mittebal  cl.  Trillerus, 
ad  communem  aniicuiu  curandas.  Quibus  quum  meas  ad  eundem 
addere  nequirem,  nuperrimis  eniui  ad  cum  datis  exhauseram  omne 
ronfahulationis  argumentum,  placuit  eas  ad  Te  dirigere.  Kam  novi 
Timm  huroanitatem,  ut  facile  ignoscat  parsimoniae  meae,  cui  quum 
essent  numi  pro  alienis  literis  dependendi,  sibi  ea  deesse,  Teque  non 
salutatum  praeterire  noluit.  Mandabis  familiae  Tuae,  ut  eas  literas 
ad  labellarium  publicum  deferant.  Ego  vero  apud  Te  his  meis  de 
Tabula  Peutingeriana  decrevi  agere,  cujus  novam  editionem  his  ipsis 
diebus  recenlissimam  Vienna  aeeepimus.  Quam,  ad  bidui  usum  mihi 
permissam ,  quia  certo  mihi  persuadeo  nondum  in  manus  Tuas  per- 

1)  [Hör.  S.  I,  I,  «07.]  2)  [Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1753  p.  274.] 

3)  [Ebend.  p.  276.]  4)  [1 748  p.  308  ] 

5)  [Die  Worte  Mulla  bis  zum  Schluss  sind  am  Rande  geschrieben.] 

6)  [217  ist  die  Antwort  auf  diesen  Brief.] 


Digitized  by  Google 


508 


R.  FoERSTER , 


venisse,  visus  mihi  sum  officio  meo  satisfacere1) ,  si,  qualis  ea  sit, 
Tibi  significarem.  Magnificentissimum  et  splendidissiraum  est  opus, 
privati  aut  editoris,  aut  librarii  aerc  polius,  quäle  augustam  Iiberali- 
tateru  et  auctoritalem  prodat.  Volumen  illud  Peutingerianum  duodeeim 

foi.  membranaeeis  |  scgmenlis  conglutinatis  constat;  quae  toi id ein  labulis 
aeneis  reddita  fuerunt  tanta  cura,  tantisque  iraitandi  studiis,  ab  editore, 
et  delinealore  et  caelatore  collatis,  ut  fidem  mereatur  editor  asseverans, 
has  tabulas  charlaceas  luslrantem  Te  ipsas  membrauas  luslrare.  Edi- 
toris nomen  latere  Tibi,  Vir  Eruditissime,  nequit,  si  quidem  de  ejus 
instituto  ante  aliquot  annos  nuncii  publici2)  rerum  literariarum  signi- 
ficarunt.  Franciscus  Christopherus  a  Schayb  ille  est,  idem,  qui  paucis 
abhinc  annis  reginam  suam  Theresiade,  carmine  Germanico  dtodexa- 
Tti'xtp  cecinit3),  laude  exigua.  Addidit  indices  locupletes;  et  disser- 
tationem,  de  qua  plura  mox  proferam.  Commentarios  negavit,  ad 
Tuos  ablegans,  quibus  Itinerarium  Antonini  dictum  orna6ti.  Prae- 
missa  dissertatio  memoriam  ilinerariorum  et  charlarum  geographicarum 
omnium  ab  ultima  inde  memoria  repetit,  tabulae  hujus  fata,  et  caussas 
ejus  edendo  renovandae,  praestantiamque  prae  Itinerario  Antoniniano 
persequitur,  solliritudinem,  quam  editor  ad  fideliter  reddendas  aere 
membranas  illas  attulil,  celebrat,  quae  valde  vereor  nc  frustranea 
et  male  collocata  fuerit;  sed  in  bis  duobus  maxime  versatur  demon- 
strandis;  uno,  Theodosium  lmp«  Seniorein  emissis  per  totum  orbem 
Romanum  agrimensoribus  confieri  viarum  militarium  fidum  prohumque 
indicem  curasse.  Quae  quamvis  fabula  videri  queat,  unico  Dikwilsi 
monachi  Hiberni  commento  nixa,  veritas  tarnen  est  prae  illo  altero 
Schaybii,  quod  obtrusum  nobis  it,  somnio;  membranas  illas  ipsas, 
quas  oüm  Peulingen  bibliotheca  tenebat,  hodie  Augusta  Vindobonensis 
tenel,  ab  illis  ipsis  agrimensoribus  Theodosianis  delineatas,  et  Domino 

foi.i'  oblatas,  ejusque  sacris  manibus  tractatas  |  et  ab  illo  per  expeditionem 
quae  illi  ultima  mit,  et  Eugenio  tyranno  exitio,  in  Italiam  illalas  fuisse, 
inde  haesisse  Mediolani,  et  nescio  ubi  locorum  tandem.  Miseret  me 
putidi  hominis,  qui  tarn  se  rerum  omnium  ignarum,  tarn  securura 
existimationis  suae  judieiique  publici  praebuit4),  ut  tarn  prodigiosa  cora- 
menta  spargendo  insultare  auderet  patientiae  nostrae,  non  celatis,  non 


I)  [Hdr:  satisfecerem]  i)  [lldr:  publicü] 

3)  [Scheyb,  Theresiade,  ein  Khrengedicht,  Wien  1746.]  i)  [Hdr:  fuilj 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


509 


detractis,  illis  argumentis,  quae  auL  impostorem  impudentem,  aut 
vanum  saltim  arguant,  et  tantum  non  prolata  voce  clamant,  tabulam 
Peulingerianani  A.  C.  1267.  Colmariae  fuisse  exaratam.  Lilerarum 
forinas,  quibus  illa  tabula  perscripta  est,  aeri  curavit  incidi  horao  in- 
consultus,  omnibus  niodis  similes  illis,  quas  de  auctoribus  vulgo 
scripluram  monachalein  solemus  appellare.  In  enarratione  libello  inen- 
struo  inserenda,  qui  sermone  vernaculo  penes  nos  editur1),  probe 
depexui  hominis  audaciam,  fabulas  imitantis  et  huic  saeculo  literaruni 
luce  illustrato  ingerentis,  quales  aevo  medio  illudere  ignarae  plebe- 
culae  solebant  et  poteranl.  Quam  recensionem,  ubi  prodierit  in  lucem 
typis  excusa,  mittam  ad  Te,  Vir  Eruditissime.  Neque  enim  Tibi  de- 
erit  interpres,  qui  Saxium  collegam  habes,  Virum  Doctissimum,  cui 
nomine  meo  salutem,  ubi  occasio  tuleril,  velim  dicas.  Intelliges  inde 
meam  de  auclore,  et  aelate  et  pretio,  quod  illi  tabulae  debetur,  sen- 
tentiam,  eamque  non  dubiis  deinonslratam  videbis  argumentis.  Videor 
enim  mihi  hac  in  tabula  numero  plurima  deprehendisse  urbium  noinina, 
tribus,  quatuor,  ad  quinque  saecula  Theodosio  M.  recentiorum.  ne  de 
abnormibus  et  fidem  omnem  numerumque  excedentibus  in  veterem 
geographiam  peccatis  dicam,  quae  in  monachum  quidem  saeculi  XIII. 
facile  cadunt,  imperitum  exscriptorem  et  consarcinatorem,  Antoniniani 
Itinerarii,  Ravennatis,  Ethici,  similium,  in  agrimensores  non  cadunt, 
fidos  |  quidem,  qui  ingenio  nihil,  religioni  et  oculorum  testimonio  de-  fol.  v 
ferant  omnia.  Videris  mihi,  Vir  Doctissime,  sublestam  fidem  et  por- 
tentosos  errores  tabulae  Pcutingcrianac  probe  intellexisse ,  ideoque 
ab  ea  recoquenda  abstinuisse.  El  hanc  tarnen  talem,  tarn  sterilem 
bonae  frugis,  a  Te  tractatam  et  repositam  mallel  Schaybius  prae 
Antonini  Itinerario.  Multam  ille  Tui  menlionem  et  plerumque  honori- 
ficam  facit,  ut  par  erat,  et  in  simili  argumenta.  Visus  tarnen  idem 
mihi  mit  passim  Tibi  iniquior,  qui  a  Te  profecit,  et  Tuis  verbis  pro 
suis  haud  raro  usus  est.  Vide  modo,  Vir  Humanissime,  quomodo  non 
anceps,  sed  manifestae  plenum  injuriae  hoc  ejus  dicterium  accipias. 
Ubi  ad  Mensonis  Altingii,  et  adornatorum  ab  eo  in  Antoninum  com- 
menlariorum  mentionem  devenit,  non  dubitare  ait  inverecundum  os, 
Te  eommentariis  illis  ad  concinnandos  Tuos  usum  fuisse.  Quae  Tu 
ni  mitius  accipias  quam  ego  equidem  accepi,  (excandui  enim  legens, 


I)  [Zuverl.  Nachr.  «753  S.  473—504.] 


Digitized  by  Google 


510 


R.  Fo ERSTER, 


et  detestari  propterea  hominem  coepi)  feret  ille  a  Te  gravem,  qua 
dignus  est,  reprehensionera.  Cui  tantac  literarum  opes  donii  sunt 
paratae,  cui  lecta  et  rara  quaequc  e  locupletissimo  penu  promuntur. 
ille  vir  alienis  egeal?  illi  lam  foedi  criininis  invidiam  adspergere 
audeat  homo,  cujus  opella  quid  est  aliud  quam  inconcinna  compilatio 
Tui,  Sahnasii  et  sirailium?  a  quibus  ubi  tandein  discedit,  quin  so  lur- 
piter  det?  Tanlillo  temporis  spatio,  quo  dm  libri  usum  mihi  fuisse 
concessum,  notavi  loca  verbotenus  e  Salmasio  exscripla.  Quid  Tu, 
si  leges,  Vir  Eruditissime?  Agnosces,  notabis  doctissimi  cujusque 
spolia,  obscoeni,  Gothicumque  olentis  sermonis  sordibus,  qui  pro  Latino 
venditatur,  respersa.  Forte  non  malam  a  Te  gratiam  iniero  siguitica- 
foi.  3r  lione  rei  ad  Te  spectanjtis.  Debebam  eerte  Tibi  mihique  mei  erga 
te  sludii  aniinique  tcslimonium.   Quod  ut  aequi  bonique  consulas,  rogo. 

Misi  nuper1)  ad  cl.  Bernardum  libellum  perquam  exiguum  mearum 
ad  Arislophanein  observalionum.  Quem  novae  Comici  editioni,  quam 
Luchtmannus  parat,  adjici  ita  cupio,  si  ccleberrimo  Hemsterhusio  pro- 
belur.  Hanc  igitur  curam  patere  Vir  Humanissime,  Tibi  a  me  com- 
mitli,  viro  summo  ut  persuadeas  (nullus  enim  dubilo  penes  eum  novae 
editionis  moderamen  esse)  locum  meo  libello,  non  multum  chartae 
impleturo,  non  neget,  si  quidem  non  omnino  damnet,  modicumque 
aliquid  in  mei  nominis  commendationem,  et  quantum  aequum  existi- 
met,  adspergal.  Secus  si  censeal,  eures  saltim  velim,  ut  libellus  ad 
me  redeat.  Vale,  Vir  Maxime,  mihique  porro  fave.  Scrib.  Lips.  d. 
21.  Junij  1753. 

214.  An  Christoph  Saxe  in  Utrecht. 
(Original  in  der  Königlichen  Bibliothek  im  Haag  M  3i.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Cliristophoro  Saxio  |  s.  p.  d.  | 

I.  Jae.  Reiske. 

Geminam  Tibi  et  gratiarum  aetionem  et  gralulationem  debeo,  Vir 
Celeberrime,  atque  Eruditissime,  eum  pro  nuper  missa  elegantissima 
oratione'),  (um  pro  literis  nuperrime  missis.  Vtrinque  e(  memorem 
adhue  Te  mei,  et  amantem  esse  intellexi,  et  eum  me  Tibi  videri, 

i)  [Vgl.  Brief  211  S.  498  f.] 
2;   [S.  498  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriske's  Briefe. 


511 


qui  ob  rerum  secuodarum,  qua  nunc  affluis,  copiam  gaudii  commu- 
nionem  Tecuin  ineat.  Ego  vero,  quae  Tibi  contigerunt  prospera') 
ex  animo  gratulor,  rogoque  deum  ut  pcrpetua  Tibi  sint  el  in  dies 
novis  crescant  auginentis.  Laetor  in  ea  Te  positum  illiistri  slatione, 
Tua  doclrina  virtutibusque  Tuis  digna,  in  qua  habes,  quo  praeclaras 
Tuas  dotes  expliees  |  et  monströs,  Graeviumque  et  quidquid  excel-foi.iv 
lentium  in  literis  houiinum  in  antecessoribus  Tuis  numeras,  referre 
poteris.  Quod  Te  faclurum  nulli  mecum  dubitant,  qui  Te  norunt. 
Malrimonium,  quod  cum  nobilissima  puella  Te  contrahere  nuperrime 
significabas,  felix  fauslunique  el  laetis  omnibus  omistum  esse  jubeat 
Deus,  tliorum,  ut  ingenium,  foecundet,  vobisque  in  prole  veslra  saepius 
olim  liaec  hilaria  nuplialia  iterel.  Orationem  Tuam,  Vir  Celeberrime, 
(solemus  enim  ad  delicias  nostras  libenler  reverli)  lanla  legi  voluptate 
et  aviditate,  ut,  antequam  ad  finein  pervenirem,  manibus  non  de- 
posuerim.  Docuit  illa  nie  Te  veterum  inscriptionum  aeque  adhuc, 
alque  olim  eras,  studiosum  esse.  Prodiit  nuper  ad  delicias  has  Tuas 
nova  accessio,  quae  si  quem  ad  alium,  ad  Te  certe  jure  maximo 
perlinet,  harum  quippe  rerum  cailentissimum ,  Te  vindicem  tlagitat, 
Studium  cerle  Tuum  quo  alat  et  exerceat  satis  superque  habet.  Col- 
lectio  pula  Inscriptionum  veterum  Graecarum  el  Laiinarum  a  Richardo 
Pocokio  Londini  edita  tarn  splendide,  ut  externis  illis  omamentis  ali- 
quid de^traxisse,  curaque  et  doctrina  sua  eum  cultum  addidisse  Edi-  foi.  s> 
torein  mallem,  unde  über  emendalior  et  utilior  prodiisset.  Verum  non 
vidi  veterum  Inscriptionum  editorem,  qui  eo  in  opere  tanla  socordia 
et  inscilia,  quanta  Anglus,  versatu's  fuerit.  Libri  usum  si  forte  jam 
habueris,  (liabebis  certe)  agnosces  Anglum  vel  ipsi  Muralorio  palmam 
eripuisse.  De  rebus  meis  mulla  narrare  non  aliinet  apud  novum 
niaritum,  quem  aliae  curae  et  jueundiores  tenenl.  In  Constanlino 
exeudendo  strenue  pergunt  operae,  faciuntque  spem  tolius  operis 
proximo  vere  absolvendi.  Largitio  prineipis2)  ineipit  landein  deside- 
riiim  Rataviae,  quod  diu  aegerrime  tuli,  nonnihil  lenire.  Reliquorum 
quae  apud  nos  geruntur  ratiunes  Tibi  a  cl.  Bacchio  et  cognatis  Tuis 
reddi  nullus  dubito.  Quare  desino  et  Te,  Vir  Celeberrime,  qua  coe- 
pisli,  prospere  agere,  meque,  si  tanti  Tibi  fuero,  amare  jubeo.  Carissi- 
mara  Tuam  seu  sponsam,  seu  jam  conjugem,  item  celeb.  Wesselingium 


4,1  .Professur  in  ütrechl.]  2)  [Vgl.  S.  öl  2,  36  f.] 


Digitized  by  Google 


512 


R.  FOERSTBR, 


meo  nomine  velim  officiose  Salutes.  Vale.  Scrib.  Lipsiae  d.  19.  Iulij 
1753.') 

A  Monsieur  |  Msr.  Saxe  Professeur  |  tres  celebre  et  tres  savant  | 
a  j  Virecht. 

0  [Saxe's  Antwort  laulet  im  Concept  (König).  Bibl.  im  Haag  M.  37  pag.  297) 
folgendermaassen:  Viro  celoberrimo  eximiaeque  eruditionis  |  to.  Iac.  Reiskio.  |  Ex  quo 
in  has  delalus  sum  oras,  nihil  mihi  antiqvius,  nihil  dulcius,  nihilque  amabilius  fuil 
patriae  meae  doclissiraorumque  hominum,  quibuscura  familiariter  olim  Lipsiae  vixe- 
ram,  frequenti  recordalione.  Dispeream  ni  cum  Ulis,  et  Tecum  in  primis,  vt  vel 
vnum  diem  suavi  colloquio  fallerem  cenlies,  ne  dicam  millies  oplauerim.  Adeo 
imis  inflxa  medullis  inhaesit,  bonorum,  quibus  Lipsia  abundat,  cogitalio,  vt  nulla 
eam  dies,  obliuionem  ceteroqvio  allalura,  ex  animo  euelleret.  Cum  vero  Lipsiae 
imaginem  et  memoriam  toties  eadem  mente  recolerem,  poteratne  fieri,  vt  consue- 
tudinis  olim  nostrae,  amicitiaeque  Tuae  Tuis,  vtinam  tueis  muluis  ofüeiis,  cultae 

p.  298  obliviscerer?  ...  De  nouis  Pocokii  in  re  Epigraphica  operis  reclissitne  scitissime- 
ipje  iudicasti,  Muratorianis  deteriores  videri.  Sane  cum  primum  titulos  eius  in 
manus  sumerem,  illico  mihi  Lucae,  egregii  marmorum  commaculatoris,  exempluro 
succurrebat,  cui  nescio,  an  ovum  ouo  similius  sit,  qvam  hic  nosler.  Adeo  velut 
ex  composito  cohaerent  omnia.  Idem  describendi  cacoethes:  eadem  accurationis  in 
literarum  et  versuum  sirailittidine  effingenda,  vnde  coniectioois  veritas  saepissime 
stat,  caditue  fuga.  Idem  sordium,  vulnerum,  et  monstrorum  cumulus,  quibus  pur- 
gandis,  sanandis,  domandisque  vix  Oedipi1)  ftavraa  suffecerit  Praeterea  obiter 
animaduerti*),  muita  iam  Epigrammata  ab  aliis,  lanqvam  Sponio,  Hesselio  ad  Gu- 
dium,  Muratorio  et  quibus  non?  occupata  fuisse.  Qvae  omnia  ita  sunt  comparata, 
vt  haud  mediocris  sumtus  in  eo  libro  facti  me  quotidie  poenitentia  subeaL  Interea 
tantum  mihi,  quod  doleo,  otii  nondum  superfuit  a  publicis  privatisque  laboribus, 

p.  299  vt  totam  hanc  |  (emerariara  congeriem  ex  instituto  rccognoscerem,  eique  pro  in- 
genii  mei  modulo  aflerretn  medicinam.  Nosti  enim  Acroases  Professorum  in  Ba- 
tauis  plus  diligentiae,  olei  et  operae  postulare,  qvam  German ioorum,  vbi  tirones 
nihil  ferme  chartis  mandant,  nisi  lumultuaria  qvaedam  magislrorum  dicla,  hic  vix 
qucmqvam  ad  Scholas  allexeris,  nisi  omnem  verborum  sententiarumque  colligationem 
enodatis  simu|  scriptorura  locis  calamo  excipere  iusseris.  Itaque  prirais  saltem  annis, 
vix  alii3)  cuipiam  negotio,  qvam  apparandis  instruendisque  varii  generts  recitatiooum 
formulis  seriam  nauare  operam  possum.  Iiis  vero  absolulis  mullo  procliuiorem  ad  Mu- 
sas  meas  Epigraphicas  reditum  Tore  spero.  Interea  de  splendido  Couslantini  Porphyro- 
geuelae  mutiere,  quo  ciuilatem  literariam  nunc  beasli,  vchemenlerTibi  gratulor,  optoque 
vt  Principis  munificentia  parem  laboribus  Tuis,  quales  in  restituendo  Caeriraoniaruiu 
libro  paeue  incredibiles  exantlasti,  gratiam  referat.  Apud  nos  nihil  forme  paratur,  quod 
lua  nosse  magno  opere  inlersit.  Nuperrime  CI.Millius,  Collega  meus,  Miscellanea  Sacra 
in  lucem  emisit,  quorura  cxemplum  me  parario  Schreuderique  Amstelaedamensis  mi- 
nisterio  Tibi  proximo  mercatu  reddelur.  Est  sane  vir  amicitia  Tua  et  fauore  dignus,  rum 
quod  candidis  est  moribus,  tum  quod  communibus  Tecum  literis  invigilat,  nulluni- 


I)  [Hdr:  oedipi]  «)  [Hdr:  aminaduerti]  3)  [Hdr:  alil 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


513 


215.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  285.) 

Viro  Clarissimo  atque  Experientissimo  |  Ioanni  Slephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  1.  I.  Reiske. 

Diuturnum  Timm  silentium,  Vir  Doctissime,  item  cl.  Valckenarii, 
qui  interpreter  ambigo.  Vereor  tarnen  ne  Te  quidem  pars  aliqua 
novis6imarum  mearum  literarum,  illum  autem  aliud  quid  offenderit, 
quod  is  a  me  in  suum  amicum1)  factum  nollet.  Rogo  Te  igitur,  Vir 
Clarissime,  velis  quo  apud  Vos  loco  sim,  imprimis,  quae  fata  meas 
ad  Arislophanem  Schedas2)  maneant,  brevibus  significarc.  Rerum  quas 
perscribam  novarum  nihil  nunc  succum't.  Itaque  vale,  Amice  Aestu- 
matissime,  et  mihi  fave,  brevitatemque  hanc,  oppido  in  me  raram, 
benigne  accipe.  Nolcbam  enim  Hohlfeldum  ad  Vos  redeuntem  nullis 
ad  Te  meis  comitatum  dimitlere.  Herum  vale.  Scribebam  Lipsiae  d. 
4.  Augusti  1753. 3) 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Le  Docteur  Bernard  |  a  |  Amsterdam. 

216.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  192.) 

Viro  Clarissimo  atque  Experientissimo  |  Io.  Stephano  Bernardo,  | 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske4). 

Cognovi  (andern,  Amice  Suavissime,  silentii  Tui  bene  longi  caus- 
sam,  quam  aliam  fuisse,  non  eam,  quam  allegas,  mallem:  optoque, 
ul  quantocyus  cum  bona  valetudine  redeas.  Quin  jam  id  conligisse 
nullus  dubito.  Quare  desine  deinceps  debile  brachium,  rigentesque 
digitos  ubi  literae  ad  amicos  exarandae  sunt,  caussari.  Valckenarii 
literae5)  prorsus  fefellerunt  meam  opinionem.   Verebar  ne  ille  meum 

que  aliud  industriae  praeniimn  exposcil,  nisi  vt  iudicio  probetur  Tuo.  Qvae  spes 
ne  eum  fallal  pro  singulari  Tua  humanitate  curabis.  Oplitue  vale,  ine<jue,  si  nierc- 
bor,  amore  Tuo  in  posterum  diguari  liaud  grauare.    Scripsi  Trai.  Balauorum  a.  d. 

XII.  April.  CIDIDCCLIIII. 

I)  (Pierson.    Vgl.  S.  506,  9  f.]  2)  [Vgl.  S.  498,  21  f.] 

3)  [Bernard's  Antwort  vom  3  t.  August  1753  ist  Lebensbeschr.  S.  490  f. 
gedruckt.    Vgl.  S.  50t  A.  «.] 

4)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  31.  August  1 753  (Lebensbeschr.  S.490  f.).] 

5)  [S.  503  f.] 

Abhtndl.  d.  K.  8.  U«s«Uich.  d.  Wim« ich.  XXXVIII.  33 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


stuporem  increparet,  qui  ausus  fuissera  ipsi  frivola  quaedam  scholia 
novi  Graeculi  ad  Euripidam  mitlere;  contra  vero  sperabam,  ut  paulo 
mitius  ferret  Judicium  meum  de  ipsius  amico  Piersono  pronunciatum. 
Ille  autem  invidendis  laudibus  praedicat  illa  libri  Thryllitschiani  scho- 
lia;  contra  autem  quae  de  Piersono  scripsi,  pro  facta  non  tarn  doc- 
tissimo  juveni,  quam  sibimet  ipsi,  injuria  reputat,  verbisque  asperrimis 
me  objurgat.  niftos*)  TrXijysig  vn  oQyfjg  ut'TtkaxTtatv  Tti&t;).  Acer- 
bitatem styli,  quam  in  me  reprehendit,  videtur  superare  voluisse. 
Profecto,  si  plures  tales  ad  me  commigrent  literae,  mallem  calamum 
in  aeternum  deponere,  et  publice  disserendi  munus  ejurare.  Facit 
reprehensionis  vehementia,  ut  iniquam  reputem,  et  ut  ea  multo  me 
minus  moveat,  convincatque,  quam  si  aequa  et  humana  fuisset.  Sed 
parcam  illi  deinceps,  et  fheyantvato  quibus  potero  modis  hominem, 
quo  amico  quam  hoste  uti  satius  est.  De  Apini  libro  rursus  mihi 
aurem  veliicas.  Credc  mihi,  amice,  tabernas  omnes  excussi,  sed 
frustra.  Exspeclandum  est  donec  aliquando  in  auctione  quadam 
occurrat.  Et  eam  velim  de  me  habeas  opinionem,  si  über  sui  copian) 
fecerit,  Tui  me  non  fore  iramemorem.  Quod  scribis  de  misso  ad 
me  Argentorato  Kuhnii  ad  Theophrastum  commentario,  vehementer 
miror.  Lipsiamne2)  mitterent  per  tot  ambages1),  quod  in  Belgium  de- 
beret  ire,  quum  posset  per  proximum  Rhenum  compendiosissima  via 
subvehi?  Adeone  Tibi  ignotus  Stoeberus,  aut  mihi  tarn  familiaris, 
qui  semel  ad  me  literas  dedit,  ut  quae  Tibi  vellet  exhiberi,  ad  nie 
mitleret,  quo  id  opera  raea,  velut  canali  ad  Te  veniret?  Crede  mihi, 
foi.  i  r  Schedaruin  illarum  nihil  quidquam  ac|cepi.  Tu  autem  recta  via  ab 
ipso  Sloebero  et  Argenlorato  pete.  Anlhologiae  meae  Graecae  missus 
ultimus  sub  praelo  est  4);  tertium  cum  his  accipis,  item  opusculuni ' 
in  Sophoclem,  quod  Ernestium  nostrum,  V.  Gl.  et  Doctissimum  sed 
opinione  sui  paulo  pleniorem,  pupugit,  ut  in  Novellis  vernaculis6)  illud 
acerbius  perslringeret,  aut,  ut  rectius  dicam,  parlem  tantummodo 
extremam  praefationis.  Quam  partem  non  difüteor  ipsum  inter  alios 
pctere.   Alte  enim  insedit  animo  meo,  velut  telum,  scomma  quod  ali- 

0  [Arisl.  Pax  64  3.]  f)  [Hdr:  Lipsiam  ne] 

3)  [Hdr:  ambagis]  4)  [Miscell.  Lips.  nov.  IX  p.  661— 697. J 

5)  [Animadversioues  aü  Sophoclem,  Lipsiac  1753.] 

6)  [N.  LXXXIII  der  neuen  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen,  Okiober  »753 
S.  719— 75i.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


5 1 5 


quoties  mihi  ingessit,  nosse  se  quosdam,  qui  poetas  ederent, 
melri  haud  gnari.  Liberales  audire  voces  haud  suelus,  quippe 
quem  discipulortim  et  adulatorum  laudes  Semper  circumstrepunt  et 
obtundunt,  non  exspectabat  a  nie  tantum  animi,  ut  non  devorare  in- 
sultabundam  ejus  oralionem,  sed  obloqui,  et  pugnam  cienti  contra 
teodere  brachium  auderem.  Id  ipsum  quoque  male  habet  quod 
Schultensio,  non  ipsi,  me  debere  Linguae  Graecae  amorem  et  Studium 
professus  fui').  Putat  enim  Lipsiensium  et  Saxonum  neminem  Graece 
et  Latine  callere  posse,  qui  scliola  sua  non  creverit.  Notas  meas  ad 
Aristophanem  debueras  quod  rogaveram,  protinus  ad  me  remiltere, 
klque  ul  facias  proximis  nundinis  iterum  Tc  rogo.  Yide  modo  stu- 
porem  et  impudenliam  liujus  hominis.  A  Batavis  beneöcium  impetrare 
cupit,  quos  tarn  pelulanter,  tarn  insane  caedit  et  exagitat.  A  Batavis 
benefieium,  et  laudes  ego  exspectem !  Saxum  in  caput !  penes  quos 
vel  Heiskium  nominasse,  exosum  et  infame  nomen.  salis  ad  invidiain 
et  ciendum  odium  valet.  Nc  igitur  oleum  et  operam  perdas.  Niniis 
eos  exaeerbavi,  cjuam  ut  spes  futurae  aliquando  reconciliationis  super- 
esse  queat.  Ipse  olim  illas  Aristophaneas  curas  edam;  nunc  in 
Euripida  sum,  ad  quem  notulas  moris  mei  bis  diebus  praelo  submisi, 
quod  felix  f.  s.  Arnlzenii2)  Pacatum  mihi  comparavi.  Sed  nondum 
fuit  otium  eum  inspiciendi.  cl.  Trillerum  Iiis  nundinis  non  vidi,  non 
enim  in  Urbem  venit,  sed  in  literis  ad  me  scriptis  solitam  sibi  caussam, 
adversam  valetudinem,  caussatus  fuit.  lllene  Artemidorum  cogitaret? 
nov  xiavu!  Professoribus  medicinae  in  Germania  aliae  sunt  curac, 
non  talia  somniant.  Ne  Hippoeratem  quidem  ab  ipso  exspecto,  ne|- 
dum  Onirocritam ;  non  lanquam  par  non  esset  ambobus  vir  doctissimus,  foi.  * 
sed  in  Germanieis  academiis  hoc  agendum  est,  ul  praelegendo,  dispu- 
tando,  scriptitando,  quae  aclalem  non  ferant,  ditescamus.  docta  et  uti- 
lia  et  perennalura  qui  molitur,  et  a  vulgo  dissita  sectalur,  is  alget 
et  derisui  est,  velut  faluus.  Ego  tarnen  nihilominus,  quamquam 
auditorium  meum  frigeat,  et  proceres  noslrae  Academiae  Curatores 
erga  me  duri  sint  atque  tenaces,  non  desinam  tarnen  literas  Graecas 
(quandoquidem  Arabicas  non  licet)  pro  virili  mea,  vel  cum  detrimenlo 
rei  familiaris  ornare,  pro  modulo  virium  quas  deus  praestabit.  llaec 
succurrebant  nunc  quidem  ad  Te  literas  exaranti.    Vale  Vir  Doctissi- 


i;  [In  der  Praefalio  der  Animadversiones.]  t)  [Här:  Art/.enii] 

33* 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


rae,  et  rudilatem  styli,  quae  festinationi  debetur  excusa,  meque  porro 
ama.    Sex.  Lipsiae  d.  20.  Octobr.  17531). 

217.  An  Valckenaer  in  Fr  aneker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  35.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Doctissimo  |  Valckenario  |  s.  p.  d.  | 

I.  J.  Reiske2). 

Varie  ine  affecerunt  nuperrimae  Tuac  literae,  Valckenari  Cele- 
berrirae,  gaudii  dolorisque,  sed  hujus  maxime,  sensu.    Jucundum  id 
praecipue  fuit,  quod  intelligerem  fuisse  in  sarcinulis  nostris  aliquid 
quod  Tibi  arrideret,  et  usui  esse  posset,  vanumque  fuisse  metum 
ineum,  ne  frivola  Tibi  oggererem.    Kffecit  idem  ille  melus,  ue  alte- 
riim  quoque  volumen,  quod  ipsum  poetam  tenebat,  tunc  temporis  ad 
Te  initterem,  ut  in  quo  perpauca  notasset  Thryllitschius,  eaque,  quae 
vix  viderentur  Tuis  se  oculis  commendatura.    Quia  tarnen  intelligo 
superius  inunusculum  meum  Tibi  injucundum  non  fuisse,  partem  hujus 
quoque  voluminis  illam  ad  Te  mittere  volui,  quam  Thryllitschiana1) 
manus  notasset.    Nam  caeteris,  in  quibus  ejus  vestigium  nulluni  appa- 
rel,  quod  vel  non  jurato  mihi  credes  et  credas  velim,  Te  libentcr 
carere  existimabam;  nolebamque  amicum  onere  nimio  gravare,  eoque 
Tibi  futuro  inutili,  qui  amieus  (legatus  Mortieri,  librarii  Amsteloda- 
mensis  est)  lmnc  fasciculum  ad  Te  curandum  benigne  suscepit.  Dia- 
gramma,  quod  scrupulum  Tibi  injecit,  libris  suis  quos  olim  possedit, 
inscripsit  Thryllitschius  omnibus;  quorum  non  contemnenda  pars  e 
bibliolheca  Jo.  Guil.  Bergeri  Prof.  Wittebergensis  in  meam  pervenit. 
Significatio  ea  est  primarum  litterarum  nominis  Thryllitschiani4).  /  est 
Georgius  |  videtur  Fridericum  designare.  i'A  initialem  esse  Thryllit- 
schiani nominis  dubium  non  est,  et  liquet.   Praeclarae  Tuae  de  viro 
doctissimo  opinioni  sitne  responsura  dissertatio  de  Dial.  Graecoruni 
communi,  videbis  ipse,  ego  equidem  subdubito,  quando  quidem  illa 
non  tarn  a  Thryllilschio,  sed  a  Kirchmayero  profecla  esse  videatur, 
cujus  alia  complura  opuscula  ad  Linguae  Graecae  historiam  speclan- 

t)  [Bernards  Antwort  vom  U.  Deceraber  1753  ist  Lebensbeschr.  S.  49GL 
gedruckt.] 

2)  [Antwort  auf  Valckeoacr's  Brief  vom  H.  August  1 753  (S.  503  f).] 

3)  [Hdr:  Tryllitschiana]  4)  [Hdr:  Tryllitschiaui] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


517 


tia  proslant.  Suggessit  hoc  mihi  dubium  ille,  non  illiteratus,  homo, 
a  quo  istud  opusculum  Tibi  impetravi;  qui  sc  affinem  et  olim  fami- 
liären» amborum  |  fralrum  Thryllilschiorum  fuisse  ait,  habereque  penes  foi.  i* 
sc  Schedas  manu  exaratas,  ab  alterutro  fralrum,  (credebat  a  juniore, 
Hermanno  Valentino,)  ad  sc  ideo  missas,  ut  ederet;  verum  eo  conalu 
non  succedente,  falo  suo  defunetum  fuisse  doctum  hominem.  Grae- 
cum aliquid  veteris  hominis,  sed  nesciebal  cujus,  opusculum  nondum 
edilum,  sed  a  Thryllilschio  editioni  comparatum  continere  illas  Schedas 
ajebat.  Forte  sunt  illa  Tzetzae  'O/jqp/xa,  quae  Thryllilschium  edere 
voluisse  fama  constat,  et  chartula  quaedam  ipsius  manu  scripta,  in 
volumine  Euripideo  a  me  reperta,  et  cum  reliquis  chartis  ad  Te  nunc 
commigrans,  Te  docebit.  Conjectura  mea  qualis  fuerit,  spero  fore  ut 
mihi  propediem  constet.  Spem  enim  lustrandaruin  movil  ille  vetustus 
(nostro  more  loquendi)  Magister,  proximus  meus  vicinus,  cjusdem 
niecum  tecti  partieeps,  vi  uno  pariete  medio  a  me  distiuetus.  Si 
quid  poterit  a  duro  et  moroso  sene  impetrari,  idque  aut  ad  Homerum 
perlinuerit,  aut  alio  quoquo  modo  facere  in  Tuam  rem  videatur,  ad 
Te  migrabil1). 

Lucianum  novissime  ex  ofticina  Wetsteniana  edilum,  quem  libe- 
raliler  mihi  offers,  Vir  Celeberrime,  bibliotheca  mea  non  habet,  ideo- 
que  libenter  aeeeptabo  missum;  sed  ut  documentum  prolixae  Tuae 
erga  me  voluntatis,  non  ut  praemium  officioli,  a  nie  Tibi  praesliti, 
quod  quam  fuerit  tenue  et  lanta  munificentia  plane  non  dignum,  bene 
Tecurn  novi,  quam  vero  praestitum  a  me  fuerit  absque  compensa- 
lionis  ulla  et  spe  et  cupidine,  ipse  mihi  testis  sum.  Literis  augendis 
et  ornandis,  quanlum  in  me  quidem  est,  et  paliuntur  res  domi  an- 
gustae,  liberaliter  inservio.    Auro  vendere  literarias  opes  illiberale 


\)  [Dom  Briefe  liegt  bei  eine  lateinische  Ceberselzuii{;  des  Artikels  Georj; 
Kriedrich  Thryllitsch  aus  Jöcher's  Gelehrten-Lexikon  und  folgondc  Notiz  von  R. : 
Habuit  fratrem  etiam  Graece  et  Latinc  egregie  doctum,  qui  Gcithanae  medicinain  exer- 
cuit.  Libroruru  et  inanuscriplorum  ejus  ma\ima  pars  ad  Bergerum,  Prof.  Witteberg., 
illum  (|ui  de  nalurali  oratiouis  pulchritudine  scripsil,  pervenit,  et  partim  apud  ejus 
haeredes  adhuc  vaenum  prostant,  ut  constat  e  catalogo  mslorum  Bcrgerianorum;  par- 
tim in  libris  Bergen  superiore  anno  hic  Lipsiae  venditis  distracti  sunt.  Vis  erat 
auetor  Graecus  Latinusvc  quem  ille  manu  sua  passiin  non  notasset.  quorum  aliqui 
ad  me  pervenere.  In  reliquis  conspicui  erant  Fabricii  Bibliothecae  Graecae  T.  I. 
el  triumviri  amorum,  ambo  spississime  ab  ipso  conscripti,  emendati  et  suppleti.  Am- 
bos  cl.  Christius  sibi  comparavit.] 


Digitized  by  Google 


518 


R.  Föhrste!», 


duco,  neque  imitabor  eos,  qui  in  quaestum  eas  raittunt.  Suffecissel 
mihi  ad  plenum  gaudium,  vel  absque  praemio,  id  solum,  fortunae 
beneficio  me  plane  nescium  bene  de  literis,  quod  unice  cupio,  rue- 
reri  et  contulisse  aliquid  ad  ornanduni  Euripidem  Tuuui,  cui  prosperos 
successus  volo.  Didici  apud  vos  non  verecundia  simulata,  quod 
maxime  cupias,  deprecari  et  arcere,  sed  profiteor  nie  libenter  ad- 
fo1  2r  niissurum  esse  munus  tarn  splendiduni.  Duduni  eniin  |  est  ex  quo 
libro  inhio  et  insidior,  quem  praecipue  Hemsterhusianae  doctrinae 
copia  illustrat  et  perennem  faciet;  verum  comparando  nondum  suffe- 
eerunt  opes  meae. 

Extremam  epistolae  Tuae,  Vir  Celeberrime,  parlem,  ignosces, 
si  dissimulo  et  absque  responsione  transmitto.  Parco  Tibi  mihique. 
neque  in  his  lemporis  angustiis,  quo  literae  ad  alios  doctos  in  Helgio 
amicos  exarandae  sunt,  librario  abituriente,  respondendi,  qua  par  etil, 
otium  suppetit.  Palimur')  omnes  suos  quisque  manes.  Id  unum  satis 
fuerit  hoc  loco  attingere.  EfTecit  illa  Tua  ad  versus  me  pro  amico  Tuo 
profeclo  vehemens  dispulatio,  qua  eam,  quam  in  me  vituperas,  acer- 
bitatem  superare  voluisse  mihi  videris,  eflecit  igitur  illa,  ut,  quae 
mense  ferme  ante,  quam  Tuae  literae  mihi  redderentur,  optima  raenlo 
scripseram  in  praefatione  ad  opusculum  Sophocleum,  et  excudenda 
typographo  dederam,  eorum  scriptorum  me  poenituerit  .  Met  um  enim 
incutit  ille  Tuus  me  increpandi  modus,  ne  amice  et  benevole  scripta 
sinistre  interpreteris.  Si  potuissem,  quod  jam  in  salvo  non  amplius 
erat,  revocare  et  infectum  facere  fecissem.  Verum,  si  Te  ea  mea 
ad  Te  sermocinandi  überlas  otfendit,  placare  Te  hoc  quodaminodo 
j)Otest,  opusculi  illius  oppido  pauca  exempla  typis  excusa,  meis  sum- 
tibus,  fuisse,  et  multo  pauciora  veslras  ad  oras  perventura  esse, 
ubi  verendum  est,  ne  qualiscunque  tandem  rerum  cum  nomine  com- 
niuDio,  quem  Batavi,  velut  sacrum,  detestanlur  et  infamant,  invidiae 
Tibi  noxaeque  sit.  Quod  si  igitur  in  praefatione  ad  Euripidam  Timm 
me  nominare  metuas,  per  me  quidem  Tibi  licebit,  Tibi  gentilibusque 
Tuis  parcere,  et  nomen  meum  prorsus  dissimulare.  Quid  enim  refert, 
quemquam  scire  unde  et  cujus  beneficio  chartae  Thryllitschianae  ad 
Te  pervenerint.  Satis  mihi  factum  existimabo  si  tan  tum  significaveris, 
eas  Lipsia  ab  homine  Tui  bonarumque  artium  studioso  ad  Te  missas 

<)  [Vgl.  Yer8.  Aen.  VI,  743.] 


Digitized  by  Google 


J.  i.  Reiske's  Briefe. 


519 


fuisse.  Vale,  Vir  Doctissime,  et  nie  amare,  si  desiisti,  rursus  iucipe. 
Scr.  Lipsiae  d.  20.  Octobr.  1753. 

Absoluta  hac  scriplione  accipio  literas  ad  Te  scriptas  a  doclissi- 
nio  juvene,  Bauero,  pullo  Ernostiauo,  qui  nuper  in  hac  academia  suae 
doetrinae,  et  positi  sub  praeslantissimo  magistro  lyrocinii  spccimen, 
quod  accipis,  in  Thucydiden  opusculum,  edidit.  Dignus  est  favore 
Tuo,  et,  si  quo  coepit1),  pede  pergat,  spes  est  fore  ut  literas  Graecas 
olim  praeclare  ornct5). 

218.  An  Johann  Stephan  Bertiard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  30«.) 

Viro  Exponent  issimo  atque  Doctissimo  |  Io.  Stephano  Bernardo  | 

s  p  d  |  lo.  Jac.  Reiske3). 

Quod  nuperis  Tuis  ad  nie  literis,  Vir  Clarissime,  non  citius  re- 
sponderim  fecit  argumenti  penuria.  Indolui  casui  Tuo,  de  quo  signi- 
ficas,  optoque  ut  hae  literae,  et  qui  eas  Tibi  reddet,  Studerus,  Bornas, 
homo  doctissimus,  Te  pristinae  valetudini  redditum  offendant.  Ea 
sors  hominum  est,  ipseiuet  continua  vexor  aegritudine,  quam  nie 
nondura  confecisse  saepe  rairor.  Honorem  Tibi  ab  Academia  Got- 
tingensi  habitum  gratulor,  et  ut  Parisini  exemplum  idem  brevi  se- 
quantur,  in  votis  habeo.  Studerus  ille,  quem  dixi,  hanc  hyemem 
apud  nos  egit;  et  quum  ad  abitum  se  accinxisset,  a  me  rogavit,  ut 
amico  alicui  Batavo  se  commendarem.  Nosti  quam  pauci  apud  vos 
sint,  qui  mihi  faveant.  Quare  eum  Tibi  commendatura  velim  habeas, 
et  si  qua  in  rc  adjuvarc  hominem4)  doctum  et  commodis  moribus 
praeditum  queas,  ut  id  facias  Te  rogo.  .  .  .  Vale  Vir  Eruditissime  et 
mc  ama.    Scrib.  raptim  Lipsiae  16.  Febr.  1754. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  |  en  Mcdecine  tres 
savant  et  tres  |  celcbre  |  a  |  Amsterdam  |  op  't  fluweele  Burgwall,  | 
legen  over  't  illustre  School. 

\)  [Hdr:  cepit] 

2)  [Valckenaer  hat  auf  die  Rückseite  des  Blattes  geschrieben:  R.  27  Febr. 
I7S4.    Doch  ist  seine  Antwort  nicht  erhalten.    Vgl.  Brief  22  4  S.  525,  \G  f.] 

3)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  1 4.  December  4753  (Lebensbeschr. 
S.  496  f.).] 

4)  [Hdr:  hominum]  •  ■ 


Digitized  by  Google 


R.  FOERSTER, 


219.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  301.) 

Viro  Doctissimo  atque  Experientissimo  |  lo.  Stephano  Bernardo  | 

s.  p.  d.  |  Io.  Jacob.  Keiske. 

Quam  vis  ad  Te,  Vir  Doctissime,  Amice  plurimi  faciende,  ante 
ortiduum  litcras1)  exaravcrim,  quas  literatiis  Helvetus,  Studerus,  suo 
tempore  Tibi  reddet,  tarnen  facere  non  potui,  quin  has  quoque, 
quas  spero  citius  ad  Te  perventuras,  oblata  occasione  scriberem. 
Quibuscum  accipies  exemplum  Constanlini  mei,  secundi  puta  volu- 
minis,  de  quo  ut  Tibi  placeat  in  Ia  Bibliotheque  Raisonnee,  alibique, 
ubi  fieri  commodo  Tuo  queat,  significare,  rogatum  Te  volo.  Nosli 
mcum  ingenium.  Quod  in  alios  mihi  permitto,  idem  aliis  in  me  jus 
eslo.  Aequam  censuram  tantum  abest,  ut  deprecer  et  exhorrescam, 
ut  potius  expetam  et  postulem.  Te  pro  Tua  benevolentia  et  erga 
mc  amore  mecuni  acturum  confido.  Forte  offendet  Te  brevitas  prae- 
fationis,  aut  macies  potius  dixerim.  Pudet  profecto  pigetque  tarn 
frigidae  chartae;  sed  aliam  mihi  non  licuit  per  eos  dare  penes  quos 
operis  moderatio  fuit.  Adeo  displicet  ea  praefatio  ipsimet  auctori 
mihi,  ut  nolim  a  Te  dissimulari,  eam,  si  arbitrio  meo  libertaleque  in 
scribendo  mihi  licuisset  uti,  longe  aliam  fuisse  evasuram.  Terlium 
volumen  an  sit  unquam  in  lucem  proditurum,  equidem  non  dixerim. 
Nam  arbitrii  mei  ea  res  non  est.  Multum  momenti  situm  est  in 
ardore  emtorum;  qui  si  frigeat,  fcrendum  mihi  crit,  tot  labores  et 
vigilias  perire.  Nam  in  totum  opus  perfecti  sunt  et  in  charlis  jacenl 
commentarii2).  Adhuc  aliud  est  quod  a  Te,  Amice  Praestanlissime. 
significari  vestralibus  velim.  Hxcuduntur  nunc  aere  meo  Anthologiae 
Oraecae  ineditae,  praeter  Musam  Stratonis,  et  amatoria  alibi  a  ine 
edita,  reliqua  omnia,  hoc  est  dedicatoria  et  sepulcralia  carmina,  et 
Jensiana  item ;  cum  I.atina  inlerpretatione  et  commentariis  meis  paullo 
uberioribus,  ut  et  notitia,  in  qua  poetae  cuiusque  Anthologici  aetas 
constituitur  et  definitur.  Hoc  opusculum  proximis  futuris  nundinis  in 
lucem  proditurum  ut  cito  distrahatur,  multum  mea,  ut  probe  intelligis, 
interest,  eoque  multum  valebit  commendatio  Tua.   Quare  abs  Te  rogo. 

» 

<)  [Brief  J<8.] 

2)  [Erst  durch  Niebuhr  in  der  Bonner  Ausgabe  des  Const.  vol.  II  p.  479 — 
903  herausgegeben.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  66  und  Brief  S50.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske  s  Briefe. 


521 


pro  Tua  erga  me  araicitia  hoc  mihi  tribuas,  u!  in  novcllarum  vestra- 
lium  quadam  significes  Anthologiam  Graecam  inedilam  olim  jam  a 
me  editam  in  bibliopolio  Gleditschiano  proximis  nundinis  vernis  venalem 
fore.  .  .  .  Interca  oplime  vale  cl  mihi  fave.  Scrib.  Lipsiac  d. 
it.  Febr.  17öi. 

Nolim  ad  alios  emanare,  Te  Conslantitii  exeroplum  acce- 
pissc.  Sunt  mihi  rationes  quarc  hör  ignorari  malim. 

Adr.'):  A  Monsieur  |  Msr.  !e  Docleur  Bernard  |  Medecin  tres  habiUi 
et  tres  celebre  |  a  |  Amsterdam  |  op  t  fluweele  Burgwall  |  legen  over 
I  illustre  School. 

nevens  ecn  exemplar  van  het  tweede  Deel  |  van  de  Constantinus. 

220.   An  Peier  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  4  01,  Nr.  16.) 

I'etro  Wesselingo  |  Viro  Egregio  atque  Celeberrimo  |  s.  p.  d.  | 

I.  J.  Reiske. 

Dudum  ad  Te  nullas  dedi  Hieras,  Vir  Celeberrime,  non  immemor 
officii,  neque  segnis;  verum  circumstans  aliarurn  curarum  moles  eo, 
quo  Vellern,  me  respicere  non  sivit.  Memoria  non  excidit  Herodotus, 
dudumque  ardco  cupiditate  de  eo  Tibi  satisfaeiendi.  Neque  tarnen 
de  illo  cogitare  ante  (lonstanlinum  profligalum  lieuit.  Implicitus  paullo 
post  in  curam  edendae  Anthologiae  Graecae,  quae  me  cum  maxime 
lenet,  fui.  Ante  octiduum  tandein  aliquando  gestiens  et  anhelans 
resurasi  Herodotum,  et  olim  in  cum  scripta  retractare  coepi.  Quarum 
retraclalionum  en  Tibi  speeimen.  Habebis,  ni  fallor,  reliqua  proximis 
deineeps  nundinis.  Vix  credideram,  in  eam  opellam.  in  qua  pro  Tuo 
erga  me  amore  ais  haud  pauca  Tibi  probari,  loties  mihi  stringendum 
fore  stylum.  Sed,  quod  saepe  usu  didici,  secundae  curae  sunt  sa- 
pienttores.  Ego  equidem  mihi  non  parco,  nolimque  eorum,  qnae 
olim  scripta  et  in  lucem  edita  in  bis  novis  chartis  omisi,  eoque  ipso 
minus  mihi  probari  significavP),  rationem  a  Te  ullam  haberi,  si  quidem 
res  adhuc  integra  sit.  Sin  minus,  locum  quaeso  Iiis  retractationibus 
in  Addendis  des.  Dubium  non  est,  quin  molestiac  haud  parum  haec 
res  Tibi  allatura  sit.  Ea  tarnen  est  mea  de  aequilate  et  humanitate 
Tua  atque  erga  me  praeclara  voluntate  existimatio,  ut  credam  famae 

I)  [Siegel  wie  HO.]  2)  [Udr:  significari] 


Digitized  by  Google 


822 


R.  FoERSTER, 


meae  lectonimque  commodis  magis  a  Te  consultum,  quam  illis  vestra- 
iv  tium  qui|busdam  indultum  iri,  quorum  velut  malis  ineis  illaetantium 
voculae  auditae,  quin  ipsorummet  manihus  ad  me  pcrscriptae  sunt1}, 
jam  constiturum  e  censura  Tua,  qualis  ipsemet  et  quanti  faciendus 
sim  ille  ego  qui  neminem  non  arroderc  gaudeam.  Cum  reliquis 
Herodotearum  retractationum  aeeipies,  Vir  Summe,  Anlhologiae  Graecae 
exemplum.  Vergit  enim  ad  finem  iinpressio.  .  .  .  Quod  opusculum 
ut  amicis  et  familiaribus  Tuis  commendare  velis,  iterum  Te  iterumque 
rogo.  Nam  cum  aere  id  meo  exeudendum  dederim,  interesl  mea  cita 
exemplorum  distractione  sumtus  faclos  mihi  redire.  Vale,  Vir  Ex- 
cellentissimc,  studiisque  meis  fave.   Scr.  Lipsiae  d.  27.  Febr.  1754.1) 


221.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  101,  Nr.  17.) 

Pelro  Wesselingo  |  Viro  Ccleberrimo  |  Fautori  Suo  Summopere 
colendo  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jacobus  Reiske. 

Non  dubito,  Vir  Celeberrime,  Schedas  illas  nuper  ad  Te  missas, 
in  quibus  Curae  secundae  ad  primos  duo  Herodoli  libros,  aut  jam  in 
nianus  Tuas,  cura  Luchtmanni  Lcidensis,  pervenisse,  aut  propediem 
venturas  esse.  Oblatam  praeter  spem  aliam  occasionem  fasciculum 
hinc  in  Belgium  mittendi  lubens  amplexus  mitto  maxiraara  partem 
posteriorum  mearum  ad  Herodotum  curarum,  quibus  nil  jam  nisi 
postremus  über  deesl;  qui  etiam  proximo  quoque  tempore  ad  Te  ibiL 
Satis  multa,  ut  vides,  expunxi,  addidi  alia,  novam  prorsus  fadem 
opusculo  dedi ;  ut  quodammodo  melius  placere,  quam  primura,  possil 
hoc  secundum  speeimen.  Vereor  tarnen  ut  satis  perpurgatura  sit. 
Cogites  velim  brevissimo  temporis  spatio,  inlra  mensem  fere  dimidium, 
inter  alias  occupaliones  hac  opella  defunetum  me  fuisse;  quae  igitur 
non  potuit  non  tumultuaria  evasisse.  Intcrduin  castigavi  Latinam  inter- 
pretalioncm;  sed  casu  magis,  si  forte  lubido  et  oculus  ad  eam  in- 
spiciendam  ferret;  quam  consilio  eam  data  opera  corrigendi  quod 


1)  [Vgl.  Brief  221  S.  523  A.  i.\ 

2)  [Wesseling^  Antwort  vom  6.  Juni  «754  auf  diesen  und  den  folgenden 
Brief  ist  Lebensbeschr.  S.  799  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


o23 


oeque  meum  est  opus,  neque  mihi  unquam  sumani.  Quidquid  est 
opellae  satis  imperfectae  et  äxeaxtdiaoftirtjs  omne  id  fidei  aequitali 
et  judicio  Tuo  permitto,  spe  frelus  ea,  Te  illa  ita  usurum  esse1},  u( 
non  habeant  quod  laetentur  illi,  qui  male  mihi  volunt.  In  quibus 
fuit  vir  alias  praeclarc  doctus;  et  in  amicis  quondam  habitus,  qui2) 
Franeckera  ad  me  scripsit;  brevi  constiturum  e  Tuo  Herodoto,  et  de 
mea  opera  judicio,  quam  bene  rem  meam  gesserim.  Quod  me  valdc 
pupugit.  Non  desinam  (amen  malevolorum  voculas  contemnere,  et 
pro  virili  mea  Hieras  ornare.  Quo  spectant  omnes  mei  qualescunque 
conatus.  Caelerum  Te  Vir  Celeberrime  bene  valere,  et  coeptum  Tuum, 
arduum  sane  scd  perutile  atque  honorificum  Tibi  futurum,  feliciter 
citoque  perOcere  jubco.    Scribeb.  Lipsiae  d.  13.  Marth*  4  754 3). 

222.  An  Pelcr  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  4  8.) 

Viro  Celeberrimo  |  Petro  Wesselingo  |  s.  p.  d.  |  Jo.  Jacob.  Reiske. 

Non  dtibito,  Vir  Summe,  Te  geminum  missum  mearum  ad  Hero- 
dotum  posteriorum  curarum  a  Luchtmanno,  ad  quem  missae  hinc 
fuerunt,  accepisse.  Adjeci  Iiis  lileris  lerliuin,  qui  ad  L.  IX.  perlinet. 
Modo  posteriores  hae  curae  prioribus  meliores  et  publica  luce  dig- 
niores  sint.    Operam  equidem  dedi,  ut  essent. 

Schreuderus  fasciculum  ad  Te  mittet,  cui  insunt  exemplum  alle- 
rius  tomi  Constantini  mei;  quod  citius  misissem  si  satis  commoda 
suppetisset  occasio;  tum  exemplum  Anthologiae4);  quod  opusculum  si 
qua  Tibi  dignum  videbitur  commendatione,  ut  id  ea  ornare  velis  Te  rogo. 
Quum  id  aere  meo  procuderim,  versalur  in  ejus  fama  rei  familiaris 
di6crimen.  Est  quidem  in  se  admodum  rüde  et  imperfeclum,  caret- 
que  omni  inlerno  et  exlerno  ornatu;  quäle  a  meo  ingenio  et  pau- 
corum  mensium  studio  exspectetur.  Forte  (amen  novitas  ipsi  gratiac 
aliquid  conciliabit.   Haec  igitur  qualiacunque  munuscula  mei  crga  Te 


1)  [Vgl.  die  praefatio  zu  Wesseling's  Ausgabe  des  Herodol,  Amslcrdani  4  763.] 

2)  (Offenbar  Valckenaer,  wenn  auch  dessen  Aeusserung  im  Brief  vom  27.  Febr. 
1754  S.  506,  43  f.  elwas  anders  laute«.]  3)  [Ygl.  S.  522  A.  2.] 

4)  [Anthologiae  graecae  a  Constantino  Cephala  editae  libri  tres,  Lipsiae  4  784 
(1759  wiederholt).    Vgl.  Lebensbesbr.  S.  66  f.  und  4  78  f.] 


Digitized  by  Google 


52  i 


R.  FoERSTER, 


summi  studii,  cultusque  quo  doctrinam  et  merita  de  literis  Tua  pro- 
sequor,  futura  documenta,  velim  benigne  accipias,  procul  omni  sinistra 
suspicione.  Captator  non  sura.  Nolis  igitur  de  compensatione  ßolli- 
citus  esse,  ut  olim  eras.  Mihi  satis  erit  si  Studium  erga  literas  or- 
nandas  meum  Tibi  probetur.  Si  quando  oportunum  sit,  fac  velim 
me  certiorem  ubi  rerum  Herodotus  Tuus  agat;  cui  citam  et  faustam 
Lucinam  comprecor.  Nuper  ilerum  perlegi  Diodorum  Siculuro,  fieri- 
que  facile  posscl  ut  hac  aestate  pauculas  ad  eum  meas  animadver- 
siones,  una  cum  aliis  ad  Polybium  et  secundis  ad  Dionem  Cassium 
curis  typis  committerem.  Sed  sita  res  est  in  dei  manibus,  cuius 
gratiae  et  tutelae  Te  Vir  Praestantissime,  Tuaque  commendo.  Scrib. 
Lipsiae  d.  18.  Maji  1754. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wesseling,  Professeur  tres  illustre  |  a  | 
Virecht. 

223.  An  Christoph  Saxe  in  Utrecht. 
(Original  im  Haag  wie  SU,  fol.  3.) 

Viro  Celeberrirao  |  Saxio  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske. 

Longe  jueundissimae  mihi  fuerunt  litorae  Tuae 1),  Saxi  praestan- 
lissime,  quibus  Tui  erga  me  amoris  constantis  certiorem  facis;  quem 
ut  porro  serves  iterum  Te  ilerumque  rogo.  Pro  insigni  munere,  quod 
Te  parario  mihi  a  celeb.  Millio  venit,  coneeptissimas  gratias  vobis 
ambobus  ago.  Verum  vehementer  dolet,  quod  summi  viri  volunlati 
satisfacere  nequeam.  De  libro  praeclaris,  ut  credibile  est,  invenlis 
ad  rem  sacram  pertinentibus  referto  exponere  et  judicare  theologorum 
est;  a  quibus  bene  nosti  quantum  absim.  Praeterea  post  excessura 
Menkenii  nihil  mihi  rei  cum  Actis  Eruditorum  commune  est;  a  quorum 
consortio  jam  ab  aliquo  tempore  desciscere  tum  coeperam,  quum 
virum  illum  fatum  suum  opprimeret,  fuissemque  procul  omni  dubio 
prorsus  defecturus  etiamsi  in  vivis  ille  esse  porro  continuasset.  Com- 
niisi  tarnen  recensendi  Milliani  libri  negotium  homini,  qui  mihi  rci 
par  visus  fuit  esse,  et  egregio  auetori  multum  favere;  efficiamque 
apud  Ernestium  nostrum,  qui  in  curandoruni  Actorum  provinciam 
successit,  ut  illa  expositio  Actis  inseratur,  quam  cl.  Millio  satis  arri- 

I)  [S.  5<  J  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heisres  Briefe. 


suram  existimo.  A  Schroedero  accipies  exeniplum  Anthologiae  Graecae 
pridem  ineditae,  recens  a  me  in  usum  hominum  editae;  quod  vclini 
mei  erga  Te  animi  ßtudiique  raonumentum  Tibi  habeas  et  serves. 
Cujus  ad  comniendationem  opusculi  (si  quidem  ea  dignum  est)  quod 
Tu  quidem  conferre  apud  vestrates  possis,  quin  sis  collaturus  oinne, 
nullus  dubito.  .  .  . 

...  Dcus  Te  diu  salvuni  praestet,  sinatque  bonis  Tuis  con-  foi.  3» 
stanter  frui. 

Scrib.  Lipsiae  d.  18  Maji  1754. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Saxe,  Professeur  tres  savanl  |  et  tresfoi. 
celebre  |  a  |  Vtrecht. 

224.  An  Valckenatr  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  Ii,  Nr.  36.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Doctissimo  |  Ludovico  Caspari  Valckenaer,  j 

s.  p.  d.  |  J  J  Reiske. 

Multum  Tibi  debeo,  Valckenari  praestantissime,  pro  jucundis 
Alis1),  quibus  ine  beasti,  et  literis,  et  speeimine  Euripidae  Tui,  unde 
eum  splendidum  et  ubere  doctrinaruni  apparalu  insignem  proditiirum 
conjicio,  Luciano  denique,  quo  munerc  nulluni  aliud  luculentius  aeeep- 
tiusve  nancisci  poteram.  Ut  priinmn  licebit  (interstrepunt  enim  hao 
nundinae  et  pracsentes  curae  alio  avocant)  imniergain  nie  in  occanuin 
doctrinae  Hemsterhusianac.  Interea  conceptissinias  gratias  amplissimae 
Tuae  erga  me  voluntati  ago  et  liabeo,  aeeipioque  carissimum  inuniis 
pro  pignore  renovati  Tui  amoris,  quem  deineeps  ulla  ratione  turbare 
sedulo  cavebo.    Cum  Actis  Eruditorum  mihi  ab  excessu  Menkcnii 

1 

commune  nihil  est,  neque  erit.  A  cl.  Ernestio,  qui  desertam  in  pro- 
vinciam  successit,  nihil  non  aequi  et  amici  impetrabis  et  Tu,  et  ve- 
strates omnes,  praesertim  si  libros  veslros  ipsi  dono  millatis,  cumque 
in  illis  effuse  laudetis.  De  Callimacho  multumne  sit  aut  fuerit  solli- 
citus,  haud  dixerim.  Videbitis  ubi  editio  illa  prodierit,  parne  sit 
Germania  ferendo  digno  tanti  poetae  interpreli.  Id  novi  novam  cum 
ediüoncm  Lexici  Graeci  Hedericiani  curare,  quod  ut  tolo  Scotti  supple- 
mento  augeret,  librarius  ipsi  mandavit.    Qui  labor  <mam  utilis  ad 

4)  [Vgl.  S.  519  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


526 


R.  Foehster, 


meliores  Hieras,  quam  ad  hanc  futurasque  aetates  gloriosus  sit,  mihi 
quidem  latet.  At  augendae  rei  facit,  et  tuendae  famae  penes  triviales 
Scholas  partac. 

Anthologiae  recens  a  nie  cditae  exemplum  Tibi  mittit  Schreude- 
rus,  una  cum  altero  voluminc  Constanlini.  Habcbis  <|uoque  tertiuin, 
si,  quod  futurum  despero,  cum  quoque  exire  fata  siverint1).  Fac 
velim  ut  quid  vestrates  de  Anthologia  ccnseant,  indice  Te  resciam. 
roi.  Rüde  quidem  et  deproperatum  est  opusculum,  et,  |  quod  vereor,  valde 
mendosum;  quales  sunt  omnes  mei  primi  conatus.  forsitan  tarnen  olim 
aliquando  secundas  curas  accipiet.  Ad  Herodotuin  mihi  observatorum 
non  pauca  Tibi  placuisse  scribis.  Gralulor  ilaque  mihi  conscnsum 
Timm.  Scd  nuper  admodum  illam  opellam  relractavi,  et  plus  dimi- 
dia  parte  mutavi,  refinxique  tolum  novum  opus,  et  cl.  Wesselingio 
misi.  Id  idem  nunc  in  Dionc  Cassio  facio,  experiorque  quotidic  cl. 
Reimarum  nimis  indulgentem  in  laudando,  in  castigando  nimis  parcum 
fuisse.  Faciamque  ut  de  ipsius  aequitale  et  humanitate  publice 
eonstet.  Fiet  enim,  pennittente  deo,  ut  opella  Graecis  hisloricis  ali- 
quot nobilioribus,  in  quibus  et  Cassius  et  Polybius  erunt,  illustrandis 
destinata,  typis  committatur  hac  aestale.  Interea  opcllae  ad  Euripidam 
meae,  quae  nunc  praeluin  exercet,  folia,  quot  hactenus  excusa  sunt, 
Tibi  Valckenari  Doclissimc  mitto  Tuoque  judicio  submilto.  Similis  est 
fratribus.  Ni  omnia  probes  (neque  enim  poleris  probare)  at  aliqua 
lamen  non  improbabis;  laudabis  quidem  Studium  meum  bene  de  li- 
leris  merendi.  Miraris  unde  tarn  repente  vocalis  fiam,  qui  diu  olim 
tacui,  qui  sünul  tot  opuscula  eflundam  post  longam  sterilitatem. 
ww«,  Ji6(p((VTt.  Nosti  caetera.  Modica  sunt,  neque  sufficiunt,  sti- 
pendia  nostra:  quare  cogimur  nos  Gennanicarum  academiarum  pro- 
fessores  mulla  agere  persona  nostra  indigna  et  a  studiis  nostris  aliena; 
unde  tot  triobolarcs  libclli,  et  illa  literarum  pestis.  aiii  serviunt  librariis, 
et  imperata  omnia  exsequuntur,  non  id  agunl,  quod  vellent  aut 
possent,  sed  unde  res  crescit.  Ego  vero  edendis  aere  meo  meis  lu- 
eubrationibus  tentabo  possimne  victum  mihi  necessarium  compararc. 
Si  succedal  res,  adspirante  numine,  studebo  Aldorum  cl  Stephanoruni, 
forsitan  quoque  Erpeniorum  vestigia  calcare.  aXla.  ravru  (itv  few  (v 
yovvaat  xtirai,  et  eveniant  ut  deus  voluerit.  Cujus  Te  Vir  Praestan- 
tissime  gratiae  el  tntelae  commillo.   Scrib.  I.ipsiae  d.  *8.  Maij  1 754-. 

\)  [Vgl.  S.  520  A.  2  und  S.  564,  5  f.]  2)  [Theoer.  •  id.  XXI,  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


527 


225.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  311.) 

Viro  Experienlissimo  atque  Doctissimo  |  loanni  Stephano  Bcrnardo  | 

s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske'). 

Recte  accepi,  Vir  Clarissimc,  fasciculum  quem  mihi  destinaras 
cum  literis  Tuis  gratissimis.  quibus  adjunctas  ad  cl.  Trillcrum  illuc 
protiniis  misi.  Cujus  en  Tibi  responsum.  Dudum  ille  ad  Te  mise- 
rat  suarum  ad  Thomam  animadversionum  rcliquias.  Sed  jaeuerunt 
aliquamdiu  penes  librarium,  non  occurrente  occasione  eas  in  Belgium 
mittendi.  Nullus  tarnen  dubilo  nunc  tandem  eas  Tibi  fuisse  redditas. 
cl.  Valckcnaer  nuper  ad  me  misit2)  cum  splendidi  sui  Euripidae  spe- 
ciinine  insigne  donum,  Lucianum  Reilzii,  nitida  compactum.  Timaeani 
ad  Platonem  Lexici  l'olia  quaedani  haud  ita  pridem  apud  Erncsüuni 
nostnuu  vidi,  ad  quem  Aelorum  Lipsiensium  cura  post  Menkeniuni 
devenit.  Arriani  libros  de  Exped.  Alex.  M.  cum  Raphelii  commen- 
lario  excudi  non  illibenter  audio.  Vidi  illimi  commeniarium  penes 
ipsum  auetorem  ante  16.  annos  Luneburgi3),  credoque  bonae  firugis 
in  suo  genere,  quamvis  non  critici  gustus  sil,  esse.  Bene  callebat 
ille  vir  Graece,  et  eral  sedulus  in  exponendis  verborum  et  phrasium 
viribus  atque  signilicationibus.  Scribis  de  libris  Göngösii  Arabicis 
manuscriptis  hastac  addicendis.  Possedit  ille  volumen  epistolarum 
Arabice  et  variis  idiomatibus  ab  Erpcnio,  Golio,  aliis  et  ad  hos 
scriptarum.  Quod  si  mihi  posses  vindicare,  amarem  Te.  Nullis  ab 
eo  preeibus  hoc  volumen  (pianlivis  faciendum  impetrare  valui.  Vide 
ergo  oum  meliore  fortuna  nunc  utar.  Libenter  sumtus  refundam. 
Exhibebit  Tibi  Schreuderus  excmplum  Anlhologiae  recens  a  mc  edi- 
lae;  de  qua  quac  sint  f'utura  vestralium  judicia  noli  quaeso  me  ce- 
lare.  Fieri  nequit  quin  rei  novitas  et  nominis  mei  penes  vos  invidia 
motus  cieat.  Sub  praelo  sudat  cum  maxime  libellus  in  Euripidam, 
cui  forsitan  Aristophaneum  quoque  adjungam.  Rerum  literariarum 
quod  apud  nos  prodierit  novum  nihil  novi.  Edidit  (piidem  cl.  Rei- 
marus  praestantem  librum,  |  quem  mihi  dono  misit,  sed  diversi  generis,  fol.  n 
goriuanice  scriptum,  et  praeeipua  capita  religionis  naturalis  contra 


1)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  17.  April  1754  (Lebensbeschr.  S.  500  f.).] 

2)  [Vgl.  Brief  82  4  S.  525,  10  f.]  3)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  16.] 


Digitized  by  Google 


528 


R.  FOERSTKR, 


Atheos  et  Deistas  praesertim  La  Mettrie  demonstrantera1).  Rede  fe- 
cisti,  Vir  Clarissime,  quod  ab  impostore  libellum  de  tribus  impostori- 
bus  venum  oblatum  non  redemeris  nequc  siveris  Tibi  imponi.  Fuit 
rcvera  ille  liber  anno  1598  Lugduni  in  Galliis  ni  fallor  primum  edi- 
tus;  verum  Spitzelius,  theologus  Augustanus  servato  anni  indice  simi- 
libusque  usus  typis  curavit  eum  recudi  Augustae  Vindelicorum  A. 
1715.  et  magno  vendidil,  eoque  quaestuin  seu  imposturam  potius 
exercuit.  linde  copiosa  exemplaria  illius  libri  obundarunt.  Veheineuler 
miror  quid  sibi  velint  veslrates  lypographi  Longi  pastoralia  cum  figuris 
aere  excusis  edere  instituentes.  Quid  isti  libro  cum  tabulis  aeneis? 
aliumne  potiorem  ornalum  nullum  illi  editioui  addent? 

Gratulor  Tibi  occasionem  a  Stoschio  oblatam  rerum  a  Te  prae- 
clare  gestarum  memoriam  in  celebritatem  miltendi,  aveoque  quanto- 
cyus  vitae  Tuae  hisloriam  legere.  Ut  idem  lacere  nieluam,  multa  in 
caussa  sunt;  et  in  bis  maximum,  quod  et  externae  ineae  res  suul 
humiles,  et  in  literas  merila  adhucduin  perquam  medioeria.  De  me, 
quod  novi,  boni  paruin  est,  mali  multum  et  plus  quam  vcllem.  Illud 
me  dicere  non  decet,  hoc  celari  vult  prudentia.  Si  quidem  rerum 
mearum  enarrationem  essem  ex  animi  mei  senteutia  dalurus,  ea  esset 
futura,  quae  nemini  arrideret,  et  ineae  existimationi  officeret.  Quare 
nialo,  alii  de  me  quod  velinl  et  scianl,  mali  bonive,  aequi  an  iniqui, 
perinde  est,  dicanl.  Per  aliorum  judicia  virtutum  vitiorumque  pariter. 
decedit,  aecreseit  nihil.  Adjeci  libellum  Academicuin2)  bis  ipsis  diebus 
proditum,  in  quo  habes  Judicium  de  Wctslenii  testamento.  De  cujus 
altero  tomo  nuper  quoque  narrationem  conscripsi  propediem  libello 
alicui  menstruo  vernaculo:t)  inserendam,  multo,  quam  superiores  fue- 
runt,  acriorem,  neque  ultra  rei  meritum.  Non  caret  sua  laude  ille 
liber,  sed  neejue  foedis  mendis  et  naevis  caret.  In  Actis  Eruditomm 
alius,  fortassis  Emestius,  dicet.  Nam  cum  illis  Actis  imposterum 
mihi  commune  nihil  erit.  Haec  succurrebant  nunc  quidem  ad  Te  Vir 
Clarissime  scribenfi.  Deus  Te  salvum  praestet,  expediendo  Tuo 
Thomae  et  aliis  praeclaris  ingenii  monumentis.  Tu  vero  mihi  favere 
perge.    Scrib.  Lipsiae  d.  26  Maij  1754. 


l)  [Die  vornehmsten  Wahrheiten  der  natürlichen  Religion.   Vgl.  Lehensbesch r. 
S.  699.]  J)  [Vgl.  S.  44t,  SS  f.] 

3)  [Zuverl.  Nachr.  4754,  893—424.] 


by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briepe. 


529 


Adjectas  literas  rogo  Te  velis  ad  eos  ul  perveniant,  quibus 
inscriptae  quaeque  sunt  curare.  Fac  quoque  ut  indiccm  Cu- 
ratorum  Acadeiniae  Leidensis,  qui  nunc  sunt,  et  integrum 
cujusque  titulum  liabeam.  Quo  id  velim1)  intelliges  suo 
tempore3). 

226.  An  Peter  ^Ye8selvlg  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  1 02,  Nr.  4  9.) 

Viro  |  doctrinarum  laude  celeberrimo  |  Petro  Wesseling  |  s.  p.  d.  | 

Io.  Jac.  Reiske3). 

Miratus  vehementer  fui  lectis  Tuis  literis,  Vir  Celeberrime,  for- 
tunam,  quam  fasciculus  nuper  ad  Te  missus  habuit,  variam  et  paene 
incredibilem.  Laelor  tarnen  tristis  casus  prosperum  exitum  fuisse. 
Quas  ad  Te  dedi  novissimas  literas,  quibus  nolatorum  ad  Herodotuin 
reliqua  incluseram,  eas  una  cum  altero  Conslanlini  volumine  et  Antho- 
logia  Graeca  nova,  nunc  tandem  Amstelodamo  ad  Te  pervenisse 
conjicio.  Nani  e  literis  Tuis  illud  videor  mihi  rede  colligere,  quum 
eas  exarares,  ea,  quae  dixi,  nondum  Tibi  reddita  fuisse.  De  Tui 
erga  me  animi  signifieatione  ingentes  Tibi  gratias  debeo.  Credo 
equidem  et  benigniorem  eum  et  ad  me  fruetuosiorem  fore,  quam 
mit  Menkenii.  In  quo  viro  sublato  mc  magnam  jacturam  fecisse  quod 
existimatis,  mirarer,  nisi  locorum  tanla  intervalla  falsam  speciem  dis- 
sidiis1)  inducerent.  Absit  a  me,  ul,  quod  improbi  esset,  de  casu 
viri  de  literis  bene  meriti  fuerim  laetatus.  Non  tarnen  dissimulabo, 
quum  ila  fata  ferrent  ut  expedirer  vinculis,  quibus  illo  quidem  vivo 
spes  nulla  erat  ut  unquam  liberarer,  haud  aegre  me  tulisse  libertatem 
ex  insperato  oblatam.  Tain  vincebat  importunitate  animi,  qualis 
meus  est,  facilitatem  roganti  quidquam  negare  neseiam.  Defunctis 
detrahere  magis,  quam  vivis,  parco.  Demenda  tarnen  vobis  est  per- 
suasio,  in  quam  nescio  quid  tandem  vos  induxerit,  a  vero,  ita  me 
deus  amet,  alienissima,  eoruin  quae  Menkenio  suppedilavi  in  luceiii 

t)  [Vgl.  S.  530,  19  f.] 

5)  [Bcrnard's  Antwort  vom  23.  September  t754  ist  Lebensbeschr.  S.  505  f. 
gedruckt.] 

3)  [Antwort  auf  Wesseling^  Brief  vom  6.  Juni  1754  (Lebensbescbr.  S.  799 f.).] 

4)  [tldr:  dissidis] 

Abb  »ndl.  d.  K.  8.  OeMlUch.  d.  WiM«n«cb.  XXXVIII.  34 


Digitized  by  Google 


530  R.  Foerster, 

edenda,  numcro  non  pauca,  ingentem  me  fructuni  tulisse.  Tuli,  si 
verum  vis,  ad  publicum  invidiam,  a  Meukenio  vix  verbis  tenus  gra- 
tias,  numoriim  profecto  tarn  nihil,  ut  si  quae  a  me  editorum  cxempla 
cuperem  amicis  miltere,  ab  ipso  paralo  aere  necesse  haberein  redi- 
mere.  Aquam  e  silice  citius  quam  ex  illo  teruncium  elicuisses,  cujus 
ingenium  si  nosse  cupis,  viri,  cujus  poenituit  oinnes,  qui  negolium 
cum  eo  contraxcre,  interroga  Wetstenium  el  Reitzium ;  quos  audio 
(neque  enim  legi)  probra  in  ejus  sordes  jaetasse.  Quidquid  dixerint, 
föi.  t*  non  pulo  eos  satis  ad  meritum  dixisse.  |  Si  omnes  mihi  tales  ob- 
tingant  patroni,  quod  deus  ne  sirit,  qualis  ille  l'uit,  liccbit  mihi  jam 
in  obscuritate  et  egestale  consenescere.  Obiit  Menkenius  Jiterarum 
aliquo  damno,  meo  prorsus  nullo. 

Quid  Abulfeda  fiat,  interrogas,  Vir  Ceieberrime.  Excudendani 
typis  nupcr  dedi  lalinam  ejus  interprelationem  aere  meo.    Cujus  in— 
-stil uli  en  Tibi  specimen,  plagulam1)  recentissime  praelo  liberalam. 
Si  ampliores  essent  opes  meae,  quae  bis  minutis  et  incomtis  aegerrinie 
sufficiunt,  esset  opus  exiturum  aliquanto  splendidius.    Ita  institui  rem, 
ut  futuro  mense  Octobri  volumen,  quinquaginla  plagularum  numerum 
haud  excessurum,  in  lucem  prodeat.    Quod  decrevi  illuslribus  Cura- 
loribus  Academiae  Leidanae,  cui  Abultedae  Arabicum  codicem  debro, 
dedicare;  rogoque  Te  Vir  Ceieberrime  velis  mihi  significare,  quid 
Tibi  hoc  de  consilio  videalur,  et,  si  probes,  animos  Curatorum,  qui 
id  accepturi  sint,  perlentare,  et,  ni  repudient,  ut  benigne  accipiaut, 
horlari,  virorumque  nomina  et  titulos,  quibus  ex  formula  compellanlur, 
ad  me  pcrscribere:  landein  inslitutum  meum  ad  amicos  Tuos  signi- 
ficare et  laudare     Plura  non  rogabo,  melu,  ne  malam  in  partein 
accipias.   Alias  rogarem  a  Te  ut  ab  amicis  vestratibus,  qui  Abulfedam 
redimere  velint,  tQavov  quantulumcunque  aeris  mihi  impetrares,  suo-) 
tempore  codicibus  excussis  compensandum.  opes  enim  meae,  ipsae  ad- 
modum  accisae,  fducentos  florenos,  haud  amplius,  publicum  Stipendium 
annuum  fero)  et  nuper  edenda  Graeca  Anthologia  multo  magis  mi- 
nulae,  paeneque  exhaustae  sumtus  tanto  operi  vix  sufficiunt,  quod 
per  exiguos  missus  discerpendum  esse  mihi  video.   Nam  ipse  tantos 
sumtus  facere  nequeo,  et  librariorum  nullus  est  qui  audeal.  Porro 


!)  [Die  Worte  plagulam  bis  liberalam  siod  am  Räude  nachgetragen.) 
S)  [Die  Worte  suo  bis  compensandum  sind  am  Rande  nachgetragen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rfiskes  Briefe. 


531 


Te  quoque,  Vir  Celeberrime,  ilenirn  rogo,  velis  Anlhologiam  meam, 
non  illain  per  Miscellanea  Lips.  sparsam,  nam  ejus  hierum  ad  me 
non  pertinet,  sed  recentissimam  illam,  in  qua  Jensiana  insunt,  fami- 
liaribus  commendare,  et  ut  a  ine  potius  exempla,  quam  a  übrariis 
petanl,  hortari.  .Mihi  enim  reservavi  copiam  aliquam  exemplarium 
mundiore  charta  excusorum,  quorum  singulis  pretium  statui  binos 
florenos  Belgicos. 

Cl.  Wollius  adhuc  vivit,  sed  dudum  ab  ejus  consueludine  absum, 
metu  ne  me  ad  se  accedenlem  pro  spectalore  suorum  malorum 
habeat.  Nam  luctuosam  vitam  agit  a  triennio,  usu  oculorum  privatus. 
Quam  indignam  deflendamque  cnlamitatem  oplimo  et  lileratissimo  viro 
infliclam  aegerrime  fero. 

Gaudia  Tua  domestica,  Vir  Celeberrime,  me  quoque  langunt, 
oploque  ul  filiani  ex  animi  sentenlia  collocalam,  generumque  nepo- 
lesque  diutissime  videas  florentes.  Ernestius  noster  Iiis  diebus  pro- 
lusionem  edidit,  qua  Welsteuiauam  novissimam  N.  T.  editionem  acriler 
perstrinxit.  Quod  opusculum  brevi  ad  vos  pervenlurum  esse  non 
dubilo.  Deus  Te  diu  servet,  Vir  Maxime,  sospitem  el  mihi  laventem. 
Serib.  Lipsiae  d.  18.  Junij  1 754.  *) 

cl.  Saxium,  tibi  occasio  feral.  meo  nomine  velim  salutes. 

227.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  1 02,  Nr.  SO.) 

Viro  Celeberrimo  |  Pelro  Wessclingio  |  s.  p.  d.  |  I  I  Beiske2;. 

Ex  humanissimis  Tuis  lileris,  Vir  summi  faciende,  perspexi  Tui 
erga  me  amoris  atque  sludii  magnitudinem.  Non  tarn  aequum  est, 
quam  honorificum  et  benignum  Timm  de  opella  a  me  in  Anthologia 
edenda  posita  judicium,  de  qua  ulinam  essent  omnes  aeque  indul- 
genter  prouuntiaturi.  Sed  vereor  ne  sint  penes  vos  qui  pulchram 
occasionem  veterum  injuriarum  ulciscendarum  nacti  jam  sibi  videantur 
haud  praetermitlendam.  Spero  tarnen  in  Tua  similiumque  Tibi  aequi- 
tate  haud  parum  p'raesidii  mihi  fore.    Quod  scriberes  exempla  illius 

1)  [Wesselings  Antwort  vom  15.  Juli  1754  (nicht:  1755,  wie  a.  a.  0.  S.  806 
steht)  ist  Lebensbeschr.  S.  805  f.  gedruckt.] 

i)  [Antwort  auf  Wessel ing's  Brief  vom  15.  Juli  1754  Lebensbeschr.  S.  805f. 
Vgl.  A.  1.). 

34» 

Digitized  by  Google 


Ö32 


R.  FO ERSTEH, 


opellae  penes  vos  non  prostare,  misi  eorum  numerum  modicum, 
periculi  faciendi  ergo,  ad  Vuchtiura,  quem  mihi  laudasti,  et  qui  Tibi 
has  Hieras  una  cum  opusculo  recenlissime  a  me  edito'),  illoque  Ernes- 
(iano,  quod  Te  videre  cupere  significabas,  reddet.  Nescio  adhucdum 
quibusnam  conditionibus  mecum  transacttirus  ille  bibliopola  sit.  Sed 
ut  facilis  ero,  ila  ipsum  quoque  probum  et  aequum  spero  fore,  prae- 
serliin  intereedente  Tua  auctoritate.  De  illa,  qua  nosti,  dedicatione 
animi  pendeo,  ex  quo  tuam  senlenliam  intellexi.  Fieri  vix  polest  ul 
talem  librum,  eumque  non  minimae  molis  futurum,  absque  dedicatione 
cmiltam.  Prospiciendum  est  rei  domesticae,  ne  damnum  accipiat,  si 
fortassis  emtores  fefellerint.  Gui  autem  potenti  viro  eum  inscriberem. 
cui  literae  non  sordercnt?  cui  collegio  procerum,  cui  non  hae?  Non 
sunt  qui  justiore  titulo  possessionem  velut  ejus  libri  sibi  postulent 
*T  arrogentque,  quam  illi,  qui  isli  praesunt  |  academiae,  in  qua  natus  et 
altus  fuit  meus  labor,  illi  bibliothecae,  quae  raateriam  illi  praebuit, 
in  qua  se  exerceret  et  monstraret.  Et  si  vcl  maxime  tarn  esset 
invisum  atquc  exosum  meum  nomen  ad  Batavos,  ut  aspemarentur  et 
absque  praemio  transmitterent  ineam  officiositatem ,  quod  tarnen  illos 
facturos  liaud  credo2),  rursus  tarnen  ego  tarn  ingratus  et  immemor 
cum  beneficiorum,  quae  ab  eorum  quibusdam  accepi,  tum  profectuum, 
quos  in  literis  penes  eos  et  ex  ipsornm  opibus  feci,  non  sum,  ut 
nolim  publico  quodam  documento  animi  mei  erga  eos  aflectioneni 
teslatam  facere.  Cl.  Ernestium  nondum  mihi  facta  fuit  convenicndi 
copia.  Fiel  tarnen  propedicm,  ut  quae  ad  eum  relata  cupis,  referam. 
Vale  Vir  Maxime,  mihique  ut  facis  porro  fave.  Scr.  Lipsiae  d. 
28  Iulij  1754. 

228.  An  Christoph  Saxe  in  Utrecht. 

(Original  im  Haag,  wie  SU,  fol.  5.) 

Viro  Celeberrimo  alque  Erudilissimo  |  Christophoro  Saxio  |  s.  p.  d.  | 

Io.  Jac.  Reiske3). 

Magna  me  voluptate  atTecerunt  literae  Tuae  jucundissiinae,  Saxi 
Celeberrime,  unde  mihi  constilit  Xc  in  illa  Tua,  qua  merito  Tuo  gaudes, 

i)  [Ad  Euripidam  et  Aristoplianem  aniruadversioncs,  Lipsiae  1754.] 
i)  [Aber  vgl.  Lebensbeschr.  S.  68.] 

3)  [Antwort  auf  Saxe's  Brief  vom  30.  August  1754  (Concept  im  Haag  Kö- 
nigl.  Bibl.  M.  37,  p.  313—315).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  ReISKES  BftlEFE. 


533 


beata  fortuna  nostrae  sortis  homuncionem  non  contemnere.  Perge 
quacso  hoininera,  quem  si  nihil  aliud,  voluntas  quidem  benc  de  literis 
merendi  commendat,  aniplecti.  Quod  nugas  meas  aliquo  in  loco 
habes,  suninü  id  facio.  Haud  sane  medioeriter  oportet  Te  nieo  de 
ingenio  existiinarc  siquidem  ad  vulgarem  Anthologiam  edendam  nie 
inipellis,  eique  rei  subsidia  praestanlissima  ullro  polliceris.  Obstupui 
niagniludineni  amoris  Tui.  Variantcs  et  supplementa  e  celeberrimo 
fodice  Palatino  depromta  nitro  iiiecum  communicanda  öfters1).  Unde 
nactus?  Forsitan  e  reliquiis  Graevianis.  Tanto  nie  thesauro  beabis? 
Kgo  vero  lubens  aeeepto,  cariusque  auro  niuseum  habebo  donum, 
quo  aeeeptius  aliud  nulluni  musaruni  Graecarum  studioso  neque  esse 
polest,  neque  debet.  Fiel  quoque  aliquando  bene  juvante  deo  ut 
illam  collationem  in  lucem  proferam,  forsitan  in  animadversionibus 
nostris  ad  Anthologiam.  Sed  ut  ipsum  illud  florilegium  edam ,  vix 
videor  mihi  a  nie  impelraturus,  qui  quam  ardua  sit  ea  provincia,  et 
quam  facultate  mea  potior,  probe  novi.  Postulat  enim  editio  illins 
libri  commentarios  operosos;  quales  ut  condam  neque  animus  ferl, 
neque  supellex  libraria,  quae  mihi  admodum  curla  est,  patilur.  pos- 
tulat  item  scrutinium  grammaticorum  et  glossarum  vetcrum;  a  quo 
abhorreo;  Latinorum  denique  poetarum,  quibuscum  non  consuevi, 
romparationem.  adde  quod  ibi  terrarum  ago,  ubi,  quod  ipse  nosti, 
lileris  his  neque  honor  neque  praemium  est,  et  Graecae  Musae  surdis 
ranunt.  cl.  Millium  salvere  jubeo.  ad  cl.  Wesseling,  ipse  litteras7) 
exarabo.  Quae  penes  nos  gerantur  rerum,  eas  Tibi  latere  non  sinet 
Bacchius  Tuns.  .  .  .  Vale  Vir  Ccleberrime,  et  mihi  faverc  perge.  D. 
I.ipsiac  d.  22.  Octobr.  1754. 

|  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Saxe  Professeur  tres  savant  |  et  tres  foi.  5* 
celebre  |  a  |  Vtrecht. 


1)  [Bs  waren  die  von  Sylburg  aus  dem  Codex  l'alatinus  ausgezogenen  und 
<m  Rande  der  (in  Saxen's  Besitz  befindlichen)  editio  Stepbaniana  von  1566  ange- 
merkten Varianten.] 

1)  [Brief  «9.] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTER, 


229.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  I Oi,  Nr.  II.) 

Viro  Celebcrrimo  alque  Exccllentissimo  |  Pctro  Wesselingio  | 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

.Milto  ad  Te  Vir  (Icleberrime,  fascictiliiiu  a  cl.  Wollio  fidei  raeae 
commissum ,  et  Ahilfedae  inei  primum  missum  nuperrime  praelo  ab- 
solulum'}.  Itrumquc  Yuchtius  suo  (empöre,  ubi  sarcina  lihraria,  cui 
includetur,  in  Belgiimi  appulerit,  Tibi  Irariel.  Abulfedam  ut  pro  pig- 
norc  mei  erga  Te  cultus  aeeipias  rogo.  Reliquos  inissus  si  lata  si- 
verint  in  Incem  prodire,  habebis  eos  quoque.  Interea  Te  rogo  velis 
Studium  ineum  in  bor  edendo  collocatum  amieis  et  auditoribus  Tnis 
eommendare.  Laetabor  equidem  si  dedicatio  voto  meo  nie  beet  et 
aliquando  Belgio  vestro  rursus  vindicet.  Nani,  ul  a  prineipio  statiui 
decreverani ,  ill.  Curatoribus  Academiae  Leidanae  euni  libelluiu  in- 
scripsi.  Fini  illi  impetrando  si  Tu  quid  conferre  possis,  Faulor  Optime, 
velim  desiderio  ine<»  nc  desis.  Absolvi  bis  diebus  iteratam  boc  uno 
anno  Polybii  lectioneni  (adeo  ine  pracslanlia  suinnii  auctoris  cepit)  et 
non  pauca  post  sununos  viros  in  eo  nolavi.  En  speeinicn.  p.  1258, 
ante pen.2)  legilur  mQi  tov  tüv  arrny<av{OTt?ti>  nytZvog.  Id  Ursino 
debetur,  in  cujus  codice  cxslahal  pro  penultima  voce  (tvTiyovrhtov. 
unde  effici  debuerat  \-/vriyovfim'.  Antigtim/«  erat  ludus  sacer  ab 
Acbaeis  in  bonorein  niemoriae  Antigoni  Dosontis,  vitrici  et  tutoris 
Philippi,  institutus  et  Sicyone  celebrari  solitus.  Fuerat  eniin  ille  Anti- 
gonus  Achaeorum  adinoduni  Studiosus,  et  maxiinis  eos  bcneüciis  aflece- 
rat  teste  Pausania  p.  015.  Mcmorat  de  hoc  festo  insignis  locus  in 
Fragmento  Valesiano  p.  1452,  18.  cujus  einendandi  ratio  Minimum 
Valesiuin  liaud  laluit.  Ni  grave  sit,  Vir  Praeslantissime,  velim  ali- 
quando significes  quousque  processerit  Taylorus  in  edendo  suo  Demos- 
thene,  et  num  in  Belgio  exempla  illius  libri  vaenum  prostent,  cujus 
\idendi  copia  nusquam  mihi  facta  est.  Non  sine  eura  neque  semel 
legi  divinum  oratorem,  et  nisi  credidissem  post  Tayloruni  actum  agere, 
jam  instituissem  talem  Clavcm  Demosthenicam  condere,  qualem  con- 
didit  Ernestius  noster  Tullianam.    Quid  fit  Herodolo?    Janine  sub 

1)  rAbilfcdae  annales  Moslemici,  lalinos  ex  arabicis  fecit  R.  Lipsiae  175 4-* 
5)  [=  XX Vitt,  16,  3.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisig  s  Briefe. 


535 


praelum')  migravit?  Ni  jam  factum  sit,  faxit  deus  ul  quantoryus 
et  subeat  et  exeat  feliriter.  Vale  Vir  Maxime  et  mihi  porro  faxe. 
Dal».  Lipsiac  d.  22.  Octobr.  1754. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wesseling  Professeur  |  tres  savant  et 
tres  celebre  |  a  |  Utrecht. 

230.    An  Johann  Stephan  Beinard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  8i,  Nr.  313.) 

Viro  Doctissimo  alque  Iixperientissimo  |  Joanni  Stephano  Bernardo  | 

s.  d.  |  lo.  Jac.  Keiske2). 

Quutn  nuper  Srhreuderus  a  Te  litcrarum  nihil  afl'erret,  clarissime 
Bernarde;  mirabar,  variaeque  de  Tuo  erga  nie  animo  sollicitudines 
oieuni  subibant.  Sed  brevi  posl  levavit  nie  illa  cura  Neaulmius,  qui 
et  suavissimas  Tuas  literas  mihi  reddidit,  et  splendidum  monstravit 
opus,  in  (pio  ornando  Tuam  doclrinam  fuisse  oceupatam  e\  ipso  in- 
lellexi.  Kmissem  oxcmplum,  si  ae([uius  ei  pretium  statuisset.  In  - 
veniet,  si  poleril,  emtores  numorum  prodigos.  Meae  autem  opes  Stull 
tiani  non  patiuntur.  Pro  communicalis  mecum  conjecturis  Tuis  ad 
carmina  Jensiana  gratias  ago  maximas.  L'lar  iis,  non  sine  laude  Tua, 
uhi  locus  se  dederit.  Arcipies  a  Schreudero  exemphim  observatio- 
nuin  noslraruni  ad  Euripideni3).  Fasciculunt,  in  (pio  fuerunt  cl.  Trilleri 
ad  Thomam  notae,  neecsse  est  ut  dudum  aeeeperis.  Jam  enim  supe- 
riore  mense  Junio  ineunle  scripsil  ad  ine  cl.  Wesseling  illum  fasci- 
eulum  sibi  reddilum  fuisse,  mira  fortuna  usuin  et  praesenli  exitio  a 
texlore  Leidano  quodam  ereptum,  qui  cum  in  l'ossa  natantem  piscalus 
fueril4  .  Quidquid  a  Trillcro  ad  Te  unquam  per  nie  (piidein  curat  um 
fuil,  in  co  fidem  desiderari  passus  non  fui.  Nolim  ergo  eam  suspec- 
tam  aut  Tibi  esse,  aut  viro  optimo  fieri,  cui  monstralis  Wesselingii 
literis  abundc  salisfeci.  Quam  paras  Nicandri  editioneni,  faxit  deus 
eam  Tibi  prospere  succedere.  Verum  a  nie  et  Lipsia  nostra 
frustra  opem  exspectas.  Quin  Trillerum  potius  adis,  quem  idem 
saxum  volvere  videor  mihi  ex  ejus  sermone  colligere.  Rhunkenii 

\)  [Hdr:  praelinmj 

i)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  43.  Sept.  «751  (Lcbcnsbeschr.  S.  50ör.).l 

3)  [Vgl.  S.  532  A.  I.J 

4j  [Lebensbesch r.  S.  799.] 


Digitized  by  Google 


536 


R.  FOERSTEB, 


Lexicon  Platonicum  vehementer  placet,  lestaturque  de  viri  egregio  et 
Piatonis  et  (Iraccarum  literarum  studio.  Forsitan  offendet  haud  pau- 
cos,  nie  quideni  olTendit,  projecla  erga  Heinsterhusium  adulatio. 
Honorem1),  domi  nuper  mihi  habitum;  de  quo  ad  neminem  profecto 
gloriabor,  tanti  non  erat  ul  mihi  gratularere.  Morientur  decem  Goll- 
schedii  antequam  socielas  i IIa  nostra  ad  aliarum  regiarum  splendorcm 
assurgat.  lTl  honorem  nitro  oblalum  recusarem,  per  fronlem  et 
facilitatem  meam  faccre  non  potui.  Neque  conscio  aul  volentc  mc 
factum  ut  homo  vanus  nomen  ineum  per  omnes  no\ellas  ebuccinarel. 
Disputatiunculam2  ,  si  tanti  sit  legere,  habebis  olim.  Nam  lypis 
excudetur.  His  ipsis  diebus,  tracto  legoqne  magna  cum  voluptate 
Lotichium  ßurmannianum.  Non  noram  Petruin  illum  tarn  excellentem 
poetam  fnisse,  neque  id  fntnrum  prospiciebam,  ut  Petrus  v  est  er  tili 
nostro  vestem  tarn  splendidam  et  tarn  voluminosam  esset  injecturus. 
Adeo  vos  opulenti  Hollandi  Germanicac  nostrae  paupertati  insullalis, 
ut  nonnisi  grandes  et  ingentis  pretii  libros  mirihceque  comtos  emit- 
tatis.  Sed  heus  tu,  qui  fit  ut  Burmannus  a  Royeno  Leidano  se  dicat 
exemplum  cditionis  carminum  Lotichianorum  Dresdanae  accepisse. 
quam  ad  Te  aliquando")  Tuo  rogalu  misi?  Al  quid  ego  minulias  con- 
sector. 

Vale  Vir  Clarissime  et  mihi  porro  fave.  Scrib.  Lipsiae  d. 
22  Octobr.  1754. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bernard,  Docteur  |  en  Medecine  tres 
celebrc  |  a  |  Amsterdam. 


<)  [Aufnahme  in  die  Gesellschaft  der  freyen  Künste  zu  Leipzig.  Vgl.  Le- 
bensbeschr.  S.  509  und  72,  wo  1755  auf  einem  Versehen  statt  1754  beruht  Der 
Tag  der  Aufnahme  war  der  6.  September  nach  der  Vorrede  zur  , Sammlung  eiuiger 
ausgesuchten  Stücke  der  Gesellschaft  der  freyen  Künsle  zu  Leipzig,  dritter  Thcil, 
L.  1756'.] 

3)  [.Abhandlung  von  dem  Ursprungo  des  Wortes  Gala'  in  der  A.  t)  genann- 
ten Sammlung  S.  1  — 15.] 

3)  [Vgl.  S.  418,  18  f.  und  S.  431,  19  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


537 


231.   An  Johann  David  Michaelis  in  Güttingen. 
(Original  in  Güttingen,  wie  143,  fei.  37,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  O.  I  S.  46—48.) 

Viru  Celebcrrimo  atque  Excellenlissimo  |  loanni  Davidi  Michaelis  | 

s.  p.  d.  |  Io.  Iac.  Reiske. 

Hl  ad  To  mitterem,  Vir  Celebeirime  alque  Exoellentissime, 
Ahilfedae  nuper  odili',  exemplum,  quod  ex  offieina  Iloekiana  aeci- 
pies,  cl  pro  niei  erga  To  studii  lestimonio  habcas  rogo,  feeit,  praeter 
vderem  consueludinem,  el  Tua  haruin  literarum,  tpiaruni  Studium 
commune  nohis  esl,  peritia,  quae  tanta  est,  ut  eruditorum,  quotquot 
no\i,  nostratium  imus  oj)lime  de  mca  inlerpretalione  judicare  queas, 
cl  judicii  Tui  publice  propositi  summa  auctorilas  et  in  utramque  partem 
pondus.    Rogo  itaque  Te  velis,  si  ipse  merilus  haud  fuerim,  earum 

* 

cerle  lileiarum  respectu,  (piarum  amorem  accenderc  in  animis  nos- 
Iralium  ambo  studemus,  benigne  de  opelia  mea  in  Novellis  veslris'2;, 
el,  si  tantum  honoris  ingenio  meo  habendum  exislimes,  in  Common- 
tariis  quoque  judicare,  quo  et  literis  Arabicis  honos  accodal,  et  res 
moa  familiaris,  ipsa  per  sc  admodum  minuta,  el  hoc  tanto  impendio 
ad  ineilas  paene  rodacta,  damnum  no  pal ia dir.  Pcriculum  ul  adirem, 
in  tanlo  librariorum  noslrorum  erga  haud  vulgaria  quaeque  frigore, 
fecil  bona  mea  et  prolixa  de  literis  benc  merendi  volunlas.  Quae 
voluntas  si  damnosa  homini  lilerato  foret,  literis  futurum  id  ossel  de- 
decori,  et  abslorreret  meque  aliosque  a  praoclaris  conalibus.  Erit 
forsitan  alieujus  momonli,  si  significa\eris,  <piod  facere  ipso  non  ne- 
glexi,  ni  sumtus  in  hunc  |  missum  de  meo  aere  facti  rodiorint,  roi  fei.  37« 
literariao  rolkpiis  carondum  foro.  Si  placcat  aliquando  noslram  inler- 
prelationem  vilae  Muhammedis  cum  Gagnierana  compararc,  memine- 
ris  velim  codicem  Leidanum,  quo  usus  fui,  a  Bodlojano,  qui  Gagniero 
ad  manus  fuit,  mullis  modis  discrepare,  et  huic  praestare.  undc  illae 
inlerpretationum  saepc  maximac  dittorentiae.  Quid  fit  Arabica  Vestra 
typographia  '  quam  auetore  illustri  vestro  Maecenate3)  instrui  audivi. 


0  [Vgl.  S.  534  A.  1.] 

2)  [Die  Recension  von  Michaelis  steht  in  den  Göttinger  Gelehrten  Anzeigen 
»755  Stück  28  S.  249  f.] 

3)  [Münchhausen.] 


Digitized  by  Google 


538 


R.  FOEBSTER, 


Erit  splendidum  ilhid  thealrum  ostcndendo  Tuo  ingenio.    Faxit  deus 
iil  rumor  illc  irritus  nc  sil.    Celeherrimum  Gesnerum  meo  nomine 
salutari  velim.    Ser.  Lipsiae  d.  22.  Octobr.  1 754. 
foi.  w        |  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  J.  Da\id  Michaelis  |  Professeur  Ires 
celebre  et  Secrelair  |  de  rA|cademie  Royale  des  Sciences  '  a  |  Göttingen. 

232.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  2t.) 

Viro  Celeherrimo  atque  Excellentissiino  |  Petro  Wesselingo  | 

s.  p.  d.  |  I.  Jac.  Reiske. 

Quem  nuper  edidi  libellum  exiguum1;,  ut  is  absque  literis  meis 
ad  Te  iret,  committere  non  potui,  Vir  Celeberrime.  quem  quin  habi- 
turus  Tibi  sis  commendatum  ntdlus  dubilo,  idque  ut  facias  ctiam  Te 
atque  etiam  rogo.  Vuchtium  veslratem  nuper  diem  siium  supremum 
obiisse  audivi,  ad  quem  exeunte  anno  superiore  fasciculum  exem- 
plarium  Abilfedac  miseram,  quibus  quid  factum  sit  nescio.  Promi- 
serat  ille  senis  (piibusque  niensibus  reddendam  rationem  et  solvendos 
numos.  Quod  sperabam  facturos  bis  nundinis  fuisse,  qui  defuneti  in 
negotia  atque  facultates  sucecssissent.  sed  secus  cecidit.  Velim  igitur 
a  Te,  Fautor  Carissime,  heredes  Vuchlii,  ut,  ubi  locorum  sint  res 
noslrae,  nie  doceant  admoneri.  Vide  quantam  spem  atque  liduciani 
in  bonitale  Tua  ponam.  Res  noslra  familiaris,  (piain,  quuin  perexigua 
esset  et  paene  nulla,  subleNare  et  amplificare  libellis  nostris  edendis 
inslituebam,  ea  ipsa  re  vehementer  fuit  accisa.  Nemo  enim  ferc 
esl,  qui  eos  redimere  cupiat,  et  librarii  nostri  in  eos  strangulandos 
conjurassc  \identur.  Leidensium2;  (pioquc  seu  frigus,  seu  odium 
foi.  i*  implacabile  miror.  Mercedem  quidem  studii  erga  eos  mei,  qua  ad 
bene  porro  de  literis  merendum  excitarer,  et  in  ferendo,  quod  adii, 
jacturae  discrimine  sublevarer,  haud  exspeclaram;  at  saltim  literas 
illinc  opperiebar3),  quibus  se  niciini  aeeepisse  munus  idque  sibi  gra- 
tum  et  aeeeptum  esse  significarent.  Verum  et  hi  spem  meam  elu- 
serunt.    Undecumque  oppugnatur  et  dejicitur  animus  ineus  ornare 


0   [Vgl.  S.  540  A.  5.] 

i)  [Vgl.  S.  530,  19  f.  und  S.  532,  7  f.] 

3;  [//t/r:  opperibar] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  539 

literariam  rem  ardens.  Jam  intelligo  aclitimi  omnem  mihi  ad  Bata- 
voriun  graliam  et  cum  ipsis  reconcilialionein  clausuni  esse. 

Si  quando  Tibi,  Vir  Oleberrime,  salis  olii  supcrsil,  doceri  a  Te 
vetim,  mim  Hcrodotus  Tuns  jam  ad  praclum  spectel.  Hichterus 
Lipsiensis,  cujus  iu  Diodoro  Tuo  mcntionem  ad  Excerpla  Peiresciana 
fecisti,  diei  illius,  quo  cum  A.  1737.  pencs  Tc  perhumaniter  hilari- 
terque  excepisti,  mcmoriam  erga  mc  mulla  cum  (Tua  laude  nuper 
renovabat,  uUpie  Te  suo  nomine  salu(arem  a  me  poscebat.  Est  ille 
nunc  in  familia  regii  principis,  Elecloralus  Saxonici  hacredis,  ejusque 
numophylacio  praeest.  Vale,  Vir  Maxime,  studiisque  meis,  ul  soles, 
porro  favc.    Scr.  Lipsiae  Calend.  Majis  17551). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wesseling  Professeur  |  tres  celebre  |  aj 
l'l  recht. 

233.   An  Christoph  Saxe  in  Utrecht. 
(Original  im  Haag,  wie  214,  fol.  6.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Excellentissimo  |  Christophoro  Saxio  J 

s.  p.  d.  |  I.  J.  Heiske2). 

Magno  Tibi  nie  benclicio  obstrinxisti,  Saxi  Humanissimc,  commu- 
nicandis  illis  schedis*,  undc  mulla  veleris  elegantiae  monumenla  pri- 
Mtinac  integritali  rcstitutum  iri,  quamvis  nondum  scdulo  inspexcrim. 
rerle  confido.  Producam  cas  favenle  summo  numinc  publicam  in 
lucom,  quam  primum  familiaris  res  permittet,  quam  nosti  perexilem 
ossc,  et  facti  nuper  in  excudendos  nostros  libellos  sumtus,  unde  nil 
paene  rcdiit,  vehementer  acciderunl.  Locum  Tuarum  lilcrarum,  qui 
ad  Martianum  Capellam  spectat,  monstravi  Mascovio,  qui  protinus 
promtc  lubentenpie  faciendam  mihi  copiam  libri  Lipsiensis  pollicebatur, 
speroque  diclo  tidem  facturum,  quamvis  nondum  fecerit.  Vellam 
ipsi  subindc  aurem,  nullus(pie  dubito  fore,  ut,  quac  cupis,  ea  proxime 
fiiluris  nundinis  a  nie  impelrcs.  De  mercede  nolim  Tc  angi.  Effi- 
ciam  ut  nihil  sit,  cujus  Te  poenitcal.  Sed  quare  Tu  Capellam? 
Nullusne4)  in  tanto  scitorum  hominum  choro  supererat,  in  quo  polien- 

*  • 

1)  [Wesseling's  Antwort  vom  O.Juni  «755  ist  Lebensbesch  r.  S.  807  f.  ge- 
druckt.) 

2)  [Antwort  auf  Saxe's  Brief  vom  28.  März  «755  (Concept  im  Haag  M  37 
p.  336—338.1 

3)  [Vgl.  Brief  2t8  S.  533,  4  f.]  4)  [Hdr:  nullus  nej 


Digitized  by  Google 


540 


R.  Fo ERSTEH, 


do  Tuam  dexterilatem  demonsl  rares?    Sed  hacc  Tili  res  est  judicii. 

fol.  6»  Cappium  Tui  caussa  adij,  qui  se  |  jam  literis  ad  Te  datis  menlcm 
suam  declarassc  significabat.  Richterus,  quem  nosti  Regii  Principis 
numophylacio  praeesse,  provinciam  hanc  mihi  mandavit,  tit  sciseilarer, 
quasnam1]  in  manus  numi  Havcrcampiani,  Arabici  pracsertim,  qiiortim 
Sigebertus  olim  numerum  liaud  grandem  possidchat,  venissent.  Studel 
ille  nunc  Arabicorum  numorum  numerum  (piantum  polest  maximum 
undecunque  cogere.  Indages  ilaquc  velim  ubinam  illi  Arabici  lati- 
tent2),  et  num  venales  sinl,  aut,  ni  sint,  num  eorum  fida  cctypa  a 
domino  impetrari  queanl.  Vale  Vir  Celeberrime,  mihique  fave  Tui 
sludiosissimo.    Scr.  Lipsiae  Cal.  Majjs  1755  '). 

fui.  7'  Adr.*  :  A  Monsieur  |  Msr.  Saxe,  Professeur  tres  celebre  |  a  ! 
Utrecht. 

234.   An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  37.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Erudilissimo  |  L.  C.  Valckenario  |  s.  p.  d.  | 

I.  I.  Reiske. 

Libellorum  hoc  par,  quorum  alter5)  multum  mihi  debel,  alter*) 
omnis  meus  est,  ad  Te  mitto,  Vir  Celeberrime.  quod  ne  absque  lite- 
ris  iret,  eavendum  mihi  esse  existimavi.  Nullus  dubito  quin  amice 
atque  bene\olc  qualemcunque  mei  erga  Te  studii  significationem 
aeeipias.  Melius  quid  a  nobis  extundi,  quod  in  promtu  erat,  per 
tempora  non  lieuit.  Quid  agil  Kuripides  Tims?  hrevine  prodibit?  Ego 
equidem  exasciatum  opus  cupidc  exspecto.  Kerum  quod  lue  agatur 
literariarum  nil  habeo  quod  nunciem.  Literae  Graecae  et  Latinae  ad 
nostrates  frigent   et  ludibrio  sunt,  quas  excalefacere  et  in  illustri 


1)  [Hdr:  quas  nam] 

2)  [Saxe  spricht  in  seiner  Antwort  die  Vermutung  aus,  dass  sio  ad  comi- 
tem  Thomsium  im  Haag  kamen.    Vgl.  S.  135  A.I.] 

3)  [Saxe's  Antwort  vom  24.  Juni  4755  auf  diesen  Brief  und  auf  Nr.  239 
findet  sich  im  Concept  im  Haag  M  37  p.  343 — 346.] 

4)  [Mit  Siegel,  wie  1 1 0.] 

5)  [Locos  quosdam  Polybii  a  latinis  interprelibus  perperam  tnmslafos  pro- 
ponit  atque  examinat  Car.  Christoph.  Foersterus.  Cum  animadversionibus  I.  I.  Reiskii 
ad  libeltum  Plutarchi  de  Urda  numinis  ira,  Lipsiae  1755.] 

6)  [Vgl.  S.  532  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


Sil 


loco  ponere  qui  cuperent,  iis  aucloritas,  gratia,  facultatcs  oportuni- 
tates  alia1)  desunt;  qui  eas  augere  et  tueri  possent,  hierum  el  alia 
omnia  spectant.  Incklinius  in  tempore  adversa,  unde  ul  nobis  ali- 
quaüdo  propitio  deo  contingat  eluetari  in  votis  habeo.  Yalc  Vir 
Praestantissime,  miliique  fave  Tui  sludiosissimo.  Scr.  Lipsiac  Calen- 
dis  Majis  17552). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Valckenaer,  Profcsseur  |  tres  celebre  | 
a  |  Franeker. 

235.  An  Johann  David  Michaelis  in  Göttingen. 
(Original  in  Güttingen,  wie  H3,  fol.  39,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  0.  I  S.  48 — 53.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Kxcellentissimo  |  Ioanni  Davidi  Michaelis  | 

s.  p.  d.  |  Io.  lac.  Ueiskc. 

Satisfecisli  meae  de  Te  exspectationi,  Vir  Celel>errime  alque  Ex- 
cellentissime.  Judicium,  quod  nuper  de  nostro  Abilfcda  lulisli'),  per- 
lionorificum  mihi  fuit,  neque  parum  famam  nostram  auxil.  Quod 
Tuuin  erga  nie  Studium  quanti  faciam  oplo  mihi  occasionem  oblingere, 
qua  leslatum  faciam.  Successus  tarnen  neque  commendationi  Tuae, 
neque  mcrilis  talis  \oluntalis,  qualis  mea  erga  ormmdas  bonas  Hieras 
est,  respondit.  Damnum  accepil  res  noslra  familiaris  impendio  in 
illum  auetorem  facto  gravissimum.  De  mille  exemplis,  quot  exeudi 
jusscram,  superioribus  mmdim's  aegre  quinquaginta  extudi,  Ins  ne 
unum  quidem.  Videntur  librarii  ad  straugulandos  conatus  noslros 
conjurasse.  Acccdil  ad  lioc  frigus,  quo  Leidenses4)  honnm  meam 
ersja  se  literasque  vohmtatem  exceperunt  Tulissem  aequo  animo,  si 
donutn  ab  iis  tulissem  nulluni,  quod  non  exspeclavi  quidem,  bene 
gnarus,  quo  animo  hodie  sint  erga  lileratos  optimales;  ohlntum  lamen 
non  repudiassem,  sed  conlinuandae  telae  coeplae  impendissem.  At 
illi'  tantum  abest  ul  Studium  erga  se  meum  munere  prosequendum 
judieaverint ,  ul  potius  ne  literis  quidem  scriplis  sibi  reddila  fuisse 
cxenipla  libri  mei  ad  se  missa,  meumque  Studium  sibi  placuisse  signi- 
ficaverint.  Quae  omnia  ita  comparata  sunt,  ut  animum  opes  literarias 
amplificare  ardentem  dejiciant  el  exstinguanl.  |  Dccollavit  igitur  spes  f0i.  39' 

l)  [Hdr:  aliae]  2)  [Valckenaer  hat  darauf  geschrieben:  boeken  van 

Reiske  niet  ontfangen.]         3)  [Ygl.  S.  537  A.  *.]  4)  [Vgl.  S.  .138  A.  2.] 

5)  [illi  ist  hinter  meum  wiederholt.] 


Digitized  by  Google 


;>12 


R.  Fokhstkr, 


pertexendi  Abilfedae,  aut  faciendi  alterius  hoc  de  genere  periculi, 
nisi  rex  vester  Auguslissimus  afflictis  musis  Arabicis  subvenial,  quod 
facerc,  si  velit,  poterit  opera  levissima.  Sunt  matrices  typorum  Ara- 
bicomiu  elegantissimorum  Londini,  illorum,  quod  bene  nosti,  quibus 
Novum  Testamentum  Arabicum  et  Psalterium  aliaque  excusa  sunt. 
Horum  typonim  stanneorum  cudi  copiam  idoneam  res  est  pro  rege 
opulentissimo  minima.  Suggessi  consilium  lioc  illustri  veslro  Maece- 
nati,  Münchhausens,  quod  velim  Tu1),  Vir  Celeberrime,  Gesnerusque, 
et  quotquot  literis  Arabicis  bene  vultis,  et  apud  ipsum  nonnullo  in  loco 
eslis,  auctoritale,  precibus,  llagitalionibus  vestris  secundelis.  Levi 
opera  Munchliausenium  ab  optimo  rege  spero  impelraturum ,  ut  ido- 
neam typonim  Arabicorum  copiam  Academiae  vestrae  mibique  dono 
det.  Impensa  eril  non  magna,  gloria  vero  tanto  major  e\  eo,  ut 
tradatur  ad  postcros,  Georgium  Augustum  literarum  Arabicarum  in- 
stauratorem  in  Germania  priinum  fuisse.  Ego  quidem  (piidquid  operae 
dexteritalisque  in  ine  fuerit,  quidquid  virium  et  facultalum  deniqtie, 
edendis  bonac  notae  libris  Arabicis  id  omne  impendam,  absque  quibus 
eae  literae  nullo  modo  possunt  efflorescere. 

Caussaris,  Vir  Eruditissiine,  in  nupero  Tuo  de  Abulfeda  nostro 
judicio,  quod  Arabico  codice  careas,  idco  noslram  intcrpretationem 
neque  aeslimari,  neque  laudari  a  Te  posse.  Quod  si  tarnen  libellum 
tanti  facias,  ut  de  eo  in  Kelalionibus  V(;slris  narrandi  operani  in  Te 
fol.  40^  suscipere  velis,  efli|ciam,  ut  Arabico  quoquc  codice  potiaris.  Res 
quam  plurimas  Tibi  cum  illuslri  Hallero  communicandas  esse  nullus 
dubilo.  Poles  igitur,  si  Arabici  Abilfedae  desiderium  Te  tcnet,  ab 
illo  impetrare.  Codex,  quem  Leidae  exaravi,  jam  ab  aliquot  annis 
Bernae  est,  apud  V.  C.  Jacobum  Koclicrum,  IX.  00.  ibi  Professoren!. 
Ab  eo,  si  vis,  codiccm  meum  meo  nomine  repete,  et  utere,  licet, 
pro  lubitu.  Exscribe,  si  placeat,  et  otium  sil,  et  redde  mihi  pro 
commodo  Tuo. 

Molior  nunc  aliquid,  quod  si  prospere  succcsserit,  haud  parum 
et  Tibi  jucundum  et  literis  Arabicis  atque  sacris  utile  eril.  A (Tu Igel 
spes  haud  mediocris  boni  successus.  Sed  accendere  tantummodo 
tuam  exspectationem  nunc  volo.  gaudium  Te  suo  tempore  ut  rcpeute 
obrual,  si  res  succcsserit,  efliciam.  Vale  Vir  Celeberrime  atque  Ex- 
cellentissime,  mihiquc  fave.    1).  Lipsiae  Calcnd.  Majj  175.">. 

«j  [Hdr:  Tua, 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


543 


Scriptis  supcrioribus  rcdditae  mihi  fuerunt  litcrae  Tuae,  cum 
mutiere  geinino,  perjucundo  utroque,  sed  altcro,  Lalino  puta,  longe 
juciindissimo ').  Legi  partem  doctissimi  Tui  libri,  tibi  de  Arabica  Acto- 
ruin  interpretatione  erudita  et  praedara  disputas.  Sed  quin  editionem 
N.  T.  Erpenianam  non  possideo,  sed  tantum  volunien  illud  Polyglotlo- 
riini  Waltoni,  quod  Canonem  N.T.  coniplectitur,  non  possum,  quod 
libenter  faccrem,  quo  me  perhumaniter  invitas,  in  disputationem  Tecum 
descendere.  Quam  primum  tarnen  Erpenianum  eodicem  nactus  fuero, 
diligentius  expendam  a  Tc  scripta  et  animadvcrsiones  ad  illa  meas 
Tecum  communicabo.  |  Callenbergius  e  Polyglottis  Anglicanis  recudi  fui.  w 
suum  exemplum  fccil,  quod  juvcnibus  ante  paucos  annos  in  manus 
dabam,  quibuscum  partem  e\iguam  Actoruni,  et  mcre  grammalice, 
perlegi.  Initium  Abilfedac  mei  a  me  profectum  est,  ne  prorsus  al>- 
nipta  esset  oratio.  Voluissem  emendationes  codicis  Gagnierani  ex- 
oerplas  ad  Te  mittcre.  sed  otio  careo,  et  tempus  angustum  esl.  quare 
inalui  libnim  ipsum2)  ad  Te  mittere.  quem,  ni  citius  opportuna  occasio 
se  offerat,  fuluris  nundinis  ad  me  remittes. 

Ad  relhjua  epistolae  Tuae  jam  ante,  velut  divinando,  rcspondi. 
(iolschcdio  familiariter  non  utor,  neque  caussam  communcm  cum  eo 
facio.  Iu  societatem  suam  me,  ut  multos  alios  praeter  opinionem 
adscivit.  Quare  honorem  ab  ipso  mihi  habituin  repudiarem,  nil  erat. 
Quo  conferendo  si  id  spcctavil  ul  liaberet,  cujus  lacertis  tela  sua 
lorqucret,  vehementer  eum  spes  sua  fcfcllit.  Sed  bene  me  novit, 
melius  cerle,  quam  ut  tale  quid  a  me  exspectaret.  Magni  facio  dotes 
ejus  praeclaras,  el  merita  de  re  lileraria  non  contemuenda,  minoris 
tarnen  ea  facienda  esse  existimo,  quam  ipse  facit.  Nolim  itaque 
propter  hunc  virum  amicitiam  Tuam  mihi  neges.  Caussa,  ob  quam 
ohlatain  bonam  occasionem  tvpos  Arabicos  academiae  vestrae  com- 
parandi  transmisisti,  mihi  visa  non  fuit  satis  idonea.  Yideris  mihi  alio 
spectare.  Ego  vero  in  optimis  et  lautissimis  Te  rebus  Göttingae  esse 
existimabam.    Deus  T.ü.  M.  ea  Tibi  evenire  jul)eat,  quae  e  re  maximt; 


1)  [, Abhandlung  von  den  Ehegesetzen  Mosis'  und  ,Curae  in  versionem  Syria- 
cam  Acluum  Aposlolicorum',  beide  Göttingen  1758  erschienen.] 

t)  [Abulfeda  de  vita  et  rebus  geslis  Muhammedis  arabice  ed.  Gagnier,  Oxonii 
1723.  Uebcr  die  Verwicklungen  und  Missversliindnisse ,  zu  denen  die  Sendung 
dieses  Buchs  nachmals  gerührt  hat,  Tgl.  Michaelis,  Neue  Orienlal.  Bibl.  I,  i  50  f.  und 
Schlözer  in  »Deutschland«  5.  Stück,  Berlin  1796  S.  2  I  I  f. 


Digitized  by  Google 


544 


R.  FOERSTER, 


Tua,  tum  literaram  qiioquc  sinl,  diuque  salvum  Tc  praeslet.  He- 
rum vale. 

236.  An  l*rofessor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  IM,  fol.  47«.) 

£o$(Sbetgcbor/rner  £ocr)gctar)rter  £crr  Professor  |  #od)gccr;rtefter  ©önner. 

3t)ro  £ocr;(5belgeb.  empfanden  f>iemit  bic  ©tütfe  oon  ben  Gelehrten 
3eitungen  tiefet  3abteä,  fouiet  beren  nod}  jur  3*it  tycraufj  finb.  . . . 

3uglcid}  nebine  mir  bic  grctyfycit  dcnenfclben  ein  paar  opuscula  bic 
id)  oorigeä  Sa^ee  edirt  fyabe !) ,  für  bic  -£>amburgifcf;e  8tabt$bibliothec  $u 
übermalen.  Sie  mögen  ein  micwotyl  geringes  Denfmafyl  meiner  #od)a(r;tung 
für  eine  Stabt  fc^n ,  in  ber  fonjt  einige  obgleich  nur  furjje  3cit  vergnügt 
jugebracfyt  fyabe. 

Uberbem  fyabe  mid)  erfübnet  ein  Pacquet,  baä  nad?  (Appenhagen  fcü, 
mit  einjufcblicfjcn.  2)a  i<r)  ber  Orten  feinen  ^cfannbtcn  uno  e$  in 
Hamburg  niemand  an  Gelegenheit  mangeln  fan  ehvaä  bahin  ju  beficllcn, 
ui*  id)  autfy  ganjj  nid^t  jweiffle  tyxo  £ocr)@bclgcb.  derben  |  in  Hamburg  einen 
ober  ben  anbem  guten  3"»»b  haben,  ber  ce  füglidj,  unb  richtig  babin  bc 
forgen  wirb :  al«  crfucfye  diefclbcn  auff  baä  bienjilidtfc  mir  biefe  ©cfaüigfeit 
nt  ermeifen,  unb  gebaute«  ^äefgen  33üd>er  meiter  an  Ort  unb  Stelle  ju 
beförbern.  Sollte  ce  nicfyt  Dermalst  gnug  fetyn,  fo  wirb  ber  greunb,  ber 
e*  bejtelicn  wirb,  c<5  in  anbre  Jöaren  cinfcbliefeen  fönnen.  Da  id>  felbft 
noer)  jur  3eit  ben  3«tritt  ju  bem2)  •£>.  (£rajf  t\  üNoltfc  nod)  erft  fudjc ,  fo 
mürben  3t)vo  ^odjdbelgeb.  mid?  3(wen  f>öd>lid>  berbinben,  wenn  Diefelben 
meine  SöenigFcit  burd>  einen  (Soppenf)agifcr;cn  ©önner  gebauten  #errn  (^raffen 
motten  nadjbrücflidj  empfehlen  laßen3). 

Dae  gro&e  3utraucn  fo  ju  Dero  mir  befannbten  ©ütigfeit  trage,  hat 
miefy  fo  brei(t  gemacht,  Denenfclbcn  eine  befcfywcfyrlicfyc  Commission  aufftu- 
tragen.  3d>  werbe  fudjen  Dero  Sillfatyrigfcit  auff  eine  anbre  91rt  wieber 
gleidjjumadjen ,  ber  oerljarre  |  #ocr;@belgeboljrner,  #od;gclar;rter  #crr  Pro- 
fessor |  Sfyto  $>ocr;(5belgeb.  |  crgcbcnjter  Diener  |  3.  %  fteiffc. 

Seipjtg  b.  2.  May  1755. 


0  (Vgl.  8.  513  A.  4.  S.  532  A.  1.  S.  534  A.  i.  S.  540  A.  5.) 
t)  [HJr:  ben]  31  Vgl.  Brief  2  46.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Brikfk. 


545 


237.  An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  im  Besitz  der  Familie  Sieveking  in  Hamburg,  Nr.  1.) 

Viro  Celeberrimo  alque  Excellentissimo  |  Hermanne  Samueli  Reimaro  | 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

Praestantissimi  Tui  libri,  Vir  Celeberrime,  suoque  merito  celebrati 
et  recusi  supplementa')  accepi,  novum  amoris,  quo  me  complecteris 
argumentum;  pro  quo  summas  Tibi  gratias  ago.  Accipe  vicissim 
parvae  molis  parvique  momenti  opusculum  geminum.2)  Quo  quod 
nieliora  nou  extuderim,  ingenii  nostri  mediocritali  quadam  ex  parle 
debetur;  maxime  tarnen  in  culpa  sunt  haec  tempora  Graecis  aliisque 
liaud  vulgaribus  studiis  inimicissiina.  Fecit  occasio  nuper  mihi  oblata 
in  Plutarcheorum  opusculorum  unum  aliquod  comnlentandi;,),  ut  con- 
siliuin  ceperün  selectos  quosdam  Chaeronensis  libellos  in  librutn  scho- 
laßticum  coinpingendi,  eos  nempe,  qui  seorsim  ab  aliis  editi  non  essent, 
et  salubribus  moruni  doctrinis  abundarcnt.  Sed  ipse  nosti,  Vir  Cele- 
berrime, veterum  auctorum  si  tpiis  alius  incndis  et  lacunis  obsitus  atque 
deformis  est,  eum  Plutarchum  morum  magistrum  esse;  quae  tot  nu- 
mero  et  tantae  sunt,  ut  absque  codicum  manu  exaratorum  subsidiis 
euui  edendum  suscipere,  sit  operam  atque  oleum  perdere.  Quare 
cum  in  bibliotheca  Vestra  publica  bonis  |  libris  instruetissima  exstare  foi.r 
in  reliquiis  Lindeubrogianis  variantes  Plutarchi  lectiones  sciam  e  codi- 
cibus  Mss.  excerptas:  ex  Te,  vir  Humanissime,  sciscitari  volui  liceatne 
mihi  spem  illarum  variantium  adipiscendarum  concipere;  et  quidnam 
eam  in  rem  agendum  sit.  Magno  me  Tibi  beneficio,  ultra  pristina 
illa,  obslrinxeris,  si  Schedarum  usum,  unde  philosopho  meo  haud 
parum  opis  promitto,  mihi  irapetraveris.  Fiducia,  quam  in  Tuo  erga 
me  amore,  et  in  studio  bonas  literas  ornandi,  quo  ardes,  posui,  fecit 
ut  operam  a  Te  huic  rei  perficieudae  dari  majorem  in  modum  abs 
Te  contendam.  Vale  Vir  Praestantissime,  mihique  porro  fave  Tui 
clarissimi  Nominis  studiosissimo  cultori.  Scrib.  Lipsiae  d.  5.  Maij  47554). 

l)  [Ob  die  zweite  durch  einige  Zusätze  vermehrte  Auflage  von  »Die  vornehm- 
sten Wahrheiten  der  natürlichen  Religion c  Hamburg  1755?] 

i)  [Ad  Euripidam  et  Aristophanem  animadversiones,  Lipsiae  1754.] 

3)  [Vgl.  S.  540  A.  5.] 

4)  [Reimarus'  Antwort  vom  20.  Oktober  1755  ist  Lebensbeschr.  S.  70t  f. 
gedruckt.] 

AbUodl.  der  K.  S.  0«««ll.cb.  d.  Wim«  nich.  XXXVIII.  j5 


Digitized  by  Google 


546  R.  Foerster, 

238.  An  Johann  David  Michaelis  in  Gültingen. 
(Original  in  Göttingen,  wie  U3,  fol.  41,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  0.  I  S.  53—56.} 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Ioanni  Davidi  Michaeli  | 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

lucundissimac  Tuae  mihi  lilerac  venerunt,  Vir  Celeberrime,  Tui 
crga  me  studij  luculenti  testes,  unde  spem  coocepi  fore  ut  prcces, 
quas  nosti,  meae  et  institutum  qtiod  animo  agito,  felices  successus 
nanciscantur.  Pro  commcndatione,  qua  conatus  meos  ad  illustrissimuin 
Munchhausenium  ornasti,  quas  debeo,  maximas  Tibi  ajo  habeoque 
gratias.  Intcrrogas  cui  usui  nobis  futuri  sinl  typi  Arabici,  si  iis  potia- 
mur,  et  quisnam  edendis  libris  Arabicis  sun.it  us  sit  erogaturus.  Ardua, 
fateor,  quaestio,  neque,  si  dixero,  periculum  hoc  omne  nie  subiluruni, 
eflugere  potero  quin  aut  vanitatis  aut  insaniae  nie  dainnes.  Audi 
tarnen  quaeso  quid  andere  lantam  rem  me  jubeat.  Si  semel  factum 
fticrit  inilium  edendorum  librorum  Arabicorum  a  libellis  parvae  molis, 
nullus  dubito  emtores  illis  non  defuturos.  Quantum  equideni  de  per- 
qtiam  modicis  diariis  meis  deparcere  potero,  id  omne  in  hoc  insti- 
tutum conferam,  qui  parvo  victito,  familiam  non  alo,  nulluni  sectabor 
hierum,  sed  satis  habebo  si  facti  sumtus  redeanl,  et  novis  edendis 
suppetant.  Ubi  typi  adsint,  sumtuosius  non  est  Arabicos,  quam 
Latinos  aut  Germanicos  edere.  Multorum  annorum,  in  qua  elaborcm, 
fui.  U"  materia  et  multiplex  ad  manus  est.  |  Ubi  semel  innotuerit,  esse  in 
potestate  mea  typos  Arabicos ,  et  instrui  a  me  domi  meae  typogra- 
phiam  Arabicam,  indeque  bouae  notae  libros  prodire,  tarn  huniililer 
angusteque  de  proceribus  nostrae  aulae,  aliarumve,  quibus  literae 
honori  curaeque  sunt,  non  existimo,  ut  desperem  eos  utilissimo  in- 
stituto  symbolam  extraordinariam  collaturos,  praesertim  si  Augustissimi 
Regis  Magnae  Britanniac  exemplum  eos  accendat.  quod  quanti  ino- 
menti  sit,  ipse  intclligis.  Deo  tandem  conGdo,  quem  in  cassum  indi- 
disse  animo  meo  tantum  ardorem  bene  de  literis  Arabicis  merendi, 
non  possum  in  animum  inducere. 

Caeterum  intellexi  Tuis  e  literis,  Vir  Celeberrime,  quod  nostrae 
Academiae,  id  idem  vestrae  contingere,  ut  exteri  de  ipsius  rebus, 
quam  par  est,  magnificentius  arbitrentur.  Vehementer  mihi  placuii 
(|uam  nuper  de  Schnabelii  periculo  Arabico1)  tulisti  sententia,  vera 

1)  [Epislolae  quaedam  et  particula  prima  Agrumiae  arabice  et  latioe,  von 
Michaelis  in  den  Güll.  Ciel.  Anz.  1 7 .'i 5  Stück  58  S.  543  f.  angezeigt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


547 


illa  el  recta.  Jamdudum  est,  quod  hominem  de  vultu  mihi  ignotun», 
sed  literis  aliquot  ad  nie  datis  cognituiu,  dehortatus  per  Hieras  ab  in- 
stituto  fui1},  quod  nulluni  usuin  ad  Hieras  habet,  et  in  quo  turpissime 
se  dedil.  Sed  surdo  fabulam  narravi.  In  brevissimo  libello  paene 
versus  non  est,  quem  recte  intellexeril,  et  bene  reddiderit.  Illa  epi- 
slolia,  ine  miserum,  quam  plebeja  et  soloeca  sunt.  Tain  obscoenas 
sordes  Arabicas  fateor  antea  ine  nunquam  vidisse.  Fieri  nequit  quin 
homo  noster  vomituni  hunc  ebrii  nautae  Arabici  exceperit.  Pauper 
sil  necesse  est  et  rerum  bonarum  expers,  qui  res  tarn  nauci  in  forum 
deferat,  scruta,  et  si  quid  vilius  illis.  Sed  initlainus  ineptos,  et  ipsi 
meliora  praestemus.  Vale  Vir  Celeberrime,  deiunque  mccum  ora,  ut 
quod  ntoliniur  arduuin  opus,  sed  publicae  utilitati  cessurum  prospere 
succedal.    Dab.  Lipsiae  d.  7.  Junij  1755. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Jean  David  Michaelis  |  Professeur  tres 
celebre  et  Secrelaire  de  rAra|demie  Koyale  |  a  |  Güttingue. 

franco. 

239.  An  Christoph  Saxe  in  Utrecht. 

(Original  im  Haag,  wie  SU,  fol.  8.] 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Christophoro  Saxio  |  s.  p.  d.  | 

Io.  Jac.  Reiske. 

Tandem  aliquando,  Vir  Celeberrime  atque  Eruditissime,  meas  in 
manus  datus  fuit  exeunte  Majo  Marciani  Capellae  codex  Lipsiensis2) 
in  membranis  elegantissimc  exaratus  manu  salis  vetusla.  Sed  acci- 
dit  praeter  spem  opinionemque  meam  ut  loco  brevium  scholiorum 
verbosum  commenlarium,  el  pro  integro  Marciano  duo  tantum  primos 
libros,  neque  eos  integros  reperirem,  et,  quam  exscribendi  operam 
credebam  alicui  familiarium  ineorum  committi  posse,  eam  deprehen- 
derem  aut  ab  ipso  meinet,  aut  ab  alio  nemine  suseipi  oportere.  Ni- 
hil itaque  prius  atque  antiquius  habui,  ex  quo  codicem  illuni  traclare 
«lattim  mihi  fuit,  quam  ut  speeimen  salis  grande,  deeimam  forme  to- 
tius  operis  partem,  excerptum  ad  Te  mitterem,  ut  ex  eo  doctrinam 


1)  [Vgl.  Lcbensbescbr.  S.  133.] 

t)  [Cod.  fiibl.  senat  XL  —  Rep.  I  fol.  4.    Vgl.  Martian.  Capella  ed.  Hyssen- 
hardl  p.  XXVI.] 

85» 


,H8 


R.  FoERSTER, 


auctoris,  operisque  instituli  rationes  aestimares,  et  num  e  re  Tua  futu- 
rum sit  plura  illinc  exscribi  et  ad  Te  mitli  decerneres.  Equidem 
valde  vereor')  ne  pensitata  re  atque  inspecta  pro  thesauro  carbones 
Tc  reperisse  clames.  Tune  vero  meliora  exspectabas  ab  aevo,  quod 
vel  ipso  Marcianeo  deterius  erat?  Aut  multum  fallor,  aut  exscriptum 
hoc  manu  mca  specimen  reliquarum  nugarum  paene  dixerim  deside- 
rium  Tibi  demet.    Quod  si  tarnen  in  proposito  persistas  et  omnia 

8*  flagites,  vide  quot  difficultates  nos  premant.  |  Multa  versuum  millia 
implent  illi  commentarii,  scripli  minutis  literis  et  niultis  vocabulorum 
compendiis.  Quali  operi  exscribendo  ubi  reperias  librarium  idoneum. 
cui  confidi  satis  queat.  Tota  hac  in  urbe  nostra  vel  unum  repcrtum 
iri  scribam  despero,  in  monachali  medii  aevi  scriptura  satis  versaluin. 
Fac  tandem  esse  hominem  rarissimum,  cui  neque  scientia  et  dexte- 
ritas  perficiendo  liuic  operi  par,  neque  animus  desit,  putasne  illum 
minoris  quinquaginla  thaleris  operain  locaturum  esse?  Ego  vero 
tanti  poenitere  nolim  emas.  Multum  equidem  Tibi,  Vir  Celeberrime, 
pro  meritis  Tuis  in  rem  literariam,  noslraque  ainicitia  tribuo,  cre- 
dasque  velim,  quae  quidem  in  facullatibus  meis  sita  sunt,  ea  omnia 
Tuis  studiis  adjuvandis  addicta  esse,  neque  deest  otium,  et  satis,  ni 
fallor,  calamum  monachi,  qui  codicem  hunc  exaravit,  assequor  et 
usu  calleo.  At  in  minutissirais  literis  aciem  oculoruin  satis  jam  de- 
bilitatam  obtundere  vereor,  neque  ipsemet  Tu  mihi  ut  faciam  auctor 
tacile  fueris.  Interea  libenter  id  Tibi  dabo,  ut  ad  selectos  locos, 
quos  mihi  indicabis,  a  Commentatore  notata  excerpam  et  Tecuui 
communicem.  Ipsum  quoque  Marcianum  ad  Grotii  editionein  evigere, 
ut  institui,  pergam.  Iam  Timm  est  quantocyus,  quid  agi  a  me  hoc 
in  negotio  velis,  praecipere. 

Lileras  quas  nuper  ad  Te,  Vir  Eruditissime,  dedr),  quin  acce- 
peris,  nullus  dubito.  Patere  tarnen,  ut  quod  nuper  abs  Te  petii,  id 
idem  nunc  rursus  Te  rogem.  Intercessit  mihi  cum  Vuchtio  negotium. 
Libellos  aere  periculoque  meo  excusos  ipsi  miseram,  in  Belgio  distra- 
hendos.  Promiserat  singulis  semestribus  numeraturum  numos  inde 
redeunles.  Sed,  ut  accepi,  fato  suo  concessit,  neque  quo  in  loco 
sint  res  nostrae  communes  ad  hunc  diem  comperii3).    Fac  igitur  | 

9'  quaeso  ut  negotium  hoc  ex  animi  mei4)  sententia  quantocyus  perfi- 

1)  [Hdr:  vexor]  t)  [Brief  233-1  3)  [Vgl.  S.  ÜS9  A.  5.] 

4)  [Hdr:  mea] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


549 


riatur,  et  numi  mihi  solvantur.  Vix  credas  c|iiam  misera  nos  omnes 
simus  conditione.  De  raeleris  nil  dieam.  Homines  mei  ordinis  que- 
ninlur  salaria  non  solula.  Annus  jam  est  ex  quo  teruncium  stipcn- 
dii  mei  non  tuli.  Quare  majorem  in  modum  abs  Te,  Saxi  amicissime, 
conlendo,  ut  horlatione  auctorilaleque  Tua  rem  eo  perducas,  ut  aes 
(lehitum  ab  haeredibus  Vuchlii  accipiam.  quo  domeslica  mea  res  non 
mens,  scd  afflicta,  band  partim  crigetur.  Illuslris  Richterus,  Consi- 
liar.  Regiiis,  Te  suo  nomine  salulari  vult.  Agit  cnim  nunc  apud 
nos,  et  ambit,  ul  audio,  filiam  Bornii  Vicecancellarii;  quo  successu, 
dies  docebit.  Vale  Fautor  summopere  colende,  et  mihi  porro  fave 
Tui  studiosissimo.    Scr.  Lipsiae  d.  8.  Junij  1755'). 

240.    An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  i0if  Nr.  J3.) 

Viro  Celeberrimo  |  Petro  Wesselingio  |  s.  p.  d.  |  lo.  Jac.  Reiske. 

Qui  has  Tibi  literas,  Faulor  Summopere  colende,  Iradef  Padden- 
hurgius,  ad  eum  de  negotio  Vuchtiano  sententiam  meam  perscripsi. 
Quod  negotium  Tc  non  insuper  habuisse.  laetus  e  Tuis  lileris  in- 
tcllexi,  eoque  nomine  summas  Tibi  gratias  ago,  rogoque  velis  porro 
meis  rebus  ut  fecisti  ad  hör  temporis  favere  alque  studere.  Monstravi 
literas  Tuas  Richtero,  qui  vehementer  gavisus  esl  memoria  Tua  suum 
nomen  non  excidisse,  jussitque  ut  proximis  meis  ad  Te  dandis  literis 
salutem  suo  nomine  adscriberem.  Promisit  commendatione  sua,  quac 
non  contemnendi  momenti  in  aula  nostra  est,  id  brevi  se  eflecturum, 
ut  res  meac  meliore  loco  deineeps  sint.  Et  ipsi  Tibi  ut  officium 
praeslaret,  quod  Tua  maxime  relerre  existimo,  a  me  rogatus  promte 
libenterque  annuil.  Scilicet  contigerat  paucis  ante  diebus,  quam 
epistola  Tua  huc  veniret,  ut  vir  illuslris  mihi  libellum  a  se  recens 
edilum  de  antiquissimis  numismatibus  dueum  Bavaricorum  monstraret, 
simulque  significaret  se  apud  Serenissimum  Bavariae  Electorem  magna 
in  gratia  esse.  Succurrebat  protinus  |  animo  meo  Herodoti  eodex  foi. 
Ravaricus.  Exponebam  itaque  illi  consilium  edendi  Herodoti  a  Te 
suseeptum;  Te  ab  aliquo  tempore  desiderio  codicis  manuscripti,  qui 
in  elcctorali  Bavarica  bibliotheca  servatur  teneri.    Condixit  statim  vir 


1}  [Vgl.  S.  540  A.  3.] 


Digitized  by  Google 


550 


R.  FfJERSTER, 


egregius  operam  in  hac  re  suam,  qua  sperat  eflectum  iri,  11t  codex 
ille  aut  in  manus  Tuas  perveniat,  aul  si  Serenissimus  Eleclor  eum 
tarn  longi  itineris  discrimini  expouere  dubitel,  saltim  huc  Lipsiam 
perferatur  et  mihi  commitlatur  cum  edilione  Gronoviana  conferendus. 
Quod  si  itaque,  Vir  Celeberrime,  codice  illo  Tibi  adhuc  opus  esl, 
velim  quanlocyus  ea  de  re  me  certiorem  larias.  Aut  enini  hac  via, 
aut  alia  nulla,  ejus  usum  codicis  adipiseemur.  Simul  quoque  velim 
quantocyus  ad  me  significationem  eorum  librorum,  el  pretii,  quod 
eorum  cuique  statuis,  mitlas,  quos  e  Mcnkeniana  bibliotheca  Tibi  re- 
demtos  cupis.  Lubenter  enim  ea  cura  defungar,  et  fideliter.  Sed, 
quod  nosli,  imminet  dies  illi  auctioni  statutus.  Quare  celeritate  opus 
est,  ut  salis  nialure  index  ille  huc  venia! .  .  .  .  Dens  Te,  Vir  Maxime, 
prosperitatis  omni  generc  cumulet,  el  negotium  Tuum  Herodoteum 
praecipue  feliciter  suecedere  jubeat.   Scrib.  Lipsiae  d.  24.  Junij  1755. 

Adr.:  Viro  Celcberrimo  |  Petro  Wesseling,  in  Acad.  |  Ultrajecti- 
na  de  bonis  literis  optime  |  merenti  Professori. 

241.  An  Johann  David  Michaelis  in  Göttingen. 
(Original  in  Göttingen,  wie  143,  foJ.  43,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  0.  I  S.  56 — 58.) 

28ol)lgcbotyrner  #err  |  #od?gcef)rtejier  #err  Professor 

gur  gütige  <D<ittf)eilung  be*  6a)reiben$  Dom  Secret.  «aW'j  fage 
3l?ro  2Bol>lgb.  fdmlbigen  $>anf.  9lufi  bemfelben  l>abc  bie  geneigten  @e* 
fiummgen  6r.  Excellentz  beä  ftammer*Praesidenten  gegen  mich  unb  mein 
3tmen  betpuftefis  löortyaben  mit  Bielen  Vergnügen  erfefyen,  unb  ftnbe  feine 
WuSbrücfc  bjnretdjenb,  meine  (irfenntUcfyfeit  gegen  ein  fo  unberbicnteS  2BobI* 
molten  an  ben  Jag  ju  legen.  2öa$  bie  6aay  felbjt  anbelangt,  mad?e  mir 
ganj  fein  33ebenfen  meine  9lrabifa)en  manuscripte  in  (Döttingen  bruden  m 
lajjen.  ^ielmefyr  fcl>c  icfy  e$  gerne,  ba§  man  mid)  einer  fyöcfyjt  befcfyroebr* 
liefen  unb  meitau§fer>enl>en  <5orge  für  Anlegung,  unb  23efireitung  einer 
9lrab.  $>rucferet),  für  Verlag,  Eerfauff,  u.  f.  n>.  überlebt.  «Rur  ift  in  Sin* 
fefmng  bee  $erlag$  beb;  mir  noefy  einiger  3nmffel  übrig.  2)a$  mir  mitge= 
tfjeilte  ©abreiben  f>at  mid)  nicfyt  mit  bölliger  ©eun&beit  belehret,  ob  bie  löbl. 
Äönigl.2)  Societet  ber  SÖijjenfcfyafften  $u  Böttingen  bie  SBerlagäfojien  über  fia) 
,u  nehmen  gefonnen  fety.    SBare  biefeä,  wie  id>  fyoffcn  will,  fo  fdmieia)Ie 

1)  [Sekretär  Münchhausens.]  i)  [Udr:  ftonigL] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske' s  Briefe. 


551 


mir  mit  ber  Hoffnung,  ba§  man  meine  93emür;ung  mit  einer  f (einen  @r* 
fenntlia)feit,  barinnen  idj  mia)  billig  werbe  finben  lapen,  anfefjen  werbe. 
3n  flnfetyung  ber  Correclur  finben  fidj  |  $war  einige  Sa)würigfeitcn.  2>ea)  foi.  w 
motten  fie  fid)  nod?  wol;l  fyeben  lajjen.  (5*  wäre  frctylia)  wofyl  beper,  wenn 
ich  ben  $>rucf  felbft  gegenwärtig  befergen  unb  abwarten  fönte.  9lud>  fan 
ia)  3t)to  ©oblgeb.  bei?  £>ero  bauffigen  gelehrten  53efd;äfftigungen  nia^t  ju- 
mutzen  an  Revision  ber  25rucfcrpr(>ben  Jbeil  gu  nehmen.  Doa)  wirb  ofnt* 
teblbar  unter  $)cro  3ul)örern  ein  tjierju  bequämeä  Subjectum  fid>  finben, 
ra*  einen  tüchtigen  äufcerleffigen  Correctorem  Arabicum  wirb  abgeben  fön* 
ncn.  Suttm  fo  Würbe  id)  aud;  ben  €c|jern  leferlidje*  exemplar1)  $u 
£anben  ju  (teilen  geflijjen  fetyn.  9tun  erfudje  3f)to  ©cl;lgeb.  %\jt  mögli(r/c$ 
}u  33eförbrung  meinet  35 ergaben«  beizutragen,  iwn  bem  ferneren  Verlauft 
uirt  (Mfcblu&c  mid)  ju  benad)rid;tigen,  unb  $ero  ©ewogenbeit  mir  bereit* 
behalten,  ber  in  fd?ulbigcr  £ed)ad)tung  ber()arrc  |  ©otylgebofyrucr  #err  | 
pedjgcefyrtefter  ^>etr  Professor  |  Sfyro  9Sol;lgeb.  |  ergebender  Liener  |  föeiafe. 
Scip^ig  b.  5.  Julij  1755. 

ßrfu^e  ber;  ©elcgcnfjcit  bem  £.  Prof.  ©efner  meine  Ergebenheit  $u 
befugen. 

242.  il«  Peler  Wesseling  in  Virecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  24.) 

Viro  Celeberrimo  |  Petro  Wesselingio  |  s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

Defunclus  ea  sum  cura,  quam  Tu  mihi  nuper,  Vir  Celeberrimo, 
mandabas.  Redemti  sunt  e  supellectile  Menkeniana2)  libri,  quos  desi- 
derasti,  Tibique  cesserunt  prelio  satis  modico,  praeter  unum  Merrikii 
Tryphiodorum,  reliqui  omnes.  .  .  .  cl.  Richterus,  qui  nunc  Dresdam 
rediit,  nuper  mihi  per  literas  significabat,  se  coramunicationeni  codi- 
cis  Bavarici  rogasse,  et  exspectare  responsura  qua  casurum  sit.  Ut- 
cimque  res  ceoiderit  proximis  literis,  hoc  est  nundinis,  perscribam.  In 
libris  Menkenianis  emendis  non  tarn  insanierunt  emtores,  poeniten- 
tia  sapere  docti,  quam  nuper  in  Boernerianis.  Speroque  eam  ipsis 
nientem  deineeps  quoque  constituram  esse,  quare  si  quid  futurum  sit 
in  reliquis  illius  bibliothecae  partibus,  quarum  median»  proximis  nun- 
dinis prodituram  spero,  quod  Tibi  placeat,  poteris  majore  cum  fiducia 
illius  emendi  curam  mihi  demandare.    Nihil  omittam  curae  fideique 

t)  [Vgl.  S.  554,  12.]  2)  [Hdr:  Menkeniani] 


Digitized  by  Google 


R.  FoERSTEH, 


quo  Tibi  satisfaciam.    Vale  Vir  de  bonis  literis  optime  merite  mihi- 
quo  porro  fave  et  res  Tuas  prospere  perage. 
Scrib.  Lipsiae  d.  30.  Julij  17551). 

Adr.:  Viro  Celeberrimo  |  Petro  Wesseling,  in  Academ.  |  Trajcctina 
Professori  optime  |  merito. 

243.  An  Christoph  Saxe  in  Utrecht. 
(Original  im  Haag,  wie  114,  fol.  10.) 

Viro  Celeberrimo  atquc  Eruditissimo  |  I.  Christophoro  Saxio  | 

s.  p.  d.  |  Io.  Ja<\  Reiske. 

Quum  mihi  literac  ad  cel.  Wesselingium  essent  dandae2 ,  nolui 
occasionem  praetermittere  et  ad  humanissimas  Tuas,  quibus  nie  nupcr 
beabas,  respondendi,  et  reliquam  partem  collationis  Martianeae  mitlen- 
di.  Ante  omnia  Tibi  Vir  Celeberrime,  Fautor  summoperc  colende, 
bonorum  et  commodorum  accessionem")  gratulor,  qua  Te  nuper  crc- 
visse  et  Tuae  literae  et  Abreschii  cerliorem  me  fecerunt.  Quam  ejus 
rei  caussa  orationem4)  dixisti  nullus  dubito,  quin  ea  gemina  et  ger- 
mana  illi  superiori  ante  biennium  fere  dictae5)  sit,  et  quae  mirifice 
legentem  me  deleclavit;  speroque  et  eam  pariter  luci  dandam,  et 
non  minus  placituram  esse.  Sed  ad  Martianum  redeo.  Nihil  in  illo 
(|uem  tractavi  codice  Lipsiensis  bibliothccae  senaloriae6}  Martiani 
praeter  duo  primos  libros  habetur,  et  ne  illos  quidem  integros.  Sed 
insunt  illi  praeterea  totus  Horalius,  et  Sallustius,  nescio  an  integer, 
codex  est  egregius  splendide  exaratus,  et  gerit  insignia  Electorura 
Saxoniae  in  tegmine.  Sed  an  Tu  perseverabi6 7)  in  Martiani  edendi 
consilio?  Si  me  audis,  non  facies.  Indignus  e6t  tarn  absurdus  tarn 
futilis  auctor,  non  dicam  doctis  Tuis  lucubrationibus,  sed  ipsa  luce. 
Si  mei  res  arbitrii  esset,  positumque  in  mea  facultatc  flammis  omne.< 
ejus  Codices  consumerem.  Non  humana  loquitur.  Crederem  equidcra, 
si  ejus  sensa  indagare*)  studerem,  sanae  mentis  jacturam  mihi  facien- 
dam  fore.    Sunt  alii  multo  nobiliores  et  utiliores  auctores  latini,  ei 

0  [Wesseling  s  Aolworten  vom  11.  September  und  S5.  Dccembcr  1755  sind 
Lebcnsbescbr.  S.  808  f.  und  803  f.  gedruckt.) 

S)  [Brief  145.]  3)  [Ordentliche  Professur.] 

4)  [Oratio  aditialis  de  ^rtium  Graecarum  Romaoarumque  iudicio  hodic  regoodo, 
Tr;iiecti  ad  Bhenum  175.",.]        5)  [Vgl.  S.  498  A.  2.]         6)  [Vgl.  S.  547  A.  ?. 
7)  [HHr:  perveserabis]  8)  [Hdr:  indigare] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


553 


aeque  rari  inventu,  in  quibus  industriam  et  ingcnium  vir  doctus 
ostcndere  queat.  En  Gellium!  en  Amniianuni  Marcellinum,  in  quo  si 
elaborare  velles  (id  quod  vehementissinie  cuperem)  sunt  pcnes  nie 
Salmasii  ad  eum  auclorem  animadversiones  ineditae,  quas  libcnlcr  Tui 
juris  facerein.  Est  sane,  si  dictionis  rationem  nullam  fcceris,  Ain- 
mianus  reruni  memorabilium  et  anliquitatum  abstrusarum  plenissimus, 
earumque  reruni  gestarum  quas  enarrat  gravissimus  auctor,  quem  non 
sine  voluptatc  hieiue  superiore  perlegi.  Agito  ab  aliquo  tempore 
consilium  edendorum  non  nullorum  Plutarchi  opusculorum.  Vellern 
ilaque  stire  num  impetrari  Tua,  Fautor  praestantissime  opera  possit 
collatio  codicum  Plutarchi  manuscriptorum  quos  bibliotheca  Leidensis 
servat,  aliaeque  eam  in  rem  opes  quae  ibidem  latent.  Pergratum 
mihi  feceris  si  quid  hac  super  rc  sperari  queat,  nee  nc,  proximis 
literis  me  edoceas.  Menkeniani  libri  satis  tolcrabili  prelio  vendi  mihi 
\identur.  Ego  equidem  quantum  crumenula  haec  sane  angusta  pati- 
lur,  egregia  accessione  meam  curtam1)  supellectilem  inde  auxi.  Vale 
Vir  Celeberrime,  Tuoque  Keiskio*)  f'ave.     Scr.  Lipsiae  d.  30.  Julij 

17553;. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Saxe  Professeur  en  |  Beiles  Lettres  Ires  foi.  io* 
savant  et  tres  |  celebre  |  a  |  Vtrechl. 


244.  An  den  Kammer-Präsidenten  von  Münchhamen  in  Hannover. 

(Original  in  Göttingen,  wie  143,  fol.  47,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  0.  I  S.  63 — 65. 
Die  in  Brief  545  S.  555,  4  erwähnte  »Abschrift«,  welche  nur  in  Kleinigkeiten  ab- 
weicht, liegt  bei  fol.  46.) 

•^odjgeboljrner  #err  (Sammer-Praesident  |  Ötaäbiget  #err. 

3<f)  fyabe  buret)  Prof.  Michaelis  mit  meiern  Vergnügen  öernommen, 
bap  £od>geb.  Excellentz  mein  lefctyin  an  dieselben  ergangenes  unter- 
tyäntgjfeä  9lnfua)en  in  fo  fern  ju  bewilligen  geruhet  tyaben,  fcafc  dieselben 
flrabifcfye  typos  au§  @nglanb  fommen  lafcen,  bie  jn  (Böttingen  jum  flbbrnefe 
meiner  flrabifäen  flujjgaben  angetoenbet  werben  follen.    3d;  finbe  ni<fyt 


i)  [curtam  ist  bis  auf  am  durch  das  aufgedrückte  Siegel  weggenommen. 

Vgl.  S.  633,  18  und  Pers.  sat.  4,  5t  quam  sit  tibi  curta  supellex.] 
I)  [Das  o  in  Rciskio  ist  durch  das  Siege!  weggenommen.] 
3)  [Saxe's  Antwort  a  d.-Nov.  1755  findet  sich  im  Concept  im  Haag,  Königl. 

BibL  M  37  p.  357—359.] 


Digitized  by 


554 


R.  FOERSTER, 


©orte  genug  meine  ftreube  unb  Danfbarfeit  wegen  einer  fo  ernuinfcfyten  unb 
ungemeinen  $cgnabigung  an  ben  Jag  &u  legen.  Die  $flid;t  tyxo  «^)cd>geb. 
Ext-ell.  für  Dero  unermübete  (Sorge  für  (frroeitrung  nü£lid?er  ©ipenfcfyafften 
ben  fdjulbigcn  Dantf  abjnftattcn ,  finbe  icr;  für  meine  geringen  Straffte  ;u 
fd;ii»ebv.  3er;  leime  fic  alfo  oon  mir  ab,  unb  trage  fic  ben  ifeigen  unb  511= 
fünfftigen  $üten  aujf.  6ic  merben  and)  foldje  gemip  ni$t  Derabfäumen. 
$rt>m  Nnblicfc  eine«  s}lrabifd>cn  Söudjetf  aujj  tiefer  neuen  Wnjtalt  wirb  ieber 
Kenner  fia)  bess  MerDurcr;laud)tigjten  ©eorg  Slugujtä,  unb  bejjen  mürbigen 
©ctmlffen*,  beä  Liebling«  unb  <PfIegeoatcrfiS  ber  ©öttingif<f)en  flttufen,  mit 
fui.  47»  (*t>rfurd)t$|ooller  Danfbarfeit  erinnern,  drfudjc  bemnad)  3l)ro  ^od^gebobrne 
Excellentz  untcrtbänigfi,  micr;  benad>rid)tigen  $u  lapen,  roenn  bie  typen 
werben  angelangct  fetm  unb  icr;  exemplar1)  in  bie  Drucferer;  fenben  foll. 
3ugleid)  bitte  ouefy,  mir  allergnäbtgjte  (Srlaubnip  ju  »erfdjaffen,  um  baä 
erftc  flrabifd)c  itfucr;,  baä  au§  biefer  neuen  3lnjtatt  $um  $$orfcr;ein  fommen 
wirb,  unb  baä  ctman  beä  flbulfeba  ©efcr/idjte,  ober  be*  Hariri  (Sichtungen 
fet)n  motten,  Dero  glorroürbigften  üJtonarefyen  fcf>rifftlicf>  ju  roibmen  unb  ju 
beflen  geheiligten  pilen  $u  legen.  %6)  merbe  miefy  bemühen  ber  Erwartung, 
bie  %i)xo  Excellentz  Don  mir  gefajt  traben ,  nacfyjuf ommen ,  unb  einer  fc 
unoerbienten  ©ofyltfyatr;  inier/  mürbig  ju  erroeifen,  aU  biejenige  ijr,  toofür 
id>  meine  Grfcntlidifeit  *)  $u  bejeigen  gegenmärtig  bie  (Sfyre  fyabc.  ©ott  fcf^ 
meine  betyben  r/oben  ffiofyltfyäter  nod)  ferner  $um  «Secgcn,  unb  gebe  mir  Qbt 
legenbeit  öffentlidi  an  ben  Jag  ju  legen  mic  fer>r  i$  fety  fon>ot>l  6r.  tfönigl.'j 
$rofibrittanifcr;en  üJtajcftet,  als  aud),  |  £ocr;gcbol)rner  $txx  (Sammer  Presi- 
dent, |  ©näbiger  £crr,  |  3!)to  ^ocr/geboljrcn  Excellentz  |  aller  Runter- 
tbanigfter4)  Diener  |  töeisfc. 

VciD^ig  |  b.  10  Sept.  1755. 

245.   An  Johann  David  Michaelis  in  Göltingen. 
(Original  in  Güttingen,  wie  U3,  fol.  44,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  0.  1  S.  58—62.) 

SBoljlgeboljrncr,  ^ocfygclafyrter  <&err  Professor 

&or  allen  Dingen  mup  um  ©crjeilrnng  bitten,  ba§  auff  Dero  boA* 

gcetyrtejte  Sufebrifft  in  lateinifcfyer  6vtad)c  beutfd)  antworte.   @$  gefdnebt 

fold)e$  ber  33equat>mlid>feit  wegen.  Die  @adjen,  bie  id>  abfyanbeln  foll,  lapen 
ftd)  fo  bejjer  oortragen. 

0  [Vgl.  S.  551,  10.]       I)  [Hdr:  Srfentltd)]  aüer- 

3)  [Hdr:  ffonigl.1  4)  [Hdr:  unb  untertyantflfteT} 

i 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


3$  fyabe  mit  gröjjern  «crgnüftcn ,  al«  3fyro  ffioljlgeb.  wotyl  meinen 
bf«  #crrn  Gammerpraesidenten«  ßntfdjlie&ung  uernommen,  unb  nud)  be§* 
wegen  in  bel>geljcnben  6o)retben')  fd;uttigcrmafcn  bebanft.  3<ty  tyabe  für 
nötljig  erachtet  eine  9lbfa)rifft2)  baoon  2>cro  Urteil  oorjulcgen,  boa)  $meiffle 
nia)t  3>ero  ?lbfi(r;ten  nadjgefommen  ju  fei)it.  ©enigjren«  tjabc  nicr/t«  oon 
aUebem  berührt,  wovon  6ie  mir  einen  2öinf  I?abcn  geben  wollen.  8ollte 
aber  ja  bennod)  etwa«  mit  untergelauffen  fetyn  ba&  Diefelbcn  nicr;t  billigen 
tönten,  fo  bitte  mia)  bijjfall«  jn  belehren,  unb  unterbepen  ba«  obgebadjte 
£d)rciben  $urücfjufyalten. 

$)a«  fyabe  iä)  mir  glcia)  Einfang«  cingebilbet,  ba§  mein  $orfa)lag,  meine 
flrabifd;en  auetores  ju  Böttingen  nid)t  allein  olme  meinen  93er;trag,  fon* 
bern  auä;  noa)  baju  unter  ber  SBcbingung  einer  @rfentlid)feit  für  mia),  ju 
bruefen,  mürbe  oerworffen  werben.  2>enn  ba«  mar  ju  oiel  gefobert.  3* 
foberte  e«  aber  in  ber  9lbfid)t  ben  auswärtigen  £>rucf  »on  ber  #ü«bt  ab= 
julefynen,  unb  ben  Drucf  unter  meinen  |  klugen  $u  beförbern.  3d>  tyath;  fola)e«  m. 
um  fofciel  mefyr,  ba  mia)  bie  gorbrung  nia)t  unbillig  ju  ferm  bebunfte. 
$er;m  au&Wärtigen  $)rucfe  finben  fiä)  allerljanbt  Unbequär;mliä)fciten.  3d) 
mu§  al«bann  ben  Corrector  bejatylen.  SSirb  aber  etwa«  fjier  gebrueft,  fo 
corrigire  ia)  c«  felbjt,  unb  madje  mir  c«f  nad)  meinen  ©inne.  60  erfpare  iü) 
aud)  bie  gra^t  bon  ben  abgebrueften  exemplaren  uon  (Söttingen  l>ict>cr. 
ferner  fürd)te  id)  mid)  fetyr  für  ber  Ungewipcnljafftfyeit  ber  93udjbrucfer  unb 
$ua)füf>rer.  2>rucfen  ftc  etwa«  auf  Äojten  be«  üöerfafjer«,  fo  fd>ie§en  fte 
betmlicr;  cxemplarc  naa),  bie  fic  jum  unoerwinblid^en  <sd)aben  be«  i*er-- 
leger«  unter  bem  2öifa)e  oerfauffen.  ÜJtan  fan  fcld>eö  nid)t  cinmafyl 
t>ert)üten  wenn  man  an  Drt  unb  6telle  ift,  gefa)weige  benn,  wenn  man 
etwa«  aufjwärt«  bruefen  läft.  $)od;  fällt  biefc«  Siebenten  in  gegenwärtigen 
Salle  Weg.  dublier;,  liejje  ia)  etwa«  tjier  brutfen,  fo  fyätte  id)  credit,  unb 
bürffte  nid>t  alle«  auff  einmat>l  befahlen. 

2>a«  fmb  bie  Urfadjen,  warum  ia)  meine  arabifa)en  autores  lieber  Ijicr 
al«  anber«Wo  gebrudt  tyätte.  3l?ro  ©ot>lgcb.  machen  mir  Hoffnung  bajj 
folü)e«  wol>l  gefa)elm  möchte.  3a)  freue  mid)  barauff.  Die  typi  würben 
wenig  abgenu^t  werben.  £enn  ia)  würbe  oon  iebem  autore  wenig  exern- 
plare  abjiefyen  la§en.  3d)  mag  e«  gar  |  wol)l  leiben,  ba§  bie  ganjje  ^Inftalt  foi.  *.v 
auff  meine  9ted>nung  gefdjrieben  wirb,  wenn  3t?ro  ©o^lgeb.  e«  fo  für  bien- 
lid)  unb  nötl^ig  erachten.    3d)  gebe  meinen  Stammen  um  fo  oiel  williger 


0  [Brief  «44.]  2)  [Vgl.  die  Vorbemerkung  zu  Brief  244.} 


Digitized  by  Google 


556 


R.  FoEKSTKR, 


baju  f>cr,  ic  mcfjr  c$  mir  jur  (Sljre  gereicht,  ba&  be«  $>crrn  Cammerprae- 
•  sidentä  Excell.  fo  Diel  für  mid)  ju  n)un  gerufen.   Die  (Srinnrung  wegen 

ber  Dedication  ifl  gegrünbet.  3cf;  mürbe  auch  ofmc  bicfelbc  meine  Pflicht 
beobachtet  haben,  ©er  einen  Saum  Dflanjjt,  ber  mu§  Don  iRed)t^tt>egen  aud> 
bic  erften  grüßte  baDon  genießen.  üReinen  Abulfeda ')  fönnen  3bro  ©ob!» 
geb.  folange  behalten  unb  gebrauchen  ald  eö  Sbncn  beliebt.  3d>  babe  noch 
ein  anber  Exemplar  ber;  mir,  ba$  jum  Wbbrucf  fertig  ifl  mangeln 
aber  baran  bie  prolegomena,  wie  ich  c*  $u  nennen  pflege. 

#ier  h^be  eine  fleine  Sd)rifft  bcD,  gelegt,  bie  ich  *iefer  ^adc  h*bc 
bruefen  lajjen2).  Die  Vcranlafjung  baju  giebt  bie  ißorrebe  an.  Dod)  wollte 
nicht  gerne,  ba§  noch  jur  3cit  etwa«  baDon  öffentlich  erwehnt  mürbe.  Sie 
fan  noch  nxfy  treten ,  weil  baä  9lrabifche  baju  mangelt.  3* 

jwcifflc  ob  mir  fo  Diel  arab.  typen  l;ier  werben  jufammenbringen  fönnen,  um 
einen  einzigen  Sogen  ju  bruefen.  3u  einem  ber  neuften  Stücfc  bc*  gott 
fchebifchen  Journal  (ba$  neufte  au$  ber  aninuthigen  ©clehrfamfeit)3)  ftebt 
ein  beutfd;cr  Wufyug  aufe  einem  ©cbidjtc  beä  Motanabbi.  Vielleicht  haben 
3hro  ©ohlgeb.  e$  gelefen.  ift  ohne  mein  ©i&cn  gebrueft,  unb  mit  groben 
gehlem  Derftellt.  @«  wirb  3hncn  alfo  befanbt  fer>n,  bafj  ich  9*bachten  ^rab. 
foi.  *s»  |  Dichter  aufjjugSweifc  beutfeh  überfe^t  babe ,  unb  mich  na(fy  wtm  Star* 
leger  baui  umfehe.  Äönten  3hro  ©oblgeb.  mir  etwa  baju  Dcrbelffen?  Soll 
ich  3h«c"  auff  bie  üRefce  ba$  exemplar  jufchiefen?  üJtit  #err  ©otfebeben 
bin  ich  infonberheit  bejjwcgcn  nicht  aufrieben,  bap  er  bic  3ei<hen,  mit  welcben 
ich  Stellen,  wo  etwa«  außen  gelapcn  ifl,  angebeutet  hatte ,  überall  wcg= 
geladen  hat.  Damit  entgeht  aber  ber  Deutlichfeit  fehr  Diel,  unb  man  martert 
ben  Sefcr  ohne  Won),  ber  fid)  ba  3ufammeuhang  ui  ftnben  bemühet,  wo  feiner  ifl. 

W\t  üJlifjtoergnügcn  Dernebmc  ich,  ba§  3hro  ©oblgeb.  ftch  unba§lid> 
befinben.  SÖünfche  Don  #erfcen  balbigc  ©ejjrung,  bauerhafftc  ©efunbbcit, 
unb  alle  Birten  Don  ©ohlergehen. 

Schlüfclich  will  Denenfelbcn  bic  Sewerfftclligung  ber  guten  flupficbt, 
bie  Sic  meiner  Hoffnung  Dorftellen,  auff  ba«  nad)brücflichjtc  anbefohlen 
haben,  Dcrharrenbe,  |  ©ohlgebohrner,  £ochgclabrtcr  £crr  Professor,  |  3bro 
©ohlgebohrnen  |  ergebender  Diener  |  9tei$fe. 

Seipjig  |  b.  10.  Sept.  1755. 

i)  [Vgl.  S.  543  A.  J.) 

i)  [Abi'i  Walidi  Ibn  Zeiduni  Uisalel  seu  epistolium  arabice  et  laline  cum 
notulis,  Lipsiae  1755.]  3)  [1755  S.  S81 —  *89:  Proben  der  arabischeo 

Dichtkunst.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


557 


246.  An  Professor  Johann  Christian  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  Nr.  4 S3,  fol.  473.) 

4?od)@beta,ebor;rner  fyotywfotyxkx  #err  Professor  |  #od>o,eef)rtejter 

unb  ®önncv. 

gür  %xo  ^od^belgeb.  oütiflc  ©emüfyuna,  in  iöeforguna,  beä  nadj 
(Seppensen  beftimmten  Paquets  jtatte  3>enfelben  ben  fdjulbiajten  2)ancf  ab. 
9loti)  jur  3eit  t)at  mein  33crfuc^  ben  erroünfdjren  (Srfota,  nicfyt  gehabt.  3d> 
fyatie  nefymlicfy  ben  ®ef).  9tatf>  öon  SDtoltfen1),  be§en  ©eneujtfyeit  ju  ben 
SStjjenfcfyafften  mir  war  gerühmt  worben ,  mein  Vorhaben ,  eine  arabifcfyc 
Drutferety  anzulegen,  entbeeft  unb  benfclben  gebeten  Söeförbruna,  bcjjelben 
mir  Don  6r.  ÄÖnigl.  £>änifayr  iDtaj.  ein  ©nabena,efd)encf  aup  ju  nürefen. 
<Wan  mö^te  mcllei^t  fold^ed  für  eine  bettelet;  anfe&en.  Unb  id>  fan  nid>r 
nn§en,  ob  befaßter  £err  foldje*  bafür  angefefyen  fyabe.  35orf>  bin  icfy  mir 
benwjt,  bafc  meine  Wbjtyt  reblid)  fety,  unb  man  tjat  mir  aud)  oou  einen 
anbern  £ofc2)  aufc  Hoffnung  gemalt  mein  iwrljaben  ju  unterjtü^en.  3d) 
mufc  mir  gefallen  lafcen,  waä  bic  üBorfeijuna,  bipfallä  über  miefy  oertyengen 
werbe.  Übrigen*  fyabe  naefy  auffria)tia,en  2Öunfcr)e  aUed  Söc^lerge^ene  bie 
<%e  ju  fetyn,  |  . . .  |  Styro  #oa)<Sbela,b.  |  cra,ebenfter  Liener  |  SReiffe. 

2eit>jia.  b.  17.  Oct.  1755. 

247.  -4»  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  25.) 

Viro  Celeberrimo  |  Petro  Wesselingio  |  s.  p.  d.  |  Io.  Jacobus  Reiske3). 

Accipies,  Vir  Celeberrimo  atque  Eruditissime,  libros  Tuo  jussu 
redemtos  per  Schreuderum,  qui  promte  lubenterque  numos  quatuor 
aureos  expendit.  Eorum  parleni  redimendis  libris  impendi,  reliqua, 
quia  ita  voluisti,  mihi  servavi.  Ejusque  rei  caussa  liberalitati  Tuae 
debitas  ago  gratias. 

Salutari  Te  jubet  suo  nomine  Ampi.  Richterus,  qui  hodie  literas 
a  viro  in  aula  Bavarica  primario  ad  legatum  Bavaricum  in  aula 
Drcsdana  agentem  scriptas  mihi  monslravit,  in  quibus  ei  significaba- 

\)  [Hdr:  Molcken.    Vgl.  S.  544,  22.] 

2)  [Vgl.  Brief  244  und  245.] 

3)  [Antwort  auf  Wesseling's  Brief  vom  22.  September  1 755  (Lebensbeschr. 
S.  808  f.] 


Digitized  by  Google 


558 


R.  FoERSTER, 


lur,  Serenissimum  Eleetorem  bibliothecario  suo  in  mandatis  dedissc, 
ut  desideratos  Codices  (nam  ipse  ego  mihi  meos  in  usus  codicetn 
aliquem  Graecum  liistoricum  egregiuni  nonduin  oditum  milti  eadem 
Opera  rogaveram)  codices  igitur  illos  ambos  quaereret;  invenlosque 
slatim  huc  mittendos  esse.  Nisi  ergo  placucrit  bibliothecario  gaudiis 
nostris  invidere,  dolosque  et  moras  neetere,  habebimus  illos  codices 
brevi.    Quam  primum  aeeepero,  faciam  ut  ne  nescias. 

Vehementer  miror  quod  significas  Paddenburgium  sibi  de  misso- 
rum  exemplarium  numero  constare  negare,  quum  et  meis  ad  cum 
literis  generis  cujusque  numeros  exaetos  ediderim,  et  illi  e  meis  ad 
Vuchtium  literis,  quas  periisse  non  faeile  addueor  ut  credam,  depre- 
foi.  p  hendi  queant.  Eae  manifestae  sunt  |  tricae  atque  ludilicationcs. 
Quererer  ad  Te,  Vir  Maxime,  de  hominis  iniquitate,  nisi  nollem  Te 
rixis  nostris  implicari  atque  molestari.  Paratum  habeo  volumen  modi- 
cum  animadversionuin  in  Polybium  aliosque  hisloricos  Graecos  prin- 
eipes,  sed  quae  ad  Polybium  pertinent,  eae  sunt  copiosissimae.  Li- 
benler  eas  in  lucem  darem,  sed  lihrarii  nostrates  ejusmodi  mercem 
fastidiunl.  Rogo  itaque  Te,  Vir  Humanissime,  velis  Paddenburgio,  aul 
si  quem  alium  idoneum  promtumque  edendo  tali  libello  noris  libra- 
rium,  ei  laudare  meuin  consilium,  et  ad  suseipiendam  ejus  editionein 
permovere.  Praeter  pauca  exemplaria  nihil  mercedis  flagito.  vellem 
solummodo  librum  nitide  et  emendate  exeudi.  Novi  Tuam  coramen- 
dationem  magni  ponderis  esse,  quare  iterum  Te  atque  Herum  rogo 
velis  instiluta  mea  favore  studioque  Tuo  seeuudare.  Miror  clariss. 
Saxium  Iiis  nundinis  ad  alios  literas,  ad  me  nullas  dedisse.  Sperabam 
quoque  fore  ut  exemplum  orationis  nuper  a  se  dictae ')  mihi  mitteret. 
Velim  eum  meo  nomine,  ubi  facultas  detur,  salutari.  Valckenarii, 
viri  doctissimi,  ad  Phoenissas  vidi  commenlarios.  Stupui  copiam 
doctrinae,  et  acerrimam  diligentiam.  Sed  non  placet  tanta  moles. 
Videor  mihi  quoque  passim  locorum  acerba  quaedam  dicla  ab  eo  in 
me  jactata  deprehendisse,  quae  si  forte  inultos  alios  fallant,  me  pro- 
fecto  pungunt.  Sed  est  paullo  acrior,  et  habuit  justas  mihi  succen- 
sendi  caussas.  Apud  nos  literariae  mercis  novae  nihil  prodiit,  sed 
obundamur  Catalogis.  Prodiit  altera  pars  bibliothecae  Boernerianae, 
quae  solis  constat  disputationibus,  ut  appellamus.   Lubuit  eum  fasci- 


\)  [Vgl.  S.  55i  A.  i.l 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


559 


culo  adjicere,  si  forte  essent  penes  vos,  qui  libellis  ejusmodi  cape- 
rentur.  Ego  equidem  collectionem  dispulationum  lam  locuplelem, 
atque  haec  est,  sub  hasta  venire  mea  memoria  non  vidi.  Si  quid 
illinc  opus  Tibi  fuerit,  impera  modo.  Bene  vale,  Vir  Celeberrime 
mihique  porro  fave.    D.  Lipsiae  d.  4  8.  Octobr.  17551). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wesseling  Professeur  tres  savant  |  et 
tres  celebre  |  a  |  Vtrecht. 

248.  An  Valckenaer  in  Franekcr. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  38.) 

Viro  Celeberrimo  |  Ludovico  Casparo  Valkenario  |  s.  p.  d.  | 

I.  Jac.  Reiske. 

Pro  museo  munere,  quo  rae  nuper  beasti,  Vir  Celeberrime  atque 
Eruditissime,  gratias  Tibi  debeo  agoqtie  coneeplissimas.  Quamvis 
nihil  ab  ingenio  Tuo  nisi  egregium  et  perfectum  exspectaverim,  tantas 
tarnen,  ut  verum  fatear,  tarn  uberes  amplasque  et  splendidas  doctri- 
narura  opes,  quibus  Phoenissas  poelae  Tui  ornasti,  non  exspectaveram. 
Quanta  exquisitissimarum  animadversionum  copia,  in  quibus  chorum 
ducere  illa  de  Aonibus2)  mihi  visa  fuit!  quanta  lectionis  copia,  etiam 
per  auetores  non  tritissimos  vagatae!  Vix  videtur  ullus  esse  posse 
Plioenissarum  locus,  ab  auetorura  ullo  aut  excitatus,  aut  imitatione 
adumbratus,  quem  Tu  non  indagaveris,  et  velut  e  latibulis  in  lucem 
protraxeris.  Utinam  plures  ejusmodi  extarent  in  alios  auetores  com- 
menlarii.  Sed  id  quidera  cupere  et  votis  consectari  eorum  est,  qui 
rei  naturam,  et  quibus  ea  quantisque  difßcultatibus  obsepta  sit,  igno- 
raot,  Tuoqtie  ingenio  Tuaeque  assiduitati  qui  comparari  queant,  multos 
esse  existimant.  Gratulor  ilaque  Tibi,  Vir  Doctissimc,  immortale  hoc 
ingenii  Tui  monumentum,  rogoque  deum,  velit  Te  multis  ejusmodi 
praeclaris  operibus  edendis  et  parem  esse  et  superesse  jubere.  Pro 
honoriüea  mei  nominis  mentione  facta9)  gratias  Tibi,  qua  par  est, 
habeo.  Sed  videris  mihi  eam  subtimide  fecisse,  tanquam  si  existi- 
masses  invidiam  Tibi  ex  meo  nomine  aejeessuram  esse.    Quod  si  foi.  i 


I)  [Wesselings  Antwort  vom  85.  December  «755  ist  Lebensbeschr.  S.  803  f. 
gedruckt.] 

i)  [P.  *4ß  sq.  zu  V.  6  45.]  3)  [Praef.  p.  XIV.] 


560 


R.  FoKRSTER, 


existimabas,  debebas  mei  omnino  nullam  injicere  mentionem  neque 
fuissem  illam  mei  dissimulationem  aegre  laturus').  Quod  libellum  mea- 
rum  ad  Euripidem  animadversionum  nullo  prorsus  in  loco  habuisti, 
laudo  id  proboque,  quamvis  ipse,  tuam  si  personam  gessissem,  aliam 
viam  fuissem  institurus.  Quamvis  enim  observationes  meas  absque 
laude  dimiseris,  non  commisisti  tarnen  ut  haberem,  a  (e  nusquam 
reprehensus,  quare  Tibi  succenserem.  Simulque  et  inimicis  meis 
gratificalus  es,  quos  ut  amicos  Tibi  habeas  Tua  refert;  et  Tua  Tibi 
inventa  non  detraxisti.  Ut  se  quisque  alteri  praehabeat,  aequum  et 
humanuni  est.  Aculeata  quaedam  dicta  in  ine  passim  locorum,  tarn 
per  librum  Timm,  quam  per  literas  nuper  privatim  ad  nie  dalas'*), 
sparsa  sentio  quidem,  pungunt  enim,  feram  tarnen.  Contentiosus 
enim  non  sum.  Avide  perlegi  commenlarios  Tuos,  quorum  nihil  non 
place! ,  moles  (nolim  aegre  audias)  moles  nimia  displicet.  ßonaruin 
quoque  rerum  modus  habendus  est.  Non  pauca  per  eain  lectionem 
animadverti  ad  olim  edita  observata,  post  messem  spicilegium  liaud 
contemnenduni;  de  quibus  sernionem  Tecum  libenter  conferrem.  Sed 
animadverti  animo  Te  factum  a  nie  alienatiorem,  meaque  Tibi  displi- 
cere.  Non  desinam  tarnen  propterea  Te  colere  atque  magni,  prout 
mereris,  facere.  Vale  Vir  Celeberrime  et  diulissime  bonas  literas, 
quibus  optime  volo,  quamvis  fortasse  secus  existimas,  quod  adhuc 
fecisli,  ornare  perge. 

Scrib.  Lips.  d.  19  üctobr.  1755. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Valekenaer,  Professeur  tres  savant  et  | 
tres  celebre  |  a  |  Franequer. 

249.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  26.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Petro  Wesseling  |  s.  p.  d.  ' 

I.  I.  Heiske'). 

Accepi  literas,  Vir  Celeberrime,  quibus  angi  Te  scrupulo  signi- 
ficas  de  fasciculo  librorum  nuper  ad  Te  misso.  Recte  Tibi  fuerunt 
redditi  omnes  quos  ad  Te  miseram.  .  .  Praeter  Tryphiodorum  igilur 

\)  [Vgl.  S.  518,  30  f.]  2)  [Vgl.  S.  :>I9  A.  4.1  3)  [Antwort  aar 

Wesseling's  Brief  vom  25.  Dcceniber  <755  (Lebensbeschr.  S.  804  f.).j 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


;i6i 


reliqua  habes  omnia.  De  Herodoto  Bavarico  obtinendo  spes  conci- 
dil.  Herodianum  manu  exaratum  in  Bavaria  habent,  non  Herodotum. 
Observationum  uiearum  ad  Graecos  auctores  quanta  futura  sit  moles, 
tibi  typis  exscriplae  fuerint,  non  facile  dixerim.  Sunt  sane  penes  me 
chartae  haud  paucae.  In  mundo  habeo  observationes  ad  auctores 
hos.  Lysiam,  Polybium,  ad  quem  notata  omnium  spississima  habeo, 
Diodorum  Siculum,  Dionvsium  Halicarnassensem,  Dionem  Chrysosto- 
mum,  (ad  hunc  quoque  non  pauca  animadverli)  porro  ad  Arislideni, 
Dionem  Cassium  (quem  novis  curis  recensui)  Plutarchi  opuscula  mora- 
lia,  Arriani  dissertat.  epicteteas,  Maximum  Tyrium,  M.  Aurelium  An- 
toninum  philosophum,  Porphyrium  de  abstinentia,  Aelianum  de  ani- 
malibus,  Polyaenum,  Arlemidorum,  Tliemistium,  Libanium  (et  has  non 
exiguae  molis)  aliosque,  e  quibus  deligi  |  nonnulli  possent,  pro  judicio  foi.  i v 
Tuo,  Vir  Excellentissime,  et  librarii  operam  conducturi  voluntatc.  Si 
quae  ad  Polybium,  Dionem  utrumque,  Dionvsium,  et  Plutarchum  ani- 
madverli excudentur,  eflectura  id  volumen  duorum  cum  dimidio 
alphabetorum  fore  conjicio.  Reliqua1)  volumen  raole  par  essent  im- 
pletura.  Magno  me  beneficio  Tibi,  Vir  Maxime,  obligaveris,  si  et 
librarium  sumtus  editioni  facturum  mihi  conciliaveris,  et  mature  de 
consilio  ejus  ad  me  retuleris,  quo7)  possim  mundis  chartis  exarata 
proximis  nundinis  ad  Te  miltcr«.  Breviter  cum  venia  Tua  exponam, 
quare  libellos  hos  observationum  ad  Graecos  auctores  luci  publicae 
tradi  percupiam.  Vitae  ingeniique  partem  praestantissimam  in  legen- 
di» et  emendandis  Graecis  auctoribus  consumsi.  Omnium  ingenii  mei 
monumentorum  nullum  tanti  facio,  colo,  et  adamo,  quanti  hos  libellos. 
Grave  itaque  vulnus  essem  accepturus,  magnamque  latura  injuriam 
memoria  mea,  si  carissimum  mihi,  et  judicio  meo  meorum  omnium 
praestantissimum  opus  (domum  cuique  suam  nolissimam  esse  aequiim 
est)  aut  tineis,  aut  tabernis  thuris  et  piperis  esset  cessurum,  aut  in 
iniquas  rapaeesque  plagiarii  manus  incursurum.  Morbis  et  litcrarum 
studiis  et  sollicitudinibus  aerumnisque  vehementer  attrita  valetudo 
mea  spem  vitae  longam  inchoare  vetat3).  Quare  majorem  in  modum 
Te  Fautor  plurimum  colende,  rogo,  velis  operam  dare,  ut  negotium 
hoc  ex  animi  mei  sententia  conficias,  unde  commodi  nonnihil  in  lite- 

■         —     —  ■      . . .  -  —  , 

t)  [Der  Satz  Keliqua  —  implelura  ist  am  Rande  nachgetragen.] 
t)  [Die  Worte  quo  bis  mittere  sind  am  Rande  nachgetragen.] 
3)  [Vgl.  Hör.  c.  I,  4,  4  5.] 

Abhtndl.  d.  K.  S.  OoMlUcb.  d.  W,„.n,eh.  XXXVIII .  36 


Digitized  by 


562 


R.  FoERSTER, 


ras  redundaturum  esse  confido.  Deus  Te,  Vir  de  literis  optime 
merite,  diu  gaudere  prosperis  rebus  omnibus,  Herodotumque  Tuum  et 
novum  hunc  annum  cum  aliis  multis  feliciter  absolvere  sinal.  Scrib. 
Lipsiae  ipsis  Calendis  lanuariis  1756. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wesseling,  Professeur  |  tres  savant  et 
Ires  celebre  |  a  |  Vtreclit. 

franco  |  bit)  K>). 

250.   An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  137,  Nr.  *.) 

Viro  Celeberrimo  et  Excellentissimo  |  Hermanno  Samueli  Reimaro 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske2). 

Primo  loco  a  Te,  Vir  Celeberrime  atque  Excellentissirae,  veniani 
mihi  fieri  velim  dilali  ad  hunc  diem  responsi  ad  novissimas  Tuas 
Hieras,  quibus,  praeter  inullas  inspersas  animi  Tui  erga  ine  propensi 
haud  dubias  significationes,  exascialum  opus  de  arte  ratiocinandi3), 
carissimum  Tui  in  nie  amoris  pignus,  adjunxeras.  Quod  opus,  ut  alia 
Tua  omnia,  percupide  magnoque  cum  fructu  legi,  quamvis  ab  eo  lite- 
rarum  genere,  quod  ibi  praeclare  illuminasti,  non  animo,  sed  vitae 
instituto  alienior.  Ex  animo  itaque  Tibi  tarn  nobile  documentum  el 
summi  acerrimique  Tui  ingenii,  et  studii,  quod  in  acuendo  et  ampli- 
ficando  inlellectu  humano  posuisti,  gratulor.  quo  documento  judicium 
intelligentium  omnium  conlirmasli,  qui  frequenti  consensu  Tuum  esse 
ajunt  recte  aculeque  cogitare,  ardua  et  implicita  oratione  plana  facere, 
obscuris  lumen  accendere,  dubia  novis  iisque  certis  et  perspicuis  argu- 
mentis  extra  controversiam  ponere.  Perge  diu,  qua  coepisti  secunda 
Fortuna,  literas,  palriamque  et  rempublicam  exquisitae  doctrinae  nio- 
numentis,  qualia  ab  ingenio  Tuo  exspectantur,  et  quorum  usus  la- 
tissime  pateat,  augere,  aliorumque  vicem  explere,  quos,  utut  librorum 
copia  non  deficiat,  voluntas  tarnen,  aul  ingenii  tarditas  a  condendis 
doctrinae  monumentis  non  facile  perituris  avocat. 


I)  [K  (d.  i.  Köln  oder  Kleve?)  ist  von  andrer  Hand  hinzugefügt.] 
t)  [Antwort  auf  Reimarus'  Brief  vom  iO.Oktob.  4  758  (Lebensbesch r.  S,  701  fX] 
3)  [Die  Vernunftlehre  als  eine  Anweisung  zum  richtigen  Gebrauch  der  Ver- 
nunft, Hamburg  1756.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskks  Briefe. 


563 


|  Canem  nosti  Callimacheum1),  neque  fruentera  hordeo,  et  equum,  foi.  <» 
quolies  ad  praesepe  accederet,  latratu  depellentem.  Non  deesse 
literariae  quoque  rei  degeneres  ejusmodi  animos,  profecto  dolendum 
est;  qui  neque  ipsi  fructum  ab  opibus  percipiunt,  quibus  incubant, 
nulla  sua  opera  comparalis,  et  alios  eorum  usu  arcent.  Et  usu  et 
fania  cognilum  habeo  hominis2),  quem  nosti  a  me  designari,  minutum 
animuin,  quem  feremus  patienter,  et  aliam  insisleraus  viam.  Id  quod 
Tu  facis,  Vir  Humanissime.  Quod  volo  meo  exeiderim,  non  accidit 
mihi  insperatum,  et  cilra  omnem  Tuam  culpam.  qua  de  re  penes  me 
(lubium  nulluni  superest.  Tui  res  arbitrii  si  fuisset,  non  fuisses  com- 
missurus  ut  collationem  Plutarchi  diulius  desiderarem.  Satis  enim, 
quam  vehementer  studia  mea  literaria  promovere  ardeas,  declarasti 
ofTerendo  liberaliter  usu  eimeliorum,  quae  penes  Te  sunt,  praestan- 
tissimorum.  Stupui  profecto  Tuam  benevolentiam  erga  me  liberalita- 
lenique,  et  quas  dignas  et  animi  Tui  et  muneris  oblali  magniliidine 
gratias  Tibi  referam,  non  invenio.  IJbenter  uterer  humam'tate  Tua, 
si  quid  in  oblatis  esset,  quod  a  me  publicum  in  usum  posset  con- 
verti.  Ego  vero  is  non  sum,  qui  alios  opibus  suis  eo  tantum  fine 
spoliet,  ut  habeal,  quo  forulos  suos  splendidis  titulis  instruat,  el 
bibliothecam  haeredibus  relinqual,  todieibus  erudita  manu  illuminatis 
tlivitem.  At  si  quae  mecuin  communicentur,  quae  ad  auclores  illos  expo- 
liendos  facianl,  quibus  ipse  limam  et  operain  meam  adhibere  decrevi, 
eupide  ea  amplector,  et  gratus  agnosco  celebroque  beneficium,  et 
studeo,  quibus  possim  modis,  gratias  referre.  Quae  ad  Plularchum 
emendandum  Te  nuper  rogabam  adminicula,  ea  ideo  rogabam,  |  quod  foi.  sr 
consilium  cepissem,  needum  abjectum,  nonnulla  opusculorum  ejus 
edendi  aut  sane  meas  ad  eum  observationes  seorsim  in  publicum 
proferendi,  si  prioris  consilii  exsequendi  copia  negetur. 

Quamvis  nunc  quidem  subsidia  vestrae  bibliothecae  impetrare 
nequiverim,  spem  tarnen  eorum  adipiscendorum  prorsus  omnem  non- 
dum  posui.  Nullus  enim  dubito  fore  aliquando,  ut,  cura  bibliothecae 
vestrae  ad  virum  humaniorem  translata,  beneficio  Tuo,  Vir  Huma- 
nissime, schedamm  ad  Plutarchum  facientium  usum  nanciscar.  Inter- 
ea  lectione  el  meditatione  assidua  praeslantissimi  auctoris  materiam 
operi  fuluro  colligere  pergo.    Eunapii  editionem  utinam  B.  Fabricius 

t)  [Üjs  Epigramm  Anlh.  Pal.  XII,  236  hat  Straton  zum  Verfasser.    Vgl.  Lu- 
cian  adv.  indocl.  §  30.  Tim.  §  14.]  i)  [Jobann  Christian  Wolf.) 

36« 


Digitized  by  Google 


56i 


H.  Fo EHSTER, 


aut  non  abjecisset  ■)  inchoatani2),  aut  Tu  telara  ejus,  ut  illam  Dioneam, 
perlexuisses.  Neque  vobis  neque  suscepto  penso  par,  et  sua,  et 
omnium,  quotquol  euin  norunt  conscientia,  est  vir  doclus cui  laudes 
in  alio  literarura  genere  debilas  noo  detraxerim,  facullalera  Graecarum 
novi  ei  rei,  quam  pollicetur  exsequeudae  haud  idoueam.  De  reli- 
quiis  coiumeDtariorum  ad  Conslantini  Ceremoniale  proferendis  ut  et 
ipse  desperem  prorsus,  et  alios  desperare  jubeam  facit  librarä  perti- 
nacia  damnum  acceplum  cum  fastidio  jactanlis  et  querentis.  Prae- 
clare  mecifm  actum  et  propitiam  forlunam  existimabo,  si  saeculo 
post  fata  mea  exacto  existat,  qui  Schedas  meas  ad  ConstantiDum  per- 
tinentes  ab  inleritu  vindicet4).  Saepius  ingemisco  iralae  meae  sorti, 
quae  me  illa,  quibus  par  sum  et  studeo,  exsequi  non  sinit,  alligat 
autem  aliis,  a  quibus  abhorreo.  Colo  agrum  sterilem,  neque  sufß- 
cientem  vitae  necessaria.  Literas  Graecas  et  Arabicas  repudianti 
saeculo  obtrudere  nequeo.  Interim  planto  arbores  posteris,  si  fata 
sinunt,  profuturas.  —  Vale  Vir  Excellentissime,  mihique  porro  fave, 
et  novum  hunc  annum  in  rebus  omnibus  laetis  et  prosperis  exige. 
Scrib.  ipsis  Calendis  Januariis  A.  1766. 

251.  An  König  Friedrich  August  in  Dresden. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206.)  *) 

9lüerbur$lauc()tigjto  p. 

3()ro  tfonigl.*)  SDkj.  unb  GfyurfjM.  $>urö%  gerufen  in  ©naben  }u 
toernefymcn,  ba§  id)  mid)  bei)  meiner  bringenben  0lotf>  ju  dero  ftüfytn  werffe, 
unb  t)ö(f)fTbiefelben  um  allcrgnäbtgtfen  ©etyfianb  anflehe.  Die  &on  (ht>.  St. 
27taj.  mir  au§  unoerbientcr  £ulbe  angeroiefnen  100  %\)\x.  jätyrl.  Pension 
wollen  auff  feine  ©eife  *u  langen.    Wujjer  bem  fan  iü>  nur  fcr>r  wenig 

4)  [Fabricius  hat  die  Ausgabe  aus  Aerger  über  die  Verschleppung  des 
Druckes  bei  Seite  48  abgebrochen.  Vgl.  Reimarus  de  vita  et  scriptis  Fabricii  p.  209.] 

2)  [Hdr:  in  choatam] 

3)  [Io.  Bencd.  Carpzov,  der  den  Plan  zu  einer  neuen  Ausgabe  im  speeimen 
Eunapii  edendi,  Lipsiae  1748,  angekündigt  hatte.  Vgl.  Harles  zu  Fabr.  bibl. 
gr.  VII  p.  537  und  Brief  126  S.  259,  19  f.] 

4)  [Dieser  erstand  ihm  in  Niebuhr.    Vgl.  S.  520  A.  2.] 

5)  [Obwohl  ein  Dalum  fehlt,  weist  doch  die  Erwähnung  der  „nunmehr 
8  jährigen  ber  biefigen  academie  ertotefenen  Xienfte"  den  Brief  an  diese  Stelle.] 

6)  [Hdr:  ffonigt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


565 


fcerbienen.  #iemit  bin  id)  in  gro§e  €d>ulben  ffldl)  unb  $)ürfftigfcit  gc* 
ratfycn.  (5ä  QcT?et  bemnad)  an  (!».  Ä.  9W.  u.  G.  I).  meine  aUcrunterttjänigji 
bcmütt)igfte  93ttte  bureb.  ein  milbreidjeä  au§crorbentlid)c$  ©nabcngefd)cnf  ber« 
gleicr/cn  id)  fonft  »ol)l  mefjr  als  cinmaljl  Don  dero  lanbc$oäterlicr;en  #ulb 
unb  SJiilbigfcit  genesen  511  fjaben  mich  rühmen  tan,  auf*  meinen  gegen* 
»artigen  mi§lid)en  Umjtänben  r>crauB5UTei§en  ber  gemijjen  Hoffnung  lebenb 
(£».  Äönigl.  3Raj.  »erben  fo  balb  ftd)  eine  bequäfjme  93crforgung  für  mid) 
ereignen  feilte,  meine  nunmehr  8 jährigen  geringen  ber  tnefigen  academie 
erwiefenen  SMenfre  in  allerf)öd)fien  (Knaben  anfefm,  foldje  mir  angebrtpen 
la§en  unb  micr;  in  ben  ©tanb  fejjcn,  ba§  id)  mein  ef)rlicr)eä  notf)bürfftigc$ 
WuBfommcn  tyaben  unb  meinem  Studiren  unb  Dociren  or)ne  Stummer  unb 
£inbcrnifj  obliegen  möge.  3d)  »erbe  feiere  r>of>c  ©nabe  alä  um  »eld)e  mit  ber 
äufjerften  $)emutl)  unb  ©eflijjcnbeit  untertänig!!  anhalte,  lebenslang  mit  bem 
pflicr)tmaBigften  $>anfe  erf ennen  unb  für  6m.  St.  2R.  unb  bc$  gefammten  önigl.1) 
#aufe$  langet  Seben  unb  bejtenbigefii  95tal)lerger)n  ben  allcrf)öd)jien  unauffyörl. 
anrufen.    Der  in  fcfyulbigften  ©eljorfam  unb  tieffjtcr  ©ercfjrung  beharre 

2)em  atlerburd)l.  ®ro§mäd)ttgften  gürjten  unb  £errn,  griebrid) 
fluguft  Äönigc  in  <Pof>lcn  —  #er$oge  ju  ©ad)fen  —  ÜJleinem  attcrgnäbigjren 
Äönige  Gfjurfürjten  unb  $mt\. 

252.    An  Johann  David  Michaeli*  in  Göllingen. 
(Original  in  Güttingen,  wie  143,  fol.  48,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  0.  I  S.  65—66.) 

£od)(£belgebor)rner,  £od)gelal)rter,  |  |>od)$ubercf)renber  £err  Professor 

3d)  mad>e  mir  bie  (Gelegenheit  ju  9ht{jc,  bie  ijjigc  9He§e  mir  an  bic 
•fcanb  giebt  6m.  £ocr;(Sbelgeb.  mit  einer  geringen  *ßrobc  meiner  Semüljungen2) 
$um  SBcr)uff  ber  arabifct)cn  Literatur  auffeumarten.  ©ie  »erben  bicfelbe  fdjon 
au§  ben  gelehrten  3c^ungen  fennen.  2Melleid)t  babc  in  ein  paar  Stachen 
bie  (Sljre  3r)ncn  ct»aö  bcfjcrä  $u  überliefen.  3d)  madje  ifct  nnrflid?cu  (9c* 
brauch  oon  einem  annod)  geringen  93orratr)  arabifaVr  ©grifft,  ben  id)  mir 
angefa^afft  r)abc,  unb  ber  ficr;  mit  ber  3^xt  mebren  med)tc,  »oferne  bic  aup 
(Snglanb  erwartete  ©grifft  nict)t  unterbc§cn  anlangt,  bic  tncücidjt  fdjon  unter 
»cge«  \%  gür  ben  »eiten  ffieg,  ben  fk  bor  fid>  bat,  bleibt  fic  nidjt  ju 

{)  [Hdr:  frontal.] 

S)  (Thograi's  sogenanntes  Lammisches  Gedichte  aus  dem  Arabischen  über- 
setzt nebst  einem  kurlzen  Eotwurff  der  Arabischen  Dichterey,  Friedrichstadt  (Dres- 
den).   Die  Widmung  an  Herrn  von  Globig  ist  vom  17.  Februar  1756.] 


Digitized  by  Google 


566 


R.  Fo ERSTEH, 


lange  auf?,  foflte  fte  aud)  ein  \>m  3#  auff  ber  JReife  ju  bringen.  3* 
werbe  mir  bie  gwrjfKti  nehmen  @n>.  ^o^dbelgcb.  toon  3eit  ju  3cit  baran 
ju  erinnern;  inbefcen  toertyarrc  in  f<r)nlbt9er  ^o^a^tung  |  d.w.  $od)Q.lth 
geborenen  |  ergebender  Diener  |  SReiäfe. 
Seidig  |  b.  20.  Maij  |  1756. 

253.  An  Christoph  Saxe  in  Utrecht. 
(Original  im  Haag,  wie  214,  fol.  H.) 

Viro  Celeberrimo  alque  Kruditissimo  |  Christophoro  Saxio  |  s.  p.  d.  j 

Jo.  Jacobus  Reiske'). 

Fieri  vix  polest  ul  ingralus  homo  Tibi,  Vir  Celeberrime  alquc 
Eruditissime,  non  videar,  qui  committere  potui,  ut  neque  ad  binas 
Tuas  Hieras  tanto  tempore  post  responderem,  neque  cumulala  Tui 
erga  me  amoris  documenta  grali  animi  teslificatione  prosequerer. 
Verum  priores  (]uidem  Tuae  literae  monse  Novembri  anni  superioris 
exaratae,  una  cum  schedis  ad  Plularchum  pertinentibus  et  exemplo 
elegantissimae  orationis2)  a  Te  diclae,  nuper  demum  mense  Martio 
mihi  ex  itincre  Dresdano  l)  domum  reduci  facto  sunt  exhibitae.  ad 
postremas  autem  non  judieavi  opus  esse  ut  citius  responderem,  quam 
oporlunitas  obveniret  Carum  scliedarum,  quas  a  me  reposcis,  mitlen- 
darum.  Eam  vero  nunc  tandem  praestitil  Luchtmannus  junior  a  nun- 
dinis  nostris  vernis  in  Belgiuni  reverlens.  Quare  velim  cessilationis 
meae  veniam  a  Te  mihi  dari.  Magna«  Tibi,  Vir  Celeberrime,  grates 
debeo  et  pro  velustis  illis  Tuis  in  me  benefieiis,  et  pro  illo  recen- 
tissimo,  schedis  puta  viri,  nescio  cujus,  docti4)  ad  Plularchum  mecum 
communicatis.  Cujus  illae  sint,  si  quidem  nosti,  aut  indagare  potes, 
fac  velim  me  doceas.  Proferam*1)  eas  ad  Plutarchum  observationes, 
una  cum  meis,  quam  primum  ejus  rei  dabitur  copia,  (qua  de  re  per- 
ficienda  scrio  cogilare  instituo)  neque  Studium  Tu  um  de  me  bonisque 


t)  [Antwort  auf  Saxe's  Briefe  vom  November  1755  und  23.  April  1756, 
welche  sich  im  Concept  in  der  Köoigl.  Bibliothek  im  Haag  M  37  p.  357 — 359  und 
366—367  befinden.]  4)  (S.  558  A.  4.] 

3)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  74.] 

4)  [Eines  »Anonymus,  forte  Graevius«  nach  Saxe's  Brief  vom  November.] 

5)  [Ist  unterblieben  auf  Bitten x von  Saxe  (im  Brief  vom  21.  Juni  1756  a.  a.  0. 
p.  368 — 369),  weil  sie  P.  Burma n  gehörten.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


5Ü7 


literis  bene  merendi  dissiraulabitur.  At')  quia  honorem  illum  sontibus 
de  caussis  deprecaris,  parcam  Tibi,  neque  Tuara  cum  Pelro  Burmanno 
amicitiam  turbabo.  Orationem  latinissimam,  doctissimamque  et  gra- 
vissimam,  successore  Gracvii  aliortimque  magnorum  nominum  profeclo 
dignam,  a  Te  superiore  anno  publico  loco  diclam,  magna  cum  de- 
lectatione  legi,  optoque  ul,  auclore  Te,  idoneo  quidem,  desinant  tan- 
dem  aliquando  noslrates  oplimos  omnium  bonarum  arlium  auctores 
vetustos  contemnere.  Quisquis  fuerit,  qui  |  de  museo  libello  in  no-  foi.  n* 
vcllis  noslratibus  literariis2)  ad  publicum  significavit,  magnifice  quidem 
illum,  sed  infra  meritum  (amen  commenda\it.  .  .  .  Opusculum3)  bis 
literis  adjectum  de  poesi  Arabica,  Dresdae  nuper  edituin,  rogo  ut 
bencvole  accipias.  Quamvis  Batava  civitate  donatus,  mei  tarnen  rc- 
spectu,  germanicum  opusculum  non  palieris  Tibi  sordere.  Prodiit 
etiam  his  nundinis  volumen  tertium  selectorum  opusculorum  Societa- 
lis  literariae  Lipsiensis  auclore  Gottschedio  coalitae,  cui  me  quoque 
adscripserunt.  Habentur  eo  in  volumine,  inter  alia,  duo  a  nie  con- 
scripla  opuscula,  alterum4)  de  origine  arabica  vocabuli  Gala,  alte- 
rura5),  quo  Graecum  antiquitatis  Christianae  monumentum  exposui 
lam  sennone,  quam  in  tabula  aenea.  illustrissimus  Comes  de  Wacker- 
barl Dresdae  id  mecum  communicabat,  egregium,  mea  quidem  sen- 
lentia,  et  pretiosum  monumentum;  quod  a  quibusdam  pro  diptycho 
habilum,  encolpium  esse  demonstravi.  Excessu  Kappii  vacualam 
eloquent iae  cathedram  adibil  propediem  Ernestius  noster  aliquando 
ad  ordinem  professorum  theologiae  (ea  enim  ipsi  facta  esl  spes)  trans- 
ilurus.  Taedium  enim  scholastiri  pulveris  eum  cepil.  lam  de  pe- 
tendis  summis  in  theologia  honoribus  cogitat,  quos  una  cum  eo  ca- 
pessent  Wernsdorfius,  Wittebergam  ad  cathedram  theologicam  vocalus, 
et  Richterus,  Philologiae  sacrae  proßtendae  titulo  ornatus,  illius 
Zachariae  filius,  cujus  Museum  Hebenslreitius  et  Christius  stylo  orna- 
runt.  Aeerrimae  lites  Ghristium  inter  et  Gottschedium  exarserunt, 
volantque  hinc  et  illinc  libelli  dicteriorum  et  convitiorum  pleni,  riden- 
tibus  his,  aegre  ferentibus  aliis  viros  doctos  turpiter  se  dantes.  Cru- 
sius,  Professor  Wittebergensis,  Bergeri  in  provincia  eloquentiae  tra- 

i )  [Der  Satz  At  —  lurbabo  ist  nachträglich  am  Rande  hinzugefügt.] 
i)  [Neue  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen  1756  Nr.  18  S.  449  f.] 
3)  [S.  565  A.  4.]  4)  [Vgl.  S.  536  A.  t  und  4.] 

5)  [Huthmassliche  Erklärung  eines  alten  Kunststückes  zu  den  christlichen 
Alterthümern  gehörig,  ebenda  S.  453—469.] 


Digitized  by 


568 


R.  FOEKSTEK, 


dendae  successor,  quem  Tu  hominem  nosse  potes,  nomen  quidem 
procul  dubio  tenes,  a  faeullate  quadam  Latini  sernionis,  et  observa- 
tionibus  haud  contemnendis  ad  Latinos  aliquot  auctores  editis  darum; 
ille  igilur  Crusius  collegarum  odiuiu  sibi  asperitale  atque  arrogantia 
pudendisque  moribus  conscivit  tanlum,  ut  eum  in  periculum  muneris 
foi.  *t*  amittendi  adduxerint.  Caeterae  noslrae  res,  qui  Professores  au|dimus, 
admodum  accisae  et  paene  conclamatae  sunt.  Extraordinarii  non 
pejore  loco  sunt,  quam  ordinarii,  quorum  fiscus  in  illum  collatus  est, 
quem  vulgo  die  Steuer  appellant,  vorago  fundorum  nostralium.  Iam 
sunt  octodecim  menses,  ex  quo  stipendia  non  tuli.  Queruntur  omnes, 
acerbe,  sed  absque  fructu.  Laoguemus  omnes,  ineisis  rerum  geren- 
danuu  nervis.  jacent  studia  literarum,  lorpel  mercatura.  quo  evasura 
sit  haec  Italica  pestis,  (nam  Itali  spadones  et  ambubajae  nos  exhau- 
riunt)  et  quando  desitura,  deus  novit,  penes  quem  solum  est  his 
malis  fmem  dare.  Interea  decrescunt  et  sublabuntur  res  spesque 
noslrae.  Saepe  me  cum  penuria  desperatio  raisere  exercel,  et  quo 
me  vertam,  aul  quid  respiciam,  nihil  facit  reliquum.  Res  veslras  non 
dubito  meliore  loco  esse.  Me  miserum.  Excidat  ille  dies  fastis, 
quo  patriae  revisendae  consilium  cepi,  ubi  tot  et  tantae  clades  nie 
manebanl.  Sed  salis  (|uerelarum  est.  Tu  bcne  vale,  Vir  Celeberrime, 
et  mihi  porro  fave,  et  Wesselingium  nostrum  meis  verbis  saluta 
quaeso.    Herum  vale.    Scrib.  d.  20.  Maij  1756. 

254.   An  König  Friedrich  August  in  Dresden. 
Original  im  Hauptstaatsarchiv  in  Dresden  4598  vol.  III,  fol.  2 1 9.) 

Mer  $)ura)lüuAtt9jter  <#ropmaci)tiafter  #0913®  unb  Gtyurfürjt,  | 

WUergnäbiojter  £ert! 

(im.  Äoniftl.  Majestät  unb  (£lmrfürjtl.  $ur<f)l.  mir  bipt^cr  crroiefne 
milbtbätiajte  #ulb  unb  ©nabe  lapet  mtcf)  fyoffen,  bap  «pöcfyfi  Dieselben  aud> 
mein  gea/nmärtigee  aUenmtertfyaniajtee!  <Sud)en  in  aUcrtyödjjten  ©naben  t>er* 
nefnnen,  unb  mia)  metner  Sitte  tyeityafftia,  ju  maä^en  gerufen  werben.  6« 
ift  ncbmlia)  bic  Professio  Poeseos  auff  ber  Universitet  $u  SSittenbera,  wx 
furzen  erlebet  morben.  3>ct  id>  nun  be^  ber  tneftgen  mein  nothbürpge« 
9luefommen  nia)t  (;aben  fan,  unb  bermöge  meiner  bieljäfyrKjen  Übung  in  ben 
Immanionbus,  in  ben  ®ticdnfo)en  unb  ?ateimfa)en  2>id)tern  mir  bie  er* 
üubevlidpe  Jä^iijfeit  einen  Professoren!  Poeseos  abzugeben  $u  traue;  tHId 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe. 


569 


ergebet  an  Äönigl.  OTajeftet  unb  ßtyurfürjtl.  $>ur$l.  mein  aflerunter« 
tbänigfteä  unb  bcmütbtgjteä  ÜBitten,  gebaute  Professionera  Poeseos  $u 
ffiittenberg  in  allerfyöd>iten  (Knaben  mir  angebettelt  ju  laßen.  34  merbe 
feiere  untoerbiente  (Snabe  mit  ber  tieffjten  ©eretyrung  erfennen,  midj  etffrigjt 
bemühen  meiner  $flid)t  in  folgern  Amte  nachzuleben,  unb  nie  unterlagen 
für  6m.  Jfönigl.  ÜRajejtet  unb  <Sf>urffil.  $urcf>l.  lange«  geben  unb  glücf- 
lidje  Regierung,  tt>ic  auefy  für  be«  gefammten  Äönigl.  £au§e$  bejlanbigen 
glor  unb  ©ofylergefyn  ben  ^?lücrr>ö^flcn  inbrüttjtig  anjuruffen,  lebenslang 
Derbarrenbe,  . . .  ßn>.  Äönigl.  SJtajefiet  unb  Gfyurfürftl.  3)ur$l.  |  aüerunter* 
tyänigjter  Änedjt  unb  2)iener  |  3or>.  3ac.  föeiäfe.  Pr.  Arab.  L. 
Seidig  b.  9.  Octobr.  1756. 

2>em  Miller  £ur<fytau<fytigjien  (9rofcmäd)tigjTen  gürften  |  unb  #errn, 
£errn  |  griebri^  Wugufto,  |  Könige  in  ^ofylen,  . . .  deinem  Wllcrgnäbigjfrn 
^erm1). 

255.   An  Johann  David  Michaelis  in  Götiingen. 
(Original  in  GÖUingen,  wie  143,  fol.  49,  gedruckt  bei  Buhle  a.  a.  0.  I  S.  66— 71/. 

.£>o<h<5bclgebobrncr,  £od)gelal)rter,  |  #od)$ut?erel)renbcr  £crr  Professor. 

dn>.  £o<r;(!belgeb.  haben  midj  mit  einem  geneigten  Schreiben  unb  mit 
$erc  gelef)rrk  Beurteilung  ber  $um  Skrftanbnifc  ber  fjcbreifdjen  6pra<f>e 
bienlichen  Wittel5)  beehret.  $eto>«  Ijat  unfer  tbeurer  £.  D.  (Srnc|ti,  mein 
ifctgcr  ©ofyltbäter,  mir  ^u  gejrellt.  gür  betybeä  jtattc  denenfelben  ben  Der* 
pfli<r)tejten  $)anf  ab.  s?luä  betyben  r)abc  bie  ®efH§ent)eit  erfefyen,  mit  melier 
IHefelben  fomofyl  ber  gelehrten  28elt,  alä  aud)  mir  infonbcrt)cit  nüfclicfy  mer* 
ben  mollen.  7ld>  möchte  nur  $ero  Bemühung  ju  meinem  ©ortf>eile  »on  fo 
guten  drfolge  feton,  al«  $ero  gelehrte  Arbeiten  für  bie  28ifienfd>afften  bi^er 
gewefen  finb.  Dbbelobte  <sd>rtfft  habe  mit  Dielen  Vergnügen  gelefen,  unb 
münföe  3fynen  Don  .freien  *ur  Ausgabe  eine«  ©erfeä  (3>lücf ,  ba*  nid>t  nur 
$ero  längjt  Derbienten  JKur)m  noefy  meljr  befeftigen,  fonbern  aud)  ben  orien* 
talifdjen  S>prad)en  ungemein  Dortfyeilfyafftig  fer>nr  unb  bie  Siebe  $u  bcnfelben 
in  fcieler  ^erjjen  entjünben  mirb.  6m.  #od)dbelgeb.  tinin  mir  bie  (Ifyre 
an,  mir  bie  Befaubttnadumg  biefer  €d>rifft  in  ben  Actis  Emditorum  auf; 

1)  [Diese  Adresse  ist  bis  auf  das  voo  Reiske  selbst  eingefügte  Wort  Meinem  von 
einem  Kalligraphen  geschrieben.] 

2)  [Beurtheilung  der  Mittel,  welche  man  anwendet,  die  ausgestorbene  hebr. 
Sprache  zu  verstehen,  Güttingen  1756.] 


Digitized  by  Google 


570 


R.  Fo ERSTER, 


jutragen.  3d)  erfcnnc  mic  grop  $ero  3utrauen  *u  meiner  gar  geringen 
Übung  im  ^cbrcifcbcn  ijt.  $a  id)  mir  bcmujt  bin,  mic  mcnig  ich  mtd)  in 
bcm  Selbe  umgefebcn  tyabc,  in  toclcrjcm ')  dm.  f>od)($bclgeb.  fid)  mit  fo  biclcm 
Mufjm  gezeigt  fyaben ,  fo  muß  ict;  aücrbing«  befürchten,  baj?  id)  mcbcr  $ero 
drmartung,  noa)  ber  2öid)tigfcit  ber  6ad)e  ein  Gnügc  leiftcn  werbe.  9lud) 
ljabe  id)  mtd)  feit  einiger  3cit  bon  ber  SBcrbinbung  mit  ben  Journalen  lep- 
juwicfcln  gefugt.  5eit  £.  3Jlcnfcn«  lobe  kbc  id)  mit  ben  actis  Erudi- 
torum  gar  nid)t«  mcf)r  ju  tf>un  haben  wollen.  Äomt  ja  nocr;  manniefymabl 
ein  €tücf  bon  mir  in  benfelben  bor,  fo  iji  c«  au§  bem  SBorrathe,  ben  ber 
feelige  #offratl)  feinem  9tad)folger  t>interlapen  f>at.  Docr;  ba  ich  mit  £. 
Prof.  23cl  gan^  gutt)  ftef^e ,  al«  ber  biefe«  Journal  für  beforgei,  nnb 
mir  gu  einer  $flid)t  mad;e,  $ero  93cfcf>fcn  nadtyufommen,  fo  fönnen  du\ 
•f)ocPbe(gcb.  fid>  bie  gemifce  Hoffnung  machen,  bic  $rnd)t  meine«  ©ehorfamc*  j 
49»  balb  ju  fcljcn.  $cm2)  um  bic  göttingifd)cn  SKufcn  fo  ^od)  berbienten  Mae- 
cenaten  bitte  bei)  Gelegenheit  in  meinem  ^atjmen  ben  unter t^dnigfien  unb 
bcrvflid)tejien  $anf  für  bic  foroofyl  für  mief;,  al«  für  bie  arabifdjc  literatur, 
erwiefne  Dichtung  $u  bezeugen,  unb  midi  bei)  bemfelben  bcjtdnbig  in  guten 
Wnbenfcn  $u  erhalten,  #abcn  glcid)  bic  Umjiänbe  2>r.  Excellenj  bisher  nid)t 
gemattet  etwa«  für  mid)  ju  tl)itn,  fo  fan  bod)  eine  anhaltenbc  dnipfcblung 
eine«  fcfymacbtenbcn  literati  über  fur^  ober  über  lang  etwa«  fruchten.  X>o<h 
fan  id)  dm.  £od)(fbelgeb.  nicht  bergen,  bat?,  wenn  6.  Exc.  aud)  nur  SMine 
machen  wollte,  al«  berlangte  man  mid>  nad>  (Böttingen,  folcfyc«  bei)  ben  ifciaen 
Umjtänbcn  meine  €?ad)cn  ungemein  berbefcern  mürbe.  G«  gebt  ifct  eine 
crisis  bor.  üHan  t>cit  Gelegenheit  miefy  entWeber  in  Wittenberg1)  ju  t>er* 
forgen,  ba  fid)  eine  Vacanz  ereuget  r)at,  ober  bod)  wenigsten«  meine  Pen- 
sion bermet)ren.  fo  übel  unb  unrichtig  fic  aud)  immer,  jumahl  beb;  ben 
i^igen  Ärieg«laufftcn  be$al)lt  wirb,  tarne  nun  ein  s-öcruf  anbcr«wobin  ba$u, 
(märe  er  aud)  nur  jum  6d)eine)  fo  mürbe  fold)c«  meine  Cbcrn  nötigen, 
bie  Gelegenheit,  ba  man  mich  berforgen  fan,  nicht  au«  ben  $änbcn  \u 
lapcn,  fonbern  ir>rc  £>üljfc  $u  befd)leunigcn.  Äämc  id)  auf  biefe  SSctfe  in 
etwa«  beßere  Umjtänbc,  fo  mürbe  id>  aud)  mit  ber  9lrabifd)en  literatur  mehr 
5tu(jen  fdjaffen.  2)ap  id»  foldje«  biptjer  nicht  getban  treibe,  ba«  macht  lebig* 
lief;  meine  Dürfftigfeit.  #ättc  id)  aber  etma«  in  $änbcn,  fo  mürbe  id)  ben 
Übcrfd)u&,  (benn  $u  meiner  9cal)rung  unb  Äleibung  brause  id)  menig)  ba*u 

\)  [Hdr:  tuelcfien]  2)  [Die  Worte  $ent  um  bic  bis  Z.  30  i&K  ^ütfe 

befrf}leunigen  hat  Michaelis  N.  oriental.  Bibl.  I,  139  f.  veröffentlicht.] 
3)  [Vgl.  Brief  J54.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Bbiefe. 


571 


anwcnben,  ba§  id)  arabifc^c  33üd>er  brucfcn  licpc,  unb  $war  würbe  id)  ben 
Anfang  ba$u  mit  einem  arab.  £anblexicon  machen,  al«  welche«  ba«  un* 
entbärlid)jte  unter  allen  iji.  3>ie  ncuangelangten  arabifdjen  typen  werbe 
id)  nid)t  gebrauten  tonnen,  c«  fet)  benn1),  bajj  id)  entweber  nad)  (Böttingen 
fommc,  ober  bap  man  mir  eine  beträchtliche  üJtcngc  baoon  jum  ©ebraud) 
auf  meine  gan^e  Sebcn«$cit,  entweber  t>icrl>cr  nach  Seidig,  ober  wo  bic  93or> 
feljung  mich  nod)  Anwerfen  wirb,  überlade,  kleine  Sachen  pct>n  gegen* 
wärtig  auf  einer  gefährlichen  ftiWc.  3d>  ty^t  ftünpige,  id)  habe  aber  aud) 
fd)rc(flid>e  Slnbltcfc  oor  mir.  #ilfft  mir  ®ott  nid)t  balb,  auf  bic  eine  ober 
auf  |  bic  anbre  9lrt,  fo  bin  id)  für  bie  ^lrabifcr>e  literatur,  unb  wer  weif}  ob  M- 50r 
nicht  aud>  für  alle  anbre  literatur  oerlohren.  $>od)  ba«  wolle  ®ott  nid)t. 
3nbef»cn  fdjeint  c«  bod),  wenn  ©ott  nid)t  balb  eine  tflnbrung  mad)t,  bafe 
ich  ber  bittern  Sftotbwcnbigfcit  nid)t  werbe  entgegen  tonnen,  ba«  3od)  eine« 
edmllebrcr*  an  einem  uneblen  Orte,  ober  welche«  nod)  fd)limmcr  ift,  eine« 
gelehrten  ©apenfeger«,  ober  auf  lateinifd)  Correcloris  auf  $u  nehmen.  Unb 
bann  würbe  id)  bollcnb«  gar  jum  Siehe  werben.  2>ic  Unruhe,  ber  Jhnn* 
mer,  bie  Unjufricbenhctt,  ba«  Durren,  unb  bie  Schnfud>t  nad)  einer  Stelle, 
bie  meiner  qualicunque  scientiae  gemäp  ijt,  weld)e  mein  ©cmütl)  Jag  unb 
9tad)t  burchwühlcn  unb  jerreipen,  Taft  ficr>  mit  ©orten  nicht  befchreiben.  3<h 
bin  fd)on  auff  ber  äupcrjtcn  Spi|$c  be«  Wbgrunbc«  geratben.  ©enbc  ©ott 
ab,  ba§  id)  nid)t  barüber  unglücflid)  werbe.  flber  fein  ©unber  Ware  c«, 
wenn  fo  hcff%  £cibcnfd)afftcn  einen  ©eijt,  ber  Don  SBcgterbc  brennt,  ben 
2lMf?enfd)afftcn  nämlich  ju  werben,  unb  ben  fo  r>ielc  willführlid)c  unb  ju- 
fälligc  £inbernipe  beftreiten,  einem  3eitalter  unnüfi  würbe,  ba«  allen1)  feinen 
guten  ©illen  bisher  mit  Verachtung,  Äaltfinn  unb  SÖieberWillen  belohnt 
hat.  (fingen  meine  ?lbfid)tcn  weiter  auf  nicht« 3)  al«  auf  (I  fcen  unb  Irinfen 
unb  bic  übrigen  9cotl)Wcnbigfeitcn  bc«  Scbcn«  fo  !>ättc  id)  eben  nicht  fon* 
berliCbe  Urfad)c  mid)  $u  befchwebren.  9lbcr  ein  Scbcn  ift  für  mich  unfd)macf» 
hafft,  ja  herbe  unb  bitter,  wo  ich  m™  Ötabcn  nid)t  aufjern  tan,  unb  wo 
id)  bic  5rüd)te  meine«  $lci§c«  Verfaulen  fct>cn  mup.  griffen  Sic  mir  aup 
meinen  ÜBcrbrupc,  <£>crr  Professor.  3d)  Wcip  Sie  tonnen  c«  tj)un.  (?«  wirb 
benen  33ipcnfd)afften  jum  Vortbeile  gereichen,  bie  Sie  lieben,  unb  Sie  wer- 
ben Sich  eine  banfbare  Seele  wbinblid)  machen.  Scbcn  Sie  wol)l  unb 
legen  Sie  ba«  neue  3^hr  unter  a^cr  Wrt  göttlichen4)  Seegen«  unb  ®cbct)hen* 
jurücf.  |  Scr.  Lipsiae  d.  28.  Dec.  1756.  |  (fro.  £od)(Sbelgcb.  |  ergebender 
Diener  |  <Hei«fe. 

i)  [Hdr:  ban]      s)  [Hdr:  alle]      3)  [Hdr:  nicht]      4)  [Hdr:  götttic^e^] 


Digitized  by  Google 


572 


R.  FOERSTER, 


$)er  93orfd>lag  miä)  auf  Weifen  $efm  ju  Ia§en  ijt  an  ftd)  löblidj,  wenn 
er  nur  aua)  tfyutid)  märe1).  Mnberer  33ebenfen  $u  gefdweigen,  fo  würbe  td) 
eine  ?ln$afyl  junger  2eutf)c  in  meinem  ©efolge  fyaben  müfjen,  bie  ©rie^ifch 
unb  9Irabifd>  fcerftünben,  benen  idj  nur  bie  pensa  jum  Wbfrtyreiben  aue* 
teilte,  unb  mit  meldben  ieft  fobann  ibje  9lbf<t>rijften  gegen  bie  Urfcfyrifften 
hielte,  2Bo  mill  man  aber  fol<J>e  $erfonen  finben?  unb  ma$  mürbe  bae 
nid?t  fojten?  3*  an  meinem  Ubeüc  mürbe  felbjt  in  einer  befcbmebrliaSen 
Arbeit  menia,  f orbern ,  ba  511  i$  ju  alt,  \\\  fruntyff  unb  gu  berbro&en  bin. 
$a$  yow  xkvQcv  ijt  ber;  mir  borbeh.  G$  ijt  (etyber  »ermclft,  mefjr  burd> 
anbrer  SMenfcfyen  Scfyulb,  als  burtfy  meine, 
foi.  50*  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  I.  D.  Michaelis,  |  IVofesseur  tres  seavant 
et  |  tres  celebre  |  a  |  Göttingen2). 

« 

256.   An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  J37,  Nr.  3.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  H.  S.  Reimaro  |  s.  p.  d.  | 

I.  I.  Reiskc. 

Tantam  posui  fiduciam  in  humanilate  Tua ,  Tuoque  erga  me 
amore,  Vir  Excellenlissime,  ut,  quamvis  inscio  et  non  praemonito  Te, 
ausus  tarnen  fuerira  Tibi  opusculum3),  quod  vides,  inscribere.  In  quo 
si  doctrina  desiderelur,  modestiam  tarnen  et  Studium  de  literis  bene 
merendi  non  facile  quisquam  desideraverit.  Ad  illud  edendum  quae 
me  impulerint  caussae,  et  quäle  in  eo  conscribendo  fueril  consilium, 
ex  ip60  intelliges.  Quare  necesse  non  puto  esse,  ut  pluribus  verbis 
institulum  hoc  ad  Te  excusem.  Quidnam  Wolffio  vestrati,  V.  C.  acci- 
dit?  Estne  adhuc  in  vivis,  an  ad  plures  abiit?  Ut  sinistra  stispicer, 
hoc  me  inducit.  Iam  ab  aliquot  annis  consueverat  V.  C.  ineunte  anno 
quoque  binos  thaleros  ad  me  mittere ,  ad  redimendas  novellas  Lipsi- 

1 )  [Vgl.  Niebuhr  in  den  Kieler  Blättern  Band  3  S.  1 0  f.  und  Tychsen  ebend. 
S.  499.] 

2)  [Michaelis  brachte  es  fertig,  diesen  Brief  an  Münchhausen  und  das  in  des- 
sen Namen  von  Balck  verfasste  scharf  abweisende  Reskript  vom  4  7.  Januar  1757 
(Neue  Oriental.  Bibl.  I  S.  1 4 1 )  an  Reiske  zu  schicken.  Vgl.  den  Aufsatz  Scblö- 
zer's,  Göltingen  d.  il.  December  1791  in  »Deutschland«,  5.  Stück,  Berlin  4  796. 
S.  2 1 1  f.] 

3)  [Ad  Cassium  Dionem  animadversiones  in  den  Animadversiones  ad  graecos 
nuetores  vol.  1,  3.  Abteilung  (mit  besondrer  Paginirung)  p.  t — 176,  Lipsiae  1757.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe. 


enses  literarias,  quas  ad  eum  exeunle  anno  mittere  solebam.  Nuper 
auteni  neque  literamm  ab  eo  quidquam,  neque  numorum  vidi.  Si 
decesserit,  spei  velim  Te  inemorem  esse,  quam  olim  faciebas  de  com- 
municandis  uiecum  variis  lectionibus  ad  Plutarchi  opuscula,  e  codici- 
bus  bibliothec  aevestrae  publicae1).  Quis  ei  successor  dabitur?  (Po- 
nam  enim  tantisper  pro  certo,  eum  jam  nullum  esse.)  Estne  Tibi 
amicus  aliquis  necessarius,  quem  ejus  in  locum  suffectum  habere  velis? 
Si  uon  sit,  fac  quaeso,  Keimare  Humanissime,  ul  a  Proceribus  vestra- 
tibus  aliqua  mei  ratio  habeatur.  Nunquam  fuere  meae  res  Lipsiae 
eo  in  loco,  quo  voluissem;  jam  vero,  in  patriae  calamitale,  prorsus 
proslratae  sunt.  Quo  Gt,  ut  fortunam  quamcunque  praesenle  lautio- 
rem  circumspiciam,  et  oblatam  forsitan  o-upide  sim  amplexurus.  De- 
pono  hoc  in  sinu  Tuo,  Vir  Sapientissime,  fretus  Tua  prudentia,  quae 
non  sinet  hujus  rei  quidquam  emanare,  si  fortassis  vana  me  conjectura 
luserit ;  quod  facile  fieri  potuil.  Vale,  Fautor  Carissime,  et  mihi  porro, 
ut  anlea  fecisli,  fave.    Scrib.  Lips.  d.  25.  Febr.  17572). 

257.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  f  OS,  Nr.  17.) 

Viro  Celeberrimo  et  Excellentissimo  |  Pelro  Wesselingo  |  s.  p.  d.  | 

I.  I.  Reiske. 

Citius  ad  Te,  Vir  Summe,  Iibellum  ')  misissem,  illustri  Tuo  nomini 
inscriptum,  si  mittendi  suppetisset  occasio.  Miraberis  forsitan  ausum 
me  fuisse  indulgentiae  Tuae  periculum  facere.  Oporlebat  utique  ea 
de  re,  antequam  perageretur,  ad  Te  referri,  neque  absque  venia  Tua 
deproperari.  Sed  securus  et  eertus  eram  Tuae  erga  me  benevolen- 
tiae,  volebamque  insperato  gaudio  (modo  gaudium  ad  Te  fuerit)  Te 
obruere.  Caussae  equidem  in  me  nihil  deprehendo,  quare  Te  mei 
pudeat.  Rogo  igitur  Te,  Optime  Wesselingi,  ut  qualeeunque  meae 
erga  Te  honestae  sinceraeque  voluntatis  leslimonium  amice  accipias, 
et  mihi  bene  velle,  quod  olim  faciebas,  pergas.  Scr.  Lipsiae  Calendis 
Majis  17574). 

*)  [Vgl.  S.  563,  ♦  f.]  1)  [Reimarus'  Antwort  vom  13.  April  1 757 

ist  Lebensbescbr.  S.  704  f.  gedruckt.] 

3)  [Ad  Diodorum  Siculum  animadversiones,  welche  den  ersten  Band  der  Ani- 
madversiones  ad  graecos  auetorcs,  Lipsiae  1757  p.  i — 94  eröffnen.] 

4)  [  Wesseling  s  Antwort  vom  18.  Juni  1 758  ist  Lebensbescbr.  S.  8  i  0  f.  gedruckt.] 


Digitized  by  Google 


574 


R.  FoKRSTKR, 


258.  An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  4.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Herni.  Sam.  Reimaro  | 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske1). 

Gratum  et  acceptum  Tibi  fuisse.  Vir  Celeberrime,  studii  erga  Te 
mei  qualecunque  teslimoniuni,  ex  humanissimis  Tuis  literis  magno  cum 
gaudio  intellexi.  In  ea,  quam  appellas,  et  ultra  meritum  praedicas, 
modestia  nihil  video,  quod  insit,  amplius,  quam  Studium  verum  dicendi, 
et  officio  meo  satisfaciendi.  Luculentuni  donum,  quo  meam  seduli- 
tatem  excitare  voluisti,  accipio  quidem  grato  animo,  tantoque  melius 
beneficii  magnitudinem,  quo  Tibi  me  obstrinxisti,  sentio,  quanto  major 
est  lemporum,  quae  agimus,  infelicitas  et  Saxoniae  miseria :  ila  tarnen 
de  me  velim  existimes,  ut  persuasum  Tibi  sil,  ad  aliud  me  nihil  re- 
spexisse,  quam  ad  id,  quod  merita  Tua,  et  officium  meum  a  me  exi- 
gerent.  Praelum  jam  exercet  altera  libelli  pars.  Sumptibus  igitur  in 
eam  faciendis  adjiciam  Tuam  ^;.ot//i/«*',  quam  ut  largitor  bonorum 
omnium  loco  meo  Tibi  largiter  refundat,  ex  animo  opto.  l*t  librarii 
personam  induerem  effecit  parlim  Studium  meum  de  literis  bene  me- 
rendi,  partim  necessitas  hierum  omne  honestum  quaerendi,  in  illa  tanta, 
qua  meae  sortis  homines  hie  terrarum  laborant,  stipendiorum  et  te- 
nuitate'et  diflieullale.  Quare  si  librarios  vestrates  adhorteris,  ut  parte 
oneris  me  levent,  iisque  libellos  meos  commendes,  existiraa  magnas 
Tibi  me  gratias  habiturum  esse.  .  .  .  Caetera  deum  rogo,  ut  Te,  Vir 
Praestantissime,  diu  salvum  et  sospitem,  et  cum  republica  vestra  flo- 
rentem,  mihique,  ut  Semper  fuisti,  benevolum  servet.  Scrips.  L.  d. 
5.  Maij  1757. 

259.  An  Johann  Christian  Slemler  in  Leipzig. 
(Original  in  Leipzig,  wie  206.)  ') 

Magnifice,  |  #ocr/tt>ürbi$er,  £o<r;$cla(;vtcr  <£>cvr  Doctor  unb  Superinlendeus,  | 

£od)$ut>crcfyrenber  #crr  unb  Gönner. 

<Sro.  ^cdjiDÜrbigc  Magnificenz  ^aben  fcor  geraumev  3«t  bic  ®ctveäen- 
tjeit  für  mid)  gehabt,  mid}  ju  bem  Rectorate  in  Jöaufcen  t»orjufd)ta$cn.  3d> 

1)  [Antwort  auf  Reimarus'  Brief  vom  23.  April  1757  (l.ebeusbeschr.  S.704  f.].] 

2)  [Der  Brief  ist  nicht  abgeschickt.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  78.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


575 


habe  aud)  bereite  einige  ©irfungen  babon  Derfpüret,  bic  biph«  anberä  nid^, 
al$  bic  Unruhe  unfrer  ijjigcn  bebrängten  3«itcn,  nic^t  hat  jur  töeife  fem» 
men  lafjen.  ©eil  e$  fid)  nun  mit  biefem  $orfcr/Iagc  beziehet,  tnbc&cn  aber 
fid)  !>ier  in  Setyjig  felbft  eine  gute  Gelegenheit  ju  meiner  SBerforgung  un- 
»emiuttjet  l)evborget()an  f>at :  fo  bin  id)  mit  ©ott  cntfcr/lo§en,  mia)  baju  ju 
melben  unb  batum  anzuhalten.  $>a$  Rectorat  ber;  biefigev  Nicolai  Sd)ulc 
ift  etlebiget  werben1),  ©eil  nun  ber;  93cfc£ung  biefer  (©teile  (£w.  #od>w. 
Magnific.  um  dero  ©utaä)tcn  wegen  eine«  tü^tigen  Wachfolgerä  werben 
tafragt  Werben :  fo  crfudjc  Dieselben  auf  ba*  injränbigile  unb  flehentlicr/frc, 
benen  Herren  Collatoribus  meine  ÜBenigfcit  fo  nachbrücflia)  anjupreifen,  bajj 
|le  ihre  ffiar;!  auf  mia)  fallen  lajjcn.  Da  6m.  #ocr;W.  Magnificenz  mief) 
bereite  aufwärts  $u  einer  ähnlichen  Stelle  öorgefchlagcn  haben,  fo  mürbe  cd 
übcrflüjjig  fetyn,  wenn  id)  Ihnen  bic  3^eiffcl  benehmen  wollte,  bic  bei)  Ihnen 
feine  Statt  finben,  ob  fic  glcia)  anbre  miber  mia)  einnehmen  tonnen.  Sie 
febren  ftd)  baran  nicht,  ba§  icf;  in  ber  mechanischen  facultet  promovirt 
habe.  Sie  glauben,  bafrich  mich  ju  einem  folgen  9lmtc  fehiefc.  Sie  mijien, 
bap  icf;  eä  gerne  unb  miliig  annehme.  SHcinc  $ürfftigfcit  ift  Jhnen  nid)t 
unbefanbt.  Sie  münfdjen  mia)  wohl  oerforgt  ju  feljen:  Unb  eä  mürbe  Ihnen 
fcf>r  lieb  ferm,  menn  baä  in  l'eip^ig  gcfd)d;e,  mie  e$  nun  mehr  gefcheben 
fan.  Sa)  bin  alfo  gewip,  unb  lebe  ber  feften  guten  3ut>erfi^t,  6m.  #ocr;W. 
Magnificenz  merben  aUee ,  waä  Oon  dero  Wnfehn  unb  üBorfprucr;  abfangt 
beitragen,  mid;  auf  oorgcfcfylagcne  9Xrt  glüeflich  ju  madien. 

9lur  einen  einzigen  Stein  bce  flnftoflec!  muj?  ich  au«  bem2)  ÜBegc  räu* 
men,  baran  ficf>  jmar  dm.  £ochwürbige  Magnificenz  nicht  jtofjcn  merben: 
benn  Sic  beurteilen  alle«  nad?  ber  dmjrlichen  Siebe,  unb  naa)  vorläufiger 
reifer  Überlegung  unb  Prüfung  ber  mabren  ^cfd^affen^eit  icbcei  2>inge«: 
*Jlber  man  mirb  Jhnen  oiclleicfyt  einen  juoerläpigen  unb  ber  ©atyrfycit  ge* 
md§cn  Bericht  oon  meinen  (^cfmnungen  in  ©laubendfadjen,  unb  bic  ©ernähr 
für  beren  fticfytigfcit  abfobern.  9iid)t  ein  böfeS  ©cmijjcn  nötiget  mir  eine 
unabgefoberte  Verantwortung  ab.  Mein.  (S$  finb  aücrbingä  Gläger  miber 
mich  aufgetreten,  bic  meinen  ©lauben  haben  oerbäd>tig  machen  mollcn.  Sic 
ia)  Diele  anbre  Säuerungen  ^eitlcbenä  über  mich  habe  ergeben  lajjen  müjjcn, 
fo  hat  man  aucr)  aufj  unoerfd)ulbcter  unb  unverantwortlicher  33egierbc  mir 
ju  fcr)aben,  meine  (Religion  in  ein  übetcö  ©efebrer;  bringen  wollen,  Gftingc 
biete  SJcrläumbung  bloj?  fyMid)  unter  ber  £ecfe  umher,  fo  würbe  ich 

I    [Durch  den  am  11.  Februar  1758  erfolgten  Tod  von  Hallaus.] 
4]  [HJr:  ben] 


576 


R.  FOERSTEB, 


leicht  anjtelm,  fie  wiberlegen.  Allein  pe  liegt  in  öffentlichen  gebrueften 
Schifften  am  läge;  fie  fan  mir  alfo  an  meiner  Söeförberung  binberlicb 
feton;  wer  wei§  ob  fie  e«  nid>t  fdwn  bi§her  gewefen  ijr;  wenigfiend  haben 
boJhafte  ©cmütber  fie  in  Der  Slbftcfyt  au«gejtrcuct ,  ben  8egcn  abzuhalten, 
ben  mir  (Sott  etwa  zugebaut  \)abtn  möchte.  3<h  bin  ed  alfo  mir  fdjulbig 
fie  ju  zernichten;  unb  ich  t(>ue  e«  oor  einem  einficht«oollen  Mieter,  bem  id> 
bißfall«  9icd>cnfc^afft  geben  fcf)ulbig  bin,  oon  bem  ich  mir  aber  auch 
©crechtigfeit  t*crfprcd>e.  3d>  habe  bijjber,  ©ottlob,  eine  bergleid)en  unoer  * 
fchämte  Hälterung  mit  meinem  ©anbei  wiberlegt.  6«  fan  niemanb  auf* 
treten  unb  fagen :  bajj  ich  ic>  **  KP  in  Collegiis,  ober  ©efeüfchafften,  ober 
oertrauten  Unterrebungen  gefahrliche  SDtemungen  geäujjert  unb  au«gefäct  hatte. 
3ch  werbe  e«  alfo  beo  ber  Schule  umfo  oiel  weniger  tbun,  ic  weniger  ich 
bafelbft  (Gelegenheit  baju  hatcn  werbe.  3)can  fan  bieferhalb  oollfommen 
ruhig  unb  getroft  fct>n.  Solte  mich  au£ty  flfet$  mc"ie  c^nc  Überzeugung 
nicht  jurüefhatten,  fo  würbe  bo<h  bie  Klugheit  unb  bie  fchulbige  6orge  für 
mein  eigne«  93efte  mich  behutfam  machen,  unb  mith  abfehreefen,  $ingc  $u 
lehren,  bie  bie  ftuhe  meine«  &ben«  ftöhren  fönnten.  9Ran  t>at  mir  jmar 
offt  gaUftricfe  gelegt,  <Sunbtfcr)after  r)aben  zuweilen  burch  {Heben,  bie  icb 
Derabfcheue,  mich  aufkohlen,  unb  ben  ©runb  meine«  ^er^cn«  ergrünben 
wollen.  Sie  fmb  aber  allejeit  mit  £djanben  beftanben.  3<h  !>aDe 
Oon  ihnen  enthalten  unb  fie  oeraebtet.  3<h  c^rc  unp  D*cnc  m^  *er 
möglicr/ften  Demuth,  9lnbacht  unb  3nbrunft').  3ch  »erehre  bie  Religion 
al«  etwa«  ^eilige«.  3Kan  wirb  nie  oon  mir  gefehen  ober  gehört  haben, 
bajj  ich  P«  mit  ©orten  ober  ©erfen  gefchmälert  unb  oerunehrt  hätte. 

3ch  fan  in  manchen  9tebenbingcn  befonbre  *Dtetmungen  haben,  ich  p*s 
halte  fie  aber  für  mich,  unp  b*n  hxl  befcheiben,  al«  ba§  ich  fie  iemanben 
auf  bringen  foüte.  2Nein  ©anbei  ficht  auch  bem  ©anbei  eine«  ruchlefen 
@otte«läugner«  ganfc  nicht  ähnlich.  3<h  bejhebe  mich  bie  Pflichten  eine« 
(Stiften  unb  ehrlichen  üNanne«  ju  erfüllen.  2>a«  einzige,  wa«  man  mit 
{Recht  unb  ©runbe  ber  ©abrt>eit  an  mir  aufcfefcen  fan,  ijt  biefe«,  bap  ich 
feit  langer  3«t  nicht  ju  ©orte«  Sifche  gewefen  bin.  3<h  "fache  dw.  £ccbw. 
Magnificenz  mir  meine  jtrafbare  9cachlafjtgfeit  \u  Oer^ihen,  mein  unoer* 
hohlene«  ©ejtänbnip  für  ein  3ci<hcn  tm*  aufrichtigen  ©emütbe«,  ba«  ficb 
befcern  will,  anzufeilen,  unb  bie  Urfad)c  meine«  betragen«  $u  oemehmen. 
3cb  weifc  wohl,  bafc  fie  fahl  unb  unzulänglich  fet>.   ©Icidmwbl  ift  e«  feine 


l)  [Hdr:  ^nbruft] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


577 


anbre .  ©eber  bie  3Jeract)tung  ber  Sacramente,  noct)  beä  ct)rijtlichen  6tanbeä 
ijt  tjicran  ©dfmlb;  fonbern  meine  $>ürfftigfcit.  3$  ^abe  mict)  feitber  in 
ßleibungen  nic^t  fo  gutr)  Ratten,  noch  fo  biet  erübrigen  tonnen,  ba§  ict)  in 
einer  ber  Stabtfirchen  hätte  communiciren  tonnen ;  unb  oorm  X^ore  unter 
bie  (£aufman«biener  unb  #anbroerteburfchen  $u  treten,  t>at  mein  6tanb  mir 
nicht  erlaubet.  Solte  mich  aber  ©ott  unb  meiner  ©önncr  Starforge  in  ein 
einträglich  Wmt  fefcen,  fo  werbe  fernerhin  fein  ßrgerni§  in  biefem  Stücfc 
mehr  geben.  gällt  bic  Urfacr)e  weg,  fo  foll  auch  bie  golge  baoon  unter* 
bleiben. 

Sollte  übrigen«,  im  galt,  bajj  ba«  gefugte  Rectorat  an  tjicfiQcr  ftifel** 
fdmle  mir  ju  Xt)eilc  würbe,  ich  mit  bem  Unterrichte  im  ßhrtjtentume  Oer* 
fetyont  bleiben,  ber  einem  anbern  ©eljülffen  gegeben  werben  fönntc,  bafür 
i(|  erböttjig  wäre  ihm  einen  Ifyeil  feine«  kirnte«  ab  ju  nehmen:  fo  würbe 
ia)  folct)e«  für  eine  grofle  aBor)Ut)at  erfennen.  3f*  ba«  #ebreifcf)c  auf  ber 
Schule  eingeführt,  fo  wiU  td>  e«  gerne  teuren.  3<h  roci§  fcr)on  noch  1° 
oiel  baoon,  at«  ich  &cr)  "ner  folgen  6cr;uU  brause.  Übrigen«  empfehle 
mein  Anliegen  ßw.  £oct)würbig.  Magnificenz  mit  einem1)  fo  juoerfichtlichen 
Vertrauen,  al«  man  ju  einem  greunbe  unb  ®önner  fyabtn  fan,  oon  bem 
man2)  oorhin  fchon  Oerfichert  ift,  ba§  er  einem  n>ot>(  Wolle,  unb  fein  23ejte« 
auf  alle  SÖeife  ju  beförbern  fuche.  3nbe§cn  bitte  mir  bie  (Maubnt«  aujj 
beute  nach  3  Uhren  ^  denenselben  meine  Aufwartung  ju  machen ,  unb 
dero  Patrocinium  mir,  wie  i£o  fchrijftlich ,  alfo  atöbann  münblich  aufau* 
bitten;  Oerharrenbe  jeitlcben«  |  Magnifice,  |  £ocr;würbigcr,  ^ochgelahrter  £err 
Doctor  unb  Superintendens  |  £ochjuberehrenber  #err  unb  ©önner,  |  6m. 
£o<hwürbigen  Magnificenz  |  untertäniger  Liener  |  9Ui«fe. 

Seidig  ben  21.  gebr.  1758. 

Adr. :  Dem  Magnifico,  £ocf>würbigen ,  £ocf)gelahrten  £errn,  |  #errn 
loh.  (ihr.  Stemler,  ber  <Sct)rifft  Doctori  unb  Professori  auf  |  ber  Uni* 
oerjitet  Seidig,  be«  \)o\)tn  6tifftc«  3Jteifjen  Canonico,  Pastori  ju  S.  Thomae 
unb  ber  Dioeces  ju  ßetyjig  #ocr;oerbienten  Superintendenti,  |  üHeinem  $och* 
juoerehrenben  £errn  unb  ®önner. 


i)  [Hdr:  einen] 

t)  [man  fehlt  in  Hdr.] 


AbbAiuU.  <L  K.  8.  OanllKb.  d.  WiaMu«k.  XXXYIII.  J7 


578 


R.  F() ERSTER, 


260.  An  den  Rai  der  Stadl  Leipzig. 
(Coucept  in  Leipzig,  wie  SO 6,  ohne  Datum  und  Unterschrift/ 

Magnifici  |  $od}roürbige ,  «J>odj@bclgebo()rene,  |  JRcdjtcf  #od>gelafyrte,  |  #00)* 
(Sble,  &oa)roeife  $>crm.  |  ÜHetne  #ocr;gebietenben  Herren  ©önner  unb 

93efbrberer. 

(Im.  resp.  Magnificenjen,  #od>u)ürb.  £od>dbelgebof)renc,  ^)od)(SM.  £err* 
lidjfcitcn  gerufycn  in  ®naben  eine  5Mtte  51t  Dernefymen ,  um  beren  ©croefyrung 
icf>  Dicfclbcn  auf  bae  injiänbigjic,  fler;entli(r;jrc  unb  bemütbjajie  erfudje.  Da« 
Reclorat  an  Dero  Scfyule  ju  S.  Nicolai  ifr  erlebigt  worben.  ©eil  i<fy  mir 
nun  bie  nött>t^c  9Bijjcnf$afft  unb  (Ma)tcfltd}fcit  folgern  kirnte  oorjujiebcn 
jutraue,  ba  id?  mief;  feit  tiefen  Saferen  in  Humanioribus  geübt  aud)  be§en 
Proben,  fo  rool)I  mit  Unterweifung  ber  acadeniischen  3ugenb,  als  aua)  in 
offcntlid)en  (Schifften  abgelegt  fyabe;  bie  aud>  bie  <5(>re  (jaben,  einigen  au§ 
3r;rem  $ocr;anfetmlid)en  Collegio  befanbt  ju  fetm;  inbem  id?  eine  geraume 
3eit  an  ber  Wuägabc  feldjer  alten  Autorum  gearbeitet  fyabc,  bie  auj?  Dero 
jafylrctaSen  unb  t>ortrcfflid)cn  Bibliolhec  $u  erfr  ans  Sidjt ')  gef ommen  ftnb ; 
\ä)  überbem  aucr;  ber;  ifcigen  fümmcrlicfyen  3citen  in  großen  SWanget  unb 
Verlegenheit  geraten  bin,  n>ela)e  mid)  nöttngt  micr;  nad?  einem  kirnte  um» 
jutfjun,  mober;  ia)  meinen  notfybürfftigen  Unterhalt  tjaben  fan :  311$  ergebet 
an  dn>  resp.  M_  mein  untcrtfjanigftc«  6udjcn  mir  gebaute«  Rectorat 
ad  S.  Nicolai  in  ©naben  angebcifyen  ju  laffen.  3<r;  werbe  miä)  bemühen 
einer  fo  gro&cn  ©ol)ltatf)  mtdj  bura)  Sreue,  #od)a<r;tung,  CMjorfam  unb 
r»i.  I»  Danfbarfeit  |  roürbig  ju  machen.  3d>  roerbe  mein  äujjerfteS  ttjun,  Dero 
€d)ule  ber;  ibrem  Qtnfetjn  $u  erhalten,  unb  wo  mögltd}  tf>T  nod>  met/r  auf' 
jub/elffcn.  steine  größte  Sorge  foll  fetyn,  meiner  *PfItd>t  unb  dero  drmar* 
tung  t>on  mir  nadijufominen.  gür  bie  (Spaltung  fo  teurer  unb  roeifer 
Regenten  an  beren  2Bot)lfer;n  unfrer  Stabt  ber;  fo  beträngten  3eiten  fe^r 
Diel  gelegen  ifr,  merbe  id?  ©ott  unauft)örlid)  anruffen ;  lebenslang  »erfjarrenber 

261.  An  den  Vicecanzler  Born  in  Leipzig. 
(Coocept5/  in  Leipzig  hinler  J60,  ohne  Datum  und  Unterschrift.) 

Magnifice,  £ocfytt>ürbtgcr,  #od)(?belgeb.  #err  Vice  Canjjter.  |  £<>d>ju* 

ueret)renber  £err  unb  ©önner. 

3d)  mei§  jnwr  nidjt,  ob  mein  9hmc  ba«  ©lud  t^at  ßm.  §.  £.  M. 
befanbt  ju  ferm,  tnbe&en  erfürme  id)  mief)  bod>,  mid)  an  diefelben  unmittcl* 

0  [Hdr:  lidjt]  t)  [Die  Reinschrift  scheint  nach  Brief  164  S.  584,  5  f. 

und  Lebensbeschr.  S.  78  nicht  abgeschickt  zu  sein.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Briefe. 


bar  unb  ddv  allen  anbern  mit  einem  Sitten  ju  wenben,  tarau  mir  fo  oiet 
gelegen  ijr,  bajj  t<$  in  be§en  (Irlangung  meine  jeitlidje  28ol>lfafyrt  ju  finben 
glaube,  unb  ba$  mir  ju  gewesen  ^auptfäd^lid?1)  beb,  6.  £.  ÜR.  ftetyt. 
©eil  bie  gegenwärtigen  3«ten  mir  nid>t  berftatten  denenfetben  mein  Suchen 
berfönlicb;  Dor$utragcn,  fo  bitte  um  Serjeifyung  bajj  tety  eä  fdmfftlid)  tt)ue. 
ü$  befielt  aber  barinnc.  Rectorat  an  berjenigen  6d)ule  ijr  erlebtet 

iwben,  ber  (im.  £.  £\  ü)t.  mit  grofjem  9tut)me  oorjreljn.  $a  id)  ju  tiefem 
Amte  Suft  be^  mir  fmbe  unb  §üt}igfett  ju  finben  glaube,  fo  erfülme  mid> 
fowof)!  bet)  d.  Magnifir.  al«  in  bci)gcl)cnben  33ittfAreiben2)  bei)  G.  £. 
9t.  barum  anhalten,  unb  erfudjc  dieselben  auf  bao  unterttyänigfte ,  buvd) 
dero  rücl  fcermögenten  ÜSorfprud)  unb  3uneigung  mir  baju  bel)ülflid)  ju 
fepn.  £ie  Urfadjen  warum  id)  mid)  barum  bewerbe  unb  glaube  baju  gc* 
febieft  ju  fe^n,  fmb  fürjjlid)  folgenbe.  £err  D.  övncfti  t>at  mir  angeraten 
ein  6d)utmann  ju  werben.  &err  D.  6tcmmler  Ijat  mid)  bor  einiger  Seit 
\\i  einem  auftfoertigen  anfel>nli<$en  Rectorate*)  borgefdjlagen ,  ba  ju  id) 
felbji  nod)  grofje  £ofnung  ()abe.  ©efiele  eö  aber  ©ort  unb  meinen  $atro* 
nen,  mt<$  fyier  ju  »erforgen,  fo  würbe  id)  Seidig  allen  anberen  ^ort^et|len  foi.  i» 
oorjiefyn.  3)ap  id)  in  Graecis  unb  Latinis  etwae  getban  l)abe,  babou 
fönnen,  anbrer  groben  ju  gefd)Wcigen,  ein  paar  alte  gricd)ifd)c  £d)rifftitellcr ') 
jeugen,  bie  id)  au§  (5.  föatfjed  bibliothec  allste  juerjt  an«  Sid)t  ge* 
ftellt  fjabe.  steine  ißcmüfyungeii  jur  Wufnafyme  ber  äöijjenfdjafften  Ijaben 
in  ber  3«it  M  ®lücf  gehabt  bee  £offr.  2Ra«cot>e«  »enfaü  ju  ehalten 
unb  an  ifym  einen  geneigten  SBcfÖrberer  }u  finben.  2Rcine  untoerföulbete 
fcürfftigfeit  fennet  bie  ganfce  Stabt.  3cf>  l)abc  Diele  gute  Jrcunbe  bie  micr; 
in  beeren  Umjfänben  ju  fetjen  wünftfyten;  unb  unter  allen  t)at  mir  feiner 
fo  hälftig,  fo  gro&mütf)ig  unter  bie  Firmen  gegriffen,  al«  £erv  D.  Grncjti. 
3*  wünfd)tc  alfo  wofjl  mid)  in  einem  3ujtanbe  $u  beftnben  ba  id)  tiefem 
Sof)ltl)ätigen  greunbe  feine  mir  erwiefene  Siebe  tergcltcn  unb  ofyne  t)er$* 
nagenbe  Sorgen  ber  9tat)rung  bem  gemeinen  fflefen  bienen  fönte.  ß«  jtel)t, 
nad)fl  ®ott,  beb  (S.  §.  £.  M.  mid)  in  einen  folgen  3uftanb  $u  oerfefcen.  ß« 
fomt  auf  3r>r  ©ort  an,  fo  werbe  id)  meine«  SSunfd)e«  tt>eill)afftig  werben. 
Unb  id)  erfuc^c  dieselben  normal«  auf  ba«  aller  geflipcntlid)jic  mit  dero 
Vorwort  mir  ni(b;t  ju  entjletjn,  fonbem  bur(^  bapelbe  bie  föaljl  auf  mid)  ju 
lenfen.  3d>  werbe  eine  fo  aufne^menbc  unb  für  mid)  fo  mistige  SBo^l* 
tbat  lebenelahg  mit  bem  fcbulbigjten  Danfc  erfennen.  3d)  werbe  d.  Magn. 

1)  [Hdr:  5auptfa$lt$]  2}  [Brief  460.] 

3j  [Bautzen.    Vgl.  Brief  ?69  S.  574,  31  f.^  4)  [Hdr:  ©<$riffftet(er] 

37* 


Digitized  by  Google 


580 


R.  FoERSTEK, 


unb  (S.  £.  iR. ,  nad)jt  ©ort ,  für  ben  «Stiffter  nietner  jcitlidjen  9ßo!>lfa^rt 
anfeljen.  Dero  iHaty,  flnwetfung  unb  93efct>l  foll  meine  Siegel  fet>n.  dero 
3d)ule  foll  unter  meinen  $eitlid)  Anliegen  unb  borgen  bie  erjle  unb  grö§efte 
fetyn.  3d)  werte  mid)  aufä  äufcrjlc  bemühen  fie  in  'ilufnafyme  ju  erhalten, 
ober  ju  bringen.  &e  mir  an  ©aben  unb  ©efd)icf  abgeben  möchte,  ba$ 
will  id)  mit  gleifl  unb  2Sad)famfeit  erfejjcn.  fturfc  id)  will  mein  mög* 
li^jtee  tt)uu  dero  (Erwartung  bon  mir  unb  meiner  $flid)t  nadjjufommen. 
3n  Erwartung  geneigter  (#ewel)rung  meiner  $ittc  ber(>arre. 


262.  An  v.  Globig,  Präsidenten  des  Oberconsisloriums  in  Dresden. 

(Concepl  in  Leipzig,  wie  206.) 

£o$wol)lgebof)rner  $err  $reftbent. 

dm.  £od)wof)lgeb.  (Sjceücnj  ^abe  bor  furfcen  um  2>ero  93orfpru$  ju 
(hlangung  be«  iRectcrattf  an  t)iefiger  Stabtfdjule  angeftrocfyen.  —  (Sä  wirb 
fufy  aber  mit  Vergebung  biefeö  Slmteä  nod)  wo()l  eine  ©eile  ©erjiefyen. 
ü)tittlerweile  \\t  eine  cathedra  professoria  in  Sittenberg  erlebigt  worben 
bie  [\6)  nid)t  übel  für  miefy  fd>icfen  mürbe,  unb  id)  ljabe  auf  Anregung  guter 
greunbe  mid)  bei  bem  Senatu  Academico  bafelbft  baju  gemelbet.  d$  ifi 
bie  Professio  Logices  et  Metaphysices.  2)a  @m.  Excellenz  ftd)  etnjienä 
gegen  mid)  gnäbigft  erflärten,  Sie  wollten  mieb  in  ©Ittenberg  berforgen; 
unb  eä  mit  bem  (jiefigen  Hectorat  nod)  fef)r  jweifetyafft  unb  mifjlid»  au§' 
ftetyt,  fo  (>ab  id)  geglaubt  nicfyt  übel  $u  tf)un,  wenn  id)  ju  gleicher  3eit  an 
bepben  $t)üren  anflopffte,  bamit  id)  wenigjtenä  ju  ber  einen  einge(a§cn  mürbe, 
wenn  mid)  allenfalls  ja  bie  anbre  ausließen  fotlte.  6$  ift  mir  jwar 
ganj&lid)  unbefanbt  in  wie  weit  (Sw.  Excellenz  für  i{w  an  bero  fonfi  ge« 
wöfmlidjen  Verrichtungen  Xfjeil  nehmen,  feit  bem  biefelben  bon  preuftfdjer 
Seite  eine  Begegnung  betroffen,  bie  un$  alle  befrembet  Ijat.  —  Sie  t$ 
nid)t  jweiffle,  ba§  man  mid)  in  Wittenberg  ju  ber  gegenroertig  lebigjietjenben 
Stelle  ernennen  werbe;  fo  erfucfyc  biefelben,  fowofjl  für  bero  eigne  fyofye  ^erfon 
bte[e  2öal)l  unb  (Ernennung,  wenn  fte  für  mid)  au§fallen  follte,  ju  genelj* 
migen,  als  aud)  bie  anbern  <f>errn  Stirnen*  unb  Dber(£onfijtoriaURätf)e  burd) 
bero  Wnfeljen  unb  bielgültigeä  ©ort  bat>in  ju  bermögen,  bajj  fie  fold>e  ©abl 
jid)  gefallen  lajjen,  fie  betätigen  unb  mid)  be$  förberfamften  in  ben  5öefi^ 
ber  cathedrae  logicae  ju  ©.  emfefcen.  3a  folten  etwa,  wiber  alle«  $er< 
mutzen  bie  Herren  ffiittenbcrget  mid)  übergetm,  fo  bitte  ßw.  Excellenz 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Brif.fk. 


58! 


unterthänigfr,  ftc  bar)in  an$u()<itten,  bafi  ftc  midf)  ernennen,  borfchlagen  unb 
»erlangen. 

Scipjig  b.  11.  Martii  1758.  tteitfe. 

263.   An  Hofrath  Johann  Gottfried  Richter  in  Dresden. 
(CoDcept,  aus  Lebensbeschreibung  S.  730 — 73 i  abgedruckt.) 

Gor  ein  paar  Jagen  fear  ich  ber;  #r.  £ofr.  9Jtafcauen ,  ber  @ro.  93e* 
mübung  meinem  Sejren  fcfjr  rühmte,  unb  mir  anbefahl  mict)  t>ct>  3hnen 
bafür  auf  ba«  f<hön(te  ju  bebanfen.  3<h  toill  bie  ©orte  fparen,  unb  bafür 
He  ffierfe  fpred)en  laffen.  3Rein  getane«  Gerfprcchcn,  meinem  8anbe«herrn 
unb  guten  greunben  mit  meiner  roenigen  ©iffenfehaft  ju  btenen,  unter  ber 
Sebingung,  roenn  ich  auf  eine  anfiänbige  Seife  Oerforgt  feton  roerbe,  fo  ba§ 
io)  nicht  genötigt  bin  um«  Grob  ju  arbeiten,  ba«  roitt  icf>  rcbltch  Ratten, 
jnbejfen  fann  nicht  umhin,  6m.  theil«  r>on  bem  ifcigen  3ufianbe  ber  in  33c- 
fcegung  gefejjten  bemujtcn  Sache  Nachricht  ju  geben,  theil«  auch  eine  neue 
unterbejfen  vorgefallene  Gegebenheit  ju  melben,  unb  mein  Getragen  bei)  ber* 
felben  $)ero  Geurtbeilung  ooqulegen.  $)ie  Professio  Logices  et  Meta- 
physices  in  Wittenberg  i|t  erlebigt  roorben,  unb  tdf>  babc  ber»  ber  roitt. 
llnioerfität  barum  angehalten.  #abe  id>  recht  gethan?  3<h  *«>ürbc  e«  für 
mich  nic^t  gethan  haben.  3<h  babe  aber,  ehe  ich  t^at,  ben  £errn  £ofr. 
;  SWafcau  unb  Qttm  $rof.  (Sottfeheben  barüber  befragt,  unb  betybe  haben  s. 
mir  recht  ernjiltch  baju  geraden ;  rocil  man  nicht  roifje,  roic  c«  mit  33er« 
gebung  be«  berouften  Stectorat«  au«faflen  roerbe ;  unb  felbjt  feiner  bon  ben 
oberften  Häuptern  be«  Watbe«  bie  .fterjen  unb  «Stimmen  bev  übrigen  IRath«* 
berrn  in  feiner  ©efoalt  habe.  3u  bem  habe  ich  auch  gemerf  t,  ba§  man  mir 
bie  erforberli<he  ©efchicflicbfeit  einer  «Schule  bor*ujiehen  nicht  recht  jutrauen 
*iH.  Wn  meiner  ©ijfenfcr/aft  fefct  man  nicht«  au«;  nur  glaubt  man,  bafe 
ich  nicht  leutfelig,  fanftmüthig,  gefegt,  gclaffen,  behutfam,  oorfichtig  unb 
anfehnlich  genug  bin,  theil«  meinen  Obern  gefällig  ju  roerben,  theil«  bie 
ungezogne  junge  unb  gar  $u  Heine  Gruth  im  3^ume  ju  \}<dkn.  9luf 
Schulen  giebt«  immerfort  $lnla§  jum  9Rifer»ergnügen.  tfnaben  unb  %nt«* 
aenojfen  machen  einem  ba  ben  Äopf  warm.  3Me  9lergerni§  ijr  ba  ba«  liebe 
tägliche  Grobt.  SJteine  ©efunbheit  floßt  an  feiner  Älippc  öfterer  an,  a(« 
an  biefer,  unb  feine  ijt  für  [\t  fo  gefährlich,  al«  eben  biefe.  37tan  truH  alfo 
barauf  bringen,  ba§  man  einen  Wann  ber  6chule  Dorjtellen  folle,  ber  nicht 
fo  wor)t  roa«  gelernt  lydt,  unb  immer  über  ben  93üct)ern  liegt,  al«  oielmcbr 


582  R.  Foerster, 

ber  mit  ber  SBett  ju  Üben,  unb  junge  $eute  an  ftfj)  ju  lorlen  Wei«;  bet 
Slnfefyn  f>at,  fo  ba§  er  bie  9lmt«gen  offen  in  Hintragt,  @f)rfur$t  unb  Siebt 
gegen  fi<fy,  bie  Knaben  aber  in  guter  3ud?t  ermatten  fann.  Unb  ba«  Der» 
mutzet  man  Don  mir  nid)t ;  id)  fann  autfy  eben  ntd)t  bie  ©ernähr  leifren,  ba§ 

s.  732  man  bicfe  ©aben  bet>  mir  finben  werbe.  ®leid)|wol)l  gebe  i<fy  barum  noaS 
nicf>t  alle  Hoffnung  auf.  3Jiand)e  9lfpecten  laffen  ftd>  für  mid)  ganj  gut 
an.  Wcbrö  bejtowentger  meinten  obgebad>te  Herren  bod),  ba&  e«  nicht 
fdjaben  würbe,  wenn  id)  mein  9tc|;  an  mcfyr  al«  einem  Orte  $u  gleicher  3*ü 
aufhellte,  bamit  id)  bod)  roemgften«  an  einem  etwa«  jtenge,  wenn  e«  ja  an 
bem  anbern  fcl)lfd)lagen  follte.  £err  £ofratf)  3Kafcau  meinte,  e«  würbe 
mid)  in  (ein  übel  9lnfej)n  l)ier  fcjjcn,  nod)  an  (frlangung  be«  fn'ejtgen  9tec* 
torat«  Ijinberlid)  fetm,  wenn  id)  $u  einer  ^rofeffur  in  S.  ernennet  w4re. 
3d?  mürbe  enblia^,  Wenn  icfy  ben  ©orf^lag  mit  Scipjig  gegen  ben  ©ittem 
bergifa^en  fahren  tie§e,  £errn  D.  (Irnejft  einen  grofjen  Gefallen  erWeifen, 
ber  feinen  M.1)  bod)  gar  ju  gerne  cingefcfyoben  ()dtte.  3a)  fann  nid)t  fagen, 
wie  grofj  ber  Äaltfinn,  ber  ©tbcrwille,  unb  bie  9$itter*  unb  9ln$ügli<tyfeit 
be«  #r.  D.  d.  feit  ber  3*it  9«ftcn  mid)  gewefen ,  ba  id)  um  ba«  f)iefige 
ftectorat  angehalten  fyabe.  hielte  id)  ir)n  nid)t  für  einen  honnet  homme, 
wie  icfy  ifjn  bafür  halte,  fo  mürbe  tefy  nia)t  jweifcln,  ba§  nia)t  etwa«  Don 
ibm  (jerrühjen  follte,  ba«  mir  gejtecft  morben  ijt,  unb  ben  nafje  Don  nie* 
manben  anber«  herrühren  fann5),  unb  ba«  it>n  um  ben  töubm  eine«  SBo^l» 
tfjätcr«,  unb  ba«  Stnfefyn  eine«  rcblia)en  Jreunbe«,  mid)  aber  um  ba«  fflec* 
torat  bringen  mürbe,  menn  e«  Don  ümt  f>errüf)rete ,  unb  id)  ü)m  ntd)t  be< 
gegnen  formte.  6«  ijt  ein  $fetl  be«  Scfcr)rier)encn  odii  theologici,  unb 
betrifft  mein  Gtfjrijtentyum.    £o  Diel  ift  gemi§,  ba§  i(ty  übel  bei)  ifym  an* 

s.  73$  gefdjrieben  ftel^c,  unb  fall«  id)  in  2eip$ig  bleibe,  Diel  Don  |  ü)m  roerbe  $u 
erbulbcn,  ober  Diel  2Rüf>e  fjaben,  feine  ®unjt  wieber  ju  gewinnen.  25a« 
mad)t,  id)  babc  feinen  töottiergeijt,  id)  bete  niemanben  an,  id)  laffc  niebt 
über  mid)  benfd)cn.  kleine  ©efmnungen,  3ungc,  3hrer;f)eit  unb  alten  greunbe 
Derfaufc  id)  um  einen  Riffen  33rob«  nid)t,  geftatte  aud)  niemanben,  bafc  er 
feine  $8obJtl)aten  $u  einer  Socffpeife  unb  iDtictlwfennige  ber  $ne$tfd)aft,  unb 
ju  einer  93erea)tigung  mid)  $u  miftyanbeln  mad)e.  3u  einem  ©erber  unb 
ffiaffentragcr  f)errf<fyfü<$ttger  unb  gcmaltfamer  ©emütfyer  laffc  id)  mi<$  nic^t 

0  [Magister  Hentsch.    Vgl.  Brief  J65  S.  588,  9  f.] 

J)  [Vgl.  S.  575,  30  f.  Denselben  starken  Verdacht  äussert  R.  in  Brief  3J3 
und  Lebensbeschr.  S.  79.  Dass  er  begründet  war,  erfuhr  R.  von  Stornier,  wie 
seine  Krau  in  der  Erklärung  »An  das  Publicum«  in  der  Ailgem.  Literaturzeitung, 
Jena  4786  vor  Nr.  «56  S.  3  erzählt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


583 


gebrauten.  $ol$en  oerfd)tc§e  ich  nid)t,  bic  ein  anbrer  bre^t.  Unb  barum 
bin  ich.  nid^t  red)t  angenehm.  3d)  f«h*  atfo  wof)l  ein,  bafj  id)  n>of>t  tfjun 
werbe,  wenn  id)  bem  reijjenbcn  Strojjme  au*  bem  föcgc  gehe  2)a$  fann 
nun  fü^tief)  gefd)ehen,  wenn  man  mid)  nach  SB.  bringt.  3d)  crfucr)c  bem* 
nad)  ßw.  burd)  $ero  Scrfprua)  beto  ben  Herren  Oberconsistorialibus  cä 
batyut  ju  bringen,  ba§  td)  bie  profess.  logices  ju  2Sitt.  (ba  id)  fein  logicus 
bin)  wenigjtenä  berweile  fo  lange  befomme,  bt«  eine  anbre  für  mid;  be* 
quämere  offen  wirb.  £abe  id)  ben  SBcruf  baf)in,  fo  jtef)t  cö  mir  allcjeit 
noch  fret>,  ju  mahlen,  waä  id)  will,  Seidig  ober  Wittenberg ;  unb  weife  id; 
bie  wittenbergifd)e  Vocatioo  ^ier  auf,  fo  fann  fie  meine  93eförberung  $um 
hiefigen  Rectorate  befd)leunigen.  Unb  übergebt  man  mid)  tytx,  fo  ftye  id) 
boch  brüben  fejte.  9ln  ben  arabif.  SHünjen  mache  ich  immerju  neue  (Int* 
beefungen.  «Rur  münfd)te  id)  bie  tfunji  ju  fennen,  ben  <Sd)inufc  unb  föojt, 
ber  auf  manchen  bie  6d)rift  oerbunfelt,  fo  herunter  ju  brin|gen,  bafj  bie  s. 
sdmft  barunter  nid)t  litte.  3d)  ^abe  e$  mit  bem  Reiben  oerfud)t.  9lber 
bamit  get>t  auch  bie  Schrift  weg,  ober  bie  3ügc  geraden  unter  etnanber, 
unb  werben  unfenntbar.  Söenn  id)  bod)  nur  wüjte,  wie  man  bie  SWünjen 
au$fod>te.  SRanche  würbe  ftd)  noch  wol;l  lefen  laffen,  wenn  ber  Unrat!) 
weggerafft  wäre.  3d)  möchte  oucr)  gerne  getreue  Griffe  babon  |)aben. 
Unb  bie  müßten  t?ier  unter  meinen  Wugen  gemalt  werben.  Unb  wer  foHte 
bie  machen?  3h™  ()aben  mir  einmal  bie  Hoffnung  baju  gemacht.  $on 
ber  arigonifd)en  Sammlung  arabifd)er  Üttünjen1)  habe  id)  aüejeit  wenig  gc« 
galten ;  aber  nie  weniger,  alö  feit  bem  id)  Gelegenheit  gehabt  t)abe,  fte  mit 
ben  37cun$en  felbft  jufammen  $u  galten.  Doch,  ton  biefen  Dingen  fjeffe  balb  baä 
©lücf  $u  l>aben  3hro  fclbfi  münblich  $u  fprechen,  unb  3hnen  bie  grüd;te  meine« 
ftleijje*  in  biefer  9lrt  oon  Unterfudjungcn  t>or9lugcn  ju  legen.  Steffen  oerharre. 
Seidig,  ben  11.  Martii.  1758.  ffleüfe. 

264.  An  den  Vicecanzler  Born  in  Leipzig. 
(Original  in  Leipzig,  wie  «06  *).) 

Magnifice  |  $od)tt>ürbiger,  $od)6belgcbol)rncr,  föedjtctyodjgelatyrter  $m 

Vicecanzler, 

öerwichen,  al«  ich  bie  @f)re  hatte  (Sm.  #o$würbig.  unb  £od)(£belgeb. 
Maguificenz  aufzuwarten,  unb  fcon  Denenfelben  bie  gnabige  Serfuherung 

I)  [Numismata  quaedam  cuiuscuoque  fortnae  Musei  Honorii  Arigoni  Yeneli, 
3  yoII.  Tarvisü  1741—1745.]  1)  [Nicht  abgeschickt.] 


584 


R.  FoERSTER, 


erljiclt,  ba§  £ic  mein  Anfügen  um  ba$  Rectorat  an  bieftger  Nicolaifefeule 
mit  dero  bielgültigen  ißorfbrudje  untcrftüfcen  wollten,  gerufen  dieselben  mir 
ju  melben,  ba§  <sie  entfcfylofcen  mären,  gteiet)  nad)  ben  Dfterfebertagen  $ur 
2öar>t  eine«  neuen  Rectoris  $u  fdjrettcn.  2>ie  3*ü  giebt  mir  alfo  9lnla§ 
mia)  mit  meinem  €ud^cn  nochmals  bei)  dm.  Magnificenz  }u  melben.  ©ie 
id?  e$  bamals  münblid)  tfyat,  fo  tr>ue  id;  eä  ifct  fcfyrifftltcb,  unb  erfucr/e  die- 
selben mir  in  ©naben  ju  oerjeifyen,  ba§  icr;  mieb/  erfülme,  dero  mir  ba* 
mal*  gegebene  gnäbige  öerftcfyerung  toon  dero  (Scrmfc,  ©ebftanb  unb  35or« 
fpruc^e  3r;mn  $u  ©emütlje  ju  führen,  ben  gegenwärtigen  3ujianb  metner 
6ad;en  fürfclicr;  unb  aufs  cfyrerbietigfre  Dörnhagen,  unb  mir  bie  drlaubnijj 
au§  ju  bitten ,  dieselben  um  bero  twcf;geneigte  SBeförberung  unb  SBolljielmng 
meines  6ud)cnS  normalen  pcrfoiilidt)  $u  erfucfyen ;  moferne  anbere  dieselben 
mir  bie  ®nabe  erWeifen,  unb  ben  3utritt  ju  3bnen  Oerfratten,  unb  3«t 
unb  £tunbc  wipen  lapen  wollen,  wenn  id)  meine  untertänige  Aufwartung 
bei)  Sbncn  machen  foü. 

6eit  bem  icb;  um  baS  crlebigte  Rectorat  an  berjenigen  €<f>ule  ange* 
galten  fyabc,  weldjc  baä  ®lücf  fyat,  unter  (5m.  Magnificenz  befonbercr  Auf* 
ficr/t  $u  freien,  ift  in  ©Ittenberg  eine  cathedra  professoria  erlebigt  Wor* 
ben.  ©eil  man  mia)  nun  feit  Dielen  Sauren  auf  eine  ©erforgung  in 
©ittenberg  r>ertröjiet  t>at,  unb  niemanb  mir  mit  ©ewiftyeit  »orfjerfagen  unb 
bie  (Sewäfyr  leiften  fönte,  bajj  ee  mir  mit  bem  fyiejigen  ©ewerbe  gelingen 
mürbe:  fo  tjabc  id;,  auf  Anraten  Derjiänbiger  Seute  unb  guter  greunbe, 
baä  fid)crjtc  3Jttttcl  ergriffen,  unb  an  jween  Jfjüren  $uglei<r;  angeflopfft,  au§ 
Ungewijtyeit,  meiere  bon  betoben  fid)  mir  auffdjliefjen  werbe,  unb  au§  $of* 
nung  folte  id)  ja  beb  ber  einen  fein  ©et)5r  finben,  bennoer;  wenigficnS  oon 
ber  anbern  eingeladen  ju  werben.  (Sletdjwofjl  fan  id)  oon  ©runbe  meine* 
^erfcen«  toerftcr/ern,  bafc,  fjabe  \<S)  bie  ©al;l,  id)  allejeit  bie  l)iefige  $er= 
forgung  ber  bortigen  borjietyen  werbe;  unb  ba$  bieler  wichtigen  Urfadien 
unb  SJorjüge  fjalber;  baoon  id)  einen  $t>eil  anjufüfyren  für  nötyig  erachte, 
weil  id)  mir  bie  #ofnung  madje,  fte  werben  dw.  #ocf;©ürbigc  unb  #oaV 
(vbclgcb.  Magnificenz  um  befto  bereitwilliger  madjen,  dero  mir  günjhgen 
©cfinnungen  unb  Abflauten  $u  oolljiefjen.  ftomme  id)  uacb;  ©ittenberg,  fo 
babe  icf>  brüben  eine  weit  geringere  dinnafyme  als  t>ier.  3<$  mu§  für  mein 
©elb  hinüber  räumen ;  brüben  in  ruagistrum  promoviren  unb  mid)  habili- 
tiren.  DaS  aüeS  fojiet  ©elb;  fället  aber  l)ier  weg.  3d>  mu§  brüben  bie 
©obnung  bellen,  bie  ©efolbungen  fallen  unrichtig,  mit  Collegiis  unb 
$üd>erfcr/reiben  ift  brüben  nidjtS  ju  berbienen.   3«  ben  i^t  Muffigen  un* 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


585 


erfchwinglichen  (Srprcjjungcn  muß  iß  al«bann,  bev  preßten  (Sinnahme 
ungeachtet,  bennoß  auß  meinen  9lntheil  beitragen ;  unb  cnbliß  machet  man 
mir  für  bie  ©emüth«art  meiner  jufünfftigen  bortigen  9lmt«genoften  bange, 
bie  nißt  in  bem  bepen  23ernet>men  mit  einanber  fler)en  foüen;  ba  e«  benn 
auc^  bem  oertragltßpen  ®emütt)e  nißt  möglich  $  bereuten,  ba§  e«  nißt 
in  $arthet)lißfeit  eingeflößten ,  unb  in  3änferet>en  oerprieft  wirb.  Hillen 
btefen  Unbequemüßfetten  tönte  iß  entgegen,  wenn  iß  hier  bliebe,  unb  ba« 
fönte  gar  füglich  gesehen,  Wenn  e«  ©otte  unb  (!.  §.  §.  töathe  biefer  <$tabt 
a/petc  mich  *n  ^rcn  ^iwjl  ju  nehmen ,  unb  auf  oorgefßlagnc  Seife  $u 
wrforgen.  ©efßiefjt  e«  nun  aber  ba§  ich  brüben  ernennet  werbe,  wie  gc* 
wi§  gesehen  wirb,  fo  werbe  ich  bem  töuffc  folgen,  unb  ba«  liebe  Setyjig 
wtlapen  mü§cn,  wo  ich  \^¥x  pubierenben  3ugenb  burch  Behren  $u 
bienen,  unb  burch  <sßrifften  ber  6tabt  ausmärt«  einen  guten  tarnen  ju 
machen  gefußet  r>abc.  3ß  toürfce  e«  alfo  unter  meine  gröjten  zeitlichen 
©lücffcligfeiten  jählen,  wenn  @.  |>.  $.  Otatf)  biefer  ©tabt  gcruhete  mich  jwm 
Rector  an  feiner  Stabtfßule  anzupeilen,  folße«  gefßehe,  baju  fönnen 
(*w.  #oßw.  unb  #oß(5'belgcb.  Magnificenz  fct)r  bielc«  beitragen:  ja,  e« 
fomt  beinahe  lebiglich  auf  dieselben  an.  2>ie  Nicolaifchule  ift,  fo  $u  fagen, 
Jhre  <J$pegeboßter.  3n  dachen,  bie  pe  betreffen,  richtet  man  pß  nach  dero 
$orfßlägen  unb  ffiiUen«met>nung.  €inb  alfo  dieselben  mir  geneigt,  fpreßen 
Sie  für  mich,  greifen  Sie  (linem  £.  Matthe  meine  ^erfon  unb  Sähig* 
feit  an;  pellen  '8ic  ihm  bor,  bajj  e«  3hter  Schule  $ur  3i«bc  unb  Auf* 
nähme  gereichen  werbe,  wenn  pe  unter  ber  9lufpßt  eine«  üJtanne«  Peht,  ber 
pß  bety  Qlupwärtigcn  Achtung  erworben  (^t,  rühmen  Sie  infonberheit  bie 
Bemühungen,  bie  ich  mit  9lu«gabc  jwetycr  grichifcher  Bücher  au«  bero  Bi- 
bliothec  gehabt  fyabt;  belehren  8ie  dero  r>ocr)anftcfcr)«nc  Mint«*  unb  9tc< 
gierung«geno§en,  bajj  bergleißen  Bemühungen  einige  Achtung  unb  (Ment^ 
Ußfcit  berbienen;  ba§  ber  Sohn,  ben  ich  fur  ^  9lu«gabe  be«  Constantini 
Dom  Verleger  befommen  tyabt,  fcf>r  mäjjig  gewefen,  unb  bafc  ich  &u  *%cn 
ber  9iaih«bibliothec  bie  grichifche  Anthologie  auf  meine  eigne  Äopcn  f>abc 
bruefen  lajjen ;  ferner,  ba§  ich  glaube,  für  biefc  SHenPc  auf  bic  ebeipe,  an* 
panbigPe  unb  r)inldngli<f>ftc  ©eife  belohnet  ju  werben,  wenn  e«  (?.  $.  $. 
JRathc  gefallet  mich  auf  eine  bem  gemeinen  Siefen  nüfclißc  unb  mir  rühm* 
liehe  tJlrt  $u  Oerforgen :  führen  enblich  dw.  £oßw.  unb  £oßßbelgeb.  Magni- 
ficenz dero  £errn  Äegierungögehülffen  berofelben  oon  jeher  geprtefne  unb 
bewunderte  SRilbigfeit  unb  (Sbelmuth  ju  ©emüttje,  nach  weißer  pe  auch 
fleine  $)icnpe  auf«  reißlißPe  unb  grojjmüthigPe  ju  belohnen  pflegen :  fo 


586  R.  Fobrster, 

habe  ict)  gute  f>ofnung,  mit  meinem  6ud)en  g(ücfltd>  $u  ferjn.  6olte  e* 
fict)  etwa  baran  jlo§en,  ba§  ich  ber  t)iefigen  Universitaet  jugerjöre,  fo  bin 
ich  erböthig  auf  ben  erften  gegebenen  Sin!  bon  einer  ©erbinbung  mich  $u 
trennen,  oon  ber  tet)  nicf>t  ben  gertngjten  ©enu§  feiger  gehabt,  noch  audj 
in  3ufunfft  ju  geroarten  habe.  3roeifelt  man  ettoa,  ob  ich  mich  jum  Se^ren 
in  ber  8d)utc  fd;icfe:  fo  tonnen  anbre  eben  fo  roenig,  al$  id)  felbjt,  mir 
eine  ©efehieflichfett  abfpredjen ,  bie  erfahrne  Äenner  beä  SchulmefenS  mir 
trauen,  ofmerachtet  icf)  noch  feine  (Gelegenheit  gehabt  r)abe,  fie  $u  jeigen. 
Q$  liegen  juioeilen  ©efchicfltchfeiten  in  bem  2Renfchen  Oerborgen,  welche  ftch 
allererfr  entwicfeln,  wenn  93eranla§ungen  fie  rege  machen.  £a  mir  niemanb 
bie  2Bi§enf(t)afften  ftreitig  macht,  bie  $u  einem  @d>utmanne  gehören,  unb  ich 
feithero  junge  etubenten  unterrichtet  habe,  beren  Hilter  üor  bem  Hilter  ber 
oberjien  £d)ulfnaben  nicht  oicl  ooraup  t>at;  fo  foüte  ich  meinen,  bie  ger* 
tigfett  €d)ulfnaben  ju  untermeifen,  mürbe  pet)  balb  finben,  wenn  i(t)  in 
eine  $Jerfa(jung  geraten  follte,  wo  eine  foI<f)e  gerttgfeit  (ich  fyerDortbun 
fan.  Arbeitet  etwan  ein  Scann1)  wiber  mid),  ber  es  fonjt  gut  mit  mir 
meinet  unb  oon  $er£en  wünfebet  mich  wol)l  berforgt  ui  feben:  fo  gef<t)iet)t 
baä  nur  auf;  befonbern  häu§li<hen  5lbfid>ten  auf  bie  ©ojjlfart  einer  ^erfon, 
ber  biefer  brave  Scann  verpflichtet  ift;  unb  alfo  fan  unb  wirb  bellen  $e* 
mühung  jum  ©ortheil  eine«  anbern  mir  nicht  begaben,  noch  mid)  ben  dw. 
Magniticenz  in  ein  fd)limmere«  ^Infetjn  fetten.  $ic  Collegen  an  ber  8cfmlf 
bürfen  fid>  aud)  gar  nicht  fd)ämen  unter  mir  $u  fieben,  ba  ich  ihnen  am  Wtcr 
jiemlid)  gleich  bin,  unb  am  <etanbe  vorgehe.  $)er  $err  Conrector  Adami 
will  nicht  ruefen,  unb  geht  fct)on  feit  einigen  3ab«n  mit  bem  ©orfafcc  um 
gar  abjubanfen. 

Sollen  ßw.  Magnificenz  mir  erlauben  Ihnen  perfönlid)  aufzuwarten, 
baut  ich  mir  pic  Mudme  3«t  unb  6tunbe  wifjen  ju  lajjen,  fo  fan 
vielleicht  noch  einige  anbre  $ebenfen  heben,  bie  mir  ifco  nicht  befallen  motten, 
ober  auch  ^  x$  nM?t  einmal  wifjen  fan.  Smbefjen  empfehle  mich  dero 
Geneigtheit,  verfjarrenber  |  unterthanigfter  Liener  |  9teiäfe. 

Seip}ig  |  b.  28.  Martii  1758. 


I)  [Ernesti.    VjjI.  S.  58 J,  13  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe 


587 


265.  An  N.  N.  in  Dresden1). 
(CoDcept  in  Leipzig,  wie  !06.) 

Magnifice,  #oä)roürbiger 

3d)  mu§  um  ^erjetfjung  bitten,  ba§  id)  (Stt>.  £.  2K.  nid)t  d>ct  at« 
i^o  9la$ria)t  gebe  oon  ber  gropen  Skränberung  bie  feit  furzen  mit  mir 
oergegangen  ijt.  (!$  t>at  netjmlic^  ®ott  unb  (S.  £.  £.  9t.  biefer  Stabt 
gefallen  mid)  jum  Reclorate  an  ber  tjieftgen  6tabtfd)ule  ju  berufen2).  $>a 
6.  ÜJt.,  wie  mir  oon  guter  #anb  oerfid)ert  toorben  ijt  burd)  bero  $or* 
fprud)  für  mid)  bei)  #offr.  ÜJtafcauen  biefeS  mein  ©lüd  fcr)r  beförbert 
Ijabcn,  fo  t)ätte  e$  fid)  aüerbingä  gebühret,  tyntn  alfobalb  babon  9fcad)rid)t 
ju  geben  unb  meine  $>anffagung  abjujtatten,  fo  aber  Ijaben  bie  bieten  3«* 
ftreuungen  bie  mit  bergleicfyen  $eränberungen3)  Oerbunben  ju  fer>n  Pflegen, 
mid)  genötbiget  meine  $flid}tbeobad)tung  bi§  ifco  aupjuflcllen.  ftur  (jaben 
fie  mir  ertaubt  ber  einzigen  unumgänglichen  $flid)t  ein  ©nügc  ju  levjien, 
nehmlid)  an  ben  Presidenten4)  ju  fdjreiben  unb  ir)m  biefe  Gegebenheit 
$u  metben,  unb  ju  bitten,  in  meinem  Flamen  ben  l)od>prei§l.  5tird)enrätt)cn 
unb  OberConsistorialibus  für  bie  grofje  Siebe  womit  fie  mid)  in  meinem 
ßlenbc  getragen,  unb  für  bie  oiclen  ©ol)Ut)aten,  womit  ffc  mid;  fo  Diele 
3ö()Te  bat)er  überfd)üttet  r>aben ;  gebührenben  £>anf  abjufiatten.  3d)  ad)te 
e*  aber  bod)  für  meine  3d)ulbigfeir,  biefe  $füd)t  inäbefonbre  gegen  @.  SR. 
$u  erneuern,  nid)t  nur  weil  biefelben  biefe  §ad)e  beförbert,  fonbern  aud)  fonjt 
allezeit  mit  fonberbatyrcr  (Mtigfeit  fid)  meiner  angenommen  l)aben.  3d)  bitte 
©ott,  bap  er  ein  reidjer  ilergelter  bafür  fetyn  wolle,  crfudjc  anbei)  mir  dero 
Geneigtheit  fernerhin  bet^u behalten,  unb  meine  geljorfamen  Dienjte  bie  id) 
etwa  mit  ber  3cit  3t)nen  }u  leiften  im  €tanbe  fetm  möd>te,  ftd)  gefallen 
ju  lafcen.  3d)  erfül)ne  mid)  $war  nod)  eine  $Mtte,  eine  grofce  SMtte  $u 
tragen.  3d)  t>offe  aber  barum  nid)t  dero  3<>rn  ju  Oerbienen,  dero  mir 
befanbtc  unb  offt  bewährte  ©eneigtr)eit  mad)t5)  mid)  fo  für>n  eine  3Mttc  für 
einen  guten  Jreunb  einzulegen.  8ie  wirb  um  fo  Diel  mel)r  Eingang  beb. 
(*.  2R.  finben,  ba  fie  3t)nen  ©elegenr)eit  an  bie  #anb  giebt,  ein  gute« 
&erf  ju  jtijften.  —  @«  hat  net)ml.  ein  f)odr)breiplid)er  5tirc^enratr>  unb  Ober- 

t)  [Der  Empfänger  war  Mitglied  des  Ober-Consistoriuins,  welchem  damals 
ausser  dem  Präsidenten  v.  Globig  Heydenreicb,  Hermann,  Leyser  und  am  Ende 
riDgehörten.] 

J)  [Am  4.  Juli  1758  wurde  er  eingeführt.] 

3)  [Hdr:  iBeronberungen]  4)  [ö.  ©fo%]  5)  [Hdr:  mahnt] 


588 


R.  Fo ERSTER, 


Conßistorium  feit  geraumer  3*ü  bie  gnabige  tHbfidyt  mit  mir  gehabt,  »enn 
bie  professio  1.  Gr.  et  lat.  in  ©ittenberg  erlebigt  »erben  follte,  mid)  bamit 
ju  begnabtgen.  $>a  nun  aber  <£ott  nacr)  feinen  »eifen  SRatfyc  mir  mein 
bleiben«  »ic  e«  fdjeinet  im  Seben  unb  $obe  l)ter  in  ?eityig  ange»iefen  fyat, 
id)  folglich  alle  ©ebanfen  naefy  SBitt.  böHig1)  aufgegeben  fyabe:  fo  »ünfctyte 
id)  »ol)l  ba§  ein  r)od>pr.  Ä\  Ä.  in  93efefcung  gebauter  stelle  prof.  L.  Gr. 
et  Lat.  ju  28.  trenn  fie  einmal  mit  ber  3eit  erlebigt  »erben  follte  ein 
gnäbige«  9luge  auf  eine  Herfen  rieten  »ollte  bie  id;  für  fo  getieft  baju 
halte,  als  man  irgenb  eine  ftnbcn  fan.  @«  ift  folc^e«  $.  M.  ^einrieb 
(Gottlob  #entfd;,  fcon  6trcf)la  gebürtig,  unb  oon  bem  M.  #entfd;en  auf? 
93aufcen ,  ber  ficr)  um  bie  profess.  logicam  et  metaphysic.  Witteb.  i£o 
bewirbt,  gan$  unterf(f)icben.  @r  ijt  in  ber  $f)ilofof>bie  unb  in  ben  huma- 
nioribus  fe(>r  ftarf.  3«  welkem  bon  betyben  er  am  jtärfften  fei;,  fan  i$ 
nid>t  fagen.  6o  oiel  fan  id>  ff.  3J{\  mit  ©runb  ber  28af>r1;cit  oer^ 
fiebern ,  bafe  er  unter  unfern  ifcigen  magistris  legentibus  in  graecis  unb 
latinis  feine«  gleiten  nid)t  fjabe,  unb  bicle  junge  Seutfye  fel>r  woljl  jiebe. 
ßr  »irb  fid)  $u  gebauter  prof.  L.  Gr.  ober  auefy  ju  einem  Conrectorat 
ober  Rectorate  auf  einer  gürftenfcfyulc  fel>r  »ot>l  fdjicfen.  (5r  fan  ben 
Ciceronem  bebnafye  aufc»enbig.  D.  ßrnefri  ^alt  fefyr  Diel  auf  Um, 
bejjen  Mademoisel  er  informirt.  3d;  habe  tyn  ba,  burd)  einen  beinahe 
$»cr;jal;rigen  Umgang  fennen  lernen,  inbem  id;  bafelbft  folange  mit  ihm  an 
einem  $ifd;e  gereift  ^abc.  #err  D.  drnefh  f>at  aud;  in  einem  program- 
mate,  ba«  id;  mid)  erfüllet  1;abc,  biefem  «©^reiben  beilegen,  ihm  ein 
fet)r  rüfymlidje«  3*ugnif*  offentlid)  erteilet.  ($r  ijt  übrigen«  r»on  einem 
gefegten  ©emütfjc,  beliebten  gefälligen  Umgange,  unb  einem  unfhaflicfyen 
©anbei,  ß».  27t.  »erben  ftd;  »unbern  »arum  id)  mid)  feiner  fo  ge* 
fliftentlid)  annehme.  35a«  gcfd)icf)t  tljeil«  au§  Ueberjcugung  oon  feiner 
Sa^igfeit,  tyeil«  au§  ÜJlitleiben  feine«  6d)icffale«,  befjen  £ärte  unb  SSitterfcit 
td)  nur  gar  ju  fcr>v  empfunben  fyabe.  Gr  »artet  fd;on  feit  langer  3eit  auf 
eine  anftänbige  ^erforgung,  bie  er  längft  fcerbient  t>at ;  <lnbli$  mu§  ich  ihm 
aud)  einigermaßen,  »o  id;  fan,  ben  Söerluft  erfe^en,  ben  er,  jumtbeil  meinet* 
»egen,  erlitten  Ijat.  Gr  l;at  mit  mir  jugleid)  um  ba«  tyiefige  Rectorat 
angehalten,  2Hir  l;aben  bet)be  um  einen  greift  gerungen,  ofjne  barüber 
einanber  geinbe  $u  »erben.  Sin  feiner  ®efcbicfHd>feit  $»eifeltc  niemanb. 
Wemanb  hatte  »eber  baran  noch  an  ihm  felbft  et»a«  aufjjufe|3en.  Wur 

I)  [Hdr:  oottig] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe 


589 


einige  politifo)e  33ct>cnfcn  fd>lo§en  tyn  aujj.  (Sä  get/t  mit  nab/e,  ba§  id;  an 
ber  Äränfung,  bic  ifnn  nnberfaljten  ift,  mit  6a>lb  bin.  %<i)  fal;c  alfo  feb/t 
gerne,  wenn  id)  fyinnnebetum  ju  Teilung  feinet  Söunbe  etwa*  beitragen 
tonnte.  üttetn  ifciger  iliorfdjlag  vüt^rt  lebtglidj  Don  mit  b/er.  Stickte  als* 
meine  ^flitfyt  unb  mafyree  9)titleiben  mit  bem  Unfälle  eineü  Derbicnten  SRanneä 
ipt  mi^>  angetrieben,,  etioaä  ju  tfyun,  baoon  icb;  Don  ganzen  £cr£en  roünfa^c, 
ca§  ee  Don  guter  ©irfung  fetm  möge.  9tur  fyabe  id)  M.  ^>entfdjen 
gefragt,  ob  bie  professio  L.  G.  unb  Lat.  Witteb.  tym  anjtefm  möchte, 
unb  er  t>at  Suji  baju  bejeigt.  9ta  (teile  id}  e*  (S.  £.  2)t.  eignen  loeifen 
(Sutanen  anleint,  ob  6ie  einem  ^>ocr;pr.  St  9t.  unb  OberCons.  eröffnen 
wollen,  oon  roem  ber  2*orf<r/lag  mit  üft.  £entfcb;en  fycttüfyte,  ober  nid)t. 
Mejeit  erfucb;e  biefelben  inftänbig  it>n  Den  übtigen  Herren  Stätten  auf« 
befre  anjupreifen.  @tt>.  £.  ÜR.  »erben  geroij?  mit  biefer  ^erfon  (%e 
einlegen. 


266.  An  Hermann  Samuel  Reimarm  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  5.) 

Viro  Celeberrirao  atque  Excellentissimo  |  Hermaimo  Samueli  Keimaro  | 

s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

Qui  has  Tibi,  Reimare  Celeberrime  atque»  Excellentissime,  Hieras 
reddidit,  Jager ,  A.  M.  homo  literatissimus,  amicus  meus,  et  magistro 
nie  ad  Arabicain  literaturam  pereipiendam  usus,  quum  in  Holsatiam 
iret,  quo  vocatus  est,  ut  aliquot  juvenes  primae  ibi  nobilitatis  bonis 
literis  moribusque  imbuat,  isque  se  ultro  offerret  ad  perferendum  si 
quid  ad  Te  literarum  haberein,  quod  darem:  nolui  commodam  occa- 
sionem  omittere,  non  tarn  eum  Tibi  juvenem  commendandi,  quem  in- 
genium,  literaeque  et  pudor  atque  probkas  satis  commendant:  quam 
de  prosperrima,  quae  nuper  divino  senatusque  Lipsiensis  amplissimi 
beneficio  contigit,  rerum  mearum  commutatione  Tibi  significandi. 
Mensis  nempe  ferme  est,  quum  Ampi.  Senatus  me  urbano  ludo  rec- 
torem,  in  locum  Haltausii,  V.  C.  imponeret.  Quo  factum  est,  ul  aniino 
vitaeque  meae  decesserit  illa  superior  acerbioris  sortis  tristitia,  gau- 
diumque  cum  bona  spe  et  animi  tranquillitate  in  ejus  locum  suc- 
cesserit.  Video  enim  me  in  rebus  lautis  |  et  amplis,  in  domicilio  toi  i 
commodo  et  splendido,  in  statione  honesta  et  satis  frucluosa  collo- 


Ö90 


R.  FOERSTER, 


catum.  Pro  eo  quo  Te,  Reimare  Humanissime,  novi  Semper  erga  me 
fuisse  animo  propensissimo,  et  commiseratione  acerbitaturo,  quas  supe- 
rior  mea  vita  quam  plurimas  ab  adversa  forluna  tolerandas  habuit, 
confido  Te  lubenlem  hilaremque  acceplurum  esse  hanc  de  nova  mea 
secunda  fortuna  significationem.  quam  felicilatem,  ut  insperatam,  ita 
plane  immeritam,  oro  deuui  ut  jubeat  mihi  constautem  perpetuamque 
et  propriam  esse,  et  cum  ad  me,  tum  ad  rempubl.  maxime,  maximos 
ex  ea  fructus  redire.  Alterum  volumen  observationum  nostrarum  ad 
graecos  auctores,  quod  in  Plutarchi  miscellaneis  opusculis  paene  totum 
consumitur,  carceres  mordet,  speroque  futurum,  ut  id  intra  paucos 
menses  ad  manus  Tuas  perveniat.  Yale,  Vir  Celeberrime  atque  Ex- 
cellentissime,  et  me,  quod  facere  soles,  ama.  Scr.  Lipsiae  d.  i  3.  Julij 
17581). 

Adr.2):  A  Monsieur  |  Msr.  Reimarus,  Professeur  |  tres  celebre  | 
a  |  Hamburg. 

267.    An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  6.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Excellentissimo  |  H.  S.  Reimaro  |  s.  p.  d.  J 

I.  I.  Reiske3). 

Mirifice  mihi  placuit,  Reimare,  Vir  Celeberrime,  Tuae  erga  me 
voluntatis  amplissimae  significalio  nuper  humanissimis  literis  perscripta, 
in  quibus  ille  unus  locus  displicuit,  quo  significasti ,  cum  gravissimi 
et  pertinacissimi  morbi  taediis  Te  multos  menses  pugnasse,  et  non- 
dum  Te  satis  recepisse.  Quod  discrimen  ut  feliciter  superes,  et  reli- 
quum  vitae  cursum  prosperum  atque  inoffensum,  eunderaque,  ut  Te 
decet,  gloriosum  conficias,  ex  animo  cupio  atque  opto.  Opusculi4) 


i)  [Reimarus'  Antwort  vom  25.  August  1758  ist  Lebensbeschr.  S.  707  f.  ge- 
druckt.] %)  [Siegel  wie  HO.] 

3)  [Antwort  auf  Reimarus'  Brief  vom  85.  August  1758  (Lebensbeschr.  S.  707  f.).* 

4)  [Sammlung  einiger  arabischer  Sprüchwörter,  die  von  deu  Stecken  oder 
Stuben  hergenommen  sind.  Herrn  M.  Adam  Grentz  gewidmet  (Leipzig  den  \  i.  Aug. 
«758).  Die  Schrift  ist  der  Dank  für  das  lateinische  Gedichl,  mit  welchem  Grentz 
H.  zum  Rektorat  Glück  gewünscht  halte  in  ,Symbolura  eucharisticum  Jacobaeum 
ex  variis  quibus  inservit  usibus  spectalum  viro  clarissimo  atque  experientissimo 
Ioanni  lacobo  Reiskio-nunc  a  magnioco  urbis  senatu  ad  regundam  scholam  Nico- 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


59  t 


nuper  a  me  editi  adjeci  aliquot  exempla,  quae,  quibus  videbitur, 
aroicis  Tuis  pro  Tuo  judicio  distribues.    Cujus  opusculi  edendi  quae 
mihi  caussa  atque  occasio  fuerit,  ex  ipso  intelliges.    Bene  vale,  Vir 
Ornatissime.  et  quod  Semper  fecisti,  mihi  bene  velle  perge. 
Scr.  Lipsiae  d.  13.  Oclobr.  1758. 

268.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  1 02,  Nr.  88.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Excellentissimo  |  Petro  Wesseling  |  s.  p.  d.  | 

I.  J.  Reiske 

Jam  dudum  accepi  humanissimas  Tuas  Hieras,  Wesselinge,  Vir 
Doctissime  atque  Celeberrime,  quas  Tibi  placuit  praemittere  libello 
bouae  frugis  plenissimo2),  quo  summa  quaedam  capita  ad  Herodotum 
pertinentia  pertractasti.  quem  libellum  nuper  demum  Schreuderus, 
bibliopola  Amstelodamensis,  mihi  tradidit;  ego  vero  statim  totum  avide 
perlegi,  dapibusque  literatis  me  satiavi,  quas  in  eo  magnifice  opi- 
pareque  exposuisti.  Id  unum  tuli  aegerrime,  quod  ex  praefatione 
intellexi,  spem  edendi  a  Te  Herodo ti,  dubiam  superesse.  Sed  meliora 
dent  dii  literarum  praesides,  Tibique  tribuanl,  ut  superatis  feliciter 
impedimentis  finem  operis  nobilissimi  videas  fructumque  perfecti  per- 
cipias.  Vt  libello  Tuo,  muneri  per  se  salis  splendido  atque  magni- 
fico,  aliud  adjungeres  aureum,  opus  plane  nihil  erat,  nunc  quidem, 
posteaquam  divina  dementia  et  Amplissimi  ordinis  Lipsiensis  beneficio 
factum  est,  ut  superioris  vitae  meae  tristitia  cum  sorle  laeliore  com- 
mutala  sit.  Quatuor  fere  menses  exierunt,  ex  quo  Senatus  hujus 
urbis  urbanae  scholae  me  rectorem  imposuit,  in  domicilio  amplo  et 
splendido  me  collocavit,  |  et  provinciam  oon  minus  honestam ,  quam  toi.  < 
fructuosam  mihi  demandavit.  Coepi  itaque  tandem  aliquando,  ut  in 
malis,  respirare.  Difficile  enim  dictu  et  paene  incredibile  est,  quantis 
calamitatibus  affticta  jaceat  nostra  patria,  ut  de  salule  sua  paene 

laitanam  evocato  sub  aenigraate  ingenii  causa  quod  ipsi  ex  indole  arabicae  linguae 
peracre  est  offert  et  die  Iacobi  nomine  in  fastis  signato  sacrum  esse  cupit  Ifens 
Amica  Gnavis'.    (Dresdae  4  758).    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  81.] 

4)  [Antwort   auf   Wesselings   Brief  vom    18.  Juni   «758  (Lebensbeschr. 

s.8ior.).] 

2)  [Dissertatio  Herodotea  ad  Tib.  Hemsterhusium,  Traiecti  ad  Rh.  1758.] 


592 


R.  FoERSTER, 


desperet.  Faxit  modo  deus,  ut  hoc  otio,  quod  mihi  fecit,  ad  rei- 
publicae  .decus  et  salutem  diu  fruar,  sed  Te  quoquer  Vir  Eruditissime, 
nobis  literisque  salvum  et  sospitem  servet  quam  diutissime.  Poteram 
his  literis  alterum  volumen  observatiooum  mearum  ad  graecos  auctoreg 
adjicere;  nam  paene  absolutum  est  praelo,  neque  superest  excuden- 
dum  quidquam  praeter  indicem  e*  praefationem ;  noiui  tarnen  quid- 
quam  imperfectura  ad  Te  raittere.  quare  illud  opusculum  proximo 
vere,  si  deus  vitam  prorogarit,  a  me  accipies.  ...  Interea,  quum 
ex  Herodoteis  Tuis  inlellexerim,  Te  geroianice  callere,  provocas  enim 
alicubi  ad  opellam  Heilmanni:  visum  fuit  ad  Te  mittere  opusculum 
vernaculo  sermone  nuper  a  me  editum  et  ex  Arabica  literatura  repe- 
litum;  cujus  edendi  occasionem  ipse  ex  eo  intelliges1).  Grenzius,  vir 
doctus,  cui  inscriptum  est,  idem  est  ille,  qui  paucis  ante  annis  de 
Deo  Termino,  Krastni  Rolerodamensis  Symbolo,  edidit  libellum3)  Tibi 
forsitan  non  ignotum.  Bene  vale,  Fautor  summi  facieude,  et  me  porro 
amare  perge.    Scr.  Lipsiae  d.  13.  Oclobr.  1758. 


269.  An  den  Hat  der  Stadt  Leipzig. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206  ,  ohne  Datum').) 

Ad  Ordinem  Amplissimum  Civitatis  Lipsiensis,  hoc  est  ad  Virum 
Magnißcum  atque  Illustrem,  Consulem  fasces  cum  maxime  gerentem, 
ejusque  Collegas,  quotquot  ordinum,  viros  gravissimos,  prudentissimos, 
ornatissimos  epistola  petitoria  Io.  Iac.  Reiskii, 

Brcvi  fiel,  Patres  Conscripti,  ut  e  Yestro  ad  D.  Thomae  ludo 
literario  ad  alium  locum,  graviorem  quidem  illum  atque  illustriorem, 
transeat  Vir  egregius,  qui  vestrum  illum  ludum  tot  annis,  tanta  cum 
laude  fructuque  ad  omnem  Remp.  maximo  adhuc  rexit.  Qua  de  re 
cum  certior  essem  l'actus,  commitlendum  non  duxi,  ut  ipse  mihi  de- 
luisse  viderer,  sed  inter  candidatos  reliquos  hujus  provinciae  paene 


i)  [Vgl.  S.  590  A.  4.] 

t)  [Deum  Terminum  rootum  suo  loco  restiluit  et  simul  numum  Des.  Erasmi 
Holerodami  illustrat  et  vindicat  A.  Grenzius,  Dresdae  ac  Lipsiae  1761.] 

3)  [Ernesti  wurde  Ostern  4  759  Professor  der  Theologie  an  der  Universität, 
wozu  ihm  R.  in  der  vom  10.  März  4  759  datirten  Schrift  ,De  quibusdam  e  Libanio 
repetilis  argumentis  ad  histcrium  ecclesiasticam  pertinentibus  imprimis  de  Oplimo 
Episcopo'  gratulirte.    Der  Brief  gehört  in  den  Anfang  des  Jahres  1759.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Hriefe. 


Ö93 


jam  vacantis  meum  quoque  apud  Yos  edere  nomen  decrevi,  atque 
Vos,  id  quod  nunc  facio,  ea  qua  par  est  cum  Vestrae  facilitatis  fiducia, 
tum  auctoritatis  reverentia  rogare,  ut  Ernestio  V.  C.  successorem  me 
dare  velitis.  Petendi  caussae  neque  paucae  sunt,  neque  eae,  quae 
leves,  animo  quidera  meo,  vidcantur.  Duo  sunt  vestri  ludi  literarii 
publici.  Nicolaitanus,  cui  me  anno  superiore  vestra  incredibilis  huma- 
nitas  praefecit:  alter  Thomanus,  in  quem,  si  precibus  meis  hoc  tri- 
buendum  judicetis,  ut  me  transferatis,  qui  poterit  ad  felicitatem  meom 
cumulus  accedere?  Horum  ludorum  alter,  ille  meus,  institutionis  dig- 
oitate,  absque  controversia,  praestat:  sed  emolumentorum  copiis  et 
coetus1)  numero  est  inferior,  quarum  rerum  ambarum  ea  est  vis, 
eaeque  illecebrae,  ut  nil  videam  caussae  ludimagiströ  esse,  quare, 
i Iiis  se  duci,  eum  pudeat  profiteri.  Majores  quidem  Vestri,  Senatores 
Veslrum  similes,  gravissimi,  sapientissimi,  cum  superiore  proximo 
saeculo,  tum  eo,  quod  ludum  hunc  Nicolaitanum  nascentem  vidit,  ex 
eo  rectores  interdum  ad  illum  Thomanum  transtulerunt.  quo  facto  de- 
clararunt  ad  posteros,  eosque  docuerunt,  eam  partem,  cum  qua  fruclus 
essenl  majores  conjuncti,  sequendam  et  praeferendam  i Iii  esse,  quae 
dignitatis  aliqua  majore  specie  niteret.  Praedicatione  omni  mea  major 
est  humanitas,  qua  paucis  ante  mensibus  erga  me  usi  estis,  Patres 
Conscripti,  quum  ex  illa  superioris  meae  vitae  tempestate  ad  hunc, 
quem  teneo,  porlum  quasi  fortunarum  mearum  me  subduceretis,  meis- 
que  de  studiis  et  omni  acta  vita  testimonium  perhiberetis ,  quo  non 
polest  aliud  esse  ad  memoriae  immortalitatem  locupletius  neque  hono- 
rificentius.  —  — 

Quem  nuper  indignum  non  habuistis,  quem  suffiragio  vestro 
ornaretis,  ejus  ornamentis  nolite  accessionem  negare.  Ad  vestri  de 
me  judicii  splendorem  polest  hoc  unum  accedere,  ut  ex  hoc  ludo  in 
illum  alterum  me  traducatis;  quod  si  facietis,  eo  ad  omnes  cives 
veslros  testabimini,  fidem  atque  diligentiam  in  hoc  ludo  regendo  meam 
me  vobis  approbasse,  eumque  me  vobis  videri,  qui  non  impar  illi 
quoque  doctrina  morum  atque  literarum  conlinendo  sim.  

Alit  quoque  et  accendit  magistri  assiduitatem  et  docendi  ardorem 
coetus  multitudo,  quae  quo  est  major,  tanto  de  jacta  doctrinarum  se- 
mente  minus  perit,  et  tanto  existit  major  spes  laudis,  uberiusque  gaudium 


i)  [Hdr:  coetu] 

AMuÜ.  d.  K.  3.  Ge.ell.ek.  i.  WU.en.eh.  XXXYI1L  38 


594 


R.  Fo  ER  STEH, 


e  spectaculo  scgetis  laete  succrescentis.  Sum  in  auctoritale  vestra,Palres, 
eaque  sum  a  veslra  munificentia  consecutus  ornamenta,  in  quibus  facile 
acquiescat  homo,  qualera  me  profiteor,  parva  sequi  doctus.  Celare 
tarnen  vos  non  possum,  Patres,  cum  commodorum  spe  ducar,  quod 
hominem  ingenuum  non  dedeceat,  tum  laudis  cupidine  me  duci  quam 
acerrima,  et  vestro  de  me  praeclaro  judicio  ita  deleclari,  ut  nullum 
aliud  ei,  neque  privatum  cujusquam,  neque  publicum  anteponam, 
mihique  videar  in  ejus  perceptione  fructum  omnis  actae  vitae  sludio- 
rumque  in  literis  a  me  positorum  percipere  maximum.  Quanto  igitur 
augendis  honoribus  meis  edelis  hujus  vestri  judicii  significalionem  in- 
signiorcm,  tanto  sentiam  me  acrius  ad  satisfaciendum  meis  partibus, 
ad  vestrae  volunlati  inservienduni,  ad  bene  de  juventute  vestra  me- 
rendum  stimulari.  Valete. 

270.  An  den  Kandidaten  Wolf  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  123,  fol.  43 1.)1) 

£ocf;©ohI@blcr,  £od;mohlgelaf>rtcr  |  £od;gcehrtejter  £err 

Gm.  $ocr;roohl(SbI.  haben  mir  bie  @fyre  angetan,  in  einem  f&atjbaren 
Sdjretben  $u  ber  öerforgung,  meiere  bie  göttltdje  ®üte  unb  @.  SRatbe« 
ber  «Stabt  Setyjtg  2RUbigfcit  mir  bor  einiger  3t'\t  jugerfyetlet  hat,  in  ben 
bcrbinbUdjjrcn  WuSbrücfen,  fomoljt  für  bero  eigne  $erfon,  al$  im  Manien 
bc*  £errn  Professoris  Wolfen«,  mir  ©lütf  $u  münf^en. 

(Sö  ift  mir  au§  ber  3Ra§en  angenehm  $u  fcfyen,  ba§  nicr;t  nur  Gm. 
^>cd)Wol?I(SM.  ftd>  über  mein  $lücf  freuen,  unb  fola)c  greube  mir  auf  bie 
cinnefymenbjte  SBeife  an  ben  Jag  legen,  unb  mir  gleicfyfam  ben  (Eingang  ju 
bero  grcunbfcfyafft  bon  felbjt  öffnen,  ben,  nrie  id)  Ijoffe  unb  roünf(T;e,  fein 
3nfall  jufa^lie§en  mirb:  fonbern  aua)  bafj  beä  $>.  Professoris  £oaSebtl* 
gebof).  mir  burd;  biefen  unmibcrfprcdjlicr/cn  93en>ei§  bon  befcen  gegen  miaS 
bcr)arlict>cri  ehemaligen  3uneigung  nut  eimn  3weifet  W  benehmen  wollen, 
ben  bcjjclbcn  btjtyertgcä  €tiUf(^meigcn  ber;  mir  ervoetft  t)attc 2). 

I)  [Befindet  sich  unter  den  an  den  Professor  Johann  Christian  Wolf  gerich- 
teten Briefen ,  durch  den  Inhalt  aber  wird  dieser  als  Empfänger  ausgeschlossen 
und  sein  Gehülfe  in  der  Bibliolheksverwaltung ,  Candidat  Wolf  mindestens  wahr- 
scheinlich gemacht.  Die  bald  nach  diesem  Briefe  zwischen  den  beiden  Wolf  aus- 
gebrochenen Zwistigkeiten  (Chr.  Petersen,  Geschichte  der  Hamburgischen  Stadl- 
bibliothek S.  131  f.)  werden  die  Ausführung  des  Planes,  Bestimmung  der  orienla- 
taüschen  Bücher,  verhindert  haben.]  i)  [Vgl.  S.  563,  1  f.  und  57  t,  i  4  tj 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


595 


|  3u  gleicher  3cit  erfunbigen  Sieb;  (?w.  #od;woblC5bl.  ob  \d)  Wohl  ge*  r«»i.  ui* 
fonnen  fet)  eine  3)tübmaltung  über  mia)  )u  nehmen,  bamit  in)  bem  fo  eben 
aefcaa)tcn,  um  mid)  fomobl  ald  um  bic  gelehrte  JBelt  fc^r  berbienten  fWannc, 
ja  fo  gar  aua)  einem  fo  anfcbnlicbcn  «Staate,  aU  ber  löbliche  Staat  fcon 
Hamburg  ift,  unb  nod>  baju  ber  gefammten  gelehrten  ©elt  einen  angenehmen 
X>icnjt  ermeifen  würbe,  ffier  fan  fo  oiclen,  fo  gepufften  $ewegung$grünben 
imberftchen,  baoon  ein  einziger  allein  mir  $u  geborgen  befehlet.  3d)  mürbe 
t>a$  auf  ben  blojjcn  93efebl  beä  #errn  Prof.  ffiolfenä  willig  unb  gerne  tbun. 
Sur  ben  löblichen  £amburgifchen  Staat  habe  fobiel  Hochachtung,  unb  ba$ 
flnbenfen  be«  angenehmen,  mie  wohl  furzen  Aufenthalte«,  ben  Hamburg 
m  22.  Sauren1)  mir  in  feinen  dauern  oerfchajfte,  ift  noch  fo  leb^afft  in 
meinem  ®emütbc,  unb  legt  mir  eine  fo  unoermcibltche  $flid)t  ber  $aufbar* 
feit  auf,  ba§  nichts  in  ber  ©elt  ift,  bae  id)  nid)t  biefer  wehrten  Stabt  ju 
£iebc  tbun  follte,  wenn  eä  anberä  in  meinem  Vermögen  jiebt.  Gnblich  fenne 
ia)  auch  meine  Sdjulbigfeit  gar  wohl,  bie  wenigen  unb  geringen  ©aben, 
bie  ©ott  etwa  in  mid)  gelegt  haben  mag,  jum  gemeinen  heften  anzulegen. 

3<h  erfua)e  bemnaeb  Gm.  £ochWobl(5bl.  ben  $.  Prof.  2öolf  »on  ber 
aufnötigen  Hochachtung,  bie  id)  bemfclben  jutrage,  $u  oerft^ern,  unb  ibm 
}u  melben,  bap  id>  bemfclben  bafür  fetyr  oerbunben  feb,  bajj  |  er  mir  bie  fbi.  m< 
@bre  angetan  unb  mich  $u  einem  ©erzeuge  auperfeben  bat,  eine  v?lbfid)t 
ju  beförbern,  beren  löewerffteütgung  fo  oielen  9iu|$en  ber  (Mehrten  ©elt 
Oerfdjaffen,  als  bem  £@nn  Professori  unb  bem  ganzen  Hamburgifcben 
Btaatt  @bre  erwerben  wirb,  föte  ich  oon  $erfecnägrunbe  wünfebe,  ba§  ber 
Herr  Professor  ein  fo  rühmliches  Vorhaben  $ujtanbe  bringen  möge;  fo  Oer- 
fia)cre  auch  aufrichtig,  bat)  io)  all  mein  SKöglidie«  ju  befjen  Vefchleunigung 
unb  Vollziehung  willig  unb  mit  ftreuben  beitragen  werbe,  9tur  rooltc  wohl, 
um  3bn*n  bie  foften  ber  ftradjt  unb  bie  ÜJlübc  ftu  erfparen,  bie  Uberfen* 
bung  ber  d)incfifd)en ,  armenifer/en  unb  foptifchen  93üd)er  oerbitten,  weil  ia) 
in  biefen  Sprachen  gar  nichts  getban  habe,  auch  nicht  einmal  bie  Vucb/* 
traben  fenne.  28ie  halb  id)  mit  ber  oerlangten  SRachricr/t  fertig  werben 
mögte,  fan  für  ijjo  nicht  bejtimmen,  ba  id)  Weber  bie  3abU  noch  ^  ^ 
febaffenhett  ber  Vücb/er  fenne:  boch  fan  fobiel  gewip  oerfprechen,  bat)  ich 
feinen  Anfranb  nehmen  werbe,  ftc  ju  fertigen,  unb  bamit  fo  febr  eilen 
werbe,  aU  meine  übrigen  Verrichtungen  nur  werben  gejtatten  wollen. 

$>ürffte  ich  wohl  bet)  biefer  ©elegenheit  fo  fühn  fet;n,  unb  ÖW.  $oty 

I)  [l 73H.    V«l.  I.ih.'iisbfschr.  S.  4  6  f.] 

.18* 


Digitized  by  Google 


596 


R.  Fo ERSTER, 


mot)l(£bl.  eine  flehte  2Rühmaltung  auftragen;  unb  <sie  erfucr)en,  mir  in  bem 
näd)flen  £(t)reiben,  momit  biefelben  mid)  »crt^offcntlid)  beehren  »erben,  • 
foi.  ua*  mipen  ju  lajjcn,  maä  man  in  Hamburg  bom  Cicerone,  eä  fer;  im  MSt. 
ober  in  alten  gebrueften  9luägaben,  fyat;  unb  ob  id)  mofyl  oon  jenen,  ben') 
Mftcn  etwa*  jum  ©ebraua)  unb  bon  biefen,  ben  gebrutften,  etmae  fäuflidS 
Don  bafycr  tjaben  tonne.  3d>  bin  feit  einiger  3eit  befdjajftigct,  bie  neuem 
9luägaben  Ciceronis  mit  ben  altern  ju  Ocrgleichen,  meil  id>  malgenommen 
l;abe,  ba§  biefe  Arbeit  ntd)t  olme  9tu{jcn  ijt.  @rfu<t)e  bemnad)  dm.  #oa> 
mof)l(Sbl.  mir  biefe  meine  Arbeit  ju  erteiltem.  Sollte  id;  bagegen  im 
Stanbe  ferm  denenselben  ju  bienen,  fo  mürbe  miä)  bejfreben,  bicfelben 
buref)  meine  ®eflijjent)eit  ju  überzeugen,  bafc  icr)  fet>,  |  £od>mor)l($bler,  $oty 
mofjlgclahrter  |  £ocr)gccf)rtcjter  £err  |  (Im.  £odm>of>lG'bl.  |  ergebener  Diener 
9tei$fe. 

geizig  |  b.  1.  Murtz  1760. 

271.  An  Johann  Carl  Conrad  Oelrichs  in  Stettin. 
(Original  in  der  Universitätsbibliothek  zu  Breslau,  eingeheftet  in  IV  Ddz  Jr.) 

#oci)ebelgebof)rner  unb  .frod^gelafyrter  #crr  |  3nfonber$  £o<fyjuel)renber  £en 

Doctor  unb  Professor. 

6m.  $od)@bclgcbof).  fjaben  mir  bamit  ein  fonberbareä  Vergnügen  ge» 
macr)t,  ba§  dieselben  in  einem  febr  oerbinblia^en  Schreiben  baä  9lnbcnfen 
ber  oor  10  3afyren  unter  unä  geftijftcten  33cfanbtfct)afft  haben  erneuem,  unc 
mir  Gelegenheit  an  bie  #anb  geben  mollcn,  denenselben  meine  ©ereitmillig« 
feit  ju  bienen,  an  ben  lag  ju  legen,  ftur  betaure  ba§  id?  in  mand>em 
Stüffc  nidjt  im  Stanbe  bin,  mcnigjtenä  für  ifco  nid)t,  dero  (frmartung  unb 
©erlangen  ein  ©nüge  ju  leijten.  511«  j.  (f.  fo  fan  id)  ju  einem  ©eprrage 
ju  dero  oorl;abenben  Bibliotheca  Neptuni2)  feine  £ofnung  mact)en.  3d> 
l;abe  mir  nie  Collectanea  gemalt;  unb  baö  blojje  ©ebäcfytnijj  ift  nicht  jtaref 
unb  getreu  genug,  einem  jur  gehörigen  3eit  baö  allemal  an  bie  «^>anb  $u 
geben,  ma$  man  etman  aud;  ^c  unD  Da  mod;te  gelefen  b^ben.  ©a*  bit 
Slrtifel  be$  3öcr)crifd?cn  ©.  Lexici  betrifft  meldte  arabifd)c  ©clcr)rte  angebn, 
fo  fmb  fie  fo  fchlcr^afft,  ba§  fte  berbientcu  in  einer  eignen  Wbrjanblung 
oerbient  beleuchtet  ju  werben.    #attc  £err  D3öd)er  fei.  meinem5)  toob> 

4)  [Hdr:  bem]  2)  [Das  u  ist  bis  auf  einen  Rest  weggeschnitten.  Dies« 

disserlatio  de  bibliotheca  Neptuui  wurde  vor  dem  Catalogus  fiibliothecae  Quade, 
Sedini  1760,  gedruckt.]  3)  [Hdr:  meinen] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


597 


meinenben  föatlje  folgen  wollen,  fo  würbe ')  biefer  Xfyeil2)  ber  geteerten  (Be* 
f(^id)te  in  feinem  Lexico  um  ein  gutf>  £r)cil  oollfränbiger  unb  richtiger  ferm. 
^ür  ijjo  fan  id)  baran  nid)t  gebenfen.  3>ic  4?apenfcf)e  Disputation  {jabc 
icfy  nid)t  jur  £anb,  bod)  will  id)  aufhellen,  ob  fie  mit  etwa  oorfommen 
möchte.  |  Unb  folte  eö  für)  fügen,  ba§  id)  ifyrer  Ijabljafft  würbe,  fo  fonnen  fon» 
(fro.  §ocr;<Sbelgebor;.  Ocrft^ert  fetyn,  bap  id)  bie  erfte  ©clegenfjeit  ergreiffen 
werbe,  Jhnen  bamit  aufzuwarten.  Überhaupt3)  babe  id)  oon  33üd)ern  fe()r 
wenig,  oon  disputationen  gar  nid)t$,  unb  bin  in  ber  historia  literaria 
fdjle^t  bewanbert. 

3u  ben  alten  Recensionen  ber  betyben  fleinen  türfifd)en  $3üd)cr  finbe 
nid)t  Waä  jid)  fnnjufügen  liepe.  $on  bem  grofjcn  Codice  ijt  etwa  biefeei 
ju  merfen.  . . . 4) 

|  SSaä  mup  unfer  guter  greunb  ber  M.  3Wci§ncr  machen  ?  $er  gute  foi.  2' 
'Mann  wirb  einen  9lrgWol)n  auf  mid>  gefaft  l>abcn,  ba§  id>  in  folanger  3cit, 
feit  3)lid)acli$,  nict)t  an  if>n  getrieben  fyabe.  Allein  bijtyer  Ijabc  id;  nid)t 
gefönt.  $)cr  ®eg  nad)  $>rcpben  ijt  unfern  ^ojtcn  ben  ganjjen  ©inter  tyin* 
burcr)  gefpert  geWefcn.  Wufj  einem  feiner  Schreiben  baä  id)  ben  oerwia^enen 
8ommer  erljielt,  l)abe  erfefm,  bap  er  oon  (*m.  #od>ßbelgeb.  öffterä  müpe 
mit  €>d)rcibcn  beehret  werben.  ($r  fdjicfte  mir  au<$  bamalä  $ugleid)  ein 
Exemplar  oon  dero  gelehrten  Programmate  de  bibliolheca  5)  ju; 
cafür,  wie  aud)  für  bie  opuscula,  womit  dieselben  mia)  ifco  bcfdjcnrfct  fyaben, 
id)  denenselben  ben  Ocrbinblid)ften  J>ancf  abjtatte;  infonberljeit  für  baä 
Program  in  a  Oer  Lectionen  auf  bem  gymnasio  Sedinensi,  alp  worauö  id) 
ben  3ujtanb  bejjelben  beper  fyabc  fennen  lernen. 

#ür  ifco  bin  id)  mit  3ufammenf)altung  ber  gemeinen  ernejtifdjen  9lue* 
gäbe  oom  Cicerone  mit  ben  uralten  erfren  Ausgaben  befd)afftiget.  tönten 
Uro.  #od)Gbelgebol).  mir  etwa  wol)l  mit  bergleid)en  crjten  $)rutfen  ober 
wor>t  gar  mit  Codicibus  mstis  oom  Cicerone  an  bie  #anb  gefjen,  ober  mir 
rrcldje  juweifen,  e$  feto  nun  jum  Stauf  ober  jum  ©ebraud).  @$  gefa^äljc 
mit  barunter  eine  grojje  ©efälligfeit.  Übrigen^6)  bitte  meine  2)reufUgfeit  ju 

0  [Hdr:  würben]  i)  [biefer  Xbett  korrigirt  aus  triefe  «rtifel] 

3)  [Hdr:  Überhaupt] 

4)  [Es  folgt  die  von  Oelrichs,  Beyträge  zur  Geschichte  und  Litteralur,  Berlin, 
Stettin  und  Leipzig  1760  Nr.  14  S.  313 — 314  abgedruckte  »Nachricht  von  dreyen 
orientalischen  Handschriften  in  meiner  Bibliothek«.  Ebenda  S.  314 — 316  findet 
sich  auch  die  lateinische  Beschreibung  der  zwei  türkischen  Codices  gedruckt.] 

5)  [Lücke  von  6  Buchstaben.  Gemeint  ist  wol  die  dissertatio  de  bibliothe- 
carum  ac  librorum  fatis,  Berolini  1756.]  6)  [Hdr:  übrigens] 


Digitized  by  Google 


598 


R.  Fo ERSTEH, 


cntfcfyulbigcn,  ba  icfy,  $lei(fy  in  meinem  erften  «(r)reiben  feinen  Wnjtanb  nefyme 
mit  einer  93itte  dieselben  be^eUigen,  bie  8ie  biellci^t  befdjmefyren 
möchte.  Sollte  id;  im  Stanbc  feim,  dcnensclben  meine«  Orte«  anbert 
©eaenbienfte  eimeifen  ju  tonnen,  fo  toerfid^eve  aufrid>ti$,  ba§  folcfycä  mit  bem 
fliöjjten ')  ©ergnügen  flcföctyen  werbe  t>on  ßm.  ^o^cbelgebol).  |  Steine«  £oa> 
geefyrtcjtcn  £crtn  Doctoris  unb  Professoris  |  crgebenjten  Liener  |  fteiefc. 
geizig  b.  12.  Martii  1760. 

272.  An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  i37,  Nr.  7.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Kxcellenlissimo  |  Reimaro  |  s  p  d  | 

1 1  Reiske2). 

Quid  in  Te  primum,  quid  postremum  admirer  atque  praedicem, 
llcimarc,  vir  Celeberrime  atque  Excellentissirae,  haud  reperio :  amorisoe 
erga  me  Tui  coustantiam,  cuius  amoris  his  ipsis  diebus  certiorem  me 
fecisti  elegantissimo  mittendo  munusculo quo  facile  uon  erat  aliud 
quod  mihi  posset  jueundius  offerri:  an  Studium  Tuum  de  literis  beoe 
merendi,  quo  pauci  sunt,  qui  Tecum  sint  comparandi,  nemo,  qui  Te 
superet:  an  argumentorum  deleclum,  quibus  animi  Tui  curas  stylique 
commentationem  exerces;  quo  in  delectu  lanta  eluxil  judicii  Tui 
elegantia,  ut  agitanda  Tibi  ea  sola  suinercs  argumenta,  quae  non 
essent  levia,  sed  gravissimis  digna  philosopliis,  non  obvia,  neque  in 
propatulo  posita,  sed  acre  Studium  et  ingeuium  sagax,  et  in  quaerendo 
industriam,  in  inveniendo  solertiam  felicem  poscentia;  et  cum  essenl 
abstrusa,  hominis  tarnen  cujusque  liberalis  cognitione  essent  dignissima. 
Quid  dicam  Tuam  in  dicendo  munditiem,  elegantiam,  facundiam,  sua- 
vilalem  incredibilem ,  quid  in  universa  tractatione  philosophicam  et 
paene  dixeram  architectonicam  uxytßtiav,  in  qua  cum  ordinis  arti- 
ficiosa  constantia  dictionis  nitor  cerlet.  Nihil  do  tuis  auribus,  Reimare, 
crede  mihi,  sed  saepe  sum  miratus,  qui  fieret,  ut,  cum  Tu  in  ea  parle 
foi.  <»  Germaniae  degeres  |  aetatem,  quae  a  cura  elegantiae  in  sermone 


1)  [Ildr:  gröfeen] 

i)  [Das  im  einzelnen  vielfach  abweichende  Concept  isl  mit  dem  Datum  d. 
Maji  Lebensbeschr.  S.  709—713  gedruckl.] 

3)  [Allgemeine  Betrachtungen  über  die  Triebe  der  Thiere,  Hamburg  1760." 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisie's  Briefe. 


599 


veraaculo  consectandae  haberetur  alienior,  tu  tarnen  in  argumentis 
philosophicis  gravissimis  atque  obscurissimis  germanico  sermone  dilu- 
cido  exponendis  eara  esses  laudem  consecutus,  quam  in  Latino  Cicero 
sibi  propriam  facit,  et  tarn  polite  accurateque  disputares  germanice, 
ut  nemo  facile  tecum  contendat  eorum  omnium,  qui  sedcm  et  arcem 
ipsam  regnuinque  germanicae  urbanitatis  teuere  sibi  videantur.  Sed 
rum  hoc  miratus  sum,  tum  illud  multo  niagis,  quod  argumenta  ea, 
quae  cultum  paene  omnem  atque  luroina  orationis  respuere  et  defu- 
gcre,  germanicae  imprimis,  videantur,  iis  tu  ornare  soleas  et  instruere 
atque  illuminare  copiis  et  quasi  faeibus,  ut  nemo  possit  esse,  non 
stupidissimus,  qui  ea  Te  magistro  et  interprete  non  pereipiat.  Me 
quidem  quamquam  natura  finxit  ingenio  ad  philosophicas  dispulutiones 
hebeliore,  libenter  tarnen  opuscula  tua  lectilo,  videorque  mihi  ex 
eorum  lectione  nonnihil  ad  philosophandum  proficere;  unumque  Te 
in  paucis  hominem  vere  doctum  habeo,  qui  non  sibi,  sed  Omnibus 
sapiat,  neque  parum  utilia  et  supervacanea,  sed  ea  proferat  et  tradat, 
quae  omnes  scire  maximi  intersit.  Detuiil  me  quidem,  nescio  qui 
veulus,  aut  error  potius  navigalioms  ad  aliam  studiorum  velut  oram : 
ea  tarnen,  quae  tu  mihi  tuas  in  oras  delato  in  scriplis  tuis  doclissimis 
et  exasciatis  objicis  speclacula,  tanto  raeum  aniraum  feriunt  majori 
delectatione  atque  admiratione,  quanto  occurrunl  receutiora  et  in- 
speratiora.  Quem  ergo  mihi,  Reimare,  putas  animum  |  fuisse,  quum  foi. 
prüuum  ex  Bohnio  intelligerem,  opusculum  a  Te  editum  esse,  in  quo 
id  egisses,  ut  demonslranda  admirabili  brutorum  animalium  natura  et 
fabrica,  ignaros  et  dubitantes  ad  dei  rerum  omnium  architecti  cogni- 
lionem  adduceres:  quem  deinde,  quum  idem  ille  Bohnius  ejus  rei 
ßdem  in  manus  mihi  daret,  nobile  pignus  Tuae  erga  me  benevolentiae, 
idemque  immortale  monumentum  cum  doctrinae  tuae  uberrimae,  tum 
honestae  voluntatis,  non  de  literis,  sed  de  universo  genere  huinano 
bene  merendi.  Coepisti  dudum  datam  fidem  liberare,  speique  satis- 
facere,  quam  elementa  Tua  theologiae  naturalis  moverant  maximam. 
Contingat  Tibi,  velim,  divinitus  ea  felicitas,  ut  pari  modo  pergas  vi- 
laeque  tuae  et  lucubrationum  tuarum  fruetum  vivus  adhuc  pereipere 
dulcissimum,  et,  quae  deest,  operi  utilissimo  coronidem  imponas.  Nara 
Tuis  qui  similia  condat,  quid  ille  habeat  cur  eum  vixisse  poeniteat. 
quod  enim  Studium  nobilius,  quae  honestior  oblectatio,  quae  industria 
melius  collocata,  quam  illa,  quae  menles  aut  errore  opinionis  delusas, 


600 


R.  FoERSTER, 


aut  furore  pertinaciae  occaecatas  in  veram  viam  ad  deum  salutemque 
revocet,  et  veritatis  vinculis  constrictos  ab  cxitio  retrahal.  Quod  Te 
consccutum  esse,  et  in  posterum  adhuc  magis  consecuturum ,  nulhis 
dubito.  Quae  major  laus,  quae  palma  illustrior,  quae  dulcior  recor- 
datio,  quod  solatium  constantius?  Sed  haec  hactenus.  De  me 
(dudum  enim  cupis  accipere)  ita  me  constriclum  et  distentum  habent 
exercitationes  scbolasticae,  ut  prislinum  studiorum  cursum  tenere  non 
f«i.  2*  potuerim.  Jacet  Libanius,  jacent  reliqui  graeci,  in  quos  |  quae  parata 
praelo  habeo  Animadversionum  volumina,  nisi,  cum  patriae  calamitate, 
privatae  quaedara  necessitates  intercessissent ,  dudum  ea  edidissem. 
Novum  hoc  vitae  genus,  veluti  ventorum  quaedam  in  navigatione  con- 
versio,  ad  novum  aliquod  Studium,  sed  illud  superiori  finitimum,  me 
detulit.  Nam  quod  otium  a  scholasticis  pensis  aliisque  curis  superest. 
illud  c\  aliquo  tempore  coepi  in  Ciceronem  conferre,  quem,  prout 
nunc  vulgo  circumfertur,  ad  vetustas  editiones  a  primis  typographis 
euratas1)  exigo.  Molestus  labor,  sed  utilis  et  necessarius,  et  abunde 
rcferens  injucundae  et  taediosae  operae  pretium.  Ipsum  quidem 
Ciceronem  Universum  recensere  animus  non  est:  Sed,  si  fata  secun- 
dent,  libcllum  cdere  aliquando  decrevi,  in  quo  cum  conjecturis  qui- 
busdam  meis  eas  conjungam  lectiones,  quae,  c  vetustis  editionibus 
crutae  Ciceroni  reddendae,  ut  Victorianis  meliores  atque  Tullio  digniores, 
videbuntur.  Sunt  penes  me  librorum  de  finibus,  de  oratore,  de 
officiis,  oralionum,  aliorum,  editiones  aut  primae,  aut  primis  proximae. 
Fac  quaeso,  Reimare  Humanissime,  ni  grave  sit,  ut,  quid  hoc  de  genere 
Hamburgi,  aut  venale,  aut  in  Tuis  exstet,  aut  in  amicorum  forulis, 
cujus  utendi  sperare  facultatem  liceat,  ex  Te  intelligam.  Bene  vale, 
Reimare  vir  Praestantissirae,  et,  quod  facis,  bene  mihi  velle  perge. 
Scripsi  Lipsiae  d.  6.  Maji  17602) 


\)  [Hdr:  curatus] 

i)  [Rcimarua'  Antwort  vom  SO.  Juni  4  760  ist  Lebensbeschr.  S.  7U  f.  ge- 
druckt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


273.  An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  8.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Excellentissimo  |  Hermanno  Samueli  Reimaro  | 

s.  p.  d.  |  I  I  Reiske'). 

Quibus  ego  vero  landein  verbis,  Reimare,  Vir  Celeberrime,  idem- 
que  Humanissime  atque  Ofttciosissime,  Tuum  erga  nie  summum  Studium 
et  incredibilem  meis  studiis  inserviendi  voluntatem,  cum  alias,  tum 
ouper  mihi  demonstratam  satis2)  praedicem?  cum,  insperanli,  »anlas 
Tullianas  copias  mitteres.  Profecto,  ut  amplissimis  literarum  copiis, 
caeterisque  virtutibus,  ita  facilitate  mirifica  cum  viris  doctis  literarias 
et  librarias  tuas  opes  communicandi,  socerum  Timm,  illum  omni  laude 
cumulatum  et  nominis  immorlalitatc  dignissünum  Fabricium  refers. 
Dudum  Tibi  debebam  animum  tanto  beneficio  obstrictum  declarare: 
putabam  tarnen  modestiae  Tuae  convenientius  officium  hoc  a  me  in 
illud  tempus  reservari,  quo  libros  Tibi  tuos  remilterem;  quod  nunc 
facio,  cum  ea  grati  animi  testificalione,  e  cujus  bre vitale  atque  je- 
junitate  verborum  animi  mei  sensum  aestimari  noliin.  Verbis  parco, 
quo  re  ipsa,  cum  usus  fuerit,  declaratum  dem  publice,  beneficium 
hoc,  quo  Tu  me  nuperrime  ornasti,  ita,  ut  par  est,  a  me  summi  fieri. 

|  Nondum  licuit  illam  varielatem  lectionis,  quae  in  codicibus  Tuis  fol. 
a  Gudio  consignata  est,  aestimare,  et  cum  vulgata  per  otium  com- 
parare.  Intellexi  tarnen  per  illam  tumultuariam  exscribendi  operam, 
prae  caeteris  excellere  illos  duos  Codices,  in  quorum  allero  ad  Tus- 
culanas,  altero  ad  partem  Verrinarum  e  codd.  regis  Galliae,  fuit 
enotata  ab  eodem  viro  doclo,  quem  velim  scire,  qui  fuerit3).  Ut  Parisiis, 
sub  fmem  saeculi  XVI.  vixerit  et  adhuc  A.  1633.  superstes  fuerit 
necesse  est.  Nam  ex  ejus  notulis  id  apparet.  Tibi  si  quid,  Reimare 
Doctissime,  de  illo  constat  ccrtius,  fac  ut  ex  Te  cognoscam.  Sudat 
nunc  sub  praelo  mea  orationum  Thucydidearum  interpretalio,  speroque 
futurum  vel  ante  hujus  anni  exitum,  ut  in  manus  hominum  doctorum 
veniat.  In  quibus  primis  ut  Tu  sis,  ad  quos  perveniat,  operam  dabo, 
cum  Tu  Ule  sis,  cui  mea  studia  literaria  et  cognita  esse  omnia,  et 
maxime  probari  velim.  Bene  vale,  Vir  summi  a  me  faciende,  mihique 
bene  velle,  quod  facis,  perge.    Scr.  Lipsiae  d.  1 7.  bctobr.  \  760. 

1)  [Antwort  auf  Reimarus' Brief  vom  20.  Juni  1760  (Lebensbeschr.  S.71  4  f.).] 

2)  [Die  Worte  satis  praedicem?  sind  nachträglich  eingefügt] 

3)  [Vgl.  Cic.  Verrin.  ed.  Zumpt  p.  XXII.] 


602 


R.  FoERSTER, 


274.   An  Gerard  Meerman  in  Rotterdam. 
(Original  im  Haag,  Museum  Meermanno-Weslrcenianum,  Epistolac.  Litl.  R,  Nr.  I.) 

Aiuplissiino  et  Gravissimo  Senatori  |  Meerinanno  |  s  p  il  |  lo.  Jac.  Reiske. 

Vieri  non  polest,  quin  Tu,  vir  Amplissime  alque  lixcellentissime, 
mireris,  cum  has  literas  et  in  iis  meura  nomen  videris,  qui  tiat,  ut  a 
quo  nullas  unquam  literas  tuleris,  ab  eo  nunc  cum  literis  exiguum 
aliquod  munusculum1)  feras.  Nunquam  non  insignes  virlutes  Tuas, 
illustremque  locum,  in  quem  illae  te  suslulerunt,  suspexi ;  sed  tacitus. 
procul  te,  ul  veteres  deos  solebant,  venerat  us  sum,  non  ausus,  gra- 
\issimas  tuas  pro  rep.  curas  nugis  meis  interpellare.  Nunc  autera 
quum  ultro  mihi  se  oflerret,  quod  Teciim  agerem,  eo  feci  libentius, 
ut  apud  animum  Tuum  veleris  noslrae  consuetudinis2)  memoriam 
renovarem.  Uhlius,  V.  C.  cujus  Tecuni  magnum  esse  usuin  nullus 
dubito,  coepit  haud  ita  pridem  literis  ad  me  dandis  familiaritatem 
mecum  inirc,  et,  qua  est  nimis  benigna  de  literulis  meis  existima- 
tione,  me  ad  suscipiendam  novam  Dionysii  Halicarnassensis  editionem 
impellere.  Quam  provinciam  cum  ita  recusarem  ut  male  repugnans, 
vel  potius  cum  ea  lege  ei  obeundae  me  adstringerem,  quam  legem 
praevidebam  nunquam  exitum  sortituram,  si  de  librario  mihi  pro- 
spiceret  sumtus  editioni  facturö,  viro  honesto,  certo,  non  vano,  non 
iinposlore,  ut  fuerunt  aliqui,  quibuscum  res  mihi  fuit,  non3)  refugit 
eam  legem  Uhlius,  sed,  ut  de  re  certa  et  jam  confecta,  ita  mecum 
egit:  modo  specimen  aliquod  operis  praemitterem,  e  quo  de  futurac 
foi.  editionis  rationibus  constare  posset.  |  Suasit  ut  specimen  illud  forma 
dissertatiunculae  convestirem  illustri  Tuo  nomini  inscribendae.  Feriit 
animum  meum  consilü  cum  novitas  tum  sapientia,  dudumque  ei  ex- 
sequendo  manus  admovissem,  nisi  tres  intercessissent  vel  gravissimae 
dubitationes.  Primum  careo  Hudsoni  editione;  quam  usurpavi  quidem 
aliquando,  amici  beneficio,  meo  tarnen  aere  illam  mihi  comparare 
nondum  potui.  tum,  quod  mullo  erat  gravius,  viro  in  jure  Romano 
facile  hodie  principi,  aliquid  offerri  ab  homine  juris  imperitissimo,  non 
decebat.  denique,  quod  omnium  gravissimum,  dubitabam  quo  auimo 
Tu  ausum  meum  esses  accepturus.  Non  male  Tu  quidem  mihi  vis, 
neque  male  de  me  sentis,  sed  verendum  erat,  ne  illa  mea  publica 

4)  [Animadversionum  ad  graecos  auctores  volumen  lertium,  Lipsiae  (764.] 
t)  [Meerman  hatte  mit  R.  zusammen  (bis  1743)  in  Leiden  studirt] 
3)  [Hdr:  fuil.  Non] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


603 


mei  erga  Te  studii  dcclaratio  invidiam  Tibi  penes  gentiles  Tuos  crcarcl, 
et  aura  quacdam  illius  incendii,  quo  nomen  nieuin  apud  Batavos 
ronflagravit,  te  quoque  afflaiel.  Putabam  itaque  parcendum  esse  tuac 
apud  tuos,  quos  inter  priniarios')  es,  existiniationi,  priusque  ex  Te  ipso 
pcrcunctandum,  auderesnc  te  periculo  committere,  odii  a  socictate 
mei  nominis  conlrahendi,  quod  apud  veslratium  plerosquc  infame  et 
deteslabile  est.  Fac  itaque,  quaeso,  quid  hoc  Tibi  de  negotio  vide- 
atur,  ut  vel  paucis  ex  Te  intelligani.  Non  abhorret  quidem  animus 
a  cura  rcliquiarum  Dionysii  edendarum;  neque  in  iis  plane  sum  hos- 
pcs.  minimum  ter  perlegi  Antiquitates.  denique  quacumque  in  rc  bene 
de  literis  mereri  possum,  ad  eam  adeundam  parandamque  paratus 
sum.  Verum,  ut  nil  Te  celem,  t?ed  ad  Te  libere,  quod  sentio,  die  am, 
vereor,  etiam  atque  etiam  vereor,  ne  juris  Romani  et  antiquitatum 
Romanarum,  quarum  peritissimum  esse  Dionysii  professum  editorein 
oportet,  satis  gnarus  non  sim.  Nam  cum  bis  rebus  nunquam  mihi 
magna  necessitudo  fuit.  Quolies  Dionysium  legi,  tolies  id  unum 
spectavi,  ut  librariorum  mendas  |  venarer  atque  tollerem.  Quo  fit,  ut,  foi. 
quae  ad  hunc  auclorem  annotata  in  schedis  habeo,  ea  admodum 
pauca  sint,  et  nil  nisi  crilica,  quae  appellant,  h.  e.  in  mendis  notandis 
atque  emendandis  labor  omnis  consumatur.  ad  antiquos  ritus  et  ad 
leges  prorsus  non  accessi.  Jucundius,  et  haud  scio  an  fructuosius  etiam, 
in  alio  aliquo  graeco  auctore,  aut  etiam  in  Tullio,  elaborarem.  cujus 
vetustas  aliquot  editiones,  non  tarnen  illas  vetustissimas,  neque  prae- 
stantissimas,  nam  illis  careo,  ad  novas  noslras  vulgares  cxegi  nuper*) 
vidique  has  ex  illis  mirifice  posse  emendari.  Fuit  hac  in  re  meum 
Studium  superiore  proximo  biennio  versatum.  Quod  meum  Studium 
Tullii  veri  ex  antiquis  edilionibus  restituendi  si  Tu  poles,  quaeso,  ad- 
juva.  Sed  potes,  pro  illis  amplissimis  atque  splendidissimis  librariae 
tuae  supellectilis  copiis,  quarum  fama  quo  non  permanavit?  Sed  illuc 
redeo.  De  Diooysio  itaque  si  quid  vis,  fac,  velim,  ul  sciam,  nisi 
grave  est.  Ha  bene  vale  Meermanne  Amplissime,  et  patriam,  quod 
dudum  facis,  meritis  orna  splendidissimis,  quam  diulissime.  et,  si  quo 
penes  Te  loco  est  veteris  noslrae  nolitiae  memoria,  fac  eam  ut  con- 
serves.    Scripsi  Lipsiae  d.  20.  üctobris  1761 3). 

\)  [primarius?]  2)  [Vgl.  Tusculanarum  disputalionum  libri  quinque, 

Lipsiae  «759  und  S.  596,  G  f.  S.  597,  J5  f.  S.  600,  13  f.  S.  601,  20  f.] 

3)  [Die  Antwort  Meermao  s  vom   9.  November  1 76 1    lautet   im  Concept 


604 


R.  FoERSTER 


275.  An  Peier  Wesseling  in  Ulrechl. 

(Original  in  Leiden  wie  4  02,  Nr.  19.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Excellentissimo  |  Petro  Wesselingo  | 

spd  |  J  I  Reiske. 

Quae  iuihi  caussac  l'uerint  Opusculi  hujus')  edendi,  cognosces. 
Vir  Celeberrime  atque  Excellentissime  e  praefatione.  Quod  opus- 
culum  ut  nunc  amice  accipies,  ita  suo  loco  atque  tempore  de  eo 
huraaniter  judicabis.  Audio  Herodotuni  Tuum  prospero  pede  pro- 
cedere,  quod  Tibi  gratulor.  Faxit  Deus,  ut  decursum  ejus  Tibi  item 
gratulari  queam.  De  rebus  meis  privatis  non  est  quod  jucunda  multa 
significem.  Incidi  in  tempora  modis  omnibus  asperrinia;  undo  vix 
ipsa  Salus  nos  servare  et  in  mcliorem  locum  restituere  posse  videatur. 
Secundum  adversac  valetudinis  incommoda,  maxime  animum  meum 
aegritudine  afßcit  frigus  hominum  nostratium  ad  bonas  literas  tarn 

(ebendaselbst):  Viro  Clarissimo  atque  Doctissimo  |  Joanni  Jacobo  |  Reiske  |  S.  P. 
I).  |  Gerardus  Mcerman.  |  Cum  Yiris  doctis  commercium  Semper  mihi  jucun- 
dum,  saepe  proßcuum  est.  Grata  igitur  fuit  V.  Cl.  Tui  recordatio,  cujus  me- 
moriam  mihi  literis  Tuis  d.  20.  Octob.  refricasti.  Interim,  etsi  per  octodecim 
forte  vel  viginti  annos  Te  cominus  non  videram,  saepius  tarnen  nomen  Tuum  per 
aures  meas  percrebuit  ex  Novellis  litorariis,  imo  ex  scriptis  etiam  Tuis,  quae  alacri 
aniino  in  vulgus  edidisti.  Non  deferbuisso  illud  tuum  bene  de  literis  merendi  Stu- 
dium, est  quod  graluler.  Unde  laudare  satis  non  possura,  quod  Dionysio  Halicar- 
nassensi  emaculando  atque  iilustrando  manum  admovere  cupias,  praesertim  quum 
ultima  editio  Hudsoniana  haud  facile  haberi  possit.  Sed  ego  quidem  talem  hujus 
Scriploris  desidero  editionem,  qualem  Thucydidis,  Dionis  Cassii,  et  Diod.  Siculi  jara 
habemus,  Herodoti  autem  exspectamus  proxime;  id  est,  quae  aetatem  latura  sit, 
neque  roox  per  aliam  eamque  meliorem  obscuretur.  Itaque  texlus  omnino  recen- 
seri  debet  ad  Codicem  manuscriptum  unum  alterumve  melioris  notae,  quales  certe 
in  Galliae  et  ipsius  forte  Germaniae  Bibliothecis  delitescunt,  et  quod  caput  rei  est, 
auclor  omnino  illustrandus  est  ex  jure  Romano  et  antiquitatibus ,  quam  in  rem 
suasor  Tibi  essem,  ut  Tuas  curas  conjungeres  cum  experti  aliquo  in  hac  materia 
«T  viro,  sive  Cl.  Rittero  (quem  Witenbergae  raansurum  neque  |  ad  nos  commeaturum 
fama  est)  aut  si  huic  tan  tum  non  sit  otii,  cum  Cl.  Sammet,  quem  ego  in  Iuris- 
prudentia  humanioribusque  literis  optime  versatum  deprehendi.  Cl.  Ernesti  etiaro 
multum  ad  novam  editionem  ornandam  contribuere  posset,  cujus  saltem  consiliura 
hac  in  re  negligendum  non  est  Istiusmodi  itaque  editionis  specimen  si  publico 
imperliri  sit  animus,  non  dubilo,  quin  viri  docli  quaecunque  ipsis  praesto  sunt, 
ministraturi  Tibi  subsidia  sint,  ncc  ingratum  mihi  erit,  si  id  meo  tnscripseris  no- 
inini.  ...  Dab.  Roterodami  d.  9.  Novemb.  1761.  .  .. 
0  [Vgl.  S.  60*  A.  t.] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reisees  Briefe. 


605 


incredibile,  ut  ne  propositis  quidem  praemiis  excitari  se  ad  literarum 
studia  patiantur.  Scholae  paene  omnes  nostrae  desertae  sunt,  niulti 
ad  martis  palaestram  concurrunt:  aliorum  parentes  nudi  et  ad  incitas 
a  hello  redacti  quod  in  liberos  insumant  nihil  habent.  Stipendia 
publica  in  hac  rerum  omnium  incredibili  carilate  perquam  inodica  vix 
necessariis  sufficiunt.  Sum  quidem  nunc  in  re  paulo  lautiore,  sed 
aüae  me  nunc,  quam  olim,  urgent  et  opprimunl  curae.  multo  etiam 
majores,  quibus  tanlum  non  conficior1).  0  quam  vos  Beigas  nunc 
beatos,  quibus  fortuna  secunda  ridet.  Gaudeo  equidem  rebus  vestris 
secundis,  voloque  eas  conslantes  et  perpetuas  esse.  Ad  nos  an  sit 
uoquam  rursus  vultum  conversura  deus  optime  norit.  Sed  satis  quere- 
larum  quibus  nihil  efficitur.  Quare,  bene  vale  Wesselingi  praestan- 
tissime,  mihique  fave.    Scripsi  festinans  Lipsiae  d.  20.  Octobr.  1761. 

Saxium  V.  C.  cum  convenies  meo  nomine,  quaeso,  saluta  et 
gratias  habe  pro  raissa  ad  me  ejus  oratione  in  Septem  artes2).  quam- 
quam  haud  scio  quam  bene  inter  vos  conveniat.  Non  tarnen  mihi 
denegabis  hoc  humanitatis  officium,  ut  ille  ex  Te  intelligat  me  acce- 
pisse  munus  quod  mihi  destinavit.  Sunt  mihi  causae  cur  ad  eum 
literas  dare  ipse  hoc  tempore  nolim.  Misi  tarnen  ad  eum  exemplum 
mearuin  Animadversionum,  quo  munus  ejus  aliquo  saltim  modo  com- 
pensarem.  Caeterum  aegre  fero  Burmannum  ob  rem  non  maximam 
ad  iram  tarn  impoten|tem  exarsisse,  ut  turpissime  se  daret,  et  in-  foi.  i* 
humanitatem  incredibilem  proderet,  multoque  turpiores  infamiae  notas 
ipse  sibi,  quam  Saxio,  inureret.  Si  dignus  erat  Saxius,  qui  poenas 
illas  daret  (sed  non  videtur  fuisse)  certe  dignus  non  erat  Burmannus3) 
qui  tarn  acerbas  ab  eo  repeteret.  Verum  me  non  immisceo  huic  liti 
ambobus  contumeliosae,  quamquam  ei  me  Burmannus4)  immiscere 
voluisse  videtur.  a  qua  sum  alienissimus.  Gonstat  etiam  nunc  illius 
dirae  recensionis5),  quae  Burmannum  adeo  ussit,  quod  Anlhologia 

1}  [Vgl.  S.  609,  23  r.  und  618,  2  f.]  2)  [Oratio  in  Septem  Artium 

Liberaliuin  Magistros,  Traiecli  ad  Rhenuni  1761.]  3)  [HJr:  Burmannas] 

4)  [P.  Burmanni  See.  Epistola  ad  fratrem  Franciscum  Burmannum  de  scri- 
uiis  literariis  ex  Museo  Burmanniano  a  Christ,  quodam  Saxe  ...  subreplis,  1761 
p.  10.  15.  17.  Saxe  hatte  1756  die  Burman  gehörigen  Noten  zu  Plutarch  an  R.  ge- 
schickt, aber  schleunigst  zurückgefordert  (vgl.  S.  566  A.  5).  Vgl.  Saxe,  Onomastici 
literarii  mantissa  recenlior  p.  31  f.    Harles  de  vitis  philol.  I  p.  116  f.  und  230  f.] 

5)  [Nov.  Act.  Erud.  1759  S.  673 — 704.  Vgl.  Maogelsdorf,  vita  et  memoria 
Klotzii  p.  65  f.l 


Digitized  by  Google 


606 


R.  Fo ERSTER, 


ejus  misere  fuit  concisa,  auctorem  esse  (nam  ipse  se  palam  eum 
professus  est)  Christianum  Adolphum  Klotzium,  Bischofsvverdanum, 
de  quo  juvene  mirum  in  modum  insolente  et  vano  pluribus  scripsi 
ad  Abreschium  V.  C.  ad  quem  etiain  opuscula  Klotziana  raisi;  si  forte 
vos  ea  lustrare  cupitis. 

276.   An  Giovanni  Lodovico  Bianconi  in  Dresden. 
(Original  in  der  Stadtbibliothek  zu  Bautzen,  wie  2  77.) 

Viro  Illustri  |  Bianconio  |  spd  |  II  Reiske. 

In  publico  patriae  gaudio  nefas  erat  nie  unum  conticescere,  quin 
Serenissimi  prineipis  Ulius,  cujus  Tu  in  familia  es,  Bianconi1;  Excellen- 
tissime,  et  in  cujus  salute  spes  et  salus  patriae  continetur,  gratularer 
reditum.  Facile  judicatu  est,  quantus  fuerit  peues  vos  gaudii  sensus. 
quantus  ille,  ut  Homerico2)  ore  loquar,  ifityotis  yoo±,  cum  pristinas  ves- 

• 

tras  sedes,  a  quibus  diu  inv  iti  abfueratis,  sed  heu  quantum  illas  mutatas 
et  misere  violatas,  reviseretis.  Faxit  deus,  ut  nulla  poslmodum  cala- 
mitas  vos  ex  his  sedibus  divinitus  redditis  rursus  expellat,  sed  ut 
alma  pace  reslituta,  et  patre  patriae  auguslo  reddito,  vetusta  reslauren- 
tur  vestrae  urbis  ornamenta  et  multo  illustrius  enitescant.  Ad 
privata  nostra  devenio.  Accepi  a  Te,  Vir  illustris,  unas  aut  binas 
Hieras,  quibus  de  Aelio3)  Tuo  aurem  mihi  velleres.  Ego  vero  belli 
et  viarum  incerta  metuens,  hostilibus  armis  insessarum,  pignus  Tibi 
tarn  carum  in  aleam  dare,  consultum  haud  duxi;  sed  satius  habui, 
tarn  diu  id  mecum  tenere,  donec  reseratis  et  securitati  redditis  viis 
tutior  appareret  miltendi  oportunitas.  Quod  nunc  evenisse  cum  videain, 
volui  ex  Te  percunetari,  qua  ratione  Tuum  codicem,  qui  dudum  gesliit 
roi.  u  ad  dominum  redire,  velis  ad  Te  transmitti.  Curavi  |  quod  ipse  otio 
carebam,  a  juvene  non  indocto  exemplum  exarari,  quod  subitariis 
passim  nolulis  dislinxi.  Sed  latine  interpretari  insuper  habui;  cum 
quod  alia  ita  plana  et  expedila  esseut,  ut  supervacaneum  esset  ea 
interpretari:  maximam  enim  operis  partem  implent  nomina  herbarum 
et  medicamentorum  aliud  genus:   tum  quod  alia  ita  salebrosa  et 


1)  [Bianconi,  Leibarzt  des  Churprinzen  Friedrich  Christian,  war  mit  diesem 
aus  München  nach  Dresden  zurückgekehrt.]  t)  [Od.  x,  398.] 

3)  [Aelius  Promolus.  Vgl.  Lebensbeschr.  S.  4 1  3.  Rohde,  Rhein.Mus.  i8,  !64  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


007 


impedita,  ut  nulluni  vel  doctissimi  cujusque  atque  acutissimi  interpretis 
ingenium  iis  complanandis  et  expediendis  suffecturum  videretur.  Mea 
quidem  tanta  non  est  divinandi  felicitas.  Quare  me  veliin  excusatum 
habeas,  qui  voluntali  atque  exspectationi  Tuae  hac  in  re  minus 
responderim.  Non  ea  est  morositas  aliqua  mea,  neque  parendi  rc- 
cusatio,  qui  nihil  prius  habeam,  nihilque  antiquius,  quam  ut  Tibi,  cui 
omnia  debeo'),  morem  geram.  Accessit,  quae  Studium  meum  vehe- 
menter reslinxit,  suspicio,  auctorem,  quem  ornandum  Tibi  suscepisti, 
haud  satis  dignum  cura  Tua  esse,  et  posse  in  aliis  nobilioribus  eru- 
ditionem  atque  ingenium  Tuum,  quod  summum  est,  luculentius  exsplen- 
tlescere.  Quid  enim  accedere  ad  ornamenta  literarum  possit  ex 
auctore,  e  laciniis  Galeni,  Aetii,  Tralliani,  consuto,  et  Arabum  nugis 
obsito,  haud  video,  vereorque  ne  multis  inl  cpuxfi  fiigop7),  quod 
ajunt,  videatur  opera  tali  centoni  insumta.  Sed  hac  quidem  de3)  re 
penes  Te,  ut  par  est,  Judicium  esto.  Ego  vero,  de  codice  Tuo  quid 
slatuas,  ex  Te  aveo  intelligere.  Bene  Vale,  Bianconi  Excellentissime, 
mihique,  quod  pridem  faciebas,  amicum  imposterum  Te  praebe.  Scripsi 
Lipsiae  d.  13.  Martij  1762. 

Haec  dudum  e\arata  necesse  habui  seponere,  quod  is,  qui 
Hieras  Dresdam  perferendas  receperat,  Belmannus  nomine  dictus  mihi 
affirmaret,  Te  nondum  rediisse.  Certior  |  aulem  ante  hos  paucos  f0i.  v 
dies  factus,  a  Genselio,  A.  M.  Te  Dresdae  esse,  eumque  Tecum  con- 
gressum  esse,  nihil  antiquius  habui,  quam  ut  has  literas  ad  Te  mitterem, 
Tui  desiderio  dudum  marcentes.  Affirmavit  idem  mihi  Genselius,  vir 
honestus,  qui  multis  annis  in  hac  nostra  bonarum  artium  universitale 
literas  humaniores  docuit,  de  sedibus  fortunarum  suarum  ex  hac  urbe 
in  vestram  transferendis  se  cogitare,  ultroque  recepit,  si  quid  illuc 
vellem  perferri,  recte  curaturum.  Cui  si  Tu,  Bianconi  Excellen- 
tissime, Promotum  Tuum  voles  a  me  commitli,  non  video  cur  dis- 
criminis  in  eo  quicquam  verearis.  Reddidit  idem  Genselius  mihi 
literas  a  Cobero,  cui  has  commisi4),  quas  Tibi  redderet.  Cujus  juvenis, 
literati  sane,  spero  Te  fructus  ingenii,  quo  excitato  utitur,  una  cum 
republ.  literaria  laturum  esse  uberrimos,  ut  ei  rursus  amicitiae  Tuae 
usum,  et  felicitatem  itineris  Italici,  auctoritate  Tua  suscepti  et  prospere 

1)  [Ygl.  Lebensbeschr.  S.  113  uod  79.] 

2)  [Vgl.  Athen.  IV  p.  160c.    Arsen.  XIII,  Ii.] 

3)  [HJr:  De  aus  Te  corrigirl.]  i)  [Urief  277.] 


Digitized  by 


608  R.  Foerster, 

peracti,  raram  quidem  illam  paucisque  obtingentem  gratulor.  Benc 
iterum  vale.    Scripsi  d.  12.  April.  1762. 

277.  An  Johann  Gottlieb  Cober  in  Dresden. 
(Original  in  Bautzen,  wie  276,  Nr.  I.) 

Viro  Clarissimo  atque  Erudilissimo  |  Io.  Thcophilo  Cobero  |  spd  | 

I  I  Reiske. 

Si  jucundus  Tibi  fuit,  Cobere  Ornatissime,  Genselius  noster,  ea 
de  me  narrans,  quae  Te  audire  juvaret,  mihi  profecto  multo  fuit  idero 
jucuüdissimus,  ex  tanta  silentii  diuturnitate ,  quod,  ut  nunc  ex  Tc 
intelligo,  non  Tua  Tibi  voluntas,  sed  sors  imposuerat,  ex  insperato 
literas  mihi  reddens,  a  Te  exaratas,  amoris  el  officii  plenas,  memores- 
que  pristinae  necessiludinis,  tot  illius  annis  interjectis  tantisque  loco- 
rum  intervallis  distractae.  Ego  vero,  quae  Tibi  res,  ut  ipse  scribis, 
et  ego  dudum  fama  acceperam,  his  proximis  anuis  ex  animi  Tui 
sententia  evenere,  rerum  earum  suavitate  detersam  atque  obliteratam 
adversarum  memoriam,  per  quas  Tibi  ad  illam  raram  singularemque 
felicitatem  enitendum  atque  eluctaudum  fuit,  etiam  atque  etiam  gratulor, 
rogoque  Deum,  qui  Tibi  haec  otia  fecit,  ut  ita  Te  beet.  ut  gratia, 
qua  Bianconus  vir  illustris,  in  aula  floret  maxima,  quem  virum,  in- 
primis  humanum  et  bonis  ingeniis  faventem,  secunda  tua  Tibi  fortuna 
amicum  conciliavit,  hujusque  laus  Tui  Ilalici  itineris  ad  honores  rerum- 
que  copias  aditum  Tibi  muuiat  atque  patefaciat  literaeque  elegantiores 
ab  illis  opibus  literariis,  quas  in  Italia  collectas  domum  feliciter  retu- 
foi.  <»  listi,  insignia  ornamenta  lautissimasque  accessiones  referant.  |  Quod 
et  multos  numero  et  perantiquos  Codices  graecos,  et,  quod  summum 
hac  in  re  paeneque  incredibile  atque  divinum  est,  ineditos  domum 
Te  reportasse  scribis,  id  vero  majorem  in  modura  Tibique  literisque 
congratulor  ex  eoque  mirifico  sentio  me  desiderio  accendi,  ex  Te 
intelligendi,  quinam  Uli  sint  tanti  thesauri,  quibus  eruendis  et  recu- 
perandis  atque  ab  interitu  et  ignoratione  vindicandis  secunda  Tua  Te 
sors  reservarat.  Monachij  quidem  multa  bonae  notae  volumina, 
ignorata  et  abjecta  praeter  meritum  jacere  nullus  dubito,  neque  miror. 
Quare  fac,  quaeso,  cum  minus  eris  occupatus  (nimc  cnim  negotiorum 
turbas  quereris)  ut  fidem  verbis  Tuis  facere  memineris,  itinerisque 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Rriei  e 


609 


Tui  inilia,  cursum,  exitum,  evenla  denique  omnia,  et  quae  nunc  sit 
rerum  tuarum  ratio,  quae  spes,  quae  studia,  quae  contentio  et  ambitio, 
quod  vitae  institutum  et  consilium,  diligenter  nie  edoceas.  Quod  cum 
facies,  tum  haud  scio  an  sis  animo  Tuo  morem  geslurus;  mihi  quidem 
rem  facies  gratissimam,  qui  ornamentis  Tuis  quam  maximc  studeam, 
et  ex  Te  res  novas  scituque  dignas  de  sorte,  qua  nunc  in  Italia  bonae 
literae  uluntur,  aeeipere  aveam.  Bene  vale1),  Cobere  Doclissimc,  et, 
quod  facis,  vetustum  amorem  mihi  perpetuum  serva.  Scripsi  Lipsiac 
d.  13.  April  17622). 

278.  An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  9.) 

Hermanno  Samueli  Reimaro,  |  Viro  Clarissimo,  |  spd.  |  I  I  Reiske3). 

Qui  alias  lentior  sum  ad  literas  ad  amicos  dandas  pudet  verum 
dicere)  idem,  quoties  Tecum  agendum  mihi  est,  Reimare,  Vir  Cele- 
berrime,  toties  gestio  et  incitatus  feror.  Et  quamquam  Tuarum  literarum 
omnium,  quas  ad  nie  dare  soles,  nullae  sunt,  quae  mihi  non  jueun- 
dissimae  veniant,  inprimis  tarnen,  quae  mihi  a  Te  sunt  novis- 
simae  redditae,  eae  bona  spe  proponenda  Signum  mihi  ad  bene 
sperandum,  et  ad  incredibüem  alacritatem  me  extulerunt.  Ütinam 
Tu  verus  vates  sis.  Utinam  paulo  post,  quod  Tu  futurum  auguraris, 
musis  nostris  otium  reddatur,  quod  otium,  dici  satis  non  potest,  quam 
misere  sit  perturbatum,  et  a  furore  belli  modis  indignis  exagitatum. 
Ut  irato  genio  natus  sim,  necesse  est.  Tcmporibus  superioribus,  quae 
ne  ipsa  quidem  prospera  cum  essent,  ad  haec  tarnen,  quae  nunc 
agitnus,  comparanti,  beata  videri  possint,  illis  igitur,  ipse  nosti  Reimare, 
Vir  Clarissime,  quam  adversam,  quam  duram  sortem  toleraverim. 
Videbatur  tandem  Fortuna  vullum  mutare  velle;  videbar  tandem  ali- 
quando  navieuiam  in  portum  subduxisse,  cum  cece  subito  in  altum, 
a  tempestate  referor  multo  foediore,  ni  deus  succurrat,  mergendus. 
Non  modo  numerus  gregis  mei  vehementer  minuitur,  quae  nie  maxime 
angit  et  paene  enecat  cura,  quamquam  communis  haec  est  clades 
rei  Scholasticae  paene  ubique  locorum;  sed  etiam  flagitiosa  pubüci 

0  [Hdr:  Benevale]  *)  [Cobers  Antwort  (mit  dem  Anfang  der 

Reisebeschreibung)  ist,  jedoch  ohne  Schluss  und  Datum,  im  Concept  in  der  Stadt- 
bibliothek zu  Bautzen  erhalten.    Vgl.  Rhein.  Mus.  50,  80.] 

3)  [Antwort  auf  Reimarus'  Brief  vom  80.  April  176«  (Lebensbeschr.  S.  716  f.).] 

Abhandl.  d.  K.  8.  Qewllsch.  d.  Wiuenscb.   Iii Y III.  39 


Digitized  by  Google 


610 


R.  FoERSTER, 


aeris  corruptela,  et  inauditae  diritatis  exaclionibus  jugulor.  Salarium, 
in  sc  haud  illud1;  quidem  spernendum,  si  in  otio  reip.  et  meliore 
pccuniae  genere  percipiatur,  non  illo2)  modo  nunc  solvilur,  non  pecunia, 
sed  ferri  squama,  qua  nunc  obruta  est  resp.:  quo  fit  ut  paene  ternos 
quadrantcs  pensionis  cujusquc  pcrdam:  sed  etiam  cumulatur  illa  jactura 
foi.  i*  nova  alia  non  minore,  j  Nam  de  illo  stipendio,  sie  satis  üt  res  nunc 
sunt,  acciso,  jam  in  tertium  annum  dependo  partem  non  mediocrem: 
quae  res  inaudili  est  exempli.  Nunquam  tarnen  tanta  in  me  saevituni 
est  exaetionum  iniquitate  et  intemperantia,  quam  hoc  anno.  Quid 
Tibi  videlur?  Intra  Septem  menses  centum  et  quinquaginta  thaleros 
dependere  necesse  habeo.  Miserrimo  ulique  in  loco  sunt  res  meae, 
et  ad  desperationem  plane,  et  ad  nihilum  redierunt,  nisi  deus  sospitator, 
velut  e  machina,  repentinus  adsil,  qui  eas,  si  restitui  possunt,  restitual. 
Ego  quidem  haud  intelligo,  qui  contra  tot  et  tantos,  tamque3)  crebros 
et  conglomeratos  calamitatum  turbines  diutius  durare  queam.  nam4 
domesticas  et  intestinas,  et  caecas,  quae  me  absumunt  et  exedunl. 
pesles  nunc  taeeo.  Sed  quid  opus  est,  animum  Tuum,  malis  nostris 
jamdudum  indolentem,  inutili  quiritatione  sauciare?  Ea  enim  est  nostra 
conditio,  quae  illorum,  qui  patulo  in  campi  aequore  aut  densa  in  sylva, 
nullo  perfugio,  a  saeva  procella  deprehensi,  necessario  fulminuni  et 
tonitruum  terrores  tolerant,  donec  aut  pereant,  aut  salvi  abeant,  post- 
quam  tempestastdesaevierit.  Exspcctanda  est,  quaecunque  erit,  nostra 
sors,  aequo,  si  fieri  potest,  animo.  quamquam  haud  scio  an  nemo 
sit  hodie  ca  constantia,  quae  tarn  iniquis  in  rebus  aequum  animum 
servet.    Sed  transeo  ad  jueundiora. 

Tot  sum  a  Te,  Keimare  Humanissime,  benefieiis  ornatus,  ut 
majorem  in  modum  sim  laetatus,  cum  locum  a  Te  mihi  datum  viderem, 
voluntatis,  studii,  officii,  gratique  erga  Te  animi  mei,  quoquo  modo 
declarandi.  Et  accidit  profecto  peroportune,  ut  studii  mei  ardorem 
prospera  fortuna  et  Belii  V.  C.  facilitas  secundaret.  Quem  cum  adirein, 
virum  et  egregie  literatum,  et  mirifice  humanum,  et  ad  conalus  doctorum 
hominum  literarios  fovendos  omandosque  et  proeudendos  paratissimum, 
illum  itaque  cum  rogarem,  ut  e  bibliotheca5),  quae  ipsius  fidei  com- 

I)  [Hdr:  illum]  %)  [Hdr:  illa] 

3)  [Hdr:  tamqui] 

4)  [Der  Satz  nam  domesticas  bis  taceo  ist  nachträglich  eingeschoben.] 

5)  [Paulina.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


611 


missa  esset,  Porpliyriani  libelli1)  exemplum  calarao  exaratum  depro- 
meret  cjusque  copiam  mihi  faceret  verbo,  cum  ei  totmn  i I lud  negotium, 
quod  Tu  mihi  mandaras,  exponerem,  et  quas  Tu  ad  nie  super  ea  rc 
literas  dedisses,  legendas  eas  ipsi  traderem:  nulla  ille  mora  et  codicis 
illius  copiam  mihi  fecit.  et  magnam  aflirmavit  Tibi  se  gratiain  habere 
quod  bibliolhecae  suac  copias  ad  usus  publicos  tradueercs.  |  Contuli  foi.  *-r 
ergo  codicem  illum  cum  edilione  Canlabrigiensi  Anno  1655.  curala, 
iieque  operae  pretium  non  tuli.  Non2)  est  ille  quidem  optimao  nolae 
codex,  neque  pervelustus:  ne  velustum  quidem  appellare  ausim;  haud 
scio  an  typographicae  arlis  natalibus  sit  posterior;  chartaceus  est, 
illo  chartae  gencre,  in  quo  excusi  sunt  Codices  auetorum  latinorum  a 
Vindelino  Spirensi  et  aequalibus  ejus  in  Italia  evulgatorum.  In  men- 
dosissimis  item  quibusque  locis  spem  nostram  destituit,  nihilo  vulgatis 
editionibus  emendatior.  Sed  insunt  tarnen  vel  sie  quoque  illi  codici 
lectiones,  neque  illae  paucae  numero,  ila  bonae  et  exquisitae,  ut  eas 
illinc  eruisse  non  poeniteal.  Quas  lectiones  si  futurus  Porpliyriani 
libelli  editor  in  ipsum  orationis  graecae  corpus  immittere,  hoc  est  in 
sedes  suas  primigenias  reducere  curabit  neque  satis  habehit,  cum 
vulgo  editorum,  eas  in  faecem  variarum  leclionum  detrudere,  nae  ille 
et  de  auetore  suo  et  de  judicii  sui  existimatione  bene  merebilur. 
linum  hoc  interpellavit  incomraodi,  quod  inier  hos  nundinarum  strepitus, 
et  amicorum  exterorum  salutationes,  et  litcrarum  ad  absenles  dan- 
darum  necessariam  ofliciositatem ,  otio  exclusus,  satis  diligenter  de 
locis  quibusdam  Porphyrii  corruptis  emendandis  cogitare  non  potuerim. 
Quo  vereor  ne  factum  sit,  ut  in  haec  adveisaria  (nam  in  puras  Chartas 
ea  transferre  per  temporis  angustias  non  lieuit)  non  pauca  trepidans 
effuderim,  quae  meditalio  sedatior  passa  haud  esset  sibi  excidere. 
Sed  nolui  auetoritati  Tuac  deesse.  Videbar  quoque  mihi,  metam  si 
non  semper  feriissem,  non  Semper  rursus  ab  ea  aberrasse.  De  quo 
ainicus  Tuus  Davcntriensis  statuet.  ad  ')  quem  Iria  Volumina  nostrarum 
ad  graecos  auetores  animadversionum  curabis  pert'erri  oportunitate 

* 

oblata.    Ad  quem  has  Schedas,  si  non  aliud,  voluntatis  quidem  et 

 w  

t)  [Die  Worte  Non  est  —  poeniteal  Z.  16  sind  aus  diesem  Briefe  von  de 
Rhoer  in  der  Praofatio  (fol.  **3)  seiner  Ausgabe  der  Schrift  des  Porphyriiis,  Tra- 
jecti  ad  Rh.  1767  abgedruckt  worden.] 

3)  [Dieser  Satz  ist  am  Rande  nachgetragen.] 

3y" 


Digitized  by  Google 


612 


R.  FOERSTEB, 


industriae  meae  tcstes,  ita  mittes,  ut  cum  meis  verbis  salutes;  (quos 
enim  nulla  adhucdum  officiorum  communio  copulavit,  eos  satis  studiorum 
similitudo  conjungit :)  significcsque,  quod  ille  inierit  consiliuin  Porphyriani 
libelli  sui  face  ingenii  illuminandi,  id  me  non  posse  facere  quin  majorem 
in  modum  probcmque  et  collaudem,  prosperumque  illius  coepti  exituin 
ci  jam  nunc  congratuler.    Has  me  Schedas  (umultuarie  conscriptas 
ejus  usui  consecrare neque  Porphyrii  magnum  meum  frequentemque 
usura  esse,  neque  illius,  quam  is  secutus  est,  philosophiae ,  quam 
syncretislicam  appellant.    quapropter  majorem  in  modum  ab  eo  me 
petere  atque  contendere,  ut  si  quo  in  loco  ei  constiterit  me  id  passum 
foi.  2*  esse,  quod  solet  lrepidan|libus  accidere,  ut  in  conjeclando  lapsus 
sim,  errori  ignoscat,  voluntatem  studiis  ipsius  inserviendi,  et  in  lileris 
aliquid  enavandi,  aequi  bonique  consulat.    Quis  ille  Joannes  Valen- 
tinus  fuerit,  cujus  inlerprelationem  lalinam  disputationis  Porphyrianae, 
et  animadversiones  ad  eandem  editor  Cantabrigiensis  dedit,  mihi  non 
constat.    Evenit  bis  aut  ter,  ut  oculos  ad  eam  inlerprelationem  de- 
torquerem,  quo  de  ea  quid  judicandum  esset,  colligerem.    Ex  quo 
intellexi  eam,  si  sibi  ubique  constet,  perineptam  et  ab  auctoris  sen- 
tentia  alienissimam  esse.   Est  penes  me  quoque  libelli  ejusdem  inter- 
pretatio  gallica  a  Burignio  profecta  quam  cum  inspicere,  experimenti 
gratia,  et  ad  graecum  exemplum  exigerc  inciperem,  oppressit  me 
atque  in  stuporcm  plane  dedit  spectaculi  novitas.    Pridem  noram 
gallicorum  interpretum  fidem,  cum  graecos  et  latinos  auctores  sua 
lingua  rcddant,  male  audire.    Sed  fieri  posse  non  credideram,  ut 
homo  sanae  mentis,  ut  vir  bonus,  interpretem  alienae  oralionis  pro- 
fessus  ad  eam  liccnliam  interpretandi  excederet,  quae   saepe  ne 
decimam  quidem  orationis  primigeniae  partem  redderet,  sed  u rubra m 
modo,  et  sine  carnibus  ossa;  saepe  sententiam  auctori  affingeret 
alienissimam.  Protinus  itaque  illum  interpretem,  extremis  modo  labris 
degustattun,  exspui.  Quare  mihi  videtur  Jacobus  de  Roer,  V.  C.  recte 
et  praeclare  facere,  qui  in  Iibello  ejusmodi  ornando  et  expoliendo 
periculum  ingenii  facere  decrevcrit,  qui  libellus  cum  non  plane  Uber 
est  a  nugis,  tum  rebus  idem  cognitu  sane  quam  dignis  abundat,  et 
quaestionem  agitat,  non  sine  mirifica  ingenii  subtilitate,  futilem  quidem 
illam  per  se,  necessariam  tarnen  illis,  quos  juvat  humanae  mentis 
errores  multiplices,  cum  in  literis  et  arlibus,  tum  in  religione  con- 

t)  [De  Rhoer  hat  diese  Noten  mit  den  eignen  in  seiner  Ausgabe  abgedruckt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe. 


613 


stituenda,  cognoscere  atquc  deraonstrare.  Haec  hactcnus.   Tu  autem 
Reimare  Praestantissime  bene  vale,  cum  civitate  Tua,  quam  impense 
anio  et  maximi  facio,  cui  nescio  quos  imminerc  terrores,  comme- 
moras.  quos  Deus  a  vobis  averlat. 
Scripsi  Lipsiae  d.U.  Maji  1 762 '). 

279.  An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  10.) 

Viro  Celeberrirao  atque  Excellentissimo  |  Hermanno  Samueli  Reimaro  | 

spd  [  II  Reiske2). 

Si  quid  unquam  aliud  in  vita,  Tua  certe,  Reimare,  Vir  Excellen- 
tissime,  Tuorumque  amicorum  insignis  et  mirifica  munificentia  mihi 
cum  perjucunda,  tum  plane  insperata  eadem,  accidit,  eaque  me  per- 
culit  admiratione,  ut,  quibus  verbis,  et  animi  mei  sensum  in  hoc 
repentino  casu,  et  muneris  Vestri  magnitudinem  exprimam,  haud  in- 
veniam.  De  animi  Tui  excellenlia  quamquam  mihi  saepe  multisque 
modis  constiterat,  ut  a  nulla  eum  laude  alienum  putarem,  quae  Tuum 
ordinem  Tuasque  fortunas  deceat:  tarn  uberem  tarnen  largitatis  velut 
imbrem  profecto  non  exspectaveram ;  et,  crede  mihi  vere  affirmanti, 
ne  appetieram  quidem.  Quas  enim  novissimas  ad  Te  literas3)  dedi, 
quum  in  iis,  provocatus  a  Tua  nostrorum  malorum  commiseratione 
humanitatis  plenissima,  temperare  mihi  non  possem,  quin  urgenti  et 
urenti  dolori  laxamentum  quasi  quoddam  darem,  et  spiraculum  aliquod 
aperirem,  unde  vocum  et  questuum  quaedam  prorupit  amaritudo,  qui 
questus  aegre  comprimi  se  patiuntur,  apud  amicum  imprimis  verum 
et  constantem,  in  cujus  aure  sinuque  tuto  conquiescant:  tum  longe 
et  ab  humilis  alicujus  spei,  et  ab  impudentis  cupiditatis  dedecore 
aberam.  Quum  illa  mei  animi  rerumque  mearum  vulnera  coram  Te, 
Reimare  Humanissime,  nudarem,  deum  testor  immortalem,  ne  per 
somnium  quidem  |  in  mentem  mihi  tum  venisse,  ut  pietati  Vestrae,  fol 
ad  commiserandum  et  succurrendum  proclivi,  hunc  velut  hamum  ob- 
jicerem.  Satis  mihi  tum  erat  sperare,  si  id  consequi  possem,  ut 
qualemcunque  meam  operam  in  illo  nupero  negotio  peragendo  Tibi 

I)  [Reimarus1  Antwort  vom  S7.  Mai  1 76S  ist  Lebensbeschr.  S.  74  8  f.  ge- 
druckt.] i)  [Antwort  auf  Reimarus*  Brief  vom  S7.  Mai  1762  (Lebensbeschr. 
S.  71 8  f.).]  3)  [Brief  878.] 


614 


R.  Fo ERSTER, 


approbarem.  Tu  autem,  qua  es  incredibili  humanitate  et  beneficentia, 
non  satis  habuisti  festinatam  illam  industriam  laudatione  immerita 
prosequi,  sed  auri  quoque  tarn  grande  pondus  ultro  alia  omnia  cogi- 
lanti  et  exspectanti  offers,  ut  ab  eo  jacentem  rem  nostram  familiärem 
mirifice  sublevatam  erectamque  sentiam.  Nullis  utor  ambagibus,  ul 
vides,  nulla  cupidae  rccusationis  dissimulatione :  quae  sunt  arles  offi- 
ciosi  mendacii  a  simplicitate  mea  alienae.  Quod  Tui  candor  animi 
liberaliter  offercbat  donum,  id,  simpliciter,  sed  libenter,  cum  pudoris 
quadam  civilitate,  velut  tabulam  in  naufragio  divinitus  oblatam,  amplexus 
sum.  Partem  illam  epistolae  tuae,  qua  voluntatis  Tuac  amplitudinem 
testabare,  legenti  mihi  quem  putas  animum.  quem  vultum  fuisse! 
lactitia  et  novitate  rei  conturbatam  menlem  quas  in  voces  prorupisse, 
quanlis  redundasse  divini  auxilii,  subito,  jam  desperanti  oblali,  de- 
praedicalionibus!  quantum  gaudium  ad  conspectum  facis  in  tarn  foedis 
tenebris  coelitus  ostensae!  quam  acres  tandem  mihi  stimulos  additos 
ad  bene  de  eo  imposterum  sperandum,  cui  leve  est,  necessaria  vitae 
praesidia  ex  ipsis  aridissimis  silicibus  extundere;  quanto  magis  largos 
rivos  e  fontibus  uberrimis,  qui  Vos  estis,  in  sitientes  nos  derivare! 
Hunc  Tibi,  Reimare,  Vir  Laudatissime ,  tuisque  amicis,  qui  Tuae 
voluntatis  amplitudinem  sua  liberalitate  secundarunt,  labanlesque  res 
(bi.  ir  nostras  sustentarunt,  Vobis  igitur  hunc  praedem  |  liberalitatis  vestrae 
et  compensandae  et  cumulandae  lucro,  constituo  et  oppono.  nam  in 
meis  quidem  nil  est,  neque  literis  neque  fortunis,  quod  ullo  quopiam 
officiorura  genere  ad  vestrae  raunificentiae  magnitudinem  exaequandam 
adspirare  queat,  quo  fit  ut  relictum  mihi  nihil  aliud  videam,  praeter 
hoc  unum,  ut  operam  dem,  quo  vobis  de  grato  meo  erga  vos  animo 
constet.  Qua  in  re  tota  vita  nostra  elaborabit.  De  Baiavis,  rem 
facio  judicii  Tui.  Populum  hunc  usu  nos  ambo  novimus,  non  malum 
animi,  parcum  necessario,  largum  nonnunquam,  sed  ex  tempore:  qui 
populus  ine,  cum  illo  uterer.  iis  accepit  modis,  (neque  enim  sum 
immemor)  ut  veterum  caritatum  inemoriae  facile  sim  condonaturus, 
si,  quod  tu  ominaris,  haud  sinisler  vates,  Studium  Tuum  sinister  eventus 
eluserit.  Rene  vale,  Reimare,  Vir  Celeberrime  atque  Excellenüssime. 
in  rebus  secundis  et  prosperis  omnibus,  vale. 
Scripsi  Lipsiae  d.  15.  Junij  17621). 

I)  [Es  liegt  bei  folgende  Quittung:  2>aft  idj  auf  ordre  be«  ^cmt  Professoris 
Ueimari  in  Hamburg  Qtoötf  ©tücf  Louisdor  oon  #errn  Song^onfen  chatten  $aU, 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Heiske's  Briefe 


615 


280.  An  Johann  Gottlieb  Cober  in  Dresden. 
(Original  in  Bautzen,  wie  277,  Nr.  2,  unvollständig.) 

Viro  Clarissimo  atque  Eruditissimo  |  Th.  Cobero  |  spd.  |  1.  I  Reiske'). 

Satiasti  tandem  aliquando  famem  mcam,  Cobere  Ornatissime, 
eoque  me  guslu  imbuisti,  quem  posteaquani  impatienter  exspectavi, 
accepi  (andern  longe  jucundissimum.  Habeo  Hieras  Tuas,  quas  Reitzius 
Tuus  mihi  reddidit,  rerum  lectarum  plenissimas,  quas  quoties  animum 
oculosque  recordatione  temporum  Tuorum  secundorura  pascere  volam, 
toties  requiram  et  lcctitando  conteram;  nisi  tu,  quod  illae  moverunt 
desiderium,  id  placare  voles  edenda  uberiore  utriusque  tui  itineris 
expositione.  Cujus  rei  Tibi  ctiam  atque  etiam  auctor  sum.  Nam, 
quod  ipsa  naturae  Tuae  praestantia  spondcbat,  tametsi  Tu  id  dissi- 
mulares,  omnem  et  literarum  et  arlium  cx  omni  memoria  elegantiam, 
in  quam  iter  faciens  incidisti,  animoque  et  studio  complexus  es,  et 
in  commentarios  conjecisti,  quos  si  juris  publici  feceris,  vel  majorem 
etiam  ab  eruditis  gratiam  inibis,  el  monumentum2)  tibi  condes  peren- 
nius,  quam  Fabricius,  ille  Chemnicensis,  noster  civis,  aetate  sua  Roma 
sua  edenda  consecutus  est.  Ego  deum  rogo,  ut  soles  tibi  nullos  ire 
sinat  domi  minus  candidos  iilis,  quos  in  Italia  multos  ais  condidisse3) 
candidissimos ;  et  ut  illorum  solium  recordatio  secundarum  rerum,  quae 
te  domi  manent,  suavitatem  accendat,  senii  soletur  incommoda.  De 
Virgilio  quod  polliceris,  longe  id  mihi  est  acceptissimum.  Quem  cul- 
lissimum  poetam  post  tot  hominum  doctissimorum  acerrimas  curas, 
vereor  tarnen  ne  satis  emendatum  nondum  habeamus.  Mihi  quidem 
in  Schölts  quolidianis  eum  coram  tironibus  meis  exponenti  non  paucae 
occurrunt  salebrae:  quas  num  coraplanaverit  editio  Tua,  videbo,  cum 
ea  me  superstite  in  manus  tiominum  sludiosorum  venerit.  Interea 
bonis  ominibus  et  votis  eam  arcesseraus,  ut  quod  opus  Gesnerus  in- 
choavit,  id  tibi  liceat  perfectum  dare.  Nonnullae  in  hac  re  videntur 
ejus')  esse  partes,  qui  annis  aliquot  ante  ejusdem  consilii  mihi  auctor 
eral,  deridiculi,  ni  fallor,  gratia,  ut  haberet,  quod  rideret,  si  ego, 
siraplex  homo  et  ingenui  moris,  insidiosa  deceptus  auctoritate,  cum 

folc^tö  befenne  hiermit,  unb  quittirc  über  beten  (Sm^fang.  ®efd)eben  Seidig  b. 
5.  3umj  1762.  |  D.  3o&an  Jacob  fteisfe.) 

1)  (Antwort  auf  Cobcr's  S.  609  A.  2  erwähnten  Brief  und  vor  281  geschrieben.] 

2)  [Hdr:  roomentura]  3)  [Vgl.  Vorg.  ecl.  9,  52.]  4]  [Ernestt?] 


R.  FoERSTEH, 


amico  ejus')  auderem  eaodem  in  arenam  descendere.  De  fabulig 
Aesopicis2)  non  liquet.  Kgo  vero  nullus  dubito3)  tibi  tuas  ineundae 
f»i.  p  hujus  viae  rationes  constitisse.  |  In  Ianiblicho  certa  Tibi  palma  pro- 
posita  videtur  esse.  Nam  Hemsterhusius  quidem  dudum  de  ea  laborare 
desiit,  neque  nunc  est,  quod  sciam,  qui  tecum  de  ea  contendat. 
Universe,  Cobere  Praestantissime,  raessem  uberrimam  remm  exquisi- 
tarum  in  patriam  intulisti,  qua  disserninanda  Triptolenii  illius  Attici 
et  merila  et  gloriam  consequere.  De  Libanio  noli  metuere  ne  tecum 
in  certamen  congrediar,  in  quo  haud  infitiabor  equidem  me  cum 
maxime  desudare,  sed  emendando  magis  atque  explanando,  quam 
edendo.  Nihil  enim  mecum  est,  quod  ab  eo  exaratum  e  bibliothecarum 
recessibus  extractum  proferam;  cujus  rei  copia  penes  Te  est,  ut  e 
literis  tuis  intelligo.  Sed  rairor,  quod  de  Kollaro  obiter  commemoras4}. 
Adeone  post  Bongjovannium  ille  quoquc  Libanii  reliquias  nova  acces- 
sione  locupletavit?  Itane  vero?  ubinam  fecit?  fac  nie  quaeso  ha< 
de  re  certiorem.  Nuper  admodum  epistolas  hujus  sophistae  latine 
reddendo  absolvi.  necessaria  videbatur  post  Wolfium  ea  opera:  sed 
inullo  magis  necesse  esse  video  ut  post  Morellum  orationes  ejus 
dcnuo  latinae  fiant.  IIa  ultra  omnem  modum  fidemque  stulta  et 
exsecranda  ea  est  interpretatio.  Non  videor  tarnen  illud  opus  longe 
moleslissimuni  futurum,  suscepturus;  qui  vix  taedium  illud  superaverim, 
quod  in  epistolis  denuo  reddcndis  devorandum  mihi  fuit.  Et  paene 
absterreor  a  fato  Libanii,  quod  hoc  misse  videtur,  ut,  qui  vivus  acerri- 
iuü  in  linguam  latinam  esset  invectus,  post  fata  suprema  latinos  cos 
nanciscerclur  interpretes,  qui  eum  una  atque  se  deridendos  praebereot. 
et5)  miserrimis  modis  confoderent  atque  lacerarent.  Digna  tarnen 
sunt,  quaecumque  hujus  viri  adhuc  in  membranis  supersunt,  quae 
graeca  saltim  in  lucem  proferantur.  Misere  non  modo  corrupta,  sed 
etiam  mutilata  et  luxata  sunt,  quae  ejus  habemus.  Nuper  insignem 
ejusmodi  trajectionem  in  oralione  quadam  Libanii  a  Gothofredo  edita 
detexi0),  ubi  Genevensis  hic  prorsus  nihil  vidit.    Admodum  delector 


\)  [Heyne.]  *)  [Vgl.  Kheiü.  Mus.  50,  88  f.]  3)  [Hdr:  dubio] 

4)  [Cober  hatte  ihm  geschrieben:  Ex  anecdotis  mihi  descripsi  —  Libanii 
Oral»  Declaraationes  et  epistolas,  ne  nuperrime  quidem  a  Collaro  nec  Bongiovanno 
editas,  wobei  der  Name  Collars  auf  einem  Irrtum  beruhte.] 

5)  [Die  Worte  et  miserrimis  —  lacerarent  sind  am  Rande  nachgetragen.] 

6)  [T.  HI  p.  7*  ed.  K.    Vgl.  Ammadv.  V  p.  1S6  f.  und  p.  XVI.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefk. 


617 


Antiocheni  hujus  ingenio,  in  quo,  velut  extremo  quodam  jubare, 
graeca  omnis  occidit  eloquontia.  quaniquam  nil  ad  Demosthenem, 
pro  illa  tarnen,  quae  cum  tulit,  aetate  fuit  admirabilis.  Nulla  res  nie 
magis  exercel  quam  ordinatio  nolarum,  quae  epistolis  quibusdaiu 
impressae  sunt,  nam  plcraeque  iis  nolis  carent,  unde  earum  aetatem 
suspiceris  magis,  quam  inlelligas,  et  rationum  forlunarumque  investigatio, 
quibus  i Iii  usi  sunt,  ad  quos  quaeque  datae  sunt1).  Labyrinthum 
video,  unde  non  facile  sit  exire.  Sed  haec  hactenus.  Sed  Julius 
Pollux  Hie  tuus  Bavaricus  ecquis  homo  est?2)  quem  tu  testaris  a  te 
latinum  factum  esse,  ain  vero?  eratne  ea  opera  dignus?  mirifico 
studio  ejus  penitius  cognoscendi  ardco.  Repete  mente,  si  potes, 
memoriam  illius  temporis,  cum  tibi  coram  signiGcabam,  ostensam  mihi 
spem  esse  auctoris  hujus  ex  aliqua  bibliotheca  Saxonica3)  adipiscendi. 
Sed  ea  spes  decolavit;  sors  videtur  eam  palmam  alii  reservasse. 
Vetustorum  monumentoruiii  nihil  non  amo,  quod  quidem  non  plane 
spernendum  sit;  sed  prius  tarnen  et  antiquius  nihil  habeo  illis  tabulis, 
quae  veteri  historiae  novam  lucem') 

281.   An  Johann  Gotllieb  Cober  in  Dresden. 
•  (Original  in  Bautzen,  wie  877,  Nr.  3.) 

Viro  Clarissimo  atque  Eruditissimo  |  Cobero  |  spd  |  Reiske. 

Quod  dudum  sperabam,  Cobere,  Vir  bonis  literis  artibusque 
excultissimo,  brevi  futurum,  ut  virtus  Tua  praemia  ferrel  honestis 
laboribus  quaesita,  id  nuper  admodum  e  Meisneri  mei,  hominis  in- 
tegerrimi,  literis  ad  me  datis  intellexi  ita  evenisse,  ut  in  sede  Tu 
quidem  collocarere  Tuis  meritis  inferiore  profecto5),  unde  tarnen  aditus 
ad  honores,  qui  Te  multo  majores  exspectent  atque  vocent,  sit  pate- 
factus.  Non  poteram  gaudio  meo  temperare,  quin  facta m  hanc  ad 
ornamenta  Tua  accessionem  Tibi  congratularer,  quamquam  et,  quam 
capessis  provinciam,  ea  per  se  multo  est  molestissima,  et  ille,  quem 

()  [Diese  Prosopographia  Libaniana  ist,  wie  die  lateinische  Uebersetzung  der 
Briefe,  in  Rs  Adversaria  in  der  Königlichen  Bibliothek  zu  Kopenhagen  erhalten.  Vgl. 
Lebensbeschr.  S.  1 73,  Nr.  15.] 

1)  [Cober  halte  ihm  geschrieben:  Latine  etiam  verti  Julii  Pollucis  chronicon, 
ex  uno  tarnen  ooque  mendoso  et  mutilo  Codice.] 

3)  [Schleusingen?  Vgl.  Fabricius-Harles,  Bibl.  gr.  VI,  144.]  4)  [Mit  lucem 
schliesst  das  Blatt.    Vgl.  S.  619,  7  f.]  5)  [Conrektorat  in  Bautzen.] 


618 


R.  Fo ER STEH, 


mox  facies,  in  eam  introitus  terrorum  atque  trepidationum  plenissimus. 
Vitae  hujus,  cujus  communione  sors  nostra  nos  implicavit,  tot  sunt 
atque  tarn  multiplices  molestiae  miseriaeque,  ut  cum  ipse  in  dies 
raagis  eas  usu  ipso  sentiani  atque  condiscam,  tum  non  mirer,  si  raulti 
sint  qui  querentibus  non  credant:  deinde  tarnen  horrencla  et  luctuosa 
est  horum  lemporum  acerbitas,  ut  recordatio  malorum  praesenüum 

M.  <v  et  formido  instantium  nie  paene  exanimet.  |  Qui  tibi  sit  animus  in 
hoc  armorum  recrudescenle  fremitu,  et  discrimine  patriae,  quod  Deus 
avertat,  facile  existimatu  est.  Sed  ab  eo,  qui  ipse  consolatione  eget, 
si  par  est  animum  Tuum  confirmari,  aude  bene  sperare,  et  in  ine 
intuere.  Ad  taediorum  et  injuriarum  nullum  non  genus  quasi  ad 
metalla  danmatus  videor.  Longum  sit  per  omnia  ire,  quae  quotidie, 
non  tolero,  sed  devoro  dura  et  acerba.  hoc  unum  te  non  celabo, 
cum  temporibus  Tuis  similitudine  quadam  conjunctum,  inemoriae  quidem 
ita  infixum  meae,  ut  nunquara  videalur  effluxurum.  Auspicia  Tuae 
provinciae  interveniens  trajeetus  copiarum  hostilium  et  exactionum 
immanitas  retardavit.  Par  paene  mea  sors  Tuae  fuit.  Qua  oratiooe 
Consul  Lipsiensis'),  qui  tum  erat,  eam  spartam  mihi  demandabat 
ornandam,  quam  nunc,  ut  possum,  secundante  deo,  orno,  si  orno, 
ejus  orationis  vix  extrcmam  clausulam  mihi  licebat  e\audire.  Incidebal 
enim  ille  actus  in  id  ipsum  dici  tempus,  quo  milites  in  foro  con- 
venientes  mutare  vices  et  arma  rotare  solent.  Ni  ante  constitisset, 
quid-  ageretur,  ex  illa  quidem  oratione  viri  amplissimi  haud  potuissem 
colligere.  Tarn  vincebat  tympanorum  fremilus  omnem  vocis  conten- 
lionem.  Quamquam  a  superstitione  multum  absum,  facere  tarnen  tum 
non  poteram,  quin  feriret  animum  sensus  aliquis  diri  ominis,  cui 
ominH)  eventus  nimis  etiam,  quam  volo  fidem  fecit,  futurum  esse, 

fo1- ,r  ut  novum  munus  in  cufarum  |  terrorumque  medios  quasi  globos  et 
in  inimicorum  conferta  tela  me  conjiceret.  Dicendi  finem  cum  faceret 
Senatus  nostri  princeps  tum  landein  fremitus  ille  conticescebat,  ut 
mihi  liceret,  quae  res  et  locus  et  animus  ferebat,  ea  verba  per  otium 
et  silentium  facere.  Ex  quo  collegi  quam  vere,  id  in  Dei  praescientia 
et  futuri  temporis  fide  sit  um  est,)  significari  mihi,  hujus,  quo  nunc 
fungor,  muneris  exitum  secundis  et  laetis  successibus  primorum  an- 
norum  asperitates  compensaturum ,  earumque,  quae  innumerae  sunt, 


I)  [Borne.]  ^)  [ist  über  cui  gesetzt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiseb's  Briefe. 


619 


memoriam  animo  extersurum  esse.  Hoc  exemplo  Tu  utere,  Gobere 
Praestanlissime  ut  voles.  Deus  autem  faxit,  ut  uiuneris  Tui  prosperiores 
sint  successus,  quam  sunt  inilia.  De  quo  oullus  dubito  si  pax  alma 
patriae  reddalur.  Nunc  verbis  non  possuni  exprimere,  quanto  metu 
excrucier,  cum  sortem  Dresdae  imminentem  cogito,  tot  jam  mala 
nefanda  perpessae.  Sed  parcam  ominibus,  quae  aurae  difleranl. 
Literis,  quas  mensibus  aliquot  ante  ad  Te  per  Ueitzium  Tuum  dedi1). 
nonnulla  mea  opuscula  incluseram,  quorum  lectio  non  videbalur  in- 
jucunda  Tibi  futura  esse;  tum  et  de  rebus  quibusdam,  aliis  Tuis 
privat  is,  aliis  nostris  communibus,  diligenter  et  multis  verbis  per- 
scripseram;  ut  iniquiore  nonnihil  animo  ferain  eas  literas  Tibi  red|di-  foi.  2« 
las  non  esse.  Si  tanti  erit,  aut  si  satis  otii  supererit,  inquires 
penes  quem  culpa  resideat.  Bianconum  nostrum  meis  verbis,  ubi 
locus  erit  datus,  officiosc  quaeso  saluta.  Bene  valc.  D.  Lipsiae  d. 
II.  Nov.  1762. 

282.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Origiual  im  Archiv  der  Doopgezinde  Gcmecnle  zu  Amsterdam  Nr.  2327  [an.]  t733 
bis  «779.  Brieveo  aan  P.  Fontein.  (Inventaris  [vgl.  S.  359  A.  2],  I.  Theil  S.  467). 
Das  Coucept  befindet  sich  unter  den  Reiskiana  im  Archiv  der  Nicolaischule  zu 

Leipzig.) 

Viro  Experientissimo  atque  Clarissimo  |  Joanni  Stephano  Bernardo 

spd  |  I  I  Reiske2). 

Si  quid  unquam  mihi  insperatum  ident  atque  jucundum  accidit. 
Tuae  profecto  literae,  Beruarde  Excellentissime,  et  magnam  mihi 
admirationem,  neque  minorem  oblectationem  altulerunl.  Nam  et  de 
Tito  erga  me  animo  ut  sinistre  suspicarer,  facicbat  tanta  Tui  silentii 
diulurnitas,  et  futurum  esse,  ut  tarn  leve  et  ab  ipsis  Antipodibus 
petittim  momentum  illum  Tuum  anirnum  in  partem  meliorem  inclinaret, 
praevidere  nullo  modo  poteram.  Sed  bene  factum  est,  gratulorque 
mihi  etiam  atque  etiam,  quod  sponte  Tua  consiliutn  cepisti  tot  annis 
intermissum  literarum  inter  nos  commercium  instaurandi1).  Quae  res 
si  feliciter  nobis  ambobus  evenerit,  etiam  Tibi  congratulabor.   De  me 

<)  [Brief  S80.]  2)  [Antwort  auf  Bernard's  Brief  vom  20.  November 

'  762  (Lebensbeschr.  S.  SM  f.).] 

3)  [Der  letzte  Brief  von  R.  an  Beruard,  Nr.  230,  ist  vom  22.  Oktober  1754.] 


Digitized  by 


620  »    R.  Foerster, 

• 

quidem  magnas  Tibi  habeo  gratias,  agamque,  si  potero,  quod  passus 
non  es  a  tanti  temporis  interjecti  longinquitate  nostri  memoriam 
ex  animo  Tuo  deleri.  Rursus  bona  fide  affirmo  Tibi,  Tui  imaginem 
cum  recordatione  raullo  suavissitua  nostrae,  qiiae  quondam')  Leidae 
culta  fuit,  consueludinis  menti  meae  el  oculis  paene  ipsis  nunquam 
non  esse  obversatam.  Quare  dextram  porrigenti  Tibi  meam  tanto 
promtius  atque  libentius  jungo,  et,  quod  felix  fausluraque  nostrum 
utrique  sit,  telam  mutuorum  officioruin,  deposilam  tantisper  (satius 
enira  est  sie,  quam  abruptam  dicere)  redordior.  Quicunque  casus, 
foi.  1*  aut  quaecunque  seu  necessitas,  seu  |  animi  voluntas  Tuarum  lilerarum 
suavilatem  mihi  invidit,  magno,  fatebor  enim,  nie  bono  multavit. 
Addam  quoque,  si  vis,  culpam  hu  jus,  quae  videri  possit,  simultatis 
paenes  me  residere.  Tametsi  enim  noram  cireuitus  tuos  clinicos 
plurimum  otii  Tibi  eripere,  licebat  tarnen  interdum  experiri,  adeone 
septus  undique  et  occlusus  ornnis  ad  Te  amicorum  literis  aditus  esset. 
Sed  age  obliteremus  hujus  rei,  quae  paulo  ingratior  est,  omnem 
memoriam,  tanquam  nil  factum  sit,  diligentiaque  scribendi  jacturam 
praeteriti  temporis  compensemus.  Cum  saepe  miratus  sum,  tum  nunc 
ex  literis  Tuis  maxime  miror,  mirabilem  et  incredibilem  rerum  huma- 
narum  et  locis  et  personis  et  modis  omnibus  dissidentium  atque  ab- 
honrentium  congressionem.  Necesse  ergo  erat,  ut  e  China  exsisteret, 
qui,  cum  neque  Te  ncque  me  nosset,  albi  an  atri  simus,  an  denique 
nati,  nesciret,  aurem  Tibi  velleret,  ut  raei  meminisses.  Dubitas  de 
bona  fide  Chincnsis  illius,  quisquis  fuit.  Noli  dubitare.  Optima  fides 
versata  est  in  toto  isto  negotio.  Neque  tarnen  ideo  magis  invenio, 
cur  Tibi  thesaurum  tuum  congratuler.  Ignosces  mihi,  Bernarde  hu- 
manissime  si,  quod  jubes  me  facere,  id  facio,  hoc  est,  si,  quod  de 
Tuo  codice  senlio  atque  intelligo,  id  aperte  simpliciterque  declaro, 
tametsi  haud  scio  an  mea  haec  professio  Tuae  exspectationi  parum 
satisfaciat.  Codex  itaque  Tuus,  de  quo  agimus,  Persico  carmine 
exaratus  est,  quod  Carmen  continet  apologum  (vulgo  Romanum 
appellant)  de  Alexandri  M.  rebus  gestis.  Persice  non  magis  quam 
Turcice  intelligo.  In  titulo  libri  tarnen  claris  literis  exarata  haec  verba 
video  Iskander  Nameh.  h.  e.  Alexandri  Uber.  Argumentum  totum 
fabulosum  et  commentitium  est.    Cujusmodi  apologi  ab  orientalibus  , 


i)  [Stelil  richtig  im  Concept,  üi  Hdr.  quodaui.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


621 


manibus  terunlur  et  in  oculis  feruntur.  Fuit  ipsi  mihi  quondam  aut  foi.ar 
hujus  ipsius  carminis  alius  quidain  codex,  aut  certe  simillimi,  quem 
cum  vili  aere  ex  auctione  Francisci  Fabricii,  Theologi  Leidensis,  cuj 
auclioni  Tu  ipse,  si  bene  memini,  interfuisti  A.  1740  aut  41.  re- 
demissem,  intelligens  eum  nulli  usui  mihi  fore,  qui  Persicae  linguae 
plane  rudis  essem,  una  cum  aliis  ejusmodi  quisquiliis  bibliothecae 
publicae  Leidensi  donavi  et  cousecravi,  ubi  eum  asservari  necesse 
est1).  Nulla  est  Europae  universae  bibliotheca  paulo  major  atque 
splendidior,  quae  codicem  ejusmodi  Romanensem  de  Alexandro  M. 
non  teneat  unum  et  item  a Herum,  quod  editi  earum  indices  testantur. 
(v.  Catalog.  Bibl.  Leidens,  p.  484.  num.  1844).  Non  imposuit  ergo  tuo 
amico  Chinensis  iJle,  sed  imposuerat  illi  gentilis  error,  toto  ille  Oriente 
pervagatus,  qui  hominibus  veritalis  rerum  antiquitus  gestarum  ignaris 
persuasit  ut  commenta  Iudentis  ingenii  pro  veritate  eventuum  am- 
plecterentur.  Quod  si  ergo  carbones  ille  pro  thesauro  imprudenti 
vendidit,  ignosco  ejus  sive  ea  inscitia  fuit,  sive  cupiditas. 
Haec  hactenus.  De  me  nunc  accipe,  quae  aut  secundum  illa  proximo 
loco  audire  aves,  aut  profecto  interest  Tua  ut  ex  me  intelligas.  Nae 
tu,  quamquam  ais  diligenter  ex  Schreudero  atque  Mortiero  domum 
reversis  quaerere  et  percunctari  de  rebus  meis,  parum  tarnen  tenes, 
quo  nunc  loco  rerum  sira.  Aut  celavit  Te  Schreuderus,  qui  tarnen 
in  hoc  meo  domicilio,  quod  nunc  incolo,  ad  me  invisit,  jamdudum 
me  e  Collegio  rubro  emigrasse,  et  nunc  habere  in  domicilio,  ut  res 
fert,  sie  satis  splendido  atque  amplo;  aut  Tu  oblitus  eras.  Ex  ipso 
statim  titulo  |  Tuis  literis  inscripto  cum  vestigiis  manus  Tuae,  mihi  r0i. 
notis,  vetuslatem  usus  Tui  raecum  agnoscebam.  Abzugeben  im  Rothen 
Collegio  inquis.  Hem,  inquam  isla  cernens,  ßernardus  hic  est,  nescius 
ille,  aut  ignarum  simulans,  me  nunc,  divino  beneficio,  publice  habitare 
in  ludo  literario,  qui  ex  S.  Nicoiao  usurpatur.  Inscribes  ergo  im- 
posterum,  si  placebit  mecum  per  Iiteras  agere,  Tuis  illis  futuris  literis, 
aut  de  habitaculo  meo  prorsus  nihil,  quia  inter  omnes  constat  Kectorem 
Scholae  Nicolaitanae  in  ipso  illo  aedificio,  quod  illi  scholae  consecratum 
est,  habitare,  aut,  si  mavis,  inscribes  auf  der  Nicolaischule.  Quo  in 
ludo,  id  unum  in  votis  habeo,  ut  mihi  divinitus  contingat,  et  aetatem 
degere  omnem,  et  diem  obire  supremum  in  exercitio  conscientiaque 
bonorum  studiorum,  plurimorumque  de  juventute  nostra  literis  imbuenda 

I)  [Dozy,  Catal.  codd.  Orieu(.  bibl.  acad.  Lugd.  Bai.  II  p.  HO  cod.  DCXXXIX.] 


Digitized  by  Google 


622 


R.  FOERSTEI, 


meritorum  et  in  bonorum  benevolentia  praeclaroque  testimonio.  Sparta 
mediocris,  fateor,  liumilis  etiam,  si  vis,  scd  paucis  contentus  sum,  el 
alta  non  appeto;  et  esset  illa  sparta  profecto  non  contemnenda,  non 
loco  in  rep.  nostra,  et  multo  minus  emolumentis,  si  terapora  pacatiora 
essent.  Sed  vere  ad  Te  relulit  Schreuderus,  quem,  si  locus  dabitur. 
meis  verbis  salulabis,  res  meas  loco  esse  miserrimo.  Quamquani 
enim  nunquam  non  cum  adversa  fortuna  conflictatus  sum.  habui  tarnen 
eam,  ex  quo  bellum  hoc  saevire  in  patriam  meam  coepit,  multo 
asperrimam.  Nam,  de  adversa  valetudine  ne  querar,  quae  cognata 
mihi  est,  et  constans  et  perpetua  vitae  comes  el  fuit  et  erit.  sed 
majorem  in  modum  molesta  illa  el  damnosa  comes,  praeter  illam 

foi.  3'  igitur,  infandum  bellum  |  ut  patriam  teterrimis  modis  laceravit,  ita 
fundo  meo  calamitatem  inlulit  haud  scio  an  nunquam  reparabilem. 
Hoc,  hoc  fructus  intercepil  Spartae  illius,  quam  nunc  curo,  et,  qua 
possum,  orno,  non  spernendos  illos,  unde  familiam  laetioribus  tempo- 
ribus  commode,  et  laute  adeo,  alas.  Neque  fructus  modo  meae 
hujus,  quae  poterat  esse,  felicitatis  avcrtit  belli  diritas,  sed  malis  idem 
me  maximis  mulcavit.  Sed  bellum  accuso?  Ipsa,  quam  gero,  pro- 
vincia,  cum  habet  laetabilia  et  appetenda  non  pauca,  dignitatem  loci 
in  rep.,  domicilii  amplitudinem  el  lautitiem  mea  tenuitate  atque  soli- 
tudine  multo  majorem,  (parva  avicula  magnam  caveam  incolo)  ligni 
et  frumenli  aflalim,  numorum  quod  non  poeniteat;  quae  bona  ul 
summi,  qua')  par  est,  l'acio  sie  deum  rogo  ut  propria  mihi  atque 
perpetua  faciat,  tum  rursus  cum  multis  magnisque  conjuneta  est  eadem 
provincia  molestiis  et  taediis,  quae  tanla  sunt,  ut  eorum  amaritudo 
dulcedinem  istorum  bonorum  paene  obruat  atque  exstinguat,  vehe- 
menter quidem  debililel.  Primum  ex  illa  prislini  otii  tranquillitatc. 
cujus  quanla  fueril  dulcedo,  nunc  demum  intelligo,  ex  quo  ea  carere 
coepi,  ex  illa  igitur  in  aeslum  quendam  curarum,  negotiorum,  taediorum 
denique  incidi,  eum,  qui  paene  me  mihi  constare  non  paliatur.  In- 
videntia  et  odiis  collegarum  hinc  exagilor,  illinc  protervia,  levilale. 
conlumacia  puerorum.  Superatis  institutionis  literariae  laboribus,  curaoda 
res  familiaris  est;  nam  ad  reliquas  meas  aerumnas  haec  una  pesüs 
nondum  accessit  neque  commiltam  unquam  ut  accedat,  ut  mihi  cum 

foi.  3»  importunilate  |  uxoria  certandum  sit:  sed  cum  cupiditate  et  furacitate 
atque  impuritate  ancillarum  quotidie  dimicandum  est.     Adde  stul- 

1)  [Hdr:  quar] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


623 


litiam  parentum  plebejorum,  qui  liberos  suos  ad  ludum  nostrum  missi- 
tant;  quae  stultitia  et  morosilas  haud  raro  fidem  paene  oiunem 
superat.  Quamvis  miuula  quaedam  sint  taedia,  quae  nobis  devoranda 
sunt  ima  cum  pulvere  scholastico,  non  minus  tarnen  quam  illa  majora, 
urunt,  et  angunt,  et  excruciant,  et  animum  velut  uncis  impactis 
dilaniant,  ut  saepe  rairer,  qui  factum  sit,  ut  tot  tantisque  raalis  adhuc 
supersim.  Ad  moleslias  muneris,  in  quo  nunc  sudo  et  algeo,  com- 
munes,  illas  tarn  notas  omnibus,  ut  vel  proverbio  conterantur,  accedunt 
propriae  quaedam  meae.  Ludus  parum  nunc  frequens,  cum  per  belli 
iocommoda .  tum  per  aemulorum  quorundam,  aliorum  inimicorum 
malevolentiam  et  improbitatem,  qua  factum  est,  ut  ficlorum  criminum 
ignominia  paene  opprimar,  et  invidia  ardeam  turpissima,  innocens. 
quod  incendium  calumniae,  quamquam  spero  aliquando  futurum  ut 
concidat  atque  exstinguatur,  officit  tarnen  nunc  certe  cum  emolumentis 
meis,  tum  ludi  celebritati.  Redibunl  quidem  illi  aliquando  ab  hac 
erroris  sui  crapula  et  ab  odii  erga  me  immanitate  ad  sanam  mentem; 
interea  tarnen  dici  nequit,  quantis  petar  insanorum  insidiis,  quantis 
saucier  contumeliarum  spiculis.  Dudum  aut  desipere,  aut  animum 
despondere  coepissem,  nisi  me  pax  dei,  et  recte  factorum  conscientia, 
studiumque  indefessum  bene  de  literis  et  de  juventule  nostra  mereudi 
solaretur,  erigeret  atque  sustineret.  Praeterea,  quae  spartae  hujus 
meae  emolumenta  tarn  lauta  sunt  atque  copiosa,  ut  pacatis  reip. 
tem|poribus  aliquid  homini  non  prodigo  superesse  posset,  ea  nunc,  foi.  «r 
in  hac  tarn  plane  enormi  et  incredibili  rerum  omnium  carilate,  cujus 
exemplum  haud  scio  an  memoria  rerum  nulla  habeat,  rei  familiari 
luendae  nullo  modo  sufficiunt.  Caritas  illa  cum  bello,  tum  maxiine 
telerrimae  pecuniae,  quae  nunc  vitam  obundavit,  debetur.  Ferrea 
pecunia,  qua  nunc  utendum  est  necessario,  me  tribus  paene  ipsis 
quadrantibus  redituum  fraudat.  Ne  quid  malorum  deesset  huic  tantae 
magnitudini  atque  acerbitati,  a  nobis  quoque,  lileraruin  professoribus, 
exemplo  in  Iiis  quidem  terris  inaudito,  contributio  perinde  atque  ab 
aliis,  quibus  ex  opificiis  cujusque  suis  quaestus  est,  exigitur,  neque 
ea  mediocris.  Incidi,  ut  brevis  sim,  in  tempora  tarn  dira,  tarn  foeda 
et  luctuosa,  ut  ne  cogitatione  quidem  tantam  diritatem  temporum 
consequi  potuerim,  quantam  usu  experior.  Sed  satis  querelarum. 
transeamus  ad  hüariora.  quamquam,  quae  Tu  ex  Batavia  Tua  nuncias, 
quaedam  ne  ipsa  quidem  acerbitate  vacenl,  tametsi  ad  nostras  clades 


Digitized  by  Google 


624 


R.  Fo ERSTER, 


plane  nihil  sunt.  Funera  summorum  virorum,  quos  Leidani  nuper 
exlulere  cum  propter  usura,  qui  mihi  eorum  fuit  olim,  tum  literarura 
causa,  ipsorum  denique,  gravissime  fero;  Albertii  inprimis,  cujus  ex- 
cellentes  literas,  et  animi  candorem,  morumque  simplicitatem  et  hila- 
ritatem  magni  Semper  feci.  Laetandum  tarnen,  ul  in  malis,  eo  pro- 
cessisse,  ipso  adhuc  superstite,  Hesychium,  ut  non  sit  operosissimum 
futurum  coronidem  ei  imponere.  Gravis  ille  casus,  qui  optimi  viri 
extremam  aetalem  perculit,  mihi  non  constat,  num  cum  ante  obituin 
deseruerit.    Sed  lligtius  quis  fuit?    uam  de  ejus  fato  nunc  primum 

foi.  *vex  Te  inaudio.  Legi  nuper  |  magnae  cum  sensu  delectationis,  in 
novellis  Hamburgensibus,  de  Leidanorum,  quondam  nostrorum,  sapientia 
et  pietate  erga  Manes  Boerhavianos  demonstrata.  Monumentum,  quo 
illi  civis  maxima  de  se  merita  cohonestarunt,  velim  ut  magni  nominis 
iramortalitatem  perennilate  sua  aequet.  Herodotum  a  pari  virorum 
doctissimorum  atque  clarissimorum ')  expolitum,  perquam  avidus  ex- 
specto.  Ergo  Musgrave  ille  jam  Leidae  medicinae  discendae  operam 
dat,  cujus  nomen  et,  quod  in  Euripide  ornando  posuit,  Studium  jam 
aliquot  annis  ante  mihi  per  Erneslium  nostrum  innotuerat.  Ad  eum 
enim  literas,  quinquennium  fere  est,  dederat,  quibus  tantum  non 
imposturae  et  malae  fidei  reum  me  egerat.  Nam  in  iis,  quas  ad 
Euripidem  edidissem,  animadversionibus,  me  saepe  ex  Argentoratensi 
quadam  editione  lectiones  airerre,  nullis  aliis  in  libris  a  se  repertas. 
quaproptcr  paene  se  adduci  ad  suspicandum,  cum  illa  editione  lectiones 
ipsas  a  me  confictas  esse.  Quem  scrupulum  ut  homini  eximerem, 
fidemque  illi  meam  approbarem,  codicem  illum  meum  Ernestio  in 
manus  cum  dedi,  tum  eum  rogavi,  ut  illum  codicem  curaret  ad  Mus- 
gravium  perferri,  quo  oculis  ipse  suis  meae  testibus  fidei  uteretur. 
Suspicor  ab  hoc  ipso  profectam  esse  expositionem  Anglicanam  de 
illo,  quod  modo  commemorabam,  opusculo  meo  Euripideo,  quam  ex- 
positionem cum  legerem  in  Diario  quodani  Anglicano,  (Universal 
Magazin  si  bene  memini)  videbalur  ea  paulo  iniquior  esse.  Sed  cupio 
cognoscere  quid  ille  tandem  novorum  ornamentorum  in  poetam  con- 

foi.  5'  tuleril2).  Esse  scribis,  qui  in  Nicandro  ornando  versetur.  Quis  is  |  aut 
sit,  aut  esse  possil  alius,  praeter  Te,  Iternarde  Doctissime,  haud  video. 
Sed  negas  Tibi  nunc  licere  cum  literis  graecis  consuescere.  Credaiu 


l)  [Wesseling  und  Valckenaer.]  8)  [Vgl.  S.  631,  S3  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hkiskk  s  Bmkfk. 


025 


hai-tenus,  ut  de  mea  tarnen  illa  suspicione  ne  deseiscam  plane,  sed 
evenlui  perrailtam,  quo  quid  ejus  rei  sil.  certo  cognoscam.  Petrum 
Camper  ais  apud  vos  Anatomiae  Professorcm  fuissc.  Fuil  ergo,  non 
est?  qui1)  nunc  esl?  Quo  abiit?  memini,  cum  Leidae  nobiscum 
arti  discendae  operam  daret,  et  vidisse  me  saepius  hominem,  procera 
forma  corporis,  et  excitato  ingenio,  et  audivisse,  cum  ejus  Studium 
cultelli  anatomici  exercendi  a  laudantibus  praedicaretur.  De  Tlieo- 
phrasto  cl.  Fontyni  tarn  narras  praeclara,  tarn  magnificam  moves  spem, 
ut  continere  me  nequeam.  quin  majorem  in  modum  Te  rogem,  ut 
hortando  et  obtestando,  et  objurgando  adeo,  si  neeesse  erit,  et  con- 
vitio  prius  finem  ne  facias,  quam  ei  munus  tarn  splendidum  exlorseris. 
Accipere  nunc  cupis,  quo  apud  nos  loco  sint  bonae  literae.  Quarum 
gloriam  quamquam  Ernestius  paene  solus  nunc  tuetur,  sunt  tarnen 
item  alii  non  plane  segnes,  tametsi  quantum  hi  quidem  enitantur, 
ineum  haud  est  dicere.  Vir  Summus,  quem  modo  dicebam,  praeter- 
quam  quod  moderator  praeest  illi  Collegio  virorum  doctorum,  quod 
in  condenda  Bibliotheca  Theologica  elaboral,  (est,  ut  vides,  id  nomen 
libello  cuidam  periodico,  '■*)  Clavem  Homericam  praclo  nuper  cocpit 
mandare,  et  Polybio.  qui  in  hac  urbe  recuditur.  Clronoviano,  cujus 
volumen  primum  ajunt  paucis  mcnsibus  post  praclo  exiturum  esse, 
praefationem  addet.  Quibus  perfeclis  el  absolutio,  ajunl,  quibus 
familiajrior  ejus  usus  est,  cum  decrevissc  animum  ad  Ciceronem  foi.  5* 
tlraevianum  recudendum  adjicere;  cui  de  suis  opibus  accessionem 
insignem  largiatur.  Abundat  ille  quidem  vetustissimarum  editionum 
copiis,  in  quarum  lectionibus  et  diligenler  reddendis  et  subtiliter 
judicandis  summa  hujus  rei  versatur.  C.ollegae  duo  quidam  mei, 
aller  Thieme  dictus,  Tcrtius  (ut  appellatur)  ludi  noslri  Collega,  alter 
Mittenzwey,  Quartus,  idemque  Cantor,  ambo  Magislri  Arlium,  viri 
pro  aetate  isla,  quam  agunt,  docti,  una  ad  Xenophontem  Studium 
quisque  suum  contulerunt ,  iste  quidem  ad  totum  ex  edilione 
Welsiana  reddendum,  hic3)  ea  solummodo  parte  suani  circumscribet 
diligenliam .  quam  Hutchinsonus  exornavit.  Sed  Cantorem  liunc 
nostnim  Coburgenses  ad  se  invitarunt.  ad  quos  abitum  parat,  graecas 


\)  [Aus  quis  korrigirl.] 

5)  [Neue  Theologische  Bibliothek,  Leipzig  4  700  f.] 
3)  [Hdr:  hic  hic] 

Abh»n<U.  der  K.  8.  OwelUcb.  d.  Winnoimch.  XXX VIII.  (0 


Digitized  by  Google 


626 


B.  FOKRSTKR. 


et  hebraeas  ibi  literas  traditurus.  Fischerus,  Scliolae  Thomanae  Con- 
rector  (nani  duo  sunt  in  hac  urbe  ludi  literarii,  Nicolaitauus,  dignitate 
potior,  cui  me  divina  pietas  et  Amplissirai  Ordinis  Lipsiensis  humanitas 
praefecit,  alter  Thomanus,  cui  Ernestius  paucis  ante  annis  praeerat. 
nunc  praeest  successor  ejus  Leisnerus:)  Fischerus  ergo,  ut  illuc  redeam, 
nuper  litcrarura  humaniorum  professor  extra  ordinem  creatus,  cum 
alia  dcsignal,  tum  Theoplirastei  ejusdem  libelli  novam  parat  editioneiu. 
Leisnerus  idem,  quem  paulo  ante  diccbam,  Herodiani  novam  molitur 
editionem  latina  interpretatione  Stephani  Berglen  instructam.  Thomas 
Krebs  Reclor  Scholae  Provincialis  apud  Grimraam  Demosthenis  et 
Aeschinis  super  Corona  advcrsarias  ingenti  commentario  a  se  illumi- 

foi.  6^  natas  dabit.  Est  in  |  amicis  meis,  juvenis  excilati  ingenii,  Cober 
dictus,  nuper  ad  Conrectoris  munus  obeundum  Budissam  in  Lusalia 
vocalus,  posteaquam  paulo  ante  ex  itinere  ltalico,  in  quo  triennium 
pene  consumserat,  doinum  reversus  esset.  Nondum  cum  eo,  ex  quo 
redux  iu  patriam  faclus  est,  mihi  licuit  congredi,  sed  per  literas  me 
certiorein  lecit,  se  multa  monumenta  graecae  latinaeque  vetustatis. 
sed  graecae  maxime,  quae  adhuc  edita  nondum  essent,  inprimis 
medica,  quorum  partem1)  etiam  nominatim  indicavit2),  e  latebris  bib- 
liothecarum  Jlalicarum.  Vindobonensis,  Monachiensis  a  se  eruta,  secum 
retulisse.  Quae  num  sit  aliquando  in  lucem  prolaturus,  dies  docebil. 
Non  deest  illi  quidem  voluntas  praeclare  audendi;  neque  videlur 
facultas  elficiendi  esse  aliquando  defutura,  cum  aetas  aliquanto  matura- 
tior  limam  attulerit.  Sed  videtur  hanc  tarn  praeclaram  spem  loci, 
in  quem  abjectus  est,  humililas  et  angustiae  suQ'ocatura.  Quaeris  qui 
sit,  qua  generis  nobilitate,  qua  fortunarum  amplitudine,  cui  contigeril 
uni  tot  et  tantas  opes  literarias  comportare.  Obscuro  loco  natus  est, 
et  inüma  usus  fort u na,  cum  Bianconio  innotuit,  Archiatro  Serenissimi 
Principis  Elecloralis  Saxonici,  qui  eum  in  familiam  adoptavit,  et  comitem 
exsilii  Monachii  tolerati  habtiit,  postmodum  in  Jtaliam  misit,  quo  Celsi 

foi.  6-  Codices  in  Bianconii  gratiam  lustraret.  Decrevit  enim  vir  illu  slris 
Celsum  et  alios  medicos  graecos  ineditos  edere,  et  in  bis  Aelium 
Promotum  ';,  quem  diu  penes  me  habui,  cum  illi  necesse  esset,  pro- 
sequendi  domini  ergo,  Dresda  abesse.  Kecte  de  contentione  vel 
jurgio  potius,  quod  Burmannum  et  Saxium  intercessit,  judicas,  et 


0  [Hdr:  partim]  2'  [Vgl.  S.  6<  6,  \  f.]         3)  [Vgl.  S.  606  A.  3.]  * 


Digitized  by  Google 


J.  J.  IU:iski:*s  Briefe. 


idein  cum  pmnibus  probis  atque  cordatis.  Sed  ipse  paene,  invitus 
uuarnvis,  in  haue  lapidationem  veneram ').  Aegre  im;  ereptum  nescio 
qui  servavit  Apollo-}.  Klolzius  nuper  Antikiotziuin  uldis  est  peracerba 
el  denlala  responsione3),  in  qua  neseio  an  vitia  sua  Burinanno  ex- 
probrarit.  Non  dubito  libellum  islum  ad  vos  pervenisse;  in  quo 
positurum  rocepil  anna  ista  gladiatoria,  quae  satius  erat  nunquain 
sustulisse.  Non  caret  ingenio,  non  ideo  tarnen  multuin  bonae  fnigis 
ab  ista  vanilate  et  temeritate  evspeclo.  De  nie  denique  ne  plane 
sileam,  ad  inetam  spectat  volumen  quartuni  Aniniadversionum  nostrarum 
ad  graecos  auetores,  in  quo  l'olybium  pertractavi.  De  reliquis  nil 
opus  est  hoc  loco  praedicare,  quorum  incerta  adhuc  est  alea.  Suc- 
currebant  adhuc  alia,  de  quibus  Tecum  volebam  agere,  sed  ne 
modum  excedam,  lue  liniam,  isla  alteri  cuidain  teutpori  reservans. 
Tu  interea  Bernarde,  Vir  Clarissime,  bene  vale.  et  quem  renovasti 
pristinum  Tuum  auimuni  mei  studiosum,  eum  ne  muta.  Scripsi  d. 
28.  Nov.  1762. 

283.   An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wio  437,  Nr.  H. 

Viro  Celeberrimo  |  Ilermanno  Samueli  Heiniaro  |  spd  |  I  I  Reiske. 

Cum  anno  superiori  baue  ipsam  vernain  tempeslatem  agcremus, 
Keiiuare,  vir  Excellenlissime,  angebat  vos,  quod  ex  literis  Tuis  in- 
telligebam,  metus  tumultuum  finitimorum,  nos  premebal  gravissimi 
belli  inoles  intolerabilis.  Deus  autem  propitius  vos  quidem  statiin 
islo  vestro  raetu  liberavit,  nos  autem  vix  nuper  demum,  alma  pace 
rrddita,  respirandi  a  tot  malis  otio  recreavit.  Cujus  rei  gratias  ei, 
ut  par  est,  agimus  quas  possumus  maximas.  Sed  ut  mare  a  pro- 
cellis  agitatum  lamelsi  desaeviit,  non  ideo  tarnen  statim  conquiescit, 
sed  placato  jam  tumultu  t'reniere  tarnen  et  jactari  pergit,  ila  nos 
quoque,  quamquam  pacis  fruetum  illum  jam  pereepimus  longe  maxi- 
i«um  et  suavissimum,  ut  iniquis  exaelionibus  et  importuno  liospitio 
simus  liberati,  vehementer  tarnen  adhuc  ab  illo  diro  aeris  improbi 
flagello  exagitamur,  Quae  pestis  immanem  peperit  rerum  omnium 
caritatem,  quae  nervös  nostros  plane  incidit,  eorum  imprimis,  qui 

Ii  [Vgl.  S.  605  A.  4.]  i)  [Vgl.  Hör.  s.  I,  9,  78.] 

3)  [Funus  Petri  fiunnanni  Secundi,  Allenburgi  1762.] 

40* 


628. 


H.  FOERSTRR, 


publice  alunlur,  cum  nomen  mercedis  ferunt,  re  carent.  Nos  quidem. 
qui  boiuis  artes  in  hoc  literario  ludo  docemus,  boni  et  probi  aeris 
recens  cusi  ne  teruncium  quidem  ad  hoc  diei  tulimus.  Sed  dabil 
deus  his  quoque  fmem. 

foi.  o  |  Prodiit  his  diebus  quartum  volumen  Animadversionum  nostrarum, 
cujus  ad  Te,  Vir  Maxime,  duo  cxempla  misi.  alterum  Tibi  consec- 
ratuni,  alterum  quod  Te  rogo  ut  ad  cl.  Jac.  de  Rhoer  nun  lileri.s 
ei  inscriptis  Daventriam  perferri  eures.  Praefationem,  quam  jam  con- 
scripseram,  ideo  repressiv  quia  in  meutern  veniebat,  Krnestium  V.  C. 
Polybio  suo  praemittere  praefalionem  decrevisse  et  publice  reeepisse. 
Cui  materiam  dicendi  praeripere  nolui,  religione  constrictus.  Hoc 
est  illud,  quod  in  mea  illa  brevissima  admonitione  verbis  perobscuris 
adumbravi Absolulo  hoc  voluminc  animus  erat  quintum  sine  raora 
lypographo  exeudendum  Iradere.  Sed  auclor  ille  mihi  fuit,  ut  tempus 
opperirer,  quo  immanis  illa,  quae  nunc  commerciorum  cursum  morattir, 
chartarum  operarumque  Caritas  delumuerit.  Complectetur  quintum  illud 
volumen  cum  Demosthene  caeteros  oratores  Atticos,  praeter  Isocralem 
et  Lysiam.  Inlerea  gennanice  reddendo  Demosthene  otium  fallo. 
Paceres,  Keimare  Humanissime,  rem  mihi  longe  gralissimam,  si  Bohniuiu 
vestrum,  qui  in  auctoritale  Tua  est,  percunetari  velles,  quo  sit  aniuio 
erga  consilium  sumluum  in  hujus  versionis  impressionem  erogandoruni. 
propensone  an  alieno,  et  ita  de  ejus  animo  certiorem  me  faceres. 
Nomen  tarnen  meum  celari  veliin,  donec  res  aut  maturuerit,  aut  con- 
stiteril  certe  quo  sit  exitura.  Totum  opus  ad  volumina,  quantum 
conjectura  colligere  possum,  quatuor  aut  quinque  ordinis  octavi  ex- 
cedet,  binorum  quodque  alphabetorum.    Non  est  quod  Te  doceam, 

foi.  &  viru m  doctissimum,  |  impelli  nostrum  hominem  posse  demonstranda 
magnitudine  fruetuum,  quos  ab  ejusmodi  opere,  ubi  in  manus  mul- 
torum  pervenerit,  cum  universa  jurisprudentia,  tum  vernacula  imprimis 
eloquentia  pereipiet.  Paratam  jam  habeo  maleriam  unius  voluminis. 
Si  quid  unquam  ex  animi  mei  sententia  fecisli,  quae  multa  et  magna 
fecisli,  Vir  olficiosissime,  non  erit  hoc  in  minimis,  si  recte  feliciterque 
«  onfectum  mihi  dederis.  Fecit  mirifica  Tua  cum  erga  omnes  huma- 
nitas,  tum  erga  me  benevolentia  et  Caritas  paene  dixerim,  ut  hanc 


1)  [In  der  Praefatio.    Vgl.  S.  635,  4  f.    Nachträglich  hat  K.  diese  praefatio  in 
den  Animadversioncs  vol.  V  p.  757-803  veröffentlicht.  Vgl.  Lebcnsheschr.  S.  1 75Nr.  30. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Bhikj-e. 


rem  ad  Te  deferre  Tibique  etiam  atque  etiam  commendare  nil  dubi- 
tarcm.    Bene  vale.    Scripsi  Lipsiae  Calend.  Maji  1763. 

Post  haec  scripta  legendi  ordo  ad  n.  120.  et  121.  T.  II.  Specta- 
toris  Britannici  nie  detulit.  Naui  excellentissimo  illo  libro  legendo 
horarum  subsecivaruni  otium  fallo.  Revocavit  ea  mihi  lectio  in  mentem 
promissum  Tuuni  de  proferendi«  in  medium  Tuis  observatis  super 
Instinctibus  Animalium.  Fietne  brevi  ut  spes  publica  satietur?  Credo 
mihi,  si  quid  unquam  cum  magna  anirai  delectatione  legi,  libellum 
illum  legi  cum  maxima,  quem  super  hoc  argumenta  jam  edidisti1); 
ul  reliquorum  desiderio  ardeani2). 

284.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  30.) 

Pelro  Wesselingo  j  Viro  Celeberrimo,  Literatori  Siimmo,  |  spd.  | 

I  I  Heiske. 

Magnum  sensi  gaudium,  cum  nuper  e  Batavis  certior  fierem, 
Tibi,  Wesselinge,  Vir  Maxime,  divinitus  evenisse,  ut,  quod  Semper  in 
votis  habui,  Herodotum  luum  absolveres.  nam  carecres  eum  morderc. 
Quare  spero  fore.  ut  proximis  nundinis  autumnalibus  ejus  usurpandi 
copiain  habeamus.  Quartum  volumen  nostrarum  ad  Graecos  Auctt. 
animadversionum,  in  quo  Polybium  pertractavi,  ut  aequus  atque  pro- 
pitius  aeeipias,  etiam  atque  etiam  rogo.  .  .  .  Bene  vale  et  mihi,  quod 
faeis,  fave.    Scripsi  festinans  Lipsiae  d.  8.  Maij  1763. 

Adr.:  A  Monsieur  Msr  Wesseling,  illustre  Professeur  |  a  | 
Vtrecht a). 

285.  An  Peter  Wesseling  in  Virecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  <0  2,  Nr.  3t.) 

Viro  Celeberrimo  |  Petro  Wussclingio  |  spd  |  I  I  Reiske4). 

Facere  non  potui,  quin  ad  literas  Tuas,  Vir  Celeberrime  atque 
Hunianissime,  quibus  absolutionem  Herodoti  Tui  a  prelo  signifieaveras, 

1)  [Vgl.  S.  598,  tn  f.] 

2)  [Reiiuarus  Antwort  vom  25.  September  4  763  ist  Lebensbesehr.  S.  710  f. 
gedruckt.]  3)  [Von  andrer  Hand  ist  hinzugefügt:  par  IL  Spruyt  |  a  Utrecht.] 

4)  [Antwort  auf  Wesseling^,  Brief  vom  23.  Juli  <7ti3  (Lebensbeschr.  S.  8t  2.).] 


Digitized  by  Google 


630 


R.  FüERSTER, 


in  continenti  responderem.  Non  enim  coniinittcnduni  videbulur,  ut 
diu  gaudium  ignorares,  quod  ille  mihi  nuncius  attulit ,  quo  nun  alius 
mihi  poterat  jucnndior  accidere.  Eum  Tibi  adhuc  vivo  diem  illuxisse, 
quo  manum  operi  nobilissimo  supremam  operae  Tuae  iraposuere, 
fructusque  gloriae  tarn  honeste  partae  Te  superstitem  adhuc  per- 
cipere,  nil  miror  si  laetaris.  Sed  patieris,  opinor,  me  quoque  in  illius 
Tuae  laetitiae  parlem  venire,  qui  laudibus  Tuis  vehementer  delecter. 
Laborum  hic  te  terminum  ponere  decrevisse  scribis.  Quod  tamett>i 
habet  non  parum  acerbitatis,  ad  nos  quidem,  qui  Hieras  diutius  a  Tu 
mailemus  omari.  parendum  tarnen  est  naturae  necessitati,  eoque  Tu 
potes  animo  erectiore  ex  hac  bonarum  arlium  palaestra  excedere. 
quod  Tibi  licet  cum  illo  Virgiliano1)  Entello  hic  victori  caestus  artem- 
que  reponere.  Magnat»  affert  oblectationem  vitae  praeclare  et  in 
honestis  studiis  actae  peractaeque  recordalio;  qua  ipsemet  ego  nie 
interdum  solor,  cum  imminens  mihi  fatum,  non  horreo  quidem,  at  e 
signis  tarnen  quibusdam  haud  obscuris  colligo.  Slrenue  Te  in  hac 
palaestra  desudasse  meminimus  omnes,  et  testabuntur  ad  omnem 
meinoriam,  quae  Tu  immorlalitati  consecrata  dedicasti,  monumeola 
foi.  splendidissima.  Quamquam  propter  ea,  |  quae  comraemoras,  adati^ 
afl'ectae  et  valetudinis  incommoda  nolim  equidem  auctor  Tibi  esse 
magni  alicujus  operis  suscipiendi,  non  ideo  tarnen  despero  quin  Tibi 
per  fata  liceat,  saltim  minoribus  lucubrationibus  edendis  adhuc  im- 
posterum  literas  ornare.  Sed  baec  quidem,  ut  par  est,  totüv  n 
yovvuot  xf/o^w.  Pro  munere,  quod  mihi  destinasti,  gratias  ago 
maximas,  et,  absens  licet,  spe  tarnen  et  votis  amplector.  Quod  ubi 
nactus  ero,  et  laetus  oculis  illas  Tui  erga  me  studii  significationes 
usurpavero,  quas  per  Herodotum  Tuum  crebras  sparsas  suspicor, 
operam  dabo,  ut  per  literas  me  Tibi  tesler  eo  nomine  obstrictissimum. 
De  Polybianis  nostris  Tui  judicii  benignitas  vehementer  ardorem  raeuui 
de  bonis  üteris  bcne,  pro  virili  nostra,  merendi  accendit.  Progrediar. 
tametsi  lentis  passibus,  quia  cilis  non  licet,  in  illo  institulo,  quoad 
per  fata  liccbit.  Quinlum  volumen  Demostheni  et  Aeschini,  cum 
caeteris  sie  dictis  minoribus  graecis  oratoribus  destinavi.  Sed  ejus 
editionem,  praeterquam  quod  calamitas  temporum  et  mala  reip.  rnoran- 
tur,  per  quae  chartarum  pretium  mirum  in  modum  accensum  est,  et 


<)  [Vgl.  Aen.  V,  484.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Krikfe. 


031 


res  typographica  nonnihil  conturbata,  retinet  adhuc  alia  cura,  quae 
nie  nunc  districtum  liabet.  Locavi  nempe  operam  redemtori  librario1) 
ad  concinnandam  Demosthenis  interpretationom  germanicam ;  cujus 
jani  permagnam  partem  peregi,  speroque  deo  propitio  futurum,  ut 
intra  biennium  totum  opus  typis  exscriptum  publice  prostet.  IIa 
biennio  superiori  Thucydidcas  item  orationes  veruacule  redditas  publici 
juris  feci.  Ita  fit  ut  Schedas  meas  Demosthenicas  diligentius  reco- 
gnoscam.  Accedit  ad  operis  continuandi  molestias  atque  lentorern 
frigus  librariorum  nostrorum,  per  quod  necesse  mihi  est  ipsi  de  meo 
sumplus  in  excusionem  erogare.  |  Quod  si  apud  vos  esset  librarius,  M- iT 
qui  edilionis  curam  in  se  suseiperet,  magno  ille  me  onere  levaret, 
possem(iuc  illi  duo,  vel  tria  etiam,  schedaruin  Volumina  ad  exeuden- 
duni  commitlere.  quibus,  quae  ad  Demosthenem,  Ilomerum,  Libanium, 
alios,  annolavi,  exarata  habeo.  Ardet  etiam  animus  Tulliana  nostra 
proferre.  quibus  quamquam  adhuc  defuit  ordinandis  olium  (nam 
superioribus  annis  Tullium  haud  indiligenter  lectitavi,  et,  quod  spero, 
c  vetustis  libris  locis  non  paucis  emendavi)  possim  tarnen  hoc  ipsum 
olium.  si  necesse  sit,  caeteris  meis  studiis  vel  invitis  extorquere. 
/xt'rtdftc  Marklandi  V.  C.  tanliim  abest.  ut  viderim,  ut,  sine  Tuo  indicio, 
et  Marklandum  adhuc  in  vivis  superesse  ignorassem,  et  illud  opuscu- 
lum  ab  eo  editum  ne  suspicalus  quidem  essem.  Hujusmodi  libri  fere 
nunquam  ad  nos  perveniuul,  vix  fama  eorum  sero  huc  permanat. 
Musgravii  opusculum2)  ad  Kuripidem  inspexi:  quem  liominem  quae 
egerinl  inlemperiae,  ut  ita  in  nie  saeviret  immeritum,  nulla  provocalus 
injuria  mea,  haud  intelligo.  De  me  tarnen  meisque  studiis  Judicium 
in  unitis  hominis  gratia  et  libidine  positum  nego,  sed  aequitali  hujus 
aetatis  et  posterarum  integrum  facio.  De  cl.  Abreschii  institulo  nunc 
prinium  ex  Te  pariter  aeeipio,  Wesselingi,  Vir  Clarissime.  Solus  ille 
caeterorum  amicorum,  (pios  pridein  penes  vos  habueram,  constan- 
tiam  fidei  superaverat.  Verum  ab  anno  inde,  et  quod  excurrit,  ipse 
quoque  me  deseruit ,  et  frigus  ostendit  alque  conticescere  coepit. 
Hurmannuni  in  Sieulis  Dorvilliams  versari  norain;  sed  Studium  ejus, 
vel  morbuin  potius,  miror,  qui  a  se  impelrare  nequit,  ut  hominem 


4)  [Vgl.  S.  654,  16  f.] 

2)  [Kxercitationum  in  Kuripidem  libri  duo,  Lugd.  Hai.  1*762  p.  49.  52  f.  und 
Appendix  p.  131.] 


Digitized  by  Google 


63* 


R.  FoEBSTEH, 


foi.  v  inissum  faciat,  qui,  si  crimine  tenetur,  quod  in  dubio  |  relinquam, 
satis  magnas  tamen  jam  poenas  dedit1).  Si  dignus  eral  injuria  Saxius, 
indignus  erat  Burmannus,  qui  seque  bonasque  iiteras  turpiter  daret. 
Apud  nos  prodiit  nuper  libellus  Characterum  Tbeophrasü  a  Fischero, 
viro  docto,  curatus;  ubi  pariter  male  sum  habitus2).  Sed  quod  de 
Musgravio,  id  ideui  de  Fischero  statuo,  neinini  privato  me  de  ineis 
literis  Judicium  permiltere,  sed  universilati  literatorum,  qui  et  nunc 
sunt,  et  post  erunt.  De  re  mea  privata  si  nosse  cupis,  non  est  ea 
quidem  Ioco  optinio,  spes  tarnen  est,  ut,  pace  tandem  reddita,  vulnera 
gravissima  a  bello  accepta  paulalim  coalescant.  Ita  bene  vale  Vir 
Celeberrime  atque  Excellenlissime,  et  mihi  fave. 
Scripsi  Lipsiae  d.  27.  Julij  1763. 

286.  An  Eberhard  Friedrich  Boysen  in  Quedlinburg s) . 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Dalum  und  Unterschrift.) 

(5m.  £ocr;(*brw.  haben  mir  bie  (Ifjre  angetan  micr;  aufs  neue  bureb 
ein  Derbinblicfye*  Schreiben  dero  ffioljlroollcn«  $u  Derficfyern.  —  Vielmehr 
wünfd;te  ich,  ©elegenbcit  ui  l;aben  ba  ich  meine  ©cfliBenbeit  3bnen  in  ber 
Jbat  ut  bieneu  an  ben  lag  legen  fönte.  2>ocb  bin  id)  vielleicht  halb  fo 
glüeflid}  liefen  28unf<r>  watyr  jn  machen,  wenn  SetDjig  Mc  Gtyre  @m.  £v  in 
feinen  dauern  ju  traben  haben  wirb  unb  idj,  benfclben  aufzuwarten  ') ;  ba* 
wout  ber  3d;luft  £ocbgcchrtejtcn  £ofnung  mad;t.  9lur  müßen  8ie 
bie  Dorgefaftc  Don  mir  allutgünfiige  unb  unDerbicntc  Meinung  ut  Dueblim 
bürg  la§en,  unb  ftd)  auf  feinen  großen,  jtatiöfen,  beutern,  muntern,  lachen* 
ben,  ©elcbrten,  fonbern  auf  einen  fd)ücr;ternen,  blöben5),  einfamen,  Derlapncn 
unwebrt  gearteten,  burd;  Diele  ©iberwertigfeiten,  Arbeiten  unb  borgen  gc* 
beugten,  furfc  unf er; einbare n  8d)ulmann,  gefaft  machen  ber  Dor  ber  2$elt 
fo  laufft,  wie  fic  bor  ihm.  2>ie  6d;ale  (man  nennt  es  fenft  baä  Exte- 
rieur) ijt  ber;  mir  ber^ltd;  fcfylcdjt.  ©er  aber  meinen  ftern  gcfojrct  tyat, 
will  ihn  bod)  niaSt  ganh.  unfdmtactyafft  befunben  haben.  £o  Diel  fan  ich 
Don  mir,  mit  ©abrheit  unb  otjne  bem  ffiotylfianb  ju  nafyc  ut  treten,  fagen, 

1)  [Vgl.  S.  605  A.  4.1  t)  [Wesen  der  Conjekturen,  welche  er  in  den 

Aniinadvv.  ad  gracc.  auet.  I  p.  96—105  veröffentlicht  hatte.] 

3)  [Vgl.  Lebcnsbeschr.  S.  104  und  Hü.  K's  Ad  Tacitum  aniiuadversiones 
stehen  in  Boysen's  »Philologischer  Bibliothek«,  drittem  (S.  308 — 3J8)  und  viertem 
S.  3*9— 388 1  Stück  (Quedlinburg  und  Leipzig  1766  und  Hb8.] 

4,;  [Hdr:  auferoarten]  5)  [Udr:  fd)üd)tern  blöben,] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hkiske's  Brikfk. 


033 


cap  id)  nad)  Vermögen  tcr  $8elt,  publice  et  privatim,  rcblid)  unb  ol;ne 
\Ubfict>t  auf  (£igcnnu£  gerne  bteue.  £o  felje  td)  au*.  3)aä  finb  bie  be* 
barlicfycn  3ü?,c  mcineö  üßilbcä.  $>ie  übrigen,  bie  etwa  ber  gemeine  Otuf  ol)nc 
mein  ®cfud),  unb  olme  mein  $>rumwipen  mag  in  3fyren  iBorfteU.  (jin^u- 
getyan  haben,  wirb  ber  Mugenfd)ein  ot?n  fehl  bar  lia)  gleid)  vertilgen.  Sed 
judicabis  ine  qualem  reperies.  —  2Ba«  meine  bisherigen  53efd)äfftigungcn 
anbelanget,  fo  habe  id)  feit  etwa  14  bip  15  Monaten  an  einer  beutfeben 
Ueberf.  Semoftbente  unb  9lefd)tuiö  gearbeitet,  baoon  aud)  tcr  erfte  Sbeil 
$ebe  $ott  ju  guten  (&lücfe)  mit  tiefer  ÜMepe  in  bie  2i>clt  tritt1}.  — 
"Bare  e*  I>icr  in  tfeioag  auf  ineine  Äofren  gebrurft,  wie  meine  übrigen 
8äd)clgen ,  fo  würbe  id;  (Sw.  <£>.  gerne  mit  einem  Exemplare  aufwarten ; 
fo  aber  ijt  c*  in  l'emgo  unb  letyber  fefjr  fehlcrljafft  gebrueft,  unb  id)  mup 
wae  id;  oon  (Ijemolaren  braudje  felber  raufen.  — 

6».  aufrichtiger  Verehrer  |  unb  wiliferiger  Liener. 

287.  An  die  Herausgeber  der  ,  Briefe  die  Neueste  LiUeratur  betreffend*'1}. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschritt.) 

Steine  Herren 

Ob  id)  gleid)  bie  (Styre  nic^t  habe  5ic,  and)  nur  ben  Warnen  nad), 
gefctyweige  beun  perfönlia)  ju  fennen,  fo  nehme  id?  mir  bod)  bie  grenbeit 
3ie  }u  crfua)en  in  3bren  ©riefen  be$  2)emojihenifd)en  20  erf c«  $u  gebenfen, 
we(cr;ec!  3hr  Verleger  Sutten  jujtellen  wirb.  8ie  finb  Liebhaber  unb  Renner 
ber  febönen  ©ipenfdjafften  unb  beä  guten  2)cutfcr;en.  Unb  in  betibc*  fcblagt 
biefer  ikrfud)  ein.  3d)  bitte  mir  nidjt  fowobl  ein  günftigee  atö  x>ic(mct>r 
ein  billige«  unb  bem  53efinben  gemapeo  Urthel  aup.  J)enn  id)  bin  oöllig1) 
3brer  Meinung,  bap  bie  3»urnatiftcn  bie  gelehrte 4)  Seit  belebreu,  unb  nia}t 
belügen  müpen. 

ftur  ein«  wolle  id)  gebeten  j^aben,  bap  £ic  ben  Verlegern  unb  s£ud)^ 
banblungäfactoren  einen  febarfen  ^erroeip  geben  wollen,  bie  fid)  unterfangen 
>ugleid)  aud)  Correctores  abzugeben  unb  8ad)en  ju  verbunden  bie  fie  nid)t 
oerfteben.  3d)  bin  untröstlich  Darüber,  bap  mein  Dcmoftfyenee  bind)  bie 
abfd)eulid)ften  $)rucf  fehler  ganfc  unbrauchbar  geworben  \\t  33el)c  une  <S>e* 
lehrten,  ba§  wir  6claoen  ber  $ud)hänblcr  geworben  finb.   8ie  foppen  unb 

t    [Die  Vorrede  i>t  vom  20.  Januar,  die  Dedikation  vom  10.  Mai  1 764  dalirl.] 

2)  [Diese  erschienen  seit  176  t  hei  Friedrich  Nicolai  in  Herlin. 

3)  [Udr:  ooßifl]  4)  [Üdr:  gelebrej 


Digitized  by  Google 


634 


R.  FoERMKR, 


tbüriingcln  unö  nad)  if>rcr  ©illfübr.  2Wand)  fcfyöneä1)  gutes  tcutfd>c  ©ort 
haben  fic  mir  autfgcmerjjt,  unb  ihren  Unjtnn  bafür  fyineingcpraftijirt.  ale 
p.  515  wetträttg2),  für  weit  brätig  longi  fili,  longae  telac. 
p.  519.  1  ba$  ffieib,  für  baö  £aupt.  p.  36  ult.  frepbafftees  für 
Vrcpf^aff tci?.  p.  37.  1  Äopfe  für  lopfe.  dergleichen  Scf;anbflecfc  unr 
Q3rantmarfen  giebt  e£  auf  allen  leiten  betynalje.  9Jlan  hat  mid>3)  r>cr> 
honen  unb  läcr/crlicf;  machen  wollen.  Sluct)  ein  befoffener  Sefccr  (t»cr- 
jcifyen  Sie  mir  ÜDieinc  Herren  ben  groben  ttuäbrucf)4)  unb  Corrcctor 
fan  cö  fo  arg  nicfyt  machen,  alä  man  cä  t)icr  gemalt  hat.  dergleichen 
rtrefcel  unb  Stutfywitle  läufft  auf  tyerunterje^ung  unb  Serfdprettung  ber  guten 
t'ittcratur  unb  auf  cinfübiung  einer  wilben  Barbarei)  hinauf»,  diu  jtarfer 
Mercurius  würbe  hier  guten  SNufcen  faSaffen,  $umal  wenn  niemanb  erführe 
bat?  meine  Sorfiellung  ttaju  Slnlafc  gegeben  fyatte.  3a)  weif?  c$  3hr  Salfc 
beißet.  Jyährt  man  aber  fort,  aua)  im  jwctyten  Ibeilc  mich,  fo  $u  mijjban» 
beln  wie  man  im  erften  gctljan  fyat,  fo  werbe  id)  weiter  fein  Manuscript 
mehr  hergeben,  ob  gleich  ba$  ganjje  28crf  $um  Drude  fertig  liegt,  unb  in 
biefer  Wrt  weiter  nid>t^  mefyr  bcrfucfyen,  ober  auffcrtjalb  l'eittjig  unb  weit  tten 
meinen  klugen  nicht«  mehr  bruefen  (äffen  •).  Sollen  Sie  meiner  Ucbcrfe^ung*: 
ein  gemäßigte*  unb  mbiente*  Vob  beilegen,  fo  werbe  td)  ba*  mit  Dielen  £anfc, 
aber  auch  eben  fo  gerne  eine  billige  unb  bcfcbcibenc  3ured)tweifung  anneb* 
men;  unb  wollen  Sic  mir  Überbein  aua)  noa)  meine  obige  SMtte  gewebren 
unb  bem  Unwefen  unwifjenber  Sejjcr  unb  Correctorum  jtcuern,  fo  werben 
Sic  $war  auch  mich,  hödjlich,  aber  nod)  weit  mcfyr  bie  gefaintc  Sunftt  ge> 
ttlagtcr  (belehrten,  bic  ba*  Unglücf  jene*  Samariter«  crbulbcu  inü§cn,  ficb 
tterbinblich,  machen. 

28H.   An  Friedrich  Ludwig  Abresch  in  Zwolle  (?)7). 
(Concepl  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschrift. 

Pudel  profccto  nomen  tarn  diu  in  tabulis  tuis  scriptum  relinquere, 
(piod  duduni  diluerc  oportebat.  Quas  Hieras  novissimas  ad  nie  dedisli 
exeunte  anno  superiori,  scilo  eas  mihi  longo  fuisse  suavissimas.  — 

i)  [Ildr:  fajoneiJ]  l)  [Im  Druck  steht  roeiträtbtg.] 

3)  [Hdr:  fid)  Über  :  letzteres  Wort  durchstrichen]  mid)] 
l    [HuSbrud)  fehlt  in  Hdr.]    5)  [Hdr:  ju  loffenj    6)  [Ueberfefeuna,  fehlt  in  Hdr.} 
1)  [Am  27.  Juli  1763  (S.  631,  27  f.)  klagt  K.  Wesseling,  dass  er  seit  länger 
als  einem  Jahre  keinen  Brief  von  Abresch  erhalten  habe.    Der  hier  (Z.  29)  erwähnte 
Brief  aus  dem  Ende  des  Jahres  4  763  war  vermutlich  holländisch  geschrieben  (vgl. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


635 


—  Uber  Tuus'),  quo  nie  donasti,  cum  per  so.  mihi  commendatissimus 
est,  ob  rerum  utilissimarum  quibus  abundat  miillitudinem,  (um  quod 
pignus  est  amiciliae  et  benevolentiae  Tuae  erga  nie;  quam  pariler 
illa  judicii  Tui  benignitale  de  meis  Polybianis  declarasti2}.  Prodiit 
nuper  editio  Lipsiensis  Polybii,  cui  praefatus  est  Krnestius,  ita  ut  tacito 
meo  nomine,  nonnullos  locos  meae  praefationis  perstrinxerit,  alque 
refutarit,  et  maligno  deute  arroserit3};  Legerat  enim  ante  annum  jam, 
cum  ego,  dubius,  typographisne  illam  excudendam  darein,  an  sup- 
primerem,  illi  legendam  darem  et  Judicium  ejus  deposcerein.  Ille 
arbitrii  mei  rem  facere,  quo  facto  satius  ego  duxi  meam  ad  Polybium 
praefationem  aut  plane  supprimere,  aut  saltim  ad  tempus  reprimere ') . 
Quam  qui  legerit  is  demum  non  pauca  praefationis  Krneslianae5)  dilu- 
cidius  intelligat.  Cläre  perspicio,  aegre  V.  C.  tulisse,  quod  se  prae- 
vencrim.  Sed  videtur  ille  mihi  regnum  in  literis  aireclare,  et  opera 
mercemiria  librariis  locanda  famam  suam  ad  hujus  aetatis  posterarum- 
(jue  intelligentes  quosque  et  acquos  corrumpere.  Nam  quae  ad 
Homerum  et  ad  Polybium  attulit,  properata  illa  sunt  et  magnae  famae, 
qua")  florel  hoc  nomen,  indigna.  Sed  famam  apud  intelligentes  videtur 
minoris  quam  rei  incrementa  facere;  quod  in  eo  tanto  est  indignius. 
qui  tantis  copiis  affluat.  Laccssit  rae  quidem  clandestinis  ollensionibus ; 
ego  tarnen  sedulo  cavebo,  ne  ingralus  et  immemor  beneficiorum  vi- 
dear,  quibus  olim  meas7)  sustentavit.  Operam  dedissem  ut  l)e- 
mosthenica  mea^)  his  nundims  prodirent;  sed  primum  dissuasit  typo- 
graphus,  quod  chartae  nimis  adhuc  pretiosae  essent,  et  profecto  bello 
sedato,  Caritas  rerum  paene  oranium  quibus  in  vita  usus  est.  tantum 
abest,  ut  resederit,  quod  sperabamus,  ut  polius  exarserit.  Praeterea 
totus  anno  superiori  fui  in  Demoslhene  gcrmanice  convertendo,  et 
nondum  mensis  est,  cum  ad  hujus  molestissimi  stadii  metam  per- 

Lebensbeschr.  S.  4  09)  und  deshalb  von  Frau  Reiske  in  der  Lcbensbeschr.  weg- 
gelassen. Im  Briefe  vom  *9.  März  176  4  (Lebensbeschr.  S.  4  99)  beklagt  sieb 
Abrescb,  dass  er  seit  8  Monaten  keine  Antwort  von  K.  erhalten  habe.  Originale 
von  Briefen  Reiske's  an  Abrescb  scheinen  leider  nicht  mehr  vorhanden  zu  sein.] 

1)  Animadvcrsionum  ad  Aesehylum  Über  lertius,  Zvollae  17ti3(?i.j 

2)  [Vgl.  den  Brief  von  Abrescb  vom  10.  Juli  1763  Lebensbescbr.  S.  «98.] 
:j)  [Hdr:  arroderit]  4)  [Vgl.  S.  6  28  A.  «.] 

5)  [Hdr:  Ernestinae]  6)  [Hdr:  quo] 

7,  [Hinter  meas  ist  Lücke  von  4 — 5  Buchstaben.] 
8)  [Vgl.  S.  630,  32  f.] 


636 


R.  FobRhTEK, 


venirem.  IIa  fcstinavi  in  hoc  opere,  ut  nil  aliud  quam  hoc  unuin 
eogilarem,  nusquam  respiciens.  Prodiil  liujus  conversionis  volunien 
primum  Iiis  nundinis1),  Lemgoae  excusum,  pennultis  cum  vitiis  tyjx>- 
graphicis  quod  aogerrime  furo.    Misissem  ad  Te  exemplum,  si  Te 

opcris  desiderio  tencri  aut  usum  habere  posse  credidissem.  

.Misil  mihi  nuper-j  dono  Wesseling  v.  c.  Herodotum  suum,  in  quo 
perhonorilice  me  Iractavil.  Valkenarius  subiniquius,  memor  vulneruni 
sibi  a  me  quondam  illalorum.  Fruatur  vindicta,  si  quidem  dignam  Mia 
persona  judieavit.  ut  recalcilrarel'). 


(Concepl  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Dalum  und  Unterschrift.) 

Gw.  Qotyo.  3)lagn.  Schreiben  nebft  ten  14  tbl.  tyabe  wohl  erhalten, 
verlangte  $ucr;  werte  näcbftfünfftigen  SDtoutag  Mc  ßljrc  haben  felbft  ju 
überbringen4)  . . . 

X)ic  9cad)rid>tcn  ton  meiner  lieben  ißraut  ihrer  iöetenflichfeit  welche 
3bro  .podjw.  M.  mir  ertbeilen  fint  mir  eines  Ibctletf,  weit  fte  eine  fo  liebe 
unt  mehrte  Herfen  betreffen  lieb  unt  angenehm  gewefen,  antern  iheil<j  aber 
haben  fte  nicht  wenig  mid)  befümmert.  £>cnn  tcr  Umgang  mit  einem  franf^ 
Hoben*)  unt  nur  mit  $ücr)crn  um^ugehn  gewohnten  SDiannc  mu§  allcrtinge 
für  ein  lebhaffteet  Frauenzimmer  nid;t  recht  reifjent  fenn.  3^0d>  fle 
mid>  ja  gefant;  unt  hat  fte  foMccbt  gewält,  fo  ift  tie  Schult  unt  tcr 
Schate  ihrer,  ©er  fau  ihr  helfen.  3öarum  hat  fte  ficf>  feinen  bepern 
3Wann  gewägt,  ta  fie  tod)  ta«  Aufliefen  hatte.  8ie  haben  recht  wobt 
gethan,  tap  Sie  ihr  ten  Tcjt  ein  wenig  fd>uf  gclefen  haben.  3ctocb  i* 
febe  gar  wohl  ein,  wa*  tae  gute  Äinb  unfcfylüßig  gemacht  fyabc.  3dj  fclbcr 
habe  mir  tureb  Unfunte  tcr  ©elr,  turd)  ÜJtangcl  ter  Q'inftcr;t  in  tie  folgen 
tcr  Dinge,  unt  ter  Ueberlegung  mannidjmal  wichtige  $ortr/eile  fcerfet; tagen, 
um  gemipen  Neigungen  nad^bangen  ^u  tonnen,  tie  mir  nach,  tcr  3«t  gleich 


1)  [Vgl.  S.  633  A.  1.1 

2)  [Vgl.  S.  630,  24  f.] 

3)  [Vgl.  S.  649,  4  f.] 

41  [Wo]  als  er  nach  Kemberg  fuhr,  seine  Braut  abzuholen.    Vgl.  Brief  290 

und  i>.  6  44,  5  O 

5;  [Udr:  franflidjen] 


289.  An  Propst  Goltlieb  Müller  in  Kemberg. 


J.  J.  Rfiskf's  Briefe. 


637 


giltig  ober  weh!  gar  *u  wiber  geworben  finb.  $er  SWenfcf)  änbert ')  feinen 
Sinn  gar  off t,  weil  feine  Umftänbe2)  fieb,  änbern3). 

♦Oauptfäct^lic^  aber  bin  ict;  fdnilb  an  bem  ganzen  $er$uge  unfered 
fünfftigen  ($lücfcd4)  gewefen.  3*  hergebe  mir  felber  meine  Irägbeit'i  nict>t. 
%\)  hätte6)  ihr  mehr  $u  fefecn  feilen.  %d)  hätte'1)  mid)  mehr  nad)  ihren  Um* 
fiänben 7)  erfunbigen  feilen  aber  l)cr  leibige  Jirieg.  ber  bat  einen  ganh.  t>ct- 
wirt  gemacht;  unb  ich,  badete  ftc  wäre  längjt  glüeflier;8)  oerbeuratbet,  unb  war 
gänfcüd)  nitfcblotfen  jeitlebend  lebig  $u  bleiben").  Unb  wäre  bie  tfügung 
$otted  nid)t  weifer  gewefen  ald  id),  wer  weip,  wo  id)  Inn  geraten  wäre. 
3dj  will  alfo  burd;.  Scr  weiß  aud)  ob  cd  nicht  für  und  benbc  am  heften 
gewefen  fet),  Die  haften  ber  unfetigen  ^cittn  ein  jeter  für  fid)  inebefonberc 
getragen  \vl  haben,  benen11}  wir  bct>be  ^ufammen  im  (vbejtanbe  wohl  fdjwebr- 
lief)  gewachfen  gewefen  fetm  würben.  Wlle^eit  banfe  ich  ed  ber  tfügung 
(Rottes  bie  und  enblicb,  einmal  bod)  nod)  jufammeu  bringt  weil  c*  bod)  nidrt 
eljer  feton  feite. 

290.   An  Propst  Gotllieh  Müller  in  Hemberg. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  306,  ohne  Datum  und  Unterschrift.) 

£od\(*lnwürbiger  £err  $robft  |  £od)geebrtcfter  £crr  Schwager 

3cf)  hätte11)  freilich,  wohl  (yw.      Wachrieft  Den  unferer  flnfunfft  hier- 
zu      eher  erteilen  feilen.    Slber  bie  bei?  foleben  Veränderungen  untrer 
meiblid>en  Unruhen  haben  und  nid)t  eher  gemattet  an  Erfüllung  unfevei  Pflicht 
^u  benfen.  .  . .   deiner  lieben  Jöraut  febeint  ber  Aufenthalt  in  1*.  wohl  $u 
gefallen.  .  .  . 

291.  An  iV.  Ar.  in  ?«). 

(Concept,  auf  derselben  Seite  wie  290.) 

Magnifice  $ocr;W. 

?\ür  bero  gütige  s£efergung  ber  &utfd)c,  bie  und  am  2S  Juuij  Slbcnb« 
um  t>  Uhr  nad)  Seidig  gebracht  hat,  banfeu  wir  inegefamt  auf  bad  ivr 

t)  [fldr:  onbert]  2)  [Hdr:  Untftonbe] 

3)  [Vgl.  fJallerie  edler  Deutscher  Frauenzimmer,  3.  Heft,  2.  Band  (Dessau  und 
Leipzig  1785)  S.  10«.]  4}  [Hdr:  ®lurfe$l  .Vi  [Hdr:  Trägheit 

6)  [Hdr:  hatte]  7)  [Hdr:  Umftanben]  8)  [Hdr:  gludlid)] 

9,  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  89.]  tO)  [Hdr:  bereit]  H)  [Hdr :  hatte] 

1*)  [Vielleicht  Ernst  Friedrich  Wernsdorf,  Professor  der  Theologie  in  Witten- 
berg    Vgl.  S.  644,  5  f.] 


Digitized  by  Google 


638 


R.  F0RR8TER, 


pflidjtcjte.  —  $)ic  crflcn  läge  unfer*  Aufenthalte«  altyier  gingen  mit  9lufc 
paefen  unb  Äramcrn  unb  mit  Visitegeben  fuV).  dm.  $.  tonnen  leidet 
erachten  mie  febj  biefc  plö{jlid)e  ^eränberung,  bon  ber  man  bittyer  wenig 
ober  nicr/te  fjieftgeä  Orte*  gcmufi  t)at,  ieberman  befrembe.  911$  id)  eljegeftern 
bei)  §.  D.  (Srnefti  mar,  fo  bezeugte  er  eine  fyreube  barüber  bat)  er  hirte, 
bap  (im.  gefennen  mären  balb  nad)  Seipjig  $u  fommen.  3n  ber  Ibat 
id;  mürbe  eä  gerne  fef>en,  menn  biefelben  unfern  Ehrentag2)  mit  bero  ®egtn» 
mart  beehren  motten3)  . .  . 

292.   An  Hermann  Samuel  Reimarm  in  Hamburg. 
(Original  im  Hamburg,  wie  237,  Nr.  4  2.) 

Viro  Celeberriino  atque  Excellentissimo  |  H.  S.  Reiinaro  |  spd  | 

I.  I.  Reiske. 

Videtur  divina  benignitas  tandem  aliquando  miserari  velle  duri- 
licm  adversae  forltinae,  quacum  conflictatus  sum  superiori  omni  aetale 
niea.  Pacc  reddita,  multa  reddidit  commoda,  quibus  carendum  erat 
per  diros  illos  el  nelandos  annos;  quibus  commodis  nuperrime 
accessil  consuetudo  coujugis  carissimae,  qua  majorem  in  modum  de- 
lector.  Caritas  quidem  tanla  est  nostra  mutua,  ul,  si  prospera  vale- 
ludo  caeteraque  secunda  ad  hujus  caritatis  nostrae  conjugalis  con- 
stantiam  accesserint,  non  reperiam,  quod  felicitati  nostrae  defuturum 
sit.  Conjux  rnea  soror  est  illius  Millleri,  Praepositi  KerabergensLs 
(oppidum  id  est  prope  Wittebergam)  cujus  nomen  cum  alia  ingenii 
monumcnla  non  contemnenda,  tum  caussa  muKorum  sermonibus  nuper 
agitata,  Lohmanniae  foeminae  enthusiastieae,  darum  reddidere4).  In- 
dolui  adversae  sorli  viri  optimi,  neque  indocti,  quae  caussae  invidiao 
plenae  et  peraneipiti  eum  implieuit;  per  quam  factum  est,  ul  fama  ad 
quosdam  maligniorc  coeperit  laborare.  Locum  literae  ipsius  postulant 


4)  [Z.  B.  am  12.  Juli  bei  Gottsched,  welcher  darüber  an  seine  Nichte  Viel. 
Grohmann  berichtet  (Hdr.  der  Universitätsbibliothek  in  Leipzig,  aus  der  mir  Herr 
Professor  Dr.  Eugen  Wolir  in  Kiel  die  betr.  Auszüge  mitgeteilt  hat.] 

2)  [Den  23.  Juli.]  3)  [Wernsdorf  kam  zur  Hochzeil.  Vgl.  S.  643,  10  f.j 

4)  [Vgl.  Gottlieb  Müller,  Gründliche  Nachricht  von  einer  begeisterten  Weibs- 
person Annen  Elisabeth  Lohmannin,  von  Hornsdorf  im  Anhalt-Dessauischen;  aus 
eigener  Erfahrung  und  Untersuchung  mitgetheilet,  Wittenberg  1759.  Anhang  dazu, 
in  drey  Beylagen,  Frankfurt  und  Leipzig  1760..    Vgl.  S.  656,  14  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe.  639 

ampliorem  atque  splendidiorem,  in  quo  eas  explicaret.  Sed  invidia 
caussae  Lohmannianae  conflagraturus  videtur.  Conjunxit  haec  mc 
necessitudo  cum  iuedico  quodain  vestrate,  Vir  Celeberrime  atque  Ex- 
cellentissime,  Hannekenio,  qui  frater  est  aviae  conjugis  meae,  idemque 
socer  Stresonis,  viri  plurimum  reverendi,  et  apud  vos  renim  sacrarum 
administri:  Quem  ad  Hannekenium ')  senio  et  artis  dexteritate  venera- 
bilem,  ul  Hieras  darem,  pietas  suasit,  ut  ad  Te,  Reimare  Humanissime 
mitterem  illi  reddendas,  humanitas  Tua,  quam  Semper  egregiam  crga 
nie  declarasti.  Quapropter  ut  eas  illi  reddendas  curare  velis,  et  ut 
imposterum  quoque  me  una  cum  conjuge  mea,  quae  puella  est  haud 
illiterala,  benevolentia  Tua  amplecti  velis,  etiam  atque  eliam  abs  Te 
rogo  atque  contendo.    Scripsi  Lipsiae  d.  9.  Julij  17642). 

Adr.3) :  A  Monsieur  |  Msr.  Keimarus  Professeur  tres  scavant  et 
tres  |  celebre  |  a  |  Hamburg. 

franco. 

293.  An  Rektor  X.  N.  in  ?. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  i06,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschrift.) 

.£oä)gecl)rtefrer  £>.  Reclor. 

Sic  haben  mir  mit  bcm  frcunl>fct>afftlicf?en  Schreiben,  welchem  Mgr. 
tfejjler  mir  r>cn  Sbnen  übcrbrad)t  t)at,  unb  bcm  uortreflid)  it»ot>l  gefa)ricbcncn 
Programmate,  eine  grojjc  ftmice  fcerurfacht.  Die  alte  i'iebe  unb  grcunl»- 
fd?afft  gegen  ima)  (ebt  alfo  noa)  bei)  3hncn?  Das  ijt  mir  tum  £cr|jen 
lieb.  Sie  laben  mich  auf  ba«  f re u n t f d>a ff 1 1 i d> ftc  ein.  C  wie  gerne  ndme 
ia)  ihr  gütige*  Anerbieten  an,  wenn  ia)  ntä)t  in  Umjtänbcn4)  märe,  Die  mid) 
nötigen  c*  bt§  auf*  naa)jic  3ar>r  will*  (S^ott  au«  ju  fc^cn.  Denn  an  bcm 
läge  ba  it>rc  feriae  caniculares  anheben  möchte 5)  c*  mit  mir  wot)l  I}cipcn. 
3d>  f>abc  ein  ffleib  genominen,  brum  fan  id>  nid>t  fommen.  3a)  bitte  Dia) 
entfa)ulbtgc  mia).  ©entgjten«  habe  id)  meine  Otccfynung  i^t  fo  gemacht,  bap 
icf>  mid}  d.  22.  Julii  (>icr  in  2ety$ig  werbe  trauen  lajjcn.  ©ollen  Sie 
meinen  ßhrentag  mit  3fyrcr  ©egenwart  beehren  unb  3hrc  grau  liebfte  mit* 
bringen,  fo  werben  Sie  mir  ein  lieber  (Saft  fetyn,  unb  id>  werbe  Sie  itaa) 
Vermögen*)  ju  bewirten  fua)cn.  . . . 

I)  [Hdr:  Hannekium.    Vgl.  Brief  308.^  2)  [Rcimarus'  Antwort  vom 

25.  September  H64  ist  Lcbensbesehr.  S.  Iii  f.  gedruckt.]        3)  [Siegel  wie  110.] 
4)  [Hdr:  Utnftanbeir  5*  [Hdr:  mochte]  6)  [Hdr:  «ermoflenl 


Digitized  by  Google 


«40 


R.  FOERSTER, 


 Sie  fyübcn  3hrc  (*brc  unb  He  gute 

Sache  ber  Literatur  oollfomiucu  gerettet  unb  Sajtcrcrn  ben  9)tunb  gefroofet. 
3cb  bin  in  gleichen  Salle  mit  Sfynen.  9lud?  td?  Ijabe  barum  leiben  unb 
unter  3brem  tarnen  Don  einem  meiner  (SoUcgen1)  bittere  Rillen  uerfcblucfcn 
müpen,  weil  ich  meine  Schüler  höflich2)  unb  liberalius  quam  pro  vulgari 
more,  al«  £cutc,  bie  fcernünfftige  3ftcnfchen,  unb  nicht  $icb  jinb,  unb  mit 
ber  $c\t  einmal  etwa«  oorjtellen  [ollen,  befyanble,  unb  weil  id>  nid>t  Hop 
Regeln  herbere  unb  ©ort  für  ©ort  überfc^c a),  unb  meine  Scr;ülcr4j  $eutfcb: 
latein  febreiben  lafcc,  fonbem  fte  $u  einer  reinen  unb  erträglichen  Latinitet 
anhalte,  unb  ilmen  bte  auetores,  bie  ich  mit  ilmen  lefe,  fo  beutlicf/  mache, 
wie  ber  flarc  Wittag  tfr,  bciun  Cicerone  ilmen  bie  «Starte  unb  Schwäche1) 
ber  Scblü§c,  bie  ^erbinbung  ber  ©ebanfen,  bie  eigentliche  ©ebeutung  ber 
©orte,  ben  ®runb  ber  construetionum  unb  phrasium  au«  ber  9latur  ber 
Sprache  u.  f.  w.  betmt  Virgilio  bie  Schönheit  ÜRichtigfcit  unb  Sebbafttigfcit 
ber  5Mlber,  bie  ©abr-  ober  Unwahrfcheinlichfcit  ber  (Sr$chlungen,  bte  üJlängcl  fij 
unb  ^eljlcr  ber  J)id)tfunfr,  in  gleichen  bie  Schreibfehler  anjeige,  unb  fte 
auf  bie  wahre  ?e«art  führe,  fur£  bap  td)  mit  meinen  jungen  Acuten  bie 
Auetores  critifaS  »btlolegifd)  unb  pbtlofe^if*  lefe.  Weine  Methode  bc« 
Unterrichte«  ift  ooUfommcn  bie  3brigc,  bie  Sie  treiben  unb  in  3btcni  pro- 
grammate  angreifen ,  aber  ben  meiften  Sd)ullcuten  nur  gar  $u  unbefant 
ift,  al«  bap  fte  ihnen  gefallen  foltc.  Sie  ha§en  vielmehr  unb  oerfebreiben 
ba«  ©ute,  welche«  fie  nicht  erreichen  fönnen;  nicht  aufj  Überzeugung7)  bap 
c«  ocrmcvfUcb  fet),  fonbem  aup  innern  (Gefühl,  bap  fte  e«  he»  ficf>  felbji 
nicht  finben  noch  je  erlangen  fönnen.  Sic  haben  meiner")  ©enigfeit  in  3hrem 
Programinate  mit  Vobe  gebaebt.  3cb  banfe  3hn™  tyx$ty  fca**r  unb  febe 
c«  für  einen  ^emeip  3brcr  bebarlichen  fyreunbfchafft  gegen  mich  an,  trenn 
auch  gleich  manchen  bie  Gelegenheit  mich  ju  rühmen  ein  wenig  gefuebt 
feheinen  möd)te. 

294.   An  die  Mutler  in  Zörbig. 
(doneept  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Unterschrift,  und  Dalum.) 

Weine  liebe  Butter. 

15«  ift  mir  böchft  angenehm  gewefen  au«  ihrem  Schreiben  ju  erfeben. 
bap  fte  ihr  #aup  mit  $ortbcilc  t>erfaufft,  unb  ftch  etngefaufft  bat.   Sic  bat 

♦  )  [Conreklor  Adarai?]  i)  [Hdr:  l)ofucb]  3)  [Hdr:  überfein] 

4)  [Hdr:  Sdjutcr]  5)  [Hdr:  ©cötoadje1  6)  [Hdr  :  2Ranger 

1}  [Hdr:  Uberjeugunfl]  8)  [Hdr:  meine] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briepe. 


611 


alfo  auf  3cit  tyre«  geben«  tyr  bleiben«.  3a)  miü  münden,  ba§  tyu 
neum  (linmotyner  iljr  feinen  ©erbtujj  nod)  93efd)mef>rbe  üerurfad)en  mögen. 
55anfe  Sie  ®ott  bafür,  ba§  er  \\)x  bie  grofce  «Sorge  ber  ©crjteuerung  unb 
ber  Unterhaltung  eine«  fo  befct)mer;rlicr)cn  unb  nidjt«  einbringenben  $aufe« 
abgenommen  r)at.  ©erla§e  Süe  ftet)  auf  eben  bcnfelbcn  (Sott  aud)  fernerhin. 
5>ie  fur£e  be«  Sebent  bie  Sie  nod)  Dor  ftd)  t>at  r  nrirb  aud)  überfein 
gebn.  Siegt  gleia)  nunmehr  eine  ungleid)  fd)merjrerc  Sajt  auf  mir,  al«  oor* 
l?er,  fo  mirb  ber  liebe  ®ott  boct)  ®nabc  geben,  bat*  id)  u)r  an  bem  au«* 
gemalten  nid)t«  merbe  abbred)cn  bürfen.  Ob  ia)  biefe«  3al>r  mit  meiner 
lieben  (Sfyegatttn  nad)  3örbig  fommen  mögte,  jtet)t  fefyr  barjin.  (!«  läjjet 
fta)  nta)t  fonberlid)  baju  an,  meil  bic  $ufyrcn  ftat  ju  treuer  fmb.  ©ielletd)t 
fefyen  mir  aber  einanber  bod)  auf  näct)flc  ÜJtia)aelme§e.  9lad)  ber  &od)jeit 
null  id)  it>r  au«füfyrUd)er  fd)reiben,  mie  e«  babeto  ju  gegangen  i(t.  6ie  fan 
auf  ben  Sontag  nid)t  fer>n,  fonbern  mirb  ben  SDtontag  brauf  oor  ftd)  gefyn. 
ÜJletne  SBraut  läfjet1)  ftd)  it>rcr  Siebe  unb  ®ebcte  empfehlen.  Ueber  it>rc 
Xfyränen  liebe  SJcuttcr  rounbere  id)  mid)  gar  nid)t.  S3cr>  fo  gro§en  ©er* 
anberungen,  al«  bie  irrige  unb  bie  meinige  iß,  wirb  einem  freülia)  ba« 
$er|3  meid).  <Sie  meint  über  ben  ©erluft  be«  irrigen,  ba§  fte  nun,  noefy 
ben  it)rcn  Sebjeiten,  frembc  Seute  Herren  oon  bem  irrigen  fetyen  mujj.  3d) 
glaube  c«  motyl  ba§  ü)r  ba«  nal?e  gel;t.  9lber  ba«  iß  ber  Seit  Sauf,  ffiir 
mü§en  alle«  in  ber  28elt  lajjett,  nur  ba§  ©ort  bem  einen 2)  alle«  mit  einem 
SJtale  plöfclid)  nimmt,  bem  anbern  eine«  nad)  bem  anbern  nad)  unb  nad) 
abfobert.  9lud)  mu§  meine  £curatt)  ityr  fd)merfcen.  Sie  bilbet  ftd)  ein 
baburd)  ju  furjj  ju  fommen.  $a«  foll  nid)t  gefd)ef)en.  6«  geljt  i\)x  nat)c, 
bat?  mein  ©ermögen,  ba«  Sic  r>icllcta)t  nod)  mofyl  gar  ju  erben  gehofft  Ijat, 
in  ftembe  ^änbe3)  fommen  foll,  unb  unfere  £annc  e«  nunmehr  ma)t  friegen 
wirb.  Aber  mer  meifc,  ob  jic  e«  aud)  al«  bann  geftiegt  fyatte,  wenn  id) 
auc^  flleic^  lebig  geworben  märe,  dnbltd)  mad)t  if>r  aud)  ber  33crict)t  Äutm 
mer,  unb  preß  tyx,  mie  ia)  gar  motjl  merfe,  Ivanen  au^  ,n«nc  ^™ut 
menig  ©ermögen  ju  mir  gebracht  t>aben  foll.  (S«  feto  bamit  mie  e«  molle. 
Sebt  meine  grau  »emünjftig,  mie  id)  l>offc,  ba§  fte  tfmn  mirb,  fo  werben 
mir  üergnügt  mit  einanber  leben,  unb  (Sott  mirb  e«  un«  an  feinem,  menig* 
ftend  an  feinem  not^bürfftigen  ®ute  ermangeln  la§en.  Unb  fo  benfe  fic 
audj,  bajj  ®ott  aud>  in  il^rem  Hilter  fte  nid)t  »erlaben  merbe,  unb  gebe  fte 
ftch  juf rieben. 


I)  [Hdr:  Ia|et]  s)  [Udr:  einem]  3)  [Hdr:  ipanbe] 

AVhftndl.  d.  K.  8.  U«»«lUch.  d.  Wuveuch.  XXXTIII.  i4 


R.  FoEfiSTER, 


295.  An  Pastor  August  Müller  in  Marzahne  (?)!). 
(Concept  in  Leipzig,  wie  SO 6,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschrift) 

^ocfymofylefyrwürbiger  #err  M.  u.  Pastor  |  #ocf;geer;rtejier  #err  ©ruber 

3<J>  bitte  um  Üöerjeilmng  bafj  id)  mir  bie  gre^eit  nefyme,  6».  Qoty 
mor;l(%roürben  bie  aMtmxiltung  aufzutragen,  in  unferm5)  tarnen,  unb  an 
jratt  meiner  lieben  ibraut,  ber  grau  Mama,  unb  meiner  felb|T,  benen  t;oa> 
gectjrtcflcn  greunben  $)anf  abjujkttcn,  weld)c  unfere  $>erbinbung  mit  einem 
Carraine  beehret  fyaben.  23ir  erfennen  foldje«  alä  ein  3ciu)en  tyrtx  brüter« 
liefen  unb  fejjroejterlidjen  Siebe. 

9hr  münzte  id>,  ba§  ju  einem  Ausleger  3t)ter  freunbfd>afftlia>cn 
(^Innungen  eine  anbere  geber  gemalt  roorben  wäre.  9Ud)t  fage  id)  ba*. 
al*  ob  id)  an  ber  $oefte  ber  grau  ÜK.  gunfin  etmaö  auäjufefccn  r/ätte. 
<Sic  ijt  »oll  jtarfer  3üge,  unb  järtlicfyer  (Smpftnbungen ,  unb  mein  2ob  ijt 
ju  fet>r  bcrfcfymenbet.  9lber  ^ie  miffen  r/ocfygecfyrtejter  33ruber,  in  roae 
für  einem  Serfyalrntpc  bie  betyben  6d;n>ejtern  jtefyen.  $)ie  drbitterunj 
meiner  lieben  iöraut  gegen  ifyre  6u)roe(ier  ijt  ju  grof ,  ale  ba§  id?  fte  b'\p 
tyer  mit  3ureben  fyätte  milbern,  gefcfyweige  benn  beftegen  fönnen.  .  .  . 

Unfer  &ocr;$eittag  r/at  bringenber  Urfactyen  voegen  auf  ben  23  Julij 
perlegt  werben  müjjen  . . . 

296.  An  Frau  Pastor  Funcke  in  Seegrehna. 
(Concept,  auf  demselben  Blatt  wie  295,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschrift.) 

Madame  |  £ocr;geef)rtejte  grau  €>cr/roejter3) 

3er;  mürbe  ntcfyt  unterlagen  t)aben,  3cit  meines  $)afet)n$  in  Hemberg, 
3(men  meine  (Jfyrcrbictigfeit  $u  bezeugen,  wenn  eö  gerinne  blojj  auf  meinen 
SBiüen  angefommen  märe.  —  9tod)  mefyr  aber  mujj  id)  3^rcn  ©eift  in  bem1) 
wirflief/  frönen  ©ebtdite  bemunbern,  womit  «Sie  unfere  «froefoeit  beehret 
traben,  ifl  boll  jtarfer  unb  $ärtlicr;er  ßmpfinbungen,  bie  au«  feinem5)  an* 
bern  «frerfcen,  alä  aujj  bem  £er{jen  einer  wor/lgefinten  unb  aufrichtig  liebenben 
6ü)mejter  l)er  fommen  fönten.  9tur  roünfdjte  td),  ba§  ^ie  baä  2ob  mehr 
gefpart  gärten,  baä  iet)  mir  bemujt  bin  mä)t  berbient  ju  traben. 

1)  [Aeltester  Bruder  von  Krau  R.  Vgl.  Nachrichten  über  die  Familie  Müller. 
Zur  250jährigen  Jubelfeier  des  seit  dem  3.  September  1637  ununterbrochen  ver- 
walteten Pfarramtes  zusammengestellt,  Berlin  1 887  S.  4  4.] 

2)  [Hdr:  unfem]  3)  [Eleonore  Catharine  Müller  (geb.  den  26.  Februar 
HU)  war  seil  dem  5.  Oktober  1734  mit  Pastor  Funcke  verheiratet.] 

4j  [Hdr:  ben]  5)  [Hdr:  feinen] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kkiskk's  Briefe. 


643 


297.  An  Propst  Gottlieb  Müller  in  Remberg. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschrift.) 

£ochehrwürbiger  §.  ^robft  |  ^>od>gccl>rtcftcr  #err  Öruber. 

3ch  bie  dt)TC  unb  ba$  ©lud  dw.  £oct)dhrw.  ju  melben,  ba§ 
i$  burcr)  ©otteä  ©nabe  baä  für  mich.  gro§e  2öerf ,  woran  ich  bipf>cr  ge* 
arbeitet  r)abe,  nunmehr  ju  dnbe  gebraut  r)abe,  unb  mit  meiner  Heben 
$raut  geftern  üttontagä  ben  23  Julij,  copulirt  werben  bin.  25ie  £ocr)äeit 
ijt  mit  großem  ißergnügen  ber  91nwefenben  ooll$ogen  worben.  §.  D.  6tem* 
ler  bezeugte,  ba§  er  feit  langer  3*it  feiner  fo  angenehmen  ©afteret;  bettle* 
rootmt  (>abe.  Mebjt  it)m  mar  D.  Mathesius  £.  D.  ©ernäborf  unb 
D.  Ludwig  ber  medicus  jugegen,  wie  auch  •£>.  0.  SSenbler,  meine  6ct)ul* 
collegen  unb  einige  wenige  r)ieeige  greunbe  mer)r.  d$  tfyut  unä  leib,  bajj 
D.  ©ernäborf1)  fo  oon  unä  eilt.  3er)  r)abc  it)m  25  Exemplare  ber 
grifft,  womit  dm.  unfere  Serbinbung  r)aben  beehren  wollen2)  betige« 
legt.  3<h  ^c  250  D(n>on  bruefen  lagen,  dm.  £od).  fönnen  alfo 
fooiel  Exempl.  baoon  noct)  befommen,  al$  fie  »erlangen.  3cf>  will  Sorge 
bafür  tragen  ba§  in  ber  (9.  3-  ber  grifft  mit  töufyme  gebadjt  werbe. 
3nbe§en  banfe  id>  an  meinem  Xt)ei(c  auf  baä  verpflichte  jh  für  bie  SDJür)* 
Haltung,  welct)e  fie  jict)  genommen  haben,  burcr;  3hrc  getiefte  geber  meinen 
Jörnen  ju  »erherrlichen.  Unb  3hre  ganjje  S^milie  weiß  eä  3hnen  ^anf, 
frap  Sie  ihren  9tuhm  unb  Anbeuten  haben  oerewigen  wollen  

9tun  fomme  ich  auf  $unft,  baoon  ich  ™r  Don  -€>c»cr>(fr>r. 
gerne  belehrt  fetyn  möchte.  dtf  betrifft  meiner  lieben  dhegattin  Vermögen.  .  .  . 

298.  An  N.  N.  in  V) 
(Concept  in  Leipzig,  wie  «06,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschrift.) 

Venit  tibi  v.  c.  nunlius  sine  dubio  insperatus.  Heri  enim  nuptias 
celebravi  cum  virgine  lilerarum  haud  rudi  el  genere  orla  non  ignobili, 
quo  de  genere  libellus4)  his  lileris  adiectus  exponit  copiosius. 

E  Belgio  nonduin  literae  advenere,  tarnen  e  Luclitmanno  audivi5) 
referente  codiceni  tuum  Josephinuin  Lipsiae,  penes  Erneslium,  mani- 
busque  a  se  versalum  el  oculis  usurpatum  esse,  quod  an  ad  Te  jam 

i)  [Vgl.  S.  637  A.  Ii.]  2)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  92.] 

3)  [Vielleicht  Joh.  Tobias  Krebs,  Rektor  von  Grimma,  der  sich  mit  Josephus 
beschäftigte.  Vgl.  Fabricius-Harles,  Bibl.  Gr.  V,  53  und  S.  626,  9  f.  und  669,  27  f.] 

4)  [Vgl.  Z.  i  3  f.]  5)  [audivi  fehlt  in  HJr.) 

41« 


611 


R.  FoERSTKtt, 


perscripserim  haud  bene  memini.  sed  his  de  rebus  coram  pluribus. 
Eraeslius  noluit  hilariis  meis  interesse,  excusatione  usus  occupationum 
publicarum,  et  itineris  quod  Dresdam  parat,  suscipiendi  municipii  ergo 
in  agro  Bornano  siti,  cui  nomen  est  Kahnsdorf,  cujus  hereditatem 
una  cum  D.  Sibero  adiit.  Fui  nuper  Wittebergae,  cum  puellam  meam 
Kemberga  pelerem;  ibi  maxime  cum  Wernsdorfio  versalus  sum,  qui 
consobrinus  Christinae  meae  est,  et  nuptias  nostras  hac  disputatiuncula 
cohonestavit,  et  iis  interfuit.  .  .  .  Absum  jam  mensern  alterum  a 
studiis  literarum  cum  quibus  tarnen  in  gratiam  redibo,  ubi  aestus 
hic  negotiorum  resederit,  quo  adhuc  jactatus  sum. 

299.  An  Christoph  Meißner  in  Dresden. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Unterschrift  und  Datum.) 

£.  Magister  ÜNeijjner 

3<h  rounbere  mich  fcfyr,  ba§  (Sie  auf  mein  bor  etwa  14  Jagen  an  €ie 
abgeladene«,  in  mclcheä  ich  ein  ^reiben  an  ben  President  ©lobig 
cingcfd)lagen  Ijatte,  nicht  geantwortet  haben.  3cbod)  ma$  wunbre  ich  mich? 
3hre  bobV^fc  Vacanz  gemattet  Sljnen  nicht,  um  ftd>  ju  feljen.  £ier  et* 
galten  Sie  bie  33en>etfe  ba§  io)  nunmehr  ein  d^emann  feto,  ©ejlern  bin 
id)  eingefegnet  roorben.  $>aöi  hätte1)  ich  nun  unb  nimmermehr  gebaut,  baB 
ba*  mögltd)  mare.  Unb  boch  tft  e$  gesehen,  ©ebc  ©ott  jum  ®utcn. 
SDocb  ^abe  id?  ®otteä  Singer  in  biefer  $eurat  merflich  gefeiten,  ber  alle* 
roofyl  macht,  unb  aud)  mandjeö  fid)tbarlid;  unb  munberbarlid)  n?ct>l  mit  mit 
gemacht  hat.  — 

3n  befagten  ^reiben  an  be$  Pres.  Excell.  habe  ich  um  3ulag* 
ju  bem  ©itbengehaltc  meiner  Schtmcgcrmama  angehalten.  6d>reiben  6ie 
mir  bod)  roaä  babon  ju  hoffen  feto,  unb  n>o  id)  mtd)  belegen  melben 
müfje.  .  .  . 

300.  An  N.  N.  in  Dresden2). 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Datum  und  Unterschrift.) 

Gto.  f>.  haben  bie  ©ütigfeit3)  gehabt,  unb  mir  bie  gnabtgen  *)  ©ctinnun» 
gen  Sr.  Exc.  beä  £.  ®eh-  9t.  unb  Praes.  von  Gl.6)  gegen  meine  ffienigfeit 

0  [Hdr:  hatte]  2)  [Vgl.  S.  687  A.  t.]  3)  [Hdr:  ©utigfeit] 

4)  [Hdr:  anabtgett]  5)  [d.  i.  Globig.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  645 

gemelbet,  unb  beleihen  ©lücf«wunfchl)  ju  meinem  neuen  ßhejtanbc  mit  bem2) 
3h"gen  vereiniget.  ...  $a  gegenwärtige  Umjtdnbc  ben  guten  ©illcn  6r. 
Excell.  meiner  Schwiegermutter  mit  Vermehrung  ihre«  23ttbengehalte«  eine 
@rleichterung  ju  vergaffen,  eine  unüberwinbliche  t)inberni§  in  ben  2öeg 
legen,  fo  mu§  mich  allerbing«  in  bie  3«*  föicfen  unb  in  eine  traurige 
ftotfjwenbigfett  ergeben:  werbe  auch  btef  erhalb  ben  £.  ©.  9t.  weiter  nicht 
behelligen.  Wehme  mir  aber  bocf>  bie  gre^eit  (Sm.  £od)@.  ju  crfucr)cn, 
gelegentlich  beb.  bem  ®-  9t.  (ich  ju  erfunbigen  ob  etwa  folgenber  Cor- 
fa?lag  ju  einiger  93e§erung  foroofyt  meiner  ifjigen  Umftänbe  al«  tnfonbcrfyeit 
ber  fünfftigen  9lu«fichten  für  meine  grau  neulich  fc^n  möchte.  ÜJtein  Scben 
tfr  in  ©otte«  £anb.  Unb  nimmt  ®ott  mich  bafyin,  fo  mu§  ich  meine 
grau  in  einer  $ürffttgfeit  jurücfla&en,  babor  ber  ©ebanfe  mich  fc^rccfct  unb 
mein  tyerfc  jerreifjet.  2)ic  Prof.  Extraord.  fo  wie  id)  bin,  haben  für  ihre 
©itben  nicht«,  Weber  von  bem  academifchen  ©itbenfisco,  noch  *>em 
accisaequivalente  ju  hoffen,  ©inge  e«  benn  nicht  an,  baß  mir  ber  litel 
eine«  Professoris  ordinarii  jugelegt  würbe,  wenigften«  fo  lange  bift  bafc 
etwa  mit  ber  3*ü  einmal  eine  Prof.  ordin.  bie  (ich  für  mich  cr* 
lebiget  würbe,  barin  ich  cinrüefen  fönte3),  bamit  meine  grau,  wenn  fte  etwa 
halb  jur  ©übe  würbe,  boch  bie  Emolumenta  unb  Jura  genöfce,  welche  ben 
©üben  ber  Profess.  ordinariorum  jufommen.  3<h  Will  biefe  »Sache,  dw. 
■pocbebl.  ju  wohlgemeinter  (Smvfehl.  bei)  bem  ©.  9t.  bienjtlich  anber« 
traut  unb  anheimgejtcflt  babtn;  Überbein  tyabt  ify  no<h  *w  jwebte«  $n* 
liegen,  barinnc  @w.  #ochebl.  mir  vielleicht  burch  ihr  Vorwort  bt\\tr\,  ober 
boch  wenigjtcn«  Sicht  unb  Iroft  geben  tonnen.  «Seit  neun  Sohren  habe 
ich  bon  meiner  auf  bie  Schulvforta  angewiefenen  Pension  ju  järlichen 
(linfmnbert  Ih^cni4),  feinen  Pfennig  erhoben.  SRun  möchte  ich  $crnc  wifen, 
ob  bie  9teftc  biefer  Pension  werben  bejalt  werben,  unb  wenn,  unb  ob  fte 
auch  in  3ufunfft  fortlaufen  ober,  wie  man  mir  hat  bange  machen  wollen, 
gar  aufgehoben  werben  wirb*).  $)ie  93eränberung  meine«  Stanbe«  ha* 
mich  ux  *xnt  f°^e  $«rfa§ung  gefegt,  ba§  ich  toon  blojjen  (Sinnahme 
meine«  Rectorate«  nicht  bejahen  fan,  Wenn  ich  auc^  8^  alle«  jufammen 
nehme,  wa«  ich  überbem  auch  fonft  noch  berbiene.  SJtir  gefchähe")  alfo  ein 
grofjer  ©efaüe,  wenn  (Sw.  £ochebl.  bem  £.  ©.  9t.  meine  9toth  vorfallen, 
unb  biefelben  bahin  Vermögen  wolten,  ba§  1)  meine  Pension  mir  gelafjen, 
2)  mit  ber  ©ejahlung  ber  Otücfftänbe  babon  balb  ein  Anfang  gemacht 

0  [Hdr:  ©lucföiDimfch]  t)  [Hdr:  ben]  3)  [Hdr:  fönte] 

4}  [Vgl.  S.  «16  A.  i.)         5)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  43  f.]       6)  [Hdr:  gefc^e^e] 


Digitized  by  Google 


646  R.  Fohrstkh, 

würbe.  3$  weifj  3l)r  Vorwort  vermag  Viel,  unb  id)  fan  mit  ffiatyrbett 
t>crfid>crn,  ba§,  trenn  btefelben  mir  $u  Erlangung  meinet  doppelten  Sud)en«, 
wcld)e«  3hnen  vorzulegen  id)  micr;  erfülltet  habe,  bebülflid)1)  wären,  idj  nidjt 
mit  blo&en  ©orten  mid)  erfentlid)2)  bejeigen  würbe.  3n  guter  £ofnun$ 
eine«  glücflidien  9lu«gange«  verharre 

301 .   An  Propst  GotÜieb  MüUer  in  Hemberg. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  106,  ohne  Adresse  und  Unterschrift.) 

Die  Berwanbelung,  weld)e  mit  mir  vor  furzen  vorgegangen,  ift  allere 
bing«,  wie  dm.  £.  felbji  fagen,  grofc  unb  von  mistigen  folgen.  Sie  ift 
aud)  nid)t  ohne  mancherlei)  Unruhe  vorgegangen.  Dod)  ba«  iji  nunmebr 
vorüber  unb  id)  banfe  ©otte,  ba§  id)  inid)  in  meinen  gegenwärtigen  Um« 
jtänben  beftnbe.  Der  6d>ritt  ben  id)  gethan  \><xbt,  gereuet  mich.  nid)t, 
jeberman  hieftgeä  Orte«  billiget  ilm,  unb  bie  Sugcnb  unb  ber  Berjianb 
meiner  lieben  df)efrau  wirb  nie  ba«  geringfte  ©efüt>l  von  9teuc  bteferhalb 
bei)  mir  auffommen  lapen.  Die  Offenherzigkeit  womit  dw.  #o$Gbm 
mir  bie  Umjtänbc  ber  numerigen  üMeinigen  entbeefen,  fct>c  id)  für  ein  3ti<htn 
eine«  gegen  mid)  brüberlid)  gefinten  £er£en«  an,  jumal,  ba  id)  weip,  top 
foldjc  unfer  aller  gemeine  ©ol)lfartl),  nid)t  aber  eine  Spaltung  unb  3w* 
rüttung  unferer  £er|jcn  $ur  9lbfid)t  bat.  3war  wünfehte  iä)  wot)l  bajj  nie 
Urfad)en  bc«  SKipvergnügen«  $"unbe  wi^cr  cinanvct  empöret  hätten,  welche 
bie  aller  genauften  5knbc  be«  Blute«  unjertrenlid)  vereinigen  folten;  unb 
id)  bemühe  mid),  an  meinem  Steile  alle  Bewegungen  von  ©rolle  unb  ßnu 
vjinblid)fcit  ber;  meiner  grau  ju  erjttcfen,  unb  ihr  bagegen  ©cfinnungen  von 
Danfbarfeit  unb  fcfyulbiger  dhrerbietigfeit  gegen  einen  um  fie  woblverbienten 
©ruber  bet>  ju  bringen.  Sölten  aber  ja  meine  Bemühungen  nid)t«  fruchten, 
fo  werben  bod)  bie  unter  ilmen  obwaltenben  3wi(tigfeiten  fo  wenig  meine 
#ocr;ad)tung  gegen  dw.  £.  al«  meine  Siebe  gegen  bie  greunbe,  bie  ®ett 
meiner  befonbern  Borforge  anvertraut  !)at,  benehmen.    9lu«  bem,  wa«  Q. 

mir  melbcn,  bavon  fd)on  ber  gröfte  3lf>eil  mir  vorder  befant  war,  be* 
greife  id)  gar  lcia)t,  ba§,  bev  fo  bewanten  Umftanben,  ba«  Vermögen 
meiner  l.  grau  nid)t  anfefynlid)  fetyn  fan;  unb  ob  id)  gleid)  ©orte 
ljer^lid)  bafür  banfe,  ba§  er  mir  biefe«  mir  tyeure  unb  wehrte  $fanb  an- 
vertraut hat,  ba«  id)  aud)  mit  aller  möglichen  Ireue  unb  Bel)urfamfeit  be- 
wahren will,  fo  tbut  e«  mir  bod),  ihretwegen  leib,  ba§  bie  Borjüge  ihr« 

i)  [Hdr:  bebutfli^i  2)  [Hdr:  <£ttentli<$] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


<>47 


$erfon  unb  tyreS  ®eijte«  mentger  töeifce,  als  tyr  Vermögen  beö  leuten  ge* 
funben,  bie  jene  jroar  einfallen  unb  erfanten,  aber  nidit  untntereffirt  genug 
waren,  biefeä  jenen  nad^ufefcen.  $>aei  leiben,  weldjeä  fie  in  ben  unfcltgen 
Sagten  beä  leibigen  Kriege«  auägeftanben  f>at,  fcfymer£et  mid>  aujj  bermafcen, 
unb  icr)  fan  ot)nc  Juanen *)  nidit  bran  gebenfen ;  unb  id>  banfe  @n>.  für 
meine  $erfon  redjt  fcr>r,  für  ben  Vetyjtanb,  welken  6ie  unfern  nunmehr 
gemeinfäafftlicfyen  greunben,  jur  &it  ir>rer  9lotr>  ermiefen  Ijaben;  er  tt»erbe 
nun  au$  erlant,  ober  nicfyt ;  3d)  Werbe  bafür  ein  6$ulbner  bleiben.  2öic 
id>  3fyre  (Seijteägaben,  l)od)gcef)rte{ter  #crr  ©ruber,  fyod)fd)ä{je,  fo  bin  id> 
auefy  oon  3^ter  äärtlicfyfren  3uneigung  ju  ben  3fyngm  oerftetyert  unb  fcfyretbe 
bem  (Slenbe  ber  3*iten,  «ine  Verbitterung  $u,  welche  bie  (Entfernung  unb 
bie  Sänge  ber  3t\t  nad>  unb  nadj  austilgen  wirb.  9llä  icfy  meiner  lieben 
grau  eröfnete,  ba§  id>  miefy  ifyreS  Vermögens  wegen  bety  d.  £.  erfunbigt 
l^ätte2),  unb  ba§  biefelben  mir  barauf  gemelbet  Ratten,  ba§  bie  £elffte  baoon, 
an  150  tfjl.  be».  Sfynen  ftünbe,  fo  bat  fte  mid>,  (S.  £.  ju  erfudjen,  ba§ 
6ie  gerufen  mögten,  befagteä  (Selb,  nebjt  70  tt>l.  meldte  bie  grau  üNama 
nod)  ju  fobern  tyat,  r)icl)er  ju  übermalen.  2öa$  fie  bamit  machen  will, 
fan  td)  nid?t  fagen.  Wllcjett  werbe  \d)  t$  mcr)t  ju  meinem  eignen  9tu$en 
mwenben;  unb  icfy  tonte  nic^t  umbin  (§xo.  biefeS  il>r  Verlangen,  if>rc 
Oelber  in  ir)rcr  ©ewalt  ju  fyaben,  ju  melben.  meine  £aujtyaltung  füfyre  id> 
noefy  fort,  nrie  tefy  r>orr>tn  gewohnt  war.  3d)  gebe  meiner  grau  ein  gewifjc« 
Bocfyengelb,  baoon  wir  notfybürfftig  leben  fönnen;  unb  fie  beregnet  mir 
maä  fte  auägiebt.  6ic,  unb  Mama,  ftnb  an  ficfy  $u  gotteöfürcfyttg  unb  ju 
ebel  geftnnt,  aU  bajj  fic  inid)  oeroortljeilen  f ölten;  meldjeä  cbenfootcl  fetm 
n>ürbc3)  al«  fid?  felber  ba$  irrige  entwenben.  3ubem  gemattet  awfy  bie  SWäjjigfcit 
meiner  (Sinfünffte  nicfyt,  ba§  einer  großen  Profit  madje,  fonbern  fte  nötigen 
miety  aufmerffam  ju  feön,  unb  nad)  ju  fragen  wo  jebeä  fyinfomtnt.  3d> 
babe  aud>  noer;  nid>t  gcfefjen,  ba§  meine  liebfte  ba«  übel  genommen  Ijätte. 
Die  grau  Mama  oerwaltet  baö  tüd^entvefen,  womit  id)  meine  liebfte  bijtyer 
nia)t  f)abe  befämefyren  wollen,  eine«  tt)eil«,  meil  fte  if>rc  3eit  fonjl  mit 
lefen  unb  lernen  unb  anbern  $efd)äfftigungen  nicfyt  unnü^lic^  oerbringt,  ba 
inbe^en  aud)  bie  Mama  mit  bein  ffüd>enmefen  ftd^  ju  fcr)affen  macfyt,  unb 
fte  biefer  6orge  überlebt,  anberntl)eilS  »eil  wir  nod)  jur  3«t  bie  Äüd^c 
ntdjt  oöüig  inne  Ijaben,  mithin  meine  grau  öffter*  mit  ber  SW.  Sfyimin, 
mit  ber  fte  nit^t  red)t  mol^l  ju  ^armoniren  fd^eint  öffterä  jufammen  fommen 
bürffte.    Uebrigen«  traue  idj  meiner  lieben  grau  allejeit  no(^  bie  ©efe^ief- 

i)  Hdr:  XrftnenJ  t)  [Brief  197.]  3)  [Würbe  fehlt  in  tfcfr.j 


Digitized  by  Google 


648 


R.  Fo ERSTER, 


lief/feit  ju,  wenigen«  für  meinen  geringen  unb  fefyt  mäßig  eingerichteten 
lifct)  ju  foct/en.  ©olte  ®ott  etwan  einmat  einen  ©terbefafl  über  unfere 
Mama  Dewangen,  fo  wirb  jie  fdjon  ihrer  Pflicht  gemäß,  ftd)  ber  häußlichen 
6orgen  annehmen,  jumal  ba  bie  ber;  mir  nicht  fo  gar  übermäßig  fchwetyr 
unb  weitläuffttg  finb.  9Jttt  bem  ©elbe  fan  fte  nid>t  nach  ihrem  willen 
hanttieren,  n>eil  ich  beßen,  jumal  ifco,  nad>  fo  jiarten  Aufgaben  nicht  tiel 
t>abc;  unb  fönte  fte  e$  auch,  fo  würbe  fie  e«  boch  nicr/t  einmal  tt>un,  unb 
thäte  fie  e*  auch,  fo  würbe  fie  fo  Diel  ffleblich?ett  unb  Siebe  ju  fta>  felbji, 
unb  @infi<ht  in  ifyren  eignen  $ortl)eit  ^aben,  baß  fte  biefe  gretoheit  nia)t 
mißbrauchen  würbe.  60  benfe  ich  Don  ihr,  unb  ein  foldjefl  gute*  3utrauen 
l^abe  ich  ju  ihr,  unb  e$  würbe  }u  frühzeitig  fetm,  wenn  fie  mir  fd>on  ©e» 
Uoienljeit  gäbe  fcr/limmer  oon  if>r  ju  benten. 

Doch  Wir  wollen  bergt,  gar  ju  emflt>affte  Dinge  bet>  ©eite  fefcen  — 

Stunmefyr  habe  id^  auch  einen  Äird>enfhihl  für  meine  liebjie  in  ber 
Nie.  töretye  befommen;  welche«  fonjten  fc^wc^r  \)ä\L  gür  bie  Mama  habe 
id>  einen  gemietet.  Den  reformirten  ^rebiger  ©oltifooer  fycxtn  wir  bepbe 
fleißig.  Gr  gefält  un$  wegen  feiner  guten  üRoral  unb  beä  r)übfd)en  $or» 
traget  oorjüglicr;  wohl. 

D.  Tellers  Dogmatic  macht  ifco  große«  ?luffer>cn.  (Sr  i(t  ju  £elm« 
jlät  abgefegt,  unb  eine  Commission  ju  33raunfa)wcig  wiber  ihn  nieber  ge« 
fefct  worben,  bie  fein  ©u<h  unterfuchen  foll.  Doch  \)*t  ihn  ber  tfönig  t>on 
Greußen  nach  £aUe  berufen.  (Iben  biefer  £.  foll  auch  rait  Q-  ,ciliuß 
einen  wunderlichen  streich  gefpiclt  \)abtn.  (fr  wolte  nemlich  biefem,  wie 
man  fagt,  ju  einem  ©tücfe  ©elbeä  ohne  feine  eigne  Äoften  »erhelfen.  2Ba# 
that  er?  (Sr  ließ  ben  3uben  (Spljratm  fommen,  unb  befahl  ihm,  feine 
Softer  bem  Q.  leilio  jur  @h«  ju  geben.  Der  3ubc  flutte,  unb  wolte 
nicht  bran.  tfurfc  ber  3ube  muffe  feine  Jochter  mit  60taufenb  thl.  loß* 
faufen.    Si  tabula  vera  est.    ©enigfien«  geht  fo  bie  Webe. 

b.  6  Aug.  1764 

302.  An  Valckenaer  in  Franeker. 
{Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  39.) 

Viro  Celeberrimo  |  L.  C.  Valkenario  |  spd  |  J  I  Reiske. 

Vestram  per  urbem,  Valkenari,  Vir  Celeberrime,  atque  de  literis 
meritissime,  cum  esset  transiturus  Koehlerus,  Lubeccensis,  cujus  coo- 
suetudine  proximo  bienoio  usus  sum,  juvenis  bonarum  artium  Studiosus, 


Digitized  by  Go 


J.  J.  Reiskks  Briefe. 


649 


Tuique  araans,  sine  literis,  quas  Tibi  redderct,  eum  dimittere  non 
poteram;  quamquam  vereor,  ne  mea  ejus  commendatio  loco  apud  Te 
sit  nullo  futura.  Is  enim  est  Köhlerus,  quem  ingenium  morcsque 
satis  commendent,  et  Hcrodotus  Tuus,  ut  vetustiora  taceam,  eum  esse 
Tuum  erga  me  aninium  docet,  ut  causa  sit  suspicandi,  fore,  ut  Iiis 
literis  offendare,  meumque  testimonium  commendato  magis  obsit,  quam 
prosit.  Praeelarissimum  illud  excellentis  ingenii  Tui  monumenlum  cum 
Tu,  una  cum  Wesselingo,  V.  C.  immortalitati  consecrares,  caetera  con- 
sentientes,  in  uno  eo  abiistis  in  diversa,  ut  Wesselingus  (]uidem  x«r- 
0Qft(6ft(tTa,  si  qua  sunt,  mea  laudibus  cumularel  haud  scio  an  inl- 
ine rilis,  et  sicubi  discedendum  sibi  a  me  duceret,  aut  reprimerct  re- 
prehensionem,  aut  verborum  comitate  leniret,  Tu  vero  museum  opus 
Tuum,  cui  satis  extoilendo  imparem  me  sentio,  notulis  quibusdam, 
veluti  maculis,  adspergeres,  unde  voluntatis  alienationem  haud  dif'ficilc 
sit  colligere l}.  Non  recuso  equidem  reprehensionem,  eam  praesertim, 
quae  impetu,  accrbitate,  ignominia  careat.  Sed  eratne  Te  dignum, 
ut,  si  vel  maxime  Te  lacessitum  putares,  injuriam  illatam  ultione  de- 
pelleres9  At  tu  eam  Tibi  habe,  si  quidem  ita  vis,  nil  repugno. 
multo  nunc  sum,  quam  olim  eram,  pacatiore  animo,  rixarum  causas 
sodulo  devito,  mecura  habito,  pertaesus  pugnas,  arma  suspendi,  nun- 
quam  repetenda.  Superiorem  annum  in  Demosthene  consumsi  (ier- 
manice  convertendo,  et  evulgata  est  prima  pars  operis,  in  qua  insunt 
Philippicae  omnes,  |  cum  Aeschinis  Timarchea;  reliquae  partes  ratisroi.  1 
pensis  insequentur.  Nunc  otio  et  uxori,  recens  domum  duetae,  vaco. 
Te  cum  Tua,  et  liberis  bene  valere,  ut  auguror,  ita  opto.  De  quo 
si  aut  per  Temet  ipsum,  quamquam  hoc  quidem  sperare  vix  ausim, 
aut  per  amicura  certe  meum,  illum,  quem  dixi,  Lubeccensem,  certior 
fiam,  multum  laetabor.  Quicquid  enim  nos  intercessit  otfensiuncula- 
rum,  aftirmare  tarnen  hoc  Tibi  possum,  veteris  consuetudinis  nostrae 
recordatione  me  etiam  nunc  vehementer  delectari,  et  ingenium  Tuum, 
literarum  copiis  instruetissimum,  summi  facere.  Bene  vale,  Vir  Cele- 
berrime  alque  Excellcntissirae.    vScripsi  Lipsiae  d.  13.  Augusti  1764. 

Adr.2):  A  Monsieur  |  Msr.  Valckenaer,  Professeur  [  tres  seavant  | 
a  |  Franequer. 

<)  [Vgl.  S.  636,  6  f.] 

l)  [Siegel  wie  110.    Einige  kurze  Notizen  Valckenaer's  neben  der  Adresse 
weisen  auf  eine  beabsichtigte  Vertheidigung  bin,  doch  ist  eine  Antwort  nicht  erhalten.] 


Digitized  by  Google 


650 


R.  F0ER8TKR, 


303.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  340.) 

Medico  dexterrimo  |  Joanni  Stephano  Bernardo  |  Spd  |  I  I  Keiskc. 

Cum  iter  in  Belgium  capesseret  familiaris  meus,  qui  has  Tibi 
literas  reddidit,  Bernardc,  Vir  Celeberrime,  artis  salularis  adminislcr 
felidssime,  (Koehlerus  is  est,  Lubeccensis,  bonarum  omnium  literarum, 
sed  sacrarum  raaxime  cum  humanitate  conjiiDclarum  et  arabicaruni 
Studiosus,)  isque  instrui  literis  a  me  vellel,  quae  sibi  ad i tum  ad 
amicitiam  virorum  apud  vos  doctissimorum  aperirent;  non  potui  Te 
praeterire,  qui  nullus  dubilarem,  vetustae  nostrae  consuetudinis  recor- 
dationi  et  patriae  commuuioni  hoc  Te  daturum,  ut  communis  patriae, 
Germaniae,  civem,  et  amicum  meum,  humaniter  aeeiperes,  et  offieiis, 
quibus  posses,  ornares  atque  adjuvares,  araicisque  Tuis,  quibus  et 
Amstelodami,  et  alias,  quam  plurimis  et  quam  lectissimis  uteris, 
commendares.  Obrui  Te  quidem  et  distringi  negotiorum  multitudioe 
novi;  quapropter  paucitatem  Tuarum  literarum'  nullus  miror.  Fao 
tarnen,  ut  per  hunc  saltim  Koehlerum  certior  fiam,  redditaene  Tibi 
sinl  lilcrae,  quas  ad  Te  sub  anni  superioris  prineipium')  raisi,  quibus 
oratione  copiosa,  et  de  rebus  meis  privatis,  et  de  argumenta  codicis 
cujusdam,  ex  India  orienlali  ad  Te  allati,  exposueram.  Valeludine 
utor  (medicorum  enim  est,  quae  ad  valetudinem  pertinent,  quaerere)  ea, 
quam  usu  vetusto  nosti,  et  qua  consentaneum  est  homines  uti  aetatem 
in  literis  agentes.  Sed  emendare  eam  nuper  institui  uxoris  contu- 
bernio,  quam  superiori  mense  duxi.  Cum  qua  forte  fiet,  vita  comite, 
et  auspice  deo  propitio,  aliquot  annis  post,  ut  Te  Tuamque  domi  Tuae 
visitalum  veniam.    Bene  vale.    Scripsi  Lipsiae  d.  1 3  Augusti  i  764. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Jean  Etienne  Bernard  |  Medecin  a 
l'Hopital  Francois  |  a  |  Amsterdam. 

304.   An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  32.) 

Viro  Summo  |  Petro  Wesseling  !  spd  |  1  I  Reiske. 

Vcnit  ad  Vos,  Wesselingi,  Vir  Celeberrime,  Kohlerus,  Lubeccensis. 
juvenis  literatus,  familiaris  nuper  meus  qui  has  Tibi  literas  reddidit. 

1)  (Vielmehr  28.  November  4  762  (Brief  282). j 


Digitized  by  L^OOQle 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


651 


Hunc  Tu,  cum  sua  causa,  nam  optimarum  literarum  studio  tenelur, 
tum  mea,  si  quid  apud  Te  mea  commendatio  valel,  commendalum 
Tibi  habe,  et  orna,  quibus  poleris,  modis  omnibus.  Herodotus  Tuns 
mihi  reddilus  est,  munus  amplissimum,  quo  gralius  aliud  acceptiusciue 
vix  reddi  poterat.  De  caeteris  ut  taceam  ornamentis,  quibus  patrem 
historiarum  instruxisli,  laudes  Uinlummodo  attingam,  quibus  ine  cu- 
imilasli  plane  non  merilum.  Ks  profeclo,  sine  controversia,  ut  ingenii 
el  literarum,  ita  humanitatis  quoque  laude  florenlissimus.  Quanta  Tu 
praedicalione,  si  qua  sunt  mea  bene  excogitata  el  solerter  invcnla, 
eflers,  quanta  dissimulatione  iapsus  meos  celas,  quanta  verboruin 
romitalc  reprehensionis  asperilatem  mollis  et  quasi  veslis'  Quibus 
Tu  me  modis  traetasli,  utinam  iis  tractatus  ubique  a  Valkenario  essom ! 
utinain  dissenlienles  inier  se  omnes  iisdem,  quibus  Tu,  armis  pugnarcn! ! 
Nae  conlentionum  sie  et  numerus  et  vehementia  minuerelur.  Fruere 
laudibus  virtute  Tua  partis  quam  diutissime.  Me  quidem  habebis 
sj>ectatorem  palmarum  Tuarum  et  suffragatorem  addictissimum.  Novis- 
sima  mea  nc  Te  celem,  scio  enim  rebus  meis  secundis  Te  ad  laetitiam 
eflerri,  duxi  nuper  uxorem,  qui  Semper  fui  a  matrimonio  ineundo 
alienissimus;  neque  adhuedum  facti  poenitet;  faxit  deus  ut  nunquam 
poeniteat.  Sed  el  de  Te  Tuisque  ut  laeta  omnia  aeeipiam  faxit. 
Scripsi  I).  13.  Augusti  1 764. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr  Wesseling,  Professeur  |  tres  illustre  | 
a  |  Vtrecht. 

305.   An  Johann  Uernhard  Kochler  in  Lübeck. 
(Original  in  der  Stadtbibliothek  zu  Lübeck,  »Lubeccn^ienuiappe  387«,  Nr.  i.) 

Viro  Clarissimo,  alque  Kruditissimo  |  Ioanni  liernardo  Koehlero  | 

sj)d  |  1  1  Reiske. 

Redditae  mihi  sunt  binae  T»iae  literae,  Vir  Clarissime  atque 
Excellentissime,  amoris  et  studii  erga  me  plenissimae;  quarum  ad 
priores  quominus  statim  responderem,  in  culpa  sunt  illae  nuptiae,  quas 
Tu  mihi  verbis  humanissimis  congratulatus  es.  De  uxoris  ingenio  et 
moribus  bene  spero,  de  genere  exponunt  hae  charlae'),  quarum 
exeinplum  unum  Hamburgi,  cum  illac  transibis,  Reimaro,  V.  C.  alterum 

\)  [Vgl.  S.  643,  13  f.] 


Digitized  by  Google 


R.  FOKBSTER, 


Hannekenio  reddes,  medico  haud  ignobili,  sed  annis  gravi,  quos  oclo- 
ginta,  et  ultra  uatus  est.  Avunculus  ille  est  matris  uxoris  meae. 
Quem  cum  adibis ,  quod  ut  facias  Te  rogo,  sciscitaberis,  redditaene 
illi  sint  literae,  quas  superiori  menge  ad  eum  per  Reimarum  migeram'), 
sed  adhuc  responso  careo.  Generi  ejus  sunt  Streso,  Verbi  divini  apud 
Hamburgeuses  minister,  et  Schütte,  ibidem  mercator  dives.  quos,  si 
copia  dabitur  conveniendi,  verbis  meis,  et  uxoris,  et  matris,  quam 
etiam  mecum  habeo,  salutabis.  Sunt  etiam  Lubekae  affines  uxoris 
meae,  quorum  de  rebus  aliquando,  si  lieri  possil,  edoceri  velim. 
Fuil.  enim  avus  conjugis  meae  Syndicus  quondam  Lubeccensis,  et 
postremo  Consiliarius  Episcopi  Eutinensis2).  Faxit  Deus,  ut,  quod  Tu 
apprecatus  mihi  es,  cum  optima  inatre  familias  prospero  fruar  con- 
jugio  quam  diutissime,  et  ut  Tibi  quoque  aliquando  parem  fortunam 
congratuler,  cum  Tu,  ab  illo  itinere,  quod  fausto  nunc  omine  capessis, 
feliciter  confecto  domum  redux  factus  et  in  sede  stabili  fortunarum 
collocatus,  et  digno  Tuis  virlutibus  honore  cohonestatus,  uxorem  do- 
mum Tuam  deduxeris,  eaque  de  re  me  certiorem  feceris.  Literas. 
quas  me  rogasti,  huic  fasciculo  inclusi'),  quarum  Tibi  praesidium  ut 
ne  sit  irritum,  opto;  quamquam  illis  perfacile  carere  poteras,  qui  Tuo 
satis  iugenio  lilerisque  commendere,  praesertim  ad  eos,  penes  quos 
nomen  meum  magna  ardeat  invidia.  |  Nescius,  quem  cursum  esset 
iter  Tuum  habiturum,  adjeci  dubitabundus  ad  Valkenarium  V.  C.  Pro- 
fessoren! Franekeranum,  Hieras4);  quas  ipse  coram  reddere  si  nequibis, 
itinere  alio  verso,  rogo,  ut  ei  per  tabellarium  publicum  una  cum  Tuis 
mittas  literig,  quibus  significes,  non  licuisse  Tibi  Franekeram  adire, 
quod  primilus  decrevisses.  Rremae  adi,  quaeso,  Conradum  Ikenium, 
patris  cognominis,  philologiae  sacrae  studiis  quondam  clarissimi  ßlium, 
(juem  Breraae  Professoris  et  Concionatoris  partes  agere  suspicor,  eique 
reddita  meis  verbis  salute,  de  schedis  ad  Abilfedam  Schikardianis 
admone,  quas  ab  eo,  nomine  meo,  reposces,  et  tibi  servabis,  quoad 
usus  et  opus  crit.  Facile  Schedas  illas  noscitabis;  exaratae  enim 
sunt  manu  Sebischii,  quae  Tibi  ex  Abilfeda  Dresdano  nota  et  fami- 
liaris  est4).    Ad  fidcm  rei  faciendam,  monstrabis  ipsi  hunc  literarum 


5)  [Vgl.  S.  240  A.  t.  S.  277  A.  i.  S.  66*,  it  f.  700,  13  und  Abulfed.  T*b. 
Syr.  ed.  Koehler,  prooeui.  f,  i  und  g,  i.] 


I)  [Vgl.  S.  639,  6  f.] 
3)  [Briefe  30J— 304.] 


2)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  90.] 
4)  [Brief  30«.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


05:* 


mearum  tocum,  quo  facilius  illas  Tibi  Schedas  reddat.    Quisquis  erit 
hujus  exitus  negotii,  fac  me,  quaeso,  de  eo  certiorem  per  primas  e 
Belgio  literas,  quibus  etiam  me  docebis,  qua  sis  illo  toto  itinere  usus 
fortuna,  qua  voluntate  hoininuiu  erga  Teque  meque  acceptus.  Schul- 
tensio  imprimis  me  diligenter  excusa,  quod  nullas  ei  literas  meas 
reddas.    Veteris,  quae  nos  olim  intercessit,  amicitiae  me  plane  non 
esse  oblitum;  sed  veritum,  ne,  quae  poslmodum  magna  mea  culpa 
intervenere,  simultates  nondum  ejus  animo  detersae  essent;  ideo  me 
cunctatum  esse,  importunitate  literarum  mearum  ejus  indignationem 
lacessere,  ipsique  molestiam  creare.  Magistros  in  arte  medica,  quibus 
olim  utebar  praestautissimis ,  Gaubium,  Royenum,  Albinum,  ambos 
seniores,  si  adhuc  in  vivis  supersunt,  verbis  meis,  sed  humanissimis, 
saluta,  iisque  confirina,  summa  veneratione  me  praeceptores  optimos 
prosequi,  et  beneficiorum  ab  iis  in  me  collatorum  memoriam  frcquenler 
recolere.    Gronovium,  bibliothecarium,  item  nomine  meo  salutatum 
interroga,  quibusnam  careal  opusculis  a  me  editis,  quo  curare  possim, 
ut  ea  ad  ipsum  perferantur.    Sed  valetudo  Tua,  Koehlere  Optime, 
quo  loco  est?  meliori  ne'J?   Satis  ne  conOrmata,  ut  luto  ingredi  hoc 
tanlum  her  possis?  nunciavit  quidem  Vermehrenus  noster,  quod  aegre 
audivi,  novos  febris  insultus  in  Te  incurrisse.  Opto  equidem,  ut  toto 
tempore  Tuae  a  patria  et  a  Tuis  carissimis  absentiae  animoque  |  et  foi.  ar 
corpore  rectissime  valeas,  et  rebus  secundissimis  utare,  onustusque 
literariis  gazis,  et  contracla  cum  viris  in  Belgio  Angliaque  doctissimis 
consuetudine  nobilitatus,  domum  redeas  ad  capessenda  in  rep.  munera, 
fructusque  literarum  Tuo  studio  collectos  nobis  cupientibus  impertias. 
Me  quidem  seraper  habebis  et  studiorum  Tuorum  administratorern 
sedulum,  et  laudum  suffragatorem  ardentem.  De  libris  meis  nil  opus 
est  cur  angare.    Redibunt  ad  me  satis  mature,  quandocunque  iis 
carere  poteris,  aut  locus  erit  eos  huc  perferendi.  Patrem  carissimum 
honorificentissime  verbis  meis  salutatum  roga,  amicitiae  hoc  det  nostrae, 
ut,  si  commodo  ejus  fieri  polest,  per  mercatores  vestrates  proximis 
nundinis  huc  commeaturos,  copiolam  vini  rubri  ex  eo  genere,  quo 
me  nuper  donavit,  nec  non  Rhenani  boni  et  generosi,  (nam  sequioris 
apud  nos  abunde  est,  quod  vel  ipsum  magno  constat)  doliolum 
cujusque  generis,  ad  vicenas  quaternas  cot \  las  (Cannen)  tenens,  ad 
me2)  perferri  curet;  Sumtus  statim  perlatoribus  repeudam.   Cum  haec 

i)  [Auch  sonst  bei  R.  fiir  sich  stehend.]  2)  [Hdr:  tenens  ad  me,] 


Digitized  by  Google 


G.H 


R.  Fo ERSTER, 


scriberem  incidi  in  locum  novellarum  Goettingensium1),  ubi  memoratur 
novissime  curata  ab  Haeberlino  ICto  Helmstadiensi  monumentorum  aevi 
medii  collectio;  unde  inlellexi  publicatas  ibi  esse  varias  lectiones  ad 
Albertum  Timm  Stadensem  e  codice  Helmstad.  Michaelis  Goettingensis 
intra  paucos  dies  liic  Lipsiae  exspectatur,  Halam  profecturus,  ad 
herciscundam  patris  haeredilatem.  Codices  quosdam  vetustos  hebraicos 
V.  T.  ex  Arabia  Copenhafniam  perlatos  ajunt,  in  quibus  multae  essent 
repertae  lectiones,  cum  conjecturis  Michaelis  consentientes.  Quos 
putas  animos  huic  Herculi  ex  illo  consensu  accessuros!  quas  cristas 
eriget  !2)  Sed  desino,  et  ad  Her  Timm  te  dimitto,  quod  ut  pari  pro- 
speritale  ingrediaris  atque  conücias,  ex  animo  opto.  Scripsi  Lipsiae 
d.  13.  Augusti  1764'). 

306.  -4»  Propst  GolUieb  Müller  in  Kembery{?). 
iConcept  in  Leipzig,  wie  S06,  ohne  Adresse,  Dalum  und  Unterschrift,  unvollständig.) 

33a$  bie  Orthographie  beb  meinem  £>emojtyene  anbelangt,  fo  t>en^t 
bie  üon  mir  nid)t  ab.  $>er  Verleger  rid)tet  fte  nad)  feinem4)  ©utbünfen  ein; 
baä  frct>Iid^  ntd)t  allemal  ba$  ridjtigfte  ijt.    3)aä  ijl  ber  iöürgemeifter 
£eUming  $u  i'emgo;  ber  efyebem  Rector  bafelbft  geroefen  ijt,  unb  barum 
fid)  einbilbet,  aud)  etwa*  babon  ju  Derlen,    ©olte  ©ott  er  ließe  e«  mit 
feinem  ÜNeiftern  blo§  beb  ber  Orthographie  beroenben.   6o  aber  nimmt  er 
fid>  aud)  in  anbern  Stücfen  ungejiemenbc  grentjeit  tjerauä,  bamit  tü)  gar 
nid)t  mol)l  aufrieben  bin.    ©enrn  Xfjufpbibc*  tjabc  tefc  bie  Orthographie 
nad)  meiner  bamaltgen  Caprice  au§  blo§er  6d)äfereb,  otme  itorfafc  weiterer 
folgen,  au*  Urfadjen,  meldte  bie  SBorcebe  fatfam  entbedet,  eingerichtet.  @« 
märe  ju  n>ünfd)en,  bap  man  unfre  berroöljnten5)  ebeln  £ei»$iger  gewönnen 
fönte6),  meutere  ^robincial  SBorte  in  bie  Sprache  aufzunehmen.  $)at>on  id> 
einige  tembergifcfyc7)  bon  meinet  grau  gelernt  l)abc,  bie  mir  roofyl  gefallen 
Ijaben'),  unb  bie  id)  bei)  Gelegenheit  anbringen  will. 

l)  [1764  Stück  82  S.  660—663.] 

t)  [Vgl.  Iteiske's  Äusserung  über  Michaelis  in  , Geschichte  der  k.  Akademie 
der  Wissenschaften  zu  Paris,  Eilfter  Theil,  Leipzig  1757'  S.  150:  »Ich  siedete  ihnen 
'den  Hörern)  die  lUcherlicbe  Eitelkeit  eines  gewissen  berühmten  Lehrers  vor,  der 
den  Pfauenschwanz  seiner  heiligen  Philologie  recht  auszubreiten <  usw.] 

3)  [Kohler' s  Antwort  ist  im  Conccpt  in  der  Lübecker  Stadtbibliothek  (a.  a.  0.) 
erhalten.)  4)  [Hdr:  feinen] 

5)  [Hdr:  üeriuobnten]  6)  [Här:  tonte1  7)  [Hdr:  fempergiföe} 

8]  [Hdr:  habe] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe.  655 

$>at)in  benn  aucr;  3fyt  Paddeln  gehöret.  3d)  fltyc  gerne  bap  eine 
Societet  jufammen  trete,  welche  toic  6toücn  ber  $eutfcr;en  aufbeefte.  3d? 
fclbft  meinte  nid)t  wenig  baju  beitragen  ju  fönnen.  2Rcme  grau  jtubirt 
ffeipig,  bae  mup  icb;  betennen.  Wer  id>  jiubierc  ifco  bafür  bc|towcnigcr. 
6ic  fiebt  fid)  in  ben  beutfcfycn  &üd?crn  um,  bie  i<f;  in  meiner  lötbliotbef 
hatte,  al«  fte  Ijicrfjertam,  unb  bie  nunmehr  it;rc  eigne  &anbbibl.  aujjmad>cn. 
—  3<r/  fjabe  it>r  aud?  meinen  fleinen  JBorratt)  oon  franj.  S3üd>ern  überladen ; 
in  #ofnung  bap  aua)  ber  mit  ber  3*it  fic^  mefyrcn,  unb  ifyr  brauchbar 
febu  werbe.  <©ie  nimmt  gan£  t>übfd?  in  franj.  ju.  3ötr  berwenben,  wenn 
c«  febn  will  täglich  eine  Stunbe  ober  ein  bar  Stunben  auf  ba«  lefen  bc« 
Selemacr;«,  unb  finb  bamit  fd)on  über  bie  #clffte  gefommen.  Ueberbem  be< 
fdjefftigt  ftc  fia)  aucr;  mit  Uberfefcung  leiebter  franj.  23ücr/er  in«  Dcutfcfyc, 
unb  t>at  bamit  beb  ber1)  Voyage  a  la  Palestine  par  la  Roque  ben  Anfang 
gemalt.  2ä§ct  mein  Vermögen  c«  $u,  fo  will  id)  ihr  mit  eine  au«* 

erlcfcne  93ibl.  ben  guten  morat.  unb  poctifc^cn  Scfyrifftcn  in  bebben  Spraken 
anfdjaffen,  weil  id>  $u  meinem2)  Vergnügen  fefye,  bajj  fic  jum  lefen  Suji  l>at. 
3dp  bin  aud},  wie  bero  £@r.  ber  2Jtcbnung,  bap  c«  ifyr  nä^Iid^  febn  werbe, 
mit  unter  etwa«  fbjtematifcr;  abgefafte«  $u  lefen.  3"  tom  dnbe  Jjabc  id) 
if>r  ^.^rof.®otfd?eb««Pbilofopl)ic,  ingl.  £utcr;cfon«  ÜJtoral,  8uljer«  3nbegriff 
aller  2öipcnfd>afft  in  bie  £anb  gegeben,  $ocr;  übertreibe  \d)  fie  gerinne  nict/t, 
fonbern  will  c«  erwarten,  biß  bap  ber  ®efcr/macf  baran  fid)  oon  felbjien  ftnbe. 

€>inb  wir  bamit  fertig,  fo  foll  fic  mir  ba«  neue  berüchtigte  $ucr; 
Voltaire«  sur  la  tolerance  lefen,  Welche«  id}  it)r  in  bebben  Spraken  an* 
gcfct)afft  babc.  2)en  reformirten  ^rebiger3)  hören  wir  gar  feljr  feiten,  unb 
c«  ijr  foldje«  in  allem  met)r  nid)t  al«  jweb  mal  gefdjeben,  ju  einer  $e\tf 
ba  fie  nod)  feinen  Äircfycnftuljl  t>atte.  Nunmehr  aber  t>at  fic  in  jweben  flirren 
einen  eignen  @tanb,  welche«  hier  etwa«  feltene«  ijr. 

3u  bem  Unterrichte  if>rer  Kleinen  welche  £  £.  felbft  übernommen 
traben  wünfdjc  Diel  ©lücf  unb  guten  gortgang.  üReine«  Grachten«  finb  bie 
Stunbcn  welcr)e  ein  Öater  auf  bie  SMlbung  ber  #erfcen  feiner  tfinber,  unb 
ein  üKann  auf  bie  Unterweif ung  feine«  ©eibe«  wenbet,  fo  fruchtbar,  unb  fo 
anmutbig  untcrt)altenb ,  ba§  näci)ft  ber  Rührung  be«  Flinte«  welchem  man 
ttorjicbt  wohl  fdjwcljrlicr;  anbere  mehr  £egcn  unb  mehr  Vergnügen  beb  fia) 
führen  fönnen. 


1}  [Hdr:  ben]  8)  [Hdr:  meinen] 

3)  [Zollikofer.    Vgl.  S.  648,  16.] 


Digitized  by  Google 


656 


R.  Fl)  ERSTER, 


307.   An  Hermann  Samuel  Reimarus  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  13.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Doclissinio  |  Hermanno  Samueli  Reimaro  | 

spd  |  I  I  Reiske'). 

Praevideram  id  eventurum,  quod  evenil,  ut  Tu,  Reiinare  Huraa- 
nissime,  ex  incrementis  rerum  mearum  secundarum  magnuni  gaudiuiu 
caperes,  piisque  votis  et  apprecalionibus  prosperorum  successuum 
novae  iueae  conditionis  introitum  prosequereris.  Quae  vota  ut  felicem 
exitum  sortiantur,  deura  eüam  atque  etiam  rogo;  quod  autem  in  me 
operae  atque  cautionis  erit,  nil  parcam;  et  uxor  quoque  partes  suas 
aget.  nam  est  pudica,  obsequiosa,  mei  amans,  docilis  et  literarum 
appetens.  Ex  quo  futurum  spero,  ut  cum  caeteris  curis  atque  rao- 
lesliis  vitae  domesticae,  studia  etiam  mea  literaria  aliquando  sublevet. 
Frater  ejus,  Praepositus  Kembergensis,  qui  in  fatalem  illum  errorem 
ineiderit2),  haud  perspicio.  nam  probus  caeteroquin  et  prudens  honio 
est,  et  philosophiae  sanioris,  non  minus  quam  sacrarum  literarum  pc- 
ritus.  In  uxoris  potestate  videtur  esse.  Quae  sitne  ipsa  quoque 
famoso  illo  in  negotio  versata,  haud  dixerim.  Sed  faraa  constaus 
hic  terrarum  id  tulit.  ut  ea  cum  aliis  quibusdam  mulierculis  mimum 
illuin  gubernasse  dicerelur.  Hoc  teneo  ex  meae  uxoris  sermonibus, 
plebeculam  Kembergensem  mulierculae  fanaticae  studio  ita  captain 
et  paene  dcmentatam  fuisse,  ut  lymphalam  oppido  suo  expelli  aeger- 
rime  pateretur,  et  magistratui  militiaeque  eam  in  currum  imponenli 
tantum  non  manus  violentas  inferret.  Unde  non  miror  praesulein 
aurae  furiosae  plebis  aliquid  dedisse. 
<v  Memini  |  utique,  cum  Quaestiones3)  Michaelis,  V.  C.  legerem,  in 
locos  me  incidere,  quos  satis  superque  declaratoß  noram  iis  in  codi- 
cibus  arabicis  calamo  exaratis,  quos  Leidae  oculis  usurpaveram,  ut 
saepe  in  mentem  veniret  mirari ,  qui  factum  esset,  ut  Rex  Serenissi- 
mus Daniae,  cum  literas  ornare  arabicas  dementer  decrevisset,  lon- 
ginquiorem  illam  et  aeruiunosiorem  viam  praetulisset  isti  alleri,  quae 

\)  [Antwort  auf  Ueimarus'  Brief  vom  85.  September    <764  (Lebensbeschr. 
S.  72if.).] 

i)  [Vgl.  S.  638  A.  4.] 

3)  [Kragen  an  eine  Gesellschaft  gelehrter  Männer,  die  auf  Befehl  Ibro  Maje- 
stät des  Königs  von  Dänemark  nach  Arabien  reisen,  Frankfurt  a.  M.  U6J.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Hrikfe. 


057 


mihi  quidem  seraper  visa  est  brevior  eadem  atque  tutior,  et  expeditior, 
et  ante  tenlanda,  quam  ad  illa  operosiora  deveniretur;  ut  scilicet 
juvenum  doctorum  manus  quaedam  ad  emporia  lileraruiu  celebriora, 
copiis  Arabicis  referta,  alii  Leidam,  alii  Oxonium  alii  Parisios,  alii,  si 
tanti  videretur  Madritum,  ablegarentur,  qui  Codices  Arabicos  diligenter 
excuterent,  et  quae  cuique  annotalione  digna  viderentur,  illinc  ex- 
cerperent,  domumque  relata  demura  in  publicos  usus  expromerent. 
Nam  penes  nie  quidem  dubium  nulluni  est,  illis,  quae  dixi,  in  locis 
codicum  arabicorum  tantas  delitescere  congestas  copias,  quanlas  vix 
Aegyptus  et  Arabia  ipsa  suppeditet.  Non  quo  negem  ejusmodi  iter, 
quäle  fuit  illud,  quod  sinistro  usum  exitu  nuper  invitus  accepi,  ad 
literas,  sacras  imprimis,  fructuosum  esse.  Erat  tarnen,  mea  quidem 
sententia,  consultius,  bonis  in  promtu  positis  prius  uti,  minore  cum 
raolestia,  et  majori  cum  compendio,  quam  ad  illa  remoliora  festinare- 
tur,  pluribus  periculis  et  majori  impendio  redimenda.  Frustra  utique 
in  libris  requirantur  haud  pauca,  quae  usus  rerum  atque  hominum 
doceat,  et  oculis  ipsa  locorum  inspeclio  subjicial.  Al  rursus  tarnen 
haud  pauciora  e  libris  hauriantur  uberius,  a  doctorum  et  gnavorum 
liominum  sedulitate  atque  solertia  congesta,  quae  vel  acerrima  itinerum 
et  percunctationum  contentione  non  colligantur.  Quare  ambas  das 
vias  in  hoc  genere  studiorum,  quod  in  rerum  exterarum  et  longe  a 
nobis  dissitarum  indagatione  versatur,  conjungendas  existimem. 

Sed  ut  ad  Michaelis  libellum  redeam,  doctissimum  illum  pro- 
fecto  et  rerum  bellarum  refertissimum,  |  sunt  in  eo  multae  tractatae  foi.  *' 
quaestiones,  ad  quarum  agitationein  cum  animum  nunquam  adjecerim, 
facere  non  possum,  quin  earum  me  plane  ignarum  profitear.  quo 
necesse  futurum  est,  ut  ad  eas  plane  obmutescain.  Rursus  tarnen 
memini  alias  allatas  a  viro  doctissimo  et  in  medio  positas  quaestiones, 
quas  ille  ad  me  si  prius  retulisset,  quam  ad  senatum  reip.  literatae 
referret,  poterat  responsum  a  me  sie  salis  probabile  referre.  Sed 
abhorret  animus  viri  doctissimi  a  me  privatis  quibusdam  de  caussis, 
quas  aperire  pudet.  Conscienlia  ipsi  sua  exprobrat  malignitatem 
morum,  quibus  simplicitatem  mcam  male  aeeepit1).  Aequo  suspicacior 
luminibus  suis  me  officere  putal.  Ex  quo  factum  ut  cum  superiori 
mense  Lipsiae  esset2),  mecuni  congredi  dubitaret.  immemor  veluslae, 


1)  [Vgl.  S.  572  A.  t.}  i)  (Vgl.  S.  654,  4  f.J 

Akhandl.  dar  K.  8.  ü*.elUch.  d.  WiMtnach.  XXXVIII  42 


Digitized  by  Google 


658 


R.  Fo ERSTER, 


quae  nos  a  puero  et  ludo  puerili  intercedit  notitiae1),  et  similitudinis 
studiorum.  Ego  vero  simultatum  has  opprimere  scintillas  studeo. 
Quare  etiara  cavi  ne  stricturarum  quid  mearum  in  illum  ejus  libeiluoi 
ederem,  ne  aemulationis  et  invidiae  suspicionem  mihi  consciscerem. 
Accedit,  quod  a  literis  arabicis  complures  jam  per  annos  absum,  ei, 
ul  verum  fatear,  refugit  animus  ad  charlarum  mearum  arabi  carinii 
excussionem,  illorumque  locorum  pervestigationem  reverti,  unde  nou- 
nullae  quaestionum  illarum,  de  quibus  agito,  illuminari  possent.  Sterilis 
mihi  fuit  et  infructuosus  ager  Arabicus;  quare  animus  ab  ingrati 
operis  exercitatione  alienior  factus,  etiam  Abilfedeae  historiae  con- 
tinuationem  reformidat.  Dabo  tarnen  operam,  ut  Tibi,  Vir  Celeberrime 
atque  Literatissime,  ad  locos,  si  quos  designaveris,  de  quibus  meam 
postules  sententiam,  pro  mediocritate  mearum  copiolarum  satisfaciam. 
Humanitas  quidem  Tua  nostram  jejunitatem  excusabit,  volunlatem 
certe  Tuis  studiis  inserviendi,  nulio  modo  committam  ut  desideres. 
Operam  suscipio  nullam  lubentius,  nulla  defungor  promtius,  quam  si 
quam  Tu  mihi  demandaris.  Quod  ingentibus  Tuis  de  meque  omni- 
que  literatura  meritis  debeo. 

Codicum  arabicorum  calamo  exaratorum  magnum  numeruin 
Havniam  allatum  fama  fert.  Estne  ibi,  qui  argumenta  eorum  enucleet? 
foi.  a»  Quid  ais?  possetne  commendatione  |  Tua  efßci,  ut  a  Danico  rege, 
Havniam,  ad  operam  paucorum  aliquot  mensium,  illorum  codicum 
pervestigandorum  ergo,  et  indicis  conficiendi,  qui  typis  excusus  in 
manus  doctorum  hominum  veniat,  evocer?  Facilem2)  equidem  mihi 
videor  veniam  missionis  temporariae  consecuturus.  Suutne3)  Tibi  in 
comilatu  regis  amici,  ad  quos  mei  mentionem  facias?  quo  mihi  ejus- 
modi  legatio  honoraria  deferatur.  Nolim  tarnen  hoc  munus  ipsemel 
ultro  ambire  videri,  sed  facies,  si  facies,  sie,  ut  ad  mei  commen- 
dandi  consilium  sponte  Tua  delatus,  non  mea  quadam  ambitione  in- 
duetus  videaris.  Nemini  palraam  praeripiam,  omnium  minime  illi 
gloriosulo.  Bene  vale,  Reimare  Praestantissime ,  cum  Tuis  caris,  et 
favere  mihi  perge.    Scripsi  Lipsiae  d.  8  Octobr.  1764. 

P.  S.  Postquain  has  ad  Te  literas,  Vir  Humanissime,  exaraveram, 


1)  [Hdr:  no[tiae] 

2)  [In  Facilem  ist  ac  durch  Loch  weggenommen.] 

3)  [In  Suntne  ist  ntn  durch  Siegel  weggenommen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


659 


venit  in  mentem  alias1)  exarare,  quas  Tuis  adjungerem,  Hannekenio, 
medico  vestrati,  reddendas.  Sed  eas  quidem  Tuo  judicio  prius  sub- 
raittere  visum  est,  ut  de  iis  ipse  statuas,  reddendaeoe,  an  potius 
supprimendae  sint.  Quare  abs  Te,  amice  integerrime,  cui  vix  est  rerum 
mearum  omnium,  quod  clausuni  celatumque  habeam,  eliam  atque 
etiam  peto  et  contendo,  ut  posteaquam  illas  literas  perlegeris,  et 
perspecto  earum  argumento  reddendas  judicaveris,  et  de  prospero 
negotii  successu  non  desperare  coeperis,  per  amicum  aliquem  Timm, 
cui  cum  Hannekenio  usus  sit,  hominem  fidum  et  prudentem,  et  secreti 
commissi  tenacem,  cum  literis  meis  ad  eum  ableges,  qui  secreto  cum 
eo  congressus  literas  ei  meas  reddat,  eumque,  si  quid  precibus  et 
auctoritate  penes  eum  valet,  partes  in  meas  flectat.  Nam  Stresonem, 
quem  primum  omnium  adire  consentaneum  erat,  ignoro  qualis  sit, 
Immanus  et  aequus,  an  saevus  et  ad  rem  atlentior.  Quod  si  minus 
successurum  ex  sententia  negotium  Tibi  videatur,  Tili  rem  arbitrii  facio, 
malisne  literas  illas  Tecum  servare  et  plane  supprimere,  an  consilia 
Tua  mecum  conferre,  et  quomodo  res  agitanda  et  molienda  sit,  mecum 
perpendere.    Deus  coepta  fortunet. 

308.  -4»  Philipp  Ludwig  Hannehen  in  Hamburg2). 

(Original,  bei  307.) 

^o^ebelgebotyrner,  £oo)erfarner  $m  Doctor,  j  £ocr;a,eer;rtejter  £err  Setter 

dw.  |>oa)ebeIgebot)men  fyaben  oor  furzen  burd)  Dero  fyod^cebrten 
^c^roiegerfofm,  ben  £errn  93anfbucr;r;alter  ©trefo,  Dero  ^reubc  über  meine 
ebcücfye  üBcrbinbuna,  mit  ber  dnfelin  Sfyrer  feigen  «Schroetter,  ber  ftrau  ®t- 
beimrätin  Don  9tietfcr;,  mir  befugen,  unb  bero,  roenn  idj  fo  fagen  barf, 
arofmaterlta^en  ©egen  baju  mir  erteilen  lajjen.  3d>  erfenne  Dero  bierin 
bermefene  ©ütigfett  mit  ber  fdjulbigen  #od)a<r;tuna,,  unb  toünfdje  bafür,  bafj 
ber  ^lllerfyöcfyfte  6ie3)  bic  3jmen  nod)  beftimten  %\tyxt  in  allem4)  für  3br  Hilter 
möglichen  ©ofylcrgefyen  jubringen  lajjen  roolle.  Bleich,  ertün*  roi<$#  3{)nen 
©ort  ben  Umftänben  3fy*er  r)iefi^en  9lnoerroanten  9kcr;ri(r;t  ju  geben.  Denn 
\ö)  fan  anberä  mtyt,  alä  benfen,  ba§  ein  S3erid>t  3bnen  nidj>t  mißfallen 
werbe,  roaä  tyrt  Diepgen  ftreunbe  fett  ber  3eit,  ba  3f>te  feiige  $rau 

i)  [Brief  308,  offenbar  von  Reimarus  zurückgehalten.] 

i)  [Vgl.  S.  639,  4  f.  und  S.  652,  I  f.    Lebensbeschr.  S.  9i.) 

3)  [Sie  fehlt  in  Mr.]  4)  [Mr:  atteit] 

4S* 


Digitized  by  Google 


6G0 


R.  FOERSTKR, 


Schweftcr  au«  ber  2öelt  gegangen  ijt,  gemalt  haben,  unb  bunt;  ma«1)  für 
ffiege  bic  munberöoüe  Scitung  (Sottet  fie  mir,  unb  mich  ihnen  $ugefübrt 
hat.  3d>  nriü  gerinne  aufrichtig,  nach  meiner  gcvoönlichen  Offen  herfeigfeit, 
berfaren,  ohne  ju  befürchten,  bafj  ich  Sie,  hoct)fteet)rtejTer  #err  Detter,  ba« 
burd)  bcleibigcn,  ober  in  ba«  9lnfelm  einer  unanftanbtgen  93eger)rlichfeit  r*r< 
fallen  merbc.  ©age  id)  e«  ja,  einen  Vorfct/lag  $um  93eften  einer  ^erfon 
$u  tt>un,  beren  Verfolgung  ©Ott  mii  anbefohlen  t^at,  unb  beien  ©or;l  auf 
alle  Söcife  $u  beförbem  meine  Sdmlbigfett  ijt,  fo  giebt  mein  ©eroi&en  mir 
ba«  beruhigenbe  3cugniÄ,  baß  id)  meiner  $fHdft  nachlebe  unb,  entfernt  oon 
eigennützigen  ^Ibfic^ten ,  mehr  nicht  fudjc,  al«  ben  fünfftigen  erroanigen 
Langel  einer  $erfon  ju  oerhüten,  bie  ich,  nä#  ©otte  unb  meiner  eignen 
ffiohlfart,  über  alle«  in  ber  2Öelt  liebe,  unb  ju  lieben  fdjulbig  bin. 
foi.  |  ÜDteine  Scbvoiegcrrnama,  bie  icf>  ifco  bet)  mir  habt,  bie  jüngere  Jocbter 

3brcr  fcligen  ftrau  Schweiler  warb  A.  1749  jur  ©itbe.  3hr  felifter  @be* 
berr,  D.  August  2)tüller,  $robjt  ju  Äemberg,  r>attc  eine  jtarfe  Familie. 
Drei)  Sohne  f>attc  er  studiren  laßen,  jroei)  Söcr/ter  Ijatte  er  auegejtaitet. 
Überbein  lebte  er  im  Wufroanbe  voohlanftänbig,  unb  that  Firmen  gute«,  (fe 
ijt  alfo  fein  Söunber,  bafc  er  feiner  2Öitbe  oon  ihrem  Eingebrachten  nicht«, 
unb  feine  bebben  jüngften  Söcbter  unberforgt  unb  unbemittelt  hinterließ 
9tun  haben  fie  jroar  bem  ifcigcn  <ßrobjrc  ju  Hemberg,  al«  ihiem  respect. 
Sohne  unb  trüber,  einige  3ah«  r;int*urcr>  hausgehalten,  allein  ba  berfelbe 
A.  1755.  heuratete,  fo  fat)cn  fie  fid>  genötiget,  ficf>  oon  ihm  ju  trennen, 
für  fich  ju  leben,  unb  bon  bem  geringen  JRejtc  ihre«  Vermögen«  $u  $cbren. 
ÜDabet)  fie  beim  alle«  jufefcten.  $>ie  Wu«jtattung  ber  einen  Softer*),  bic 
in  fohlen  gejtorben  ijt,  unb  bie  fcrangfale  be«  langen  unb  harten  Striege*. 
haben  meine  Schroiegermama,  nebft  ihrer  jüngften  Xocbter,  bie  ifet  meine 
Srau  ijt,  in  gro§e  Diotl),  Äummcr  unb  Vcbürfnij*  gefegt,  barau§  ©Ott  fie 
jvoar  nun  mehr  in  foroeit  geri§cn  bat  r  bafj  fie  bctybe,  folange  ©ott  mich 
am  i'eben,  unb  bei)  ©efuntheit  erhält,  ihr  nothbürftige«  2lu«tommen  haben 
mögten  ;  aber  fie  haben  boch  bebbe  eine  fehreef liehe  9lu«ftcr;t  bor  ftet;,  wenn 
©ott  mich  mx  tcr  ®e'r  nehmen  folte.  £rinterla§cn  fan  id>  ihnen 
mehr  nicht«,  al«  einen  fleincn  Vorrath  bon  Büchern,  auf  bem  noch.  ba$u 

0  [fldr:  burtbme*] 

*)  [Friederike  Elisabeth,  geboren  dea  8.  Mai  1731,  am  M.Juli  1755  mit 
dem  Lieutenant  von  Dambrowsky  vermählt,  gestorben  den  18.  Februar  1763  aof 
dessen  Gute  Suckowka  bei  Bülow  in  Pommern.  Vgl.  die  S.  641  A.  I  genannten, 
auf  das  Kirchenbuch  in  Remberg  zurückgehenden  , Nachrichten  über  die  Familie 
Müller4  S.  H.l 


J.  J.  Rkiskk  s  Brikfk. 


Multen  bafften ,  in  btc  id)  mid)  bei)  ^cU^iet>un^  meiner  .f)curat  fteefen 
mufie.  3d)  erfudje  Sic  bemnad),  ^od^ccbrtcflcr  £err  Detter,  mit  3u*Kl)ung 
3l)rer  bortigen  ftreunbe,  ein  Denfmal  3()rer  ü)tcnfd)enliebe  unb  Sorforgc 
für        bürfftigen  ftreunbc,  bamit  jn  jtifften,  ba§  Sic  ein  felbftbelicbigc« 
Littel  aufifinbig  machen,  burd)  roelc^ed  meiner  grau  tf>r  Söitbenjtanb  er* 
leichtert  würbe,  wenn  etwa  ©ott  bcfd)to§cn  f)ätte,  fie  mit  biefem  (freute 
bctmjufudjcn.  ©ott  bat  Sic,  Ijodjgccfyrteftcr  #err  Detter,  mit  $citlicr/cn  Gütern 
a,efegnet.    ©in  fleiner  $bcil  baoon  mürbe  fdjon  eine  grojje  <§>ülfc  für  jwenc  f«i.  *r 
3^rcr  3lm>erwantinnen  fenn,  bie  bei)bc,  bi§  auf  bie  3«t,  ba  ©ott  fic  nad) 
Veipjig  führte,  9iotl)  gelitten  tjaben,  unb  aud)  nod)  auf«  neue  in  grofjc 
*Rotf>  geraten  fönten,  fo  ©ott  ba«  über  fie  »erbengen  woltc.    Weine  grau 
bat  mir  feinen  Pfennig  $ugebrad)t.   De«  ©elbc«  wegen  ()abc  id?  fie  nid)t 
genommen.    3!)«  Umjfänbc  waren  mir  fd>on  oor  ber  Verlobung  befant. 
3bren  Langel  an  ©elbe  erfejjt  fie  mit  anbern  guten  ßigenfdjafftcn ,  unb 
id)  liebe  unb  el>rc  fie,  it>rcv  Armut  ungead)tet,  ni^t  weniger,  al«  wenn  fie 
ein  grofcc«  Scrmögen  ju  mir  gebraut  fyatte.    Da«  finb  freilich  wol)l  Um* 
ftänbe  bie  man  ni<r;t  au«pofaunet.    3d)  wage  e«  aber  bod),  fie  3()nen, 
fy0<r)geet)rtefter  #err  Detter,  $u  eröfnen,  unb  mein  £erfc  in  3{)fcn  Scf)ofi 
au«$ufcr;ütten ,  ba  Sie  ba«  £aupt  unb  ber  Senior  unferer  gamilic  finb« 
©ott  (jat  Sie  $u  einem  cljrwürbigen  unb  rufmiooUen  Hilter  erhoben,  mit 
Vermögen  unb  einer  glütflidjen  praxi  medica  gefegnet,  mit  einem  guten 
Warnen  unb  mit  flnfetm  in  ber  Seit  gefdmiücfet,  unb  Sic  la&cn  bei?  Syrern 
Eintritte  bie  S^rigen  im  Überflufje  jurücf.    3d)  fan  unb  barf  alfo  mit 
©ewijtyeit  hoffen ,  ba§  Sie  meine  Drcuftigfcit  nid)t  für  eine  Bettelei)  an* 
fehen  werben.    Denn  für  meine  Herfen  Ijabe  id),  ©orte  fei)  Danf  bafür 
gefagt,  meine  notdürftige  Serforgung  auf  3«t  meine«  Sebcn«,  bie  mid) 
be«  3toangc«  SRiebcrträd)tigfeiten  jubegefyen,  überlebet.    91ud?  ift  e«  meine 
Art  nid)t  anbere  mit  Unocrfd)ämtt)cit  jubeläftigen.  28a«  id)  in  biefen  3etlen 
jum  ©eften  meiner  grau  tlwe,  ba«  ift  anber«  nid)t«,  al«  ein  9lu«brud) 
meiner  $ärtlid)en  Siebe  gegen  biefelbe,  unb  meine«  guten  3utrauen«  }u 
3t)rem  reblid)en  $n$tn,  £od)gec()rtefter  #err  Setter.  So  gerne  i(fy  mit  ben 
meinigen  bei)  meinem  Sebcn  glüeflid)  fei)n  will,  fo  gerne  wolte  id)  aud) 
meine  grau  nad)  meinem  $obe  glürflid),  unb  für  ben  üWangel  gefidjert 
wipen.    (iin  Wann,  wie  Sie,  ttjeuerftcr  #crr  Setter,  bem  e«  an  Vermögen, 
an  ftreunben,  an  ^(nfct>n  nid)t  fef)lt,  fan  einer  bürfftigen,  unb  babeto,  id) 
barf  e«  wof)l  fagen,  woljfoerbienten  Wnocrwantinn  if>r  ©lücf  auf  3«it  tyre« 
Scben«  oerfdjaffen ,  unb  bie  föutje  tyrer  Ijülflofcn  unb  cinfamen  läge  auf 


Digitized  by  Google 


662 


R.  Fo  RR  STEH, 


einen  fejicn  ftup  fefcen.  9tod>  habe  id>  3^nen  ju  melden,  wie  idp  mit 

foi.  meiner  ftrau  betant  geworben  bin.  511«  ber  #err  $robji  |  fcon  Äemberg 
A.  1755  geheuratet  f>atte,  braute  er  furjj  brauf  feine  neue  $rau  mit  feiner 
bamaligen  3ungfcr  6<hroejter,  meiner  ifcigen  $rau,  na<h  ?eipjtg.  $a  lernte 
id)  ftc  juerjt  rennen,  unb  roeil  man  mich  bamalä  auf  bie  professioneni 
linguae  Graecae  $u  Wittenberg  toertröflctc,  fo  roagte  i(f/  c$,  ber;  ibr  an* 
jufragen,  ob  fic  roor/l  mit  mir  in  ein  6(>ebünbni§  treten  roolte,  fall«  ©ort 
mich  in  biefe  «Stelle  einwiefe.  Mein  bamal*  roolte  fte  bon  Zuraten  gar 
nicht«  boren,  noch  mipen.  ®ott  l>at  unä  betybe  nad)  ber  3«t  bureb  rounber« 
bare  aber  auch  fummerfcoHe  Söegc  geführt,  unb  ba  ich  fet/on  oerjroeifelt  hatte, 
mit  ibr  beglüeft  ju  roerben,  fo  brauten  bie  über  fic  ergangnen  Serben,  ba* 
Siebenten  einer  beoorjie^enben  traurigen  3wfunfft#  bie  abnehmenden  Straffte 
ibrer  Mama,  unb  ba$  3ur*ben  ihrer  ftrcunbe,  fl(  &on  ^m  93orfafce,  ledig 
\\i  bleiben  ab,  fo  bafj  fic  jtcr/  enblid)  entfehlojj  mir  ihre  $anb  $u  geben. 
3d)  habe  biftycr  oergnügt  mit  it>r  gelebt,  unb  hoffe  ba§  ®ott  aua)  in  3u* 
funfft  nicht  julajien  werbe,  bafj  Soweit  ober  Unfälle  unfere  Eintracht  frören. 
Auf  gleite  Seife  roünfdje  ich  aud>  3(>nen,  #ocr/gechrtejrer  £«rr  Better, 
mit  famt  ben  3btigen,  benen  bie  meinigen  ifjre  Ergebenheit  unb  Hochachtung 
burd)  mich  bezeugen  la&en,  alle  Birten  oon  2öot>lergeben ,  unb  berharce,  in 
ßrmartung  einer  günjrigen  Wntroort,  |  #o<hebelgebohrner,  $ocr;erfahrner  £err 
Doctor,  |  ho^geetyrtefter  £cn  Detter,  |  dm.  £ochebelgebohrncn  |  ergebender 
Liener  |  D.  föeiSfe. 

Seidig  b.  10.  Octobr.  1764. 

Adr.1):  A  Monsieur  |  Msr.  Hannekeniiis  |  Medecin  Ircs  renomroe  | 
a  |  Hamburg. 

309.  An  Peter  Wesseling  in  Utrecht. 
(Original  in  Leiden,  wie  102,  Nr.  33.) 

Viro  Celeberrimo  |  Petro  Wesselingo  |  spd  |  I  I  Reiske. 

Non  dubito,  quin  Koehlerus,  Lubeccensis,  Tibi,  Vir  Celeberrime. 
literas  reddiderit,  quas  ei  commiseram  ad  Te  exaratas5),  quibus 
signifieaveram,  nie  uxorem  haud  ita  pridem  domum  meam  deduxisse. 
Nunc  autem  locum  ad  Te  scribendi  fecit  Scheibius'),  vir  nobilis. 

\)  (Siegel  wie  1 10.] 

1)  [Brief  304.1  3)  [Vgl.  S.  508,  H  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


663 


Viennsic,  ille  <|ui  decennio  ferme  ante  tabulam  Peulingerianam  aeneis 
laminis  ditigentius  expressam  dedit.  Ille  cum  amico  suo  vcteri  Got- 
schedio,  professore  apud  nos  haud  ignobili,  per  literas  egerat,  ut  is 
librarium  quendam  Lipsiensem  impelleret  ad  edendum,  quem  con- 
srripsisset,  ad  eam  tabulam  commentarium.  Sed  irritam  a  se  nava- 
tam  in  ca  re  conficienda  operam  cum  nuper  ad  rae  Gotschodius  fa- 
leretur,  desperans  reperiri  his  in  terris  homincm  posse  illi  provinciac 
admovendum,  me  rogavit  consilium  meum.  lbi  Tu  mihi,  Wesselingi 
(leleberrime,  visus  es  inter  omnes  unus,  qui  succurrere  laboranti  viro 
docto,  et  in  negolio  ad  geographiae  veteris,  cujus  Tu  hodie  Stator 
et  vindex  es,  illuminationem  pertinente,  amicam  operam  navare  posses. 
Ad  scripta  hoc  genus  librarii  nostri  nauseant,  velut  ad  immundas 
dapes;  vestrales  autem  eorum  appetentiores  habentur,  et,  si  cuncten- 
tur  etiam,  impelli  posse  Tua  auctoritate  videntur.  Quare  vide  quaeso, 
Vir  Humanissime  et  ad  literas  juvandas  ardcntissime ,  possisne  libra- 
riorum,  quos  multos  et  locupletes  et  laudis  studiosos  Belgium  v est  nun 
habet,  unura  aliquem  excitare,  qui  manum  obstelriciam  huic  foetui  in 
lucem  protrahendo  praebeat;  et  ubi  spem  prosperi  successus  affulgere 
suspiceris,  fac  me  quaeso  certiorem.  Superest  Schaibio  numerus 
exemplarium  tabulae  suao  Peut.  quibus  ab  eo  redemtis  librarius  ille 
Belgicus,  quisquis  erit,  adjunget  |  illum,  de  quo  ago,  commentarium.  foi.r 
Ego  tum  ad  Gotschedium  referam,  ille  referet  ad  Schaibium,  qui 
ronditiones  edet.  Ravio  vestrati  V.  C.  salutem  meis  verbis,  ubi  locus 
dahittir,  dices,  et  nunciabis,  ad  me  delatas  opera  Luchtmanni  Lcidcnsis 
librarii  esse  doctas  ejus  lucubrationcs.  .  .  .  Operae  Loeperiae  quintum 
volumen  Animadvers.  mearum  ad  Graecos  auctores  cum  raaximc  ex- 
ordiuntur,  in  quo  Libanianas  orationes  agitavi,  a  Morello  secundo 
operum  Lib.  volumine,  et  post  a  Gothofredo  atque  Fabricio,  et  novis- 
sirae  a  Bongjovannio  editas.  Malebam  quidem  Demosthenica  nostra 
potuisse  nunc  proferri.  Sed  sunt  illa  adhuc  indigesta,  et  refugit 
animus  ab  illo  graecorum  oratorum  principe,  in  quo  germanice  red- 
dendo  per  annum  et  ultra  haesi,  velut  oculus  a  re  illustri,  in  qua 
intuenda  diutius  defixus  mit,  caligat  et  ad  eam  hebet  atque  torpet. 
Annorum  aliquot  decursu  opus  habeo,  quo  interponendis  alius  generis 
curis  recreatus  atque  recens  ad  Demosth.  redeam.  Bene  valo,  Vir 
Maxime,  atque  mihi  bene  velle  perge.  Tuorum  praeclarissimorum 
ineritorum  studiosissimo.    Scripsi  Lipsiae  d  15.  Öctobr.  1764. 


Digitized  by  Google 


fi64 


R.  FoERSTER, 


Adr. :  A  Monsieur  |  Mar.  Wesseling  |  Professeur  Ires  illustre  | 
a  |  Virecht. 

310.   An  Johann  Bernhard  Koehler  in  Leiden. 
(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  «.) 

Viru  Clarissimo  atque  Eruditissimo  |  lo.  Bernardo  Koehlero  |  spd  j 

1  1  Reiske. 

Quod  ad  literas  Tuas  Koehlere  Humanissime,  pietatis  illas  plenissi- 
mas,  citius  respondere  nil  festinaverim,  eo  factum  est,  quod  de  die 
in  diem  mc  protraxit  spes,  a  Ribovio  nostro  ostensa,  fore,  ut  plagula 
recens  a  praelo  Abilfedae  Tui1)  mihi  ad  pcrlustrandum  exhiberetur. 
Scd  ea  spes  adhuc  quidem  fefellit.  Quare  morae  hujus  veniam  ul 
Te  rogo,  ita  facilem,  quod  spero,  impetrabo.  Her  in  Belgium  felicrter 
superatum  Tibi  gratulor.  Leidam  tenes,  quao  urbs  mihi,  secundum 
Lipsiam,  omnium  est  carissima.  Non  Te  fugit,  quam  mihi  cor  ad 
hujus  urbis  commemorationem  saliat.  Quam  quoties  recorder,  diesque 
ibi  jueunde  peraclos,  vix  compos  mei  sum  prae  flagranlissimo  illur 
redeundi  desiderio,  etiamsi  ad  breve  tempus,  si  aliter  negatum  sit. 
Valetudinem  Tibi  ut  confirmatam  et  tuto  in  loco  collocatam  opto,  ita 
per  itineris  molestias  secundiorem,  quam  verebamur,  fuisse.  id  quod 
ex  Te  intelligo,  vehementer  gaudeo.  Operae  mea  caussa  Hamburg 
et  Bremae  insumtae  magnas  Tibi  gratias  habeo.  Ubi  locus  dabittir, 
lkcnium  Bremensem  de  schedis  Schickardianis2)  admonebis,  tametsi 
leves  illat»  sunt,  quod  usu  cognosces,  parumque  fruetuariae.  Schroederi^ 
(ironmgani  plane  non  venerat  in  mentem.  alias  commissurus  non 
eram,  ut  Tu  sine  meis  ad  illum  literis  abires.  Sed  bene  ille  facil, 
quod  mei  recordalione  adhuc  oblectatur:  vir  honestus  est  et  doctus. 
ßernardi,  medici  Amstelodamensis,  frigus  nil  miror,  quod  in  co  multos 
jam  annos  fero.  Morbo  medicorum  lenetur.  Schultensii  voluntatern 
secundiorem,  quam  speraveram,  mihi  congratulor,  in  qua  Tu  eum 
confirmabis.  Sed  et  ipso  Tu  in  illo  viro  studiis  et  offieiis  omnibus 
demerendo  nil  Tibi  ad  contentionem  facies  reliquum.  Is  enim  ille 
est,  a  cujus  l'aeilitate  atque  indulgenlia  iter  Timm  fruetus  literaturae 


0  [Tabula  Syriae.]  t)  [Vgl.  S.  65t  A.  5  und  S.  700,  13.1 

3)  LVgl.  S.  U7  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kriske's  Briefe. 


6fi5 


Arabicae  quam  uberrimos  possit  percipere.  Quo  pater  ejus  beneticio 
me  quondam  aflecit,  quod  saepe  audisti  cum  gralus  praedicarem, 
idem  filius  in  Te  nunc  confert.  Quod  majorem  in  modum  Tibi  con- 
gratulor.  Benigne  abs  Te  factum,  quod  quibus  nunc  teneare  sludiis 
lilerarum  Arabicarum,  non  passus  sis  a  me  ignorari. 

Qui  Codices  Tibi  Iractandi  sint,  noli  exspectarc  ut  a  me  doceare. 
Usus  ipsc  optimus  rerum  hujus  modi  raagister  est.  .  .  .  De  librario  cui 
Abulfedam  Tuum  excudendum  locasti,  quid  fieri  aut  iubeam ')  aut  vetem, 
nil  habeo.  Ni  cesset  ille,  ego  equidem  non  patiar  |  meam2)  operam  de-  foi.  i* 
siderari.  De  me  ita  existimato,  quicquid  ornamentorum  ad  Iibellum  Tuum 
ab  ingenio  meo  proficisci  possit,  id  omne  in  auctoritate  atque  poleslate 
Tua  esse.  Operam  tollendarum  mendarum  typographicarum  inter  nos 
partiemur,  Hibovius  mecum.  Nam  Vermehrenus  dudum  ante  discesserat 
domum,  quam  Tuae  mihi  literae  redderenlur.  Sed  vereor  ne  studia  noslra 
destituat  lypographus,  et  ne  in  istis  morarum  et  cunctationum  taediis 
opusculum  tuum  tardius,  quam  Tu  vis,  in  lucem  prodeat.  De  conatibus 
literariis  virorum,  quos  regiones  vestrae  ferunt,  doctorum  vehementer 
Te  diligo,  quod  perscribere  voluisti.  Omnium  quos  nominasti  nemi- 
nem novi  praeter  Kldikium3 .  et  hunc  quoque  nomine  dunlaxat.  Man- 
gerum4) miror,  edendae  cum  latina  interpretatione  historiae  Timuricae 
consilium  cepisse.  Nobile  opus  et  gloriosum,  sed  perarduum,  cujus 
magna  moveor  exspectatione.  Tu  contra  ex  me  acicpere  aves,  si 
quid  noslrates  in  literis  moliantur.  Earum  quidem  lilerarum,  quas 
inier  nos  commune«  habemus  atque  exercemus,  ipse  Tu  nosti,  Koehlere 
Eniditissime,  quam  inops  et  sterile  solum  sit  Misnicum,  vel,  ut  rectius 
dicam,  Germanicum  omne.  Ernestius  districtus  tenetur  aliis  curis. 
Fischerus  conticuit,  sive  quod  auctoritas  ejus  apud  Iibrarios,  qua 
quondam  florebat,  ex  eo  tempore  debilitata  cecidit,  quo  deprehensa 
est  ejus  in  edendo  Ovidio  socordia;  sive,  quod  nunc,  contracto  ma- 
trimonio,  quos  numos  olim  erogare  solebat  excudendis  libellis,  si  quos 
ederet,  eos  numos  nunc  necesse  habet  rei  familiari  gerendae  impen- 
dere.    Orpheus  tarnen  Gesneri  V.  C.  nuper  prodiit  ab  operis  Breit- 

1 )  [Die  Worte  fieri  aut  iubeam  sind  jetzt  weggerissen.] 

2)  [Die  Worte  am  operam  desiderari  sind  jetzt  weggerissen.] 

3)  [Hdr:  Eddikium] 

4)  [Hdr:  Mangertum.    Die  Ausgabe  (Ahmedis  vilae  et  rerum  gestarum  Ti- 
muri  Historie)  erschien  1 7ü7.] 


Digitized  by  Google 


666 


R.  Fo ERSTER, 


kopfianis  excusus,  co  charlarum  et  typorum  nitore,  qui  officina  isla 
dignus  sit.  Sed  vidisti  sine  dubio  librum.  Homines  doctos  ad  ejus- 
modi  nugas  aecommodare  suas  lucubrationes ,  quoties  video,  tolics 
indignor  et  aegre  fero.  Prodigalitas  haec  mihi  videtur  esse  literaria. 
Stratonis  epigrammala  quaedam  nuper  edidit  Klotzius,  quod  nondum 
vidi  opusculum.  Sed  eo  inulto  magis  poteramus  carere.  Indignas 
egomet  quondam  habui  nugas  illas,  quas  ederem,  cum  in  opere  si- 
mili  versarer.  Quod  stercus  huino  tollere  me  indignum  existimavi, 
in  eo  tollendo  et  ornando  gloriam  venatus  est  homo  vanus.  Idem' 
Klotzius  novam  Martialis  editionem  parat.  In  Telleruin  Helmstadiensem1) 
nunc  atrox  saevit  tempestas.  In  hunc  unum  omnes  tela  conjiciunt. 
Nomen  ejus,  nulla  volat  charlula,  quae  non  detestetur  et  confodial. 
Kgit  tarnen  ejus,  quodammodo,  causam,  quamquam  dissimulanter, 
Erneslius,  edendo  programmate3),  per  causam  Sacrorum,  reformationis 
niemoriae  consecratorum.  quod  programma  liberlatem  in  rebus  sacris 
sentiendi  et  disputandi  pro  sensu  suo,  cum  tuetur,  tum  moderalur. 
Frater  ejus,  concionator  vespertinus,  odiis  implacabilibus  illum,  cl 
chartis  infamibus  iterum  alque  herum  exagitat  et  contumeliis  leterrimis 
laccral.  Praeter  venenatam  illam  chartam,  quam  in  novellis  Harn 
burgensibus4)  quin  legeris,  nullus  dubito,  his  ipsis  diebus  libelluiu 
edidit'),  quo  refutare  fratris  notum  illum  et  infamem  libellum  conatus 
est;  regi  Dano  eum  dedieavit,  quod  ajunt  eo  factum,  ut  lautam  in 
ditione  Danica  conditionem 8)  aueupetur,  Cramero  commendalus,  quenj 
fratri  suo  novit  infestum.  Nam  hic  quidem  terrarum  aditum  sibi  videt 
ad  honores  clausuni,  tibi  ulcera  lividae  malevolentiae7)  omnibus  pate- 
fecit,  ex  quo  omnium  sibi  odia  contra x it.  Idem  Tellerus  Lipsiensis  fa- 
mosum")  libellum  duobolarem  ad  M.  Barthium,  Theologi  filium,  edidit, 


\)  [Der  Satz  Idem  —  parat  ist  am  Rande  geschrieben.] 

2)  [Wilhelm  Abraham  Teller,  Verfasser  des  Lehrbuchs  des  christlichen  Glau- 
bens, Helmstedt  und  Halle  4  764.] 

3)  [De  Übertäte  iudicandi  in  caussa  religionis,  Lipsiae  1764.] 

4)  [Hamburgische  Nachrichten  aus  dem  Reiche  der  Gelehrsamkeit  1764 
S.  46*  f.] 

5)  [Johann  Priedr.  Teller,  Abgenöthigte  Kritik  über  seines  Bruders  Lehrbuch 
des  christlichen  Glaubens,  Leipzig  1764.] 

6)  [Hdr:  ditionem] 

7)  [das  vo  in  malevolentiae  ist  weggerissen.] 

8)  [faraosum  ist  weggerissen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


667 


qui  quod  scommata  virulenta1)  in  Gotschedium  el  Belium  iactaret, 
ideo  suppressus  est,  scu,  quod  vulgo  ajunt,  confiscalus.  Nuper  pro- 
fessores2)  quidam  (si  tanli  est  hoc  me  in  literas  referre,  et  Tua  si 
refert  non  ignorare)  splendidum3)  äywi'a  inusicum  (Concerl  appellanl) 
instituerunt,  oflensi  mercatoruni  insolentia,  qui  literatorum4)  pauperta- 
lem  ridere  et  contemnere,  prae  se  tulerant.  Theocritus  hic  recu- 
ditur,  cuius  mendiss)  typographicis  purgandi  cura  mihi  demandata  est. 
De  quo  bene  mereri,  si  per  librarium  licet,  studebo*).  Sed  est  perver- 
sum  et  stultum  hoc  genus,  ul  a  vetustis  excmplaribus  tametsi  mendo- 
sissimis7)  vel  lalum  unguem  discedi  nolinl;  quo  literis  plus  nocent,  quam 
prosunt.  Quintum  |  Volumen  Animadversionum  nostrarum  ad  graecos  fei.  v 
auetores,  quo  Libanius  tractatur,  praelum  coepit  exercere.  Volumen 
etiam  alterum  interprelationis  vernaculae  reliquiarum  Demosthenicarum 
nuper  prodiit  in  lucem.  Tradidi  item  his  ipsis  diebus  Schedas  quasdam 
librario  exeudendas,  in  quas  contuli  locos  quosdam  e  Motanabbio  ex- 
cerptos,  et  a  me  germanice  redditos  atque  explanatos.  Quod  opuscu- 
lum*)  proximis  nundinis  vernis  ad  Te  mittam.  Haec  in  literis  nunc 
agito,  quae  quidem  ad  publicos  usus  pertineant.  nam  privata  quidem  mea 
studia  multum  ab  his  diversa  sunt,  quamquam  et  illa  quoque  publicis 
commodis  destinavi.  Uxor  mei  est  amans,  et  literarum  non  minus. 
In  illa  gallicis  literis  imbuenda  nunc  olium  jueunde  consumo.  Satis 
commoda  valetudine  utimur.  De  Tua,  Kochlere  dilectissime,  vereor, 
ne  ab  humoribus  et  frigoribus  coeli  Batavici  debilitetur.  Quae  in- 
commoda,  Tibi  auclor  sim,  ut  vini  generosi  liberaliore  usu  et  lecti 
plumacei,  quali  nos  Gcrmani  his  in  terris  utimur,  expugnes.  Quo 
saepius  ad  me  literas  dabis,  tauto  mihi  Facies  rem  gratiorera.  Ribovius 
ut  verbis  suis  Te  salutarem  rogavil.  Tu  contra  meis  verbis  amicos, 
quos  Leidae  habeo  superstites  salutes  quaeso.  Bene  vale.  Scripsi 
Lipsiae  d.  29.  Nov.  1764. 

1)  [das  rulenta  in  virulenla  ist  weggerissen.] 

2)  [Nuper  pr  ist  weggerissen.] 

3)  [splendidum  ist  weggerissen.] 

4)  [qui  liter  ist  weggerissen.] 

5)  [cuius  mendis  ist  weggerissen.] 

6)  [rium  licet  s  ist  weggerissen.] 

7)  [mendosissimis  ist  weggerissen.] 

8)  [Proben  der  arabischen  Dichtkunst  in  verliebten  und  traurigen  Gedichten, 
aus  dem  Motanabbi,  arabisch  und  deutsch,  Leipzig  1765.] 


668 


R.  FoBRSTKH, 


Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Jean  Bernard  |  Köhler  |  Maitre  en  Philo- 
sophie, el  Candida!  du  |  Saint  Ministere  |  a  |  Leide. 

franco  Emmcrik.  |  ün  pourra  apprendre  |  la  demeure  de  ce  Msr. 
I  chez  Msr.  le  Professcur  |  Schullens. 

311.   An  Johann  Bernhard  Koehler  in  Leiden. 
(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  3.) 

Viro  Clarissinio  atque  Eruditissimo  |  I.  II.  Koehlero  |  spd  | 

I  1  Reiske. 

Cum  in  eo  essein.  u(  ad  Te  mitterem,  Vir  Clarissiiue  atque 
Eruditissime ,  Amice  optime,  folium  hoc  Abilfedae  Tili,  supervenere, 
cum  literis  veneraodi  Tui  patris,  Tuae  ad  me  literae,  mullo  illae  ju- 
cundissimae,  die  6.  hujus  mensis  exaratae,  ad  quas  statim  respondere 
feslinavi.  In  exeudendo  Abulfeda  Tuo  operae  strenuani  navant 
operam,  el  in  exscribenda  Tabula  eo  profecerunt,  ul  quod  supersit 
exeudendum,  hoc  die,  quo  haec  exaro,  parum  sit.  Quo  spero  futurum, 
ut,  si  eo  pede  progrediantur  porro,  paueos  post  menses  totum  opus 
perfectum  denl  et  absolulum.  Locum  p.  33.  versu  ultimo  latinae 
interpretalionis,  cum  nota  ei  adscripta  (n.  141.)  ad  rei  verilalem  et 
necessitatem  immutavi.  Quod  non  dubito  quin  Tu  sis  aequo  anirao 
laturus.  Parique  studio  locis  in  aliis,  si  qui  similes  occurrent,  in 
quibus  videberis  ab  auctoris  sententia  discessisse,  rationem  Tuae 
existimalionis  diligenlem  habebo.  Recte  l'acis  prudenterque ,  quod 
geographis  Arabicis  plurimum  sludii  Tui  tribuis.  In  quo  ubi  proposito 
Tuo  satisfeceris,  otii  siquid  supererit,  poteris  id  in  aliis  consumere, 
quae  nunc  quidem  momenti  penes  Te  minoris  sunt.  Lacunam  in 
Abulpharagio  suo  Pocokius  p.  562.  annotavit.  quam  quum  Tibi  affir- 
mavi  posse  e  libris  Leidanis  expleri,  rem  affirmavi,  de  qua  certo 
mihi  non  constaret,  tametsi  ita  esse,  probabililate  duetus,  suspicarer. 
Ipse  Tu  videris,  cui  copia  librorum  illorum  est.  Ut  autem  in  eno- 
tandis  varietatibus  lectionum  ad  primaiii  partein  Abilpharagii  per- 
tinentibus,  hoc  est,  eam,  quae  res  enarrat,  de  quibus  auetores  nostri 
graeci  et  latini  multo  cum  uberiora  tum  certiora  tradunt,  ut  in  iis 
itaque  multum  perdas  otii  Tui,  quod  earum  Tibi  esse  debet,  et  quod 
sapienter  Tufinveo&at,  valetudo  corporis  Tui,  et  brevitas  lemporis 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Kkiskks  Brikfe. 


009 


jubet,  auctor  Tibi  equidem  haud  sim.  Notae  illae  l>  £f>  quid  sibi 
velint,  aeque  Tecuin  scio.  |  Libros  ipsos,  si  copia  darctur  inspiciendi,  fou» 
subjiceret  ipsa  rei  et  loci  cujusque  natura  horurn  sigillorum  inter- 
pretationem.  Interim,  ne  Tuam  cxspectationem  omnino  finstrer,  in- 
dicabo  quid  suspicer.  Quam  parum  aut  quam  longe  a  vero  absil 
mea  suspicio,  ipse  Tu  judicabis.   L>  videtur  significare.  addilio 

marginalis,  J±  (quo  in  signo  plurimum  laboro)  dubito  significetne  cyi 
exposilio,  declaratio,  an  poeta.  denique  videtur  indicare,  eam 
lectionem,  quae  in  margine  adscripta  sit,  veram  et  genuinam  esse, 
pravam  alteram,  quae  in  ipso  texto  habeatur.  Quod  prospere  Tibi 
res  omnes  succedant,  quod  solum  Batavum  Tibi  arrideat,  et  vale- 
tudini  Tuae  conveniat,  quod  Batavorum  ingeniis  et  consuetudine  de- 
lecteris,  (piod  graecarum  literanim  amore  alque  studio  acrius  inardescas, 
quod  consilium  ceperis,  observaliones  Tuas  ad  S.  Codicem  edendi, 
his  de  rebus  omnibus  majorem  in  modum  gaudeo  congratulorque,  et 
ut  consilium  illud  urgeas  exsequarisque  etiam  atque  etiam  adhortor. 
Literis  iis,  quas  ad  me  proximas  dabis,  doce  quaeso,  si  per  otium 
licet,  quo  diversorio  utare,  quibus  maxime  amicis,  quae  sint  res 
familiäres  Schultensü,  quae  Gronovii,  quid  factum  sit  ejus  filio,  quae 
sint  juvenes  inter  Batavos,  Germanosque  Leidae  studiorum  caussa 
commorantes  ingenia  bonam  de  se  spem  moventia.  Euripidem  Bar- 
nesii  pretio  si  possis  civili  hoc  est  paucis  quibusdam  thaleris,  redimere, 
et  commoda  occasione  ad  me  mittere,  magno  me  Tibi  beneficio  ob- 
stringes,  nec  non  ejusdem  poeta e  Hippolytum  a  Musgravio  Londini 
paucis  ante  annis  editum;  slatim  rependam  aes  a  Te  insumlum,  cui- 
cunque  mandabis,  ut,  cum  libros  mihi  reddet,  aes  a  me  reposcat. 
Supplices  a  Marklando  edilae  penes  me  sunt.  Prodiit  his  diebus 
Lexici  Schreveliani  nova  editio  a  Krcbsio  curata,  Rectore  Gymnasii 
Provincialis  Grimmani.  qui  non  parum  ornasse  accessionibus  ab  in- 
genio  suo,  non  contemnendo  illo  quidem  profectis,  videtur  libellum, 
suis  quidem  propriis  dotibus  haud  profeclo  multum  commendabilem. 
Misit  hoc  opus  nuper  ad  me  doctissimus  auctor,  verum  exclusus  ad- 
huc  sum  otio  ejus  perlustrandi.  Est  nunc  in  manibus  ab  amico 
mecum  com|municatum  opus  portentosae  sapientiae,  de  quo  nescio  foi.  i* 
superioribus  ne1)  jam  literis  ad  Te  meis  mentionem  injecerim;  inter- 
prelatio  vernacula  Matthaei,   Berolini,  cum  ubcrrimis  coinmentariis 

i)  [Vgl.  S.  6S3  A.  i.] 


Digitized  by  Google 


670 


R.  FoBRSTER, 


edita1).  Cujus  operis  auctor  est  Dammius,  Gymuasii  Joachimici  apud 
Berlinates  Rector,  de2)  cujus  interpretatione  vernacula  orationtim 
quarumdam  Ciceronis  et  Panegyrici  Pliniani  fortassis  inaudivisti,  qui 
fructum  opcrae,  per  annos,  quod  ipse  affinnat,  viginti,  magna  cum 
couientione  navatae  eum  tulit,  ut  functione  muneris  ei  interdiceretur, 
et  successor  daretur;  consilium  aulem  operis  hoc  est,  ut  veritateiu 
miraculorum  illorum,  quibus  Christiana  religio  nititur,  non  dubiam  red- 
dat,  sed  plane  evertat,  et  mentibus  hominum  eripiat.  Quae  disertis 
verbis  ab  Evangelistis  pro  factis  minime  dubiis  traduntur,  ea  pro 
delirantis  imaginationis  praestigiis,  pro  rumoribus  aut  superstitio- 
nibus  et  erroribus  popularibus  stultae  plebeculae  proscribit.  Vera 
sint,  nec  ne3),  negat  nostrum  esse  ut  curemus,  quae  de  rebus  a 
Christo  gestis  perhibentur.  nil  referre  fides  habeatur  an  derogetur 
sacris  scriptoribus ,  neque  eo  quicquam  eorum  auctoritatem  minui, 
si  mendacii  et  imposturae  in  rebus  historicis  arguantur.  Majorem 
cos  fidera  non  mereri,  quam  alium  quemcunque  rerum  gestarum 
auctorem,  quid?  quod  ne  parem  quidem.  Christum  alia  nulla  de 
causa  sui  copiam  aetati  suae  fecisse,  quam  ut  eos  dedoceret  ritus 
Mosaicos,  et  novam  sancirel  religionem,  quae  omnis  contineretur  prae- 
ceptis  religionis  mere  naturalis,  ut  vulgo  usurpant.  Quae  praeterea 
Theologi,  in  quos  paginis  omnibus  acerrime  invehitur,  sibi  haberent 
propria,  quae  sibi  viderentur  in  N.  T.  cernere,  et  inde  quasi  a  se 
eruta  et  in  lucem  protracta  ostentarent  atque  venditarent,  ea  omnia 
commenta,  nugas,  portenta  furiosorum  hominum  appellat,  Christo  el 
apostolis  prorsus  ignorata,  et  ne  per  insomnium  quidem  oblata.  Ra- 
tione  interpretandi  utitur  ille  Dammius,  ut  facile  judicatu  est,  novi 
prorsus  exempli,  tarn  portentosa,  ut  locum  videatur  ei  occlusisse, 
si  quis  imposterum  paria  ei  hoc  in  genere  facere,  aut  eum  superare 
vellet.  Modum  omnem  furoris  hermeneutici  excessisse  videtur,  ul 
foi. «'  si  quis  ad  istum  modum  interpreta|ri  velit  quodcunque,  possit  is  ex 
eo,  nihil  non,  quodcunque  videatur,  efficere.  Sed  haec  hactenus,  et 
nimis  quidem  multa.  Ad  alia  transeo.  Stoeberus,  Rector  Gymnasii 
Strasburgensis,  opera  non  conlemnenda  in  Thoinam  Magistrum  collat« 
nobilitatus,  Manilium  recepit  edendum,  et,  quod  asseverat,  e  prae- 
stantissimo  codice  Paulinae  nostrae  bibliothecae,  pristinae  reslituendum 

i)  [Des  neuen  Testamentes  erster  Theil  übersetzet  (Berlin)  1761.]        i)  [Die 
Worte  de  cujus  —  inaudivisti  stehen  am  Rande.]  3)  [Vgl.  S.  653  A.  !.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske's  Briefe. 


671 


integritati,  quam  multis  modis  Bentlejus  debilitasset.  Operae  nostrac 
in  Theocrito  excudendo  naviter  procedunt.  Diebus  his  ipsis  paravi 
libellum  animadvcrsionum  ad  poetam  Siculum1),  quo  in  libello  plus 
cenlum  locis  ex  Aldina  principe,  et  ex  Romana  Zachariae  Calliergi, 
primigeniam  integritatem  reddani,  quam  juniores  editores  suis  com- 
mentis  obliterarunt.  Addam  quoque,  si  Iibrarius  permittet,  et  temporis 
brevitas  patietur,  indices  copiosos  et  alia  ornamenta.  Quam  meam 
bene  de  Theocrito  merendi  voluntatem  si  Tu,  Koehlere  Praestantissime, 
quoquo  modo  sublevare  poteris,  age  quaeso,  da  manum  auxiliatricem. 
Et  poteris  quidem,  intercessione  apud  viros  clarissimos,  Hemsterhu- 
sium,  Ruhnkenium,  Gronovium,  penes  quos  quin  sint  opes  splendidae, 
quibus  Theocritus  ornetur,  nullus  dubito.  Hos  adi  quaeso,  et  consilii 
mei  fac  certiores,  rogaque  meo  nomine;  si  quid  iis  sit,  unde  culüor 
fiat  poeta  raeus,  sive  id  ab  ipsorum  ingenio  cultissimo  petitum  est, 
sive  a  libris  bonae  notae  suppeditatum,  ut  id  mihi  ne  negent.  Seil 
ut  maturent  liberalitatem,  si  ea  me  dignum  habebunt.  Rationes  enim 
ita  suas  constituit  redemtor  Iibrarius,  ut  proximis  nundinis  vernis 
librum  velil  in  vulgus  emittere.  Caeterum  ut  de  mea  erga  Te  summa 
voluntate  certus  esse  potes,  qui  sim  is,  ut  quicquid  causa  Tua  con- 
tendere  et  elaborare  possim,  nihil  mihi  sim  reliquum  facturus,  ita  Te 
rursus  etiain  atque  etiam  rogo,  ut  de  illa  Tua,  quam  nullo  non 
tempore  egregiam  mihi  demonstrasti,  voluntate,  et  pietate  paene  di- 
xcrain,  nihil  remittas.    Scripsi  Lipsiae  d.  28.  Januarij  1765. 

312.  An  Christian  Adolf  Klotz  in  Halle. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Dalum  und  Unterschrift2).) 

dtt>.  £oaybela>.  muntern  fuf)  nicr)t  bafc  auf  bero  an  meine  grau 
abgeladenes  Schreiben  an  beten  Statt  id>  antworte.    3$  richte  miefy  nad) 

1)  [Theocriti  reliquiae  tom.  II  p.  145  f.] 

2}  [Den  Titel  Hofrath,  welchen  R.  hier  anwendet,  erhielt  Klotz  bei  seiner  Berufung 
nach  Halle  im  Frühjahr  1765.  (Vgl.  Gott.  Anz.  von  gelehrten  Sachen  4765  Stück  33, 
den  18.  März  1765).  Wenn  R.  (S.  675,  6)  schreibt:  „in  ben  tejjtcn  jtoeö  ^aJjren, 
feitbem  id)  biefe  3eitung  (die  Göttiogischen  Anzeigen)  ju  tefen  angefangen  lwbe,  fjabe 
id)  bafefJbft  Don  mir  fein  SBort  Weber  int  böfen  nodj  im  guten  gefunben",  so  muss  dieser 
Brief  bald  nach  Klotzens  Berufung  geschrieben  sein.  Denn  Stück  58  jener  Anzeigen 
vom  16.  Mai  1765  (S.  465 — 47t)  enthält  eine  ausführliche  hämische  Besprechung 
seiner  „groben  ber  Krabifdjen  $i$tfunft  au£  bem  SRotanabbi".  Vermutlich  ist  di<- 
Berufung  nach  Halle  die  „crfreulidje  ®elegenf)eit",  von  welcher  der  Brief  (S.  672,  l  Ij 


Digitized  by  Google 


072 


R.  Fo ERSTER, 


tyxtm  93etofpiclc.  Unb  nacf;  ben  barinne  gcäuferten  ©cftnnungcn,  bürfen 
©ie  fid)  aud)  nicht  rounbern,  menn  bie  Qlntmort,  beb;  aller  3MUigfeit  unb 
SBefchcibenheit,  bic  id)  beobachten  »erbe,  bennoch  nicht  nach  Syrern  ®inne 
auffallt.  dn>.  £ochebl.  muten  mir  ju,  allcä  »ergangene  in  93erge§ent>eit  ju 
ftellen.  $>a$  mill  ich.  gerne  tl)un,  wenn  e$  mit  ber  ©erechttgfeit  unb  ohne 
JRachthcil  gefc^e^en  fan.  ©ie  rühmen  ftch  einer  in  3hrcml)  betragen  gegen 
mich  bemiefenen  ©tojjmutb.  fan  ein  gleiche*  t^un.  ©enigfrene  fan 
benen  betoben  Schreiben,  melche  meine  grau,  obgleich  ohne  mein  ®ehci§, 
bennoch  mit  meinem  2öi§en,  an  bero  grau  liebfte  ergeben  la§en,  ben 
Cormurf  ber  £arte  unb  ber  Unanjlänbigfeit2)  nicht  machen.  28ic  fönte  id> 
anberä,  als,  beto  einer  erfreulichen  ®elcgenhett,  3^nen  melben  lapen,  ba& 
H.  ^ofrat^  93el  in  3(>rem  tarnen3)  mid>  oerfichert  fyabe,  ba§  @m.  mich 
beliebigen  mürben.  9(un  nehmen  6ie  3h*  gegebne*  ©ort  jurütf.  2>ae 
befrembet  mid).  <Sic  erneuern  9lu*flüchte  barauf  fdjon  langjten**)  h<nläng* 
licf>  geantwortet  i|t.  «Sie  befdm>ehren  ftch  über  mid),  ba§  ich  übel  oon  3hnen 
gebadet  gebrochen  unb  getrieben  hätte,  gretoltch  habe  ich  3hnm  meine 
©ebanfen  ungefc^eut  an  ben  lag  geleget;  mehr  aber  toeber  gebaa)t,  noch 
gefagt,  nod)  getrieben,  al*  ma*  ich  *n  oero  ^«tragen  fanb  unb  la§.  2>a§ 
ba*  ju  3h«r  Unehre  gereicht,  bafür  fan  ich  —  Unb  gefegt  aud?  ich 
hatte5)  3hnen  ju  oiel  gettjan,  ich  hätte  6ie  gröblich  beleibiget,  fo  bebt  baä 
boch  allemal  meinen  alten  unb  mohlgegrünbeten  2lnfpruch  nicht  auf.  Dianen 
®ie  erft  biefen  $unft  richtig.  —  6ie  glauben,  bafc  bie  toon  einem  <Siu* 
benten  ausgepellte  Skrfchrcibung  nicht*  gelte.  6ie  irren  ftd}.  greulich  giebt 
c*  unter  ben  ©tubenten  Eeute,  meldte  ihr  lüberliche*  unb  beschriebene*  Sehen 
ju  nicht*roürbigcn  unb  treulofen  Seuten  macht.  9lber  c*  giebt  in  biefem 
ehrmürbigen  unb  hofnungeooüen  6tanbe,  ber  ^flanfcfchulc  be*  fünffti^cn 
Wohlergehen*  ber  t^iefigen  ffielt,  noch  Scutc  *><c  toernünfftig,  unb  gotie*: 
fürchtig  ju  leben  mijjcn.  unb  bie  mürben  c*  für  eine  fet)r  ungegrünbete  unb 
unüberlegte  Söefchulbigung  unb  für  einen  ber  fchatfjien  Mbnbun^  mehrten 
#ol)n  anfehen,  wenn  man  ihnen  fagte,  bap  auf  ihr  Jöort,  SBrief  unb  Siegel 
nicht  ju  trauen  feto.  €>ic  fagen,  ba§  ich  3hn*n  bcroujte  Scrfcbrcibung 
in  bic  geber  dictirt  habe,   dntweber  ift  ba*  wahr,  ober  falfch-    3ft  ba* 

redet.   Am  7.  Hai  «766  (S.  718,  4  5)  ist  Klotz  das  Honorar  noch  schuldig.  Wahr- 
scheinlich ist  es  der  vorliegende  Brief,  auf  welchen  R.  selbst  in  der  Lebensbeschr 
S.  U5  mit  den  Worten  hinweist:  „3d)  höbe  ihm  einmal  in  einem  ©riefe  ba*  dmiffni 
aefd}ärft  unb  ihm  feinen  ©pieaet  üorgehalten,  allein  e8  1)at  menig  gefrudjtet".^ 
0  [Hdr:  3firenl  i)  [lldr:  Unonflonbiflfeit] 

3)  [Hdr:  Manien;  4)  [Hdr:  longftenS]  5)  [Hdr:  battel 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Kriskr's  Urirfr. 


leitete,  fo  traben  Sie  jie  »on  fclbft  gefchrteben.  ^)abc  ich  fic  aber  dictirt, 
fo  befennen  Sie  bamit  fclbft,  ba§  Sic  nicht  einmal  gewujt  Ijaben,  wie  eine 
folchc  $erfd)reibung  einzurichten  fet;.  <*in  Sefcnntm§  bepen  id)  mich  febimen 
würbe,  ob  id)  gleich  gar  wot>(  weiß,  ba§  id;  in  3hrcn  Augen  nur  ein  Heiner 
Daoib  bin.  Unb  aUemal  ijt  dictiren  noch  fein  3tt>ang.  —  ®nug  Sie 
wi§en,  ba§  Sie  mir  bic  bcwujtcn  30  Ziji  feit  «Michaeli«  1758«)  el^encd) 
ba«  fd^ledjte  ©elb  einri§,  fd>utt>ifl  ftnb.  2öcil  Sic  bie  Schulb  allein  auf 
ftch.  genommen  haben,  fo  halte  ich  mty  an  feinen  anbern  ale  an  Sic.  3<h 
toüfre  nicht  roo  ich  anbern  fudjen  folte.  2>enn  id)  weife  nicht,  wo  fic 
geblieben  ftub,  unb  wenn  id)  e«  auch  d(cid>  wüfte,  fo  fan  unb  will  idj 
ihnen  boch  nicht  nachlaufen.  3«h  ^an  3hw«n  nicht  Behalten,  wie  mir  3hv 
betragen  gegen  mich  Ötcic!>  1,011  Anfange  an  Dotgefommcn  i(l  Vielleicht 

irre  ich  mty>  ^ntc2)  c*  au(h  8ar  wot>1  fcl)n  ^  i(f?  l,uct>  ™  mc",er 
Vermuthuna,  nicht  inte.    Sie  wollen  bamal«  gerne  auffelm  machen,  unb 

fat>en  mich  für  einen  Sropf  an,  ben  Sie  $um  heften  haben  woltcn.  3<h 

aber  t>abe  ben  Spafj  nicht  toerfiefjen  wollen,  fonbern  (Srnfl  baraufc  gemacht. 

2)och  cd  fer;  mit  ber  Urfachc  3hrct  Aufführung  gegen  mich,  ^e  ty,n  wolle, 

aUemal  jtef>t  e«  einem  üJtenfchen  ber  ein  ©cfühl  ber  gefeüfchafftlid)en  Pflichten 

unb  Siebe  gegen  jich  felbft  \)at,  nicht3)  an  unb  noch,  weit  weniger  ftcl)t  e«  einem 

gelehrten,  einem  üRanne  an,  ber  eine  öffentliche  <ßerfon  borjtcüt,  unb  ber 

ftch  einen  gewijjen  9tamen  in  ber  ffielt  gemacht  hat,  ber  auch  f*inc 

ijt,  bie  man  fo  leidet  auf«  Spiel  fefct;  wenn  er  einem  anbern,  er  mag  nun 

auch  tyn  anfehn  wofür  er  will,  rechtmäßige  ftortwungen  unter  falcn  unb 

nichtigen  Ausflüchten.,  bamit  er  boch  nirgenb«  fortfomt,  oorenthaltcn  will. 

Damit  oerräth  man  ein  gegen  (Ihre  unb  Schanbe,  gegen  Pflicht  unb  ©il» 

ligfeit  fühllofe«  #er|$,  franft  fein  ©emifjen,  bcfd)tnwfft  ftch  *>or  *>er  ®c^- 

unb  labet  ben  glucb.  auf  ficf;.    ©efefct  auch       Anbete  oetfehmer^t  ben 

Vetluft,  fo  ift  eine  folche  oorenthaltcne  Schulb  ungerechte«  ®utb.  £aben 

Sie  überbem  ©efd)Wehrben  über  mich,  1°  »ifecn  Sie  mich  5U  fluten.  Gin 

Stücf  au«  einem  lateinifchen  ©riefe  einer  Dame  oorjulcgen,  bic  fein  Satein 

fan,  bebenfen  Sie  einmahl,  r;od>^ee!>r.4)  £.  £ofr.  in  welche  Älajfe  oon  fingen 

wifetge  Seute  ba«  fefcen  würben;  unb  wa«  für  Gbrc  Sie  3hrcr  unD  te« 

Prof.  £arle«  üttoral  bamit  machen.  (Intmebcr  hat  biefer  3hn*n  meinen 

f)  [Es  war  das  Honorar  für  die  Vorlesung  über  ,Plutarcb  oder  einen  andern 
Griechischen  autorero'.  Das  Concept  zur  Ankündigung  resp.  einleitenden  Yortrage  ist 
im  Archiv  der  Nikolaischule  noch  erhalten.    Vgl.  Hausen,  Leben  Klotzens  S.  5.] 

1)  [Hdr:  fönte]  3)  [ntajt  fehlt  in  Hdr,}  4)  [Hdr:  bodjfleör.) 

▲bkundl.  4.  K.  S.  O*i*llsob.  4.  WiiMnich.  XXXVIU.  <3 


Digitized  by  Google 


Ü7i 


R.  FOKBSTKR, 


©rief  gewiefen,  unb  in  bem  ftalle  ifi  er  ben  ^flia)ten  ber  ftreunbfa)afTt  unb 
bee  ©ofylftanbeä  $u  na(?e  getreten.  ÜJon  wofylgcfttteten  unb  r>orfiü)tigen  Seilten 
erwartet  unb  fobert  man,  bajj  fte  @ei)eimni&e  bic  3(men  anvertraut  fuib, 
ber;  fia)  behalten,  ^uma^l  $u  einer  faxt,  wenn  fie  fia)  ftellen,  ale  cb  fie 
unfer  eines)  bejie1)  #rcunbe  wären.  #aben  Sic  aber  in  meinen  an  £\  *}frof. 
$ar(e6  gefa)riebenen  Sörief  obne  bejjcn  -Drummifjen  Ijineingefuft,  unb  fid> 
Stellen  baraujj  abgetrieben2) ,  fo  maa)en  Sic  fid)  bamit  cincä  garftigeu 
Saftcr«  fa)ulbig,  unb  befennen  fia)  felbfi  für  einen  arcularum  aperlorem. 
—  Sie  ertragen,  fagen  Sie,  meine  Sa)maf)fa)rifften  wiber  Sie  mit  ®cl>ulb. 
©eifen  Sic  mir  eine;  nie  l)abe  ia)  etwa*  wiber  Sie  bruefen  tapen;  aber 
3fynen  fan  ia)  wotjl  an$üglia)e  unb  mit  eiteln  Übungen,  baran  Sie  reid? 
fwb,  barüber  aber  ia)  laa)c,  erfüllte  öffentlich  gebruefte  Stellen3)  wiber 
mia)  jeigen.  Unb  bie  fyabc  aua)  icf>  mit  nid)t  geringerer  ©ebulb  unb  $Stx 
aa)tung  ertragen.  3>a§  ici>  $crfa§cr  von  ber  bewufren  franjöfifa)cn  piece* 
[er;,  t»aö  tonnen  Sie  mir  nia)t  beWeifen.  Ober  wagen  Sie  fia)  etwa  « 
ju  tfmn.  3a)  lape  eä  brauf  anfommen.  gerner  wollen  Sie  mir  mit  einem 
gewifjen  Schreiben,  ba*  ta)  naa)  Hannover  gefa)rieben  t)aben  foU,  bange 
machen.  3a)  biete  Sie  bei)  3(>rer  @i)rc  auf,  mir  ben  9)tann  in  #annor*r 
ju  nennen,  an  ben  id)  oon  3(mcn  naa)tt;eilig  gefä)ricben  t)aben  foll.  (I* 
ifi  bafclbft  feine  lebenbige  Seele,  Weber  ifct,  noa)  ie  gewefen,  an  bie  td>  ie 
aua)  nur  eine  Qtik  gcfa)ricbcn  fyattc1),  al$  ber  Camraerpraesident  uon 
ÜHüncfybaufcn.  Unb  an  ben  t)abc  ia)  bloß  oon  litterairen  Saa)en  unb  meinen 
eignen  Angelegen  Reiten  gcfa)ricben6).  93on  politifa)cn  Saa)cn  fprcdje  id)  fe^r 
wenig,  unb  fa)reibc  oollenbä  gar  nta)t$,  aua)  nia)t  einmal  an  meine  SJer* 
trauteften  gefa)wcigc  benn  an  einen  fola)en  £errn.  3a)  bin  fein  Spion. 
Unb  belobter  £crr  ifi:  öiel  $u  wot)lgcFtttet,  al$  bajj  er  bie  £cimlia,f  eilen 
meiner  Briefe  iemanben  jeigen  folte.  Unb  wäre7)  cö  ja  möglia),  bap  er  e# 
getyan  fyättc,  fo  fyättc  er  fie  3fynen  gewifj  nia)t  gewiefen.  3^re  %xt  mit 
erbitteren  $Bcjia)tigungen ,  bie  nie  erwiefen  werben  fönnen*),  einen  äffen 

t)  [Hdr:  beften]  2)  [Hdr:  abgetrieben  fiaben] 

3}  [Vgl.  z.  B.  Klotz,  Mores  Eruditorum  (4  760)  p.  63—65.  Ridicula  littera- 
ria  (1762)  p.  78.  Dazu  kamen  später  die  Anzeigen  des  Motanabbi  in  der  Neu^r, 
Hallischen  Gel.  Zeitung  I  (1766)  S.  31—38  und  des  Theokrit  in  den  Ad«  litte- 
raria  III,  407—421  (Allenburg  1766.] 

4)  (Wol  des  ,EIoge  de  Mr.  Klotz1  hinter  Burman's  Anliklolzius  p.  4 15 — 1  47,  für 
dessen  Yfr.  Klotz  Reisken  in  einem  Briefe  an  Harles  vom  8.  Seplbr.  176t  erklärt 
(Harles  de  vit.  philol.  I,  162).]  5)  [Hdr:  falte]  6)  [Vgl.  Brief  244.] 

7)  [Hdr:  Ware]  8)  [Hdr:  tonnen] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  K  ei  SU  f.'s  Briefe. 


075 


unb  *,u  ängjtigen,  unb  auf  bcn  $8ufd)  &u  fd)lagen,  um  ju  Ijörcn,  ob  man 
fid)  etwa  oerfdmappc,  bie  ift  mir  fdjon  feit  vielen  Satjrcn  au«  Styren  Briefen 
an  micr;  befant,  welche  einer  Antwort  *u  würbigen  ich  mid)  nicht  überwinben 
fönte,  ßrfennen  Sie  bcn  Character  bcn  id)  fjicr  fd)ilbcre?  <S«  ifr  ber 
maljrc  (Seiji  eine«  Sycophanten.  3d)  werbe  fo  lange  benfen  ba§  Sic  ba« 
<*bcnbilb  batton  finb,  bijj  Sic  mir  bic  mir  angebetete  Untreue  in  bem 
ebcnfowobl  erbitteren  unb  erlogenen  $anno»crifd)en  Briefe  bartfjun.  Sie 
wollen  mid)  in  ben  ®Ött.  Leitungen  gelobt  tjaben1).  $)a«  mujj  oor  einigen 
3afyrcn  fd)on  gefd)cr)cn  fenn.  $)cnn  in  ben  lejjtcn  jwety  Söhren,  feitbem  id) 
biefe  3eitung  }u  lefen  angefangen  t)abc,  tyabc  id)  bafclbjt  »on  mir  fein  28ort 
weber  im  böfen  nod)  im  guten  gefunben.  Unb  ijt  c«  ja  gefd)cf)cn,  fo  t)abc 
id?  bafür  in  meiner  sBorrebe  *ur  beutfdjen  Ucberfejjung  ber  töeben  au«  bem 
Itjuhjbibeü1)  ein  gegen  Compliment  unb  meine  Sdjulb  reidjlid)  abgetragen. 
Allemal  be^al?le  id)  3r;r  Sob  mit  30  $1)1.  nid)t,  fonft  müjien  Sie  mir  ja 
für  bcn  iabel  womit  Sie  mi$  bclaben  t)aben,  ober  nod)  bclaben  werben, 
30  mafyl  30  $1)1.  unb  nod)  mcfjr  geben.  Um  au«  bem  #anbel  ju  fommen, 
bemalen  Sie  mir  bie  bemuftc  Sdjulb3),  unb4)  benfen  unb  fct)rcibcn  Don  mir, 
roa«  Sie  für  gut!)  unb5)  red)t  befinbeu.  3d)  werbe  fd;on  wi§cn,  Syrern  $)e* 
tragen  mid)  gemäp  ju  bejeigeu,  ber  id?  übrigen«  in  aller  gebürenben  £oct)» 
adjtung  verharre 

313.  An  Johann  David  Michaelis  in  GöUingen. 
(Origiual  in  Güttingen,  wie  143,  Toi.  51,  gedruckt  hei  Buhle  a.  ;«.  0.  II  S.  188 — 491.) 

£od)cbelgcbol)rncr,  £od)gelaf)rtcr  #crr  £ofratl;,  |  £oct)juel}rcnbcr  £crr, 

2Jor  furjem  Ijabe  id)  ein  f leine«  SBcrfgen")  an«  2ict)t  geftellt,  weld)e« 
in  bic  %xt  Don  Literatur  einklagt,  in  welcher  dw.  #od)ebelgcbot).  unfern 
s£aterlanbe  fo  biel  (St)rc  madjen.   Die  SJcranlafjung  baju  werben  fte  aup 

1)  [Entweder  in  der  Anzeigo  von  Ciceronis  Tusculanae  1760  S.  814  —  816 
oder  in  der  Bemerkung  1763  S.  847.] 

i)  [Muss  sich  auf  folgende  Stelle  der  Vorrede  der  , Deutschen  Uebersetzung  der 
Heden  aus  dem  Thukydides',  Leipzig  1761  S.  a  4  beziehen:  „©Oüil  id)  aiid  ber  Sunt* 
f djaft  be8  btjtgcn  9lid>ter3  öon  ber  ljeilmanmfdjen  Arbeit  !>abe  erfeljen  tönnen,  fo  rfirt  fte, 
tooferne  meine  ÜRutmafjung  mid)  nidjt  trügt,  öon  einem  Spanne  oon  ©infidjt  unb  guten 
(iJeftnnungen  tyer,  ber  bie  Sadje  oerftet,  unb,  roenigfteng  tuet,  feine  Urfadje  Ijatte,  ge< 
^äBtge  unb  toibrtge  ©emüt^ämegungen  fdjreijen  p  lajjen".  Es  handelt  sich  um  die 
Anzeigen  der  Thukydides-Ucbersetzung  Heilmann' s  in  den  Nov.  Act.  Erud.  1760  p.  43 
bis  48  und  in  den  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen  Leipzig  1760  S.  86 — 90.] 

3)  [Hdr:  ©djnlb]      4)  [Hdr:  nnb]      5)  [Hdr:  unb]       6)  [Vgl.  S.667  A.8.] 

43* 


Digitized  by  Google 


670 


R.  FoKHSTRH, 


ber  Correbe  erfeljcn.    (Sine  fdjbne  Stelle,  meldte  \6)  bor  einten  3atjren  in 
Syrern  bortreflichen  ^Tcbigcr ')  laß,  lafjet  mity  bermuten,  bajj  Sie  ben  flu*« 
brud?  cinciS  gegen  feinen  (Statten  järtlidjen  £^«n«  nietet  mißbilligen 
merben.  3d)  fat?c  gerne,  bajj  biefc«  f  leine  Söerfgen  burety  bie  göttingifayn 
gelehrten  3eitungen  ber  fficlt  befant  gemalt  unb  empfohlen  würbe.  $>od> 
mill  idj  bamit  eben  nicfyt  tyntn  jumuten,  baß  Sie  felbji  bergletdjen  3Rü^ 
maltung  übernehmen.    3)enn  id)  met§  nid>t,  ob  unb  rote  Diel  Sie  no<b 
9lntr/eil  an  gebauter  3ütung  Ijabcn.  2Jiir  genüget,  wenn  Sic  mir  bie  ©e= 
fälligfcit,  unb  jugleicr;  ber  orientalifchen  2)i(r/terer;  ben  Stebe«bicnjr  ermeifen, 
einem  tüdjtigcn  unb  ber  Sact/e  funbigen  SNanne,  bon  ber  3<»^  3f)ter  greunre, 
bie  55cforgung  aufzutragen,  baß  er  ein  roofylgemeinte«,  bod)  unpartheiifdjc« 
Urtr/cl  bon  meiner  93cmür/ung  fälle2).  Sie  merben  (einen  anbern,  als  einen 
SJtann  bon  öinficr/t,  baju  malen,  unb  biefe  (linftdjt  ift  mir  SBürge  für  ein 
Urtfycl,  mit  roeldjem  icr;  merbc  jufrieben  fetyn  tonnen.  $)ie  morgenlanbifcbe 
Dinieret)  ijt  tyx  Siebling,  unb  jugletd}  au<$  ber  ©egcnjtanb  meine«  SBerf» 
gen«.    Sic  merben  alfo  ein  28crf,  meiere«  mir  bcr>be  gemeinfd^afftli^  ju 
erbauen  fu^en,  burd>  ungltm»fltd)c  53er;anblung  md>t  niebcrfcfclagen  laßen, 
dnblia)  fia>rt  mid)  aucr;  bie  9teblicf;feit  meiner  Abfielt  für  aller  feinbfeligen 
Begegnung.    ÜJlir  ijt  c«  nicr/t  fomofyl  um  33efejttgung  meine«  töume«,  ale 
tuelmctyr  um  9lu«breitung  ber  arabif^en  Literatur  unb  um  drrocitcrung  bce 
bi<f;tcrif(r;cn  ©elfte«  ju  tt>un.        @«  f>at  mid)  SBunbcr  genommen,  baß  3bre 
3eitung  meinen  Dcmoftycncm  bijjr/er  mit  einem  tiefen  Stiflfcfymcigcn  über 
gangen  fyat.    Äontc  etma  ber  Recensent  folct)er  S^rifften  e«  über  fein 
#erfc  nia)t  bringen,  etma«  ju  meinem  8obe  ju  fagen?  ober  getraute  et  fi* 
nid)t,  meine  mitritte  ju  rügen?  3d>  ba^te  aber  gleidmwtyl  bod?,  bafc  ein 
28crf  bon  ber  9lrt,  nod>  mofyl  berbiente  unpartljciifdj  unb  funjtoerjiänbig 
beleuchtet  ju  merben.    $fyun  Sic  mir  bo(^,  hocfygceljrtejter  £err  #*fraib, 
bie  Siebe  unb  geben  oJ)nfdm>er/t,  bet)  ©elcgcnfyeit,  bem  H.  Prof.  #crmen 
ju  erfennen,  bafj  eine  ber  2öar;rfycit  unb  ber  Siebe  gemäße  ^Beurteilung 
meine«  $)emofrf)eni«  in  tyxtx  3citung  mir  nid}*  entgegen  fetyn  mürbe.  3* 
bertyarre  mit  fcr/ulbiger  £ocr;a(r/tung  |  dm.  ^odjebclgeboljrnen  |  ergebender 
Liener  |  »fe. 

Scipjig  1  b.  2  May  1765. 

i)  [Poetischer  Entwurf  der  Gedancken  des  Prediger,, Buchs  Salomons,  Göt- 
tingen 4  75«,  Cap.  4.  V.  9  f.  S.  45  f.  und  Anmerkungen  S.  88.] 

S)  [Das  58.  Stück  dieses  Jahrganges  vom  16.  May  S.  465 — 471  brachte  eine 
allerdings  nichts  weniger  als  der  Erwartung  R.'s  entsprechende  Anzeige.  VgL 
S.  671  A.  S.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskf.'s  Briefe. 


677 


31  i.  An  Valckenaer  in  Fr  aneker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  40.) 

Viro  Celeberrimo  |  C.  L.  Valckenario  |  spd  |  1 1  Keiske. 

Miraberis  sine  dubio,  Valkenari  Optirae,  et  herum,  quas  ad  Te 
dedi,  literarum,  et  muneris,  quod  iis  addidi,  novitatem.  Tametsi 
responsi  nihil  ad  illas  tuli  literas1),  quas  anno  superiori  Koelero, 
Lubeccensi,  iter  in  Belgium  ineunti,  tradidi2)  ad  Te  perferendas;  quae 
res  injicere  animo  meo  scrupulum  poterat,  ne  Tua  erga  nie  voluntas 
nondum  placata,  neque  reconciliata  esset,  facere  tarnen  non  polui, 
quin  Theocritum,  his  ipsis  diebus  a  prelis  nostris  liberatum,  et  non- 
nulla  mea  cura  expolitum,  ad  Te  mittereni,  quo  planum  Tibi  teslatum- 
que  facerem,  simultates,  quae  pristinam  nostram  diremere  amicitiara, 
oon  potuisse  veneralionem,  qua  summa  virüilcs  doctrinasque  Tuas 
prosequor,  ex  animo  meo  tollere.  Quodsi  potes  praeteritis  ignoscere, 
eorumque  memoriam  exuere,  muta  benevolentia  mentem,  quae  Tibi 
adhuc  alienior  a  me  mit,  renova  pristinum  illum  Tuum  erga  me 
amorem,  instaura  literarum,  quae  olim  crebriores  inter  nos  comme- 
abant,  commercium,  et  certiorem  me  fac,  quid  Tibi  de  Theocrito  meo 
videatur,  eumque  amicis  Tuis  commenda.  Quo  meque  Tibi  meumque 
librarium  vehementer  obstringes.  Nosti  meura  ingenium.  Libertatem, 
qua  ipse  utor  in  alios,  aequo  animo  fero.  Magnum  hoc  est,  quod  si 
consequar,  ut  de  magna  parta  victoria  mihi  congratulabor.  Non  tarnen 
ero  importunus.  Reconciliationem  gratiae  si  negare  pertinacius  de- 
crevisti,  feram,  et  poeuas  luam  imprudentiae  meae.  Modo  da  hoc 
alterum,  quod  honestum  est  me  rogare,  Te  dare  mullo  honestius. 
Adjice  animum  Theocrito  emendando  |  atque  illuminando.  Non  rogo  r0i. 
te,  ut  Tu  mihi  Tua  ad  Theocritum  observata  impertias,  quo  ea  meis 
inseram.  Non  tempus  fert,  non  locus.  Conclusa  est,  a  librarii  con- 
silio,  intra  pagellas  non  adeo  multas  opella  mea;  quae  paueos  intra 
menses  excusa  typis  erit.  Quare,  etiamsi  Tu  me  tuis  doctissimis  ad 
Syracusanum  poetam  animadversionibus  beare  velis,  sero  tarnen  illae 
venerint,  neque  locus  illis  in  editione  nostra  possit  esse.  Auetor 
itaque  Tibi  sim,  nolimque  hunc  a  Te  auetorem  contemni,  ut,  quiequid 
ad  Theocritum  Tibi  seu  in  schedis  depositum,  seu  in  ingenio  abscon- 


I)  [Brief  302.] 


I    [Hdr:  addidi] 


678 


R.  FoERSTER, 


ditum  est,  illo  rerum  exquisitarum  penuario  eopiosissinio,  id  proferas. 
Nil  auribus  Tuis  do.  Crede  mihi,  bona  fide  affirmanti,  et  quod  sentio, 
id  verbis  prodenti,  nemo  hodie  est,  omnium  quolquot  novi,  a  quo 
Theocritus  ornamentorum  plus,  quam  a  Te,  possit  aufferre1).  Post 
Dorvillium  baec  Tibi  palma  reservata  est,  ut  Theocriti  sospitator  dicare. 
Quare  diutius  noli  spem  et  desiderium  nostrum  fallere.  Edenda  illa 
Tua  nobili  ad  M.  Roverum  epislola5),  quae  mihi  tolies  erit  in  Animad- 
versionibus  laudanda,  salivam  ita  nobis  movisti,  ut  hoc  tanlum,  tarn 
ardens  desiderium  ferro  nequeamus.  Salis  magnum  harum  literarum 
tulero  fructum,  si  per  eas  a  Te  munus  tarn  literis  salutare,  tarn  desi- 
derabilc,  extorsero.    Bene  vale.    Scripsi  Lipsiae  d.  2.  Maji  17653). 

i)  [So  schreibt  R.  auch  sonst.]  i)  [P.  VII  f.    Vgl.  S.  236  A.  2.] 

3)  [Valckenaer's  Antwort  lautet  im  Concept  (in  Leiden  B.  P.  L.  339  fol.  18 
bis  19)  folgendermaassen:  Viro  Celeberrimo  |  I.  I.Reiskio  S.  P.  D.  L.C.  V.  |  Si  venissei 
Franequeram  Tuns  itte  Köhlerus,  Tuasque  ad  me  litcras1)  allulisset,  expertus  esset, 
quanti  Te  facerem,  quantumque  ponderis  Tua  apud  me  habeat  commendalio.  Misit 
illas  tandem  Leida  suis  etiam  literis  comilatas;  scd  dum  hospitium,  quo  degeret 
Leidae,  non  indicarel,  neque  Köhlero  respondi,  et  in  hac  re  tantilla  meae  io  re- 
scribendo  tarditali  praetextum  male  quaesivi.  Hanc  tarditatem  Tu  nunc  tandem 
expugoasli  inexspectato  quo  me  donas  et  iucundissimo  munere,  atque  exquisit« 
literarum  Tuarum  humanitate,  quae  hoc  ipso  die  una  cum  Theocrito  Tuo  ad  me 
perlatae  pudorem  mihi  incusserunt  ob  officium  tarn  diu  turpiter  a  me  neglectum. 
Quod  putas  me  hominem  vix  placabilem,  hac  quidem  in  re  erras  quam  longissime. 
Ne  iratus  quidem  unquam  Tibi  fui,  neduro  ut  erga  quemquam  odium  immortale 
geram,  quod  nostrarum  ego  literarum  lenissima  humanitate  prorsus  arbitror  in- 
dignuin.  Mentem  tarnen  meam  ex  Herodoteis  a  Te  nonnihil  alienatam  deprehen- 
disli;  neque  mirari  debebas  qui  ine  roeosque  amores  tot  iniuriis  gravissiinis 
vexavcras:  uos  homines,  Reiski,  .(pQOVOVfUV  uvdQü  rziva.  Nihil2)  mihi  tarnen 
excidit,  in  persona ra  Tuam  aut  famam  contumeliosum:  insunt  tarnen  Herodoteis, 
quae  nunc  scripta  nollem.  Sed  hunc  ipsum  Herodotum  cogita  quoties  indignum 
in  modum  laccraveris?  quoties  Euripidem?  quem  saxeum  poetam  vocas3),  so- 
loecis  scatentem4),  obliviosum  et  contradictionis  plenum  durarum  etiam 
et  contortarum  traiectionum,  qui  pro  parvo  duxerit  saxa  spargcre:  potuistine 
illam  Tuam  Sophoclcis  praetixam  praefationem  ex  animi  scribere  senlenlia?  ista 
potuistine  do  Euripide  ?  cuius  omnia  paene  nimis  limanlis  facilitaletn  et  iucundissi- 
mam  ykafpvQOTt^Ta  Dionys.  Halicarn.  omncsquo  adeo  Critici  semper  sunt  adroi- 
.  »8*  rati.  |  scripsistinc  talia  ut  unus  omnium  sapero  videreris,  qui  caecos  istos  Ilomeri 
ceterorumqiie  admiratorcs  ut  aerbg  ^^Vrat:5)  despioeres8);  sed  mirabar  nocles  atque 

l)  [Brief  302.]       2)  [Die  Worte  Nihil  bis  Z.  30  ipsum  sieben  am  Baude.] 
3)  [Nov.  Act.  Krud.  1 750   p.  30.    Animadv.  ad  Soph.  praef.  p.  a  3.  Vgl. 
S.  »05,  40  und  S.  474,  tt  f.]  4)  [Vgl.  Nov.  Acl.  Erud.  1748  p.  Si5.] 

Iii  [Zenob.  II,  53.1  6)  [Vgl.  S.  506,  I  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


679 


dies  babilaotero  in  illorum  scriptis  quorum  auctores  tarn  süperbe  vexabas.  He 
cogita  quoties  Tibi  sumseris  deridendum  tanquatn  pueriliter  Horaeri  araatorem 
laaquam  errorum  etiam  Scaligeri  admiratorem 1),  ut  Ezech.  Spanhemii  cornmenlario- 
rum  contemploreni  quibus2)  quid  magis  invidiosum  excogitari  poterat,  aut  accom- 
tnodatius  ad  graliam  huius  aetatis  sophorum  captandam ,  quos  lutemet  alias  non 
magai  facere  videbaris.  vel  solam  cogita  Phoenissarum  recensionem  istam  Germa- 
oice  scriptam3),  qua  raliones  expromis  cur  dixerim  a  longo  tempore  nullum  mibi 
cum  Rei&kio  literarum  fuisse  commercium,  poteratne  quidquam  magis  virulentuni 
excogitari?  hunc  Tu  bominem,  sua  sorte  Semper  contentum  et  hoc  in  angulo  mihi 
Musisque  vi v  entern  publice  expingebas4)  tanquam  turpiter  inbiantem  Leidanae  sla- 
tioni,  atquo  in  eum  finem  persona  sua  indignissima  facientem.  Haec  qui  scripseras 
quomodo  (andern  meum  in  Te  aniraum  mutatum  mirari  poteras?  Sed  desino  que- 
relarum.  Te  Tuumque  iogenium  et  eruditionem  quoque5)  ista  talia  scribenlis  inier 
amicos  semper  collaudavi;  et  saepe  redibam  in  mcmoriam  iucundissimae  illius  con- 
suetudinis  noslrae  Leidanae,  dum  iuventa  vegeti  studiis  illic  ambo  Musicis  opera- 
bamur.  Et  nunc  iniuriarum  omnium  oblitus  bona  fide  Tecum  in  graliam  redeo, 
quam  nullis  spero  simultatibus  in  posterum  interruptum  iri.  En  hanc  Tibi  dex- 
Iram,  amicitiae  inter  nos  redintegratae  tesseram.  Non  sane  laudes,  quibus  irame- 
ritum  ornare  voluisti,  sed  maxime  ceperunt  me  literarum  Tuarum  humanilas,  animus 
a  priori  mutatus,  quodque  vero  scribebas  indignum  me  fuisse,  ut  injuriam  illatam 
„ullioue  quadam  depellerem.  sed  ne  tantilla  quidem  nobis  remaneat  veterum  in- 
juriarum  recordalio.  Quid  sentiamus  libero  tarnen  uterque  nostrum  eloquamur; 
idque  inpri|mis  te  oratum  velim,  ut  in  auctoribus  antiquis  emendandis  paulo  versari  fol.  19' 
incipias  consideratius,  et  in  me  ornando  laudibus  abstineas  invidendis.  Nosti  quo 
sint  homines  ingenio.  üt  omnia  Tua  semper,  sie  et  hanc  in  Theocritum  Praefa- 
lionem  cupidissiroe  legi,  sed  ubi  perveneram  ad  XXVII  non  una  de  causa  erubui; 
sentiebam  indignum  ista  me  laude;  et  noveram  nonnullis  ista  certe  displicilura. 
Sunt  quidem  in  mundo  nonnulla  quibus  Theocritea  quoque  possent  illuminari 6), 
quaedam  etiam  corrigi,  sed  haec  cum  D'Orvillü  divitiis  nullo  modo  possuut  aequi- 
parari,  nec  quidquam  habebas  causae,  cur  me  unum  omnium  illic  nominares,  Codi- 
cum  atque  Editionum  veterum  lectionibus  destilutum,  quique  nunquam  cogitaverim 
de  edendo  Theocrito.  Tibi  quoque,  vercor,  mi  Reiski,  ne  hac  in  re  nimis  sit 
festinandum,  ut  expleas  ad  tempus  condictum  vota  librariorum,  suo  lucro  duntaxat 
inhiantium.  Quas  ex  ingenio  Tuo  Theocrito  dedisti  novas  lectiones  non  omnibus 
adprobabis  plerasque:  insuot  tarnen  et  istis  elegantissimae  quoque  et  verae:  sed 
nonne  modestius  ^fuisset  dubias  saltem  in  libris  animadvors.  legendas  proposuisse? 
De  multis  pace  Tua  tangaro  unicum  Eid.  V.  v.  J8  rectum  puto  7tE7Col^et.  v.  19 
servandam  lectionem  vulgatam:  vs.  3t  Calliergus  praebet  Doricum  Teid'  aut  Ttivd*. 
qualia  sunt  avr«i,  nel,  trpti  etc.  vs.  39.  lyutv  rtaQa  tevg  reeiperem  ex  Apol- 
lon.  Gramm,  servarem  omnino  fia&wv  naXbv  rj  xai  emoitoag  Mifivaft'.  ov  fii- 
fivrtfiai  xakov  vi  axovoag  ulique  recte  dicitur  ut  ovx  olda  uxovoag  etc.:  Tunm 

I)  [Vgl.  Nov.  Act.  Erud.  1748  p.  308  und  Aniraadv.  ad  Soph.  praef.  p.  a  9.] 

2]  [Die_. Worte  quibus  bis  Z.  6  videbaris  stehen  am  Rande.] 

3)  [Zuverl.  Nachr.  1756,  783—797.]  4)  [A.  a.  0.  S.  79t.] 

5)  [abgekürzt  wie  S.  Iii  A.  3.]  6)  [Hdr:  allurainari] 


Digitized  by  Google 


680 


R.  FoERSTEB, 


versum  vitiat :  aor  I  prima ,  si  vel  Dorico  uiore  scribatur  produci 
utique  debet:  commodum  in  oculos  incurrit  Eid.  IV,  6  ovx  ä\vtovoagm  ayurr  etc. 
Millo  reliqua.  Cupide  tarnen  exspectabo  praesertira  primum  librum  Animadversio- 
nnm  Tuarum,  qua  accepta  ad  cogitandum  materie  libentissime  Theocritea  cum  Tuis 
islis  observatis  relegam.  Nec  editionera  islam  Tuam  nitidissimam  tanlum  amicis 
meis  commendabo1),  sed ,  quod  nondum  feci,  dum  exemplaria  Tua  opera  erunt 
facile  parabilia,  sumam  mihi  leclionibus  domesticis  aliquando  Theocrilum  interpre- 
tandum.  Tu  vale  vir  Praestantissime,  meque  in  posterum  amicum  amicitia  Tua 
dignare2). 

315.  An  Johann  Christian  Barlholomaei  in  Weimar. 

(Original  in  der  Herzog!.  Bibliothek  zu  Gotha  Cod.  Chart.  A.  Nr.  958:  Briefe 

an  Barlholomaei  0 — R  Nr.  79.) 

#od)ebler,  fyoo^gelafyrter  §m  Bibliothecari,  |  #o<fygee()rtejter  £«tr 

unb  (Gönner 

£oaVMen  (>abcn  mir,  nebjr  einem  berbtnblidjen  Streiten,  ba$ 
Exemplar  Dom  Theocrito3),  um  befcen  SRittyeilung  ich,  ben  £erm  ®efy. 
Olatt)  bon  ©reiner  erfudjt  fjatte,  $ugefdncft.  3$  Patte  für  biefe  ©efällig*- 
feit  ben  berpflicfytejten  Danf  ab,  unb  erfucfye  dieselben,  bem  £.  ®9tatl?e 
für  fo  gnabige  unb  fo  fdjleunige  ffiillfarung  in  meinem  tarnen  f&ulbiger 
üHajjen  Dan!  ju  fagen.  .  .  .  2)eä  $txxn  Conrectoris  Niclas  ju  Lüneburg 
Wuägabe  bom  Theocrito  bürffte  nunmeb,ro  mofyl  allem  Sfaftfyn  nad>  unter* 
bleiben.  $)od>  fjabe  idf)  in  meiner  ©orrebc*)  ju  ber  bjeftgen  Wuägabe,  fein 
Vorhaben  gerühmt,  unb  itm  aufgemuntert  feine  Wnmerfungen  ju  bem 
grid)ifd>en  $)id)ter  befonberä  Ijeraufyugeben ,  aud)  be$  meimarfd)en  codicis 
mit  allem  fflume  gebaut.  $>eä  fei.  #err  D'Orvillen*  Rapiere  bürfften  toobl 
fömebjlid)  einem  Wuälänber  mitgeteilt  merben ;  benn  ia)  b;öre  ba§  beweiben 
5olm  burdj  einen  r>oUänbifd>cn  ©elefjrten  bicfclben  mit  nädjjien  an«  Sidjt 
jtellen  wirb,  ($3  ift  mir  äuferft  angenetmt,  ba&  dn>.  £od)eblen  ftd)  meiner 
nod)  feit  fo  geraumer  3eit  erinnern.  3ugleia^  bernefyme  id)  mit  bem  großen 
£ebbmefen,  bafj  bero  #err  33ruber5),  ber  fei.  #err  Obertjoftorebiger ,  roelAer 
mir  bamalä  auf  meiner  JRüffefyr  au§  #ollanb  bie  (Sr)rc  antrat,  mir  bie 
fürftl.  93ibliotl>ef  ju  jeigen,  in  bie  9lur>c  feine«  £errn  eingegangen  ijt. 
tbut  mir  2ebb,  bag  bie  (lilfertigtcit  meiner  Steife,  unb  gemifce  €>a>icfungen, 
toeldjc  man  mit  ber  SMbliotyef  bamal*  Dcrnabm,  mir  nid)t  begatteten,  fie 

I)  [Hdr:  commendado]  t)  [R.'s  Antwort  ist  Brief  318.] 

3)  [Vgl.  Theocrit.  t.  II  praef.  p.  XIV  f.] 

4)  [T.  I  p.  XXVIII  f.]  5)  [Wilhelm  Krnsl  B.  |  i6.  Mai  1753.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


681 


mir  befanter  ju  ma^en.  Ratten  (Sro.  £ocr/eblen  roofyl  btc  3eit  unb  bie 
®ebult mid)  $u  belehren,  roaä  für  gritfyifdje  unb  latetnifdje  Codices  manu- 
scriptos,  ingleid)en  mit  collationibus  t>erfcr)cnc  editiones  alter  Auetores 
6te  borten  t>aben?  3nfonberr;eit  möchte  tä)  gerne  mi§en,  ob  6ie  etwa« 
t>on  ber  9lrt  über  ben  Demosthenes  unb  Cicero  Ratten.  3$  roare  nid^t 
abgeneigt  bon  jenem  eine  neue  Wuägabe  ju  beranftalten ,  unb  über  biefen 
9lnmerfungen  ju  liefern.  3<$  bitte  gar  fefyr,  eine  fold?e  $)reuftigfeit  mir 
ju  »erjeifyen.  . .  .  6m.  #o<fyebten  |  bereitwilliger  Diener  |  9tei$fe. 
Seidig  b.  9  May  1765. 

316.  An  Johann  Gottlieb  Cober  in  Bautzen. 
(Original  io  Bautzen,  wie  177,  Nr.  4.) 

Vüro  Clarissimo  atque  Eruditissimo  |  I.  Th.  Cobero  |  spd  | 

I  1  Reiske. 

Retinens  profeclo  Tu  es,  Cobere  Humanissime,  vetustae  erga  me 
voluntatis.  cujus  rei  testis  est  egregius  ille,  quo  me  nuper  donabas, 
libellus2),  quo  ad  famam  publicam  Tibi  aditum  aperuisti.  quam 
famam  ut  aliis  multis,  et  splendidioribus  etiam  ingenii,  quod  Tibi 
praeclarum  obtigit,  raonumentis  confirmes  atque  amplifices,  etiam  at- 
que etiam  oplo.  Intercst  enim  literarum,  magistros  Tui  similes  exsis- 
tere  multos,  qui  eas  docendoque  scribendoque  privatim  publiceque, 
quod  Tu  pariter  facis,  ornent.  Est  utique  auetor,  quem  Tu  Tibi 
ornandum  delegisti,  non  uno  nomine  in  iis  habendus,  quos  expedit 
tironibus  proponi.  Et  possis  Tu  praeterea,  si  Te,  cum  Tiberio  Cor- 
neliano  interrogem,  nullosne  habueris  digniores,  occurrere:  Suum 
cuique  sensum  esse.  Dabis  tarnen,  si  me  audis,  auetorem  fortasse, 
apud  Te  quidem,  haud  spernendum,  dabis  operara,  ut,  quiequid  in 
hoc  deleclu  est,  si  quid  est,  peccatum,  id  illustratione  auctoris  ali- 
cujus  gravioris  emendes;  neque  intra  sophisticam  islam  levitatem 
subsislas,  quae  in  ponendo  artis  criticac  tirocinio  satis  est  probabilis. 
Pcrlegi  maximam  partem  epistolarum  Chionis  nomen  mentientium,  et 
non  parum  delectatus  sum  illo  Libaniano  graecae,  et  epislolaris  in- 
primis,  dictionis  Iepore.    Nam  penes  me  quidem  dubium  superest 

I)  [Hdr:  ®etttlb]  l)  [Chionis  epistolae  graece  ad  Codices  Medicaeos 

recensuit  Io.  Theophilus  Coberus,  Dresdae  et  Lipsiae  1765.] 


Digitized  by  Google 


682 


R.  FoERSTEl, 


nullum,  quin  ilJae  sint  a  Libanio  profectae,  et  haud  scio,  ne  quid 
dissimulem,  au  reliquae  etiam  epistolae,  quae  aliis  atque  aliis  emen- 
titis  illuslriura  Dominum  elogiis  circum  ambulant,  eadem  in  officina 
cusae  sint.    Incidi  etiam  in  locos,  sed  paucos,  in  quibus  a  Te  dis- 
sentio.    Sed  de  his  alias.    Nunc  hoc  ago,  ut  landein  tarn  bello  et 
festivo  opusculo  edendo  partam  Tibi  gratuler,  Teque  horter,  ut,  quo 
coepisti,  pede  pergas.    Donum  prosecutus  es  ea  verborum  comitate, 
ut  verba  non  inveniam,  quibus  voluptatem  salis  declarem,  quam  ex 
illa  Tui  amoris  constantia  cepi;  rogoque  Te  majorem  in  modum,  ut 
eundem  Tu  mihi  animum  conservare  velis.    Vt  Caseliana  redderes,  | 
foi.  1»  opus  nil  erat.    Dudum  eorum  mcmoriam  exueram,  et  Tibi,  quicquid 
erat  istius  farraginis,  lubens.  voluntate  quidem,  mancipaveram.  Ecqui 
enim  poleram  praevidere  futurum,  ut  Tu,  tanlo  intervallo,  tanto  cum 
foenore,  redderes.    Sed  adjice  animum,  oro,  ad  majora.  Exprome 
eorum  quid,  quae  Tu  multa  et  exquisita,  rara,  nova,  multumque 
flagitata,   ex   Italia  Tua  Bavariaque  domum  Tecum  retulisti.  Julii 
Pollucis  Chronicon  a  Te  perveiim  prodi.  neque  deerit  locus  prodendi. 
Quantum  in  me  quidem  erit  operae  sludiique,  eo  id  conferam,  ut 
operam  Tu  haud  luseris,  sed  redemtorem  Tibi  comparem.  Est  in  hac 
urbe  Fritschius,  librarius  haud  ignobilis,  haud  semel  crga  rae  testatus, 
alienum  se  non  esse  ab  auctore  graeco  latinove,  bonae  notae,  eoque 
vendibili,  nec  nimis  ingentis  molis,  excudendo.   Age,  si  quid  hoc  in 
genere  meditaris,  mihi  signiöca,  ut  cum  eo  agere  possim.    Si  res 
exitum  sortietur,  per  Tuam  absentiam,  ipsemct,  nisi  magis  idoncum 
alium  quempiam  providisti,  corrigendi  partes  suscipiam.   Yidisti  ergo 
Theocrilum  meum.    Sed  legistine  praefationem,  et  de  nostra  edendi 
ratione  ecquid  judicas?    Recepi  quidem  proximis  nundinis  autum- 
nalibus  alterum  quoque  voluraen  editurum,  quod  animadversiones 
nostras  ad  poetam  Syracusanum  complectetur.  Sed  vereor  ne  temporis 
angustiae  intercedant,  quominus  liceat  fidem  datara  liberare.    In  me 
quidem  morae  nil  est ;  sed  operae  cessant.   Eslne  penes  Te,  Cobere 
Doctissime ,  opis  quicquam  ad  hoc  institutum  meum,  aut  ad  De- 
mosthenem,  Xenophontemve?  Vidcris  Tu  quidem  mihi  Tuo  in  itinere 
horum  lantorum  hominum  rcliquias  sine  cura  non  transmisisse.  Atti- 
cum  quidem  oratorem  ipse  pro  virili  mea  omare  decrevi.  In  Xenophonte 
laborat  amicorum  aliquis.    Obstringes  profecto  nos  Tibi  majorem  in 
modum  si  particulam  opum  Tuarum  nobis  imperties,  nisi  si  quid  ipse 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisie's  Briefe. 


I>83 


Tu  hos  in  auclores  comnientaris.  Munusculum,  quod  Tuo  qualecun- 
que  redhostimentum  essel,  cum  aliud  nihil  nunc  suppeteret,  accipe 
quaeso  leves  has  Schedas  animo  benevolo,  et  uiei,  quod  facis,  im- 
posterum  quoque  memento.    Scr.  Lipsiae  d.  8  Julij  1 765  *). 

317.  An  Gerard  Meerman  in  Rotterdam. 
(Original  im  Haag,  wie  Nr.  2.) 

Viro  Illustri  atque  Amplissirao  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  I  I  Reiske. 

Diu  intermissum  literarum  officium  ut  renovem,  admonet  Theo- 
crilus,  cujus  edendi  locum  nuper,  alia  omnia  cogitanti,  casus  dedit. 
Quem  ad  Te,  Vir  Amplissimc,  duxi  mittendum,  et  veteris  nostrae 
consuetudinis  memoria  motus,  et  fama  per  omnem  Europam  didita 
insignis  Tuae  erga  homines  literatos  voluntatis.  Leve  munus,  faleor, 
meritisque  Tuis  inferius,  sed  pro  modulo  agelli  nostri.  Quod  ut  solita 
Tua  humanitate  amplectare,  etiam  alque  etiara  abs  Te  peto  atque 
contendo.  Animo  agito  consilium,  de  quo  ad  Te  referri  par  est. 
Vt  testatum  publice  faciam  memorem  animura  meum  erga  veleres 
amicos  et  de  me  bene  raeritos,  constitui  alterum  volumen  Theocriteum, 
cui  excudendo  nunc  operae  accinguntur,  Tibi,  Vir  Illustris,  unaque 
Abrahamo  Gronovio  et  Valkenario  VV.  CC.  inscribere.  Quibuscum  si 
non  displicet  consortium  Tui  clarissimi  nominis ,  da  quaeso  veniam 
studio  erga  Te  meo  proferre  se  gestienti.  Sin  obstet,  cur  hanc  mihi 
gratiam  denegandam  censeas,  fac  saltim  literis  Tuis  de  sententia  Tua 
me  mature  certiorem.  Est  adhuc  aliud,  quod  rogatum  Te  volo. 
Careo  editione  Theocriti  Juntina,  Florentiae  curata,  et  aegre  careo. 
Quam  reperiri  in  bibliolheca  Tua  bonis  libris  refertissima  nullus  dubito. 
Sin  minus,  |  poteris  certe  eam  mihi,  unde  unde,  aut  prece  aut  pretio  foi.  i* 
impetrare.  Magno  quidem  me  Tibi  merito  obstringes,  si  usuram  ejus 
ad  breve  tempus  indulseris.  Adde  hoc  muneri,  ut,  quae  sint  doctorum 

I)  [Cober's  Antwort  vom  IS.  September  H65  ist  im  Conccpt  in  Bautzen 
erhalten.  Er  schreibt,  das«  er  ineunle  Dccembri  Libanii  cWxdora,  hoc  est, 
Orationem  alteram  adversus  Icarium,  Dcclamationcs  et  Epistolas  esse  nmsnrum, 
argumentis  et  brevibus  uotulis  instruetas.  Nam  versionis  adiungendae  nec  otium 
est,  neque  fortassc  etiam  neecssitas.  Sodann:  Exlal  vero  in  Monacensi  bibliolheca 
Üemosthenis  liber  ia  annorum,  Plularcho  adiunetns.  Ilunc  Tibi  Oefclius  bibliolhe- 
•  arius  et  consiliarius  Frincipis  Electoris  facillime  commodabit,  si  appellare  velis. 


Digitized  by  Google 


68i 


R.  FOERSTEB, 


in  Belgio  hominum  de  Theocrito  nostro  sententiae  per  literas  me 
doceas.  Vt  denique  memor  noslri  sis,  studiaque  nostra  commendata 
Tibi  habeas,  majorem  in  modum  abs  Te  peto  alque  contendo.  Bene 
vale.    Scripsi  Lipsiae  Calend.  Augusti  1 765 *). 

Adr.2) :  A  Monsieur  |  Msr.  Gerard  Meermann  |  illustre  Syndic  de 
la  Repubhque  |  de  |  Rotterdamm. 

318.  An  Valckenaer  in  Franeker. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  4I.)S) 

Viro  Celeberrimo  |  Ludovico  Caspari  Valckenario  |  spd.  |  I  I  Reiske. 

Non  multis  agam  Tecum,  Vir  Celeberrime.    Excusationem  enim 
et  excludit  furor  ille  meus,  neque  nunc  postulat,  postea  quam  Tua 

I)  [Meerman's  Antwort  lautet  im  Concepl  (im  Haag):  Viro  Clarissimo  alque 
Doctissimo  |  Joanni  Jacobo  Reiske  |  S.  P.  D.  [  Gerardus  Heerman.  |  Theocritum,  Poe- 
tam  elegantissimum  abs  Te  nuper  editum,  V.  Celeb.  est  quod  gratuler.  ...  Id 
scio,  quoniam  vis,  ut  candide  Tecum  agam,  omnes  et  ingenium  et  eroditionem  Tuam 
quae  summa  est,  multum  suspicari;  nec  tarnen  laudare  posse,  quod  in  veterura 
scriptorum  editionibus  conjecturas  Tuas  cpntextui  saepe  inseras,  atque  adeo  pro 
genuinis  auclorum  verbis  obtrudas.  Scis,  v.  ci.  non  placuissc  litcratis  tuam  Pe- 
tronium  tractandi  rationem,  unde  mirum  est,  eodem  Te  tramite  pergere:  id  certe 
a  Professoribus  nostris  passim  audio;  ego  enim,  cui  otium  baud  sinit,  editiones 
Tuas  cum  anterioribus  conferre,  hac  in  parte  nihil  Tibi  scribo,  nisi  ex  relatis  a Ho- 
rum, tametsi  res  ea  multum  me  doleat,  Tui  famaeque  Tuae  causa.  Iuntina  editio 
Theocriti  mihi  non  ad  manus;  spes  tarnen  ost,  me  eam  habiturum  proxime,  quam 
tunc  Luchtmansio  tradam  ad  Te  perferendam,  ni  alitor  jusseris:  Si  Observationen 
Tuas  mihi  una  cum  Gronovio  et  Valckenario  ioscribere  velis,  non  refragabor,  sed 
id  mihi  ducam  honori.  Ita  vero  inscriptionem,  ni  gravc  est,  conficies:  Viro  no- 
.  !•  bili  alque  illustri,  |  Gerardo  Heerman,  Equiti,  (NB.  ad  eam  enim  digni- 
tatem,  quae  seculo  abhinc  bis  Iocum  habuit  in  familia  mea,  ast  in  linea  collaterali, 
nuper  me  erexil  Sereniss.  Galliarum  Rex,  occasione  ex  lileris  nata,  quam  indicare 
paratus  sum,  si  id  rescire  volueris)  Reip.  Roterodamensis  Consiliario  ei 
Syndico,  Societatis  Regiae  Londinensis  ac  Gottingensis,  itemque 
Antiquariorum  apud  Anglos  et  Latinae  Jenensis  Socio'). 

Vale,  vir  celeb.  et  persuasus  sis,  me  doctrinam  Tuam  magni  facere,  ac  fausta 
quaevis  Tibi  apprecari.    Roterodami  d.  4.  Octob.  4 765. 

P.  S.  Peto,  ut  per  occasionem  mihi  mitlas  ordinem  Lectionum  seu  Collegio- 
rum,  quae  Professores  habent  in  Academia  Lipsiensi2). 

i)  [Siegel  wie  HO.] 

3)  [Antwort  auf  Valckenaer's  Brief  S.  678  A.  3.] 

I)  [Reiske  verfehlte  nicht  in  seiner  Widmung  des  zweiten  Bandes  des  Tbeokrit 
ihm  alle  diese  Titulaturen  zu  erteilen.]  S)  [R.'s  Antwort  ist  Brief  320.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


C85 


ei  humanitas  veniam  dedit.  Neque  gaudium  oratio  capit,  quod  Tu« 
ignoscendi  et  ad  veterem  voluntatem  redeundi  facilitas  mihi  creavit. 
Crede  mihi,  si  qnid  unquam  aninio  meo  laetum  accidit,  est  recuperalio 
gratiae  Tuac  in  laetissimis.  Jungo  ilaque  bona  Ilde  dextram  porri- 
genti,  certunique  Te  jubeo  esse,  mc  omnem  inposleruni  daturum 
operani,  ut  volunlalis  erga  Te  meae  honestalem  constantiamque  Tibi 
approbem,  neque  commissuruni ,  ut  renovatae  Te  graliae  unquam 
poeniteat.  Tradila  sunto  illa  superiora,  qualiacunque  sunt,  auris  et 
aeternae  oblivioni.  Habes  conlitentem  graves  Tibi  a  nie  faclas  in- 
jurias,  caecitate  irae,  in  ultionem  ardentis,  et  in  obvium  queinque 
saevientis.  Nam  necessitalem  e  Belgio  abeundi  tuli  aegenrime.  Habes 
spondentem,  me  nihil  mihi  reliquum  faclurum  ad  contentionem  veteres 
illas  pudendas  maculas  fidei  sinceritate  et  officiorum  assiduitate  eluendi. 
Aninio  excelso  et  nobiii,  quem  in  Te  cognitum  perspeclumque  habco, 
haec  sufficient.  Benignum  Tuum  de  Tbeocrito  noslro 

Judicium  miritice  mihi  placuit.  Es  enim  Tu  sine  controversia  in  paucis 
illis,  quorum  judicio  Hieras  meas  lubens  meriloque  comraitto,  et 
quorum  auctoritate  fama  noslra  stabil  cadetve.  Libellus  Animadverj- 
sionum  ad  poetam  Siculum  nunc  exercet1)  praelum,  recepitque  librarius  foi.  i* 
intra  mensem  Octobrem  praelo  liberandum.  Obtuli  ei  etiam  quae 
pauca  ad  Moschum  et  Bionem  annotata  in  chartis  habeo.  Sed  re- 
cusavit.  Quare  auctor  Tibi  sim,  Valkenari  Doctissime,  ut  hanc  a  me 
traditam  lampada  suscipias,  ut  hanc  telam  detexas.  Te  postulat  haec 
opera,  cui  Te  obstrinxisse  quodammodo  videris  edendo  illo  nobiii  in 
Theocritum  lesso2).  Copiolas3)  Tibi  meas  ultro  permittam.  Exemplaria 
XII.  Theocriti  Luchtmanni  Leida  ad  Te  mitteilt,  unde  plura  feres,  si 
opus  habebis.  Nam  ad  eos  fasciculum  XXIV.  exemplarium  raisi. 
Alterum  volumen  suo  tempore  ab  iisdem  feres,  quod,  nisi  intercedes, 
clarissimo  Tuo  nomini,  unaque  Abrahamo  Gronovio  et  Gerardo 
Meermanno  Rotterodamensi  inscribere  decrevi.  Bene  vale.  Scripsi 
Lipsiae  Calendis  Augusti  1765. 

Adr.4):  A  Monsieur  |  Msr.  Valckenaer,  Professeur  |  illustre  |  a  | 
Franeker. 


0  [Hdr:  exercent]  S)  [Vgl.  S.  136  A.  2  und  S.  678,  6  f.] 

3)  [Der  Satz  Copiolas  —  permittam  steht  am  Rande.] 
i)  [Siegel  wie  HO.] 


Digitized  by  Google 


G8ü 


R.  FoRBSTER, 


311).  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 

(Original  im  Besitz  des  Rönigl.  Bayr.  Keichsarchivdireklors  Edmund  Freiherrn 

von  Oefele  in  München,  Nr.  1.) 

Viro  Clarissimo  alquc  Doclissimo  |  Oe-ffulio  |  spd  | 
Io.  Jacobus  Reiske. 

Haud  scio  an  miralurus  sis,  Vir  Clarissime  alquc  Doclissime, 
confidentiam  hominis  obscuri,  cujus,  haud  mirer,  si  Tibi  nomen  prorsus 
ignotum  sil.  Nunquam  eo  processissem  temerilalis,  ut  ad  Te  ultro 
viani  aflectarem,  nullis  Tibi  oflieiis  coinmendalus ,  nisi  auclor  mihi 
misset  Coberus,  V.  C.  qui  Tua  de  humanilate  mulla  ad  nie  et  prae- 
clara  praedieavit ') ;  homo  ita  vestrae  Bavariae  memor,  ut  jueundam 
sui  memoriam  apud  vos  reliquit.  Hunc  Tu  accusabis,  si  quid  ego 
rogandi  importunitate  peceavero.  Sed  audire  vis,  ecquae  res  agalur. 
Ccpi  nempe  consilium  edendi  Demosthcnis,  cujus  interprelationem 
vernaculam  etiam  edidi.  In  hoc  auetore  legendo,  emendando,  et  in 
germanicam  linguam  transferendo,  studiique  otiique  non  parum  con- 
trivi.  Sed  desunt  subsidia  e  libris  manu  exaratis  bonae  notae.  cujus- 
modi  unum  aliquem  pervelustum  in  ßibliotheca  Serenissimi  Electoris 
Bavarici,  cui  bibliolhecae  Tu,  Vir  Clarissime,  multa  cum  laude  praees, 
asservari,  cum  Coberus,  quem  modo  laudabam,  tum  Montfauconius 
quoque  auetor  est.  Dubium  est  nullum,  quin  hujus  libri  vestri  lectiones 
et  ipsi  oratori  graeco  ad  pristinam  valetudinem  recuperandam  sint 
multum  prof ulurae  t  et  editioni,  quam  paro,  non  parum  ornamenti 
collaturae.  Quare  fac  quaeso,  Vir  Excellentissime,  ut  me  doceas, 
fierine  possit  ul  ipse  ille  codex  ad  me  Monachio  Lipsiam  perferatur, 
aut,  si  hoc  quidem  plane  negatum  sit,  an  penes  vos  sil  vir  graece 
doctus,  cui  negotium  collationis  tuto  committi  queat,  et  quam  is 
operae  suae  mercedem  flagitet.  Quae  si  Tu  me  docere  nil  graveris, 
majorem  me  Tibi  in  modum  devincies;  multo  tarnen  adhuc  magis, 
si,  quiequid  in  Te  auetoritatis  operaeque  et  gratiae  est,  eo  conferas, 
ut  über  vester  Demosthenicus  ad  mensium  aliquot  usuram  huc  mitt«- 
tur.  Stimulos  currenti  addere  parco.  Cur  enira  ego  argumenta  coo- 
quiram,  quibus  Te  ad  id,  quod  ultro  agis,  adducam.  Homini  offi- 
ciosissimo,  et  ad  bene  de  literis  literatisque  merendum  paratissimo 


1)  [Vgl.  S.  683  A.  1.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Briefe. 


CS7 


ardentissimoquo  cur  ego  mullis  denionstrem,  lileratorum  bona  cujus- 
que  propria  inter  ipsos  communia  esse  oportere;  bibliothecis  ipsis 
Inudi  cedere,  si  propria  cujusqde  decora  invulgontur1) ;  cuslodes  Carum 

s 

communicandis  thesauris,  quibus  praesunt,  immortaleni  gloriam  adi- 
pisci.  Essel  hoc  somnium  Tibi  luum  narrare.  Quare  fretus  humani- 
tate  Tua  et  liberali  erga  bonas  Hieras  voluntate,  cerlo  confido,  Te 
Tibi  ad  Studium  nihil  esse  reliqmim  facturum,  quo  bonae.  quam  de 
Te  concepi,  spei  respondeas.    Scripsi  Lipsiae  d.  15  Octobr.  17G52). 

Adr.3):  A  Monsieur  |  Mar.  Oeflelius,  Conseiller  et  Bibliothecaire  | 
de  S.  A.  S.  Monseigneur  l'Electeur  de  Kaviere.  |  a  |  München. 

franco  bi§  Nbg.4). 

320.   An  Gerard  Meerman  in  Rotterdam. 
(Original  im  Haag,  wie  274,  Nr.  3.) 

Viro  illustri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  I  I  Reiske. 

Literae  Tuac5),  Vir  Illustris,  multum  mihi  delectationis  allulerunt, 
quod  ex  iis  intellexerim,  tametsi  virlus  Tua  nulluni  paene  videretur 
incremenluni  capere  posse,  auetos  tarnen  honores,  quos  summi  reges 
corumque  comites  meritis  Tuis  deferunt.  Qui  cum  significant,  omnia 
paene  summa  Tibi  deberi,  tum  Judicium  ipsi  suum  de  Tuis  laudibus 
publice  approbant.  Theocrito  Juntino  jam  nihil  amplius  opus  est. 
Quare  nolim  de  eo  Te  laborare.  Yergit  enim  jam  ad  finem  Theocriti 
nostri  volumen  alterum;  quo  fit  ut  editionis  Florentinae  lectionibus 
in  libello  mearum  Animadversionum  uli  nequeam.  Sed  sarsit*}  quo- 
dammodo  defectum  hunc  copia  exemplaris,  e  Falkenburgiano,  ut  su- 
spicor,  dueti,  in  cujus  ora  permultae  lectiones  Florentini  libri  annotatae 
erant.  Exemplar  illud  bibliotheca  Ducis  Weimariensis  suppeditavit7). 
Manet  tarnen  animo  memori  reposta  Tua  facilitas  atque  officiositas. 
Praevidi  eventurum,  quod  evenisse  scribis.  Sed  iniqui  sunt  viri  docti, 
studioque  partium  dueuntur,  qui  in  Henrico  Stephano  id  idem  ferant, 

i)  [Aus  evulgentur  verbessert.] 

i)  [Oefele's  Antwort  vom  10.  Januar  1766  ist  Lebensbeschr.  S.  630  f.  ge- 
druckt. Das  im  einzelnen  vielfach  abweichende  Concept  befindet  sich  beim  Frei- 
herrn v.  Oefele.]  3)  [Siegel  wie  HO.] 

4)  [Nbg.  (d.  h.  Nürnberg)  hat  Oefele  zugesetzt.] 

5]  [S.  684  A.  I.]  6)  [Hdr:  farsit]  7)  [Vgl.  S.  680,  15  f.] 


Digitized  by  Google 


f>88 


R.  FoKBSTKR, 


quod  in  nie  damnant,  conjeduras  Henrici  pro  manu  Tlieocriti  sineera 
amplexantcs  et  defendenles,  tum  clamantes,  corruptum  poetam  Syra- 
cusanum  a  rae  esse,  qui  veteres  probas  lectiones  a  Stephano  obli- 
leratas  revoeaverim.  Ego  vero  bonilale  causae  frelus,  et  aequitate 
peritorum,  conatus  meos  in  raedio  posui,  et  examini  publico  tradidi, 

<v  quo  vera  stabunt,  vana  concident.  Kerum  in  literis  novarum,  quae 
quidem  his  in  terris  gerantur,  quod  ad  Te  scribam,  Vir  illustris,  nil 
est  admodum.  Atlulit  tarnen  ad  rae  nuper  amicus  Noribergensis ,  c 
Gottingana  universitatc  domum  rediens,  speeimen  novae  editionis  Ety- 
mologici  Magni,  vulgo  sie  dieli,  quam  editionein  Kulencamp,  Professor 
Güttingensis,  adornat1).  Place!  speeimen,  quod  de  auctoris  usu  harum 
literarura  haud  contemnendo  testalur.  Dignum  utique  opusculum, 
quod  in  bibliotheca  splendida,  cujusmodi  Tua  est,  asservelur.  Ego 
vero  nil  dubito,  id  jam  ad  manus  Tuas  pervenisse.  Klotzius  haud 
ita  pridem  Gottinga  Halam  concessit,  hoc  est  ex  equo  in  mulum 
decidit;  auetus  ille  quidem  consiliarii  aulici  regis  Borussici  titulo,  sed 
ipse  nosti,  Vir  Amplissime,  quam  vani,  quam  saepe  onerosi  etiam 
sint  ejusmodi  tituli.  Fortunae  hominis  nil  meliores,  quin  paene 
dixerim  pejores  etiam,  ita  sunt  redditae.  Piget  eum  loci  sui,  piget 
Haienses  hominis,  nam  desidiam  ejus  queruntur,  ipse  loci  inedioc- 
ritatem,  scholarum  vaeuitatem.  Ajunt  eum  nunc  in  aula  nescio  qua 
regia  munus  nescio  quod  grande  somniare,  et  prae  se  ferre,  pro- 
fessoriae  jejunitatis  se  dudum  poenituisse;  non  capere  tarn  humUia 
subsellia  tanti  ingenii  sublimitatem.  Nil  equidem  miror,  qui  vanitalem 
hominis  dudum  usu  didicerim.  Saepe  mihi,  neque  pauci  numero 
eorum2),  si  qui  studiorum  causa  Gottinga  Lipsiam  venirent,  affirmarunt 
ultro,  tametsi  in  libris  a  se  edilis  thrasonem  et  agyrtam  agat,  Scholas 
tarnen  ejus  saltu-Caspio  desertiores  Gotlingae  fuisse.  Nil  novum 
itaque  neque  insolitum  ipsi  accidit,  si  Halae  quoque  scholae  ejus 
frigent,  et  vix  terni,  quaternive  docenti  assident.  Et  profecto  qui  fieri 
possit  aliter,  si  verum  est,  quod  ajunt,  quibus,  cur  mentirentur,  causae  nil 
erat,  Klotziuminscholisnilnisi  levia  tralaticia,  trivialia,  pueris  elementariis 

v  digna  tradere.  Crede  mihi,  qui  dudum  hominem  usu  cognitum  |  perspectum- 
que  habeam,  in  literis  nihili  est,  merum  cymbalum.  Quicquid  ei  famae  est, 
indignis,  malis  et  pudendis  artibus  partum,  id  omne  praedicatione  ipsius 

1)  [Speeimen  emendationum  et  observationura  in  Et.  JH.,  Gottingae  U65.] 
«)  [Die  Worte  eorum  —  venirent  sind  am  Rande  nachgetragen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rf.iskf.k  Briefe. 


689 


et  amicorum,  quibus  obstrictus  est,  aul  quos  pascit,  nititur.  Quod 
duIIus  dubitarem,  Te,  Vir  Amplissime,  germanice  quoque  callere,  ideo 
fasciculo  chartarum,  quem  Luchtmannus  ad  Te  curabit  perferendura, 
in1)  quo  etiam  reperies  indicem  lectionum  nostrarum  academicarum, 
inclusi  Schedas  quasdam  patrio  sermone  a  nie  exaratas.  In  quibus 
praefationem  tertio  volumini  vernaculae  inlerpretationis  ineae  oralionum 
Deinosthenicarum  praemissam,  ut  velis,  si  otium  erit,  perlustrare, 
mihique  aliquando,  quid  Tibi  de  ea  videalur  perscribere,  abs  Te  rogo. 
Proximis  meis  cum  literis  secundum  volumen  Theocriteum  accipies. 
Interea  bene  vale  et  bene  mihi  velle  perge.  Scripsi  Lipsiae  d. 
16.  Octobr.  1765. 

Adr. 2) :  Den  Wel  Edelen  Heer  |  De  Heer  &  Mstr.  Gerard  Meer- 
mann  Raed  Pensionaris  |  te  |  Rotterdam. 

321.   An  Johann  Christian  Bartholomaci  in  Weimar. 
(Original  in  Gotha,  wie  3  «5,  Nr.  80.) 

£>ocr)ebler,  £o<$o,elüt}rter  #err  |  £ocr)gcel)rteftcr  £cn  Bibliothecari 

<$m.  ^odjcblen  bin  für  l>ic  mit  bem  Theocrito  genommene  OTüb- 
ivaltnno,,  unb  für  bie  erteilte  9tacf)rid)t  i>on  ben  in  %[)m  bortigen  Bib- 
liothec  bcfcnbltd^cit  Ciceronianis  febr  verbunden.  3d)  babe  allecf  aue  Sfyvem 
Theocrito  cjrcerpirt ,  unb  in  meine  Slnmerfungcn ,  an  melden  i|jt  a/brueft 
wirb,  übertragen,  fo  ba§  ce  in  furfcer  3«t  mit  fcfjnibigem  JRumc  ber  mob> 
tbätigen  unb  bienjtfevtigen  SBerlctyer  an*  2td)t  treten  mirb.  %\\  ben  Cicero 
fan  icfy  ifct  nicfyt  benfen.  6olte  e$  fid)  aber  etwa  mit  ber  #eit  einmal  fo 
fügen,  ba§  \ä)  tiefen  Auctorem  $u  ebtren  manfajjct  mürbe,  fo  mürbe  mir 
Dero  5$orratt>  aupbitten  unb  &u  9tufec  machen.  .  .  .  |  Gm.  ftocfyebl.  | 
ergebner  Liener  |  Üteiäfe. 

l'eipjia,  b  18  Octobr.  1765. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bartholomaei,  Garde  de  la  |  Bibliotheque 
Ducale  |  a  |  Weimar. 


1)  [Die  Worte  in  (juo  bis  acadeinicaruni  sind  am  Kande  nachgetragen.] 

2)  [Siegel  wie  1 10.] 


Abhandl.  d  K.  3.  OmUm*.  d.  Wiaaauch.   XXXVIII.  4  ; 


Digitized  by  Google 


090 


H.  FoERSTER, 


322.   An  Johann  Gottlieb  Cober  in  Bautzen. 
(Original  in  Bautzen,  wie  ?77,  Nr.  5.) 

Viro  Clarissimo  atque  Literatissimo  |  lo.  Theopbilo  Cobero  |  spd  | 

I  I  Reiske '). 

Miraris  sine  dubio,  Cobere  amicissime,  literarum  mearum  len- 
torem,  et  Libanio  Tuo  quid  spei,  quid  metus  sit,  e  nie  discere  aves. 
Accipe  itaque  nunc  landein  id2),  quod  a  librario,  Müllero,  cum  quo 
hac  de  re  egeram,  post  cunctationes  quasdam,  certi  cognovi.  Redi- 
mere  Tuum  opusculum  decrevit,  hoc  pacto,  si  Tu  mercedem  binorum 
thalerorum  gralam  acceptamque  habeas,  ex  dimidia  parte  numis  prae- 
sentibus,  ex  altera  libris,  quos  Tu  indicabis,  luendam.  Fidem  ob- 
stringit  operae  a  se  dandae,  ut  libellus  charlis  sat  mundis  excudalur, 
quae  peregrinis  etiam  emtoribus  facile  approbentur,  et  ut  proximis 
nundinis  vernis  vaeneat.  Kxpurgationi  mendarum  operam  ipse  meam 
offero,  nisi  recusas.  Quod  cur  faoias  caussa  videtur  nulla  esse.  Quae 
si  Tibi  conditio  arridel,  nil  jam  est  cur  Schedas  Tuas  ad  me  mittere 
cunclere,  praclo  statim  post  nundinas  Januarias  subjiciendas 3) .  Haec 
hactenus.  Sed  sortis  Te  Tuae  poenitet.  Miror  equidem;  non,  quo 
dubitem  iniquo  Te  loco  esse.  Verum  die,  amabo,  eritne  illa  sors, 
ad  quam  adspiras,  et  cujus  admiratione  duceris,  ita  commoda  et 
aequa,  et  ainabilis,  ut  nihil  ejus  sit  futurum,  quod  displicere  pössit? 
Ipse  quotidie  experior,  quantis  taediis  illa  vitae  sors,  cui  nos  divina 
voluntas  ambos  adstrinxit,  contliclelur.  Kcquaenam  autem  vitae  sors 
alia  miseriis  et  tormentis  vacat?  Mea  quidem  quamvis  sit  peracerba, 
ut  saepe  vix  patientiae  locus  sit,  amplector  tarnen  cara,  et  necesse 
dueo  in  arbilrio  illins  infinitae  sapienliae  acquiescere,  quae  multo, 
quam  nosmet  ipsi,  consultius  fata  noslra  moderatur.  Quocunque  per- 
fugias,  non  magis,  quam  Jonas  ille,  manum  omnipotentem  efFugies, 
et  fieri  facile  possit,  ut,  dum  Scyllam  vites,  in  Charybdin  incidas. 
Vsu  cognitum  perspeclumque  habeo  utrumque  vilae  genus,  scholasti- 
cum  et  academicum.  Neutrum  placet  omnino;  sed  si  optioni  tarnen, 
ut  in  malis,  locus  est,  praeferam  scholaslicum,  meura  quidem,  ut 


1)  [Antwort  auf  Cober's  Brief  vom  42.  Seplember  1765  (S.  683  A.  <,.] 

2)  [id  ist  nachträglich  eingeschoben.^ 

3)  [Es  ist  nichts  daraus  geworden.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske's  Briefe. 


691 


otio  magis  abundans,  et  ambitioni  minus  obnoxium.  In  utroque  genere, 
praeter  ingentem  et  paene  inexsuperabilem  laborum  molem  cum  im- 
pudentia,  inscitia,  arrogantia,  malitia,  contumacia,  |  et  improbitate  cer-  foi. 
tandum  est.  Hoc  interest,  quod  scholae  majores,  illae,  quas  Vniver- 
sitates  literarum  usurpant,  cum  famae  aliquanto  plus  tribuunl,  tum 
acerbioribus  turbis  contentionum  et  aemulalionum  objiciunt.  Quod  si 
sparta  Rectoris  aut  Conrectoris  in  urbe  quadam  nobili,  cujusmodi 
nostra  Lipsia  est,  in  qua  etiam  Academia  floreat,  Tibi  ofleratur,  ita 
ut  otium  a  scholasticis  laboribus  vacuum  lectionibus  academicis  dare 
possis,  auctor  ipsemet  Tibi  sim,  eam  amplectendi.  Forlasse  an  divino; 
Locus  quidem  si  delur,  Tui  nostrae  urbi  revindicandi ,  Tibique  mihi- 
que  nil  deero;  tametsi,  quod  Tu  ipse  nosti,  parum  in  me  auctoritatis 
ad  optimates  nostrates  est.  /JX't.a  ruvta  ftiv  Otorp  iv  yovpuai  xf/oöw. 
Quicquid  est,  polest  haec  Tua  opella  Libaniana,  id  quod  etiam  vehe- 
menter opto  ut  eveniat,  Te  viris  ubique  terrarum  doclis  commendare, 
viamque  ad  illum  locum,  ad  quem  conlendis,  munire.  Quo  plurimum 
etiam  conferet,  me  judice,  si  Tu  Tuum  opusculum  patrono  potenti, 
scies  Tu  optime  cui,  aut  senalui  urbis  alicujus  locupletis,  inscribas. 
Commodis  Te  Tuis  servire,  quam  aut  gloriae  meae,  aut  pietali  erga 
me  Tuae  satius  est.  Satis  mihi  ad  honorem  erit,  si  in  praefati'one 
levibus  quibusdam  signis  et  paucis  verbis  benevolentiam,  qua  me 
prosequeris,  declares.  Stiglitzius1)  nosler,  V.  C.  nuper  ad  me  per- 
honorificam  Tui  mentionem  faciebal.  Quid  si  Tu  ei  Tuum  libellutn 
dedices?  homini  Tui  studiosissimo,  et  praeterea  egregie  literato. 
Non  fastiditus,  nisi  fallor  augurii,  neque  sine  munere  abibis.  Possit 
ea  res  majoris  fori  u  na  e  semina  spargere,  et  spem  Tuam  maturare. 
Ego  vero  Iioc  Tibi  sponte  mea  suggero,  et  arbilrio  Tuo  commitlo. 
Dens  coepla  Tua  fortunel,  Tuamque  mihi  volunlalcm  stabilem  con- 
servet.    Scripsi  Lipsiae  d.  U.  Der.  1703. 

Adr.2):  A  Monsieur  |  Msr.  J.  Theoph.  Hoher  |  Maiire  en  Philo- 
sophie et  Conrecteur  |  du  College  |  a  |  Bautzen. 

franro. 


\)  [Vgl.  Hhein.  Mus.  50,  76. ) 
l)  [Siegel  wie  HO.] 


44* 


Digitized  by  Google 


l>92 


R.  FOERSTEK, 


323.   An  Lüder  Kulenkamp  in  Güttingen. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  «06,  ohne  Adresse,  Dalum  und  Unterschrift  ').) 

©ofylgcbofjrncr  Hr.  Prof.   So  grofee  -£>ofuung  id)  mir  aud)  mad)tc, 
(£n>.  £m.  eine  erfreuliche  9tacf;rid)t  erteilen  ju  fönnen;  mit  fo  gropem  2cd> 
roefen,  unb  mit  fo  großer  93efd)ämung  mu§  tefy  3|wcn  berieten,  ba§  unfere 
Bemühungen  frud)tlo§  geroefen  fmb.    $>a«  follten  Sic  faum  Don  einer 
Stabt  crmarten,  bic  ber  gemeine  JRuf  ju  einem  üflufier  ber  gefälligen  unb 
vool)lgcfittctcn  8cben«art  machen  mill ;  unb  Don  einem  Corpore,  meiere«  nad> 
bem  {Rume  ringet,  ba§  c«  bienfifertig  fer;;  um2)  aud)  ben.  anbern  gleiten 
$)et)jtanb,  im  gallo  felbjteigncn  93ebürfnip,  ju  ftnbcn.  Unb  roa«  3brc  ©e* 
frembung  nod)  me()r  erregen  mirb,  fo  höre  id),  bafl  ber  2Rann  am  meiften, 
ja  faß  allein  bie  Sad)e  hintertrieben  (jabe,  meldjer  fie  am  meiften  hätte  treiben 
foUen,  unb  auf  ben  Sie  fid>  ganjj  gerot§  bic  mcijte  9ted)nung  gemalt  haben 
werben.    2öir  haben  frct^Ud?  bcD,be  einen  gcfyler  begangen,  Sie,  ^>oc^gect>r* 
tcjter  Hr.  Prof.  barinnc,  ba§  Sie  fid)  an  mid),  unb  nid)t  an  Hr.  D  Ernesti 
gemenbet  fyaben,  in  be§en  Qlugen  td>,  roo  nidit  ein  2)orn,  bod)  roenigfren« 
gemiB  ein  Reine«  bunflc«  Sämpgcn  bin;  unb  id)  ^abe  e«  barinnc  gröblid) 
Derfehen,  ba§  id)  3(mcn  nid)t  geraten  fjabe,  unmittelbar  Dor  bie  rechte 
Sdmiiebe,  id)  meine  ben  Hr.  D.  Ernesti,  ju  gcljn.  $)enn  ju  Scipjig  ftebn 
bic  Sachen  fo,  ba§  e«  fd)eint,  al«  l)ättc  er  nid)t  nur  ba«  raonopolium 
liierarum,  fonbern,  aud)  bei)  ber  UniDerfitet  alle«  in  allem3)  $u  feton *) ;  ia> 
aber  gelte  gar  nid)t$,  benn  id)  gehöre  ber  UniDerfitet  gar  nid)t  }u,  3d) 
bin  jmar  Professor  exlraordinarius,  ljabc  aber  nirgenb«  Weber  Si£  noch 
Stimme,  unb  Don  ber  UniDerfitet  nid)t  einen  2)rcper  ©cnup.    Seil  id) 
unterlagen  Ijatte  Magister  $u  Werben,  fo  bin  id)  Don  allen  (tbrenäintcrn 
unb  Intraden  ber;  ber  Unibcrfitet,  aupgcfd)lo§cn.  2)enn  ob  ich  mid)  gleich 
Dielmale  erboten  b,abc  bic  jura  magisterii  boppelt  ju  bejahen,  unb  bie 
£errn  Professores  l)icfige«  Orte«  Dielmal«  recht  flehentlich  gebeten  habe, 
mir  fold)e  jura  jufommcn  ju  laßen,  bainit  id)  professor  Ordinarius  unb 
33cl)fi^cr  bc«  acabemifd)en  Senate«  werben  unb  Collegiaturen  nebft  anbern 
Emolumentis  befommen  tonne;  fo  l)aben  fie  mir  bod)  biefe  meine  Bitte 
allemal  fjartnäcfig  abgefd)lagen ,  unb  unter  bem  Borwanbc  alter  Statuten 
unb  alroätcrifd)er  #anbwcrfegebräud)e  einen  üRann  Don  ftd)  l>inauBge|to§cn, 
ber  fid)  menigjten«  beftrebt  ben  ffium  ber  UniDerfitet  nid)t  ju  oerminbem. 
2Kcin  28ille  ijt  es  anfänglich  nid)t  gemefen  mid)  in  Seipjig  nieber^ulapen. 
ßin  Professor,  ber  ju  feiner  3^it  ein  Ernesti,  ba*  ijt  bae  Factotum  beD 

1)  tVgl.  S.  695  A.  6.]      2)  [Hdr:  im]     3)  [Hdr:  aOen]     4)  [Hdr:  fe^enj 


Digitized  by  CjOOgle 

i 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


093 


t)iefiger  Unioerfitet,  war1),  jog  mid),  unter  grofjen  93erfprecrmngen,  barauä 
nidjtö  warb,  f>iei)er,  unb  fyiebura)  in  unfägliaje  SKotl)  unb  ßlcnb.  £atte 
(5.  £ocr;ebler  SHatt>  biefer  6tabt  fict)  meiner  nic^t  milbiglid)  angenommen; 
fo  t>ättc  id)  \)kx  längftenö  ocrfajmadjtcn  unb  umfominen,  ober  oon  Seipjig 
megget)n  müfcen.  Ob  eine  folcfye  Begegnung,  wenn  fic  in  ber  SBelt  befannt 
wirb,  ber  Seidiger  Uni»,  mit  ber  $t\t  ($r)rc  machen  werbe,  la§e  icf;  an 
feinem  Ort  gcjtellt  fetm.  3<r)  fyabc  biefeä  wenige  nur  in  ber  9lbfid>t  an» 
führen  wollen  unb  nuipen,  um  3lwen,  £.  £.  P.  bcgreiflid)  ju  machen,  wie 
iä)  bet)  biefer  6aä)e  $u  Syrern  heften  ni^tö  Ijabc  auärtdjten  fönnen;  unb 
bap  alleä  auf  Hr.  D.  (Srnejti  angekommen  fety.  3<fy  fyabe  mid)  aua)  für 
niemanben  mebj  gefurzt,  alö  für  ilm,  in  bem  id)  ganfc  gewifc  oorfyer  wujte, 
ba§  er  Syrern  ©efudje  £inbcrni§e  in  ben  2Seg  legen  mürbe,  wie  benn  aua) 
gefcfyefyen  ifr.  3d)  fenne  feine  ®emütl)$art.  2)ocr)  fyatte  icr;  allejeit  noct) 
ein  guteä  3utrauen  ju  ben  übrigen  $errn  Professoribus.  $enn  unter 
ihnen  giebt  e$  gewip  Seute,  bie  ein  £d)ritt  berbricjl  unb  fränft,  ber  bie 
ganfce  Uniberfitet  befcfyimbft,  ja  nia)t  nur  befdninpfft,  fonbern  aua)  ben  ein- 
feinen  ÜNitgliebern2)  berfelben  fdjabet.  Senn  wer  wirb  in  3ufunfft  Acuten 
in  ifyren  gelehrten  Angelegenheiten  unb  Wbtyen  bcr)ftet)n  unb  Siebcäbienfrc  er» 
weifen,  bie  fid)  gegen  anbre  harte  erweifen  unb  fclbft  auch  geringe  ©efellig^ 
feiten  oerweigern.  2)er  $err  Prof.  Ludovici,  i{jiger3)  Rector  Academiae, 
wie  aud?  Hr.  Prof.  ©ottfeheb  unb  93öme,  ^aben  mir  in  einer  öffentlichen 
3ufammenfunfft,  ber  l)iefigcn  (Scfellfdjaft  ber  freien  |  fünfte,  babon  ict)  ein  ton* 
SRitglieb  bin4),  in  93et)ferm  bieler  anberer  braber  Seilte  ben  Verlauf  ber  6ac^c 
er$et)lt,  unb  it)r  cmfcrfte«  2Jli§fallen  an  bem  Aufgange  berfelben  bezeuget. 

ijt  nehml.  fo  $u  gegangen.  $>er  Rector  Acad.  t)at  SDero  ©efud),  £. 
.£>.  P.  in  einem  fogenannten  Tenore  ober  Umlaufäfchrciben,  ben  H.  Pro- 
fessoribus  borgetragen,  um  beren  (Sebanfen  barüber  ju  oernehmen.  I)a 
tomt  benn  allemal  ein  foldjer  Tenor  critlia)  an  bie  theologische  Facultet, 
in  ber  H  D.  Ernesli  ber  oierte  unb  unterpe  ijt.  $>a  Ratten  nun  bie  bret) 
öberften  Theologi,  bie  «Herren  Doctores  Crusius  Stemler  unb  Bahrdt, 
ir>re  (Einwilligung  in  $ero  ©egetyren  gegeben.  Allein,  wie  bie  Meitze  an 
H.  D.  Ernesli  gefommen,  fo  l?at  biefer  (schwierigfeiten  gemacht,  unb  folgenbeä 
$u  bebenfen  borgeftellt.    1)  fcajj  ber  oerlangte  Codex6)  barum  nicht  weg» 

0  [Kapp.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  4*  und  Brief  IM  S.  212  A.  4.] 

2)  [Hdr:  SKitfltiebet]      3)  [Vom  16.  Oktober  U65  bis  zum  22.  April  1766.] 

i)  [Vgl.  S.  536  A.  \.] 

5)  [Codex  «275  der  Bibl.  Paulina.    Vgl.  Maas»,  Hermes  <9,  264  f.] 


Digitized  by  Google 


69  i 


R.  Föhrstes, 


gcla§en  werben  fönne,  weil  er  feincS  gleichen  in  ber  ffielt  nidjt  habe,  utrt 
folglid),  wenn  er  tocrloren  ginge,  nidjt  fonnc  wieber  erfejjt  werten,  2)  weil 
er  fo  fd)on  feljr  alt,  begriffen  unb  befcfyäbigt  fer;  unb  ®cfat)r  liefe,  oollenb« 
gar  jerjtücft  $u  werben,  wenn  er  weit  weg  üerfenbet  unb  jtarf  gebraucht 
würbe.  3)  weil  man  it>n  nid)t  lefen  fönne.  Denn  er  fei)  boller  Abbre- 
viaturen 4)  würben  Sic  in  bem  Codice  wenig  bero  @nt$wccfc  ticiu 
lidjce  finben.  5)  ftönnten  ja  aucr)  ber  H.  Prof.  boer)  allemal  bie  Wbfcbrifft 
btefeS  Codicis  bie  Stephanus  Bergler  batwn  gemacht  bat,  auä  bc$  H.  Prof. 
2Solf<3  ;u  Hamburg  Bibliothec1)  befommen.  Da$  bat  H.  D.  Ernesli 
wiber  3l)r  ©cfud)  >  p-  eingewenbet.  Darauf  r>abcn  ihm  bie  anbem 

Professoies  inägefammt  au6  ^reunbfdjafft  unb  Sa)ambaffttgfcit  beigepflichtet. 
So  gebt«  in  allen  großen  Collegiis.  wo  ber  SBeUfyammel,  babin  gebn  bie 
anbern  Sd;afc  aud).  3<h  weif?  gewifc  bafj  manche  brunter  cä  mit  SMber 
ftreben  getban  !>aben.  G«  giebt  unter  tynen  wohlgeftttete,  bienftfertige  »üb 
färige  tfeute,  bie  fid>  aber  anber*  nicht  helfen  fönten  fonbern  bem  Strome 
nachgeben  mujten,  ber  fie  babinri§.  Allemal  flungen  boa)  bie  GinWcnbungen 
plausibel,  ffiic  wof)l  c$  bei)  bem  allen2)  bod),  wenn  man  ba$  Äinb  bei? 
feinem  rechten  tarnen  nennen  foll,  nur  Feigenblätter  waren,  feine  eigne 
55löBe  ,)u  bebeefen.  Darf  id)  offenherzig  gegen  Sie  fetyn  {>.  P.?  Darf 
ich  3hncn  zutrauen,  ba§  Sie  ba$  beb  ftd)  behalten  werben,  wefcen  mein 
£er|3  fo  Doli  ijt,  batf  ect  gar  leicht  in  bie  geber  überfliegen  fan,  unb  will? 
3d)  meine  beredjtigt  ju  fetyn,  baes  gute  3utrauen  $u  3hnen  $u  r)abcn ,  bajj 
Sie  bie  ©cbeimnipe,  bie  id>  ^\un  entbeefen  will,  ^u  meinem  «Nacbtbeilt 
nicht  miftbraudjcn,  noch  etwaä  bem  H.  D.  Ernesti  babon  jufommen  lafcn 
werben,  ald  mit  wcld;em  Sic,  wie  H.  Prof.  $öme  mir  oerftebert  bat,  in 
Correspondence ,  fclbft  aud)  biefer  Sad)c  wegen,  jtct>n.  Wud;  b*»  trifft 
ein,  Waü  man  fonft  }U  fingen  pflegt:  und  gleißen  schön  von  außen.  H. 
D.  Krn.  fd>cint  mir  einer  Don  benen  $u  fel)n,  bie.  Dienjtc  gerne  annehmen 
unb  oerlangen,  aber  oon  ©egenbienften  nicfyt  gerne  hören  wollen,  ober  boeb 
nur  in  fo  weit  bienen,  alä  ihr  Gigennuj}  mit  ftd)  bringt;  anbere  febmaebten 
lafjen,  um  fte  in  ber  Untertänigfeit  unb  Nbbänglicbfcit  oon  fta>  fclbjt  }u 
erhalten,  unb  getreue,  fleißige  Arbeiter  an  it>nen  ju  tyabtn,  bie  für  fte  bie 
Suppe  einbroefen,  mooon  fte  felber  ba$  gett  abfcf;Öpfen.  Gr  ^at  mir  tiel 
gute«  gethan,  ®ott  wei§  auö  waä  für  Wbftcbten;  wie  wofyl  er  ba  gegen, 

i    [Jetzt  in  der  Sladlbibliothek  zu  Hamburg.    Vgl.  I.  Bekker  Scholl,  in  Dia- 
dem p.  III,  Brief  Iii  S.  252,  7  f.  und  Brief  126  S.  261,  10  f.] 
i)  [Hdr:  aütm) 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Remwb's  Rribfk. 


695 


als  er  falje,  ba§  id)  imcfy  $u  feinen  9lbfid)ten  entweber  nid)!  fdntfte,  ober 
nidjt  gebrauten  lajjen  tvolte,  mit  mannen  6treicr;  \>erfe|jt  fyat,  ber  gar  nicfyt 
freunbfcfyajftHa^  tfr.  3^  t>abc  i^n  in  fcfyr  jtarfem1)  $erba$te,  bajj  ei  $.  6. 
fid)  bemüht  fyat,  meine  93eförberung  ju  bem  Rectorato  fyiefiger  «tabtfdmle, 
tt»eld)e$  meine  anchora  sacra  bamatö  fear,  unb  näd)jr  ©otte  nod;  tjt,  ju 
hintertreiben;  toie  n>of?l  er  mit  feinen  Sntriguen,  ©ott  fei)  2)anf  gefagt, 
nid^t  nur  nichts  ausgerichtet,  fonbern  mein  Söefreä,  roiber  feinen  SBillen,  nur 
nod>  mefyr  beförbert  t>at.  ©0  ^abc  id>  if)it  auch,  in  ftarfein  33erbad}te,  ba§ 
er  fcen  SSinbbeutel,  ben  9tarrcn,  ben  6d)alfeiraty  Älofcen,  ben  <Scr>anbflccf 
unferer  3citcn,  unb  aller  Orte,  n>o  er  nur  fnnfomt,  angefrifftet  t>at  mi*  ju 
läftern  unb  ju  t)crfcr>rcr»en2).  9lud)  foü  bie  fcr)änbltd)e  Recension  meine« 
beutfcfyen  Demostheais  bie  in  bem  erfreu  ©anbe  ber  allgemeinen  $>eutfd)en 
©tbliot^ef 3)  mir  folcfye  (Scfymad)  t>at  an  |  tfwn  mollen,  bie  aber,  mo  ®ott  foi.  2* 
null,  an  mir  nicfyt  Rafften  mirb,  unb  bie  i<f)  aud)  mit  einer  etroaä  fcfyarfen 
Seife  meine  fyinlänglid)  abgercafdjen  ju  fyaben4),  biefe  Recension  alfo  foü, 
nne  man  mir  »erfidjern  will,  f>ier  in  ?eip$ig  gemacht  worben  fer)n.  3fl  bem 
alfo,  fo  ifr  \\)x  ©erfafcer  ganj  gen>i§  fein  anberer,  alö  ber  Detter  beö  H. 
D.  Ernesti,  ber  nunmehrige  Professor  Ernesti5).  Unb  ba§  er  e«  fei), 
erfenne  icr;  jiemlict)  juwlaßig  au$  einem  gennjjen  Trait,  melden  biefer  in 
feinem  Programmate  fyerauägefdjleubert  t>at ,  toclcfyeä  biefer  (entere  öorige 
ffiodje0)  bet>  ©elegenfyeit  feiner  Wntrittärebe  befannt  machte.  Unb  fomt 
biefer  ^Jfeil  au«  biefer  'Sdmüebe,  fo  t)at  D.  Ernesti  ganjj  gemip  bie  aller* 
erfte  Anlage  ba$u  gemacht.  2Barum  er  nnber  mid>  arbeite,  (nneroor/l  er 
ba$  freiließ  tfyut,  fo  ba§  man  tt)m  flärlid>  nidjt  erweifen  fan,  ba§  er  eä 
tfjue,)  läßt  ftd)  leidjt  erraten,       giebt  Seute,  bie  nicfyt  leiben  tonnen,  ba§ 

1)  [Hdr:  ftarfen]  t)  [Vgl.  S.  674  A.  3.] 

3)  [Bd.  I,  Slück  4  S.  20—26  ^erlin  und  Stettin  1765).] 

i)  [In  der  Vorrede  zu  Band  III  von  ,Demosthenis  Reden'  (Lemgo  1 766' , 
unterzeichnet  Leipzig  den  18.  Jul.  {765.]         5)  [August  Wilhelm  E.] 

6)  [August  Wilhelm  Ernesti  hielt  die  Rede  zum  Antritt  seiner  ausserordent- 
lichen Professur  am  2t.  December  1765,  und  in  dem  Programm,  mit  welchem 
er  zu  dieser  Rede  einlud,  llistoria  ingenii  ad  usum  eloquentiae  necessaria,  findet 
sich  p.  23  die  Stelle:  Quo  exemplo  gloriari  utique  possunt,  qui  eo  arrogantiae 
et  stultitiae  progressi  sunt,  ut  suam  actatem  vel  sua  potius  homines  admirari 
iubeant,  mit  welcher  der  Ausruf  in  der  Recension  S.  26  stimmt:  „©efeanet  ift  ba§ 
üoofc  berer,  bie  in  bie*  Zeitalter  aufbehalten  ftnb\  wogegen  R.  in  der  Vorrede  zu 
Band  III  der  deutschen  Ueberselzung  S.  XLIV  f.  (vgl.  aueh  S.  XVI  f.)  vorgeht.  Dass 
Ernesti  der  Vfr.  der  Recension  war,  scheint  auch  aus  dem  Striche  in  der  Publika- 
tion des  Briefes  von  Klotz  Lcbensbeschr.  S.  600,  1  geschlossen  werden  zu  müssen.] 


Digitized  by  Google 


696 


R.  Fo ERSTER, 


man  ihnen  bie  9tu$fid>i  »erbaue;  bie  aücö  mögliche  thuri,  trenn  e$  aueb 
gleich  manm<$mal  inö  fleinmütige  fällt,  um  ju  »erhinbern,  ne  alii  lumi- 
nibus  suis  officiant.  ^)crr  D.  Ernesti,  hat  bie  ganfce  %t\{  über,  ba  fein 
Homerus  unter  ber  $re§e  war,  ben  Scholiastam  Lipsiensem  beh  fich  auf 
feiner  6tubterjrube  ^cr>abt.  ^>at  er  wohl  bafcon  einen  (Gebrauch  gemacht, 
ber  fid)  ber  9töüt)e  »erlernte,  unb  feiner  fluegabe  (Stjrc  machte,  unb  cie 
3ufage  erfüllte,  naa)  welcher  er  ftd)  anheifdng  gemalt  hat,  feine  ftuegabe 
be«  Homeri  mit  ben  Scholiis  codicis  Lipsiensis  ju  burd^fpiefen?  £ätte 
er  nicfjt  be§er  getljan,  wenn  er  anflatt  ber  elenben  magern  bürfftigen  9toten 
beS  Warf«,  bie  anbreä  nicht«  al£  broefene  Stoppeln,  bürres  £eu  unb  leere 
£»rcu  finb,  ben  Scholiastam  Lipsiensem1  l)dtte  abbruefen  la§en.  ©ariun 
ijt  ba*  nicht  ^cfä>cl>cn?  $arum  H.  D.  Eni.  fonnte  bie  grifft  beä  codicis 
nidjt  lefen;  unb  meint  noer),  Wae  er  nid>t  Itfen  fan,  ba*  tonne  auch  nie» 
manb  anbere«  lefen.  #ätte  er  nur  bie  berglerifdjc  t?tbfd>rifft  »on  #ambura, 
friegen  tonnen,  um  welche  er  fid)  febr  bemüht  bat,  er  mürbe  wohl  mehr 
au§  biefem  Scholiasten  mitgeteilt  haben.  Gr  wartet  noer)  auf  ben  Job 
bei?  alten  Prof.  Wolf  in  Hamburg;  nad)  meinem  feine  bortigen  ftxemh 
ihm  £ofnung  gemacht  haben,  ihm  biefc  9lbfa)rifft  $u  $ufct)icfen.  Unb  bat 
er  fte,  wer  wci§,  ob  er  fic  nicr)t  alebann  ganfc  edirt,  al«  ben  fechten  unr!) 
legten  Iheil  feinet  Homeri.    8el;cn  «Sic  nunmehr,  Pr.  bie  wahre 

Utfadje,  warum  H.  D.  Ernesti  fid)  ihrem  Suchen  wibcrfejjt  hat.  (glauben 
Sie  mir,  er  mürbe  eben  ba«  gctr)an  haben,  Wenn  aud)  id)  gleich  nidjt  mit 
in«  Spiel  gefommen  märe.  Unb  ot)nfef)lbar  wirb  er  fid)  fallen,  al«  ob  er 
nid)t«  baoon  wüjte,  ba§  aud)  id)  einigen  $lntbeü  an  Betreibung  ber  Sache 
gehabt  habe.  Sie  fernen  nunmehr  ben  ganzen  3ujtanb  ber  Sache,  unt> 
weften  Sic  fid)  oon  unfern  beuten  *u  oerfetyn  haben.  3d>  V>abc  oielmale, 
nod)  bei)  Schreiten  bc*  »origen  Bibliothecarii.  D.  Jöchers,  ber  boef)  fonft 
mein  guter  tfreunb  war,  unb  mich  bei)  feinem  Journale,  ben  3w^^äpigen 
9cad>rid)ten ,  als  einen  uucntbehrlid)en  Mitarbeiter,  wohl  $u  nujjcn  wujte, 
mid)  um  biefen  Codicem  beworben,  aber  allemal  »ergebene*,  unb  mupie  mich 
mit  ber  um>evfct)ämten  $ügcn  abfoeifen  unb  abweifen  laflcn,  ein  folct)er  Codex 
wäre  nie  auf  ber  Pauliner  bibliothec  gewefen.  Bon  bem  i^igen  Biblio- 
iheriirio,  £errn  «f)ofrat  Bei,  iji  für  mid)  noch  weit  weniger  $u  gewarten, 
weil  id)  mit  bepen  (belehrten  3*itona,eri  unb  Actis  Eruditorum  gar  feine 
(iJetneinfd>afft  habe,  unb  fein  Blatt  für  ihn  arbeite.  3Mcfe  bergen  ?eute, 
ber  ^luebunfe  »on  feinen  fieuten  H.  D.  Ernesti  unb  H.  ^ofrat  Bei  regiren 

i)  [ffdr:  Lipsienseo]  2)  [Hdrl  itnb] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


097 


ifct  unfcre  UntDerfitct.  $>er  ledere  äufferte  gegen  mtd)  fein  93ebenfen,  al« 
ob  6te,  Pr.  menn  Sie  ben  Codicem  in  3(j«r  ®etoalt  Ijätten,  tyn 
root)l  abtreiben  unb  bruden  lajjen  möchten').  Unb  H.  D.  Ernesti  l;at 
feine  eigenen,  3fynen  nunmehr  betauten  Urfadjen,  roarum  er  ber;  feinem5)  Seben 
niemal«  iemanben  gejtatten  mirb,  in  ben  Codicem  f)tnein  $u  guefen,  ge* 
fd)h>eige  benn  itjn  ju  gebrauten,  £ätte  idt>  eine  ftbfdjrifft  bauen  gehabt, 
fo  hätte  fic  3f)nen  atfo  balb  ju  fcienjte  gejtanben.  ©a«  id)  3(mcn  unter 
bem  ©ebinge  einer  2Jerfd)miegenl)eit,  bie  man  oon  einem  reblidjcu  greunbe 
in  bergleidjen  gällen  erwartet  unb  at«  jugejtanben  borau«fegt,  abrieben 
habe,  ijt  bie  v«tlautere,  mir  toofyl  benwfte,  ttyetl«  au«  eigner  ßrfarung, 
tljeil«  aup  fremben  aber  juberläfjigen  Scripte  gezogene  SBafyrfyeit.  3n  biefer 
Sadje  ift  atfo  weiter  ntd)t«  ju  tfyun.  Stan  id)  aber  fcnfl  morinnen  3f)nen 
bienen,  fo  bürfen  Sic  nur,  mit  guter  3uoerfid)t  ju  meiner  23ereitnnlligteit 
befehlen.  (!«  ift  mir  fef>r  angcnefjm  au«  Sutern3)  Sd)rciben  ju  oerncljmen, 
bap  be«  Gerrit  ^erjog«  oon  33raunfd)tt>eig  $ur$lau<$t  3!)ncn  gejtattct,  bie 
Schäfte  feiner  Bibliothec  ju  Söolfcnbüttcl  $u  gebrauten.  2)ie  gelehrte 
©elt  f)at  Urfadje  fid)  über  biefe  ©nabc  $u  freuen,  unb  oerfprtd)t  fid)  baoon 
oiel  ©ute«.  3d>  erinnere  mid)  felbjt  einmal,  auf  meiner  $>urd)reife  A.  1746. 
tea  Codicem  Libanii  in  Rauben  gehabt  $u  fjaben.  Äonte  aber  toegen  Äürfie 
ber  3^*  unb  üHangct  an  93üd)crn  feinen  ©ebraud)  baoon  mad)en.  Wk  febr 
n>ünfd)te  id)  bie  lectiones  biefe«  Codicis  bemn  fünfften  $5anbe  meiner  |  foi.  v 
Animadversionum  *)  ad  graecos  autores  fjaben  brausen  $u  tonnen,  al«  in 
rceld)cm  $anbe  id)  ben  Libanium  burd)gegangcn  bin5).  Setycn  Sie  bod), 
•p.  .£>.  Prof.  $u,  ob  bie  $mel)tc  Otcbe  in  learium  fid)  in  Syrern  Codice  befinbet. 
Sie  ift  nod)  ungebrueft,  mirb  aber  biefen  Söinter  nod)  t)ier  $u  ?eip$ig  ge* 
brueft  werben,  din  guter  S^unb")  oon  mir,  ber  i$t  in  ber  Oberlaufs  in 
einem  Sd)ulamtc  jtebt,  will  fie  an«  Sid;t  (leiten,  (fr  l)at  fte  nebft  anbern 
f)übfd>cn  ©ried)ifd)en  nod)  jur  3*it  ungebrueften  Stücfen  mit  au«  Italien7) 
gebraut,  wo  er  fid)  3  3at>vc  lang  aufgehalten  bat.  @«  l)at  mid)  auffer* 
orbentlid)  erfreuet,  ba§  Sie  l)od)gect)rtefter  H.  Prof.  ben  bero  roürbigen 
Col legen  bem  H.  Prof.  #ei)ne,  ba«  flnbenfen  ber  alten  23efantfd)afft  lieber 
enreeft  fyaben.  3>d)  t>abe  mid)  immer  gefurcht,  er  möd)te%)  fid)  etman  burd) 
bie  dl)rfurd)t,  bie  er  bem  H.  D.  Ernesti,  mie  billig  ift,  }u  trägt,  al« 

i)  [Hdr:  mödjte]  2)  [Hdr:  feinen]  3;  [Hdr:  öftren] 

4)  [Hdr:  Animadversionü]  5)  [Gedruckt  <766.]  6)  [Cober  in 

Bautzen.    Ygl.  S.  683  A.  1  und  690,  6  f.]  7)  [Vielmehr  aus  Wien  (Codex 

philos.  etphilol.  93  fol.  157  f.)]  8)  [Hdr:  mod)te] 


Digitized  by  Google 


R.  Foer8ter, 


bem  er  fein  ganzes  ©lücf  $u  oerbanfen  hat,  berleiten  laßen,  etwa« 
mir  na<htf)eilige$  irgenb  wo  einfließen  ju  laßen.  $>cnn  id)  fan  eS  niebt 
leugnen,  in  mannen  6tücfen  benfe  unb  fd)reibe  i<h  ganfe  anberS,  al* 
H.  D.  Ernesti  wol)l  gerne  haben  möchte.  Unb  baS  mad)t  eben,  baß  er  mit 
abgeneigt  ifr,  unb  feinen  SBiberwillen,  wo  nid)t  mittelbar,  benn  baju  ift 
er  $u  fein,  bod)  bureb  bie  brittc  #anb  merfen  läßet.  Übrigens  empfehlt 
mid)  Pr.  ju  bero  ferneren  ©of)lwoUen,  unb  oerharre,  unter  An* 
wünfcf)ung  eines  glücflid)en  (ÜntrittcS  in  baS  neue  3afa,  eine«  guten  gort» 
gange«  in  tyxen  rümlicben  Unternehmungen,  unb  aller  Arten  oon1)  ©ohlergebn 
dm.  2öof)lgebol)ren  |  ergebender  Liener. 

|  3$  h^tte  bereits  ein  großes  langes  Schreiben  an  dm.  2Sot)lgebobr. 
abgefatf,  barinne  id)  3hncn  auSfü>lid)cn  $erid)t  erftattete,  burd)  was  für 
Sntriguen  man  bewirfet  i)at  baß  bero  ©efud)  l>cr>  ^icp^cr  Unioerfitct  tymn 
ju  meinem  großen  letybwefen  abgefd)lagen  worben  ift.  Als  id>  aber  eben 
im  begriffe  war,  ilm  auf  bie  $ojt  ju  fdjicfen  ergriff  mid)  ein  ©evoißen«- 
fummer.  $>cnn  id)  hatIC  bie  eadjc  anberS  nid)t  als  jum  *Racf>tt>cUe  eine* 
üJtanneS  oorfrellen  fönnen,  ben  wir  betybe  wegen  feines  großen  9iamenS  oer> 
ehren,  beffen  £crfc  aber  idj  beßer,  als  €ie,  fenne.  ©olte  ©ott,  baß 
unb  ©eijt  bei)  ir)m  gleich,  fchäfcbar  wären,  ßr  t>at  mir  fonjt  gutes  cmnefen, 
nachher  aber,  wiewohl  nur  unter  ber  #anb,  mid)  511  oerfolgen  angefangen. 
Ob  id)  nun  gleid)  in  meinem  gebauten  Schreiben  inc^r  nid)t  als  bie  lautere 
unb  gewiße  ©ahrbrit  berichtet  t)atte,  fo  behielt  id)  eS  bennod)  $urütf;  au* 
Surd)t,  mid)  baburet)  bei)  3hncn  in  *ett  $*fbad)t  eines  fd)mäl>füd)tigen,  ar$= 
wönifdjen  unb  f>öcl>ft  unbanf baren  <DUnfd)cnS  $u  fejjcn  unb  weil2}  niemant 
bafür  gut  fetyn  fan,  in  was  für  #änbe  bergleidjen  ©riefe  mannidjmal  burd) 
einen  3ufall  geraten  fönnen.  3d)  l)abc  mir  einmal  Oorgenommcn,  brt 
Cannes  auf  alle  mögliche  ffieife  }u  fdjonen,  beßen  wahre3)  ^erbienfie  icf;  mit 
5Recr)te  t;od)fd)a^c,  bei)  bem  id)  aber  barum  nidjt  jum  heften  angetrieben  bin, 
weil  id)  in  Dielen  fingen  anberS  benfe  unb  fd)reibe,  als  er,  unb  weil  id> 
mid)  feinen  Anbetern  nid)t  gleid)  frellen  will,  bie  it)n  $u  ihrem  Abgott« 
machen.  3d)  bin  entfd)loßen,  it)n  feinem  9tid)ter  ju  überlasen,  inbem  itty 
benfe,  baß  frembeS  Unred)t  einen  nod)  lange  nid)t  berechtige  feine  eigne  fylicfct 
aus  ben  Augen  $u  fejjen.  3d)  fan  alfo,  hochgeehrterer  ^«r  Prof.  3r?n«n 
für  bießmal  mehr  nid)t  als  fotoiel  melben  (wie  wohl  ich  n{¥  peifle,  tap 

I)  [/Wr:  an]  2)  [Die  Worte  unb  Weil  bis  Z.  26  fönnen  sind  am  Rand? 

nachgetragen.]  3)  [Die  Worte  beßen  bis  Z.  3<  ma<f)en  sind  am  unterö  Rande 

nachgetragen. 1 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Rriepe. 


cm 


H.  #ofratb  Sei  felbft  e«  3lmen  fdwn  gemelbet  fyaben  werbe,  bap  bie  Uni* 
berfitet  für  gut!)  gefunden,  in  3f)t  (Srfudjen  nicfyt  $u  willigen ,  unb  ba§ 
ntcmanb  anberä,  al«  H.  D.  Ernesti  unb  H.  $ofr.  93el  fte  ba$u  bermod)t 
haben,  unb  baran  Sdmlb  jinb.  28ie  baä  gegangen  fett,  unb  wa$  für 
Siebenten  biefc  betyben  Herren,  frnberlid)  ben  crjtern,  baju  bewogen  tjaben, 
ba*  }it  treiben,  ifr  eincätycilö  für  i^t  ju  wcitläufftig,  anbern  tljeil«  bebenf« 
Ucf>.  $)enn  ber  «stritt,  ben  man  getljan  fyat,  befc^itnpfft  bie  ganfce  Uni» 
fcerfitet  unb  bie  flnfHffter  in  fonberfjcit;  er  fönte  alfo  ofyne  garben  nidjt  ab» 
gcfdjilbert  werben,  bie  mannen  gar  fetjr  anfibwär^en  bürften.  gür  6ie  fan 
im  ganzen  für  biepmal  genug  fetyn,  bafc  Sic  wiijcn  cap1)  unfer  betyber  2Bunf(fy 
unt>  ©cfircbcn  feblgefcfylagcn  ijt,  unb  bap  id)  nid)t«  bafür  fan,  uod)  c*  tjabe 
fyinfreru  tonnen,  {interna!  id)  im  Senatu  academicu  gar  feinen  6ifc  nod) 
stimme  t?abe.  $ieüeid)t  f>at  auet;  wo\)i  gar  ber  flntycil,  ben  id)  an  ber 
£ad)e  gehabt  Ijabc,  bicfelbe  wiber  meinen  Killen  mit  jurüdgetrieben.  .  .  . 

324.  An  Johann  Christian  Bartholomaei  in  Weimar. 
(Original  iu  Gotha,  wie  315,  Nr.  83,  von  Frau  Reiske  geschnoben  und  von  R. 

nur  unterschrieben.) 

£od)(!beler  £od)Wo|)lgelal)rtcr  £err  Bibliothecari,  |  £od)geef)rtciter  £err 

unb  ©önncr. 

pr  gütige  ÜDfittycilung2;  beö  albinifd)cn  Denioslhenis,  welchen  ßw. 
£od)dbel.  hiermit  wieber  jurüfbefommen,  banfe  jum  fd)önfrcn.  3d?  trerbe 
her;  ber  erjten  Gelegenheit  bero  grope  unb  feltene  SBillfärigfeit  an  öffent« 
lid)en  Orte  $u  rühmen  nid)t  bergepen.  9lod)  $ur  3«t  !>abe  bie  ÜKupe  ntd)t 
gehabt,  ben  Sßertb.  ber  Varianten  ^\)xti  codicis  $u  prüfen.  $od)  glaube 
id)  ftd)erlid),  bap  wcmgjtcn*  manage«  ©ute  barinnen  jteefen  werbe.  ...  (Sw. 
£od)(fbelcn  |  ergebner  Liener  |  D  JHciäfe. 

Seidig  ben  7  %\n.  |  1766. 

325.   An  Johann  Bernhard  Kühler  in  Güttingen. 
(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  4,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

£od)@bclgebof)rner  £od)Wof)lgclal)rtcr  £crr  ^rofepor  |  «gwdjgeefyrtejter  £err 

unb  greunb, 

3d)  wünfdje  Ihnen  ©lücf  ju  3l>rer  flnfunft  auf  beutfdjen  ©oben,  nur 
bebaure  id),  bap  id)  bernetjmen  mup,  bap  Sic  aud)  }u  Böttingen  ber  ©nabe3) 

0  [Hdr:  ba8]         2)  [Hdr:  aRit^ctlung]  3)  [Hdr:  guabe] 


Digitized  by  Google 


R.  Fo ERSTER, 


ber  Werlte  leben  müfjen;  unb  bajj  ich  ba«  Vergnügen  nun  nicr/t  haben  foll, 
6ic  tytx  in  ßeipjig  jufeljen;  bod)  am  metjten  bebaure  id),  bajj  ich  Ihnen 
fd)limme  Nachrichten  bon  3^rcm  Mbulfeba  fc^reiben  mujj.  93 teilest  n>t|en 
Sie  c$  fdwn.  Schönermarf  ^at  mit  famt  feinem  33ater  Banquerout  ge> 
macht,  unb  mir  ift  um  3hr  SBcrf  feb/r  bange,  ba§  e«  entweber  ganfc  ber* 
toteren  ijt  (benn  manche  Seute  befürchten  gar,  ba§  ber  S.  e«  al«  Maculant 
berfauft  l^abe;)  ober  bajj  e«  bod)  wcntgjten«  ein  par  Satire  wirb  Arrest 
galten  müjjen.  ©ären  «Sie  boch  nur  um  ein  1 4  Jage  cl>er  hierher 
fommen.  3<h  fan  nicht«  bafür,  unb  habe  mid;1)  eine«  fo  plöfclichen  galle« 
gar  nicht  oerfchen.  .  .  .  ÜRein  Theocritus  ift  nun  ju  (Snbe,  unb  ich  barf 
oor  bem  Verleger  nun  weiter  nief/t«  t)injut|jun.  3ebo<h  will  t<h,  wenn  ta) 
noch  mehreren2)  Vorrat3)  jum  Theocrito,  oom  H.  $ofrat  Schöpflin  unb  fonjt 
woher  friegen  foltc,  folgen  mit  famt  $>ero  gelehrten  Qlnmerfungen ,  bafür 
ich  Ihnen  jum  fünften  banfe,  ber  gelehrten  2Selt  vorlegen.  $)ic  guten 
greunbe  in  Böttingen,  at«  H.  £ofr.  ÜRtchaeli«,  unb  bic  Herren  Professores, 
£er;nen  unb  Mencamp,  bitte  bct>  ©elegcntjeit  meiner  Hochachtung  ju  oer> 
(ichern.  Snbcpen,  ba  ich  mich  genöthiget  fehe,  für  biejjmal  abzubrechen,  r-cr* 
harre,  unter  Wnwünfchung  balbiger  Jöieberherjtcllung  3hrer  ©efunbr/cit,  unb 
guter  Verrichtungen  ju  £annobcr,  unb  in  drwartung  fernerweitiger  Ordre 
in  Sachen  Schönermarf«,  @w.  #och@betgebohrnen  |  ergebener  Liener  |  9tei«fc. 

Seip$ig|b.  5.  Febr.  |  1766. 

2Rein4)  Manuscript  t>om  Alwardi,  unb  bie  Piece 
oon  H.  Aurivillius  habe  ben  übrigen  Sachen  ber;* 
gelegt.  Sie  tonnen  fie  nach  belieben  behalten,  ober 
jurüeffenben,  wie  auch  bie  Schedas  Schickardi*).  Obige« 
habe  ich  t,on  weiner  grau  abfehreiben  laßen. 

326.  An  Johann  Bernhard  Köhler,  Kaufmann  in  Lübeck. 
(Original  in  Lübeck,  wie  305.) 

2Hein  hochgeehrterer  £err  Äöhler, 

(S«  fd)eint  mit  bem  2kche  3h"«1  fr™  Sohne«  nunmehr  ein  bejieree 
3lnfehn  $u  gewinnen,  al«  id)  anfänglich  bad)te.  $>er  $rucfer  hat  $war  Ban- 
querout gemacht,  bo<h  wirb  bie  fcrueferer;  oon  bem  (Srebitwefen  fortgefejjt 
unb  biefe«  \)Ht  fid>  crtlärt,  ba«  2öerf  ohne  $tuberni§  ocrabfolgen  ju  laßen. 

i)  [Hdr:  mir]  ?)  [Hdr:  mehrerer]         3)  [Hdr:  ©orat] 

4)  [Dies  Postscriptum  ist  von  R.  selbst  geschrieben.]         5)  [Vgl.  S.  652  A.  5.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


701 


wenn  ba$  nod)  rucfftanbigc  in  eben  bctfclbcn  SDruderc^,  bem  getroffenen  $er* 
gleite  naefy,  tootlenbä  abgebrueft,  unb  mit  ber  93e$af)lung  böllige  $id)tigfeit 
getroffen  felm  mürbe.  . . . 

Unfer  Soo§  in  ber  Hamburger  Lotterie  ijt  nid)t  fonbcrlid)  glüfüd)  ge* 
wefen;  inbejjcn  banfe  id)  &um  fdyönjrcn  für  bero  gütige  93cmüt)ung,  unb 
bitte,  wenn  e$  nod)  3«*  tft: ,  fotcfyeä  aud)  bura)  bie  folgenben  3  Glafjen 
burcfoufüfjren.  58enn  \ä)  nur  feinen  6d)aben  babet)  teibe,  fo  bin  id)  fd)on 
jufrieben.  $>od)  fa>  id)  e$  fretylid)  lieber,  ivenn  id)  etmaä  anfef)nlid)e$ 
gewönne.  üNeine  grau  unb  id)  münfd>en  tynen  famt  ben  lieben  3t)rigcn 
alle^  Söofjlergefyen,  in  ber  £ofnung  ©ie  in  beborjtefjcnbcr  Dftermejje  bei)  un$ 
ju  fct)cn.  3nbe§en  fcerfyarre  |  @tt>.  2$of)lebelen  |  ergebender  Diener  |  föeiäfe. 

geizig  b.  15.  Feb.  |  1766. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Jean  Bernd  Koehler  |  Marchand  |  a  | 
Lübeck 

franco  |  $raunfa>eig 

327.   An  Professor  Johann  Bernhard  Köhler  in  Lübeck. 
(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  5.] 

£od)ebelgebol)rner,  .£>od)mol)lgelal)rter  $m  Professor,  |  fficfjrtefter  gveunb 

3<f)  freue  mid)  Don  #erfcen,  ju  oernelnnen,  ba§  <Sie  3!?re  Weife  glücf« 
lid)  jUTÜtfgelcgt  fjaben,  unb  mieber  ju  £aufe  angelangt  finb;  nmnfdjjc  be§cre 
®efuntt)eit  unb  gemäpe  93elolmung  tyxrt  gleifceS.  gür  ifco  ldf%  ber  Langel 
ber  3cit  mir  nia^t  $u,  met>r  ju  melbcn,  alä  ba§,  menn  8ie  3f)ren  Abul- 
feda  jur  Dfiermejje  fertig  (>aben  mollen,  Sie  bie  iBorrebe  unb  Addenda 
berfd)icfen  mü§cn ,  unb  jluar  ungefäumt.  . . .  ^djlüjjlid)  mljarre  |  dm. 
#od)dbelgebol).  |  ergebender  Diener  |  Oteiöfe. 

Seidig  b.  21.  Febr.  1766. 

Adr.1):  A  Monsieur  |  Msr.  le  Professeur  Koelil^r  |  a  |  Lubek. 

328.  An  Valckenaer  in  Franeher. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  48.) 

Viro  Celeberrimo  |  Ludovico  Caspari  Valkenario  |  spd  |  I.  I.  Reiske. 

Morem  gessi,  ut  vides,  Vir  Celeberrime,  aninio  meo,  cujus  sensus 
posteaquam  satis  in  epistola  dedicatoria  mihi  videor  declarasse,  ut 

I)  [Siegel  wie  HO.) 


Digitized  by  Google 


702 


R.  FOERSTF.R , 


hoc  loco  iterum  Tibi  testatos  faciam,  caussae  nil  video;  praesertim 
in  ista  festinatione  tabeliarii  publici.  Hoc  enim  ipso  die  librarius 
prima  exempla  secundi  voluminis  Theocritei  ad  me  mitlit.  Quare  hoc 
unum  rogo,  ut  et  meura  erga  Te  Studium  et  operam  a  me  Tbeocrito 
navatam  Tibi  patiaris  approbari.  De  successione  Tua  in  locum  Hem- 
sterhusii  Y.  C.  auctor  mihi  est  Ernestius  noster,  qui  a  Ruhnkenio  se 
ait  accepisse.  Vix  credas  quam  laelus  rem  subitam  acceperim.  Vt 
res  amicorum  secundae  omnium  me  delectant,  sie  inprimis  haec  uoa 
in  Tuis,  quae  in  loco  Te  Tuis  digno  meritis,  et  in  conspectu  toüus 
reip.  literariae  collocabit.  Fruere  itaque  bono  cum  deo,  et  faventibus 
mecum  bonis  omnibus,  fama  Tuaque,  et  Leidae,  et  tlecessorum  Tuorum, 
quorum  nulli  concedes;  mihi  autem  benevolentiam  constantem  serva. 
Scripsi  Lipsiae  d.  24.  Febr.  1766. 

329.   An  Gerard  Meerman  in  Rotterdam. 
(Original  im  Haag,  wie  «74,  Nr.  4.) 

Viro  Illustri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  I  I  Reiske 

Vsus  sum  venia  a  Te  indulta,  Vir  Illustris.  Vt  Studium  erga 
Teque  Theocritumque  meum  Tibi  satisfaciat,  equidem  vereor,  tametsi 
perveiim.  Sensus  animi  erga  Te  mei,  satis  in  praefatione  declaratos, 
ul  hoc  loco  repelam  commemoratione,  praesertim  nil  de  Tide  mea 
dubitantem,  nil  opus  esse  video,  praesertim  in  hac  festinatione.  Vrget 
enim  tabellarius.  hoc  ipso  die,  quo  haec  exaro,  et  ad  Te  ruitlo, 
librarius  prima  secundi  voluminis  Theocritei  exemplaria  ad  me  nullit: 
volebamque  opusculiim  plane  musteum  ad  Te  venire.  Quare  quod 
addam  nil  habco,  nisi  hoc  unum,  ul  libelli  mei  famam  benignilate 
comiiiendationis'  Tuae  adjuves.  Originum  Tuarum  lypographicarum, 
quas  munificentiae  Tuae  gralus  debeo,  perhonorifica  nuper  est  facta 
mentio  in  Novellis  nostris  Lipsiensibus1);  sed  ipsa  illa  scheda  quin  ad 
Te  perferatur,  nullus  dubito.  Klotzius  alter  itle  Scioppius,  nuper 
novuui  genus  Novellarum  literariarum  Halae  instituit,  quo  neminem 
non  honestum  et  bonum,  pro  more  suo,  ridel,  latrat  et  mordet.  In- 
cidebat  his  diebus  in  manus  meas  Folium  illius  chartae2),  quo  Culeo- 

tj  [Neue  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen  No.  XV,  20.  Febr.  1766,  S.  M3 
bis  116.] 

t    (Neue  Hallische  gelehrte  Zeitungen  1766,  Stück  14,  S.  HJ.j 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


703 


campii  Göltingensis  conatum1)  edendi  Etymologici  M.  amare  perstringit, 
admistis  quibusdam  tectis  aculeis,  quorum  vim  nemo  sentiat,  cui 
Clotzii2)  cum  Gulencampio  simultates  et  certamina  non  sint  perspecla. 
Ipsemet  ego  cum  diu  dubitassem,  quo  pertineret  ictus  quem  malignum 
et  cruentum  esse  videbam,  certiorem  me  fecit,  quid  rei  esset,  amicus  |  foi.  <  * 
cui  res  Göttingenses  paulo  essent  familiariores.  Ordiebatur  nempe 
Clotzius  recensionem  suam  Speciminis  Culencampiani,  hac  animad- 
versione :  Culencampium,  post  editas  germanico  sermone  homilias  ali- 
quot, unaraque  satyram,  jam  periculum  quoque  facere  latiuitatis 
suae  quo1)  significabat  eum  tironem  adhuc  esse,  latiue  scribendi  ira- 
peritum.  clausula  haec  finiebat  illara,  perbrevem  et  percontumeliosam 
recensionem:  neque  parem  esse  Culencampium,  oneri1)  quod  ferendum 
suscepisset,  perferendo,  neque  sperandum  esse,  ut  coepta  et  promissa 
ejus  unquam  exitum  sortiantur:  expedire  tarnen,  eum  hoc  consilii 
cepisse,  hactenus,  ut  homo  inquies  et  perperam  sedulus  a  rebus  alienis 
agendis  abstrahatur  ejusmodi  oblectamento  otii  domestico.  Ignorabam 
quaenam  esset  illa  salyra.  Paulo  post  me  convenit  amicus,  a  quo 
didici,  Culencampio,  qui  Professor  literarum  graecarum  idemque  re~ 
forinatae  apud  Gottingenses  ecclesiae  pastor  est,  cum  Colombo1)  si- 
multates  inlercedere,  qui  pariter  linguae  gallicae  professor  eadem  in 
universitate,  et  ecclesiae  ejusdem  reforraatae  Antianus  (Ancien)  est. 
Hujus  itaque  Colombi  odium  ulturus  Culencampius  aliquando  satyram 
couscripsit  germanico  sermone  virulentam,  sed  literis  graecis  exaratam, 
calamo,  non  typis  excusam,  quam  noctu  curavit  ad  angulos  semitarum 
Göttingensium  aliisque  in  publicis  locis  affigi;  ex  quo  illa  avide  lecta 
et  a  multis  exscripla  est.  Mirificum  profecto  genus  ultionis.  Consultum 
duxi  |  ad  Te,  Vir  Illustris,  de  lepido  hoc  commento  mentionem  facere,  foi.  «r 
ut,  si  forte  chartula  illa  Hallensis  Tuas  in  manus  veniret,  ne  nescires 
vim  illius  aculei.  Vix  credas  quantam  adinirationem  excitaverit  apud 
nostrates  clegantia  formae  Tuae,  tabula  illa  admirabili  aenea  expressa"). 


I)  [Vgl.  S.  688  A.  \.] 

Sj  [Hdr:  Clotlii] 

3)  [Die  Worte  quo  bis  imperitum  sind  am  Rande  nachgelragen.] 

4)  [Das  n  in  oneri  ist  aus  p  korrigirt.] 

5)  [Colom  du  CIos.] 

6)  [Der  Stich  von  J.  Daulle  nach  dem  Gemälde  von  Peronneau  vor  den  Ori- 
gines  lypographicae.] 


Digitized  by  Google 


704 


R.  FOERSTER, 


Convenerant  eodem  die,  quo  liber  Tuus  mihi  reddebatur,  matronae 
quaedam  domi  meae,  uxorem  salutatum,  quae  satiari  admiratione  et 
praedicatione  forma e  Tuae  et  artis  a  sculptore  demonstratae  non 
poterant.  Sed  fcstioatio  tabellarii  calamum  hic  ponere  me  jubet. 
Qiiare  bene  vale,  et  voluntatem  erga  me  Tu  am  constantem  serva. 
Scripsi  Lipsiae  d.  25.  Febr.  17661). 

330.  An  Abraham  Gronov  in  Leiden. 
[Original  im  British  Museum,  Cod.  Lat.  Addil.  28,24  9  fol.  24.) 

Yiro  Celeberrimo  |  Abrahamo  Gronovio  |  spd  |  I  I  Reiske. 

Tametsi  rarus  literarum,  constans  tarnen  pietatis  in  Te  fui,  Vir 
Celeberrime,  cujus  pietatis  hoc2)  quaeso  documentum  benignus  accipe, 
quamquam  neque  claritati  nominis  Tui,  neque  magnitudini  Tuorum  de 
me  meritorum  satis  respondens.  Utinam  aliquando  mihi  nirsus  divino 
beneficio  contingeret  dextras  Tecum  jüngere,  et,  quod  olim  saepe 
licuit,  domi  Tuae  et  in  suburbano  familiariter  Tecum  agere,  voluota- 
temque  meam  mcmoremque  animum  majoribus  et  verbis  et  faclis. 
quam  nunc  datum  est  ,  declarare.  Sed  fata  negant,  ipsa  cum  spe. 
Quare  satis  habeo  Te  rogare,  ut  Theocritum  meum  solita  illa  Tua 
fronte  explicata  et  propitia  domi  Tuae  recipere,  et  commendatione 
Tua  inter  amicos  tueri  velis.  Bene  vale  et  benevolentiam  mihi 
Timm  constantem  serva.    Scripsi  Lipsiae  d.  26  Febr.  17663). 


1)  [Meerman's  Antwort  auf  diesen  Brief  und  auf  Nr.  337  ist  Lebensbescbr. 
S.  623  f.  gedruckt.  Das  Concepl  (im  Haag)  enthält  hinter  imbuatur  (p.  024,  IS)  fol- 
genden Zusate :  praesertim  cl.  Ernesti  causa,  cujus  collegia  velim  frequenlet  omni.-». 
El  ni  fallor,  hicce  Latino  sermone  adsuetus  esl  docere,  neque  hac  in  parle  se- 
quitur  pravam  vestratium  Antecessorum  consuetudinem,  qui  omnes  fere  doceni 
Gennanice.] 

2)  [Theocriti  reliquiae,  tom.  II,  Gronov  mit  dedicirt.] 

3)  [Gronov's  Antworl  vom  8.  Juni  1766  findet  sich  in  der  Universitäts- 
bibliothek zu  Leiden  B.  I».  L.  246  0.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisiek  Briefe. 


705 


331.   An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Lübeck. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  6,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

korrigirt  und  unterschrieben.) 

£o<r/@bclgebof)rncr  #err  |  $od)geer/rtejter  #err  ^rofepor, 

dw.  #od)(lbclgeb.  ^cc^rtcjte«  nebjt  ben  addendis  ad  Abulf.  Ijabc  woljl 
erhalten.  tvicwol>l  \ö)  anftatt  berfelben  ben  Sitel1)  unb  t>ic  Öorrebe  erwartete, 
©enn  Sie  3t?w  3ufa>  fo  jlarf  machen,  unb  baS  noer;  rücfftänbige  fo  fpär- 
lief)  emfenben,  fo  jweifle  idj  felbft  aud),  ba§  3|)t  2öerf  auf  bic  DjtermeBe 
fertig  werben  fönne.  3ebod)  fdjicfen  6ie  mir  aüeä,  wa$  nod)  ju  bruefen 
ijr,  mit  nächflem  ^ofttage  auf  etnmabJ,  fo  will  icb  boeb.  iufetjen,  ob  id)  ed 
bafyin  bringen  fönne,  bajj  €>ie  3fyt  2Öcrf  ju  gefegter  befommen.  ... 
Die  fcr/önermarfifcfye  Drucferer;  lä§t  D.  ^ieutjaujj  fortfefcen,  unb  ber  fctyeint 
eben  nict)t  ffiillenä  ju  feün,  bie  arabifdjen  typen  ju  oeräufern.  Docb.  giebt 
e«  Iner  Sdjriftgiefjer2),  unb  wollen  6ie  ein  par  (wnbert  Xtyalcr  brau  wen* 
ben,  fo  tonnen  6ie  einen  hin(änglid)en  ^onatt)  fol<r/er  grifft  tyier  ge* 
gojjen  frieden.  Ober  fo  8ie  wa3  arabifcr;c$  »ollen  bruefen  lajjen,  fo  bürfen 
Sie  eä  nur  mir  anvertrauen,  fo  will  \6)  ben  Drucf  beforgen.  Daä  fan 
mit  leichterer  SDtülje  unb  wenigem  ftojtcn  bier  gefcfyeljcn,  al«  borten.  9icbjt 
3lnwünfc^ung  alle*  2öol;lergebene ,  unb  "öittc,  unfev  Compliineni  an  bero 
2Bcrtt>eilcn  (lltern  junioren,  ocrljarrc  |  dm.  ^octydbelgcboljrnen  |  ergebener 
Diener  |  fteiäfe. 

fcipjig  ben  10  Merz  1760. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Koehler,  Professeur  en  llistoire  |  et  belles 
leltres  dans  l'UniversiU'-  de  Kiel  |  present.  |  a  |  Lübeck. 


332.   An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Lübeck. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  7,  von  Frau  K.  Beschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

£od)(lbelgebot)rner  £ocr/gclal)rter  £erv  Professor,  |  SÖcrtbcjtev  ftreunb, 

3ct>  tjabc  mit  £>.  6ommcr,  ber  ifcio  Sequester  ber  febönermarfifdjen 
Drucferer;  ijt  gefprod)en,  i(nn  Dero  mir  ^gefertigte  Rapiere  gewiefen,  unb 
ir)n  gefragt,  ob  er  noa)  backte,  bap  3fyv  $ud)  auf  nadjftc  ÜNe&'e  fertig 
werben  fönte.    Drauf  t>at  er  mir  geantwortet,  bajj  foldje*  nod)  wofyl  an* 

1)  [Von  R.  korrigirt  aus  XttteL] 

4)  [In  ©dfrtftgteper  ist  jer  weggerissen.] 

Abband).  *.  K.  S.  ÜewllHrb.  ,|.  Wissenscb.  XXXVIII.  45 


Digitized  by  Google 


706  R.  Foebsteb, 

ginge,  unb  ba§  er  bie  Sadje  fo  einrichten  Wolle,  ba§  I)ero  $ater  beb 
feiner  Wbreife  bon  fyier  t»ie  exemplare  inegefammt  mit  ftd>  nehmen  fönne. 
...  3<fy  Htte  alfo  @w.  <gw<r;@belgeb.  mit  bem  etilen  mir  ben  SRefi  ber 
^orrebe')  jujufcfyicfen.  2)er  Index  fan  für  biejjmal  wegbleiben.  Ediren  Sie 
einmal  mit  ber  3cit  ben  ganzen  Geographum,  fo  wirb  alebann  erfr  ein 
general  index  nötf)ig  fet)n.  Unb  ba§  Sie  ba«  ganje  2Serf  mit  ber  3*»t 
ediren,  baju  ermane  id)  Sie  mit  allem  (Irnjte.  $)enn  id)  benfe  nun  weiter 
nid)t  mcljr  bran,  foldjee  felbjt  ju  tfjun,  wie  id)  mir,  wie  Sie  wi§en,  t>or 
4»  Dielen  3af)ren  vorgenommen  f>attc.  |  Sollen  Sie  ftd)  biefer  Arbeit,  ju  ber 
Sie  getiefter  fmb,  al*  id),  unterbieten,  fo  will  td)  3fynen  mein  Manuscript 

M 

nid)t  berfagen.  Vlud)  ftcf)t  3()nen  meine  lateinifdje  Uberfe^ung  ju  £tcnjie, 
wenn  Sie  fold)e  unter  meinem  Dlamen  fo  bruefen  lapen  wollen,  wie  id>  fie 
3t)nen  jufd)icfen  werbe,  ©ollen  Sie  aber  jid)  bic  2Jtüf)e  nehmen  biefe  Geo- 
graphie auf*  neue  felbjt  ju  überfein,  fo  bin  id>  auefy  nid;t  barwiber.  $üt 
bie  mir  in  ber  Öorrcbe  erteilten  Sob|>rüd)c  banfe  jum  fd>önjien.  Sie  fmb 
mir  um  fo  viel  faßbarer,  weil  ia)  wei§,  unb  man  e«  ben  Wuebrücfen  woril 
anfeljen  fan,  ba§  fie  au*  ungezügelter  Siebe  unb  au*  waf>rl)aften  (finpfm* 
bungen  fycrrütyren.  2)ie  bie  Jacutos  augeljenben  Stellen  fan  für  i^t,  wegen 
Langel  ber  3*it#  nia)t  auejieben;  werbe  fie  aber  mit  näa)jter  ©elegenfyeit 
3f)nen  jufd)icfen ,  ober,  im  gallc  $>ero  Sdjrift  hier  gebruef t  würbe ,  fie  an 
gehörigen  Drte  einrürfen.  2)er  Sd)merj,  weisen  Sie  ju  Anfange  %bxex 
SJorrebe  dufern,  ift  jwar  geregt.  Soll  id)  aber  boa)  3f)nen  wo(>lmeinenb 
raten,  fo  bäd)te  id),  e*  wäre  ratsamer,  unb  ber  Siebe  gemäßer,  ba§  Sie  bie 
2»  Wupbrücfc  milberten,  ober  btelmefjr  alle  Spuren  be&clben  gar  aueltilgten1;. 
Sinb  Sie  nid)t  fclber  an  bem  ^erjuge  bc*  9lbbrucf*  am  meijten  fd)ulb? 
3<f)  fage  c*  freto  fjeraue,  unb  bitte  mir  fold)e*  nid)t  übel  ju  nehmen.  3br 
£er$  fagt  e*  3^en.  Seftn  Sie  nur  frof),  bajj  3(>r  2Berf  nodj  ju  einer 
3eit  fyerau*  lernt,  ba  ee,  erjtlid),  bollfommener,  unb  jwetyten«,  nod)  allemal 
jeitig  genug,  in  bie  ffielt  treten  fan,  um  3|)rcr  33eförbcrungs)  ($t)rc  ju 
machen,  unb  ben  2Beg  ju  weitern  Sortgange  bafjnen  ju  fönnen.  ©eben 
Sie  mir  bie  drlaubnifc  bie  flnfangeworte  3|>rer  ^orrebe  ein  wenig  ju  än= 
bem,  ober  tfiun  Sie  ba«  felbji,  unb  Riefen  Sie  mir  mit  näd)jien  einen 
(lingang  ju,  ber  3|)te  mit  bem  93ud)brucfer  gehabten  £änbel  unb  3Jerbrüp= 
lieferten,  baran  bem  Publico  or>net;in  nid)te  gelegen  ift,  gänfcltd)  t»erf tyweigt, 

i)  [Hdr,  wie  durchweg  im  Briefe:  Sorebe] 
2]  [Hdr:  auSbUgten] 

3)  [Ausserordentliche  Professur  der  Philosophie  und  Geschichte  in  Kiel.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


707 


Hitb  fie  mit  edelmütiger  Vergebung  bewerfet.  . . .  3nfc*§M  »erharre  mit 
fchuldiger  EereitmiUigfcit  |  dm.  £och@delgebohrnen  |  ergebender  SDiener  | 
Mei«fe. 

Seipiig  den  26  «Diera  1 766. 

333.   An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 
(Concept  in  Leipzig,  wie  S06,  ohne  Adresse,  Dalum  und  Schluss.) 

£o<hedelgeb.  £ochgclar;rter  H.  Prof.  |  #ochgcehrtefter  H.  und  Fr. 

(S«  thut  mir  fef>r  tcr>b  da§  meine  ^ropljejeiung  eingetroffen  ijr.  Wber 
c«  tonte  auch  nicht  ander«  fommen.  3fct,  da  id)  diefe«  fdjreibe,  ift  metjr 
nicht  a(«  ein  einziger  S3ogett  don  der  Vorrede  und  don  den  3ufafcen  aar* 
nicr)t$,  abgedrueft.  Ratten  die  <5efcer  doüe«  Mami6cript  ju  rechter  3t\t 
gehabt,  fo  hätte  da«  SSerf  noch  diefe  ü)le§e  an«  Sicht  treten  fonnen.  «So 
aber  müjjen  mir  noch  fror;  fev>n ,  roenn  e«  nur  noch  auf  3of)anni«  fertig 
roird.  Doch  roa«  Reifen  diefe  fo  dergeblichen  ftlagen.  8ie  fc^en  alfo,  l>od>* 
gcefyrtejtcr  H.  Prof.  dajj  id)  diesmal  don  tyxtm  SBerfe  nicht«  (jabe  ber;  den 
fremden  ©uchführern  abfegen  fonnen,  roic  fie  mir  ju  tfjun  anbefohlen  Ratten, 

und  ia)  auch  gerne  getyan  Ijabcn  mürde,  roenn  e«  möglich  geroefen  märe  

3a  6ie  fönnen  ja  felbcr  den  $rei§  noch  nicht  feftfe^en,  da  man  nod>  nia)t 
roei§,  roic  diel  ©ogen  im  Drude  da«  2öerf  betragen,  und  tnemit  mie  tyofy 
e«  3h"cn  flehen  fommen  mird.  6ie  tjaben  3r>re  9tea)nung  mit  dem 
s^ud)dru(fer  noch  nicht  gefa)lo§cn.  Vielleicht  jiet)en  <©ie  auch  die  drfent* 
lia^fcit  mit  in  Betrachtung,  die  id?  für  Wu§beperung  der  Drucf*  und  anderer 
gehler,  für  ißerfäumnifj,  93rief»orto  und  fo  meiter  mit  einigem  9ied)te  meine 
erroarten  $u  fönnen.  Alle  diefe  Dinge  raupen  mit  in  die  Rechnung  fommen. 
eie  fef>en  hierauf  |>.  £.  P.,  dap  e«  mit  Vertriebe  3f>re«  ffierfe«,  roenigjren« 
hier  $u  Sande,  bi§  nächfte  3)tid)acti«me§c  flnfiand  haben  mup.  2öa«  den 
andern  *ßunft  anbelangt,  fo  miü  ich  3hncn-  m^  *er0  @*laubni§,  meine« 
£er{}en«  meinung  darüber  underholen  fagen,  und  id)  bitte  mir  foldjc«  nicht 
übel  $u')  nehmen.  3a)  bin  gerade  $u,  mie  6ie  mohl  mi§en,  und  derftehe  mich 
auf  die  Äunjt  nicht  e«  einem  don  Söeitcn  ju  »erflehen  ju  geben.  3hren 
ißorfafc,  die  ©eogradhi*  be«  Abulfeda  ju  ediren,  mi§biüige  ich  gar  nicht. 
Vielmehr  rate  ich  3h"c«  it?n  durchjufejjen  und  münfdje  3(mcn  «Uen  glücf* 
liefen  Fortgang  damit  an,  und  roill  all2)  mein  2Rögliche«  da$u  beitragen. 

I)  [ju  fehlt  in  Hdr.)  Sl  [Hdr:  a0e] 

45* 


Digitized  by  Google 


708 


R.  FoERSTER, 


Soll  aber  aud)  id)  $l)cil  baran  nehmen,  fo  fan  fotd>c^  ofyne  billige  $e» 
bingungen  md)t  gefdjeljen,  barüber  man  fid)  erfl  vorläufig  mit  cinanber  t>er* 
nehmen  muf?.  deinen  codicem  foUen  Sie  fjaben.  Sur  biefjmal  aber  habe 
id)  ir>u  nid;t  mitfd)icfcn  fönnen.  . . .  Striefen  Sie  aber  auf  SRidjaclie  einen 
mit  3t)rcr  fcf>rifftlid>cn  Ordre  an  mid),  ber  ben  Codicem  in  llmpfang 
nimmt,  unb  mir  ein  Recepisse  barüber  auspellt,  fo  feil  ber  ifm  fyabcn, 
unter  ber  ^ebingung,  bafe  id)  ben  Codicem  mit  ber  nadelten  brauf  folgenden 
Dftermejjc  wieberbefommc.  Soweit  will  id)  bero  $orl)abcn  gerne  beförbern; 
weiter  aber  fan  id)  nid)t,  wenn  Sic  bie  Überfefcung  felb(i  übernehmen.  Denn 
ba§  id)  3(}te  Überfcjjung  burd)fef)cn  unb  aufbcjjcrn  folte,  wie  Sie  mir  $u< 
foi.  jumuten  fd)einen,  |  baju  fan  id)  mid),  au«  trifftigen  Urfad>en  nidjt  ttr* 
fteljen.  $>ae  roäre  ju  oiel  oerlangt.  dtnern  jungen  ©eletyrten,  ber  fid)  jum 
erfreu  male  in  bie  gelehrte  2Öclt  wagt,  unb  mit  einem  ÜScrfe,  baä  Wuffebn 
madjen  mu§,  föufjm  unb  Sortierte  erwerben  will,  bem  tfjut  nod)  meljl 
ber  Sicbcäbicnjt,  baß  man  if)m  l)ie  unb  ba  au§f>ilfft  unb  jure^teweifet,  feine 
Segler  bemäntelt  unb  oerbepert.  2lber  fo  fleinmütig,  fo  Ocrföwenbcrifd?  mit 
meinen  geringen  ©aben,  fo  ungerecht  gegen  mid)  fclbjr,  bin  id)  nid)t,  bap 
id)  einem  ©clefyrten,  ber  ftd)  nun  fer/on  in  einen  guten  Credit  gefegt  l)at, 
feine  Arbeit  ganfc  umarbeiten,  bie  9Ml)c  baoon  Ijaben,  unb  einem  anbern 
ben  ©enu§  ber  Gtyre  laßen  folte.  3d)  würbe  bamit  mid)  felber  bes  Stumme«, 
ben  id)  mir  felber  ju  erhalten  fcfyuloig  bin,  berauben,  unb  baä  Publicum 
betrügen.  Äämc  il>rc  oon  mir  burcr/gcfefyene  Ubcrfcfcung  unter  3t>rem  Flamen 
berau§,  wer  würbe  al*  bann  unterfcfyeibcn  fönnen,  Wae  3t>re  unb  Wae  meine 
wäre,  wenn  Sic  aud)  gletd),  wie  Sie  in  ber  ÜBorrcbc  jur  Tabula  Syriae 
getrau  Ijaben,  fagten,  bap  id)  3|men  betygefranben  Ijätte.  3$  Ijalic  e$  mit 
bem  Suum  cuique.  $He  #anret;fd)afft  ijt  ein  geljäjjigce  Ocrwünfdjtee  J>ing. 
©ott  bet)ütc  mid)  unb  Sie  bafür.  Unb  ce  giebt  aud)  eine  gelehrte  #anrcp' 
fdjafft,  unb  bie  bejtef)t  barinne,  ba§  einer  $üd)cr  mad)t,  unb  ber  anbere 
fie  nad)  fid)  nennet.  Dafür  bebaute  id)  mid).  2)ae  ocruneljret  bcrjbe,  bie 
einen  foldjen  Sd)letd)f)anbcl  treiben.  $>ae  t>cncft  betyben  ben  Sd)anbflccf  ber 
9tiebcrtrad)tigfeit  an.  ©ollen  Sie  ben  Geographen  überfein,  wo()l  gut. 
Da*  bin  id)  wol)l  aufrieben.  9tur  t>abe  id)  alebann  mit  3t?tcr  Uberfcfcung 
nia)te  $u  ttmn.  ©eben  Sie  ftc,  fo  wie  Sie  wollen.  So  bleibt  ber  ©ehrt 
bcrfclben,  fo  wie  er  ijt,  3fmen  eigen.  Überbein  bebenfen  Sie  nur  einmal, 
Pr.  wenn  id)  mid)  jjinfefcte,  unb  3(jrc  Übcrfejjung  in  ben  Stanb  brächte, 
ba§  jte  mit  (Sfjren  in  bie  Söelt  treten  fönte,  wer  gäbe  mir  benn  Wae  für 
meine  SRübe  V  28äre  id)  bamit  bemalet,  bap  Sie  mir  in  ber  ©errebc  einige 


Digitized  by  Google 


■ 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  709 

Fleurelten  matten  ?  SRüfle  icr;  nid>t  manrj)eä  oon  meinen  eignen  Arbeiten 
Darüber  fielen  unb  liegen  la§en?  2öer  tt>ütbe  mir  biefe  öerfäumnifj  Oer* 
guten?  ffienn  nun  üoüenbä  gar  ber  $)rutf  fjicr  oeranjialtct  würbe,  fo  fiele 
bie  ganfce  Saft  auf  mtdj  allein,  unb  6ie  allein  trügen  ben  üöortbcil  ber 
@t>re  babon.  Jhtrfc,  bie  Revision  3r>rcr  Arbeit  t>ei  bitte  id)  auf  baä  glimpf* 
lid^jie.  Stellen  6ie  fid)  einmal  r»or,  al$  wenn  icr)  3^«n  ju  mutete,  6ie 
feiten  meine  Uberfefcung,  fo  wie  i<f;  fie  3|mcn  an  bie  £anb  gäbe,  bruefen 
unb  bie  Reifte,  ober  ein  drittel  befis  Profites  t>on  bem  Vertriebe  be$  ©erfeS 
mir  jufommcn  la&cn  (eine  goberung,  wowiber  bie  jfrengfre  Öiüigfeit  ni(f;t$ 
etn$uwcnben  fyaben  würbe)  wa$  würben  6ie  baju  fagen?  3d)  n?ei§  gewi§ 
Sie  rrnirben  ba«  mit  gejiemenber  33cfd>cibenr>cit  ablehnen.  2öa$  cnbltcj)  ben 
taylorischen  Demosthenes  anbelangt,  fo  mürbe  id)  folgen  mit  meiern  $)anfe 
annehmen,  Wenn  6ie  it>n  fä)on  Ratten,  unb  tyn  mir  mit  ijjigcr  SKefjgelegenfyeit 
$u  getieft  fyatten.  Allein  id)  erfcfye  au§  Syrern  Schreiben  ba§  6ie  il)n 
fta)  erfl  au§  ßnglanb  fommen  lajjcn,  unb  burdj  Umfafc  3^ve«  arabif^en 
©erfetf  crfyanbcln  wollen,    deinetwegen  bürfen  Sie  baä  nun  nidjt  tlntn1). 

334.   An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 

(Original  in  München,  wie  319,  Nr.  2 ;  nach  dem  unvollständigen  und  stark,  auch 
im  Datum  Sö.  April)  abweichenden  Concept  gedruckt  Lebensbeschr.  S.  632 — 635.) 

Viro  lllustri  |  Oefelio  |  spd  j  I  lac  Reiske2). 

Sine  dubio  miratus  es,  Oefeli ,  Vir  lllustris  alque  Humanissime, 
ineum  in  reddendo  officio  lentorem ,  et  silentii  raei  diuturnitatem ,  si 
Tu  quidem  ignoras,  quod  Te  ignorare  |>erquam  credibile  est,  literas 
eas,  quas  Tu  ad  ine  humanitatis  plenissimas  die  XX  superioris  Januarii 
dedisses,  una  cum  Demosthene  manu  exarato,  nobilissimo  illo  Bavaricae 
bibliothecae  eimelio,  non  ante  diem  XIX  mensis,  quem  nunc  agimus, 
Aprilis  mihi  reddilas  esse.  Quod  eo  factum,  quod  librarius  Nori- 
bergensis,  Schwarlzkopfius,  cui  eas  commiseras,  qua  est  fide  atque 
diligentia,  quae  in  rebus  tanti  momenli  vix  unquam  modum  polest 
excedere,  judicas*et,  tarn  venerabile  anliquitatis  monumentum,  tarn 
pretiosum  principalis  bibliothecae  ornamenlum,  haud  temere  viarum 
discriminibus  esse  objiciendum,  sed  sibi  a  semet  Lipsiam  perferendum 


i)  [Hiermit  schliesst  fol.  <*.] 

t)  [Antwort  auf  Oefele's  Brief  vom  10.  Januar  H66  (Lebensbeschr.  S.  630  f.].] 


Digitized  by  Google 


710 


R.  FoRRSTER, 


et  suisraet  inanibus  in  meas  tradenduni.  In  quo  cum  prudentiae 
rationes  secutus  ille  sit,  non  possum  facere  quin  eum  laudera.  Sed 
Tuam,  Oefeli  Humanissime,  de  ine,  de  literis  graecis  bene  merendi 
egregiam  voluntalem  quibus  ego  verbis.  dignis  quidem,  praediceni, 
haud  invenio.  Crede  mihi,  et  beneficii,  quod  in  me  conlulisti, 
magnitudo,  et  conferendi  facilitas,  et  orationis,  qua  id  proseculus  es, 
comitas  incredibilis,  ita  meum  aüecit  animum,  eaque  implevit  ad- 
miratione,  ut  plane  obstupescam,  pudeatque  me  atque  misereat  tena- 
citatis,  illiberalitatis  atque  sordium  nostronim  hominum,  qui  cum  in 
paupertatc  sua  delicias  faciant,  et  nugas  suas  petentibus  fastidiosc 
denegent,  suasque  bibliothecas,  tametsi  quisquiliis  obsitas  incendio 
dignis,  tarnen  obseratas  tenere,  et  muribus  tineisque  depascendas 
relinquere,  quam  navitati  peritorum  scrutatorum  aperire  malint; 
mire  tarnen  humani  sibi  videntur,  mireque  sibi  placent,  et  in  sua. 
si  Dis  placet,  officiositate  modis  se  jactant  intolerabilibus.  Pudet  me 
poeniletque  hujus  stuporis,  et  immanitatis  adeo,  si  cum  Tua  comparo 
liberalitate  et  indulgentia,  qui  Tuae  fidei  commissas  gazas,  modum 
aestimationis  omnem  excedentes,  homini  impertis  exlraneo,  paene 
dixerim  ignoto,  nullis  Tibi  quidem  officiis  cognito,  nullam  gratiam 
promerito,  vix  faraam  aliquam  mediocribus  quibusdam  in  litcras 
meritis  adepto,  eaque  impertis  orationis  exquisita  comitate,  quae 
mihi,  literas  Tuas  legenti,  ruborem  injecerit.  Es  nempe  Tu,  Oefeli 
praestantissime,  id  quod  etiam  Boehmius  noster,  V.  C.  mihi  conör- 
mavit,  cum  ei  de  insigni  illo  beneficio,  quo  me  ornasses,  exponerem, 
es  unus  excellentium  illorum  heroum,  qui,  literarum  omni  humanitate 
ipsi  exculti,  Bavariam  quoque  suam  erudire,  nobilissimis  ingenii  sui 
monumentis  illuminare,  in  lucem  publicam  protrahere  et  a  vetusla 
barbariei  ignominia  vindicare,  strenue  feliciterque  contendunt.  Vix 
credas,  quam  vehementer  ad  conspectum  Demosthenis  Tui  obstu- 
puerim,  cum  mihi  redderelur  plane  non  speranti.  Eflecerat  enim 
interjecti  temporis  diuturnitas,  ut  de  impetrando  inciperem  desperare, 
praesertim  cum  beneficium  ingens  flagitassem,  aegre  impetrabile, 
quod  petere,  paene  sit  impudens,  quod  denegare  non  sit  iniquum. 
Quo  factum,  ut  paene  memoria  excidisset,  me  unquam  Demosthenis 
veslri  usum  poposcisse.  Sed  vicit  incredibilis  Tua  et  nullis  verborum 
laudibus  exaequanda  humanitas  spem  meam.  Ego  vero  haud  com- 
mittam,    ut  tantum  beneficium  abjecisse  et  in  hominem  indignum 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


711 


contulisse  Tibi  unquam  videare,  sed  codicem,  veluti  sacrarium 
aliquod,  quod  est,  sancte  servabo,  caste  eo  ular,  et  cum  satis  eo  usus 
fuero,  suo  tempore,  (quod  nunc  quidem  definire  farile  non  est. 
tametsi  spero,  ab  indulgentia  Tua  nie  temporis  veniam  non  nimis 
arcle  conclusi  impelraturum  esse)  curabo,  ut  salvus  et  sospes  ad 
sedes  suas  redcat,  humanitatem  denique  Tuam  publice,  ut  par  est, 
collaudabo,  cum  aul  ipsum  Demosthenem  edam,  quod  facere  decrevi, 
ni  fata  adversa  intercedant,  aut  meas  saltim  ad  eum  animadversiones 
vulgabo.  Codicum  Demosthenicorum,  quotquot  novi,  omnium  Veslrum 
hunc  habeo  vetustissimumque  et  plenissimum,  et  emendatissime  exa- 
ratum.  Verum  de'  hoc  quidem  certius  tum  licebit  pronunciare,  cum 
eum  vulgaribus  cum  libris  comparavero,  cujus  rei  adhucdum  negata 
est  copia  per  nundinarum,  quae  nunc  hic  celebrantur,  turbas.  Ora- 
tiones  ille  quidem,  quae  in  libris  vulgaribus  exstant,  tenet  omnes; 
quae  laus  haud  vulgaris  est.  Coberum  nostrum  ex  itinere  Italico 
reducem  nondum  vidi.  Agit  Conrectoris  partes  in  Lyceo  Budissae 
(vulgo  Bautzen)  quod  oppidum  est  Lusatiae,  non  ignobile  illud  quidem, 
sed  queritur  abstrusum  se  in  pistrinum,  unde  virtus  literaeque  suae 
elucescere  nequeant;  ut  etiam  atque  etiam  optem,  eum  in  locum 
ampliorem  transferri.  Uxorem  nuper  domum  duxit,  quod  per  literas 
me  docuit,  haud  indolatam,  ncque  a  caeleris  sui  sexus  laudibus  de- 
sertam.  Aventini  ineditorum  quid  teneal  bibliotheca  nostra  Paulina, 
praefectus  ejus,  Belius,  Consiliarius  Aulicus,  in  hac  chartula  literis 
consignavit,  (Promiserat2)  nempe  iacturum;  quo  promisso  fretus 
haec  exaravi.  Sed  post  longas  moras  et  vanas  promissiones  re- 
scripsil,  ne  folium  quidem  unum  Aventini  in  bibliotheca  Paulina 
reperiri.  Quodsi  ejus  quiequam  ineditum  Lipsiae  exslet,  necesse  esse 
ut  id  in  bibliotheca  Senatoria  asservetur.  Inquiram  statim  hanc  in 
rem,  quod  nunc  ob  nundinarum  turbas  et  librarii  Noribergensis 
discessum  instantem  non  licet.  Certi  quid  ubi  cognovero,  statim  id 
ad  Te  per  tabellarium  publicum  referam.  Senaloriae  bibliothecae 
qui  praesunt,  cum  bene  mihi  volunt  et  Studiosi  mei  sunt,  tum  mullo 
quoque  sunt  Belio  humaniores  et  officiosiores.  Sed  vereor  ne  nobis 
ambobus  verba  ille  dederit.)  et,  ubi  intellexerit ,  quid  eorum  e  re 

i)  [Hdr:  De] 

i)  [Die  von  mir  eingeklammerten  Worte  Promiserat  bis  Z.  34  dederit  sind 
am  Rande  nachgetragen J 


Digitized  by  Google 


712 


R.  FoERSTER, 


Tua  Bit,  missurum  recepit,  idque,  (verba  ejus  refero)  magnorum 
Tuorum  meritorum  ergo,  cum  de  uni versa  rep.  literaria,  tum  im- 
primis  de  me,  quem  cum  tarn  nobili,  tarn  parum  audito,  tarn  ora- 
nium  admirationem  ciente  generosi  animi  exemplo  Tibi  obstrinxisses, 
tum  literalos,  quolquot  uspiam  terrarum  essent,  omnes  ad  paria  Tibi 
reddenda  officia  obligasses.  JMonumenla  Boica  ideo  negabat  adhuc 
in  Actis  Eruditorum  laudala  esse  nam  et  illa  idem  gubernal)  quod 
exemplar  eorum  nondum  poluisset  nancisci.  Esse  tarnen  Acta  Eru- 
ditorum librum  probatae  dudum  notae,  qui  über  cum  totum  paene 
orbem  literatum  pervagetur,  laudatis  a  se  ingenii  monumenlis  haud 
parum  commendationis  addat.  (Scire1)  quoque  se  affirmabat,  Pfelfe- 
lium  Aventiniana  nostra  ambire,  sed  quia  Tu  prior  rogasses,  et  ita 
magnifice  de  me  meritus  esses,  ideo  Tibi  ante  omnes  alios  ea  per- 
missurum.)  Vides,  Ocfeli  Ornatissime,  haec  significalio  quo  pertineat. 
Praelerea  in  aurem  si  Tibi  dixero,  Belium  lucro  duci,  intelligis  quo 
pretio  Avenliuiana  Tibi  redimenda  sint.  Pudet  me  profecto,  quod 
iterum  dico,  sordium  hujus  saeculi.  Sed  si  mores  ejus  sunt,  quo» 
feras,  quibus  obtemperes,  tametsi  minus  probe«,  necesse  est,  tu2 
tarnen  aequior  es,  quam  ut  scabiem  alienam  mihi  impules,  aut 
in  me  ultum  eas.  Habebis  me  quidem  beneficii  Tui  Semper  nie- 
morem,  et  studiis  Tuis  deditum.  Bene  vale.  Scripsi  Lipsiae 
d.  26  Aprilis  1766. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Oeffel,  Conseiller  de  Cour  |  &  Biblio- 
thecaire  de  S.  A.  S.  Monseigneur  |  l  Electeur  de  Baviere  a  |  München. 

335.   An  Christian  Gottlob  Heyne  in  GöUinycn. 

(Couccpt  in  Leipzig,  wie  106,  ohne  Datum  und  Unterschrift,  mit  der  Aufschrift: 

Prof.  #ctjne. 

fttoblgebofyrenet,  £cd)geletyrter     Professor  |  #ochgecl)rteiter  £.  nnb  greunb 

£err  JJroljriep3)  t)at  mir  bor  wenig  Jagen  dero  fyochgeebrtejte*  jujie» 
ftellt.  @«  fa)cint  ein  gelehrter  junger  3ttcn[d)  bon  einem  gefegten  Sefen  }u 
fetyn.  6o  inel  icr)  it)m  werbe  fönnen  bienen,  ba$u  bin  id)  willig  unb  tv 
bötig.    $>ero  Anliegen,  wie  aua)  be*      $rof.  Culenkampä  t)abe  bem 

t)  [Der  von  mir  eingeklammerte  Satz  Scire  bis  permissurum  ist  am  Rande 
nachgetragen.]  2)  [Hdrl  est.  Tu] 

3)  [Jusl  Friedrich  Froriep  aus  Lübeck,  nachmals  (l  769)  Prof.  in  Leipzig  und 
(I77J)  in  Erfurt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk  s  Briefe. 


713 


Collar  in  2öicn  ju  erfennen  gegeben,  unb  erwarte  befjen  Antwort  jhlnblich. 
So  halb  t<h  fte  werbe  erhalten  haben,  fo  Werbe  ftc  ilmen  betyben  melben. 
3nbe§en  erfudje  ßw.  Söohlgebohren  ber;  biefem !)  meinen  öerehrten  greunbe  mich 
auf$  beflc  $u  entfd)ulbigen,  ba§  ich  biennal  nicht  eigentlich  an  ihn  fehreibe. 
2)ie  «Menge  ber  ©riefe  bie  ich  ber;  ifciger  ÜJle§gclegenheit2)  aufjufefccn  unb 
$u  beforgen  fyabe,  nötfnget  mich,  ein  compendium  laboris  ju  ergreifen,  unb 
bero  ©ütigfeit  wirb  mir  oerhoffentlich5)  erlauben,  tiefe«  «Schreiben  ju  einem 
gemeinfcr)aftUci>en  für  8ie  betybc  ju  machen,  ba  Sie  ber;be  einerlei)  Interesse 
haben,  feit  furzen  haben  fid>  unberr/offt  jwer;  neue  SSege  jum  93ejren 
unferer  Stubien  aufgehen.  3d>  bin  mit  bem  •£>.  £ofrath  OefeP)  in  ÜHünd)en 
unb  mit  bem  §.  Reclor  Stöber5)  in  Stra&burg  in  Correspondenz  geraten. 
3ener  hat  mir  einen  Dortrcflictyen ,  febr  alten  unb  oollftänbigen  codicero 
bombyeinum  »om  Demosthene  au«  ber  churfürftl.  bat>erifc^en  Bibliothec 
jugefchief  t ,  unb  fi<t>  erboten  mit  allem  wa$  id)  für  mid),  ober  für  meine 
tfrcunbe  auä  ber  Dortigen  Bibl.  oerlangen  möchte,  an  bie  £anb  ju  gelten. 
3<f>  habe  ihm  barauf  in  meinem0)  Mntwortefchreiben 7),  Sie  be^be,  hod;geer;rteftc 
Herren,  aufä  befte  empfohlen  unb  ihn  erfucht,  3hncn  *n  Der°  befonbern  $n* 
gelegenr)eiten  beförberlich  flu  fer>n H) .  9tun  fomt  eä  auf  Sie  an,  in  eigenen 
6d)reiben  an  ihn,  ben  ^ofrath  Defel,  3h*  Verlangen  oorjutragen,  unb 
ich  3cn?i§'  tx  n,cr^  3h«c"  mit  eben  ber  $)ienjifertigfeit  beruhen,  al* 
er  mir  gethan  r>at.  Kector  Stöber  lefjct  i^t  ben  Theocritum  für  mich 
ju  ©enef  mit  bem  bortigen  oortreflichen  codice  collationiren,  unb  hat  mir 
überbem  oerfprochen,  auch  bie  Scr)äfce  ber  »arifer  SMbliothefen  burch  ben 
Chapperonier  auffct;lieBen  ju  laßen9).  2lud)  ihm  habe  ich  &on  3h*«  bet?ber 
Anliegen  gefchrieben.  Sie  woi;l  ich  bermute,  ba§  ber  Prof.  Culencamp 
fchon  oorhin  mit  bem  £.  Rector  Stöber  befant  gewefen  fer>n  werbe.  Die 
%)luögabe  beä  Etymologici  üon  An.  1712.  per  Simeonem  Sinopensem  fan 
ich  Vxtx  auftreiben.  Vielleicht  fönte10)  ich  wohl.bie  Edition  ju 
iRom  oon  A.  1703.  oerfd)affen,  wenn  bem  Prof.  bamit  gebient  Ware. 
$er  Conrector  Äobcr  $u  ©aufeen  l;at  oor  furfcen  gebeuratet11),  unb  biefeä 
hat  ihn  gebinbert,  biefe  ÜJcejjc  mit  feinem  Jamblicho  unb  Libanio  r>err>or* 
zutreten.  I>od)  wirb  beren  Verzug  nur  furjj  fepn.  35er  fünfte  ©anb  meiner 
Animadvers.,  in  welchen  ich  ocn  L'banium  behanbclt  habe,  hätte  auch  follen 


0  [Hdr:  biefen]  i)  ^Oftermeffe.]  3)  [Hdr:  öerijoffenntlid}1 

4)  [Hdr:  Oellin]  5)  Jidr:  ©tober]  6)  [tidn  meinen] 

7)  [Brief  334.]  8,  [Isl  ein  Irrlum  Keiske's.    Vgl.  S.  7<5,  <9  f.] 
9)  [Vgl.  Brief  364.]  <  0)  [Hdr:  fönte]  11)  [Vgl.  S.  711,  SO.] 


Digitized  by  Google 


714 


B.  fOERSTER, 


tiefe  üHeße  t)erau«fommen.  Allein  ber  $ud)brucfer  tjat  mid)  ni<r)t  geförbert. 
6olte  inbejjen  ber  Prof.  Culencamp  ben  Codicem  Gudianum  Libanü 
Don  SSolfenbüttel  erhalten,  unb  ftd)  fooiel  abmüßigen  tonnen,  bie  varianles 
baraufj  ju  excerpiren,  fo  laße  id)  ifyn  erfud)en  mir  babon  9lac^rid>t  $u  geben, 
fo  will  id)  ihm  wa«  bom  fünften  93anbe  meinet  Aniin.  gebrueft  ift,  (unb 
ba«  meifte  babon  ift  fdEjon  gebrueft,  unb  e«  mangeln  nur  nod)  etliche  wenige 
Sogen)1)  jur  Conferirung  }ufd)icfcn.  2öie  wot)l  td)  werbe  barauf  bebaebt 
fetyn,  bei)  ber  erften  ÜNufee,  gletcf;  nad>  dnbe  ber  üRcfje  an  ifm  felbjt  $u 
fdjreiben.  93ielleid)t  ermatte  id?  aud)  unterbe§en  günjttge  $ad)rid)ten  au« 
©ien.  9ln  ben  Virgilium  fan  id?  ifct  nid)t  benfen.  3ubepen  fd)ide  id? 
3|)nen  r>0(^9ccr>rtcfrer  ^>."Prof.  mein  Exemplar  oon  ber  bufd)ifd)en  3lu«$abe 
ber  Georgicorum,  ju  weldjem  id)  oor  etwa  3  ober  4  Safyren  einige  flüchtige 
®ebanfen  t>in  $ugefd)rieben  fyabe,  bie  mir  bebm  $)urd)lefen  bebfielen,  öiele 
babon  würben  ijjt  mir  felbjt  mißfallen,  wenn  id)  fte  wieber  übcrlefen  folte. 
3d)  itelle  Tie  alfo  bero  felbftbeliebigen  ©ebraudje  antjeim.  sie  fönnen  fi* 
barauf  nehmen  wa«  fie  wollen  unb  ber  ftentni§  be«  Publici  für  wehrt 
ad)ten2).  $en  ganfeen  beborfteljenben  Sommer  Ijabe  bem  Demostheni  $u* 
gebaut,  wie  woljl  id)  fcr)wel)rlicr}  glaube  in  fo  furfcer  3*it  fertig 
werben.  Der  4te  ©anb  be«  beutfdjen  $emojtl)eni«,  ben  id)  biefe  *Wepe  er^ 
wartete,  ift  jurücf  geblieben ,  foü  aber,  wie  ber  Serleger  berjicbert,  necfojte 
5Jtid)eI«me§e  erfdjeinen3).  Söirb  ba«  gan^e  SBerf  enblid)  Ijeraufc  febn,  fo 
bitte  mir  babon  eine  unbartl)eiifd)e  Recension  in  tyxtx  Gottinge.  gel. 
Seitung  au«,  ©i&fjer  i(t  mein  ffierf  nur  unter  ben  £änbcn  bojtyaffter  unb 
unwtjjenber  3blittercid)ter  gewefen4).  33ielleid)t  la§et  ifjre  3«itung  tt)m  mehr 
©eredrtigfett  wieberfaren,  unb  bamit  würbe  bann  wenigflcn«  be«  Verleger* 
SRifcbergnügcn  einigermaßen  beruhiget.  $>enn  id)  an  meinem5)  Ibeile  Der* 
lange  fein  unberbiente«  2ob,  fonbern  bin  mit  bem  9lu«fbrud)e  ber  ©ajjrbeit 
aufrieben,  wetyt  er  aud)  gleid)  wteber  mid)  auffiele.  $)a«  Unheil  ber 
2Wenfd)en  änbert  bie  Statur  ber  ©ad)c  nicr)t.  6«  macfyt  etwa«  weber  fd)limmer 
nod)  befjer,  al«  e«  an  ftd)  ift.  ©a«  Werben  Sie  bon  meinem  Theocrito 
fagen  ?  3d)  n>ci§  e«  wof)l  e«  ift  eine  übereilte  unboüfominene  Arbeit.  3* 
felbft,  nadjbem  icr;  ben  jwetyten  $f)eil  be«  Hesychii  $u  ®eftd)tc  befommen, 
bin  inne  geworben,  baß  ict)  c«  an  einem  gewifcen  Orte  (in  ben  Dioscuris)6) 

1)  [Die  Dedicatio  und  Praefatio  datiren  vom  24.  bezw.  25.  Augast  1766.] 

1)  [Ist  geschehen  zu  Georg.  II,  16.  424.  IV,  62.  67.  455.   VgU  Lebensbeschr. 

S.  71.]  3)  [Erschien  erst  1767.]       4)  [Vgl.  S.695,  1  1  f.]       5)  [Hdr:  »einen; 

6)  [Theoer.  id.  22,  39  XaXlat.    Vgl.  Brief  382.] 


Digitized  by  Googl* 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  715 

verfemen  t?abc.  JKulmfeniu« ')  bat  Hefe  fdm>ef)rc  3  teile  glücflid)  oer- 
beftert.  £attc  id)  bod)  nur  bon  feiner  Conjectur  eljer  gcwujt,  id)  würbe  fie 
in  ben  2ert  ßefc^t  haben2).  Dod)  bin  id)  willen«  mit  ber  3eit  einmal  meine 
Vergebungen ,  fo  wie  id)  ftc  bemerfen  werbe,  in  ben  curis  secundis  ad 
Theocritum  felbft  anzeigen  nnb  \\\  Derberem.  Scben  6ic  wohl  ljod)geebr= 
tcjrer  Prof.  unb  bleiben  Sic  mir  gewogen.  Dcfjgl.  einen  frcunbl.  (Smpfebl 
an      Prof.  Culencamp.  3d)  beharre  3j)rer  betober  |  ergebender  Diener. 

336.   An  Johann  Christian  Bartholomaci  in  Weimar. 

(Origiual  in  Gotha,  wie  315,  Nr.  82,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

£od)@beler  £o$gelal)rter  £err  Bibliothecaire,  |  £o$geet)rtejier  &err, 

Da6  bad)te  id)  wo!)l  bajj  eine  Sadje,  beto  ber  fö  toiete  interessirt  feton, 
unb  conciirriren3),  fo  balb  nidjt  mürbe  $u  <5tanbc  fommen  fönnen.  Der  H. 
Prof.  le  Bret4)  Ijat  nod)  jur  3tit  nid)t  an  micr;  getrieben.  Jnbefjen  ufcCr* 
la§e  id)  ben  Ausgang  biefer  Sad)e  ber  göttlichen  $ügung,  mit  bem  @nt- 
f<f>Iu§e,  mein  geringes  $ntf)eil  ju  berfelben  93eförberung  nad)  Vermögen  beto- 
^tragen.  £err  £ofmann  wirb  @W.  £od)(SbeI.  nebft  biefem5)  €d)reiben  ein 
(Sremplar  beä  jmetoten  S3anbe«  oon  meinem  Theocrito  für  bie  £od)fürjtl. 
Bibliottycf  ju  ©eimar  überreifen.  ...  (Sin  par  gute  ftreunbc  ju  (Böttingen, 
btc  Herren  Professores,  betone,  unb  Culencamp,  (jaben  mid)  erfud)t,  ir)ncn 
Collationes  unb  anbere  Subsidia  für  ifyre  9lbfid)ten  mit  bem  Virgilio  unb 
Etymologico  M.  $u  oerfdjaffen.  Ratten  6ie  etwan  auf  3fyrer  bortigen 
Bibliothec  etwaä,  fo  biefe  «Herren  brausen  fönten,  fo  mürben  (Im.  #ocr;(Sbel. 
fcurd)  gütige  ÜJlittbeilung  befjclben,  nid)t  nur  jene,  fonbern  auf  mid)  felbft, 
3f>nen  l^öfitcne  toerbinblid)  mafen,  unb  bie  An^af)!  Dero  ©efäüigfciten 
termebren,  weld)e  mif  oerbinben,  3tittebcnt  ju  feton ,  . . .  @w.  #od) (Sbelen  | 
erctebenjter  Diener  |  föetöfe. 

Seipjig  ben  1.  May  |  1766. 

Adr.6):  A  Monsieur  |  Msr.  Bartholomaei,  Bibliothecaire  |  de  S.  A. 
S.  Monseigneur  le  Duc  de  Saxe-Weimar  |  a  |  Weimar. 

nebft  einem  Exemplar  bc$  jmetoten  Steile«  bom  Theocrito 

1)  [Im  Auctarium  emendationum  zu  Hesycb.  ed.  Alb.  t.  II  p.  420.] 

2)  [Hdr:  höbe]  3)  [Hdr:  coneuriren] 

4)  [Vgl.  Lebensbescbr.  S.  216.] 

5)  [Hdr:  biefen]  6)  [Die  Adresse  ist  von  R.  selbst  geschrieben.] 


Digitized  by  Google 


716  R.  Foebster, 

337.  An  Gerard  Meerman  in  Rotterdam. 
(Original  im  Haag,  wie  «74,  Nr.  5.) 

Viro  Illustri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  I  I  Reiske. 

Quod  exemplum  Theocriti  noslri  nuper  ad  Luchlmannos  miseram, 
(menses  ferme  duo  sunt)  quo  Tibi  redderent,  Vir  lllustris,  id  ad  Tc 
curaluui  esse,  certior  factus  suui  a  uovissirnis  eorum  literis.  Vehe- 
menter mihi  dolet,  in  ea/n  dedicationis  partem,  quae  ad  Te  proprie 
pertinet,  foedum  irrepsisse  Vitium,  a  festinatione  natum.  Eodem 
nempe  die,  quo  Tuae  mihi  redditae  essent  Origines  Typogr.  paucis 
post  horis,  conveniebat  me  domi  meae  Golschedius,  qui,  ut  est  avidu* 
rerum  novarumque  et  scitarum,  usum  earum  Originum  in  aliquot  heh- 
domadas  sibique  et  Breitkopfio,  juniori,  hospiti  suo,  a  me  fieri 
rogabat.  Negare  non  poleram.  Ilaque  factum,  ut,  quo  tempore 
dedicatoriam  epislolam  conscriberem,  Originibus  Tuis  carendum  mihi 
esset.  Postea  Breitkopfius  librum  Tuum  mihi  reddidit,  ipse  nactus 
ejus  exemplum,  liberalitate  Ernestii,  qui  ei  donavit  exemplum  idem, 
quod  Tu  «ad  eum  miseras.  Parat  enim  Breitkopfius  historiam  artis 
lypographicae.  Recuperato  itaque  Iibro  Tuo  deprehendi  turpitudinem 
erroris  mei.  Memoriae  inhaeseral,  ex  subitaria  tituli  inspectione,  me 
in  eo  vidisse  verba  haec.  Volumen  primum.  tilulum  alterius  volu- 
miuis  non  videram.  Casus  hic  imposuerat  mihi,  ut  crederem,  primam 
solummodo  partem  Tui  operis  nunc  in  lucem  prodiisse.  Deceptus 
hac  äßktyiu,  lectoribus  etiam  meis,  sed  invitus,  imposui1).  Cujus 
erroris  veniam  Te  rogo,  Tu  benignus  imperties.  Scire  voles,  Vir 
lllustris,  quis  ille  sit  Breitkopfius.  Est  filius  typographi  illius  celebris, 
typographorum,  quotquot  nunc  alit  Germania,  omnium  facile  principis. 
Hic  pater  filium  artem  suam  docuit,  sed  et  literis  humanioribu6  im- 
buendum  curavit.  Est  itaque  Breitkopfius  junior  typographus  literatus, 
inventor  artis  illius  nobilis,  nolas  musicas  ligneis  et  aeneis  forrais 
insculptas  praelo  excudendi,  plane  ad  modum  aliorum  librorum. 
Mulla  ille  jam  a  mullis  annis  collegit  ad  incunabula  artis  typographicae 
pertinentia,  quae  propediem  edet,  et  a  sententia  Tua  discedet. 
Nuper  enim  cum  mihi  forte  occurreret,  affirmabat  Te  sibi  non  satis- 
fecisse.    Quod  in  aemulo  neque  miraberis,  neque  aegre  feres.  Jara 

I)  [Dedicatio  p.  b  J.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reibkk  s  Briefe. 


717 


dudum  pater  filio  de  officina  typographica  decessit,  et  a  comraercio 
librario  se  dedidit  exercendo;  sed  et  in  hujus  quoque  societatem 
filius  a  patre  nuper  admissus  est. 

|  Quod  meminissem,  Te,  Vir  Illustris,  anno  superiori  lectionum  foi.  < « 
nostrarum  academicarum  indicem  tunc  editum  a  me  postulasse,  ideo 
hunc  hujus  anni,  heri  modo  proditum,  ad  Te  miltere  volui.  In  quo 
si  nomen  raeum  desiderabis,  nil  rairaberis.  Rogatus  nomen  dare 
nolui  gemina  de  causa.  Primum  poenitet  me  hujus  universitatis,  a 
qua  mercedem  operae  nullam  fero.  Jam  in  undecimum  annum  mihi 
debelur  Stipendium.  Cujus  oblinendi  cum  adhuc  duclitatus  essein 
spe  nonnulla,  subito  spes  illa  concidit,  cum  nuper  mihi  significarelur, 
a  proceribus  aulae  nostrae,  in  quorum  potestate  res  academicae  sunt, 
ex  albo  stipendiatorum  nomen  meum  expunctum  esse.  Videntur  i Iii 
existimare  res  mihi,  ex  quo  senatus  Lipsiensis  in  ludo  suo  lilerario 
iue  alat,  (am  lautas  esse,  ut  sua  liberalitate  nil  indigeam.  Haud 
dillitebor,  Senatus  Lipsiensis  munißcentiam  erga  me  tantam  esse,  ut 
conditionis  meae  me  nil  poeniteat,  At  dura  tarnen  et  perquam 
calamitosa  sunt  haec  Saxoniae  nostrae  tempora,  ut  vel  locupletissimo 
cuique,  nedum  pauperi,  cujusmodi  ego  sum,  difficile  sit  rem  fami- 
liärem tueri.  Praeterea  iniquum  est,  operam  ab  eo  poscere,  cui 
mercedem  condictam  neges.  Decrevi  itaque  animum  a  rebus  aca- 
demicis  inposterum  plane  sejungere  et  Musis  meis  vacare.  Accedit 
quod  nuper  e  Bavan'ca  Klectorali  bibliotheca  codicem  calamo  exa- 
ralum  Demoslhenis  naclus  sum.  Quae  res  me  induxit,  ut  de  ador- 
nanda  nova  graeci  oratoris  editione  cogitem.  Vide  quaeso,  Meermanne 
Humanissime,  possis  ne1)  mihi  cominendatione  Tua  librarium  aliquem 
Batavum  conciliare,  qui  sumtus  editioni  eroget.  Careo  Demoslhene 
Tayloriano,  cujus  exemplum  in  hac  urbe  non  prostat  venale  nisi  unicum, 
sed  magno  indicatur.  Usus  tarnen  eo  sum  e  bibliotheca  Belli.  Careo 
item  principe  Aldina,  A.  1504.  et  Manutiana  a  J.  Bernardo  Feliciano, 
in  tribus  voluminibus  in  octavo  curata,  quae  omnium  habetur  emen- 
datissima.  Vide  quaeso  num  quid  horum  subsidiorum  in  Balavia 
vestra,  pretio  tolerabili,  possit  acquiri.  Clolzius  ardel  invidia 

et  infamia  publica.  Vidi  nuper  libellum  famosum,  Anspachii  quod 
ajunt,  in  ejus  dedecus  editum.    In  quo  si  fama  nil  mentitur,  suspi- 


1)  [Vgl.  S.  653  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


718 


R.  Fo ERSTER, 


cor  cum  a  Schwebelio  profectum  esse.  Titulus  chartulae  est.  Funus 
Clotzii  a  Pelro  Burmanno  secundo  ductum.  Folium  est  diiuidiaturo. 
Titulus  est  sepulcratis.  In  fronte  imago  est  Codicis  aere  expressa 
impaclo  cuneo  findendi.  Nam  Clotz  idem,  quod  nosti,  Germanis 
significat,  atque  Latinis  codex.  Videtur  auctor,  quisquis  est,  signi- 
ficare  voluisse,  duro  nodo  durum  cuneum  esse  quaerendum.  Con- 
surgit  nunc  in  Clotzium  universa  paene  Germania  literata,  sed  im- 
primis  academia  Halensis,  quam  ille  nuper  universam  apud  regem 
Prus8iae  accusavit,  sed  causa  cecidit.  Ignorantia,  arrogantia,  impor- 
tunitate,  vanitale,  jactantia,  audacia,  rixandi  et  convitiandi  insatiabili 
foi.  2'  libidine ,  flagitiosis  denique  |  moribus ,  odium  et  contcmtum  atque 
detestationem  proborum  omnium  sibi  contraxit.  Amicissimos  sibi  ei 
quibus  omnes  suas  fortunas  debet,  in  bis  Ernestium  et  Semlerum, 
probris  et  censuris  malevolentissirais  insectatur.  Itaque  depositus  ei 
desperalus  est,  et  ut  nuper  Goettinga  ejectus  est,  ita  brevi  Hala 
quoque  exturbabitur.  Pudet  cum  bestia  tarn  vili  congredi  quamvis 
me  quoque  indignissimis  injuriis  provocaverit '),  magistrum  cui  adhuc 
didactrum  debet2). 

Tuli  nuper  literas  a  Stoebero  Argentoratensi,  qui  Maniliwm  nobis 
propediem  restituet.  Nam  a  Benllejo  turpissime  corruptum  euni  atque 
deformatum  queritur.  Heinius  Goettingae  Virgilio  et  Apollonio  Rhodio. 
Culencampius  ibidem  Etymologico  M.  dant  operam  edendis.  Cober, 
juvenis  literatus,  Judi  Budissani  in  Lusatia  Conrector,  Jamblichianae 
rtrQußißXov  edet  partem  illam,  quae  nondum  est  edila,  et  quam 
Hemsterhusius  aliquando  promiserat.  Triennium  ille  Cober  in  Ba- 
varia  et  Italia  consumsit,  in  sedula  codicum  graecorum  et  latiooruui 
perscrutatione.  Et  is  quoque  discipulus  meus  est,  sed  multuni 
Clotzio  dissimilis. 

Haec  ferme  erant,  quae  nunc  ad  Te  literas  danti,  Meermanne 
Nobilissime,  succurrerent .  quibus  Tu  pro  Tua  humanitate  veniaw 
dabis.  Bene  vale  et  mihi  fave  Tui  studiosissimo.  Scr.  Lipsiae  d. 
7.  May  17663). 


«)  [Vgl.  S.  67«  A.  2.] 

2)  [Vgl.  Brief  312.] 

3)  [üeber  Meerman's  Antwort  vgl.  S.  704  A.  I.j 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Bbiefe.  719 

338.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  8,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R. 

nur  korrigirt  und  unterschrieben.) 

£ocfy(!belgebohrncr  #ocfygelal)rter  £err  Professor  |  #ocfygechrtefter  #err 

unb  greunb, 

@n>.  £od>@belgeb.  Schreiben  Dorn  28.  9tyr.  habe  jwar  ehalten,  aber 
jufpät,  als  ba§  ich  bie  Kommissionen l) ,  t>ic  Sie  unb  Dero  £.  $aj>a  mir 
auftragen,  aufrüsten  tonte.  Die  2Jtcjje  ijt  nun  fcfyon  lange  ju  (Snbc,  bic 
fremben  93uchfüf)rer  fmb  weg.  3r>r  Abulfeda  i(i  bety  weiten  nod)  nicht 
fertig,  unb  bürfte  toofyl  3ot)annie!  fyeranfommen,  ehe  er  gänzlich  abgebrueft 
iji.  ...  3<(>  crfcljc  auä  3hf  «n  (Schreiben ,  ba§  Sie  mein  julefct  an  Sie 
abgeladenes2)  bamalä,  als  Sie  3!>re$  fdjricben,  noch  nicht  erhalten  baben 
müjjen.  3^  febineä  Programma  Hesioldeura3)  hat  mir  wohl  gefallen,  unb  '<>> 
ich,  wüufchc  3(>nen  glücflicfycn  Fortgang  ju  3^rcm  Unternehmen.  3$  fetje 
mobj  au«  3^«m  Wuffafce,  ba§  man  noch  jur  3"t  feine  gute  Ausgabe  bom 
|)efiobo  hat.  Heinsius  unb  Graevius  waren  fd)Ied>te  ©riehen  unb  noch, 
febjechtere  Grammatici4).  #ür  mich  felbfi  fyabe  icf>  wenig,  baä  3bnen  bienen 
fönte,  mefyr  nidit,  als  bic  Juntinam  Don  A.  1 51 5.  bie  aber5)  bod)  nacfyjr 
ber  erjicn  Aldina  bie  ältejie  unb  bejie  Ausgabe  Dom  Hesiodo  ijt;  unb  eine 
$afler  t>on  A.  1542.  mit  bem  Tzetze,  meiere  ich  mit  einem  Manuscripte 
ber  bjefigen  Otat^bibliothef6)  toor  lüelen  3«(?ten  ju  collationircn  angefangen 
babe,  aber  liegen  geladen  habe;  wie  benn  überhaupt  3hr  $oct  mir  nie  ge^ 
fallen  hat.  (!$  jtehn  in  biefem  codice  scholia  inedita,  bie  ich  über  baä 
erfie  93ud>  ber  Operum  et  dierum  ausgezeichnet  habe.  Diefc«  Exemplar 
fan  ich  3hnen  auf  Verlangen  communiciren.  Vielleicht  fan  ich.  3fmen  auch 
bie  collation  Dom  ganzen  Manuscripte  berfcfyaffen,  wenn  <Ste  einige  wenige 
Äoften  bran  wenben  wollen.  3d)  wolte  wofyl7)  einen  jungen  ÜHcnfcfyen 
baju  gebrauchen,  ben  ich.  für  tüchtig  baju  fyalte.  Denn  id>  felbjt  fan  mid; 
biefer  Arbeit  nid^t  unterziehen,  ba  id>  mit  collationirung  meine«  De- 
mosthenis  gnug  ju  Raffen  t>abc.  Die  Sorrebe  ju  3fjrcm  Abulfeda  ijt 
mcifienS  abgebrueft.    9iun  ftnb  bie  Addenda  noch,  übrig.    H.  I).  (Irnejti 


1)  [Hdr:  Comissionen]  2)  [Brief  333  ] 

3)  [De  nova  editione  Hesiodi  adornanda  consiliura,  Kilon.  4766.] 

4)  [Hdr:  Gramatici] 

5)  [aber  ist  von  R.  selbst  am  Rande  hinzugefügt.] 

6)  [Rep.  I.  4.  44  b.]  7)  [toobl  ist  von  R.  selbst  eingeschoben.] 


Digitized  by  Google 


720 


R.  FoERSTKB, 


ijr  nidjt  zugegen,  benn  er  tjr  auf  ben  ganbtag  naa)  $refjben  fcerreijt.  $cr 
foi.  8'  hat  bic  |  prineipem  Aldinam  Oom  Hesiodo.  9ln  ben  fönnen  Sie  fia)  tiefer» 
halb  wenben,  unb  er  wirb  fte  3hnen  ganj  gerne  mitttjeilen.  Äicl  fangt  ifct 
fdwn  an  3hnen  gu  mißfallen.  2Baei  wirb  nid):  mit  ber  3*it  brau§  no* 
werben !  Senn  Sic  immer  aufrieben,  ba§  ®ott  3hnen  ba  eine  honorable 
Stelle  angewiefen,  unb  3fynen  anbefohlen  Ijat,  ben  guten  ($ef$macf  ba^in 
ju  bringen.  Unb  fönnen  Sie  ben  ba  nicr)t  pflanzen,  fo  fönnen  Sie  boa> 
wcntgfrcnä  geruhig  3r)re  Studien  ba  treiben.  3$  jweifle  ba§  Sie  bet 
arabifeben  Literatur  getreu  bleiben  werben.  2)er  Ort  unb  bic  3<üen  »erben 
Sie  fdjon  auf  anbere  ©efcr)äfte  führen,  roornaa)  mehr  9tad)frage  gefebiebt. 
Appliciren  Sie  fia)  immer1)  auf  bic  beutfcr)c  ®efa)ia)tc.  Damit  werben  Sit 
metyr  Stufen  f^affen,  unb  noch,  erjer  3hr  ®lüt  machen.  Ober  fonjr  müpen 
Sie  f«r)  gefallen  lajjcn,  baä  Scf/icffal  anberer  ju  erfahren,  bie  nur  für  fufc 
geftubiert,  unb  nur  für  hatten  unb  SRäufe  ober  für  bie  ÜHatcrialtften  ge 
fer/rieben  traben.  Sie  wipen  bap  ia)  aup  eigener  (frfarung  fd>reibc.  Sebcn 
Sie  Wohl  unb  bleiben  mir  gewogen.  3*  bin  |  dro.  £oa)(Sbelgcbohrnen  , 
ergebener  Diener  |  töeiäfe. 

geizig  ben  12  2War?  |  1766 

Sie  gebenfen  in  3brem  Programiuate  bed  H.  Askew,  unb  haben  mii 
boa)  nie  gefer/rieben,  waci  er  Don  mir  fagt,  unb  ob  er  fia)  meiner  nod) 
erinnert. 

339.   An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 

Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  9,  von  Krau  II.  geschrieben  und  von  K.  nur 

unterschrieben.) 

#oa)(Sbelgebor;mcr  £oa)gclal>rter  £err  Professor  |  |)oa)geer)rte(ter  #err 

unb  ftrcunb, 

($«  fo)cintf  al*  ob  eine«  meiner  legten  Schreiben2)  Sie  beleibiget  hätte, 
fluch,  weip  ta)  gar  woljl  bap  manche  in  bcmfclbcn3)  allju  offenherzig  wai, 
al«  Pap  cä  l)ätte  fo  gan$  gleichgültig  überfragen  werben  fönnen.  Allein 
Sie  fennen  meine  Art,  unb  ich  benfe  fo;  wenn  ihrer  jroct)  fich,  in  einen 
£>anbcl  mit  cinanber  einladen  wollen,  fo  müpen  fic  fia)  }uoor  wegen  ber 
ibebingungen  mit  einanber  oerftchen,  unter  weisen  fic  jufammen  treten  uni1 


I)  [immer  ist  von  R.  selbst  eingeschoben.] 
f  •  [Brief  333. 1  3)  [HJr:  bcnfclbcir 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


721 


eine  gemeine  ©ad)e  treiben  moflen.  #abe  \ä)  31>re  SWeinung  nüfyt  recfyt 
berjfanben,  fo  bitte  id)  um  Scrjeifyung ,  bie  ©cfyulb  be«  2Wi«Derjtänbnijjc« 
fei)  nun  au(t)  auf  meldjer  ©eite  fie  immer  motle.  3<fy  mürbe  ©ie  ivürfUct) 
bebauern,  wenn  icfy  ba«  märe1),  moju  ©ie  mitfy  mad)en  ju  motten  fcfyeinen. 
3d)  werbe  aüjeit,  wo  möglich,  3br  greunb  fet)n  unb  bleiben;  benn  tet) 
fc^ä^e  Serbienfte  f>od),  mo  id)  fie  finbc,  unb  fucr;e  nad)  Vermögen  tynen 
fortjufjelfen.  9tur  mürbe  e«  ein  93emei§  eine«  ö^ler«  bon  3!>rcr  ©eite  | 
fetyn,  unb  mir  felbjt  au<i)  menig  @f)re  madjen,  menn  id>  3fa  einziger  magrer  fou* 
ftreunb  märe.  üJtetnen  Abulfeda  unb  ben  Nubiensem  foücn  ©ie  auf  nad)jtc 
©raunfa^metger  3Re§e  fyaben,  nur  bitte  mir  bie  ©efätligfeit  oon  3()nen  aue, 
1)  Um  nufyt  länger,  al«  bi§  näd)fie  Dftern,  $u  behalten,  2)  $ut>or  ein 
Recepisse  an  bie  H.  du  Four  ju  fd)icfen,  meldje«  fie  mir  gegen  ben  dmVfang 
ber  ©ücfycr  aufteilen  merben.  3«9^ic^  überfenbe  (nennt  bie  9Iu«t)engebegen 
Don  bem  bifjfjer  abgebrutften.  3d)  fetye  juoor,  ba§  manche«  niAt  nad)  3brem2) 
©inne  fenn  mirb.  . . .  üfleine  3ufä^ic  $u  ber  5$orrebc  unb  ben  Addendis 
werben  im  Dnicf  über  einen  ©ogen  md)t  aufmachen;  unb  id)  mürbe  fte 
gar  meg  gelapen  traben,  menn  ©ie  biefelben  nid)t  au«brücflid)  berlangt  Ritten, 
unb  menn  mir  bon  mannen3)  nid)t  oorgefommen  märe,  ba§  fie  un(cntbcr)vtici)  toi«* 
mären.  . . .  $ur  $5ero  mir  jugebad)te«  $räfent4)  bin  jum  fd)önjten  Oer* 
bunben,  fan  e«  aber,  au«  bereit«  gebauten  Urfadjen,  ni(r)t  annehmen.  SDteinc« 
Ohrad)tcn«  fd^uft  ftd)  bare«  ©elb  am  aüer  bejtcn  ju  ®efd)enfen  unb  #er* 
geltungen.  2>a«  fan  ein  ieber  am  bejten  nuften,  unb  nad)  feinem  belieben 
unb  ©ebürfni&en  anlegen.  $)a  ©ie  alfo,  £od)geebrtefrer  H.  Professor,  mir 
bie  drlaubnifc  geben,  für  meine  mit  3btem  SBerfe  gehabte  SHübe  eine  (Sr* 
fentlid)feit  }u  forbern,  fo  bin  id)  fo  fret),  tynen  meine  @ebanfen  t)tcv>on 
ofyne  Umjtänbe  $u  eröfnen.  3d)  bäd)te  50  £1)1.  mürbe  nict)t  jutriel  fetm, 
unb  id)  jmeifle  ganj  nid)t,  ©ie  fetbft  merben,  in  ©etrad)tung  fo  mandjer  babet) 
oorgefallner  Söerfäumntjj  unb  93efd>merUd)feit,  bie  ÜBiüigfeit  meiner  goberung 
einfefm,  unb  fie  mir  gewesen.  Segen  be«  Hesiodi  ermarte  idj  Ordre  oon 
3r)nen,  ob  id)  meinen  geringen  öorratt)  baoon  bem  Abulfeda  belegen  foll, 
ober  nicfyt,  unb  mie  ©ie  e«  mit  bem  Seidiger  codice  gehalten  fyaben  mollen. 
3nbe§en  oertjam  in  f^ulbiger  #od>acr;tung  |  6m.  #od)(Sbclgebof)rnen  |  er* 
gebener  Diener  |  Oteiöfe. 

Seij>$tg  ben  26  Mar,  |  1766. 


0  [Hdr:  mare.1  l)  [Hdr:  Sföttn]  3)  [Hdr:  martjen] 

4)  [Nach  S.  TO 9,  H  f.  den  Taylor'schen  Demoslhenes.) 

AbhMdl.  4.  K.  fl.  Ow»U»ch.  d.  Wi»i«Mch.  XIXV1II.  4G 


Digitized  by  Google 


722 


R.  Föhrste*, 


340.  An  Abraham  Gronov  in  Leiden. 
(Original  io  Leiden  B.  P.  L.  146.  0.) 

Viro  Celeberrimo  alque  Doctissimo  |  Abrahamo  Grooovio  |  spd  | 

1 1  Reiske. 

Theocritum  nostrum  nuper  ad  Te  missum,  Gronovi  Venerande, 
non  dubito  quin  Tu  propitio  vultu  acceperis,  et  amico  prosecutus 
sis  judicio.  Quo  in  poeta  Tuis  copiis  ornando  quod  demonstrasti 
Studium,  ut  idein  velis  in  alium  quendam,  egregium  graecae  vetus- 
tatis  auctorem,  quem  nunc  meis  qualibuscunque  lucubrationibus  ex- 
poliendum  mihi  sumsi,  conferre,  id  est,  quod  ego  his  meis  ad  Te 
jiteris  ut  abs  Te  impetrem  contendam.  In  Demosthene  nempe  nunc 
luvat  ingenii  vires  experiri,  quem  Taylorus  inchoatum  reliquit.  De- 
crevi,  quae  Anglus  ille  typis  Britannicis  in  vulgus  edidit,  recudenda 
nostris  Lipsiensibus  dare,  et  illi  derelictas  Demosthenis  partes  de  nieo 
addere.  Suppetit  jam  ad  hanc  rem  non  prorsus  inutiliter  neque 
M  i»  inglorie  gerendam  apparatus  non  nihil.  . . .  |  Cujus  modi  auxiüis  quum 
refertas  sciam  ambas  illas  nobilissimas  bibliothecas,  et  illam  publicam, 
cui  praefectus  es  publice,  et  illam  Tuam  privatam  domesticam,  quam 
cum  ab  avo  et  patre  relictam  accepisses  insigniter  instructam,  ipse 
Tu  dedisti  operam  ut  novis  identidem1)  copiis  instrueres  atque 
locupletares:  peto  abs  Te,  Humanissime  Gronovi,  majorem  in  modum, 
contendoque,  ut  quicquid  in  potestate  Tua  est  copiarum  ad  exor- 
nandum  Demosthenem  facientium,  id  omne  ad  me  miltere,  hoc  est 
opera  mea  publico  usui  aperire  atque  condonare  velis.  Consiliura, 
quod  cepi,  Demosthenis  ipsius  edendi,  si  nullum  sortialur  exitum, 
decrevi  nihilominus  tarnen  in  sexto  Animadversionum  mearum  ad 
graecos  auctores  volumine,  cui  ad  prelum  comparando  nunc  accingor, 
(nam  quintum,  Libanio  consecratum,  brevi  prelo  liberatura  erit)  copiolas 
meas  Demosthenicas  in  aciem  educere.  Is  est  Tuus  ad  juvandas 
bonas  literas  ardor,  ea  Tua  erga  me  demerendum  voluntas,  ut  certo 
confidam,  fore  ut  urgendo  et  emoliendo2)  tarn  praeclaro  coepto  nihil 
Tibi  facias  reliquum  quin  conferas,  longeque  meam  de  Te  spem, 
quae  est  amplissima,  superes.  Est  praeterea  in  amicis  meis  Culen- 
campus,  Professor  graecae  linguae  Göttingensis,  qui  novam  parat 


i)  [Hdr:  idemlidem]  t)  [Vgl.  Plaut.  Bacch.  765.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


723 


Etymologici  graeci  editionem.  Cujus  inslitutum  si  pari  voluntate, 
quae  Tibi  propria  est,  adjuvare  velis,  et  mc  Tibi  majorem  in  modum 
devincies,  et  habebis  hominem  beneficii  Tui  publiceque  privatimque 
memorem.    Bene  vale. 

Scripsi  Lipsiae  d.  6.  Junij  4766 

341.  An  Gerard  Meerman  in  Rotterdam. 
(Original  im  Haag,  wie  174,  Nr.  6.) 

Viro  Illustri  |  Meerraanno  |  spd  |  1 1  Reiske ') . 

Multis  jucundis  rerum  rae  notitiis  instruxere  novissimae  Tuae 
literae,  Meermanne,  Yir  illustris,  Fautor  summi  faciende,  in  quibus 
haec  maxima  meum  animum  aftecit  laetitia,  quod  et  esse  Tibi  filium 
scribis,  juvenem  praeclarae  spei,  et  eum  Te  decrevisse  huc  mittere, 
Jiteris  penes  nos  imbuendura,  et  ad  eam  felicitatem  conformandum, 
quam  videtur  aliquando,  ad  magni  patris  exemplum,  patriae  suae 
esse  impertiturus.  Magnum  utique  sibi  honorem  haben  existimabil 
Lipsia,  cum  in  annaüum  literariorum  memoriis  de  se  legetur  con- 
signatum,  Te  tarn  praeclare  de  civitate  nostra  judicasse,  ut  dignam 
haberes,  cui  tanti  patris  filium,  tantam  Belgicae  spem,  committeres, 
iis  publicae  privataeque  rei  bene  gerendae  artibus,  quas  olim  cum 
laude  exercebit,  erudiendum.  Schedarum  illarum,  quibus  nostri 
professores  pro  valvis  academicis  Scholas  suas  privatas  indicare  solent, 
ultro  Tibi  fecissem  copiam,  si  mihi  de  isla  Tua  voluntate  constitisset, 
de  qua  facile  non  erat  ne  per  somnium  quidem  cogitare.  Dabo 
operam  ut  iis  ne  careas,  quamprimum  Tu  mihi  nomina  eorum  magis- 
trorum  edideris,  quorum  Scholas,  quae  sint,  in  primis  aves  cognoscere. 
De  Ernestio  falleris;  qui  a  more  nostratium  pervulgato,  in  scholis 
privatis  vernacule  disputandi,  nil  descivit2).  Scholas  habet  perinde 
germanicas,  atque  reliqui  ejus  collegae.  Ne  unum  quidem  inier 
nostrates  reperias,  qui  latino  sermone  inter  docendum  utatur.  Et 
liceat  mihi  quaeso  a  judicio  Tuo  hac  quidem  in  re  in  alia  omnia 
discedere.  Videntur  recte,  et  quod  natura  rei  jubeat,  facere,  qui 
otio  suo  et  juventutis  studiosae  commodis,   quam  inani  cuidam 


1)  [Antwort  auf  Meerman's  Brief  vom  27.  Hai  1766  (Lebensbeschr.  S.  623  f.).] 

2)  [Ygl.  S.  704  A.  I.] 

46* 


Digitized  by  Google 


K.  F0EE8TKR, 


t'gloriolae,  servire  malint.  Iucundum  item  mihi  mit,  ex  Te,  |  Vir 
Amplissime,  audire,  penes  Te  Demosthenem  esse  calamo  exaratum. 
Nullus  enim  dubito,  quin  Tu  mihi  sis  aut  copiam  ejus,  ad  tempiu» 
non  longissimuin,  facturus,  quod  equidem  Te  facere  malim,  aut  saltim 
si  illud  displiceat,  lectionum  varietatem  ex  eo  Tuo  codice  diligenter 
excerptam  mecum  communicalurus.  In  eo  enim  nunc  sum  lotus, 
ut  quicquid  possim  discrepantiae  lectionum,  quae  in  libris  Demosthe- 
nicis  versantur,  undique  corradam;  qui  decreverim,  Demosthenem 
ipsura  dare  si  per  fata  negatum  sit,  libellum  saltim  animadversionum 
mearum  ad  oratorem  graecorum  principem  edere.  Taylori  editionem 
ais  obviam  esse.  Credo  equidem  penes  vos,  homines  beatos,  Angliae 
vicinos.  Penes  nos  autem  inventu  est  difficillima  et  magni  venit. 
Carendum  mihi  quidem  illa  adhucdüm  fuit,  tametsi  eam  ursurpare 
licuit.  Tibi  debeo  indicium ,  Taylorum  diem  suum  supremum  obiisse, 
chartasque  ejus  ad  Demosthenem  facientes  in  Askewii,  veteris  amici, 
polestatem  devenisse.  Quem  ex  quo  tempore  e  Belgio  decessimus, 
ne  unas  quidem  literas  ad  me  dedisse,  quamquam  haud  semel  a  me 
admonitum  et  quasi  lacessitum,  mirarer,  si  Anglorum  ingenium  igno- 
rarem.  Ausus  tarnen  sum  veteris  consuetudinis  memoriam  his  literis, 
quas  meis  his  ad  Te  datis  inclusas  vides,  renovare,  quas  ut  recte 
Londinum  perferri  eures,  etiam  atque  etiam  Te  rogo.  (Post1)  literas 
has  ad  Te  jam  scriptas  aeeepi  e  literis  Leidensis  amici,  Te  ad  aquas 
Spadanas  profecturum.  Ne  itaque  literae  Londinum  destinatae  multis 
erroribus  et  moris  detinerentur ,  mutavi  consilium  et  alia  misi  via. 
luterea  ut  usus  thermarum  et  itcr  Germanicum,  quod  capessis,  Tibi 
multum  prosit,  ex  animo  opto.)  Pro  splendidissimo,  quod  mihi  desti- 
nasti,  munere,  gratias  in  antecessum,  quod  ajunt,  quas  possum,  ago 
maximas.  Inter  libros,  quos  Hispania  ferre  nuper  coepit,  audio 
laudari  eum,  quem  Casirius  quidam  de  manuscriptis  libris  Arabicis 
bibliothecae  Escurialensis  edidit.  Sed  nondum  licuit  eum  oculis 
usurpare.  Estne  penes  vos  ejus  copia?  Audeo  item  Tibi  rursus 
aurem  de  Demosthene  Aldino,  Manutiano  et  Felicianeo  vellere,  quibus 
libris  ita  mihi  ad  exsequendum  id,  quod  cepi,  consilium  opus  est,  ut 
üü  carcre   nequeam.    Erunt  fortasse  inter  libros  Hemsterhusianos, 


I)  [Die  von  mir  eingeklammerten  Worte  Pest  literas  bis  Z.  26  opto  sind  aui 
Räude  nachgetragen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske  s  BriefK. 


725 


quomm  indicem,  da  quaeso  operam,  Meermanne  Humanissime,  ut 
satis  mature  nanciscar.  Belius  cunctator  est,  |  et  callidus  officiorum  foi.  v 
caupo;  a  quo  6i  quid  aufferre1)  praedicationis  velis,  id  prccibus,  et 
convitio  paene,  et  muneribus  extorquendum  sit.  Nullae  sunt  meae 
in  Actis  Eruditorum  condendis  partes,  ex  quo  Menkenius  ad  superos 
migravit.  Poenitet  ingratae  operae.  Notitia  libri  Tui  in  novellis  ger- 
manicis2)  vulgata,  a  quo  profecta  sit,  mihi  haud  constat.  Suspicor 
tarnen  auctorem  ejus  esse  Schroekium'),  quem  Belius  consobrinum 
habet,  et  collegam  sibi  adscivit  in  condendis  Actis  et  Novellis. 
Professor  est  Philosophiae  apud  nos,  ut  ajunt,  Extraordinarius.  De 
Breitkopfii  consilio  nihil  adhucdum  comperire  potui.  Sed  quam  pri- 
mum  certi  quid  comperero,  faciam  ejus  Tc  certiorem.  Bene  vale, 
Vir  Amplissime,  munerum  in  rep.  gerendorum  gravitate  illustris,  et 
literarum  laude  celeberrime,  mihique,  quod  facis,  fave.  Scripsi 
Lipsiae  d.  6.  Junij  17664) 

342.  An  Johannes  D'Orville  in  Amsterdam. 

(Original  in  der  Bodlejana  zu  Oxford  Cod.  Dorvill.  X.  5.  Inf.  I,  18.  vol.  5 

fol.  197.) 

Viro  Nobilissimo  |  Ioanni  Dorvillio  |  spd  |  llac.  Reiske. 

Mirabcris  sine  dubio,  Dorvilli  Nobilissime,  me  pristinam  illam, 
superstite  adhuc  beato  patre  Tuo  coeptam  inter  nos  consuetudincm, 
tot  annis  intermissam,  rcpente  recapessere.  Sed  desines  mirari,  ubi 
acceperis  quid  me  impulerit,  ut  his  lileris  obliteratam  paene  •'•)  mei  me- 
moriam  Tibi  renovarem.  Agito  nunc  animo  novam  a  ine  curandam 
Demosthenis  editionem.  Pater  Tuus,  vir  summus,  optime  de  me, 
dum  viveret,  meritus,  cujus  raemoriam  nulla  dies  ex  animo  meo 
evellet  longe  jucundissiinam,  et  cujus  ego  cineres  ad  extrema  usque 
mea  fata  summa  pietate  et  veneratione  memorem  animum  decente 
prosequar,  is  itaque  bibliothecam  Tibi  reliquit,  libris  inventu  rarissimis, 
codicibus  manuscriptis  et  collationibus  instnictissimam.  Thesauri  hi 
sunt,  quorum  liberali  communicatione ,  praeter  caeteras  sibi  proprias 

I)  [Vgl.  S.  678  A.  i.)  1)  [Vgl.  S.  70«  A.  I.] 

3)  [D.  i.  Joh.  Matth.  Scbröckh.] 

4)  [Die  letzte  6  ist  aus  7  korrigirl.  Meerman's  Antwort  vom  18.  Juli  1766 
ist  Lebensbeschr.  S.  6t 6  f.  gedruckt.    Concept  im  Haag.]  5)  [Hdr:  pene] 


Digitized  by  Google 


726 


R.  FOERSTER, 


et  doraesticas,  magnas  illustresque  virtutes,  immortalem  sibi  famam 
peperit.  Ejusmodi  palri  cum  Te  similem  esse  filium  confidam,  nil 
dubitavi  has  ad  Te  literas  dare,  quibus  Te  rogarem,  ut  si  quid  io 
copiis  Tuis  haberes,  quod  ad  ornandum  Demosthenem  meum  faceret, 
id  benigne  mecum  communicares.  Praeterea,  quid  rerum  agas,  quid 
Groenendalium,  quid  affinis  Tua  Dorvillia,  cujus  ingenio  nonnunquam 
in  illo  amoenissimo  suburbano  deleclatus  sum,  si  tribus  verbis  me 
docere  nil  graveris,  rem  facies  mihi  gratissimam.  Res  mihi  sunt  sie 
satis  secundae.  Uxorem  domi  habeo  a  biennio  haud  inheetam. 
munere  fungor  honesto,  neque  infruetuoso.  Belgii  lamen  desiderium 
subinde  penes  me  reerudescit.  Prospera  Tibi  et  lauta  esse  orania, 
ut  plane  confido,  sie  bona  fide  opto.  Bene  valc,  et  veterem  Tuam 
erga  me  voluntatem  renova,  et  in  amando  me  patrem  imitare,  et 
mihi  redde.    Scripsi  Lipsiae  d.  6.  Junij  \  766. 

343.  An  Hermann  Samuel  Heimams  in  Hamburg. 
(Original  in  Hamburg,  wie  237,  Nr.  14.) 

Viro  Celeberrimo  |  H.  S.  Reimaro  |  spd  |  HReiske 

Spem  illam  Tuam,  Reimare,  Vir  Celeberrime  et  summi  mihi  faciendi', 
(juam  Tu  semper  tarn  promptam  et  tarn  liberalem  studiis  meis  adju- 
vandis  praestitisti,  ut  rursus  deposcam,  casus  quidam  secundae  for- 
tunae  me  impellit.  Missus  ad  me  nuper  ex  insperato  est  e  bibliotheca 
Bavarica  codex  Demosthenis,  manu  satis  antiqua  et  perquam  elegante 
in  charta  bombyeina  exaralus,  omnes  oratoris  graeci  reliquias  com- 
plectens.  Quae  res  consilium  meum  dudum  animo  coneeptum  et 
agilatum  edendi  Demosthenis  denuo  quasi  animavit.  Quo  factum  est  ut 
coeperim  undique  copias  ei  rei  bene  gerendae  conscribere;  in  eoque 
nunc  sum,  ut  literis  ad  amicos,  si  qui  mihi  foris  sunt,  dandis  ad 
auxilia  liberaliter  submittenda  cos  adhorter.  Quibus  in  amicis  Tu 
mihi,  Reimare  Humanissime,  unus  inprimis  compellandus  videbare, 
qui  et  posses,  et  unus  omnium  maxime  velles  coepta  mea  secundare. 
Est  enim,  id  quod  a  Tayloro  aeeepi,  in  bibliotheca  vestra  publica 
codex  Herwagianae  minoris,  in  quem  Lindenbrogius  lectiones  trium 
codicum  a  vulgata  discrepantes  contulisse  dicitur.  Hujus  ego  libri 
Lindenbrogiani  desiderio  captus  abs  Te  peto  modisque  omnibus  con- 
lendo,  ut  eas  lectiones  illinc  a  perita  manu  meos  in  usus  exscribi 


Digitized  by  Google 


•J.  J.  Reiskk's  Bbiefe. 


727 


eures.  Mercedem  operae  honestam  libens  dependam.  Ipse  Tu  Tuis 
in  forulis,  si  quid  habes  ad  ornandum  coeptum  meum  faciens,  nullus 
dubito,  quin  Tu  id  sis  ultro,  pro  Tua  mirifica  bene  de  me  merendi 
vohmtate,  adjecturus.  In  limandis  excellentissimis  Tuis  Te  scriptis 
operam  ponere  sedulam  a  fama  publica  cum  audio  quae  res  incre- 
dibilem  mihi  voluptatem  affert,  tum  bona  fide  opto,  ut  divinitus  Tibi 
contingat,  ea  feücitate  frui,  ut  fruetus  quam  uberrimos  operae  emen- 
dandis  hominum  animis  a  Te  navatae  quam  diutissirae  pereipias  et 
rebus  omnibus  prosperis  alque  florentibus  utare.  Bene  vale,  et  bene 
mihi  velle,  quod  Semper  fecisti,  perge.  Scripsi  Lipsiae  d.  14  Junij 
1766»). 

344.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  43.) 

Viro  Celeberrimo  atque  Eruditissimo  |  Ludovico  Caspari  Valckenario 

spd  |  UReiske. 

Quo  die  Tuae  mihi  reddebanlur  literae,  Valkeoari,  Vir  Celeberrimo 
atque  Eruditissime,  eodem  legi  in  novellis  noslris  vernaculis  oratio- 
nem2),  de  qua  Tuis  in  literis  mentionem  facis,  multa  cum  laude  comme- 
morari.  Quae  oratio  cum  eril  typis  exscripta,  nullus  dubito,  quin 
Tu  mihi  sis  ejus  legendae  copiam  facturus.  Argumentum  Tibi,  quod 
tractares,  delegisti  nobile  et  grave,  de  quo  ipsemet  non  raro  cogitavi 
tum,  quum  haud  ita  pridem  Demosthenem  germanico  sermone 
redderem.  Vidistine  illam  interpretationem,  cujus  jam  tria  Volumina 
in  vulgus  exiere?  ecquid  de  ea  in  Belgio  pronunciant?  hic  quidein 
terrarum  inclementius  est  excepta,  sed  ab  imperitis  et  inimicis ;  quibus 
satis  videor  mihi  in  praefaüone  ad  volumen  tertium  respondisse 3) ; 
quam  praefationem  si  Tibi  detur  legere,  nae  Tu  mihi  multo  magis 
succenseas,  quam  interdum  fecisti,  quum  Tibi  viderer  cerebrosius 
disputasse.  De  Demoslhene  quoniam  commemorare  coepi,  audi, 
quid  consilii  ceperim.  Decrevi  aut  novam  ejus  editionem ,  si  fata 
secundent,  perfectam  dare,  aut,  si  hoc  quidem  negatum  sit,  volu- 
men saltim  aUquod  Animadversionum  mearum  ad  graecos  auetores, 

I)  [Reimarus'  Antwort  vom  4  3.  December  1766  ist  Lebensbeschr.  S.  7«5  f. 
gedruckt] 

J)  [Vgl.  S.  741  A,  1.]  3,  [Vgl.  S.  695  A.  4  und  6.] 


Digitized  by  Google 


728 


R.  FoERSTEB, 


oratori  graecorum  principi  consecrare;  eaque  in  re  concinnanda  et 
emolienda1)  nunc  sum  totus.  confero  Codices  Demosthenicos  cala- 
moque  typisque  exaratos,  et  varietates  lectionum  undique  conscribo; 
neque  adversa  fortuna.  Usus  sum,  amici  beneficio,  codice  Aldino, 
cui  aliquis  Jacobus  de  Yalcob,  homo  mihi  prorsus  ignotus,  e  tribus 
codd.  msstis  var.  lect.  adscripserat3).  Sed  nuper  admodum,  ex 
insperato  plane,  magnus  ad  me  thesaurus  quasi  ultro  delatus  esi, 
codex  in  charla  bombycina,  satis  antiqua,  saeculo  XIII.  a  manu  docta, 
diligente,  et  ad  miraculum  calligraphica  exaratus,  reliquiarum  De- 
mostheDicarum  quicquid  hodie  superest,  tenens,  et  varietate  lectionum 
ab  eadem  antiqua  manu,  et  ab  alia  recentiore,  perspersus;  e  quo 
constet,  illuni  codicem  cum  aliis  veiustioribus  esse  sedulo  collatuin 
atque  emendatum.  Amicus*)  quidam  mcus,  qui  Florentiae  codicem 
fol.  \  *  vidit  illum,  e  quo  Xenophon  Ephesius  et  Chariton  Aphrod.  |  prodiere, 
auctor  mihi  fuit,  codicem  Demosthenicum ,  quem  domi  meae  mecum 
nunc  habeo,  quoad  lubet  usurpandum,  ab  eadem  manu  esse  exara- 
tum,  a  qua  i Iii  duo  erotici.  Inest  ei  magna  copia  bonarum  lectio- 
num; insunt  item  scholia  inedita.  Sed  nondum  satis  otii  mit  illa 
bona  diligentius  excutere.  Yides,  Valkenari  Celeberrime,  haud  plane 
nudum  neque  imparatum  ad  hanc  provinciam  me  proficisci.  Sed 
exspecto  adhuc,  et  ambitiosius  conscribo  alia  auxilia  a  Te  Tuisque 
similibus,  viris  literarum  et  humanitatis  laude  florentibus.  Si  quid 
itaque  subsidiorura  ad  hanc  rem  bene  gerendam  penes  Te  est,  aut 
in  polestate  Tua,  quod  e  libris  bonac  notae  depromtum  sit,  rogo  Te. 
majoremque  in  modum  abs  Te  contendo,  ut  id  mihi  benigne  impertias. 
Conjecluras  quidem  ad  Demosthenem  Tuas  haud  rcpudiem,  quas  et 
multas  et  exquisitas  felicesque  esse,  certo  mihi  persuasum  est  ,  qui 
sciam,  in  paucis  Demosthenem  a  Te  creberrime  diligentissiniequc 
lectitatum.  Sed  ut  Tecum  ex  animi  mei  scntentia  agam,  et  nil  Tc 
celem,  non  magis  Te  Tua  laude  fraudare,  quam  in  plagii  suspiciooeui 
me  incurrere  velim.  quod  alterutrum  nullo  modo  possit  evitari,  si 
Tuas  Tu  mecum  ad  Dem.  observationes  jam  statim  commuoices. 
Quare  sie  agamus.  Ad  Demosth.  ornandum  si  quid  habes  quod  facial, 
ex  antiquis  libris  petilum,  id  statim  mihi  quaeso  indulge ;  quod  libello 


i'  [Vgl.  S.  72  2  A.  2.] 
3!  [Cober.] 


2)  [Vgl.  Praef.  ad  Demosth.  p.  l.XXm  f.] 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


729 


mearum  animadversionum  in6eram;  conjecturas  autem  Tuas,  sed 
breves,  Tibi1}  tantisper  habe  et  reserya,  fini  mei  libelli  adjiciendas, 
qui  posteaquam  praelo  erit  excusus,  antequam  venum  exponatur, 
folia  impressa  ad  Te  mittam,  ut  videas  quid  addendum  habeas.  Nam  ' 
alias  in  eodem  si  versabiniur  opere  eodem  tempore,  tieri  neqtiil 
quin  easdem  in  conjecturas  saepe  ainbo  deferamur,  et  ita  aut  ego 
aegre  feram  partem  invenlorum  meorum  a  Te  mihi  praereptam  esse, 
aut  Tibi  suspicionem  moveam,  ac  si  Tua  mihi  inventa  arrogare  velim. 

Adventum  Leidae  et  successionem  in  locum  magistri  nostri  Tibi 
etiam  alque  etiam  congratulor.  Faxit  Deus  ut  cathcdram  decessoris  Tui 
diutius  etiam,  atque  ille,  neque  minore  cum  laude,  tencas.  Gaudium 
auspiciorum  Tuorum  decessu  filiolae  turbalum  graviter  cum  feram, 
spero  tarnen  fore  ut  adversitatis  hujus  quicquid  est  multis  rebus 
prosperis  atque  jucundis  compensetur.  Majorem  in  modum  gaudeo, 
posteaquam  Leidae  redditus  es.  mihi  nunc  esse  ibi  amicum,  quo 
adhuc  carui,  a  quo  facile  impetrem,  si  quid  illinc  habeam  opis  lite- 
rariae  arcessendum.  Ruhnkenius  enim  V.  C.  a  ine  mit  Semper  alienior, 
cujus  rei  Te  causae  haud  fugiunt.  Theocritea  mea  minus  videntur 
Tibi,  quam  |  optaveram,  satisfecisse.  Quereris  Tuarum  ad  Theocritum  foi.  i' 
conjecturarum  nimis  paucas  mihi  probatas  esse.  Non  ideo  statim 
improbamus,  quod  sine  praedicatione  transmitlimus,  neque  is  ego 
sum,  in  cujus  judicio  Tui  laus  ingenii  pericliletur.  Suflragia  mei 
similium  conteranere  licet;  neutram  in  partem  multum  valent.  Denique, 
ut  univcrse  in  literis,  ita  in  genere  crilico  vel  maxime  sensum  cuique 
smim  esse  ut  liceat,  aequum  est.  Vere  negas  nie  grammaticis,  quas 
Tu  appellas,  minutiis  unquam  dedilum  fuisse.  Ego  vero  illas  tantum 
abest  ut  contemnam,  ut  magni  potius  faciam,  et  nccessarias  etiam 
judicem,  sed  imparem  ine  huic  generi  diligentiae  sensi.  Libellum2) 
Koenii  avide  exspecto,  sed  Hippolytum  Tuum  (aut,  si  mavis,  Tuam) 
vel  avidissime.  Quantivis  vellem,  tot  um  a  Te  haberemus  Euripidcm. 
Quintum  volumen  Animadversionum  nostrarum  ad  graecos  auctores, 
quo  Libanium  tractavi,  brevi  accipies.  mordet  enim  carceres.  .  .  • 
Rene  vale  Valkenari  Praestantissime  animumque  mei  memorem  atque 
studiosum  perpetuo  serva.    Scripsi  Lipsiae  d.  15  Junij  1766. 

t)  [Die  Wort«  Tibi  bis  reserva  sind  nachträglich  eingefügt  und  dabei  adji- 
ciendas  aus  adjiciam  korrigirt.) 

3)  [(iregorius  Corinthius  de  dialectis,  ed.  Koen,  Lugd.  Bat.  1766.] 


Digitized  by  Google 


730 


R.  T  O ERSTEH, 


345.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  10,  von  Frau  Reiske  geschrieben  und  von 

n.  nur  unterschrieben.) 

#o$(Sbelgcbof)rncr  ^oc^^eta^rtcr  £err  |  Professor  |  £od)geefyrteftcr  #err 

£ier  fdjicfe  td)  tynen  ben  Epilogum.  (Sr  fyat  mxty  ganfc  unb  gar 
ni$t  beleibigct;  Ratten  nur  ©ie  meine  3ufäfce!)  eben  fo  gclajjen  auf  unb  an* 
genommen,  alä  icf;  3l)re  9lacr;erinnerungen.  9lm  bejien  märe  e$  freilief)  wohl 
geroefen,  wenn  mir  betybe  näfyer  betyfammen  geroefen  mären,  unb  mit  einanber 
münblttfy  fyätten  conferiren  tonnen;  ober  menn  ©ie  mir  3fyr  bölligeä  Mst 
bagelajjen  Ratten,  mttbem2)  gemeinen  $krla§e,  ni<r;t$  barinne  ju  änbern. 
ober  enblicf),  menn  ©ie  ntcfyt  geäufert  Ratten,  bafc  eine,  bon  mir  auf  2)ero 
au&brücflicfoen  93efel)l  gebrauste  gret$eit  3fynen  miffiele;  jumal  an  einem 
Orte,  roo  ©ie  geroij*  Unre^t  fyaben.  2öir  mären  auf  biefe  Seife 
mandjer  fficttläuftigtett  unb  man<f/e$  üRi§berftänbm§e$  überhoben  ge« 
mefen.  $ocr;  roaä  gef(t;efyen  tjt,  ba$  iji  nun  nidjt  mefyr  ju  änbern.  |  £>er  erftc 
93erfud)  in  ieber  3trt,  iji  nie  bollfommcn,  unb  allemal)!  ijl  er  bo^  no<r> 
lobenSroertj),  menn  bic  Qttytx  jäfylbar  jinb.  #ätte  id)  geburft,  fo  fyärte  idj 
bon  ber  frönen  ©teile  bon  Basrah3)  meine  Überfejjung  Ijinjugetfyan.  $><xr; 
mieber  iJjren  ©itlen  molte  id)  e$  nid)t  tljun.  Snjroiföen 4)  mill  id>  3bnen 
bod)  nid)t  bergen,  ba§  fobiet  fjeift,  al«:  ber  ßfjalife  Omar  fjat  ber 
©tabt  93afra  ba$  föecr;t  einer  f**  ober  Metropolis  berliefyen.  gür  alle  $ru<f * 
fehler  tan  i(b.  nid)t  freien ;  3d>  l)abc  mein  möglidjeä  getfjan,  unb  bieleä  jtbetj, 
brebmal  getorrigirt,  baä  bennoa)  frefjn  geblieben  ift.  SBudjbrucfer  fmb  ein 
bummeä,  ungelehriges,  fjaläfiarrigeä  $olt.  3ftit  näd)fter  üöraunfdnb.  ÜKefie 
merbe  tefy  Sfyoen  ben  berlangten  Abulfeda,  ben  Geograph.  Nubiensem, 
eine  Juntinam  bom  Hesiodo,  beägleidjen  bie  93afler  mit  bem  Tzelze,  unb 
eine  Brubachianam  bon  ben  Operibus  et  diebus  allein,  Riefen.  .  .  .  | 

*'  ©tyüfclid)  münfdjc  id)  3(>oen  bon  £erfcen  ©lud  ju  SMcnbung  3t>re^  ©erfe$, 
roeldjeä  Serien  allezeit  gcmi§  9l<r;tung  unb  drfentli^feit  bon  billigen  Äen» 
nern  ju  mege  bringen  mirb.  3$  banfe  meinem6)  ©otte  bon  ©runbe  meine« 
«frerjjenö,  bajj  er  mid)  gemürbiget  fyat,  mid)6)  au(f;  hiebet  $u  einem  9RitteUtoer?* 
jeuge  ju  gebrauten.  3d)  banfe  ifjm,  ba§  er  und  betyben  bijj  r;iet)er  $eben 
unb  ©efunbfyeit  berlieljen  f)at,  ein  Söerf,  bon  fo  meiter  9lu§fi<r;t,  unb  bera 

a'  fobiel  ©cr/hnerigfeiten  im  ffiege  jtunben,  ju  einem  glücf|U$en  dnbe  ju  brin* 

1)  [Hdr:  3ufo^e]       1)  [Hdr:  ben'       3)  [Addenda  et  Corrigeuda  zu  p.  99 
n.  1 03.]      4)  [Hdr:  3itfämifa)cit]      5)  [Hdr:  meinen]      «)  [mid)  fehlt  in  Hdr.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


731 


$en.  @r  Ia§e  un$  berjbe  ferneren  ju  feiner  @(>rc  unb  jum  93ejien  ber 
©i§enfd)afftcn  mit  Dtufymc  arbeiten,  unb  fefce  un«  $um  gegen.  ÜJtit  ber< 
gleiten  ©ejinnungen,  beharre,  in  aufrichtiger  greunbf^aft  unb  $ienjrnnUia/ 
feit,  |  (Sn>.  £ocr/(Sbela,cbofyrncn  |  Weinet  £odja,eef)rtcjtcn  £errn  Professoris  | 
ergebener  Liener  |  töciäfc. 

Seidig  ben  24  3un.  |  1766. 

346.  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  in  München,  wie  3 1 9,  Nr.  3.) 

Viro  Illustri  |  A.  F.  Oefleiio  |  spd  |  IIReiske. 

Receperam  Demosthenem  Tuum,  Oeffeli,  Vir  Illustris,  ad  Te  circa 
autumnum  hunc  rursus  ablegare;  sed  fidem  liberare  tarn  cito  non 
possum ;  quod  pace  Tua  dixerim.  Vix  enim  dimidiam  operae  partem 
profligavi:  quod  Tu  non  miraberis,  postquam  a  rae  intellexeris,  per 
negotia,  et  multa,  et  pleraque  molestiae  et  taedii  plena,  factum  esse, 
ut  in  diem  vix  unas  aut  binas  horas  codici  vestro  dare  possem; 
quamquam  haud  rari  praeteriere  dies,  quibus  ne  attingere  quidem 
illum  mihi  lieuit.  Quare  modis  abs  Te  omnibus  contendo,  ut  a 
Serenissirao  Vestro  Electore  raorae  nonnihil  mihi  impetres,  si  fieri 
possit,  donec  perfectam  habuero  meam  Demostheuis  editionem,  de 
qua  in  adjecto  exposui  epistolio1),  quod  clarissimo  Tuo  inscribere 
nomini  nullus  dubitavi,  fretus  humanitate  Tua.  Intelliges  ex  illo 
epistolio  me  consilium  cepisse  Demostheni  caeteros  quoque  oratores 
sie  diclos  Ciraeciae2)  minores,  ut  Aeschinem,  Lysiani,  Isaeum,  reliquos, 
adjungendi.  Quorum  si  quid  est  penes  vos  calamo  exaratum,  da 
quaeso  operam,  Vir  Humanissime,  nisi  impudens  Tibi  videor  alia  ex 
aliis  rogans,  ut  illarum  quoque  copiarum  usura  mihi  permittatur. 
Sed  prius  a  Te  doceri  velim,  ecquid  horum  oratorum  habeatis,  cujus 
aetatis,  scholiisne  instruetum,  an  ab  iis  dereliclum;  et  num  Harpo- 
crationis  Lexicon,  aut  aliquod  aliud  simile  rhetoricum.  Inspice  item, 
si  placet,  codicem,  quem  Bibliotheca  Bibliothecarum  Montfauconiana 


1)  [Es  liegt  bei  in  einem  Separatabdruck  mit  besondrer  Paginirung  (p.  1 — 14) 
die  Epistola  ad  Oeffelium  de  Consilio  Suo  |  Novam  Demosthenis  l  Editionem  ador- 
nandi,  welche  in  den  Animadversiones  vol.  V  p.  803 — 816  gedruckt  ist.] 

I)  [Hdr:  graeciae.    Ebenso  Animadv.  V  p.  814,  ?4.] 


Digitized  by  Google 


732 


R.  Foer8ter, 


T.  I.  p.  591  n.  CXCVII.  designat,  et  in  eo  Polybii  histor.  libro6  octo 
priores  inesse  affirmat.  Quod  mihi  vix  credibile  accidit.  Suspicor 
in  eo  codice  quinque  primos  Polybii  libros  inesse,  reliquorum  trium 
excerpta.  Nemo  enim  hodie  dubitat,  quin,  praeter  primos  quinque 
libros  historiae  Polybianae,  reliqui  omnes  perierint  funditus,  relictis 
modo  paucis  quibusdam  fragmentis.  Quod  si  tarnen  acciderit  praeter 
opinionem,  ut  in  illo  vestro  codice  tres  integri  libri  Polybiani  deli- 
tescant,  nondum  editi,  a  vestris  forulis  salvi  et  sospites  conservati, 
fac  me  quaeso  ejus  rei  certiorem,  imperti  mihi  hoc  gaudium,  ut 
Tecum  in  partem  gloriae  veniam  servatarum  et  in  lucem  retractarum 
quarundam  Polybianarum  reliquiarum.  Estne  apud  vos  homo  doctus, 
et  fidus,  cui  negotium  codicum  graecorum  exscribendorum  tuto 
commitli  possitV  Yides  Vir  Humanissime  quam  me  petacem  et  im- 
portunum  Tua  reddiderit  humanitas.  .  .  .  Scripsi  Lipsiae  d.  4.  Sept. 
1676'). 

347.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  4  4,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  IL 

nur  unterschrieben.) 

£oä)dbelgebofnmer  |>err  Professor,  |  #o<r;geef)rtefter  #err  unb  fjteunb, 

diu.  #o<r;@belgeb.  bin  für  bic  mir  jugefteUten  jroer;  Exemplare  tyxti 
AbuJfeda  fet)r  oerbunben.  271cm  Manuscripl  t>on  bcr  Geographie  betreiben, 
fan  id)  mdjt  abla§cn.  (S$  ifl  mir  für  feine  taufenb  Jtjaler  feil.  2>ic  Geo- 
graphos  minores  f>attc  id)  3t)nen  gerne  mitgeföitft,  aber  ©öbert  roolte 
nidjta  mitnehmen.  %\  bem2;  Hesiodo  ijt  noä)  nufys  getyan  worben;  Äonv 
foi.  4*  men  Sic  fclbfl  auf  nä<r;jtc  Dfterme&e  |  tjicrfjcr,  fo  tonnen  Sie  ben  Codicem J, 
fclber  brausen.  3$  3bnen  baju  toerfyelfcn.  übrigen«  bitte  tdj  bie  ftürfec 
biefcä  S(r;retben$  ju  cntf<r;ulbigen,  unb  bcr  SRcngc  ber  Briefe,  bie  i$  bet» 
ifciger  2)let3gelegent)cit  fcfyreiben  t)abe,  unb  anbern  ®cf(r;äften  betyjumepen. 
Öertjarre  inbejjcn  aüejett  mit  aufrid)tiger  £o$«$tung,  |  Gfe.  £oa)(Sbelge< 
bödmen  |  ergebener  Diener  |  Uteiäfe. 

geizig  ben  14.  Oct.  |  1766  

4)  [Oefele's  Antwort  vom  M.  März  4  767  auf  diesen  Brief  und  auf  Nr.  35t 
ist  Lebensbeschr.  S.  635  f.  gedruckt.  Das  nur  wenig  abweichende  Concept  ist 
erhalten  bei  34  9.] 

1)  [Hdr:  ben]  3)  [Vgl.  S.  74  9  A.  6.] 


Digitized  by  Goog^ 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


733 


Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Koehler  Professeur  en  Philosophie  |  et 
en  Histoire  |  a  |  Kiel. 

348.  An  Johann  Christian  Bartholom aei  in  Weimar. 

(Original  in  Gotha,  wie  315,  Nr.  84,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  H.  nur 

unterschrieben.) 

£od)dblcr  #ocfytoot)lgclaJ)rter  £err  Bibliothecari,  |  #o<i)$eer;rtejrcr  §m 

unb  ®önner, 

3$  nefyme  mir  ber;  tfjiger  2Jlefja,eleo,ent>eit  bte  ^re^ett  ber  fütfJtidjcn 
Bibliothec  ju  ffietymar,  reeller  <Stt>.  #ocf;@blen  mit  Dielen  föutmte  »orffcfyen, 
mit  bem  fünften  93anbe  meiner  Animadv.  ad  graecos  auetores  aufou* 
©arten,  ntdit  jroeifetnb,  ba§  biefelbe  mit  ben  borigen  bereit«  r>erfer/en  feto. 
. . .  Unter  Mnttmnfcfyuna,  guter  ®efunbt>eit  unb  alleö  ©of>lera,cr;enS  beharre 
@n>.  £>o$(Sbten  |  ergebener  Diener  |  D  töeiftfc. 

Seidig  ben  15  Oct.  1766  

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Bartholomaei  Bibliothecaire  |  de  S.  A. 
Monseigneur  le  Duc  de  Saxe  Weimar  |  a  |  Weimar 

349.  An  Gerard  Meerman  in  Rotterdam. 
(Original  im  Haag,  wie  874,  Nr.  7.) 

Viro  lllustri  atque  Juris  Gonsultissimo  |  Gerardo  Meernianno  |  spd  | 

UBeiske'). 

E  lileris,  quas  ad  me  novissimas  e  thermis  misisti,  Vir  IUustris 
atque  Consultissime,  colligo  te  nunc  temporis  e  Germania  in  patriam 
rediisse.  Quare  diutius  protrahendum  non  duxi  respondendi  officium. 
Ante  omnia  itaque  opto  ut  iter  hoc  Germanicum  recreandis  corporis 
animique  Tui  viribus  fecerit,  voluntatemque  Tuam  Germaniae  nostrae 
jam  dudum  studiosissimam,  novis  amicitiis  contrahendis  et  novis  copiis 
literariis  reperiendis  multo  etiam  magis  concüiarit.  Volumen  quintum 
Animadversionum  nostrarum  ad  graecos  auetores,  quod  nuper  prodiit, 
curavi  ad  Luchtmannos  Leidam  perferendum,  qui  Tibi  reddent.  De- 
mosthenem  Tuum  una  cum  filio  Tuo,  juvene  lectissimo,  cupide  ex- 
specto.   Ut  in  hoc  studiis,  quibus  potero,  omnibus  demerendo  nihil 

I    [Autwort  auf  Meerman's  Brief  vom  18.  Juli  1766  (Lebensbeschr.  S.626  f.).] 


Digitized  by  Google 


734 


R.  FoERSTKH, 


mihi  faciam  reliquum,  ita  de  graeco  oratore,  quoniam  ita  vis,  rem 
celatam  habebo.  Impetravi  nuper  Augusta  Yiudelicorum  codicem, 
Demosthenis  tenentem  haud  exiguam  partein,  manu  exaratura  noo 
pessima.  Exspecto  item  Breslavia  codicem  ejusdem  alium.  Prae- 
video  jam,  opus,  quod  aggressus  sura,  diuturnum  et  permolestuni 
fore,  praesertim  si  contingat,  quod  item  praevideo  futurum,  ut  nova 
quadam  opera  interpelletur.  Veniebat  enim  paucis  ante  diebus  ad 
me  juvenis  eruditus,  quem  antea  plane  ignoraveram,  qui  me  nomine 
Berolinensis  cujusdam  librarü  rogaret  ut  paterer  curam  mihi  imponi 
novae  editionis  reliquiarum  Pindari,  quam  ille  vellet  adornare.  Res 
nondum  plane  convenit,  non  despero  tarnen  de  prospero  exitu,  et 
suscipiam  bona  cum  fiducia  provinciam,  ad  quam  ab  ip60  numine 
mitti  mihi  videor.  Quare  si  quid  penes  Te  est,  Meermanne  Huma- 
nissime,  copiarum  Pindaricarum,  rogo  Te  atque  obsecro,  ut  id  mihi 
pro  solita  Tua  benignitate  impertias.  Quas  Scholas  privatas  per  hos 
brumales  menses  aperturi  sint  in  genere  philologico  magistri  nostrae 
Universitatis,  intelliges  ex  adjecta  schedula.  Nomen  in  iis  meum  ml 
miraberis  desiderari.  Decrevi  enim  ab  omni  rerum  cum  Universitate 
communione  me  sejungere;  posteaquam,  praeter  alias  multas  gra- 
vissimasque  injurias,  quas  ab  illo  Collegio  accepi,  nuper  etiam 
foi.4*  Stipendia  annua,  per  se  perquam  modica  |  et  contemnenda,  et  in 
annum  jam  undecimum  non  soluta,  nuper  districte  negarunt,  et  spem 
eorum  in  posterum  plane  suslulerunt.  Satis  mihi  est  superque  quod 
agam  in  Schola  mea  puerili  et  in  studiis  privatis.  Thesaurus  Tuus 
Juris,  opus  splendidum,  recte  ad  me  perlatus  est.  Quod  opus 
quoties  specto  toties  et  opes  tuas  literarias,  et  Studium  Tuum  de 
Uteris  bene  merendi,  et  munificentiam  erga  me  Tuam  cogito  atque 
demiror.  Literarum  graecarum  et  latinarum  quod  a  nostris  agatur, 
parum  et  paene  nihil  est.  Fischerus  noster  nuper  Aeschinem  suum 
recoxit.  Kathus,  juyenis  Danus,  Goppenhafniensis  Universitatis  biblio- 
thecarius,  postquam  Gottingae  biennium  peregit,  nuper  etiam  Lipsiam 
venit,  et  ad  me  quoque  accessit,  secum  ferens  specimen  Theognidis 
a  se  edendi1}.  Sed  nimium  operae  mihi  videlur  in  re  minuta  con- 
sumere.  Cur  non  auctorem  nobilem  sibi  sumunt,  in  quo  ingenium 
proferant?  Porphyrium,  Corinthium2),  Theognin,  hymnos  homericos, 

1    [Specimen  novae  editionis  sententiarum  Theognidis,  Gotlingae  et  GoUue 
H66.]  2   [Udr:  Coriutlium.    Vgl.  S.  729  A.  i.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


735 


Hoinero  indignissimos ,  alia  ejusmodi  frivola  ornant;  Demosthenem, 
Pindarum,  Sophoclem,  Euripidem,  Platonem,  Xenophontem,  simües 
praetereunt.  Sed  facile  patet  qua  de  causa.  Labor  absterret.  Audisti, 
Vir  Illustris,  procul  dubio,  fama  pervulgatum,  Klotzium  et  Hausenium, 
Odos  sibi  comrailitones ,  Hala  Varsoviain  esse  luculenta  mercede  in- 
vitatos1).  Manent  tarnen  ambo  vili  mercedula  constricli  Halae  ;  quo  fit 
ut  suspicer,  quicquid  de  istis  in  terras  exteras  invitationibus  in  vulgus 
sparsum  est,  meras  fuisse  praestigias  hominum  vanorum  et  jactanliae 
plenorum.  Stulti  essent,  et  ridendi,  si  contemtis  lautissimis  epulis, 
aridae  bucellae  inesurirent  et  immorerentur.  Ego  vero  haud  cre- 
dulus  Ulis.  Nunquam  oblatae  illis  sunt  condiliones  tarn  invidendae, 
sed  disseminant  ejusmodi  de  se  ruiuores  ii,  quibus  sua  doini  con- 
ditio cum  displiceat,  magnam  sui  excitare  famam  ista  mendaciorum 
impudentia  nil  dubitant,  quo  unctiores  offas  unde  unde,  vulpeculanim 
more,  venentur.  Dedi  nuper  literas  ad  Askewium  Londinum2).  Re- 
sponsum  non  fero.  Quod  si  Tibi,  vir  Amplissime,  illo  cum  homine 
consortii  quid  est,  velim  aurem  ei  vellas.  Ita  bene  vale,  et  mei 
Studium  atque  benevolentiam  serva.   Scripsi  Lipsiae  d.  8  Nov.  1 766. 

Adr.3):  A  Monsieur  |  Msr.  Gerard  Meermann  |  Syndic  et  Raet- 
pensionaire  |  a  |  Rotterdam  |  franco  Gafcel. 

350.  An  Johann  Jlernhard  Köhler  in  Lübeck. 
(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  It.) 

#oo)ebclgcbof)Tnev  #o<fygelaf)rter  #err  Professor  |  ^>o^eer;rtcflcr  $evr 

unb  greunb 

3a)  tt>ünfa>  (fn>.  #oa)(£belgb.  Diel  @lücf,  wie  jum  Antritte  biefe* 
neuen  Safyreä,  alfo  auä)  $u  Syrern  ÜJortyabcn,  3t)re  9lnmerfungen  über 
griea)ifQ)e  Auetores,  unb  infonbetfyett  ben  Theocritum,  $u  ediren.  Die 
3yrigen,  n>elä)e  Sie  mir  einjienä,  alä  ta)  fte  nia)t  meljr.  brausen  tonte4), 
$ufa)tcften,  fommeu  Inemit,  nebjt  ben  be^ben  »erlangten  SBüdjern,  jurürf.  . . . 
gür  bie  flTtüfyuHiltung  bie  6ie  fta)  mit  meinem  Theocrito  in  bem  f)am« 
burgifdjen  SMätgen5)  gegeben  fyaben,  banfe  jum  fajönjten.  ©efe^en  fyabe  ia) 

l)  [Vgl.  Hausen,  Leben  Klotzens  S.  «7  f.]  t)  [Vgl.  S.  Iii,  19  f.] 

3)  [Siegel  wie  HO.]  4)  [Vgl.  S.  700,  10  f.J 

5)  [Hainburgische  Nachrichten  aus  dem  Reiche  der  Gelehrsamkeit  (766 
S.  74«  -  748.] 


Digitized  by  Google 


736 


R.  Fo ERSTER, 


3t)re  Recension  noch  nicfyt,  benn  ich.  halte  biefe«  Journal  ifct  nicht  mel>r 
mit.  $)och  tyat  ein  guter  greunb  mich,  bcrjtchert,  ba§  biefc  Recension  ferjr 
t>orteiti>afft  für  micr;  feto,  dagegen  i(i  ber  Anhang,  ben  #ofratf>  Söct  (ober 
oielmefjr  ein  geroifjer  anberer,  ben  ia)  nicht  nennen  mag) !)  ju  ^or;riep« 
Recension  oon  meinen  Animadversionibus  gemalt  fyat2),  befto  inechanter. 
2öer  auch  immer  ber  ©erfa&er  babon  ifi,  er  hat  mir  Unrecht  angetan,  unb 
mid>  öffentlich  bor  ber  ganjjen  ffielt  gefdjanbet.  ©ott  feto  fein  9tid?ter.  6t 
foll  mir  aber  boeb,  bamit  nict)t  fchaben.  $a§  Prof.  ©ottfa)eb  gejtorben, 
ift  3r;nen  befant.  Mein,  in  ber  9ta<r;t  jwif^cn  bem  alten  unb  neuen  3at)rc 
jhrb  auch  plo^lid>  ber  Rector  an  hieftger  Jfyoma«  Sdmle  M.  Seifcncr.  3Wan 
roirb  nun  fernen,  roer  fein  Nachfolger  fetyn  werbe.  3er;  fchreibe  in  (Site.  Sie 
roerben  meiner  9tadjläjjigfcit  oerjeifyen,  unb  mia)  dero  greunbfer/afft  fernerhin 
empfolen  ferm  laßen,  ber  beharre  |  @w.  £od)ebelgcbof).  |  ergebender  Liener  j 
ttei«fe. 

L.  d  3.  Januar.  1767. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  J.  B.  Koeliler  |  Professeur  lies  Scavanl 
et  |  tres  celebre  a  Kiel,  presentein.  |  u  |  Lubek 

351.  An  die  Curatoren  der  Sladtbibliothek  zu  Augsburg. 

(Original  in  der  Stadtbibliothek  zu  Augsburg  im  Aktenfnscikel  » Stadtbibliothek  t ; 
Abschrift  des  Herrn  Sladtarchivar  Dr.  Buff.) 

Magnifici  |  . . .  |  £o<r/äubcrcl}renbe  Herren  unb  (Gönner. 

dm.  resp.  ^ocfycbclgebofyrnen,  #ocfyeblen  unb  #ochvoeifen  Magnific.  unb 
Herrlichkeiten  haben  bc«  #errn  93ürgermeijter«  unb  Senatoris,  #errn  J)aniel 
©olf«  Magnificenz,  roie  auef)  be«  #erm  Senioris  Ministerii  Evangelici, 
£errn  D.  Prüfer«  £octymürben5)  mich,  bereit«  feit  einiger  3«t  empfohlen,  unb 
$ero  roofylthctttge  Siebe  mir  berf^affet.  $er  fct)öne  Codex  manuscriptu? 
Dom  Demosthene,  roel(t)en  SMefclben  au«  £ero  bortreflicfycn  Stabtbibliothec 
mir  jur  Collalionirung  milbiglicr;  haben  jufommen  lajen,  ijt  ein  laut  rebem 
ber  Söeroeijj  babon,  unb  roirb  ju  allen  3eiten  ein  giftiger  3*uge  ferjn,  mit 
tm$  für  einer  eblen  SSiüigfeit  bie  Herren  Öorftetyer  ber  augäpurgifeben 
6tabtbibliothec  ©eleljrten  meine«  ©leiten«,  in  ihren  Jöebürfnüjjen ,  3brf 


1)  [Ernesti.   Vgl.  S.  740,  14  f.] 

t)  [Neue  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen,  November  1766,  Nr.  95,  S.  761." 
31  [Vgl.  dessen  Brief  an  K.  vom  1.  August  1 766  Lebensbeschr.  S.  517  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rf.iskk's  Briefe. 


737 


geteerten  6a^äfce  aufjufcr)liej?en  unb  mitzuteilen  pflegen.  Seite  bic  ®üte 
®otte$  mit  8eben  unb  ©efuntfycit  frijten,  unb  butefy  Stiftung  günjtiger 
Umjtänbe  miä)  in  ben  Stanb  fe^en,  meinen  mit  bem  $emojtbene  gcfajren 
$orfa$  auäjufül>ren,  fo  Wirb  ba$  Publicum  erfaren,  bap  ber  codex, 
welken  @w.  £crrlia)feitcn  mir  bijtyer  jum  ©ebraucfyc  gegönnet  haben1),  $u 
drganfcung  unb  Serfcr/öncrung  befagten  grityfcfyen  töebnerS  nidjt  wenig  bcr;= 
getragen  fyabc.  9hnmcbr  t>abc  id>  bie  Collationirung  biefcä  Codicis  geenbet, 
unb  ben  codicem  felbft  #errn  ©olfen,  Diepgen  angefelmen  #auf*  unb 
#anbcl$manne,  buref}  ben  er  mir  eingeljänbiget  worben  mar,  mieberum  $u* 
gcjtellet,  ber  awi)  bafür  forgen  wirb,  ba§  er  rid^tig,  jia^er  unb  wohl  bc* 
galten,  an  Ort  unb  ©teile  wieber  jurücf  feiere.  üReine  $fli<fyt  erinnert 
mia)  nunmehr,  für  eine  fo  grojjc  unb  fo  unberbiente  3Bof)ltf>at  bct>  Gm. 
^o^ebelgcbob.  £od>eblen  unb  £oa)weifen  Magnific.  unb  ^crrlidtfcitcn  mid? 
fcfyulbigermajjcn  ju  bebanfen.  . . .  2)arf  id)  aber  wohl  aua)  biefem  Opfer 
meiner  fcfyulbigcn  (Srfenntüdjfcit  nod)  eine  93ittc  bebfügen?  ...  wünfer/tc 
ncmli$,  aua)  bic  übrigen  codices  raanuscriptos  demosthenicos,  wcla)e  fta) 
in  $)ero  Bibliothec  bejtnben,  nad)  unb  nad)  gebrauten  ju  tonnen.  $>ie 
Numern  baOon  weifet  bebgcbcnbeS  $cr$cidmt§  nad;  bem  rcifcrifd)en  Catalogo 
an2).  (Sä  ergebt  bemnacb  an  6m.  frocfycbclgcbob.  ^ocbeblcn  unb  £od)meifcn 
Magnific.  unb  £errl.  meine  untertänige  2Mttc,  $>ero  Bibliothecario  auf* 
^tragen,  befagte  Codices,  einen  nad)  bem  anbern,  fo  wie  fic  werben  Oer* 
langt  werben,  bem  £crm  Seniori  33rucfer  $u$ujtellen,  alä  wclcber  jty  lieb« 
retd)  erboten  bat,  bic  S3üd)er  ferner  weit  an  mid)  $u  befolgen.  $)ie  ricgcrifcfyc 
55ucr;f>anblung  wirb  für  mtd)  gut  fagen.  . . .  (fw.  #od)cbelgebobrnen 
cblen  #ocbWcifcn  Magnif.  unb  &errl.  |  ergebender  Liener  |  D.  3ol).  3^cob 
JRctöfe,  Professor  unb  |  Reclor  ju  fieip$tg. 
&ipjig  |  b  19.  Febr.  |  1767. 

$en  Magnificis,  £o$ebclgebohrncn,  £od)cblcn,  £ocbad)tbaren  Wt<t>t& 
tjockgelafyrten,  unb  £ocr;Wcifen  Herren  ben  Herren  Praefectis  ber  öffentlichen 
Bibliothec  ber  freben  fflcid)*fiabt  ?lug$purg  |  steinen  f>odpDeret)rcnbcn 
Herren  unb  (Sönnern. 


0  [Hdr:  habe] 

1)  [Bs  waren  nach  dem  Verzeichnis,  welches  nicht  diesem  Briefe,  sondern 
der  betr.  Eingabe  Wolfs  vom  7.  Marz,  von  diesem  geschrieben  beiliegt :  Catal.  Reis, 
p.  78  n.  7.  p.  77  n.  2.  n.  8.  n.  9.  p.  86  Demosth.  Olynth.] 

Abbsndl.  d.  K.  S.  Qe««tUeh.  d  WL».oicb.  XXXVIII.  47 


Digitized  by  Google 


738 


R.  FoERSTER. 


352.   An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 

(Original  in  München,  wie  31 9,  Nr.  4,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R. 

nur  unterschrieben.) 

£ochdbelgebohrner  £err  £ofrath,  |  £ochgeehrtejter  £err  unb  ©önner, 

3u  Anfange  bed  lejjtberttrichenen  #erbft«,  nahm  id)  mir  tote  ftretyheit 
nebji  einem  ehrerbietigen  Schreiben1),  6m.  ^ocfyßbelgeb.  mit  ber  $oji  ein 
Exemplar  Don  einer  fleinen  Schrifft  bon  einem  Söogen  jujufertigen,  meloSe 
denenselben  ju  debteiren  ich  mief;  crfüfynt  hatte.    3n  meinem  Scf/reiben 
bat  i$  bamal«  um  6rlaubni§,  ba«  Manuscript  oom  $emojihene,  bejjen  ®e- 
brau<J)  ich  $)ero  gütigen  3Rittheilung  ju  berbanfen  tjabe,  noch  eine  3«tlang, 
unb  jroar,  wenn  e«  möglich  märe,  bi§  nacr;  öollenbung  meiner  bor^abenben 
^tuögabc  bom  2)emojtfyene,  ju  behalten.    SSeil  ich  nun  hierauf  feine  $nt- 
n>ort  erhalten  \)abt,  unb  iumitteljr  bie  Djtermefje  heran  nar)et,  ba  mir  biel* 
leic^t  ba«  Manuscript  mieber  abgefobert  merben  bürfte,  fo  erachte  \ä)  für 
nötfn'g,  meine  in  obgebachten  93riefe  getane  Sitte  t>temtt  ju  roieberholen. 
3$  erfuetyc  bemnaa)  dm.  #ochdbelgeb.  bie  ©rünbe  ju  bernehmen,  bie  mia) 
bewogen  Sie  um  ©eftattuna,  einer  längern  grift  ge^iemenb  ju  erfu^en. 
Ob  ich  mir  gleich  bie  Varianten  au«  $ero  bortreflichen  Codice  forgfälrig 
au«$ei<^ne,  fo  meijj  ich  boefy  au«  eigner  drfarung,  ba§  eine  Collation,  bep 
aller  nur  möglichen  Sorgfalt,  bie  man  babei  anmenbet,  bennoch  aüemal 
unoollfommen  bleibt.  3cf;  f*he  ^Ifo  jum  $orau«,  bajj  mchrenbe«  ^lbbru(fe# 
mir  mancr/er  3wcifct  auf|to§en  wirb,  ob  ich  aua)  biefe  ober  jene  Stcüe 
recr/t  in  3hrem  Manuscripte  naa)  gefehen  t;abe.    3n  bergleict/en  gällen 
ift  e«  rathfam,  unb  erfoberltch,  ba«  Manuscript  gleich  jur  £anb  ju  fyaben, 
bamit  man  fidj  ungefäumt  bafelbjt  töatye«  erholen  unb  feinen  3n>cifel  fid? 
lieben  fönne.  .  .  .  Dhnfefjlbar  merben  Sie  borten  noa)  mehr  Codices,  nicht 
nur  bom  Demosthene,  fonbern  auch  bon  ben  fleinern  gri$ifchen  föebneru, 
bcrgleichen  Aeschines,  Lysias,  Isaeus,  Antiphon,  Andocides  unb  anbere 
me^r  fmb,  be«glei(hen  bom  Harpocratione,  mie  au(h  inedita  lexica  graeca 
rhetorica  fyaben.    $>enn  ich  bin  2öülen«  meinem  Demostbeni  au$  bie 
übrigen  fleinern  gri(hif(hen  töebner  unb  bie  baju  gehörigen  alten  lexica 
beifügen.  Äöntc  ich  wohl  fod)er  Codicum  jum  ©ebrau^e  auf  eine  majjige 
3ett  \)Maft  werben?  dm.  £ochdbelgeb.  r;aben  mit  einem  ehrlichen  üRanne 
juthun,  ber  Ihnen  nicht«  beruntreuen,  unb  dero  3utraucn  ju  dero  Stäben, 
unb  ju  feinem  eigenen  Serberben,  nicht  mißbrauchen  mirb.  .  .  .  Sic  fenntn 

I)  [Brief  346.] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


730 


nißt  glauben,  tvaä  für  ©ertrug lißfeiten  mein  epistolium  an  Sic,  mir  511 
gejogen  fyat.  @$  fyat  unfern  ^ofratl^  $el,  ber  mir  Vorfytn  fct)on  nicr)t  ge* 
mögen  mar,  aufä  äuferfte  lieber  miß  aufgebraßt.  (5r  meint  iß  wäre  ihm1) 
$u  nafye  getreten,  unb  Ijätte  it)n  verunglimpft.  Merbingä  fyabe  tß  ßm, 
unb  anbern  feiner  abgünjtigcn,  unbien  jtfertigen ,  Vcbantifßen  ©ruber,  ber* 
gleißen  e$  fyieftgeS  Ort«  gar  Diele  giebt,  berb  unb  beutfß  bie  ©arbeit 
gefagt.  2>afür  aber  mufj  iß  nun  leiben.  ßr  verfolgt  miß  in  feinen  gc= 
lehrten  3«itungen  mit  unßrijtlißen  6ßmä>  unb  Säjlerungen  von  mir,  bie 
er  in  bie  SBelt  ausfliegen  lä§et2).  €ie  follen  mir  aber,  ttritlä  ©ott,  bei) 
©ofylgefinnten  nißt  viel  fßaben.  &aben  ©ie  etman  auß,  ^oßgeefyrtcficr 
£err  #ofratf),  ba$  Portrait  gefetjen,  baä  er  in  bem  95ten  €>tü(fe  ber  8eiV. 
gelehrten  3«itung  vom  vorigen  3at)re  von  mir  gemaßt  t)at,  fo  fefyrcn  Sie 
fiß  baran  nißt.  (Ir  ift  ein  Calumniant.  60  fye&liß,  fo  lafterfjaft  bin 
iß,  ©ott  feV  $anf,  nißt  mie  er  miß  abfßilbert.  9lber,  naß  bem  alten 
Svrüßmottc,  veritas  odium  parit.  J)oß  genug  hiervon  ...  3n  (fr* 
Wartung  günjriger  Antwort,  unb  unter  ^Intvünfßung  alle«  2öol)lergel}en$, 
verharre  |  dn>.  «froßßbclgebofyrnen  |  ÜNcineS  ^)oßgeeljrte(ten  $tm\  #ofratl)ö  | 
ergebener  Diener  |  D.  %  %  fteiäfe3). 
geivjig  b.  2  Merz  |  1767. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  F.  A.  Oeffel  |  Conseiller  de  Cour  et 
Bibliothecaire  |  de  S.  A.  S.  Monseigneur  l'Electeur  |  de  Baviere  j  a  ] 
München. 

Fr.  Nürnberg. 

353.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  13,  von  Frau  K.  geschrieben  und  von  R. 

nur  unterschrieben.) 

£oß(Sbelgebot)mer  £err  Professor,  |  #oßgeefyrtcfter 

üJttt  Vergnügen  erfefje  au§  S)ero  £oßgecfyrteftem,  bafi  man  £ofnung 
fyat,  auf  näßfte  Djtcrmejje  2)ero  Slnmerfungen  jum  Theocrito  jufefjen. 
6olte  iß  etwa  noß  einmal  ©elegenf>cit  Ijaben,  ettvaä  über  biefen  $>ißtcr 
ans  Sißt  ju  jteüen,  melßeä  blofc  auf  ben  Verleger  anfomt,  fo  merbe  mir 
3fyre  ©cbanfen  ju  SKufee  maßen.    Sie  wollen  flnmerfungen  über  bie  @e* 

<)  [Hdr:  ihn]  2)  [Vgl.  S.  736,  3  f.] 

3)  [Oefele's  Antwort  vom  2i.  Marz  1767  ist  Lebensbeschr.  S.  635  f.  ge- 
druckt.   Concept  bei  319.] 

*7* 


Digitized  by  Google 


740 


R.  FOERSTER, 


ffifte  be$  flbulfeba  ediren.  Eber  ^>at  man  benn  auch  in  tym  bortigen 
©egcnb  arabifdje  Schriften?  $)a£  Sie  mir  in«  ©chege  fommen,  fan  i* 
mor;l  letiben,  weil ,  anberer  Urfacbeu  jugefchweigen,  idj  tiid>t  wei§,  ob  id> 
meine  Collectanea  jn  biefem  historico  ic  werbe  an$  Sicht  jteüen  tonnen. 
(5«  wirb  allemal  nod)  genug  für  miefy  übrig  bleiben.    2>och  aufridbtig 

fo»-iT3bnen  ju  ratzen,  tbäten  |  Sie  be§er,  wenn  Sie  3br  Vorhaben  noeb  eine 
Seite  aupfe^ten,  bi§  3h™  ba§  Lectur  ftcr;  noef;  mehr  erweiterte, 
unb  biß  Sie  gute  Manuscripte  ju  3latr>c  jiefyen  fönten,  «p.  pefratb 
9)iicf;aeli$  ju  Böttingen  Ijat  feit  12  unb  mehr  3^ren  mein  Exemplar  t>on 
Gagniers  Abulfed.1)  bct>  ftd),  unb  giebt  e$  mir  nic^t  lieber,  auf  bepen 
Üftanb  ia)  bie  Varianten  be$  leibenden  MsteS  angejeidmet  t>atte.  Kobern 
Sie  ihm  ba$  in  meinem2)  Flamen  ab,  ia)  gebe  3hnen  ÜBoUmacf/t  baju. 
ijt  fein  Sanb,  fonbern  ein  ^ferb.  unb  ber  ^)crr  ber  Harawah  ijt  Chaled 
Ebn  Walid.  ütteinen  Abulfeda  will  id}  3hnen  noch  ein  r)alb  3abr  er- 
lauben, wenn  Sie  mir  bafür  bie  ®efalligfeit  erweifen,  ba$  Manuscripi, 
aue  ber  ehemaligen  #eumanmfchen  Bibliothec,  welcf;eä  id)  bij?ber  ber;  mir 
gehabt  r^abe,  unb  welcbeS  £.  M.  ^ro^riep  3hnen  überreifen  Wirb,  mit 

foi.  ar  näcr)fter  Djrcrmefce  wieber  mit  jubringen,  ober  fo  Sie  felbji  nia)t  |  fommen  fön* 
neu,  eä  an  mich  $u 3)  fd)icfen,  unb  mir  $u  erlauben,  bajj  ich  mir  eine  $bfd>rift 
baoon  neunte,  ober  nehmen  lajje;  benn  e$  iji  mir  ber;  meinem4)  Wbulfcba 
unentbehrlich,  unc  x§  pafur  Su  anberWeitigen  SMenjten  erbötig.  91  od? 
lieber  aber  märe  e*  mir,  wenn  Sie  mir  für  ©elb  unb  gute  ©orte  et!  $an^ 
lia)  abtreten  wollen,  unb  ich  hoffe  Sie  werben  mir  biefe  Bitte  nia>t  ab« 
fchlagcn.  $cr  3ufafc  in  ber  Öeipj.  ®.  3- 5)  barüber  Sie,  wie  Sie  febreiben, 
erfchroefen  ftnb,  rührt  oon  meinen  $*inben  f>cr.  2)a$  hat  ber  tfetnb  ge* 
tban.  3ct>  habe  £.  D.  (Srnefti  in  «erbaut,  unb  £ofr.  Bei  ift  fein 
(9el)ülfc  gewefen.  Betybe  rächten  fuh,  benn  fle  meinten  id;  hätte  ifyncn 
\\\  nahe  gelegt.  3d)  bleibe  barum  bod)  wer  ia)  bin.  9leib,  #ajj,  Stel$. 
^äfterung  oerfchminben  mit  ber  3*it,  baä  wahre  Berbienft  bleibt,  unb  beilegt 

foi.  *«  alle  eitele  Bemühungen  ber  ihorbeit  unb  ^iebertraftiglfeit.  .  .  .  dm.  «£>ocb' 
ßbelgcbohrnen  |  5Dceineä  «Jpocf/geehrtcften  #errn  Professoris  |  ergebener  Liener 
D  {Reiöfe. 

ßcipjig  ben  5  üKerj  |  1767. 

1)  [Vgl.  S.  543  A.  t.) 

2)  [Hdr:  meinen]  3)  [ju  fehlt  in  Hdr.}  V  [Hdr:  meinen- 
5)  [Vgl.  S.  73l>,  3  f.] 


« 

Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 

• 


741 


354.   An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  44.) 

Viro  Celeberrimo  |  L.  C.  Valkenario  |  spd  |  HReiske. 

Kedditae  mihi  sunt,  Valkenari  Celeberrime,  literae  Tui  erga  nie 
amoris  plenae,  una  cum  dono  egregio,  cujus  Tibi  inaximas  ago 
habeoque  gratias.  Sed  de  Tuarum  quidera  orationum1)  argumenta, 
cum  plus  olii  nactus  ero,  pluribus  tecum  agam.  Vehementer  de- 
lector  studio  quod  ais  te  in  Callimacheis  nostris2;  excutiendis  posuisse ; 
sed  magis  adhuc  laetor,  quod  nostrorum  ad  poetam  Cyrenaeum  visorum 
pleraque  tibi  testaris  probari.  Unde  spem  coneipio,  ut  aliorum  quoque 
doctorum  hominum  suflragia  nostra  ferat  industria.  Fieri  enim  nequit 
ut  a  sententia  Tua,  qui  graecarum  literarum  hodie  sis  arbitcr,  his 
literis  dediti  dissideant.  Hippolytum  Tuum  avide  exspecto.  Koenii 
tui  Corinthium  lleynius,  V.  C.  cujus  Virgilius  his  ipsis  diebus  prelo 
exiit,  nuper  in  novellis  literariis,  quae  sermone  vernaculo  a  Göttin- 
gensibus  publicantur3),  magnifice,  sed  pro  meritis  laudavit.  De  meis 
Demosthenicis  ultro  in  tuam  discedo  sententiam.  Exhorrescit  mihi 
saepe  animus  et  caligat  ad  cogitationem  taediorum  atque  molestiarum, 
quae  editori  graecorum  oratorum  exantlandae  sunt;  subitque  non 
sine  causa  vereri,  ne  labori  deprehendar  impar,  multique  ideo  minus 
bene  de  conatu  meo  sperent,  quod  sciant  morbuin  hunc  esse  meum, 
ut  in  vetustos  auetores  stylo  critico  licentiosius  grasser.  Profecto, 
ne  quid  te  celem,  sed  aperte,  pro  more  meo,  tecum  agam,  si  un- 
quam  eveniat,  ut  graecos  oratores  edam,  haud  potero  mihi  temperare, 
quominus  multa  aliter,  atque  in  vulgatis  libris  leguntur,  constituam, 
tamesti  crebro  jam  usu  didicerim  hanc  insaniam  meam  reformidare. 
quae  me  saepius,  quam  velim,  in  transversum  egit.  Quare  satius 
utique  sit,  vel  meopte  judicio,  hos  aegros  manibus  committi  curandos 
minus  atroeibus.  Sed  vide  quid  me  angat.  Demosthenicas  meas 
copiolas  libellus  haud  capit  ejus  molis,  quam  animadversionum  ad 
gr.  auet.  singulis  voluminibus  praefinivi.  magnae  |  autem  molis  librum  f0i.  r 

1)  [Dvae  orationes.  I.  De  publicis  Atheniensium  raoribus,  pro  lemporura  di- 
versitate,  crescentis  labentisque  Reipublicae  causis.  II.  De  Pbilippi  Macedonis,  Amyn- 
(ae  Glii  indole,  virtulibus,  rebusque  gestis,  causis  externis  fractae  Graecorum  liber- 
latis,  Lugd.  Bat.  1766.    Or.Ml  war  schon  1760  in  Franeker  gehalten  worden.] 

2)  [Animadv.  V  p.  723—756.] 

3)  [Goelting.  Gel.  Anz.  1767  S.  181  —  183.] 


Digitized  by  Google 


742 


R.  Fo ERSTER, 


excudendum  aere  raeo  locare  per  fortimarum  mediocrilatem  haud  licet. 
Rem  familiärem  sie,  non  in  periculum,  sed  plane  pessumdarem. 
Librarii  autem  nostri  genus  hoc  literaturae,  in  quo  nos  desudamus, 
cane  pejus  et  angue  fugiunt  et  exsecrantur.  Aut  itaque  a  vobis, 
aut  a  nemine,  salus  exspectanda  est.  Multum  tua  valet  auetoritaß, 
Valkenari  Omatissime,  qua  si  e  librariis  vestris  unum  aliquem,  quem 
tu  judieaveris  idoneum,  permoveris,  ut  excudendum  aere  periculoque 
suo  modica')  mercedula,  reeipiat  Apparatum  Demosthenicum 
meum,  statim  abjiciam,  et  ejurabo,  si  opus  erit,  consilium,  quod 
calidius  cepi,  sed  eo  animo,  ut  ab  eo  facile  sim  passurus  me  deduci. 
Lente,  quod  suades,  festino.  Diligentiam  meam  quinquennio,  mini- 
iuum,  circumscripsi.  Die  autem,  quem  dico,  apparatus  multo  citius 
poterit  expediri,  quem  nil  necesse  est  ita  perfectum  et  exasciatum 
esse,  atque  ipsam  editionem  oratorum  graecorum  esse  par  est.  Cujus 
apparatus  geminum  vides  commodum,  alterum,  ut  futuro,  quisquis  is 
erit,  editori  graecorum  oratorum  incredibili  sit  adjumento  atque  prae- 
sidio;  alterum,  ut  si  quando  fatum  lianc  mihimet  ipsi  provinciam  im- 
ponat,  speeimen  et  veluli  praegustum  aliquem  exhibeat  illarum  ratio- 
nura,  quas  in  editione  mea  sim  secuturus.  Conjectura  si  quid  de- 
finire  valeo,  qualuor  alphabeta,  ut  vulgo  appellant,  in  forma  quarta, 
Apparatus  ille  implebit,  quo  complectar  haec  tria :  primum  varietatem 
lectionum,  quas  suggerunt  libri,  quorum  mihi  copia  est;  Bavaricus, 
Augustani  complures,  Breslavienses ;  fortassis  accedent  quoque  sub- 
sidia  bibliothecarum  Italicarum  et  Gallicarum;  videntur  enim  Bandiuus 
et  Capperonerius5)  mihi  praesto  futuri;  tum  editi  meliores,  quorum 
nullum  desidero  praeter  eum,  quem  Felicianus  curavit.  Mediam  Appa- 
ratus partem  conficient  conjecturae  et  reliquae  ad  oratores  graecos 
et  Harpocrationem  animadversiones  noslrae.  In  Harpocr.  haec  duo 
potissimum  agam;  ut  e  Suida  et  Photii  lexico  inedito,  quod  penes 
me  est,  eum  einendem,  tum  ut  locos,  quos  Lexicographus  affert, 
omnes  designem,  indicandis  cujusque  sedibus,  quam  partem  operae 
superiores ,  quotquol.  fueruut ,  Harpocrationis  editores  intactam  trans- 
misere.  Claudent  agmen  indices  pleni  et  multiplices  in  oratores 
foi. *r  graecos  omnes   unaque  |  Harpocrationem.    Stüde  itaque,  Valkenari 


1)  [Die  Worte  modica  mercedula  sind  am  Rande  hinzugefügt.] 

2)  [Hdr:  Capperooiusl 


Digitized  by  GoogleJ 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


7i3 


Humanissime,  id  quod  majorem  m  modum  abs  Te  peto  atque  con- 
teodo,  vestratium  alicui  librariorum  persuadere,  ut  Apparatum  hunc, 
cujus  Tibi  descriptionem  proposui,  aere  periculoque  suo  recipiat 
cxcudendum.  In  ferendis  mercedulae  conditionibus  aequum  me 
habebit,  tametsi  in  eo  elaborando  tantum  mihi  sentio  contentionis,  et 
sudoris  adeo,  exhauriendum  esse,  quantum  facile  cuique  non  sit 
aestimare,  magno  praeterea  constat  portorium  literanun,  quas  hujus 
rei  causa  per  urbes  Germaniae  plures,  per  Gallias,  per  Italiain 
spargere  necesse  habeo.  non  exiguo  denique  veueunt  collatioues 
codicum  manu  exaratorum.  Librario,  si  quis  erit,  qui,  auctore  Te, 
Apparatum  hunc  ad  oratores  graecos  crilicum  excudendum  recipiat, 
intra  biennium  nitide  et  perspicue  exaralum  in  manus  dabo,  ut 
prelo  subjici  possit.  Negotium  hoc  si  feciliter  et  ex  animi  mei  sen- 
tentia  perfeceris,  Valkenari  Optime,  magna  rae  cura  levabis,  magno 
me  Tibi  beneficio  devincies;  ut  de  rep.  lileraria  ne  dicam,  a  qua 
quam  sis  gratiam  initurus,  ipse  tu  existimabis. 

De  scholiasta  Theocriti  inedito  edendo  quae  nuper  aflulgebat  spes. 
ea  nunc  plane  decolavit.  Librarius  Viennensis,  qui  sumtus  in  novissimam 
poetae  Syracusani  editionem  erogavit,  a  novo  volumine  edendo  prorsus 
abhorret,  querens  minutum  poetam  jam  sie  in  molem  excessisse  enor- 
mem emtorique  molestam.  Ne  si  edere  quidem  velim,  superest  id 
otii,  ut  necessariam  emaculando  huie  Scholiastae  curam  adhibere 
queam.  Quod  rei  caput  est  ad  grammaticas  fomo'/.oyiag  factus  a 
natura  sum  plane  äfiovaog.  Versor  nunc  in  argumenlo  diversissimo, 
aftlxus  iis  rebus,  a  quibus  avocari  me  neque  facile  patiar,  neque 
expediat.  Ne  inspexi  quidem  ad  hoc  diei  hunc  Scholiastam  Gene- 
vensem,  sed  ultro  credo  Casaubono,  auetori  idoneo,  invidendis  lau- 
dibus  eum  depraedicanti Ipse  tute  ede,  Valkenari.  Ecquis  te  huic 
negotio  aecommodatior?  Leva  me  hoc  onere,  quod  imprudentia 
gestiens  egomet  ipse  meis  mihi  manibus  imposui.  Sin  recusas,  delega 
familiarium  tuorum  alicui,  quem  judicabis  rei  bene  gerendae  parem 
esse.  Non  dubito  esse  in  |  alumnis  diseiplinae  Tuae  juvenem  fot.  2» 
graece  doctum,  qui  occasionem  tarn  praeclarara  proferendi  ingenii  et 
gloriae  quaerendae  ultro  oblalam  rapiat.  Proximis  nundinis  vernis 
exemplum  meum  hujus  Scholiastae,  nisi  recusas,  per  Luchtmannum, 

I)  [Vgl.  Ädert,  Scholiorum  Theocriteorum  pars  inedita  e  codice  Genevensi, 
Turici  1843  p.  V.] 


Digitized  by  Google 


744  R.  Foemteb, 

ad  te  ibit;  quo  tute  tuismet  oculis  de  valore  ejus  arbitreris.  Bene 
vale  et  me  amare  perge.   Scripsi  Lipsiae  d.  22  Martij  1767. 

355.  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 

(Original  in  München,  wie  3  4  9,  Nr.  5;  Lebensbeschr.  S.  644 — 647  nach  dem 

vielfach  kürzeren  Concept  gedruckt.) 

Viro  illustri  |  Andreae  Felici  Oeffelio  |  spd.  |  Io.  lacobus  Rciskc'). 

Facile  non  dixerim,  quanto  me  gaudio  affecerint,  et  quantam 
Tui  admirationem  mihi  injeceriot  postremae  Tuae  literae,  Oefieli  Ex- 
cellentissime,  humajiitatis  et  urbanitatis  plenissimae.    Profecto,  quod 
pace  Tua  dixerim,  Tibi  quidem  haud  dedecori  futurum,  tantum  latinae 
clegantiae  e  Bavaria  vestra  non  exspectaveram.   Universam  si  perag- 
rcm  Saxoniam,  quae  vulgo  cultissima  literis  et  habcalur  et  dici  velit, 
facile  non  inveniam,  qui  tuae  dictionis  u^hot^tu  aequet.  Nativum 
refert  tua  dictio  ingenuumque  colorem  Tullianum.   Ita  scribis,  ut 
optimos  quosque  latinos  auctores  in  numerato  tenere  videare.  Ita 
nie  cepit  orationis  tuae  lepos,  ut  legendis  literis  Tuis  satiari  haud 
(jueam;  quas  tametsi  cupio  quam  creberrimas  abs  Te  ferre,  si  com- 
fiiodo  id  Tuo  ßeri  possit,  malo  tarnen  Te  Tuo  servire  otio,  dummodo 
mihi  de  voluntalis  Tuae  erga  me  constel  integritate.    Luctus  Tuus 
domesticus  doloris  communione  me  afficit.    caeteris  quoque  com- 
moveor,  quas  commemoras,  molestiis,  quibus  Te  septum  et  obrutum 
quereris.   Sed  ea  est  vivendi  conditio  omnibus  scripta,  ut  vita  vacarc 
.  molestiis  nequeat.   Beatus  ille,  cui  acerborum  poculum  majore  dul- 
cium  accessione  Homericus  ille  sortium  humanarum  pincerna  tem- 
perarit.  Literarum  Tuarum  raritatem  quod  excusares  nihil  erat.  Satis 
liabent  sortis  meae  homines,  pati  viros  illustres  ordinis  Tui,  multis 
raagnisque  curis  districlos,  ut  eorum  negotium  nugis  nostris  in(er- 
pcllemus.    IJteras  ad  me  da,  Oeireli  Amplissime,  quum  lubebit,  pro 
oportunitate  Tua.  Paucis  ero  contentus,  lametsi  crebras  malim.  Sem- 
per erunt  mihi,  quotquot  dabis,  longe  jueundissimae,  longcque  aeeep- 
tissimae.   Satis  acquus  sum,  ut  silentium  Tuum  comiter  feram,  et 
negotiorum  tuorum  tumultui  iniputem.   In  collaudanda  et  extollenda 
Tua  liberalitate  et  officiositate  non  laborabo,  cum  quod  sentio  me 
laudum  Tuarum  magnitudinein  praedicationis  omni  contentione  tarnen 

0  [Antwort  auf  Oofelo's  Brief  vom  %l.  März  1767  (Lebensbeschr.  S.  635  f.].] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk  s  Briefe.  745 

• 

coosequi  haud  posse,  tum  quod  video,  admirabilem  Tuum  rarumque 
pudorem  isto  vanitatis  paslu  haud  duci.  Amplector  potius  tacita 
cum  veneratione  prolixam  Tuam  voluntatem,  et  eo  demonstratam, 
quod  usum  Tui  Demosthcnis  diuturniorcm  mihi  concedis,  et  hoc 
quod  aliorum  praeterea  codicum  ex  amplissimis  vestris  gazis  usuram 
mihi  polliceris.  .  .  .  Codicum  de  quibus  commemoras,  cum  plerique 
studiis  meis  accommodati  sint,  tarnen  hoc  quidem  tempore,  rogo  Te, 
Oefleli  Humanissime,  ut  Aristidem,  et  Julium  Pollucero  juniorem,  Chro- 
nici  ad  Valentem  perducti,  vocabulariique  auctorem,  ad  me,  quandocun- 
que  Tibi  commodum  erit,  mitlas.  . .  .  Nuper  cum  Belio  cum  forte  con- 
grederer,  vehementer  in  Te  invehebatur,  quod  non  modo  Boica  Tua 
sibi  dono  mittere  nil  curares,  sed  etiam  contumeliose  se  tractasses. 
Nam  Te  ajebat  nescio  ad  quem  prodidisse  verbis,  Te  pensi  non 
habere,  .Monumentorum  Tuorum  nullam  in  Actis  Eruditorum  men- 
lionem  fieri.  Quae  vox  utrum  Tibi  exciderit,  et  ad  quem,  ipse  Tu 
omnium  optime  scies.  mihi  quidem  mera  videtur  ea  esse  calumnia, 
digna  illius  ingenio  et  moribus.  Contemno  sycophantam,  irritare  tarnen 
reformido.  De  Cobcro  dudum  nil  inaudio.  Dedi  tarnen  ad  eum  his 
cum  nundinis  Hieras1),  quibus  adscripsi  locum  Tuarum  literanun  extre- 
muin,  qui  ad  eum  pertineret2).  De  reliquo  Deum  oro,  Vir  Illustris 
atque  Amplissime,  ut  vires  Tuas  affectas  recreel  confirmetque ,  quo 
et  literas  diutius  ornes,  et  sludiis  meis  benignum  Te  almuraque  nul- 
ritorem  praestes,  quod  ut  facias,  cum  animi  Tui  celsitudo  Te  stimulat, 
tum  ego  Te  majorem  in  modum  rogo  atque  contendo.  Bene  vale. 
Scripsi  Lipsiae  d.  18.  Maji  17G7. 

356.   An  Johann  (iottlieb  Cnber  in  liautzen. 

(Original  in  Bautzen,  wio  277,  Nr.  6,  von  Frau  K.  geschrieben  und  von  R.  nur 
unterschrieben.    Our  Anfaug  hat  sich  nicht  linden  lassen.} 

tonnen,  unb  wa$  Sic  bafür  v*cv(an^cn.  II.  £ofv.  Ocfcl  l)at  tun1  furzen 
an  mid)  abrieben,  unb  ^ebenfei  31)rer  noer;  immet  im  bcjten.  pier  fmb 
feine  eigenen3  ©orte1).  .  .  . 

Scfylüfcltcr;  voünfä)e  id)  bajj  c*  Ihnen  nwfjl  a,el)e,  unb  ba§  ©ott  Sie 
enttveber  befjcr  berfora,e,  ober  bod)  mentalen*  ein  mit  Syrern  Staube,  ber 

I)  [Brief  356.]         t)  ;  Lebensbesch  r.  S.  643,  4  8  f.]  3).  [Mir:  eigene] 

4)  [Es  folgen  die  von  R.  selbst  geschriebenen  Worte  Cobero  noslro  bis  a 
me  salutem  aus  Oefclc's  Briefe  vom  2«.  März  1767  Lebensbeschr.  S.  643,  18-30.] 


746 


R.  FOERSTEK, 


bocty  audj  rtidjt  ber  f<f;lcd)tefte  i(t,  jufricbeneS  £cr$  gebe.   Reiben  Sie  mir 
9cn>ogcn,  ber  beharre  (Sn>.  #od>(!bIen  |  ergebener  Liener  |  D  SReiäfe. 
Seidig  ben  19  SHar;  |  1767. 

357.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  45.) 

Viro  Celeberriruo  |  L.  C.  Valkenario  |  spd  |  IIRciskc. 

Ad  postrernas  roeas  Hieras  quum  nondum  abs  Te  responsum  liile- 
rim,  Valkenari  Celeberrime,  consultum  haud  duxi,  Scholiastam  Theo- 
criteum  ad  Te  mittere').  Crebrae  satis  occurrunt  oportunitates,  etiam 
extra  nundinas,  ad  vos  miltendi,  si  quid  suppetat  fascis  librariae. 
lbil  ille  ad  Te,  ut  primum  flagitabis.  Sed  negotium  Demosthenicum 
etiam  atque  etiam  rogo,  ut  commendatum  Tibi  habeas,  et  Lucht- 
manno,  aut  si  cui  alii  videbitur,  commendes.  Penes  me  nunc  est 
Demosthenis  codex  vetustate  venerabilis  et  praestantia  excellens,  mem- 
branaceus,  e  saeculo  ut  opinor,  nono  aut  deeimo,  idem  ille,  cujus 
lectiones,  a  M.  Simone  Fabricio  excerptas  Hier.  Wolfius  dudum  publi- 
cavit.  Non  poenitet  operae,  quam  nunc  in  eo  ad  editionem  Parisi- 
nam  exigendo  pono.  Vix  dimidiam,  paene  dixeram  tertiam  parteni 
lectionum  exhibuit  Wolfius.  Quod  cum  suspicarer,  operain  dedi,  til 
eo  codice  potirer,  quem  constat,  omnium,  quotquot  hodie  in  Europa 
i"  supersunt,  usu  et  fama  cogniti,  |  esse  nobilissimum.  Oratio ues  Tuae 
super  Athen,  rnoribus  et  Philippi  virlutibus2)  commemoratae  nuper  sunt, 
et  laudatae  quoque,  ut  par  est,  in  novellis  literariis  Lipsiensibus3), 
opera,  ut  opinor,  Ernestii,  sed  hac  cum  animadversione,  primuiu,  in 
extollendo  Philippo  Te  modum  excedere ;  tum,  tametsi  tersa  sit  oralio 
Tua,  neque  careat  scitis  sententiis,  pro  exemplo  tarnen  eloquentiae 
habendam  nequaquam  esse.  Vides,  Valckenari  Ornatissime,  Judicium 
nostratium,  si  fas  est  multis  imputare,  quod  unius  est.  Mihi  quidem 
illa  cum  censura  commune  nihil  est,  de  cujus  auetore  nihil  mihi  con- 
stat, praeter  suspicionem,  profectam  illam  esse,  aut  ab  ipso  Ernestio 
seniore,  aut  a  juniore,  istius  e  fratre  nepote,  qui  Professor  Eloqueu- 
tiae  exlraordinarius,  ut  hic  usurpant,  et  patrui  successor  n^oodoxtfio^ 

0  [Vgl.  S.  743,  3  4  f.]  '      t)  (Vgl.  S.  74»  A.  1.] 

3)  [Neue  Zeitungen  von  gelehrten  Sachen  Nr.  39  (14.  Mai  4  767)  S.  307 
bis  308.] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


747 


est,  aut  ab  alio  quopiam  e  ludo  Ernestiano  a ')  quo  sum  alienus.  Oflen- 
siunculae  quaedam  minutae  dissidium  inter  me  et  Eroestium  injecere; 
quae  cum  dudum  latuissent  doloso  cinere  sepultae,  nuper  paulo  lucu- 
lentius  prorupere,  a  Calliniacheis  meis*),  ni  fallor,  proritatae.  Ego 
vero,  tametsi  graviter  offensus,  et  improba  ictus  injuria,  sedulo  tarnen 
cavebo,  ne  impius  et  ingratus  in  cum  videar,  cui  me  multum  debere 
haud  diffiteor.  Nundinae  hae  proventus  literarii,  ejus  quidem,  quo 
nos  delectamur,  nihil  altulere.  E  Belgio  mihi  redditus  est  index  bib- 
liothecae  ab  illo  de  Willem  collectae,  quem  nos,  si  adhuc  raeministi, 
scholarum  |  Schultensianarum  socium  habuimus.  Quo  in  indice  bonae  foi.  v 
notae  libros  liaud  paucos  reperi,  quibus  meam,  si  licebit,  supellecti- 
Iem  curabo  ut  instruam.  Demosthenicac  inprimis  copiae  me  movent. 
Hemsterhusianam  ajunt  jam  dissipatam  esse3).  Itane  est?  Nos  vero 
de  illa  seclione  nihil  hic  terrarum  inaudiveramus,  tametsi  Luchtman- 
Diim  rogassem,  ut  Catalogum  B.  II.  ad  rac  mitleret.  Adjeci  his  literis 
opusculum  juvenis  a  bona  literatura  haud  alieni,  Bodeni,  eo,  quo  Tu 
ingenium  ejus  ex  hac  scriptiuncula ,  quae  ejus  novissima  est4),  nam 
alias  plures  hujus  generis  jam  prodidit,  noscitares.  Professoris  ille 
quidem  extraordinarii  honore  jam  fungitur,  in  acadcmia  patria  Vite- 
berg.  Sed  displicet  ei  patria,  malletque  cum  juvene  nobili  per  Ita- 
liam  peregrinari.  Si  quis  est  Tibi  notus  adolesccns  honesto  loco  natus, 
qui  comite  itineris  literato  egeat,  fac  quaeso  ut  hunc  ei  hoininem 
concilies,  cujus  ncque  morum,  neque  literarum  vos  poenitebit.  Bene 
vale  Valkenari  Doctissime,  et  me,  quod  facis,  amare  pergc.  Scripsi 
Lipsiae  d.  22  Maji  \  767. 

358.   An  Gerard  Mecrman  in  liotterdam. 
(Original  im  Haag,  wie  274,  Nr.  8.j 

Meermanno  |  Viro  lllustri  |  spd  |  I  !  Heiske. 

Tametsi  quod  ad  Te  hoc  tempore  scriberem,  Vir  Illustris,  parum 
esset,  duxi  tarnen  mearum  partium,  memoriam  mei  pencs  Te  literarum 

I)  [Die  Worte  a  quo  sum  alienus  sind  am  Rande  hinzugefügt.] 
t)  [Vgl.  S.  74«  A,  i.] 

3)  [Vgl.  Mahne,  epist.  Ruhnk.  ad  WyUenb.  p.  64  und  p.  186.] 

4)  [Artifex  ea  quae  sibi  non  conveniunt  ßngens  poetae  monitor,  I.  Vitem- 
bergae  <  766 ;  II.  U67.    Vgl.  den  Brief  von  Frau  R.  an  ihn,  Nr.  L] 


Digitized  by  Google 


748 


R.  Fo ERSTER, 


officio  renovare.  Filium  Timm  dudum  exspectavi.  ille  vero  nondum 
advenit.  Memineris  velim  ei  huc  proficiscenti  Demosthenem  Tuuin 
addere,  cujus  mihi  spem  movisti,  aut,  si  viarum  discriminibus  eum 
committerc  rcformidas,  da  quaeso  juveni  cuidam  pencs  vos,  docto  el 
diligenli,  hoc  negotii,  ut  varias  lectiones  e  codicc  Tuo  meos  in  usus, 
ad  paginas  et  versus  editionis  Parisinae  a  Benenato  et  Lambino 
curatae,  exscribat.  Adjeci  rogatu  amici  qui  Tibi  commendatus  esse 
vult,  opusculum  ipsius'y.  Est  ille  juvenis,  haud  illiteratus,  Bodcnus. 
Witlebergeusis ,  in  academia  patria  Professor  antiquilatum  extra- 
ordinarius,  ut  lue  usurpant.  Cognosces  illo  ex  opusculo  ingeniun» 
liominis  ad  bonas  lilcras  ornandas  bene  natura2).  Optat  ille  felicitatein 
sibi  eani  contingere,  ut  cum  juvene  quodam  nobili,  sumtus  itineris 
praebentc,  Italiam  adeat,  comes  studiorum  literariorum.  Estnc  pcnes 
vos  juvenis  illustri  loco  natus,  cujus  ille  studia  tantisper  gubernet, 
donec  eum  per  cultiores  Europae  partes  comitetur.  Non  poenilebil 
Te,  Meermanne  Amplissime,  Bodcnum  commendationc  atque  libera- 
litate  Tua  fovisse.  Bene  vale,  et  mihi  bene  velle  perge.  Scripsi  Lipsiae 
d.  22.  Maji  1767. 

Literas  superiores  cum  jam  exarasscm,  et  fasciculo  inclusissem, 
uua  cum  opusculo  Bodcniano,  quem  Tibi  fasciculum,  Vir  lllustris. 
Luchtmannus  reddet,  supervenerunt  Tuae  longo  jucundissimae,  eodem 
die  exaratae3),  quo  illas  meas  ad  Te  exaraveram.  Quare  nccesse 
mihi  fuit  meas  illas  a  librario  Lipsicnse,  cui  eas  in  Belgium  curandas 
commiseram,  repetere,  illisque  hanc  accessionem  adjungere.  De 
fi Iii  Tui  itinere  ad  nos  brevi  ineundo  certiorem  me  facis.  Mirificam 
<v  mihi  creant  oblectationem,  quae  de  adolescentis  felici  ingenio  |  et 
egregiis,  pro  isla  quidem  aetate,  protectibus  in  literis,  scribis.  Miror 
equidem,  ut  libere  dicam,  quae  sentio,  quod  pace  Tua  fieri  velim, 
ut,  cum  tot  sint  penes  vos  academiae  nobiles,  ubi  filium  habere 
possis  in  oculis  quasi  sinuque  Tuo,  et  studia  ejus  literaria  cominus 
regere,  remque  omnem  ejus  domesticam,  pro  arbitrio  Tuo.  minori 
etiam  impendio,  constiluere,  Tu  tarnen  eum  domo  procul  amandare 
malis.  Quod  si  tarnen  ita  decrevisli,  quod  decrevisse,  pro  sapientia 
Tua  non  sine  gravibus  caussis  censendus  es,  gratulor  Germaniae 

i)  [Vgl.  S.  747  A.  4.]  ?)  [Hdr:  beoeoatum] 

3)  [Das  Goncept  vom  24.  Mai  1767  ist  im  Museum  Meermanno-Wcstr.  im 
Haag  erhalten.] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  749 

nostrae  de  tarn  praeclaro  egregiae  Tuae  erga  ipsam  voluntatis  do- 
cumento,  et  de  tarn  caro  pignore,  quod  e  manibus  Tuis  fidei  suae 
commissum  brevi  accipiet,  sancteque  et  summa  cum  caritate  custodiet. 
Gratulor  inprimis  mihi,  de  fiducia,  qua  partem  curarum,  inslitutioni 
Pilii  Tui  impendendarum  in  me  transferre  dignaris.  Quam  partem,  ut 
libenter  suscipio,t  ita,  qua  potero,  diligentia  fideque  geram,  operam 
daturus,  ut  Studium  Tibi  meum  approbem.  De  domicilio  curatum 
est.  Conduxi  ei,  nisi  Tibi  displicebit,  domicilium,  quo  facile  non 
aliud  splendidius,  et  commodius  et  studiis  rebusque  filii  Tui  accom- 
modatius  in  tota  urbe  reperias.  Dedit  hoc  precibus  meis  Sollikoferus, 
vir  plurimum  reverendus,  ecclesiae  Reformatae  penes  nos  Pastor 
celeberrimus,  quo  utor  familiariter,  ut  reciperet,  filium  Tuum  domi 
suae  liberaliter  accipiendum.  Nullus  dubito  famam  hujus  viri,  quae 
per  totam  didita  est  Germaniam  amplissima,  ad  vos  quoquc  permanasse. 
Coetus  Reforraatorum  Lipsiam  incolentium  dtios  alit  paslores,  allerum 
verba  pro  concione  sermone  gallico  facienlem,  (is  est  Du  Maas1, 
gallica  interpretatione  Memoriarum  Chinensium  e  Russico  sermone 
nuper  nobililatus.)  alter  germanice  divina  tradit  oracula.  Is  est 
Sollikoferus,  Helvetus  origine,  ex  oppido  Lausannae  vicino,  St.  Gallen 
dicto,  oriundus.  francice  idem  loquitur.  Uxor  ejus  item  originis  est 
francicae.  Floret  is  summa  existimatione ,  dignitate  et  fama,  quam 
sibi  sanctitate  morum,  eleganlia  literarum,  et  in  primis  incomparabili 
facundia  peperit.  Est  inter  oratores  sacros  nostrates  facile  princeps. 
Vix  credas  quanlus  hoininum  numerus,  etiam  Lutheranorum,  ad  eum 
audiendum  confluat.  Hic  unus  omnium  mihi  videbatur  vel  maxime 
idoneus,  cui  filius  Tuus  praeceptis  et  exemplo  et  conviclu  ad  virtutem 
formandus  crederetur;  speroque  Judicium  Tuum  meo  non  repug- 
naturum.  Eccui  par  erat  Te  malle  filium  Tuum  credere,  quam 
minislro  coetus  Reformati,  docto,  urbano,  fido,  religioso,  modis  Om- 
nibus venerabili,  qui  Meermannulum  Tuum  (ut  verbis  Tuis  utar) 
patria  caritate  amplecteretur ,  ipse  prolis  exsors,  et  in  sinu  atque 
oculis  ferret.  Habitat  Sollikoferus  in  parte  urbis  celeberrima  et 
pulcherrima,  ad  forum,  in  aedibus  Hohmannianis,  quae  |  tarn  sunt  foi.  «r 
magnificae,  ut  paucae  aliae  cum  iis  de  magnificentia  contendant. 

1}  [Jean  Dumas  hier  verwechselt  mit  Cbarles  Guillaume  Frede>ic  D. ,  dem 
Ueberset/er  der  Voyages  et  decouverles  faites  par  les  Husses  etc.,  Amsterdam  1766.] 
i)  [Här:  Meermaimullum] 


Digitized  by  Google 


750 


R.  Fo ERSTE», 


Offert  Sollikoferus  Glio  Tuo  (res  cameras  araplas,  el  splendide  ornatas, 
pro  annuo  locario1)  centum  quinquaginta  thalerorum.  quae  merces  sane 
est  modica,  habita  ratione  enormitatis,  ad  quam  paucis  abhinc  annis 
t6  hoixtop  Lipsiae  excessit.  Angustam  urbem  incolit  ingens  ho- 
minum  numerus,  praesertim  studiosorum  locupletium  et  nobiü  loco 
natorum.  Quo  factum  ut  locaria  ad  immancm  modum  excesserinl. 
Forte  adducelur  Sollikoferus  cum  tempore,  ubi  cum  filio  Tuo  et  ejus 
rectore  aliquanto  penitius  consueverit,  ut  ad  mensam  quoque  suam 
eos  admittat.  Interea  spero  me  impetraturum  a  Ludwigio,  raedi- 
corum  nostrorum  principe,  viro  arteque  et  scriptis  incluto,  ut  sinat 
fdium  Tuum  convictu  suo  uti.  Indulget  hoc  gratiae  Ludwigius  ado- 
lescentibus  bene  natis,  medicinae  inprimis,  sed  et  aliis  literis,  theo- 
logicisque  et  philologicis,  dedilis,  ut  eos  epulisque  meridianis  et 
sermonibus  familiaribus  pascat.  Pendunt  per  septimanam3} 
Unum  hoc  depeciscilur  Sollikoferus,  quod  ultro  liquet  aequura,  neque 
denegandum  esse,  ut  diebus  Saturni,  quibus  vacare  solet  meditationi 
homiliarum  die  dominico  pro  concione  habendarum,  cubiculorum,  quae 
tria  Tuo  filio  habenda  concedet,  maximum,  cubiculo,  quo  ipse  familiariter 
utitur,  finitimum,  strepilu  vacel;  ne  fremitus  insolentior  commeo- 
tantem  ipsum  interpellet.  Scholas  suas  magislri  noslri  propediem, 
octiduo  a  festo  Pentecostes  proximo,  aperient,  totamque  per  aestatem 
continuabunt,  et  uno  tenore  usque  ad  festum  Paschatis  extrahent. 
Jam  Tecum  statues,  Meermanne,  Vir  Jllustris,  utrum  expediat  filiuro 
jam  statim  huc  milti,  quo  intersit  ipsis  scholarum  (seu  collegiorum; 
initiis,  an  sub  autumni  demum  ingressum,  quum  in  medium  lectionum 
cursum  incidet.  Existimem  equidem  illud  multo  satius  fore,  quam 
hoc.  Sed  utrum  Tu  statues,  fac  quaeso  me  de  consilio  Tuo  per 
literas  certiorem.  Certa  t(äv  uxQodo6a>v  merces  nulla  est.  Juvene* 
honestioris  ordinis  pro  fortunis  didactrum  pendunt.  Quam  operani 
magister  gratis  omnibus,  qui  se  uti  velint,  navat,  ea  publica  appellantur 
collegia;  privata,  quum  plures  ad  audiendum  atque  discendum  coeunt: 
his  merces  constiluta  est  modica.  privatissima  denique  collegia  illae 
usurpanlur  institutiones,  quas  magister  uni  quaternis,  quinisve,  ut  inier 
contrahentes  convenit,  per  septimanam  horis  impertit.  Postremuiu 
hoc  genus  scholarum  magno  venit.    Centum  thaleri  solent  earuro 

t)  [«rfr:  locari]  2)  [Hier  ist  Kaum  von  etwa  4  t  Buchstaben  ge- 

lassen und  am  Kaude  gesetzt :  V.  in  tine  scripta.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


751 


merces  esse  constituta  et  usu  recepta.  Magistros  filio  Tuo,  primo 
quidem  biennio,  maxime  convenientes  existiinem  Ernestium  utrumque, 
illum  celeberrimum,  et  alterum  juniorem,  istius  e  fratre  nepotem,  a 
quibus  humaniores  literas  accipiat,  Boehmium,  qui  historiam  statuum 
(ut  appellant) ,  Burscherum  denique ,  qui  Universalem  tradat.  Haec 
pauca  de  curriculo  literario,  quod  ßlius  Tuus  apud  nos  ingredietur, 
et,  quod  spero  optoque,  feli|citer  decurret,  breviter  et  sumraatim,  ad  foi. 
Te,  Vir  Illustris  perscribenda  duxi.  Caetera  docebit  ipsa  res,  et  filius 
Tuus,  cum  ad  nos  appulerit,  aut  usu  ipse  suo,  aut  ab  amicis  ad- 
monitus,  constituet,  aut  ad  Te  referet.  Faxit  Deus,  ut,  quod  cepisti, 
consilium,  grave  profecto  et  arduum,  ad  salutem  Filii  Tui,  gloriamque 
gentis  Tuae  nobilissimae,  et  ad  gaudium  Tuum,  prosperum  sortiatur 
exitum.    Scripsi  Lipsiae  d.  30.  Maij  1767. 

P.  S.  Interea  dum  isla  exaro,  rogavit  per  literas  uxor  mea 
Ludwigiam,  matronam  ornatissimam,  super  ista  re.  Cui  haec  renunciat, 
epulari  se,  non  sumtuose,  sed  frugaliter  et  civiliter.  Posse  filium 
Tuum  cum  gubernatore  per  quatuordeeim  dies  frequentare  suam 
mensam,  periculi  faciendi  ergo,  num  satis  placeat  conviclus.  Praeter  ne- 
cessarios  convictores  sibi  nunc  esse  decem.  illorum  unumquemque  viritim 
in  septimanam  pendere  binos  thaleros,  et  menstruas  esse  pensiones1). 

4)  (Meerman's  Antwort  lautet  im  Concepl  (im  Haag)  (mit  mehreren  Fehlem): 
Viro  Clarissimo  atque  Doclissimo  |  Joanni  Jacobo  Reiske  |  S.P.D.  |  Gerardus  Meerraan. 
|  Holtum  Tibi  v.  cl.  obstrictus  sum  pro  adhibito  erga  filium  meum  labore.  Vt  eum  pro 
duobus  tribusve  annis  extra  conspectum  meum  adeoque  ad  exteros  mitterem,  tum  aliae 
me  causae  impellerunt,  tum  nimia  parentum  indulgentia.  Gubernatorem1)  etiam  habet 
bonis  quidem  moribus  praeditum,  neque  indoctum,  sed  perquam  juveoem;  quum  aetate 
provectiorem  eumque  idoneis  qualitatibus  praeditum,  etsi  lauta  dans  stipendia,  non 
invenirem.  Itaque  quum  experientia  (nos  inter  dictum  sit)  adhuc  indigeat,  proderit 
ipsi  cum  exteris  commercium,  inprimis  cum  Gubernatoribus  usu  exercitatis,  qui 
nobilioribus  adsunt  juvenibus;  prout  ipsi  serio  commeodavi.  Quod  ad  Cameras 
Rev.  Sollikofferi  atlinet,  nolim  quidem  disputare  eas  optimas  esse;  verum  insistit 
filius  meus,  ut  ipse  exploretur,  num  sibi  arrideant;  spero  etenim  eum  intra  duas 
hebdomadas  itineri  se  posse  accingere.  De  mensa,  quod  addidisti,  penes  Ludewigium 
Medicum,  parumper  miratus  sum,  quum  rerum  mearum  haud  sis  igoarus.  Nam 
qui  fere  quindeoim  mille  fiorenos  per  annum  expendo,  aegre  patiar  filium  meum 
epulari  duobus  per  |  septimanam,  imperialibus,  frugali  ut  addis  mensa,  cui  certe  fol.  4 * 
non  est  adsuetus;  imo  famulus  ejus  pro  solo  victu  praeter  mercedem  sibi  plus 
stipulatus  est.    Quumque  splendidae  et  perantiquae  apud  nos  familiae  sim  (absque 

\)  (Erb.  Vgl.  Cras,  Elogium  Johannis  Meermanni  p.  9,  Brief  360  S.  754  und 
Brief  3  91.] 


Digitized  by  Google 


752 


R.  Fo ERSTER, 


359.  An  Christoph  Gott  lieb  von  Murr  in  Nürnberg. 

(Nach  dem  Abdruck  in  dessen  ,Jouraal  zur  Kunstgeschichte  und  zur  allgemeinen 
Litleratur.   Zehnter  Theil,  Nürnberg  1181*  S.  264  f.) 

6ie  fyabcu  mix  mit  £cro  3ufd)rift  eine  redete  ^reube  gemalt.  3* 
fünfte  ftc  um  befio  meljr,  ic  unerwarteter  ftc  mir  in  bic  $änbe  a,crictb. 
3>d>  lernte  barauä  einen  ®elef)rten  fennen,  ber  nidjt  nur  baä  $lrabifd>e  über« 
baupt,  fonbern  infonberfjett  auefy  benjenigen  Sfjcil  biefer  Sittcratur  treibt, 
barauf  tcb.  miä)  infonberl;eit  fonfl  gelebt  fyabc.  J)cnn  feit  mefyr  al$  1 8  fahren 
fyabe  id)  menia,,  ober  oielmcfyr  nicr)t$,  barinnen  a,etyan,  weil  id)  fafyc,  bafc 
id)  niemanben  bamtt  bienen  fontc.  Df)na,cfcf)r  im  3at)re  1756.  ober  57. 
s.  265  fc^te  id?  eine  (Sinleituna,  in  bie  |  ©iffenf^aft  bc«  arabifdjen  3)tün$wefcne 
auf1),  bie  ich  wofjl  wünfd^te  an«  2id)t  fteüen  .ju  fönnen,  ob  mir  a,lei<r> 
nia)t  unbefaut  ift,  wie  unoollfunmcn  ein  foIaScr  $crfud)  in  einer  €aäV 
fei),  wo  man  feinen  Vorgänger,  unb  nur  fcfyr  wenig  .£>ülf$mtttcl  tyat.  3"1 
bepen  fönnte  er  boa)  wobl  jur  (9runb(age  eine«  (9cbäubc$  bienen,  ba*  ein 
anberer  mit  ber  Jeit  ausbauen  fönnte.  ©ic  angenehm  mup  ec  alfo  mir 
fei)n,  fo  unt>crmutfyet  mit  einem  $elel;rrcn  befant  ju  werben,  ber  in  eben 
biefem  gelbe  arbeitet,  wo  bie  Arbeiter  fo  fcfjr  feiten  finb.  3d)  fan  Q\v. 
#ocbwol»la,eb.  oerfidjern,  bap  $>ero  «Schreiben  über  einen  folgen  Oegcnftanb 
mir  allezeit  febr  erfreulich  fetm  werben,  unb  id;  erfuebe  Sic,  mir  oielc  3"; 
fä£e  ^u  meiner  Sammtuna,  ^u  verfcfyaffen.  $cn  Hbbrucf  lu^n  ber  mir  über- 


jactantia  dictum  sil)  ideoque  cum  prineipibus  Semper  viris  degerim,  fdius  vero 
meus  vel  regimini  in  hac  Republ.  vel  legationi  destinelur,  consultius  utique  vide- 
tur,  ut  cum  nobilibus  Saxonibus,  Polonis,  similibusve  conversetur,  quam  cum  Tbeo- 
logtae  Hedicinaeve  alumnis.  Itaque  ea  de  re  circumspicient,  ubi  ipsi  Lipsiam  ad- 
jvenerint.  De  caetero  rogavi  cl.  Ernesti,  ut  supremus  studiorum  illius  director  esse 
velit;  simul  indicans,  desiderare  me,  ut  ipsi  collegium  aliquod  largiaris,  sive  in 
Graecis,  sive  in  stylo  Latino  formando. 

Adjungo  v.  cl.  epigramma  vetus  inedilum,  Anlhologiae  Latinae  P.  Burmanai  ' 
inserendum,  cui  illuslrando  si  quid  e  divile  penu  Tua  adferre  possis,  feceris  rem 
mihi  gratissimam.    Dab.  Roterodami  die  10.  Junii  «767  l). 

1)  [»Es  sind  Briefe  an  den  sei.  Richter  in  Dresden,  die  ich  niemals  gesehen 
habe.  Er  that  sehr  geheim  damit.  Sechs  davon  hat  vor  kurzem  Herr  Prof.  Eich- 
horn in  Jena  dem  neunten  Theile  des  Repertorium  für  die  morgenländische 
Litleratur  einverleiben  lassen,  S.  197 — S68.  Ich  hoffe,  dass  die  übrigen  bald 
nachfolgen  wordene  Murr.  Vgl.  Lebensbescbr.  S.  74  f.  und  meinen  Artikel  Reiske 
in  d.  Allg.  deutschen  Biogr.  S.  133.] 

1    [Brief  360  ist  die  Antwort.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe.  753 

fctyicften  üRünje1)  ^abc  id>  angefefycn,  unb  glaube  ba$  meiftc  dechiffrirt  ju 
fyaben;  bod>  jinb  mir  noch  manche  3w>cifct,  unb  ßücfen,  bie  td>  nid)t  |  er»  s.  2»;<; 
Hären  tan,  übrig  geblieben.  Sticht  ber  5fripferjtcer;er  fyat  bie  eine  Seite  ber 
OMnje  »erfefjrt,  fonbern  jie  jtefyt  mürfliefy  fo  t>crfct)rt  auf  ber  ÜRünje  felbft, 
nne  ber  Äupferftedjer  fte  bargejteüt  t^at;  ba$  ift  tt>a$  fct?r  gemeine«  auf 
arabifd>en  flflünjen.  9lucr)  ijt  bie  8eite,  bie  jur  erjten  angegeben  morben  ift,  bie 
crfU  nidjr,  no<$  au<$  bie  angeblid)  jmetyte,  bie  jmetyte,  fonbem  umgetefjrt. 
3cf>  mill  bie  Muffcfyrift  fo  fyerfefcen,  mie  \ty  fte  meine  gefunben  ju  Ijaben. 

3>ie  erfte  Seite  lefe  \6)  fo1):  ^  ^>*>1  yaJ!5}«Ji  u^L^  JU^  ^> 

bie  $meite  fos):  ^        6  v/»  o13"  KS~y*  ^  o*  tX^>5  o1^- 

|  Die  2Rünjc  iji  alfo  $u  fltgcjeir  ober  Algier  gefangen.    $aä  Sabrs.te? 
fan  icf;  niebt  lefen.    £attc  ia)  bie  ÜRünje  felbjt  in  ben  Rauben,  fo  mürbe 
\d)  manche«  richtiger  unb  juoerläjjigcr  bejrimmen  tonnen.    3nbeffen  erfucfye 
icf>  6m.  biefen  geringen  ©erfua^,  tym  (Suriofite  ju  miUfafjren,  moblmeincnb 
aufzunehmen,  unb  oerjiaSert  $u  ferm,  bafj  \<S)  3(>nen  ieberjeit  naa)  Vermögen 

ju  bieneu  geflijfen  femt  merbe,  ber  icr;  »erl;arre  Gm.  ■  |  ergebender 

Liener  |  D.  «Wciöte. 

«eipjig,  ben  13.  3ul.  |  1767. 

360.   An  Gerard  Meerman  im  Haag. 
(Original  im  Haag,  wie  S74,  Nr.  9.) 

Yiro  IllusLri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  HReiske4). 

Dudum  Tibi  responsum  debeo,  Meermanne,  Vir  Ilhistris,  sed 
difl'erendum  ad  hoc  temporis  duxi,  quo  paulo  certiora  de  ingenio 
Hlii  Tui,  quoad  mihi  cognitum  usu  penitiore  esset,  ad  Te  perscribere 
possem.    Video  adolescentulum  pro  aetate  ista  sie  salis  docilemque 

1)  [»Sie  ist  in  meiner  Äbbandtung  von  den  Münzen  der  Araber,  welche  ich 
1770  dem  dritten  Bande  des  »deutschen  Cardonne  vorgesetzet  habe,  S.  78  und 
f.  erkläret,  und  im  Kupferstiche  daselbst  zu  linden«.  Murr.  Blurr  hat  die  Inschrift 
io  Ermangelung  von  arabischen  Buchstaben  in  hebräischer  Schrift  mitgeteilt.  Die 
obige  arabische  Umschrift  rührt  von  Siegmund  Fraenkel  her.] 

f)  [»Chair  öldschelali  uasahbi  olassi  uannasr  Achmed  ihn  Muhammed  ibn ;  i.  e. 
Pollens  magnitudine,  et  dominus  gloriae  ac  victoriae,  Ahmed  filius  Muhammed.*  Murr.] 

3)  [»Sultan  Achmed  ibn  Abi  Musa  Chan  assa  nasro  doriba  fi  dschesir  sanat. 
i.  e.  Sultan  Achmed  filius  Abi  Musa  Chain,  cuius  vicioria  insiynis  sit.  Cusus  est  Ah 
geriae,  anno.  -  -«  Murr.    Dieser  teilt  noch  S.  S67  f.  Tychsen's  Lesung  mit.] 

4)  [Antwort  auf  Meerman's  Brief  vom  tO.  Juni  1767  S.  751  Ä.  t.] 

Abbin«,  d.  K.  9.  OeMlUcb.  d.  WU.eu.cb.   XXXVIU.  48 


Digitized  by  Google 


754  R.  Foerstbr, 

literatumque,  ut  bene  de  eo  spereni.  Assiduitatis  atque  contentionis 
quod  adhuc  abest,  aetas  id  confirmatior  addet.  In  primis  liisce  nos- 
trarum  exercitalionum  initiis  consultum  duxi,  operara  a  nobis  navari, 
ut  germanice  scribendi  usum  aliquera  adipisceretur.  Quare  PUoii  se- 
lectiores  quasdam  et  lectu  faciliores  amoenioresque  epistolas  propono 
germanice  reddendas,  uon  oratione  modo,  sed  et  scripto.  Elaboranti 
ipse  adsum  et  invigilo,  quo  Hieras  germanicas  scite  exarare  atque 
orlhographice  connectere  discat.  Praecipio  quoque  interdum,  ut,  si 
quas  Plinii  epistolas  germanicas  fecissemus,  breviores  praesertim  ur- 
banioresque,  eas  rursus  e  germanicis  latinas  faciat,  quo  luculentius 
noslrae  linguae  discrimen  cum  Latina  appareat.  Binas  per  septima- 
nam  horas  huic  exercitationi  latinae  consecrabimus1),  binas  graecae, 
Xenophonlis  Memorabilia  Socratica  tractare  exorsi,  ad  hunc  modum, 
ut  interpretationi  graecorum  latinae  analysis  grammatica  adjungatur. 
Ab  his  rudimentis  ad  graviora  atque  digniora  procedemus  tum,  cum 
confirmatior  in  his  elementis  erit  Meermannulus  Tuus.  Lento  enim 
gradu  ab  initio  incedendum  existimo,  juvenemque  in  studiis  conlinen- 
dum  iis,  quae,  cum  puerilia  fastidiosulis  quibusdam  videantur,  ueces- 
saria  tarnen  sunt.  Facile  faclu  sit,  sed  parum  e  re  filii  Tui,  eum 
a  me  rivis  literaturae  graecae  latinaeque  obrui,  quos  ille  non  capiat, 
praesertim  linguae  germanicae  nondum  ita  peritus,  ut  singula  quaeque 
docentis  verba  auditü  intelligentiaque  assequatur.  Possim  totis  horis, 
audiente  filio,  super  Cicerone,  super  Xenophonte  aliisque,  sed  ea, 
ut  facile  judicatu  est,  disputare,  quorum  ille  vix  tertiam  partem  per- 
foi.  cipiat.  Quare  nullus  dubilo,  Te  ipsummet  quoque,  |  Meermanne,  Vir 
lllustris,  cum  filio  probaturum  esse  hanc,  quam  inii,  viam;  ut  nempe 
exigenda  germanica  interpretatione  minutorum  pensorum  Plinianorum, 
eaque  lileris  consignata,  filium  Tuum  usui  ulriusque  linguae  adsue- 
faciam.  Cujus  rationis  si  quid  Tibi  displicebit,  significa  quaeso.  Parebo 
enim  judicio  mandatisque  Tuis.  De  caeteris  filii  rebus  domesticis 
literariisque,  nullus  dubito  quin  ipse  Te,  una  cum  Erpio2},  quem  ei 
comitem  custodemque  addidisti,  certiorem  reddiderit.  Habes  in  ejus- 
raodi  rebus,  cum  sapientia  Tua  domestica,  Ernestium  consiliariura 
gnarum  fidumque.  Demosthenicus  codex,  quem  ex  instructissima  Tua 
bibliotheca  mecum  communicasli ,  recens  est,  et  ab  exemplo  non 


I)  [Hdr:  consecravimus]  1)  [Vgl.  S.  75 1  A.  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


7ÖÖ 


optimo  ductus,  non  tarnen  nullius  usus.  Totus  nunc  sum  in  Denio- 
sthene  ad  membranas  illas  celeberrimas  Augustanas  conferendo,  qua- 
rum  varietatem  lectioois  videri  voluit  Hieronymus  Wolfnis  cdidisse, 
sed  vix  tertiana  partem  variantium  dedit,  et  multas  codici  suo  falso 
imputavit,  quas  in  eo  non  reperio.  Nam  domi  meae  eum  nunc  habeo. 
Et  est  certe  in  iis,  de  quibus  fando  inaudivimus,  Demosthenis  codici- 
bus,  emendatissimus.  Exspecto  alias  ornando  Demostheni  copias  ex 
Italia  *).  Triennium  aut  quadriennium  hae  curae  me  tenebunt  occu- 
patum.  Nuper  ad  nie  missum  est  vetus  lexicon  graecum,  nescio 
cujus,  sed  suspicor  Cyrilli2).  Deere  vi  enim  Demostheni  vetusla  lexica 
graeca  rhetorica,  Harpocrationem  imprimis,  addere.  Ad  epigramma, 
vel  aenigma  potius,  Anthologiae  latinae,  de  quo  nuper  quaerebas, 
Davus  sum,  non  Oedipus.  Nundiuae  nostrae  literarii  proventus  plane 
nihil  attulerunt.  Nuper  penes  me  fuit  Nieburius3),  mathematicus,  a 
rege  Daniae  cum  soeüs  in  Arabiam  missus,  nunc  redux  ex  Oriente 
factus,  sed4)  de  toto  sodalitio  solus,  cujus  in  diario,  praeter  Arabicas 
haud  paucas  inscriptiones,  phoenteicas  quoque,  et  quam  plurimas 
persieas  vidi,  illo  scripturae  et  linguae  Persicae  genere  exaratas, 
quod  Persis  aetate  Dariorum  usurpabatur.  Bene  vale  Illustris  Meer- 
manne, mihique  bene  velle  porge.   Scripsi  Lipsiae  d.  8.  Octobr.  1 767. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  de  Meermann,  Conseiller  du  |  haut  Tri- 
bunal de  la  Venerie  de  Hollande  j  etc.  |  a  |  La  Haye. 

361.  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  in  München,  wie  34  9,  Nr.  6.) 

Viro  Illustri  |  Andr.  Felici  Oeffelio  |  spd  |  IIReiske. 

De  incredibili  Tua  erga  me  voluntate  studioque,  Oeffeli  Huma- 
nissime,  ut  illa  velusta  omittam,  recentissimum  perhibet  lestimonium 
fasciculus,  quem  Tuo  nomine  mihi  reddendum  curavit  Schwartzkopfius, 
bibliopola  Norimbergensis ;  quo  fasciculo  conclusi  erant  hi  Codices, 

1)  [Vgl.  S.  74i,i4.  Auch  hatte  er  am  16. Oktober  1766  deswegen  an  Winckel- 
raann  geschrieben,  dessen  Antwort  Lebensbeschr.  S.  8  Ii  f.  gedruckt  ist] 
J)  [Vgl.  S.  756,  6  f.] 

3)  [Vgl.  Carsten  Niebuhr,  Beschreibung  von  Arabien  S.  XXV.  XXXII.  XXXV. 
Kieler  Blätter  Bd.  3  S.  37  und  Lebenbesch  r.  S.  139.] 

4}  [Die  Worte  sed  —  solus  sind  am  Bande  hinzugefügt.] 

*8* 


Digitized  by  Google 


756 


R.  Fo ERSTEH, 


Hesiodus  cum  Dionysio  perihegeta  ejusque  commentatoribus.  quem 
codicem  statim  Kilonium  ad  cl.  Koehlerum  misi,  cum  admonitione, 
ut  proximis  nundinis  vernis  codicem  illum  huc  remitiere  ne  oblivis- 
catur.  porro  codex  ibi  erat,  magnam  partem  Aristidi6  complectens, 
cum  scholiis,  aliis  editis,  aliis  ineditis;  item  Lexicon  auctore  incerto 
(nomen  enim  tacitum  est.)  sed  suspicor  Cyrilli  eßse ;  (andern  Schedae 
Julii  Pollucis  junioris.  Granes  hi  Codices,  ut  ad  Te,  Oeffeli ')  munificen- 
tissime,  salvi  atque  sospites  intra  anni  spatium  redeant,  operam  dabo, 
fidemque  meam  interpono;  nisi  forte  Koehlerus  cesset.  Libros  egre- 
gios,  quorum  insignibus  copiis  vos  instructos  esse,  vel  hi  ipsi,  quorum 
mihi  copiam  Tua  fecil  liberalitas,  Codices  testantur,  dolendum  est  loco 
asservari  perquam  incommodo,  humido,  et  injuriis  aeris  exposito. 
Aristidis  quidem  codex  circa  finem  ab  imbribus  misere  foedatus  et 
oblileratus  est,  ut  magna  ejus  pars  legi  nequeat.  Panegyrico  in 
Alhenas  adscripta  sunt  scholia  inedita  non  contemnenda.  Debueram 
Tuo  de  Polluce  judicio  fidem  habere.  Sed  vincebat  flagrans  videndi, 
quicquid  id  esset,  nugarum  etiam,  desiderium.  Cui  Tua  nunc  satis- 
fecit  indulgentia.  Utax  his  copiis  ut  hominem  decet,  Tuique,  et  reip. 
literariae  et  partium  suarum  memorem.  Ut  omnia  summa  Tibi  me 
debere  nunquam  non  profitebor,  ita  deum  rogo,  ut  a  Te  patiatur  remp. 
literariam  novis  indies  ornamentis  cumulari.  Bene  vale,  Vir  bonis 
arlibus  amplificandis  nate,  mihique,  quod  facis  bene  velle  perge. 
Scripsi  Lipsiae  d.  8.  Octobr.  1767. 

Adr.:  A  Monsieur  j  Msr.  Oeffel,  Conseiller  de  Cour  et  Bibliothe- 
caire  de  S.  A.  S.  Monseigneur  l'Electeur  de  Baviere  |  a  |  Münnich. 

franco2) 

362.  An  Christian  Gottlob  Heyne  in  Göttingen. 

(Fragment,  hier  wiederholt  nach  dem  von  Schlözer  veranstalteten  Abdruck  in 
»Deutschland!  fünftes  Stück,  Berlin  1796  S.  4  70:  »Nun  schrieb  R.  an  H.  den 

16.  Febr.  «768«:) 

3n  einigen  ÜRonaten  barauf,  (hne  i<fy  tym  meinen  Gagnier*)  über« 
fanbt  t^atte)  erhielt  i<f)  einen  33rtef  üon  $rn.  ®.  91.  ÜR.  batiert  ben  1.  3  a* 
nuar  1  755.    $at>on  ber  Anfang  atfo  lautet: 

1)  [Hdr:  Offelil 

3)  [Hinter  franco  hat  Oefele,  wie  Nr.  319,  9lbg  (d.i.  Nürnberg)  geschrieben.] 
3)  [Vgl.  S.  543  A.  J.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske  s  Briefe. 


757 


mirifice  Tua  delector  humanitate  et  amicitia  cuius  tesseras  habeo 
libruru  rautuo  missum  (ben  Gagnier)  et  codicem  Msctum  niutuo 
oblatum  (id)  oerjtcfje  ben  übrigen  bon  Stöger  abjufobernben  Abulfeda). 
l'troque  gratus  fruor1): 

. . . 2)  drüben  <Sie . . .  nacfy  1 3  3al)ren  . . .  wenn  man  beibeä  (ben  bon 
Äodjer  abgcfobcrtcn  Abulfeda  unb  ben  Gagnier)  13  3af)rc  fong,  behält, 
feit  ber  3eit  tyut,  at$  roiffe  man  Don  nid)te,  unb  julefct,  wenn  man  an 
bie  9tä(f^abe  bc«  Vertrauten  erinnert  mirb,  baä  eine  gar  läugnet! 
2)a$  (SztmpUx  bon  Gagnier,  barin  bie  SSartantcn  au«  fccin  Setbner  (Sobice 
oon  meiner  £anb  abrieben  jtcfyn,  ijt  nie  in  ber  üfloäfjctmifcfyen  23ibltott)cf 
cjeroefen,  fonbern  icJ)  i)abe  t$  ju  befaßter  3«^  ^u$  obbefaa,ter  Urfad)c,  unb 
ju  folgern  dnbjmecfc,  #rn.  «pOt.  SR.  geleitet,  mutuo  misi,  roie  er  felbjt 
fagt,  ntcfyt  dono.  SBie  fäme  üftoäfjeim  ju  einem  5öucr)c  r  ba«  i$  bc* 
fd>  rieben  r>ätte  ?  jumal  ju  einem  folgen  93ua^c,  ba$  ich,  ntdjt  mifien  fann, 
worin  mein  Warne  borne  auf  bem  Sitelbatte  pet)t?  .  .  .«) 

Sie  fönnte  ber  id?  9Ko  Reimen4)  nie  a,efel>en  rjabe,  in  bejfen 
Bibltott)ef  id)  nie  getoefen  bin,  mit  bem  idj  nie  ben  a,erinajten  ©erfeljr  gc* 
habt  ()abe,  tviffen,  mie  baä  93ud>  intoenbia,  unb  au«n>enbig,  auäftet)t?  Ztyun 
Sie  mir  bod),  mein  n>ertt)efter  £r.  *J?rof.  bie  Siebe  unb  überfallen  ben  $rn. 
$R.  SW.  unb  laffen  fid)  baä  oora,ebliä)c  Woer)cimfd?c  (fgempfar  roeifen, 
unb  feben  naefy,  ob  <5te  bie  bon  mir  angegebnen  ©al^eidjcn  barin  a,e* 
roafyr  werben. 

4)  [Druck:  fruo] 

2)  [ScblÖzer  a.  a.  0.  S.  475:  »Was  dieses  Befremden  veranlasst  habe, 
erratbe  ich  nur  aus  R.  Schreiben  an  II.  vom  26.  Febr.  1768.  R.  erzählt  darin 
nur  umständlich,  bei  welcher  Gelegenheit  er,  vor  4  3  Jahren,  seinen  Gagnier  an  M. 
gelieben,  und  klagt,  seit  der  Zeit  habe  er  weder  Recension  (steht  die  nicht  in  den 
Gotting.  Gel.  Anz.?  In  die  Relatt.  kam  keine,  denn  diese  hatten  aufgehört) 
noch  sein  Buch  mit  Augen  wieder  gesehen.  Er  führt  M.  Recepisse  unter  dem 
unrichtigen  Dato  vom  I.Jan,  (statt  4.  Jun.,  oben  S.  4  3)  an  und  schreibt«:] 

3)  [Schlözer  a.  a.  0.  S.  175:  »Nun  folgen  alle  die  schon  oben  S.  4  2  ange- 
gebnen Wahrzeichen,  die  seinen  Gagnier  unverjkenutlich  charakterisiren  müssten,  s,  4  76 
falls  derselbe  noch  in  dem  Stande  wäre,  in  welchem  er  ihn  an  M.  geschickt  hatte. 

.  .  .  An  alle  diese  mögliche  Fälle  dachte  R.  in  seinem  Affekt  nicht,  sondern  fährt 
fort  in  seinem  Briefe  an  H.] 

4)  [Druck:  3Ro8b<imer; 


Digitized  by  Google 


758 


R.  FoERSTEB, 


363.  An  Christian  Goülob  Heyne  in  Göllingen. 

(Fragment,  hier  wiederholt,  wie  36J,  nach  SchlöWs  Abdruck  a.  a.  0.  S.  177:  »Auf 
diesen  Brief  vom  U.  Febr.  1768  an  H.  folgt  ein  Üter  an  ebendenselben  vom 

Ji.  März.    R.  schreibt  darin«:) 

3$  banfe  meinem  lieben  ®ott,  ba§  bie  €a<fre  mit  #r.  6!h\  3R.  fo 
weit  gebieten  ijt.  ÜWeine  Betrachtungen  über  beffelben  feltfamc  gorberuna, 
werben  ©ie  in  ber  5$oUma<frt  ftnben.  #at  man  mit  ?euten  Don  fo  griUtn> 
haften  Einfällen  ju  tbun,  fo  fann  man  fty  unmöglich  be$  Unwillen« 
enthalten. 

364.  An  Jean  Capperonnier  in  Paris. 

(Original  in  der  Nationalbibliothek  zu  Paris,  Cod.  Suppl.  gr.  891  fol.  40. 

Copie  von  Omont.) 

Gapperonerio  viro  clarissimo  |  s.  p.  d.  |  I.  I.  Reiske. 

Tui  erga  me  studii,  Capperoneri,  Vir  clarissime,  certiorem  me 
fecit  Lobsteinius,  Strasburgensis,  sed  aegerrime  fero  ita  me  conclusum 
esse  temporum  angustiis  atque  adversitatibus,  ut  voluntate  Tua  nunc 
quidem  hoc  in  demosthenico  negotio  uti  nil  queam.  Lobsteinius,  quod 
audio,  in  patriam  rediit;  post  cujus  a  Vobis  discessum  relictus  mihi 
nemo  est,  cui  conferendorum  vestrorum  codicum  partes  delegem. 
Kadern  premor  fortunae  inclementia  alibi  locorum  quoque.  Oblatae 
sunt  oportunitates  conferendorum  demosthenicorum  codicum.  qui 
Florentiae  et  Romae  asservantur.  Sed  aut  nemo  ibi  est,  cui  nego- 
tium hoc,  tuto  quidem  et  cum  spe  aliqua  fruetus  haud  poenitendi, 
committatur;  aut  sero  venient  illae  copiae.  Festinandum  enim  mihi 
video  esse.  Denique  laraelsi  haud  sim  exterorum  copias  repudiaturus, 
si  faciles,  si  parvo  sumtu  venianl,  nihil  tarnen  video  causae  cur  magni 
eas  redimam,  satisque  dedit  Germania  nostra  subsidiorum.  quo  facile 
contentus  sit  homo  frugi,  non  nimium  cupidus,  non  jactator.  Rescr- 
vata  ilaque  esto  alii,  quisquis  is  erit,  haec  operu,  Codices  vestros 
demosthenicos  conferendi.  Sed  duo1)  sunt  quae  Te  rogem,  Cappe- 
fono»  roneri  Humanissime;  neque  Tu,  quae  Tua  est  humanitas,  roganti  mihi 
negabis.  Primum  hoc,  ut  si  quod  penes  vos  est  Lexicon  ineditunt 
graecum  rhetoricum,  nobilius,  et  inprimis  spectatae  notae,  cujus  sit 
ad  oratores  graecos  inlerpretandos  prae  ceteris  magnus  usus,  id  mün 

1)  [Hdr  :  Duo] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


759 


iodices,  doceasquc,  num  quis  inter  vos  degat  vir  doctus,  qui  raei 
causa  Lexicon  hoc  exscribat,  et  qua  velit  mercede  conduci.  Sumtum 
enim  non  fert  res  nostra  familiaris  nisi  mediocrem.  Alterum  hoc 
habe.  Est  in  amicis,  quibus  utor,  qui  nuper,  nescio  qua  fide,  aul 
quo  errore,  auctor  mihi  esset,  latere  in  bibliothecis  vestris  reliquias 
uonnullas  demosthenicas  nondum  in  lucein  publicam  editas.  Vellern 
vera  affirmasset.  Ego  vero  haud  credo.  Fieri  enim  profecto  nequit, 
ut  ejus  modi  aliquid  oculos  tot  hominum  doctis6imorum  tamdiu  effu- 
geret.  Vide  tarnen,  quaeso,  Capperoneri  praestantissime,  num  quid 
ejusmodi  supersit,  et  si  quid  sit,  quod  tarnen  valde  vereor  ne  minus 
sit,  significa.  Chartulas,  his  literis  adjectas'),  quibus  novam,  quam 
paro  graecorum  oratorum  editionem  annuncio,  inter  ainicos  Tuos  dide, 
conatusque  nostros  commendalione  operaque  Tua,  quoad  poteris,  ad- 
juva.    Scripsi  Lipsiae  d.  24  April  1768. 

• 

365.  An  Gerard  Meerman  im  Haag. 
(Original  im  Haag,  wie  i74,  Nr.  10.) 

Meermanno  |  Viro  illustri  |  spd  |  IIReiske. 

Filius  Tuus,  Vir  Illustris,  ex  quo  a  nupero  morbo  t  onvaluit,  ne- 
que  me  convenit,  et  a  scholis  meis  graecis  plane  refugit,  nescio  quo, 
seu  errore  suo  circumventus,  seu  vitio  meo  offensus.  Videor  tarnen 
ipsi  rationem  docendi,  qua  utor,  non  satis  approbare.  De  quo  nil 
attinet  hic  pugnare.  Sed  dudum,  statim  ab  initio,  praevidi,  et  prae- 
dixi  etiam  id  eventurum,  quod  evenit.  Optimus  juvenis  in  tulelam 
datus  est  Ernestii,  viri  summi,  cujus  merita  de  literis  egregia  neque 
satis  praedicanda  summi  facio.  Sed  in  oflensionem  ejus,  nulla  mea, 
(|uod  equidem  sciam,  culpa  incurri.  quo  factum  est,  ut  a  mullis  jam 
annis  clam  me  sit  insectatus  reliquumque  sibi  nil  fecerit,  quo  com- 
modis  luminibusque  meis  officeret.  Studui,  Tuam  in  gratiam,  de  filio 
Tuo  prout  potui,  bene  mereri,  eique  consecravi  quod  potui  otii  de 
studiis  meis  literariis  decerpere.  Crede  mihi,  in  hoc,  quod  suscepi, 
permolesto  negolio  Demosthenico  vix  momentum  superest,  quo  re- 
spirem,  aut  aliud  quid  agam.  Quapropter  admodum2)  aegre  non  fero, 
filium  Tuum  ad  magistros  animum  conlulisse  magis  Ernestio  probatos. 
Codicem  graecum  Tuum,  quem  reposcis,  gratus  et  memor  remitto. 

I    [Vgl.  S.  771  A.  i.]  t)  [Hdr:  ad  roodum] 


Digitized  by  Google 


760 


R.  FoERSTEH, 


non  obliturus,  suo  loco1)  beneficium  Tuum  publice  praedicare,  quam- 
quam  satis  eo  nondura  usus  sum.  Faciet  operae  pretium  st  quis 
aliquando,  qui  olio  magis  abundet,  eum  diligentius  excutiat,  tametsi 
recentioris  acvi,  neque  optimae  notac  est.  Adjcci  his  literis  schedulae 
aliquot  exempla2),  qua  schedula  de  consilio  meo  Demosthenem  reli- 
foi  i*  quosque  graecos  oratores  |  edendi,  pluribus  exposui.  Dabis  hoc  Tu 
mihi,  Meermanne  Humanissime,  ut  chartulas  istas  inier  amicos  didas, 
mcumque  coeptum  gratia  et  commendatione  Tua  secundes.  Bene  vale. 
Scripsi  Lipsiae  d.  29  April  1768. 

366.  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  in  München,  wie  319,  Nr.  7.) 

Oeffelio  |  viro  Illustri,  |  spd.  |  HReiske. 

Mullitudo  negotiorum,  quibus  opprimor,  obstitit,  quominus  Tibi, 
Oefleli  Humanissime  alque  officiosissime ,  Codices,  quorum  usuram 
indulgentiae  Tuac  debeo,  nunc  redderem.  Fiet  tarnen  id  certo  cer- 
tius  nundinis  proximis  autumnalibus.  Recuperabis  tunc  omnes,  praeter 
Demosthenem  et  Hesiodura,  qui  in  potestate  mea  nunc  non  est3).  Ad- 
monebo  tarnen  Koehlerum  ut  domino  suum  reddere  festinet.  Interea 
pro  codieibus  mitto  aliquot  exempla  Schedulae4},  quae  Tu  Monachü  si 
vuigaveris  int  er  amicos,  coeptoque  meo  commendatione  Tua  adspirave- 
ris,  rem  feceris  animo  meo  gratissimam.  .  . .  Scripsi  Lipsiae  d.  29.  April 
1768. 

367.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  46.) 

Valckenario  |  Viro  Geleberrimo  |  spd.  |  HReiske. 

Quo  de  negotio  Demosthenico  in  literis  ad  Te  meis,  Valckenari 
Vir  Clarissime,  memini  iterum  atque  iterum  commemorare,  ineipio 
nunc  de  eo  sperare,  brevi  fore  ut  exitum  sortiatur.  Cui  Tu  quie- 
quid  apud  Tuos  auetoritate,  gratia,  commendatione,  preeibus  adeo, 
vales,  nc  deneges,  majorem  Te  in  modum  rogo  atque  obteslor.  Sed 
suuinc  impudens,  qui  tuum  rogem  praeconium  operis,  de  quo  non 
optime  sperare  videris.   Sed  audi.   Incerta  cum  sint  humana  omnia, 

I)  [Vgl.  Praef.  ad  Dcmosth.  p.  LXXII  f.]  ?)  [V^l.  s.  771  A.  2. 

3)  [Ygl.  S.  756,  I  f.]  4)  [Vgl.  S.  771  A.  ?.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee'*,  Briefe. 


sensimque  ingravescens  aetas  spem  nos  vetet  inchoare  longam1), 
copiarumque  ad  ornandum  oratorem  atticum,  quod  satis  esse  possit, 
ad  manus  sit,  festinandum  duco;  quamquam  haud  me  fugit,  satius 
fuissc  ejusmodi  opus  decennio  uno  altcrove  ematuruisse.  Idoneum 
rae  non  fero  editorem,  neque  videbor  mukis  esse,  Tibi  quidcm  haud 
videor.  Congessi  tarnen  ad  Demosthenem  non  poenitenda  adminicula, 
quibus  aliquando  divinior  aliquis  Criticus  utatur.  Labores,  quos  alius 
non  facile  capessat,  incredibiles  exantlavi.  Fundamentum  quidem 
posui  solidum,  cui  alius  felicior,  perfecti  gloriam  operis  ablaturus, 
superstmat.  Dissident,  bene  memini,  nostrae  rationes  in  nonnullis 
a  Tuis.  Vniverse  tarnen  coeptum  meum  videris  probaturus,  si  quidem 
recorderis  naturam  hujus  operis  eam  esse,  ut  ab  uno  nomine  unaque 
aetate  perfectum  numeris  omnibus  absolutumque  proferri  nolit.  Tu 
vero,  qui  vales?  quid  agis  literarum?  quae  fortuna  Tui  Sophoclis? 
Prodibitne  brevi?  Harlesius,  Professor  Coburgensis,  |  ille,  qui  vitas  foi. 
Philologorum  bac  aetate  florenlium,  libellis  aliquot  exsecutus  est,  quos 
nescio  an  videris,  nuper  certiorem  me  per  literas  fecit,  in  eo  se  esse, 
ut  orat.  pro  Corona  ex  editione  Taylori,  cum  ejus  commentariis,  re- 
oudendam  det2;.  Quid  alii  nostratium  aliud  hoc  in  genere  conentur, 
neque  constat  mihi,  neque  curo.  Ernestius  fertur  animum  ab  huma- 
nioribus  literis  ad  sacras  omnem  transtulisse ;  excitare  tarnen  juvenes 
erectioris  indolis  ad  ista  studia,  quibus  renunciavit.  IIa  conveniebat 
nie3)  nuper  Reichardus,  A.  M.  ajens  hortatu  Ernestii  se  induclum,  ut 
denuo  vellet  Gemistii  Plethonis  libellum  de  rebus  gestis  Graecorum 
post  pugnam  ad  Mantineam  edere4).  Oppressit  me  nuper  Rhoerii 
vestralis  Porphyrius  insperato  gaudio,  cum,  quem  nondum  credebam 
prelo  datum,  cum  jam  prelo  liberatum  derepente  viderem.  Ad  quem 
quas  adspersi  notulas,  non  eo  scripsi  ut  ederentur,  sed  ut  iis  pro 
judicio  suo  editor  uterelur.  Intra  octiduum,  in  ipsis  nundinarum  tur- 
bis,  inter  operarn  codicis  msti  conferendi,  effusae  sunt.  Quod  aequos 
judices  meminisse  velim.  Profecto  non  speraveram  futurum,  ut  cl. 
De  Rhoer  eas  tanti  faceret.  Interim  placet  Studium  ejus  erga  me 
et  voluntas  amplissima.  Bene  vale  Valckenari  Praestantissime,  et 
strenue,  quod  facis,  bonas  literas  ornare  perge,  nostrumque  negotium 


t)  [Vgl.  S.  66«  A.  3.] 

i)  [Vgl.  Brief  379.]  3)  [Hdr\  ne]  4}  [Vgl.  S.  780  A.  2.] 


Digitized  by  Google 


762 


R.  FoEESTEB, 


Demosthenicum  quod  iterum  Te  atque  iterum  rogo,  commendalum 
Tibi  habe,  aliisque  commenda.    Scripsi  Lipsiae  d.  29  April  4768'). 

368.   An  Johann  Christian  Bartholomaei  in  Weimar. 

(Original  in  Gotha,  wie  315,  Nr.  85,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

#od)(IMet  «£)crr  Bibliothecari  |  $od)$uef;rcnbcr  #crr  unb  ©cnner, 

3d>  bin  Sillens  mit  meiner  Ausgabe  Dorn  Demoftyene,  baran  ia)  feit 
einigen  3aijren  arbeite  in  ®otte$  tarnen  einen  Anfang  machen.  3u 
bem  Gnbe  fyabe  id)  einen  <ßlan  jur  Praenumeration  bruden  la§en,  ben  id> 
mir  bie  dfyre  gebe,  dm.  £od)@bf.  iujufcr>icfcn,  mit  bienfilid)er  $Mttc,  mein 
iBorfyabcn  in  IhreD  bortigen  ®egenben  befannt  ju  machen,  unb  anjupreiftn, 
unb  mir  baburd)  toicl  Praenumeranten  ju  r»erfd)affcn.  2Bäre  Ihren  Actis 
eccles.2)  mit  einer  *Rad^ric^t  »on  ben  <5d)uller;rern  ber;  biefer  *Ricolai[d)ule 
gebient,  n>etd)e  6ie  nad)  unb  nad)  fttiefweife  einrüefen  tonnten,  fo  fann  id? 
Ihnen  bamit  bienen.  ...  6m.  £od)(5blen  |  ergebender  Diener  |  D  9tei*fe. 

Seidig  ben  3  ü)^ar>  1768. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Bartholomaei  Bibliothecaire  de  S.  A.  S.  | 
Monseigneur  le  Duc  de  Saxe  Weimar  et  Eisenach  |  a  |  Weimar. 

369.  An  Christian  Gottlob  Heyne  in  Güttingen. 

(Fragment,  hier  wiederholt,  wie  362,  nach  Schlözer's  Abdruck  a.  a.  0.  S.  177:  »Und 
ein  3ter  Brief  an  H.  vom  3.  Hai  schiiesst  sich  mit  den  Worten«:) 

3a)  bin  3l;ncn  für  $ero  Mt)roaltung  in  ber  Sad)e  mit  £r.  9».  gar 
fcl>r  Derbunben.  $a«  beipt  mol;l  red)t,  bem  Dörnen  (ober  foü  id)  bem 
©olfe  fagen?)  feine  33cutc  au«  ben  3ätmen  gerurft. 

370.  An  Johann  liernhard  Köhler  in  Kiel. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  4  4,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

9Rein  £od)geef;rtejier  #err  Professor 

$or  allen  fingen  gratulirc  id;  3^nen  ju  Sutern  neuen  SBerfgen3),  unb 
münfd)e  non  #erjen  ba§  e«  bie  nerf>ofte  ffiirfung  $u  Syrern  Öortr/eile  unb 

4)  [Yalckenaer  hat  darunter  geschrieben:  aeeepi  4  8  Julii  1768.] 
1)  [Nova  Acta  historico-ecclesiastica,  Weimar  4  758—1771.]  . 
3)  [Notae  et  Emendationes  in  Theocritum,  Lubecae  4  767.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


763 


$u  $erbe§erung  3bter  Urnffönbe  f>aben  möge.  ©obann  bebanfe  id)  nnd> 
bcp  3fynen,  bafj  ©ie  meine  geringen  Wnmerfungen  cincö  $la|jc$  unb  fo 
großen  Sobeä  gemürbiget  haben').  3er;  f^be  mir  tiefe  ÜRcfje  ben  erjten 
9$anb  be$  arabifcr/-lateinifd)en  Ibn  Arabschah  de  vita  Timuri2)  angefdjaft. 
@$  fojtet  einen  Zutaten.  3d)  H>icp  eö  3htem  Papa,  unb  bat  ifm  biefeä 
Serben  aud?  für  Sie  $u  taufen;  »eil  id)  mufte,  ba§  e$  Serien  fet)r  an* 
genehm  feton  mürbe.  Wbcr  id>  fönte  ifm  nicht  baju  bereben.  (Sr  fragte 
mich,  ob  ©ie  maä  bamit  oerbienen  fönten.  2>at  fönte  ich  ihm  nicht 
demonstriren,  unb  bamit  blieb  e$  nach-  Schreiben  ©ie  mir  bod)  maä  ©ie 
ton  ber  tateinifcfyen  Überfefcung  gebacr/teä  93ud)e$,  bic  fleh  oom  Golio  fyer* 
(treibt,  mijjen.  ÜRan  foü  eine  9lbf(fyrift  baoon  ju  ÜBremen  fyaben,  unb 
hat  fie  auch  bafelbjt  ediren  mollen.  Den  Dionys.  Perihegetam  ex  ed. 
Wells  I)abe  ich  felbfi  nicht,  t)abe  ilm  auch  (jier  nicr)t  auftreiben  fönnen. 
£aOercampä  t;otIänbifa)e  allgemeine  ©efchid;tc  ift  hier  aud)  nicht  ju  l)aben. 
Simsons  Chronicon3)  märe  l>ier  noch  mof>l  ju  haben  gemefen.  9lber  ba 
\ü)  mich  gegen  3h*en  Papa  erbot,  fall«  e$  nict)t  $u  (Raffen  märe,  3hnen 
mein  Exemplar  auf  ein  fyalb  3afjr  ju  leiten,  fo  motte  er  oom  Staufen 
weiter  nichts  mcfyr  hören;  fagenb  ©ie  Ratten  fdjon  mehr  93üc^er  als  ©ie 
brausten  fich  3hr  SSrot  bamit  |  ju  Oerbienen.  ©ie  fennen  fchon  bie  ©prache  fou* 
ber  Äaufleute.  ...  tyx  #err  Papa  l;cit  mir  gefagi,  menn  ©ie  tyt  ntd)t 
bie  Profess.  ordinariam  linguae  graecae  $u  Äiel  befämen,  molten  ©ie 
meg,  unb  entmeber  nach  Seidig,  ober  nad>  ©Otlingen  geljn.  (Sntfchlagen 
6ie  fid^  ja  fol^er  ©ebanfen.  ©ie  mürben  fict)  oollenä  ruiniren.  2Baä 
motten  ©ie  ^ier,  ober  ju  G.  maef/en?  (Iben  baä,  ma$  $u  Äiel,  exspec- 
ttren,  unb  noch  meit  länger,  baä  3^tigc  $ufejjen,  unb  am  (Snbc  nichts  er» 
galten:  911$  Prof.  extraordin.  olme  ®ef)alt  roürben  ©ie  hier  alt  unb  grau 
roerben.  Collegiaturen  finb  ijt  nicht  offen,  unb  mürbe  ja  eine  offen,  fo 
frünbe  e«  bod>  noch  bar)in  ob  ©ie  fie  befämen.  Unb  ba«  märe  bod>  nur 
eine  unzulängliche  #ülfe,  an  einem  fo  |  feuern  Orte.  ÜHit  Collegiis  mürben  foi.  ar 
6ie  järltcf;  nic^t  ^unbert  Sljaler  Oerbienen,  ©ie  tjaben  bie  <&abe  nid)t  al$ 
Professor  ju  brilliren.  3^nen  fel)lt  bie  lingua  professoria;  unb  mer  bie 
nid^t  f>at,  ber  ift  gef^lagen.  JRcl)men  ©ie  mir  meine  ftwtyniütigfeit  nic^t 
übel.    3$  fage  bie  ffiarljeit,  unb  3hr  ciÖncö  ®efüf>l  fagt  3hnen  et*cn  M- 

1)  (A.  a.  0.  in  deu  Addenda  et  Corrigenda  p.  119  f.] 

2)  [Vgl.  S.  666  A.  4.] 

3)  [Edward  Sirason,  Chronicon  historiatn  catholicam.oomplectciis  ed.  P.  Wes- 
seling, Lugd.  Bat.  1 719.] 


Digitized  by  Google 


764 


R.  FOBRSTER, 


3$  ratye  $u  Syrern  93e(ten,  afö  ein  aufrichtiger  greunb.  2Rir  Wenigen* 
würben  6ie  allemal  feinen  flbbruef;  tfmn  wenn  Sie  fyerfämen.  Sieiben 
(Sie  Wo  <Sie  ftnb,  ba  ftnb  6ie  für  Sfyre  äuferlicr)en  unb  innerlichen  Um- 
jtänbe  noa)  am  bejten  placirt;  unb  benfen  Sie  nt(t)t  Weiter,  <Ser/n  Sie 
jufrieben,  wenn  (Sie  nur  bic  gewtfjc  Survivance  erhalten,  folte  eä  per)  gleid} 
mit  bem  ßtnrücfen  noefy  einige  3<")rc  r»erjier)en.  9ln  anbern  Orten,  wo 
treuer  ju  leben  ijt,  müßten  6ie  Weit  me^r  jufefcen.  93er;ger;enbe  $laner 
bitte  unter  bero  greunben  au«jutr)eilen,  unb  mein  Vorhaben  burd;  bero  (Smpfel>* 
lung  ju  beförbern,  ...  @W.  £ocr;(Sbelgebot)rnen  |  ergebender  Liener  |  D  9tei*fe. 
geizig  ben  4  «Wat?  1768. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Koehler  Professeur  tres  habile  et  tres 
renomme  |  a  |  Kiel,  j  ncbjt  einem  S3ucir)c  in  Folio. 

371.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  15,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  H.  nur 

unterschrieben.) 

£octy(Sbelgebof)rner  $err  Professor  |  #o(f)geer;rtejter  £err, 

2)er  Anfang  SfyreS  6cf;reiben$,  Weltes  £.  M.  grot)rie^  mir  gejtern 
eintyänbigte,  (jat  mid)  etWaä  befrembet.  (Sie  wollen  bom  Professor  Gou- 
verneur werben.  Sie  wollen  umfatteln,  Jura  studtren,  unb  eine  bürger« 
lic^e  SBebtenung  annehmen.  $)arf  icr;  aufrichtig  unb  freunbf^aftltc^  mit 
3r)nen  reben?  3dj  will  mir  einbilben  bajj  ich  e$  bürfe.  ©enigftenä  er* 
fobert  eä  meine  Schulbigfeit  oon  mir,  bafc  ich  3hnen  in  einer  6acr)e,  bic 
ich  mir  befcer,  alä  Sie,  juber jterm  getraue,  meine  ©ebanfen  unverholen 
eröfne.  Ob  id)  gleich  meine,  Wegen  ber  #ällifchen  Recension2)  3hre* 
Abulfeda  geregte  Urfacr;c  ju  haben,  gegen  <Sie  fattftnnig  unb  jurücffjaltcnb 
ju  fet>n ,  in  welker,  wie  mir  oorfomt,  entWeber  <Sie,  ober  auf  3hT  9ln* 
flifften  M.  ftrohriefc  bie  £anb  gehabt  bat,  fo  wiü  i(t)  bod>  barum  nicht 
unterla§en,  wenigen«  an  meinem  Sljeile,  bie  Pflichten  eine«  wahren  greunbe* 
ju  beobachten.  ÜHachen  Sie  (ich  alfo  auf  eine  fleinc  6trafprebigt  gefajt. 
3h*  Wahrer  93ortl)eil  oerpflidjtet  6ie ,  fic  mir  ju  gute  ju  galten ,  unb  oon 
mir  mohlmemenb  anjunehmen.  üJlict)  Wunbert  e$  gar  nicht,  bajj  Sie  auf 
fo  feltfame  ©ebanfen  geraten.  3hre  ffiantelmuth  ift  mir  befant.  Sie 
fennen  3fyre  eignen  Strafte,  Sie  fennen  ben  fiauf  ber  ©elt,  unb  bie  $rt 

i)  [Vgl.  S.  771  A.  1.] 

?)  [HeHische  neue  gelehrte  Zeitungen  1 767  S.  66i— 654.] 


Digitized  by  Google 

i 


J.  J.  Reiskb'6  Briefe. 


765 


ber  Dinge  nocr)  nicht  rcd^t.  Sie  sollen  ben  ©ang  nid)t  get>en  ben  alle 
fceute  unferer  9lrt  gelten  müßen.  Sie  eilen  ju  febr,  unb  finb  gewißer 
2)iaf?en  gegen  bie  göttliche  Störung  unbanfbar,  bie  Sie  in  weit  be§ere  |  foi.  1 ' 
Umftänbe  gefegt  fyat,  als  taufenb  anberc.  3ch  fyatte  (einen  93atcr  ber  mid) 
studiren  laßen  (onte.  $>aju  lebte  id)  an  einem  fct?r  teuren  Orte,  wie 
3^nen  wof)l  befant  ift;  unb  mujte  mir  mein  33rot  fümmerlich  r»erbienen. 
üRein  Amt  mar  e$  nur  bem1)  Gahmen  nad>,  unb  braute  mir  nicr)t$  ein. 
Dabei?  mufie  ict)  ganjer  14  3ahre  lang  fdmiachten,  unb  märten,  biß  mir 
©ott  bura)  einen  unfcerfyoften  3ufaU  Suft  machte.  Schon  40  3a^r  mar 
ich  alt,  ehe  id;  meine  öerforgung  erhielt,  bie  noch  baju  jiemlia)  mittelmäßig 
ijt.  Unb  bennoa)  bin  id)  mit  bem  ©itlen  ©otteä  jufrieben,  unb  benfe 
babeD,  baß  ich  auch  nicht  einmal  be$  an  ftd>  fcljr  mäßigen  ©lücfeä,  baä  er 
mir  jugeworfen  ^at,  Werth  bin.  Unb  Sie  wollen  3h*  ©lücf  nicht  ermarten, 
ba  Sie  ber  einjige  (Mc  eine*  anfefmlichen  Vermögend  fmb,  unb  (Sltern 
haben,  bie  Sie  lieben,  unb  mit  allen  ©cbürfnißen  hinlänglich  oerforgen 
tonnen  unb  moüen.  Sie  haben  nun  fdwn  ctlidE>e  3at)re  fia)  ju  bem  aca< 
bcmifcr)en  Seben  mbereitet.  9tun  Wollen  Sie  alle  SJtühc,  bie  Sie  fia)  mit 
Aufarbeitung  3hrer5)  Collegien  gemacht  f^ben,  oereiteln  unb  gleidtfam  weg* 
merfen.    28aS  mürbe  3hnen  au*c  b*efc  SJtöfa  roenn  ®e  c*ne  neuc 

SebenSart  ergriffen,  m  ber  Sie  fta)  gar  nid)t  fdnefen,  unb  bie  3hnen  in 
furjen,  ebe  noch  ein  3<»hr  oerjrricr>e,  eben  fo  fet>r  mißfallen  mürbe,  als  3b*e 
tfctge  3hnen  mißfällt.  Sie  ftnb  $u  unbejiänbig.  Sie  haben  3hre  ß™ftc 
nicr)t  red)t  geprüft,  3h*  Nature)  nief/t  recht  ergrünbet.  Sie  fangen  juüiel 
auf  einmal  an,  unb  fo  mirb  au$  allem3)  nid)t3.  ©efe^t,  Sie  entfcf/lößen 
fi(t),  ficr)  felbcr  ju  degradiren,  unb  oon  ber  Stufe  Runter  ju  jteigen  auf 
welche  ©ott  Sie  erhoben  \)<xt,  unb  Don  ber  Sie  mit  ©ebult  unb  ©elaßen* 
heit  unb  getrojten  Vertrauen  auf  bie  weitere  3(ühTimg  ©otte*  meiter  fort* 
breiten  müßen.  SBißen  Sie  wohl  baß  Sie  bie  nötigen  ©aben  $u  einem 
Gouverneur  eben  fo  wenig,  als  m  einem  Spanne  Don  ©cfa)äfften  haben. 
Sie  fmb  ju  eigenftnnig  unb  grillig,  Sie  haben  ju  wenig  SebenSart  unb 
ftentniß  ber  ©clt.  Sie  ftnb  |  ntct)t  gefchäftig  unb  gewenbig  genug.  $>aS  foi.  t< 
macht  Sie  ju  beDben,  fowohl  mm  Gouverneur,  als  mm  Staatämanne 
untüchtig.  Einträgliche  $mter,  beD  benen  Diel  einzunehmen  unb  wenig  ju 
thun  iji,  fmb  wärlia)  weit  bünner  gefäet,  aU  einträgliche  Professuren,  unb 
bie  warten  gewißlich  nicht  auf  Sie;  unb  Sie  »erflehen  fiel)  allemal  auf  bie 
fluni*  nicht,  fol<r)c  feter  m  erfcbleicben.  ©leiben  Sie  ju  Stiel,  warten  ba 

l)  [Här:  ben]  i)  [Hdr:  fftven)  3i  [Hdr.  aütn) 


Digitized  by  Google 


766 


R.  FoERSTBR, 


3()t  ®lücf  ab,  unb  nehmen  ftd>  eine  rei^e  grau,  bie  €ie  ernähren  fan, 
unb  studiren  für  in  ber  6tiUe  immer  fort;  fo  Serben  6ie  ein  rulnge* 
unb  oergnügteä  Seben  führen.  6onft  rutfdjen  Sie  auf  ber  Söurjt  Ijerum, 
unb  herfallen  auä  bem  Übel  tn$  ärgere,  Dom  $ferbe  auf  ben  dfel.  fingen 
€ic  ja  ni(fyt  na<fy  Unglüf.  $rad>ten  6ie  mö)t  nad)  Dingen,  benen  <Sie 
nicfyt  getoadjfen  ftnb,  unb  woju  3fyre  ©cbult  nia)t  jurcietyt.  6ie  finb  arbeit« 
fam,  baö  geftefye  ufy,  nur  nia^t  in  ber  gehörigen  Drbnung,  au$  m$t  in 
ber  3lrt  oon  Dingen,  bie  einen  fdjnetl  r>od>r)ebcn  fönnen.  Da«  mag  für 
biejjmal  tjicroon  gnug  feton.  3d>  bitte  mir  meine  gretymütyigfeit  nid>t  übel 
ju  beuten.    6ie  ijt  ju  Syrern  SBcjten.  . . . 

Öon  Sfyrem  opusculo  Theocriteo1)  bitte  mir  ein  Exemplar  au$. 
Denn  icr)  fyabe  nod)  jur  3cit  babon  mefyr  ntdjt  atd  bie  betyben  lejjten  93ogen 
im  Drude  gefeiten.  9tod)  jur  3*it  fan  Don  meinem  Demojtyenifcfyen  'öor* 
^aben  md)t$  mit  (Setoiftyeit  fagen.  Die  Subscribenten  jtellcn  fia)  fpärlt* 
ein.  2öiett>o(>l  ee  nod)  ju  früf^eitig  ijt.  Die  üRicr/aeliämefje  mujj  ber  Sa*e 
ben  2lu*fcr/lag  geben.  Die  mufj  Weifen,  wa«  id>  ju  fyoffen  fyaben  »erbe. 
3nbe§en  banfe  id>  Stynen  für  Sfaen  Eetotrttt,  unb  erfufy  €>ie  normalen, 
meine  guten  2lbftd)ten  in  3()ren  bortigen  ©cgenben  ju  beförbern.  .  . .  Unter 
Ijerjlidjen  ffiunfctye,  bafc  ®ott  3fyre  9luf$läge  bur$  ben  ©eijt  feiner  2Bei§« 
fyeit  ju  3(>rem  wahren  93cflen  leiten  unb  fegnen  wolle  berfyarre  |  Qxo.  ^>o<f»« 
(Sbelgebotjrnen  |  ergebender  Diener  |  D  JReiSfe. 

Seidig  ben  26  3un.  1 768. 

372.  An  Johann  Gottlieb  Cober  in  Bautzen. 

(Original  in  Bautzen,  wie  277,  Nr.  7,  von  Frau  R.  geschrieben,  von  R.  nur 

corrigirt  und  unterschrieben.) 

£od)geefyrtejter  £err  Conrector 

3fyr  »rief  r)at  mi*  red>t  betrübt.  3$  fabe  beliebe*  SHitleiben  mit 
3^rem  garten  6d?icffale,  unb  fan  3(>nen  ber)naf>e  feinen  anbern  Jroft  geben, 
afö,  bajj  e$  mir  betynafye  felber  fo  gefjt,  unb  in  mannen  Stücfen  noefy  ärger. 
3dj  bin  in  ber  ganzen  Stabt  »erf(r)ricf)en  unb  t>err)afr.  2Ba$  meinen  6ie 
rool)l,  maä  baei  für  einen  (Stnflu§  auf  ben  Verfall  ber  Schule  r)abc.  2Jor 
furjen  folte  id>  »or  bem  Coasistorio  »orjtefyen.  Der  Superintenbent2)  gab 
mir  im  ©etofetin  meine«  Conrectoris3),  ber  mi<r)  ber;  it>m  angeffyoärjt  fyatte, 

0  [Vgl.  S.  762  A.  3.J  2)  [Stornier] 

3)  [Adami.    Die  Reiskiana  im  Archiv  der  Nikolaischule  jn  Leipzig  enthalten 
mancherlei  darüber.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe.  767 

einen  jtyarfen  SBcrWcifj.  (Sr  fagte  $u  mir  ich  wäre  ein  3*nferf  ein  Saty- 
ricus,  ein  £er;be.  i<h  würbe  nimmermehr  in$  Himmelreich  fommen;  ich  fchimpfte 
auf  Gfyrifrum  unb  bie  Elpoftel.  ü)tan  wolle  Schüler  wieber  mich  auftreten 
unb  jeugen  la§en.  id>  oernachlä§igte  mein  Elmt  über  meinem  S3ü(r;erfcr;reiben. 
ich  r>erftünbc  nid;!,  waä  $u  einem  "Scfyulmanne  gehörte.  9Jlir  ift  oerboten 
worben,  einen  ©d)üler  ju  fragen,  ja  felbji  nur  einmal  mit  ©orten  $u  ffrafen. 
Die  exercitia,  bie  tcf>  dictire,  foll  ich  bem  ©chuloorfreher  oor^er  Weifen. 
So  fcr;änblich  ift  nocr)  wol^l  fein  Rector  in  ber  ©elt  ie  befyanbelt  worben. 
©a$  meinen  <5ie  wie  einem  jumutl)e  fcr;n  mü§e.  üRan  brofjet  mir  mit 
Ginjiehung  ber  E3efolbung.  olme  ba§  man  muh1)  be$  geringften  öerfehenä  mit 
(Srunbe  ber  ©arbeit  überführen  fönte.  3$  fc^c  feine  «Stunbe  aus.  3<h 
für;re  meine  Seute  auf  bie  befte  bernünftigfte  ©eife  an.  Diefe  müfjen  e$ 
felber  gefielen,  unb  bie  8ad)e  weift  c$,  bafj  ftc  unter  meiner  Einführung  im 
Semen  junehmen.  E3et>  ben  examinibus  giebt  man  mir  öffentlich  ba* 
3eugni§  bafj  \6)  fo  bocire,  wie  e$  fetin  foll.  Elber  ich  ton  nun  einmal 
in  bem  leibigen  odio  theologico,  unb  in  bem  Weibe  meiner  Collegcn,  bie 
ti  verbrieft,  ba§  ich  fein  Pedante  bin.  Überbein  ift  \}itx  noch  "n  ^aal2), 
oor  bem  ich  mm  *^nie  nicht  beuge.  3u*  tilüty  fefct  er  Gimmel  unb  (Irbe 
in  Bewegung,  meinen  (leinen  |  Raufen  noch  ,mhr  Ju  fcerminbern.  Äönte  foi. t* 
man  waä  auf  mich  toingen  man  fe£te  mich  aD-  ®°  erbittert  ift  man  gegen 
mich,  toofj  barum  (unb  man  macht  fclbfr  gegen  mich  ®eheimnip  braufj) 
weil  ich  Mächtigen  nicht  fuchfchwanfcen  fan  noch  will.  Eluffaenen  fie3) 
ben  Stachen  weit ,  als  Wolten  fte  un«  rjerfcf/lingen.  boch ,  ©ott  feto  ba$ 
8ob  allezeit,  eä  wirb  ihnen  nicht  gelingen,  ©o  fleht  e$  tytx  mit  mir. 
ÜÄan  möchte  fich  wegwehen.  Ein  anbern  Orten  wirb  e$  anbern  braoen 
beuten  nicht  befjer  ergetjn.  Da  muß  man  fich4)  mit  ©ebult,  mit  ftoljer  ©er* 
achtung  be$  tobenben  Unjinneä,  mit  bem  unerfchroefenen  SBewuftfetyn ,  ba§ 
man  re«htfcr)affen  h<mble,  unb  mit  ber  getroften  Erwartung  be$  göttlichen 
Scr/u&eä  unb  einer  unausbleiblichen  ©elofmung  im  Gimmel  wafcnen.  2)a$ 
haben  6ie  wohl  nicht  gebaut,  mein  Werthefter  greunb.  6ie  l)äbt\[ 
fich  eingebilbet,  ich  f^c  h«r  in  einem  Stofengarten.  ©irb  allen  6ct;ul* 
leuten  ihr  Elmt  fo  vergället,  U)r  reblicher  glei§  fo  fchänblich  vergolten,  wie 
mir,  fo  folte  e$  einem  rcct)tfd?affenen  ÜJianne  grauen,  ein  «Schulmann  ju 
Werben ;  fo  ift  feine  mühfeligere  ?ebenöart  unter  ber  6onne  ©äre  ich  faul 
unb  tr/ätc  für  ba$  publicum  gar  nichts,  fo  wäre  eä  nicht  recht;  fo  Würbe 
eä  h«§cn,  ich  folte  mich  p0<h  au4  öffentlich  weifen,  unb  ber  Stabt  tyxt 

\)  [Hdrl  mir]    1]  [Ernesli.]    3;  [Hdr:  ©ie]     4)  [ftd|  ist  vor  Unionen  wiederholt.] 


Digitized  by  Google 


768 


R.  FOERSTEB, 


matten.    9tun,  ba  \d)  micr;  nacr;  ©ermögen  bemühe  baS1)  ju  tyun,  fo  ift 
baä  au<$  nicfyt  red)t,  unb  man  ma$t  mir  ein  ©erbrechen  barauä.  Sie 
fott  man  eä  boct;  fo  feltfamen  Äöpfen  notfy  re$t  machen.    3Wan  fyat  mir 
fogar  verbieten  wollen,  ben  ©Gütern  bic  exercitia  ju  corrigiren;  unb 
gleicfywofyl  foll  \d)  ba$  Wmtäfyalbcr  tfyun.  2)ae  fyeijt  Wofyl  red>t,  wafcfye  mir 
ben  $elj  unb  madje  mir  il)n  nidit  nafj.   2)a§  id)  nun  auf  eine  gute  ge* 
reinigte  ßatinitet  bringe,  bamit  t)abc  i(t)  baä  Mb  in  bie  klugen  gefd^lagen. 
©enabe  bem  ©ort,  ber  mit  fo  oerfetjrten  ungefdjaffenen  23olfe  ju  tyun  fyat, 
foi.  v  bic  aüeS  ocrun|glintyfen  unb  oerwerfen,  wa$  fie  felber  nicfyt  fönnen.  SDoct; 
gnug  fn'erbon.  SDlit  meinem  Demosthene  läget  e$  ftdj  nod>  $ur  3t\t  nidit 
eben  jum  bejten  an.  $>od>  ba$  mufj  ftd>  erft  auf  bie  näcfyfie  TOe§c  weifen. 
3d>  banfe  3f>nen  mein  2Bertt)eflcr  greunb  für  3(>ten  ©eintritt.  93on  allen 
Orten  fyer  fyöre  icfy  bittere  klagen  über  ben  Jfaltftnn  gegen  bie  gricfiifdje 
Literatur.    $)ennod)  oerjweifle  idj  barum  nodj  nicfyt.   £abe  id)  nur  fobiel 
Subscribenten  betyfammen,  alt  nötyig  tji  bie  £rucferfojten  ju  bejtrcitcn,  fo 
fange  id)  in  ©otteä  tarnen  an.    3fyren  jungen  beuten,  Weld)e  Sufr  jum 
bloßen  grtdjifdjcn  Sejtc  bezeigen,  fonnen  Sie  oerfi^ern,  bafc  id>  bereit  fet>, 
wie  id)  benn  bae  aud;2)  im  $lane  felbjt  fcfyon3)  fattfam  bejeuget  fyabe, 
einem  iebem,  ber  ce  oerlangt,  ben  blofjen  £ejt,  nifyt  nur  ber  gefammten 
Otebner,  fonbem  felbjt  auet;  beä  einzigen  Demosthenis,  einzeln  juoerlapen. 
dcl  fönnen  alfo  biefer  wegen  getrojt;  fo  oiel  nur  wollen,  subscribiren. 
2>er  Demo6thenes  wirb  einem  auf  biefe  SBeife  nidjt  oiel  t)öt)cr  als  etwa 
5         ju  jteben  fommen.    2>iefe$  wenige  (Mb  bejaht  er  auf  jwen 
Termine,  iebeS  mal  bie  Reifte,  ©o  fallt  e$  tym  ni$t  ju  föwer.  unb  ba* 
für  friegt  er  binnen4)  3ar)re«fxifi  ben  ganjen  Demojtyenem.  Shir$  ein  über 
fan  fobiel  fyaben,  al$  er  oerlangt,  baä  ganje  ffierf,  ober  bie  erjte  Reifte, 
bat  ijt  bie  gefamten  föebner,  ober  au(fy  nur  baä  erjie  Viertel,  baä  ijt  ben 
blojjen  $)emojir;enem.    23iellei<fyt  lajje  td}  mid>  auet)  no$  bereben,  bap  i$ 
aud)  ben  Isocratem  no$  fyinjufüge,  weil  bo<fy  ber  mit  &u  ber  ©amlung 
gehört,  unb  man  mir  fhrf  anliegt,  fol^e«  ju  tf>un.  2>a$  r)abe  ict;  m<bt 
gewujt,  ba§  8ie  ben  gebrühten5)  Libanium  nufy  ^aben;  unb  id)  wunberc 
mi^,  ba§  6ie  it)n  nic^t,  wenigjtcn«  oon  2>re§bcn  auö,  ^aben  erhalten 
tonnen.   2)enn  in  ßeipjig  ijt  er  in  ben  $ud)läben  nid)t  $u  finben,  «>enn 
er  ni(r;t  etwan  in  einer  Auction  oorfomt.    3$  »erbenfe  e«  %neu  nun^ 

I)  [baö  ist  voa  R.  selbst  eingefügt.]  2)  [audj  ist  von  R.  selbst 

eingefügt.]  3)  [föon  ist  von  R.  selbst  eingefügt.]  i)  [Hdr:  btnm; 

5)  [Hdr:  aebrucien] 


Digitized  by  Google 

I 


■ 

J.  J.  Reiske's  Briefe. 


76<.l 


mefjt  gan$  nicfyt,  baj*  <5ie  mit  ber  WuSgabe  3()tes  opusculi  Libaniani') 
no<$  an  jidj  galten.  S)enn  |  roer  etroaä  Don  einem  Auetore  anö  i*icf>t  fteUcn  m.  2' 
nnll,  ber  mu§  borfyer  fld?  in  feinen  übrigen  Schriften  mol)l  umgefcfycn,  nnb 
pd)  mit  feinem  ©eijt  recfyt  betont  gemalt  fyaben.  2$  wünfcfyte  bety  alle 
bem  aber  bo<f>,  bafj  6ie  Sfyr  Söerfgen  barum  bo<fy  nicfyt  liegen  lapen, 
fonbern,  folte  eä  auef)  nur  ber  blofje  gridjifcfye  $ert  fer>n,  roenigftcnä  bocf> 
nur  biefen,  oljne  lateinif^c  Überfettung,  mit  einigen  furjen  9lnmerfungen 
edirten.  ©eben  «Sie  meiner  93itte  ftatt,  unb  bedeuten  Sie  bie  ©clebrte 
SSelt  mit  einem  jmar  fleinen,  aber  boa^  angenehmen  ©efdjenfe.  2öt§cn  Sie 
feinen  anbern,  bem  Sie  e$  be§er  anvertrauen  $u  tonnen  meinten,  fo  fa^iefen 
Sie  eä  mir  ju,  id)  n>ill  mir  alle  ÜJtüfye  geben  eä  unterjubringen.  @$  mirb 
ju  3fyrer  (Sfyre  gereuten,  unb  ber  jn>ar  flcine  Vorteil  an  (Selbe  ift  boefy 
audj  nidjt  ju  beradpten.  6d)lü^id>  roünfdje  ity  toon  £erjcn,  ba§  ©Ott 
3l>re  Umjtönbe  befjern,  3r)r  £cr$  beruhigen,  tyxen  geinben  unb  Verfolgern 
friebli^ere  ©ebanfen  eingeben,  tyxen  Säftercni  ben  ÜJtunb  ftopfen,  unb 
überhaupt  bie  Sprung  3breä  9(mtö  fegnen  molle,  ber  tmbane  @n\  #ocf)* 
roofyKIblen  |  ergebender  Liener  |  DtöeiSfc. 
Seidig  ben  27  3un.  |  1768.  ... 

373.   An  Valckenacr  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  47.) 

L.  C.  Valckenario  |  Viro  Celeberrimo  |  spd  |  IIReiske. 

Quod  ipsemet  mihi  surao,  atque  ignosci  volo,  id  aliis  facile 
ignosco  alque  indulgeo,  iis  inprimis,  qui,  quod  Tu  facis,  Valckenari, 
Vir  Celeberrirae,  otiuin,  quo  non  abundant,  lucubrationuin  assiduitali 
consecrant,  et  infrequentiam  lilerarum  monumentis  ingenii  condendis 
iuimortalitate  dignis  compensant.  In  literis  ad  amicos  dandis  egomel 
ipse  quoque  paulo  sum  segnior.  praeterea,  teneo  jam  morem  genti- 
lium  Tuorum  in  hoc  genere  ofticiorum  erga  exteros.  Quare,  etsi 
aegriuscule,  tarnen  fero  Tuarum  literarum  raritatem,  neque  est,  quod 
in  ea  purganda  multum  labores.  Constet  mihi  modo  de  Tuae  erga 
rae  voluntatis  constantia,  reliquum,  quiequid  id  est  hujus  inter  nos 
coramercii  literarii,  judicio  Tuo  otioque  totum  permitto.  Dabis  ad  me 
Hieras  prout  aut  res,  aut  animus  feret,  sive  crebriores  sive  rariores. 

I)  [Von  R.  aus  Libanii  korrigirt.    Ygl.  S.  697,  23  f.] 

AbbMdl.  d«r  K.  8.  0«Mltieb.  d.  WUt.oich.  XXXVIII.  49 


Digitized  by  Google 


770 


R.  Fo ERSTER, 


Quaecunque  a  Te  mihi  venient,  Semper  erunt  gratae  acceptaeque. 

Redeunti  mihi  pridie  ex  ambulatione  literae  Tuae  ex  improviso 
oblatae  magnum  attulerunt  gaudium,  praesertim  quae  essent  tarn 
splendido  munere1)  comilatae.  Mirabar  iutuens  externum  cultum,  sed 
magis  ingentes  atque  inirificas  copias  penitioris  literaturae  graecae, 
quibus,  ut  omnia  Tua  soles,  ita  Euripidem  quoque  Tuum  cumulasti  tarn 
largiter,  ut  aut  ab  Hemsterhusio,  aut  a  Valckenario,  aut  a  nemine 
tanta  profusio  speranda  sit.  Quare  cum  ingenii  Tui  prorsus  divini 
monumentum  hoc  aere  perennius  Tibi  congratulor,  tum  gratias  Tibi 
geminas  ago  habeoque  quas  possum  maximas,  (Sed  magniludinem 
sensus  mei  jejunilas  orationis  haud  capit)  unas,  pro  munere  ipso, 
quo  meas  copiolas  librarias  auxisti,  alteras  pro  laudibus,  quas  in  me 
passim  locorum  liberaliter  contulisti.  Quae  laudes  quo  sunt  puden- 
tiores  et  temperatiores,  eo  fiunt  verisimiliores,  veritatemque  sensus 
atque  affectus  Tui  lectoribus  approbant.  Saepe  quoque,  ubi  viderer 
Tibi  a  recta  via  aberrasse,  blande  me,  nonnunquam  adeo  dissimulato 
nomine,  revocas,  et  dementer  castigas.  .  Quibus  rebus  omnibus  et 
honestalem  Tui  pectoris,  et  constantiam  voluntatis  testatam  fecisti. 
Otium  ut  primum  nactus  ero,  immergar  in  hunc  vere  Oceanum  vastae, 
sed  diligcntissimae  atque  fructuosissimac  lectionis.  Fieri  non  potest, 
ut  tanti  exemplum  magistri  quiescere  juventutem  Batavam  sinat,  neque 
ad  aemulatiouem  gloriae  Tuae  accendal.  Congratulor  profeclo  bona 
fide  Leidae  Tuae,  quam  quoad  superero  habebo  carissimam,  quae  io 
Te  successorem  magno  Hemsterhusio  dignum,  et  juventuti  suae  ma- 
gistrum  invenerit  incomparabilem.  Sed  et  nostratium  multos  ardore 
vestigia  Tua  premendi  implebis.  Me  quidem,  quamquam  Te  consequi 
negatum  mihi  est,  qui  natura  sim  ingenii  ab  indagationibus  molestio- 
ribus  atque  abstrusioribus  alienioris,  stimulabit  tarnen  illustre  Tuum 
exemplum,  ut  in  ea,  quam  inii  via,  patientiam  meam  a  multitudine 
atque  magnitudioe  obstaculorum  terrorumque  occurrentium  fatigari 
frangique  haud  patiar,  sed  tanto  acrius  contendam  de  literis  graecis 
pro  virili  mea  bene  mereri.  Garemus  nos  Germani  multis  oportuni- 
tatibus,  quibus  vos  ßatavi  abundatis,  in  hoc  literarum  genere  aliquid 
extundendi  non  plane  poenitendum.  Sed  praecipue  cum  inopia  libro- 
runi,  et  cum  illiberalitate  librariorum  nobis  est  conflictandum,  qui 


0  [Etiripidis  Hippolylus,  Lugd.  Bat.  J768.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


771 


arbitrium  sibi  arrogant  proferendarum  aut  prcmendarum  nostrarum 
lucubrationum.  Iii  domini,  hi  tyranni  nobis  sunt,  saevi  et  fastidiosi, 
quorum  nemini  facile  persuadeas,  ut  graecum  auctorem  excudendum 
redimat.  Quare  necesse  mihi  fuit  viani,  quae  sola  patebat,  subscrip- 
tionis,  ut  vulgo  usurpant  inire,  cum  Demosthenem  una  cum  reliquis 
]  oratoribus  graecis  edere  decrevissem.  E  literis  Tuis,  mi  optime  m.  «v 
Valckenari,  intelligo,  tum  temporis,  cum  Tu  eas  ad  ine  dares,  non- 
dum  Tibi  redditas  fuisse,  quas  ad  Te  perferendas  mense  superiori 
Majo')  Schreudero  addideram,  librario  Amstelodamensi,  una  cum 
fasciculo,  quo  exemplaria  concluseram  chartulae,  qua  de  hoc  meo 
consilio  pluribus  exposui2).  Jam  vero  nullus  dubilo  quin  istae  meae 
literae  interea  Tibi  redditae  sint.  Quos  Tu  Londinenses  mihi  amicos 
designes,  haud  intelligo.  Qui  mihi  unus  est  Londini,  quondam  fa- 
miliaris,  Askewius,  animum  is  a  me  alienissimum  eo  satis  prodidit, 
quod  ad  Hieras,  quas  ad  eum  haud  paucas  dedi,  ne  verbo  quidem 
respondit  unquam,  ne  ad  postremas  quidem,  quibus  eum  de  proposito 
meo  demosthenico  feceram  certiorem.  Quo  me  beoignius  alque 
honorificentius  accepit  Jeremias  Marklandus,  Vir  Summus,  eo  indig- 
nius  alque  contumeliosius  me  tractavit  Musgravius  ') ,  nulla  mea  pro- 
vocatus  injuria,  quem  nil  puduit,  quo  in  libello  probris  me  omnibus 
proscidisset,  in  eo  ipso  conjecturas  paene  omnes  meas  mihi  ereptas 
Askewio4)  suo,  a  quo  ncscio  an  subornatus  fuerit,  asserere.  De 
Britannis,  natione  feroci  et  arrogante,  et  aliarum  omniura  contemtrice, 
desperavi  dudum.  paulo  melius,  quamquam  vel  sie  perparum,  de 
Germanis  meis  spero,  plurimum  de  Belgis  vestris,  el  de  Graecis, 
quorum  in  gratiam,  rogatus  ab  ipsis,  Iatinam  interpretationem  ab  edi- 
tione  mea  procul  habebo.  Quamquam  et  aliae  mihi  sunt  caussae  non 
leves,  cur  latina  excludenda  censeam;  quae  si  addantur,  cum  numero 
voluminum,  pretium  quoque  sint  geminatura;  quae  res  eratorum  pluri- 
mos  absterreat  magis,  quam  alliciat.   Denique  non  video  quem  mag- 

4)  [Brief  367  vom  29.  April.] 

2)  [Die  Lipriac  nundinis  vernis  .4.  1768  unterzeichnete  Ankündigung  der 
Ausgabe,  in  den  Nov.  Act.  Erud.  1767  p.  472 — 481  und  in  der  S.  785  A.  4  ge- 
nannten Ausgabe  von  Harles  p.  609 — 624  wiederholt.] 

3)  [Vgl.  S.  631  A.  2.] 

4}  [Der  von  Musgrave  nicht  genannte  Verfasser  der  in  der  Appendix  p.  133 
bis  4  76  der  ,Exercitationes(  mitgeteilten  Emendationen  ist  vielmehr  Thomas  Tyr- 
whitt.   Vgl.  Bibliolheca  critica,  pars  secunda,  Amstelodami  1777  p.  120.] 

49* 


Digitized  by  Google 


772 


R.  Fo ERSTER, 


nuin  usum  afferat  latina  graeci  auctoris  interpretatio ;  quae  si  mala 
est,  indigna  est  nova  recensione,  bonasque  Chartas  coinquinatura,  et 
juvenum  studia  corruptura.  Sin  bona  est,  Semper  tarnen  graecis 
ipsis  est  deterior,  minuitque  juvenum  contentionem.  Quamvis  sit 
latina,  nunquam  tarnen  homines  nostri  ad  eam  latinitatis  veritatem 
atque  subtilitatem  enitentur,  ut  oratio  exsistat  auribus  leneris  et  tersis 
tolerabilis  modo,  nedum  ut  Tullianae  comparabilis.  Cedo  interpretem, 
quamvis  graece  latineque  peritissimum,  qui  hoc  ingenio  studioque 
consequatur,  quod  consequi  per  naturam  rerum  haud  licet,  ut  a 
sententia  graeci  oratoris  nusquam  aberret,  ut  vim  Demosthenis  ignes- 
que  non  mortuos,  6ed  ardentes  reddat,  ut  denique  latine  lo- 
quatur.  Ex  quo  Tullium  degustavi,  fastidiosulus  in  hoc  genere 
coepi  esse,  ut  et  recentioris  aevi  scripta  minus  avide  lectilem,  et 
non  nisi  a  necessitate  coactus  ad  latine  scribenduni  ipse  accedam. 
Quaecunque  erit  Demosthenis  ioterpretatio,  etiamsi  ultra  spem,  et 
ultra  quam  datum  est  huic  hominum  aetati,  perfecta  sit  numeris 
omnibus,  Semper  tarnen  erit  venia,  quam  laude,  dignior.  Exemplo 
meomet  didici,  Demosthenem  eliam  sine  Wolfio  percipi  et  perdisci 
posse.  Affirma re  equidem  bona  fide  ausim,  nullam  integram  senlen- 
tiam  interpretationis  Wolfianae,  paulo  quidem  longiorem,  a  me 
unquam  esse  perlectam ,  ut  quid  de  ea  sit  statuendum,  haud  teneam. 
Ab  aliis  tarnen  eam  praedicari,  et  ab  ipso  Wolfio  quam  maxime, 
video.  De  ratione  mea  Demosthenem  et  reliquos  oratores  graecos 
emendandi,  quamquam  Tu  parum  bene  sperare  videris,  Valkenari 
xpmxeJrarf,  confido  tarnen  me  Tibi  satisfaclurum.  Ita  me  pudentem 
temperantemque  praestabo,  ut  Tu  sis  miralurus  idemque  probalurus, 
et  omnes  Tecum ,  qui  rem  ex  aequo  aestiment.  In  codicibus  demo- 
sthenicis,  qui  Augusta  Vindelicorum  ad  me  missi  sunt '),  est  unus,  quem 
magui  facio,  et  mihi  congratulor  in  manus  venisse.  Nobilem  iilum 
membranaceum  a  me  designari  suspicaris,  cujus  lectiones  Wolfius 
dudum  prodidit?  Falleris.  Alium  designo,  quamquam  et  ille  a  me, 
merito  suo,  summi  fit.  Uli,  quem  nunc  mecum  habeo,  (nam  mem- 
branaceum illum  dudum  ad  dominos  remisi)  pauca  quidem  Demo- 
sthenis tenet,  neque  est  ea  pars  codicis  commendabilis,  a  manu 
sordida  et  indiligente  atque  indocta  exarata.  sed  complectitur  ille 


I)  [Viel.  Brief  351.1 


i 

Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe 


773 


codex  paene  totum  Aristiden.  Recens  ille  quidem  est,  at  ex  alio 
antiquiore  optimae  notae  codice  ductus.  Godicem  hunc  Aristidis 
per  hos  |  dies  cum  editione  Oxoniensi  comparavi.  una  cum  uxore,  foi.  *r 
quae  mihi  sollers  et  nava  est  studiorum  socia;  foemina  pudica,  ob- 
sequens,  mei  amans,  et,  amore  mei,  graecarum  quoque  literarum,  in 
quas  mirifice  exarsil  studio.  Quam  cum  domum  duxissem  literarum, 
praeter  vernaculas  quasdam,  paene  omnium  expertem,  profecit,  mc 
magistro,  hoc,  quod  mecum  est,  quadriennio  tantum,  ut  praeter  galli- 
cas  et  britannicas  literulas,  etiam  latine  parum  quid  calleat,  graece 
etiam  paulo  quid  plus,  ut  pro  sexu  suo  et  pro  ista  disciplinae  bre- 
vitale  docta  etiam  videri  queat.  Ea  e  libro  typis  cxcuso  verba 
graeca  praelegente,  libros  calamo  exaratos  relego.  Sine  ea  nunquam 
potuissem  tot  Codices  cum  impressis  conferre.  Illa  Aldi  et  P.  Mannt ii 
Demosthenem  ad  edilionem  Morelli  exigit  sola,  operamque  mihi  per- 
quam  fructuosam  praestat  in  digerenda  immani  illa  sylva  variantium. 
Vix  credas,  mi  Valckenari,  quam  molestus,  et  quam  taediosus 
sit  labor  tot  indices  variantium  ex  Aldi  na,  Manutiana,  Wolfiana, 
Lutetiana,  Taylorana  denique,  coordinandi,  lectionesque  nullis  sedi- 
bus  affixas  ad  locos  suos  revocandi,  ut,  quid  in  quoque  libro  de- 
mosthenico,  quorum  ad  nos  notitia  pervenerit,  lectionis  habeatur, 
coram  oculis,  in  medio  positum  atque  explicatum  habeas.  Laborem 
hunc  cum  maxime  tolero,  tarn  illum  spissum,  ut  praevideam  non 
facile  futurum  ut  eum  ante  hujus  anni  exitura  exantlatum  habcam. 
Est  in  alio  Augustano,  quem  item  mecum  domi  nunc  habeo,  praeter 
orationem  pro  Corona,  panathenaica  quoque  Aristidis.  Eadem  est  in 
alio  Bavarico,  quem  propediem  conferre  aggrediar.  Sed  huic  Ba- 
varico  additus  est  Scholiasles  ineditus,  satis  copiosus.  nescio  tarnen 
an  idem  non  sit,  quem  Tu  in  Hippolyto  Tuo,  si  bene  memini,  serael 
aut  bis  excitas.  nam  locum,  quem  Tu  illinc  aflers,  in  apographo  meo 
nondum  inveni.  Habet  ille  codex  Bavaricus  etiam  Aristidis  libeltos 
omnes  pro  rhetorica  adversus  Platonem  cum  scholiis,  quae  sunt  vul- 
gatis  locupletiora ;  in  quibus  videor  mihi  quoque  deperdita  quaedam 
fragmenta  reperisse.  Vides  mihi  copias  praesto  esse  ad  ornandum 
Aristiden  haud  spernendas;  quas  nescio  an  sim  aliquando,  post  pro- 
fligatum  Demosthenem,  si  vita  suppetat,  fortunacque  secundae  ad- 
spirent,  in  lucem  prolaturus.  Meretur  quidem  optimus  auctor  manum 
Aesculapii  alicujus,  flagiliosissimis  vulneribus  a  Jebbio  confossus.  In- 


Digitized  by  Google 


774 


R.  FO BESTER, 


telligo  ex  Hippolyte  Tuo,  Valckenari  Praestantissime,  penes  Burma  n- 
num  quoque,  V.  C.  egregia  esse  admioicula  resütuendi  Aristidis; 
quem  auctorem  paene  a  puero  adamavi.  Rutilius  Lupus  cl.  Ruho- 
kenii  mibi  redditus  oondum  est,  ne  visus  quidem.  Et  mirer  profecto, 
si  quid  ille  suarum  lucubrationum  ad  me  miserit.  Fieri  tarnen  polest 
ut  pristinam  erga  me  simultatem  exuerit,  cujus  causam  a  me  profec- 
lam  novi  nullam.  Sed  suspicor  eum  ab  Ernestio  exstimulatum  esse, 
qui  quorumcunque  polest  animos  clandestinis  obtrectationibus  a  me 
alienat,  et  commodis  meis  quaqua  potest  officit.  Koenium  ex  Te  nunc 
primum  audio  vivis  ereptum,  graviterque  fero  decessum  juvenis  multa 
et  praeclara  de  se  promittentis.  Lennepium  ei  suffectum  scribis. 
Ego  vero  ignoro,  ubi  locorum,  et  quam  provinciam  Koenius  gesseril. 
IIa  parum  rerum  vestrarum  ad  nos  permanat.  Luzacum  juvenem  a 
Te  laudari  video.  Estne  is  filius  Luzaki  librarii,  quo  olim  familiariter 
utebar,  ejus,  qui  Ammonium  Tuum  excudit?  Suspicer  equidem  esse. 
Luzacum  hunc  patrem,  ubi  dabitur,  verbis  quaeso  meis  saluta,  Lucht- 
mannos  item  fratres,  eosque  hortare,  ut  negotium  nie  um  Demoslheni- 
cum  opera  et  commendatione  sua  secundent.  Adversis  Tuis  domesticis 
aftligor,  optoque  secundiora.  Conjugium  mihi  est  jucundum  in  com- 
munione  studiorum,  et  placidum,  sed  sterile.  Quam  ego  calamitatem, 
quae  aliis  videatur,  etiam  in  secundis  meis  rebus  numero,  qui  id 
aetatis  agam,  ut  si  liberos  nunc  suscipiam,  ad  adolescentiam ')  non 
sim  educaturus;  eaque  est  res  familiaris,  quae  cum  sie  satis  necessi- 
tatibus  vitae  sufficiat,  tum  orbis  liberis  parum  spei  praesidiive  relin- 
quat.  Praelerea,  proles  parvula  si  uxori  esset  curanda ,  non  possei 
foi.  2v  pari  sedulitate  studiis  meis  inservire.  Sic  vijvimus  summa  animo- 
rum  concordia,  quam  perpetuam  deus  esse  jubeat,  et  dispensata  sie 
habet  uxor  tempora,  ut  partem  diei  demosthenicis  collationibus  im- 
pendat,  aliam  Aristidis,  tertiam  exereiutioni  graecos  auetores  germa- 
nice  convertendi.  Sic  reddit  nunc  vernacule  Üionis  Euboicam.  Die 
in  hujusmodi  studiis  composito,  sub  vesperam,  ubi  per  coelum  licet, 
per  suburbium  deambulamus.  Opera  publica  scholastica  mihi,  quod 
deo  in  aeeeptis  refero,  perquam  facilis  est  brevisque.  Binis  in 
diem  horis  matutinis  ubi  docendi  munere  in  ludo  mco  lilcrario  funetus 
stiin,  reliquum  omne  diei  mihi  Musisque  vacat.    Verumtamen,  vel  sie 


V)  [Hdr:  adolesciam] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiskb's  Briefe. 


775 


quoque,  otio  ita  abundans,  ut  qui  maxirae,  Demoslhenes  ita  me  Aristi- 
desque  tenent  occupatum  districtumque ,  ut  circumspicere ,  et  paene 
De  respirare  quidem  liceat.  Herculeus,  mihi  crede,  labor  est,  et  ad 
tnetalla  damnatis  dignus,  quem  nunc  lolero,  illam  immensam  per  tot 
libros  sparsam,  et  per  tot  diversos  eorundem  librorum  locos,  sylvam 
variantium  digerendi,  tot  auctores,  tot  scholiastas  et  rhetoricos  unius 
Demosthenis  causa  perlegendi,  e  scriptis  recentiorum  expositiones  et 
emendationes  locorum  demosthenicorum  colligendi,  indices  construendi, 
et  quae  sunt  alia  editoris  munia  obeundi.  Quo  in  labore  quo  pro- 
gredior  ulterius,  eo  spissior  indies  succrescit  agendorum  maten'a. 
Oportuerat  jam  a  vicennio  materiam  huic  tanlo  aedificio  exstruendo 
idoneam  comparari.  Verum  tum  temporis  animus  erat  altis  rebus 
inlentus,  quarum  mihi  nunc  usus  est  perexiguus.  Nondum  cum  De- 
mosthene  consueveram.  nondum  tenebam  veram  rationem  graecos 
auctores  tractandi,  qua  par  est  eos  ab  editoribus  tractari,  qui  rideri 
et  ejici  nolint.  Non  itaque  potero  facere,  quin  editio  mea  multis 
partibus  minus  perfecta  exeat.  In  ista  festinatione  necessaria  mulla 
erunt  omitlenda,  quae  ab  editore  jure  exigantur.  Sed  jacta  semel 
est  alea.  Sufficiet  mihi  ad  gloriam  meriti,  solidum  et  stabile  jecisse 
fundamentum  magni  aedificii,  quod  alii  postmodum  exaedificabunt. 
Non  feram,  certe  scio,  mercedem  tanto  labore  dignam.  Feram  tarnen 
conscientiam  recte  facti,  feram  laudis  non  nihil  ab  aequis  et  intelli- 
gentibus,  feram  justa  praemia  a  deo,  a  cujus  numine  mihi  deman- 
datam  esse  hanc  provinciam  ipsemet  mihi  persuasi.  Cui  parendum 
est.  Neque  enim  nobis,  sed  reiß,  nati  sumus.  Tu  mecum  idem 
sentiß,  Valkenari  acerrime,  id  quod  tot  et  tanta  Tua  testantur  opera. 
Bene  vale,  et  perge  porro,  id  quod  facis,  de  lileris  graecis  excel- 
lenter  mereri. 

Quod  superest  chartae  vacuae  nonnihil,  ne  pereat,  age,  in 
literulis  nostris  consumamus.  Priraum  accipe  locum  Scholiastae  Aris- 
tidis1),  quem  Tu,  mi  Valckenari,  p.  252.  Diatribes  Tuae  profers,  ul 
in  Bavarico  legitur  codice,  qui  nunc  penes  me  est.  tvnoktg  inoi^aev 
avaaravra  top  fifkTiüdrjv  xai  dQtarfidtjv  %al  nXiwa  Hai  7teoixXta. 
tv  tovtoiq  ovv  evfiat  dvo,  (priai,  niQtxXfis  Kai  ///Ar/ct^c.  fie  tinohc. 
ovrmc.    %ai  fA^ntr  avttl;  [iilTtdftrj  Hai  mQi'xMig  iuar{r  äQX*'v  /seigaxia 

I)  [=  Arislid.  vol.  HI  p.  672  ed.  Üiod.J 


Digitized  by  Google 


776 


R.  FoERSTER, 


xivovfuva,  h  rolv  ayvqoiv  t%ovra  rijv  OTQaTTjyiav ■.  De  Hippolylo 
xaXvnrofitvro  et  arecpavitt  videris  mihi,  quod  pace  Tua  dictum  velim, 
felicius  aliorum  labefactasse  seutentiam,  quam  Tuam  approbasse. 
Vix  poleris  exemplis  idoneis  evictum  dare,  graecos  verbum  %a\vmtiv 
in  sensu  abrogandi,  et  ex  hominum  memoria  tollendi,  pari  modo, 
atque  ötiohqvtvtuv,  usurpasse.  Sed  fac  ita  esse,  oportebat  tarnen  vel 
sie  quoque  nomen  huic  fabulae  esse,  non  xuXimTOftevog,  sed  *t%a- 
Ivfipevoe.  Porro,  si  vera  est  caussa,  quam  Tu  allegas,  cur  altera 
fabula  areyuviov  nomen  tulerit,  cogita  quaeso,  quot  «os  habituri  simus 
fabulas  <jTt<puvius  aut  ore<pia>t](p6(}ovs,  si  nomen  hoc  illis  omnibus,  quae 
permultae  sunt,  fabulis  imponendum  sit,  quae  coronatae  fuere.  De 
consensu  Tuo  in  »'/ew^/as  in  iilo  nobili  Byzautiorum  apud  Demosthenem 
psephismate l),  mihi  congratulor.  Yenerat  mihi  quoque  in  mentem  o/$. 
Sed  accusativum  Doricum  wg  (pro  ovg)  tarnen  praetuli.  Reliquas  mea^ 
in  illo  psephismate  raliones  quin  Tu  sis  item  probaturus,  nullus  du- 
bito.    Bene  vale.    Scripsi  Lipsiae  d.  15.  Julij  17681;. 

374.  An  Philipp  Erasmus  Reich  in  Leipzig. 

(Original  unter  den  Autographen  der  Hofbibliothek  in  München,  ohne  Dalum; 

Abschrift  des  Herrn  Dr.  Tillmann.) 

üRein  £o$o,eer;rtefrer  £err  flUict). 

5luf  drfucfyen  eine«  ausfertigen  greunbeä  tyue  ber;  3l)nen  Anfrage, 
ob  Sie  wo\)\  bci)a,el;cnbcö  Keine«  2öerfa/n  in  Verlag  nehmen  motten,  <S* 
ift  eine  Ivxtcinifdje  Ubcrfc^una,  oon  bem  Spalbina,ifcr;en  Bestimmung  des 
Menschen.  bitte  mir  bero  6ntfd;Iie§ung  t>or  (Snbe  ber  ü)ie§c  wipen 
Sit  laflen,  bamit  icr;  meinem  greunbe  baoon  9lacr/ricf;t  geben  tonne.  So  Sie 
2uji  baju  Ratten,  roiU  ber  Autor,  melier  Rector  an  einer  ana,efe(>cnen 
Schule  in  «Nieberfadrfen ,  unb  ein  burch,  Schriften  fd>on  befant  genwpner 
(belehrter  ift3),  auch  bic  3ufäjje  ber  neueren  fluägctbe4)  hinjuthun.  ... 
Derofelben  |  ergebender  Liener  |  D  ftewfc5). 

t)  [=  De  cor.  §91  p.  256,  U.] 

2)  [Valckenaer's  Antwort  auf  diesen  Brief  und  Nr.  375  siehe  S.  778  A.  1.1 

3)  [Joh.  Mich.  Heinzc,  Rektor  in  Lüneburg,  kann  nicht  gemeint  sein,  da  seine 
Ui  l..  r>eizunf:  unter  dem  Titel  Soliloquium  schon  Lüneburg  4  765  erschienen  war.] 

4)  [Der  zehnten,  von  1768.] 

5)  [Der  Empfänger  hat  auf  der  Rückseite  notirt:  1768  27  76er  Leipzig  \  Reiske] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


777 


375.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  11,  Nr.  48.} 

Valckenario  |  viro  doctrinarum  laude  cclcberrimo  |  spd  |  UReiske. 

Redditus  mihi  nuper  est,  Valckenari,  Vir  Celeberrime,  Rutilius 
Lupus  collegae  Tui,  V.  C.  cujus  opusculi  ut  omnia,  ita  inprimis 
historia  *crilica  oratorum  graecorum  me  delectat.  Exspeclabam  abs 
Te  his  cum  nundinis  literas,  quibus  Tu  me  dubio  liberares,  quo  teneor, 
num  chartulas  illas,  de  quibus  ad  Te  nuper  scripsi'),  acceperis,  de 
instituto  meo  demosthenico  exponentes.  Fac  me  quaeso  cerliorem, 
quid  vestratibus  de  meo  videatur  proposito,  quibus  id  animis  acce- 
perint;  Tuaque  si  vis  (potes  enim)  auctoritate  id  secunda.  Quod  ad 
Te  acribam  hoc  tempore  ml  admodum  est.  Mitlo  solummodo  ad  te 
Scholiasten  Genevensem  in  Theocritum2),  quem  ubi  perlustraveris ,  ad 
me  remittes  proximis  nundinis  vernis,  seu  cum  Schreudero,  librario 
Amstelodamenst,  qui  hunc  fasciculum  Tibi  reddidit,  seu  si  qua  alia 
oportunior  dabitur  per  Luchtmannum  facultas.  Ex  quo  chartula  istaec, 
de  qua  modo  dicebam,  evolavit,  publice  privatimque  admonitus  sum, 
no6trate6  hoc  maxime  offendi,  quod  sola  graeca  oratorum  verba  datu- 
rum  receperim,  exclusa  lalina  interpretatione.  Apparatu  critico,  quod 
Optimum  ego  equidem  esse  condimentum,  mihi  persuasum  habeo, 
carere  malunt,  neque  miror.  ecquis  eorura  teneatur  desiderio,  quibus 
uli  nesciat?  Solum  Demosthenem  plerique  poscunt,  de  quo  nonnihil 
aliquando  fando  inaudijvere.  Reliquos  oratores  se  nil  desiderare,  prae  foi.  ** 
sc  ferunt,  quorum  scilicct  vel  ipsa  ignorant  nomina,  nedum  ut  usum 
corum  praestantiamve  teneant.  Demosthenis  recensionem  poscunt 
Wolßanam,  a  qua  nolunt  vel  latum  unguem  discedi,  nescientes  quippe 
illi.  quam  mendosa  illa  sit.  Latinam  flagitant  ejusdem  interpretationem. 
Magna  scilicet  editoris  laus  haec  illis  videtur  esse,  ut  vetus  aliquod 
exemplum  operis  typographicis  recudendum  in  manus  det.  Diffidunt 
quoque  se  sine  hoc  cortice  nataturos  esse.  Graecitatis  addi  volunt 
indicem  copiosum,  hoc  est  caballum  sibi  substerni  meritorium,  quo 
in  compilandis  nescio  quibus  rhapsodiis  abutantur.  Venti  hi  sunt 
scholae  Ernestianae.  voculas  has  a  magistro  acceperunt;  qui  cum  sit 
ab  arte  critica  alienior,  quamvis  aliis  multis  laudibus  ornatissimus, 


1)  [Brief  373  S.  77 \  A.  2.]  %)  [Vgl.  S.  743,  il  f.] 


Digitized  by  Google 


778 


R.  Fo  ERSTER, 


raorem  gerit  sensui  suo,  a  quo  meus  plurimum  dissidet.  Rem  ipsam 
probat,  Demosthenem  edi  etiara  atque  etiam  optat,  verum  non  a  me, 
sed  ab  eorum  aliquo,  quos  in  potestate  habet,  me  novit  sibi  baud 
servire.  quo  fit,  ul  coeptum  meum  clandestinis  artibus  impediat  magis, 
quam  secundet.  Criticus  ipse  cum  non  sit,  parvi  facit  crilicos  aliorum 
conatus.  Ego  vero  intelligendo  hoc  non  consequor,  qui  sperent  viri 
docti  futurum,  ut  sine  critico  apparalu,  hoc  est,  sine  instructissimis 
copiis  variantium  lectionura,  sine  lexicis  rhetoricis,  sine  commentariis 
vetustiorumque  et  recentiorum  feliciter  tractent  percipiantque  graecos 
foi.  ir  oratores,  quos  constat  labyrinthum  quasi  esse  quendam  caligino|sum, 
in  quo  vix  gressum  tuto  promoveas  a  face  critica  destilutus.  Sed 
vides,  Valkenari  Praestantissime,  saeculi  hujus,  quo  septus  sum,  sa- 
pientiam;  quod  saeculura  ab  auctoritate  Ernestii  pendet,  quae  quam 
sit  magna,  dictu  paene  est  incredibile.  In  tanto  sententiarum  con- 
traria deposcentium  discidio  quid  agam,  quibus  paream,  saepe  multum- 
que  ambigo.  meliora  cernens,  ad  deteriora  trahor  invitus.  Ecquid 
Tu  mihi  suades,  Valckenari,  harum  rerum  une  arbiter  intelligentissime, 
cujus  apud  me  auctoritas  est  gravissima.  Exsequarne,  quod  primum 
cepi,  consilium,  quod  Optimum  habeo  saluberrimumque,  an  vinci  me 
patiar  a  germanorura  meorum  convitio,  id  quod  e  re  literarum  est, 
aut  ignorantium,  aut  contemnentium  et  oppugnantium?  Bene  vale  et 
me  ama.    Scripsi  Lipsiae  d.U.  Octobr.  1 768 >). 

1}  [Valckenaer's  Antwort  (vgl.  S.  776  A.  2)  lautet  im  Coocept  (B.  P.  L.  339 
fol.  Sl):  Viro  Celeberrimo  |  I.  I.  Reiskio  S.  P.  D.  |  L.  C.  Valckenacr  |  Quem  Schreu- 
dero  tradideras,  fasciculus  una  cum  literis  Tuis  besterno  die  ad  me  pervenit. 
Scholia  in  Theocritum  fortasse  ne  accurate  quidem  lecta,  per  Luchtmannum  • 
proximo  vere  ad  Te  remitteotur.  Suo  etiam  tempore  recte  Chartas  accepi,  quibus 
consilium  exponis  de  edendis  oratoribus  Graecis,  et  epistolam  scriptam  die  15  Julii, 
qua  Hippolyt!  munusculum  gratum  fuisse  significas,  deque  negotio  Demostheoico 
et  domesticis  rationibus  ea  narras,  quae  mihi  lectu  acciderunt  iucundissiraa. 
Optimam  uxorem  et  in  laboribus  Hterariis  sollertissimam  com  item  ex  anirao  Tibi 
gratulor.  Quod  vero  facile  praeviderara  futurum,  Vir  Eruditiss.  id  cvcnisse  ex  ulti- 
mis  literis  Tuis  intellexi,  colligebam2)  enim  perpaucos  in  Germania  futuros,  qui 
institutum  Tuum  edendi  Oratores  Graecos  absque  Latinis  interpretationibus  essent 
adprobaturi.  Haud  sane  miror  Wolfii  interprctationem  a  Te  non  magni  fieri,  oeque 
illam  adeo  in  legendo  Demosthene  adhibitam.  Sed  non  quaeritur  quid  ego  aut  Tu 
his  in  rebus  probemus,  sed  quinam  libri  emptores  invenianU  Iam  vero  in  hoc 
Graecarum  literarum  neglectu  mecum  fateberis  ea  tantum  in  tabernis  librariis 

I)  [Hdr:  Luchmannum)  2)  [Hdr  :  tlhgebam] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Briefe. 


779 


376.   An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  iu  München,  wie  319,  Nr.  8.) 

Yiro  lllustri  |  Oeffelio  |  spd  |  HReiske. 

Poterone  Tibi,  Vir  Illustris,  tanlam  silentii  mei  diulurnitatem, 
lentoremque  in  restituendis  codicibus  mstis,  quos  Tu  benignissime 
mecum  e  bibliotheca  Bavarica  comraunicasti,  satis  excusare?  Culpam 
agnoscens  ad  aequitatem  Tuam  receptum  habeo.  Facile  Tu.  pro  ea, 
qua  es,  judicii  perspicacia  rerumque  usu,  intelligis,  a  me  tot  septo 
negotiis  et  paene  oppresso  citius  reddi  debita  haud  potuisse.  Facio 
tarnen,  quod  unura  hoc  tempore  possum.  ut  eorum  codicum,  quos 
quatuor  ex  indulgentia  Tua  mecum  habeo,  duos  ad  Te  nunc  cum 

exempla  librorum  Graecorura  requiri,  quae  Latinam,  qualemcunque  (andern  versio- 
nem  habennt  adiectam1).  Deinde  {patere  liberum  monitorem)  nimis  eliam  audax 
videtur  incoeptum  orones  oralores  simul  edendi.  Quot  Tu  volumina  his  Oratoribus 
et  Harpocrationi  et  aliorum  et  Tuis  animadversionibus  destiuabas,  tot  raeo  quidem 
arbitratu  unus  Demosthenes  animadversionibus  Tuis  illustratus  impleret. 

|  Codices  Demosthenis  eximios  nactus  videris;  sed  cum  nullos  habeas,  ex  fol.  aiv 
quibus  reliqui  possint  oratores  expoliri,  causae  nihil  adeo  video,  cur  horum  edi- 
tiones,  paucis  qui  dantur  lectoribus  facile  parabiles,  renovares. 

Quando  vcro  meura J)  hac  in  re  consilium  requiris,  Vir  Clariss.  auctor  Tibi 
sura,  ut  meliora  cernens  tarnen  quae  putas  deteriora  sequaris,  et  popularium  votis 
quodammodo  morem  geras;  ut  de  solo  Demostbene  cogites  edendo,  et  in  illum  nobis 
exponas  quicquid  inveneris  in  Mss.  lectionum  et  quicquid  ipse  in  mundo  habes 
animadversionum.  Hunc  ubi  laborem  profligaveris,  atque  is  bene  Tibi  successerit 
et  ex  voto ;  tum  poteris  reliqua,  quae  instituisti,  persequi.  Quando  autem  Aristidif. 
pessima  prostat  Edilio ;  in  hoc  auctore  ex  Codicibus  emendando  utilissimam  operam 
insumeres;  inprimis  si  Scholia,  quae  ex  Bavarico  Codice  nactus  es,  inedita  et  opti- 
marum  rerum  plena  simul  evulgares:  sunt  illa  procul  dubio  eadem  cum  iis  quae 
prostant  in  Cod.  Burmanni,  quorum  apographum  sibi  olim,  cum  Codicis  istius  pos- 
sessor  esset  Clar.  Drakenborchius,  confecit  Cl.  Abreschius.  Habes,  vir  Clariss.  meam 
hac  de  re  sentenliam  paucis  expositam.  Tu  illud  sequeris,  quod  e  re  maximc 
fuerit  visum.  Kocnius,  de  quo  quaeris,  mihi  Franequerae  fuerat  successor  datus; 
Groninga  evocatus  Koenio  successit  Lennepius,  qui  per  aliquot  menses  Aquisgrani 
iam  inoratus  ad  valetudinem  curandam  illic  in  proximam  aeslatem  usquc  manebit. 
Luzacius  filius  est  librarii  Tibi  noti.  Qui  his  proximis  diebus  non  optime  valui, 
officio  tarnen  respondendi  diutius  dcesso  nolui,  et  haa  perbreves  literas  ad  Te  dare 
malui,  quam  nullas.  Valc  Vir  Eruditissimc.  Scribobam  Franequerae  D.  XXII  No- 
vemb  1768 

1)  [Demgemäss  kündigte  R.  im  30.  Stück  der  Hamburgischen  Neuen  Zeitung 
vom  H.  Februar  1769  an,  dass  er  die  lateinische  Uebersetzung  Wolfs  beigeben 
wolle.]  2)  [Hdr:  mecum] 


Digitized  by  Google 


780 


R.  FOBRSTER, 


maxima  gratiarum  actione  remittam,  quos  Tibi1)  reddct  Schwartz- 
kopfius.  Chronicon  Pollucis,  et  Lexicon  ignoti  auctoris.  Aristidem 
proximis  nundinis  vernis  remittam,  cui  adhuc  affixus  sum;  Demo- 
sthenem  vero,  (si  per  Te  licet,  sed  licet  utique)  post  absolulam  hujus 
editionem,  quam  spes  est  fore  ut  sub  anni  proximi  initia  inchoem. 
Pro  me  nunc  nil  peto,  quamquam  sum  petax,  et  vos  copiis  abun- 
datis  doctrinarum  iis,  quibus  et  nos  caremus,  et  ego  maxime  delector. 
Sed  pro  amicis  peto,  qui  cum  digni  sunt  beneficentia  Tua,  tum  nihil 
non  a  Tua  facilitate  per  commendationem  raeara  sperant  se  irapet- 
raturos.  Alter  eorum,  Samuel  Friderich  Nathanael  Morus,  Professor 
in  hac  Universitate  literarum  humaniorum  extraordinarius ,  Isocratis 
vestri  membranacei  usum,  quem  aliquando  mihi  pro  Tua  humanitate 
oflerebas,  sibi  concedi  rogat;  quem  auctorem  totum  edendum  sibi 
delegit,  postquam  in  ejus  Panegyrico  edendo  operam  navasse  egregiam 
viris  doctis  visus  est.  Alter,  Reichertus,  Magister  philosophiae,  literas 
item  humaniores  in  hac  universitate  Lipsiensi  docens,  in  edendo 
Gemistii  Plethonis  libello  ingenium  proferre  cum  dccrevisset*),  sibi 
ad  Tuam,  Humanissime  Oefleli,  facilitatem  videt  confugiendum  esse. 
Cupit  enim  libello  suo  e  libris  mstis  aliquid  ornamenti  addere.  Sed 
est  in  Bibliotheca  Electorali,  fidei  potestatique  Tuae  credita,  codex 
ejusmodi,  cujus  sibi  copiam  abs  Te  fieri  etiam  atque  etiam  rogat. 
Ambo  sunt  viri  probi,  honesti,  docti,  quos  si  Tu  beneficio  hoc  Tibi 
obstrinxeris,  liabebis  memores  publiceque  privatimque,  unaque  mecum. 
quod  enim  Tu  illis  tribueris,  hoc  ego  Tibi  in  acceptis  ipsemet  feram, 
mihique  collalum  existimabo.  ßene  vale  Vir  Hlustris,  et  me  porro 
quoque  amare  perge  Tui  studiosissimum.  Scripsi  Lipsiae  d.  1 5.  Octobr. 
1768. 

Adr.3):  A.  Monsieur  |  Msr.  Oeffel,  Conseiller  et  |  Ribliothecaire 
de  S.  A.  S.  Monseigneur  l'EIecteur  de  Kaviere  |  a  |  München, 
franco  Dürnberg  |  3. 


<)  [Die  Worte  quos  bis  Schwartzkopfius  sind  am  Rande  hinzugefügt.] 

2)  [Georgii  Gemistt  Plethonis  de  iis  quae  post  pugnam  Mantinensem  apud 
(iraecos  facta  sunt  libri  duo  nunc  primura  ed.  Henr.  Godofr.  Reichard,  Lipsiae  1770.] 

3)  [Siegel  wie  1 1 0.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisie's  Briefe 


781 


377.   An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Hamburg. 

(Nach  dem  ,Gelehrten  Briefwechsel  zwischen  D.  Johann  Jacob  Reiske,  Conrad  Arnold 
Scbraid  und  Gotthold  Ephraim  Lessing',  zweiter  Theil,  Berlin  4  789,  Nr.  1,  S.  3 
=  Br.);  Lachmann  XIII,  <67;  Redlich,  Briefe  an  Lessing,  Nr.  HO,  dessen  Behand- 
lung der  Orthographie  willkürlich  ist.) 

•£>err  $rofcjfor  SDtilob1)  gibt  mir  eine  unbermuu)cte,  aber  angenehme 
Gelegenheit,  einem  berühmten  ©elefyrten  ein  Kompliment  ju  madjen,  ben  id; 
mit  ganj  2)cutfct)lanb  feit  langer  3eit  berounbere  unb  berede.  ©ebacr)ter 
freunb  berficfyert  micr;,  ba§  Sic  erbötig  ftnb,  Dero  Demosthenem  Aldinum, 
in  welkem  eine  geteerte  #anb  biete  ^erbefferungen  binjugefetyrieben  r)at,  mir 
$um  ©ebraucr)  auf  einige  3«t  anjubertranen.  Dero  gro§mütl)ige  unb  un* 
eigcnnüfcige  ©eftnnungen  rühren  mict;  mit  einem  innigen  (Sefüfylc  bon  @r* 
fenntlicfyfeit,  unb  icb.  roage  eä,  Sie  bei  Dero  ©orte  ju  galten.  Sollen 
Sie  mir  biefen  Sdjah,  genießen  laffen,  fo  fct>n  Sie  Don  ber  <8üte,  unb 
laffen  if>n  £errn  ^rofeffor  2Jlilob  jujtcllen,  ber  u)n  an  micr)  beforgen  wirb. 
3<r)  roerbe  ben  gehörigen  ©ebraudj)  baoon  machen,  unb  $u  feiner  3eit  Dero 
Mfahrigfeit  ju  preifen  nicr/t  bergeffen1).  |  Sie  roijfen,  mein  £err,  ba§  s. 
biefeä  ber  einzige  Danf  fei,  roomit  arme  (Mefjrte,  wie  id>,  berglcia>n  Siebe«* 
bienfte  erroiebern  fonnen.  ftänbe  ich.  in  3l)«m  Demoftyeneä  mel)r,  als  ia) 
erroarte,  unb  fönnten  Sie  fta)  entfdjliejjen,  if>n  mir  ganj  abjulaffen,  fo 
wollte  ia)  micr;  erfunbigen,  waä  Sie  bafär  fobern.  9lu§erbem  bitte  mir 
Wnweifung  ju  geben,  wem  icr;  Dero  öjemplar,  nacr;  einem  furjen  (Gebrauche 
t»on  Wenigen  SJconaten,  juftellen  foll,  bamit  c$  3r/nen  wieberum  fidler  ju 
£anben  fomme.  —  Soll  tet;  aber  aud>  bei  ber  (Gelegenheit  mter;  bei  3tmen, 
groper  Scfftng,  (benn  ü)r  blofjcr  Marne  ift  bod>  wol)l  mehr,  als  alle  Ittel, 
wertt;)  bebanfen,  bafj  Sic  nebjt  ber  guten  Sact;e  ber  ©arbeit,  auch  ju* 
gleich  micr),  unb  anbere  braue  Seute,  bie,  wie  id>,  unfdmlbig  haben  leiben 
muffen,  an  bem  gemeinfcr/aftlichcn  r;öllif<r)en  geinbe3)  gerächt  haben?  3er) 
fann  nicr/t  leugnen,  esf  ift  mir  allemal,  roenn  aua)  gleich  mein  eigne«  3n* 
tereffe  nief/t  mit  eintritt,  bennoa)  lieb,  wenn  unoerfer/ämten  Oralem,  un» 
wiffenben  Spöttern,  boshaften  Sajterern  ber  üWunb  gejtobft  roirb.  Sinb 


<)  [Johannes  Nikolaus  Milow,  ausserordentlicher  Professor  der  orientalischen 
Sprachen  in  Kiel,  damals  in  Hamburg.    Vgl.  S.  79«  A.  I  und  Lebensbeschr.  S.  188.] 
i)  [Vgl.  Oral.  gr.  I  p.  LXXJV.] 

3)  [Klotz,  der  auf  frühere  Unbilden  (S.  674  A.  3)  eine  hohnvolle  Anzeige 
von  R.'s  deutscher  Uebersetzung  des  Demosthenes  in  der  Deutschen  Bibliothek  der 
schönen  Wissenschaften  If,  Halle  1768,  Stück  8i,  S.  626 — 638  hatte  folgen  lassen.] 


782 


R.  FoERSTE», 


s.  s  bergleichen  Sotterbuben  gleich  unter  ber  ftritif,  unb  geht  gleich,  bie  3ncr/t?gung 
an  ihnen  Derberen;  benn  fic  tonnen  nicht  gebeffert  »erben,  wollen  auch 
nid^t,  fo  verbient  boch  ber  gelehrte  $öbel,  welken  fic1)  mit  ihren  £arle* 
quinaben  auf  ber  geteerten  öierbanf  an  fich  jiehen,  fo  »iel  SRitleiben,  bajj 
man  itjm  begreiflich  macht,  fein  Saal  ben  er  au«  SBetyöruna,  anbetet,  fei 
ein  3$norant,  ein  $lagiariu$,  ein  SBöfewicht  von  ber  oerwcrflichfien  9lrt. 
3<h  fönnte  Atomen  feine  au#etfl  feilte  ©iffenfehaft,  feine  Piagia,  feine 
2)onatfa)ni^er  unwtberfprechlich  bartfyun,  ich  fönnte  bie  $Möjje  feine«  grunb» 
u erberbten  #erjen$  aufbeefen.  9lber  meine  Qtit  ift  mir  ju  ebel,  unb  ich 
bünfe  mich  ju  gut,  meine  £anbe  mit  fo  uneblem  93lute  $u  befubeln.  ©e* 
laffen,  meiner  8a<he  gewifj,  unb  rühmlich  jtolj,  erwarte  ich  bon  ber  Jett, 
von  ber  2Ba^eit,  unb  von  ber  iBilligfeit  uneingenommener  Äenner,  bie 
mir  fchulbige  ®cre$tigfett,  bie  mir  nicht  entfielen  fann,  noch  wirb,  wenn 
ich  nur  Ijafb  fo  biet  ®uteö  an  mir  habe,  als  ber  unerbettelte  9tuf  mir  bei« 
legt.  3jt  an  meinen  Z Triften  etwa«  ®ute$,  ftnb  jie  brauchbar,  fo  werben 
fie  fict;  fdjon  felbft  rächen,  unb  mid)  rechtfertigen.  9lud>  bie  jmmme  ®ahr* 

s.  6  fyeit  überfd)reit  efenbc  6cribenten.  Stnb  fte  |  aber  fo  fcr/lecr/t,  alä  meine  #«nbe 
;ober  vielmehr  mein  eiujiger  ^einb)  fte  machen,  fo  tr)äte  ich  tfyöric^t ,  unb 
verriete  ein  böfcä  ®cwiffcn,  wenn  icf;  mich  it)rcr  annähme.  3<h  "*om< 
alfo  mit  2Bot>lbebacf;te  an  biefein  ffriege  feinen  Anteil.  3ct)  verliere  fein 
Söort,  fonbern  fetje  bem  Ausgange  gan$  getrojt  entgegen,  wobei  mein  #cinb 
verlieren  mu§.  ©iewoljl  er  fc^on  im  baumeln  ijr;  benn  ba^in  haben  ihn 
Sefftng  unb  Berber2)  gebracht,  ber  (Saftor,  ber  $olluj  oon  $)eutf<hlanb,  ben 
ttmtjcum.  £eben  biefe  it>re  ^eitfehe  auf,  fo  mufi  ber  £unb  berftuminen, 
unb  fich  berfriechen.  3<h  &flnfe  3hn*n  dfar  gro§er  Seffmg,  im  9tamen 
be$  $ublifum$,  unb,  wenn  6ie  wollen,  auch  in  meinem3)  eignen;  für  bie 
SRübwaltung,  bie  (©ie  fich  genommen  tyabtn,  bie  6chmach  fo  bieler  braven 
Scute  $u  rddjen,  unb  münfer/e  3(men  viel  ®(ücf  ju  3f>tem  6iege.  3ugleich 
empfehle  ich  mty>  unicr  ^tnmünfer/ung  alle*  fernem  28ol)lergehen$  $u  fw 
neren  Wohlwollen  k.  ic.  |  D  föeiäfe4). 
Seivjig  ben  8.  Februar  17695). 


«)  (Br.:  ©ie]  J)  [Vgl.  Erich  Schmidt,  Leasing  II,  4  58  f.] 

3)  [Br.:  ineinen] 

4)  [Leasings  Antwort  vom  IS. Febr.  1769  Gel.  Briefwechsel  Nr.  1  S.  7;  Lach- 
mann XII,  J632;  Redlich,  Briefe  Lessing's  Nr.  1 69.] 

5)  [Ich  habe  das  Datum  nicht,  wie  in  den  Drucken,  an  den  Anfang,  sondern 
wie  stets  von  lt.  geschehen,  an  den  Schluss  des  Briefes  gesetzt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


783 


378.   An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  348.) 

Felici  artis  medicae  consulto  |  Io.  Stephano  Bernardo  |  spd.  |  1. 1.  Reiske. 

Quamquara  invitus  facio,  mi  Bernarde,  ut  negotia,  quibus  multis 
gravibusque  distringeris,  importunitate  literarum  raearum  interpellem, 
expugnavere  tarnen  verecundiara  meam  preces  Schw  eigheuseri ,  Ar- 
gentoratensis,  hominis,  et  aliis  bonis  quibusque  artibus  dediti,  et  a 
medica  non  alicni,  qui  in  Belgium  et  Angliam  proficiscens  rogavit,  ut 
per  literas  se  amicis,  qui  pauci  mihi  adhuc  in  vestris  tractibus  super- 
sunt,  commendarem.  Quo  Te  in  numero  ponam,  mi  Bernarde,  ami- 
corum  ne !),  an  alienatorum,  incertum  me  facit  Tui  silentii  tanta  diu- 
turnitas.  Verum  tarnen,  si  non  mea  causa,  ipsius  certe,  Schweig- 
heuserum quibus  poteris  modis  ornabis.  Vitas  medicorum  Arabicorum 
ab  Abu  Osaibah  conditas  cum  intelligeret  ex  me,  latinas  a  me  factas 
esse,  et  penes  Te  jam  a  multis  annis  servari,  auctor  mihi  fuit,  ut 
facultalem  sibi  darem,  illas  meas  Schedas  a  Te  reposcendi,  quo  possit 
eas  viris  doctis,  librariisve,  domi  forisque  ostendere  atque  venditare, 
quando  quidem  Tu  nunquam  eas  vide|aris  editurus  esse.  Facile  parui  fou> 
aequissimae  conditioni.  Faciet  enim  is,  ut  aut  in  publicum  bonum 
cedant,  aut  saltim  ad  dominum  redeant  schedae  meae  ex  tot  annorum 
peregrinatione.  Quare  Te  velim  Schweigheusero  Chartas  illas  nil 
dubitare  quominus  in  manus  des,  aut  edendas,  aut  mihi  reddendas. 
Meis  de  rebus  domesticis  si  quid  aves  cognoscere,  habes,  qui  cer- 
tiorem  Te  faciat.    Bene  vale.    Scripsi  Lipsiae  d.  20  Martij  1 769*). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.   Jean  Etienne  Bernard  |  Medecin  a 
PHospital  Francois  |  a  |  Amsterdam. 


1)  [Vgl.  S.  653  A.  i.] 

2)  [Es  liegt  bei  eine  Bescheinigung  in  holländischer  Sprache,  wonach  E.  Schei- 
dts bekennt,  das  Reisken  gehörige  Manuskript  von  Abu  Oseibah  de  Vitis  Medi- 
corum von  Bernard  in  Amsterdam  am  t 4.  August  \  769  leihweise  erhalten  zu  haben. 
Am  1.  September  <7 76  forderte  Frau  R.  (Anhang, Brief  IX)  das  Manuskript  von  Bernard 
zurück.  Es  wird  unter  den  hinterlassenen  Manuskripten  Lebcnsbeschr.  S.  163 
Nr.  »6  und  11  aufgeführt.] 


Digitized  by  Google 


I 


784  R.  Foerster, 

379.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  49.) 

Viro  Celeberrimo  |  Ludovico  Caspari  Valkenaer  |  spd  |  IIReiske. 

Discedentem  a  nobis  ad  vos  Schweigheuserum,  Argentoratensem, 
uon  poleram  sine  literis  ad  Te  meis,  Valkenari  praeslantissime,  dimittere, 
praesertim  quas  me  rogasset  ipse  is,  cujus  in  gratiam  scriptae  sunt. 
Quem  si  Tu  aut  consilio  regere,  aut  officiorum  aliquo  genere  ornare 
poteris,  nullus  dubito,  quin  Tu  id  sis,  et  ipsius  caussa,  et  literarum  • 
communium,  et  mei  denique  facturus.  Familiariter  me  per  hanc 
totam  hyemem  usus1),  Studium  mei,  ingenium  subtile,  et  excitatum. 
mirificum  sciendi  ardorem,  copias  literarum  multarumque  et  variarum 
approbavit.  Festinat  nunc  is  quidem  in  Angliam,  sperat  tarnen  fu- 
turum sub  anni  exitum,  in  reditu  domum,  ut  sibi  liceat,  diutius  apud 
vos  commorari,  bonorumque  vcstrorum  fructus  percipere  uberiores. 
Quare  si  Tibi  sunt,  Optime  Valkenari,  aut  in  Anglia  amici,  aut  inter 
Britannos  Leidae  versantes,  fac  quaeso  ut  per  eos  ipsi  Anglia  reseretur. 
In  opera  mea  Demosthenica  non  licuit  mihi  per  hanc  hyemem  multum 
profligare.  Alia  non  pauca  ut  praeteream,  minuta  et  laedii  plena 
negotia,  recepi  nuper  domo  familiaque,  pro  filio,  uxoris  e  sorore 
foi.  i*  nepotem,  malre  |  orbum,  e  Pomerania  huc  missum,  hoc  est,  ex  ipsis 
Barbariei  sedibus2).  In  quo  ad  humanitatem  conformando,  et  literis 
erudiendo,  quarum  omnino  expers  venit,  faxit  deus  ut  multae  bonae- 
que  horae  ne  perierint.  Interstinguendam  item  et  variegandam,  eoque 
relaxandam  duxi  animi  contentionem  Aristidis  retractatione  nuper 
coepta.  Quo  in  auctore  utinam  mihi  detur  aliquando  planum  facerc 
quantus  sit  medicinae  locus,  quam  Codices  mei  praebent,  Augustaous 
et  Bavaricus.  Specimen  mearum  ad  Demosthenem  animadversionum 
aut  vidisti  jam,  aut  brevi  post  videbis  in  oratione  pro  corona  ab 

t)  [Vgl.  Schweighäuser  bei  Dahler,  Memoriae  Iohannis  Schweighaeuseri  sac- 
rum,  Argentorati  1830  p.  14:  Ac  apud  Reiskium  quidem,  b.  m.  cujus  plane 
singularem  in  me  bcnevolentiam  numquam  satis  pro  merilis  collaudare  potero,  non 
solum  Arabica  polissimum  studia  conlinuavi ;  sed  et  in  Graecorum  Tragicorum  lec- 
tione,  commilitio  usus  ornaiissimae  doctissiraaeque  feminae,  Conjugis  optiroi  Viri,  me 
exercui.] 

2)  [Curt  August  Friedrich  von  Dambrowski,  Sohn  der  Schwester  von  Frao 
R. ,  Friederike  Elisabeth  (vgl.  S.  660  A.  J),  geboren  d.  8.  September  1756,  f  aU 
Student  der  Theologie  in  Wittenberg  d.  47.  März  1775.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


785 


Harlesio,  Professore  Coburgauo,  edita1).  Quo  de  opusculo,  si  vacat, 
quaeso  ut  sententiam  mihi  Tuam,  per  occasionem  literarum  aliquando 
aperias.  Vive,  vale,  nostri  memor.  Scripsi  Lipsiae  exeunte  Marlio 
A.  1769. 

Adr.2):  A  Monsieur  |  Msr.  Valckenaer  Professeur  tres  |  scavant 
et  tres  ceJebre  |  a  |  Leide. 

380.  An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Hamburg. 

(Nach  .Gelehrtem  Briefwechsel1  (s.  zu  377)  Nr.  3,  S.  4  0;  Lachmann  XIH,  173; 

Redlich,  Briefe  ao  Lessiog  Nr.  4  45.)3) 

ÜNit  fdjulbiger  $)anfbarfeit  fcr)icfe  icf>  3hnen  $>ero  Aldinam «)  wiederum 
jurücf.  28iber  bcn  3®ot)Ijlanb  t»arf  icr)  nietet  befürchten,  ju  »erhoffen,  ober 
$)cro  (Srroartung  $u  ^t»iberfprecf>en ,  wenn  id)  bie  lautere  Jöabrbeit  befennc. 
$iel  neue«  babe  id>  in  3^rem  $remfclare  nicht  gefunden.  $a$  91Ucniieijtc5) 
hatte  ich  fdjon  au«  antern  meiner  ober  frember  £anbfchriften  angezeichnet. 
$od;  erfenne  ich  $evo  fluten  SMlen  unb  $>ienitfertigfcit  mit  einem  ebenfo 
lebhaften  ©efütjle,  al$  wenn  ict)  auö  3brcm  (tremylare  bie  wicf)tigiten  Chit* 
beefungen  gemacht  t>ättc,  unb  Überbein  gibt  bodj  befi>l|ben  beitritt  beut  ®e*  s.  <  < 
Wichte  bev  anbern  gleichjtiinmigcn  codicum  eine  nicht  unerhebliche  3ulage. 
Weine  vorgehabte  9lu$gabe  ber  gricchifchen  Dratoren  fleht  nod)  $ur  &it  in 
ber  crisi.  ©cht  eä  aber  gleich  bamit  erwaä  langfam  unb  fehuuerig  h^*, 
fo  gebe  id)  barum  bod)  noch  «ty*  allen  ÜJtuth  auf.  3eit  unb  ©ebulb  über* 
winbet  Dielmal«  bie  fdjrecflichften  6cr)wierigfeitcn,  unb  bie  fluäficht  neiget 
jich  boch  nunmehr  auf  bie  beffere  ©eite.  Sollte  atfo  ja  mein  Vorhaben 
noch  ümx  Südlichen  Nuägang  gewinnen,  fo  werbe  nid)t  ermangeln,  ben 
fchulbigen  2>anf  meinem  Sob/lthäter  öffentlich  abjutragen 6). 

Die  $MUigfeit  3hrcä  Urtf)eil$  r»on  meinem  beutfehen  2)emojthence  rühret 
mich,  un^  flutet  mir  bie  tröjtltchc7)  £ofnung  ein,  baä  ^ublifum  werbe 
cnblict)  einmal  aufhören,  ftch.  an  ba$  tobenbc  ©efehrei  meiner  abgefagteu 

4}  [üemosthenis  or.  de  cor.  quam  e  recensione  Io.  Taylori  cum  eiusdem  et 
Wülfii,  MarLlandi,  1. 1.  Reiskii  suisque  animadversionibus  ed.  Harles,  Altenburgi  4  769.] 
%)  [Siegel  mit  Wappen  (Lyra  und  Blumen).] 

3)  [Antwort  auf  Lessing's  Brief  vom  IS.  Febr.  4  769  (vgl.  S.  784  A.  4.).] 
A)  [Vgl.  S.  784,  9  f.] 

5)  [So  hat  Redlich,  Nachtrüge  S.  54  Äfferneufte  in  Br.  verbessert.) 

6)  [Vgl.  S.  784  A.  2.] 

7)  [So  hat  Redlich  fteftu$e  in  Br.  verbessert.] 

Afcbudl.  der  E.  3.  OeielUcli.  d.  WUscmch.  XXXVIII  30 


Digitized  by  Google 


786 


R.  FoERSTER, 


geinbe  jufefyren,  unb  bagegen  anfangen,  mit  u n eingen ommencr  28ar;rhett$< 
liebe  baä  njürflufc  rühmtia>  ju  prüfen,  ju  erfennen,  unb  ju  nufcen. 
meiner  fwcfyacbtung  gegen  fo  ausgemalte  unb  fo  befannte  SJerbienfte,  ale 
bie  3^»gf»  um  bic  gute  Literatur  ftnb,  fönnen  (Sie,  mein  #err,  gan$  nidjt 
12  $mcifeln,  |  nuv  roünfcfte  mir  batb  ©clegentjeit  ju  fyabcn,  biefe  #ccbacbtun$ 
öffentlich  bezeigen  ju  fönnen,  ber  allejeit  toerfyarrc  |  D.  jRciäfe. 
Seidig  ben  28.  2tyrtt  1769. 

381.  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  in  München,  wie  319,  Nr.  9.) 

Viro  Illustri  |  Oeflelio  |  spd  |  IIReiske. 

Sperabam  equidem  facile  factu  futurum,  ut  his  cum  nundiois 
Demosthenem  Tibi  Oeffeli,  Vir  Illustris  et  praeclarissime  de  me  merite, 
una  cum  Aristide  remitterem.  Sed  spissiludo  laboris  nondum  passa 
est  me  utroque  Tuo  munere  ita  perfrui,  ut  et  dignitati  rei  et  rationibus 
meis  satis  fieret.  Quare  necesse  habeo  Te  rogare,  id  quod  ab 
bumanitate  Tua  facile  impetrabo,  ut  usuram  illius  codicum  paris 
(Lexicon  enim  et  Julius  Pollux  ad  Te  nuper  redierunt)  adhuc  per 
bujus  instantis  aestatis  breve  tempus  mibi  indulgeas.  Aristidis  codex 
scholia  bonae  notae  inedita  in  Panalbenaicum  habet,  sed  passiiu 
locorum  lacunis  hiantia.  Supplevit  quidem  recentior,  sed  illa  elegan- 
tissima  manus  folia  quae  de  vetusta  scriplura  perierant,  ita  ut  texto 
nil  desit.  Verum  illa  juniora  supplementa  scholiis  carent ;  quod  ferreiu 
aegerrime,  nisi  spes  me  solaretur,  integriora  illa  sebolia  superesse  iu 
alio  quodam  vestrate  codice,  cujus  titulum  Montfauconiana  Bibliotheca 
Bibliothecarum  T.  1 .  pag.  592.  sie  exhibet  N.  CCXLV1I.  Scholia  in 
Aristidis  opera  Hermogenisque.  Videri  possit  imporlunum  et  cupidi- 
tatis  plenum,  si  facilitatem  Tuam  novis  in  dies  flagitationibus  fatigeui. 
Ego  vero  illam  usu  cognovi  tarn  infatigabilem,  tarn  largam  atque 
uberem,  ut  perennis  ad  instar  fontis,  quo  hauriatur  magis,  hoc  co- 
piosius  redundet.  .  . .  Quare  nullus  dubito,  quin  Tu,  qui  nihil  sis 
Te  a  me  frustra  rogari  passus,  etiam  hoc  meis  sis  preeibus  dalu- 
rus,  ut  codicem  illum  N.  CCXLVII.  signatum,  una  cum  N.  CXXXV. 
per  Schwarzkopfium  aliquando  ad  me  mitlas.  Tenet  hic  posterior 
Porphyrii  libelltim  de  Abstinentia  ab  esu  animalium,  publicatum  nuper. 
una  cum  meis  animadversionibus ,  a  Jacobo  de  Rhoer,  Professore 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reuske's  Briefe.  787 

Groningano,  qui  magni  erit  facturus,  sibique  majorem  in  modum 
congratulaturus ,  si  collationem  hujus  auctoris,  cujus  Codices  msti 
admodum  rari  sunt,  beneficio  Tuo,  opcraque  mea  impetret.  Ipsemct 
ego  codicem  Bavaricum  cum  editione  Rhoeriana  comparabo,  neque 
e  potestate  mea  dimittam,  sed  absoluta  collatione  siatim  rursus  ad 
Te  cum  Demosthene  atque  Aristide  reinittam  gratus  anno1)  hoc  ipso 
ad  finem  vergente,  certo  certius.  .  . .  Plethoniana,  cum  Reichardo 
communicata2),  brevi  ad  Te  per  Schwartzkopfium,  cui  jam  sunt  reddita, 
remeabunt.  Bene  vale,  Vir  maximi1)  a  nobis  merito  Tuo  faciende,  et 
diu  continua  studiis  nostris  Euergeta  esse.  Scripsi  Lipsiae  d.  28.  Aprilis 
1769'). 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  de  Oeffel  |  Conseiller  de  Cour  et  Biblio- 
thecaire  |  de  S.  A.  S.  Monseigneur  l'Electeur  de  Baviere  |  a  |  München 
francos). 

■ 

382.  An  David  Rulmken  in  Leiden. 

(Original  in  der  Universitätsbibliothek  zu  Leiden,  eingeheftet  dem  Exemplar  der 
Antmadversiones  ad  Sophoclcm,  Lips.  1753,  welches  R.  mit  dem  Briefe  an  Ruhnken 
schickte  (ex  bibl.  Ruhnk.  755  D.  13),  herausgegeben  von  J.  T.  Bergman,  Supple- 
menla  annotationis  ad  Elogium  Tib.  llemsterhusii  auctore  Dav.  Ruhnkenio  Lugd.  B. 

1874  pag.  6t  f.)ti) 

Viro  Celeberrimo  |  Ruhnkenio  |  spd  |  IIReiske. 

Luchtmannus,  amicus  noster,  cum  certiorem  nie  fecisset,  a  Te, 
Vir  Celeberrime,  libellum  aliquem  meum,  multis  ante  annis  edilum,  et 

1)  [Die  Worte  anno  bis  certius  sind  am  Rande  nachgetragen.] 

2)  [Vgl.  S.  780,  1 5  f .  A.  2.]  3)  [Hdr:  Maximi] 

4)  [Oefele's  Antwort  vom  21.  August  1769,  im  Concept  bei  319  erhalten,  ist 
Lehensbeschr.  S.  647  f.  gedruckt.] 

5)  [Hinter  franco  hat  Oefele  gesetzt:  Nbg.    Vgl.  S.  756  A.  2.] 

6)  Am  16.  Mai  1764  hatte  R.  auf  dem  Titelblatt  des  Buches  unter  dem  Titel 
folgendes  geschrieben:  Libelli  hujus  aliud  nullum  neque  mihi  est  exemplum,  neque 
prostat  hic  loci,  üsum  ejus  ilaque  viro  docto  in  Helvetis,  qui  eum  a  ine  saepius 
et  paene  cum  convitio  flagitavit,  (qui  mihi  quidem  plane  ignotus  est)  ea  lege  per- 
raitto  ut  post  semestre  ad  me  redeat. 

Si  recudere  itlum  velit,  fas  esto,  per  me  licet,  sed  admonere  lectorcs  no 
obliviscatur,  ex  quo  tempore  libellus  hic  a  me  editus  est,  ad  hunc  diem  (16  Maij 
4  764}  illum  a  me  plane  seposilum  et  paene  abjectum  esse;  cui  si  animum  denuo 
adjicerem,  nae  multis  modis  emendatior  esset  proditurus.  Sed  aliae  me  nunc  curae 
tenent.    Velim  quoque  praefationem  cum  reliquis  ei  adjunctis  omilti,  quia  juvenili 

SO* 


Digitized  by  Google 


788 


R.  Fo ERSTER. 


dudum  a  me  oblivioni  datum,  desiderari1),  indignum  profeclo  Tuisque 
et  literatorum  omnium  oculis,  frivolas  quippe  et  paene  pueriles  quas- 
dam  ad  Sophoclem  conjecluras  tenentem,  non  potui  quidem  facere, 
quin  cum  ad  Te  roitlerem,  qui  me  nuper  gemino  donasses  cultissinii 
Tui  ingcnii  monumento,  Rutilio  Lupo  et  Elogio  Hemsterhusiano,  pro 
quo  egregio  munere  gratias  Tibi  babeo  agoque  maximas:  vehementer 
tarnen  vereor,  ne  judicii  Tui  acumen  conatus  ille  juvenilis  minus  ferat, 
cujus  ipsum  memet  nunc  pudet  pigetque.  Scatet  enim  mendis  tur- 
pissimis  creberrimisque,  id  quod  nuper  deprehendi,  Sophoclem  iterum 
post  annum  ferme  vigesimum  relegens.  Quare  abs  Te  peto  atque 
contendo,  ut  cum  schediasma  hoc  mei  erga  Te  studii  monumentum 
benignus  accipies  servabisque,  tum  sedulo  caveas  ex  eo  quicquani 
proferre  publice,  quod  exislimationem  roeam  minuere  posse  videatur. 
Ipsemet  enim  ego  nunc  tolum  illud  opusculum  damno  et  nunquam 
foi. i»  proditum  mallem;  quanquam  percommode  accidit,  ut  paene  |  nemioi 
innotuerit,  cum  exemplaria  perpauca,  centum  omnino,  fuerint  exciisa. 
quo  factum  est  ut  ex  oculis  et  memoria  hominum  plane  disparueril. 
tanto  melius.  Non  superest  quidem  exemplum  aliud  praeter  hoc, 
quod  Tibi  mitto.  Sed  co  facilc  careo.  Sunt  aliae  schedae  ad  Sopho- 
clem superiori  mense  Martio  a  me  conscriptae,  multo  editis  emen- 
datiores.  Rutilii  Tui  placent  omnia,  sed  inprimis  placet  historia 
critica  oratorum  graecorum,  qua  saepius  utar  in  Corpore,  in  quo  con- 
dendo  nunc  laboro  dubio  cum  successu.  Quam  Theocrito  navavi 
operam,  ea  fuit  admodum  festinata,  intra  trimestre  effusa.  quod  me- 
ininisse  velim  aequos  omnes  judices.  y/a/wg2)  Tuum  si  citius  nossem. 
in  textum  recepissem.  Addere  graecis  oratoribus  Harpocrationeu 
decreveram.    Et  profecto3)  inconsultum  sit  eos  sine  vetusto  quodaiu 


quodaiu  irapetu  effusa  penes  quosdam  invidiam  mihi  creavil,  quos  placare,  quam 
irritare  satius  est;  und  nachdem  dies  durchstrichen  worden,  am  28.  April  1769  fol- 
gendes: Hissus  tum  fuit  hic  libellus  in  Helvetiam,  ad  Steinbühelium  ni  fallor,  et  illioc 
post  biennium  rediit.  |  d.  28  April  1769.  |  Reiske. 

1)  [Es  ist  eine  Ironie  des  Schicksals,  dass  Ruhnken  diese  Schrift  verlangte, 
über  welche  er  nach  ihrem  Erscheinen  am  27.  December  1753  an  Ernesti  ge- 
schrieben hatte:  Reiskii  in  Sophoclem  libellus  hic  omnium  risu  exceptus  est.  — 
Sed  sciat,  hic  praeter  duos  proletarios  Literatores,  Abreschium  et  Bernardam  esse 
neminem,  quin  Reiskio  non  dicam  publice  laudando,  sed  nominando  et  citaodo 
libruin  suum  conspurcari  putet  (Huhnkenii  opusc.  ed.  alt.  Lugd.  Bat.  1823  p.  833).] 

2)  [Vgl.  S.  714  A.  6.]  3)  [Hdr  :  profesto] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


780 


lexico  rhetorico  emittere.  Goepi  tarnen,  post  editum  prograroma, 
mecum  dubilare,  annon  salius  sit  pro  Harpocratione,  qui  est  in  manibus 
omnium,  inedilum  daro  Photium.  Tibi,  Ruhnkcni  Doctissime,  quid  hac 
de  re  videatur,  fac  quaeso  ut  ex  Te,  cum  commodum  erit,  intelligam. 
Praeferam  ego  equidem  Photium,  sed  absterret  me  crebritas  et  im- 
manitas  sphalmatum  atque  lacunarum,  quibus  obsitum  est  illud  lexicon, 
cujus  superesse  Codices,  praeter  Galeanum,  plures  nondum  constitit. 
Quid  si  Tu  in  partem  laboris  venias,  qui  copias  veterum  grammali- 
corum  et  lexicographorum  Parisiis  retulisti  tantas,  ut  nemo  sit  alius 
iis  instructior,  quam  Tu  es.  Totam  equidem  hanc  partem  operis  mei, 
quae  lexicon  rhetoricum  tenebit,  Tibi  facile  concesserim  curandam, 
qui  multo  felicius  eam  videare  tractaturus.  quam  aut  ego,  aut  alius 
quispiam.  Bene  valc,  et  mihi  bene  vellc  perge. 
Scripsi  Lipsiae  d.  28  April  1769. 

383.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  50.) 

Viro  Celeberrimo  |  Valckenaerio  |  spd  |  HReiske. 

Keddidit  mihi  Luchtmannus  nosler,  una  cum  literis  Tuis,  Valckenari, 
Vir  Celeberrime,  Scholia  Theocritea,  de  quibus  quam  Tu  tulisti  seu- 
tentiam,  judex  idoneus,  ei  facile  subscribo.  Mitto  nunc  ad  Te  per  eun- 
dem  Luchtmannum  Scholia  inedita  ad  Aristidis  Panathenaicam,  e  codice 
Bavarico  ab  Heslero  meo ')  exscripta ;  quod  apographum  meum  ut  Tu 
eures  ab  aliquo  Tuorum  familiarium  cum  illo  apographo,  quod  penes 
Burmanuum,  Y.  C.  affinem  Tuum  est,  conferri,  majorem  in  modum 
cum  Te  rogo,  tum  Tu  roganti  mihi  haud  denegabis.  Insunt  enim 
codici  Bavarico  lacunae  non  paucae.  praeterea  vereor  ne  Heslerus, 
idem  ille,  qui  indicem  in  Theocritum  confecit,  interdum  compendia 
scripturae,  praesertim  minutissimae,  minus  sit  assecutus.  Cui  manda- 
bis  hoc,  ut  meam  in  graliam  operam  hanc  conferendi  exsequatur, 
velim  ut  is  varietalem  lectionis,  quam  in  codice  Burmanniano  reperiet, 
ad  oram  mei  cum  nota  B.  aut  Burm.  annotet.  Haud  alienus  sum  a 
consilio  Aristidem  edendi,  ad  quem  emaculandum  secunda  quaedam 
fortuna  mihi  adminicula  haud  contemnenda  obtulit.  Demosthenis 

I)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  118.] 


Digitized  by  Google 


790 


R.  Foer8ter, 


editio  nostra  versa tur  adhuc  in  discrimine.  Quo  facile  fial,  ut  vel 
ante  Üemosthenem  ipsum  hac  nova,  quam  ipse  mihi  sunio,  provincia 
oi.  1*  Aristidea  defungar.  Quare  velim  |  ut  hoc,  quod  Tibi  nunc  defero, 
negotium  quam  primum  curatum  des,  mihique  libellum  meum,  ut  primum 
fieri  poterit,  per  Kuchtmannum  remittas,  cui  crebrae  occurrunt  occa- 
siones  lasces  librorum  Lipsiam  mittendi.  De  accessione1)  nupera  ad 
honores  emoluinentaque  Tua  Tibi  ex  animo  congratulor;  nisi  quod  paulo 
l'ero  aegrius,  a  nova  Sparta  pristina  Tua  studia  graeca  nonnihil  inter- 
pellari.  Verumtamen  cuicunque  Tu  rei  ingenium  aecommodes,  necesse 
est  eam  ab  illo  splendorem  aeeipere.  Et  profecto  si  quod  aliud  est 
auribus  juventutis  academicae  dignum,  historia  est  ßatavica,  tot 
tixemplis  virtutis  exccllentissimae  illustris,  qua  spectanda  et  inibibenda 
ita  delector,  ut  ne  graeca  quidem  romanave  magis.  Nullus  quidom 
mihi  videtur  populus  alius  graecos  atque  romanos  imitatione  laudum 
oinnium  magis  expressisse  quam  Batavicus,  fortitudine  bellica,  luendae 
libertatis  ardore,  mercaturae  et  artium  liberalium  studiis  ita  nobililatus; 
nulla  videtur  historia,  secundum  illam  vetustam,  hac  recentiore  Bata- 
vica  posterorum  memoria  et  asseclatione  dignior;  ut  nil  mirer  ab 
Academiae  vestrae  Curatoribus  professionera  graecarum  literarum  cum 
professione  historiae  patriae  jam  a  longo  tempore  copulatam  esse. 
Quo  loco  meae  nunc  res  sint,  et  quid  apud  nos  geratur,  e  Lucht- 
manno  aeeipics.  Bene  vale,  Valckcnari  praestantissime,  et  me  amare 
perge.    Scripsi  Lipsiae  d.  29  April  17692}. 

i)  [Die  Valckenaer  1768  mit  übertragene  Profcssur  der  vaterländischen  Ge- 
schichte.] 

i)  [Valckcnaer's  Antwort  lautet  in  dem  auf  der  letzten  Seite  dieses  Briefes 
geschriebenen  Coucupt:  V  iro  Celeberrimo  |  I.  1.  Keiskio  S.  P.  Ü.  L.  C.  V  |  Qualia  ad 
ine  miseras  Scholia  Tua  reeipis  in  Arislidis  Panalhenaicam:  quem  voeas  affioem 
meüm,  is  post  editum  Euripidis  a  me  Hippolytum  nutlo  meo  merito  animo  a  mc 
fuit  alieno. 

Ex  isto  Codice,  quem  mihi  aliquando  misit  utendum,  quaedam  in  usum  ihciii« 
excerpsi.  Est  satis  grande  volumen  in  folio  constans  paginis  minuto  characterc 
scriptis  328,  exhibens  Schol.  in  Punathen.  et  Orationem  pro  IVviris.  Illa  ad  Pana- 
then.  implent  accurate  200  paginas,  nec  cum  his  Tuis  ex  Cod.  Bavarico  com- 
p.irari  poterunt.  Ex  iis,  quae  excerpseram  pauca,  mihi  tarnen  liquet,  nonnulla  in- 
esse  eadem:  ex  gr.  Schol.  ad  pag  4M  historiam  complectens  Xenophonti  narratam: 
seil  singulae  Pag  Cod.  Bürm.  a  Tuis  istis,  opiuor,  praebent  diversissima. 

Fuit  is  Codex  olim  Urakenborchii,  eiusque  sibi  apographum  Trajecti  descrip- 
sit  accuratiss.  Clar.  Abresch.  Humanissirais  Tu  certc  verbis  onus  mihi  imposituin 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske's  Briefe. 


384.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Kiel. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  16,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

£od;@belgebohrner  £err  Professor  |  £ochgeehrtejter  #err, 

£>er  ^Ibutfcba  ijt  mir  richtig  jugejtcllct  werben.  3üt  bicfe  (Gefällig* 
feit,  meiner  Sitte  mich  ju  gewebren,  banfe  icr)  3hnen  w<$t  fer)r.  W\t  ber 
Sluägabc  meiner  Überfefcung  ftct>t  e$  fo.  £.  Confiftorialratr)  Süfching  t)at 
mein  Mst  baoon  ijjt  bcr>  fu$,  unb  oerlangt  toon  mir,  ba§  tety  c$  nach 
bem  original  noch  einmal  überfeine,  fo  bann  will  er  c$  jtücfweife  in  fein 
Sfflagajin1)  einrüefen.  (Sine  folcr)c  (Sinlabung  fönte  ich  nict)t  auflagen, 
ba  cef  fefjr  ungewiß  mar,  was  auä  3r)rem  Unternehmen  werben,  unb  Wie 
lange  e$  bamit  berjie^en  würbe.  23irb  meine  Arbeit  anä  Sicht  getreten 
fcvm,  fo  fönnen  »Sie  barum  boeb,  allemal  3h*  Vorhaben  noer)  aufführen. 
3er;  liefre  bic  blofje  Uberfefcung.  5lnmerfungcn  fönnen  Sie,  wenn  Sie 
wollen,  baju  machen.  2Rit  meinen  Oratoribus  graecis  gcf>t  c$  langfam. 
9tod)  jur  3eit  ijt  fein  Anfang  gemalt,  d$  t)at  ftcb  noch  feine  hinläng- 
liche 9lnjar;l  gemelbct,  unb  mehr  nid)t  alä  it)rcr  $>rer)  haben  praenuraerirt2). 
W\t  leeren  #änbcn,  unb  ohne  Aufmunterung  fan  man  ein  fo  grofceS  unb 
gclbfrcpenbcä  ffierf  nicht  anfangen.  . . .  |  3)ie  5)ebifation  t>on  3hrem  ^häbonc  ')  foi.  <v 
hat  mir  recht  Wohl  gefallen.  Sic  ficht  au$  ganfc  anbern  klugen  alä 
Prof.  ^rohriep«  feine  ju  feiner  arab.  Sibliothef4).  3<h  fan  cd  3hnen  nic^t 
Verhalten,  eine  fo  eblc  unb  roürbcfcolle  Simplicitet,  beren  ftet)  ber  galantefte 

gralularis,  atque  ea  vere  scribis  de  historia  Belg,  quae  lectu  mihi  acciderünt  in 
illa  cum  niaxime  occupatissimo  iueundissima. 

Hoc  ipso  die  fascem  librorum  Lipsiam  miltit  Luchtmannüs,  cui  Tuum  hunc 
fasciculum  interseret. 

Valere  Te  et  rem  Tuam  bene  gerere  laetus  intellexi.  Nos  quoque ')  valemüs. 
Tu  cura  ne  valetudinem  conlinuis  laboribus  literariis  debilites,  meque  Tuum  ama 

Scribebam  Leidae  die  17  Junii  1769.  \)  [Abgekürzt  wie  S.  Hi  A.  3.] 

\)  [Das  Magazin  für  die  neue  Historie  und  Geographie,  Vierter  Theil  (Ham- 
burg U70)  S.  1  Sl — 298  und  Fünfter  Theil  (ebend.  «77«)  S.  899—366  enthält 
Abilfedae  opus  geographicum  ex  arabico  latinum  fecit  R.  Ebenda  im  fünften  Theil 
S.  367 — 454  steht  auch:  Marai,  des  Sohns  Josephs,  von  Jerusalem,  Geschichte  der 
Regenten  in  Egypten,  aus  dem  Arabischen  übersetzt  von  R.] 

i)  [Von  R.  aus  praenummerirt  korrigirt] 

3)  [Phaedon.  Aus  dem  Griechischen  des  Plato  übersetzt  von  Köhler,  Lübeck 
1769,  ist  Friedrich  August  Fürsten  und  Bischof  zu  Lübeck  gewidmet] 

4)  [Froriep,  Arabische  Bibliothek,  i.  Bd.,  Frankfurt  und  Leipzig  4  769,  ist  dem 
Sächsischen  Minister,  Grafen  vom_Loß  gewidmet.] 


Digitized  by  Google 


792 


R.  Fo ERSTER, 


#ofmann  nitfyt  ftyämen  barf,  fyätte  icfy  oon  einem  3Ranne  3t)te«  €tanfce* 
unb  Sfyrev  Scbenäart  nic^t  edvartet.  $>ic  Überfefcung  felbft  mit  bem  grutyfcfcn, 
ober  mit  bcr  menbclfonf<r;en  ju  üergleidjcn,  fyabe  \d)  bijtyer  Qtit  unb  ÜRufje 
nid}t  gehabt.  $ocfy  münföte  icfy,  6ie  fanben  für  bejjer,  unbetretene  %t\t>tx 
ju  bauen,  alä  anbcm  naaSjucmben.  23on  jenem  mürben  6ie  mefyr  drjre 
fyabcn.  $iefcä  jiefyt  tynen  allemal  baä  Tlnfefyen  einer  tabelfyaften  unb 
fletnmüttgen  Aemulation  $u.  ftun  ijt  £.  Prof.  üJUloo  auet;  toerferat1)- 
$cv  ift  unter  3l;nen  bretyen  nod)  am  befren  angefommen.  £.  Prof.  groriep 
«r  tan  fi<f>  genufc  mit  |  feinem  Sitel2),  ber  ifmt  nic^t«  einbringt,  unb  aCIem 
Wnfefyn  nad)  ifun  aud)  mit  ber  3«it  ntd^t  Diel  fjelfen  mirb,  nufy  fefyr  breit 
machen.  3$  bebaure  ifjn,  ba§  er  bie  pauvre  vitam  academicam  ft<$  $e* 
mäblt,  unb  fict)  in  ba$  bermünfcfyte  Journalfcfyreiben  eingeladen  fyat.  babeb 
einer  für)  um  feinen  guten  Stauten  unb  um  fein  ©eroipen,  unb,  menn  er 
alä  ein  efyrlicfyer  *Wann  fdjretben  mill,  au<$  ftd)  arm  föreibt,  ober  bie  fteber 
balb  nieberlcgen  mu§.    Überhaupt  wie  er  eä  anfängt,  gef)te  nid)t. 

6oltc  no$  roie  i$  Ijoffe,  ber  Anfang  mit  bem  $rutfe  beä  Demosth. 
auf  fünftige  37tid)aef  fönnen  gemalt  merben,  fo  mill  id)  3fmen  ba&on 
9tad)ricr;t  geben,  unb  mir  bie  Praenumerationcn3)  auäbitten.  3<f>  fcerbarre  j 
(5m.  ^ocfydbelgebofyrnen  |  ergebender  -Diener  |  D  tJfteidfe. 

ßeipjig  ben  20  9Har>  1769. 

Adr.4):  A  Monsieur  |  Msr.  Koehler  Professeur  en  |  Histoire  et 
helles  Lettres  |  a  |  Kiel. 

385.  An  Rijklof  Michael  van  Goens  in  Utrecht. 
(Original  in  der  Königl.  Bibl.  im  Haag;  Ex  collectione  P.  (04,  Nr.  I.) 

Viro  Illustri  atque  Celeberrimo  |  Van  Goensio  |  spd.  |  IIReiske. 

Per  mihi  jueundae  fuere  literae  Tuae,  Vir  Illustris  atque  Cele- 
berrirae,  quibus  et  studia  Tibi  mea  probari  testatus  es,  et  viam  ape- 
niisti  ineundo  Tecum  commercio  literario,  quo  neque  honorificentius 
mihi  quiequam,  neque  literulis  nostris  accidere  poterat  fruetuosius. 
Verebar  equidem  ne  Tuam  io  offensionem  ineurrissem  edendis  nostris 
ad  Artemidorum  observatiunculis Ä) ;  quem  Tu  Tibi  provinciam  delegisti: 

I)  [Kr  wurde  Prediger  in  Lüneburg.    Vgl.  &  781  A.  1.1 

J)  [Aussorordenll.  Professor  in  Leipzig.] 

3)  [Udr:  l'racnummerationen]  4)  [Siegel  wie  379.] 

5)  [Animadv.  V  P.  6  2 5—7 28.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske  s  Briefe. 


703 


qua  provincia  ut  brevi  defungare  majorem  in  modum  opto,  nullus 
dubitans,  quin  Tu  eam  praeclarissime  sis  ornaturus.  Oratorum  grae- 
corum  edendorum,  quod  agito,  consilium  ad  eflectum  vergit.  Mense 
proximo  Octobri  operae  lypograpbicae  operis  exercendi  facient  initium, 
volente  deo,  dabiturque  opera,  ut  mense  Majo  anni  proximi  volumen 
primum  in  publicum  prodeat.  Exemplaria  duo  chartis  mundioribus 
e\cusa,  quae  Tibi  Tuoque  amico  Patavino1)  depecisceris,  curabo  ad 
Te  suo  tempore  mittenda.  Pecuniam  in  antecessum  solvendam  rogo 
ut  ad  Luchtmannos,  librarios  Leidenses,  mitlas,  senos  in  volumen 
quodque  florenos  balavicos.  In  singula  volumina,  non  in  totum  opus, 
pecunia  praenumeratur.  Quare  abs  Te  rogo,  ut,  prout  |  volumina  foi.  *v 
quaeque  prodibunt,  eures  Luchtmannis  senos  in  exeraplum  quodque 
florenos  repraesentari,  faciasque  me  certiorem,  num  latinam  quoque 
H.  Wolfii  versionem  desideres,  quam,  multorum  coactus  cedere  flagi- 
tationibus,  peculiari  volumine  reeudendam  curabo;  Scholia  item  graeca, 
in  volumen  poslremum  rejicienda.  Praelerea  si  quid  aut  penes  Te, 
Amplissime  Van  Goensi,  aut  penes  amicos  Tuos,  Italicos  praesertim, 
sit  opis  e  libris  manuscriptis,  unde  oratores  mei  emendatiores  ornatio- 
resque  reddi  queanl,  majorem  in  modum  abs  Te  peto  atque  contendo, 
ut  ejus  mihi  copiam  ne  deneges.  Jam  dudum  frustra  in  tabernis 
librariis  quaero  Demosthenis  editionem  in  primis  bonam,  a  Joanne 
Bernardo  Feliciano  curatam,  Venetiis  anno,  ni  fallor,  1543.  tribus 
voluminibus  formae  minoris  prodilam.  Ea  pervelim,  si  beneficio  Tuo 
fieri  queat,  potiri.  . .  . 

Bene  vale.    Scripsi  Lipsiae  d.  4.  Julij  1769. 

386.  An  Gerard  Meerman  im  Haag. 

(Original  im  Haag,  wie  J74,  Nr.  H  ;  Abschrift  des  Herrn  Dr.  Bijvanck,  Direktor  der 
Königl.  Bibl.  und  des  Museum  Meermanno-Westreenianum  im  Haag.) 

Viro  Illustri  |  Meermanno  |  spd  |  HReiske. 

Ad  Te  quod  hoc  tempore  scriberem,  Vir  llluslris,  quamquam 
nihil  admodum  erat,  non  potui  tarnen  filium  ad  patrios  lares  redeuntem 
sine  testificatione  aliqua  meae  erga  ipsum  voluntatis,  erga  Te  studii 
dimittere.   Filium  tarn  bene  natum,  tarn  praeclara  de  se  pollicentem, 


I  )  [Cesarotti  nach  Brief  406.] 


Digitized  by  Google 


794 


R.  Foeh8ter, 


quidni  ego  Tibi  ex  animo  congratuler  post  tarn  diuturnam  absentiam 
Tuis  amplexibus  salvum  atque  sospitem  restilutum?  Faxit  deus  ut 
quam  de  sc  commovit  Meermaonulus  Tuus  spein  egregiam,  non 
aequet  modo  sed  superet  etiam,  habeatque  Lipsia  quod  de  hoc  alumoo 
laetetur.  Nullus  equidem  dubilo,  quin  miraturus  sis,  idemque  gavi- 
surus  cum  videris  adolescentem  et  forma  excellentem,  et  ad  tantam 
staturae  proceritatem  erectum,  et  literis  excultum,  aliisque  animi  lau- 
dibus  exornatum.  Perpetuum  Tibi  deus  hoc  Timm  gaudium  faxit. 
Aliorum  opera  cum  filius  Tuus  maluerit  quam  mea  uti,  factum  ex  eo 
est,  ut  parum  esset,  in  quo  operam  ei  navarem.  Mihi  vero  non  vo- 
luntas  inscrviendi sed  locus  defuit. 

Demosthenis  noslri  excudendi  inilium  intra  mensem  facient  operae 
nostrae.  Cui  si  Tu  quoque,  Vir  Illustris,  symbolam  conferes,  amicosque 
ad  conferendum  permovebis,  facies  mihi  rem  et  gratam  et  honorificam. 
Multis  quidem  adhuc  spissisque  irapedimentis  atque  molestiis  inslitutum 
hoc  fuit  sufflaminatum,  decrevi  tarnen  nunc  tandem  animo  meo  morcm 
gerere,  rem  publice  utilem  magis,  quam  privatam  meam  spectare  atque 
curare  solilo,  fretusque  divini  auxilii  praesentia,  nil  territus  quaotavis 
periculi  magnitudine,  in  tanto  frigore  graecarum  literarum,  in  tanto 
conlemptu  odioque  mei,  propositum  exsequar.  Deus  faxit  feliciter.  . . . 
Scripsi  Lipsiae  d.  16.  Sept.  17692). 

1)  [Hdr:  in  serviendi] 

2)  [Meerman's  Antwort  lautet  im  Concept  (ebenda):  Viro  Doctissimo  |  Joanni 
Jacobo  Reiske  |  S.  P.  D.  |  Gerardus  Ifeerman.  |  Filius  raeus  huc  adveniens  (radidit 
mihi  literasTuas  humanissimas  d.  16.Seplemb.  1769.  ad  me  dalas,  ad  quas  responsuro 
distuli,  donec  de  ipso  aliqua  Tecum  communicare  possera.  Eum  inveni  moribus  valde 
excultum,  et  ab  animi  laudibus  commcndabilem ,  quem  vero  miratus  sum  Lipsiae, 
non  majores  in  literis  per  integrum ')  biennium  progressus  fecisse.  Idem  conques- 
tus  est,  postquam  Gottingam  advenisset,  Heynius,  qui  methodum  ab  ulroque  Kr- 
nesti  in  ipsius  studiorum  ralione  adbibitam  reprobavit,  quandoquidem  variis  colle- 
giis  obrutus  fuit,  et  multa  discendo  nihil  in  succum  et  sanguinem  converlere  po- 
tuit.  In  Graecis  tarnen  literis  plus  quam  in  Latinis  praestitit,  quod  Tibi  magna  ex 
parte  eum  debere  arbitror.  De  cetero  auetoritati  Senioris  Ernesti  cedere  debtii. 
Nunc  omnem  operam  Heynius  naval,  ut  damnum  commissum  resarciat;  siquidem 
Livium  ei  oon  modo  explicandum  sed  et  Dionys.  Halicarnassensem  cum  eo  com- 
parandum  dedit,  ut  utriusque  dissensum  sedulo  perpendat,  dubiaque  sua  comtnu- 
nicet  magislro.  Porro  stylum  ejus,  quanlum  pote,  adhuc  forraat,  quum  exercitiam 
ipsi  desit  omnino.  Proinde  sperare  licet,  studia  ejus  porro  fortunatiora *)  fore,  quan- 

\)  [Hdr:  intregrum]  J)  [Hdr:  fortunatoria] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


795 


387.  An  Johann  Ernst  Faber  in  Güttingen. 
(Nach  dem  Conccpt  Lebensboschr.  S.  544— 846) »). 

9lu$  $ero  ^c^gee^rteflen  erfefje  ify  $>ero  ®ewogcnl;eit  unb  gute«  3u* 
trauen  $u  mir,  unb  au$  ben  beigelegten  groben  £>ero  ©cfliffenljcit  ber 
Drientalifcr;en  Literatur,  unb  infonbcrfjeit  ber  geijtlidjen  Ätiologie  auf» 
Reifen.  2>ap  6tc  meine  geringen  unb  ganj  nic^t  jal)lreicr/en  93e* 
müf)ungen  jum  33eften  biefer  Literatur,  oon  ber  id)  in  meinen  jüngern 
Sauren  ein  2iebl)abcr  war,  einiger  fldjtung  würbig  fernen,  baä  rcä)ne  id) 
mir  mit  töcd)t  jur  (St>re  an.  SRein  fefyr  mäßiger  unb  nid)t$  bebeutenber 
Corratr;  oon  arabifdjen  gtagmenten  unb  tfletnigfeiten  ftct?t  3()nen  ganj  ju 
SMenfte.  tMber  id;  bebaurc  nur,  bafj  nid)t$  barinnen  ijt,  oon  ber  9lrt,  alä 
Sie  fueben.  SRie  ijt  mein  93orfa£  geWefen,  baä  9lrabifd)e  jum  93er/ufc  ber 
Philologiae  sacrae  anjuroenben.  $tum  habe  id)  aud)  unter  meinen  $a* 
pieren,  oon  ber  $rt,  alä  |  6ie  »erlangen,  wenig  ober  gar  nid)t$.  dines-»^ 
fleine  Sammlung  oon  arabifct)en  Poeten,  unb  einige  l)i(iorifd)e  6tücfd)en 
habe  id).  SDie  freien  S^nen  ju  2>ienjte.  $>od)  foll  id)  3r>nen,  als  wahrer 
greunb,  ratf>en,  fo  lajfen  6ie  fid)  nid)t  in  ein  ftelb  ein,  ba«  man  nicf)t 
überfein  fann;  wo  bie  Arbeit  unenbUd)  ijt;  worinnc  wenig  ju  tfjun,  Weber 
df?re  bringt,  nod)  wahren  9ßu|jen  fdjafft.  ffieit  aber  barinne  fortjugefjen, 
ijt  einem  Qleabemifcfycn  Selker  wegen  feiner  vielfältigen  unb  überhäuften 
Arbeiten  unmöglich-  Unb  bringt  man  e«  enblicr)  barinne  auef)  noch  fo  weit, 
fo  fyat  man  bod)  umfonjt  gearbeitet.  üJtan  fann  c«  nicf)t  wieber  an  ben 
2Rann  bringen.  Die  aJtühe  ift  für  ben  fowofyl,  ber  fte  t^ut,  als  auch  für 
bie  ganje  ffielt  Oerlo^ren.  Denn  wer  fauft,  wer  tieft  arabifdje  Dieter, 
wer  will  fie  oerlegen?  $>a$  93ejte,  welche«  ich  3fmen  aus  meinem  ©orrathe 
oorfdf)lagen  fönnte,  wäre  nod)  wotjl  ber  Meidani.  $a$  ijt  eine  Sammlung 
arabifd)er  6prüd;wörter.  Da«  ift  ein  Sdjajj  ber  arabifd)en  *pt>ilologie,  ber 
aud;  ber  Ijebräifdjen  fetjt  nüfclich  werben  fann.  $)a  jeiget  fid)  ber  cd)tc 
arabifdje  ©eijt  in  feinem  Oölligen  Sickte.  #in  unb  wieber  finbeu  ftc^ 
barinnen  aucr;  9caa)ricr;tcn  oon  ben  ®ewäd)fen  unb  übrigen  Produclen 
^Irabiencl.  3ebo<h  id)  höre,  £err  Prof.  6d)eib  in  £arbcrWr;f  Will  biefe« 
$ud)  mit  nächjten  an*  2id)t  jtellen.  3d;  habe  hier  ein  ^crjeid)ni§  ber 
wenigen  8tücfe  beigelegt,  bie  id)  mir,  meiftenä  aus  ber  letybenfd)en  SMblio* 

quam  taotum,  quanturn  ipso  sentio,  erga  Hieras  ardorem  nunquam  in  oo  perspexerim. 
.  ..  Dab.  Hagac  Comitum  d.  7.  Februarü  1770.    (Abschrift  des  H.  Dr.  Bijvanck.)] 

I  i  [Antwort  auf  Faber's  Brief  vorn   29.  September   1769  (Lebensbeschr. 
S.  543  f.}.] 


Digitized  by  Google 


796 


R.  Fo ERSTER, 


tyef,  abgef<r)rieben  tyafrc:  Sefen  Sie  fi<r;  ba  etwa*  heraus,  unb  melbcn  Sic 
*  5*6  mir,  wa$  6ie  Verlangen,  |  i<h  will  3^nen  gerne  bamit  bienen.  Slnbetj 
möchte  ity  aud;  gerne  wt|fen,  was  Sie  bamit  machen,  ob  Sic  eä  blofc  für 
Sict)  ju  3fyrem  ^rioatgebrauche  ^aben,  ober  ob  Sic  e$  bruefen  lajfen  wollen; 
unb,  im  lejjtercn  gallc ,  wer  eä  oerlegen  foll,  ober  ob  Sie  e$  auf  3h" 
Äojtcn  brutfen  laffen  wollen.  £ierju  wollte  ich  3^nen,  metner  eignen 
traurigen  Erfahrung  eingeben!,  eben  nicht  ratyen.  Doch  Sie  muffen  3h" 
Umjtanbe  am  bejten  fennen. 

Damit  Sic  aber  boer;  meine  wohlgemeinten  Erinnerungen  nicht  für 
fahle  9lu$flüchtc  einer  Unbienjtfertigfeit  unb  Verzögerung,  ober  für  bit 
ÜÖirfungen  einer  Wbgunjt  unb  niebrigen  gurdjt,  bie,  um  fidj  felbcr  in 
fct)en  ju  erhalten,  anbern  ba$  Wuffommcn  fdjwer  macht,  ober  ju  ©erhinbern 
fuerjt,  fonbern  meine  ©illfährigfeit  in  ber  Jr)at  erfennen,  fo  fa^irfe  ich  3hn*n 
hiermit  ein  ttcincS  Sractatchen  mit,  baran  Sie  3bre  Critic  üben  unb  probiren 
tonnen.  Die  9lu«gabe  biefeä  Auctoris,  eine«  ber  aUerältejtcn  Chronolo- 
gorum  in  bem  arabiföen  gelbe,  würbe  nicht  ofme  Stufen  fetin,  unb  wenig« 
jtcnä  boch  burcr)  feine  Neuheit  9luffer)en  machen.  Sie  fönnen  mir  ifm  auf 
bie  nä(r)fte  Djtermejfe  mit  SWe&gelegentyeit  wieber  $u  fenben.  3nbeffcn  wünf^c 
Don  #erjen$grunbe ,  ba§  ber  £öchfte  ju  3h"n  rühmlichen  Bemühungen 
Segen  unb  ©eber/hen  geben,  uub  Sie  reicr)c  grüßte  baoon  einernbten  lafien 
wolle;  icr)  behaue  |  3.  3-  ^i«fe. 

388.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Güttingen. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  17,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

©eet)rtejter  greunb 

Denn  wie  foll  ich  Sie  anberä  ifct  anreben,  ba  Sie  alle  3t>re  oorigen 
©ürben  abgelegt  fabtxi1).  3h*  (Sntfchlu&  (at  mich  allerbing«  befrembet. 
©cbe  ©ott  ba§  er  nach  3^rer  Erwartung  auflägt.  Da«  ©erspiel  fo 
oicler  anberer  oon  3hren  College«  fem  Sie  aUerbingä  rechtfertigen,  (xi 
müjjen  Wohl  triftige  Urfacr)cn  fetyn,  bie  fo  oielc  warfere  Seute  nötigen  ihren 
rm.  «▼  Soften  aufzugeben.  . . .  |  $hun  Sie  mir  boer)  bie  Siebe,  unb  fänden  3ftre 
Excerpta  ex  Alwardio  de  gemmis  bem      Prof.  9tau  in  lUrect/t,  ber 


i)  [K.  wurde  «769  auf  sein  Ansuchen  aus  seiner  Professur  in  Kiel  entlassen. 
Vgl.  S.  763,  10  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


797 


über  bie  (Sbelgejteine  be*  £ohcnpriejtcr$  fctyreiben  Witt;  ober  geben  ©ie  tfym 
wenigjtenä  bie  Urfadjen  an,  warum  ©ie  baä  nidt)t  tl>un  fönnen,  im  S^tte, 
bajj  ©ie  ifym  biefe  ©efälligfeit  abfragen  müjten.  2)ajj  unfer  Prof. 
grohriep  mit  D.  ßrneftt  &änbel  befommen  hat,  baö  wirb  3^nen  wotyl 
befant  fetm.  3Jteinc  grau  empfiehlt  fic^  3hnen.  3$  oerfjarre  mit  aller 
£oa)acf;tung  |  6m.  £ocfy@belaebof}rnen  |  ergebender  Liener  |  D  fteitfe. 
Seipjig  ben  30  Nov.  1769. 

Adr.  •) :  A  Monsieur  |  Msr.  J.  B.  Koehler  |  Scavant  tres  renommtf  | 
a  |  Göttingen 

389.  An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Hamburg. 

(Nach  ,Gelehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  377)  Nr.  4  S.  12;  Lachmann  XIII,  t06; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  H3.) 

$a§  io)  3fmen  ein  interefjirteä  Kompliment  maa)e,  baö  wirb  ©ie  fo 
wenig  befremben,  als  ©ie  c$  mir  oerübcln  Werben.  ift  waä  menfd)« 
Y\6)ti.  ©ie  würben  meine  (Gratulation  aud)  ot>ne  mein  eignes  Söefenntnijj 
bafür  anfefm,  waä  fte  ift.  ÜRetn  @ejtänbni§  aber  wirb  meine  ©a)ulb  Oer* 
minbern,  unb  3()ncn  ein  wohlmeinenbe*  Sädjeln  ablocfen.  SDafc  tyxt  gro§en 
SBcrbienjtc  mit  einer  ©teile  belohnt  worben  fmb,  beren  ©ie  fiefy  allemal 
ni^t  formen  Dürfen,  ob  fic  gleich  weit  unter  ir)rem  ©ertfye  ift,  barüber 
würbe  id)  miä)  oon  «£>crjen  freuen,  wenn  icr;  audj  gleid)  für  mein  befonbereä 
Slntfjetl  feinen  9lu|3cn  baoon  pichen  fönnie.  2öa$  büntet  3(wen  alfo  oon 
ber  ©röjje  meinet  Jreubc,  über  bie  glücflicr;e  3$etanbcrung  3fyre$  9Iufent« 
l)altce,  ba  biefelbc  mir  |  in  3ufunft  ungemeine  3Jortf)eile  für  meine  fleinen2)  s.u 
litcrairen3)  Unternehmungen  oerfpricf)t:  Üort^eitc  #  bie  mir  biähet  Oetfagt 
waren,  baju  td^  mir  gar  feine  £ofnung  machen  fonntc!  2öenn  ©ic  werben 
in  Söolfenbüttel  angefommen  ferm,  fo  erfua)e  i$  ©ie,  bicnjtfertiger  greunb, 
(iety  wei&,  ©ie  benfen  $u  ebel  unb  ju  galant,  als  bafc  ©ie  bie  natürliche 
ungezwungene  ©prad)e  ber  ßmpftnbung  unb  ber  2öaf>rr)eit  oerfchmahen 
follten,  mir  ift  cä  nid)t  gegeben,  gefetyminft  unb  glei§ncrifcr;  ju  fpredjen, 
\d)  foreetye  oon  ^erjen)  id)  erfucfyc  ©ic  alfo,  mir  alebenn  Nachricht  ju  er» 
thcilen,  ob  in  ber  Sßolfenbüttelfcfyen  3Mbliotl)cf  üJtanufcripte  oom  2)emojtr)ene$, 
3Uf$inet,  Spfta«,  unb  ben  übrigen  fleinen  attifer/en  föebnem  fict)  befinben, 
unb  buret)  waö  für  ©ege,  unb  unter  welken  ©ebingungen  man  jum  ©e* 
brause  berfclben  gelangen  fönne.    3a)  füge  noch  eine  iBitte  lunju.  3h« 

0  [Siegel  wie  379.]  2)  [Br:  «eine]  3)  [Br:  Sitcraivcni 


Digitized  by  Google 


708 


R.  FOERSTKR, 


mir  neulich  berufene  ©rojjmuth  macht  mid)  fo  breijte,  ba#  ich  ba$  olmt 
Diele  Umftänbe  unb  ofme  gur^t  einer  gehlbitte  mage.  21n  meinem  $e< 
moftheneä  mirb  jefct  würflig  gebrueft.  93cigehenbe$  foü  »on  ber  Einrichtung 
bc«  $)rucfei  jeugen.  ftun  fäJ>c  ich  gerne,  menn  in  ber  £amburgif<r/en  | 
s.  u  neuen  3eitung  bic  3Jerficr/erung ,  bap  baran  gebrueft  roerbe,  unb  bafj  mit 
nad)jtcr  Ojtermeffe  ber  erjie  %\)t\\  erf^einen  roerbe,  gegeben,  unb  juglcicb 
gemclbet  mürbe,  bajj  eine  halbe  ^ijtole  Pränumeration  bi$  ju  gebauter 
Dflermeffe  angenommen,  nach  ber  3«ü  aber  fein  (lyemplar  unter  3  Geichs* 
tyalcr  berlaffcn  werben  feile;  unb  bafj  eine  f leine  9lnjar;l  auf  grofee,  ftarfe* 
unb  fd)öne$  Rapier  abgezogen  roerbe,  baüon  ber  ^ränumerattonäpretä  3  Steidbe- 
tt)aler  »oll  ijl1).  @$  fommt  blojj  auf  ein  SSort  »on  3hnen  an,  meinee 
ffiunfct/eä  theilhafttg  $u  roerben.  3<h  flehe  roieberum  3(men  auf  alle  mög* 
liehe  2öeifc  ju  Gebote,  ber  unter  9lnroünfct}ung  alle«  ©ohlergehenä  unb 
iBcrftcherung  ber  lauterften  Hochachtung  (roieroobl  eine  folcbe  23erjict)erung  bei 
31wen  entbehrlich  mar)  üertyarre  jc.  |  D.  Oteiäfe2). 
Seidig  ben  7.  Januar  1770. 

390.  An  Friedrich  Christoph  Schmincke  in  Kassel. 

(Original  in  der  Ständischen  Landesbibliothek  zu  Kassel;  Abschrift  des  Herrn 
Ür.  Scherer,  Sekretär  der  Landesbibliothek.) 

£ocf>(Sbelgebof>mer  #err  #ofratf)  unb  Archivari,  |  Hochgeehrterer  £err, 

$5ie  biele  ©eroogenheit,  fo  @ro.  Hocr/ßbelgeb.  mir  ber;  meinem3)  fur$cn 
Aufenthalte  in  (Sajjel  A.  1746.  ermiefen4),  unb  bic  ber;  mir  unoergepen 
bleibt  flöjjt  mir  bie  2)reujiigfeit  ein  3hnen  e"te  33itte  mit  ber  $ur>erficbt< 
liefen  Hofnung  borjutragen,  bajj  Sie  mid)  berfelben  geroat)ren  merben.  Gi 
mirb  ih.t  an  meinem  Demosthene  gebrueft.  Der  erjte  fyei\  baoon  wirb 
mit  näd)fter  Djtermepe  g.  ©.  erfer/cinen.  3a)  habe  baö  ©lücf  gehabt  gute 
Codices  biefeS  Auctoris  t>on  München  unb  9lug$burg  gebrauten  ju  fönnen. 
Hiemit  fjat>e  ich  einen  Donath  t>on  Varianten  jufammen  gebraut,  ber?  bera 
ich  e^  *m  3°^e  *>cr  mohlbemenben  laßen  fönte,  ©leichroohl  möcbtt 
ich  boeb  gerne  $ur  (St)re  oon  Deutfchlanb,  mo  möglich,  alle  guten  Codices 

0  [Lessing  erfüllte  R.'s  Bitte  in  der  ,Kayserlich  privileg.  Hamburger  Neuen 
Zeitung'  15  Stück  (den  13.  Febr.  1770)  =  Lessing's  Werke  der  Hempef sehen  Aus- 
gabe 13,  1,  1 9S.    Vgl.  Danzel-Guhrauer,  Lessing  H,  f,  Beilagen  S.  37. ] 

i)  [Lessing's  Antwort  vom  13.  Oktober  (770  auf  diesen  Brief,  Nr.  397,  399  und 
409  im  Gel.  Briefwechsel  Nr.  16  S.  35;  Lachmann  XII,  31 4J;  Redlich,  Br.L.'s  Nr.  106.] 

3)  [Hdr:  meinen]        4)  [Vgl.  Lebensbeschr.  S.  41  und  Brief  101  S.  177,  9  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


709 


be$  2)cmojtfKni$,  bic  in  unfernt  Skterlanbe  ju  ftnben  finb,  gebrauten.  9iun 
erinnere  icfy  mufy  in  (£a§el  einen  guten  Öorratf)  t>on  gticyifajen  unb  tateinifchcn 
Manuscripten  gefefyen  ju  fyaben.  ffiäre  benn  \oo\)\  etnxm  zufälliger  2Beife 
etwa«  aua)  r>om  2)emoftl)ene  barunter?  unb  fönte  ia)  be&en  fyabtjaft  werben? 
unb  tt»ie?  . . .  3nbe§cn  nninfaje  Denenselben  aüc  Birten  Don  SBofylergefyn, 
mit  föulbigcr  £oä)aä)tung  öer^anenb  |  Ghv.  £ocfy(Sbelgebof)rnen  |  ergebender 
Diener  |  D.  JReiäfc. 

Setyjig  ben  8  Jan.  1770. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Schminke,  Conseiller  de  Cour  el  Archi- 
vaire  de  S.  A.  S.  Monseigneur  le  Landgrave  de  Hesse  Cassel  a  Cassel, 
franco. 

391.  An  den  Abbe"  Mercier  de  Saint-Lfyer  in  Paris. 

(Original  in  der  Königl.  Bibl.  zu  Brüssel  Nr.  4  5  726  (Fonds  V.  Hulthem  Nr.  234), 
Nr.  1 ,  veröffentlicht  von  Victor  Chauvin,  Trais  lettres  inädites  de  R.  ä  Mercier,  Se- 
paratabdruck aus  Le  Museon  tom.  XV  Nr.  <  (1896)  p.  55  f.) 

Viro  Plurimum  Reverendo  |  Abbati  Mercierio  |  spd.  | 
Jo.  Jacobus  Reiske. 

Theologus  quidara  Jenensis,  Hirtius,  nuper  Tuo  nomine,  Abbas 
plurimum  reverende,  a  me  certior  fieri  voluit,  essentne  Abilfedae 
Annales  Moslemici  a  me  editi,  et  quo  anno,  qua  forma,  quanti 
veneant,  et  per  quem  bibliopolarum ')  nostratium  iis  potiri  possis. 
Perquam  jucundum  mihi  accidit,  ab  ordinis  Tui  viro  libellum  istum 
meum  non  contemni,  et  oportunitatem  sie  mihi  necopinanti ')  oblatam 
esse  Tecum  nonnihil  consueludinis  contrahendi,  tuamque  mihi  gratiam 
officiolo  quodam  obstringendi.  Primum  itaque  ad  quaesila  Tua  re- 
spondebo,  tum  alia  quaedam  ad  me  pertinentia  vicissim  proponam, 
ad  quae  si,  cum  vacabit,  respondere  voles,  majorem  in  modum  me 
tibi  devincies. 

Annalium,  quos  dixi,  latina  interpretatio  mea  coepta  est  A.  1754 
edi  in  4to.  modicus  est  libellus,  aere  meo,  ut  scriptorum  meorum 
pleraque,  excusus.  quo  fit  ut  in  tabernis  librariorum  minus  reperiatur 
vcnalis.  Verum  cum  annales  illi  Moslemici  ab  hoc  saeculo,  rebus 
aliis  dedilo,  frigide  exciperentur,  neque  sumtus  in  editionem  facti 


I)  [Här:  bibliopalarum]  2   [Hdr\  nee  opinauti] 


Digitized  by  Google 


800 


R.  FOKRSTKR, 


redirent,  animum  ab  illo  opere  eontinuando  averti,  neque  videtur 
futurum,  ut  ipsemet  superstes  adhuc  reliqua  addam,  tametsi  jam 
elaborala.    Particula  typis  vulgata  procedit  ad  A.  H.  407.  ipsum 
autem  opus  ad  A.  H.  732.    Proxima  aestate  libellus  hic  ad  Te  de- 
feretur,  opera  amici,  qui  mihi  Argenlorati  est1).    Si  quid  est  prae- 
terea  libellorum  meorum,  quod  desideres,  significa  modo;  dabo  operam 
«v  ut  eo  diutius  ne  careas.  [  Indicem  infra  scripsi2).    Librariorum  Pa- 
risiensium  si  quis  est,  qui  eorum  exemplaria  aut  paratis  numis  redi- 
mere,  aut  cum  libris  in  Francia  editis  permutare  velit,  rogo  Te,  Vir 
Plurimum  Reverende,  ut  auctor  ei  fias,  ut  mecum  ipso  per  literas 
hac  de  re  agat.   Aequum  et  commodum  me  praestabo.   Factum  est 
haud  ita  pridem  in  hac  urbe  initium  excudendi  Demosthenis,  et  reli- 
quorum  oratorum  graecorum.   volumen  primum  proximo  vere  pro- 
dibit.    Opus  cujus3)  adjeci  specimen  videtur  ad  octo  vel  novein 
Volumina,  in  8.  majori  processurum.    Cui  operi  ornando  et  secun- 
dando  quam  Tu  conferre  posse  videris  operam,  eam  quaeso  mihi  ne 
deneges.   Poteris  autem  gemino  modo  coeptum  hoc  meum  secundare. 
primo,  commendando  subscriptionem.  Scilicet  eliam  hoc  opus  aere  et 
periculo  meo  mihi  suscipiendum  fuit,  cum  librarii  recusarent.  Ideo 
proposui  subscriptionem.   In  unum  quodque  volumen  praenumerantur 
in  antecessum  thaleri  bini  cum  dimidio;  hoc4)  est  denae  librae  fraa- 
cicae,  si  satis  teneo  valorem  pecuniae  vestrae  ad  nostram;  seu,  si 
mavis,  paulo  minus  ducato  hollandico5).  Induc  quaeso,  vir  humanissime, 
librarium  quendam  vestratem,  virum  bonum  et  honestum,  ut  patiatur 
sibi  negotium  demandari  pecunias  praenumeratitias  a  studiosis  coepti 
mei,  si  qui  penes  vos  sunt,  colligendi  et  ad  me  per  literas  cainbiales 
transmittendi;  aut,  si  vestrates  in  certam  spcm  parata  pecunia  redimere 
dubitent,  persuade  ipsi,  ut  saltim  nomina  colligal  eorum,  qui  volumioa 
quaeque,  ut  prodibunt,  statim  rediment,  illaque  nomina,  cum  inter- 
positione  suae  fidei  de  redemtione  pactorum  exemplarium,  ad  me 
mittat,  et  de  mercede  operae  suae  mecum  constituat. 

Alterum,  quod  Te  rogatum  volo,  hoc  est.    Videris  enim  mihi 

1)  [Lobslein?    Vgl.  S.  768,  15.]  2)  [Ist  nicht  vorhanden.] 

3)  [Die  Worte  cuius  adjeci  specimen  sind  nachträglich  eingeschaltet.  E> 

liegen  bei  die  paginae  257/58  und  271/72  des  I.Bandes  des  Demosthenes  von  R. 

Vgl.  S.  84  0,  15.] 

i)  [Die  Worte  hoc  est  sind  eingeschoben.]  5)  [Vgl.  S.  808,  24  f  ] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


801 


ea  esse  |  humanitate,  ut  aegre  non  sis  laturus,  quod  in  ipso  statim  m.  i* 
limine  nostrae  consuetudinis  niolestias  tibi  creem.  Ad  Demosthenem 
quidem  sie  satis  instruetus  sum  codicum  mslorum  praesidiis.  verum 
ad  reliquos  oratores  graecos,  minores  vulgo  dictos,  praesidiis  prorsus 
omnibus  careo.  Quare  abs  Te,  mi  Mercere,  majorem  in  modum  pelo 
atque  contendo,  ut  Codices  illorum  oratorum,  qui  Parisiis  sunt,  ma- 
nuscriptos  ad  editionem  Henrici  Slephani  conferri  ab  homine  docto 
et  fido  eures,  eamque  collationem,  si  fieri  possit,  ante  mensem  Oc- 
tobrero  proximum  futurum  ad1)  me  mittas.  Velim  tarnen  ante  omnia 
de  mercede  operae  certior  fieri,  quam  postulabit  is,  cuicunque  tu  hoc 
in  mandatis  dabis.  Aequa  si  sit,  atque  tolerabüis,  acquiescam;  sin 
autem  iniquior,  satius  fuerit  totum  hoc  negotium  abrumpi.  Ipse  enim 
vides,  Vir  prudentissime,  in  ista  sumtuum  immanitate,  qui  mihi  e  re 
mea  familiari,  non  illa  splendidissima ,  in  opus  tarn  volurainosum2) 
faciendi  sunt,  cautione  et  parsimonia  in  redimendis  mstorum3)  collalio- 
nibus  mihi  utendum  esse.  Lysiae  et  Aeschinis,  qui  duo  sunt  minorum4) 
decuriae  prineipes,  cum  jam  Taylorus  curaverit  Codices  Parisinos  pro 
se  conferri,  causae  nil  video  cur  denuo  conferantur.  caeteros  autem, 
ut  Antiphontem,  Isaeum  etc.  conferri  impense  velim.  opera  ea  non 
admodum  erit  operosa,  minuti  cum  sint  illi  rhetores.  Haec  ferme  sunt, 
quae  Te,  Vir  Plurimum  Reverende5) ,  percuntari  nunc  volebam.  Tu 
quaeso  hanc  sive  cupiditatem,  sive  importunitatem  hominis  tecum  inire 
gratiam  volentis,  e  studio  bene  de  literis  graecis  merendi  natam, 
aequi  bonique  consule,  nullus  dubilans,  eum  me  esse,  qui  tibi  inser- 
vire  quibuscunque  modis  potero,  sim  paratissimus.  Scripsi  Lipsiae, 
d.  1.  Febr.  1770«). 

Mon  addresse.  Reiske,  Professeur  en  Langue  Arabe,  et  Recteur 
du  College  de  S.  Niclas  a  Leipzig. 

|  Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  TAbbe"  Mercier  j  Ribliothecaire  royal  sr»i.  * 
de  S.  Genevieve  |  a  |  Paris  |  franco  Strasburg7) 

\)  [Die  Worte  ad  nie  sind  eingeschoben.] 

2)  [Von  voluminosum  ist  das  nosura  bis  auf  den  obern  Teil  des  s  weg- 
gerissen.] 

3)  [Von  rasloruiu  collationibus  ist  m  collatio  weggerissen.] 

4)  [minorum  de  ist  weggerissen.    Vgl.  S.  731  A.  2  und  Animadv.  V  p.  814.] 

5)  [Hdr:  Reverendi] 

6)  [Mercier  bat  neben  der  Aufschrift  rep.  le  5  Mars  gesetzt.] 

7)  [Strasburg  ist  durchstrichen  und  Frankfurt  darunter  gesetzt.] 

Abbudl.  d.  K.  8.  üo.elUch.  d.  Wl««n.ch.  XXXY1II.  5{ 


Digitized  by  Google 


R.  Fokr8tek, 


392.  An  Gerard  Meerman  im  Haag. 
;Original  im  Haag,  wie  274,  Nr.  il\  Abschrift  des  Herrn  Dr.  Bijvanck.) 

Viro  Illustri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  I  I  Reiske ') . 

Literae  Tuae,  Meermanne,  Vir  Illustris,  novissimae,  quibus  me 
certiorem  de  constantia  Tuae  erga  me  voluntatis  facis,  longe  mihi 
friere  jucundissimae.  Filii  mores  tibi  placere,  laetor  equidem,  sed 
consentaneum  est,  ut  qui  cum  politissimis  nostrae  juventutis  nobilioris 
versatus  sit.  Lilerae  ejus  quod  exspectationi  Tuae  minus  responderinl, 
nil  miror.  Neque  enim  ingenium  hanc  in  partem  eum  ferre  videbatur, 
magistro  et3)  utebatur,  literis  minus  dedito,  quam  hilaritati  consue- 
tudinis  cum  aequalibus,  otii  atque  oblectationum ,  quam  studiorum 
avidioribus.  Poterat  utique  aliquanto  plus  a  me  proficere.  Sed  con- 
temnebat  facilitatem  et  indulgentiam  meam,  a  severitate  disciplinae 
abhorrentem,  et  totus  erat  in  potestate  Ernestii,  a  cujus  rationibus 
meae  plurimum  dissident;  quamquam  ea  est  mea  erga  Ernestium 
reverentia  et  pietas,  et  acceptorum  beneficiorum  memoria,  ut  ei  re- 
pugnare  mihi  religioni  ducam,  cui  multum  debeam,  tametsi  multis  me 
modis  ab  eo  deprimi  laedique  sentiam.  Versatur  nunc,  id  quod  scribis, 
filius  Tuus  in  manibus  Heynii,  viri  doctissimi,  cujus  institutionem  quin 
magis  sis  approbaturus,  nullus  dubito.  Sed  haec  hactenus,  quae  non 
purgandi  mei  causa,  neque  accusandi  cujusquam,  attuli,  sed  ab 
arguniento  Tuaruin  literarum  invitatus.  Nunc  ad  alia  transeo. 

Demosthenes  meus  nunc  sub  prelo  fervet.  Primi  volumints  paucis 
mensibus  post  prodituri  pars  plus  quam  dimidia  jam  excudendo 
profligata  est.  Praenumerationis  negotium  minus  prospere,  quam 
exspectaveram,  successit,  paucis  audentibus  pecuniam  suam  in  peri- 
culum  dare,  sine  causa  suspicacibus.  quo  factum  est  ut  coactus  fueruri 
de  meo  sumtus  in  Chartas  et  typos  erogare  quos  dum  modo  e  ven- 
ditione  priini  voluminis  redegero,  nil  cunctabor  reliqua  Ulm  volumina 
addere,  ut  qui  publicis  commodis  magis,  quam  privatis  meis,  omni 
tempore  inservierim.  In  codicibus  demosthenicis  Augusta  Vindeli- 
corum 3)  ad  me  missis  erat  unus,  qui  Aristidis  pleraque  teneret,  alius, 
qui  panathenaicam  ejusdem.  Habui  item  e  Bavaria  duos  Aristidis 
Codices  praestantissimos,  unde  scholia  graeca  inedita  editis  triplo 

I)  [Antwort  auf  Meerman's  Brief  vom  7.  Febr.  H70  S.  794  A.  %.] 
S)  [Vgl.  S.  76«,  S4.A.  <.]  3)  [Hdr:  Vindilicorum] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


803 


et  quadruple»  copiosiora  exscripsi;  ut  possim  hunc  auetorem,  qui  a 
Sara.  Jebbio  longe  corruptissimus  est  editus,  dare  longe  emendatissiraum. 

Apparat  um  hunc  meum  cum  nuper  videret  penes  me  librarius 
quidam  nostras,  auetor  mihi  fuil  Aristidis  edendi,  conduetorem  se 
professus  est,  facileque  a  me  impetravit,  ut  operara  ei  condicerem. 
parata  enim  ad  editionem  jaiu  dudum  sunt  omnia.  l'nuin  modo,  unum 
adhuc  deest  ornamentum,  quod  penes  Te  est  dare  an  negare  raalis. 
Sed  dabis  potius  roganti  mihi.  Haud  Te  fugil,  Meermanne  Doctissime, 
Jo.  Wilhelmuni  Bergerum,  Professorem  quondam  Wiltebergensem,  in 
animo  habuisse  Aristidem  edere,  antequam  Jebbiana  prodiret  edilio; 
id  quod  e  Fabricii  Bibl.  Graeca')  conslat,  qui  Bergerum  ait  Italicis 
Aristidis  codieibus  usum  esse.  Ipsemet  ego  memini,  multis  ante  annis, 
cum  bibliolheca  Bergeri  distraheretur,  me  vidisse  catalogum  paueorum 
foliorum  typis  excusum,  quo  recenserentur  Codices  msti  et  chartae 
Bergeri,  venalesque  emtoribus  oflerrentur.  in 2)  iisque  collectanea  Ber- 
geri Aristidea.  Uli  Codices  msti  cum  diu  jaeuissent  contemti,  em- 
torem  frustra  exspectantes,  tandem  repererunt  secunda  fortuna  par 
emtorum  nobilissimum,  Te,  Meermanne,  Vir  Ornatissime,  et  Keginam 
Magnae  Britanniae.  Nil  pudebit  Te,  credo,  cum  malrona  primaria 
in  emtionis  negotio  comparari.  Quaecunque  supellectilis  Bergeranae 
regina  redemit,  ea  omnia  gymnasio  Ilefeldensi  donavit.  Ilefelda  op- 
pidum  est  in  sylva  Hercynia  haud  proeul  Göttinga.  Nuper  demuni 
liujus  rei  ab  ipsa  Bergeri  filia  et  berede  factus  certior,  cum  suspi- 
carer  collectanea  Aristidea  llefeldam  pervenisse,  Hieras  ad  Rectorem 
gymnasii^,  quod  ibi  vetusta  fama  nobile  est,  dedi,  rogans,  ut 
illarum  schedarum,  si  penes  se  sinl,  usuram  mihi  concedat.  Sed 
responsum  tuli,  eas  ibi  nullas  esse;  necesse  esse  ut  in  bibliothe- 
cam  tuam,  Meermanne  Amplissime,  immigrarint.  Fac  igitur,  rogo 
Te,  Vir  Humanissime,  ut  ex  Te  cognoscam,  quid  hujus  rei  sit,  ila 
ne4)  an  secus  habeat,  atque  suspicor,  et,  penes  Te  si  sint  illa  col- 
lectanea, cujus  modi  sint,  quorumnam  librorum  mstorum  collationes  le- 
neant,  num  quid  habeant  aut  scholiorum  ineditorum,  aut  ipsius  Aris- 
tidis fragmentum  quod,  quo  libri  editi  careant.  Quae  ubi  ex  Te 
cognovero,  tum  rogabo  Te  ut  usum  illarum  schedarum  mihi  indulgeas. 

1)  [T.  IV  p.  393.] 

2)  [Die  Worte  in  bis  Aristidea  sind  am  Rande  nachgetragen.] 

3)  [Meißner.    Vgl.  Lebensbeschr.  S.  ML]  4)  [Vgl.  S.  053  A.  I.] 

5<* 


Digitized  by  Google 


804  R.  Foerster, 

Neque  tu,  pro  insigni  Tuo  literas  ornandi  studio,  denegabis,  quin 
praevertes  polius  preces  meas.  Succurrit1)  nunc,  Aristidem  Juntinum 
olim  e  sectione  Boernerana  ab  Ernestio  nostro  rederatum  esse,  du- 
bito  num  pro  Te,  an  pro  Burmanno  Amstelodamensi,  notulis  Josephi 
Scaligcri,  quod  ajebant,  conscriptum.  Fac  quaeso  ul  hac  quoque  de 
re  per  Te  fiam  certior.  Bene  vale.  Scripsi  Lipsiae  d.  17.  Febr.  1770*. 

393.  An  Christoph  GoUlieb  von  Murr  in  Nürnberg. 
(Nach  dem  Druck,  wie  Nr.  369,  Seile  S72.) 

©ie  fyabcn  micr;  anfefynltd)  befdjenfet.  2Bie  foU  icr;  Sutten  bafür  banftn? 
Einige  meiner  gebruefren  arabifcfyen  flleinigfciten  jinb  nia)t  ber  ÜJtüfjc  wertb; 
unb  t>ielleicr;t  beft|jen  6ie  biefclbcn  fct)on.  £ocr),  wenn  Slmen  bamit  gebient 
wäre,  will  icr;  3(men  mit  nad>fier  Ditcrmeijc  bamit  aufwarten,  ©irfli*, 
Sic  fyabcn  fid;  in  ber  arabifd;en  £ijtorie  trcjlicr;  umgefeben,  unb  burd?  3bre 
3ufa^e  unb  Söerbefjerungen  ba$  an  ftd)  niä)t  Diel  bebeutenbe  ©erfgen  b« 
#errn  Cardonne3)  brauchbar  gemacr/t.  3dt^  wunbre  mid)  über  Sfyre  5^enntntp 
ber  gebrutften  arabifcr)en  ÜBücfyer,  unb  bejjen,  waä  in  biefe  fiitteratur  ein' 
einklagt.  3wtr  tybt  ^  *u  3*it  ™<fy  nid>t  gehabt,  mia)  in  3^rem  ©erft 
rcäjt  umjufefyen.  $odj  I?abe  id)  manage«  feltene  S3ua)  aue  Sbren  $lnmer< 
fungen  fennen  gelernet,  baä  mir  Dörfer  unbefant  mar.  23ie  fmb  6ic  benn 
mit  bem  £errn  Casiri  befant  worben?  5lber  wa$  foU  id)  ju  ben  fielen 
Sobfprücfycn  fagen,  womit  Sie  micr;  überhäufen?  steine  ©erbienftc  um  bic 
arabifc^c  Sitteratur,  ober  um  Sie,  ftnb  Diel  ju  geringe,  alä  bap  fo  tutl 
23efcn^  barauä  gemalt  Werben  bürfte.  3d)  erfenne  3fyte  Siebe  gegen  mia\ 
unb  werbe  mid)  bemühen,  nad)  ©ermögen  fte  ju  erwiebern.  Sie  fyabcn  mich 
im  3weifel  gelaffen,  ob  be$  £crrn  Casiri  (Srflärung  tyxtx  arabifcfyen  Sieari 
s.  173  mit  ber  meinigen  überein  jtimmc4).  2öcnn  id)  einmal  ein  wenig  |  metjr  üJlupt 
l^abe,  will  id)  boct)  nad)fcl)en,  wie  bic  »on  Sfjnen  mitgeteilte  ßrflärung  mit 
berjenigen  harmonire,  bic  id)  bem  Qlbbrurfc  bcr;gefd)rieben  fjabe,  ben  S« 
mir  einfhnate5)  $ufdf)icften.         ()abc  ^  f°  mc^  m^  meinem  De- 

mosthene,  tfycilä  mit  meiner  lateinifc^en  Ucbcrfcfcung  ber  Geographie  b« 

0  [Hdr:  Succurit] 

*)  [Meerman's  Antwort  vom  4.  März  1770,  im  Concept  im  Haag  [ebenda 
erhalten,  ist  aus  der  Reinschrift  Lebensbeschr.  S.  6*7  f.  gedruckt.] 

3)  [Histoire  de  i'Afrique  et  de  l'Espagne  sous  la  doröination  des  Arabe*, 
Paris  1763,  übersetzt  und  mit  Anmerkungen  begleitet  von  v.  Murr,  3  Thle.,  Nürnb«nc 
4  768—1770.]  41  [Vgl.  S.  753,  t  f.]  5)  [Druck:  einamal] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


805 


Abilfeda1),  bie  befybe  mit  näcfyjier  Ojtermeffe  an«  Siebt  treten  werben,  ju 
fd?affen,  ba§  \ä)  manchmal  nicfyt  mei§,  roo  mir  ber  Äopf  jrer/t.  So  balb 
\ä)  ein  roenig  mieber  frcr>  ferm  roerbe,  nriH  icr)  mit  Srmen  über  einige  ©teilen 
3()re«  Cardonne  correspondiren.  Hin  guter  greunb  fdjreibt  mir  au« 
Strasburg,  ba§  biefer  Msr.  Cardonne  oor  turpem  Memoircs2)  au«  ber 
arabif<f;en  Literatur  edirt  fjabe.  ^aben  6ie  ba«  ©erfgen  geferjen?  ffiarc 
ba«  ermann  aud)  eine  6a<r;c  für  6ie  ju  überfein?  3d>  »erharre  in  fdjulbiger 
£o$a(r;tung  |  (Sm.  |  ergebender  Liener  |  D.  SRetöfe. 
Seipjig,  ben  7.  Martii  |  1770. 

394.   An  Johann  Gottiieb  Cober  in  Bautzen. 

(Original  in  Bautzen,  wie  277,  Nr.  8,  von  Frau  R.  geschrieben,  von  R.  nur 
unterschrieben  und  mit  Adresse  versehen.) 

^odjdbler  &ocf;roof;Igelar;rter  #err  Conrector  |  £o(f/geer)rte|ier  ftreunb 

^uö  }roer;en  Urfad)en  fcfyretbe  id)  ifct  an  dm.  £ocr;(Ibt.  ßrjiticf>  motte 
iü)  3|>nen  melbcn,  baß  e«  mit  bem  $rucfe  be«  erjien  SSanbe«  be«  Demo- 
sthenis  nunmehr  gegen  ba«  (Snbe  gefye,  unb  <5ie  jugleicf;  erfu^en3),  bie 
Praenumerationen  auf  ben  jroetyten  ^tjeil ,  ber  gleicf;  naef;  ber  Ojierme§e 
angefangen  merben  foU,  buref;  ben  ^rcunb  einjufdjicfen,  ben  6ie  barju  au«* 
crfcfyen  merben,  ben  erjtcn  Sfyeil  ber;  mir  abjufwlen  unb  in  (Smpfang  ju* 
nehmen.  3»^ten«  fjabe  icf;  eine  33itte  an  6ie  $u  tr;un,  bie  3faen  felbft 
auef;  einigen  ©Ortzeit,  t>iellcicf>t  einen  noef;  größeren,  at«  mir  felbjr,  »er* 
[Raffen  fan,  menn  Sie  mid)  berfelben  gemäßen.  <5ie  traben  bie  noef;  un« 
gebruefte  Siebe  Libanii  in  Icarium 4).  6cr;n  6ie  fo  gutf)  unb  [Riefen  6ie 
mir  biefelbe  mit.  3d;  mit!  fie  mit  einem  Oortrefltcfyen  Manuscripte  Libanii, 
ba«  icf;  ifct  bci>  mir  fyabc5),  bergleicf;en.  6«  ifr  auf  Verganten  ge|fcf;ricben ;  fou» 
fcr)r  alt  t>ielleicf;t  ba«  ältejie  ba«  man  irgenbroo  Don  biefem  Auetore  fyat, 
unb  ob  e«  gleicf;  fyinten  unb  oorne  mangelhaft  ijt,  fo  i(i  e«  boef;  fo  ooll« 
jtänbig  al«  mof;l  nicfyt  leidet  ein  anbere«  irgenbmo.  <5olte  mir  ©ott  Seben 
unb  ©efunbfyeit  t>crlcir>cn,  fo  bin  id)  mit  ©ott  entfliegen ,  menn  mein 
Demosthenes  gutf;  abgeben  feite,  aud)  ben  Aristidem  unb  Libanium,  ju 
$u  n>eld;en  bepben  id)  oortreflidjc  Subsidia  in  Rauben  fyabe,  ju  ediren. 
3|t  ba«  gleicf;  noef;  im  meiten  ötlbt,  fo  ifi  e«  boef;  ratsam  flu)  oon  langer 

0  [Vgl.  S.  791  A.  {.] 

2)  [Mölanges  de  lilteraturc  Orientale,  Paris  1770,  2  voll.] 

3)  [Hdr:  jU  erfud)ett]         4)  [Vgl.  S.  697  A.  7.]         5)  [Dem  Augsburger.] 


Digitized  by  Google 


800 


R.  FoBHSTER, 


■§anb  ju  bergleid)cn  ©erden  anjufd>iä*en,  bie  eine  bieljafyrige  Bearbeitung 
erfobern.  ftebft  bem  erjten  tytiU  beä  Demosthenis  werben  6ie,  ÜRein 
#od)gcer;rtefter  £err  Conrector  aucr)  äugleid;  meiner  #rau  alä  meiner  ge* 
treuen  unb  arbeitfamen  ©efjülftn  ber;  meinen  geteerten  Arbeiten,  unb  auä) 
mein  eigneä  Portrait  im  ftupferjticfye  finben.  3<f)  fyabe  micr;  bemüht  bem 
©erfe  fo  biet  äuferlicbe  (Schönheit  ju  geben,  als  mir  ber;  ben1)  tilgen  Um* 
fränben  unb  be»)  bem  äuferft  geringen  93er;jtanbe,  womit  man  mein  Unter» 
netjmen  begünfttget  fjat,  möglicf;  war.  J)rucf  unb  Rapier  wirb  roenigjrenä 
ir  ben  Käufern  nid)t  mißfallen.  6ie  ftnb  boer;  nod)  fein  gefunb  |  unb  ber« 
gnügt?  Sajjen  £ie  micr;  boch  wtfcen  wa$  6ie  machen.  üRchte  ©efunbheit 
eifyält  fic^  burd)  bie  ©nabe  ®otteä,  ber;  meiner  3tmen  wofylbefanten  6ct;wäcb-- 
licfyfeit,  unb  jhengen  Arbeit,  in  bie  id)  eingefpannet  bin,  boch  noch  fo,  ba§ 
eä  wenigjtenS  erträglich  ifi.  Jöiewohl  bie  Gräfte  merflicr;  abnehmen.  2>och 
icr;  folge  ber  Leitung  ©otteä,  ju  bem  icr;  ba$  gute  3utrauen  fyabe,  ba§  fein 
mächtiger  9lrm  meine  5dm?ad;r;cit  bi§  an  mein  @nbe  unterjtüfccn,  unb  bureb 
mief;  fein  ©erf,  ba$  er  mit  mir  bortet,  ausführen  werbe,  öon  rjicftgen 
Meuigfeiten  fan  id>  3f)nen  nid)t  biet  fchreiben.  ...  2>ie  Gellertomanie2)  mar 
eine  ©tnterfeuche.  üWit  Anbruche  be$  Sommer«  wirb  fie  wohl  ausgetobt 
haben,  unb  ftcr;  nie  wieber  regen,  ©ooiel  für  tnejjmal.  . . .  (Sw. 
dblen  |  ergebender  Liener  |  D  töetefe. 
^eipjig  ben  14  üRer}  1770. 

Adr.3;:  A  Monsieur  |  Msr.  Cober,  Maiire  en  Philosophie  et  Con- 
Recleur  (res  merite  du  College  |  a  |  Bautzen.  |  franco. 

395.  An  Gerard  Meerman  im  Haag. 
(Original  im  Haag,  wie  474,  Nr.  43;  Abschrift  des  Herrn  Dr.  Bgvanck.) 

Viro  Illustri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  IIReiske4). 

Multis  modis  humanitas  atque  liberalitas  Tua,  Meermanne,  Vir 
lllustris,  spem  meam  atque  exspectationem  superavit.  Quod  de  co- 
dieibus  Tuis  Aristideis  polliceris,  amabo  si  praestiteris,  in  magnisque 
habebo  benefieiis.  Conditio™  a  Te  latae  sine  cunetatione  subscribo. 
Ecquod  aliud  majus  poterat  decus  ad  Aristidis,  quam  paro,  editionem 

0  [Hdr:  bem] 

t)  [Das  er  in  Gellertomanie  ist  durch  das  Siegel  weggenommen.] 
3)  [Siegel  wie  379.] 

4}  [Antwort  auf  Meerman's  Brief  vom  4.  März  t770  (I.ebensbeschr.  S.  617  (.).] 


Digitized  by 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


807 


accedere,  quam  splendor  celeberrimi  Tui  nominis,  quod  vel  solum 
satis  ad  illa  ornanda  sit,  quibus  praescribatur?  Ecquid  ego  faciam 
alacrius  atque  diligentius,  quam  ut  data  quacunque  utar  occasione 
publice  teslatum  faciendi,  summas  Tuas  virtutes  summi  a  me  fieri; 
quae  tametsi  praeconio  meo  facile  careant,  vel  facundissima  quavis 
voce  superiores,  faciam  tarnen  quam  lubentissime,  quod  mei  est  mu- 
neris,  ut  excellentiam  doctrinarum  tuarum,  studiumque  Tuum  literas 
ornandi,  conatusque  virorum  doctorum  opibus,  quibus  abundas,  lite- 
rariis  secundandi,  depraedicem.  Ipse  Tu  mihi  materiam  dedicationis 
admmistrabis,  cerliorem  cum  me  de  iis  facies  Iocis,  quos  a  me  at- 
tingi  voles. 

Facile  fiat,  et  praecipio  jam  spe  futurum,  ut  Tuis  e  codicibus 
Aristidis  scholiastarum  qui  penes  me  sunt  lacunas  sarciam  mendasque 
emendem.  Heri  ad  me  perlatus  est,  Augusta  Vindelicorum  missus, 
tcrtius  codex  Aristidis;  ut,  Tuae  si  copiae  accesserint,  sie  satis  in- 
struetus  mihi  videar  ad  hunc  auetorem  perpoliendum  esse  accessurus. 
Scaligeri  librum  negas  penes  Te  esse;  quem  memini  olim  videre, 
cum  Ernestius  mihi  demonstraret,  e  sectione  Boerneriana  a  se  redem- 
tum,  affirmans  redemtum  esse,  non  bene  commemini,  Tibine,  an 
Burmanno  Secundo.  Est  ergo  Uber  iile  aut  Amstelodami  penes  Bur- 
niannum,  aut  penes  Ernestium  nostrum.  Hunc  ipsemet  hac  de  rc 
appellabo,  de  illo  Tu  videris.  Ernestius  junior  super  Ammiano  literis 
Tecum  aget.  .  .  . 

Effigiem  vultus  mei  aere  caelatam,  quam  qui  vident  omnes 
ajunt  mei  simillimam  esse,  benignus  quaeso  aeeipe,  praeßgendam 
Demostheni,  cujus  primum  volumen  paueos  intra  dies  praelo  exibit. 
Bene  vale,  Meermanne,  Vir  Illustris,  et  bene  de  me  promereri  perge. 
Scripsi  Lipsiae  d.  14.  Martii  1770. 

396.   An  den  Abbe  Mercier  de  Saint- Leger  in  Paris. 
(Original  in  Brüssel,  wie  391,  gedruckt  in  Le  Musion  a.  a.  0.  S.  60  f.) 

Viro  Plurimum  Reverendo  atque  Doctissimo  |  Mercero,  Abbati,  | 

spd.  |  IIReiske. 

Magnam  mihi  crearunt  oblectationem  humanissimae  Tuae  literae, 
Mercere,  Vir  Plurimum  Reverende,  ita  plenae  significationum  propen- 
sae  erga  me  voluntatis,  ardentisque  studii,  ut  cum  satis  mirari  tan- 


Digitized  by  Google 


SOS 


R.  Fo ERSTER, 


tarn  carilatis,  qua  me  amplecteris,  excellentiam  non  possim,  tum  verba 
non  reperiam,  quibus  eam  satis  dignis  depraedicera.  Studebo  tarnen 
ßdc  atque  diligentia  officiorum,  si  quae  Tibi  uoquam  praestare  potero, 
Tccum  certare,  atque  cavere,  ut  meritorum  de  me  tuorum  neque 
parum  intelligens,  neque  immemor  habear.  Platnerus,  ex  me  cum 
acciperet,  sui  memoriam  animo  tuo  adhuc  inhaerere,  vehementer  ea 
re  deleclabalur;  negabat  tarnen  idem,  sibi  de  via  mercium  librariarum 
quicquam  ad  vos  allegandi  constare,  nisi  ea,  quae  per  mercatores, 
nundinarumque  oportunitatem  pateat,  quae  nundinae  hac  in  urbe 
annuae  binae  celebrantur,  vere  atque  autumno.  Quare  abs  Te,  Vir 
humanissime,  majorem  in  modum  peto  atque  contendo,  ut  brevem 
paucorum  mensium  moram  aegre  ne  feras.  Maji  sub  exitum  Stras- 
burgo  accipies  fasciculum,  quo  libellos  abs  Te  flagitatos  aliaque  prae- 
terea  opuscula  mea  concludam.  Abilfedae  Geographia,  pridem  a  me 
latine  reddita,  cum  maxime  typis  excuditur,  spcroque  futurum,  ut 
hanc  quoque  fasci  illi  addere  liceat.  Non  prodibit  illa  quidem  seor- 
sim,  sed  in  alio  quodam  Syntagmate  historico-geographico,  quod 
Buschingius,  nobilis  penes  nos  geographus,  edit  sermone  vernaculo1). 
verumtamen  cum  latina  sit  illa  mea  hujus  Geographiae  interprelatio, 
poterit  etiam  ab  exteris  legi.  Dabilur  etiam  opera,  ut  altero  anno, 
volente  deo,  in  eodem  Syntagmate  Büschingiano,  cui  titulus  |  est 
Magazinum  historicum,  reliqua  pars  nondum  edita  Annalium  Abilfedae 
Moslemicorum  prodatur.  Pecuniae  vestratis  ad  nostratem,  auctore 
Platnero,  qui  me  docuit,  haec  est  ratio.  Ludovicus  aureus  novus 
scutatus,  (vel,  quod  idem  est,  quatuor  argentei  frondati,  quos  nos- 
trates  Laoub  Thal  er  appellant,)  aequipollent  sex  thaleris  germani- 
cis,  cum  una  tertia  parte  thaleri.  vel,  quatuor  Ludovici  aurei  novi 
aequipollent  25  thaleris  cum  8  grossis.  (quorum  grossorum  thalerus 
quisque  vicenos  quaternos  tenet.)  Sex  itaque  illa  exemplaria  Anna- 
lium Abilfedae,  quot  flagitasli,  cum  tribus  Abil-Walidi,  conslabunt 
22.  fere  livris  francicis.  Quem  nuper  ad  te  misi,  mi  Mercere,  indi- 

« 

culum  opusculorum  a  me  editorum,  in  eo  consigoaveram  ea  tantum- 
modo,  quae  sumlu  et  periculo  meo  excudi  curavi,  ideoque  mei  juris 
sunt,  alii  alia2)  redemerunt  aere  suo  excudenda,  quorum  reccosum 
locupleliorem  dabit  enarratio  rerum  a  me  in  literis  gestarum,  paulo 


i)  [Vgl.  S.  79 1  A.  ».] 


2)  [//rfr:  alii] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Keiskb's  Briefe. 


800 


post  in  Harlesii  Vitis  Philologorum  proditura,  non  a  me,  scd  a  familiari 
quodam  meo,  Professore  Lipsiensi1),  conscripta.  Invenies  illa  quo- 
que  recensita  pleraque  omnia  in  Hambergen  lexico  virorum  doctorum 
nunc  superstitum,  si  iibri  hujus  Tibi  copia  est.  Mihi  quidem  pleraque 
memoria  effluxerunt,  neque  nunc  vacat  memoria  repetere.  Sed  operam 
dabo,  ut  cum  prodierit  illa  meae  vitae  in  literis  actae  enarratio,  exem- 
plum  ejus  ad  Te  deferatur.  latina  enim  est.  Sueco,  quem  ad  me  laudas, 
Biörnsthlillo,  V.  C,  rogo  Te,  Mercere  humanissime ,  ut  nomine  meo 
gratias  quam  amplissimas  agas  de  officio,  quo  meam  in  gratiam  ultro 
recepit  se  defuncturum.  quo  officio,  si  praestitum  dederit,  quid 
poterit  mihi  jucundius,  quid  exoplatius  accidere?  Ego  vero  illi  non 
solummodo  exemplum  tolius  operis,  quod  cum  Demosthene  minores 
quoque  graecos  oratores  complectetur.  octo  vel  et  decem  voluminibus, 
promitto  daturum,  sed  etiam,  si  qua  |  alia  in  re  studiis  ejus  inservire  foi.  v 
potero,  libenter  et  bona  fide  operam  navaturum.  Per  mihi  gratum 
est,  mi  Mercere,  quod  hominem  natione  Suecum  mihi  conciliaveris, 
cujus  mihi  nunc  magnus  usus  est,  in  negotio,  quod  ex  animi  mci 
sententia  confici,  magni  mea  refert.  Causa  haec  est.  Laurentius  Nor- 
mannus,  Professor  quondam  linguae  graecae  Upsaliensis,  vir  graece 
doctissimus,  in  schedis  reliquit  ineditos  commentarios  a  se  conscriptos 
in  decem  oratores  graecos  minores;  quos  si  per  Suecum  tuum  nan- 
ciscerer,  vellem  edilioni  meae,  decus  ingens  allaturos,  addere.  Age, 
quaeso,  mi  Mercere,  manda  negotium  hoc  Biürnsthallo  Tuo,  ut  per 
amicos,  quos  domi  habet,  inquirat,  sintne  adhuc  illi  Normanni  com- 
mentarii  in  X.  oratores  graecos  superstites,  et.  ubi  superesse  com- 
pererit,  copiam  eorum  mihi  impetret.  In  Sueeia  familiärem  habco 
neminem.  Alias  molestiam  ei  nullam  super  hac  re  crearem.  Ad 
Demoslhenem  meum  redco,  cujus  exempla  duo,  alteruin  Tibi  cou- 
secratum,  alterum  Bibrnsthallo,  brevi  post  cum  reliquis  accipies. 
carceres  enim  mordet  primum  volumen.  Cui  quas  adhibui  Chartas, 
earum  tenuitatem  et  immunditicm  Tu  vituperas.  Id  quod  vehementer 
miror.  Nostrates  enim  vero,  charlis  sordidioribus  assueli,  Chartas 
Demostheni  exeudendo  a  me  adhibitas  rollaudant.   Et  profecto  me- 

i)  [Joh.  Georg  Eck,  Vila  loannis  Iacobi  lleiskii  in  Harles,  De  vilis  philo- 
logorum nostra  actalo  clarissimorum,  vol.  IV  (Bremae  1772)  p.  191 — 210,  wie- 
derholt in  Froischer,  Eloquentium  virorum  narrationes*  de  vitis  hominum  doctrioa 
et  virtute  excellentium,  vol.  I  (Lipsiae  1826)  p.  1 — 26. j 


Digitized  by  Google 


810 


R.  Foeb8teb, 


liores  terrae  nostrae  non  ferunt.  praeterea  dabo  bibliopego  negotium, 
mI  exemplaria  ad  exteros  transitura,  aqua  mergat  glutine  inspissata ',, 
qua  aqua  nostrates  durare  atque  solidare  Chartas  solent,  ut  atramen- 
tum  et  calamum  ferant.  Adde,  quod  exemplaria  numero  pauca  chartis 
excudi  forlioribus  atque  grandioribus  curaverim;  cujus  generis  si  quid 
lliigilabis,  mature  quaeso  significa.  Mendas  typographicas  in  opere 
tarn  grandi,  et  graeco,  caveri  posse  difficillime,  ipse  tute,  qua  es 
aequitate,  inteliiges,  ubi  cogites,  opus  graecum  a  typothetis  excudi, 
graecarum  lilerarum  ignarissiuiis ,  per  hyemem,  ubi  chartae,  a  prelo 
roi  *"  musteae,  a  plumbo  sordidisque  typothetarum  |  manibus  atratae,  ad 
lucernam,  aul  diebus  caliginosis,  a  ine  emendandae  sint,  qui  oculis 
utar  admodum  hebetatis.  Confido  tarnen,  quae  mendae  in  Dem.  irrep- 
serunt,  et  paucas  numero  rarasque  esse,  et  Iegenti  cuique  deprehensu 
atque  emeodatu  faciles,  ut  sunt  iüae  duae  a  Te  annotatae  ovfupifjtiv 
ek  et2),  nam  alterum  illud  par,  quod  Tu  in  vitiis  habes3),  bene  habet 
et  consulto  sie  constitui.  Nescio  an  tu  exemplo  Wolfii  utaris,  ego  vero 
Morellianum  sequor.  sed  certius  atque  rectius  judicabis,  cum  ipsum 
opus  videbis;  quod  ut  Tibi  satisfaciat  cum  oplo,  tum  ut  commenda- 
tione  Tua  Parisiis  atque  in  Francia  secundes,  etiam  atque  etiam  Te 
rogo  atque  obsecro.  Viris  doctis  qui  penes  vos  sunt  mei  Studiosi, 
ubi  locus  dabitur,  Studium  eorum  meum  significa,  nominatim  Desgui- 
gnio,  cujus  Historia  Hunnorum,  opus  immortale,  merito  suo  magoi 
facio.  Ita  bene  vale,  Mercere,  Vir  Plurimum  Reverende,  et  me  amare 
perge.  Scripsi  Lipsiae  d.  22  Martij  1 7704) . 

397.   An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  WolfenbüUel. 

(Nach  jGelehrlem  Briefwechsel*  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  5  S.  14;  Lachmann  XIII,  217; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  172.) 

#err  föanbat,  ein  8d)otte,  jMet  3tynen  biefe^  Schreiben  \u.  @r  bat 
s.  «5  jufy  biefen  ©tn|ter  in  Scipjig  aufgehalten,  um  in  t>cm  ejegetifeben  tytik 
fcer  It)coIoftic  etroaes  mehrere*  ju  ttyun,  als  Öcute  Don  feinem  Stanfrc  unf 


1)  [inspissata  ist  über  durchstriebencs  diluta  gesetzt.] 
S)  [Pag.  257,  29  und  21.] 

3)  [Pag.  271,  13,  wo  M.  die  Interpunktion  änderte  in  fiaditwv,  artv  y>,~ 
(pioiActTog  a<pel>f}vai,  und'p.  271,  25,  wo  er  7t{JOOtiX&o9€  korrigirte.] 

4)  [M.  hat  darunter  geschrieben:  Lectae  Parisiis  d.  4  Aprilis.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Brif.fr. 


81  1 


fahren  gememt^lid)  $u  tyun  pflegen.  3ejt  ijt  er  im  griffe,  wieber  nad) 
£aufe  ju  gclm,  unb  baä  ihm  angetragene  gcifHiche  $mt  anzutreten.  2)ie 
fdjone  5Mbliothef  $u  ©olfenbüttel  möchte  er  gerne  fefyen,  belegen  l>at  er 
feinen  ©eg  eigentlich  über  ©olfenbüttel  unb  Öraunfcr/Wetg  genommen.  @r 
bat  mich  ihm  Gelegenheit  baju  ju  t>crfd>affen.  2Ba$  fonnte  mir  angenehmer 
fet)n,  al«  eine  foldje  Gelegenheit ,  \v  gleicher  &\t  einem  greunbe,  ber  an 
mid?,  bon  (Snglanb1)  au«  recommanbirt  war,  $u  bienen,  unb  (sie,  mein 
hochgeehrterer  £err,  meiner  Ergebenheit  $u  berftchern,  unb  3h"cn  meine 
$>anfbarfeit  für  bie  fo  freunbfehaftliche  Aufnahme  meine«  lejten  Schreiben« 
$u  bezeugen?  3hr*  (Smftgfeit2),  mir  gefällig  ju  werben,  unb  mein  bemo* 
fthenifcbeö  ©erf  ju  bcfÖTbcrn,  bat  in  ber  $ha*  meine  Erwartung  übertroffen. 
28ie  hätte  ich  felber  mehr  thun  fönnen,  alä  €ie  gethan  haben?  Söenn 
boch  auch  nur  ber  Erfolg  bem  Ernjte  tyxtx  Bemühungen  unb  ber  Sauter* 
feit  3t>rcr  9lbfi<htcn  entfpräche!  $>och  ba«  wirb,  wie  ich  Wfc*  ««be 
Oflerjmeffe  weifen,  $on  gan$  2)eutfchlanb  jufammengenommen ,  bespreche  s.  <e 
td>  mir  fo  biel  ©eifranb  nicht,  als  ich  »"r  toon  Hamburg  allein  berfpreche. 
irifft  meine  £ofnung  ein,  fo  werbe  ich  bon  3hrcr  Empfehlung,  einer  ebenfo 
ernfilichen  unb  wichtigen,  als  für  mich  rühmlichen  Empfehlung  reiche  Früchte 
ernbten,  (Sic  bafür  fegnen,  unb  um  bejto  mutiger  in  ber  Laufbahn,  bic 
ich  nun  «inmal  betreten  f^be,  fortfahren.  3n  wenig  Jagen  wirb  ber  erjie 
SBanb  beä  Demoftheneä  fertig  feijn.  Äönnte  berfelbe  burch  £ero  Sermittelung 
ein  eben  fo  ehrenboücä  3*ugniB»  in  ber  £amburgifchen  3«tung  erhalten3;, 
al«  bie  blo&e  Slnfünbigung  unb  $robe  beffelbcn  $u  erhalten  ba$  ®lücf  ge= 
habt,  fo  würbe  baö  ein  3uwach«  berer  Serbinblichfeiten  fetm,  unter  welche 
6ie,  t>ocf>5cci)Ttefrer  #err  Btbliothefar ,  berieft  haben  |  I>ero  |  ergebenden 
Diener  |  D.  «Reiste1). 

«cipjig  ben  6  flpril  1770. 

398.  An  Johann  Gottlieb  Cober  in  Bautzen. 
(Original  in  Bautzen,  wie  277,  Nr.  9,  von  Frau  11.  geschrieben  (vgl.  S.  814  A.  I).) 

.^ochÖbler^ochwohlgelahrter-^errConrector  j  #ochgechrtcfier  #crr  unb  ftrcunb 

$a§  Sie  fid)  über  mich  befchwehren,  als  wäre  id)  in  Beantwortung 
%t)xex  ^Briefe  ju  faumfelig  gewefen,  baS  nimt  mia)  JÖunbcr.  ...   3d)  aber 

I)  [Von  Askew.  Vgl.  Lebensbeschr.  S.  J-07  und  208.]        2)  [Vgl.  S.  798  A,  I.] 

3)  [Vgl.  Danzel-Guhrauer,  Les-sing  II,  2,  Beilagen  S.  37.] 

4)  [lieber  Lessing's  Antwort  vgl.  S.  798  A.  3.] 


Digitized  by  Google 


812 


R.  FoERSTER, 


fjabc  bagegen  an  Sie.  binnen  ber  3«it,  nid)t  ein,  fonbern  $metomal  a,e- 
trieben.  ...  Sie  munbern  [vfy,  mein  lieber  ftreunb,  ba§  *on  meinem 
£cmo[tyene  bod;  enblicr;  noefy  ber  crjte  23anb  fyerauäfomt.  3$  nmnbre  mi<$ 
felbji  barüber,  unb  fcreife  ©ott  bafür,  ber  eine  bem  Wnfa^eine  nad)  unmöa/ 
Hcf>c  Saa)c  lieber  Vermuten  bennod;  möglid)  gemalt  Ijat.  ^eute  Dorm 
3af)rc  bad)te  id)  e$  nod)  ntd)t.  2)od)  ©ott  meifc  9tatl)  wo  mir  2Renf$en 
feinen  mijjcn.  $>em  überlade  id)  aud)  meine  fünftigen  ©ege,  unb  infonber* 
Ijeit  baä  Sfyffal  meine«  Deraost.  Aristidis  unb  Libanii.  $>enn  biefc 
breb  möchte  id>  gerne  nod)  beb  meinem  Beben  ediren  tonnen,  nebft  bem 
loa«  Oon  meinen  Animadversionibus  ad  graecos  auetores  no$  rücfftänbicj 
ijt.  TObann  motte  icfy  meine  geber,  £anb  unb  flotof  (jerjli^  gerne  unb 
mit  ftreuben  auf  mein  9tuf)ebette  legen.  Schreiben  Sie  mir  bod)  baä  näcbfte 
mal  ob  Sie  ...  in  3()ter  frönen  Samlung  bon  Mftcn  aud)  etwa  ju  ben 
oratoribus  graecis  minoribus  ma$  fyaben.  25er  jlvetyte  Jfjeil  ber  ben  Äeft 
be$  2ejte$  oom  Demofty.  enthält,  foll  vvitlö  ©ott  auf  näctyjte  üHid)aeli$* 
fouv  mefa  erfolgen.  |  Qlbcr  ma«  fjaben  «Sie  benn  für  inedita  Libanii  ?  Dfmfcbl* 
bar  bod)  vool)l  eben  bie  Stücfen,  bie  in  bem  batyerifdjen,  eljebem  fuggerifdjen 
Codice  ftcr)n,  ben  id)  i£t  bei)  mir  fyabe,  unb  au«  n>eld)em  Henr.  Stephanus 
efyebcm  aud)  6.  Sieben  bom  Themistio  edirt  r)at.  Sie  tfyun  fct>r  mcbl, 
baft  Sie  biefe  aneedota  Libaniana  befant  mad)en  mollen.  $enn  hätte 
©ott  cä  ja  befcfylofjen  ba§  id)  einmal  ben  Libanium  ganj  edirte,  fo  ifi 
bi§  bal)in  nod;  eine  geraume  3*it.  $a$  fan  ct>cr  nid)t  gefdjefyen,  alä  bi§ 
id)  mit  meinem  Deraosth.  unb  Aristide  fertig  bin.  9hir  müfcen  Sie  nid^r 
fo  fcr>r  jaubern,  nur  uu$  nid)t  mit  bloßen  üBerft>red)ungen  folange  aufhalten. 
$en  aug«burgifd)en  Codicera  Dom  Libanio  fan  id)  Sfmen  niajt  [Riefen. 
Sie  fefjen  t>on  felbjt  gar  leicht  bic  Urfadjen  ein,  warum  baä  nia)t  angebt. 
9)tet)r  fan  id)  nia)t  tljun,  al$  3f)nen  allenfalls  meine  9lbfd)rift  ber  berouften 
töebe1)  jujufdjicfen.  Q$  fdjeint,  als  ob  Sie  mir  nid)t  red)t  trauten.  3* 
mill  3()nen  aber  mehr  trauen,  ale  Sie  mir,  id)  weiß  felbjt  nief/t  roarum, 
ju  trauen  faVincn.  3d)  fenne  3|)re  9lrt  fd)on,  brum  nimt  3t)r  betragen 
mich  nid>t  nmnber,  unb  ich  neunte  e$  3f)nen  aud)  nid)t  fer>r  übel.  2lUc 
bie  oon  3()nen  angegebnen  Stellen  ftcf>n  im  Slugäb.  codice  jujt  fo  vpie 
in  3hrer  51bfd;rift,  unb  id;  rounbre  mid>,  mic  Sie  ben  fo  flarcn,  leiebt- 
tcrftcinblia)en  unb  unfel;lerl)aften  Stellen  anflogen  fönnen.  ©enn  3r)re  - 
?lbfa)rift  in  allen  übrigen  Stellen  eben  fo  richtig  unb  getreu  ift,  mie  in  ben2  i 

0  [In  Icarium  II  =  ed.  Reiske  t.  II  p.  13  4  f.    Vgl.  S.  815,  23  f.] 
2)  [Udr:  ber] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Bhiefe. 


813 


angeregten,  fo  fönnen  Sie  bicfeS  Stücfgen  feflich  ediren,  unb  ofme  ÜKül>e 
mterpretiren.  Unb  warum  ^aben  'Sie  benn  niebt  fortgefahren  bebenfliche 
©teilen  bifj  jum  @nbe  ber  Oiebe  auszeichnen.  Sie  finb  ja  nid>t  mcl 
über  bie  Reifte  bev  Otebe  gefommen.  3m  AugSb.  Mjtc  fommen  noch  brittc* 
t^alb  Seiten,  baraufl  Sie  nichts  angezeichnet  haben.  3ft  ctu>a  3h*  Exemplar 
nicht  fo  fcolljtänbig?  3m  befagten  Mfte  enbiget  bie  Diebe  mit  ben 
©orten  ei  jtir{  dvvauat  toiuvtu  udtAOi  vru  (ptfoiv  iatog  ovx  adixco.  Sie 
haben  alfo  nunmehr,  wie  ich  ^ermuthe,  bie  opera  Libanii  ex  edilione  Mo- 
relli.  Neulich  Woltc  ein  guter  $reunb  Don  mir  Wijjcn,  ob  Morellus  aud>  über 
ben  $wer;ten  Söanb  beS  Libanii  Anmerfungen  edirt  habe.  3d)  fönte  iinn 
hierauf  anberS  nidjtö  |  als  biefeS  antworten,  ba§  ich  nie  baüon  etwas  gc*  foi.  2' 
lefen,  nod)  gehört  hatte,  unb  ba§  bei)  meinem  Exemplare  wenigfrenS  fich 
feine  jum  jmet;tcn  ZtyiU,  wot)l  aber  jum  erften,  fanben.  £aben  Sie  benn 
etwa  bev>  tyxem  Exemplare  Morelli  Anmerfungen  jum  jwctyten  Ztyik'i 
2)aS  möd)te  ich  fl*™*  tt>i§cn.  3tf  ftleich  alles  Don  biefem  Spanne,  befanter* 
majjen,  höchft  elenb,  unb  beS  2)rucfcS  nicht  wern),  fo  müfte  man  fie  boch, 
ber  Seltenheit,  unb  ber  üöollftänbtgfett  beS  üöetfed  wegen,  unb  um  bie 
Käufer  $u  befriebigen,  unb  feiner  Ausgabe  ben  Vorwurf  ber  SDtangelhaftig* 
feit  ju  erfparen,  auch  mitnehmen.  3h*  Anerbieten  mir  3hre  Manuscripte 
\u  communiciren,  ein  ebelmüthigeS  Anerbieten,  nehme  ich  mit  meiern1)  £aufc 
an.  Sajjcn  Sie  mid?  nur  erjr  recht  wipen  waS  für  fchönc  Sachen  Sie  auS 
Italien  mitgebracht  $)aS  5Jc^eichni§  welches  Sie  mir  in  %bxem 

erften  Briefe  feit  tyxex  £eimfunft  gaben2),  ifi  ju  unDollftanbig.  Stehn 
Sie  benn  etwa  noch  U1  Correspondenz3)  mit  3hrem  ^ofratr)  Bianconi? 
unb  wie  fönte  man  wohl  etwas  an  ibn  fid?er  gelangen  lafjen?  Auf  bie 
nädjfte  9Jce§e  erwarte  ich  Don  3hnen  c*n  näheres  unb  mchrereS,  fonberlid;, 
waS  Sie  gutS  machen,  unb  wie  cS  3hnen  ifct  &cht.  &xxä>  no£t> 
SÖitber?  üJceine  $rau  macht  3hnen  *hr  Compliment,  unb  ich  Dcrharre 
unter  Anwünfchung  alles  Wohlergehens  (5w.  #och@blen  ergebender  |  Liener 
Seipjtg  ben  18  Apr.  1770. 

91.  S.  93or  furjen  fragte  ein  guter  ^rcunb  aus  Harburg  ber;  mir 
an,  ob  3hr  Jamblichus4)  balb  h^^uSfommen  würbe.  2öaS  foll  ich  ihm 
barauf  antworten?  ©irfltch  Sie  mü§en  cS  nicht  ber;  Ghionis  epistolis 
bewenben  lagen.    Sie  müjjen  3h*e  föeift  nach  Italien  mit  etwas  werf* 


{)  [Hdr:  bieten,  «)  [Vgl.  S.  609  A.  2.]  3)  [Ildr:  Corcspondcoz] 

*)  [De  communi  matheraolica  scientia.] 


Digitized  by  Google 


814  R.  Fo ERSTER, 

würbtgern  signalisiren.  $on')  Chionis  ©riefen  r>abc  id>  ifct  auch,  ein 
Mjl.  bei?  mir. 

399.  An  Unhold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbiittcl. 

(Nach  ,Gelehrlem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  6  S.  H;  Lachmann  XIII,  118; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  174.) 

ift  mir  ein  wat)re$  ©ergnügen,  duer  ©oljlgebohrnen  mit  bem 
erjfcn  eine«  SBerfä2)  aufzuwarten,  ju  bejfen  ßmpfehlung  6ie,  feben 
ba  eä  noct)  in  ber  ©eburtt)  mar,  jum  borau*  fo  biel  beigetragen  haben, 
©eil  ich  nicht  zweifle,  ba§  3hr  flnfefm  ber;  ben  Serfafiern  ber  neuen  §m- 
burger  3«tong,  3^rcr  Entfernung  ungeachtet,  bennod)  einen  ftarfen  (Sinbrucf 
t^abe,  fo  erfä^ne  id)  mict),  6ie  ju  erfuchen,  eä  babJn  ju  Permitteln,  bap 
in  gebadeter  3*itung  eine  ju  beffern  Vertriebe  metneä  ©erfS  gcreict>cnbe 
Wnjeige  mitgetheilet  werbe.  Äönnte  e$  buret)  $)ero  $ermittelung  gefebeben, 
ba§  auet)  bic  h«t$ogli<hc  SMbliothef,  ber  6ie  Dörflern,  ein  djemplar  nähme, 
fo  gefchähe3)  mir  barunter  eine  ©efälligfett.  wetfj  ict)  wohl,  ba§ 

begleichen  Sitten,  unb  DienfUcijhingen4;  feinen  Pon  unö  betyben  flctben. 
9lber  bie  ©erfaffung  ber  JÖelt,  in  ber  mir  leben,  macht  jie  unPermciblicb. 
SBcniajtenä  mujj  i<f>,  ba  ich,  einmal  bie  töoüe  eines  Verlegers  miber  meinen 
s.is2öillen  fpielen  mu§,  mid)  $u  dergleichen  (Irniebrigungcn  bequemen.  |  #err 
fflanbal,  ein  «Schotte,  wirb  3hnctt  vor  (inigen  ©odjen  ein  Schreiben5,  Pon 
mir  cinger)anbigt  hcibc-n,  unb  ich  h°ffc'  DaB  &  gütige  Aufnahme  merbe 
erhalten  haben.  Db  bic  Porgefcr/lagene  Subfcription  auf  meinen  Semoitbenri 
bei)  bem6)  hamburgifct)en  intelligent (Somptoir  ui  Stanbe  gefommen,  unb 
©elbcr  bafclbft  eingegangen  finb,  ijl  mir  jc^t  noch,  nicht  mijfenb.  3war 
Pcrfpracr)  ich  m^r  bon  Hamburg  wenigjrcnS  einigen  ©cpjtanb;  aber  $u  meiner 
93efrembung  ijr  noch  meit  weniger  pon  baber,  alä  felbft  Pon  Setyjig  ein- 
gegangen, ba  boch  ihrer  fed^ö  noch  pränumeriret  haben.  ^od>  id)  will 
duer  Söoblgcbohrnen  mit  bergleichen  ftlcinigfeitcn  nicht  behelligen,  dürfte 
ich  aber  wohl  fo  frei)  fcr>n,  unb  mich  erfunbigen,  unter  waä  für  ©ebingungen 
man  wohl  au«  ber  SMfcnbüttclfchcn  Üötbliotbcf  etwa*  Pon  üflanuferipten 
hierher  naa)  Scipjig  befommen  tonnte,  fall*  man  mermte,  bc$  einen  ober  be* 

I)  [Dieser  Satz  ist  von  R.  selbst  geschrieben.] 

3]  (Oratorum  Graecorum  volumen  primum,  Lipsiae  t770.    Vgl.  S.  798  A.  I 
und  S.  8J8,  15  f.]  3)  [Br:  aefäefc]  4)  [Br:  $tenftteitiingenj 

5)  [Brief  397.]  6)  [Br:  ben| 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Brikfe. 


815 


anbcrn  oon  bafjcr  bcnötbiflt  ju  fcrm.  Unter  $crfid)crinig  aufrichtiger  £oa> 
adfjtuna,  unb  &iiir>ün[cr;una,  alles  iföohterget>end  Derfyarre  k.  |  D.  töeiäfe1). 
£eip$ifl  ben  12  ü)tai)  1770. 

400.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  51.) 

Ludovico  Gaspari  Valkenario  |  Viro  Celeberrimo  |  spd  |  IlReiske. 

Migrat  ad  Te  nunc,  nii  Valkenari,  primum  Demosthenis  mei 
voluinen,  quod  ut  tibi  probetur,  tametsi  sperare  non  licet,  per  tarnen 
velim.  Tuo  enim  tuique  similiura,  qui  pauci  sunt,  aut  stabil  aut  cadet 
opera  istaec  mea  judicio.  Confido  tarnen,  in  bene  raultis,  de  quibus 
tu  secius  sis  sensurus,  haud  pauciora  rursus  fore,  quibus  calculum 
tu  tuum  addas.  Libere,  quaeso,  animi  tui  sensus  ad  me  aperi,  tuis- 
que  consiliis  reliquorum  voluminum  rationes  rege;  roihique  le  si  bona 
fide  amicum  et  propitium  approbare  vis,  edilionem  hanc  meam,  quae 
sunüibus  meis  exeudenda  fuit,  auditoribus  tuis  commenda,  quo  facilior 
atque  celerior  exeraplarium  in  terris  vestris  distractio  voluminum  in- 
secuturorum  edilionem  acceleret.  Otium  quod  a  curando  Demosthene 
mihi  superest,  impendo  nunc  Libanio  e  codieibus  manuscriptis  emacu- 
lando  et  sarciendo,  qui  Codices  penes  me  sunt  numero  duo,  Bava- 
ricus  et  Augustanus,  sed  hic  inprimis,  antiquus,  membranaceus, 
optimae  notae.  Ex  illo  orationem  de  ira  Juliani,  a  Fabricio  mutila- 
lam  cauda  editam  integravi,  et  tres  alias  ftthrag  bene  longas,  non- 
dum  editas  exscripsi.  Ex  hoc  exscripsi  orationem  ineditam  in  Icarium, 
omnesque  orationes,  quae  a  Morello,  Fa|bricio  et  Bongiovannio  trun-foM* 
catae  sunt  editae,  integravi,  versus  innumeros  minores  supplevi, 
mendas  infinitas  sustuli.  vel  tollo  potius.  medio  enim  jam  in  opere 
versor.  Adornabo  aliquando,  si  per  fata  sacculique  nostri  stultitiam 
licebit,  ab  his  studiis  alienissimi,  novam  operum  Libanit  omnium 
edilionem  vulgatis  multo  pleniorem  et  emendatiorem.  De  ralione 
Stobaeum  Augustanum  adipiscendi  quae  mihi  viderentur  nuper  pluri- 
bus  ad  collegam  tuum  V.  C.2)  scripsi,  quem  nullus  dubilo  ad  te  re- 
lulisse.    Mea  si  qua  potest  esse  opera,  lubens  eam  vobis  navabo. 

\)  [Ueber  Lessing's  Antwort  vgl.  S.  798  A.  i.] 
2)  [Huhnken.] 


Digitized  by  Google 


816 


R.  FOEBSTEH  , 


Sophoclem  a  Te,  mi  Valkenari,  edi,  fama  ferl  inier  nostrates  incre- 
bescens.  Veram  equidem  eam  esse  velim.  Eundem  poelam  Parisiis 
nuper  editura  esse,  nescio  a  quo,  ni  fallor,  a  Capperonerio,  rumor 
ail.  Vidistine  illam  editionem.  Suecus  heri  me  convenit,  Parisiis 
domum  revertens,  Lidenus,  Upsaliensis  bibliothecae  praefectus,  qui 
auctor  mihi  fuit,  tanquam  rei  certae,  Cantabrigiae  hoc  ipso  anno 
edilas  esse  quatuor  Demosthenis  orationes,  cum  Taylori  commentariis, 
antea  non  editis.  Nostrates  in  literis  quae  gerant  haud  mihi  constat. 
Multum  id  quidem  esse  haud  videtur.  Wyttenbachius  propediem  ad 
vos  proGciscetur,  quem  vos  literis  vestris  ornabitis,  ut  decus  aliquando 
Germaniae  seu  Belgii  sit  futurus.  Non  parum  equidem  de  eo  ominor. 
Kjus  in  gratiam  nonnulla  Juliani  nuper  cum  mstis  Augustanis  et  Bavar. 
contuli,  et  epistolas  quinque  ineditas  exscripsi1).  Bene  vale,  Valkenari, 
Vir  Praestantissime,  literasque  ornare,  quod  facis,  et  mihi  bene  velle 
perge.    Scripsi  Lipsiae  d.  13  Maij  17702). 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Valkenaer,  celebre  Professeur  ja  j  Leide. 


1)  [Die  —  von  Frau  R.  geschriebene  —  Collation  und  Abschrift  ist  erhalten 
im  Cod.  Wyttenb.  oct.  40  der  Universitälsbibl.  in  Leiden.  Vgl.  Hertlein,  lulian.  I 
Praef.  p.  VI.] 

2)  [Valckenaer's  Antwort  lautet  im  Concept  (Leiden  B.  P.  L.  339  fol.  22): 
Viro  Celeberr.  I.  I.  Reiskio  S.  P.  D.  L.  C.  V.  |  Quod  dudum  ante  facere  debueram 
nunc  tandem  grates  Tibi  ago  maximas  pro  iucundissimo  dono  quo  me  ornasti,  primo 
volumine  Tui  Demosthenis,  in  quo  edendo  strenuc  pergere  Te  laetus  inlelligo.  Se- 
quentia  volumina,  ubi  ad  Luchtmannos  miseris,  noslro  nobis  aere  comparabirau.v 
Quantum  id  per1)  me  fieri  poteril,  efficere  nitar,  ut  exemplaria  operis  Tui  laboriosi 
bis  in  terris  dislrahantur :  sed  libri  versionibus  Lalinis  qualibuscunque  destiluti  vis 
credas  quam  raros  hic  emptores  inveniani:  ego  ne  unam  quidem  Tragoediam  edere 
absque  Latinis  sustinui.  In  Demostbene  nonne  satius  fuisset,  optimas  Codicum 
lectiones  in  singulis  paginis  commemorasse?  Tuas  etiam  coniecluras  auctoriUle 
Codicum  destitutas,  pauciores  vellem  in  contextum  recepisses.  Gratulor  Tibi  Tay- 
lori Schedas  quas  cx  Anglia  accepisti:  eius  observata  Tuo  operi  non  parum  coo- 
ciliabunt  ornamenti.  Miror  equidem  Vir  Eruditiss.  qui  possis  tarn  multa  simul  agere, 
atque  in  Demosthene  occupatissimus,  de  Libanio  emaculando  atque  edendo  cogilare. 
ego  etiamnunc  versor  in  diversissimo  genere,  quod  me  forte  per  biennium  adhuc 
tenebit:  quam  memoras,  fama  de  Sophocle  a  me  edendo,  illa  quidem  mendax  est: 
si  Parisina  prodiret  editio,  atque  in  ilia  Codicum  darentur  egregiae  lectiones,  hae 
me  forsan  impellerent  ad  edenda  observata  quaedam  mea  in  Sophoclem,  ex  cuiu* 

fol.  22v   pcrditis  fabulis  fragmenta  quidem  collegi  studiosissime.  |  Qui  ad  nos  venit  Wytlenb. 
modestus  et  perdoctus  iuvenis  libcllum  hic  edel  Plutarchi*),  egregiis  adnotaiis  io- 

I)  [per  fehlt  in  tidr.]  2)  [De  sera  numinis  vindicta,  Lugd.  B.  1772  ] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiseb's  Briefe. 


817 


401.  An  Gerard  Meerman  im  Haag. 
Original  im  Haag,  wie  114,  Nr.  14.    Abschrift  des  H.  Dr.  Bijvanck.) 

Viro  illustri  j  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  IIReiske 

Cujus  jam  dudura  commovi  spem  Demosthenis  a  me  edendi, 
primum  ejus  volumen  nunc  tandem  aliquando  prodit.  quod  ad  Te, 
Vir  Illustris  cum  mitto,  tum  rogo,  ut  benigne  de  eo  sentias,  et  ad 
amicos  tuos  instilutum  meum  laudes,  eoque  distractionem  exem- 
plarium  in  tractibus  vestris  pro  virili  tua  facilites. .  . .  Otium,  quod 
a  curis  demosthenicis  mihi  vacuum  superest,  tribuo  Libanio.  .  .  . 
Quod  si  deus  vitam  et  vires  proroget,  coeptumque  demosthenicuiu 
ita  fortunet,  ut  compendii  nonnihil  e  venditione  exem planum  demosth. 
exsistat,  quicquid  id  erit,  consecrabo  totum  edendis  Aristidi  et  Libanio. 
ad  quos  emaculandos  et  sarciendos  tot  et  tarn  praeclara  adminicula 
miiii  secunda  quaedam  fort u na  mea  conciliavit.  In  codicibus  graecis 
Augusta  Yindel.  nupcr  ad  me  missis  est  quoque  unus  Aristidis.  De 
tuis  ejusdem  codicibus,  Meermanne,  Vir  illustris,  quorum  ad  me 
miltendorum  tu  spem  aliquando  injiciebas,  quicquid  tu  statues,  in  eo 
acquiescam.  ßene  vale,  et  mihi,  quod  facis,  bene  velle  perge.  Scripsi 
Lipsiae  d.  4  5.  Maij  1770. 

402.  An  Johann  Christian  Bartholomaei  in  Weimar. 

(Original  in  Gotha,  wie  315,  Nr.  86,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

$oä)  Gbler  £o(r/n>or;lgelaf)rtcr  $m  Bibliothecari,  |  £odftner;renber  £crr 

unb  ©önner 

3q)  fcfytcfe  Ihnen  bur$  Ihren  ^)ofmann  ben  erfien  £l)eil  meine« 
Demosthenis  ju,  tfyeilä  aU  ein  ®efcfyenf,  ober  Oielmefyr  ati  eine  fcfynlbige 
(frfentlicfyfeit  für  bie  gütige  Communication  öftrer  Aldinae,  beren  id)  aud) 
mit  gebüfyrenben  Oiutune  in  ber  2Jorrebe  p.  L.XXIII.  gebaut  tjabe,  tljeilä  alä 
eine  $robe  be$  ganjen  ©erfeä,  baran  Cht».  #ocr;(Sbl.  crfcr>en  tonnen,  ob  eä 
für  bie  £er$ogl.  93ibIiotf>ef ,  ber  Sie  rüljmlid)  Dörflern,  fer;,  ficr;  bajjelbe 
per  modum  praenumerationis  anjufcfyaffen.  ...    (Sn>.  £ocr;(!bl.  würben 

struetum.  Tu  cum  uxore  carissima  quam  optimam  malronam  meis  verbis  oflicio- 
sissime  salutabis,  vale  Vir  Eruditissime.  res  Tuas  bene  gere  et  me  amare  perge. 

> 

Dnbam  Leidac  D.  XIX  Novembr.  1770. 

Abh.ndl.  d.  K.  S.  OeielUcb.  d.  Wiucnicb.  XXX VIU.  51 


Digitized  by  Google 


818  R.  Fohrster, 

mir  alfo  eine  ©efäüigfeit  ertoeifen,  roenn  <Sie,  wie  gefaxt,  für  bie  ^er^ogl. 
Bibliothec  ju  ©etymar  auf  ein  Exemplar  praenumerireu 1  roolten ,  n>ic  ich 
benn  auch  auf  bie  gotr)aifcr;e  ein«  liefern  mufj.  Ratten  dieselben  übria/n« 
etwa«  auf  ber  3hri(jen,  ba«  ju  ben  fleinern  grichifchen  9t  ebnem,  ober  $um 
Aristide,  wie  auch  jum  Libanio  gehörte,  (benn  auch  biefe  Auetores  habe 
ich  mir  mit  ©otte  borgenommen,  wenn  ©ott  geben  unb  ©cfunbheit  friftet, 
unb  ©ebenen  ju  meinem  Vorhaben  »erleidet,  an«  Sicht  ju  jrellen,  unb  f>abe 
bereit«  einen  ziemlichen  23orrath  bon  Füllmitteln  baju  in  meiner  ©ett>alt.) 
unb  wolten  dieselben  mir  e«,  nur  mit  ber  orbentlicfyen  $oft  auf  meine 
ftojicn  jufommen  lafeen,  fo  mürben  6ie  mich  3hnen  auf«  neue  Derbinben. 
$)er  «£>öchfte  ftärfe  3hrc  Gräfte,  unb  fröne  3hr€  Unternehmungen  mit  3ea,en. 
3<h  berharre  in  fchulbiger  #od?acf;tung  |  6m.  £o$(Sblen  |  ergebender  Liener 
D.  9tei«fe. 

Seibjig  ben  19  SWa^  1770. 

403.  An  Jacob  Brucker  in  Augsburg. 
(Concept  Lebensbeschr.  S.  53t — 534.) 

|>ocf;mürbigcr,2)  |  ^ochgelafjrter  #err  «Senior. 

3d>  hatte  bereit«  bem  £errn  Rectori  unb  Bibliothecario  $ecfing  auf 
getragen ,  in  meinem  tarnen  dm.  #ocr/Würben  $anf  für  bie  ü)iühwaltung 
$u  fagen,  meldte  Diefelben  meinetwegen  gehabt  haben.  3d>  wollte  Sic  nidjt 
gerne  mit  alljuöftern  Schreiben  behelligen.  Mein  Dero  h^S^rt^** 
6d)reiben  bom  8.  hujus  giebt  mir  nicht  nur  ©clegenhett  unb  drlaubnip, 
fonbern  e«  legt  mir  auch  ^  angenehme  6chulbigfeit  auf,  tyntn  fcr/riftlicr/ 
ju  bezeugen,  bajj  ich  ®orie  öenuS  ftnDe'  ©efühl  meine«  £er$ens 
bon  ber  ®rö§e  ber  3Bor>ltf>at  au«jubrücfen ,  welche  bie  Herren  Curatores 
3hr*ä  Orte«  burch  liebreiche,  ja  ungewöhnlich  gro§mütf}ige  2Jcittheilun$  mir 
ermiefen  haben.  Unb  auch  3hnen/  #ochwürbiger  £err  Senior,  fömmt  ein 
fehr  großer  meiner  2)anf  barfeit  boller  Serehrung  $u.  $)enn  6ie  haben 
gewifc  ba«  meijte  baju  beigetragen,  bafc  ich  nmmi  2Bunfcr;e«  theilhaftig  ge- 
worben bin.  $och  ift  e«  hier  ber  Ort  nicht  mich  trüber  au«julaf|en.  $ud> 
berlangt  3h"  93efcr;eibenhett  unb  eble  ©emüth«art  fein  SBortgepränge.  Bit 
glauben  mir  auf  mein  2öort,  bajj  ich  ™  ^emuth  bie  ©üte  ©otte«  greife, 
bie  mir  in  3hnen,  h^chtoürbiger  #err  Senior,  unb  in  meinen  übrigen  ©ön^ 

1)  [Hdr:  praenumeriern] 

J)  [Antwort  auf  Bruckcr's  Brief  vom  8.  Mai  U70  (Lebensbeschr.  S.  530  f.). 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe. 


819 


nern  \n  9lugfpurg,  liebreiche  tfreunbe  jugeführt  hat  bie  fic^  als  ©erzeuge 
gebrauten  lajfen,  ba§  id)  (SuteS  nach  meiner  $rt  |  unb  nach  meinein  ©er-  s- 533 
mögen  in  ber  Söelt  ausrichten  fann.  2)ie  Codices  follen  unberlefct  lieber 
an  Ott  unb  ©teile  fommen.  3d)  will  einen  guten  unb  rühmlichen  ®e< 
brauch  babon  machen,  jum  greife  ©ottcS,  $um  töuhm  ber  Republic  WugS« 
putg  unb  meiner  bortigen  ©önner,  unb  jum  allgemeinen  93ejten.  2öcnn 
ich  fte  aber  werbe  wieber  jurücf  [Riefen  tonnen,  fann  id)  borberljanb  mit 
®ewi§heit  nicht  fagen.  2)er  Arbeit  ijt  frer/lid)  biet,  bie  id)  ^aben  werbe, 
wenn  id)  mir  6  6tütfe  rec^t  ju  nu£e  machen  will,  babon  einige  allein  eine 
ftrift  bon  6  üNonaten  unb  brüber  erforbem.  9lud)  ^abe  id)  überbem  nod), 
auper  meinen  9lmtSberrid)tungen ,  mit  ber  Söeforgung  beS  $)rucfeS  Dom  J)c« 
mojtyene,  wie  aud)  meiner  lateinifcr/en  Ueberfefcung  ber  ©eograb^ic  beS  "2lbul» 
feba,  baran  i£t  gebrueft  wirb,  unb  babon  bie  Hälfte  in  beS  <^errn  (S9t. 
$>üfd)ingS  ÜWagajine  mit  beborjtetjenber  Citermeffe  an«  Sicht  treten  wirb'.\ 
ooflauf  ju  tfjun.  Unb  nad)  ber  9)leffe  foll  aud)  ber  Mbbrucf  bom  Arislide 
angefangen  werben.  2)och  will  id)  mein  mögliches  tlmn,  unb  mid)  fpuben. 
fo  oiel  id)  fann,  ba§  id)  auf  näd)jte  9Rid)aeli$meffe  wenigjtenS  ein  ober  $wet> 
ÜHanufcripte  wieber  jurüdfdjitfen  fann. 

$uf  jwetytcn  $unft  ju  fomincn;  wie  fehr.  erfreut  eS  mid),  ba§  @w. 
£od)Würben  ftd)  entfd)lojTen  tjaben,  bie  ©elt  mit  einer  fo  wichtigen  Piecc 
$u  befd)enfen,  als  baS  geben  bon  einem  fo  merfwürbigen,  unb  in  feiner  9!rt 
fo  mißlichen,  fo  berühmten,  fo  el)rwürbigen  ÜJtanne,  als  Hier.  Wolf  war; 
jumal  ein  ?eben,  baS  ein  foldjer  SJlann  |  felber  befd)ricben  l>at.  (Ss  wirb  s.  531 
meinem  Demostheni  feine  geringe  Qititt  geben.  3<h  habe  be§wegen  mit 
bem  3)rucfer  meinet  Deraosthenis2)  gcfyrod)en,  ber  aud)  barneben  einen 
f leinen  Sucfyfyanbel  bat.  (Ir  ijt  willig  jum  Berlage,  unb  oerfbricfyt  für 
Communication  beS  ManuscripteS  2  9ttl)l.  per  33ogen  $ur  (Srfenntlicbfeit, 
wenn  eS  nict/t  weiter,  als  14  bis  16  ÜBogen  im  $rucfe,  orbentltd)eS  Median 
oelav  betragen  follte.  (H  foll  bor  ben  Tbcil  fommen,  ber  bie  Wnmerfungen 
$um  Deinoslhene  oon  H.  Wolf  enthalten  wirb.  Ueberbem  aber  foll  aud) 
noch  eine  hinlängliche  9ln$al)l  Exemplare  abgezogen  Werben,  für  Äaufer, 
bie  baS  J)emojtbenifche  ©erf  nicht  mögen,  ©inb  dw.  mit  biefem  (£r* 
bieten  jufrieben,  fo  tonnen  fte  3hl"  Manuscript,  wenn  Tic  wollen,  an  mid) 
fehiefen.  Die  93e$ahluitg  foll  ungefäumt  erfolgen.  föathfam  würbe  eS, 
meines  drad>tenS  fev>n,  wenn  nicht  baS  Autographum,  fonbern  eine  getreue, 
leferliche  ^lbfct)rtft  mir  jugefertiget,  unb  ben  2>rucfern  in  bie  ^änbe  gegeben 

0  [Vgl.  S.  79 {  A.  \.]  i)  [Sommer  in  Leipzig.] 

5i* 


Digitized  by  Google 


820 


R.  Fo ERSTEH, 


würbe.  ÜDcrjcniftc  %[)t\\  meine«  $emojii>nifd)en  2Bcrfc$,  worinne  biefe^ 
benäbefetyreibuna,  <Pfa{}  pnben  wirb,  femmt  efycr  nid^t  unter  bie  treffe,  al« 
auf  Oftern  über«  3af>r,  Kulte  ©ott.  Um  biefe  3«it  fönnen  6tc  eä  parat 
galten,  $)ocr;  fann  eä  auef;  nod)  eher  abgebrueft  unb  Derfauft  n>erben.  3* 
überlaf[e  biefe«  dm.  felbjtcigncm  ©utbefinben,  unb  in  drmartuna,  pn* 
jtiger  Hnftvort  r>erf)arre,  unter  aufrichtiger  9lnwünfd>ung  alle«  leiblichen  unt 
geijilicfien  6ecjen«  toon  ©orte,  |  %  %  fteisfe. 

* 

404.  An  den  Abbe  Mercier  de  Saint-Ijeger  in  Paris. 
(Original  in  Brüssel,  wie  391,  gedruckt  in  Le  Maseon  a.  n.  0.  S.  63  f.1 

Viro  Plurimum  Reverendo  |  Abbati  Mercerio  |  spd  |  HReiske 

Post  literas,  quatuordeeim  abhinc  diebus  ad  te  scriptas,  Abbas 
summe  Reverende,  et  in  fascem  librorum  conjectas,  quem  Slrasburgo 
intra  paueos  dies  aeeipies,  nibil  est  quod  te  nunc  hac  literaruro  bre- 
vitate  velim,  praeter  hoc  unum,  ut  literas  his  inclusas  Schnurrero 
reddas,  cum  te  conveniet.  id  quod  nisi  jara  fecit,  proxirae  faciet. 
Ipse  enim  in  literis,  quas  ad  ine  Londino  novissimas  dedit,  auetor 
mihi  fuit,  ut  ad  te  mitterem,  si  quid  literarum  ad  se  dare  vellero. 
Nam  sub  Junii  initium  se  Anglia  relicta  ad  vos  esse  transiturum. 
Familiariter  eo  per  menses  aliquot  usus  sum,  cum  Lipsiae  ageret, 
hospitioque  meo  uteretur1).  Literis  orientalibus  deditus  est.  A  vobis 
in  patriam  redibit,  Tubingam,  ubi  cathedra  professoria  ei  destinata  est. 
Si  quid  habes,  Vir  Plurimum  Reverende,  quod  per  eum  ad  me  cu- 
ratum  velis,  manda.  Sedulam  et  fidelem  operam  navabit.  Bene  vale, 
et  fac  ut  resciam,  nura  fascis  Strasburgo  ad  te  recte  perlatus  sil. 
Scripsi  Lipsiae  d.  II.3;  Junii  1770. 
foi. |  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  l'Abb6  Mercier  |  Bibliothecaire  de  S. 
Genevieve  |  a  |  Paris.  |  fr.  Strasburg. 

1)  [Schweigh'auser  sagt  in  seiner  Selbstbiographie  (Dahler,  Memoria«  lohaoois 
Schweighaeuseri  sacrum  p.  H):  In  Arabicis,  Vir  doclissimus  Christian.  Frid.  Schnor- 
renis,  hodie  Ling.  Graec  et  Orienlall.  in  Tubingensi  Academia  Prof.  Celeb.  con- 
discipulus  ibi  (apud  Reiskium  hieme  anni  MDCCLXVIII)  mihi  obtigit  .  .  .  Apud 
Reiskitim  ejusque  contubernalem  Schnurrerum,  Griesbachio  etiam  innotescere.  Und 
Schnurrer  schreibt  an  SchweighSuser  von  Tübingen  den  4.  August  4  782:  Sknn 
ba  nur  unfer  etjrttdjcr  9iet£fe  nod)  lebte,  an  biefen  toütb  id)  midi)  in  allen  folgen 
Satten  [in  Arabien]  ftdjet  ftenben  fönnen.  Der  Brief  isl  jetzt  im  Besitz  des  Herrn 
Charles  Mehl  in  Paris,  der  ihn  mir  freundlichst  zur  Benützung  schickte. 

1)  [Druck:  10.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Bmiefk. 


405.  An  Gerard  Meerman  im  Haag. 
(Original  im  Haag,  wie  174,  Nr.  t5.    Abschrift  des  Herrn  Dr.  Bijvanck.) 

Viro  illustri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  IIReiske 

Triduo  abhinc  retro  famulus  Schreuderi,  librarii  Amstelodamensis, 
mihi  reddidit  fasciculum,  a  Te  procul  dubio,  Meerraanne,  vir  illustris, 
missum,  nullo  signaculo,  quod  utique  mirabar  in  tanta  rerum  intus 
conclusarura  praeslantia  et  raritate,  munitum,  tuisque  carentem  literis. 
quaecunque  est  illius  o'/.tywQi'a?  causa,  meam  quidem  mirationem  ut 
in  re  tarn  gravi  cientis,  pervenerunt  utique  ad  me  duo  Codices 
Aristidis  .manuscripti  e  bibliotheca  tua,  una  cum  schedis,  aliis  ad 
majorem  illorum  codicum,  aliis  ad  minorem  pertinentibus.  Gratias  ante 
omnia  tibi,  vir  maxime,  idemque  ofßciosissime,  quas  possum  maximas 
habeo  agoque  pro  isto  tanto,  quod  in  me  contulisti,  beneficio,  testi- 
monioque  tarn  luculento  fiduciae,  quam  in  fide  industriaque  mea 
ponis.  . . .  Demosthenis,  cujus  volumen  secundum  nunc  praelum 
exercel,  folia  quaeque  bis  relegenda  mihi  sunt,  quo  emendatior  exeat 
textus.  qua  in  re  quantas  exantlem  molestias,  quam  multum  mihi 
temporis  pereal,  vix  credas  si  dicam.  praeterea  scholia  graeca,  quae 
volumen  hoc  secundum  claudent,  magnam  partem  inedita  e  codici- 
bus  Augustano  et  Monachiensi,  in  ordinem  sunt  redigenda,  ad  pagi- 
nasque  et  versus  editionis  ineae  accommodanda.  Sed  est  praeterea 
adhuc  aliud,  inulto  id  quidem  gravius,  et  maximam  otii  mei  partem 
sibi  deposcens  atque  absumens,  Libanius,  in  quo  emaculando,  sar- 
ciendo,  atque  ad  editionem  concinnando  et  hos  jam  tres  menses  con- 
sumsi,  et  reliquum  quod  est  hujus  aestatis  condam.  Flagitium  nempe 
mihi  videbar  commissurus,  si  oportunitatem  tanti  operis  peragendi 
sponle  oblatam  e  manibus  nullo  usu  facto  paterer  elabi.  Membrana- 
ceum  enim  codicem,  cui  parem  usquam  locorum  superesse  Libanii 
diffido,  nuper  ad  me  Augustani  miserunt,  unde,  praeter  ineditam 
unam,  octo  aliarum  dudum  editarum,  ingentes  lacunas  explevi;  ne 
de  mendis  et  foedissimis,  et  numero  infinitis  vulgarium  editionum 
dicam,  quas  hujus  codicis  vere  aurei  auctoritate  sustuli;  a  quo  etiam 
cmeodationum  mcarum  olim  publicatarum  partem  longe  maximam  non 
sine  gaudio  confirmatam  reperi.  Laboren)  hunc  semel  orsus  deponerc 
noo  possum  non  perfectum.  facile  enim  fiat  ut  codex  ille  a  me  brevi 
repetalur.    Perfectum  autem  vix  habebo  ante  Seplembris  proximi 


R.  Foerster, 


cxilura.  hyems  tum  inibit  studiis  meis  admodum  iuimica.  Diem  enim 
hibernum  peosa  scholastica,  et  intercurrentes  aliae  nimis  multae  inter- 
pellationes,  vel  nugae  potius,  jugulant  mihique  eripiunt.  ad  lucernani 
lucubrare  non  licet,  oculis  officium  facere  recußantibus,  et  ad  lucem 
arte  factam  caligantibus.  Sic  exspectandus  eril  reditus  veriß,  per 
quem  mihi  licebit,  deo  volente,  me  totum  Aristidis  tui  dare  codici- 
bus,  quorum  bonitatem  nondum  potui  examinare,  didici  tarnen  ex 
eorum  inspectione  lumultuaria ,«  operum  Aristidis  partem  longe  maxi- 
mam  in  iis  legi,  ut  vix  quinque  supersint  non  magnae  molis  opuscula, 
quae  in  iis  desiderentur.  Quod  summi  faciendum  est,  leguntur  in 
tuis,  mi  Meermanne,  codicibus  opuscula  illa  Aristidis,  quorum  exem- 
plaria  multo  sunt  inventu  rarissima,  quorum  copia  neque  Jebbio  fiiit, 
cui  tot  Codices  msti  e  bibliothecis  Anglicanis  praeslo  erant,  neque 
mihi  nuper  adhuc  erat,  antequam  tuos  Codices  adipiscerer.  Desuot 
enim  et  Bavaricis  et  Augustanis,  quibus  dudum  usus  sum,  codicibus 
quindecim  numero  Aristidis  opuscula,  quae  in  tuis  reperi,  et  in  his 
ö  aiyvxTiaxos,  et  0/  itQol  Aoyo/,  quorum  exempla  calamo  exarata 
creditum  ad  hoc  diei ')  a  viris  doctissimis  est  nusquam  locorum,  prae- 
terquam  Florentiae,  reperiri.  Quo  fit,  ut  suspicer,  neque  sine  causa, 
Codices  tuos  e  libris  antiquioribus  bonae  notae  duclos  esse,  tametsi 
et  ipsi  satis  antiqui  sint,  vetustiores  certe  edito  a  Juntis  Arislide,  qui 
primi  edidere.  Scholia  in  codice  minore  sunt  eadem,  quae  ex  Oporini 
quondam  libro  nunc  Monachiensi  descripta  habeo,  et  habet  quoque 
Burmannus  secundus,  e  sectione  Duckeranae  bibliothecae,  in  quam  e 
Graeviana  quondam  pervenerant.  Major  autem  codex  tuorum  scholia 
tenet  alia,  cum  neutro  meorum  prorsus  concinentia,  in  multis  tarnen. 
Et  quod  in  iis  magni  facio,  licebit  ex  illo  majore  codice  lacunas 
schuliastae  mei  Bavarici,  diversi  ab  islo,  quem  modo  dicebam,  quae 
multae  sunt,  explere,  si  modo  legi  et  exscribi  poterunt,  de  quo  du- 
bito.  magna  enim  illorum  scholiorum  pars  atramento  ila  pallido  et 
evanido  est  exarata,  alia  situ  et  humore  ita  corrupta,  ut  desperem 
legi  posse.  Haec  hactenus  de  Aristide.  Demosthenis  mei  volumeo 
primum  nuper  praelo  liberatum  ad  te  misi,  Vir  illuslris,  raissurus  item 
intra  trimestre,  secundum,  cujus  magna  pars  typis  jam  exscripta  est. 
Magnis  mihi  cum  difficultatibus  hoc  in  opere  edendo  conflictandum 
est,  meis  qui  sumtibus  rem  gerara.   Librarii,  quod  nosti,  ejus  modi 

0  [Hdr:  die] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe.  823 

coeptis  omni  contentione  adversantur.  doctorum  pauci  pecunias  con- 
ferunt,  chartis  coemendis,  et  typographo  conducendo  necessarias.  res 
mihi  familiaris  est  perquam  modica,  in  periculum  danda.  duo  haec 
sola  Demosthenem  mere  graecum  tenentia  Volumina  bis  millc  et 
quadringentis  florenis  hollandicis  mihi  eonstant;  et  vix  quadringenli 
e  pecunia  collaticia  coalueruni.  A  vestralibus  et  ab  Anglis  si  descrar, 
deserendum  mihi  quoque  erit  hoc  negotium,  neque  potero  coeplam 
telam  pertexere.  Quare  te,  Meermanne,  Vir  maxime,  majorem  in 
modum  rogo,  ut  auctoritate  tua,  quae  apud  cives  tuos  est  maxima, 
Studium  operis  mei  vestralibus  injicias,  eosque,  si  praenumerare  nolint, 
sali  im  ad  cmendum,  ut  singula  quaeque  volumina  prodierint,  impellas. 
Aegerrime  equidem  tulero,  si  necesse  sit,  opus  tot  mihi  tantisque 
molestiis  elaboratum  premere,  et  in  ipso  partu  strangulatum  videre. 
Üeus  autem  meliora  det;  tibique,  Patrone,  prosperam  valetudinem 
salvasque  res  omnes  praestet.  voluntas  ut  mihi  tua,  quae  adhuc 
mit,  imposterum  quoque  salva  constet,  modis  contendam  omnibus 
efficere.    Bene  vale.    Scripsi  Lipsiae  d.  26.  Julij  17701). 

406.   An  Hijklof  Michael  van  Goens  in  Utrecht. 
(Original  im  Haag,  wie  385,  Nr.  S.) 

Van  Gocnsio  |  viro2)  illustri  et  celeberrimo  |  spd  |  IIReiske. 

Hedditae  mihi  hodie  sunt  literae  Tuae,  Goensi,  Vir  illuslris  atque 
celeberrime,  multo  illae  gratissimae,  quibus  parlem  Scholiastae  ad 
Aeschinem  concluseras,  addita  spe  de  submittendis  paulo  post  ejus- 
dem  reliquis,  una  cum  variantibus  lectionibus  et  nolulis  ad  oram 
Aldinae  graecorum  oratorum  edilionis  adscriplis.  Cui  spei  si  satis- 
feceris  incredibile  dictu  est  quantam  tibi  sim  habiturus  publieeque 
lestalurus  gratiam,  ad  operam  tibi  mutuam  in  simili  genere,  si  qua 
potero,  praestandam  paratissimus.  . . .  Tertium,  quod  dico,  volumen 
Aeschinem  et  Lysiam  tenebit.  Aeschini  subjicere  statim  scholia  illa 
lua  pervelim.  Quapropter  etiam  atque  etiam  te  rogo,  mi  Goensi,  ut 
ante  exitum  Septembris  et  i Iiis  et  reliquis,  quae  Aldina  ista  tua  tenel, 
me  bees.     Rauium  V.  C.  cum  convenies,  meis  verbis  salutabis. 

()  [Meerman's  Antwort  vom  i  7.  September  H70,  im  Concept  im  Haag  (ebenda) 
erhalten,  ist  Lebensbeschr.  S.  618  f.  gedruckt.] 
J]  [Hdr:  viri] 


Digitized  by  Google 


824  R.  Foerstkr, 

Aeslalem  hanc  consumo  in  Libanio  emendando  et  sarciendo  e  codice 
membranaceo  notae  optimae,  qui  penes  ine  nunc  est.  Bene  vale, 
Vir  illuslris,  dalaeque  tidei  ne  immemor  esto.  Scr.  Lipsiae  d.  8.  Aug. 
1770. 

407.  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  in  München,  wie  34  9,  Nr.  10.) 

Viro  illustri  |  Andr.  Felici  Oeffelio  |  spd  |  IIReiske. 

Silentii  Tui,  Vir  illuslris,  diuturnitas  metum  injicit,  ne  quid  secius 
acciderit,  ut  aut  adversa  Tibi  valetudo  incommodet,  aut  ab  impru- 
dentia  mea  commissum  sit  aliquid,  quo  oflenderere.  Malo  tarnen 
sperare  metus  hujus  quicquid  est,  id  orane  vanum  esse,  te  beoe 
adhuc  valere,  beneque,  ut  olirn  solebas,  mihi  adhuc  velle,  et  rede 
tibi  redditum  a  Schwartzkopfio  esse  fasciculum,  quo  concluseram,  cum 
Aristide  Juntino,  cujus  copiam  mihi  ex  Electorali  bibliotheca  feceras, 
Demosthenis  mei  exemplum.  Non  proposueram  hoc  tempore  otium 
tuum  interpellare.  Sed  intervenere  literae  Ruhnkenii,  Professoris  el 
Bibliothecarii  Leidae  in  Batavis,  qui  graecorum  in  Platonem  Scholias- 
tarum  corpus  edere  parat.  Rogat  ille  me  majorem  in  modum  ut 
ex  te  perconter,  ecquidnam  horura  Scholiastarum  in  bibliotheca,  cui 
te  dominus  praefecit,  reperiatur.  Ycleris  ainici  precibus  motus,  tu- 
aeque  memor  facilitatis,  a  qua  repulsam  nondum  luli,  rogo  te,  Vir 
humanissime,  ut  pristinis  Ulis  beneficiis,  quae  tu  in  me  multa  coo- 
tulisli,  hoc  quoque  addas,  ut  tribus  me  verbis  doceas,  quid  exege- 
tarum  Platonicorum  in  potestate  tua  sit.  Quod  ubi  Ruhnkenius  ex 
me  intellexerit,  ipse  te  literis  eorum  copiam  rogabit.  Haec  hactenus. 
De  me,  pergo  in  edendo  Demosthene,  cujus  secundum  volumen  sub 
hujus  anni  exitum  a  me  feres.  .  . .  Islo  a  labore  quod  otium  mihi 
superest,  id  emendando  et  sarciendo  consecro  Libanio,  cujus  codicem 
cgregium  membranaceura  Augusta  Vindelicorum  ad  me  missum  cum 
editionibus  Morelli,  Gothofredi,  Fabricii  et  Bongiovanni  comparo, 
earumque  et  ingentes  et  numero  multas  expleo  lacunas.  Verum 
tarnen  in  illo  ipso  codice,  caeteroquin  inco mparabili ,  lacunae  sunt 
haud  paucae,  praeterea  multis  ille  caret  Libanii  opusculis,  quae  io 
codicibus  numero  CCXI.  et  CGXIII.  legi  bibliothecae  Serenissimi  Elec- 
toris  Bavariae,  ex  indice  mihi  conslat.    Quapropter,  quod  nuper 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


825 


ausus  sum  te,  Vir  humanißsime,  rogare,  id  idem  nunc  denuo  te  rogo 
iterum  atque  iterum,  ut  pro  solita  officiositate  tua  duos  illos,  quos 
dixi,  Codices  ad  sex  raensium  usuram  ad  me  mittas.  Codicura,  quos 
olim  mecum  communicasti  nullus  penes  me  jani  superest.  omnes 
dudum  ad  te  redisse  necesse  est.  Estne  tibi,  mi  Oeffeli,  usus  aliquis 
bibltothecae  Capituli  Freisingensis?  de  qua,  nescio  quo  auctore,  Ruhn- 
kenius  magnifice  praedicat.  Ego  equidem,  ut  nullus  dubito  latinos 
bonae  notae  Codices  ibi  superesse  haud  paucos,  ila  graecos  esse 
paene  despero.  Fac  tarnen  esse,  ecquis  usus  thesauri  defossi  et 
inaccessi?  An  patet  aditus?  et  qui?  Fac  me  quaeso  hac  de  re 
certiorem.  Bene  vale,  vir  illustris.  .  .  .  Iterum  bene  vale.  Scripsi 
Lipsiae  d.  17.  Augusti  1770. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  de  Oeflel  Conseiller  de  Cour  et  Bibliothe- 
caire  de  S.  A.  S.  Monseigneur  l'Electeur  de  Baviere  |  a  |  München. 

franco  Dürnberg 

408.  An  Gerard  Meerman  im  Haag. 
(Original  im  Haag,  wie  874,  Nr.  16.    Abschrift  des  Herrn  Dr.  Bijvanck.) 

Viro  illustri  |  Gerardo  Meermanno  |  spd  |  IIReiske 

Redit  ad  Te,  Meermanne,  Vir  illustris,  pittacium,  de  codieibus 
Aristideis,  quorum  tu  mihi  benignus  fecisti  copiam,  suo  tempore 
reddendis  cavens,  a  me  subsignatuin.  Mentem  tuam  si  recte  pereepi, 
donatas  mihi  vis  Schedas  illas  dissolutas  codieibus  adjectas.  Accipio 
donum  lubens  et  magna  cum  gratiarum  actione.  Quae  tu  contemnere 
videris,  istiusmodi  quippe  divitiis  affluens,  ego  pauperculus  magni 
facio.  Conferrem  me  protinus  ad  provinciam  hanc  capessendam,  si 
res  familiaris  sineret,  sumtibus  in  Demosthenem  faciendis,  qui  sunt 
ingentes,  paene  exhausta.  Facile  judicalu  est,  quantis  premar  curis, 
quanta  consiliorum  inopia,  desertus  ab  amicis,  qui  paene  solus  necesse 
habeam  enorme  impendium  facere.  ...  Quartum  volumen,  aeslale 
proxima  futura  sub  prelo  sudaturum,  Lysias  Taylori  meis  accessioni- 
bus  auetus  implebit.  quintum  reliqui  oratores  graeci  minuti,  ad  quos 
ornandos  si  quid  habet  bibliolheca  tua,  Meermanne,  rebus  lectissimis 
instruetissima,  imperli  quaeso,  pro  solita  tua  liberalitate,  atque  ardore 
bonas  literas  ornandi,  cujus  fama,  nemo  est  paulo  humanior,  ad  quem 
non  permanarit.    Ad  hos  enim  emendandos,  qui  sunt  corruplissirai, 


Digitized  by  Google 


826 


R.  FOERSTER, 


a  criticis  ab  Aldi  inde  aetate  derelicti'),  et  paenc  dixerim  prorsus 
ignorati,  praeter  Aldinara  et  ingenium,  adjumentorum  mihi  plane  nihil 
est  in  promtu.  Subito  inter  scribendum  in  mentem  venit  consilii,  quod 
taruetsi  vereor  ne  minus  probes,  haud  tarnen  te  celabo.  Rem  facio, 
ut  par  est,  arbitrii  tui.  .  . .  Abundas  opibus,  mi  Meermanne,  id  quod 
tibi  bona  fide  congratulor,  rogoque  deum,  ut  diu  te  sinat  tuosque 
salvos  et  sospiles  istis  copiis  frui.  Praeterea  splendidus  es,  et  laudis 
amans,  et  egregie  magnanimus.  Accendit  haec  me  tua  et  fortuna  et 
indoles  ad  audendum.  Sed  quid?  nil,  nisi  quod  aequum  humanum- 
que  sit,  tuaque  perinde  meaque  persona  digoum,  ut  nempe  te  rogem, 
ut  bis  mille  florenos  hollandicos  ad  sexennium  mihi  sine  foenore 
credas  mutuo.  Reddam  bona  fide,  si  potero,  etiam  citius,  quam  pri- 
mum  impensas  e  venditis  Aristidis  exemplaribus  recuperavero.  Facile 
hoc  tibi  factu  est,  minutum  hoc  mihi  indulgere,  qui  pleno  ex  fönte 
haurias;  neque  praeterea  verendum  tibi  est,  ne  jacturam  facias. 
Nemo  fuit  unquam,  quem  deceperim.  Locum  si  dabis  precibus  hisce 
meis,  spondeo  me  facturum,  ut  ineunte  vere  proximo  Aristidis  excu- 
dendi  fiat  initium,  eaque  contentione  in  opere  urgendo  usurum  esse, 
ut  intra  biennium  prelo  absolutum  sit.  Fac  me  quaeso  brevi  cer- 
tiorem,  hac  de  conditione  quid  tibi  videatur.  Ernestium  seniorcm, 
cum  quo  mihi  non  optime  convenit,  ipse  cum  convenire  reformidarem, 
per  schedulam  de  quaesito  tuo2)  admonui.  Nil  respondit.  Paulo 
post  rus  abiit.  Sed  in  urbem  ubi  redierit,  nullus  dubito,  quin  ipse 
per  literas  tibi  sit  responsurus.  Bene  vale,  Vir  lllustris,  neque  palere 
ab  hujus  epistolae  argumenlo,  quod  haud  infitiabor  cupiditati  finiti- 
mum  esse,  de  tua  erga  me  voluntate  quicquam  deteri.  Scripsi  Lipsiae 
Calend  Octobr.  17703). 


\)  [Hdr:  derelecti] 

t)  [Meennan  halte  in  einer  Lebeosbeschr.  S.  629  nicht  mit  abgedruckten 
Nachschrift  gebeten:  P.  S.  Ni  gravc  sit,  adibis  seniorera  Krnesliutn,  eumque  meo 
nomine  rogabis,  an  non  aliquot  abliinc  mensibus  receperit  cistulam  cum  pluribus 
lagenis  optimi  vini  Madcrac,  quam  Hamburgo  ad  ipsum  raisi.  Nihil  enim  ab  eo 
literarum.  Et  tarnen  meus  Oenopola  dixit  cistam  recte  ad  locum  destinatum  ad- 
venisse.) 

3)  [M.  scheint  nicht  geantwortet  zu  haben.  Er  starb  den  15.  December  1771.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


827 


409.  An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbüttel. 

(Nach  »Gelehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  45  S.  34 ;  Lachmann  XIII,  «45; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  201.) 

2Bol;cr  bie  Sage  entfranben  ba§  (Suet  £od)ebelgebo|)rnen  fld>  in 
(Snglanb  aufhielten,  tann  id)  ntd)t  fagen.  3lUemal  fjat  bic  Sage  biefe« 
hier  bet)  unä  ausbreitet;  unb  id>  tjatte  it>r  bitter  Glauben  bebgemeffen. 
Unb  wer  mu§te  baä  nid)t  glauben,  ba  e$  ni^tä  un|moglid)e$,  unb  biete«. 3* 
Steife,  wie  c«  t)iefj,  in  3(>reS  £errn  $>ienfie  angejteüt  war.  Stunmcfyr  aber 
t>at  bie  3eit  bie  Sage  bernid)tet,  unb  mir  ben  2öafm  benommen.  Sie  ftnb 
alfo  ben  ganzen  Sommer  in  ©olfenbüttel,  unb  nod)  baju  in  Syrern  neuen 
$elbe  rec^t  fleijjig  gemefen.  2)ie  Sad)e  t)at  e$  gewiefen.  3$  fyabc  Waä 
gefefyen1),  id)  barf  c$  aber  nod)  niemanben  fagen.  9tun  berjtefyen  Sie  mid). 
(Sntbecfungen,  bie  jur  (Sfjre  ber  gefunben  Vernunft  gereidjen,  unb  ben  Un* 
fmn  befd)ämen,  unb  ocrjruinmcn  Ijei&en,  wie  fann  man  fid)  enthalten  3!)ncn 
®lü(f  ju  münden.  3war  fönntc  c$  einen,  ber  bie  Stärfe,  bie  ju  allen 
Birten  bon  Söifce  unb  Sd)arffmn  unb  ©enaufyeit  aufgelegte  Starte  3tyre$ 
©cijteö,  etwa  nid)t  rennen  follte,  (wiewohl  beren  wenige  fetyn  fönnen),  be* 
fremben,  ba§  ein  fieffing  (Intbccfungcn  in  ben  S<f/olajfifern  macfyt.  Wber 
ein  fold)er  (Sifer  für  bie  ©afyrtjeit  (Urft  nidit  nur  in  ber  gelehrten  ©efd)id)te 
ber  bunfelßen  3eitcn  ein  neue«  2id>t  auf,  fonbern  rechtfertigt  aud)  bie  2Bat)l 
3f)rc$  #errn  in  3fyrer  $crfon,  $u  bem  Soften,  ben  Sic  jejjt  befleiben,  unb 
t>crfprid)t  ber  3ufunft  nod)  mefjr  t)errlid)e  grüßte,  tfjeilä  bon  Sfyrer  eignen 
Sd?arfftd)tigfett,  tyeilä  oon  |  3()rer  2SiüfäI)rigteit,  anbern  ©elefjrten  mit  ben  .s.  33 
Sd)ä>n  ber  ^ermöglichen  33ibltott>cf  an  bie  #anb  ju  ge^en.  3d)  befenne, 
bafc  ich  einer  bon  benen  bin,  bie  fid)  mit  einer  folgen  ^)ofnung  nid)t  ber« 
geblid)  fd)mcid)eln.  Verwiesenen  Sommer  habe  id),  au§er  ber  93eforgung 
meinet  $)cmofif)enee  aud)  nod)  in  ben  Stebenjiunben  ben  Sibaniu«  bearbeitet. 
$on  biefem  9tuctor  erhielt  td)  einen  bortreflid)cn  (Jober,  auf  Pergament  auü 
2lug$burg.  9luS  biefem  (£obej,  unb  jwetyen  anbern  au«  SJcünt^en,  t)abe 
id)  nid)t  nur  ganje  nod)  ungebruefte  Stücfe  mir  abgetrieben,  fonbern  aud) 
bie  häufigen  Surfen  in  ben  gebrueften  Ausgaben  erganjt,  unb  bic  nod) 
häufigem  unb  unglaublich  groben  gefjlcr  berfelben  gebeifert;  fo  bafc  id)  im 
Stanbc  wäre,  eine  ootifiänbige  unb  juberläffige  9lu$gabe  oon  biefem  fluetore 
\\i  liefern.  Unb  allerbingä  wirb  ba«  aud)  gcfd)ehcn,  wenn  anberä  ©Ott 
geben  unb  Strafte  frijtct,  unb  id)  mit  meinem  $)cmotif)cne$  wof)l  fahre.  Stur 


I)  [Den  Berengarius  Turonensis,  Braunschweig  1770.    Vgl.  S.  831,  U  f.] 


Digitized  by  Google 


828 


R.  FOKRSTER, 


fehlen  in  benen  2Ranufcrtytcn  bom  ftbantu«,  bie  ia)  bei)  mir  habe,  einige 
6tücfe  au«  bem  erjten  löanbc  ber  Operum  ex  editione  Morelli,  unb  iufi 
alle  biefe  otücfe,  bi«  auf  eine,  beftnben  fia)  in  einem  2Wanu|fcri^te  frer 
herzoglichen  93ibliotf)ef  ju  ©olfenbüttel,  welche«  id>  felbft  efyebem  auf  meiner 
SRürfreife  au«  #oQanb  bafclbjr  gefcfyen  unb  in  Rauben  gehabt  fyabe.  £err 
v]kofepr  Gulencamp1}  I>at  mir  twr  einigen  3<rf>ren  ein  $er$eidmt§  ber  in 
biefem  Codice  bcfinblia>n  6tücfe2)  gefdjidt.  Äönnte  id)  wof>l  biefe« 
auf  einige  3eit  erhalten?  28cnn  e«  aua>  nict>t  efyer  al«  auf  näa)fre  Öfter* 
meffe,  unb  ntd)t  länger  al«  mäfyrenb  ber  ÜJteffe  märe?  Unb  auf  wa«  für 
ÜBcbingungen?  3a)  bitte,  mir  bety  (Gelegenheit  3)ero  ©ebanfen  hierüber  $u 
eröffnen.  Sin  tyntn,  fyochgeefyrtefrer  #crr  Sibftotljcfar,  fyoffe  id)  einen  nicfyt 
meniger  willfährigen  üöeförbcrer  meiner  guten  Wbjtcfytcn  $u  ftnben,  al«  id> 
an  bem3)  #erm  »on  Defein4)  in  ÜJcündjen,  unb  an  ben  #errn  Kuratoren 
ber  3MbHotl;ef  ju  Wug«burg,  auf  iöor|>raa)c  bc«  #errn  Senior«  ©ruefer*;, 
gefunben  tjabe.  $>en  crjien  5knb  \>on  meinem  $emoftl>ene«  mirb  3bnen 
olmfefylbar  ber  #err  SRagtjier  @beling,  3nfpeftor  bei)  ber  £anblung«'$fabcmie 
$u  Hamburg,  jugejtellet  tyabcn,  an  ben  io)  itm,  nebjt  einem  «Schreiben  an 
(5ucr  $odjebelgcbol)rnen,  Vergangne  Dftermcffe  burd)  #errn  Sohn  Don  £ani* 
bürg  fcfytcf|te6).  3n  bem  jwetiten  $anbe,  womit  id?  3(wen  i$t  aufwarte, 
werben  $)icfelbcn  eine  Heine  9cacblefe  Don  ungebrueften  Scholien  ftnben, 
welche  au«  ber  9llbina  entlehnt  ftnb,  bereu  ®ebraua)  ttor  einigen  fahren 
$ero  ©ütigfeit  mir  geftattetc.  Sollte  jty  wor>I  etwa«  von  Füllmitteln 
$u  ben  fleincrn  gricchifd)cn  JRebnern  auf  ber  üötbliottjef  finben,  ber  Sie  mit 
fo  vielem  JHuhm  fcorjtefm?  3d>  t>abc  Urfacfye  e«  $u  tjcrmutljen,  unb  wünfdjte 
wofyl,  ba§  ich,  mich  in  meiner  35ermuthung  nid>t  irrete,  unb  ba§  ich  eine 
furje  91n$eige  baüon  erhalten  fönnte.  Wüemal  würbe  ia)  2)ero  iöefcbülfc 
auf  eine  rüfymltcfye  9Irt  jum  allgemeinen  heften  nu^en,  unb  auf  alle  ©etfe 
mia)  in  $)ero  (ftunft  ju  bcfejtigen  fudjen,  ber  mit  größter  £ocfyad)tung  r>cr* 
harre  :c.  |  D.  9xei«fe7). 

Seidig  ben  5.  Dctober  1770. 


0  [Vgl.  S.  697,  18  f.,  7  U,  2  f.  und  840,  27.    Das  Verzeichnis  ist  im  Liban. 
ed.  Reiske  vol.  I  p.  XXXVIII  bis  XXXX  abgedruckt.] 
2)  [Br:  Stüden]  3)  [Br:  ben] 

4)  [Vgl.  Lebeosbeschr.  S.  4  06  und  I29.J  5)  [Vgl.  Brief  403.] 

6!  [Vgl.  S.  814,  6  f.] 

7)  [Ueber  Lessing's  Antwort  vom  13.  October  1770  vgl.  S.  798  A.  J.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskr's  Briefe. 


829 


410.  An  Johann  Christian  Bartholomaei  in  Weimar. 

(Original  in  Gotha,  wie  315,  Nr.  87,  von  Frau  Reiske  geschrieben  und  von  R. 

nur  unterschrieben.) 

ßbler  £err  Bibliothecari,  |  hochgeehrterer  £err, 

Qrro.  £o<h<Ibl.  bekamen  mich  mit  Dero  ©üttgfeit.  3<h  fan  bcr< 
fiebern,  unb  6ie  werben  mir  e«  glauben,  bajj  ich  in  feiner  anbern 
al«  bie  <Schulb  meiner  Dantbarfcit  abzutragen,  Ihnen  ba«  Exemplar  bom 
erjien  öanbe  meine«  Demosthenis  jugefchieft.  £err  £ofmann  mirb  e«  auch 
bezeugen  tonnen,  ba§  ba«  Exemplar  bom  jmet/ten  33anbe  eingepaeft  ba< 
gelegen  lyabc,  al«  er  mir  Dero  Schreiben  aufteilte.  3nbe§en  rocil  Sic  fict) 
t>o<h  an  ber  blo§en  93ejeugung  meiner  (Srtentlidjfeit  begnügen,  unb  in  Siebe«« 
bienjten  ben  6ieg  behaupten  mollen,  fo  miß  ich  mich  nicht  länger  weigern 
Dero  gütige«  Anerbieten  anjunclnnen.  Die  fünftigen  ZfytiU,  fo  roie  fic 
an«  Stct/t  treten  Iberben,  tt>iU  ich  Ihnen  mit  bem  förberlichficn  jufc^iefen, 
ohne  ju  benfen,  bafc  6ic  in  biefem  ©tücfe  in  irgenb  einer  SJerbinbung  mit 
mir  irünben,  fonbern  bie  Berichtigung  be«  Aequivalent«  Dero  9$equämlia> 
feit  antjeim  jiellen,  unb  ba&elbe  al«  eine  freiwillige  93cb,fieuer  ju  93eför« 
berung  meine«  Unternehmen«  anfcfyen.  ^ür  bie  Anzeige  ber  in  ber  #crjogl. 
Bibliothec  befinblic^en  Stücfc  bom  Aristide,  Libanio  unb  ben  fleinem 
SRebnem,  banfe  recht  fef>r.  fam  mir  anfang«  bor  al«  fönte  ich  nict/t« 

babon  brausen,  bo<h  ba  i<h  3hrc  Anjeige  noch  einmal  bebä^tlic^er  über* 
la§,  fo  fanb  ich,  ba§  ber;  ben  fleinen  6tücfen  bom  Libanio,  bie  Morellus 
einzeln  ^erau«gegeben  h*t  Slnmerfungen  fiefm,  bie  in  ber  großen  9lu«gabe 
in  folio  fehlen.  3d^  möchte  alfo  bod>  rcohl  biefe  fleinen  6tücfgen  gerne 
fefjen,  unb  fönte  id)  fte  ctroa  mit  nachher  SKejjgelegenheit ,  e«  feb,  ju  9leu* 
jar;r  ober  Djtermefje,  befommen,  fo  gefeite  mir  bamit  ein  ®efallc.  Die 
fiücfe  in  Lysia  ift  allerbing«  in  ber  labjorfcfycn  Wu«gabe  au«gefüllt;  boer; 
möchte  icf;  gleichroohl  gerne  beb,  (Gelegenheit  ibiüen,  mo^er  <öie  biefelbc  er» 
ganzen  fönten,  fall«  man  biefe«  Supplement  nicht  fc^on  gebrueft  hätte. 
Heftern  fam  eine  gro&e  Äijfc  mit  Xablor«  papieren  über  ben  Dem.  au« 
Bonbon  an.  19  $änbe  in  Folio  unb  20  in  quart.  Die  Bracht  allein 
foflet  rnic^  über  12  Xty.  «Rur  fürchte  id?  *a§  t«*  «wen  6chafc  nicht 
biel  mehr  al«  Pohlen  roerbe  gefunben  haben.  9cod)  ich  p»c  3«t  nicht 
gehabt  alle«  ju  prüfen.  2öie  oft  betrügt1)  ber  Schein,  ber  gro§e  9tahme! 
tfeben  8ie  n>or;l2j,  mein  hochgeehrterer  £err  Bibliothecari,  unb  bleiben  mir 

 .  .  . —     « .  <  » 

1)  [Das  e  in  betrügt  ist  weggerissen.1        *)  [in  Wohl  ist  ob!  weggerissen.] 


Digitized  by  Google 


830 


R.  FoRRSTER. 


fernerhin  gemogen,  *cr  berf^ne  ($ro.  ^odj)6bten  |  ergebender  SHener 
D.  SteiSfe. 

Seidig  ben  11.  Oct.  1770. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  ßartholomei,  Bibliolhecaire  |  de  S.  A.  S. 
Monseigneur  le  Duc  de  Saxe  |  Weimar  |  a  |  Weimar. 

414.  An  Johann  Goltlieb  Cober  in  Bautzen. 

(Original  in  Bautzen,  wie  J77,  Nr.  4  0,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

#od)i3bler  #err  Conrector,  |  #od)gcer)rtejier  #err  unb  ftwunb, 

£abe  id?  6ie  erjürnt?  3<ty  folte  e*  fajl  Dermutyen.  ©enigjien* 
[^reiben  £ie  nid)t.  3d>  mill  mid)  aber  bod;  nict}t  rädjen.  6ie  foüen 
feljen  bafi  td)  nici)t  böfe  bin.  holten1)  e$  auet)  nur  ein  par  3ctlen  fe^n ;  benn 
meine  ifcige  &\t  ift  mir  etmaä  foftbar,  fo  mut)  ict)  tynen  bod)  menigften* 
fobiel  fagen,  bafc  id)  eä  gut  mit  Sfynen  meine,  menn  id)  gleid)  münfcfye 
ba§  Sie  ein  menig  tfyättger  mären,  unb  unä  nicfyt  fo  lange  märten  liefen. 
3n  meinen  Arbeiten  am  Libanio  l)at  miefy  biftyer  jroerjerler;  gefyinbert,  crfis 
(id)  bie  2>urd)fid)t  beä  Manuscripts,  ba$  fünftige  2Bod>e  unter  bie  <ßrejje 

<v  gc|legt  merben  mirb.  @$  ift:  ber  Aeschines.  $cr  foü  greifet)  unb  la< 
teinifeb.  nebjt  jmet)  »ergebenen,  be^ben  noch,  ungebrueften  Scholiasten,  femer 
28olf$,  üRarflanbö,  Saplorä  unb  meinen  Slnmerfungen ,  unb  einem  ooll= 
jtänbigen2}  Indice  Graecitatis  erfdjeinen.  3roet)ten$  ^abc  id)  oorige  ©oaV 
bie  $ar;lorfd)en  Tapire  jum  Demosthene  au*  fionbon  erhalten,  liefen 
greulichen  roüjien')  Raufen  ju  prüfen,  in  Drbnung  jubringen,  unb  in 
meine  Tapire  am  gehörigen  Orte  einzutragen,  wirb  fein  '^a\)x  jureic^en. 
Überbem  nehmen  bie  Indices  aud)  ferjr  oiel  3eit  meg.  3d?  merbe  alfo  mobl 
fdjmerlid)  oor  Verlaufe  jmev^er  bi§  brei)  3at)ren  an  bie  Wuegabe  meinte 
Apparatus  critici  fommen.  $)od)  foll  ber  ganj  gemi§  nicht  aufcenbleiben, 
wenn  ©ort  £eben  unb  ©efunbtjcit  fcerleiljet.  Safjen  <6ie  mir  bod)  ball1 
mifjen,  ob  Sie  ee  auet)  bei)  bem  britten  SBanb,  bem4}  Aeschine  nebmlicfy, 

«r  mit  galten.  2)er  mirb  aber  |  in  einem  anbern  Format,  nemlicr)  in  ©rop 
median  quart  erfdjeinen;  2öcil  alle*,  Xert,  Überfcjjung,  Scholia  unb  ftn« 
merfungen  bekommen  ftetm  foll,  bamit  man  alle*  mit  einem  SMicfe  über- 


i)  [Hdr:  ©ölte)  i)  [Hdr:  öoüftonbigen]  3)  [wüften  hat  R. 

selbst  eingeschoben.]  4)  [Hdr:  ben] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


831 


fefyen  fönne.  $a$  $u  thun  mar  bemn  Demosthene  nicfyt  mö^lic^,  tt>cil 
ber  *«8orratl>  $u  bemfelben  gar  ju  flarf  war,  unb  feit  furjen  fid>  nocf)  mcljr 
Dermefyrt  t>at.  $af?  Sie,  UWein  ©ertyefter  £erf  Conreclor  fein  gefunb  unb 
aufgeräumt  ftnb,  unb  bat?  e$  3bnen  wobj  gefje,  ba$  mit!  icfy  hoffen,  unb 
allemal  münfdjen.  Seben  Sie  wohl  unb  bleiben  mein  ftrcunb,  ber  Derbarre 
ßw.  #od)(Sblen  |  ergebender  Liener  |  D.  föeiäfe. 
Seidig  ben  17  Oct.  1770. 

412.   An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbültel. 

(Nach  .Gelehrtem  Briefwechsel'  Nr.  17  S.  40;  Lachmann  XIII,  149;  Redlich,  Briefe 

an  Lessing  Nr.  206.) 

9lur  oor  memo,  lagen  reifte  ein  Sdjweijer,  £err  £to>ner  Don  t>ier 
nad)  öraunföwcig.  Dem  gab  id)  ein  Schreiben ')  an  (Sucr  ^>od^ebe(= 
gebognen  mit,  welche«  Diefelben  nunmehr  erhalten  Ijaben  merben.  ffurj 
barauf  braute  mir  £crr  ©äbler  ein  Schreiben2)  Don  3f>nen,  nebjt  einem 
frönen  ^refente3).  3d)  fann  nüfyt  leugnen,  idj  tjatte  Don  bem  le^tern 
bereite  fdjon  Dörfer  einen  $orfchmacf  gehabt.  #err  ©äbler  t>atte  mir  bie 
©efälligfeit  erwiefen,  unb  ba$  nod)  unDoüfommene  ffiertf  mir  auf  ein  »aar 
Stünbgcn  jum  Durcfy'efyen  mit  nach  #aufe  gegeben.  Da  fjatte  idf}  bie 
größte  Hälfte  bcffelben  mit  Vergnügen  burd>gele|fcn.  9hm  mill  id)  e$  ganjs.«i 
unb  mit  ÜRufce  lefen,  unb  red)t  einnehmen.  S^on  bei)  ber  erjten  Sectürc 
bewunberte  i$  nicfyt  nur  ben  fronen,  wiegen,  naioen,  auSgcfucfyten  $or* 
trag  (wiewofyl  ba$  nichts  neue«  ift,  beim  ben  fennet  unb  erwartet  man  fo 
fct)on  Don  3fwen,  als  etwaä  3fynen  eigentümliches,  baä  Sie  nie  Derlcugnen, 
nie  ablegen  tonnen  ,  fonbern  auch  noefy  mefyr  bie  ©rünblicfyfeit,  mit  melier 
Sie  in  3bf  ibema  einbringen  unb  e$  erweifen.  2öiemot)l  ein  ©eift  wie 
ber  3^ig«»  ift  w  allem  aufgelegt.  (Ir  ftnbct  fid>  in  alle«.  Ueberall,  mo 
er  nur  tjinfommt,  bringt  er  Deutlicfyfeit  unb  Scharffmn  mit.  Uebcr  alle«, 
waä  er  bearbeitet,  breitet  er  Sid>t  unb  Wnmutf)  au*. 

Sur  bie  9Kad)rid)ten ,  bie  griecbjfchen  töebner  betreffenb,  bin  \d)  duer 
#od)cbelgebot>rnen  fefjr  Derbunben.  Daf  ein  üJtanufcript  Dom  flefdjinee  fid> 
ju  #elinfiäbt4}  befinbe,  bas  ifi  für  mid)  etwa«  neue«  unb  unerwartetes. 


4)  [Brief  409.] 

2)  [Vgl.  S.  798  A.  1.1 

3)  [Vgl.  S.  817  A.  <.] 

4)  [Codex  Heimst.  806  (902  im  Catalog  von  Heinemann)  in  Wolfenbiitlel.] 


Digitized  by  Google 


832 


R.  Fo ERSTEH, 


J)q§  mein  Detter,  bcr  £err  <Profeffor  Söernäborf«),  mir  nie  etwa«  baoon 
gcfcr)ricben  t)at,  baä  fönnte  id)  gewifc  nid)t  begreifen,  wenn  id)  ni<r;t  fonft 

s.4«fd)on  auä  anbern  Datis  jiem|lid)  juocrläffig  rt>ü§te,  baj?  er  ein  wenig  un« 
gefd)äftig  fet>.  Xfjun  6ie  mir  bec^  bie  Siebe,  mein  f)ocr;geel>rtefrer  £crr 
S3ibliotbefar,  unb  laffen  mir  biefeä  üJUnufcript,  entWeber  in  Natura,  wenn 
cä  fetyn  fönnte,  ober  wenigjtenä  eine  juoerläfjtge  (iollation  bat>on  jufommen, 
unb  je  efjer,  je  lieber.  $enn  fünftige  2Bod)e  ®.  Ü>.  wirb  bcr  Slbbrurf 
beä  ^efd)inc$  angefangen  werben.  2öeil  id?  oon  allen  Orten  unb  (Snben 
oernef)me,  ba§  man  neben  bem  ©ried)ifd)en  auef;  gerne  bie  lateinifdje  lieber* 
fefcung  unb  bie  Wnmerfungen  barunter  t)ätte,  bamit  man,  waef  ju  jeber 
«Stelle  getjört,  unb  barüber  gefd)rieben  iji,  mit  einem  üßlicfe  überbauen 
fönne :  fo  t>abe  id)  mid)  entfdjUepcn  müffen.  meinem  9lefd)ine$  eine  neue  ($c* 
jhlt  ju  geben,  unb  ein  anbereä  grö§ere$  Format  ju  wählen.  (Ir  wirb  alfo 
in  ©roBmcbian*Ouart  gebrueft  werben.  Auf  ber  einen  6eite  ber  $cjt, 
gegenüber  bie  Ueberfefcung,  unb  unten  barunter  bie  gried)ifd)e  6d)olta,  unb 
bie  Wnmerfungen  oon  ffiolfen,  Xanlor,  9Jtarflanb  unb  mir.  Öon  ben 
grie<f;tfd)en  «Scholien  $um  9lefd)inc$  t>abe  id)  eine  bret)fad)e  &bfd>rift,  unb 
unter  ben  Jablorfdjen  papieren,  bie  ia>  nur  erfl  oor  furjem  au*  Bonbon*)  tv 

s.  u  tyal|ten  fyabe,  aud)  nodj)  einen  anbern  Don  jenen  fcerfdjiebnen  S>d)oliajicn 
entbetft.  $)aä  Qlncrbicten  duer  £od)ebelgebol)rnen ,  mir  eine  9lbfcf)rift  r*on 
ben  «Sdwliajien  aues  ber  töeimarif^en  ^erlaffenfdjaft  ju  »erraffen,  mu§  id) 
nun  jwar  wobj  ablehnen,  weit  id)  mit  biefem  #ülf$mittel  genugfam  &erfec»en 
bin,  gleid)Wof)l  möd)te  id)  aber  bod)  wol)l  gerne  wijfcn,  burd)  Welmen  ffanal 
Sie  eä  mir  oerfdjaffen  fönnten,  im  ^alle,  ba§  id)  beffen  benötigt  wäre. 
3)enn  e«  fönnte  fid)  jutreffen,  ba§  in  ben  9teimarifd)cn  papieren  hoc^  ein« 
unb  baä  anbere  Ware,  baö  id)  bei)  meinem  Unternehmen  nufcen  fönnte.  5lud» 
mödjte  id)  Wot)l  bie  feltene  Ausgabe  toon  5)einojtr>ene$  9tebe  in  Cononeru, 
bereu  duer  £od)ebelgebor/rnen  in  3^rem  Schreiben  Örwäfmung  ttjun,  'Paris 
1539.  apud  Tiletanum)  bei)  Gelegenheit  ferm.  €>ie  traten  mir  einen  ®e* 
fallen,  wenn  Sic  mir  biefelbc  fünftige  Djrermcffe  burd)  £erm  dtäbler  $um 
vJlnfer)n  übermalten,  dr  follte  fic  gleid)  wieber  $urücfbringcn.  2Wcine 
^ränumeranten  mehren  fid),  jwar  eben  nid)t  jufebenb«,  bod)  allemal  mehr, 
alä  man,  in  bcr  9trt  Wenigjhnä,  erwarten  follte.   2lnfanglid)  batte  id)  mit 

s.u  *Diür)c  it)rcr  40  $ufammen|gebracr;t.    3cfct  aber  fann  id)  bod)  fdwn,  @ott 

l)  [Johann  Christian  W.,  seil  1752  Professor  der  Beredsamkeit  in  HelmstSdL 
Vgl.  Lebensbeschr.  S.  91.] 
S)  [Von  Askew.] 


Digitized  by  Google 


■ 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  833 

feto  $anf  bafÜT  ftcfaflt !  an  bie  100  jaulen.  ÜWefyren  fie  fia)  ferner  in 
einem  folgen  immer  jteigenben  Skrljaltnific,  fo  foerbe  iü)  balb  im  6tanbe 
feön,  mein  Sorfyabcn  mcnigjtenä  otme  6ä)aben  bura)jufefcen.  3nbej[en  fafyre 
id>  in  getrofter  3ut>erfid^t  &u  bem  göttlichen  iöetyjtanbe  unb  «Segen  fort, 
unb  gebenfe  r>on  einem  falben  3afyr  jum  anbern  einen  93anb  ju  liefern. 
ÜHein  lefcted  6d>reiben,  ba*  £err  Itybner  überbraa)t  l)at,  erfua)e  ßuer  $oa> 
ebelgebotjrnen  nad)  $>ero  iöequemltcfyfeit  ju  beantworten,  unb  mir  £ero 
fdjäfcbare  greunbfcfyaft  aua)  ferneren  betojubefyalten ,  ber  tterljarre  ic.  | 
D.  Dreine'). 

Seipjig  ben  17.  Dctober  1770. 

413.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  U,  Nr.  5*.) 

Viro  Celeberrimo  Ludovico  Caspari  Valkenario  |  spd  II  Reiskc. 

Literae  tuae2),  Vir  Celeberrime,  per  Wyttenbachium  nostrum  ad 
me  raissae,  vix  credas  quantam  mihi  delectationem  altulerint,  quae 
cum  tuae  erga  me  vetustae  voluntatis  testarentur  conslantiara,  lum 
de  opere  demosthenico  ita  praedicarent  honorifice,  ut  a  tui  testimonii 
favore  ad  urgendum  coeptum  mirifice  me  sentiam  incitalum;  prae- 
sertim  cum  Ruhnkenii  quoque  Vestri,  V.  C.  suffragium  ad  tuum  ac- 
cedat.  Vos  enim  duo  cum  hodie  paene  soli  supersitis  hujus  modi 
studiorum  et  operum  judices  idoaei  (Toupium  enim,  multae  lectionis 
et  solertis  ingenii  virum  malignitas  et  amor  sui  vecors  et  arrogantia 
haud  toleranda  ab  hoc  tribunali  arcet)  nihil  est  admodum  quod  de 
iniquiore  quorundam  censura  verear.  Praeconium  vestrum  pro  laboris 
praemio  sufficit,  et  fulurorum  quoque  saeculorum  gratam  spondet 
memoriam.  Praeter  graecam  Demosthenis  oralionem  ut  nihil  aliud 
hoc  quidem  tempore  proderem  non  paucae  mihi  neque  leves  fuere 
causae.  Prima,  et  prineeps,  ut  esset,  cum  juventuti  scholasticae  aca- 
demicaeque,  quae  plerumque  partim  nummata  esse  solet,  tum  viris 
doctis,  qui  continuam  Dem.  orationem  sine  interpellatione  lectitare 
vellent,  manualis  editio,  et  paueo  illa  parabilis,  et  facile  gestabilis, 
quam  in  museo,  in  horto,  ruri,  peregre,  secum  ferre  et  in  sinu  paenc 

1)  [Lessing's  Antwort  vom   t7.  December  «770  im  Gelehrten  Briefwechsel 
s.  zu  377)  Nr.  20  S.  47;  Lachmann  XII,  33J2;  Redlich,  Briefe  Lessing's  Nr.  2<  9.] 

2)  [S.  816  A.  2.] 

Abbandl.  i.  K.  S.  Ge»elUcb.  d.  Wiwnic)».  XXXY1I1.  5  J 


Digitized  by  Google 


R.  F0ER8TER, 


habere  possent.  Deinde  diligenter  mihi  arcenda  videlur  juvenilis 
graecis  literis  dedita  a  veneno  latinarum  interpretationum,  quae  illis, 
crede  mihi,  magis  quam  ulJa  alia  res  officiunt.  Graecae  quoque  na- 
lionis  habenda  videbatur  ratio,  quae  operoso  isto  apparatu,  quo  nos 
graecos  libros  ornare  solemus,  non  tantum  non  ducitur,  et  uti  nescit, 
sed  eum  contemnit  adeo,  atque  ridet.  Gopias  variautium  lectionum 
demosthenicarum  si  nosses,  Yalckenari,  quibus  instructus  sum,  ipse  tu 
slatim  ultro  intelligeres,  vel  maximam  quamque  formam,  illam  sie 
dictam  imperialem,  satis  amplam  atque  capacem  haud  fuisse  fuluram 
continendae  et  sub  uno  conspectu  exhibendae  tantae  rerum  multi- 
tudini,  texti  graeci  puta,  lalinae  versionis,  scholiorum  vetustorum, 
variantium  lectionum,  animadversionum  Wolfii,  Taylori,  quae  saepe 
r  sunt,  id  quod  nosti,  copiosissimae,  mearum  denique  haud  |  paucarum 
numero.  Quam  minutas  in  particulas  contruncari,  quam  multas  per 
paginas  diduci  et  spargi  saepe  debuisset  oratio  illa  periodica  Demo- 
sthenis1)  quae  uno  spiritu  legi  vull!  quot  necesse  fuisset  folia  volvi 
atque  revolvi,  ad  emetiendum  oculis  ejusdem  periodi  caputque  el 
fiuem!  Si  simiil  exhibere  ad  unuraque  locum  pertinentia  omnia  vo- 
luissem.  Non  ferebant  hoc  neque  rationes  meae,  commodis  pauperi- 
orum  magis  quam  vanitati  et  splendori  consulentes,  non  ferebat  res 
familiaris,  quae  mihi  non  medioeris,  sed  paene  nulla  est.  Quaecun- 
que  in  hac,  quae  adhuc  est,  editionis  meae  lenuitate  desiderantur. 
ea  omnia  successu  temporis,  si  vitam  deus  viresque  proroget,  era- 
toresque  si  secundent,  satis  superque  dabo  compensata,  voluminibus 
olim,  neque  multo  post  insecuturis,  quorum  aliud  latinam  Wolfii  inter- 
pretationem,  aliud  farraginem,  sed  bene  et  ordine  digestam  varian- 
tium lectionum,  aliud  annotationes  virorum  doctorum,  aliud  meas, 
aliud  indices,  aliud  denique  Zosimi  Gazaei  nondum  editas  tStj^mti 
demosthenicas,  quas  Roma  exspecto,  dabit.  Non  possunt  haec  omnia 
simul  eftundi.  neque  ego  par  sum  tantis  sumtibus  eodem  tempore 
faciendis,  neque  praela  sufficerent  operi  tarn  grandi  simul  exeudendo, 
neque  multi  sint  emtores  tarn  sumtuoso.  Per  partes  autem  eundo 
et  editionis  molestia  me  minus  gravabit,  et  emtores  impendium. 
Commodius  quoque  tractari  manibus  possunt  plura  minoris  (brmae 
volumina,  quam  unum  maximae.   Sed  haec  de  Demosthene  bactenus. 


1)  [Aus  Demosthenica  korrigirl.] 


Digitized  by  Googl 


J.  J.  Rbiskb  s  Briefe. 


835 


Sufficit  fundamenlum  operis  posuisse,  quod  paulo  post  exaedificabitur, 
cum  maleria  omnis  parata,  digesta,  concinnata  et  perfecta  eril,  quae 
nondum  est.  Supersunt  enim  Scbedae  Taylori,  quas  nuper  demum 
accepi,  lustrandae,  digerendae,  editioni  comparandae,  arduum,  et 
laedii  plenum  opus,  neque  cito  conficiendura.  Indices  graecitatis 
quoque  ad  novae  cditionis  paginas  versusque  accommodandi  haud 
credas  quam  multum  temporis  absumant,  quanlum  creent  laedium. 
Quod  ut  variatione  quadam  lenirem,  Aeschinem  interea  edendum 
sumsi  atque  Dinarchum,  quos  tertium  volumen  compleetetur,  proximo 
mense  Aprili  proditurum.  Sed  Aeschinem  alio  modo  tractare  visum 
fuit,  atque  Demosthenem.  Quicquid  enim  penes  me  copiarum  est 
ad  Aeschinem,  id  ei  statu«  addam,  Graecae  orationi  statim  subster- 
nuntur  annotationes;  bis  submittentur  Scholiastae.  Duo  enim  penes  foi.  i* 
me  sunt  in  Aeschinem  scholiastae  graeci  Bernardinus,  in  omnes  tres 
orationes,  et  Meadianus  in  solam  Timarcheam.  Succedent  his  Varie- 
tates  lectionum,  e  codieibus  quibus  usus  est  Taylor,  sed  vix  cen- 
lesimam  partem  illinc  in  notis  protulit,  et  Helmstadiensi,  quo  Taylor 
caruit.  Tum  latina  Wolfii  interpretatio,  post  Vita  ejus  ab  ipso  con- 
scripta,  nunquam  typis  evulgata,  plena  rerum  scitu  dignarum,  historiam 
et  Dem.  Wolfiani,  et  universam  saeculi  XVI.  Hterariam  illustranlium, 
indices  denique  graecitatis  locupletes.  Feres  haec  omnia,  mi  Val- 
ckenari,  aestate  proxima  ineunte,  duobus  voluminibus,  simul  proden- 
dis,  conclusa.  Ab  Aeschine  ad  Lysiam  procedam,  cujus  codicem 
antiquuin  Vindobonensem  ut  in  usus  meos  conferret,  in  mandatis 
araico  dedi  Vindobonae  agenti.  Aul  vehementer  me  spes  vana  Fallit, 
aut  ex  illo  codice  sartas  et  expletas  dabo  lacunas,  quae  Lysiam  nunc 
numeroque1)  multae  et  visu  foedae  deturpant.  Profligabilur  Lysias, 
si  fata  sinent,  aestate  proxima.  Labente  anno  animum  ad  reliquos 
oratores  graecos  minores  convertam;  iisque  absolutis  tum  demum 
apparatum  Demoslhenicum,  cujus  desiderio  quam  plurimos  nunc  teneri 
ntelligo,  proferam,  tribus  aut  quatuor  voluminibus,  quae  similis  erunt 
magnitudinis  cum  illis  duobus  nuper  proditis.  Copiosius  haec  atque 
diligentius  ad  Te,  Valkenari,  perscribenda  duxi,  quo  et  tu  melius 
raeas  leneres  rationes,  et  amicos  tuos  doceres,  certioresque  faecres, 
fidei  datae  inlra  triennium  me  abunde  satisfaclurum  esse,  qui  probe 

4)  [Hdr:  mumeroquo] 

53* 


Digitized  by  Google 


83« 


R.  Fo ERSTER, 


intelligam,  sine  apparatu  critko  Demosthenem  meum  nullius  usus, 
nullius  aucloritatis  esse,  quo  fit,  ut  nemo  tarn  ardenter  illum  appara- 
tum  usurpare  cupiat,  quam  ego  edere  gestio.  Sed  nondum  res  in a Iura 
est.  Ni  deo  secus  videalur,  fidem  liberabo,  et  cum  foenore. 
Mirari  tQ,  significas,  mi  carissime,  qui  lam  multa  simul  agere  possim. 
Ego  vero,  crede  mihi,  parum  ago.  Magna  pars  otii  mei  mihi,  per 
hyemem  quidem,  iners  et  infructuosa  perit,  quem  valetudo  oculorum 
ad  lucernam  lucubrare  vetet.  Paucas,  quae  supersunt,  horas  almae 
lucis,  quot  interstitia,  quot  nugae  eripiunl!  praeter  functionem  muneris 
scholastici,  qua  mihi  nihil  neque  est,  neque  esse  debet  sanctius  at- 
que  carius,  alia  ex  aliis  interpellant  negotiola  domestica,  officia  salu- 
foi.  f  tationum  accipiendarum,  literarumque  danjdarum  ad  multos  mulliplices 
ob  causas.  Praeterea  in  una  re  diu  me  haerere  festinalio  quaedam 
et  impatientia  mihi  cognata  haud  patitur.  Delectat  quidem  istaec 
agitatio  et  fremitus  quasi  negotiorum,  sed  rursus  labem  quoque 
lucubrationibus  meis  aftert  insignem,  neque  facile  dissimulandam.  In 
adversariis  praesidii  cum  nihil  mihi  sit,  quaecunque  scribo,  e  meraoriae 
penu  omnia  depromenda  sint,  eo  fit,  ut  festinationis  signa  iis  affixa 
sint;  hoc  est,  ut  neque  satis  meditata  et  roaturata  sint  diligentia  et 
lentore  considerationis,  neque  copia  lectionis  saginata;  sed  pleraque 
raptim  eflusa  et  macilenta,  velut  equi  strigosi  pauperculorum  colono- 
rum.  Cujusmodi  sunt  illa  Theocritea,  intra  trimestre  et  concepta,  et 
partu  eflusa ;  quod  si  cogitasset  Toupius,  bellua,  non  homo,  non  esset 
in  me  tarn  atrociter  debacchatus'),  sed  rationem  habuisset  communis- 
quc  humanilatis,  et  existimationis  suae,  munerisque  sacri  quo  fungitur, 
et  confessionis  meae  memor  fuisset.  Ipse  denique,  sibi  lantopere 
placens,  num  ubique  verum  vidit?  num  per  omnia  deae  Evaroxiu 
litavil?  meliorane  et  certiora  meis  quae  damnat,  vel  potius  cauterizat, 
substituit?  Quam  vereor,  ne  multa  proba  et  sana  mea  multo  mutet 
deterioribus  suis.  Ego  vero  furiosum  contemno.  latrato  canis  ad 
ravim.  Bona  si  quae  meis  insunt  lucubrationibus,  manebunt  bona, 
quicquid  invidentia  et  malevolentia,  et  Studium  partium  et  immanitas 
contra  raoliantur.  Inania  autem,  quae  meis  scriptis  haud  pauca  inesse, 
ipsi  me  dies  singuli  docent,  notari  et  confodi  aequus  patiar.  Non 
enim  famae  meae,  sed  aeternitati  veritatis  servio. 

I)  [,Touj)ii  Addonda  in  Theocritum*  in  Jheocriti  quae  supersunt  ed.  War^ 
ton.' II,  Oxonii  4770  p.  389—440.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe 


8:n 


Quo  tempore  haec  legis,  mi  Valkenari,  non  dubito,  quin  a  Lucht- 
mannis  tibi  redditum  sit  volumen  Demosthenis  secundum,  quo  te  ad- 
huc  caruisse  tum,  cum  literas  tuas  novissimas  exarares,  ex  ipsis 
intellexi.  Volumen  illud  ut  dono  tibi  consecraveram ,  ita  aequum 
censco,  ut  gratuitum  tibi  hoc  quoque  habeas.  Insecutura  voluraina 
haud  intercedam  si  aere  tuo  tibi  comparare  voles.  Bene  valc  et 
rebus  utere  secundis,  et  bene  mihi  velle  perge.  Scripsi  d.  27  Nov. 
1770. 

Vxor  le  salutat,  amatque  adeo,  ita  de  se  honorifice  et  sentien- 
tem  et  praedicantem. 

414.  An  Golthold  Ephram  Lessing  in  Wolfenbüttel. 

(Nach  »Gelehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  22  S.  53;  Lachmann  XIII,  270; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  225.) x) 

9tie  habe  ich  in  meinem  Seben  einen  fcr)öncrn,  einen  angenehmem 
l>etlia,en  (Styrift  befommen,  als  ber  3h"ge  @r  befeuerte  ganj  unDermuthet 
unb  ju  rechter  St'ti,  juji  am  ^eiligen  Wbenb.  ffiirfltch,  ihre  $>ieujtfcrtig* 
feit  geht  weit,  unb  überfchreitet  bie  ©renken  meiner  Erwartung.  ®eDn  6ie 
Derjtchert,  ba§  ich  biefetbe  behutfam  unb  mit  93cfcr;eibenheit  gebrauten  werbe. 
25er  Gober.  *)  foü  Dom  bleuen  %\\>xt  an  ju  rennen,  binnen  6  28oa>n  tyntn 
\u  £anben  foinmcn.  2>enn  bie  Vertage  tonnen  boef)  wohl  abgeregnet 
werben,  ba  ict)  itm  nicht  ^abc  brausen  fönnen.  (finige  groben  ber  (lolla^ 
tion  haben  mich  belehrt,  bap  er  ein  treflid>cr  (Xobej  Don  auenehmenber  ©üte 
fct).  $on  allen  Üttanufcripten  Dom  Slefcr;i|ne$,  bie  JaDlor  gebrannt  \)<\t,  s.  54 
thut  feiner  c$  ihm  an  9tichtigfeit  beä  Jerteä  $ubor,  unb  an  ^oUjtänbigfcit 
fommt  ihm  feiner  gleich-  9lllemal  wirb  ee  2>eutfchlanb ,  unb  £elmftäbt 
infonberheit  jur  @hrf  gereichen,  einen  folgen  ßobicem  $u  bcftfcen,  ber  in 
^Infehung  beä  Söertheö  bem  befannten  s}lug$burgifd)en  $emofthenefif  auf 
Pergament  an  bie  <5eite  gefegt  »erben  fann.  3$  werbe  mit  mehrerm  in 
ber  ©orrebe  Don  biefem  (Sobicc  [Dreyen.  Slbcr  wie  bringe  ich  cö  hmim' 
baf?  eä  niemanb  erfährt,  ba§  ich  ben  (lobicem  felbfi  ber;  mir  gehabt  habe. 
Ober  Darf  ich  c&cn  fein  ©eheimmj}  baraue  machen?  %m  bcjten  wäre  biefeä 
ledere  freilich  wohl,  unb  befreDte  mich       manchem  3mange.    2Ber  ijl 

0  [Antwort  auf  Lessing's  Brief  vom  17.  December  H70  ^vgl.  S.833  A.  t).] 
2)  [Vgl.  S.  83t  A.  4.] 


Digitized  by  Google 


■ 


838  R.  Fokrster, 

benn  ber  £err  2Mur)me,  ber  ben  Gobtcem  bcr  SMbliotyef  gefcfyenft  jjat*  ? 
Wber  tute  ftct>t  e$  benn  mit  Syrern  Demosthene  Guelpherbytano2)?  £aben 
5ie  benfelbcn  au$  Guglanb  mieber  jurücf?  Xatylor  macr;t  Diel  ©efenä  au* 
ümt.  9luö  beffen  ÜBefdjreibung3)  fcr)liefje  icf^,  ba§  er  ben  (Sobicem  felbjt  in 
Rauben  gehabt  fyaben  muffe.  9lur  fömmt  mir  bebenflid)  Dor,  ba§  juft  bei? 
ber  stelle  feiner  Adversariorum ,  mo  er  Don  biefem  ©otfenbüttelfoVn 
(iobice  fDridjt,  ein  grofle*  6tü(f  Rapier  mit  gM§  r)erau$gefdmitten  ift. 
Die  (Mation  Don  biefem  Gobice  über  bie  Philippicas  fi'nbc  i$  in  Xabler* 

s.  55  papieren  nicfyt.  Unb  bo(fy  fyat  £err  töector  £euftnger,  auf  geföefme  $m 
frage,  mid)  berftdjert,  bajj  $u  Söolfenbüttet  fein  ÜJlanufcript  Dom  Demojtbenee 
Dorfyanben  fei).  Diefe  beDben  Umftanbe  $ufammengcnommen,  bringen  mid> 
auf  einen  Wrgmofyn,  auf  beffen  ©runb  $u  gcfyen  Dielleidjt  fid>  nod)  mobl 
ber  SRüfye  Dertolmen  bürfte.  Uebrigcnä  banfe  16)  \\\m  fd)Önjten  für  bio 
@(;re  be$  6tanbpla{jc$,  ben  Sie,  mein  fyo<$geer;rtejtcr  #err,  meinen  geringen 
Arbeiten  anroeifen4)  mollen.  fluf  fünftigen  Pommer,  roillä  ®ott,  b/abe  irt 
mir  Dorfen ommen,  eine  fur$e  Sujhetfe  nadj  ©olfenbüttel  ju  t\)\m,  unb  ton 
ben  bortigen  arabtfcfyen  üRanufcripten  eine  juDerlafTtgc  SGacfyrictyt  aufjufefccn. 
<5ie  fönnen  jtd)  barauf  Dertaffen,  toenn  ©ott  £eben  unb  ©efunbfycit  Det= 
leitet.  @f)er  aber  fann  eä  uicfyt  gefdjefyen,  al$  ju  Sluägangc  beä  3ulii  ober 
ju  Anfange  be$  9lugujt$.  Denn  aisbann  fyaben  mir  §(f)utteutc  unfre 
£unb$tagöferien.  3d>  toerbe  alöbenn  aud)  meine  grau  mitbringen,  bie  fi* 

s.  56  jum  ©orauä  ein  |  Vergnügen  barauä  mad)t,  bem  berühmten  Sefftng  ibre 
£o<r;ad)tung  gegenwärtig  bezeugen  ju  fönnen,  ben  fte  in  feinen  6<f;riften 
bemunbert.  $ür  tfco  fdjlie§c  icr;  mit  Tlnwünfcfyung  eine«  froren  3at>re*' 
U'edjfelä,  unb  in  (Srroartung  fernermeitiger5)  ffiofylgewogenfyeit  Don  3r>nen, 
mein  r;od>gecf)rtejicr  #err  5Mbüotf>efar,  Dcrfyarre  ic.  |  D.  SRetäfe. 
Seipjig  b.  2  Januar  1771. 

9t.  S.  Ueberbringer  biefeS,  £err  Dofmt  au«  Semgo,  ber  naa)  £aufe 
reift,  münfd^t  bie  SMbliotbef  ju  ©olfenbüttel  ju  fcfyen,  unb  erbittet  fid)  ton 
@uer  ^ocfycbetgebofyrnen  eine  geneigte  Aufnahme.  Da«  $atf<t)en  93üd)er  feil 
in  8  lagen  nadjfotgen6). 

\)  [Vgl.  Orat.  Graec.  III  p.  774.] 

2)  [So  Lachmann.    Br:  Guelpherbytono] 

3)  [Irrtum  Taylors.    Vgl.  Voemel,  Dem.  contionos  p.  190.] 

4)  [So  hat  Redlich  ertteifen  in  Br.  korrigirt.]  5)  [Br:  femerweitiflen] 
6)  [Lessing's  Antwort  vom  S6.  April  177  4  auf  diesen  Brief,  Nr.  415  und  4«6 

im  Gelehrten  Briefwechsel  Nr.  S7  S.  65;  Lachmann  XII,  3481;  Redlich,  Briefe 
Lessing's  Nr.  Jt7.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


839 


415.  An  Golltwld  Ephraim  Lessing  in  WolfenbitUel. 

(Nach  ,Gclehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  24  S.  59;  Lachroann  XIII,  174; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  230.) 

Dfmc  Erneuerung  meinet  innigjten  Dante«  fann  td)  ba«  SWanufcript1) 
nid>t  jurücffdncfen,  beffen  ©ebraud)  td)  Dero  großmütigen  ©efltffenfjeit  ju 
oerbanfen  fyabe.  3fcw  »erbietet  bie  Äürjc  ber  3«t  alle«  2Sortgeprängc. 
flber,  aujjerbem,  baß  tdp,  roenn  e«  auf«  Sompltmenttren  anfömmt,  eine  feljr 
ärmliche  gigur  ma^e,  fo  begnügen  ©ie  fi<$  aua^  an  bem  bloijen  ©ejfänb» 
nijfe  ber  Cerbunbentyeit.  |  Da«  @efüt>l  ber  ©röjje  ber  (Sdjulb,  morinn  id)  s. 
ber;  3(men  burdj  biefe  SSofjltfyat  geraden  bin,  läffet  ficr)  oljnebem  mit 
©orten  nid>t  au«brücfcn.  Uebrigen«  bejic^c  id)  mia)  auf  mein  lefcte«  bor 
ctn>a  14  Jagen  abgeladene«  Schreiben  *),  weldje«  Diefelben  burd)  $txxn 
Dohm  ofynfefylbar  erhalten  fyaben  »erben.  9täd)jtfünftigen  5ten  ^ebruariu« 
get)t  bie  Muction  ber  oon  bem  £errn  ©rafen  oon  ©ertfyer  fyinterlaffenen 
üBibliotfjef  an,  barinnen  fid)  infonberfyeit  au«nel>menb  fdjöne  unb  rare  gc« 
ncalogiföe  unb  In'jtorifay  Söüa^er  unb  SRanufcrtpte  befmben.  Den  Gata* 
logum  baoon  fyabe  ia)  beigelegt,  in  ber  Ungetoiityeit,  ob  er  Sjjnen  etma 
tvo^I  mödjtc  ju  ©ejidjte  gefommen  fetyn.  Sollten  €>ic  etma«  barau«  er* 
flehen  (äffen,  fo  fann  i$  in  SBeforgung  ber  (Sommifjion  bienen.  Unter 
Wnnmnfdjung  alle«  ©otjlergefyen«  ocrljarre  k.  |  D.  3tei«fc3). 

^ipjig  ben  25.  Januar  1771. 

416.  An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbüttel. 

(Nach  »Gelehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  26  S.  62;  Lachrnann  XIII,  287; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  244.) 

Da§  id)  e«  mit  Ueberfenbung  biefe«  %mplar«')  nid)t  habe  bi«  ju 
Wu«gange  ber  beoorftebenben  OTcffc  anheben  taffen ,  ba«  nrirb  3bnen  ba« 
Durdjlefcn  be«  erften  $ogcn«  begreiflid)  machen.  Da  biefer  Sknb  3j?ncn 
nunmebr  eigentfyümlidjer,  al«  irgenb  einem  anbern  $eft|jcr  jugefjört,  fo  war 
e«  meine  Pflicht,  3fynen  ba«  crjte  (Sjemplar,  ba«  auegegeben  roorben  ift, 
ausfertigen,  gür  meine  $rel)bcit  fyoffe  \ty  oon  Dero  billigen  ©eftnnung«* 
art  33crjeit)ung  $u  flnben.  3$  bin  mir5)  bemujjt,  ba§  id)  anber«  nidjt«  getban, 

lj  [Vgl.  S.  831  A.  4.]  2)  [Brief  414.] 

3)  [Ueber  Lessing's  Antwort  vgl.  S.  838  A.  6.] 

4)  [Oratorum  graecorum  volumen  tertium  Aeschinis  omnia  compleclens,  Lip- 
siae  «771,  Lessing  gewidmet.] 

5)  [mir  ist  von  Redlich  eingeschoben.] 


8i0 


R.  F0Efc8TER, 


al$  ma$  bie  2)an?barfcit  oon  mir  ^eif^te,  unb  ba§  ich  tarunter  anbew 
s.  63  mcr/t$,  als  bie  gortbaucr  3h*«  ©ohlgemogenhett  gegen  mich,  gefugt  |  habe. 
So  lobcnött>crtr>e  93emcgung«urfacr;en,  unb  fo  unfdjulbige  9fcft$ten,  tonnen 
mein  ©erfahren  bor  3(men,  bor  meinem  #cr&en,  unb  bor  ber  ganzen  ©clt 
rechtfertigen.  ®anj  unintereffut  bin  icr)  ftc^Ii<$  nicr/t.  3<h  will  e«  nur 
geftehen.  Slber  fann  e$  w>ot>l  einem  ©eletyrten,  ber  in  alten  ^anbfd)riften 
gerne  fyerummüfylt,  berarget  werben,  n>enn  er  bie  ©unjt  eineä  SJtanneä,  ber 
jum  Verwalter  eine«  anfct)nlicr)cn  53üd>erfcr)afcc$  beftcllt  ijt,  burch  93c$eugung 
feiner  Hochachtung ,  $umal  wenn  bie  £ochacr)tung  fo  ungeheuchelt  ijt,  ale 
bie  ineinige,  fich  oerji^ert?  ftxtylity  wäre  cS  Wohl  meine  Scf)ulbigfeit  gc* 
wefen,  3t>nenf  f)o^gee^rtciter  #err  Vibliothefar,  borher  bon  meinem  Vor» 
haben  einen  ©inf  ju  geben,  unb  Sie  um  Dero  dmwtßigung  ausbrechen. 
9lber  icr)  zweifelte,  ob  Sie  bicfelbe  geben  mürben.  ©a$  mar  alfo  übrig? 
3er)  mu&ie  fte  überragen,  ©enn  baä  nur  auf  eine  nicht  gänzlich  mip* 
fallige  ©eife  gcfcher)en  ift!  Vielleicht  Junten  Sic  über  micr),  ba§  icr;  gerabe 
ju  gejtanbcn  habe,  bafj  (Suer  ©oblgcbohrnen  mir  baä  $elmftabtifche  SWanu« 
fertyt  jugefctycft  haben,  9lbcr  wie  fonnte  ich  anberä?  ©ie  l>ättc  icb  ee 
s.64  herumbringen  muffen,  menn  ich  I  Dcr  SBahrheit  nicht  ju  nahe  treten,  unb 
bennoch  ben  Excerptis  Lectionum  bie  ©laubwürbtgfeit  berfchaffen  wollte? 
3<h  mu§te  meinen  ©ährmann  nennen,  bon  bem  ich  Sectionen  hatte, 
©en  h^tte  baju  angeben  fönnen?  ©er  hätte  wor)l  bie  Schulb  ber 
Unrichtigfeiten,  bie  im  ßjeeroiren  mit  unter  gelaufen  ferm  »erben,  gerne 
auf  fich  genommen?  ®ewt§  niemanb.  $lm  Sicherten  Dermeinte  ich 
ju  gehen,  menn  ich  mit  *cr  ©ahrhett  umgienge,  jumal  ba  biefe  ©ahrbeit 
3hnen  bech  nunmehro,  nachbem  ber  (Sober.  mieber  an  Ort  unb  Stelle  ifi, 
meber  ©efat>r  bon  Verantwortung  jujiehn,  noch  3hwm  guten  Warnen  faxten 
fann.  Sie  machten  mir  einmal  £ofnung  $u  bem  Codice  Libanii1}.  Äönntc 
ich  tyn  mW  wit  biefer  ÜÄcffe  erhalten?  lieber  etliche  ©oer/en  mürbe  icb 
ihn  nicht  behalten.  9lud>  ben  borjtchenben  Sommer  tyabt  ich  bem2)  Sibanio 
jugebaebt,  mie  ich  tym  ^cn  le^tbcrmichenen  aufgeopfert  habe,  benn  an  meinen 
oratoribus  graecis  fann  ich  für  ifct  nicht«  thun,  fonbern  mu§  eine  ©eile 
bamit  inne  galten.  Sebcn  Sie  recht  wohl.  3<h  b«r(>anef  nebjt  gehorfamftem 
dmbfehle  bon  meiner  grau  ic.  |  D.  fteiäfe3). 
Seibjig  b.  12.  Sprit  1771. 

l)  [Cod.  Gud.  gr.  77.    Vgl.  S.  818  A.  1  und  S.  863,  83  f.] 
s)  [Br:  ben] 

3)  [Uebcr  Lossing's  Antwort  vgl.  S.  838  A.  6.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


417.  An  Christoph  Goltlieb  von  Murr  in  Nürnberg. 
(Nach  dem  zu  Nr.  359  verzeichneten  Drucke  S.  S75.) 

$ou  meinen  fleinen  Piecen  ijt  e$  mir  nicr)t  möglich  gemefen  etmaä 
aufzutreiben.  3Jtan  mutf  3^^  unb  Gelegenheit  baju  abwarten.  SBor  furjem 
ift  tjier  ein  Professor  gejtorbcn,  in  beffen  öerlapenfchaft  ftd)  Dermuthlich 
eine«  ober  ba$  anberc  babon  pnben  mirb.  Sie  fönnen  Derficr;ert  fct>n,  bafj 
ic^  barüber  machen  merbe.  £er  t>orftcMici>c  ^rinj  Dom  93erge  Libanon, 
(Smir  3ofcpt>,  befinbet  ifct  hier").  @r  ^at  micr)  auch  befugt.  3<h  h*»* 
ihn  aber  ganj  faltfmnig  aufgenommen.  $>enn,  gefegt  auch,  er  mare  wirf* 
lieh  ba$,  mofür  er  ftdj  auägiebt,  fo  mürbe  boef)  fein  Umgang  für  mict)  menig 
erbaulich  feton,  tfjcild  roeil  er  ein  Idiote  ift,  theilä  meil  meine  Sujt  jum 
9lrabifcr)en  erfaltet  ijt,  unb  ich  nun  $u  alt  bin,  einen  Scr)üler  r)iennne  ab* 
jugeben.  Tiber  fo  fyat  er  noer)  ba^u  fein  93i§gen  Wrabifct)  beb,  ben  lürfen, 
nach  tyrcr  fallen  Pronunciation,  gelernt,  ijt  Don  ©eburt  ein  töaifce, 
ober  Dergleichen  etma«,  ein  ®lücfSrittcr,  ber  in  ber  2öelt  umher  lauft,  etmaä 
^u  attrapiren,  |  bergleichen  Seutc  beracr)te  unb  Dermeibe  ich.  ^U(h  ift  mein  s- 370 
Vermögen  nicht  baroad),  fte  $u  h«9*n  unb  ju  pflegen.  9lebet  er  übelä  Don 
mir,  fo  rührt  baS  Don  meiner  3urücfhaltung  \)tx.  3ä)  ha^c  $cnu8  fur  micr) 
ju  forgen,  unb  hape  nicht«  übrig,  2anbjrrcicr)ern  in  ben  «^al«  ju  fteefen. 
Dod>  Don  6m.  £ocf>mohlgeb.  rühmt  er  Diel  Siebe  geno§en  ju  haben.  Dero  | 
ergebender  Diener,  |  D.  föeiäfe. 

geizig  ben  27  flprtl  1771. 

91.  6.  Den  Isocratem  merbe  ich  fMft  n*ty  ediren,  fonbern  mein 
guter  greunb,  #err  Professor  Morus,  Dem  id>  auch  gute  #ülf$mittel  ba$u 
ocrfct)afft  f>abe.  Tlud>  foll  biefer  Isocrates  einen  Tf)eil  meiner  «Sammlung 
ber  griect;ifcr)en  töebner  aufmachen.  3nbe§en  banfe  für  bie  Wnjcigc  bee 
fran^Öfifchen  28erfgen$,  ba$  ich  vorher  ni^t  fannte.  SöcnigjtenS  berfpricht 
ber  Xitel  etma«. 

418.  An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  in  München,  wie  319,  Nr.  H  .) 

Viro  lllustri  |  Oeffelio  |  spd  |  UReiske. 

Neque  verbis  ego  possum  exprimere,  neque  tu,  Oefleli,  Vir 
lllustris,  et  summi  mihi  faciende,  mente  tibi  poles  fingere  terroris 
atque  doloris  vehemeotiam,  quo  uuper  percellebar,  cum  a  novellis 

1)  [Vgl.  Murr,  Journal  zur  Kunstgeschichte  X,  270  f.] 


Digitized  by  Google 


8i2 


R.  FOERSTKR, 


publicis  bibliotheca  Mouachiensis  conflagrasse  diceretur,  ipsumque 
palatium  ob  vicinitalem  in  periculuni  contagii  ab  illo  incendio  venisse, 
plurimiquc  et  Iectissimi  Codices  cum  impressi,  tum  msti,  absumti. 
Unde  non  poteram  aliter,  quam  de  Electorali,  cui  tu  praees,  mi 
Oefleli,  suspicari.  Vercbar  nc  fataüs  ille  casus  tibi  quoque  funestus 
fuisset.  Paulo  post  tarnen  errorem  istum  mihi  detraxit  amicus  Au- 
gustae  Vindelicorum,  ea  de  re  a  me  interrogatus,  qui  me  docuit, 
bibliothecam  flararais  absumtam,  non  Klectoralem  esse,  sed  Theatinorum. 
Nunc  quoque  a  Steinio,  Schwärt zkopfii  socio,  certior  fio,  te,  Vir  Maxime, 
una  cum  bibliotheca  tua  salvum  et  sospitem  esse.  De  quo  impensc 
gaudeo.  .  .  .  Libanii  duo  Codices  per  menses  adhuc  aliquot  peoes 
me  servabo,  quod  quin  tua  cum  venia  Hat,  nullus  dubito.  Benc  vale, 
Euergeta,  (quidni  enim  le  sie  appellem,  ita  de  me  meritum,)  et,  quod 
facis,  amare  me  perge.    Scripsi  Lipsiae  d.  3.  Maij  1771. 

419.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Güttingen. 

(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  18,  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur 

unterschrieben.) 

#od)ßbelgebof)rner  £err  |  £od)geet)rtefier  $>err  Professor 

gür  bic  ßmbfefylung  be$  £errn  bon  Jroil  bin  id)  du>.  £od)(!belgeb. 
•  red)t  feljr  berbunben.  55er  3)tann  r>at  mir  roof)l  gefallen.  (Sä  iji  mir  lieb 
mit  i(>m  befant  geworben  ju  fetyn.  (Sr  ijt  munter  unb  unterncfwienb ;  unfr 
i$  berfpred)e  mir  bon  tym  manche«  gute.  .  .  .  91ad)ricr)t  bom  Meidani 
fan  id?  3(jnen  nia^t  geben.  Denn  mein  Exemplar  bon  biefem  Auclore, 
wo  id)  eineä  unb  M  anbere  ir>n  betreffend  f)injugefd)rieben  fyatte,  ift  ijjt 
ju  ^arbermnt  beb  bem  §.  Prof.  Scheidius1).  unb  bon  ba  motzte  i$  « 
foi.  i»  wobl  fo  balb  nid)t  wieber  jurücf  befommen.  $m  |  bon  Troil  t^at  mir  3b* 
Verlangen  meine  Slbfdjrift  bon  Abilfedae  Geographie  Wieber  ju  befommen 
entbceft.  3d)  f)abc  barauf  geantwortet,  ba§  id)  jwar  roobl  mein  Manuscript 
nunmetjr  toieberum  auf  einige  3cit  mi§en  fan,  feitbem  meine  lateinifdx 
Übcrfefcung  nunmebr  boUjiänbig2;  im  $rucfc  ju  tjaben  ift3).  Allein  auf' 
richtig  jufagen,  macbe  id)  mir  bod)  ein  grofjeä  93ebenfcn  3jjnen  ju  wiA* 
fahren,  gefegt  aud)  6ie  brausten  mein  Manuscript  red)t  notfymenbig.  2)enn 
id>  fefye  nicf)t  warum  id)  miefy  auf  2>ero  ©erfid)erung  wegen  ber  3uröcfgabe 


1)  [Vgl.  S.858  A.  I.]         S)  [Hdr:  üollftanbig]        3)  [Vgl.  S.  79 <  A.  <.] 


Digitized  by  Google 


< 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  843 

ifct  mefjr  berlafjcn  fönne  als  fonjt.  3»^cm  fo  fönnen  €ie  ja  baä  33ud> 
i£t  ni^t  brausen.  €ie  finb  ja  mit  3fytem  Corpore  Juris  fo  fcf>r  be* 
fef/äftiget,  ba§  Sie  an  ben  9tbulfeba  nicfyt  |  gebenfen  fönnen.  Unb  jinb  6ie  foi  * 
banüt  fertig  fo  fomt  tynen  gewiß  wa$  anberä  in  ben  2Öeg,  baä  fein  %\u 
benfen  eben  fo  fefyr  oerbrängt,  al$  e$  i|tt  bic  Pandectcn  tf>un.  ^üfyren 
sie  nur  tyxen  Hesiodum  auei.  3u  ^m  ^a^e  id>  *ine  Collation  unb 
Scholia  interlinearia  inedita ')  womit  t(f)  3bnen  gerne  bienen  Will,  fo  balb 
Sie  (Srnjt  auä  ber  WuSgabe  machen.  $or  furzen  f>atte  id)  auef;  einen 
bübfd)en  Codicem  fon  ben  Operibus  et  diebus  mit  bem  Tzetze  be\)  mir, 
unb  f)ätte  ifm  gerne  für  6ie  collattonirt,  wenn  id)  nur  ein  Exemplar 
baDon  gehabt  fyätte.  Denn  meinet  mir  nad)  fo  Dielen  3afyren  wieber  ju* 
fdbiefen,  baran  benfen  Sie  mcf;t.  üJlacfyte  icf>  eö  fo  mit  ben  ftreunben  bie 
mir  ifyre  Codices  communiciren ,  fo  friegte  i<f>  einmal  wa$,  unb  fyernact) 
nid)t$  wieber.  Drum  fyütc  icf;  midi}  bie  ©efalligfeiten  ber  greunbe  ju  mtjj* 
brausen.  ...  @w.  £oc$(Sbelgeboj)rneri  |  ergebender  Diener  |  D  JReiäfe. 
Seidig  ben  8  «Watt  1771. 

Adr. :  A  Monsieur  |  Msr.  Koehler  Professeur  tres  celebre  |    a  | 
Güttingen 

420.  An  Golthold  Ephram  Lessing  in  Wolfenbüttel. 

(Nach  »Gelehrtem  Briefwechsel*  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  28  S.  70;  Lachmann  XIII,  292; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  250.) 2} 

Die  3crjfreuun()  ber  üWcjfe,  oon  ber  un$  ber  Äopf  gewiffermapen  nod) 
bretjet,  laffet  mir  nidjt  $u,  Dero  liebreiche«  unb  ocrbinbUdjeä  Schreiben  mit 
ber  gehörigen  (Srfenntlidjfeitebejetgung  ju  beantworten.  3d)  bitte  beäwegen 
um  33erjei()ung.  9tur  fo  biet  will  unb  mu&  \ü)  in  (Iii  fagen,  ba§  Dero 
ungemeine  (Mtc  unb  ffiillfäbrigfcit  mein  ganjeä  £er&  mit  bem  ©efüfyle 
einer  Sdjulb  eingenommen  fjat,  bie  id>  wofyl  fdnverlid)  iemalä3)  werbe  ab« 
tragen  fönnen.  Den  Codicem  Libanii4)  fyoffe  td>  in  ber  testen  £>älfte  bc* 
näd$  fommeniben  3ulii  üerfönlicr;  3fwen  wieber  ju$ujte(len.  Denn  wenn?. 
®ott  ntdjt  eine  unbermeiblicfye  #inbernis  bajwifdjen  legen  feilte,  fo  bin  id) 
fejt  entfdjloffen,  fyabc  aud>  bem  Gerrit  $rofcffor  @bert  bcäfallä  mein  ©ort 
gegeben,  mid)  um  befagte  3«t  bct>  3^nen  einjuftnben,  um  ba*  Vergnügen 


t)  [Vgl.  S.  719  A.  6.] 

2)  [Antwort  auf  Lessing' s  Brief  vom  26.  April  1771  (vgl.  S.  838  A.  6.).] 

3)  [Br.  niemals]  i)  [Vgl,  S.  840  A.  i.] 


Digitized  by  Google 


844 


R.  FOKRSTER, 


3fyre$  Umgänge*  ju  aeniepen.  ©eil  duer  ©ofjlgeboljrnen  bie  betoben  Osrenv 
plarc  meine«  $>emojif>ene$  burdjauS  bejahen  rootlen,  ob  \ty  gletd)  ben 
£dmlbigfcit  unb  töedjtömegen  3lmen  baä  eine  fdjenfen  wollte,  fo  bin  üb 
$n>ar  fo  frct>,  bie  ©ejal)lung  bafür  anjunefymen,  bitte  aber  bagegen  nic^t 
allein  betogefyenbeS  (Sjemplar  auf  (sdjreibpapier  ber  breto  erjten  Söänbe  meint« 
2Berfe,  alö  ein  fd)utbige$  unb  roilligeä  Opfer  ber  2)anf  barfeit  unentgelb« 
lidj1)  anjunelwtcn,  fonbern  auefr;  ju  erlauben,  ba§  menn  mir  ©ott  gemattet, 
aud)  bie  fünftigen  Steile  ju  liefern,  \6)  biefelben  3(men  auf  gletdje  93«* 
btngung  jufd)icfc.  2Rit  gelehrten  fteuigfeiten  fann  td)  Huer  ffiofjlgeboljrnen 
für  ifct  nid>t  unterhalten,  tyeilä  meil  \d)  beren  nic^t  gar  oiel  meijj,  bic 
Sfmen  matjrf^einli^cr  ffleife  unbefannt  feton  fönnten,  tfyeilä  roctl  bie  tfürjt 
73  ber  3^it  mir  für  jefct  befiehlt,  mit  |  ber  SJerftdjcrung  ju  fdjltcfcen,  ba§  ia) 
feto  unb  allezeit  fct>n  merbe  ic.  |  D.  [Retäfe1). 
Seipjig,  b.  10.  SHar,  1771. 

91.  6.  |  Steine  grau  ijt  mie  auf  $)ero  greunbfd)aft  gegen  miefy,  alfo 
aud)  infonber^eit  auf  2>ero  lefcte  3"Wnft  recr)t  jtolj,  unb  befielt  mir,  3lmcn 
if>re  $>anffagung  belegen  ganj  befonberä  abjuftatten. 

421.  An  Anton  Friedrich  Bmching  in  Berlin. 

(Original  in  der  Königl.  Bibl.  in  Berlin,  Autographensammlung  von  Hadowilz 

Nr.  5705.) 

£ocr/tt>ürbiger  -frocfygelafjrter  #err  |  DberconfijtorialJRatl),  |  ^o^juc^renber 

$m  unb  ®önner, 

(Sro.  £od)TOÜrbcn  banfe  auf  baä  freunblidtfe  für  $5ero  $orf$u§  auf 
ben  93anb  meine«  Söerfeä  ber  ifct  unter  ber  treffe  ijt3).  ...  9Hit  bem  ber- 
langten  Progranimate  mürbe  td)  »on  ©runbc  be$  #er$en$  gerne  bienen, 
wenn  id)  nur  nod)  ein  einzige«  Exemplar  babon  übrig  fyätte.  £ä)ort  bcr< 
fdjiebcne  gute  greunbe  fyaben  micr;  bergeblid)  barum  angcfprod)en.  ... 
$odjmürben  |  ergebender  -Diener  |  D.  SReiöfe. 

Seipjig  ben  13.  3un.  1771. 

Adr. .  S.  T.  6r.  £ofyt>ürbcn  |  £.  DberConsistorialOtatf)  |  Süfdjing  | 
ju  |  Serlin. 


0  [Ebenso  S.  846,  28.] 

2)  [Lessing's  Antwort  vom  7.  Juli  177t  Gel.  Briefw.  Nr.  30 ;  Lachmann  XII, 
3642;  Redlich,  Briefe  Lessing's  Nr.  236.]  3)  [Or.  graec.  vol.  IV.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


8iö 


422.  An  Golthold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbüttel. 

(Nach  ,Gelehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  3J  S.  77;  Lachmann  XIII,  306; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  «64.) «) 

3d>  war  eben  im  begriffe,  @uer  ffiof>lgebol)rnen  ju  mclben,  wenn 
meine  gerien  angeben,  unb  wenn  folglich  icr)  mia)  gewijj  in  fitalfenbüttcl 
einteilen  würbe,  als  id)  $ero  frcunbfc^aftlic^e  (Sinlabung  jugletd)  nebjt  einem 
6<f;reiben  Don  £errn  ^rofcjfor  (Sbert  oon  älmlicrjem  3nt)a!te  erhielt.  2Bie 
angenelmt  e$  [er;,  Don  fo  Werften  ftreunben  fo  |  lautere  93emeife  if>reä  2Öot)l*  s.  7s 
wollend  ju  erhalten,  baä  werben  6ie  auä  vielfältiger  eigener  (Srfafjrung 
felbft  fa>n  wiffen.  3d>  bin  entfdjlojfa  ben  brüten  fluaujt  mit  ber  <M 
oon  f)ier  abjugef)en,  unb  gebenfe  ftienfiag*  ben  fehlten  in  Stalfenbüttel 
ankommen.  Allein  baä  ÜRanufcrtyt  Dorn  ?ibaniu$  fann  id?  nid)t  mit« 
bringen.  Unjäljlige  $erl)inberungen  fyaben  mir  nod)  nid^t  gemattet,  e$  gänj* 
Ud)  ju  nutzen.  $>od)  foll  $txx  ®abler  auf  nad)jre  s3Ktd)ael$met7e  eä  3(men 
wieber  aufteilen.  3n  allem2)  werbe  id)  etwa  brer;  2öod)en  oon3)  #aufe  ab« 
wefenb  fetyn  fönnen.  Sraunfctyweig ,  £elmjiäbt,  unb  ©Otlingen,  wollte  icr; 
aud)  mit  befugen.  9Rein  Mufentljalt  in  ffiolfenbüttel  wirb  fo  lange  fetm, 
ai$  eä  nötfjig  ijt,  mit  föecenfion  ber  arabifdjen  SRanufcripte  fertig  ju  Werben. 
üWeine  ftrau  läjfet  (Suer  ©oljlgebofjrncn  iljrer  #od)ad)tung  uerfidjern.  6ic 
IjauprfäcbJid)  ijt  an  biefer  föctfe  fa)ulb.  6ie  freuet  fid)  barauf,  wie  ein 
Äinb  auf  ben  fjeiligen  (£|)rijt\  <5ie  t>at  mief;  ber;  bem  (5ntfä)lu|fe  baju  er- 
halten. 3)enn  fonjt  Ratten  bod)  rt>or)(  mandje  $>reinfälle  mid)  wanfenb 
madien,  unb  wol)l  gar  baoon  abbringen  tonnen,  ©ebc  (Statt  ©lücf  $u 
mei|ner  Steife,  unb  ju  unfercr  3ufammenf  unft.  (Sin  Sogiä  bejielle  id)  nia)t.  s.  79 
3n  einem  2öirt|)$f)aufe  fönnen  mir  une  fd)on  bereifen.  d$  bleibt  alfo 
babet),  nod)  etliche  läge  bor  8aurenji  fernen  wir  einanber.  ?eben  6ie  in* 
bejfen  Wol)l.    3d)  oerfjarrc  :c.  |  D.  «Retef c. 

Setpjig  b.  17.  3uli  1771. 

423.  An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbüttel. 

(Nach  jGelehrtem  Briefwechsel*  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  33  S.  79;  Lachmann  XIII,  314; 
Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  271,  ohne  Datum.)4) 

Sinb  6ic  fd)on  jefct,  ba  id)  biefeä  fehreibe,  fd)on  wieber  in  Staffen* 
büttet?  Star  furjein  erfuhren  wir  oon  bortfyer,  ba§  6ie  nod)  nid)t  wieber* 

_  •  « 

4)  [Antwort  auf  Lessing's  Brief  vom  7.  Juli  4  774  (vgl.  S.  844  A.  J).] 
I)  [Br:  allen]        3)  [Br:  toom]        4)  [Die  Worte  S.  846,  3  f.:  wbie  ifctge 
SDieffc  ift  ottBerorbentlid)  fcfcledjt  geroefeu"  weisen  den  Brief  in  den  Oktober  4  771.] 


Digitized  by  Google 


84G 


R.  Fo ERSTER, 


gefommen  wären.  2öo  reifen  6ie  benn  in  ber  SBelt  fyerum?  unb  bae  nod) 
baju  in  biefer  f<r)on  fnnjinfenben  Safyreesjeit  ?  bejinbc  mia)  fo  leiblify 
Wein  Ruften  fyat  ftd}  jiemlia)  berlofyren.  $>ie  tjjtge  2)iejfc  ijt  aufjerorbent- 
fd)lecr;t  gewefen:  id)  fyabe  bebnafye  gar  nia)t$  bon  meinem  ©erfe  ab* 
fcfcen  tonnen;  wegen  beä  9lefo»i  fyabe  id)  mir  alle  üttüfye  gegeben,  id>  foÜ 
tyn-au$  f)aben,  aber  eljer  nid)t  alä  auf  nädrtle  Oftcnneffe.  ©efrern  befam 
id)  biefe  9tefolution  »on  flugäburg  auä.  üJlcine  grau  wollte  barüber  gan$  | 

so  auä  ber  £aut  fahren.  $)ic  fäf>c  eä  bod>  gar  $u  gerne ,  wenn  fic  je  cfyer 
je  lieber  beä  S3uc^eö  fyabfyaft  werben  fönnten.  3ft  eä  nidjt  eben  biefelbe 
"Sammlung  äfobifdjer  gabeln,  fo  ijt  eä  boer)  eine  älmlidje,  bie  fid>  in  bem« 
jenigen  93enebifttner*$lojter  $u  glorenj  beftnbet,  au$  welkem  ber  Xenophon 
Ephesius  unb  ber  Chariton  anä  Sidjt  getreten  ijt1).  3d)  will  nädjjter 
Jage  belegen  an  ben  %  tffyeü  in  SBien  fd)rctben,  ber  Gonnejion  in 
glorenj  f)at,  unb  mir  ©efanntfdjaft  unb  3>tenjtleijtung  borten  ju  oerfd^affen 
oerfpro(r)en  t>at„  wenn  td)  bon  bortyer  etwa«  brauste.  SJtontfaucon  in 
feinem  Diario  Italico  erwähnt  biefeä  äfobifcfyen  (£obici$.  2)en  2.  unb 
3.  93anb  bon  33anbini  fyabe  \ty  bejteüt,  boä)  wei§  id>  noef;  nicfyt,  wenn  er 
anfommen  Wirb.  2)iefc  SDteffe  ijt  bjer  eine  Heine  ©cfyrift  über  bie  griedjifdje 
^ntr;ologie  bon  einem  jungen  Ü)lcnf<r;enJ) ,  ber  mit  biefer  9Jleffe  bon  rjier 
nad)  Böttingen  abgegangen  ijt,  fyerauägefommen.  (!$  ijt  cbenberfelbe ,  ber 
bor  einem  ^afyre  bcutfd)e  Slnmerhtngen  über  ben  Wnaereon  fyerauSgab3}. 
$)icfe  neue  6d)rift  ijt  boll  guter  9lnmerfungen,  unb  jeuget  bon  einer  weit* 

8<  lauftigen  unb  forgfälttgen  93elefenr/ett.  3er)  rjabe  fie  bem  |  ^ätfgen  ber;« 
gelegt,  baä  €ic  nebjt  biefem  €>d)teiben  buref;  #errn  (Gabler  erhalten.  £)ie 
breb.  (Sjemblare  beä  bierten  $knbe$  meiner  Oratoriim,  nebft  SRarftanbi  Statio, 
bitte  \ä)  atö  einen  fleinen  53cr;trag  ju  ben  Dielen  ftojien,  barein  unfere 
neulidje  9Xnn>efent)cit  6ic  oerfefct  |)at,  unb  ben  Xenophon  Ephesius  aU 
ein  geringes  Wnbenfen  oon  meiner  grau  unentgelbliä) 4)  anjunefymen  unb  ju 
behalten.  3^ar  weijj  ity  wofyl,  ba§  wir  Sfynen  nid?t  nur  bie  eble  3«* 
geraubet,  nidjt  nur  üRitye  unb  $erbru§  berurfad)t,  fonbern  auä)  fobiel  gc* 
foftet  Ijaben,  ba§  bie  Älcinigfcitcn ,  womit  id)  mid)  erfüfme,  3lwen  auftu* 


1)  [Jelzt  Cod.  Laur.  Conv.  Soppr.  617  fol.  96.  Vgl.  Montfaucon  Diar.  Ilal. 
p.  366  und  Brief  433  S.  871,  8  f.] 

S)  [Jon.  Gottlob  Schneider,  Periculum  crilicum  in  Aulhologiara  Const.  Ce- 
phalae,  Lips.  1771.] 

3)  [Anmerkungen  über  den  Anacreon,  Leipzig  1770.] 

4)  [Vgl.  S.  844  A.  1.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rriskf.'s  Briefe. 


«47 


märten,  gar  nid>t$  bagcgen  fagen  wollen.  3nbef[en  fefjen  6ie  bod)  unfern 
guten  ©illen.  ©egen  ber  beutfd)en  Ueberfefcung  be«  Xenophonlis  Ephesii, 
wirb  meine  $rau  fetbft  an  6ie  fdjreiben.  Das  ift  it>re  eigne  €>ad)c  bic 
micr)  nicfyt  angebt.  $)en  beutfd^en  Dionysius  Halicarnassensis  unb  ben 
SWotanabbi  werben  <5ie  prüfen.  6tet>t  er  3Ijnen  an,  unb  tonnen  <5ij 
il>n  anwenben,  fo  wirb  eä  mir  lieb  fein.  2öo  nicr/t,  fo  fcr)meid>le  icf;  mir 
bo<f;  wenigjtenS  mit  ber  #ofnung,  ba§  6te  ben  arabifdjen  $)icr;ter  ftubieren 
tonnen,  unb  mellei^t  aua)  einen  ©efdmiacf  it>m  |  abgewinnen  werben,  s.s* 
Allemal  werben  6ie  (i$  will  nict>t  fagen,  bie  arabifer/e  $oefie)  bod)  wenig* 
jtenä  einen  angefeb/enen  arabifdjen  $>id)ter  beffer  fennen  lernen,  können 
6ie  ifm  ni(f/t  unterbringen  unb  aud}  nid)t  met)r  brausen,  fo  f^iefeu  6ie 
mir  ifm  wieber  jurücT).  Um  ftet;  oon  bem  Qlbulola2)  ju  überjeugen,  ba§, 
ob  er  gleid)  oon  Äinbeäbeinen  an  blinb  gewefen  ift,  er  benn  od)  Sarben  unb 
fiebtfic^e  ©egenjtänbe  gefannt  tjaben  mu§,  inbem  er  biefe  red)t  treffenb 
fa)ilbert,  unb  jene  red?t  getieft  anbringt,  baju  brausen  €>ie  nur,  mein 
wertyefler  greunb,  ba$  ©ebidjt  Oon  ilmt,  weldje«  ©oliu*  feiner  Wuägabe 
oon  drpenii  arabifd>er  ®rammatif  einoerleibt  fyat3),  unb  baei  aud>  in 
Fabricii  speeimine  arabico4)  ftebet,  in  ber  lateinifcfyen  Ueberfefmng  na<$* 
julefen.  $)a$  fönnte  fer/on  genug  fenn.  3um  Ueberfluffe  füge  icr;  aber 
boer;  noef;  ein  paar  stellen  ber;,  bie  mir  gleid)  bermt  91uffd)lagen  feiner 
Sammlung  eigner  ooetifcfyen  Wuffä|3e  Sekd  oz  Zendi  genannt,  entgegen* 
fommen.  2>er  üflann  bat  eine  erftaunltdp  lebhafte  (SinbilbungSfraft  jum 
9tad)tr;eile  ber  gefunben  93curtl)cilung«fabigfeit  gehabt.  J)enn  feine  $er< 
gleidmngen  ftnb  au«fd)Weifcnb  tollfütm*),  unb  weil  oieleä  bajoon  in  9ln*  s.s:« 
foielungen  auf  93ucr;jTaben  unb  6r;lben  bejteljt,  fo  gel)t  ein  guter  $f)eil  ber 
Pointen  für  geute,  bie  beä  9lrabif<r;en  unfunbig  pnb,  oerlol)ren,  unb  laffet 
fid»  in  eine  frembe  ©pracfye  fd)lecr;terbing$  nicfyt  übertragen.  $or  furjen 
bat  ber  #err  SBaron  oon  töewifcfr;6)  mir  oon  2Bien  au«  feine  oor  furjen  anä 

1)  [Vgl.  Lebensbegehr.  S.  163  Nr.  29.] 

5)  [Vgl.  Lessing' s  Collektaneen,  Theil  19  S.  243  der  Hempel'schen  Ausgabe.] 

3)  [Arabicae  Linguae  tyrociniura,  id  est  Thoniae  Erpenii  graramalica  arabica, 
Lugd.  Bat.  4  656  p.  839  f.] 

4)  [Jobannes  Fabricius,  Specimen  arabicum,  quo  exhibentur  aliquot  scripta 
Arabica,  Rostochii  1638  p.  73  f.] 

s)  [So  Lachmann.   Br:  mtffdjtoetfenb.  tottfüfin.] 

6)  [So  Lachmann.  Br :  3tottHfrfi).  Baron  Karl  Emmerich  Alexander  Revilzky 
von  Revissnye  gab,  ohne  seinen  Namen  zu  nennen,  ein  Specimen  poeseos  Persicae 
sive  Muhaminedis  Schems-Eddini  notioris  agnomine  Haphyzi  Ghazelae,  sive  Odae 


Digitized  by  Google 


8i8 


R.  Fokrster, 


fiidjt  gefrellte  $robe  be$  £afr;$,  eineä  $crftanif(r;en  Diditerä,  jugef<r/icft. 
9Jtir  will  fo  wenig  bcr  $)icr;ter  felbjt,  at«t  fein  9lu$leger  gefallen,  ©clcfc 
ein  (Unfall!  (Sinen  perftanifcfyen  Stanjenfäreiber  in  t)ora$iauif(r/e  Oben  in 
genere  sapphico  ju  überfein.  @S  mu§  bem  guten  £erm  93aron  t>iel 
Äopfbre^en«  gefoftet  haben,  ffienn  bo$  bie  Seute  fufy  bie  Xtwrheit  ber* 
gelten  liegen,  lateinifäe  ©erfe  ju  machen.  Stifts  ift  in  meinen  klugen 
alberner,  alä  in  einer  abgeworbenen  Spraye  bieten  ju  wollen.  Sdjlimm 
genug,  ba§  wir  lateinifcfye  $rofa  f^reiben  müffen.  Soll  i(t;  foldje  Seute 
bcneibenV  2Öaf>rf)aftig  eä  mu§  ilmen  an  SRotfy  fehlen,  weil  fie  fi(^  felber 
eine  folef/e  gro§e  9totfy  ma^en,  bie  feinen  ÜJlenfdjen  »ad  l)ilft,  bie  fein 
2Wenfcr/  r»on  il)nen  »erlangt,  unb  bie  fie  nur  foltert,  unb  bei;  anbem  lä^er« 

s  ä*  lid)  macfyt!  3$  ba^te  bie  Fra|tres  flagellantes  waren  längji  f<f>on  au* 
gejtorben.  $lber  nun  fel>e  t<$,  ba§  e$  bo<fy  nod)  Seute  giebt,  bie  für  blofcer 
lieber  langer  2öeile,  wie  $aulu«1)  fagt,  ifyr  eigne«  gleif^  Raffen.  —  Unfer 
#err  Don  Sanben  fyat  fid)  l)ier  ni^t  wieber  bliefen  laffen:  ob  er  gar  nidjt 
Mi)  2eipjig  gefommen  ift,  ober  ob  er  ni<r;t  für  gut  gefunben  fyat,  micr;  $u 
befugen,  baä  mag  er  am  bejien  mifien.  —  2)em  guten  #errn  ^ajror 
#afeler2)  unb  feiner  ftrau  Siebjh  matten  6ie  boefy  ofynfcfywer  bei?  ©elegen* 
fyeit  unfer  grofceä  Kompliment,  unb  fagen  ifym,  ba§  id>  beffclben  3Ranufcri»t 
nebjt  bem  fet)r  freunbfcfyaftlicfyen  6d;reiben  wot)l  erhalten,  noer;  jur  3«* 
aber  feine  üJtufe  gefunben  tyabe,  mi$  barinnen  umjufetyen;  ba§  i<f;  tyn  aber 
Ocrfi^ern  laffe,  bafc  fold)e$  mit  etyejiem  gesehen  folle,  unb  ba§  id>  mi<f; 
nief/t  fäumen  will,  ifrni  baä  SWanufcript  fobalb  iä)  fann  mit  ber  $oji  mieber 
jujufcfyicfen.  ©raupen  8ie,  mein  i)od)geer;rtejier  #err  SBibliottyefar,  etwa« 
au$  betyliegenbem  ßatalogo,  fo  geben  <5ie  mir  nur  bie  Gommiffton,  e$  fofl 
richtig  beforgt  »erben.  —  tonnen  Sie  benn  etroan  in  SBolfenbüttcl  beb 

s.  ss  ber  SBibltothef  ober  bet>  ber  Schule  einen  getieften  <5<r;ul|mann  brausen, 
einen  wal)rl)aftig  brauchbaren  2Rann,  bem  ed  fo  wenig  am  9leu§erli$en, 
als  an  SBiffenf^aft  fehlt,  unb  ben  man  glei$wof)l  boeb  t>erna<r;läffiget.  (Sr 
fyeifjt  UWatttjäi3) .  3$  tjabe  feine  $bt>anblung  de  Aeschine  mit  in  biefen 
Xfyeit4)  meiner  oratorum  hineingebracht.    @r  will  aud)  Dionysii  Halicar- 


sexdeeim  ex  inilto  Divani  depromptae  nunc  primum  latinitale  donatae,  Vindo- 
bonae  4  771  heraus.] 

4)  [Brief  an  die  Epheser  5,  39.] 

2)  [So  Lachmann.    Br:  ^e|lerj 

3)  [Christian  Friedrich  MatthUi  hatte  seit  1763  in  Leipzig  studirl.] 

4)  [De  Aeschine  oralore,  Lipsiac  H70  =  Or.  Gr.  vol.  IV  p.  Ii 45—1189.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe. 


849 


nassensis  opuscula  critica  fycrautgeben.  2>at  tt)ätc  aücmal  ein  befferer 
©eplfe  für  <5ie,  alt  ein  3-!)-  €>el;en  <£ie  boefy  ju,  bap  6ie  Um  an* 
bringen  fönnen.  2)er  gute  Wann  bauert  mid),  ba§  man  fo  Wenig  an  U>n 
benft;  ober  ruelmefyr  feine  latente  fo  fcerfennet  unb  unterbrüeft,  baß  man 
it>n  nacr;  üJtotcau  fyat  r>ern>eifen  wollen.  3>a  roare  er  für  bie  gute  Literatur 
geroif  t>erlof>ren.  Sie  \$)  in  £elmftäbt  mar,  fyabe  id>  ein  gut  ©ort  für 
if>n  ber;  bem  #errn  €htperintenbent,  D.  töefyfopf,  eingelegt.  $>er  fdjicn 
fidj  auefy  feiner  annehmen  ju  mollen.  SUad?  ber  3«t  aber  tjabe  id>  meiter 
nid>tt  baoon  fcernommen.  @t  mujj  etman  ein  8anbctfinb  it)in  querfelbein 
gefommen  fet^n.  —  Söerjeifyen  6ie  meinem  ©eplaubere.  3d)  fd>reibe  fct>r 
flüchtig,  unb  mie  et  mir  unter  bie  geber  fömmt.  2)ie  Äürje  ber  Stit 
leibet  et  nietyt,  unb  6ie  verlangen  et  aud)  nid;t,  unb  enblicr;  pflege  id) 
aucr)  nie  auf  meine  ©riefe  ju  jtubieren,  fonbern  fdjreibc  fie  fo  bon  ber 
gauft  meg.  Seben  <Sie,  mein  mertbefrer  Seffing,  rootyl,  (benn  tyx  bloper 
Marne  ift  3l>nen  metjr  alt  alle  Sitel)  unb  lieben  6ie  mieb.  jc.  |  D.  fteitfc2). 

424.  An  Christoph  Gotllieb  von  Murr  in  Nürnberg. 

(Nach  dem  Druck  in  dessen  Journal  zur  Kunstgeschichte  und  zur  allgemeinen 
Lüteratur.    Fünfter  Theil,  Nürnberg  1777,  S.  321—323.) 

6ie  mollen  mtffen,  ob  ia)  nod)  Pränumeration  auf  bie  folgenben 
Sfyeilc  meiner  Orato|rura  annehme?  3a,  bat  äöerf  wirb  noeb.  fortgefejjt,  s. 322 
unb  t>abe  bat  gute  3utrauen  ju  ber  ©armljerjigfcit  (Sottet,  er  werbe 
mir  nia^t  nur  bat  geben  frijten  unb  ©efunbfyctt  beriefen,  fonbern  aud) 
IRatfj  jum  Berlage  fer/affen,  ob  mir  ber  gleid)  fjerjlid)  fauer  mirb,  ba  \d) 
fo  fefjr  menig  93orfd)ub  ftnbe.  6ie  fönnen  alfo  nur  3fyrem  £erm  ©eibner 
Crbrc  geben,  bafj  er,  fo  oft  ein  neuer  Sfyeil  meinet  SBerfet  fyeraut  fommt, 
(unb  bat  gefcfyiefyt  Don  falben  Saferen  51t  falben  3ahren,  ober  alle  Öfter* 
unb  üfttdjaelmepen)  ben  betrag  beffelben  an  öftrer  Statt  berichtige.  3&t 
ift  ber  fünfte  23anb,  ber  ben  tatylorifdjen  Styftat  enthält,  unter  ber  treffe. 
ÜJteine  (Jrmartung  oon  ben  dnglanbern  ifr  fcblecfyt  eingetroffen.  9tid)t  nur 
Dr.  Askevv  fyat  fteb.  nid>t  einmal  für  bie  $ebication  bebanft,  gefd)mcia,e 
benn  bafc  er  mef)r  getfyan  Hatte;  md?t  nur  t>at  er  mir  m'etc  $änbc  mit 
leerem  Rapiere  gefa)icft,  (unb  bat  follen  latilort  Rapiere  fein;  bie  icb;  menig 


1)  [Bibliothekssekretär  von  Cichin.] 

2)  [Lessing's  Antwort  vom  \  6.  Mai  4771  Gel.  Briefwechsel  Nr.  36;  Lach- 
mann XII,  *282;  Redlich,  Lessing's  Briefe  Nr.  283  ] 

AMiandl.  d.  K.  8.  OeMlltcb.  J.  Wiwen.ch.  IMV1II.  54 


Digitized  by  Google 


850 


R.  Ff) ERSTER, 


brausen  fann,  unb  mich  bod)  ein  gro£e$  ©elb  an  Öhrachtfojtcn  gefojtct 
haben;  fontern  auch  bie  (Snglanber  felbjt  traben  mir  bieder  wenig  drem« 
plare  abgenommen,  tfjcile  Weil  baä  SBerf  noa)  nicr)t  oofljtänbig  ift,  tyeile 
weil  ich  3^rcn  &tnb$mann,  ben  #errn  Taylor,  nict)t  reebt  gelobt  fyabe. 
s  3i.i  3er;  |  t>attc  einem  beutfd)cn  ©uchführer,  ber  in  Bonbon  wohnt,  30  (frcim 
plare  r»or  fünf  Vierteljahren  mitgegeben,  um  fie  bort  $u  oertfyun.  Wbcr 
noch.  $ur  3«t  tjabc  ich  feinen  Pfennig  ton  borther  gefeiten.  (Sr  fcbreiM 
mir,  ba§  er  wenig  lofj  geworben,  unb  fonft  noch,  mehr  fable  9lu«flüd>te, 
fo  ba§  mir  anfängt  bange  flu  werben,  bajj  icf>  alleä  einbüffen  werbe. 
D.  ftetöte. 

Seidig,  ben  2.  3an.  17721). 

425.  yl»  Daniel  Wytlenbach  in  Amsterdam. 

Original  in  der  Nalionalbibliothek  zu  Paris,  nouv.  acquis.  lat.  4(7  (aus  der  vente 
Aderl,  fol.  tl — 38  enthaltend  Briefe  an  Wyttenbach)  fol.  15,  ohne  Adresse  und 
Dalum) 2).  Abschrift  von  H.  Dr.  Julius  Koch.) 

3u  bem  Schreiben 3)  meiner  grau  füge  id)  nod)  oerlofyrner  28eifc  eine 
Anfrage  bei),  ob  Sie  moljl  einen  Auftrag  übernehmen  unb  ausrichten  woUtn, 
ber  Sie  in  etwa«  befremben  wirb,  ©elingtä,  fo  ift  e«  bejio  beffer;  fo  er- 
halte  ich  meinen  dntjwecf.  2öo  nicht,  fo  ift  brum  nicht«  oerlohren.  (Se 
betrifft  eine  ©elbfact)e.  3cb,  mu§  ju  gortfe^ung  meinet  ©erfeä  (Selb  auf 
Interesse  borgen.  9tun  ift  ba$  \)'m  ju  5  procent.  3n  -fwllanb  aber 
l)at  manä  $u  2,  bi§  tönten  Sie  mir  wohl  iemanben  in  Wmjierbam 
juweifen,  ber  mir  eine  Summe  oon  1  taufenb  ©ulben  auf  ein  geringe« 
Interesse  a  jwei  bi$  brittehalb  procent  auf  jwet)  %a\)x  liehe.  vXufccr 

meinem  Ghrenu,ort  *an  ^m  wcitcr  fcine  $erficr;crung  geben.  3<h 
tt,  in  flmftcrb.  giebt  eä  Seutc,  benen  eä  eine  tfleinigfctt  ijt,  mit  einer  fo 
geringen  Summe  einem  ehrlichen  ÜJianne,  ber  e$  nic^t  lüberlich  oertrjun, 
fonbern  nüfclicf;  anwenben  will,  ju  bienen.  Von  mir  fan  man  allemahl 
t>crfid>ert  fetyn,  ba§  man  nicht  betrogen  wirb.  Schreiben  Sie  mir  boa).  ob 
Sic  waä  ausrichten  tonnen.  |  D  föeiSfe. 

t)  [Vgl.  S.  782  A.  5.] 

2)  [Wytt.  hatte  seine  Professur  am  Reraonstranlen-Gymnasium  in  Amsterdam 
am  4  9.  November  1771  angetreten.    Zur  Sache  vgl.  S.  8*6,  5  f.  und  855,  <5  f.] 

3)  [Nicht  erhalten.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Hbiskk's  Briefe. 


851 


426.  An  Golthold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbütlel. 

(Nach  jGelehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  37  S.  93;  Lachmanna  XIII,  395; 
Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  326,  ohne  Datum.)1) 

3fyrc  vielfältigen  ®cfcr/äfte,  Steifen ,  unb  3ctPtcuungen ,  rechtfertigen 
'Sie,  auch  ber;  ben  fftengficn  greunben,  unb  föhnen  fie2)  mit  ihnen  au«, 
follte  bie  Sänge  %i)xt$  Sri  lief  erzeigend  bie  Sehnfucht  nod)  fo  fchr  an« 
itrengen.  93er;  mir  allemal  brausen  Sie  feiger  (Intfchulbiguugen  ntdjt, 
bie  nicht  nur  an  ftd)  gültig  fmb,  fonbern  auch.  einem3)  mm  felbft  befallen 
muffen.  Allemal  (>abe  id)  Urfadje,  mich  für  baS  ©cfd^enfe  ju  bebauten, 
ba$  id)  vor  wenig  Stunbcn  Don  3t>ver  £anb  erhielt.  Steine  grau  mirb 
ihre  Sd)uibigfeit  für  baä  ihrige  beobachten.  Sinb  mir  nur  ber;  3hnen 
n>ol)l  angetrieben,  fo  finb  unb  bleiben  wir  3f)nen  bafür  oerbunben ,  unb 
überlaffen  c$  tyxtx  33equemHct)feit,  unb  ben  3citum)iänbcn ,  nach  $>ero 
©illruhr  unb  iöefinben,  und  fchriftliche  $erfid)erungen  von  3l)tem  2©ol>(= 
roollen  ju  geben.  $aä  SRanufcript  vom  SibaniuS4}  f<^>i|cfe  ich  hiermit  uebfts.9* 
großem  unb  fd)ulbtgem5)  £anfc  mieber  $urütf.  @ä  hat  mir  feljr  gute  Sienfte 
gethan.  Säffet  mich  ®oN  leben ,  unb  fefcet  er  mich  in  *«n  Stanb,  auch 
biefen  Auctorem,  rote  ich  m{X  vorgenommen  tjabc,  and  Steht  ju  ftellen,  fo 
foll  bie  gelehrte  Söelt  bie  ©röpe  3t?ter  ©efälligfeit,  unb  ben  SBcrtl)  be$ 
(Sobiciä  erfahren,  ber  geroip  nicht  ju  veralten  ifr.  ©ollten  Sie  biefer 
SÖohlthat  noa)  eine  neue  hinzufügen,  ba$  ift,  mir  auch  Pcn  frönen  (Sobicem 
von  Sibanii  unb  Stynefü  Briefen  auf  Pergament,  ben  ich  auf  ber  £erjog< 
lidjen  3Mbliotl)ef  gefehen  $um  Gebrauch  auf  eine  fur$e  3eit  $u* 

fommen  lajfcn,  fo  mürben  Sie  nid)t  mich,  allein,  fonbern  auch  ben  Sibanium 
felbft  in  ber  ßrbe,  unb  alle  Siebhaber  beffelbcn  ficj  »erbinben.  3d)  tann 
3hnen  nicht  gnug  fagen,  roie  grope  Stüde  ich  auf  °^fcn  Autorem  halte. 
3n  fcem  feinen  unb  galanten  $ricfftyl  fommt  er  bem  ^liniud  beb,,  ja  je 
juroeilen  Übertrift  er  ihn.  Unter  ben  Gilten7)  fenne  id;  (einen,  ber  mit 
Söohlanftanb  unb  grace  fo  (ioinplimente  fchneiben  (önnc.  Seine  2)eclama» 
tionen  jteefen  fo  voll  brolligtcr  Saune,  beiffenber  Satire  unb  treffenber 
(iharactere,  (unb  ba$  alle«  in  ber  wahrhaften  Spraye  beä  £)emofrheneg,  s.  95 
baä  iji,  in  bem  auäerlefenften  ©ried)ifchen)  ba§  ich  mich  ÖcnU(3  wunbern 
fann,  mic  ein  2Rann,  von  bem  unfere  frönen  ©eifter  gar  oielcä  Ratten 

l)  [Antwort  auf  Lessing's  Brief  vom  16.  Mai  H7J  (S.  849  A.  2),  kurze  Zeil 
darauf  geschrieben.]  1)  [Br:  ©ie] 

3)  [Br:  einen]  4)  [Vgl.  S.  840  A.  I.]  5)  [Br:  fdjitlbigen] 

6)  [Cod.  Guelf.  Nr.  4  04.  Gr.]  7)  [Br.:  alten] 

5*» 


Digitized  by  Google 


852 


R.  Foer8teb, 


Urnen,  ober  ber;  bem  fie  bod)  wenigjten«  uralte  ÜWujter  foTd>ct  3üge,  bit 
man  für  nagelneu  hält,  Ratten  finben  fönnen,  fo  fchr  hat  »erborgen  bleiben 
fönnen,  bafc  gar  uicle,  welche  boch  mit  £oraj  unb  Jerenj,  unb  Wae  bem 
ähnlich  ifl,  gar  wohl  befannt  fwb,  oor  (einem  tarnen  bermahe  erfefnreefen 
bürften.  2>ic  Ueberfenbung  bee  gebauten  Codicis  membranacei ')  überlaffe 
ich  $)ero  felbfteignem  (taeffen,  ob  man  ifm  ft<her  auf  bie  ^ptoft  geben  fönne. 
ober  ob  es  ratfyfam  fety,  bie  SJtejjgelegenhett  $u  erwarten.  #ätte  ich  gleich 
jejjt  im  Sommer  mehr  üWufe  al«  im  SBinter,  einen  folgen  (£obicem  reebt 
ju  gebrauchen,  fo  befebeibe  ich  mich  boch,  wie  billig  ift,  ba§  meine  $e< 
quemlidjfeit  bem  3ntere{fe  ber  berjoglid)cn  33ibliott>ef  unb  3hrer  eignen 
Sicherheit,  mein  mertyefier  £err  SBibliothefar,  nachten  müffe.  3n  bem 
Codice  chartaceo  opusculorum  Libanii,  ben  id)  burch  £err  ©äbler  mieber 

s.  96  jurüdfenbe,  jtcfjen,  wie  Sie  felbjt  wiffen,  ba«  erjte  33ud)  oon  Philo|strati 
imaginibus,  9lu«$ügc  au«  Antonini  Philosophi  Betrachtungen  über  ftcb 
felbjt,  unb  einige  Epigrammala  au«  ber  gebrueften  griecfyifcfyen  Anthologie. 
ÜBon  biefen  ledern  mürbe  kr),  Dero  93eget)ren  jufolgc,  eine  etwa«  genauere 
9lad)rid>t  beigelegt  fyaben,  wenn  ict)  mein  föegijter  über  bie  Anthologie 
jur  £anb  gehabt  f>ättc.  3n  weffen2)  £änben  aber  ba«  fer;,  wifien  Sie 
£err  SMbliothefar.  3n  3h«  ©elbredmung  fann  id)  mich  nicht  finben.  3* 
für  mein  tytil  bin  mit  ben  25  Sfyalern,  bie  Sie  mir  bie&mal  $ugefaSidt 
haben,  aufrieben,  unb  bezeuge  hiermit,  bap  ich  auf  ben  heutigen  lag 
an  3hncn  weiter  nichts  ju  forbern  h<ibe,  nod)  tyabtn  will.  2)a  ftnb  Bandini 
Catalogus,  üttarflanb«  Statius,  unb  ber  fünfte  93anb  meiner  Oratorum 
mit  eingeregnet  unb  bejahet.  Stehet  3hnen  bie  ötedmung  nicht  an,  fp 
richten  Sie  fie  nach  3hrem  ei3ncn  ®«tt>ünrcn  ein.  3ft  bie  Quittung  für 
bie  herzogliche  ©ibliothef  nicht  recht  fo  bitte  mir  eine  ^orfchrtft  au«,  wie 
fie  ferm  müffe,  fo  will  ich  anDcr*  fchreiben.  33el)  Ueberfcnbung  be« 
Catalogi  Bandiniani  ift  freilich  ein  grobe«  SBerfehen  mit  untergelaufen. 

s.97  2)en  britten  %i)t\l  hatte  ich  fur  m^  ju|rücfbehalten  wollen,  allein  au« 
Uebereilung  war  ba«  ganjc  ^äefgen,  wie  ich  f$  ^ollanb  befommen 
hatte,  3hnen  jugefdndt  morben,  ohne  bie  nötige  Sorfuht,  e«  oorher  ju 
theileii.  3n  fo  weit  höben  Sie  alfo,  Werthefter  greunb,  wohl  recht,  wenn 
Sie  ba«  3hn™  ^gefertigte  dyemplar  übercomplet  nennen.    9lber  in  bem 


1)  [Br:  membranaci] 

8)  [Lessing's.    Vgl.  dessen  Brief  vom  21.  Januar  1773  (Gel.  Briefwechsel 
Nr.  40  S.  <06.    Lachmann  XII,  46SJ;  Redlich  Nr.  30t).] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


853 


anbern  fünfte  fann  id)  3()ncn  nid)t  red^t  geben,  d$  mar  ■hi^t  befect. 
Ratten  Sie  nur  ben  jmctyten  unb  dritten  tytii  gleid)  bort  behalten,  unb 
mir  mefjr  nid)t,  als  baä  überfällige  (Sjeinplar  r»om  britten  ©anbe  roieber 
$urücfgefd)icf t !  2)enn  bie  fjerjoglicfyc  93ibIiott>ef  t>at  bereite  ben  erften  93anb. 
3er;  beftnne  miä)  ifjn  ba  gefetjen  ju  fyabcn.  Steinten  Sie  fid?  nur  bie 
ÜRütje  naefauferjen,  fo  merben  Sie  e$  fo  finben.  Unb  id)  erinnere  mid) 
nod)  fet>r  roor;!,  fjabe  e*  aud)  gleid)  nad)  meiner  £etmfunft  in  mein  Jage* 
bud>  eingetrogen,  ba§  Sic  mir  aufgegeben  fjaben,  Sfmcn  ben  $mer>tcn  unb 
brüten  $f)cil,  bon  bem  Calalogo  Florentino  ju  betreiben,  weil  Sic  fer/on 
mit  bem  erften  berfcfyen  mären.  3rrete  id)  mid)  aber  beer;,  fo  geben  Sie 
mir  nur  einen  28inf,  fo  follen  Sie  gleicr)  unberjüglid)  aud)  ben  erften  33anb 
r>on  mir  |  erhalten.  $)cnn  icf;  fann  ir)n  allemal  mteber  auä  #oüanb  bc<  s.ds 
fommen.  gür  bie  meinen  ungehalten  papieren  jugebac^te  @()rc  banfe  id) 
Sfynen  jum  $orauä.  2Btc  roerbe  id)  mid)  freuen,  wie  fct)r  mufc  eä  meiner 
Eigenliebe  fcr;mei<f/eln,  wenn  icf;  fer;c,  ba&  ein  Scfftng  etroaS  barauä  mürbige 
Ijerborjujiefjen.  Sie  Ijaben  boüfommen  ©cmalt,  fu  nad)  ©utbcftnben  ju 
benufcen.  TO  eben  fo  großer  Äunjhid)ter  atö  Sie  $id)ter  jinb,  muffen  Sie 
am  beften  mijfcn,  maä  in  3f;rcn  Sham  bienet.  3cf;  bin  mefyr  nid)t  alä  ein 
©rammaticuä,  tcr;  begnüge  mid),  roaä  ein  anberer  in  einer  anbern  Sprache 
gefagt  t>attc,  in  meiner  ü)cutterfprad)e,  fafjlid)  unb  gctrculid)  nadpfagen. 
$a$  ^öcurtbeifen  ber  tfunjtmerfc  iß  nie  mein  2öcrf  gemefen.  9luf  3t>re 
©ctoträge  jur  ®efd)icr;te  unb  Literatur  freute  id)  mid),  fobalb  id)  bie  9ln* 
$cige  baoon  im1)  5)ie§eatalogo  fafje.  ©a$  Sie  aber  bon  einem  33ebtragc 
fehreiben2),  ben  Sie  bon  mir  erwarten,  ba«  i|t  für  jefct  nod)  für  mid)  ein 
JRätt)fet.  $>er  erfre  ÜBanb,  ben  icr;  mit  Ungebulb  crmarte,  roirb  t$  auflöfen. 
Mcmal  jte(;c  id)  ju  $>cro  93cfcl)l,  in  fo  weit  ale  in  meinen  Gräften  fie()t, 
ibn  au$}urid)ten. 

|  80  »icl  in  Antwort  auf  2)ero  Schreiben.  Wbcr  Sic  Ijaben  ja  ben  s.  99 
guten  flefopuä  oergeffen.  3d)  unb  meine  grau  benfen  aber  nod)  n>ot)l 
baran,  ober  bidmetjr,  mir  jürnen  über  unfer  mibrigcä  Sd)icffal,  ba«  mir 
bamit  gehabt  tjaben.  28ic  manche  bcrbriefjUdjc  Stunbc  tjat  unä  bie  Gljtcanc 
ber  ncibifd)cn  9lug$burger  ^aufteilte  gemalt.  (S)cnn  baä  ftnb  bic  Herren 
deputati  ad  curam  Bibliothecae  publicae,  mic  fic  tjeipen)  3).  3öic  manchen 
giucf;  t)at  meine  jjrau  miber  bic  ftleinmutt)  unb  bie  Äargl)cit  ausgeflogen, 
bie  unä  bisher,  mit  bergebtic^en  äkrtröjhingcn,  bon  einer  3cü  ^ur  anbern 


0  [Br:  in]  2)  [Br:  fajrieben]  3)  [Vgl.  Brief  351.} 


Digitized  by  Google 


851 


R.  Fo ERSTER, 


Eingehalten:  unb  am  @nbc  bod)  geäffet  hat.  3cfet  enblich  bod)  einmabl, 
Dachte  id),  würbe  ba$  ÜRanufcript  anfommen;  aber  fernen  Sic  nur  einmal 
bic  (kaufen  an,  womit  man  mid)  in  bem  9lngcfid)tc  meinet  Jrcunbw 
fd)äint.  Sonft  fjatte  id)  nie  Kaution  machen  muffen,  ob  man  mir  gleicb 
eine  jiemlic^c  üRengc  oon  üftauuferipten  oon  Wugäburg  $ugefd)itft  hatte. 
$)iefe  3Biltfdt)ri^fcit  ^atte  micr)  fo  feef  gemalt,  ba§  id)  3^nen,  wcrtbcfreT 
?lrcunb,  ohne  ©ebenfen  oerfprad),  ben  Wcfopuä  $u  oerfd)affen.  3d)  f^rieb 

100  belegen  nad)  Wugdburg.  ÜJtan  fdjrieb  jurücf ,  |  id)  follte  ihn  fyaben. 
3nbeffcn  ba§  id)  barauf  Warte,  unb  alle  Jage  jählc,  bis  er  anfommen 
möd)te,  fing  man  an,  etwas  räthfelhaftcS  oon  einer  Kaution  oon  200  iRtblr. 
ju  fpred)cn.  3<h  oerjknb  mid)  baju,  in  ber  SRctynung,  e$  wolle  bie  ge= 
heifd)te  Kaution  nur  fo  biet  fagen,  ba§  id)  mid)  jur  (Srjtattung  ber  ge« 
forberten  Summe  in  bem  fallt  Oerjtänbe,  Wenn  baS  9Jlanufcript  feerlobren 
ginge,  ober  fonjt  Schaben  nähme.  SDcan  erflärtc  ficf>  barüber  nid)t  weiter. 
3nbem  id)  nun  erwartete,  ba§  baS  üJtanufcript,  baS  fdjon  im  borigen  $erbft 
t^ätte  hier  fetjn  folten,  boch  wenigfrenS  mit  biefer  Ojtcrmejfc  anfommen  würbe, 
befommc  id)  bctygchcnbcn  $rtef  (ben  icf>  mir  bet)  ©clegenbcit  wieber  juriuf 
auSbitte)  beS  bortigen  &errn  ©ibliotljefar  M.  beding,  unb  ein  5MHet  oon 
einer  bortigen  #anblungSgefellfd)aft  Claude  unb  93enfo,  mcld)e  «frerr  #edin$ 
mir  borgefd)lagcu  t>attc.  Sic,  Werthefter  greunb,  werben  au«  bepben  ben 
wahren  3ujtanb  ber  Sache  einfetten,  unb  bic  |>inberni|fc  erfahren,  bic  fii 
meiner  ernftlichen  Bemühung,  3fmcn  }u  bienen,  wiberfe^t  haben.  #ätte 

101  id)  baS  ©elb  üorrätljig,  fo  würbe  ich  eS,  ohne  3h"««  ein  ©ort  ba]oon  ,u 
fagen,  in  natura  beponiren,  unb  meiner  grau  baS  Vergnügen  machen,  für 
Sie  ben  gnedufchen  JCrt  beS  Aesopi  inediti  abfehreiben  $u  fönnen.  $cnn 
fie  ift  würflig  recht  ungebulbig  barüber,  bafi  ihr  guter  SötUe,  3hneu  einen 
flcinen  2)ienjt  ju  leiften,  fo  oieten  ©iberftanb  finbet.  Allein  Sic  fennen 
bic  Saft  ber  Sorgen,  bic  id)  mir  burd)  ben  23crlag  cincS  fo  faßbaren  ©erfee 
aufgebürbet  habe,  ju  wohl,  als  ba§  Sie  mid)  oon  ber  s#füd?t/  ein«  mehr 
als  wörtlidjc  (Kaution  ju  leiften,  nicht  entfchlagen  foltten.  3<h  übcrlajK 
eS  nun  übrigens  3hrcr  eignen  Gntfchlieflung,  ob  Sie  bic  Sache  weiter  treiben, 
ober  ba,  wo  ftc  jefct  ift,  liegen,  unb  in  ikrgcffcnheit  fommen  laffen  wollen. 
9luf  bie  ©illigfcit  meiner  $xa\i  in  biefem  galle  einen  gried)ifd)en  flopiften 
für  Sie  abzugeben,  unb  auf  unfere  Sorgfalt  allen  Sa)aben,  ber  bem  (Sobici 
^ufto§en  fönntc,  nach  üJcöglichfeit  ju  oerhüten,  fönnen  Sie  fic^cr«  föechnuna, 
machen.  Saffen  Sie  mich  balb  wiffen,  wad  Sic  in  biefen  Stücfen  ju  tbun 
willens  finb.  Schlü§lid;  wünfehe  ich  3h«cn  gute  ©efunbfjcit,  ein  oergnügtee 


Digitized  by  Google , 


J.  J.  Reisee's  Briefe. 


855 


#«rä  $u  ©Oldenbüttel  (frc^Ud?  iji  ber  6d)aupla&  für  einen  folgen  i™\(\uxrr]t>  s.  io« 

flein  unb  ju  ena,e)  unb  alle  5lvt  bon  ©ohlcra,er;en.  $ap  idj  mir  unb 
meiner  ©attin  auch  ferneren  Dero  sBotylgenjoflentjeit  berfprcdjcn  tonne,  baran 
lafjen  unä  bie  anfetynlidjcn ')  ®efd>enfe  nid)t  jtoeifcln,  mofür  wir  3fynen  auf« 
äufjerfte  berbunben  finb,  unb  bleiben.   3<r/  beharre  ic.  |  D.  Oteiäfe. 

427.    An  Andreas  Felix  Oefele  in  München. 
(Original  in  München,  wie  319,  Nr.  12.) 

Viro  Illustri  Oeflelio  |  spd  JIReiske. 

Dudum  est,  quod  Tibi  Vir  Illustris  officiumque  scriplionis  cl  Vo- 
lumina quaedam  oralorum  graecorum  a  me  edi  coeptorum  codicum- 
que  Libanii  calamo  exaratorum  par  reddendum  debco.  Et  misissera 
dudum.  verum  negotia  alia  ex  aliis  counexa  conatum  intereepere.  .  . . 
Lougius  in  dies  atque  longius  arduo  hoc  in  opere*  procederc  conor 
atque  connilor,  donec  tandem  aliquando,  si  per  fata  licebit,  ad  finem 
pervenero,  inier  molestias  et  sollicitudines  angustiasque  rei  pecuniariae 
publicaeque  privataeque  incredibiles.  .  .  .  Codices  Libanii,  qui  tametsi 
haud  sunt  diligentissime  exarati,  permultum  tarnen  ad  emendandum 
atque  sarciendum  et  locupletandum  adeo  hunc  sophistam  profuerunt, 
versus  hujus  anni  exitum  recuperabis.  . . .  Scripsi  Lipsiae  d.  22  Maji 
1772. 

428.   An  David  Kuhnken  in  Leiden. 
[Original  in  Leiden,  wie  196,  Nr.  2.) 

Davidi  Ruhnkenio  Viro  Celeberrimo  |  spd  IIReiske. 

Apographum  meum  Scholiaslae  in  Plalonem  quod  scribis,  Vir 
Celeberrime,  non  prorsus  nulli  tibi  futurum  usui  videri,  admoduni 
laetor.  litcris  illo  per  olium  tuum.  Nil  est  cur  remitiere  properes. 
Rectc  tu  cum  aliis  permultis  in  Schneiden)3)  vanitatem  et  petulanliam 
notas.  Discipulum  sc  meum  quod  fert,  menlitur  id  quidem.  Nunquam 
fuit.  nullus  illi  magister  placet,  qui  ipse  sibi  solus  suflicit.  Aegre 
equidem  fero  illum,  me  inscio  et  invito,  diseiplinam  meam,  qua  nun- 
quam usus  fuit,  jactare.  Verum  ne  Klotzii  quidem  fuit  familiaris,  sed 
initio  quidem  acerrimus  iniraicus.  deinde  ab  illo  multo  sale  perfricatus, 

I)  [l)r:  anfcbntit&ej  t)  .Oralores  Graeci.]  3)  [Vgl.  S.  846  A.  i.] 


Digitized  by  Google 


856 


R.  FoKRSTER, 


coopit  ei  abblandiri,  gratiamque  ejus  ambire.  Navitatem  hominis 
cum  admiror  tum  laudo,  sed  animum  atque  mores  detestor.  Goeltingae 
nunc  haeret  penes  Heyniura,  qui  de  eo  perinde  queritur.  Klolzium 
utique  cita  morbi  vis  sustulit,  tempore  peroportuno.  nam  si  diutius 
vixisset,  ad  extremum  contemtum  et  ad  bisaccium  mendici  decidisset. 
Morbum  fatalem  ipsi  contraxit,  ni  conjectura  me  mea  fallit,  metus 
ab  ira  regis  Borussorum1),  qui  paulo  ante  virum  nobilem  e  com  i  La  tu 
suo,  Zedwizium5},  Halam  miserat  ad  statum  universitatis,  et  inprimis 
bibliothecae  publicae,  cui  Klotzius  praeerat,  explorandum.  percrebuerat 
enim  fama,  eo  tutore  bibliothecam  imminui  et  contabescere.  Paulo 
post  reditum  Zedwizii  Berolinum  aegrotare  coepit  Klotzius.  Vellern 
liceret  tibi  libellum  germanice  conscriptum  legere,  quo  Hausenius3), 
Professor  nuper  Halensis,  nunc  Francfurtanus,  Klotzii  ingenium  mores- 
que  adumbravit.  quo  Hausenio  Klotzius  inilio  cum  usus  esset  familia- 
rissime,  postmodum  ab  eo  factus  est  alienior,  ut  erat  homo  omnium 
inconstantissimus ,  in  horas  rautabilis,  quoquo  ferretur,  sive  odii  et 
insectationum,  sive  sludii  et  praedicationum  immodicus.  Sed  ad  libellum 
Hauseoii  redeo,  in  quo  vera  Klotzii  imago,  si  quid  sentio,  vivis  et 
ad  naturam  expressis  lineamentis  exhibita  est,  summa  cum  aequitate 
et  severitate  historico  digna.  Ipsum  me  quoque  cum  diu  Klotzius 
immanissime  insectatus  esset,  anno  propemodum,  quem  extremum 
egit,  literis  blandissimis  et  ad  humilitatem  deprecantis  atque  excusan- 
tis  abjectis4)  reconciliare  sibi  studuit;  propterea  quod  cadere  suam 
auctoritatem ,  conquiesccre  panicum  terrorem  a  se  injectum,  contemni 
se  ab  omnibus  et  abhorreri  scntiret,  operaque  mea  indigeret.  Sed 
indignus  est  homo  commemoralione  paulo  humanioris  cujusquam. 
foi.  i'  |  Schützius  Hamburgensis  quamquam  semel  iterumque  de  Platonicis 
interpretibus  a  me  admonitus,  altum  tarnen  tonet  silentium,  ut  paene5) 
nolle  videatur.  Rursus  tarnen  ei  nuper  stimulum  admovi.  Quod  si 
quid  promovero,  faciam  te  illico  certiorem.  Herelius  nuper  abs  rae 
petebat,  ut  literis,  quas  ad  Te,  mi  Ruhnkeni,  proximas  daturus  essem, 
percontarer,  num  eas  literas,  quas  mense  Octobri  anni  superioris  ad 
Te  dedisset,  ad  quas  tu  nihil  respondisses ,  aeeepisses.    Agit  nunc 

t)  [Hdr:  Porussorum]  t)  [Vielmehr  d.  Minister  v.  Zedlitz,  welcher  im 

Todesjahre  von  Klotz  (3  t.  December  1771)  nach  Halle  kam.] 

3)  [Leben  und  Charakter  Herrn  Christ.  Ad.  Klotzens,  Halle  177S.] 

4]  [Brief  vom  29.  Januar  177f  Lebensbeschr.  S.  697  f.]        5)  [Hdr:  pene] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


8Ö7 


Herelius  Norirabergae  in  patria,  abdicavit  se  munerc  professorio,  quod 
Erfordiae  per  annos  aliquot  gesserat,  domi  nunc  otio  fruitur,  et  curan- 
dae  vacat  rei  familiari  patris,  admodum  senis  et  infirmi.  Bonas  Hieras 
in  Gallia  reviviscere  cum  miror,  ex  te  intelligens,  tum  impense  laetor. 
Polybium  Toupü  ardeo  videre;  nec  non  Euripidem  Musgravii.  Verum 
Britanni  luxuria  sua  nos  pauperes  Germanos  perdilum  eunt.  Brunkius, 
quem  nosti  nunc  in  Anthologia  graeca  edenda  laborare,  quamprimum 
optat  Eldykii  ad  eam  observationes  oculis  usurpare.  Fac  quaeso, 
mi  Ruhnkeni,  ut  quamprimum  illud  opus  prodierit,  recta  via  exemplum 
Strasbnrgum  ad  Brunkium  per  postam  mittatur.  Bene  vale,  Vir  Cele- 
berrime,  et  mihi  quod  facis  benevelle  perge. 
Scripsi  Lipsiae  d.  22.  Maji  1772. 

429.  An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  H,  Nr.  63.) 

Ludovico  Caspari  Valkenario,  Viro  Celeberrimo,  |  spd  UBeiske. 

Certior  factus  Bucolicos  graecos  edendos  te,  Vir  Celeberrime, 
suscepisse,  ut  consilium,  de  quo  tibi  in  primis  congratulor,  quodam- 
modo  pro  virili  mea  secundarem,  visum  fuit,  non  varietates  quidem 
leclionis  Theocriteae,  quae  e  codice  Augustano  excerptae  penes  me 
sunt,  quas  tu  post  copias  Wartonianas  tuasque  privatas  nil  desidera- 
turus  videbaris,  verumtamen  Scholia  inlerlinearia  ex  eodem  codice 
Augustano  exscripta,  ad  te  mittere;  non  illa  quidem  magni  facienda, 
verumtamen  non  plane  nulli  usui  futura.  proderunt  enim,  si  nihil  aliud, 
hactenus  certe,  ni  fallor,  ut  inde  intelligatur,  quomodo  majores  hos 
illosve  Theocriti  locos  obscuriores  accepissent  atque  interpretati  essent. 
Schedae  iliae,  si  non  aspernaberis,  jam  nunc  tuae  sunto.  Exscripsit 
eas  Heslerus  meus1),  idem,  (|iii  indicem  in  Theocritum  conscripsil.  Opto 
equidem  ut  haud  poenitenda  quam  plurima  ibi  reperias.  Deus  ut 
alia  tua  coepta,  ita  hoc  quoque  novum,  quod  in  perpoliendis  graecis 
bucolicis  versatur,  fortunet.  Erat  nuper  Ienae  (nam  nunc  domum, 
Anspachium,  remigravit)  magister  quidam  (ut  nostrates  appellitare 
solent)  Koehlerus2),  idem,  qui  anno  superiori  commentatiunculara  de 

I)  [Vgl.  S.  789  A.  4.]  2)  [Johann  Georg  Wilhelm  Koehler,  de  Codice 

Virgilii  adhuc  inedito,  Jenae  1771;  commentatio  critica  de  quodam  Bionis  loco  et 
nova  eiusdera  editione,  Jenae  1771.] 


Digitized  by  Google 


858 


R.  F0KR8TKR, 


codice  Virgilii  membranaceo,  qui  penes  eum  est,  edidil.  Ille  8chedias- 
mate  Klolzio  inscripto,  quod  dubilo  num  Klotzius  ipse  viderit,  locum 
quendam  vexatum  Bionis  cum  agitavit,  tum  de  consilio  exposuit,  quod 
eepisset,  Moschi  et  Bionis  reliquias  edendi.  Ego  vero  homineiu  abs- 
lerrui,  cum  alia  plura  ostendendo,  tum  reverentiam  tui  nominis,  mi 
Valkenari.  Ignoraverat  nempe  Koehlerus  te  palaestram  eandem  jam 
ingressum.  Egomet  ipse  quoque  hoc  ante  quinquennium  nonnulla  ad 
Bucolicos  commentatus  eram,  quae  cum  Theocrito  edidissein,  si  per 
librarium  licuisset.  Strasburgi  nunc  excuditur  Anthoiogia  graeca,  et 
locupletior  omnibus  ad  hoc  diei  editis,  et  alio  ordine.  Editionem  qui 
adornat  Brunkius  certiorem  nie  fecit,  Theocriti,  Callimachi,  Moschi, 
Bionis,  quae  supersunt,  omnia  locum  ibi  esse  habitura.  ludicabis 
ipse,  ubi  prodierit. 

Incredibili  nos  caritate  annonarum  rerumque  omniuo  umnium 
premi,  fortunasque  nostras  plane  desperatas  esse,  quid  attinet  ad  te 
queri.  Ad  incitas  redacti  sumus.  Fama  miseriae  nostrae  sine  dubio 
ad  vos  quoque  permanavit.  Succurrat  deus  nobis  laboranlibus  quanto- 
cyus,  aut  funditus  periimus.  Bene  vale.  Scripsi  Lip6iae  d.  22.  Maji 
1772. 

430.  An  Everard  Scheiditz  zu  Harderwyk. 

(Bruchstück  einer  Copie  von  Scbeidius  in  einer  Handschrift  der  Sladtbibliothek  zu 
Üeventer  (Catal.  Bibl.  Daventr.  p.  250.  Catal.  codd.  orienlal.  bibl.  Lugd.  Bat.  V 
p.  284  cod.  MMDCCXLVH  [cod.  4  824]),  mit  der  Aufschrift:  Cel.  I.  Reiske  in  litteris 
ad  me  Lipsia  datis  d.  II.  Novembr.  1772.    Abschrift  des  Herrn  Dr.  J.  C.  van  Slee, 

Stadtbibliolhekar  von  Deventer.) 

Krugerus,  de  quo  quaeris,  cujas  fuerit,  hujus  loci  non  est  docere. 
Faciam  paulo  post  pluribus,  cum  ad  te  expositionem  uberiorem  de 
Vita  studiisque  ejus  mittam.  Edidit  utique  nonnulla  ad  Exegesin 
Sacram  facientia,  et  edidissel  adhuc  multo  plura,  si  diu  lins  supcr- 
vixisset.  Neminem  unquam  habui  in  omnibus  familiaribus  meis,  qui 
Hieras  Arabicas  eo  ardore  coluisset,  eoque  processisset,  atque  ille. 
Ingenium  Uli  paulo  tardius,  at  ferrca  erat  industria.  Dignus  pro- 
l'ecto  Vir  optimus,  ut  memoria  ejus  prodatur  ad  posteros  atque  con- 
servetur1). 

1)  [Johann  Christian  Krüger,  über  welchen  sich  R.  Lebensbeschr.  S.  126 
ähnlich  wie  hier  äussert,  hatte  die  Indices  gefertigt  zu  der  in  der  Handschrift  von 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskk's  Briefe. 


859 


431.   An  Gotihold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbüttel. 

(Nach  .Gelehrtem  Briefwechsel*  (s.  zu  Nr.  371)  Nr.  38  S.  10t;  Lachmann  XIII,  424; 

Redlich,  Briefe  an  Leasing  Nr.  341.) 

3<h  will  meber  Sie  noch,  mid)  mit  einer  fäkalen  unb  ängjilich  $u= 
fammcngeraften  (Sntfchulbtgung  meinet  langen  Stillefchroeigen*  aufhalten. 
Sic  felbjt  oerlangen  feine,  unb  fönncn  bie  Urfachen  baoon  felbft  erraten, 
ober  nach  belieben  fich  fcorftcllcn.  Dirne  Umjtänbe  fagc  id)  3hncn  alfo, 
n>a#  mich  ijjt  oeranlajfet,  an  Sie  $u  [(^reiben.  Unfcr  gerocfener  Wffeffor 
Sticgli^1)  ifl:  oor  einiger  3*it  geworben.  Der  befajj  chebem  eine  Sammlung 
fcer  jcfyönfien  unb  feltenften  93ücf»cr.  Doch  machte  er  fchon  bet)  feinem  geben 
$knquerout,  roictoohl  bie  Sache  crjt  naä)  feinem  $obe  ausbrach.  9tun  foU  s-  «o» 
feine  aanjc  ^erlaffcnfchaft  unb  mithin  auch  ber  Ueberrejt  feiner  3$ücher  Oer* 
fauft  roerben.  Denn  bie  beften  Stücfc  follen  fdjon  längjten$  ausgeflogen 
fetyn.  Dod)  finbet  fic^  in  benen  33ogen,  bie  ich  3^nen  jufdncfe,  nod)  manche« 
brauchbare.  Steht  3hn*n  eine«  unb  ba$  anbere,  foroobl  Don  ben  gebruef* 
ten  sBücfyem  als  aud)  ton  ben  2)tanufcripten  (p.  158  seqq.)  an,  fo  roill 
ich  gerne,  in  drmangclung  befferer  (Gelegenheit,  mit  ©eforgung  3fyrer  dorn* 
miffton  bienen.  5Rcneö  gel>t  hier  nichts  oor,  menigjtenä  nichts,  baä  Sie 
intcreffirte.    3h«  Wemilia  ©allottt  ijt  hw  Äocr)tfchen  53anbc 

etlid^emat  mit  großem  93enfallc  aufgefübret  roorben.  ffiü§te  ich  nicht,  ba§ 
Sie  gerne  in  ber  Stille  arbeiten,  unb  mit  bemunbernäroertben  (Srfcheinungen 
bic  SSelt  überragen,  fo  wollte  id>  fragen,  roa$  3hr  Journal  macht.  Dod) 
c$  fomme,  menn  e$  moUe,  fo  nrirb  c$  allemal  Shnen  ähnlich,  Sbxtx  roertf) 
fewn.  Darf  ia)  auf  Cftcrn  3r)rcn  Libanium  Membranaceuru2)  erroarten? 
Der  Antritt  be$  neuen  3af)rS  bringe  3hwc"  neue  $$eranlaffungen  be$  ©er* 
gnügene  mit,  unb  Überhaufe  Sie  mit  ©ohlcrgeben.  Erhalten  Sic  mir 
Dero  fd>a£barc  ©emogenheit.  ÜJteijne  grau  benft  oft  an  Sie,  unb  betrachtet  s.  10* 
3hr  Porträt  oon  Eaufe3),  ob  e«f  3h««"  wenig  ähnlich  fteht.  Seben 
Sie  roohl.    3d)  bin  mit  größter  Hochachtung  k.  |  D.  0tei«fe4). 

geizig  b.  12.  Dccember  1772. 

Deveoler  erhaltnen  Abschrift  vouMeidani  collectio  proverbiorum,  welche  R.  1741  und 
1745  aus  dem  Leidner  Codex  332  gemacht  hatte.  Vgl.  S.842,  23  f.,  882,  3  f.  und  Rch- 
kopf,  Praef.  ad  Januam  Hebr.  Ling.  Vet.  Test,  olim  ed.  Reineccius,  Lips.  1769  p.  Vif.] 

1)  [Vgl.  Rhein.  Mus.  50,  75  f.] 

t)  [Vgl.  S.  861  A.  6.] 

3)  [Vgl.  Er.  Schmidt,  Lessing  I,  443  f.] 

4)  [Lessing's  Antwort  vom  21.  Januar  1773  Gelehrter  Briefwechsel  Nr.  40; 
Lacbmann  XII,  462J;  Redlich  Nr.  302.] 


Digitized  by  Google 


860 


R.  FoESSTER, 


©eil  $m  ©äbler  vergangne  aRidjaeliämcife  nid>t  Ijcrgefommen  ijt, 
fo  will  id)  ben  föütfftanb  fon>of>t,  al«  ben  neuen  SBanb,  ber  tfct  unter  ber 
treffe  ift,  auf  bie  Oftermcjje  jufammen  mit  etnemmale  übermalen. 

432.  An  Johann  Ernst  Faber  in  Jena. 
(Nach  Lcbcnsbcschr.  S.  554— 556.)  *) 

3er;  wünfcfytc  im  Stanbe  ju  fetm,  (J.  Neugier  wegen  beä  mir  $u- 
gefcfyttften  Siegel*  in  allen  Stücfen  ju  beliebigen.  $)oä)  ijt  e$  mir  ge- 
lungen, alleä,  bi$  auf  ein  einjigeä  ©ort,  ba$  lefcte  auf  ber  crjtcn  3etle,  $u 
dechifriren. 

S.555  |  @3  ijt  alfo  ba«  Siegel  eine«  (Sr)alifcn ,  ober  oielmefyr  Sfyerifä,  wie 
icfy  oermutfje,  oon  97tarocco.  2)enn  bie  S(r;rift  ijt  in  bem  fogenannten 
charactere  Mauritano.  ©a$  bie  4  93ud)jtaben  auf  ber  erjten  3t\U 
bebeuten,  roeiä  itfy  nur;t.  Dfynfefylbar  ijt  e$  ein  eigner  Stamme.  9tur  bajj 
ein  fote^er  ober  äfmlidjer  arabifcfyer  9lal>me  mir  ni<r;t  befannt  ijt.  @ä  fönnte 
aber  audj  roofyl  ein  SDtofyrifdjer  Stamme  fet)n.  (5$  ijt  nichts  ungewöhnliche«, 
bafj  man  mofyrtfcfye  unb  araMfcfyc  9taf)tnen  in  ber  wejtli^en  ©arbaret;  mit 
cinanber  oerbinbet.  Mental  ijt  e«  ber  bagbabifdje  Gfyalife  $(>at>er  ntdjt, 
ber  im  XIII.  3af)rt)unberte  lebte.  $>ie  Ucberfefcung  lautet  alfo:  Per  po- 
tentiam  fortis,  tutantis  [ba$  fmb  epitheta  ©otteö]  Bogar  (ober  fo  etn?ae) 
Ali  Abul  Asad  ol  Imam  oth  Thaher  Liizazi  Dinellahi  Emir  ol  Mume- 
nine.  So  oiel  fann  \ö)  in  ber  (Sil  oon  ber  Qluff^rift  fagen,  unb  ba* 
fann  aud)  fo  jiemlid)erma§eu  genug  fetm.  2)ajj  Sie,  271.  $.  Prof.  eine 
arabifdje  (Srammatif  unb  <5fyrejtomatl;ie  bruefen  laffen,  ba$  rounbert  micr» 
fcl>r,  unb  roirflid),  id)  bin  barüber  erjtaunt:  bajj  icfc  Sfyrer  ©iffen= 
fdjaft  ntdjt  if>r  gehöriges  fted^t  miberfafyrcn  laffen  follte,  (bie  fenne  i<fy  gar 
ftu  motjl)  nur  gebe  td>  Slmen  mit  $ero  ßrlaubnijj  ju  bebenten,  ob  Sie 
3tyrc  3cit  unb  bie  treffe  nid)t  $u  ctmae  Stötfyigcrn  Ratten  brausen  tonnen, 
ferner,  wäre  td>  an  Sfyrcr  Stelle  gcroefen,  fo  mürbe  tefy  mid}  gehütet  fyaben, 
einen  altern  Collegen  gleid)  bet)  bem  Eintritte  meiner  5Befanntfcfyaft  unb 

s.  536  ®emeinfcfyaft  mit  ilmi,  fo  üor  ben  Stopf  51t  jtojjen,  fein  ©erf  r;erun|ter  $u 
fcjjen,  ben  ÜBertricb  beffelben  $u  Ijcmmen,  unb  ben  Verleger  in  Stäben  $u 
bringen.  3(>r  ©erfahren  fann  unmoglid)  bem  guten  £errn  D.  gefallen, 

'  i)  [Antwort  auf  Faber' s  Brief  vom  7.  December  177*  (Lebensbeschr.  S.553  f.).] 
2)  [Joh.  Friedrich  Hirt,  seit  1758  Professor  in  Jena,  Verfasser  der  Institu- 
liones  Arabicae  linguae,  Jena  1770.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


861 


ober  id)  beruhe  3h*«  bct)ber  Skrhältnifc  unter  einanber  nid)t.  Mcmal 
würbe  ich  in  einem  äfmlicr/en  gaüe  nidjt  glcidjgiltig  bleiben.  Unb  wirb 
ber  iSortyeil,  ben  Sic  für  3h«  Sßerfon  t>on  33efanntmachung  3h™$  28erfe$ 
haben  fönnen,  ben  Stäben  überwiegen,  ber  3hn*n  barauä  juwachfen  fann  ? 
ü)lit  Stäben  J>abe  ich  gelernet,  ba§  bie  2luäfaat  ber  93rcnnnef|eln  nietet 
taugt,  nicht«  einbringt,  galten  Sie  mir,  ü)i.  28.  Pr.  meine  grebmüthig* 
feit  ju  gute.  Sie  werben  fie  mit  ber  3«t  einmal  loben,  unb  red>tfprecr>en. 
3um  Antritte  bc$  bcborjrehenben  3ahre*  münfer/e  ich  3hnen  allen  göttlichen 
Segen  unb  alle  9trt  ben  Wohlergehen,  unb  beharre  ju  allen  möglichen 
greunbföaftebicnjten  ßw.  |  J.  J.  ffleüfe. 

433.  An  Gotthold  Ephraim  Lessing  in  Wolfenbfdtel. 

(Nach  , Gelehrtem  Briefwechsel'  (s.  zu  Nr.  377)  Nr.  Ii  S.  Hl;  Lacbmann  XIII,  439; 

Redlich,  Briefe  an  Lessing  Nr.  353. )') 

25a$  haite  \ty  wohl  gebaut,  unb  immer  gejagt,  Sie  würben  nicr/t 
fdjreibcn,  alä  bi$  Sic  ihr  neueö  Journal,  wenn  id?  e$  fo  nennen  barf, 
würben  mitliefen  fönnen. 

ÜNeine  ^rophcjel)hung  ijt  nun  eingetroffen.  Sie  tyabtn  mir,  ba  id) 
e$  am  minbeiten  bad)tc,  auf  einmal  eine  bielfacbe  greube  gemalt,  mit  bem 
Schreiben,  mit  bem  ©efdjenfe,  mit  bein  ^anuferipte.  gür  alfeä  banfe  id) 
inägefammt  mit  furjen  ©orten,  aber  bie  bon  ^erjen  gehen;  bon  jebem 
biefer  Stücfe  aber  will  id)  inäbefonbere  fpredjcn.  SBapncn  Sie  fict)  jum 
Boraus  mit  ©ebulb.  Ürwarten  Sic  einen  gefdjwäfcigen  ©rief.  9lefymen 
Sie  fich  3*it  jum  Sefcn.  tonnen  Sic  ben  £aM>en  nid>t  auf  einmal  ein» 
nehmen,  feilen  Sic  ihn.  3<h  mujj  mein  £erj  auäfer/ütten.  2)enn  lange, 
lange  fy\\>t  ich  mit  Sfynen  nid)t  gefdm>ahj.  9cun  follen  Sie  e$  mit  einem* 
male  entgelten. 

3h*  Schreiben  fängt  ftd)  mit  einer  (Jntfcfyulbigung  an,  bie  ich  3(>ntns.m 
gerne  gefdjenft  |  hätte.    3hrc  ftrcunbfchaft  ift  mir  faßbar,  unb  auf  alle 
üöewcifc  berfelbcn  tf>ue  ich  ,mr  cta>aä  iu  9l,tc-  su  befcheiben, 

als  ba§  ich  mid)  an  bein  üJtaafje,  ba$  Sie  mir  babon  jufommen  laffen 
wollen,  nia)t  begnügen  folltc.  3J>rcr  3uneigung  bin  ich  cinn™I  ftcwiB- 
3n  ben  fleuperungen  berfelbeu  folgen  Sic  3h«r  üflufc  unb  3h"t  Saune. 
9tur  ba«  mißfällt  mir  (td)  wei§  e$,  Sic  halten  mir  meine  Offcnhcrjigfcit 


I)  [Antwort  auf  Lessing's  Brief  vom  it.  Januar  1773  (vgl.  S.  859  A.  4.).] 


Digitized  by  Google 


862 


R.  Fo ERSTER, 


ju  flute)  bajj  Sic  in  bem  (Mcrtfcfycn ,  ba«  ift,  in  bem  weinerlichen  Jen 
$u  pfeifen  anfangen.  3d)  Weijj  c«  letber  gar  wol)l,  bajj  ba«  Stubengefpenjte 
ber  (Merten  aua)  bei  Sfyncn  fpuefet.  9lur  wüvbe  ia>  ba«  nid)t  »orfäü£en. 
9(icmanb,  ber  Sic  nur  in  ber  gerne  fennet,  traut  Sbncn  fobiel  Selbjt* 
ocrlcugnung  ju,  etwas,  ba«  Sic  beb.  »erfcfyrt  benfenben  erniebrigen  tonnte, 
ba  ber  ju  wenben,  wo  bie  3Jtenge  tyxtx  Arbeiten  unb  bic  feine  Politur, 
bic  Sie  barauf  berwenben,  Don  felbft  fpricfyt,  ba§  Sie  wofyl  tlwn,  n>enn 
Sic  mit  Sfytcr  3«t  gut  wirtbfdjaftcn,  unb  fid)  nid)t  §erfrreuen.  2>od> 
ba«  ijt  bie  redete  Urfacfye  meinet  9tti§faUen$  noä)  nidjt.  polten  Sic,  n>ae 

s.iuid)  füllte,  wenn  id)  Sie  über  ein  Uebet  Hagen  Ijöre,  ba«  tefy  |  nid>t 
Ijcben  fann,  ober  bielmefyr,  ba«  ofme  gänjlicfye  üBerfe^ung  in  neue  angenehme 
Um*  unb  ©egenfränbe  nicfyt  gehoben  werben  fann,  fo  würben  Sie  au«  üJüt 
leiben  gegen  mt$  fict;  t)üten ,  in  meinem  #erjcn  eine  alte  ©unbc  auf$u; 
ri^cn1).  Sic  finb  niä)t  in  Sutern  (Elemente.  Sie  mären  c«  r)eutc  nodj, 
menn  meine  SMnfcfye  Sie  bafyincin  ocrfejjen  tonnten;  boefy  bilben  Sie 
ein,  Sie  mären  auf  ber  ©renjc  beffclben,  unb  Würflid)  Sie  finb  c«  aud). 
$iellcia)t  trägt  ba«  etwa«  ju  Sfyrcr  Serufyigung  bety.  9ti<fyt  alle  ©emütber 
finb  gcfa)meibig  genug,  fid;  in  ifyrc2}  Umfränbc  ju  fügen,  ba«  ijt  wahr; 
©enn  man  benn  nun  aber  bic  nia)t  in  feiner  ©ewalt  f>at ,  wa«  fyilft  ber 
Oergeblict/e  ©vam?  —  3)od>,  merben  Sie  fagen,  $lrjt,  fnlf  2)ir  felber. 
3d>  menbe  midj  atfo  oon  biefem  unluftigen  ©cgcnjianbe  meg. 

J)od?  icfy  fann«  nidjt  laffen.  3d)  fafyrc  fort  ju  päbagogifircn.  2Sa« 
fyabe  iä)  3tynen  benn  getljan,  bajj  Sic  fo  frembe,  fo  ceremoniö«  gegen  niid> 
tljun*  2)enn  wafyrfyaftig,  Sie  begegnen  mir  wie  einem  Unbcfannten,  bem 
Komplimente  an  bie  Stirnc  ju  merfen  ber  ©ofyljhnb  erforbert.  ®efefct 

s.m  auä)  Sie  bähten  oon  Styrer  Arbeit  fo  tief  unter  beren  magrem3)  SSertb. 
al«  Sie  ftä)  fiellen,  fo  fotlten  Sie  miety  boä)  menigften«  nia)t  mit  £öfti<^ 
feiten  befdjämen,  bie  bety  einem  anbern  etwa«  fietfern  unb  eitlem,  oielleicbt 
nia)t  meggemorfen  fer>n  motten.  2öie  fann  3lwen  einfallen,  ftd)  bange 
merben  ju  laffen,  bafc  3|)r  ©cijt  Sie  irgenbmo  oerlaffen,  ober  fid)  felber 
berlcugnen  folle?  Schreiben  Sie  wa«  Sie  nur  wollen,  man  wirb  au« 
Syrern  Jone  fogleiä)  Sfyren  (Seift  oernclmicn.  SBie  fc^r  3fyrc  neue  Schrift 
mid;  eingenommen  f>abe,  ba«  fönnen  Sic  blofc  barau«  abnehmen,  ba§  fo* 
balb  id)  fie  crtjielt,  icf>  alle«  ftel^en  unb  liegen  lieg,  unb  fie  nodj  bcnfelben 


0  [aufjutetften?]  %)  [Br:  Sljre] 

3)  [Br:  wahren] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Brikfe. 


8K3 


#benb  in  einem  6tri(f/e  bur^lae,  biä  auf  einen  &rtifel,  ben  tefy  aud>  un« 
Riefen  laffen  werbe.  6ie  tonnen  tet^t  erraten,  n>ela>nl).  2>ocf)  meine 
grau  t>at  auefy  ben  getefen,  ba$  oerfteljt  fu$.  Unb  aucr;  oerftanben,  bavan 
ijl  fein  3»eifel.  $>a$  tonnte  nidjt  fehlen.  ÜWir  fjat  bic  9tatur  einen 
pfyUofopbifayn  Äopf  fcerfagt.  —  $)en  $mfel  von  fttorenj2)  fyaben  fic  Dor^ 
treflicb  abgepujt3).  3ur  (Sntbecfung  ber  ungebrudten  Epigrammata,  gra* 
tuliere  ia)  3(wen.  2)em  #errn  93runcf,  ber  fia)  jefct  ju  ffiien  befinbet, 
»erbe  ia)  mit  |  erjter  ©elegenfyett  9ta<r;ri(r;t  baoon  unb  bon  Sutern  Paulo  s,  k  5 
Silentiario4)  geben,  bamit  er5)  nia)t  etwan  aucr;  in  bie  6cf;linge  falle,  ber 
fo  biete  roaefere  Seute  unglücflicfyer  SBcife  nia)t  entgegen  fonnten.  91ur 
«Sdjabe,  bafj  ber  gute  6tra§burger  nicfyt  fceutfer;  genug  »erficht,  3(>re  91b« 
i)anblung  r»om  Paulo  redjt  nufcen  ju  tonnen.  $0$  —  nehmen  6ie  ftcr; 
nun  in  9la)t,  unb  ocrroafyren  "Sie  3()re  beleben  Ofyren  n>ot)l,  auf  bie  ia) 
einen  9tnfd)tag  fyabe.  [age  e$  3(men  im  $orauä,  icr;  werbe  3lmen 
einen  ^to^  inä  Dfyr  fefcen.  £inb  6ic  aua)  3fyrer  Sacfye  rea)t  geroi§? 
£at  eö  bamit  feine  gemeinten  3Sege,  bat}  3fy«  5  Epigrammata  nodj  un« 
gebrueft  ftnb?  fragen  Sie  ben  Diophantum  oon  Claudio  Meziriaco6)  de 
Bacbet  ober  in  Ermangelung  beffelben,  (benn  baS  $u<r;  ijt  rar)  bie  ifycoc* 
nötige  Sammlung  ber  Mathematicorum  veterum  um  JRatt),  in  melier 
aucr;  ber  Diophantus  Bacheti  jrefyt.  ©anj  geroi§  roerben  Sie  bafelbjt  3|>re 
Epigrammata  mit  fammt  bem  Sa^Iüffel  ba$u  finben.  $enn  33acf>et  f>at 
ba  eine  ÜWenge  foldjer  aritr>metifd>en  Staffel  jufammengejagt  unb  jcrgUe* 
bert7).  3n  bem  etyematä  gütigjt  toerliefyenen  Codice  Libanii  Gudiano*), 
babe  \6)  mtytü  neu|e$,  baä  ijt,  ungebrueftcä,  aber  roor>l,  meldjeä  boef)  eben  s.  hg 
fo  üiel  mertb  tft,  oortreflidjc  Varianten,  ober  33et;träge  }ur  iöerbefferung 
beä  ®cbrucften  gefunben. 

9lucr/  ftnbe  icf;  in  bem  jejjt  jugefcfyicften  codice  membranaceo  ber 
©riefe  Libanii  unb')  Synesii  nichts  neueä.  25a  id)  eä  betym  Sickte  befefye, 
jinb  fie  00m  Synesio.  !üon  3fyrcn  übrigen  grtccr;ifd)en  unb  arabifcfyen 
SWanufcripten,  null  meinem  ©ebäcfytnitle  nid)t$  behalten,  M  einer  genauen 


1)  [Zur  Geschichte  uod  Litteratur  IS.  4  99  f.:  Leibniz  von  den  ewigen  Strafen.] 

2)  [Bandini.] 

3)  [Zur  Geschichte  und  Litteratur  I  S.  4  85 — 198.] 

4)  [A.  a.  0.  S.  135— t  84.] 

5)  [So  Lachmann.    Br*.  id)]  6)  [So  Lachinann.    Br:  Mezinaco] 

7)  [Vgl.  Grosse  zu  Lessiog's  Werken  der  Hempcl'schen  Ausgabe  XIII,  t,  4  69.] 

8)  [Vgl.  S.  840  A.  1.]       9)  [unb  fehlt  in  Br.    Hedlich:  et.   Vgl.  S.  854,  22.] 


Digitized  by  Google 


864 


R.  FoBBSTER , 


Qlnjcige  ju  cvforbcrn  fdn'cne.  $>ocb,  bermutfyc  icfy,  bafj  aus  3(>ttm  codice 
opusculorum  criticorum  Dionysii  Halicarnassensis  nocfy  n>of>l  WaS  neue« 
ausgegraben1)  ober  boer)  WenigjtenS  bie  Süden  ber  gebrueften  Stücfc  au«* 
gcbü&et,  unb  bie  Sd)reibefef)ler  ausgemerzt  werben  tonnten,  bie  im  a,e» 
brueften  gar  ju  tyäufig  unb  gar  ju  abfcfyeulid)  ftnb,  unb  biefe  faßbaren 
Qlbfyanblungen  unbrauchbar  machen.  Sticht  ber  ©üte,  aber  bod>  wotyl  ber 
Seltenheit  wegen,  berbienten  Glycae  ^rebigten  eine  9lnjcige.  Sollte  roobl 
ctwaS  merfwürbigeS  in  ben  no.  28.  Catalogi  Gudiani  angegebnen  Frag- 
mentis  Rhelorura  jteefen?    ©er  Weift,  was  für  Scfyajje  ber  (Jrbauung 

s.  h?  wcnigitenS  für  griednfä)e  |  gläubige  Seelen  in  beut  föobice  oon  3fibori 
©riefen  »erborgen  liegen.  #ätte  ich,  nur  »ermutigen  tonnen,  bafi  bie  3"* 
fertigung  ber  ©riefe  beS  Libanii  auf  Sd)Wterigfetten  jtojjen  fönnte,  fo  würbe 
icfy  3t>«t  9tutye,  werter  greunb,  fittyer2)  gefront,  unb  mir  meine  Süfrcrn* 
t>eit  barnacr)  mit  feiner  Stylbe  gegen  Sie  haben  werfen  laffen.  £ierber; 
folgt  ber  »erlangte  Schein.  5luS  ber  6tiegli|3ifd)cn 3)  ©üdjerauetion  r)abc 
id}  blutwenig  für  miä),  bagegen  aber  für  gute  greunbe  manches  t>übfcr/e 
Stücf  erhalten.  ®rämen  Sie  ftd)  barüber  nid)t,  bajj  3(mcn  biefe  (Gelegen- 
heit entgangen  ijt,  eine«  unb  baS  anbre  (ich  an4)  ju  fä)affen,  baS6}  Serien 
anftanb.  ßntbeefen  Sic  per)  gegen  mich,  unverholen,  gaffen  Sie  mich  wifien, 
WaS  Sie  brausen,  ©cfi^c  id)  cS,  unb  brause  eS  nic^t ö)  jur  höchfien  ftotb, 
fo  fleht  eS  3t)nen  ju  2)ienjte.  3<h  fann  tytx  $u  allen  3cii*n  gute  ©üdjer 
faufen  ober  boa)  jum  (Gebrauche  ^aben.  Unb  mit  ber  Vergütung  richten 
Sie  fid)  nach,  3t;rcr  ©equemlichfeit.  Unter  ben  üflanuferipten  gebadeter 
Üöüa^erfammlung  war  bod;  wof)l  nichts,  baS  3t>nen  in  bie  klugen  gcftodSen 

s.h statte?  3a,  fagen  Sie,  aücrbingS  war  ctwaS  ba,  baS  ich  gerne  gehabt 
bitte.  —  3<h  wei§  fd>on,  was  baS  ifr.  @S  ijt  ber  flcfopuS.  «Rieht  wahr? 
Sta  ben  haben  Sic,  unb  fdjon  in  ben  #änben.  $>afür  t>at  meine  grau 
geforget.  J)och  aufgefcr)aut !  3d>  will  3hnen  bafür  auch  einen  ^ßfa^l  ins 
gleifd)  geben  (wenn  ich  auch  gleich  Satans  (Sngel  nicht  bin),  ba§  Sie  fidj 
für  greuben  nicr/t  überleben7).  Carbones  pro  thesauro.  #ierr>on  fyernacr)' 
malS  ein  üRehrereS.  (SS  war  fyofye  ba§  3(jr  Schreiben  aufam.  £ättc 
cS  ftch  nur  um  ein  »aar  Jage  fpater  etngeficllt,  fo  Würbe  eS  uns  nicht 
mehr  möglich  gewefen  ferm,  3hn™  gerinnen  ju  willfahren.  Doch  ging  eS 
bic§mal  noch  an,  3r>nen  wenigjtenS  eine  flbfehrift  »on  einer8)  9tbfd)rift  ju 

1)  [Br:  aufgegraben]  2)  [Br:  ju  feljr]  3)  [So  Redlich.  Br:  @tüglijif($en] 
4)  [Br:  an  ftdj]  5)  [Br:  bafs]  6)  [So  Redlich.    Br:  erft] 

7)  [Vgl.  II.  Corinth.  <J,  7.]  8)  [So  Lachmaon.  Br:  meiner] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


8G5 


»erraffen.  Sobalb  meine  ^yrau  jhren  2Öinf  Dernommen  Ijatte,  gletcr;  raupte 
id)  mid}  auf  btc  ©eine  machen,  $um  ^roclamator  flehen,  unb  mir  He  (Sobcrfcr/e 
flbfdjrtft  geben  laffen.  3<ty  erhielt  fic,  unb  brachte  fic  rjeim.  28ipe  (fagt 
fror  Sanbäbecf er) !)  fe^te  meine  grau  fid>  t)in ,  fcbjieb  baä  SMngelcfyen2)  ab, 
unb  in  3  ober  4  Jagen  mar  bae  getljan.  $)ie  3Jotforgc  mar  nothig,  meil 
niemanb  oorau$  Hüffen  tonnte,  mem  bie  ßoberfebe  Qlbfcbrift  betom  9luerufcn 
}u  £bcil  mcr]ben  mürbe,  $enn  fie  fo  bocf>  hinauf^  treiben,  mar  ich  nicht  s.  u  9 
©illen*,  unb  Sie,  mertber  tfreunb,  mürben  ba*  mir  aud;  menig  $anf  gc* 
mußt  haben,  meun  ia)  bae  getban  hätte.  3$  nenne  bie  flbfebrift  nach, 
ihrem  Schreiber.  2>cr  l>cifjt  M.  (Sober,  ift  je£t  (Sonrcctor  ju  ©aufcen,  unb 
mar  r>on  Ao.  1759.  Schrmeifter  ben  be*  $mx\  #ofrath  93ianconi  Äinberna\ 
ber  bamal*  her;  bem  (5r/uvprin$en  Seibarjt  mar.  2öie  nun  Fanconi  ao.  1 760. 
mit  feiner  $errf$aft  nad)  ÜNündjcn  flüchtete,  fo  fam  $err  (iober  aud)  mit 
bahin,  unb4)  nufctc  bie  bortige  cr/urfürftUd>e  93ibliott)cf  für  fidj  unb  für  feinen 
Herren  ein  3abr  jan^f  hierauf  febiefte  fein  £err  ihn  nact)  2öien,  glorenj, 
ÜJiailanb,  töom,  mo  er  überall  bie  üöibliotbefen  plünbern  raupte.  3n  Italien 
hielt  M.  Gobcr  fich  2  3at>re  lang  auf,  unb  bradjte  einige  rulbfcbe  literarifebe 
Äleinigfciten  Don  feinen  Steifen  mit  nad)  &aufc,  baoon  er  einen  Xtyc'ti  an 
ben  feiigen  $crrn  9lffejjor  Stieglijj  oerljanbelt  r/at,  auä  beffen  $erlaffen« 
fdjaft  einige  wenige  Stüde  in  mein  töcicr;  gefommen  finb.  So  oiet  oon 
ber  Genealogie  bess  9lpogra»r;i.  $on  bem  äöertye  beffelben  aber  behalte 
tef;  mir  oor  (wie  fchon  gcjfagt)  gegen  ba«  dnbe  meine«!  Schreibend  meine  s.  120 
©ebanfen  ju  äu§ern.  9t un  fahre  ich  im  Jejte  weiter  fort,  jhnen  in« 
Dt>r  gefagt,  liebjter  Scffing,  Sie  ftebn  bet)  meiner  grau  fct>r  mohl  am 
gefdjriebcn.  Sie  befennet  ee  3bnen  ja  felbcr,  ba§  fie  Sic  liebet.  3Bacf 
mollen  Sic  mefyr?  merbc  barüber  nicfyt  ciferfücfytig.  |>icr  fyat  cet  alle- 
mal nid)t«  ju  bebeuten.  Unb  Sic  bürfen  nidjt  eben  fet>v  ftolj  auf  biefe 
3uncigung  feton.  $)a*  $ing  l>at  91bfichten.  $5urcb,  Sie,  unb  unter  3hrcr 
s])ta«fe  liebt  ftc  jid>  fetber.  (Sine  £anb  mafdrt  bie  anberc.  $od>  oicllcicht 
thuc  ich  ber  guten  grau  Unrecht.  Vielleicht  hat  fic  mit  bem  geringen  neuen 
$ienjtc  ihrer  geber  mehr  md?t  als  einen  Iheil  ihrer  (5rfenntlichfeit  für 


i )  [Nicht  Claudius  isl  gemeint,  wie  ich  Rhein.  Mus.  50,  76  A.  I  sagte,  son- 
dern R.  bezieht  sich  auf  die  Anmerkung  von  Bode  zu  Humphry  Klinker's  Reisen, 
aus  dem  Englischen,  t.  Band,  Leipzig  1 772  S.  I  \  i  f .  Vgl.  Redlich  in  Lessing's 
Werken  20,  I,  8  47.]  2)  [So  Lachmann.    Bi :  $rinfleld)en] 

3)  [Br:  fiinber] 

4)  [unb  ist  von  Redlich  eingeschoben.] 

Abkandl.  d.  K.  8.  Q«ielUrb.  d.  WiMsmcb.  XXXVIIL  55 


Digitized  by  Google 


8GÜ 


H.  Fo ERSTER, 


3l)icn  ©eihraudj  abtragen  wollen.  £iel)e  p.  72.')  Slber,  liebjter  greunD, 
um*  £iinmtl*willen ,  wie  fonnten  5ic  fo  über  Die  5d)nure  bauen.  23ar 
Da*  nicfyt  eine  wiffentlicfye  Dorfcjjliche  eünDe?  fötrD  nid)t  jeDcrmann  3fa 
Kompliment  vartyctilid)  unD  übertrieben  [gelten  ?  Sie  fonnte  Der  unftreitig 
unD  anerranntermaajjen  grojK  Dtenft,  Den  Die  Dacicr  il;rer  Nation  Durch 
ihre  Ueberfejjungen  erwiefen  haben2),  unter  eine  folcfyc  Äleinigfeit,  Deren 

s.iii  ganzer  i&ertl;  auf  Die  iDtüljc  De«  tybf^reibene3)  fyinaueläuft,  mit  33iltigfeit 
unD  Otectytc  eruieDriget  werten?  SWeine  ^rau  hat  frevilid),  wie  leidet  $u 
Denfen  ift,  wiDcr  3l;vc  glatterien  nid;tä  einjuwenDcn,  id;  aber  Dagegen  Defto 
mehr.  3d;  habe  Urfad;e  Darüber  $u  jürnen  unD  auf  8ie  ju  f Amalien. 
Denn  3ie  oerDerben  unD  »erführen  mir  meine  grau.  Unangemeffcne  £ob< 
fprüdje  rüden  immer  gerne  Dem  grauen jimmer  Den  ftopf  oon  Der  regten 
2telle  weg.  —  iüanDtnt1),  unD  alle«  bieshcr  an  Sie,  werter  grcunD,  über* 
fdjitfte,  ift  in  meinem  Jöucfyc  fdwn  längftene  ausgethan.  iDtacr/cn  Sie  fid? 
Darüber  feinen  Äumiuer.  Den  Gtcn  93anD  Der  Oratorum  foüen  Sic  mit 
näd;jter  Cjrermeffe  nebft'  Dem  7ten  auf  einmal  erhalten. 

5o  Diel  auf  3l;r  Sd;reiben,  mein  hochgeehrterer  #crr  ^öibliotbefar. 
Wim  will  id;  uod;,  mit  Dero  (Srlaubnitf,  eine*  unD  Dae.  anDere  über  3|?reu 
^Öeljtrag,  Dod;  in  möglicher5)  Äürje,  unD  mit  Schonung  3|?rcr  ®cDulD  an* 
merfen.  3<fy  fange  betym  liebjten  an.  *Jlud;6)  id)  Ijabe  oon  Der  Anthologie 

s.  Mt  eine  Aldiuain,  oDer  Daß  id)  rcd;t  fage,  $wei>,  aber  fci>r  Der|fct;ieDcnc  (£jem» 
plare,  Die  betyDe  Dae  3c^en  Aldi  führen.  3n  beüDen  fleht  Pauli  ®eDi$t, 
Die  eine  gehört  ljicfyer  nid;t.  Denn  fie  ijt  oon  Paulo  Manutio,  unD  Don 
Ao.  1550.  Die  anDere  aber  ift  Dom  3aljrc  —  3a,  wer  Daä  wüßte  unD 
lagen  tonnte.  —  3d)  halte  fie  ganj  gewiß  für  Die  allerer  jte.  Denn  1)  fleht 
feine  3afyr$ahl  Dabei);  mau  mag  hinten  oDer  üornc  fuchen,  nirgenDe.  UnD 
Dod)  ift  Daä  Cvrcmplar  nid;t  Defect.  2)  Steht  am  (SnDc  ein  lange*  iHe* 
gijter  oon  Varianten,  Jnfäjjen,  iüerbefferungen,  Da*  in  Den  folgenDen  3lu$« 

I)  [In  ,Zur  Geschichte  und  Litteratur'  I,  Braunschweig  1 773 :  ttomulus  und 
Kimicius  (S.  43—82;.] 

i)  [So  ßr.  Hedlich:  hat,  über  K.  dachte  vielleicht,  indem  er  den  Plural  setzte, 
nicht  blos  au  Anne  Darier,  sondern  an  ihre  gemeinsame  Tätigkeit  mit  ihrem  Manne 
Andre  Darier.] 

3)  [Die  Abschrift  ist  in  der  Universitätsbibliothek  zu  Breslau  Cod.  IV. Qu.  t04b 
erhalten  und  von  Lessing  mit  Anmerkungen  versehen,  welche  ich  in  der  Zeitschrift 
für  vergleichende  Literaturgeschichte  N.  F.  VIII,  87  f.  herausgegeben  habe.] 

4)  [Vgl.  S.  858,  22  f.]  6)  Br:  möglich«] 

6}  [Vgl.  Leasings  ,Zur  Griechischen  Anthologie*  in  ,Zur  Geschichte  und  Lit- 
teratur' II,  S.  419—446.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiske's  Briefe.  867 

gaben  fehlt,  n>cil  biefe  3ufä^c  in  benfelben  jcbeämal  an  ben  angettnefencn 
Stellen  cingefdjaltet  werten  finb.  3)  ftctjlt  (Sarteromad)t  ©orrebe,  ber  naaS 
Fabricii1,  Wuäfage,  bie  Don  biefem  für  bie  erftc  Aldinam  angegebene  Slues* 
gäbe  Don  Ao.  1503.  mit  einer  ^orrebe2)  begleitet  fyat.  9tun  iji  ct?cv  $u 
teufen,  ba§  (£arteromad;u«  eine  jwetyte  Don  ifmi  Derbefferte,  al«  baß  er  bie 
erjic3)  unDoU(iänbigcrc  mit  einer  (Smpfefylung  in  bie  3öclt  gefd;icft  haben 
werte,  etänbe  biefer  ($mDfcl)lung«f(f/eui  in  ber  ^(u^abc,  bie  alter  wäre, 
aU  Die,  Don  ber  id;  t)ier  rebe,  (ba*  fyeipt,  bie  ia)  befifce)')  fo  ftcfjt  nid)t 
$u  begreifen,  voar|um  9Ubu«  bei;  einer  fpätern  fluägabe  ba«  Söbcfcen  feiners. im 
Söaare  toeggelaffcn  fyaben  follte.  J)em  fei)  nun  aber,  wie  ttmi  wolle,  alle- 
mal  ift  mein  ßfcmDlar  älter,  als  1504.  ©ollen  6ie  miffen,  loorau«  ich, 
ba«  fd;liejje?  3<r;  fcfyliejje  es  nid>t.  $>te  ^tjafyl  ftyt  gcfdjrieben  ba. 
2>a*  Gremplar  hat  einige  üDlerfmürbigteiten  an  fid>,  bie  e«  mir  faßbar 
madjen.  Die5)  erjre  Seltenheit  ift  ein  ®cmälbe,  ba«  al«  ein  Warnen  bie 
ttnfang«feite  be«  Söerfe«,  ober  ba«  jmetjte  'Statt  nadj  bem  Sitelblatte,  n>o 
ber  Sejt  angebet,  umfaffet.  Ctmfehlbar  lie§  Silibalb  <pirff)c\)mer  biefe 
nieblidje  SBilblcijre  Don  feinem  ^reunbe,  Ulbert  35ürer,  bafyinein  malen. 
91  uf  SDtalercritif  Derjtefye  id>  micr;  ntdjt.  3a)  miü  alfo  auf  meiner  "Ikx^ 
muthung  nicf>t  bejietyeu,  noa)  if)r  einen  2öern)  beilegen.  Dod;  bürfte  leicht 
ba«  9luge  eine«  Renner«  2>ürer«  3ügc,  ober  wenigjten«  ben  ^infel  eine« 
feiner  Sdjüler  baran  gemafyr  werben.  Slu&er  ben  Jannenjapfen,  bem  ©appen 
ber  Stabt  2lug«burg,  jrel;t  noer;  über  ben  ber/ten  aüerliebften  Cupidinibus, 
baoon  ber  eine  unfere«,  unb  ber  anberc  be«  anbem  ®efa)lecr;t«  ©al)r$eid;en 
an  ficr;  trägt,  bic  3at>r^a^t  1504.  beuttid)  unb  |  leferlia),  auf  einem  Raubes.  124 
ba«  bie  Cupidines  über  ftd)  galten,  fyingefcfyrieben.  $>a«  (Ijemplar  l;at  ju 
aüererji  5Mlibalb  s^irftjcl>mcrn  jugefyört.  $)a«  erfefye  id)  au«  einer  nicrf* 
würbigen  3nnfa)rift,  bie  Dorne  auf  einem  ber  meijjen  glätter,  bie  vor  bem 
Xitel  oon  bem  ©ua)binber  Dorgcbunben  finb,  jiefyet.  6ic  lautet  alfo: 
Johannes  Straub  post  funera  clarissimi  viri  Bilibaldi  Pirkhey nieri'1)  soceri 

t)  [Bibl.  Gracc.  t.  II  p.  698  =  t.  IV  p.  43  9  ed.  Harles.] 
?)  [Fabricius  sagt  vielmehr:  in  calce.]  3)  [Br:  elftere] 

i)  [Ich  weiss  nicht,  wohin  das  Exemplar  gekommen  isl.  In  Kopenhagen  be- 
iludet es  sich  nicht.  Von  der  Auktion  seiner  Bücher  waren  R.s  Willen  gemäss  die 
Aldinen  ausgeschlossen  nach  dem  Vorwort  zum  ,Cala!ogus  Bibliolhccae  a  Io.  lacobo 
Keiskio  collectae  quae  A.  MDCCLXXV.  D.  XV.  Januar,  in  Vaporario  Collegii  Kubri  Auc- 
tionis  lege  vendetui'.  Frau  R.  behielt  sich  vou  diesen  ,cinige  30  niodliche'  [S.  89  t, 
20).    Die  Dürerforschung  hat  sich  mit  der  Frage  bisher  nicht  befasst.] 

5)  [So  Lachmauu.    Br:  madjen,  bie]  6)  [Br:  Pirkeymheri] 

55* 


Digitized  by  Google 


SOS 


R.  FoERSTER, 


sui  Thoroae  Venatorio  D.  D.  Anno  MDXXXI.  die  mensis  Julii  XX. 
Cbnfeblbar  hatte  Thomas  Venatorius  al«  £eclforger  ^ufbetymern  in  feiner 
lebten  Äranffjcit  bebgeftanten.  2>a«  ifi:  ber  Henatoriu« ,  ter  teil  Wrcbimc- 
tem  merft  efcivt  bat.  %m  tiefen  literairen  Äleinigfeitcn,  werben  3ie  todi, 
mein  lieber  Effing,  menigften«  gewiß,  tajj  Pauli  Silentiarii  ©etiebte  gleid) 
in  ten  aüererfien  altinifdjcn  ?lu«gaben  ber  Wntbologie  ficht.  £a«  roenia,« 
jienä  fonnte  tod?  für  5ie  allemal  nicht  gleichgültig  fetyn. 

9tuö  p.  144.  febe  id),  taj?  3l)ncn  $uetii  Slnmerfungen  $ur  griednfeben 
flutlwlogie  mangeln.    3d>  habe  jie,  unt  auf  Verlangen  null  id>  fic  3bncn 

125  mm  ©ebraudje  fcfyicfcn.  Dod;  |  feigen  £ie  nur  rccr>t  nad;.  -paben  8ie 
Huetii  Poemata  ex  edilione  Graevii  auf  ter  ber}oglid)en  iöibliotbef,  fc 
haben  £ie  tiefe  Slnmerfungen  auch;  tenn  bei)  tiefer  9lu0gabe  ter  Poema- 
tum  ftct)cn  tiefe  al«  ein  \Unl)ang  mit  leinten  tran. 

23er  hatte  ba«  getadjt,  tap  ^djiefart«  9ioUc  m  ütfolfenbüttel  [täcfe? 
2*>er  hatte  ta«,  ebne  3ie,  werther  ftreunt,  erfahren1;!  (Glauben  6ie  mir, 
Csbre  Mad)rid)t  tauen  ift  mebr  werty,  al«  tie  Oiolle  fei  ber.  :IHa«  3d?icfart 
Don  feine«  Verleger«  &Uttwe  im«  »erlüget,  ta«  glaube  ja  fein  vDienfd>. 
Der  el)rltd)e  8dntfart,  ta§  aud)  ter  teil  beuten  8taub  in  tie  klugen  werfen 
fonnte!  Der  gute  sDiann  oerjtant  fein  Xürfifcb,  unt  in  ter  mubamctanifa)en 
(Md;id;te  ter  mittlem  unt  neuem  3eitcn  mar  er  fcfylecbtcrting«  nicht  $u 
£\utfe.  Die  (Genealogie  oon  faraccnifd)en  unt  tartarifdjen  'Surften2;  fannte 
er  fo  wenig,  al«  id)  tie  (Genealogien  ter  sBergfd?ottcn  unt  ter  Äornwaüifer 
fenne.  9t un  follte  er  tiefe  JHolle  au«legcn.  2)a«  fonnte  er  nicht;  tenn  e* 
fehlte  ilun  am  bejten!    Um  nun  feinen  (£retit  m  behaupten,  feine  Ölöße 

<26  niebt  aufmteefen,  unt  mit  tyxin  au*  ter  8ad)c  m  fommen,  wa«  |  tbat 
er?  Gr  febob  tie  gute  Srau  oor«  8odj.  Ü)tan  weiß  aber  tarum  toa) 
wol)l,  wie  oiel  ter  feiger  gefdjlagen  bat,  unt  tap  er  bet)  tem  guten 
£d?itfait  auf  12  unt  nicht  auf  2  oter  3  wie£.  $rci)licr;  war  e«  leidyter 
au«  tem  Corpore  Byzantino  Wu«jügc  über  tie  längjt  befannte  (Gefcbicbte 
ter  alten  oerfianifdwn  Äonige  au«  tem  3.  bi«  11.  £eculo  ui  machen,  al« 
un«  neue  unerhörte  9tad)rid)tcn  au«  ächten  cingebobrnen  orientalifeben  ($e= 
fcbid)tfd)reibcrn  oon  tem  ^uitantc  Slftcn«  in  teil  mittlem  3eiten  oormlegen. 
Denn  fold;c  Historicos  t>attc  er  nie  nennen  gehört.  2>ocb  gefegt  auch, 
£d;icfart  tjättc  feinen  ganzen  *)3lan  auägcfüfyret ,  wiewohl  er  ta«  fo  wenig 

4)  [Von  dem  Schickard'Marchlalerschen  Taricü  Beni  Adam  in  , Zur  Geschichte 
und  Litt.'  I  S.  83—102.] 

2)  $ü*ften  >*t  von  Redlich  eingeschoben.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


869 


fonnte,  al«  ich  mit  meiner  $anb  an  bic  Sterne  reiben  fann,  fo  würbe 
fein  SJtanufcrtpt  für  unfere  jejjtgc  3citen  bennod)  oöllig  überflüßig  ferm. 
OTct)r  nid>t,  hätte  er  ftd)  tamit  errungen  ale  t)öd>ftciiö  etwa  ben  ftubm,  He 
Bahn  gebrochen  $u  fyiben.  3hre  Erinnerungen,  mein  lieber  l'cffing,  über 
He  in  Hefer  fremden  @cfd)ichtc  nod)  auSjubüffcnbcn  dürfen,  ftnb  einflute* 
bell  unb  gewiffermapen  ridrtig.  9tur  nimmt  mid)  föunbcr,  baß  3ic  ben 
£auptautorcm  in  tiefer  Sadjc  übergehen,  |  ben  Sic  bod)  wiffen  fonnten,  s.  12- 
ben  Des  Guignes,  Neffen  $ijtortc  ber  $unncn  nur  bor  wenigen  3^t)ren 
nod)  ine  £eutfd;c  überfc^t  worden  ift1).  2)c$glcid)cu  beä  £ow  inbianifd>c 
&iftoric2;.  £aö  teuere  2Serf  habe  id)  nod)  nicht  gefeiten.  (5:3  nuip  aber 
aud)  in  feiner  9lrt  ein  $auptbud)  fein.  Des  Guignes  aber  füllet  alle  bic 
Vücfcn,  He  ficb  Sdncfarb  gefaffen  hatte,  binlänglid)  aue\ 

©ic  fonnten  Sie  boeb,  aücrlicbfter  ÜDtann,  ben  entfefclicfjen  ©hmarr, 
ben  ber  berbammte  granjofe  fteoetet,  ber  Üöübfang,  unter  ben  bebben 
Manien  JRomuluo  unb  Ütimiciuß  gemacht  hatte,  fo  meijterbaft  au$  einanber* 
fefcen,  unb  ben  fo  befperat  bcrftjjtcn  Änaul  fo  behutfam  unb  fo  glücflid) 
cntwitfcln3)!  söalb  möchte  man  Sie  beneiben.  Sabrbaftig,  auch  hier  er- 
fenne  id)  ben  großen  Sramatifer4).  ßrft  fchlingen  Sic5)  ben  Änotcn  auf 
eine  gefährliche  Söeife  feji  $u,  baß  einem  gan$  bange  babet)  wirb.  Sic 
treiben  einen  erft  bis  jur  )öcr$wcifclung,  baß  ein  foIaScr  ftuoten  nie  auf« 
gelöfet  werben  tonne.  Unb  benn  wie  ber  ©lifc  finb  Sie  mit  Styrer  (Sata* 
ffrophe  H  aber  mit  einer  glüef liehen,  fünften,  lcid)ten,  natürlichen,  fict>  bou  s.tis 
fclbji  ergebenben  (iataitropbc.  £er  Änoten  reißt  nicht  nuter  3hrcn  Rauben, 
nein,  er  geht  gutwillig,  ol;ne  3toang,  oljnc  ©eroalt,  ganj  gemad)  au$- 
einanber.  Wahrhaftig,  baä  ift  Äunjt.  3lbcr  folltc  id)  wotyl  red)t  haben, 
wenn  id)  oermuthe,  Rimicius  fei)  Reinecke  ober  Reiueccius  ober  Rinucius? 

üföärc  3hnen  benn  wohl  mit  einer  nähern  9cad)rid)t  bon  bein  für  ber- 
ühren gehaltenen  großen  2Öcrfe  bed  befannten  (iaäpcr  Barth,  ich  nwiync 
bic  ungebrueften  33ücr)cr  ber  Adversarioruru,  gebient?  ober  frct>t  baä  im 

I)  [Deguignes,  Histoirc  generale  des  Huns,  des  Turcs  etc.,  4  voll.,  Paris 
nr,6- 58,  aus  dem  Französ.  übersetzt  von  Dahncrt,  5  Bde.,  Greifswald  176  8 — 
1770.] 

i)  [Alexander  Dow,  Abhandlungen  zur  Erläuterung  der  Geschichte,  Religion 
und  Staatsverfassung  von  llindostan,  Leipzig  1773.] 

3)  [Vgl.  S.  866  A.  I.] 

4)  [So  Redlich.  Br:  GJramtnatifer.  Vgl.  die  Anzeige  von  Losging's  Bei- 
trägen' in  den  Gott.  Gel.  Anz.  1773  (t.  Febr.)  S.  118.] 

5)  LBr:  fic] 


Digitized  by  Google 


870 


R.  Fo  ERSTER, 


Scge,  ba§  ba$  ©erf  ftd)  auf  bcr  f)crsoglid)en  ©ibliotbef  nid>t  finbet? 
SJtan  f>iclt  cö  für  t>crIo^rcn.  91un  f>at  es  fid)  unebcr  gefunden.  &crr 
D.')  Grncfti  fjat  ba$  ganjc  an  fid)  gebraut,  unb  —  wa$  meinen  Sic 
wof)l,  —  aud)  id)  t>abe  einen  anfcbnlidjcn  $l)cil  bcffclbcn  mir  erfianben. 
3tvct)  grope  mächtige  Solianten  t)abc  id)  befommen,  für  ein  Spottgclb,  für 
10  gg.'2).  Sic  erftaunen.  3d>  tonn  ^uaoe  bamit  macben.  Wicb/t  wahr, 
Sic  werten  lüjicrn? 

9lbcr  id)  ermübe  Sie,  mein  lieber  gcbulbigcr  Effing,  mit  meinem  G^e- 

29  fcbwäjjc.  3d)  |  rci^c  iljrcn  £iwod)onbcr.  Unb  bennod)  follcn  Sic  mir 
nod)  einen  Strau§  aushalten,  aber  nur  nod)  einen.  Unb  bann  laffc  id) 
£ie  leflt.  3d>  l)abe  3fynen  nod)  cinä  unb  baä  anbre  v»om  9lefepo  >u  fagen. 
91  un  werben  Sic  bod)  woljl  wieber  gut  werben?  1)  2>aä  6oberfd>cv) 
Apograpluiin  tollte  id;  anfänglid)  für  Sie  erfteljcn.  ging  $war  eben 
nid)t  fonberlid)  tyod;  meg,  bennod)  aber  Ijöfycr,  all  e*  mir  wertb  ju  fct?n 
febien.  Drum  lie§  id)  eö  fahren,  £abcn  Sie  bod)  ben  Snljalt  bcficlben. 
(S*  feljlt  3t)nen  fein  33ud)(tabe  baüon.  2)  Dicfc  (ft?artcquc  enthält  ni*t 
gabeln  Slcfopi,  fonbern  blofj  fein  fogcnanntcS  ?cben.  Da§  ber  9tarr  (iober 
nicfyt  aud>  bie  gabeln  fclbft  mit  abgefdmeben  fjat ,  bic  bod)  aud)  in  eben 
bcmfclben  (fobice  (tauben,  baä  fann  id)  wafyrfyaftig  nid)t  begreifen.  Der 
*J*infel  mupte  bod)  ftd)  cinbilben,  an  ben  gabeln  wäre  weniger  gelegen,  al* 
an  bem')  platten  gried?ifd)cn  (Sulcnfpiegel.  Dod)  begnügen  Sie  fub,  mein 
lieber  §effing,  inbeffen  mit  biefem  $orfd)inacfe.  Sluf  ba*  grüfjftücf  foll 
beffentlid)  bie  2>iaf)ljett  felbjt  balb  nachfolgen,    ©ir  wollen  9tath  f^ajfen. 

«o  »Mt  näd)ften  will  id)  an  ben  £crrn  Don  Ocfeln  fa)reibcn&\  Der  foll  |  mir 
ben  Codicem  in  natura  fd)icfcn.  Dod)  id)  wette  brum,  e$  werben  aud) 
ba  eben  biefelbcn  gabeln  ftcbn,  bie  Sie  fd>on  au*  bem  Slugcsburgifcbcn 
(5obicc  tyabcn.  3nbeffen  fönnte  bod)  wohl  biefe  batycrifebe  Wbfdmft  ber 
Slugäburgifdjcn  in  mannen  Stellen  ju  #ülfc  fommen.  3)  Dicfc  vjia 
Acsopi  ift  an  fid)  eine  Sdjnurpfcife,  eine  elenbc  5hir$Wcilc  für  .^anekgel, 
unb  in  beffen  SJlunbart,  überall6)  platt,  überall  abgc|\1)macft,  bisweilen  aber 
aud)  twllcnbä  fo  jottelid),  bajj  ich  Sie,  Wertfycjicr  greunb,  bitten  mup,  c$ 
ja  feiner  (ibrijtenfcclc  wiffen  $u  laffen,  bafj  meine  grau  bttrd)  ihre  geber 

0  [nr: 

i)  [Vgl.  S.  461,11  f.  und  Lessing's  Collektanecn  in  Theil  19  S.  870  und  5  46  f. 
der  Hempel'schen  Ausgabe.] 

3)  [Vgl.  Rhein.  Mus.  50,  77  f.]  i)  [Br:  ben] 

5)  [Vgl.  S.  874,  17.]  6)  [Br:  2Runbart  überaß] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


871 


folchem  (Maffcbc  in  bie  2$elt  Reifen  bat.  £enn  ich  unb  fie1)  würben 
bafür  erröthen  müffen.  £od>  e«  ftnb  griccf>ifd>c  3oten.  SMe  hält  man 
einem*2}  <yrauen$immer  $u  gute.  3Me  ftrcmblicit  itnb  bie  SMiene  ber  We 
lahrrheit  überfebattet  ba«  #aplid)e.  ffonnte  ber  ehrliche  fromme  ^atcr 
Wontfaucon  e«  wagen,  fetner  Äutte  unbefristet,  bie  Wudgabc  tiefe«  fafrigen 
$ingcld)en«  $u  tterfpred)cn,  wiewohl  e«  nur  bettm  Cerfttrecben  geblieben  ift, 
fo  bürfen  wir  brette  bod;  Wohl  ohne  alle«  SBebenfen  in  feine  £  teile  ein 
rücfen,  unb  Jbeil  an  feinem  Muhme  nehmen.  £cnn  |  4}  tiefe«  ton  München  s.  i  n 
hergefommene  $öcrfd)en  ift  jujt  eben  baffelbe,  ba«  üJiontfaucon  au«  einer 
Jvlorentinifchen  ftanbfdmft  ebiren  wollte.  Siclje  llinerarium  Ilalicuui  p.  :|). 
.V  ^jt  e«  nun  gleich  fo  befebaffen,  bap  bie  Ausgabe  beffelben  }u  nicht  viel 
mehr  bieuen  fann,  al*  ben  Seilten  au«  bem  Iraumc  511  helfen,  unb  fie  ju 
überführen,  bap  c«  niemal«  hatte  follen  gebrueft  werben,  fo  fann  e*  feiner 
$>ürftigfcit  unb  Ungereimtheit  obngeadrtet,  bennod>  auf  eine  ober  bie  anbere 
©eifc  bebeutenb  werben,  drftlicb,  fann  man  e«  gegen  bie  gebruefte  vitam 
l'lnnudeam1)  halten,  ^wettten«,  wie  e«  im  Sateinifdten  feine  Äleinigfeit 
ijt,  bap  wir  an  «ftttgino  eine  $robe  be«  gemeinen,  platten,  pöbelhaften 
Satein«  nod)  übrig  haben,  unb  SNunferi  9tafe&)  ftd)  über  biefer  Olla  putrida 
gar  wofyl  befanb,  fo  ift  auch  fein  3weifel,  bap  nicht  mit  ber  Jeit  mancher 
griecbifdjc  gebaut  in  biefem  SHijtyaufen  bc«  griedufd>en  Batlois  ftörlcn,  unb 
manche  fdwne  "JJerle  barinnen  finben  follte,  bie  er  in  bie  Ärone  be«  SReuen 
Icjtament«  hinein  fefcen  fann,  jum  "öeweife,  bap  baffelbe  gut  griecbifdi 
gefchrieben  fett.  33cttor  ich  inne  warb,  baft  unfer  wichtiger  $ifroricu«  in 
ber  dauern  fpracbe  re|bcte,  flccfte  ich  in  ber  (Sil  be«  $or*  unb  9la(blefen«  s.  \ 
einige  ttcrmeintlid)e  Emendationes  auf  ben  Dtanb  ber  Wbfdmft*).  »Hbcr 
bie  nehme  id)  nun  gropen  Xty'\\$  wieber  jurücf.  Äehren  £ie  fid)  nicht 
baran,  mein  lieber  Seffing,  thun  3ic,  al«  wenn  nicht*  ba  jftinbe.  \Mn 
folchen  platten  Otebenearten  barf  man  fich  gar  nicht  »ergreifen,  man  mup 
fie  laffcn,  wie  fie  finb.  Mahim  bene  situm  sinere.  Slbcr  berftehen  £ie 
auch  meinen  ?lu«brucf  Cor*  unb  !Nad)lefen?    Settor  ich  ba*  (Sobcrfdje 


l)  [So  Laclimann.    Br:  @ie]  2)  [Br:  einen] 

3)  [Es  ist  Lücke  für  die  Zahl  gelassen.  Uebrigens  sagt  Montfaucon,  Diarium 
Ilal.  p.  366  nur:  Aesopum  Deo  faventc  in  sequentibus  edemus,  qualis  ante  IManu- 
dem  ftiit.]  4)  [So  Lachmann.    Br:  Planucleam] 

5)  [Vgl.  Thomas  Mnncker's  dissertatio  de  aurtore,  slylo  et  aelale  Mytliolopiao 
quae  Hygini  nomen  praeferl  vor  den  Mythographi  latini,  Amstelodami  1681.] 

6)  [Handschrift  der  Universitätsbibliothek  in  Breslau  IV.  Qu.  44.] 


Digitized  by  Google 


872 


R.  FOERSTER, 


Apographum  lieber  an  Ort  unb  Stelle  brachte,  (welches  gcfcfyafye  eben  ta 
es  jum  Ausrufe  fommen  fotlte)  coüaticnirtcn  mir,  meine  ftrau  unb  icf), 
unfere  Slbfcfyrift  mit  jener.  Sie  las  bic  (iobcrfdje  9Xbfd;rift  mir  bor,  unb 
tefy  las  ihre  Wbfdjrift  nad;,  unb  in  biefem  Sagen  unb  $citfd)en  flccftc  id?, 
mie  ^efaget,  einige  unreife  Subcletycn  an  ben  9lanb.  ®as  Sie  bauen 
benfen,  unb  mie  Sic  bicfclbcn  nu^en  follcn,  baS  miffen  Sie  nunmcfyro. 
Rimbert  Stellen,  bic  einer  $erbcffcrung  bebürfeu,  mußten  mir  bei)  fo  bc* 
roanbten  Umpänben  notfymenbig  entminen.  £>ic,  mitfammt  ber  Dtujjung 
meiner  rohen  Einfälle,  übcrlaffc  i<f>  Syrern  »eiteren  unb  gclajTcncrn  9tad>* 
benfen.  |  Wbcr  nod?  eine  $*agc  an  Sic,  unb  benn  fd)lic§e  id).  3fi  Wcfopue 
oon  Dftcn  nad)  SBefien,  ober  umgefefyrt  gewanbert?  Sic  ftufccn.  $enn 
gan$  gewip  oerftcfycn  Sie  meinen  Sinn  nidjt.  3d)  will  miefy  beutlicr)er 
auSbrücfcn.  #aben  bie  ©rieben  ihren  Wcfopum  bon  ben  3uben  befommen, 
ober  haben  biefe  bon  jenen  ihren  3ofebf)  entlehnet?  2)enn  im  ©runbe  ift 
bca)  mofyl  Slefob  unb  3ofä>(>  (ober  3fub,  mie  c$  bie  Gilten  au$fpract)en; 
eine  unb  biefelbc  ^erfon.  Scfyüfccn  Sie  mir  ja  nicf>t  bie  ©enefm  Der. 
3d)  wei§  womit  id>  bic  anfa)cinenbe  Stärfe  btcfcS  Argument«  entkräften 
fann  unb  foll.  Sefen  Sie  biefe  neue  vitam  Aesopi  burd),  unb1)  fagen  mir 
hernad),  ob  3(mcn  nidjt  bünft,  bap  SlefopuS  unb  wafyrfcfyeinlicr/cr 
©eife  }Weto  oerfd)iebenc  Tanten  einer  $crfon  finb,  fo  mie  'Odvooevg,  Ultyfft* 
unb  (Sulc  (unde  (lulenfbicgel  ober  Mens  Lebenslauf)  breb  oerfd)iebenc 
tarnen  oon  einem  unb  cbcnbemfelbcn  9fübcnjaf)l  finb.  33er;  Gelegenheit 
beS  fltübcnjabls  barf  id>  2fyncn  wohl  meine  ©ebanfen  oon  ber  Ableitung 
bicfcS  DtamcnS  mitteilen?  £er  9lamc  Ijcifct  nichts  anbers,  als  9tüben$agcl 
s.\u  ober  töübenfdm>an$.  ßr  ifi  alfo  ber  ÜJiann,  ber  |  anjtatt  eines  Schwanns, 
eine  {Hübe  an  beut  Orte  jteefen  f>a  t,  wo  man  brauf  ftfct.  So  malete  man 
ebebem  ben  Icufcl,  ober  wie  unfere  Voreltern  tt>n  nannten,  ben  Schürfen. 
Steine  größere  Sdjanbe  fonntc  einem  ebebem  angetban  werben,  als  wenn 
man  ihm  eine  große,  biefe  JHübc  bor  allem  Sßolfc  auf  bem  SHarftc  ine  ©c^ 
faße  einbohrte.  $)aS  Ijtcß  Q(«pnvtdoi<v  unb  putpavidoyatg.  So  würben 
bic  (Sbebtecfycr  bcjrraft,  bic  man  auf  frifcfjcr  Tbat  ertappet  hatte.  £ocfe 
ich  fange  an  ya  ^ottcln,  wie  unfer  gried)ifd>cr  (Menfpicgclfd>reiber,  unb  er- 
mube  Sie,  werter  ftreunb.  Welmen  Sie  mir  meine  ?aunc  nicr>t  übel, 
mibvcn  Sie  fort,  uns  511  lieben;  ©ott  gebe  Sfmcn  lauter  heitere  läge  unb 
bertreibe  alle  ©olfen  bes  sJDli§oergnügene.    (£r  ftärfe  Sie  $u  gortfetung 


I)  [unb  ist  von  Redlich  eingeschoben.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


873 


3fyre$  Unternehmen*  (ber  $el}trä$e)  unb  ju  $u*fityrunfl  3f)re$  Wefopi. 
£eben  £ie  rccfyt  nwljt.   3<f>  tocr^arrc  k.  |  D.  tHculfe. 
Scipjift  b.  13.  gebr.  1773. 

434.  An  Andreas  Felix  (Je feie  in  München. 
(Original  in  München,  wie  3<9,  Nr.  13.) 

Viro  lllustri  Oeflelio  |  spd  IIReiske. 

Duduru  neque  a  nie  tu  quiequam,  OelFeli,  Vir  Summi  faciende, 
neque  abs  te  ego  litcrarum  tuli.  Verecundia  nempe  mea  otio  luo 
molestiisque  parcit  iis,  quibus  tc  septum  et  ubrutum  quereris.  Ne<pic 
lubens  ulique  facio,  ut  importunitate  mea  molestias  illas  augeain  al- 
que  exaeerbem.  Sed  inciderunt  nonnulla,  de  quibus  lecum  agere 
diu  cunetatus,  diutius  differre  non  possum.  .  .  .  Spero  potius  futurum 
ul  illa  tua  pristina  liberaiitas  atque  facilitas  ad  officia  praestandum 
paratissima,  nunc,  cum  opus  est,  reviviscat.  Libanii  Codices  (numeris 
(XXI.  et  CCXIII.  signatos)  quod  nondum  ad  dominum  remiserim, 
benigne  interpretaberis,  et  contentioni  imputabis  illi,  qua  oratorum 
graecorum  volumen  aliud  ex  alio  extruderc  connitor.  Labor  utique 
improbus  et  concatenatus,  qui  me  vix  respirare,  et  circumspicere 
patitur.  Deparcendo  tarnen  et  suffurando  quasi  sufcseeivas  quasdam 
horulas  de  pensis  meis  diariis,  eo  profeci,  ut,  usura  codicum  illorum 
landem  aliquando  defunetus,  eos  jam  consarcinem.  Quare  te  con- 
fidere  velim,  eos  intra  paueos  dies  in  potestalem  tuam  rursus  esse 
redituros.  Dici  non  polest,  neque  satis  praedicari,  quam  ex  Ulis  non 
modo  mendas  Libanii  vulgaris  et  enormes  et  innumerabiles  sustulerim, 
sed  etiam  quam  multa  egregia  opuscula  nondum  edita  exscripserim. 
Quorum  omnium  decorum,  quibus  edilio  Libanii,  quam  paro,  exsplen- 
descet,  tuae  humanitati,  Oeffeli  humanissime,  laus  et  gloria  debebitur. 
Faxit  modo  deus,  ul  illam  nunc  inchoatam  operam  feliciter  absolvere 
mihi  liceat.  Sed  cum  nulluni  paene  sit  omnium  Libanii  opusculorum 
a  Morello  aliisque  proditorum,  quod  non  ex  uno  aliquo  codicum,  sive 
Monachiensium,  sive  Augustanorum,  sive  Wolfenbilttelensium,  emacu- 
lassem  atque  sarsissem,  unicum  tarnen  adhuc  superest,  sed  soluni- 
modo  hoc  unicum,  in  nullo  codicum  modo  dictorum  a  me  repertum. 
Apologia  Socratis,  a  Morello  Tomo  primo  perquam  mendose  edita. 
Sed  et  illa  potiundi  spes  est,  si  per  te  licet,  Oeffeli,  Musarum  et 


Digitized  by  Google 


874 


B.  FOERSTEB, 


Gratiarum  dcliciae.  Kl  quidni  liceat  usuram  ejus  cimelii  sperare,  quod 
in  potestate  Ina  sil.  Habetur  illa  Apologia,  teste  .Montfauconio.  in 
codice  .Monachicnsi  numero  CLXXII.  signalo.  Quid  tum?  Eliamsi 
te  non  rogarem,  (piamquain  te  majorem  in  modum  rogo,  ut  illius 
rodicis  copiam  mihi  lacias,  tu  videris  vel  praevenlurus  preecs  meas 
esse. 

Mi>isti  aliquando  ad  me  exemplum  Aristidis  Juntini  profus  in- 
comparabile.  Inde  srholia  in  illum  sophislam  inedita  exscripsi.  Sed 
assula  illi  erant  etiam  in  llcrmogonem  scholia,  quibus  fim  per  tem- 
pon's  anguslias  nil  usus  sum.  Cujus  socordiae')  meac,  scu  festinationk, 
me  nunc  eliam  atque  etiam  piget  poenitetque.  Loci  enim  Dcmo- 
slhenici  illis  in  scholiis  quam  plurimi  recitantur,  unde  lectiones  a 
vulgaris  discrepantes  excerpere  pervelim.  Age  itaque,  quaeso.  mi 
(Vfleli,  adde  codici  illi  Libanianam  Apologiam  tenenti,  hunc  quoque. 
Signalus  est  numero  CCXLVII.  Sed  ecquid  eliam  tu  protervia  mea 
gravaberis,  non  pro  me  solummodo  flagitanlo.  verum  etiam  pro  amicis 
laboranle?  Kst  in  amicis  meis,  quem  summi  facio,  Lessingius,  poela 
ille  nobilis,  scenae  (iermanicae  Sophocles,  ideraque  Aesopus  verna- 
culus.  Is  novam  parat  fabularum  Aesopi  editionem.  Quod  ego 
coeptum,  quibus  possum,  modis  omnibus  secundans,  conscribo  undi- 
que  copias  auxijiares.  Superiori  anno,  misi  ad  Lessingium  fabulas 
graecas  Aesopi  nomen  praeferentes  a  vulgaris  diversas,  e  codice 
Augustano  exscriptas'2).  Nuper  admodum  misi  vilam  Aesopi3)  a  vul- 
gala  item  diversam,  eandem,  quam  Montefalconius  aliquando  recepil 
a  sc  e  codice  Florentino  edendam,  eamque  c  codice  Bavarico4}  ex- 
scriplam.  Miraris  procul  dubio,  qui  potilus  ego  sim  apographo  co- 
dicis  Monachiensis,  quem  a  le  nunquam  ad  me  missum  fuisse,  tibi 
conscius  sis.  Dicam  brevibus.  Kxscripseral  illam  vitam  aliquando. 
apud  vos  commorans,  Coberus.  Verum  tarnen  non  ab  hoc  ipso,  sed 
per  ambages  potitus  sum  apographo  Coberano.  Bibliotheca  insignis, 
a  senatore  quodam  nostrate5)  relicta,  hastae  publicae  subjecta  nuper 
admodum  dislrahebatur.  Erant  ibi.  cum  aliis  haud  aspernandis,  com- 
pluseula  apographa  codicum  graecorum,  a  Cobero,  et  nescio  a  quo 
alio,  e  codieibus  Monachiensibus   facta.    In  quibus  etiam  scholia 

l)  [Wir:  secordiai']  ?)  [Vgl.  S.  866  A.  3.]  3)  [Vgl.  S.  871  A.  6.] 

\)  [Vehor  dicken  Irrtum  vgl.  Hhoin.  Mus.  50,  77  f.] 
5}  [Stieglitz.     Vgl.  S.  865,  18  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Bbiefe. 


875 


genuina  in  Oppianum,  non  a  Cobero,  sed  a  neseio  quo,  manu,  ut 
videtur,  salis  velusla  exscripta.  Haec  acre  mco  mei  juris  feci.  Eranl 
porro,  si  fides  esse!  indici,  seu  Calalogo,  fahulae  Aesopi,  c  codice 
Monachiensi  exscriptac;  ab  ipsius  ('oberi  manu.  Sed  mentiebalur 
illo  Calalogus.  Hahui  penes  nie  per  aliquot  dies  illas  sehedas  et  ab 
uxore  cxscribendas  curavi,  verum  fabulas  Aesopi  nullas  ibi  reperi, 
sed  solum  modo  vilam  illam.  Fnissc  (amen  in  codice  Monachiensi 
fabulas  quoque,  dubio  vacat.  Clausula  vi(ae  discrlis  verbis  eas  pro- 
midebal.  Ii  neseiara,  quam  ob  causam  C.obcrus  non  ilem  fabulas 
(pioque  oxseripscrit.  Ardeo  jam  cupiditate  codicem  vestrum  fabulas 
illas  (enenlem  oculis  manibusque  usurpandi.  Nam  sive  diversae  sunt» 
a  fabulis  et  vulgaribus,  et  illis  Augustanis,  lanto  melius.  Sive  con- 
sentiunt  cum  Augustanis,  poterunt  tarnen  e  codice  vostro  et  mendae 
Auguslani  emendari,  et  lacunulae  ejusdem  sarciri.  Non  constat  mihi, 
quo  niimcro  signatus  sit  illo  vesler  codex  Aesopicus.  Nam  in  indire 
(uo  a  Montfauconio  in  Bibliotheca  Bibliolhecarum  prodilo,  non  com- 
paret.  Nullus  tarnen  dubilo  codicem  illum  in  Supplemento  indiu's 
(ui  recenseri,  quod  Supplementum  Schellhornius  in  flominereio  epistolico 
Utrenbachiano  prodidit1  ;  quod  mihi  nunc  ad  manus  non  est.  Nondum 
desino.  Novam  nunc  parat  Herodiani  editionein  Irmischius,  Plauensis 
Scholae  Reclor.  qui  persuasnm  sibi  habens,  a  te,  qui  tot  et  lanta  in 
mc  contulisses,  nihil  non  per  intercessionem  meam  impetrari  possc, 
nie  rogavit,  ut  sibi  usuram  codicis  numero  CXCVII.  signa(i  impelrarem. 
Quod  si  ergo,  Humanissime  Oefteli,  preeibus  meis  adhuc  non  nihil 
das,  hominum  doctorum  studiis  si  faves,  si  bibliolhecae,  quam  guber- 
nas,  gloria  curae  cordique  tibi  est,  si  tuae  denique  gloriae  servis, 
fac  ut  hi  quatuor  Codices,  172.  197.  2i7.  et  Aesopicus  ille,  per 
Schwartzkopfium  ad  me  mittantur.  Spondeo,  nie  non  commissurum 
ut  e  manu  domoque  mea  exeant.  Ipsemet  illis  utar,  eosque  pro 
amicis  conferam,  et  operam  dabo,  non  modo  ut  salvi  et  sospites,  sed 
etiam  ut  cilo  ad  (e  redeant;  una  cum  voluminibus  oralorum  grac- 
corum,  quae  nondum  ad  te  misi.  .  .  .  Bene  vale,  ut  in  isloc  aetatis 
rerumque  poleris,  et  studia  mea,  prout  solcs,  slrenue  secunda.  Scripsi 
Lipsiae  d.  21.  Februarii  1773. 

1)  [Schelhornius,  Commercii  epistnlaris  UH«:nbacliiani  sHeeta  I,  Ulinae  et  Mem- 
tningae  1753  p.  106  f.] 


Digitized  by  Google 


876  R.  Fo ERSTER, 

435.  An  Giovanni  Lodovico  Bianconi  in  Rom. 

(Bruchstück  einer  Copie,  aur  einem  halbgebrochcnen  Blalle,  welches  mit  der  Auf- 
schrift: I.  I.  lleiske  ad  Bianconum  im  Libaoius-Codex  der  Bibliolhcca  Barberina 
H,  i\  (356)  liegt,  ohne  Dalum  und  Unterschrift.)') 

Sed  Codex  Harberinianus,  cuius  bonilas  adtnoduni  celebratur, 
tenet  unam  Orationem2)  i-ttI()  'OXvftTiiov,  quae  mihi  adhuc  deest,  in 
millo  meo  Msfo  reperla.  V.  Fabricii  Bibl.  Gr.  Vol.  VII.  pai;.  411.,  et 
412.  Possit  ne  l;  illius  Orationis  apographum  ab  nomine  doclo,  et  fido 
factum,  mercede  non  enormi  impetrari?  Aul  polius  scire  velim. 
qiianlum  postuletur,  si  totum  illum  codicem  a  capite  ad  calcem  e\- 
•seribi  in  usus  meos  iussero?  Nam  tamelsi  reliqua  cius  omnia,  quan- 
tum  memoria  repelere  possum,  iam  habeo,  pervelim  tarnen  scire. 
quibus  in  locis  Barberinianus  Codex,  cuius  praestantia  ab  Allatio  im- 
pense  laudata  est,  a  Libris  meis  discrepet. 

436.   An  Karl  Julius  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  der  Herzogt.  Bibl.  in  Gotha,  Cod.  Chart.  A.  Nr.  926 — 931,  Brief  t.) 

£od)ebcla,ebobrner  #crr  Refrath  |  £ocfya,eet)riefter  £err  unb  (Bonner 

hiermit  habe  bie  (tyxt  (Sw».  #ocr/cbela,ebol).  bon  bem  neuen  adjten 
ÜSanbe  bie  aMbfynlidien  3  Exemplare  $u$ufenben,  auf  beren  einetf,  (ba4 
nad)  bem  6d)n>arj)Walpc)  bereit*  praenumerirt  ijt.  ...  3ft  3bnen  mit 
einem  MaoSbnufe  von  Hudsons  Dionysio  Halicarn.  ber  t>icr  unter  meiner 
9luffid)t  beranfkltet  wirb,  unb  babon  ber  erjte  Tb,eil  fo  eben  fertig  a,eroorben 
ift,  für  bie  #cr£oal  Bibliothec  a/bient,  fo  fan  id)  bamit  aufwarten,  in= 
beut  id;  für  meine,  (mieroobl  $ro§c)  Bemühung  bamit,  mebr  nUfyt  ale  ein 
halb  bu^enb  ISxemplare  befomme,  bie  id)  benn  fudjen  mu§  ju  ©elbe  ,u 

1 )  [F.incn  Anhalt  für  die  Datirung  des  Briefes  gibt  folgende  Stelle  aus  Amaduzzi's 
Praefatio  zu  Fragmentum  Anecdoturn  orationis  Libanii  in  den  Anecdota  Litteraria  c\ 
MSS.  codieibus  crula  vol.  II  Boniae  l"73  mit  der  Subscription  Datum  a.  d.  XV.  ho- 
lend. Septcmbris  CIJIJCCLXXIII  p.  6:  eiusdem  (Libanii  de  Servitute  orationis)  exop- 
landam  iVQtotv  ex  anitno  augurabimur  Viro  Cl.  loh.  lacobo  Reiskio,  iam  pro  omniuni 
Libanii  Orationum  editione  adlaboranti,  cui  et  allerius  aueedotae  Libanii  Orationis  v.ttß 
^QhvuTtiov  pro  Olympio,  quam  habet  Codex  Bibliothccae  Barberiuiae,  quamque  eidein 
parare  nitilur  omnis  Lilteraturae  Yolupiae  cultor  egregius,  loh.  Ludovicus  Blanco- 
nius  Saxoniae  Electoris  a  consiliis,  et  apud  Bomanam  Sedem  Orator,  editionein 
libenter  reservamus.] 

2)  [Dazu  steht  am  Rande:   Libanii  Sophistac.] 

3)  [Vgl.  S.  653  A.  i.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskb's  Briefe. 


877 


machen.  .  . .  35er  ijjige  ÜJtejjcatalogus  fünbiget  Diele  grid>ifd>c  Auetores 
an,  bie  auf  nadjfte  D|Termejje  berauefommen  feilen :  @s  entftebt  beinahe 
ein  $rieg  barüber  unter  ben  Sbudjfüfyrern.  £er  eine  will  bem  anbern  ben 
DtaaSbrucf  balb  Don  bem,  balb  Don  jenem  (Skid)cn  unb  Lateiner  wcgfd)nappen. 
3)tan  fan  fid^  über  eine  fo  plö>lid)e  ^inneeänberung  ber;  biefer  fonft  fo 
ungeartten  Nation ']  nid>t  genugfam  munbern,  bie  Dor  futfren  nod>  Don  ber 
3lrt  Don  iöücfyern  gar  nickte  frören  wolle.  3d)  felbjt  fönte  midj  ba  nicr/t 
t)ineinfinben,  bie  id)  Dor  ein  Dar  lagen  mit  einem  greunce  barüber  fpracb, 
ber,  ata  id)  i(>m  meine  ©efrembung  über  eine  fo  unerwartete  unb  bermabc 
wiberfmnifd>e  Gegebenheit  entbeefte,  mir  ba«  ganjje  ®efyetmnta  auffdjlop. 
©unbern  2ie  jicr;  barüber  nid)t,  fagte  er  $u  mir.  $)ae  gebt  gan£  natür- 
lich gu.  2>te  Spulen  werben  in  Portugal  reforrairt.  3u  bem  (Me  Der* 
fdpreibt  man  borten  Don  fyier  aus  alle  clafcifcfyen  Auetores  ju  4,  bie  500 
£tücf.  Ü)ergleid)en  biefe  Commissionen  ftnb  für  33ud)füfyrer  ein  f^arfer 
Sporn,  eine  mäklige  Öocffpcifc,  ein  gebratener  Od)fe,  ber  bei?  Krönungen 
bem  ^Jöbel  prei§gegcben  wirb.  QMelleicfyt  finben  Die  Herren  ifyrc  Meinung 
baber;.  de  wäre  aber  aucr;  gar  wofyl  möglicr/  ba§  ftc  eine  berbc  SWaul* 
fdjcüc  befämen,  Wenn  eine  ^Inbcrung  in  ber  JHegirung  ber  Reformation 
(fintyalt  tf)äte,  unb  ben  Pfaffen,  unb  burd>  fie  ber  Dorigen  93arbarep  unb 
33linbtl)cit  wieber  auf  ben  Ifyron  hülfe,  (^efc^t  aber  aud?  ba§  ba«  nid;t 
gefdjäfye2),  fo  fomt  mir  boa)  Dor,  bap  eine  foldje  wütenbe  Übereilung  ber 
guten  Literatur  wenig  ftujjen  fdjaffe.  3n  foweit  gewinnen  wir  freilich 
wobl,  bap  man  bie  Auetores  leichter  unb  für  weniger  ©clb  haben  fan, 
ale  btafyer.  91  ber  nur  3d)abe  ift  es,  bap  bura)  bergleidjen  tnngefubelte 
9iaä)brücfc  alter  an  fid>  fehlerfyafften  unb  unDollftänbigen  Wusgabcn,  bereu 
33eforgung  bloe  bcD  einem  unwijjcnben  unb  forglofen  Correctore  beruhet, 
anbere  ©elefyrten  auf  50  unb  mehrere  3abrc  fyinau«  gel)inbert  unb  ab* 
gefdjrecft  werben,  an  neue  bejiere  Ausgaben  $ir  benfen,  fo  lange  nefymlid) 
bie  alten  fd)led)ten  nod)  in  ben  93ud)läben  Dorbanben  ftnb.  &enigjten* 
Wirb  es  mit  bem  Dionysio  Halie.  fo  fommen,  ob  ich  mio)  gleia)  bemühe 
obiter  et  aliud  agendo  ihm  eine  bejjere  ($cjialt  ju  geben,  ata  VUtbfon  ihm 
gegeben  f^atte  . . . 

@w.  £oa)ebelgcb.  |  ergebender  Liener  |  D  JHetsfe. 

Scipjig  |  b  5  Oclobr.  1773. 

9t.  €.3i  !  Da«  obige  war  fd;en  gefdmeben,  bie  s#üd?er  eingepaeft,  unb 
i)  [Vgl.  S.  463,  n.j  2)  [Hür:  gefdjöhe] 

3)  [Diese  Nachschrift  ist  von  Frau  R.  geschrieben  und  von  R.  nur  korrigirt.] 


Digitized  by  Google 


I 
I 


878  R.  Fo ERSTER, 

baö  $dcfgen  wartete  auf  feine  \Hbfenbung,  alö  dero  ^)o^eebrtee  rem 
3.  bujus  brein  fam,  auf  einige  fünfte  be*s  £d;rcibenä  fyatte  bereite  ge= 
antwortet.  Wod;  ift  übrig  ^(;uen  jufagen,  bap,  ob  id)  gleid;  bau  Gahmen 
nad)  meine  Samlung  tev  gr.  dtetner  gefa)lopen  fyabe,  id)  barum  bod?  noaS 
nia)t  jmn  3ielc  ber  \Urbeit  gekommen  bin.  £ae  fd)werfrc  betwatye  ifr  noeb 
jurütf.  iKod;  fefylt  ber  Apparatu»  Criticus  ad  Dem.  ber  auefy  breb  biB 
4  53änbe  einnehmen  wirb.  SÖerbe  id;  aua)  ben  Don  ber  £>anb  gcfcfylagen 
haben,  atacann  will  id)  (Iw.  ©chlgcb.  ®lütfwunfd)  im  regten  (irnjte  an* 
nehmen.  Sur  ijjt  (an  id;  i(;n  anter«  nidjt  alö  mit  einem  l;er$lid)cn  Linien, 
unb  im  propfyetifaVn  (Reifte  annehmen,  bloß  fagen:  werbe  wafyr,  unb 
eä  wirr  wal;r  werben.  Da«  2ikrf  gel;t  alfo  noa)  feine  brel)  bi«  bicr 
Termine  unauägcfcjjt  fort.  Stfenn  (£w.  SSobJgeb.  fo  gütig  finb  toon  meiner 
grau  nid;t  nur  bcjjer  ju  benfen,  al«  fte  oerbient,  fonbern  auä)  fie'}  über 
bie  (M>üf;r  ju  loben,  fo  werbe  id;  barüber  gar  nicht  böfe,  noa)  eiferfücbtig. 
(£«  ift  ja  mein  eigner  9iu|je,  eine  $crfon,  bie  id;  näcfyft  mir  über  ad« 
lieben  mu§,  in  ein  gute«  9lufct)n  bei)  ben  beuten  ju  bringen,  ba«  it;r  auf 
bie  ober  jene  23cife  iwrtl;eill>\ft  werben  (an;  $u  einer  fyit,  bie  nun  mit 
fcfmeüen  Stritten  l;crbetyfomt,  ba  id;  fte  werbe  alteine  lajjen,  unb  ber  Ser» 
forge  ®ottc«,  bem  guten  ©illen  ber  üDtenfd;en,  unb  i^rem  eignen2)  $tv 
l;engni§e  überladen  müpen. 

437.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  G Otlingen. 

^Original  ia  Lübeck,  wie  305,  Nr.  <9,  von  Frau  H.  geschrieben  und  von  H. 

nur  unlerschricben.) 

SBofylgebotyrner  £err,  |  #od;geefyrteftcr  #err  Professor 

(iw.  SHohJgeb.  feil  id)  eine  <sad;e,  bie  6ie  betrift,  vortragen.  -y. 
$eorgi,  ein  tyiefiger  Sbudjfuhjcr,  wirb  ben  robertfonfd)en  Hesiodum  wieber 
auflegen  lajjen.  3d;  l;abc  fcl>r  ftarf,  aber  Oergeblid;,  baoon  abgeratben. 
Da  nun  ber  ÜWann  einmahl  oou  feinem  Vorhaben  niefct  abftel;en  will,  fo 
Ijabc  id)  itm  wenigen«  bal;in  bermoa)t,  bajj  er  mit  feinem  Ü*ort>abcn  auf 
eine  fuijc  3cit  innehalten  will,  bi«  er  i>on  3rmen  erfahren  l;at,  1 )  ob  Sie 
etwa«  oon  bem  übrigen  ttmt  ju  feiner  9lu«gabe  hergeben  wollen,  2  u>u* 
3ie  bafür  ftatt  ber  l*rfentlid;feit  »erlangen,  unb  3)  ob  3t)re  Slnmerfungtn 
fdwn  aufgearbeitet  unb  im  Stanbe  fmb,  mit3)  ben  übrigen  gleia)  unter 
foi.  p  bem  IqU  4>Ia|5  $u  finben,  ober  ob  eü  tynen  beiiuämer  wäre,  |  wet^renber 

i)  [fic  bai  u.  selbst  eingeschaltet.]      i)  [lldr.  eignem]      3)  [ildr:  mit  unter. 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


879 


3eit,  ba  ber  Xcft  unb  bic  übrigen  Slumcrfungcn  abgebrueft  werten,  fie  aue- 
zuarbeiten,  unb  nad?jufd;icfcn ,  um  fie  als  einen  flnfyang  am  (5nbe  beä 
©erfe*  beizufügen,  ffleil  aber  feine  5Na$rege(n  bereit*  genommen  finb,  fo 
(an  er  3faen  feine  längere  ^ebcufyit,  al*  von  14  Jagen  geben,  binnen 
ber  3^it  laßen  3ie  micr;  $ero  (£ntfd;lie£ung  mipen.  'jjebern  Z'm  nicht  $u 
viel ,  benn  fonjt  frieden  2ie  ben  Verleger  ab.  Xcnn  er  ift  ein  tfilu. 
Arbeiten  £ie  pro  gloria,  unb  pro  republica,  fo  wie  icfy  tf;ue.  Ergreifen 
3ie  biefe  (Gelegenheit  ntd;t,  fo  ^weifte  iü),  ob  3(?nen  in  Syrern  ganzen  y\- 
fünftigen  Seben  eine  anbere  Gelegenheit  3r;rc  Hesiodea  anzuwerben,  vor* 
fommen  bürfte ').  Styun  6ie,  wa*  8ie  für  gut,  unb  |  für  ftety  tf>nlicf>  fmben ;  foi.  * 
allcmaljl  foll  3tyr  Prograrama  de  nova  editione  Hesiodi2  mit  angebrueft 
werben.  3d?  verharre  |  ßw.  JHofylgebofyrnen  |  ergebender  Liener  |  D  Meitffc. 
Seipjig  ben  18  Oct.  |  1773. 

3<f>3)  ()abc  an  ber  ganzen  8ad;c  feinen  VHntbeil,  aufer  ba§  id) 
variantes  e  codice  Auguslano  unb  glossas  interlineares  ex  eodem 
baju  tycr  gebe,  unb  angeraten  l;abe  3tyr  Prograrama  nitfyt  $u  vergeben. 

Adr.4;:  A  Monsieur  |  Msr.  le  Professeur  J.  B.  Koehler  |  a  | 
Güttingen. 

438.  An  Daniel  Wyltenbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  425,  fol.  23,  Abschrift  von  11.  Dr.  Koch.) 

Wyttenbachio  V.  C.  atque  doctissimo,  s.  p.  d.  UReiske. 

Dudum  conlicuit  inier  nos  olira  vocale  literarum  colloquium, 
tuanc  culpa,  rai  Wyltenbachi,  an  inea,  non  quaeram.  Nani  dudum 
ante  coepit  anior  noster  mutuus  refrigescere  quam  sub  anni  superioris 
linein  eveniret  res,  quam  futurain  nemo  nostruin  poterat  praeuiderc. 
Quicquid  caeteroquin  de  ine  statuis,  in  hoc  certe  uiagnam  mihi  ollers 
iniuriara,  si  error  tibi  tuus  persuadet  ut  credas,  Plularcho  edundo  mc 
hoc  agere,  ut  luminibus  tuis  offieiam.  Nunquarn  in  meutern  mihi 
venit,  ut  hoc  sive  sperarem,  sive  afleclarem.  Aequius  atque  mitius 
de  ine  atque  hoc  de  coepto  meo  iudicabis,  ubi  praelationem  legeris 

1)  [Es  k.im  nicht  dazu;  Georgi  wandte  sich  nachher  an  Lousner,  der  die 
Ausgabe  Leipzig  1778  besorgte.] 

2)  [Vgl.  S.  719  A.  3.] 

3)  [Diese  Nachschrift  ist  von  Heiske  selbst  geschrieben.] 

4)  [Siegel  wie  379.] 


Digitized  by  Google 


8S0 


R.  Föhrstes, 


a  me  primo  volumini  vitanim  parallelamm  praemissam.  Non  sponte 
niea  cervices  huic  jugo  supposui,  sed  pertraclus  a  resle  supremae 
necessitalis.  Etiamsi  ego  ine  ab  hac  editione  Plul.  removissem  quam 
longissime,  nil  ideo  tarnen  raagis  eam1)  librarius  oraisisset,  sed  alium 
quempiam  quaesisset,  facileque  invcnisset,  qui  mullo  etiam  deleriorem 
dedisset.  Quod  ut  ne  fieret,  cavendum  mihi  raodis  oranibus  duxi. 
Diversas  quoque  rationes  sequimur.  Tu  vitas  ab  editione  tua  arces, 
ego  a  vitis  ordior;  quamquain  valde  vereor,  ne  ipsis  in  vitis  mors 
me  occupet,  neque  sinat  illos  ad  fines  pervenire,  quos  tu  provinciae 
tuae  posuisti.  Modis  comraentandi  quoque  utimur  diversissimis.  Tu 
literarum  copias  plenis  modiis  admetiris.  mea  jejunilas  dudum  nolala 
et  in  invidiam  adducta  est.  Quare,  mi  Wyttenbachi,  simultatis  cau- 
sam quaeso  ne  fac  hunc  nostrum  eandem  ad  messem  conventum, 
quac  messis  tarn  est  ampla,  ut  nostrum  unicuique  liceat  in  angulo 
suo  per  otium  et  cum  gloria  rerum  suarum  satagere.  Caeterum  recte 
te  valcrc,  omniaque  tibi  secunda  et  prospera  succedere  ut  nultus 
dubito,  ita  bona  fide  opto  ut  succedant.  Bene  vale.  Scripsi  Lipsiae 
d.  10.  Maji  1774. 

foi.  u        |  Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Wytlenbach,  Professeur  en  belies  Lettres 
tres  celebre  |  a  |  Amsterdam. 

439.   An  Valckenaer  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  wie  II,  Nr.  54.) 

Valckenario,  Viro  Celeberrimo  atque  Doctissimo,  |  spd  IIReiske. 

Misisti  ad  me  nuper,  Valckenari,  Vir  Celeberrime,  Theocrituai 
tuum,  munus  exquisitum,  spiendidum,  singulare,  cujus  cxspectatione 
dudum  tenebar.  Pristinae  nostrae  consuetudini  honoris  id  te  habuisse, 
ut  nominis  inei,  tot  annis  post,  reruinque  tantis  inlerjeclis  vicissitudi- 
nibus,  libri  tui  passim  locorum,  et  saepenumero  cum  laude  ineuii- 
nisses,  aut  sicubi  tarnen  rei  necessitas  te  impelleret,  in  me  ut  acrius 
inveherere,  ut  tu  tum  te  studcres  compescere,  atque  objurgationis  at- 
rocitatem  orationis  lenitate  conlemperare ;  ne  dubila,  mi  Valckenari. 
niultum  eo  nomine  tibi  debeo:  tibi  vero  novum  hoc  incomparabile 
graecanicae  literaturae  documenlum  abs  te  publica  in  luce  propositum 
congratulans,  deum  rogo,  ut  te  sinat  operique  coepto  coronidem  im- 

I)  [Hdr:  eum] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


881 


ponerc,  aliaque  plura,  quae  meditaris,  atque  commentaris,  felieiter 
absolvere.  Vita  mihi  adhuc  fuit  et  morbis  et  laboruni  assidnitale 
animique  contentione  perquam  cxercila,  et  erit  porro.  Hyems  superior 
in  studiis  transiit,  ad  quae  non  mea  mc  voluntas,  sed  res  lilerarum 
publica  adegit.  Aestas  instans  exigelur  in  conscribendis  prelique 
rainisterio  vulgandis  meis  ad  Dem.  annolationibus.  Quae  lenle  veluti 
ruminanda  essent,  ea  intra  trimestre  mihi  erunt  tantum  non  evomenda. 
0  nos  miseros  aerumnosae  nostrae  conditionis,  quibus  aelerni  atque 
incessabiles  orbes,  velut  asinis  pistrinariis,  decurrendi  sunt.  Vestrum 
si  qui  navi  sunt,  et  labore  delectantur,  licet  tarnen  iis  otio  sua  scripta 
maturare.  0  si  qui  meis  de  scriptis  judicatum  eunt,  aequitatis  mearum- 
que  memores  rationum,  una  hoc  quoque  meminisse  velint,  saepe  fieri, 
ut  necessitas  mihi  admoveatur  invilo,  ea  calamo  tractandi,  quorum 
usu  minus  calleam.  Bene  vale,  Valckenari  Vir  praestantissime,  et 
res  tuas  age  prospere.  Erga  me  si  quid  adhuc  insidet  vetustae 
simultatis,  stude  id  everrere.  Non  videris  mullas  posthac  a  me 
laturus  esse  literas.  Nescio  an  hae  postremae  sint.  Valeludo  in|-foi.<* 
gravescens  spem  vetat  inchoare  longam.  Indolem  nobis  ambobus 
subacerbam  contigisse  cum  sciamus,  aequum  est  nos  mores  noslros 
mulua  ferre  ignoscentia.  Iterum  bene  vale,  et  S.  Augustino  Bene- 
dictinisque  da  poenas  easdem1),  quas  ego  tibi  dedi,  atque  Nemesin 
revereri  disce.    Scripsi  Lipsiae  d.  10.  Maij  1774. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  le  Professeur  Valckenaer  |  a  |  Leide. 

4i0.   An  Alberl  Heinrich  Schullem  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden  B.  P.  L.  2  45.  XIII.) 

Alberto  Henrico  Schultensio,  V.  C.  atque  doctissimo  |  spd  NKeiske. 

In  ista  tua  florente  adhuc  et  paene  dixerim  ineuute  aetate, 
Alberte  praestantissime,  tot  et  tanta  sunt,  cum  de  arabica  lileratura, 
tum  singulariter  de  me,  tua  merita,  ut  deesse  meis  parlibus  videar, 
nisi  increscentem  tibi  gloriara  honorumque  primordia  congratuler,  et 
pro  libellis2),  quos  alios  ex  aliis  ad  me  subinde  misisti,  gratias  verbis 
again  conceptissimis.  Faxit  deus,  ut  quod  Stadium  magna  cum  omuium 

1)  [Anspielung  auf  die  Nole  Valckenaer's  Theocr.  p.  20  2  ed.  Lugd.  Bat.  » 773.] 

2)  [Anthologia  Senteotiarum  arabicaruni,  Lugd.  Bai.  1772.  Spccimeu  prover- 
biorum  Meidani  c  versionc  Pocockiana,  Londin.  H73.] 

AbhMdl.  d.  K.  8.  Qe»«ll«e)i.  d.  WiMewch.   XXXYIII.  56 


Digitized  by  Google 


■S  S  *2 


H.  FOEBSTRH, 


e\spectatione  ingressus  es,  irl  prospere  atque  gloriose  decurras,  pal- 
masque  domeslicas  hereditale  acceptas,  luis  propriis,  multisque  numero. 
et  re  praeclarissimis  augeas.  In  Meidanio  edendo  tibi,  mi  Alberte, 
cum  Everardo  tuo1)  aeraulalionis  nonnibil  intercessisse,  fero  aegerrimc. 
Amicus  noster  communis  nisi  fidem  mihi  certissimam  dedisset,  de 
Meidanio  abs  se  in  publicum  emittendo,  copiolas  measr,  quas  utique 
non  fastidio,  neque  nullius  facio,  ita  fernere  in  discrimen  non  de- 
dissem.  Misil  idem  bis  diebus  ad  me  specimen  Gieuharii  sui3).  Rem 
universal«  probo,  deoque  gralias  ago  ardentissimas,  cjni  viros  io- 
duslrios,  aelale  viribusque,  animisque  tlorentes,  aliisque  copiis  neces- 
sariis  instruclos.  quarum  copia  paucis  est,  excitarit  ad  opera  capes- 
sendum  grandia,  non  mole  tantum,  sed  argumenti  etiam  magis  cum 
praeslantia,  tum  rursus  nodositale,  inlinitis  septa  difficultatibus,  omnia 
si  prospere  succedant,  vix  (amen  intra  tertium  quartumve  lustrum 
ad  calcem  perventura:  tum  rursus  tarnen  illa  ipsa,  si  fas  est  dicerc. 
animi  levitas  el  inconstantia  metum  injecit,  ne  noslcr,  ubi  diutius 
cum  Gieubario  cohabitavil,  eoque  mores  ejus  diligentius  perdidicerit. 
seu  satietatc  captus,  seu  novitalis  illecebris,  seu  diuiurnitate  et  assi- 
duitate  laboris  immauis,  seu  duritate  ejusdem  et  saepe  insuperabili 
«Trozki  victus,  seu'i  denique  senliens,  a  latini  sermonis  facultate  se 
destilui,  sine  qua  tantum  opus  ne  conandum  quidem  est,  a  Lexico- 
grapho  quoque  suo  ad  alium  nescio  quem  transfugiat.  Quamquam 
Pocokianam  Meidauii  interpretationcm  lypis  edi  impense  cupiebam, 
foi.ivyidens  tarnen  specimen  tuum,  mi  Alberte,  non  parum  con|turbabar. 
alterutrum  praevidens  inevilabiliter  evenlurum,  ut  aut  amicitia  vestra 
dissueretur,  aut  neuter  vcstrum  Mcidanium  edcret.  Heliquisses  ilü 
Meidanium,  quem  jam  dudum  ante  occupasset;  delegisses  tibi  vacuam 
provinciam,  Gieuharium  e.  c.  aut  rursus  ille  Meidaniana5)  sua  omnia  tibi 
permittens,  intra  Lexicograpbi  sui  vallum  se  abderet.  Verum  negal 
ille,  id  quod  animo  ini(]uiore  fero,  se  copiam  tibi  chartarum  facturum 


1)  [Scheidius.] 

2)  [Jetzt  in  der  Bibliothek  zu  Deventer  [Catal.  codd.  Orient,  bibl.  Lugd.  Bai.  V 
p.  294).    Vgl.  S.  858  A.  4.J 

3)  [Abu  Nasri  Ismaelis  Ebn  Hamraad  Al-Gieubarii  Farabiensis   purioris  ser- 
monis Arabici  Thesaurus.    Particula  I.  Hardervici  Gelromni  1774.] 

4)  [Die  Worte  seu  bis  Z.  2t  quidem  est  sind  nachträglich  am  untern  Band«* 
hinzugesetzt.]  ö)  [Hdr:  Meidania] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiskes  Briefe. 


SS3 


quas  a  me,  non  in  peculimn,  neque  in  servitutem,  sed  ad  usum 
publicum  accepit.  Sed  frustra  forsitan  angor  animi.  Nova  tua 
sparla'),  mi  Schultensi,  novis  te  curis  illigavit.  Succedent  anni  com- 
plures,  alias  ex  aliis  quique  suas  curas  gignentes,  quae  curae  veslros 
animos  fundilus  mutabunt,  tarn  lexicographo  quam  paroemiograplio 
obstacula  insuperabilia  objicient,  et  juvenilia  islaec  Jovis  somnia  mc- 
moriae  animisque  vestris  eripient.  Natura  rerum,  mullis  multorum 
usibus  cognita  atque  perspecla,  cogit  hoc  augurari,  quamquam  omen  hoc 
ipse  abominor  atque  detestor,  dcumque  rogo,  ut  proposita  vos  vestra 
unsere  feliciterque  exsequi  jubeat.   Scripsi  Lipsiae  d.  10.  Maji.  1774. 

Adr.:  A  Monsieur  |  Msr.  Albert  Henri  Schultens,  |  Professeur 
en  Langues  orientales  |  a  |  Amsterdam. 

441.   An  Johann  Carl  Conrad  Oelrichs  in  Berlin. 
(Original  in  Breslau,  wie  27«,  von  Frau  R.  geschrieben,  von  R.  nur  unterschrieben. 

£ecr)dbelgebebrner  £od)gela()rter  £err  |  £odpe(>rcnbcr  £err  Doctor 

3d)  befinnc  mich,  fcl>r  mobl,  bap  ßw.  «£ocr)(lbelgeb.  mid)  t>or  etwa 
20  3ai)rcn  (jicr  in  £eip$ig  mit  3>ero  3ufprucf;e  beehrten.  25ap  id;  aber 
Ihnen  bamalä  mit  einer  9iacr;ridit  ton  ortentalifcfyen  Msten  aufgewartet 
tyattc,  bae  mar  mir  gänjlid)  entfallen.  £>ap  «Sie  fyod)geer;rtejier  #err  Doctor 
tiefe  9tad)rid)t,  bie  ärmtid)  unb  bürftig  genug  gemefen  fetin  mirb,  einer 
öffentlichen  Öefantmadmng  gemürbiget  Ijaben2;,  baä  mar  mir  völlig  unbenmft. 
£a«  erfahre  icr;  ifct  t>cn  Ihnen  jum  erften  mafyle.  föüjte  ich  bap  bte  an* 
gezeigten  Orient.  33üa)cr  gute,  braudibarc  23üa)er  Don  berühmten  unb  an* 
gefetyenen  Serfapern ,  unb  bap  meine  9(ad;ricr;t  lcl>rreid)  gemefen ,  fo  mürbe 
ich  Ihnen  für  biefe  Chnfigfeit  banfen,  nicr)t  fo  mol)l  meinetwegen,  al*  im 
Wammen  bc$  Publici.  ©eil  ich,  |  aber,  jum  Sljeil  mit  auü  ben  mir  ifct  $u*  foi.i* 
getieften  Msten,  ba$  (^egcntfyeil  oermutben  mup,  bie  jenen  am  ©ertlje  gar 
leicht  gleich,  fommen  bürften,  fo  halte  mit  meinem  Danfe  jurücf,  unb  ertbeile 
Ihnen  meinen  "Bericht  r»on  ben  betyben  it)t  überfdjicften  Stücfen  unter  ber 
öebingung,  bap  Sie  mit  33cfantiuad)ung  bepelbcn  nicfyt  ba*  Publicum 

befdjvoefyren5'},  noch  mid)  bekamen  \  2)enn  bergleia)en  Stücfe  machen  auch 

.  .  ,   • 

1)  [Die  4  772  Schultens  übertragene  Professur  ia  Amsterdam.] 

2)  [Vgl.  S.  597  A.  4.] 

3)  [Das  zweite  b,  ist  von  R.  selbst  eingeschoben.] 

4)  [Gleichwohl  hat  Oelrichs  den  beiliegenden  Bericht  Reiske's  über  die  3  Codices 

56* 


Digitized  by  Google 


884 


R.  Fo ERSTEH, 


in  tyxex  Bibliothec  feine  Jyigur.  Sic  jicrcn  fic  nic^t.  tyxe  grojje  ®ejU§en^ 
tyeit  bic  branbenburgifcr/e,  unb  infonberbeit  t<ic  pommerfche  (£efd)icr;te  auf- 
juflären  unb  $u  erweitern,  »erbient  alle  Weitung,  unb  (jat  aud)  überall  ben 
»erbtentcn  ©etyfall  gefunden.  25ie  Heine  Piece  womit  Sie  mich  beehrt 
haben,  jeuget  oon  3hrer  großen  Starte  in  biefent  ftacfyc  ber  oaterlanbifchen 
©efdnchte.  ÜBon  3hTem  9lb$uge  öon  Stettin  lap  ich  oftmal«  in  ben  gel. 
foi.  2r  Leitungen,  unb  wunberte  mich  Darüber,  n>eil  |  ich  nicht  erfuhr,  wa*  Sie 
ba$u  oeranlajjct  (>at,  ober  ba§  ein  töuf  ju  einer  bejjcm  Stelle  3hre  iBtr* 
änberung  rechtfertigte,  3h*e  ©rünbe  müjjen  freilich  \\>o\)i  bringenb  gewefen 
fetyn,  unb  bon  fo  einem  erleuchteten  Orte  wie  ©erlin  ijl  fielet  gar  nid>t  ju 
erwarten,  baj?  er  Die  Äentni&e  unb  ©efehtefücr/feiten  cined  um  feine  Sater« 
lanb$($efcr;id)tc  fo  oerbienten  SKanneä  fo  oerfennen,  unb  fo  unbcnujjt  werbe 
liegen  lapen.  Son  #er$en  werbe  ich  micr;  freuen,  wenn  ich  mit  näc^jlen 
höre,  bap  3h*e  23crbienfte  mit  einer  glänfccuben  Charge  belohnt  worben  jinb, 
ber  oerhavre')  |  (iw.  $och@belgcbohrnen  |  ergebender  Liener  |  Difteiefe 
tfeipjig  ben  1  3un.  1774. 

in  seiner  , Nachricht  von  seinen  eignen,  meist  zum  Druck  fertigen  Manuscriplen  und 
anderen  in  seiner  Bibliothek  vorhandenen  Handschriften',  Frankfurt  a.  0.  1785, 
im  Vorwort  ,An  den  Leser*  S.  I  wörtlich  (nur  mit  orthographischen  Abänderungeo 
veröffentlicht.] 

t)  [Hdr:  oetbore] 


Digitized  by  Google 


Anhang. 
Briefe  von  Frau  Reiske. 


I.  An  Benjamin  Gottlieb  Lorenz  Hoden  in  Wittenberg. 
(Concepl  in  Leipzig,  wie  206,  ohne  Adresse,  Datum  und  Schluss.)1) 

£>at  ie  ein  6(fyrcibcn  oon  3hnen  unä  betyben,  meinem  ÜJiannc  unb  mir, 
Wohlgefallen,  wie  wot)l  fic  unä  alle  fcfyr  Wohlgefallen  haben,  fo  tyat  baä 
leerere  3hnen  beb;  unä  Hochachtung  erworben.  (2)enn  baä  ©ort  Siebe, 
fclbft  auch  nur  in  p^itofop^tf^en  tfaltftnne,  ju  gebrauten,  oerbietet  mir  oer 
Söohljtanb.)  $>o<h  lä&et  mein  üflann  Sic  oerftchem,  bat)  er  ©ie  barauä 
recht  lieb  gewonnen  ty\kt.    (Sr  fönte  3hrc  ncttc  8**«»  unb  3hr  fdjnee* 

I)  [Dies  ist  offenbar  der  Brief,  welchen  Nobbe,  Specimen  reliquiarum  Reis- 
kianarum  in  Scholae  Nicolailanae  Bibliotheca  asservalarum,  Lipsiae  1829  p.  5  mit 
den  Worten  bezeichnet:  Reiskiae  epistola  nescio  ad  quem  illius  temporis  poelam 
mariti  nomine  scripta.  Für  Boden  als  Empfänger  spricht  nicht  blos  die  allgemeine 
Bemerkung  von  R.  Lebensbesch r.  S.  114:  „SJfit  ^Srof.  33 oben  ju  Wittenberg  bin 
td)  burdj  meine  Stau  befannt  tüorbcn;  an  bic  audj  ber  größte  lljcil  feiner  ©riefe, 
bie  ich  in  Verwahrung  habe,  gerietet  ftnb.  ©ie  fhtb  wifeig,  luftig,  fpafchaft,  unb 
öerbienen  aufgehoben,  unb  gelefcn  ju  werben,  ob  c3  gleidj  meiftentbeil«  ©djäfereden 
fmbM,  sondern  auch  der  besondere  Umstand,  dass  Bode  nach  einigen  kleineren  Ver- 
suchen (seit  1760)  im  Jahr  1766  eine  Sammlung  von  Gedichten  unter  dem  Titel: 
»Gedächtnisse  des  Krieges  und  des  Friedens',  Frankenhausen  und  Leipzig,  heraus- 
gegeben hatte,  deren  erste  Stücke  in  den  GÖttinger  Anzeigen,  4 9.  Stück  (den  24.  April 
4766)  S.  386  abschätzig  beurteilt  wurden.  Der  Brief  muss  bald  darauf  geschrie- 
ben sein.  Boden  war  damals  Beysitzer  der  philosophischen  Fakultät  zu  Witten- 
berg. Kurze  Zeit  darauf  wurde  er  ausserordentlicher  Professor  der  Alterlhümer 
daselbst,  was  ihn  jedoch  nicht  abhielt  zu  wünschen  mit  einem  jungen  Edelmanue 
eine  Reise  durch  Europa  zu  machen.  (Vgl.  R.'s  Briefe  an  Valckenaer  und  Meer- 
man  vom  22.  Mai  1767  S.  747,  16  f.  und  S.  748,  8  f.)  Unter  den  Reiskiana  im 
Archiv  der  Nicolaischule  befindet  sich  auch  ein  bald  nach  der  Vermählung  an  ihn 
gerichtetes  (von  R.  geschriebenes,  wohl  von  beiden  verfasstes)  lustiges  Gedicht. 
Später  unterstützte  Frau  R.  seine  Ausgabe  des  Achilles  Tatius:  Palatini  codicis 
varias  lectione$  sua  manu  descripsit  (Praef.  ed.  Lips.  1776  p.  X.). 


Digitized  by  Google 


886 


R.  FOERSTER, 


weipe$  (nicht  rotljee)  £er{j  nid>t  gnug  bcWuubern.  Gr  fagte  ju  mit,  er 
n>oltc  waä  brum  geben,  wenn  er  fo  bübfcf;  beutfe^  fehretben  fönte  wie  Sie. 
sBeld)  eine  2eid;tigfeit  unb  9Jcttl)eit  im  SluSbrucfe,  fagte  er,  welch  eine 
SJlcngc,  gebrungene  Wenge  ber  artigften  ©ebanfen,  mit  ber  feinden  Silber, 
Welch  eine  2Huntcrfeit,  Naivile  unb  9lcul>cit  in  bem  Scr»mungc  nnb  in  ben 
Einfallen.  £od)  ijt,  fuf>r  er  fort,  baö  allcä,  fo  fdjon  unb  fo  feiten  c*  an 
ficb.  ijt,  boeb;  mit  ben  fo  erhabnen  alö  feltcnen  ©eftnnungen  bc$  £cr&cne 
nietet  $u  bcrgleid;cn.  Ob^lcid?  feine  9lrt  $u  benfen  mit  ber  3^tigcn  ,icin= 
licf>  übercinfomt,  fo  zweifelt  er  boeb/  febr,  ob  man  mit  ebclmütiger  tBcr- 
ad)tung  ber  9tad;c  überall  auSfommen  fönne.  ^ielmalä  ifl  baä  $cftrebcn 
nad)  fRvfyt,  unb  eine  forgfältige  Scrmcibung  aller  3tuiftiafcitcn  unb 
leibigungen l)  fd;abenfrol)er  unb  janfiud)tiger  ©emütfjcr  nur  eine  Slufmunteruna, 
ihre*  Üttntr;Willen$.  Sinb  wir  felber  nidjt2)  aud)  gar,  wie  wohl  wieber 
unfern  ©illen,  ein  ©egcnjtanb  Sfyrcr  Sanftmut!)  geworben?  ®cwtjj  id) 
berwunbere  mief/,  ba§  ich  mit  einer  fo  gnäbigen  Antwort  lopgefommen  bin. 
$cr  fjartc  ttuäbrucf,  baran  ich.  feinen  Weitem  Wntbcil,  als  be«  lieber* 
fd)reiben$,  f^abc ,  gereute  meinem  Wanne,  ber  mir  ihn  an  bie  6anb  ge- 
geben  hätte,  fobalb  ber  SSrief  fort  war.  Qx  befürchte  Sie  werben  if>n  bo<b 
emvfinben.  (Sr  falje  feinen  geWönlid)en  fitijkx  ein.  (Seine  £ifee  entreif: 
ihm  offtmalö  Wusbrücfe,  bereu  £ärtc  alle  föeblidjfeit  feinet  £erfccnä  bennoeb 
nid)t  milbcrn,  noch  entfdjulbtgcn3)  fau.  £>at  mein  Wann  Sie  mit  einem 
harten  Sorte  belcibiget,  unb  r>abe  icr;  aufj  ®cf)orfam  Xtytxi  an  feiner  Schuft' 
genommen,  fo  bitten  wir  betybe  um  $cr$eihung.  Unb  wir  feigen  nunmebr 
ein,  ba§  wir  un$  barinne  übereilt  haben,  bafj  wir  3hrc  ©ebichte,  ober 
vielmehr  bie  $orrcbe  ju  benfelben,  nad;  ber  unfreunblicr;en  Recension  Don 
(Böttingen  beurteilt  l^aben.  SBir  l)aben  unä  nicht  recht  befonnen.  Scnft 
gehörte  nur  wenig  baju,  cinjufchen,  bap  Sie  $u  viel  ©eijr  befreit,  ale  bap 
Sic  fich  einen  unverantwortlichen  ®ebanfen  Ratten  entfallen  lapcn  foüen. 
Doc^  gnug  hiebon.  Wein5)  Wann  billigt  tyxtn  (§ntfcr;lu&  gar  fcfyr,  fid» 
bon  ber  Ungezogenheit  beä  fo  genanten  jungen  Wbel«  ju  entreißen,  bereu  Um- 
gang mefyrcntheilä  barauf  abjiclt,  ein  3id  $u  haben,  bie  Pfeile  ihree  über 
mütlngcn  Spottet  unb  bcrbienftlofen  Stolfceä  barauf  abjufd?ie§cit.  ®ic 
würbe  eä  aber  werben,  wenn  Sic  nun  botlcnbS  unter  rujjijtye  hochabeliaV 

1)  [ungen  in  $3eleibigungen  ist  weggerissen.] 

2)  [ber  nidjt  ist  weggerissen.] 

3)  [Hdr:  entfdjntbigen]  4)  [Hdn  ©djnlb] 

5)  [Die  Worte  2Rein  SRann  bis  S.  887,  i  gerieten?  sind  durchstrichen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Keiske's  Briefe. 


887 


©tut  gerieten?  ©er  teilte  ba$  Don  £\  JH.1)  gebad)t,  bap  er  ein  fo  fdmjar&e* 
^Öcr^  trüge.  $od)  traue  ich  ifjm  bcrglcid;en  uucblc  iRänfe  gar  wobJ  m. 
Uni»  wie  fan  ein  arger  Saum,  bie  3cfuitcrfd)ulc2j,  gute  grüßte  bringen 3). 
©leid)  unb  glcid)  gefcllct  fid)  gern;  unb  mein  "Dtann  weip  iwn  ben  Griffen 
feine«  |)iefigcn  5*minbcä')  $u  fagen,  ber  aud)  i^m  bcrgleid)cn  Stebeäfcienjie 
m  einigen  SWaleu  erwiefen  bat.  2>od)  benft  er  in  tiefem  Stüde  wie  Sic. 
(*r  tyat  bem  bieftgen  wabrbafftig,  in  mannen  Striefen,  gropen  Saline  iuu- 
binblicbfcit,  bie  er  ihm  nie  vergelten  fan.  Drum  erträgt  er  bepen  Sd)lägc 
mit  ($cbult,  unb  ücrcbrt  bie  £anb  toon  ber  fie  fommeu;  weil  feine  v#flid)t 
allemal  bod)  feine  Pflicht  bleibt,  unb  ein  frembeä  $ergcl)cn  ilm  mr  Unbanf* 
barfeit  barum  bod)  nicht  berechtiget.  ÜBic  fönnen  Sie  ben  febr  geringen 
©efäUigfeitcn  einen  folgen  2öct)rt  beilegen,  bap  Sic  unä  bafür  eine  $c^ 
leibigung  »ergeben  wolten,  batwn  unä  ber  Hope  (Gebaute  erfd)röcfct.  SKrt* 
Her)  ber  tyeil  3hr**  Schreibend  bcfd)ämtc  mier),  in  meld)cm  Sic  un*  eine«! 
unmöglichen  Unfinnc«  für  fähig  erflären.  £och  <ßoctcn  nehmen  bie  ©orte 
fo  genau  nid)t;  unb  bic  itritifer  fmb  aud)  feit  langer  3eit  febon  im  33eftyc 
bc$  fltcchtcä  m  fobern,  baft  man  eine  gleite  Wacbfid)t  mit  ihren  manntaV 
mal  übereilten  9luebrücfen  habe.  £>a$  wuftc  id)  bod)  noch  nict)t  bap  Sie 
ein  Guafer  wären,  @3  wirb  boch  wohl  3h*  Gruft  nicht  fenn,  ben  $cfcbl 
(itirifti  Matth.  V.  30  ad  literam  m  befolgen,  ©enigften*  cntfcblagen 
Sic  fid)  bc*  r>crbrüplid>cu  ©ebanfene  iwn  meinem  SWanne  bind?  einen  Sluü* 
bruef5),  ben  er  felbft  iUt  mrücf  nimmt,  bcfd)impft  m  fetyn.  <U  war  ja  nur 
ein  vertraute«  Schreiben,  Mcmanb  bat  bie  Kritif,  auper  3hnen,  $u  feben 
befommen;  unb  am  (fnbc  feilte  3brc  bewufte  ^crglcidning11  mehr  nicht  als 
ein  warmer  Ginfall  fenn.  Sic  Poeten  mipen  fid)  ja  tüel  mit  ihrem 
Enlhusiasmo;  unb  Wollen  Sie  beim  allein  auf  biefe«  wesentliche  Vorrecht 
be*  «pantwerfetf,  m  welchem  Sic  fiel)  befennen,  *>cr$id)t  tbunV  flennte  id) 
3bren  ©cijr  nid)t,  ber  über  bic  gewönlicbe  menfd)lid)e  blop  inpressirtc 
Älugbeit  ergaben  ift,  fo  würbe  id)  Sie  fabelten,  bap  Sie  gegen  ben  :Huf 
$ottc«,  ber  3bnen  eine  gemipe  Werforguug,  wenigften*  für  il<t,  mwiep, 
berfchlojjen  haben.  Sie  würben  babet)  3hre  JJrau  Mama  haben  bei)  fid> 
haben  fönnen.  Die  würbe  3bre  ©irthfchajft  beforgt,  unb  einen  angenehmen 

l)  [Johann  Daniel  Hiller  in  Wittenberg.]  2)  [Hdr:  Jcjlttterfdjttlc] 

3)  [Ritter  war  in  der  Jesuitenschule  zu  Fraustadt  erzogen.    Vgl.  Boden,  elo- 
gium  lo.  Danielis  Ritleri,  Vitebergae  1715  p.  X.] 

4)  [Eroesti.    Vgl.  S.  698,  i  8  f.]  5)  [Hdr  :  fcbrwf] 
6)  [Vgl.  Gotting.  An/.  «766  .S.  386.) 


Digitized  by  Google 


888 


R.  Fo ERSTER, 


Bcitoertreib  gehabt  Ijaben,  bi§  ©ott  Sfynen  weiter  geholfen  l>atte.  $>enn 
auf  bem  Sanbc  würben  Sie  gewifj  nic^t  geftorben  fetyn,  ober  eä  müjte1)  Sfyncn 
wie  bem  guten  M.  Guntram,  gegangen  fetyn.  3br  iHulp  ift  bereits  $u 
tpot>i  gegründet,  unb  weit  ausgebreitet,  al$  ba§  man  Sie  in  einem 
bunfeln  ©infel  fyättc  r>erfcr/tmmcln  lafcen  follcn.  Mein  wären  Sie  ein 
Pfarrer  geworben,  fagte  mein  9)iann,  fo  wären  Sie  ganfc  gcwijj  in  fur^er 
3cit  ein  (£ejjcr,  unb  fyiemit  abgefegt  werben.  Unb  baä  wäre  benn  audb 
nicfytö  gewefen.  (5'rmartcn  Sie  alfo  3fyr  ©lücf  oon  ber  #anb  ®otte$,  nur 
nod)  eine  Heine  $rift.  Sic  wirb  gewife  ntctyt  lange  ausbleiben,  gapen  Sie 
fid)  ein  wenig.  #ätte  mein  üflann  gewuft  baft  Sic  feiner  (Empfehlung  bet) 
Prof.  £er;ncn  brausten,  rucllcicr;t  l>ätte  bic  SaaV  einen  bcjjcrn  @ang 
genommen.  $od>  fo  Sie  eä  »erlangen,  Will  er  Msr.  Soltifofer,  ober 
D.  Semler  in  #a(Ic  sonbiren,  ob  etwa  biefe  3t>nen  3t)te  ru#ifct)e  Bat>rt 
erteiltem  tonnen,  ober  aud)  Prof.  Heinsius.  9kn  war  3fyr  langer 
SJrief,  ber  mir  aber  nur  befio  angenehmer  warb,  ic  länger  er  war  (unb  tdj 
bitte  Sie  in  3ufunfft  auf  biefem1)  gufj  fortjufaren)  mit  einem  ntd>t  fürfeern 
fo  jiemlia)  beantwortet.  mu§  aber  glcid)  Wol)l  boer;  noefy  cin$  unb  bae 
anbre  nacr/lwlen.  2öa$  meinen  Sie  benn  mit  bem  rotten  #er£en?  93et>or 
iä)  tyxt  (frflärung  barüber  Weiji,  Wage  icr;  e$  nicfyt  über  baä,  bem  Slnfebn 
nad)  fcf>r  finnreidje  Epigramma  mein  Urteil  ju  fällen.  3ft  benn  in  %nx 
$id)tcrfyracr;c  ba$  rotl)c  ein  (Sljrcnwort?  ift  e$  ein  fflufym  barauf  man 
fiolfc  fetyn  fan?  bä(t)tc  cd  wäre  ber  nächjtc  ftadjbar  r»om  fd>warfcen 
«perken.  9tcd)tfcrtigen  Sic  fid>  barüber:  Dfmfcfylbar  tonnen  Sie  ee.  £cnn 
mit  ben  $id>tcrn  bin  id)  lange  fo  befant  nid>t,  wie  Sie3).  2)aä  fpricht 
bon  felbjt.  Allein  bie  33cleibigung,  bie  Sie  mir  balb  brauf  zufügen,  wie 
wollen  Sie  bie  red)tfcrttgen?  Scfywefyr,  febwe^r  wirb  c*  galten,  fic  3f>ncn 
ic  $u  »ergeben.  Sic  wünfdjen,  bajj  id)  mbdjtc  fror  24  ^av)xtx\  gefyeuratet 
haben,  ©leinen  Sic  benn  baj?  \ä)  eine  fo  alte  fam  bin?  Ober  wollen 
Sie  mid?  bet)  meinem  Spanne  anfd)Wär£en,  bem  id>  bod)  mein  wahres  Hilter 
nidjt  oerfyälet  l)abe?  $>o<r;  id)  will  Sbnen  fclbfi  eine  Wuärcbe  an  bie  £anb 
geben.  Sie  fyabcn  fict)  ocrfdjricben.  Sie  wolten  t>or  16  3al;ren  fAreiben. 
$)aö  gefyt  an4).  Unb  warum  madjen  Sie  mid)  benn  nun  nod)  wofjl  $u 
einer  #rau  berinar/c  eben  fo  alt,  als  mein  3)lann  ift,  befcen  Hilter  £ofr. 


1)  [Hdr:  mufte]  2)  [Hdr:  biefen]  3)  [Vgl.  S.  747  A.  4.] 

4)  [Frau  R.  war  den  2.  April  1735  geboren  und  hatte  am  23.  Juli  1 764 
geheiratet.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe.  889 

511  in  ber  Ijallifcben  3*1*1111$'),  unb  nod)  baju  jur  Ungcbür,  auägcpofaunct2) 
r>at.  ($)enn  er  I;at  fiä)  um  einige  3al)re  fcerredwet.)  3d)  folltc3)  ncmtid^ 
bur(r)  meinen  Sobn  (#elb  ju  löfen  geben.  £»a$  leibige  Interesse.  55a 
febe  man  einmal  an.  Um  einem  $errn  Decan  —  einen  Recruten  mefyr  ju 
berftyaffen,  feil  id)  arme  grau  betynafye  um  24  3«tyrc  älter  ferjn ,  alä  id> 
bin.  Sdjamt  —  ber  6ünben  nia)t?  Seid?  eine  Äränfung  für  ein  grauen* 
jintmer!  3fi  baä  Diel  anberä,  als  wenn  6ic  mir  nad)fagten,  b-  Dorfen 
litten  mein  ©eftd)t  fccrunftaltet?  $)od>  Syrern  Interesse  foll  ©nüge  ge- 
fcfyefycn,  wenn  gleid)  nta)t  burd)  midj  felber.  9tcfmicn  6ie  aud;  (iurfc«  unb 
tfrumbeine  ju  Magistris  an?  Ofynfeblbar  boa)  mobl.  3d>  will  mid)  be= 
mürben,  3fynen  einen  t>on  ber  9lrt  r»erfd)affcn ,  unb  Sie  Serben  nid>t£ 
baber;  »edieren,  wenn  <5ic  glcid;  feine  fdwnc  $ejklt,  wenigftenä  in  20.  titelt 
ju  fetyen  frieden.    Gr  l>ci§t  £.  Sangbein. 

II.  An  Jttlim  Karl  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  Golha,  wie  436,  Nr.  5.) 

2öoblgcbor/rner  #err  |  .£>od)$uebrcnber  #err  £ofratf), 

$)ic  äuferfic  €d>wäd)c  meiner  ©efunbfyett  bat  mid)  biftycr  abgehalten, 
(S'W.  ©oblgebobrn.  meine  Scr/ulbigfeit  jubejeugen.  üJletnen  Sertufi  werben 
Sic  wofyl  fcfyon  erfahren  baben.  (5ntlafien  Sie  mid>  alfo  ber  betrübten 
$füd)t  3bnen  «Ue$  umftänblid)  ju  melben.  So  betrübte  (Erinnerungen  fmb 
für  mi(b  gar  ju  qmäblcnb.  . . .  (5w.  ©oblgebobrnen  geborfamfte  Wienerin 
em(t.  (Sbrifr.  Meiere. 

«cipjig  ben  24.  9(ug.  1774. 

III.   .4»  Johann  Bernhard  Köhler  in  Lübeck. 
(Original  in  Lübeck,  wie  :i05,  Nr.  20.) 

£od?(Sbelgebobrner  £ocbgelabrter  £err,  |  .pod^uebrenber  £err  Doctor, 

3d>  motte  ifct  nict>t  an  dm.  #od>(*belgeb.  febreiben,  weil  id)  bcrjin 
Wueräumen,  au«  meiner  bisherigen  ©obnung,  3bre  gütige  3»fd)rift  Verlegt, 
unb  nod)  nitf)t  fo  inel  3eit  gebabt,  fic  unter  anbern  53ricf|\hafften  l;err>or 
*ufucr/en ,  um  ftc  gebörig  beantworten  ju  fönnen.  ...   3fct  nötiget  mid) 

I)  [Neue  Hall.  Gel.  Zeilung  I  (1760)  S.  36:  ,l)er  lose  Herr  D.  lieiske!  in 
seinem  50sten  Jahre  noch  so  schalkhalt  zu  seyn4.] 

«)  [Hdr:  anSgepofaunct]  3)  [Hdr:  foll  e] 


Digitized  by  Google 


890  R.  Fo ERSTER, 

aber  ein  befonbercr  Umjlanb,  bic  ?>bcr  $u  ergreifen.  3br  £err  D.  Mramtr 
gebt  oon  l'übecf  weg.  ©teilt  Brüter  ber  $robjt  unb  Superintendent 
Äemberg  bei)  ©Ittenberg  ift,  wünfd)te  nad)  Sübecf  berufen  ju  werten,  Gr 
ift  ein  red)tfcbafner  SÄann  ber')  etwa«  gelernt  bat,  gut  prebiget,  unb  ratf 
Mmt  einc^  Superintendenten2)  twllfoinmen  ju  toerwalten  Weifl.  . .  .  ©ölten 
Sie  wobl,  2)tein  &ocb}uel)renber  £»err  Doctor  e$  batjin  ju  bringen  fueben,  bat; 

i 

mein  Brüter  mit  in  $orfd)lag  gebraut  würbe,  fo  würbe  id)  Jl^nen  unent- 
ltd)  bafür  fcerbunben  fevm,  unb  Sie  dürften  nid)t  befürchten,  mit  3(?rer 
Empfehlung  Sd)anbe  einzulegen.  . . .    Ew.  &od)Ebelgcbobrncn  |  gclwrfamfn 
Dienerin  |  E.  C.  9tei*fe,  geb.  «tülier. 
Seidig  ben  7  Oct.  1774. 

Adr.:  a  Monsieur  |  Monsieur  le  Docteur  Köhler  |  a  |  Lübeck, 
abzugeben  |  bei)  bem  £errn  s43ernt>\rt  Stoiber  |  Stauf  unb  panbelsmann 
in  2übecf. 

IV.   An  Johannes  Meer  man  im  Haag. 
(Original  im  Haag,  wie  174.    Abschrift  des  Herrn  Dr.  Bijvanck.) 

•Oocfywoblgebobjner  £err  |  ©näbiger  #crr 

Stein  recfytfdjafner  SWann  ift  nid)t  mehr!  Den  14  aug.  entfdjlief  et 
nad)  einem  langen  unb  großen  leiten.  ift  wol)J!    £ier  war  fein 

?cben  }u  elenb!  Da*  (*cbäd)tni§  ber  Geblichen  bleibt  im  -Segen,  flicht 
waljr,  mein  tbeuerfter  #crr,  Sie  fernen  ben  würbigen  Wann  nod)  im  ©rabe 
l)od).  Er  verbient  cä  wenn  je  ein  ©tenfd)  e$  toerbiente.  ©ie  tröftenb  ift 
mir  nicht  biefer  ($ebanfe!  ...  33eigebenbc  9)tanufcriytaJ)  hatte  mein  m» 
ewigter  tfrcunb,  twn  Dero  wcfylfel.  fterrn  itoter,  auf  einige  3cl*  Jum 
brauch  erhalten,  unb  id)  jfelle  fte  t>icr  Ew.  £od)Woblgcb.  nebjt  meiner 
fd)ulbig(ren  Danffagung  wieber  $u  ...  Ew.  £od)Wol>lgcbol)rncn  |  gebor- 
famjtc  Dienerin  |  E.  C  ftewte. 

?eiftig  ben  3  9toi\  1774. 


1)  [Hdr:  er] 

2)  [Die  Endung  enten  fehlt.  Mit  d  *cliliesst  die  Zeile.] 
.1)  [Des  Aristides.    VrI.  S.  815,  10  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rkiskk's  Briefe. 


891 


V.  An  Johann  Gottlob  Schneider  in  Slraßburg. 

(Bruchstück,  nach  dein  Abdruck  in  Danzel-Guhraucr's  Lessing  II,  6ti92.   Das  Original, 
einst  im  Besitz  von  Professor  Stcnzel  in  Breslau,  ist  jetzt  verschollen.) 

SWcin  mertbefter  ^>crr ! 

sie  fommen  mit  Jbrer  (Gratulation1)  gar  nid)t  }tt  fpäte,  3ie  fommen 
zeitig.  Leiber  bin  id)  nod)  nicfytö  weniger  al*  glürflia).  3*  nicht 
einmal,  wo  mein  angebeteter  —  ifet  ift.  (Grillen,  lauter  Cyrillen  befd)äftigen 
mid)  ijjt.  3»v  ßinfanifeit  bin  id)  wahrhaftig  nidjt  gefaSaffcn.  $ic  maetyt 
mid)  fd)recflid)  ängjrlid).  lUele  gutherzige  Männer  bieten  mir  ihre  £anb 
unb  il)r  £er$  an.  Allein  nur  Per  (5inc  i|l  e«,  ben  mein  £er$  oereljrt,  ben 
id)  lieben  fann,  unb  ben  id)  nod)  in  ben  testen  s}lugenblicfen  meine«  2>a= 
fein«  lieben  »erbe.  Unb  ber  (fine  ift  entfernt,  oiel!eid)t  nod)  febr  lange, 
oielleid>t  auf  immer  entfernt!    3ft  ba«  nicht  traurig?  —  ... 

Seidig  ben  15.  Df tober  17752). 

VI.  An  Johann  Gottlob  Schneider  in  Slraßburg. 

(Wie  Nr.  V.) 

Wein  roertbejrer  #err! 

6ic  irren  fid),  wenn  sie  meinen,  bajj  id)  alle  $üd>er  meine«  fei. 
Wanne«,  bie  ntuSt  in  bie  Wufticn3)  gefommen,  felbft  behalten  habe.  Dl)n= 
gefäljr  einige  30  alte  nieblicfye  s3lu«gabeu  Dom  9llbo,  weil  fie  f (ein  unb 
Ijübfd)  waren,  habe  id)  behalten.  Allein  alle  $üd)er,  in  welchen  etwa«  oon 
meinem  fei.  Wanne  gefdjriebcn  jianb,  unb  alle  Wanufcripte  babe  id)  Gerrit 
Oeffingen  uad)  ffiolfenbüttcl  }ugefd)id't ;  weil  id)  fie  ba  ben  aüerbeflen 
•Öänben  anvertraute.  3d)  habe  aud)  nicf>t  einmal  ein  Serjeid^nip  baoon 
behalten,  welche«  aber  4>crr  Effing  mit  ber  ;{eit  im  $rucfc  befannt  machen 

t)  [Boie  schreibt  am  10.  April  1775  an  Merck:  „SSifjen  Sie,  bn&  ßefftitg 
üermutfytid)  fid)  mit  SRctdfend  SBittroe  üerfjciratljen  unb  in  £>ageborn3  Steife  nad) 
2)rcäbcn  fommen  Wirb?"  < Redlich,  Briefe  an  Lessing  S.  803  A.  4),  und  Eva  König 
am  5.  November  1773  an  Lessing  (Redlich  a.  a.  0.  Nr.  424):  „3n  s$arentt)efe  mufc 
id)  Sie  bod)  aud)  fragen  :  ob  bie  Weuigfcit  tuahr  ift,  bic  iljr  ttjrc  2od)ter  biefer  lagen 
auS  Scipjig  fcöricb?  Tic  aUgemciuc  Sage  borten  fen:  Gin  gereifter  Wann,  ben 
Sie  leid)t  erraten  werben  —  f)et)ratl)ete  bie  SBittib  üon  %  SR."] 

J)  [So  Boxberger  in  der  zweiten  Aullage  von  Danzel  -  Guhrauer's  Lessinp. 
I.  Auflage:  17 78.  Mit  Redlich  a.  a.  O.  S.  803  A.  4  auch  in  ,Oftobcr'  ein  Ver- 
sehen stall  ,Tecember'  zu  linden,  sehe  ich  keinen  zwingenden  (irund.j 

3)  [Vgl.  S.  867  A.  3.] 


Digitized  by  Google 


892 


R.  Fo ERSTER, 


wirb.  3ft  «trociä  in  bem  93ud)c,  baä  8ie  verlangen,  gcfd>rieben  gettefen, 
fo  ijt  eä  gan$  gettn§  mit  naa)  SSotfcnbüttel  gefommen.  £err  Seffing  foürbe 
aber  aud>  gan$  gen?i§  bem  ^errn  Don  Srunf  bamü  aufwarten,  trenn  er  in 
Söelfcnbüttct  gegenwärtig  wäre.  Mein  jefct  ijt  er  in*  Valien,  unb  Hefe 
Sücfyer  finb  unterbeffen  in  ffiolfenbüttcl  eingefcfyloffen.  (Seine  Mbtoefenbett 
fann  aud)  H*or)l  nodj  einige  Monate  bauern'),  fo  fefyr  id)  roünfcfyte,  ba§  fie 

faum  nod>  einige  Jage  banern  mödjte  3d>  babe  biefe  üJteffc  nid>t 

gcnni§t,  roo  mir  ber  Äopf  flet>t.  3n  Anfang  ber  5Weffc  oertrat  id)  mir  ben 
ftuf  fo  narrifd),  ba§  fleinc  Albern  jertiffen  maren,  unb  id)  ben  1 4  Jage 
in  biefen  $üd)crn  geroirfclt  ^erum  f^Icppen  mufctc,  babei  rjattc  iä)  meinen 
33ud)I)anbcl  $u  beforgen,  unb  befam  33efud?  oon  $ern>anbten ,  für  beren 
Senurtyung  id)  aud)  forgen  follte,  unb  fonnte  bod)  nid)t  geben.  3d)  war 
in  ber  %\)at  fefyr  übet  baran,  unb  fyatre  feinen  9J?cnfd)cn,  ber  mir  beiftanb. 
Überbein  madjen  mir  aud)  bic  SiebeägriUcn  ben  Stopf  biäroeilen  fcbminblia). 
...  Seidig  ben  25  9toOember  1775. 

VII.  An  David  Ruhnken  in  Leiden. 
(Original  in  Leiden,  B.  P.  L.  338.) 

Viro  Perillustri  atque  Doctissimo  |  D.  Ruhnkenio. 

Quam  nunquam  non  erga  marilum  raeum  beate  defunetum 
gessisti  amiciliam,  ca  animum  et  audaciam  mihi  addit,  a  Tua  benig- 
nitate  aliquid  pelendi,  cuius  his  meis  temporibus2)  admoduui  iudigeo. 
B.  meum  marilum  oratorum  Graccorum  scripla  prelo  (ypographico 
suis  ipsius  sumtibus  exeudenda  commisisse,  Tibi,  tili  spero,  notum  esl. 
Hoc  igitur  opus  ut  divendam  quamvis  maxime,  quanlum  possira, 
enilar,  nondum  tarnen  tantum  pecuniarum  ad  me  inde  rediit,  quan- 
lum ad  aes  alienum,  quo  adstricta  sum,  solvendum  requiritur.  Haud 
exiguam  igitur  horum  exemplorum  partem  ut  distrahere  possim,  opto. 
Te  igitur  a  mullis,  iisque  spleudidis  atque  opulentis  auditoribus,  qui 
ea  pecunia,  qua  hi  oratores  veneunt,  absque  rei  familiaris  detrimento 
foi.  i *  facile  carere  possint,  frequentari  cum  sciam,  |  sumrais  Tc  rogare  audeo 
preeibus,   ut',  erga  virum  de  literis  optime  meritum  existimatione, 


1)  [Lessins  kehrte  erst  im  Februar  H76  zurück.] 

2)  [Hdr:  temboribus] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


893 


ejusque  viduae,  cujus  iulegrae  facultates  his  libris  typo  impressis 
continenlur,  niisericordia  motus  nonnullis  liorum  Tuoruiu  auditorum, 
aliisque  auiicoruiii  persuadeas,  ut  haec  oratoruin  scripta  sibi  coiu- 
parent.  .  .  .  |  Vive  valeque  bcatissiiue !  |  Ernestina  Christina  Reiske     foi.  *r 
Lipsiae  d.  IG.  Dec.  1775. 

Adr.:  a  Monsieur  |  Monsieur.  Huhnkenius,  |  Professeur  tres  ce- 
lebre  |  ä  |  Leyden  |  Franco  Emmerik. 

VIII.  An  Daniel  Wittenbach  in  Amsterdam. 

(Original  in  der  Nalionalbibliothek  zu  Paris,  wie  4*6,  fol.  24.  Abschrift 

von  Dr.  Julius  Koch.) 

3)ietn  ^ect^ubcrcfyrenber  #err  ^rofefjor. 

3cf>  fan  3(>nen  ücrjidjem,  ba§  icf>  feit  bem  Briefe,  ben  mir,  bor  einigen 
3ar>ren,  Prof.  ^ercl1)  bon  3!>nen  äugefcfyitft,  fein  SÖort  bon  3fmen  gc» 
fernen.  9lucr/  bon  bem  tat.  Briefe,  ben  3(>nen  mein  fcliger  2Jtann  ge* 
fcfyrieben2)  weiß  icr;  nidjtö.  3m  legten  3af)re  feinet  Sebcnä  t>atte  fein 
©cmütf)  oft  Unfälle  einer  fetyr  großen  Scfywacr/fyeit,  unb  in  bie|cm  3uftanbe, 
t>et^eimlld^te  er  oft  bie  gleicr/gültigjtcn  Ü)inge,  mit  ber  ängfilidtfcn  Sorgfalt 
bor  mir,  bic  er  ber  ganjen  23elt  fyättc  fönnen  fcfyen  laffen.  $>cr  ©rief, 
ben  Sie,  mein  ©ertfjejfcr  £crr  Professor,  naa)  meinä  fei.  ÜNanneä  #tn* 
tritte  getrieben,  mujj  fer/n  unrea)t  bcflcllt  werben,  benn  id>  fyabc  tfm  nicht 
erhalten.  3ft  e*  3(men  gefällig,  ba$  beftimmte  ©clb  für  ben  Sutian  unb 
Gafar  ben  Öuctyimann*  jujujhllcn,  fo  werbe  icr;  cä  bon  benen  woljl 
nädjftc  ÜNiajaelmejjc  erhalten.  .  .  .  drallen  Sie  mir  ferner  3|>r  2Bol;l* 
wellen!  3er;  t)abe  fett  meine«  SDtanneä  Hobe  gar  nicfyt  mefyr  bie  £citerfeit 
beä  ©cmütyä,  bie  fonjl  mein  drbtyeÜ  war.  3mmcr  traurig  bin  id)!  Sefyr 
biel  ^artfyien  werben  mir  angetragen,  allein  feine  für  mein  #er$.  3mmcr 
reiche,  feiner,  ben  tefy  bon  ganjen  £cr}en  fwcf;fcfyä|jen  fan.  Sebcn  Sic  rccfyt 
wofyl!  3d)  tyabc  bor  ein  par  Sauren  gehört,  bafe  Sie  geljeuratfyct  tyaben, 
Sie  erwähnen  aber  babon  nidjt  ein  ©ort.  3f*  e$  wafyr,  fo  gratuliere  ia), 
ijl  e$  niä)t  wafyr,  fo  gratuliere  ia)  aucr).  2)a3  ganje  menfa)lidjc  8eben  ift 
—  $o$  fonfl  prebigte  id>  3tyncn  einmal  3uf  rieben  tjeit,  ifct  wirb  fte  mir 
bcrgebcn*  gebrebigt.  Allein,  ein  2Wann  fan  bodj  noer;  in  ber  SBelt  glücf« 
lidj  ferm,  wenn  er  nur  will,  eine  ftxavi  aber  fan  eä  nid?t,  wenn  fte  nicfyt 


I)  [Vgl.  &  857,  *  f.]  t)  [Nr.  438.] 


Digitized  by  Google 


894 


R.  FOERSTKR, 


ein  fei$tjtnmgeö  ®efd)öpf  ijt.  3d>  tönte  glüeflid)  ferm,  wenn  id)  weniger 
}ürtlid>,  Weniger  red)tfd)affen  badete,  ©inb  Sic  tterfyeuratfyet,  unb  glücflttfi 
t>ert;curati)et,  fo  greife  id»  Styr  Sooe.  ©inb  ©ie  aber  frei?,  fo  fmb  3ie 
unau*fyrcd)lid>  glikf  feiig,  Wenn  3l;t  £er$  freü  ijt.  3d)  t>abc  in  meinem 
Seben  febr  oiel  Seiten  mit  froren  üJiutye  ertragen,  md>t$  fönte  micr;  nieber= 
fragen,  fo  lange  mein  $>erj  frei)  war.  Allein  ifct  raubt  mir  bte  aller« 
unglücffeligjtc  bie  allerfyoffnungälofeftc  Scibenfdjaft  alle  ÜHut>c  bee  Scbene. 
•£>aben  ©ie  btefe  unfelige  Seibcnfcfyaft  nie  empfunben,  mein  33crtt)cfrcr  §. 
Professor,  fo  tfyun  ©ie  ©ünbe,  wenn  ©ie  nidit  alle  borgen  mit  bem  Gr- 
machen,  ben  ©(fyöpfer  greifen,  unb  ben  ganjen  lag  frölig  ftnb.  SDenn  alle 
anbern  Übel  oevbienen  feine  ©tunbe  ©rain.  ©enn  man  aber  fein  £crj 
unwieberruffid;  an  ben  würbtgjten,  ben  oor  treppen,  ben  UcbenSwütbigften 
©egcnjhnb  gefejfelt  fielet,  unb  auf  immer  oon  it?m  entfernt  leben,  ji<$  immer 
nad)  feinem  Umgang  »ergebend  fernen  mu§,  gar  nickte  troffen  barf  —  in 
einer  folgen  Sage  finbet  man  mrgcnbä  Srofr.  Seben  ©ie  recht  wohl,  ja 
nid>t  fytypodwnbrifd).  Wdecs  in  ber  3öelt  (>at  eine  gute  ©eite,  bie  müpen 
©ie  allemal  fucfycn.  9hir  mein  Seiben  ftel)t  auf  allen  (Snben  traurig  au«, 
fonjt,  anbre  ÜJtenfcben,  pnben,  wenn  fie  nur  wollen,  allemal  ®runb  $ur 
ftreube  genug. 

sJ)tit  größter  &ocfyad)tung  bin  id)  |  (Sro.  2Öol;lgebol)rnen  |  geborfamjte 
Wienerin  |  <S.  C.  Oieiäfe.  j 
Seidig  ben  12  3un.  1776.  ! 

IX.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 
(Original  in  Leiden,  wie  84,  Nr.  353.) 

i 

$tetn  £od)juef>rcnber  £>crr  Professor.  j 

(Sfif  ijt  31men  befant,  bap  ©ie  fcfyon  feit  tnclcn  3at;ren  ein  Manuscript 
oon  meinem  fei.  9)lanne,  D.  töeiäfeu  bety  \\§  haben.  dS  beijt  Abu  Oseibae, 
vilas  celebrium  medicorum.  (fei  ijt  eine  Don  meinem  fei.  9)lanne  rer- 
fertigte  lat.  Überfettung  biefcä  33udje$,  baä  urforüngli^  arabifer;  gefdmebfn 
war.  3cty  bin  bijtyer,  feit  bem  Eintritt  meine«  greunbeä  in  großer  3«: 
ftreuung,  unb  Unruhe  gewefen,  unb  baä  l>at  mid?  getjinbert,  efyer  belegen 
an  ©ie,  mein  £od>geel)rtejtcr  £err,  $u  fcfyreiben;  unb  id)  fjofte  aud),  Sie 
würben  mir  e3,  oljne  meine  (Erinnerung,  wieber  jurucffcfyicfen.  ©eil  bae 
aber  biflber  noef)  nietyt  gefd?cl>en  ijt,  fo  crfucfyc  id)  ©ie,  cd  ifct-olme  langem 


Digitized  by  Google 


J  J.  Rf.iskr's  Briefe. 


S95 


*#er$ug  ju  tlmn.  . . .  (5w.  -podmwblgebobrnen  |  geborfamfte  Wienerin  I 
H.  <>'.  HeUliVj. 

VctViift  ben  1  Sept.  1776. 

Adr.:  a  .Monsieur  |  Monsieur  Bernard,  |  Professeur  en  Medecine 
ä  |  Amsterdam. 

X.  An  Johann  Gottlob  Schneider  in  Frankfurt  a.  0. 

(Wie  Nr.  V.) 

iflein  rocrtyeffcr  £err  ^rofeffor! 

$)ic  auperc  (Scftatt  Sbreö  93ricfgcnä  an  mid},  unb  auefy  feine  Schreib* 
art,  fyabcn  betybe  Diel  ähnüd>cö  Don  einem  SiebeSbriefgen.  Sie  waren  wohl 
ein  wenig  bcgeijiert,  unb  Ratten  fo  eben  Don  3l?rcr  Schönen  in  6t.2)  ge- 
träumt,  al*  Sie  an  mity  fdjrieben,  unb  ba  waren  3^re  3been  noit)  fo 

lebhaft  ÜHcin  lieber  ftreunb  t>at  feit  3brer  streife  Don  fyier 

fdwn  brcimal  wieber  an  mid?  gefd)rieben,  unb  ijt  fdwn  lange  wieber  an 

feinen  Ort  ^urütfgefommen3;  Sie  wollen  mein  $cftnbcn  wiffen?  2)aö 

ift  fo  wie  es  notwenbig  fein  muj?,  wenn  man  fetyr,  fefjr  Diel  wünfebt  unb 

wenig,  fefyr  wenig  hofft.  !föenn  Sic  betten  —  unb  td)  treffe, 

baä  Sie  e*  juwcilen  tl)un  —  benn  ber  ÜJtenfa)  ift  febr  elenb,  ber  ntd^t 
an  ben  Sdwpfcr  benfen,  nidE^t  Vertrauen  ju  tym  Ijabcn  fann  —  Sllfo  mein 
weither  greunb,  wenn  Sie  betljen,  fo  fd;icfen  Sie  auefy  einen  frommen 
Seufter  für  miefy  $u  $ott,  baj?  er  mein  $cr$  balb  jur  iHufye  bringen 
möge4);  wenigstens,  wenn  cä  in  biefer  ©clt  nid)t  möglid)  ift,  bod)  in  ©rabe. 

.  .  .  £etpjig  ben  28  September  1776. 

1j  |Bernard  hat  dazu  geschrieben:  Viduain  lo.  Iac.  Reiskii  furunt  esse  uui- 
tronam  doclam  ac  ingeniosam,  quae  erudilione  sua  famam  sibi  peperit  in  Germania. 
Librum  quem  a  me  repelit,  dudum  jussu  Reiskii  tradideram  Evern.  Scheidio,  Pro- 
fessori  Harderoviceno.    Vgl.  S.  783,  13  f.] 

8)  [D.  i.  Straßburg.]  3)  [Vgl.  S.  892  A.  \.) 

4)  [Dass  dies,  wenn  auch  nicht  sobald,  geschab,  zeigt  Lessing's  Brief  an  Frau 
R.  vom  27.  März  4  777  (im  Concept  in  der  Universitätsbibliothek  zu  Breslau  (IV. 
Fol.  88d  Lessingiana  Nr.  54)  ohne  Aufschrift,  Datum  und  Unterschrift  erhalten  und 
von  R.  Prinz  im  Archiv  für  Litteraturgeschichte  IV,  26  veröffentlicht,  im  Original  im 
Besitz  des  Geheimen  Justizrath  Lessing  in  Berlin  befindlich  und,  nicht  ohne  Versehen, 
von  M.  Bernays,  Im  neuen  Reich  Bd.  2  S.  29  veröffentlicht,  danach,  aber  mit  Ver- 
schlechterung der  Orthographie,  wiederholt  von  Redlich,  Briefe  von  Lessing  Nr.  427. 
Ich  verdanke  die  Benützung  des  Originals  der  Güte  des  Herrn  Lessing):  -Weine 
befte  ftreunbinn  |  3cf>  bin  au3  9Konn^eim  nrieber  jurürf,  unb  habe  S&ren  ©rief  öom 
16"»  3ebr.  bei)  $rof.  ©bert  Dorgcfunben.  Sie  «louben  nidjt,  wie  angenehm  mir  biefer 


Digitized  by  Google 


896 


R.  Fo ERSTER, 


©rief.gewefen,  wegen  be«  Strahles  üon  Hoffnung,  ben  id)  barinn  ju  erblidcn  glaube, 
Sie  nun  balb  reebt  rubig  unb  jufrieben  ju  wiffen.  Sic  ffeibeit  mir  bie  Sadjc  $war 
noch  in  eine  Ärt  oon  Stattet'),  unb  ich  bin  nicht  glüdlidj,  SRätyfcl  ju  erröten, 
aber  nie  habe  ich  mebr  gewünfebt,  e«  getroffen  ju  Ijaben.  — 

Unb  biefen  ftugenblid  ermatte  id)  %t)ttn  legten  Srief  oom  23.,ra  biefe».  — 

9lein,  meine  befte  greunbin,  noch  babe  ich  ben  $erbe!ot2)  nic^t  abgefchidt; 
aber  Sie  fönnen  oerfidjert  fetjn,  bafj  e«  unfehlbar  ben  nädjften  ^ßofttag  gefcherjen  joQ  — 

äRöcbte  id)  nur  3bren  anbern  Auftrag  eben  fo  gefchminb  erfüllen  tonnen ;  ba* 
SBerjcidjnifj  oon  ben  hintertaffenen  ^anbfebriften  unfer«  fecl.  ftreunbe«.  —  fcber 
warum  fann  id)  nid)t  ?  3>ch  barf  3bnen  ja  nur  bie  JBerjeicbniffe  jurüd  fenben,  bie 
id)  t)on  feiner  unb  3&*er  $anb  barüber  in  §änben  habe.  Sie  werben  ben  beflen 
?lu«$ug  barau«  febon  ju  machen  wiffen ;  nur  mufe  ich  mir  bie  $er&etdjniffe  felbft  ju 
ber  beftimmten  Arbeit3)  balb  wieber  jurüd  erbitten.  $ie  wenigen  Stüde,  bie  id) 
foi.  4»  ju  behalten  wünfajte,  rjabe  ich  mit  |  föotbftift  boppett  untertrieben.  Unb  wie  freue 
id)  mich,  bafi  Sie  felbft  einige«  jurüdlegen  wollen,  um  e«  mit  ber  #eit  berau«  §u 
geben.  Merbing«  oerbienet  $io  Ghröfoft.  biefe«  autfi  am  erften.  35er  feel.  SWann 
I)at  öiefen  5leifj  baran  oerwanbt,  unb  Sie  würben  allein  im  Staube  fcon,  beffen 
hoppelte  Arbeit  barüber,  bie  ftch  unter  feinen  papieren  finbet,  in  Orbnung  ju  brin« 
gen.  3d)  habe  Sbre  Uberfefeung  oon  ber  9tebe,  bie  mir  immer  fo  woljl  gefallen 
bat,  in  ben  #annöüerfchen  Stnjeigen')  mit  oielem  Vergnügen  gelefen. 

$)a«  Übrige  bürfte  fretilid)  in  ©ännemarf  wobl  noeb  am  beften  bejaht  »er» 
ben.  2>ocb  übereilen  Sie  fict)  bamtt  boch  auch  nicht  SBegen  be«  greife«,  ben  Sie 
fobem  müjjten,  ipärc  mein  9latr),  bafj  Sic  nur  taufenb  ober  funf$cbnl)unbert  Xijaler 
baar  bafür  oerlangten;  haben  aber  ftch  auf  2eben«lang  eine  Sßenfton  oon  3  ober 
400  %  bebingten.  fcaburdj  würbe  bic  Sacbc,  oon  Seiten  be«  Käufer*  fehr  erleia> 
tert  werben,  unb  auch  oon  Seiten  3brer  ben  beften  Wu«gang  befommen.  Sie  roüv 
ben  auf  etwas  gewiffe«  jäbrlidj  rennen  tonnen,  unb  wegen  <ßlacirung  ber  Oelber 
auffer  aller  Sorge  feün.  — 
foi.  ®ie  ftnD  fc&r  Oätig,  meine  befte  Öreunbinn,  bafi  Sie  mieb  auch  |  für  ben  SWann 

galten,  ben  bie  ©roffen  ju  befifcen  münfebten5).  —  3$  öin  nic^tö  weniger,  ali 
biefe« ;  unb  ein  ©roffer  unb  id)  merfen  e«  fet)r  balb,  bafj  feiner  für  ben  anbern  gt 
madjt  ift.  Oft  gefchiebt  aber  au«  ©itetfeit,  wa«  au«  perfönlicl)cr  Sprung  ni^t  g^ 
f(^et)en  würbe.  @«  oerbrieftt  mi(^,  3t)nen  met)r  baoon  ju  fagen,  unb  iä)  möd)te 
meinen  5reunbcn  gern  überhaupt  itic^t  meinen  Sßerbrufj,  am  wenigften  aber  ba  mit= 
feilen,  wo  fie  fid)  cinbitben,  ba§  ia^  fo  oiel  Urfad)c  t)abcn  mü^te,  oergnügt  ju  fet)n. 


\)  (Es  war  wohl  die  Adoption  des  junge»  v.  Egidy  angedeutet.  Vgl.  S.  904, 10 f.] 
8)  [Bibliothcque  Orientale,  für  deren  Neudruck  (ä  la  Haye  tlTi  —  ilii) 

Reiske's  Randbemerkungen  durch  Schultens  beüützt  worden  sind.  Vgl.  S.  907,  IS  f. 

und  S.  910,  13  f.] 

3)  [Dem  Leben  Reiske's.  Vgl.  Nr.  XII,  XIII,  XV  und  die  Briefe  Lessing's  an 
seinen  Bruder  Theophil us  und  an  Heyne  (Redlich,  Briefe  Lessing's  Nr.  335  und  396.' 

4)  [D.  i.  Hannövrisches  Magazin  1776  Stück  76  und  77,  S.  1201 — 1256: 
,Der  Jäger  (aus  dem  Dio  Chrysoslomus).  Aus  dem  Griechischen  übersetzt  von  einem 
Frauenzimmer'.    Im  Concept  fehlt  3lnjeigen.] 

5)  [Vgl.  Bernays,  Im  neuen  Reich  Bd.  3  S.  28.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


897 


XI.   An  Friedrich  Andreas  Stroth  in  Quedlinburg. 

(Original  in  der  Herzogl.  Bibl.  in  Gotha,  Cod.  Chart,  B.  846  (Epistolae  ad  Stro- 

thium)  n.  104.) 

ü)tein  ^odjjuefjrenber  #en  Rector 

$on  ben  Animadv.  meinet  fei.  grtunbe*  fan  id)  Ihnen  nur  nod) 
ben  einzigen ,  fyievbcfy  liegenden,  $anb  bcrfa)affen.  (St  fojiet  20  g.  $ic 
betyben  cvjtcn  93änbe  biefer  Animadv.  fmb  gar  nid)t  mefyr  $u  f>aben ;  uub 
id)  fjabc  babon,  fogar  für  mid),  fein  Exemplar  mefyr.  finb  nur  feljr 
wenige  gebrueft  morben;  unb  baä  ijt  fdjon  1757.  gef$efyen.  ...  $ielletd)t 
ijt  eä  Ihnen  fcf/on  befant,  ba§  ber  l)teftge  SBudjbanblcr,  #crr  «Sommer,  bcn 
Sibaniu«  Derlen  will,  Wenn  er  einige  Unterpfcung  finbet.  . . .  ©eil  man 
bic  tat.  Übcrfcfcung  auäbrücflid)  mit  berlangt,  fo  foll  fic  aud)  beigefügt 
werben;  welche«  id)  anfange!  nid)t  t()un  wolle.  Wlcä  jufammen  möd)tc 
wo\)\  6  Übänbe  werben.  . . .  dw.  #od)(5belgebol)rncn  |  geljorfamfte  Wienerin  | 
(!.  C.  Meiste. 

Seidig  ben  12  Dec.  1776.  . . . 

Adr.:  M.  Stroit),  |  JRcftor  beö  f)ocr;fürfilid)en  (Stymnafiiun*  |  in  | 
Oueblinburg. 

XII.  An  Johann  Gottlob  Schneider  in  Frankfurt  a.  0. 

(Wie  Nr.  V.) 

. . .  3n  5fttr$em  werbe  id)  3(men  eine  9lnfünbigung  ber  2lu$gabc  beä 
Sebent  meine«  fei.  9Hanneä  bon  ^>errn  #ofratl)  ßefling  jufdjicfen.  Gfö  foll 
in  3  93änben  auf  Pränumeration  gebrueft  werben.  öolljiänbiger,  beffer  unb 
fd)öncr  ift  gemijj  woty  feine«  (Meierten  geben  befd)rieben  worben,  als  biefeä 
werben  wirb.  —  ©arten  Sie  nid)t  fd)on  mit  Verlangen  barauf?  . . . 

ßcipjig,  bcn  5.  üttärj  1777. 

XIII.  An  Julius  Karl  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  Gotha,  wie  436,  Nr.  3.) 

28ol)lgebol)rner  #err  |  ^oefouetyrenber  #err  #ofratl) 

3ümcn  Sic  ja  nid)t,  ba§  id)  fo  lange  unterlagen  f)abc  Ihnen,  meine 
Ergebenheit  ju  bejeigen').  . . .  Wbcr  oorneljmlid;  Huberte  mid)  ein  Umftanb, 

gabren  ©ie  fort,  meine  befie  grreunbin,  ft(h  wobt  ju  beftnben,  unb  febreiben 
Sic  mir  batb  mieber.  |  3br  ganj  ergebenfter  ftreunb,  |  ßeffhtg.  |  SBolfenbüttet  ben 
27  2Rärj  |  1777.]  0  [Hdr:  beaeieben) 

Abbaudl.  d.  K.  8.  Um.11  ich.  d.  WiM«Mcb.  XXXVIII.  37 

Digitized  by  Google 


8<)8 


R.  Ff) ERSTER, 


r>on  einem  läge  $um  anbern,  an  @w.  ©oblgeb.  ju  f<r;retben.  3*  faitte  ee 
nebmlicb  bem  ©ruber  bee  ®eorgi,  ber  ba$  Seben  meine«  fei.  2Ranne$')  oer< 
legt,  aufgetragen,  mir  eine  $artr;ie  Exemplare  biefeä  SebenS  ju  bringen; 
weil  immer  gute  greunbe  ber;  mir  barnad)  fragen,  unb  biefer  üftann  mir 
©efb  fdjulbig  ift,  an  befeen  ftatt  id)  gebr.  6ad}cn  nehmen  wolte.  (2>enn 
C#eorgi  fclbfi  fyat  mir  bie  Exerapl.  bie  er  mir  Oerfprad),  alä  icr;  ibm 
bie  ÄuOferplatte2)  baju  geben  mujte,  nicfyt  gegeben.)  $ber  aud)  biefer  ©ruber, 
bat  mir  nid)t$  gebraut,  ob  er  mir  eä  gleid)  oon  einem  Sage  $um  anbern 
tocrfprodjcn.  Sänger  fönte  id)  aber  nun  nid)t  mefyr  warten,  fonberu  habe 
i^t  bie  dbre,  Ihnen  ba$  Scben  meine«  fei.  tfreunbc«  utuifiellen,  ba$  mana> 
Unrichttgfeitcn  unb  wenig  oollpubige«  in  ficr)  hallt.  3-  @-  ben  Zifä,  ben 
mein  fcl.  9Hann  ber;  bem  D.  flrnejti  genojj,  mu(ie  er  fc^r  fauer  aboer« 
bienen.  Unb  bie  jäfjrUdje  Pension,  alä  Prof.  ber  arab.  ©pracfye,  ä  100  £fcl. 
ijl  ib,m  feit  1755.  ntcfyt  au$gejal;lt  worben.  5llfo  waren  betybe,  feine  fo 
grofle  Erleichterungen,  ald  ber  Prof.  9)toru$  rür)mt8):  unb  bie  ©üte  bw 
£.  D.  drncjii,  f)ätte  eben  nicfyt  fo  fef>r  bürfen  erhoben  werben.  2)er  £err 
£ofratl)  Seffmg  wirb  aber  in  furjen  ba$  Seben  meine«  fei.  greunbe«  in 
3  ©anben  bruefen  la§en.  . . .  (Sw.  ©ohlgebofjren  |  gcfwrfamfte  Wienerin  | 
E.  C.  Dteiäfe. 

Seidig  ben  17  ÜRar;  1777. 

XIV.  An  Daniel  Wytienbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  415,  fo).  26.    Abschrift  von  Dr.  Koch.) 

2Rein  £o(f;$uer;renber  #err  Professor 

3er;  würbe  Sfynen  betygefyenbe  {Hebe4)  (3er;5)  f)abe  nur  nod)  ba«  einzige 
Ex.  fonft  jtünbe  3()nen  ein  bejfereä  $u  ©efel;l)  fcr)on  lange  gefebieft  tyaben, 
wenn  id)  fte  nicr)t  für  $u  unbeträer/tlid),  um  fic  fo  weit  ui  Riefen,  gebalten 
^ätte.    SBoüen  fic  ibr  bie  Gbre  anü)un,  fie  in  ber  Bibl.  er.  ju  recer 


0  [De  vita  loannis  Iacobi  Reiske  scripsit  Morus,  Lipsiae  <777.] 
i)  [Des  Stichs  von  R.  von  der  I.  D.  Philippin  geb.  Sysangin  1770,  welcher 
aus  dem  ersten  Bande  der  Oratores  vor  der  Tita  des  Morus,  wie  vor  dem  sechsten 
Bande  des  Plutarch  (vgl.  S.  806,  S  f.  und  S.  807,  14  f.)  wiederholt  ist.] 

3)  [A.  a.  0.  p.  XXIV.] 

4)  [Eine  Rede  des  Libanius.     Zum  erstenmale  aus  einer  Handschrift  der 
Churfl.  Bibliothek  zu  München  abgedruckt,  Leipzig  4775.] 

r>)  [Der  eingeklammerte  Satz  ist  am  Rande  nachgetragen.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Beiefe. 


89  y 


ftrcn1),  fo  werbe  id)  3|)nen  bafür  oerbunben  ferm.  Allein,  alä  eine  tyxobt 
ber  Wuägabe  beä  Libanius,  tonnen  Sie  fie  nid)t  anführen.  $>enn  ben 
ganzen  £ibaniu$  bat  mein  fei.  üRann  bearbeitet,  unb  id)  tbue  mfytt  baber;, 
atö  ba§  id)  ifct  feine  Arbeit  in  Drbnung  bringe,  unb  ba§  id)  fonjt,  bie 
SWanufcripte  baju  habe  collationiren  unb  abtreiben  Reifen.  $)icfc  Olebe 
aber,  bie  id)  aud  einem  baprifc^cn  üttanuffripte  abgefd?rieben ,  hatte  mein 
2Jtann  gar  nia)t  bearbeitet.  3a)  Ijabe  fie  alfo  fo,  wie  fie  mar,  abbruefen 
laffen,  unb  nur  einige  offenbare  Sd)reibfel)ler  geäubert.  hierbei)  folgt  ber 

M 

2luffafc  ber  $lnberungcn.  9lUc  tfet)ler  biefer  Otcbc,  bie  6ie  etwa  ftnbcn, 
muffen  Sie  bem  üftanufeript  $ufd)rcibcn.  J)cr  größte  Xt>eil  ber  ifcigen  9lu** 
gäbe  be«  Lib.  wirb  fo  abgebrutft,  mic  er  auä  einem  fe(jr  alten  Wugäburgcr 
tfober.  auf«  forgfättigjte  abgetrieben  werben.  9)lan  tt>ut  meinem  fei.  SHanne 
gewtjj  Unredjt,  wenn  man  tf>m  6d)ulb  giebt,  er  habe  im  Xeftc  Ȁnberungcn 
gemalt,  unb  e$  nia)t  angemerft.  3n  ben  gr.  töebncrn  fre^t  fogar  allemal 
ein  Sterngen  babel),  wo  er  etwa«  geanbert  l;at;  unb  in  ben  2lnmerfungen, 
fleht  bie  Sedart  ber  ^arifer  ^luägabe  ober  mobon  cd  abgebrurft  morben. 
9tur  wenn  er  offenbare  2)rucff ct>lcr  ber  alten  9lu%\bc  »erbefferte,  merfte  er 
e$  nid)t  an;  unb  baä  wäre  aud)  fehr  überflüfftg  gewefen.  311$  $.  93.  wenn 
id)  heute,  ba  ia)  baä  ©ort  dvva^m,  bae  in  Mor.  Aufgabe  Dom  Lib. 
dovotiai  gebrueft  war,  corrigirte,  eine  Slnmcrtung  baju  hätte  maa>n  wollen, 
ba§  fo  bagejtanben,  unb  tdj)  cd  fo  geanbert  fyättc.  . . .  ü)tcin  £anbel  mit 
ben  gr.  {Hebnern  gefyt  ifct  ganj  ertvdglid;.  din^eln  fcevfaufc  ich  immer  nod) 
bae  Ex.  für  30  It)l.  unb  felbji  bie  ©ucfyhänbler  geben  mir  24  Zty.  IHefc 
©od)e  t)abc  id)  15  djeinpl.  nad)  Stoppentjagen  an  ben  «£>.  D.  Treschow 
fdntfen  müffen,  bie  er  mir  alle,  baä  Ex.  für  9  Ducateo,  untergebracht  t)at. 
ftür  24  £f)l.  will  id)  aber  aud)  guten  tfreunben  baö  Ex.  la§en,  fo  wie 
id)  e$  ben  Söuchhänbl.  la&c.  . . .  (Im.  2öof)lgebot)rnen  |  gehorfamjte  Wienerin  | 
E.  C.  JReiäfc. 

tfeip}ig  ben  20  9too.  1777.  .  . . 

XV.   An  Christoph  Gottlieh  von  Mmr  in  Nürnberg. 
(Nach  dem  Druck  wie  Nr.  359,  S.  176  f.) 

 911*  id)  3tynen  in  ber  oorigen  <D(e§e  fd)rieb ,  fyattc  id)  fdjon  ben 

größten  Sheil  ber  binterlapcnen  £anbfa)riften  meine«  fei.  üttannes  au*  Söolfen* 

i)  (Isl  geschehen  in  der  Bibliotheca  critica,  vol.  I  rars  III  (Amsielod.  1777) 
p.  99—101.) 

57* 


Digitized  by  Google 


900 


R.  FOERSTEH, 


s.277  büttel  |  jurücf  erhalten1)  unb  folte  ben  töeft  mit  ber  näcr;jten  *}$oft  be- 
fommen :  bamit  oer$og  e$  ftcr;  aber  bie  freute,  unb  alfo  tonnte  tcb,  aud)  nickt 
ef>er  ^reiben,  weil  id>  3(men  gerne  ba«  $erjeicr)nt§  baoon  jufctyicfen  wolte; 
ba*  id)  aber  nicht  eher  auffegen  tonnte,  bt«  ich  alle«  fn«  hatte. 

(Iben  biefe  Manuscriptc  ftnb  ee,  bie  mter)  üeranlafcen,  6ie  um  $cij* 
ifonb  anjufyrechen.  3<h  wünf(t)te  fic  DortI>eit^aft  berfaufen  ju  tonnen.  Scan 
hat  fchott  Don  Dielen  Orten  f>cr  barnacr;  gefragt,  allein  ich  fürd>tc,  ba§  an 
allen  biefen  Orten,  ein  gar  $u  geringer  $rei§  barauf  gefegt  werben  möchte. 
3)erfchiebene  ©eleljrte,  welche  bie  6ad>en  gefetjen  l^aben,  oerflehern,  fie  wären 
wenigen«  6000  Wfl.  werty. 

(Sin  guter  greunb  in  Kopenhagen*),  l)at  mich,  fct>on  feit  3at>r  unb  Jag, 
um  bae  $er$eicr;ni&  gebeten,  ba«  ict)  i^m  aber  auch  erjt  ifct  fd>icfen  fan. 
Mein  id)  oennuthe,  er  nrimfcfyt  bie  6acr;en  für  bie  borttge  UniDcrfitätsf« 
bibliothef  taufen  $u  tonnen,  unb  id)  fürchte,  bie  €>umma,  bie  id>  »erlange, 
möchte  für  eine  jebe  Unwerfttatäbibliothef  ju  gro§  ferm. 

3d;  wünfd)te  alfo  ben  93er;jianb  eine«  greunbe«  ju  tyaben,  ber  33e* 
fanntfehaft  an  gropen  ^öfen  l^at,  um  burch  feine  Empfehlung  bie  Manu- 
scripte  ber;  einer  ßar;ferl.  ober  Äönigl.  2Mbliotf)ef3)  anbringen  ju  tonnen. 
s.i78  Dürfte  id)  mir  bierju  ßw.  £ed>n>or/lgeb.  |  SBertfanb  erbitten?  Äönnte  man 
fein  ®lücf  nid)t  in  Petersburg  oerfud)cn?  2Rir  fcf>It  nur  überall  Eetanbt» 
fer/aft.  3<h  würbe  3(men  unenblid)  oerbunben  ferm,  wenn  «Sie  mir  in  biefer 
Angelegenheit  berjfiünben. 

3er;  fd)icfe  3hncn  nur  ifct  ein  b!o§e«  furje«  iBerjci(r)ni§  ber  (Sachen4). 
#attc  man  £ofnung,  fte  irgenbwo  gut  anzubringen,  fo  würbe  id)  atöbann 
eine  ausführliche  Sefcfyreibung  eine«  jeben  üJianufcriptd  auffegen.  2>er  £en 
£ofrath  ßeffing  ^at  mir  jwar  oerfprod)en,  meine«  fei.  ghreunbeä  geben 
herauejugeben,  unb  eine  aueführltcr/e  93efd)rcibung  feiner  £anbfcr)riften  ber;* 
jufügen,  unb  t>at  beäwegen  bie  Sachen  ein  3atjr  langer  beti  fid)  behalten; 
allein  icr)  weiß  nict)t  gewip,  ob,  unb  wann  es  gefdjehen  wirb,  #abcn 
6ie  bie  ©üte,  fld>  biefer  Angelegenheit  anzunehmen.  üJlit  unenblid)er  $od)s 
ac^tung  je.  |  ü  ß.  töeisfe. 

Seipjig  ben  15  3ul.  1778.  ... 

0  [Vgl.  S.  896,  9  f.] 

4)  [Treschow.    Vgl.  die  Widmung  der  , Lebensbeschreibung'.] 
3)  [Dazu  bemerkt  Murr:   »Der  königl.  dänische  Kammerherr  von  Suhra  in 
Kopenhagen  war  so  grossmüthig,  diese  Schätze  zu  kaufen,  und  Madame  Reisice  er- 
halt lebenslang  eine  Pension.«]  4)  [Ist  das  Lebensbescbr.  S.  152 — 177  ab- 
gedruckte Verzeichnis  der  hinterlassnen  Handschriften,  jedoch  in  verkürzter  Gestalt.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Ueiske's  Briefe. 


901 


XVI.  An  Julius  Karl  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  Gotha,  wie  436,  Nr.  4.) 

ffioljlgebofyrner  #err  |  £ocfouef>renber  £err  #ofrati) 

$Jon  einem  $age,  jum  anbern,  t)abe  \$  bi«t>er  auf  bie  Defecte  t>on 
9iom  gehofft;  erhalte  aber  gejtcrn  einen  ©rief,  bon  üflonalbini/  roorinnc  er 
mtd)  fct)r  berficfycrt,  er  motte  fte  gegen  ba«  dnbe  be«  Jan.  be«  beoorßebenben 
Safyte«  abfenben.  ...  3dj  mei§  e«  nidjt,  ob  id)  fcfyon  (5m.  Söofylgcb.  ge* 
mclbet  fyabc,  ba§  \6)  bie  Conjecturen  meine«  fei.  üftanne«,  über  ben  $iob 
unb  bie  6prüd;e  6alomo  abbruefen  lapen  merbe1),  menn  fid>  eine  2ln$at)l 
6ubfcribenten  ftnbet,  au«  ber  id)  ben  Überfölag  ma^en  fan,  ba§  id>  bie 
tfojten  mieber  befommen  werbe.  2)arf  id)  gcljorfamft  bitten,  btefe«  2öcrf 
Ihren  greunben  unb  35crcr>rcrn  ju  empfehlen?  2Begcn  ber  fämtl.  £anb< 
fc^riften  meine«  fei.  ÜDtanne«,  fmb  mir  bon  2>anemarf  au«,  gan$  gute  $or< 
Imlage  gcfdjefyen.  . . .  (Sm.  2Öof>lgebotjrnen  |  ganj  gefyorfamjte  Wienerin  | 
E.  C.  9tei«fe. 

Setpjig  ben  25  $>ec.  1778. 

Adr. :  ä  Monsieur  |  Monsieur  Schlaeger  |  Conseiller  de  la  Cour  | 
ä  Gotha. 

XVII.  An  Christoph  Gottlieb  von  Murr  in  Nürnberg  (?). 

(Original  in  der  Autographensammlung  der  Hof-  und  Staatsbibliothek  zu  München, 

ohne  Adresse.)2) 

dm.  £odjmot)lgcb.  erfud)e  gcfjorfamjt,  betygetjenbe  6djrift3)  in  3^rer 
®egenb  bejten«  ju  empfehlen. 

2)ie  fämtltdjen  #anbfcf;riften,  ma«  jum  Sibaniu«  unb  Die  Gfyrtyfojtomu« 
gehört,  aufgenommen,  habe  tcr;  nun  an  ben  #errn  Äammcrberrn  bon  Sutwi 
»erfauft.  3d)  ereilte  fo  lange  id)  lebe,  jäfyrlicr/  200  £1)1.  unb  aud)  nod) 
ben  ©ortycil  oon  ben  Schriften,  bie  baoon  ed.  werben  tonnen. 

4)  [Ist  geschehen  in  I.  I.  Roiske  coniecturae  in  lob  um  et  Proverbia  Salomonis 
cum  eiusdem  oratione  de  studio  arabicae  linguae,  Lipsiae  1779.  Vgl.  S.  S35  A.  i, 
Lebensbeschr.  S.  104  und  Leasings  Briefe  an  seinen  Bruder  Theophilus  vom  8.  Decem- 
ber  1774  (Redlich  Nr.  335),  an  Eschenburg  vom  12.  April  1777  (Redlich  Nr.  430*) 
und  Allgemeine  deutsche  Bibliothek  47  (Berlin  und  Stettin  1781)  S.  660  f.] 

2)  [Die  Vergleichung  mit  Nr.  XV  macht  Murr  als  Empfänger  mindestens  sehr 
wahrscheinlich.] 

3)  [Coniecturae  in  lobum  (vgl.  A.  4),  deren  Dedikation  an  v.  Suhm  Kai.  Mai 
1779  datirt  ist.] 


Digitized  by  Google 


902 


R.  Fobrster, 


gür  bie  überfd^icftc  fdjöne  €>ä)xi\t '),  fa$e  id)  3(wen  ben  fcerbunbenjlen 
Dan?.  |  (galten  Sic  mir  ferner  tyx  ©ohlwollen.  |  SJltt  uncnblidjer  £oaV 
ad>tuna,  bin  icr;  |  (*m.  ^cdjrpoljl^cboljrncn  |  aan$  gefwrfamjrc  Dienerin  j 
d.  <J.  9iet«fe. 

Seidig  ben  15  2ttato  17793). 

XVIII.  4n  Daniel  Wyilenbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  425,  fol.  28.   Abschrift  von  Dr.  Koch.) 

©ofylgebofyrner  $txx  |  #o^juef)renber  #crr  $rofejjor. 

3d)  bin  fo  fret),  3bnen  mit  ben  (Sonjccturen  meine«  fei.  3Nannce,  übet 
ben  $tob8)  aufzuwarten;  mit  gehorfamfter  SMtte,  biefe«  Serben  in  ber 
Bibl.  Crit.  flüttaji  $u  empfehlen ,  unb  mir  baburd)  Käufer  jnjumeifen.  . . . 
3Rand)c  Urfaa)cn  oeranlaffen  mid),  meinen  ffiofynplah.  naa^  ber  Öfter  ^ 
mejjc  1780  $u  r»eranbern,  unb  Drc§bcn  ba$u  $u  ermaßen;  e«  mürbe  mir 
batjer  eine  a,rope  (Irleid)  teruna,  fenn,  menn  ia)  $ut>or,  nod)  etwa«  anfchnlidw, 
fcon  meinen  gebrueften  Saasen  abfegen  tönte. 

Walten  Sic  mir  ferner  3f)t  faßbare«  ©ohlwollen;  mit  uncnbliaVr 
#od)ad>tuna,  bin  id)  |  6m.  SBoblflcbobrncn  |  $an$  gefyorfamjie  Dienerin  | 
E.  C.  3iei«?e. 

geipjift  ben  19  Octb.  1779. 

XJX.  An  Johann  Bernhard  Köhler  in  Königsberg. 
(Original  in  Lübeck,  wie  305,  Nr.  H.) 

Sttein  £od)jucf>renber  £err  Doctor 

Seit  redjt  langer  3cit,  bin  ia)  md)t  fo  a,lücflid)  a,ewefen,  etwa«  m 
3f)rera  ©ofylbcfinben  $u  fyören.  . . . 

$lu«  betogc^enben*) ,  werben  Öw.  Schieb,  bic  Urfad>e  meine«  gegen^ 
wärtia,cn  Sdjreiben«  erfefyen !  -  Darf  id)  a,ehorfamjt  bitten,  bat?  Sie  bie  @ütc 
tyabcn,  mein  ©orfjaben,  burd)  %r)xc  (Smpfcfyhinci,,  beförbern  jn  Reifen? 

1}  ^Beschreibung  der  vornehmsten  Merkwürdigkeiten  in  Nürnberg  und  An- 
dorf* oder  ,  Diplomatische  Geschichte  des  Portugiesischen  Ritters  Behaim',  beide  mit 
Kupfern,  Nürnberg  1778  erschienen  (?).] 

2)  [Der  Empfänger  hat  darunter  gesetzt:  fi.  5  April.  4780.] 

3)  [Vgl.  S.  901  A.  i.] 

4)  [Ankündigung  von  ,D.  Johann  Jacob  Reiskens  von  ihm  selbst  aufgesetzter 
Lebensbeschreibung'.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reiske's  Briefe. 


903 


2Rein  fct.  SJtann  war  Sefyrer,  unb  |  Jreunb.  2>afe  er  aud)  ba«foi.t* 
Sefetere  wirflid)  war,  wentgjten«  eine  jiemlicfye  3ciitang  War,  werben  €>ie 
SBewctfe  gnug  fyaben  —  £ic  gro§en  Setben  feiner  lejjtern  %<d)xc,  Ratten  oft 
einen  ftarfen  (linbruef  auf  fein  ©emütr;  —  wer  fönte  ir>n  ba  freiten,  wenn 
er  juweilcn  etwa«  finjter  warb?  —  SDocb.  er  rutpt  nun!  —  6ein  Wnbenfen 
fet>  allen  rebli^en  Werty !  . . . 

(Sw.  ©oblgeboljrnen  |  Qcr>orfamftc  Wienerin  |  d.  C.  töei«fe. 

Bornum,  ber;  93raunfcr;weig,  ben  t5  3un.  1782.  ... 

XX.  An  Daniel  Wytlenbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  415,  fol.  32.    Abschrift  von  Dr.  Koch.] 

ÜJtein  £od)juer;renber  £err  ^rofefcor. 

3$  fyabe  fo  lange  nicr;t«  oon  3{)ncn  gehört,  bap  id)  mia)  wirflicr; 
febne ,  balb  8twa«  von  tyxtm  SBoblbefinben  $u  erfahren.  . . .  ?lu«  bei)* 
gefyenbcn werben  @ie  bie  Urfacfyc,  be«  gegenwartigen  6<r;reiben« ,  erfahren ; 
unb  ich.  bitte  (fw.  SBofylgeb.  recr)t  injränbtgft,  mein  $orf)aben,  burd)  3b« 
gütige  6myfel)lung,  beförbern  ju  Reifen.  3Jlein  fei.  üRann  war  3r>r  wahrer, 
3fyr  warmer  greunb;  (wie  8ie  felbjt  au«  einer  etelle,  in  feiner  Sebent 
befcfyreibung5),  fct>en  werben,  wenn  tyr  flbbruef  iujtanbe  fömt3),  erweifen 
8ie  alfo  immer,  bem  9lnbenfen,  eine«  rcblidjen  ^reunbe«,  bie  Siebe,  e«  etwa« 
länger,  unter  ben  SDtenfdjen,  erhalten  }U  f^etfen.  ...  3d>  bin  ßw.  Söofylgeb. 
getjorfamjtc  Wienerin  |  E.  C.  föei«fe. 

$>en  15  3un.  1782  |  Bornum,  ber;  Eraunfdjmeig.  ... 

XXI.  An  Julius  Karl  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  Golha,  wie  436,  Nr.  5.) 

2Sot)lgebof)rner  #err,  |  £od)juer;renber  #err  ©efjeimber  £ofratl>, 

$ür  ßw.  23of)lgeb.  gütige«  Xfycünefymen,  an  meinem  Söorfyaben,  mit 
ber  8eben«befd)reibung ,  meine«  fei.  2Jlanne«,  fage  id)  Ihnen  ben  inntgjten 
2)anf.  ...  Unterbepen  la§e  ia)  ifct  Überfefcungcn 4) ,  au«  bem  <Srid)ifd)en, 
abbruefen,  bie  nädjjte  3Nia)aelmeBe  fertig  feton  werben.  ...    Ü)en  tarnen 

I)  |Vgl.  S.  902  A.  4.]  3}  [S.  «36.]  3)  [Hdr:  !öntte] 

4)  [,Zur  Moral,  aus  dem  Griechischen  übersetzt',  Leipzig  I78S,  wiederholt 

als  , Hellas,  Zweiter  Band',  Leipzig  1791,  angezeigt  von  W'yttenbach,  Bibliotheca 

critica  vol.  II  pars  IV  p.  \  41  f.] 


Digitized  by  Google 


(J04 


R.  FOERSTER, 


meine«  qßflegefofme«  wollen  (Sm.  ffioljlgeb.  mi§en?  3d)  glaubte,  er  ^rc 
Ihnen  ffym  befant.  @«  ift  eben  berfelbc,  bem  ict)  meine  £ella«  bebicirt  habe. 

3d)  (jatte  ben  einten  <$orml),  meiner  liebjten  6d)Wefter,  bie  an  einem 
fä<fyjifd)en  Dfficir,  unb  polnifd)en  dbelmanne,  toertycurat^et  gemefen,  unb 
balb  geftorben  war,  oon  feiner  ©eburt5)  an,  al«  mein  5t1nb,  mit  unbefcfyrcib* 
lieber  3artli^feit  erjogen.  Skr  ftarb,  ein  Ijalbe^  3af)r,  nad)  meinem  fei. 
Planne,  in  feinem  19ten  3al)re.  ©ewofmt,  etwa«  $u  traben,  für  ba«  id) 
mit  mütterlia>r  Siebe  formte,  fönte  id)  mid)  über  biefen  $erluft  nid)t  tröffen, 
bi«  id)  bie  guten  (5igenfd)aftcn,  eine«  jungen  ebelmann«,  fennen  lernte,  ber, 
mit  meinem  entfcfytafncn  6ofme,  bon  gleichem  Hilter  mar.  3$  nafym  ibn 
alfo  *u  mir3),  unb  fanb  an  ifjm,  alle«  ba«,  wa«  mid)  wieber  aufrieben 
ftcüen  fönte,  ßr  f)cift:  ber  £err  bon  ßgtbt;.  9tacr/bem  er  4.  3abrc  in 
Seipjig  ftubirt  fyattc,  wolte  er  ftd)  in  $)re«bcn,  ber;  ber  Otegirung,  engagiren ; 
allein  bie  ftjjenbe  2eben«art,  wolte  ttjm,  in  $)re«ben  fo  wenig,  al«  in  Setp^ig, 
befommen,  unb  feine  Siran  flidjfcit  bermebrtc  jid)  faft  täglich  2)ie  Sanb> 
wirtl)fd)aft  mar  fein  Vergnügen;  id)  riett)  tym  alfo  baju,  unb  fein  %x\t 
gab  mir  93er;fall.  3d)  fd>rieb  an  ben  £erm  Äammerfjerrn  bon  tfunfd),  unt 
#errn  £ofr.  Gbert.  $urd)  Vermittlung  biefer  Vetren,  l)at  er  ein  £cr$ogl. 
@ut,  um  einen  letbli^en  $a$t  erhalten,  unb  ijt  bon  be«  #erjog«  25urd)l. 
jum  5>rojt  ernennt  morben.  2öir  fyaben  I)ier  eine  fefyr  gute  ©ofynung,  einen 
grofjen  frönen  ©arten.  Unfer  2)orf  ba«  au«  81.  ©ofjnfyaufern  bejtebt, 
liegt  red)t  in  ber4)  Witte  be«  ©ege«,  r»on  £elinftäbt  nad)  93raunf(r/wcia/, 
ba«  bringt  un«  mannen  ÜBefud)  bon  ©elctjrten.  9tun  fcljlt  mir  nur  no4>, 
eine  gute  Jooster,  unb  mein  einiger  ©unfef)  ijt  nur,  ba§  mein  lieber  £olw, 


0  [Vgl.  S.  784  A.  2.] 

2)  [Nach  dem  Kemberger  Kirchenbuch  (vgl.  S.  660  A.  2),  womit  S.  784,  t9  L 
stimmt,  nahmen  ihn  Rs.  « 768  an  Kindes  Statt  an.] 

3)  [Welcher  Misdeulung  dieser  Schritt  begegnete ,  zeigt  Schnurrer's  Aousse- 
rung  im  Briefe  vom  4.  August  1782  an  Schweighäuser  (S.  820  A.  t):  „Uebrigenä 
mad)t  ftd)  üRobome  (R.)  ein  wenig  Ifid)erlid).  ©d)on  oor  mehreren  Sohren  bot  fic 
einen  ju  Seidig  ftubierenben  jungen  ©fidjfifcben  Cbelmann,  öon  ffigtbi,  jum  $fkfr 
fobn,  wie  fic  fidj  auäjubruden  beliebt,  angenommen.  SRit  biefem  ift  fic  etma  oor 
2  Sobren  nad)  S)re3ben  gebogen.  3ejt  wohnen  fic  ju  ©ornum  bei  fcetmftäbt,  wo 
fie  Sanbtüirthfcboft  treiben,  toooon  fte  aber  eben  fo  menig  oerfteben  als  id)  oon  ber 
©olbmacberet.  SWithm  werben  fte,  fefcr  natürlid)  ftd)  ju  ©runbe  richten".  Vgl. 
über  Christoph  Moritz  v.  Egidy  noch  die  Biographie  der  Frau  K.  in  der  Gallerie  edler 
deutscher  Frauenzimmer,  II.  Band,  3.  Heft  (Dessau  und  Leipzig  1785)  S.  113  f.] 

4)  [Hdr:  bie] 


Digitized  by  Gc 


J.  J.  Reiske's  Briefe 


905 


bolb  ein  fyübföeS  gute«  föetbgen  ftnben  möge,  dt  empfiehlt  fid)  (Sro. 
Sofylgeb.  unbetonter  SBeife,  gefyorfomjt.  . . . 

@n>.  ffiofylgebotyrncn  |  gonsgefyorfamfre  Dienerin  |  E.  C.  Steife. 

Bornum  beto,  93rounfa)n>eig  ben  29.  Jul.  1782. 

XXII.  An  Daniel  Wytienbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  425,  fol.  30.   Abschrift  von  Dr.  Koch.) 

Söofjlgebofyrner  #err  |  ^odjjuefyrenber  £err  ^rofeffor 

9icrf)t  fefyr  Dielen  2)onf,  Ijobe  icf)  dm.  Söofylgeb.  für  bie  mir  bezeugte 
ungemeine  ©ütigfeit1),  ju  fogen.  ffienn  td)  nur  noa)  einige  ^reunbc  l;obe, 
bie  fo2)  ttyotig  fmb,  ale  6ie,  fd^barftcr  fttcunb,  fo  nürb  mir  c«f  nid>t  on 
€ubfcribenten,  $um  Sebcn  meine«  fei.  Üflanneg,  fehlen.  ...  3d>  bin  alfo 
28iUen$,  fünfti^en  Pommer,  eine  £anbouegobe,  Dom  $io  Gf>rr;fojtomu$  ob* 
bruefen  ju  loffen.  (fflo«  boju  gehört,  fyobe  id)  olle«  Don  ben  papieren  $u* 
rücf bellten ,  olä  ia)  bie  übrigen  #onbfd)riften  meine«  fei.  SRanneä  nod) 
ftoppenfyogen  Derfoufte).  ...    34  $n>cifle  md)t,  fdjofcborfier  greunb,  bot? 

t)  [Wytienbach  hatte  ihr  die  Antwort  auf  Brief  XX.  durch  Langer  in  Wolfenbültel 
geschickt,  wie  sich  aus  seinem  Briefe  an  diesen  ergibt  (Original  in  Wolfenbüttel, 
veröffentlicht  von  Eberl  in  Vita  Wyttenbachii  ed.  Mahne  in  Friedemann,  Vitae  Domi- 
num erud.  vol.  I,  Brunsvigae  1825  p.  268  f.:  Langero  Suo  S.  D.  P.  |  D.  Wytten- 
bach. |  .  • .  Est  in  vicinia  tua  mulier,  de  qua  nescio  an  aliquando  collocuti  simus: 
Reiskiam  dico,  in  qua  videnlur  esse  omnia  quibus  conjugii  felicilas  censeatur,  luo 
praesertim  Ioco  et  statu.  Haec,  profecto,  doctrinae,  ingenii  et  laudis  dotem  tibi 
adferet:  fortasse  quoque  non  nihil  bonorum:  Bona  dico  non  Stoicorum  sensu,  sed 
ex  vulgari  consuetudine.  Neque  enim  Reiskia  omnia  sua  secum  portare  nec  ita 
nuda  ex  Reiskii  naufragio  enatasse  videtur.  Tune  igitur,  inquis,  caelebs  me  ad 
matrimonium  compellis?  Ego  vero  caelebs  hueusque  degi,  non  eo  animo  ut  de- 
creverim  nuraquam  uxorem  ducere.  Immo  nondum  inveni  cui  vere  dicerem  Tu 
mihi  sola  places:  quam  quidem  simulatque  invenero,  faciam  quod  nunc  te  moneo. 
Omnino  de  Reiskia  ipse  cogitaturus  eram,  si  me  Deus  alieubi  Germaniae  honesta 
in  conditione  vel  tuo  in  loco  constituisset.  ...  Dab.  Amstelaedami  a.  d.  4  2.  Jul. 
1782. 

P.  S.  Qu  um  Reiskiae  respondendum  esset  de  vita  Hariti  librum  edere  cogi- 
tanti,  cuius  rei  caussa  ad  me  scripseral:  cum  ejus  mentione  tum  vicinia  tua  in— 
vitatus,  utor  opportunilate.  Tu,  qua.  es  humanitate,  efiicies  ut  hae  literae  ad  eam 
perveniant. 

Im  Briefe  vom  1.  Juli  1783  (ebenfalls  in  Wolfenbüttel,  veröffentlicht  von  Eberl 
a.  a.  0.  p.  275)  berührt  Wytienbach  das  Heiratsprojekt  nur  noch  mit  den  Worten: 
Nil  dico  amplius  de  matrimonio:  hoc  Qeüv  ivi  yovvaot,  xeiicti.  .  . .] 

2)  [Hdr:  ti  fo] 


Digitized  by  Google 


006 


R.  FoERSTER, 


8ie  mir  aud>  gerinne  bergen  merben,  unb  bin  mit  inniger  drgebenheit 
©ohlflcbofymcn  |  geljorfamjie  Wienerin  |  E.  C.  fflei«fe. 
Bornum  beb  93raunfd?n>eifl  |  ben  31  3ul.  1782. 
ua.w        |  Adr.:  ä  Monsieur  |  Monsieur  Wyttenbach,  |  Professeur  tres  cc- 

lobre  |  ä  |  Amsterdam.  |  rranco. 

XXIII.  An  Julius  Karl  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  Gotha,  wie  436,  Nr.  6.) 

©ohlgebotyrner  £err,  |  #o<fyjut>eretyrenber  #err  ©eheimberfyofrath, 

(fro.  28of)lgeb.  erlauben  gütigjt,  bafi  icr;  Ihnen  mit  einem  fleinen1) 
geringen  Söerfgen2)  aufwarte.  . . . 

9luf  bie  2eben«befd)r.  meine«  fei.  2ttanne«  (n>o$u  ber  fubfer.  iermin 
bi«  ftcuejatyr  verlängert  iji,  unb  bie  alfo  erftt.  $ur  Dfrermepc  1783  ab» 
gebrueft  ferjn  ttnrb)  haben  bie  oermitw.  #crjogin,  unb  ber  #er$og  Don  SSeimar 
fubfer.  Durd}3)  Vermittlung  be«  #errn  Don  ViUoifon  au«  $ari«4),  ber  fia> 
ijjt  in  ©eimar  aufhält.  9lud>  oon  Stolzenhagen  bat  mir  ber  #err  Dr 
Jref^om  eine  ganje  Sijte  oon  %cUenjen,  unb  anbem  angefefjenen  Herren 
$ugefd)icft. 

Die  @hrc  bie  baburd?  bem  flnbenfen  meine«  recfytföafnen  «Wannet 
roieberfährt,  rührt  nu$  innigjt,  unb  föf>nt  mi<h  mit  ber  Seit,  in  ber  er 
fo  oiel  leiben  mufcte,  nneber  au«.  2Jtö(f)ten  boa^  3hr  93ejter  O^ürfl  aua), 
für  ba«  Wnbenfen  be«  rebtieben  üftannc«,  eine  gleite  ®nabe  haben! 

Unfer  Durchl.  #er$og  folgen  oielleid)t  nad),  menn  fte  etwa«  oon  meinem 
Vorhaben  erfahren,  unb  toejjen  Flamen  e«  unterpjjen.  ...  (Sw.  ©obl« 
gebognen  |  ganjgehorfamjtc  Dienerin  |  E.  C.  ftei«fe. 

Bornum  bei?  Söraunfetyoeig  ben  24.  6cbt.  1782.  ... 

XXIV.  An  Daniel  Wyttenbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  415,  fol.  34.    Abschrift  von  Dr.  Koch.) 

ÜJlein  befier  £err  ^rofefjor 

gür  bie  gütige  Jb,eilnehmung ,  an  meinem  Vorhaben,  mit  bem  Seben 
meine«  fei.  Spanne«,  banfe  td)  Slm™  f>er^ltc^.    #ier  bin  id)  fo  frei),  ein 

0  [Hdr:  fleinem]  t)  [Vgl.  S.  903  A.  4.] 

3)  [Die  Worte:  Durch  Vermittlung  bis  aufhält  siod  am  Rande  nachgetragen.) 

4)  [Vgl.  Anecd.  graec.  II  p.  M  nol.  I.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Rbiske's  Briefe 


907 


"Jlbertifcement,  n>cgcn  sÄu«gabe  bc«  Dto  Gfnijfoftomu«,  beilegen1),  um  bcren 
$eförberung,  idr>  6ie,  ©ertyejier  ftreunb,  gleidrfall«  gefwrfamjt  bitte.  ... 

91ud>  in  berfclbcn  Djtermefjc  wirb  enblid)  ein  93anb  »om  Stbaniu«  fertig 
fetm.  Der  Verleger2)  t>at  mid>  fdjon  fefyr  oft  $ur  Sägnertn  gcmaa)t.  Denn 
fdjon  feit  3  bi«  4  3afjren,  ()abe  tdj  guten  ^wunben  bie  9tad)rid)t  gegeben, 
ba§  jur  näa)jten  2Re§e  ein  93anb  fertig  fetyn  würbe;  benn  fo  lange  tft 
fa)on  an  bem  erjien  93anbc  gebrueft  worben.  3fym  gebe  \6)  in  meinem 
&bcn  nicr/t«  wieber  ju  »erlegen.  (S«  ijl  ein  ü)tann,  ber  für  6tolj  unb 
digcnfinn,  nidjt  metjr  wei§,  wa«  er  tfjur. 

9UIe«,  was  td)  ifct  bruefen  lafie,  wirb  auf  meine  Äojien  gebrueft;  unb 
wa«  id^  nid)t  felbjt  berfaufen  fan,  »erfauft  mir  bie  93ua>f)anblung  ber  ®c* 
lehrten  ju  Sei»$ig  unb  Dejjau.  Sagen  6ie  bod)  bem  <£>errn  üftufcenbcdjer 
taufenb  (£om»l.  bon  mir,  unb  erfucfyen  tfm,  in  meinem  tarnen,  ben  £errn 
»an  Daalen  ju  erinnern,  mir  ben  Mnfyang  ju  ben  6  djemblaren  ber  Bibl. 
•  Orient,  bon  D'Herbelot')  $u  fanden.  Stein  SHcnfd)  will  mir  biefe  (Sicm* 
»larc  abfaufen,  ba  bie  3ufäfce  fel;len.  Qlua)  lape  id>  bitten,  ben  £errn 
»an  Daalen  anhalten,  ba§  er  meine«  fei.  SRanne«  djcmplar,  »on  D'Her- 
belot,  ba«  ia)  jurücf  erhalten  mu§,  nad>  tfo»»cnl)agcn  an  ben  £errn  D. 
unb  $rof.  Jrefdjow  fenbet.  3$  bin,  »on  ganjen  $er$en,  3tyre  ergebende  | 
E.  C.  <Hei«fe. 

Bornum  ben  8  Dec.  1782. 

Adr.:  A  Monsieur,  Monsieur  Wyttenbach,  Professeur  ä  Amsterdam,  m.  h* 

XXV.  An  Daniel  Wyttenbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  485,  fol.  35.    Abschrift  von  Dr.  Koch.) 

ÜHein  befrer  £crr  $rofe§er 

Die  &ben«befd}reibung  meine«  fei.  greunbe«  ijl  nun  unter  ber  $rcpe ; 
nun  warte  ict>  noef)  auf  €>ubfcribcnten  jum  Dio  Gfyrtyfojiomu«,  um  aua) 
ben  nadjjten  ©ommer  abbruefen  lapen  $u  tonnen.  . . .  (galten  6ie  %\)\ 
f(f;ä|$bare«  Söofylwollen  |  Sfyrer  ergebenden  greunbin  unb  Dienerin  |  E.  C. 
9tei«?e. 

Bornum  be»  33raunfdjweig  ben  24  gebr.  1783. 
ffienn  etwa  £err  %  D.  £engjt  etwa«  nad)  $ei»$ig  fenbet,  unb  beb 
ber  ©elegenfyeit  an  mich  fcfjrciben  will,  fo  barf  nur  auf  ben  93rief  an  mid) 

4)  [Die  gedruckte  , Nachricht'  vom  20.  September  1781  liegt  bei,  als  fol.  33 
gezählt.]  1)  [Kichler  in  Altenburg.]  3)  [Vgl.  S.  896  A.  i.] 


Digitized  by  Google 


908 


R.  FOERSTEH, 


gefegt  werben:  9lbjugebcn  ber;  bem  $>errn  ^rofejjor  jflaufing  ju  Seipjtg. 
25er  ift  bort  mein  Kurator,  unb  nimmt  ©riefe  unb  (Selb  für  muh  in 
(Impfang. 

r«>i.36*        Adr.:  ä  Monsieur  |  Monsieur  Wyttenbach'),  |  Professeur  tres  ce- 
lebre  |  ä  Amsterdam.  |  Franco  Emmerich. 

XXVI.   An  Johann  Bernhard  Köhler,  Kaufmann  in  Lübeck. 

(Original  in  Lübeck,  wie  3*6.) 

üJtein  £ocr/a,eetyrtefter  £err 

31)r  §m  <Bo\)\\,  ber  £err  ^rofe&or  $u  Äönigäberg,  l;at  mir  gemclbct, 
baf?  er  brety  6tücf,  oon  meinet  fei.  üRanneS  SebenSbefchrctbung,  haben  mill. 
$)a$  33ud)  wirb  i^t  gebrueft,  unb  wirb  jur  Seidiger  Oftennefce  fertig  fefcn. 
3cf)  motte  Sie  alfo  bitten,  mein  hochgeehrte  jter  #err,  ba§  €>ie  fo  gütig 
mären,  unb  mir  melbeten,  buref)  ma$  für  eine  (Gelegenheit,  icf>  Sfmen  biefe ' 
bret)  6tücf 3)  Eücher  Riefen  foll.  ...  6».  ^ocbeblen  |  gehorfamfie  2>ic* 
ncrin  |  (SrnejHnc  <£(>rifrine  9tei$fe. 

Bornum,  ben  7.  «Wcrj  1783. 

bety  ©raunfehmeig3). 

XXVI I.  An  Daniel  Wyttenbach  in  Amsterdam. 
(Original  in  Paris,  wie  426,  fol.  37.    Abschrift  von  Dr.  Koch.) 

dm.  2öotylgebot>rnen 

dritten  r)icr  bic  Sebenäbefchretbung  eine«4)  ÜJtonneä,  ber  3t)r  greunb 
mar.  $arf  id)  gehorfamft  bitten,  fte  in  £otlanb  befannt  ju  machen?  «Keine 
beigelegten5)  Überfefcungcn,  bitte  mit  gütiger  9ta<$ftd)t  ju  beurteilen6).  3um 
3Mo  (Sbrr/f.  t)aben  ficfy  nur  menige  6ubfcribenten  gemelbet,  boch  merbc  id) 
ben  $>ruc?  tiefen  6ommer  anfangen,  aber  crjtlich  jur  Dfterme§e  1784 
t-ollenben  lajjen.  ©eil  alle  bie  meitfdjmeiftgen  9lnmerf.  oon  (Safaub. 
SRorelluS  unb  anbem,  nicht  unter  ben 7)  Sejt  ju  bringen  jinb,  fo  merbe  td? 
bie  nur  unter  ben  Xqt  fe^cn,  bic  mein  2Rann,  als  bie  brauchbarsten ,  in 
feine8)  eigenen  Slnmcrfungcn  eingemebt  Ijat.  SlUeä  übrige  foll  gleich  hinten 

\)  [Hdr:  Wyttembach]             8)  [Hdr:  ®tü(fe]  3)  [Köhler  hat  auf 

der  Rückseite  bemerkt:  beontW.  |  b.  12*  april  |  4783}  4)  [meine«?  Vgl. 

S.  903,  <6.]           6)  [Hdr:  beigelegte]           6j  [Vgl.  S.  903  A.  4.] 

7)  [Hdr:  bem]  8)  [Hdr:  feinen] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisie's  Rmefk. 


909 


f>er  folgen;  unb  alle«  jufammen  mirb  ntcfyt  Diel  über  4  9Uof>.  in  gro§  8 
betragen.  ...    (Sto.  ffioblgeb.  |  geljorfamjte  Wienerin  |  E.  C.  ÜReiäfe. 
Böntum  ben  21  SRato  1783.  . . . 

Adr. :  ä  Monsieur  |  Monsieur  Wyttenbach  |  Professeur  tres  ce-  foi.  37V 
lebre  |  ä  |  Amsterdam. 

XXVIII.  An  Julius  Karl  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  Gotha,  wie  436,  Nr.  7.) 

©ofylgebofyrncr  #err  |  #od)äuef)rcnber  £crr  ©efyeimcrfyofratb, 

hierbei)  habe  bic  ßf>re  6m.  ffiof>lgcb.  bic  4  gütigft  bejrelltcn  %m- 
»lare  ber  £eben6befcr/r.  meine«  fei.  greunbt*  juAujfcUen,  unb  münfdjc  rca)t 
fe!>r,  bap  ber  3n^alt  tyxtn  mir  fo  fa)ä^barcn  BepfaU  erhalten  möge.  Darf 
\<&)  fo  frei)  fetyn,  noch,  ein  (Jjemplar  für  bie  ®on).  gel.  3«tung  beizulegen, 
unb  Gm.  3öol)lgcb.  geborfamjt  erfucfyen,  eine  balbige  2lnjeigc  burd)  3f>rc 
geneigte  Empfehlung  nt  bewirf en?  . . .  ü)lit  tnnigfter  #ocr;ad>tung  bin  icr;  | 
@n>.  ©ofylgebofyrnen  |  ganj  gel;orfamftc  Dienerin  |  E.  C.  töeiäfe. 

Bornum  ben  21  ÜJtaft  1783. 

Adr. :  De«  |  £errn  ©eljeimbebofratt)  <©d>lager«  |  2öof)lgcb.  |  ju  |  ®otl>a.  | 
9tebjt  einem  ^äefgen.  . . . 

XXIX.  An  Ernst  Theodor  Langer  in  Wolfenbüttel. 

(Original  in  der  Herzogl.  Bibliothek  zu  Wolfenbüttel,  dessen  Abschrift,  wie  die  der 
folgenden  daselbst  befindlichen  Briefe  Herrn  Oberbibliothekar  Dr.  von  Heinemann 

verdankt  wird,  Nr.  i.) 

©ofylgcbofyrner  #err  |  £ocr;Uief)renber  &err  Btbliotbefarin« 

ü)land)erle\)  Unfälle  fyaben  meinen  Bucfybrucfcr  gcfyinbcrt,  bic  bctogetycnbc 
Scbcnebcfcbrcibung  jur  Dfterme§e  abjubruefen;  idj  fjabc  alfo  erjtlid)  ifct  bic 
(5t)re,  fic  <$m.  ©ofylgcb.  jujufhllen.  ... 

9to(r/  eine  grage  muß  id)  an  @n>.  2öol)lgcb.  t()tin,  bie  ia)  nid>t  fo 
oerjögert  t>ättc,  wenn  td)  mir  niebt  toon  3«!  hu  3*i*  #ofhung  gemacht 
bitte,  €ie  fclbjt  balb  in  ©olfenbüttcl  ju  fprectycn. 

^or  Dielen  Sauren  gab  td>  einmal  bem  #ertn  £ofratf)  Sefftng  eine 
Doittung,  al«  ob  er  mir  gettn&c  Büa)er  für  bic  Btbliotfyef  be^lt  t>atte ; 
c«  war,  benfe  id),  im  3öf?re  1775.  3u  biefer  Quittung  roar  aud)  ber 
^lutard)  genennt,  (Don  bau  bamat«  nur  etroa  3  Bänbe  fertig  maren)  al* 
ob  ber  £crr  £ofratt)  aud)  auf  bie  folgenben  Banbc  pranumerirt  fjatte. 


Digitized  by  Google 


1 


9*0  R.  FOERSTER, 

©eil  id)  mir  nun  aber  (bie  2öat)rtjcit  ju  gejtetyen)  fein  ©elb  bellen  liefe 
fo  fyabe  id>  eS  aua)  nirgenbS  aufgetrieben,  auf  n> ieD ic  1  3Unbe  »ränutneT. 
fct)n  folte;  fonbern  id)  fd)icfte,  wie  gewitynlia),  bem  £errn  ^ofratt^  einen 
übanb  nad>  bem  anbern,  wie  er  fertig  warb!  9iuf  biefe  28eifc  t>abe  td> 
ade  gefdjidt,  bis  auf  ben  ganj  legten,  ber  erjtlid)  im  borigen  3aljre  fertig 
geworben.  9lun  fömt  meine  grage.  Öin  i<$,  Vermöge  biefer  meiner 
Quittung,  ber  üßibliotyef  aucr;  biefen  12,eB  93anb  fa^ulbig.  3ft  fo,  fo 
jtefyt  er  ju  öefefyl;  wo  md)t,  unb  Gm.  ©ofjtgeb.  fyaben  ifm  nod)  nid>t 
fonjt  gefauft,  fo  fan  ia)  für  2  $f)l.  6  gg.  welche«  ber  gewefenc  tyxünu- 
mcrationSpreiS  ijt,  bamit  aufwarten.  . . . 

dw.  ffiotylgebofirnen  |  gefyorfamfte  Wienerin  |  d.  C.  «ReiSfe. 

öornum  ben  21  <Hug.  1783. 

XXX.  An  Ernst  Theodor  Langer  in  WolfenbüUet. 
(Original  in  Wolfenbüttel,  wie  XXIX,  Nr.  S.) 

Söofn'geboljrner  §txx  |  #od)juefyrenber  £err 

Söeil  (£w.  SEBofylgcb.  ficfy  gütigji  erboten  fyaben,  Don  allem,  was  iaS 
noa)  aus  meines  fei.  ÜJcanneS  Tapiren  ebiren  würbe,  ein  (Sjemplar  für  bie 
£er$ogl  SMbliotyef  ju  faufen;  fo  bin  ia)  fo  frei},  ju  fragen,  ob  6ie  be* 
festen,  bafc  iä)  3(men  ben  erften  33anb  beS  SibaniuS,  ber  ifct  abgebrudt 
worben,  Riefen  foll?  Gr  ift  auf  Iwll.  Tapire  grofj  Ouart.  $er  Verleger, 
föicfyter  $u  Ottenburg  giebt  mir  anftatt  beS  ^onor.  eine  9ln$abl  djemplare, 
bie  id)  ju  Derfaufen  fwfyen  mu§.  . . . 

93on  £erbelot$  neuer2)  Orient« 23ibliot(>ef,  bie  r>or  3  3al)ren  in  #ollanb 
IjerauSfam3),  fyabe  id)  aud)  einige  (Sremfclare  erhalten.  ÜJtan  uerfauftc  fte 
in  Seibjig,  et>e  noefy  bie  bon  meinem  fei.  üflanne  unb  bem  $rof. 

Spulten«,  abgebrueft  waren,  für  20  Xfjl.  id>  würbe  fic  aber,  ncbji  ben 
3ufä^en,  gerne  für  15  Z{)1  lagen.  . . . 

@w.  Söofylgebofyrnen  |  gefyorfamih  Wienerin  |  drncji.  Otyriji.  iReiSfe. 

©ornum  beb  Königslutter4)  |  ben  27  9(ot>.  1783. 


l)  [Doch  bezieht  sich  vielleicht  hierauf  die  Zahlungsanweisung,  welche  Les- 
sing C.  F.  Weiße  in»  Briefe  vom  27.  April  1779  (Redlich  Nr.  50  j)  erteilte.  Ueber 
die  Bibliotheksrechnungen  vgl.  Danzel-Guhrauer,  Lessing  If?,  677  f.] 

t)  [Hdr:  neuen]  3)  [Vgl.  S.  896  A.  i.] 

4)  [Hdr:  8ömg«lnt$er] 


Digitized  by  Google 


I.  J.  Reiskk'k  Briefe. 


9H 


XXXI.   An  Ernst  Theodor  Langer  in  WolfenbiiUel. 
(Original  in  Wolfenbüttel,  wie  XXIX,  Nr.  3.) 

Jöotylgcbofjrner  #err  |  Hochjuetyrenber  £err  33ibtiotf>eFar 

(*n>.  $8ol)lgeb.  werben  ein  Osjemfclar  Don  #erbelot$  Orient.1)  $Mbl.  Don 
£eip$ig  au«  erhalten  fyaben;  benn  \d)  fyattc  fein«  hier  ber;  mir  oorrätljig. 
tyabe  id)  bie  (lljre,  3fynen  ben  crften  33anb  öom  ßibaniuä  wufcbjcfen. 
...  dm.  3Bof)lö€bor>rncn  |  geborfamjte  Wienerin  |  d.  C.  Ütciefe. 
Bornum  bei)  tföniggluther  \  ben  12  3an.  1784. 

XXX11.   An  Jw/tu*  Karl  Schläger  in  Gotha. 
(Original  in  Gotha,  wie  436,  Nr.  8.) 

28ofjlgebotyrner  £err,  |  #ocfouOerct)renbcr  #err  ©ejjeimbcrfjofraty, 

dm.  ffiohtgeb.  erlauben  gütigjt,  ba§  id>  mir  bie  dfyre  nelmie,  Ihnen 
$u  mclben,  bajj  ber  erjie  93anb  beä  $io  dfyrtyfojtomu«  näd^fte  Oftermefe 
ganj  gemijj  fertig  feijn  wirb.  . . . 

dm.  2Bof)!gebof)rncn  |  gehorfamjte  Wienerin  |  E.  C.  Meiäfe. 

Bornum  ben  12  9Ker$  1784. 

XXXIII.  An  Daniel  Wytienbach  in  Amsterdam. 
Original  in  Paris,  wie  4»5,  fol.  38.    Abschrift  von  Dr.  Koch.) 

ffiofjlgebotyrner  £err  |  ^oc^ueljrenber  £err  ^rofejjor 

3<f>  habe  f>ier  bie  dfyre,  3fmcn  mit  einem  dj.  be$  $io  tfi>rtof.  auf* 
jumarten,  unb  bitte  ge^orfamft,  biefe«  ©erf  in  £olIanb  befant  ju  machen, 
unb  ju  empfehlen.  . . . 

SWcin  fnefigcr  Aufenthalt  mirb  nur  4  JBocfyen  bauem;  bann  gebe  ict; 
roieber  na<ty  ©ornum  bei)  üöraunfa^weig  jurücf.  £aben  Sic  meine«  2Wanncä 
£ebcn«befcr;r.  unb  meine  Überfefcungen2)  au«  bem  ©riecfnfchen  erhalten?  6ie, 
mein  bejter  #err  *ßrofe§or  haben  mir  feit  ber  ^tit  ni(tyt  getrieben.  . . . 

W\t  \)tx$\tyx  Hochachtung  bin  id)  |  dm.  ffiofjlgeb.  |  ge()orfamjte  Wienerin  | 
E.  C.  Meiste. 

Seidig  ben  17  2Ral)  1784. 


0  [Hdr:  orint.]  *)  [Ildr:  Übetfefeung   Vgl.  s.  903  A.  4.] 


Digitized  by  Google 


912 


R.  FoERßTER, 


XXXIV.  An  Ernst  Theodor  Langer  in  Wolfenbuttel. 
(Original  in  Wolfenbütlel,  wie  XXIX,  Nr.  4.) 

Söofylgebofyrner  §m  |  #o$juef)renber  <&err 

3d>  nelrnic  mir  bic  61>re  6m.  28of)lgeb.  ben  2tra  93anb  be«  $io 
(%t)fojtomu0  äu$uf$icfen.  . . . 

$>er  £err  üttünjbircctor  Seffing  ju  ©rejjlau  l;at  mit,  fcr>on  fror  ein 
Var  3afyren,  gemelbet,  ba§  id>  mein  Portrait,  ba$  ber  fei.  £err  £ofr. 
Sefjing  ber;  fu$  gehabt,  mieber  jurürf  erteilten  foll1);  allein  ber  £err  %t= 
oocat  Sangenftrafc ,  ber  ben  Auftrag  r)attc ,  mirä  (Riefen,  fagte  mir,  ee 
fct>  ber;  6m.  2Bofylgeb.  Slbmefenfyeit  auf  bem  Scfylofje  eingefd)lo§en.  3)arf 
ify  alfo  mofyl  gefyorfamjt  bitten,  midj  gütigjt  ju  benachrichtigen,  mann  ify 
eä  (an  abfyolen  la§en ;  unb  ob  r>ielleicr;t  ber  Äajten,  in  meinem  üb  e$  bem 
fei.  Gerrit  £ofratf)  t>on  tfetyjig  au«  &ugefd;icft  fyabe,  nod>  t>orr)anben  iftY 
8olten  6m.  ©ofylgeb.  aber  SBebenfen  Ijaben,  mir  ba*  33ilb  anzuliefern, 
fo  bitte  beämegen  ben  £errn  fcangenftrafc  fragen  $u  lajjcn.  6«  ift,  unter 
anbem  ^ortraiten,  an  einer  9tofe  am  Stopfe,  unb  einer  9lrt  r»on  bunfel* 
gelben  fllcibung  f entbar2). 

üJlit  größter  ^ocfyacfytung  bin  icr;  |  6m.  ffiofylgeb.  |  getwrfamftc  Wienerin 
|  6.  C.  9tei«te. 

93ornum  ben  20  6e*t.  1786. 

XXXV.  An  Johann  Stephan  Bernard  in  Amsterdam. 

(Original  in  Leiden,  wie  8«,  Nr.  425.) 

Söofylgebofyrner  #err  |  £od)$uefyrenber  £err  <Jhrofejjor 

6m.  SBoljlgeb.  faßbare  3»f<Wt  »om  3anuar  biefeä  3at)rc$,  bie  id> 
aber  crfttid>  t>or  ein  par  lagen  erhalten,  mar  mir  eine  ganj  unermartete 

1)  [Ihre  Briefe  hatte  Frau  R.  von  dem  Advokaten  Langenstrassen,  dem  Man- 
datar des  Münzdirektor  Karl  Lessing,  bereits  am  21.  Februar  (78!  abgeholl  (Danzel- 
Guhrauer,  Lessing  II3,  677  f.,  wo  jedoch  der  Satz  S.  680:  »Kaum  halte  sie  (Frau 
R.)  von  Lessing  s  Absterben  gehört,  so  reiste  sie  in  aller  Eile  nach  Wolfenbütlel, 
um  ihre  Briefe  erhalten  und  vernichten  zu  können c  unrichtig  ist).  Langen- 
strassen schreibt  am  18.  März  178*  an  Karl  Lessing:  „SKobame  SRetSfen  hat  tyre 
Rapiere  felbft  oon  mir  abgelotet,  flogt  ober,  bafi  fte  nidjt  integra  todren"  (Original  in 
der  Universitätsbibliothek  zu  Breslau  Cod.  IV,  Fol.  88d).] 

2)  [Alle  meine  Nachforschungen  nach  dem  Verbleibe  des  Bildes  sind  vergeblich 
gewesen.  Ob  es  dasselbe  ist,  nach  welchem  der  Stich  der  J.  D.  Philippin  geh. 
Sysang  im  ersten  Bande  des  Demosthenes  praef.  p.  I  gemacht  ist,  muss  dahinge- 
stellt bleiben.    Blumen  trägt  sie  hier  im  Haar.    Vgl.  S.  913,  1*  f.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe.  913 

(trfcfyeinung.  <sd?on  vor  vielen  ^al^ren  tjatte  id?  bie  gelel?rte  2l>elt  obre* 
äJerlufte«  wegen  bcflagt,  benn  man  t>atte  mid?  be§en  al«  gewiß  verfid?ert; 
unb  au«  biefcr  Urfacr/e  t>abe  icr;  (Sw.  2Sol?lgeb.  93riefe  an  meinen  fei.  3)iann, 
ben  feiner  l'ebenöbcfdjreibung,  mit  abbruefen  lafjcn;  ta  fonfr  feine«  nod? 
lebenben  Briefe  ber?gcfügt  Worten  finb.  3d)  mup  (*w.  2i>ot)lgeb.  beewegen 
um  *i>er$eibung  bitten ;  fan  aber  aud?  $uglcid?  verfiaVrn,  bap  mir  bie  Über 
^eugung,  bajj  6ie  leben  unb  nod?  ein  reblicber  greunb  meine*  im  $rabe 
rufyenben  SNannee  finb,  fo  etfreulid)  ift,  bafj  id?  bic  Pflicht  um  *>er^eibiing 
^u  bitten  f>er^lid>  gerne  erfülle.  3d?  bin  fo  frei?  ein  (5'rcmplar  tiefer  geben«* 
befcfyrcibung  beizulegen,  weil  id)  vermutbe,  bap  fic  (*m.  !&ohlgeb.  nod)  un 
befant  ift.  .  .  . 

I  3Me  verlangten  Silber  l?abe  id)  bießbre  hier  beizulegen.  Wein  ttupfer^  foi.i* 
jricJ?  finbet  fict>  $roar  über  meines  ÜHannc«  v#orrebe  jum  $>emoftl?enc*,  allein 
er  r?at  gar  feine  Slenlicbfeit  t>on  meinem  (Äcfi^te.   ^ge^enbe*1}  $ilb  foll 
mir  aber,  nach  vieler  JyreunVe  ^crficfycrung,  gan$  ätmlid?  fel?n. 

6eit  ^ebn  fahren  lebe  id>  t?ier  auf  einem  £>er$ogl.  Sfraunfdnv.  Ohtte, 
ba«  mein  ^flegefobu  ber  3>rojr  von  (Sgibv  gepad?tet  bat.  begraben 
in  ten  (£efd?äften  ber  l'anbwirtbfd?aft,  fan  id?  nid>t  mehr  wagen,  einen 
latein.  ©rief  auftufeUen,  ba  id?  biefer  flrt  von  $efd?äftigung  gaii}  ungewohnt 
werben  bin,  unb  oft  nicht  fe  viele  ^eit  übrig  habe,  ein  var  beutfd?e  Sporte 
an  meine  näd)ften  (yreunbe  \w  fd?reiben.  (5w.  Sehlgeb.  werben  mir  alfe  ver- 
leiben bap  ich  J^nen  Dcutfd?  antworte.  3d?  lege  |  aud?  nod?  eine  ^eitheibigung  ioi.  s>- 
meine«  fei.  Wanne«  gegen  ben  £>errn  Witter  9)(id?aelie2,  bev,  auf  weld?c 
5U  antworten,  er  nicf?t  für  gut  gefunben  bat. 

. . .  (iw.  i&wljlgeboljrnen  |  gel?orfamfte  Wienerin,  |  (f.  (5.  !Hei«fe. 

Bornum  bet?  Äönig«lutl?er,  |  auf  ber  Vanbftrape  ^wifebeu  j  ^raunfd?weig 
unb  £elmftebt,  |  ben  24  Cct  1790. 

XXXVI.   An  Ernst  Theodor  Langer  in  WolfenbMlel. 
Original  in  Wolfenbüttel,  wie  XXIX,  Nr.  5,  ohne  Dalum.)3; 

($w.  ©oblgeb.  erhalten  t?ier  ben  neuen  Slbvrucf,  vom  erfreu  Sttanbc 

t)  [Es  ist  die  Silhouette,  welche  in  der  Gallerte  edler  deutscher  Frauen- 
zimmer mit  getroffenen  Schattenrissen,  3tes  Heft,  Band  II,  Dessau  und  Leipzig  1185 
S.  87  veröffentlicht  ist.l 

t)  [Ks  ist  ihre  Erklärung  ,An  das  Publicum'  vor  Allgem.  Lilteraturzeitung  vom 
Jahre  1786,  3.  Band.  Jena  I7A6,  Nr.  156.] 

3)  [Der  erste  Band  der  Oktav-Ausgabe  des  l.ibanius  kam  Ostern  t"«H  heraus 

Abbaodl.  4.  K.  S.  OeS«ll»ch.  d.  Wi»»*obcU    XXXV11I.  5S 


Digitized  by  Google 


9U 


R.  FöEASTER, 


bc«  Sibaniu*,  für  bie  perjogl.  $Btbliotl)cf.  9111c  bic  ben  erften  3tanfc  t»cr 
Ci>artau*gabe;  bie  nicfyt  fortgefejjt  n>irb,  gefauft  haben,  befommen  biefen 
cvftcn,  ohne  Gablung,  al*  eine  9lrt  6cbabIo«baltung.  . . . 

Qw\  ©01)10.  |  geherfamfte  Wienerin  |  ^rneft.  (ihrift.  JHeiefe. 

XX  XVII.   An  Emst  Theodor  Langer  in  Wolfenbültel. 
(Original  in  YVoIfcnbüllel,  wie  XXIX,  Nr.  6.) 

s$raunfcf;meig  ben  5.  Dcc.  1701. 

(im.  s&cl)lgeb.  verleihen  mir  eine  Anfrage:  3d)  ^abc  Dorn  £errn 
ttammerberrit  Vhmi  8ufnn  au*  Kopenhagen  einige  (Sjemplare  i>on  ben  Annales 
Moslemici  in  2  üöanben,  gro§  4,  auf  6$ieibep.  erhalten,  bie  id;  gerne 
um  ben  £ubfaiption*Vrei§  »erlaufen  möchte,  fönten  dm.  ©oljlgeb.  ni$t 
eine  batum  für  bie  £er$ogl.  3Mbliotf;cf  brausen?  .  . . 

(5  m.  s&oblgeb.  |  geljorfamc  Dienerin  |  d.  C.  9tei*fe. 

3n  ber  Wabame  tfatitag  ^aufc,  am  Sluguftötyor. 

Adr.:  31  n  |  &errn  Refrath  langer  |  ju  |  Wolfen büttel.  |  frei). 

XXXVIII.   .4»  Emst  Theodor  Langer  in  Wolfenbültel. 
(Original  in  Wolfenbültel,  wie  XXIX,  Nr.  7,  ohne  Dutum.) 

Gm.  ©oblgeb.  Derselben ,  bap  id)  fo  fpätc  antmorte!  3d>  bin  bureb 
Öefud)  abgehalten  korben. 

Jft>a*  bie  Abulfcdae  Annales  Moslemici  ijjt  foften ,  unb  auch  wa* 
bor  £ubfcrtytionäpreip  baüon  gemefen  ift,  habe  id>  in  ber  biepigen  <sd}ul* 
budjbanblung  nicht  erfahren  fönneu.  Ü)teiu  fei.  Wann  tjcit  biefe*  Seif 
au*  beut  avab.  in*  Deutfdje1)  überfefet,  unb  fer/r  mcle  ttnmcrfungen  ba^u 
binterlapcn;  Don  melaScn  ber  fei.  Effing  Pcificr;ertc2},  c*  jteefe  ein  mahrer 
cfo<i{\  Pen  arab.  (>)e(el)rfamfeit  brinnc.  Der  #err  Äammcrr^err  Pcm  £uhm 
^u  Kopenhagen,  bei  mir  fric  fämmtl.  Tapire  meine*  fei.  Wanne*  abgefauft, 
hat  bie  Stoßen  ^um  Drucfe  biefe*  ÜBerfc*  hergegeben,  unb  ber  £crr  $ref. 
^Ibler  511  Kopenhagen  ijt  ber  £>erau*gcbcr.  Drucf  unb  *Papir  ftnb  fel/ön.) 
Der  arab.  3>rt  ift  mit  abgebrueft.    Der  £ubfcriptiou*preip  voirb  leicht  ju 

und  gelangte  in  den  Güllinger  Gel.  Anzeigen  dieses  Jahres  (3.  Septbr.  S.  tili  f. 
zur  Besprechung.]  t)  [Vielmehr  ins  Lateinische.] 

2)  [Vgl.  Lebensbc?chr.  S.  153.] 


Digitized  by  Google 


J.  J.  Reisee's  Briefe. 


915 


erfragen  fetyn;  unb  id>  will  gerne  Den  Atn  %\)ti\  baDon  nod)  falten  lapen, 

wenn  id)  bie  erhaltenen  (Sjemfclare  lo«merbcn  fan.  . . . 

@w.  28or;lgeb.  |  gefwrfamfh  Wienerin  |  G.  C.  iKei«fc.  . . . 

Adr.:  De«  |  #errn  £ofaty  Sänger  |  J&oblgeb.  |  ju  |  ©olfenbüttel 

gicbfl  einem  |  «Pacfgen  Sucher,  |  bejetd>nct  |  H.  II.  L. 

XXXIX.  An  £nw/  7Wor  Lan^r  i»  Wolfenbütlel. 
(Original  in  WolfcnbüUel,  wie  XXIX,  Nr.  8.) 

Söofylgeboljrner  £err  |  £od^uer;rcnber  £crr  Iwfratt) 

($w.  ffiofylgeb.  »erlangten,  Der  einiger  3*it/  ben  tyreip  Den  Annales 
Moslemici  Abulfedae  arab.  unb  latein.  in  grc§  4  $u  wifcen.  Der  Saben* 
preip  jebe«  «ante«  ift  8  Sijaler.  . . .  3ft  (Sw.  ©ofjlgeb.  gefällig,  ein«  gu 
nennen,  fo  bitte  gelwrfamjt  um  balbige  Antwort.  . . . 

6w.  28ol>lgeb.  |  gelwrfamjic  Dienerin,  |  (fr.  (il>r.  fltei«fe. 

Sraunfd>weig  ben  8  3un  |  1792. 

Adr.:  De«  £errn  -fcofratr;  Sänger  ©oljlgeb.  |  *u  |  ©olfenbüttel.  |  fror?. 

XL.  An  Ernst  Theodor  Langer  in  Wolfenbütlel. 
(Original  in  Wolfenbiillel,  wie  XXIX,  Nr.  9.) 

Sraunfcfyweig  Den  20  gebr.  1794. 

(Sw.  28ol;lgebor;rnen  erlauben  mir  gütigft,  3tmen  mit  einer  Sitte  bc= 
f$werli$  ju  n>erben: 

«Wein  fei.  üttann  gab  in  Den  3al)rcn  1757—66,  fünf  Sänbe  Ani- 
inadvers.  ad  Graecos  Auetores  berau«;  3m  5,ai  Santo  ftnb  Anmerfungcn 
über  Den  Sibaniu«;  3n  tiefem  mufj  id)  notfywenbig  etwa*  nacfyfeljen,  fan 
aber  mein  eigene«  (Somplar  Davon  nirgenD«  jtnben.  Diefe«  Sud)  ift  auf 
Der  $erjogl.  Sibliotfjef  ju  ©olfcnbüttel,  Denn  id;  babc  e«  fclbft  an  Den  fei. 
•perrn  $oftaty  Sefftng  getieft.  @w.  2öol)tgeb.  «weifen  mir  Daher  eine 
fetjr  grope  ©efälligfeit ,  wenn  5ie  mir  tiefen  5,fB  Sanb,  in  welkem 
flnnwf.  über  Den  Sibaniu*  jieben,  auf  einen  lag  gütigjt  fenDcn.  Da« 
gan^c  9tacr;fer;en  ift  vielleicht  in  einer  SicrtelftunDe  geflohen,  unb  bod)  ift 
e«  notbwenbig.    9Rit  gültiger  .^od)ad)tung  bin 

ßw.  ©ol)lgeb.  |  gerjorfamjtc  Dienerin  |  (t  C.  üHei«fc. 

Adr.:  £crrn  iRatb  Sänger  |  2i>oblgeb.  |  }u  |  ©elfenbüttel.  |  frei). 

5H* 


Digitized  by  Google 


916  R.  Foebsteb,  J.  J.  Reiske  8  Briefe. 

XI J.  An  Ermt  Theodor  Langer  in  Wolfenbüllel. 
(Original  in  Wolfenbüllel,  wie  XXIX,  Nr.  4  0.) 

(hb.  äSobUjeK  ermatten  fnerbet)  ben  3ltB  99anb  nom1)  ?ibaniu«,  ben  ber 
Verleger  für  2  Ibh  berfauft.  3d)  bitte  mir  aber  nur  1  Ztyx  12  gg.  au*, 
unb  erfuaV  (5u\  SBoblgeb.  tief«  ®elb,  an  ben  3>roft  i>on  Ggibt)  ju  Vernum, 
abzugeben  >u  35raunja)weig,  beb  £crrn  Rillen  am  Wcgibieninarfre,  ju  fenben. 

.  . .  Ghv.  ©ofylgeb.  |  gefyorfamjte  Wienerin  |  6.  C.  SRctefe. 

.Hemberg  beb  ©ittemberg  |  in  C£hurfad?fen.  |  ben  27  «Rod.  1794. 
£ier,  wo  id)  mir  ein  £au$  getauft  Ijabc,  »erbe  id>  jrete  bleiben. 

XML  An  Emst  Theodor  Langer  in  Wolfenbüllel. 
(Original  in  Wolfenbüllel,  wie  XXIX,  Nr.  H.) 

Ädnbcrg  ben  7tfn  $ee.  1797. 
*Job;lgebot)rner  #err  |  £odper)rcnber  $err  töatb 

Sie  erhalten  cnblid?  bierbeb  ben  4tot  SBanb  bom  i'iban.  3>ic  tolle 
($intl>eiluug  ber  $anbe  —  bie  $)rucffebjer  —  unb  noch  manä)erleb,  bae 
anberö  febu  fönte,  bat  man  bem  Verleger  $u  berbanfeu,  ber  feine  Erinnerung 
annabin.  J)ie  2  Iblr  bitte,  gütigft  an  ben  $errn  2)roft  bon  @gibi>,  ju 
Gamben  ben  ^raunfaSmeig,  ju  fenben.  3ur  Ojterme§e  foll  aud)  no*  bae 
Otegiftcr  erfdjeinen;  bas  ber  bisherige  Factor  ber  £anblung  nid)t  b.aben 
wolte,  ber  jurit\c  #err  Siebter  aber,  ber  fie  ifct  übernommen  bat,  in  aller 
6ile  »erlangt.2)  . . . 

(5w.  SBoblgeb.  |  gcl>orfamfte  Wienerin  |  (S.  C.  Mciefe. 

1)  [Hdr:  oon] 

S)  [Der  \on  Krau  K.  geferligle  Index  isi  nicht  gedruckt,  obwohl  ,die  Hand- 
schrift schon  einige  Zeil  vor  ihrem  Tode  (t7.  Juli  1798)  in  des  Verlegers  Händen 
war'  (Inlclligenzblall  der  Neuen  allg.  dculschen  Bibl.  Bd.  40  Nr.  41  S.  341).] 


Digitized  by  GoogleJ 


INDICES. 


Abil  Walidi  808,  3L 
Abilfeda  s.  Abulfeda. 

Abrcsch  84,  L  86,  L  87,  3JL  88,  iL  224,  L 
364,  iL  387,  26_l  iL  392,  4_L  404,  iL  409.  5. 
444,  iL  ȟ.  H.  '.49,  IL  63<,  37.  779.  3JL 
788,  IL  790,  ilL 

Abu  Giafar  242,  L  296,  LL 

Abu  Oseibia  168.  LL  296,  IL  783,  IL  894,  iL 

Abulfeda  18,  Li.  437,  2,  4_47,  Ii  iL  4  3  4,  L  4_56. 


iL  4_57,  IL  4  64,  LL  162,  4  0.  4  63,  ig.  LLL 
47.  4  85,  LL  24JL  1_2j  IL  270,  iL  274,  20— 
283,  U  ;  ±2.  345,  IL  32JL  L  334,  iL  339,  iL 
344,  LL  349,  L  354,28.  366,  Li  374,22.  383, 
:JiL  390.4  5.  393,24.  ,'.30,4  3.  53  4,6.  537.  6;  ÜL 
544,  LL  543.  Lft,  554,  LL  556,  L  652,  iL  658. 


10,  664,  LL  66S,  S_  668,  LL  700,  L  7JLL  iL 
705,  5.  706.  3,  707,  3jL  749,  9;  3JL  721,  9. 
730,  L  73i.  il  ;  ii.  740,  1  ;  IL  757,  L  764, 


iL  TJMjL  799,  LL  805,  L  808,  LL  SIL  Li 

842,  iL  94»,  9j  ÜL  945.  IL 
Abulola  447.  22.   XIII,  20J  847,  4_L 
Abulpharagius  668,  26;  30. 
Achilles  Tatius  8S3  n.  L 
Adami  386.  iL  766,  LL 
Adler  LLL  iL 
Adonis  435^  L 

Adrianus.  diaconas  223,  IL  229,  LL 
Acgius  Spolctinus  74,  L 

Aelianus  52,  4  3.  65,  20.  84,  25.  438,  43.  478, 
LL  892,  LL  396,  IL  449,  2_i  L  460,  iL  564, 
LL 

Aeschincs  74,  L  487,  L  490,  iL  503.11.  626,11. 
630.  3jL  633,8.  649,  iL  734,  iL  734,29.  738, 
iL  797,  IL  BJM,  LL  823,  23.  830,  4  8.  834, 


3JL  832,8.  835,8.  837.  4  9.  839, 4  ;  iL  848,  3L 
Acschylus  45,  L  46.  iL  49,  4_6_;  21  84,5.  86, 
3j  L  HL  L  486,  3jL  289,  L  36L  L  387,  28. 


505,  3L 
Aesculapius  469,  iL 

Aesopus  646,  i  846,  L  853.  iL  864,  iL  870. 

IL  872,  LL  87^.  L  874,  LL 
Aetius  4  60.  20.   4  78,  LL  184,  40.  222,  L  260. 

iL  607,  LL 
Agathemeres  24,  IL  25,  L 


Agius  de  Soldanis  4_4fi  n.  L  455,  IL 

Alberti  23,  iL  3JL  L  56.3JL  58,  LL  4  75,  iL 

374,  Li  383,  iL  624,  1 
Albertus  Stadensis  654,  L 
Albinus  Plat.  63^  l 

Albinus,  Beruh.  Siegfried  1  LL  LL  4  30,  iL  4  37, 

iL  466,  L  653,  J  L 
Alcaeus  52,  iL 

Alciphro  29,  iL  457,  M,  216,  L  254,  LL  295, 

LL  334,  23i  iL  359,  L  407,  IL  433*  LL 
Alcman  32^  LL 
Aldus  s.  Manutius. 

Alexander  Magnus  431,  iL  620,  ü  6J_L  L 

Alexander  Rabbi  A  i_l  L  6,  iL  14.  47.  4JL  LL 

Alexander  Trallianus  607.  LL 

Alexandrinorum  p.itriarcharuni  hisloriu  5,  ilL 

Alferganius  50,  LL 

Allatius  876,  LL 

Alwardi  700,  iL  796,  IL 

Amaduzzi  LL6.  iL  L 

AmmcndorfT  24  9,  LL 

Ammianus  Marcellinus  553,  L  807,  iL 

Aramouius  2^lJL2^2A2JL2_i3LaL.LL33, 

iL  3_L  LL  36.  6_;  iL  37,  L  40,  iL  44,  4  9; 

iL  48,  3_L  52,  L  59,5;iL62,LLIL7_:LL 

4  27,  LL  253,  LL  379,  L  386,  iL  467,  L  774, 

LL 

Amralkebi  [6,  LL 
Anacreon  24_0,  iL  846,  iL 
Audocidcs  288,  1 t>.  292,  IL  738,  iL 
Andromeda  50,  L 
Angli  s.  Britanni. 

Hv&nXnY'tK  itxffioQittf  334 ,  L  334.  3JL 
Anthologia  Graeca  90,  IL  92,  LL  4  32,  LL  J 39, 
48 — <  45.  3JL  U9,  LL  34  7,  LL  382.  25.  406, 
il;  IL  42L  iL  *26,L  430,  3L  445,  LL  447. 
7.  450,  8.  454,  IL  436.  3  4.  458.  48.  460.  L 
463,  L  464,  ?j  LL  466,  1 ;  3_L  470,  4_7j  25j 
LL  473,  LL  477,  L  479,  4_3j  iL  4*3,  iL 
484,  iL  494,  LL  50T,  iL  520,  iL  526,  L 
333,  5.  535.  4  8.  583.  30.  84«.  4  9.  832,  LL 
837,  L  838,  L  866^  20—868,  L 
Anthologia  Latina  254,  L  261,  L  732,  iL  755, 
LL 


Inpices. 


Antigonus  Dosou  534.  22. 

Antiphon  738,  iL  804_j  LL 

Antonini  Itincrarium  508,15, 

Antoninus  Philosophus  34.  IL  335.  4L  397.  9. 

561,  UL 
Apollodorus  2*.  31.  34_,  IS. 
Apollodorus  Poliorc.  <  75,  2L  4  7fi.  5. 
Apollonius  Cit.  312  n.«4.  Vgl.  L1A  ilA  XIV,  2. 
Apollonius  Rhodius  39.  4j  4L  70,  L  330.  5. 

464,  2L  718.  31. 
Apuleius  469.  5. 
Arabismus  CJK  LL 

Arabsiada  4,  15.  7,  34.  8.  34.  UL  2.  665.  30. 

763.  4. 
Aratus  99,  LL  400.  LL 

Aretaeus  4 83^  iL  484,  L  20L  11.  240^  UL  21_L 

IL  247,  4  8—34  8,  14.  230,  21.  331,  27—232. 

IL  233,  5.  337,  4  6—238.  43.  244,  4JL  394. 

IL  328,  21.  334,  LL  34_4_.  34. 
Aristaenetus  449,  14.  387,  21L  388,  4j  35.  392, 

L2  n.  5_1  22.  397,  UL  404,  UL  454,  L  464_,  3JL 
Amtides  425,  IL  1*8,  IL  146.  Ii.  205,  iL 

454,  UL  56L  3.  745,      IMi  Li  Ii  773,  1  ; 

2JL  774,  4  :  i2.  775,  4j  3JL  779,  iL  780.  2. 

784,  IL  786.  4_3j  Ü  789,  21  ;  LL  790,  iL 

802,  33.  804,  2.  805,  32.  806,  3JL  842,  fi«  847, 


UL  848j  L  84JL  UL  824^  UL  822,  fi.  824,  IL 

835.  ÜL  826,  Li,  839,  LS.  87_L  L  890.  22  n.  3. 
Aristophancs  46,  2,  49,  25.  54.  4J7j  22.  70,  IL 

7<,  49;  iL  75,  29.  87,  5j  IL  4  25.  4  4.  4  28. 

10;  36_  448,  3.  149,  UL  450,  UL  4  5»,  13.  494. 

25.  495,  &  250,  L  254,  LL  342,  L  368.  UL 

490,  UL  498,  LL  503,  2.  540,  UL  54  3,  4  0. 

545.  10.  527,  3JL 
Arkcnholtz  482,  23.  454.  25. 
Arnaldus  44,  iL        L        12.  4  05.  L 
Arnobius  4  76,  11. 
Arnold us  s.  Arnaldus. 

Arrianus  128,12.  130,  4.  146.  23.  4  79.  25.  537, 

4  5,  564.  UL 
Arsenius  459,  ifi.  466,  UL  »93,  UL  504,  UL 
Artemidorus  355,  UL  479.  L  48L  13.  545.  iL 

564,  LL  79L  IL 
Askew  452,  33.  458,  35,  460,  UL  464,  UL  469, 

2.  470,  LL  488,  25.  «ü,  3,  349,  4JL  370,  UL 

720,  49.  724,  UL  785,  4  5.  774,  4_4_:  21.  844 

n.  L  849,  3JL 
Athenaeus  49,  13.  99,  12. 
Augsburg  819,  5.  853.  32.  867,  Ii. 
Aventinus  21 4^  42 

Bach  435,  2.  ÖLT,  32.  533.  25. 
Bachet  863,  UL 
Bahrdt  6JLL  M. 
Balck  5JUL  ÜL 


Bmidini  742,  iL  8U.  4  L  853,  33;  IL  «63.  'j 
n.  2.  866,  13. 

Barberina  bibliotheca  876,  5. 

Barnes  460,  2.  504,  3L 

Barth,  Caspar  46t,  22,  666,  LZ,  869,  *L 

Basilius  69,  32,  70,  2. 

Batavi  839,  IL  545,  12.  4ML  23.  221.  IL 

Bauer  5J9,  L 

Bausc  859,  iL 

Bautzen  574,  32. 

Bavaria  740^  2iL  744,  IL 

Bei  398,  L  570,  LL  6_H>,  2L  667,  L  67L  Ii 
696,  2L  699^  4  ;  L  744,  23.  743,  LL  717.  ii 
736,  2.  78»,  L  740,  2L  745,  UL 

Belgium  858,  HL  476,  1  771,  iL 

Benenatus  748.  L 

Bentley  51,  LL  65,  48;  LL  69^  iL  424,  UL  461, 
L  237,  7_i  UL  244,  iL  jl  LL  378,  3JL  674.  L 
218,22. 

Benzel  409,  17. 

Berengar ius  Turonensis  827,  11  n.  L  834,  4S. 
Berger  438,  iL  456^  IL  457.  18.  459,  i,  464, 

UL  468,  24.  496.  IL  546,  2L  803,  2. 
Bergler  29,  iL  1 50,  L  237,  L  405,  iL  434.  44. 

485,  15.  444,  L  476,  LL  626,  2.  694_,  L  614. 

IL 

Berlin  884,  UL 

Bernard,  Edward  835,  LL 

—  Joh.  Stephan  43,  iL  49.  L  68,  LL  99,  LL 

127.  4_0j  LL  394,  L  664.  LL  788,  LL 
Bianchini  425,  M. 

Bianconi  608,  12.  626,  iL  31 L  2L  865,  LL 

322  n.  l 
Bimardus  180.  2L  1_KL  L 
Bio  685,  20,  858,  L 
Biörnsthäll  80»,  8j  23. 
Bluhme  838.  L 

Bocbart  30,  4_5,  2L  64.  L  73,  23. 
Bochtarius  229,  31. 
Bode  325  iL  L 

Roden  747,  IL.  748,  L  825  n.  L 
Boehme  69^  21 .         25.  740.  13.  754^  L 
Boerhave  624,  LL 

B oerner  445,  UL  424,  8.  424,  UL  426,  IL  42», 
3.  442,  22.  443,  L  478.  ÜL  ^5L  HL  552,  -IL 
804,  3.  807,  LL 

Bogar  860,  UL 

Boie  894  n.  L 

Bon  dam  362,  l 

Bongiovanni  483,  2. 

Borcana  1  90,  22. 

Bordah  257,  12.  313,  jl 

Born  S49,  2. 

Boscheiden  54,  IL  52.  iL  83.  L 
Bourdelot  66,  iL 


1nmt.es. 


019 


Brandborst  154,  2.  J 84,  Ii  X1IJ.  Ü 
Breitkopf  7J_6.  14;  4i  725,  1_L 
Breslau  73V,  4.  742.  *i 
le  Bret  71»!  Li 

Britanni  724^  Ifi,  774^  Ü  849,  ü  857,  6, 
Brucker  786.  ü  828_,  1 L 
Brnnck  857,  IL  858^  iL  8JÜ  L  892,  3- 
Buchncr  432.  Ii 

Büsching  794^  L  ftü  Ii.  8JJL  LL 
Burigny  64  2,  2i 
Burkhard  £75^  Ii 

Burman.  Caspar  8L,  ü  90.  LL  ML  23j  34. 
Burniiin,  Peti-r  JlÜ  U.Ü  ;XIII,  9^ ;  Chnuvin  280,  JJ  il  L 

4^2^2^4X2X51^5^6^9^6X10.'  <-l)io  6JH,  3JL  »iL  3JL  8J_L  L 

65.  LL  66,  iL  67,  L  72.4  7.  74.24.  76^7x1  Chorerius  485,  ü 

Ii  8L,  20,  89,  2X  90.  2X  96,  ai  97,  i  476.  j  Christ  192.  Ii  4  95,  ü  200,  Ii  23«.  L  412. 


Celsus  4_6!L  7—30.  236.  L  ÜL  Ii  260.  2X 

292,  2JL  ^28,  UL  626,  3i 
Censorinus  458.  L  459.  27. 
Cesarotti  T*i,  I  ilL 
Chalifa  s.  Ilagi  Chalifa. 
Charisi  8^  L 

Charito  LH,  8j  2i  HS,  2X  4_19.  6;  IL  LH. 
ü  422.  2J ;  ü  436.  Li  437.  Ü  439,  L  Üi 
ü  452,  L  156,  12.  138,  6.  4  7s.  Ü  lliü 
221.  5.  24L.  i  292.  3i  3JX  iL  3*0,  Ü  3S.4. 


LL  39A  Ii  397_.  Li  $X 
728,  LL  846,  Ii 


3i  ili  Ii  Ü2, 


1_L  486,  Ü  4_9JL  ü  2_L«.  3i  ÜL  iL 
Burman,  Peter  Secundus  234.  ü  242,  2X  iüL 
IL  293,  i  385,  Ii  3_40i  LL  4«^  20,  430,  Ii 


Ii  4JM,  i  497,  L  499.  iL  2i  5XL  29; 
3JL 

Christine  432^  2X  444,  10.  454,  2X  i£i  Ii 
453,  28.  455,  3i  458,  L   462^  ü  490,  LL  Chrysococca,  Georg.  249,  27.  27S.  14.  289.  :I2. 
536,  42  :  4  7.  567.  i.  fiOX  2i  «26,  3X  627^  1  .  Chrysoloras,  Manuel  64,  3L 
63«.  3i  TJX  L  779,  2JL  18JL  2J :  3i  80L  L  1  Cicero  24^  2i  59^  3.  397,  2i  600.  LL  «OL 
807,  2X  822.  Ü,  |     9;  ü  603.22.  625.22.  634.  4  4,  640.4  1.  6*1.3, 

Burscher  734.  i,  ,  v.  Cichin  849,  2, 

Cinnatnus  368.  22. 
Clarkc  696,  1!L 
Clartnundus  482.  Ii 


I 


Caabus  253,  ü  303,  2i  3ü  iL 
Caelius  Aurelianus  415.  <L 
Caesar  893.  ii. 
Calderini  i^i  ß- 
Callenberg  343.  10. 

Callimacbus  451^5JJÜ87.Ü8LÜ  328, 
7_:  9,  444,  7.  430,  3—451,  38.  525,  28.  741, 
i  747, L 

Camerarius  9JL  ü 

Camper  52X  1. 

Canter  105,  i 

Capperonnier  III  24,  742.  ü  &JX  3- 
Caramallos  479,  L  482,  L 
Cardonnc  753  n.  4.  804,  Ii  8JÜ  L 
Carmeli  234,  Ifi,  254^  LL  28L_  IL  322.  a.  4JX 

Si  432,  Ii  467,  2i  47L  ü 
Carpiov  259,  2i  283,  23_.  29_L      HL  2X  306, 

Ü  318.  Ii  aiL  Ü  340.  Ü  M9K  23,  407, 

34,  44^  ü  426,  3,  564,  3  i  3, 


Claudianii«)  67,  3, 
Clodius  134_j  ü  488,  1 

Cober  607.  3i  626,  ü  686,  ü  697,16,  711, 


ü  713,  30.  718,  22.  728.  4  3    74:;,  Ü  865, 

L  870J  Li  874,  2i 
Cocchius  342.  2i  350^  2i  354.  2i  399.  Ii 

434,  LL 
Colomb  703,  ü 

Coluthus  234,  UL  293,  2i  300,  4S.  323.  Ü 
Constantinus  Africanus  496.  iL  204.  28.  2t'2, 

ü  203,  Ii  205,  i  243,  20,  230^  LL  290,  16. 

296.  L  337^  a. 
Constantinus  Porphyrogennetus  85,  i  187,  i 

492,  iL  391_j  i  395^  Ii  405.  Ii  407,  i  4H. 

Ii  446,  2i  449.  i  422,  2i  426.  Li  437.  iL. 

440,  3.  446,  a.  452^  3j  1  L  463.  11.   463.  19. 


Carteroniachus  867.  i 
Casaubonus  9^  iL  LÜ_LL 

908,  ü 
Caselius  682, 10. 
Casirl  7J4,  ü  8JLL  ü 
Cassel  177,  <0. 
Cassius  461.  i 

Catalogus  codicum  Arabicorum  Loidcnsium 

76,  L  TL  LL  80,  Ii 
Catullus  L5L  3i 


'.69.  ü  472,  LL  520.  5L  364,  i  5*5.  ü 
Cornelius  Nepos  323,  L 
!  Corpus  Iuris  843,  i 
^  IL  743,  27.  |  Corsini  2JH,  Ü  299,  Ii 

Corte  37s,  2i  416,  L  4M,  Ii 
Cramer  666,  23. 
Crinagoras  497,  9- 
Crusius  476.  ü  567.  3i  «93,  3J», 
Culencamp  s.  Kulenkamp. 
Cunningham  H88,  3- 
Cuper  45L  6.  464,  Ii 
Cuitius  21 4.  2JL 


920 


Inthces. 


Cyriacus  98j  Li  il  4.  09,  4L  IM,  L  XIII.  LL 
Cyrillus  755.  LL  73tt,  L 

Dacier  8fi6,  L 

Dänemark  «58,  ü  «96.  iL 

v.  Dambrowski  fififl  u.  2.  TSV,  Ul  iL  L  904.  L 

Damm  670,  L 

Daum  230,  iL  |45,  iL 

Dawesius  15?^  iL  460,  L  343.  L  412.  iL  415. 
iL  XIV,  L 

Deguigncs  810,  iL.  86JL  8  il  L 

Demetrius  I'cpagomenus  404.  48. 

Dcmoslhenes  53.  L  62,  11.  135,  iL  534,  iL  017, 
L  626.  10.  1)28,  17;  LfL  630.  32.  6AL  3^  Li 
Ii  633^  8_;  21L  »>35.  22j  iL  649,  IL  654.  iL 
663.  iL  GfV7,  LL  676.  22.  681,  L  682.  32. 
t.83  n.  4.  686.  Ii,  68^  L  §95,  LL  fi9JL  2L 
709.  I_2_;  25;  iL  7_LL  2.  TU.  iL  714.  4_7j  LL 
717,  iL  719,  iL  722.  1_L  72L  2,  L  725. 25. 
726.  4j  iL  HL  i2j  2L  734_,  LtL  733.  29.  736, 
iL  738.  L  74L  17_i  21L  LLL  L  746.  LL  747, 
Li.  7*8j  L  754,  iL  738,  LL  759.  IL  7rt0.  ifi. 
762.  L  766.  13.  768.  L1L  774_,  IL  772,  liL  L7_L 
17;  2L  775,  1.  776,  12.  777.  9.  778.  2_;  iL 
779,  i±-  IM,  L  7SL  iL  784,  ÜJ  iL  785^  HL 
26.  786.  iL  78a,  LL  792,  LS,  7_9L  Li.  LLL 
iL  798.  2j  4L  800,  Li.  802,  iL  8JLL  iL  SGL 
LL  807,  iL  809,  12;  IL  &LL  UL  Sil  3.  8LL 
22.  >  1 5,  L  äiL  Ii  ü  ML  4_:  2JL  819,  11 ; 
24.  821.  15.  8*2.  32.  824.  20.  825.  26.  827. 
2L  828,  LL  829.  8j  -IL  83^  iL  832.  iL  &LL 
17.  834.  iL  833.  LL  UM.  L  844.  L  85L,  3L 
874,  IL  878^  L  881,  fi. 

Dexore  244,  IL 

Diuarchus  835.  L 

Dio  Cassius  186.  24.  259.  11.  365,  13.  381.  23. 
386,  LL  HJT^  L  4M,  7—403.  UL  448.23.  454. 
i9.  460.  15.  489.  L  52*2  L  526.  1  4.  561 .  9. 
572.  LL 

Dio  Chrysostomus  34,  aL  3^  2L  425.  iL  146. 

ü  179,  23.  426.  17.  431,  UL  499,  30.  561. 

L  774,  30.  896,  4gj  n.  L.  901.  24.  903.  12. 

907,  1  ;  iL  908,  2L  941_,  1_3_i  ^  ÜiL  L. 
Diodorus  Siculus  289^  L  4ji92  LL  524.  L  564, 

L  573,  2L 

Dionysius  Halic.  56L  L  602,  LL  794.  LL  ftiL 

L  84^  iL  864j  2.  87*5,  iL  877.  iL 
Dionysius  Perieg.  756,  L  763.  Li, 
Dionysius  Thra\  52,  5JL 
Diophantus  863,  LL 
Dohm  838^  28,  839,  iL 
Dousa,  Georg  8L  J . 
Dow,  Alex.  869.  9.  n.  L 
Drakcnborch  779^  3iL  790.  3_L 
Du  Maas  749,  LL 


Du  Moulin  LLL  iL 
Dürer  867.  IL 
Düker  822,  iL 

Ebeling  828,  IL 

Eberl  843^  IL  845,  L  ftSJi  il.  L  90^  IL 
Eck  809^  1  0.  L 

v.  Egidy,  Moritz  Christoph  SSfi  n.  L  90*.  ü; 

IL  L  913,  iL  9M5,  5j  iL 
Eichhoro  752,  3JL 
Eldik  665,  UL  857^  L 
Elmacinus  XVI.  UL 
Kphorus  40,  iL 
Kpigrammata  74^  L 

Epistola  ad  Hebraeos  392,  L  ÜL  L  435.  iL 

Kratosthcnes  49.  30.  76,  L 

Erb  751j  15  Q,  L  754!  3_L  80J,  UL 

Ernesti,  Aug.  Wilh.  695^  L7  IL  3  u.  L  746,  IL 
751.  L  794,  iL  807,  22. 

—  Jo.  Aug.  183,  JL  236,  L  340,  L3 ;  LL  355. 
iL  356.-  *  I  *-L  3Mj  i&  396.  iL  398,  L  411, 
2L  429,  LL  438,  iL  444,  L  469,  L  487,  L 
488,  3JL  490.  IL  493.  iL  496,  L  497,  L  300. 
L  503j  L  514,  iL  525.  iL  531,  LL  SfiL  2a. 
Vi9,  iL  579.  U;  iL  582,  iL  586,  iL  58^ 
LL  592,  ±5.  604^  3_L  644.  L  663,  iL  666.  4  k. 
(i'.)j,  M  «',93.  10.  »'.9  t,  27.  697,  83.  698.  4  7. 
702,  6.  IM  iL  i-  71 G.  ir,,  718,  13.  7JLLLL 
723,  iL  736,  L  741L  iL  746,  LL  HL  L  751, 
L  75i,  iL  75^  3_L  759,  iL  764 ,  iL  767. 17. 
774,  L  777.  IL  794.  29 ;  33.  797.  L  ML  IL 


804,  L  8Q7.  iL  826,  211  IL  L  870,  L  8SL  5 
IL  L  898,  LL 
Ernst  462^  L  ♦63,  L5_ 

Erotianus  4L  4L  64_,  LL  68,  l_4j  11  IM.  iL 
Erotici  LSJL  3JL 

Erpenius  279,  iL  526*  3_L  527,  iL 
Esger  58,  iL 

Etymologicum  Magn.  38,  L  7L  1  L  68S,  2. 104, 

L  743,  iL  715J  iL  HL  iL  718^  L 
Euclides  123,  L 
Eulenspiegel  872,  iL 
Eulogius  198,  iL 

Eunapius  259,  19.  294,  iL  568,  3JL 
Euripides  45.7.  46,23.  49.  1_5j  IL  123.11.  126. 
iL  1_3L  iiL  M14,  iL  20L  L  2T7,  iL  21L  Lfi- 
294,  iL  457,  iL  459,  ilL  i66,  LZ ;  2JL  47V, 
12;  4L  49J2  L  5042  L  505,  iL  515,  LL  54Ji, 
L  5252  LL  5i6,  UL  55JL.  iL  559,  iL  560,  L 
62 4.  1_!L  6i5,  iL  «28,  L  635.  L  638.  L  6~S, 
IL  im,  L  7292  SJL  Til^  JL  7702      ITA  L. 
790.  iL  83  72  L 
Eustathius  23^  iL 
Evangelium  Lucae  433,  IL  436.  L 
—  Marc!  68,  L  72,  iL  436,  iL  482,  L 


I 


021 


Fabricius,  Franz.  fiiL  L 

—  Georg  ßJ^lL 

—  J.  A.  563,  3JL  601,  Ii  88JL  L 

—  Johannes  8*7.  LS.  il  1 

—  Simon  746,  UL 
Falckenburg  687,  iL 
Falco  448,  iL  45JL  UL 

Felicianus  71L  M.  724^  LL  742,  ü  793,  IL 
Fessler  639.  iL 

Fischer  482.  iL  4_KJL  L  490.  iL  503.  iL  626, 

L  63«,  L  665,  ü  734.  29. 
Fonteyn  328,  L  350,  iL  3_£L  i  388.  &  4M,  L 

481.  L.  625,  i 
Francius  459.  L 
Freeman  ML  iL 
Freisingen  825.  (L 

Friedrich  d.  Grosse  262,  LL  Mi.  L  Mi  il : 

22.  688,  JJL  7JJ,  L  850,  L 
FriUch  682,  ÜL 

Froriep  712,  12,  73G,  L  740,  LL  764,  <7J  iL 
79L  2^  792.  i  797.  L 

Qttbler  83L  iL  832i  3JL  ML  LL  8JÜ  L 
Gagnier  185,  iL  240,  ü  270.  iL  5JL  ü  5LL 

iL  740_,  UL  756,  2L  75JL  2j  !L 
Galt-  789,  L 

Galenus  2U,  3i  60JL  iL 

Galland  31.1  85,11 

Gallupp  23.  17,  24,  2L 

Gaubiu*  4  51.  1 .  <:>9.  :to   166.  7.  6r,:t,  i  i. 

Gavel  «LiifiAiMiL^ii 

Geliert  806,  IL  862,  L 

Gellius  ^  ± 

Gemlstus  Pletho  65,  L  76L  iL  7JÜ  LL  787,  L 
Genesius  160,  Li 
Gensei  607,  ü  608.  L 

Geographia  Nubiensis  (Kdrisi)  3_L  iL  TL  2L 
400.  ifi  (?].  159, 1  721,  L  730.  2j 

Georg  August  542,  iL  546,  2i  ÜL  i 

Georgi  878,  4L  &22  iL  L  89JL  i 

Germani  160.  iL  857.  i 

Gesner  Ui  L  5Ü  L  542.  1  55L,  LL  6LL  iL 
665,  iL 

Gieuhari  882,  L 

v.  Globig  644,  <_5j  IL 

Glycas  864,  L 

Gongössi  s.  Gungossi. 

Göttingen  J76,  i 

Goetze  tu.  LI 

Goliu»,  J.  266,  19.  273,  28.  527,  22.  763,  Li 
847.  ij 

—  P.  15,  28. 
Gothofredus  6J6,  3i 

Gottsched  463,  iL  490^  LL  503,  Li  536^  5j  i 
543,  Li  556,  LL  567,  SJL  5S1 ,  Ü  &M  iL  L 


655.  <9.  663, 


667.  I.    693.  iL    74  6,  10. 


786,  i 

Gottschedin  259,  ü  2LL  Li  20JL  ü 
Graeci  77L  ü  834.  i 

Graevius  444,  i  533^  9,  566  n.  4.  719,  ü  822, 

25,  868.  iL 
Graromatica  graeca  ü  ü 
Gravius  279.  i 

Gregorius  Corinthius  734,  IL  741.  IL 
Grentz  499,  LiMnL  592^  Li 
Griesbach  820  n.  L 
Groenendal  726,  i 

Gronov  Ahr.  42,  LL  47_.  IL  6_i  ü  69.  LL  83. 
Ii  84^  iL  17L  iL  35ü,2;L  397.1  UL  i. 
653,  Ii  67L  LL  683,  Li 

—  Jac.  419,  i 

Grotius  444,  Ü  j6JL  IL  470.  ü 
Gruter  UL  L  470,  L 
Gudius  420.  iL  16L  iL  60L  iL 
Guischard  s.  Icilius. 
Gungossi  76.  IL  83,  L  iäL  iL 
Güntz  Lfii  2iL  lü  LL  ÜL  4L  227,  LSL  235. 
2i  ÜL  L  29J,  ü  Mi  1  3JÜ  ü  424,  27. 

Haeberlin  (Ki4.  L 

Haeselcr  848,  (8. 

Hafis  848,  L 

Hagedorn  üfij  cl  L 

Hagenbuch  354,  ü  399,  1  iü  LL 

Hagi  Chalifa  247,  L 

HaiLsma  498,  Li  502,  Ii 

Haller  239,  i  262,  LL  500.  LL 

Haltaus  L71  IL  L  589.  IL 

Hamasa  5JL  LL  iü  LL  243,  Li 

Hamburg  352,  i  595,  i  Oii  L 

Hancke  332,  Li 

Hanneken  639,  L  6JÜ  L  659,  L 
.  Haringa  s.  Heringa. 

Hariri  5^  L  7^  iL  9.  LL  iL  iL  12, 1 L  |_L-  iL 

17^  11  554,  11 
Harles  fili  aL  LLL  G  il  L  7JiL  LI  78JL  L, 

809,  L 

Harpocration  73L  ü  738,  ü  Iii  2L  755,  IL 

788.  iL  78JL  i 
Haubold  335,  3JL 
Hausen  735,  L  856.  ü 

,  Havercamp  6L,  Ii  75,  Ii  99,  12  ;  iL  540.  1 

763,  iL 
Hebenstreit  228,  iL 
Hecking  8JJL  iL  854,  Li 
Heinsius,  Dan.  70.  n.  7i  9.  LL 

—  Gottfr.  888,  iL 

—  Nie.  454,  L 
Heinze  7J7J5  a.  1 
Heliodorus  468,  3JL  496. 17. 


Hellwing  654.  iL 
Helm  480.  ÜL  462,  i 2. 

Heinsterhusius  44,  LL  ;ü  LL  r>4.  2.  65.  LL  üs. 
L  75,  4J)j  2iL  87,  3.  8».  12.  128, 1.  «33.  9 
149.        152.  IL  4  58,  30    4(i0.  9.  LH  3JL 
194.  iL  229.  87.  830.  äi  255.  iL  3JiL  16 
369,  L  44  4,  iL  439.  iL  4_5_L  3JL  476.  LS 
XV,  9\  540,  ÜL  1LL  iL         2_L  536,  3.  6_ÜL 
L  67< ,  40.  702.  .-).  748,  ÜL  724.  34.  729.  'J 
717,  ü  I7JL  7_i  iL  788.  5. 

Henlsch  582,  15  Q,  1  586.  18-  588,  IfL 

DHerbelot  16.  44.  1ÜL  ai  iLL  2JL  296.  24. 
896,  6.  IL  ü  907,  LL  94  0.  iL  9Ü,  L 

Herder  HL  ÜL 

Herel  688.  8  (?  vgl.  XV,  47L  856,  ÜL  893,  IL 

Heringa  1_27^  LS  iL  L  LÖS.  .1  JjHL  3_  HUL  ÜL 
365,  4  9.  367,  2L  387,  34.  445  24,  456,  LL 

Hermesianax  323.  28. 

Hermogenes  74.  3.  «74.  iL 

Herodianus  564,  2,  626,  8.  875.  20. 

Herodotus  425.  ÜL  4  2S  i.i.  4  29,  iL  446.  11 
4  94.  21.  250.  11  898.  8.  34J5.  L  HL  ÜL  1ÜL 
L  325,  8.  368.  4  7.  405,  22.  406.  7.  449.  L 
434.  iL  431  3JL  444.  1  458.  3_L  454.  L  4_5JL 
L  469,  Li.  476,  IL  HL  2Ü  485^  L  496.  IL 
5*4.  IL  522,  IL  523.  LiL  526.  4  0.  549,  30. 
564.  L  591,  Li.  ßüL  4_7_:  ÜL  6_iL  L  fLLL  L 
678.  iL 

Herophilus  434.  iL 

Herrnhut  426,  ifi. 

llesiodus  349,  !L  LÜL  LI  720,  1  Iii  ÜL  7JLL 
ÜL  738.  2JL  756,  L  760,  17_  Sil.  iL  SIS.  iL 
879.  9j  IL 

Hesler  IM,  22j  ÜL  857.  21 

Hessel  480.  13.  4S3.  IL 

Hesychius  2^H*i213JKLHÜL6JLLl. 
76,  11  84,  ÜL  88.  L  89.  ÜL  92,3.  Lüü  ÜL 
4  03,  L  425J  L  45L,  IL  152,  31  453,  L  4  57, 
30—4  58.  6.  494.  4.  345,  9.  SM.  12.  450,  6. 
'.51.  11  ÜiL  <L  3_ü 

Heu  mann  740,  LiL 

Heusinger,  Jacob  Friedrich  838.  iL 

—  Jobann  Michael  4  77,  IL 

Heyne  678^  iL  697.  IL  700.  ÜL  745,  ÜL  HL 
ÜL  744,14.  794,29;  IL  802,4  9.  856,'3.  888. 
IL  SM  iL  1 

Hieronymus  HL  ÜL 

Hight  684,  L 

Hilmer  243,  IL 

Himerius  898^  L  <H8,  iL  426,  L 
Hiob  333,  IL  9IM,  B  Ü.  J  u.  L  »02,  ÜL 
Hippocrates  61  iL  800,  0.  817.  L  234.84.  342, 

L  349,  11  356,  ÜL  368.  L  545.  2JL 
Hirt  799,  4_L  860,  12  iL  ü 
Hislor.  eccles.  Graec.  54.  20.  59.  üL  »3,  7. 


Hocher  s.  Kocher. 

Hoffmann  495,  iL 

Hohlfe!d  433.  81 

Holtmann  749.  IL 

Holstein,  Luc.  82.  iL  iL  i  1 

Hoinerus  65,  iL  69.  iL  HL  L  Iii  ÜL  ÜL. 

2L  2JÜ  1.  855.  ÜL  493.  3J.  625.  iL  £11.11. 

633.  <  7.  679,2.696.  L  HL  3JL  ÜLÜ  ■XVI.Üt'. 
Hoofl  \UK  iL 
Horatius  LH  86,  BSÜ  L 
Horn?  365.  ÜL  388,  1 
Hudson  K76.  iL  Sil  IL 
titlet  86JL  S. 
Hundertmark  895,  IL 
Hundt  874,  l 
Hutcbeson  655,  12. 
Hutchinson  ÜL  iL 
Hybncr  834,  IL  833,  L 
Hyginus  51  L  871  IL 

Iamblichus  47.  42.  HL  ÜL  646,  1  74  3,  34. 

IIS.  21  84  3.  38. 
Ihn  i'l  (ijazzori  343.  L 
Ihn  l'hared  4_5,  IL 
g.  Icilius  'fiuischard  648,  ÜL 
Ilten  17,  11  487,  IL  435,  ÜL  652.  ÜL  fifiL  ÜL 
llefeld  803,  iL 

Indices  Observationen  Miscellancarum  149.  3_ 

4  24,  iL  HL  LL  ÜL  IL  151  iL  156,  2. 
Innisch  S7JL  ÜL 

Isacus  HL  iL  TUK  iL  MLL  LS. 
Isidorus  864.  üL 
Isis  50,  LiL 

Isocrates  688.  11  ZfiL  21  HL  IL  SIL  11 
Isup  s.  Joseph. 
Italia  755.  L 

Jablonsky,  Daniel  Ernst  7.  L 

Jäger  589,  iL 

Jahnzon  120,  KL  LH  S. 

Jcbb  773,  31  803,  L  828.  Li 

Jcnsius  465.  L 

Jerusalem  384,  IL 

Joecher  236,  iL  242.  3JL  395.  ÜL  40^  L  i^i 
'     3JL  696,  iL 
,  Joseph  878,  IL 
;  Joseph,  Emir  811.  L 
i  Josephus  643,  iL 

Julianus  458,  L  459,  iL  SÜL  Lü  893,  ÜL 
Junius,  Hadrianu»  9JL  ÜL 

Kacstner  38L  IL  330,  iL  334,  L  335.  ÜL  341. 

L  369,  üL  42^.  IL  437,  iL 
Kall  734,  3JL 
Kalonvmos.  R.  L  fi  iL  1 


Inihces. 


92:* 


Kapp  18i_  ß_  186,  8.  2IJ,  üL  2JA  iL  264_  25_ 
IL  878,  ü.  395,  8JL  4_j_  1.  44__  3L  446,  3. 
424,49;  3JL  484.  LS. 486. 4 5.  567. 18.  693, 4  [L  L 

Kerchem  46__  iL  46__  9- 

Khell  846.  4JL 

Kiel  720,  L 

King  504_  aL 

Kirchmaier  495.  L  54  6.  SIL 
Klausing  495.  LL  908.  L 

Klotz  606,  3.  687,  L  666.  5.  688.  IL  695.  SL 
708,  iS.7_4L.3JL  74__  2JL  Z1L  L  78_L iS  Dl3_ 
788,  L  855,  3_L  856,  L  fiiL  L  889,  L 

Kocher  48,  IL  6L  22.  6__.1L  6J5,  iL  72^  iL 
78_  ai.  7__  2Ä-  8V,  LL  54__  iL  757,  3j  (L 

Koehler,  Joh.  Bernh.  648.  IL  650.  6_  3JL  67__ 
LL  756.  8_  760,  LL 

—  Joh.  Georg  Wilhelm  857_  ai  iL  L 

Koen  7___  iL  7_44,  4JL  774_  9_  7_79_  IL 

König,  Eva  &9J  il  L 

KonigsdörfTer  ÜL  SX 

Kollar  64__  LL  74__  L 

Krämer  890.  L 

Krebs  616,  4  0.  643  n.  3.  669.  iL 

Kretschmar  478,  i  L  22L  2JL  8___,  L. 

Krüger  85JL  ÜL 

KUhn  484_  L  544,  IL 

Küster  484_  iL  444,  L 

Küstner  6JL8  n.  J  fXV.  34  . 

Kulenkamp  688,  4  0.  700,  4  6.  703,  4.  742.  38. 

74  3,  85.  74  4.  L  HL  7_  8JL  7 4  8.  23.  782,  33. 

88g,  6_ 
v.  Kunsch  90V,  IL 

Kaypers  447.  IL  880,  iL  253,  L  486.  25. 

La  Carriere  4_3__  42_  iL 

La  Croze  15,  22-  295^  IL  463.  L  4_6_L  L 

Lactanlius  84  4.  iL  445.  45. 

Lacos  Larius  468.  iL 

Lambin  748,  6_ 

Langbein  889.  iL 

Lange,  Carl  Heinrich  505.  i  L 

Langenstrassen  ftü  n.  4 ;  a. 

Langer  9JL5  o.  L. 

Lascaris  300.  iL 

Lastannosa  468.  iL 

Lausanne  78,  3JL 

Legatum  Warncrianuni  s.  Warnerianum. 
Leich  i_9_  IS.  4.6C_  8JL  179.  ÜL  187,  L  192_iL 

289,  27.  297.  30.  387,  LL  390.  29.  397.  29. 

■H98,  6.  406.  4  8.  '.OS,  29.  410.  6,   ;12.  1  5 :  ÜL 

-'.17.  LL  423,  2.   437.  2JL  439,  3JL   4__4_  2X 

492.  IL  499,  LL 
Leiden  664,  LL  770_  iL 

Leipzig  i___  ÜL  4__2_  LL  20JL  IL  30V>.  3JL  221,  . 
SL  842.  6   380,  ÜL  341.  20.  723  16 


Leissncr  626,  5j  L  736,  1 Q. 

Lennep  216,  IL  234_  LL  «48.  LL  253,  3JL  2_£_ 
ÜL  ÜLL  IL  298,  LL  30__  £__  32J_  2.  383,  2JL 
378,  iL  442.  LL  L3JL  iL  4JLL  1:  3JL  774_  LL 
779,  3JL 

Lesbonax  5JL  6_  467.  fi. 

Lessing.  G.  E.  SIL  LL  8JM  d_  » :  iL  8JLL  LL 
895.  La  n.  L  897_  iL  _98_  IL  9J1L  iL  909, 
3JL  912.  8_  LL  9J  4.  iL  91 5,  2JL 

—  Karl  äJ.2,  fi  iL  1. 

—  Thcophilus  8_4fi  d_  3_ 

Lette  196,  4JL  240.  3_  UJL  LL  2t__  iL  2___  L 
230.  21.  133,  KL  336.  7_  iL  24__  L  253.  8 ; 
1_7j  iL  293,  _i  iL  L  849,  43.  325.  48.  327. 
iL  1ÜL  LL  340,  30.  4  36,  iL 

Libanius  8__  L  25.  4.  446.  23.  4  75,  31.  4  79,  iL 
483,  2.  564.  42.  600.  8.  616.  8_  44j  3JL  64_L 
L  631,  IL  663,  iL  667,  LL  68L  M_.  £82,  1 . 
6JL3  IL  L  690.  fi.  6_9_L  IL  697.  LL  713.  3J  : 
3JL  714.  2.  722,  IL  729.  33.  768.  31.  769.  L 
805,  ÜL  S_l_3,  8_  843_  LL  8j_5.  OL  8i<L.  2L 
817.  9,  SIL  L  881,  iL  824.  1 ;  ÜL  827,  ÜL 
839.  LL  830,  LL  840,  iL  841.  1  1.  84».  28. 
845.  48.  851.  45.  855.  4  4.  S59.  24.  863.  23. 
86'.,  LL  873.  4L  SIL  IL  876.  ß  n.  L  897. 
LL  898.  24  n.  L  9JLL  iL  9JL7_  3_  9JJL  LL 
94  4  ,  fi.  94__  L  945,  iL  9JJL  3_  Li ;  IL  L 

Lidcnus  816,  L 

Lilienbladl  287_  L 

Lindenbrot:  430,  LL  54__  iL  7__L  2i 
Livius  323.  L  794.  35. 
Lobstein  IM.  IL  800.  4  V  . 
Loescher  448.  IL  438,  iL  4__4_  L 
Logan  LI  iL  L 
Lohmannin  638_  IL  639.  L 
I.onginus  375.  L 
Longus  SIL  L 

Lotichius  418.  LL  4_3__  JJL  536,  LL 

Lucanus  23, ÜL  24, 4L  40, iL  43,1.  5J.  L  59.L 

Lucas  s.  Evangelium. 

Lucianus  6_L,  IL  68.  LL  LiL  ÜL  ÜL  L  LLL 

8JL  44_L  iL  479,  L 
Ludolf  3JLI .  L 
Ludovici  §___,  2JL 

Ludwig  23__  L  fiAL  iL  750_  L  7__4_  LS ;  LL 
Luzac,  Elias  23__  fi  iL  L  2_j_  LL  264,  L  265, 
L  345,  32.  320.  4.  3_tL_L6_  325.  28.  Lil.  LL 
339.  iL  34JL  LL  348.  L  3JiL  6_  366_  LL  367, 
iL  370.  7.  374.  24.  378.  19.  380,  L  383,  22. 
390.  5L  __3,  LL  394,  iL  LLL  iL 

—  Johann  774_  iL  7___  LL 

Lysias  69_  ÜL  561_  L  _2__  LL  731_  iL  738,  2JL 
797.  LL  80_L  iL  «35  30  829.  iL  835,  23. 
849.  iL 


924 


Indices. 


Mnearius  Magnes  <  77.  L 
Manetho  385,  «7.  388.  ifi. 
Manger  665,  19, 
Manilius  670,  iLL  748,  ÜL 
Mankberni  418,41. 
Manteufel  324,  Ifi, 

Manutius,  Aldus  536,  &L  747,  3JL  724,  14,  IIS. 
L  778,  ÜL  823,  ÜL  SÜL  L  828.  «4.  866.21 
S94,  ÜL 

—  Paulus  866.  23. 
Marcus  s.  Evangelium. 

Markland  69,  iL  4_86,  3JL  631,  ifi.  771,  L&.  Bfifi. 

20.  882,  HL 
Marperger  44.  2. 
Martialis  666.  HL 

Martianus  Capella  539,  25.  5*7.  14.  552,  42; 4JL 
Mascov  395,  ifi,  408,  ifi.  470,  13.  339,  2JL  579, 
44.  581,  5S2,  ÜL  587,  3. 

Mathesius  648,  9. 

Matthaei  648,  3JL 

Muupertuis  500,  1_L 

Maximus  Tyrius  611  LS.  5JIL  L1L 

Mcad  835,  ÜL 

Meerman,  Gerard  358,  4JL 

—  Johannes  723.  LL  748,  1 ;  4fi.  754_,  4L  753, 
4L  759,  ü  793.  3JL  794.  IL  802,  6. 

Mcidani  795,  2iL  842,  iL  858  il  L  882_,  L 
Meisner,  Carl  Friedrich  803.  24  n.  L 
Meissner,  Christoph  181,  4.  n,  L  4  85.  4  2.  190. 

L  248,  IL  597,  ÜL  6T7,  2JL 
Meleager  iL  L  62,  2-  ÜL  4L.  Lifi,  5, 
Melito  ÜL  iL 
Memcius  295,  5, 

Menander  3J,  IL  45,  L  63,  LL  444^  4fi, 

Mencke  Menkenius),  Friedrich  Otto  486,  4fL 
200.  L  iÜL  48.  229,  L  242,3X1411  2JL  IfiL 
2JL  289,  25.  327,  15.  335.  22.  340,  24.  356. 
L-  iL. iL  378,  ÜL  406,  iL  425,  24j  i2.  4  43, 
ÜL  1 5 4 ;  ÜL  524,  ÜL  329.  ÜL  350.  iL  551,  iL 

Menophilus  ÜL  28. 

Mentz  295.  L  323,  fi.  38J,  fi,  41L  LL 

Mcursius  485.  44. 

Micliaelis,  Chr.  B.  408,  10.  502.  2JL 

—  LÜ.  654,  L  656,  ilL  657,  ÜL  (358,  3JL  70_0_, 
ÜL  740,  2,  756,  34,  738,  L  762,  ÜL  £13.  23. 

Middleton  i_86,  üL 
Millius  542,  ai,  5*4,  4L 
Milov  784,  6j  Li.  792,  L 
Milton  234,  4L 
Mittenzwey  625,  Ifi, 
Moeris  177.  2JL  «49,  «L  482,  HL 
Mollke,  Grar  54V,  44,  557.  L 
Montfaucon  846,  ÜL  871,     ülL-  *i  4L  875,  Ifi, 
Morel  646,  Ifi,  77JL  LL   84  3,  fi,  829,  44,  873, 
30;  fiL  908,  4L 


Morgagni  441,  Ifi. 
Morus  780,  ÜL  84^  14.  898,  ÜL 
Moschus  685,  2JL  858,  L 
Mosheim  737, 10. 

Motanabbi  4_6,  ÜL  2t,  Ifi,  556,  Ifi,  667,  Ii.  675, 

4L  847,  fi. 
Müller,  Aug. :?)  660,  4JL 

—  Gottlieb  638,  4L  656,  LL  890,  L 

v.  Münchhausen  537,  3JL  542.  7,  546,  9,  531 
21,  555^1,  556,4,  570,  LL  äli  LLÜ  674.21, 
Munckcr  87L,  Ifi, 

Muratori  H9,  KL  452,  <L  «70,  ÜL  54  4,  26. 
Musaeus  259,  iL 

Muschenbroek  67,  L  4  25,  fi,  499,  4i 
Musgrave  624,  Ifi.  631,  41*  774,  ÜL  8JLL  5, 
Mutanabbi  s.  Motanabbi 
Muyden  4T7,      ÜL-  i ; 
Mylius  500,  üL 

Neaulme  585,  14. 
Nevelet  869,  LL 

Nicander  65,  IL  238,  ÜL  244,  LL  333.  iL  624. 
IL 

Nicephorus  Choniata  177,  j, 
Niclas  680,  Ifi, 

Niebuhr,  Carsten  753,  14  n.  iL 
Nitzsch,  Greg.  v.  659,  Ifi, 
Nonus  230,  14. 
Normann  809,  ÜL 

Odysseus  872,  i£L 

V.  Oerele  74^  ÜL  745,  11,  828,  ÜL  870,  iL 

Okley  269,  4, 

Olearius  82,  27. 

Oporinus  822^22. 

Oppianus  873,  L 

Oribasius  69,  iL 

Origenes  491,  LL 

Orpheus  53,  IL  428,  ÜL  429,  ÜL  234,  8.  237. 

15.  253,  IL  300,  4L  349,  L  450,14.  665,  iL 
D'Orville,  Jac.  Phil.  96,  LL  IJü  ä.  |58.  iL  466, 

LL  479,  4L  283,  L  384,  L  386,  L  3S7,  14. 

396,  IL  406,  4  8.  408,  29.  44  4,  32.  422.  40; 

49,  435,  4.  438,  4  5.  442,  L  454,  ÜL  453.  29 

455,  3JL  438,  2.  460,  L  480,  3.  63T,  äi.  67^ 

ÜL  680,  ÜL  723,  ü  ;  Ii, 

—  Peter  55,  ü  n.  L 
Osterduyk  74,  HL  76,  L 
Oswald  1 20,  20. 

Oudendorp  58,  41L  4  54,^27.  350,  L 
Ovidius  665,  29. 

Paddenburg  549,15,  558,  8;  Ifi, 
Pallairet  478,  Ifi, 
Polmerius  99.  ifi. 


Indices. 


925 


Paulus  Apostol.  437,  IL  &iL  LL  861  ü  iL  L 
Paulus  Diaconus  462,  ü 
Paulus  Siientiarhis  863,  L  866j  iL  868^  L 
Pausanias  85,  fi.  99,  LL 

Pauw  49,  6.  84.  4 4.  US.  C.  U6,  4  6.  327.  IL 

365,  2.  470,  LL 
Paxunculus  s.  Pauw. 
Perizonius  iL  iL  4  75.  4  8. 
Perottus  492^  IL  LäL  iL  200.  J_L 
Porseus  5JL  L 
Petavius  458,  iL 

Petronius  47.  iL  VL,  L  66.  iL  8_a.LiL87.aL 
iL  90.  iL  93,  S.  96,  !L  ^03,  L  LQ_L  3_L 
168.  iL  4S6,  L  192.  LiL  ü  fi,  iL  220.  27 
ÜL  i  238,  3L  235,  L  242.  iL  249.  iL  2LL 
LL  259.  IL  287,  ü.  3JLL  L  307.  8.  HL  iL 
324 .  HL  325,  iL  394,  iL 

Petrus  Siculus  282.  3JL 

Puutingeriaua  tabula  507,  32.  663,  L 

Pfeffcl  742,  LL 

Pbaedrus  492,  ÜL  495,  2JL  200,  LL 

Phalaris  421,  *-L  378,27.  442,  L  <4fi  4  430,24. 

Philipp.  J.  I).  geb.  Sysang  &ftfi  u.  L  äL2  n.  L 

Philippus  Mnced.  7JLL  22j  iL 

Philo  285,  iL  8_9_L  iL 

Philostratus  HL  iL 

PllotiUS  475.  20.  4  76.  L  289.  27.  297.  3".  U3 

L  7^2,  iL  789.  iL 
Pbrynichus  379.  L 

Pierson  466.  iL  467,  2i_  LLLL  LL  HL  iL  A2L 

22.  502,  L  506,  L  &LL  L 
Pindarus  365.  L  734.  LL 
Pirckheimer  8JLL  liL 
Planudes  87L  LL 

Platocr  497.  LL  498.  L  ilLL  3_L  221  L4  XM 

33).  227.  LL  286.  iL  356.  ifL 
Plato  89,  iL  97.  L  99,  L8.  847,  L  794.  ÜL  824. 

LL  855,  iL  856,  iL 
Plinius  min.  754,  L  54L  iL 
Plularchus  6J,  i  L  89.  ifi.  98.  48.  103.  26.  H4. 

L  425,  Li,  446.  4_5j  22.  £70,  L  24  4.  32.  540 

u.l  545.  Li.  ss^a^aeLj  l  563.  jj  ;  24;  aa, 

566,  LL  573.  L  LiL  L  fiLL  iL  879,  iL  909. 

aa. 

Pocockc  307,  Li.  497.  iL  502,  L  54_4_.  iL  512. 

ifi.  882,  IL 
Polignac  220,  iL 

Pollux  647,  LL  682,  iL  745,  L  756,  7j  ÜL  780, 
2.  786.  LL 

Polyacnus  99,  iL  56L  Li. 

Polybius  fiL  LIL  iL  LL  £3.  aa.  524,  9.  526, 4  8. 
534.  47.  558,  45.  561.  fi.  625,  LIL  627,  LL 
CLL  LiL  630,  ÜL  635,  L  782,  L  857.  L 

Pomerania  784,  iL 

Pomponius  Mela  350.  ± 


Porphyiius  69,  5j  30.  [79,  iL  230,  ifi.  238,  iL 

56t,  iL  6JL;  L  734_j  IL  76L,  iL  786.  aL 
Portugal  877,  LL 
PoHus,  Acm.  74,  L  77,  J  L 

—  Franc.  464,  iL 
de  Pradcs  500.  IL 

Proclus  13JL  IL  434,  L  203,  2L  349,  L 
Procopius  408.  iL 

Professio  linguae  (iraecae  Lips.  387,  (L  390,  aL 
392,  iL  395,  fi.  398,  LL  4_45,  iL  487,  iL 

—  linguae  (iraec.  et  Lat.  WitleberK-  58JL 
662.  L 

—  logices  et  metfiphys.  Witteberg.  580,  LL 
584.  Ifi.  583.  fi.  584_,  LL  588,  IL 

—  poeseos  Witteberg.  569,  L  570,  iL 
Promolus.  Aelius  606,  iL  607,  iL  626,  3L 
Propertius  457,  30. 

Psellus  LIL  L  280,  LL  282,  iL 

Raudal  840,  iL  844,  iL 
Raphcl  527.  LL 

Rau  197^  L  379,  L  663,  iL  SjfjL  32. 
Haudalachiari  [6,  LL 
Rehkopf  &4JL  L 

Reichard  IfiL  iL  780,  LL  1LL  L 

Reidanus  410.  iL 

Reifstem  432,  22  {XV.  4_. 

Reimarus  365  4  3   384  3a   4LL  Lfl.  427.  24. 

452,  iL  455,  L  460,  ifi.  466,  L  470,  iL  477. 

iL  489,  LL  526,  LL  527,  aL  832,  iL 
Beinecke  869,  iL 

Beinusius  230,  LL  215,  LL  ÜL  IL  VH^  iL 
420,  Li ;  26;  aL  '.24.  LL  426,  L  480,  3L  LLL 
iL 

Rciskin  686.  4  5.  638.  4  7.  642.  44.  643.  27.  646. 
4 3—648,  LL  650,  iL  654,4  8;  3JL  655,3.  656. 
LL  664,  LL  662,  L  674.  26.  726,  9.  HL  3, 
774,  LL  806,  L  817,  aL  837.  L  844,  LL  SIL 
IL  846.  Ii  iL  847,  L  854_.  LL  853,  IL  SÄL 
iL  865.  4_i  2L  870,  Lt.  8LL  L  878,  LL  821 
D.L  SfiS  ILL  Mi  Li  Ül  ilL  äM  n.  L 

Bcitz  444,  29.  454,  4JL  530,  L  645,  L  649,  L 

Rovitzky,  Baron  v.  847.  ifi  u.  L 

Rey  424.  L  426,  LL  LiL  Li.  483,  LG.  43A  iL 
487,  1 ;  LL  462,  LL  ifiL  a. 

Rhuses  maior  470,  iL  496,  ifi,  24L  L  ÜL  LL 
325,  2.  343.  LL  4_12,  aL  350,  iL  359.  LL 
443,  LL 

—  minor  470.  iL 

de  Rhoer  «44,  IL  642,  3JL  628,  L  76L  iL  786, 

3JL  787,  L 
Ribov  664,  L  665,  iL  667,  2L 
Richter  539,  L  54JL,  L  549,  8_J  iL  554,  25.  557. 

iL  15L  aL 
Himioius  869.  LL 


926 


biDICES. 


Kitter,  .loh.  Daniel  6p_L  3L  SS7.  1  il  1. 

Robertson  878,  iL 

Roever  22.  IL  59,  fi  tL  L  SIL  L 

Romulus  869.  «S. 

de  Roque  C55.  UL 

Ro\cn  8_L  L  LuL  3JL  IM,  iL  653,  11. 
Rühezahl  872.  iL 

Ruhnken  2J>JL  UL  _2S_  iL  369,  L  4__9,  iL  453. 
iL  lifi.  LL  ÜÄ__L  535.  31.  70-:  6.  7<5.  L 
729.  ü  HL  •!  815,  3J  n_  L  fili,  JJL  825.  fi. 
833.  LS, 

Rutilius  Lupus  771.  iL  777.  L  788.  5_  2iL 

8aadudinus  243,  iL 

Salluslius  3__6_  i  319.  L  458.  L 

Snlmasius  51.  21.  59.  21.  99.  4  8.  153  f.  L7JL 
JJL  L7JL  iL  291  H  444,  iL  454.  2.  421L 3JL 
477.  3X  493.  L  5Li  Ii.  ÜL  fi.  553.  L 

Salomo  901.  a  n  L 

Sammet  604,  3JL 

Sauchez  222,  L 

v.  Sunden  848.  iL 

Santorok  98,  L  1_1_6_  L  123,  iL 

Save  160,  Li.  179,  IL  18"  18  183.  4.  190,  45. 
19JL  3_L  221,  iL  235.  L  ÜL  L  239^  iL  26L 
2L  354.  21.  378.  13.  454.  17.  498.  5.  499.  8 
558.  iL  CiL  J  '<■  -iL  JJL  OLL  L 

Saxonia  357,  L  744,  iL 

Seidiger.  Jos.  99.  13.  100  17.  105.  8    113.  32. 

Iii  JL_L   338.  19.   358  14.    406.  34.    42G,  9. 

430.  18;  iL  LLL  JJL  457.  3JL  4_5_,  L  L5JL  iL 

679.  3.  804,  L  801,  iL 
Sehayb  s.  Sche\b. 

Scheidius  795,  IL  8V2,  LL  882.  L  üLj  u.  L 

Schellhorn  875,  iL 

Scheyb  508.  iL  662.  _L  66JL  iL 

Schickard  ÜJL  iL  ÜiL  Ü-  279,  31  —  282.  2L 

652.  2JL  <___,  iL  700,  iL  868,  LL 
Schhiegcr  177.  iL  260,  iL 
S«  hnabel  546.  3_L 

Schneider,  Jo.  (iottl.  846.  19  n.  2.  855.  iL 
Sehnurrer  82JL  U  u.  L  UM  u.  :i. 
Schönaich  463.  iL 
Schüncrmark  700.  L 
Schöpllin  TOJL  Li 

Sehrader  99.  4  3.  100.  15.  1 59.  5   192.  31.  LiL 

iL  392.  L 
Schrevel  fifiL  iL 
Schrocckh  725.  8. 
Schroedcr  147.  2.  I5H.  LL  664.  23. 
Schütte  6__L  6- 
Schütz  S56.2L 

Schulten*.  Alb.  LiL1_0.iL  21  n.  L  ILH- 
3__  L  _J_  3.  iL  L  8  ..  ü  8JL  LL  iL  96.  IC. 
166,  34.   198.  30.   212  21.  ÜL  iL  ÜL  3_L 


236,  UL  2JJL  iL  ÜL  L  ÜL  Li.  JjJL  iL 
257.  L  268,  iL  _70_  iL  272,  iL  291.  L  SM, 
Li.  307.  14.  312,  4».  223,  iL  aäL  iL  JSJL 
iL  327.  24_  3JL  338,  40.  840.  iL  351  iS. 
356.  LL  35L  L  362,  i  366,  2JL  370,  Li.  3?L 
3.  37JL  iL  375,  iL  383_  ÜL  ÜL  iL  471.il 
515.  L  66L  L  7__7,  iL 
S<  hultens.  Alb.  Heinr.  9__L  iL 

—  Jo.  Joe.  51,  iL  103,  iL  |5JL  5.  370  n.  » 
3_8JL  iL  ÜL  iL  ÜL  iL  653,  L  664.  ±1. 

Schurtzfleisch  454,  L 
Schwarte,  Christ.  Goltl.  398,  3JL 

—  Jo.  Conr.  398,  iL  432,  iL  iL 
Schwebcl  718,  L 

Scbweighauser  783,  L  784.4.  820  n_L  841  D.a. 
Scioppius  702.  iL 
Scottus  34  5.  3JL 

Seebisch  9,  iL  16.  L  ÜL  Li      L  ÜL  22. 

240,  iL  277.  ü  iSJL  L  UL  LL  652,  Ii 
Semler  Iis.  iL  888,  1_L  XV,  LL 
Seneca  478.  iL  214,  iL 
Sigea,  Aloysia  485.  iL 
Sirnonetti  ÜL  :ül 
simson  763,  15. 
Slade  4_8,  L  45JL  iL 
Soltikofcr  s.  Xollikofer. 
Sommer  8_9.  2i  o.  L  _97,  1 0. 
Sophoch-s  3JL1___1L  39,L  44,  iL  46.  22 ;  iL 

49.  1  6 ;  21.  5_L  2JL  82,  Li  &L  IL  iLiLiS. 

L  ÜLL  JJL  105,  2.  _06_  1 — 1 1L  L  125.  34- 
I  ÜL  IL  130,  9_  146,  LL  1LL  ÄL  ÜL  iS-  4M. 
j     ÜL  476.  20.  493.  34.  505,  35.  514,  28.  ÜL 

iL  678,  iL  ÜL  LL  787,  il  IL  L  788.  3,  U 

IL  L  ÜL  i  ;  35. 
Spalding  776,  2X 
Spanheim  444,  L  4JLL  3_  67_9.  L 
Spartianus  430.  29. 
Spitzel  5___,  i 

Spon  iLL  L  180,  ifi.  ÜL  8- 

Springsfeld  145  n_  L  18JL  ü.         iL  488. 

Stanley  86,  L 

Statins  »is.  ii.  ÜiL  LL  üü.  iL 
."»taveron  86,  iL 
Steinbühel  TfiL  iL 

Stornier  5LL  iL  ÜL  L  (39A  S-L  766,  Ii 
Stcphanus.  Byz.  23.  L 

—  Henr.  ÜL  iLL  687,  iL  8JLL  L  8_i_  LL 
Stieglitz  69_1_.  iL  859.  L  _6j_  LL  8JSL  iL  8iL 

il  iL.  5- 

Stobaeus  iL  L  ÜL  LL  815,  3». 

Stoeber  4__8,  L  ÜL  iL  iLL  iL  LIL  SL  ILL 

ü  ;  21;  iL  718.  iL 
Storr  835.25  fXVI.  ifi. 
Mosch  528,  iL 
Strabo  65,  L  98.  iL  ÜL  L 


OO 


927 


.Stralo  42V,  ÜL  666,  5. 
Straub,  Joli.  867,  ü 
Streso  639,  L  652.  iL  639^  42j  LL 
St  rodtmann  IM,  LL  4<  8,  it. 
Studcr  519.  LL  510,  L 
Suetonius  3_4JL  Ii  355,  iL  35«,  L 
v.  Suhm  M  n.J.  Ml  u,  3j  2L  ItH.  9_,  iL 
Suidas  Ml  L  456.  8,  Iii.  42. 
Suieten  [36,  iL  222,  L 
Suintcn  87,  ÜL 
Sulzer  655,  UL 

Swammcrdam  433.  3.  444.  LL 
Swinden  s.  Suinti'n. 
Sy Iburg  UIL  L  4JLL  L 
Syncsius  Cyren.  85L  iL  863,  21L 
Syneshis  Med.  4  83.  2.  190.  10.  IM.  J-L  IM, 

4—199,  L  20_L  Ii  Mi  6:  iL  2JLL  14—206. 

aJL  ÜL  L  ÜJL  LL  22*.  LL  230.  JJL  üü  iL 

29t,  L  ifii.  3_L  2.  6.  L  333,  iL  3JLL  1  44L 

1 9—339,  L  410.  L  418,  44. 

Tacitus  323,  L  438,  iL  454.  iL  469.  L 
Taylor  JM,  ÜL  709,  Ii.  717,  iL  722,  LL  2IL 

40;  LL  726.  34.  761.  UL  773,  iL  80t,  LG. 

8t  6,  7j  3JL  8_ü  3JL  829,  iL  8S0.  ÜL  44L  16. 

835.  3j  UL  838,  L  849j  Ei. 
Tebrizius  50,  ÜL 
Tefxeira  241.  L  243.  iL 
Teller,  loh.  Fr.  666,  17j  ÜL 
—  Wilh.  Ahr.  «48,  LS.  660,  JJL 
Terentlus  852,  a. 
Tertullianus  176,  ül 
Thaher  860,  1 L 

Tharapha  77,  iL  88,  IL  89.  IL  fli  L  4LL  iL 

306,  3JL  3JLL  L  502,  iL 
Theatini  812,  8. 

Themistius  £46,  iL  561^  IL  £42,  LiL 

Theocritus  54,  LL  ÜL  ii.  382.  iL  418,  iL 
667.  fi.  671,  L  677,  LL  678,  L  67JL  23-  fififl. 
L!L  682,  ÜL  fifiL  8j  iL  685.  IL  fiJLL  IL  fiSL 
LL  70JL-  ÜL  702,  3j  LfL  7KJ,  IL  ILL  3JL  ILfi. 
L  722.  5.  ILL  LS.  735,  iL  739,  ÜL  743,  LI. 
746.  L  762,  33  q.  1  766.  LL  777,  LL  LTJi.  J 
ÜL  24L  22j  iL  789,  19j  iL  836.  iL  LLT.  | 
UL  880,  IL. 

Thcodorus  l'rodrumiis  J49.  iL 

Thcodulus  s.  Thomas  Mag. 

Theognis  734,  4L 

Theologl  3ÜL  L  370.  28.  767,  UL 

Theophrastus  64,  3JL  146.  22.  153,  7 — 1 5V.  i 
219.  22.  223,  L  230,  3L  2LL  L  ÜL  ifi  n  14  1 
263,  ÜL  ÜL  7_  3_ÜL  L  319,  L  328,  l ;  3.  3JJJL  I 
4L  359,  22—362,  38.  364.  4  4.  308.  L  3JLL 
ÜL  108_.  LL  432,  LL  '.34.  UL  LLL  L  4SI .  4  ! 
514. 4  9.  625.  L  ßÜL  L  44L  L 


Theophylactus  Simoi-allu  LLL  iL 

Tbiemo  625,  iL  647,  M, 

Thomas  v.  Kempen  LL  ÜL 

Thomas  Magister  393,  ÜL  395,  4L  409,  UL  LLL 

16j  iL  4JL  L  415,  L  4T7,  4L  419,  iL  421, 

9.  ÜL  LL  426,  iL  428,  24.  429.  LL  430,  L 

4  37,  33,  43»,  L  456.  LL  463,  UL  5J7,  L  535, 

iL  fiJJL  4L 
Timms  6L  LL  132,  LL  L3JL  iL  «30.  L  180.  ÜL 

183,  LülLi 
ThryllitMh  457.  27.  439.  22.  4f,6.  19.  494.  28. 

493.  iL  504,  iL  5LL  L  516,  14.  511  LL  L 
Thucydides  125.  IL  146.  21.  177,  40.  404.  16. 

407,  UL  CJLL  ÜL  63_L  ß-  GM,  iL  675,  LL 
Tibullus  457,  4L  4M,  L 
Tiletanus  832,  iL 
Timon  63,  i 

Toup  833  iL.  836,  iL  857.  ö. 
Tralles  ÜL  L 

Treschow  899,  iL  900.11  ilL  SüÜL  16.  907.19. 

Triller  61_.  iL  138,  UL  190,21.  196,13;  3JL  200, 
iL  210,  L  227,  ÜL  228,  iL  235,  Li  ;  LL  ÜL 
LL  258.  25.  264.  1«.  294,  4L  301.  1-  339,  L 
355.  i  q.1  356,  LL  385,  iL  387,  L  396.29. 
4 OB,  L  4_45,  L  444,  iL  429,  IL  488,20.  5LL 
iL  527,  fi.  535.  20j  1£L 

Troil  842,  UL 

Tryphiodoms  170,  L  400,  IL 
Tunslall  4  80,  ÜL 

Typographia  Arabicu  546,  UL  550,  iL  553,  iL 
—  Orientalis  8.  L 
Tyrwhitl  Iii  IL  L 
Tzelzes  7_ü  iL  84L  L 

UlTenbach  45L  L  875,  LL 
I  hl  602,  LL 
l  lysses  SIL  ÜL 

Irsinus  9JL  40  ;  iL  2L  L  417.  UL 

Vnlckenncr  24,  IL  470^  4L  4  90.  23.  199,  4  9. 
24  5.  2.  229,  iL  23L  LL  ÜJL  iL  343.  iL 
357.  29.  3S.K  4  7.  408  47  442,  1  ;  L  LLL  IL 
450.  L  ÜL  L  1SLL  iL  iiL  iL  636.  L  683. 
ÜL 

Vulcob  2iL  L 
Valentinus  6LL  LL 
Valerius  Flaccus  5_1  o. 
Valesius,  Henr.  4L  5L 
Vansleb  290,  ÜL 
Vasco  448,  LL 
Venatorius,  Thoni.  sbh  l_ 
Verbürg  SJ  n.  L  Qi  iL 
Vcrgilius  645.  22.  640.  44. 


71  i.  4  0  ».  2.  ILL 


iL.  LLL  iL  LLL  4L  44L  L 
Vermehren  653.  LL  065  IL 


928 


I>DICES. 


Vcstrink  56.  i&  58,  3^  5JL  iL  GiL  iL  72.  3. 
Villoison  006,  LL 
Voltaire  500,  UL  656;  2JL 
Vonck  488,  1.  498,  L  499,  Ii 
Vossius,  ls.  464,  HL 

Vuchl  538.  t  584j  L  538.  LL  548,  ÜL  549,  LL 
558.  i_L 

Wackeibarth  567.  LL 

Walrave  2_LL  7- 

Walther  885,  LL  888.  3JL 

Warnerianum  Legatum  874.  £L  376. ao.  378. 40. 

38»,  LL  388.  LL 
Warton  857.  8JL 
Weiße,  Chr.  Fei.  940  n.  4. 
Wendler  648.  4JL 

Wernsdorf,  Ernst  Friedrich  5_6_L  iL  £37  iL  LL 
6  4  3.  iL  64  4,  <L 

—  Gottlieb  3_LL  ü 

—  Johann  Christian  83».  1. 
Werther.  Graf  839.  1 L 

Wesseling  85JL  LL  454.  !L  456.  L.  476.  Li,  6^ß. 

1»  649,  l 
Westphalia  2iL  LL 

Wetstein.  Buchhändler  888.  7j  iL  425,45.  4*6. 
LL  43L  i  530.  7-  5JLL  LL 

—  Professor  425.  87.  438.  L  UL  1  4-3L.  L. 
44«.  43.  453.  IS.  461.  Li,  üi  3_L  489.  L 
588,  iL 

Wilde  75,  UL 
v.  Willem  747.  IL 


Winckclmann  TJÜ  il  L  XVI,  ü 

Wlnckler  200,  ü  387^  a. 

Withoff  445,  IL 

Wittenberg  1£L  1Ä. 

Witter  480,  L 

Wolf,  Christ,  v.  868,  iL 

—  Hieronymus  7_4JL  UL  755.  3.  778,  4_8_;  3JL 
777,  86.  778.  35.  «49  *i  830,  S2i  16 
884,  LL  835,  1& 

—  Joh.  Christian,  Prof.  258.  IL  405.  L  409.  43. 
563,  ft.  filL  iL  5ÄL  IL  595.  8j  LL  694.  a. 
696,  LL 

—  Joh.  Christoph.  Pastor  396,  fi.  498.  iL 
Wolfenbüttcl  475.  IL  855. 

Wolle  479.  LL  53L  iL 
Wolterek  889.  IL 

Woog  445,  iL  484.  3JL  487.  L  503.4  5.  XVI, &L 
Wyttenbach  846,  9j      838,  IL 

Xenophon  855.  4&  349,  34.  356,  4  4.  365.  4  6 

397.  L  4_L5_  iL  685.  iL  688,  JL  75L  LL 
Xenophon  Ephesius  788,4  4.  SIL  Ii  ;  iL  847.8 
j  Xiphilinus  460,  16. 

Zad  al  Mosa fe ri  LüL  iL  «98,  LL 
Zech.  Graf  333,  L 
\ .  Zedlitz  iLüL  8  u.  i- 

Zollikofer  ML  UL  655  ik.  749,  10;  iiL  754  3t 

hss.  LL 
Zosimus  (iazaeus  884  ÜL 


Druck  »on  Hroitkopf  *  Hirtel  in  Leipzig. 


xj  by  Google 


Digitized  by  Google 


oogle