Skip to main content

Full text of "Carmina;"

See other formats 


4s:r 


A 


P.  OVIDIUS  NASO. 

VOL.  IL 


LL 

0965R 


P.  OVIDII  NASONIS 


C  A  R  M  I  N  A 


ALEXANDEK  RIESE. 


VOL.  II: 
METAMORPHOSES. 


EDITIO   STEREOTYPA. 


EX  OFFICINA  BERNHARDI  TAUCHNITZ. 
LIPSIAE  MDCCCLXXIL 


^ 


PKAEFATIO. 


Tam  cum  Amoribus  scribendis 
operam  dabat  Ovidius,  id  quod  per 
satis  longum  temporis  spatium  fe- 
cisse  videtur,  hic  illic  eis  inseruit 
quae  demonstraiit  eum  ab  altioribus 
quoque  studiis  poeticis  iam  tum  non 
alienum  fuisse.    Atque  ut  omittam 

?uae  de  tragoediae  studio  eius  Am. 
I  18  III  1  leguntur,  arma  oiolenta- 
que  hella  metro  epico  (v.  2)  scribere 
eum  instituisse  sed  ad  elegos  inde 
vergisse  Am.  I  1  (quod  carmen  ne- 
scio  an  tempore  ultimum  toto  operi 
praepositum  sit)  comperimus.  Ac- 
curatius  edocemur  Am.  II  1,  caele- 
stia  haec  bella  fiiisse  et  quidem 
Gigantomachiae  sed  etiam  rebus 
Troicis  describendis  eum  operam 
navasse;  praeterea  III 12  eum  '■cum 
Thehe,  cum  Troia  foret,  cum  Caesaris 
acta,'  quibus  ingenium  exercere 
posset,  non  tamen  ideo  ab  elegis  se 
removisse;  praecipuum  autem  est, 
quod  ib.  v.  21 — 40  multas  earum 
fabularum  enumerat,  quas  revera 
in  Metamorphoseon  opere  tractavit. 
Quas  quamquam  ibi  poetis  in  uni- 
versum  callide  vindicat,  nec  vero 
nuUas  earum  in  Met.  omisit,  inde 
tamen  efficitur,  consilium  huius  ope- 
ris  ei  tunc  cum  Am.III12  scriberet, 
iam  clare  in  mente  positum  fuisse 
et  fortasse  eum  iam  ipsum  opus  ad- 
gressum  esse,  cum  antea  hellorum 
canendorum  rationes  licet  non  tam 
certas  sibi  instituisset.  Denique 
post  finitos  Amores  (III  15)  quasi 
plenis  velis  novum  opus  invectus 
est.  —  Occupatus  autem  erat  et 
Metamorphosesin  conscribendis,  et 
eodem  tempore  Fastorum  libris 
I — VI  concinnandis,  qui  passim  cum 
Metamorphoseon  argumento  con- 
veniunt:   donec  anno  7  p.  Chr.  n. 


quinquagenarius  exul  Tomos  abiit. 
Tunc  FaSti  adhuc  imperfecti,  Me- 
tamorphoses  ad  ultimum  quidem 
versum  conscriptae  sed  nondum  per- 
politae  erant.i  cf.Tristium  1 7.  Quare 
eas  delere  Vergiliano  exemplo  in 
animo  habuisse  videtur  {carmina 
mutatas  hominum  diceniia  formas,  in- 
felix  domini  quod  fuga  rupit  opus ; 
haec  ego  discedens,  sicut  hene  multa' 
meorum,  ipse  mea  posui  maestus  in 
igne  manu),  sed  cum  iam  ab  aliis 
(clam  ipso  poeta?)  descriptae  fuis- 
sent,  consilium  perficere  non  po- 
terat:  quae  quoniam  non  sunt  penitus 
suhlata,  sed  extant,  plurihus  exemplis 
scripta  fuisse  reor.  cf.  quae  infra  de 
re  critica  disserens  exponam. 

Consilium  poetae  id  erat,ut  trans- 
formationes,  sive  ut  ipsius  vocabulo 
utar,  mutatas  formas  fabulis  narra- 
tas,  quas  ex  uberrimo  Graeco- 
rum  poetarum  mythographorumque 
penu  depromere  licebat,  additis 
quibusdam  Latinis  in  unum  corpus 
colligeret.  Hae  autem  fabulae  qui- 
bus  formae  deorum  vel  hominum 
rerumve  mutatae  feruntur  quales- 
que  apud  plurimosexistunt  populos, 
unde  primum  duxerint  originem, 
non  est  huius  loci  quaerere,  quippe 
quae   et  Ovidii  et  auctorum  eius 


_  1  Inde  Intellegenda,  quae  paulo  neglegen- 
tius  posita  sunt  (qualia  quidem  raro  occur- 
runt),  ut  est  I6398q.  'ripas'  repetitum,  1681 
'euntem  multa  loquendo  detinuit  sernmie 
diem,'  similiter  XlllllSsq.;  1X36  'ftilvae 
tactu  flavescit  liarenae'(?)  all-  Sic  Vn  683 
non  congruit  cum  845,  VIII 237  cum  256  all. ; 
nec  tamen  in  his  poetica  quaedam  ratio 
abesse  potest  neque  in  illis  I  218  (Arcados, 
cum  nondum  ab  Arcade  Arcadia  esset  ap- 
pellata)  all. ;  nec  vero  VI  416  •nobilis  aere 
Corrnthus'  Ovidii  hoc  proprium  esse  obli- 
viscamur,  ut  heronm  mores  et  instituta  suo 
ipsius  aevo  fere  similes  depingat. 


VI 


PRAEFATIO. 


tem^oribus  iam  prorsus  excultae 
fuermt.  Et  Grraecoram  quidem  au- 
ctorum  opera  in  simili  argumento 
versantia  haec  fere  memorantur: 
Boei  (Boios  rj  Bouo  Athen.IX393e) 
'Oovi&oyovia,  Nicandri  Colophonii 
'ErsQoiovfieva  quinque  libris  con- 
scripta  versu  heroico,^  Theodori(?) 
et  Didymarchi  et  Parthenii  Nicae- 
ensis  opera  MerafioQfcoaeis  inscri- 
pta,  Antigoni  ]4kioia}aste,  Corinnae 
'ETSQola.  His  operibus  et  Grraecae 
omnium  gentium  regionumque  fa- 
bulae  et  barbarae  quoque  ni  fallor, 
velut  Phrjgica  illa  de  Philemone  et 
Baucide  ahaeque  ab  Ovidio  brevi- 
ter  commemoratae  (IV  44  all.)  lege- 
bantur.  Ex  his  similibusque  aucto- 
ribus  pedestri  quoque  sermone  syl- 
logae  factae  sunt,  velut  ea  quae 
adnuc  extat  Antonini  Liberalis 
MsTafiag(f<6aecov  avvaycoyrj  et  ea 
cuius  vestigia  apparent  in  farragine 

2  Quae  Nicandro  cum  Ovidio  communia 
fuerunt,  etsi  hic  illic  paulum  mutata,  haec 
fere  enumerari  possunt :  1)  Ex  Nicandri  li- 
bro  primo:  fabulae  de  Batto  (Nic.  apud 
Anton.  Lib.  c.  23 ;  Ovid.  II  689) ;  de  Dryope 
(Ant.  32 ;  similia  Ov.  IX  324).  2)  Ex  Nican- 
dri  libro  secundo:  de  Tiresia(Ant. IT.Ov. 
III  316),  de  Byblide  (Ant.30.  Ov.  1X453),  de 
Iphide  (Ant.  17,  ubi  Asvxinnog  nominatur. 
Ov.  IX  666),  de  Caeni  (Ant.  17.  Ov.  XII 146). 
3)Ex  Nicandri  libro  t  e  r  t  i  o :  de  Cycno  (Ant. 
12.  Ov.  Vn  371),  de  Meleagro  eiusque  soro- 
ribus  (Ant.  2.  Ov.  Vm  270  sqq.  632).  4)  Ex 
Nicandri  libro  quarto:  de  Minyadibus 
(Ant.  10.  Ov.  IV  1),  de  Pieridibus  (Ant.  9. 
Ov.  V  294),  de  Ascalapho  (Ant.  24  ubi 
lAaxdXa^og.  Or.  V  538),  de  deis  Typhoea 
fugientibus  (Ant.  28,  ubi  Tvqioiv.  Ov.  V318), 
de  Galanthide  (Ant.  29,  ubi  rai.iv9i(Xi.  Ov. 
1X306).  5)  Ex  Nicandri  libris  incertis: 
de  pastoribus  Lyciis  (Ant.35.  Ov.  VI  313).— 
Cum  Boei  fabulis  apud  Antonium  Libera- 
lem  extantibus  Ovidius  in  hisce  congruit, 
quae  habet  de  corvo  (Boeus  lib.  n  ap.  Ant. 
S:0;  Ov.  11533),  de  'Pygmaea  matre'  (Boeus 
lib.  n  ap.  Ant.  16  Olvdtiv,  sed  idem  ap. 
Athen.  IX  393  e  rtQccrav  nominat,  quae  in 
gruem  conversa  est.  Ov.  VI  90),  de  Eumeli 
tilio  (BotQtig  dicitur  Boeo  lib.II  ap.  Ant.  18; 
Ov.  vn  390),  de  Philomela  et  Progne  (ki]- 
dova  et  Xe/.tSwvlda  nominat  Boeus  ap.  Ant, 
11,  ab  Ovidio  VI  412  sqq.  in  nonnullis  dis- 
crepans).  De  Iphi  narratio  (XIV  698)  cum 
Hermesianacte  ap.  Ant.  Lib.  39  (ubi  'Aqxco 
cpuiv)  congruit.  Etiam  Ovidiana  de  Peri- 
phante  (VII 398),  de  Cephalo  et  Procride  (Vn 
661),  de  Myrrha  et  Cinyra  (X  298 ;  Zfi^Qva 
et  0tlag  nominantur)  apud  Antoninum  c.  6, 
41,  34  sed  nominibus  auctorum  omissis  le 
guntur. 


illa  cui '  Hygini  fabulae'  inscriptum 
est,  quaeque  multa  apud  Ovidium 
quoque  extantia  continet.  Qui  au- 
tem  Ovidii  ipsius  fontes  fuerint 
(cuius  amicus  quoque  'grandior 
aevo'  Aemilius  Macer  'Nicandrum 
secutus'  Ornithogoniam  scripsit), 
id  hodie  propterea  demonstran  ne- 
quit,  q^uod  nusquam  ipsa  cuiusquam 
vestigia  imitando  pressit,  sed  omnia 
argumenta  in  suum  usum  libere 
convertit.  Sane  ineptum  quidem 
esset  negare,  Nasonem  syllogas 
quoque  illas  (inter  quasPartheniana 
et  Romae  scripta  et  recentissima 
erat)  in  usum  suum  vocasse ;  neque 
veri  dissimile  puto,  poetam  Hygini 
grammatici  amici  sui  (Sueton.  de 
gramm.  20)  doctrina  in  perscnitan- 
dis  scriptoribus  adiutum  esse:  cf. 
quod  IV  53  fabulam  de  Pyramo  et 
Thisbe,  quoniam  vulgaris  non  est, 
narrandam  sumit.  Attamen  quod 
ad  summam  rem  attinet,  Ovidiana 
indole  et  arte  unice  dignum  est,  ut 
eum  ex  plurima  omnis  generis  poe- 
tarum  lectione  quae  menti  ingenio- 
que  eius  paratissima  erant  hausisse 
suaque  illis  inventa,  si  non  in  in- 
veniendis  tamen  in  conectendis 
exornandisque  rebus  addidisse  ex- 
istimemus.  Nec  tam  quae  narraret 
quam  quomodo  ea  nan-aret,  curae  ei 
erat;  quare  inlustrissima  quaeque 
exHomero  EuripideVergilio  sumpta 
iuxta  atque  ignotissima  nan-avit: 
omnia  autem  quae  narravit  ita  apud 
eum  Ovidiano  quasi  habitu  induta 
sunt,  ut  ab  ipso  inventa  esse  credi 
fere  posset:^  cf.  e.  c.  Medeae  vel 
Hecubae  Trnd-T]  ab  Euripide  eadem- 
que  a  Nasone  deiineata. 

Praecipuum  poeta  studium  in  ea. 
re  collocavit,  ne  quid  ingrati  taedii 
ex  plurima  similium  rerum  et  mu- 
tationum  repetitione  eveniret,  sed 
ut  summa  varietas  legentes  delecta- 
ret:  id  quod  in  tali  epylliorum  ut 


3  Non  tamen  ita  hoc  intellegendum  est, 
quasi  ei  nil  ex  Alexandrinorum  lectione  re- 
manserit.  Huc  e.  c.  pertinent  epitheta  re- 
conditam  doctrinam  vel  geographiae  peri- 
tiam  ostentantia.  Quidquodpro&r«^tcoinitio 
libri  VII  vocabula  Cydmeiis,  (Mostus,  G-no- 
stacus,  Dictaeus,  Curetis,  Lyctitis,  semel  Cre- 
taeus  usurpautur? 


I 


PRAEFATIO. 


vn 


ita  dicam  sylloga,  quamquam  iam 
'Holai  et  postea  multa  Alexandri- 
nonun  carmina  ita  erant  disposita, 
curandum  erat  maxime.  Quod  con- 
silium  per  se  difficillimum  Naso,  ea 
quam  vol.  I  p.XII  descripsi*  indole 
adiutus,  felicissime  assecutus  est, 
ai-titiciis  quibusdam  eam  in  rem  usus. 
Quorum  unum  hoc  est,  quod  non 
omnia  pariter  copiose  narrat,  sed 
binis  ternisve  singulorum  librorum 
fabulis  plenissime  exhibitis  reliquas 
his  immiscens  vel  brevius  narrat  vel 
verbo  tantummodo  tangit.  Alterum, 
quod  sublimia  et  tenuia,  laeta  et 
tristia,  notissima  et  recondita,  res 
gestas  et  animorum  motus  descri- 
ptos  aptis  inter  se  vicibus  coniun- 
git.5  Tertium  est,  quod  alia  ipse 
poeta  narrat,  alia  in  heroum  heroi- 
dumve  confabulatione ,  quam  et 
ipsam  vivide  describit,  ab  his  nar- 
rari  fingit.  Quartum,  quod  modo 
quodam  sive  locorum  sive  temporum 
(temporum  autem  ordo  per  totum 
opus  in  universum  qmdem  adhibi- 
tus  est)  sive  familiarum  persona- 
i-umve  conexu  fabulariun  series 
continuatur,  modo  poeta,  quam  ra- 

fttim  ad  res  diversissimas  transeat, 
egentem  permulcens  callide  dis- 
simulat,  romanticae  quae  dicitur 
novelli  temporis  poesi  ea  re  aliisque 
non  prorsus  dissimilis.  Sed  nihil 
profecisset  artificiis  omnibus,  nihil 
ea  quoque  qua  excellit  rhetoricae 
artis  perfectione,  nisi  summa  nar- 
randi  et  depingendi  praeditus  fuis- 
set  facultate.  Qua  hic  non  ut  antea 
in  leviore  et  tenuiore  genere  sub- 
stitit,  sed  sublimia  quoque  sublimi; 
ter  sine  affectatione  descripsit; 
cuius  rei  exempla  habeas  pestem 

4  Quod  ib.  p.  X  breviter  indicavi,  Ovi- 
dium  saepe  vel  suos  vel  aliorum  versus  In 
usum  suum  revocasse,  id  iam  copiosissime 
demonstratum  est  in  libro  utili  Antonii 
Zingerle  '  Ovidius  nnd  sein  Verlialtniss  zu 
den  Vorgangern  und  gleiclizeitigen  romi- 
scben  Dichtern'  Innsbruck  a.  1869—1871. 
cf.  quae  dixi  in  Philolog.  Anzeiger  1872 
p.  199  sqq. 

5  Perperam  in  eo  qnoque  talis  varietas 
nonnullis  inesse  visa  est,  quod  rem  quoque 
a  fabulis  alienam,  Pythagorae  doctrinam, 
insoruerit:  haec  enim  propter  iJ.iTiuxpv/to- 
■aiv  nberrime  Ubro  XV  tractatam  a  vtutata- 
lum  formaium  opere  non  est  alieua. 


libro  VII  vel  post  Thucydidem  Lu- 
cretium  Vergilium  eximie  descri- 
ptam,  vel  Lapithanim  cum  Centau- 
ris  pugnam  libro  XII  tanta  vi  et 
gravitate  narratam  ut  cum  Mi- 
chaelis  Angeli  summis  equidem 
artis  operibus  comparare  ausim. 
In  narrando  enim  Ovidium,  ut  Ho- 
ratii  verbis  utar, '  omnis  decuit  color 
et  status  et  res.' 

Veteres  de  Metamorphosesi  nou 
sine  reprehensione  iudicabant.  Se- 
neca  Q.  nat.  III  27, 12  '[II  264]  ait 
ille  poetarum  ingeniosissimus  egregie, 
sicut  illud  pro  magniludine  rei  dixit 
[I  292] ,  nisi  tantum  impetum  ingenii 
et  materiae  ad  pueriles  ineptias  re- 
duxisset.'  Quintil.  IV  1,  77  '■Ovidius 
lascivire  in  Metamorphosesi  solet  [ut 
ipse  transitus  efficiat  aliquam  utique 
sententiam],  quem  tamen  excusare 
necessitas  potest  res  diversissimas  in 
speciem  unius  corporis  coUigentem.^ 
In  scbolis  lectas  esse  non  comperi- 
mus,  nec  verisimile  est;  legebantur 
et  a  grammaticis  et  mytnologiae 
cognoscendae  causa.  Hinc  non  raro 
citantur,  a  Prisciano  praecipue; 
hinc  et  in  prosam  orationem  a  La- 
ctantio  Placido  (si  nomen  verum 
est)  circiter  saec.  V — VI  breviatae 
sunt.  Medio  aevo  priore  delituisse 
videntur,  posteriore  multorum  gra- 
tia  floruerunt,  descriptae,  versae, 
interpolatae  sunt.  Saeculo  XIII 
Albrechtus  de  Halberstadt  in  Ger- 
manicum,  saec.  XIV  Maximus  Pla- 
nudes  in  Graecum  sermonem  vertit. 
Inde  a  renatis  litteris  Homero  fere 
praeferebantur,  quod  iudicium  diu 
mansit;  ab  eodem  tempore  et  in 
scholarum  institutione  et  in  elegan- 
tioris  doctrinae  instrumentis  locum 
suum  habent.  — 

lam  ad  rem  criticam  quam  pau- 
cissimis  verbis  constituendam  ut 
transeam,  etiam  in  hoc  voluraine  in 
universumR.  Merkelii  rationiassen- 
tior,  cum  quo  codicem  Marcianum 
Florentinum  225  saec.  XI  exeuntis 
(M),  cuius  lectiones  simulque  Lau- 
rentiani  36, 12  saec.  XI  {L)  insigni 
H.  Keilii  liberalitati  et  ille  debuit 
et  ego  debeo,  optimum  esse  iudico. 


VIII 


PRAEFATIO. 


Nec  tamen  ita  id  intellegi  volo, 
quasi  sicut  Parisini  duo  in  primo 
volumine  adhibiti  ceteros  omnes 
longo  post  se  intervallo  relinqueret. 
Res  enim  per  se  satis  intricata  ita 
se  habet.  M  et  L  ad  idem  exem- 
plum  (quod  ego  A  nominavi)  rede- 
unt,  id  quod  ex  plurimis  locis  ubi 
vel  in  corruptelis  vel  in  re  ortho- 
graphica  plene  consentiunt,  liquet : 
nec  tamen  cum  Merkelio  '  ab  eodem 
antiquiori  exemplo'  utrumque  de- 
scriptum  dico,  sed  duobus  minime 
gradibus  Z  ab  ^  distat,  interposito 
codice  qui  alias  lectiones  ex  altera 
quadam  familia  in  marginem  rece- 
perat:  quas  L  deinde  poetae  verbis 
mseruit.  Velut  quod  III  482  M  ro- 
seum  habet,  L  tenuem;  VII  19  gra- 
vat  M,  trahit  L;  III  102  motae  Af, 
matriL.  Extat  enim  alterum  quoque 
textus  Ovidiani  genus,  quod  in  libris 
multis — plurimi  enimMetamm.  co- 
dices  extant  —  ab  Heinsio  lahnio 
Loersio  aliis  adhibitis  deprehendi- 
tur  (quos  quidem  codices  ego  sive 
omnes  sive  ex  parte  s  nominavi, 
ubicumque  eos  adferre  e  re  vide- 
batur;  nam  nec  ubique  nec  omnes 
attuli  nec  nisi  ex  edd.  modo  nomi- 
natis  eos  noviS):  estque  res  dignis- 
sima  in  quam  aliquando  vir  doctus 
plenissimo  instractus  apparatu  in- 
quirat.  Cave  enim  credas  lectiones 
s-  recentioris  originis  esse  omnes. 
Fragmentum  enun  antiquissimum 
Bernense  (cod.  Bern.363;  dixiZJ), 
quod  lib.  1 1—199.  304-309.  773— 
778.  II  1—22.  III  1—56  continens 
saec.VIIIexeunte  scriptum  Herm. 
Hagenus  amicus  in  meum  usum 
contulit,  lectionem  multis  locis 
prorsus  aliam  atque  A  continet:  et 
vero  quisnam  ex  ipsa  re  diiudicare 
poterit,  utrum  e.  c.  I  70  et  quae 
pressa  diu  massa  latuere  sub  illa  (A) 
an  et  quae  pressa  diu  fuerant  caligine 
caeca  (B)  melius  sit?  Atque  etiam 
ultra  antiquissimum  libram  ad  testi- 
monia  auctoram  progredi  licet;  in 
quibus  quamquam  memoriae  errori- 


6  In  nonnullis  eorum  interpolatio  late  pro- 
pagata  est,  cavendumque,  ut  haec  a  yetusta 
llla  coatextus  discrepantia  probe  discer- 
natur. 


bus  multa  deberi  libenter  concedi- 
mus,  tamen  in  nonnullis  hoc  fieri 
nonpotuisse  re  ipsa  certmn  est,  vel- 
uti  m  illis  VII  57  sq.  quod  digili  ex- 
pediunt  atque  inter  stamina  ductum 
percusso  feriunt  inserti  pectine  dentes 
a  Seneca  epp.  90,  20  ita  cum  voca- 
bulo  haudquaquam  vulgari  lauda- 
tis:  quod  lato  paviunt  inserii  pectine 
dentes ;  fortasse  etiam  in  illis  VI 465 
ubi  effreno  libri  nostri,  inopino  Pri- 
scianus  praebent.  Quid  multa?  re- 
spice  quidOvidius  ipse  doceatTrist. 
I  7,  carmen  suum  cum  exul  Tomos 
abiret  adhuc  crescens  et  rude  (v.  22) 
fuisse,  summam  ahesse  manMTw  (v.  28), 
deesse  ultimam  limam  (v.  30),  emen- 
daiurum  si  licuisset^  fuisse  (v.  40):  et 
veri  simillimum  tibi  videbitur,  di- 
versarum  lectionum  multas  ab  ipsa 
poeta  originem  ducere,  qui  non- 
dum  diiudicato  quas  tandem  prae- 
laturas  esset,  omnes  in  autographo 
suo  adscripsit,  quaramque  pars  in 
haec  pars  m  illa  exemplaria  migra- 
vit,  Ita  XIV  552  et  quodque  sinus 
et  quodque  latus  ab  ipso  Nasone 
scriptum  est.  Efficitur  ea  re,  ut  la- 
bore  criticoin  hocopere  nonid  asse- 
quendum  sit  ut  indagetur,  quid  solum 
a  manu  poetae  singulis  locis  venerit 
(nam  utraque  lectio  ab  eo  venisse 
potest,  et  fortasse  plures  quoque 
quam  quae  nobis  sunt  servatae)  r 
sed  ut  unam  certamque  scripturae 
familiam  adhibeamus,  quae  et  po- 
steriorum  interpolatione  vacet  et 
ipsa  in  universum  spectata  ea  sit,  si 
fieri  possit,  quam  'emendaturus' 
poeta  praelaturas  fuerit.  Hanc  fa- 
miliam  non  libro  B(qm  1 190. 307  alL 
optima,  sed  I  59.  81  all.  deteriora 
quam  A  praebet),  sed  libro  M  re- 
praesentari  dico,  si  quidem  sana 
cum  ratione  adhibetur.  Nam  et  hie 
satis  mendosus  est,  si  quidem  hic 
illic  librarius  evanida  archetypi 
vestigia  non  satis  feliciter  resusci- 
tavit  (II  788  successibus  atque  pro 
successurumque,  X  653  pendebat  ha- 
bet  pro  pede  libat,  XII  525  haec  qdd 
pro  liquidis,  XIV  202  ciclops  animum 


7  Hexastichon  quod  Ovidius  operi  sua 
praemitti  iussit,  unde  haec  verba  sumpsi,  itt. 
libro  M  revera  praemissum  legitur. 


I 


PRAEFATIO. 


IX 


pro  oculosminimum ;  ib.233,632,798), 
passim  versus  omissi  sunt,  plerum- 
que  propter  similis  initii  exitusve 
versus  propinquos  (cf.Merkel.  praef. 
p.  V),  quorum  Merkelius  quoque 
multOB  perperam  omittendos  puta- 
vit,  velut  XiII848  et  VI1I87,  quem 
Prisciauus  iam  attulit;  interpre- 
tationibus  quoque  (V576  Alpheipro 
Elei,  X  50  Orpheus  pro  Jieros,  All 
821  ielo  pro  amento)  et  interpola- 
tionibus  (I  114  suhiitque  pro  suhi\t; 
XI 421  sq. ;  XI V  561;  X  653  summa 
celeris  —  Jiarena,  quod  iam  supra 
commemoravi;  all.),  quarum  pars  in 
supplendis  finibus  versuum  olim 
evanidis  versatur  (II  503,  IX  778, 
X  363,  XIV  13  all.  cf.  Merkel.  p. 
V  sq.),  non  liber  est,  neque  errori- 
bus  ratione  omniuo  carentibus,  vel- 
ut  V  301  poenam  pro  turham  et  ib. 
598  fontis  pro  ripae,  nisi  forte  ad 
modo  dictum  genus  haec  pertinent. 
In  talibus  locis  ab  L  libro  alias  de- 
teriore  hic  illic  auxilium  petendum 
est,  nec  tamen  ubique :  quippe  iam 
utriusque  archetypum  A  interpola- 
tionibus  non  vacasse  ex  VII  710 
{referam  quoque  pro  refereham),Ylll 
306  (Plexippus  pro  Leucippus),  IV 
IbAQiisT^xohoc)  multisque  aUis  aper- 
tum  fit.  Quid  quod  I  53  pro  his 
pondus  aquae  levius  et  A  et  B  inter- 
polatum  (nam  sensu  caret)  exhibent 
pondere  aquae  leviorf  —  Attamen 
haec  vitia  omnia  non  impediunt,  ne 
vii-tutibus  suis  liber  ilf  etiam  opti- 
mos  ex  s-(quantum  quidem  notisunt) 
louge  superet  ifcf.  e.  c.  VI  675.  Vll 
89;  158;  525;  VIII 222;  X192;  XIV 
412  et  quae  Merkel.p. Vi  I  enumerat) : 
quae  virtutes  ut  consentaneum  est 
et  in  nominibus  propriis  recte  ex- 
hibendis  et  praesertim  in  locis  cor- 
ruptis  optime  elucent,  in  quibus  M 
multo  propior  vero  est  quam  ceteri 
(neque  raro  ipse  verum  praebet,  ubi 
Merkelius  immerito  eum  neglexit, 
cf.  1340,358  locosque  plm-imos,  ubi 
verae  suae  sententiae  'licebit  [rei- 
cere  quae  M  praebet]  quoties,  cur 
altera  scriptura  praestet,  liquido 
monstrari  potest'  immemor  erat), 
veIutVII207(reme5aea;  temerataLs 
temera,  sed  r  in  rasura,  3f),  XIV 185 


[fluctus  uentusue  M  fluciusue  lapisue 
f  eleganti  interpolatione;  sed  flu- 
ctusve  ictusve  nperte  scribendum  est)^ 
VII  687  (ceterum  M,  et  cetera  L? ; 
sed  enim  corr.  Merkel.),  XI  293  (iam 
tvm:  tantum  M,  quantum  g),  IV  46^ 
all.  Quare  a  libri  M  lectione  ad 
verum  inveniendum  proficiscendum 
est,  nec  dubitavi  eam  scripturam  in 
apparatu  critico  illis  quoque  locis- 
exhibere,ubi  apertecorrupta  etnon- 
dum~  emendata  est  egoque  vulga- 
tam  lectionem  sequor,  sperans  fore 
ut  ex  M  veiTim  aliquando  eliciatur. 
Coniectura  enim  multis  in  locisopu» 
est.  Apparatum  qui  dicitur  criti- 
cum  ita  institui,  ut  et  quam  brevis- 
simus  esset  et  demptis,  quae  non 
erant  necessaria,  omnia  tamen  ad 
textum  constituendum  vere  utilia 
plene  exhiberet.  Itaque  librum  M 
et  1/8  consentientes  (A)  practer  or- 
thographica  plene  enotavi,  ex  M 
non  omisi  nisi  levissima  (m  est  altera 
correctoris  manus  [ut  l  hiL],  priore 
paulo  recentior,  cum  L  saepius  con- 
spirans;  hic  illic  non  certe  ab3/  di- 
stingui  potest),  L  ab  M  discrepantem 
et  saepe  satis  libere  mutantem  ad- 
hibui  quotiens  utile  visum  est.  B 
adhuc   incognitum    plene    enotavi 

f)raeter  e  ae,  i  y  mutatas  et  glossu- 
as.  Librorum  s  lectiones  raro  ex 
eis  quae  Heinsius  Loersiusqne  pro- 
tuleruntdeprompsi.  Ipse  libriHam- 
burgensis  nunc  Havniensis  (H)  saec. 
XII  coUationem  in  Bonnensi  Bur- 
mannianae  editionis  exemplari  ex- 
tantem  a  P.  D.  Longolio  accurate 
ut  videtur  factam  novi,  cumque  i» 
liber  modo  ad  M  modo  ad  L  ver- 
gere  sed  inter  libros  s  insignem 
locum  tenere  mihi  videretur,  eum 
ducem  secutus  sum  ubi  M  deest. 
Codex  Berolinensis  saec.  XIII  ab 
Imm.  Bekkero  nunt.  acad.  Berol.  a. 
1853  collatus  et  fragmentum  libro- 
rum  VIII  etlX  Monasteriense  saec. 
XII  a  F.  Schultzio  a.  1860  in  pro- 


8  In  if  desunt  Xm  276—343.  XIV  272— 
307.  831  —  XV  fin.  —  L  desinit  Xn200  (non 
280  quod  Merkelius  dicit),  sed  tantum  octo 
priores  libros  Keilius  contulit.  —  M  etiam 
Lactantii  Placidi  argumenta  Metamorpho- 
seon  continet,  quae  ut  inde  describantur  et 
edantur  optandum  est. 


PRAEFATIO. 


^ammate  gymn.  Monast.  adhibi- 
tum  nii  memorabile  mihi  suppedita- 
verunt.  Idem  dicendum  de  codice 
Francofurtensi  (F)  saec.XlII,  quem 
€x  parte  contuli.  9 

In  re  orthographica  operam  dedi, 
tit  Augusteae  aetatis  vel  statim  se- 
queutis,  quantum  posset  fieri,  ratio 
restitueretur.  Codices  Metamm.  ut- 
pote  non  satis  antiquos,  nisi  in  qui- 
bus  vocabulis  antiquiora  testimonia 
non  extant,  non  multum  curavi ;  de 
quorum  scriptura  Merkelius  in  praef. 
satis  accurate  disputavit.  Nolui  igi- 
tiu"  cum  A  scribere  hachus  cespes 
coherceo  dii  diis  foetus  gleha  genitrix 
Jiii  hiis  hiemps  honus  (pro  onus)  hume- 
rus  humidvs  humor  lupiter  menhrum 
querella  pelex  solatium  thorus  all. 
neque  brachium. '"  Omnino  aequa- 
bilitati  studendum  putavi:  quare 
accusativos  in  -es  exeuntes  nusquam 
-is  syllaba  terminavi,  licet  1  153  Vl 
454 IX  96,  381  XIV  87,  733  all.  in^, 
adeoque  I  117,  149,  304,  305  II 12 
III  41  (et  in  nominativo  I  147)  in  B 
huius  terminationis  vestigia  appa- 
reant.  Etiam  cx  et  xs,  etsi  Ovidii 
aetate  usitata  [saxsum  est  in  Ovi- 
diana  inscriptione  CIL  IV  18951, 
non  a  me  impetravi  ut  ponerem  in 
editione  scholis  quoque  destinata. 
In  verbis  compositis  assimilatione, 
quae  in  A  saepissime  adhibita  est, 
ita  fere  usus  sum,  ut  nuper  W.  Bram- 
bachius  in  minore  orthographiae  la- 
tinae  Arte  docuit ;  fortasse  inl-  etinm- 
hic  illic  scribendum  fuit  pro  ill-  et 
imm-.  Accusativis  in  -in  exeuntibus, 
ubicumque  per  J.licebat,  -/mrestitui, 
monumentiAncyraniVergiliique(cf. 
Charisius  p.89K.)  normam  secutus. 
Notandum  quoque  Graeca  nomina 
multa  in  us  primo  casu,  quarto  in  on 
exire  in  ilf  vel  A,  omninoque  in  ter- 
minationibus  -us  -os,  -a  -e,  -em  -en, 
-um  -on  poetam  consulto  variare. 

9  Singulia  fabulis  inscriptiones  ego  ipse 
addidi,  scholarum  usui  prospiciens. 

10  Verum  quidem  adbuc  puto  quod  vol.  I 
p.  Xm  dixi,  hracchium  scripturam  ad  Bac- 
clins  vocabuli  similitudinem  positam  esse: 
sed  antiquo  iam  tempore  ea  de  causa  haec 
scriptura  adhibebatur,  praesertim  cum  per 
geminatam  c  litteram  a  litteram  produci 
ostenderetur,  Graeca  voce  liQa/icav  voca- 
lem  a  corripiente. 


Pervenimus  iam  ad  commenta- 
rium  criticum,  qui  qua  ratione  con- 
fectus  sit,  supra  est  demonstratum. 
Idunum  praemitto,editionemmeam 
a  Merkeliana  ita  maxime  discre- 
pare,  ut  plurimis  in  locis  librum  M 
sequar  ubi  ille  sine  idonea  causa  ad 
e  se  convertit  (cf.  etiam  185),  utque 
multis  artificiosis  illius  coniecturis 
(sed  etiam  ingeniosas  non  paucas  ei 
deberi  fatenuum  est)  reiectis  sim- 
pliciora  et  aptiora  aliorum  inventa 
receperim;  forsitan  ipse  quoque  lo- 
cis  non  paucis  medelam  attuleiim. 
Sequitur  iam  adnotatio. 
I. 

METAMORPHOSEOS  M,  -SEON  BL. 

1 — 54  evanida  in  L. 

2  concoeptis  nam  di  B    8  adsp. 

B  6  uultus  B  13  brachia  A  ubique, 
B  14  amphitrites  M  15  utque  B:  . 
quaque  M  (necqua  i?)  erat  BA;  1 
qua  refugit  {i.  e.  quaque  fuit)  Por- 
phyrio,  et  t.  A  ut  pontus  Porph.,  et 
p.  BA.  —  ut  pro  ubi  positum  est.  ut- 
que  aer,  t.  i.  et  p.  et  aether  Haupiius  ; 
quod  displicet  quia  aeris,  non  telluris, 
tum  mentio  fieret  praecipua;  simul 
quia  V.  15  quattuor,  sed  v.  16  sq.  tria 
tantum  elementa  commemorari  vix 
aptum  est.  18  quia]  quod  B  19  hu- 
mentia  BM  21  litem,  supra  t  limi- 
tem  B  23  ethere  M  25  concordia  B. 
locauit  B  sed  corr.  29  hic  B  30 
sua  B  recte?  humor  BM  31  extima 
Bentleius.  33  coegit  B  34  ante  33,  sed 
corr.,  B  35  orbes  B  36  tum  B  dif- 
fundit  B  41  recepto  B  43  v.  s.  c.  B 
50  utf  que  B  53  pondere  aquae  le- 
uior  BM  56  fulgora  B  59  regat  L 
rotat  B  fulmina  B  61  furus,  in  mg. 
corr.,  B  64  triones  BL,  Seneca,  Dio- 
medes  trionem  M  67  et  om.L  69  At- 
que  B  ea  BA  discerpserat  A,  recte 
B  70  diu  fuerant  caligine  caeca  B, 
recte'?  12sicBA;cf.v.464:.  80educta- 
que  B  81  retinebant  B  82  pluuiali- 
husB  83  moderantium.4  85  subi  me 
B  uidere  BAe  tueri  pauci:  quod  vel- 
lem  poeta  scripsisset.  91-93  i  in  mg.; 
B  om.  92  ligabantur  31  93  uindice 
As  iudice  e  t.]  leges  L  94  uiserat  B 
103  gogente  B  sed  corr.  105  pomaJB 
107  eui-is  B  108  mulgebant  B  114 


PRAEFATIO. 


XI 


subiitq;  M,  recte  B  llTinaequalisfi 
121  domos  L  122  fructices  B  125  il- 
lam  M  129  fugitque  B  128  per  oris 
B  130  dolisque  B  131  et  visj  tuis  B 
132  nec  A  neque  B  133  diu  A  prius 
J3  134  exultauere  5,  recief  135  aure 
A  139  que  om.  B  142  prodierant  i 
prodiderat.  prodiitZ^  147  terribilis  5 
149  madentis  B  152  gigantes  (e  m 

ras.)  M  153  montes  B  155  subiecto 
(-tumm)  A  subiectaeS.  Pelio  Ossam 
Burm.  cl.  Verg.g.  1 281.  Ossa  g  Sen- 
tentia  est:  Ossam  Pelio  impositam  Pe- 
Jio  subiecit,  deinde  ipsum  Pelion  de 
Ossa  ei  iam  suhiecto  excussit.  166  ani- 
mos,  om.  loue,  M 173  a  f.]  hac  parte 
£,  rectef  175  caeli]  regis  in  ras.  M 
178  loco  est  M  181  ora  om.  B  183 
fuit  B  188  est  om.  L  189  terras  BA 
190  tentata  B  temptanda  A  corpus 
BA  rectef  uukius  l  m  s  191  inse  B 
<'st  om.B  196  0  pueri  sedcorr.B  197 
qui]  uiB  198  erit  ante5  199  Noufr. 
B  Contr.  A  ausu  B,  hic  desinens  217 
cillenoyl  218  archadisM226  eo  est, 
233  ab  illo,  235  utitur  M  231  fort. 
indignosque?  domino  dignos  g  251 
Bobolem  A  255  totusque  L  258  ples 
obsessa  M,  recte  L  269  liinc]  et  L 
inclusi  Merkel.  270  inducta  L  271 
yris  A  274  est  om.  L  284  v.]  sinus  L 
290  labant  Seneca  292  erat  s  293 
colles  A  cymba  L  lcimbailf  297  an- 
chora  A  298  tegunt  A,  corr.  l  299 
quo  A  304s(;.  nat  -  oves,  nec  -  apro, 
unda  -  tigris,  fulvos  trahit  -  leonis  J5 
fuluos  -  tigres  m,  om.  M  306  curura 
nes  B  307  stc  B  possit  M  detur  L 
313actaei8yif  /  em.  Delrio  Aoniia  Ae- 
tolos  Suchier.  316  ferit  schol.  Lucan. 
III 173.  321  themim  L  326  ac  L  et 
m  (vers.  om.  M)  332  tmctxim  Bentleius 
333  conchaque  A  342  cohercuit  A, 
visolet.  344, 343^?  _350aborti8M  353 
iuncxit.4  363  possimMea:  corr.  -em 
il/L365nunc?naec.4  369cephesida8 
A,  ut  plerumque  370  ut-sgAf  sed  - 
sed  Z,  et  -  set  m  382  cunctasque  A 
384  obstup.  Lm  rupitque  Lm  388 
obs.]su8pensa  Seneca  389dee  sortes 
M  390HincA-  cf.Priscian.p.  67  H. 
398  descendunt3/,  recieL  404  ut]et 
il/405ceptaZ7w  ceptsiV/;  an  coepta 
recte?  414  unde  Probus  418  coenum 


A  420  ab  al.  Z  426  nata  p  ipsum  M 
in  ras. ;  recie  L  439  incognita,441  hanc 
L  arquit.,  sed  corr.,  M  442  damnisM 
damis  Lm  445  possit  A  447  perdo- 
mite  A  448  hic  A  pedibusq ;  M  452 
quam  A  454  uicta  L  462  instigare 
scripsi;  nam  inuitare  L,  indagare  M 
(inflammare  e)  in\tare  l  465  deo  A 
tibi  s  475  latebris  L  479  nemora  L 
484  suffuderat  M  suffundens  L  502 
sic  Quiniilianus ;  si  qua  1.  A  504  pe- 
neia  Xwi  510  quo  M  (m?)  513  gre- 
gesue  L  518  uerbis  M,  recte  Lm  531 
monebat  A  545  om.  iJ/.  544  sp.  P.  u. 
e<  547  m.  p.  fig.  in  ras.  M  544—47: 
u.  1.  f.  tellus  ait  hisce  uel  istam  que 
facit  ut  ledar  mutando  perde  figu- 
ram  q.  n.  pl.  spectansque  peneidos 
undas  fer  -  haDetis :  sic  L.  quae  f. 
ut  laedar  esi  altera  lectio  {fori.  ab 
Ovidio  ipso  profecia)  ad  illa  qua  n. 
placui;  cui  nescio  qitis  inepieipropier 
laedar,  qtiod  cl.  v.  510  ad  pedes 
retulit)  tellus  -  istam  addidii;  cf.  et 
Ritschl.  mus.rh.1 412.  551  ohitg  ha- 
bent  A;  556  sicA  559  letis  As  Latiis 
Heinsius  563  iuuenile  Lm,  Servius' 
568  Peneos  Probus  572  influit  Lin 
578  enipheus  A  579  eridanus  A  ce- 
ler  Bentleius  584  et  A  590  alterum 
nemorum  om.  MGOO  Argoa  L.Muel- 
ler  617  susp.  e  3/621  expulitil/(m.?) 
631amara  corruptumf  QBQsicAs  639 
victna  Merfcel.  640seseq;  exfritafu- 
gitL  641  ignorat]  miraturi  646  sed 
si  M  659  nunc]  et  LM  in  ras.  662 
ostendit  M  663  maerenti  L,  recief 
671  et  673  tegumenili  tegimemZwt 
677  abductas  Heinsius  677  at  tu  cod. 
Thuan.  arce  M  arte  Lm  678  poteris  M 
692  feraque  M  709  coUoquium  ilf 
consilium  L  719  inter  g  lumina  M 
721  hunc  M  732  queri  est  L,  recie? 
738  setae^  741  assumitur  L;  v.  om. 
M  746  niligera  M  niligena  L  lin.  e 
747  Nunc  M  Hunc  corr.  hic  L  155 
conuitia  M  758  obpbria  A  764  am- 
bigui  M  772  labor  est  patrios  B. 

II. 

1  apta  Bentleius  3  tenebat  L,  recte 
BM  6  aequora  et  accelerat  B  8  pro- 
thea  A  9  ballenarumque  BA 10  ^gona 
B\l  uidetur  A  uidentur  B  12  viridi 
B  14sororemB  18seaZJ  19  ad  cylui, 


XII 


PRAEFATIO. 


supra  Un.  t  ad  cHui,  B  22  ferebatj 
uidebat  B  hic  desinens  30  hiemps  A 
34  inficienda  L  -cianda,  a  in  ras.,  M 
44  ut:  an  et?  sic  s  45  promissis  A 
-Bsi  s  46  diis  A,  ut  plerumque  57  pos- 
sit  L  fas  sitMm  ras.  62  aget^  agit 
uel  agat  s  64  enituntur  A  enitantur 
Seneca  66  sit  timor  A  fit  Seneca  tre- 
pidet  M  69  thetis  ^  75  nec  te  i  83 
interpolatus^i  93  pectore  ^  105  tali- 
ter  ergo  diu  m.  sec.  (siue  ergo  qua 
licuit  in  mg.)  M 106  uulcania  A  109 
g.Jmusae  Diomedes  p.Abl  112  nitido 
M,  alii  116  Tum  pater  L  Tuem  pa- 
ter,  sed  T  et  ater  m.  sec.  M  (olim  fort. 
quem  petere)Quae  patere  ye/petere 
ff  At  pater  s  celumq;  rub.X  127  for- 
titer  L  128  an  volantes?  sic  Bentl. 
130  oblicum  X,  ut  saepius  132  eflfu- 
gitoi  135  sursumX  144  et  fulget^; 
en  fulget  Heins.     150.  iuuenili  Lm 

153  pyrhos  L  et  om.  A,  add.  s  159 
scindunt  Ms  findunt  L  160  hisdem 
A  ut  saepius  165  insueto  L  uacuos 
M,  rectef  aere  L  aera  il/  169  quo  L 
172  tingui  M  tingi  iwi  174  prius  M] 
suo  i,  c/:  y.  224.  176  bootes  A  179 
patentes  M  181  aborte  ^  192  post 
194  ^.  196  scorpius  sic  A,  Probus 
201  sensere  s  num  cadentia?  [sic  et 
PoUius)  summum  -  tergum  s  204  ac 
A  206  decliua  Lm  215  terras  L  gen- 
tesM  218  tunci  celeberrima  /;  dedi 
ex  A  226  appeninus  A  230  cursus  M 
243  teuthrantius  M  244  ph(f)ocaico 
A  Psophiaco  Glareamis  246  mean- 
der  L  247  melax  3f  249  thermodoon 
A  252  celebrarant  L  -bant  M  256 
uocant  sed  corr.  A  259  stc  A  267  fo- 
carum  A  273  que  L,  om..  M  275  op- 
pressos  M  omniferos  mL:  dubito  de 
lectione  276  manus  L  278  sicca  pauci, 
rectef  fauce  Bentl.  284  pro  priore 
tantum  habet  fumum  M,  uolitant  L, 
sed  in  utroque  erasum;  apparet,  tan- 
tum  in  A  fuisse,  sed  obscuratum  289 
quod  t.  L,  num  rectef  294  utrimque 
Lm  295  quod  A  296  athla(n)8  A  300 
nM?n  Quidquid?  302  poterat  i  303 
retulit  A.  post  307  versus  deest  cum 
mentione  imbrium,  cf.  310.  308  lu- 
mina,  sed  corr.,  M  310  dimitteret 
A  313  saevos  Bentleius,  rectef  324 
fumantia  M  spumancia  L.  fortasse 


flagrantia?  326  signantque  hoc  s-, 
fort.  rec/e  329  TumX  337  teiTaZm,- 
interpunxi.  340  lugent  A\  fletus  gm 
348  dirig.  i  360  de  cortice  L,  sed 
corr.  362  laniatur  L  366  spectanda 
MgestandaZ?rt  373  tumX  376  uelat 
A,  rectef  378  tradit  M,  corr.  m  379 
ignesque  i  392  tunc  L  igniferum  M 
395  rebus]  saevus?  399  sic  ^5-  405 
prospicitX  408reviviscereX421ph. 
solita  c.  L  423  sic  A  425  uultum  My 
corr.  m  uultus  L  433  se]  iam  M  434 
posset  J  436  quaeAf  nonX  439Inde 
L  444  Extimuit  L  446  numerosq ;  M 
454  an  venatu  et  fr.  ?  474  namque  M 
476  auersa  L  auersam  M  aj  de  L 
481  uerba  potentia  s  485tamen]ma- 
net  A  487  tendit  L  497  ferens  A, 
rectef  annos  Lm,  erasum  M.  auctus 
Merkelius  fere  et  actis  s  503  auenti 
L\  fugit  M  505  ar^uit  A  506  et  pa- 
riter  M,  corr.  m  509  in  aequore  M  514 
mencior  L  518  cur  quisj  quisqui  M 
^sqi  L  520  En  ego  s,  rectef  525  sr/. 
szc  As  (sumat  L;  M  olimf  sumit  ]\I 
in  ras.)  521  sic  A  529  in  caelum  A^ 

rectef  550  necZ  553  creatumM  554 
texsta  L  [sic)  556  etj  hanc  vulgo  et 
fortasse  recte  quidem  (an  haec  ?) ;  nam 
locus  X  50  aliter  se  habei.  560  dedu- 
cit^  567  me  petit  ipse  licet  non  hoc 
M;  recte  L  575  sic  M;  assumpsit  L, 
582  mollibar  A  583  egerat  s  nxerat 
A  584  tangere  M  595  a  cunctis  cor- 
ruptum  599  coronea  M,  corr.  m  60O 
amantis  As  603  capit  M  606  a  cor- 
pore  A,  rectef  62(5  uidit  A  sensit 
scholiasta  Statii  Th.  F/384,  recte? 
627  busta  Im  636  charicto  M  caricto 
L  646  prohibere  L  prohibebere  Is 
-berisJ/B  649  nunc  (nona)  iam  mor- 
talis  M,  recte  L  655  dictis  Bentleius 
656  aborte  A  658  preuei-titur  M 
peruertituri  664  mihi  namque  L 
668  equaeyl  Q74:densaseffo,cf.  Verg. 
georg.  III 86.  dextras  As,  quod  Verg. 
l.  c.  non  tuetur.  675  dedef  L  681  ba- 
culus  siluestris  oliue  Lm;  recie  M 
(ubi  baculum,  sed  m.  pr.  corr.) ;  sil- 
vestre  ad  onus  periinet.  682  septem 
M  688  uicina  hunc  rura  L  tota  add. 
m  in  ras.  uocabant^  all.  uicini  voce 
vocabant  jt)?i/o.  sedcf.IV635.  701 
pretiumj  pariter  A    702  sic  A  709 


PRAEFATIO. 


XIII 


lichios  ^  716  in  extis  ^  723te]|humo  M    hutni  L     130  iussus  A 


quam  M  730  terrena  M]  diuersa  L 
734  totumj  latumque  Kochius;  puto 
textum  cl.  3,556.  <36  et  tersis  L  747 
est  post  Herse  L,  post  uiae  m.  748 
hisdem  A  749  ravae  Hauptius  752 
orbes  L  756  creatum  M  757  Lemnya- 
cam  L  758  Ingratamque  d.  f.  iam 
ingr.  L  759  poposcerit  L  IGAsq.  sic 
aIiO  conuertitil/  772  inhertiyl  774 
uultumque  ima  ad  su8piria^(uultu- 
que  i.  a.  s.  s"),  quod  correxi:  de  elisio- 
nibus  cf.  XII  161.  /  187.  pulmone 
imo  s.  ducens  Kochius.  787  oblico  L 
788  successibus  atque  minerue  Ms 
successu  namque  m.Zff  789quem^ 
(quodJ/,  sed  corr.  m.  pr.)  792  s.  pa- 
pauera  M  795  sic  A  799  amatis  A,  h 
add.  Im  802  spatium  causa  M  erret 
M  809  non  setius  Heinsius  819  cae- 
lestiqueM,  recre.?  821  flectitur^  823 
artus  g  ungues  As  827  hiemps  A  in 
corpora  /  850  mistus  M  855  vara 
Bentleius  863  iam]  ah  L  866  nunc 
pectora  L  867  plaudenda  Ms  pal- 
panda  Lg  871  primo  A  874  cornum 
Priscianus  p.  211  cornu  A. 

III. 
6  depreendere  B  8  om.  B  14  de- 
scenderet  B  Ib  longe  m  17  passu  ZJ 
18  aut.  B  19  cephesi  5^  28  secure 
B  29  in  media  Priscianus,  B,  rectef 
33uenenisJB.u. 33&2.S,  sed34iOm.B  36 
gradu  om.  i?  deausaque  B  37  lon- 
gum  L  longoiS3/39  urnae  B  undae 
A,  rectef  rcliquit  BL  -nquit  M  41 

squamosus  M  orbes  B  42  sinuatus  L 
43  leues  serectus  ii  46  si  uelli  B  47 
t.  i.  JB  48  amplexibus  BL  compl.  M 
49  afflatu  BMl  afflati  L.  afflatu  et 
qunndam  putaui  funesti  BL  fimesta 
M.  correxi  52  tegmen  Lm  tegimen 
BM  derepta  B  dir.  A  jleonis  M  -ni 
BLm  53  fferro  supra  teloB  b&desinit 
B  72  sic  M  Ib  quoque  L  qque  Ml 
alitusyl  76  aurasM  herbas  mL  (sive  l)  s 
78  extat  /  80  perturbat  L.  num  cor- 
pore?  90  in  guttura?  93  an  ima?(szc 
stPollius)  99  cum  uocei  102  matri- 
que  L  104  et  impresso  X  119  com- 
minus  M  cominus  Lm  120  hunc  sed 
corr.  M  125  sanguineam  tepido  A, 
rec^e  .*  trepido  ?■  plangebant  i  127 


134  natas  natosq  M  136  hominis 
schol.  Lucani  140  saciatiL  151  prep. 
repetamus  L  152  meta  Bentl.  162 
succinctus  Ml  168  tum  doctior  puto 
171  nephoeleq:  hialeq:  ranisq:  M 
nlpheq :  braieq :  ramisq  :L,112  pseu- 
cas  M 178  nude  ulso  L  200  in  undis 
L  204  redeatne  L  206  primusque.t 
elegantius  207dederunt/  211nebro- 
phones  Z  213  ferox  L  224  agricolos 
L  227  sequuntur  As  (feruntur  edd. 
ex2mss.);  considto  opponitur  secutus 
V.  228.  234  exierat  M  235  precipi- 
tata  L  239  querettM  242  latratibus 
Ls  246  optate  L  251  sq.  uersus  leo- 
nini,  spurii  videntur.  261  tum  A  267 
signum  interrogandi  posui.  271  sum 
As  sim  ?,  rectef  269  uni  J.  272  in 
undas  A  278  eratMfitZ  282subiere 
L  283  iouisL  291  sicA  299  nutuque 
lcod.  307iUeX  317 et  ubique  Bachua 
pro  Bacchus  A  330  hisdem  M  338 
damnumque5ieJe&.  341fidei^  fide 
Priscianus  p.366.  datae^  343cephi- 
sus  M  -osL  345  .ncil/351  cephesios 
i  358  prius  M  363  Sub  love  yl  365 
p.  hoc  S.  L  368  tamenj  putn  nam- 
que.  374  ammotf^  et  flammag  M, 
corr.  m  381  utque  M  dimisit  L  390 
aufert  A  396  Ettenuant  A  400  so. 
primus  damnavit  N  Heinsius.  417 
imda  est^  420  sua]  ceuZ423mistum 
M;  sic  saepius  428  in  mediis  -  aquis 
M  435  tecumque  L  442.  444  ecj  et 
A  459  arrides  M  463  in  te  ego  L 
467  a  om.  L  480  summo  et  ore  ^l  482 
tenuem  i?]  roseum  il/,  ^jaucj  487  uti 
flauescere  L  490  tecto  sic  As  caeco 
non  mM/<i  498  plangentis  L  501  ^os- 
sis:  dictoque  'vale'  'vale'  dixit  et 
Echo.  503  mox  M  506  imposuere  A 
511  uatis  A  518  bachica  A,  rectef 
bachia  plurimi  519  non]  iam  haud 
L  529  ruunt  L  532  attollit  A  539  ac 
profugos  m,  rcc/e  .*  545  frontibus  A 
548  uetabunt  Z  555  madidus  mirra 
crinis  L  566  amm.  M  (sic  saepe). 
recepta  L  num  retentu?  567  mode- 
rammaque  A  575  reuinctis  L  (ex 
Verg.  Aen.  II  bl)  576  quondam  A 
590  nil  L  592  hisdem  A  594  fluuiale 
A  bdl  sic  A.  Diae  2  codd.  Ceae  Bo- 
thius  598  advertor  5en</.  619  enipheus 
L  626iuueniliZ  640DextraZ  Naxua 


XIV 


PRAEFATIO. 


M  -08  Lm  641  ofeltes  M  in  ras.,  e] 
acoete  Ls  642  Per  (pro  M)  se  quis- 
que  timet  laeuam  As  (tenet  2  codd. 
tnmet  Drosihn):  correxi.  643aure^: 
ore  Roscherus  ann.  philol.  1870  p.216. 
644ob8tupui^  aliquis^s  aliusff  661 
Haut  M  669  ululant  Bentl.  672  et 
presso  A  678  pennas  A  680  unda  A 
688pauidu8gelidusque^  690chion 
M  chiam  L  691  festa  Heinsius  sacra 
Ai,  rectef  694  precipit  et  famulis  M 
duris^  695  dim.  morti  A  707  clan- 
gorei  713  io]  et  oM  et  'Ogygiae' 
Heins.  716  c.  seq.  L\  trepidumq: 
seq.M  724deiecti8Af  vulneraj  cor- 
pora  cod.  unvs,  rectef  728  hoc  uicto- 
ria  A  729  sicA.  731  num  nefandi? 
Id2sq.suntne  libri  IV initiumf 

IV. 

10  et  calathos  L  11  ultimum  que 
in  ML  deesse  videtur  12  indigenam 
L  15  ebhan  M  euan  L,  Priscianus 
(euyn  mss.  nonnulli)  17  est  um.  L  20 
abusque  M  21  cingitm'  A,  rectef 
22  tu  M  qui  L  26  terula:  desidero 
aegre  28.  50  iuuenalisM  -ilisXTn; 
sic  plerumque  34  Adducunt  M  46 
mutasse  A,  em.  Merkel  48  albis  M 
53  hanc  s  :  hec  M  hoc  L  64  tectus] 
tanto  Servius  63  locuntur  A  74  nos 
toto  L  91  uisa  est  M  92  sic  ^s-  sur- 
git  s- 101  relinquit  i  117  dedit]  for- 
tasse  sed  et  113  morsu]  dente  L  121 
sic  M(humiZ)  127  purpureoil/s  pu- 
niceoi,  pauci  tinguitMtinxitZ  131 
uisam  L  uersam  g  136  fremit  A  tre- 
mit  s  140  sublevit  Madvig  adv.  crit. 
1 25  150  hocj  hec  A  154  His  tamen 
A  161  sic  A  168  leucothoe  Ls  leu- 
cothoen,  uen  vestigium  exhibens,  M 
leuconoe  g.  fortasse  Leucippe  cum 
Antonino  c.  lO  et  Aeliano  ponendum 
177  possint  L  181  arte  As,  recte? 
apte  m  182  EtM  186  immisit  M 193 
color  iJif  calor  L,  pauci:  cf.  v.  seq. 
211  uincit  Ls  212  acham.  A  isque : 
jwe^zMs  ille  213prisci  sed  beloZ  217 
quadripedes  M  224  ampite  L  lo- 
quenti  ilf  226  emetior  L  231  spe- 
ciemM,  rectef  236  diffamatam  i/em- 
sivs  242  qua  M  246  phetontiados  Z 
250  spargit  L  253  delituit  A  dilicuit 
Priscianusp.  ¥11  et  491,  rectef  260 
nimpharum  patiens  A,  recte  s  nim- 


borum  p.  Bentleius  273  est]  dtA,  fort. 
recte  280  sithon  sic  A  281  adamans 
A,  n  erasa  282  celme  A  283  milace 
^  298  nymphae  M  limphe  Z    310 

proluit  i  311  cythoriaco  M  citha- 
raico  L  323  mater  M  325  beatior  As 
potentior  s-,  edd.  est  add.L  330enim 
quid  Ms]  quid  sit  L  336  aut  Ls  an 
M?  340  flexo  A  flexu  Lachmannus 
Lucr.  ;).263.  341  ut  puer  ig']  scilicet 
M,  hoc  loco  interpolatus,  s  uacuus  M 
sed  corr.  346  placuit  M  347  nim- 
phes  L  356  et  3/  en  Z  358  pugnan- 
tesq;  manus  inuitaq;  oscula  M; 
recte  X  363  sublimen  M  367  demis- 
sis^  369  demissaque^s';  corr.  pauci 
codd.  371  et^s'  utZ,  rectef  B12sicA 
diducat /)auc2,  recte?  373  tetigere  L 
375  conducit  L  conducta  Heinsius 
378  sedMs  et  L  379  uidetur  Lm  384 
sic  .(4  385  idem  L  388  incerto  -4  (r 
in  ras.  M);  ingesto  scripsi  (possis 
iniecto  etiam  vel  inserto).  incesto 
Merkel.  393  et  olent  myrre^  (mirre 
L)  396  in  frondes  L  401  tamen]  an 
tenent?  (<u7ic400possis  cums  scrihe) 
403  conlucent  As  conlucere  duo  ex 
melioribus:  quod  [subtiliore  accentus 
synaloephaeque  observatione  reproba- 
tur.  407  tenebras  M  408  tenuesque 
et  penne  Ls ;  tenui  et  penna  As  te- 
nuisque  inclxidit  Suchierius  4131eues 
sicA  421  alumpniZ  423  inuertereZ 

430  simuletur  M  434  sic  A  442  tur- 
bamque  L  448  semel  A  456  laniata 
L  457  distraetus  M,  plurimi  459  ur- 

fues  L  rediturmn  Ml,  ruiturum  L 
63  facie  Lm  470  fiirores  M  473  ut 
erat  canos  A  482  recingitur  L  486 
avernus  Merkel  488  parabat  A  492 
tempora  L  493  linguasque  L  497 
animos  M  503  trita]  nmra  taetra? 
mixta]  tincta  s  505  vergit  Bentl.  512 
panditeX  518  ora.4s'  os,s&  pauci  520 
sparsis  i  522  euhe  M  euoe  i  euhoe 
m  536  in  medioim  541  leucothoe  A 
545  scissis  et  capillisX  551  saltuque 
dato  remoueri  Lm,  recte  M  553  sen- 
tit  L  bbl  arrectum  M  561  summis 
mineides  A,  em.  cum  2  codd.  Hein- 
sius  563  laboinim  L  564  et  o.]  por- 
tentis  L  569  facta  A  571  fuerit  L 
576  cutisilf  578  commixta  L  586  lo- 
quenti  A,  rectef  603  solatia  A  604 


I 


PRAEFATIO. 


XV 


dederat  in  ras.  M  609  esse  lovis  9 
mss:  esse  deum^ff  629cursus3/630 
cunctis,  i  m  ras.,  M  633  flexos  L  635 
premebantZ ;  n  era^.jM  premebatg' 
b36uirentesZ  nitentes  il/s-  637fere- 
bant  Lm  643  athlas  M  646  montibus 
A  649  Quas  Lm  650  ait,  me  (ne?) 
longe  iupp.  L  652  athlantis  A  655 
protulit  Ms  prodidit  L  659  altus  A 
662  aerato  Bentl.  adversos  Poll.  669 
cepheiaque  A    670  sic  A.    inmitis 

h 

pauci  mss.  amon  L  ammon  M  675 
eximie  Lm  exigue  M  et  visae  mg. 
689  eminet  fort.  recte  '■meliores'' 
Heinsii  694  Tum  puto  cum  ?  695  fe- 
renda  est  A  699  aerias  Lachmannus 
Lucr.  p.  167;  sed  cf.  v.  788.  712  visa 
et  umbra  A  717  misso  (missum)  g, 
recte  A  724  patet  s  726  uulnerat  As 
uerberat9mss.  732nisusi  743etiam 
nunc  A  748  ut  erant  A  749  coraliis 
L  757  et:  nufn  en?  ut?  758  preci- 
piunt  et  sociantur  L  764  g.  et  mim. 
L  766  lyncides]  abanciades imras. 
an.]  habitumque  L  768  Cepheus 
Hauptius  perseu  As  778  que  om.  M 
781  repercusso  A,  correxi  784  fra- 
tres  A  788  spectatum  A  789  E  n.  X 
794  in  totisYl  796referrentZ,  800«?. 
in  suspicionem  vocat  Hauptius. 


2  fremitu  et  turbae  L  6  posses  L 
17  hammon  il/amon  Z  18  ponto  s; 
recte  A,  Quintilianus  39  rhoechi  A 
47  athus,  scf?  corr.,  M  53  mirra  im 
59  fedatos  L  64  arripuityl  69  arpen 
L  63.  72  athim  L  73  solatia  ^  74 
suenites  A  75  amphimeon  M  80 
gammoto  Madmoto  Z?;  fort.  rectef 
hamato  Heinsius,  1  ms.  81 :  ,multae 
quoque  pondere  puto  85  sameramio 
A  86  caucaseum  A  sperchionidem- 
que  M  87  hilicen  phalegiamq;  M 
elicen  phleigaq;  L  88  instructos  M, 
recte  L  89  nec  om.  M  ausus  erat  M 
95  de  corpore  L;  sed  recte  M,  more 
Ovidiano  ad  «.94  spectans.  97tu...ia- 
cea  Hauptius,  odite8.4  98prothenora 
A  102  devocat  A  104  percutitX  105 
semianimisyl  107  boreas  L  110  am- 
phicus  A  111  iampetide  M;  recte  s 
lapetidesr  114quem  et  astantem^serf 
tenenti)  M;  recte  L    115  petalus  A 


116  seuum  M 120  poste  M 121  elisit 
A  131  frugia  Siebelis  135  batcreus3/ 
alcioneus  A  140  clanim  L  142  graui» 
M 144  mindesius  M 147  thoastes  il/ 
thoantesi  155  simuU»  Bemelpawci' 
160  hic  M  163  Choanius  Micyllus 
Chauonius  Suchier.  molpheus  A  168 
moUia  -  vulneraM  172  et  om.  M 175 
inermia  pauci  176  arpe  A  179  con- 
uertite  M  180  quisquis  L  186  diri- 
guit^  195  non  ms  cumil/tumX  199 
silet  As :  recte  (cf  III 184)  ?  216  f era 
codd.  pauci  ex  coniectura  tua  As  217 
regnique  M  227  monum.  L  233  diri- 
guit  L  238  protheum,  239  protheu» 
A  242  polidecte  ^  246  detractas  Ls 
detrectas  M  laudem  M  laudes  ir 
247  pignora  L  252  cipro  As;  recte 
Planudes  261  estom.M{sedhabetpost 
origo);  esL  275  me  totaX  276  Dau- 
lia  L  279  nomina  A  292  discusique,. 
corr.  discussisque,  M  301  poenam 
M  turbam  Lm  314  cedemus  L  319 

gigantcts  M  gigantes  Ls  329  ceruo 
(sed  corr.)  est  M  333  st  L  334  uacat,. 
corr.,  Jl/  aurem  L  346  coniecta  i 
350  sub  L  353  eiactat  AI  ferox  il/,. 
rec/e.*  354  remolliri.4  363  sic  As  de- 
positique  metus  ms  370terrae  Lms, 
erasum  M  ponti  pauci.  373  quoque 
iam  A  382  auolat  M  arcum  L  38S 
comum  Priscianus  p.  211  cornu  ^ 
385  ethneis  et  altusZ  386  pergusZs^ 
percus  M  caister  L  387  edit  L  390 
tyrios  M,  uarios  Lm  402  sic  A  405 
sacros  Diomedes  p.  319;  rectef  421 
terribilis  il/  hortatur  A  426  incon- 
sanabile  3/ 437  possesJ  ^^Orutiliss" 
445  ad  ortum  L  446  coUegerat  s  ex 
Verg.  Georg.  IlVd^l.  450  cocta  quod 
coxerat  L  457  loquendi  M  459  pa- 
ventem  L  460  latebras  L  pudori  M 
461  stillatus  Lachm.  Lucr.  p.  33.  464 
petiit  M467  qua  A,  rectef  471  tan- 
quam  L  482  lassa  Kochius  symbol. 
Bonnens.  p.  339.  falsa  Ms  sparsa  Ls 
cassa  Heins.  1  cod.  499  advehor  M 
509  ut  audita  M  512  orasLachm.p.  167 
513  sparsis  i  516  ne  L  519  s^'.  inter- 
polati  .  possis  si  reperire  vocas !  pa- 
truo  quod  rapta,  feremus,-  522nonI 
digna  pauci  528  nonl  nec  pauci  mss. 
536pueniceumiT/53780ntiaque  len- 
to  M.  Schmidtius  541  siluis  A  atris  il/; 


XVI 


PRAEFATIO. 


dedi  ex  {L)s  543  profanum  L  546  ab 
m  {om.  M),  pauci  in  Ls  558  r.]  pen- 
nis  M{cf.  560)  571  e]  ubi  L  576  al- 
phei  Ms  elei  Ls  595  nwm  trahorque? 
598  propiori  puto,  ut  margine  sit 
ablativus  limitationis.  ripae]  fontis  M 
608  elim  M,  erin  i  619  dictynna  pauci 
e  ex  coniectura,  ignorantes  Dianam 
esse  primasyllabaancipiti  621sparsi8 
L  625io  Ar.  vocavit,  io  Ar.  Hauptius 
6311.  ireZ  6341ocus4  641gr.]orta 
M.  sic  As  (mie,  sed  corr.  m.  pr.  M) 
mee  m  646  triptolomo  L  (sic  653) 
652  "claremichiM  664e<676conui- 
tia  M  665  sic  As  iacerent  s  669  ri- 
dentemq:  athides,  sed  add.  m.  pr. 
enipedes  i.  e.  filie  enipeM  ethipedes 
L.  similias.  Emathides  e<Euippides 
{cf.  V.  303.  313)  antiquitus  simul  exti- 
tisse  puto.  669  minancia  L  670  m.  et 
L  675plangere  d.u.jL  676nemorisX 
678  inane  pauci,  recte? 

VI. 

12  hipelis  M  27  quoque  corru- 
ptum  28.  43.  149  tunc  L  52  iam  L 
tunc  M  53  constituunt  A  55  iuncta 
Seneca  57  sq.  quod  -  feriunt]  quod 
lato  paviunt  idem  {epp.  90^  20),  fort. 
recte  59  festinant  sed  corr.  M  -at  L 
cincta  -  veate  Benileius  60  mouet  M 
-ent  Lm  minuente  L  77  ferum  A  81 
prodere  L  93  pingit  L  96  Laum.  L 
98  cyniram  M  107  recludere  A  111 
impleret  A  112  possisne  Amphitryo 
ut  f.  (u  add.  m  post  A.)?  114  aune- 
sine  M,  recte  L  116  enipheus  A  117 
bis  alpida  A  119  S.  e.  te  s.  equum 
cr.  c.  L  128  intermixtos  L  130  rava 
Bentl.  lS6antel'd5M  141  fort.  cum- 
que  his?  aurem  L  145  arachnea  L 
165  creberrima  Ms,  recief  celeber- 
rimaZm(ea;/747?)  174mihiXathla8 
A  mdubitati  195  posset  i  200 
post  203 As,postld9 mss.pauci.  tiurba 
Ms  turbe  L  qua  Benil.  201  propere 
sacris,  om.  est,  As  properate  alii  s 
propere  ite  lahnius  sacri  est  Hau- 
ptius  aurumqueM202  sicA  212  de- 
cidat  A  recidat  ?  215  quaerella  M, 
I  eras.  220  glebas  A  223  auro  gra- 
uidis  m.  habenis  A  227  fixus  M  ex 
corr.,s  231  imbre3.4  234  frena  da- 
bat  tamen  hunc  non  L  dantemj  tan- 
demM236  nudum  As,  corr.Pollius. 


237  per  coUa  s,  rectef  241  iuuenile 
Lm  249  Euolat  A  273  haec  om.  L 
aut  281  aut  282  toUendus  est,  licet 
ambo  Ovidiani  esse  possint.  289rogos 
L  293toto  estM294non  pressitL(?) 
compressit  Ms  sibi  pauci  exit  Ls 
ibatiJ/s^.  Hic  versus  satis  ineptus  leo- 
ninos  versus  III 251  sq.  {si  exit  legi- 
mus)  in  mentetn  revocat  302  natas  na- 
tosque  L  303  diriguit  A  305  uiui  L 
311  ubi  L  316  propriore  A  327  pa- 
uido  s,  paulo  Ms;  an  parvo?  (sic 
pauci  mss.)  330tumi  334errantem» 
341  concepitZ  348  uetantX  365s.  1. 
L  370  Etveniunt  M  374  et  L  sed  M 
390  possis  M  393  clarus  Lm  401  ex- 
emplis  L  402  lugent  L  404  ad  pe- 
ctora  L  406  huic  L  407  parentis  L 
414  argu3il/417missenayl  patere  A 
cleones  A  418  pilus  M  421  pos8&  M 
422  subiectaque  A  423  cecropios  L 
424  traeicius  L  trahicius  M  435 
Thrace  Lachm.  Lucr.  p.  278.  ipsis 
A  439  repetitis  -  annis  L  441  uisen- 
dam  A  443  promitte  il/448  et]  inM 
ordine-4  449  causa  ex  causas  M  453  " 
driades  L  454  similisque  M  recie 
464  raptam  seuo  L  465  inopino  c.  a. 
Priscianus  p.  482.  470  prognem  M 
4cll  illa  L  usque  m  482  enim :  puto 
sic  vel  tunc  485  id  Lm  et  M  489  cor- 
rMp<Ms  495  abortis  M497:  98:  96  M 
497:  96:  98  Z  497  ut  A  500  soUicito 
^  506  ut  fidei  A  utque  fide  Priscia- 
nus  p.  366.  utrasque  L  508  salutae 
3/  512  iam  motumq ;  M  516  aduncis 
Min  mg.,L  517  ab  alto  Lm  519  eff. 
est  L  538  hostis  il/  non  haec  L  non 
sic  scripsi  poena  A]  Progne  Witho- 
fius  546  silvis  si  clusa  L  448  audiat 
L  556  forficeM  forpiceZ  560  d.  m. 
L  565gemitus  om.  Mm.pr.  576  pal- 
lida  Ms  candida  Ls  callida  pav^i  s 
579  illeZ  580  nescitil/  581  ut  uoluit 
M  582  fortunaeque  A,  plurimi  s; 
recief  585  defuerant  A  593  tergora 
Bentleius  599  ederarum  L  602  cor- 
ruit  M  605  amplexuque  L  611  hoc 
^,  rec^e.^  614cremabo^  616etquae 
A  ;  hinc  puto  v,  617  et  per  legendum 
esse.  617  abstulerant^  620  posset  L 
629  eximia  mortem  A  simulac  ni- 
mia  Benileius,  recief  635  degener  a 
A  646  stridet  L  652  arcessite  L  658 
prosiliit  L  Ityis  scripsi  itia  4  itys  c  i 


PRAEFATIO. 


XVII 


Ityos  edd.  Ityli  Heinsius  660meiitis 
s  meritis  A;  663  poss&  M  posset  L 
664  emersaqueil/  669  uec  Z  674  eieci; 
cf.  671 — 673  cum  668 — 670,  et  ipsum 
674  cum  672  sq.  675  a.  d.]  et  luctus 
L  677.  701  erictheus^  682  procre  A 
€89  ammonuique,  corr.,  M  690.  691 
vi]  ut  A  695  intonet  L  701  mihi  sed 
A;  {cf.  VII 37).  sed  vi  vulq.  vi  sed 
Merkel  706  veisit  M  vertit  L  721 
tutum  L. 

VII. 

1  myniae  A  6  limosae  M  phasidos 
L  8  uisyl  uox  5  lex  pauci,  rectef  nu- 
meris  J?  Minyis  s  miseris  Koch  12 
nisi  Heins.](id.  A  et  fereg  19  trahitZ 
30  segetis  A  34  expecto  M  42  aliam- 
que  puto  47  quin^,  quid  mj-  48sem- 
per  se  L  50  turma  L  57  soli  Heins. 
58  locorum  il/s-  colonum  ij-  uirorum 
m  60  aesonidem  ^  62  incurrere  A 
67  timebo  L  69  uocas  paua  §■  74  P.] 
etetecias  L  76  resederat  [ex  reced. 
m.  pr.)  M;  residerat  L{s)  recesserat 
Merkel  77  reuixit  pauci  s.  78  Et  r.  L 
82  lenis  A;  lentus  pauci  89  utque 
uii^oi  91  depromisitq;  (i  prius  eras.) 
M  102  sedebat  L  103  purpureo  M 
m.  pr.  114  impleuere  L  115  dir.  L 
metu  subito  minyae  ille  nec  illos  Ag, 
em.  Naugerius  116  sensit^  118  sup- 
positoq ;  A  133uutu  M(estne  votum?) 
146. 145  M,  alii;  v.  145  delet  Heins. 
145  at  Met  Le  151  arietis  aurei  2  codd. 
non  necessarium.  152carmine^  154. 
153  M 155  ubi  uenit  A;,  em.  Merkel. 
subvenit  Suchier  158  cholchiacos  M 
cecropios  L  159  natis  et  161  induta 
M ex  ras.,  Z  162  facit^  167  posst^d 
possunt  5  171  qd  M  172  pio  pauci 
177  sic  A;  reuocare  s  181  et  A  (in 
M  antea)  182  exuta  L  relictas  A  186 
stant  Kochius  cum  A  serpit  M  ser- 
pens  L  190  miuacibus  M  et  hiatibus 
L;  195  artisque  magistra  Pollius. 
207  temerata  L;  temera,  sed  r  in 
ras.,M  209  pallent  at  p.  A  211  haud 
p.i  213  somnoAf  223di8picit  Lach- 
mannus  et  cretes  M  et  cretis  Xms  Oe- 
taeis  Burm.  et  Crethei  Lenzius  et 
Threces  i\''.  Heinsius  atque  Oetes 
puto.  224  quasque  uel  L  et  quas  ^ 
altus  m,  rec^e  ^  225  o.  que  et  L  pin- 
dus  quas  p.  M  228  eridani  A  229 
OMyii  eo/.  //. 


enipheu  A  231  phoebes  A  232  car- 
pitZ  234nonadies  etiamy!  242qua8 
L  245  coicit  M  246  meWis  Zg-,  viini 
M  (Bacchi  recc).  post  246  versum 
excidisse  contendo,  qui  eisdem  fere 
verhis  qualia  sunt  in  v.  246  et  247  vi- 
num  fusum  commemoravit,  cf.  Odyss. 
XI 21:  jtgcora  ftehxoiJTcp,  fiETtnena 
Ss  rjSaC  oivco,  ro  rgiTOv  rtvd''  vSnri. 
247  aenea  L;  altera  m;  (erasum  M) 
aerea  pauci  248funditX  leuit  A,  em. 
Merkel  252  in  auras  L  255  aesoni- 
dem  A  257  sparsis  L  260  tingit  L 
infectas  A,  rectef  265  inquoquit 
acres  L  268  addidit  AI  lunae  A  de 
noctei  pernotail/  271  sicA  276  sic 
M  {^maius,  quam  mortale,  i.  e.  quod 
mortali  suscipiendum  erat ').  munus  L. 
remorari  Tartara  munus  Merkel, 
282aeniM.  post  29B  versus  170  Lm. 
296  ab  etheide  L  299  est  om.  Z  304 
peliae  sub  tecta  A  305  reuirescere 
Priscianus  p.  132,  M  ex  corr.  m.  pr. 
reuiuescere  M  antea  reuiuiscere  L, 
cod.  Vatic.  Beg.  215  saec.  Vlll-IXin 
'■Exemplis  poetarum.'  306  atque  L 
308  rogan^  31  310  uri  {corr.  -a)  M 
317  ea^  en  Haupt.  possis  iam  vel  hi. 
321  fugam  M  330  quae  M  dederat  L 
334  iuuenili  Lm  336  ne  spes  agite- 
tis  L  343  subito  A  346  quis  uos  M 
350  Quae  L  352  philyreiaque^  357 
reliquitim  361  est  add.  m  {v.om.M) 
363  coeae^  366uitantes/l  371Thj^- 
rie  est  Antonino  Liberali  c.  12.  ci- 
gneia  A  375  stricto  il/ 380  seruariAf 
seruatum  L  381  dilicuit  Priscianus 
p.  477.  384  aspicit  in  ras.  M  astat 
in  L  386  dextra  A  390  natam  A,  em. 
Suchier  ex  Antonino  Liberali  18.  395 
male^  399  iustissime^  phoeneuM 
phineu  L;;  cf.  Ant.  Lib.  Q.  401  poli- 
phemonis  A  405  Et  M  410  est  uia^l 
413  attraxit  A,  recte?  417  fecundas- 
que  A  426  a.  que  tamen  geniti  L 
435  suam^f,  em.  Boessius;  an  suum 
{genet.  plur.)?  438 cephesias ^  oreM 
439  eleusis  M  440  senex  31  (suis  L) 
443  alcithoen  A  449  premant  L  451 
aftectu  L  460  patens  aditus  Lm 
461  sq.  anapen  -  ac  stymphaleia  A 
463  timoli  A  464  tyron  cyprum  A 
466  sithon,  om.  et,  A;  em.  Heinsius 
469  an  nec  uon?  olyaras  M  senus  ^ 


XVIII 


PRAEFATIO. 


4t6dsq.  ubique:  -nsM  -os  Lm  476  ex- 
cipitur  (ur  eras.)  M486  c.  quam  est 
haec  tellus  M  (fortasse  C.  quam  haec 
est)  c.  hac  tellus,  sunt  L;  dedi  ex  s 
490.  497  nunc  Lm  500  cliton  A  501 
congressi  Lm  primum  L  502  sic  A 
{iunge  Cecropidae  mandata)  506  re- 
gni  As,  em.  g  509  dicite  A.  -  sequor 
M  et  post  mearum  talem  fere  versum 
excidisse  contendo:  suppeditat,  votis 
sint  convenientia  vestns.  —  etomnis 
ait  r.  Lm  omnia  habet  Merkel.  510 
et  hostis  Ms,  correxi  [nisi  forte 
ipsum  illud  hostis  est  acc.  plur.)  et 
hostii?  518  locuta  M  secutaL  520 
moreris  A  522  illic  A  529  inclusit 
corruptum?  530  plenis  A  (cf.  II 344) 
532  aestibus^  536  auiumque.4  537 
num  inde  f.?  544  leto  g  lorigo  A 
morho  all.   554  flammisq;  fatiscunt 

at 
ms  559  nuda  Bentleius  564inqueili 
hinq,i  569  extincta  prius  est^  569 
post  571  Bothius,  rectef  576  paruus 
A  notus  em.  num  multis?  577  sema- 
nimes^  580  pendentis^?  perdentis 
scripsi  tendentia  sidere  A  583  uitam 
ut  mouissemM  583  par  M  589  sic  A. 

X  exiguo 

592inconcussaZ  599Tingit  s.  effuso 
s.  c.M  tinguitjt  612  an  n.  patrum- 
que?  cf.  Seneca  Oed.  54.  'iuvenes- 
que  senibus  iungit  et  gnatis  patres 
funesta  pestis.'  613in  tumulo  est^ 
615  locuntur^  619  secundumi  621 
des  L  636  et  p  mittere  idem  toti- 
demque  M  (Et  totidem  p  formicis 
a.  r.  L)  639  quod  L]  de  M  et  om.  A 
647  esse  A  656  parcumque  genus, 
om.  est,  L;  sequorMs.  657reseruent 
il/658  Istiil/662  optima^  664uela 
L  lam  M  674  ille]  ante  M  687  sed 
enim  Merkel  ceterum  M  et  cetera 
Lm  687  sq.  quod  petit  ille,  refert 
Cephalus,  tactusque  dolore  Bent- 
leius;  certe  versiis  non  sunt  sani.  689 
abortis  J  699  autiV/acZ  702  himeti 
A  (cf  ad  a.  am.  //7687)  707  amabo, 
corr.,  M  710  referam  quoque  A  711 
querellasM  714  Cumil/718  fueram 
il/  726  aditus  -  factus  Lm  ad  om.  M 
731  dolebat  M  Slebat  Z;  calebat  s 
736  sicubiq ;  M  ubicumque  Lm  739 
nocte]  mitto  M  p.]  loquendo  A; 
recte  s  741  male  fictor  adest  m.  f.  a. 


M,  em.  Merkel  (es  ego)  mala  pectora 
detego  tectus  adulter  L  751  illa  M 
ulta  Lm  756  m.  q.J  quod  nos  ut  M 
758  mirandum.4  759  naiades^  760 
soluitur  M.  post  761 :  scilicet  alma 
Themis  non  talia  linquit  inultaZ/rt?. 
762  sic  M  inmitis  belua  Suchier  763 
cessit  A  pestis  Gronnvius  suumque  A 
764  rurigenam  A  769  et  cetum  Lm 
et  ceg  M  776  exute  A  779  eoj  in 
hunc  L  785  motus  A  787  addere  A, 
rectef  791  ambos  Lm  797  eacide  L 
804  iuuena(corr.  i)liter  A  805  s^. 
famuli  -  equi  -  solebant  A  809  exi- 
bat  M  816  blanda  u.  M  817  sum  A 
819  capiatur  A  822  mihi  cr.  amori 
L  823  exemplo  facti  L  832  indicti- 
que  L  834  detulerant  auroram  1. 
nocte  A  835  siluas  Lm  835  uictor 
corruptum  838  dicens  A  849  Heu  - 
deserit  hostem,  sed  corr.,  M  855 
enubere  A. 

VIII. 

o 
5  ex  om.  L  con  M  7  urbem  L  8 
alcathoe^  9  que  inj  de  L,  rectef  15 
latonia  L  16  eius  corruptumf  26 
aere  Ms  auro  L,  1  ms.  46  numquid 
L  49  sic  A.  regum  A  50  ipsa  A  52 
consistere  L  57  multis :  fort.  victis. 

59  Es  causasq ;  M  In  caussaque  L 
tenentibus  A  (in  M  correctum  m.pr.) 

60  ut  m  quis  enim  As]  qui  si  s  61 
sic  A  63  incessaq ;  suum  -  cruorem 
M;  recte  L  64  nam  s-  non  A  65  dirus 
L  67  secumil/mecumZis'  77  mom.  A 
85  fatali  L  87  om.  M,  in  mg.  m.  2 
(ponte) ;  habent  Ls  Priscianus  p.  152 
89  pavens  Henneberger.  91  patrios- 
que  L  101  an  ultor?  107  p.J  fossis 
M,  corr.  m  116  quae  L  quem  M 117 
exponimur  orbeil/,  eni.Lm  119hanc 
M  hac  L  123  Lusa  Lm  generis  Lm\ 
genitrix  M  124  nullius :  puto  vulga- 
ris  130patri'q;  est  il/  131ueroilf 
138iubetil/  diuisaim  141puppem- 
que  A  14b  aura  Koch  auras  mss.  an 
tendebat  in  auras?  146  alietus  in 
alis  A  152  c.J  sanguine  L  153  utj  et 
A  creteidai  1581uminas-  flexuZ 
157thalamiil/-isZ  162maeandrosX 
186ib.ill.il/Jetlicetarmis/:  190  se- 
quenti  M  197  renitenti  A  198  et  fl. 
M2121euatisil/  221  recte  interpunxit 


PEAEFATIO. 


XIX 


Siebelis.  fiierat  M  222  erat  om.LW 
225  rabidi  L.  Mueller  237  limoso 
prospicit  elice  de  dub.  nomin.  ap. 
Keil.  gr.  lat.  F587.  240  longum  cor- 
ruptum  243  rapacisM  245  mducitZ 
262mitis  habebatur  corruptumf  26tj 
aceruisil/adorantc,  rectef  273pleni 
L  plenig  M  278  praeteritas^  latoi- 
das  L  279  sq.  at  non  dicemur  inulti 

e 

quemquaenhonorate  nec  nos  im 
pune  feremus  M  feretis  Bentleius 
281  oenios  L  implenos  M  283  cor- 
ruptus  284  horr.  M]  ardua  L  285 : 
et  setae  similes  rigidis  hastilibus 
horrent  ^,  delet  Bentleius.  Alii 
cum  M  (non  m)  et  nonnullis  s  potius 
c.  286  omittunt;  sed  riget  horrida  . . 
rigidis  horrent  non  est  Ovidianum. 
296  canisue  L  298  sese  in  L  300  ca- 
luere  L  301  spectantes  Af,  recte  Lm 
304queow.^  306.305^.  306Plexip- 
pusque  A,  ex  glossemate  ad  304  or- 
tum.  315  penelopeque  A.  post  317: 
uenit  athlanti(/e5'.  Atalante),  Sehoe- 
nei  pulcherrima  uirgo  M,  pauci  g. 
324  possis  M  327  an  laborque?  334 
quai  dimittere  A  337  longo  parue, 
corr.  longae  parua,  M  longe  paruae 
L  339  elisus  n.  ignis  L  340—403  in 
mg.  m.  2  M.  350  amicides  L  amicli- 
des  m  351  telo  L  ferro  t  telo  m  359 
certo  m  uasto  Z^s-?)  360  ippalamon 
L  hypalemon  m  (fortasse  Hippal- 
mon,  quod  nomen  in  fabulis  passim 
occurrit?)  366  posita:  an  pressa?  cf. 
II  786.  371  orithie  Lm;  sic  vel  acto- 
ridae  g  Orthiadae  e,  rectef  all.  Or- 
nytidae  373  alba  m  dTil  essent  Lm 
382  feri  est  m  distrinxit  m  385  me- 
leagrus  m  -ger  L;  sic  et  v.  515.  402 
sanguine  terra  est  L,  rectef  409  fu- 
turi  L  410  abscisa  fr.  M  412  vertit; 
et  inmeritum  figit,  latrantis  et  inter 
As,  vix  recte;  dedi  ex  g.  432  tendens 
sua  brachia  3/434thesaiades  clamat 
M  435  ne  M  443  prioris  A  457  tor- 
rem  pauci  g  463  pugnat  il/468  q  m. 
nntiset  amato,  in  mg.  credere,  M 
perque  L  477  postquam  nam  L 
magnasq;  M  498  regnique  L, 
auci  e  499  iura  ML;  uota  M  m.  pr. 
'II  mg.,  g  525  pruina  M  m.  pr.  527  Et 
uulgusi  528plangtmthunc^  (himc 
om.  L):  cf.  Tihull.  1 7,  28.   sequor  ?1 


533  linguae  A  535  sicA  539  uersant 
M  540  saxaZ  542  po8taoniae-<4  557 
culmine.4f  uertice?(?):  pi^oflumine 
559  captat  A  560  utorque  A  564  la- 

a 

cus  nabant  A  572  epulas  mensis  A 
573  cum  m.  h.  Bentl.  576  gerit  A^ 
rectef  577  cemimus  Z  585  reuulsiM 
m.  pr.  reuelli  Lms  588  pariterque 
reuellit.(4s'  reuulsit  g  resoluit  2  codd. 
590  At  L  594  periture  M.  596—599 
in  lihris  praeter  A  (Thuaneus  quoque 
vetus  tantum  ex  parte  agnoscit)  satis 
eleganter  ita  interpolati  leguntur:  s. 
Tr.  undae,  in  quo  desinimus,  quo 
sacri  currimus  amnes,  hue  ades  at- 
que  audi  placidus,  Neptuue,  pre- 
cantem.  huic  ego,  quam  porto,  no- 
cui.  si  mitis  et  aequus,  si  paterHip- 
podamas  aut  si  minus  impius  esset, 
debuit  ilUus  misereri.  ignoscere 
nobis,  adfer  opem,  mei'saeque,  pre- 
cor,  feritate  paterna  da,  Neptune, 
locum.  uel  sit  locus  ipsa  licebit: 
hunc  quoque  complectar!'  Mouit 
caput  aequoreus  rex,  concussitque 
suis  omnes  assensibus  undas.  exti- 
muit  nymphe:  nabat  tamen.  ipse 
natantis  pectora  tangebam  trepido 
salientia  motu.  dumque  ea  contre- 
cto,  totum  durescere  sensi  corpus 
et  inducta  condi  praecordia  terra. 
dum  loquor  sqq.  611  medio  M  614 
huic  L  622  iuuenilibus  Lm  627  pau- 
cos  M  630  cui  Madvigius  631  Inque 
A  633  perducit  A  634  tecto  corru- 
ptumf  637  illa  M  m.  pr.  642—645 
om.  M  m.  pr.  Et  sentire  X  pro  645 : 
Concutiuntque  torum  de  molli  flu- 
minis  uluaM  658s^.  eadem - argilla 
Heinsius,  recte  ut  puto.  665  uolentia 
M  olentia  L  669  totiens  M  683  sq. 
et  -  annis  sic  As;  in  Mm.  pr.  ut  vi- 
detur  priori  scripturae  ambo  baculis- 
que  leuatis  superscriptum:  sed  deo- 
rum  mentio  non  potest  omitti.  —  ad 
690:  Mersa  uident  queruntque  sue 
pia  cidmina  uilla  (l.  villae):  sola 
loco  stabant.  dum  deflent  fata  suo- 
rum  add,  M  m.  pr.  in  mg.,  alii.  690 
etiam  corrupium.  692  sq.  aurataque 
m.  t.  Cael.  f.  adopertaque  tecta  u. 
A,  recie  s  705  narrassent  L  710  Di- 
nieius  Suchier  cl.  Liv.  38,  15,  13; 
Thyneius  puto  aThyniade  siveThy- 


XX 


PRAEFATIO. 


nia  prope  Biihyniam  sita.  thineius  A 
715  sunt  et  coluntur  Lm  C.  pii  dis 
Heins.  718  nixus  L  731  odores  il/, 
rectef  739  circuiere  M  741  hac, 
silva]  hac  omnis  J.  sub  arboreZ  748 
oblicos  L  749  deoida^  753  discussa 
L  761  et  medio  M  llb  quatenus  L 
788  cacumina  M  791  raris  M  793 
huic  cana  M  795  an  livida?  796-8 
pendere  -  macies  om.  M  m.  pr.  803 
seuisse  M  809  erat  s  enim  M;  In 
noctis  X  811  peragit  A  813  arua  L 
817  desuetum  M  832  in  ipso  M  834 
altiq ;  L  843  iam  scripsi  ea  Li  non 
ilf,  ^uod  ex  iam  fieri  potuit.  modo  m 
845  uultus  piscem  A  853  sentit  L 
856  honeratus  ^s-  operatus  cod. 
Thuan.  863  uenditZ,  867  dederatque 
A^,  em.  Burm.  872  d  M  874  dum 
sumpsi  Lm.  —  Hucusque  collatus 
est  L. 

IX. 
7  uictam  il/,  corr.  m  10  ambitiosa 
Bentl.  17  regem  j;eZ  numen  (H)  vel 
dominum  g,  om.M  20ero  sm,  om.M 
ego  Koch.  26  malles  M  33  uersas  M 
uaras?  39  petebatil/  40  muuereiJf, 
em.  m  62  diuertor  M  65  lingue  - 
bisulce  M  71  de  comitum,  corr.,  M 
74  reduxi  Afs-  subegi,  peremi,  revinxi, 
all.  g  perussi  vel  praeussi  Heins.  96 
agrestis  M  104  eucheni  M  115-118 
OT,  om.  M  116  qua  m  123  mou.  reu. 

M  124  poterent  M  127  res  ilf  152 
abitilf  167ille  M,  corr.m  1701ammi- 
na  sicM  178hostiil/s-,  em.Bothe  179 
hostis  enim  g  (ego  Koch.)  hoc  est  M 
hoc  aestu  Merkel  198  est]  es  Bentl. 
205  c/!  X/7 102.  taurus  As.  tigris  m 
207  trementem  ilf  221  moUe  Heins. 
223  tactum  M  234  comprehenditur 
ilf  235  nemea  (o  add.  m)  M  237  aut, 
corr.  haud,  ilf ;  sic  340.  240  conce- 
ptorem  ilf  248  ne  •  s  249  Oetaeas  s 
istas  ne  iJf  iam  (an  nuncV)  ego  253 
necis  ms]  simul  M  273  heros  uel  iras 
M  279  imperio,  «ed  o  m  ras.,  ilf  280 
germine  s  cui  sic  s-  286  decimo  M 
288  possis  M  289  dolores  ilf,  rec^e.^ 
290  quin  nunc  s  294  nexgsque  ilf 
(nixus  vel  nexus  gm)  298  a]  6  ilf  299 
genu  et  ilf  et  om.  s  Priscianus.    326 

aliena  a  s.  nro  M  332  delos  delfiiq ; 


ilf  348  sublato,  sed  corr.,  ilf  350  iret 
ad.itf  356amphisusilf  367habebatilf 
369  irr.  ilf  381  omnis  ilf  deorum  M, 
corr.m  387possunti  390  criminem 
397  numine  M,  corr.  m  405  poterunt 
M,corr.m  flebuntM  deflentreZfients' 
415  diu  uictoris  M  sic  vel  sui  et  ultoris 
s;  corr.  Kochius  417precipit  effecit- 
queilf  423  Aesona  flaua  ceres  M  425 
pascitur ilf,corr.?n  433quoqueuthoc 
ilf  440  uideant  g  radamantii  M  442 
deionidaeq;  Ms  452  cognita  corru- 
ptum?  sic  Ms  praestanti  coi*pore 
■nympha(c/".  Verg.  A. I ll)gm  463illic 
g  illa  (a  in  ras.)  M  468  dimittere  M 
475  nollem  iJf  484  tota  ilf  513  sic  M 
517  uicit  M  529  coiTeptis  ilf  531  ha 
M  533  possit  M  535  poterit  iJf  536 
uultus  humida  ilf  540  habebat  M 
541  illud  erat  M  560  cara  M  coram 
mg  561  amores  scripsi:  amoris  M,  s 
delecta  amorem  g  565  summoque  m 
569  fer  has  s  573  latentia  M,  em. 
Koch.  584  uix  lingua  (que  post  add.)  ; 
ilf  591  totoque  M  593  submersa  s  ' 
subuersailf?  595  omnibus3f  598  et  627 
uoluptas  ilf  624stcM  637numsui8- 
lacertis?  639sine  quag-,  exsiquidem 
M;  corruptum.  TpvoqaaBentleius  646 
grachonilf  647  cf.  Trist.  IV 7, 13.  649 
cum:  putotvLnc  651tacesAf  652inte- 
nerisleleidesiJf  653  .«c  ^f.  me  (ye/mo) 
dereturs-  656riuusilf  riuis,riuOa  657 
naidesilf  670ignotumiJf.  numsexni- 
ne?  675nimioutilf  679 indulge  iVf,. 
ignosces'  682thel.ilf  684uinxeratsed 
corr.  M  687  sacorum  ilf  suarum  7ion- 
nulli  705  patri  nonnulli  711  indece- 
pta  M  713  fueratilf  716  Telestae  M 
recte  f  720  amborum  31 722  expectant 
ilf  723  quemque  ilf  uirum  f.  c.  ian- 
then  ilf.  729 m.  2  in  mg.  ilf (parcere  d.) 
749  pascit  31 750  magistn  g  753  po- 
tienda  ilf  755  pars  unailf  760  fiatilf 
767  trahit  se  somnia  ilf  (moram  dat 
m),  recte  g  769  tecti  M  170  capitis 
puto  cum  1  ms.  776  comitesque  face- 
tas  sed  corr.  31 796  socius  M. 

X. 

2  aera  s",  rectef  9noua  add.  m  nai- 
dum  ilf  10  talo  ilf  13  tenarea  sed 
corr.  M  14  sepulcris  s  s.  f.  s.  m  in 
ras.  18  recidimus  ilf  21  nec]  uel  ilf 
27  sed  hicilf  29  amor  add.  m  32  de- 


I 


PRAEFATIO. 


XXI 


bemur  :  42  steteruntque  Ixionis 
orbes  Bmtl.  48  euridiceq ;  M  50  he- 
ros]  orpheus  31 58  certans  M  61  enim 
si  subsequeretur  (si  sub  in  ras.)  M 
68  quaq  M  69  confise  M  76  herebi 
M  89  sq.  add.  m  90—102:  hic  non- 
nulla  spuria  puto.  93  et  corili  M 
97  perpetuaeque  M  98  pinus  M, 
em.  Heinsius  101  honorata  31  106 
atfuit  M  109  carchea  M  113  g.] 
demissaJ/  114  bella,  llSuinclail/ 
115  ex  aere  e  ex  aetateil/ar  pariles- 
que  ?,  rectef  116  e]  in  ?,  recte?  121 
tu]  qui  il/  122  at  nutu  1.  M  123 
sternebas  M 124  latus  pauci  126  ua- 
pore  s",  recte  ?  133  ad  hunc  M:  num 
ac  huncV  et  ut  s  (cf.  v.  131)  151  pa- 
legeis  M  carmiua  M  160  aliade  M 
166  0.]  honeras  M    169  europa  im- 

ta 
mutamq;J/175  utrimque?  1771aeti 
pauci,  rectef  ISOreciditAf  182  lusus] 
a 

iussus  M  184inhere  M  pondere  KocJi 
190  rigidoue  M  191  haerentia  il/j-, 
correxi.  lignis  31.  sic  uel  linguis 
uel  uirgis  s-  192  qetum  il/,  correxi. 
grauatumM  194  an  deserta?  200  si 
om.  31  202  m.]  pro  te  g  tecumue  A 
203  sed  ?  qd  31  214  est  om.  M  215 
et  ecce  3f  221  propoeides  annuet 
31  225  inlugubrisceleri  31  et  fere 
s  iudicium  sceleris  Kochius.  locus 
nondum  emendatus.  inestne  inlustris  ? 
227  amathusiasq;  M  233  ex  illo  3i 

i 
238  propendes  31  243  aequus  per 
crimiua  gentes  M  263  artis  31  271 
blandis3/  277  at3/  284  subsedit  31 
hymetia  31  291  agit  31  295  coniu- 
giu  31  adest  g]  ei  31  297  delet  Su- 
chier.  de  qua  31  298  hac  3fs  301  at 
31  305  ?,  om.  M;  spuriusf  cf.  o. 
S3sqq.  309  alios  corruptum  310 Myr- 
rham  edd.  muiTam,  sic  M  ubique  uel 
myrram  315  hic  mos  est  odioq;  mi- 
nus  scelu3  3/323negaretil/,  corr.  m 
325  dilectu  M  345  aut  respectare  31 
346  nec  s  et  31  quo  31  3o5  amoris, 
a  erasa,  31 359  que  om.  31  363  con- 
sulta  paternis  quem  opoii^et  habere 
31,  recte  s  *377  aut]  nec  31  408  in 
hoc  s"]  huncA/  421  pudibundis  que- 
3*ibu3  3/  429  tuo  et  non  MH,  rectef 
{cf  XI 693).  430  firmansil/  431  ce- 


lebrant  ait  M  434  uirorum  sic  M 
435  uetitis  ex  -tos  31  446  trione  31 
447  t.  pl.  31 453  infandus  bubo  Ser- 
vius  Aen.  /F462.  459  animuq;i1/ 
460  prioril/,  corr.  m  463  amotam  M 
(sic  saepius  pro  adm.)  482  motumq : 
M  483  patent  his  31 491  louge  31 49S 

X 

init  %.31 495  perstringeratil/  praestr. 
s  501  c.]  roboreil/  510  dolentes  il/ 
518  illi  M  530  alio  31  531  grauidamue 
31\  -que  s",  Priscianus  bis  536  genu 
31s,  rectef  543  adonail/  550  in]  et 
31  558  renidens  m  (erasum  31)  re- 
clinis;-  559  labris  in  ras.M  562  pos- 
sisil/  569  potiendail/  584  inuidiaq^ 
31 589  Xoniaco,  a  eras.,  31 590  ipse  s 
ille  M  591  aut  corruptus,  aut  satis 
contortus.  obl.  ex  abl.  M  608  magni 
31,  corr.  m  612  discrimina  31  613 
perdere  31  615  sed  et  his  m  (eras. 
31)  622  noUet  M  626  uetuit  qui  31 640 
cy  therioq :  il/assitil/644  damasenum 
31  648  coma  31  653  summa  celeris 

h 

pendebat   arena  31    654  laedere  M 

o 

660  ho  sconcheia  dictuil/;  fort.hoc- 
dicto?  673  numinis  M  683  adon 
supses  nec  31  691  mmiinis  31  697 
ad  stigias  undas  d.  m.  sontes  M 
700  fiant  in  pectoreil/  10Qsic31  708 

c 

signis  il/  709  sed  om.  M  710  suis  M 
716  addidit  il/  718  cypro  M;  corr.  Th. 
Dergkius  721  semianimem  Bentleius 
722sinu8s-  724at]eil/  731inuidiaikf 
732  tractus  31  734  spargere  31  737 
unus  M  739  omla  31. 

XI. 

16  infracto  M  17  bachicus  ul.  ilf 
22  theatri  Ms  triumphi  pauci  26  cu 
31  28pacto8il/  29  direptos  il/  36 
ligones  s  minaci  31  37  minaci  31. 
puto  minacis.  40  nequiquam  -  mo- 
nentem  M,  rectef  47  coma  M  48  ob- 
strusa  31,  recte  Hs  pullos  M  53  om.  M 
55  methimnei  M  56  expositus  M  57 
obstitit  et  sparsus  31  59  delendum 
puto.  60  congerit  M  64  coniuncti  31 
69m.]merensil/  71  dumil/  e  quaeq: 
secuta  M  72  strinxit  Koch.  acumine 
s  74  ibi  M  81  tangere  31  83  bgno- 
saque  scripsi  longos  qq :  M,  sic  vel 
poiTectaque  s  84  fallere  31  86  ante 


XXII 


PRAEFATIO. 


85ilf  tymoli  M  112  missa  M  arentis 
Jl/117  possit.l/  124  pmebatM,  cor- 
ruptumf  135facta  vel  pacti  vel  facti 
(sicM):  £ide  Ms  fidemff  147aruisM, 
rectef  149  damno  stultaeM  153sua 
muneraBen?/.  ISOaltQM  160  dsM  164 
et  ad  08  M 166  satxiraturM  167  nwm 
instratam?  instrictam  M  instructam 
m;  distinctam»  175humanas  stolida 
M 176  ardentibus  M1S0  sic  Ms  tur- 
pis  i.  e.  turpiiudine  moius.  celat  t.  q. 
onerata  p.  ?  194  que  om.  M  198 
panopeoM  203  phrygiaeM  204  ae- 
dificat  -  pactus  -  auruM  209  cople- 
uit  M  213andivos?(c/".^»oZ/ofl!or. // 
5,9,12)  218  neq;  enimiJ/222  annisM 

233  opei-ta  M  234  myrticaM  235  Et 
specus  Priscianus  247  iamque  s  251 
rigido  -  quiescit  M  259  p.]  saxo  M 
261  sua  forma  M  265  mgentem  - 
achillem  M  270  regebat  M  graeco 
usu,  tenebatff  276  om.  M  282  se  tuat 
M  285  hoc  -  monimenta  M  289  mo- 
neat  M  293  iam  tum  scripsi  tantum 
M  quantum  s  quondam  Siehelis  294 
frater  erat  Ben^Z.  297  culta  ?•]  cura  il/s- 
298  om.M  300  thebaes.l/  301  dano- 
tissima  M  305  pariter  semel  M  314 
om.  M  319  tonanti  M  328  quem 
cod,  Palai.  miser  M;  (misero  ?),  em. 
Siehelis  patrisqueM  329  misiil/335 
scrabonum  M  336  fuit  M;  an  fugit 
(ff)?  furit?  339  parnassi  M  343  uir- 
tute  antiquaM  344  satus  ex  satisil/, 
corruptum  351  trepido  ei  hospes  Pol- 
lius.  358nataliil/,  corr.  «i  instant  iV/ 
361  ponti  M  364  paludem  corruptum  f 
365  strepit  et  scripsi  strepituil/  stre- 
u 

{utansff  366  bell  a  M  niueisque  pa- 
udibus  M  siluis  s  ulvis  Burm.  367 
spumas  M  et  spisso  vel  crasso  s  368 
fulmineos  g-,  rectef  posi  312  lacunaf 
375permugitae  malim  3Slsua,BentL 
suoiJ/383  etheusiV/387  Euetat  aux. 
il/,  correxi  mittat  ut  aux.  s  391  mo- 
uereil/3931ocu8  iJ/locus  ueZpatens 
s  lux  gr.  Merkei  iturre  focus  H.  Peerl- 
kamp  398  ipsam  mathen  M  404  pa- 
riterque  M  405  illud  Eutyclies  408 
magetas  adiit  -  illuc  M  412  corruptus. 
possis  temptamina.  411  anxit  M  m. 
pr.  421  uertit  kme  M  422  Est  ubi 
?iamq ;  M  prius  edd.  426  etiamq ;  metu 


M  432  placat  M  435  fr.  est  M  436 
fere  M  437  sq.om.  M  439  quo  M 
449  illi  M  455  tingui  M  armarique 
M  458  abortas  ut  uhique  M  464  re- 
licta  J/  471  mdereM  473  abstit  pro 
' ahstitiV  Priscianusp.412H418H.a,nd 
M  481  dim.  M  483.489  amtempn.3/ 
488  que  om.  iV/489  reguntur  J/  493  ue- 
litue  Ms,recies.cf.Trist.I2,3l.  5071.] 
grauis  M  510  incursus  M  511  pe- 
ctoraM514caedae,  sed  corr.,MblS 
om.  M  522  minacia  M  523  ignibus 
ignesi(/529  nouiens  il/erA:eZ  celsi  snt 
Sicrea vel nsLuia s ;inM erasum  534om. 
iV/ segnius  ff,  em.Heins.  562sed]nam 
M  565  sq.  add.  m  571  illa  luce  M 
583  functi  M  597  cristantis  M  601 
conuitia  M  608  uero  -  reddlt  M  610 
In  m.  -  hebeno  M  611  atq:  color  M 
627  thracenail/  630uapore  il/  631  ui 
il/635  illic  il/q.J  iussos  s  640  icecon  il/ 
643  animo  M  talliciter  M  644  hic  ilf 
645  solet.  populis-plebique  pherbi 
il/655  undail/657  oreil/659  facies 

ina 

ncil/670  miail/  680  attul.  m  687 
tenentiil/  688  ut  umbra,  tamen  puto 
[cf.  1 370)  695  fugeres  M,  rectef  697 
tum,  tum  scripsi  multu  M  fuit  ah  vel 
tecumff^OOpereo^pontiil/^Olsineme 
te  p.il/s-  712  longeveBen^/.  ^lSdixL*-. 
M  714  quae  dum  tota  locis  M  716 
aqua  om.M  723  iam]  suae  Ms  sua  s 
739  senserat  -  at  (an  m)  M  740  sed 
M  747  uia  tuta  s]  iacet  unda  il/  rec<e  f 
749  c.]  iunctu  (ea:-ti)il/  754  et]  sunt 
(ex  fuit)  M  759  cessisset  primo  il/ 
759 sq.  delet Pollius  763  gracili  co  Ms 
769  aspexit  perien  M  7(0  sola,  774 
auget,  783  quo  M  (784  Se  dedit  s) 
786  morti,  789  nouas  supereris  M 
791  om.  M  795  aequora  M  tenet  s 
(cf./F  538)  manetil/. 

XII. 

3  inani  17  udo  quas  condidit  ore 
M  18  prodigus  auctor  21  dige- 
ret  27  nu  30  resq;  36  phoebi  45  lu- 
mina  46aure  56auras  60consumati 
M  61  recens  (em.  Heinsius)  64  hoc 
69  danai  fortesq;  M  70^nec  paris  - 
possit  71si^nata  l^sqq.eigxms  llsic 
91  quod  92  mdistrictus  96  q  lod  exhe- 
sit  pr.  98  excipit  103  i.  c.l  irritamta 
malorum  (! ;  recte  s)  104  plioenicen  - 


PRAEFATIO. 


xxni 


isq;  lOGlignu    108  ualui  il/  110 
lic  et  echinias  M,  em.  Regius     111 
caicus  sic  M  112  flexit  118  feiTom 
120  quando  121  idem .  in  hoc  sit  122 
ne  frassinus  1248olida  qq  c.  reuulsa 
€8t  M 127  8.  fuit  e  129  cominus  131 
€t  in      132  rececto  {ex  -pto)      133 
€t  om.     139  afflexit    142  utrumque 
158  b.J  cornu  163  achillen  167  feri- 
bat  1<5  m.l  feruntur  176  rogat  (re- 
ctef)  M  182  longa  g  tarda  Me  184 
ulla  185  domusque  M.  pro  192  v.  IX 
10  {IV  795)  in  M  extat.  195  illos  209 
teneiaque  M   212  fort.  saepto?  an 
•cincto  ?  216  nurumq;  220  sqq.  euril. 
;)ro  Euryt.  225  ut  ex  aut  229uiolasiV/ 
2^sq.om.  M;habent;omnes.  233 pro- 
teruu8.y236uastum  ?]sm'gen83/  238 
^l.  statim  p.  31  merumque  07n.  M  241 
simul  post  omnes  add.  M  242 sed  247 
iam  pedibus  250  celadantis  254  pal- 
leus   255  butades    256  spumantem 
262  depressit  ex  deprensit  -  oriona- 
grione  265  illi  266  adius  268uultu 
M  (ramo  g-)  272  primiteum  277  for- 
fice   284  comente  il/  290euandrum 
€/ drimanta  iV/  295perqua8  2968eui 
dia  298  om.  M  299  figit  300  suo  uix 
302  licidas  {cf.  310)    306  phoheius  et 
menelaus    308  astilus  {em.  Roscher) 
309fugiath.  310arus  312auersumtu 
313  dederis-cene§  317  inexpers  re- 
ctus  321  insertis  digitis  telo  m.  {vix 
recie)  327  latraum  canentem  tollere 
{recte  hocf  euellere  e)   330  ia  missa 
pherei   332  s^.  lycum  ad  uirtute  om. 
M  chronimil/  333  m.J  dederunt  334 
d.]  minorem  334  (337)  dectis  336  a 
om.  337mentis  341uictor  345bieno- 
ris  347pres8am  3501ychepen(liceum 
H  Lycotan  vulgo;  correxi)  351  iam 
missa  353  thesea  {em.  Roscher)  356 
iliuellere  dumoil/j-  trunco  s-  ab  imo 
Lenzius  cliuoff  362  iaculo  365Facile 
M    369  contentis  Heinsius    mentis 
quoq;  M    370  lacerum  pectus  (cra- 
tem  e)  prerupit  M   37b  sonantes  e, 
-ti  M  378  phlagreona  399  nec  eni, 


corr.  n  eq,  il/400  da  coUa  ex  decora 
401  sunt  402  cesa  410  si  u.  411  ex 
ilicet  corr.  M  418inti"abant  {corr.m) 
il/420  subsunt  m  (et  ora  M)  422  om. 
M  426  ductus  430  coUectis  {rectef) 
431  pelecomes-caud.  m  cod.  /1/433 


idemq;  M.  post  433  in  paucise  quin- 
que  versus  non  pulchri  interpolati 
sunt.  436  quali  6'Mc/«er  440  capiendo 
p.  444pyreti  445  quadrip. -echecli 
{sicRoscher;  echetli  ;■)  447  p-ius  448 
om.  449nes8ei  M  i520ntes Roscher; 
sed  cf.  V  97.  455  pyramen  {fort. 
Pyraechmen?)  458  corporis  atreus 
465crimina  468  parasti  472hauriit 
475  iacta  a  476  hii  quos  -  feriant 
480  ensem]  eius  482  in  corpore  (ut 
e  verbera  Koch)  483  collo  {em.  Mer- 
kel)  486  teptamus  488  manum  M, 
correxi  489  rapidi  (recte?)M  505  in- 
sanis  defectumil/  506  validam  G^ro- 
novius  510  coniesta  (congesta  et 
coniecta  e)  M  513  aera  corruptum 
{fort.  addita?)  519annuit  5201iqui- 
dis  e  haec  qda  M  521  s.]  uolucria 
524animis  oc.  538oculis  restingue- 
re  (541  negari  g)  542  neque  ipsum 
Servius  545  emeritas  -  elim  546  pe- 

i 

natis  559  hac  (hanc  m)  561  funditur 
568  nunc  -  tuis  579  pharetrato  - 
quinalia  590  sentiet  603  achilles 
604  sic  609  cremabat  611  paruum 
613  haec  est    617  oistius  M    619 

e 
solis  T.  creatis  Bentl.  620  leraoque 
M.  621  s^.  onus  -  rem.  etmedi.-  castris 
commutaW,  in  M. 


XIII. 

7dubitabit  19temptaminis  26«^. 
urget  usque  ad  queo?«.  33  inseris  35 
illis  53uenatur  54deditaJ/  ble,om. 
M  58  quam  -  ee  f .il/  61 ,  Achivi,  Kley- 
nius  64autnestore  65ulixem(5?c)  74 
et  metuentem  (76  hoc  e)  86  sic  {cf.  Ilias 
XIV4:()d  sqq.)  95  uerba  -  quaeritis 
96  qui  KX)  Quorum  luce  -  remotu 
108  sed  non  110  concretus  im.  119 
nobis  122  om.  lacertis  129. 154  he- 
ros  130  potiremur  132  texi  133  suc- 
ceditiJ/  135e8se  i&tetur  Kochius  140 
nos  144  acrisius  145  quisquam  om. 
156  etiamq ;  scyrumue  157  est  illic 
(illo  e.  rectef)  M  158  p.  illa  Bentl. 
num  sperat  ut  auf.  174crisephiamq : 
et  ap.  177alia8il/184  erantil/g-  sunt 
s-  189  Hanc(eq.  -  Atr.)  Bentl.  191 
Nunc  195  num  197  et  orata  M  199 
communem  Bentl.  211  om.  220  nos 
solatur  221  det  -  seq.  e]  cur  non  re- 


XXIV 


PRAEFATIO. 


I 


nioratur  ituros  M  226  dimittite  232 
audeat  aus.  233  proteruus  M  235 
repono  Bentl.,  g  reposco  M  240 
«lixe  ex  -xi  243  Su  -  hostis,  om. 
que  244  etiam  qua  251  uobisque 
31  254  Aiax  (cf.  v.  101  sq.)]  Hector 
Koppen.  255  pilii  257  et  o?n.  aieto- 
raque  chronumque  M  258  =  Verg. 
Aen.  IXIQI  noemaque  pritanimque 
259  pherid.  260charopen  261  quae- 
que  manus  264  deduxit  271  sic  272 
aut  al.  273rettulit-sed  im.M  tectus 
Benil.irectef)  274assyriis  21dsicMs 
276  -  343  m  M  desunt  276  ducisque  H 
{Hamhurgensis  s.XII)  F  {Francofur- 
tanus  s.  XIII)  291  norit  F?  nouit 
H;  293  que  primum  om.  HF  294  di- 
uersosque  orbes  Ims.  div.  feras^^ze- 
lelis,  rectef  299  uocasiJ  302  iUii/F 
303  ne  iam  nequeam  Ben</.  308autF 
Sll  ^mre sic  H  all.  322  morbisque  ^ 
329  exercere  H  332  correxi;  ita  et 
Bentleium  correxisse  postea  vidi.  Te  - 
aggr.  variis  hemisiichiis  in  mss.  sup- 
pletum  ei  Utque  tui  mihi  sic  fiat  (sic 
Hg)  t.  c.  nostri  scilicet  ut  novus  ver- 
sus  additus  esi.  338illisF  illoHs-  352 
michi  t.  c,  tibi  c.  u.  M  355  hoc-pe- 
teret  semel  358  peterent  -  fris  359 
manus  -  secundae  369  o  uos  370stc  373 
capiendo  p.  feci  M  378  versus  leoni- 
nus,  sententia  languidus,  fort.  inier- 
polaius  (sic  et  Bentl.)  383  ignem  H 
384  non  sustulit  385  uicitil/  392  pa- 
titur;>M<o  399  ad  uetere'  402  que 
sero  estM405  oras  scripsi  aurasM? 
externos  -  agros  Kochius  (cf.  F//362) 
AQ^-Q  del.  Bentl.  409  tractaq:  411 
profuturas  415  tenentem  418  iuuat 
422  haecuba  (sic  548,  555;  cf.  Lach- 
mannus  Lucr.  p.  408)  428  relinquunt, 
sed  corr.  431  pater]  caput  435  dimi- 
sit(defigit?)437s/c  441rapider.  445 
urae  31 448  an  immitis?  455  utque- 
lumine  uultus  457  aut  tuM  (vel  ego 
at  edd.)  459  uellem  Me  ferrem  Hs 
459  haud  ex  aut  M  460  sic  462  rao- 
nuit3/  463  gemenda  s  465  este  pr. 
e  470  Nunc  471  redimatis  triste  se- 
pulchrum  481  quot  (quid//)  486 s/c 
484-486  satis  frigidi;  an  spuriif  489 
lacr.  semel  uulnere  492  et  om.  494 
meum  tua  504aeaciden  510  deorum 
522  donabere  (cf.  Aen.  VII 318)  538 


abortas  547  p.]  locum  560  at  3t 
^^lexpilatff  561nocentemi1/  poten- 
tem  H  567  s.]  iactum  571  peragros 
573  Et  homines  uti  et  576  casum  - 
mouere  580  rubor  586  quae  588  ut 
non  -  deisque  589  sacrificis  31  ca- 
Iig(ante')iV/  597precul  600uolumine 
601  om.  602  exhalat  604  col.  605 
animum  606  mox  prima  610  plan- 
gor  613  tempora  iactant  614  generi 

c.  sepulcri  (sed  corr.)  632  colebatur 
633  ostendens  637  positisque  648 
quod  p.  locum  g,  regna  teneret  652 
meorumcaneq;  (corr.)  654nenos  662 
Atq :  meae(corr.)  663  sic  665  per  quem 
667  nc  677  (sequor  e)  antiqua  c.  q. 
moenia  i.  680  m.]  transtuht,  rectef 
681  ioniis  -yzmeneus  (dedi  ex  e)  684 
nileus  (sic  e).  scr.  Hyleus  ab  Hylis 
Boeotiae  oppido.  passas  686  gyroque 
691abori^ine  692agmen  f.  693iIIas 
dim.  per  inertia  uumera  698genere 
maternam  699auro  703g.  a.  cl.  705 
t.]  tectiq;    706  luem    711  nereidas 

d.  712  rite  714  om.  717  inita  -  in- 
gentia  719  euritos  -  regnatoreuntis 
720  Uotopost  (bruto  p  m  mg.)  724  e 
uersa  725  impos.'il/  at  om.  726  ex- 
pertus  728  patitiir  zancleam  cl.  ha- 
renam  735  gr.  nympha  737  Cui  738 
refFerens  746  refert  car.  747  sic  sum 
fida  sorori  31  752  etl  an,  ut?  753 
dubia  07«.  (sic  e;  molli  m)  755  nec 
ex  en  761  sic  (nostrique  c.  s")  769 
telephus  770  om.  779  mediosque  p 
estus  sed  corr.  784  fistula  septem 
Bentl.  787mente]uerba  790aedo793 
forma  (pomis,  palmis  e),  em.  Siehelis 
801  phitone,  in  mg.  corr.  803  om. 
804  Neque  quod  816  labentia  |M 
825  sustineant  e  827  om.  M  831 
capreaeque  Pollius  832  parile  (par- 
que  em)  837  exime,  recief  841  s 
quantu  848om  .(tegit]n«m  decet  ?)  851 
magnus  sic  31:  852  solido  -  orbi  858 
c.  te  essem  863  s.  ipse  m.  864  diui- 
saq ;  867  uidear  874  facta  878  de- 
dera  879  Atfer  883  is  motus  (us  in 
ras. ;  e  saxo  Hs)  31  hic  (is  ?)  iactu  scri- 
psz885inultas  886  man.il/  rubor  e  om. 
889moras-moIlis  tacta  891exfluui- 
antibus  893canis  894  neq;  quod  901 
seductaq;  904m.]siluis  909  conie- 
ctusil/  §10  sic3Is  longa  corruptumf 


PKAEFATIO. 


XXV 


•nucrsus  g  911 1.]  tam  917  maius 
'I.  M  920  deditus  .Vg-  corr.  Benil. 
n\  tum  ;  921  tendebam  Koch.  924 
ndit  -  ftingiturundis  927semine  .17 
VI  Diversos  posui  Koch.  934  ante 
;3-l/93Gmitti  939dubiusque  944 
m  945  eapturae  948  solii  954an/e 
3.  956sentit  958fuerat  959uiridi 
■*3  Sc.  furens.  furit  M. 

XIV. 

V.  Oan1e4iM  5regisJ/  ^lapsusg- 
13  diguior  ee  14  titana  21  m.]  tuo 
■jO  po^t  21  repetiius  24  Etneque  25 
altius  27  Siue  q,  iudicium  -  paterna 
L'-!uidentem  31Et  speciem  d.  SGsic 
-^  et  orn.  44  sic  49  solita  e  -  terris 
-  parta  ex  prata  55  praediuat  56 
lusis  (fusos  H)  58  mediam-descen- 
dit  in  aluum  66rabies-l/  (75Hanc?) 
76  adesset  »!</«.  79discidia(80sacriJ 
an  cara?)  86  terrae  87  fumantis  89 
iranimen  (95  resimas  Salmasius)  96 
contulit  97  leuato  fiauentes  103  un- 
dis  105  ad  in  ras.  120  lassos  corru- 
pttim;  fort.  iussos?  adv.Jara  devexo? 
121  cum  dea  cumaru  (fallit  g)  127 
Jaiuenti  uectus  128  sic  M,  fort. 
atatuam  ac  tr.  ?  131  ne  n.  133  Ni 
135  Cymea,  recte?  137  ostendi  145 
uides]  diu  -  nub  sub  -  aequ^  148 
uerba  loosicH?.  euboicis  -  emersus 
ab  undis  M  159  naritius  M  Ulixei 
Prisciamis;  -is  ex  -ei  M  160  quij  e 
162  miratur  166  poenis  -  uillis  169 
haec  -  ne  patiar  171  praestet  J/  172 
sidera  caeli /iocy^.  an  s.  salvus?  173 
et  impius  176  ut  t.  181  cum]  iam  - 
reuulso  182^7.  om.M  quemmisit//. 
revulsit  et  mediasque  immisit  puto. 
185  fluctus  uentusue  3/;  fluctusve 
ictusve  scripsi.  fluctusve  lapisve  s 
vulgo  188  gemebundus  M 191  preten- 
den3(?)  M  194  cuius  viv.  d.  m.  m. 
laniem  om.MH  196  crepitent  BentL, 
rectef  200  orbu  202  anie  201.  202 
ante  ciclops  animu  •  tam  ipsa  dolo- 
ris  203iamnc  206  affigi  207  Cu  209 
armis  214  tremensq :  215  moriq : 
219  gemitu  224  om.  225Quo-incIu- 
sum  229  inuidiae  232  r.  et  p.  233 
Inde  imas  ueteru  laeta  cognoscimus 
urb6  {i-ecte  H)  236  absque  237  ej  a  239 


et]  in  M  244  est  g,om.M2bQsic  M  252 

u 

nimio  -  binos     254  st.]  simulatque 
(fort.  recte.  ita  ut  post  254  versus  ex- 
ciderit?)  255  mixtique  M  262  subli- 
mis  ;,  rectef  268  om.  270  avertensM 
272-307  om.  M  280  p.  queri  H  288 
maneret  He  294  uocatur  F  303  re- 
liquitfl  305  amp.  illum  H  ullnis/? 
308  uitaque  M  314  picum  g]  saxiil/ 
saxum,  adcl.  picum,  H  324 perji  tot  Mg 
325  graia  M,  em.  Farnabius  Graia  - 
Elide  Heins.  pugna  M    329  Aut  A. 
Priscia)ius  cursusque  M  330 narne  M 
a,moeirdeServius  undaes-(?)  334  hio- 
nio  M  345phoen.  -  contractuss/c  MH 
350herbae  357  etnonmea  c.  M;  fort. 
si  non  mea  c.   359r.Juisus(a?iPici?) 
360  Essit  361  plenu  qua  362  umbrasM 
365ueneficas-;  precantia  J/j,  cf.  II 
482.  367et]in  369desertum  371regis 
-l/377repellit,-  383enimjait  384 fa- 
ciam  385  est  I.   390  ascendere  400 
sic  411  sil.]  uidentur  M  412  pauen- 
tum  ?    416  (presserat  ;)  traphesia 
421  haec]  et  422  latos  426  f.J  tibris 
427  Fessam  et  iam  longa  lunde  vera 
lectio  eruenda  est)    431  sic  435  mu- 
tata  per  euum  Multaque  (Miraque 
1  cod.)   441  una   445  rel.  litore  M 
(m?)  in  ras.  447  nubibus  457  sic  461 
que  om.    465  sic     467  ilion  M  fl.] 
dextras  (danais  patuerunt  dextris  in 
mg.)    472  famulum  -  capherea  (sic 
481)  uobis    473  referam     484  sqq. 
agmon  485  et  talibus  488, uij  fime- 
ant,  ante  486.   v.  492  iam  anie  489. 
489  est  locus  in  uultii  491  sic  492 
uiro  M  493  magniloquentia  Merkel 
495  uerbis  stimuliscjue  u. MH, recte? 
504  renore  508  dubiarum  509 1  auis 
sed    514  uident   515  1.  cannis    517 
sic  519  m.Jnc  521  saltum  -  agrestem 
523  08  tacuit  524arbore  enim  s.  que 
liquet  526  in  illa  533  c.  oaelum  535 
ido    536  pulsis    547  prorupit  -  cl. J 
puppis  552  sinuszl/(s2c  vel  latus  \cf. 
p.  VIII]  vel  ex  corrxiptela  simul  vel 
ratis  c)  553Iinguae  557naiades  559 
sepe  561  nisi  quae  ueniebat  achiuis 
.1/  563s7.  laetae  M  -tis  H;  564uultu3 
M  565 ow.  M  cautibus  alc.  pauci  ex  s 
567  montis  rutulis  570  tej  iam   571 
deponendoque  dolorem.  572  petunt 
M  573  a.  vehit  Bentl.  t.]  uirgo  574 


XXYI 


PRAEFATIO. 


uicta  -  ensis  M  Dardanus  Bentleius 
barbarusiV?  575 pat.  582coercuitM 
587  oro  g-,  recte?  589  paruo  594  pla- 
catonumine  GOOmortis  604respersit 
6U9  innominis  610  r.  fuit  nati  612  s. 
ecce  latinus  (sed  cf.  Fast.  IViB)  613 
epitus  -  est  sic  M  614  comma  posui 
tyberinus  621  montis  622  summe 
loca  629p.]contra  630fisso  -  lignum 
(vix  recte)  632repugnans  637satyris 
iactantibus  639  Silenus  M  642  ei 
678:  an  Vortumnus?  645  foeno 
646  uersare  660  suscipiunt  661  sic 
662  copia  -  p.  uirtute  pr.  663  Assi- 
stas  et  staret  ait  preceps  s.  664  sic 
665  q :  acclina  670  semeleia  M  671 
nimium  tardautis  scripsi  timidi  aut 
audacis  Mg  animosa  Koch.  (possis 
reditum  tardantis)  ulixis  sic  M. 
675  sed  te  679  habes  -  tibi  M  681 
sola  s\  magna  Ms  (ex  sequentibus) 
683  om.  684  decorus  692  Quod  693 
uictoresque  700ignibus  703  am.  est 
(fort.  am.  est,  neu  sibi?)  705-707  om. 
710  tristisque  711  austris  (haedis  s') 
718miehi  719tibi  722 amoris(eritque 
c.)  724  tibi  -  q :  egisse  (excessisse  s) 
725  uita     727  uidebo     731  facitet 

narrat "  733  laudatos  (sic  3IH,  recte  ?) 
738  una  i.  M  739  et  maesta  puto  ti- 
mentem  M  gementem  H  740  adop. 
744.  miserarum  749  domus  cl.  758 
corpore  saxum  e  760  S.]  almu  763 
Si  t.  nil  765  forma  d.  a.  (actus  in 
mg.)  anili  768  opposita  772  amulii 
773  nepotis  777  animi  poena  -  eruit 
780  p.  premunt  q.  o.  fultas  Priscianus 
784  Nec  cl.  foret  786  naiades  787 
iussa  790  parentis  -  n.  alter  clau- 
serat  798  praerupta  inquo  799  quae 
om.   romulusq:    cruore  M  (ultro  s; 

e 
an  ultor?)  801  est  om.  cinerisque 
803  f.]  tantu  804  excedere  809 
et  p.  810  q.J  sunt  814  tollas  815 
sunt  816  caeli  817  orbemMurbem 
ff,  cf  Hor.  c.  1 2,  4.  817  Ciun  Bentl. 
818  rataM  820impatiens(sc.morae) 
puto.  ictus  ^oc^.  823  tunc  r.?-  iam  r. 
M  quirino  825del.  M  \xtPrisc.  his,  s 
sic  M  in  ras.  ceu  1  cod.  827  fuit  M  828 
d.  et  Scodd.,  recte?  830hersiliemlf; 
desinit  M.  832  latio  HF  836  sic  vel 
quiriuo^  -xxoH  843  quem  paucj  844 


fatebors'  uidebor^s-  847  in  crines 
Pollius  ann.  pJul.  1870  p.  288.  848  e 
clivis  ego  e  crinia  Hs  e  terris  PolHua 
850  et  positum  H. 

XV. 

Libro  XV praecipice  cod.  Haequor, 
ceteris  (s)  non  spretis. 

20  micilus  H  alii  23  et  pete  H, 
i  pete  s  eseris  Hs  32  idem]  sibi 
34  extremuit  H  extimuit  ego  37  pa- 
tens  -  pr.  est  H,  recte?  42  culpam  H 
alii  50  S.  Ner.]  Lac.  Tar.  s  L-ac. 
Ner.  H:  transposui  51  Sybarin  cor- 
rupium;  fort.  Saturam,  quod  est  in- 
ter  Neretum  et  Tarentum?  Lac.  T.] 
Sall.  Ner.  s  Sall.  Tar.  H  52  neme- 
sen  Hs,  corr.  Burmann.  temesen  g-? 
lap.  arua  i.  e.  lapygum  promunturium 
prope  Crotona  (ut  v.  703?)  62  l.]ani- 
mo  65  prosp.  66  coetuque//  73  ar- 
cuit  s-  76  suos  80  flore  82  tradit  86 
sic  88  in  mscere  H  (sed  cf  v.457)  89 
mgesto BentL,  recte?  92t.  parits  93 
rictus  Itali  lOOagriss  104deorumJ3^, 
sic  e^uirorums  piorume^ro  107potest 
s  112  necemP/o6MS  113-115.</c  Pro- 
bus  Hs  (interfecerat  Probus)  116 
unde  tuendi  sunt  h.  H  122  demum 
corrupiu7n  126  tot:  quot  puto.  tot 
tulerat  Heins.  condiderat  Merkel. 
131  praesignis  s  139  immovtale 
Lachmann,  s  146  inuest.  147  per 
ardua  Alta  (per  astra  alta?)  150  ac 
om.  151  strepitumque  152  sortem- 
que  162  sedit(?)  168  nostro  170 
formam  (?)  175  ne  s.  178  uaga  H 
179  uoluuntur  s  180  acj  ut  182 
eadem]  prior  (eadem  venienss)  186 
et  inmensas  (dedi  ex  s)  H  202  nitens 
(H),  uirens,  recens  s  205  ridet 
2  codd.,  Heinsius  217  primo  matris- 
que  habitauimus  H  218  et  abdi 
Bentl.  22Gtransiit  et  mer.(emensiss) 
227  exiguae  H  230  ferarum  (H)  yel 
ferorum  s,  em.  N.  Heinsius  232  in- 
spexit  244  distent  H  250  demum 
Benil.  deorsumPo//zws.  sensimnolim 
proponere  246  hic  s  253  sic  255  fa- 
cies  H  271  et  antiquis  tam  multa  Hs, 
corr.  Merkel.  (concussa,  convulsa, 
stimulata  Heins.  non  nota  Siebelis) 
272  exsiccata  H  273  potatus  Seneca 
214.  orbe  H  275  tecto  s  toto  Hs 
tacito  Seneca    276  in  undis  Seneca 


PRAEFATIO. 


XXVII 


278  alia  et  n.  puto.  279  amasenus  // 
281  bibebantui-iy(?)  304  direpta  bi- 
cornis  -  capri  //  311  adamantis  // 
atbamantisf  312  narratur  H; ;  corr. 
Faber,  Bentl.  315  hinc  H  arvis  s 
oris  319  unda  H  320  quos  quisque 
ut  Sen.  321  sopitum  322  leuauit  H 
329Lynceiu3  5eneca  332  locus  pauce 
phemon  H  343  multis  corruptum 
{iussis?  certis?)  353a8sumti8 //  362 
tiuidoque  H  364  corruptus.  dilectos 
He  386cithereiasque  393necfr.// 
SdSdel.Suchier  396  ilicet //cms.  tre- 
mulaeque  H  (que  et  ve  g)  397  duro 
mss.  nonnulli,  rectef  399  myrrha 
jff{ff?)  416  coralium  417  sub  illis  H 
426-430  del.  Heinsius  428-430  clelet 
LachmannLucr.  p.4n.  Quae  delevi, 
et  ieiuna  et  inconcinna  et  ex  parte 
falsa  sunt.  Num  Sparte  corruptum 
est  f  nam  ea  Pythagorae  quidem  tem- 
pore  maxime  valebat,  ad  quod  tempus 
V.  4Slreferendus  est.  432appennini- 
geni  vix  recte  -  tibridis  436  uaticinas 
H  438  nu7n  ante  437  m  H  sit,  incertum 
443mitius  449  erit orn.  458 in  pectora 
468 in  illis  {470aut:  anet?)  472  m.  s. 
pressura  475  formidantes  H  inclu- 
dite  s-  478  uitia  485  quem  p.  496 
v;t om.// 497 q.jputo  i7e/ siff  502uo- 
luisse  finxit,  om.  et//503ne-ne]que 
-  que  H  (an  503  ante  502  ponendus  ?) 
450  dampnauit  mer.  -  eicit  (ab  add. 
m.  2)  H.  fortasse  damnavit  (?.  e. 
damnari  fecit);  meritumque  nihil 
pater  eiciturbe?  522  circumuertitur 
HCi)  526  que  07«.  (528  exalare /)auct) 
530nonp.  546as8entior  541cretade- 
loque//  552Atn.//s-  565cippus{s/c 
H  ttbique)  566falsaque  569ueniebat 
570  br.]  cornua  586  que  om.  587  a] 
haec  H  596  augur]  auctor  Euiyches 
601  dignus  corruptum  600  mi  L. 
Mueller  602more  606trementis  620 
m.]  templi  624  tibridis  H  alveo 
Heins.  625  deiecerat  Pmcjanu«  ad- 
iecerit//s  adsciverit/Zejns.  626  uio- 
lauerat  627  pallebant-morbo  (tabo 
e)    629  t.  nihil  a.  potuisse  m.    630 


tenentis  634  pharetras  636  corpora 
642  explorat  647  certant  667  per- 
ueniunt  670  mouit  675  castus  678 
adest  H  680  iussi  Bentl.  [sed  cf. 
I  399.  IV  32.  III 105)  685  elabitur 
690  ad]  et  696  puppis  H,  rectef  700 
sextae  701  templa  702  dea  scyllea- 
que  703  amphisia  705  rhoemitium- 
caunolaque  naricianque  7081euco- 
namque  709cereas  712cymee  714 
liternumsic  715uulturnus  -  colubris 
717  thracas  718  antrum  [cf.  Lachm. 
Lucr.  p.  193)  729  omnes  He,  correxi 
730seruat  737accliuia  755metrida- 
teis  760  Ni  768iustis  corruptum  769 
titides  calidona  770eonfundat//  776 
en  ego  in  me  He,  sed  me  deletum  in 
H.  786  praemebat  790  cursus//793 
minacia  //?  804  et  A.]  sed  tandem 
H  et  interdum  vel  et  aeria  e  \  corr.  2 
codd.  recc.  811  concussum  e  813  in- 
clusa/Zsr  815ne  scis/Z^  (818Ioceturb) 
819  numinis  821  sui  829  gensque 
834  geret  836  de  uirgine  838  cum 
patruo  senior  similes  aeq.  {em.  Hein- 
sius)  848  simul  855  magnis  856  sic 
{cf.  luvenal.  14, 213)  857  ipsos]  diuis 
{fort.  divos?^  869  quem  rexerat{re-i 
ctef)H  871  imbres  Passeratius  873 
nil]  nec  H.  — 

Addendum  erat  p.  VI  adn., 
nonnulla  quoque  quae  Ovidius  obi- 
ter  tangit,  apud  Nicandnim  plenius 
narrata  extitissci  fabulas  dico  ex 
Nicandri  libro  primo:  de  Cragaleo 
{Nic.  ap.  Anton.  Lib.  4.  Ovid.  XIII 
713),  de  Cerambo  (Ant.  22  ubi  Td- 
oftti^oe.  Ov.  VII 353),  de  lupo  (Ant. 
38;  aliterOv.  XI403);  e  libro  se- 
cundo:  de  Municho  (Ant.  14;  Ov. 
XIII  717);  de  Messapiis  (Ant.  31; 
Ov.  XIV  514);  e  libro  tertio:  de 
Ctesylla  (Ant.  1.  Ov.  VII  368);  e 
quarto:  de  Orionis  filiabus  (Ant. 
25.  Ov.  XIII  693). 

Dabam   Francofurti    ad   Moe- 
num  mense   Septembri  anni 
MDCCCLXXII. 


Ovidius  Tristium  I  7,  33  —  40. 

Eos  quoqiie  sex  versus,  m  primi  fronte  libelli 
si  praeponendos  esse  ptitabis,  hahe: 

Orba  parente  suo  quicumque  volumina  tangis, 
his  saltem  vestra  detur  in  urbe  locus ! 

quoque  magis  faveas:  non  sunt  haec  edita  ab  ipso> 
sed  quasi  de  domini  funere  rapta  sui. 

quicquid  in  his  igitur  vitii  rude  carmen  liabebit, 
emendatui-us,  si  llcuisset,  eram. 


METAMOEPHOSEON 

LIBER  PRIMUS. 


In  nova  fert  animus  mutatas  dlcere  formas 
corpora:  di,  coeptis  (nam  vos  mutastis  et  illas) 
aspirate  meis,  primaque  ab  origine  mundi 
ad  mea  perpetuum  deducite  tempora  carmen!  4 

Ante  mare  et  terras  et,  quod  tegit  omnia,  caelum     Creatio 
unus  erat  toto  naturae  vultus  in  orbe,  mundu 

quem  dixere  chaos;  rudis  indigestaque  moles, 
nec  quicquam  nisi  pondus  iners  congestaque  eodem 
non  bene  iunctarum  dlscordia  semlna  rerum. 
nullus  adhuc  mundo  praebebat  lumlna  Tltan,  10 

nec  nova  crescendo  reparabat  cornua  Phoebe, 
nec  clrcumfuso  pendebat  in  aere  tellus 
ponderibus  librata  suis,  nec  bracchla  longo 
margine  terrarum  porrexerat  Amphitrlte: 
utque  fuit  tellus,  illlc  et  pontus  et  aer.  15 

sic  erat  Instabllls  tellus,  innabllls  unda, 
lucis  egens  aer.     nulli  sua  forma  manebat, 
obstabatque  allis  aliud,  qula  corpore  In  uno 
friglda  pugnabant  cahdls,  umentla  siccis, 
mollla  cum  duris,  slne  pondere  habentla  pondus.  20 

hanc  deus  et  mellor  litem  natura  dlremlt. 
nam  caelo  terras  et  terrls  abscidlt  undas 
€t  liquidum  spisso  secrevlt  ab  aere  caelum. 
quae  postquam  evolvlt  caecoque  exemit  acervo, 
dissociata  locls  concordl  pace  llgavit.  25 

ignea  convexi  vis  et  slne  pondere  caell 
emicuit  summaque  locum  slbl  fecit  in  arce: 
proximus  est  aer  illi  levltate  locoque: 
denslor  hls  tellus  elementaque  grandia  traxit 
et  pressa  est  gravitate  sui.     clrcumfluus  umor  SOi 

ultima  possedit  solidumque  coercult  orbem. 
sic  ubi^  dlsposltam,  quisquis  fult  ille  deorum, 
congerlem  secult  sectamque  in  membra  redeglt: 

Oddii  vol.  IL  -i 


2  p.  ovmn  NASONis 

principio  tewam,  ne  non  aequalis  ab  omni 
85  parte  foret,  magni  speciem  glomeravit  in  orbis, 

tunc  freta  diffudit  rapidisque  tumescere  ventis 

iussit  et  ambitae  circumdare  litora  terrae. 

addidit  et  fontes  et  stagnaimmensa  lacusque, 

fluminaque  obliquis  cinxit  declivia  ripis, 
40  quae,  diversa  locis,  partim  sorbentur  ab  ipsa, 

in  mare  perveniunt  partim,  campoque  recepta 

liberioris  aquae  pro  ripis  litora  pulsant. 

iussit  et  extendi  campos,  subsidere  valles, 

fronde  tegi  silvas,  lapidosos  surgere  montes. 
45  utque  duae  dextra  caelum  totidemque  sinistra 

parte  secant  zonae,  quinta  est  ardentior  illis: 

sic  onus  inclusum  numero  distinxit  eodem 

cura  dei,  totidemque  plagae  tellure  premuntur. 

quarum  quae  media  est,  non  est  habitabilis  aestu: 
60  nix  tegit  alta  duas;  totidem  inter  utramque  locavit 

temperiemque  dedit  mixta  cum  frigore  flamma. 

imminet  his  aer.     qui,  quanto  est  pondere  terrae 

pondus  aquae  levius,  tanto  est  onerosior  igni. 

illic  et  nebulas,  illic  consistere  nubes 
55  iussit  et  humanas  motura  tonitrua  mentes 

et  cum  fulminibus  facientes  frigora  ventos. 

his  quoque  non  passim  mundi  fabricator  habendum 

aera  permisit;  vix  nunc  obsistitur  illis, 

cum  sua  quisque  regant  diverso  flamina  tractu, 
60  quin  lanient  mundum:  tanta  est  discordia  fratrum. 

eurus  ad  auroram  Nabataeaque  regna  recessit 

Persidaque  et  radiis  iuga  subdita  matutinis. 

vesper  et,  occiduo  quae  litora  sole  tepescunt, 

proxima  sunt  zephyro:  Scythiam  septemque  triones 
65  horrifer  invasit  boreas.     contraria  tellus 

nubibus  assiduis  pluvioque  madescit  ab  austro. 

haec  super  imposuit  liquidum  et  gravitate  carentem 

aethera  nec  quicquam  terrenae  faecis  habentem. 

vix  ea  limitibus  dissaepserat  omnia  certis, 
70  cum,  quae  pressa  diu  massa  latuere  sub  illa, 

sidera  coeperunt  toto  effervescere  caelo. 

neu  regio  foret  ulla  suis  animalibus  orba, 

astra  tenent  caeleste  solum  formaeque  deorum, 

cesserunt  nitidis  habitandae  piscibus  undae, 
75  terra  feras  cepit,  volucres  agitabilis  aer. 

Sanctius  his  animal  mentisque  capacius  altae      Creatio 

deerat  adhuc,  et  quod  dominari  in  cetera  posset.  hominis. 


METAMORPHOSEON  LIB.  I.  M— 121.  3 

itus  homo  est:  sive  hunc  divino  semine  fecit 
ille  opifex  rerum,  mundi  melioris  origo, 
sive  recens  tellus  seductaque  nuper  ab  alto  80 

aethere  cognati  retinebat  semina  caeli; 
quam  satus  lapeto,  mixtam  fluvialibus  undis, 
finxit  in  effigiem  moderantum  cuncta  deorum. 
pronaque  cum  spectent  animalia  cetera  terram, 
08  homini  sublime  dedit,  caelumque  videre  85 

iussit  et  erectos  ad  sidera  tollere  vultus. 
eic,  modo  quae  fuerat  rudis  et  sine  imagine,  tellus 
induit  ignotas  hominum  conversa  figuras. 

Aurea  prima  sata  est  aetas,  quae  vindice  nullo,     Quattuor 
sponte  sua,  sine  lege,  fidem  rectumque  colebat.  »*""<^*  ««'«'^* 
poena  metusque  aberant;  nec  verba  minacia  fixo  91 

aere  legebantur,  nec  supplex  turba  timebat 
iudicis  ora  sui,  sed  erant  sine  vindice  tuti. 
nondum  caesa  suis,  peregrinum  ut  viseret  orbera, 
montibus  in  liquidas  pinus  descenderat  undas;  95 

nullaque  mortales  praeter  sua  litora  norant. 
nondum  praecipites  cingebant  oppida  fossae; 
non  tuba  directi,  non  aeris  cornua  flexi, 
non  galeae,  non  ensis  erant;  sine  militis  usu 
mollia  securae  peragebant  otia  gentes.  100 

ipsa  quoque  immunis  rastroque  intacta  nec  ullis 
saucia  vomeribus  per  se  dabat  omnia  tellus: 
contentique  cibis  nullo  cogente  creatis 
arbuteos  fetus  montanaque  fraga  legebant 
comaque  et  in  duris  haerentia  mora  rubetis,  105 

et  quae  deciderant  patula  lovis  arbore  glandes. 
ver  erat  aetemum,  placidique  tepentibus  auris 
mulcebant  zephyri  natos  sine  semine  flores. 
mox  etiam  fruges  tellus  inarata  ferebat, 
nec  renovatus  ager  gravidis  canebat  aristis:  110 

flumina  iam  lactis,  iam  flumina  nectaris  ibant, 
flavaque  de  viridi  stillabant  ilice  mella. 

Postquam,  Satumo  tenebrosa  in  Tartara  misso, 
Bub  love  mundus  erat,  subiit  argentea  proles 
auro  deterior,  fulvo  pretiosior  aere.  115 

luppiter  antiqui  contraxit  tempora  veris, 
perque  hiemes  aestusque  et  inaequales  autumnos 
et  breve  ver  spatiis  exegit  quattuor  annum. 
tum  primum  siccis  aer  fervoribus  ustus 
canduit,  et  ventis  glacies  astricta  pependit.  120 

tum  primum  subiere  domus:  domus  antra  fuemnt 


4  P.  OVIDII  NASONIS 

et  densi  frutices  et  vinctae  cortice  virgae. 
semina  tum  primum  longis  Cerealia  sulcis 
obruta  sunt,  pressique  iugo  gemuere  iuvenci. 

125      Tertia  post  illas  successit  aenea  proles, 
saevior  ingeniis  et  ad  horrida  promptior  arma, 
non  scelerata  tamen.  —  de  duro  est  ultima  ferro. 
protinus  irrupit  venae  peioris  in  aevum 
omne  nefas.     fugere  pudor  verumque  fidesque: 

130  in  quorum  subiere  locum  fraudesque  dolique 
insidiaeque  et  vis  et  amor  sceleratus  habendi. 
vela  dabant  ventis  (neque  adhuc  bene  noverat  illos 
navita),  quaeque  diu  steterant  in  montibus  altis, 
fluctibus  ignotis  insultavere  carinae. 

135  communemque  prius,  ceu  lumina  solis  et  auras, 
cautus  humum  longo  signavit  limite  mensor. 
nec  tantum  segetes  alimentaque  debita  dives 
poscebatur  humus,  sed  itum  est  in  viscera  terrae: 
quasque  recondiderat  Stygiisque  admoverat  umbris, 

140  efFodiuntur  opes,  irritamenta  malorum. 

iamque  nocens  ferrum  ferroque  nocentius  aurum 
prodierat;  prodit  Bellum,  quod  pugnat  utroque, 
sanguineaque  manu  crepitantia  concutit  arma. 
vivitur  ex  rapto;  non  hospes  ab  hospite  tutus, 

145  non  socer  a  genero;  fratrum  quoque  gratia  rara  est. 
imminet  exitio  vir  coniugis,  illa  mariti: 
lurida  terribiles  miscent  aconita  novercae: 
filius  ante  diem  patrios  inquirit  in  annos.  i 

victa  iacet  pietas;  et  virgo  caede  madentes  ,| 

150  ultima  caelestum  terras  Astraea  reliquit.  'I 

Neve  foret  terris  securior  arduus  aether,  Giganto- 

afFectasse  ferunt  reo^num  caeleste  Gigantas  machia. 

altaque  congestos  struxisse  ad  sidera  montes. 
tum  pater  omnipotens  misso  perfregit  Olympum 

155  fulmine  et  excussit  subiecto  Pehon  Ossae. 
obruta  mole  sua  cum  corpora  dira  iacerent, 
perfusam  multo  natorum  sanguine  Terram 
immaduisse  ferunt  calidumque  animasse  cruorem, 
et,  ne  nulla  suae  stirpis  monimenta  manerent, 

160  in  faciem  Vertisse  hominum.  sed  et  illa  propago 
contemptrix  superum  saevaeque  avidissima  caedis 
et  violenta  fuit:  scires  e  sanguine  natos. 

Quae  pater  ut  summa  vidit  Saturnius  arce,      Concilium 
ingemit  et,  facto  nondum  vulgata  recenti  deorum. 

165  foeda  Lycaoniae  referens  convivia  mensae, 


METAMORPHOSEON  LIB.  1.  122—209.  5 

ingentes  animo  et  dignas  love  concipit  iras 

conciliumque  vocat.     tenuit  mora  nulla  vocatos. 

est  via  sublimis,  caelo  manifesta  sereno: 

lactea  nomen  habet,  candore  notabilis  ipso. 

hac  iter  est  superis  ad  magni  tecta  Tonantis  170 

regalemque  domum.     dextra  laevaque  deorum 

atria  nobilium  valvis  celebrantur  apertis; 

plebs  habitat  diversa  locis;  a  fronte  potentea 

caelicolae  clarique  suos  posuere  Penates. 

hic  locus  est,  quem,  si  verbis  audacia  detur,  175 

haud  timeam  magni  dixisse  Palatia  caeli. 

ergo  ubi  marmoreo  superi  sedere  recessu, 

celsior  ipse  loco  sceptroque  innixus  eburno 

terrificam  capitis  concussit  terque  quaterque 

caesariem,  cum  qua  terram,  mare,  sidera  movit.  180 

talibus  inde  modis  ora  indignantia  solvit: 

*non  ego  pro  mundi  regno  magis  anxius  illa 

tempestate  fui,  qua  centum  quisque  parabat 

inicere  Anguipedum  captivo  bracchia  caelo. 

nam  quamquam  ferus  hostis  erat,  tamen  illud  ab  uno        185 

corpore  et  ex  una  pendebat  origine  bellum. 

nunc  mihi,  qua  totum  Nereus  circumsonat  orbem, 

perdendum  est  mortale  genus.     per  flumina  iuro 

infera  sub  terra  Stygio  labentia  luco: 

cuncta  prius  temptata.     sed  immedicabile  vulnus  190 

ense  recidendum  est,  ne  pars  sincera  trahatur. 

sunt  mihi  semidei,  sunt  rustica  numina  Nymphae 

Faunique  Satyrique  et  monticolae  Silvani: 

quos  quoniam  caeli  nondum  dignamur  honore, 

quas  dedimus,  certe  terras  habitare  sinamus.  195 

an  satis,  o  superi,  tutos  fore  creditis  illos, 

cum  mihi,  qui  fulmen,  qui  vos  habeoque  regoque, 

struxerit  insidias  notus  feritate  Lycaon?' 

confremuere  omnes  studiisque  ardentibus  ausum 

talia  deposcunt.     sic,  cum  manus  impia  saevit  200 

sanguine  Caesareo  Romanum  extinguere  nomen, 

attonitum  tanto  subitae  terrore  ruinae 

humanum  genus  est  totusque  perhorruit  orbis. 

nec  tibi  grata  minus  pietas,  Auguste,  tuorum  est, 

quam  fuit  illa  lovi.     qui  postquam  voce  manuque  205 

murmura  compressit,  tenuere  silentia  cuncti. 

substitit  ut  clamor,  pressus  gravitate  regentis, 

luppiter  hoc  iterum  sermone  silentia  rupit: 

*ille  quidem  poenas  —  curam  hanc  dimittite  —  solvit. 


6  P.  OVIDII  NASONIS 

210  quod  tamen  admlssum,  quae  sit  vindicta,  docebo. 
contigerat  nostras  infamia  temporis  aures: 
quara  cupiens  falsam,  summo  delabor  Oljmpo 
et  deus  humana  lustro  sub  imaglne  terras. 
longa  mora  est,  quantum  noxae  sit  ubique  repertum, 

215  enumerare:  minor  fuit  ipsa  infamia  vero. 

Maenala  transieram  latebris  horrenda  ferarum      {Lycaon.) 
et  cum  Cyllene  gelldl  plneta  Lycaei. 
Arcados  hinc  sedes  et  inhospita  tecta  tyranni 
ingredior,  traherent  cum  sera  crepuscula  noetem. 

220  signa  dedi,  venisse  deum,  vulgusque  precari 
coeperat.     Irridet  prlmo  pia  vota  Lycaon, 
mox  ait  "experiar,  deus  hic,  dlscrimlne  aperto, 
an  sit  mortahs.     nec  erit  dubltabile  verum." 
nocte  gravem  somno  necopina  perdere  morte 

225  me  parat  (haec  illi  placet  experientla  veri), 
nec  contentus  eo,  missi  de  gente  Molossa 
obsidls  unius  lugulum  mucrone  resolvlt, 
atque  ita  semlneces  partim  ferventibus  artus 
mollit  aquls,  partim  sublecto  torruit  igni. 

230  quos  slmul  imposuit  mensis,  ego  vlndice  flamma 
in  dominum  dlgnosque  everti  tecta  Penates. 
territus  ipse  fugit,  nactusque  sllentla  rurls 
exululat  frustraque  loqui  conatur.     ab  ipso 
colligit  08  rabiem,  solitaeque  cupidine  caedls 

235  vertitur  in  pecudes  et  nunc  quoque  sanguine  gaudet. 
in  villos  abeunt  vestes,  in  crura  lacerti: 
fit  lupus  et  veteris  servat  vestlgia  formae. 
canitles  eadem  est,  eadem  violentia  vultus, 
idem  oculi  lucent,  eadem  feritatls  imago  est. 

240  occidit  una  domus:  sed  non  domus  una  perire 
digna  fuit  —  qua  terra  patet,  fera  regnat  Erinys. 
in  facinus  iurasse  putes.     dent  oclus  omnes, 
quas  meruere  pati  (sic  stat  sententia),  poenas.' 
Dicta  lovis  pars  voce  probant  stimulosque  frementi  Dilu' 

245  adiciunt,  alli  partes  assenslbus  Implent.  vtum. 

est  tamen  humani  generis  iactura  dolori 
omnibus,  et,  quae  sit  terrae  mortalibus  orbae 
forma  futura,  rogant;  quls  sit  laturus  in  aras 
tura;  ferlsne  paret  populandas  tradere  terras. 

250  talia  quaerentes  (sibi  enim  fore  cetera  curae) 
rex  superum  trepidare  vetat,  subolemque  priorl 
dissimilem  populo  promittit  origine  mira. 
iamque  erat  in  totas  sparsurus  fulmina  terras: 


aiETAMORPHOSEON  LIB.  I.  210—297.  7 

sed  timuit,  ne  forte  sacer  tot  ab  ignibus  aether 

conciperet  flammas,  longusque  ardesceret  axis.  255 

€8se  quoque  in  fatis  reminiscitur,  adfore  tempus, 

quo  mare,  quo  tellus  correptaque  regia  caeli 

ardeat  et  mundi  moles  operosa  laboret. 

tela  reponuntur  manibus  fabricata  Cyclopum. 

poena  placet  diversa,  genus  mortale  sub  undis  260 

perdere  et  ex  omni  nimbos  demittere  caelo. 

protinus  Aeoliis  Aquilonem  claudit  in  antris, 

€t  quaecumque  fugant  inductas  flamina  nubes, 

«mittitque  Notum.     madidis  Notus  evolat  alis, 

terribilem  picea  tectus  caligine  vultum:  265 

barba  gravis  nimbis,  canis  fluit  unda  capillis, 

fronte  sedent  nebulae,  rorant  pennaeque  sinusque. 

ntque  manu  late  pendentia  nubila  pressit, 

fit  fragor;  hinc  densi  funduntur  ab  aethere  nimbi. 

nuntia  lunonis  varios  induta  colores  270 

"Concipit  Iris  aquas  alimentaque  nubibus  adfert. 

fitemuntur  segetes  et  deplorata  colonis 

vota  iacent,  longique  perit  labor  irritus  anni. 

nec  caelo  contenta  suo  est  lovis  ira,  sed  illum 

caeruleus  frater  iuvat  auxiliaribus  undis.  275 

convocat  hic  Amnes.     qui  postquam  tecta  tyranni 

intravere  sui,  *non  est  hortamine  longo 

nunc'  ait  'utendum.     vires  eff^undite  vestras 

{sic  opus  est),  aperite  domos  ac  mole  remota 

fluminibus  vestris  totas  inmittite  habenas!'  280 

iusserat.     hi  redeunt  ac  fontibus  ora  relaxant, 

€t  defrenato  volvuntur  in  aequora  cursu. 

ipse  tridente  suo  terram  percussit:  at  illa 

intremuit  motuque  vias  patefecit  aquarum. 

€xpatiata  ruunt  per  apertos  flumina  campos,  285 

cumque  satis  arbusta  simul  pecudesque  virosque 

tectaque  cumque  suis  rapiunt  penetralia  sacris. 

fli  qua  domus  mansit  potuitque  resistere  tanto 

indeiecta  malo,  culmen  tamen  altior  huius 

unda  tegit,  pressaeque  latent  sub  gurgite  turres.  290 

iamque  mare  et  tellus  nullum  discrimen  habebant: 

omnia  pontus  erant:  deerant  quoque  litora  ponto. 

occupat  hic  collem;  cumba  sedet  alter  adunca 

et  ducit  remos  illic,  ubi  nuper  ararat. 

ille  supra  segetes  aut  mersae  culmina  villae  295 

navigat:  hic  summa  piscem  deprendit  in  ulmo. 

figitur  in  viridi,  si  fors  tulit,  ancora  prato, 


'^  P.  OVIDII  NASONIS 

aut  subiecta  terunt  curvae  vineta  carinae. 

et,  modo  qua  graciles  granien  carpsere  capellae, 
800  nunc  ibi  deformes  ponunt  sua  corpora  phocae. 

mirantur  sub  aqua  lucos  urbesque  domosque 

Nereides;  silvasque  tenent  delphines  et  altis 

incursant  ramis  agitataque  robora  pulsant. 

nat  hipus  inter  oves,  fulvos  vehit  unda  leones, 
805  unda  vehit  tigres.     nec  vires  fulminis  apro, 

crura  nec  ablato  prosunt  velocia  cervo. 

quaesitisque  diu  terris,  ubi  sistere  posset, 

in  mare  lassatis  vokicris  vaga  decidit  alis. 

obruerat  tumulos  immensa  Hcentia  ponti, 
810  pulsabantque  novi  montana  cacumina  fluctus. 

maxima  pars  unda  rapitur:  quibus  unda  pepercit, 

illos  longa  domant  inopi  ieiunia  victu. 

Separat  Aonios  Oetaeis  Phocis  ab  arvis,       Deucalion  d 

terra  ferax,  dum  terra  fuit.   sed  tempore  in  illo    ■fV'''"^' 
315  pars  maris  et  latus  subitarum  campus  aquarum. 

mons  ibi  verticibus  petit  arduus  astra  duobus, 

nomine  Parnasus,  superantque  cacumina  nubes. 

hic  ubi  Deucalion  (nam  cetera  texerat  aequor) 

cum  consorte  tori  parva  rate  vectus  adhaesit, 
320  Corycidas  nymphas  et  numina  montis  adorant 

fatidicamque  Themin,  quae  tunc  oracla  tenebat. 

non  illo  melior  quisquam  nec  amantior  aequi 

vir  fuit,  aut  illa  metuentior  ulla  deorum. 

luppiter  ut  liquidis  stagnare  paludibus  orbem 
325  et  superesse  virum  de  tot  modo  milibus  unum 

et  superesse  videt  de  tot  modo  milibus  unam, 

innocuos  ambos,  cultores  numinis  ambos, 

nubila  disiecit,  nimbisque  aquilone  remotis 

et  caelo  terras  ostendit  et  aethera  terris. 
830  nec  maris  ira  manet;  positoque  tricuspide  telo 

mulcet  aquas  rector  pelagi,  supraque  profundum 

extantem  atque  umeros  innato  murice  tectum 

caeruleum  Tritona  vocat,  conchaeque  sonanti 

inspirare  iubet  fluctusque  et  flumina  signo 
335  iam  revocare  dato.     cava  bucina  sumitur  illi 

tortilis,  in  latum  quae  turbine  crescit  ab  imo, 

bucina,  quae  medio  concepit  ubi  aera  ponto, 

litora  voce  replet  sub  utroque  iacentia  Phoebo. 

tunc  quoque,  ut  ora  dei  madida  rorantia  barba 
840  contigit  et  cecinit  iussos  inflata  recessus, 

omnibus  audita  est  telluris  et  aequoris  undis. 


METAMORPHOSEON  LIB.  I.  298—385.  9 

et  quibus  est  undis  audita,  coercuit  omnes. 

llumina  subsidunt,  collesque  exire  videntur; 

iam  raare  litus  habet;  plenos  capit  alveus  amnes; 

surgit  humus;  crescunt  loca  decrescentibus  undis:  845 

postque  diem  longam  nudata  cacumina  silvae 

ostendunt,  limumque  tenent  in  fronde  relictum. 

redditus  orbis  erat.     quem  postquam  vidit  inanem 

et  desolatas  agere  alta  silentia  terras, 

Deucalion  lacrimis  ita  Pyrrham  adfatur  obortis:  350 

'o  soror,  o  coniunx,  o  femina  sola  superstes, 

quam  commune  mihi  genus  et  patruelis  origo, 

deinde  torus  iunxit,  nunc  ipsa  pericula  iungunt: 

terrarum,  quascumque  vident  occasus  et  ortus, 

uos  duo  turba  sumus:  possedit  cetera  pontus.  855 

haec  quoque  adhuc  vitae  non  est  fiducia  nostrae 

certa  satis:  terrent  etiamnunc  nubila  mentem. 

quis  tibi,  si  sine  me  fatis  erepta  fuisses, 

nunc  animus,  miseranda,  foret?  quo  sola  timorem 

ferre  modo  posses?  quo  consolante  doleres?  360 

namque  ego,  crede  mihi,  si  te  quoque  pontus  haberet, 

te  sequerer,  coniunx,  et  me  quoque  pontus  haberet. 

o  utinam  possem  populos  reparare  paternis 

artibus  atque  animas  formatae  infundere  terrae! 

nunc  genus  in  nobis  restat  mortale  duobus  —  365 

sic  visum  est  superis  —  hominumque  exempla  manemus.' 

dixerat,  et  flebant.     placuit  caeleste  precari 

numen  et  auxilium  per  sacras  quaerere  sortes. 

nulla  mora  est:  adeunt  pariter  Cephisidas  undas, 

ut  nondum  liquidas,  sic  iam  vada  nota  secantes.  370 

inde  ubi  libatos  inroravere  liquores 

vestibus  et  capiti,  flectunt  vestigia  sanctae 

ad  delubra  deae,  quorum  fastigia  turpi 

pallebant  musco,  stabantque  sine  ignibus  arae. 

ut  templi  tetigere  gradus,  procumbit  uterque  875 

pronus  humi  gelidoque  pavens  dedit  oscula  saxo. 

atque  ita  'si  precibus'  dixerunt  *numina  iustis 

victa  reraollescunt ,  si  flectitur  ira  deorura: 

dic,  Therai,  qua  generis  daranum  reparabile  nostri 

arte  sit,  et  raersis  fer  opera,  mitissima,  rebus.'  880 

mota  dea  est  sortemque  dedit:  'discedite  templo 

et  velate  caput  cinctasque  resolvite  vestes 

ossaque  post  tergum  magnae  iactate  parentis.* 

obstipuere  diu;  rumpitque  silentia  voce 

Pyrrha  prior  iussisque  deae  parere  recusat,  885 


10  P.  OVIDII  NASONIS 

detque  sibi  veniam,  pavido  rogat  ore,  pavetque" 

laedere  iactatis  raaternas  ossibus  umbras. 

interea  repetunt  caecis  obscura  latebris 

verba  datae  sortis  secum  inter  seque  volutant. 
390  inde  Promethides  placidis  Epimethida  dictis 

mulcet  et  *aut  fallax'  ait  *est  sollertia  nobis, 

aut  pia  sunt  nullumque  nefas  oracula  suadent. 

"magna  parens"  terra  est:  lapides  in  corpore  terrae 

"ossa"  reor  dici:  iacere  hos  post  terga  iubemur.' 
S95  coniugis  augurio  quamquam  Titania  mota  est, 

spes  tamen  in  dubio  est.     adeo  caelestibus  ambo 

diffidunt  monitis.     sed  quid  temptare  nocebit? 

discedunt    velantque  caput  tunicasque  recingunt 

et  iussos  lapides  sua  post  vestigia  mittunt. 
400  saxa  —  qnis  hoc  credat,  nisi  sit  pro  teste  vetustas?  — 

ponere  duritiem  coepere  suuraque  rigorem 

molHrique  mora  mollitaque  ducere  formam. 

mox,  ubi  creverunt,  naturaque  raitior  illis 

contigit,  ut  quaedam,  sic  non  manifesta,  videri 
405  forma  potest  horainis,  sed  uti  de  marraore  coepto, 

non  exacta  satis  rudibusque  simillima  signis. 

quae  taraen  ex  illis  ahquo  pars  umida  suco 

et  terrena  fuit,  versa  est  in  corporis  usum:  ^ 

quod  solidum  est  flectique  nequit,  mutatur  in  ossa:  H 

410  quae  modo  vena  fuit,  sub  eodem  nomine  mansit:  9 

inque  brevi  spatio  superorum  numine  saxa 

missa  viri  manibus  faciem  traxere  virorum, 

et  de  feraineo  reparata  est  femina  iactu. 

inde  genus  durura  suraus  experiensque  laborura, 
415  et  docuraenta  daraus,  qua  siraus  oi'igine  nati. 

Cetera  diversis  tellus  animalia  formis  Python, 

sponte  sua  peperit,  postquara  vetus  uraor  ab  igne 

percaluit  solis,  caenuraque  udaeque  paludes 

inturauere  aestu,  fecundaque  seraina  rerum 
420  vivaci  nutrita  solo,  ceu  raatris  in  alvo, 

creverunt  faciemque  aliquam  cepere  raorando. 

sic  ubi  deseruit  raadidos  septerafluus  agros 

Nilus  et  antiquo  sua  fluraina  reddidit  alveo 

aetherioque  recens  exarsit  sidere  limus, 
425  plurima  cultores  versis  animalia  glaebis 

inveniunt,  et  in  his  quaedam  modo  coepta  sub  ipsiim 

nascendi  spatiura,  quaedam  imperfecta  suisque 

trunca  vident  numeris,  et  eodem  in  corpore  saepe 

altera  pars  vivit,  rudis  est  pars  altera  tellus. 


METAMOKPHOSEON  LIB.  I.  386—473.  11 

quippe  ubi  temperiem  sumpsere  umorque  calorque,  430 

concipiunt,  et  ab  his  oriuntur  cuncta  duobus. 

cumque  sit  ignis  aquae  pugnax,  vapor  umidus  omnes 

res  creat,  et  discors  concordia  fetibus  apta  est. 

ergo  ubi  diluvio  tellus  lutulenta  recenti 

solibus  aetheriis  altoque  recanduit  aestu,  435 

cdidit  innumeras  species  partimque  figuras 

rettulit  antiquas,  partim  nova  monstra  creavit. 

illa  quidem  nollet,  sed  te  quoque,  maxime  Python, 

tum  genuit,  populisque  novis,  incognite  serpens, 

terror  eras:  tantum  spatii  de  monte  tenebas.  440 

hunc  deus  arcitenens  et  numquam  talibus  armis 

ante  nisi  in  dammis  capreisque  fugacibus  usus 

mille  gravem  telis,  exhausta  paene  pharetra, 

perdidit  effuso  per  vulnera  nigra  veneno. 

neve  operis  famam  posset  delere  vetustas,  445 

instituit  sacros  celebri  certamine  ludos, 

Pythia  perdomitae  serpentis  nomine  dictos. 

his  iuvenum  quicumque  manu  pedibusve  rotave 

vicerat,  aesculeae  capiebat  frondis  honorem. 

nondum  laurus  erat,  longoque  decentia  crine  450 

tempora  cingebat  de  qualibet  arbore  Phoebus. 

Primus  amor  Phoebi  Daphne  Peneia:  quem  non     Daphne. 
fors  ignara  dedit,  sed  saeva  Cupidinis  ira. 
Delius  hunc  nuper,  victo  scrpente  superbus, 
viderat  adducto  flectentem  cornua  nervo,  455 

*quid'que  *tibi,  lascive  puer,  cum  fortibus  armis?' 
dixerat:  *ista  decent  umeros  gestamina  nostros,' 
qui  dare  certa  ferae,  dare  vulnera  possumus  hosti, 
qui  modo  pestifero  tot  iugera  ventre  prementem 
stravimus  innumeris  tumidum  Pythona  sagittis.  460 

tu  face  nescio  quos  esto  contentus  amores 
instigare  tua,  nec  laudes  assere  nostras.' 
filius  huic  Veneris  'figat  tuus  omnia,  Phoebe, 
te  meus  arcus'  ait:  *quantoque  animalia  cedunt 
cuncta  deo,  tanto  minor  est  tua  gloria  nostra.'  465 

dixit  et  eliso  percussis  aere  pennis 
impiger  umbrosa  Parnasi  constitit  arce 
eque  sagittifera  prompsit  duo  tela  pharetra 
diversorum  operum:  fugat  hoc,  facit  illud  amorem. 
quod  facit,  auratum  est  et  cuspide  fulget  acuta:  470 

quod  fugat,  obtusum  est  et  habet  sub  harundine  plumbum. 
hoc  deus  in  nympha  Peneide  fixit,  at  illo 
laesit  Apollineas  traiecta  per  ossa  medullas. 


12  P.  OVIDII  NASONIS 

protinus  alter  amat;  fuglt  altera  nomen  amantis, 
.  475  silvarum  tenebris  captivarumque  ferarum 
*         exuviis  gaudens  innuptaeque  aemula  Phoebes. 
vitta  coercebat  positos  sine  lege  capillos. 
multi  illam  petiere:  illa  aversata  petentes 
impatiens  expersque  viri  nemorum  avia  lustrat, 

480  nec  quid  Hymen,  quid  Amor,  quid  sint  conubia,  curat. 
saepe  pater  dixit  'generum  mihi,  filia,  debes.' 
saepe  pater  dixit  'debes  mihi,  nata,  nepotes.' 
illa,  velut  crimen  taedas  exosa  iugales, 
pulchra  verecundo  sufFunditur  ora  rubore, 

485  inque  patris  blandis  haerens  cervice  lacertis 
'da  mihi  perpetua,  genitor  carissime,'  dixlt 
'virglnitate  frui.     dedit  hoc  pater  ante  Dlanae.' 
ille  quidem  obsequitur.     sed  te  decor  iste,  quod  optas, 
esse  vetat,  votoque  tuo  tua  forma  repugnat. 

490  Phoebus  amat  visaeque  cupit  conubia  Daphnes, 
quodque  cuplt,  sperat;  suaque  illum  oracula  fallunt. 
utque  leves  stipulae  demptls  adolentur  arlstls, 
ut  facibus  saepes  ardent,  quas  forte  viator 
vel  nimls  admovlt  vel  iam  sub  luce  reliquit, 

495  slc  deus  in  flammas  ablit,  sic  pectore  toto 
uritur  et  sterllem  sperando  nutrit  amorem. 
spectat  inornatos  collo  pendere  capIUos, 
et  'quld,  si  comantur?'  ait.     vldet  Igne  micantes 
siderlbus  slmlles  oculos;  vldet  oscula,  quae  non 

500  est  vldlsse  satls;  laudat  dlgltosque  manusque 
bracchiaque  et  nudos  media  plus  parte  lacertos; 
quaeque  latent,  meliora  putat.    fuglt  ocior  aura 
illa  levi,  neque  ad  haec  revocantls  verba  reslstlt: 
'nympha,  precor,  Penei",  mane!  non  insequor  hostis: 

505  nympha,  mane!  slc  agna  lupum,  slc  cerva  leonem, 
slc  aquilam  penna  fuglunt  trepidante  columbae, 
hostes  quaeque  suos:  amor  est  mlhl  causa  sequendi. 
me  mlserum!  ne  prona  cadas,  Indignave  laedi 
crura  notent  sentes,  et  slm  tibl  causa  dolorls. 

510  aspera,  qua  properas,  loca  sunt:  moderatlus,  oro, 
curre  fugamque  inhibe:  moderatlus  insequar  Ipse. 
cui  placeas,  inqulre  tamen.    non  incola  montis, 
non  ego  sum  pastor,  non  hic  armenta  gregesque 
horrldus  observo.     nescis,  temerarla,  nescis, 

615  quem  fuglas,  ideoque  fugis.     mihi  Delphica  tellus 
et  Claros  et  Tenedos  Patareaque  regla  servit. 
luppiter  est  genitor:  per  me,  quod  erltque  fuitque 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  I.  474—561.  13 


estque,  patet:  per  me  concordant  carmina  nervis. 

certa  quidem  nostra  est,  nostra  tamen  una  sagitta 

certior,  in  vacuo  quae  vulnera  pectore  fecit.  520 

inventum  medicina  meum  est,  opiferque  per  orbem 

dicor,  et  herbarum  subiecta  potentia  nobis. 

ei  mihi,  quod  nuUis  amor  est  sanabilis  herbis, 

nec  prosunt  domino,  quae  prosunt  omnibus,  artesl* 

plura  locuturum  timido  Peneia  cursu  525 

fugit  cumque  ipso  verba  imperfecta  reliquit. 

tum  quoque  visa  decens.     nudabant  corpora  venti, 

obviaque  adversas  vibrabant  flamina  vestes, 

et  levis  impulsos  retro  dabat  aura  capillos, 

auctaque  forma  fuga  est.     sed  enim  non  sustinet  ultra      530 

perdere  blanditias  iuvenis  deus;  utque  movebat 

ipse  amor,  admisso  sequitur  vestigia  passu. 

ut  canis  in  vacuo  leporem  cum  Gallicus  arvo 

vidit,  et  hic  praedam  pedibus  petit,  ille  salutem; 

alter  inhaesuro  similis  iam  iamque  tenere  635 

sperat  et  extento  stringit  vestigia  rostro, 

alter  in  ambiguo  est,  an  sit  comprensus,  et  ipsis 

morsibus  eripitur  tangentiaque  ora  relinquit: 

eic  deus  et  virgo  est,  hic  spe  celer,  illa  timore. 

qui  tamen  insequitur,  pennis  adiutus   amoris  640 

ocior  est  requiemque  negat  tergoque  fugacis 

imminet  et  crinem  sparsum  cervicibus  adflat. 

viribus  absumptis  expalluit  illa,  citaeque 

victa  labore  fugae,  spectans  Pene"idas  undas 

*fer,  pater,'  inquit  'opem,  si  flumina  numen  habetis!  645 

qua  nimium  placui,  mutando  perde  figuram!' 

vix  prece  finita,  torpor  gravis  occupat  artus, 

mollia  cinguntur  tenui  praecordia  libro, 

in  frondem  crines,  in  ramos  bracchia  crescunt, 

pes,  modo  tam  velox,  pigiis  radicibus  haeret,  550 

ora  cacumen  obit.     remanet  nitor  unus  in  illa. 

hanc  quoque  Phoebus  amat,  positaque  in  stipite  dextra 

eentit  adhuc  trepidare  novo  sub  cortice  pectus, 

complexusque  suis  ramos,  ut  membra,  lacertis 

oscula  dat  ligno:  refugit  tamen  oscula  lignum.  555 

cui  deus  'at  quoniam  coniunx  mea  non  potes  esse, 

arbor  eris  certe'  dixit  *mea.     semper  habebunt 

te  coma,  te  citharae,  te  nostrae,  laure,  pharetrae. 

tu  ducibus  Latiis  aderis,  cum  laeta  Triumphum 

vox  canet  et  visent  longas  Capitolia  pompas.  660 

postibus  Augustis  eadem  fidissima  custos 


14  P.  OVIDII  NASONIS  ^ 

ante  fores  stabis  mediamque  tuebere  quercum. 

utque  meum  intonsis  caput  est  iuvenale  capillis, 

tu  quoque  perpetuos  semper  gere  frondis  honores.* 
665  finierat  Paean.     factis  modo  laurea  ramis 

adnuit,  utque  caput  visa  est  agitasse  cacumen. 

Est  nemus  Haemoniae,  praerupta  quod  undique  claudit 

silva.    vocant  Tempe.     per  quae  Peneus  ab  imo         U^. 

eifusus  Pindo  spumosis  volvitur  undis 
670  deiectuque  gravi  tenues  agitantia  fumos 

nubila  conducit,  summisque  aspergine  silvis 

impluit  et  sonitu  plus  quam  vicina  fatigat. 

haec  domus,  haec  sedes,  haec  sunt  penetralia  magni 

Amnis;  in  his  residens  facto  de  cautibus  antro 
675  undis  iura  dabat  nymphisque  colentibus  undas. 

conveniunt  illuc  popularia  flumina  primum, 

nescia  gratentur  consolenturne  parentem, 

popuhfer  Sperchios  et  inrequietus  Enipeus 

Apidanusque  senex  lenisque  Amphrysus  et  Aeas; 
680  moxque  Amnes  aHi,  qui,  qua  tulit  impetus  illos, 

in  mare  deducunt  fessas  erroribus  undas. 

Inachus  unus  abest  imoque  reconditus  antro 

fletibus  auget  aquas  natamque  miserrimus  lo 

luget  ut  amissam.     nescit,  vitaiie  fruatur 
585  an  sit  apud  Manes.    sed  quam  non  invenit  usquam, 

esse  putat  nusquam  atque  animo  peiora  veretur. 

viderat  a  patrio  redeuntem  luppiter  illam 

flumine  et  'o  virgo  love  digna,  tuoque  beatum 

nescio  quem  factura  toro,  pete'  dixerat  *umbras 
690  altorum  nemorum,'  et  nemorum  monstraverat  umbras, 

'dum  calet,  et  medio  sol  est  altissimus  orbe. 

quodsi  sola  times  latebras  intrare  ferarum, 

praeside  tuta  deo  nemorum  secreta  subibis, 

nec  de  plebe  deo,  sed  qui  caelestia  magna 
695  sceptra  manu  teneo,  sed  qui  vaga  fulmina  mitto. 

ne  fuge  mel'  fugiebat  enim.     iam  pascua  Lernae 

consitaque  arboribus  Lyrcea  reliquerat  arva, 

cum  deus  inducta  latas  caligine  terras 

occukiit  tenuitque  fugam  rapuitque  pudorem. 
600  interea  medios  luno  despexit  in  agros, 

et  noctis  faciem  nebulas  fecisse  volucres 

sub  nitido  mirata  die,  non  fluminis  illas 

esse  nec  umenti  sensit  tellure  remitti, 

atque,  suus  coniunx  ubi  sit,  circumspicit,  ut  quae 
605  deprensi  totiens  iam  nosset  furta  mariti. 


I 


METAMOKPHOSEON  LIB.  1.  562—649.  15 


*  quem  postquam  caelo  non  repperit,  *aut  ego  fallor, 
aut  ego  laedor'  ait,  delapsaque  ab  af  there  summo 
constitit  in  terris  nebulasque  recedere  iussit. 
coniugis  adventum  praesenserat  inque  nitentem 
Inachidos  vultus  mutaverat  ille  iuvencam.  610 

bos  quoque  formosa  est.     speciem  Satumia  vaccae, 
quamquam  invita,  probat;  nec  non  et  cuius  et  unde 
quove  sit  armento,  veri  quasi  nescia  quaerit. 
luppiter  e  terra  genitam  mentitur,  ut  auctor 
desinat  inquiri.     petit  hanc  Saturnia  munus.  61& 

quid  faciat?  crudele,  suos  addicere  amores: 
non  dare,  suspectum.     pudor  est  qui  suadeat  illinc, 
hinc  dissuadet  amor.     victus  pudor  esset  amore: 
sed,  leve  si  munus  sociae  generisque  torique 
vacca  negaretur,  poterat  non  vacca  videri.  620 

paelice  donata  non  protinus  exuit  omnem 
diva  metum,  timuitque  lovem  et  fuit  anxia  furti, 
donec  Arestoridae  servandam  tradidit  Argo. 
centum  luminibus  cinctum  caput  Argus  habebat:         {Argus.} 
inde  suis  vicibus  capiebant  bina  quietem,  625- 

cetera  servabant  atque  in  statione  manebant. 
constiterat  quocumque  modo,  spectabat  ad  lo: 
ante  oculos  lo,  quamvis  aversus,  habebat. 
luce  sinit  pasci.     cum  sol  tellure  sub  alta  est, 
claudit  et  indigno  circumdat  vincula  collo.  630 

frondibus  arboreis  et  amara  pascitur  herba, 
proque  toro  terrae  non  semper  gramen  habenti 
mcubat  infelix  limosaque  flumina  potat. 
illa  etiam  supplex  Argo  cum  bracchia  vellet 
tendere,  non  habuit  quae  bracchia  tenderet  Argo;  635 

et  conata  queri  mugitus  edidit  ore 
pertimuitque  sonos  propriaque  exterrita  voce  est. 
venit  et  ad  ripas,  ubi  ludere  saepe  solebat, 
Inachidas  ripas.    novaque  ut  conspexit  in  unda 
comua,  pertimuit  seque  externata  refugit.  640 

Naides  ignorant:  ignorat  et  Inachus  ipse, 
quae  sit.     at  illa  patrem  sequitur  sequiturque  sororcB, 
et  patitur  tangi  seque  admirantibus  oiFert. 
decerptas  senior  porrexerat  Inachus  herbas: 
illa  manus  lambit  patriisque  dat  oscula  palmis,  64& 

nec  retinet  lacrimas  et,  si  modo  verba  sequantur, 
oret  opem  nomenque  suum  casusque  loquatur. 
littera  pro  verbis,  quam  pes  in  pulvere  duxit, 
corporis  indicium  mutati  triste  peregit. 


16  P.  OVIDII  NASONIS 

650  *me  mlserum!'  exclamat  pater  Inachus,  Inque  gementis 
comibus  et  niveae  pendens  cervice  iuvencae  ' 

•me  miseruml'  ingeminat,  *tune  es,  quaesita  per  omnes 
nata  mihi  terras?  tu  non  inventa  reperta 
luctus  eras  levior.     retices  nec  mutua  nostris 

655  dicta  refers;  alto  tantum  suspiria  ducis 

pectore,  quodque  unum  potes,  ad  mea  verba  remugis. 
at  tibi  ego  ignarus  thalamos  taedasque  parabam, 
spesque  fuit  generi  mihi  prima,  secunda  nepotum. 
de  grege  nunc  tibi  vir,  nunc  de  grege  natus  habendusl 

660  nec  finire  licet  tantos  mihi  morte  dolores; 
sed  nocet,  esse  deum,  praeclusaque  ianua  leti 
aeternum  nostros  luctus  extendit  in  aevum.' 
talia  maerentem  stellatus  summovet  Argus, 
ereptamque  patrl  diversa  in  pascua  natam 

665  abstrahit:  inde  procul  montis  subHme  cacumen 
occupat,  unde  sedens  partes  speculatur  in  omnes. 

Nec  superum  rector  mala  tanta  Phoronidos  ukra 
ferre  potest,  natumque  vocat,  quem  lucida  partu 
Pleias  enixa  est,  letoque  det,  imperat,  Argum. 

670  parva  mora  est,  alas  pedibus  virgamque  potenti 
somniferam  sumpsisse  manu  tegimenque  capillis. 
haec  ubi  disposuit,  patria  love  natus  ab  arce 
desilit  in  terras.     illic   tegimenque  removit 
et  posuit  pennas:  tantummodo  virga  retenta  est. 

675  hac  agit  ut  pastor  per  devia  rura  capellas, 
dum  venit,  adductas,  et  structis  cantat  avenis. 
voce  nova  captus  custos  lunonius  *at  tu, 
quisquis  es,  hoc  poteras  mecum  considere  saxo' 
Argus  ait,  'neque  enim  pecori  fecundior  uUo 

680  herba  loco  est,  aptamque  vldes  pastoribus  umbram.' 
sedlt  Atlantiades  et  euntem  multa  loquendo 
detinuit  sermone  diem,  iunctisque  canendo 
vincere  harundinlbus  servantia  lumina  temptat. 
ille  tamen  pugnat  molles  evlncere  somnos 

685  et,  quamvis  sopor  est  oculorum  parte  receptus, 

parte  tamen  vigllat.     quaerit  quoque  (namque  reperta 
fistula  nuper  erat),  qua  slt  ratione  reperta. 
tum  deus  'Arcadiae  gehdis  in  montibus'  inqult      {Syrinx.) 
'inter  Hamadryadas  celeberrlma  Nonacrlnas 

690  Naias  una  fuit;  nymphae  Syringa  vocabant. 
non  semel  et  Satyros  eluserat  illa  sequentes, 
et  quoscumque  deos  umbrosave  silva  feraxve 
rus  habet.     Ortygiam  studils  ipsaque  colebat 


METAMORPHOSEON  LIB.  I.  650—737.  17 


I 

^■rginitate  deam.     ritu  quoque  cincta  Dianne 
™alleret,  et  credi  posset  Latonia,  si  non  695 

corneus  huic  arcus,  si  non  foret  aureus  illi. 
gic  quoque  fallebat.     redeuntem  colle  Lycaeo 
Pan  videt  hanc  pinuque  caput  praecinctus  acuta 
talia  verba  refert'  ...    restabat  verba  referre, 
ct  precibus  spretis  fugisse  per  avia  nympham,  700 

donec  harenosi  placidum  Ladonis  ad  amnem 
Tenerit;  hic  illam,  cursum  impedientibus  undis, 
«t  se  mutarent,  liquidas  orasse  sorores; 
Panaque  cum  prensam  sibi  iam  Syringa  putaret, 
corpore  pro  nymphae  calamos  tenuisse  palustres;  .  705 

dumque  ibi  suspirat,  motos  in  harundine  ventos 
effecisse  sonum  tenuem  similemque  querenti; 
arte  nova  vocisque  deum  dulcedine  captum 
**hoc  mihi  concilium  tecum"  dixisse  "manebit," 
atque  ita  disparibus  calamis  compagine  cerae  710 

inter  se  iunctis  nomen  tenuisse  puellae. 
talia  dicturus  vidit  Cyllenius  omnes 
succubuisse  oculos,  adopertaque  lumina  somno. 
supprimit  extemplo  vocem  firmatque  soporem, 
languida  permulcens  medicata  lumina  virga:  715 

nec  mora,  falcato  nutantem  vulnerat  ense, 
qua  collo  est  confine  caput,  saxoque  cruentum 
deicit  et  maculat  praeruptam  sanguine  rupem. 
Arge,  iaces:  quodque  in  tot  lumina  lumen  habebas, 
extinctum  est,  centumque  oculos  nox  occupat  una.  720 

excipit  hos  volucrisque  suae  Saturnia  pennis 
coUocat  et  gemmis  caudam  stellantibus  implet. 
protinus  exarsit  nec  tempora  distulit  irae, 
norriferamque  oculis  animoque  obiecit  Erinyn 
paelicisArgolicaestimulosque  in  pectore  caecos  725 

condidit  et  profugam  per  totum  terruit  orbem. 
ultimus  immenso  restabas,  Nile,  labori. 
quem  simulac  tetigit,  positisque  in  margine  ripae 
procubuit  genibus  resupinoque  ardua  collo, 
quos  potuit  solos,  tollens  ad  sidera  vultus,  730 

et  gemitu  et  lacrimis  et  luctisono  mugitu 
cum  love  visa  queri  finemque  orare  malorum. 
coniugis  ille  suae  complexus  colla  lacertis, 
finiat  ut  poenas  tandem,  rogat,  'in'que  *futurum 
pone  metus'  inquit,  'numquam  tibi  causa  doloria  735 

haec  erit'  et  Stygias  iubet  hoc  audire  paludes. 
nt  lenita  dea  est,  vultus  capit  illa  priores 

Oddii  wl  II.  2 


18  P.  OVIDII  NASONIS 

fitque  quod  ante  fuit.     fugiunt  e  corpore  saetae; 
cornua  decrescunt,  fit  luminis  artior  orbis, 

740  contrahitur  rictus,  redeunt  umerique  manusque, 
ungulaque  in  quinos  dilapsa  absumitur  ungues. 
de  bove  nil  superest,  formae  nisi  candor,  in  illa. 
officioque  pedum  nymphe  contenta  duorum 
erigitur;  metuitque  loqui,  ne  more  iuvencae 

745  mugiat,  et  timide  verba  intermissa  retemptat. 
nunc  dea  linigera  colitur  celeberrima  turba. 

HuicEpaphus  magni  genitus  de  semine  tandera  Epaphus 
creditur  esse  lovis,  perque  urbes  iuncta  parenti  ^^  P^^^- 
templa  tenet.     fuit  huic  animis  aequalis  et  annis 

750  Sole  satus  Phaethon:  quem  quondam  magna  loquentem 
nec  sibi  cedentem  Phoeboque  parente  superbum 
non  tulit  Inachides,  'matri'que  ait  *omnia  demens 
credis  et  es  tumidus  genitoris  imagine  falsi.' 
erubuit  Phaethon  iramque  pudore  repressit 

755  et  tulit  ad  Clymenen  Epaphi  convicia  matrem: 

*quo'que  'magis  doleas,  genetrix':  ait  'ille  ego  liber, 
ille  ferox  tacui.     pudet  haec  opprobria  nobis 
et  dici  potuisse  et  non  potuisse  refelli. 
at  tu,  si  modo  sum  caelesti  stirpe  creatus, 

760  ede  notam  tanti  generis  meque  assere  caelo!' 
dixit  et  implicuit  matemo  bracchia  coUo, 
perque  suum  Meropisque  caput  taedasque  sororum, 
traderet,  oravit,  veri  sibi  signa  parentis. 
ambiguum,  Clymene,  precibus  Phaethontis  an  ira 

765  mota  magis  dicti  sibi  criminis,  utraque  caelo 
bracchia  porrexit  spectansque  ad  lumina  solis 
*per  iubar  hoc'  inquit  *radiis  insigne  coruscis, 
nate,  tibi  iuro,  quod  nos  auditque  videtque, 
hoc  te,  quem  spectas,  hoc  te,  qui  temperat  orbem, 

770  Sole  satum.    si  ficta  loquor,  neget  ipse  videndum 
se  mihi,  sitque  oculis  lux  ista  novissima  nostris. 
nec  longus  patrios  labor  est  tibi  nosse  Penates: 
unde  oritur,  domus  est  terrae  contermina  nostrae. 
si  modo  fert  animus,  gradere,  et  scitabere  ab  ipso.* 

775  emicat  extemplo  laetus  post  talia  matris 

dicta  suae  Phaethon  et  coneipit  aethera  mente, 
Aethiopasque  suos  positosque  sub  ignibus  Indos 
sidereis  transit  patriosque  adit  impiger  ortus. 


METAMOKPHOSEON  LIB.  I.  738—778.  II.  1—41.       19 


LIBER  SECUNDUS. 

Kegia  SoHs  erat  sublimibus  alta  columnis,  Phaethon. 

clara  micante  auro  flammasque  iraitante  pyropo, 

cuius  ebur  nitidum  fastigia  summa  tegebat; 

argenti  bifores  radiabant  lumine  valvae. 

materiam  superabat  opus:  nam  Mulciber  illic  5 

aequora  caelarat  medias  cingentia  terras 

terrarumque  orbem  caelumque,  quod  imminet  orbi. 

caeruleos  liabet  unda  deos,  Tritona  canorum 

Proteaque  ambiguum  ballaenarumque  prementem 

Aegaeona  suis  immania  terga  lacertis,  10 

Doridaque  et  natas,  quarum  pars  nare  videntur, 

pars  in  mole  sedens  virides  siccare  capillos, 

pisce  vehi  quaedam.     facies  non  omnibus  una, 

non  diversa  tamen:  qualem  decet  esse  sororum. 

terra  viros  urbesque  gerit  silvasque  ferasque  15 

fluminaque  et  nymphas  et  cetera  numina  ruris. 

baec  super  imposita  est  caeli  fulgentis  imago, 

signaque  sex  foribus  dextris  totidemque  sinistris. 

quo  simul  acclivo  Clymeneia  limite  proles 

venit  et  intravit  dubitati  tecta  parentis,  20 

protinus  ad  patrios  sua  fert  vestigia  vultua 

consistitque  procul:  neque  enim  propiora  ferebat 

lumina.     purpurea  velatus  veste  sedebat 

in  solio  Phoebus  claris  lucente  smaragdis. 

a  dextra  laevaque  Dies  et  Mensis  et  Annus  25 

Saeculaque  et  positae  spatiis  aequalibus  Horae 

Verque  novum  stabat  cinctum  florente  corona, 

stabat  nuda  Aestas  et  spicea  serta  gerebat, 

stabat  et  Autumnus  calcatis  sordidus  uvis, 

et  glacialis  Hiems  canos  hirsuta  capillos.  80 

inde  loco  medius  rerum  novitate  paventem 

Sol  oculis  iuvenem,  quibus  aspicit  omnia,  vidit 

'quae'que  *viae  tibi  causa?  quid  hac'  ait  *arce  petisti, 

progenies,  Phaethon,  haud  infitianda  parenti? 

ille  refert  *o  lux  immensi  publica  mundi,  35 

Phoebe,  pater,  si  das  huius  mihi  nominis  usum, 

lec  falsa  Clymene  culpam  sub  imagine  celat: 

lignora  da,  genitor,  per  quae  tua  vera  propago 

ledar,  et  hunc  animis  errorem  detrahe  nostris.' 

lixerat.     at  genitor  circum  caput  omne  micantes  40 

leposuit  radios  propiusque  accedere  iussit. 


20  P.  OVLDU  NASONIS 

amplexuque  dato  *nec  tu  meus  esse  negari 
dignus  es,  et  Clymene  veros'  ait  *edidit  ortus. 
quoque  minus  dubites,  quod  vis  pete  munus,  ut  illud 

45  me  tribuente  feras.     promissis  testis  adesto 
dis  iuranda  palus,  oculis  incognita  nostris.' 
vix  bene  desierat:  currus  rogat  ille  paternos 
inque  diem  alipedum  ius  et  moderamen  equorum. 
paenituit  iurasse  patrem.     qui  terque  quaterque 

50  concutiens  inlustre  caput  'temeraria'  dixit 

*vox  mea  facta  tua  est.     utinam  promissa  liceret 
non  dare!  confiteor,  solum  hoc  tibi,  nate,  negarera. 
dissuadere  licet.     non  est  tua  tuta  voluntas; 
magna  petis,  Phaethon,  et  quae  nec  viribus  istis 

65  munera  conveniant  nec  tam  puerilibus  annis. 
sors  tua  mortalis:  non  est  mortale,  quod  optas. 
plus  etiam,  quam  quod  superis  contingere  fas  sit, 
nescius  affectas.     placeat  sibi  quisque  licebit: 
non  tamen  ignifero  quisquam  consistere  in  axe 

60  me  valet  excepto.     vasti  quoque  rector  Olympi, 
qui  fera  terribili  iaculatur  fulmina  dextra, 
non  agat  hos  currus.     et  quid  love  maius  habemus? 
ardua  prima  via  est,  et  qua  vix  mane  recentes 
enitantur  equi.     medio  est  altissima  caelo, 

65  unde  mare  et  terras  ipsi  mihi  saepe  videre 
fit  timor,  et  pavida  trepidat  formidine  pectus: 
ultima  prona  via  est  et  eget  moderamine  certo: 
tunc  etiam,  quae  me  subiectis  excipit  undis, 
ne  ferar  in  praeceps,  Tethjs  solet  ipsa  vereri. 

70  adde  quod  assidua  rapitur  vertigine  caelum 
sideraque  aha  trahit  celerique  volumine  torquet. 
nitor  in  adversum,  nec  me,  qui  cetera,  vincit 
impetus,  et  rapido  contrarius  evehor  orbi. 
finge  datos  currus.     quid  ages?  poterisne  rotatis 

75  obvius  ire  poHs,  ne  te  citus  auferat  axis? 
forsitan  et  lucos  illic  urbesque  deorum 
concipias  animo  delubraque  ditia  donis 
esse?  per  insidias  iter  est  formasque  ferarum. 
utque  viam  teneas  nulloque  errore  traharis, 

80  per  tamen  adversi  gradieris  cornua  Tauri 
Haemoniosque  arcus  violentique  ora  Leonis 
eaevaque  circuitu  curvantem  bracchia  longo 
Scorpion  atque  aliter  curvantem  bracchia  Cancrum. 
nec  tibi  quadrupedes  animosos  ignibus  illis, 

85  quos  in  pectore  habent,  quos  ore  et  naribus  efflant. 


METAMORPHOSEON  LIB.  II.  42—129.  21 

in  promptu  regere  est.     vix  me  patiuntur,  ubi  acres 
incaluere  animi,  cervixque  repugnat  habenis. 
at  tu,  funesti  ne  sim  tibi  muneris  auctor, 
nate,  cave,  dura  resque  sinit,  tua  corrige  vota. 
scilicet  ut  nostro  genitum  te  sanguine  credas,  90 

pignora  certa  petis?    do  pignora  certa  timendo, 
et  patrio  pater  esse  metu  probor.     aspice  vultus 
ecce  meos!  utinamque  oculos  in  pectora  posses 
inserere  et  patrias  intus  deprendere  curas! 
denique  quidquid  habet  dives,  circumspice,  mundus,         95 
eque  tot  ac  tantis  caeli  terraeque  marisque 
posce  bonis  aliquid:  nullam  patiere  repulsam. 
deprecor  hoc  unum,  quod  vero  nomine  poena, 
non  honor  est:  poenam,  Phaethon,  pro  munere  poscis! 
quid  mea  colla  tenes  blandis,  ignare,  lacertis?  loo 

ne  dubita;  dabitur  —  Stygias  iuravimus  undas  — 
quodcumque  optaris:  sed  tu  sapientius  opta.' 
•  finierat  monitus.     dictis  tamen  ille  repugnat 
propositumque  premit  flagratque  cupidine  cuitus. 
ergo  qua  licuit  genitor  cunctatus,  ad  altos  105 

deducit  iuvenem,  Volcania  munera,  currus. 
aureus  axis  erat,  temo  aureus,  aurea  summae 
curvatura  rotae,  radiorum  argenteus  ordo. 
per  iuga  chrysolithi  positaeque  ex  ordine  gemmae 
clara  repercusso  reddebant  lumina  Phoebo.  110 

dumque  ea  magnanimus  Phaethon  miratur  opusque 
perspicit,  ecce  vigil  rutilo  patefecit  ab  ortu 
purpureas  Aurora  fores  et  plena  rosarum 
atria.     diffugiunt  stellae,  quarum  agmina  cogit 
Lucifer,  et  caeli  statione  novissimus  exit.  115 

quem  petere  ut  terras  mundumque  rubescere  vidit 
comuaque  extremae  velut  evanescere  lunae, 
iungere  equos  Titan  velocibus  imperat  Horis. 
iussa  deae  celeres  peragunt,  ignemque  vomentes 
ambrosiae  suco  saturos  praesepibus  altis  120 

quadrupedes  ducunt  adduntque  sonantia  frena. 
tum  pater  ora  sui  sacro  medicamine  nati 
contigit  et  rapidae  fecit  patientia  flammae 
imposuitque  comae  radios  praesagaque  luctus 
pectore  sollicito  repetens  suspiria  dixit:  125 

*si  potes  his  saltem  monitis  parere  paternis, 
parce,  puer,  stimulis  et  fortius  utere  loris. 
sponte  sua  properant:  labor  est  inhibere  volentes. 
nec  tibi  directos  placeat  via  quinque  per  arcus. 


22  P.  OVIDH  NASONIS 

130  sectus  in  obliquum  est  lato  curvamine  limes, 
zonarumque  trium  contentus  fine  polumque 
effugit  australem  iunctamque  aquilonibus  Arcton. 
hac  sit  iter:  manifesta  rotae  vestigia  cernes. 
utque  ferant  aequos  et  caelum  et  terra  calores, 

135  nec  preme  nec  summum  molire  per  aethera  currum. 
altius  egressus  caelestia  tecta  cremabis, 
inferius  terras:  medio  tutissimus  ibis. 
neu  te  dexterior  tortum  declinet  ad  Anguem, 
neve  sinisterior  pressam  rota  ducat  ad  Aram: 

140  inter  utrumque  tene.     Fortunae  cetera  mando, 
quae  iuvet  et  melius,  quam  tu  tibi,  consulat  opto. 
dum  loquor,  Hesperio  positas  in  litore  metas 
umida  nox  tetigit.     non  est  mora  libera  nobis: 
poscimur.     effulget  tenebris  aurora  fugatis. 

145  corripe  lora  manu  —  vel,  si  mutabile  pectus 
est  tibi,  consiliis,  non  curribus  utere  nostris, 
dum  potes  et  solidis  etiamnunc  sedibus  astas, 
dumque  male  optatos  nondum  premis  inscius  axes. 
quae  tutus  spectes,  sine  me  dare  lumina  terris.' 

150  occupat  ille  levem  iuvenah  corpore  currum 

statque  super,  manibusque  datas  contingere  habenas 
gaudet  et  invito  grates  agit  inde  parenti. 
interea  volucres,  Pyrois  et  Eous  et  Aethon, 
Solis  equi,  quartusque  Phlegon,  hinnitibus  auras 

155  flammiferis  implent  pedibusque  repagula  pulsant. 
quae  postquam  Tethys,  fatorum  ignara  nepotis, 
reppulit,  et  facta  est  imraensi  copia  raundi, 
corripuere  viara  pedibusque  per  aera  motis 
obstantes  scindunt  nebulas  pennisque  levati 

160  praetereunt  ortos  isdem  de  partibus  euros. 

sed  leve  pondus  erat,  nec  quod  cognoscere  possent 
Solis  equi,  solitaque  iugura  gravitate  carebat. 
utque  labant  curvae  iusto  sine  pondere  naves 
perque  mare  instabiles  nimia  levitate  feruntur, 

165  sic  onere  assueto  vacuus  dat  in  aera  saltus 
succutiturque  alte  simihsque  est  currus  inani. 
quod  simulac  sensere,  ruunt  trituraque  relinquunt 
quadriiugi  spatium,  nec  quo  prius,  ordine  currunt. 
ipse  pavet:  nec  qua  coramissas  flectat  habenas, 

170  nec  scit,  qua  sit  iter,  nec,  si  sciat,  imperet  illis. 
tum  primura  radiis  gehdi  caluere  triones, 
et  vetito  frustra  teraptarunt  aequore  tingui. 
quaeque  polo  posita  est  glaciali  proxima  serpens. 


■.\ 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  II.  130—217.  23 


frigore  pigra  prius  nec  formidabilis  ulli, 

incaluit  sumpsitque  novas  fervoribus  iras.  175 

te  quoque  turbatum  memorant  fugisse,  Boote, 

quamvis  tardus  eras  et  te  tua  plaustra  tenebant. 

ut  vero  summo  despexit  ab  aethere  terras 

infelix  Phaethon  penitus  penitusque  iacentes, 

palluit,  et  subito  genua  intremuere  timore,  180 

euntque  oculis  tenebrae  per  tantum  lumen  obortae. 

et  iam  mallet  equos  nuraquam  tetigisse  paternos: 

iam  cognosse  genus  piget  et  valuisse  rogando: 

iam  Meropis  dici  cupiens  ita  fertur,  ut  acta 

praecipiti  pinus  borea,  cui  victa  remisit  185 

frena  suus  rector,  quam  dis  votisque  reliquit. 

quid  faciat?  multum  caeli  post  terga  relictum, 

ante  oculos  plus  est.     animo  metitur  utrumque, 

et  modo,  quos  illi  fatum  contingere  non  est, 

prospicit  occasus,  interdum  respicit  ortus.  190 

quidque  agat  ignarus  stupet  et  nec  frena  remittit, 

lec  retinere  valet;  nec  nomina  novit  equorum. 
)arsa  quoque  in  vario  passim  miracula  caelo 

rastarumque  videt  trepidus  simulacra  ferarum. 
5t  locus,  in  geminos  ubi  bracchia  concavat  arcus  195 

Scorpius  et  cauda  flexisque  utrimque  lacertis 
)rrigit  in  spatium  signorum  membra  duorum. 

^unc  puer  ut  nigri  madidum  sudore  veneni 
ilnera  curvata  minitantem  cuspide  vidit, 
lentis  inops  gelida  formidine  lora  remisit.  200 

juae  postquam  summo  tetigere  iacentia  tergo, 
lexpatiantur  equi,  nulloque  inhibente  per  auras 
ignotae  regionis  eunt,  quaque  impetus  egit, 
hac  sine  lege  ruunt  altoque  sub  aethere  fixis 
incursant  stellis  rapiuntque  per  avia  currum  205 

€t  modo  summa  petunt,  modo  per  declive  viasque 
praecipites  spatio  terrae  propiore  feruntur: 
inferiusque  suis  fraternos  currere  Luna 
admiratur  equos,  ambustaque  nubila  fumant. 
corripitur  flammis,  ut  quaeque  altissima,  tellus,  210 

fissaque  agit  rimas  et  sucis  aret  ademptis. 
pabula  canescunt,  cum  frondibus  uritur  arbor, 
materiamque  suo  praebet  seges  arida  damno. 
parva  queror:  magnae  pereunt  cum  moenibus  urbes, 
cumque  suis  totas  populis  incendia  terras  215 

in  cinerem  vertunt.     silvae  cum  montibus  ardent: 
ardet  Athos  Taurusque  Cilix  et  Tmolus  et  Oete 


24  P.  OVIDII  NASONIS 

et  tura  sicca,  prius  creberrima  fontibus,  Ide, 
virgineusque  Helicon  et  nondum  Oeagrius  Haemos. 

220  ardet  in  immensum  geminatis  ignibus  Aetna 

Parnasusque  biceps  et  Eryx  et  Cynthus  et  Othrys, 
et  tandem  nivibus  Rhodope  caritura,  Mimasque 
Dindymaque  et  Mycale  natusque  ad  sacra  Cithaeron. 
nec  prosunt  Scythiae  sua  frigora:  Caucasus  ardet 

225  Ossaque  cum  Pindo  maiorque  ambobus  Olympus 
aeriaeque  Alpes  et  nubifer  Appenninus. 
tum  vero  Phaethon  cunctis  e  partibus  orbem 
aspicit  accensum  nec  tantos  sustinet  aestus, 
ferventesque  auras  velut  e  fornace  profunda 

230  ore  trahit  currusque  suos  candescere  sentit. 
et  neque  iam  cineres  eiectatamque  favillam 
ferre  potest,  calidoque  involvitur  undique  fumo, 
quoque  eat  aut  ubi  sit,  picea  caligine  tectus 
nescit,  et  arbitrio  volucrum  raptatur  equorum. 

235  sanguine  tum  credunt  in  corpora  summa  vocato 
Aethiopum  populos  nigrum  traxisse  colorem; 
tum  facta  est  Libye  raptis  umoribus  aestu 
arida.     tum  nymphae  passis  fontesque  lacusque 
deflevere  comis.     quaerit  Boeotia  Dircen, 

240  Argos  Amymonen,  Ephyre  Pirenidas  undas. 
nec  sortita  loco  distantes  flumina  ripas 
tuta  manent:  mediis  Tanais  fumavit  in  undis  jj 

Peneusque  senex  Teuthranteusque  Caicus 
et  celer  Ismenos  cum  Phegiaco  Erymantho 

245  arsurusque  iterum  Xanthus  flavusque  Lycormas, 
quique  recurvatis  ludit  Maeandrus  in  undis, 
Mygdoniusque  Melas  et  Taenarius  Eurotas. 
arsit  et  Euphrates  Babylonius,  arsit  Oi^ontes, 
Thermodonque  citus  Gangesque  et  Phasis  et  Hister. 

250  aestuat  Alpheus,  ripae  Spercheides  ardent, 

quodque  suo  Tagus  amne  vehit,  fluit  ignibus,  aurum:    1 
et  quae  Maeonias  celebrabant  carmine  ripas 
flumineae  volucres,  medio  caluere  Caystro. 
Nilus  in  extremum  fugit  perterritus  orbem 

255  occuluitque  caput:  quod  adhuc  latet.     ostia  septem 
pulverulenta  vacant,  septem  sine  flumine  valles. 
fors  eadem  Ismarios,  Hebrum  cum  Strymone,  siccat 
Hesperiosque  amnes,  Rhenum  Ehodanumque  Padumque, 
cuique  fuit  rerum  promissa  potentia,  Thybrim. 

260  dissilit  omne  solum,  penetratque  in  Tartara  rimis 
lumen  et  infernum  terret  cum  coniuge  regem. 


I 


METAMORPHOSEOJ^  LIB.  II.  218— 305.  25 


et  mare  contrahltur,  siccaeque  est  campus  harenae, 

quod  modo  pontus  erat;  quosque  ahum  texerat  aequor, 

existunt  montes  et  sparsas  Cycladas  augent. 

iraa  petunt  pisces,  nec  se  super  aequora  curvi  265 

toUere  consuetas  audent  delphines  in  auras. 

corpora  phocarum  summo  resupina  profundo 

exanimata  natant.     ipsum  quoque  Nerea  fama  est 

Doridaque  et  natas  tepidis  latuisse  sub  antris. 

ter  Neptunus  aquis  cum  torvo  bracchia  vultu  270 

exerere  ausus  erat:  ter  non  tuht  aeris  ignes. 

alma  tamen  Tellus,  ut  erat  circumdata  ponto, 

inter  aquas  pelagi  contractosque  undique  fontes, 

qui  se  condiderant  in  opacae  viscera  matris, 

sustulit  oppressos  collo  tenus  arida  vukus  275 

opposuitque  manum  fronti  magnoque  tremore 

omnia  concutiens  paulum  subsedit  et  infra, 

quam  solet  esse,  fuit,  sacraque  ita  voce  locuta  est: 

•si  placet  hoc,  meruique,  quid  o  tua  fuhnina  cessant, 

summe  deum?  liceat  periturae  viribus  ignis  280 

igne  perire  tuo  clademque  auctore  levare! 

vix  equidem  fauces  haec  ipsa  in  verba  resolvo'  — 

presserat  ora  vapor  —  'tostos  en  aspice  crines, 

inque  ocuHs  tantum,  tantum  super  ora  favillael 

hosne  mihi  fructus,  hunc  fertilitatis  honorem  285 

officiique  refers,  quod  adunci  vulnera  aratri 

rastrorumque  fero  totoque  exerceor  anno, 

quod  pecori  frondes,  ahmentaque  mitia  fruges 

humano  generi,  vobis  quoque  tura  ministro? 

sed  tamen  exitium  fac  me  meruisse:  quid  undae,  290 

quid  meruit  frater?  cur  illi  tradita  sorte 

aequora  decrescunt  et  ab  aethere  longius  absunt? 

quodsi  nec  fratris  nec  te  mea  gratia  tangit, 

at  caeli  miserere  tui.     circumspice  utrumque: 

fumat  uterque  polus.     quos  si  vitiaverit  ignis,  295 

atria  vestra  ruent.     Atlas  en  ipse  laborat 

vixque  suis  umeris  candentem  sustinet  axem. 

si  freta,  si  terrae  pereunt,  si  regia  caeli, 

in  chaos  antiquum  confundimur.     eripe  flammis, 

si  quid  adhuc  superest,  et  rerum  consule  summae!'  800 

dixerat  haec  Tellus:  neque  enim  tolerare  vaporem 

uherius  potuit  nec  dicere  plura:  suumque 

rettulit  os  in  se  propioraque  Manibus  antra. 

at  pater  omnipotens,  superos  testatus  et  ipsum 

qui  dederat  currus,  nisi  opem  ferat,  omnia  fato  805 


26  P.  OVIDIl  NASONIS 

interitura  gravi,  summam  petit  arduus  arcem, 
unde  solet  latis  nubes  inducere  terris, 
unde  movet  tonitrus  vibrataque  fulmina  iactat. 
sed  neque  quas  posset  terris  inducere  nubes 

310  tunc  habuit,  nec  quos  caelo  demitteret  imbres. 
intonat,  et  dextra  libratum  fulmen  ab  aure 
misit  in  aurigam  pariterque  animaque  rotisque 
expulit  et  saevis  compescuit  ignibus  ignes. 
consternantur  equi  et  saltu  in  contraria  facto 

S15  colla  iugo  eripiunt  abruptaque  lora  relinquunt. 
illic  frena  iacent,  illic  temone  revulsus 
axis,  in  hac  radii  fractarum  parte  rotarum, 
sparsaque  sunt  late  laceri  vestigia  currus. 
at  Phaethon,  rutilos  flamma  populante  capillos, 

S20  volvitur  in  praeceps  longoque  per  aera  tractu 
fertur,  ut  interdum  de  caelo  stella  sereno, 
etsi  non  cecidit,  potuit  cecidisse  videri. 
quem  procul  a  patria  diverso  maximus  orbe 
excipit  Eridanus  fumantiaque  abluit  ora. 

S25  Naides  Hesperiae  trifida  fumantia  flamma 

corpora  dant  tumulo;  signant  quoque  carmine  saxum: 
*hic  situs  est  Phaethon,  currus  auriga  paterni. 
quem  si  non  tenuit,  magnis  tamen  excidit  ausis.' 
nam  pater  obductos,  luctu  miserabilis  aegro, 

S30  condiderat  vultus;  et  si  modo  credimus,  unum 
isse  diem  sine  sole  ferunt.     incendia  lumen 
praebebant,  aliquisque  malo  fuit  usus  in  illo. 
at  Clymene  postquam  dixit,  quaecumque  fuerunt 
in  tantis  dicenda  malis,  lugubris  et  amens 

335  et  laniata  sinus  totum  percensuit  orbem: 

exanimesque  artus  primo,  mox  ossa  requirens 
repperit  (ossa  tamen  peregrina  condita  ripa!), 
incubuitque  loco  nomenque  in  marmore  lectum 
perfudit  lacrimis  et  aperto  pectore  fovit. 

840  nec  minus  Heliades  lugent  et  inania  morti  Heliades. 

munera  dant  lacrimas,  et  caesae  pectora  palmis 
non  auditurum  miseras  Phaethonta  querelas 
nocte  dieque  vocant  astemunturque  sepulcro. 
luna  quater  iunctis  implerat  cornibus  orbem: 

S45  illae  more  suo,  (nam  morem  fecerat  usus) 

plangorem  dederant.     e  quis  Phaethusa,  sororum 
maxima,  cum  vellet  terra  procumbere,  questa  est 
deriguisse  pedes.     ad  quam  conata  venire 
candida  Lampetie  subita  radice  retenta  est. 


5!^ 


METAMORPHOSEON  LIB.  II.  306—393.  27 


tertla,  cum  crinem  manibus  laniare  pararet,  850 

avellit  frondes.     haec  stipite  crura  teneri, 

illa  dolet  fieri  longos  sua  bracchia  ramos. 

dumque  ea  mlrantur,  complectitur  inguina  cortex, 

perque  gradus  uterum  pectusque  umerosque  manusque 

ambit,  et  extabant  tantum  ora  vocantia  matrem.  855 

quid  faciat  mater,  nisi,  quo  trahat  impetus  illam, 

huc  eat  atque  illuc  et,  dum  licet,  oscula  iungat? 

non  satis  est;  truncls  avellere  corpora  temptat 

et  teneros  manibus  ramos  abrumpit.     at  inde 

sangulneae  manant,  tamquam  de  vulnere,  guttae.  860 

*purce,  precor,  mater',  quaecumque  est  saucla,  clamat, 

*parce,  precor!  nostrum  laceratur  In  arbore  corpus. 

iamque  vale'  —  cortex  in  verba  novissima  veuit. 

inde  fluunt  lacrimae,  stillataque  sole  rigescunt 

de  ramls  electra  novls,  quae  lucldus  amnls  865 

exclpit  et  nuribus  mittlt  gestanda  Latinis. 

Adfuit  hulc  monstro  proles  Stheneleia  Cycnus,  Cycnus. 

qui  tibi  materno  quamvis  a  sangulne  iunctus, 
mente  tamen,  Phaethon,  propior  fult.     ille  rellcto 
(nam  Llgurum  populos  et  magnas  rexerat  urbes)  870 

imperlo  rlpas  vlrldes  amnemque  querelis 
Eridanum  iraplerat  sllvamque  sororlbus  auctam: 
cum  vox  est  tenuata  viro,  canaeque  caplllos 
dlsslmulant  plumae,  collumque  a  pectore  longe 
porrigltur,  digltosque  llgat  lunctura  rubentes,  375 

penna  latus  vestit,  tenet  os  sine  acumine  rostrura. 
lit  nova  Cjcnus  avls;  nec  se  caeloque  lovique 
credit,  ut  iniuste  mlssi  memor  ignls  ab  illo: 
stagna  petit  patulosque  lacus;  ignemque  perosus, 
quae  colat,  elegit  contraria  flumlna  flammis.  880 

Squalldus  interea  genitor  Phaethontls  et  expers 
ipse  sul  decorls,  qualis  cum  deficit  orbem 
esse  solet,  lucemque  odit  seque  ipse  diemque, 
datque  anlraum  in  luctus  et  luctibus  adiclt  iram 
officluraque  negat  raundo.     'satls'  inqiiit  *ab  aevi  385 

sors  mea  prlnclpiis  fuit  inrequieta,  plgetque 
actorum  slne  fine  mlhi,  sine  honore  laborum. 
qullibet  alter  agat  portantes  lumina  currus! 
si  nerao  est,  omnesque  dei  non  posse  fatentur, 
ipse  agat,  ut  saltem,  dum  nostras  temptat  habenas,  890 

orbatura  patres  aliquando  fulmina  ponat. 
tum  sciet,  ignlpedura  vlres  expertus  equorum, 
non  meruisse  necem,  qui  non  bene  rexerlt  Illos.' 


28  P.  OVIDII  NASONIS 

talia  dicentem  circumstant  omnia  Solem 

395  numina,  neve  velit  tenebras  inducere  rebus, 

supplice  voce  rogant.     missos  quoque  luppiter  ignes 
excusat  precibusque  minas  regaliter  addit. 
colligit  amentes  et  adhuc  terrore  paventes 
Phoebus  equos  stimuloque    dolens  et  verbere  saevit. 

400  saevit  enim  natumque  obiectat  et  imputat  illis. 

At  pater  omnipotens  ingentia  moenia  caeli        Callisio  et 
circuit,  et  ne  quid  labefactum  viribus  ignis  Arcas. 

corruat,  explorat.    quae  postquam  firma  suique 
roboris  esse  videt,  terras  hominumque  labores 

405  perspicit.     Arcadiae  tamen  est  impensior  illi 
cura  suae.     fontesque  et  nondum  audentia  labi 
flumina  restituit,  dat  terrae  gramina,  frondes 
arboribus,  laesasque  iubet  revirescere  silvas. 
dum  redit  itque  frequens,  in  virgine  Nonacrina 

410  haesit,  et  accepti  caluere  sub  ossibus  ignes. 
non  erat  huius  opus  lanam  mollire  trahendo 
nec  positu  variare  comas.     ubi  fibula  vestem, 
vitta  coercuerat  neglectos  alba  capillos, 
et  modo  leve  manu  iaculum,  modo  sumpserat  arcum, 

415  miles  erat  Phoebes:  nec  Maenalon  attigit  ulla 
gratior  hac  Triviae.     sed  nulla  potentia  longa  est. 
ulterius  medio  spatium  sol  ahus  habebat, 
cum  subit  illa  nemus,  quod  nulla  ceciderat  aetas. 
exuit  hic  umero  pharetram  lentosque  retendit 

420  arcus  inque  solo,  quod  texerat  herba,  iacebat  ' 

et  pictam  posita  pharetram  cervice  premebat.  \ 

luppiter  ut  vidit  fessam  et  custode  vacantem 
'hoc  certe  furtum  coniunx  mea  nesciet'  inquit; 
*aut  si  rescierit,  —  sunt  o  sunt  iurgia  tanti.' 

425  protinus  induitur  faciem  cultumque  Dianae 
atque  ait  *o  comitum  virgo  pars  una  mearum, 
in  quibus  es  venata  iugis?' decaespite  virgo 
se  levat  et  'salve,  numen  me  iudice,'  dixit, 
'audiat  ipse  licet,  maius  love.'     ridet  et  audit, 

430  et  sibi  praeferri  se  gaudet  et  oscula  iungit 
nec  moderata  satis  nec  sic  a  virgine  danda. 
qua  venata  foret  silva,  narrare  parantem 
impedit  amplexu:  nec  se  sine  crimine  prodit. 
illa  quidem  contra,  quantum  modo  femina  possit 

435  (aspiceres  utinam,  Saturnia:  mitior  esses!), 
illa  quidem  pugnat.     sed  quae  superare  puella, 
quisve  lovem  poterat?  superum  petit  aethera  victor 


METAMORPHOSEON  LIB.  II.  394-481.  29 


luppiter:  huic  odio  nemus  est  et  conscia  silva. 

unde  pedem  referens  paene  est  oblita  pharetram 

toUere  cum  tehs  et,  quem  suspenderat,  arcum.  410 

ecce  suo  comitata  choro  Dictynna  per  altum 

Maenalon  ingrediens  et  caede  superba  ferarum 

aspicit  hanc  visamque  vocat.     clamata  refugit 

et  timuit  primo,  ne  luppiter  esset  in  illa. 

sed  postquam  pariter  nymphas  incedere  vidit,  445 

sensit  abesse  dolos  numerumque  accessit  ad  harum. 

heu  quam  difficile  est,  crimen  non  prodere  vultu! 

vix  oculos  attollit  humo,  nec  ut  ante  solebat 

iuncta  deae  lateri  nec  toto  est  agmine  prima; 

sed  silet  et  laesi  dat  signa  rubore  pudoris.  450 

et,  nisi  quod  virgo  est,  poterat  sentire  Diana 

mille  notis  culpam.     nymphae  sensisse  feruntur. 

orbe  resurgebant  lunaria  cornua  nono, 

cum  dea  venatu,  fraternis  languida  flammis, 

nacta  nemus  gelidum,  de  quo  cum  murmure  labens  455 

ibat  et  attritas  versabat  rivus  harenas. 

ut  loca  laudavit,  summas  pede  contigit  undas: 

his  quoque  laudatis  'procul  est'  ait  'arbiter  omnis: 

nuda  superfusis  tinguamus  corpora  lymphis.' 

Parrhasis  erubuit.     cunctae  velamina  ponunt:  4G0 

una  moras  quaerit.     dubitanti  vestis  adempta  est, 

qua  posita  nudo  patuit  cum  corpore  crimen. 

attonitae  manibusque  uterum  celare  volenti 

*i  procul  hinc,'  dixit  'nec  sacros  pollue  fontes' 

Cynthia,  deque  suo  iussit  secedere  coetu.  465 

Senserat  hoc  olim  magni  matrona  Tonantis 
distuleratque  graves  in  idonea  tempora  poenas. 
causa  morae  nulla  est,  et  iam  puer  Arcas  —  id  ipsum 
indoluit  luno  —  fuerat  de  paelice  natus. 
quo  simul  obvertit  saevam  cum  lumine  mentem,  470 

'scilicet  hoc  etiam  restabat,  adultera,'  dixit 
*ut  fecunda  fores,  fieretque  iniuria  partu 
nota,  lovisque  mei  testatum  dedecus  esset. 
haud  impune  feres.     adimam  tibi  nempe  figuram, 
qua  tibi  quaque  places  nostro,  importuna,  marito.'  475 

dixit,  et  adversa  prensis  a  fronte  capillis 
stravit  humi  pronam.     tendebat  bracchia  supplex: 
bracchia  coeperunt  nigris  horrescere  villis, 
curvarique  manus  et  aduncos  crescere  in  ungues 
officioque  pedum  fungi,  laudataque  quondsim  480 

ora  lovi  lato  fieri  deformia  rictu. 


30  P.  OVIDII  NASOJJIS 

neve  preces  animos  et  verba  precantia  flectant, 
posse  loqui  eripitur,  vox  iracunda  minaxque 
plenaque  terroris  rauco  de  gutture  fertur. 

485  mens  antiqua  tamen  facta  quoque  mansit  in  ursa, 
assiduoque  suos  gemitu  testata  dolores 
qualescumque  manus  ad  caelum  et  sidera  toUit 
ingratumque  lovem,  nequeat  cum  dicere,  sentit, 
a  quotiens,  sola  non  ausa  quiescere  silva, 

490  ante  domum  quondamque  suis  erravit  in  agrisl 
a  quotiens  per  saxa  canum  latratibus  acta  est, 
venatrixque  metu  venantum  territa  fugitl 
saepe  feris  latuit  visis,  oblita  quid  esset, 
ursaque  conspectos  in  montibus  horruit  ursos, 

495  pertimuitque  lupos,  quamvis  pater  esset  in  illis. 
Ecce  Lycaoniae  proles  ignara  parentis 
Arcas  adest,  ter  quinque  fere  natalibus  actis: 
dumque  feras  sequitur,  dum  saltus  eligit  aptos 
nexilibusque  plagis  silvas  Erymanthidas  ambit, 

600  incidit  in  matrem,  quae  restitit  Arcade  viso 
et  cognoscenti  similis  fuit.     ille  refugit 
immotosque  oculos  in  se  sine  fine  tenentem 
nescius  extimuit,  propiusque  accedere  aventi 
vulnifico  fuerat  fixurus  pectora  telo. 

505  arcuit  Omnipotens  pariterque  ipsosque  nefasque 
sustulit  et  celeri  raptos  per  inania  vento 
imposuit  caelo  vicinaque  sidera  fecit. 

Intumuit  luno,  postquam  inter  sidera  paelex 
fulsit,  et  ad  canam  descendit  in  aequora  Tethyn 

510  Oceanumque  senem,  quorum  reverentia  movit 
saepe  deos,  causamque  viae  scitantibus  infit: 
*quaeritis,  aetheriis  quare  regina  deorum 
sedibus  huc  adsim?  pro  me  tenet  altera  caeluml 
mentiar,  obscurum  nisi  nox  cum  fecerit  orbem 

515  nuper  honoratas  sunimo,  mea  vulnera,  caelo 
videritis  stellas  illic,  ubi  circulus  axem 
ultimus  extremum  spatioque  brevissimus  ambit. 
est  vero,  cur  quis  lunonem  laedere  nolit 
ofiensamque  tremat?  quae  prosum  sola  nocendo? 

620  o,  ego  quantum  egil  quam  vasta  potentia  nostra  estl 
esse  hominem  vetui:  facta  est  deal     sic  ego  poenas 
sontibus  impono,  sic  est  mea  magna  potestas. 
vindicet  antiquam  faciem  vultusque  ferinos 
detrahat,  Argolica  quod  in  ante  Phoronide  fecitl 

525  cur  non  et  pulsa  ducit  lunone  meoque 


530 

Corvus  et 
Coronis. 


535 


METAMOKPHOSEON  LIB.  II.  482—569.  31 

coUocat  In  thalamo  socerumque  Lycaona  sumit? 
at  vos  si  laesae  tangit  contemptus  alumnae, 
gurgite  caeruleo  septem  prohibete  triones 
sideraque  in  caelo  stupri  mercede  recepta 
pellite,  ne  puro  tinguatur  in  aequore  paelex.' 
Di  maris  adnuerant.     habili  Saturnia  curru 
ingreditur  liquidum  pavonibus  aethera  pictis: 
tam  nuper  pictis  caeso  pavonibus  Argo, 
quam  tu  nuper  eras,  cum  candidus  ante  fuisses, 
corve  loquax,  subito  nigrantes  versus  in  aks. 
nam  fuit  haec  quondam  niveis  argentea  pennis 
ales,  ut  aequaret  totas  sine  labe  columbas 
nec  servaturis  vigili  Capitolia  voce 
cederet  anseribus  nec  amanti  flumina  cycno. 
lingua  fuit  damno.     lingua  faciente  loquaci,  540 

qui  color  albus  erat,  nunc  est  contrarius  albo. 
pulchrior  in  tota,  quam  Larissaea  Coronis, 
non  fuit  Haemonia.     placuit  tibi,  Delphice,  certe, 
dum  vel  casta  fuit  vel  inobservata.     sed  ales 
sensit  adulterium  Phoebeius,  utque  latentem  54& 

detegeret  culpam  non  exorabilis  index, 
ad  dominum  tendebat  iter.     quem  garrula  motis 
l^^nsequitur  pennis,  scitetur  ut  omnia,  cornix, 
^^fciditaque  viae  causa  *non  utile  carpis' 
^^Hiquit  *iter:  ne  sperne  meae  praesagia  linguae. 
I^puid  fuerim  quid  simque  vide,  meritumque  require: 
mvenies,  nocuisse  fidem.     nam  tempore  quodam 
Pallas  Erichthonium,  prolem  sine  matre  creatam, 
clauserat  Actaeo  texta  de  vimine  cista 
virginibusque  tribus  gemino  de  Cecrope  natis 
et  legem  dederat,  sua  ne  secreta  viderent. 
abdita  fronde  levi  densa  speculabar  ab  ulmo, 
quid  facerent.     commissa  duae  sine  fraude  tuentur, 
Pandrosos  atque  Herse.    timidas  vocat  una  sorores 
Aglauros  nodosque  manu  diducit.     et  intus  560 

infantemque  vident  apporrectumque  draconem. 
acta  deae  refero:  pro  quo  mihi  gratia  talis 
reddltur,  ut  dicar  tutela  pulsa  Mlnervae 
et  ponar  post  noctls  avem !    mea  poena  volucres 
admonuisse  potest,  ne  voce  pericula  quaerant.  565 

at,  puto,  non  ultro,  nec  qulcquam  tale  rogantem 
me  petilt?  ipsa  licet  hoc  a  Pallade  quaeras: 
quamvis  irata  est,  non  hoc  irata  negabit. 
nam  me  Phocaica  clarus  tellure  Coroneus 


{Corntx.) 
550 

555 


32  P.  OVIDII  NASONIS 

670  (nota  loquor)  genuit,  fueramque  ego  regla  virgo,    • 
divitibusque  procis  —  ne  me  contemne  —  petebar. 
forma  mihi  nocuit.     nam  cum  per  litora  lentis 
passibus,  ut  soleo,  summa  spatiarer  harena, 
vidit  et  incaluit  pelagl  deus.     utque  precando 

575  tempora  cum  blandis  absumpsit  inania  verbis, 
vim  parat  et  sequitur.     fugio  densumque  rehnquo 
litus  et  in  molli  nequiquam  lassor  harena. 
inde  deos  hominesque  voco:  nec  contigit  uUum 
vox  mea  mortalem.     mota  est  pro  virgine  virgo 

680  auxiliumque  tuHt.     tendebam  bracohiacaelo: 
bracchia  coeperunt  levibus  nigrescere  pennis. 
reicere  ex  umeris  vestem  molibar:  at  illa 
pluma  erat  inque  cutem  radices  egerat  imas. 
plangere  nuda  meis  conabar  pectora  palmis: 

385  sed  neque  iam  palmas  nec  pectora  nuda  gerebam, 
currebam:  nec,  ut  ante,  pedes  retinebat  harena, 
sed  summa  tollebar  humo.     mox  acta  per  auras 
evehor  et  data  sum  comes  inculpata  Minervae. 
quid  tamen  hoc  prodest,  si  diro  facta  volucris 

690  crimlne  Nyctimene  nostro  successit  honori? 

an  quae  per  totam  res  est  notissima  Lesbon,    {Nyctimene. 
non  audita  tibl  est,  patrium  temerasse  cubile 
Nyctimenen?  avis  illa  quidem;  sed  conscia  culpae 
conspectum  lucemque  fugit  tenebrisque  pudorem 

595  celat,  et  a  cunctis  expellitur  aethere  toto.' 
talia  dicenti  'tibi'  ait  'revocamina'  corvus 
*slnt  precor  ista  malo:  nos  vanum  spernimus  omen,' 
nec  coeptum  dimittit  iter,  dominoque  iacentem 
cum  iuvene  Haemonio  vidisse  Coronida  narrat. 

600  laurea  delapsa  est  audito  crimine  amanti, 

et  pariter  vultusque  deo  plectrumque  colorque 
excldit.     utque  animus  tumida  fervebat  ab  ira, 
arma  assueta  rapit  flexumque  a  comibus  arcum 
tendit  et  illa  suo  totiens  cum  pectore  iuncta 

605  indevitato  traieclt  pectora  telo. 

Icta  dedit  gemitum  tractoque  a  vulnere  ferro 
candida  puniceo  perfudit  membra  cruore 
et  dixit  'potui  poenas  tibl,  Phoebe,  dedisse, 
sed  peperisse  prius:  duo  nunc  morlemur  In  una.' 

610  hactenus,  et  pariter  vltam  cum  sanguine  fudlt. 
corpus  Inane  animae  frlgus  letale  secutum  est. 

Paenltet  —  heu  sero  —  poenae  crudelis  amantem, 
eeque,  quod  audierlt,  quod  sic  exarserit,  odlt: 


METAMORPHOSEON  LIB.  II.  570—657.  33 

lit  avem,  per  quam  crimen  causamque  dolendi 
sire  coactus  erat,  nec  non  arcumque  manumque  615 

lit  cumque  manu  temeraria  tela,  sagittas: 
collapsamque  fovet  seraque  ope  vincere  fata 
nititur  et  medicas  exercet  inaniter  artes. 
quae  postquam  frustra  temptata,  rogumque  parari 
vidit  et  arsuros  supremis  ignibus  artus,  620 

tum  vero  gemitus  (neque  enim  caelestia  tingui 
«ra  licet  lacrimis)  alto  de  corde  petitos 
cdidit:  haud  aliter,  quam  cum  spectante  iuvenca 
lactentis  vituli  dextra  libratus  ab  aure 

tempora  discussit  claro  cava  malleus  ictu.  625 

ut  tamen  ingratos  in  pectora  fudit  odores 
■et  dedit  amplexus  iniustaque  iusta  peregit, 
non  tulit  in  cineres  labi  sua  Phoebus  eosdem 
eemina,  sed  natum  flammis  uteroque  parentis 
cripuit  geminique  tulit  Chironis  in  antrum,  630 

4sperantemque  sibi  non  falsae  praemia  linguae 
inter  aves  albas  vetuit  consistere  corvum. 

Semifer  interea  divinae  stirpis  alumno  Ocyrhoe. 

laetus  erat  mixtoque  oneri  gaudebat  honore. 
•ecce  venit  rutilis  umeros  protecta  capillis  635 

filia  Centauri,  quam  quondara  nympha  Chariclo 
fluminis  in  rapidi  ripis  enixa  vocavit 
Ocyrhoen.     non  haec  artes  contenta  paternas 
edidicisse  fuit:  fatorum  arcana  canebat. 
ergo  ubi  vaticinos  concepit  mente  furores  640 

incaluitque  deo,  quem  clausum  pectore  habebat, 
aspicit  infantem  *toti'que  'salutifer  orbi 
cresce  puer',  dixit,  *tibi  se  mortalia  saepe 
corpora  debebunt.     animas  tibi  reddere  ademptas 
fas  erit.     idque  semel  dis  indignantibus  ausus,  645 

posse  dare  hoc  iterum  flamma  prohibebere  avita, 
eque  deo  corpus  fies  exangue,  deusque, 
qui  modo  corpus  eras,  et  bis  tua  fata  novabis. 
tu  quoque,  care  pater,  nunc  immortalis  et  aevis 
omnibus  ut  maneas,  nascendi  lege  creatus         *  650 

posse  mori  cupies  tum,  cum  cruciabere  dirae 
sanguine  serpentis  per  saucia  membra  recepto: 
teque  ex  aeterno  patientem  numina  mortis 
efficient,  triplicesque  deae  tua  fila  resolvent.' 
restabat  fatis  aliquid.     suspirat  ab  imis  655 

pectoribus,  lacrimaeque  genis  labuntur  obortae, 
atque  ita  *praevertunt'  inquit  'me  fata,  vetorque 

Oddii  rol  II.  3 


34  P.  OVIDII  NASONIS 

plura  loqui,  vocisque  meae  praecluditur  usus. 
non  fuerant  artes  tanti,  quae  numinis  iram 

660  contraxere  mihi;  mallem  nescisse  futura. 
iam  mihi  subduci  facies  humana  videtur, 
iam  cibus  herba  placet,  iam  latis  currere  campis 
impetus  est.     in  equam  cognataque  corpora  vertor. 
tota  tamen  quare?  pater  est  mihi  nempe  biformis  — ' 

665  talia  dicenti  pars  est  extrema  querelae 

intellecta  parum,  confusaque  verba  fuerunt: 
mox  nec  verba  quidem  nec  equae  sonus  ille  videtur, 
sed  simulantis  equam:  parvoque  in  tempore  certos 
edidit  hinnitus  et  bracchia  movit  in  herbas. 

670  tum  digiti  coeunt  et  quinos  alligat  ungues 
perpetuo  cornu  levis  ungula;  crescit  et  oris 
et  colli  spatium;  longae  pars  maxima  pallae 
cauda  fit.     utque  vagi  crines  per  colla  iacebant, 
in  densas  abiere  iubas;  pariterque  novata  est 

675  et  vox  et  facies:  nomen  quoque  monstra  dedere. 

Flebat  opemque  tuam  frustra  Philyreius  heros,     Bat 
Delphice,  poscebat.     nam  nec  rescindere  magni 
iussa  lovis  poteras,  nec,  si  rescindere  posses, 
tunc  aderas.     Elim  Messeniaque  arva  colebas. 

680  illud  erat  tempus,  quo  te  pastoria  pellis 

texit,  onusque  fuit  baculus  silvestre  sinistrae, 
alterius  dispar  septenis  fistula  canris. 
dumque  amor  est  curae,  dum  te  tua  fistula  mulcet, 
incustoditae  Pylios  memorantur  in  agros 

685  processisse  boves.     videt  has  Atlantide  Maia 
natus  et  arte  sua  silvis  occultat  abactas. 
senserat  hoc  furtum  nemo,  nisi  notus  in  illo 
rure  senex;  Battum  vicinia  tota  vocabant. 
divitis  hic  saltus  herbosaque  pascua  Nelei 

690  nobiliuraque  greges  custos  servabat  equarum. 
hunc  timuit  blandaque  manu  seduxit  et  illi 
^quisquis  es,  hospes,'  ait,  'si  forte  armenta  requiret 
haec  aliquis,  vidisse  nega.     neu  gratia  facto 
nulla  rependatur,  nitidam  cape  praemia  vaccam,' 

695  et  dedit.     accepta  voces  has  reddidit  hospes: 
'tutus  eas.     lapis  iste  prius  tua  furta  loquetur,' 
et  lapidem  ostendit.     simulat  love  natus  abire, 
mox  redit  et  versa  pariter  cum  voce  figura 
'rustice,  vidisti  si  quas  hoc  limite'  dixit 

700  *ire  boves,  fer  opem  furtoque  silentia  deme. 
iuncta  suo  pretium  dabitur  tibi  femina  tauro.' 


METAMOEPHOSEON  LIB.  H.  658—745.  35 

senior,  postquam  est  merces  geminata,  *8ub  illis 
montibus'  inquit  *erunt.'     et  erant  sub  montibus  illis. 
risit  Atlantiades  et  'me  mihi,  perfide,  prodis! 
me  mihi  prodis!'  ait  periuraque  pectora  vertit  705 

in  durum  silicem,  qui  nunc  quoque  dicitur  Index; 
inque  nihil  merito  vetus  est  infamia  saxo. 

Hinc  se  sustulerat  paribus  Caducifer  alis:  Aglaurus. 

Munychiosque  volans  agros  gratamque  Minervae 
despectabat  humum  cuhique  arbusta  Lycei.  710 

illa  forte  die  castae  de  more  puellae 
vertice  supposito  festasin  Palladis  arces 
pura  coronatis  portabant  sacra  canistris. 
mde  revertentes  deus  aspicit  ales,  iterque 
non  agit  in  rectum,  sed  in  orbem  curvat  eundem.  715 

ut  volucris  visis  rapidissima  miluus  extis, 
dum  timet  et  densi  circumstant  sacra  ministri, 
flectitur  in  gyrum  nec  longius  audet  abire 
spemque  suam  motis  avidus  circumvolat  alis: 
sic  super  Actaeas  agilis  Cyllenius  arces  720 

inclinat  cursus  et  easdem  circinat  auras. 
quanto  splendidior  quam  cetera  sidera  fulget 
Lucifer,  et  quanto  te,  Lucifer,  aurea  Phoebe: 
tanto  virginibus  praestantior  omnibus  Herse 
ibat  eratque  decus  pompae  comitumque  suarum.  725 

obstipuit  forma  love  natus,  et  aethere  pendens 
non  secus  exarsit,  quam  cum  Balearica  plumbura 
funda  iacit:  volat  illud  et  incandescit  eundo, 
et  quos  non  habuit,  sub  nubibus  invenit  ignes. 
vertit  iter  caeloque  petit  terrena  relicto  730 

nec  se  dissimulat:  tanta  est  fiducia  formae. 
quae  quamquam  iusta  est,  cura  tamen  adiuvat  illam 
permulcetque  comas  chlamydemque ,  ut  pendeat  apte, 
collocat,  ut  limbus  totumque  appareat  aurum; 
ut  teres  in  dextra,  qua  somnos  ducit  et  arcet,  735 

virga  sit;  ut  tersis  niteant  talaria  plantis. 
pars  secreta  domus  ebore  et  testudine  cultos 
tres  habuit  thalamos,  quorum  tu,  Pandrose,  dextrHm, 
Aglaurus  laevum,  medium  possederat  Herse. 
quae  tenuit  laevum,  venientem  prima  notavit  740 

Slercurium  nomenque  dei  scitarier  ausa  est 
et  causam  adventus.     cui  sic  respondit  Atlantis 
Pleionesque  nepos  'ego  sum,  qui  iussa  per  auras 
verba  patris  porto.    pater  est  mihi  luppiter  ipse. 
nec  fingam  causas  —  tu  tantum  fida  sorori  745 

3* 


36  P.  OVIDII  NASONIS 

esse  velis  proHsque  meae  matertera  dici  — 
Herse  causa  viae:  faveas,  oramus,  amanti.' 
aspicit  hunc  oculis  isdem,  quibus  abdita  nuper 
viderat  Aglaurus  flavae  secreta  Minervae, 

750  proque  rainisterio  magni  sibi  ponderis  aurum 
postulat;  interea  tectis  excedere  cogit. 
vertit  ad  hanc  torvi  dea  bellica  laminis  orbem 
et  tanto  penitus  traxit  suspiria  motu, 
ut  pariter  pectus  positamque  in  pectore  forti 

755  aegida  concuteret.     subit,  hanc  arcana  profana 
detexisse  manu,  tum  cum  sine  matre  creatam 
Lemnicolae  stirpem  contra  data  foedera  vidit: 
et  gratamque  deo  fore  iam  gratamque  sorori, 
et  ditem  sumpto,  quod  avara  poposcerat,  auro. 

760  protinus  Invidiae  nigro  squalentia  tabo 

tecta  petit.     domus  est  imis  in  vallibus  huius 
abdita,  sole  carens,  non  ulli  pervia  vento, 
tristis  et  ignavi  plenissima  frigoris,  et  quae 
igne  vacet  semper,  caligine  semper  habundet. 

765  huc  ubi  pervenit  bello  metuenda  virago, 

constitit  ante  domum  (neque  enim  succedere  tectis 
fas  habet)  et  postes  extrema  cuspide  pulsat. 
concussae  patuere  fores.     videt  intus  edentem 
vipereas  carnes,  vitiorum  aliraenta  suorum, 

770  Invidiam,  visaque  oculos  avertit.     at  illa 
surgit  hurao  pigre  semesarumque  relinquit 
corpora  serpentum  passuque  incedit  inerti. 
utque  deam  vidit  formaque  armisque  decoram, 
ingemuit  multum  atque  anirao  suspiria  duxit. 

775  pallor  in  ore  sedet,  macies  in  corpore  toto, 
nusquam  recta  acies,  livent  rubigine  dentes, 
pectora  felle  virent,  lingua  est  sufFusa  veneno. 
risus  abest,  nisi  quem  visi  movere  dolores. , 
nec  fruitur  somno,  vigilacibus  excita  curis, 

780  sed  videt  ingratos  intabescitque  videndo 

successus  hominum,  carpitque  et  carpitur  una, 
suppliciumque  suum  est.     quamvis  tamen  oderat  illam, 
talibus  adfata  est  breviter  Tritonia  dictis 
'infice  tabe  tua  natarum  Cecropis  unam. 

785  sic  opus  est.     Aglaurus  ea  est.'     haud  plura  locuta 
fugit  et  irapressa  tellurem  reppulit  hasta. 
illa  deam  obliquo  fugientem  lumine  cernens 
murmura  parva  dedit  successurumque  Minervae 
indoluit,  baculuraque  capit,  quem  spinea  totum 


METAMORPHOSEON  LIR.  U  746-833.  37 

vincula  cingebant.     adopertaque  nubibus  atris,  79() 

quacumque  ingreditur,  florentia  proterit  arva 

exuritque  herbas  et  summa  cacumina  carpit 

a(Jflatuque  suo  populos  urbesque  doraosque 

polluit,  et  tandem  Tritonida  conspicit  arcem 

mgeniis  opibusque  et  festa  pace  virentem,  795 

vixque  tenet  lacrimas,  quia  nil  lacrimabile  cernit. 

sed  postquam  thalamos  intravit  Cecrope  natae, 

iussa  facit  pectusque  manu  ferrugine  tincta 

tangit  et  hamatis  praecordia  sentibus  implet, 

inspiratque  nocens  virus  piceumque  per  ossa  800 

dissipat  et  medio  spargit  pulmone  venenum. 

neve  mali  causae  spatium  per  latius  errent, 

germanam  ante  oculos  fortunatumque  sororis 

coniugium  pulchraque  deum  sub  imagine  ponit 

cunctaque  magna  facit.     quibus  irritata,  dolore  805 

Cecropis  occuho  mordetur  et  anxia  nocte, 

anxia  luce  gemit  lentaque  miserrima  tabe 

liquitur,  ut  glacies  incerto  saucia  sole. 

felicisque  bonis  non  lenius  uritur  Herses, 

quam  cum  spinosis  ignis  supponitur  herbis,  810 

quae  neque  dant  flammas  lenique  tepore  cremantur. 

saepe  mori  voluit,  ne  quicquam  tale  videret: 

saepe  velut  crimen  rigido  narrare  parenti: 

denique  in  adverso  venientera  limine  sedit 

exclusura  deum.     cui  blandimenta  precesque  815 

verbaque  iactanti  mitissima  'desine'  dixit: 

*hinc  ego  me  non  sum  nisi  te  raotura  repulso.' 

'etemus'  ait  'pacto'  velox  Cyllenius  'isto,' 

caelatasque  fores  virga  patefecit.     at  illi 

surgere  conanti  partes,  quascumque  sedendo  820 

flectimus,  ignava  nequeunt  gravitate  moveri. 

illa  quidem  pugnat  recto  se  attollere  trunco, 

sed  genuum  iunctura  riget,  frigusque  per  artus 

labitur,  et  pallent  amisso  sanguine  venae. 

"tttque  malum  late  solet  immedicabile  cancer  825 

serpere  et  inlaesas  vitiatis  addere  partes, 

aic  letalis  hieras  paulatira  in  pectora  venit 

vitalesque  vias  et  respiraraina  clausit. 

nec  conata  loqui  est,  nec,  si  conata  fuisset, 

vocis  habebat  iter.     saxum  iara  colla  tenebat,  830 

oraque  duruerant,  signuraque  exangue  sedebat. 

nec  lapis  albus  erat:  sua  mens  infecerat  illam. 

Has  ubi  verborum  poenas  mentisque  profanae  Europa. 


88  P.  OVIDII  NASOXIS 

cepit  Atlantiades,  dictas  a  Pallade  terras 

835  linquit  et  ingreditur  iactatis  aethera  pennis. 

sevocat  hunc  genitor.     nec  causam  fassus  amoris 
*fide  minister'  ait  'iussorum,  nate,  meorura, 
pelle  moram  solitoque  celer  delabere  cursu, 
quaeque  tuam  matrem  tellus  a  parte  sinistra 

840  suspicit  (indigenae  Sidonida  nomine  dicunt), 

hanc  pete;  quodque  procul  montano  gramine  pasci 
armentum  regale  vides,  ad  litora  verte.' 
dixit.     et  expulsi  iamdudum  monte  iuvenci 
litora  iussa  petunt,  ubi  magni  filia  regis 

845  ludere  virginibus  Tyriis  comitata  solebat. 

non  bene  conveniunt  nec  in  una  sede  morantur 
maiestas  et  amor.    sceptri  gravitate  relicta 
ille  pater  rectorque  deum,  cui  dextra  trisulcis 
ignibus  armata  est,  qui  nutu  concutit  orbem, 

850  induitur  faciem  tauri  mixtusque  iuvencis 

mugit  et  in  teneris  formosus  obambulat  herbis. 
quippe  color  nivis  est,  quam  nec  vestigia  duri 
calcavere  pedis  nec  solvit  aquaticus  auster. 
colla  toris  extant;  armis  palearia  pendent; 

855  comua  parva  quidem,  sed  quae  contendere  possis 
facta  manu,  puraque  magis  perlucida  gemma. 
nullae  in  fronte  minae,  nec  formidabile  lumen; 
pacem  vultus  habet.     miratur  Agenore  nata, 
quod  tam  formosus,  quod  proelia  nuUa  minetur. 

860  sed,  quamvis  mitem,  metuit  contingere  primo: 
mox  adit  et  flores  ad  candida  porrigit  ora. 
gaudet  amans  et,  dum  veniat  sperata  voluptas, 
oscula  dat  manibus.     vix  iam,  vix  cetera  difFert, 
et  nunc  alludit  viridique  exuhat  in  herba, 

865  nunc  latus  in  fulvis  niveum  deponit  harenis: 
paulatimque  metu  derapto  modo  pectora  praebet 
virginea  palpanda  manu,  raodo  cornua  sertis 
impedienda  novis.     ausa  est  quoque  regia  virgo, 
nescia  quem  premeret,  tergo  considere  tauri: 

870  cura  deus  a  terra  siccoque  a  litore  sensim 
falsa  pedura  prirais  vestigia  ponit  in  undis, 
inde  abit  ulterius  raediique  per  aequora  ponti 
fert  praedara.     pavet  haec  litusque  ablata  relictum 
respicit,  et  dextra  comum  tenet,  altera  dorso 

875  imposita  est;  tremulae  sinuantur  flamine  vestes. 


!^ 


METAMOKPHOSEON  LIB.  U.  834—875.  lU.  1-41.     39 


LIBER  TERTIUS. 

lamque  deus  posita  fallacis  imagine  tauri  Cadmus. 

se  confessus  erat  Dictaeaque  rura  tenebat: 
cum  pater  ignarus  Cadmo  perquirere  raptam 
imperat  et  poenam,  si  non  invenerit,  addit 
exilium,  facto  pius  et  sceleratus  eodem.  5 

orbe  pererrato  (quis  enim  deprendere  possit 
furta  lovis?)  proiugus  patriamque  iramque  parentis 
vitat  Agenorides  Phoebique  oracula  supplex 
consulit  et,  quae  sit  tellus  habitanda,  requirit. 
*bos  tibi'  Phoebus  ait  *solis  occurret  in  arvis,  10 

nullum  passa  iugum  curvique  immunis  aratri. 
hac  duce  carpe  vias  et,  qua  requieverit  herba, 
moenia  fac  condas,  Boeotiaque  illa  vocato.' 
vix  bene  Castalio  Cadmus  descenderat  antro: 
incustoditam  lente  videt  ire  iuvencam  15 

nullum  servitii  signum  cervice  gerentem. 
subsequitur  pressoque  legit  vestigia  gressu 
auctoremque  viae  Phoebum  tacitumus  adorat. 
iam  vada  Cephisi  Panopesque  evaserat  arva: 
bos  stetit  et  tollens  speciosam  cornibus  ahis  20 

ad  caelum  frontem  mugitibus  impulit  auras. 
atque  ita  respiciens  comites  sua  terga  sequentes 
procubuit  teneraque  latus  summisit  in  herba. 
Cadmus  agit  grates  peregrinaeque  oscula  terrae 
figit  et  ignotos  montes  agrosque  salutat.  23 

sacra  lovi  facturus  erat:  iubet  ire  ministros 
et  petere  e  vivis  libandas  fontibus  undas. 
Silva  vetus  stabat  nulla  violata  securi, 
€t  specus  in  medio,  virgis  ac  vimine  densus, 
efficiens  humilem  lapidum  compagibus  arcum,  SO 

uberibus  fecundus  aquis,  ubi  conditus  antro 
Martius  anguis  erat,  cristis  praesignis  et  auro. 
igne  micant  oculi;  corpus  tumet  omne  veneno; 
tresque  vibrant  linguae;  triplici  stant  ordine  dentes. 
quem  postquam  Tyria  lucum  de  gente  profecti  85 

infausto  tetigere  gradu,  demissaque  in  undas 
uma  dedit  sonitum,  longo  caput  extuHt  antro 
caeruleus  serpens  horrendaque  sibila  misit. 
effluxere  urnae  manibus  sanguisque  reliquit 
corpus,  et  attonitos  subitus  tremor  occupat  artus.  40 

ille  volubilibus  squamosos  nexibus  orbes 


40  P.  OVIDII  NASONIS 

torquet  et  immensos  saltu  sinuatur  in  arcus, 
ac  media  plus  parte  leves  erectus  in  auras 
despicit  omne  nemus,  tantoque  est  corpore,  quanto, 

45  si  totum  spectes,  geminas  qui  separat  Arctos. 
nec  mora:  Phoenicas,  sive  illi  tela  parabant, 
sive  fugam,  sive  ipse  timor  prohibebat  utrumque, 
occupat.     hos  morsu,  longis  amplexibus  illos, 
hos  necat  adflata  funesti  tabe  veneni. 

50  fecerat  exiguas  iam  sol  altissimus  umbras: 
quae  mora  sit  sociis,  miratur  Agenore  natus 
vestigatque  viros.     tegimen  derepta  leoni 
pellis  erat,  telum  splendenti  lancea  ferro 
et  iaculum,  teloque  animus  praestantior  omni. 

55  ut  nemus  intravit  letataque  corpora  vidit 
victoremque  supra  spatiosi  corporis  hostem 
tristia  sanguinea  lambentem  vulnera  lingua, 
*aut  ultor  vestrae,  fidissima  coi-pora,  mortis, 
aut  comes'  inquit  'ero.'     dixit,  dextraque  molarem 

60  sustulit  et  magnum  magno  conamine  misit. 
illius  impulsu  cum  turribus  ardua  celsis 
moenia  mota  forent:  serpens  sine  vulnere  mansit, 
loricaeque  modo  squamis  defensus  et  atrae 
duritia  pellis  validos  cute  reppulit  ictus. 

65  at  non  duritia  iaculum  quoque  vicit  eadem, 
quod  medio  lentae  spinae  curvamine  fixum 
constitit;  et  totum  descendit  in  iha  ferrum. 
ille  dolore  ferox  caput  in  sua  terga  retorsit 
vulneraque  aspexit  fixumque  hastile  momordit, 

70  idque  ubi  vi  multa  partem  labefecit  in  omnem, 
vix  tergo  eripuit:  ferrum  tamen  ossibus  haesit. 
tunc  vero  postquam  solitas  accessit  ad  iras 
causa  recens,  plenis  tumuerunt  guttura  venis, 
spumaque  pestiferos  circumfluit  albida  rictus, 

75  terraque  rasa  sonat  squamis,  quique  halitus  exit 
ore  niger  Stygio,  vitiatas  inficit  auras. 
ipse  modo  immensum  spiris  facientibus  orbem 
cingitur,  interdum  longa  trabe  rectior  astat, 
impete  nunc  vasto  ceu  concitus  imbribus  amnis 

80  fertur  et  obstantes  proturbat  pectore  silvas. 
cedit  Agenorides  paulum  spolioque  leonis 
sustinet  incursus  instantiaque  ora  retardat 
cuspide  praetenta.     furit  ille  et  inania  duro 
vulnera  dat  ferro  figitque  in  acumine  dentes. 

85  iamque  venenifero  sanguis  manare  palato 


aiETAxMORPHOSEON  LIB.  III.  42—129.  41 

coeperat  et  virides  aspergine  tinxerat  herbas: 

sed  leve  vulnus  erat,  quia  se  retrahebat  ab  ictu 

laesaque  colla  dabat  retro  plagamque  sedere 

cedendo  arcebat  nec  longius  ire  sinebat: 

donec  Agenorides  coniectum  in  gutture  femim  90 

usque  sequens  pressit,  dum  retro  quercus  eunti 

obstitit,  et  fixa  est  pariter  cum  robore  cervix. 

pondere  serpentis  curvata  est  arbor  et  imae 

parte  flagellari  gemuit  sua  robora  caudae. 

dum  spatium  victor  victi  considerat  hostis,  9^ 

vox  subito  audita  est.    neque  erat  cognoscere  promptum, 

unde;  sed  audita  est:  'quid,  Agenore  nate,  peremptum 

serpentem  spectas?  et  tu  spectabere  serpens.' 

ille  diu  pavidus  pariter  cum  mente  colorem 

perdiderat,  gelidoque  comae  terrore  rigebant.  100 

ecce  viri  fautrix  superas  delapsa  per  auras 

Pallas  adest  motaeque  iubet  supponere  terrae 

vipereos  dentes,  populi  incrementa  futuri. 

paret  et,  ut  presso  sulcum  patefecit  aratro, 

spargit  humi  iussos,  mortalia  semina,  dentes.  105 

inde  (fide  maius)  glaebae  coepere  moveri, 

priraaque  de  sulcis  acies  apparuit  hastae, 

tegmina  mox  capitum  picto  nutantia  cono, 

mox  umeri  pectusque  onerataque  bracchia  telis 

existunt,  crescitque  seges  clipeata  virorum.  IIO 

sic  ubi  toUuntur  festis  aulaea  theatris, 

surgere  signa  solent  primumque  ostendere  vultus, 

cetera  paulatim,  placidoque  educta  tenore 

tota  patent  imoque  pedes  in  margine  ponunt. 

territus  hoste  novo  Cadraus  capere  arma  parabat:  iis 

*ne  cape'  de  populo  quem  terra  creaverat  unus 

exclamat  'nec  te  civilibus  insere  bellis.' 

atque  ita  terrigenis  rigido  de  fratribus  unum 

comminus  ense  ferit:  iaculo  cadit  eminus  ipse. 

hic  quoque,  qui  leto  dederat,  non  longius  illo  120 

vivit,  et  expirat,  modo  quas  acceperat,  auras. 

exemploque  pari  furit  omnis  turba,  suoque 

Marte  cadunt  subiti  per  mutua  vulnera  fratres. 

iamque  brevis  vitae  sijatium  sortita  luventus 

sanguineo  tepidam  plangebat  pectore  matrem,  125 

quinque  superstitibus.     quorura  fuit  unus  Echion. 

is  sua  iecit  humo  monitu  Tritonidis  arma 

fratemaeque  fidem  pacis  petiitque  deditque. 

hos  operis  comites  habuit  Sidonius  hospes, 


42  P.  OVIDII  NASONIS 

130  cum  posuit  iussam  Phoebeis  sortibus  urbem. 

lam  stabant  Thebae.     poteras  iam,  Cadme,  videri 
exilio  felix.     soceri  tibi  Marsque  Venusque 
contigerant:  huc  adde  genus  de  coniuge  tanta, 
tot  natos  natasque  et,  pignera  cara,  nepotes, 

135  hos  quoque  iam  iuvenes.     sed  scilicet  ultima  semper 
expectanda  dies  homini,  dicique  beatus 
ante  obitum  nemo  supremaque  funera  debet. 

Prima  nepos  inter  tot  res  tibi,  Cadme,  secundas   Actaeon. 
causa  fuit  luctus,  alienaque  cornua  fronti 

140  addita,  vosque  canes  satiatae  sanguine  erili. 
at  bene  si  quaeras,  Fortunae  crimen  in  illo, 
non  scelus  invenies:  quod  enim  scelus  error  habebat? 
mons  erat  infectus  variarum  caede  ferarum, 
iamque  dies  medius  rerum  contraxerat  umbras, 

145  et  sol  ex  aequo  raeta  distabat  utraque: 

cum  iuvenis  placido  per  devia  lustra  vagantes 
participes  operum  compellat  Hyantius  ore: 
'lina  madent,  comites,  ferrumque  cruore  ferarum, 
fortunamque  dies  habuit  satis.     altera  lucem 

150  cum  croceis  invecta  rotis  Aurora  reducet, 

propositum  repetemus  opus.     nunc  Phoebus  utraque 
distat  idem  terra  finditque  vaporibus  arva. 
sistite  opus  praesens  nodosaque  tollite  lina.' 
iussa  viri  faciunt  intermittuntque  laborem. 

155  vallis  erat  piceis  et  acuta  densa  cupressu, 
nomine  Gargaphie,  succinctae  sacra  Dianae, 
cuius  in  extremo  est  antrum  nemorale  recessu, 
arte  laboratum  nuUa:  simulaverat  artem 
ingenio  natura  suo;  nam  pumice  vivo 

160  et  levibus  tofis  nativum  duxerat  arcum. 
fons  sonat  a  dextra,  tenui  perlucidus  unda, 
margine  gramineo  patulos  incinctus  hiatus. 
hic  dea  silvarum  venatu  fessa  solebat 

'      virgineos  artus  liquido  perfundere  rore. 

165  quo  postquam  subiit,  nympharum  tradidit  uni 

armigerae  iaculum  pharetramque  arcusque  retentos; 
altera  depositae  subiecit  bracchia  pallae; 
vincla  duae  pedibus  demunt.     nam  doctior  illis 
Ismenis  Crocale  sparsos  per  colla  capillos 

170  colligit  in  nodum,  quamvis  erat  ipsa  solutis. 

excipiunt  laticem  Nepheleque  Hyaleque  Rhanisque 
et  Psecas  et  Phiale,  funduntque  capacibus  urnis. 
dumque  ibi  perluitur  solita  Titania  lympha. 


METAMOEPHOSEON  LIB.  III.  130-217.  43 

ecce  nepos  Cadmi  dllata  parte  laborura 

per  uemus  ignotum  non  certis  passibus  errans  175 

pervenit  in  lucura:  sic  illum  fata  ferebant. 

qui  simul  intravit  rorantia  fontibus  antra, 

eicut  erant  viso  nudae  sua  pectora  nymiihae 

percussere  viro  subitisque  ululatibus  omne 

implevere  nemus,  circurafusaeque  Dianam  180 

corporibus  texere  suis.     tamen  altior  illis 

ipsa  dea  est  colloque  tenus  supereminet  omnes. 

qui  color  infectis  adversi  solis  ab  ictu 

nubibus  esse  solet  aut  purpureae  aurorae, 

is  fuit  in  vultu  visae  sine  veste  Dianae.  185 

quae  quamquam  comitura  turba  est  stipata  suarum, 

in  latus  obliquura  taraen  astitit  oraque  retro 

flexit.     et  ut  vellet  proraptas  habuisse  sagittas, 

quas  habuit  sic  hausit  aquas,  vultumque  virilem 

perfudit  spargensque  coraas  ultricibus  undis  190 

addidit  haec  cladis  praenuntia  verba  futurae: 

*nunc  tibi  me  posito  visara  velamine  narres, 

ei  poteris  narrare,  Hcet.'     nec  plura  minata 

dat  sparso  capiti  vivacis  comua  cervi, 

dat  spatiura  collo  suraraasque  cacuminat  aures,  195 

cura  pedibusque  raanus,  cura  longis  bracchia  rautat 

cruribus  et  velat  raaculoso  vellere  corpus. 

additus  et  pavor  est.     fugit  Autonoeius  heros 

et  se  tam  celerem  cursu  miratur  in  ipso. 

ut  vero  vultus  et  comua  vidit  in  unda,  200 

'rae  miseruml'  dicturus  erat:  vox  nulla  secuta  est. 

ingemuit:  vox  illa  fuit;  lacriraaeque  per  ora 

non  sua  fluxerunt:  raens  tantura  pristina  mansit. 

quid  faciat?  repetatne  domum  et  regalia  tecta? 

an  lateat  silvis?  pudor  hoc,  timor  impedit  illud.  205 

dum  dubitat,  videre  canes:  primuraque  Melampus 

Ichnobatesque  sagax  latratu  signa  dedere, 

Gnosius  Ichnobates,  Spartana  gente  Melampus. 

inde  ruunt  ahi  rapida  velocius  aura, 

Pamphagus  et  Dorceus  et  Oribasus,  Arcades  oranes,         210 

Nebrophonusque  valens  et  trux  cum  Laelape  Theron, 

et  pedibus  Pterelas  et  naribus  utilis  Agre, 

Hylaeusque  fero  nuper  percussus  ab  apro, 

deque  lupo  concepta  Nape,  pecudesque  secuta 

Poemenis,  et  natis  comitata  Harpyia  duobus,  215 

€t  substricta  gerens  Sicyonius  ilia  Ladon 

€t  Dromas  et  Canace  Sticteque  et  Tigris  et  Alce 


44  P.  OVIDII  NASONIS 

et  niveis  Leucon  et  villis  Asbolus  atris 
praevalidusque  Lacon  et  cursu  fortis  Aello 

220  et  Thous  et  Cyprio  velox  cum  fratre  Lycisce, 
et  nigrara  medio  frontem  distinctus  ab  albo 
Harpalos  et  Melaneus  hirsutaque  corpore  Lachne, 
et  patre  Dictaeo,  sed  matre  Laconide  nati 
Labros  et  Agriodos,  et  acutae  vocis  Hylactor, 

225  quosque  referre  mora  est.     ea  turba  cupidine  praedae 
per  rupes  scopulosque  adituque  carentia  saxa, 
quaque  est  difficilis  quaque  est  via  nulJa  sequuntur. 
ille  fugit  per  quae  fuerat  loca  saepe  secutus. 
heu,  famulos  fugit  ipse  suos!  clamare  libebat 

230  'Actaeon  ego  sum,  dominum  cognoscite  vestruml'* 
verba  animo  desunt:  resonat  latratibus  aether. 
prima  Melanchaetes  in  tergo  vulnera  fecit, 
proxima  Theridamas:  Oresitrophus  haesit  in  armo. 
tardius  exierant,  sed  per  compendia  montis 

235  anticipata  via  est.     dominum  retinentibus  illis 
cetera  turba  coit  confertque  in  corpore  dentes. 
iam  loca  vulneribus  desunt.     gemit  ille,  sonumque, 
etsi  non  hominis,  quem  non  tamen  edere  possit 
cervus,  habet  maestisque  replet  iuga  nota  querelis; 

240  et  genibus  pronis  supplex  similisque  roganti 
circumfert  tacitos  tamquam  sua  bracchia  vultus. 
at  comites  rapidum  sohtis  hortatibus  agmen 
ignari  instigant  oculisque  Actaeona  quaerunt  ^ 
et  velut  absentem  certatim  Actaeona  clamant  — 

245  ad  nomen  caput  ille  refert  —  et  abesse  queruntur, 
nec  capere  oblatae  segnem  spectacula  praedae. 
vellet  abesse  quidem;  sed  adest.     velletque  videre, 
non  etiam  sentire,  canum  fera  faota  suorum. 
undique  circumstant,  mersisque  in  corpore  rostris 

250  dilacerant  falsi  dominum  sub  imagine  cervi. 
[nec  nisi  finita  per  plurima  vulnera  vita 
ira  pharetratae  fertur  satiata  Dianae.] 

Rumor  in  ambiguo  est.   aliis  violentior  aequo      Semele. 
visa  dea  est,  ahi  laudant  dignamque  severa 

255  virginitate  vocant.     pars  invenit  utraque  causas. 
sola  lovis  coniunx  non  tam  culpetne  probetne 
eloquitur,  quam  clade  domus  ab  Agenore  ductae 
gaudet,  et  a  Tyria  collectum  paelice  transfert 
in  generis  socios  odium.     subit  ecce  priori 

260  causa  recens,  gravidamque  dolet  de  semine  magnl 
esse  lovis  Semelen.     dum  linguam  ad  iurgia  solvit. 


METAMORPHOSEON  LIB.  III.  218—305.  45 

*profeci  quid  enim  totiens  per  iurgia?'  dixit: 

*ipsa  petenda  mihi  est.     ipsam,  si  maxima  luno 

rite  vocor,  perdam,  si  me  gemmantia  dextra 

eceptra  tenere  decet,  si  sum  regina  lovisque  265 

et  soror  et  coniunx,  certe  soror.     at,  puto,  furto  est 

contenta,  et  thalami  brevis  est  iniuria  nostri? 

concipit!  id  deerat!  manifestaque  crimina  pleno 

fert  utero,  et  mater,  quod  vix  mihi  contigit,  uno 

de  love  vult  fieri:  tanta  est  fiducia  formae.  270 

fallat  eam  faxo.     nec  sum  Saturnia,  si  non 

ab  love  mersa  suo  Stygias  penetrabit  ad  undas.* 

surgit  ab  his  solio,  fulvaque  recondita  nube 

limen  adit  Semeles.     nec  nubes  ante  removit, 

quam  simulavit  anum  posuitque  ad  tempora  canos  275 

sulcavitque  cutem  rugis,  et  curva  trementi 

membra  tulit  passu.     vocem  quoque  fecit  anilem, 

ipsaque  erat  Beroe,  Semeles  Epidauria  nutrix. 

ergo  ubi  captato  sermone  diuque  loquendo 

ad  nomen  venere  lovis,  suspirat  et  'opto,  280 

luppiter  ut  sit'  ait.     *metuo  tamen  omnia.     multi 

noraine  divorum  thalaraos  iniere  pudicos. 

nec  tamen  esse  lovem  satis  est.     det  pignus  amoris, 

si  modo  verus  is  est.     quantusque  et  qualis  ab  alta 

lunone  excipitur,  tantus  talisque,  rogato,  285 

det  tibi  complexus  suaque  ante  insignia  sumat.' 

talibus  ignaram  luno  Cadmeida  dictis 

formarat.     rogat  illa  lovem  sine  nomine  munus. 

cui  deus  'elige'  ait,  'nullam  patiere  repulsam. 

quoque  magis  credas,  Stjgii  quoque  conscia  sunto  290 

numina  torrentis:  timor  et  deus  ille  deorum  est.' 

laeta  malo  nimiumque  potens  perituraque  amantis 

obsequio  Semele  'qualem  Satumia'  dixit 

*te  solet  amplecti,  Veneris  cum  foedus  initis, 

da  mihi  te  talem.'     voluit  deus  ora  loquentis  295 

opprimere:  exierat  iam  vox  properata  sub  auras. 

ingemuit.     neque  enim  non  haec  optasse,  neque  ille 

non  iurasse  potest.     ergo  maestissimus  altum 

aethera  conscendit,  vultuque  sequentia  traxit 

nubila,  quis  nimbos  inraixtaque  fulgura  ventis  800 

addidit  et  tonitrus  et  inevitabile  fuhnen. 

qua  tamen  usque  potest,  vires  sibi  demere  temptat. 

nec,  quo  centimanum  deiecerat  igne  Typhoea, 

nunc  armatur  eo:  nimium  feritatis  in  illo  est. 

est  aliud  levius  fulmen,  cui  dextra  Cyclopum  305 


46  P.  OVIDII  NASONIS 

saevitlae  flammaeque  minus,  minus  addldit  irae: 
tela  secunda  vocant  superi.     capit  illa  domumque 
intrat  Agenoream.     corpus  mortale  tumultus 
non  tulit  aetherios  donisque  iugallbus  arsit. 

310  imperfectus  adhuc  infans  genetricis  ab  alvo 
eripitur,  patrioque  tener  (si  credere  dignum  est) 
insuitur  femori  maternaque  tempora  complet. 
furtim  illum  prlmis  Ino  matertera  cunis 
educat:  inde  datum  nymphae  Nyseides  antris 

315  occuluere  suis  lactisque  alimenta  dedere. 

Dumque  ea  per  terras  fatali  lege  geruntur,        Tiresia». 
tutaque  bis  geniti  sunt  incunabula  Bacchi: 
forte  lovem  memorant,  diffusum  nectare,  curas 
seposulsse  graves  vacuaque  agltasse  remlssos 

820  cum  lunone  iocos  et  *maior  vestra  profecto  est, 
quam  quae  contlngit  raaribus'  dixlsse  'voluptas.' 
illa  negat.     placuit,  quae  slt  sententla  docti 
quaerere  Tlresiae:   Venus  hulc  erat  utraque  nota. 
nam  duo  magnorum  viridi  coeuntla  sllva 

325  corpora  serpentum  baculi  vlolaverat  Ictu: 
deque  viro  factus  (mlrablle)  femlna  septem 
egerat  autumnos.     octavo  rursus  eosdem 
vidit  et  *est  vestrae  si  tanta  potentia  plagae,' 
dixit  'ut  auctorls  sortem  in  contraria  mutet, 

330  nunc  quoque  vos  ferlam.'     percussls  anguibus  isdem 
forma  prior  redllt,  genltlvaque  venit  imago. 
arbiter  hic  igitur  sumptus  de  llte  locosa 
dlcta  lovis  firmat.     gravius  Saturnia  lusto 
nec  pro  materia  fertur  doluisse,  sulque 

335  iudlcis  aetema  damnavit  lumina  nocte. 

at  pater  omnipotens  (neque  enim  licet  irrita  cuiquam 
facta  dei  fecisse  deo)  pro  lumlne  adempto 
sclre  futura  dedlt  poenamque  levavlt  honore. 

Ille  per  Aonias  fama  celeberrimus  urbes  Narcissus. 

340  inreprehensa  dabat  populo  responsa  petentl. 
prliiia  fide  voclsque  ratae  temptamina  sumpsit 
caerula  Llriope,  quam  quondam  flumlne  curvo 
implicult  clausaeque  suis  Cephlsus  in  undls 
vlm  tulit.     enixa  est  utero  pulcherrima  pleno 

345  infantem,  nymphis  iam  tunc  qui  posset  amari, 
Narcissumque  vocat.     de  quo  consultus,  an  esset 
tempora  maturae  visurus  longa  senectae, 
fatldiciis  vates  'sl  se  non  noverlt'  inqult. 
vana  diu  visa  est  vox  ausruris.     exitus  illam 


METAMOEPHOSEON  LIB.  III.  306—393.  47 

resque  probat  letique  genus  novitasque  furoris.  350 

namque  ter  ad  quinos  unum  Cephisius  annum 

addiderat,  poteratque  puer  iuvenisque  videri. 

niulti  illum  iuvenes,  multae  cupiere  puellae; 

sed  fuit  in  tenera  tam  dura  superbia  forma: 

nulli  illum  iuvenes,  nullae  tetigei-e  puellae.  355 

aspicit  hunc  trepidos  agitantem  in  retia  cervos  (Echo.y 

vocalis  nymphe,  quae  nec  reticere  loquenti 

nec  prior  ipsa  loqui  didicit,  resonabilis  Echo. 

corpus  adhuc  Echo,  non  vox  erat.     et  tamen  usum 

garrula  non  aHum,  quam  nunc  habet,  oris  habebat,  360 

reddere  de  muhis  ut  verba  novissima  posset. 

fecerat  hoc  luno,  quia,  cum  deprendere  posset 

cum  love  saepe  suo  nymphas  in  monte  iacentes, 

illa  deam  longo  prudens  sermone  tenebat, 

dum  fugerent  nymphae.     postquam  Saturnia  sensit,  365 

*huius'  ait  'linguae,  qua  sum  delusa,  potestas 

parva  tibi  dabitur  vocisque  brevissimus  usus:' 

reque  minas  firmat.     tamen  haec  in  fine  loquendi 

ingeminat  voces  auditaque  verba  reportat. 

ergo  ubi  Narcissum  per  devia  rura  vagantem  370 

vidit  et  incaluit,  sequitur  vestigia  furtim: 

quoque  magis  sequitur,  flamma  propiore  calescit, 

non  aliter,  quam  cum  summis  circumlita  taedis 

admotas  rapiunt  vivacia  sulphura  flammas. 

o  quotiens  voluit  blandis  accedere  dictis  375 

et  molles  adhibere  precesl  natura  repugnat 

nec  sinit,  incipiat.     sed,  quod  sinit,  illa  parata  est 

expectare  sonos,  ad  quos  sua  verba  remittat. 

forte  puer,  comitum  seductus  ab  agmine  fido, 

dixerat  'ecquis  adest?',  et  'adest'  responderat  Echo.  380 

hic  stupet  atque  aciem  partes  dimittit  in  omnes. 

voce  *veni'  magna  clamat.     vocat  illa  vocantem. 

respicit,  et  rursus  nullo  veniente  *quid'  inquit 

*me  fugis?'  et  totidem,  quot  dixit,  verba  recepit. 

perstat,  et  alternae  deceptus  imagine  vocis  885 

*huc  coeamus'  ait,  nullique  libentius  umquam 

responsura  sono  'coeamus'  rettulit  Echo 

et  verbis  favet  ipsa  suis,  egressaque  silva 

ibat,  ut  iniceret  sperato  bracchia  collo. 

ille  fugit  fugiensque  *manus  complexibus  auferl  390 

ante'  ait  *emoriar,  quam  sit  tibi  copia  nostri.' 

rettulit  illa  nihil  nisi  *sit  tibi  copia  nostri!' 

spreta  latet  silvis  pudibundaque  frondibus  ora 


48  P.  OVIDU  NASONIS 

protegit  et  solis  ex  illo  vivit  in  antris. 

S95  sed  tamen  haeret  amor  crescitque  dolore  repulsae. 
extenuant  vigiles  corpus  miserabile  curae, 
adducitque  cutem  macies  et  in  aera  sucus 
corporis  omnis  abit:  vox  tantum  atque  ossa  supersunt. 
vox  manet;  ossa  ferunt  lapidis  traxisse  figuram. 

400  [inde  latet  silvis  nuUoque  in  monte  videtur: 
omnibus  auditur.     sonus  est,  qui  vivit  in  illa.] 
Sic  hanc,  sic  alias  undis  aut  montibus  ortas 
luserat  hic  nymphas,  sic  coetus  ante  viriles. 
inde  manus  aliquis  despectus  ad  aethera  tollens 

405  *sic  amet  ipse  licet,  sic  non  potiatur  amato!' 
dixerat:  assensit  precibus  Rhamnusia  iustis. 
fons  erat  inlimis,  nitidis  argenteus  undis, 
quem  neque  pastores  neque  pastae  monte  capellae 
contigerant  aliudve  pecus,  quem  nulla  volucris 

410  nec  fera  turbarat  nec  lapsus  ab  arbore  ramus. 
gramen  erat  circa,  quod  proximus  umor  alebat, 
silvaque  sole  locum  passura  tepescer^  nuUo. 
hic  puer  et  studio  venandi  lassus  et  aestu 
procubuit,  faciemque  loci  fontemque  secutus. 

415  dumque  sitim  sedare  cupit,  sitis  altera  crevit: 
dumque  bibit,  visae  correptus  imagine  formae 
spem  sine  corpore  amat;  corpus  putat  esse,  quod  umbra  est 
adstupet  ipse  sibi  vultuque  immotus  eodem 
haeret,  ut  e  Pario  formatum  marmore  signum. 

420  spectat  humi  positus  geminum  —  sua  lumina  —  sidus, 
et  dignos  Baccho,  dignos  et  Apolline  crines, 
impubesque  genas  et  eburnea  colla  decusque 
oris  et  in  niveo  mixtum  candore  ruborem, 
cunctaque  miratur,  quibus  est  mirabilis  ipse. 

425  se  cupit  imprudens,  et  qui  probat,  ipse  probatur, 
dumque  petit,  petitur,  pariterque  accendit  et  ardet. 
irrita  fallaci  quotiens  dedit  oscula  fonti! 
in  medias  quotiens  visum  captantia  coUum 
bracchia  mersit  aquas  nec  se  deprendit  in  illis! 

430  quid  videat,  nescit.     sed  quod  videt,  uritur  illo, 
atque  oculos  idem,  qui  decipit,  incitat  error. 
credule,  quid  frustra  simulacra  fugacia  captas? 
quod  petis,  est  nusquam:  quod  amas,  avertere,  perdes! 
ista  repercussae,  quam  cernis,  imaginis  umbra  est: 

435  nil  habet  ista  sui;  tecum  venitque  manetque; 
tecum  discedet,  si  tu  discedere  possis. 
non  illum  Cereris,  non  illum  cura  quietis 


METAMOEPHOSEON  LIB.  in.  394-481.  49 

abstrahere  incle  potest:  sed  opaca  fusus  in  herba 

spectat  inexpleto  mendacem  lumine  formam, 

perque  oculos  perit  ipse  suos.     paulumque  levatus  440 

ad  circumstantes  tendens  sua  bracchia  silvas 

*ecquis,  io  silvae,  crudelius'  inquit  *amavit? 

scitis  enim,  et  muhis  latebra  opportuna  fuistis. 

ecquem,  cum  vestrae  tot  agantur  saecula  vitae, 

qui  sic  tabuerit,  longo  meministis  in  aevo?  445 

et  placet,  et  video;  sed  quod  videoque  placetque, 

non  tamen  invenio:  tantus  tenet  error  amantem! 

quoque  magis  doloam,  nec  nos  mare  separat  ingens 

nec  via  nec  montes  nec  clausis  moenia  portis: 

exigua  prohibemur  aqua.     cupit  ipse  teneri:  450 

nam  quotiens  liquidis  porreximus  oscula  lymphis, 

hic  totiens  ad  me  resupino  nititur  ore. 

posse  putes  tangi!  minimum  est,  quod  amantibus  obstat. 

<juisquis  es,  huc  exi!  quid  me,  puer  unice,  fallis, 

quove  petitus  abis?  certe  nec  forma  nec  aetas  455 

€st  mea,  quam  fugias;  et  amarunt  me  quoque  njmphae. 

epem  mihi  nescio  quam  vultu  promittis  amico, 

cumque  ego  porrexi  tibi  bracchia,  porrigis  uhro: 

cum  risi,  adrides:  lacrimas  quoque  saepe  notavi, 

me  lacrimante,  tuas.     nutu  quoque  signa  remittis:  460 

€t,  quantum  motu  formosi  suspicor  oris, 

verba  refers,  aures  non  pervenientia  nostras. 

iste  ego  sum!  sensi,  nec  me  mea  fallit  imago! 

uror  amore  mei,  flammas  moveoque  feroque. 

quid  faciam?  roger,  anne  rogem?  quid  deinde  rogabo?      465 

quod  cupio,  mecum  est:  inopem  me  copia  fecit. 

o  utinam  a  nostro  secedere  corpore  possem! 

votum  in  amante  novum:  vellem,  quod  amamus,  abesset! 

iamque  dolor  vires  adimit,  nec  tempora  vitae 

longa  meae  superant,  primoque  extinguor  in  aevo.  470 

nec  mihi  mors  gravis  est  posituro  morte  dolores: 

hic,  qui  diligitur,  vellem  diuturnior  esset. 

nunc  duo  concordes  anima  moriemur  in  una.' 

dixit  et  ad  faciem  rediit  male  sanus  eandem 

€t  lacrimis  turbavit  aquas,  obscuraque  moto  475 

reddita  forma  lacu  est.     quam  cum  vidisset  abire, 

*quo  refugis?  remane,  nec  me,  crudelis,  amantem 

clesere'  clamavit:  'liceat,  quod  tangere  non  est, 

aspicere,  et  misero  praebere  alimenta  furori.' 

dumque  dolet,  summa  vestem  deduxit  ab  ora  480 

nudaque  marmoreis  percussit  pectora  palmis. 

Ovidii  tol.  II.  4 


50  P.  OVIDII  NASONIS 

pectora  traxerunt  tenuem  percussa  ruborem, 
non  aliter  quam  poma  solent,  quae  candida  parte 
parte  rubent,  aut  ut  variis  solet  uva  racemis 

485  ducere  purpureum  nondum  matura  colorem. 
quae  simul  aspexit  liquefacta  rursus  in  unda, 
non  tulit  ulterius;  sed  ut  intabescere  flavae 
igne  levi  cerae,  matutinaeque  pruinae 
sole  tepente  solent,  sic  attenuatus  amore 

490  liquitur  et  tecto  paulatim  carpitur  igni. 

et  neque  iam  color  est  mixto  candore  rubori, 
nec  vigor  et  vires  et  quae  modo  visa  placebant, 
nec  corpus  remanet,  quondam  quod  amaverat  Echo. 
quae  tamen  ut  vidit,  quamvis  irata  memorque, 

495  indoluit,  quotiensquQ  puer  miserabilis  'eheu!' 
dixerat,  haec  resonis  iterabat  vocibus  'eheu.' 
cumque  suos  manibns  percusserat  ille  lacertos, 
haec  quoque  reddebat  sonitum  plangoris  eundem. 
ultima  vox  solitam  fuit  haec  spectantis  in  undam 

500  'heu  frustra  dilecte  puer!'  totidemque  remisit 

verba  locus.     dictoque  *vale,'  *vale'  inquit  et  Echo. 
ille  caput  viridi  fessum  summisit  in  herba: 
lumina  mors  clau§it  domini  mirantia  formam. 
tum  quoque  se,  postquam  est  inferna  sede  receptus, 

505  in  Stygia  spectabat  aqua.     planxere  sorores 
Naides  et  sectos  fratri  posuere  capillos, 
planxerunt  Dryades:  plangentibus  assonat  Echo. 
iamque  rogum  quassasque  faces  feretrumque  parabant: 
nusquam  corpus  erat.     croceum  pro  corpore  florem 

510  inveniunt,  foliis  medium  cingentibus  albis. 

Cognita  res  meritam  vati  per  Achaifdas  urbes      Pentheus. 
attulerat  famam,  nomenque  erat  auguris  ingens. 
spernit  Echionides  tamen  hunc  ex  omnibus  unus 
contemptor  superum  Pentheus,  praesagaque  ridet 

515  verba  senis  tenebrasque  et  cladem  lucis  ademptae 
obicit.    ille  movens  albentia  tempora  canis 
*quam  fehx  esses,  si  tu  quoque  luminis  huius 
orbus'  ait  'fieres,  ne  Bacchia  sacra  videres ! 
namque  dies  aderit,  quam  non  procul  auguror  esse, 

520  qua  novus  huc  veniat,  proles  Semeleia,  Liber. 
quem  nisi  templorum  fueris  dignatus  honore, 
mille  lacer  spargere  locis,  et  sanguine  silvas 
foedabis  matremque  tuam  matrisque  sorores. 
eveniet.     neque  enim  dignabere  numen  honore, 

525  meque  sub  his  tenebris  nimium  vidisse  quereris.* 


METAMORPHOSEON  LIB.  III.  482—569.  51 

talia  dicentera  proturbat  Echione  natus. 

dicta  fides  sequitur,  responsaque  vatis  aguntur. 

Liber  adest,  festisque  fremunt  ululatibus  agri, 

turba  ruit,  mixtaeque  viris  matresque  nurusque 

vulgusque  proceresque  ignota  ad  sacra  feruntur.  530 

*quis  furor,  angui^nae,  proles  Mavortia,  vestraa 

attonuit  mentes?' jPentheus  ait,  'aerane  tantum 

aere  repulsa  valent  et  adunco  tibia  comu 

et  magicae  fraudes,  ut,  quos  non  bellicus  ensis, 

non  tuba  terruerit,  non  strictis  agmina  telis,  535 

feraineae  voces  et  mota  insania  vino 

obscenique  greges  et  inania  tympana  vincant? 

vosne,  senes,  mirer,  qui  longa  per  aequora  vecti 

hac  Tyron,  hac  profugos  posuistis  sede  Penates, 

nunc  sinitis  sine  Marte  capi?  vosne,  acrior  aetas,  640 

o  iuvenes,  propiorque  meae,  quos  arma  tenere, 

non  thyrsos,  galeaque  tegi,  non  fronde,  decebat? 

este,  precor,  memores,  qua  sitis  stirpe  creati, 

illiusque  animos,  qui  multos  perdidit  unus, 

sumite  serpentisl    pro  fontibus  ille  lacuque  545 

interiit:  at  vos  pro  fama  vincite  vestra! 

ille  dedlt  leto  fortes,  vos  pellite  moUes 

et  patrium  retinete  decus.     si  fata  vetabant 

stare  diu  Thebas,  utinam  tormenta  virique 

moenia  diruerent,  ferrumque  ignisque  sonarent!  550 

esseraus  miseri  sine  crimine;  sorsque  querenda, 

non  celanda  foret,  lacrimaeque  pudore  carerent. 

at  nunc  a  puero  Thebae  capientur  inermi, 

quem  neque  bella  iuvant  nec  tela  nec  usus  equorum, 

sed  madidi  murra  crines  moUesque  coronae  555 

purpuraque  et  pictis  intextum  vestibus  aurum. 

quem  quidem  ego  actutum  —  modo  vos  absistite  —  cogam 

assumptumque  patrem  commentaque  sacra  fateri. 

an  satis  Acrisio  est  animi,  contemnere  vanum 

numen  et  Argolicas  venienti  claudere  portas:  560 

Penthea  terrebit  cum  totis  advena  Thebis? 

ite  citi'  (famulis  hoc  imperat),  'ite  ducemque 

attrahite  huc  vinctum!  iussis  mora  segnis  abesto.' 

hunc  avus,  hunc  Athamas,  hunc  cetera  turba  suorum 

corripiunt  dictis  frustraque  inhibere  laborant.  565 

acrior  admonitu  est,  irritaturque  retenta 

et  crescit  rabies,  remoraminaque  ipsa  nocebant. 

sic  ego  torrentem,  qua  nil  obstabat  eunti, 

ilenius  et  modico  strepitu  decurrere  vidi: 


52  P.  OVIDII  NASONIS 

570  at  quacumque  trabes  obstructaque  saxa  tenebant, 
spumeus  et  fervens  et  ab  oblce  saevior  ibat. 
ecce  cruentati  redeunt  et,  Bacchus  ubi  esset, 
quaerenti  domino  Bacchum  vidisse  negarunt; 
*hunc'  dixere  'tamen  couiitem  famulumque  sacrorum 

675  cepimus'  et  tradunt  manibus  post  terga  ligatis 
sacra  del  quendam  Tyrrhena  gente  secutum. 

Aspicit  hunc  Pentheus  oculis,  quos  ira  tremendos 
fecerat;  et  quamquam  poenae  vix  tempora  differt, 
*o  periture  tuaque  aliis  documenta  dature 

580  morte,'  ait  *ede  tuum  nomen  nomenque  parentum  * 
et  patriam,  morisque  novi  cur  sacra  frequentes.' 
ille  metu  vacuus  *nomen  mihi'  dixit  'Acoetes,    {Bacchus  et 
patria  Maeonia  est;  humili  de  plebe  parentes.       nautae.) 
non  mihi,  quae  duri  colerent,  pater  arva,  iuvenci, 

585  lanigerosve  greges,  non  ulla  armenta  reliquit. 
pauper  et  ipse  fuit,  linoque  solebat  et  hamis 
decipere  et  calamo  salientes  ducere  pisces. 
ars  illi  sua  census  erat.     cum  traderet  artem, 
"accipe  quas  habeo,  studii  successor  et  heres," 

590  dixit  "opes!"  morlensque  mlhi  nihil  ille  reliqult 

praeter  aquas:  unum  hoc  possum  appellare  paternum. 
mox  ego,  ne  scopulls  haererem  semper  in  isdem, 
addidici  regimen  dextra  moderante  carinae 
flectere,  et  Olenlae  sldus  pluviale  capellae 

595  Taygetenque  Hyadasque  oculis  Arctonque  notavi 
ventorumque  domos  et  portus  pupplbus  aptos. 
forte  petens  Dekim  Chlae  telluris  ad  oras 
applicor,  et  dextris  adducor  lltora  remis, 
doque  leves  saltus  udaeque  immittor  harenae, 

600  nox  ubi  consumpta  est.     Aurora  rubescere  primo 
coeperat:  exurgo  laticesque  inferre  recentes 
admoneo  monstroque  vlam,  quae  ducat  ad  undas. 
ipse,  quid  aura  mihi  tumulo  promittat  ab  alto, 
prosplclo  comitesque  voco  repetoque  carinam. 

605  "adsumus  en!"  inqult  sociorum  primus  Ophehes, 
utque  putat  praedam  deserto  nactus  in  agro, 
virginea  puerum  duclt  per  litora  forma. 
ille  mero  somnoque  gravis  titubare  videtur 
vixque  sequi.     specto  cuhum  faclemque  gradumque: 

610  nil  ibi,  quod  credl  posset  mortale,  vldebam. 
et  sensi,  et  dixi  socils  "quod  numen  In  isto 
corpore  sit,  dublto:  sed  corpore  numen  in  isto  est. 
qulsquis  es,  o  faveas  nostrlsque  laboribus  adsis: 

'1* 


I 


METAMOEPHOSEON  LIB.  III.  570—657.  53 


his  quoque  des  veniam."     "pro  nobis  mitte  precari," 

Dictys  ait,  quo  non  alius  conscendere  summas  615 

ocior  antemnas  prensoque  rudente  relabi. 

hoc  Libys,  hoc  flavus,  prorae  tutela,  Melanthus, 

hoc  probat  Alcimedon  et,  qui  requiemque  modumque 

voce  dabat  remis,  animorum  hortator  Epopeus: 

hoc  omnes  alii.     praedae  tam  caeca  cupido  est.  620 

"non  tamen  hanc  sacro  violari  pondere  pinum 

perpetiar"  dixi:  "pars  hic  mihi  maxima  iuris." 

inque  aditu  obsisto.     furit  audacissimus  omni 

de  numero  Lycabas,  qui  Tusca  pulsus  ab  urbe 

exihum  dira  poenam  pro  caede  luebat.  625 

is  mihi,  dum  resto,  iuvenali  guttura  pugno 

rupit,  et  excussum  misisset  in  aequora,  si  non 

haesissem,  quamvis  amens,  in  fune  retentus. 

impia  turba  probat  factum.     tum  denique  Bacchus  — 

Bacchus  enim  fuerat  —  veluti  clamore  sokitus  630 

sit  sopor,  aque  mero  redeant  in  pectora  sensus, 

"quid  facitis?  quis  clamor?"  ait,  "qua  (dicite,  nautae!) 

huc  ope  perveni?  quo  me  deferre  paratis?" 

"pone  metum,"  Proreus  "et  quos  contingere  portus, 

ede,  velis,"  dixit:  "terra  sistere  petita."  635 

"Naxon"  ait  Liber  "cursus  advertite  vestros. 

illa  mihi  domus  est:  vobis  erit  hospita  tellus." 

per  mare  fallaces  perque  omnia  numina  iurant 

sic  fore,  meque  iubent  pictae  dare  vela  carinae. 

dextera  Naxus  erat.     dextra  mihi  lintea  danti  640 

"quid  facis,  o  demens?  quis  te  furor"  inquit  Opheltes 

"persequitur?  retine!"  "laevam  pete"  maxima  nutu 

pars  mihi  significat,  pars,  quid  velit,  ore  susurrat. 

obstipui,  "capiat"que  "alius  moderamina"  dixi 

meque  ministerio  scelerisque  artisque  removi.  645 

increpor  a  cunctis,  totumque  inmurmurat  agmen. 

c  quibus  Aethalion  "te  scilicet  omnis  in  uno 

nostra  salus  posita  est!"  ait  et  subit  ipse  meumque 

explet  opus,  Naxoque  petit  diversa  relicta. 

tum  deus  illudens,  tanquam  modo  denique  fraudem  650 

eenserit,  e  puppi  pontum  prospectat  adunca 

et  flenti  similis  "non  haec  mihi  litora,  nautae, 

promisistis"  ait,  "non  haec  mihi  terra  rogata  est. 

quo  merui  poenam  facto?  quae  gloria  vestra  est, 

ei  puerum  iuvenes,  si  muhi  fallitis  unum?"  655 

iamdudum  flebam.     lacrimas  manus  impia  nostras 

ridet  et  impellit  properantibus  aequora  remis. 


54  P.  OVIDII  NASONIS 

per  tlbi  nunc  ipsum  —  nec  enim  praesentior  illo 
est  deus  —  adiuro,  tam  me  tibi  vera  referre, 

660  quam  veri  maiora  fide.     stetlt  aequore  puppis 
haud  aliter,  quam  si  siccum  navale  teneret. 
illi  admirantes  remorum  in  verbere  perstant 
velaque  deducunt  geminaque  ope  currere  temptant. 
impedlunt  hederae  remos  nexuque  recurvo 

6G5  serpunt  et  gravldis  distinguunt  vela  corymbis. 
ipse  racemiferis  frontem  circumdatus  uvis 
pampineis  agitat  velatam  frondibus  hastam. 
quem  circa  tigres  simulacraque  inania  lyncum 
pictarumque  iacent  fera  corpora  pantherarum. 

670  exlluere  viri,  sive  hoc  insanla  fecit 

sive  timor;  prlmusque  Medon  nlgrescere  coeplt 
corpore  et  expresso  spinae  curvamine  flecti. 
inciplt  huic  Lycabas:  "in  quae  miracula"  dlxit 
"verterls?"  et  lati  rictus  et  panda  loquenti 

675  naris  erat,  squamamque  cutis  durata  trahebat. 
at  Llbys  obstantes  dum  vult  obvertere  remos, 
in  spatlum  resilire  manus  breve  vidit,  et  illas 
iam  non  esse  manus,  iam  pinnas  posse  vocari. 
alter  ad  Intortos  cupiens  dare  bracchia  funes 

680  bracchia  non  habuit,  truncoque  repandus  in  undas 
corpore  desilult.     falcata  novisslma  cauda  est, 
qualla  dlmidlae  slnuantur  comua  lunae. 
undique  dant  saltus  multaque  asperglne  rorant 
emerguntque  Iterum  redeuntque  sub  aequora  rursus 

685  inque  chori  ludunt  speclem  lasclvaque  iactant 
corpora  et  acceptum  patulls  mare  narlbus  efflant. 
de  modo  vlginti  (tot  enim  ratis  illa  ferebat) 
restabam  solus.     pavidum  gelidumque  trementi 
corpore  vixque  meum  firmat  deus  "excute"  dicens 

690  "corde  metum,  Dlamque  tene!"     delatus  in  IUam 
accessi  sacrls,  Baccheaque  festa  frequento.' 
'praebulmus  longis'  Pentheus  'ambagibus  aures'       P^^- 
inquit,  'ut  ira  mora  vlres  absumere  posset.  theus. 

praecipiteni  famuli  rapite  hunc,  cruciataque  dirls 

695  corpora  tormentis  Styglae  demittlte  nocti.' 
protinus  abstractus  solidis  Tyrrhenus  Acoetes 
clauditur  in  tectls:  et  dum  crudelia  iussae 
instrumenta  necls  ferrumque  ignesque  parantur, 
sponte  sua  patulsse  fores,  lapsasque  lacertls 

700  sponte  sua  fama  est  nullo  solvente  catenas. 

Perstat  Echionides.     nec  iam  iubet  ire,  sed  ipse 


■Piidit,  ubi  electus  facienda  ad  sacra  Cithaeron 

cantibus  et  clara  bacchantuni  voce  sonabat. 

ut  fremit  acer  equus,  cura  bellicus  aere  canoro 

signa  dedit  tubicen,  pugnaeque  assumit  amorem,  705 

Penthea  sic  ictus  longis  ululatibus  aether 

movit,  et  audito  clamore  recanduit  ira. 

monte  fere  medio  est,  cingentibus  uhiraa  silvis, 

purus  ab  arboribus  spectabilis  undique  carapus. 

hic  oculis  ilhira  cernentera  sacra  profanis  710 

prima  videt,  prima  est  insano  concita  cursu, 
i     prima  suum  misso  violavit  Penthea  thyrso 

mater.     'io,  geminae'  clamavit,  *adeste,  sororesl 

ille  aper,  in  nostris  errat  qui  maximus  agris, 

ille  mihi  feriendus  aper.'     ruit  omnis  in  unura  715 

<     turba  furens;  cunctae  coeunt,  cunctaeque  sequuntur 

iam  trepidum,  iara  verba  rainus  violenta  loquentem, 

iam  se  daranantem,  iara  se  peccasse  fatentera. 

saucius  ille  taraen  'fer  opera,  raatertera'  dixit 

•Autonoe!  moveant  animos  Actaeonis  umbrae.'  720 

[     illa,  quis  Actaeon,  nescit  dextramque  precantis 

abstulit:  Inoo  lacerata  est  ahera  raptu. 

non  habet  infelix,  quae  matri  bracchia  tendat: 

trunca  sed  ostendens  disiectis  vulnera  raembris, 

'aspice,  materl'  ait.     visis  ululavit  Agaue  725 

coUaque  iactavit  movitque  per  aera  crinera: 

avulsuraque  caput  digitis  coraplexa  cruentis 

clamat  'io  comites,  opus  haec  victoria  nostrum  estl' 

non  citius  frondes  auturani  frigore  tactas 

iamque  male  haerentes  alta  rapit  arbore  ventus,  730 

quam  sunt  membra  viri  raanibus  direpta  nefandis. 

talibus  exemplis  monitae  nova  sacra  frequentant 

turaque  dant  eanctasque  colunt  Ismenides  aras. 


LIBER  QUARTUS. 

At  non  Alcithoe  Minyeias  orgia  censet  Minyeides. 

accipienda  dei,  sed  adhuc  temeraria  Bacchum 
progeniera  negat  esse  lovis,  sociasque  sorores 
impietatis  habet.     festura  celebrare  sacerdos, 
immunesque  operum  faraulas  dominasque  suorum  5 

pectora  pelle  tegi,  crinales  solvere  vittas, 
serta  coma,  manibus  frondentes  suraere  thyrsos 
iusserat;  et  saevam  laesi  fore  numinis  iram 


56  P.  OVIDII  NASONIS 

vaticlnatus  erat.     parent  matresque  nurusque, 

10  telasque  calathosque  infectaque  pensa  reponunt 

turaque    dant    Bacchumque    vocant    Bromiuraque   Ly- 

aeumque 
Ignigenamque  satumque  iterum  solumque  Bimatrem : 
additur  his  Nyseus  indetonsusque  Thyoneus 
et  cum  Lenaeo  genialis  consitor  uvae, 

15  Nycteliusque  Eleleusque  parens  et  lacchus  et  Euhan, 
et  quae  praeterea  per  Graias  plurima  gentes 
nomina,  Liber,  habes.  tibi  enim  inconsumpta  iuventa  est, 
tu  puer  aeternus,  tu  formosissimus  alto 
conspiceris  caelo.     tibi,  cum  sine  cornibus  astas, 

20  virgineum  caput  est.     oriens  tibi  victus  adusque 
decolor  extremo  qua  tinguitur  India  Gange. 
Penthea  tu,  venerande,  bipenniferumque  Lycurgum 
sacrilegos  mactas,  Tyrrhenaque  mittis  in  aequor 
corpora.     tu  biiugum  pictis  insignia  frenis 

25  colla  premis  lyncum,  Bacchae  Satyrique  sequuntur, 
quique  senex  ferula  titubantes  ebrius  artus 
sustinet  et  pando  non  fortiter  haeret  asello. 
quacumque  ingrederis,  clamor  iuvenalis  et  una 
femineae  voces  impulsaque  tympana  palmis 

80  concavaque  aera  sonant  longoque  foramine  buxus. 
'placatus  mitisque'  rogant  Ismenides  'adsis,' 
iussaque  sacra  colunt.     solae  Minyeides  intus 
intempestiva  turbantes  festa  Minerva 
aut  ducunt  lanas  aut  stamina  poUice  versant 

S5  aut  haerent  telae  famulasque  laboribus  urgent. 
e  quibus  una  levi  deducens  poUice  filum, 
*dum  cessant  aliae  commentaque  sacra  frequentant, 
nos  quoque,  quas  Pallas,  melior  dea,  detinet'  inquit, 
*utile  opus  manuum  vario  sermone  levemus: 

40  perque  vices  aliquid,  quod  tempora  longa  videri 
non  sinat,  in  medium  vacuas  referamus  ad  aures.' 
dicta  probant,  primamque  iubent  narrare  sorores. 
illa,  quid  e  multis  referat  (nam  plurima  norat), 
cogitat.     et  dubia  est,  de  te,  Babylonia,  narret, 

45  Derceti,  quam  versa  squamis  velantibus  artus 
stagna  Palaestini  credunt  motasse  figura: 
an  magis,  ut  sumptis  ilhus  filia  pennis 
extremos  altis  in  turribus  egerit  annos: 
Nais  an  ut  cantu  nimiumque  potentibus  herbis 

50  verterit  in  tacitos  iuvenalia  corpora  pisces, 

donec  idem  passa  est:  an,  quae  poma  alba  ferebat. 


¥ 


METMIORPHOSEON  LIB.  IV.  9—95.  57 


ut  nunc  nlgra  ferat  contactu  sanguinis  arbor. 

hoc  placet.     hanc,  quoniam  vulgaris  fabula  non  est, 

talibus  orsa  modis,  lana  sua  fila  sequente.  54 

'Pyramus  et  Thisbe,  iuvenum  pulcherrimus  alter,  {Pyramus  et 

ahera,  quas  oriens  habuit,  praelata  puelhs,  Thisbe.) 

contiguas  tenuere  domos,  ubi  dicitur  altam 

coctilibus  muris  cinxisse  Semiramis  urbem. 

notitiam  primosque  gradus  vicinia  fecit: 

tempore  crevit  amor.     taedae  quoque  iure  coissent:  60 

sed  vetuere  patres.     quod  non  potuere  vetare, 

ex  aequo  captis  ardebant  mentibus  ambo. 

conscius  omnis  abest:  nutu  signisque  loquuntur. 

quoque  magis  tegitur,  tectus  magis  aestuat  ignis. 

fissus  erat  tenui  rima,  quam  duxerat  olim  65 

eum  fieret,  paries  domui  communis  utrique. 

id  vitium  nulli  per  saecula  longa  notatum  — 

quid  non  sentit  amor?  —  primi  vidistis  amantes 

et  vocis  fecistis  iter.     tutaeque  per  illud 

murmure  blanditiae  minimo  transire  solebant.  70 

saepe,  ubi  constiterant  hinc  Thisbe,  Pyramus  illinc, 

inque  vices  fuerat  captatus  anhelitus  oris, 

"invide"  dicebant  "paries,  quid  amantibus  obstas? 

quantum  erat,  ut  sineres  toto  nos  corpore  iungi, 

aut  hoc  si  nimium,  vel  ad  oscula  danda  pateresl  75- 

nec  sumus  ingrati:  tibi  nos  debere  fatemur, 

quod  datus  est  verbis  ad  amicas  transitus  aures." 

talia  dlversa  nequiquam  sede  locuti 

sub  noctem  dixere  'vale,'  partique  dedere 

oscula  quisque  suae  non  pervenientla  contra.  80 

postera  noctumos  aurora  removerat  Ignes, 

solque  pruinosas  radils  slccaverat  herbas: 

ad  solitum  colere  locum.    tum  murmure  parvo 

multa  prius  questi,  statuunt,  ut  nocte  silenti 

fallere  custodes  forlbusque  excedere  temptent,  85 

cumque  domo  exierint,  urbls  quoque  tecta  relinquant, 

neve  sit  errandum  lato  spatlantibus  arvo, 

conveniant  ad  busta  Nini  lateantque  sub  umbra 

arboris.     arbor  ibi  nivels  uberrlma  pomis 

ardua  morus  erat,  gelido  contermina  fonti.  90 

pacta  placent:  et  lux,  tarde  dlscedere  visa, 

praeclpltatur  aquls,  et  aquis  nox  exit  ab  isdem. 

callida  per  tenebras  versato  cardine  Thisbe 

egreditur  fallitque  suos,  adopertaque  vultum 

pervenit  ad  tumulum  dictaque  sub  arbore  sedit.  95 


58  P   OVlDn  NASONIS 

audacem  faclebat  amor.     venit  ecce  recenti 
caede  leaena  boum  spumantes  oblita  rictus, 
depositura  sitim  vicini  fontis  in  unda. 
quam  procul  ad  lunae  radios  Babylonia  Thisbe 

100  vidit,  et  obscurum  trepido  pede  fugit  in  antrum, 
dumque  fugit,  tergo  velamina  lapsa  reliquit. 
ut  lea  saeva  sitim  multa  compescuit  unda, 
dum  redit  in  silvas,  inventos  forte  sine  ipsa 
ore  cruentato  tenues  laniavit  amictus. 

105  serius  egressus  vestigia  vidit  in  alto 
pulvere  certa  ferae  totoque  expalluit  ore 
Pjramus.     ut  vero  vestem  quoque  sanguine  tinctam 
repperit,  "una  duos"  inquit  "nox  perdet  amantes: 
e  quibus  illa  fuit  longa  dignissima  vita, 

110  nostra  nocens  anima  est.     ego  te,  miseranda,  peremi, 
in  loca  plena  metus  qui  iussi  nocte  venires, 
nec  prlor  huc  veni.     nostrum  divellite  corpus 
et  scelerata  fero  consumite  viscera  morsu, 
o  quicumque  sub  hac  habitatis  rupe,  leones! 

115  sed  timldi  est  optare  necem"  —  velamina  Thisbes 
tollit  et  ad  pactae  secum  fert  arborls  umbram. 
utque  dedit  notae  lacrimas,  dedlt  oscula  vesti, 
"acclpe  nunc"  inquit  "nostri  quoque  sanguinls  haustus!" 
quoque  erat  accinctus,  demisit  in  Ilia  ferrum, 

120  nec  mora,  ferventi  moriens  e  vulnere  traxit, 
et  iacuit  resupinus  humo.     cruor  emicat  alte, 
non  aliter  quam  cum  vitlato  fistula  plumbo 
sclndltur  et  tenui  stiidente  foramlne  longas 
eiaculatur  aquas  atque  ictibus  aera  rumpit. 

125  arborel  fetus  aspergine  caedls  In  atram 

vertuntur  faciem,  madefactaque  sanguine  radix 
purpureo  tlnguit  pendentla  mora  colore.  — 
ecce  metu  nondum  posito,  ne  fallat  amantem, 
illa  redit  iuvenemque  oculls  animoque  requlrlt, 

130  quantaque  vitarit  narrare  pericula  gestit. 

utque  locum  et  vlsa  cognosclt  in  arbore  formam, 
sic  facit  incertam  poml  color:  haeret,  an  haec  slt. 
dum  dubltat,  tremebunda  videt  pulsare  cruentum 
membra  solum,  retroque  pedem  tulit,  oraque  buxo 

135  pallidlora  gerens  exhorruit  aequorls  Instar, 

quod  tremlt,  exlgua  cum  summum  strlngltur  aura. 
sed  postquam  remorata  suos  cognovlt  amores, 
percutit  indlgnos  claro  plangore  lacertos, 
et  laniata  comas  amplexaque  corpus  amatum 


I 


METAMOEPHOSEON  LIB.  IV.  96-183.  59 


vulnera  supplevit  lacrimis  fletumque  cruori  140 

miscuit,  et  gelidis  in  vultibus  oscula  figens 

"Pyrame",  clamavit  "quis  te  mihi  casus  ademit? 

Pyrame,  responde!  tua  te  carissima  Thisbe 

nominat;  exaudi  vultusque  attolle  iacentes!" 

ad  nomen  Thisbes  oculos  iam  morte  gravatos  145 

Pyramus  erexit  visaque  recondidit  illa. 

quae  postquam  vestemque  suam  cognovit  et  ense 

vidit  ebur  vacuum,  "tua  te  manus"  inquit  "amorque 

perdidit,  infelix.     est  et  mihi  fortis  in  unum 

hoc  manus;  est  et  amor:  dabit  hic  in  vuhiera  vires.  150 

persequar  extinctum  letique  miserrima  dicar 

causa  comesque  tui.     quique  a  me  morte  revelli 

heu  sola  poteras,  poteris  nec  morte  revelli! 

hoc  tamen  amborum  verbis  estote  rogati, 

o  multura  miseri,  meus  illiusque  parentes,  155 

ut  quos  certus  amor,  quos  hora  novissima  iunxit, 

componi  tumulo  non  invideatis  eodem. 

at  tu,  quae  ramis  arbor  miserabile  corpus 

nunc  tegis  unius,  mox  es  tectura  duorum, 

signa  tene  caedis,  puUosque  et  luctibus  aptos  160 

semper  habe  fetus,  gemini  monimenta  cruoris." 

dixit,  et  aptato  pectus  mucrone  sub  imum 

incubuit  ferro,  quod  adhuc  a  caede  tepebat. 

vota  tamen  tetigere  deos,  tetigere  parentes. 

nam  color  in  pomo  est,  ubi  permaturuit,  ater:  165 

quodque  rogis  superest,  una  requiescit  in  urna.' 

Desierat,  mediumque  fuit  breve  tempus,  et  orsa  est  (Mars  et 
dicere  Leuconoe:  vocem  tenuere  sorores.  Venus.) 

*hunc  quoque,  siderea  qui  temperat  omnia  luce, 
cepit  amor  Solem:  Solis  referemus  amores.  170 

primus  adulterium  Veneris  cum  Marte  putatur 
hic  vidisse  deus:  videt  hic  deus  omnia  primus. 
indoluit  facto,  lunonigenaeque  marito 
furta  tori  furtique  locum  monstravit.     at  illi 
et  mens,  et  quod  opus  fabrilis  dextra  tenebat,  175 

excidit.     extemplo  graciles  ex  aere  catenas 
retiaque  et  laqueos,  quae  lumina  fallere  possent, 
elimat  (non  illud  opus  tenuissima  vincant 
stamina,  non  summo  quae  pendet  aranea  tigno), 
utque  leves  tactus  momentaque  parva  sequantur,  180 

efficit,  et  lecto  circumdata  collocat  apte. 
ut  venere  torum  coniunx  et  aduher  in  unum, 
arte  viri  vinclisque  nova  ratione  paratis 


60  P.  OVmil  NASONIS 

in  mediis  ambo  deprensi  amplexibus  haerent. 

185  Lemnius  extemplo  valvas  patefecit  eburnas 
admisitque  deos.     illi  iacuere  ligati 
turpiter;  atque  aliquis  de  dis  non  tristibus  optat 
sic  fieri  turpis:  superi  risere,  diuque 
haec  fuit  in  toto  notissima  fabula  caelo. 

190      Exigit  indicii  memorem  Cythereia  poenam,    [Leucothoe.) 
inque  vices  illum,  tectos  qui  laesit  amores, 
laedit  amore  pari.     quid  nunc,  Hyperione  nate, 
forma  calorque  tibi  radiataque  lumina  prosunt? 
nempe  tuis  omnes  qui  terras  ignibus  uris, 

195  ureris  igne  novo;  quique  omnia  cernere  debes, 
Leucothoen  spectas  et  virgine  figis  in  una, 
quos  mundo  debes,  oculos.     modo  surgis  Eoo 
temperius  caelo,  modo  serius  incidis  undis, 
spectandique  mora  brumales  porrigis  horas: 

200  deficis  interdum,  vitiumque  in  lumina  mentis 
transit  et  obscurus  mortalia  pectora  terres. 
nec,  tibi  quod  lunae  terris  propioris  imago 
obstiterit,  palles:  facit  hunc  amor  iste  colorem. 
diligis  hanc  unam.     nec  te  Clymeneque  Rhodosque, 

205  nec  tenet  Aeaeae  genetrix  pulcherrima  Circes, 
quaeque  tuos  Clytie  quamvis  despecta  petebat 
concubitus,  ipsoque  illo  grave  vulnus  habebat 
tempore:  Leucothoe  multarum  oblivia  fecit, 
gentis  odoriferae  quam  formosissima  partu 

210  edidit  Eurynome.     sed  postquam  filia  crevit, 
quam  mater  cunctas,  tam  matrem  filia  vicit. 
rexit  Achaemenias  urbes  pater  Orchamus,  isque 
septimus  a  prisco  numeratur  origine  Belo. 
axe  sub  Hesperio  sunt  pascua  Solis  equorum: 

215  ambrosiam  pro  gramine  habent:  ea  fessa  diurnis 
membra  ministeriis  nutrit  reparatque  labori. 
dumque  ibi  quadrupedes  caelestia  pabula  carpunt, 
noxque  vicem  peragit,  thalamos  deus  intrat  amatos 
versus  in  Eurynomes  faciem  genetricis,  et  inter 

220  bis  sex  Leucothoen  famulas  ad  lumina  cernit 
levia  versato  ducentem  stamina  fuso. 
ergo  ubi  ceu  mater  carae  dedit  oscula  natae, 
'•res"  ait  "arcana  est.     famulae,  discedite,  neve 
eripite  arbitrium  matri  secreta  loquendi." 

225  paruerant.     thalamoque  deus  sine  teste  relicto 
"ille  ego  sum,"  dixit  "qui  longum  metlor  annum, 
omnia  qui  video,  per  quem  videt  omnia  tellus, 


METAMORPHOSEON  LIB.  IV.  184-271.  61 

mundi  oculus.  mihl,  crede,  places."  pavet  illa,  metuque 

et  colus  et  fusus  digitis  cecidere  remissis. 

ipse  timor  decuit:  nec  longius  ille  moratus  230 

in  veram  rediit  faciem  solitumque  nitorem. 

at  virgo,  quamvis  inopino  territa  visu, 

victa  nitore  dei  posita  vim  passa  querela  est. 

invidit  Clyde  (neque  enim  moderatus  in  illa 

Solis  amor  luerat)  stimulataque  paelicis  ira  235 

vulgat  adulterium,  difFamatumque  parenti 

indicat.     ille  ferox  inmansuetusque  precantem 

tendentemque  manus  ad  lumina  Solis  et  "ille 

vim  tulit  invitae"  dicentem  defodit  alta 

crudus  humo,  tumulumque  super  gravis  addit  harenae.     240 

dissipat  hunc  radiis  Hyperione  natus  iterque 

dat  tibi,  quo  possis  defossos  promere  vultus: 

nec  tu  iam  poteras  enectum  pondere  terrae 

tollere,  nympha,  caput,  corpusque  exangue  iacebas. 

nil  illo  fertur  volucrum  moderator  equorum  245 

post  Phaethonteos  vidisse  dolentius  ignes. 

ille  quidem  gehdos  radiorum  viribus  artus, 

si  queat,  in  vivum  temptat  revocare  calorem: 

sed  quoniam  tantis  fatum  conatibus  obstat, 

nectare  odorato  sparsit  corpusque  locumque,  250 

multaque  praequestus  "tanges  tamen  aethera"  dixit. 

protinus  imbutum  caelesti  nectare  corpus 

delicuit  terramque  suo  madefecit  odore, 

virgaque  per  glaebas  sensim  radicibus  actis 

turea  surrexit  tumulumque  cacumine  rupit.  255 

At  Clytien,  quamvis  amor  excusare  dolorem  (Clytie.) 

indiciumque  dolor  poterat,  non  amplius  auctor 
lucis  adit  Venerisque  modum  sibi  fecit  in  illa. 
tabuit  ex  illo  dementer  amoribus  usa, 

nympharum  impatiens  et  stib  love  nocte  dieque  260 

sedit  humo  nuda  nudis  incompta  capillis. 
perque  novem  luces  expers  undaeque  cibique 
rore  mero  lacrimisque  suis  ieiunia  pavit, 
nec  se  movit  humo.     tantum  spectabat  euntis 
ora  dei,  vultusque  suos  flectebat  ad  illum.  265 

membra  ferunt  haesisse  solo,  partemque  coloris 
luridus  exangues  pallor  convertit  in  herbas: 
est  in  parte  rubor,  violaeque  simillimus  ora 
flos  tegit.     illa  suum,  quamvis  radice  tenetur, 
vertitur  ad  Solem  mutataque  servat  amorem.'  270 

Dixerat,  et  factum  mirabile  ceperat  aures.  Minyeides. 


h 


62  P.  OVIDII  NASONIS 

pars  fieri  potulsse  negant;  pars  omnia  veros 
posse  deos  memorant:  sed  non  est  Bacchus  in  illls. 
poscitur  Alcithoe,  postquam  siluere  sorores. 

275  quae  radio  stantis  percurrens  stamina  telae 
'vulgatos  taceo'  dixit  'pastoris  amores 
Daphnidis  Idaei,  quem  nymphe  pelicis  ira 
contulit  in  saxum.    tantus  dolor  urit  amantes., 
nec  loquor,  ut  quondam  naturae  iure  novato 

280  ambiguus  fuerit  modo  vir,  modo  femina  Sithon. 
te  quoque,  nunc  adamas,  quondam  fidissime  parvo, 
Celmi,  lovi,  largoque  satos  Curetas  ab  imbri, 
et  Crocon  in  parvos  versum  cum  Smilace  flores 
praetereo,  dulcique  animos  novitate  tenebo. 

285       Unde  sit  infamis,  quare  male  fortibus  undis  {Salmacis  et 
Salmacis  enervet  tactosque  remolliat  artus,        Hermaphro- 
discite.     causa  latet;  vis  est  notissima  fontis. 
Mercurio  puerum  diva  Cythereide  natum 
Naides  Idaeis  enutrivere  sub  antris; 

290  cuius  erat  facies,  in  qua  materque  paterque 
cognosci  possent:  nomen  quoque  traxit  ab  illis. 
is  tria  cum  primum  fecit  quinquennia,  montes 
deseruit  patrios,  Idaque  altrice  relicta 
ignotis  errare  locis,  ignota  videre 

295  flumina  gaudebat,  studio  minuente  laborem. 
ille  etiam  Lycias  urbes  Lyciaeque  propinquos 
Caras  adit.     videt  hic  stagnum  lucentis  ad  imum 
usque  solum  lymphae.     non  illic  canna  palustris 
nec  steriles  ulvae  nec  acuta  cuspide  iunci: 

800  perspicuus  liquor  est.     stagni  tamen  ultima  vivo 
caespite  cinguntur  semperque  virentibus  herbis. 
nympha  colit,  sed  nec  venatibus  apta,  nec  arcus 
flectere  quae  soleat,  nec  quae  contendere  cursu; 
solaque  Naiadum  celeri  non  nota  Dianae. 

805  saepe  suas  illi  fama  est  dixisse  sorores 

"Salmaci,  vel  iaculum  vel  pictas  sume  pharetras, 
et  tua  cum  duris  venatibus  otia  misce:" 
nec  iaculum  eumit  nec  pictas  illa  pharetras, 
nec  sua  cum  duris  venatibus  otia  miscet; 

310  sed  modo  fonte  suo  formosos  perluit  artus, 
saepe  Cytoriaco  deducit  pectine  crines, 
et  quid  se  deceat,  spectatas  consulit  undas; 
nunc  perlucenti  circumdata  corpus  amictu 
mollibus  aut  foliis  aut  moUibus  incubat  herbis; 

315  saepe  legit  flores.    et  tunc  quoque  forte  legebat. 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  IV.  272—359.  63 


cum  puerum  vidit  visumque  optavit  habere. 
nec  taraen  ante  adiit,  etsi  properabat  adire, 
quam  se  composuit,  quam  circumspexit  amictus 
et  finxit  vultum  et  meruit  formosa  videri. 
tunc  sic  orsa  loqui  "puer  o  dignissime  credi  S20 

esse  deus:  seu  tu  deus  es,  potes  esse  Cupido; 
sive  es  mortalis,  qui  te  genuere,  beati, 
et  frater  felix,  et  fortunata  profecto 
si  qua  tibi  soror  est  et,  quae  dedit  ubera,  nutrix. 
sed  longe  cunctis  longeque  beatior  illa,  825 

si  qua  tibi  sponsa  est,  si  quam  dignabere  taeda. 
haec  tibi  sive  aliqua  est,  mea  sit  furtiva  voluptas: 
seu  nulla  est,  ego  sim,  thalamumque  ineamus  eundem." 
Nais  ab  his  tacuit.     pueri  rubor  ora  notavit 
(nescit  enim,  quid  amor):  sed  et  erubuisse  decebat.  33() 

hic  color  aprica  pendentibus  arbore  pomis 
aut  ebori  tincto  est,  aut  sub  candore  rubenti, 
cum  frustra  resonant  aera  auxiliaria,  lunae. 
poscenti  nymphae  sine  fine  sororia  saltem 
oscula  iamque  manus  ad  eburnea  coUa  ferenti  336 

"desinis?  aut  fugio,  tecumque"  ait  "ista  relinquo." 
Salmacis  extimuit  "loca"que  "haec  tibi  libera  trado, 
hospes"  ait,  simulatque  gradu  discedere  verso, 
tum  quoque  respiciens,  fruticumque  recondita  silva 
delituit  flexuque  genu  submisit.     at  ille,  '         340 

ut  puer,  ut  vacuis  et  inobservatus  in  herbis, 
huc  it  et  hinc  illuc,  et  in  alludentibus  undis 
8umma  pedum  taloque  tenus  vestigia  tinguit. 
nec  mora,  temperie  blandarum  captus  aquarura 
mollia  de  tenero  velamina  corpore  ponit.  345 

tum  vero  stupuit  nudaeque  cupidine  formae 
,  Salmacis  exarsit.     flagrant  quoque  lumina  nymphae 
non  aliter,  quam  cum  puro  nitidissimus  orbe 
opposita  speculi  referitur  imagine  Phoebus. 
vixque  moram  patitur,  vix  iam  sua  gaudia  difFert,  350 

iam  cupit  amplecti,  iam  se  male  continet  amens. 
ille,  cavis  velox  applauso  corpore  palmis 
desilit  in  latices,  ahernaque  bracchia  ducens 
in  liquidis  translucet  aquis,  ut  eburnea  si  quis 
signa  tegat  claro  vel  candida  lilia  vitro.  355 

"vicimus,  et  meus  est!"  exclamat  Nais,  et  omni 
veste  procul  iacta  mediis  immittitur  undis 
pugnantemque  tenet  luctantiaque  oscula  carpit 
Bubiectatque  manus  invitaque  pectora  tangit. 


64  P.  OVIDII  NASONIS 

860  et  nunc  hac  luvenl,  nunc  circumfunditur  illac. 
denique  nitentem  contra  elabique  volentem 
impHcat,  ut  serpens,  quam  regia  sustlnet  ales 
Bublimemque  rapit;  pendens  caput  illa  pedesque 
alligat  et  cauda  spatiantes  implicat  alas: 

865  utve  solent  hederae  longos  intexere  truncos; 

utque  sub  aequoribus  deprensum  polypus  hostem 
continet,  ex  omni  dimissis  parte  flagellis. 
perstat  Atlantlades  sperataque  gaudia  nymphae 
denegat.     illa  premlt,  commissaque  corpore  toto 

870  sicut  inhaerebat,  "pugnes  licet,  improbe,"  dixit 
"non  tamen  efFugles  —  ita  di  iubeatis,  et  istum 
nuUa  dies  a  me  nec  me  deducat  ab  isto." 
vota  suos  habuere  deos.     nam  mixta  duornm 
corpora  iunguntur,  faciesque  inducitur  illls 

875  una.     velut  si  quis  conducat  cortice  ramos, 
crescendo  iungi  pariterque  adolescere  cemit: 
sic  ubi  complexu  coierunt  membra  tenaci, 
nec  duo  sunt,  sed  forma  duplex,  nec  femina  dici 
nec  puer  ut  possit:  neutrumque  et  utrumque  videntur. 

880  ergo  ubi  se  liquidas,  quo  vlr  descenderat,  undas 
semimarem  fecisse  videt  mollitaque  in  Illls 
membra,  manus  tendens  (sed  lam  non  voce  vlrili) 
Hermaphroditus  alt  "nato  date  munera  vestro, 
et  pater  et  genetrix,  amborum  nomen  habenti: 

885  quisquis  In  hos  fontes  vlr  venerit,  exeat  Inde 
semivir  et  tactis  subito  mollescat  In  undis." 
motus  uterque  parens  nati  rata  verba  blformis 
fecit  et  Ingesto  fontem  medlcamine  tinxlt.' 
Flnls  erat  dictis.     sed  adhuc  Minyeia  proles 

890  urget  opus  spernitque  deum  festumque  profanat: 
tympana  cum  sublto  non  apparentla  raucis 
obstrepuere  sonls,  et  adunco  tibia  cornu 
tlnnulaque  aera  sonant.     redolent  murraeque  crocique; 
resque  fide  maior:  coepere  virescere  telae, 

895  inque  hederae  faclem  pendens  frondescere  vestis. 
pars  ablt  In  vltes,  et  quae  modo  fila  fuerunt, 
palmlte  mutantur;  de  stamlne  pampinus  exit; 
purpura  fulgorem  plctis  accommodat  uvls. 
lamque  dies  exactus  erat,  tempusque  subibat, 

400  quod  tu  nec  tenebras  nec  posses  dicere  lucem, 
sed  cum  luce  tamen  dublae  confinia  noctis: 
tecta  repente  quatl  plnguesque  ardere  videntur 
lampades  et  rutilis  coUucent  ignibus  aedes. 


METAMORPHOSEON  LIB.  IV.  360— M7.  65 

falsaque  saevarum  simulacra  ululare  ferarum. 

fumida  iamdudum  latitant  per  tecta  sorores  405 

diversaeque  locis  ignes  ac  lumina  vitant. 

dumque  petunt  latebras,  parvos  membrana  per  artus 

porrigitur,  tenuique  includunt  bracchia  pinna. 

nec  qua  perdiderint  veterem  ratione  figuram, 

ficire  siimnt  tenebrae.     non  illas  pluma  levavit:  410 

sustinuere  tamen  se  perlucentibus  alis. 

conataeque  loqui,  minimam  pro  corpore  vocem 

emittunt  peraguntque  leves  stridore  querelas. 

tectaque,  non  silvas,  celebrant;  lucemque  perosae 

nocte  volant  seroque  trahunt  a  vespere  nomen.  415 

Tum  vero  totis  Bacchi  memorabile  Thebis  Ino  et  Meli' 

numen  erat,  magnasque  novi  matertera  vires  certes. 

narrat  ubique  dei,  de  totque  sororibus  expers 
ima  doloris  erat,  nisi  quem  fecere  sorores. 
aspicit  hanc,  natis  thalamoque  Athamantis  habentem         420 
eublimes  animos  et  alumno  numine,  luno, 
nec  tulit,  et  secum  *potuit  de  paelice  natus 
vertere  Maeonios  pelagoque  immergere  nautas, 
€t  laceranda  suae  nati  dare  viscera  matri 
et  triplices  operire  novis  Minyeidas  alis:  425 

nil  poterit  luno  nisi  inultos  flere  dolores? 
idque  mihi  satis  est?  haec  una  potentia  nostra  est? 
ipse  docet,  quid  agam  (fas  est  et  ab  hoste  doceri), 
quidque  furor  valeat,  Penthea  caede  satisque 
ac  super  ostendit.     cur  non  stimuletur  eatque  480 

per  cognata  suis  exempla  furoribus  Ino?' 

Est  via  declivis  funesta  nubila  taxo: 
ducit  ad  infernas  per  rauta  silentia  sedes. 
Styx  nebulas  exalat  iners,  umbraeque  recentes 
descendunt  illac  simulacraque  functa  sepulcris.  435 

pallor  hiemsque  tenent  late  loca  senta;  novique, 
qua  sit  iter,  manes,  Stygiam  qua  ducat  ad  urbem, 
ignorant,  ubi  sit  nigri  fera  regia  Ditis. 
mille  capax  aditus  et  apertas  undique  portas 
urbs  habet.     utque  fretum  de  tota  flumina  terra,  440 

sic  omnes  animas  locus  accipit  ille,  nec  ulli 
exiguus  populo  est  turbamve  accedere  sentit. 
errant  exangues  sine  corpore  et  ossibus  umbrae, 
parsque  forum  celebrant,  pars  imi  tecta  tyranni, 
pars  aliquas  artes,  antiquae  imitamina  vitae.  445 

sustinet  ire  illuc  caelesti  sede  relicta  — 
tantum  odiis  iraeque  dabat  —  Saturnia  luno. 

Ondii  vci.U.  5 


66  P.  OVIDII  NASONIS 

quo  simul  intravlt,  sacroque  a  corpore  pressum 
ingemuit  limen,  tria  Cerberus  extulit  ora 

450  et  tres  latratus  simul  edidit.     illa  sorores 

Nocte  vocat  genitas,  grave  et  implacabile  numen  — 
carceris  ante  fores  clausas  adamante  sedebant 
deque  suis  atros  pectebant  crinibus  angues  — : 
quam  simul  agnorunt  inter  caliginis  umbras, 

455  surrexere  deae.     sedes  Scelerata  vocatur. 
viscera  praebebat  Tityos  lanianda,  novemque 
iugeribus  distentus  erat:  tibi,  Tantale,  nullae 
deprenduntur  aquae,  quaeque  imminet,  effugit  arbor: 
aut  petis  aut  urges  rediturum,  Sisyphe,  saxum: 

460  volvitur  Ixion  et  se  sequiturque  fugitque: 
molirique  suis  letum  patruelibus  ausae 
assiduae  repetunt,  quas  perdant,  Belides  undas. 
quos  omnes  acie  postquam  Saturnia  torva 
vidit,  et  ante  omnes  Ixiona,  rursus  ab  illo 

465  Sisyphon  aspiciens  'cur  hic  e  fratribus'  inquit 
'perpetuas  patitur  poenas,  Athamanta  superbum 
regia  dives  habet,  qui  me  cum  coniuge  semper 
sprevit?'  et  exponit  causas  odiique  viaeque, 
quidque  velit.     quod  vellet,  erat,  ne  regia  Cadmi 

470  staret,  et  in  facinus  traherent  Athamanta  sorores. 
imperium,  promissa,  preces  confundit  in  unum 
sollicitatque  deas.     sic  haec  lunone  locuta, 
Tisiphone  canos,  ut  erat,  turbata  capillos 
movit  et  obstantes  reiecit  ab  ore  colubras 

475  atque  ita  *non  longis  opus  est  ambagib^s'  inquit: 
'facta  puta,  quaecumque  iubes:  inamabije  regnum 
desere  teque  refer  caeli  melioris  ad  auras.' 
laeta  redit  luno.     quam  caelum  intrare  parantem 
roratis  lustravit  aquis  Thaumantias  Iris. 

480  nec  mora,  Tisiphone  madefactam  sanguine  sumit 
importuna  facem,  fluidoque  cruore  rubentem 
induitur  pallam  tortoque  incingitur  angue 
egrediturque  domo.     Luctus  comitatur  euntem 
et  Pavor  et  Terror  trepidoque  Insania  vultu. 

485  limine  constiterat.     postes  tremuisse  feruntur 
Aeolii,  pallorque  fores  infecit  acernas, 
solque  locum  fugit.     monstris  exterrita  coniunx, 
territus  est  Athamas,  tectoque  exire  parabant: 
obstitit  infelix  aditumque  obsedit  Erinys, 

490  nexaque  vipereis  distendens  bracchia  nodis 
caesariem  excussit.     motae  sonuere  colubrae: 


METAJIOEPHOSEON  LIB.  IV.  448—535.  67 

parsque  iacent  umeris,  pars  circum  pectora  lapsae 

sibila  dant  saniemque  vomunt  linguaque  coruscant. 

inde  duos  mediis  abrumpit  crinibus  angues, 

pestiferaque  manu  raptos  immisit:  at  illi  495 

Inoosque  sinus  Athamanteosque  pererrant 

inspirantque  graves  animas.     nec  vulnera  membris 

ulla  ferunt:  mens  est,  quae  diros  sentiat  ictus. 

attulerat  secum  liquidi  quoque  monstra  veneni, 

oris  Cerberei  spumas  et  virus  Echidnae,  500 

erroresque  vagos  caecaeque  oblivia  mentis, 

et  scelus  et  lacrimas  rabiemque  et  caedis  amorem, 

omnia  trita  simul,  quae  sanguine  mixta  recenti 

coxerat  aere  cavo,  viridi  versata  cicuta. 

dumque  pavent  illi,  vertit  furiale  venenum  505 

pectus  in  amborum  praecordiaque  intima  movit. 

tum  face  iactata  per  eundem  saepius  orbem 

consequitur  motis  velociter  ignibus  ignes. 

sic  victrix  iussique  potens  ad  inania  magni 

regna  redit  Ditis  sumptumque  recingitur  anguem.  510 

Frotinus  Aeolides  media  furibundus  in  aula 
clamat  *io,  comites,  his  retia  tendite  silvis! 
hic  modo  cum  gemina  visa  est  mihi  prole  leaena,' 
utque  ferae,  sequitur  vestigia  coniugis  amens: 
deque  sinu  matris  ridentem  et  parva  Learchum  515 

bracchia  tendentem  rapit  et  bis  terque  per  auras 
more  rotat  fundae,  rigidoque  infantia  saxo 
discutit  ora  ferox.     tum  denique  concita  mater, 
seu  dolor  hoc  fecit  seu  sparsi  causa  veneni, 
exululat  passisque  fugit  male  sana  capillis,  520 

teque  ferens  parvum  nudis,  Melicerta,  lacertis 
*euhoe  Bacche'  sonat.     Bacchi  sub  nomine  luno 
risit  et  'hos  usus  praestet  tibi'  dixit  'alumnus.' 
imminet  aequoribus  scopulus;  pars  ima  cavatur 
fluctibus  et  tectas  defendit  ab  imbribus  undas,  525 

summa  riget  frontemque  in  apertum  porrigit  aequor. 
occupat  hunc  —  vires  insania  fecerat  —  Ino, 
seque  super  pontum  nullo  tardata  timore 
mittit  onusque  suum.     percussa  recanduit  unda. 
at  Venus  immeritae  neptis  miserata  hibores  630. 

sic  patruo  blandita  suo  est:  'o  numen  aquarum, 
proxima  cui  caelo  cessit,  Xeptune,  potestas, 
magna  quidem  posco,  sed  tu  miserere  meorum, 
iactari  quos  cernis  in  lonio  immenso, 
et  dis  adde  tuis.     aliqua  et  mihi  gratia  ponto  est,  535 


68  P.  OVIDII  NASONIS 

si  tamen  in  dio  quondam  concreta  profundo 
epuma  fui,  Graiumque  manet  mihi  nomen  ab  illa. 
i        adnuit  oranti  Neptunus  et  abstulit  illis 

quod  mortale  fuit,  maiestatemque  verendam 

640  imposuit,  nomenque  simul  faciemque  novavit, 
Leucotheeque  deum  cum  matre  Palaemona  dixit. 

Sidoniae  comites,  quantum  valuere,  secutae  -^""f  co- 
signa  pedum,  primo  videre  novissima  saxo:  mites. 

nec  dubium  de  morte  ratae,  Cadmeida  palmis 

645  deplanxere  domum,  scissae  cum  veste  capillos, 
utque  parum  iustae  nimiumque  in  paelice  saevae, 
invidiam  fecere  deae.     convicia  luno 
non  tulit  et  'faciam  vos  ipsas  maxima'  dixit 
*saevitiae  monimenta  meae.'     res  dicta  secuta  est. 

650  nam  quae  praecipue  fuerat  pia,  'prosequar'  inquit 
*in  freta  reginam,'  saltumque  datura  moveri 
haud  usquam  potuit  scopuloque  adfixa  cohaesit: 
altera  dum  solito  temptat  plangore  ferire 
pectora,  temptatos  sensit  riguisse  lacertos: 

655  illa,  manus  ut  forte  tetenderat  in  maris  undas, 
saxea  facta  manus  in  easdem  porrigit  undas: 
huius,  ut  arreptum  laniabat  vertice  crinem, 
duratos  subito  digitos  in  crine  videres: 
quo  quaeque  in  gestu  deprensa  est,  haesit  in  illo. 

660  pars  volucres  factae;  quae  nunc  quoque  gurgite  in  illo 
aequora  destringunt  summis  Ismenides  alis. 

Nescit  Agenorides  natam  parvumque  nepotem  Cadmus  et 
aequoris  esse  deos.  luctu  serieque  malorum  Harmonia. 
victus  et  ostentis,  quae  plurima  viderat,  exit 

565  conditor  urbe  sua,  tamquam  fortuna  locorum, 
non  sua  se  premeret;  longisque  erroribus  actus 
contigit  Hlyricos  profuga  cum  coniuge  fines. 
iamque  malis  annisque  graves,  dum  prima  retractant 
fata  domus  releguntque  suos  sermone  labores, 

570  *num  sacer  ille  mea  traiectus  cuspide  serpens' 
Cadmus  ait  'fuerat,  tum,  cum  Sidone  profectus 
vipereos  sparsi  per  humum,  nova  seniina,  dentes? 
quem  si  cura  deum  tam  certa  vindicat  ira, 
ipse  precor  serpens  in  longam  porrigar  alvum.' 

575  dixit  et,  ut  serpens,  in  longam  tenditur  alvum, 
durataeque  cuti  squamas  increscere  sentit 
nigraque  caeruleis  variari  corpora  guttis, 
in  pectusque  cadit  pronus,  commissaque  in  unum 
paulatim  tereti  tenuantur  acumine  crura.  i 


METAMORPHOSEON  LIB.  IV.  536—623.  69 


t 

^^racchia  iam  restant.     quae  restant,  bracchia  tendit,         580 
et  lacrirais  per  adhuc  humana  fluentibus  ora 
'accede,  o  coniunx,  accede,  miserrima'  dixit, 
'dumque  aliquid  superest  de  me,  me  tange,  manumque 
accipe,  dum  manus  est,  dum  non  totum  occupat  anguis  — ' 
ille  quidera  vult  phira  loqui,  sed  lingua  repente  585 

in  partes  est  fissa  duas,  nec  verba  volenti 
sufficiunt,  quotiensque  aliquos  parat  edere  questus, 
sibilat:  hanc  illi  vocem  natura  reliquit. 
nuda  manu  feriens  exclamat  pectora  coniunx 
'Cadnie,  mane,  teque,  infelix,  his  exue  monstris!  590 

Cadme,  quid  hoc?  ubi  pes?  ubi  sunt  umerique  manusque 
et  color  et  facies  et,  dum  loquor,  omnia?  cur  non 
me  quoque,  caelestes,  in  eandem  vertitis  anguem?' 
dixerat.     ille  suae  lambebat  coniugis  ora 
inque  sinus  caros,  veluti  cognosceret,  ibat  595 

et  dabat  amplexus  assuetaque  coUa  petebat. 
quisquis  adest  (aderant  coraites)  terretur.     at  illa 
lubrica  perraulcet  cristati  colla  draconis; 
et  subito  duo  surit  iunctoque  vohimine  serpunt, 
donec  in  appositi  nemoris  subiere  latebras.  600 

nunc  quoque  nec  fugiunt  hominem  nec  vulnere  laedunt: 
quidque  prius  fuerint,  placidi  meminere  dracones. 

Sed  tamen  arabobus  versae  solacia  formae  Perseus. 

magna  nepos  fuerat,  quem  debellata  colebat 
India,  quem  positis  celebrabat  Achaia  templis.  605 

solus  Abantiades  ab  origine  cretus  eadem 
Acrisius  superest,  qui  moenibus  arceat  urbis 
Argolicae  contraque  deum  ferat  arma  genusque 
non  putet  esse  lovis.     neque  enim  lovis  esse  putabat 
Persea,  quem  pluvio  Danae  conceperat  auro.  610 

raox  taraen  Acrisium  (tanta  est  praesentia  veri) 
tam  violasse  deum,  quam  non  agnosse  nepotem 
paenitet.     impositus  iam  caelo  est  alter:  at  alter 
viperei  referens  spolium  meraorabile  monstri 
aera  carpebat  tenerum  stridentibus  alis.  615 

cumque  super  Libycas  victor  penderet  harenas, 
Gorgonei  capitis  guttae  cecidere  cruentae, 
quas  huraus  exceptas  varios  animavit  in  angues; 
unde  frequens  illa  est  infestaque  terra  colubris. 
inde  per  imraensura  ventis  discordibus  actus  620 

nunc  huc,  nunc  illuc,  exemplo  nubis  aquosae 
fertur  et  ex  alto  seductas  aethere  longe 
despectat  terras  totumque  supervolat  orbem. 


70  P.  OVIDII  NASONIS 

ter  gelidas  Arctos,  ter  Cancri  bracchia  vidit; 
€25  saepe  sub  occasus,  saepe  est  ablatus  in  ortus. 
iamque  cadente  die,  veritus  se  credere  nocti, 
constitit  Hesperio,  regnis  Atlantis,  in  orbe 
exiguamque  petit  requiem,  dum  Lucifer  ignes 
evocet  Aurorae,  currus  Aurora  diurnos. 
630  hic  hominum  cunctos  ingenti  corpore  praestans       {Atlas.) 
lapetionides  Atlas  fuit.     ultima  tellus 
rege  sub  hoc  et  pontus  erat;  qui  Solis  anhelis 
aequora  subdit  equis  et  fessos  excipit  axes. 
mille  greges  illi  totidemque  armenta  per  herbas 
635  errabant,  et  humum  vicinia  nulla  premebant. 
arboreae  frondes  auro  radiante  nitentes 
ex  auro  ramos,  ex  auro  poma  tegebant. 
*hospes,'  ait  Perseus  illi,  'seu  gloria  tangit 
te  generis  magni:  generis  mihi  luppiter  auctor; 
640  siv^  es  mirator  rerum:  mirabere  nostras. 

hospitium  requiemque  peto.'     memor  ille  vetustae 
sortis  erat  (Themis  hanc  dederat  Parnasia  sortem): 
'tempus,  Atla,  veniet,  tua  quo  spoliabitur  auro 
arbor,  et  hunc  praedae  titukim  love  natus  habebit.' 
645  id  metuens  solidis  pomaria  clauserat  Atlas 
moenibus  et  vasto  dederat  servanda  draconi, 
arcebatque  suis  externos  finibus  omnes. 
huic  quoque  'vade  procul,  ne  longe  gloria  rerum, 
quam  mentiris,'  ait  'longe  tibi  luppiter  absit,' 
650  vimque  minis  addit  manibusque  expellere  temptat 
cunctantem  et  placidis  miscentem  fortia  dictis. 
viribus  inferior  —  quis  enim  par  esset  Atlantis 
viribus?  —  'at  quoniam  parvi  tibi  gratia  nostra  est, 
accipe  munus!'  ait:  laevaque  a  parte  Medusae 
655  ipse  retro  versus  squalentia  protulit  ora. 

quantus  erat,  mons  factus  Atlas.    nam  barba  comaeque 
in  silvas  abeunt,  iuga  sunt  umerique  manusque; 
quod  caput  ante  fuit,  sumrao  est  in  monte  cacumen; 
ossa  lapis  fiunt.     tum  partes  auctus  in  omnes 
660  crevit  in  immensum  —  sic,  di,  statuistis  —  et  omne 
cum  tot  sideribus  caelum  requievit  in  illo. 

Clauserat  Hippotades  aeterno  carcere  ventos,      {Andro' 
admonitorque  operum  caelo  clarissimus  alto  meda.) 

Lucifer  ortus  erat.     pennis  ligat  ille  resumptls 
665  parte  ab  utraque  pedes  teloque  accingitur  unco 
et  liquidum  motis  talaribus  aera  findit. 
gentibus  innumeris  circuraque  infraque  relictis 


METAMORPHOSEON  LIB.  IV.  624—711.  71 


I 

^B^.ethiopum  populos  Cepheaque  conspicit  arva. 
illic  immeritam  maternae  pendere  linguae 
Andromedam  poenas  iniustus  iusserat  Hammon.  670 

quam  simul  ad  duras  religatam  bracchia  cautes 
vidit  Abantiades:  nisi  quod  levis  aura  capiilos 
nioverat,  et  tepido  manabant  lumina  fletu, 
marraoreum  ratus  esset  opus.     trahit  inscius  ignes 
et  stupet  et  visae  correptus  imagine  formae  C75 

paene  suas  quatere  est  oblitus  in  aore  pennas. 
ut  stetit,  *o'  dixit  *non  istis  digna  catenis, 
sed  quibus  inter  se  cupidi  iunguntur  amantes, 
pande  requirenti  nomen  terraeque  tuumque, 
et  cur  vincla  geras.'     primo  silet  illa  nec  audet  680 

appellare  virum  virgo;  manibusque  modestos 
celasset  vultus,  si  non  religata  fuisset. 
lumina,  quod  potuit,  lacrimis  implevit  obortis. 
saepius  instanti,  sua  ne  delicta  fateri 

nolle  videretur,  nomen  terraeque  suumque,  685 

quantaque  maternae  fuerit  fiducia  formae, 
indicat.     et  nondum  memoratis  omnibus  unda 
insonuit,  veniensque  immenso  belua  ponto 
imminet  et  latum  sub  pectore  possidet  aequor. 
conclamat  virgo.     genitor  lugubris  et  una  690 

mater  adest,  ambo  miseri,  sed  iustius  illa. 
nec  secum  auxilium,  sed  dignos  tempore  fletus 
plangoremque  ferunt  vinctoque  in  corpore  adhaerent, 
cum  sic  hospes  ait:  'lacrimarum  longa  manere 
tempora  vos  poterunt;  aid  opem  brevis  hora  ferendam  est.  695 
hanc  ego  si  peterem  Perseus  love  natus  et  illa, 
quam  clausam  implevit  fecundo  luppiter  auro, 
Gorgonis  anguicomae  Perseus  superator,  et  alis 
aetherias  ausus  iactatis  ire  per  auras, 

praeferrer  cunctis  certe  gener!     addere  tantis  700 

dotibus  et  meritum,  faveant  modo  numina,  tempto. 
ut  mea  sit,  servata  mea  virtute,  paciscor.' 
accipiunt  legem  (quis  enim  dubitaret?)  et  orant 
promittuntque  super  regnum  dotale  parentes. 
ecce  velut  navis  praefixo  concita  rostro  705 

sulcat  aquas,  iuvenum  sudantibus  acta  lacertis, 
sic  fera  dimotis  impulsu  pectoris  undis 
tantum  aberat  scopulis,  quantum  Balearica  torto 
funda  potest  plumbo  medii  transmittere  caeli: 
cum  subito  iuvenis  pedibus  tellure  repulsa  710 

arduus  in  nubes  abiit.    ut  in  aequore  summo 


72  P.  OVIDII  NASONIS 

umbra  viri  visa  est,  visam  fera  saevit  in  umbram. 
utque  lovis  praepes,  vacuo  cum  vidit  in  arvo 
praebentem  Plioebo  liventia  terga  draconem, 

715  occupat  aversum,  neu  saeva  retorqueat  ora, 
squamigeris  avidos  figit  cervicibus  ungues: 
sic  celeri  missus  praeceps  per  inane  volatu 
terga  ferae  pressit  dextroque  frementis  in  armo 
Inachides  ferrum  curvo  tenus  abdidit  hamo. 

720  vulnere  laesa  gravi  modo  se  sublimis  in  auras 
attoUit,  modo  subdit  aquis,  modo  more  ferocis 
versat  apri,  quem  turba  canum  circumsona  terret. 
ille  avidos  morsus  velocibus  effugit  alis; 
quaque  patent,  nunc  terga  cavis  super  obsita  conchis, 

725  nunc  laterum  costas,  nunc  qua  tenuissima  cauda 
desinit  in  piscem,  falcato  vulnerat  ense. 
belua  puniceo  mixtos  cum  sanguine  fluctus 
ore  vomit:  maduere  graves  aspergine  pennae. 
nec  bibulis  ultra  Perseus  talaribus  ausus 

730  credere  conspexit  scopulum,  qui  vertice  summo 
stantibus  extat  aquis,  operitur  ab  aequore  moto. 
nixus  eo  rupisque  tenens  iuga  prima  sinistra 
ter  quater  exegit  repetita  per  ilia  ferrum. 
litora  cum  plausu  clamor  superasque  deorum 

735  implevere  domos.     gaudent  generumque  salutant 
auxiliumque  domus  servatoremque  fatentur 
Cassiope  Cepheusque  pater.     resoluta  catenis 
incedit  virgo,  pretiumque  et  causa  laboris. 
ipse  manus  hausta  victrices  abluit  unda; 

740  anguiferumque  caput  dura  ne  laedat  harena, 

mollit  humum  foliis,  natasque  sub  aequore  virgas 
sternit  et  imponit  Phorcynidos  ora  Medusae. 
virga  recens  bibulaque  etiamnum  viva  medulla 
vim  rapuit  monstri  tactuque  induruit  huius, 

745  percepitque  novum  ramis  et  fronde  rlgorem. 
at  pelagi  nymphae  factum  mirabile  temptant 
pluribus  in  virgis  et  idem  contingere  gaudent 
seminaque  ex  illis  iterant  iactata  per  undas. 
nunc  quoque  curaliis  eadem  natura  remansit, 

750  duritlam  tacto  caplant  ut  ab  aere,  quodque 

vimen  in  aequore  erat,  fiat  super  aequora  saxum. 
Dis  tribus  ille  focos  totidem  de  caesplte  ponit, 
laevum  Mercurio,  dextrum  tibi,  bellica  Virgo; 
ara  lovis  media  est.     mactatur  vacca  Mlnervae, 

755  alipedi  vitulus,  taurus  tibi,  summe  deorum. 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  IV.  712—799.  73 


protinus  Andromedan  et  tanti  praemia  facti 

indotata  rapit.     taedas  Hymenaeus  Amorque 

praecutiunt,  largis  satiantur  odoribus  ignes, 

sertaque  dependent  tectis  et  ubique  lyraeque 

tibiaque  et  cantus,  animi  felicia  laeti  760 

argumenta,  sonant.     reseratis  aurea  valvis 

atria  tota  patent,  pulchroque  instructa  paratu 

Cepheni  proceres  ineunt  convivia  regis. 

postquam  epulis  functi  generosi  munere  Bacchi 

diffudere  aniraos,  cultusque  genusque  locorum  765 

quaerit  Lyncides  moresque  animumque  virorum. 

quae  simul  edocuit,  *nunc,  o  fortissime,'  dixit 

*fare  precor,'  Cepheus  'quanta  virtute  quibusque 

artibus  abstuleris  crinita  draconibus  ora.' 

narrat  Agenorides,  gelido  sub  Atlante  iacentem         {Medusa.) 

esse  locum  solidae  tutum  munimine  molis,  771 

cuius  in  introitu  geminas  habitasse  sorores 

Phorcidas,  unius  partitas  luminis  usum: 

id  se  sollerti  furtim,  dum  traditur,  astu 

supposita  cepisse  manu,  perque  abdita  longe  775 

deviaque  et  silvis  horrentia  saxa  fragosis 

Gorgoneas  tetigisse  domos,  passimque  per  agros 

perque  vias  vidisse  hominum  simulacra  ferarumque 

m  silicem  ex  ipsis  visa  conversa  Medusa: 

se  tamen  horrendae  clipei,  quod  laeva  gerebat,  780 

aere  repercussam  formam  aspexisse  Medusae: 

dumque  gravis  somnus  colubrasque  ipsaraque  tenebat, 

eripuisse  caput  collo;  pennisque  fugacera 

Pegason  et  fratrem  raatris  de  sanguine  natos 

addidit  et  longi  non  falsa  pericula  cursus:  785 

quae  freta,  quas  terras  sub  se  vidisset  ab  alto, 

et  quae  iactatis  tetigisset  sidera  pennis. 

ante  expectatum  tacuit  tamen.     excipit  unus 

ex  numero  procerum,  quaerens,  cur  sola  sororum 

gesserit  alternis  immixtos  crinibus  angues.  790 

Hospes  ait  'quoniara  scitaris  digna  relatu, 
accipe  quaesiti  causam.     clarissima  forma 
multorumque  fuit  spes  invidiosa  procorum 
illa;  nec  in  tota  conspectior  ulla  capillis 
pars  fuit.     inveni,  qui  se  vidisse  referret.  795 

nanc  pelagi  rector  templo  vitiasse  Minervae 
dicitur.     aversa  est  et  castos  aegide  vultus 
nata  lovis  texit.     neve  hoc  impune  fuisset, 
Gorgoneum  crinem  turpes  mutavit  in  hydros.' 


74  P.  OVIDII  NASONIS 

«00  [nunc  quoque,  ut  attonitos  formidine  terreat  hostes, 
pectore  in  adverso  quos  fecit  sustinet  angues.] 


LIBER  QUINTUS. 

Dumque  ea  Cephenum  medio  Danaeius  heros     (Phineus.) 
agmine  commemorat,  fremida  regalia  turba 
atria  complentur.     nec  coniugialia  festa 
qui  canat,  est  clamor,  sed  qui  fera  nuntiet  arma: 
5  inque  repentinos  convivia  versa  tumultus 
assimulare  fretopossis,  quod  saeva  quietum 
ventorum  rabies  motis  exasperat  undis. 
primus  in  his  Phineus,  belli  temerarius  auctor, 
fraxineam  quatiens  aeratae  cuspidis  hastam, 

10  'en,'  ait  'en  adsum  praereptae  coniugis  uhor. 
nec  mihi  te  pennae,  nec  falsum  versus  in  aurum 
luppiter  eripiet.'     conanti  mittere  Cepheus 
*quid  facis?'  exclamat  'quae  te,  germane,  furentem 
mens  agit  in  facinus?  meritisne  haec  gratia  tantis 

15  redditur?  hac  vitam  servatae  dote  rependis? 

quam  tibi  non  Perseus,  verum  si  quaeris,  ademit, 
eed  grave  Nereidura  numen,  sed  corniger  Hammon, 
sed  quae  visceribus  veniebat  belua  ponti 
exsaturanda  meis.     illo  tibi  tempore  rapta  est, 

20  quo  peritura  fuit:  nisi  si,  crudelis,  id  ipsum 
exigis,  ut  pereat,  luctuque  levabere  nostro. 
scilicet  haud  satis  est,  quod  te  spectante  revincta  est, 
et  nullam  quod  opem  patruus  sponsusve  tulisti: 
insuper,  a  quoquam  quod  sit  servata,  dolebis 

25  praemiaque  eripies?  quae  si  tibi  magna  videntur, 
ex  illis  scopulis,  ubi  erant  adfixa,  petisses. 
nunc  sine,  qui  petiit,  per  quem  haec  non  orba  senectus, 
ferre,  quod  et  meritis  et  voce  est  pactus:  eumque 
non  tibi,  sed  certae  praelatum  intellege  morti.' 

30  ille  nihil  contra;  sed  et  hunc  et  Persea  vuhu 
altemo  spectans,  petat  hunc,  ignorat,  an  illum: 
cunctatusque  brevi  contortam  viribus  hastam, 
quantas  ira  dabat,  nequiquam  in  Persea  misit. 
ut  stetit  illa  toro,  stratis  tum  denique  Perseus 

35  exiluit,  teloque  ferox  inimica  remisso 
pectora  rupisset,  nisi  post  altaria  Phineus 
isset:  et,  indignum!  scelerato  profuit  ara. 
fronte  tamen  Rhoeti  non  irrita  cuspis  adhaesit. 


METAMORPHOSEON  LIB.  IV.  800.  801.  V.  1—82.       75 


t 

^^[ui  postquam  cecidit  ferrumque  ex  osse  revulsum  est, 

calcitrat  et  positas  aspergit  sanguine  mensas.  40 

tum  vero  indomitas  ardescit  vulgus  in  iras, 

telaque  coniciunt,  et  sunt  qui  Cephea  dicunt 

cum  genero  debere  raori.     sed  limine  tecti 

exierat  Cepheus  testatus  iusque  fidemque 

hospitiique  deos,  ea  se  prohibente  moveri.  45 

bellica  Palhis  adest  et  protegit  aegide  fratrem 

datque  animos.     erat  Indus  Athis,  quem  flumine  Gange 

edita  Limnate  vitreis  peperisse  sub  undis 

creditur,  egregius  forma,  quam  divite  cultu 

augebat,  bis  adhuc  octonis  integer  annis,  50 

indutus  chlamydem  Tyriam,  quam  limbus  obibat 

aureus;  omabant  aurata  monilia  collum, 

et  madidos  murra  curvum  crinale  capillos. 

ille  quidem  iaculo  quamvis  distantia  misso 

figere  doctus  erat,  sed  tendere  doctior  arcus.  55 

;um  quoque  lenta  manu  flectentem  comua  Perseus 

ipite,  qui  media  positus  fumabat  in  ara, 
irculit  et  fractis  confudit  in  ossibus  ora. 

unc  ubi  laudatos  iactantem  in  sanguine  vultus 
ssyrius  vidit  Lycabas,  iunctissimus  illi  60 

it  comes  et  veri  non  dissimulator  amoris, 

lostquam  exalantem  sub  acerbo  vulnere  vitam 

eploravit  Athin,  quos  ille  tetenderat  arcus 
arripit  et  'mecum  tibi  sint  certamina'  dixit, 
*nec  longum  pueri  fato  laetabere,  quo  plus  65 

invidiae  quam  laudis  habes.'     haec  omnia  nondum 
dixerat:  emicuit  nervo  penetrabile  telum; 
vitatumque  tamen  sinuosa  veste  pependit. 
vertit  in  hunc  harpen  spectatam  caede  Medusae 
Acrisioniades  adigitque  in  pectus.     at  ille  70 

iam  moriens,  oculis  sub  nocte  natantibus  atra, 
circumspexit  Athin  seque  acclinavit  in  illum 
et  tulit  ad  Manes  iunctae  solacia  mortis. 
ecce  Syenites,  genitus  Metione,  Phorbas 
et  Libys  Amphimedon ,  avidi  committere  pugnam,  75 

sanguine,  quo  late  tellus  madefacta  tepebat, 
conciderant  lapsi.     surgentibus  obstitit  ensis 
alterius  costis,  iugulo  Phorbantis  adactus. 
at  non  Actoriden  Erytum,  cui  lata  bipennis 
telum  erat,  hamato  Perseus  petit  ense;  sed  altis  80 

extantem  signis  multaeque  in  pondere  massae 
ingentem  manibus  tollit  cratera  duabus 


76  P.  OVIDII  NASONIS 

infligitque  viro.     rutilum  vomit  ille  cruorem 
et  resupinus  humum  moribundo  vertice  pulsat. 

85  inde  Semiramio  Polydaemona  sanguine  cretum 
Caucasiumque  Abarim  Sperchionidenque  Lycetum 
intonsumque  comas  Helicem  Phlegyamque  Clytumque 
stemit  et  extructos  moi-ientum  calcat  acervos. 
nec  Phineus  ausus  concurrere  comminus  hosti 

90  intorquet  iaculum:  quod  detulit  error  in  Idan, 
expertem  frustra  belli  et  neutra  arma  secutum. 
ille  tuens  oculis  immitem  Phinea  torvis 
'quandoquidem  in  partes'  ait  'abstrahor,  accipe,  Phineu, 
quem  fecisti  hostem,  pensaque  hoc  vulnere  vulnus'  — 
95  iamque  remissurus  tractum  de  vulnere  telum 
sanguine  defectos  cecidit  collapsus  in  artus. 
tum  quoque  Cephenum  post  regem  primus  Hodites 
ense  iacet  Clymeni:  Prothoenora  percutit  Hypseus, 
Hypsea  Lyncides.     fuit  et  grandaevus  in  illis 

100  Emathion,  aequi  cultor  timidusque  deorum; 
qui,  quoniam  prohibent  anni  bellare,  loquendo 
pugnat  et  incessit  scelerataque  devovet  arma. 
huic  Chromis  amplexo  tremulis  altaria  palmis 
decutit  ense  caput:  quod  protinus  incidit  arae. 

105  atque  ibi  semianimi  verba  execrantia  lingua 
edidit  et  medios  animam  expiravit  in  ignes. 
hinc  gemini  fratres  Broteasque  et  caestibus  Ammon 
invictus,  vinci  si  possent  caestibus  enses, 
Phinea  cecidere  manu,  Cererisque  sacerdos 

110  Ampycus,  albenti  velatus  tempora  vitta. 

tu  quoque,  Lampetide,  non  hos  adhibendus  ad  usus, 
sed  qui,  pacis  opus,  citharam  cum  voce  moveres, 
iussus  eras  celebrare  dapes  festumque  canendo. 
cui  procul  astanti  plectrumque  imbelle  tenenti 

115  Pettalus  inridens  'Stygiis  cane  cetera'  dixit 
'Manibus,'  et  laevo  mucronem  tempore  fixit. 
concidit  et  digitis  morientibus  ille  retemptat 
fila  lyrae:  casuque  fuit  miserabile  carmen. 
nec  sinit  hunc  impune  ferox  cecidisse  Lycormas, 

120  raptaque  de  dextro  robusta  repagula  posti 
ossibus  inlisit  mediae  cervicis:  at  ille 
procubuit  terrae  mactati  more  iuvenci. 
demere  temptabat  laevi  quoque  robora  postis 
Cinyphius  Pelates:  temptanti  dextera  fixa  est 

125  cuspide  Marmaridae  Corythi,  lignoque  cohaesit; 
haerenti  latus  hausit  Abas.     nec  corruit  ille, 


I 


METAMOEPHOSEON  LIB.  V.  83-170.  77 


-ed  retinente  manu  raorlens  e  poste  pependit. 

stemitur  et  Menaleus,  Perseia  castra  secutus, 

et  Xasamoniaci  Dorjlas  ditissimus  agri, 

dives  agri  Dorylas,  quo  non  possederat  alter  130 

latius  aut  totidem  tollebat  fams  acervos. 

Imius  in  obliquo  missum  stetit  inguine  ferrum: 

letifer  ille  locus.     quem  postquam  vulneris  auctor 

?ingultantem  animam  et  versantem  lumina  vidit 

Bactrius  Halcyoneus,  *hoc,  quod  premis'  inquit  'habeto   135 

de  tot  agrls  terrae,'  corpusque  exangue  reliquit. 

torquet  in  hunc  hastam  calido  de  vulnere  raptam 

ultor  Abantiades,  media  quae  nare  recepta 

cervice  exacta  est  in  partesque  eminet  ambas. 

dumque  manum  Fortuna  iuvat,  Clytiumque  Claninque,     uo 

matre  satos  una,  dlverso  vulnere  fudit. 

nam  Clytii  per  utrumque  gravi  librata  lacerto 

fraxinus  acta  femur:  lacuhim  Clanis  ore  momordit. 

occidit  et  Celadon  Mendesius;  occidit  Astreus, 

niatre  Palaestina,  dubio  genitore  creatus:  145 

Aethionque  sagax  quondam  ventura  videre, 

pic  ave  deceptus  falsa:  regisque  Thoactes 
iger,  et  caeso  genitore  infamis  Agyrtes. 
8  tamen  exhausto  superest.     namque  omnlbus  unum 
iprimere  est  animus.     coniurata  undique  pugnant  150 

ina  pro  causa  meritum  impugnante  fidemque. 
hac  pro  parte  socer  frustra  pius  et  nova  coniunx 
cum  genetrice  favent  ululatuque  atria  complent. 
sed  sonus  armorum  superat  gemitusque  cadentum, 
pollutosque  semel  multo  Bellona  Penates  155 

sangulne  perfundit  renovataque  proelia  miscet. 
circueunt  unum  Phineus  et  mllle  secutl 
Phinea.     tela  volant  hlberna  grandine  plura 
praeter  utrumque  latus  praeterque  et  lumen  et  aures. 
appHcat  hinc  umeros  ad  magnae  saxa  columnae,  160 

tutaque  terga  gerens  adversaque  in  agmina  versus 
sustinet  instantes.     instabat  parte  sinlstra 
Chaonlus  Molpeus,  dextra  Nabataeus  Ethemon. 
tigris  ut  auditis  dlversa  valle  duorum 

extimulata  fame  mugltlbus  armentorum  165 

nescit,  utro  potius  ruat,  et  ruere  ardet  utroque: 
sic  dubius  Perseus,  dextra  laevane  feratur, 
Molpea  traiectl  summovlt  vulnere  cruris 
contentusque  fuga  est.     neque  enlm  dat  tempus  Ethemon; 
sed  furlt  et,  cuplens  alto  dare  vulnera  collo,  170 


78  P.  OVIDII  NASONIS 

non  circumspectis  exactum  viribus  ensem 
fregit,  et  extrema  percussae  parte  columnae 
lamina  dissiluit  dominique  in  gutture  fixa  est. 
non  tamen  ad  letum  causas  satis  illa  valentes 

175  plaga  dedit.     trepidum  Perseus  et  inertia  frustra 
bracchia  tendentem  Cyllenide  confodit  harpe. 
verum  ubi  virtutem  turbae  succumbere  vidit, 
*auxilium,'  Perseus  *quoniam  sic  cogitis  ipsi,' 
dixit  'ab  hoste  petam.     vuhus  avertite  vestros, 

180  si  quis  amicus  adestl'  et  Gorgonis  extulit  ora. 
'quaere  alium,  tua  quem  moveant  miracula'  dixit 
Thescelus:  utque  manu  iaculum  fatale  parabat 
mittere,  in  hoc  haesit  signum  de  marmore  gestu. 
proximus  huic  Ampyx  animi  plenissima  magni 

185  pectora  Lyncidae  gladio  petit:  inque  petendo 
dextera  deriguit;  nec  citra  mota  nec  uhra  est. 
at  Nileus,  qui  se  genitum  septemplice  Nilo 
ementitus  erat,  clipeo  quoque  flumina  septem 
argento  partim,  partim  caelaverat  auro, 

190  *aspice,'  ait  'Perseu,  nostrae  primordia  gentis: 
magna  feres  tacitas  solacia  mortis  ad  umbras, 
a  tanto  cecidisse  viro.'     pars  ultima  vocis 
in  medio  suppressa  sono  est,  adapertaque  velle 
ora  loqui  credas,  nec  sunt  ea  pervia  verbis. 

195  increpat  hos  'vitio'que  'animi,  non  viribus'  inquit 
'Gorgoneis  torpetis'  Eryx.     Mncurrite  mecum 
et  prosternite  humi  iuvenem  magica  arma  moventem!* 
incursurus  erat  —  tenuit  vestigia  tellus, 
immotusque  silex  armataque  mansit  imago. 

200  hi  tamen  ex  merito  poenas  subiere.     sed  unus 
miles  erat  Persei,  pro  quo  dum  pugnat,  Aconteus, 
Gorgone  conspecta  sax6  concrevit  oborto. 
quem  ratus  Astyages  etiamnum  vivere,  longo 
ense  ferit.     sonuit  tinnitibus  ensis  acutis. 

205  dum  stupet  Astyages,  naturam  traxit  eandem: 
marmoreoque  manet  vultus  mirantis  in  ore. 
nomina  longa  mora  est  media  de  plebe  virorura 
dicere.     bis  centum  restabant  corpora  pugnae: 
Gorgone  bis  centum  riguerunt  corpora  visa. 

210  paenitet  iniusti  tunc  denique  Phinea  belli. 
sed  quid  agat?  simulacra  videt  diversa  figuris 
agnoscitque  suos,  et  nomine  quemque  vocatum 
poscit  opem,  credensque  parum  sibi  proxima  tangit 
corpora.     marmor  erant.     avertitur,  atque  ita  supplex 


METAMORPHOSEON  LIB.  V.  171-258.  79 


I 

^Bconfessasque  manus  obliquaque  bracchia  tendens  21» 

*vincis,'  ait  'Perseu.     remove  fera  monstra,  tuaeque 
gaxificos  vultus,  quaecumque  ea,  tol]e  Medusae: 
tolle,  precor.     non  nos  odium  regnive  cupido 
compulit  ad  bellum:  pro  coniuge  movimus  arma. 
causa  fuit  meritis  melior  tua,  tempore  nostra.  220 

^— non  cessisse  piget.     nihil,  o  fortissime,  praeter 
I^Ranc  animam  concede  mihi:  tua  cetera  sunto.' 
talia  dicenti  neque  eum,  quem  voce  rogabat, 
respicere  audenti  'quod,'  ait,  'timidissime  Phineu, 
et  possum  tribuisse,  et  magnum  est  munus  inerti  —  22> 

pone  metum  —  tribuam:  nullo  violabere  ferro. 
quin  etiam  mansura  dabo  monimenta  per  aevum, 
inque  domo  soceri  semper  spectabere  nostri, 
ut  mea  se  sponsi  soletur  imagine  coniunx.' 
dixit:  et  in  partem  Phorcynida  transtulit  illam,  230 

ad  quam  se  trepido  Phineus  obverterat  ore. 
tum  quoque  conanti  sua  vertere  lumina  cervix 
deriguit,  saxoque  oculorum  induruit  umor. 
sed  tamen  os  timidum,  vultusque  in  marmore  supplex, 
summissaeque  manus,  faciesque  obnoxia  mansit.  235 

Victor  Abantiades  patrios  cum  coniuge  muros  Proetus. 

intrat,  et  immeriti  vindex  ultorque  parentis 
aggreditur  Proetum.     nam  fratre  per  arma  fugato 
Acrisioneas  Proetus  possederat  arces. 

sed  nec  ope  armorum  nec,  quam  male  ceperat,  arce  240 

torva  colubriferi  superavit  lumina  monstri. 

Te  tamen,  o  parvae  rector,  Polydecta,  Seriphi,    Polydectes. 
nec  iuvenis  virtus  per  tot  spectata  labores, 
nec  mala  mollierant.     sed  inexorabile  durus 
exerces  odium,  nec  iniqua  finis  in  ira  est.  245 

detractas  etiam  laudes,  fictamque  Medusae 
arguis  esse  necem.     'dabimus  tibi  pignera  veri. 
parcite  luminibus!'     Perseus  ait,  oraque  regis 
ore  Medusaeo  silicem  sine  sanguine  fecit. 

Hactenus  aurigenae  comitem  Tritonia  fratri         Hippocrene. 
se  dedit.     inde  cava  circumdata  nube  Seriphon  251 

deserit,  a  dextra  Cythno  Gyaroque  relictis, 
quaque  super  pontum  via  visa  brevissima,  Thebas 
virgineumque  Helicona  petit.     quo  monte  potita 
constitit  et  doctas  sic  est  adfata  sorores:  255 

*fama  novi  fontis  nostras  pervenit  ad  aures, 
dura  Medusaei  quem  praepetis  ungula  rupit. 
is  mihi  causa  viae:  volui  mirabile  factura 


80  P.  OVIDII  NASONIS 

cernere.     vidi  Ipsum  materno  sanguine  nasci.' 

260  exclpit  TJranie  'quaecumque  est  causa  videndi 

has  tibi,  diva,  domos,  aninio  gratissima  nostro  est. 
vera  tamen  fama  est,  et  Pegasus  huius  origo 
fontis'  et  ad  latlces  deduxit  Pallada  sacros. 
quae  mirata  diu  factas  pedis  ictibus  undas, 

265  silvarum  lucos  circumspicit  antiquarum 

antraque  et  innumeris  dlstinctas  floribus  herbas: 
felicesque  vocat  pariter  studloque  locoque 
Mnemonidas.     quam  sic  adfata  est  una  sororum: 
*o,  nisi  te  virtus  opera  ad  malora  tullsset, 

270  in  partem  ventura  chori  Trltonla  nostrl, 

vera  refers  merltoque  probas  artesque  locumque: 

et  gratam  sortem,  tutae  modo  slmus,  habemus. 

sed  —  vetitum  est  adeo  sceleri  nihil  —  omnia  terrent 

virglneas  mentes,  dlrusque  ante  ora  Pyreneus      Pyreneus, 

275  vertitur,  et  nondum  tota  me  mente  recepi. 
Daulida  Threicio  Phoceaque  mlHte  rura 
ceperat  Ille  ferox  inlustaque  regna  tenebat. 
templa  petebamus  Parnasla:  vldlt  euntes, 
nostraque  fallaci  veneratus  numina  vultu 

280  "Mnemonides,"  (cognorat  enim)  "consistlte,"  dlxlt 
"nec  dubitate,  precor,  tecto  grave  sldus  et  imbrem" 
(imber  erat)  "vltare  meo.     sublere  mlnores 
saepe  casas  superi."     dlctis  et  tempore  motae 
adnulmusque  viro  primasque  intravimus  aedes. 

285  deslerant  imbres,  vlctoque  aqullonlbus  austro 
fusca  repurgato  fuglebant  nublla  caelo. 
impetus  ire  fult.     claudlt  sua  tecta  Pjreneus 
vimque  parat:  quam  nos  sumptls  effugiraus  alls. 
ipse  secuturo  slmills  stetit  arduus  arce, 

290  "qua"que  "via  est  vobls,  erlt  et  mlhi"  dlxit  "eadem," 
seque  iacit  vecors  e  summae  culmlne  turris 
et  cadit  in  vukus,  dlscussique  ossibus  orls 
tundit  humum  morlens  scelerato  sanguine  tlnctam.' 
Musa  loquebatur:  pennae  sonuere  per  auras,       PieHdes  et 

295  voxque  salutantum  ramis  venlebat  ab  altis.  Musae. 

susplclt  et,  llnguae,  quaerlt,  tam  certa  loquentes 
unde  sonent,  homlnemque  putat  love  nata  locutum. 
ales  erat;  numeroque  novem,  sua  fata  querentes, 
instlterant  ramls  Imltantes  omnla  plcae. 

300  miranti  sic  orsa  deae  dea:  'nuper  et  istae 
auxerunt  volucrum  victae  certamlne  turbara. 
Plerus  has  genult  Pellaels  dives  in  arvls: 


1 


METAMORPHOSEON  LIB.  V.  259-346.  81 

Paeonis  Euippe  mater  fuit.     illa  potentem 

Lucinam  noviens,  noviens  paritura,  voeavit. 

intumuit  numero  stolidarum  turba  sororum,  305 

perque  tot  Haemonias  et  per  tot  Achaidas  urbes 

huc  venit  et  tali  committit  proelia  voce: 

"desinite  indoctum  vana  dulcedine  vulgus 

fallere:  nobiscum,  si  qua  est  fiducia  vobis, 

Thespiades,  certate,  deae.     nec  voce  nec  arte  810 

vincemur:  totidemque  sumus.     vel  cedite  victae 

fonte  Medusaeo  et  Hjantea  Aganippe, 

vel  nos  Emathiis  ad  Paeonas  usque  nivosos 

cedamus  campis.     dirimant  certamina  nymphae." 

turpe  quidem  contendere  erat,  sed  cedere  visum  316 

turpius.     electae  iurant  per  flumina  nymphae 

factaque  de  vivo  pressere  sedilia  saxo. 

tunc  sine  sorte  prior  quae  se  certare  professa  est,    {Typhoeus.) 

bella  canit  superum  falsoque  in  honore  Gigantas 

ponit  et  extenuat  magnorum  facta  deorum:  820 

emissumque  ima  de  sede  Typhoea  terrae 

caeHtibus  fecisse  metum,  cunctosque  dedisse 

terga  fugae,  donec  fessos  Aegyptia  telkis 

ceperit  et  septem  discretus  in  ostia  Nilus. 

huc  quoque  terrigenam  venisse  Typhoea  narrat,  825 

€t  se  mentitis  superos  celasse  figuris: 

"duxque  gregis"  dixit  "fit  luppiter,  unde  recurvis 

nunc  quoque  formatus  Libys  est  cum  cornibus  Hammon; 

DeHus  in  corvo,  proles  Semeleia  capro, 

fele  soror  Phoebi,  nivea  Saturnia  vacca,  830 

pisce  Venus  latuit,  Cyllenius  ibidis  alis." 

hactenus  ad  citharam  vocalia  moverat  ora.  ' 

poscimur  Aonides.     sed  forsitan  otia  non  sint, 

nec  nostris  praebere  vacet  tibi  cantibus  aures?' 

*ne  dubita,  vestrumque  mihi  refer  ordine  carmen'  385 

Pallas  ait  nemorisque  levi  consedit  in  umbra. 

Musa  refert:  *dedimus  summam  certaminis  uni. 

«urgit  et  immissos  hedera  coUecta  capillos 

CaUiope  querulas  praetemptat  pollice  chordas 

atque  haec  percussis  subiungit  carmina  nervis.  340 

**prima  Ceres  unco  glaebam  dimovit  aratro,  {Ceres  et  Pro' 

prima  dedit  fruges  alimentaque  mitia  terris,  serptna.) 

prima  dedit  leges:  Cereris  sunt  omnia  munus, 

illa  canenda  mihi  est.     utinam  modo  dicere  possem 

carmina  digna  deal   certe  dea  carmine  digna  est.  345 

vasta  Giganteis  ingesta  est  insula  membris 

Ovidii  vol.  II.  6 


82  P.  OVIDII  NASONIS 

Trinacris  et  magnis  subiectum  molibus  urget 
aetherias  ausum  sperare  Typhoea  sedes. 
nititur  ille  quidem  pugnatque  resurgere  saepe: 

850  dextra  sed  Ausonio  manus  est  subiecta  Peloro, 
laeva,  Pachyne,  tibi:  Lilybaeo  crura  premuntur: 
degravat  Aetna  caput.     sub  qua  resupinus  harenas 
eiectat  flammamque  fero  vomit  ore  Typhoeus. 
saepe  remoliri  luctatur  pondera  terrae 

855  oppidaque  et  magnos  devolvere  corpore  montes. 
inde  tremit  tellus,  et  rex  pavet  ipse  silentum, 
ne  pateat  latoque  solum  retegatur  hiatu, 
immissusque  dies  trepidantes  terreat  umbras. 
hanc  metuens  cladem  tenebrosa  sede  tyrannus 

860  exierat,  curruque  atrorum  vectus  equorum 
ambibat  Siculae  cautus  fundamina  terrae. 
postquam  exploratum  satis  est,  loca  nulla  labare, 
depositoque  metu,  videt  hunc  Erycina  vagantem 
monte  suo  residens,  natumque  amplexa  volucrem 

365  "'arma  manusque  meae,  mea,  nate,  potentia,'"  dixit, 
"*illa,  quibus  superas  omnes,  cape  tela,  Cupido,  . 
inque  dei  pectus  celeres  molire  sagittas, 
cui  triplicis  cessit  fortuna  novissima  regni. 
tu  superos  ipsumque  lovem,  tu  numina  ponti 

870  victa  domas  ipsumque,  regit  qui  numina  ponti. 
Tartara  quid  cessant?  cur  non  matrisque  tuumque 
imperium  profers?  agitur  pars  tertia  mundi. 
et  tamen  in  caelo,  quae  iam  patientia  nostra  est, 
spernimur,  ac  mecum  vires  minuuntur  Amoris. 

375  Pallada  nonne  vides  iaculatricemque  Dianam 
abscessisse  mihi?  Cereris  quoque  filia  virgo, 
si  patiemur,  erit.     nam  spes  affectat  easdem. 
at  tu,  pro  socio,  si  qua  est  ea  gratia,  regno, 
iunge  deam  patruo.'"     dixit  Venus.     ille  pharetram 

880  solvit  et  arbitrio  matris  de  mille  sagittis 
unam  seposuit,  sed  qua  nec  acutior  ulla 
nec  minus  incerta  est,  nec  quae  magis  audiat  arcus. 
oppositoque  genu  curvavit  flexile  cornum 
inque  cor  hamata  percussit  harundine  Ditem. 

385      Haud  procul  Hennaeis  lacus  est  a  moenibus  altae, 
nomine  Pergus,  aquae.     non  illo  plura  Caystros 
carmina  cycnorum  labentibus  audit  in  undis. 
silva  coronat  aquas  cingens  latus  omne,  suisque 
frondibus  ut  velo  Phoebeos  summovet  ignes. 

390  frigora  dant  rami,  varios  humus  umida  flores: 


METAMOEPHOSEON  LIB.  V.  347-404.  83 


I 

^Hf>crpetuum  ver  est.     quo  dum  Proserplna  luco 
ludit  et  aut  violas  aut  candida  lilia  carpit, 
dumque  puellari  studio  calathosque  sinumque 
implet  et  aequales  certat  superare  legendo, 
paene  simul  visa  est  dilectaque  raptaque  Dlti:  395 

usque  adeo  est  properatus  amor.     dea  territa  maesto 
et  matrem  et  comites,  sed  matrem  saepius,  ore 
clamat.     et  ut  summa  vestem  laniarat  ab  ora, 
coUecti  flores  tunicis  cecidere  remissis. 

tantaque  slmplicitas  puerilibus  adfuit  annis:  400 

haec  quoque  virgineum  movit  iactura  dolorem. 
raptor  agit  currus,  et  nomine  quemque  vocando 
exhortatur  equos,  quorum  per  colla  iubasque 
excutit  obscura  tlnctas  ferruglne  habenas. 
perque  lacus  altos  et  olentla  sulphure  fertur  405 

stagna  Palicorum,  rupta  ferventla  terra, 
et  qua  Bacchiadae,  blmari  gens  orta  Corintho, 
inter  inaequales  posuerunt  moenia  portus. 

Est  medium  Cjanes  et  Pisaeae  Arethusae,  {Cyane.) 

quod  coit  angustis  Inclusum  comibus  aequor.  410 

hic  fuit,  a  cuius  stagnum  quoque  nomlne  dlctum  est, 
inter  Sicelidas  Cyane  celeberrima  nymphas; 
gurgite  quae  medio  summa  tenus  extitit  alvo 
agnovitque  deam.     *"nec  longius  Ibitls'"  inquit: 
*"non  potes  Invitae  Cereris  gener  esse.     roganda,  415 

non  rapienda  fuit.     quodsl  componere  magnls 
parva  mihl  fas  est,  et  me  dilexit  Anapls: 
exorata  tamen,  nec,  ut  haec,  exterrlta  nupsi."* 
dlxlt,  et  in  partes  diversas  bracchia  tendens 
obstitit.     haud  ultra  tenuit  Saturnius  iram,  420 

terribilesque  hortatus  equos  In  gurgitls  Ima 
contortum  valido  sceptrum  regale  lacerto 
condldit.     icta  viam  telkis  In  Tartara  fecit 
et  pronos  currus  medio  cratere  recepit. 

at  Cyane  raptamque  deam  contemptaque  fontis  425 

iura  sui  maerens,  inconsolabile  vulnus 
mente  gerit  tacita  lacrimisque  absumltur  omnis: 
et  quarum  fuerat  magnum  modo  numen,  in  illas 
extenuatur  aquas.     molliri  membra  videres, 
ossa  pati  flexus,  ungues  posuisse  rigorem,  430 

primaque  de  tota  tenulsslma  quaeque  liquescunt, 
caerulei  crines  digitlque  et  crura  pedesque: 
nam  brevls  in  gelidas  membris  exilibus  undas 
transltus  est.    post  haec  umeri  tergusque  latusque 


84  P.  OVIDII  NASONIS 

435  pectoraque  in  tenues  abeunt  evanida  rffos. 
denique  pro  vivo  vitiatas  sanguine  vena^. 
Ijmpha  subit,  restatque  nihil,  quod  preil^ere  possis. 

Interea  pavidae  nequiquam  filia  matri  -^ 
omnibus  est  terris,  omni  quaesita  profundqL 

440  illam  non  udis  veniens  Aurora  capillis        T  ^ 
cessantem  vidit,  non  Hesperus.     illa  duabus"* 
flammiferas  pinus  manibus  succendit  ab  Aetna 
perque  pruinosas  tulit  inrequieta  tenebras. 
rursus,  ubi  alma  dies  hebetarat  sidera,  natam 

445  solis  ab  occasu  solis  quaerebat  ad  ortus. 
fessa  labore  sitim  conceperat,  oraque  nulli 
coUuerant  fontes,  cum  tectam  stramine  vidit 
forte  casam  parvasque  fores  pulsavit.     at  inde 
prodit  anus  divamque  videt  lymphamque  roganti 

450  dulce  dedit,  tosta  quod  texerat  ante  polenta. 

dum  bibit  illa  datum,  duri  puer  oris  et  audax        {Stelles.) 
constitit  ante  deam  risitque  avidamque  vocavit. 
offensa  est,  neque  adhuc  epota  parte  loquentem 
cum  liquido  mixta  perfudit  diva  polenta. 

455  combibit  os  maculas,  et  quae  modo  bracchia  gessit, 
crura  gerit;  cauda  est  mutatis  addita  membris; 
inque  brevem  formam,  ne  sit  vis  magna  nocendi, 
contrahitur,  parvaque  minor  mensura  lacerta  est. 
mirantem  flentemque  et  tangere  monstra  parantem 

460  fugit  anum  latebramque  petit;  aptumque  colori 
nomen  habet,  variis  stellatus  corpora  guttis. 

Quas  dea  per  terras  et  quas  erraverit  undas,    [Cereset 
dicere  longa  mora  est.    quaerenti  defuit  orbis :  P^oserpina.) 
Sicaniam  repetit.     dumque  omnia  lustrat  eundo, 

465  venit  et  ad  Cyanen.     ea  ni  mutata  fuisset, 
omnia  narrasset.     sed  et  os  et  lingua  volenti 
dicere  non  aderant,  nec  quo  loqueretur  habebat. 
signa  tamen  manifesta  dedit,  notamque  parenti 
illo  forte  loco  delapsam  in  gurgite  sacro 

470  Persephones  zonam  summis  ostendit  in  undis. 

quam  simul  agnovit,  tamquam  tunc  denique  raptam 

scisset,  inornatos  laniavit  diva  capillos, 

et  repetita  suis  percussit  pectora  palmis. 

nescit  adhuc,  ubi  sit:  terras  tamen  increpat  oranes 

475  ingratasque  vocat  nec  frugum  munere  dignas: 
Trinacriam  ante  alias,  in  qua  vestigia  damni 
repperit.     ergo  illic  saeva  vertentia  glaebas 
fregit  aratra  manu,  parilique  irata  colouos 


METAMORPHOSEON  LIB.  V.  435—522.  85 

ruricolasque  boves  leto  dedit  arvaque  iussit 

fallere  depositum  vitiataque  semina  fecit.  480 

fertilitas  terrae,  latum  vulgata  per  orbem, 

lassa  iacet.     primis  segetes  moriuntur  in  herbis, 

et  modo  sol  nimius,  nimius  modo  corripit  imber, 

sideraque  ventique  nocent,  avidaeque  volucres 

semina  iacta  legunt.     lolium  tribulique  fatigant  485 

triticeas  messes  et  inexpugnabile  gramen. 

tum  caput  Eleis  Alpheias  extulit  undis 

rorantesque  comas  a  fronte  removit  ad  aures 

atque  ait  '"o  toto  quaesitae  virginis  orbe 

et  frugum  genetrix,  immensos  siste  labores,  490 

neve  tibi  fidae  violenta  irascere  terrae! 

terra  nihil  meruit,  patuitque  invita  rapinae. 

nec  sum  pro  patria  supplex:  huc  hospita  veni, 

Pisa  mihi  patria  est,  et  ab  Elide  ducimus  ortus: 

Sicaniam  peregrina  colo.     sed  gratior  omni  495 

haec  mihi  terra  solo  est.     hos  nunc  Arethusa  Penates, 

hanc  habeo  sedem:  quam  tu,  mitissima,  serva. 

niota  loco  cur  sim  tantique  per  aequoris  undas 

advehar  Ortygiam,  veniet  narratibus  hora 

tempestiva  meis,  cum  tu  curaque  levata  500 

et  vultus  melioris  eris.     mihi  pervia  tellus 

praebet  iter,  subterque  imas  ablata  cavernas 

hic  caput  attollo  desuetaque  sidera  cerno. 

ergo  dum  Stygio  sub  terris  gurgite  labor, 

visa  tua  est  oculis  illic  Proserpina  nostris:  505 

illa  quidem  tristie,  neque  adhuc  interrita  vultu, 

sed  regina  tamen,  sed  opaci  maxima  mundi, 

sed  tamen  inferni  pollens  matrona  tyranni.'" 

mater  ad  auditas  stupuit  ceu  saxea  voces, 

attonitaeque  diu  similis  fuit.     utque  dolore  510 

pulsa  gravi  gravis  est  amentia,  curribus  auras 

exit  in  aetherias.     ibi  toto  nubila  vuhu 

ante  lovem  passis  stetit  invidiosa  capillis 

*"pro"'que  *"meo  veni  supplex  tibi,  luppiter,'"  inquit, 

'"sanguine  proque  tuo.     si  nulla  est  gratia  matris,  515 

nata  patrem  moveat.     neu  sit  tibi  cura,  precamur, 

vihor  illius,  quod  nostro  est  edita  partu. 

en  quaesita  diu  tandem  mihi  nata  reperta  est: 

si  reperire  vocas  amittere  certius,  aut  si 

scire,  ubi  sit,  reperire  vocas.     quod  rapta,  feremus,  620 

dummodo  reddat  eam.     neque  enim  praedone  marito 

filia  digna  tua  est  —  si  iam  mea  filia  non  est.'" 


86  P.  OVIDII  NASONIS 

lupplter  excepit  '"coramune  est  pignus  onusque 
nata  mihi  tecum.     sed  si  modo  nomina  rebus 

525  addere  vera  placet,  non  hoc  iniuria  factum, 

verum  amor  est.     neque  erit  nobis  gener  ille  pudori, 
tu  modo,  diva,  velis.     ut  desint  cetera:  quantum  est 
esse  lovis  fratreml     quid  quod  non  cetera  desunt, 
nec  cedit  nisi  sorte  mihi?    sed  tanta  cupido 

530  si  tibi  discidii  est,  repetet  Proserpina  caelum, 
lege  tamen  certa,  si  nullos  contigit  illic 
ore  cibos:  nain  sio  Parcarum  foedere  cautum  est.'" 

Dixerat.  at  Cereri  certum  est  educere  natam.    {Ascala- 
non  ita  fata  sinunt,  quoniam  ieiunia  virgo  pnus.) 

635  solverat  et  cultis  dum  simplex  errat  in  hortis, 
puniceum  curva  decerpserat  arbore  pomum, 
sumptaque  pallenti  septem  de  cortice  grana 
presserat  ore  suo.     solusque  ex  omnibus  iUud 
Ascalaphus  vidit,  quem  quondam  dicitur  Orphne, 

540  inter  Avernales  haud  ignotissima  nymphas, 
ex  Acheronte  suo  furvis  peperisse  sub  antris: 
vidit  et  indicio  reditum  crudelis  ademit. 
ingemuit  regina  Erebi  testemque  profanam 
fecit  avem  sparsumque  caput  Phlegethontide  lympha 

545  in  rostrum  et  plumas  et  grandia  lumina  vertit. 
ille  sibi  ablatus  fulvis  amicitur  ab  alis 
inque  caput  crescit  longosque  reflectitur  ungues, 
vixque  movet  natas  per  inertia  bracchia  pennas: 
foedaque  fit  volucris,  venturi  nuntia  luctus, 

550  ignavus  bubo,  dirum  mortalibus  omen. 

Hic  tamen  indicio  poenam  linguaque  videri       {Sirenes.) 
commeruisse  potest.     vobis,  Acheloides,  unde 
pluma  pedesque  avium,  cum  virginis  ora  geratis? 
an  quia,  cum  legeret  vemos  Proserpina  flores, 

655  in  comitum  numero,  doctae  Sirenes,  eratis? 
quam  postquam  toto  frustra  quaesistis  in  orbe, 
protinus,  ut  vestram  sentirent  aequora  curam, 
posse  super  fluctus  alarum  insistere  remis 
optastis.     facilesque  deos  habuistis  et  artus 

560  vidistis  vestros  subitis  flavescere  pennis. 

ne  tamen  ille  canor  mulcendas  natus  ad  aures 
tantaque  dos  oris  linguae  deperderet  usum, 
virginei  vultus  et  vox  humana  remansit. 
At  medius  fratrisque  sui  maestaeque  sororis 

565  luppiter  ex  aequo  volventem  dividit  annum. 
nunc  dea,  regnorum  numen  commune  duorum. 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  V.  523—610.  87 


cum  matre  est  totldem,  totidem  cum  coniuge  menset». 

vertitur  extemplo  facies  et  mentis  et  oris: 

nam  modo  quae  poterat  Diti  quoque  maesta  videri, 

laeta  deae  frons  est;  ut  sol,  qui  tectus  aquosis  570 

nubibus  ante  fuit,  victis  e  nubibus  exit. 

Exigit  alma  Ceres,  nata  secura  recepta,  {A?-e(husa.) 

quae  tibi  causa  fugae,  cur  sis,  Arethusa,  sacer  fons? 
conticuere  undae.     quarum  dea  sustulit  alto 
fonte  caput,  viridesque  manu  siccata  capillos  575 

fluminis  Elei  veteres  narravit  amores. 
*"pars  ego  nympharum,  quae  sunt  in  Achaide,'"  dixit 
*"una  fui.     nec  me  studiosius  altera  saltus 
legit,  nec  posuit  studiosius  altera  casses. 
sed  quamvis  formae  numquam  mihi  fama  petita  est,  680 

quamvis  fortis  eram,  formosae  nomen  habebam. 
nec  mea  me  facies  nimium  laudata  iuvabat: 
quaque  aliae  gaudere  solent,  ego  rustica  dote 
corporis  erubui,  crimenque  placere  putavi. 
lassa  revertebar,  memini,  Stymphalide  silva:  685 

aestus  erat,  magnumque  labor  geminaverat  aestum. 
invenio  sine  vertice  aquas,  sine  murmure  euntes, 
perspicuas  ad  humum,  per  quas  numerabilis  alte 
calculus  omnis  erat,  quas  tu  vix  ire  putares. 
cana  salicta  dabant  nutritaque  populus  unda  590 

sponte  sua  natas  ripis  dechvibus  umbras. 
accessi  primumque  pedis  vestigia  tinxi, 
poplite  deinde  tenus.     neque  eo  contenta,  recingor 
molliaque  impono  salici  velamina  curvae 
nudaque  mergor  aquis.     quas  dum  ferioque  trahoque        595 
mille  modis  labens,  excussaque  bracchia  iacto, 
nescio  quod  medio  sensi  sub  gurgite  murmur, 
territaque  insisto  propioris  margine  ripae. 
""quo  properas,  Arethusa?""  suis  Alpheus  ab  undis, 
""quo  properas?""  iterum  rauco  mihi  dixerat  ore.  600 

sicut  eram,  fugio  sine  vestibus.     altera  vestes 
ripa  meas  habuit.     tanto  magis  instat  et  ardet, 
et  quia  nuda  fui,  sum  visa  paratior  illi. 
sic  ego  currebam,  sic  me  ferus  ille  premebat, 
ut  fugere  accipitrem  penna  trepidante  columbae,  605 

ut  solet  accipiter  trepidas  urgere  columbas. 
usque  sub  Orchomenon  Psophidaque  Cyllenenque 
Maenaliosque  sinus  gelidumque  Erymanthon  et  Elim 
currere  sustinui.     nec  me  velocior  ille. 
fled  tolerare  diu  cursus  ego  viribus  impar  610 


88  P.  OVIDII  NASONIS 

non  poteram:  longi  patlens  erat  ille  laborls. 
per  tamen  et  campos,  per  opertos  arbore  montes, 
saxa  quoque  et  rupes  et,  qua  via  nulla,  cueurri. 
8ol  erat  a  tergo.     vidl  praecedere  longam 

615  ante  pedes  umbram  —  nisi  si  timor  illa  videbat  — 
sed  certe  sonitusque  pedum  terrebat,  et  ingens 
crinales  vittas  adflabat  anhelitus  orls. 
fessa  labore  fugae  ""fer  opem,  deprendlmur,""  inquam,. 
""armigerae,  Diana,  tuae,  cui  saepe  dedlsti 

620  ferre  tuos  arcus  inclusaque  tela  pharetra."" 
raota  dea  est  splssisque  ferens  e  nubibus  unara 
me  super  Inieclt.     lustrat  callglne  tectam 
Amnis  et  ignarus  clrcura  cava  nubila  quaerlt, 
blsque  locura,  quo  me  dea  texerat,  inscius  amblt 

625  et  bls  ""io  Arethusa,  io  Arethusa!""  vocavit. 

quld  mlhi  tunc  anlmi  mlserae  fult?  anne  quod  agnae  est, 

si  qua  lupos  audlt  clrcum  stabula  aha  freraentes? 

aut  leporl,  qui  vepre  latens  hostilia  cernit 

ora  canura  nullosque  audet  dare  corpore  raotus? 

630  non  taraen  abscedit;  neque  enlra  vestlgla  cernit  m 

longius  ulla  pedum:  servat  nubemque  locuraque.  "' 

occupat  obsessos  sudor  mlhi  frigldus  artus, 
caeruleaeque  cadunt  toto  de  corpore  guttae. 
quaque  pedem  raovi,  manat  lacus,  eque  capIUis 

635  ros  cadlt;  et  cltius,  quam  nunc  tibl  facta  renarro, 
in  latices  rautor.     sed  enira  cognoscit  amatas 
Amnis  aquas,  positoque  viri,  quod  sumpserat,  ore 
vertltur  in  proprias,  ut  se  raihi  raisceat,  undas. 
Delia  rupit  humum,  caesisque  ego  mersa  cavernls 

640  advehor  Ortygiam,  quae  rae  cognoraine  dlvae 
grata  ralhl  superas  eduxit  prlraa  sub  auras."' 

Hac  Arethusa  tenus.   geralnos  dea  fertilis  angues  {Tripto- 
curribus  adraovlt  frenlsque  coercuit  ora,  lemus.y 

et  raediura  caeli  terraeque  per  aera  vecta  est 

645  atque  levera  currum  Trltonlda  ralslt  in  urbem 
Trlptolerao.     partiraque  rudi  data  seralna  lusslt 
spargere  humo,  partlm  post  tempora  longa  recultae. 
iam  super  Europen  subllmls  et  Aslda  terrara 
vectus  erat  iuvenis:  Scythicas  advertltur  oras. 

650  rex  ibi  Lyncus  erat.     regls  sublt  ille  Penates. 
qua  veniat,  causaraque  viae  noraenque  rogatus 
et  patrlam  "'patria  est  clarae  mihi,"'  dlxlt,  '"Athenae; 
Triptoleraus  noraen.     veni  nec  puppe  per  undas, 
nec  pede  per  terras:  patult  mihi  pervius  aether. 


METAMORPHOSEON  LIB.  V.  611—678.  VI.  1—16.      89 

dona  fero  Cereris,  latos  quae  sparsa  per  agros  655 

fruffiferas  messes  alimentaque  mitia  reddant."* 

barbarus  invidit,  tantique  ut  muneris  auctor 

ipse  sit,  hospitio  recipit  somnoque  gravatum 

aggreditur  ferro.     conantem  figere  pectus 

lynca  Ceres  fecit,  rursusque  per  aera  iussit  660 

Mopsopium  iuvenem  sacros  agitare  iugales." 

Finierat  dictos  e  nobis  maxima  cantus.  Pierides  et 

at  nymphae  vicisse  deas  Helicona  colentea  Musae. 

concordi  dixere  sono.     convicia  victae 

cum  facerent,  "quoniam"  dixit  "certamine  vobis  665 

supplicium  meruisse  parum  est,  maledictaque  culpae 
additis,  et  non  est  patientia  libera  nobis: 
ibimus  in  poenas  et,  qua  vocat  ira,  sequemur." 
rident  Emathides  spemuntque  minacia  verba: 
conataeque  loqui  et  magno  clamore  protervas  670 

intentare  manus,  pennas  exire  per  ungues 
aspexere  suos,  operiri  bracchia  plumis: 
alteraque  alterius  rigido  concrescere  rostro 
ora  videt,  volucresque  novas  accedere  silvis. 
dumque  volunt  plangi,  per  bracchia  mota  levatae  675 

aere  pendebant,  nemorum  convicia,  picae. 
nunc  quoque  in  alitibus  facundia  prisca  remansit 
raucaque  garrulitas  studiumque  immane  loquendi.' 


LIBER  SEXTUS. 

Praebuerat  dictis  Tritonia  talibus  aures,  Pallas  et 

carminaque  Aonidum  iustamque  probaverat  iram.       Arachne. 

tum  secum  'laudare  parum  est:  laudemur  et  ipsae, 

numina  nec  sperni  sine  poena  nostra  sinamus,' 

Maeoniaeque  animum  fatis  intendit  Arachnes,  5 

quam  sibi  lanificae  non  cedere  laudibus  artis 

audierat.     non  illa  loco  nec  origine  gentis 

clara,  sed  arte  fuit.     pater  huic  Colophonius  Idmon 

Phocaico  bibulas  tinguebat  murice  lanas. 

occiderat  mater:  sed  et  haec  de  plebe  suoque  10 

aequa  viro  fuerat.     Lydas  tamen  illa  per  urbes 

quaesierat  studio  nomen  memorabile,  quamvis 

orta  domo  parva  parvis  habitabat  Hypaepis. 

huius  ut  aspicerent  opus  admirabile,  saepe 

deseruere  sui  nymphae  vineta  Timoli,  16 

deseruere  suas  nymphae  Pactolides  undas. 


90  P.  OVIDII  NASONIS 

nec  factas  solum  vestes  spectare  luvabat; 

tum  quoque,  cum  fierent:  tantus  decor  adfuit  arti. 

eive  rudem  primos  lanam  glomerabat  in  orbes, 

20  seu  digitis  subigebat  opus  repetitaque  longo 
vellera  mollibat  nebulas  aequantia  tractu, 
sive  levi  teretem  versabat  pollice  fusum, 
eeu  pingebat  acu:  scires  a  Pallade  doctam. 
quod  tamen  ipsa  negat,  tantaque  ofFensa  magistra 

25  *certet'  ait  *mecum.     nihil  est,  quod  victa  recusem.' 
Pallas  anum  simuiat  falsosque  in  tempora  canos 
addit  et  infirmos  baculo  quoque  sustinet  artus. 
tum  sic  orsa  loqui:  *non  omnia  grandior  aetas, 
quae  fugiamus,  habet:  seris  venit  usus  ab  annis. 

SO  consilium  ne  sperne  meum.     tibi  fama  petatur 
inter  mortales  faciendae  maxima  lanae: 
cede  deae  veniamque  tuis,  temeraria,  dictis 
supplice  voce  roga.     veniam  dabit  illa  roganti.* 
aspicit  hanc  torvis,  inceptaque  fila  relinquit, 

S5  vixque  manum  retinens,  confessaque  vultibus  iram 
talibus  obscuram  resecuta  est  Pallada  dictis: 
^mentis  inops  longaque  venis  confecta  senecta. 
et  nimium  vixisse  diu  nocet.     audiat  istas, 
si  qua  tibi  nurus  est,  si  qua  est  tibi  filia,  voces. 

40  consilii  satis  est  in  me  mihi.     neve  monendo 
profecisse  putes:  eadem  est  sententia  nobis. 
cur  non  ipsa  venit?  cur  haec  certamina  vitat?' 
tum  dea  'venitl'  ait  formamque  removit  anilem 
Palladaque  exhibuit.     venerantur  numina  nymphae 

45  Mygdonidesque  nurus:  sola  est  non  territa  virgo. 
sed  tamen  erubuit,  subitusque  invita  notavit 
ora  rubor  rursusque  evanuit:  ut  solet  aer 
purpureus  fieri,  cum  primum  aurora  movetur, 
et  breve  post  tempus  candescere  solis  ab  ortu. 

50  perstat  in  incepto,  stolidaeque  cupidine  palmae 
in  sua  fata  ruit.     neque  enim  love  nata  recusat 
nec  monet  ulterius  nec  iam  certamina  differt. 
haud  mora,  consistunt  diversis  partibus  ambae 
et  gracili  geminas  intendunt  stamine  telas. 

55  tela  iugo  vincta  est,  stamen  secernit  harundo, 
inseritur  medium  radiis  subtemen  acutis, 
quod  digiti  expediunt,  atque  inter  stamina  ductum 
percusso  feriunt  insecti  pectine  dentes. 
utraque  festinat,  cinctaeque  ad  pectora  vestes 

60  bracchia  docta  movent,  studio  fallente  laborera. 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  VI.  17—104.  91 


illic  et  Tyrium  quae  purpura  sensit  aenum 

texitur,  et  tenues  parvi  discriminis  urabrae: 

qualis  ab  imbre  solet  percussis  solibus  arcus 

inficere  ingenti  longum  curvamine  caelum, 

in  quo  diversi  niteant  cum  mille  colores,  65 

transitus  ipse  tamen  spectantia  lumina  fallit: 

usque  adeo  quod  tangit  idem  est;  tamen  ultima  distant. 

illic  et  lentum  filis  immittitur  aurum, 

et  vetus  in  tela  deducitur  argumentum. 

Cecropia  Pallas  scopulum  Mavortis  in  arce  70 

pingit  et  antiquam  de  terrae  nomine  litem. 

bis  sex  caelestes  medio  love  sedibus  altis 

augusta  gravitate  sedent;  sua  quemque  deorum 

inscribit  facies;  lovis  est  regalis  imago. 

stare  deum  pelagi  longoque  ferire  tridente  75 

aspera  saxa  facit,  medioque  e  vulnere  saxi 

exiluisse  fretum,  quo  pignore  vindicet  urbem. 

at  sibi  dat  clipeum,  dat  acutae  cuspidis  hastam, 

dat  galeam  capiti;  defenditur  aegide  pectus: 

percussamque  sua  simulat  de  cuspide  terram  80 

edere  cum  bacis  fetum  canentis  olivae; 

mirarique  deos.     operi  victoria  finis. 

ut  tamen  exemplis  intellegat  aemula  laudis, 

quod  pretium  speret  pro  tam  furialibus  ausis, 

quattuor  in  partes  certamina  quattuor  addit  85 

clara  colore  suo,  brevibus  distincta  sigillis. 

Threiciam  Rhodopen  habet  angulus  unus  et  Haemon, 

nunc  gelidos  montes,  mortalia  corpora  quondam, 

nomina  summorum  sibi  qui  tribuere  deorum. 

altera  Pygmaeae  fatum  miserabile  matris  90 

pars  habet.     hanc  luno  victam  certamine  iussit 

€sse  gruem  populisque  suis  indicere  bellum. 

pinxit  et  Antigonen  ausam  contendere  quondam 

cum  magni  consorte  lovis;  quam  regia  luno 

in  volucrem  vertit.     nec  profuit  Ilion  illi  95 

Laomedonve  pater,  sumptis  quin  candida  pennis 

ipsa  sibi  plaudat  crepitante  ciconia  rostro. 

qui  superest  solus  Cinyran  habet  angulus  orbum: 

isque  gradus  templi,  natarum  membra  suarum, 

amplectens  saxoque  iacens  lacrimare  videtur.  100 

circuit  extremas  oleis  pacalibus  oras. 

is  modus  est,  operisque  sua  facit  arbore  finem. 

Maeonis  elusam  designat  imagine  tauri 
Europam.     verum  taurum,  freta  vera  putares. 


92  P.  OVIDII  NASONIS 

105  ipsa  videbatur  terras  spectare  rellctas 
et  comites  clamare  suas  tactumque  vereri 
assilientis  aquae  timidasque  reducere  plantas. 
fecit  et  Asterien  aquila  luctante  teneri: 
fecit  olorinis  Ledam  recubare  sub  alis: 

110  addidit,  ut  Satyri  celatus  imagine  pulchram 
luppiter  implerit  gemino  Nycteida  fetu, 
Amphitryon  fuerit,  cum  te,  Tirynthia,  cepit, 
aureus  ut  Danaen,  Asopida  luserit  ignis, 
Mnemosynen  pastor,  varius  Deoida  serpens. 

115  te  quoque  mutatum  torvo,  Neptune,  iuvenco 
virgine  in  Aeolia  posuit.     tu  visus  Enipeus 
gignis  Aloidas,  aries  Bisahida  fallis; 
et  te  flava  comas  frugum  mitissima  mater 
sensit  equum,  sensit  volucrem  crinita  cokibris 

120  mater  equi  volucris,  sensit  delphina  Melantho. 
omnibus  his  faciemque  suam  faciemque  locorum 
reddidit.     est  illic  agrestis  imagine  Phoebus, 
utque  modo  accipitris  pennas,  modo  terga  leonis 
gesserit,  ut  pastor  Macareida  luserit  Issen. 

125  Liber  ut  Erigonen  falsa  deceperit  uva, 

ut  Saturnus  equo  geminum  Chirona  crearit. 
uhima  pars  telae  tenui  circumdata  limbo 
nexilibus  flores  hederis  habet  intertextos. 
non  illud  Pallas,  non  illud  carpere  livor 

130  possit  opus.     doluit  successu  flava  virago 
et  rupit  pictas,  caelestia  crimina,  vestes: 
utque  Cytoriaco  radium  de  monte  tenebat, 
ter  quater  Idmoniae  frontem  percussit  Arachnes. 
non  tulit  infelix  laqueoque  animosa  ligavit 

135  guttura.     pendentem  Pallas  miserata  levavit 

atque  ita  'vive  quidem,  pende  tamen,  improba'  dixit: 
*]exque  eadem  poenae,  ne  sis  secura  futuri, 
dicta  tuo  generi  serisque  nepotibus  esto.' 
post  ea  discedens  sucis  Hecateidos  herbae 
140  sparsit.     et  extemplo  tristi  medicamine  tactae 
defluxere  comae,  cum  quis  et  naris  et  aures, 
fitque  caput  minimum.     toto  quoque  corpore  parva  estr 
in  latere  exiles  digiti  pro  cruribus  haerent, 
cetera  venter  habet.     de  quo  tamen  illa  remittit 
145  stamen,  et  antiquas  exercet  aranea  telas. 

Lydia  tota  fremit,  Phrygiaeque  per  oppida  facti  Niohe, 
rumor  it  et  magnum  sermonibus  occupat  orbem. 
ante  suos  Niobe  thalamos  cognoverat  illam, 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  VI.  105-192.  93 


tum  cum  Maeoniam  vlrgo  Sipylumque  colebat: 

nec  tamen  admonita  est  poena  popularis  Arachnes  150 

cedere  caelitibus  verbisque  minoribus  uti. 

multa  dabant  animos.     sed  enim  nec  coniugis  artes, 

nec  genus  amborum  magnique  potentia  regni 

gic  placuere  illi  (quamvis  ea  cuncta  placerent), 

ut  sua  progenies.     et  felicissima  matrum  155 

dicta  foret  Niobe,  si  non  sibi  visa  fuisset. 

nam  sata  Tiresia  venturi  praescia  Manto 

per  medias  fuerat,  divino  concita  motu, 

vaticinata  vias:  'Ismenides,  ite  frequentes 

et  date  Latonae  Latonigenisque  duobus  160 

cum  prece  tura  pia  lauroque  innectite  crinem! 

ore  meo  Latona  iubet.'     paretur,  et  omnes 

Thebaides  iussis  sua  tempora  frondibus  ornant, 

turaque  dant  sanctis  et  verba  precantia  flammis. 

ecce  venit  comitum  Niobe  celeberrima  turba,  165 

vestibus  intexto  Phrygiis  spectabilis  auro, 

et,  quantum  ira  slnit,  formosa,  movensque  decoro 

cum  capite  immlssos  umerum  per  utrumque  capillos. 

constltlt.     utque  oculos  circumtullt  alta  superbos, 

*quis  furor,  audltos'  inquit  *praeponere  visis  170 

caelestes?  aut  cur  colltur  Latona  per  aras, 

numen  adhuc  slne  ture  meum  est?  mihi  Tantalus  auctor, 

cui  llcult  soll  superorum  tangere  mensas; 

Pleiadum  soror  est  genetrlx  mea;  maxlmus  Atlas 

est  avus,  aetherium  qui  fert  cerviclbus  axem;  175 

luppiter  alter  avus:  socero  quoque  glorior  IIlo. 

me  gentes  metuunt  Phryglae,  me  regia  Gadmi 

sub  domlna  est,  fidlbusque  mei  commlssa  marlti 

moenia  cum  populls  a  raeque  vlroque  reguntur. 

in  quamcumque  domus  advertl  lumina  partem,  180 

immensae  spectantur  opes.     accedlt  eodem 

digna  dea  facies.     huc  natas  adice  septem 

et  totidem  iuvenes,  et  mox  generosque  nurusque. 

quaerlte  nunc,  habeat  quam  nostra  superbla  causam, 

nesclo  quoque  audete  satam  Titanlda  Coeo  185 

Latonam  praeferre  mihl,  cul  maxlma  quondam 

exiguam  sedem  parlturae  terra  negavlt! 

nec  caelo  nec  humo  nec  aquis  dea  vestra  recepta  estj 

exul  erat  mundi,  donec  mlserata  vagantem 

"hospita  tu  terrls  erras,  ego"  dlxlt  "in  undis,"  190 

instabllemque  locum  Delos  dedit.     illa  duorum 

facta  parens:  uteri  pars  haec  est  septima  nostri. 


94  P.  OVIDU  NASONIS 

sum  felix:  quis  enim  neget  hoc?  felixque  manebo; 
hoc  quoque  quis  dubitet?  tutam  me  copia  fecit. 

195  maior  sum,  quam  cui  possit  Fortuna  nocere: 
multaque  ut  eripiat,  multo  mihi  plura  relinquet. 
excessere  metum  mea  iam  bona.     fingite  demi 
huic  aliquid  populo  natorum  posse  meorum, 
non  tamen  ad  numerum  redigar  spoliata  duorum, 

200  Latonae  turbam.     quae  quantum  distat  ab  orba? 
ite,  satis,  properate,  sacri  est,  laurumque  capillis 
ponite.'     deponunt  et  sacra  infecta  relinquunt, 
quodque  licet,  tacito  venerantur  murmure  numen. 
indignata  dea  est,  summoque  in  vertice  Cynthi 

205  tahbus  est  dictis  gemina  cum  prole  locuta: 
*en  ego  vestra  parens,  vobis  animosa  creatis 
et,  nisi  lunoni,  nuUi  cessura  dearum, 
an  dea  sim,  dubitor!  perque  omnia  saecula  cultis 
arceor,  o  nati,  nisi  vos  succurritis,  aris. 

210  nec  dolor  hic  solus.     diro  convicia  facto 
Tantalis  adiecit  vosque  est  postponere  natis 
ausa  suis  et  me,  quod  in  ipsam  reccidat,  orbam 
dixit  et  exhibuit  linguam  scelerata  patemam.' 
adiectura  preces  erat  his  Latona  relatis: 

215  *desine'  Phoebus  ait,  *poenae  mora  longa  querela  est.* 
dixit  idem  Phoebe;  celerique  per  aera  lapsu 
contigerant  tecti  Cadmeida  nubibus  arcem. 
planus  erat  lateque  patens  prope  moenia  campus, 
assiduis  pulsatus  equis,  ubi  turba  rotarum 

220  duraque  moUierat  subiectas  ungula  glaebas. 
pars  ibi  de  septem  genitis  Amphione  fortes 
conscendunt  in  equos  Tyrioque  rubentia  suco 
terga  premunt  auroque  graves  moderantur  habenas. 
e  quibus  Ismenus,  qui  matri  sarcina  quondam 

225  prima  suae  fuerat,  dum  certum  flectit  in  orbem 
quadrupedis  cursus  spumantiaque  ora  coercet, 
'ei  mihi!'  conclamat  medioque  in  pectore  fixa 
tela  gerit,  frenisque  manu  moriente  remissis 
in  latus  a  dextro  paulatim  defluit  armo. 

230  proximus,  audito  sonitu  per  inane  pharetrae, 
frena  dabat  Sipylus:  veluti  cum  praescius  imbris 
nube  fugit  visa  pendentiaque  undique  rector 
carbasa  deducit,  ne  qua  levis  effluat  aura. 
frena  tamen  dantem  non  evitabile  telum 

235  consequitur,  summaque  tremens  cervice  sagitta 
haesit,  et  extabat  crudum  de  gutture  ferrum. 


METAMORPHOSEON  LIB.  VI.  193—280.  95 

le,  ut  erat  pronus,  per  crura  admissa  iubasque 
'volvitur  et  calido  tellurem  sanguine  foedat. 
Phaedimus  infelix  et  aviti  nominis  heres 
Tantalus,  ut  solito  finera  imposuere  labori,  240 

transierant  ad  opus  nitidae  iuvenale  palaestrae: 
et  iam  contulerant  arto  luctantia  nexu 
pectora  pectoribus,  cum  tento  concita  nervo, 
sicut  erant  iuncti,  traiecit  utrumque  sagitta. 
ingemuere  simul,  simul  incurvata  dolore  24> 

membra  solo  posuere,  simul  suprema  iacentes 
lumina  versarunt,  animam  simul  exalarunt. 
aspicit  Alphenor,  laniataque  pectora  plangens 
advolat,  ut  gelidos  complexibus  allevet  artus, 
inque  pio  cadit  officio.     nam  Delius  illi  250 

intima  fatifero  rupit  praecordia  ferro. 
quod  simul  eductum,  pars  est  pulmonis  in  hamis 
eruta,  cumque  anima  cruor  est  effusus  in  auras. 
at  non  intonsum  simplex  Damasichthona  vulnus 
afficit.     ictus  erat,  qua  crus  esse  incipit,  et  qua  255- 

mollia  nervosus  facit  intemodia  poples. 
dumque  manu  temptat  trahere  exitiabile  telum, 
altera  per  iugulum  pennis  tenus  acta  sagitta  est. 
expulit  hanc  sanguis,  seque  eiaculatus  in  altum 
emicat  et  longe  terebrata  prosilit  aura.  260 

ultimus  Ilioneus  non  profectura  precando 
bracchia  sustulerat,  *di'que  *o  communiter  omnes,' 
dixerat,  ignarus  non  omnes  esse  rogandos, 
'parcite!'  motus  erat,  cum  iam  revocabile  telum 
non  fuit,  Arcitenens.     minimo  tamen  occidit  ille  265^ 

vulnere,  non  alte  percusso  corde  sagitta. 

Fama  mali  populique  dolor  lacrimaeque  suorum 
tam  subitae  matrem  certam  fecere  ruinae 
mirantem  potuisse,  irascentemque,  quod  ausi 
hoc  essent  superi,  quod  tantum  iuris  haberent.  270 

nam  pater  Amphion  ferro  per  pectus  adacto 
finierat  moriens  pariter  cum  luce  dolorem. 
heu  quantum  haec  Niobe  Niobe  distabat  ab  illa, 
quae  modo  Latois  populum  summoverat  aris 
et  mediam  tulerat  gressus  resupina  per  urbem,  275 

invidiosa  suis,  at  nunc  miseranda  vel  hostil 
corporibus  gelidis  incumbit  et  ordine  nullo 
oscula  dispensat  natos  suprema  per  omnes. 
a  quibus  ad  caelum  liventia  bracchia  tollens 
*pa8cere,  crudelis,  nostro,  Latona,  dolore,  280 


96  P.  OVmn  NASONIS 

pascere'  ait,  *satlaque  meo  tua  pectora  luctu. 
[corque  ferum  satia'  dixit:  *per  funera  septera] 
efferor.     exulta  victrixque,  inimica,  triumphal 
cur  autem  victrix?  miserae  mihi  plura  supersunt, 

285  quam  tibi  felici.     post  tot  quoque  funera  vinco.' 
dixerat,  et  sonuit  contento  nervus  ab  arcu: 
qui  praeter  Nioben  unam  conterruit  omnes; 
illa  malo  est  audax.     stabant  cum  vestibus  atris 
ante  toros  fratrum  demisso  crine  sorores. 

290  e  quibus  una  trahens  haerentia  viscere  tela 
imposito  fratri  moribunda  relanguit  ore. 
altera  solari  miseram  conata  parentem 
conticuit  subito  duplicataque  vulnere  caeco  est. 
[oraque  compressit,  nisi  postquam  spiritus  ibat.] 

295  haec  frustra  fugiens  coUabitur:  illa  sorori 
immoritur:  latet  haec:  illam  trepidare  videres. 
sexque  datis  leto  diversaque  vulnera  passis 
ultima  restabat.     quam  toto  corpore  mater, 
tota  veste  tegens  'unam  minimamque  relinque! 

800  de  multis  minimam  posco'  clamavit  'et  unam.' 

dumque  rogat,  pro  qua  rogat,  occidit.     orba  resedit 
exanimes  inter  natos  natasque  virumque, 
deriguitque  malis.     nullos  movet  aura  capillos, 
in  vultu  color  est  sine  sanguine,  lumina  maestis 

305  stant  immota  genis;  nihil  est  in  imagine  vivum. 
ipsa  quoque  interius  cum  duro  lingua  palato 
congelat,  et  venae  desistunt  posse  moveri. 
nec  flecti  cervix,  nec  bracchia  reddere  motus, 
nec  pes  ire  potest;  intra  quoque  viscera  saxum  est, 

810  flet  tamen,  et  validi  circumdata  turbine  venti 
in  patriam  rapta  est.     ibi  fixa  cacumine  montis 
liquitur,  et  lacrimas  etiam  nunc  marmora  manant. 

Tunc  vero  cuncti  manifestam  numinis  iram        Agrestes 
femina  virque  timent,  cultuque  impensius  omnes       Lycii. 

815  magna  gemelliparae  venerantur  numina  divae. 
utque  fit,  a  facto  propiore  priora  renarrant. 
e  quibus  unus  ait:  'Lyciae  quoque  fertilis  agris 
non  impune  deam  veteres  sprevere  coloni. 
res  obscura  quidem  est  ignobilitate  virorum, 

320  mira  tamen.     vidi  praesens  stagnumque  locumque 
prodigio  notum.     nam  me  iam  grandior  aevo 
impatiensque  viae  genitor  deducere  lectos 
iusserat  inde  boves,  gentisque  illius  eunti 
ipse  ducem  dederat.     cum  quo  dum  pascua  lustro. 


METAMORPHOSEON  LIB.  VI.  281-368.  97 

€cce  lacu  medio  sacrorum  nigra  favilla  825 

a,ra  vetus  stabat,  tremulis  circumdata  cannis. 

restitit  et  pavido  'faveas  mihi'  murmure  dixit 

<lux  meus;  et  simili  'faveas'  ego  murmure  dixi. 

Naiadum  Faunine  foret  tamen  ara,  rogabam, 

indigenaeve  dei.     cum  talia  rettulit  hospes:  830 

*'non  hac,  o  iuvenis,  montanum  numen  in  ara  est. 

illa  suam  vocat  hanc,  cui  quondam  regia  coniunx 

orbem  interdixit,  quam  vix  erratica  Delos 

orantem  accepit,  tum  cum  levis  insula  nabat. 

illic  incumbens  cum  Palladis  arbore  palmae  835 

edidit  invita  geminos  Latona  noverca. 

hinc  quoque  lunonem  fugisse  puerpera  fertur 

inque  suo  portasse  sinu,  dno  numina,  natos. 

iamque  Chimaeriferae,  cum  sol  gravis  ureret  arva, 

finibus  in  Lyciae  longo  dea  fessa  labore  840 

fiidereo  siccata  sitim  coUegit  ab  aestu: 

«beraque  ebiberant  avidi  Tactantia  nati. 

forte  lacum  mediocris  aquae  prospexit  in  imis 

vallibus.     agrestes  illic  fruticosa  legebant 

vimina  cum  iuncis  gratamque  paludibus  ulvam.  845 

accessit  positoque  genu  Titania  terram 

pressit,  ut  hauriret  gelidos  potura  liquores. 

rustica  turba  vetat.     dea  sic  adfata  vetantes: 

***quid  prohibetis  aquis?  usus  communis  aquarura  est. 

nec  solem  proprium  natura  nec  aera  fecit  350 

nec  tenues  undas:  ad  publica  munera  veni. 

quae  tamen  ut  detis,  supplex  peto.     non  ego  nostros 

abluere  hic  artus  lassataque  membra  parabam, 

sed  relevare  sitim.     caret  os  umore  loquentis, 

€t  fauces  arent,  vixque  est  via  vocis  in  illis.  855 

haustus  aquae  mihi  nectar  erit,  vitamque  fatebor 

accepisse  simul:  vitam  dederitis  in  unda. 

hi  quoque  vos  moveant,  qui  nostro  bracchia  tendunt 

parva  sinu.'"     et  casu  tendebant  bracchia  nati. 

quem  non  blanda  deae  potuissent  verba  movere?  860 

hi  tamen  orantem  perstant  prohibere,  minasque, 

ni  procul  abscedat,  conviciaque  insuper  addunt. 

nec  satis  est:  ipsos  etiam  pedibusque  manuque 

turbavere  lacus,  imoque  e  gurgite  mollem 

huc  illuc  limum  saltu  movere  maligno.  865 

dlistulit  ira  sitim.     neque  enim  iam  filia  Coei 

flupplicat  indignis  nec  dicere  sustinet  ultra 

verba  minora  dea,  toUensque  ad  sidera  palmas 


98  P.  OVIDII  NASONIS 

'"aetemum  stagno'"  dixit  "'vivatis  in  istol"* 

370  eveniunt  optata  deae.     iuvat  esse  sub  undis 
et  modo  tota  cava  submergere  membra  palude, 
nunc  proferre  caput,  summo  modo  gurgite  nare, 
saepe  super  ripam  stagni  consistere,  saepe 
in  gelidos  resilire  lacus.     et  nunc  quoque  turpes 

375  litibus  exercent  linguas,  pulsoque  pudore, 

quamvis  sint  sub  aqua,  sub  aqua  maledicere  temptant. 
vox  quoque  iam  rauca  est,  inflataque  coUa  tumescunt, 
ipsaque  dilatant  patulos  convicia  rictus. 
terga  caput  tangunt;  colla  intercepta  videntur; 

380  spina  viret;  venter,  pars  maxima  corporis,  albet: 
limosoque  novae  saliunt  in  gurgite  ranae". 

Sic  ubi  nescio  quis  Lycia  de  gente  virorum      Marsyas. 
rettulit  exitium,  Satyri  reminiscitur  alter, 
quem  Tritoniaca  Latous  harundine  victum 

385  aiFecit  poena.     *quid  me  mihi  detrahis?'  inquit: 
*a!  piget,  a!  non  est'  clamabat  'tibia  tanti!' 
clamanti  cutis  est  summos  direpta  per  artus, 
nec  quicquam  nisi  vulnus  erat.     cruor  undlque  manat, 
detectique  patent  nervi,  trepidaeque  sine  ulla 

390  pelle  micant  venae.     salientia  viscera  posses 
et  perlucentes  numerare  in  pectore  fibras. 
illum  ruricolae,  silvarum  numina,  Fauni 
et  Satyri  fratres  et  tunc  quoque  carus  Olympus 
et  nymphae  flerunt,  et  quisquis  montibus  ilhs 

395  lanigerosque  greges  armentaque  bucera  pavit. 
fertilis  immaduit  madefactaque  terra  caducas 
concepit  lacrimas  ac  venis  perbibit  imis. 
quas  ubi  fecit  aquam,  vacuas  emisit  in  auras.  i 

inde  petens  rapidum  ripis  declivibus  aequor  t 

400  Marsya  nomen  habet,  Phrygiae  liquidissimus  amnis. 

TaUbus  extemplo  redit  ad  praesentia  dictis  Pelops. 

vulgus  et  extinctum  cum  stirpe  Amphiona  higet. 
raater  in  invidia  est.     hanc  tunc  quoque  dicitur  unus 
flesse  Pelops,  umeroque,  suas  a  pectore  postquam  g 

405  deduxit  vestes,  ebur  ostendisse  sinistro.  -^ 

concolor  hic  umerus  nascendi  tempore  dextro 
corporeusque  fuit.     manibus  mox  caesa  paternis 
membra  ferunt  iunxisse  deos.     aliisque  repertis, 
qui  locus  est  iuguli  medius  summique  lacerti, 

410  defuit.     impositum  est  non  comparentis  in  usura 

partis  ebur,  factoque  Pelops  fuit  integer  illo.        Progne  et 
Finitimi  proceres  coeunt,  urbesque  propinquae  PMlomela. 


METAMOKPHOSEON  LIB.  VI.  369—456.  99 

oravere  suos  ire  ad  solacia  reges, 
Argosque  et  Sparte  Pelopeiadesque  Mycenae 
( t  uondum  torvae  Calydon  invisa  Dianae  415 

'Jrchomenosque  ferax  et  nobilis  aere  Corinthus 
Messeneque  ferox  Patraeque  humilesque  Cleonae 
et  Xelea  Pylos  neque  adhuc  Pittheia  Troezen, 
ijuaeque  urbes  aliae  bimari  clauduntur  ab  Isthmo, 
exteriusque  sitae  bimari  spectantur  ab  Isthmo.  420 

credere  quis  posset?   solae  cessastis  Athenae. 
obstitit  officio  bellum,  subvectaque  ponto 
barbara  Mopsopios  terrebant  agmina  muros. 
Threicius  Tereus  haec  auxiliaribus  armis 
fuderat  et  clarum  vincendo  nomen  habebat:  425 

quem  sibi  Pandion  opibusque  virisque  potentem 
er  genus  a  magno  ducentem  forte  Gradivo 
(onubio  Prognes  iunxit.     non  pronuba  luno, 
uon  Hymenaeus  adest,  non  illi  Gratia  lecto: 
Eumenides  tenuere  faces  de  funere  raptas,  430 

Eumenides  stravere  torum;  tectoque  profanus 
incubuit  bubo  thalamique  in  culmine  sedit. 
hac  ave  coniuncti  Progne  Tereusque  parentes 
liac  ave  sunt  facti.     gratata  est  scihcet  illis 
Thracia,  disque  ipsi  grates  egere,  diemque,  435 

quaque  data  est  claro  Pandione  nata  tjranno, 
quaque  erat  ortus  Itys,  festum  iussere  vocari. 
usque  adeo  latet  utilitas.     iam  tempora  Titan 
quinque  per  autumnos  repetiti  duxerat  anni: 
cum  blandita  viro  Progne  *si  gratia'  dixit  440 

'ulla  mea  est,  vel  me  visendae  mitte  sorori, 
vel  soror  huc  veniat.     redituram  tempore  parvo 
•omittes  socero.     magni  mihi  muneris  instar 
manam  vidisse  dabis.'     iubet  ille  carinas 
m  freta  deduci,  veloque  et  remige  portus  445 

Cecropios  intrat  Piraeaque  litora  tangit. 
ut  primum  soceri  data  copia,  dextera  dextrae 
iungitur,  et  fausto  committitur  omine  sermo. 
jcoeperat,  adventus  causam,  mandata  referre 
'coniugiB  et  celeres  missae  spondere  recursus:  450 

ecce  venit  magno  dives  Philomela  paratu, 
divitior  forma:  quales  audire  solemus 
Xaidas  et  Dryadas  mediis  incedere  silvis, 
i\  modo  des  illis  cultus  similesque  paratus. 
j  Qon  secus  exarsit  conspecta  virgine  Tereus,  455 

^uam  si  quis  canis  ignem  supponat  aristis 

7» 


100  P.  OVIDn  NASONIS 

aut  frondem  positasque  cremet  fenllibus  herbas. 
digna  quidem  facies;  sed  et  hunc  innata  libido 
exstimulat,  pronumque  genus  regionibus  illis 

460  in  Venerem  est:  flagrat  vitio  gentisque  suoque. 
impetus  est  illi,  comitum  corrumpere  curam 
nutricisque  fidem,  nec  non  ingentibus  ipsara 
soUicitare  datis  totumque  impendere  regnum, 
aut  rapere  et  saevo  raptam  defendere  bello: 

4G5  et  nihil  est,  quod  non  efFreno  captus  amore 
ausit;  nec  capiunt  inclusas  pectora  flammas. 
iamque  moras  male  fert  cupidoque  revertitur  ore 
ad  mandata  Prognes  et  agit  sua  vota  sub  illa. 
facundum  faciebat  amor;  quotiensque  rogabat 

470  ulterius  iusto,  Prognen  ita  velle  ferebat. 

addidit  et  lacrimas,  tanquam  mandasset  et  illas. 
pro  superi,  quantum  mortalia  pectora  caecae 
noctis  habent!  ipso  sceleris  molimine  Tereus 
creditur  esse  pius  laudemque  a  crimine  sumit. 

475  quid  quod  idem  Philomela  cupit  patriosque  lacertis 
blanda  tenens  umeros,  ut  eat  visura  sororem, 
perque  suam  contraque  suam  petit  ipsa  salutem! 
spectat  eam  Tereus  praecontrectatque  videndo 
osculaque  et  coUo  circumdata  bracchia  cernens 

480  omnia  pro  stimulis  facibusque  ciboque  furoris 
accipit,  et  quotiens  amplectitur  illa  parentem, 
esse  parens  vellet:  neque  enim  minus  impius  esset. 
vincitur  ambarum  genitor  prece.     gaudet  agitque 
illa  patri  grates,  et  successisse  duabus 

485  id  putat  infelix,  quod  erit  lugubre  duabus. 
iam  labor  exiguus  Phoebo  restabat,  equique 
pulsabant  pedibus  spatium  declivis  Olympi. 
regales  epulae  mensis  et  Bacchus  in  auro 
ponitur;  hinc  placido  dantur  sua  corpora  somno. 

490  at  rex  Odrysius,  quamvis  secessit,  in  illa 

aestuat;  et  repetens  faciem  motusque  manusque 
qualia  vult  fingit  quae  nondum  vidit;  et  ignes 
ipse  suos  nutrit,  cura  removente  soporem. 
lux  erat,  et  generi  dextram  complexus  euntis 

495  Pandion  comitem  lacrimis  commendat  obortis: 
*hanc  ego,  care  gener,  quoniam  pia  causa  coegit, 
et  voluere  ambae,  voluisti  tu  quoque,  Tereu, 
do  tibi.     perque  fidem  cognataque  pectora  supplex, 
per  superos  oro,  patrio  ut  tuearis  amore, 

500  et  mihi  sollicitae  lenimen  dulce  senectae 


METAMOKPHOSEON  LIB.  VI.  457—544.  101 

quam  primum  (omnis  erit  nobis  mora  longa)  remlttas. 

tu  quoque  quam  primum  (satis  est  procul  esse  sororem), 

si  pietas  ulla  est,  ad  me,  Philomela,  redito.' 

niandabat  pariterque  suae  dabat  oscula  natae, 

et  lacrimae  mites  inter  mandata  cadebant.  605 

utque  fide  pignus  dextras  utriusque  poposcit 

inter  seque  datas  iunxit,  natamque  nepotemque 

absentes  pro  se  memori  rogat  ore  salutent: 

snpremumque  *vale'  pleno  singultibus  ore 

\\x  dixit  timuitque  suae  praesagia  mentis.  510 

ut  semel  imposita  est  pictae  Philomela  carinae, 

iulmotumque  fretum  remis,  tellusque  repulsa  est, 

•vicimus!'  exclamat,  *mecum  mea  vota  feruntur!' 

exultatque  et  vix  animo  sua  gaudia  differt 

barbarus  et  nusquam  lumen  detorquet  ab  illa.  615 

non  aliter,  quam  cum  pedibus  praedator  obuncis 

deposuit  nido  leporem  lovis  ales  in  alto: 

nulla  fuga  est  capto,  spectat  sua  praemia  raptor. 

iamque  iter  effectum,  iamque  in  sua  litora  fessis 

puppibus  exierant,  cum  rex  Pandione  natam  520 

in  stabula  alta  trahit  silvis  obscura  vetustis, 

atque  ibi  pallentem  trepidamque  et  cuncta  timentem 

et  iam  cum  lacrimis,  ubi  sit  germana,  rogantem 

includit,  fassusque  nefas  et  virginem  et  unam 

vi  superat,  frustra  clamato  saepe  parente,  525 

saepe  sorore  sua,  magnis  super  omnia  divis. 

illa  tremit,  velut  agna  pavens,  quae  saucia  cani 

ore  excussa  lupi  nondum  sibi  tuta  videtur: 

Titque  columba  suo  madefactis  sanguine  plumis 

horret  adhuc  avidosque  timet,  quibus  haeserat,  ungues.    530 

mox  ubi  mens  rediit,  passos  laniata  capillos, 

lugenti  similis,  caesis  plangore  lacertis, 

intendens  palmas  *o  diris  barbare  factisl 

o  crudehs!'  ait,  *nec  te  mandata  parentis 

cum  lacrimis  movere  piis,  nec  cura  sororis  535 

nec  mea  virginitas  nec  coniugialia  iura? 

omnia  turbasti:  paelex  ego  facta  sororis, 

tu  geminus  coniunx,  rion  sic  mihi  debita  Progne. 

quin  animam  hanc,  ne  quod  facinus  tibi,  perfide,  restet, 

eripis?  atque  utinam  fecisses  ante  nefandos  54q 

concubitus!  vacuas  habuissem  criminis  umbras. 

si  tamen  haec  superi  cernunt,  si  numina  divum 

sunt  aliquid,  si  non  perierunt  omnia  mecum, 

quandocumque  mihi  poenas  dabis.     ipsa,  pudore 


102  P.  OVIDII  NASONIS 

545  proiecto,  tua  facta  loquar:  si  copia  detur, 
in  populos  veniam ;  si  silvis  .clausa  tenebor, 
implebo  silvas  et  conscia  saxa  movebo: 
audiet  haec  aether  et  si  deus  ullus  in  illo  est.' 
talibus  ira  feri  postquam  commota  tyranni, 

650  nec  minor  hac  metus  est,  causa  stimulatus  utraque, 
quo  fuit  accinctus,  vagina  liberat  ensem, 
arreptamque  coma  flexis  post  terga  lacertis 
vincla  pati  cogit.     iugulum  Philomela  parabat 
spemque  suae  mortis  viso  conceperat  ense. 

655  ille  indignantem  et  nomen  patris  usque  vocantem 
luctantemque  loqui  comprensam  forcipe  linguam 
abstulit  ense  fero.     radix  micat  ultima  linguae, 
ipsa  iacet  terraeque  tremens  inmurmurat  atrae. 
utque  salire  solet  mutilatae  cauda  colubrae, 

5G0  palpitat  et  moriens  dominae  vestigia  quaerit. 

hoc  quoque  post  facinus  —  vix  ausim  credere  —  fertur 
saepe  sua  lacerum  repetisse  libidine  corpus. 
sustinet  ad  Prognen  post  talia  facta  reverti, 
coniuge  quae  viso  germanam  quaerit.     at  ille 

665  dat  gemitus  fictos  commentaque  funera  narrat. 
et  lacrimae  fecere  fidem.     velamina  Progne 
deripit  ex  umeris  auro  fulgentia  lato 
induiturque  atras  vestes  et  inane  sepulcrum 
constituit  falsisque  piacula  Manibus  infert 

670  et  luget  non  sic  lugendae  fata  sororis. 
signa  deus  bis  sex  acto  lustraverat  anno. 
quid  faciat  Philomela?  fugam  custodia  claudit; 
structa  rigent  solido  stabulorum  moenia  saxo; 
os  mutum  facti  caret  indice.     grande  doloris 

875  ingenium  est,  miserisque  venit  soUertia  rebus. 
stamina  barbarica  suspendit  callida  tela 
purpureasque  notas  filis  intexuit  albis, 
indicium  sceleris,  perfectaque  tradidit  uni, 
utque  ferat  dominae,  gestu  rogat.     illa  rogata 

S80  pertulit  ad  Prognen,  nec  scit  quid  tradat  in  illis. 
evolvit  vestes  saevi  matrona  tyranni 
germaneeque  suae  carmen  miserabile  legit 
et  (mirum  potuisse)  silet.     dolor  ora  repressit, 
verbaque  quaerenti  satis  indignantia  linguae 

585  defuerunt:  nec  flere  vacat,  sed  fasque  nefasque 
confusura  ruit,  poenaeque  in  imagine  tota  est. 

Tempus  erat,  quo  sacra  solent  trieterica  Bacchi 
Sithoniae  celebrare  nurus.     nox  conscia  sacris, 


METAMORPHOSEON  LIB.  VI.  545—633.  103 

nocte  sonat  Rhodope  tinnitibus  aeris  acuti; 

nocte  sua  est  egressa  domo-regina,  deique  690 

ritibus  instruitur  furialiaque  accipit  arma: 

vite  caput  tegitur,  lateri  cervina  sinistro 

vellera  dependent,  umero  levis  incubat  hasta. 

<3oncita  per  silvas  turba  comitante  suarum 

terribilis  Progne,  furiisque  agitata  doloris,  595 

Bacche,  tuas  simulat.     venit  ad  stabula  avia  tandem 

«xululatque  euhoeque  sonat  portasque  refringit 

germanamque  rapit  raptaeque  insignia  Bacchi 

induit  et  vultus  hederarum  frondibus  abdit 

attonitamque  trahens  intra  sua  moenia  ducit.  600 

ut  sensit  tetigisse  domum  Philomela  nefandara, 

horruit  infelix  totoque  expalluit  ore. 

nacta  locum  Progne  sacrorum  pignera  demit 

oraque  develat  miserae  pudibunda  sororis 

amplexumque  petit.     sed  non  attollere  contra  605 

sustinet  haec  oculos,  paelex  sibi  visa  sororis: 

deiectoque  in  humum  vultu  iurare  volenti 

testarique  deos,  per  vim  sibi  dedecus  illud 

illatum,  pro  voce  manus  fuit.     ardet  et  iram 

non  capit  ipsa  suam  Progne,  fletumque  sororis  610 

corripiens  'non  est  lacrimis  hic'  inquit  'agendum, 

sed  ferro,  sed  si  quid  habes,  quod  vincere  ferrum 

possit.     in  omne  nefas  ego  me,  germana,  paravi. 

aut  ego,  cuni  facibus  regalia  tecta  cremaro, 

artificem  mediis  immittam  Terea  flammis:  615 

aut  linguam  aut  oculos,  aut  quae  tibi  membra  pudorem 

abstulerunt,  ferro  rapiam:  aut  per  vulnera  mille 

sontem  animam  expellam.    magnum  quodcumque  paravi; 

quid  sit,  adhuc  dubito.'     peragit  dum  talia  Progne, 

ad  matrem  veniebat  Itys.     quid  possit,  ab  illo  620 

admonita  est.     oculisque  tuens  immitibus  'a,  quam 

es  similis  patri!'  dixit.     nec  plura  locuta 

triste  parat  facinus  tacitaque  exaestuat  ira. 

ut  tamen  accessit  natus  matrique  salutem 

attulit  et  parvis  adduxit  colla  lacertis  625 

raixtaque  blanditiis  puerilibus  oscula  iunxit, 

mota  quidem  est  genetrix,  infractaque  constitit  ira, 

invitique  oculi  lacrimis  raaduere  coactis. 

sed  simul  ex  nimia  mentem  pietate  labare 

sensit,  ab  hoc  iterum  est  ad  vultus  versa  sororis,  630 

inque  vicera  spectans  ambos  *cur  admovet'  inquit 

*alter  blanditias,  rapta  silet  altera  lingua? 

quam  vocat  hic  matrera,  cur  non  vocat  illa  sororem? 


104  P.  OVIDII  NASONIS 


i 


cui  sis  nupta,  vide,  Pandione  nata,  marito. 

635  degeneras:  scelus  est  pietas  in  coniuge  Tereo.* 
nec  mora:  traxit  Ityn,  veluti  Gangetica  cervae 
lactentem  fetum  per  silvas  tigris  opacas. 
utque  domus  altae  partem  tenuere  remotam, 
tendentemque  manus  et  iam  sua  fata  videntem 

640  et  *mater,  mater'  clamantem  et  colla  petentem 
ense  ferit  Progne,  lateri  qua  pectus  adhaeret, 
nec  vultum  vertit.     satis  illi  ad  fata  vel  unum 
vulnus  erat:  iugulum  ferro  Philomela  resolvit, 
vivaque  adhuc  animaeque  aliquid  retinentia  membra 

645  dilaniant.     pars  inde  cavis  exultat  aenis, 

pars  veribus  stridunt;  manant  penetralia  tabo. 
his  adhibet  coniunx  ignarum  Terea  mensis, 
et  patrii  moris  sacrum  mentita,  quod  uni 
fas  sit  adire  viro,  comites  famulosque  removit. 

650  ipse  sedens  solio  Tereus  sublimis  avito 

vescitur  inque  suam  sua  viscera  congerit  alvum. 
tantaque  nox  animi  est:  'Ityn  huc  accersite'  dixit. 
dissimulare  nequit  crudelia  gaudia  Progne: 
iamque  suae  cupiens  existere  nuntia  cladis 

655  'intus  habes,  quem  poscis'  ait.     circumspicit  ille, 
atque  ubi  sit,  quaerit.     quaerenti  iterumque  vocanti, 
sicut  erat  sparsis  furiali  caede  capillis, 
prosiluit  Ityisque  caput  Philomela  cruentum 
misit  in  ora  patris.     nec  tempore  maluit  ullo 

660  posse  loqui  et  mentis  testari  gaudia  dictis. 
Thracius  ingenti  mensas  clamore  repellit 
vipereasque  ciet  Stygia  de  valle  sorores; 
et  modo,  si  possit,  reserato  pectore  diras 
egerere  inde  dapes  demersaque  viscera  gestit: 

665  flet  modo  seque  vocat  bustum  miserabile  nati: 
nunc  sequitur  nudo  genitas  Pandione  ferro. 
corpora  Cecropidum  pennis  pendere  putares: 
pendebant  pennis.     quarum  petit  altera  silvas; 
altera  tecta  subit,  neque  adhuc  de  pectore  caedia 

670  excessere  notae,  signataque  sanguine  pluma  est. 
ille  dolore  suo  poenaeque  cupidine  velox 
vertitur  in  volucrem,  cui  stant  in  vertice  cristae,  ^ 

prominet  immodicum  pro  longa  cuspide  rostrum.  ; 

[nomen  epops  volucri;  facies  armata  videtur.] 

675      Hic  dolor  ante  diem  longaeque  extrema  senectae  ^^^- 
tempora  Tartareas  Pandiona  misit  ad  umbras.  "^"* 

sceptra  loci  rerumque  capit  moderamen  Erechtheus, 
iustitia  dubium  validisne  potentior  armis. 


METAMORPHOSEON  LIB.  VI.  634—721.  105 

quattuor  ille  quidem  iuvenes  totidemque  crearat 

femineae  sortis.     sed  erat  par  forma  duarum,  680 

e  quibus  Aeolides  Cephalus  te  coniuge  felix, 

Procri,  fuit:  Boreae  Tereus  Thracesque  nocebant: 

dilectaque  diu  caruit  deus  Orithyia, 

dum  rogat  et  precibus  mavult  quam  viribus  uti. 

ast  ubi  blanditiis  agitur  nihil,  horridus  ira,  685 

quae  solita  est  illi  nimiumque  domestica  vento, 

*et  merito'  dixit:  'quid  enim  mea  tela  reliqui, 

saevitiam  et  vires  iramque  animosque  minaces, 

admovique  preces,  quarum  me  dedecet  usus? 

apta  mihi  vis  est:  vi  tristia  nubila  pello,  690 

vi  freta  concutio  nodosaque  robora  verto 

induroque  nives  et  terras  grandine  pulso. 

idem  ego  cum  fratres  caelo  sum  nactus  aperto 

(nam  mihi  campus  is  est),  tanto  molimine  luctor, 

ut  medius  nostris  concursibus  insonet  aether,  69& 

exiliantque  cavis  elisi  nubibus  ignes. 

idem  ego  cum  subii  convexa  foramina  terrae, 

supposuique  ferox  imis  mea  terga  cavernis, 

sollicito  Manes  totumque  tremoribus  orbem. 

hac  ope  debueram  thalamos  petiisse;  socerque  70O 

non  orandus  erat  mihi  sed  faciendus  Erechtheus.* 

haec  Boreas  aut  his  non  inferiora  locutus 

excussit  pennas;  quarum  iactatibus  omnis 

adflata  est  tellus,  latumque  perhorruit  aequor. 

pulvereamque  trahens  per  summa  cacumina  pallam  70& 

verrit  humum,  pavidamque  metu  caligine  tectus 

Orithyian  amans  fulvis  amplectitur  alis. 

dum  volat,  arserunt  agitati  fortius  ignes. 

nec  prius  aerii  cursus  suppressit  habenas, 

quam  Ciconum  tenuit  populos  et  moenia  raptor.  710 

illic  et  gehdi  coniunx  Actaea  tyranni 

et  genetrix  facta  est,  partus  enixa  gemellos, 

cetera  qui  matris,  pennas  genitoris  haberent. 

non  tamen  has  una  memorant  cum  corpore  natas: 

barbaque  dum  rutilis  aberat  subnixa  capillis,  715 

imphimes  Calaisque  puer  Zetesque  fuerunt. 

mox  pariter  pennae  ritu  coepere  volucrum 

cingere  utruraque  latus,  pariter  flavescere  malae. 

ergo  ubi  concessit -tempus  puerire  iuventae, 

vellera  cum  Minyis  nitido  radiantia  villo  720 

per  mare  non  notum  prima  petiere  carina. 


106  P.  OVIDII  NASONIS 


LIBER  SEPTIMUS. 


lamque  fretum  Minyae  Pagasaea  puppe  secabant,  lason  et 
perpetuaque  trahens  inopem  sub  nocte  senectara    Medea. 
Fhineus  visus  erat,  iuvenesque  Aquilone  creati 
virgineas  volucres  miseri  senis  ore  fugarant, 
5  multaque  perpessi  claro  sub  lasone  tandem 
contigerant  rapidas  limosi  Phasidis  undas. 
dumque  adeunt  regem  Phrixeaque  vellera  poscunt, 
visque  datur  Minyis  magnorum  horrenda  laborum, 
concipit  interea  validos  Aeetias  ignes, 

10  et  luctata  diu,  postquara  ratione  furorem 

vincere  non  poterat,  'frustra,  Medea,  repugnas: 
nescio  quis  deus  obstat'  ait.     *mirumque,  nisi  hoc  est 
aut  aliquid  certe  simile  huic,  quod  amare  vocatur. 
nam  cur  iussa  patris  niraium  mihi  dura  videntur? 

15  sunt  quoque  dura  nimis.     cur,  quem  modo  denique  vidi, 
ne  pereat,  timeo?  quae  tanti  causa  tiraoris? 
excute  virgineo  conceptas  pectore  flammas,' 
si  potes,  infelix. ..    si  possera,  sanior  esseml 
8ed  gravat  invitam  nova  vis;  aliudque  cupido, 

20  mens  aliud  suadet.     video  meliora  proboque: 
deteriora  sequor.     quid  in  hospite,  regia  virgo, 
ureris  et  thalamos  aheni  concipis  orbis? 
haec  quoque  terra  potest,  quod  araes,  dare.   vivat  an  ille 
occidat,  in  dis  est.     vivat  tamen;  idque  precari 

25  vel  sine  araore  licet.     quid  enira  coramisit  lason? 
quera  nisi  crudelera  non  tangat  lasonis  aetas 
et  genus  et  virtus?  quera  non,  ut  cetera  desint, 
ore  raovere  potest?  certe  raea  pectora  movit. 
at  nisi  opem  tulero,  taurorura  adflabitur  ore 

30  concurretque  suae  segeti,  tellure  creatis 

hostibus,  aut  avido  dabitur  fera  praeda  draconi. 
hoc  ego  si  patiar,  tura  rae  de  tigride  natara, 
tura  ferrura  et  scopulos  gestare  in  corde  fatebor. 
cur  non  et  specto  pereuntem,  oculosque  videndo 

35  conscelero?  cur  non  tauros  exhortor  in  illum 
terrigenasque  feros  insopituraque  draconera? 
di  raeliora  velint.     quamquam  non  ista  precanda, 
sed  facienda  mihi.  . . .  prodarane  ego  regna  parentis, 
atque  ope  nescio  quis  servabitur  advena  nostra, 

40  ut  per  rae  sospes  sine  nie  det  lintea  ventis, 
virque  sit  aheiius,  poenae  Medea  relinquar? 


METAMORPHOSEON  LIB.  VII.  1—85.  107 

si  facere  hoc  aliamve  potest  praeponere  nobis, 

occidat  ingratus.     sed  non  is  vultus  in  illo, 

non  ea  nobilitas  animo  est,  ea  gratia  formae, 

ut  timeam  fraudem  meritique  oblivia  nostri.  45 

et  dabit  ante  fidem,  cogamque  in  foedera  testes 

esse  deos.     quid  tuta  times?  accingere,  et  omnem 

pelle  moraml    tibi  se  semper  debebit  lason, 

te  face  sollemni  iunget  sibi,  perque  Pelasgas 

servatrix  urbes  matrum  celebrabere  turba.  —  50 

ergo  ego  germanam  fratremque  patremque  deosque 

et  natale  solum  ventis  ablata  relinquam? 

nempe  pater  saevus,  nempe  est  mea  barbara  tellus, 

frater  adhuc  infans.     stant  raecum  vota  sororis: 

maximus  intra  me  deus  est.     non  magna  relinquam,  55 

magna  sequar:  titulum  servatae  pubis  Achivae 

notitiamque  loci  meUoris  et  oppida,  quorum 

hic  quoque  fama  viget,  cultusque  artesque  locorum; 

quemque  ego  cum  rebus,  quas  totus  possidet  orbis, 

Aesoniden  mutasse  velim.     quo  coniuge  felix  60 

et  dis  cara  ferar  et  vertice  sidera  tangam. 

quid  quod  nescio  qui  mediis  concurrere  in  undis 

dicuntur  montes,  ratibusque  inimica  Charybdis 

nunc  sorbere  fretum  nunc  reddere,  cinctaque  saevis       ^ 

Scylla  rapax  canibus  Siculo  latrare  profundo?  65 

nempe  tenens  quod  amo,  gremioque  in  lasonis  haerens 

per  freta  longa  ferar.     nihil  illum  amplexa  verebor; 

aut,  si  quid  metuam,  metuam  de  coniuge  solo. 

coniugiumne  putas  speciosaque  nomina  culpae 

imponis,  Medea,  tuae?  quin  aspice,  quantum  70 

aggrediare  nefas  et,  dum  licet,  effuge  crimen.' 

dixit.     et  ante  oculos  rectum  pietasque  pudorque 

constiterant,  et  victa  dabat  iam  terga  Cupido. 

Ibat  ad  antiquas  Hecates  Perseidos  aras, 
quas  nemus  umbrosum  secretaque  silva  tegebat.  75 

et  iam  fortis  erat,  pulsusque  resederat  ardor: 
cum  videt  Aesoniden,  extinctaque  flamma  reluxit. 
erubuere  genae,  totoque  recanduit  ore, 
utque  solet  ventis  alimenta  assumere,  quaeque 
parva  sub  inducta  latuit  scintilla  favilla,  80 

crescere  et  in  veteres  agitata  resurgere  vires, 
sic  iam  lenis  amor,  iam  quem  languere  putares, 
ut  vidit  iuvenem,  specie  praesentis  inarsit. 
et  casu  solito  formosior  Aesone  natus 
illa  luce  fuit.     posses  iguoscere  amanti.  85 


108  P.  OVIDII  NASONIS 

spectat,  et  in  vultu  veluti  tum  denique  viso 
lumina  fixa  tenet,  nec  se  mortalia  demens 
ora  videre  putat,  nec  se  declinat  ab  illo. 
ut  vero  coepitque  loqui  dextramque  prehendit 

90  hospes  et  auxilium  summissa  voce  rogavit 
promisitque  torum,  lacrimis  ait  illa  profusis: 
'quid  faciam,  video;  nec  me  ignorantia  veri 
decipiet,  sed  amor.     servabere  munere  nostro: 
servatus  promissa  dato.'     per  sacra  triformis 
95  ille  deae,  lucoque  foret  quod  numen  in  illo, 
perque  patrem  soceri  cernentem  cuncta  futuri, 
eventusque  suos  et  tanta  pericula  iurat. 
creditus  accepit  cantatas  protinus  herbas 
edidicitque  usum  laetusque  in  tecta  recessit. 

100      Postera  depulerat  stellas  aurora  micantes: 
conveniunt  populi  sacrum  Mavortis  in  arvum 
consistuntque  iugis.     medio  rex  ipse  resedit 
agmine  purpureus  sceptroque  insignis  eburno. 
ecce  adamanteis  Volcanum  naribus  efflant 

105  aeripedes  tauri,  tactaeque  vaporibus  herbae 
ardent.     utque  solent  pleni  resonare  camini, 
aut  ubi  terrena  silices  fornace  soluti 
concipiunt  ignem  liquidarum  aspergine  aquarum: 
pectora  sic  intus  clausas  volventia  flammas 

110  gutturaque  usta  sonant.     tamen  illis  Aesone  natus 
obvius  it.     vertere  truces  venientis  ad  ora 
terribiles  vuhus  praefixaque  cornua  ferro, 
pulvereumque  solum  pede  pulsavere  bisulco 
fumificisque  locum  mugitibus  impleverunt. 

115  deriguere  metu  Minyae.     subit  ille  nec  ignes 
sentit  anhelatos  (tantum  medicamina  possunt) 
pendulaque  audaci  mulcet  palearia  dextra, 
suppositosque  iugo  pondus  grave  cogit  aratri 
ducere  et  insuetum  ferro  proscindere  campum. 

120  mirantur  Colchi:  Minyae  clamoribus  augent 
adiciuntque  animos.     galea  tum  sumit  aena 
vipereos  dentes  et  aratos  spargit  in  agros. 
semina  molht  humus  valido  praetincta  veneno, 
et  crescunt,  fiuntque  sati  nova  corpora  dentes. 

125  utque  hominis  speciem  materna  sumit  in  alvo 
perque  suos  intus  numeros  componitur  infans, 
nec  nisi  maturus  communes  exit  in  auras: 
sic  ubi  visceribus  gravidae  telluris  imago 
efFecta  est  hominis,  feto  consurgit  in  arvoj 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  YU.  86—173.  109 

quodque  magis  mirum  est,  simul  edita  concutit  arma.        130 

quos  ubi  viderunt  praeacutae  cuspidis  hastas 

in  caput  Haemonii  iuvenis  torquere  parantes, 

demisere  metu  vultumque  animumque  Pelasgi. 

ipsa  quoque  extimuit,  quae  tutum  fecerat  illum: 

utque  peti  vidit  iuvenem  tot  ab  hostibus  unum,  135 

palluit  et  subito  sine  sanguine  frigida  sedit: 

neve  parum  valeant  a  se  data  gramina,  carmen 

auxiliare  canit  secretasque  advocat  artes. 

ille  gravem  medios  silicem  iaculatus  in  hostes 

a  se  depulsum  Martem  convertit  in  ipsos.  140 

terrigenae  pereunt  per  mutua  vulnera  fratres 

civiHque  cadunt  acie.     gratantur  Achivi 

victoremque  tenent  avidisque  amplexibus  haerent. 

tu  quoque  victorem  complecti,  barbara,  velles: 

[obstitit  incepto  pudor.     at  complexa  fuisses]  145 

sed  te,  ne  faceres,  tenuit  reverentia  famae. 

quod  licet,  aifectu  tacito  laetaris  agisque 

carminibus  grates  et  dis  auctoribus  horum. 

Pervigilem  superest  herbis  sopire  draconem, 
qui  crista  linguisque  tribus  praesignis  et  uncis  150 

dentibus  horrendus  custos  erat  arboris  aureae. 
hunc  postquam  sparsit  Lethaei  gramine  suci 
verbaque  ter  dixit  placidos  facientia  somnos, 
quae  mare  turbatum,  quae  concita  flumina  sistunt, 
somnus  in  ignotos  oculos  sibi  venit,  et  auro  155 

heros  Aesonius  potitur;  spolioque  superbus 
muneris  auctorem  secum,  spolia  altera,  portans 
victor  lolciacos  tetigit  cum  coniuge  portus. 

Haemoniae  matres  pro  gnatis  dona  receptis  Aeson. 

grandaevique  ferunt  patres,  congestaque  flamma  160 

tura  liquefaciunt ,  inductaque  cornibus  aurum 
victima  vota  cadit.     sed  abest  gratantibus  Aeson, 
iam  propior  leto  fessusque  senilibus  annis. 
cum  sic  Aesonides:  'o  cui  debere  salutem 
confiteor,  coniunx,  quamquara  mihi  cuncta  dedisti,  165 

excessitque  fidem  meritorum  summa  tuorum: 
si  tamen  hoc  possunt  (quid  enim  non  carmina  possunt?), 
deme  meis  annis  et  demptos  adde  parenti.* 
nec  tenuit  lacrimas.     mota  est  pietate  rogantis, 
dissimilemque  animum  subiit  Aeeta  relictus.  170 

nec  tamen  affectus  tales  confessa  *quod'  inquit 
*excidit  ore  tuo,  coniunx,  scelus?  ergo  ego  cuiquam 
posse  tuae  videor  spatium  transscribere  vitae? 


110  P.  OVIDII  NASONIS 

nec  sinat  hoc  Hecate,  nec  tu  petis  aequa.     sed  isto, 

175  quod  petis,  experiar  maius  dare  munus,  lason. 
arte  mea  soceri  longum  temptabimus  aevum, 
non  annis  renovare  tuis;  modo  diva  triformis 
adiuvet  et  praesens  ingentibus  adnuat  ausis.' 
tres  aberant  noctes,  ut  cornua  tota  coirent 

180  efficerentque  orbem.     postquam  plenissima  fulsit 
et  solida  terras  spectavit  imagine  luna, 
egreditur  tectis  vestes  induta  recinctas, 
nuda  pedem,  nudos  umeris  infusa  capillos, 
fertque  vagos  mediae  per  muta  silentia  noctis 

185  incomitata  gradus.     homines  volucresque  ferasque 
solverat  alta  quies:  nullo  stant  murmure  saepes: 
immotaeque  silent  frondes,  silet  humidus  aer: 
sidera  sola  micant.     ad  quae  sua  bracchia  tendens 
ter  se  convertit,  ter  sumptis  flumine  crinera 

190  inroravit  aquis  ternisque  ululatibus  ora 
solvit,  et  in  dura  summisso  poplite  terra 
*nox'  ait  'arcanis  fidissima,  quaeque  diurnis 
aurea  cum  luna  succeditis  ignibus,  astra, 
tuque  triceps  Hecate,  quae  coeptis  conscia  nostris 

195  adiutrixque  venis,  cantusque  artesque  magorum, 
quaeque  magos,  Tellus,  pollentibus  instruis  herbis, 
auraeque  et  venti  montesque  amnesque  lacusque, 
dique  omnes  nemorum  dique  omnes  noctis,  adeste, 
quorum  ope,  cum  volui,  ripis  mirantibus  amnes 

200  in  fontes  rediere  suos:  concussaque  sisto, 
stantia  concutio  cantu  freta,  nubila  pello 
nubilaque  induco,  ventos  abigoque  vocoque, 
vipereas  rumpo  verbis  et  carmine  fauces, 
vivaque  saxa  sua  convulsaque  robora  terra 

205  et  silvas  moveo,  iubeoque  tremescere  montes 
et  mugire  solum  Manesque  exire  sepulcris. 
te  quoque,  Luna,  traho,  quamvis  Temesaea  labores 
aera  tuos  minuant;  currus  quoque  carmine  nostro 
pallet  avi,  pallet  nostris  Aurora  venenis. 

210  vos  mihi  taurorum  flammas  hebetastis  et  unco 
impatiens  oneris  collum  pressistis  aratro. 
vos  serpentigenis  in  se  fera  bella  dedistis 
custodemque  rudem  somni  sopistis,  et  aurum 
vindice  decepto  Graias  misistis  in  urbes. 

215  nunc  opus  est  sucis,  per  quos  renovata  senectus 
in  florem  redeat  primosque  recoUigat  annos. 
et  dabitis!  neque  enim  micuerunt  sidera  frustra. 


METAMOEPHOSEON  LIB.  VII.  174-261.  111 

nec  frustra  volucrum  tractus  cervice  draconum 

currus  adest.'     aderat  demissus  ab  aethere  currus. 

quo  simul  ascendit  frenataque  coUa  draconum  220 

permulsit  manibusque  leves  a^^tavit  habenas, 

sublimis  rapitur  subiectaque  Thessala  Tempe 

despicit  et  Threces  regionibus  applicat  angues: 

et  quas  Ossa  tulit,  quas  altum  Pelion  herbas, 

Othrys  quas  Pindusque  et  Pindo  maior  Olympus,  225- 

perspicit  et  placitas  partim  radice  revellit, 

partim  succidit  curvamine  falcis  aenae. 

multa  quoque  Apidani  placuerunt  gramina  ripis, 

multa  quoque  Amphrysi;  neque  eras  immunis,  Enipeu, 

nec  non  Peneus  nec  non  Spercheides  undae  230 

contribuere  aliquid  iuncosaque  litora  Boebes. 

carpsit  et  Euboica  vivax  Anthedone  gramen, 

nondum  mutato  vulgatum  corpore  Glauci. 

et  iam  nona  dies  curru  pennisque  draconum 

nonaque  nox  omnes  lustrantem  viderat  agros,  235' 

cum  rediit.     neque  erant  tacti,  nisi  odore,  dracones: 

et  tamen  annosae  pellem  posuere  senectae. 

constitit  adveniens  citra  limenque  foresque 

et  tantum  caelo  tegitur,  refugitque  viriles 

contactus,  statuitque  aras  e  caespite  binas,  240 

dexteriore  Hecates,  ast  laeva  parte  luventae. 

has  ubi  verbenis  silvaque  incinxit  agresti, 

haud  procul  egesta  scrobibus  tellure  duabus 

sacra  facit  cultrosque  in  guttura  velleris  atri 

conicit  et  patulas  perfundit  sanguine  fossas.  24» 

tum  super  invergens  liquidi  carchesia  mellis . . . 

aeneaque  invergens  tepidi  carchesia  lactis 

verba  simul  fudit  terrenaque  numina  civit 

umbrarumque  rogat  rapta  cum  coniuge  regem, 

ne  properent  artus  anima  fraudare  senili.  250 

quos  ubi  placavit  precibusque  et  murraure  longo, 

Aesonis  efFetum  proferri  corpus  ad  auras 

iussit,  et  in  plenos  resolutum  carmine  somnos 

exanimi  similem  stratis  porrexit  in  herbis. 

hinc  procul  Aesoniden,  procul  hinc  iubet  ire  ministros      25& 

et  monet  arcanis  oculos  removere  profanoe. 

difFugiunt  iussi.     passis  Medea  capillis 

bacchantum  ritu  flagrantes  circuit  aras, 

muhifidasque  faces  in  fossa  sanguinis  atra 

tinguit  et  intinctas  geminis  accendit  in  aris:  260 

terque  senem  flamma,  ter  aqua,  ter  sulphure  histrat. 


112  P.  OVIDII  NASONIS 

interea  valldum  poslto  medlcamen  aeno 
fervet  et  exultat  spumlsque  tumentlbus  albet. 
illlc  Haemonia  radlces  valle  resectas 

265  semlnaque  floresque  et  sucos  Incoqult  atrosj 
adlclt  extremo  lapides  orlente  petltos 
et  quas  Oceanl  refluum  mare  lavlt  harenas; 
addlt  et  exceptas  luna  pernocte  prulnas 
et  strlgls  Infames  ipsls  cum  carnibua  alas, 

270  inque  vlrum  solitl  vultus  mutare  ferinos 
amblgul  prosecta  lupi.     nec  defuit  IUis 
squamea  Cinyphil  tenuis  membrana  chelydri 
vivaclsque  iecur  cervi,  quibus  Insuper  addit 
ora  caputque  novem  cornicls  saecula  passae. 

275  his  et  mllle  allls  postquam  slne  nomine  rebus 
proposltum  Instruxlt  mortali  barbara  maius, 
arenti  ramo  lampridem  mltis  olivae 
omnia  confudit  summisque  immiscuit  ima. 
ecce  vetus  calldo  versatus  stlpes  aeno 

280  fit  viridis  prlmo,  nec  longo  tempore  frondes 
induit  et  sublto  gravidis  oneratur  oHvis. 
at  quacumque  cavo  spumas  eieclt  aeno 
ignls,  et  in  terram  guttae  cecidere  calentes, 
vernat  humus,  floresque  et  mollia  pabula  surgunt. 

285  quae  slmulac  vidlt,  strlcto  Medea  recludlt 
ense  senis  iugulum,  veteremque  exire  cruorem 
passa,  replet  sucis.     quos  postquam  comblblt  Aeson 
aut  ore  acceptos  aut  vulnere,  barba  comaeque 
canitle  poslta  nigrum  rapuere  colorem. 

290  pulsa  fuglt  macies,  abeunt  pallorque  situsque, 
adlectoque  cavae  supplentur  corpore  rugae, 
membraque  luxuriant.     Aeson  mlratur  et  olim 
ante  quater  denos  hunc  se  reminlscltur  annos. 

Viderat  ex  alto  tanti  miracula  monstri  Bacchi 

295  Liber,  et  admonitus  iuvenes  nutrlcibus  annos        nutnces. 
posse  suis  reddl,  caplt  hoc  a  Colchide  munus. 

Neve  doli  cessent,  odlum  cum  coniuge  falsum      Pelias. 
Phaslas  asslmulat  Peliaeque  ad  llmlna  supplex 
confugit.     atque  illam,  quoniam  gravis  ipse  senecta  est, 

300  exclplunt  natae:  quas  tempore  callida  parvo 
Colchls  amicitlae  mendacis  imaglne  cepit. 
dumque  refert  inter  meritorum  maxima,  demptos 
Aesonls  esse  situs,  atque  hac  In  parte  moratur, 
spes  est  vlrginlbus  Pelia  subiecta  creatls, 

805  arte  suum  parili  revirescere  posse  parentem. 


i 


METAMORPHOSEON  LIB.  VII.  262-349.  113 


idque  petunt;  pretlumque  iubent  sine  fine  paclsci. 

illa  brevl  spatlo  sllet  et  dubltare  videtur 

suspendltque  animos  ficta  gravitate  rogantum. 

mox  ubl  polllclta  est,  'quo  slt  fiducla  malor 

munerls  hulus,'  alt  'qul  vestras  maxlmus  aevo  est  310 

dux  gregls  inter  oves,  agnus  medlcamlne  fiet.' 

protinus  innumerls  effetus  lanlger  annis 

attrahitur  flexo  circum  cava  tempora  comu: 

Gulus  ut  Haemonio  marcentla  guttura  cultro 

fodit  et  exiguo  maculavlt  sanguine  ferrum,  315 

membra  slmul  pecudis  vaUdosque  venefica  sucos 

mergit  In  aere  cavo.     mlnuunt  ea  corporls  artus, 

cornuaque  exurunt  nec  non  cum  cornlbus  annos, 

€t  tener  audltur  medio  balatus  aeno: 

nec  mora,  balatum  mlrantlbus  exllit  agnus  320 

lasclvltque  fuga  lactantlaque  ubera  quaerit. 

obstlpuere  satae  Pella;  promissaque  postquam 

€xhibuere  fidem,  tum  vero  Impenslus  instant. 

ter  iuga  Phoebus  equls  in  Hlbero  flumlne  mersis 

dempserat,  et  quarta  radlantla  nocte  mlcabant  325 

«idera,  cum  rapido  fallax  Aeetias  Igni 

imponit  purum  latlcem  et  sine  vlribus  herbas. 

iamque  neci  simills  resoluto  corpore  regem 

€t  cum  rege  suo  custodes  somnus  habebat, 

quem  dederant  cantus  maglcaeque  potentia  linguae.  330 

intrarant  lussae  cum  Colchide  limlna  natae 

amblerantque  torum.     'quid  nunc  dubitatls  inertes? 

strlnglte'  ait  'gladlos  veteremque  haurlte  cruorem, 

ut  repleam  vacuas  luvenali  sanguine  venas! 

in  manlbus  vestrls  vita  est  aetasque  parentls.  835 

si  pletas  ulla  est,  nec  spes  agltatls  inanes, 

officlum  praestate  patri  tellsque  senectam 

exigite  et  saniem  conlecto  emlttlte  ferro.' 

his,  ut  quaeque  pia  est,  hortatlbus  Impla  prlma  est, 

et  ne  slt  scelerata,  faclt  scelus.     haud  tamen  ictus  340 

ulla  suos  spectare  potest,  oculosque  reflectunt 

caecaque  dant  saevls  aversae  vulnera  dextris. 

ille,  cruore  fluens,  cublto  tamen  allevat  artus 

semllacerque  toro  temptat  consurgere,  et  intcr 

tot  medlus  gladlos  pallentla  bracchla  tendens  345 

*quid  facitis,  gnatae?  quld  vos  in  fata  parentls 

armat?'  alt.     cecidere  illis  anlmique  manusque. 

plura  locuturo  cum  verbis  guttura  Colchis 

abstullt,  et  calidis  laniatum  mersit  in  undis. 

Otidii  tol,  II.  g 


114  P.  OVIDH  NASONIS 

350      Quod  nisi  pennatis  serpentibus  isset  in  auras,       Medeae 
non  exempta  foret  poenae.    fugit  alta  superque        ^"^*^- 
Pelion  umbrosura,  Philyreia  tecta,  superque 
Othryn  et  eventu  veteris  loca  nota  Cerambi 
(hic  ope  Nympharum  sublatus  in  aera  pennis,      {Miracula 

355  cum  gravis  infuso  tellus  foret  obruta  ponto,  varia.) 

Deucalioneas  effugit  inobrutus  undas): 
Aeoliam  Pitanen  a  laeva  parte  relinquit, 
factaque  de  saxo  longi  simulacra  draconis; 
Idaeumque  nemus,  quo  nati  furta,  iuvencum, 

360  occuluit  Liber  falsi  sub  imagine  cervi; 

quaque  pater  Corythi  parva  tumulatus  harena; 
et  quos  Maera  novo  latratu  terruit  agros; 
Eurypylique  urbem,  qua  Coae  cornua  matres 

fesserunt,  tum  cum  discederet  Herculis  agmen; 
'hoebeamque  Rhodon  et  lalysios  Telchinas, 
quorum  oculos  ipso  vitiantes  omnia  visu 
luppiter  exosus  fraternis  subdidit  undis. 
transit  et  antiquae  Cartheia  moenia  Ceae, 
qua  pater  Alcidamas  placidam  de  corpore  natae 

370  miraturus  erat  nasci  potuisse  columbam. 
inde  lacus  Hyries  videt  et  Cycneia  Tempe, 
quae  subitus  celebravit  olor.     nam  Phyllius  illio 
imperio  pueri  volucresque  ferumque  leonem 
tradiderat  domitos.     taurum  quoque  vincere  iussus 

375  vicerat,  et  spreto  totiens  iratus  amore 

praemia  poscenti  taurum  suprema  negabat. 
ille  indignatus  'cupies  dare'  dixit,  et  alto 
desiluit  saxo.     cuncti  cecidisse  putabant: 
factus  olor  niveis  pendebat  in  aere  pennis. 

380  at  genetrix  Hyrie,  servati  nescia,  flendo 
delicuit  stagnumque  suo  de  nomine  fecit. 
adiacet  his  Pleuron,  in  qua  trepidantibus  alis 
Ophias  effugit  natorum  vulnera  Combe. 
inde  Calaureae  Letoidos  aspicit  arva, 

385  in  volucrem  versi  cum  coniuge  conscia  regis. 

dextera  Cyllene  est,  in  qua  cum  matre  Menephron 
concubiturus  erat  saevarum  more  ferarum. 
Cephison  procul  hinc  deflentem  fata  nepotis 
respicit  in  tumidam  phocen  ab  ApoUine  versi; 

890  Eumelique  domum  lugentis  in  aere  natum. 
tandem  vipereis  Ephyren  Pirenida  pennis 
contigit.     hic  aevo  veteres  mortalia  primo 
corpora  vulgarunt  pluvialibus  edita  fungis. 


METAMORPHOSEON  LIB.  VII.  350—437.  115 

sed  postquam  Colchis  arsit  nova  nupta  venenis, 

flagrantemque  domum  regis  mare  ndit  utrumque,  895 

sanguine  natorum  perfunditur  impius  ensis, 

ultaque  se  male  mater  lasonis  efFugit  arma; 

hinc  Titaniacis  ablata  draconibus  intrat 

Palladias  arces.     quae  te,  iustissima  Phene, 

teque,  senex  Peripha,  pariter  videre  volantes,  400 

innixamque  novis  neptem  Polypemonis  alis. 

excipit  hanc  Aegeus,  facto  damnandus  in  uno. 

nec  satis  hospitium  est:  thalami  quoque  foedere  iungit. 

lamque  aderat  Theseus,  proles  ignara  parenti,  Theseus. 

qui  virtute  sua  bimarem  pacaverat  Isthmon.  405 

huius  in  exitium  miscet  Medea,  quod  olim 
attulerat  secum  Scythicis  aconiton  ab  oris. 
illud  Echidneae  memorant  e  dentibus  ortum 
esse  canis.     specus  est  tenebroso  caecus  hiatu 
et  via  declivis,  per  quam  Tirynthius  heros  410 

restantem  contraque  diem  radiosque  micantes 
obliquantem  oculos  nexis  adamante  catenis 
Cerberon  abstraxit;  rabida  qui  concitus  ira 
implevit  pariter  ternis  latratibus  auras 

et  sparsit  virides  spumis  albentibus  agros.  415 

has  concresse  putant,  nactasque  alimenta  feracis 
fecundique  soli  vires  cepisse  nocendi. 
quae  quia  nascuntur  dura  vivacia  caute, 
affrestes  aconita  vocant.     ea  coniugis  astu 
ipse  parens  Aegeus  nato  porrexit,  ut  hosti.  420 

sumpserat  ignara  Theseus  data  pocula  dextra, 
cum  pater  in  capulo  gladii  cognovit  ebumo 
signa  sui  generis  facinusque  excussit  ab  ore. 
cffugit  illa  necem,  nebulis  per  carmina  motis. 

At  genitor,  quamquam  laetatur  sospite  nato,  425 

attonitus  tamen  est  ingens  discrimine  parvo 
committi  potuisse  nefas.     fovet  ignibus  aras 
rauneribusque  deos  implet,  feriuntque  secures 
coUa  torosa  boum  vinctorum  comua  vittis. 
nullus  Erechthidis  fertur  celebratior  illo  480 

illuxisse  dies.     agitant  convivia  patres 
et  raedium  vulgus;  nec  non  et  carmina  vino 
ingenium  facientc  canunt.     *te,  maxime  Theseu, 
mirata  est  Marathon  Cretaei  sanguine  tauri: 
quodque  suis  securus  arat  Cromyona  colonus,  435 

munus  opusque  tuum  est.     tellus  Epidauria  per  te 
clavigeram  vidit  Volcani  occumbere  prolem, 


116  P.  OVIDII  NASONIS 

vidit  et  immitem  Cephisias  ora  Procrusten, 
Cercyonis  letum  vidit  Cerealis  Eleusin. 

440  occidit  ille  Sinis,  magnis  male  viribus  usus, 
qui  poterat  curvare  trabes  et  agebat  ab  alto 
ad  terram  late  sparsuras  corpora  pinus. 
tutus  ad  Alcathoen,  Lelegeia  moenia,  limes 
composito  Scirone  patet,  sparsisque  latronis 

445  terra  negat  sedem,  sedem  negat  ossibus  unda; 
quae  iactata  diu  fertur  durasse  vetustas 
in  scopulos:  scopulis  nomen  Scironis  inhaeret. 
si  titulos  annosque  tuos  numerare  velimus, 
facta  prement  annos.     pro  te,  fortissime,  vota 

450  publica  suscipimus,  Bacchi  tibi  sumimus  haustus.* 
consonat  assensu  populi  precibusque  faventum 
regia,  nec  tota  tristis  locus  ullus  in  urbe  est. 

Nec  tamen  (usque  adeo  nulla  est  sincera  voluptas,   MU 
soUicitumque  aliquid  laetis  intervenit)  Aegeus  ""*• 

455  gaudia  percepit  nato  secura  recepto. 

bella  parat  Minos.     qui  quamquam  milite,  quamquam 
classe  valet,  patria  tamen  est  firmissimus  ira 
Androgeique  necem  iustis  ulciscitur  armis. 
ante  tamen  bello  vires  adquirit  amicas, 

460  quaque  potens  habitus,  volucri  freta  classe  pererrat. 
hinc  Anaphen  sibi  iungit  et  Astjpaleia  regna, 
promissis  Anaphen,  regna  Astypaleia  bello: 
hinc  humilem  Myconum  cretosaque  rura  Cimoli 
florentemque  Syron,  Cythnum  planamque  Seriphon, 

465  marmoreamque  Paron,  quamque  impia  prodidit  Arne 
Siphnon  et  accepto,  quod  avara  poposcerat,  auro 
mutata  est  in  avem,  quae  nunc  quoque  diligit  aurum, 
nigra  pedes,  nigris  velata  monedula  pennis. 
at  non  Oliarus  Didymaeque  et  Tenus  et  Andrus 

470  et  Gyarus  nitidaeque  ferax  Peparethus  olivae 
Gnosiacas  iuvere  rates.     latere  inde  sinistro 
Oenopiam  Minos  petit,  Aeacideia  regna: 
Oenopiam  veteres  appellavere,  sed  ipse 
Aeacus  Aeginam  genetricis  nomine  dixit. 

475  turba  ruit  tantaeque  virum  cognoscere  famae 
expetit.     occurrunt  illi  Telamonque,  minorque 
quam  Telamon  Peleus,  et  proles  tertia  Phocus. 
ipse  quoque  egreditur  tardus  gravitate  senili 
Aeacus  et,  quae  sit  veniendi  causa,  requirit. 

480  admonitus  patrii  luctus  suspirat,  et  illi 
dicta  refert  rector  populorum  talia  centum; 


METAMORPHOSEON  LIB.  VH.  438—525.  117 

'arma  iuves  oro  pro  gnato  sumpta,  piaeque 

pars  sis  militiae:  tumulo  solacia  posco.' 

iiuic  Asopiades  *petis  irrita'  dixit  'et  urbi 

non  facienda  meae.     neque  enim  coniunctior  uUa  485 

Cecropidis  hac  est  tellus:  ea  foedera  nobis.' 

tristis  abit  *8tabunt'que  *tibi  tua  foedera  magno' 

dixit,  et  utilius  bellum  putat  esse  minari, 

quam  gerere  atque  suas  ibi  praeconsumere  vires.  489 

Classis  ab  Oenopiis  etiamnum  Lyctia  muris  Aeacus  et 

epectari  poterat,  cum  pleno  concita  velo  Myrmidones. 

Attica  puppis  adest  in  portusque  intrat  amicos, 
quae  Cephalum  patriaeque  simul  mandata  ferebat. 
Aeacidae  longo  iuvenes  post  tempore  visum 
agnovere  tamen  Cephalum  dextrasque  dedere  495 

inque  patris  duxere  domum.     spectabilis  heros 
et  veteris  retinens  etiamnum  pignora  formae 
ingreditur,  ramumque  tenens  popularis  olivae 
a  dextra  laevaque  duos  aetate  minores 

maior  habet,  Clyton  et  Buten,  Pallante  creatos.  500 

postquam  congressus  primi  sua  verba  tulerunt, 
Cecropidae  Cephalus  peragit  mandata  rogatque 
auxilium,  foedusque  refert  et  iura  parentum, 
imperiumque  peti  totius  Achaidos  addit. 
sic  ubi  mandatam  iuvit  facundia  causam,  505 

Aeacus,  in  capulo  sceptri  nitente  sinistra, 
*ne  petite  auxilium,  sed  sumite,'  dixit  'Athenae: 
nec  dubie  vires,  quas  haec  habet  insula,  vestras 
ducite;  et  omnia  quae  rerum  status  iste  mearum. ... 
robora  non  desunt:  superat  mihi  miles  et  hostes.  510 

gratia  dis,  felix  et  inexcusabile  tempus.' 
*immo  ita  sit,'  Cephahis  'crescat  tua  civibus,  opto, 
urbs'  ait.     *adveniens  equidem  modo  gaudia  cepi, 
cum  tam  pulchra  mihi,  tam  par  aetate  iuventus 
obvia  processit.     multos  tamen  inde  requiro,  515 

quos  quondam  vidi  vestra  prius  urbe  receptus.' 
Aeacus  ingemuit,  tristique  ita  voce  locutus: 
'flebile  principium  melior  fortuna  secuta  est. 
hanc  utinam  possem  vobis  memorare  sine  illol 
ordine  nunc  repetam.     neu  longa  ambage  morer  vos:        520 
ossa  cinisque  iacent,  memori  quos  mente  requiris. 
et  quota  pars  illi  rerum  periere  mearum! 
dira  lues  ira  popuHs  lunonis  iniquae 
incidit,  exosae  dictas  a  paelice  terras. 
dum  visum  mortale  malum,  tantaeque  latebat  525 


118  P.  OVIDII  NASONIS 

causa  nocens  cladis,  pugnatum  est  arte  medendi. 
exitium  superabat  opem,  quae  victa  iacebat. 
principio  caelum  spissa  caligine  terras 
pressit  et  ignavos  inclusit  nubibus  aestus. 

630  dumque  quater  iunctis  explevit  comibus  orbera 
luna,  quater  plenum  tenuata  retexuit  orbem, 
letiferis  calidi  spirai'unt  flatibus  austri. 
constat  et  in  fontes  vitium  venisse  lacusque, 
miliaque  incultos  serpentum  multa  per  agros 

635  errasse  atque  suis  fluvios  temerasse  venenis. 

strage  canum  primo  volucrumque  oviumque  boumque, 
inque  feris  subiti  deprensa  potentia  morbi. 
concidere  infelix  validos  miratur  arator 
inter  opus  tauros  medioque  recumbere  sulco. 

640  lanigeris  gregibus  balatus  dantibus  aegros 
sponte  sua  lanaeque  cadunt  et  corpora  tabent. 
acer  equus  quondam  magnaeque  in  pulvere  famae 
degenerat  palmas,  veterumque  oblitus  honorum 
ad  praesaepe  gemit  morbo  moriturus  inerti. 

545  non  aper  irasci  meminit,  non  fidere  cursu 
cerva,  nec  armentis  incurrere  fortibus  ursi. 
omnia  languor  habet:  silvisque  agrisque  viisque 
corpora  foeda  iacent:  vitiantur  odoribus  aurae. 
mira  loquar:  non  illa  canes  avidaeque  volucres, 

650  non  cani  tetigere  lupi;  dilapsa  liquescunt 
adflatuque  nocent  et  agunt  contagia  late. 
pervenit  ad  miseros  damno  graviore  colonos 
pestis  et  in  magnae  dominatur  moenibus  urbis. 
viscera  torrentur  primo,  flammaeque  latentis 

655  indicium  rubor  est  et  ductus  anhelitus  igni. 
aspera  lingua  tumet,  tepidisque  arentia  ventis 
ora  patent,  auraeque  graves  captantur  hiatu. 
non  stratum,  non  ulla  pati  velamina  possunt, 
dura  sed  in  terra  ponunt  praecordia.     nec  fit 

660  corpus  humo  gelidum,  sed  humus  de  corpore  fervet. 
nec  moderator  adest;  inque  ipsos  saeva  medentes 
erumpit  clades,  obsuntque  auctoribus  artes. 
quo  propior  quisque  est  servitque  fidelius  aegro, 
in  partem  leti  citius  venit.     utque  salutis 

565  spes  abiit,  finemque  vident  in  funere  morbi, 
indulgent  animis,  et  nulla,  quid  utile,  cura  est: 
utile  enim  nihil  est.     passim  positoque  pudore 
fontibus  et  fluviis  puteisque  capacibus  haerent: 
nec  sitis  est  extincta  prius,  quam  vita,  bibendo. 


METAMORPHOSEON  LIB.  VII.  526-613.  119 

inde  graves  multi  nequeunt  consurgere  et  ipsis  570 

inmoriuntur  aquis  —  aliquis  tamen  haurit  et  illas. 

tantaque  sunt  miseris  invisi  taedia  lecti: 

prosiliunt,  aut  si  prohibent  consistere  vires, 

corpora  devolvunt  in  humum.     fugiuntque  Penates 

quisque  suos,  sua  cuique  domus  funesta  videtur:  575 

et  quia  causa  latet,  locus  est  in  crimine  notus. 

semianimes  errare  viis,  dum  stare  valebant, 

aspiceres;  flentes  alios  terraque  iacentes 

Jassaque  versantes  supremo  lumina  motu. 

membraque  perdentis  tendunt  ad  sidera  caeli,  580 

hic,  illic,  ubi  mors  deprenderat,  exalantes. 

quid  mihi  tunc  animi  fuit?  an  quod  debuit  esse, 

ut  vitam  odissem  et  cuperem  pars  esse  meorum? 

quo  se  cumque  acies  oculorum  flexerat,  illic 

vulgus  erat  stratum,  veluti  cum  putria  motis  585 

poma  cadunt  ramis,  agitataque  ilice  glandes. 

templa  vides  contra  gradibus  sublimia  longis: 

luppiter  illa  tenet.     quis  non  altaribus  illis 

irrita  tura  dedit?  quotiens  pro  coniuge  coniunx, 

pro  gnato  genitor,  dum  verba  precantia  dicit,  690 

non  exoratis  animam  finivit  in  aris, 

inque  manu  turis  pars  inconsumpta  reperta  estl 

admoti  quotiens  templis,  dum  vota  sacerdos 

concipit  et  fundit  purum  inter  cornua  vinum, 

haud  expectato  ceciderunt  vulnere  tauri!  595 

ipse  ego  sacra  lovi  pro  me  patriaque  tribusquej 

cum  facerem  natis,  mugitus  victima  diros 

edidit  et  subito  collapsa  sine  ictibus  ullis 

exiguo  tinxit  subiectos  sanguine  cuhros. 

fibra  quoque  aegra  notas  veri  monitusque  deorum  600 

perdiderat.     tristes  penetrant  ad  viscera  morbi. 

ante  sacros  vidi  proiecta  cadavera  postes, 

ante  ipsas,  quo  mors  foret  invidiosior,  aras. 

pars  animam  laqueo  claudunt  mortisque  timorem 

morte  fugant  ultroque  vocant  venientia  fata.  605 

corpora  missa  neci  nullis  de  more  feruntur 

funeribus:  neque  enim  capiebant  funera  portae. 

aut  inhumata  premunt  terras,  aut  dantur  in  altos 

indotata  rogos.     et  iam  reverentia  nulla  est; 

deque  rogis  pugnant,  alienisque  ignibus  ardent.  610 

qui  lacriment,  desunt,  indefletaeque  vagantur 

natorumque  virumque  animae  iuvenumque  senumque: 

nec  locus  in  tumulos,  nec  sufficit  arbor  in  ignes. 


120  P.  OVIDH  NASONIS 

Attonitus  tanto  miserarum  turbine  rerum, 

615  "luppiter  o!"  dixi  "si  te  non  falsa  loquuntur 
dicta  sub  amplexus  Aeginae  Asopidos  isse, 
nec  te,  magne  pater,  nostri  pudet  esse  parentem: 
aut  mihi  redde  meos,  aut  me  quoque  conde  sepulcrol" 
ille  notara  fulgore  dedit  tonitruque  secundo. 

620  "accipio,  sintque  ista  precor  felicia  mentis 

signa  tuae"  dixi.     "quod  das  mihi,  pigneror  omen." 
forte  fuit  iuxta  patulis  rarissima  ramis 
sacra  lovi  quercus  de  semine  Dodonaeo. 
hic  nos  frugilegas  aspeximus  agmine  longo 

625  grande  onus  exiguo  formicas  ore  gerentes 
rugosoque  suum  servantes  cortice  callem. 
dum  numerum  miror,  "totidem,  pater  optime,"  dixi 
"tu  mihi  da  cives  et  inania  moenia  supple." 
intremuit  ramisque  sonum  sine  flamine  motis 

630  alta  dedit  quercus.     pavido  mihi  membra  timore 
horruerant,  stabantque  comae.     tamen  oscula  terrae 
roboribusque  dedi.     nec  me  sperare  fatebar: 
sperabam  tamen  atque  animo  mea  vota  fovebam. 
nox  subit,  et  curis  exercita  corpora  somnus 

635  occupat.     ante  oculos  eadem  mihi  quercus  adesse 
et  ramos  totidem  totidemque  animalia  ramis 
ferre  suis  visa  est,  pariterque  tremiscere  motu 
graniferumque  agmen  subiectis  spargere  in  arvis: 
crescere  quod  subito  et  maius  maiusque  videri 

640  ac  se  tollere  humo  rectoque  assistere  trunco, 

et  maciem  numerumque  pedum  nigrumque  colorem 
ponere  et  humanam  membris  inducere  formam. 
somnus  abit.     damno  vigilans  mea  visa,  querorque 
in  superis  opis  esse  nihil.     at  in  aedibus  ingens 

645  murmur  erat,  vocesque  hominum  exaudire  videbar 
iam  mihi  desuetas.     dum  suspicor  has  quoque  somni, 
ecce  venit  Telamon  properus  foribusque  reclusis 
"speque  fideque,  pater,"  dixit  "maiora  videbis. 
egredere!"  egredior:  qualesque  in  imagine  sorani 

650  visus  erara  vidisse  viros,  ex  ordine  tales 
aspicio  noscoque;  adeunt  regemque  salutant. 
vota  lovi  solvo  populisque  recentibus  urbem 
partior  et  vacuos  priscis  cultoribus  agros: 
Myrmidonasque  voco,  nec  origine  nomina  fraudo. 

C55  corpora  vidisti.     mores,  quos  ante  gerebant, 

nunc  quoque  habent:  parcum  genus  est  patiensque  laborum, 
quaesitique  tenax,  et  quod  quaesita  reservet. 


METAMOKPHOSEON  LIB.  VU.  614—701.  121 

li  te  ad  bella  pares  annis  animisque  sequentur, 
[cum  primum,  qui  te  feliciter  attulit,  eurus' 
f(eurus  enim  attulerat)  *fuerit  mutatus  in  austros.'  660 

Talibus  atque  aliis  longum  sermonibus  illi  Cephaluset 

implevere  diem.     lucis  pars  ultima  mensae  Procris. 

est  data,  nox  somnis.     iubar  aureus  extulerat  sol: 
flabat  adhuc  eurus  redituraque  vela  tenebat. 
ad  Cephalum  Pallante  sati,  cui  grandior  aetas,  665 

ad  regem  Cephalus  simul  et  Pallante  creati 
conveniunt.     sed  adhuc  regem  sopor  altus  habebat. 
excipit  Aeacides  illos  in  limine  Phocus; 
nam  Telamon  fraterque  viros  ad  bella  legebant. 
Phocus  in  interius  spatium  pulchrosque  recessus  670 

Cecropidas  ducit:  cum  quis  simul  ipse  resedit. 
aspicit  Aeoliden  ignota  ex  arbore  factum 
ferre  manu  iaculum,  cuius  fuit  aurea  cuspis. 
pauca  prius  mediis  sermonibus  ille  locutus 
*8um  nemorum  studiosus'  ait  'caedisque  ferinae:  675 

qua  tamen  e  silva  teneas  hastile  recisum, 
iamdudum  dubito.     certe  si  fraxinus  esset, 
fulva  colore  foret:  si  comus,  nodus  inesset. 
unde  sit,  ignoro.     sed  non  formosius  isto 
viderunt  oculi  telum  iaculabile  nostri.'  680 

excipit  Actaeis  e  fratribus  alter  et  *usum 
maiorem  specie  mirabere'  dixit  *in  isto. 
consequitur,  quodcumque  petit,  fortunaque  missum 
non  regit;  et  revolat  nullo  referente  cruentum.' 
tum  vero  iuvenis  Nereius  omnia  quaerit,  685 

cur  sit,  et  unde  datum,  quis  tanti  muneris  auctor. 
quae  petit,  ille  refert.     sed  enim  narrare  pudori  est, 
qua  tulerit  mercede:  silet,  tactusque  dolore 
coniugis  amissae  lacrimis  ita  fatur  obortis: 
*hoc  me,  nate  dea,  (quis  possit  credere?)  telum  690 

flere  facit  facietque  diu,  si  vivere  nobis 
fata  diu  dederint.     hoc  me  cum  coniuge  cara 
perdidit:  hoc  utinam  caruissem  munere  semperl 
Procris  erat;  si  forte  magis  pervenit  ad  aures 
Orithyia  tuas,  raptae  soror  Orithyiae:  695 

si  faciem  moresque  velis  conferre  duarum, 
dignior  ipsa  rapi.     pater  hanc  mihi  iunxit  Erechtheus, 
hanc  mihi  iunxit  amor.     felix  dicebar  eramque. 
non  ita  dis  visum  est,  aut  nunc  quoque  forsitan  essem. 
alter  agebatur  post  sacra  iugalia  mensis;  70O 

cum  me  comigeris  tendentem  retia  cervis 


122  P.  OVIDII  NASONIS 

vertice  de  summo  semper  florentis  Hymetti 
lutea  mane  videt  pulsis  Aurora  tenebris 
invitumque  rapit.     liceat  mihi  vera  referre 

705  pace  deae.     quod  sit  roseo  spectabilis  ore, 
quod  teneat  lucis,  teneat  confinia  noctis, 
nectareis  quod  alatur  aquis  —  ego  Procrin  amabam: 
pectore  Procris  erat,  Procris  mihi  semper  in  ore. 
sacra  tori  coitusque  novos  thalamosque  recentes 

710  primaque  deserti  referebam  foedera  lecti. 

mota  dea  est  et  "siste  tuas,  ingrate,  querelas: 
Procrin  habe!"  dixit,  "quod  si  mea  provida  mens  est, 
non  habuisse  voles,"  meque  illi  irata  remisit. 
dum  redeo  mecumque  deae  memorata  retracto, 

715  esse  metus  coepit,  ne  iura  iugalia  coniunx 
non  bene  servasset.     facies  aetasque  iubebat 
credere  adulterium:  prohibebant  credere  mores. 
eed  tamen  afueram;  sed  et  haec  erat,  unde  redibam, 
criminis  exemplum;  sed  cuncta  timemus  amantes. 

720  quaerere  quod  doleam  statuo,  donisque  pudicam 
soUicitare  fidem.     favet  huic  Aurora  timori 
immutatque  meam  (videor  sensisse)  figuram. 
Palladias  ineo  non  cognoscendus  Athenas, 
ingrediorque  domum.     culpa  domus  ipsa  carebat 

725  castaque  signa  dabat  dominoque  erat  anxia  rapto. 
vix  aditu  per  mille  dolos  ad  Erechthida  facto 
ut  vidi,  obstipui  meditataque  paene  reliqui 
temptamenta  fide.     male  me,  quin  vera  faterer, 
continui;  male,  quin,  ut  oportuit,  oscula  ferrem. 

730  tristis  erat:  sed  nulla  tamen  formosior  illa 
esse  potest  tristi,  desiderioque  dolebat 
coniugis  abrepti.     tu  collige,  qualis  in  illa, 
Phoce,  decor  fuerit,  quam  sic  dolor  ipse  decebat. 
■     quid  referam,  quotiens  temptamina  nostra  pudici 

735  reppulerint  mores?  quotiens  "ego"  dixerit  "uni 
servor;  ubicumque  est,  uni  mea  gaudia  servo"? 
cui  non  ista  fide  satis  experientia  sano 
magna  foret?    non  sum  contentus,  et  in  mea  pugno 
vulnera,  dum  census  dare  me  pro  nocte  paciscor: 

740  muneraque  augendo  tandem  dubitare  coegi. 
exclamo:  "manifesta  rea  es!  male  fictus  adulter 
yerus  eram  coniunx.     me,  perfida,  teste  teneris." 
illa  nihil.     tacito  tantummodo  victa  pudore 
insidiosa  malo  cum  coniuge  limina  fugit: 

745  ofFensaque  mei  genus  omne  perosa  virorum 


METAMORPHOSEON  LIB.  VII.  702—789.  123 

montibus  errabat,  studils  operata  Dianae. 

tura  mihi  deserto  violentior  ignis  ad  ossa 

pervenit.     orabam  veniam  et  peccasse  fatebar, 

et  potuisse  datis  simili  succumbere  culpae 

me  quoque  muneribus,  si  munera  tanta  darentur.  750 

haec  mihi  confesso  laesum  prius  ulta  pudorem, 

redditur  et  dulces  concorditer  exigit  annos. 

dat  mihi  praeterea,  tanquam  se  parva  dedisset 

dona,  canem  munus:  quem  cum  sua  traderet  illl 

Cynthia,  "currendo  superabit"  dixerat  "omnes."  755 

dat  simul  et  iaculum,  manibus  quod  (cemis)  habemus. 

muneris  alterius  quae  sit  fortuna  requiris? 

accipe.     mirandi  novitate  movebere  facti. 

Carmina  Laiades  non  intellecta  priorum 
solverat  ingeniis,  et  praecipitata  iacebat  760 

iramemor  arabagum  vates  obscura  suarum. 
protinus  Aoniis  immittitur  altera  Thebis 
pestis,  et  exitio  multi  pecorumque  suoque 
rurigenae  pavere  feram.     vicina  iuventus 
venimus  et  latos  indagine  cinximus  agros.  765 

illa  levi  velox  superabat  retia  saltu 
summaque  transibat  positarum  lina  plagarum. 
copula  detrahitur  canibus,  quas  illa  sequentes 
effugit  et  celeri  non  segnior  alite  ludit. 

poscor  et  ipse  meum  consensu  Laelapa  magno:  770 

muneris  hoc  nomen.     iamdudum  vincula  pugnat 
exuere  ipse  sibi,  colloque  morantia  tendit. 
vix  bene  missus  erat,  nec  iam  poteramus,  ubi  esset, 
scire.     pedum  calidus  vestigia  pulvis  habebat: 
ipse  oculis  ereptus  erat.     non  ocior  illo  775 

hasta  nec  excussae  contorto  verbere  glandes, 
nec  Gortyniaco  calamus  levis  exit  ab  arcu. 
coUis  apex  medii  subiectis  imminet  arvis: 
tollor  eo  capioque  uovi  spectacula  cursus, 
quo  modo  deprendi,  modo  se  subducere  ab  ipso  780 

vulnere  visa  fera  est.     nec  limite  callida  recto 
in  spatiumque  fugit,  sed  decipit  ora  sequentis 
et  redit  in  gyrum,  ne  sit  suus  irapetus  hosti. 
iraminet  hic  sequiturque  parem,  similisque  tenenti 
non  tenet  et  vanos  exercet  in  aera  raorsus.  785 

ad  iaculi  vertebar  opera.     quod  dextera  librat 
dura  raea,  dum  digitos  araentis  indere  tempto, 
lumina  deflexi:  revocataque  rursus  eodem 
rettuleram.    medio,  mirum!  duo  marmora  campo 


124  P.  OVIDII  NASONIS 

790  aspicio.     fugere  hoc,  illud  latrare  putares. 
scilicet  invictos  ambo  certamine  cursus 
esse  deus  voluit,  si  quis  deus  adfuit  illis.' 
hactenus,  et  tacuit.     *iaculo  quod  crimen  in  ipso  est?* 
Phocus  ait.     iaculi  sic  crimina  reddidit  ille. 

795      'Gaudia  principium  nostri  sunt,  Phoce,  doloris. 
illa  prius  referam.     iuvat  o  meminisse  beati 
temporis,  Aeacida,  quo  primos  rite  per  annos 
coniuge  eram  felix,  felix  erat  illa  marito. 
mutua  cura  duos  et  amor  socialis  habebat. 

800  nec  lovis  illa  meo  thalamos  praeferret  amori, 
nec,  me  quae  caperet,  non  si  Venus  ipsa  veniret, 
uUa  erat:  aequales  urebant  pectora  flammae. 
sole  fere  radiis  feriente  cacumina  primis 
venatum  in  silvas  iuvenaliter  ire  solebam: 

805  nec  mecum  famulos  nec  equos  nec  naribus  acres 
ire  canes,  nec  lina  sequi  nodosa  sinebam: 
tutus  eram  iaculo.     sed  cum  satiata  ferinae 
dextera  caedis  erat,  repetebam  frigus  et  umbras, 
et  quae  de  gelidis  exalat  vallibus,  auram. 

810  aura  petebatur  medio  mihi  lenis  in  aestu: 
auram  expectabam:  requies  erat  illa  labori. 
"aura,"  (recordor  enim)  "venias,"  cantare  solebam, 
"meque  iuves,  intresque  sinus,  gratissima,  nostros: 
utque  facis,  relevare  velis,  quibus  urimur,  aestus." 

815  forsitan  addiderim  —  sic  me  mea  fata  trahebant  — 
blanditias  plures  et  "tu  mihi  magna  voluptas" 
dicere  sim  solitus,  "tu  me  reficisque  fovesque: 
tu  facis,  ut  silvas,  ut  amem  loca  sola;  meoque 
epiritus  iste  tuus  semper  captatur  ab  ore." 

820  vocibus  ambiguis  deceptam  praebuit  aurem 

nescio  quis,  nomenque  aurae  tam  saepe  vocatura 
esse  putat  nymphae;  nympham  me  credit  amare. 
criminis  extemplo  ficti  temerarius  index 
Procrin  adit  linguaque  refert  audita  susurra. 

825  credula  res  amor  est.     subito  collapsa  dolore, 
ut  sibi  narratur,  cecidit,  longoque  refecta 
tempore  se  miseram,  se  fati  dixit  iniqui: 
deque  fide  questa  est  et  crimine  concita  vano, 
quod  nihil  est,  metuit,  metuit  sine  corpore  nomen 

830  et  dolet  infelix  veluti  de  paelice  vera. 

saepe  tamen  dubitat  speratque  miserrima  falli 
indicioque  fidem  negat  et,  nisi  viderit  ipsa, 
damnatura  sui  non  est  delicta  mariti. 


METAMORPHOSEON  LIB.  VII.  790-864.  VIU.  1—9.  125 

postera  depulerant  Aurorae  lumlna  noctem: 

egredior  silvamque  peto,  victorque  per  herbas  835 

"aura  venl"  dixi,  "nostroque  medere  labori!" 

et  subito  gemltus  inter  mea  verba  videbar 

nesclo  quos  audisse:  "veni"  tamen  "optiraal"  dixi. 

fronde  levem  rursus  strepltum  faciente  caduca 

8um  ratus  esse  feram  telumque  volatile  misi  840 

Procris  erat!  medloque  tenens  in  pectore  vulnus, 

**el  mlhi!"  conclamat.     vox  est  ubi  cognita  fidae 

coniugis,  ad  vocem  praeceps  amensque  cucurri. 

semlanimera  et  sparsas  foedanteni  sanguine  vestes 

et  sua,  rae  miserura!  de  vulnere  dona  trahentem  845 

invenio  corpusque  raeo  mlhi  carius  uhiis 

mollibus  attoUo,  sclssaque  a  pectore  veste 

vulnera  saeva  llgo  conorque  Inhlbere  cruorem, 

neu  rae  raorte  sua  sceleratum  deserat,  oro. 

viribus  illa  carens  et  lam  morlbunda  coegit  850 

haec  se  pauca  loqui:  "per  nostri  foedera  lecti 

perque  deos  supplex  oro  superosque  meosque, 

per  sl  quid  merui  de  te  bene,  perque  manentem 

nunc  quoque,  cum  pereo,  causam  raihi  raortls,  amorem, 

ne  thalarais  Aurara  patlare  innubere  nostrls."  855 

dlxlt,  et  errorem  tum  denlque  nominls  esse 

€t  sensl  et  docui.     sed  quid  docuisse  iuvabat? 

labitur,  et  parvae  fugiunt  cura  sangulne  vires. 

duraque  aliquld  spectare  potest,  rae  spectat,  et  in  me 

infelicem  animara  nostroque  exalat  in  ore.  860 

sed  vultu  mellore  mori  secura  vldetur.' 

flentlbus  haec  lacrlmans  heros  raeraorabat.     et  ecce 

Aeacus  Ingreditur  duplici  cum  prole  novoque 

millte,  quem  Cephalus  cum  fortibus  acclpit  armis. 


LIBER  OCTAVUS. 

lam  nitidum  retegente  dlem  noctisque  fugante  Scylla. 

terapora  Lucifero  cadit  eurus,  et  uraida  surgunt 

nubila.     dant  placldi  cursura  redeuntibus  austri 

Aeacldis  Cephaloque:  quibus  feliclter  acti 

ante  expectatura  portus  tenuere  petitos.  5 

interea  Minos  Lelegeia  litora  vastat 

praetemptatque  sui  vlres  Mavortls  in  urbe 

Alcathol,  quara  Nisus  habet,  cui  splendidus  ostro 

inter  honoratos  medloque  in  vertice  canos 


126  P.  OVIDII  NASONIS 

10  crinls  inhaerebat,  magni  fiducla  regnl. 

Sexta  resurgebant  orientis  comua  lunae, 
et  pendebat  adhuc  belli  fortuna,  diuque 
inter  utrumque  volat  dubiis  Victoria  pennis. 
regia  turris  erat  vocalibus  addita  muris, 

15  In  quibus  auratam  proles  Letoia  fertur 
deposulsse  lyram:  saxo  sonus  elus  Inhaesit. 
saepe  IUuc  solita  est  ascendere  filia  Nisi 
et  petere  exiguo  resonantia  saxa  lapillo, 
tum  cum  pax  esset.     bello  quoque  saepe  solebat 

20  spectare  ex  illa  rigidi  certamlna  Martis. 

iamque  mora  belli  procerum  quoque  nomina  norat 
armaque  equosque  habitusque  Cydoneasque  pharetras. 
noverat  ante  alios  faciem  ducls  Europaei, 
plus  etiam,  quam  nosse  sat  est.     hac  iudlce  Minos, 

25  seu  caput  abdiderat  cristata  casslde  pennis, 
j      in  galea  formosus  erat:  seu  sumpserat  aere 
fulgentem  clipeum,  cllpeum  sumpslsse  decebat. 
torserat  adductis  hastllia  lenta  lacertis: 
laudabat  vlrgo  iunctam  cum  viribus  artem. 

80  imposlto  calamo  patulos  slnuaverat  arcus: 
slc  Phoebum  sumptls  iurabat  stare  sagittis. 
cum  vero  faciem  dempto  nudaverat  aere 
purpureusque  albi  stratis  inslgnia  plctls 
terga  premebat  equi  spumantlaque  ora  regebat, 

35  vlx  sua,  vix  sanae  virgo  Niseia  compos 

mentls  erat.     felix  iaculum,  quod  tangeret  ille, 
quaeque  manu  premeret,  felicia  frena  vocabat. 
impetus  est  illl,  Hceat  modo,  ferre  per  agmen 
vlrgineos  hostile  gradus;  est  impetus  illi 

40  turrlbus  e  summis  in  Gnosla  mittere  corpus 
castra,  vel  aeratas  hostl  recludere  portas, 
vel  si  quid  Mlnos  aliud  velit.     utque  sedebat 
candida  Dictaei  spectans  tentoria  regls, 
*laeter,'  alt  'doleamne,  gerl  lacrimabile  bellura, 

45  in  dubio  est:  doleo,  quod  Minos  hostis  amanti  est. 
sed  nisi  bella  forent,  numquam  mihi  cognitus  esset! 
me  tamen  accepta  poterat  deponere  bellum 
obside:  me  comitem,  me  pacis  plgnus  haberet. 
si  quae  te  peperit,  talis,  pulcherrlme  rerum, 

60  qualis  es  ipse,  fuit,  merito  deus  arsit  in  illa. 
o  ego  ter  felix,  si  pennis  lapsa  per  auras 
Gnoslaci  possem  castris  insistere  regls; 
fassaque  me  flammasque  meas,  qua  dote,  rogarem. 


meta:morphoseon  lib.  vm.  10—97.        127 

vellet  emi:  tantum  patrias  ne  posceret  arees. 

nam  pereant  potius  sperata  cubilia,  quam  sim  5& 

proditione  potens.     quaravis  saepe  utile  vinci 

victoris  placidi  fecit  clementia  multis. 

iusta  gerit  certe  pro  nato  bella  perempto 

et  causaque  valet  causamque  tuentibus  armis: 

et,  puto,  vincemur.     qui  si  manet  exitus  urbem,  60 

cur  suus  haec  illi  reseret  mea  moenia  Mavors, 

et  non  noster  amor?  melius  sine  caede  moraque 

impensaque  sui  poterit  superare  cruoris. 

nam  metuam  certe,  ne  quis  tua  pectora,  Minos, 

vulneret  imprudens  —  quis  enim  tam  durus,  ut  in  te        65^ 

dirigrere  immitem  non  inscius  audeat  hastam? 

coepta  placent;  et  stat  sententia,  tradere  mecum 

dotalem  patriam,  finemque  imponere  bello. 

verum  velle  parum  est.     aditus  custodia  servat; 

claustraque  portarum  genitor  tenet.     hunc  ego  solum         70 

infelix  timeo,  solus  mea  vota  moratur. 

di  facerent,  sine  patre  forem!    sibi  quisque  profecto 

est  deus:  ignavis  precibus  Fortuna  repugnat. 

ahera  iamdudum  succensa  cupidine  tanto 

perdere  gauderet,  quodcumque  obstaret  amori.  75 

et  cur  ulla  foret  me  fortior?  ire  per  ignes 

et  gladios  ausim!  nec  in  hoc  tamen  ignibus  ullis 

aut  gladiis  opus  est;  opus  est  mihi  crine  paterno. 

illa  mihi  est  auro  pretiosior,  illa  beatam 

purpura  me  votique  mei  factura  potentem.  80 

Talia  dicenti  curarum  maxima  nutrix 
nox  intervenit,  tenebrisque  audacia  crevit. 
prima  quies  aderat,  qua  curis  fessa  diurnis 
pectora  somnus  habet.     thalamos  taciturna  paternOs 
intrat,  et  heu  facinus!  vitali  nata  parentem  85 

crine  suum  spoliat,  praedaque  potita  nefanda 
fert  secum  spolium  sceleris,  progressaque  porta 
per  medios  hostes  —  meriti  fiducia  tanta  est  — 
pervenit  ad  regem.    quem  sic  adfata  paventem  est: 
'suasit  amor  facinus.     proles  ego  regia  Nisi  90 

Scylla  tibi  trado  patriaeque  meosque  Penates. 
praemia  nulla  peto,  nisi  te.     cape  pignus  amoris 
purpureum  crinem.     nec  me  nunc  tradere  crinem, 
sed  patrium  tibi  crede  caput,'  scelerataque  dextra 
munera  porrexit.    Minos  porrecta  refugit,  95 

turbatusque  novi  respondit  imagine  facti: 
*di  te  summoveant,  o  nostri  infamia  saecli. 


128  P.  OVIDII  NASONIS 

orbe  suo;  tellusqne  tibi  pontusque  negetur. 
certe  ego  non  patiar,  lovis  incunabula,  Creten, 

100  qui  meus  est  orbis,  tantum  contingere  monstrum/ 
dixit.     et  ut  leges  captis  iustissimus  auctor 
hostibus  imposuit,  classis  retinacula  solvi 
iussit  et  aeratas  impleri  remige  puppes. 
Scylla  freto  postquam  deductas  nare  carinas 

105  nec  praestare  ducem  sceleris  sibi  praemia  vidit, 
consumptis  precibus  violentam  transit  in  iram, 
intendensque  manus,  passis  furibunda  capillis 
*quo  fugis,'  exclamat  'meritorum  auctore  relicta, 
o  patriae  praelate  meae,  praelate  parenti? 

110  quo  fugis,  immitis?  cuius  victoria  nostrum 

et  scelus  et  meritum  est.     nec  te  data  munera,  nec  te 
noster  amor  movit,  nec  quod  spes  omnis  in  unum 
te  mea  congesta  est?  nam  quo  deserta  revertar? 
in  patriam?  superata  iacet.     sed  finge  manere: 

115  proditione  mea  clausa  est  mihi.     patris  ad  ora? 
quem  tibi  donavi?  cives  odere  merentem; 
finitimi  exemplum  metuunt.     obstruximus  orbem 
terrarum  nobis,  ut  Crete  sola  pateret. 
hac  quoque  si  prohibes  et  nos,  ingrate,  relinquis, 

120  non  genetrix  Europa  tibi  est,  sed  inhospita  Syrtis, 
Armeniae  tigres  austroque  agitata  Charybdis. 
nec  love  tu  natus,  nec  mater  imagine  tauri 
ducta  tua  est  (generis  falsa  est  ea  fabula),  verum 
et  ferus  et  captus  nuUius  amore  iuvencae, 

125  qui  te  progenuit^  taurus  fuit.     exige  poenas, 

Nise  pater!  gaudete  malis,  modo  prodita,  nostris, 
raoenia!  nam  fateor,  merui  et  sum  digna  perire. 
sed  tamen  ex  ilhs  aliquis,  quos  impia  laesi, 
me  perimat.     cur,  qui  vicisti  crimine  nostro, 

130  insequeris  crimen?  scelus  hoc  patriaeque  patrique, 
officium  tibi  sit.     te  vere  coniuge  digna  est, 
quae  torvum  ligno  decepit  adultera  taurum 
discordemque  utero  fetum  tulit.     ecquid  ad  aures 
perveniunt  mea  dicta  tuas?  an  inania  venti 

135  verba  ferunt,  idemque  tuas,  ingrate,  carinas? 
iam  iam  Pasiphaen  non  est  mirabile  taurum 
praeposuisse  tibi:  tu  plus  feritatis  habebas. 
me  miseram!  properare  iuvat,  divulsaque  remis 
unda  sonat:  mecum  simul  a!  mea  terra  recedit. 

140  nil  agis,  o  frustra  meritorum  oblite  meorum. 
insequar  invitum,  puppimque  amplexa  recurvam 


METAMORPHOSEON  LIB.  VIII.  98—185.  129 

per  freta  longa  trahar.'     vix  dixerat:  insilit  undis 

consequiturque  rates,  faciente  cupidine  vires, 

Gnosiacaeque  haeret  comes  invidiosa  carinae. 

quam  pater  ut  vidit  —  nam  iam  pendebat  in  aura,  145 

et  modo  factus  erat  fulvis  haliaeetus  alis  — 

ibat,  ut  haerentem  rostro  laceraret  adunco. 

illa  metu  puppim  dimisit,  et  aura  cadentem 

sustinuisse  levis,  ne  tangeret  aequora,  visa  est. 

pluma  fuit:  plumis  in  avem  mutata  vocatur  150 

ciris,  et  a  tonso  est  hoc  nomen  adepta  capillo. 

Vota  lovi  Minos  taurorum  corpora  centum  Daedalus. 

solvit,  ut  egressus  ratibus  Curetida  terram 
contigit,  et  spoliis  decorata  est  regia  fixis. 
creverat  opprobrium  generis,  foedumque  patebat  155 

matris  adulterium  monstri  novitate  biformis. 
destinat  hunc  Minos  thalami  removere  pudorem 
multiplicique  domo  caecisque  includere  tectis. 
Daedalus  ingenio  fabrae  celeberrimus  artis 
ponit  opus  turbatque  notas  et  limina  flexum  IGO 

ducit  in  errorem  variarum  ambage  viarum. 
non  secus  ac  liquidus  Phrygiis  Maeandrus  in  arvis 
ludit  et  ambiguo  lapsu  refluitque  fluitque, 
occurrensque  sibi  venturas  aspicit  undas 
€t  nunc  ad  fontes,  nunc  ad  mare  versus  apertum  165 

incertas  exercet  aquas:  ita  Daedalus  implet 
innumeras  errore  vias.     vixque  ipse  reverti 
ad  limen  potuit:  tanta  est  fallacia  tecti. 
quo  postquam  geminam  tauri  iuvenisque  figuram 
clausit,  et  Actaeo  bis  pastum  sanguine  monstrum  170 

tertia  sors  annis  domuit  repetita  novenis: 
utque  ope  virginea  nullis  iterata  priorum 
ianua  difficilis  filo  est  inventa  relecto: 

protinus  Aegides  rapta  Minoide  Diam  {Ariadne.) 

vela  dedit,  comitemque  suam  crudelis  in  illo  175 

litore  destituit.     desertae  et  multa  querenti 
amplexus  et  opem  Liber  tulit;  utque  perenni 
sidere  clara  foret,  sumptam  de  fronte  coronam 
immisit  caelo.     tenues  volat  illa  per  auras; 
dumque  volat,  gemmae  nitidos  vertuntur  in  ignes  180 

consistuntque  loco,  specie  remanente  coronae, 
qui  medius  Nixique  ^enu  est  Anguemque  tenentis. 

Daedalus  interea  Creten  longumque  perosus  lcarus. 

exilium  tactusque  loci  natalis  amore, 
clausus  erat  pelago.     ^terras  licet'  inquit  *et  undas  185 

Ovidii  vol.  JI.  9 


130  P   OVIDII  NASONIS 

obstmat,  at  caelum  certe  patet:  ibimus  illac. 
omnia  possideat,  non  possidet  aera  Minos.' 
dixit.     et  ignotas  animum  dimittit  in  artes, 
naturamque  novat.     nam  ponit  in  ordine  pennas, 

190  a  minima  coeptas,  longam  breviore  sequente, 
ut  clivo  crevisse  putes.     sic  rustica  quondam 
fistula  disparibus  paulatim  surgit  avenis. 
tum  lino  medias  et  ceris  alligat  imas, 
atque  ita  compositas  parvo  curvamine  flectit, 

195  ut  veras  imitetur  aves.     puer  Icarus  una 
stabat  et,  ignarus  sua  se  tractare  pericla, 
ore  renidenti  modo  quas  vaga  moverat  aura, 
captabat  plumas,  flavam  modo  poUice  ceram 
mollibat,  lusuque  suo  mirabile  patris 

200  impediebat  opus.     postquam  manus  ultima  coeptis 
imposita  est,  geminas  opifex  libravit  in  alas 
ipse  suum  corpus,  motaque  pependit  in  aui-a. 
instruit  et  natum,  *medio'que  'ut  limite  curras, 
Icare,'  ait  'moneo:  ne,  si  demissior  ibis, 

205  unda  gravet  pennas;  si  celsior,  ignis  adurat. 
inter  utrumque  vola.     nec  te  spectare  Booten 
aut  Helicen  iubeo  strictumque  Orionis  ensem: 
me  duce  carpe  viam.'     pariter  praecepta  volandi 
tradit  et  ignotas  umeris  accommodat  alas. 

210  inter  opus  monitusque  genae  maduere  seniles, 
et  patriae  tremuere  manus.     dedit  oscula  nato 
(non  iterum  repetendal)  suo.     pennisque  levatus 
ante  volat  comitique  timet,  velut  ales,  ab  alto 
quae  teneram  prolem  produxit  in  aera  nido: 

215  hortaturque  sequi  damnosasque  erudit  artes 
et  movet  ipse  suas  et  nati  respicit  alas. 
hos  aliquis,  tremula  dum  captat  harundine  pisces, 
aut  pastor  baculo,  stivaque  innixus  arator, 
vidit  et  obstipuit,  quique  aethera  carpere  possent 

220  credidit  esse  deos.     et  iam  lunonia  laeva 

parte  Samos  (fuerant  Delosque  Parosque  relictae), 
dextra  Lebinthus  erat  fecundaque  melle  Calymne: 
cum  puer  audaci  coepit  gaudere  volatu 
deseruitque  ducem  caelique  cupidine  tactus 

225  altius  egit  iter.     rapidi  vicinia  solis 

moUit  odoratas,  pennarum  vincula,  ceras. 
tabuerant  cerae:  nudos  quatit  ille  lacertos, 
remigioque  carens  non  ullas  percipit  auras. 
oraque  caerulea  patrium  clamantia  nomen 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  VIII.  186-273.  131 


excipiuntur  aqua;  quae  nomen  traxit  ab  illo.  230 

at  pater  infelix,  nec  iam  pater,  *Icare,'  dixit, 

*Icare,'  dixit  'ubi  es?  qua  te  regione  requiram?' 

*Icare'  dicebat:  pennas  aspexit  in  undis; 

devovitque  suas  artes,  corpusque  sepulcro 

condidit.     et  tellus  a  nomine  dicta  sepulti.  285 

Hunc  miseri  tumulo  ponentem  corpora  nati  Perdix. 

garrula  ramosa  prospexit  ab  ilice  perdix, 
et  plausit  pennis  testataque  gaudia  cantu  est: 
unica  tunc  volucris  nec  visa  prioribus  annis, 
factaque  nuper  avis:  longum  tibi,  Daedale,  crimen.  240 

namque  huic  tradiderat,  fatorum  ignara,  docendam 
progeniem  germana  suam,  natalibus  actis 
bis  puerum  senis,  animi  ad  praecepta  capacis. 
ille  etiam  medio  spinas  in  pisce  notatas 
traxit  in  exemplum,  ferroque  incidit  acuto  245 

perpetuos  dentes,  et  serrae  repperit  usum. 
primus  et  ex  uno  duo  feprea  bracchia  nodo 
vinxit,  ut  aequali  spatio  distantibus  illis 
altera  pars  staret,  pars  altera  duceret  orbem. 
Daedalus  invidit  sacraque  ex  arce  Minervae  250 

praecipitem  misit,  lapsum  mentitus.     at  ilhim, 
quae  favet  ingeniis,  excepit  Pallas,  avemque 
reddidit  et  medio  velavit  in  aere  pennis. 
sed  vigor  ingenii  quondam  velocis  in  alas 
inque  pedes  abiit;  nomen  quod  et  ante,  remansit.  255 

non  tamen  haec  alte  volucris  sua  corpora  tollit, 
nec  facit  in  ramis  altoque  cacumine  nidos: 
propter  humum  volitat  ponitque  in  saepibus  ova, 
antiquique  memor  metuit  sublimia  casus.  259 

lamque  fatigatum  tellus  Aetnaea  tenebat         Meleager ;  aper 
Daedalon,  et  sumptis  pro  suppHce  Cocalus  armis    ^('■'^y^ionius. 
mitis  habebatur;  iam  lamentabile  Athenae 
pendere  desierant  Thesea  laude  tributum: 
templa  coronantur,  bellatricemque  Minervam 
cum  love  disque  vocant  aliis,  quos  sanguine  voto  265 

muneribusque  datis  et  acerris  turis  honorant. 
sparserat  Argolicas  nomen  vaga  fama  per  urbes 
Theseos.     et  populi,  quos  dives  Achaia  cepit, 
huius  opem  magnis  imploravere  periclis. 
huius  opem  Calydon,  quamvis  Meleagron  haberet,  270 

soUicita  supplex  petiit  prece.     causa  petendi 
sus  erat,  infestae  famulus  vindexque  Dianae. 
Oenea  namque  ferunt  plenis  successibus  anni 

9* 


132  P.  OVIDII  NASONIS 

primltias  frugum  Cereri,  sua  vina  Lyaeo, 

275  Palladios  flavae  latices  libasse  Minervae. 

coeptus  ab  agricolis  superos  pervenit  ad  omnes 
ambitiosus  honor.     solas  sine  ture  relictas 
praeteritae  cessasse  ferunt  Latoidos  aras. 
tangit  et  ira  deos.     *at  non  impune  feremus: 

280  quaeque  inhonoratae,  non  et  dicemur  inultae' 
inquit.     et  Oeneos  ultorem  spreta  per  agros 
misit  aprum,  quanto  maiores  herbida  tauros 
non  habet  Epirus,  sed  habent  Sicula  arva  minores. 

284  sanguine  et  igne  micant  oculi.  riget  horrida  cervix, 

286  stantque  velut  vallum,  velut  alta  hastiha  setae; 
fervida  cum  rauco  latos  stridore  per  armos 
spuma  fluit,  dentes  aequantur  dentibus  Indis, 
fulmen  ab  ore  venit,  frondes  adflatibus  ardent. 

290  is  modo  crescentes  segetes  proculcat  in  herba, 
nunc  matura  metit  fleturi  vota  coloni 
et  Cererem  in  spicis  intercipit.  .  area  frustra, 
et  frustra  expectant  promispas  horrea  messes. 
stemuntur  gravidi  longo  cum  palmite  fetus 

295  bacaque  cum  ramis  seihper  frondentis  olivae. 
saevit  et  in  pecudes.     non  has  pastorve  canesve, 
non  armenta  truces  possunt  defendere  tauri. 
diffugiunt  populi  nec  se  nisi  moenibus  urbis 
esse  putant  tutos:  donec  Meleagros  et  una 

300  lecta  manus  iuvenum  coiere  cupidine  laudis: 
Tyndaridae  gemini,  praestantes  caestibus  aher, 
alter  equo,  primaeque  ratis  molitor  lason, 
et  cum  Pirithoo,  felix  concordia,  Theseus, 
et  duo  Thestiadae,  prolesque  Aphareia  Lynceus 

805  et  velox  Idas,  et  iam  non  femina  Caeneus, 
Leucippusque  ferox  iaculoque  insignis  Acastus, 
Hippothousque  Dryasque  et  cretus  Amyntore  Phoenix, 
Actoridaeque  pares,  et  missus  ab  Elide  Phyleus. 
nec  Telamon  aberat  magnique  creator  Achillis, 

310  cumque  Pheretiade  et  Hyanteo  lolao 

impiger  Eurytion  et  cursu  invictus  Echion, 
Naryciusque  Lelex  Panopeusque  Hj-leusque  feroxquo 
Hippasus,  et  primis  etiamnum  Nestor  in  annis, 
et  quos  Hippocoon  antiquis  misit  Amyclis, 

815  Penelopesque  socer  cum  Parrhasio  Ancaeo 
Ampycidesque  sagax  et  adhuc  a  coniuge  tutus 
Oeclides,  nemorisque  decus  Tegeaea  Lycaei. 
rasihs  huic  summam  mordebat  fibula  vestem; 


METAMORPHOSEON  LIB.  VIII.  274-362.  133 

inis  erat  simplex,  nodum  collectus  in  unum; 
ex  umero  pendens  resonabat  ebumea  laevo  320 

telorum  custos:  arcum  quoque  laeva  tenebat. 
talis  erat  cultu.     facies,  quam  dicere  vere 
virgineam  in  puero,  puerilem  in  virgine  posses. 
hanc  pariter  vidit,  pariter  Calydonius  heros 
optavit,  renuente  deo,  flammasque  latentes  325 

hausit  et  'o  felix,  si  quem  dignabitur'  inquit 
'ista  virum!'     nec  plura  sinit  tempusque  pudorque 
^cere:  maius  opus  magni  certaminis  urget. 

Silva  frequens  trabibus,  quam  nuUa  ceciderat  aetas, 
icipit  a  plano  devexaque  prospicit  arva.  830 

quo  postquam  venere  viri,  pars  retia  tendunt, 
vincula  pars  adimunt  canibus,  pans  pressa  sequuntur 
signa  pedum,  cupiuntque  suum  reperire  periclum. 
concava  vallis  erat,  quo  se  demittere  rivi 
assuerant  pluvialis  aquae.     tenet  ima  lacunae  835 

lenta  salix  ulvaeque  leves  iuncique  palustres 
viminaque  et  longa  parvae  sub  harundine  cannae. 
hinc  aper  excitus  medios  violentus  in  hostes 
fertur,  ut  excussis  elisi  nubibus  ignes. 

stemitur  incursu  nemus,  et  propulsa  fragorem  340 

silva  dat.     exclamant  iuvenes,  praetentaque  forti 
tela  tenent  dextra  lato  vibrantia  ferro. 
ille  ruit  spargitque  canes,  ut  quisque  furenti 
obstat,  et  obliquo  latrantes  dissipat  ictu. 
cuspis  Echionio  primum  contorta  lacerto  845 

vana  fuit,  truncoque  dedit  leve  vulnus  acemo. 
proxima,  si  nimiis  mittentis  viribus  usa 
non  foret,  in  tergo  visa  est  haesura  petito: 
longius  it.     auctor  teli  Pagasaeus  lason. 
'Phoebe,'  ait  Ampycides  'si  te  coluique  coloque,  350 

da  mihi  quod  petitur  certo  contingere  telo ! ' 
qua  potuit,  precibus  deus  adnuit.     ictus  ab  illo  est, 
sed  sine  vulnere,  aper:  ferrum  Diana  volanti 
abstulerat  iaculo;  lignum  sine  acumine  venit. 
ira  feri  mota  est  nec  fulmine  lenius  arsit:  855 

emicat  ex  oculis,  spirat  quoque  pectore  flamma. 
utque  volat  moles  adducto  concita  nervo, 
cum  petit  aut  muros  aut  plenas  milite  turres, 
in  iuvenes  vasto  sic  impete  vulnificus  sus 
lertur,  et  Eupalamon  Pelagonaque,  dextra  tuentes  360 

comua,  prosternit.     socii  rapuere  iacentes. 
at  non  letiferos  effugit  Enaesimus  ictus 


134  P.  OVIDII  NASONIS 

Hippocoonte  satus.     trepidantem  et  terga  parantem 
vertere  succiso  liquerunt  poplite  nervi. 

865  forsitan  et  Pylius  citra  Troiana  perisset 

tempora:  sed  sumpto  posita  conamine  ab  hasta 
arboris  insiluit,  quae  stabat  proxima,  ramis, 
despexitque  loco  tutus,  quem  fugerat,  hostem. 
dentibus  ille  ferox  in  querno  stipite  tritis 

370  imminet  exitio,  fidensque  recentibus  armis 
Actoridae  magni  rostro  femur  hausit  adunco. 
at  gemini,  nondum  caelestia  sidera,  fratres, 
ambo  conspicui,  nive  candidioribus  ambo 
vectabantur  equis,  ambo  vibrata  per  auras 

375  hastarum  tremulo  quatiebant  spicula  motu. 
vulnera  fecissent,  nisi  saetiger  inter  opacas, 
nec  iaculis,  isset,  nec  equo  loca  pervia,  silvas. 
persequitur  Telamon,  studioque  incautus  eundi 
pronus  ab  arborea  cecidit  radice  retentus. 

380  dum  levat  hunc  Peleus,  celerem  Tegeaea  sagittam 
imposuit  nervo  sinuatoque  expulit  arcu. 
fixa  sub  aure  feri  summum  destrinxit  harundo 
corpus,  et  exiguo  rubefccit  sanguine  saetas. 
nec  tamen  illa  sui  successu  laetior  ictus, 

385  quam  Meleagrus  erat.     primus  vidisse  putatur 
et  primus  sociis  visum  ostendisse  cruorem, 
et  'meritum'  dixisse  'feres  virtutis  honorem.' 
erubuere  viri  seque  exhortantur  et  addunt 
cum  clamore  animos  iaciuntque  sine  ordine  tela. 

390  turba  nocet  iactis,  et  quos  petit,  impedit  ictus. 
ecce  furens  contra  sua  fata  bipennifer  Arcas 
'discite,  femineis  quid  tela  virilia  praestent, 
o  iuvenes,  operique  meo  concedite'  dixit. 
*ipsa  suis  licet  hunc  Latonia  protegat  armis, 

395  invita  tamen  hunc  perimet  mea  dextra  Diana.* 
talia  magniloquo  tumidus  memoraverat  ore, 
ancipitemque  manu  toUens  utraque  securim 
institerat  digitis,  primos  suspensus  in  artus. 
occupat  audentem,  quaque  est  via  proxima  leto, 

400  summa  ferus  geminos  direxit  ad  inguina  dentes. 
concidit  Ancaeus,  glomerataque  sanguine  multo 
viscera  lapsa  fluunt,  madefactaque  terra  cruore  est. 
ibat  in  adversum  proles  Ixionis  hostem 
Pirithous,  vaHda  quatiens  venabula  dextra. 

405  cui  procul  Aegides  'o  me  mihi  carior'  inquit 
*pars  animae,  consiste,  meael  licet  eminus  esse 


METAMOEPHOSEON  LIB.  Vin.  363—450.  135 

fortibus:  Ancaeo  nocult  temerarla  virtus.' 

dixit,  et  aerata  torsit  grave  cuspide  cornum: 

cui  bene  librato  votique  potente  futuro 

obstitit  aesculea  frondosus  ab  arbore  ramus.  410 

misit  et  Aesonides  iaculum,  quod  casus  ab  illo 

vertit  in  immerlti  fatum  latrantis,  et  inter 

ilia  coniectum  tellure  per  ilia  fixum  est. 

at  manus  Oenldae  variat:  mlssisque  duabus, 

hasta  prior  terra,  medlo  stetit  altera  tergo.  415 

nec  mora:  dum  saevit,  dum  corpora  versat  In  orbem 

stridentemque  novo  spumam  cum  sanguine  fundlt, 

vulneris  auctor  adest  hostemque  irritat  ad  iram 

splendidaque  adversos  venabula  condit  in  armos. 

gaudia  testantur  socli  clamore  secundo  420 

victrlcemque  petunt  dextrae  conlungere  dextram; 

immanemque  ferum  multa  tellure  iacentem 

mirantes  spectant,  neque  adhuc  contlngere  tutum 

esse  putant:  sed  tela  tamen  sua  qulsque  cruentat. 

ipse  pede  imposlto  caput  exltiablle  presslt,  425 

atque  Ita  *sume  mel  spollum,  Nonacria,  luris' 

dlxlt  *et  In  partem  venlat  mea  glorla  tecum.' 

protlnus  exuvlas  rlgldls  horrentla  saetis 

terga  dat  et  magnls  Inslgnla  dentibus  ora. 

illl  laetltlae  est  cum  munere  munerls  auctor:  -4S0 

invidere  alii,  totoque  erat  agmine  murmur. 

e  qulbus  ingenti  tendentes  bracchla  voce 

*pone,  age,  nec  tltulos  interclpe,  femina,  nostros,' 

Thestiadae  clamant  'nec  te  fiducla  formae 

decipiat,  neu  slt  longo  tibl  captus  amore  435 

auctor'  et  hulc  adlmunt  munus,  ius  munerls  illi. 

non  tullt,  et  tumlda  frendens  Mavortlus  ira 

*discite;  raptores  allenl'  dixit  'honorls, 

facta  minls  quantum  dlstent,'  hausitque  nefando 

pectora  Plexippl,  nll  tale  tlmentla,  ferro.  440 

Toxea,  quid  faclat,  dubium,  parlterque  volentem 

ulclscl  fratrem  fraternaque  fata  timentem 

haud  patitur  dubitare  dlu,  calldumque  prlori 

caede  recalfecit  consorti  sangulne  telum. 

Dona  deum  templls,  nato  vlctore,  ferebat,  Altlaea. 

cum  videt  extinctos  fratres  Althaea  referri.  446 

quae  plangore  dato  maestis  clamoribus  urbem 
implet  et  auratis  mutavlt  vestlbus  atras. 
at  slmul  est  auctor  necls  editus,  excidit  omnls 
luctus,  et  a  lacrlmis  in  poenae  versus  amorem  est.  450 


136  P.  OVIDII  NASONIS 

stipes  erat,  quem,  cum  partus  enixa  iaceret 
Thestias,  in  flammara  tripHces  posuere  sorores; 
Btaminaque  impresso  fatalia  pollice  nentes 
'tempora'  dixerunt  'eadem  lignoque  tibique, 

455  o  modo  nate,  damus.'     quo  postquam  carmine  dicto 
excessere  deae,  flagrantem  mater  ab  igne 
eripuit  ramum  sparsitque  liquentibus  undis. 
ille  diu  fuerat  penetralibus  abditus  imis, 
servatusque  tuos,  iuvenis,  servaverat  annos. 

460  protulit  hunc  genetrix  taedasque  et  fragmina  poni 
imperat,  et  positis  inimicos  admovet  ignes. 
tum  conata  quater  flammis  imponere  ramum, 
coepta  quater  tenuit.     pugnant  materque  sororque, 
et  diversa  trahunt  unum  duo  nomina  pectus. 

465  saepe  metu  sceleris  pallebant  ora  futuri: 

saepe  suum  fervens  oculis  dabat  ira  ruborem. 
et  modo  nescio  quid  similis  crudele  minanti 
vultus  erat,  modo  quem  misereri  credere  posses. 
cumque  ferus  lacrimas  animi  siccaverat  ardor, 

470  inveniebantur  lacrimae  tamen.     utque  carina, 
quam  ventus  ventoque  rapit  contrarius  aestus, 
vim  geminam  sentit  paretque  incerta  duobus: 
Thestias  haud  aliter  dubiis  affectibus  errat 
inque  vices  ponit  positamque  resuscitat  iram. 

475  incipit  esse  tamen  melior  germana  parente, 
et  consanguineas  ut  sanguine  leniat  umbras, 
impietate  pia  est.     nam  postquam  pestifer  ignis 
convaluit,  'rogus  iste  cremet  mea  viscera'  dixit. 
utque  manu  dira  lignum  fatale  tenebat, 

480  ante  sepulcrales  infelix  astitit  aras, 

*poenarum'que  'deae  triplices,  furialibus,'  inquit 
'Eumenides,  sacris  vultus  advertite  vestros. 
ulciscor  facioque  nefas:  mors  morte  pianda  est: 
in  scelus  addendum  scehis  est,  in  funera  funus: 

485  per  coacervatos  pereat  domus  impia  luctus. 
an  fehx  Oeneus  nato  victore  fruetur, 
Thestius  orbus  erit?    melius  lugebitis  ambo. 
vos  modo,  fraterni  Manes  animaeque  recentes, 
officium  sentite  meum,  magnoque  paratas 

490  accipite  inferias,  uteri  mala  pignora  nostri.  — 
ei  mihil   quo  rapior?  fratres,  ignoscite  matri! 
deficiunt  ad  coepta  manus.     meruisse  fatemur 
illum,  cur  pereat:  mortis  mihi  displicet  auctor. 
ergo  impune  feret,  vivusque  et  victor  et  ipso 


I 


METAMOEPHOSEON  LIB.  VIII.  451—538.  137 

successu  tumidus  regnum  Calydonls  habebit:  495 

vos  cinis  exiguus  gelidaeque  iacebitis  umbrae? 

haud  equidera  patiar.     pereat  sceleratus  et  ille 

spemque  patris  regnumque  trahat  patriaeque  ruinam, 

mens  ubi  materna  est?  ubi  sunt  pia  iura  parentum 

et  quos  sustinui  bis  mensum  quinque  labores?  500 

o  utinam  primis  arsisses  ignibus  infans, 

idque  ego  passa  forem!    vixisti  munere  nostro; 

nunc  merito  moriere  tuo.     cape  praemia  facti, 

bisque  datam,  prlmum  partu,  mox  stiplte  rapto, 

redde  animam,  —  vel  me  fraternis  adde  sepulcris!  605 

et  cupio,  et  nequeo.     quid  agam?  modo  vulnera  fratrum 

ante  oculos  mihl  sunt  et  tantae  caedls  imago; 

nunc  anlmuni  pletas  maternaque  nomlna  frangunt. 

me  miseram!  male  vlncetls,  sed  vlncite,  fratres: 

dummodo,  quae  dedero  vobis,  solacla  vosque  5l() 

ipsa  sequar.'     dixit,  dextraque  aversa  trementi 

funereum  torrem  medlos  conleclt  In  Ignes. 

aut  dedlt,  aut  vlsus  gemitus  est  Ille  dedisse 

stlpes,  et  Invitis  correptus  ab  ignibus  arsit. 

insclus  atque  absens  flamma  Aleleagrus  ab  illa  615 

uritur,  et  caecls  torreri  viscera  sentit 

ignlbus  ac  magnos  superat  virtute  dolores. 

quod  tamen  ignavo  cadat  et  sine  sanguine  leto, 

maeret,  et  Ancael  felicia  vulnera  dicit: 

grandaevumque  patrem  fratresque  piasque  sorores  520 

cum  gemitu  soclamque  tori  vocat  ore  supremo: 

forsitan  et  matrem.     crescunt  ignlsque  dolorque 

languescuntque  iterum:  simul  est  extinctus  uterque, 

inque  leves  abiit  paulatlm  splritus  auras 

paulatim  cana  prunam  velante  favilla.  625 

alta  iacet  Calydon:  lugent  iuvenesque  senesque, 

vulgusque  proceresque  gemunt,  sclssaeque  caplllos 

planguntur  matres  Calydonides  Euenlnae. 

pulvere  canitiem  genltor  vultusque  seniles 

foedat  humi  fusus  spatlosumque  increpat  aevum.  530 

nam  de  matre  manus,  dlri  sibi  conscia  facti, 

exeglt  poenas,  acto  per  viscera  ferro. 

non  mlhi  si  centum  deus  ora  sonantla  llnguis  Meleagri 

ingeniumque  capax  totumque  Helicona  dedisset,  sorores. 

tristia  persequerer  miserarum  vota  sororum.  535 

Immemores  decorls  llventia  pectora  tundunt; 

dumque  manet  corpus,  corpus  refoventque  foventque; 

oscula  dant  ipsi,  posito  dant  oscula  lecto; 


138  P.  OVIDII  NASONIS 

post  clnerem  cineres  haustos  ad  pectora  pressant; 

540  adfusaeque  iacent  tumulo,  signataque  saxo 

nomina  complexae  lacrimas  in  nomina  fundunt. 
quas  Parthaoniae  tandem  Latonia  clade 
exsatiata  domus,  praeter  Gorgenque  nurumque 
nobilis  Alcmenae,  natis  in  corpore  pennis 

545  allevat,  et  longas  per  bracchia  porrigit  alas 
corneaque  ora  facit  versasque  per  aera  mittit. 

Interea  Theseus  sociati  parte  laboris  Achelous. 

functus  Erechtheas  Tritonidos  ibat  ad  arces. 
clausit  iter  fecitque  moras  Achelous  eunti, 

550  imbre  tumens.     'succede  meis,'  ait  'inclite,  tectis, 
Cecropida,  nec  te  committe  rapacibus  undis. 
ferre  trabes  soHdas  obliquaque  volvere  magno 
murmure  saxa  solent.     vidi  contermina  ripae 
cum  gregibus  stabula  aha  trahi;  nec  fortibus  ilHc 

555  profuit  armentis,  nec  equis  velocibus  esse. 

multa  quoque  hic  torrens  nivibus  de  monte  solutis 
corpora  turbineo  iuvenalia  vertice  mersit. 
tutior  est  requies,  sohto  dum  flumina  currant 
limite,  dum  tenues  capiat  suus  alveus  undas. 

560  adnuit  Aegides,  'utar'que  'Acheloe,  domoque 
consilioque  tuo'  respondit:  et  usus  utroque  est. 
pumice  mukicavo  nec  levibus  atria  tofis 
structa  subit.     molli  tellus  erat  umida  musco: 
summa  lacunabant  alterno  murice  conchae. 

565  iamque  duas  lucis  partes  Hyperione  menso 
discubuere  toris  Theseus  comitesque  laborum: 
hac  Ixionides,  illa  Troezenius  heros 
parte  Lelex,  raris  iam  sparsus  tempora  canis, 
quosque  aUos  parili  fuerat  dignatus  honore 

670  Amnis  Acarnanum,  laetissimus  hospite  tanto. 
protinus  appositas  nudae  vestigia  nymphae 
instruxere  epulis  mensas,  dapibusque  remotis 
in  gemma  posuere  merum.   tum  maximus  heros,  [EcMnades.) 
aequora  prospiciens  ocuHs  subiecta,  *quis'  inquit 

575  *ille  locus?'  digitoque  ostendit,  et  'insula  nomen 

quod  gerat  illa,  doce  —  quamquam  non  una  videtur.' 
Amnis  ad  haec  *non  est',  inquit  *quod  cernitis,  unum: 
quinque  iacent  terrae.     spatium  discrimina  fallit. 
quoque  minus  spretae  factum  mirere  Dianae, 

580  Naides  hae  fuerant.     quae  cum  bis  quinque  iuvencos 
mactassent  rurisque  deos  ad  sacra  vocassent, 
imraemores  nostri  festas  duxere  choreas. 


METAMORPHOSEON  LIB.  Vm.  539—626.  139 

intumui,  quantusque  feror,  cum  plurimus,  unquam, 

tantus  eram,  pariterque  animis  immanis  et  undis 

a  silvis  silvas  et  ab  arvis  arva  revulsi,  585 

cumque  loco  njmphas,  memores  tum  denique  nostri, 

in  freta  provolvi.     fluctus  nosterque  marisque 

continuam  diduxit  humum  partesque  revellit 

in  totidem,  mediis  quot  cernis  Echinadas  undis.  589 

Ut  tamen  ipse  vides,  procul  en  procul  una  recessit  Penmele. 
insula  grata  mihi:  Perimelen  navita  dicit. 
huic  ego  virgineum  dilectae  nomen  ademi, 
quod  pater  Hippodamas  aegre  tulit,  inque  profundum 
propulit  e  scopulo  pariturae  corpora  natae. 
excepi,  nantemque  ferens  "o  proxima  mundi  595 

regna  vagae"  dixi  "sortite  Tridentifer  undae, 
adfer  opem,  mersaeque,  precor,  feritate  paterna 
da,  Neptune,  locum.     vel  sit  locus  ipsa,  licebit." 
dum  loquor,  amplexa  est  artus  nova  terra  natantes, 
et  gravis  increvit  mutatis  insula  membris.'  600 

Amnis  ab  his  tacuit.     factum  mirabile  cunctos 
moverat.     irridet  credentes,  utque  deorum 
spretor  erat  mentisque  ferox  Ixione  natus, 
'ficta  refers  nimiumque  putas,  Acheloe,  potentes 
esse  deos,'  dixit  'si  dant  adirauntque  figuras.'  605 

obstipuere  omnes  nec  talia  dicta  probarunt: 
ante  omnesque  Lelex,  animo  maturus  et  aevo,         PMlemon  et 
sic  ait:  'immensa  est  finemque  potentia  caeli  Bauds. 

non  habet,  et  quicquid  superi  voluere,  peractum  est. 
quoque  minus  dubites:  tiliae  contermina  quercus  610 

coUibus  est  Phrygiis,  modico  circumdata  muro. 
ipse  locum  vidi:  nam  me  Pelopeia  Pittheus 
misit  in  arva  suo  quondam  regnata  parenti. 
haud  procul  hinc  stagnum  est:  tellus  habitabilis  olim, 
nunc  celebres  mergis  fulicisque  palustribus  undae.  615 

luppiter  huc  specie  mortali,  cumque  parente 
vemt  Atlantiades  positis  caducifer  alis. 
mille  domos  adiere,  locum  requiemque  petentes: 
mille  domos  clausere  serae.     tamen  una  recepit, 
parva  quidem,  stipulis  et  canna  tecta  palustri:  620 

sed  pia  Baucis  anus  parilique  aetate  Philemon 
illa  sunt  annis  iuncti  iuvenalibus,  illa 
consenuere  casa.     paupertatemque  fatendo 
cfFecere  levem  nec  iniqua  mente  ferendo. 
nec  refert,  dominos  illic  famulosne  requiras:  625 

tota  domus  duo  sunt,  idem  parentque  iubentque. 


140  P.  OVIDII  NASONIS 

ergo  ubi  caelicolae  parvos  tetigere  Penates 
summissoque  humiles  intrarunt  vertice  postes, 
membra  senex  posito  iussit  relevare  sedili, 

630  quo  super  iniecit  textum  rude  sedula  Baucis. 
inde  foco  tepidum  cinerem  dimovit  et  ignes 
suscitat  hesternos  foliisque  et  cortice  sicco 
nutrit  et  ad  flammas  anima  producit  anili, 
muhifidasque  faces  ramaliaque  arida  tecto 

635  detulit  et  minuit  parvoque  admovit  aeno. 
quodque  suus  coniunx  riguo  collegerat  horto, 
truncat  holus  foliis.     furca  levat  ille  bicorni 
sordida  terga  suis  nigro  pendentia  tigno: 
servatoque  diu  resecat  de  tergore  partera 

640  exiguam,  sectamque  domat  ferventibus  undis. 
interea  medias  fallunt  sermonibus  horas 
sentirique  moram  prohibent.     erat  alveus  illic 
fagineus,  dura  clavo  suspensus  ab  ansa: 
is  tepidis  impletur  aquis  artusque  fovendos 

645  accipit.     in  medio  torus  est  de  mollibus  ulvis 
impositus  lecto,  sponda  pedibusque  salignis. 
vestibus  hunc  velant,  quas  non  nisi  tempore  festo 
sternere  consuerant.     sed  et  haec  vilisque  vetusque 
vestis  erat,  lecto  non  indignanda  saligno. 

650  accubuere  dei.     mensam  succincta  tremensque 
ponit  anus.   mensae  sed  erat  pes  tertius  impar: 
testa  parem  fecit.     quae  postquara  subdita  clivum 
sustulit,  aequatam  mentae  tersere  virentes. 
ponitur  hic  bicolor  sincerae  baca  Minervae, 

655  conditaque  in  liquida  corna  autumnaha  faece 
intibaque  et  radix  et  lactis  massa  coacti, 
oraque  non  acri  leviter  versata  favilla: 
omnia  fictilibus.     post  haec  caelatus  eodera 
sistitur  argento  crater,  fabricataque  fago 

660  pocula,  qua  cava  sunt,  flaventibus  illita  ceris. 
parva  mora  est,  epulasque  foci  misere  calentes, 
nec  longae  rursus  referuntur  vina  senectae, 
dantque  locum  mensis  paulum  seducta  secundis. 
hic  nux,  hic  mixta  est  rugosis  carica  palmis 

665  prunaque  et  in  patulis  redolentia  mala  canistris 
et  de  purpureis  collectae  vitibus  uvae. 
candidus  in  medio  favus  est.     super  omnia  vultus 
accessere  boni,  nec  iners  pauperque  voluntas. 
interea  quotiens  haustum  cratera  repleri 

670  sponte  sua,  per  seque  vident  succrescere  vina. 


METAMORPHOSEON  LIB.  Vm.  627—714.        141 

attoniti  novitate  pavent  manibusque  supinis 

concipiunt  Baucisque  preces  timidusque  Philemon 

et  veniam  dapibus  nullisque  paratibus  orant. 

unicus  anser  erat,  minimae  custodia  villae, 

quem  dis  hospitibus  domini  mactare  parabant.  675 

ille  celer  penna  tardos  aetate  fatigat 

eluditque  diu  tandemque  est  visus  ad  ipsos 

confugisse  deos.     superi  vetuere  necari: 

"di"que  "sumus,  meritasque  luet  vicinia  poenas 

impia"  dixerunt.     "vobis  immunibus  huius  680 

esse  mali  dabitur.     modo  vestra  relinquite  tecta 

ac  nostros  comitate  gradus,  et  in  ardua  montis 

ite  simul."     parent  et  dis  praeeuntibus  ambo 

membra  levant  baculis,  tardique  senilibus  annis 

nituntur  longo  vestigia  ponere  clivo.  685 

tantum  aberant  summo,  quantum  semel  ire  sagitta 

missa  potest:  flexere  oculos,  et  mersa  palude 

cetera  prospiciunt,  tantum  sua  tecta  manere. 

dumque  ea  mirantur,  dum  deflent  fata  suorum, 

illa  vetus,  dominis  etiam  casa  parva  duobus  690 

vertitur  in  templum;  furcas  subiere  columnae: 

stramina  flavescunt,  aurataque  tecta  videntur, 

caelataeque  fores,  adopertaque  marmore  tellus. 

talia  tum  placido  Saturnius  edidit  ore: 

"dicite,  iuste  senex,  et  femina  coniuge  iusto  695 

digna,  quid  optetis."     cum  Baucide  pauca  locutus 

iudicium  superis  aperit  commune  Philemon: 

*'esse  sacerdotes  dehibraque  vestra  tueri 

poscimus.     et  quoniam  concordes  egimus  annos, 

auferat  hora  duos  eadem.     nec  coniugis  unquam  700 

busta  meae  videam,  neu  sim  tumulandus  ab  illa." 

vota  fides  sequitur.     templi  tutela  fuere, 

donec  vita  data  est.     annis  aevoque  soluti 

ante  gradus  sacros  cum  starent  forte  locique 

narrarent  casus,  frondere  Philemona  Baucis,  705 

Baucida  conspexit  senior  frondere  Philemon. 

iamque  super  geminos  crescente  cacumine  vultus 

mutua,  dum  licuit,  reddebant  dicta  "vale",que 

*'o  coniunx"  dixere  simul,  simul  abdita  texit 

ora  frutex.     ostendit  adhuc  Thineius  illic  710 

incola  de  gemino  vicinos  corpore  truncos. 

haec  mihi  non  vani  (neque  erat,  cur  fallere  vellent) 

narravere  senes.     equidem  pendentia  vidi 

serta  super  ramos,  ponensque  recentia  dixi     " 


142  P.  OVIDII  NASONIS 

715  *"cura  deum  dl  slnt,  et  qul  coluere,  colantur.'" 

Desierat.  cunctosque  et  res  et  moverat  auctor:   Proteus. 
Thesea  praecipue.     quem  facta  audire  volentem 
mira  dedm  innixus  cubito  Calydonius  Amnis 
talibus  alloquitur:  *sunt,  o  fortissime,  quorum 

720  forma  semel  mota  est  et  in  hoc  renovamine  manslt: 
sunt,  qulbus  in  plures  ius  est  transire  figuras, 
ut  tibi,  complexi  terram  maris  incola,  Proteu. 
nam  modo  te  luvenem,  modo  te  videre  leonem; 
nunc  violentus  aper,  nunc,  quem  tetigisse  timerent, 

725  anguls  eras,  modo  te  faciebant  comua  taurum. 
saepe  lapls  poteras,  arbor  quoque  saepe  videri: 
interdum,  faciem  liquidarum  imltatus  aquarum, 
flumen  eras:  interdum  undis  contrarius  ignls. 
nec  mlnus  Autolyci  coniunx  Erysichthone  nata  Erysichthon. 

730  iurls  habet.     pater  huius  erat,  qul  numina  divum 
sperneret  et  nullos  aris  adoleret  honores. 
ille  etiam  Cereale  nemus  vlolasse  securi 
dlcltur  et  lucos  ferro  temerasse  vetustos. 
stabat  in  hls  ingens  annoso  robore  quercus, 

735  una  nemus.     vittae  medlam  memoresque  tabellae 
sertaque  clngebant,  votl  argumenta  potentis. 
saepe  sub  hac  Dryades  festas  duxere  choreas: 
saepe  etiam  manibus  nexls  ex  ordine  trunci 
circuiere  modum,  mensuraque  roborls  ulnas 

740  quinque  ter  implebat.     nec  non  et  cetera  tanto 
silva  sub  hac,  silva  quanto  fuit  herba  sub  omni. 
non  tamen  idcirco  ferrum  Triopeius  illa 
abstlnult,  famulosque  iubet  succldere  sacrum 
robur.     et  ut  lussos  cunctari  vldlt,  ab  uno 

745  edldit  haec  rapta  sceleratus  verba  securl: 
"non  dllecta  deae  solum,  sed  et  Ipsa  liceblt 
slt  dea:  iam  tanget  frondente  cacumlne  terram." 

^^     dixit.     et  obliquos  dum  telum  llbrat  in  ictus, 
contremult  gemitumque  dedlt  Deoia  quercus: 

750  et  pariter  frondes;  pariter  pallescere  glandes 
coepere,  ac  longl  pallorem  ducere  rami. 
culus  ut  In  trunco  feclt  manus  impia  vulnus, 
haud  allter  fluxlt  dlscusso  cortlce  sanguls, 
quam  solet,  ante  aras  ingens  ubi  vlctima  taurus 

755  concidlt,  abrupta  cruor  e  cervlce  profundl. 
obstlpuere  omnes,  aliqulsque  ex  omnibus  audet 
deterrere  nefas  saevamque  inhlbere  blpennem. 
aspicit  hunc,  "mentis"que  "plae  cape  praemla!"  dlxit 


METAMORPHOSEON  LIB.  VIII.  715—802.  143 

Thessalus  inque  vlrura  convertit  ab  arbore  ferrum 

detruncatque  caput;  repetitaque  robora  caedit,  760 

redditus  e  medio  sonus  est  cum  robore  talis: 

"nympha  sub  hoc  ego  sum  Cereri  gratissima  ligno: 

quae  tibi  factorum  poenas  instare  tuorum 

vaticinor  moriens,  nostri  solacia  leti." 

persequitur  scelus  ille  suum:  labefactaque  tandem  765 

ictibus  innumeris  adductaque  funibus  arbor 

corruit  et  multam  prostravit  pondere  silvam. 

attonitae  Dryades  damno  nemorumque  suoque, 

omnes  germanae,  Cererem  cum  vestibus  atris 

maerentes  adeunt  poenamque  Erysichthonis  orant.  770 

adnuit  his,  capitisque  sui  pulcherrima  motu 

concussit  gravidis  oneratos  messibus  agros: 

moliturque  —  genus  poenae  miserabile,  si  non 

ille  suis  esset  nulli  miserabilis  actis  — 

pestifera  lacerare  Fame.     quae  quatinus  ipsi  77& 

non  adeunda  deae  est  (neque  enim  Cereremque  Famemque 

fata  coire  sinunt)  montani  numinis  unam 

talibus  agrestem  compellat  Oreada  dictis: 

"est  locus  extremis  Scythiae  glacialis  in  oris, 

triste  solum,  sterilis,  sine  fruge,  sine  arbore  tellus:  780 

Frigus  iners  illlc  habltant  Pallorque  Treraorque 

et  ieiuna  Faraes.     ea  se  in  praecordia  condat 

sacrilegi  scelerata,  iube:  nec  copia  rerum 

vincat  eam,  superetque  raeas  certamine  vlres. 

neve  viae  spatium  te  terreat,  acclpe  currus,  785 

accipe,  quos  frenls  alte  moderere,  dracones" 

et  dedit.     illa  dato  subvecta  per  aera  curru 

devenit  in  Scythlam,  rigldlque  cacumine  montis 

(Caucason  appellant)  serpentum  coUa  levavit: 

quaesltamque  Famem  lapldoso  vidit  in  agro  790 

ungulbus  et  raras  vellentem  dentlbus  herbas. 

hirtus  erat  crinls,  cava  lumina,  pallor  in  ore, 

labra  incana  sltu,  scabrae  rublgine  fauces, 

dura  cutis,  per  quam  spectarl  viscera  possent; 

ossa  sub  incurvls  extabant  arida  lurabis,  79» 

ventris  erat  pro  ventre  locus;  pendere  putares 

pectus  et  a  spinae  tanturaraodo  crate  teneri. 

auxerat  articulos  macles,  genuumque  tumebat 

orbis,  et  immodlco  prodlbant  tubere  tali. 

hanc  procul  ut  vldit  —  neque  enim  est  accedere  iuxta      800 

ausa  —  refert  mandata  deae.     paulumque  morata, 

quamquam  aberat  longe,  quamquam  modo  venerat  illuc. 


144  P.  OVIDn  NASONIS 

visa  tamen  sensisse  fameml  retroque  dracones 
egit  in  Haemoniam  versis  sublimis  habenis. 

805      Dicta  Fames  Cereris,  quamvis  contraria  semper 
illius  est  operi,  peragit,  perque  aera  vento 
ad  iussam  delata  domum  est  et  protinus  intrat 
sacrilegi  thalamos,  altoque  sopore  solutum  — 
noctis  erat  tempus  —  geminis  amplectitur  ulnis: 

810  seque  viro  inspirat  faucesque  et  pectus  et  ora 
adflat  et  in  vacuis  spargit  ieiunia  venis. 
functaque  mandato  fecundum  deserit  orbem 
inque  domos  inopes,  assueta  revertitur  antra. 
lenis  adhuc  somnus  placidis  Erysichthona  pennis 

815  mulcebat.     petit  ille  dapes  sub  imagine  somni 
oraque  vana  movet  dentemque  in  dente  fatigat, 
exercetque  cibo  delusum  guttur  inani 
proque  epulis  tenues  nequiquam  devorat  auras. 
ut  vero  est  expulsa  quies,  furit  ardor  edendi 

820  perque  avidas  fauces  immensaque  viscera  regnat. 
nec  mora:  quod  pontus,  quod  terra,  quod  educat  aer, 
poscit;  et  appositis  queritur  ieiunia  mensis, 
inque  epulis  epulas  quaerit.     quodque  urbibus  esse 
quodque  satis  populo  poterat,  non  sufficit  uni; 

825  plusque  cupit,  quo  plura  suam  demittit  in  alvum. 
utque  fretum  recipit  de  tota  flumina  terra 
nec  satiatur  aquis,  peregrinosque  ebibit  amnes: 
utque  rapax  ignis  non  unquam  alimenta  recusat 
innumerasque  trabes  cremat,  et  quo  copia  maior 

830  est  data,  plura  petit,  turbaque  voracior  ipsa  est: 
sic  epulas  omnes  Erysichthonis  ora  profani 
accipiunt,  poscuntque  simul.     cibus  omnis  in  illo 
causa  cibi  est,  semperque  locus  fit  inanis  edendo. 
iamque  fame  patrias  altaque  voragine  ventris 

835  attenuarat  opes:  sed  inattenuata  manebat 

tum  quoque  dira  fames,  implacataeque  vigebat 
flamma  gulae.     tandem  demisso  in  viscera  censu 
filia  restabat,  non  illo  digna  parente. 
hanc  quoque  vendit  inops.  dominum  generosa  recusat,  Me- 

840  et  vicina  suas  tendens  super  aequora  pahnas  ^^^^ 

"eripe  me  domino,  qui  raptae  praemia  nobis 
virginitatis  habes"  ait.     haec  Neptunus  habebat. 
qui  prece  non  spreta,  quamvis  iam  visa  sequenti 
esset  ero,  formamque  novat  vultumque  virilem 

845  induit  et  cultus  pisces  capientibus  aptos. 

hanc  dominus  spectans  "o  qui  pendentia  parvo 


taiETAMOllPHOSEON  LIB.  VIII.  803—875.  IX.  1-11.  145 
2ra  cibo  celas,  moderator  harundinis,"  inquit, 
sic  mare  compositum,  sic  sit  tibi  piscis  in  unda 
credulus  et  nuUos,  nisi  fixus,  sentiat  hamos: 
quae  modo  cum  vili  turbatrs  veste  capillis  850 

litore  in  hoc  steterat  (nam  stantem  in  litore  vidi), 
dic  ubi  sit.     neque  enim  vestigia  longius  extant." 
illa  dei  munus  bene  cedere  sensit,  et  a  se 
se  quaeri  gaudens,  his  est  resecuta  rogantem: 
^'quisquis  es,  ignoscas;  in  nullam  lumina  partem  855 

gurgite  ab  hoc  flexi,  studioque  operatus  inhaesi. 
quoque  minus  dubites,  sic  has  deus  aequoris  artes 
adiuvet,  ut  nemo  iamdudum  litore  in  isto, 
me  tamen  excepto,  nec  femina  constitit  ulla." 
credidit  et  verso  dominus  pede  pressit  harenam  860 

elususque  abiit:  illi  sua  reddita  forma  est. 
ast  ubi  habere  suam  transfarmia  corpora  sensit, 
saepe  pater  dominis  Triopeida  tradit.     at  illa 
nunc  equa,  nunc  ales,  modo  bos,  modo  cervus  abibat 
praebebatque  avido  non  iusta  alimenta  parenti.  8C5 

vis  tamen  illa  mali  postquam  consumpserat  omnem 
materiam  deerantque  gravi  nova  pabula  morbo, 
ipse  suos  artus  lacero  divellere  morsu 
coepit  et  infelix  minuendo  corpus  alebat. 
quid  moror  externis?  etiam  mihi  saepe  novandi  est  870 

corporis,  o  iuvenes,  numero  finita  potestas. 
nam  modo  qui  nunc  sum  videor:  modo  flector  in  anguem: 
armenti  modo  dux  vires  in  cornua  sumo:  — 
coniua,  dum  potui:  nunc  pars  caret  altera  telo 
frontis,  ut  ipse  vides.'     gemitus  sunt  verba  secuti.  875 


LIBER  NONUS 

Quae  gemitus  truncaeque  deo  Neptunius  heros        Achelous  et 

causa  rogat  frontis:  cum  sic  Calydonius  amnis  Hercuies. 

coepit,  inornatos  redimitus  harundine  crines: 

*triste  petis  munus.     quis  enim  sua  proelia  victus 

commemorare  velit?  rcferam  tamen  ordine.     nec  tam        5 

turpe  fuit  vinci,  quam  contendisse  decorum  est; 

magnaque  dat  nobis  tantus  solacia  victor. 

nomine  si  qua  suo  tandem  pervenit  ad  aures 

Deianira  tuas:  quondam  pulcherrima  virgo, 

multorumque  fuit  spes  invidiosa  procorum.  10 

cum  quibus  ut  soceri  domus  est  intrata  petiti, 

On'dii  vol,  II.  10 


146  P.  OVIDII  NASONIS 

"accipe  me  generum,"  dixi  "Parthaone  nate:" 

dixit  et  Alcides.     alii  cessere  duobus. 

ille  lovem  socerum  dare  se,  famamque  laborum, 

15  et  superata  suae  referebat  iussa  novercae. 
contra  ego  "turpe  deum  mortali  cedere"  dixi 
(nondum  erat  ille  deus):  "numen  me  cemis  aquarum, 
cursibus  obliquis  inter  tua  regna  fluentem. 
nec  gener  externis  hospes  tibi  missus  ab  oris, 

20  sed  popularis  ero  et  rerum  pars  una  tuarum. 
tantum  ne  noceat,  quod  me  nec  regia  luno 
odit,  et  omnis  abest  iussorum  poena  laborum. 
nam,  quo  te  iactas,  Alcmena  nate,  creatum, 
luppiter,  aut  falsus  pater  est  aut  crimine  verus. 

25  matris  adulterio  patrem  petis.     elige,  fictum 
esse  lovem  malis,  an  te  per  dedecus  ortum." 
talia  dicentem  iamdudum  lumine  torvo 
spectat  et  accensae  non  fortiter  imperat  irae, 
verbaque  tot  reddit:  "melior  mihi  dextera  lingua. 

30  dummodo  pugnando  superem,  tu  vince  loquendo" 
congrediturque  ferox.     puduit  modo  magna  locutum 
cedere:  reieci  viridem  de  corpore  vestem 
bracchiaque  opposui  tenuique  a  pectore  varas 
in  statione  manus,  et  pugnae  membra  paravi. 

85  ille  cavis  hausto  spargit  me  pulvere  palmis, 
inque  vicem  fulvae  tactu  flavescit  harenae. 
et  modo  cervicem,  modo  crura  micantia  captat, 
aut  captare  putes,  omnique  a  parte  lacessit. 
me  mea  defendit  gravitas,  frustraque  petebar: 

40  haud  secus  ac  moles,  quam  magno    murmure  fluctus 
oppugnant;  manet  illa  suoque  est  pondere  tuta. 
digredimur  paulum  rursusque  ad  bella  coimus, 
inque  gradu  stetimus,  certi  non  cedere;  eratque 
cum  pede  pes  iunctus,  totoque  ego  pectore  pronus, 

45  et  digitos  digitis  et  frontem  fronte  premebam. 
non  aliter  vidi  fortes  concurrere  tauros, 
cum  pretium  pugnae  toto  nitidissima  saltu 
expetitur  coniunx.     spectant  armenta  paventque, 
nescia,  quem  maneat  tanti  victoria  regni. 

50  ter  sine  profectu  voluit  nitentia  contra 
reicere  Alcides  a  se  mea  pectora:  quarto 
excutit  amplexus  adductaque  bracchia  solvit: 
impulsumque  manu  —  certum  est  mihi  vera  fateri  — 
protinus  avertit,  tergoque  onerosus  inhaesit. 

.55  si  qua  fides  (neque  enim  ficta  mihi  gloria  voce 


IHETAMORPHOSEON  LIB.  IX.  12-99.  147 

quaeritur),  imposito  pressus  mihi  monte  vldebar. 

vix  tamen  inserui  sudore  fluentia  multo 

bracchia,  vix  solvi  duros  a  pectore  nexus. 

instat  anhelanti  prohibetque  resumere  vires, 

et  cervice  mea  potitur.     tum  denique  tellus  60 

pressa  genu  nostro  est,  et  harenas  ore  momordi. 

inferior  virtute,  meas  devertor  ad  artes, 

elaborque  viro  longum  formatus  in  anguem. 

qui  postquam  flexos  sinuavi  corpus  in  orbes, 

cumque  fero  movi  linguam  stridore  bisulcam,  65 

risit,  et  illudens  nostras  Tirynthius  artes 

"cunarum  labor  est  angues  superare  mearum," 

dixit,  "et  ut  vincas  alios,  Acheloe,  dracones, 

pars  quota  Lernaeae  serpens  eris  unus  Echidnae? 

vulneribus  fecunda  suis  erat  illa,  nec  ullum  70 

de  centum  numero  caput  est  impune  recisum, 

quin  gemino  cervix  herede  valentior  esset. 

hanc  ego  ramosam  natis  e  caede  colubris 

crescentemque  malo  domui  domitamque  praeussi. 

quid  fore  te  credas,  falsum  qui  versus  in  anguem  75 

arma  aliena  raoves?  quem  forma  precaria  celat?" 

dixerat:  et  summo  digitorum  vincula  collo 

inicit.     angebar,  ceu  guttura  forcipe  pressus: 

pollicibusque  meas  pugnabam  evellere  fauces. 

sic  quoque  devicto  restabat  tertia  tauri  80 

forma  trucis:  tauro  mutatus  membra  rebello. 

induit  ille  toris  a  laeva  parte  lacertos 

admissumque  trahens  sequitur,  depressaque  dura 

comua  figit  humo  meque  alta  sternit  harena. 

nec  satis  hoc  fuerat:  rigidum  fera  dextera  cornu  85 

dum  tenet,  infregit,  truncaque  a  fronte  revellit. 

Xaides  hoc,  pomis  et  odoro  flore  repletum, 

sacrarunt;  divesque  meo  Bona  Copia  cornu  est.* 

dixerat.     et  nymphe,  ritu  succincta  Dianae, 

una  ministrarum,  fusis  utrimque  capillis,  90 

incessit  totumque  tulit  praedivite  comu 

autumnum  et  mensas,  felicia  poma,  secundas. 

lux  subit;  et  primo  feriente  cacumina  sole 

discedunt  iuvenes  (neque  enim,  dum  flumina  pacera 

et  placidos  habeant  lapsus  totaeque  residant,  95 

opperiuntur,  aquae);  vultus  Achelous  agrestes 

et  laceram  comu  mediis  caput  abdidit  undis. 

Hunc  tamen  ablati  domuit  iactura  decoris,  Nessua. 

cetera  eospes  habet;  capitis  quoque  fronde  saligna 

10' 


148  P.  OVIDII  NASONIS 

100  aut  super  imposita  celatur  harundlne  damnura. 
at  te,  Nesse  ferox,  elusdem  virginis  ardor 
perdlderat  volucri  traiectum  terga  sagitta. 
namque  nova  repetens  patrios  cum  coniuge  muros 
venerat  Eueni  rapidas  love  natus  ad  undas. 

105  uberior  solito,  nimbis  hiemalibus  auctus 

verticibusque  frequens  erat  atque  impervlus  amnls. 
intrepidum  pro  se,  curam  de  conluge  agentem 
Nessus  adit,  membrisque  valens  scitusque  vadorum, 
'officIo'que  'meo  rlpa  slstetur  in  illa 

110  haec',  ait  'Alcide:  tu  virlbus  utere  nando;' 

pallentemque  metu  fluviumque  ipsumque  timentera 
tradidit  Aonius  pavidara  Calydonida  Nesso. 
mox,  ut  erat,  pharetraque  gravis  spolioque  leonis 
(nam  clavam  et  curvos  trans  ripam  mlserat  arcus) 

115  'quandoquldem  coepi,  superentur  flumlna'  dlxit, 
nec  dubitat  nec,  qua  sit  clementlssimus  amnls, 
quaerit,  et  obsequio  deferri  spernit  aquarum. 
iamque  tenens  ripam,  raissos  cum  tolleret  arcus, 
coniugis  agnovit  vocem,  Nessoque  paranti 

120  fallere  depositum:  'quo  te  fiducia'  clamat 

*vana  pedum,  violente,  raplt?  tlbi,  Nesse  biformis, 
diclraus:  exaudi,  nec  res  intercipe  nostras! 
si  te  nulla  mei  reverentia  movlt,  at  orbes 
concubitus  vetitos  poterant  inhlbere  paternl. 

125  haud  tamen  effugies,  quaravls  ope  fidls  equina. 
vulnere,  non  pedibus  te  consequar.'     uhima  dicta 
re  probat  et  missa  fugientia  terga  sagitta 
traicit.     extabat  ferrum  de  pectore  aduncum. 
quod  simul  evulsura  est,  sanguis  per  utrumque  foramen 

130  eralcuit,  mlxtus  Lernaei  tabe  veneni. 

excipit  hunc  Nessus.     'neque  enim  morleraur  inuhi' 
secura  alt,  et  caHdo  velamlna  tlncta  cruore 
dat  munus  raptae  velut  irritamen  amoris. 

Longa  fuit  medll  raora  temporls,  actaque  raagni  HercuUs 

135  Herculis  implerant  terras,  odiumque  novercae.         inors. 
victor  ab  Oechalia  Cenaeo  sacra  parabat 
vota  lovi,  cum  fama  loquax  praecessit  ad  aures, 
Deianlra,  tuas,  quae  veris  addere  falsa 
gaudet  et  e  minirao  sua  per  raendacia  crescit, 

140  Araphltryoniaden  loles  ardore  teneri. 

credit  amans  Venerisque  novae  perterrita  fama 

indulsit  primo  lacrlmis  flendoque  dolorem 

dlffudit  miseranda  suum.     mox  deinde  *quid  autem 


METAMORPHOSEON  LIB.  IX.  100-186.  149 

flemus?'  ait  ^paelex  lacrimis  laetabitur  istis. 

quae  quoniam  adveniet,  properandum  aliquidque  novan-  145 

dum  est, 
dum  licet  et  nondum  thalamos  tenet  altera  nostros. 
eonquerar  an  sileam?  repetam  Calydona  moreme? 
excedam  tectis  an,  si  nihil  amplius,  obstem? 
quid  si,  me,  Meleagre,  tuam  memor  esse  sororem, 
ibrte  paro  facinus,  quantumque  iniuria  possit  150 

femineusque  dolor,  iugulata  paelice  testor?*' 
incursus  animus  varios  habet:  omnibus  illis 
praetulit,  imbutam  Nesseo  sanguine  vestem 
mittere,  quae  vires  defecto  reddat  amori. 
ignaroque  Lichae,  quid  tradat  nescia,  luctus  155 

ipsa  suos  tradit,  blandisque  miserrima  verbis, 
dona  det  illa  viro,  mandat.     capit  inscius  heros 
induiturque  umeris  Lernaeae  virus  Echidnae. 
tura  dabat  prirais  et  verba  precantia  flammis 
vinaque  marmoreas  patera  fundebat  in  aras.  160 

incaluit  vis  illa  mali  resolutaque  flammis 
Herculeos  abiit  late  diffusa  per  artus. 
dum  potuit,  solita  gemitum  virtute  repressit. 
victa  malis  postquam  est  patientia,  reppulit  aras 
implevitque  suis  nemorosum  vocibus  Oeten.  165 

nec  mora,  letiferam  conatur  scindere  vestem: 
qua  trahitur,  trahit  illa  cutem;  foedumque  relatu, 
aut  haeret  membris  frustra  temptata  revelli, 
aut  laceros  artus  et  s^randia  detegit  ossa. 
ipse  cruor,  gelido  ceu  quondam  lammina  candens  170 

tincta  lacu,  stridit  coquiturque  ardente  veneno. 
nec  modus  est:  sorbent  avidae  praecordia  flammae, 
caeruleusque  fluit  toto  de  corpore  sudor, 
ambustique  sonant  nervi,  caecaque  medullis 
tabe  liquefactis  tendens  ad  sidera  palmas  175 

'cladibus'  exclamat,  'Saturnia,  pascere  nostris: 
pascere  et  hanc  pestem  specta,  crudelis,  ab  alto, 
corque  ferum  satia:  vel  si  miserandus  et  hostis 
(hostis  enim  tibi  sum),  diris  cruciatibus  aegrara 
invisamque  animam  natamque  laboribus  aufer.  180 

mors  mihi  munus  erit:  decet  haec  dare  dona  novercam. 
ergo  ego  foedantem  peregrino  templa  cruore 
Busirin  domui?  saevoque  alimenta  parentis 
Antaeo  eripui?  nec  me  pastoris  Hiberi 

forma  triplex,  nec  forma  triplex  tua,  Cerbere,  movit?       185 
vosne,  manus,  validi  pressistis  cornua  tauri? 


150  p.  ovmn  NASONis 

vestrum  opus  Elis  habet,  vestrum  Stymphalides  undae 
Partheniumque  nemus?  vestra  virtute  relatus 
Thermodontiaco  caelatus  balteus  auro, 

190  pomaque  ab  insomni  concustodita  dracone? 
nec  mihi  Centauri  potuere  resistere,  nec  mi 
Arcadiae  vastator  aper?  nec  profuit  hydrae 
crescere  per  damnum  geminasque  resumere  vires? 
quid,  cum  Thracis  equos  humano  sanguine  pingues 

195  plenaque  corpoiibus  laceris  praesaepia  vidi 
visaque  deieci  dominumque  ipsosque  peremi? 
his  elisa  iacet  moles  Nemeaea  lacertis: 
hac  caelum  cervice  tuH.     defessa  iubendo  est 
saeva  lovis  coniunx:  ego  sum  indefessus  agendo. 

200  sed  nova  pestis  adest,  cui  nec  virtute  resisti 
nec  telis  armisque  potest.     pulmonibus  errat 
ignis  edax  imis  perque  omnes  pascitur  artus: 
at  valet  Eurystheus!  et  sunt,  qui  credere  possint 
esse  deos?'  dixit,  perque  altum  saucius  Oeten 

205  haud  aliter  graditur,  quam  si  venabula  taurus 
corpore  fixa  gerat,  factique  refugerit  auctor. 
saepe  illum  gemitus  edentem,  saepe  frementera, 
saepe  retemptantem  totas  refringere  vestes 
sternentemque  trabes  irascentemque  viderea 

210  montibus  aut  patrio  tendentem  bracchia  caelo. 

ecce  Lichan  trepidum,  latitantem  rupe  cavata        {Lkhas.) 
aspicit.     utque  dolor  rabiem  coUegerat  omnem, 
*tune,  Licha,'  dixit  'feralia  dona  dedisti? 
tune  meae  necis  auctor  eris?'  tremit  ille  pavetque 

215  pallidus  et  timide  verba  excusantia  dicit. 

dicentem  genibusque  manus  adhibere  parantem 
corripit  Alcides,  et  terque  quaterque  rotatum 
mittit  in  Euboicas  tormento  fortius  undas. 
ille  per  aerias  pendens  induruit  auras. 

220  utque  ferunt  imbres  geUdis  concrescere  ventis, 
inde  nives  fieri,  nivibus  quoque  mole  rotatis 
astringi  et  spissa  glomerari  grandine  corpus: 
sic  illum  validis  actum  per  inane  lacertis 
exanguemque  metu  nec  quicquam  umoris  habentem 

225  in  rigidos  versum  siHces  prior  edidit  aetas. 

nunc  quoque  in  Euboico  scopulus  brevis  emicat  aho 
gurgite  et  humanae  servat  vestigia  formae, 
quem,  quasi  sensurum,  nautae  calcare  verentur 
appellantque  Lichan.     at  tu,  lovis  inclita  proles, 

230  arboribus  caesis,  quas  ardua  gesserat  Oete, 


I 


METAMOEPHOSEON  LIB.  IX.  187—274.  151 


inque  pyram  structis,  arcum  pharetramque  capacem 

regnaque  visuras  iterum  Troiana  sagittas 

ferre  iubes  Poeante  satum;  quo  flamma  ministro 

subdita.     dumque  avidis  comprenditur  ignibus  agger, 

congeriem  silvae  Nemeaeo  vellere  summam  235 

stemis  et  imposita  clavae  cervice  recumbis, 

haud  alio  vultu,  quam  si  conviva  iaceres 

inter  plena  meri  redimitus  pocuhx  sertis. 

lamque  valens  et  in  omne  latus  diffusa  sonabat 
securosque  artus  contemptoremque  petebat  240 

£amma  suum.     timuere  dei  pro  vindice  terrae. 
quos  ita  (sensit  enim)  laeto  Saturnius  ore 
luppiter  alloquitur:  *nostra  est  timor  iste  voluptas, 
o  superi,  totoque  libens  mihi  pectore  grator, 
quod  memoris  populi  dicor  rectorque  paterque,  245 

et  mea  progenies  vestro  quoque  tuta  favore  est. 
nam  quamquam  ipsius  datur  hoc  immanibus  actis, 
obligor  ipse  tamen.     sed  enim  (nec  pectora  vano 
fida  metu  paveant)  istas  iam  spernite  flammas. 
omnia  qui  vicit,  vincet,  quos  cernitis,  ignes;  250 

nec  nisi  materna  Volcanum  parte  potentem 
sentiet.     aetemum  est,  a  me  quod  traxit,  et  expers 
atque  immune  necis  nullaque  domabile  flamma. 
idque  ego  defunctum  terra  caelestibus  oris 
accipiam,  cunctisque  meum  laetabile  factum  255 

dis  fore  confido.     si  quis  tamen  Hercule,  si  quis 
forte  deo  doliturus  erit,  data  praemia  nolet, 
sed  meruisse  dari  sciet  invitusque  probabit.' 
assensere  dei.     coniunx  quoque  regia  visa  est 
cetera  non  duro,  duro  tamen  ultima  vuhu  260 

dicta  tulisse  lovis  seque  indoluisse  notatam. 
interea  quodcumque  fuit  populabile  flammae, 
Mulciber  abstulerat;  nec  cognoscenda  remansit 
Herculis  effigies,  nec  quicquam  ab  imagine  ductum 
matris  habet,  tantumque  lovis  vestigia  servat.  265 

utque  novus  serpens,  posita  cum  pelle  senecta, 
kixuriare  solet  squamaque  virere  recenti: 
sic  ubi  mortales  Tirynthius  exuit  artus, 
parte  sui  mehore  viget,  maiorque  videri 
coepit  et  augusta  fieri  gravitate  verendus.  270 

quem  pater  omnipotens  inter  cava  nubila  raptum 
quadriiugo  curru  radiantibus  intulit  astris. 

Sensit  Atlas  pondus.  neque  adhuc  Stheneleius  iras  Alcmene  et 
eolverat  Eurystheus,  odiumque  in  prole  patemum    <j^o^«"'^«*' 


152  P.  OVmil  NASONIS 

275  exercebat  atrox.     at  longis  anxia  curis 
Argolis  Alcmene,  questus  ubi  ponat  aniles, 
cui  referat  nati  testatos  orbe  labores 
cuive  suos  casus,  lolen  habet.     Herculis  illam 
imperiis  thalamoque  animoque  receperat  Hjlkis, 

280  impleratque  uterum  generoso  semine.     cum  sic 
incipit  Alcmene:  'faveant  tibi  numina  sahem 
corripiantque  moras,  tum  cum  matura  vocabis 
praepositam  timidis  parientibus  Ilithyiam. 
quam  mihi  difficilem  lunonis  gratia  fecit. 

265  namque  laboriferi  cum  iam  natalis  adesset 

HercuHs  et  decimum  premeretur  sidere  signum, 
tendebat  gravitas  uterum  mihi;  quodque  fei'ebam, 
tantum  erat,  ut  posses  auctorem  dicere  tecti 
ponderis  esse  lovem.     nec  iam  tolerare  labores 

290  ulterius  poteram;  cui  nunc  quoque  frigidus  artus, 

dum  loquor,  horror  habet,  parsque  est  meminisse  doloris. 
septem  ego  per  noctes,  totidem  cruciata  diebus, 
fessa  malis,  tendensque  ad  caekim  bracchia,  magno 
Lucinam  Nixosque  pares  clamore  vocabam. 

295  illa  quidem  venit,  sed  praecorrupta,  meumque 
quae  donare  caput  lunoni  vellet  iniquae. 
utque  meos  audit  gemitus,  subsedit  in  illa 
ante  fores  ara,  dextroque  a  poplite  laevum 
pressa  genu,  digitis  inter  se  pectine  iunctis, 

300  sustinuit  partus.     tacita  quoque  carmina  voce 
dixit,  et  inceptos  tenuerunt  carmina  partus. 
nitor,  et  ingrato  facio  convicia  demens 
vana  lovi  cupioque  mori,  moturaque  duros 
verba  queror  silices.     matres  Cadmeides  adsunt 

305  votaque  suscipiunt  exhortanturque  dolentem. 
una  ministrarum  media  de  plebe  Galanthis, 
flava  comas,  aderat,  faciendis  strenua  iussis, 
officiis  dilecta  suis;  ea  sensit  iniqua 
nescio  quid  lunone  geri.     dumque  exit  et  intrat 

310  saepe  fores,  divam  residentem  vidit  in  ara 

bracchiaque  in  genibus  digitis  conexa  tenentem, 
et  'quaecumque  es,'  ait  'dominae  gratare:  levata  est 
Argolis  Alcmene,  potiturque  puerpera  voto.' 
exiluit  iunctasque  manus  pavefacta  remisit 

315  diva  potens  uteri:  vinclis  levor  ipsa  remissis. 
numine  decepto  risisse  Galanthida  fama  est. 
ridentem  prensamque  ipsis  dea  saeva  capillis 
traxit,  et  e  terra  corpus  relevare  volentem 


METAMORPHOSEON  LIB.  IX.  275-362.  153 

arcuit  inque  pedes  mutavit  bracehia  primos. 

strenuitas  antiqua  manet;  nec  terga  colorem  320 

amisere  suum:  forma  est  diversa  priori. 

quae  quia  mendaci  parientera  iuverat  ore, 

ore  parit;  nostrasque  domos,  ut  et  ante,  frequentat.' 

Dixit  et  admonitu  veteris  commota  ministrae  Dryope. 

ingemuit.    quam  sic  nurus  est  adfata  dolentem:  32» 

'te  tamen,  o  genetrix,  alienae  a  sanguine  nostro 
rapta  movet  facies.     quid  si  tibi  mira  sororis 
fata  meae  referam?  quamquam  lacrimaeque  dolorque 
impediunt  prohibentque  loqui.     fuit  unica  matri 
(me  pater  ex  alia  genuit)  notissima  forma  330 

Oechalidum  Dryope.     quam  virginitate  carentem 
vimque  dei  passam  Delphos  Delumque  tenentis 
excipit  Andraemon,  et  habetur  coniuge  felix. 
est  lacus,  acclivis  devexo  margine  formam 
litoris  efficiens:  summum  myrteta  coronant.  335 

venerat  huc  Dryope  fatorum  nescia,  quoque 
indignere  magis,  nymphis  latura  coronas: 
inque  sinu  puerum,  qui  nondum  impleverat  annum, 
dulce  ferebat  onus  tepidique  ope  lactis  alebat. 
haud  procul  a  stagno  Tyrios  imitata  colores  340 

in  spem  bacarum  florebat  aquatica  lotos. 
carpserat  hinc  Dryope,  quos  oblectamina  nato 
porrigeret,  flores.     et  idem  factura  videbar 
(namque  aderam):  vidi  guttas  e  flore  cruentas 
decidere,  et  tremulo  ramos  horrore  moveri.  345. 

scilicet,  ut  referunt  tardi  nunc  denique  agrestes, 
Lotis  in  hanc  nymphe,  fugiens  obscena  Priapi, 
contulerat  versos,  servato  nomine,  vultus. 
nescierat  soror  hoc;  quae  cum  perterrita  retro 
ire  et  adoratis  vellet  discedere  nymphis,  350 

haesenmt  radice  pedes.     convellere  pugnat: 
nec  quicquam,  nisi  summa  movet:  subcrescit  ab  imo 
totaque  paulatim  lentus  premit  inguina  cortex. 
ut  vidit,  conata  manu  laniare  capillos, 

fronde  manum  implevit;  frondes  caput  omne  tenebant.       35^ 
at  puer  Amphissus(namque  hoc  avus  Eurytus  illi 
addiderat  nomen)  materna  rigescere  sentit 
ubera,  nec  sequitur  ducentem  lacteus  umor. 
spectatrix  aderam  fati  crudelis  opemque 
non  poteram  tibi  ferre,  soror;  quantumque  valebam,  360 

crescentera  truncum  ramosque  amplexa  morabar: 
et,  fateor,  volui  sub  eodem  cortice  condi. 


154  P.  OVIDII  NASONIS 

ecce  vir  Andraemon  genltorque  miserrimus  adsunt 
et  quaerunt  Dryopen:  Dryopen  quaerentibus  illis 

365  ostendi  loton.     tepido  dant  oscula  ligno 
adfusique  suae  radicibus  arboris  haerent. 
nil  nisi  iam  faciem,  quod  non  foret  arbor,  habebas, 
cara  soror.     lacrimae  misero  de  corpore  factis 
inrorant  foliis;  ac  dum  licet,  oraque  praestant 

870  vocis  iter,  tales  efFundit  in  aera  questus: 

"si  qua  fides  miseris,  hoc  me  per  numina  iuro 
non  meruisse  nefas:  patior  sine  crimine  poenam. 
viximus  innocuae.     si  mentior,  arida  perdam 
quas  habeo  frondes,  et  caesa  securibus  urar. 

375  hunc  tamen  infantem  maternis  demite  ramis 
et  date  nutrici,  nostraque  sub  arbore  saepe 
lac  facitote  bibat,  nostraque  sub  arbore  ludat. 
cumque  loqui  poterit,  matrem  facitote  salutet 
et  tristis  dicat  *"latet  hoc  in  stipite  mater.'" 

380  sta^na  tamen  timeat  nec  carpat  ab  arbore  flores  "    • 

et  frutices  omnes  corpus  putet  esse  dearum. 
care  vale  coniunx,  et  tu  germana,  paterque! 
qui,  si  qua  est  pietas,  ab  acutae  vulnere  falcis, 
a  pecoris  morsu  frondes  defendite  nostras. 

385  et  quoniam  mihi  fas  ad  vos  incumbere  non  est, 
erigite  huc  artus  et  ad  oscula  nostra  venite, 
dum  tangi  possum,  parvumque  attolHte  natum. 
plura  loqui  nequeo;  nam  iam  per  candida  mollis 
colla  liber  serpit,  summoque  cacumine  condor. 

390  ex  oculis  removete  manus:  sine  munere  vestro 
contegat  inductus  morientia  lumina  cortex." 
desierant  simul  ora  loqui,  simul  esse:  diuque 
corpore  mutato  rami  caluere  recentes.' 

Dumque  refert  lole  factum  mirabile,  dumque      lolaus. 

395  Eurytidos  lacrimas  admoto  poUice  siccat 

Alcmene  (flet  et  ipsa  tamen),  compescuit  omnem 
res  nova  tristitiam.     nam  limine  constitit  aUo 
paene  puer  dubiaque  tegens  lanugine  malas, 
ora  reformatus  primos  loLaus  in  annos. 

400  hoc  ilH  dederat  lunonia  muneris  Hebe, 

victa  viri  precibus.     quae  cum  iurare  pararet, 

dona  tributuram  post  hunc  se  talia  nulli, 

non  est  passa  Themis.  *nam  iam  discordia  Thebae  CalUrhoes 

bella  movent'  dixit,  'Capaneusque  nisi  ablove  vinci  '^^"" 

405  haud  poterit;  fientque  pares  in  vulnere  fratres; 
subductaque  suos  Manes  tellure  videbit 


METAMORPHOSEON  LIB.  IX.  363-4o0.  155 

vlvus  adhuc  vates;  ultusque  parente  parentem 

natus  erit  facto  pius  et  sceleratus  eodem; 

attonitusque  malis,  exul  mentisque  domusque, 

vultibus  Eumenldum  matrisque  agitabitur  umbris,  410 

donec  eum  coniunx  fatale  poposcerit  aurum, 

cognatumque  latus  Phegeius  hauserlt  ensis. 

tum  demum  magno  petet  hos  Achelola  supplex 

ab  love  Calllrhoe  natis  infantibus  annos, 

neve  necem  sinat  esse  sul  cultorls  inultam.  415 

luppiter  his  motus  privignae  dona  nurusque 

praeclpiet,  facietque  viros  impublbus  annis.' 

Haec  ubi  faticano  venturi  praescla  dlxlt  Deorum 

ore  Themis,  vario  superi  sermone  fremebant,  sermones. 

et,  cur  non  alils  eadem  dare  dona  liceret,  420 

murmur  erat.     queritur  veteres  Pallantias  annos 
coniugis  esse  sui:  queritur  canescere  mltls 
laslona  Ceres:  repetltum  Mulciber  aevura 
poscit  Erlchthonlo:  Venerem  quoque  cura  futuri 
tangit  et  Anchisae  renovare  paciscitur  annos.  425 

cui  studeat,  deus  omnis  habet;  crescitque  favore 
turbida  sedltlo,  donec  sua  luppiter  ora 
solvit  et  'o!  nostrl  si  qua  est  reverentla,'  dlxlt 
*quo  ruitis?  tantumne  allquls  sibi  posse  videtur, 
fata  quoque  ut  superet?  fatis  lolaus  in  annos,  430 

quos  eglt,  redlit:  fatls  iuvenescere  debent 
Callirhoe  genltl,  non  ambitione  nec  armls. 
V08  etiam  (quoque  hoc  animo  mellore  feratis: 
me  quoque)  fata  regunt.     quae  si  mutare  valerem, 
nec  nostrum  seri  curvarent  Aeacon  anni,  435 

perpetuumque  aevi  florem  Rhadamanthus  haberet 
cum  Minoe  meo,  qul  propter  amara  senectae 
pondera  despicitur  nec  quo  prius  ordine  regnat.' 
dicta  lovls  movere  deos;  nec  sustlnet  ullus, 
cum  vldeat  fessos  Rhadamanthon  et  Aeacon  annls  440 

et  Mlnoa,  queri:  qui,  dum  fuit  integer  aevi, 
terruerat  magnas  Ipso  quoque  nomine  gentes; 
tunc  erat  invalldus,  Deionidenque  iuventae 
robore  Miletum  Phoeboque  parente  superbum 
pertlmuit,  credensque  suis  Insurgere  regnis  445 

haud  tamen  est  patrlis  arcere  Penatibus  ausus. 
sponte  fugls,  Milete,  tua,  celerlque  carlna 
Aegaeas  metirls  aquas  et  in  Aside  terra 
moenia  constltuis  posltorls  habentla  nomen. 
hic  tibi,  dum  sequitur  patrlae  curvamina  rlpae,  450 


156  P.  OVIDIl  NASONIS 

filia  Maeandri  totiens  redeuntis  eodem, 

cognita  Cyanee,  praestantia  corpora  tbrma, 

Bjblida  cum  Cauno,  prolem  est  enixa  gemellam.     Byhlis. 

Byblis  in  exemplo  est,  ut  ament  concessa  puellae: 

455  Byblis  ApoUinei  correpta  cupidine  fratris 

non  soror  ut  fratrem,  nec  qua  debebat,  amavit. 
illa  quidem  primo  nuUos  intellegit  ignes, 
nec  peccare  putat,  quod  saepius  oscula  iungat, 
quod  sua  fraterno  circumdet  bracchia  collo; 

460  mendacique  diu  pietatis  fallitur  umbra. 
paulatim  declinat  amor,  visui'aque  fratrem 
culta  venit  nimiumque  cupit  formosa  videri: 
et  si  qua  est  illic  formosior,  invidet  illi. 
sed  nondum  manifesta  sibi  est  nullumque  sub  illo 

465  igne  facit  votum:  verumtamen  aestuat  intus. 

iam  dominum  appellat,  iam  nomina  sanguinis  odit: 
Byblida,  iam  mavult,  quam  se  vocet  ille  sororem. 
spes  tamen  obscenas  animo  demittere  non  est 
ausa  suo  vigilans:  placida  resoluta  quiete 

470  saepe  videt,  quod  amat.     visa  est  quoque  iungere  fratri 
corpus;  et  erubuit,  quamvis  sopita  iacebat. 
somnus  abit.     silet  illa  diu  repetitque  quietis 
ipsa  suae  speciem  dubiaque  ita  mente  profatur: 
*me  miseram!  tacitae  quid  vult  sibi  noctis  imago? 

475  quam  nolim  rata  sit!  cur  haec  ego  somnia  vidi? 
ille  quidem  est  oculis  quamvis  foi'mosus  iniquis, 
et  placet,  et  possim,  si  non  sit  frater,  amare, 
et  me  dignus  erat.     verum  nocet  esse  sororem. 
dum  modo  tale  nihil  vigilans  committere  temptem, 

480  saepe  licet  simili  redeat  sub  imagine  somnus: 
testis  abest  somno,  nec  abest  imitata  voluptas. 
pro  Venus  et  tenera  volucer  cum  matre  Cupido, 
gaudia  quanta  tuli!   quam  me  manifesta  libido 
contigit!  ut  iacui  totis  resoluta  medullis! 

485  ut  meminisse  iuvat!  quamvis  brevis  illa  voluptas, 
noxque  fuit  praeceps  et  coeptis  invida  nostris. 
o  ego,  si  liceat  mutato  nomine  iungi, 
quam  bene,  Caune,  tuo  poteram  nurus  esse  parenti! 
quam  bene,  Caune,  meo  poteras  gener  esse  parenti! 

490  omnia,  di  facerent,  essent  communia  nobis, 
praeter  avos:  tu  me  vellem  generosior  esses. 
nescio  quam  facies  igitur,  pulcherrime,  matrem; 
at  mihi,  quae  male  sum,  quos  tu,  sortita  parentes, 
nil  nisi  frater  eris:  quod  obest,  id  habebimus  unum? 


METAMORPHOSEON  LIB.  IX.  451—538.  157 

quid  mihi  significant  ergo  mea  visa?  quod  autem  495 

somnia  pondus  habent?  an  habent  et  somnia  pondus? 

di  melius!  —  di  nempe  suas  habuere  sorores! 

sic  Saturnus  Opem,  iunctam  sibi  sanguine,  duxit:- 

Oceanus  Tethyn,  lunonem  rector  Olympi. 

sunt  superis  sua  iura.     quid  ad  caelestia  ritus  500 

exigere  humanos  diversaque  foedera  tempto? 

aut  nostro  vetitus  de  corde  fugabitur  ardor, 

aut  hoc  si  nequeo,  peream  precor  ante  toroque 

mortua  componar,  positaeque  det  oscula  frater. 

et  tamen  arbitrium  quaerit  res  ista  duorum.  505 

finge  placere  mihi:  scelus  esse  videbitur  ilU! 

at  non  Aeolidae  thalamos  timuere  sororum. 

unde  sed  hos  novi?  cur  haec  exempla  paravi? 

quo  feror?  obscenae  procul  hinc  discedite  flammae, 

nec,  nisi  qua  fas  est  germanae,  frater  ametur.  510 

si  tamen  ipse  meo  captus  prior  esset  amore, 

forsitan  illius  possem  indulgere  furori. 

ergo  ego,  quae  fueram  non  reiectura  petentem, 

ipsa  petam?  poterisne  loqui?  poterisne  fateri? 

coget  amor:  potero.     vel,  si  pudor  ora  tenebit,  515 

littera  celatos  arcana  fatebitur  ignes.' 

hoc  placet,  haec  dubiam  vicit  sententia  mentem. 

in  latus  erigitur,  cubitoque  innixa  sinistro 

*viderit:  insanos'  inquit  *fateamur  amores. 

ei  mihi!  quo  labor?  quem  mens  mea  Goncipit  ignem?'        520 

et  meditata  manu  componit  verba  trementi. 

dextra  tenet  ferrum,  vacuam  tenet  altera  ceram. 

incipit,  et  dubitat:  scribit,  damnatque  tabellas: 

et  notat,  et  delet:  mutat  culpatque  probatque: 

inque  vicem  sumptas  ponit  positasque  resumit.  525 

quid  velit,  ignorat;  quicquid  factura  videtur, 

displicet:  in  vultu  est  audacia  mixta  pudori. 

scripta  *soror'  fuerat:  visum  est  delere  sororem 

verbaque  correctis  incidere  talia  ceris: 

*quam,  nisi  tu  dederis,  non  est  habitura  salutem,  530 

hanc  tibi  mittit  amans.     pudet,  a!  pudet  edere  nomen. 

et  si,  quid  cupiam,  quaeris,  sine  nomine  vellem 

posset  agi  mea  causa  meo,  nec  cognita  Byblis 

ante  forem,  quam  spes  votorum  certa  fuisset. 

esse  quidem  laesi  poterat  tibi  pectoris  index  535 

et  color  et  macies  et  vuhus  et  umida  saepe 

lumina,  nec  causa  suspiria  mota  patenti, 

et  crebri  amplexus,  et  quae,  si  forte  notasti, 


158  p.  ovmn  nasonis 

oscula  sentiri  non  esse  sororia  possunt. 

640  ipsa  tamen,  quaravis  animo  grave  vulnus  habebam, 
quamvis  intus  erat  furor  igneus,  omnia  feci, 
(sunt  mihi  di  testes),  ut  tandem  sanior  essem: 
pugnavique  diu  violenta  Cupidinis  arma 
effugere  infelix:  et  plus,  quam  ferre  puellam 

645  posse  putes,  ego  dura  tuli.     superata  fateri 
cogor  opemque  tuam  timidis  exposcere  votis. 
tu  servare  potes,  tu  perdere  solus  amantem: 
elige,  utrum  facias!    non  hoc  inimica  precatur, 
,    sed  quae,  cum  tibi  sit  iunctissima,  iunctior  esse 

650  expetit  et  vinclo  tecum  propiore  ligari. 

iura  senes  norint  et,  quid  liceatque  nefasque 
fasque  sit,  inquirant  legumque  examina  servent. 
conveniens  Venus  est  annis  temeraria  nostris.  . 
quid  liceat  nescimus  adhuc,  et  cuncta  licere 

655  credimus  et  sequimur  magnorum  exempla  deorum. 
nec  nos  aut  durus  pater  aut  reverentia  famae 
aut  timor  impediet  (tantum  sit  causa  timendi!): 
dulcia  fraterno  sub  nomine  furta  tegemus. 
est  mihi  libertas  tecum  secreta  loquendi, 

660  et  damus  araplexus  et  iungiraus  oscula  coram. 
quantum  est,  quod  desit?  miserere  fatentis  araores 
et  non  fassurae,  nisi  cogeret  ultiraus  ardor: 
neve  merere  meo  subscribi  causa  sepulcro.' 
talia  nequiquam  perarantem  plena  reliquit 

665  cera  manura,  suramusque  in  margine  versus  adhaesit. 
protinus  irapressa  signat  sua  crimina  geraraa, 
quam  tinxit  lacrimis  (linguam  defecerat  umor), 
deque  suis  unum  famulis  pudibunda  vocavit 
et  pavidum  blandita  'feras,  fidissime,  nostro  — * 

670  dixit,  et  adiecit  longo  post  terapore  'fratri.' 
cura  daret,  elapsae  manibus  cecidere  tabellae. 
omine  turbata  est:  misit  tamen.     apta  minister 
tempora  nactus  adit,  traditque  fatentia  verba. 
attonitus  subita  iuvenis  Maeandrius  ira 

675  proicit  acceptas  lecta  sibi  parte  tabellas, 

vixque  manus  retinens  trepidantis  ab  ore  ministri 
*dum  licet,  o  vetitae  scelerate  libidinis  auctor, 
eifuge'  ait.     *qui,  si  nostrum  tua  fata  pudorem 
non  traherent  secum,  poenas  mihi  morte  dedisses.* 

680  ille  fugit  pavidus  dominaeque  ferocia  Cauni 
dicta  refert.     palles  audita,  Bybli,  repulsa, 
et  pavet  obsessum  glaciali  frigore  corpus. 


METAMORPHOSEON  LIB.  IX.  539-626.  159 

mens  tamen  ut  rediit,  pariter  rediere  furores, 

linguaque  vix  tales  icto  dedit  aere  voces: 

'et  merito!  quid  enim  temeraria  vulneris  huius  585 

indicium  feci?  quid,  quae  celanda  fuerunt, 

tam  cito  commisi  properatis  verba  tabellis? 

ante  erat  ambiguis  animi  sententia  dictis 

praetemptanda  mihi.     ne  non  sequeretur  euntem, 

parte  aliqua  veli,  qualis  foret  aura,  notare  590 

debueram  tutoque  mari  decurrere:  quae  nunc 

non  exploratis  implevi  lintea  ventis. 

auferor  in  scopulos  igitur,  subversaque  toto 

obruor  Oceano,  neque  habent  mea  vela  recursus. 

quid  quod  et  ominibus  certis  prohibebar  amori  595 

indulgere  meo,  tum  cum  mihi  ferre  iubenti 

excidit  et  fecit  spes  nostras  cera  caducas? 

nonne  vel  illa  dies  fuerat  vel  tota  voluntas, 

sed  potius  mutanda  dies?  deus  ipse  monebat 

signaque  certa  dabat:  si  non  male  sana  fuissem.  60O 

et  tamen  ipsa  loqui  nec  me  committere  cerae 

debueram,  praesensque  meos  aperire  furores. 

vidisset  lacrimas,  vultum  vidisset  amantis. 

plura  loqui  poteram,  quam  quae  cepere  tabellae. 

invito  potui  circumdare  bracchia  collo  605 

et,  si  reiceret,  potui  moritura  videri 

amplectique  pedes  adfusaque  poscere  vitam. 

omnia  fecissem,  quorum  si  singula  duram 

flectere  non  poterant,  potuissent  omnia,  mentem. 

forsitan  et  missi  sit  quaedam  culpa  ministri.  610 

non  adiit  apte  nec  legit  idonea,  credo, 

tempora,  nec  petiit  horamque  animumque  vacantem. 

haec  nocuere  mihi.     neque  enim  de  tigride  natus, 

nec  rigidas  silices  solidumve  in  pectore  ferrum 

aut  adamanta  gerit,  nec  lac  bibit  ille  leaenae.  615 

vincetur:  repetendus  erit.     nec  taedia  coepti 

uUa  mei  capiam,  dum  spiritus  iste  manebit. 

nam  primum,  si  facta  mihi  revocare  liceret, 

non  coepisse  fuit:  coepta  expugnare  secundura  est. 

quippe  nec  ille  potest,  ut  iam  mea  vota  relinquam,  620 

non  tamen  ausorum  semper  memor  esse  meorum: 

et,  quia  desierim,  leviter  voluisse  videbor, 

aut  etiam  temptasse  illum  insidiisque  petisse: 

vel  certe  non  hoc,  qui  plurimus  urget  et  urit 

jiectora  nostra,  deo,  sed  victa  libidine  credar.  625 

denique  iam  nequeo  nil  commisisse  nefandum: 


160  P.  OVIDII  NASONIS 

et  scripsi,  et  petii:  temerata  est  nostra  voluntas. 

ut  nihil  adiciam,  non  possum  innoxia  dici. 

quod  superest,  multum  est  in  vota,  in  crimina  parvum.' 

€30  dixit  et  —  incertae  tanta  est  discordia  mentis  — 
cum  pigeat  temptasse,  libet  temptare:  modumque 
exit  et  infelix  committit  saepe  repelli. 
mox  ubi  finis  abest,  patriam  fugit  ille  nefasque 
inque  peregrina  ponit  nova  moenia  terra. 

635  tum  vero  maestam  tota  Miletida  mente 

defecisse  ferunt,    tum  vero  a  pectore  vestem 
diripuit  planxitque  suos  furibunda  lacertos. 
iamque  palam  est  demens  inconcessamque  fatetur 
spem  Veneris,  sine  qua  patriam  invisosque  Penates 

€40  deserit  et  profugi  sequitur  vestigia  fratris. 
utque  tuo  motae,  proles  Semeleia,  thyrso 
Ismariae  celebrant  repetita  triennia  bacchae: 
Byblida  non  aliter  latos  ululasse  per  agros 
Bubasides  videre  nurus.     quibus  illa  relictis 

(345  Caras  et  armiferos  Lelegas  Lyciamque  pererrat. 
iam  Crag^on  et  Limyren  Xanthique  reliquerat  undas, 
quoque  Chiinaera  iugo  mediis  in  partibus  ignem, 
pectus  et  ora  leae,  caudam  serpentis  habebat. 
deficiunt  silvae:  cum  tu  lassata  sequendo 

€50  concidis  et  dura  positis  tellure  capillis, 

Bybli,  iaces  frondesque  tuo  premis  ore  caducas. 
saepe  etiam  nymphae  teneris  Lelegeides  ulnis 
toUere  conantur;  saepe,  ut  medeatur  amori, 
praecipiunt  surdaeque  adhibent  solacia  menti. 

655  muta  iacet  viridesque  suis  tenet  unguibus  herbas 
Byblis,  et  umectat  lacrimarum  gramina  rivo. 
Naidas  his  venam,  quae  numquara  arescere  posset, 
supposuisse  ferunt.     quid  enim  dare  maius  habebant? 
protinus,  ut  secto  piceae  de  cortice  guttae, 

6G0  utve  tenax  gravida  manat  tellure  bitumen, 
utve  sub  adventu  spirantis  lene  favoni 
sole  remollescit,  quae  frigore  constitit,  unda: 
sic  lacrimis  consumpta  suis  Phoebeia  Byblis 
vertitur  in  fontem,  qui  nunc  quoque  vallibus  illis 

G65  nomen  habet  dominae,  nigraque  sub  ilice  manat. 

Fama  novi  centum  Cretaeas  forsitan  urbes  Iphis. 

implesset  monstri,  si  non  miracula  nuper 
Iphide  mutata  Crete  propiora  tuhsset. 
proxima  Gnosiaco  nam  quondam  Phaestia  regno 

670  progenuit  tellus  ignoto  nomine  Ligdum, 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  IX.  627—714.  161 


ingenua  de  plebe  virum.     nec  census  in  illo 

nobilitate  sua  maior,  sed  vita  fidesque 

inculpata  fuit.     gravidae  qui  coniugis  aures 

vocibus  his  monuit,  cum  iam  prope  partus  adesset: 

^quae  voveam,  duo  sunt,  minimo  ut  relevere  dolore,         675 

utque  marem  parias.     onerosior  altera  sors  est, 

€t  vires  fortuna  negat.     quod  abominor,  ergo 

edita  forte  tuo  fuerit  si  femina  partu,  — 

invitus  mando:  pietas,  ignoscel  —  necetur.' 

dixerat;  et  lacrimis  vultum  lavere  profusis  680 

tam  qui  mandabat,  quam  cui  mandata  dabantur. 

sed  tamen  usque  suum  vanis  Telethusa  maritura 

soUicitat  precibus,  ne  spem  sibi  ponat  in  arto. 

certa  sua  est  Ligdo  sententia.     iamque  ferendo 

vix  erat  illa  gravem  maturo  pondere  ventrem,  685 

cum  medio  noctis  spatio  sub  imagine  somni 

Inachis  ante  torum,  pompa  comitata  suorum, 

aut  stetit,  aut  visa  est.     inerant  lunp,ria  fronti 

cornua  cum  spicis  nitido  flaventibus  auro, 

et  regale  decus.     cum  qua  latrator  Anubis  690 

sanctaque  Bubastis  variusque  coloribus  Apis, 

quique  premit  vocem  digitoque  silentia  suadet: 

sistraque  erant,  numquamque  satis  quaesitus  Osiris, 

plenaque  somniferis  serpens  peregrina  venenis. 

tum  velut  excussam  somno  et  manifesta  videntem  695 

sic  adfata  dea  est:  *pars  o  Telethusa  mearum, 

pone  graves  curas  mandataque  falle  mariti, 

nec  dubites,  cum  te  partu  Lucina  levarit, 

toUere  quicquid  erit.     dea  sum  auxiliaris  operaque 

exorata  fero;  nec  te  coluisse  quereris  700 

ingratura  numen.'     monuit  thalamoque  recessit. 

laeta  toro  surgit  purasque  ad  sidera  supplex 

Cressa  manus  tollens,  rata  sint  sua  visa,  precatur. 

nt  dolor  increvit  seque  ipsum  pondus  in  auras 

expulit  et  nata  est  ignaro  femina  patre,  705 

iussit  ali  mater  puerum  mentita;  fidemque 

res  habuit,  neque  erat  ficti  nisi  conscia  nutrix. 

vota  pater  solvit  nomenque  imponit  avitum: 

Iphis  avus  fuerat.     gavisa  est  nomine  raater, 

quod  commune  foret,  ne  quemquara  falleret  illo.  710 

impercepta  pia  mendacia  fraude  latebant. 

cultus  erat  pueri;  facies,  quara  sive  puellae, 

fiive  dares  puero,  fieret  forraosus  uterque. 

tertius  interea  decirao  successerat  annus: 

Ovidii  vol.  II.  H 


162  P.  OVIDII  NASONIS 

715  cum  pater,  Iphi,  tibi  flavam  despondet  lanthen, 
inter  Phaestiadas  quae  laudatissima  formae 
dote  fuit  virgo,  Dictaeo  nata  Teleste. 
par  aetas,  par  forma  fuit,  primasque  magistris 
accepere  artes,  elementa  aetatis,  ab  isdem, 

720  hinc  amor  ambarum  tetigit  rude  pectus,  et  aequum 
vulnus  utrique  dedit:  sed  erat  fiducia  dispar. 
coniugium  pactaeque  expectat  tempora  taedae, 
quamque  virum  putat  esse,  suum  fore  credit  lanthe. 
Iphis  amat,  qua  posse  frui  desperat,  et  auget 

725  hoc  ipsum  flammas,  ardetque  in  virgine  virgo. 

vixque  tenens  lacrimas  'quis  me  manet  exitus'  inquit, 
*cognita  quam  nulli,  quam  prodigiosa  novaeque 
cura  tenet  Veneris?  si  di  mihi  parcere  vellent, 
perdere  debuerant;  si  non  et  perdere  vellent, 

730  naturale  malum  saltem  et  de  more  dedissent. 

nec  vaccam  vaccae,  neque  equas  amor  urit  equarum; 
urit  oves  aries,  sequitur  sua  femina  cervum. 
sic  et  aves  coeunt,  interque  animalia  cuncta 
femina  femineo  correpta  cupidine  nulla  est. 

735  vellem  nulla  forem!  ne  hon  tamen  omnia  Crete 
monstra  ferat,  taurum  dilexit  filia  Solis: 
femina  nempe  marem.     meus  est  furiosior  illo, 
si  verum  profitemur,  amor.     tamen  illa  secuta  est 
epem  Veneris;  tamen  illa  dolis  et  imagine  vaccae 

740  passa  bovem  est:  et  erat,  qui  deciperetur,  adulter. 
huc  licet  e  toto  sollertia  confluat  orbe, 
ipse  licet  revolet  ceratis  Daedalus  alis: 
quid  faciet?  num  me  puerum  de  virgine  doctis 
artibus  efficiet?  num  te  mutabit,  lanthe? 

745  quin  animum  firmas  teque  ipsa  recolligis,  Iphi, 
consiliique  inopes  et  stultos  excutis  ignes? 
quid  sis  nata,  vide,  nisi  te  quoque  decipis  ipsam, 
et  pete  quod  fas  est,  et  ama  quod  femina  debes. 
spes  est,  quae  capiat;  spes  est,  quae  pascat  amorem. 

750  hanc  tibi  res  adimit.     non  te  custodia  caro 
arcet  ab  amplexu,  nec  cauti  cura  mariti, 
non  patris  asperitas,  non  se  negat  ipsa  roganti. 
nec  tamen  est  potiunda  tibi.     nec,  ut  omnia  fiant, 
esse  potes  felix,  ut  dique  hominesque  laborent. 

755  nunc  quoque  votorum  nulla  est  pars  vana  meorum, 
dique  mihi  faciles,  quicquid  valuere,  dederunt: 
quodque  ego,  vult  genitor,  vult  ipsa,  socerque  futurus. 
at  non  vult  natura,  potentior  omnibus  istis. 


METAMORPHOSEON  LIB.  IX.  715-797.  X.  1.  2.    163 

quae  luihi  sola  nocet.     venit  ecce  optabile  tempus, 

luxque  iugalis  adest,  et  iam  mea  fiet  lanthe:  760 

nec  mihi  continget:  mediis  sitiemus  in  undis. 

pronuba  quid  luno,  quid  ad  haec,  Hymenaee,  venitis 

sacra,  quibus  qui  ducat  abest,  ubi  nubimus  ambae?' 

pressit  ab  his  vocem.     nec  lenius  altera  virgo 

aestuat,  utque  celer  venias,  Hymenaee,  precatur.  765 

quod  petit  haec,  Telethusa  timens  modo  tempora  difFert, 

nunc  ficto  languore  moram  trahit,  omina  saepe 

visaque  causatur.     sed  iam  consumpserat  omnem 

materiam  ficti,  dilataque  tempora  taedae 

institerant,  unusqne  dies  restabat.     at  illa  770 

crinalem  capiti  vittam  nataeque  sibique 

detrahit  et  passis  aram  complexa  capillis 

*Isi,  Paraetonium  Mareoticaque  arva  Pharonque 

quae  colis  et  septem  digestum  in  cornua  Nilum, 

fer,  precor,'  inquit  *opem  nostroque  medere  timori!  775 

te,  dea,  te  quondam  tuaque  haec  insignia  vidi 

cunctaque  cognovi,  sonitum  comitantiaque  aera 

sistrorum,  memorique  animo  tua  iussa  notavi. 

quod  videt  haec  lucem,  quod  non  ego  punior,  ecce 

consilium  munusque  tuum  est.     miserere  duarum,  780 

auxilioque  iuva.'     lacrimae  sunt  verba  secutae. 

visa  dea  est  movisse  suas  —  et  moverat  —  aras, 

et  templi  tremuere  fores,  imitataque  lunam 

cornua  fulserunt,  crepuitque  sonabile  sistrum. 

non  secura  quidem,  fausto  tameu  omine  laeta  785 

mater  abit  templo.     sequitur  comes  Iphis  euntem, 

quam  solita  est,  maiore  gradu:  nec  candor  in  ore 

permanet,  et  vires  augentur,  et  acrior  ipse  est 

vultus,  et  incomptis  brevior  mensura  capillis: 

plusque  vigoris  adest,  habuit  quam  femina.     nam  quae     790 

femina  nuper  eras,  puer  es.     date  munera  temphs 

nec  timida  gaudete  fide!    dant  munera  templis; 

addunt  et  titulum;  titulus  breve  carmen  habebat: 

'dona  puer  solvit,  quae  femina  voverat,  Iphis.' 

postera  lux  radiis  latum  patefecerat  orbem,  795 

cum  Venus  et  luno  sociosque  Hymenaeus  ad  ignea 

conveniunt,  potiturque  sua  puer  Iphis  lanthe. 

LIBER  DECIMUS. 

Inde  per  immensum  croceo  velatus  amictu  Orpheus. 

aethera  digreditur  Ciconumque  Hjmenaeus  ad  oras 

11» 


164  P.  OVIDII  NASONIS 

tendit,  et  Orphea  nequiquam  voce  vocatur. 
adfuit  ille  quidem,  sed  nec  soUemnia  verba 
5  nec  laetos  vultus  nec  felix  attulit  omen. 
fax  quoque,  quam  tenuit,  lacrimoso  stridula  fumo 
usque  fuit  nuUosque  invenit  motibus  ignes. 
exitus  auspicio  gravior.     nam  nupta  per  herbas 
dum  nova  Naiadum  turba  comitata  vagatur, 

10  occidit,  in  talum  serpentis  dente  recepto. 

quam  satis  ad  superas  postquam  Rhodopeius  auras 
deflevit  vates,  ne  non  temptaret  et  umbras, 
ad  Styga  Taenaria  est  ausus  descendere  porta, 
perque  leves  populos  simulacraque  functa  sepulcro 

15  Persephonen  adiit  inamoenaque  regna  tenentem 
umbrarum  dominum;  pulsisque  ad  carmina  nervis 
sic  ait:  *o  positi  sub  terra  numina  mundi, 
in  quem  reccidimus,  quicquid  mortale  creamur: 
si  licet  et,  falsi  positis  ambagibus  oris, 

20  vera  loqui  sinitis:  non  huc,  ut  opaca  viderem 
Tartara,  descendi,  nec  uti  villosa  colubris 
terna  Medusaei  vincirena  guttura  monstri. 
causa  viae  est  coniunx,  in  quam  calcata  venenum 
vipera  difFudit,  crescentesque  abstulit  annos. 

25  posse  pati  volui,  nec  me  temptasse  negabo: 

vicit  Amor.     supera  deus  hic  bene  notus  in  ora  est: 
an  sit  et  hic,  dubito.     sed  et  hic  tamen  auguror  esse; 
famaque  si  veteris  non  est  mentita  rapinae, 
vos  quoque  iunxit  Amor.  per  ego  haec  loca  plena  timoris, 

30  per  Chaos  hoc  ingens  vastique  silentia  regni, 
Eurydices,  oro,  properata  retexite  fata. 
omnia  debemus  vobis,  paulumque  morati 
serius  aut  citius  sedem  properamus  ad  unam. 
tendimus  huc  omnes,  haec  est  domus  ultima;  vosque 

S5  humani  generis  longissima  regna  tenetis. 

haec  quoque,  cum  iustos  matura  peregerit  annos, 
iuris  erit  vestri:  pro  munere  poscimus  usum. 
quod  si  fata  negant  veniam  pro  coniuge,  certum  est 
nolle  redire  mihi:  leto  gaudete  duorum.' 

40  talia  dicentem  nervosque  ad  verba  moventem 
exsangues  flebant  animae,  nec  Tantalus  undam 
captavit  refugam,  stupuitque  Ixionis  orbis, 
nec  carpsere  iecur  volucres,  urnisque  vacarunt 
Belides,  inque  tuo  sedisti,  Sisyphe,  saxo. 

45  tunc  primum  lacrimis  victarum  carmine  fama  est 
Eumenidum  maduisse  genas.     nec  regia  coniunx 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  X.  3-90.  165 


snstinet  oranti,  nec  qui  regit  ima,  negare: 

Eurydicenque  vocant.     umbras  erat  illa  recentes 

inter,  et  incessit  passu  de  vulnere  tardo. 

hanc  simul  et  legem  Rhodopeius  accipit  heros,  60 

ne  flectat  retro  sua  lumina,  donec  Avernas 

exierit  valles;  aut  irrita  dona  futura. 

carpitur  acclivis  per  muta  silentia  trames 

arduus,  obscurus,  caligine  densus  opaca. 

nec  procul  afuerunt  telluris  margine  summae.  55 

hic,  ne  deficeret,  metuens  avidusque  videndi 

flexit  amans  oculos:  et  protinus  illa  relapsa  est. 

bracchiaque  intendens  prendique  et  prendere  captana 

nil  nisi  cedentes  infelix  arripit  auras. 

iamque  iterum  moriens  non  est  de  coniuge  quicquam         60 

questa  suo:  quid  enim  nisi  se  quereretur  amatam? 

supremumque  vale,  quod  iam  vix  auribus  ille 

acciperet,  dixit  revolutaque  rursus  eodem  est. 

non  aliter  stupuit  gemina  nece  coniugis  Orpheus, 

quam  tria  qui  timidus,  medio  portante  catenas,  C5 

colla  canis  vidit.     quem  non  pavor  ante  reliquit, 

quam  natura  prior,  saxo  per  corpus  oborto: 

quique  in  se  crimen  traxit  voluitque  videri 

Olenos  esse  nocens:  tuque  o  confisa  figurae, 

infelix  Lethaea,  tuae,  iunctissima  quondam  70 

pectora,  nunc  lapides,  quos  umida  sustinet  Ide. 

orantem  frustraque  iterum  transire  volentem 

portitor  arcuerat.     septera  tamen  ille  diebus 

squalidus  in  ripa  Cereris  sine  munere  sedit: 

cura  dolorque  animi  lacrimaeque  alimenta  fuere.  75 

esse  deos  Erebi  crudeles  questus,  in  altam 

se  recipit  Rhodopen  pulsumque  aquilonibus  Haemum. 

tertius  aequoreis  inclusum  Piscibus  annum 

finierat  Titan,  omnemque  refugerat  Orpheus 

femineam  Venerem,  seu  quod  male  cesserat  illi,  80 

sive  fidem  dederat.     multas  tamen  ardor  habebat 

iungere  se  vati:  multae  doluere  repulsae. 

ille  etiam  Thracum  populis  fuit  auctor,  amorem 

in  teneros  transferre  mares,  citraque  iuventam 

aetatis  breve  ver  et  primos  carpere  flores.  85 

CoIIis  erat,  collemque  super  planissima  campi 
area;  quam  viridem  faciebant  graminis  herbae, 
umbra  loco  deerat.     qua  postquam  parte  resedit 
dis  genitus  vates  et  fila  sonantia  movit, 
umbra  loco  venit.     non  Chaonis  afuit  arbor,  90 


166  P.  OVIDII  NASONIS 

non  nemus  Heliadum,  non  frondibus  aesculus  altls, 
nec  tiliae  molles,  nec  fagus  et  innuba  laurus, 
nec  coryli  fragiles  et  fraxinus  utilis  hastis 
enodisque  abies  curvataque  glandibus  ilex 

95  et  platanus  genialis  acerque  coloribus  impar, 
amnicolaeque  simul  salices  et  aquatica  lotos 
perpetuoque  virens  buxum  tenuesque  myricae 
et  bicolor  myrtus  et  bacis  caerula  tinus. 
vos  quoque,  flexipedes  hederae,  venistis  et  una 

100  pampineae  vites  et  amictae  vitibus  ulmi: 
ornique  et  piceae  pomoque  onerata  rubenti 
arbutus  et  lentae,  victoris  praemia,  palmae, 
et  succincta  comas  hirsutaque  vertice  pinus, 
grata  deum  matri:  siquidem  Cybeleius  Attis 

105  exuit  hac  hominem  truncoque  induruit  illo. 

Adfuit  huic  turbae  metas  imitata  cupressus,   Cyparissus. 
nunc  arbor,  puer  ante  deo  dilectus  ab  illo, 
qui  citharam  nervis  et  nervis  temperat  arcum. 
namque  sacer  nymphis  Carthea  tenentibus  arva 

110  ingens  cervus  erat,  lateque  patentibus  altas 
ipse  suo  capiti  praebebat  cornibus  umbras. 
cornua  fulgebant  auro,  demissaque  in  armos 
pendebant  tereti  gemmata  monilia  coUo. 
buUa  super  frontem  parvis  argentea  loris 

115  vincta  movebatur,  parilique  ex  aere  nitebant 
auribus  e  geminis  circum  cava  tempora  bacae. 
isque  metu  vacuus  naturalique  pavore 
deposito  celebrare  domos  mulcendaque  coUa 
quamlibet  ignotis  manibus  praebere  solebat. 

120  sed  tamen  ante  alios,  Ceae  pulcherrime  gentis, 
gratus  erat,  Cyparisse,  tibi.     tu  pabula  cervuni 
ad  nova,  tu  liquidi  ducebas  fontis  ad  undam: 
tu  modo  texebas  varios  per  cornua  flores, 
nunc  eques  in  tergo  residens  huc  laetus  et  illuc 

125  mollia  purpureis  frenabas  ora  capistris. 
aestus  erat,  mediusque  dies,  solisque  nitore 
concava  litorei  fervebant  bracchia  Cancri. 
fessus  in  herbosa  posuit  sua  corpora  terra 
cervus  et  arborea  frigus  ducebat  ab  umbra. 

130  hunc  puer  imprudens  iaculo  Cyparissus  acuto 
fixit:  et,  ut  saevo  morientem  vulnere  vidit, 
velle  mori  statuit.     quae  non  solacia  Phoebus 
dixit  et,  hunc  leviter  pro  materiaque  doleret, 
admonuit!  gemit  ille  tamen,  munusque  supremum 


METAMOEPHOSEON  LIB.  X.  91—178.  1G7 

hoc  petit  a  superis,  ut  tempore  lugeat  orani.  185 

iamque,  per  immensos  egesto  sanguine  fletus, 

in  viridem  verti  coeperunt  membra  colorem; 

et  modo  qui  nivea  pendebant  fronte  capilli, 

horrida  caesaries  fieri,  sumptoque  rigore 

eidereum  gracili  spectare  cacumine  caelum.  140 

ingemuit  tristisque  deus  'lugebere  nobis 

.ugebisque  alios  aderisque  dolentibus'  inquit. 

Tale  nemus  vates  attraxerat,  inque  ferarura  Orpheus. 

concilio  raedius  turba  volucrumque  sedebat. 
ut  satis  impulsas  temptavit  pollice  chordas,  145 

et  sensit  varios,  quamvis  diversa  sonarent, 
<5oncordare  modos,  hoc  vocem  carmine  movit: 

'Ab  love,  Musa  parens  —  cedunt  lovis  omnia  regno  — 
carmina  nostra  move.     lovis  est  mihi  saepe  potestas 
dicta  prius:  cecini  plectro  graviore  Gigantas  150 

sparsaque  Phlegraeis  victricia  fulmina  campis. 
nunc  opus  est  leviore  lyra:  puerosque  canamus 
dilectos  superis,  inconcessisque  puellas 
ignibus  attonitas  meruisse  libidine  poenam.  154 

Rex  superum  Phrygii  quondam  Ganymedis  amore     Gany- 
arsit;  et  inventum  est  ahquid,  quod  luppiter  esse,  medes. 

quara  quod  erat,  mallet.     nulla  tamen  alite  verti 
dignatur,  nisi  quae  posset  sua  fuhnina  ferre. 
nec  mora:  percusso  mendacibus  aere  pennis 
abripit  Hiaden;  qui  nunc  quoque  pocula  miscet  160 

invitaque  lovi  nectar  lunone  rainistrat. 

Te  quoque,  Amychde,  posuisset  in  aethere  Phoebus,  Hyacin- 
tristia  si  spatium  ponendi  fata  dedissent.  '^"*' 

qua  Hcet,  aeternus  tamen  es;  quotiensque  repellit 
ver  hiemem,  Piscique  Aries  succedit  aquoso,  165 

tu  totiens  oreris  viridique  in  caespite  flores. 
te  meus  ante  oranes  genitor  dilexit.     et  orbe 
in  medio  positi  caruerunt  praeside  Delphi, 
dum  deus  Eurotan  iramunitaraque  frequentat 
Sparten:  nec  citharae  nec  sunt  in  honore  sagittae.  170 

immeraor  ipse  sui  non  retia  ferre  recusat, 
non  tenuisse  canes,  non  per  iuga  montis  iniqui 
ire  comes;  longaque  alit  assuetudine  flammas. 
iamque  fere  medius  Titan  venientis  et  actae 
noctis  erat,  spatioque  pari  distabat  utrique:  175 

corpora  veste  levant,  et  suco  pinguis  oUvi 
splendescunt  latique  ineunt  certamina  disci. 
quem  prius  aerias  Hbratum  Phoebus  in  auras 


168  P.  OVIDII  NASONIS 

misit,  et  oppositas  disiecit  pondere  nubes. 

180  reccidit  in  solidam  longo  post  tempore  terram 
pondus  et  exhibuit  iunctam  cum  viribus  artem. 
protinus  imprudens  actusque  cupidine  lusus 
tollere  Taenarides  orbem  properabat.     at  illum 
dura  repercusso  subiecit  pondere  tellus 

185  in  vultus,  Hyacinthe,  tuos.     expalluit  aeque, 
quam  puer,  ipse  deus,  collapsosque  excipit  artus, 
et  modo  te  refovet,  modo  tristia  vulnera  siccat, 
nunc  animam  admotis  fugientem  sustinet  herbis. 
nil  prosunt  artes:  erat  inmedicabile  vulnus. 

190  ut  si  quis  violas  riguove  papavera  in  horto 
liliaque  infringat  fulvis  horrentia  linguis, 
marcida  demittant  subito  caput  illa  vietum 
nec  se  sustineant,  spectentque  cacumine  terramr 
sic  vultus  moriens  iacet  et  defecta  vigore 

195  ipsa  sibi  est  oneri  cervix  umeroque  recumbit. 
"laberis,  Oebalide,  prima  fraudate  iuventa," 
Phoebus  ait  "videoque  tuum,  mea  crimina,  vulnus. 
tu  dolor  es  facinusque  meum;  mea  dextera  leto 
inscribenda  tuo  est;  ego  sum  tibi  funeris  auctor. 

200  quae  mea  culpa  tamen?  nisi  si  lusisse  vocari 
culpa  potest,  nisi  culpa  potest  et  amasse  vocari. 
atque  utinam  merito  vitam  tecumque  liceret 
reddere!  sed  quoniam  fatali  lege  tenemur, 
semper  eris  mecum  memorique  haerebis  in  ore. 

205  te  lyra  pulsa  manu,  te  carmina  nostra  sonabunt, 
flosque  novus  scripto  gemitus  imitabere  nostros. 
tempus  et  illud  erit,  quo  se  fortissimus  heros 
addat  in  hunc  florem  folioque  legatur  eodem." 
talia  dum  vero  memorantur  Apollinis  ore, 

210  ecce  cruor,  qui  fusus  humo  signaverat  herbas, 
desinit  esse  cruor,  Tyrioque  nitentior  ostro 
flos  oritur  formamque  capit  quam  lilia,  si  non 
purpureus  color  his,  argenteus  esset  in  illis. 
non  satis  hoc  Phoebo  est  (is  enim  fuit  auctor  honoris): 
215  ipse  suos  gemitus  foliis  inscribit,  et  AI  AI 

flos  habet  inscriptum,  funestaque  littera  ducta  est. 
nec  genuisse  pudet  Sparten  Hyacinthon,  honorque 
durat  in  hoc  aevi;  celebrandaque  more  priorum 
annua  praelata  redeunt  Hyacinthia  pompa. 
220      At  si  forte  roges  fecundam  Amathunta  metallis,  Cerastae. 
an  genuisse  velit  Propoetidas,  abnuet  aeque 
atque  illos,  gemino  quondam  quibus  aspera  comu 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  X.  179—266.  1G9 


ons  erat;  unde  etiam  nomen  traxere  Cerastae. 
ante  fores  horum  stabat  lovis  Hospitis  ara, 
lugubris  sceleris;  quam  si  quis  sanguine  tinctam  225 

advena  vidisset,  mactatos  crederet  illic 
lactantes  vitulos  Amathusiacasque  bidentes: 
hospes  erat  caesus.     sacris  oifensa  nefandis 
ipsa  suas  urbes  Ophiusiaque  arva  parabat 
deserere  alma  Venus.     "sed  quid  loca  grata,  quid  urbes  230 
peccavere  meae?  quod"  dixit  "crimen  in  illis? 
exilio  poenam  potius  gens  impia  pendat 
vel  nece,  vel  si  quid  medium  mortisque  fugaeque. 
idque  quid  esse  potest,  nisi  versae  poena  figurae?" 
dum  dubitat,  quo  mutet  eos,  ad  cornua  vultum  28S 

flexit,  et  admomta  est,  haec  illis  posse  relinqui: 
grandiaque  in  torvos  transformat  membra  iuvencos. 

Sunt  tamen  obscenae  Venerem  Propoetides  ausae    Propoe- 
esse  negare  deam.     pro  quo  sua  numinis  ira  '      • 

corpora  cum  forma  primae  vulgasse  feruntur:  240 

utque  pudor  cessit,  sanguisque  induruit  oris, 
in  rigidum  parvo  silicem  discrimine  versae. 

Quas  quia  Pygmalion  aevum  per  crimina  agentes      Pygma- 
viderat,  offensus  vitiis,  quae  plurima  menti  "^"' 

femineae  natura  dedit,  sine  coniuge  caelebs  245 

vivebat  thalamique  diu  consorte  carebat. 
interea  niveum  mira  feliciter  arte 
sculpsit  ebur  formamque  dedit,  qua  femina  nasci 
nulla  potest,  operisque  sui  concepit  amorem. 
virginis  est  verae  facies,  quam  vivere  credas  t60 

et,  si  non  obstet  reverentia,  velle  moveri. 
ars  adeo  latet  arte  sua.     miratur  et  haurit 
pectore  Pygmahon  simulati  corporis  ignes. 
saepe  manus  operi  temptantes  admovet,  an  sit 
corpus,  an  illud  ebur:  nec  adhuc  ebur  esse  fatetur.  25* 

oscula  dat  reddique  putat  loquiturque  tenetque, 
et  credit  tactis  digitos  insidere  membris 
et  metuit,  pressos  veniat  ne  livor  in  artus. 
et  modo  blanditias  adhibet,  modo  grata  puellia 
munera  fert  illi,  conchas  teretesque  lapillos  260 

et  parvas  volucres  et  flores  mille  colorum 
liliaque  pictasque  pilas  et  ab  arbore  lapsas 
Heliadum  lacrimas.     omat  quoque  vestibus  artus, 
dat  digitis  gemmas,  dat  longa  monilia  collo. 
aure  leves  bacae,  redimicula  pectore  pendent.  265 

cuncta  decent.     nec  nuda  minus  formosa  videtur. 


170  P.  OVIDII  NASONIS 

collocat  hanc  stratis  concha  Sidonide  tinctis 
appellatque  tori  sociam,  acclinataque  colla 
moUibus  in  plumis,  tamquam  sensura,  reponit. 

270  festa  dies  Veneris  tota  celeberrima  Cypro 
venerat,  et  pandis  inductae  comibus  aurum 
conciderant  ictae  nivea  cervice  iuvencae, 
turaque  fumabant:  cum  munere  functus  ad  aras 
constitit  et  timide  "si  di  dare  cuncta  potestis, 

275  sit  coniunx,  opto,"  (non  ausus  "eburnea  virgo" 
dicere)  Pygmalion  "similis  mea"  dixit  "eburnae." 
sensit,  ut  ipsa  suis  aderat  Venus  aurea  festis, 
vota  quid  illa  velint.     et,  amici  numinis  omen, 
flamma  ter  accensa  est  apicemque  per  aera  duxit. 

280  ut  rediit,  simulacra  suae  petit  ille  puellae 

incumbensque  toro  dedit  oscula.     visa  tepere  est. 
admovet  os  iterum,  manibus  quoque  pectora  temptat: 
temptatum  mollescit  ebur,  positoque  rigore 
subsidit  digitis  ceditque,  ut  Hymettia  sole 

■285  cera  remollescit  tractataque  pollice  multas 
flectitur  in  facies  ipsoque  fit  utilis  usu. 
dum  stupet  et  dubie  gaudet  fallique  veretur, 
rursus  amans  rursusque  manu  sua  vota  retractat: 
corpus  erat,  saliunt  temptatae  pollice  venae. 

290  tum  vero  Paphius  plenissima  concipit  heros 

verba,  quibus  Veneri  grates  agat,  oraque  tandera 
ore  suo  non  falsa  premit.     dataque  oscula  virgo 
sensit,  et  erubuit,  timidumque  ad  lumina  lumen 
attoUens  pariter  cum  caelo  vidit  amantem. 

295  coniugio,  quod  fecit,  adost  dea.     iamque  coactis 
cornibus  in  plenum  noviens  lunaribus  orbem 
illa  Paphon  genuit,  de  quo  tenet  insula  nomen. 

Editus  hoc  ille  est,  qui,  si  sine  prole  fuisset,      Myrrha. 
inter  felices  Cinyras  potuisset  haberi. 

300  dira  canam.     procul  hinc  natae,  procul  este  parentes! 
aut,  mea  si  vestras  mulcebunt  carmina  mentes, 
desit  in  hac  mihi  parte  fides,  nec  credite  factum: 
vel,  si  credetis,  facti  quoque  credite  poenam. 
si  tamen  admissum  sinit  hoc  Natura  videri, 

S05  gentibus  Ismariis  et  nostro  gratulor  orbi, 

gratulor  huic  terrae,  quod  abest  regionibus  illis, 
quae  tantum  genuere  nefas.     sit  dives  amomo, 
cinnamaque  costumque  suum  sudataque  hgno 
tura  ferat  floresque  alios  Panchaia  tellus, 

310  dum  ferat  et  murram.     tanti  nova  non  fuit  arbor. 


METAMORPHOSEON  LIB.  X.  267-354.  171 

ipse  negat  nocuisse  tibi  sua  tela  Cupido, 
Myrrha,  facesque  suas  a  crimine  vindicat  isto. 
stipite  te  Stygio  tumidisque  adflavit  Echidnis 
e  tribus  una  soror.     scelus  est  odisse  parentem: 
hic  amor  est  odio  maius  scelus.     undique  lecti  815 

te  cupiunt  proceres,  totoque  oriente  iuventa 
ad  thalami  certamen  adest.     ex  omnibus  unum 
elige,  Myrrha,  viruml  dum  ne  sit  in  omnibus  unus. 
illa  quidem  sentit  foedoque  repugnat  amori 
et  secum  "quo  mente  feror?  quid  molior?"  inquit:  320 

"di,  precor,  et  pietas  sacrataque  iura  parentum, 
hoc  prohibete  nefas  scelerique  resistite  nostro: 
si  tamen  hoc  scelus  est.     sed  enim  damnare  negatur 
hanc  Venerem  pietas:  coeuntque  animalia  nullo 
cetera  delectu,  nec  habetur  turpe  iuvencae  825 

ferre  patrem  tergo,  fit  equo  sua  filia  coniunx; 
quasque  creavit,  init  pecudes  caper;  ipsaque,  cuius 
semine  concepta  est,  ex  illo  concipit  ales. 
felices,  quibus  ista  licent!  humana  malignas 
cura  dedit  leges,  et  quod  natura  remittit,  880 

invida  iura  negant.     gentes  tamen  esse  feruntur,    ' 
in  quibus  et  nato  genetrix,  et  nata  parenti 
iungitur,  ut  pietas  geminato  crescat  amore. 
"me  miseram,  quod  non  nasci  mihi  contigit  illic, 
fortunaque  loci  laedorl  quid  in  ista  revolvor?  535 

spes  interdictae,  disceditel   dignus  amari 
ille ,  sed  ut  pater,  est.     ergo  si  filia  magni 
non  essem  Cinyrae,  Cinyrae  concumbere  possem. 
nunc  quia  tam  meus  est,  non  est  meus,  ipsaque  damno 
est  mihi  proximitas:  aliena  potentior  essem.  840 

ire  libet  procul  hinc  patriaeque  relinquere  fines, 
dum  scelus  efFugiam.     retinet  malus  ardor  amantem: 
ut  praesens  spectem  Cinyram  tangamque  loquarque 
osculaque  admoveam,  si  nil  conceditur  ultra. 
ultra  autem  expectare  aliquid  potes,  impia  virgo,  345 

nec,  quot  confundas  et  iura  et  nomina,  sentis? 
tune  eris  et  matris  paelex  et  adultera  patris? 
tune  soror  nati  genetrixque  vocabere  fratris? 
nec  metues  atro  crinitas  angue  sorores, 

quas  facibus  saevis  oculos  atque  ora  petentes  850 

noxia  corda  vident?  at  tu,  dum  corpore  non  es 
passa  nefas,  animo  ne  concipe,  neve  potentis 
concubitu  vetito  naturae  pollue  foedus. 
velle  puta:  res  ipsa  vetat.     pius  ille,  memorque 


172  P.  OVIDII  NASONIS 

855  moris  —  et  o  vellem  similis  furor  esset  in  illo!" 
dixerat.     at  Cinyras,  quem  copia  digna  procorum, 
quid  faciat,  dubitare  facit,  scitatur  ab  ipsa, 
nominibus  dictis,  cuius  velit  esse  mariti. 
illa  silet  primo  patriisque  in  vultibus  haerens 

360  aestuat  et  tepido  sufFundit  lumina  rore. 
virginei  Cinyras  haec  credens  esse  timoris, 
flere  vetat  siccatque  genas  atque  oscula  iungit. 
Myrrha  datis  nimium  gaudet,  consultaque,  qualem 
^  optet  habere  virum,  "similem  tibi"  dixit.     at  ille 

S65  non  intellectam  vocem  conlaudat  et  "esto 
tam  pia  semper"  ait.     pietatis  nomine  dicto 
demisit  vultus  sceleris  sibi  conscia  virgo. 
noctis  erat  medium,  curasque  et  corpora  somnus 
solverat.     at  virgo  Cinyreia  pervigil  igni 

370  carpitur  indomito  furiosaque  vota  retractat. 

et  modo  desperat,  modo  vult  temptare:  pudetque, 
et  cupit,  et,  quid  agat,  non  invenit.     utque  securi 
saucia  trabs  ingens,  ubi  plaga  novissima  restat, 
quo  cadat,  in  dubio  est,  omnique  a  parte  timetur: 

875  sic  animus  vario  labefactus  vulnere  nutat 

huc  levis  atque  illuc  momentaque  sumit  utroque. 
nec  modus  aut  requies,  nisi  mors,  reperitur  amoris: 
mors  placet.     erigitur  laqueoque  innectere  fauces 
destinat,  et  zona  summo  de  poste  revincta 

880  "care  vale  Cinyra,  causamque  intellege  mortis" 
dixit,  et  aptabat  pallenti  vincula  collo. 
murmura  verborum  fidas  nutricis  ad  aures 
pervenisse  ferunt,  limen  servantis  alumnae. 
surgit  anus  reseratque  fores;  mortisque  paratae 

385  instrumenta  videns,  spatio  conclamat  eodera 
seque  ferit  scinditque  sinus  ereptaque  coUo 
vincula  dilaniat.     tum  denique  flere  vacavit, 
tum  dare  complexus  laqueique  requirere  causam. 
muta  silet  virgo  terramque  immota  tuetur, 

390  et  deprensa  dolet  tardae  conamina  mortis. 
instat  anus,  canosque  suos  et  inania  nudans 
ubera  per  cunas  alimentaque  prima  precatur, 
ut  sibi  committat,  quicquid  dolet.     illa  rogantem 
aversata  gemit.     certa  est  exquirere  nutrix, 

395  nec  solam  spondere  fidem.     "dic"  inquit  "opemque 
me  sine  ferre  tibi:  non  est  mea  pigra  senectus. 
seu  furor  est,  habeo,  quod  carmine  sanet  et  herbis: 
sive  aliquis  nocuit,  magico  lustrabere  ritu: 


METAMORPHOSEON  LIB.  X.  355—442.  173 

ira  deum  sive  est,  sacris  placabilis  ira. 

quid  rear  ulterius?  certe  fortuna  domusque  400 

sospes  et  in  cursu  est:  vivit  genetrixque  paterque." 

Mjrrha,  patre  audito,  suspiria  duxit  ab  imo 

pectore.     nec  nutrix  etiamnum  concipit  ullum 

mente  nefas;  aliquemque  tamen  praesentit  amorem. 

propositique  tenax,  quodcumque  est,  orat,  ut  ipsi  405 

mdicet,  et  gremio  lacrimantem  tollit  anili, 

atque  ita  complectens  infirmis  membra  lacertis 

"sensimus:"  inquit  "amas.     et  in  hoc  mea,  pone  timorem. 

sedulitas  erit  apta  tibi,  nec  sentiet  unquam 

hoc  pater."     exiluit  gremio  furibunda,  torumque  410 

ore  premens  "discede,  precor,  miseroque  pudori 

parce"  ait.     instanti  "discede,  aut  desine"  dixit 

"quaerere,  quid  doleam.     scelus  est,  quod  scire  laboras." 

horret  anus,  tremulasque  manus  annisque  metuque 

tendit  et  ante  pedes  supplex  procumbit  alumnae,  415 

et  modo  blanditur,  modo,  si  non  conscia  fiat, 

terret,  et  indicium  laquei  coeptaeque  minatur 

mortis,  et  officium  commisso  spondet  amori. 

extulit  illa  caput  lacrimisque  implevit  obortis 

pectora  nutricis;  conataque  saepe  fateri,  420 

saepe  tenet  vocem  pudibundaque  vestibus  ora 

texit  et  "o"  dixit  "felicem  coniuge  matreml" 

hactenus,  et  gemuit.     gelidos  nutricis  in  artus 

ossaque  (sensit  enim)  penetrat  tremor,  albaque  toto 

vertice  canities  rigidis  stetit  hirta  capillis.  425 

multaque,  ut  excuteret  diros,  si  posset,  amores, 

addidit.     at  virgo  scit  se  non  falsa  moneri; 

certa  mori  tamen  est,  si  non  potiatur  amore. 

"vive,"  ait  haec  "potiere  tuo"  —  non  ausa  "parente" 

dicere,  conticuit  promissaque  numine  firmat.  430 

festa  piae  Cereris  celebrabant  annua  matres 

illa,  quibus  nivea  velatae  corpora  veste 

primitias  frugum  dant  spicea  serta  suarum, 

perque  novem  noctes  Venerem  tactusque  virorum 

in  vetitis  numerant.     turba  Cenchreis  in  illa,  435 

regis  adest  coniunx,  arcanaque  sacra  frequentat. 

ergo  legitima  vacuus  dum  coniuge  lectus, 

nacta  gravem  vino  Cinyram  male  sedula  nutrix, 

nomine  mentito,  veros  exponit  amores 

et  faciem  laudat.     quaesitis  virginis  annis  440 

"par"  ait  "estMyrrhae."  quam  postquam  adducere  iussa  est, 

utque  domum  rediit,  "gaude,  mea"  dixit  "alumna: 


174  P.  OVIDII  NASONIS 

vicimus."     infelix  non  toto  pectore  sentit 
laetitiam  virgo,  praesagaque  pectora  maerent. 

445  sed  tamen  et  gaudet:  tanta  est  discordia  mentis. 
tempus  erat,  quo  cuncta  silent,  interque  Triones 
flexerat  obliquo  plaustrum  temone  Bootes: 
ad  facinus  venit  illa  suum.     fugit  aurea  caelo 
luna,  tegunt  nigrae  latitantia  sidera  nubes, 

450  nox  caret  igne  suo.     primus  tegis,  Icare,  vultus, 
Erigoneque  pio  sacrata  parentis  amore. 
ter  pedis  ofFensi  signo  est  revocata,  ter  oraen 
funereus  bubo  letali  carmine  fecit. 
it  tamen:  et  tenebrae  minuunt  noxque  atra  pudorem: 

455  nutricisque  manum  laeva  tenet,  altera  motu 

caecum  iter  explorat.     thalami  iam  limina  tangit, 
iamque  fores  aperit,  iam  ducitur  intus.     at  illi 
poplite  succiduo  genua  intremuere,  fugitque 
et  color  et  sanguis,  animusque  relinquit  euntem. 

460  quoque  suo  propior  sceleri  est,  magis  horret,  et  ausi 
paenitet,  et  vellet  non  cognita  posse  reverti. 
cunctantem  longaeva  manu  deducit,  et  alto 
admotam  lecto  cum  traderet,  "accipe,"  dixit,  # 

"ista  tua  est,  Cinyra;"  devotaque  corpora  iunxit. 

465  accipit  obsceno  genitor  sua  viscera  lecto, 

virgineosque  metus  levat  hortaturque  timentem. 
forsitan  aetatis  quoque  nomine  "filia"  dixit: 
dicat  et  illa  "pater,"  sceleri  ne  nomina  desint. 
plena  patris  thalamis  excedit  et  impia  diro 

470  semina  fert  utero  conceptaque  crimina  portat. 
postera  nox  facinus  geminat;  nec  finis  in  illa  est: 
cum  tandem  Cinyras,  avidus  cognoscere  amantem 
post  tot  concubitus,  illato  lumine  vidit 
et  scelus  et  natam:  verbisque  dolore  retentis 

475  pendenti  nitidum  vagina  deripit  ensem. 

Myrrha  fugit,  tenebrisque  et  caecae  munere  noctis 
intercepta  neci  est;  latosque  vagata  per  agros 
palmiferos  Arabas  Panchaeaque  rura  relinquit. 
perque  novem  erravit  redeuntis  cornua  lunae, 

480  cum  tandem  terra  requievit  fessa  Sabaea. 
vixque  uteri  portabat  onus.     tum  nescia  voti 
atque  inter  mortisque  metus  et  taedia  vitae 
est  tales  complexa  preces:  "o  si  qua  patetis 
numina  confessis:  merui,  nec  triste  recuso 

485  supplicium.     sed  ne  violem  vivosque  superstes 
mortuaque  extinctos,  ambobus  pellite  regnis, 


METAMORPHOSEON  LIB.  X.  443-530.  175 

lutataeque  mihi  vitamque  necemque  negate." 
[numen  confessis  aliquod  patet:  ultima  certe 

^ota  suos  habuere  deos.     nam  crura  loquentis 
[terra  supervenit,  ruptosque  obliqua  per  ungues  490 

porrigitur  radix,  longi  firmamina  trunci, 
ossaque  robur  agunt,  mediaque  manente  mediilla 
sanguis  it  in  sucos,  in  magnos  bracchia  ramos, 
in  parvos  digiti;  duratur  cortice  pellis. 

iamque  gravem  crescens  uterum  praestrinxerat  arbor         495 
pectoraque  obruerat  coUumque  operire  parabat: 
non  tulit  illa  moram,  venientique  obvia  ligno 
subsedit  mersitque  suos  in  cortice  vultus. 
quae  quamquam  amisit  veteres  cum  corpore  sensus, 
flet  tamen,  et  tepidae  manant  ex  arbore  guttae.  500 

est  honor  et  lacrimis;  stillataque  cortice  murra 
nomen  erile  tenet  nullique  tacebitur  aevo. 

At  male  conceptus  sub  robore  creverat  infans,  Adonis. 

quaerebatque  viam,  qua  se  genetrice  relicta 
exereret.     media  gravidus  tumet  arbore  venter:  60& 

tendit  onus  matrem.     neque  habent  sua  verba  dolores, 
nec  Lucina  potest  parientis  voce  vocari. 
nitenti  tamen  est  similis,  curvataque  crebros 
dat  gemitus  arbor  lacrimisque  cadentibus  umet. 
constitit  ad  ramos  mitis  Lucina  dolentis  510 

admovitque  manus  et  verba  puerpera  dixit. 
arbor  agit  rimas  et  fissa  cortice  vivum 
reddit  onus;  vagitque  puer:  quem  moUibus  herbis 
Naides  impositum  lacrimis  unxere  parentis. 
laudaret  faciem  Livor  quoque.     qualia  namque  515 

corpora  nudorum  tabula  pinguntur  Amorura, 
talis  erat.     sed,  ne  faciat  discrimina  cultus, 
aut  huic  adde  leves  aut  illis  deme  pharetras. 
labitur  occulte  fallitque  volatilis  aetas, 

et  nihil  est  annis  velocius.    ille  sorore  520 

natus  avoque  suo,  qui  conditus  arbore  nuper, 
nuper  erat  genitus,  modo  formosissimus  infans, 
iam  iuvenis,  iam  vir,  iam  se  formosior  ipso  est: 
iam  placet  et  Veneri  matrisque  ulciscitur  ignes. 
namque  pharetratus  dum  dat  puer  oscula  matri,  525 

inscius  extanti  destrinxit  harundine  pectus. 
laesa  manu  natum  dea  reppulit.     altius  actura 
vulnus  erat  specie,  priraoque  fefellerat  ipsara. 
capta  viri  forraa  non  iara  Cythereia  curat 
litora,  non  alto  repetit  Paphon  aequore  cinctam  680 


176  P.  OVIDII  NASONIS 

piscosamque  Gnidon  gravidamve  Amathunta  metallis; 
abstinet  et  caelo:  caelo  praefertur  Adonis. 
hunc  tenet,  huic  comes  est,  assuetaque  semper  in  umbra 
indulgere  sibi  formamque  augere  colendo, 

535  per  iuga,  per  silvas  dumosaque  saxa  vagatur, 
fine  genus  vestem  ritu  succincta  Dianae: 
hortaturque  canes:  tutaeque  animalia  praedae, 
aut  pronos  lepores  aut  celsum  in  cornua  cervum 
aut  agitat  dammas:  a  fortibus  abstinet  apris, 

540  raptoresque  lupos  armatosque  unguibus  ursos 
vitat  et  armenti  saturatos  caede  leones. 
te  quoque,  ut  hos  timeas,  si  quid  prodesse  monendo 
possit,  Adoni,  monet  "fortis"que  "fugacibus  esto" 
inquit:  "in  audaces  non  est  audacia  tuta. 

645  parce  meo,  iuvenis,  temerarius  esse  periclo: 
neve  feras,  quibus  arma  dedit  natura,  lacesse, 
stet  mihi  ne  magno  tua  gloria.     non  movet  aetas 
nec  facies  nec,  quae  Venerem  movere,  leones 
saetigerosque  sues  oculosque  animosque  ferarum. 

550  fulmen  habent  acres  in  aduncis  dentibus  apri: 
impetus  est  fulvis  et  vasta  leonibus  ira: 
invisumque  mihi  genus  est."     quae  causa,  roganti 
"dicam"  ait;  "et  veteris  monstrum  mirabere  culpae. 
sed  labor  insolitus  iam  me  lassavit.     et  ecce 

555  opportuna  sua  blanditur  populus  umbra, 

datque  torum  caespes:  libet  hac  requiescere  tecum:" 
et  requievit  humo  pressitque  et  gramen  et  ipsum, 
inque  sinu  iuvenis  posita  cervice  reclinis 
sic  ait,  ac  mediis  interserit  oscula  verbis. 

560  "forsitan  audieris  aliquam  certamine  cursus      {Atalanta  et 
veloces  superasse  viros.     non  fabula  rumor     Sippomenes.) 
ille  fuit  (superabat  enim),  nec  dicere  posses, 
laude  pedum,  formaene  bono  praestantior  esset. 
scitanti  deus  huic  de  coniuge  "'coniuge"'  dixit 

565  "'nil  opus  est,  Atalanta,  tibi.     fuge  coniugis  usum, 
nec  tamen  efTugies,  teque  ipsa  viva  carebis."' 
territa  sorte  dei  per  opacas  innuba  silvas 
vivit  et  instantem  turbam  violenta  procorum 
condicione  fugat,  "'nec  sum  potiunda,  nisi"'  inquit 

570  "'victa  prius  cursu.     pedibus  contendite  mecum. 
praemia  veloci  coniunx  thalamique  dabuntur: 
mors  pretium  tardis.     ea  lex  certaminis  esto."' 
illa  quidem  immitis:  sed  (tanta  potentia  formae  est) 
venit  ad  hanc  legem  temeraria  turba  procorum. 


METAMORPHOSEON  LIB.  X.  531—618.  177 

eederat  Hippomenes  cursus  spectator  iniqui  575 

et  *"petitur  cuiquam  per  tanta  pericula  coniunx?'" 

dixerat  ac  nimios  iuvenum  damnarat  amores. 

ut  faciem  et  posito  corpus  velamine  vidit, 

quale  meum,  vel  quale  tuum,  si  femina  fias, 

obstipuit,  tollensque  manus  "'ignoscite,'"  dixit  580 

*"quos  modo  culpavi:  nondum  mihi  praemia  nota, 

quae  peteretis,  erant.'"     laudando  concipit  ignes 

et,  ne  quis  iuvenum  currat  velocius,  optat 

invidiaque  timet.    '"sed  cur  certaminis  huius 

intemptata  mihi  fortuna  relinquitur?'"  inquit:  585 

'"audentes  deus  ipse  iuvat.'"     dum  talia  secura 

exigit  Hippomenes,  passu  volat  alite  virgo. 

quae  quamquam  Scythica  non  secius  ire  sagitta 

Aonio  visa  est  iuveni,  tamen  ille  decorem 

miratur  magis;  et  cursus  facit  ipse  decorem.  590 

aura  refert  ablata  citis  talaria  plantis, 

tergaque  iactantur  crines  per  eburnea,  quaequo 

poplitibus  suberant  picto  genualia  limbo: 

mque  puellari  corpus  candore  ruborem 

traxerat,  haud  aliter,  quam  cum  super  atria  velum  595 

candida  purpureum  simulatas  inficit  umbras. 

dum  notat  haec  hospes,  decursa  novissima  meta  est, 

et  tegitur  festa  victrlx  Atalanta  corona. 

dant  gemitum  victi  penduntque  ex  foedere  poenas. 

non  tamen  eventu  iuvenis  deterrltus  horum  600 

constitit  in  medio,  vultuque  in  virgine  fixo 

*"quid  facilem  titulum  superando  quaeris  inertes? 

mecum  confer!'"  ait.     "*seu  me  Fortuna  potentem 

fecerit,  a  tanto  non  indlgnabere  vinci. 

namque  mihi  genitor  Megareus  Onchestlus:  illi  605 

€st  Neptunus  avus:  pronepos  ego  regis  aquarum. 

nec  virtus  cltra  genus  est.     seu  vincar,  habebis 

Hippomene  vlcto  magnum  et  memorablle  nomen.'" 

talia  dicentem  molli  Schoeneia  vultu 

aspicit  et  dubitat,  superari  an  vincere  malit.  610 

atque  ita  "'quis  deus  hunc  formosis'"  inquit  "'iniquus 

perdere  vult,  caraeque  iubet  discrimine  vitae 

coniugium  petere  hoc?  non  sum,  me  iudice,  tanti. 

nec  forma  tangor  (poteram  tamen  hac  quoque  tangi), 

sed  quod  adhuc  puer  est.  non  me  movet  ipse,  sed  aetas.  615 

quid  quod  Inest  virtus  et  mens  interrita  leti? 

quid  quod  ab  aequorea  numeratur  origine  quartus? 

quid  quod  amat  tantique  putat  conubia  nostra, 

Ondii  vol.  11.  12 


178  p.  ovmn  NASONis 

ut  pereat,  si  me  Fors  illi  dura  negarlt? 
620  dum  licet,  hospes,  abi,  thalamosque  relinque  cruentos. 

coniugium  crudele  meum  est.     tibi  nubere  nuUa 

nolet,  et  optari  potes  a  sapiente  puella. 

cur  tamen  est  mihi  cura  tui,  tot  iam  ante  peremptis? 

viderit!  intereat,  quoniam  tot  caede  procorum 
625  admonitus  non  est,  agiturque  in  taedia  vitae. 

occidet  hic  igitur,  vokiit  quia  vivere  mecum? 

indignamque  necem  pretium  patietur  amoris? 

non  erit  invidiae  victoria  nostra  ferendae. 

sed  non  culpa  mea  est.     utinam  desistere  vellesl 
630  aut,  quoniam  es  demens,  utinam  velocior  esses! 

at  quam  virgineus  puerili  vultus  in  ore  est! 

a,  miser  EBppomene,  noUem  tibi  visa  fuissem! 

vivere  dignus  eras.     quod  si  felicior  essem 

nec  mihi  coniugium  fata  importuna  negarent, 
635  unus  eras,  cum  quo  sociare  cubilia  vellem.'" 

dixerat:  utque  rudis  primoque  Cupidine  tacta, 

quid  facit,  ignorans,  amat  et  non  sentit  amorem. 

iam  solitos  poscunt  cursus  populusque  paterque, 

cum  me  sollicita  proles  Neptunia  voce 
640  invocat  Hippomenes,  *"Cytherea"'que,  "*comprecor,  ausis 

adsit'"  ait  "'nostris  et,  quos  dedit,  adiuvet  ignes.'" 

detulit  aura  preces  ad  me  non  invida  blandas: 

motaque  sum,  fateor.     nec  opis  mora  longa  dabatur. 

est  ager,  indigenae  Tamasenum  nomine  dicunt, 
645  telluris  Cypriae  pars  optima,  quam  mihi  prisci 

sacravere  senes,  templisque  accedere  dotem 

hanc  iussere  meis.     medio  nitet  arbor  in  arvo, 

fulva  comam,  fulvo  ramis  crepitantibus  auro. 

hinc  tria  forte  mea  veniens  decerpta  ferebam 
650  aurea  poma  manu:  nullique  videnda  nisi  ipsi 

Hippomenen  adii  docuique,  quis  usus  in  illis. 

signa  tubae  dederant,  cum  carcere  pronus  uterque 

emicat,  et  summam  celeri  pede  libat  harenam. 

posse  putes  illos  sicco  freta  radere  passu 
655  et  segetis  canae  stantes  percurrere  aristas. 

adiciunt  animos  iuveni  clamorque  favorque 

verbaque  dicentum  "'nunc,  nunc  incumbere  tempus, 

Hippomene,  propera!  nunc  viribus  utere  totis: 

pelle  moram,  vinces.'"     dubium,  Megare:us  heros 
660  gaudeat  an  virgo  magis  his  Schoeneia  dictis. 

o  quotiens,  cum  iam  posset  transire,  morata  est 

spectatosque  diu  vultus  invita  reliquitl 


METAMORPHOSEON  LIB.  X.  619-706.  179 

aridus  e  lasso  veniebat  anhelitus  ore; 
metaque  erat  longe:  tum  denique  de  tribus  unum 
fetibus  arboreis  proles  Neptunia  misit.  665 

obstipuit  virgo,  nitidique  cupidine  pomi 
declinat  cursus  aurumque  volubile  tollit. 
praeterit  Hippomenes:  resonant  spectacula  plausu. 
illa  moram  celeri  cessataque  tempora  cursu 
corrigit  atque  iterum  iuvenem  post  terga  relinquit.  670 

et  rursus  pomi  iactu  remorata  secundi 
consequitur  transitque  virum.     pars  ultima  cursus 
restabat.    '"nunc"'  inquit  "'ades,  dea  muneris  auctorl'" 
inque  latus  campi,  quo  tardius  illa  rediret, 
iecit  ab  obliquo  nitidum  iuvenaliter  aurum.  675 

an  peteret,  virgo  visa  est  dubitare:  coegi 
tollere  et  adieci  sublato  pondera  malo, 
impediique  oneris  pariter  gravitate  moraque. 
neve  meus  sermo  cursu  sit  tardior  ipso: 
praeterita  est  virgo;  duxit  sua  praemia  victor.  680 

dignane,  cui  grates  ageret,  cui  turis  honorem 
ferret,  Adoni,  fui?  nec  grates  immemor  egit 
nec  mihi  tura  dedit!  subitam  convertor  in  iram, 
contemptuque  dolens,  ne  sim  spernenda  futuris, 
exemplo  caveo,  meque  ipsa  exhortor  in  ambos.  685 

templa,  deum  Matri  quae  quondam  clarus  Echion 
fecerat  ex  voto,  nemorosis  abdita  silvis, 
transibant,  et  iter  longum  requiescere  suasit. 
illic  concubitus  intempestiva  cupido 

occupat  Hippomenen,  a  numine  concita  nostro.  690 

luminis  exigui  fuerat  prope  templa  recessus, 
speluncae  similis,  nativo  pumice  tectus, 
religione  sacer  prisca,  quo  multa  sacerdos 
lignea  contulerat  veterum  simulacra  deorum. 
hunc  init  et  vetito  temerat  sacraria  probro.  695 

sacra  retorserunt  oculos;  turritaque  Mater, 
an  Stygia  sontes,  dubitavit,  mergeret  unda. 
poena  levis  visa  est.     ergo  modo  levia  fulvae 
coUa  iubae  velant,  digiti  curvantur  in  ungues, 
ex  umeris  armi  fiunt,  in  pectora  totum  700 

pondus  abit,  summae  cauda  verruntur  harenae. 
iram  vultus  habet,  pro  verbis  murmura  reddunt, 
pro  thalamis  celebrant  silvas:  aliisque  timendi 
dente  premunt  domito  Cjbeleia  frena  leones. 
hos  tu,  care  mihi,  cumque  his  genus  omne  ferarum,  705 

quod  non  terga  fugae,  sed  pugnae  pectora  praebet, 

12' 


180  P.  OVIDII  NASONIS 

effuge,  ne  vlrtus  tua  slt  damnosa  duobus." 

Illa  quidem  monult  iunctisque  per  aera  cjcnis     Adonis. 
carplt  iter.     sed  stat  monitls  contraria  vlrtus. 

710  forte  suem  latebrls  vestlgia  certa  secutl 
excivere  canes,  sllvisque  exlre  parantem 
fixerat  obliquo  iuvenis  Cinyreiius  Ictu. 
protlnus  excussit  pando  venabula  rostro 
sanguine  tlncta  suo,  trepldumque  et  tuta  petentem 

715  trux  aper  Insequitur,  totosque  sub  inguine  dentes 
abdidlt  et  fulva  moribundum  stravit  narena. 
vecta  levi  curru  medias  Cytherea  per  auras 
Chytron  olorinls  nondum  pervenerat  alls: 
agnovit  longe  gemltum  morientls,  et  albas 

720  flexlt  aves  illuc.     utque  aethere  vldlt  ab  alto 
exanlmem  inque  suo  lactantem  sanguine  corpus, 
desilult  parlterque  slnum  pariterque  capillos 
ruplt,  et  indignis  percussit  pectora  palmls. 
questaque  cum  fatls  "at  non  tamen  omnia  vestri 

725  iuris  erunt"  dixit:  "luctus  monlmenta  manebunt 
semper,  Adoni,  mel;  repetitaque  mortis  Imago 
annua  plangoris  peraget  simulamlna  nostri. 
at  cruor  in  florem  mutabltur.     an  tibi  quondam 
femineos  artus  In  olentes  vertere  menthas, 

730  Persephone,  llcult:  nobis  Cinyreius  heros 
invldiae  mutatus  erlt?"   sic  fata  cruorem 
nectare  odorato  sparslt,  qHl  tactus  ab  illo 
intumuit  sic,  ut  pluvio  perluclda  caelo 
surgere  buUa  solet.     nec  plena  longior  hora 

735  facta  mora  est,  cum  flos  de  sanguine  concolor  ortus, 
qualem,  quae  lento  celant  sub  cortice  granum, 
Punlca  ferre  solent.     brevis  est  tamen  usus  In  Illo: 
namque  male  haerentem  et  nimia  levitate  caducum 
excutlunt  idem,  qul  praestant  nomina,  venti.' 


LIBER  UNDECIMUS. 

Carmine  dum  tali  sllvas  animosque  ferarum  Orpheus. 

Threicius  vates  et  saxa  sequentia  ducit, 
ecce  nurus  Ciconum,  tectae  lymphata  ferinls 
pectora  velleribus,  tumuli  de  vertlce  cernunt 
5  Orphea  percussis  soclantem  carmina  nervis. 
e  quibus  una,  leves  lactato  crine  per  auras 
*en,'  ait  'en  hlc  est  nostri  contemptor!'  et  hastam 


■ 


METAMOEPHOSEON  LIB.  X.  707—739.  XI.  1—51.    181 


vatis  ApoUinei  vocalia  misit  in  ora: 

quae  foliis  praesuta  notam  sine  vulnere  fecit. 

alterius  telum  lapis  est,  qui  missus  in  ipso  10 

aere  concentu  victus  vocisque  lyraeque  est, 

ac  veluti  supplex  pro  tam  furialibus  ausis 

ante  pedes  iacuit.     sed  enim  temeraria  crescunt 

bella,  modusque  abiit,  insanaque  regnat  Erinys. 

cunctaque  tela  forent  cantu  mollita:  sed  ingens  15 

clamor  et  inflato  Berecyntia  tibia  coniu 

tympanaque  et  plausus  et  Bacchei  ululatus 

obstrepuere  sono  citharae.     tum  denique  saxa 

non  exauditi  rubuerunt  sanguine  vatis. 

ac  primum  attonitas  etiamnum  voce  canentis  20 

innumeras  volucres  anguesque  agmenque  ferarum 

Maenades,  Orphei  titulum,  rapuere,  theatri: 

inde  cruentatis  vertuntur  in  Orphea  dextris 

et  coeunt,  ut  aves,  si  quando  luce  vagantem 

noctis  avem  cernunt.     structoque  utrimque  theatro  25 

ceu  matutina  cervus  periturus  harena 

praeda  canum  est,  vatemque  petunt  et  fronde  virentes 

coniciunt  thyrsos,  non  haec  in  munera  factos. 

hae  glaebas,  illae  dereptos  arbore  ramos, 

pars  torquent  silices.     neu  desint  tela  furori,'  30, 

forte  boves  presso  subigebant  vomere  terram, 

nec  procul  hinc  multo  fructum  sudore  parantes 

dura  lacertosi  fodiebant  arva  coloni. 

agmine  qui  viso  fugiunt  operisque  relinquunt 

arma  sui:  vacuosque  iacent  dispersa  per  agros  35 

sarculaque  rastrique  graves  longique  ligones. 

quae  postquam  rapuere  ferae,  cornuque  minaces 

divulsere  boves,  ad  vatis  fata  recurrunt, 

tendentemque  manus  atque  illo  tempore  primum 

irrita  dicentem  nec  quicquam  voce  moventem  40 

sacrilegae  perimunt;  perque  os,  pro  luppiter!  illud 

auditum  saxis  intellectumque  ferarum 

sensibus  in  ventos  anima  exalata  recessit. 

te  maestae  volucres,  Orpheu,  te  turba  ferarum, 

te  rigidi  silices,  te  carmina  saepe  secutae  45 

fleverunt  silvae;  positis  te  frondibus  arbor 

tonsa  comam  luxit.     lacrimis  quoque  flumina  dicunt 

increvisse  suis;  obscuraque  carbasa  pullo 

Naides  et  Dryades  passosque  habuere  capillos. 

membra  iacent  diversa  locis.     caput,  Hebre,  lyramque     50 

excipis:  et,  mirum!  medio  dum  labitur  amne, 


182  P.  OVIDII  NASONIS 

flebile  nescio  quid  queritur  lyra,  flebile  lingua 

murmurat  exanimis,  respondent  flebile  ripae. 

iamque  mare  invectae  fluraen  populare  relinquunt 
65  et  Methymnaeae  potiuntur  litore  Lesbi. 

hic  ferus  expositum  peregrinis  anguis  harenis 

os  petit  et  sparsos  stillanti  rore  capillos. 

tandem  Phoebus  adest  morsusque  inferre  parantem 

arcet,  et  in  lapidera  rictus  serpentis  apertos 
60  congelat  et  patulos,  ut  erant,  indurat  hiatus. 

umbra  subit  terras,  et  quae  loca  viderat  ante, 

cuncta  recognoscit:  quaerensque  per  arva  piorum 

invenit  Eurydicen  cupidisque  araplectitur  ulnis. 

hic  modo  coniunctis  spatiantur  passibus  ambo: 
65  nunc  praecedentem  sequitur,  nunc  praevius  anteit, 

Eurydicenque  suam  iam  tuto  respicit  Orpheus. 

Non  impune  taraen  scekis  hoc  sinit  esse  Lyaeus:  (Bac- 

amissoque  dolens  sacrorura  vate  suorura  c/iae.) 

protinus  in  silvis  matres  Edonidas  omnes, 
70  quae  videre  nefas,  torta  radice  ligavit. 

quippe  pedum  digitos,  in  quantura  est  quaeque  secuta, 

traxit,  et  in  solidam  detrusit  acumina  terram. 

utque  suura  laqueis,  quos  callidus  abdidit  auceps, 

crus  ubi  coraraisit  volucris,  sensitque  teneri, 
75  plangitur  ac  trepidans  astringit  vincula  raotu: 

sic,  ut  quaeque  solo  defixa  cohaeserat  harum, 

externata  fugara  frustra  temptabat;  at  illam 

lenta  tenet  radix  exultanteraque  coercet. 

duraque,  ubi  sint  digiti,  duni,  pes  ubi,  quaerit,  et  ungues, 
80  aspicit  in  teretes  lignura  succedere  suras. 

et  conata  feraur  raaerenti  plangere  dextra, 

robora  percussit:  pectus  quoque  robora  fiunt: 

robora  sunt  umeri:  lignosaque  bracchia  veros 

esse  putes  raraos,  et  non  fallare  putando. 
85      Nec  satis  hoc  Baccho  est.     ipsos  quoque  deserit  agros 

cumque  choro  meliore  sui  vineta  Timoli  IMidas. 

Pactolonque  petit;  quamvis  non  aureus  illo 

terapore  nec  caris  erat  invidiosus  harenis. 

hunc  assueta  cohors  Satyri  Bacchaeque  frequentant. 
90  at  Silenus  abest.     titubantem  annisque  meroque 

ruricolae  cepere  Phryges,  vinctumque  coronis 

ad  regem  duxere  Midan,  cui  Thracius  Orpheus 

orgia  tradiderat  cum  Cecropio  Eumolpo. 

qui  simul  agnovit  sociura  comiteraque  sacrorura, 
95  hospitis  adventu  festura  genialiter  egit 


i 


METAMOKPHOSEON  LIB.  XI.  52—139.  183 


per  bis  quinque  dies  et  iunctas  ordine  noctes. 

et  iani  stellarum  sublime  coegerat  agmen 

Lucifer  undecimus,  Lydos  cum  laetus  in  agros 

rex  venit  et  iuveni  Silenum  reddit  alumno. 

huic  deus  optandi  gratum,  sed  inutile,  fecit  loo 

muneris  arbitrium,  gaudens  altore  recepto. 

ille,  male  usurus  donis,  ait  'effice,  quicquid 

corpore  contigero,  fulvum  vertatur  in  aurum.* 

adnuit  optatis  nocituraque  munera  solvit 

Liber,  et  indoluit,  quod  non  meliora  petisset.  105 

laetus  abit  gaudetque  malo  Berecyntius  heros: 

poUicitique  fidem  tangendo  singula  temptat. 

vixque  sibi  credens,  non  alta  fronde  virentem 
ilice  detraxit  virgam:  virga  aurea  facta  est. 

tollit  humo  saxum:  saxum  quoque  palluit  auro.  llO 

contigit  et  glaebam:  contactu  glaeba  potenti 

massa  fit.     arentes  Cereris  decerpsit  aristas: 

aurea  messis  erat.     demptum  tenet  arbore  pomum: 

Hesperidas  donasse  putes.     si  postibus  altis 

admovit  digitos,  postes  radiare  videntur.  115 

ille  etiam  liquidis  palmas  ubi  laverat  undis, 

unda  fluens  palmis  Danaen  eludere  posset. 

vix  spes  ipse  suas  animo  capit,  aurea  fingens 

omnia.     gaudenti  mensas  posuere  ministri 

extructas  dapibus  nec  tostae  frugis  egentes.  120 

tum  vero,  sive  ille  sua  Cerealia  dextra 

munera  contigerat,  Cerealia  dona  rigebant: 

sive  dapes  avido  convellere  dente  parabat, 

lammina  fulva  dapes,  admoto  dente,  premebat. 

miscuerat  puris  auctorem  muneris  undis:  125 

fusile  per  rictus  aurum  fluitare  videres. 

attonitus  novitate  mali,  divesque  miserque, 

«fFugere  optat  opes,  et  quae  modo  voverat,  odit. 

copia  nulla  famem  relevat,  sitis  arida  guttur 

urit,  et  inviso  meritus  torquetur  ab  auro.  130 

ad  caelumque  manus  et  splendida  bracchia  tollens 

*da  veniam,  Lenaee  pater!  peccavimus,'  inquit 

*sed  miserere,  precor,  speciosoque  eripe  damno.' 

mite  deum  numen  Bacchus  peccasse  fatentem 

restituit;  pactique  fidem,  data  munera,  solvit.  135 

*neve  male  optato  maneas  circumlitus  auro, 

vade'  ait  *ad  magnis  vicinum  Sardibus  amnem, 

perque  iugum  montis  labentibus  obvius  undis 

carpe  viam,  donec  venias  ad  fluminis  ortus. 


184  P.  OVIDII  NASONIS 

140  spumigeroque  tuum  fonti,  qua  plurimus  exit, 

subde  caput,  corpusque  simul,  simul  elue  crimen.* 
rex  iussae  succedit  aquae.     vis  aurea  tinxit 
flumen  et  humano  de  corpore  cessit  in  amnem. 
nunc  quoque  iam  veteris  percepto  semine  venae 

145  arva  rigent  auro  madidis  pallentia  glaebis. 
IUe,  perosus  opes,  silvas  et  rura  colebat 
Panaque  montanis  habitantem  semper  in  antris. 
pingue  sed  ingenium  mansit;  nocituraque,  ut  ante, 
rursus  erant  domino  stultae  praecordia  mentis. 

150  nam  freta  prospiciens  late  riget  arduus  alto 
Tmolus  in  ascensu,  clivoque  extensus  utroque 
Sardibus  hinc,  illinc  parvis  finitur  Hypaepis. 
Pan  ibi  dum  teneris  iactat  sua  carmina  nymphis 
et  leve  cerata  modulatur  harundine  carmen, 

155  ausus  Apollineos  prae  se  contemnere  cantus, 
iudice  sub  Tmolo  certamen  venit  ad  impar. 
monte  suo  senior  iudex  consedit,  et  aures 
liberat  arboribus.     quercu  coma  caerula  tantum 
cingitur,  et  pendent  circum  cava  tempora  glandes.  ' 

160  isque  deum  pecoris  spectahs  'in  iudice'  dixit 
*nulla  mora  est.'     calamis  agrestibus  insonat  ille: 
barbaricoque  Midan  (aderat  nam  forte  canenti) 
carmine  delenit.     post  hunc  sacer  ora  retorsit 
Tmolus  ad  os  Phoebi;  vultum  sua  silva  secuta  est. 

165  ille  caput  flavum  lauro  Parnaside  vinctus 
verrit  humum  Tyrio  saturata  murice  palla; 
instrictamque  fidem  gemmis  et  dentibus  Indis 
sustinet  a  laeva;  tenuit  manus  altera  j)lectrum. 
artificis  status  ipse  fuit.     tum  staraina  docto 

170  poUice  soUicitat;  quorum  dulcedine  captus 

Pana  iubet  Tmolus  citharae  submittere  cannas. 
iudicium  sanctique  placet  sententia  montis 
omnibus;  arguitur  tamen  atque  iniusta  vocatur 
unius  sermone  Midae.     nec  Delius  aures 

175  humanam  stolidas  patitur  retinere  figuram; 

sed  trahit  in  spatium  villisque  albentibus  implet, 
instabilesque  imas  facit  et  dat  posse  moveri. 
cetera  sunt  hominis:  partem  damnatur  in  unam 
induiturque  aures  lente  gradientis  aselli. 

180      Hle  quidem  celare  cupit,  turpique  pudore 
tempora  purpureis  temptat  velare  tiaris. 
sed  solitus  longos  ferro  resecare  capillos 
viderat  hoc  famulus.     qui,  cura  nec  prodere  vlsum 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  140-227.  185 

dedecus  auderet,  cupiens  efferre  sub  auras, 

nec  posset  reticere  tamen,  secedit  humumque  185 

effodit  et,  domini  quales  aspexerit  aures, 

voce  refert  parva  terraeque  inmurmurat  haustae, 

indiciumque  suae  vocis  tellure  regesta 

obruit,  et  scrobibus  tacitus  discedit  opertis. 

creber  harundinibus  tremulis  ibi  surgere  lucus  190 

coepit  et,  ut  primum  pleno  maturuit  anno, 

prodidit  agricolam.     leni  nam  motus  ab  austro 

obruta  verba  refert,  dominique  coarguit  aures. 

Ultus  abit  Tmolo  liquidumque  per  aera  vectus      Laomedon 
angustum  citra  pontum  Nepheleidos  Helles  etHesione. 

Laomedonteis  Latoius  astitit  arvis.  196 

dextera  Sigei,  Rhoetei  laeva  profundi 
ara  Panomphaeo  vetus  est  sacrata  Tonanti. 
inde  novae  primum  moliri  moenia  Troiae 
Laomedonta  videt,  susceptaque  magna  labore  200 

crescere  difficili  nec  opes  exposcere  parvas: 
cumque  tridentigero  tumidi  genitore  profundi 
mortalem  induitur  formam,  Phrygioque  tyranno 
aedificant  muros,  pacti  pro  moenibus  aurum. 
stabat  opus;  pretium  rex  inficiatur,  et  addit,  205 

perfidiae  cumulura,  faJsis  periuria  verbis. 
*non  impune  feres,'  rector  maris  inquit:  et  omnes 
inclinavit  aquas  ad  avarae  litora  Troiae. 
inque  freti  formam  terras  convertit,  opesque 
abstulit  agricolis  et  fluctibus  obruit  agros.  210 

poena  neque  haec  satis  est:  rcgis  quoque  fih'a  monstro 
poscitur  aequoreo.     quam  dura  ad  saxa  revinctam 
vindicat  Alcides,  promissaque  munera,  dictos 
poscit  equos.     tantique  operis  mercede  negata, 
bis  periura  capit  superatae  moenia  Troiae.  215 

nec  pars  militiae,  Telamon,  sine  honore  recessit, 
Hesioneque  data  potitur.     nam  coniuge  Peleus 
clarus  erat  diva;  neque  avi  magis  ille  superbit 
nomine,  quam  soceri:  si  quidem  lovis  esse  nepoti 
contigit  haud  uni,  coniunx  dea  contigit  uni.  220 

Namque  senex  Thetidi  Proteus,  'dea'  dixerat  'undae, 
concipe.     mater  eris  iuvenis,  qui  fortibus  actis  iThetis. 

acta  patris  vincet  maiorque  vocabitur  illo^' 
ergo,  ne  quicquam  mundus  love  maius  haberet, 
quamvis  haud  tepidos  sub  pectore  senserat  ignes,  225 

luppiter  aequoreae  Thetidis  conubia  fugit 
in  suaque  Aeaciden  succedere  vota  nepotem 


186  P.  OVIDII  NASONIS 

iussit  et  amplexus  in  virginis  ire  marinae. 

est  sinus  Haemoniae  curvos  falcatus  in  arcus; 
■230  bracchia  procurrunt:  ubi,  si  foret  altior  unda, 

portus  erat;  summis  inductum  est  aequor  harenis. 

litus  habet  solidum,  quod  nec  vestigia  servet 

nec  remoretur  iter,  nec  opertum  pendeat  alga. 

mjo^tea  silva  subest,  bicoloribus  obsita  bacis. 
235  est  specus  in  medio;  natura  factus  an  arte, 

ambiguum:  magis  arte  tamen.     quo  saepe  venire 

frenato  delphine  sedens,  Theti,  nuda  solebas. 

illic  te  Peleus,  ut  somno  vincta  iacebas, 

occupat  et,  quoniam  precibus  temptata  repugnas, 
240  vim  parat,  innectens  ambobus  coUa  lacertis. 

quod  nisi  venisses,  variatis  saepe  figuris, 

ad  solitas  artes,  auso  foret  ille  potitus. 

sed  modo  tu  volucris:  volucrem  tamen  ille  tenebat, 

nunc  gravis  arbor  eras:  haerebat  in  arbore  Peleus. 
245  tertia  forma  fuit  maculosae  tigridis:  illa 

territus  Aeacides  a  corpore  bracchia  solvit. 

isque  deos  pelagi  vino  super  aequora  fuso 

et  pecoris  fibris  et  fumo  turis  adorat: 

donec  Carpathius  medio  de  gurgite  vates 
250  *Aeacide,'  dixit  'thalamis  potiere  petitis. 

tu  modo,  cum  gelido  sopita  quiescet  in  antro, 

ignaram  laqueis  vincloque  innecte  tenaci. 

nec  te  decipiat  centum  mentita  figuras, 

sed  preme,  quicquid  erit,  dum,  quod  fuit  ante,  reformet.* 
255  dixerat  haec  Proteus  et  condidit  aequore  vultum 

admisitque  suos  in  verba  novissima  fluctus. 

pronus  erat  Titan  inclinatoque  tenebat 

Hesperium  temone  fretum,  cum  pulcra  relicto 

Nereis  ingreditur  consueta  cubilia  ponto. 
260  vix  bene  virgineos  Peleus  invaserat  artus: 

illa  novat  formas,  donec  sua  membra  teneri 

sentit,  et  in  partes  diversas  bracchia  tendi. 

tum  demum  ingemuit.     'neque'  ait  *sine  numine  vincis', 

exhibita  estque  Thetis.     confessam  amplectitur  heros 
265  et  potitur  votis  ingentique  implet  Achille. 

Felix  et  nato,  felix  et  coniuge  Peleus,         Ceyx  et  Pelexis. 

et  cui,  si  demas  iugulati  crimina  Phoci, 

omnia  contigerant.     fraterno  sanguine  sontem 

expulsumque  domo  patria  Trachinia  tellus 
270  accipit.     hic  regnum  sine  vi,  sine  caede  regebat 

Lucifero  genitore  satus  patriumque  nitorem 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  228—315.  187 


I 

^Hore  ferens  Ceyx.     illo  qui  tempore  maestus 

^^dissimilisque  sui  fratrem  lugebat  ademptum. 
quo  postquam  Aeacides  fessus  curaque  viaque 
venit  et  intravit  paucis  comitantibus  urbem,  275 

quosque  greges  pecorum,  quae  secum  armenta  trahebat, 
haud  procul  a  muris  sub  opaca  valle  reliquit, 
copia  cum  facta  est  adeundi  prima  tyranni, 
velamenta  manu  praetendens  supplice,  qui  sit, 
quoque  satus,  memorant.     tantum  sua  crimina  celat  280 

mentiturque  fugae  causam;  petit,  urbe  vel  agro 
se  iuvet.     hunc  contra  placido  Trachinius  ore 
talibus  alloquitur:  'mediae  quoque  commoda  plebi 
nostra  patent,  Peleu,  nec  inhospita  regna  tenemus. 
adicis  huic  animo  momenta  potentia,  clarum  285 

tnomen  avumque  lovem.     ne  tempora  perde  precando: 
quod  petis,  omne  feres.     tuaque  haec  pro  parte  vocato, 
qualiacumque  vides.     utinam  meliora  videres!' 

»€t  flebat.     moveat  tantos  quae  causa  dolores, 
Peleusque  coraitesque  rogant.     quibus  ille  profatur:  290 

^forsitan  hanc  volucrem,  rapto  quae  vivit  et  omnes       (Daeda- 
terret  aves,  semper  pennas  habuisse  putetis?  ^*'*"*^ 

vir  fuit.     et  (tanta  est  animi  constantia)  iam  tum 
acer  erat  belloque  ferox  ad  vimque  paratus, 
nomine  Daedalion;  illo  genitore  creatus,  295 

qui  vocat  Auroram  caeloque  novissimus  exit. 
culta  mihi  pax  est,  pacis  mihi  cura  tenendae 
coniugiique  fuit:  fratri  fera  bella  placebant. 
illius  virtus  reges  gentesque  subegit, 

quae  nunc  Thisbaeas  agitat  mutata  columbas.  800 

nata  erat  huic  Chione.     quae  dotatissima  forma 
mille  procos  habuit,  bis  septem  nubilis  annis. 
forte  revertentes  Phoebus  Maiaque  creatus, 
ille  suis  Delphis,  hic  vertice  Cylleneo, 

videre  hanc  pariter,  pariter  traxere  calorem.  805 

spem  Veneris  differt  in  tempora  noctis  Apollo: 
non  fert  ille  moras,  virgaque  movente  soporem 
virginis  os  tangit.     tactu  iacet  illa  potenti 
vimque  dei  patitur.     nox  caelum  sparserat  astris: 
Phoebus  anum  simulat  praereptaque  gaudia  sumit.  810 

ut  sua  maturus  complevit  tempora  venter, 
aKpedis  de  stirpe  dei  versuta  propago 
nascitur  Autolycus,  furtum  ingeniosus  ad  omne, 
qui  facere  assuerat,  patriae  non  degener  artis, 
candida  de  niffris  et  de  candentibus  atra:  315 


188  P.  OVIDII  NASONIS 

nascitur  e  Phoebo  (namque  est  enixa  gemellos) 
carmine  vocali  clarus  citharaque  Philammon. 
quid  peperisse  duos  et  dis  placuisse  duobus, 
et  forti  genitore  et  progenitore  Tonante 

320  esse  satam  prodest?  an  obest  quoque  gloria  multis? 
obfuit  huie  certe:  quae  se  praeferre  Dianae 
sustinuit  faciemque  deae  culpavit.     at  illi 
ira  ferox  mota  est,  "factis"que  "placebimus"  inquit. 
nec  mora:  curvavit  cornu  nervoque  sagittam 

825  impulit,  et  meritam  traiecit  harundine  linguam. 
lingua  tacet,  nec  vox  temptataque  verba  sequuntur: 
conantemque  loqui  cum  sanguine  vita  reliquit. 
quam  miseram  amplexans  ego  tum  patruoque  dolorem 
corde  tuli,  fratrique  pio  solacia  dixi. 

330  quae  pater  haud  aliter,  quam  cautes  murmura  ponti, 
accipit  et  natam  delamentatur  ademptam. 
ut  vero  ardentem  vidit,  quater  impetus  illi 
in  medios  fuit  ire  rogos:  quater  inde  repulsus 
concita  membra  fugae  mandat  similisque  iuvenco, 

335  spicula  crabronum  pressa  cervice  gerenti, 

qua  via  nuUa,  ruit.     iam  tum  mihi  currere  visus 
plus  homine  est,  alasque  pedes  sumpsisse  putares. 
efFugit  ergo  omnes,  veloxque  cupidine  leti 
vertice  Parnasi  potitur.     miseratus  Apollo, 

340  cura  se  Daedalion  saxo  misisset  ab  alto, 
fecit  avem  et  subitis  pendentem  sustulit  alis, 
oraque  adunca  dedit,  curvos  dedit  unguibus  hamos, 
virtutem  antiquam,  maiores  corpore  vires. 
et  nunc  accipiter,  nulli  satis  aequus,  in  omnes 

345  saevit  aves,  aliisque  dolens  fit  causa  dolendi.' 

Quae  dum  Lucifero  genitus  miracula  narrat      Peleus  et 
de  consorte  suo,  cursu  festinus  anhelo  lupus. 

advolat  armenti  custos  Phoceus  Anetor 
et  *Peleu,  Peleu!  magnae  tibi  nuntius  adsum 

350  cladis'  ait.     quodcumque  ferat,  iubet  edere  Peleus. 
pendet  et  ipse  metu  trepidi  Trachinius  oris. 
ille  refert:  'fessos  ad  litora  curva  iuvencos 
appuleram,  medio  cum  Sol  ahissimus  orbe 
tantum  respiceret,  quantum  superesse  videret. 

355  parsque  boum  fulvis  genua  incHnarat  harenis 
latarumque  iacens  campos  spectabat  aquarum, 
pars  gradibus  tardis  illuc  errabat  et  illuc, 
nant  alii  celsoque  extant  super  aequora  coUo. 
templa  mari  subsunt  nec  marmore  clara  neque  auro. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  316-403.  189 

sed  trabibus  densis  lucoque  umbrosa  vetusto;  360 

Nereides  Nereusque  tenent.     hos  navita  templi 

edidit  esse  deos,  dum  retia  litore  siccat. 

iuncta  palus  huic  est  densis  obsessa  salictis, 

quam  restagnantis  fecit  maris  unda  paludem. 

inde  fragore  gravi  strepit  et  loca  proxima  terret  865 

belua  vasta,  lupus;  silvisque  palustribus  exit 

oblitus  et  spumis  et  sparsus  sanguine  rictus, 

fulmineus,  rubra  sufFusus  lumina  flamma. 

qui  quamquam  saevit  pariter  rabieque  fameque, 

acrior  est  rabie.     neque  enim  ieiunia  curat  370 

caede  boum  diramque  famem  finire,  sed  omne 

vulnerat  armentum  sternitque  hostiliter  omne. 

pars  quoque  de  nobis  funesto  saucia  morsu, 

dum  defensamus,  leto  est  data.     sanguine  litus 

undaque  prima  rubet  demugitaeque  paludes.  875 

sed  mora  damnosa  est,  nec  res  dubitare  remittit. 

dum  superest  aliquid,  cuncti  coeamus,  et  arma, 

arma  capessamus  coniunctaque  tela  feramus.' 

dixerat  agrestis.     nec  Pelea  damna  movebant; 

sed,  memor  admissi,  Nereida  colligit  orbam  380 

damna  sua  inferias  extincto  mittere  Phoco. 

induere  arma  viros  violentaque  sumere  tela 

rex  iubet  Oetaeus;  cum  quis  simul  ipse  parabat 

ire.     sed  Alcyone  coniunx  excita  tumultu 

prosilit  et,  nondum  totos  ornata  capillos,  385 

disicit  hos  ipsos,  colloque  infusa  mariti, 

evocet  auxiUum  sine  se,  verbisque  precatur 

et  lacrimis,  animasque  duas  ut  servet  in  una. 

Aeacides  illi:  'pulcros,  regina,  piosque 

pone  metus.     plena  est  promissi  gratia  vestri.  890 

non  placet  arma  mihi  contra  nova  monstra  moveri: 

numen  adorandum  pelagi  est.'     erat  ardua  turris 

arce  loci  summa,  fessis  loca  grata  carinis. 

ascendunt  illuc  stratosque  in  litore  tauros 

cum  gemitu  aspiciunt  vastatoremque  cruento  395 

ore  ferum,  longos  infectum  sanguine  villos. 

inde  manus  tendens  in  aperti  litora  ponti, 

caeruleam  Peleus  Psamathen,  ut  finiat  iram, 

orat,  opemque  ferat.     nec  vocibus  illa  rogantis 

flectitur  Aeacidae:  Thetis  hanc  pro  coniuge  supplex  400 

accepit  veniam.     sed  enim  revocatus  in  acri 

caede  lupus  perstat,  dulcedine  sanguinis  asper; 

donec  inhaerentem  lacerae  cervice  iuvencae 


190  P.  OVIDII  NASONIS 

marmore  mutavit.     corpus  praeterque  colorem 

405  omnia  servavit;  lapidis  color  indicat,  illum 
iam  non  esse  lupum,  iam  non  debere  timeri. 
nec  tamen  hac  profugum  consistere  Pelea  terra 
fata  sinunt:  Magnetas  adit  vagus  exul  et  illic 
sumit  ab  Haemonio  purgamina  caedis  Acasto. 

410      Interea  fratrisque  sui  fratremque  secutis  Ceyxet 

anxia  prodigiis  turbatus  pectora  Ceyx,  Alcyone, 

consulat  ut  sacras,  hominum  oblectamina,  eortes, 
ad  Clarium  parat  ire  deum.     nam  templa  profanus 
invia  cum  Phlegyis  faciebat  Delphica  Phorbas. 

415  consilii  tamen  ante  sui,  fidissima,  certam 
te  facit,  Alcyone.     cui  protinus  intima  frigus 
ossa  receperunt,  buxoque  simillimus  ora 
pallor  obit,  lacrimisque  genae  maduere  profusis. 
ter  conata  loqui  ter  fletibus  ora  rigavit, 

420  singultuque  pias  interrumpente  querelas 

*quae  mea  culpa  tuam',  dixit  'carissime,  mentem 
vertit?  ubi  est,  quae  cura  mei  prior  esse  solebat? 
iam  potes  Alcyone  securus  abesse  relicta? 
iam  via  longa  placet?  iam  sum  tibi  carior  absens? 

425  at,  puto,  per  terras  iter  est,  tantumque  dolebo, 
non  etiam  metuam,  curaeque  timore  carebunt: 
aequora  me  terrent  et  ponti  tristis  imago! 
et  laceras  nuper  tabulas  in  litore  vidi, 
et  saepe  in  tumulis  sine  corpore  nomina  legi. 

430  neve  tuum  fallax  animum  fiducia  tangat, 

quod  socer  Hippotades  tibi  sit,  qui  carcere  fortes 
contineat  ventos  et,  cum  velit,  aequora  placetl 
cum  semel  emissi  tenuerunt  aequora  venti, 
nil  illis  vetitum  est,  incommendataque  tellus 

435  omnis  et  omne  fretum.     caeli  quoque  nubila  vexant 
excutiuntque  feris  rutilos  concursibus  ignes. 
quo  magis  hos  novi  (nam  novi  et  saepe  paterna 
parva  domo  vidi),  magis  hoc  reor  esse  timendos. 
quod  tua  si  flecti  precibus  sententia  nullis, 

440  care,  potest,  coniunx,  nimiumque  es  certus  eundi, 
me  quoque  toUe  simul.     certe  iactabimur  una, 
nec,  nisi  quae  patiar,  metuam;  pariterque  feremus, 
quicquid  erit;  pariter  super  aequora  lata  feremur.' 
talibus  Aeolidis  dictis  lacrimisque  movetur 

445  sidereus  coniunx  (neque  enim  minor  ignis  in  ipso  est); 
sed  neque  propositos  pelagi  dimittere  cursus, 
nec  vult  Alcyonen  in  partem  adhibere  pericli; 


i 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  404—491.  191 


multaque  respondit  timidum  solantia  pectus: 

non  tamen  idcirco  causam  probat.     addidit  illis 

hoc  quoque  lenimen,  quo  solo  flexit  amantem:  450 

•longa  quidem  est  nobis  omnis  mora.     sed  tibi  iuro 

per  patrios  ignes,  si  me  modo  fata  remittent, 

ante  reversurura,  quam  luna  bis  impleat  orbem.' 

his  ubi  promissis  spes  est  admota  recursus, 

protinus  eductam  navalibus  aequore  tingui,  45* 

aptarique  suis  pinum  iubet  armamentis. 

qua  rursus  visa,  veluti  praesaga  futuri 

horruit  Alcyone  lacrimasque  emisit  obortas 

amplexusque  dedit,  tristique  miserrima  tandem     ' 

ore  *vale'  dixit,  collapsaque  corpore  toto  est.  460 

ast  iuvenes,  quaerente  moras  Ceyce,  reducunt 

ordinibus  geminis  ad  fortia  pectora  remos 

aequalique  ictu  scindunt  freta.     sustulit  illa 

umentes  oculos,  stantemque  in  puppe  recurva 

concussaque  manu  dantem  sibi  signa  maritum  46& 

prima  videt,  redditque  notas.     ubi  terra  recessit 

longius,  atque  oculi  nequeunt  cognoscere  vultus, 

dum  licet,  insequitur  fugientem  lumine  pinum. 

haec  quoque  ut  haud  poterat,  spatio  submota,  videri, 

vela  tamen  spectat  summo  fluitantia  malo.  470 

ut  nec  vela  videt,  vacuum  petit  anxia  lectum 

seque  toro  ponit.     renovat  lectusque  locusque 

Alcyonae  lacrimas  et,  quae  pars,  admonet,  absit. 

portibus  exierant,  et  moverat  aura  rudentes: 

obvertit  lateri  pendentes  navita  remos  475. 

comuaque  in  summa  locat  arbore  totaque  malo 

carbasa  deducit,  venientesque  accipit  auras. 

aut  minus,  aut  certe  medium  non  amplius  aequor 

puppe  secabatur,  longeque  erat  utraque  tellus, 

cum  mare  sub  noctem  tumidis  albescere  coepit  480 

fluctibus,  et  praeceps  spirare  valentius  eurus. 

*ardua  iamdudum  demittite  comua,'  rector 

clamat  'et  antemnis  totum  subnectite  velum!' 

hic  iubet:  impediunt  adversae  iussa  procellae, 

nec  sinit  audiri  vocem  fragor  aequoris  ullam.  485 

sponte  tamen  properant  alii  subducere  remos, 

pars  munire  latus,  pars  ventis  vela  negare. 

egerit  hic  fluctus  aequorque  refundit  in  aequor: 

hic  rapit  antemnas.     quae  dum  sine  lege  geruntur, 

aspera  crescit  hiems,  omnique  e  parte  feroces  490 

bella  gerunt  venti  fretaque  indignantia  miscent. 


192  P.  OVIDII  NASONIS 

ipse  pavet,  nec  se,  qui  slt  status,  ipse  fatetur 
Bcire  ratis  rector,  nec  quid  iubeatve  vetetve: 
tanta  mali  moles,  tantoque  potentior  arte  est. 

495  quippe  sonant  clamore  viri,  stridore  rudentes, 
undarum  incursu  gravis  unda,  tonitribus  aether. 
fluctibus  erigitur  caelumque  aequare  videtur 
pontus  et  inductas  aspergine  tangere  nubes. 
et  modo,  cum  fulvas  ex  irao  verrit  harenas, 

600  concolor  est  illis,  Stygia  modo  nigrior  unda: 
stemitur  interdum  spumisque  sonantibus  albet, 
ipsa  quoque  his  agltur  vlcibus  Trachinia  puppis: 
et  nunc  sublimis,  veluti  de  vertlce  montis, 
despicere  in  valles  imumque  Acheronta  videtur: 

605  nunc,  ubi  demissam  curvum  circumstetit  aequor, 
suspicere  infemo  summum  de  gurglte  caelum. 
saepe  dat  ingentem  fluctu  latus  icta  fragorera: 
nec  levius  pulsata  sonat,  quara  ferreus  olim 
cum  laceras  arles  ballistave  concutlt  arces. 

610  utque  solent  sumptis  incursu  vlribus  ire 
pectore  in  arma  feri  protentaque  tela  leones: 
sic  ubi  se  ventis  admlserat  unda  coortls, 
ibat  in  arma  ratis  multoque  erat  altior  illls. 
iamque  labant  cunei,  spollataque  tegmlne  cerae 

615  riraa  patet  pr9,ebetque  viam  letallbus  undls. 
ecce  cadunt  largi  resolutls  nubibus  imbres; 
inque  fretum  credas  totum  descendere  caelura, 
inque  plagas  caeli  turaefactum  ascendere  pontum. 
vela  madent  nimbis,  et  cum  caelestibus  undls 

520  aequoreae  miscentur  aquae.     caret  ignibus  aether, 
caecaque  nox  premitur  tenebris  hlemlsque  sulsque. 
discutiunt  tamen  has  praebentque  mlcantia  luraen 
fulraina:  fulraineis  ardescunt  ignlbus  undae. 
dat  quoque  iam  saltus  intra  cava  texta  carlnae 

625  fluctus.     et  ut  miles  numero  praestantior  omni, 
cura  saepe  assilult  defensae  moenibus  urbls, 
spe  potltur  tandera  laudlsque  accensus  amore 
inter  raille  viros  raurura  tamen  occupat  unus: 
sic  ubi  pulsarunt  noviens  latera  ardua  fluctus, 

630  vastius  insurgens  decimae  ruit  impetus  undae: 
nec  prius  absistlt  fessam  oppugnare  carlnam, 
quam  velut  in  captae  descendat  moenla  navis. 
pars  igltur  temptabat  adhuc  Invadere  pinum, 
pars  marls  intus  erat.     trepidant  haud  setlus  omnieS;» 

535  quam  solet  urbs,  allis  murura  fodlentlbus  extra 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  492—579.  193 

atque  aliis  murum,  trepidare,  tenentibus  intus. 

deficit  ars,  animique  cadunt.     totidemque  videntur, 

quot  veniant  fluctus,  ruere  atque  irrumpere  mortes. 

non  tenet  hic  lacrimas;  stupet  hic;  vocat  ille  beatos, 

funera  quos  maneant;  hic  votis  numen  adorat,  540 

bracchiaque  ad  caelum,  quod  non  videt,  irrita  tollens 

poscit  opem;  subeunt  illi  fraterque  parensque, 

huic  cum  pignoribus  domus,  et  quod  cuique  relictum  est. 

Alcyone  Ceyca  movet:  Ceycis  in  ore 

nuUa  nisi  Alcyone  est;  et  cum  desideret  unam,  545 

gaudet  abesse  tamen.     patriae  quoque  vellet  ad  oraa 

respicere  inque  domum  supremos  vertere  vultus: 

verum,  ubi  sit,  nescit.     tanta  vertigine  pontus 

fervet,  et  inducta  piceis  e  nubibus  umbra 

omne  latet  caelum,  duplicataque  noctis  imago  est.  550 

frangitur  incursu  nimbosi  turbinis  arbor, 

frangitur  et  regimen.     spoliisque  animosa  superstes 

unda,  velut  victrix,  sinuataque  despicit  undas, 

nec  levius,  quam  si  quis  Athon  Pindumve  revulsos 

sede  sua  totos  in  apertum  everterit  aequor,  555 

praecipitata  cadit,  pariterque  et  pondere  et  ictu 

mergit  in  ima  ratem.     cum  qua  pars  magna  virorum 

gurgite  pressa  gravi  neque  in  aera  reddita  fato 

functa  suo  est,  alii  partes  et  membra  carinae 

trunca  tenent.     tenet  ipse  manu,  qua  sceptra  solebat,         560 

fragmina  navigii  Ceyx,  socerumque  patremque 

invocat,  heu!  frustra:  sed  plurima  nantis  in  ore 

Alcyone  coniunx.     illara  meminitque  refertque: 

illius  ante  oculos  ut  agant  sua  corpora  fluctus, 

optat,  et  exanimis  manibus  tumuletur  amicis.  565 

dum  natat,  absentem,  quotiens  sinit  hiscere  fluctus, 

nominat  Alcyonen,  ipsisque  inmurmurat  undis. 

ecce  super  medios  fluctus  niger  arcus  aquarum 

frangitur  et  rupta  mersum  caput  obruit  unda. 

Lucifer  obscurus,  nec  quem  cognoscere  posses,  ;  570 

illa  nocte  fuit;  quoniamque  excedere  caelo 

non  licuit,  densis  texit  sua  nubibus  ora. 

Aeolis  interea  tantorum  ignara  malorum 
dinumerat  noctes.     et  iam,  quas  induat  ille, 
festinat  vestes;  iam  quas,  ubi  venerit  ille,  675 

ipsa  gerat;  reditusque  sibi  promittit  inanes. 
omnibus  illa  qjiidem  superis  pia  tura  ferebat, 
ante  tamen  cunctos  lunonis  templa  colebat 
proque  viro,  qui  nullus  erat,  veniebat  ad  aras, 

Ovtdii  vol.  II.  ]^3 


194  P.  OVIDII  NASONIS 

580  utque  foret  sospes  coniunx  suus  utque  redlret, 
optabat,  nullamque  sibi  praeferret.     at  illi 
hoc  de  tot  votis  poterat  contingere  solum. 

At  dea  non  ultra  pro  functo  morte  rogari 
sustinet.     utque  manus  funestas  arceat  aris, 

585  *Iri,  meae'  dixit  'fidissima  nuntia  vocis, 
vise  soporiferam  Somni  velociter  aulam, 
extinctique  iube  Ceycis  imagine  mittat 
Somnia  ad  Alcyonen  veros  narrantia  casus.* 
dixerat.     induitur  velamina  mille  colorum 

590  Iris,  et  arcuato  caelum  curvamine  signans 
tecta  petit  iussi  sub  nube  latentia  regis. 

Est  prope  Cimmerios  longo  spelunca  recessu, 
mons  cavus,  ignavi  domus  et  penetralia  Somni: 
quo  numquam  radiis  oriens  mediusve  cadensve 

695  Phoebus  adire  potest.     nebulae  caligine  mixtae 
exalantur  humo,  dubiaeque  crepuscula  lucis. 
non  vigil  ales  ibi  cristati  cantibus  oris 
evocat  Auroram,  nec  voce  silentia  rumpunt 
sollicitive  canes  canibusye  sagacior  anser. 

600  non  fera,  non  pecudes,  non  moti  flamine  rami, 
humanaeve  sonum  reddunt  convicia  linguae. 
muta  quies  habitat.     saxo  tamen  exit  ab  imo 
rivus  aquae  Lethes,  per  quem  cum  murmure  labens 
invitat  somnos  crepitantibus  unda  lapillis. 

C05  ante  fores  antri  fecunda  papavera  florent 

innumeraeque  herbae,  quarum  de  lacte  soporem 
Nox  legit  et  spargit  per  opacas  umida  terras. 
ianua,  ne  verso  stridores  cardine  reddat, 
nulla  domo  tota;  custos  in  limine  nuHus. 

610  at  medio  torus  est  ebeno  sublimis  in  antro, 
plumeus,  unicolor,  puUo  velamine  tectus: 
quo  cubat  ipse  deus  membris  languore  solutis. 
hunc  circa  passim  varias  imitantia  formas 
Somnia  vana  iacent  totidem,  quot  messis  aristas, 

615  silva  gerit  frondes,  eiectas  litus  harenas. 

quo  simul  intravit  manibusque  obstantia  virgo 
Sorania  dimovit,  vestis  fulgore  rekixit 
sacra  domus.     tardaque  deus  gravitate  iacentes 
vix  oculos  tollens  iterumque  iterumque  relabens 

620  summaque  percutiens  nutanti  pectora  mento, 
excussit  tandem  sibi  se;  cubitoque  levatus, 
quid  veniat  (cognovit  enim),  scitatur.     at  illa: 
*Somne,  quies  rerum,  placidissime,  Somne,  deorum. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  580—667.  195 

pax  animi,  quem  cura  fugit,  qui  corpora  duris 

fessa  ministeriis  mulces  reparasque  labori!  625 

Somnia,  quae  veras  aequent  imitamine  formas, 

Herculea  Trachine  iube  sub  imagine  regis 

Alcyonen  adeant  simulacraque  naufraga  fingant. 

imperat  hoc  luno.'     postquam  mandata  peregit, 

Iris  abit:  neque  enim  ulterius  tolerare  vaporis  $30 

vim  poterat,  labique  ut  somnum  sensit  in  artus, 

efFugit  et  remeat  per  quos  modo  venerat  arcus. 

At  pater  e  populo  natorum  milje  suorum 
excitat  artificem  simulatoremque  figurae 
Morphea.     non  illo  quisquam  sollertius  alter  635 

exprimit  incessus  vultumque  sonumque  loquendi; 
adicit  et  vestes  et  consuetissima  cuique 
verba.     sed  hic  solos  homines  imitatur:  at  alter 
fit  fera,  fit  volucris,  fit  longo  corpore  serpens. 
hunc  Icelon  superi,  mortale  Phobetora  vulgus  640 

nominat.     est  etiam  diversae  tertius  artis 
Phantasos:  ille  in  humum  saxumque  undamque  trabemque, 
quaeque  vacant  anima,  fallaciter  omnia  transit. 
regibus  hi  ducibusque  suos  ostendere  vuhus 
nocte  solent,  populos  alii  plebemque  pererrant.  645 

praeterit  hos  senior  cunctisque  e  fratribus  unum 
Morphea,  qui  peragat  Thaumantidos  edita,  Somnus 
eligit.     et  rursus  molli  languore  solutus 
deposuitque  caput  stratoque  recondidit  alto. 
ille  volat  nullos  strepitus  facientibus  alis  650 

per  tenebras,  intraque  morae  breve  tempus  in  urbera 
pervenit  Haemoniam  positisque  e  corpore  pennis 
in  faciem  Ceycis  abit;  sumptaque  figura 
luridus,  exanimi  similis,  sine  vestibus  ullis 
coniugis  ante  torum  miserae  stetit.     uda  videtur  655 

barba  viri,  madidisque  gravis  fluere  unda  capillis. 
tum  lecto  incumbens,  fletu  super  ora  profuso, 
haec  ait:  'agnoscis  Ceyca,  miserrima  coniunx? 
an  mea  mutata  est  facies  nece?  respice!  nosces 
inveniesque  tuo  pro  coniuge  coniugis  umbram.  660 

nil  opis,  Alcyone,  nobis  tua  vota  tulerunt; 
occidimus:  falso  tibi  me  promittere  noli. 
nubilus  Aegaeo  deprendit  in  aequore  navem 
auster  et  ingenti  iactatam  flamine  solvit: 
oraque  nostra,  tuum  frustra  clamantia  nomen,  665 

implerunt  fluctus.     non  haec  tibi  nuntiat  auctor 
ambiguus,  non  ista  vagis  rumoribus  audis: 

13» 


I 


196  P.  OVIDII  NASONIS 

ipse  ego  fata  tibi  praesens  mea  naufragus  edo. 
surge,  age,  da  lacrimas  lugubriaque  indue,  nec  me 

670  indeploratum  sub  inania  Tartara  mitte.' 

adicit  his  vocem  Morpheus,  quam  coniugis  illa 
crederet  esse  sui.     fletus  quoque  fundere  veros 
visus  erat,  gestumque  manus  Ceycis  habebat. 
ingemit  Alcyone,  lacrimas  movet  atque  lacertos 

675  per  somnum,  corpusque  petens  amplectitur  auras 
exclamatque  *mane!  quo  te  rapis?  ibimus  una.' 
voce  sua  specieque  viri  turbata  soporem 
excutit,  et  primo  si  sit  circumspicit  illic, 
qui  modo  visus  erat.     nam  moti  voce  ministri 

680  intulerant  lumen.     postquam  non  invenit  usquam, 
percutit  ora  manu  laniatque  a  pectore  vestes 
pectoraque  ipsa  ferit.     nec  crines  solvere  curat: 
scindit.     et  altrici,  quae  luctus  causa,  roganti, 
'nulla  est  Alcyone,  nulla  est'  ait.     *occidit  una 

685  cum  Ceyce  suo,     solantia  toUite  verba. 

naufragus  interiit.     vidi  agnovique  manusque 
ad  discedentem,  cupiens  retinere,  tetendi. 
umbra  fuit,  sed  et  umbra  tamen  manifesta  virique 
vera  mei.     non  ille  quidem,  si  quaeris,  habebat 

690  assuetos  vultus,  nec  quo  prius  ore  nitebat. 
pallentem  nudumque  et  adhuc  umente  capillo 
infelix  vidi.     stetit  hoc  miserabilis  ipso 
ecce  loco'  —  et  quaerit,  vestigia  si  qua  supersint. 
'hoc  erat,  hoc,  animo  quod  divinante  timebam, 

695  et  ne  me  fugiens  ventos  sequerere,  rogabam. 
at  certe  vellem,  quoniam  periturus  abibas, 
me  quoque  duxisses.     tum,  tum  fuit  utile  tecum 
ire  mihi:  neque  enim  de  vitae  tempore  quicquam 
non  simul  egissem,  nec  mors  discreta  fuisset. 

700  nunc  absens  pereo,  iactor  quoque  fluctibus  absens, 
et  sine  me  me  pontus  habet.     crudelior  ipso 
sit  mihi  mens  pelago,  si  vitam  ducere  nitar 
longius  et  tanto  pugnem  superesse  dolori. 
sed  neque  pugnabo  nec  te,  miserande,  relinquam, 

705  et  tibi  nunc  saltem  veniam  comes.     inque  sepulcro, 
si  non  uma,  tamen  iunget  nos  littera;  si  non 
ossibus  ossa  meis,  at  nomen  nomine  tangam.' 
plura  dolor  prohibet,  verboque  intervenit  omni 
plangor,  et  attonito  gemitus  e  corde  trahuntur. 

710  mane  erat.     egreditur  tectis  ad  litus  et  illum 
maesta  locum  repetit,  de  quo  spectarat  euntem. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  668—755.  197 

dumque  moratur  ibi,  dumque  *hic  retinacula  solvit, 

hoc  mihi  discedens  dedit  oscula  litore'  dicit, 

dumque  notata  locis  reminiscitur  acta  fretumque 

prospicit,  in  liquida,  spatio  distante,  tuetur  715 

nescio  quid  quasi  corpus  aqua.     primoque,  quid  illud 

esset,  erat  dubium;  postquam  paulum  appulit  unda,        * 

et  quamvis  aberat,  corpus  tamen  esse  liquebat, 

qui  foret,  ignorans,  quia  naufragus,  omine  mota  est, 

et  tanquam  ignoto  lacrimam  daret,  'heu!  miser,'  inquit      720 

'quisquis  es,  et  si  qua  est  coniunx  tibi!'  fluctibus  actum 

fit  propius  corpus.     quod  quo  magis  illa  tuetur, 

hoc  minus  et  minus  est  mentis.     iam  iamque  propinquae 

admotum  terrae,  iam  quod  co^noscere  posset, 

cemit:  erat  coniunx!    'ille  estr  exclamat  et  una  725 

ora  comas  vestem  lacerat,  tendensque  trementes 

ad  Ceyca  manus  *sic,  o  carissime  coniunx, 

sic  ad  me,  miserande,  redis?'  ait.     adiacet  undis 

facta  manu  moles,  quae  primas  aequoris  iras 

frangit  et  incursus  quae  praedelassat  aquarum.  730 

insilit  huc.     mirumque  fuit  potuisse:  volabat; 

percutiensque  levem  niodo  natis  aera  pennis, 

stringebat  summas  ales  miserabilis  undas. 

dumque  volat,  maesto  similem  plenumque  querelae 

ora  dedere  sonum  tenui  crepitantia  rostro.  735 

ut  vero  tetigit  mutum  et  sine  sanguine  corpus, 

dilectos  artus  amplexa  recentibus  alis, 

frigida  nequiquam  duro  dedit  oscula  rostro. 

senserit  hoc  Ceyx,  an  vultum  motibus  undae 

tollere  sit  visus,  populus  dubitabat:  at  ille  740 

senserat.     et  tandem,  superis  miserantibus,  ambo 

alite  mutantur.     fatis  obnoxius  isdem 

tunc  quoque  mansit  amor,  nec  coniugiale  solutum 

foedus  in  alitibus.     coeunt  fiuntque  parentes: 

perque  dies  placidos  hiberno  tempore  septem  745 

incubat  Alcyone  pendentibus  aequore  nidis. 

tunc  via  tuta  maris;  ventos  custodit  et  arcet 

Aeolus  egressu  praestatque  nepotibus  aequor. 

Hos  aliquis  senior  circum  freta  lata  volantes  Aesacus. 

spectat  et  ad  finem  servatos  laudat  amores.  750 

proximus  (aut  idem,  si  fors  tulit)  *hic  quoque,'  dixit 
*quem  mare  carpentem  substrictaque  crura  gerentem 
aspicis,'  (ostendens  spatiosum  in  guttura  mergum) 
*regia  progenies.     et  si  descendere  ad  ipsum 
ordine  perpetuo  quaeris:  sunt  huius  origo  755 


198  P.  OVIDII  NASONIS 

Hus  et  Assaracus  raptusque  lovl  Ganymedes 
Laomedonque  senex  Priamusque  novissima  Troiae 
tempora  sortitus.     frater  fuit  Hectoris  iste: 
qui  nisi  sensisset  prima  nova  fata  iuventa, 

760  forsitan  inferius  non  Hectore  nomen  haberet; 
^uamvis  est  illum  proles  enixa  Dymantis, 
Aesacon  umbrosa  furtim  peperisse  sub  Ida 
fertur  AlexirJioe  Granico  nata  bicorni. 
oderat  hic  urbes  nitidaque  remotus  ab  aula 

765  secretos  montes  et  inambitiosa  colebat 
rura,  nec  Iliacos  coetus  nisi  rarus  adibat. 
non  agreste  tamen  nec  inexpugnabile  Amori 
pectus  habens,  silvas  captatam  saepe  per  omnes 
aspicit  Hesperien  patria  Cebrenida  ripa, 

770  iniectos  umeris  siccantem  sole  capillos. 
visa  fugit  nymphe,  veluti  perterrita  fulvum 
cerva  lupum,  longeque  lacu  deprensa  relicto 
accipitrem  fluvialis  anas.     quam  Troius  heros 
insequitur  celeremque  metu  celer  urget  amore. 

775  ecce  latens  herba  coluber  fugientis  adunco 
dente  pedem  strinxit  virusque  in  corpore  liquit. 
cum  vita  suppressa  fuga  est.     amplectitur  amens 
exanimem  clamatque  "piget,  piget  esse  secutum: 
sed  non  hoc  timui,  nec  erat  mihi  vincere  tanti. 

780  perdidimus  miseram  nos  te  duo:  vulnus  ab  angue, 
a  me  causa  data  est.     ego  sum  sceleratior  illo: 
qui  tibi  morte  mea  mortis  solacia  mittam." 
dixit  et  e  scopulo,  quem  rauca  subederat  unda, 
se  dedit  in  pontum.     Tethys  miserata  cadentem 

785  molliter  excepit  nantemque  per  aequora  pennis 
texit;  et  optatae  non  est  data  copia  mortis. 
indignatur  amans,  invitum  vivere  cogi, 
obstarique  animae  misera  de  sede  volenti 
exire.     utque  novas  umeris  assumpserat  alas, 

790  subvolat  atque  iterum  corpus  super  aequora  mittit. 
pluma  levat  casus.     furit  Aesacos  inque  profundum 
pronus  abit  letique  viam  sine  fine  retemptat. 
fecit  amor  maciem:  longa  internodia  crurum, 
longa  manet  cervix;  caput  est  a  corpore  longe. 

795  aequor  amat,  nomenque  tenet,  quia  mergitur  illo.' 


METAMORPHOSEON  LIB.  XI.  756—795.  XH.  1—41.  199 


LIBER  DUODECIMUS. 


Nescius  assumptis  Priamus  pater  Aesacon  alis 
vivere,  lugebat.     tumulo  quoque  nomen  habenti 
inferias  dederat  cum  fratribus  Hector  inanes. 
defuit  officio  Paridis  praesentia  tristi, 
postmodo  qui  rapta  longum  cum  coniuge  bellum 
attulit  in  patriam;  coniurataeque  sequuntur 
mille  rates,  gentisque  simul  commune  Pelasgae. 
nec  dilata  foret  vindicta,  nisi  aequora  saevi 
invia  fecissent  venti,  Boeotaque  tellus 
Aulide  piscosa  puppes  tenuisset  ituras. 
hic  patrio  de  more  lovi  cum  sacra  parassent, 
ut  vetus  accensis  incanduit  ignibus  ara, 
serpere  caeruleum  Danai  videre  draconem 
in  platanum,  coeptis  quae  stabat  proxima  sacris. 
nidus  erat  volucrum  bis  quattuor  arbore  summa, 
quas  simul  et  matrem  circum  sua  damna  volantem 
corripuit  serpens  avidaque  abscondidit  alvo. 
obstipuere  omnes.     at  veri  providus  augur 
Thestorides  'vincemus'  ait:  'gaudete,  Pelasgi. 
Troia  cadet;  sed  erit  nostri  mora  longa  laboris 
atque  novem  volucres  in  belli  digerit  annos. 
ille,  ut  erat,  virides  amplexus  in  arbore  ramos 
fit  lapis;  et  superat  serpentis  imagine  saxum. 

Permanet  Aoniis  Nereus  violentus  in  undis 
bellaque  non  transfert;  et  sunt,  qui  parcere  Troiae 
Neptunum  credant,  quia  moenia  fecerat  urbi. 
at  non  Thestorides.     nec  enim  nescitve  tacetve, 
sanguine  virgineo  placandam  virginis  iram 
esse  deae.     postquam  pietatem  publica  causa 
rexque  patrem  vicit,  castumque  datura  cruorem 
flentibus  ante  aram  stetit  Iphigenia  ministris, 
victa  dea  est  nuberaque  oculis  obiecit,  et  inter 
officium  turbamque  sacri  vocesque  precantum 
supposita  fertur  mutasse  Mycenida  cerva. 
ergo  ubi,  qua  decuit,  lenita  est  caede  Diana, 
et  pariter  Phoebes,  pariter  maris  ira  recessit, 
accipiunt  ventos  a  tergo  mille  carinae, 
raultaque  perpessae  Phrygia  potiuntur  harena. 

Orbe  locus  raedio  est  inter  terrasque  fretumque 
caelestesque  plagas,  triplicis  confinia  mundi: 
unde,  quod  est  usquam,  quamvis  regionibus  absit, 


Giraeci  Aulide 
morantes. 


10 


15 


—  20 


Iphigenia. 
25 


30 


35 


Cycnus. 
40 


200  P.  OVIDII  NASONIS 

inspicitur,  penetratque  cavas  vox  omnis  ad  aures» 
Fama  tenet  summaque  domum  sibi  legit  in  arce, 
innumerosque  aditus  ac  mille  foramina  tectis 

45  addidit  et  nuUis  inclusit  limina  portis. 

nocte  dieque  patet.     tota  est  ex  aere  sonanti; 
tota  fremit  vocesque  refert,  iteratque,  quod  audit. 
nulla  quies  intus,  nuUaque  silentia  parte. 
nec  tamen  est  clamor,  sed  parvae  murmura  vocis; 

60  qualia  de  pelagi,  si  quis  procul  audiat,  undis 
esse  solent;  qualemve  sonum,  cum  luppiter  atras 
increpuit  nubes,  extrema  tonitrua  reddunt. 
atria  turba  tenet:  veniunt  leve  vulgus  euntque; 
mixtaque  cum  veris  passim  commenta  vagantur 

65  milia  rumorum,  confusaque  verba  volutant. 
e  quibus  hi  vacuas  implent  sermonibus  aures, 
hi  narrata  ferunt  alio,  mensuraque  ficti 
crescit,  et  auditis  aliquid  novus  adicit  auctor. 
illic  Credulitas,  illic  temerariua  Error 

60  vanaque  Laetitia  est  consternatique  Timores 

Seditioque  repens  dubioque  auctore  Susurri. 

ipsa,  quid  in  caelo  rerum  pelagoque  geratur 

et  tellure,  videt  totumque  inquirit  in  orbem. 

Fecerat  haec  notum,  Graias  cum  milite  forti 

65  adventare  rates;  neque  inexpectatus  in  armis 
hostis  adest.     prohibent  aditus  -titusque  tuentur 
Troes;  et  Hectorea  primus  fataliter  hasta, 
Protesilae,  cadis,  commissaque  proelia  magno 
stant  Danais,  fortisque  animae  nece  cognitus  Hector; 

70  nec  Phryges  exiguo,  quid  Achaica  dextera  posset, 
sanguine  senserunt.     et  iam  Sigea  rubebant 
litora,  iam  leto  proles  Neptunia  Cycnus 
mille  viros  dederat,  iam  curru  instabat  Achilles 
totaque  Peliacae  sternebat  cuspidis  ictu 

75  agmina,  perque  acies  aut  Cycnum  aut  Hectora  quaerens 
congreditur  Cycno.     decimum  dilatus  in  annum 
Hector  erat.     tum  colla  iugo  canentia  pressos 
exhortatus  equos  currum  direxit  in  hostem, 
concutiensque  suis  vibrantia  tela  lacertis 

80  'quisquis  es,  o  iuvenis,'  dixit  'solamen  habeto 
mortis,  ab  Haemonio  quod  sis  iugulatus  Achille.' 
hactenus  Aeacides:  vocem  gravis  hasta  secuta  est. 
sed  quamquam  certa  nuUus  fuit  error  in  hasta, 
nil  tamen  emissi  profecit  acumine  ferri; 

85  utque  hebeti  pectus  tantummodo  contudit  ictu. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XII.  42—129.  201 

*nate  dea  (nam  te  fama  praenovimus)',  inquit 

ille  *quid  a  nobis  vulnus  miraris  abesse?'  — 

mirabatur  enim  —  'non  haec,  quam  cernis,  equinis 

fulva  iubis  cassis,  neque  onus  cava  parma  sinistrae 

auxilio  mihi  sunt;  decor  est  quaesitus  ab  istis.  90 

Mars  quoque  ob  hoc  capere  arma  solet.  removebitur  huius 

tegminis  officium:  tamen  indestrictus  abibo. 

est  aliquid,  non  esse  satum  Nereide,  sed  qui 

Nereaque  et  natas  et  totum  temperet  aequor.' 

dixit,  et  haesurum  clipei  curvamine  telum  95 

misit  in  Aeaciden,  quod  et  aes  et  proxima  rupit 

terga  novena  boum,  decimo  tamen  orbe  moratum  est. 

excutit  hoc  heros  rursusque  trementia  forti 

tela  manu  torsit:  rursus  sine  vulnere  corpus 

sincerumque  fuit.     nec  tertia  cuspis  apertum  loa 

et  se  praebentem  valuit  destringere  Cycnum. 

haud  secus  exarsit,  quam  circo  taurus  aperto, 

cum  sua  terribili  petit  irritamina  comu, 

Poeniceas  vestes,  elusaque  vulnera  sentit. 

num  tamen  exciderit  ferrum,  considerat,  hastae:  105 

haerebat  limo.     'manus  est  mea  debilis  ergo, 

quasque'  ait  *ante  habuit  vires,  efFudit  in  uno? 

nam  certe  valuit,  vel  cum  Lyrnesia  primus 

moenia  deieci,  vel  cum  Tenedonque  suoque 

Eetioneas  implevi  sanguine  Thebas,  110 

vel  cum  purpureus  populari  caede  Caicus 

fluxit,  opusque  meae  bis  sensit  Telephus  hastae. 

hic  quoque  tot  caesis,  quorum  per  litus  acervos 

et  feci  et  video,  valuit  mea  dextra  valetque.' 

dixit  et,  ante  actis  veluti  male  crederet,  hastam  115 

misit  in  adversum  Lycia  de  plebe  Menoeten 

loricamque  simul  subiectaque  pectora  rupit. 

quo  plangente  gravem  moribundo  vertice  terram, 

extrahit  illud  idem  calido  de  vulnere  telum 

atque  ait:  'haecmanus  est,  haec,  qua  modo  vicimus,  hasta.  120 

utar  in  hoc  isdem:  sit  in  hoc,  precor,  exitus  idem.' 

sic  fatus  Cycnumque  petit,  nec  fraxinus  errat, 

inque  umero  sonuit  non  evitata  sinistro: 

inde  velut  muro  solidaque  a  caute  repulsa  est. 

qua  tamen  ictus  erat,  signatum  sanguine  Cycnum  125 

viderat  et  frustra  fuerat  gavisus  Achilles: 

vulnus  erat  nullum;  sanguis  erat  ille*Menoetae. 

tum  vero  praeceps  curru  fremebundus  ab  alto 

desilit,  et  nitido  securum  comminus  hostem 


202  P.  OVIDII  NASONIS 

130  ense  petens,  parmam  gladio  galeamque  cavari 
cernit,  at  in  duro  laedi  quoque  corpore  ferrum. 
haud  tulit  ulterius,  clipeoque  adversa  retecto 
ter  quater  ora  viri  capulo  et  cava  tempora  pulsat: 
cedentique  sequens  instat  turbatque  ruitque 

135  attonitoque  negat  requiem.     pavor  occupat  illum, 
ante  oculosque  natant  tenebrae.     retroque  ferenti 
aversos  passus  medio  lapis  obstitit  arvo. 
quem  super  impulsum  resupino  pectore  Cycnum 
vi  multa  vertit  terraeque  adflixit  Achilles. 

140  tum  clipeo  genibusque  premens  praecordia  duris 
vincla  trahit  galeae:  quae  presso  subdita  mento 
elidunt  fauces  et  respiramen  iterque 
eripiunt  animae.     victum  spoliare  parabat: 
arma  relicta  videt;  corpus  deus  aequoris  albam 

145  contulit  in  volucrem,  cuius  modo  nomen  habebat. 

Hic  labor,  haec  requiera  multorum  pugna  dierum  Cae- 
attulit,  et  positis  pars  utraque  substitit  armis.  "^"*- 

dumque  vigil  Phrygios  servat  custodia  muros, 
et  vigil  Argolicas  servat  custodia  fossas, 

150  festa  dies  aderat,  qua  Cycni  victor  Achilles 
Pallada  mactatae  placabat  sanguine  vaccae. 
cuius  ut  imposuit  prosecta  calentibus  aris, 
et  dis  acceptus  penetravit  in  aethera  nidor, 
sacra  tulere  suam,  pars  est  data  cetera  mensis. 

155  discubuere  toris  proceres  et  corpora  tosta 

carne  replent,  vinoque  levant  curasque  sitimque. 
non  illos  citharae,  non  illos  carmina  vocum 
longave  multifori  delectat  tibia  buxi, 
sed  noctem  sermone  trahunt,  virtusque  loquendi 

160  materia  est.     pugnam  referunt  hostisque  suamque, 
inque  vices  adita  atque  exhausta  pericula  saepe 
commemorare  iuvat.     quid  enim  loqueretur  Achihes? 
aut  quid  apud  magnum  potius  loquerentur  Achillem? 
proxima  praecipue  domito  victoria  Cycno 

165  in  sermone  fuit.     visum  mirabile  cunctis, 
quod  iuveni  corpus  nuUo  penetrabile  telo 
invictumque  a  vulnere  erat  ferrumque  terebat. 
hoc  ipse  Aeacides,  hoc  mirabantur  Achivi; 
cum  sic  Nestor  ait:  *vestro  fuit  unicus  aevo 

170  contemptor  ferri  nuUoque  forabiUs  iotu 

Cycnus.     at  ipse  olim  patientem  vulnera  mille 
corpore  non  laeso  Perrhaebum  Caenea  vidi: 
Caenea  Perrhaebum,  qui  factis  inclitus  Othryn 


]VIETAMOKPHOSEON  LIB.  XII.  130—217.  203 

incoluit.     quoque  id  mirum  magis  esset  in  illo, 
femina  natus  erat.'     monstri  novitate  moventur  175 

quisquis  adest,  narretque  rogant.     quos  inter  Achilles: 
*dic  age  (nam  cunctis  eadem  est  audire  voluntas), 
o  facunde  senex,  aevi  prudentia  nostri, 
quis  fuerit  Caeneus,  cur  in  contraria  versus: 
qua  tibi  militia,  cuius  certamine  pugnae  180 

cognitus,  a  quo  sit  victus,  si  victus  ab  ullo  est.* 
tum  senior:  'quaravis  obstet  mihi  tarda  vetustas, 
multaque  me  fugiant  primis  spectata  sub  annis, 
plura  tamen  memini.     nec  quae  magis  haereat  illa, 
pectore  res  nostro  est  inter  bellique  domique  185 

acta  tot.     ac  si  quem  potuit  spatiosa  senectus 
spectatorem  operum  multorum  reddere:  vixi 
annos  bis  centum;  nunc  tertia  vivitur  aetas. 
clara  decore  fuit  proles  Elateia  Caenis, 

Thessalidura  virgo  pulcherriraa,  perque  propinquas  190 

perque  tuas  urbes  —  tibi  enira  popularis,  Achille,  — 
multorum  frustra  votis  optata  procorura. 
teraptasset  Peleus  thalaraos  quoque  forsitan  illos; 
sed  iara  aut  contigerant  illi  conubia  raatris, 
aut  fuerant  proraissa,  tuae.     nec  Caenis  in  ullos  195 

denupsit  thalaraos,  secretaque  litora  carpens 
aequorei  vira  passa  dei  est;  ita  faraa  ferebat. 
utque  novae  Veneris  Neptunus  gaudia  cepit, 
"sint  tua  vota  licet"  dixit  "secura  repulsae: 
elige,  quid  voveas."     eadem  hoc  quoque  fama  ferebat.      200 
"magnura"  Caenis  ait  "facit  haec  iniuria  votum, 
tale  pati  nil  posse,  mihi.     da,  feraina  ne  sira: 
omnia  praestiteris."     graviore  novissima  dixit 
verba  sono,  poteratque  viri  vox  illa  videri:  — 
sicut  erat.     nam  iara  voto  deus  aequoris  alti  205 

adnuerat,  dederatque  super,  ne  saucius  ullis 
vulneribus  fieri  ferrove  occumbere  posset. 
munere  laetus  abit  studiisque  virilibus  aevum 
exigit  Atracides  Peneiaque  arva  pererrat.  209 

Duxerat  Hippodamen  audaci  Ixione  natus,    Lapiiharum  cum 
Nubigenasque  feros  positis  ex  ordine  mensis      Centauris  pugna. 
arboribus  tecto  discumbere  iusserat  antro. 
Haeraonii  proceres  aderant,  aderaraus  et  ipsi; 
festaque  confusa  resonabat  regia  turba. 

ecce  canunt  Hyraenaeon,  et  ignibus  atria  furaant,  215 

cinctaque  adest  virgo  matrura  nuruuraque  caterva, 
praesignis  facie.    felicem  diximus  illa 


204  P.  OVIDII  NASONIS 

coniuge  Pirlthoum:  quod  paene  fefellimus  omen. 
nam  tibi,  saevorum  saevissime  Centaurorura, 

220  Euryte,  quam  vino  pectus  tam  virgine  visa 
ardet,  et  ebrietas  geminata  libidine  regnat. 
protinus  eversae  turbant  convivia  mensae, 
raptaturque  comis  per  vim  nova  nupta  prehensis. 
Eurytus  Hippodamen,  alii,  quara  quisque  probabant 

225  aut  poterant,  rapiunt;  captaeque  erat  urbis  imago. 
femineo  clamore  sonat  domus.     ocius  omnes 
surgimus,  et  primus  "quae  te  vecordia,"  Theseus 
"Euryte,  pulsat"  ait,  "qui  me  vivente  lacessas 
Pirithoum  violesque  duos  ignarus  in  uno?" 

230  [neve  ea  magnanimus  frustra  meraoraverit  heros, 
submovet  instantes  raptamque  furentibus  aufert.] 
ille  nihil  contra  (neque  enim  defendere  verbis 
talia  facta  potest),  sed  vindicis  ora  protervis 
insequitur  manibus  generosaque  pectora  pulsat. 

235  forte  fuit  iuxta  signis  extantibus  asper 
antiquus  crater,  quem  vastum  vastior  ipse 
sustulit  Aegides  adversaque  misit  in  ora. 
sanguinis  ille  globos  pariter  cerebrumque  merumque 
vulnere  et  ore  vomens  madida  resupinus  harena 

240  calcitrat.     ardescunt  germani  caede  bimerabres 

certatimque  omnes  uno  ore  "arma,  arma!"  loquuntur. 
vina  dabant  animos.     et  priraa  pocula  pugna 
missa  volant  fragilesque  cadi  curvique  lebetes, 
res  epulis  quondara,  tum  bello  et  caedibus  aptae. 

245  primus  Ophionides  Araycus  penetralia  donis 
haud  tirauit  spoliare  suis,  et  primus  ab  aede 
lampadibus  densura  rapuit  funale  coruscis; 
elatumque  alte,  veluti  qui  candida  tauri 
rumpere  sacrifica  moHtur  coUa  securi, 

250  illisit  fronti  Lapithae  Celadontis,  et  ossa 
non  agnoscendo  confusa  relinquit  in  ore. 
exiluere  oculi,  disiectisque  ossibus  oris 
acta  retro  naris  medioque  est  fixa  palato. 
hunc  pede  convulso  mensae  Pellaeus  acernae 

255  stravit  hurai  Pelates  deiecto  in  pectora  mento, 
cumque  atro  raixtos  sputantem  sanguine  dentes 
vulnere  Tartareas  geminato  mittit  ad  urabras. 
proxiraus  ut  steterat,  spectans  altaria  vuhu 
iuraida  terribili  "cur  non"  ait  "utiraur  istis?" 

260  curaque  suis  Gryneus  iraraanera  sustulit  aram 
ignibus,  et  medium  Lapitharum  iecit  in  agmen. 


METAMOEPHOSEON  LIB.  XII.  218—305.  205 

lepressitque  duos,  Brotean  et  Orion.     Orio 
mater  erat  Mycale,  quam  deduxisse  canendo 
saepe  reluctanti  constabat  cornua  lunae. 
"non  impune  feres,  teli  modo  copia  detur!"  265 

dixerat  Exadius,  telique  habet  instar,  in  alta 
quae  fuerant  pinu,  votivi  cornua  cervi. 
figitur  hinc  duplici  Gryneus  in  lumina  ramo 
eruiturque  oculos,  quorum  pars  cornibus  haeret, 
pars  fluit  in  barbam  concretaque  sanguine  pendet.  270 

ecce  rapit  mediis  flagrantem  Rhoetus  ab  aris 
pruniceum  torrem,  dextraque  a  parte  Charaxi 
tempora  perfringit  fulvo  protecta  capillo. 
correpti  rapida,  veluti  seges  arida,  flamma 
arserunt  crines,  et  vulnere  sanguis  inustus  275 

terribilem  stridore  sonum  dedit:  ut  dare  ferrum 
igne  rubens  plerumque  solet,  quod  forcipe  curva 
cum  faber  eduxit,  lacubus  demittit;  at  illud 
stridet  et  in  tepida  submersum  sibilat  unda. 
saucius  hirsutis  avidum  de  crinibus  ignem  280 

excutit  inque  umeros  limen  tellure  revulsum 
tollit,  onus  plaustri.     quod  ne  permittat  in  hostem, 
ipsa  facit  gravitas.     socium  quoque  saxea  moles 
oppressit  spatio  stantem  propiore  Cometen. 
gaudia  nec  retinet  Rhoetus.     "sic,  comprecor,"  inquit,      285 
"cetera  sit  fortis  castrorum  turba  tuorum!" 
semicremoque  novat  repetitum  stipite  vulnus 
terque  quaterque  gravi  iuncturas  verticis  ictu 
rupit,  et  in  hquido  sederunt  ossa  cerebro. 
victor  ad  Euagrum  Corythumque  Dryantaque  transit.        290 
e  quibus  ut  prima  tectus  lanugine  malas 
procubuit  Corythus,  "puero  quae  gloria  fuso 
parta  tibi  est?"  Euagrus  ait.     nec  dicere  Rhoetus 
plura  sinit,  rutilasque  ferox  in  aperta  loquentis 
condidit  ora  viri,  perque  os  in  pectora,  flammas.  295 

te  quoque,  saeve  Drya,  circum  caput  igne  rotato 
insequitur;  sed  non  in  te  quoque  constitit  idem 
exitus:  assiduae  successu  caedis  ovantem, 
qua  iuncta  est  umero  cervix,  sude  figis  obusta. 
ingemuit  duroque  sudem  vix  osse  revellit  "     800 

Rhoetus  et  ipse  suo  madefactus  sanguine  fugit. 
fugit  et  Orneus  Lycabasque  et  saucius  armo 
dexteriore  Medon  et  cum  Pisenore  Thaumas; 
quique  pedum  nuper  certamine  vicerat  omnes 
Mermeros,  accepto  tum  vulnere  tardius  ibat;  805 


206  P.  OVIDII  NASONIS 

et  Pholus  et  Melaneus  et  Abas  praedator  aprorum: 
quique  suis  frustra  bellum  dissuaserat,  augur 
Asbolus.     ille  etiam  metuenti  vulnera  Nesso 
"ne  fugel  ad  Herculeos"  inquit  "servaberis  arcus." 

Sio  at  non  Eurynomus  Lycidasque  et  Areos  et  Imbreus 
efFugere  necem:  quos  omnes  dextra  Dryantis 
perculit  adversos.     adversum  tu  quoque,  quamvis 
terga  fugae  dederas,  vulnus,  Crenaee,  tulisti: 
nam  grave  respiciens  inter  duo  lumina  ferrum, 

815  qua  naris  fronti  committitur,  accipis,  imae. 
in  tanto  fremitu  cunctis  sine  fine  iacebat 
sopitus  venis  et  inexperrectus  Aphidas, 
languentique  manu  carchesia  mixta  tenebat, 
fusus  in  Ossaeae  villosis  pellibus  ursae. 

320  quem  procul  ut  vidit  frustra  nulla  arma  moventem, 
inserit  amento  digitos  "miscenda"que  dixit 
"cum  Styge  vina  bibas"  Phorbas;  nec  plura  moratus 
in  iuvenem  torsit  iaculum,  ferrataque  coUo 
fraxinus,  ut  casu  iacuit  resupinus,  adacta  est. 

S25  mors  caruit  sensu,  plenoque  e  gutture  fluxit 
inque  toros  inque  ipsa  niger  carchesia  sanguis. 
vidi  ego  Petraeum  conantem  evellere  terra 
glandiferam  quercum:  quam  dum  complexibus  ambit 
et  quatit  huc  illuc  labefactaque  robora  iactat, 

330  lancea  Pirithoi  costis  immissa  Petraei 
pectora  cum  duro  luctantia  robore  fixit. 
Pirithoi  virtute  Lycum  cecidisse  ferebant, 
Pirithoi  virtute  Chromim.     sed  uterque  minorem 
victori  titulum  quam  Dictys  Helopsque  dederunt. 

335  fixus  Helops  iaculo,  quod  pervia  tempora  fecit, 
et  missum  a  dextra  laevam  penetravit  ad  aurem. 
Dictys  ab  ancipiti  delapsus  acumine  montis, 
dum  fugit  instantem  trepidans  Ixione  natum, 
decidit  in  praeceps  et  pondere  corporis  ornum 

340  ingentem  fregit  suaque  induit  iha  fractae. 

ultor  adest  Aphareus  saxumque  e  monte  revulsum 
mittere  conatur.     mittentem  stipite  querno 
occupat  Aegides  cubitique  ingentia  frangit 
ossa;  nec  ulterius  dare  corpus  inutile  leto 

S15  aut  vacat  aut  curat;  tergoque  Bianoris  alti 

insilit,  haud  solito  quemquam  portare  nisi  ipsum; 
opposuitque  genu  costis,  prensamque  sinistra 
caesariem  retinens  vultum  minitantiaque  ora 
robore  nodoso  praeduraque  tempora  fregit. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XII.  30G— 393.  207 

robore  Nedjmnum  iaculatoremque  Lycetum  350 

sternit  et  immissa  protectum  pectora  barba 

Hippason  et  summis  extantem  Riphea  silvis 

Thereaque,  Haemoniis  qui  prensos  montibus  ursos 

ferre  domum  vivos  indignantesque  solebat. 

haud  tulit  utentem  pugnae  successibus  ultra  855 

Thesea  Demoleon,  solidoque  revellere  trunco 

annosam  pinum  magno  molimine  temptat. 

quod  quia  non  potuit,  praefractam  misit  in  hostem. 

sed  procul  a  telo  Theseus  veniente  recessit 

Pallados  admonitu  (credi  sic  ipse  volebat):  360 

non  tamen  arbor  iners  cecidit.     nam  Crantoris  alti 

abscidit  iugulo  pectusque  umerumque  sinistrura. 

armiger  ille  tui  fuerat  genitoris,  Achille: 

quem  Dolopum  rector  bello  superatus  Amyntor 

Aeacidae  dederat  pacis  pignusque  fidemque.  365 

hunc  procul  ut  foedo  disiectum  vulnere  Peleus 

vidit,  "at  inferias,  iuvenum  gratissime  Crantor, 

accipe"  ait,  validoque  in  Demoleonta  lacerto 

fraxineam  misit  contentis  viribus  hastam, 

quae  laterum  cratem  perrupit  et  ossibus  haerens  370 

intremuit.     trahit  ille  manu  sine  cuspide  lignum: 

id  quoque  vix  sequitur;  cuspis  pulmone  retenta  est. 

ipse  dolor  vires  animo  dabat.     aeger  in  hostem 

erigitur  pedibusque  virum  proculcat  equinis. 

excipit*ille  ictus  galea  clipeoque  sonantes  375 

defensatque  umeros  praetentaque  sustinet  arma, 

perque  armos  uno  duo  pectora  perforat  ictu. 

ante  tamen  leto  dederat  Phlegraeon  et  Hylen 

eminus,  Iphinoum  collato  Marte  Claninque. 

additur  his  Dorylas,  qui  tempora  tecta  gerebat  880 

pelle  lupi,  saevique  vicem  praestantia  teli 

comua  vara  boum  multo  rubefacta  cruore. 

huic  ego  (nam  vires  animus  dabat)  "aspice",  dixi 

"quantum  concedant  nostro  tua  comua  ferro," 

et  iaculum  torsi.     quod  cum  vitare  nequiret,  885 

opposuit  dextram  passurae  vulnera  fronti. 

affixa  est  cum  fronte  manus:  fit  clamor:  at  illum 

haerentem  Peleus  et  acerbo  vulnere  victum  — 

stabat  enim  propior  —  mediam  ferit  ense  sub  alvum. 

prosiluit  terraque  ferox  sua  viscera  traxit  390 

tractaque  calcavit  calcataque  rupit  et  illis 

cmra  quoque  impediit  et  inani  concidit  alvo. 

nec  te  pugnantem  tua,  Cyllare,  forma  redemit, 


208  P.  OVIDII  NASONIS 

si  modo  naturae  formam  concedimus  illi. 

895  barba  erat  incipiens,  barbae  color  aureus,  aurea 
ex  umeris  medios  coma  dependebat  in  armos. 
gratus  in  ore  vigor;  cervix  umerique  manusque 
pectoraque  artificum  laudatis  proxima  signis, 
et  quacumque  vir  est.     nec  equi  mendosa  sub  illo 

400  deteriorque  viro  facies.     da  coUa  caputque: 

Castore  dignus  erit.     sic  tergum  sessile,  sic  stant 
pectora  celsa  toris.     totus  pice  nigrior  atra, 
candida  cauda  tamen,  color  est  quoque  cruribus  albus. 
multae  illum  petiere  sua  de  gente,  sed  una 

405  abstulit  Hylonome,  qua  nulla  decentior  inter 
semiferos  altis  habitavit  femina  silvis. 
haec  et  blanditiis  et  amando  et  amare  fatendo 
Cyllaron  una  tenet.     cultus  quoque,  quantus  in  illis 
esse  potest  membris;  ut  sit  coma  pectine  levis, 

410  ut  modo  rore  maris,  modo  se  violave  rosave 
implicet,  interdum  canentia  lilia  gestet, 
bisque  die  lapsis  Pagasaeae  vertice  silvae 
fontibus  ora  lavet,  bis  flumine  corpora  tinguat, 
nec  nisi  quae  deceant  electarumque  ferarum 

415  aut  umero  aut  lateri  praetendat  vellera  laevo. 
par  amor  est  illis:  errant  in  montibus  una: 
antra  simul  subeunt.     et  tum  Lapitheia  tecta 
intrarant  pariter,  pariter  fera  bella  gerebant. 
auctor  in  incerto  est:  iaculum  de  parte  sinistra 

420  venit  et  inferius,  quam  collo  pectora  subsunt, 
Cyllare,  te  fixit.     parvo  cor  vulnere  laesum 
corpore  cura  toto  post  tela  educta  refrrxit. 
protinus  Hylonome  morientes  excipit  artus 
impositaque  manu  vulnus  fovet  oraque  ad  ora 

425  admovet  atque  animae  fugienti  obsistere  temptat. 
ut  videt  extinctum,  dictis,  quae  clamor  ad  aures 
arcuit  ire  meas,  telo,  quod  inhaeserat  illi, 
incubuit  raoriensque  suum  coraplexa  maritum  est. 
ante  oculos  stat  et  ille  meos,  qui  sena  leonum 

430  vinxerat  inter  se  conexis  vellera  nodis, 

Phaeocoraes,  horaineraque  siraul  protectus  equumque: 
caudice  qui  raisso,  quem  vix  iuga  bina  moverent, 
Tectaphon  Oleniden  a  summo  vertice  fregit. 
ast  ego,  dura  parat  hic  arrais  nudare  iacentem 

435  (scit  tuus  hoc  genitor),  gladium  spoliantis  in  ima 
ilia  demisi.     Chthonius  quoque  Teleboasque 
ense  iacent  nostro.     ramum  prior  ille  bifurcum 


METAMOEPHOSEON  LIB.  XII.  394—481.  209 

gesserat,  hic  iaculum.     iaculo  mihi  vulnera  fecit. 

signa  vides;  apparet  adhuc  vetus  inde  cicatrix. 

tunc  ego  debuerara  capienda  ad  Pergama  mitti:  440 

tum  poteram  magni,  si  non  superare,  morari 

Hectoris  arma  meis.     illo  sed  tempore  nullus, 

aut  puer,  Hector  erat;  nunc  me  mea  deficit  aetas. 

quid  tibi  victorem  gemini  Periphanta  Pyraethi, 

Ampyca  quid  referam?  qui  quadrupedantis  Echecli  445 

fixit  in  adverso  cornum  sine  cuspide  vultu. 

vecte  Pelethronium  Macareus  in  pectus  adacto 

stravit  Erigdupum.     memini  et  venabula  condi 

inguine  Nesseis  manibus  coniecta  Cymeli. 

nec  tu  credideris  tantum  cecinisse  futura  450 

Ampyciden  Mopsum.     Mopso  iaculante  biformis 

occubuit  frustraque  loqui  temptavit  Hodites, 

ad  mentum  lingua  mentoque  ad  guttura  fixo. 

quinque  neci  Caeneus  dederat,  Styphelumque  Bromumque 

Antimachumque  Elymumque  securiferumque  Pyracmon.  455 

vulnera  non  memini;  numerum  nomenque  notavi. 

provolat  Emathii  spoliis  armatus  Halesi, 

quem  dederat  leto,  membris  et  corpore  Latreus 

maximus.     huic  aetas  inter  iuvenemque  senemque, 

vis  iuvenalis  erat;  variabant  tempora  cani.  4G0 

qui  clipeo  gladioque  Macedoniaque  sarissa 

conspicuus  faciemque  obversus  in  agmen  utrumque 

armaque  concussit  certumque  equitavit  in  orbem 

verbaque  tot  fudit  vacuas  animosus  in  auras: 

*'et  te,  Caeni,  feram?  nam  tu  mihi  femina  semper,  465 

tu  mihi  Caenis  eris.     nec  te  natalis  origo 

commonnit,  mentemque  subit,  quo  praemia  facto, 

quaque  viri  falsara  speciera  mercede  pararis? 

quid  sis  nata,  vide,  vel  quid  sis  passa;  columque, 

i,  cape  cum  calathis,  et  stamina  pollice  torque:  470 

bella  relinque  viris."     iactanti  talia  Caeneus 

extentum  cursu  missa  latus  eruit  hasta, 

qua  vir  equo  commissus  erat.     furit  ille  dolore 

nudaque  Phyllei  iuvenis  ferit  ora  sarissa. 

non  secus  haec  resilit,  quam  tecti  a  culmine  grando,  475 

aut  si  quis  parvo  feriat  cava  tympana  saxo. 

comminus  aggreditur  laterique  recondere  duro 

luctatur  gladium:  gladio  loca  pervia  non  sunt. 

**haud  tamen  effugies!  medio  iugulaberis  ense, 

quandoquidem  mucro  est  hebes "  inquit,  et  in  latus  ensem  480 

obliquat  longaque  amplectitur  ilia  dextra. 

Ovidii  vol.  II.  14 


210  P.  OVIDII  NASONIS 

plaga  facit  gemitus  ut  verbere  marraoris  icti, 
fractaique  dissiluit  percusso  lammina  callo. 
ut  satis  illaesos  miranti  praebuit  artus, 

485  "nunc  age,"  ait  Caeneus  "nostro  tua  corpora  ferro 
temptemus!"  capuloque  tenus  demisit  in  armos 
ensem  fatiferum  caecumque  in  viscera  movit 
versavitque   manu    vulnusque  in  vulnere  fecit. 
ecce  ruunt  vasto  rabidi  clamore  Bimembres 

490  telaque  in  hunc  omnes  unum  mittuntque  feruntque. 
tela  retusa  cadunt;  manet  imperfossus  ab  omni 
inquecruentatus  Caeneus  Elateius  ictu. 
fecerat  attonitos  nova  res.     "heu  dedecus  ingens!" 
Monychus  exclamat,  "populus  superamur  ab  uno, 

495  vixque  viro.     quamquam  ille  vir  est;  nos  segnibus  actis, 
quod  fuit  ille,  sumus.     quid  membra  immania  prosunt? 
quid  geminae  vires,  et  quod  fortissima  rerum 
in  nobis  duplex  natura  animalia  iunxit? 
nec  nos  matre  dea  nec  nos  Ixione  natos 

500  esse  reor;  qui  tantus  erat,  lunonis  ut  altae 

spem  caperet:  nos  semimari  superamur  ab  hoste. 
saxa  trabesque  super  totosque  involvite  montes, 
vivacemque  animam  missis  elidite  silvis! 
silva  premat  fauces,  et  erit  pro  vulnere  pondus.'* 

505  dixit.     et  insani  deiectam  viribus  austri 

forte  trabem  nactus,  validum  coniecit  in  hostem: 
exemplumque  fuit.  parvoque  in  tempore  nudus 
arboris  Othrys  erat,  nec  habebat  Pelios  umbras. 
obrutus  immani  cumulo  sub  pondere  Caeneus 

510  aestuat  arboreo  coniectaque  robora  duria 

fert  umeris.     sed  enim  postquam  super  ora  caputque 
crevit  onus,  neque  habet,  quas  ducat,  spiritus  auras, 
deficit  interdum:  modo  se  super  aera  frustra 
tollere  conatur  iactasque  evolvere  silvas; 

515  interdumque  movet:  veluti,  quam  cernimus,  ecce, 
ardua  si  terrae  quatiatur  motibus  Ide. 
exitus  in  dubio  est.     alii  sub  inania  corpus 
Tartara  detrusum  silvarum  mole  ferebant: 
abnuit  Ampycides  medioque  ex  aggere  fulvis 

520  vidit  avem  pennis  liquidas  exire  sub  auras, 

quae  mihi  tunc  primum,  tunc  est  conspecta  supremum. 
hanc  ubi  lustrantem  leni  sua  castra  volatu 
Mopsus  et  ingenti  circum  clangore  sonantem 
aspexit  pariterque  animo  est  oculisque  secutus, 

525  "o  salve,"  dixit  "Lapithaeae  gloria  gentis. 


i 


METAMORPHOSEON  LIB.  XII.  482—569.  211 


maxime  vir  quondam,  sed  nunc  avis  unica,  Caeneu!" 

credita  res  auctore  suo  est.     dolor  addidit  iram, 

oppressumque  aegre  tuliraus  tot  ab  hostibus  unum; 

nec  prius  abstitimus  ferro  exercere  dolorem, 

quam  data  pars  leto,  partem  fuga  noxque  removit.'  530 

Haec  inter  Lapithas  et  semihomines  Centauros         Peridy- 
proelia,  Tlepolemus,  Pylio  referente,  dolorem  menus. 

praeteriti  Alcidae  tacito  non  pertulit  ore 
atque  ait:  "Herculeae  mirum  est  oblivia  laudis 
acta  tibi,  senior.     certe  mihi  saepe  referre  535 

Nubigenas  domitos  a  se  pater  ipse  solebat.' 
tristis  ad  haec  Pylius:  *quid  me  meminisse  malorum 
cogis  et  obductos  annis  rescindere  luctus 
inque  tuum  genitorem  odium  offensasque  fateri? 
ille  quidem  maiora  fide,  di!  gessit  et  orbem  540 

implevit  meritis,  quod  mallem  posse  negare: 
sed  neque  Deiphobum  nec  Polydamanta  nec  ipsum 
Hectora  laudamus.     quis  enim  laudaverit  hostem? 
ille  tuus  genitor  Messenia  moenia  quondam 
stravit  et  immeritas  urbes  Elimque  Pylumque  545 

diruit  inque  meos  ferrum  flammamque  Penates 
impulit.     utque  alios  taceam,  quos  ille  peremit: 
bis  sex  Nelidae  fuimus,  conspecta  iuventus: 
bis  sex  Herculeis  ceciderunt,  me  minus  uno, 
viribus.     atque  alios  vinci  potuisse  ferendum  est:  "550 

mira  Periclymeni  mors  est.     cui  posse  figuras 
sumere  quas  vellet  rursusque  reponere  sumptas 
Xeptunus  dederat,  Nelei  sanguinis  auctor. 
liic  ubi  nequiquam  est  formas  variatus  in  omnes, 
vertitur  in  faciem  volucris,  quae  fulmina  curvis  555 

ferre  solet  pedibus,  divum  gratissima  regi. 
viribus  usus  avis,  pennis  rostroque  redunco 
liamatisque  viri  laniaverat  unguibus  ora. 
*<_'ndit  in  hanc  nimium  certos  Tirynthius  arcus 

jue  inter  nubes  sublimia  membra  ferentem  560 

,  judentemque  ferit,  lateri  qua  iungitur  ala. 
nec  grave  vulnus  erat:  sed  rupti  vulnere  nervi 
'leficiunt  motumque  negant  viresque  volandi. 
(lccidit  in  terram,  non  concipientibus  auras 
infirmis  pennis;  et  qua  levis  haeserat  alae,  565 

orporis  adfixi  pressa  est  gravitate  sagitta 

rque  latus  summum  iugulo  est  exacta  sinistro. 

im  videor  debere  tui  praeconia  rebus 
ilerculis,  o  Rhodiae  ductor  pulcherrime  classis? 

14* 


212  P.  OVIDII  NASONIS 

570  nec  tamen  ulterlus,  quam  fortia  facta  silendo, 
ulciscor  fratres:  solida  est  mihi  gratia  tecum.' 

Haec  postquam  dulci  Neleius  edidit  ore, 
a  sermone  senis  repetito  munere  Bacchi 
surrexere  toris;  nox  est  data  cetera  sonmo. 

575      At  deus,  aequoreas  qui  cuspide  temperat  undas,  AcMlles. 
in  volucrem  corpus  nati  Phaethontida  versum 
mente  dolet  patria,  saevumque  perosus  Achillem 
exercet  memores  plus  quam  civiliter  iras. 
iamque  fere  tracto  duo  per  quinquennia  bello, 

680  talibus  intonsum  compellat  Sminthea  dictis: 
*o  mihi  de  fratris  longe  gratissime  natis, 
irrita  qui  mecum  posuisti  moenia  Troiae, 
ecquid,  ubi  has  iamiam  casuras  aspicis  arces, 
ingemis?  aut  ecquid  tot  defendentia  muros 

685  milia  caesa  doles?  ecquid,  ne  persequar  omnes, 
Hectoris  umbra  subit  circum  sua  Pergama  tracti? 
cum  tamen  ille  ferox  belloque  cruentior  ipso 
vivit  adhuc,  operis  nostri  populator,  Achilles. 
det  mihi  se:  faxo,  triplici  quid  cuspide  possim, 

690  sentiat.     at  quoniam  concurrere  comminus  hosti 
non  datur,  occulta  necopinum  perde  sagitta!' 
adnuit  atque  animo  pariter  patruoque  suoque 
Delius  indulgens  nebula  velatus  in  agmen 
pervenit  Iliacum,  mediaque  in  caede  virorum 

595  rara  per  ignotos  spargentem  cernit  Achivos 

tela  Parim;  fassusque  deum  'quid  spicula  perdis 
sanguine  plebis?'  ait.     *si  qua  est  tibi  cura  tuorum, 
vertere  in  Aeaciden  caesosque  ulciscere  fratres!' 
dixit  et,  ostendens  sternentem  Troica  ferro 

600  corpora  Peliden,  arcus  obvertit  in  illum, 
certaque  letifera  direxit  spicula  dextra. 
quod  Priamus  gaudere  senex  post  Hectora  posset, 
hoc  fuit.     ille  igitur  tantorum  victor,  Achille, 
victus  es  a  timido  Graiae  raptore  maritae! 

605  at  si  femineo  fuerat  tibi  Marte  cadendum, 
Thermodontiaca  malles  cecidisse  bipenni. 
iam  timor  ille  Phrygum,  decus  et  tutela  Pelasgi 
nominis,  Aeacides,  caput  insuperabile  bello, 
arserat  (armarat  deus  idem,  idemque  cremarat); 

610  iam  cinis  est;  et  de  tam  magno  restat  Achille 

nescio  quid,  parvam  quod  non  bene  compleat  urnam. 
at  vivit,  totum  quae  gloria  compleat  orbem. 
haec  illi  mensura  viro  respondet,  et  hac  est 


t 


METAMORPHOSEON  LIB.  XII.  570—623.  XUI.  1—30.  213 

par  sibi  Pelides  nec  inania  Tartara  sentit. 

ipse  etiam,  ut,  cuius  fuerit,  cognoscere  possis,  615 

bella  movet  clipeus,  deque  armis  arma  feruntur. 

non  ea  Tydides,  non  audet  Oileos  Aiax, 

non  minor  Atrides,  non  bello  maior  et  aevo 

poscere,  non  alii:  soli  Telamone  creato 

ijaertaque  fuit  tantae  fiducia  laudis.  620 

a  se  Tantalides  onus  invidiamque  removit 

Argolicosque  duces  mediis  considere  castris 

iussit  et  arbitrium  litis  traiecit  in  omnes. 


LIBER  TERTIUS  DECIMUS. 

Consedere  duces  et  vulgi  stante  corona  Armorum 

surgit  ad  hos  clipei  dominus  septemplicis  Aiax.  iudicium. 

utque  erat  impatiens  irae,  Sigeia  torvo 

litora  respexit  classemque  in  litore  vultu 

intendensque  manus  'agimus,  pro  luppiter!'  inquit  5 

*ante  rates  causam,  et  mecum  confertur  Ulixes! 

at  non  Hectoreis  dubitavit  cedere  flammis, 

quas  ego  sustinui,  quas  hac  a  classe  fugavi. 

tutius  est  igitur  fictis  contendere  verbis, 

quam  pugnare  manu.     sed  nec  mihi  dicere  promptum,      lo 

nec  facere  est  isti :  quantumque  ego  Marte  feroci 

inque  acie  valeo,  tantum  valet  iste  loquendo. 

nec  memoranda  tamen  vobis  mea  facta,  Pelasgi, 

esse  reor;  vidistis  enim:  sua  narret  Ulixes, 

quae  sine  teste  gerit,  quorum  nox  conscia  sola  est.  —       15 

praemia  magna  peti  fateor;  sed  demit  honorem 

aemulus:  Aiaci  non  est  tenuisse  superbum, 

sit  licet  hoc  ingens,  quicquid  speravit  Ulixes. 

iste  tulit  pretium  iam  nunc  certaminis  huius: 

quo  cum  victus  erit,  mecum  certasse  feretur.  —  20 

atque  ego,  si  virtus  in  me  dubitabilis  esset, 

nobilitate  potens  essem,  Telamone  creatus, 

moenia  qui  forti  Troiana  sub  Hercule  cepit 

litoraque  intravit  Pagasaea  Colcha  carina. 

Aeacus  huic  pater  est,  qui  iura  silentibus  illic  25 

reddit,  ubi  Aeoliden  saxum  grave  Sisyphon  urget. 

Aeacon  agnoscit  summus  prolemque  mtetur 

luppiter  esse  suam.     sic  ab  love  tertius  Aiax. 

nec  tamen  haec  series  in  causam  prosit,  Achivi, 

si  mihi  cum  magno  non  est  communis  Achille.  80 


214  P.  OVIDII  NASONIS 

frater  erat;  fraterna  peto.     quid  sanguine  cretus 
Sisyphio  furtisque  et  fraude  simillimus  illi 
inserit  Aeacidis  alienae  nomina  gentis?  — 
an  quod  in  arma  prior  nulloque  sub  indice  veni, 

85  arma  neganda  mihi?  potiorque  videbitur  ille, 
uhima  qui  cepit  detrectavitque  furore 
mihtiam  ficto,  donec  sollertior  isto, 
sed  sibi  inutilior,  timidi  commenta  retexit 
Naupliades  animi  vitataque  traxit  in  arraa? 

40  optima  num  sumat,  quia  sumere  noluit  uila: 
nos  inhonorati  et  donis  patruelibus  orbi, 
obtulimus  quia  nos  ad  prima  pericula,  simus?  — 
atque  utinam  aut  verus  furor  ille,  aut  creditus  esset, 
nec  comes  hic  Phrygias  unquam  venisset  ad  arces 

45  hortator  scelerum!  non  te,  Poeantia  proles, 
expositum  Lemnos  nostro  cum  crimine  haberet: 
qui  nunc,  ut  memorant,  silvestribus  abditus  antris 
saxa  moves  gemitu  Laertiadaeque  precaris, 
quae  meruit;  quae,  si  di  sunt,  non  vana  precaris. 

50  et  nunc  ille,  eadem  nobis  iuratus  in  arma, 
heu!  pars  una  ducum,  quo  successore  sagittae 
Herculis  utuntur,  fractus  morboque  fameque 
velaturque  aliturque  avibus,  volucresque  petendo 
debita  Troianis  exercet  spicula  fatis. 

65  ille  tamen  vivit,  quia  non  comitavit  Ulixen.  — 
mallet  et  infelix  Palamedes  esse  relictus: 
viveret,  aut  certe  letum  sine  crimine  haberet. 
quem  male  convicti  nimium  memor  iste  furoris 
prodere  rem  Danaam  finxit  fictumque  probavit 

60  crimen  et  ostendit,  quod  iam  praefoderat,  aurum. 
ergo  aut  exilio  vires  subduxit  Achivis 
aut  nece:  sic  pugnat,  sic  est  metuendus  Ulixes.  — 
qui  licet  eloquio  fidum  quoque  Nestora  vincat, 
haud  tamen  efficiet,  desertum  ut  Nestora  crimen 

€5  esse  rear  nullum;  qui  cum  imploraret  Ulixem 
vulnere  tardus  equi  fessusque  senilibus  annis, 
proditus  a  socio  est.     non  haec  mihi  crimina  fingi 
scit  bene  Tydides,  qui  nomine  saepe  vocatum 
corripuit  trepidoque  fugam  exprobravit  amico. 

70  aspiciunt  oculis  superi  mortalia  iustis: 

en  eget  auxilio,  qui  non  tulit;  utque  reliquit, 
sic  linquendus  erat:  legem  sibi  dixerat  ipse. 
conclamat  socios.     adsum,  videoque  trementem 
pallentemque  metu  et  trepidantem  morte  futura. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIII.  31—118.  215 

opposui  molem  clipei  texique  iaeentem  75 

servavique  animam  (minimum  est  hic  laudis)  inertem. 

ei  perstas  certare,  locum  redeamus  in  illum: 

redde  hostem  vulnusque  tuum  solitumque  timorem, 

post  clipeumque  late  et  mecum  contende  sub  illo. 

at  postquam  eripui,  cui  standi  vulnera  vires  80 

non  dederant,  nullo  tardatus  vulnere  fugit.  — 

Hector  adest  secumque  deos  in  proelia  ducit; 

quaque  ruit,  non  tu  tantum  terreris,  Ulixe, 

sed  fortes  etiam:  tantum  trahit  ille  timoris. 

hunc  ego  sanguineae  successu  caedis  ovantem  85 

eminus  ingenti  resupinum  pondere  fudi: 

hunc  ego  poscentem,  cum  quo  concurreret,  unus 

sustinui.     sortemque  meam  vovistis,  Achivi, 

et  vestrae  valuere  preces.     si  quaeritis  huius 

fortunam  pugnae:  non  sum  superatus  ab  illo.  —  90 

ecce  ferunt  Troes  ferrumque  ignesque  lovemque 

in  Danaas  classes.     ubi  nunc  facundus  Ulixes? 

nempe  ego  mille  meo  protexi  pectore  puppes, 

spem  vestri  reditus.     date  tot  pro  navibus  arma.  — 

quod  si  vera  licet  mihi  dicere,  quaeritur  istis,  95 

quam  mihi,  maior  honos,  coniunctaque  gloria  nostra  est: 

atque  Aiax  armis,  non  Aiaci  arma  petuntur. 

conferat  his  Ithacus  Rhesum  imbellemque  Dolona 

Priamidenque  Helenum  rapta  cum  Pallade  captuml 

luce  nihil  gestum,  nihil  est  Diomede  remoto.  100 

ei  semel  ista  datis  meritis  tam  viUbus  arma, 

dividite,  et  pars  sit  maior  Diomedis  in  illis. 

quo  tamen  haec  Ithaco?  qui  clam,  qui  semper  inermis 

rem  gerit  et  furtis  incautum  decipit  hostem? 

ipse  nitor  galeae  claro  radiantis  ab  auro  105 

insidias  prodet  manifestabitque  latentem. 

sed  neque  Dulichius  sub  Achillis  casside  vertex 

pondera  tanta  feret,  nec  non  onerosa  gravisque 

Pelias  hasta  potest  imbellibus  esse  lacertis, 

nec  clipeus,  vasti  caelatus  imagine  mundi,  110 

conveniet  timidae  nataeque  ad  furta  sinistrae. 

debilitaturum  quid  te  petis,  improbe,  munus? 

quod  tibi  si  populi  donaverit  error  Achivi, 

cur  spolieris,  erit,  non  cur  metuaris  ab  hoste; 

€t  fuga,  qua  sola  cunctos,  timidissime,  vincis,  115 

tarda  futura  tibi  est  gestamina  tanta  trahenti. 

adde  quod  iste  tuus,  tam  raro  proelia  passus, 

integer  est  clipeus;  nostro,  qui  tela  ferendo 


L 


216  P.  OVIDII  NASONIS 

mille  patet  plagis,  novus  est  successor  habendus. 

120  denique  —  quid  verbis  opus  est?  —  spectemur  agendol 
arma  viri  fortis  medios  mittantur  in  hostes: 
inde  iubete  peti  et  referentem  ornate  relatisl' 
Finierat  Telamone  satus,  vulgique  secutum 
ultima  murmur  erat;  donec  Laertius  heros 

125  astitit  atque  oculos  paulum  tellure  moratos 
sustulit  ad  proceres  expectatoque  resolvit 
ora  sono;  neque  abest  facundis  gratia  dictis: 

'Si  mea  cum  vestris  valuissent  vota,  Pelasgi, 
non  foret  ambiguus  tanti  certaminis  heres, 

130  tuque  tuis  armis,  nos  te  poteremur,  Achille. 

quem  quoniam  non  aequa  mihi  vobisque  negarunt 
fata,'  —  manuque  simul  veluti  lacrimantia  tersit 
lumina  —  *quis  magno  melius  succedat  Achilli, 
quam  per  quem  magnus  Danais  successit  Achilles? 

135  huic  modo  ne  prosit,  quod,  uti  est,  hebes  esse  videtur, 
neve  mihi  noceat,  quod  vobis  semper,  Achivi, 
profuit,  ingenium;  meaque  haec  facundia,  si  qua  est, 
quae  nunc  pro  domino,  pro  vobis  saepe  locuta  est, 
invidia  careat.  —  bona  nec  sua  quisque  recuset. 

140  nam  genus  et  proavos  et  quae  non  fecimus  ipsi, 
vix  ea  nostra  voco.     sed  enim,  quia  rettulit  Aiax 
esse  lovis  pronepos:  nostri  quoque  sanguinis  auctor 
luppiter  est,  totidemque  gradus  distamus  ab  illo. 
nam  mihi  Laertes  pater  est,  Arcesius  illi, 

145  luppiter  huic:  neque  in  his  quisquam  damnatus  et  exuL 
est  quoque  per  matrem  Cyllenius  addita  nobis 
altera  nobilitas.     deus  est  in  utroque  parente. 
sed  neque  materno  quod  sum  generosior  ortu, 
nec  mihi  quod  pater  est  fraterni  sanguinis  insons, 

150  proposita  arma  peto:  meritis  expendite  causam. 

dummodo,  quod  fratres  Telamon  Peleusque  fuerunt, 
Aiacis  meritum  non  sit;  nec  sanguinis  ordo, 
sed  virtutis  honor  spoliis  quaeratur  in  istis. 
aut  si  proximitas  primusque  requiritur  heres, 

155  est  genitor  Peleus,  est  Pyrrhus  filius  illi. 

quis  locus  Aiaci?  Phthiam  haec  Scyrumve  ferantur» 
nec  minus  est  isto  Teucer  patruelis  Achilli: 
num  petit  ille  tamen?  num  si  petat,  auferat  illa?  — 
ergo  operura  quoniam  nudum  certamen  habetur: 

160  plura  quidem  feci,  quara  quae  comprendere  dictis 
in  promptu  mihi  sit.     rerum  tamen  ordine  ducar. 
praescia  venturi  genetrix  Nereia  leti 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIII.  119—206.  217 

dissimulat  cultu  natum.     deceperat  omnes, 

in  quibus  Aiacem,  sumptae  fallacia  vestis. 

arma  ego  femineis  animum  motura  virilem  165 

mercibus  inserui;  neque  adhuc  proiecerat  heros 

virgineos  habitus,  cum  parmam  hastamque  tenenti 

"nate  dea,"  dixi  "tibi  se  peritura  reservant 

Pergama.     quid  dubitas  ingentem  evertere  Troiam?" 

iniecique  manum,  fortemque  ad  fortia  misi.  —  na 

ergo  opera  illius  mea  sunt.     ego  Telephon  hasta 

pugnantem  domui:  victum  orantemque  refeci. 

quod  Thebae  cecidere,  meum  est.     me  credite  Lesbon, 

me  Tenedon  Chrysenque  et  Cillan,  ApoUinis  urbes, 

et  Scyrum  cepisse;  mea  concussa  putate  175 

procubulsse  solo  Lyrnesia  moenia  dextra. 

utque  alios  taceam:  qui  saevum  perdere  posset 

Hectora,  nempe  dedi:  per  me  iacet  inclitus  Hectorl 

illis  haec  armis,  quibus  est  inventus  Achilles, 

arma  peto:  vivo  dederam,  post  fata  reposco.  —  180 

ut  dolor  unius  Danaos  pervenit  ad  omnes, 

Aulidaque  Euboicara  complerunt  mille  carinae, 

expectata  diu,  nulla  aut  contraria  classi 

flamina  erant;  duraeque  iubent  Agamemnona  sortes 

irameritam  saevae  natam  mactare  Dianae.  185- 

denegat  hoc  genitor  divisque  irascitur  ipsis, 

atque  in  rege  tamen  pater  est.     ego  mite  parentis 

ingenium  verbis  ad  publica  comraoda  verti. 

nunc  equidem  fateor,  fassoque  ignoscat  Atrides: 

difficilera  tenui  sub  iniquo  iudice  causam.  190 

hunc  tamen  utilitas  populi  fraterque  datlque 

surama  movet  sceptri,  laudem  ut  cum  sanguine  penset: 

mittor  et  ad  matrera,  quae  non  hortanda,  sed  astu 

decipienda  fuit.     quo  si  Telamonius  isset, 

orba  suis  essent  etiamnura  lintea  ventis.  —  195 

mittor  et  Iliacas  audax  orator  ad  arces, 

visaque  et  intrata  est  altae  mihi  curia  Troiae: 

plenaque  adhuc  erat  illa  viris.     interritus  egi, 

quam  mihi  mandarat  communis  Graecia  causam, 

accusoque  Parim  praedamque  Helenamque  reposco  20O 

et  moveo  Priaraura  Priaraoque  Antenora  iunctum. 

at  Paris  et  fratres,  et  qui  rapuere  sub  illo, 

vix  tenuere  manus  —  scis  hoc,  Menelae!  —  nefandas, 

primaque  lux  nostri  tecum  fuit  illa  pericli.  — 

longa  referre  mora  est,  quae  consilioque  manuque  205 

utiliter  feci  spatiosi  tempore  belli. 


218  p.  ovmn  NASONis 

post  acies  primas  urbis  se  moenibus  hostes 
continuere  diu,  nec  aperti  copia  Martis 
uUa  fuit:  decimo  demum  pugnavimus  anno. 

210  quid  facis  interea,  qui  nil  nisi  proelia  nosti? 
quis  tuus  usus  erat?  nam  si  mea  facta  requiris, 
hostibus  insidior,  fossas  munimine  cingo, 
consolor  socios,  ut  longi  taedia  belli 
mente  ferant  placida;  doceo,  quo  simus  alendi 

215  armandique  modo;  mittor,  quo  postulat  usus.  — 
ecce  lovis  monitu  deceptus  imagine  somni 
rex  iubet  incepti  curam  dimittere  belli. 
ille  potest  auctore  suam  defendere  vocem. 
non  sinat  hoc  Aiax,  delendaque  Pergama  poscat, 

220  quodque  potest,  pugnet!   cur  non  remoratur  ituros? 
cur  non  arma  capit?  det,  quod  vaga  turba  sequatur! 
non  erat  hoc  nimium  nunquam  nisi  magna  loquenti. 
quid  quod  et  ipse  fugit?  vidi,  puduitque  videre, 
cum  tu  terga  dares  inhonestaque  vela  parares. 

225  nec  mora,  "quid  facitis?  quae  vos  dementia"  dixi 
"concitat,  o  socii,  captam  dimittere  Troiam? 
quidve  domum  fertis  decimo,  nisi  dedecus,  anno?" 
talibus  atque  aliis,  in  quae  dolor  ipse  disertum 
fecerat,  aversos  profuga  de  classe  reduxi. 

230  convocat  Atrides  socios  terrore  paventes. 

nec  Telamoniades  etiam  nunc  hiscere  quicquam 
audet.     at  ausus  erat  reges  incessere  dictis 
Thersites,  etiam  per  me  haud  impune,  protervis. 
erigor  et  trepidos  cives  exhortor  in  hostem 

235  amissamque  mea  virtutem  voce  repono. 

tempore  ab  hoc,  quodcumque  potest  fecisse  videri 
fortiter  iste,  meum  est:  qui  dantem  terga  retraxi.  — 
denique  de  Danais  quis  te  laudatve  petitve? 
at  sua  Tydides  mecum  communicat  acta, 

240  me  probat  et  socio  semper  confidit  Ulixe. 
est  aliquid,  de  tot  Graiorum  milibus  unum 
a  Diomede  legi.     nec  me  sors  ire  iubebat: 
sic  tamen  et  spreto  noctisque  hostisque  periclo 
ausum  eadem,  quae  nos,  Phrygia  de  gente  Dolona 

245  interimo:  non  ante  tamen,  quam  cuncta  coegi 
prodere,  et  edidici,  quid  perfida  Troia  pararet. 
omnia  cognoram,  nec,  quod  specularer,  habebam; 
et  iam  promissa  poteram  cum  laude  reverti. 
haud  contentus  eo  petii  tentoria  Rhesi 

250  inque  suis  ipsum  castris  comitesque  peremi: 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIII.  207-294.          219 


^m  atque  ita  captivo  victor  votisque  potitus 

^»    ingredior,  curru  laetos  imitante  triuraphos. 

cuius  equos  pretium  pro  nocte  poposcerat  hostis, 

arma  negate  mihi,  fueritque  benignior  Aiax!  — 

quid  Lycii  referam  Sarpedonis  agmina  ferro  255 

devastata  meo?  cum  multo  sanguine  fudi 

Coeranon  Iphitiden  et  Alastoraque  Chromiumque 

Alcandrumque  Haliumque  Noemonaque  Prytanimque, 

exitioque  dedi  cum  Chersidamante  Thoona 

et  Charopem,  fatisque  immitibus  Ennomon  actum,  260 

quique  minus  celebres  nostra  sub  moenibus  urbis 

procubuere  manu.  —  sunt  et  mihi  vulnera,  cives, 

ipso  pulchra  loco.     nec  vanis  credite  verbis: 

aspicite  en!'  vestemque  manu  diduxit  et  *haec  sunt 

pectora  semper'  ait  'vestris  exercita  rebus.  265 

at  nil  impendit  per  tot  Telamonius  annos 

sanguinis  in  socios,  et  habet  sine  vulnere  corpus. 

quid  tamen  hoc  refert,  si  se  pro  classe  Pelasga 

arma  tulisse  refert  contra  Troasque  lovemque? 

confiteorque,  tulit.     neque  enim  bene  facta  maligne  270 

detractare  meum  est.     sed  ne  communia  solus 

occupet,  atque  aliquem  vobis  quoque  reddat  honorem.  — 

reppulit  Actorides  sub  imagine  tutus  Achillis 

Troas  ab  arsuris  cum  defensore  carinis.  — 

ausum  etiam  Hectoreis  solum  concurrere  telis  275 

86  putat,  oblitus  regisque  ducumque  meique, 

nonus  in  officio  et  praelatus  munere  sortis. 

sed  tamen  eventus  vestrae,  fortissime,  pugnae 

quis  fuit?  Hector  abit  violatus  vulnere  nuUo.  — 

me  miserum,  quanto  cogor  meminisse  dolore  280 

temporis  illius,  quo  Graium  murus,  Achilles 

procubuit!  nec  me  lacrimae  luctusque  timorque 

tardarunt,  quin  corpus  humo  subhme  referrem. 

his  umeris,  his,  inquam,  umeris  ego  corpus  Achillis 

et  simul  arma  tuli.     quae  nunc  quoque  ferre  laboro.  235 

sunt  mihi,  quae  valeant  in  talia  pondera,  vires: 

est  animus  certe  vestros  sensurus  honores.  — 

scilicet  idcirco  pro  nato  caerula  mater 

ambitiosa  suo  fuit,  ut  caelestia  dona, 

artis  opus  tantae,  rudis  et  sine  pectore  miles  290 

indueret?  neque  enim  clipei  caelamina  novit, 

Oceanum  et  terras  cumque  alto  sidera  caelo, 

Pleiadasque  Hyadasque  immunemque  aequoris  Arcton 

diversasque  urbes  nitidumque  Orionis  ensem. 


220  P.  OVIDII  NASONIS 

295  postulat,  ut  capiat,  quae  non  intellegit,  arma!  — 
quid  quod  me,  duri  fugientem  munera  belli, 
arguit  incepto  serum  accessisse  labori, 
nec  se  magnanimo  maledicere  sentit  Achilli? 
si  simulasse  vocat  crimen:  simulavimus  ambo. 

800  si  mora  pro  culpa  est:  ego  sum  maturior  illo. 
me  pia  detinuit  coniunx,  pia  mater  Achillem: 
primaque  sunt  illis  data  tempora,  cetera  vobis. 
haud  timeo,  si  iam  nequeam  defendere  crimen 
cum  tanto  commune  viro.     deprensus  Uhxis 

305  ingenio  tamen  ille:  at  non  Aiacis  Uhxes.  — 
neve  in  me  stoHdae  convicia  fundere  linguae 
admiremur  eum,  vobis  quoque  digna  pudore 
obicit.     an  falso  Palameden  crimine  turpe  est 
accusasse  mihi,  vobis  damnasse  decorum? 

310  sed  neque  Naupliades  facinus  defendere  tantum 
tamque  patens  valuit,  nec  vos  audistis  in  illo 
crimina:  vidistis,  pretioque  obiecta  patebant.  — 
nec  Poeantiaden  quod  habet  Volcania  Lemnos, 
esse  reus  merui.     factum  defendite  vestrum: 

315  consensistis  enim.     nec  me  suasisse  negabo, 
ut  se  subtraheret  bellique  viaeque  labori 
temptaretque  feros  requie  finire  doJores. 
paruit,  et  vivit.     non  haec  sententia  tantum 
fida,  sed  et  fehx,  cum  sit  satis  esse  fidelem. 

320  quem  quoniam  vates  delenda  ad  Pergama  poscunt, 
ne  mandate  mihi:  melius  Telamonius  ibit 
eloquioque  virum  morbisque  iraque  furentem 
moUiet,  aut  aliqua  producet  callidus  arte . . . 
ante  retro  Simois  fluet  et  sine  frondibus  Ide 

325  stabit,  et  auxilium  promittet  Achaia  Troiae, 
quam,  cessante  meo  pro  vestris  pectore  rebus, 
Aiacis  stolidi  Danais  sollertia  prosit! 
sis  licet  infestus  sociis  regique  mihique, 
dure  Philoctete;  licet  execrere  meumque 

330  devoveas  sine  fine  caput,  cupiasque  dolenti 
me  tibi  forte  dari  nostrumque  haurire  cruorem: 
te  tamen  aggrediar;  fiet  tibi  copia  nostri; 
tamque  tuis  potiar  —  faveat  Fortuna  —  sagittis, 
quam  sum  Dardanio,  quem  cepi,  vate  potitus; 

835  quam  responsa  deum  Troianaque  fata  retexi; 
quam  rapui  Phrygiae  signum  penetrale  Minervae 
hostibus  e  mediis.     et  se  mihi  conferat  Aiax? 
nempe  capi  Troiam  prohibebant  fata  sine  illis.  — 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  Xm.  295—382.  221 

fortis  ubi  est  Aiax?  ubi  sunt  ingentia  magni 

verba  viri?  cur  hic  metuis?  cur  audet  Ulixes  840 

ire  per  excubias  et  se  committere  nocti, 

perque  feros  enses  non  tantum  moenia  Troum, 

verum  etiam  summas  arces  intrare  suaque 

€ripere  aede  deam  raptamque  adferre  per  hostes? 

quae  nisi  fecissem,  frustra  Telamone  creatus  345 

gestasset  laeva  taurorum  tergora  septem. 

illa  nocte  mihi  Troiae  victoria  parta  est. 

Pergama  tunc  vici,  cum  vinci  posse  coegi. 

desine  Tydiden  vultuque  et  murmure  nobis 

ostentare  meum.    pars  est  sua  laudis  in  illo.  850 

nec  tu,  cum  socia  clipeum  pro  classe  tenebas, 

solus  eras:  tibi  turba  comes,  mihi  contigit  unus.  — 

qui  nisi  pugnacem  sciret  sapiente  minorem 

esse,  nec  indomitae  deberi  praemia  dextrae, 

ipse  quoque  haec  peteret;  peteret  moderatior  Aiax  855 

Eurypylusque  ferox  claroque  Andraemone  natus, 

nec  minus  Idomeneus  patriaque  creatus  eadem 

Meriones,  peteret  maioris  frater  Atridae. 

quippe  manu  fortes  (nec  sunt  tibi  Marte  secundi) 

consiliis  cessere  meis.     tibi  dextera  bello  860 

utilis:  ingenium  est,  quod  eget  moderamine  nostro. 

tu  vires  sine  mente  geris:  mihi  cura  futuri. 

tu  pugnare  potes:  pugnandi  tempora  mecum 

ehgit  Atrides.     tu  tantum  corpore  prodes: 

nos  animo.     quantoque,  ratem  qui  temperat,  anteit  865 

remigis  officium,  quanto  dux  milite  maior: 

tantum  ego  te  supero.     nec  non  in  corpore  nostro 

pectora  sunt  potiora  manu:  vigor  omnis  in  illis.  — 

at  vos,  o  proceres,  vigili  date  praemia  vestro; 

proque  tot  annorum  cura,  quibus  anxius  egi,  870 

hunc  titulum  meritis  pensandum  reddite  nostris. 

iam  labor  in  fine  est.     obstantia  fata  removi, 

altaque,  posse  capi  faciendo,  Pergama  cepi. 

per  spes  nunc  socias  casuraque  moenia  Troum, 

perque  deos  oro,  quos  hosti  nuper  ademi,  375 

per  si  quid  superest,  quod  sit  sapienter  agendum, 

si  quid  adhuc  audax  ex  praecipitique  petendum  est: 

[si  Troiae  fatis  ahquid  restare  putatis] 

este  mei  memores!  aut  si  raihi  non  datis  arma, 

huic  date!'  —  et  ostendit  signum  fatale  Minervae.  880 

Mota  manus  procerura  est;  et  quid  facundia  posset, 
re  patuit:  fortisque  viri  tulit  arma  disertus. 


222  P.  OVIDII  NASONIS 

Hectora  qui  solus,  qui  ferrum  ignesque  lovemque 
sustinuit  totiens,  unam  non  sustinet  iram, 

385  invictumque  virum  vincit  dolor.     arripit  ensem 

et  'meus  hic  certe  est:  an  et  hunc  sibi  poscit  Ulixes? 
hoc'  ait  'utendum  est  in  me  mihi.     quique  cruore 
eaepe  Phrygum  maduit,  domini  nunc  caede  madebit, 
ne  quisquam  Aiacem  possit  superare  nisi  Aiax.' 

890  dixit,  et  in  pectus  tum  demum  vulnera  passum, 
qua  patuit  ferrum,  letalem  condidit  ensem. 
nec  valuere  manus  infixum  educere  telum: 
expulit  ipse  cruor.     rubefactaque  sanguine  tellus 
purpureum  viridi  genuit  de  caespite  florem, 

395  qui  prius  Oebalio  fuerat  de  vulnere  natus. 
littera  communis  mediis  pueroque  viroque 
inscripta  est  foliis,  haec  nominis,  illa  querelae. 

Victor  ad  Hypsipyles  patriam  clarique  Thoan      Hecuia. 
et  veterum  terras  infames  caede  virorum 

400  vela  dat,  ut  referat,  Tirynthia  tela,  sagittas. 

quae  postquam  ad  Graios,  domino  comitante,  revexit, 
imposita  est  sero  tandem  manus  ultima  bello. 
Troia  simul  Priamusque  cadunt:  Priaraeia  coniunx 
perdidit  infelix  hominis  post  omnia  formam 

405  externasq[ue  novo  latratu  terruit  oras, 

longus  in  angustum  qua  clauditur  Hellespontus. 
Ilion  ardebat,  neque  adhuc  consederat  ignis: 
exiguumque  senis  Priami  lovis  ara  cruorem 
combiberat.     tractata  comis  antistita  Phoebi 

410  non  profecturas  tendebat  ad  aethera  palmas. 
Dardanidas  matres,  patriorum  signa  deorum 
dum  licet  amplexas  succensaque  templa  tenentes, 
invidiosa  trahunt  victores  praemia  Grai. 
mittitur  Astyanax  illis  de  turribus,  unde 

415  pugnantem  pro  se  proavitaque  regna  tuentem 
saepe  videre  patrem  monstratum  a  matre  solebat. 
iamque  viam  suadet  boreas,  flatuque  secundo 
carbasa  mota  sonant.     iubet  uti  navita  ventis. 
*Troia,  vale!  rapimur'  clamant,  dant  oscula  terrae 

420  Troades,  et  patriae  fumantia  tecta  relinquunt. 
ultima  conscendit  classem,  miserabile  visu, 
in  mediis  Hecuba  natorum  inventa  sepulcris. 
prensantem  tumulos  atque  ossibus  oscula  dantem 
L)ulichiae  traxere  manus.     tamen  unius  hausit 

425  inque  sinu  cineres  secum  tulit  Hectoris  haustos. 
Hectoris  in  tumulo  canum  de  vertice  crinem. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIII.  383—470.        223 


l 

^Binferias  inopes,  cnnem  lacrimasque  reliquit. 

Est,  ubi  Troia  fuit,  Phrygiae  contraria  tellus 
Bistoniis  habitata  viris.     Polymestoris  illic 
regia  dives  erat,  cui  te  commisit  alendum  430 

clam,  Polydore,  pater,  Phrygiisque  removit  ab  armis: 
consilium  sapiens,  sceleris  nisi  praemia  magnas 
adiecisset  opes,  animi  irritamen  avari. 
ut  cecidit  fortuna  Phrygum,  capit  impius  ensem 
rex  Thracum  iuguloque  sui  demisit  alumni:  435 

et  tamquam  tolli  cum  corpore  crimina  possent, 
exanimem  scopulo  subiectas  misit  in  undas. 
litore  Threicio  classem  religarat  Atrides, 
dum  mare  pacatum,  dum  ventus  amicior  esset. 
hic  subito,  quantus  cum  viveret  esse  solebat,  440 

exit  humo  late  rupta  similisque  minanti 
temporis  illius  vultum  referebat  Achilles, 
quo  ferus  iniusto  petiit  Agamemnona  ferro, 
*immemores'que  'mei  disceditis,'  inquit,  'Achivi? 
obrutaque  est  mecum  virtutis  gratia  nostrae?  44& 

ne  facite!  utque  meum  non  sit  sine  honore  sepulcrum, 
placet  Achilleos  mactata  Polyxena  Manes.' 
dixit.     et,  immiti  sociis  parentibus  umbrae, 
rapta  sinu  matris,  quam  iam  prope  sola  fovebat, . 
fortis  et  infelix  et  plus  quam  femina  virgo  450 

ducitur  ad  tumulum  diroque  fit  hostia  busto. 
quae  memor  ipsa  sui,  postquam  crudelibus  aris 
admota  est  sensitque  sibi  fera  sacra  parari, 
utque  Neoptolemum  stantem  ferrumque  tenentem 
inque  suo  vidit  figentem  lumina  vultu,  455 

*utere  iamdudum  generoso  sanguine'  dixit: 
*nulla  mora  est:  vel  tu  iugulo  vel  pectore  telum 
oonde  meol'  iugulumque  simul  pectusque  retexit. 
'scilicet  haud  ulli  servire  Polyxena  ferrem; 
haud  per  tale  sacrum  numen  placabitis  ullum.  460 

mors  tantum  vellem  matrem  mea  fallere  posset. 
mater  obest  minuitque  necis  mihi  gaudia.     quamvis 
non  mea  mors  illi,  verum  sua  vita  tremenda  est. 
vos  modo,  ne  Stygios  adeam  non  libera  Manes, 
ite  procul,  si  iusta  peto,  tactuque  viriles  465 

virgineo  removete  manus.     acceptior  illi, 
quisquis  is  est,  quem  caede  mea  placare  paratis, 
liber  erit  sanguis.     si  quos  tamen  ultima  nostri 
verba  movent  oris:  Priami  vos  filia  regis, 
non  captiva  rogat:  genetrici  corpus  inemptum  470 


224  P.  OVIDII  NASONIS 

reddlte;  neve  auro  redimat  ius  triste  sepulcri, 
sed  lacrimis.     tunc,  cum  poterat,  redimebat  et  auro.* 
dixerat.     at  populus  lacrimas,  quas  illa  tenebat, 
non  tenet.     ipse  etiam  flens  invitusque  sacerdos 

475  praebita  coniecto  rupit  praecordia  ferro. 
illa  super  terram  defecto  poplite  labens 
pertulit  intrepidos  ad  fata  novissima  vultus. 
tunc  quoque  cura  fuit  partes  velare  tegendas, 
cum  caderet,  castique  decus  servare  pudoris. 

480  Troades  excipiunt  deploratosque  recensent 
Priamidas,  et  quid  dederit  domus  una  cruorls, 
teque  gemunt,  virgo,  teque,  o  modo  regia  coniunx, 
regia  dicta  parens,  Aslae  florentis  imago, 
nunc  etiam  praedae  mala  sors,  quam  victor  Ulixes 

485  esse  suam  nollet,  nisi  quod  tamen  Hectora  partu 
ediderat.     dominum  matri  vix  repperit  Hector. 
quae  corpus  complexa  animae  tam  fortis  inane, 
quas  totiens  patriae  dederat  natisque  viroque, 
huic  quoque  dat  lacrlmas.     lacrimas  in  vulnera  fundit 

490  osculaque  ore  tegit  consuetaque  pectora  plangit, 
canitiemque  suam  concreto  in  sanguine  verrens 
plura  quidem,  sed  et  haec  laniato  pectore  dixit: 
'nata,  tuae  —  quid  enim  superest?  —  dolor  ultime  matri, 
nata,  iaces;  videoque  tuum,  mea  vulnera,  vulnus. 

495  en,  ne  perdiderim  quemquam  sine  caede  meorum, 
tu  quoque  vulnus  habes.     at  te,  quia  femina,  rebar 
a  ferro  tutam:  cecidisti  et  femina  ferro; 
totque  tuos  idem  fratres,  te  perdldit  idem, 
exitium  Troiae  nostrique  orbator,  Achilles. 

500  at  postquam  cecidit  Paridis  Phoebique  sagittis, 
nunc  certe,  dixi,  non  est  metuendus  Achilles  — 
nunc  quoque  mi  metuendus  erat.     cinis  ipse  sepulti 
in  genus  hoc  saevit:  tumulo  quoque  sensimus  hostem: 
Aeacidae  fecunda  fui.     iacet  Ilion  ingens, 

505  eventuque  gravi  finita  est  publica  clades, 
sed  finita  tamen.     soli  mihi  Pergama  restant, 
in  cursuque  meus  dolor  est.     modo  maxima  rerum, 
tot  generis  natisque  potens  nuribusque  viroque, 
nunc  trahor  exul,  inops,  tumulis  avulsa  meorum, 

510  Penelopae  munus.     quae  me  data  pensa  trahentem 
matribus  ostendens  Ithacis  "haec  Hectoris  illa  est 
clara  parens,  haec  est"  dicet  "Priameia  coniunx.'*, 
postque  tot  amissos  tu  nunc,  quae  sola  levabas 
maternos  luctus,  hostilla  busta  piasti. 


¥ 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIH.  471-558.          225 


inferias  hosti  peperi.     quo  ferrea  resto?  515 

quidve  moror?  quo  me  servas,  annosa  senectus? 

quo,  di  crudeles,  nisi  quo  nova  funera  cernam, 

vivacem  difFertis  anum?  quis  posse  putaret 

felicem  Priamum  post  diruta  Pergama  dici: 

felix  morte  sua  est,  nec  te,  mea  nata,  peremptam  520 

aspicit,  et  vitam  pariter  regnumque  reliquit. 

at,  puto,  funeribus  dotabere,  regia  virgo, 

condeturque  tuum  monumentis  corpus  avitis. 

non  haec  est  Fortuna  domus.     tibi  munera  matris 

contingent  fletus  peregrinaeque  haustus  harenae.      •  525 

omnia  perdidimus.     superest,  cur  vivere  tempus 

in  breve  sustineam,  proles  gratissima  matri, 

nunc  solus,  quondam  minimus  de  stirpe  virili, 

has  datus  Ismario  regi  Polydorus  in  oras. 

quid  moror  interea  crudelia  vulnera  lymphis  530 

abluere,  et  spai^sos  immiti  sanguine  vultus?* 

dixit  et  ad  litus  passu  processit  anili, 

albentes  lacerata  comas.     *date,  Troades,  urnam' 

dixerat  infeHx,  liquidas  hauriret  ut  undas: 

aspicit  eiectum  Polydori  in  litore  corpus  535 

factaque  Threiciis  ingentia  vulnera  telis. 

Troades  exclamant.    obmutuit  illa  dolore, 

et  pariter  voces  lacrimasque  introrsus  obortas 

devorat  ipse  dolor.     duroque  simillima  saxo 

torpet  et  adversa  figit  modo  lumina  terra,  540 

interdum  torvos  sustollit  ad  aethera  vultus, 

nunc  positi  spectat  vultum,  nunc  vulnera,  nati: 

vulnera  praecipue;  seque  armat  et  instruit  ira. 

qua  simul  exarsit,  tamquam  regina  maneret, 

ulcisci  statuit  poenaeque  in  imagine  tota  est.  545 

utque  furit  catulo  lactente  orbata  leaena, 

eignaque  nacta  pedum  sequitur,  quem  non  videt,  hostem: 

fiic  Hecuba,  postquam  cum  luctu  miscuit  iram, 

non  obHta  aniraorum,  annorum  oblita  suorum, 

vadit  ad  artificem  dirae  Polymestora  caedis,  650 

colloquiumque  petit.     nam  se  monstrare  relictum 

velle  latens  iUi,  quod  nato  redderet,  aurum. 

credidit  Odrysius,  praedaeque  assuetus  amore 

in  secreta  venit.     tum  blando  callidus  ore 

*tolle  moras,  Hecuba,'  dixit  *da  munera  nato.  555 

omne  fore  illius  quod  das,  quod  et  ante  dedisti, 

per  superos  iuro.'     spectat  truculenta  loquentem 

falsaque  iurantem,  tumidaque  exaestuat  ira. 

Ovid»  vol  II,  15 


226  P.  OVIDII  NASONIS 

atque  ita  correpto  captivarum  agmina  matrum 

560  invocat  et  digitos  in  perfida  lumina  condit, 
expellitque  genis  oculos  (facit  ira  valenteml), 
immergitque  manus,  foedataque  sanguine  sontis 
non  lumen  —  neque  enim  superest:  —  loca  luminis  haurit. 
clade  sui  Thracum  gens  irritata  tyranni 

565  Troada  telorum  lapidumque  incessere  iactu 

coepit.     at  haec  missum  rauco  cum  murmure  saxum 
morsibus  insequitur  rictuque  in  verba  parato 
latravit,  conata  loqui.     locus  extat  et  ex  re 
nomen  habet.     veterumque  diu  memor  illa  malorum 

570  tum  quoque  Sithonios  ululavit  maesta  per  agros. 
illius  Troasque  suos  hostesque  Pelasgos, 
illius  fortuna  deos  quoque  moverat  omnes: 
sic  omnes,  ut  et  ipsa  lovis  coniunxque  sororque 
eventus  Hecubam  meruisse  negaverit  illos. 

575      Non  vacat  Aurorae,  quamquam  isdem  faverat  armis, 
cladibus  et  casu  Troiaeque  Hecubaeque  moveri.  iMemnon. 
cura  deam  propior  luctusque  domesticus  angit 
Memnonis  amissi,  Phrygiis  quem  lutea  campis 
vidit  Achillea  pereunteni  cuspide  mater. 

580  vidit,  et  ille  color,  quo  matutina  rubescunt 
tempora,  palluerat;  latuitque  in  nubibus  aether. 
at  non  impositos  supremis  ignibus  artus 
sustinuit  spectare  parens;  sed  crine  soluto, 
sicut  erat,  magni  genibus  procumbere  non  est 

585  dedignata  lovis  lacrimisque  has  addere  voces: 
'omnibus  inferior,  quas  sustinet  aureus  aether,  — 
nam  mihi  sunt  totum  rarissima  templa  per  orbem  — 
diva  tamen  veni.     non  ut  delubra  diesque 
des  mihi  sacrificos  caliturasque  ignibus  aras. 

590  si  tamen  aspicias,  quantum  tibi  femina  praestem, 
tum  cum  luce  nova  noctis  confinia  servo, 
praemia  danda  putes.     sed  non  ea  cura,  neque  hic  est 
nunc  status  Aurorae,  meritos  ut  poscat  honores. 
Memnonis  orba  mei  venio,  qui  fortia  frustra 

595  pro  patruo  tulit  arma  suo  primisque  sub  annis 
occidit  a  forti  —  sic  vos  voluistis  —  Achille. 
da,  precor,  huic  aliquem,  solacia  mortis,  honorem, 
summe  deum  rector,  maternaque  vulnera  leni.' 
luppiter  adnuerat:  cum  Memnonis  arduus  alto 

600  corruit  igne  rogus,  nigrique  volumina  fumi 
infecere  diem;  veluti  cum  flumina  natas 
exalant  nebulas,  nec  sol  admittitur  infra. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIII.  559—646.  227 

atra  favilla  volat  glomerataque  corpus  in  unum 

densetur  facicmque  capit,  sumitque  calorem 

atque  animam  ex  igni.     levitas  sua  praebuit  alas.  605 

et  primo  slmilis  volucri,  mox  vera  volucris 

insonuit  pennis:  pariter  sonuere  sorores 

innumerae,  quibus  est  eadem  natalis  origo. 

terque  rogum  lustrant,  et  consonus  exit  in  auras 

ter  clangor;  quarto  seducunt  castra  volatu:  610 

tum  duo  diversa  populi  de  parte  feroces 

bella  gerunt,  rostrisque  et  aduncis  unguibus  iras 

exercent,  alasque  adversaque  pectora  lassant: 

inferiaeque  cadunt  cineri  cognata  sepulto 

corpora,  seque  viro  forti  meminere  creatas.  615 

praepetibus  subitis  nomen  facit  auctor.     ab  illo 

Memnonides  dictae,  cum  sol  duodena  peregit 

signa,  parentali  moriturae  Marte  rebellant. 

ergo  aliis  latrasse  Dymantida  flebile  visum  est: 

luctibus  est  Aurora  suis  intenta,  piasque  620 

nunc  quoque  dat  lacrimas  et  toto  rorat  in  orbe. 

Non  tamen  eversam  Troiae  cum  moenibus  esse         Aeneas. 
spem  quoque  fata  sinunt.     sacra  et,  sacra  altera,  patrera 
fert  umeris,  venerabile  onus,  Cythereius  heros. 
de  tantis  opibus  praedam  pius  eligit  illam  625 

Ascaniumque  suum,  profugaque  per  aequora  classe 
fertur  ab  Antandro,  scelerataque  limina  Thracum 
et  Polydoreo  manantem  sanguine  terram 
linquit,  et  utilibus  ventis  uestuque  secundo 
intrat  ApoIIineam,  sociis  comitantibus,  urbem.  630 

hunc  Anius,  quo  rege  homines,  antistite  Phoebus        {Anius.) 
rite  colebantur,  temploque  domoque  recepit, 
urbemque  ostendit  delubraque  nota  duasque 
Latona  quondam  stirpes  pariente  retentas. 
ture  dato  flammis  vinoque  in  tura  profuso  635 

caesarumque  boum  fibris  de  more  crematis, 
regia  tecta  petunt,  positique  tapetibus  altis 
munera  cum  liquido  capiunt  Cerealia  Baccho, 
tunc  pius  Anchises:  'o  Phoebi  lecte  sacerdos, 
fallor  an  et  natum,  cum  primum  haec  moenia  vidi,  640 

bisque  duas  natas,  quantum  reminiscor,  habebas?* 
huic  Anius  niveia  circumdata  tempora  vittis 
concutiens  et  tristis  ait:  *non  falleris,  heros 
maxime.     vidisti  natorum  quinque  parentem, 
quem  nunc  (tanta  homines  rerum  inconstantia  versat)        645 
paene  vides  orbum.     quod  enira  raihi  filius  absens 

15» 


228  P.  OVIDII  NASONIS 

auxiHum?  quem  dicta  suo  de  nomine  tellus 

Andros  habet  pro  patre  locumque  et  regna  tenentem. 

Delius  augurium  dedit  huic.     dedit  altera  Liber 

650  femineae  stirpi  voto  maiora  fideque 

munera.     nam  tactu  natarum  cuncta  mearum 
in  segetem  laticemque  meri  bacamque  Minervae 
transformabantur,  divesque  erat  usus  in  iUis. 
hoc  ubi  cognovit  Troiae  populator  Atrides, 

655  ne  non  ex  aliqua  vestram  sensisse  procellam 
nos  quoque  parte  putes,  armorum  viribus  usus 
abstrahit  invitas  gremio  genitoris,  alantque, 
imperat,  ArgoUcam  caelesti  munere  classem. 
efiugiunt  quo  quaeque  potest:  Euboea  duabus, 

660  et  totidem  natis  Andros  fraterna  petita  est. 
miles  adest  et,  ni  dedantur,  bella  minatur. 
victa  metu  pietas  consortia  pectora  poenae 
dedidit.     et  timido  possis  ignoscere  fratri: 
non  hic  Aeneas,  non,  qui  defenderet  Andron, 

665  Hector  erat,  per  quos  decimum  durastis  in  annum. 
iamque  parabantur  captivis  vincla  lacertis: 
illae  tollentes  etiamnum  libera  caelo 
bracchia  "Bacche  pater,  fer  opeml"  dixere.     tulitque 
muneris  auctor  opem:  si  miro  perdere  more 

670  ferre  vocatur  opem.     nec  qua  ratione  figuram 
perdiderint,  potui  scire  aut  nunc  dicere  possum; 
summa  mali  nota  est:  pennas  sumpsere  tuaeque 
coniugis  in  volucres,  niveas  abiere  columbas.' 

TaUbus  atque  aUis  postquam  convivia  dictis        Aeneas. 

675  implerunt,  mensa  somnum  petiere  remota. 

cumque  die  surgunt  adeuntque  oracula  Phoebi: 
qui  petere  antiquam  matrem  cognataque  iussit 
litora.     prosequitur  rex  et  dat  munus  ituris, 
Anchisae  sceptrum,  chlamydem  pharetramque  nepoti, 

680  crateram  Aeneae,  quam  quondam  miserat  ilU 
hospes  ab  Aoniis  Therses  Ismenius  oris. 
miserat  hanc  iUi  Therses,  fabricaverat  Alcon 
Hyleus  et  longo  caelaverat  argumento. 
urbs  erat,  et  septem  posses  ostendere  portas: 

685  hae  pro  nomine  erant  et,  quae  foret  iUa,  docebant. 
ante  urbem  exequiae  tumuUque  ignesque  rogique 
eff"usaeque  comas  et  apertae  pectora  matres 
eignificant  luctum;  nymphae  quoque  flere  videntur 
siccatosque  queri  fontes;  sine  frondibus  arbor 

690  nuda  riget;  rodunt  arentia  saxa  capeUae. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIH.  647—734.  229 

ecce  facit  medns  natas  Orione  Thebis, 

hanc  non  femineum  iugulo  dare  vulnus  aperto, 

illam  demisso  per  fortia  pectora  telo, 

pro  populo  cecidisse  suo  pulchrisque  per  urbem 

funeribus  ferri  celebrique  in  parte  cremari.  G95 

tum  de  virginea  geminos  exire  favilla, 

ne  genus  intereat,  iuvenes,  quos  fama  Coronas 

nominat,  et  cineri  materno  ducere  pompam. 

hactenus  antiquo  signis  fulgentibus  aere, 

summus  inaurato  crater  erat  asper  acantho.  700 

nec  leviora  datis  Troiani  dona  remittunt, 

dantque  sacerdoti  custodem  turis  acerram, 

dant  pateram  claramque  auro  gemmisque  coronam. 

Inde  recordati  Teucros  a  sanguine  Teucri 
ducere  principium,  Cretam  tenuere.     locique  705 

ferre  diu  nequiere  lovem,  centumque  relictis 
urbibus  Ausonios  optant  contingere  portus. 
saevit  hiems  iactatque  viros;  Strophadumque  receptos 
portubus  infidis  exterruit  ales  Aello 

et  iam  Dulichios  portus  Ithacamque  Samonque  710 

Neritiasque  domus,  regnum  fallacis  Ulixis, 
praeter  erant  vecti:  certatam  lite  deorum 
Ambraciam,  versique  vident  sub  imagine  saxum 
iudicis,  Actiaco  quae  nunc  ab  Apolline  nota  est, 
vocalemque  sua  terram  Dodonida  quercu  715 

Chaoniosque  sinus,  ubi  nati  rege  Molosso 
impia  subiectis  fugere  incendia  pennis. 

Proxima  Phaeacum  felicibus  obsita  pomis 
rura  petunt;  Epiros  ab  his  regnataque  vati 
Buthrotos  Phrygio  simulataque  Troia  tenetur.  720 

inde  futurorum  certi,  quae  cuncta  fideli 
Priamides  Helenus  monitu  praedixerat,  intrant 
Sicaniam.     tribus  haec  excurrit  in  aequora  linguis: 
e  quibus  imbriferos  est  versa  Pachynos  ad  austros; 
moUibus  expositum  zephyris  Lilybaeon;  at  Arctos  725 

aequoris  expertes  spectat  boreamque  Peloros. 
hac  subeunt  Teucri,  et  remis  aestuque  secundo 
sub  noctem  potitur  Zanclaea  classis  harena. 
Scylla  latus  dextrum,  laevum  inrequieta  Charybdis 
infestat.     vorat  haec  raptas  revomitque  carinas:  730 

illa  feris  atram  canibus  siiccingitur  alvum,  {Scylla.) 

virginis  ora  gerens  et,  si  non  omnia  vates 
ficta  reliquerunt,  aliquo  quoque  tempore  virgo. 
hanc  multi  petiere  proci:  quibus  illa  repulsis 


230  P.  OVIDII  NASONIS 

735  ad  pelagi  nymphas,  pelagi  gratissima  nymphis, 
ibat  et  elusos  iuvenum  narrabat  amores. 
quam,  dum  pectendos  praebet  Galatea  capillos, 
talibus  alloquitur  referens  suspiria  dictis: 
*te  tamen,  o  virgo,  genus  haud  immite  virorum 

740  expetit;  utque  facis,  potes  his  impune  negare. 
at  mihi,  cui  pater  est  Nereus,  quam  caerula  Doris 
enixa  est,  quae  sum  turba  quoque  tuta  sororum, 
non  nisi  per  luctus  licuit  Cj^^clopis  amorem 
efFugere.'     et  lacrimae  vocem  impediere  loquentis. 

745  quas  ubi  marmoreo  detersit  pollice  virgo 
et  solata  deam  est,  'refer,  o  carissima,'  dixit 
'neve  tui  causam  tege  (sum  tibi  fida)  doloris.' 
Nereis  his  contra  resecuta  Crataeide  natam  est: 
*Acis  erat,  Fauno  nymphaque  Symaethide  cretus,    {Acis.) 

750  magna  quidem  patrisque  sui  matrisque  voluptas, 
nostra  tamen  maior:  nam  me  sibi  iunxerat  uni, 
pulcher  et  octonis  iterum  natalibus  actis 
signarat  teneras  dubia  lanugine  malas. 
hunc  ego,  me  Cyclops  nulla  cum  fine  petebat: 

755  nec,  si  quaesieris,  odium  Cyclopis  amorne 
Acidis  in  nobis  fuerit  praesentior,  edam: 
par  utrumque  fuit.     pro  quanta  potentia  regni 
est,  Venus  alma,  tui!  nempe  ille  immitis  et  ipsis 
horrendus  silvis  et  visus  ab  hospite  nullo 

760  impune  et  magni  cum  dis  contemptor  Olympi, 
quid  sit  amor,  sensit,  validaque  cupidine  captus 
uritur,  obHtus  pecorum  antrorumque  suorum. 
iamque  tibi  formae,  iamque  est  tibi  cura  placendi, 
iam  rigidos  pectis  rastris,  Polypheme,  capillos, 

765  iam  libet  hirsutam  tibi  falce  recidere  barbam, 
et  spectare  feros  in  aqua  et  componere  vultus. 
caedis  amor  feritasque  sitisque  immensa  cruoris 
cessant,  et  tutae  veniuntque  abeuntque  carinae. 
Telemus  interea  Siculam  delatus  ad  Aetnen, 

770  Telemus  Eurymides,  quem  nulla  fellerat  ales, 

terribilem  Polyphemon  adit  "lumen"que,  "quod  unum 
fronte  geris  media,  rapiet  tibi"  dixit  "Ulixes." 
risit  et  "o  vatum  stolidissime,  falleris"  inquit: 
"altera  iam  rapuit."     sic  frustra  vera  monentem 

775  spemit  et  aut  gradiens  ingenti  litora  passu 
degravat  aut  fessus  sub  opaca  revertitur  antra. 
prominet  in  pontum  cuneatus  acumine  longo 
coUis:  utrumque  latus  circumfluit  aequoris  unda. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XHl.  735-822.  231 

huc  ferus  ascendit  Cyclops  mediusque  resedit; 

lanigerae  pecudes  nullo  ducente  secutae.  780 

cui  postquam  pinus,  baculi  quae  praebuit  usum, 

ante  pedes  posita  est  antemnis  apta  ferendis, 

sumptaque  narundinibus  compacta  est  fistula  centum, 

senserunt  toti  pastoria  sibila  montes, 

eenserunt  undae.     latitans  ego  rupe  meique  785 

Acidis  in  gremio  residens,  procul  auribus  hausi 

talia  dicta  meis  auditaque  mente  notavi: 

^'candidior  folio  nivei,  Galatea,  ligustri, 

floridior  pratis,  longa  procerior  alno, 

splendidior  vitro,  tenero  lascivior  haedo,  790 

levior  assiduo  detritis  aequore  conchis, 

«olibus  hibernis,  aestiva  gratior  umbra, 

nobilior  palma,  platano  conspectior  alta, 

lucidior  glacie,  matura  dulcior  uva, 

mollior  et  cycni  plumis  et  lacte  coacto,  v  795 

et,  si  non  fugias,  riguo  formosior  horto: 

saevior  indomitis  eadem  Galatea  iuvencis, 

durior  annosa  quercu,  fallacior  undis, 

lentior  et  salicis  virgis  et  vitibus  albis, 

his  immobilior  scopulis,  violentior  amne,  800 

laudato  pavone  superbior,  acrior  igni, 

asperior  tribulis,  feta  truculentior  ursa, 

surdior  aequoribus,  calcato  immitior  hydro, 

et,  quod  praecipue  vellem  tibi  demere  possem, 

non  tantum  cervo  claris  latratibus  acto,  805 

verum  etiam  ventis  volucrique  fugacior  aural 

at  bene  si  noris,  pigeat  fugisse,  morasque 

ipsa  tuas  damnes,  et  me  retinere  labores. 

sunt  mihi,  pars  montis,  vivo  pendentia  saxo 

antra,  quibus  nec  sol  medio  sentitur  in  aestu  810 

nec  sentitur  hiems.     sunt  poma  gravantia  ramos; 

sunt  auro  similes  longis  in  vitibus  uvae, 

sunt  et  purpureae:  tibi  et  has  servamus  et  illas. 

ipsa  tuis  manibus  silvestri  nata  sub  umbra 

mollia  fraga  leges,  ipsa  autumnalia  corna  815 

prunaque,  non  solum  nigro  liventia  suco, 

verum  etiam  generosa  novasque  imitantia  ceras. 

nec  tibi  castaneae  me  coniuge  nec  tibi  deerunt 

arbutei  fetus:  omnis  tibi  serviet  arbor. 

hoc  pecus  omne  meum  est:  multaequoque  vallibus  errant,  820 

multas  silva  tegit,  multae  stabulantur  in  antris. 

nec,  si  forte  roges,  possim  tibi  dicere,  quot  sint: 


232  P.  OVIDII  NASONIS 

pauperls  est  numerare  pecus.     de  laudibus  harum 
nil  mihi  credideris:  praesens  potes  ipsa  videre, 

825  ut  vix  circueant  distentum  cruribus  uber. 
sunt,  fetura  minor,  tepidis  in  ovilibus  agni; 
sunt  quoqiie,  par  aetas,  aliis  in  ovilibus  haedi. 
lac  mihi  semper  adest  niveum:  pars  inde  bibenda 
servatur,  partem  liquefacta  coagula  durant. 

830  nec  tibi  deliciae  faciles  vulgataque  tantum 

raunera  contingent,  dammae  leporesque  caperque, 
parve  columbarum  demptusve  cacumine  nidus: 
inveni  geminos,  qui  tecum  ludere  possint, 
inter  se  similes,  vix  ut  dignoscere  possis, 

835  villosae  catulos  in  summis  montibus  ursae: 
inveni  et  dixi  '"dominae  servabimus  istos.'" 
iam  modo  caeruleo  nitidum  caput  exere  ponto, 
iam,  Galatea,  veni,  nec  munera  despice  nostra! 
certe  ego  me  novi  liquldaeque  in  imaglne  vidi 

840  nuper  aquae,  placultque  mihi  mea  forma  vldentl. 
aspice,  sim  quantus.     non  est  hoc  corpore  malor 
luppiter  in  caelo  (nam  yos  narrare  soletis 
nescio  quem  regnare  lovem):  coma  plurima  torvos 
promlnet  in  vultus,  umerosque,  ut  lucus,  obumbrat. 

845  nec  mea  quod  rlgldis  horrent  denslssima  saetls 
corpora,  turpe  puta.     turpis  sine  frondlbus  arbor; 
turpis  equus,  nlsi  colla  iubae  flaventla  velent; 
pluma  tegit  volucres;  ovlbus  sua  lana  decori  est: 
barba  viros  hlrtaeque  decent  in  corpore  saetae. 

850  unum  est  in  medla  lumen  mlhl  fronte,  sed  instar 
ingentls  cllpei.     quld?  non  haec  omnla  magnus 
Sol  vldet  e  caelo?     SoII  tamen  unlcus  orbls. 
adde,  quod  in  vestro  genltor  meus  aequore  regnat: 
hunc  tibi  do  socerum.     tantum  mlserere  precesque 

855  supplicis  exaudi:  tibl  enlm  succumblmus  uni. 

quique  lovem  et  caelum  sperno  et  penetrablle  fulmen, 
Nerei,  te  vereor:  tua  fulmlne  saevlor  ira  est. 
atque  ego  contemptus  essem  patlentlor  huius, 
sl  fugeres  omnes.     sed  cur  Cyclope  repulso 

860  Acln  amas,  praefersque  mels  amplexlbus  Acin? 
ille  tamen  placeatque  slbi  placeatque  Ilcebit, 
quod  nollem,  Galatea,  tlbi.     modo  copla  detur: 
sentlet  esse  mlhi  tanto  pro  corpore  vires! 
vlscera  viva  traham,  divulsaque  membra  per  agros 

865  perque  tuas  spargam  —  sic  se  tibi  misceat!  —  undas. 
uror  enim,  laesusque  exaestuat  acrius  ignis, 


r 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIII.  823—910.          233 

cumque  suis  vldeor  translatara  virlbus  Aetnam 

pectore  ferre  meo:  nec  tu,  Galatea,  moveris." 

talla  nequlquam  questus  (nam  cuncta  vldebam) 

surglt  et  ut  taurus  vacca  furibundus  adempta  870 

stare  neqult  silvaque  et  notls  saltlbus  errat: 

cum  ferus  ignaros  nec  qulcquam  tale  timentes 

me  vldet  atque  Acln  "vIdeo"que  exclamat  "et,  Ista 

ultima  slt,  faclam,  Venerls  concordla  vestrae." 

tantaque  vox,  quantam  Cyclops  Iratus  habere  875 

debult,  Illa  fuit;  clamore  perhorrult  Aetna. 

ast  ego  vlclno  pavefacta  sub  aequore  mergor. 

terga  fugae  dederat  conversa  Symaethlus  heros 

et  "fer  opem,  Galatea,  precor,  mihi!  ferte,  parentes," 

dlxerat  "et  vestrls  periturum  admlttite  regnis."  880 

insequltur  Cyclops  partemque  e  monte  revulsam 

mittit;  ct  extremus  quamvis  pervenit  ad  Illum 

angulus,  hic  iactu  totum  tamen  obrult  Acin, 

at  nos,  quod  fieri  solum  per  fata  licebat, 

fecimus,  ut  vires  assumeret  Acls  avitas.  885 

Puniceus  de  mole  cruor  manabat,  et  intra 

temporls  exlguum  rubor  evanescere  coepit; 

fitque  color  prlmo  turbati  flumlnls  Imbre 

purgaturque  mora.     tum  moles  fracta  dehlscit, 

vivaque  per  rlmas  proceraque  surglt  harundo,  890 

osque  cavum  saxl  sonat  exultantlbus  undis: 

mlraque  res,  sublto  medla  tenus  extitlt  alvo 

Inclnctus  iuvenls  flexls  nova  cornua  cannls, 

qui,  nlsi  quod  malor,  quod  toto  caerulus  ore, 

Acls  erat.     sed  slc  quoque  erat  tamen  Acis,  in  amnem     895 

versus;  et  antiquum  tenuerunt  flumlna  nomen.' 

Desierat  Galatea  loqui;  coetuque  soluto  [Glaucus.) 

dlscedunt  placidisque  natant  Nereides  undls. 
Scylla  redlt  (neque  enlm  medlo  se  credere  ponto 
audet)  et  aut  bibula  sine  vestlbus  errat  harena,  90O 

aut,  ubi  lassata  est,  seductos  nacta  recessus 
gurgitls,  Inclusa  sua  membra  refrigerat  unda. 
ecce  freto  strldens,  alti  novus  incola  ponti 
nuper  in  Eubolca  versls  Anthedone  membris, 
Glaucus  adest  visaeque  cupldlne  vlrginis  haeret,  905 

et  quaecumque  putat  fugientem  posse  morari, 
verba  refert.     fuglt  Illa  tamen  veloxque  timore 
pervenit  in  summum  positi  prope  litora  montis. 
ante  fretum  est  Ingens,  apicem  conlectus  in  unum, 
longa  sub  arborlbus  convexus  In  aequora  vertex.  910 


234  P.  OVIDII  NASONIS 

constitit  hic.     et  tuta  loco,  monstrumne  deusne 
ille  sit,  ignorans,  admiraturque  colorem 
caesariemque,  umeros  subiectaque  terga  tegentem, 
ultimaque  excipiat  quod  tortilis  inguina  piscis. 

S15  sensit:  et  innitens,  quae  stabat  proxima,  moli 
*non  ego  prodigium  nec  sum  fera  belua,  virgo, 
sed  deus'  inquit  'aquae.     nec  maius  in  aequora  Proteus 
ius  habet  et  Triton  Athamantiadesque  Palaemon. 
ante  tamen  mortalis  eram:  sed  —  scilicet  altis 

S20  debitus  aequoribus  —  tantum  exercebar  in  iUis. 
nam  modo  ducebam  ducentia  retia  pisces, 
nunc  in  mole  sedens  moderabar  harundine  linum. 
sunt  viridi  prato  confinia  litora,  quorum 
altera  pars  undis,  pars  altera  cingitur  herbis: 

925  quas  neque  cornigerae  morsu  laesere  iuvencae, 
nec  placidae  carpsistis  oves  hirtaeve  capellae. 
non  apis  inde  tulit  collectos  sedula  flores, 
non  data  sunt  capiti  genialia  serta,  neque  umquam 
falciferae  secuere  manus.     ego  pi-imus  in  illo 

930  caespite  consedi,  dum  lina  madentia  sicco. 
utque  recenserem  captivos  ordine  pisces, 
insuper  exposui,  quos  aut  in  retia  casus 
aut  sua  credulitas  in  aduncos  egerat  hamos. 
res  similis  fictae.     sed  quid  mihi  fingere  prodest? 

935  gramine  contacto  coepit  mea  praeda  moveri 
et  mutare  latus  terraque,  ut  in  aequore,  niti. 
dumque  moror  mirorque  simul,  fugit  omnis  in  undas 
turba  suas,  dominumque  novum  litusque  relinquunt. 
obstipui  dubitoque  diu  causamque  requiro, 

940  num  deus  hoc  aliquis,  num  sucus  fecerit  herbae. 

"quae  tamen  has"  inquam  "vireshabetherba?"  manuque 
pabula  decerpsi  decerptaque  dente  momordi. 
vix  bene  combiberant  ignotos  guttura  sucos, 
cum  subito  trepidare  intus  praecordia  sensi 

945  alteriusque  rapi  naturae  pectus  amore. 

nec  potui  restare  diu  "repetenda"que  "numquam 
terra,  vale!"  dixi,  corpusque  sub  aequora  mersi. 
di  maris  exceptum  socio  dignantur  honore, 
utque  mihi,  quaecumque  feram  mortalia,  demant, 

950  Oceanum  Tethynque  rogant.     ego  lustror  ab  illis 
et  purgante  nefas  noviens  mihi  carmine  dicto 
pectora  fluminibus  iubeor  supponere  centum. 
nec  mora:  diversis  lapsi  de  partibus  amnes 
totaque  vertuntur  supra  caput  aequora  nostrum. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIII.  911—967.  XIV.  1-27.  235 

hactenus  acta  tibi  possum  memoranda  referre,  955 

hactenus  haec  memini:  nec  mens  mea  cetera  sensit. 

quae  postquam  rediit,  alium  me  corpore  toto, 

ac  fueram  nuper,  neque  eundem  mente  recepi. 

hanc  ego  tum  primum  viridem  ferrugine  barbam 

caesariemque  meam,  quam  longa  per  aequora  verro,  960 

ingentesque  umeros  et  caerula  bracchia  vidi 

cruraque  pinnigero  curvata  novissima  pisce. 

quid  tamen  haec  species,  quid  dis  placuisse  marinis, 

quid  iuvat  esse  deum,  si  tu  non  tangeris  istis?' 

talia  dicentem,  dicturum  plura,  reliquit  965 

Scylla  deum.     furit  ille  irritatusque  repulsa 

prodigiosa  petit  Titanidos  atria  Circes. 


LIBER  QUARTUS  DECIMUS. 

lamque  Giganteis  iniectam  faucibus  Aetnen 
arvaque  Cyclopum,  quid  rastra,  quid  usus  aratri, 
nescia,  nec  quicquam  iunctis  debentia  bubus, 
liquerat  Euboicus  tumidarum  cuhor  aquarum; 
liquerat  et  Zanclen  adversaque  moenia  Rhegi,  5 

navifragumque  fretum,  gemino  quod  litore  pressum 
Ausoniae  Siculaeque  tenet  confinia  terrae. 
inde  manu  magna  Tyrrhena  per  aequora  vectus 
herbiferos  adiit  colles  atque  atria  Glaucus 
Sole  satae  Circes,  variarum  plena  ferarum.  10 

quam  simul  aspexit,  dicta  acceptaque  salute, 
'diva,  dei  miserere,  precor!  nam  sola  levare 
tu  potes  hunc'  dixit,  *videar  modo  dignus,  amorem. 
quanta  sit  herbarum,  Titani,  potentia,  :^ulli 
quam  mihi  cognitius,  qui  sum  mutatus  ab  illis.  15 

neve  mei  non  nota  tibi  sit  causa  furoris:  {Scylla.) 

litore  in  Italico,  Messenia  moenia  contra, 
Scylla  mihi  visa  est.     pudor  est,  promissa  precesque 
hlanditiasque  meas  contemptaque  verba  referre. 
at  tu,  sive  aliquid  regni  est  in  carmine,  carmen  20 

ore  move  sacro;  sive  expugnacior  herba  est, 
utere  temptatis  operosae  viribus  herbae. 
nec  medeare  mihi  sanesque  haec  vulnera  mando, 
fineque  nil  opus  est,  partem  f©rat  illa  caloris.' 
at  Circe  (neque  enim  flammis  habet  aptius  uUa  25 

talibus  ingenium,  seu  causa  est  huius  in  ipsa, 
rfieu  Venus  indicio  facit  hoc  ofFensa  paterno) 


236  P.  OVIDH  NASONIS 

talia  verba  refert:  'melius  sequerere  volentem 
optantemque  eadem  parilique  cupidine  captam. 

30  dignus  eras  ultro  (poteras  certeque)  rogari: 

et,  si  spem  dederis  —  mihi  crede  — ,  rogaberis  ultro. 
neu  dubites  absitque  tuae  fiducia  formae: 
en  ego,  cum  dea  sim,  nitidi  cum  filia  Solis, 
carmine  cum  tantum,  tantum  quoque  gramine  possim, 

35  ut  tua  sim,  voveo.     spernentem  sperne;  sequenti 
redde  vices;  unoque  duas  ulciscere  facto.' 
talia  temptanti  *prius'  inquit  'in  aequore  frondes' 
Glaucus  'et  in  summis  nascentur  montibus  algae, 
sospite  quam  Scylla  nostri  mutentur  amores.' 

40  indignata  dea  est.     et  laedere  quatenus  ipsum 
non  poterat  (nec  vellet  amans),  irascitur  illi, 
quae  sibi  praelata  est.     Venerisque  offensa  repulsa, 
protinus  horrendis  infamia  pabula  sucis 
conterit  et  tritis  Hecateia  gramina  miscet, 

45  caerulaque  induitur  velamina,  perque  ferarum 
agmen  adulantum  media  procedit  ab  aula; 
oppositumque  petens  contra  Zancleia  saxa 
Rhegion,  ingreditur  ferventes  aestibus  undas, 
in  quibus  ut  solida  ponit  vestigia  terra, 

50  summaque  decurrit  pedibus  super  aequora  siccis. 
parvus  erat  gurges,  curvos  sinuatus  in  arcus, 
grata  quies  Scyllae:  quo  se  referebat  ab  aestu 
et  maris  et  caeli,  medio  cum  plurimus  orbe 
sol  erat  et  minimas  a  vertice  fecerat  umbras. 

55  hunc  dea  praevitiat  portentificisque  venenis 
inquinat,  hic  fusos  latices  radice  nocenti 
spargit,  et  obscurum  verborum  ambage  novorum 
ter  noviens  carmen  magico  demurmurat  ore. 
Scylla  venit,  mediaque  tenus  descenderat  alvo, 

60  cum  sua  foedari  latrantibus  inguina  monstris 
aspicit.     ac  primo  credens  non  corporis  illas 
esse  sui  partes,  refugitque  abigitque  timetque 
ora  proterva  canum:  sed  quos  fugit,  attrahit  una. 
et  corpus  quaerens  femorum  crurumque  pedumque, 

65  Cerbereos  rictus  pro  partibus  invenit  illis: 
statque  canum  rabie,  subiectaque  terga  ferarum 
inguinibus  truncis  uteroque  extante  coercet. 

Flevit  amans  Glaucus,  nimiumque  hostiliter  usae 
viribus  herbarum  fugit  conubia  Circes. 

70  Scylla  loco  mansit.     cumque  est  data  copia  primum, 
in  Circes  odium  sociis  spoliavit  Ulixen. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  28-115.  237 


ni  prius  in  scopulum,  qui  nunc  quopue  saxeus  extat, 
transforaiata  foret.     scopulum  quoque  navita  vitat.  74 

Hunc  ubi  Troianae  remis  avidamque  Charybdim      Aeneas. 
evicere  rates,  cum  iam  prope  litus  adessent 
Ausonium,  Libycas  vento  referuntur  ad  oras. 
excipit  Aenean  illic  animoque  domoque, 
non  bene  discidium  Phrygii  latura  mariti, 
Sidonis.     inque  pyra  sacri  sub  imagine  facta  80 

incubuit  ferro,  deceptaque  decipit  omnes. 
rursus  harenosae  fugiens  nova  moenia  terrae 
ad  sedemque  Erycis  fidumque  relatus  Acesten 
sacrificat  tumulumque  sui  genitoris  honorat. 
quasque  rates  Iris  lunonia  paene  cremarat,  85 

solvit,  et  Hippotadae  regnum  terrasque  calenti 
sulphure  fumantes  Acheloiadumque  relinquit 
Sirenum  scopulos.     orbataque  praeside  pinus 
Inarimen  Prochytenque  legit  sterilique  locatas 
coUe  Pithecusas,  habitantum  nomine  dictas.  90 

quippe  deum  genitor  fraudem  et  periuria  quondam  {Cercopes.) 
Oercopum  exosus  gentisque  admissa  dolosae, 
in  deforme  viros  animal  mutavit,  ut  idera 
dissimiles  homini  possent  similesque  videri: 
membraque  contraxit  naresque  a  fronte  remissas  95 

contudit  et  rugis  peraravit  anilibus  ora; 
totaque  velatos  flaventi  corpora  villo 
misit  in  has  sedes.     nec  non  prius  abstulit  usum 
verborum  et  natae  dira  in  periuria  linguae: 
posse  queri  tantum  rauco  stridore  reliquit.  100 

Has  ubi  praeteriit  et  Parthenopeia  dextra  Sibylla  et 

moenia  deseruit,  laeva  de  parte  canori  Aeneas. 

Aeolidae  tumulum  et  loca  feta  palustribus  ulvis, 
litora  Cumarum  vivacisque  antra  Sibyllae 
intrat  et,  ad  Manes  veniat  per  Averna  paternos,  105 

orat.     at  illa  diu  vultum  tellure  moratum 
erexit  tandemque  deo  furlbunda  recepto 
'magna  petis,'  dixit  *vir  factis  maxime,  cuius 
dextera  per  ferrum,  pietas  spectata  per  ignes. 
pone  tamen,  Troiane,  metum:  potlere  petitis,  110 

JEIysiasque  domos  et  regna  novissima  mundi 
me  duce  cognosces  simulacraque  cara  parentis. 
invia  virtuti  nulla  est  via.'     dixit  et  auro 
fulgentem  ramum  silva  lunonis  Avernae 
monstravit,  iussitque  suo  divellere  trunco.  115 


238  P.  OVIDII  NASONIS 

paruit  Aeneas  et  formidabilis  Orci 
vidit  opes  atavosque  suos  umbramque  senilem 
magnanirai  Anchisae.     didicit  quoque  iura  locorum, 
quaeque  novis  essent  adeunda  pericula  bellis. 

120  inde  ferens  lassos  adverso  tramite  passus, 
cum  duce  Cumaea  mollit  sermone  laborem: 
duraque  iter  horrendum  per  opaca  crepuscula  carpit, 
*seu  dea  tu  praesens,  seu  dis  gratissima,'  dixit 
*numinis  instar  eris  semper  mihi;  meque  fatebor 

125  muneris  esse  tui,  quae  me  loca  mortis  adire, 
quae  loca  me  visae  voluisti  evadere  mortis. 
pro  quibus  aerias  meritis  evectus  ad  auras 
templa  tibi  statuam,  tribuam  tibi  turis  honores.' 
respicit  hunc  vates  et  suspiratibus  haustis 

130  'nec  dea  sum,'  dixit  *nec  sacri  turis  honore 
humanum  dignare  caput.     neu  nescius  erres: 
lux  aeterna  mihi  carituraque  fine  dabatur, 
si  mea  virginitas  Phoebo  patuisset  amanti. 
dum  tamen  hanc  sperat,  dum  praecorrumpere  donis 

135  me  cupit,  'elige,'  ait  *virgo  Cumaea,  quid  optes: 
optatis  potiere  tuis.'     ego  pulveris  hausti 
ostendens  cumulum,  quot  haberet  corpora  pulvis, 
tot  mihi  natales  contingere  vana  rogavi: 
excidit  ut  peterem  iuvenes  quoque  protinus  annos. 

140  hos  tamen  ille  mihi  dabat  aeternamque  iuventam, 
si  Venerem  paterer.     contempto  munere  Phoebi 
innuba  permaneo.     sed  iam  felicior  aetas 
terga  dedit,  tremuloque  gradu  venit  aegra  senectus, 
quae  patienda  diu  est.     nam  iam  mihi  saecula  septem 

145  acta  vides:  superest,  numeros  ut  pulveris  aequem, 
ter  centum  messes,  ter  centum  musta  videre. 
tempus  erit,  cum  de  tanto  me  corpore  parvam 
longa  dies  faciet,  consumptaque  membra  senecta 
ad  minimum  redigentur  onus.     nec  amata  videbor 

150  nec  placuisse  deo.     Phoebus  quoque  forsitan  ipse 
vel  non  cognoscet  vel  dilexisse  negabit. 
usque  adeo  mutata  ferar.     nullique  videnda 
voce  tamen  noscar:  vocem  mihi  fata  relinquent.' 
Talia  convexum  per  iter  memorante  Sibylla, 

155  sedibus  Euboicam  Stygiis  emergit  in  urbem 
Troius  Aeneas,  sacrisque  ex  more  litatis 
litora  adit  nondum  nutricis  habentia  nomen. 
hic  quoque  substiterat  post  taedia  longa  laborum  Achaemeni- 
Neritius  Macareus,  comes  Qii^QnQn\is,^JYis.Q\,'iesetPolyphemus. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  116—203.  239 

desertum  quondam  mediis  qui  rupibus  Aetnae  160 

noscit  Achaemeniden,  improvisoque  repertum 

vivere  miratus,  *qui  te  casusve  deusve 

servat,  Achaemenide?  cur'  inquit  'barbara  Graium 

prora  vehit?  petitur  vestra  quae  terra  carina?' 

talia  quaerenti  iam  non  hirsutus  amictu,  16^ 

iam  suus  et  spinis  conserto  tegmine  nullis, 

fatur  Achaemenides:  'iterum  Polyphemon  et  illos 

aspiciam  fluidos  humano  sanguine  rictus, 

hac  mihi  si  potior  domus  est  Ithaceque  carina, 

si  minus  Aenean  veneror  genitore.     nec  umquam  no 

esse  satis  potero,  praestem  licet  omnia,  gratus. 

quod  loquor  et  spiro  caelumque  et  sidera  solis 

respicio,  possimne  ingratus  et  immemor  esse? 

ille  dedit,  quod  non  anima  haec  Cycloj)is  in  ora 

venit;  et  ut  iam  nunc  lumen  vitale  relinquam:  175 

aut  tumulo  aut  certe  non  illa  condar  in  alvo. 

quid  mihi  tunc  animi  —  nisi  si  timor  abstulit  omnem 

sensum  animumque  —  fuit,  cum  vos  petere  alta  relictus 

aequora  conspexi?  volui  inclamare,  sed  hosti 

prodere  me  timui.     vestrae  quoque  clamor  Ulixis  i80 

paene  rati  nocuit.     vidi,  cum  monte  revulsum 

immanem  scopukim  medias  permisit  in  undas: 

vidi  iterum  veluti  tormenti  viribus  acta 

vasta  Giganteo  iaculantem  saxa  lacerto, 

et,  ne  deprimeret  fluctusve  ictusve  carinam,  185 

pertimui,  iam  me  non  esse  oblitus  in  iHa. 

ut  vero  fuga  vos  ab  acerba  morte  reduxit, 

ille  quidem  totam  fremebundus  obambulat  Aetnam 

praetemptatque  manu  silvas  et  luminis  orbus 

rupibus  incursat,  foedataque  bracchia  tabo  190 

in  mare  protendens  gentem  execratur  Achivam 

atque  ait  "o  si  quis  referat  mihi  casus  Ulixem 

aut  aliquem  e  sociis,  in  quem  mea  saeviat  ira. 

viscera  cuius  edam,  cuius  viventia  dextra 

membra  mea  laniem,  cuius  mihi  sanguis  inundet  195 

guttur,  et  elisi  trepident  sub  dentibus  artus! 

quam  nullum  aut  leve  sit  damnum  mihi  lucis  ademptael" 

haec  et  plura  ferox.     me  luridus  occupat  horror 

spectantem  vultus  etiamnum  caede  madentes 

crudelesque  manus  et  inanem  luminis  orbem  200 

membraque  et  humano  concretam  sanguine  barbam. 

mors  erat  ante  oculos,  minimum  tamen  illa  malorum. 

et  iam  prensurum,  iam  nunc  mea  viscera  rebar 


240  P.  OVIDII  NASONIS 

in  sua  mersurum;  mentique  haerebat  imago 

205  temporis  illius,  quo  vidi  bina  meoruni 
ter  quater  affligi  sociorum  corpora  terrae: 
quae  super  ipse  iacens  hirsuti  more  leonis 
visceraque  et  carnes  cumque  albis  ossa  medullis 
semianimesque  artus  avidam  condebat  in  alvum. 

210  me  tremor  invasit:  stabam  sine  sanguine  raaestus, 
mandentemque  videns  eiectantemque  cruentas 
ore  dapes  et  frusta  mero  glomerata  vomentem, 
talia  fingebam  misero  mihi  fata  parari. 
perque  dies  multos  latitans  omnemque  tremescens 

215  ad  strepitum,  mortemque  timens  cupidusque  moriri, 
glande  famem  pellens  et  mixta  frondibus  herba, 
solus,  inops,  exspes,  leto  poenaeque  relictus, 
hanc  procul  aspexi  longo  post  tempore  navem, 
oravique  fugam  gestu  ad  litusque  cucurri 

220  et  movi:  Graiumque  ratis  Troiana  recepit. 

tu  quoque  pande  tuos,  comitum  gratissime,  casus, 
et  ducis  et  turbae,  quae  tecum  est  credita  ponto.' 

Aeolon  ille  refert  Tusco  regnare  profundo,        {Aeolus.) 
Aeolon  Hippotaden,  cohibentem  carcere  ventos: 

225  quos  bovis  inclusos  tergo,  memorabile  munus, 
Dulichium  sumpsisse  ducem:  flatuque  secundo 
lucibus  isse  novem  et  terram  aspexisse  petitam: 
proxima  post  nonam  cum  sese  Aurora  moveret, 
invidia  socios  praedaeque  cupidine  victos, 

230  esse  ratos  aurum,  dempsisse  ligamina  ventis: 

cum  quibus  isse  retro,  per  quas  modo  venerat  undas, 
Aeoliique  ratem  portus  repetisse  tyranni. 
*inde  Lami  veterem  Laestrygonis'  inquit  'in  urbem 
venimus.     Antiphates  terra  regnabat  in  illa. 

235  raissus  ad  hunc  ego  sura,  nuraero  comitante  duorura, 
vixque  fuga  quaesita  salus  comitique  mihique: 
tertius  e  nobis  Laestrygonis  impia  tinxit 
ora  cruore  suo.     fugientibus  instat  et  agmen 
concitat  Antiphates.     coeunt  et  saxa  trabesque 

240  coniciunt,  merguntque  viros  merguntque  carinas. 

una  tamen,  quae  nos  ipsumque  vehebat  Ulixen,     {Circe  et 
effugit.     amissa  sociorum  parte  dolentes  Ulixes.) 

multaque  conquesti  terris  allabimur  illis, 
quas  procul  hinc  cernis.  procul  hinc,  mihi  crede,  videnda  est 

245  insula,  visa  mihi.     tuque,  o  iustissime  Troum, 
nate  dea  (neque  enira  finito    Marte  vocandus 
hostis  es,  Aenea),  raoneo,  fuge  litora  Circes. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  204-291.          241 


l 

B  nos  quoque  Circaeo  rellgata  in  litore  pinu, 
^  Antiphatae  memores  inmansuetique  Cyclopis, 

ire  negabamus  vel  tecta  ignota  subire.  250 

sorte  sumus  lecti.     sors  me  fidumque  Politen 

Eurylochumque  simul  nimiique  Elpenora  vini 

bisque  novem  socios  Circaea  ad  moenia  misit. 

quae  simul  attigimus  stetimusque  in  limine  tecti, 

mille  lupi  mixtaeque  lupis  ursaeque  leaeque  255 

occursu  fecere  metum.     sed  nulla  timenda 

nullaque  erat  nostro  factura  iu  corpore  vulnus. 

quin  etiam  blandas  movere  per  aera  caudas 

nostraque  adulantes  comitant  vestigia,  donec 

excipiunt  famulae  perque  atria  marmore  tecta  260 

ad  dominam  ducunt.     pulchro  sedet  illa  recessu 

soUemni  solio,  pallamque  induta  nitentem 

insuper  aurato  clrcumvelatur  amictu. 

Nereides  Nymphaeque  simul,  quae  vellera  motis 

nulla  trahunt  dlgltis  nec  fila  sequentia  ducunt:  265 

gramina  disponunt  sparsosque  sine  ordine  flores 

secernunt  calathis  variasque  coloribus  herbas. 

ipsa,  quod  hae  faciunt,  opus  exiglt;  ipsa,  quis  usus 

quove  sit  in  folio,  quae  sit  concordla  mixtis, 

novlt  et  advertens  pensas  examlnat  herbas.  270 

haec  ubi  nos  vidit,  dicta  acceptaque  salute, 

dlfFudit  vuhus  et  reddldlt  omina  votis. 

nec  mora,  misceri  tosti  iubet  hordea  grani 

mellaque  vimque  meri  cum  lacte  coagula  passo, 

quique  sub  hac  lateant  furtim  dulcedine,  sucos  275 

adiclt.     acciplmus  sacra  data  pocula  dextra. 

quae  slmul  arenti  sltientes  hauslmus  ore, 

et  tetlglt  summos  virga  dea  dlra  capillos,  — 

et  pudet  et  referam  —  saetls  horrescere  coepi 

nec  iam  posse  loqul,  pro  verbis  edere  raucum  280 

murmur  et  in  terram  toto  procumbere  vultu: 

osque  meum  sensi  pando  occallescere  rostro, 

coUa  tumere  toris,  et  qua  modo  pocula  parte 

sumpta  mlhl  fuerant,  illa  vestigla  feci. 

cumque  eadem  passis  (tantum  medlcamlna  possunt!)         285 

claudor  hara;  solumque  suis  carulsse  figura 

vidimus  Eurylochum:  solus  data  pocula  fugit. 

quae  nisi  vitasset,  pecoris  pars  una  manerem 

nunc  quoque  saetigeri,  nec  tantae  cladis  ab  illo 

certior  ad  Circen  ultor  venisset  Ulixes.  290 

pacifer  huic  dederat  florem  Cyllenius  album: 

Ovidii  KQl.  II.  IQ 


242  P.  OVIDII  NASONIS. 

moly  vocant  superi:  nigra  radice  tenetur. 
tutus  eo  raonitisque  simul  caelestibus  intrat 
ille  domura  Circes,  et  ad  insidiosa  vocatus 

295  pocula,  conantera  virga  raulcere  capillos 
reppulit  et  stricto  pavidam  deterruit  ense. 
inde  fides  dextraeque  datae:  thalaraoque  receptu» 
coniugii  dotera  sociorura  corpora  poscit. 
spargimur  ignotae  sucis  melioribus  herbae 

300  percutiraurque  caput  conversae  verbere  virgae, 
verbaque  dicuntur  dictis  contraria  verbis. 
quo  raagis  illa  canit,  raagis  hoc  tellure  levati 
erigimur,  saetaeque  cadunt,  bifidosque  relinquit 
rima  pedes,  redeunt  uraeri  et  subiecta  lacertis 

305  bracchia  sunt.     flentem  flentes  amplectimur  ipsi 
haeremusque  ducis  collo.     nec  verba  locuti 
ulla  priora  sumus,  quara  nos  testantia  gratos. 
annua  nos  illic  tenuit  raora:  multaque  praesens 
tempore  tara  longo  vidi,  raulta  auribus  hausi. 

310  hoc  quoque  cum  raultis,  quod  clam  mihi  rettulit  una 
quattuor  e  famulis  ad  talia  sacra  paratis. 
cum  duce  namque  meo  Girce  dum  sola  moratur, 
illa  mihi  niveo  factum  de  raarraore  signum 
ostendit  iuvenale,  gerens  in  vertice  picura, 

315  aede  sacra  positum  multisque  insigne  coronis. 
quis  foret  et  quare  sacra  coleretur  in  aede, 
cur  hanc  ferret  avem,  quaerenti  et  scire  volenti 
"accipe,"  ait  "Macareu,  dominaeque  potentia  quae  sit, 
hinc  quoque  disce  meae:  tu  dictis  adice  mentem. 

320      Picus  in  Ausoniis,  proles  Saturnia,  terris  {Picus.) 

rex  fuit,  utihura  bello  studiosus  equorum. 
forraa  viro,  quara  cernis,  ei'at.     licet  ipse  decorem 
aspicias,  fictaque  probes  ab  iraagine  verara. 
par  aniraus  formae.     nec  adhuc  spectasse  per  annos 

325  quinquennem  poterat  Graios  quater  edere  pugnam. 
ille  suos  Dryadas  Latiis  in  montibus  ortas 
verterat  in  vultus,  illura  fontana  petebant 
nuraina,  Naiades,  quas  Albula  quasque  Nuraici, 
quas  Anienis  aquae  cursuque  brevissiraus  Almo 

330  Narque  tulit  praeceps  et  opacae  Farfarus  umbrae, 
quaeque  colunt  Scythicae  regnura  nemorale  Dianae 
finitimosque  lacus.     spretis  tamen  omnibus  unam 
ille  colit  nymphen,  quam  quondara  in  colle  Palati 
dicitur  lonio  peperisse  VeniHa  lano. 

335  haec  ubi  nubihbus  primum  maturuit  annis, 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  292-379.  243 

praeposito  cunctis  Laurenti  tradita  Pico  est: 
rara  quidem  facie,  sed  rarior  arte  canendi, 
unde  Canens  dicta  est.     silvas  et  saxa  movere 
et  mulcere  feras  et  flumina  longa  morari 
ore  suo  volucresque  vagas  retinere  solebat.  340 

quae  dum  feminea  modulatur  carmina  voce, 
exierat  tecto  Laurentes  Picus  in  agros, 
indigenas  fixurus  apros,  tergumque  premebat 
acris  equi  laevaque  hastilia  bina  ferebat, 
Poeniceam  fulvo  chlamydem  contractus  ab  auro.  345 

venerat  in  silvas  et  filia  Solis  easdem, 
utque  novas  legeret  fecundis  coUibus  herbas, 
nomine  dicta  suo  Circaea  reliquerat  arva. 
quae  simul  ac  iuvenem  virguhis  abdita  vidit, 
obstipuit.     cecidere  manu,  quas  legerat  herbas:  350 

flammaque  per  totas  visa  est  errare  meduUas. 
ut  primum  valido  mentem  collegit  ab  aestu, 
quid  cuperet,  fassura  fuit.     ne  posset  adire, 
cursus  equi  fecit  circumfususque  satelles. 
*"non"'  ait  "'effugies,  vento  rapiare  licebit,  355 

si  modo  me  novi,  si  non  evanuit  omnis 
herbarum  virtus,  nec  me  mea  carmina  fallunt.'" 
dixit,  et  effigiem  nullo  cum  corpore  falsi 
finxit  apri,  praeterque  oculos  transcurrere  regis 
iussit  et  in  densum  trabibus  nemus  ire  videri,  360 

plurima  qua  silva  est  et  equo  loca  pervia  non  sunt. 
haud  mora:  continuo  praedae  petit  inscius  umbram 
Picus  equique  celer  spumantia  terga  relinquit, 
spemque  sequens  vanam  silva  pedes  errat  in  alta. 
concipit  illa  preces  et  verba  precantia  dicit  365 

ignotosque  deos  ignoto  carmine  adorat, 
quo  solet  et  niveae  vultum  confundere  Lunae 
et  patrio  capiti  bibulas  subtexere  nubes. 
tum  quoque  cantato  densetur  carmine  caelum, 
et  nebulas  exalat  humus,  caecisque  vagantur  370 

limitibus  comites,  et  abest  custodia  regi. 
nacta  locum  tempusque  "*per  o  tua  lumina,'"  dixit 
"*quae  mea  ceperunt,  perque  hanc,  pulcherrime,  formam, 
quae  facit,  ut  supplex  tibi  sim  dea,  consule  nostris 
ignibus  et  socerum,  qui  pervidet  omnia,  Solem  375 

accipe,  nec  durus  Titanida  despice  Circen.'" 
dixerat.    ille  ferox  ipsamque  precesque  relinquit, 
et  "*quaecumque  es,'"  ait  "*non  sum  tuus,  altera  captum 
me  tenet,  et  teneat  per  longum,  comprecor,  aevum. 

16* 


244  P.  OVIDn  NASONIS 

380  nec  Venere  externa  socialia  foedera  laedam, 
dum  mihi  lanigenam  servabunt  fata  Canentem.'" 
saepe  retemptatis  precibus  Titania  frustra 
*"non  impune  feres.     neque  enim  reddere  Canenti: 
laesaque  quid  faciat,  quid  amans,  quid  femina,  disces 

385  rebus'"  ait,  '"sed  amans  et  laesa  et  femina  Circel"' 
tum  bis  ad  occasum,  bis  se  convertit  ad  ortus: 
ter  iuvenem  baculo  tetigit,  tria  carmina  dixit. 
ille  fugit,  sed  se  solito  velocius  ipse 
currere  miratur.     pennas  in  corpore  vidit: 

390  seque  novam  subito  Latiis  accedere  silvis 
indignatus  avem,  duro  fera  robora  rostro 
figit  et  iratus  longis  dat  vulnera  ramis. 
purpureum  chlamydis  pennae  traxere  colorem: 
nbula  quod  fuerat  vesteraque  momorderat  aurum, 

395  pluma  fit,  et  fulvo  cervix  praecingitur  auro: 

nec  quicquam  antiquum  Pico,  nisi  nomina,  restat. 
interea  comites,  clamato  saepe  per  agros 
nequiquam  Pico  nullaque  in  parte  reperto, 
inveniunt  Circen  —  nam  iam  tenuaverat  auras 

400  passaque  erat  nebulas  ventis  ac  sole  recludi  — 
criminibusque  premunt  veris  regemque  reposcunt 
vimque  ferunt  saevisque  parant  incessere  telis. 
illa  nocens  spargit  virus  sucosque  veneni, 
et  Noctem  Noctisque  deos  Ereboque  Chaoque 

405  convocat  et  longis  Hecaten  ululatibus  orat. 
exiluere  loco  (dictu  mirabile)  silvae, 
ingemuitque  solum,  vicinaque  palluit  arbor, 
sparsaque  sanguineis  maduerunt  pabula  guttis, 
et  lapides  visi  mugitus  edere  raucos 

410  et  latrare  canes  et  humus  serpentibus  atris 
squalere  et  tenues  animae  volitare  silentum. 
attonitum  monstris  vulgus  pavet:  illa  paventis 
ora  venenata  tetigit  mirantia  viro;a. 
cums  ab  attactu  variarum  monstra  ferarum 

415  in  iuvenes  veniunt:  nuUi  sua  mansit  imago. 

sparserat  occiduus  Tartessia  litora  Phoebus,  (Canens.) 

et  frustra  coniunx  oculis  animoque  Canentis 
expectatus  erat.     famuli  populusque  per  oranes 
discurrunt  silvas  atque  obvia  lumina  portant. 

420  nec  satis  est  nymphae  flere  et  lacerare  capillos 
et  dare  plangorem:  facit  haec  tamen  omnia,  seque 
proripit  ac  Latios  errat  vesana  per  agros. 
sex  illam  noctes,  totidem  redeuntia  solis 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  380—467.         245 

lumina  viderunt  inopem  somnique  cibique 

per  iuga,  per  valles,  qua  fors  ducebat,  euntem.  425 

ultimus  aspexit  fessam  luctuque  viaque 

Thybris  et  in  gelida  ponentem  corpora  ripa. 

illic  cum  lacrimis  ipso  modulata  dolore 

verba  sono  tenui  maerens  fundebat,  ut  olim 

carmina  iam  moriens  canit  exequialia  cycnus.  430 

luctibus  extremis  tenues  liquefacta  meduUas 

tabuit  inque  leves  paulatim  evanuit  auras. 

fama  tamen  signata  loco  est,  quem  rite  Canentem 

nomine  de  nymphae  veteres  dixere  Camenae." 

talia  multa  mihi  longum  narrata  per  annum  435 

visaque  sunt.     resides  et  desuetudine  tardi 

rursus  inire  fretum,  rursus  dare  vela  iubemur. 

ancipitesque  vias  et  iter  Titania  vastum 

dixerat  et  saevi  restare  pericula  ponti. 

pertimui,  fateor:  nactusque  hoc  litus  adhaesi.'  440 

Finierat  Macareus.     urnaque  Aeneia  nutrix 
condita  marmorea  tumulo  breve  carmen  habebat: 
*hic  me  Caietam  notae  pietatis  alumnus 
ereptam  Argolico,  quo  debuit,  igne  cremavit.' 
solvitur  herboso  religatus  ab  aggere  funis,  445 

et  procul  insidias  infamataeque  relinquunt 
tecta  deae  lucosque  petunt,  ubi  nubilus  umbra 
in  mare  cum  flava  prorumpit  Thybris  harena; 
Faunigenaeque  domo  potitur  nataque  Latini, 
non  sine  Marte  tamen.     bellum  cum  gente  feroci  450 

suscipitur,  pactaque  furit  pro  coniuge  Turnus. 
concurrit  Latio  Tyrrhenia  tota,  diuque 
ardua  sollicitis  victoria  quaeritur  armis. 
auget  uterque  suas  externo  robore  vires; 
et  multi  Rutulos,  multi  Troiana  tuentur  455 

castra.     neque  Aeneas  Euandri  ad  moenia  frustra, 
at  Venulus  magnam  profugi  Diomedis  ad  urbem       {Diomedis 
venerat.     ille  quidem  sub  lapyge  maxima  Dauno         socii.) 
moenia  condiderat  dotaliaque  arva  tenebat. 
sed  Venulus  Turni  postquam  mandata  peregit  460 

auxiliumque  petit,  vires  Aetolius  heros 
excusat;  nec  se  aut  soceri  committere  pugnae 
velle  sui  populos,  aut  quos  e  gente  suorum 
armet,  habere  viros.     *neve  haec  commenta  putetis, 
admonitu  quamquam  renovetur  luctus  amarus,  465 

perpetiar  memorare  tamen.     postquam  alta  cremata  est 
Ilios,  et  Danaas  paverunt  Pergama  flammas. 


246  P.  OVIDII  NASONIS 

Naryciusque  heros,  a  Virgine  virgine  rapta, 
quam  meruit  poenara  solus,  digessit  in  omnes, 

470  spargimur,  et  ventis  inimica  per  aequora  rapti 
fulmina,  noctem,  imbres,  iram  caelique  marisque 
perpetimur  Danai,  cumulumque  Capharea  cladis. 
neve  morer  referens  tristes  ex  ordine  casus: 
Graecia  tum  potuit  Priamo  quoque  flenda  videri. 

475  me  tamen  armiferae  servatum  cura  Minervae 
fluctibus  eripuit.     patriis  sed  rursus  ab  agris 
pellor,  et  antiquo  memores  de  vulnere  poenas 
exigit  alma  Venus;  tantosque  per  alta  labores 
aequora  sustinui,  tantos  terrestribus  armis, 

480  ut  mihi  felices  sint  illi  saepe  vocati, 

quos  communis  hiems  importunusque  Caphareus 
mersit  aquis.     vellemque  horum  pars  una  fuissem! 
ultima  iam  passi  comites  belloque  fretoque 
deficiunt,  finemque  rogant  erroris.     at  Acmon 

485  fervidus  ingenio,  tum  vero  et  cladibus  asper, 

"quid  superest,  quod  iam  patientia  vestra  recuset 
ferre,  viri?"  dixit.     "quid  habet  Cytherea,  quod  ultra, 
velle  puta,  faciat?  nam  dum  peiora  timentur, 
est  in  vota  locus;  sors  autem  ubi  pessima  rerum, 

490  sub  pedibus  timor  est,  securaque  summa  malorum. 
audiat  ipsa,  licet;  et,  quod  facit,  oderit  omnes 
sub  Diomede  viros:  odium  tamen  ilHus  omnes 
spernimus:  et  magno  stat  magna  potentia  nobis!" 
talibus  iratam  Venerem  Pleuronius  Acmon 

495  instimulat  verbis  veteremque  resuscitat  iram. 
dicta  placent  paucis:  numeri  maioris  amici 
Acmona  corripimus.     cui  respondere  volenti 
vox  pariter  vocisque  via  est  tenuata;  comaeque 
in  plumas  abeunt;  plumis  nova  coUa  teguntur 

500  pectoraque  et  tergum;  maiores  bracchia  pennas 
accipiunt,  cubitique  leves  sinuantur  in  alas; 
magna  pedum  digitos  pars  occupat;  oraque  cornu 
indurata  rigent  finemque  in  acumine  ponunt. 
hunc  Lycus,  hunc  Idas  et  cum  Rhexenore  Nycteus, 

505  hunc  miratur  Abas:  et  dum  mirantur,  eandem 
accipiunt  faciem.     numerusque  ex  agmine  maior 
subvolat  et  remos  plausis  circumvolat  ahs. 
si  volucrum  quae  sit  subitarum  forma,  requiris: 
ut  non  cycnorum,  sic  albis  proxima  cycnis. 

510  vix  equidem  has  sedes  et  lapygis  arida  Dauni 
arva  gener  teneo  minima  cum  parte  meorum.' 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  468—555.  247 

Hactenus  Oenides.     Venulus  Calydonia  regna  (Pastor 

Peucetiosque  sinus  Messapiaque  arva  relinquit.  Apulus.) 

in  quibus  antra  videt,  quae  multa  nubila  silva 
et  levibus  guttis  manantia  semicaper  Pan  615 

nunc  tenet;  at  quodam  tenuerunt  tempore  nymphae. 
Apulus  has  illa  pastor  regione  fugatas 
terruit  et  primo  subita  formidine  raovit: 
mox,  ubi  mens  rediit  et  contempsere  sequentem, 
ad  numerum  motis  pedibus  duxere  choreas.  520 

improbat  has  pastor  saltuque  imitatus  agresti 
addidit  obscenis  convicia  rustica  dictis, 
nec  prius  obticuit,  quam  guttura  condidit  arbor. 
arbor  enim  est;  sucoque  licet  cognoscere  mores. 
quippe  notam  linguae  bacis  oleaster  amaris  525 

exhibet:  asperitas  verborum  cessit  in  illas. 

Hinc  ubi  legati  rediere,  negata  ferentes  Aeneaenaves. 

arma  Aetola  sibi,  Rutuli  sine  viribus  illis 
bella  instructa  gerunt:  multumque  ab  utraque  cruoris 
parte  datur.     fert  ecce  avidas  in  pinea  Turnus  630 

texta  faces;  ignesque  timent,  quibus  unda  pepercit. 
iamque  picem  et  ceras  alimentaque  cetera  flammae 
Mulciber  urebat  perque  altum  ad  carbasa  malum 
ibat,  et  incurvae  fumabant  transtra  carinae: 
cum  memor  has  pinus  Idaeo  vertice  caesas  535 

eancta  deum  genetrix  tinnitibus  aera  pulsi 
aeris  et  inflati  coraplevit  murmure  buxi, 
perque  leves  domitis  invecta  leonibus  auras 
^irrita  sacrilega  iactas  incendia  dextra, 

Turne,'  ait.     'eripiam;  nec  me  patiente  cremabit  540 

ignis  edax  nemorum  partes  et  membra  meorum.' 
intonuit  dicente  dea,  tonitrumque  secuti 
cum  saliente  graves  ceciderunt  grandine  nimbi: 
aeraque  et  tumidum  subitis  concursibus  aequor 
Astraei  turbant  et  eunt  in  proelia  fratres.  545 

e  quibus  alma  parens  unius  viribus  usa, 
stuppea  praerupit  Phrygiae  retinacula  classis 
fertque  rates  pronas  medioque  sub  aequore  mergit. 
robore  mollito  lignoque  in  corpora  verso, 
in  capitura  facies  puppes  mutantur  aduncae,  550 

in  digitos  abeunt  et  crura  natantia  remi, 
quodque  sinus  fuerat,  latus  est.     mediisque  carina 
subdita  navigiis  spinae  mutatur  in  usum; 
lina  coraae  raolles,  anteranae  bracchia  fiunt; 
caerulus,  ut  fuerat,  color  est.     quasque  ante  timebant,     655 


248  P.  OVIDII  NASONIS 

illas  virgineis  exercent  lusibus  undas 
Naides  aequoreae,  durisque  in  montibus  ortae 
molle  fretum  celebrant,  nec  eas  sua  tangit  origo. 
non  tamen  oblitae,  quam  multa  pericula  saevo 

560  pertulerint  pelago,  iactatis  saepe  carinis 

supposuere  manus,  nisi  si  qua  vehebat  Achivos. 
cladis  adhuc  Phrygiae  memores  odere  Pelasgos; 
Neritiaeque  ratis  viderunt  fragmina  laetis 
vultibus,  et  laetis  videre  rigescere  puppem 

565  vultibus  Alcinoi  saxumque  increscere  ligno. 

Spes  erat,  in  nymphas  animata  classe  marinas   (Ardea.) 
posse  metu  monstri  Rutulum  desistere  bello. 
perstat.  habetque  deos  pars  utraque;  quodque  deorum  est 
instar,  habent  animos.     nec  iam  dotalia  regna 

670  nec  sceptrum  soceri  nec  te,  Lavinia  virgo, 
sed  vicisse  petunt,  deponendique  pudore 
bella  gerunt.     tandemque  Venus  victricia  nati 
arma  videt,  Turnusque  cadit;  cadit  Ardea,  Tumo 
sospite  dicta  potens.     quam  postquam  Dardanus  ignis 

575  abstulit,  et  tepida  latuerunt  tecta  favilla, 

congerie  e  media  tum  primum  cognita  praepes 
subvolat  et  cineres  plausis  everberat  alis. 
et  sonus  et  macies  et  pallor  et  omnia,  captam 
quae  deceant  urbem,  nomen  quoque  mansit  in  illa 

580  urbis:  et  ipsa  suis  deplangitur  Ardea  pennis. 

lamque  deos  omnes  ipsamque  Aeneia  virtus  Aeneas  In- 
lunonem  veteres  finire  coegerat  iras:  diges. 

cum,  bene  fundatis  opibus  crescentis  luli, 
tempestivus  erat  caelo  Cythereius  heros. 

585  ambieratque  Venus  superos,  coUoque  parentis 
circumfusa  sui  'numquam  mihi'  dixerat  'ullo 
tempore  dure  pater,  nunc  sis  mitissimus,  opto, 
Aeneaeque  meo,  qui  te  de  sanguine  nostro 
.  fecit  avum,  quamvis  parvum  des,  optime,  numen, 

590  dum  modo  des  aliquod.     satis  est  inamabile  regnum 
aspexisse  semel,  Stygios  semel  isse  per  amnes.' 
assensere  dei.     nec  coniunx  regia  vultus 
immotos  tenuit,  placatoque  adnuit  ore. 
tum  pater  'estis'  ait  'caelesti  munere  digni, 

595  quaeque  petis,  pro  quoque  petis.  cape,  nata,  quod  optas.*^ 
fatus  erat.     gaudet  gratesque  agit  illa  parenti, 
perque  leves  auras  iunctis  invecta  columbis 
litus  adit  Laurens,  ubi  tectus  harundine  serpit 
in  freta  flumineis  vicina  Numicius  undis. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  556—643.  249 

hunc  iubet  Aeneae  quaecumque  obnoxia  morti  600 

abluere  et  tacito  deferre  sub  aequora  cursu. 

comiger  exequitur  Veneris  manclata,  suisque, 

quidquid  in  Aenea  fuerat  mortale,  repurgat 

et  respergit  aquis.     pars  optima  restitit  illi. 

lustratum  genetrix  divino  corpus  odore  605 

unxit  et  ambrosia  cum  dulci  nectare  mixta 

contigit  os  fecitque  deum.     quem  turba  Quirini 

nuncupat  Indigetem  temploque  arisque  recepit. 

Inde  sub  Ascanii  dicione  binominis  Alba  Pomona  et 

resque  Latina  fuit.     succedit  Silvius  illi:  Vertumnus. 

quo  satus  antiquo  tenuit  repetita  Latinus  611 

nomina  cum  sceptro.     clarus  subit  Alba  Latinum. 
Epytus  ex  illo  est.     post  hunc  Capetusque  Capysque, 
sed  Capys  ante,  fuit.     regnum  Tiberinus  ab  illis 
cepit,  et  in  Tusci  demersus  fluminis  undis  615 

nomina  fecit  aquae.     de  quo  Eemulusque  feroxque 
Acrota  sunt  geniti.     Remulus  maturior  annis 
fulmineo  periit,  imitator  fulminis,  ictu. 
fratre  suo  sceptrum  moderatior  Acrota  forti 
tradit  Aventino.     qui,  quo  regnarat,  eodem  620 

monte  iacet  positus  tribuitque  vocabula  monti. 
iamque  Palatinae  summam  Proca  gentis  habebat. 
rege  sub  hoc  Pomona  fuit,  qua  nulla  Latinas 
inter  Hamadryadas  coluit  sollertius  hortos, 
nec  fuit  arborei  studiosior  altera  fetus:  625 

unde  tenet  nomen.     non  silvas  illa  nec  amnes, 
ru8  amat  et  ramos  felicia  poma  ferentes. 
nec  iaculo  gravis  est,  sed  adunca  dextera  falce, 
qua  modo  luxuriem  premit  et  spatiantia  passira 
bracchia  compescit,  fisso  modo  cortice  virgam  630 

inserit  et  sucos  alieno  praestat  alumno. 
nec  sentire  sitim  patitur  bibulaeque  recurvas 
radicis  fibras  labentibus  irrigat  undis. 
hic  amor,  hoc  studium;  Veneris  quoque  nulla  cupido  est. 
vim  tamen  agrestum  metuens  pomaria  claudit  635 

intus,  et  accessus  prohibet  refugitque  viriles. 
quid  non  et  Satyri,  saltatibus  apta  iuventus, 
fecere  et  pinu  praecincti  cornua  Panes 
Silvanusque,  suis  semper  iuvenilior  annis, 
quique  deus  fures  vel  falce  vel  inguine  terret,  640 

ut  poterentur  ea?  sed  enim  superabat  amando 
hos  quoque  Vertumnus:  neque  erat  felicior  illis. 
o  quotiens  habitu  duri  messoris  aristas 


250  p.  ovmn  nasonis 

corbe  tulit,  verique  fuit  messoris  imago! 

€45  tempora  saepe  gerens  faeno  religata  recenti 
desectum  poterat  gramen  versasse  videri. 
saepe  manu  stimulos  rigida  portabat,  ut  illum 
iurares  fessos  modo  disiunxisse  iuvencos. 
falce  data  frondator  erat  vitisque  putator; 

€50  induerat  scalas:  lecturum  poma  putares. 

miles  erat  gladio,  piscator  harundine  sumpta. 
denique  per  multas  aditum  sibi  saepe  figuras 
repperit,  ut  caperet  spectatae  gaudia  formae. 
ille  etiam  picta  redimitus  tempora  mitra, 

•655  innitens  baculo,  positis  ad  tempora  canis, 
assimulavit  anum  cultosque  intravit  in  hortos 
pomaque  mirata  est  *tanto'que  'potentior!'  inquit 
paucaque  laudatae  dedit  oscula,  qualia  numquam 
vera  dedisset  anus,  glaebaque  incurva  resedit, 

€60  suspiciens  pandos  autumni  pondere  ramos. 
ulmus  erat  contra  speciosa  nitentibus  uvis; 
quam  socia  postquam  pariter  cum  vite  probavit,, 
*at  si  staret'  ait  'caelebs  sine  palmite  truncus, 
nil  praeter  frondes,  quare  peteretur,  haberet. 

€65  haec  quoque,  quae  iuncta  est,  vitis  requiescit  in  illo: 
si  non  nupta  foret,  terrae  acclinata  iaceret. 
tu  tamen  exemplo  non  tangeris  arboris  huius 
concubitusque  fugis  nec  te  coniungere  curas. 
atque  utinam  velles!  Helene  non  pluribus  esset 

€70  soUicitata  procis,  nec  quae  Lapitheia  movit 
proelia,  nec  coniunx  nimium  tardantis  Ulixis. 
nunc  quoque,  cum  fugias  averserisque  petentes, 
mille  viri  cupiunt  et  semideique  deique 
et  quaecumque  tenent  Albanos  numina  montes. 

€75  sed  tu  si  sapies,  si  te  bene  iungere  anumque 
hanc  audire  voles,  quae  te  plus  omnibus  illis, 
plus  quam  credis,  amo,  vulgares  reice  taedas, 
Vertumnumque  tori  socium  tibi  selige:  pro  quo 
me  quoque  pignus  habe.    neque  enim  sibi  notior  ille  est, 

€80  quam  mihi.     nec  passim  toto  vagus  errat  in  orbe,  — 
haec  loca  sola  colit  —  nec  uti  pars  magna  procorum, 
quas  modo  vidit,  amat.     tu  primus  et  ultimus  illi 
ardor  eris,  sohque  suos  tibi  devovet  annos. 
adde,  quod  est  iuvenis,  quod  naturale  decoris 

€85  munus  habet  formasque  apte  fingetur  in  omnes, 
et  quod  erit  iussus,  iubeas  licet  omnia,  fiet. 
quid,  quod  amatis  idem?  quod,  quae  tibi  poma  coluntur, 


METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  644—731.  251 

prlmus  habet  laetaque  tenet  tua  munera  dextra? 

sed  neque  iam  fetus  desiderat  arbore  demptos, 

nec,  quas  hortus  alit,  cum  sucis  mitibus  herbas,  690 

nec  quicquam,  nisi  te.     miserere  ardentis,  et  ipsum, 

qui  petit,  ore  meo  praesentem  crede  precari: 

ultoresque  deos  et  pectora  dura  perosam 

Idalien  memoremque  time  Rhamnusidis  irara. 

quoque  magis  timeas  (etenim  mihi  multa  vetustas  695 

scire  dedit),  referam  tota  notissima  Cypro 

facta,  quibus  flecti  facile  et  mitescere  possis. 

Viderat  a  veteris  generosam  sanguine  Teucri      (Anaxarete.) 
Iphis  Anaxareten,  humili  de  stirpe  creatus; 
viderat  et  totis  perceperat  ossibus  aestum.  700 

luctatusque  diu,  postquam  ratione  furorem 
vincere  non  potuit,  supplex  ad  limina  venit: 
et  modo  nutrici  miserum  confessus  amorem, 
ne  sibi  dura  foret,  per  spes  oravit  alumnae: 
et  modo  de  multis  blanditus  cuique  ministris  705 

soUicita  petiit  propensum  voce  favorem: 
saepe  ferenda  dedit  blandis  sua  verba  tabellis: 
interdum  madidas  lacrimarum  rore  coronas 
postibus  intendit,  posuitque  in  limine  duro 
molle  latus  tristique  serae  convicia  fecit.  710 

saevior  illa  freto  surgente  cadentibus  Haedis, 
durior  et  ferro,  quod  Noricus  excoquit  ignis, 
et  saxo,  quod  adhuc  vivum  radice  tenetur, 
spernit  et  irridet.     factisque  immitibus  addit 
verba  superba  ferox  et  spe  quoque  fraudat  amantem.         715 
non  tulit  impatiens  longi  tormenta  doloris 
Iphis  et  ante  fores  haec  verba  novissima  dixit: 
"vincis,  Anaxarete,  neque  erunt  tibi  taedia  tandem 
uUa  ferenda  mei.     laetos  molire  triumphos 
et  Paeana  voca  nitidaque  incingere  lauru:  720 

vincis  enim,  moriorque  Hbens.     age,  ferrea,  gaude! 
certe  aliquid  laudare  mei  cogeris,  eritque, 
quo  tibi  sim  gratus,  meritumque  fatebere  nostrum. 
non  tamen  ante  tui  curam  cessisse  memento, 
quam  vitam;  geminaque  simul  mihi  luce  carendum.  725 

nec  tibi  fama  mei  ventura  est  nuntia  leti: 
ipse  ego,  ne  dubites,  adero  praesensque  videbor, 
corpore  ut  exanimi  crudeha  himina  pascas. 
si  tamen,  o  superi,  mortalia  facta  videtis, 
este  mei  memores  —  nihil  ultra  lingua  precari  730 

eustinet  —  et  longo  facite  ut  narremur  in  aevo. 


252  P.  OVIDII  NASONIS 

et,  quae  dempsistis  vitae,  date  tempora  famae.'* 
dixit.     et  ad  postes  ornatos  saepe  coronis 
umentes  oculos  et  pallida  bracchia  tollens, 

735  cum  foribus  laquei  religaret  vincula  summi, 

"haec  tibi  serta  placent,  crudehs  et  impia?"  dixit 
inseruitque  caput,  sed  tum  quoque  versus  ad  illam, 
atque  —  onus  infelix  —  elisa  fauce  pependit. 
icta  pedum  motu  trepidantem  et  multa  gementem 

740  visa  dedisse  sonum  est  adapertaque  ianua  factum 
prodidit.     exclamant  famuli,  frustraque  levatum  — 
nam  pater  occiderat  —  referunt  ad  limina  matris. 
accipit  illa  sinu,  complexaque  frigida  nati 
membra  sui,  postquam  miserorum  verba  parentum 

745  edidit  et  matrum  miserarum  facta  peregit, 
funera  ducebat  mediam  lacrimosa  per  urbem 
luridaque  arsuro  portabat  membra  feretro. 
forte  viae  vicina  domus,  qua  flebilis  ibat 
pompa,  fuit,  duraeque  sonus  plangoris  ad  aures 

750  venit  Anaxaretes,  quam  iam  deus  ultor  agebat. 
mota  tamen  "videamus"  ait  "miserabile  funus," 
et  patulis  iniit  tectum  sublime  fenestris. 
vixque  bene  impositum  lecto  prospexerat  Iphin: 
deriguere  oculi,  calidusque  e  corpore  sanguis 

755  inducto  pallore  fugit;  conataque  retro 
ferre  pedes  haesit:  conata  avertere  vultus 
hoc  quoque  non  potuit.     paulatimque  occupat  artus, 
quod  fuit  in  duro  iam  pridem  pectore,  saxum. 
neve  ea  ficta  putes,  dominae  sub  imagine  signum 

760  servat  adhuc  Salamis;  Veneris  quoque  nomine  templum 
Prospicientis  habet.     quorum  memor,  o  mea,  lentos 
pone,  precor,  fastus  et  amanti  iungere,  nympha. 
sic  tibi  nec  vernum  nascentia  frigus  adurat 
poma,  nec  excutiant  rapidi  florentia  venti.' 

765      Haec  ubi  nequiquam  formas  deus  aptus  in  omnes 
edidit,  in  iuvenem  rediit  et  anilia  demit 
instrumenta  sibi  talisque  apparuit  illi, 
qualis  ubi  oppositas  nitidissima  solis  imago 
evicit  nubes  nuUaque  obstante  reluxit. 

770  vimque  parat:  sed  vi  non  est  opus,  inque  figura 
capta  dei  nymphe  est  et  mutua  vulnera  sensit. 

Froximus  Ausonias  iniusti  miles  Amuli  Romulus. 

rexit  opes:  Numitorque  senex  amissa  nepotum 
munere  regna  capit:  festisque  Palilibus  urbis 

775  moenia  conduntur.     Tatiusque  patresque  Sabini 


,     METAMORPHOSEON  LIB.  XIV.  732—819.  253 

bella  gerunt:  arcisque  via  Tarpeia  reclusa 

dignam  animam  poena  congestis  exuit  armis. 

inde  sati  Curibus  tacitorum  more  luporum 

ore  premunt  voces  et  corpora  victa  sopore 

invadunt  portasque  petunt,  quas  obice  firmo  780 

clauserat  Iliades.     unam  tamen  ipsa  reclusit 

nec  strepitum  verso  Saturnia  cardine  fecit. 

sola  Venus  portae  cecidisse  repagula  sensit: 

et  clausura  fuit,  nisi  quod  rescindere  numquam 

dis  licet  acta  deum.     lano  loca  iuncta  tenebant  785 

Naides  Ausoniae  gelido  rorantia  fonte: 

has  rogat  auxilium.     nec  nymphae  iusta  petentem 

sustinuere  deam,  venasque  et  flumina  fontis 

elicuere  sui.     nondum  tamen  invia  lani 

ora  patentis  erant,  neque  iter  praecluserat  unda.  790 

lurida  supponunt  fecundo  sulphura  fonti 

incenduntque  cavas  fumante  bitumine  venas. 

viribus  his  aliisque  vapor  penetravit  ad  ima 

fontis;  et  Alpino  modo  quae  certare  rigori 

audebatis  aquae,  non  ceditis  ignibus  ipsis.  795 

flammifera  gemini  fumant  aspergine  postes; 

portaque,  nequiquam  rigidis  promissa  Sabinis, 

fonte  fuit  praestructa  novo,  dum  Martius  arma 

indueret  miles.     quae  postquam  Romulus  ultro 

obtuHt,  et  strata  est  tellus  Komana  Sabinis  800 

corporibus  strata  estque  suis,  generique  cruorem 

sanguine  cum  soceri  permiscuit  impius  ensis: 

pace  tamen  sisti  bellum,  nec  in  ultima  ferro 

decertare  placet,  Tatiumque  accedere  regno.  — 

occid-erat  Tatius,  populisque  aequata  duobus,  805 

Romule,  iura  dabas.     posita  cum  casside  Mavors 

talibus  adfatur  divumque  hominumque  parentem: 

*tempu8  adest,  genitor,  quoniam  fundamine  magno 

res  Romana  valet  nec  praeside  pendet  ab  uno, 

praemia,  quae  promissa  mihi  dignoque  nepoti,  810 

solvere,  et  ablatum  terris  imponere  caelo. 

tu  mihi  concilio  quondam  praesente  deorum 

(nam  memoro,  memorique  animo  pia  verba  notavi) 

"unus  erit,  quem  tu  toUes  in  caerula  caeli" 

dixisti:  rata  sit  verborum  summa  tuorum.'  815 

adnuit  Omnipotens,  et  nubibus  aera  caecis 

occuluit  tonitruque  et  fulgure  terruit  urbem. 

quae  sibi  promissae  sensit  data  signa  rapinae, 

innixusque  hastae  pressos  temone  cruento 


254  P.  OVIDn  NASONIS 

820  impavidus  conscendit  equos  Gradivus  et  ictu 
verberis  increpuit,  pronusque  per  aera  lapsus 
constitit  in  summo  nemorosi  colle  Palati: 
reddentemque  suo  tum  regia  iura  Quiriti 
abstulit  Diaden.     corpus  mortale  per  auraa 

825  dilapsum  tenues,  ut  lata  plumbea  funda 
missa  solet  medio  glans  intabescere  caelo. 
pulchra  subit  facies  et  pulvinaribus  altis 
dignior,  est  qualis  trabeati  forma  Quirini. 

Flebat  ut  amissum  coniunx.  cum  regia  luno     Hersilia. 

830  Irin  ad  Hersiliam  descendere  limite  curvo 
imperat  et  vacuae  sua  sic  mandata  referre: 
*o  et  de  Latia,  o  et  de  gente  Sabina 
praecipuum,  matrona,  decus,  dignissima  tanti 
ante  fuisse  viri,  coniunx  nunc  esse  Quirini, 

835  siste  tuos  fletus  et,  si  tibi  cura  videndi 

coniugis  est,  duce  me  lucum  pete,  coUe  Quirini 
qui  viret  et  templum  Romani  regis  obumbrat.' 
paret  et  in  terram  pictos  delapsa  per  arcus 
Hersiliam  iussis  compellat  vocibus  Iris. 

840  illa  verecundo  vix  tollens  lumina  vultu 

*o  dea  (namque  mihi  nec  quae  sis  dicere  promptum  est, 
et  liquet  esse  deam),  duc,  o  duc'  inquit  *et  offer 
coniugis  ora  mihi.     quae  si  modo  posse  videre 
fata  semel  dederint,  caelum  accepisse  videbor.' 

845  nec  mora,  Romuleos  cum  virgine  Thaumantea 
ingreditur  colles.    ibi  sidus  ab  aethere  lapsum 
decidit  in  terras,  a  cuius  lumine  flagrans 
Hersilia  e  clivis  cum  sidere  cessit  in  auras. 
hanc  manibus  notis  Romanae  conditor  urbis 

850  excipit  et  priscum  pariter  cum  corpore  nomen 

mutat  Horaraque  vocat,  quae  nunc  dea  iuncta  Quirino  est. 


LIBER  QUINTUS  DECIMUS. 

Quaeritur  interea,  quis  tantae  pondera  molis  Numa. 

sustineat  tantoque  queat  succedere  regi. 

destinat  imperio  clarum  praenuntia  veri 

fama  Numam.     non  ille  satis  cognosse  Sabinae 

gentis  habet  ritus:  animo  maiora  capaci 

concipit  et,  quae  sit  rerum  natura,  requirit. 

huius  amor  curae,  patria  Curibusque  relictis, 

fecit,  ut  Herculei  penetraret  ad  hospitis  urbem. 


I 


METAMOEPHOSEON  LIB.  XIV.  820—851.  XV.  1—52.  255 

Graia  quis  Italicis  auctor  posuisset  in  oris 

moenia,  quaerenti  sic  e  senioribus  unus  10 

rettulit  indigenis,  veteris  non  inscius  aevi: 

'dives  ab  Oceano  bobus  love  natus  Hiberis 

litora  felici  tenuisse  Lacinia  cursu 

fertur,  et  armento  teneras  errante  per  herbas 

ipse  domum  magni  nec  inhospita  tecta  Crotonis  15. 

intrasse  et  requie  longum  relevasse  laborem, 

atque  ita  discedens  "aevo"  dixisse  "nepotum 

hic  locus  urbis  erit."     promissaque  vera  fuerunt. 

nam  fuit  Argolico  generatus  Alemone  quidam  Myscelus. 

Myscelus,  illius  dis  acceptissimus  aevi.  20 

hunc  super  incumbens  pressum  gravitate  soporis 

claviger  alloquitur:  "patrias,  age,  desere  sedes 

et  pete  diversi  lapidosas  Aesaris  undas!" 

et,  nisi  paruerit,  multa  ac  metuenda  minatur. 

post  ea  discedunt  pariter  somnusque  deusque.  25- 

surgit  Alemonides  tacitaque  recentia  mente 

visa  refert,  pugnatque  diu  sententia  seciim. 

numen  abire  iubet:  prohibent  discedere  leges, 

poenaque  mors  posita  est  patriam  mutare  volenti. 

candidus  Oceano  nitidum  caput  abdiderat  Sol,  80 

et  caput  extulerat  densissima  sidereum  Nox: 

visus  adesse  idem  deus  est  eademque  monere 

et,  nisi  paruerit,  plura  ac  graviora  minari. 

extimuit;  patriumque  simul  transferre  parabat 

in  sedes  penetrale  novas.     fit  murmur  in  urbe,  35 

spretarumque  agitur  legum  reus.     utque  peracta  est 

causa  prior,  crimenque  patet  sine  teste  probatum, 

squalidus  ad  superos  tollens  reus  ora  manusque 

"o  cui  ius  caeli  bis  sex  fecere  labores, 

fer  precor"  inquit  "opem:  nam  tu  mihi  criminis  auctor."  40 

mos  erat  antiquus,  niveis  atrisque  lapillis 

liis  damnare  reos,  illis  absolvere  culpa. 

tunc  quoque  sic  lata  est  sententia  tristis;  et  omnis 

calculus  immitem  demittitur  ater  in  urnam. 

quae  simul  efiudit  numerandos  versa  lapillos,  45 

omnibus  e  nigro  color  est  mutatus  in  album, 

candidaque  Herculeo  sententia  numine  facta 

solvit  Alemoniden.     grates  agit  ille  parenti 

Amphitryoniadae  ventisque  faventibus  aequor 

navigat  lonium  Sallentinumque  Neretum  50 

praeterit  et  Sybarin  Lacedaemoniumque  Tarentum 

Thurinosque  sinus  Crimisenque  et  lapygis  arva, 


256  P.  OVIDII  NASONIS 

vixque  pererratis,  quae  spectant  litora,  terris, 
invenit  Aesarei  fatalia  fluminis  ora 

55  nec  procul  hinc  tumulum,  sub  quo  sacrata  Crotonis 
ossa  tegebat  humus;  iussaque  ibi  moenia  terra 
condidit  et  nomen  tumulati  traxit  in  urbem.' 
talia  constabat  certa  primordia  fama 
esse  loci  positaeque  Italis  in  finibus  urbis. 

€0      Vir  fuit  hic,  ortu  Samius.   sed  fugerat  una    Pythagoras. 
et  Samon  et  dominos,  odioque  tyrannidis  exul 
sponte  erat.     isque,  licet  caeli  regione  remotos, 
mente  deos  adiit  et,  quae  natura  negabatt 
visibus  humanis,  oculis  ea  pectoris  hausit. 

€3  cumque  animo  et  vigili  perspexerat  omnia  cura, 
in  medium  discenda  dabat,  coetusque  silentum 
dictaque  mirantum  magni  priraordia  mundi 
et  rerum  causas  et,  quid  natura,  docebat: 
quid  deus,  unde  nives,  quae  fulminis  esset  origo, 

70  luppiter  an  venti  discussa  nube  tonarent, 
quid  quateret  terras,  qua  sidera  lege  mearent, 
et  quodcumque  latet.     primusque  animalia  mensis 
arguit  imponi;  primus  quoque  tahbus  ora 
docta  quidem  solvit,  sed  non  et  credita,  verbis: 

75  'parcite,  mortales,  dapibus  temerare  nefandis 
corpora!  sunt  fruges,  sunt  deducentia  ramos 
pondere  poma  suo,  tumidaeque  in  vitibus  uvae; 
sunt  herbae  dulces,  sunt  quae  mitescere  flamma 
moUirique  queant.     nec  vobis  lacteus  umor 

80  eripitur  nec  mella  thymi  redolentia  florem. 
prodiga  divitias  aHmentaque  mitia  tellus 
suggerit  atque  epulas  sine  caede  et  sanguine  praebet. 
carne  ferae  sedant  ieiunia:  nec  tamen  omnes. 
quippe  equus  et  pecudes  armentaque  gramine  vivunt: 

85  at  quibus  ingenium  est  inmansuetumque  ferumque, 
Armeniae  tigres  iracundique  leones 
cumque  lupis  ursi,  dapibus  cum  sanguine  gaudent. 
heu  quantum  scelus  est,  in  viscera  viscera  condi, 
congestoque  avidum  pinguescere  corpore  corpus, 

90  alteriusque  animantem  animantis  vivere  letol 
scilicet  in  tantis  opibus,  quas  optima  matrum 
terra  creat,  nil  te  nisi  tristia  mandere  saevo 
vulnera  dente  iuvat  ritusque  referre  Cyclopum? 
nec,  nisi  perdideris  ahum,  placare  voracis 

95  et  male  morati  poteris  ieiunia  ventris? 

at  vetus  iUa  aetas,  cui  fecimus  aurea  nomen. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  53—140.  257 

fetibus  arborels  et,  quas  humus  educat,  herbis 

fortunata  fuit,  nec  pollult  ora  cruore. 

tunc  et  aves  tutae  movere  per  aera  pennas,  100 

et  lepus  impavldus  medils  erravit  in  arvis, 

nec  sua  credulitas  piscem  suspenderat  hamo: 

cuncta  slne  insidiis  nuUamque  timentla  fraudem 

plenaque  pacis  erant.     postquam  non  utills  auctor 

victibus  invidlt,  quisquls  fult  Ille,  piorum, 

corporeasque  dapes  avidam  demersit  in  alvum,  105 

feclt  iter  sceleri.     primaque  e  caede  ferarum 

incaluisse  putes  maculatum  sanguine  ferrum: 

idque  satis  fuerat,  nostrumque  petentia  letum 

corpora  mlssa  neci  salva  pietate  fatemur. 

sed  quam  danda  neci,  tam  non  epulanda  fuerunt.  ilO 

longius  inde  nefas  abiit,  et  prima  putatur 

hostla  sus  merulsse  mori,  quia  semlna  pando 

eruerat  rostro  spemque  interceperat  anni; 

vite  caper  morsa  Bacchi  mactatus  ad  aras 

dicltur -ultoris :  nocuit  sua  culpa  duobus.  115 

quid  merulstis,  oves,  placidum  pecus  Inque  tuendos 

natum  homlnes,  pleno  quae  fertis  in  ubere  nectar, 

mollla  quae  nobls  vestras  velamlna  lanas 

praebetis  vltaque  magls  quam  morte  iuvatls? 

quid  meruere  boves,  animal  slne  fraude  dollsque,  120 

innocuum,  simplex,  natum  tolerare  labores? 

immemor  est  demum  nec  frugum  munere  dlgnus, 

qul  potuit  curvi  dempto  modo  pondere  aratri 

ruricolam  mactare  suum,  qui  trita  labore 

illa,  qulbus  totiens  durum  renovaverat  arvum,  125 

tot  dederat  messes,  percusslt  colla  securi. 

nec  satis  est,  quod  tale  nefas  committitur:  ipsos 

inscripsere  deos  sceleri,  numenque  supemum 

caede  laboriferi  credunt  gaudere  luvencl. 

victlma  labe  carens  et  praestantlsslma  forma  130 

(nam  placulsse  nocet)  vittis  inslgnls  et  auro 

sistltur  ante  aras  audltque  ignara  precantem 

imponlque  suae  videt  inter  cornua  fronti, 

quas  coluit,  fruges,  percussaque  sangulne  cultros 

inficit  in  llquida  praevisos  forsitan  unda.  135 

protlnus  ereptas  viventl  pectore  fibras 

mspiclunt  mentesque  deum  scrutantur  in  illls. 

unde  fames  homlni  vetitorum  tanta  clborum  est? 

audetis  vesci,  genus  o  mortale?  quod,  oro, 

ne  facite,  et  monltls  anlmoe  advertite  nostrls:  140 

Ovidii  vol.  II.  Yl 


258  P.  OVIDII  NASONIS 

cumque  boum  dabitis  caesorum  membra  palato, 
mandere  vos  vestros  scite  et  sentite  colonos. 
et  quoniam  deus  ora  movet,  sequar  ora  moventera 
rite  deum,  Delphosque  meos  ipsumque  recludam 

145  aethera  et  augustae  reserabo  oracula  mentis. 
magna  nec  ingeniis  evestigata  priorum, 
quaeque  diu  latuere,  canam.     iuvat  ire  per  alta 
astra;  iuvat,  terris  et  inerti  sede  relicta, 
nube  vehi  validique  umeris  insistere  Atlantis: 

150  palantesque  homines  passim  ac  rationis  egentes 
despectare  procul,  trepidosque  obitumque  timentes 
sic  exhortari  seriemque  evolvere  fati. 

O  genus  attonitum  gelidae  formidine  mortis! 
quid  Styga,  quid  tenebras  et  nomina  vana  timetis, 

155  materiem  vatum,  falsique  pericula  mundi? 
corpora  sive  rogus  flamma,  seu  tabe  vetustas 
abstulerit,  mala  posse  pati  non  ulla    putetis. 
morte  carent  animae,  semperque  priore  relicta 
sede  novis  domibus  vivunt  habitantque  receptae. 

160  ipse  ego  (nam  memini)  Troiani  tempore  belli 

Panthoides  Euphorbus  eram,  cui  pectore  quondam 
haesit  in  adverso  gravis  hasta  minoris  Atridae. 
cognovi  clipeum,  laevae  gestamina  nostrae, 
nuper  Abanteis  templo  lunonis  in  Argis. 

165  omnia  mutantur,  nihil  interit.     errat  et  illinc 
huc  venit,  hinc  illuc,  et  quoslibet  occupat  artue 
spiritus,  eque  feris  humana  in  corpora  transit, 
inque  feras  noster,  nec  terapore  deperit  uUo. 
utque  novis  facilis  signatur  cera  figuris, 

170  nec  manet  ut  fuerat,  nec  formas  servat  easdem, 

sed  taraen  ipsa  eadem  est:  animam  sic  semper  eandem 
esse,  sed  in  varias  doceo  migrare  figuras. 
ergo,  ne  pietas  sit  victa  cupidine  ventris, 
parcite,  vaticinor,  cognatas  caede  nefanda 

175  exturbare  animas;  nec  sanguine  sanguis  alatur. 
et  quoniam  magno  feror  aequore  plenaque  ventis 
vela  dedi:  nihil  est  toto,  quod  perstet,  in  orbe. 
cuncta  fluunt,  oranisque  vagans  forraatur  iraago. 
ipsa  quoque  assiduo  labuntur  tempora  motu 

igo  non  secus  ac  flumen.     neque  enira  consistere  flumen, 
nec  levis  hora  potest:  sed  ut  unda  irapellitur  unda, 
urgeturque  eadera  veniente  urgetque  priorem: 
tempora  sic  fugiunt  pariter  pariterque  sequuntur 
et  nova  sunt  seraper.     nam  quod  fuit  ante,  relictum  est. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  141—228.  259 

fitque,  quod  haud  fuerat,  momentaque  cuncta  novantur.  185 

cernis  et  emersas  in  lucem  tendere  noctes, 

et  iubar  hoc  nitidum  nigrae  succedere  nocti. 

nec  color  est  idem  caelo,  cum  lassa  quiete 

cuncta  iacent  media,  cumque  albo  Lucifer  exit 

clarus  equo;  rursusque  alius,  cum  praevia  lucis  190 

tradendum  Phoebo  Pallantias  inficit  orbem. 

ipse  dei  clipeus  terra  cum  tollitur  ima, 

mane  rubet,  terraque,  rubet,  cum  conditur  ima: 

candidus  in  sumrao  est,  melior  natura  quod  illic 

aetheris  est  terraeque  procul  contagia  fugit.  195 

nec  par  aut  eadem  noctumae  forma  Dianae 

esse  potest  umquam.     semperque  hodierna  sequente, 

si  crescit,  minor  est,  maior,  si  contrahit  orbem. 

quid?  non  in  species  succedere  quattuor  annum 

aspicis,  aetatis  peragentem  imitamina  nostrae?  200 

nam  tener  ac  lactens  puerique  simillimus  aevo 

vere  novo  est:  tunc  herba  recens  et  roboris  expers 

turget  et  insolida  est  et  spe  delectat  agrestes; 

omnia  tunc  florent,  florumque  coloribus  almus 

ludit  ager,  neque  adhuc  virtus  in  frondibus  ulla  est.  205 

transit  in  aestatem  post  ver  robustior  annus, 

fitque  valens  iuvenis:  neque  enim  robustior  aetas 

uUa  nec  uberior  nec,  quae  magis  ardeat,  ulla  est. 

excipit  autumnus  posito  fervore  iuventae 

maturus  mitisque  inter  iuvenemque  senemque,  210 

temperie  medius,  sparsus  quoque  tempora  canis. 

inde  senilis  hiems  tremulo  venit  horrida  passu, 

aut  spoliata  suos,  aut,  quos  habet,  alba  capillos. 

nostra  quoque  ipsorum  semper  requieque  sine  ulla 

corpora  vertuntur:  nec  quod  fuimusve  sumusve,  215 

cras  erimus.     fuit  illa  dies,  qua  semina  tantum 

spesque  hominum  primae  matris  latitavimus  alvo. 

artifices  natura  manus  admovit,  et  angi 

corpora  visceribus  distentae  condita  matris 

noluit  eque  domo  vacuas  emisit  in  auras.  220 

editus  in  lucem  iaciiit  sine  viribus  infans: 

mox  quadrupes  rituque  tulit  sua  membra  ferarum: 

paulatimque  tremens  et  nondum  poplite  firmo 

constitit,  adiutis  aliquo  conamine  nervis. 

inde  valens  veloxque  fuit,  spatiumque  iuventae  225 

transit,  et  emeritis  medii  quoque  temporis  annis 

labitur  occiduae  per  iter  declive  senectae. 

subruit  haec  aevi  demoliturque  prioris 

17* 


260  P.  OVIDII  NASONIS 

robora.     fletque  Milon  senlor,  cum  spectat  inanes 
230  illos,  qui  fuerant  solidorum  mole  tororum 

Herculeis  similes,  fluidos  pendere  lacertos. 

flet  quoque,  ut  in  speculo  rugas  aspexit  aniles, 

Tyndaris  et  secum,  cur  sit  bis  rapta,  requirit. 

tempus  edax  rerum,  tuque,  invidiosa  vetustas, 
235  omnia  destruitis,  vitiataque  dentibus  aevi 

paulatim  lenta  consumitis  omnia  morte. 

Haecquoque  non  perstant,  quae  noselementavocamus; 

quasque  vices  peragant,  —  animos  adhibete!  —  docebo. 

quattuor  aeternus  genitalia  corpora  mundus 
240  continet.     ex  illis  duo  sunt  onerosa  suoque 

pondere  in  inferius,  tellus  atque  unda,  feruntur: 

et  totidem  gravitate  carent  nulloque  premente 

alta  petunt,  aer  atque  aere  purior  ignis. 

quae  quamquam  spatio  distent,  tamen  omnia  fiunt 
245  ex  ipsis  et  in  ipsa  cadunt:  resolutaque  tellus 

in  liquidas  rarescit  aquas,  tenuatus  in  auras 

aeraque  umor  abit;  dempto  quoque  pondere  rursus 

in  superos  aer  tenuissimus  emicat  ignes. 

inde  retro  redeunt,  idemque  retexitur  ordo. 
250  ignis  enim  densum  spissatus  in  aera  transit, 

hic  in  aquas,  tellus  glomerata  cogitur  unda. 

nec  species  sua  cuique  manet;  rerumque  novatrix 

ex  aliis  alias  reddit  natura  figuras. 

nec  perit  in  toto  quicquam,  mihi  credite,  mundo, 
255  sed  variat  faciemque  novat.     nascique  vocatur 

incipere  esse  aliud,  quam  quod  fuit  ante:  morique, 

desinere  illud  idem.     cum  sint  huc  forsitan  illa, 

haec  translata  illuc,  summa  tamen  omnia  constant. 

nil  equidem  durare  diu  sub  imagine  eadem 
260  crediderim.     sic  ad  ferrum  venistis  ab  auro, 

saecula;  sic  totiens  versa  est  fortuna  locorum. 

vidi  ego,  quod  fuerat  quondam  solidissima  tellue, 

esse  fretum.     vidi  factas  ex  aequore  terras; 

et  procul  a  pelago  conchae  iacuere  marinae, 
265  et  vetus  inventa  est  in  montibus  ancora  summis: 

quodque  fuit  campus,  vallem  decursus  aquarum 

fecit:  et  eluvie  mons  est  deductus  in  aequor: 

eque  paludosa  siccis  humus  aret  harenis: 

quaeque  sitim  tulerant,  stagnata  paludibus  ument. 
270  hic  fontes  natura  novos  emisit,  at  illic 

clausit;  et  aut  imi  commota  tremoribus  orbis 

flumina  prosiliunt  aut  excaecata  residunt. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  229-316.  261 

sic  ubi  terreno  Lycus  est  epotus  hiatu, 

existit  procul  hinc  alioque  renascitur  ore. 

sic  modo  combibitur,  tecto  modo  gurgite  lapsus  27& 

redditur  ArgoHcis  ingens  Erasinus  in  arvis. 

et  Mysum  capitisque  sui  ripaeque  prioris 

paenituisse  ferunt,  alia  nunc  ire,  Caicum. 

nec  non  Sicanias  volvens  Amenanus  harenag 

nunc  fluit,  interdum  suppressis  fontibus  aret.  280 

ante  bibebatur,  nunc  quas  contingere  nolis, 

fundit  Anigrus  aquas,  postquam  (nisi  vatibus  omnis 

eripienda  fides)  illic  lavere  Bimembres 

vulnera,  clavigeri  quae  fecerat  Herculis  arcus. 

quid?  non  et  Scythicis  Hypanis  de  montibus  ortus,  285 

qui  fuerat  dulcis,  salibus  vitiatur  amaris? 

fluctibus  ambitae  fuerant  Antissa  Pharosque 

et  Phoenissa  Tyros:  quarum  nunc  insula  nulla  est. 

Leucada  continuam  veteres  habuere  coloni: 

nunc  freta  circueunt.     Zancle  quoque  iuncta  fuisse  290 

dicitur  Italiae,  donec  confinia  pontus 

abstulit  et  media  tellurem  reppulit  unda. 

si  quaeras  Helicen  et  Burin,  Achaidas  urbes, 

invenies  sub  aquis;  et  adhuc  ostendere  nautae 

inclinata  solent  cum  moenibus  oppida  mersis.  295 

est  prope  Pittheam  tumulus  Troezena,  sine  uUis 

arduus  arboribus,  quondam  planissima  campi 

area,  nunc  tumulus.     nam  —  res  horrenda  relatu  — 

vis  fera  ventorum  caecis  inclusa  cavernis, 

expirare  aHqua  cupiens,  luctataque  frustra  300 

liberiore  frui  caelo,  cum  carcere  rima 

nulla  foret  toto  nec  pervia  flatibus  esset, 

extentam  tumefecit  humum,  ceu  spiritus  oris 

tendere  vesicam  solet  aut  derepta  bicorni 

terga  capro.     tumor  ille  loci  permansit,  et  alti  305 

collis  habet  speciem  longoque  induruit  aevo. 

plurima  cum  subeant  audita  aut  cognita  nobis, 

pauca  super  referam.     quid?  non  et  lympha  figuras 

datque  capitque  novas?  medio  tua,  corniger  Hammon, 

unda  die  gelida  est,  ortuque  obituque  calescit.  310 

admotis  Athamanes  aquis  accendere  lignum 

narrantur,  minimos  cum  luna  recessit  in  orbes. 

flumen  habent  Cicones,  quod  potum  saxea  reddit 

viscera,  quod  tactis  inducit  marmora  rebus. 

Crathis  et  huic  Sybaris  nostris  conterminus  oris  315 

electro  similes  faciunt  auroque  capillos. 


262  P.  OVIDII  NASONIS 

quodque  magis  mirum  est,  sunt,  qui  non  corpora  tantum, 
verum  animos  etiam  valeant  mutare,  liquores. 
cui  non  audita  est  obscenae  Salmacis  undae 

320  Aethiopesque  lacus?  quos  si  quis  faucibus  hausit, 

aut  furit,  aut  patitur  mirum  gravitate  soporem. 
!         Clitorio  quicumque  sitim  de  fonte  levarit, 
vina  fugit  gaudetque  meris  abstemius  undis: 
seu  vis  est  in  aqua  calido  contraria  vino, 

325  sive,  quod  indigenae  memorant,  Amythaone  natus, 
Proetidas  attonitas  postquam  per  carmen  et  herbas 
eripuit  furiis,  purgamina  mentis  in  illas 
misit  aquas,  odiumque  meri  permansit  in  undis. 
huic  fluit  effectu  dispar  Lyncestius  amnis, 

330  quem  quicumque  parum  moderato  gutture  traxit, 
haud  aliter  titubat,  quam  si  mera  vina  bibisset. 
est  lacus  Arcadiae  (Pheneon  dixere  priores) 
ambiguis  suspectus  aquis,  quas  nocte  timeto; 
nocte  nocent  potae:  sine  noxa  luce  bibuntur. 

335  sic  alias  aliasque  lacus  et  flumina  vires 

concipiunt.     tempusque  fuit,  quo  navit  in  undis: 
nunc  sedet  Ortygie.     timuit  concursibus  Argo 
undarum  sparsas  Symplegadas  elisarum, 
quae  nunc  immotae  perstant  ventisque  resistunt. 

340  nec  quae  sulphureis  ardet  fornacibus,  Aetna 
ignea  semper  erit:  neque  enim  fuit  ignea  semper. 
nam  sive  est  animal  tellus  et  vivit  habetque 
spiramenta  locis  flammam  exalantia  multis: 
spirandi  mutare  vias,  quotiensque  movetur, 

345  has  finire  potest,  illas  aperire  cavernas; 
sive  leves  imis  venti  cohibentur  in  antris, 
saxaque  cum  saxis  et  habentem  semina  flammae 
materiem  iactant,  ea  concipit  ictibus  ignem: 
antra  relinquentur  sedatis  frigida  ventis; 

350  sive  bitumineae  rapiunt  incendia  vires, 
luteave  exiguis  ardescunt  sulphura  fumis: 
nempe  ubi  terra  cibos  alimentaque  pinguia  flammae 
non  dabit  absumptis  per  longum  viribus  aevum, 
naturaeque  suum  nutrimen  deerit  edaci, 

355  non  feret  illa  famem  desertaque  deseret  ignes. 
esse  viros  fama  est  in  Hyperborea  Pallene, 
qui  soleant  levibus  velari  corpora  plumis, 
cum  Tritoniacam  novies  subiere  paludem. 
haud  equidem  credo:  sparsae  quoque  membra  venenls 

360  exercere  artes  Scythides  memorantur  easdem. 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  317-404.  263 

si  qua  fides  rebus  tamen  est  addenda  probatis, 

nonne  vides,  quaecumque  mora  fluidove  calore 

corpora  tabuerint,  in  parva  animalia  verti? 

i  quoque,  delectos  mactatos  obrue  tauros:  — 

cognita  res  usu  —  de  putri  viscere  passim  865 

florilegae  nascuntur  apes,  quae  more  parentum 

rura  colunt  operique  favent  in  spemque  laborant. 

pressus  humo  bellator  equus  crabronis  origo  est. 

concava  litoreo  si  demas  bracchia  cancro, 

cetera  supponas  terrae,  de  parte  sepulta  370 

scorpius  exibit  caudaque  minabitur  unca. 

quaeque  solent  canis  frondes  intexere  filis 

agrestes  tineae  —  res  observata  colonis  — 

ferali  mutant  cum  papilione  figuram. 

semina  limus  habet  virides  generantia  ranas  875 

et  generat  truncas  pedibus,  mox  apta  natando 

crura  dat,  utque  eadem  sint  longis  saltibus  apta, 

posterior  superat  partes  mensura  priores. 

nec  catulus,  partu  quem  reddidit  ursa  recenti, 

sed  male  viva  caro  est:  lambendo  mater  in  artus  380 

fingit  et  in  formam,  quantam  capit  ipsa,  reducit. 

nonne  vides,  quos  cera  tegit  sexangula  fetus 

meUiferarum  apium,  sine  membris  corpora  nasci 

et  serosque  pedes  serasque  assumere  pennas? 

lunonis  volucrem,  quae  cauda  sidera  portat,  885 

armigerumque  lovis  Cythereiadasque  columbas 

■et  genus  omne  avium  mediis  e  partibus  ovi, 

ni  sciret  fieri,  quis  nasci  posse  putaret? 

sunt  qui,  cum  clauso  putrefacta  est  spina  sepulcro, 

mutari  credant  humanas  angue  medullas.  390 

haec  tamen  ex  aliis  generis  primordia  ducunt; 

una  est,  quae  reparet  seque  ipsa  reseminet,  ales: 

Assyrii  phoenica  vocant.     nec  fruge  neque  herbis, 

sed  turis  lacrimis  et  suco  vivit  amomi. 

haec  ubi  quinque  suae  complevit  saecula  vitae,  895 

iUcis  in  ramis  tremulaeve  cacumine  palmae 

unguibus  et  puro  nidum  sibi  construit  ore. 

quo  simul  ac  casias  et  nardi  lenis  aristas 

quassaque  cum  fulva  substravit  cinnama  murra, 

se  super  imponit  finitque  in  odoribus  aevum.  400 

inde  ferunt,  totidem  qui  vivere  debeat  annos, 

corpore  de  patrio  parvum  phoenica  renasci. 

cum  dedit  huic  aetas  vires,  onerique  ferendo  est, 

ponderibus  nidi  ramos  levat  arboris  akae 


264  P.  OVIDII  NASONIS 

405  fertque  pius  cunasque  suas  patriumque  sepulcrum, 
perque  leves  auras  Hyperionis  urbe  potitus 
ante  fores  sacras  Hyperionis  aede  reponit. 
si  tamen  est  aliquid  mirae  novitatis  in  istie, 
alternare  vices  et,  quae  modo  femina  tergo 

410  passa  marem  est,  nunc  esse  marem  miremur  hyaenam. 
id  quoque,  quod  ventis  animal  nutritur  et  aura, 
protinus  assimulat,  tetigit  quoscumque  colores. 
victa  racemifero  lyncas  dedit  India  Baccho, 
e  quibus,  ut  memorant,  quidquid  vesica  remisit, 

415  vertitur  in  lapides  et  congelat  aere  tacto. 
sic  et  curalium,  quo  primum  contigit  auras 
tempore,  durescit:  mollis  fuit  herba  sub  undis. 
desinet  ante  dies,  et  in  alto  Phoebus  anhelos 
aequore  tinguet  equos,  quam  consequar  omnia  verbis 

420  in  species  translata  novas.     sic  omnia  verti 
cernimus,  atque  illas  assumere  robora  gentes, 
concidere  has.     sic  magna  fuit  censuque  virisque 
perque  decem  potuit  tantum  dare  sanguinis  annos, 
nunc  humilis  veteres  tantummodo  Troia  ruinas 

425  et  pro  divitiis  tumulos  ostendit  avorum. 

clara  fuit  Sparte,  magnae  viguere  Mycenae: 
[nec  non  et  Cecropis  nec  non  Amphionis  arces] 
vile  solum  Sparte  est,  altae  cecidere  Mycenae. 
[Oedipodioniae  quid  sunt,  nisi  nomina,  Thebae? 

430  quid  Pandioniae  restant,  nisi  nomen,  Athenae?] 

nunc  quoque  Dardaniam  fama  est  consurgere  Romam, 
Appenninigenae  quae  proxima  Thybridis  undis 
mole  sub  ingenti  rerum  fundamina  ponit. 
haec  igitur  formam  crescendo  mutat  et  oHm 

435  immensi  caput  orbis  erit.     sic  dicere  vates 

faticinasque  ferunt  sortes;  quantumque  recordor, 
dixerat  Aeneae,  cum  res  Troiana  labaret, 
Priamides  Helenus  flenti  dubioque  salutis: 
"nate  dea,  si  nota  satis  praesagia  nostrae 

440  mentis  habes,  non  tota  cadet  te  sospite  Troia. 
flamma  tibi  ferrumque  dabunt  iter:  ibis  et  una 
Pergama  rapta  feres,  donec  Troiaeque  tibique 
extemum  patrio  contingat  amicius  arvum. 
urbem  etiam  cerno  Phrygios  debere  nepotes, 

445  quanta  nec  est  nec  erit  nec  visa  prioribus  annis. 
hanc  alii  proceres  per  saecula  longa  potentem, 
sed  dominam  rerum  de  sanguine  natus  luh 
efficiet.     quo  cum  telkis  erit  usa,  fruentur 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  405-492.  265 

aetheriae  sedes,  caelumque  erit  exitus  illi." 

haec  Helenum  cecinisse  penatigero  Aeneae  450 

raente  memor  refero,  cognataque  moenia  laetor 

crescere  et  utiliter  Phrygibus  vicisse  Pelasgos. 

nec  tamen  oblitis  ad  metam  tendere  longe 

expatiemur  equis.     caelum  et  quodcumque  sub  illo  est, 

immutat  formas,  tellusque  et  quidquid  in  illa  est.  455 

nos  quoque,  pars  mundi,  quoniam  non  corpora  solum, 

verum  etiam  volucres  animae  sumus,  inque  ferinas 

possumus  ire  domos  pecudumque  in  corpora  condi. 

corpora,  quae  possunt  animas  habuisse  parentum 

aut  fratrum  aut  aliquo  iunctorum  foedere  nobis  460 

aut  hominum  certe,  tuta  esse  et  honesta  sinamus 

neve  Thyesteis  cumulemur  viscera  mensis. 

quam  male  consuescit,  quam  se  parat  ille  cruori 

impius  humano,  vituli  qui  corpora  cultro 

rumpit  et  immotas  praebet  mugitibus  aures:  46& 

aut  qui  vagitus  similes  puerilibus  haedum 

edentem  iugulare  potest:  aut  alite  vesci, 

cui  dedit  ipse  cibos!   quantum  est,  quod  desit  in  istis 

ad  plenum  facinus,  quo  transitus  inde  paratur? 

bos  aret  aut  mortem  senioribus  imputet  annis,  470 

horriferum  contra  borean  ovis  arma  ministret, 

ubera  dent  saturae  manibus  pressanda  capellae. 

retia  cum  pedicis  laqueosque  artesque  dolosas 

tollite.     nec  volucrem  viscata  fallite  virga, 

nec  formidatis  cervos  illudite  pennis,  475 

nec  celate  cibis  uncos  fallacibus  hamos. 

perdite,  si  qua  nocent,  verum  haec  quoque  perdite  tantum: 

ora  vacent  epulis  alimentaque  mitia  carpant.' 

Talibus  atque  aliis  instructo  pectore  dictis  Egeria. 

in  patriam  remeasse  ferunt,  ultroque  petitum  480 

accepisse  Numam  populi  Latialis  habenas: 
coniuge  qui  felix  nympha  ducibusque  Camenis 
sacrificos  docuit  ritus,  gentemque  feroci 
assuetam  bello  pacis  traduxit  ad  artes. 

qui  postquam  senior  regnumque  aevumque  peregit,  485- 

extinctum  Latiaeque  nurus  populusque  patresque 
deflevere  Numam.     nam  coniunx  urbe  relicta 
vallis  Aricinae  densis  latet  abdita  silvis, 
sacraque  Oresteae  questu  gemituque  Dianae 
impedit.     a!  quotiens  nymphae  nemorisque  lacusque,         490 
ne  faceret,  monuere  et  consolantia  verba 
dixerunt!  quotiens  flenti  Theseius  heros 


266  P.  OVIDII  NASONIS 

*si8te  modum,'  dixit  *neque  enim  fortuna  querenda 
sola  tua  est.     similes  aliorum  respice  casus: 

495  mitius  ista  feres.     utinamque  exempla  dolentem 
non  mea  te  possent  relevare!  sed  et  mea  possunt. 
fando  aliquem  Hippolytum  vestras  quoque  contigit  aures 
credulitate  patris,  sceleratae  fraude  novercae  [{Hippolytus.) 
occubuisse  neci.     mirabere,  vixque  probabo: 

500  sed  tamen  ille  ego  sum.     me  Pasiphaeia  quondam 
temptatum  frustra,  patrium  temerare  cubile, 
quod  voluit,  finxit  voluisse  et  criraine  verso 
(indiciine  metu  magis,  offensane  repulsae?) 
arguit:  immeritumque  pater  proiecit  ab  urbe, 

505  hostilique  caput  prece  detestatur  euntis. 
Pittheam  profugo  curru  Troezena  petebam, 
iamque  Corinthiaci  carpebam  litora  ponti, 
cum  mare  surrexit,  cumulusque  immanis  aquarum 
in  montis  speciem  curvari  et  crescere  .visus 

510  et  dare  mugitus  summoque  cacumine  findi. 
comiger  hinc  taurus  ruptis  expellitur  undis, 
pectoribusque  tenus  moUes  erectus  in  auras 
naribus  et  patulo  partem  maris  evomit  ore. 
corda  pavent  comitum;  mihi  mens  interrita  mansit, 

515  exiUis  contenta  suis:  cum  colla  feroces 

ad  freta  convertunt  arrectisque  auribus  horrent 
quadrupedes  monstrique  metu  turbantur  et  altis 
praecipitant  currum  scopuHs.     ego  ducere  vana 
frena  manu  spumis  albentibus  oblita  luctor, 

520  et  retro  lentas  tendo  resupinus  habenas. 

nec  vires  tamen  has  rabies  superasset  equorum, 
ni  rota,  perpetuum  qua  circumvertitur  axem, 
stipitis  occursu  fracta  ac  disiecta  fuisset. 
excutior  curru:  lorisque  tenentibus  artus 

525  viscera  viva  trahi  nervosque  in  stirpe  teneri, 

membra  rapi  partim  partimque  reprensa  relinqui, 
ossa  gravem  dare  fracta  sonum,  fessamque  videres 
exalari  animam,  nullasque  in  corpore  partes, 
noscere  quas  posses.     unumque  erat  omnia  vulnus. 

530  num  potes  aut  audes  cladi  componere  nostrae, 
'nympha,  tuam?  vidi  quoque  regna  carentia  luoe, 
et  lacerum  fovi  Phlegethontide  corpus  in  unda. 
nec,  nisi  Apollineae  vaUdo  medicamine  prolis, 
reddita  vita  foret.     quam  postquam  fortibus  herbis 

635  atque  ope  Paeonia,  Dite  indignante,  recepi, 
tum  mihi,  ne  praesens  augerem  muneris  huiua 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  493—580.  267 

invidiam,  densas  obiecit  Cynthia  nubes; 

utque  forem  tutus  possemque  impune  videri, 

addidit  aetatem  nec  cognoscenda  reliquit 

ora  mihi;  Cretenque  diu  dubitavit  habendam  640 

traderet  an  Delon.     Delo  Cretaque  relictis 

hic  posuit,  nomenque  simul,  quod  possit  equorum 

admonuisse,  iubet  deponere,  "qui"que  "fuisti 

Hippolytus,"  dixit  "nunc  idem  Virbius  esto." 

hoc  nemus  inde  colo,  de  disque  minoribus  unus  545 

numine  sub  dominae  lateo  atque  accenseor  illi.' 

Non  tamen  Egeriae  luctus  aliena  levare 
damna  valent:  montisque  iacens  radicibus  imis 
liquitur  in  lacrimas,  donec  pietate  dolentis 
mota  soror  Phoebi  gelidum  de  corpore  fontem  550 

fecit  et  aetemas  artus  tenuavit  in  undas. 

Et  nymphas  tetigit  nova  res,  et  Amazone  natus 
haud  ahter  stupuit,  quam  cum  Tyrrhenus  arator  Tages. 

fatalem  glaebam  mediis  aspexit  in  arvis 
eponte  sua  primum  nulloque  agitante  moveri,  555 

sumere  mox  hominis  terraeque  amittere  formam, 
oraque  venturis  aperire  recentia  fatis 
(indigenae  dixere  Tagen,  qui  primus  Etruscam 
edocuit  gentem  casus  aperire  futuros):  559 

utve  Palatinis  haerentem  colHbus  olim  Romuli 

cum  subito  vidit  frondescere  Romulus  hastam,  hasta. 

quae  radice  nova,  non  ferro  stabat  adacto, 
et  iam  non  telum,  sed  lenti  viminis  arbor 
non  expectatas  dabat  admirantibus  umbras:  564 

aut  sua  fluminea  cum  vidit  Cipus  in  unda  Cipus. 

comua.     vidit  enim,  falsamque  in  imagine  credens 
esse  fidem,  digitis  ad  frontem  saepe  relatis, 
quae  vidit,  tetigit.     nec  iam  sua  lumina  damnans 
restitit,  ut  victor  domito  remeabat  ab  hoste, 
ad  caelumque  oculos  et  eodem  bracchia  toUens  570 

'quidquid,'  ait  *superi,  monstro  portenditur  isto, 
seu  laetum  est,  patriae  laetum  populoque  Quirini, 
sive  minax,  mihi  sit.'     viridique  e  caespite  factas 
placat  odoratis  herbosas  ignibus  aras 

vinaque  dat  pateris  mactatarumque  bidentum,  575 

quid  sibi  significent,  trepidantia  consulit  exta. 
quae  simul  aspexit  Tyrrhenae  gentis  haruspex, 
magna  quidem  rerum  moHmina  vidit  in  illis, 
non  manifesta  tamen.     cum  vero  sustulit  acre 
a  pecudis  fibris  ad  Cipi  cornua  lumen,  580 


268  P.  OVIDII  NASONIS 

*rex,'  ait  'o  salve!   tibi  enim,  tibi,  Cipe,  tuisque 

hic  locus  et  Latiae  parebunt  cornibus  arces. 

tu  modo  rumpe  moras  portasque  intrare  patentes 

appropera.     sic  fata  iubent.     namque  urbe  receptus 
585  rex  eris  et  sceptro  tutus  potiere  perenni.' 

rettulit  ille  pedem,  torvamque  a  moenibus  urbis 

avertens  faciem  *procul,  a!  procul  omina'  dixit 

*talia  di  pellant;  multoque  ego  iustius  aevum 

exul  agam,  quam  me  videant  Capitolia  regem.' 
590  dixit  et  extemplo  populumque  gravemque  senatum 

convocat.     ante  tamen  pacali  cornua  lauro 

velat  et  aggeribus  factis  a  milite  forti 

insistit  priscoque  deos  e  more  precatus 

*est'  ait  'hic  unus,  quem  vos  ni  pellitis  urbe, 
695  rex  erit.     is  qui  sit,  signo,  non  nomine  dicam: 

cornua  fronte  gerit.     quem  vobis  indicat  augur, 

si  Romam  intrarit,  famularia  iura  daturum. 

ille  quidem  potuit  portas  irrumpere  apertas: 

sed  nos  obstitimus,  quamvis  coniunctior  illo 
600  nemo  mihi  est.     vos  urbe  virum  prohibete,  Quirites, 

vel,  si  dignus  erit,  gravibus  vincite  catenis: 

aut  finite  metum  fatalis  morte  tyranni.' 

qualia  succinctis,  ubi  trux  insibilat  eurus, 

murmura  pinetis  fiunt,  aut  qualia  fluctus 
605  aequorei  faciunt,  si  quis  procul  audiat  illos: 

tale  sonat  populus.     sed  per  confusa  frementis 

verba  tamen  vulgi  vox  eminet  una:  'quis  ille  est?' 

et  spectant  frontes  praedictaque  cornua  quaerunt. 

rursus  ad  hos  Cipus  *quem  poscitis,'  inquit  'habetis: 
610  et  derapta  capiti,  populo  prohibente,  corona 

exhibuit  geraino  praesignia  tempora  comu. 

demisere  oculos  omnes  gemitumque  dedere 

atque  illud  meritis  clarum  —  quis  credere  possit?  — 

inviti  videre  caput:  nec  honore  carere 
615  ulterius  passi,  festara  imposuere  coronam. 

at  proceres,  quoniam  muros  intrare  vetaris, 

ruris  honorati  tantum  tibi,  Cipe,  dedere, 

quantum  depresso  subiectis  bobus  aratro 

complecti  posses  ad  finem  lucis  ab  ortu. 
620  cornuaque  aeratis  miram  referentia  formam 

postibus  insculpunt,  longum  mansura  per  aevum. 

Pandite  nunc,  Musae,  praesentia  numina  vatum    Aescu- 

(scitis  enim,  nec  vos  fallit  spatiosa  vetustas),  lapius. 

unde  Coroniden  circumflua  Thybridis  alti 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  581—668.  269 


insula  Romuleae  sacris  adiecerit  urbis.  625 

dira  lues  quondam  Latias  vitiaverat  auras, 

pallidaque  exsangui  squalebant  corpora  tabo. 

funeribus  fessi  postquam  mortalia  cernunt 

temptamenta  nihil,  nihil  artes  posse  medentum,  ^ 

auxilium  caeleste  petunt.     mediamque  tenentes  630 

orbis  humum  Delphos  adeunt,  oracula  Phoebi, 

utque  salutifera  miseris  succurrere  rebus 

sorte  velit  tantaeque  urbis  mala  finiat,  orant. 

et  locus  et  laurus  et,  quas  habet  ipse,  pharetrae 

intremuere  simul;  cortinaque  reddidit  imo  635 

hanc  adyto  vocem  pavefactaque  pectora  movit: 

*quod  petis  hinc,  propiore  loco,  Romane,  petisses: 

€t  pete  nunc  propiore  loco.     nec  Apolline  vobis, 

qui  minuat  luctus,  opus  est,  sed  Apolline  nato. 

ite  bonis  avibus,  prolemque  arcessite  nostram.'  640 

iussa  dei  prudens  postquam  accepere  senatus, 

quam  colat,  explorant,  iuvenis  Phoebeius  urbem, 

quique  petant  ventis  Epidauria  litora,  mittunt. 

quae  simul  incurva  missi  tetigere  carina, 

concilium  Graiosque  patres  adiere,  darentque,  645 

oravere,  deum,  qui  praesens  funera  gentis 

finiat  Ausoniae:  certas  hoc  dicere  sortes. 

dissidet  et  variat  sententia:  parsque  negandum 

non  putat  auxilium;  multi  retinere  suamque 

uon  emittere  opem  nec  numina  tradere  suadent.  650 

dum  dubitant,  seram  pepulere  crepuscula  lucera, 

umbraque  telluris  tenebras  induxerat  orbi: 

cum  deus  in  somnis  opifer  consistere  visus 

ante  tuum,  Romane,  torum,  sed  qualis  in  aede 

esse  solet,  baculumque  tenens  agreste  sinistra  655 

caesariem  longae  dextra  deducere  barbae 

et  placido  tales  emittere  pectore  voces: 

*pone  metus;  veniam,  simulacraque  nostra  relinquam. 

hunc  modo  serpentem,  baculum  qui  nexibus  ambit, 

perspice  et  usque  nota  visu,  ut  cognoscere  possis.  660 

vertar  in  hunc;  sed  maior  ero,  tantusque  videbor, 

in  quantum  verti  caelestia  corpora  debent.' 

extemplo  cum  voce  deus,  cum  voce  deoque 

somnus  abit,  somnique  fugam  lux  alma  secuta  est. 

postera  sidereos  aurora  fugaverat  ignes:  (65 

incerti,  quid  agant,  proceres  ad  templa  petiti 

conveniunt  operosa  dei,  quaque  ipse  morari 

sede  velit,  signis  caelestibus  indicet,  orant. 


270  P.  OVIDII  NASONIS 

vix  bene  desierant,  cum  crietis  aureus  altis 

670  in  serpente  deus  praenuntia  sibila  misit 

adventuque  suo  signumque  arasque  foresque 
marmoreumque  solum  fastigiaque  aurea  movit, 
pectoribusque  tenus  media  sublimis  in  aede 
constitit  atque  oculos  circumtulit  igne  micantes. 

675  territa  turba  pavet.     cognovit  nuraina  castos 
evinctus  vitta  crines  albente  sacerdos, 
et  'deus  est!  deus  estl  linguis  animisque  favete, 
quisquis  ades!'  dixit  *sis,  o  pulcherrime,  visus 
utiliter,  populosque  iuves  tua  sacra  colentes.' 

680  quisquis  adest,  iussum  veneratur  numen,  et  omnes 
verba  sacerdotis  referunt  geminata  piumque 
Aeneadae  praestant  et  voce  et  mente  favorem. 
adnuit  his,  motisque  deus  rata  pignera  cristis 
et  repetita  dedit  vibrata  sibila  lingua. 

685  tunc  gradibus  nitidis  delabitur  oraque  retro 
flectit  et  antiquas  abiturus  respicit  aras, 
assuetasque  domos  habitataque  templa  salutat. 
inde  per  iniectis  adopertam  floribus  ingens 
serpit  humum  flectitque  sinus,  mediamque  per  urbem 

690  tendit  ad  incurvo  munitos  aggere  portus. 

restitit  hic  agmenque  suum  turbaeque  sequentis 
officium  placido  visus  dimittere  vultu 
corpus  in  Ausonia  posuit  rate.     numinis  illa 
sensit  onus,  pressaque  dei  gravitate  carina 

695  Aeneadae  gaudent,  caesoque  in  litore  tauro 
torta  coronatae  solvunt  retinacula  navis. 
impulerat  levis  aura  ratem:  deus  eminet  alte, 
impositaque  premens  puppim  cervice  recurvam 
caeruleas  despectat  aquas.     modicisque  per  aequor 

700  lonium  zephyris  sexto  Pallantidos  ortu 
Itaham  tenuit,  praeterque  Lacinia  templo 
nobilitata  deae  8cylaceaque  litora  fertur. 
linquit  lapygiam  laevisque  Amphissia  remis 
saxa  fugit,  dextra  praerupta  Celennia  parte, 

705  Khymitiumque  legit  Caulonaque  Naryciamque, 
evincitque  fretum  Siculique  angusta  Pelori 
Hippotadaeque  domos  regis  Temesesque  metalla, 
Leucosiamque  petit  tepidique  rosaria  Paesti. 
inde  legit  Capreas  promunturiumque  Minervae 

710  et  Surrentino  generosos  palmite  colles 

Herculeamque  urbem  Stabiasque  et  in  otia  natam 
Parthenopen  et  ab  hac  Cumaeae  templa  Sibyllae. 


I 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  669—756.  271 


hinc  calidi  fontes  lentisciferumque  tenetur 
Liternum  multamque  trahens  sub  gurgite  harenam 
Voltumus  niveisque  frequens  Sinuessa  columbis  71^ 

Mintumaeque  graves,  et  quam  tumulavit  alumnus, 
Antiphataeque  domus  Trachasque  obsessa  palude 
et  tellus  Circaea  et  spissi  litoris  Antium. 
huc  ubi  vehferam  nautae  advertere  carinam 
(asper  enim  iam  pontus  erat),  deus  expHcat  orbes  720 

perque  sinus  crebros  et  magna  volumina  labens 
templa  parentis  init  flavum  tangentia  litus. 
aequore  placato  patrias  Epidaurius  aras 
linquit,  et  hospitio  sibi  iuncti  numinis  usus 
litoream  tractu  squamae  crepitantis  harenam  725 

sulcat  et  innisus  moderamine  navis  in  alta 
puppe  caput  posuit,  donec  Castmmque  sacrasque 
Lavini  sedes  Tiberinaque  ad  ostia  venit. 
huc  omnis  populi  passim  matrumque  patrumque 
obvia  turba  ruit,  quaeque  ignes,  Troica,  servant,  780 

Vesta,  tuos,  laetoque  deum  clamore  salutant. 
quaque  per  adversas  navis  cita  ducitur  undas, 
tura  super  ripas  aris  ex  ordine  factis 
parte  ab  utraque  sonant  et  odorant  aera  fumis; 
ictaque  coniectos  incalfacit  hostia  cultros.  735 

iamque,  caput  rerum,  Romanam  intraverat  urbera: 
erigitur  serpens  summoque  acclinia  malo 
colla  movet  sedesque  sibi  circumspicit  aptas. 
scinditur  in  geminas  partes  circumfluus  amnis: 
Insula  nomen  habet:  laterumque  a  parte  duorum  740 

porrigit  aequales  media  tellure  lacertos. 
huc  se  de  Latia  pinu  Phoebeius  anguis 
contulit  et  finem  specie  caeleste  resumpta 
luctibus  imposuit  venitque  salutifer  urbi.  744 

Hic  tamen  accessit  delubris  advena  nostris :        lulius  Caesar 
Caesar  in  Urbe  sua  deus  est.  quem  Marte  togaque  ^'  -A-ugustus^ 
praecipuum  non  bella  magis  finita  triumphis 
resque  domi  gestae  properataque  gloria  reram 
in  sidus  vertere  novum  stellamque  comantem, 
quam  sua  progenies.     neque  enim  de  Caesaris  actis  750 

uUum  est  maius  opus,  quam  quod  pater  extitit  huius. 
scilicet  aequoreos  plus  est  domuisse  Britannos, 
perque  papyriferi  septemflua  flumina  Nili 
victrices  egisse  rates,  Numidasque  rebelles 
Cinyphiumque  lubam  Mithridateisque  tumentem  755 

nominibus  Pontum  populo  adiecisse  Quirini, 


272  P.  OVIDIl  NASONIS 

et  multos  merulsse,  aliquos  egisse  triumphos, 
quam  tantum  genuisse  virumr  quo  praeside  rerum 
humano  generi,  superi,  favistis  abunde. 

760  ne  foret  hic  igitur  mortali  semine  cretus, 
ille  deus  faciendus  erat.     quod  ut  aurea  vidit 
Aeneae  genetrix,  vidit  quoque  triste  parari 
pontifici  letum  et  coniurata  arma  moveri, 
palluit  et  cunctis,  ut  cuique  erat  obvia,  divis 

765  'aspice,'  dicebat  'quanta  mihi  mole  parentur 
insidiae,  quantaque  caput  cum  fraude  petatur, 
quod  de  Dardanio  solum  mihi  restat  lulo. 
solane  semper  ero  iustis  exercita  curis? 
quam  modo  Tydidae  Calydonia  vulneret  hasta, 

770  nunc  male  defensae  confundant  moenia  Troiae: 
quae  videam  natum  longis  erroribus  actum 
iactarique  freto  sedesque  intrare  silentum 
bellaque  cum  Tumo  gerere  aut,  si  vera  fatemur, 
cum  lunone  magis?  quid  nunc  antiqua  recordor 

775  damna  mei  generis?  timor  hic  meminisse  priorum 
non  sinit:  en  acui  sceleratos  cernitis  ensesf 
quos  prohibete,  precor,  facinusque  repellite,  neve 
caede  sacerdotis  flammas  extinguite  Vestae!' 
Talia  nequiquam  toto  Venus  anxia  caelo 

780  verba  iacit,  superosque  movet.     qui  rumpere  quamquam 
ferrea  non  possunt  veterum  decreta  sororum, 
signa  tamen  luctus  dant  haud  incerta  futuri. 
arma  ferunt  inter  nigras  crepitantia  nubes 
terribilesque  tubas  auditaque  cornua  caelo  ^ 

785  praemonuisse  nefas.     solis  quoque  tristis  imago 
lurida  soUicitis  praebebat  lumina  terris. 
saepe  faces  visae  mediis  ardere  sub  astris, 
saepe  inter  nimbos  guttae  cecidere  cruentae. 
caerulus  et  vultum  ferrugine  Lucifer  atra 

790  sparsus  erat,  sparsi  Lunares  sanguine  currus. 
tristia  mille  locis  Stygius  dedit  omina  bubo, 
mille  locis  lacrimavit  ebur,  cantusque  feruntur 
auditi  sanctis  et  verba  minacia  lucis. 
victima  nuUa  litat,  magnosque  instare  tumultus 

795  fibra  monet,  caesumque  caput  reperitur  in  extis. 
inque  foro  circumque  domos  et  templa  deorum 
noctumos  ululasse  canes  umbrasque  silentum 
erravisse  ferunt,  motamque  tremoribus  urbem. 
non  tamen  insidias  venturaque  vincere  fata 

800  praemonitus  potuere  deum:  strictique  feruntur 


METAMORPHOSEON  LIB.  XV.  757—844.  273 

in  templum  gladii;  neque  enim  locus  ullus  in  urbe 

ad  facinus  diramque  placet,  nisi  curia,  caedem. 

tum  vero  Cytherea  manu  percussit  utraque 

pectus  et  Aeneaden  molitur  condere  nube, 

qua  prius  infesto  Paris  est  ereptus  Atridae,  805 

et  Diomedeos  Aeneas  fugerat  enses. 

talibus  hanc  genitor:  'sola  insuperabile  fatum, 

nata,  movere  paras?  intres  licet  ipsa  sororum 

tecta  trium:  cernes  illic  molimine  vasto 

€x  aere  et  solido  rerum  tabularia  ferro,  810 

quae  neque  concursum  caeli  neque  fulminis  iram 

nec  metuunt  uUas  tuta  atque  aeterna  ruinas. 

invenies  illic  incisa  adamante  perenni 

fata  tui  generis.     legi  ipse  animoque  notavi 

€t  referam,  ne  sis  etiamnum  ignara  futuri.  815 

hic  sua  complevit,  pro  quo,  Cytherea,  laboras, 

tempora  perfectis,  quos  terrae  debuit,  annis. 

ut  deus  accedat  caelo  templisque  colatur, 

tu  facies  natusque  suus:  qui  nominis  heres 

impositum  feret  unus  onus,  caesique  parentis  820 

nos  in  bella  suos  fortissimus  ultor  habebit. 

illius  auspiciis  obsessae  moenia  pacem 

victa  petent  Mutinae,  Pharsalia  sentiet  illum, 

Emathiaque  iterum  madefient  caede  Philippi, 

et  Magnum  Siculis  nomen  superabitur  undis,  825 

Romanique  ducis  coniunx  Aegyptia  taedae 

non  bene  fisa  cadet:  frustraque  erit  illa  minata, 

servitura  suo  Capitolia  nostra  Canopo. 

quid  tibi  barbariara  gentesque  ab  utroque  iacentes 

Oceano  numerem?  quodcumque  habitabile  tellus  830 

sustinet,  huius  erit:  pontus  quoque  serviet  illi. 

pace  data  terris  animum  ad  civiha  vertet 

iura  suum  legesque  feret  iustissimus  auctor: 

exemploque  suo  mores  reget,  inque  futuri 

temporis  aetatem  venturorumque  nepotum  835 

prospiciens  prolem  sancta  de  coniuge  natam 

ferre  simul  nomenque  suum  curasque  iubebit; 

nec  nisi  cum  senior  Pylios  aequaverit  annos, 

aetherias  sedes  cognataque  sidera  tanget. 

hanc  animam  interea  caeso  de  corpore  raptam  840 

fac  iubar,  ut  semper  Capitolia  nostra  Forumque 

divus  ab  excelsa  prospectet  lulius  aede.' 

Vix  ea  fatus  erat,  media  cum  sede  senatus 
constitit  alma  Venus  nulli  cernenda  suique 

Oudii  vol.  U.  18 


274    P.  OVmn  NAS.  METAMORPH.  LIB.  XV.  845-879. 

845  Caesaris  eripuit  membris  neque  in  aera  solvi 
passa  recentem  animam  caelestibus  intulit  astris. 
dumque  tulit,  lucem  capere  atque  ignescere  sensit 
emisitque  sinu.     luna  volat  altius  illa, 
flammiferumque  trahens  spatioso  limite  crinem 

850  stella  micat;  natique  videns  bene  facta  fatetur 
esse  suis  maiora  et  vinci  gaudet  ab  illo. 
hic  sua  praeferri  quamquam  vetat  acta  patemis, 
libera  fama  tamen  nuUisque  obnoxia  iussis 
invitum  praefert  unaque  in  parte  repugnat. 

855  sic  magni  cedit  titulis  Agamemnonis  Atreus; 
Aegea  sic  Theseus,  sic  Pelea  vicit  Achilles. 
denique,  ut  exempHs  ipsos  aequantibus  utar, 
sic  et  Saturnus  minor  est  love.     luppiter  arces 
temperat  aetherias  et  mundi  regna  triformis: 

860  terra  sub  Augusto  est.     pater  est  et  rector  uterque. 
di,  precor,  Aeneae  comites,  quibus  ensis  et  ignis 
cesserunt,  dique  Indigetes,  genitorque  Quirine 
Urbis,  et  invicti  genitor  Gradive  Quirini, 
Vestaque  Caesareos  inter  sacrata  Penates, 

865  et  cum  Caesarea  tu,  Phofibe  domestice,  Vesta, 
quique  tenes  altus  Tarpeias  luppiter  arces, 
quosque  alios  vati  fas  appellare  piumque  est: 
tarda  sit  illa  dies  et  nostro  serior  aevo, 
qua  caput  Augustum,  quem  temperat,  orbe  relicto 

870  accedat  caelo  faveatque  precantibus  absensl 

lamque  opus  exegi,  quod  nec  lovis  ira  nec  ignis 
nec  poterit  ferrum  nec  edax  abolere  vetustas. 
cum  volet,  illa  dies,  quae  nil  nisi  corporis  huius 
ius  habet,  incerti  spatium  mihi  finiat  aevi: 
875  parte  tamen  meliore  mei  super  alta  perennis 
astra  ferar,  nomenque  erit  indelebile  nostrum. 
quaque  patet  domitis  Romana  potentia  terris, 
ore  legar  populi,  perque  omnia  saecula  fama, 
si  quid  habent  veri  vatum  praesagia,  vivam. 


INDEX. 


|A.banteus  {ab  Abante  rege  Argi): 
Abanteis  Argis  XV  164. 
A.bantiades(Perseu.9)IV606;  672. 
V  138;  236. 

vbaris:  Abarim  V  86. 
\basV126.  a^msXIV505.    Cen- 
laurus  XII  306. 

Vearnanum  Amnis  {Achelous)Ylll 
570. 
\  c  a  8 1 u  8  Peliae  fil.  VIII 306.  Aca- 

sto  XI  m. 

Vcestes    Segestae    rex:    Acesten 

XIV  83. 

Vchaemenides  Ulixis sociusXlY 

y>l.      Achaemeniden    XIV  161. 

Achaemenide  XIV  163. 

\.chaemenius  (Pe?sicws):  Achae- 

meuias  urbes  IV  212. 

Uhaia  {Graecia)  IV 605.  VIII 268. 

XIII  325. 

vihaica  dextera  XII  70. 

ais  {Graecia):  Achaidos  VII 
1.  Achaide  V  577. 
laisjoro  Achaica:  Achaidas  ur- 
III  511.  V  305.  XV  293. 
.  c  11  e  1 0  i  a  CalUrhoe  IX  431. 
i  c  h  e  1 0 i  a  8 :  Acheloiadum  XIV 87. 
i.cheloi8:  Acheloides  V  552. 
Lchelous   fl.  VIII  549.   IX  96. 
Acheloe  VIII  560;  604.  IX  68. 
Lcheron  {Orci  fluvius):  Acheronta 
XI  504.  Acheronte  V  541. 
Lchilles  Xll  73;  126;  139-;  150; 
162;  176;  593.  XIII 134;  179;  281; 
442;  499;  501.   XV  856.   Achillis 
VIII  309.    XIII  107;  274;  284. 
AchilU  XIII 133;  157;  298.  Achil- 
lemXII163;  582.  XIII 301.  Achille 
ivoc.)  XII 191:  363;  608.  XIII 130. 
AchUIe  {abl.)  XI  265.  XII  81;  615. 
XIII  30;  596. 

c h  i II e u s :  Achillea  cuspide XIII , 
j79.  Achilleos  Manes  XIII  447. 

chivi  {Graeci):  VII 142.  XII168. 


XIII  29;  88;  136;  444.    Achivos 

XII600.XIV561.  AchivisXIIiei. 
Achivus  {Graecus):  Achivae  pubis 

VII 56.  AchivamgentemXlVl91. 

Achivi  populi  XIII 113. 
Acis  Faunifil.  XIII  749;  885;  895 

Us.    Acidis  XIII  756;  786.    Acin 

XIII  860  his;  873;  883. 
Acmon  socius  Diomedis  XIV  484; 

494.  Acmona  XrV  497. 
Acoetes  nauta  III  582;  696. 
Aconteus  AetMops  V  201. 
Acrisioneus:  Acrisioneas  arces 

{Ar^os)  V  239. 
Acrisioniades  {Perseus)  V  70. 
Acrisius  Persei  avus  IV  607.  Acri- 

sio  III  559.  Acrisium  IV  611. 
Acrota  rea;  Albae  XIV  617;  619. 
Actaeon  Cadminepos  111230:,  721. 

Actaeonis  III  720.    Actaeona  III 

243;  244. 
Actaeus  {Atticus):  Actaea  coniunx 

VI  711.  Actaeo  vimine  II 554.  san- 

guine  Vni  170.    Actaeas  arces  II 

720.  Actaeis  fratribus  VII  681. 
Actiacus:  Actiaco  Apolline  XIII 

714. 
Actoridae    {Eurytus  et   Cteaius): 

VIII  308.   Actoridae  {genet.)  YIU 

371(?). 
Actorides  {Patroclus)  XIII  274. 

Actoriden  V  79. 
Adonis  Cinyrae  fil.  X  532.  Adoni 

X  543;  682;  726.    Adonia  sacra  X 

727. 
Aeacideia  regna {Aegina) VII 472. 
Aeacides  Phocus  VII 668.  Aeaci- 

dae.  iuvenes    VII  494.     Aeacida 

{Phoce)  VII  797.  Aeacidis  VIII  4. 

XIII  33. 
Aeacides  {AcMlles)  XII  82;  168; 

613.  Aeacidae  XII  365.  XIII  504. 

AeacidenXII96;603. 
Aeacides  {Peleus)  XI  246;  274; 
18* 


276 


INDEX. 


389.  Aeacidae  XI  400.   Aeaciden 

XI  227.  Aeacide  XI  250. 
Aeacus  Aeginae  rex  VII 474;  479; 

506;  517;  8G3.  XIII25.  Aeacon  IX 

435;  440.  XIII  27. 
Aeaeus  ab  Aeaea  insula:  Aeaeae 

Circes  IV  205. 
Aeaa  Epiri  /l.  1579. 
A  e  e  t  a  Colchidis  rex,Solis  /H.YII  170. 
Aeetias  {Medea)  VII  9;  326. 
Aegaeon    centimanus:  Aegaeona 

II 10. 
Aegaeus  (A.  mare):  Aegaeo  ae- 

quore  XI  663.   Aegaeas  aquas  IX 

448. 
A  e  g  e  u  s  rex,  Thesei  pater  VII  402 ; 

420;  454.  Aegea  XV  856. 
Aegides  (Tkeseus)  VIII 174;  405; 

560.  Xn  237;  343. 
Aegina  {insula)  Aeginae  VII  616. 

Aeginam  VII  474. 
Aegyptius:    Aegyptia    tellus  V 

323.  Aegyptia  coniunx  {Cleopatra) 

XV  826. 
A  e  1 1 0  canis  III  21d. JiarpmaXUl  709. 
Aeneadae  {Romani)  XV  682;  695. 

Aeneaden  {Caesarem)  XV  804. 
Aeneas  XIII  664.  XIV  116;  156; 

456.  XV  806.    Aeneae  XIV  600. 

XV  762;  861.  Aeneae  {dat.)  XIII 

680.  XIV  588.  XV  438;  450.    Ae- 

nean  XIV  78;  170.    Aenea  {voc.) 

XIV  247.  {ahl.)  XIV  603. 
Aeneia  nutrix  {Caieta)  XIV  441. 

virtus  XIV  581. 
Aeolidae  {Aeoli  filii)  IX  507. 
AeolideTs  {Athamas)  IV  511.  {Sisy- 

phu^):  AeolidenXIII26.  {Cephalus) 

VI  681.  AeoKden  VII  672.  {Mise- 

nus)  Aeolidae  XIV  103. 
Aeolis  {Alcyone)  XI  573.  Aeolidis 

XI  444. 
Aeolius:    Aeolii    tyranni    {Aeoli) 

XIV  232.  Aeolia  virgine  (Canace) 

VI 116.  AeoUam  Pitanen  VII  357. 

Aeoliis  antris  I  262. 
A  e  0  liu  s  {Athamanteus) :  AeoUi  po- 

stes  IV  486. 
Aeolus  ventorum  deusXIl^S.  Aeo- 

lon  XIV  223 s^.  cf.  Hippotades. 
Aesacos  Priami  fil.  Ai  791.  Aesa- 

con  XI  762.  XII 1. 
Aesar  Bruitii  fi.:  Aesaris  XV  23. 
Aesarei  flununis  XV  54. 
Aesculapius  II 629.  {XV622sqq.) 


Aeson  VII 162;  287;  292.  Aesoni. 

VII  252;  303.  Aesona  IX  423.  Ae 

sone  natus  VII  84;  110  {lason). 
Aesonides  {lason)  VU  164.  VIII 

411.  Aesoniden  VII  60;  77;  255. 
Aesonius  {lason^  VII 156. 
Aestas  II  28. 

Aetates  mundi  I  89  sqq.  (XV  96.) 
Aethalion  nauia  III  647. 
Aethion  augur  Aethiopicus  V  146 
Aethiops:  Aethiopum  II  2.36.  IV 

668.  Aethiopas  I  777.  — Aethiopes 

lacus  XV  320. 
Aethon  Solis  equus  II 153. 
AetnamonsII220.V352.XIII876. 

XV  340.  Aetnae  XIV  160.  Aetnam 

XIII  867.  XIV  188.    Aetnen  XIII 
769.  XIV  1.  Aetna  V  442. 

Aetnaeus:AetnaeatelIus  VIII 260. 
Aetola  armaXIV528. 
Aetoiius  heros(Z)jomedes)XIV461. 
Agamemno:    Agamemnonis  XV 

855.  Agamemnona  XIII 184;  443. 
Aganippe    fons  Ileliconis  Musis 

sacer  V  312. 

Agaue  Pentheimater  III  725. 
Agenor    rex  Phoeniciae  Agenore 

nata  {Europa)  11  858.  Agenore  na- 

tus  {Cadmus)  III  51.  Agenore  nate 

III  97. 
Agenoreus:  Agenoream  domum 

III  308. 
Agenorides  {Cadmm)  III  8;  81; 

90.  IV  562.  {Perseus)  IV  760. 
Agiauros  Cecropis £iialIb60]7S5. 

AglaurusII7o9;  749. 
Agre  canis  III  212. 
Agriodos  canis  III  224. 
Agyrtes  Aethiops  V  148. 
Aiax  Telamonis  f  XIII  2;  28;  97: 

141;  219;  254;  337;  340;  354;  389. 

Aiacis  XlII  152;  305;  327.   Aiaci 

Xm  17;  97;  156.    Aiacem  XIII 

164;  389. 
Aiax  OileifXn.<622. 
Alastor  Lycius:  Alastora  XIII 257. 
Alba  urbs  Latii  XIY  609. 
Alba  rex  Albae  XIY  6V2. 
A  l  b  a  n  u  8 :  Albanos  montesXIV674. 
Albula    antiquum    Tiberis    nomen 

XIV  328. 

Alcathoe     {Megara):    Alcathoen 

VII  443. 
Alcathous  Megarae  conditor:  Al- 

cathoi  urbe  VILI 8. 


p 


INDEX. 


277 


A 1  c  a  n  d  e  r  Lycius :  Alcandioim  XUI 

258. 

Alce  canis  III  217. 
Alcidamas  Ceus,  Ctesyllae  pater 

VII  369. 
A 1  c i  d  e  8  (Hercttles)  IX  13 ;  51 ;  217. 

XI  213.  Alcidae  XII  538.  Alcide 

IX  110. 
Alcimedon  nauia  Tyrrhenus  111 

618.  .     . 

Alcinous    Phaeacum  rex  Alcinoi 

XIV  565. 
Alcithoe  Minyae  filia  IV  1;  274. 
Alcmene  Herculis  mater  IX  276; 

281;  313;  396.    Alcmenae  niirus 

{Deianira)  VIII 543.  Alcmena  nate 

(Hercule)  IX  23. 
Alcon  artifex  XIII  682. 
Alcyone  Aeoli  filia  XI  384;  416; 

423;  458;  544;  545;  563;  661;  674; 

684;  (alcyon  avis)  746.    Alcyonae 

(dat.)  XI  473.    Alcyonen  XI  447; 

567;  588;  628. 
Alemonides  (Myscelus)   XV  26. 

Alemoniden  XV  48.  Alemone  ge- 

neratus  XV  19. 
Alexirhoe  Granici  filia  XI  763. 
alipes  (Mercurius) :  alipedis  deiXI 

312.  aUpedi  IV  755. 
Almo  Romanus  rivus:  XIV  329. 
Aloides  (Otus  et  Ephialtes)  Aloidas 

VI117. 
Alpes  n226. 
Alpheias  (Arethusa)  V  487. 
Alphenor  Niobes  fil.  VI  248. 
Alpheus  fl.  Peloponnesi  11  250.  V 

599. 
Alpinus:  Alpino  rigori  XIV  794. 
Althaea  Meleagri  mater  VIII 446. 
Amathus  urhs  Cypri:  Amathunta 

X  220;  531. 
Amathusiacas  bidentes  X  227. 
Amazone  natus  (Hippolytus)  XV 

,552. 
Ambracia  Epiri  urbs :  Ambraciam 

XIII  711. 
Amenanus  Siciliae  /?.  X V  279 . 
Ammon  Cephenus  quidam  V  108. 

an  Hammon? 
Amnis  d«t«f  V  623;  637.  VIII  570; 

577;  601 ;  718.   Amnes  dii  I  276. 
Amor  I480.IV457.X26;29.  Amo- 

ris  I  540.  V  374.    Amori  XI  767. 

Amorum  X  516. 
Amphimedon  Phinei  socius  V  75. 


Amphion  rex  Thebarum  VI,  271. 

Amphionis  XV  427.  Amphiona  VI 

402.  Amphione  VI  221. 
Amphissia  saxa  Bruttiorum  XV 

703. 
Amphissus  Apollinis  et  Dryopesfil. 

IX  356. 

amphitheatrum  XI  25. 
Amphitrite  maris  dea  I  14. 
Amphitryon  VI 112. 
Amphitryoniades      (Hercules): 

Amphitryoniadae  XV  49.  Amphi- 

tryoniaden  IX  140. ' 
Amphrysus  Thessaliae  fl.  I  579. 

Amphr^si  VII  229. 
Ampycides  (Mopsus)  VIII  316; 

350.  XII  524.  Ampyciden  XII 456. 
Ampy  cus  Cephenum  sacerdosYllO. 
Ampy  X  Phinei  socius  V  184. 
Ampyx  Lapitha:  Ampyca  XI  450. 
Amulius  rex  Albae:  Amuli  XIV 

772. 
AmyclaeMrfts  Laconicae :  Amy  clis 

VIII  314. 

Amyclides  (Hyacinthus)  X  162. 
Amycus  Centaurus  XII  245. 
Amymone  fnns  Argolidis:   Amy- 

monen  II  240. 
Amyntor  rex  Dolopum  XII  364. 

Amyntore  cretusPhoenix  VIII 307. 
Amythaone     natus     (Melampus) 

XV  325. 
Anaphe  una  ex  Cycladibus:  Ana- 

phen  VII  461  sq. 
Anapis  Syracusarum  flumenY^cn. 
Anaxarete  XIV  718.  Anaxaretes 

XIV  750.  Anaxareten  XIV  699. 
Ancaeus  Arcas  VIII  401.  Ancaei 

VIII  519.  Ancaeo  VIII  315;  407. 
Anchises  XIII  639.  Anchisae  IX 

425.  XIII  679.  Anchisen  XIV  118. 
Andraemon    rex    Aetolorum    IX 

333;  363.  Andraemone  natus(T%oas) 

XIII  356. 
Androgeos  Minois  filius:  Andro- 

geiVII458. 
Andromeda  Cephei  filia :  Andro- 

medan  IV  756.  Andromedam  IV 

670. 
Andrus  insula  VII  469.     Andros 

XIII  648;  660.  Andron  XIII  664. 
anemone  X  735  sqq. 
Anetor  Pelei pastor  XI  348. 
anguis  Martius  III  32  577. 
Anguis  sidus:  AnguemII138.  An- 


278 


INDEX. 


fuem   tenentis    {Ophiuchi   sideris) 
^IIl  182. 
Anigrus  /Z.  Elidis  XV  282. 
Anio  fl.  Latii:  Anienis  XIV  329. 
Anius  Deli  rex  XIII  631;  642.. 
Annus  II  25.  cf.  XV  199  sqq. 
Antaeus  Terraefil.  AntaeoIX184. 
Antandrus  Troadis  opp.:  Antan- 

dro  XIII  627. 
Antenor  Troianus:  AntenoraXIII 

201. 
Anthedon    Boeoiiae    urbs:    'Eu- 

boica'  Anthedone  VII  232.  XIII 

904. 
Antigone  Laomedontis  filia.,  in  ci- 

coniavi  mutata:  Antigonen  VI  93. 
Antimachus  Centaurus:  Antima- 

chum  XII  460. 
Antiphates     Laestrygonum     rex 

XIV  234;  239.  Antiphatae  XIV 
249.  XV  717. 

Antissa  Leshi  opp.  XV  287. 
Antium  Latii  opp.  XV  718. 
Anubis  latrator  deus  Aegypiiorum 

IX  690. 
Aonides  {Musae)  V  333.  Aonidum 

VI  2. 
Aonius  {Boeotius)  IX  112.  Aonio 

iuveni  {Hippomeni)  X  589.   Aonios 

1313.  Aonias  urbesIII339.  Aoniis 

Thebis  VII  762.  undis  XII 24.  oris 

XIII  681. 
Aphareus  Centaurus  XII  Sil. 
Aphareus  rex  Messeniae:  Aphar  eia 

proles  {Lynceus  et  Idas)  VIII  304. 
A  p  h  i  d  a  8  Centaurus  XII  31 7 . 
Apidanus  Thessaliae  fl. 1 579.  Api- 

dani  VII  228. 
Apis  Aegyptiorum  IX  691. 
Apollineus:     Apollinei     fratris 

(Caum)  IX  455.   vatis  (OrpM)  XI 

8.    ApoUineae   prolis  {Aesculapii) 

XV  533.  ApoUineam  urbem  {De- 
lon)  XIII  630.  ApoUineos  cantus 
XI 155.  ApoUineas  meduUas  1473. 

Apollo  XI  306;  339.  ApoUinis  X 
209.  XIII 174.  {cf.  IX  332.)  Apol- 
Une  in  421.  VII  389.  XIII  714. 
XV  638;  639.  {cf  X  107.) 

AppenninigenaeThybridosXV 
442. 

Appenninus  montes Italiae  II 226. 

Apulus  Xiy517. 

aquila:  lovis  praepes  IV  713.  cf. 
XII  560.  XV  386. 


Aquilo  {Boreas):  AquilonemI2G2. 

Aquilone  VII  3. 
Ara  sidus:  Aram  II 139. 
Arabs:  Arabas  X  478. 
Arachne  Lyda:  Arachnes  VI  5; 

133;  150. 
Arcadia:  Arcadiae  I  688.  II  405. 

IX  192.  XV  332. 
Arcas  VIII 391  {Ancaeus).  Arcados 

I  218  {Lycaonis).   Arcades  III 210. 
Arcas  Callistus  filius  II  468;  497. 

Arcade  II  500. 
Arcesius  avus  Ulixis  XIII 144. 
Arcitenens  Apollo  VI  265. 
Arctos  sidus:  Arcton  II  132.  III 

595.  XIII  293:  725.  Arctos  III  45. 

IV  624. 
Ardea  urhs  Rutulorum  XTV  573: 

580. 
Areos  Centaurus  XH  310. 
Arestorida  {Argus)  1  623. 
Arethusa  nympha  et  fons  Ortyqiae 

V496;  573;  599;  625Jis;642.  Are- 

thusae  V  409. 
Argi  cf.  Argos. 
Argo  navis  XV  337. 
Argolicus:     Argolicae     paeUcis 

{quae  est  lo)  I  725.  urbis  IV  608. 

Argolicam  ( Graecam)  classem  XIII 

658.ArgoUcoAIemoneXV19.  igne 

XIV  444.  ArgoUca  Phoronide  {est 
lo)  II 524.  ArgoUcos  {Graecos)  du- 
ces  XII  627.  ArgoUcas  portas  III 
560.  urbes  VIII 267.  fossas XII 149. 
ArgoUcis  arvis  XV  276. 

Argolis  Alcmene  IX  276;  313. 
Argos  urhs  II  240.  VI  414.  Argis 

XV  164. 

Argus  lus  custos  I  624;  663;  679. 

Argo  I  623;  634;  635.  II  533.  Ar- 

gum  I  669.  Arge  I  719. 
Ariadne  Minois  filia  YUl  172 sqq. 
Aricinus    ab   Aricia   urbe  Latii: 

Aricinae  vallis  XV  488. 
Aries  sidus  X  165. 
Armenius:  Armeniae  tigres  VIH 

121.  XV  86. 
armigerum  lowh^aquilam^XY^Q. 
Arne  inmonedulam  mutataVJIAQo. 
artificum   signa  XII  398.  cf.  ib. 

235.  XIII  682  al. 
Asbolus  canis  111218.    Centaurus 

XII  308. 
Ascalaphus  puer{kaxd}.a/3oeAnt. 

Lib.  24)  V  539. 


INDBX. 


279 


Ascanius  Aeneaefil.:  AscaniiXlV 

609.  Ascanium  XIII  626. 
Asia:  A8iaeXni483. 
Asis  {Asiaticus):  Asida  terram  V 

648.  Aside  terra  IX  448. 
Asopiades  {Aeacus,  Aeginae  filius) 

¥11484. 
Asopis  (Aegina,  Asopi  filia):  Aso- 

pidos  VII  616.  Asopida  VI 113. 
Assaracus  Anchisae  avus  XI  756. 
Assyrius  V  60.  Assyrii  XV  393. 
Asterie  Codfilia:  AsterienVI108. 
Astraea  Virgo  I  150. 
Astraei  frafcres  {venti)  XIV  545. 
Astreus  Phinei  socius  V  144. 
Astyages Phinei socius V 203 ;  205. 
Astyanax  Hectoris  fil.  XIII  414. 
Astypaleia  regna  VII  461  sq. 
Atalanta  (c/:  VIII  317;  426  all.) 

X  565;  598. 
Athamanes  Epiri gens 'KV  ^\1. 
Athamantiades  {Palaem.on)Xlll 

918. 
Athamas  {Aeolifilius)  III  564.  IV 

488.     Athamantis  IV  420.    Atha- 

mantaIV466;470. 
Athamanteos  sinus  IV  496. 
Athenae  V  652.  VI  421.  VII  507. 

VIII  262.  XV  430.    Athenas  VII 

723. 
Athis  Indus  V47.  Athin  V63;  72. 
Athos  mons  II  217.  Athon  XI 554. 
Atlantiades   {Mercurius)  I,  681. 

II  704;  834.  IV  368.  VIII  617. 
Atlantis:  Atlantide  Maia  II  685. 
Atlas  lapetijil.  IV  631;  645;  656. 

VI 174. 1X273.  AtlantisII742(ne- 

posil/ercunW).  IV627;  652.   Atla 

IV  643.  Atlante  {caelo)  IV  770. 
Atlas  mons  IV  656.  Atlantis  XV 

149. 
Atracides  {CaeneusTkessalus)XiI 

209. 
Atreus  Pelopis  fil.  XV  855. 
Atrides  (maior  et  minor)  XII623. 

Agamemno:  XIII  189;  230;  364; 

438;  654.  Menelaus:  Atridae  maio- 

ris  frater  XTTI  358.     minoris  XV 

162.  Atridae  (dat.)  XV  805. 
Atticus:  Attica  puppis  VII  492. 
Attis  PhryxXlO^. 
Augustus:  Augusto  XV  860.  Au- 

guste  I  204.   Augustum  caput  XV 

869.  Augustis  postibus  I  561.  cf. 

XV  447;  750. 


Aulis  Boeotiae  opp.:  Aulida  XIII 

182.  Aulide  XII 10. 
Aura  {lusus  verborum):  aura  VII 

812;836.  Auram  VII855. 
Aurora  II 113.   III 150;  600.   IV 

629.  V440.  VII209;  703;  721.  XIII 

620.  Aurorae (^en.) IV629.  VII 834. 

XIII  593.  (dat.)  XIII 575.  Auroram 
I  61.  XI  296;  598.  cf.  PaUantias. 

Ausonius  {lialicus):  Ausonium  li- 
tusXIV77.  AusoniaeterraeXIV7. 

fentis  (7?o?nanae)XV647.  Ausonio 
eloro  V  350.   Ausonia  (Romana) 
rate  XV  693.     Ausoniae   Naides 

XIV  786.  Ausoniis  ten-is  XIV 320. 
Ausonios  portus  XIII  707.  Auso- 
nias  opes  XIV  772. 

Autolycus  Mercurii  fil.  XI  313. 

Autolyci  VIII  729. 
A.\x.ionoe  Cadmi filia III 720.  —  Au- 

tonoeius  heros  {Actaeori)  III  198. 
Autumnus  II  29. 
Aventinus    rex  Alhae:  Aventino 

XIV  620.   (Aventinus  mons:  XIV 

621.) 
Avernalis  {Tartareus):  Avernales 

nymphas  V  540. 
Avernus  {Tartareus):  Avemae  lu- 

nonis  XIV  114.   Avernas  valles  X 

51.  —  Averna  {Tartarus)  XIV 105. 

Babylonius  II  248.    Babylonia 

Derceti  IV  44.  Thisbe  IV  99. 
bacchae  IV  25.  IX  642.  XI  89. 
Baccheus:  Bacchei  ululatus  XI 

17.  Bacchea  festa  (sacra?)  III  691. 
Bacchiadae  Syracusarum  condi- 

tores  V  407. 
Bacchius:    Bacchia    (Bacchica?) 

sacra  III  518. 
BacchusIII572;  629;  630.  IV 273. 

VI 488.  XI 134.  Bacchi  IU217.  IV 

416 ;  522 ;  764.  VI 587 ;  598.  VII 450. 

XII  578.  XV  114.  Baccho  XI  85. 

XV413.  BacchumIII573.IV2;  11. 

Bacche  IV  522.  VI  596.  XIII  668. 

Baccho  III  421.  XIII  638. 
Bactrius  V  135. 
Balearica  funda  II  727.  IV  708. 
barbaria:  barbariam  XV  829. 
B  a  1 1  u  8  senex  Pylius :  Battum  II 688. 
Baucis  Philemonis  uxor  VIII  621: 

630;  672;  705.  Baucida  VIII  706. 

Baucide  VIII  696. 
Belldes  {Danaides)  IV  462.  X  44. 


280 


INDEX. 


Bellona  dea  Y  155.] 

Bellum  deusIU2? 

Belus  rex  Persarum:  Belo  IV  213. 

Berecyntius  {Phrygius)  XI  106. 

Berecyntia  tibia  XI 16. 
BeroeIII278. 
Bianor   Centaurus:  Bianoris  XII 

345. 
B  i  m  a  t  e  riBacchus):  Bim  atreml  V12 
B  i  8  a  1 1  i  s  {Tkeophane) :  Bisaltida  VI 

117. 
Bistonius  i.  e.  Thracius:  Bistoniis 

viris  XIII  429. 
Boebe    Thessaliae  urls  ad  lacum 

Boeheidem:  Boebes  VII  231. 
Boeota  tellus  XII  9. 
Boeotia  II  239. 

Boeotius:  Boeotia  moenia  II 13. 
Bona  Copia  dea  IX  88. 
Bootes  stdu«X447.  Booten  VIII 

206.  Boote  II 176. 
Boreas  VI  702.  Boreae  VI  682. 

Borean  XIII  726. 
Bcires:  Eumeli  natum  VII  390. 
Britanni:  Britannos  XV  752. 
Bromius  {Bacchus):  Bromium  IV 

11. 
Bromus  Centaurus:  Bromum  XII 

459. 
Broteas  Cephemls  V  108.  Lapitha: 

Brotean  XII  262. 
Bubasides  (Cariae)  nurus  IX  644. 
Bubastis  dea  Aegyptia  IX  691. 
Buris  Achaiae  urbs:  Burin  XV  293. 
Bu  s  \r\s  Aegyptirex :  Busirin  1X183. 
Butes  Aiheniensis:  Buten  VII  500. 
Buthrotos  Epiri  urbs  XIII  720. 
Byblis  Mileti  filia  IX  454;  4.55; 

533;  656;  663.    Byblida  IX  453; 

467;  643.  Bybii  IX  581;  651. 

Cadmeides  {Thebanae)  IX  304. 
Cadmeis  {Semele):  Cadmeida  III 

287.  VI  217. 
Cadmeis  {ab  Ino   dictum):    Cad- 

meida  domum  IV  544. 
Cadmus  Agenoris  fil.  {cf.  Agenor) 

III 14;  24;  115.  IV  571.  Cadmilll 

174.  IV  469.  VI 177.  Cadmo  III  3. 

Cadme  III 131;  138.  IV  590  sq. 
Caducifer  {Mercurius)  II 707.  VIII 

617. 
C&enQyx&  Elati  filius  VIII 305. XII 

179;  459;  476;  490;  497;  514.  Cae- 

uea  XII 172  sq.  Caeneu  XII  531. 


Caenis  {postea  Caeneus)  XII  189; 

195;  201;  471.  Caeni  XII  470. 
Caesar  {C.  lulius  Caesar  dictator) 

XV  746.   Caesaris  XV  750;  845. 
Caesareus:    Caesarea    {Augusti) 

VestaXV865.  Caesareo (dtc<a/oris) 

sauguine  1201.  Caesareos  Mup«s</) 

Penates  XV  864. 
Caicus  Mysiae  fl.  II  243  XII 111. 

Caicum  XV  277. 
Caieta  {Aeneae  nutrix)  (XV  716.) 

Caietam  XIV  443. 
Calais  Boreae  fil.  VI  716. 
Calaurea  insula:  Calaureae  VII 

884. 

Calliope  Musa  V  339. 
Callirhoe    Acheloi  filia  IX  414. 

{abl.)  IX  432. 

Callisto  Lycaonii  filia  II  409  sqq. 
Calydon  Aetolorum  urbs  VI  415. 

VIII 270;  526.  Calydonis  VIII 495. 

Calydona  IX  147. 
Calydonius  heros (Me/ea^er) VIII 

324.    Calydonius  amnis  {Achelous) 

VIII  718.  IX  2.   Calydonia  hasta 

XV  769.    Calydonia  regna  XIV 

512. 
Calydonis  {Aetola):  Calydonides 

VIII  528.  Calydonida  {Deianiram) 

C  a  1  y  m  n  e  insula  VIII  222. 
Camenae  {Musae)  XIV  434.    Ca- 

menis  XV  482. 
Canace  canis  III  217. 
C  a  n  c  e  r  sidus :  Cancri  IV624.  X 127. 

Cancrum  II  83. 
Canens  nympAa XIV 338.  Canentis 

XIV  417.   Canenti  XIV  383.   Ca- 
nentem  XIV  381 ;  {locum)  433. 

Canopus    urbs   Aegypti:    Canopa 

XV  828. 

Capaneus  Argivus  IX  404. 
Capella  sidus:  Capellae  III  594. 
Capetus  rex  Albanorum  XIV  613. 
Caphareus    Euboeae    promuniu- 

rium  XIV481.  Capharea  XIV472. 
Capitolium  c/:  XIV  776.  Capito- 

lia  1560.  II 538.  XV  589;  828;  841. 
Capreae  insula:  Capreas  XV  709, 
Capy  s  rex^ZJanorwm  XIV613;614. 
Cares:  Caras  IV  297.  IX  645. 
Carpathius   vates   {Proteus)   XI 

249. 
Cartheius:  Cartheia moenia  Ceae 

VII  368.  —  Carthea  arva  X  109. 


INDEX. 


281 


Cassandra  XIII  409. 
Cassiope  Andromedae  materlYlSl. 
Castahus    (Delphiciis):    Castalio 

antro  III  14. 
Castor  Tyndarei  fil:  Castore  XII 

401.  ' 

Castrum  Inui,  opp.  LatiiXV121. 
Caucasium  Abarim  V  86. 
Caucasus  TOons  II  224.   Caucason 

VIII  789. 
Caulon  Bruttiorum  oppidum:  Cau- 

lona  XV  705. 
Caunus  Mileti  fil.:  Cauni  IX  580. 

Cauno  IX  453.    Caune  IX  488  sq. 
Caunus  Cariae  opp.  IX  634. 
Caystros  Lydiae  fl.  V386.  Caystro 

11253.  '  ^ 

Cebrenis    iHesperie):    Cebrenida 

XI  769. 
Cecropides   (Atheniensis):  Cecro- 

pidaeVII502.  Cecropida VIII 541. 

Cecropidum  VI  667.   Cecropidas 

VII  671.  Cecropidis  VII  486. 
Cecropis  (Aglaurus)  II  806. 
Cecropius  (Atheniensis):  Cecropio 

Eumolpo  XI  93.   Cecropia  arce  VI 

70.  Cecropios  portus  VI  445. 
Cecrops:  CecropisII784.  XV 427. 

Cecrope  II  555;  797. 
C  e  1  a  d  0  n  Phinei  socius  V  144.  La- 

pitha:  C^adontis  XII  250. 
Celennia(?)XV704. 
Celmis     in    adamantem    mutatus: 

Celmi  IV  282. 
Cenaeus  (Euboicus):  Cenaeo  lovi 

1X136. 
Cenchreis  Cinyr ae  uxor  X.  4S5. 
cenotaphium  VI  568. 
Centauri  Ixionis  et  Nephelae  filii: 

Centauri  II  636.  IX  191.   Centau- 

rorumXII219.  CentaurosXlI536. 
Cephalus  Deionei  /!,  Aeoli  nepos 

VI 681.  VII 502;  512;  666;  864.  Ce- 

phalo  VIII  4.  Cephalum  VII  493; 

495;  665. 
Cephenes  (Aethiopes):  Cephenum 

VI;  97. 
Cephenus    (Aethiopius):    Cepheni 

proceres  IV  763. 
Cepheus  Aethiopum  rex  IV  737; 

768.  V  12;  44.  Cephea  V  42. 
C  epheus:  Cephea  arva  IV  668. 
Cephisias  (Attica)  ora  VII  438. 
Cephisis    (Phocicus):    Cephisidas 

undas  1  369. 


Cephisius  111351. 
Cephisus/Z.  Phocidis  III  342.  Ce- 

phisi  vada  III 19.  Cephison  (flumi 

deum)  VII  388. 
Cerambus   m  scarahaeum   muta- 

tus:  Cerambi  VII  353. 
Cerastae  CypriiX  223. 
Cerberus  IV  449.   Cerberon  VII 

413.  Cerbere  IX  185. 
Cerbereus:  Cerberei  oris  IV  500. 

Cerbereos  rictus  XIV  65. 
Cercopes  m  simias  mutati:  Cerco- 

pum  XIV  92. 

Cfercyon  latro:  Cercyonis  VII439. 
Cerealis  EleusinVII439.  Cereale 

nemus  VIII  732.   Cerealia  semina 

1123.  donaXI121;122.  munera 

XIII  638. 
Ceres  V  341;  572;  660.  IX  423. 

Cereris  III  437.  V  109;  343;  376; 

415;  655.  VIII  805.  X  74;  431.  XI 

112.   Cereri  V  533.  VIII  274;  762. 

Cererem  VIII  292;  769;  776. 
Ceus  (a  Cea  insula):  Ceae  gentis 

X120. 
Ceyx  Trachinis  rex  XI  561;  739. 

CeycisXI272;  411;  544;  587;  653; 

673.  CeycaXI544;658;727.  Ceyce 

XI  461;  685. 
chamaeleon  XN  ^W. 
Chaonis  arbor  (quercus)  X  90. 
Chaonius  (Syrus  Commagenus)  V 

163.   (Epiroticus):  Chaonios  sinus 

XIII  716. 

Chaos  I7.II299.X30.ChaoXIV404. 
Charaxus  Lapitha:  Charaxi  XII 

272. 

Chariclo  nympha  II  636. 
Charon  portitor  X  73. 
Charops  Lycius:  Charopem  XIII 

260. 
Charybdis  VII 63.  VIII121.  XIII 

729.  Charybdim  XIV  75. 
Chersidamas  Lycius:    Chersida- 

mante  XIII  259. 
Chimaera  monstrum  IX  647.  — 

Chimaeriferae  Lyciae  VI  339. 
Chione  Daedali  filia  XI  301. 
Chiron  Centaurus:  ChironisII630. 

Chirona  VI  126. 
Chius:  Chiae  telluris  III  597. 
Chromis  Pfiinet  sociusY  103.  Chro- 

mim  (Centaurum)  XII  333. 
Chromius  Lycius :  Chromium XIII 

257. 


282 


INDEX. 


Chryse  Mysiae  opp.:  ChrysenXIII 

Chthonius  Centaurus  XII  441. 
Chytros   Cypri  opp.:   Chytron  X 

718. 
Cicones   Thraciae  gens  XV  313. 

Ciconum  VI  710.  X  2.  XI  3. 
Cilix  Tauru8lI217. 
Cilla  Mjsiae  opp.:  CillamXIII174. 
Cimmerii:  Cimmerios  XI  592. 
C  i  m  0 1  u  s  insula :  Cimoli  VII  463. 
Cinyphius  {Lihycus)  V  124.  Ciny- 

phium  lubam  XV  755.     Cinyphii 

chelydri  VII  272. 
Cinyras  rex  Cyprius  X  299;  356; 

361;  472.  Cinyrae  X  338.  Cinyrae 

{(lat.)  ih.  Cinyram  X  343;  438.  Ci- 

nyra  X  380;  464.  —  Cinyras  alius: 

Cinyran  VI  98. 
Cinyreius  {Adonis)  X  712;  730. 

Cinyreia  virgo  {Myrrha)  X  369. 
Cipus  {Genucius  Cipus  praetor  Ro- 

manus)  XV  565;  609.  CipiXV580. 

CipeXV581;617. 
Cir ce  dea  XIV  25;  312;  385.  Cir- 

ces  IV  205.  XIII 967.  XIV  10;  69;. 

71;  247;  294.  Circen  XIV  290;  376; 

399.  —  Circaea  tellus  XV  718.  Cir- 

caeo  litore  XIV  248.  Circaea  moe- 

nia  XIV  253.  ai-va  XIV  348. 
ciris  am  VIII 151. 
Cithaeron  mons  II  223.  III  701. 
Clanis  Pkinei  socius  V  143.  Clanin 

V140.  Clanim  Centauru7n  XII 379. 
Clarius  {Apollo):   Clarium  deum 

XI  413. 
Claros  loniae  opp.  1  516. 
Cleonae    prope    Corinthum   situm 

opp.  VI  417. 
Clitorius     {Arcadicus) :     Clitorio 

fonte  XV  322. 
C 1  y  m  e  n  e  Tethyis  filia  I  764  II  37 ; 

43;  333.  IV  204.  Clymenen  I  755. 
Clymeneia  proles(PAae^^ora)I119. 
Clymenus  Phineisocius:  Clymeni 

V98. 
Clytie  a  Sole  amata  IV  206;  234. 

Ciytien  IV  256. 
Clytius  Phinei  socius:    Clytii   V 

142.  Clytium  V  140. 
Clytus  Phinei  socius:  Clytum  V87. 

Clytus  Atheniensis:  Clyton  VII 500. 
Cocalus  rex  Siciliae  VIII  261. 
Coeranus  Lycius:  Coeranon  XIII 

257. 


Coeus  Latonae  pater:  Coei  VI 366. 

Coeo  VI 185. 
C  0 1  c  h  i  8  {Medea) :  VII 348.  Colchi- 

dis  VII 301 .  Colchide  VII 296 ;  331 . 
Colchi:  VII 120.  Colchis  VII  394. 
Colchus:  Colcha  litora  XIII  24. 
Colophonius  VI  8. 
Combe  VII383. 

C  0  m  e  t  e  s  Lapitha :  CometenXII  284. 
consitor  uvae  {Bacchus)  IV  14. 
Copia  Bona  dea  IX  88. 
Corinthiacus:   Corinthiaci  ponti 

XV  507. 

CorinthusVI416.  CorinthoV407. 
corniger  (Amnis)  XIV  602. 
cornix  II  548. 
Coronae:  Coronas  iuvenes  XIII 

697. 

Coroneus  Phocicus  II  569. 
Coronides  {Aesculapius) :  Coroni- 

den  XV  624. 
Coronis  nympha  11  6^2.  Coronida 

II  599. 

corvus  II  535. 
Corycides:  Corycidas  nymphas  1 

320. 
Corythus:  Coiythi  pater  {Paris) 

V  125.  —  Corythus  alius:  Corythi 

VII  361.  Lapitha:  XII  292.  Cory- 

thum  XII  290. 

Cous:  Coae  matres  VII  363. 
Cragus  Lyciae  mons:  Cragon  IX 

646. 
Crantor   Pelei  armiger  XII   367. 

Crantoris  XII  361. 
Crataeis  {Scylla):  Crataeide  XIII 

748. 
Crathis  Lucaniae  fl.  XV  315. 
Credulitas  dea  XII  59. 
Crenaeus  Cen/aMr«s;  CrenaeeXII 

313. 

CressaIX703. 
Cretaeus:  Cretaei  tauri  VII  434> 

Cretaeas  urbes  IX  666. 
Crete  VIII 118.  IX  667;  735.  Cre- 

tenVIII99;  183.  Cretam  XIII 705. 

XV  540.  Creta  XV  541. 
Crimise    Bruttii   opp.:    Crimisen 

XV  52. 

Crocale  nympha  III 169. 
Crocos:  Crocon  IV  283. 
Cromyon  Corinthi  pagus:  Cromy- 

ona  VII  435. 
Croton  heros:  Crotonis  XV  15;  55 

{urbs  XV  57). 


INDEX. 


283 


Ctesylla  in  columham  muiata  VII 

369. 
Cumae  Campaniae  urbs:  Cumarum 

XIV  104. 
Cumaeus:  Cumaeae  Sibyllae  XV 

712.   Cumaea  virgo  XIV  35.   Cu- 

maea  duce  XIV  121. 
Cupido  IV  321.  V  366.  VII 73.  IX 

482.  X  311.    Cupidinis  I  453.  IX 

543.  Cupidine  X  636. 
Cures    Sabinorum    opp.:    Curibus 

sati  XIV  778. 
Curetes  sacerdotes  Cretici:  Cure- 

tas  IV  282.  Curetida  terram  (Cre- 

ten)  VIII  153. 
Cyane  nywp^a  V412;425.  Cyanes 

V409.   CyanenV465. 
Cyanee  nympha  IX  452. 
Cybeleius  Attis  X  104.  Cybeleia 

frena  X  704. 
Cyclades  insulae:  Cyclada8lI264. 
C  y  c  1 0  p  3  PolyphemusXlIl  754 ;  779 ; 

875;  881.  Cyclopis  XIII  743;  755. 

XIV  174;  249.   Cyclope  XIII  859. 
Cyclopum  I  259.  III  305,  XIV  2. 

XV  93. 

Cycneia    (Boeotica)  Tempe    VII 

371. 

CycnuB  Stheneli  f.  II  367;  377. 
Cycnus   Neptuni  f.  XII  72;  171. 

CycniXII150.  CycnoXII76.  Cy- 

cnum  XII  75;  101;  122;  125;  138. 

Cycno  XII 164.  cycnus  XII  145. 
Cydoneas     ( Creticas)     pharetras 

VIII  22. 
Cyllarua  Centaurus:  CyllaronXII 

408.  CyIlareXn393;421. 
Cyllenaeus:    Cyllenaeo    vertice 

XI  304. 
Cyllene  [Arcadiae mons)I2n.  VII 

386.  Cyllenen  V  607. 
Cyllenis(a Mercurio accepia) :  Cy  1- 

lenide  harpe  V  176. 
Cyllenius   {Mercurius)  1  712.   11 

720;  818.  V 331. Xm  146.  XIV 291. 
C  y  m  e  I  u  8  Lapitha :  Cymeli  XII 454. 
Cynossema  AlII  568. 
Cynthia  (Diana)  II  465.  VU  755. 

XV  537. 
Cynthus  mons  DeUJI221.  Cynthi 

VI  204. 
Cyparissus  Ceius  in cupressum mu - 

tatus:  X  130.   Cyparisse  X  121. 
Cyprius:  Cypriae  telluris  X  645. 

Cyprio  (cane)  III  220. 


Cyprus   insula:    Cypron   X  270. 

ilV  696. 
Cytherea  (Fe7ws)X640;  717.XIV 

487.  XV  803;  816. 
Cythereias:  Cythereiadas colum- 

bas  XV  386. 
Cytherei8( Venus) :  Cy thereide IV 

288. 
Cythereius  {Aeneas):  XIII  624. 

XIV 584.  Cythereia(Fenu5)lV190. 

Cythereia  htora  Cytherae  insulaeX. 

529. 
Cythnus   insula:   Cythno  V  252. 

Cythnum  VII  464. 
Cytoriacus  a Cytoro  Paphlagoniae 

monte:  Cytoriaco  IV  311.  VI 132. 

D  a  e  d  a  I  i  0  n  Luciferifil.  XI 295 ;  340. 
DaedaIu8VIII159;166;183;250. 

IX  742.  Daedalon  VIU  261.  Dae- 

dale  VIII  240. 
Damasichthon  Niobesfil.: Dama- 

sichthona  VI  254. 
Danae  Persei  mater  IV  610.  Da- 

naen  VI  113.  XI  117. 
Danaeius  heros  [Perseu^)  V  1. 
Danai  [Graeci)  XII  13.  XIV  472. 

Danais  XII  69.  XIII 134;  327.  Da- 

naos  XIII 181.  Danais  XIII  238. 
Danaus  [Graecus):  Danaam  rem 

XIII  59.  Danaas  classes  XIII  92. 

flammas  XIV  467. 
Daphne  nympha  1452.  Daphnes  I 

490. 

Daphnis:  Daphnidis  Idaei  IV277. 
Dardanis:     Dardanidas    matres 

XIII  411. 
Dardaniu8(T'ro2anM.<():Dardaniam 

Romam  XV  431.    Dardanio  vate 

(Heleno)  XIII  334.   Dardanio  lulo 

XV  767. 
DardanuB  (Troianus)  ignis  XIV 

574. 
Daulis  (urbs  Phocidis):  Daulida  V 

276. 
DaunuB  rex  Apuliae:  Dauni  XIV 

510.  Dauno  XIV  458. 
Deianira  Oenei  filia  IX  138. 
Deionides     (Miletus     Cretensis): 

Deioniden  IX  443. 
Deiphobus  Priami  fil.:   Deipho- 

bum  XII  547. 
Delia  (Z)wna)  V  639. 
Delius  (Apollo)  I  454.  V  329.  VI 

250.  XI 174.  XII  598.  XIU  650. 


284  INDEX. 


D  e  1 0  s  VI 191 ;  333.  VIII 221.  Delon 

XV  541.    Delum  III  597.  IX  332. 

Delo  XV  541. 
Delphi  X  168.    Delphos  IX  332. 

XV  144;  631.  Delphis  XI  304. 
Delphicus:  Delphica  tellus  1 515. 

Delphica  templaXI414.  Delphice 

(^po^/o)II543;677. 
Demoleon  (7enfaMrusXII356.  De- 

moleonta  XII  368. 
Deo  {Ceres):   hinc  Deois  {Proser- 
jpina) :  Deoida  VI 114.     , 
Deoius  (Cereri  sacer);  Deoia  quer- 

cus  VIII  744. 
Dercetis  Sabylonia,  Semiramidis 

mater:  Derceti  IV  45. 
Deucalion  I  318;  350. 
Deucalioneas  undas  VII  356. 
deus  mundi  creator  I  21.   di  nemo- 

rum  et  noctis  VII 198.  Caesar  deus 

XV  746.  deo  de  plebe  I  594(1173). 
D  i  a  {Naxos) :  DiamIII690.  VIII 174. 
DianaII451.  III 156.  V  619.  VIII 

353.  XII  35.  Dianae  I  694.  II  425. 

III 185;  252.   VII  746.   VIII  272; 

579.  IX  89.  X  536.  XIV  331.  XV 

196;  489.    Dianae  I  485.  IV  304. 

VI 415.  XI 321.  XIII 185.  Dianam 

III 180.  V  375.  Diana  VIII  395. 
Dictaeus  (Creticus):  Dictaei  regis 

VIII  43.    Dictaeo  patre  III  223. 

TelesteIX717.  Dictaea  rura  III 2. 
Dictynna  (Diana)  II  441. 
Dictys  nauta  III  615     Centaurus 

XII  334;  337. 
Didymae  insula  VII  469. 
DiesU25. 
diVuwiMOT  1244— 312. 
Dindyma  Mysiae  mons  II  223. 
Diomedeos  enses  XV  806. 
Diomedes  (cf.  Tydides):  Diome- 

dis  XIII 102.  XIV  457.  Diomede 

XIII 100;  242.  XIV  492. 
Dirce  fons  Boeotiae:  DircenII239. 
Dis  (Pluto):  Ditis  IV 438;  510.  Diti 

V  395;  569.    Ditem  V  384.   Dite 

XV  535. 
Dodonaeus    (Epiroticus) :    Dodo- 

naeo  semine  VII  623. 
Dodonis:  Dodonida  terram  XIII 

715. 
Dolon  Troianus:  Dolona  XIII  98 ; 

244. 
D  0 1 0  p  e  8  Thessaliae  gens :  Dolopum 

XII  364. 


Dorceus  canis  III  210. 

Doris  Nereidum  mater  XIII  741. 

DoridaIIll;268. 
Dorylas  Afer  V  129;  130.  Centau- 

rus  XII  380. 
Dromas  canis  III  217. 
Dryades  III  507.  VIII  737;  768. 

XI  49.  Dryadas  VI  453.  XIV  326. 
Dryas  Martis  fil.  VIII  307.   Lapi- 

tha:  Dryantis  XII  311.     Diyanta 

XII  290.  Drya  XII  296. 
Dryope  nympha  1X331;  336;  342. 

Dryopen  IX  364  bis. 

Dulichius  pro  Ithaco:  Dulichius 
vertex  XIII 107.  Dulichium  ducem 
XIV  226.  Dulichiae  manus  XIII 
424.  DuUchios  portus  XIII  710. 

Dymantis  (Hecuba):  Dymantida 

XIII  619. 

Dymas:  Dymantis  proles (flecu Ja) 

XI  761. 

Echeclus  Centaurus:  Echecli  XII 

450. 
Echidna  monstrum:  Echidnae  IV 

500.  IX  69;  158.  Echidnis  X  313. 
Echidnaeae  canis  VII  408. 
Echinades     insulae:     Echinada» 

VIII  589. 
Echion  Thebanus  III  126.  X  686. 

Echione  natus  (Pentheus)  III  526. 

—  Echion  alius:  VIII  311. 
Echionides(Pen<;^eMs)III513;701. 
Echionius:  Echionio  lacerto  VIII 

345. 
Echo  nympha  VIII  358;  359;  380: 

387;  493;  501;  507. 
Edonis  (Thressa):  Edonidas  XI 69. 
Eetion  (Andromachae  pater):  Ee- 

tioneas  Thebas  (prope  Troiam  si~ 

tas)  XII 110. 
Egeria  nympha  XV  479  sflo.  Ege- 

riae  XV  547. 
Elateius:  Elateia  proles  (Caenis) 

XII  189.    Elateius  (Caeneus)  XII 
497. 

electra  II  365. 
Eleleus  (Bacchus)  IV  15. 
elementa  I  26  sqq.  XV  237  sqq. 
EleusTn  Atticae  opp.  VII  439. 
Elis  1X187.  Elim  11679.  V608. XII 
550.  EUde  V  494.  VIII  308.  Hinc 
Eleus:  Elei  V  576.  Eleis  V  487. 
Elpenor   Ulixis  socius:  Elpenora 

XIV  252. 


INDEX. 


Elymus  Centaurus:  Elymum  XII 

460. 

Elysias  domos  XIV  111. 
Emathides  Pieri  filiaeV  669. 
Emathiou  Cephenum  unus  V  100. 
Emathius  {Macedonius):  Emathii 

XII 462.  Emathiis  V  313.  Emathia 

caede  XV  824. 
Enaesimus  Hippocoontis  fil.  VIII 

362. 
Enipeus  fl.  Thessaliae  I  578  VI 

116.  Enipeu  VII  229. 
Ennomus  Lycius:  Ennomon  XIII 

260. 
Eous    Solis  equus  II  153.  —  Eoo 

caelo  IV  198. 
Epaphus  lus  filius  I  747.  Epaphi 

1155. 
Ephyre  (Corinthus)  11  240.   Ephy- 

ren  VII  391. 
E  p  idaurius  [Aesculapius)  XV  723. 

Epidauria  nutrix  {Beroe)  III  278. 

tellus  VII  436.  litora  XV  643. 
Epimethis  {Pyrrha):  Epimethida 

1390. 
Epirus  VIII  283.  XIII  719. 
Epytus  rex  Albae  XIV  613. 
epops  VI  674. 
Epopeus  nauta  III  619. 
Erasinus  fluvius  ArgolidisX.y216. 
Erebus:  Erebi  V543.  X  76.  Erebo 

XIV  404. 
Erechtheus  Pandionis fil.  VI 677 : 

701.  VII  697. 
Erechtheus:    Erechtheas    arces 

Vin548. 
Erechthidae {Athenienses):  Erech- 

thidis  VU  430. 
Erechthis  {Procris):  Erechthida 

VII  726. 
Eridanus /.  (Padus?)  II  324.  Eri- 

danum  II  372. 
Erichthonius  Volcani  f.:  Erich- 

thonio  IX  424.  Erichthonium  II 

553.  cf.  II  757. 
Erigdupus    Centaurus:    Erigdu- 

pum  Xll  453. 
E  r  i  g  0  n  e  Icari  filia  X  451 .  Erigo- 

nen  VI 125. 
Erinys  I  241.  IV  489.  XI 14.  Eri- 

nyn  I  724. 
Error  deus  XII  59. 
Erycina(Fenu*)  V363. 
Erymanthus    Arcadiae  fl.:  Ery- 

manthon  V608.  ErymanthoII  244. 


285 

Ery- 


Erymanthis     (Arcadicus): 
manthidas  silvas  U  499. 

Erysichthon  Triopae  fil.:  Ery- 
sic,hthonis  VIII  770;  831.  Ery- 
sichthona  VIII  814.  Erysichthone 
nata  {Mestra)  VIU  729. 

Erytus  Phineisocius:  ErytumV79. 

Eryx  Siciliae  mons  II  221.  V  196. 
Erycis  XIV  83. 

Ethemon  Nabataeus  V  163;  169. 

Etruscus:  Etruscam  gentem  XV 
558. 

Euagrus  Lapitha  XII  293.  Eua- 
grum  XII  290. 

Euander  Arcas  in  Palatio  habita- 
vit:  Euandri  XIV  456. 

Euboea  XIII  659. 

Euboicus  {Glaucus)  XIV  4.  Eu- 
boicam  Aulida  XIII  182.  urbem 
{Cumas)  XIV 155.  Euboica  Anthe- 
done  VII  232.  XIII  904.  Euboico 
alto  {mari)  1X226.  Euboicas  undas 

IX  218. 

Eueninae  Calydonides  VIII  528. 
Euenus  Aetoliae  fl.:  EueniIX104. 
Euhan  {Bacchus)  IV  15. 
Euippe  Pieri  uxor  V  303. 
Eumelus  Thebanus,  Botrae  pater: 

EumeH  VII  390. 
Eumenides  VI  430  so.  VIII  482. 

Eumenidum  IX  410.  X  46.  cf  X 

349. 
Eumolpus    vates   Thracius:    Eu- 

molpo  XI  93. 
Eupalamus(V):  Eupalamon  VIU 

360.  cf.  Hippalmus. 
Euphorbus  Panthoides  XV  161. 
Euphrates/?.  II  248. 
Europa  Agenoris  filia  (II  833500.) 

VUI 120.  Europam  VI 104. 
Europaeus  dux {Minos) :  Europaei 

ducis  VIII  23. 
Europe  terra:  Europen  V  648. 
Eurotas  Laconicae  /?.U247.  Euro- 

tan  X  169. 
Eury  dice  Orphei  uxor:  Eurydices 

X  31.  Eurydicen  X  48.  XI  63;  66. 
Eurylochus  Ulixis  socius:  Eury- 

lochum  XIV  252;  287. 
Eurymides  {Telemus)  XIII  770. 
Eurynome  Persica  IV  210.  Eury- 

nomes  IV  219. 
Eurynomus  Centaurus  XIl  310.  ' 
Eurypylus  Thessalus Xill  356.  — 

alius :  Eurypyli  Coi  regis  VII  363. 


286 


INDEX. 


Eurystheus  Siheneli  fil.  IX  203: 

274. 
Eurytion  VinSll. 
Eurytis  {lole):  Eurytidos  IX  395. 
Eurytus  IX  356.    Centaurus  XII 

224.  Euiyte  XII  220;  228. 
Exadius  Lapitka  XII  266. 

Fsima,  dea  XII 43.  {XIV726.XV4.) 
F amea  dea  VIII  782;  805.  Famem 

VIII  776;  790.   Fame  VIII  775. 
Farfarus  flumen  agri  SaUni  XIV 

330. 
Faunigena:    Latini  Faunigenae 

XIV  449. 
Faunus  rex  Latii,  deus:  Fauni  ara 

VI  329.  Fauno  XIII  749.    Fauni 
plur.  1 193.  VI  392. 

Fors  X  619. 

Fortuna  III  141.  V  140.  VI 195. 

VIII  73.   X  603.  XIII  333;  524. 

Fortunae  II 140. 
Forum  XV  841.   foro  ib.  796. 
Frigus  VIII  781. 

Galanthis  Alcmenae  serva  (rnktv- 
&t(is  Antoninus Lib.29)lXQ06.  Ga- 
lanthida  IX  316. 

Galatea  nympha  XIII  737;  788; 
797;  838;  862;  868;  879;  897. 

Gallicus  canis  I  533. 

Ganges  Indiae  fl.  II  249.    Gange 

IV  21.  V  47. 

Gangetica  tigris  VI  636. 
Ganymedes  Trois  f.  XI  756.  Ga- 

nymedis  X  157. 
Gargaphie  vallis  III 156. 
Gigantes:  Gigantas  1 152.  V319. 

X150. 
Giganteus:  Giganteo lacerto XIV 

184.    Giganteis    membris  V  346. 

faucibus  XIV  1. 
Glaucus  maris  deus  XIII 905.  XIV 

9;  38;  68.  Glauci  VII  233. 
Gnidos  Cariaeurbs:  GnidonX531. 
Gnosiacus  {Creticus):  Gnosiacae 

carinae  VIII 144.  Gnosiacas  rates 

VII  461.  Gnosiaco  regno  IX  669. 
Gnosius  {Creticus)I11208.  Gnosia 

castra  VIII  40. 
Gorge    Meleagri   soror:    Gorgen 

Vni  543. 
G  0  r  g  0  {Medusa) :  Gorgonis  IV  698. 

V  180.  Gorgone  V  202j  209 
Gorgoneus:  Gorgonei  capitis  IV 


617.    Gorgonevun  crinem  IV  799. 

Gorgoneas  domos  IV  777.    Gor- 

goneis  crinibus  V  196. 
Gortyniacus    {Creticus):    Gorty- 

niaco  arcu  VII  777. 
Gradivus  {Mars)  XIV  820.   Gra- 

divo  VI  427.  Gradive  XV  863. 
Graecia  XIII  199.  XIV  474. 
Graius:   Graium  nomen  IV  537. 

Graiae  maritae  {Helenae)  XII  609. 

Graium  XIV  163;  220.    victore» 

Grai  Xin413.  Graiorum  Xni241. 

Graium  murus  XIII  281.    Graios 

Xm  401.  XIV  325.     patres  XV 

645.   Graias  gentes  IV  16.  xirbe» 

VII  214.  rates  XII  64. 
Granicus  fl.  Mysiae:  Granico  XI 

763. 

Gratia  VI  429. 

Gryneus  Centaurus  XII  260;  268. 
Gy  arusm5w;aVII470.  GyaroV252. 

Haedi  stellae:  Haedis  XIV  711. 

Haemonia  {Thessalia):  Haemo- 
niae  I  567.  XI  229.  Haemoniam 
VIII 804.  XI 652.  HaemoniaII543. 

Haemonius {Thessalus) :  Haemonii 
iuvenis  {lasonis)  VII  132.  Haemo- 
nio  iuvene  {Ischys  est)  II  599.  cul- 
tro  VII  314.  Achille  XII  81.  Aca- 
sto  XI  409.  Haemonia  valle  VII 
264.  Haemonii  proceres  XII 213. 
Haemonios  {Centaureos)  arcus  11 
81.  Haemonias  urbes  V  305.  Hae- 
moniis  montibus  XII  353. 

Haemos  Thraciae  muns  11  219. 
Haemon  VI  87.  Haemum  X  77. 

Halcyoneus  Phinei  socius  V  135. 

Halesus  Lapitha:  Halesi  XII  462. 

Halius  Lycius:  Halium  XIII  258. 

Hamadryades  arborumnymphae: 
Hamadryadas  I  689.  XIV  624. 

Hammon  deus  IV  670.  V  17;  328. 
XV  309.  cf.  Ammon. 

Ha rmonia  Cadmi  uxor  IV  568. 

Harpalos  canis  III  222. 

Harpocrates  Aegyptiorum  deus 
IX  692. 

Harpyia  cants  III  215. 

haruspex  XV  577. 

Hebe  1X400. 

Hebrus  Thraciae  fl.:  Hebrum  II 
257.  Hebre  XI  50. 

Hecate  (?ea  VII174;  194.  Hecates 
Vn  74;  241.  Hecaten  XIV  405. 


I 


INDEX. 


287 


Hecateia  carmina  XIV  41. 
Hecateis:  Hecateidos  herbae  VI 

139. 
Hector  XII  3;  69;  77;  448.  XIII 

82;  178;  279;  486;  665.    Hectoris 

XI  758.  XII  447;  591.  XIII 425««. 

511.HectoraXII75;  548;  607.XIII 

178;  383;  485.  Hectore  XI  760. 
Hectoreus:  Hectoreo  Marti  XIII 

275.   Hectorea  hasta  XII  67.   He- 

ctoreis  flammis  XIII  7. 
Hecuba  Priami  uxor   XIII  422; 

548;  555.  Hecubae  XIII  576.  He- 

cubam  XIII  574. 
Helene  XIV  669.  Helenam  XIII 

200. 
Helenus  Priami  fil.  XIII  722.  XV 

438.  Helenum  XIII  98.  XV  450. 
H  e  1  i  a  d  e  s  -S^o to  filiae  II 340.  Helia- 

dumX91;263. 
Helice  opp.  Achaiae:  Helicen  XV 

293. 

Helice  sidus:  Helicen  VIII  206. 
Helicon  Boeotiaemons  11 '21^.  He- 

Ucona  V  254;  663.  VIII  534. 
Helix  Phinei  socius :  Helicem  V87. 
Helle  Phrixi  soror:  Helles  XI 195. 
Hellespontus  XIII  406. 
Helops  Centaurus  XII  334;  335. 
Hennaeus  {Henna  urbs  Siciliae): 

Hennaeis  moenibus  V  385. 
Herculaneum  XV  711. 
Hercules:  Herculis  VII  364.  IX 

135;  264;  278;  286.  XII  574.  XIII 

52.  XV 284.  Hercule  IX  256.  XIII 

23.  cf.  XV  39. 
Herculeus:  Herculei  hospitis(  Oo- 

tonis)  XV  8.  Herculeae  laudia  XII 

539.   Herculeam  urbem  {Hercula- 

neum)  XV  711.   Herculeo  numine 

XV 47.  HerculeaTrachine  XI 627. 

Herculeos  artus  1X163.  arcus  XII 

309.    Herculeis  viribus  XII  554. 

toris  XV  231. 
Hermaphroditus  IV  383. 
Herse  Cecropis  filia  II  559;  724; 

739;747.  Herse8lI809. 
Hersilia  Romuli  uxor  XIV  848. 

HersiUam  XIV  830;  839. 
Hesione  Laomedontis  filia  XI 217. 
Hesperie  Naias:  HesperienXI769. 
Hesperides  nymphae:  Hesperidas 

Hesperius  [occidentalis):  Hespe- 
rium  XI  258.  Hesperio  II  142.  IV 


214;  627.  Hesperiae  Naides  II 325. 

Hesperios  II  258. 
Hesperus  V  441. 
Hiberus:  Hiberi  pastoris  {Geryo- 

nis)  1X184.  Hibero  flumine  (Ocea- 

no)  VII 324.  Hiberis  bobus  XV 12. 
Hiems  II  30. 
Hippalmus  venator :  Hippalmon(?) 

VIII  360  adnot. 
Hippasus  venator  VIII  313.  Hip- 

pason  Centaurum  XII  352. 
Hippocoon  rex  Amyclarum  VIII 

314.     Hippocoonte  satus  {Enaesi- 

mus)  VIII  363. 
Hippocrene  fons  V  256. 
Hippodamas  VHI  593.  ad  VHI 

596. 
Hippodame  FHrithoi uxor :  Hippo- 

damen  XII  210;  224. 
Hippolytus  XV 544.  Hippolytum 

Hippomenes  X  575;  587;  640; 

668.     Hippomenen  X  651;  690. 

Hippomene  {voc.)  X632;  658.  {abl.) 

X608. 
Hippotades  {Aeolus)  IV  662.  XI 

431.  Hippotadae  XIV  86.  XV  707. 

Hippotaden  XIV  224. 
Hippothous  venator  Arcas  VIH 

307. 

Hister  /?.  II  249. 
Hodites  CephenumunusYQl.  Cen- 

taurus  XII  457. 
Hora  {Hersilia):  Horam  XIV  851. 
Horae  n26.  Horis  II 118. 
Hospes  (leVtos):  lovis  Hospitis  X 

224. 
Hyacinthus  Oebali  fil.:  Hyacin- 

thon  X  217.    Hyacinthe  X  185. 

—  Hyacinthia  ponvpa  X  219. 
hyacinthus  flos  XlII  394  saq. 
Hyades  sidus:  Hyadas  111  595. 

XIII  293. 

hyaena:  hyaenam  XV  409. 
Hyale  nympha  III 171. 
Hyanteus    {Boeotius):    Hyantea. 

AganippeV312.HyanteoIolaoVin 

310.  Hyantius  (^ctoeon)  III 148. 
hydraelK  192.   hydros  IV  800. 
Hylactor  canis  III  224. 
Hylaeus  canis  III  213. 
Hyles  Centaurus:  Hylen  XII  378. 
Hyleus  renafor  VIII  312. 
Hyleus   {ab   Hylis  Boeotiae  opp.) 

Alcon  XIII  683. 


288 


INDEX. 


Hyllus  Herculis  f.  IX  279. 
Hylonome  Centaurea  femina  XH 

405;  423. 
Hymen  deiis  nuptiarum  I  480. 
HymenaeuB  IV  757.  VI  429.  IX 

796.  X  2.  Hymenaee  IX  762;  765. 

Hymenaeon  XII  215. 
Hymettus   Atticae  mons  (Hyme- 

tus?):  Hymetti  Vil  702.  — Hymet- 

tia  cera  X  284. 
Hypaepa  opp.  Lydiae:  Hypaepis 

VI 13.  XI 152. 
Hypanis  fl.  Sarmatiae  XV  285. 
Hyperboreus:  Hyperborea  Pal- 

lene  {Thraciae  opp.)  XV  356. 
Hyperion:  Hyperionis  XV  406: 

407.  Hyperione  VIII  565.  Hyper- 

ione  natus  (Sol)  IV  241.  nate  IV 192. 
'HyTpseus  Phinei  socius  Y  98.   Hy- 

psea  y  99. 
Hypsipyle  Thoantis  filia:  Hypsi- 

pyfes  Xin  398. 
Hyrie  (Gvoir,  Ant.  Lih.  12)  Boeota 

VII  380.  Hyries  VII  371. 

lacchus  {Bacchis)  IV  15. 
lalysius  {Rhodius):  lalysios  Tel- 

chmas  VII  365. 
lanigenam  Canentem  XIV  381. 
lanus  deus:  lani  XIV  789.   lano 

XIV  334;  785. 
lanthe  IX  744;  760.   lanthen  IX 

715.  lanthe  IX  797. 
lapetionides  {Atlas)  IV  631. 
lapetus  Titan:  lapeto  satus  182 

{Prometheus). 
lapygia  {Apulia):  lapygiam  XV 

703. 
lapyx  Daedali  f. :  lapy^is  XV  52. 

—  lapyx  Daunus :  lapygis  XIV510. 

lapyge  XIV  458. 
lason  VII  25;  48;  175.  VIII  302; 

349.  lasonis  VII  26;  66;  397.  la- 

sone  VII  5. 
Icarus  Daedalif.  VIII 195.  Icare 

VIII  204;  231;  232;  233.  X  450. 
Icelus  Somniorum  unus :  IcelonXI 

640. 

Ichnobates  canis  III  207  sq. 
Idaeus  {Creticus):  Daphnidis Idaei 

IV  277.  Idaeis  antris  IV  289. 
Ide  mons  Cretae:  Ida  IV  293. 
Ide  mons  Troadis  II 218.  X  71.  XII 

521.XIU324.~ldaeo  verticeXIV 

535. 


Idalie  {Venus):  Idallen  XIV  694. 
Idas  VIII 305.  —  alius:  Idan  V90. 

—  alius  Idas  XIV  504. 
Idmon  VI  8.  Idmoniae  Arachnes 

VI 133. 

Idomeneus  rex  Cretae  XIII  357. 
Ignigena   {Bacchus):  Ignigenam 

IV  12. 
Iliacus:  Iliacura  agmen  XII  599. 

Iliacos  coetus  XI  766.   Iliacas  ar- 

ces  XIII 196. 
Iliades    {Ganymedes):    Iliaden  X 

160.  —  {Romulus) :  XIV  781.  lUaden 

XIV  824. 

IIionVI95.XIII407;504.XIV467. 
Ilioneus  Niobes  filius  VI  261. 
llithyia  pariendi  dea:    Ilithyiam 

IX  283. 
IUyricus:  Illyricos  fines  IV  567. 
IIus  Ilii  conditor:  XI  756. 
Imbreus  Centaurus  XII  310. 
Inachides  (£pa/)^tzs)  I  752.   {Per- 

seus)  IV  719. 
Inach  i  s  {lo) :  Inachidos  1 610.  Ina- 

chis  {Isis)  IX  687.  Inachidas  ripas 

1639. 
I n a c h u s  Argivorum  rexl 582 ;  641 : 

644;  650. 
Inarime  insula:  Inarimen  XIV 89. 
India  IV  21 ;  605.  XV  413. 
Indigetes  di  XV  862.  Indigetem 

(Aeneam)  XIV  608. 
Indu8V47.  IndosI777. 
Ino  Cadmi  filia  111313.  IV431;527. 
Inous:  Inoo  raptu  III  722.  Inoos 

sinus  IV  496. 
Insania  dea  IV  484. 
Insula  Tiberina  XV  740. 
Invidia  dea:  Invidiae  11  760.   In- 

vidiam  II  770. 
lo  Inachi  filia.,  postea  Isis:  I  583; 

627;  628. 
lolaus  Iphiclis  fil.  IX  399;  430. 

lolao  VIll  310. 
lolciacus    {Thessalus):    lolciacos 

portus  VII  158. 
lole  Euryti  filia  IX  394.   loles  IX 

140.  lolen  IX  278. 
lonius:  lonio  lano  XIV  334.  in 

Ionio(mari)IV534.  lonium  aequor 

XV  50;  700. 

Iphigenia  Agamemnonis  filia  XII 

Iphinous     Ceniaurus:    Iphinoum 
XII  379. 


INDEX. 


289 


Iphis  IX  709;  724;  786;  794;  797. 
Iphi  IX  715;  745.  Iphide  IX  668. 
—alius  Iphis  XIV  699;  717.  Iphin 

XIV  753. 

Iphitides    CoeraDOs:     Iphitiden 

XIII  257. 

Iris  (lea  I  271.  IV  479.  XI  590; 

630.  XIV  85;  839.   Irin  XIV  830. 

cf.  Thaumantis. 
Isis  dea  Aegyptia:  Isi  IX  773. 
Ismarius     (Thracius):     Ismariae 

Bacchae  IX  642.   Ismarios  amnes 

II  257.  Ismario  roffi  XIII  529. 
Ismenis  (iJoeo/ta)llI  169.  Ismeni- 

des  III  733.  IV  31;  561.  VI  159. 
Ismenius  Therses  XIU  681. 
I  s  m  e  n  0  s  Boeotiae  fl.  II  244. 
Ismenus  Niohes  filius  VI  224. 
Isse  Lesbia:  Issen  VI 124. 
1 8 1  h  m  u  s :  Isthmo  VI  419  sq.  Isth- 

raon  VII  405. 
Italia:  Italiae  XV  291.    Italiam 

XV  701. 

Italicus:  Italico  litore  XIV  17. 
Italus:  Italis  finibus  XV  59. 
fthace  XIV  169.   Ithacam  XIII 

710. 
Ithacus  XIII  98.  Ithaco  XIII103. 

Ithacis  matribus  XIII  511. 
Itys  Terd  et  Prognes  fil.  VI  437; 

620.  Ityis  VI  658.   Ityn  VI  636; 

652.      ^  ^ 

luba    Numidiae  rex:   lubam  XV 

755. 

lulius  (Caesar)  XV  842. 
lulus  {Ascanius):  lulo  XV  767. 
luno  1600.   II  469;  508.   in263; 

287;  362.   IV  421;  426;  447;  478; 

522;  547.  VI  91;  94;  428.  IX  762; 

796.  XI  629.  XIV  829.   lunonis  1 

270.  VII  523.  IX  284.  XI 578.  XII 

505.  XIV  114.  XV  164;  385.    lu- 

noni  VI  207.  IX  296.   lunonem  II 

518.  VI  337.  IX  499.  XIV  582.  lu- 

none  II  525.  III  285;  320.  IV  472. 

IX  309.  X  161.  XV  773. 
lunonigena  [Volcanus):  lunoni- 

genae  IV  173. 
lunonius  custos  1677.  lunonia  Sa- 

mos  VIII  220.  HebeIX400.  Iris 

XIV  85. 

luppiter  I   116;  208;  324;  517; 

587;  614.    II  396;  422;  438;  444; 

744.  III 281.  IV  639;  649;  697.  V12; 

327;  514;  523;  565.  VI 111}  176. 

(hidii  vol.  II. 


VII  588;  615.  VIII  616.  IX  24; 
243;  416;  427.  X  156.  XI  41;  226. 
XII 51.  XIII 5;  28;  143;  145;  599; 
842.  XV  70;  (807);  858;  866.  —  lo- 
vis  1106;  244;  274;  748.  II 473;  678. 
III  7;  256;  261;  265;  280;  333.  IV 
3;  609  bis;  713;  754;  798.  V  528. 
VI  74;  94;  517;  800.  VIII  99.  IX 
199;  229;  261;  265;  439.  X  148; 
149;  224.  XI  219.  XIII 142;  216; 
408;  573;  585.  XV  386;  871.  — 
lovi  I  205.  II  377;  481.  III  26.  IV 
282.  VII  596;  623;  652.  VIII  152. 

IX  137;  303.  X  161.  XI  756.  XII 
11.  —  lovem  I  622.  II  437;  488. 
III  283;  288;  318.  V  369;  513.  IX 
14;  26;  289.  XI  286.  XIII  269; 
383;  706;  843;  856.  —  love  1 114; 
166;  588;  672;  732.  II  62;  429; 
697;  726.  III  270;  272;  363.  IV 
260;  644;  696.   V  297.  VI  51;  72. 

VIII  122;  265.  IX  104;  404;  414. 
X148.  XI  224.  XIII  28.  XV  12; 
858. 

luventa   dea:  luventae  ara  VII 
241. 
Ixion  IV  460.    Ixionis  VIII  403. 

X  42.  Ixiona  IV  464.  Ixione  natus 
(Pirithous)  VIII 603.  XII 210;  338; 
504. 

Ixionides  (^Pirithous)  VIII  567. 

Labros  canis  III  224. 
Lacedaemonium  Tarentum  XV 

51. 

L  a  c  h  n  e  canis  III  222 . 
Lacinia   (apud    Crotonem)    litora 

XV  13.  templa  (lunonis)  XV  701. 
Lacon  canis  III  219. 
Laconis:  Laconide  III  223. 
Lad  on  Arcadiaeji. :  Ladonis  I  701. 
Ladon  cam*  III  216. 
Laelaps  canis:  Laelape  III  211, 

—  canis  alius:  Laelapa  VII  770. 
Laertes  XIII 144.  Laerte  creatus 

(Ulixes)X.llQ2b. 
Laertiades:  Laertiadae  XIIl  48. 
Laertius  heros  (Ulixes)  XIII 124. 
Laestrygon:  Laestrygonis  XIV 

233;  237. 

Laetitia  dea  XII  60. 
Laiades  (Oedipus)  VII  759 
Lampetides     vates     Cephenum: 

Lampetide  V  111. 
Lampetie  Heliadum  una  II  349. 
19 


290 


DtDEX. 


Lamus  rex:    Lami  Laestrygonis 

urbem  [Formias)  XIV  233. 
Laomedon  Priami  pater  VI  96. 

XI  757.  Laomedonta  XI  200. 
Laomedonteus :     Laomedonteis 

arvis  XI 196. 
Lapithae  Thessaliae  gens:  Lapi- 

thae  (gen.  sing.)  XII  250.  Lapitha- 

rum  XII  261.  Lapithas  XII  536. 
Lapithaeus:    Lapithaeae  gentis 

Xfl  530. 
Lapitheius:  Lapitheia  tecta  XII 

417.  proelia  XIV  670. 
L  ar  i  8  8  a  Thessaliae  urbs ;  hinc  Coro- 

nis  Larissaea  II  542. 
Latialis:  Latialis  populi  XV  481. 
Latinus:  Latina  resXIV610.  La- 

tinis  nuribus  II  366.   Latinas  Ha- 

madryadas  XIV  623. 
Latinus  rex.  Fauni  filius:  Latini 

XIV  449. 
Latinus  rex.,  Silmi  filius  XIV  611. 

Latinum  XIV  612. 
Latium:  Latio  XIV  452. 
Latius:  Latia  de  gente  XIV  832. 

pinuXV742.  Latiae  nurusXV486. 

arce8XV582.  Latiis  ducibusI559. 

silvis  XIV  390.  Latias  auras  XV 

626.  Latios  agros  XIV  422.  Latiis 

montibus  XIV  326. 
L  a  1 0  i  s  ( Diana) :  Latoidos  VIII 278. 
Latoius  (ApoUo)  XI 196. 
Latona  VI  162;   171;  214;  280; 

336.  LatonaeVI200.  Latonae(da^) 

VI  160.  Latonam  VI 186.  Latona 

XIII  634. 
Latonia  (Diana)  I  695.  VIII  394; 

542. 
Latonigenis  duobus  VI 160. 
Latous  (Apollo)  VI  384.    Latois 

aris  VI  274. 
Latreus  Cen^aMrus  XII  463. 
Laurens  litus  Latinum  XIV  598. 

Laurenti  Pico  XIV  336.  Lauren- 

tes  agros  XIV  342. 
Lavinia  Latini  filia  XIV  570. 
Lavinium  opp.  Latii:  Lavini  XV 

728. 
Learchus  Athamantis  fil.:  Lear- 

chum  IV  515. 
Lebinthus  insula  VIII  222. 
L  e  d  a  Tyndarei  uxor :  LedamVI  109. 
Lelegeides  nymphae  IX  652. 
L  e  1  e  g  e  s  Cariae  gens:  Lelegas  IX 

645. 


Lelex  Megaridis  rex;  hinc  Lelegeia 

moenia  VII  443.  litora  VIII  6. 
Lelex  Narycius  VIII  312.  aliusCi) 

VIII  568;  607. 
Lemnicola    (Volcanus):    Lemni- 

colae  II  757. 
Lemnius  (Volcanus)  IV  185. 
Lemnos  insula  XIII  46;  313  (398). 
Lenaeus    (Bacchus);   Lenaeo  IV 

14.  Lenaee  XI 132. 
Leo  sidus:  Leonis  II  81. 
Lerna  palus  Argolidis:   Lernae  I 

596. 
Lernaeus:  LernaeivenenilXlSO. 

Lernaeae  Echidnae  IX  69;  158. 
Lesbos  insula:  Lesbi  XI  55.  Les- 

bon  II  591.  XIII 173. 
L  e  t  h  a  e  a  uxor  Oleni  X  70. 
Lethaeus:  Lethaei  suci  VII 152. 
Lethe:  Lethes  XI  603. 
Letois  (Apollo):  Letoidos  VII 384. 
Letoia  proles  (Apollo)  VIII 15. 
Leucas  insula:  Leucada  XV  289. 
Leucippus  Messenius  VIII  306. 
Leucon  canis  III  218. 
Leuconoe  Minyae  filia  IV  168. 
Leucosia  insula  prope  Paestum: 

Leucosiam  XV  708. 
Leucothee  maris  dea,  antea  Ino 

IV  541. 
Leucothoe  a  Sole  amata  IV  208. 

LeucothoenIV196;220. 
Liber  paier  III  520;  528;  636.  IV 

17.  VI 125.  VII  360.  VIII 177.  XI 

105. 

Libycus:  Libyca8lV616.XIV77. 
Libye  II  237. 
Liby  s  nauta  III  617;  676. 
Libys  (/1/er)  V_75;328. 
Lichas    Herculis    servus:    Lichae 

1X155.   LichanIX211;229.  Li- 

cha  IX  213. 
Ligdus  Cretensis:  LigdumIX670; 

684. 
Ligurum  populos  II  370. 
Lilybaeum  Siciliae  prom.:  Lily- 

baeo  V  351.  Lilybaeon  XIII  725. 
Limnate  nympha  V  48. 
Limyre  Lyciae  fl.  IX  646. 
L  i  r  i  0  p  e  nympha  III  342. 
Liternum    Campaniae    opp.    XV 

714. 
Livia  Augusti  uxor  XV  836. 
LivorX515. 
Lotis  nymphe  IX  347. 


i 


INDEX. 


291 


Lucifer  stella  II 115;  723.  IV 628; 

664.  XI  98(296);  570.  XV  189;  789. 

Lucifero  VIll  2.  XI  271;  346. 
Lucina  dea  IX  698.  X  507;  510. 

Lucinam  V  304.  IX  294. 
Luctus  deus  IV  483. 
Luna  II  208.  VTI 207.  Lunae  XIV 

367.  Lunares  currus  XV  790. 
Lyaeus  (Bacchus)  XI  67.    Lyaeo 

VIII  274.  Lyaeum  IV  11. 
Lycabas  nat/^a III 624;  673. — As- 

syritis  V  60.  —  Centaurus  XII  302. 
Lycaethus    Centdurus:     Lycae- 

thum  XII  350?  cf.  Lycetum. 
Lycaeus  Arcadiae  mons:  Lycaei 

I  217.  VIII  317.  Lycaeo  I  697. 
Lycaon  rex  Arcadiae  I  198;  221. 

Lycaona  II  526. 
Lycaonius:  Lycaoniae   parentis 

II  496.  Lycaoniae  mensae  1 165 
Lycetus  Phinei  socius:   Lycetum 

V86.  CenfaMrws;LycetumXII350. 
Lyceum  Atheniense:  Lycei  II  710. 
Lycia:  Lyciae  IV  296.   VI  317; 

340.  Lyciam  IX  645. 
Lycidas  Cen/awrw.s  XII  310. 
Lycisce  canvi  III  220. 
Lycius:    Lycii   Sarpedonis  XIII 

255.    Lycia  gente  VI  382.  plebe 

XII 116.  Lycias  urbes  IV  296. 
Lycormas  Aetoliae  fl.  II  245. 
Lycormas  Cephenum  unus  V  119. 
Lyctius  (Creticus):  Lyctia  classis 

VII  490. 
Lycurgus  Thraciae  rex:   Lycur- 

gum  IV  22. 

Lycus  Phrygiae  ^.  XV  213. 
Lycus  Centaurus:  Lycum  XII 332. 

Lycus  socius  Diomedis  XIV  504. 
Lydia  VI 146. 
Lydus:  LydosXI  98.  Lydasurbes 

Lyncestius  &mnis  Macedoniae  fl. 

XV  329. 

Lynceus  Messenius  VIII  304. 
LVncides  (Perseus)  IV 766.  VIOO. 

Lyncidae  V  185. 
Lyncus  rex  Scytharum  V  650. 
Lyrcea  (Argiva)  ai*va  I  597. 
Lyrnesus  opp.  Mysiae:  Lyrnesia 

moenia  XII 108.  XHI 176. 

Macareis:  MacareidaIssenVI124. 

Macareus  LapithaXll 452. — alius 

XIV  159;  441.  Macareu  XIV  318. 


Macedonia  sarissa  XII  46G. 
Maeandrus  Lydiae  fl.  II 246.  VIII 

162.  Maeandri  IX  451.  —  Maean- 

drius  iuvenis  (Caunus)  IX  574. 
Maenades  XI  22. 
Maenalius:    Maenalios    sinus  V 

608. 
Maenalos  Arcadiae  mons:  Maena- 

lon  II  415;  442.  Maenala  I  216. 
Maeonia  (Lydia)  III  583.    Maeo- 

niam  VI 149. 

Maeonis  (^rac/jne)  VI 103. 
Maeonius:    Maeoniae    Arachnes 

VI 5.  Maeonias  ripasII252.  Maeo- 

nios  (Tyrrhenos)  nautas  IV  423. 
Maera  ignota  VII  302. 
Magnetes  Thessali:  Magnetas  XI 

408. 

Magnum  (Po?n^e«V)nomenXV825. 
Maia  Mercurii  mater:  Maia  natus 

II  685.  creatus  XI  303. 
Manes  dei  VIII  488.    Manibus  II 

303.  V  115.  VI  569.  Manes  (acc.)  I 

586.  V73.  VI 699.  VII 206.  1X406. 

XIII  447;  464.  XIV  105. 
Manto  Tiresiae  filia  VI  157. 
xMarathon  VII  434. 
Mareotica  (Aegyptia)  arva  IX 773. 
Marmarides  Libycus:    Marmari- 

dae  V  125. 
Mars  III 132.  XH  91.  Martis  VIII 
20.  XIII 208.  Marti  XIII 275.  Mar- 
tem  VII 140.   Marte  III 123;  541. 
IV171.  XII 610.  Xnill;  359;  618. 

XIV  246;  450.  XV  746. 
Marsyas  satyrusYl 383 sqq.  flumen 

Phrygiae  VI  400. 
Martius  anguis  III 32.  miles  XIV 

798. 
Mater  deum  (Cybele)  X  696.  Matri 

deum  X  686.  cf  XIV  536. 
Mavors  VIII  61.  XIV  806.    Ma- 

vortis  scopulum  (Areopagus)YI10. 

Mavortis  VII 101.  VIII  7. 
Mavortius  (Meleager)  VIII  437. 

Mavortia  proles  (Thehani)  III  531. 
Medea  Aeetae  filia  VII 11;  41;  70; 

257;  285;  406. 
Medon  nauta  III  671.    Centaurus 

XII  303. 
Medusa  IV  779.  Medusae  IV  654; 

742;  781.  V  69;  217;  246. 
Medusaeus:  Medusaei  V  257.  X 

22.  Medusaeo  V249;312. 
Megareus  X  605, 
19» 


292 


INDEX. 


Megareius  heros  (Hippomenes)  X 

659. 

Melampus  canis  III  206;  208. 
Melanchaetes  cams  III  232. 
Melaneus  canis  III  222.    Centau- 

rusXllSOG. 
Melantho  Deucalionis  filia  VI 120. 
Melanthus  nauta  III  617. 
Melas  Thraciae  fl.  II  247. 
meleagrides  aves  VIII  545  sqq. 
Meleagru80enei/?Z.V1II299;385; 

515.  Aleleagron  VIII  270.  Melea- 

ere  IX  149. 
Melicertes  AtJiamantis  fil.,  postea 

Palaemon:  Melicerta  IV  521. 
Memnon  Aurorae  filius:  Memno- 

nis  XIII  578;  594;  599. 
memnonides  aues  XIII  617. 
Menaleus  Cephenum  unus  V  128. 
Mendesius  (Aegyptius)  V  144. 
Menelaus:  Menelae  XIII  203. 
Menephron  VII  386. 
Menoetes  Lycius:  Menoetae  XII 

127.  Menoeten  XII 116. , 
Mensis  II  25. 
menta  pro  spongia  VIII  653. 
MentTia  nympTia  X  728. 
Mercurius    deus:    Mercurium  II 

741.  Mercurio  IV  288;  753.  cf.  ali- 

pes,  caducifer,  Cylleniue. 
Meriones  CreiensisXlllZbS. 
Mermeros  Centaurus  XII  305. 
Merops  Aethiopum  rex:  Meropis  I 

762.  n  184. 
Messapia   (Calabra)   arva   XIV 

513. 

Messene  VI  417. 
Messenius:  Messenia  arva  II 679. 

moenia  (m  Sicilia)Xllb4:9.XlVn. 
Mestra    Erysichthonis    filia    VIIl 

729  sqq. 
Methymnaeus:      Methymnaeae 

Le8biX155. 

Metion  Syenites:  Metione  V  74. 
M  i  d  a  s  Phrygiae  rex:  Midae  XI 174. 

Midan  XI  92;  162. 
Miletus  quidam:  Miletum  IX  444. 

Milete  IX  447.  —  M.  urbs  IX  449. 
Miletis  {ByUis)'.  Miletida  IX  635. 
Milon  athleta  Crotoniensis  XV 229. 
M  i  m  a  8  loniae  promunturium  II 222. 
Minerva  {cf.  Virgo):  Minervae  II 

563;  749.   IV  796.   VIII  250;  654. 

XIII 336;  380.  XIV  475.  Minervae 

baca  {oltva)  XIII  652.  promuntu- 


rium  in  Campania  XV  709.  Miner- 
vae  II 588;  709;  788.  IV  754.  VIII 
275.  Minervam  VIII  264.  Minerva 

IV  33. 

Minois  (Ariadne);    Minoide   VIII 

174. 
Minos    Cretae  rex  VII  456;  472. 

VIII6;24;  42;45;64;95; 152; 157; 

187.  Minoa  IX  441.  Minoe  IX  437. 
Minturnae   Campaniae  opp.   XV 

716. 
Minyae  (Argnnautae)  VII  1;  115; 

120:  Minyis  VI  720.  VII  8. 
Minyeias  i.  e.  Minyaefilia  IV  1. 

— Minyeis:  Minyeides  IV 32;  425. 

— Minyeia  proles  IV  389. 
Mithridateus:  Mithridateis  no- 

minibus  Pontum   tumentem    XV 

755. 
Mnemonides  (Musae)  V 280  Mne- 

monidas  V  268. 
Mnemosyne     Musarum     mater: 

Mnemosynen  VI 114. 
Molossi    Epirotici:   Molosso  rege 

(Munycho)  XIII  716.  Molossa  gens 

I  226. 
Molpeus  Phinei sociusYl&Z.  Mol- 

pea  V  168. 
moly  ^eria  XIV  292. 
Monychus  Cen/awws  XII  499. 
Mopsopius  (Atlicus):  Mopsopium 

V  661.  Mopsopios  VI  423. 
Mopsus  XII  528.  Mopso  XII  456. 

Mopsum  XII  456.  cf.  Ampycides. 
Morpheus    Somniorum    deus   XI 

671.  Morphea  XI  635;  647. 
Mulciber  (Fb^canws)  II 5.  IX  263; 

423.  XIV  533. 
Munychios  agros  (portus  Athena- 

rum)  II  709. 
Musa  V  294;  337.  X  148.  Musae 

XV  622. 

Mutinae  moenia  XV  823. 
M  y  c  a  I  e  loniaepromunturium  11223. 
Mycale  Thessala  XII  263. 
Mycenae  VI  414.  XV  426;  428. 
Mycenis     (Iphigenia):    Mycenida 

XII  34. 
Myconus  insula:   Myconum  VII 

463. 

Mygdonides  (P^ry^riae)  VI  45. 
Mygdonius  (Thracius)  II  247. 
Myrmidones     Aeginae     incolae: 

Myrmidonas  VII  6o4. 
Myrrha  Cinyrae  filia  X  313;  318; 


J 


INDEX. 


293 


363;  402;  476.    Myrrbae  X  441. 

Myrrham  X  310.  myrrha  X  501. 
Myscelus  XV  20. 
Mysus:  Mysum  Caicum  XV  277. 

Nabataeus  {Arabs)  V  163.  Naba- 

taea  regna  I  61. 
Naias  (nympha  aquarum)  I   690. 

Naiades  XIV  328.    Naiadum  IV 

304.  VI  329.  X  9. 
Nais  (nympha  aquarum)  III  49.  IV 

329;  356.  Naides  I  641.  II  325.  III 

506.  IV  289.  VUI  580.  IX  87.  X 

514.  XI  49.  XIV  557:  786.  Naidas 

VI 453.  IX  657. 
Nape  canis  III  213. 
Nar  fluvius  Umbriae  XIV  330. 
Narcissus  Cephisi fiL:  Narcissum 

in  346;  370. 
Narycia  urbs  Bruttiorum:   Nary- 

ciam  XV  705. 
Narycius  {Locrensis):  Lelex  VIII 

312.  hero8_(^«aa;)  XIV  468. 
Nasamoniacus  {Libycus):  Nasa- 

moniaci  agri  V  129. 
Naupliades  {Palamedes)  XIII  39; 

310. 
Naxus  insula  III  640.   Naxon  III 

636.  Naxo  III  649. 
Nebrophonus  canzs  III  211. 
Nedymnus  Centaurus :  Nedymnum 

XII  350. 
Neleius  (iVes<or)  XII  577. 
Neleus  Nestoris  pater:  Nelei  pa- 

scua  II  689. 
Neleus:  sanguinis  Nelei  XII  558. 

Pylus  Nelea  VI  418. 
Nelides:  Nelidae  {plur.)  XII  553. 
Nemeaeus    leo:  Nemeaea  moles 

IX  197.   Nemeaeo  vellere  IX  235. 
Neoptolemus  Achillis  fil.:  Neo- 

ptolemum  XIII  454.  cf.  Pyrrhus. 
Nephele  nympha  III  171. 
Nepheleis    {Helle):   Nepheleidos 

xri95. 

Neptunius  (Theseus)  IX  1.  Ne- 
ptunia  proles  (Hippomenes)  X  639; 
665.  (Cycnus)  XII  72. 

Neptunus  II270.  IV 538.  VIII 842. 

X  606.  XII  (144.)  198;  558.  Neptu- 
num  XII  26.  Neptune  IV  532.  VI 
115.  VIII  598. 

N  e  r  e  i  8  nympha  maris  XI 259.  XIII 
748.  Nereida  XI 380.  Nereide  XII 
93.  NereiXIII857.  Nereides  1302. 


XI 361.  Xni898.  XIV  264.  Nerei- 

dum  V 17.  cf.  II 11 ;  269.  XIII  742. 
Nereius  iuvenis  (Phocus)  VII  685. 

Nereia  (Thetis)  XIII 162. 
Neretum  opp.  Calabriae  XV  50. 
Nereus  maris  deus  1  187.  XI  361. 

XII  24.  Xin  741.  Nerea  II  268. 

XII  94. 
Neritus  {mons  Iihacae)\  hinc  Ne- 

ritius  Macareus  XIV 159.  Neritiae 

ratisXIV563.  NeritiasdomosXIII 

711. 
Nesseus:  Nesseo  sanguineIX153. 

Nesseis  manibus  XII  454. 
Nessus  (Centaurus)  IX  108;  131. 

Nesso  IX 112;  119.  XII 308.  Nesse 

IX  101;  121. 
Nestor  Vin313(365).  XII  169. 

Nestora  XIII  63  sq. 
Nileus  Phinei  socius  V  187. 
Nilus  /Z.  I  423.  II  254.  V  324.  Nili 

XV  753.  Nilum  1X774.  Nile  I  727. 

Nilo  V  187. 
Ninus  rex  Assyrius:  Nini  busta  IV 

88. 
Niobe   Tantali  filia  VI  147;  156; 

165;  273.   Nioben  VI  287.  Niobe 

VI  273. 

Niseia  virgo  (Scylla)  VIII  45. 
Nisus   Megarae  rex  VIII  8.   Nisi 

VIII  17;  90.  Nise  VIII 126. 
Nixus  sidus:  Nixi  VIII 182. 
Nixi  dei:  Nixos  pares  IX  294. 
Noemon  Lycius:  Noemona  XIII 

258. 

Nonacria  {Atalanta)  VIII  426. 
Nonacrinus    (Arcadicus):    Nona- 

crina  virgine  (Callisto)  II  411.  No- 

nacrinas  hamadryadas  I  689. 
Noricus    ignis    femxm    excoquit 

XIV  712. 

Notus  I  264.  Notum  I  264. 
Nox  XI  607.  XV  31.    Noctis  XIV 

404.     Noctem  ib.    Nocte  genitas 

(Erinyas)  IV  452. 
Nubigenae (Centoun"):  Nubigenas 

XII  211;  541. 
Numa  rex  Romae:  Numam  XV  4; 

481;  487. 
Numicius  Latii  fl.  XIV  599.    Nu- 

mici  XIV  328. 

Numidae:  Numidas  XV  754. 
Numitor  rex  Albae  XIV  773. 
Nycteis  {Antiope):    Nycteida  VI 

111. 


294 


INDEX. 


Nyctelius  {Bacchis)  IV  15. 

N  y  c  t  e  u  s  Diomedis  socius  XIV  504. 

Nyctimene  Lesbia  11  b^O.  Nycti- 

menen  II  593. 
Ny  m  p  h  a  e  (c/".  Naias,  NereiSjOreas, 

Dryas,    Hamadryas)    XIV    264. 

nympha   [Egeria)   XV  482;  531. 

plerumque  non  ut  nomen  proprium 

ponitur. 
Nyseides  (Indicae)  nymphae  III 

314. 

Oceanus  IX  499.  Oceani  VII  267. 

Oceanum  II  510.   XIII  292;  950. 

Oceano  IX  594.  XV  12;  30;  830. 
Ocyrhoe    nympha:    Ocyrhoen  II 

638. 
Odrysius   {Thracius)  rex:   Tereus 

VI  490.  Polymestor  XIII  553. 
Oeagrus  Orphei  pater:  hinc  Oea- 

grius  II  219. 
Oebalides  {Hyacinthus):  Oebalide 

X196. 
Oebalius:  Oebalio  vulnere  XIII 

395. 
Oechalia  {Euboeae  opp.)  IX  136. 
Oechalis:  Oechalidum  IX  331. 
Oeclides  {Amphiaraus)  VIII  317. 
Oedipodioniae  Thebae  XV429. 
Oeneus    Calydonis  rex  VIII 486. 

Oenea  VIII  273. 
Oeneus:  Oeneos  agros  VIII  281. 
Oenides^Me/ea^rer):  OenidaeVIII 

414.  {Diomedes)  XIV  512. 
Oenopia  {Aegina)  VII  472  sq. 
Oenopius  {Aegineticus):  Oenopiis 

muris  VII  490. 
Oetaeus  rex  {Ceyx)  XI  383.    Oe- 

taeis  arvis  I  313. 
Oete  mons  II  217.  1X230.   Oetes 

VU  223  adn.  Oeten  IX  165;  204. 
Oileus  Locrorum  rex:  Oileos  XII 

622. 
Olenides:  Oleniden  XII  433. 
Olenius   {ab  Oleno  Achaiae  opp.): 

Oleniae  capellae  sidus  Amaliheae 

III  594. 
0 1  e  n  o  s  Lethaeae  maritus  X  69. 
Oliarus  insula  VII  469. 
Oly mp ii  ludi  XIV  325. 
Olympus  mons  II  225.  VII  225. 

Olympi  II  60.  VI 487.  1X499  XIII 

760.   Olympum  I  154.    Olympo  I 

212. 
Olympus  tibicen  Yl  dQd. 


Omnipotens  {luppiter)  II 505.  XIV 

816.  paterI154.I1304;  401.1X271 
Onchestius  {Boeotius)  X  605. 
Opheltes  nauta  Ul  605;  641. 
Ophias  VII  383. 
Ophionides  Amycus  XII  245. 
Ophiusia  {Cypria)  arva  X  229. 
Ops  (Rhea):  Opem  IX  498. 
Orchamus  Persarum  rex  IV  212. 
Orchomenos  VI  416.    Orchome- 

non  V  507. 
0rcus:0rciXIV116. 
Oresteus:   Oresteae  Dianae  XV 

489. 
0  r  e  a  s  montis  nympha :  Oreada  VIII 

778. 
Oresitrophus  cams  III  233. 
Oribasus  cams  III  210. 
Orion  venator,  postea  sidus:  Orionis 

VIII206.XIII294.  OrioneXIII691. 
0  r  i  0  8 :  Orion  et  Orio  XII  262. 
Orites  c/".  ad!  XII  457. 
Orithyia  Erechthei  filia  VI  683. 

VII695  6ts.  Orithyian  VI  707.         , 
Orneus  Centourws  XII  302. 
Ornytides  cf.  ad  VIII  371.  ■ 

Orontes  Syriae  fl.  II  248. 
Orpheus  X  64;  79.  XI 66;  92.  Or- 

phea  X  3.  XI 5;  23.  OrpheuXI44. 
Orpheus:  Orphei  theatri  XI  22. 
Orphne  Tartarea  nympha  V  539. 
Orthiades  cf.  ad  VIII  371. 
Ortygie  Syracusana  insula:  Orty- 

giam  1693.  V499;  640.  — es<  etiam 

Delos  XV  337. 

Osiris  deus  Aegyptiorum  IX  693. 
Ossa  Thessaliae  mons  II  225  VII 

224.  Ossae  1 155. 

Ossaeus:  Ossaeae  ursae  XII  319. 
Othrys  Thessaliae  mons  II221.  VII 

225.  XII 513.  Othryn  VII 353.  XII 
173.  ^ 

Pachynos  Siciliae  promunturium 

XIII  724.  Pachyne  V  351. 
Pactolus  Lydiae  /?. :  Pactolon  XI 

87(137).  nymphaePactolidesVI16. 
Padus/Z.;PadumII258. 
Paean  (Apollo)  156b.  PaeanaXIV 

720. 
Paeones  Macedoniae  gens:  Paeo- 

nas  nivosos  V  313. 
Paeonia  (Apollinis)  ope  XV  535. 
Paeonis  (Macedonica):  Euippe  V 

303. 


INDEX. 


295 


Paestum  Lucaniae  urhs:    Paesti 

XV  708. 
Pagasae  lolci  portus:  Pagasaeus 

lason  VIII  349.   Pagasaeae  silvae 

XII 412.  Pagasaea  cariua  XIII 24. 
Palaemon  deus  maris  XIII  918. 

Palaemona  IV  541.  cf.  Melicertes. 
Palaestinus   {Syrus):  Palaestina 

V  145.  Palaestim  IV  46. 
Palamedes  XIII  56.  Palameden 

XIII  308.  cf.  Naupliades. 
Palatinus:  Palatinae  gentis  XIV 
'  622.  Palatinis  collibus  XV  560. 
Palatium  Romanum:  Palati  XIV 

333;  822.  Palatia  caeli  I  176. 
Palici   dei   Siculi:   Palicorum  V 

406. 

Palilia:  festis  Palilibus  XIV  774. 
pa II a diu m  XIllSm\3S0. 
Palladius  {Minervae  sacer):  Pal 

ladias  Athenas  VII  723.  arces  VII 

399.  Palladios  latices  {oleum)  VIII 

275. 
Paliantias  (Aurora)  IX  421.  XV 

191. 
Pallantis   {Aurora):   Pallantidos 

XV  700. 
Pallas  n  553.  III  102.  IV  38.  V 

46;  336.  VI  26;  70;  129;  135.  VIII 

252.   Pallados  Xn  360.   Palladis: 

arces  (Acropolis)  II  712.   arbor  VI 

335.  Pallada  V263;  375.  VI 36;  44. 

XII  151.   Pallade  U  567;  834.  VI 

23.  XIII  99. 
Pallas  Aegei  frater:  Pallante  sati 

VJl  665  sq.  creatos  VII  500. 
Pallene  opp.  Thraciae  XV  356. 
Pallor  deus  VIII  781. 
Pamphagus  canis  III  210. 
Pan  deus  1  698.  XI  153.  XIV  515. 

Pana  I  704.  XI  171.   Panes  XIV 

638. 
Panchaia  (m  ^ra&m)tellusX309. 

—  Panchaea  rura  X  478. 
Pandion  Athenarum  rex  VI  426; 

495.   Pandiona  VI  676.   Pandione 

VI  436;  520;  634;  666.  —  Pandio- 
niae  Athenae  XV  430. 

Pandrosos  Cecropis  filia  II  559. 

Pandrose  II  738. 
Panomphaeus,  lovis  cognomen: 

Panomphaeo  Tonanti  XI  198. 
Panope  Phocidis   opp.:    Panopes 

arva  III 19. 
Panopeus  yenafor  VIII  312. 


Panthoides   Euphorbus,    postea 

Pythagoras  XV  161. 
Paphos  heros:  Paphon  X  297. 
Paphos  Cypriurhs:  PaphonX530. 

—  Paphius  heros  {Pygmalion)  X 

290. 
Paraetonium  {Lihyae  opp.)  IX  773. 
Parcae  deae  {cf  II  654.  XV  782; 

808):ParcarumV532. 
Paris  XIII  202.  XV  805.   Paridis 

XII  4.  XIII  500.   Parim  XII  601. 

XIII  200. 

Parius:  Pario  marmore  III  419. 
Parnasis:  ParnasidelauroXIl65. 
Parnasius:  Parnasia  Themis  iV 

642.  Parnasia  templa  V  278. 
Parnasus  Phocidis  mons  1  317.  II 

221.  Pamasi  I  467.  XI  339. 
Parosmsw^a  VIII  221.  Paron  VII 

465. 
Parrhasis  {Callisto)  II  460. 
Parrhasius    {Arcas):    Parrhasio 

Ancaeo  VIII  315. 
Parthaon  Oenei pater :  Parthaone 

nate  IX  12. 
Parthaoniae  domus  VIII  542. 
Parthenium    {Arcadium)  nemus 

IX  188. 
Parthenope  {Neapolis):  Parthe- 

nopen  XV  712. 
Parthenopeia  moenia XIV  101. 
Pasiphae:  Pasiphaen  VIII  136. 
Pasiphaeia  (Phaedra)  XV  500. 
Patarea  regia,   a  Patara  Lyciae 

opp.  I  516. 
Patrae  Achaiae  urhs  VI  417. 
Pavor  deus  IV  484. 
Pegasus  V  262.  Pegason  IV  784. 
Pelagon  venator:  Pelagona  VIII 

360. 
Pelasgus  {Graecus):  Pelas^i  no- 

minisXlI612.  Pelasgae  gentis  XII 

7.   Pelasga  classe  XIII  268.   Pe- 

lasgi  VII 133.  XII  19.  XIII  128. 

Pelasgas  urbes  VII  49.    Pelasgos 

XIII  571.  XIV  562.  XV  452. 
Pelates  Uhys  V  124.  Lapitha  XII 

255. 
Pelethronius    {Peliacus):  Pele- 

thronium  Erigdupum  XII  452. 
Peleus  VII 477.  VIII (309) 380.  XI 

217;  238;  244;  260;  266;  290;  350; 

398.  XII  193;  366;  388.  XIII 152; 

155.    Pelea  XI  379;  407.  XV  856. 

Peleu  XI  284;  349  his. 


296 


ENDEX. 


Peliacus  {inPelio  ortus):  Peliacae 

cuspidis  XII  74. 
Pelias  {Aesonis  fraier):  PeliaeVII 

298.  PeliaVII304;  322. 
Pelide8(^cM/es)XII619.  PeUden 

XII  605. 

Pelion  mons  Thessaliae  VII  225, 

sive  Pelios  XII  513.  Pelion  1 155. 

VII  352. 
Pellaeus  (Macedonicus)  XII  254. 

arvis  Pellaeis  V  302. 
Pelopeiades  Mycenae  VI  414. 
Pelopeius:  Pelopeia  arva  VIII 

612. 
Pelops  VI404;411. 
Peloros     Siciliae     promunturium 

XIII  726.  PeIoriXV706.  Peloro 
V350. 

Penates  1 174;  231;  772.  III  539. 

V  155;  496;  650.  VII 574.  VIII 91; 

637.  IX  639.  X  155.  XII  551.  XV 

864.  Penatibus  IX  446. 
Penatigero  Aeneae  XV  450. 
Peneis  (a  Peneo  fl.)  nympha  {Da- 

phne):  Peneide  I  473.  Penei  I  504. 

Peneidas  undas  I  544. 
Peneius:  Daphne  Peneia  I  452; 

,525.  Peneia  arva  XII  209. 
Penelope  (XIV  671):  Penelopes 

socer  {Laertes)  VIII  315.    Penelo- 

pae  {dat.)  XIII  510. 
Peneus  Thessaliae  fl.  1 568.  II 243. 

VII  230. 
Pentheus  Echionis  f.  III 513;  532; 

577;  692.    Penthea  III  561;  706; 

712.  IV  22. 
Pentheus:  Penthea  caede  IV  429. 
Peparethus  insula  VII  470. 
Perdix  VUI  236  sqq. 
Pergama  XII 445; 591.  XIII 169; 

219;  320;  348;  373;  506;  519.  XIV 

467.  XV  442. 
Pergus  Siciliae  lacus  V  386. 
Periclymenus    Nestoris   frater: 

Periclyraeni  XII  556. 
Perimele  nympha  et  insula:  Peri- 

melen  VIII  591. 
Periphas  Atticae  rex:  PeriphaVII 

400. 
P  e  ri  ph  a  s  Lapitha:  PeriphantaXII 

449. 
Perrhaebi  Thessali:  Perrhaebum 

XII 172  sq. 

Perse  'genetrix  Circes'  IV  205. 
P  e  r  8  ei  s  {Hecate) :  Perseidos  VII 74. 


P  e r  s  e i" u  s :  Perseia  castra  V  128. 
Persephone  dea  X  730.     Perse- 

phones  V  470.  Persephonen  X  15. 
PerBeusIV638;  696;  698;  729.  V 

16;  34;  56;  80;  167;  175;  178;  248. 

Persei  V  201.  Persea  IV  610.  V 

30;  33.  Perseu  V  190;  216.   cf 

Abantiades,  Agenorides,  Danaeius^ 

Lyncides. 
Persis  regio:  Persida  I  62. 
pestis  describitur  Yll  523 — 613. 
Petraeus  Cento<rus:  Petraei  XII 

330.  Petraeum  XII  327. 
Pettalus  Phinei  socius  V  115. 
Peucetios   {Apulos)    sinus  XIV 

513. 
Phaeacum  rura  XIII  718. 
Phaedimus  Niobes  fil.  VI  239. 
Phaeocomes  Centaurus  XII  431. 
Phaestia  {Cretica)  tellus  IX  669. 
Phaestiadas  {Cressas)  IX  717. 
Phaethon  Phoebi  filius  1 750 ;  754 ; 

776.  II  34;  54;  99;  111;  179;  227; 

319;  327;  369.  Phaethontis  I  764. 

II  381.  Phaethonta  II  342. 
Phaethonteus:     Phaethonteos- 

ignes  IV  246. 
Phaethontis  (cycnus) :  Phaethon- 

tida  volucrem  XII  581. 
Phaethusa  Heliadum  una  II  346. 
Phantasos  Somniorum  deMsXI642. 
Pharos    insula  Aegypti   XV  287. 

Pharon  IX  773. 
Pharsalia  XV  823. 
Phasias  {Medea)  VII  298. 
Phasis  Colchidis  fl.  II  249.  Phasi- 

dis  VII  6. 
Phegeus:  hinc  Phegeius  ensis  IX 

412.  ^ 
Phegiacus  (a    Phegia,    Arcadiae 

opp.) :  Phegiaco  Erymantho  II 244. 
P  h  e  n  e  Periphantis  uxor  VII  399. 
Pheneos  Arcadiae  opp.:  Pheneon 

XV  332. 
Pheretiades  {Admetus):    Phere- 

tiade  VIII  310. 
Phiale  nympha  III 172. 
Philammon  vates  XI  317. 
Philemon   VIII  621;  672;  696j 

706.  Philemona  VIII  705. 
Philippi  Macedoniae  opp.  XV 824. 
Philoctetes    {cf.  Poeas):   Philo- 

ctete  XIII  329. 
Philomela  VI  451;  475;  511;  553j 

573;  601;  643;  658. 


INDEX. 


297 


*hilyre*iU8  heros  {Chiron)  H  676. 
Philyreia  tecta  VII  352. 
Phineus  Cephei  fraterY S;3Q;  89; 
157;  231.  Phinea  V  92;  158;  210. 
Phineu  V  93;  224.— Phinea  manu 

V  109. 

Phineus  jniraxYlIS. 
Phlegethontis  {Tariarea):  Phle- 

gethontide  lympha  V544.  undaXV 

532. 
Phlegon  Solis  equus  II 154. 
Phlegra    locus     GigantomacMae: 

Phlegraeis  campis  X  151. 
Phlegraeus    Centaurus:  Phle- 

graeon  XII  378. 
Phlegyae  Boeota  gens:  Phlegyis 

XI  414. 
Phlegyas  Phineisocius :  Phlegy  am 

V87. 
Phobetor  {cf.  Icelus):  Phobetora 

XI  640. 
Phocaicus  a  Phocide:  Phocaica 

teilure  II  569.  —  a  Phocaea  loniae 

ttrbe:  Phocaico  murice  VI  9. 
Phoceus  a  Phocide:  Phocea  rura 

V  276.  Phoceus  custos  XI  348. 
Phocis  1313. 

Phocus  {Peleifrater)Yll  477;  668; 
670;  794.  Phoci  XI  267.  PhocoXI 
381.  Phoce  VII  733;  795. 

Phoebe  {Diana)  I  11.  II  723.  VI 
216.  Phoebes  1 476.  II  415.  XII 
36. 

Phoebeius  ales  {corvus)  II  545. 
Phoebeia  Byblis  IX  653.  Phoe- 
beius  iuveni8(^escw/a/)m5)XV642. 
anguis  XV  742. 

Phoebeus:  Phoebeam  Rhodon 
VII 365.  Phoebeis  8ortibusmi30. 
Phoebeos  ignes  V  389. 

Phoebus  I  451;  552.  II  24;  399; 
628.  III 10;  151.  IV  349.  VI 122; 
215.  VII 324.  X132;  162;  178;  197. 
XI  58;  303;  310;  595.  XIII  631. 
XIV  150;  416.  XV  418.  —  Phoebi 
I  452.  III  8.  V  330.  XI 164.  XIII 
409;  500;  639;  676.  XIV  141.  XV 
550;  631.  — PhoeboIV714.  VI486 
XIV  133.  XV 491.  —  Phoebumlll 
18.  VIII31.  —  Phoebe  1463.  II 36; 
608.  VIII 350.  XV  865.  —  Phoebo 
I  338;  751.  II 110.  IX  444.  XI 316. 

Phoenices:  Phoenicas  III  46. 

Phoenissa  Tyros  XV  288. 

Phoenix  {Amyntoris  f.)  VIII  307 


phoenix  avis:  phoenica  XV  393; 

402. 
Pholus  Centaurus  XII  306. 
Phorbas  Phinei  socius  V74.  Phor- 

bantis  V78.—  alius  XI  414.— Za» 

pitha  Xn  322. 
PhorcideB(  Graeae) :  Phorcidas  IV 

773. 
Phorcynis  {Medusa) :  Phorcynido» 

IV  742.  Phorcynida  V  230. 
Phoronis  (/o):  Phoronidos  I  667. 

Phoronide  II  524. 
Phrixea  velleraane<?s  aurea VII 7. 
Phrygia:  Phrygiae  VI  146;  400. 

dat.  XIII  428. 
Phrygius  {plerumque  pro  Troiano 

positum):  Phrygii   Ganymedis  X 

157.  Phrygii  mariti  {Aeneae)  XIV 

79.   Phrygiae  Minervae  XIII  336. 

classis  XIV  547.   cladis  XIV  562. 

Phrygio  tyranno  {Laomedonti)  XI 

203.  vati  {Heleno)  XIII  720.  Phry- 

fia  harena  {Troade)  XII  38.  gente 
:ill  244.  Phrygiae  gentes  VI 177. 

Phrygiis  vestibus  VI  166.    arvi» 

VIII 162.  collibus  VIII  611.  armis 

XIII  431.  campis  XIII 578.  Phry- 

gios  muros  XII 148.  nepotes  {Ro- 

manos)  XV  444.    Phiygias  arce» 

XIII  44. 
Phryx:  Phryges  XI  91.   XII  70. 

Phrygum  XII  612.  XIII  388;  434. 

Phrygibus  XV  452. 
Phthia  opp.  Thessaliae:  Phthiam 

XIII 156. 

Phyleus  £:/eus  VIII  308. 
Phylleus  {TTiessalus):  Phyllei  iu- 

venis  (Caenei)  XII  479. 
Phylliu8VII372. 
Picus  rex  Italus  XIV  320;  342; 

363.  Pico  XIV  336;  396;  398. 
Pierides  in  picas  mutatae  V  300 — 

676. 
Pierus  rex  Pellae  V  302. 
Pindus  mons  VII  225.  PindumXI 

554.  Pindo  I  569.  II  225.  VII  225. 
Piraea  litora  VI  446. 
P  i  r  e  n  e  Corinthi  fons ;  hinc  Pirenida 

Ephyren  VII391.  Pirenidas  undas 

11240. 
P  i  r  i  t  h  0  u  s  VIH  404.   Pirithoi  XII 

330;  332  so.    Pirithoo  VIII  303. 

Pirithoum  XII  218;  229. 
Pisa  Elidis  opp.  V  494.    Pisaeae 

Arethusae  V  409. 


298 


INDEX. 


Pisces  sidus:  PisciX165.  Piscibus 

X78. 
Pisenor  Centaurus:  Pisenore  XII 

303. 
Pitane  Aeolidis  urbs:  Pitanen  VII 

357. 
Pithecusas     Campaniae     insulas 

XIV  90. 
Pittheius:  Troezen  Pittheia  VI 

418.  —  Pittheam  Troezena  XV 

296;  506. 
Pittheus  Pelopis  fil.,  rex  Troeze- 

nius  Vni  612. 
Pleiades   Atlantis   filiae:    Pleias 

(Maia)  l  669.    Pleiadum  VI  174. 

Pleiadas  XIII  293. 
Plei'one  Pleiadum  mater:  Pleiones 

nepos  (Mercurius)  II  743. 
Pleuron    Aetoliae   opp.   VII  382. 

Pleuronius  Acmon  XIV  494. 
Plexippus    Thestiades:    Plexippi 

VIII  440. 
Poeantiades  (Philoctetes) :  Poean- 

tiaden  XIII  313. 
Poeas  Philoctetae  pater:   Poeante. 

satum  IX  233.  —  Poeantia  proles 

XIII  45. 

Poemenis  canis  III  215. 
Poeniceas  vestes  XII 104. 
Polites  ?7/ia;issociMs;  PoUtenXIV 

251. 
Polydaemon  Phinei  socius:  Poly- 

daemona  V  85. 
Polydamas    Troianus:    Polyda- 

manta  XII  547. 
Polydectes    Seriphi   rex:    Poly- 

decta  V  242. 
Polydoreus:  Polydoreo  sanguine 

XIII  628. 
Polydorus  Priami  filius XIII 529 . 

Polydori  XIII 535.  Polydore  XIII 

Polymestor  Chersonesi rex :  Poly- 

mestoris  XUI  429.    Polymestora 

XIII  550. 
Polypemon  Halcyones  avus:  Po- 

lypemonis  VII  401. 
Polyphemus   Cyclops:   Polyphe- 

mon  XIII  771.  XIV 167.  Polyphe- 

me  XIII  764. 
Polyxena  Priami  filia  XIII  447: 

459.  ' 

Pomona  nympha  XIV  623. 
Pontus  regio  Asiae  minoris:  Pon- 

tum  XV  856. 


Priameius:    Priameia    coni unx 

(Hecuba)  XIII  404;  512. 
Priamides  (Helenus)  XIII   722. 

XV  438.    Priamiden  XIII  99.  — 

Priamidas  XIII  481. 
Priamus  rex  Troiae  XI  757.  XII 

1;  607.  XIII 404.  Priami  XI 11408: 

469.   Priamo  XIII  201.  XIV  474. 

Priamum  XIII  201;  519. 
Priapus    hortorum    deus:    Priapi 

IX  347.  cf.  XIV  640. 
Proca  rea;  Albae  XIV  622. 
Prochyten  insulam  XIV  89. 
Procris    Erechthei  filia   VII  694; 

708  Us;  841.  Procrin  VII 707 ;  712; 

824.  Procri  VI  682. 
Procrustes  latro:  Procrusten  VII 

438. 
Proetides  insania  liberatae:  Proe- 

tidas  XV  326. 
Proetus  Aci-isii  fraterY2Bd.  Proe- 

tum  V  238. 
Progne    Pandionis  filia  VI  433; 

440;  538;  566;  595;  603;  610;  619; 

641;  653.    Prognes  VI  428;  468. 

Prognen  VI470;563;580. 
Promethides  (Deucalion)  I  390. 
Propoetides  X  238.  Propoetidas 

X  221. 

Proreus  nauta  III  634. 
Proserpina  dea  V  391;  505;  530; 

554 
Prospicientis  Veneris  templum 

XIV  761. 
Protesilaus  Thessalus :  Protesilae 

XII  68. 
Proteus  maris  deus  XI  221;  255. 

XIII 917.  Protea  II  9.  Proteu  VIII 

722. 
Prothoenor    Cephenus:  Prothoe- 

nora  V  98. 
Prytanis  Lycius:  Prytanim  XIII 

258. 
Psamathe  iVereis:  Psamathen  XI 

398. 
Psecas  nympha  III 172. 
Psophis  Arcadiae  opp.:  Psophida 

V607. 
Pterelas  canis  III  212. 
Punica  mala  X  737. 
P  y  g  m  a  e  igruum  inimici:  Pygmaeae 

matris  VI  90. 
Pygmalion  Cyprius  X  243;  253; 

276. 
Pylius  (Nestor)  VII  365.  XII  542 


IXDEX. 


299 


.  Pylio  XII  537.  —  PyUos  agros  U 

684.  annos  XV  838. 
Pylos  Elidis  opp.:  VI  418.   Pylon 

XII  550. 
Pyracmua  Centaurus:  Pyracmon 

XII  460. 
Pyraethus    Centaurus:    Pyraethi 

XII  449. 
l*yramus  Babylonius  IV  55;  71; 

T107;  146.  Pyrame  IV  142;  143. 
Py  reneus  Daulidis  rex  V274;  287. 
Pyrois  Solis  equus  II  153. 
Pyrrha    Deucalionis  uxor  1  385. 

Pyn-ham  I  3.50. 
Pyrrhus  {AcMllis  f.)  XIII 155.  cf. 

Neoptolemus. 
Pythagorae  praecepta  XV  60  sqq. 
Pythia  htdilUl. 
Python  draco  I  438.    Pythona  I 

460. 

quercus  lovis  VII  622  sq. 
Quirinus  (Romulus):  Quirini  XIV 

607;  828;  834;  836.   XV  572;  756; 

863.  QuirinoXIV851.  Quirine  XV 

862. 
Quiris   (Eomanus):    Quiriti  XIV 

823.  Quirites  XV  600. 

ranae  VI  370  sqq. 

Remulus  rex  Albae  XIV  616  s*^. 

Ilhadamanthus  lovis  fil.  IX  436. 

Rhadaraanthon  IX  440. 
Rhamnusia  (Nemesis)  III  406. 
Rhamnusis  (Nemesis) :  Rhamnusi- 

dis  XIV  694. 
Rhanis  nymplia  III  171. 
Rhegion  m  Bruttiis  ur&s  XTV  48. 

RhegiXIV5. 

Rhenus  fluvius:  Rhenum  II  258. 
■  Rhesus  Thracum  rex:  Rhesi  XIII 

249.  Rhesum  XIII  98. 
Rhexenor  Diomedis  socius:  Rhe- 

xenore  XIV  504. 
Rhodanus  fl.:  Rhodanum  II 258. 
R  h  0  d  i  u  s :  Rhodiae  classis  XII 574. 
Rhodope  Thraciae  mons  II 222  VI 

589.  Rhodopen  VI  87.  X  77. 
Rhodopeius  heros ( Orpheus) X 50. 
Rhodos  m/mphalY 204:.  wrJs:Rho- 

donVII365. 
Rhoeteum  promun<«n«m:  Rhoetei 

profundi  XI 197. 
Ehoetus  Centaurus  XII  271;  285; 

293;301.  Phineisocius:  EhoetiV38. 


Rhymitium  (?)    in    orn    Magnae 

Graeciae  situm  XV  705. 
Ripheus  (weZRhipheus)  Centaurus: 

Riphea  XII  352. 
Roma  cf.  Urbs:  Romam  XV  431; 

597. 
Romanus:   Romana   tellus   XIV 

800.  resXIV809.  potentiaXV877. 

Romanum  nomen  I  201.    Romani 

regis  XIV 837.  ducis  (Antonii)  XV 

826.  Romanae  urbis  XIV  849.  Ro- 

manamurbemXV736.  —  Romaue 

XV  637;  654. 
Romuleus:  Romuleae  urbis  XV 

625.  Romuleos  coUes  XIV  845. 
Romulus  rea;XIV799.   XV  561. 

Romule  XIV  806. 
Rumores  dei:  Rumorum  XII  55. 
Rutuli  XIV528.  Rutulos  XIV 455. 

Rutulum  XIV  567. 

Sabaea  (Arahica)  terra  X  480. 
Sabini  XIV 775.  Sabinis  XIV 797. 

—  Sabinae  gentis  XV  4.   Sabinis 

corporibus  XIV  800.    Sabina  de 

gente  XIV  832. 
Saecula  II  26. 
Salamis  insula  XIV  760. 
Sallentinum    (Calahrum)    Nere- 

tum  XV  50. 
Salmacis  nympha  IV  286;  337; 

347.  fons  XV  319.  SaImaciIV306. 
Same   vel  Samos   insula:    Samon 

XIII  710. 

Samius  (Pythagoras)  XV  60  sqq. 
Samos   insula  VIII  221.     Samon 

XV  61. 
Sardes  Lydiae  caput:  SardibusXI 

137;  152. 
sarissa  Macedonia  XII  466;  479. 
Sarpedon     Lycius:     Sarpedonis 

XIII  255. 
Saturnia  (luno)  1 611;  615;  721.  II 

435;  531.   III  271;  293;  333;  365. 

IV  447;  463.  V  330.  IX  176.  XIV 

782. 

Saturnia  proles  (P«cus)  XIV  320. 
Saturnius  (luppiter)  I  163.  VIII 

694.  1X243.  Saturnius  (D/s)V420. 
Saturnus  VI 126.  JX498.  XV 858. 

Saturno  1 113. 
S  aty  ri  Bacchi  comites:  Sa.tyrigenet. 

VI  110;  383.  Satyri  plur.  1 193.  VI 

393.  XI 89.  XIV 637.  Satyros  1691. 
Scelerata  sedes  OrcilY  455. 


300 


LNDEX, 


Schoeneia    {Atalanta)   X  609. 

Schoeneia  virgo  X  660. 
Sciro  latro:  Scironis  VII  447.  Sci- 

rone  VII  444. 
Scorpius  sidus  II  196.     Scorpion 

II  83. 

Scylacea  {Bruttii)  litora  XV  702. 
Scylla^ur^es   VII  65.  XIII  729-, 

899;  966.  XIV  18;  59;  70.   ScyUae 

XIV  52.  Scylla  XIV  39. 
Scylla  Nisifilia  VIII  91;  104. 
Scyrus  insula:  Scyron  XIII  156; 

175. 
Scythia:   Scythiae  II  224.   VIII 

779.   Scythiam  I  64.  VIII  788. 
Scythicus:ScythicaeDianaeXIV 

331.  Scythica  sagitta  X  588.  Sc^- 

thicas  oras  V  649.    Scythicis  oris 

VII  407.  montibus  XV  285. 
Scythides  XV  360. 
Seditio  dea  XII  61. 
Semele  Cadmi  filia  III  293.  Seme- 

les  III  274;  278.  Semelen  III  261. 
S  e  m  e  1  e  i  a  proles  (Bacchus)  III 520. 

V  329.  IX  641. 
semifer  {Ceniaurus)  II  633. 
Semiramis  regina  Assyriae  IV 58. 

—  Semiramio  sanguine  V  85. 
Seriphos  insula:  Seriphi  V  242. 

Seriphon  V  251.  VII  464. 
Serpens  sidus  II 173;  cf.  Anguia. 
Sibylla    Cumaea:   Sibyllae  XIV 

104.  XV  712.  Sibylla  XIV  154. 
Sicania  {Sicilia):  Sicaniam  V464; 

495.  Xni  723. 
Sicanius:   Sicanias  harenas  XV 

279. 
Sicelis  (Sicula):  Sicelidas  nym- 

phas  V  412. 
Siculus:  SicuU  Pelori  XV 707.  Si- 

culo  profundo  VII  65.  Siculae  ter- 

rae  V361.XIV7.  Sicula  arvaVIII 

283.  Siculam  Aetnen  XIII 769.  Si- 

cuUs  undis  XV  825. 
Sicyonius  cams  III  216. 
Sidon  Phoenicum  urhs:  Sidone  IV 

571. 
Sidonis  {Dido)  XIV  80.   Sidonida 

(teUurem)  II 840.  Sidonide  concha 

X  267. 
Sidonius  hospes  III129(Oad!m«s). 

Sidoniae  comites  IV  542  {Thebanae). 
Sigeum    Troadis    promunturium : 

hinc  Sigei  profundiXI  197.  —  Sigea 

litoraXII  71.  —  Sigeia  UtoraXin3. 


SilenuB  Satyrus  XI  90.     Silenun» 

XI  99. 
Silvanus  deM«r«mXIV639.  mon- 

ticolae  Silvani  1 193. 
Silvius  rex  Alhae  XIV  610. 
Simois  Troadis  fl.  XIII  324. 
Sinis  Polypemonis  fil.  VII  440. 
Sinuessa  Auruncorum  opp.  XV715. 
Siphnos  insula  VII  466. 
Sipylus  Niohes  f.  VI  231. 
Sipylus  Lydiae  mons:  Sipylum  VI 

149. 

Sirenes  V  555.  Sirenum  XIV  88. 
sistra  Aegyptia  IX  693 j  778;  784. 
Sisyphus  Aeoli  fil.:  Sisyphon  IV 

465.  XIII  27.   Sisyphe  IV  459.  X 

44.  —  Sisyphio  sanguine  cretu» 

{Ulixes)XU.l^2. 
Sithon  IV  280. 
Sithonius  {Thracius):  nurus  Sltho- 

niae  VI  588.  Sithonios  agros  XIII 

570. 
Smilax  in  florem  mutatus :  Smilace 

IV  283. 
Smintheus  Apollo:  Sminthea  XII 

585. 
Sol  deus  II  32.  XI  353.  XIII  852. 

XV  30.   SoUs  II  1;  162.  IV  170; 

214;  235;  238;  632.  1X736.  XIV 

33;  346.   SoU  XIII  852  (XIV  368). 

Solem  11394.   IV  170;  270.  XIV 

375.  Sole  I  750;  770.  XIV  10. 
Somnia  XI  588;  614;  617;  626. 
Somnus  deus  XI  647.     Somni  XI 

586;  593.  Somne  XI  623  bis. 
Spartana  gente  canis  III  208. 
Sparte  urbs  VI 414.  XV  426;  428. 

SpartenXl70;217. 
Sperchios  Thessaliae  fl.  1578.  — 

Spercheides  ripae  II  250.    undae 

VII  230. 
Sperchionides  Lycetus:    Sper- 

chioniden  V  86. 
Stabiae  Campaniae  urhs:  Stabias 

XV  711. 
Stelles    in   stellionem   mutatus    V 

451—461. 
Stheneleius:    Stheneleia   proles 

{Cycnus)  II 367.  Stheneleius  Eury- 

stheus  IX  272. 
Sticte  canisIII217. 
Strophades  Harpyiarum  insulae: 

Strophadum  XIII  708. 
Strymon  Thraciae  fl.:   Stiymone 

n257. 


IKDEX. 


301 


Stygius:  buboXV791.  Stygii  tor- 
rentis  III 290.  Styeiae  nocti  111695. 
Stygiam  urbemlV437.  Stygioluco 
I  189.  ore  III  76.  gurgite  V  504. 
stipite  X313.  Stygia  aqua  III 505. 
vafie  VI  662.  unda  X  697.  XI  500. 
Stygiis  umbris  I  139.  Manibus  V 
115.  8edibu8XIV155.  StygiosMa- 
nesXIlI464.  amnesXIV591.  Sty- 

fias  paiudes  I  736.   undas  II 101. 
II  2f2. 
Stymphalis  {in  Arcadia):   Stj^m- 

phalide  silva  V  585.  Stymphahdes 

undae  IX  187. 
Styphelus  Centaurus:  Styphelum 

XII  459. 
Styx  IV  433.  Styga  X 13.  XV 154. 

Styge  XII  322. 
Surrentinus:  Surrentino  palmite 

XV  710. 

Susurri  deiXII61. 
Sybaris  urhs  Lucaniae  et  flumen 

XV  315.  Sybarin  XV  51(?). 
Syenites   (a  Syene  Aegypti  urbe) 

V74. 
Symaethius  ^mXIII878.  —  Sy- 

maethide  nympha  XIII  749. 
Symplegades  insulae  pontiEuxini 

XV  338.  (VII  62.) 
Syrinx    nympha:   Syringa  I  690; 

704. 

Syrtis  VIII 120. 
Syrus  insula:  Syron  VII  464. 

Taenarides  {Hyacinthus  Lacedae- 

monius)  X  183. 
Taenarius    {Laconicus)   II  247. 

Taenaria  porta  X  13. 
Tages  Etruscus:  Tagen  XV  558. 
Tagus  Hispaniae  fl.  Il  251. 
Tamasenum  {Cypri)  agrumX644. 
Tanais  Scythiae  fl.  II  242. 
Tantalides  {Agamemno)  XII  626. 
Tantalis  {Niobe)  VI  211. 
Tantalus  VI 172.  X  41.  Tantale 

IV  457. 
Tantalus  Niohes  filius  VI  240. 
TarentumXV51. 
Tarpeia  Romana  XTV  776. 
Tarpeius:  Tarpeias  {Capitolinas) 

arces  XV  868. 
Tartara  1 118.  H  260  V  371;  423. 

X  21.  XI  670.  XII  523;  619. 
Tartareus:  Tartareas  umbras  VI 

676.  XII  257. 


Tartessia  IHLipaniae)  litora  XIV 

416. 
Tatius  rex  Sabinorum  XIV  775; 

805. 

Taurus  mons:  T.  Cilix  11  217. 
Taurus  sidus:  Tauri  II  80. 
Taygete  sidus  Pleiadum  :  Tayge- 

ten  III  595. 
Tectaphos   Lapiiha:   Tectaphon 

XII  433. 

Tegeaea  {Atalante)  VIII  317;  380. 
Telamon  Aeaci  fil.  VII  476;  477; 

647;  669.   VIII  309;  378.   XI  216. 

XIII 152.  Telamone  XII 624.  XIII 

22;  123;  345. 

Telamoniades  {Aiax)  XIII  231. 
Telamonius  (^joa;) XIII 194;  266: 

321. 
Telchines  Rhodii:  Telchinas  VII 

365. 

Teleboas  Cenfaurus  XII  441. 
Telemus  vates  XIU  769;  770. 
Telephus    rex  Mysiae  XII  112. 

Telephon  XIII 171. 
Telestes    Creticus:    Teleste    IX 

717. 
Telethusa    Ligdi  uxor  IX  682; 

696;  766. 
Tellus  dea  (1383.)  II 272;  301.  VII 

196. 
Temese   Bruttiorum  opp.:  Teme- 

ses  metalla  XV  707.  —  Temesaea 

aera  VII  207. 
Tempe    I  568.   VII  222.   —  alia 

{Boeotica) :  VII  371. 
Tenedos  insula  I  516.  Tenedou 

XII 109.  XIII 173. 
Tenus  insula  VII  469. 
T ereu 8  rea:  Thracius  VI  424;  433; 

455;  473;  478;  650;  682.  Tereo  VI 

635.  Terea  VI  615;  647.  Tereu  VI 

497. 

Terra  dea:  Terram  1 157. 
Terror  deuslY4M. 
Tethys  maris  dea  II  69;  156.  XI 

784.  Tethyn  II  509.  IX  499.  XIII 

950. 
Teucer  Telamonis  fil.  XIII  157. 

Teucri  XIII  704.  XIV  698. 
Teucri(Trotam)Xni727.  Teucros 

XIII 704.  Teucras  carinasXIV72. 
Teuthranteus  t.  e.  Mysius  II 243. 
Thaumantea  {Iris)i  Thaumantea 

virgine  XIV  845. 
Thaumantias  {Iris)  IV  479.  — 


302 


INDEX. 


Thaumantis  :    Tbaumantidos  XI 

647. 

Thaumas  Centaurus  XII  303. 
theatrura:  Orphei  theatri  XI  22. 

theatrislll  111.  cf.  amphitheatrum. 
T  h  e  b  a  e  III 131 ;  553.  IX  403  (XIII 

684).   XV  429.     Thebis  VII  762. 

Thebas  III  549.  V  253.  Thebis  UI 

561.  IV  416.  XIII  691. 
Thebae  prope  Troiam:  Eetioneas 

Thebas  XII  110.     Thebae  XUI 

172. 
Thebaides  [Thehanae)  VI 163. 
Themis  dea  IV  642.  IX  403;  419. 

Themin  I  322.  Themi  I  379. 
Thereus  Centaurus:  Therea  XII 

358. 
Theridamas  cams  III  233. 
Thermodon    Cappadociae    fl.    II 

249. 
Thermodontiacus:  Thermodon- 

tiaca  bipenni  {Amazonum^^KWbll. 

Thermodontiaco  auro  IX  189. 
Theron  cams  III  211. 
Therses  Tkebanus  XIII  681  sq. 
Thersites  XIII  233. 
Thescelus  Phinei  socius  V  182. 
Theseius  heros  {Hippolytus)  XV 

492.  _ 
T  h  e  8  e  u  8  {adi.) :  Thesea  laude  VIII 

263. 
Theseus  Aegd  /ilius,   Athenarum 

rex  VII  404;  421.   VIII  303;  547; 

566.  XII  227;  359.  XV  856.  The- 

seos  Vm  268.   Thesea  VIII  717. 

XII  356.     Theseu  VIII  433.  cf. 

Aegides. 

Thespiades  Musae  V  310. 
Thessalis:  Thessalidum  XII 190. 
Thessalus  VIII  759.    Thessala 

Tempe  VII  222. 
Thestiadae  duo  {Toxeus  et  Ple- 

xippus)Yllim^\4M. 
Thestias  {Althaea)  VIII  452;  473. 
Thestius  VIII  487. 
Thestorides  (Ca^c/ias) XII 19;  27. 
Thetis    maris  dea  XI  264;  400. 

Thetidis  XI  226.  Thetidi  XI  221. 

Theti  XI  237. 
ihiasus   Bacchicus    descrihitur  IV 

391  sqq. 
Thisbe  urhs  Boeotiae;  hinc  This- 

baeas  columbas  XI  300. 
Thisbe  Bahylonia  IV  55;  71;  93; 

99;  143.  Thisbes  IV  115;  145. 


Thineius  incola  (?  Phrygiae)  VIII 

710.  pulo  Thyneius. 
Thoactes  Phinei  armiger  V  147. 
Thoas  rex  Lemni:  Thoantis  XIII 

398. 
Thoon  Lycius:  Thoona  XIII  259. 
Thous  cams  III  220. 
Thracia  terra  VI  435. 
Thracius  {Tereus)  VI  661.     Or- 

pheus  XI  92. 
Thrax:  Thracis  {Diomedis)IX  194. 

Thraces  VI  682.     Thracum  X  83. 

XIII  435;  564;  627. 
Threce    {Thracia):  Threces  VII 

223(?). 
Threicius  Tereus  VI  424.  vates 

{Orpheus)  XI 2.  Threiciam  Ehodo- 

pen  VI  87.  Threicio  milite  V  276. 

litore  XIII  438.     Threiciis  teUs 

XIII  536. 

Thurinos  sinus  XV  52. 
Thybris  {Tiheris)  XIV  427;  448. 

Thybridis  XV  432;  624.  Thybrim 

II  259. 

Thyesteus:  Thy esteis mensis XV 
'462. 

Thyneius  cf.  Thineius. 
Thyoneus  {Bacchus)  IV  13. 
Tiberina  ostia  vel  Ostia  XV  728. 
Tiberinus  rex.  Tiheris  deus  XIV 

614. 
Tiherius  Nero  XV  836. 
Tigris  cams  III  217. 
Timolus  Lydiae  mons:  Timoli  VI 

15.  XI  86.  cf  Tmolus. 
Timores  deiXllGO. 
Tiresias  vates  Thehanus:  Tiresiae 

III 322.  Tiresia  sataMantoVI157. 
Tirynthia  {Alcmene)  VI  112. 
Tirynthius  {Hercules)  VII  410. 

IX  66;  268.  XII  564.     Tirynthia 
tela  XIII  400. 

Tisiphone  furia  IV  473;  480. 
Titan  {Sol)  I  10.  II  118.  VI  438. 

X  79;  174.  XI  257. 

Titania  (Latona)  VI  346.  {Diana) 

III 173.  (P?/rr^a)  1395.  (CYrce)  XIV 

382;  438. 
Titaniacus:   Titaniacis  draconi- 

bus  Vn  398. 
Titanis    {Circe):   Titanidos  XIII 

967.     Titanida  XIV  376.    Titani 

XIV  14.  —  Titanis  {Latona):  Ti- 
tanida  VI 185. 

Tity os  Telluris  filius IV456(X43). 


INDEX. 


303 


Tlepolemus  Rhodius  XII  537. 
Tmolus  mons  Lydiae  II  217.  XI 

151;  164;  171.  Tmolo  XI 156;  194. 

cf.  Timolus.  —  Tm.  deus  XI  157. 
Tonans  (luppiter):  Tonantis  1 170. 

II  466.   Tonanti  XI  198.  Tonante 

XI  319. 
Toxeus    ITiestiades:  Toxea    VIII 

441. 
Trachas  (TVrracma)  XV  717. 
T  r  a  c  h  i  n  Thessaliae  opp. :  Trachine 

XI  627. 
Trachinia  tellus  XI  269.  puppis 

XI  502. 

Trachinius  (Ceyx)  XI  282;  351. 
Tremor  deus  VIII  781. 
Tridentifer  (Nepiunus)  VIII  596. 

—  Tridentigero  XI  202. 
trieterica  sacra  Bacchi  VI  587. 

cf.  IX  641. 
triformis  {Hecaie)  VII  94;  177. 
Trinacria  (Sicilia):  Trinacriam  V 

476. 
Trinacris  insula  V  347. 
T  r  i  0  n  e  s  septem  sidus  1 64.  II 171 ; 

528.  X  446. 
Triopeis (Mestra) :  Triopeida VIII 

863. 
Triopeius  (Erysichthon)  VIII  742. 
Triptolemus  Celei /il.V 6b3.  Tri- 

ptolemo  V  646. 
Triton    Nepiuni  filius  XIII  918. 

Tritona  I  333.  II  8. 
Tritonia  (Pallas)  II  783.  V  250; 

270.  VI 1. 
Tritoniacus:  Tritoniacam  (Thra- 

ciam)  paludem  XV  358.     Trito- 

niaca  harundine  VI  384. 
Tritonis  (Pallas) :  Tritonidos  VIII 

548.  Tritonidis  III 127.  Tritonida 

arcem  (Athenarum)  II  794.    urbem 

V645. 
Triumphus:   Triumphum  I  559. 

triumphos  XIU  252.  XIV  719.  XV 

757.  triumphis  XV  747. 
Trivia  (Diana):  Triviae  II  416. 
Troades  XUI    420:    480;    533; 

537. 

Troas  (i7ecu6a):  Troada XIII 565. 
Troes  XII  67.  XIII  91.     Troum 

XIII  342;  374.  XIV  245.     Troas 

XIU  269;  274;  571. 
Troezen  Argolidis  opp.  VI  418. 

TroezenaXV296;506. 
Troezenius  herosLelex  Vin567. 


Troia  XII  20.  XIII  246;  403;  419; 

428;  720(8imulata:  opp. Epiri).XV 

424;  440.  Troiae  XI 199;  208;  215; 

757.  XII  587.  XIII 197;  347;  378; 

499;  576;  622;  654.  XV  770.  Troiae 

XII  25.  XIII325.  XV 442.  Troiam 

XIII 169;  226;  338. 
Troiani  XIII  701.   Troiane  XIV 

110.  —  Troiana  ratis  XIV  220. 

res  XV 437.  Troiani  belli  XV  160. 

Troianae  rates  XIV  75.    Troiana 

regna  IX  232.    tempora  VIII  365. 

moenia  XIII  23.    castra  XIV  455. 

fata  XIII  335.  Troianis  fatis  XIII 

54. 
Troicus:  Troica  corpora  XII  604. 

Troica  Vesta  XV  730. 
Troius  heros  (Aesacus)   XI  773.' 

Aeneas  XIV  156. 
Turnus  rex  Ruiulorum  XIV  451; 

530;  573.  Turni  XIV  460.   Tumo 

XIV  573.   XV  773.   Turnum  XV 

804  Turne  XV  540. 
Tuscus:  Tusci  fluminis  (Alhulae) 

XIV  615.    Tusco  profundo  XIV 

223.  Tusca  urbe  III  624. 
T  y  d  i  d  e  8  (Diomedes)  XII 622.  XII  l 

68;  239.  Tydidae  XV  769.  Tvdi- 

den  XIII  349. 
Tyndaridae  (Dioscuri)  VIII  301. 

cf  372  sqq. 
Tyndaris  (Helena)  XV  233. 
Typhoeus  monsirum  V  353.    Ty- 

phoea  III  303.   V  321;  325;  348 

(Tvfcov  Ani.  Lib.  28.) 
Tyrius  (Phoenicius):   Tyrium  ae- 

num  VI  61.     Tyrio  fuco  VI  221. 

murice  XI  166.  ostro  X  211  Tyria 

fente  III  35.  paelice  (Europa)  III 
58.    Tyriam   chlamydem  V  51. 

Tyriis  virginibus  U  845.     Tyrios- 

colores  IX  340. 
Tyros  Phoeniciae  urhs   XV  288. 

Tyron  III  539. 
Tyrrhenia  (Eiruria)  XIV  452. 
Tvrrhenus  Acoetes  lU  696.  Tyr- 

rhenus    arator  (Tages)    XV  553. 

Tyrrhenae  gentis  XV  577.     Tyr- 

rhena  gente  III  576.     Tyrrhena 

corpora  IV  23.  aequora  XIV  8. 

Ulixes  Ithacae  rex  XIU  14;  18; 
62;  92;  305:  340;  386;  484;  772. 
XIV  290.  Ulixei  (gen.)  XIV  159. 
Ulixis  XIII  304;  711.  XIV  180; 


304 


INDEX. 


671.  UUxen  Xin55.  XIV  71;  241. 

Ulixem  XIII  65.  XIV  192.    Ulixe 

XIII  83;  240. 
Uranie  MusaY260. 
Urbs  {Roma):  Urbis  XV  863  (Urbi 

XV  744).  Urbe  XV  (584)  746  (801). 

Venilia  nympha  XIV  334. 

Venulusa  Turno  missus  XIV  457 
460;  512. 

Venus  III 132;  323.  IV  530.  V  331 
379.  VII  805.   IX  482;  553;  796 
X  230;  277.  XIII  758.  XIV  27 
478;  572;  585;  783.  XV  779;  844, 
Veneris  1463.  III294.  IV 171;  258 
IX  141;  639;  728;  739.  X  270.  XI 
306.  XII 198.  XIII  874.  XIV  42 
602;  634;  760.  VeneriX  291;  524 
Venerem  VI  460.  IX  424.  X  80; 
238;  324;  434;  548.  XIV  141;  494. 
Venere  XIV  380. 

Ver  II  27. 

Vertumnus  XIV  642.     Vertum- 
num  XIV  678. 


vespertiliones  IV  412  sqq. 
Vesta  XV  731;  864.    Vestae  XV 

778.  Vesta  XV  865. 
Victoria  VIII  13. 
Virbius  (Hippolytus  Ariciae  cultus) 

XV  544. 
Virgo  [Minerva)  IV  753.     Virgine 

XIV  468.  —  virginis  deae  (Dianae) 

XII  29.  _—  Virgo  Astraea  I  149. 
Volcanius:      volcania     Lemnos 

XIII  313.     Volcania    munera  II 
106. 

Volcanus  deus:  Volcani  VII  437. 

Volcanum  VII  104.   IX  251.  cf. 

Mulciber. 
Volturnus/?.  Campaniae  XV  115. 

Xanthus  Troadis  /?.  II  245. 

t 
Zanclaea    harena  XIII  728.   — 

Zancleia  saxa  XIV  47. 
Zancle  (Messana)  XV  290.    Zan- 

clen  XIV  5. 
Z  etes  Boreae  filius  VI  716. 


(] 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SUPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


LL       Ovid. 

O965R       Caxmina;  ed.  by 

V.2      Alexander  Riese. 


^S'