Skip to main content

Full text of "Catulli Veronensis liber. Recensuit Aemilius Baehrens"

See other formats 


i"n'l.,-;!.iii  ■ 


HANDBOUND 
AT  THE 


UMVERSITY  OF 
TORONTO  PRESS 


.y 


a~: 


ea 


CATULLI    VLIJOXLXSIS 

Lir.Lii. 


KKCKNSUIT     KT     I  N  T  K  U  1' U  KT  A  T  T  S     KST 


AEMILIUS  BAEHRENS. 


VOLUMEN  PRIUS. 


LIPSIAE 

IN  AEDTBUS  B.   G.  TEUBNERI. 
MDCCCLXXVI. 


CATULLI  VEEONENSIS 
LIBEK. 


RECENSITIT 


AEMILIUS  BAEHRENS. 


LIPSIAE 

:N   AKDIBIIS  B.   tl.   TEUliNKIU. 
MDCCCLXXVl. 


(^ 


,bS    -^ 


fJ( 


t/ 


a 


UJ 


,4S1     IVPIS    E.    "     TEl'BNKR( 


PROLEGOMENA. 


Ad  cognoscenda  fata,  quae  libellus  Catullianus  per  anti- 
(|uuiii  inediumque  aeuum  subiit,  proficiscendum  est  ab  accu- 
rata  indagatione  eius  codicis  uetusti,  ex  quo  qui  hodie  super- 
sunt  libri  mss.  nouicii  originem  traxerunt. 

Primum  Ratherium,  episcopum  Veronensem,  certo  con- 
stat  Catulli  carmina  per  medium  aeuum  legisse;  id  quod 
Matfeus  in  Veronae  ilhistratae  uoh  II  p.  7  ed.  a.  1731  indi- 
cauit.  Ratherius  enim  in  sermonis  de  Maria  et  Martha  ha- 
Ijiti  capite  IV  [Opp.  ed.  Ballerini  p.  639]  haec  dixit:  quld 
(lc  me  diccre,  rpiid  uaho  co(jitarc  (ct  nt  tw^na  stihsilicns  Jioncsta 
sohrm,  proliihita  licet,  dcpromam) ,  si  in  lege  dei,  ut  dchitorcm 
jiic  fore  non  nescio,  die  non  meditor  ac  noctc,  CatnUum  nnm- 
(juam  antea  leetum,  Flautwn  iam  olim  lcgo  Jcctum,  [ita  Haup- 
tius:  lego  ncc  Jectum  edd.],  musicam  quando  saepe  rogatus  cx- 
pono  — '.  habitum  esse  sermonem  istum  Veronae  a.  l)G(i 
uel  potius  905  recte  monuit  E.  de  Leutschius  in  nunt.  erud. 
gotting.  a.  1855  p.  1975.  erat  autem  Ratherius  uir  ut  illis 
temporibus  eruditissiraus;  ex  poetis  latinis  eum  Phiutum  Te- 
rentium  Horatium  Phaedrum  Persium  luuenalem  bene  nosse 
exempHs  ex  eius  scriptis  adlatis  comprobauit  1\.  Ellisius 
[praef.  ad  Cat.  p.  VII  sq.  not.].  ille  igitur  Catunum  antea 
uon  lectum  eo  fere  terapore  quo  sermo  supra  commemoratus 
est  institutus  legisse  se  testatur;  cuius  lectionis  uestigia  sat 
tcuuia  idem  Ellisius  L  1.  p.  VIH  diligenter  oongcssit.  nou 
potest  autom  dubitari  quiu  Ratherius  Catiilli  libruiu  \ cniiiac. 
ct  in  ipsa  quidcm  ccclesiae  cathedralis  bibliotheca  cek'))erri- 
nui,  reppererit;  quod  ut  ipsa  ilhus  uerl)a  (|Uiiui  accuratissimc 
perpensa,  tuni   uero   Reneuenuti    epigramma.    (piode    dicendi 


VI 

iiiox  dabitur  locus,  uori  redduiit  sin)illiniuni.  noque  recto 
statuuiit  I[auptius  [quaest.  Cat.  p.  4|  Kilisiusque,  potuisse 
Katherium  ex  Gallia  uel  aliqua  Italiae  urbe  CatuUi  librum 
secum  Veronam  portasse,  sed  eundeni,  cum  a.  1H)8  a  Venj- 
nensibus  urbe  expelleretur,  in  exilium  secum  abstulisse  codi- 
cem  Catullianum,  hoc,  licet  nullis  adseratur  scriptorum  tcsti- 
inoniis,  arguraentis  tanien  ut  puto  non  spernendis  infra  op- 
tenturum  me  esse  confido.  post  Ratherium  autem  usque  ad 
saeculi  XIV  initium  nemo  Catulli  iniecit  mentionem.  hoc 
autem  tempore  compositum  est  nobilissimum  illud  epigramnui, 
quod  ex  codice  antiquissimo  Sangermanensi  a.  1375  scripto 
adponam  integrum: 

Versus  dommi  Bcncucnuti  de  Campcxanis  de  Vicentia 
de  resurrectione  Ccdulli  poetae  Vcronensis. 
Ad  imtriam  ucnlo  lomjis  a  finihus  exid; 

Causa  mci  rcditus  compatriota  fuit. 
Scilicet  a  calamis  trlhuit  cui  Francia  nomcn 

Quiqiie  notat  iurhac  lyraetereimtis  iter. 

Quo  licet  ingenio  uestnmi  celehrate  Catullum, 

Cuius  suh  modio  cJausa  painjrus  erat. 

Beneuenutus  de  Campexanis  igitur  Vicetinus  huius  epi- 

grammatis   est  auctor.     neque  enim  audiendi  codices  aliquot 

recentissimi,   qui    Guariuo    illud   tribuunt.      primus   autem   J. 

G.  Meinertus  [annaL  uindob.  1831  append.  p.  1 — 17]  quinam 

Beneuenutus    ille    fuerit    nos  edocuit.     idem  est  enim   quem 

Guilelmus  Pastrengicus  amicus  uocat  poetam  et  scribam  mi- 

rabilem   quemque   anno   1323  e  uiuis  excessisse  Meinertus  1. 

1.  ex  Ferreti  [Muratori  rer.  Ital.  scr.  IX.  p.  1185]  carminum 

de  morte  illius  compositorum  quarto  concludit.     certe  a.  1330 

iam  non  inter  uiuos  fuit.     eo  enim  anno  mortuus  est  Alber- 

tinus  Mussatus  Patauinus,  ad  quem  carmina  illa  de  Beneue- 

nuti    obitu    scripta    dedit   Ferretus.     sed  ipse   ille  Mussatus 

cum  a.  1314  in  elegia  quadam  [p.  30  ed.  Pignor.]     Catulluni 

commemoret,  hinc  Meinertus  ante  aunum  illum  Catulli  librum 

iterum   ex  tenebris  in  lucem  reductum   esse  statuit.     contva 

quem  recte  monuisse  uidetur  Hauptius   [quaest.  Catull.  p.  4 

sq.],  ita  a  Mussato  commemorari   CatuIIum   ut  huius  notitia 

facile  ex  Martialis   carmiuibus  potuerit  hauriri.     quamquam 


VI  r 

uuum    certe    locum    fortasse    non    sine    Catulli    recordatioiie 
scriptum  in  Mussati  carminibus   indagauit  Ellisius  [praef.  p. 
XIII];   quod   enim  apud  Mussatum  [p.  30  ed.  Pignor.]  extat 
Nemo  fam  fortis  iialet  esse  quo  non  fortior  assit,   id   nescio 
quo  modo  adludit  ad  Catullianum  illud  [LXVI  28]  in  Vero- 
nensi  sic  deprauatum  quod  non  fortior  aut  sit  aJis.     sed  lioc 
incertum;  certum  iam  illud,  non  potuisse  multo  post  a.  1323 
scribi  id  a  quo  degressi  sumus  epigramma.     quod  nunc  accu- 
ratius   contemplandum   est.     et  de  uersuum  3  et  4  sententia 
cum  diu  multumque  disceptatum   sit,  etiamnunc    ualet   quod 
Hauptius  [quaest.  Cat.  p.  7]  scripsit:  'optabile  sane  esset  ut 
Beneuenutus   narrationem  suam  minus  obscurasset  uerborum 
quasi  inuolucris  atque  integumentis.     nunc  aenigma  carniinis, 
postquam    plurimi    neque     hebetis    ingenii    liomines    omnia 
scrutati  sunt,   nihilominus  latitat   ac   diutius    hidificat.     nam 
fatendum   est  nihil    certi  atque  explorati  adhuc  esse  indaga- 
tum,  nisi  modium  sub  quo  Catulli  papyrus  clausa  fuisse  dici- 
tur  translatum   esse   de  Lucae   uerbis  eu.  ll^  13.'*)     missis 
igitur  uu.  3  et  4  de  prioribus  uideamus.     in  quibus  plerique 
Catulli   librum  haec   dicentem   faciimt:   'longis   a  tinibus,  id 
est  ex  tenebris   et   quasi   ab  inferis,   ubi  degebam   in  exilio, 
en   redeo    ad   patriam    Veronam;   compatriota    autem,   id  est 
ciuis  Veronensis,  ex  tenebris  istis  me  eruit.'     et  in  hac  qui- 
dem   interpretatione  nunc  fere   adquiescunt,  inducti  ni  fallor 
maxime  tituli  uerbis  illis   tle  resurrectione  CatuUi.     unus  nu- 
perrime  Elhsius  [praef  p.  XIV  sq.]  quam  false  uerba  Joiujis 
(I  fmihus  c.rul  hoc  modo  accipiantur  signiticauit.     neque  herch' 
uerba    illa    aliter    possunt   intellegi   quam   ita:   Monginquis   e 
terris,  ubi   exul   agebam,   in   patriam   redeo'.     lioc  uerissinie 
Ellisius.     qui,   si  non  praefractius    negasset  Ratherium  codi- 
ccm    Catulhanum  Veronae   repperisse,   facile   id   ipsum   quod 
uerum    est    adsecutus    csset.     nam    si    hbelhis    hoc    dicit,   se 
rcdire    ad    patriam    ex    exilio   longinquo,    quid   ahud   liinc 
sequitur  quam   eum   iam   olim   fuisse   VeronaeV     quid  i»orru, 


*)  nam  qnao  in  codice  liouoniensi  testo  Dotlofwono  lin  iictis  con- 
iicMt.  iiliilol.  Kilon.  p.  '.K)|  oxtat  ad  n.  3  adnotatio:  franciscus  n  calii- 
iuis  ncl  a  hiruihus,  oa  scril^ac  tonieraria  conicctnra  potius  qnani  cort;i 
aoniguiatis  Ivaig  putanda  ost. 


VIII 

quneso,  magis  licet  coniectare  <iuam  Iioc,  Katheiiuiu  a.  '.M'»S 
secuni  iri  exilium  absportass»!  codiceui  (JalullianuuiV  (|uae 
suspicio  ut  reapsc  ueri  est  quam  inaxime  similis,  ita  acce- 
(lentibus  aliis  rationibus  infra  finnalntin-.  scfl  ubinam  terra- 
rum  per  aliquot  saecula  codex  in  exilio  latuerit  dubium  est. 
Belgiam  fuisse  eo  fit  probabile  quod  hanc  in  terram  Jlathe- 
rius  Verona  pulsus  sese  contulit  ibique  diem  obiit  fatalem. 
utut  autem  haec  se  habeut,  magna  Veronae  exorta  est  lae- 
titia,  cum  thensaurum  nobilissimum  ciuis  fjuidam  Vcronensis 
in  peregrina  terra  repperisset  repertumque  patriae  restituis- 
set.  nondum  scilicet  obliterata  erat  fama,  qua  eius  poetae 
opuscuhi,  quo  filio  Verona  merito  gloriabatur,  in  j)atria  urbc 
olim  adseruata  esse  dicebantur.  publicae  igitur  laetitiae  coni- 
posito  illo  epigrammate  Beneuenutus  egit  interpretem. 

Igitur  non  multo  post  a.  1323  in  pristinam  sedem  rediit 
Catulli  libellus.  ex  quo  a.  1329  Veronensis  quidam,  cum 
flores  moralium  auctoritatujn  ex  uariis  auctoribus  in  patria 
bibliotheca  componeret,  CatuUi  quoque  uersus  tres  excripsit; 
cf.  Detlefsenus  in  lahnii  annal.  a.  1863  p.  522  et  L.  Schwa- 
bius  in  ind.  lection.  Dorp.  a.  1864.  ex  eodem  codice  Vero- 
nensi  deinde  suam  Catulli  notitiam  hausit  Guilelmus  qui  ab 
oppidulo  prope  Veronam  sito  ubi  natus  erat  audiit  Pastren- 
gicus  uixitque  ab  anno  fere  1295  usque  ad  a.  1360.  Iiic  in 
libro  de  Originibus  rerum  conscripto,  cum  quattuor  locis 
Catullum  commemoret,  duobus  ita  adfert  ut  ipsum  codicem 
non  euoluisse  nou  possit.  loca  ex  rarissima  Michaelis  Angeli 
Blondi  editione  Venetiis  a.  1547  emissa  excripsit  Hauptius 
[quaest.  Cat.  p.  5].  sunt  autem  haec:  p.  li)'''  Bencius  Longo- 
iardns  gcnte,  patria  Alexandrinus ,  Canis  grandis  primi,  indc 
nepotum  cancellarius,  magnae  litteraturae  uir,  omnium  historio- 
graphorum  scripta  complectens  et  a  mundi  constructione  exordium 
sumens  cunctarum  gentium  nationum  regttm  populoruinqiie  om- 
nium  simid  gesta  contcxuit,  opus  grande,  uolumen  immensum, 
quod  in  tres  dimensus  est  partes,  id  dc  illo  dici  possit  quod 
scrihit  Veronensis  poeta  diccns  Ausus  quidem  unus  Italorum 
omne  aeuum  trihus  explicare  chartis.  i.  uoluminihus  Tupiivr 
doctis  et  lahoriosis.  uersus  sunt  carminis  libello  praemissi  6 
et  7  a  nullo  auctore  antiquo  adlati,     deinde  p.  18'':  Catullus, 


IX 

Vcronmsis  poeta,  Ciccronls  cockincus,  lihrnni  iiario  mctrorion 
gcncrc  exaratum,  multa  iocosa  ct  placita  contincntcm,  scolasticis 
hfjemlum  tradulit  Vrotliolomaci  Alcxanclri  tcmporihus.  talia 
Pastrengicum  scribere  nequisse  nisi  ipso  inspecto  codice  ultro 
apparet.  sed  quae  praeterea  de  Catullo  habet  liaec  non  ex 
codice  Vcronensi  fluxerunt.  p.  85'':  Mamidram,  liomanum 
acquitcm,  Formiis  natum,  liomac  primtim  marmorcis  crustis 
totius  clomus  suac  parietcs  in  Coelio  monte  opcriisse  Cornelius 
Nepos  et  Plinius  rcfcrunt.  Addiditquc  Catullus  cum  primunt 
totis  aedihus  nullam  nisi  c  marmorc  Caristco  columnam  solidam 
hahuisse.  liaec  Pastrengicus  memoriae  quodam  la})sa  dicit; 
[)ctita  sunt  autem  ista  ex  Plinii  hist.  nat.  oG,  (».  deuique 
p.  <S8''  hacc  scribit:  Sicuti  fihros  primi  circumcidrrc  cocpcrunt 
cum  antc  pumicarcntur,  dc  quo  Catullus  Qui  dono  tipidum 
nowum,  lihcllum  arrida  modo  Funicac  cxp)olitum.  Idrm  (id  est, 
Isidorus).  hic  cum  disertis  uerbis  ex  Isidoro  se  bausisso 
testetur  i*astrengicus,  prauc  tanien  nonnulli  eum  ipsum  C'a- 
tulli  codicem  cum  Isidori  uerbis  contulisse  statuunt.  naiu 
ea  codicis  Veronensis  apographa  quae  sohi  nunc  in  consum 
ueniunt  arido  modo  pumicc  cxpolitum  exliibent.  quid  auteni 
ualet  librum  (ut  intra  in  quantum  satis  est  demonstrabitur) 
omniuni  pessimum  Datauum  a  prima  nuimi  arrido  punice, 
mutatum  ilUul  a  corrcctore  in  arrida  punicc,  i^raeboreV  nam  et 
idem  Diitanus  etiaiu  XXII  S  punice  scribit  et  arrido  itidem 
uitiose  pro  arido  positum  ut  iu  arrida  mutarent  Italis  audor 
fuit  Seruii  testimonium  nuih!  liduni.  *)  peccant  autem  contra 
artem  jiariter  atque  rationem  (jui  ex  hoc  unico  loco  Datano 
aliquid  tribuendum  esse  putant.  (|uis  enim  bene  sanus,  ut 
nunc  res  est,  nobis  si)on(h'at  inter  tot  Isidori  codices  mm 
(jsse  ali({uos  qui  ( ■atulli  u(u*l)a  ila  ut  cxliibet  l'astrengicus  vr 
uera  praebeantV  aut  (juis  adfirnnire  ausit  non  subessc  locduin 
eius  qui  editionem  Vcnetam  ciirauit  typothetae  errorciuV 
itaque  fundamcnto  quam  inaximc  intirmo  at(]ue  debili  iii- 
nituntur  qui  ex  hoc  Pastrcngici  loco  ali^piid  dc  ('atiilli  cu- 
dice  Veronensi  concludere  suscipiant. 


*)  pleraquc  oinniiio  Scniii  <k'  Ciitnllo  testiinoiiia  cx  siipina  qua- 
(laiu  neglogcutia  iinilccla  siint.  Catiilluni  utiquc  '.iiitio  i.iiinicc' 
scripsisse  appuiet  ox  cius  imitatorc  Marliali  [cpiyr.  \'lll  '•_',  "Jl. 


('iiiii  l'ii.s(i-('ii^ico  iiiiiicitiiMi  iiinculis  coiiiunetu.s  erat  uir 
iiiijiiortiilis  iioiuinis  Franciscus  Petrarca.  is  cum  a.  1347  ad 
(J(;liini  (li  Kienzi  liaec  scribat:  Eloquio  tc  dicunf  Ciccroncin 
(id  (jitcm  Catidhts  Vcroncnsis  ait:  Discrtissi^nc  Itomuli  ncpotnm, 
ipsum  poetam  legisse  se  ostendit;  nullus  quip]>e  antiquitatis 
seriptor  uerba  illa  comniemorat.  et  notum  est  Petrarcam 
a.  1345  Veronae  Oiceronis  ad  Atticum  libros  re)jperisse. 
eodem  igitur  tempore  cum  Catullianum  quoque  codicem  a 
l'astrengico  monstratum  peruolutasse  et  quaedam  ex  eo  ex- 
cerpsisse  obuia  est  suspicio;  cf.  L.  Schwabius  in  actis  con- 
uentus  philol.  Misniensis  p.  115.  sed  post  id  tempus  altum 
per  aliquot  decennia  de  Catullo  silentium.  anno  demum 
l.-)74  Colucius  Salutatus,  diligentissimus  illo  tempore  ueterum 
codicum  inuestigator,  in  epistula  ad  Casparum  de  Broaspinis 
Veronensem  missa  (edidit  autem  hanc  et  sequentes  a  Momm- 
seno  indagatas  Hauptius  in  nunt.  societ.  litt.  Saxon.  a.  1849 
ji.  258)  haec  scribit:  Beneiienittits  de  Imola  a  quo  jrrimum 
de  tc  grata  accepi  suggessit' imo  promisit  a  te  imjjctraturnm  ut 
Fropcrtium  et  Catidlum  haberem.  Nescio  si  de  hoc  scripsit: 
scio  quod  intcrprete  non  indigeo  tccum.  Illos  si  potes  fac  ut 
nidcam.  Valc  mei  mcmor.  Fl.  XIII  Kl.  Sext.  eodemque  anno 
ad  ipsum  illum  Beneuenutum  de  Imola  inter  alia  haec  de- 
dit:  Tua  epistola  nil  aliud  feeit  quam  amor  et  cariiasj  injni- 
mis  qiiod  uotorum  meontm  diligentissimus  execidor  dijomiancs 
Fnjpertium  Catullumque  procuras  quorum  mihi  nil  paene  nisi 
nomcn  innotuit.  Quod  ut  perfcere  coneris  exoro.  Ingens  enim 
cupido  mihi  diu  fuit  poctas  aspicere.  qui  loci  eo  maxime 
sunt  memorabiles  quod  inde  Catulli  exemplaria  tum  tempo- 
ris  nondum  diuulgata  fuisse  comperimus.  tertiam  denique 
e[)istulam  Colucius  iterum  ad  (Jasparum  de  Broaspinis  mittit 
lianc:  Lepndissimas  cdque  ornatissimas  cpistulas  tiias  pridic 
auida  manu  sed  auidiore  mente  tuo  uiso  nomine  laetus  accepi. 
Si  prece  uel  j?re^fo  Fropertium  de  hihliothcca  illius  ccleherrimi 
uiri,  Petrarcae  inquam  quem  nohis  suhtractum  essc.  gloriac 
tamen  tam  ccrtum  quantum  potest  humano  iudicio  deprchcndi, 
moleste  fero  ct  metrico  opusctdo,  cquod  ahsoluere  cito  ut  ucllem 
impedior,  lanicntor  et  fleo,  hahcri  possc  confidis  ucl  ut  mcus  sit 
ucl  ut  cxcmplari  iptcat  dcprccor   ut  procurcs.     CatuUum   qitcm 


XI 

credo  iKirniim  libdliun  aui  excmidakim  atd  exemplandum  royo 
transmltic  ectr.  uutle  iu  Petrarcae  bibliotlieca  milluni  extitisse 
Catulli  exemplar,  sed  tautum  Propertii,  recte  conclusit 
Schwabius  [act,  conuent.  phil.  Misn.  p.  117].  haec  omniu 
sicui  leuia  esse  putidaque  doctrina  congesta  uidentur,  is  haec 
reputato.  ex  eis  quae  adliuc  disseruimus  ante  a.  lo74  Ca- 
tulH  codicem  uetustum  Veronensem  non  fuisse  descriptum 
ehicet.  neque  id  mirum.  tum  enim  paucissimi  uiri  docti 
eo  ueteres  scriptores  inquirendi  cognoscendique  studio  exar- 
serant  quo  infiammatos  insequentis  saeculi  Itah)s  plerosque 
ad  inuestigandos  codices  uel  longinquas  terras  appetere  ui- 
dcmus.  porro  a.  1374  Cokicius  Sahitatus  a  Casparo  de 
Broaspinis  Veronensi  ut  CatuUi  carmina  describantur  petit. 
antiquissimi  autem  quos  nos  nunc  habemus  Catulh  codices, 
Oxoniensis  scilicet  et  Sangermanensis,  hic  a.  1375,  ille  idem 
circa  tempus,  exarati  sunt.  cum  autem  insequenti  aeuo  Ca- 
tulhani  libelli  memoria  omnis  iterum  ita  periret  ut  a.  1425 
denuo  ille  ex  tenebris  in  kicem  protractus  diceretur  (qua  de 
re  infra  dicetur),  iUud  non  sine  aliqua  probabihtatis  specie 
ponere  nobis  uidemur,  in  duo  tantummodo  exemiilaria  trans- 
criptum  esse  fine  saeculi  XIV  codicem  uetustum  Vero- 
nensem. 

Tamque  disputationis  nostrae  serie  atque  ordine  perue- 
ninuis  oo  ut  de  CatulH  codicibus  qui  nunc  sui)ersunt  accu- 
ratius  dicendum  sit.  nam  ipse  iHe  Hber  Veronensis  cum 
inde  ab  iHo  tempore  iam  non  apparuerit,  memoria  eius  re- 
concinnanda  est  cx  apographis  nouiciis.  sed  de  taH  uetusti 
aHcuius  codicis  deperditi  ex  exemphiribus  recentibus  recon- 
structione  pauca  in  uniuersum  praemonenda  sunt.  quod  in 
omuibus  fere  scrii»torum  graccorum  ronumorumque  codicibus 
plerum((uc  ol)seruare  licet,  (|uo  quis  liber  niss.  uetustior  sit, 
boc  euui  jturiiis  hdeliusque  exhibere  uerba  antiquitus  tradita, 
id  nudto  nuigis  (){)tinet  in  codicibus  tempore  renasceiitiuui 
ut  aiuiit  litterarum  scriptis.  nam  saeculo  XIV,  qua  siucera 
antiquitatis  ueneratione  paucorum  etiam  tunc  doctorum  Ha- 
grabant  animi,  religioui  fere  erat  ueterum  auctorum  recens 
inuentorum  couiectura  iumutaro  uerba;  uiule  apographa  tuui 
teiuporis  facta   pleruin<|ue  cum  castitate  quadam   abpie  uerc- 


XIF 

cundiu  suiii  iiisiilulii.  scd  cuiiii  siircuNj  XV,  (-11111  aiiiirjiiitu- 
tis  amor  atquc  siudiuiii  iii  dies  maf^is  increlmisset  cunKjuc 
sormonis  antifiui  siiie  uincti  siuc  soluti  imaginem  quandani 
ccriani  sil)i  formassent  homines  sinmlque  rerum  ad  aniiqui- 
tatem  pertinentium  notitiam  hausissent,  iam  non  uerecundia 
(|uasi  muii  stcteriint,  sed  scientiac  confidcntia  simulque  in- 
^cnium  experturi  maculas,  quil)us  ueierum  dicia  diuina  de- 
turmata  intcllexerunt,  abstergeljant  atque  purgahant.  itaf|ue 
si  in  noua  exemplaria  antiquos  codices  transcribcbant,  iam 
non  illud  tum  curabant  Itali  ut  ea  quae  in  illis  legerant 
fidcliter  redderent,  sed  ut  pro  suis  quisque  uiribus  emcndii- 
tioni  studerent.  atque  lioc  emcndandi  studium  eo  usquc  j)iiii- 
laiini  jirocessit  ut  non  solum  corrupta  sanarcnt,  scd  ciiam 
sauii  corrumperent  pro  su(j  iudicio  suoquc  arbiirio  inniutan- 
tcs;  ui  iUud  secure  possis  adfirmare  nullum  illius  temporis 
codicem  phme  carcre  lialorum  interpolaiionibus.  quod  si 
aliquando  libros  saeculo  XV  exaratos  inuenimus  bonos  pro- 
bosque,  a  peregrinis  hominibus  eos  scriptos  esse  accuratior 
contemplatio  plerumque  docet,  ueluti  in  panegyricis  mcis 
latiuis,  quorum  non  habemus  nisi  saeculi  XV  codices,  libri 
integri  et  ab  interpolaiione  inmuncs,  Upsaliensis  ct  Harlc- 
ianus  [de  quo  cf.  mus.  Rhen.  XXX  p.  4(54],  a  Germanis 
procul  dubio  sunt  scripti,  cum  contra  codices  Italici  omncs 
iuterpolaiionibus  scateant  saepe  foedissimis.  nimirum  Ger- 
manorum  antiquiiatis  studiis  tum  recens  inbutorum  eadem 
in  describendis  codicibus  castitas  uerecundiaque  erat  quam 
saeculi  XIV  Italorum.  —  itaque  si  scripioris  alicuius  anti- 
qui  haec  est  conditio  ut  eius  emendatio  libris  mss.  nouiciis 
cx  uno  codice  uetusto  nunc  deperdito  profectis  innitatur,  ca 
cdiiori  prima  debet  esse  lex  ut  quinam  Hbrorum  illorum 
antiquissimi  et  ab  Italorum  fucatis  licei  interdum  blandis 
leciionibus  quam  maxime  sini  liberi  sollerti  eruat  indaga- 
tione.  nam  ex  huiusmodi  demum  apographis  uuluera  nuUo 
inposiio  emplastro  cruda  exhibeniibus  ueiusti  codicis  lcctio- 
iies  recijjerare  eisque  reciperatis  artem  criticam  uia  et  ratione 
exercere  possumus.  > 

Sed  ad  Catullum  ut  redeam,  eo  nomine  praedicare  licet 
Fortunae  fauorem  quod,    cum  ii^sum  librum  Vcruncn.sem  no- 


xiir 

l)is  inuiderit,  tamen  duo  eius  apographa  fine  saeeuli  XI  \' 
facta  nobis  indulsit.  de  quibus  iam  accuratius  dicendum. 
(|uorum  prius  est 

G:  codex  Sangermaneusis  1165,  nunc  inter  bibliothe- 
cae  nationalis  Parisinae  libros  14137^  membranaceus, 
forma  quaternaria  minore;  solum  Catullum  continet 
foliis    XXXV    uersuum    XXXIII,    nisi    quod    in    folii 

XXXV  parte    auersa    uersus    XXXIV    extant.     folio 

XXXVI  Beneuenuti  epigi-amma  et  subscriptio  a  nobis 
in  calce  huius  edit.  [p.  112J  exhibita  leguntur;  ex  qua 
subscriptione  docemur  die  XIX  mensis  Octobris  anni 
1375,  quo  die  Casignorius  princeps  Veronensis  (Can 
Signorio)  laborabat  in  extremis,  G  Veronae  ad  finem 
descriptum  esse  ex  codice  'salebroso'.  in.  libri  tegu- 
mento  manus  saeculi  XV  bonlfaUii  pcrnttii  et  Bonifaf- 
tius  pemtius  ^tli.  ap.  in  lionia,  paulo  recentior  Cas- 
signorius  1375,  denique  receutissima  Catulle  de  ueronc 
a  Cornelius  auteur  cle  ce  Liure  1375  adnotauit.  de 
huius  libri  fatis  nihil  praeterea  expiscari  potuimus; 
nisi  Cjuod  Achillem  Statium,  clarissimum  Catulli  edi- 
torem,  illo  usum  fuisse  inde  colligimus  quod  adnota- 
tum  ab  eo  ad  LXII  8,  extare  iu  uno  codice  post 
uerba  Sic  certe  rasuram,  in  nuUum  alium  codicem 
quam  Sangermauensem  ciuadrat.  huius  codicis  Lach- 
manno  adhuc  ignoti  notitiam  primus  dedit  Silligius 
in  lahnii  ann.  XIII  262;  cuius  collationem  sat  negle- 
gentem  neglegenter  edidit  Rossbachius  in  program. 
uniu.  uratisl.  a.  1851)  p.  25.  Schwabio,  (jui  primus 
librum  egregium,  ])rout  meruit,  in  usum  uocauit.  dili- 
genter  G  contuUt  Frid.  Duebnerus,  qui  eo  tameu  gra- 
uiter  errauit  quod  uarias  lectiones,  quae  plurimae  in 
G  siue  inter  lineas  siue  iu  margine  adscriptae  sunt. 
alias  ab  aliis  scribis  profectas  esse  statuit;  cuui,  si- 
quid  aliud,  hoc  certissimum  sit  onines  unius  eiusdeni- 
que  esse  scribae,  scilicet  eius  qui  codicem  exarauit. 
fefellit  Duebuerum  quod  aliae  uariae  lectiones  niiiui- 
tioribus  litteris,  graudioribus  aliae  scriptae  sunt. 
quod  suam  habet  explicationriii  iiKlc  quod  inter  lineas 


XIV 

fot  ibi  potis.siinuni  rloijrehcnduntur  litterae  minutiores) 
ininus  suppetcjhiit  spatii,  cuni  contra  in  murgine  Tulji 
s(!inj)('r  liahcs  litteras  ^randioresj  spatii  an|^ustia(!  non 
premerent  librarium.  praeterea  illius  al  uariis  lectio- 
nibu.s  praemissi  ubique  eadem  e,st  forma.  atque  hac 
in  re  mecum  consentire  uideo  non  solum  Ellisium 
Ipraef.  p.  XXXV  J,  sed  etiam  E.  Woclfflinum  testante 
E.  de  Leutschio  1.  1.  p.  \i^^'2.  itidcm  ab  eadem  manu 
quae  ipsum  G  exarauit  factac  sunt  corrccturae  jduri- 
mae  interdum  dispectu  difficillimae.  doleo  autem 
quod,  cum  ipse  G  excuterem  (factum  est  hoc  mense 
Martio  h.  a.  summa  qua  licuit  diligentia),  accurata 
carebaui  libri  Oxoniensis  conlatione.  unde  qui  post 
nos  libri  G  correcturas  examinabit  eum  inuenturum 
esse  paucas  quae  me  non  ita  acutis  oculis  gaudentem 
latuerint  paene  certi  scimus.  ceterum  aliquot  locos 
in  rasuris  scriptos  beneuolentissime  itcrum  inspexit 
Guilelmus  Schmitzius  Coloniensis,  cum  mense  Sep- 
tembri  h.  a.  Lutetiae  degerct. 
altcrum  Vcronensis  apographon  est  hoc: 

O:  Oxoniensis  siue  inter  Canonici  Veneti  libros  eos 
qui  saeculi  huius  initio  iure  emptionis  in  Bodleianam 
inlati  sunt  numero  30  signatus;  est  membranaceus, 
forma  quaternaria  minore,  foliis  constans  XXXVII 
uersuum  XXXI,  nisi  quod  fol.  XIV'  uersus  XXVI  ha- 
])et,  cum  ante  c.  LXI  spatium  V  uersuum  uacuum  sit 
relictum;  solum  habet  Catulhim.  subscriptione  licet 
careat,  tamen  sine  dubio  exaratus  est  fine  saeculi 
XIV,  id  quod  non  solum  H.  0.  Coxe,  cuius  uiri  in 
aestimandis  codicibus  iudicium  plurimi  facio,  in  biblio- 
thecae  Canonicianae  catalogo  statuit,  sed  etiam  ego 
ipse,  ubi  primum  mense  Maio  h.  a.  codicem  pretiosissi- 
mum  oculis  meis  inspicere  licuit,  uerissimum  essc 
agnoui.  quin  tantam  uidi  inter  hunc  et  G  uel  in 
-externo  habitu  intercedere  similitudinem  (idem  est 
membranarum  geuus,  eadem  fere  scriptura,  idem  atra- 
mentumj  ut  hoc  statim  iutellegerem  non  posse  illos 
nisi  uno  temporis  tractu,    immo  uno   eodemquc  fere 


XV 

anno  eodemque  loco  exaratos  esse.  sed  ad  scripturam 
quod  attinet,  lectu  multo  difficilior  est  O,  quippe  qui 
hac  quoque  in  re  archetypum  anxia  imitetur  seduli- 
tate;  sic  ex.  gr.  litterae  quae  sunt  ri  et  n,  im  et  mi, 
ui  et  iu  similiaque  saepe  distingui  paene  nequeunt. 
praeterea  O  compendia  habet  plurima  eaque  interdum 
inusitatiora,  quae  tamen  difficultates  non  parant  ei 
qui  in  librarii  consuetudines  diligenter  sese  quasi  in- 
sinuauit.  —  hic  est  codex  ille  Venetus  cuius  collatio- 
nem  a  MorelHo  se  expectare  dicit  Santenius  in  fine 
praefationis  carminis  LXVIII  editioni  praemissae.  et 
extat  hodieque  in  O  carta,  in  qua  codicem  in  San- 
tenii  gratiam  conlatum  quidem,  sed  nihil  huic  missum 
esse  adnotatum  est.  prima  libri  O  notitia  Robinsoni 
Ellisio  debetur,  qui  in  Catulli  editione  Oxoniensi  a. 
18G7  eius  lectiones  adtulit,  quamquam  neque  summum 
codicis  pretium  ullo  modo  perspexit  neque  in  adno- 
tanda  scripturae  discrepantia  ea  qua  par  erat  diligon- 
tia  usus  est.  partim  enim  neglegentia  quadam,  par- 
tim  compendiorum  ignoratione,  partim  aliorum  codi- 
cum  lectiones  cum  O  confundens  effecit  ut  fere  nulhi 
editionis  illius  pagina  a  falsis  de  O  testimoniis  libera 
sit.  postquam  autem  in  Analectis  meis  Catullianis 
primus  demonstraui  inter  omnes  Catulli  codices  O 
facile  principem  optinere  locum,  cum  uere  huius  anni 
Oxoniae  commorarer,  librum  ilhim  bis  totum  atquo  lo- 
cis  nonnullis  ter  contuli.  deniquo  quinque  locos  ito- 
rum  mca  gratia  examinauit  I.  Wordsworth  Oxo;nionsis. 
ubicumque  igitur  nostra  testimonia  ab  Ellisianis  dis- 
crepant,  nobis  ut  credatur  nostro  iure  postuUimus. 
ceterum  ut  hoc  addam,  ot  G  ot  O  intordum  glossas, 
maxinie  in  initio,  liabent;  uohit  III  14  (jitar  oiiniin 
hclln.  tlciiomfis  in  utroquo  uooi  hrlla  suporscriptuni  ost 
7.  pulcyn ;  sic  ad  XLVIl  4  iicrpin^  haoo  in  G  oxtiii 
glossa:  Vcriins.  pa.  didtiir  /in}iii<liciis  digifm  qno  indci 
(licnnfnr  sahhafo  annm  jiniyarc;  umlc  indci  nerpi  di- 
cunfur.  liaec  monachorum  sapientiani  aperto  ro(hth'n- 
tia  hio  oonuiHMUorass)'  siillicit. 


XVI 

Oritnr  hic  qiiiiostio  iiter  ex  liis  ^ipoj^riijdiis  altcrutri 
jtraestet  bonitate.  ct  iii  nniuersum  si  reni  spectanius,  dubi- 
tiitio  potest  essc  nulhi.  (|iiin  |ilurilius  uirtutibns  instrnctns  sit 
O.  liic  ciiiiii  (lc|»inxi<  nui<4"is  (|ii:iiu  descripsit  (|iiiic  in  Vero- 
nensi  (qneni  abhinc  V  si;^nili(iibo)  rc|))»ererat;  cuius  rei  iain 
olini  hoc  exemplum  iultuli  (juod  littciuhic  y  et  .s  in  scriptura 
langobardica  inter  se  siniillimiic  sncpc  in  O  confusae  sunt; 
cf.  LXI  42  citariefi,  ib.  70  companirics,  LXIII  27  muUcs,  alia. 
sed  audio  uonnullos  maximeque  Schwabiuin  hoc  mihi  obi- 
cere:  'unde  tli  O  ex  ipso  V  fluxisse  compertum  habes'.  qui- 
bus  quae  respondeam  non  pauca  sunt.  nam  primum  O,  ut 
G,  in  Italia  scriptus  est;  non  extabat  autem  ibi  eo  tempore 
quo  O  exaratum  esse  mihi  quideni  sat  constat  alter  Catulli 
codex  uetustus,  ex  quo  O  dcscribi  potuisset.  deinde  tanta 
est  in  uniuersum  inter  G  et  O  similitudo  quanta  inter  alios 
Catulli  codices  nullos.  porro  O  demum  in  partes  uocato  lo- 
cis  haud  paucis  causae  errorum  in  G  obuiorum  patefiunt. 
huius  rei  inlustrissimum  exemplum  habes  XCVII  3,  ubi  G 
Nilommimclws  hoc  nohisq;  i  mmidins  illud*),  O  autem  JV/7 
omundius  hoc  nihiloq;  i  mundius  illud  tradunt.  numquam 
hercle  tam  mira  differentia  (nobisque  et  nihiloque)  explicari 
posset,  nisi  O  libri  V  ductus  quam  accuratissime  expressisset. 
ut  igitur   in  O   ndtil   abreuiatum   est    plerumque   n^,   sic   hoc 

t       .  t 

loco  nihiloque  scriptum   est  noq;   ita  ut  o  fere  distingui  ne- 

queat  a  ^  littera;  certe  ego  ipse  primo  optutu  nhq;  legere 
mihi  uidebar.  intellegis  autem,  si  in  V  idem  atque  in  O 
legebatur,  quam  facile  inde  oriri  potuerit  id  quod  alterum 
apographon  praebet  nohisq;  .  alterum  exempkim  suppeditat 
CXVI  2,  ubi  G  ceterique  omnes  hatriade  praebent,   O  autem 

i 
uitii  origiuem  demonstrat  exhibens  haiade,  id  est  aut  hatrimlc 

ant  hatiade;  ita  enim  (Bafus,  Batiacles)  antiquitus  traditum 
fuisse  infra  optinebitur.  plura  afferre  omitto,  cum  uel  hiuc 
non  posse  nisi  ex  ipso  V  ducere  O  origiuem  appareat.  deni- 
que  cum   eis   locis  plurimis  c[uibus  iu  G  corrector  grassatus 


*)   cum  G  conspirant  deteriores   omues,   iiisi  qiiod  Santenianu.s  in 
inargine  nildloque,  Datanus  nihnn  iu  textu  habeut. 


XVII 

sit  solus  O  id  quod  ille  a  prima  manu  habuit  nobis  serua- 
uerit,  nonne  liinc  quoque  coUigitur  eum  e  V  desceudisse? 
uerbi  gratia  XLIV  11  G  tradit  Oratione  minantimn  petitormn 
ita  ut  uirgula  postea  addita  uideatur^  littera  autem  n  in 
petitormn  uoce  a  correctore  sit  restituta.  quid  autem  OV 
liic  Oratione  ininantinm  pctitorcni  legit  plane  egregie:  diuido 
litteras  et  Catulli  maiium  genuinam  habebis.  solus  autem 
O  liic  ueri  uestigium  seruauit.  nam  ceteri  Catulli  codices 
omnes  correcturam  in  G  obuiam  receperunt.  et  his  qui- 
dem  satis  superque  libri  O  ex  V  originem  adseruisse  nobis 
uidemur.  nulli  autem  obnoxium  est  dubitationi  quin  correc- 
turae  istae  miius  eius  qui  G  exarauit  ingenio  debeantur 
[)lerumque  peruerso.  ut  enim  iam  per  se  quam  maxime  est 
inprobabile  istius  modi  correcturas  prauas,  quales  modo  in- 
dicaui,  ex  alio  codice  uetusto  esse  petitas,  ita  diserto  scribae 
testimonio  quominus  talem  amplexemur  sententiam  proliibe- 
mur,  huic  enim,  ut  subscriptio  in  G  docet,  praeter  V  alter 
codex  non  aderat.  quod  mordicus  tenendum  in  tota  hac  de 
correcturis  in  G  factis  quaestione.  sed  iam  ipsa  illa  re 
quod  libri  G  scriba  indulsit  correcturis  (quamquam  non  tam 
impudenter  quam  insequentis  saeculi  Itali)  Schwabii  redar- 
guitur  opinatio  G  unum  omnium  religiosissime  accuratissi- 
meque  V  descripsisse  autumantis  cum  antea  tum  nuperrimo 
in  actis  litter.  lenensibus  a.  1875  p.  olBf  hoc,  ut  dixi, 
ipsae  infirmant  correcturae,  infirmant  etiani  alia  multa. 
nullus  enim  codex  ex.  gr.  iu  re  orthographica  ea  quao  V 
liabuisse  certum  est  tam  tideliter  quam  O  tradidit,  cum 
contra  G  locis  haud  paucis  suae  aetatis  in  uocabulis  scri- 
bendis  consuetudinem  (cf.  ex.  gr.  LV  19  ijroiicics  idonKpu' 
LXIV  370;  eiiciunt  CV  2;  miUia  ubique;  ncgli(/erc,  alia) 
secutus  sit  formasque  antiquas  eis  quae  tum  in  usu  erant 
commutauerit  (cf.  ex.  gr.  LXIV  35  linqunnt;  ibid.  151  dces- 
scm;  LXVIirM 01  acqKitm:  XCVII  10  pistrino).  quid  autem 
de  eis  libri  O  scrij)turis  dicam,  (piibus  hic  solus  lidelitor  V 
roddidit,  cum  in  G  scribao  neglcgontia  ac  corrigondi  touu^ri- 
tate  praua  legantur?  quorum  locorum  ouui  intVa  roconsum 
daturus  sim,  hio  duos  saltim  })raosuniaiu.  itat|Uo  lAVll  ll? 
O  habet  sola  ciint  concilli^,  undo,   oum  co  ot  a  aliquutious   iii 

CATUIiLrs  (■(l.   Maclii-cii!..  b 


XVI  ri 

V  locuiii  imiiauerint,  lacilliiiK,-  id  qiKjd  uerum  est  anrillis 
enascitur.  sed  ipsum  illud  ronciUis,  (luu  iiiliili  sit,  iii  V 
lectum  fuisse  paciie  ccrtum  ost;  iiaiu  quod  iii  G  cxtat  con- 
ciliis  prodit  ridiculum  erus  qui  uocem  restituere  uoluerit 
latinam  tentamen.  neglegentiae  autem  tribuendum  c.st  (juod 
XXIV  4  diuitias  mi  dedisscs  iii  G  lijgitur  pro  eo  quod  V 
tradidisse  ex  O  docemur  diuitias  mi  dcdalisses,  unde  litterulis 
diremptis  suum  redditur  Catullo  hoc  diuitias  mide  dedisscs. 
denique  omnes  libri  O  lectiones  percense:  ubique  fere  tibi 
formabis  Veronensis  deperditi  iraaginem,  quam  uel  ipsa  illius 
menda  reddunt.  nam  quae  in  O  deprehenduntur  librarii  er- 
rata,  haec  fere  omnia,  ut  iam  supra  indicaui,  ex  exemplaris 
Verouensis  lectu  difficinimi  natura  atque  indole  explicantur. 
ut  autem  locos  haud  paucos  qui  librarii  latiue  j)arum  callentis 
culpa  lenissime  sint  deprauata  (quamquam,  ut  nunc  res  est, 
quis  spondeat  G  talibus  locis  Veronensis  scilicet  menda  non 
interdum  tacite  correxisse?),  ita  nullas  omnino  interpolationes 
O  prae  se  fert.  nam  paucula  illa  a  Schwabio  1.  1.  mihi 
obiecta  partim  ex  meo  apparatu  corrigenda  sunt,  partim  eis 
locis  adnumeranda  quibus  O  meliora  quam  G  praebeat.  quod 
enim  in  O  L  5  iUos  pro  illoc  extat:  hoc  similiaque  miuime 
interpolationi  tribuenda.  ut  breuiter  repetam  quae  su})ra 
disputaui:  O  propterea  quod  exemplaris  Verouensis  ductus 
fere  depinxit  nullisque  indulsit  correcturis,  multum  multum- 
que  G  libro  praestat,  quippe  cuius  librarius  ut  nonnulki 
neglegenter  ex  V  descripserit,  ita  a  temerariis  interpolationi- 
bus  non  abstinuerit.  unica  uirtute  *G  praepollere  ea  quod 
uarias  lectiones  in  V  adscriptas  j)hn-es  quam  O  seruauit 
postea  docebimus. 

Praeter  G  et  O  non  extat  Catulli  codex  saec.  XIV  exa- 
ratus.  nam  codex  Vicetinus,  quem  F.  Blumius  [biblioth.  libr. 
mss.  ital.  p.  234]  a.  1360  scriptum  dixerat,  centum  amiis 
recentior  est;  cf.  Detlefsenus  in  actis  conu.  philol.  Kilon.  p.  91. 

lam  de  codicibus  CatuUianis  saeculo  XV  scriptis  agen- 
dum.  ingens  autem  eorum  est  numerus;  nam  plus  quam 
septuaginta  adhuc  innotuerunt.  quorum  antiquissimus  est 
Bononiensis  a.  1412  scriptus  teste  Detlefseno  1.  \.  p.  90;  cf.  et 
Ellisius  praef.  p.  XXXVIII.    ceteri  omnes   aetate  longe  infe- 


XIX 

riores  sunt  coniunguntque  plerumque  cum  Catullo  Tibullum 
Propertiumque.  nounullorum  ex  illis  lectiones  cum  iam  ab 
anterioribus  editoribus  adnotatae  sunt,  tum  nos  non  paucos 
illorum  perlustrauimus  in  Italia  primum,  tum  Parisiis,  Lon- 
dinii,  Oxoniae,  in  bibliotheca  Pbillippica  nunc  Cheltenhamii 
adseruata,  Lugduni  denique  Batauorum*.  nam  cum  G  et  O 
saepeuumero  inter  se  discrepent,  tertium  codicem  probum 
fidumque,  qui  utrinam  illorum  sit  credendum  aperiat  pluri- 
raum  sane  interest  nancisci.  sed  fefellit  spes.  nam  dici  uix 
potest  quam  lubrica  fallaxque  codicum  recentissimorum  om- 
nium  sit  fides.  quamquam  uel  his,  quamdiu  G  et  O  ignoti 
orant,  utcumque  utendum  erat  editoribus.  et  Lachmannus  cum 
suam  Catulli  recensionem  superstrueret  maxime  duobus  illo- 
rum,  Datano  et  Santeniano  (hos  enim  ceteris  aliquantum 
meliores  putauit),  bene  tamen  de  Catullo  meruit.  sed  nec 
tum,  cum  G  patuit  uiris  doctis,  huius  cum  libris  recentis- 
simis  necessitudinem  aperire  licuit.  id  reperto  demum  libro 
Oxoniensi  fieri  potuit.  itaque  nos,  postquam  ueque  Ellisius 
neque  uero  L.  Muellerus  id  quod  uerum  est  uiderunt,  pate- 
facta  libri  O  praestantia  et  inquisitione  de  huius  a  G  diffe- 
rentiis  instituta  eo  peruenimus  ut  codices  reliquos  omnes  ut- 
pote  ex  ipso  G  profectos  plane  abiciendos  esse  diceremus 
I  Anal.  Catull.  p.  31|.  atque  hoc  olim  quasi  per  nebulam 
perspexi;  utebar  enim  libri  O  conlatione  Ellisiana  et  de  G 
haud  paucis  locis  dubius  haerebam,  quippe  quibus  Ellisiauae 
adnotationes  a  Duebnerianis  plane  dissentirent.  nunc  ubi  G 
et  O  ipse  excussi,  tantum  abest  ut  sententiam  meam  muta- 
iierim  (neque  eam  infregit  L.  Schwabius,  qui  nuperrinie  iu 
act.  litt.  Tenens.  1.  1.  contra  nos  disputauit),  ut  eam  uuice 
rectam  ueramque  putem.  iam  igitur  correctis  auctisque  eis 
quae  olim  ad  stabiliendam  illam  protuli  totam  quaestionem 
retractabo  **. 


*  codicem  Ashbumhamensem  Jjibii  '.»7.{  inspexit  Fra.  Kuohlius 
amicuK. 

**  quos  in  eis  (luae  iam  secuntur  attuli  coilicos  recontissimos,  eos 
scias  esse  Schwabianos  et  Kllisiauorum  j^otiores;  quamqnani  Ellisii 
tostimonia  saepissinie  dubitaiuli  ausam  i^raobout.  j^raeterea  nt  par  erat 
liriorum  oditoruni   do    codd.   iidiuitntiones  rospeximus.    ad   c.  LXII  ipsi 

b* 


XX 

Carmen  Catullianum  LXII  seruatum  est  etiam  in  codiee 
Thuaneo  |T|  sacculi  IX,  qui  ex  eodem  atque  codex  Vero- 
nensis  |V|  lluxit  iirclu^tyix).  hoc  infra  accuratius  probandum 
hic  iil  ])i-ol)iiiuiu  pono.  T  i^itur  u.  8  lialict  Sicrerlcs.  /'.,  unde 
recte  factum  est  Hic  ccrtcsf.  ideni  icre  iu  V  lectum  fuisse 
testis  est  O,  cum  Sic  ccrte  si  exhibeat.  in  G  erasum  est  illud 
6/  utj)ote  sensu  cassum  itidemque  hanc  uoculam  omittuut 
recentissimi  omnes  (hos  abhinc  g  significabo).  uide  mihi 
porro.  u.  40  in  T  extat  nullo  conuolsus  aratro:  O  conclusus 
exhibet,  G  cotiisus  ita  ut  ot  ex  correctura  sit  scriptum.  hinc 
in  G  quoque  primitus  coclusus  e  V  descriptum  sed  postea  a 
librario  qui  uocem  illam  nihih  esse  animaduertisset  proprio 
Marte  correctum  esse  statuemus.  iterum  autem  g  ita  cum  G 
conspirant  ut  ad  unum  omnes  illud  contnsiis  exhibeant.  ceterum 
conclusus  procul  dubio  in  V  erat  exaratum,  quippe  ex  arche- 
typi  lectione  conuolsus,  intercedente  uno  inter  hunc  et  V  exem- 

ol 
plari  (qua  de  re  infra  agetur)  conusum  exhibente,  deprauatum. 

aliis  quoque  in  lectionibus  O  cum  T  contra  G  g  congruit: 
cf.  3  pinguis  O  T:  pingues  G  g  forma  usitatiore;  63  Tertia 
patris  pars  est  clata  tertia  matri  T  Tertia  pars  patri  ^ist  data 
fercia  matri  O:  Tercia  pars  patri  data  pars  clafa  tercia  matri 
G  s'  omnes  aperta  interpolatione^  cum  locum  hiare  in  pro- 
patulo  esset. 

Ex  hoc  nonnullorum  locorum  in  O  et  T  consensu  (cum 
propter  locos  plurimos,  quibus  O  cum  G  ceterisque  con- 
sentit  contra  T,  de  hoc  tamquam  libri  O  patre  cogitari  nuHo 
modo  possit;  nam  quomodo  factum  sit  ut  uu.  43  sq,  simul 
in  O  et  T  omitterentur  infra  ubi  de  uariis  in  V  lectionibus 
agam  exponetur)  duae  efliciuntur  res.  primum  enim  hinc 
quoque  iterum  elucet  O  multo  fidelius  repraesentare  V  quam 
G,  quippe  qui  locorum  aliquot  corruptorum  siue  tacitam 
inter  describendum  siue  meditatam  erasis  eis  quae  iam  ex  V 
descripserat  emendationem  instituerit.  deinde  =r  omnes  iu 
lectionibus    prauis    et    e    coniectura  restitutis   cum   G  facere 


plus  quam  uiginti  codices  excussimus.  neglexi  autem  sicubi  in  uno  ali- 
quo  ex  ^  lectiones  a  correctore  uel  in  textu  restitutae  uel  iu  margine 
adnotatae  sunt. 


XXI 

uideiiius.  eademque  quae  m  carmiue  LXII  iu  ceteris  quo- 
que  carmiuibus  apjDaret  ratio.  iiam  quautumuis  iu  imiuersum 
O  et  G  cousiiirant,  tamen  ubi  dissentiunt  s  a  parte  libri  G 
semper  fere  stant  ita  ut  eius  scripturas  e  correctura  resti- 
tutas  plerumque  exhibeant.  componam  locos  quibus  ea  quae 
iu  G  mutauit  corrector  in  s:  repperiuntur.    liabeut  igitur: 

IV  1,  10,  15  phaseUits  O:  pJiaselus   G   corr.,  g  plerique 

u.  10  et  15,  sed  eidem  u.  1  pJiascllns. 

V  8  Deinde  millc  altera  deinde  O:  Deinde  mi  altera  du 

G  corr.,  ?  fere  omnes. 
XIV    IG    ftt   adJdhit   O:    sit   ahihit   G    corr.,    ?r    (sed    sie 

plerique). 
XXXII  1  we«s  O:  mea  G  corr.,  g. 
.  XXXV  4  uenid  O:  menia  G  corr.,  g. 
XXXVII  2  pilleatis  O:  pileatis  G  corr.,  sr. 
XXXIX  20  expolitor  O:  expolitior  G  corr.,  g  plerique. 
XXXX  3  auocatus  O?  nonnulli:  aduocatusCt  corr.,  g  ceteri. 
XXXXI  4  forniani  O:  formiani  G  corr.,  g  plerique. 
XXXXII  17  ferre  ocanis  O:  ferre  o  canis  G  corr.,  g. 
XXXXIII  8  0  sedum  O  g  duo:  0  seclum  G  corr.,  g. 
XXXXIV  11    Oratione  minantium  petitorem  O:    Oratione 

minantium  petitorum  G  corr.,  g  omnes. 
XXXXVIII  6  Sint  O:  Sit  G  corr.,  g  fere  omues. 
LIV  1  apido  O:  opido  G  corr.,  et  ita  uel  oppido  g. 

„     2  eri  O:  Jieri  G  corr.,  g  omnes. 
LVIl  1  PuJcre  O:  FulcJire  G  corr.,  g  omnes. 
LXI  88  ortidlo  O:  ortulo  G  corr.,  ita  uel  Jiurtulu  g. 
„      161  liassiletnquc  O:  liusilemque  G  corr.,  g  ouuies. 
De  carmine  LXII  uide  supra  p.  XX. 
LXIII  )U  unimagens  O:  anima  (jens  G  corr.,  g. 
LXIV       7  uerentes  O  g  pauci:  uerrentcs  G  coi-r.,  g. 
„  12  procidit  O:  prosridit  G  corr.,  g. 

„         2id,  oo,  2G7  TlicscdiuO^  [)auci:  TJicssaliuG  corr., g. 
„         61  Saxa  O:  Saxca  G  corr.,  g. 
„        106  fundanti  O:  suduNfi  G  corr.,  g. 
„       126  Actum  O:  Ac  tum  G  corr.,  g. 
„       136  crudclcs  —  mcntcs O :  vrudctis  —  moifis G  coir., g. 
„        145  udipisci  O :  upisci  G  corr.,  g. 


XXII 

IjXIV   1G4  (inrcs  O:  (inris  G  corr.,  ?. 

„       2;>4  (intcncncHc  O:  anicnnc  G  corr.,  ?. 

„       2)>0  seit  O:  ceii  G  corr.,  g. 

„       249  prospcctnns  O:  aspcctnns  G  t-orr.,  ?. 

„       25;)  Kt  O,  ?  pauci:   7c  G  corr..  g. 

„       200  mutantl  O:  nntantl  G  corr.,  =r  iilcriqiK.'. 

„       293  ticllatunt  O:  uclalniii  G  curr.,  ?. 

„       295  jK';/a  O:  j)e;//^-  G  corr.,  ?. 

„       355  prostcrni-t  O:  prostcrncns  G  curr.,  ?. 

„       392  /ac^*  O:  laeti  G  corr.,  g. 
LXVII  44  Sixrcnt  O:  Spcrcnt  G.  .s^^crc^  g. 
XCVI  G  Quintile  O:  Quintiiic  G  corr.,  ff. 
His   opponendus  est  numerus  non  ita  magnus  IfKoruni, 
quibus  correcturao  in  G  factae  in  g  siue  omnes  siue  pleros- 
que  non  receptae  sunt*: 

t 

XVI  4  Quod  O  g:  (^>uo(l  G  corr.  solus. 

XVII  22  Qut  O  g:  Quid  G  corr.,  Datan. 

i 

XXIII  7  Ne  mirum  O  g:  Nec  mirum  G,   Nimirum  Dat. 

XXXI  5  hitlunios  Og  plerique:  hithinos  G  corr.,  g  pauci. 

XXXXII  42  nihilpr.nihil  Og  plerique:  nihil pr.nil  G  coit. 

XXXXIII  8  insipiens  ct  O  g:  insipiens  atcjuc  G  corr.  solus. 

Ll  1  »«7w  mjj«r  O  g  plerique:  wi  impar  G  corr.,  gpauci. 

„    4  Te  s^Jectat  O  g':  Spectat  G  corr.,  g  pauci. 

„    5  miseroqiie  O,  pars  g:   misero  quod  G  corr.,  pars  g. 

LXI  61  Nichil  O,  Nihil  pars  g:  -^"^7  G  corr.,  pars  g. 

LXIIII  309  uiUe  O  g:  uicfe  G  corr.,  Datan. 

LXIX  5  fahUaque  O  g:  fabula  (pui  G  corr.,  Datan. 

LXXI  3  uestrum  O  g:  nostrmn  G  corr.  solus. 

Deincle  O  aut  uerum  ipsum  aut  ueri  certe  uestigium, 
cum  G  cum  ceteris  falsa  atque  adeo  nonnumciuam  interpolata 
praebeat,  liisce  habet  locis: 

IV  17  Tuo  O:  Tuas  G  g 


*  explicanduin  hoc,  ut  infra  apparebit,  ex  conimuni  illo  g  librorum 
foute,  cuius  scriba  ibi,  ubi  G  recte  correxit,  neglegentia  in  pristina 
uitia  recciclisse,  ibi  airteui,  ubi  hic  traclita  false  temptauit,  ueram 
scripturam  ex  coniectura  scilicet  restituisse  putandus  est. 


XXIII 

XI  5  Arahasm  O:  Arahaesque  G-  Arabesque  s' 
XVII  25  derelinquere  O:  delinquerc  G  g 

XXIV  4  3Iidae  dedissesj  mi  dededisses  O :  mi  dcdisscs  G  sr 
„       7  Quid  O:  Qtii  G  g 

XXV  2  medtdluJa  O:  medulla  G  ^ 

XXVI  1  «es^m  O:  nostra  G  ?r 

XXVIII  12  uerpO'  ?  unus]  «tr^^a  O:  uerha  G  g 

XXIX  19  scit  O:  si/'  O  g 

XXX  11  Je^m  O  g  pauci:  I>?r7c  G  g 
XXXIX  2  sei  O  g  unus:  scu  G  g 
XLII  7  «7?«  O  g  pauei:  illam  G  g 
XLIIII  13  Hoc  O:  Hic  G  g 

XLV  10  AcmeJ  hac  me  O:  hanc  mc  G  g 
LV     7  prendi  O:  lyrchcndi  G  ? 
„     11   Quedam  O  g  unus:  Quendam  G  g 
LVII  7  lecticido  O:  lcctulo  G  g* 

LVIII  5  magnanimi  Ixcmi]   magna  amircmini  O:  mar/na 
udmiremini  G  g;   erat,  ni  fallor,  in  archetypo  mag- 

ni 
namircmi. 

LIX  1  fellat  O  ?  unus:  fallat  G  g 
LXI       1  hellicon  iei  O:  heliconei  G  g 
„        16   Vinia  O  g  pauci:  lunia  G  itaque  uel  luUa  sini.  g 
„      102  Lcnta  sct  O:  Lcntaque  G  g 
„      197  cupis  cupis  O:  cupis  capis  G  <5 
LXIII  38  abit  O:  abiit  G  g 

„       46  sitic  queisj  sincque  is  O:  sineqnc  his  G  g 
„       52  tctuli  O:  rctuli  G  g 
„       81  terga  O:  tergo  G  g 
LXIV     25  tcdis  O:  thrtis  G  itaque  uel  sini.  g 

„         66  dclapsa  c  g  iinusj  dclapsc  O:  dclapso  G  g 


■■•  pliiiio  nou  iiiicllcf^M)  qudiuodo  Scliwabins  |ivct.  litt.  lcu.  1.1.]  con- 
icndiTc  ]M)tucrit,  pcr  lcfjTs  scrmonis  latini  non  liccre  foruiari  ilcnu- 
nutiiuiiii  lecticulus.  niunrum  ut  a  ])a)Uius  factuiu  owt  ct  jxmnulus  et 
panniculus  |  [uucu.  VI  20O  toste  PriscianoJ,  ita  a  lcctus  ct  ledulus  ot 
hcticulus.  jiraetcrea  Ciitullus  hic  Cacsaris  ManuuTacque  poetantium 
lalsain  iii  (lcminutiuis  iniisitatioribus  tbnnandis  eruditionem  leiiidc  ui- 
dctiir  iicr.strinfjfcre. 


X  X  I V 

l/XIV    102  (ippdcrd  O:  oj))K/ad  G  g 

„        i;58  mism:sccrc]  miresccrc  O:  milcsccrc  G  5 

„        1151)  hlanda  O:  >?oi/.s  G  g 

„        !()')  cxlcrnala  O:  extcnuala  G  g 

„        174  0/r/a  O  ?  unus:  Crdani  G  ? 

j,        179  jfw?///  O:  jioninnt  G  ? 

„        185  qiiinc  /.  lcntos  O:  (^uiac  /'.  ncnlos  G  ? 

„       2;-51  /»w  O:  /?f  G  ?r 

„       273  Lcuitcrqnc  .sonai/l  O:  liaitcr  sonant  G  g 

„       291  flammati  g  unusj  /lamati  O:  /lamanli  G  g 

„       319  custodihant  O  g  unus:  custodichant  G  g 

„       353  messor  O:  cidtor  G  g 

„       377  Ilcstcrno  g  paucij  Eslcrno  O:  Extcrtio  G  g 
LXV   1  dc/cclum  O:  con/cdum  G  g 
LXVI  50  fingere  O:  /rinfjcrc  G  g 

„       55  auokil  O:  ailuolal  G  g 

„       72  /(//0  O:  n»//o  G  g 
LXVII    5  mali(jne  O  g  unus:  maliijno  G  g 

„  8  ueterem  O  g  unus:  ■uenercm  G  g 

„       42  ancillisj  concillis  O:  conciliis  G  g 
LXV^llI''  2  ;/«Y//6'  O  g  unus:  mittit  G  g 
"LXVIIP   10  alli  0:.ali  G  g 

„  27  elausum  O:  classum  O  g 

„  79  nce  td  O  (tam  g  unus):  ncc  causa  (caj  G  g 

„  90  esflauo  O  g  unus:  eflauo  G  g 

LXXI  1  sacratorum  O:  sacrorum  G  g 
LXXVI  11  instindequc  O:  instinctoque  G  g 
LXXVII  1  amice  O:  amico  G  g 
LXXIX  4  notorum  O:  ncdorum  G  g 
LXXX  6  tcnla  O  g  pauci:  f(fy//r?  G  g 
XCII  3  et  4  liabet  O:  om.  G  g  plerique 
XCVII  3  niliHoque  O:  nohisquc  G  g  plerique 

„      10  pristrino  O:  pistrino  G  g 
XCIX  8  ahstersti  O:  ahstersi  G  g 
CXIIII  6'  saltum  O  g  unus:  saltem  G  g 
Et   haec    quideni    attulisse    satis    superque  suiticit:    nam 
leuiora    quaedam    loca    quibus    e    nostra    sententia    O    libro 
G     asseelisque     praestat     commemorare     pepercimus.      iam- 


XXV 

que  ut  puto  quaestio  illa,  uude  ^  duxeriut  geuus,  proiiigata 
est.  nam  si  <s  nou  solum  in  lectiouibus  falsis  prauisque,  sed 
etiam  eis  plerumque  locis  quibus  in  G  uerba  tradita  a  cor- 
rectore  temptata  sunt  coniecturis  saepe  ineptissimis  quaeque 
nullo  modo  ex  altero  codice  uetusto  peti  potuerint,  si,  in- 
quam,  in  his  omnibus  5  ad  unum  fere  omnes  cum  G  con- 
spirant:  quidnam  aliud  liinc  efficere  licet  quam  ex  G  fluxisse 
gV  neque  lianc  conclusionem  certam  indubitatamque  euer- 
tunt  pauca  illa  loca  quibus  ?  cum  O  contra  G  faciant.  quae 
ut  expediamus,  primum  demonstrabo  communem  quendam  ? 
plurimorum  esse  fontem.    itaque  habent: 

XI     3  «^  G  O:  iibt  <S  ex  foedissima  iuterpolatioue. 
„      G  sagax  G  O  ?r  unus:  sagas- '5  recte. 
„    10  uisens  G  O:  uklcns  ?  praue. 
XXII  4  esse  ego  G  O  ?  uuus:  eyo  esse  ?  prauc. 
XXX  1  salse  G  O:  fals';  ?  recte. 
XXXVIII  2    malestj    maJe   si    G    O    Datauus   a    ni.    pr.: 

niale  est  si  ?  praue. 
XLII  15  tamen  hoc  satis  G  O  Datanus:   tantcn   satis  lioc 
<5  plerique  (satis  tamen  hoc  <S  duo). 
,,      14  iwtes  G  O:  -potest  ? 
L  20  reiwscat  G  O  Datan.:  rcponat  ?  false. 
LXI   169  hac  tibi  G  O:  a<:  tibi  g  recte. 
LXII  59  uiro  G  O  cuni  T  (Datan.):  uirgo  ?  praue. 
LXIII  10  quatiens  (juod  G  O:  quatiensque  g  recte. 
LXIV  213  egcns  G  O:  ae<jeus  (<y.)  <5  recte. 
LXVI  71  parce  G  O:  pace  sr  recte. 

„      85  colitis  GO:  quaeritis  ?  (petitis  Datan.)  i^rauc. 
LXVII  12  istius  GO:  isti  (istis  Dat.)  sr  prauc  ob  uu^lrum. 
LXVIII''   51  fratcr  G  O:  fratri  g  recte. 

„  53  adeptum  G  O:  'idemptum  ST  recte   ex  parte. 

LXXIII  4  tacdet  obcst(j[uc  GO:  tacdct  stct^juc  5  pessiuie. 
LXXVI  11   qui  tui  a.  off.  G  O:  (^ui  tu   a.  aff.  g  praue 
ob  metrum. 
„         18  extremo  G  O:  c.rtnuia  ?  recte  (cxfrvnia)u  Dat.) 
LXXXI  3  ah  scdc  G  O:  ^/  scdc  ? 

XCI  3  constantcmuc  G  O:  conslantcruc  g  (lcnjuc  g  pauci) 
praue. 


XXVI 

('II    I    (ih  fnifi(jiio  G  O:  db  (itniro  ?  roclc 
(J\     I  jtijiilriiiiH   G  O:  jnplriuni  iiel  piplcntn  ?  riM-tf 
CVI    1   cssr  G  O:  ijise  ff  praue. 

<'\ll    l  /lomo  G  O:  liomoquc  ?  (homo  .sw/ Dat.j  praue  ob 
inotrnm. 

lliiic  sequitur  g  oinnes  Caut  uno  fort<isse  Datano  ex- 
cejito)  non  pro  se  quemque  ex  G,  sed  ex  uno  eodemque  eius 
:4>ographo  esse  j)rofectos,  in  quo  alia  recte,  praue  alia  iam 
correcta  erant.  ex  hoc  autem  communi  fonte  explicandum 
est  quod  nonnumquam  ?  relictis  libri  G  lectiouibus  cum  O 
congruunt.  quodsi  habent  XXIV  9  Hoc  tu  quamlihet  O  <5 
l)lerique :  hec  tu  quahthct  G  g  unus  (Ncc  tu  quidem  Da- 
tanus);  LXIII  fui  O  ST:  stii  G  Dat.;  LXVII  35  narrat  amorc 
O  ?  omnes:  amat  amorc  G;  LXVIIP  12  Neu  O  ?:  Scu  G 
(Heu  Datan.);  LXVIII''  61  tum  O  g:  tuum  G;  ibid.  65  tum 
Osr:  cmn  G;  LXXXIV  11  issctOg:  cssct  G;  LXXXVII  1  potest 
O  ^:  pone  G.  haec  in  G  uitiose  scripta  quam  facile  potu- 
erint  in  illo  librorum  s"  fonte  ab  Italo  quodam  emendari  ultro 
apparet.  porro  si  XV  16  ut  nostrum  G  Datan.:  iit  nostrorum 
O  ?  plerique;  XXIII  9  ruinas  G  Datan.:  minas  O  ?  pleri- 
que;  LXIII  17  euirastis  G  Datan.:  euitastis  O  g  plerique; 
IjXIV  308  incinccerat  G  Datanus:  intinxerat  O  g;  C  2  uero- 
nensum  G  Datan.,  g  duo:  treroncnsum  O  g  plerique;  CXIII  2 
Mccilid  G:  Mecilia  O  g  omnes  praebent,  pronum  erat  his 
locis  librarium  s  codicum  archetypi  in  ea  quae  O  uel  recte 
uel  false  exhibet  sua  sponte  culpa  neglegentiae  iucidere 
(ultimo  loco  compendii  omissione).  iam  quod  inueniuntur  loci 
nonnulli  quibus  G  et  O  et  g  plane  inter  se  dissentiant  (simt 
autem  haec:  XXIX  14  comesset  <s  recte:  comcrset  O  comeset  G:, 
LXVII 31  non  solum  hoc  dicit  se  O  recte:  non  solum  sc  dieit  G  non 
solum  sc  dicit  hoc  g;  LXXII  2  prac  me  g  recte:  xmme  O  per 
ine  G;  LXXVIIP'  3  ucrum  id  non  O  recte:  nerum  non  id  G 
id  ucruni  non  g),  id  non  longa  eget  explicatione :  nam  primo 
tertioque  loco  certam  emendationem,  ceteris  correcturam  qua- 
lemcumque  eorum  quae  in  G  uitiose  erant  tradita  habemus. 

In  eis  quae  hucusque  de  g  libris   disputauimus   eas  Jec- 
tiones  quae  in   quibusdam  eorum    correctori   debentur  plane 


XXVII 

negleximus.  idque  uostro  uos  iure  fecisse  neuio  prudens  ibit 
infitias.  uno  tantuni  de  codice  pauca  sunt  monenda.  libri 
enim  Santeniaui  (L  apud  Lachmannum  et  Schwabium)  cor- 
rector  maxime  in  margine  aliquot  scripturas  adnotauitj  qua- 
rum  mirus  est  cum  O  consensus.  unum  adferam  exemplum. 
LXIV  139  G  et  s  omnes  liabent:  At  non  liaec  quondam 
nohis  promissa  dedisti  uocc.  in  quibus  cum  illud  itoce  tam 
nude  positum  mirum  quantum  langueat,  coniectura  inmuta- 
bant  docti  nonnulli.  sed  enim  mero  errore  illud  nohis  in  G 
indeque  in  =r  exaratum  est;  nam  id  quod  O  habet  quondam 
Nandct  pr.  d.  uoce  aperta  ueritate  genuinum  est.  ipsum  autem 
ilhid  hlanda  Santenianus  in  margine  adscriptum  exhibet.  de- 
mentis  esset  statuere,  Santeniani  post  medium  saec.  XV 
scripti  Hbrarium  correctoremue  (hi  enim  distinguendi  uiden- 
tur)  ipsum  inspexisse  Veronensem  uetustum,  quippe  cuius 
post  a.  1375  nec  uola  usquam  nec  uestigium  apparuerit.  unde 
correctorem  istum  O  ipsum  ante  oculos  habuisse  indeque 
uarias  quasdam  lectiones  siue  in  margine  adnotasse  siue  in 
textu  restituisse  consectarium  est;  quamquam  aha  ab  eodeni 
restituta  ipsius  tribuenda  esse  ingenio  uerum  est.  itaque  et 
L  et  siqui  sunt  huius  similes  tuto  hcet  abicere.  —  ceterum 
num  O  integer  descriptus  sit,  mihi  quidem  uon  Hquet.  nam 
pauci  ex  ?  Hbri,  qui  saepius  eas  quas  O  habet  siuguhires 
lectiones  exhibent,  nimis  sunt  improbi,  uehit  Harleianus 
2574  a  nobis  examinatus  et  Laurentianus  ph\t.  XXXIIl  12; 
nam  cum  interdum  cum  O  faciant,  locis  longe  phiribus  G 
maximeque  huius  correcturas  secuntur  propriaque  prae- 
terea  corruptione  et  interpolatione  infersi  sunt  'crassa  et 
capitata'. 

lamque  restat  ut  de  codice  Datano,  qui  iuter  ?  Hlu-os 
insignem  sane  locum  optinet,  disseramus.  quoni  luui  Lach- 
manniis  (cui,  ut  iaui  saepius  niemoraui,  nec  G  nec  O  inno- 
tuerant)  una  cum  Santeniauo  tauujuani  fundauuuitum  recen- 
sionis  suac  fecisset,  magno  semper  honore  editores  insequeu- 
tes  habuerunt;  quin,  postquam  nos  soHdum  quo  Hbri  CatuHiani 
emendatio  inuiti  debeat  fundanientum  eruiuuis,  L.  tamen 
Schwabius  |act.  Htt.  len.  1.  l.|  eius  defensorem  egit  acerri- 
mum.    equidem  tam  bonuni  dc  Datauo  iudicium  sempcr  quuni 


XXVIII 

iii.axiino  minitiis  suiii,  (juid  eiiini  codiei  iaeias  (jui  intflrp(3la- 
tioiiis  signa  apertissima  qnasi  in  fronto  geratV  'Datanus  enim 
eiusque  adseelae  Jiiecardianus  aliifjue  iii  libii  inscriptione 
Catullo  Quinti  })raenomen  uindicant,  (|uo(l  Itali  scilicet  ex 
Plinii  [liist.  nat.  37,  OJ  codicibus  recentibus  ju'auisf|ue  impru- 
dentcr  finxerunt;  nam  probi  iide(}U(;  digni  uuctores  Cai  prae- 
jionici)  exliibent  |cf'.  Schwabius  quaest.  Catull.  p.  15J.  quod 
l)orro  pretium  ei  libro  adtribues  qui  loca  aperie  lacunosa  sup- 
plere  studuerit?  intercidit  in  V  post  LXVIIP  G  unus  uersi- 
culus;  quera  defectum  cum  iam  is  qui  G  exarauit  a|^iouisset 
et  spatio  in  textu  relicto  in  nuirgine  adnotasset  dcfit,  liinc 
quasi  signo  dato  certatim  Itali  in  ?  librorum  nonnullis  ex- 
plebant.  et  in  Datano  cjuidem  hic  in  textu  legitur  uersus 
Omnihus  et  triuiis  nulgetur  fdbula  passim;  quem  eundem  qui 
itidem  jiraebet  Parisinus  7089  saec.  XV,  is  a  manu  antiqua 
adscriptum  habet  Seneca  cxpleuit.  dicitur  autem,  ut  uidit  iam 
Hauj)tius  [quaest.  Catull.  p.  42] ,  Thomas  Seneca,  qui  uixit 
Anconae  circa  annum  1420.  aHbi  quoque  inepta  in  Datauo 
supplementa  agnoscere  licet;  uelut  cum  XCV  9,  ubi  V  habet 
Farua  mei  miki  sint  cordi  monumenta,  Datanus  exhibeat 
nionumenta  Idboris,  quis  non  ridet  uanum  insulsi  cuiusdam 
interpolatoris  conamen?  hunc  igitur  Datanum  num  credemus 
(id  quod  Schwabius  nobis  persuadere  studet)  ueram  Catulli 
manum  seruasse,  cum  post  LXV  8  hunc  uersum  in  G  et  O 
ceterisque  plurimis  omissum  adferat  AUoquar  audiero  nun- 
quam  tua  loqnentem?  in  quo,  quisquis  sensum  pulcri  non 
plane  habet  obtusura,  moleste  fert  illaui  temporum  in  allo- 
quar  et  audiero  mutationem,  ut  taceam  uerba  illa  non  beue 
copulari  aavvdhG)g.  sed  ecce  instat  SchAvabius  et  id  ipsum 
cjuod  uersus  iste  iu  Datano  lacunosus  sit  eius  genuinitatem 
demonstrare  affirmat.  equidem,  qui  hic  eandem  quam  in  iier- 
sibus  supra  adlatis  agnosco  fabricam,  bene  fieri  potuisse 
censeo  ut  in  uersiculo  isto  a  Thoma  scihcet  Seneca  suppleto, 
librarius  eius  codicis,  ex  quo  Datanus  similesque  oranes  re- 
petunt  stirpera,  unara  aliquam  uoculam  omitteret;  quam 
uoculani  libri  Datani  similes  uarie  supplebant  et  ip)si.  iani 
iterum  iterumque  perlustranti  niihi  locos  eos  quibus  Data- 
nus  lectiones  a  G  O  diuersas  praebet  numquam  nou  niirum 


XXIX 

est  uisum  Ellisii  iudiciura,  qui  in  praef.  pag.  XVI  diligeuter 
eas  congessit.  nam  quasi  nulli  umquam  docti  Itali  fuissent, 
nullae  in  Catulli  codd.  lectiones  ex  foedissima  Italorum  inter- 
polatione  ortae  essent,  secure  Ellisius  statuit,  quidquid  Da- 
tanus  proprii  habeat,  id  ex  singulari  quodam  neque  ex  V 
deriuato  fonte  fluxisse.  ne  autem  inponi  tibi  patiaris  spocie 
quadam  antiquitatis  (uelut  proprietatibus  quibusdam  roi 
orthographicae,  ut  XI  23,  LXIV  303,  LXXXIV  11  posquani: 
LV  2  dcmostres) :  totius  Datani  ea  est  natura  ut  antiquo 
quodam  colore  atque  habitu  imbutus  sit;  cf.  specimen  scri- 
pturae  a  Froehnero  [philol.  XIV  578]  datum.  et  saepius 
saeculo  XV  factum  esse  constat  ut,  quo  maius  libris  mss. 
adsciscerent  pretium,  antiquam  imitarentur  scripturam,  quin 
nouas  plane  fingerent  lectiones  formasque  adhiberent  jariscas. 
habet  sane  Datanus  locos  nonnullos,  quibus  c|uae  in  V  le- 
niter  corrupta  erant  correcta  leguntur.  sed  haec  fere  unius- 
cuiusuis  ex  s"  propria  est  uirtus  ut  ouaedam  uitia  antiquitus 
tradita  et  sanatu  facilia  ex  Italorum  scilicet  coniecturis  eraa- 
culata  praebeat.  et  quis  bene  sanus  hinc  Datano  maius  ali- 
quod  quam  ?r  ceteris  pretium  adtribuetV  reliquas  autem  lec- 
tiones  eius  si  probe  perpendis,  nil  aliud  inuenies  esse  quam 
raeras  sordes  stercusque  raundum:  plurimae  scripturae  a  V 
diuersae  partim  ex  supina  scribae  neglegeutia  socordiaque, 
partim  ex  ista  nouas  lectiones  procreandi  libidine  ortae  sunt. 
oranium  igitur  sr  librorum  infidelissiraus  iraprobissirausque  est. 
quae  cura  ita  se  habeant,  non  iara  disquirendura  puto  utruni 
ex  corarauni  illo  ?  librorura  fonte  an  uia  derecta  ex  G  flu- 
xerit.  uani  huius  stirpera  Datanum  esse  utique  certissiniuni 
est.  quod  qui  infitias  ibit  eiusque  siue  ex  ipso  V  siuc  cx 
alio  quodara  codice  uetusto  originem  uindicare  in  se  susci- 
piet,  is  ante  orania  explicare  debebit  quoraodo  sit  factura  ut 
ille  non  solum  ubi  O  solus  uera  seruauit  praua  cura  G 
habeat,  sed  etiam  (id  quod  grauissimum  est)  omues  fere  \cc- 
tiones  a  correctore  in  G  restitutas  fidehssime  pro])agauerit. 
hoc  etiam  ei  (|iii  omnino  ?  familiam  tueri  ac  defendere  uoh'nt 
ut  prucul  habitis  artificiis  uia  et  ratione  ex})oiuint  rogamus. 
eidenupie  iteriim  iteruiiujuc  monemus  nc(|uis  eo  (hHMpiatur 
quod    intcrduiu    iu    hoc    ud    illo    ^    libroruui   ItHiiones  cum  O 


XXX 

congruentes  (lcprehenduntur;  nam  tulia,  si  falsa  sunt,  niero 
casui  adtribuus;  sin  recta,  aut  easui  aut  Italoruin  in^enio. 
nuniquam  omnino  obliuiscendum  quod  olim  |  Anal,  Cat.  ]).  ;j4| 
posui:  'non  quid  hoc  uel  illo  loco,  sed  quid  plurimis  locis 
eisque  quae  ad  tales  quaestiones  momcntum  faciant  libri  mss. 
l^raebeant  contemplandum  ost'.  hoc  nisi  lirmiter  tenemus,  de 
codicum  recentissimorum  (utpote  in  quibus  semper  cum  Ita- 
lorum  inuentis  nobis  luctandum  est)  pretio  atque  auctoritate 
numquam  recte  iudicabimus. 

Paucis  uerbis  addam  quae  de  communi  illo  g  librorum 
parente  indagasse  milii  uideor.  post  a.  1375  V  iterum  nocte 
ac  tenebris  aeternis  obrutus  est;  nam  (.;um  initio  saeculi  XV 
tanto  studio  ueterum  auctorum  codices  inuestigarentur,  tamen 
ante  a.  1425  nemo  Catulli  iniecit  mentionem.  hoc  autem 
anno  primum  repertum  esse  Catullum  pessimeque  acceptum 
in  manus  hominum  uenisse,  Matthaeus  Palmerius  iu  exem- 
plari  libri  Catulliaui  sua  ipsius  manu  a.  1428  scripto  adno- 
tauerat;  cf.  Andr.  Schotti  obseru.  human.  II  16  p.  53.  reper- 
torem  autem  fuisse  Poggium  illum  celeberrimum,  cum  antea 
[cf.  Hauptius  in  nunt.  soc.  litt.  saxon.  a.  1849  p.  25GJ  pro 
fabula  sit  habitum,  nunc  certo  possum  conprobare  docimento. 
testante  enim  Detlefseno  [cf.  Fleckeis.  ann.  supplem.  VIII,  1, 
p.  169]  Guarinus  auus  in  libro  cui  inscripsit  'Antipoggius' 
(extat  hic  in  codice  biblioth.  uniuers.  Paduanae  541)  hoc 
dicit:  qiiid  de  xjoetis  dicerem,  de  CatuUo,  Ouidio,  Lucano,  Sta- 
tio,-  Silo  [sic]  Italico,  cuius  In  lucem  reucrtendi  auctor  exti- 
tisti.  et  certa  eius  rei  fama  saeculis  XV  et  XVI  erat;  nam 
etiam  Raphael  Volaterranus,  cum  comment.  urban.  libr.  XIV 
dicat:  hic  CatuUl  liber  una  cum  Quintiliano  repertus  aetate 
nostra  laciniosns  mendosusque,  aperte  ad  Poggium  adludit, 
quippe  qui  Quintiliani  indagator  audiret.  sed  Poggius  num 
ipsum  librum  Sangermanensem  an  huius  apographum  rep- 
pererit  (nam  de  V  iterum  reperto,  ut  iam  supra  indicaui, 
nuUo  modo  potest  cogitari),  hoc  explorari  nequit.  sed  libruiji 
illum  Bononiensem  a.  1412  scriptum  siquis  accuratius  exa- 
minaturus  sit,  fortasse  g  librorum  ceterorum  pareutem  esse 
ascnoscet:  mihi,  cui  Bononiensis  ex  sola  EUisii  adnotatione 
non  sat  tuta  notus  est,   de  hac  re  inquirere  non  tanti  est 


XXXI 

tiisum.    nam  (id  quod  rei  est  caput)   fluxisse  <=,   omnes  ex  G, 
uel  sic  apparet* 

Vetustus  igitur  codex  Veronensis  ex  solorum  G  et  O 
apographorum  consensu  redintegrandus  est.  horum  autom 
lectiones  si  examinamus,  V  apparet  exaratum  fuisse  saeculo 
fere  nono  scriptura  quam  uocant  langobardica.  unde  V,  ut 
erat  lectu  difficilior,  in  libri  G  subscriptione  audit  ^salebro- 
sus'.  quod  quam  uere  audierit  multo  melius  quam  G  ( quippe 
cuius  librarius  linguae  latinae  haut  inperitus  multa  dispectu 
difticilia  diuinando  expedisse  ceuseudus  sit)  demonstrant  libri 
O  menda  plurima  nisi  ex  scripturae  langobardicae  natura 
nou  explicanda.  ut  Veronensis  proprietates  enumeremus^  pri- 
mum  pro  ae  semper  fere  simplex  e  scriptum  erat,  qua  in  re 
G  et  O  mire  consentiunt'.  deinde  compendia  scripturae  ad- 
erant  non  ita  pauca;  ueluti  perpetuo  c[]  pro  qiie;  litterae  m 
et  n  saepissime  per  uirgulam  significatae,  unde  si  nuqHani, 
qiiicuq;  iu  G  et  O  deprehendimus,  ubique  numquani  ectr.  ex- 
primendum  curauimus;  contra,  si  ex  gr.  l  prohus  in  illis  le- 
gitur  ita  ut  *  diuisum  sit  diprohus,  sine  cunctatione  injyrohus 
dedimus.  quod  hic  semel  adnoto.  cetera  scripturae  conpen- 
dia  uulgaria  ut  mittam,  illud  commemoratione  dignum  duco 
quotl  aliquotiens  per  ^  abreuiatum  eoque  cum  q;  (que)  com- 
mutatum  esse;  unde  cur  XV  12  uulgatam  quani  uirorum 
doctorum  coniecturas  sequi  mahierim  intellegitur.  deinde  liic, 
haec  hoc,  compendiose  cum  scripta  essent  ita  h.  h\  Ji^  ali- 
quotiens  inter  se  locum  mutarunt.  ex  conpendiis  autem 
haud  raro  lectionum  in  G  et  O  differentiae  explicantur;  ue- 
luti  LXVIIP    79   in  V   extabat  Nam  nec  fli  carum,    id  quod 


*  quoniam  supra  CTuarini  feci  snentioueni,  hic  adilo  eius  nepoteui 
Alexandnun  Guariuum  CatuUi  codicem  uetustum  a  patre  Baptista  ad- 
hibitum  commemorare,  quem  Lachmannus  eundem  atque  Veronensem 
csHO  i)utauit.  quod  cum  iam  ex  eis  qnae  supra  de  hoc  dixi  rofcUitur, 
tum  examinatis  diligenter  lectionibus  ex  illo  adlatis  reiecit  L.  Schwa- 
bius  in  i^rogram.  Dorpat.  a.  1865  p.  12  sqq.  nequis  autem  indo  con- 
cludat  fuisse  olim  praeter  V  codicem  aliquem  uetustum  in  Italia,  lioc 
addo  liaud  raro  doctos  Italos  libros  manu  scriptos  licet  recentissiTnos, 
ut  impressis  opponant,  appollare  codices  uotustos.  et  erat  illo  JJapti- 
stao  (iuarini  'oodox  uotustus'  sino  dul)io  lilior  nonioius  i<louii|uo  (^asti- 
uatus. 


XXXII 

O  praebet;  ynidc.  G,  cum  ncc  cti  canim  legere  sibi  uideretur 
in  suniniii  ilhi  litteraruni  c  et  t  in  scriptura  langobardica 
siniilitudiiu',  ncc  ccinsa  carum  scripsit.  —  alia,  ut  uocabuloruni 
})rauani  aut  diuisionem  aut  coniunctionem,  liic  non  atlero, 
quoniam  utriim  talia  ipsi  V  an  cius  jiarcnti  sint  tribuenda 
sui4)t(!  natuni  ])liuu'  incertum  cst.  iam  dudum  enim  audio 
nounullus:  "^nonne,  siquo  in  niendo  G  et  O  consentiunt, 
eius  origo  ei  potius  exeniplari  unde  V  descriptus  est  ad- 
tribuenda  est?'  et  recte  hoc  illi;  ut  ad  illud  potius  exem- 
])lar  sint  referenda  ex  parte  quae  modo  de  conpendiorum 
nonnullorum  i^ermutatione  dixi.  ex  communione  autem  uiti- 
orum  in  G  et  O  obuiorum,  ut  ex  confusione  litterularum 
quae  sunt  u  et  w*,  m  in  ni,  mi  ini  im  nu  tin,  um  mu  inn 
imi  nni,  d  cl,  t  c,  co  (to)  a,  c  c,  o  c  e,  ce  ei  a,  a  u  simi- 
liumcpie,  elucet  illum  libri  Veronensis  parentem  itidem  cha- 
racteribus  langobardicis  exaratum  fuisse.  —  sed  ad  ipsum  V 
ut  redeam,  quae  carmina  in  hoc  male  inter  se  conexa,  quae 
iuterstitio  disiuncta  fueriut,  uunc  demum  ex  librorum  G  et 
O  conseusu  discimus.  nam  is  cui  g  origiuem  debent  codex, 
ubicumque  G  carmini  alicui  titulum  in  margiue  addidit  uullo 
iu  ipso  textu  iuterstitio,  ibi  iuterstitio  facto  titulum  illum 
ipsi  praefixit  carmini**.  V  autem  ipse  utrum  titulos  istos 
iam  habuerit  uecne,  haud  ita  facile  est  ad  diiudicaudum. 
quos  cum  solum  G  exhibere  uideam,  paeue  adducor  ut  pri- 
mitus  a  V  omuino  afuisse  credam.  cum  autem  auctor  florum 
moralium  auctoritatum  [cf.  supra  p.  VIII]  uersibus  tribus  e 
Catullo  excerptis  praescribat  CatuUus  ad  Varum  idemque  ad 
Varum  carmiui  XXII  praepouat  G  ideoque  huuc  certe  titu- 
lum  iam  in  ipso  V  extitisse  colligendum  sit,  diceudum  erit 
titulos  postea  iu  V  iulatos  esse  ex  eodem  altero  codice,  ex 
quo    uarias  lectioues   in  V   aduotatas   esse   statim  osteudam. 


*  hinc  quomodo  tam  saepe  tiun  (tu)  et  tamen  (tn)  locum  iiitev  se 
mutaueriut  explicandum. 

**  ex  hac  una  re,  ut  laoc  obiter  addam,  tota  ista  uumerorum  siugu- 
larum  in  V  paginarum  paginarumque  uersuum  computatio  a  Lach- 
manno  instituta  et  a  Hauptio  [quaest.  Cat.  p.  39  —  49]  multis  defensa 
ad  nihilum  recidit.  quam  computationem  omuibus  fere  hodie  abiectam 
pkiribus  refutaro  supersedeo. 


XXXI  n 

lioc  po.sito  perspicitur  quomodo  O,  cjui  onmiuo  primam  tau- 
tummodo  Veronensis  manum  reddidisse  putandus  sit.  omi- 
serit  titulos,  G  exeripserit.  atque  hanc  sententiam  eo  quo- 
que  fortasse  licet  corroborare  quod,  eum  Thuaneus  carmijii 
LXII  huuc  praefigat  tituhim  Epithalaminm,  O,  qui  hoc  unico 
loco  tale  aliquid  exhibet,  in  interstitio  inter  e.  LXI  et  LXIT 
tacto  hoc  habet  Explicit  epithalamium.  quod  si  olim  in  "V  uel 
in  communi  huius  et  Thuanei  archetypo  ita  erat  scriptum 
Expli'it.  Epitliala)imim ,  optime  cum  Thuanei  inscriptiune 
congruit.  iam  uide  niihi  G  inscribentem  Exametnim  carmen 
nup)tiale\    nonne  agnoscis  granmiatici  alicuius  ingeniohim? 

lam  igitur  restat  ut  de  grauissima  agam  cpiaestione  quae 
est  de  uariis  lectionibus  in  V  adscriptis;  quarum  uestigia 
solus  fere  seruauit  G.    sunt  autem  haec: 

at  mei 

ad  Cornelium  u.  8  lihctli  G:  lihelli  O  ?,  t)i('i  g  pauci 
at  patenti 

.1   .">  at  prtmti  G:    ((t  pctcydi  O    (at  p(ttci(li    ufl  ((jqict.    ucl 

ac  pct.  gj 
at  luclere 

I  !t  hulcrciK   G:  hidcrc  O  ex  corr.,  ^;    halo-cm  ?   ]iauci 

II  (*)  i(c(jat((iii.  (cf.  l/(/(i((iii/  G:   iic(i(it((iK  O  ?  paUci,  hii((t((iii  a 

III  14   ())c((j:  G:  0)-ciq:  O?  jjauci  ())ci  (jitc  g 

at  castonun 

IV  27  cast)iti  G:  cai^trii  Og  cast(ini))(   g  ])au(i 

atliif     iifillr 
VI   1)  7  lajc  7   illo  G:    7  liacc  ~;   illo  O;  tiuctiianl   ?   lulcr 

utrumque  lectionem. 

at  fretis 
\  II   4   lasa^pici   fcris  i.  tij    )-c)iis  ai   cip-oiis  G:    l.asarjiici 
fecis  i.  tyrenis  O  lasarjnci  /cris  ?  ij')-ctis  g  ]tauciV, 
tyrreriis  uel   lyrcids  ucl  ci/roiis  ? 

;it  IpiMii 
\' 1 1    ii   licali   G:   Ixdli   O  ?  h(((r(    ?    uuiis 

;it  li;isi;i 

\  II    1'   hasici  G:   hasici   O  ?    |iiiiici,  h((sia   ^ 
at  s;iu;iin 

IX  4  .'>ua))i(j;  G:  sauaiiKi:  O;  ?   iiilcr  sikdu^/:   cI   sauaiiKi: 

tluctuant. 

;it  ((noiuun 

X  8  li  (i(i(i)(ia)K   G:   d  (iiiouidiii   O  ?  d  (iitii)ia))i   ?    |iaiici 

('Alll.l.rS    r.l      r.;.,liivilv  l- 


XXXIV 


iil  ni;i) ;  ip.siH.  noc 
X  9  )//'    ////  nrq;   m--7  Ipsis   G:    ///////  lutjur:  wr  m  ipsia 

O  »;   ///////  nrfjiic  iu  ijtsis   haliuius 

;it  1H'(; 

X    l;>  iioji  G:   rirr  O  ?  ]>aiU'i;  von   ? 

ilt(! 

X  20  sarapim  G:  srrajiini  O  srrdjiim^  sfirapini   I)ii1ii?iiis 

at  loco 
XII  2   /ow  G:  lorii  O   /V/ro  ?; 

iit  falsuiu 
Xll   4  salsuni  G:  falsum  ai  snlsuiii  O  falsmn  g 
at  munori 

XII  If)  numeri  G:   inni/cri  O  =:  j^anci;  murirri  ? 

at  quod 

XIII  H»  /////  G:  7/(/  O;  <jai  ud  ///u;//  uej   quiil  g 

at  o])ti)uo 
XI \'   If)  opimo  G:  ojipinio  O  o)>fimo  g 

at  false 

XIV  K)  .srt/.sc  G:  /W/.sy  O  ?;  .sy/Zsc  ?  ])auci 

at  .    X 

XIV  17  luscrif  G:  luxcrit  O  ? 

XV  13  jyrtulenfer .  af  imdenfcr  G:  pudcnfcr  O  ?:  prudcvfcr 

g  iinus. 
at  tum 

XV  17  /r/wc  G:  tri  O;  //r/?^  uel  tainen  g 

at  tum 

XVI  7  tamcri  G:  //1   O;  //-//>?(?«  g;  /?H)i  g  pauci. 

at  bis 

XXI  0  experibiis  G:  exj)erihis  O  g  c.rjmihus  g  j^iiuci. 

at  itemq ; 

XXII  3  idemq;  G:  idcmq;  O  g 

at  seruus 

XXIII  1  semo  G:  .s/3r?(o  O;  scrmis  uel  sern//  g 

at  cuius 

XXIII  19  culus  G:  cuius  O  g  iinns;  r///7/.s  g 

at  cui  at .  nec 

XXIV  5  cpui     ncq;  G;  qui  ncc  O  ^:,  cjui  nccjuc  uel  cm  iicc 

uel  c«/  wegMe  g 

XXV  3  aracoroso.af  araneoso  G:  arcaoroso  O  araucoso  g 

at  aues  at  aries 
XXV  f)   f//Ma  nmlier    alios  G:    f/»fff    nmlier  arics   O  (ita 
enim  compendiuni  uidetur  intellegenduni)^   arics  g 
unus,  (dios  g  piiuci^  /://fc.s  g  plericpie. 


XXXV 

at  pari 
XXVJII   11  imrinii,  F:  ixni  O  ?  pauci;  panDii  g 
.  at  nolns 
„         14  i(o6/6'  G  (u  rx  rorr.j:  nohis  O  nol).  uel  iioh.  » 
at  credeus 
XXXI  5  crederis  G:  crcihns  O  g;  crcderis  sr  pauci 

XXXIII  4  iioratiorc  .  ai  uolantiore  G:  uorcdiore  O  iiora- 
tiorr  uel  uolantiore  =r 

XXXIV  15  d  MO^Ao  es.af  et  noto  es  G:  e^  notho  es  O  g 
„         21  *S'cis  quecuq;  tihi  placet  (sic)  .  ai  Sis  quocuq; 

tihi  plaeet    G:    Sis   gcuq;    tihi  placct  O    Scis 
quaccunfque  tihi  placcnt  g 
at  ydalium  af  uriosq ; 

XXXVI  12  adalium  utriosq;  G:  ad  cdiion   uriosq;  O  ijda- 
liurn  urioscjuc  g  plurinii. 

at  uno 

XXXVII  17  uiie  G:  unc  O  g 

XXXIX  4  pii,  marg.  ai  impii  G:  impii  O;  fluctuaiit  g 
XL  8  poema .  ai  pcna  G:  pcna   O  g  unus;  poena  g  pleri- 
que;  poema  g  duo. 
at  iocum 

XLIl  .•>  Locum  G:  Locum  O  g  pauci;  iocum  g 

L   lo  omnem.af  esscm  G:  «.sv»/  O  g;  omnem  Datanujs 

^at  carmina 
LIII  ;3  crimina  G:  crimina  O  g;  larminn  ?  pauci 

Ll\    ;)    sciiiorc   coHo    G:    scninrr    corlo    Og    uuus;    scniorr 
ropto   g 
at  in 
LV     4     /V/  r/yvo   G:  vV/  ^vVro  O  g   jiauci,   /^/i   r/rco   g 

„     1;")-''  primipes,    marf]f.    c//  pinnipes,    G:    ]>riinij)rs  O  g 
pcnipcs  ucl  priiniprs,  g  ])aiu'i. 
at  crudc 
„       10   r>r(fc   G:   c/yy/r   O  g   rnidr   ^    iiuiis. 

at  Mo 
„      22  ursfri  G:   nrslri  O   iiaslri  g 
ii  t  rouius 
LXI      f)!    rriiiulus  G:  iriindus  Og 
^,        120   lohdii)  .  iii    loridio   G:    lornrio    O   loridin   g    p:iuci 

loridio    g 
„        17<)  urilur.   iiiai-^'.  /^/    uriniur.  G:   uri/ur  Og   paiici; 
uriiiiur  g 


wwr 

lj\l    'J'J^)   IxiIkci  .(li    hoiit/    G:    liiuilci    O    hnlnri   ?    himii    g 
|iiuici 

liXII   .")7  iiiinil  G:  ijiiDil  O  7/f/V/  ;: 

al  rc.lil 
lAIII     r.l    r^Y/r^/    G:    rnliil    O  ? 
at  iniseritcr 
41)   miseritus  G:  Diisrrilns   O  g  misriilrr  =: 
al  agc  cedc 
,,       81    a  ceclc  G:  ai/e  reilr  O  5 
at  ])lrasi(Ios 
liXI\         .")   luisiidiros  G:    Ffisiiliios  O  /'/iiisidiros  ucl  /W.s/- 

(los  siui.  ? 
af  iiiatrc 
:^.'5   tiKitrr  G;  iiialrr  O  ?   iiinlrr  g  jjjiiici 

„         28  neetine  .  ai   nejjtim  G:    nrrlinr  o    ■ncclinc    ih'1 

neptine  g  neptunne  Datanus. 

at  obuia 
j,        109  oninia  G:  ohuia  O;  Hnctuaut  g  iutor  iitriiuKjUf. 

at  iieniori 
„       12)>  «';/  memori  G:  inmemori  O  g 

at  idmoneos 
„       178  ydoneos  G:  Idoneos  O  g  Idmoneos  g 

at  cui 
„       219  gi<m  G:  cul  O  g 

at  obliteret 
„       232  ohlifzjeret  G:   ohliieret  O  g  pauci:  ohlilterrt  g 

at  tibi 
,;       276  tam  G:  th  O;  ^/wfe»  g  tihi  g 

at  corollis 
„       283  enrulis  G:  eorulis  O  curulis  uel  roroUis  g 

at  os 
.,       285  penies  G:  penies  O  penios  uel  x^enies  g 

at  nonacrias 
•     „       288  iVoi/.  «c«os  G:  JS^on  accuos  O;  jN^om  r/^//r/.s  uel 

Nonacrios  g 

„       298  gnatisq;  af  gratis  G:  i/natisrj;  O  g  (natiscpie) 
at  hic 
307  /lis  G:  /lis  O  g 
,,       324  futum  opus,  marg.  «/  tu  lamm  opis.  G:  lutum 

opus  O  ttitamrn  opis  g  plerique. 
„       360  hmrina,    marg.    af  fhimina ,  G:   fhmiina  O  g 
lumiiia  g  uuus. 


xxxvn 

at  troya 
LXV  7  Lydla  G:  Tyi/ui  O  ? 

iit  i(t 
LXVl  21  Et  G:  Et  O  ?  i.auci:  At  g 
at  tunc 
„        24  ?2i<«c  G:  /^f//6-  O  ?  pauci;  imiic  ? 

at  si 
„       ;->5  Sed  G:  >S'e^  O  67'  g 

at  quia 
„       55  i6Y/;  G:  h(j^:  O  ? 

at  collocat 
„       56  admlat  G:  coHocut  O  =r  2>iiuci:  (idtiolaf  ? 

„  57  legerat  ai  legarat  G:  (lyanit  O  ?  Jcijcrcd  Da- 
tanus. 

Adscripsi  ?  libroruin  scriptui'as  ut  inde  api^areat  eos 
sine  ullo  consilio  modo  hanc  modo  illam  lectionem  sequi; 
statuendum  igitur  erit  fontem  eorum  communem  uarias  lec- 
tiones  ex  G  maximam  partem  transcriptas  liabuisse.  iam  si 
accuratius  uarias  illas  lectioues  in  G  adscriptas  perpeudimus, 
lioc  primo  statim  optutu  elucet  eas  nullo  niodo  coniecturas 
esse  posse  eius  qui  G  exarauit.  hic  enim  quae  suopte  in- 
genio  mutauit  ea  plerumque  pristiuam  lectionem  eradendo  in 
textum  intulit.  neque  possunt  illae  petitae  esse  ab  eo  ex 
altero  quodam  codice^  quia  talis  ipso  G  in  subscriptioue 
testante  tum  temporis  non  extitit.  igitur  ex  V  Huxerunt.  et 
confirmat  hanc  nostram  sententiam  O,  qui  hasce  praebet 
uarias  lectiones: 

1  6  nescio  qitid  ttbet,   marg.  ai  iubct 

/•■ 
I  9  Tccum  lndere,  marg.  ai  sccuiii 

\\\     0  circnm  sHeiis,  marg.  ai  sdicns 

III    12  j\IllKd,  marg.  /^at  Hlnc 

LXIV     3  fines  ceticos,  marg.  ai  tctidicos 

„       15  Eqnore  monstrnm,  marg.  ni  iitoiistritrmn 
Xli   4   IIiJC  falsiim  ai  scdfHim  cssc  2>fda.s 
X \     11    (^)iicm  tii  qnidibct  id  ai  inbct  iiioiuto 

XXII  15  attigit  ni  (sic)  ncijne  ncc  idcin  iiiinjnant 

XXIII  2  Xcc  ciincx  ai  ncquc  araiuiis 
JiXVIIl''  2G  aliius  auxdium  .i  maidliiis 
XCV   lU  poindns  ni  tu  timido  gaudcat 


W.WIII 

Kx  liis  iii  O  iiuriis  Ifctioiiildis  scx  |iri(»rf's  lifiio  distingupn- 
(lae  siuit  ii  ))()st(;rioribus.  illtu!  cuim  sim;  ditltio  <iuuf|iiiuii  iiH"-- 
rius  codicis,  liao  tam(iuam  V  ipsius  uuriac  h^ctioncs  coutciii- 
plandac  sunt.  quod  (|uam  uore  statuerim  docet  XXIIT  1  Nec 
cimex  af  ncque  arancus.  il)i  ciiiiii  G  Ikk;  exliibet  Nec  cimcx 
aldl  nr(/uc  araneus.  queiii  crrorcm  ridiculiim  niimquam  hercle 
conuTiisisset    li])ri    G    scrilia,    si    in    V    talc    (|iiid    repperisset 

at  neque 
clmcx  ncc  arancns.    nimiruui  aut  egref^ic  riiUor  aut  ita  sc  rcs 

liabet.    in  arclietypo  aliquotiens  forma  brenior  ncc  pro  ea  (juae 
est  nequc  a  librario    scripta  erat.    qni  cum  crrorc  aniiuiiduerso 

al  neqiic 
ita  correxisset    ncc,    m  V  haec  scriptunie    uarictas  in  ipsum 

textum  recepta  est,  ut  prfteter  hunc  locum  etiam  XXII  1;") 
teste  O  docet.  hoc  cimcx  af  nequc  libri  G  scribam  non  in- 
tellexisse  indeque  cimex  animal  nequc  fecisse,  ecquid  mira- 
bimur  in  eo  homine  cuius  iudicandi  peruersitatem  iam  satis 
superque  ex  correcturis  nouimus?  idem  autem  atque  de 
XXllI  2  de  eis  locis  iudicandum  est  quibus  lectionis  uarie- 
tatem  O  in  ipso  uerborum  contextu  exhibet.  ceterum  hinc 
quod  G  XXII  15  et  XCV  10  eas  quas  V  praue  in  textu 
habuit  alteras  lectiones  plane  omisit  (XV  11  illud  af)  quod- 
que  LXVIII^  26  uariam  lectionem  tacite  recepit,  iterum  quam 
parum  ille  fide  diguus  quamque  ex  librarii  libidine  sit  refictus 
plenissime  elucet.  —  priores  sex  autem  uarias  lectiones  quod 
O  in  margiue  adnotauit,  hinc  nostro  iure  concludemus  eas 
in  V  tamquam  uarias  lectiones  alterius  cuiusdam  codicis  ad- 
scriptas  fuisse;  ut  iam  et  in  G  et  in  O  uariae  illius  scripturae 
uestigia  supersint.  quod  autem  O  primum  ad  c.  I  —  Ili, 
deinde  ad  carminis  LXIV  uersus  1  — 15  tantummodo  uarie- 
tatem  scripturae  in  V  adnotatam  excripsit,  hoc  ita  exphcan- 
dum  est  ut  libri  O  scribam  primitus  ornnia  in  V  adnotata 
excribere  uoluisse  quidem,  sed  mox  taedio  uictum  hoc  con- 
silium  abiecisse  idemque  plane  in  c.  LXIV  initio  usu  uenisse 
dicamus*.    sed  ex  paucis  illis  quas  O  nobis  suppeditat  uariis 


*  eadem  plane  glossarum  ex  V  in  0  descriptarum  e«t  ratio.  qua- 
rum  conplures  habes  ad  c.  I  — III;  deinde  usque  ad.  c.  LXIV  desunt. 
ad  hoc  autem  nobilissimum  epyllion  cum  uenisset  scriba,  itemm  omnia 


XXXIX 

lectionibus  diitis  ros  (liscimus;  ]irinium,  G  non  omnes  quas  V 
liabuit  uarias  lectiones  reddiclisse;  deinde  uero  (id  quod  iani 
supra  ex  LXVIII''  24  uidimus),  G  uounumquam  reiecta  lec- 
tione  a  V  in  textu  exhibita  tacite  sumpsisse  scripturam  super- 
scriptam  siue  marginalem.    neque  in  his  se  coutinuit  hominis 

at  falsum 
ueglegentia.    XII  4  O   falstmi  af  salsmn,    G  salstim   habent. 

quae  uaria  lectio  t[uamquam  uou  ex  altero  codice  eo  unde 
ceterae  pleraeque,  sed  ex  archetypo  in  V  est  trauscripta, 
tamen  quomodo  G  scripturae  uarietatem  reddiderit  egregie 
docet.  nimirum  loco  illo  G  uariam  lectionem  in  textu,  lec- 
tionem  in  textu  exhibitam  tamquam  uariam  lectionem  ad- 
fert.  si  igitur  O  modo  eas  lectiones  quas  G  in  textu,  modo 
quas  hic  superscriptas  habet  exhibere  uidemus,  numqiiid  dubi- 
tabimus  hauc  iuconstautiom  nou  O,  sed  G  tribuere,  quippe 
qui  iuterdum  scripturae  uarietatem  iu  textu  posuerit,  lectiones 
autem  quas  V  iu  textu  habuit  tamquam  scripturae  uarietatem 
sui^erscripseritV  dicaui  quod  sentio:  O,  postquam  aduotata 
ad  c.  I  —  III  et  c.  LXIV  uu.  1  — 15  lectionis  uarietate  sub- 
stitit,  iam  hac  plane  neglecta  nil  nisi  ipsum  V  descripsit""'. 
et  ecce  ueritatem  huius  senteutiae  uostrae  declarat  ille  quem 
iam  saepius  iu  his  quaestionibus  nou  sine  fructu  in  usum 
uocauimus  codex  Thuaneus.  is  enim  c.  LXII  uu.  43  et  44 
uon  habet.  eosdem  autem  etiani  O  non  aguoscit.  talia  uum 
casui  tribuenda  putasV  procul  absit  haec  opiuio.  unde  igitur 
mirus  ille  couseusus  iuter  O  et  T  explicandusV  ut  nostra 
fert  senteutia,  uersus  illi  in  archetypo  librorum  V  et  Thuanei 
communi  non  extabant;  ergo  autiquitus  etiam  iu  V  derant. 
quos    quia    G  habet,    postea  iu  V  ex  altero   iUo  codice  una 

cx  V  transeribere  coepit  ([uideni,  .sed  non  porseuerauit.  hine  initio  c. 
LXIV  |ilures  0  glossas  habet  (ut  u.  1  narrat  hic  i/sturiam  anrci  uch 
lcris,  u.  8  lyiua  explicatur  Vcnus,  arccs  autcni  in  celo);  sod  niox  ut 
uarias  lcctiones,  ita  glossas  excribendi  consilium  iterum  mutauit  ct 
usquc  ad  fiiuun  libelli  iani  niliil  adnotauit. 

ut  hoc  athlani,  ui(hu\duni  nuiu  tbrtassc  ditVcroidia  hH'tionuni 
nounulhuMun  iu  G  ct  0  iiidi,'  explicauda  sit  ([uod  O  tacito  lectioneni 
superscriptaiii  in  textuni  rccei>it;  ex.  gr.  LXIV  i;i'.i  nohis  ot  hlatula. 
()uani(puun  in  talibus  summa  cautionc  opus  csso  rcs  ipsa  chinuit. 


(11111  iiariis  Njcliojiiltiis  iii  iiiarjfiiK'  adscripjo.s  essf;  statuamiiK 
oportfil.  ij^itiir  O  iiil  iiisi  t<'xliim  i|ii('iii  V  lialjiiit  rcspexit 
poslpositis  additameiitis  iicl  adiiolatioiiibiis  mavii^iiialibus 
omiiihiis.  liiiK;  eliam  altera  res  saiic  iiiira  pliirimisf|ue  adhue 
ditlicuilatibus  ini[)edita  siiie  iillo  laborc  explicatur.  iiam  post 
i'.  IjXI\'  II.  ;)8<)  iii  G  et  O  lini(jHi(/(t>r  /rncni  nii  pa/cns  sicn/a 
l)e/(i  et  post  e.  liXVIII''  u.  !l  iociMnluni  ci>nir/((s  /lorich  li  (v/ 
G)  nfj(^cl  loeis  plaiic  alieiiis  le<^uiilur.  eidciii  autem  uersus  a 
iierbonim  uitiis  liberi  iterum  suis  bjcis  fprior  JjXVIT  21,  altcr 
LXVIII'^  16  extat)  iii  uno  G  eiusque  adseclis  g  leguntiir. 
quos  qu.od  O  siiis  locis  omittit,  id  olim  |Aiial.  CatuU.  p.  3-4 1 
artiticiosius  quam  uerius  explicare  studiii^  niinc  multo  sim- 
plicius  ita  exponendura  intellego  ut  illos  in  V,  f(ui  primitus 
falsis  tantummodo  locis  liabuerit,  postea  ex  altero  illo  codice 
suis  locis  in  margine  adscriptos  esse  dicam.  hinc  sine  dul)io 
etiam  cetcrac  uersuum  omissiones  in  O  interpretandae;  ut 
iam  liac  quoque  a  parte  neglegentiae  crimen  in  euin  iuten- 
tum  diluatur. 

De  ipsa  illa  re,  quod  V  cum  altero  quodam  codice  est 
coulatus^  nou  est  cur  pluribus  disseram.  notum  quiiipe,  etiam 
per  medium  aeuum  mouacbos  ueterum  auctorum  exemplaria 
corrupta  ad  alios  libros  emendasse.  sic  in  codice  Bruxellensi 
10470__73  saeculi  IX  uel  X  fol.  63^  [cf.  Keiffenberg  in 
'^Annuaire  de  la  Bibliotheque  royale  de  Belgiquc'  JV  p.  1191 
hi  leguntur  versiculi: 

Claudiani  librum  mihi  uestrum  mittite,  quaeso, 
Per  quem  corrigere  ualeam  uostrum  male  falsum. 
quaeritur  autem  quisnam  et  qualis  alter  ille  codex  fuerit. 
qua  de  re  quamquam  certa  et  indubitata  proferri  uequeunt, 
coniectura  tamen  inuenisse  mihi  uideor  quod  commemora- 
tione  haud  indignum  sit.  puto  enim  V  tum^  cum  procul  a 
patria  in  longinqua  terra  exulabat,  a  poetae  amatore  quodani 
cum  altero  Catulli  exemplari  comparatum  esse.  quae  terra 
si.  ut  supra  conieci,  Belgia  fuit,  in  hac  alterum  illud  exem- 
plar  olim  extitisse  conligamus  oportet.  et  nescio  an  certum 
eius  rei  docimentum  indagarim.  apud  Priscianum  enim  locis 
ad  c.  XXXVII  18  adlatis  cum  omnes  codices  antiqui  (6111- 
hcrose  ceUiherie  fiU   praebeant,  codex  tamen  Coloniensis  202 


XLI 

saeculi  XT  \c{'.  Wattenbachii  catal.  p.  ><!],  qui  est  apud 
Hertziuiu  ^Darmstiul.''',  altero  loco  una  cum  V  CHHtcvlosm 
exliibet  ita  ut  nullo  modo  coutra  tot  Prisciani  codices  et  aetate 
et  bonitate  superiores  id  ipsum  quod  grammaticus  scripsit 
seruasse  possit  censeri.  itaquc  niliil  restat  quam  ut  codicis 
Coloniensis  librarium  inspecto  uliquo  CatuUi  codice  locum 
emendasse  statuamus*;  id  quod  etiam  in  aliis  Prisciani  codi- 
cibus  interdum  usu  uenisse  sat  constat;  cf.  M.  Hertzii  prae- 
fatio  [).  XX.  ubi  liber  Coloniensis  exaratus  sit  nescitur;  sed 
ut  Coloniac  eum  scriptum  esse  ponamus:  cum  Colonia  raea 
tam  prope  a  terra  Belgica  absit,  in  tanto  inter  utraraque  per 
medium  aeuum  commercio  facile  fieri  potuit,  ut  ipse  ille 
codex  Belgicus  a  codicis  Coloniensis  librario  inspiceretur. 

Quod  ad  codicis  Belgici  lectiones  attiuet,  oarum  haud 
paucae  procul  dubio  [)lane  egregiae  suut  certaeque  scripturae 
in  V  extautis  emendationes;  aliae  et  ipsae  corruptelam  tra- 
xerunt,  ceterum  liber  ille  sine  dubio  grammatici  alicuius 
curas  expertus  erat;  quod  et  lectiones  nonnullae  (nt  XXI  li  1 
seruus)  et  tituli  multis  carminibus  praefixi  testantur.  nihilo- 
minus  tamen  lectionum  ex  eo  adnotatarum  praeter  V  semper 
quam  diligentissime  est  ratio  habenda  in  emendandis  Catulli 
uerl)is**.    maximum  autem  lucrum  inde  nacti  sumus  id  quod 


*  eadem  est  M.  Ilauptii  opiniu  [Henu.  I  p.  45]. 

**  uuico  hoc  exemplo  comprobabo.  carminis  ad  Cornelium  uii.  8 
ef.  9  <lubitau(Ii  uiris  doctis  saepo  ansam  dcdcrunt.  idquo  mcrito.  nam 
neque  qitidquid  ct  qualecumqae  possunt  ita  copulari  davvdtTcos  ncquc, 
si  pos^^ent,  talis  uerborum  adcuniulatio  ex  sermonis  Catulliani  simpli- 
citate  esset..  iam  G  uoci  libelli  superscriptum  habet  ai  mci.  inepta  est 
liaec  uaria  lectio.  nequc  potest  ca  mera  essc  {riossa;  tales  enim  intcr 
omues  ilhis  uarias  lcctiones  conspiciuntur  mdlac.  nimirum  hic  iteruni  G 
solita    usus    cst    neglogentia;    nam   in  V  ipso,   ni   oniuia  laUunt,  lcgo- 

biilur  quicquid  lioc  libcUi  uf  mci.  ita(|Uo  codcx  Bclgicus  pracbuit  nici 
lufc  libelli.  iam  uide  mihi  i^orro.  V  non  {>uure  habc  tibi,  scd  (^htarc 
tibi  habe  exhibet;  idque,  cuni  nihil  sit  aduotatum,  Bclgicum  quoquo 
habuisse  concluderc  licet.  in  tali  autem  uersii  (^uarc  tibi  habe  »ici  hoc 
libclii  qualecumque  rcstat  ut  metro  consulamus  insorcnda  uocc  qua  huic 
loco  aptior  fiugi  ncquit  tu.  cei'tissiraa  est  cadomque  (dogautissima 
lectio  a  nobis  rcstituta  otCatuIlo  uuice  digna.  iiuamquam  pauci  cruiit 
qui  non  clament  (k*  insigui  conioctandi  tomoritatc  nostra. 


XI>FI 

iuTsus  iioimiillos  (|iii  ;i  N^rvuiiciiHi.s  et  '1'liniiiici  pMrPiitf  al)- 
rraiit  soliis  iio])is  tra(li<lit.  <liim(|iu'  (tiniiia  (|iia(;  illi  acc('|)ta 
(l(;b('nius  porcciisoo  siniiil(|U(!  lihri  G  inliduni  iiatiirani  niccum 
roi»ul(»,  iiulliini  iiobis  iiiaius  clamuum  iIoIoikIuiu  oss(,'  iiitcllc^fo 
(|ii;iin  (iiiod  codicis  Oxoiiiensis  scriba  ea  qua  coopit  diligcutia 
luirias  lectioncs  cx  illo  in  V  adnotatas  excribcn!  noii  |ior- 
rcxit. 

Al»s(»liiiiiiiis  (•(•(•('  (iinic  ;i(l  libniiii  Wroiiciiscm  iiiliistniii- 
(biiii  faciuut.  iamquc  |icdcs  projcrcndi  in  rc<^ion(.'S  cali^inc 
ac  noctc  obsitas  quaqne  tcrra  cui  tuto  possis  inccdero  ii(»ii 
sit.  exploranda  quii^pe  arcbetypi  conditio  ac  natura.  (pia  in 
re  a  codice  Thuaneo  initium  sumamus.  hic  liber,  qui  nunc 
cst  intcr  Parisinos  8071,  sacculo  exaratus  nono  cxeunte  potius 
(piam  incunte  dccimo,  post  luueualem  et  Eugenium  Tolcta- 
11  um  florilegium  exhibet  poematum  uariorum  ita  ut  excerpta 
cx  Martiali  Catullianum  LXTT,  deinde  multa  anthologiae  quam 
iiocant  latinae  carmina  sequantur.  cum  Thuaneo  }iroximc 
cognatus  est  codex  Vindobonensis  277,  olim  vSannazarianus, 
saeculi  IX  [cf.  M.  Hauptius  ad  Ouidii  halieut.  p.  VI  sqq.], 
qui  Catulli  tamen  poema  non  habet.  hi  duo  libri  originera 
traxerunt  ex  exemplari  quodam  flores  uariorum  poetarum  con- 
tincuti.  quod  florilegium  saeculo  fere  octauo  in  Gallia  uide- 
tur  compositum.  iam  ut  unde  is  qui  florilcgium  illud  galli- 
canum  composuit  Catulli  carmen  sumpserit  exploretur,  inter 
se  comparentur  oportet  Thuanei  et  Veronensis  lectiones. 
diiferunt  autem,  ut  minuta  quaedam  omittam,  his  locis: 

6  consurgi  eretera  T:  consurgite  contra  V 

7  oeta  eos — imhres  T:  hoc  cos — Imher  V 
9  qnod — par  est  T:  qiw — parent  V 

11  nohis  V:  nohilis  T 

12  meditafa  rcqnirnnt  T:  mcditare  quaernnt  V 

14  habet  T:  om.  V"' 

15  Nos  V:  Non  T 
17  nunc  T:  nd  V 


*  huac  iiersum  primus  editoni  suac  inseruit  Muretus,  qui  procul 
dubio  ipsum  T  inspexerat.  qua  de  re  diligentissime  egit  Schwabius 
[progr.  Dorp.  a.  1865  p.  7  sq.]. 


XLIII 

7  conuertite  T:  roinmlttite  V 
28  Quac  T:  {hio  V 

37  Quittnm  T:  V"'^''^  /cf»?';'«  (tn)  V 

4<^>  ronnotsns  T:  concJnsus  V 

45  s?«6-  es^  T:  s?r/  .s^r?  V 

53  acolnere  T:  coluere  V 

54  marita  T:  marito  V 
60  eqnom  T:  ^i^ko  V 

uides,  credo,  T  et  V  locis  sat  multis  inter  se  differre, 
et  ita  difFerre  ut  T  ulucumque  fere  alteri  praestet.  non 
tanta  tamen  illa  est  dijfferentia  ut  T  et  V  ex  uno  fonte  pro- 
uenisse  nequeant,  inimo  alia  haud  pauca  aperte  j^rodunt  com- 
munem  quendam  arclietypum.  et  uerborum  quideni  uitia 
eadem  sunt: 

8  certest]  certes  .  / .  T  certe  sl  V 

55  .EousJ  eospem  T  eosdem  V* 
45  dum  caraj  tum  cara  T  V 
53  et  55  colonij  iimenci  T  V 

,58  CaraJ  Cura  TV 

63  Tertia  patris  pars  cst  T  Tcrtia  pars  patri  cst  0(=  V)** 
deinde  lacunis  eisdem  T  et  V  laborant;  nam  et  post  u.  32  haud 
pauca  interoiderunt  et  cum  uu.  43  et  44  (cf.  supra  p.  XXXIX) 
tum  u.  58''  in  utroque  desunt.  denique  nisi  communem  cis 
fuisse  archetypum  sumimus,  non  possumus  explicare  quod  u. 
37    in    T   tarita   qncma,    in   V    tacita   quani    extant.     nimirum 

a 
fluxerunt  haec  ex  male  intellecto  tacita  qucm  (eodem  modo  T 
corruptus  est  u.  51)  TJt  tua  ncc  exliibens,  quod  natum  esse  ex 

a 
Etrunec,  id  est  At  tn  nec,   ut  recte  habent  edd.,   iam  E.  do 
Leiitschius  1.  1.  ]>.  1080  intelk'xit  i,  uiule  tariid  a .'  riurni  cmen- 
dauimus;  nam  interiectionem  illam  admodum  in  dcliciis  habuit 

*  mirum   illud   <lem   niilu  prouoni.sso  uidctur  cx  tali   arcbctiiii  loc- 

tionc  CONPKKNDIS  XUMINK  KOS  DE,  uuile  n-slitucii.luiu  pu«o  ,Ic- 
prcndis  nominc  Eons. 

**  cxplioanda  crit  hacc   (littorontia   it;i    ui    iu    anhclvpo    srriptuui 
patri 
fui.sse  aiannis  tcrlia  j^ars  jinrs  cst,  umlo  ilhul  patri  ti  rtin  jxirs  jiars  cst 
aliis  quoquc  causis  conimondiituni  rcstitui. 


XF.IV 

( 'iil  iillii;-..  iiti(ii('  lii-  (|iiii|i'iii  ciiiisis  T  f;t  V  CN  iiiiit  i'i)(l<'iiiijiti' 
iU(lit'Ly|tu   (l<;scriiiiu.s   u.ssc;   p(jin'ii(liiiu   csl. 

Ilic  iiiitcin  iirclKjtypus  (luiriictt.Tibus  exanitu.s  (_'iiit  luiiius- 
culis.  fo  (liiciiut  litteruliic  \)  et  i'  iuter  se  coniusae:  ci".  ex 
iTV.  \\'\  1  ci  11  (ledkaho  V,  iiXlI  IJo  cosjiau  T  (cosdrin  Y), 
ibid.  ;")!  jicr/lcdrns  T  ((/r/lrctrns  V):  ])orro  T  ct  I  et  li  liiiuil 
niro  iicnuutatiu'.  liuc  etiaui  iitteraniiu  E  et  F  itcnuixtio  retV-- 
reiidii;  cf.  iAIV  2'J\)  lllVYn  \n-o  EilKCTi  ct  l.XViir  1 
(HJAMFALIJLnS  pro  (,>UAMi^:  ALIJUS.  uiule  euenit  ut 
LIV  2  m  pro  AEi{l  (AFIM)  itidemque  LXI  l'J'J  crir(;i  iin. 
AEinCEi  (Ai.*TMCEIj  in  V  scriberentur.  cum  autem  V  iiili- 
l)us  niendis  quae  exeniplar  niinusculis  exaratum  litteris  red- 
daiit  refertus  sit  (neque  enim,  ut  iam  supra  monui,  conscn- 
tientes  librorum  O  et  G  corruptelas  ex  ipso  V  explicare 
licet),  hinc  V  non  ex  ipso  archetypo,  sed  ex  liuius  apo- 
griipho  descriptuui  esse  sumendum  est,  archetypum  igitur 
libri  Veronensis  non  parentem,  sed  auum  esse.  netjue  ab- 
liorret  a  probabilitate,  eodem  illo  saeculo  \'iil  (|uo  Tliuanei 
genitor,  florilegium  illud  gallicanum,  ortus  est  etiam  totius 
arclietypi  nouum  esse  factum  exemplar.  saeculo  igitur  IX  ut 
ex  florilegio  illo  Tliuaneus,  sic  ex  isto  integri  archetypi  apo- 
grapho  Veronensis  fluxerunt.  haec  omnia  quam(]fuam  suapte 
natura  sunt  incerta  quam  maxime,  probabilitatis  tamen  specie 
quadam  niti  ei  certe  qui  umquam  in  liuiusmodi  quaestioni- 
bus  desudarunt  mihi  concedant  oportet. 

lani  ipse  liber  archet^qous  cuinam  saeculo  sit  adscriben- 
dus,  niulto  etiani  magis  dubium  est.  ueque  refert  scire. 
utilius  multo  est  cognoscere  quae  menda  in  V  obuia  ex  illo 
sint    deducenda.      superscriptas    interdum   fuisse    uoculas    in 

archetypo,    modo    uidimus.      inde    uidentur    orta    esse    in   V 

ncque  qisr.x 
uitia  qualia  extant  X  9  jiiJiil  ne(jue  nec  in  ipsis  (mhil  ncc    in    ), 

mihi 
LI   1    iUe  miJii  impar  (ille  impar),  XXXVIII   1    mcde  cst  si 

est  l  guro 

(male  si ),  LXVI  G  (juioclcro  (cero),  LXXIII  -4  faedet  ohcst^pic 

magis  I 

nu((jis(iue  m.a(jis  (niagisquc);  porro  LVII  9  socii  ct  (tSOCIETj, 

ERE 
LXI  203  sq.   ImJcrc  Et  Juditc  (LUDET  LUDITE),  LXIII   K» 


XLV 
I  IS 

tanri  et  (TAURET),  XCI  1  mutis  et  (MUTETS);  cf.  quae 
dixi  anal.  Catull.  p.  24  sq.,  ubi  minus  recte  has  correcturas 
ad  grammaticum  quendam,  Symmacliorum  qui  uixisset  aetate, 
rettuli:  nimis  enim  pauca  quae  talem  sententiam  possint 
stabilire .  exempla  extant.  immo  omnia  Thuanei  et  Veronen- 
sis  archetypum  prouenisse  ex  exemplari  incorrecto  quique  in 
fine  certe  antiqui  aeui  grammatici  alicuius  curas  non  exper- 
tus  sit,  docent  tot  orthographiae  priscae  uestigia  apertissi- 
ma  in  T  et  V  seruata;  cum  contra  alter  ille  uetustus  codex 
Belgicus,  ut  iam  supra  significaui,  siue  exeunte  antiquitate 
siue  ineunte  medio  aeuo  a  grammatico  cjuodam  passim  sit 
correctus,  ne  quis  sequentia  legens  mente  perturbetur:  dixi 
librorum  T  et  'V  archetypum  ex  exemplari  non  Symma- 
chorum  aetate  emendato  prouenisse.  unde  non  excluditur 
de  libri  Catulliani  emendatione  priore  aliquo  tempore,  hoc 
est  in  ipsa  antiquitate,  instituta  cogitare.  ipsa  autem  illa 
tot  priscae  orthographiae  uestigia  in  T  et  V  seruata  me 
quidem  semper  habuere  mirantem.  quid  enimV  cum  tanto 
hominum  amore  quanto  priorum  poetarum  nemo  primis  certe 
imjjeratorum  Romanorum  temporibus  Catullus  floruerit  inde- 
cjue  eius  carmina  iterum  iterumque  in  noua  exemplaria  trau- 
seripta  esse  consectarium  sit,  nonne  mira  est  illa  ueterum 
librariorum  antiquam  scribendi  rationem  identidem  retinen- 
tium  pietas  atque  religio?  an  tu  putas  Martialis  tempore 
scribas  in  ueterum  poetarum  libris  exarandis  priscum  ilhul 
ei  (quod  qui  codicum  uitia  intellegere  didicerunt  multo  phi- 
ribus  quam  adhuc  credebant  locis  mecum  agnoscent)  et 
eiusmodi  alia  non  inmutasse  secuudum  eum  qui  tunc  opti- 
nuit  usumV  grauiora  adferam.  omnium  enim  maxime  miran- 
dum  est  tot  locis  consonantes  inueniri  non  geminatas.  coui- 
posui  c{uae  huc  faciant  loca.  habes  igitur:  V  4  ncichn  O: 
VI  1  cafKlo  O;  \ll  (i  Jiati/  IxvfiY;  ibid.  K»  rafi(fn  O:  \  III 
1  catnte  O;  X  26  comoda  O;  XI  ;')  <t(i(/ififen>si(r  O;  XI II  s 
sacidus  V;  XIV  18  curam  O;  ib.  2.')  incomoda  O;  \  \"  1 
Commdo  O-^  Wndi.  \>^  atractis  0]  XVII  12  insidsi  simua  0\  ibid. 
1(1  nigcrimis  O:  XXII  II  ((fJiord  O;  XXIII  24  conind((  O; 
XW   !•   rciiiifi'  O:    il)i(l.    11    rniisn-ilufnif  V:    XWlll    If)  niiro- 


XIAI 

hrki  O;  X  X  \  I  II  cachliKnnm  O;  X.WIII  s  ,isc  V:  X  X  \  \' 
K;  siifthiid  V;  XXX  \'l  IT)  ihniirhinm  V;  \\X\JI1  1  laidi 
imnmi:  O;  ihid.  ;">  ci  7  iihniitin  V;  XXXIX  .'»  suhsdinnij  suh- 
sdliim  V:  ihi.l.  1!>  /•/(.b»;^^  V;  XXXX\'I  I  nihih  O:  l.l  i:'. 
nduli  O;  Llll  .'»  Ciplicasrt  O;  ib.  4  amirans  O:  L.XI  .")T 
pncluhim  O;  ibid.  127  tahisio  V;  ibi<l.  ll?l>  ?////"</'  O.*  il».  171 
mite  O;  liXII  l'>  /'/y/  T;  ibi<l.  21  iniclirr  T  ;i  iii.  j»r.:  iljid. 
f).*!  et  ;");")  acolnrrc  T;  JiXI\'  7  mrcntcs  V;  ibid.  2t)  et  '.Vi\  et 
2<')7  Thesaliii  V;  ibid.  l.")7  rrr//,s  O;  ib.  171  }m))cs  O;  ib.  '2?}'^ 
snstolant  V;  ib.  271)  chachiui  V;  ib.  2111  Fhimati  O;  ib.  2il4 
solcrti  V;  ib.  ^U.'»  jiolice  V;  ibid  ol8  y)/o//«  O;  ib.  .'»111  nclcra 
G;  ib.  341  /lannu  V;  ib.  358  elesponto  V;  ib.  370  sumisso 
O;  ib.  389  .svny/r/  O;  LXVI  3  flamcus  V;  ib.  24  solicitet  V; 
ib.  67  ocasnm  O;  LXVII  33  mo//  —  me/o  O;  il).  .'5ii  .s/0"./-a 
O;  LXVUI"  H  comoda  O;  LXVIII''  2!)  comuncs  G;  ib.  32 
Inija  O;  ib.  (55  lyulcerima  O:  _ib.  i>5  catuln  O  a  m.  pr. ; 
LXIX  (•)  uale  O;  LXXl  1  utro  V;  LXXVI  .'J  ?//o///,s/;  O;  LXXVIII 
4  imela  O;  LXXXVI  pukerima  O;  XCIX  4  sufixnm  O;  CV 
2  /H>-c«7ts  V;  CXVI  5a/«/(/t;  O- 

Haec  casui  essent  tribuenda,  si  pauea  exempla  in  uno 
V  reijperirentur.  nunc  cum  etiam  T  talia  praebeat  ita  ut 
liac  quaque  in  re  multo  fidelius  quam  V  archetypi  lectiones 
seruasse  credendus  sit,  cum  porro  V,  quamuis  eiusmodi 
multa  (ut  et  T  demonstrat)  proprio  Marte  correxerit*,  multa 
tamen  reliquerit  et  ipse,  eo  inclino  ut  archetypum  consonan- 
tium  geminationem  (exceptis  uocabulis  quibusdam  graecani- 
cis,  ut  phasrlltis,  piUeatus)  omuino  non  agnouisse  censeam. 
(lixerit  hic  aliquis:  Hune  re  uera  Catullum  consonas  non 
geminasse  autumas'?'  procul  hoc  a  me  quidem  abest,  quippe 
qui  bene  sim  memor  eorum  quae  de  talis  opinionis  peruersi- 
tate  uir  summus  Fridericus  Ritsehelius  [opusc.  philol.  11 
725]  monuit.  nil  ergo  relinquitur  quam  ut  Frontonis  tem- 
pore,  quippe  quo  CatuIIi  poemata  admodum  mendose  circum- 
lata  esse   Gellius   [VI  20,  7]  testetur,  grammaticum  aliquem 


*  talia  ne  acl  posterioreni  queudaiu  grammaticuui  refera.s.  nam 
fttiam  medii  aeui  librarii  fere  uumquam  non  formas  obsoletas  eis  quae 
usitatiores  tuin  erant  tacite  commutabant  aut,  si  uou  intellegebant, 
dcprauabant;  uude^  si  qua  eos  fugerunt,  baec  i)otius  casui  tribuenda. 


XLVII 

eis  emenclaiidis  operam  iiauasse  aiamus.  certe  etiam  aeui 
Frontoniani  antiquarii  summo  opere  Catullum  in  deliciis 
habueruut;  unde  audit  hic  apud  Gellium  1.  1.  '^elegantissimus 
poetarum'5  cf.  ideni  VII  IG,  2  et  XIX  9,  7.  hinc  etiam 
quod  Nonius  Marcellus  aliquot  Catulli  uersiculos  adfert  ex- 
plicandum.  grammaticus  igitur  aeui  Frontoniani  nescioc^uis, 
cum  uideret  in  antiquis  quae  coutraxerat  exemplaribus  Ca- 
tullianis  uocabula  multa  prisca  orthographia  esse  scrijita, 
iuter  emendandum  tanto  archaismos  uenandi  studio  abripie- 
batur  ut  eas  corrigeudo  formas  textui  inferret  quae  a  Catullo 
ipso  nullo  modo  uenerant  nec^ue  in  exemplaribus  illis  lege- 
bantur.  sed  patienter  haec  ferremus,  nisi  ultro  euni  proces- 
sisse  quaeque  uocabula  enuntiataue  mendosa  inuenit  ea  ncm 
semper  conlatis  illis  exemplaribus,  sed  pro  suo  arbitrio 
emendasse  atque  adeo  sana  nonnulla  siue  ex  neglegentia 
siue  ex  libidine  inmutasse  certis  liceret  conprobare  argumen- 
tis.  quae  enim  scriptorum  romanorum  Gellio  priorum  de 
Catulli  uerbis  testimonia  luculentiora  extant,  ea  fere  omnia 
textum  praebent  multo  quam  T  et  V  emendatiorem ;  cum 
contra  scriptores  Gellio  posteriores  eandem  atque  V  oratio- 
nis  scabritiem  exhibeant.  quod  ut  demonstrem,  percensebo 
qui  huc  pertinent  testes. 

Quod  Vergilius  in  epigrammatis  tertii  line  dicit:  h\t 
ille  uersus  usquequaque  pertinet:  gener  socerque  perdidistis 
omnia',  ab  hoc  ea  quam  nos  nunc  habemus  Catulli  recensio 
ita  differt  ut  socer  (jcnerqnc  exhibeat.  tieri  quidem  potest  ut 
Vergilius  aut  memoria  lapsus  aut  et  ipse  a  librariis  corrup- 
tus  sit.  hoc  ut  diiudicetur,  reminiscendum  est  facetuni  illud 
de  Caesare  Pompeiociue  dictum  paene  in  prouerbium  abiisse. 
uidendum  igitur  num  per  alios  scriptores  huic  quaestioni  hix 
(iuaedam  possit  oftundi.  et  plerique  uiri  docti  propterea  in 
h'ctione  a  V  tradita  adc|uieuisse  et  aut  Vergilio  ipsi  aut  liuius 
librariis  errorem  attribuisse  uideutur  quod  in  Aeneidos  lihr. 
VI    u.  82S  sqq.  legerant: 

(|uantas  acies  stragemque  ciebunt 
Aggeribus  socer  alpinis  atcjue  arce  Monocci 
Descendens,  gener  aduersis  instruetns  Eois. 
lios  iaiucii    iicrsiis  uiltil    iialcrf   aio   ad  (ii-rciidfiiiliiiii    iiiilifaliiiii 


XLVJH 

iiucaliuloriiiii  ordiiicni,  (|ui|i|)(;  (|uil)ii.s  Vcrj^ilius  dictum  C";itul- 
liauuiu  uorl>()rum   IKjsculis  (ixoriuit  iiniplificetrjuc.     itaquc  cir- 
cumspiciendum    ec^iui    alii    scriptores    dictum    illud    adfcrant 
uudum.     rej)peri    autem    duos   testes    idoneos,    Martialem    ct 
Minucium    Felicem,   rjuorum    ille    |  ej)igr.    IX     Tf),    .'> J    liabel 
'Cum  gener  atque  socer  diris  concurreret  armis',  hic  [Octau. 
IH,  C;  p.  24,  ;')   !{.]  'gcneri  et  soceri'  inquit  'bella  toto  orbe 
diftusa  sunt'.     iam  igitur   sat  aptis  testimoniis  fulta  est  illa 
uerborum    collocatio    'gener    socerque'.     i   nunc    et   id    (juod 
nostri  codices  liabent  defende!  —   nec  Verrius  Flaccus  in 
magno  illo  de  uerborum  significatu   opere  Catullum  neglexit. 
ex   quo    qui   sua   excerpsit   Pompeius  Festus  praeclaras  ad  c. 
XVTI    19,  LXIJl  38,   XCVII  6  lectiones  ad  nos  propagauit. 
—   deinde   Seneca  pater,  ubi   Catulli   LIII   5   commemorat, 
rectam    lectionem   contra  V   exbibet.   —   ex    Caesio  Jjasso 
posterioris  temporis  scriptores  metrici  omnes  sua  hauserunt; 
qui   cj[uos  Catulli  uersus   adferunt  eos  haud  raro  correctiores 
quam    V    tradunt;    cf.    Lll    2;    LXIII    1;    LXIV    1.    —    ad 
Plinii  maioris   artem  grammaticam   referenda  sunt  aperte 
quae  Charisius  de  Catulli  XXXV  12  et  XLII  ;")  affert  ita  ut 
priore  loco  liber  sit   ab   ea  quae  V   infecit  corruptione.   - — 
porro  Quintiliano   debetur  LXII  45  lectio  ea  quae  est  iii 
T  V  multo  praeclarior;  cf.  et  XCIII  2  et  XCVII  0.  —  tum 
Plinius  iunior    c.  XVI,  ut  memoriae  lapsu  u.  7  qiii  tiotr 
scripsit,  ita  u.  8  recte  siott  nobis  seruauit.  —  denique  Fla- 
uius  Caper,  sub  Traiano  qui  uixisse  uidetur,  in  uariis  opus- 
culis  ad   rem  grammaticam  spectantibus   etiam   Catullum  iu 
usuni  uocauerat.     summa  autem  diligentia  Caper  iu  adferen- 
dis  scriptorum  testimoniis  utebatur.     neque  enim  in  uulgatis 
tum   exemplaribus   adquieuisse,   sed  antiquissimos  codices  ui- 
detur    consuluisse.     notum    est    eum    solum    apud    Horatium 
[od.    I    13,    2]    lectionem    plane    egregiam    uniceque    ueram 
^actea  bracliia'  (nostri  enim  codices  ridicule   cerea  Telepho 
dant)  ad  nostram  usque  aetatem  propagasse.    ex  huius  scrip- 
tis  Priscianus  nomiuato   Capro   quae   de  XXXVII   17  et  18 
bis  adfert   sumpsit.     quo  loco  mira    est  iuter  Capri  testimo- 
nium    et    libri    V    lectonem    ditfereutia;   ille   enim   Coltiheyosc 
(Jeltiherie    fili,    hic    contra    Ciimntlose   Celtiherie   fdi   praebet. 


XLIX 

(lc  Capri  errore  nullo  modo  cogitari  posse  olim  dixi  [Anal. 
Catull.  p.  44].  statucndum  igitur  erit  cmricuhsae  repositum 
essc  ab  illo  aeui  Fruntoniaui  grammatico  (fortasse  ad  simili- 
tiidiuem  eoruni  quae  XXV  1  leguntur),  cum  in  eius  exem- 
|)lari  (Jcltis  ncrose  (hoc  enim  pro  illo  a  Prisciano  scilicet  cor- 
i-upto  (Jcltibcrose  restituimus  1.  1.)  ante  CeUihcriac  interlapsuni 
esset.  ad  Caprum  fortasse  referenda  etiam  ea  quae  Priscia- 
ims  de  II  6  habet;  ubi  quod  in  V  legitur  nefjatam,  pro  eo 
ct  Priscianus  et  alter  Catulli  codex  Belgicus  recte  liffafatu 
higunt.  *  —  ex  his  testium  Gellio  priorum  lectionibus  quam- 
(|uam  nonnullas  etiam  per  niedium  aeuum  corruptelam  tra- 
liere  potuisse  largimur,  tamen  nonnullae  certe  eiusmodi  sunt 
iit,  si  eis  prauiores  tradit  V,  hae  non  possint  non  r(^ferri 
;id  ueterem  ilhim  grammaticum.  post  huius  enim  curas 
interpohitionem  meditatam  in  eis  unde  V  descendit  exem- 
phiribus  grassatam  esse  demonstrari  nequit;  nam  minuta 
quaedam  nostro  iure  mittimus. 

Peruenimus  ad  Gellii  tempora.  qui  cum  noctium  Atti- 
carum  librum  sextum  scriberet,  Catulli  editio  grammatici 
istius  cura  instituta  iam  in  hominum  manus  uenerat.  Gellius 
IVI  20,  6J  enim  cum  Catullum  in  c.  XXVII  ehria  acina 
ehriosioris  ob  hiatus  iocunditatem  scripsisse  dicat,  contra  eos 
(grammaticos,  ni  falior)  pugnat  qui  poetam  'ex  corruptis 
scilicet  exemplaribus'  aut  ehriosa  aut  ehrioso  (ita  enim  rectis- 
sime  Hauptius  mutauit  quod  codd.  habent  ehriosos,  cum  hoc 
plane  cc^etQov  antiquo  certe  aeuo  numquam  legi  potuerit) 
(hcentem  fecerunt.  igitur  tum  temporis  CatulH  codices  iu 
duas  potissimum  partes  abierunt,  quarum  in  una  chriosa  aciiia, 
in  altera  chrioso  acino  legeljatur.  **  quaraciuam  autem  semper 
fuerunt  atque  adeo  etiamnunc  sunt  qui  a  Catulh)  (hriosa 
acina  uenisse  adhrment,  tamen  propterea  quod  cum  totius 
(^xpositionis   GelHanae   tuni   uerborum  (niiai/s   liiafiis   lloiiicnci 

*  taliii  uiti;)  tMjuidoiii  uoii  ^nauiuuitico  isti  trilputMiiu.  .sao|iius 
1'niiii  iiifilio  ;w'iio  iicfiutus,  lujdtus  .simiHarpK^.  confusa.  et.  in  luiiusnioili 
coriiiptclis  uuiiii|u;iiii   ikhi  iu<]f(Mis  V(M'ouousis   tlt^prauatio  reniinisi-tMul:!. 

**  codicos  ( li'lli;iiii ,  i|iioriiiii  iit)titiani  ilel^eo  beniuolontiac  .M. 
licrtzii,  in  ]>octac  ucrliis  )ir;iiii'  iliriosc  niitir  (iil  fiiiui  iii  V;itii;iiii  ut 
farisiui  corrtiiitclis  lat<'1)  lialiciit. 

('A'ni.i.rs  cii.  i:;ifiii-,iL: .  j 


siiauitatein  iiullaiu  lialxicriiiil  rationem  iion  sunt  audiendi: 
unus  Hauptius  id  quod  roctum  est  hic  acute  agnouit.  necjuo 
ulli  obuium  est  duhitationi  quin  ^Jollius  lioe  quideni  loco 
inspectis  antiquissimis  Catulli  lil)i-is  ueram  lecticmem  adser- 
uerit.  grammaticorum  autem  ingenium  sapit  illa  hiatus 
molesti  sublatio.  itaque  cum  quod  V  habet  chrloHc  acino 
nihili  sit  et  ex  rhrioso  acino  aperte  corruptum,  V  in  ultinia 
origine  ab  eius  grammatici  exemplari  descendisse  appai'et 
qui  cljrioso  acino  Catullo  siue  ex  corruptis  Hbris,  ut  GelHus 
opinatur,  siue  ex  ingenio  intulerat.  —  idem  tamen  Gellius 
cum  lil^ro  VII  |1('),  2|  Catullianum  illud  XCII  adferat,  sui 
temporis  exemplaria  secutus  est.  cuius  carminis  uu.  ;)  et  4 
cum  in  G  adseclisque  desiut,  in  V  tamen  teste  O  extiterunt  * 
ita  ut  u.  v>  hanc  haberet  speciem:  Quo  signo  qtiia  siint  toti- 
dcm  ca.  et  codices  Gelliani  ut  in  illo  siint  iu  O  recte  ser- 
uato  leuem  traxerunt  corruptelam,  ita  in  m  deprauato  hbri  V 
socii  sunt.  itaque  lioc  uitium  iam  tempore  Gelliano  insederat. 
Post  Gellium  quamquam  boni  Catulli  codices  nondum 
plane  delituerant  (ut  Minucii  Felicis  modo  commemorati 
exemplum  docet),  tameu  paulatim  depulsi  sunt  exemplaribus 
istis  correctis.  itaque  qui  post  tempus  illud  Catulli  poema- 
ta  commemoraut,  easdem  fere  orationis  maculas  quae  sunt 
in  V  exhibeut.  sic  Hygiuus  [astron.  poet.  II  24]  quod 
dicit  hanc  Berenicen  nomiulli  cum  CaUimacho  dixerunt  equos 
alere,  siue  dubio,  ut  Hauptius  uidit,  fiuxit  ex  CatuIIi  [LXVI 
54]  illo  ita  in  V  corrupto  ohtulit  Arsinocs  Locridos  cdis  ccpios. 
nam  fere  omnia,  quae  habet  ille  de  Berenice,  ex  carminis 
Callimachei  uersione  CatuIIiaua  et  ex  doctorum  iu  Catullum 
commeutariis  hausit;  cf.  Aual.  Catiill.  p.  23  sq.  —  porro 
Vergilii  scholiasta  Beruensis,  cum  ad  Georg.  IV  289 
[p.  971  ed.  Hageu]  haec  ex  lunilii  commeutariis  sumpta  ad- 
ferat  Fhaselis  cjenns  nauiiim  picturarum.     sictit  phusillus   illc 


*  in  G  erratum  est  eo  quod  librarius  a  u.  2  dispeream  nisi  amat 
ad  n.  4  dispeream  nisi  amo  oculis  aberrauit,  ut  docet  ipsuni  illud 
amo  iu  G  deteriorumque  potioribus.  ineptum  autem  est  statuere  uer- 
sus  illos  in  0  ab  ononi  omnino  interpolationis  labe  immunem  extrin- 
secus  esse  inlatos.  saeculo  XIV  Italum  nescioquem  ex  Gellio  intej-- 
polasso! 


LI 

([ncm  aiunt  [auctorcs]  csse  naiiinm  cclerrinmm,  qucm  liahuit 
liD.spcs  Scrcmts,'*  presse  fere  sequitur  id  quocl  apud  Catul- 
lum  in  V  legitur.  uerba  autem  qiicm  hahuit  hospcs  Scrcnus 
itidcm  ex  commentario  quodam  in  Catullum  composito  sumpta 
esse  iam  olim  significaui.  **  —  denique  Macrobius  CatuUi 
LXIV  172,  queni  locum  deprauatum  esse  mihi  satis  constat, 
plano  cum  V  congruenter  tradit.  —  igitur  libri  Catulliani 
recensio  a  grammatico  illo  instituta  mox  diuulgata  esse 
coteraque  Catulli  exemplaria  obliterasse  uidetur.  nani  etiam 
alter  ille  codex  Belgicus,  cum  nihil  habeat  a  V  nimis  di- 
uersum,  ex  eadem  recensione  procul  dubio  repetendus  est, 
(juamquam  formae  priscae  deletae  additique  tituli  eius  auum 
uel  atauum  in  fine  antiquitatis,  ut  iam  supra  dixi,  iterum  a 
grammatico  quodam  correctum  esse  arguunt. 

In  fine  horum  prolegomenon,  quae  cancri  in  moduiu 
retrogradi  permensi  sumus  spatia,  ea  cursim  remetiri  placet 
ita  ut;  quas  uicissitudines  textus  CatuUianus  inde  ab  anti- 
(juitate  usque  ad  medii  aeui  finem  obiit,  hic  sub  uno  quasi 
conspectu  breuiter  conponamus.  igitur  cum  Catulli  poe- 
mata  summo  hominum  fauore  excepta  paulatim  li- 
l)rariorum  culpa  admodum  mendosa  essent  facta, 
aeuo  Frontoniano  grammaticus  aliquis  eorum  dioQ- 
'{ycorris  extitit.  qui  conlatis  quidem  antiquis  exem- 
plaribus  summ;i  tanien  licentia  neglegentiaquo  in 
instituenda  noua  editione  uersatus  est  et,  ut  capta- 
bant  tum  archaismos,  formas  a  poeta  plane  alienas 
(consonas  non  geminatas)  restituit.  ex  huius  gram- 
matici  recensione  fluxerunt  duo  illi  libri,  (pioruui 
ad  nos  peruenit  memoria:  archetypus  eorum  libro- 
rum   qui  nunc  in  apographis  nobis  suppetuut  ot  co- 


*  traditur  in  codd.  sicus  j)}iasilli<s  idc  (ihciii  nijiHiit  aiivtnittii  vssv 
nauium  calactarum  (celaturum  Bcrii.  107)  7.  /(.  //.  .v. ,  (luod  iiunc  auctu- 
rcs  tamquam  glossema  inchidondo  paulo  iilitor  i|Uiini  'iliiu  in  Aiiiil. 
Cal.  p.  24  restitui. 

**  dc  ('atuIH  pcr  antiiiuiim  acuum  commciilatoiilMis  dis.scrorc  iion 
cst  huins  pracfationis.  iiiinc  id  solum  monco  uidcri  ciusdcm  <,'niiiinia- 
lici  imslri  curls  ctiaiii  (•oiiiiiit'ii(;iriuiii  alic|ucm  dclieri.  certc  liic  in  V 
adliiic  cxtitit,  ut  doccnt  ucrlia  siiliMTiiitionis  in  G;  l.vshia  ilaiiniosv  hi- 
heihs  (id  esti  uiucns)  intcriirctatur. 


I.II 

(lex  ignotus  in  Belgico  quodam,  ni  iiidr-lnr^  iii(>ii;i 
sterio  exaratus.  ex  arclietypo  iilcj  saeculo  Vill 
cum  Catulli  c.  LXII  in  florilegium  quoddam  Galli- 
canuin  fluxit,  tum  intcgrum  apographon  est  factum. 
saeculo  IX  ex  florilegio  illo  Gallicano  Tliuaneu.s 
hodie  superstes  [T],  ex  integro  illo  apographo  co- 
dex  Veronensis  [V]  descriptus  est.  hunc  codicem 
Veronensem  anno  fere  965  Veronae  legit  Ratherius 
episcopus  et,  cum  a.  968  in  Belgiam  cederet,  secuni 
in  exilium  abstulit.  ibi  V  per  aliquot  saecula  degit 
conlatusque  est  cum  Belgico  illo  codice  ita  ut  hu- 
ius  uariae  lectiones  in  illius  marginibus  adnota- 
rentur.  initio  saeculi  XIV  Veronensis  quidam  ciuis 
cum  in  Belgia  peregrinaretur,  codic(!m  olim  patriae 
urbis  proprium  repperit  Veronaeque  restituendum 
curauit.  qua  de  re  Beneuenutus  de  Campexanis 
Vicetinus  nobile  conposuit  epigramma.  Veronac 
deinceps  uarii  docti  Itali  codice  sunt  usi;  neque  ta- 
men  ante  a.  1375  in  noua  transcriptus  est  exempla- 
ria.  hoc  demum  anno  ex  eo  descriptus  est  codex 
nunc  Sangermanensis  [G]  idemque  circa  tempus 
liber  nunc  Oxoniensis  [O].  quorum  apographorum 
ea  est  ratio  ut  O  id  quod  V  in  textu  habuit  fidelis- 
sime  nec  ulla  facta  interpolatione  propagauerit;  G 
autem,  ut  iam  inter  describendum  neglegens  fuit 
ac  uerba  lectu  difficilia  diuinando  expediuit  et  po- 
stea  erasis  pristinis  lectionibus  coniecturas  saepe 
peruersas  intulit,  sic  uon  contentus  ea  quae  V  iu 
textu  habuit  describere  etiam  uarias  lectiones  in  eo 
ex  libro  Belgico  aduotatas  excripsit,  sed  ita  ut  hac 
quoque  in  re  summa  socordia  uteretur  eaque  quae 
textus  quaeque  margines  in  V  praebuerunt  plane 
contaminaret,  V  ipse  post  a.  1375  delituit  neque 
ad  huuc  usque  diem  in  iucem  protractus  est;  G  et 
O  autem  in  bibliothecis  priuatis  abscouditi  in  homi- 
num  manus  non  peruenerunt.  igitur  Poggius  cuni 
aliquot  decenniis  post  Catulli  quoddam  exemplar 
indagasset,    apud    saeculi    XV    Italos    Catulli    audit 


LIII 

inuentor.  exemplar  autem  a  Poggio  indagatum  sine 
dubio  erat  aut  G  ipse  aut  huius  apographum. 
libri  enim  G  et  uitia  et  correcturas  babent  plurimi 
illi  libri  mss.,  qui  post  Poggii  inuentum  sunt  exa- 
rati.  liis  igitur  tuto  licet  carere  et  iu  rediutegran- 
dis  codicis  V  lectionibus  soli  O  et  G  sunt  adhiben- 
di  ita  ut  iu  horum  dissensu  O  plerumque  id  ipsum 
quod  V  habuit  repraesentare  sit  putandus. 


Et  haec  quidem  hactenus.  uam  de  aliis  rebus  multis, 
uekit  de  Catulli  uita  studiisque,  de  eius  per  antiquum  aeuum 
imitatoribus  commentatoribusque,  accuratius  tum  agendum 
erit,  cum  ea  quae  ad  inhistranda  poetae  uerba  collegimus  iu 
iustum  commentarium  redigendi  otium  nobis  contigerit. 

Sed  textus  Catulliani  historiae  criticae  a  nobis  supra 
exhibitae  hic  adicienda  est  breuis  enarratio  eorum  quae  inde 
a  renatis  ut  aiunt  litteris  ad  emendanda  poetae  carmina 
contulerunt  uiri  docti.  data  autem  occasione  doctos  saeculi 
XV  Italos,  qui  tam  saepe  temerariae  atque  adeo  foedae  inter- 
polationis  supra  erant  incusandi,  iustis  hic  persequar  laudi- 
bus.  qui;  licet  saepissime  peccauerint  ignoratione  scihcet 
eius  seueritatis  earumque  normarum  quibus  nunc  artem  cri- 
ticam  exercemus,  tamen  natiuo  quodam  recti  uerique  sensu 
imbuti  atque  h'ctione  poetarum  latinorum  adsidua  instructi 
non  paucis  hercle  locis  suum  Catullo  rectissime  restituerunt 
et  ingenii  felicitate  seuerissimos  posterioris  aetatis  criticos 
interdum  praeiuerunt.  sed  bonorum  inuentorum  auctores 
Italos,  utpote  in  g  libris  et  editionibus  antiquissimis  latitan- 
tes,  nominatim  adferre  non  ubicjuc  Hcuit:  tu.  ubicumque 
lectionem  in  V  corruptam  nullo  adiocto  omeiulatoro  in  appa- 
ratu  nostro  critico  commomorataiu  iuuonis,  grato  pioque 
animo    Italorum    illorum    momento.*     iam    ((ui    saoculo  XVI 

*  neque  ciiiiii  iippanitiis  iio.stri  (•.ritici  iPi-rspifuitiUeiii  (cui  antc 
oninia  erat  consulenduni)  ita  euerterc  aut  uolui  aut  dcbui  ut,  quao 
emendatio  in  quonani  uel  quibusnam  S  librorum  re)i|it'riatur.  naiui  at- 
que  nihil  iirofutura  diligentia  adnotarcui. 


LIV 

extiterunt  Catulli   commentatores,   Muretus   Statiu.s   Scaliiier, 
ei  ut  interpretationi  fuudamentum  iccerunt  solidum  et  usrjue 
ad  hunc  dieni  fere  unicum,   ita   emendatioui    admirandum  in 
modum  profuerunt.     lios  qui  secuntur  saeculi  XVII  etXVIII 
Batiiui,    Vossius    Dousae   Heinsius    Scliraderus,    ei  et  ipsi  ob 
praeclara  inuenta  multa  immortaliter   de    Catullo  merueruut. 
sed  quantumuis  horum  omnium  et  mentis  acumen  et  inj^enii 
evgo%iav  suspiciamus,  derat  tamen  uiris  illis,  ut  omnino  eis 
quibus    floruerunt  saeculi.s,    certa    illa   eraendandi    normn    ex 
accurata    codicum    optimorum     antiquissimorumque    inuesti- 
gatione  sumpta:  modo  hiiius  modo  illius  codicis  inter  lectio- 
nes  incerti  fluctuantes  et  plerumque  scripturae  alicuius  boni- 
tatem   ex  uumero  librorum    illam    suppeditantium    metientes 
saepius   casu   quam   uia  et  ratione  uerum  inuenisse  censendi 
sunt.     uenerunt  tandem   saeculi  huius   initio  I.  Bekkerus  et 
N.  Maduigius,  quorum  ille  editis  scriptoribus  graecis,  hic  in 
epistula  critica  de  Ciceronis  Verrinis  emendandis  a.  1828  ad 
Orellium  data  praeclaris  ostenderunt  exemplis  denut),  *J  quo- 
nam  fundameuto  inniti  debeat  ueterum  scriptorum  emendatio, 
scilicet    codicibus   non    numeratis    sed    diligeuter   ponderatis. 
horum  exempla  secutus  C.  Lachmannus  a,  1829  Catulli  car- 
mina  edidit  electis  ex  tanta  ?  librorum  (quos  solos  noueratj 
copia  duobus  quos  tamquam  tutissimos  sequeretur  duces.  qua 
re  sola  magno  opere  poematum  Catullianorum  prouexit  emen- 
dationem.     praeterea    ille    tot    coniecturis    propriis   ex    parte 
plane    egregiis    locos    corruptos    sanabat    ut    optimo    cuique 
Italorum  Batauorumque  critico   possit    comparari.     idem   ta- 
men   in  Catullo   nimis   timide   et  caute  processit,    ea  scilicet 
felici  audacia,  cuius  postea  in  Lucretio  insigne  exhibuit  doci- 
mentum,    hic  destitutus:  emendationes,  nisi  cpae  certissimae 
ei   uidebantur,  non  recepit.     quamquam  quam  multa  in  Ca- 
tullo  adhuc  correctore   egerent  bene  ille  perspectum  habuit; 
quod  haud   paucis  commentarii  Litcretiani  locis  conprobauit. 
et  est   sane  codicum  Lucretianorum    multo  certior  meliorque 
conditio    quam   CatuUianorum.     sed   Lachmanni    nomen  cum 


*)  neque  eiiim  illi  noua  atque  antehac  inaudita  protulerunt, 
quippe  quibus  praecessor  fuerit  iam  saeculo  XV  unicus  ille  Angelus 
Politianus. 


LV 

posteris  uimis  inponeret,  Catiilli  emendationem  ab  illo  arte 
et  ratione  incohatam  nemodum  ad  finem  perduxit.  quam- 
quam  haud  paucae  ])onae  emendationes  a  posterioris  aetatis 
editoribus  criticisue,  a  Bergkio  Hauptio  L.  Muellero  aliis, 
sunt  prolatae.  iara  qui  editiones  quas  uocare  consueuimus 
criticas  postea  emiserunt,  »Schwabius  et  Ellisius,  eorum  neu- 
ter  is  erat  qui  Catulli  emendationem  absolueret.  sed  eidem 
conquisitis  diligenter  quae  ad  historiam  textus  Catulliani  in- 
histrandam  pertinerent  et  conlatis  codicibus  quam  phirimis 
(quamquam  Ellisius  certe  eis  uti  nequiit),  licet  iu  re  critica 
parum  proiicerent,  illo  tamen  nomine  bene  de  poeta  me- 
ruerunt. 

Nos  cum  protracto  in  lucem  codice  Oxoniensi  tale  sub- 
sidium  nac-ti  sumus  quale  nec  auteriorum  editorum  ulli  uan- 
cisci  licuit  neque  facile  nanciscentur  posteriores  (nisi  V  ijjsc 
aut  aKus  codex  uetustus  e  bibhothecarum  latebris  eruetur, 
id  quod  uix  et  ne  uix  quidem  sperare  licet),  tum  emendandi 
munus  a  Lachmanno  inceptum  pro  uirili  parte  explere  stu- 
duimus.  et  ut  iam  ante  in  Analectis  Catullianis,  quomodo 
uitia  multa  essent  tollenda,  exposuimus  breuiter  pro  morc 
nostro  utque  lectoribus  aliquid  cogitandum  relinqueremus 
(quam  ob  rem  quod  leues  audiuimus  a  nonnulhs,  qui  ijisi 
cogitare  et  per  se  sapere  non  didicerunt,  nihil  moramur\ 
ita  in  liac  editioue  nouas  aliquot  emendationes  coniecturas- 
que  in  mediuni  protulimus.  quarum  aliquando  rationem  red- 
demus  in  commentariis;  in  quibus  de  arte  critica  in  Catulli 
poematis  rite  exercenda  (quam  artem  etsi  multi  hodie  callere 
se  putant,  pauci  taraen  tenent)  deque  aliis  rebus  cum  re  cri- 
tica  artissime  cohaerentibus  oninino  disserendum  est. 

Addenda  pauca  de  huius  editionis  instituto.  ueterum 
scriptorum  de  Catullo  testimoniis  in  fine  libelli  adiecimus 
( 'irin,  caruien  ex  pannis  Catullianis  et  Vergilianis  ceutonis 
iii  moduni  consutum  quodcpu'  luiud  raro  ad  Catulli  uerba 
restituenda  non  sine  fructu  adhiberi  iam  inter  omnes  con- 
stet.  uirorum  doctorum  in  CatuUum  couiecturas  ut  commc- 
morarcm  omnes,  a  me  inpetrare  nequii.  quid  ouim  harum 
litterarum  interest,  insulsissinui  quaeque  iiuuMita  quorumque 
prauitateui  certissimis  liceat  conuincere  arguuuMitis  iuaui  st- 


LVI 

(liilitate  cougeriV  itaque  iiou  adtiili  nisi  quae  commenioratione 
onmino  di<ifiia  es.sent,  de  ceteris  postea  in  commentariis  bre- 
iiiter  (licturus.  in  apparatu  critico  haec  prima  milii  lex  erat 
ut  omnes  librorum  G  et  O  scripturas  quam  accuratissim»; 
;i(lscriberem;  quam  legem  nisi  in  minutissimis  quibusdam  non 
migraui.  inter  quae  referendum  est  quod  e  pro  (ic  in  V 
constanter  scriptum  nisi  in  lectionibus  ex  eo  adlatis  non  ad- 
notaui.  praeterea  tacite  set  scripsi  cum  in  O  sit  ubique  a; 
])ro  quo  compendio  in  V  procul  dubio  extanti  G  semper  sed 
exhibet.  deiude  prauara  uerborum  distinctionem  ubique  ad- 
notare  superflumn  est  uisum;  qua  de  re  hic  semel  monebo. 
itaque  et  in  O  et  in  G  praepositiones  saepissime  cum  casi- 
bus  sunt  coniunctae,  ut  ayremio,  exori(jine,  incaciiminc,  cforo, 
inextremos,  adminoa,  alia;  itidemque  uoces  nonnullae,  in  G 
niaxime,  haud  raro  diuolsae,  ut  in  uitam,  in  commoda,  ad 
ultcra,  alia.  porro  nichil  et  michi  in  G  fere  semper  scriptum 
(rarius  in  O,  quippe  qui  has  uoculas  compendiose  plerum- 
que  scripserit)  non  commemoraui  ubique.  denique  uulgaria 
scripturae  conpendia  plerumque  neglexi;  corapendium  autem 
»(,  et  n  litterularum  semper  —  significaui,  licet  huius  loco 
interdum  siue  in  G  siue  in  O  ~  inueniatur.  neque  est  quod 
haec  omnia  pluribus  defendam. 

lamque  uade,  mi  libelle,  securus  obtrectatorum  atque 
inuidorum;  qui  etsi  existent  tibi  multi,  tamen  paucis  non- 
nullis  probatum  te  iri  bona  est  spes.  et  his  paucis  si  pla- 
cueris,  operae  pretium  fecisse  mihi  uidebor. 

Scripsi  lenae  d.  XX  m.  Septemb.  a.  h.  s.  LXXV. 


Absoluta  hac  editione  cartisque  mandata  in  mauus  no- 
stras  peruenit  libellus  plenus  ruris  et  inficetiarum,  R.  scilicet 
Peiperi  coniecturas  Catullianas  continens  et  satis  superque  a 
uobis  in  actis  litter.  lenens.  a.  ISTo  p.  757  sq.  castigatus. 
is  eo  saltim  noraine  Catullo  aliquid  profuit  quod  medii  aeui 
scriptorera  (|ui  Catullo  sit  usus  indagauit  nouum  [p.  20]. 
Teremias  enim  iudex  de  Montagnone  ciuis  Paduanus^  qui 
anno  fere  1300  est  mortuus,  in  magno  illo  compendio  mora- 
lium  notabilium  locis  sex  Catulhira  coraraemorauit : 


LVII 

Partis  I  lib.  3. 
Catulus  c.  7: 

omnes    falliuuir   nec    est    quisquani    (|ui    non    in   ali- 
qua  re  uidere  suffonuni  possis  suus  cuique  attributus 
est  error. 
Partis  11  lib.  1.  rubr.  5. 
Catulus  c.  9: 

Ne  nimium  simus  *)  stultorum   moni  molesti. 
Partis  IV  lib.  4. 
Catulus  c.  7 : 

Risi  inepto  res  ineptior  nulla  est. 
Partis  IV  lib.  5  rubr.  11. 
Catulus  c.  8: 

Nulla  uiro  iuranti  femina  credat 
Nulla  uiri  speret  sermones  esse  fideles 
Quis    [uel    'qui']    dum    aliquid   cupiens    animus  jirc- 

gessit  aspici 
Nil  metuunt  iurare  nil  promittere  parcunt. 
>Sed  simul  ac  cupide  mentis  saciata  libido  est 
Dicta  nichil  metuere,  nicliil  periuria  curant. 
ibidemque  mox: 
c.  12  et  pult" 

Difficile  est  longum  subito  deponere  amorem. 
Partis  IV  libr.  6  rubr.  o. 
Catulus  poeta  c.  9: 

Estne  nouis  nuptis  odio  uenus  atque  parentuni 
Frustrantur  falsis  gaudia  lacrimulis. 
Quibus  de  excerptis  certius  iudicium  ferre  liceret  si  antiquio- 
res  leremiae  codices  adliibiti  essent,  ut  de  eius  lectionibus 
ubique  satis  constaret.  quamquam  uel  sic  lioc  liquido  Yicoi 
confirmare,  codicem  Catullianuni  ab  excerptore  adlnbiluin 
nou  fuisse  V,  ut  satis  ostendunt  lectiones  nonnullae  (mc  rsf 
(ji(/s(/ii((nr  (//11,  porro  axinius  pm/csslf  as])ici).  sed  ii^suni  lere- 
miani  codice  alicpio  Catulliano  usiim  osso  adnioduni  ijipro- 
babile  ost.     boc  demoustrant  aperte,  ni  fallor,  nuniori  capidini 


*)    (liio    rx    Iviliiis    codirilius    l'('i|icri;iMis    lialiciit     sciiiius;    iiuin    sri- 
1HUS  latctV 


LVIIF 


iiciltis  ( 'riliilliiiiiis  ;uli(!cti.  (|iii.s  cnidi  bcne  sanus  statuet 
luis.sc  (jlim  (Jatulli  co(lic(,'m  iii  ciiiiila  diuisumV  cui  opinioni 
i])sa  illa  diuisionis  inac(jualitas  mira  obstat.  nimirum,  nostni 
ut  tert  (jpiuio,  leremias  Catulliana  sua  sumpsit  e  poetarum 
Uiiinoruin  ilorilegio  quodam  secundum  materias  iu  capita 
distributo.  ingens  autem  talium  fiorilcgiorum  per  medium 
acuiim  usus.  (|uorum  noLilissima  sunt  Parisina  illa,  de  (]ui- 
l)iis  uu])er  egit  G.  Meynckius  |mus.  Khen.  XXV].  quam- 
(]Uii.m  haec  non  co  quo  scri])ta  siuit  saeculo  conqiosita,  sed 
cx  anticj[uiore  c]uodam  ilorilegio  Huxisse  ccusenda  sunt.  nam 
alia  quae  passini  iu  codicibus  inueniuntur  florilegia,  cum 
rnulta  cum  Parisinis  habeant  communia,  multa  tamen  noua 
I^raebent  excerpta.  dolendum  autem  quod  nemo  adhuc  data 
opera  uaria  illa  fiorilcgia  collegit  collectaque  disposuit. 
labor  sane  arduus,  sed  tandem  aliquando  instituendus.  mul- 
tum  certe  lucis  inde  oifundetur  cum  ueternm  scrii)torum 
locis  nonnullis,  tum  medii  aeui  studiis.  nunc  hoc  tantum 
conicere  licet,  omnia  illa  ex  poetis  latinis  excerpta  in  pluri- 
mis  libris  mss.  obuia  prouenisse  ex  paucis  florilegiis  saeculis 
fere  VIII — X  in  Gallia  maxime  compositis.  iu  tali  igitur 
florilegio  uersus  a  leremia  exhibitos  olim  extitisse  censeo. 
cuius  florilegii  auctorem  codice  illo  Catulliano  in  Belgia 
olim  extanti  usum  esse  mea  itidem  est  coniectura.  — ■  jjauca 
addenda  de  nominis  forma  Catuhis  in  excerptis  leremiae 
obuia.  quae  in  V  quoque  teste  Oxoniensi  locis  aliquot  ser- 
uata  sine  dubio  ad  aeui  Frontoniani  editorem  Catullianum 
referenda;  unde  quod  Belgicus  liber  eam  seruauit  suam  habet 
explicationem.  aduotatione  autem  dignum  est  quod  scripto- 
res  Gellio  posteriores^  qui  quidem  ipsi  Catullum  euoluerunt 
aut  ex  fonte  Gellii  aetate  composito  (ut  Nonius)  hauserunt, 
semper  formam  Cakdus  praebent;  sic  certe  apud  Nonium 
p.  134  et  108  *)  codices  omnes,  apud  Macrobium  VI  1,  41 
et  42  bis  optimus  codex  Parisinus,   apud  Ausonium   [p.  180 


*  quod  Nonius  p.  546  rectam  fomiam  Catullus  liabet  et  praeterea 
Veronemis  acldit,  hinc  nostro  iui-e  concludemus,  eum  loco  illo  alium 
fontem  esse  secutum  Gellio  priorem.  quod  autem  p.  134  quoque 
Catulus  extat,  hinc  aliquis  coniciat  Priapeum  illud  in  libri  Veronensit- 
archetypo  olim  fuisse  lectum. 


LIX 

Bip.]  egregius  liber  Vossiamis  exhibent.  praeterea  Charisius 
p.  252  K.  et  Prisciauus  I  p.  484  H.,  qui  in  eis  quae  de  senendi 
uerbo  habent  aperte  ex  uno  fonte  hauserunt,  Catiilus  praebentj 
quamquam  uude  ilH  haec  sua  sumpserint  mihi  non  liquet. 
Diomedes  autem  p.  344  K.,  qui  eundem  atque  illi  secutus 
est  auctorem,  recte  formam  usitatam  Caiullus  habet.  sed 
haec  hactenus.  ex  uno  autem  leremiae  exemplo  iterum 
eUicet  quam  sit  necessaria  accurata  scriptorum  medio  aeuo 
fiorentium  peruestigatio    adhuc  plane  neglecta. 

De  altera  re  quod  nunc  accuratius  quam  supra  p.  IX 
possum  disserere,  factum  est  beniuoleutia  uiri  summo  opere 
colendi,  Joa.  Bapt.  Caroli  comitis  de  Giuliari,  clarissimi  biblio- 
thecae  Veronensis  praefecti.  cum  enim  ex  F.  Blumii  bibliotheca 
libr,  mss.  Italica  [p.  30]  discerem  adseruari  Veronae  codicem 
Guilelmi  Pastrengici  de  uiris  illustribus  ac  de  originibus  rerum 
opuscula  ab  Octauio  Aleccone  ad  libros  mss.  recognita  con- 
tinentem,  uirum  iUum  humanissimum,  ut  de  loci  qui  extat 
in  Pastrengici  editione  Veneta  p.  88''  scriptura  certioreui 
me  faceret,  per  litteras  rogaui.  respondit  ille,  Alecconem 
quidem  fol.  292  exhibere  'arida  modo  punice',  sed  Pastren- 
gici  codicem  autographum  uel  certe  synchronum  nunc  Vene- 
tiae  in  S.  Marci  bibliotheca  [lat.  Class.  X.  u.  ol]  adser- 
uatum  fol.  50  ^arida  modo  puniice'  clare  perspicueque  prae- 
bere;  unde  corrigas  quaeso  testimonium  p.  3.  iam  igitur 
ex  Pastrengico  quidem  omne  Datani  lectioni  subtractum  est 
fundamentum  (nam  hic  a  prima  manu  habuit  arrido).  cum 
autem  Pastrengico,  qui  ex  Isidoro  hunc  quidem  uersum  se 
petisse  affirmat,  credere  par  sit,  eum  arida  in  Isidoriano  quo- 
dam  codice  inuenisse  dicemus.  itaque  losephum  Kleinium 
Jioimensem  de  Isidorianae  lectionis  uarietate  per  Htteras  con- 
suhii;  respondit  uir  officiosissimus,  unum  Monacensem  aridozEi 
praebere,  sed  ut  incertum  *sit  habueritne  iUe  primitus  nrida 
a,n  aridom;  ceierum  pomico  ( Juelferbitauum,  putnici  Monacen- 
sem  praebere. 

Plagulas  typis  expressas  dum  ocuhs  perhistro,  quaedam 
deprehendo  et  corrigenda  et  addenda.  maxime  autem  doleo 
scri])turae  compcndia  aliipiotiejis,  (|uic([uid  nu)nui,  non  sat  accu- 
rate  a  typotheta  esse  reihhtii.     .■^ic  Mlticviiitio  nocuhKwyMfx/ (cf. 


LX 

jul  Ll    5;   LXIII   10)  uix  (liiiosci  potest  ab  ca  quae  est  uocis 
(pu;  iiecjue  (•omp(!ndiiini    littcrae  y  X(JJX   1     sat   tidcliter   cx- 
j)rcssuiii  cst;  (lisjtliccbit  ctiani  JjXIII   (JS  et  81    syllaljae  rwn 
abreuiatio   nialc  cflicta;  (lcni(jiH'  iii   nola  ad    LXI\     11    Kenros 
(•oinj)cndiian   intcr  n  ct  t  liltcras   jtoncnduni   <rat  ut  cuadcrrt 
'KrnHslffs.  scd  in  his  artis  |)alaco(^ra|)liic;ic  <i;nari  uix  oncndciil. 
—  in   ij)S(j  ucrboruni   coiitcxtii  b;icc  corrij^iis: 
XJII  G  'ucnuste'. 
XXX  7  post  'inique'  et 
LIV   1  post  'os!)'  addas  commata. 
LXIV  143  'nulla  uiro'  lcgas. 
LXVlir'    1')  seribe  'Accipc  (^uis  merser'. 
LXVIII''    117  post  'Anser'  adde  comma. 
in  adnotatioue  autem  critica 

XVI  8  adde  'ac  V:  et  ITmius. 
XXIX  4  scribe  'brittania  O'  (pro  ^Brittaniac'). 
XXXIX  3    post    'subsellum    G'    adde:    ^nndc    subselium 
emendandwn' .   hanc    enim    ueram  esse   formam   nnnc 
puto    et    exemplis   multis   adlatis    aliquando   in   coni- 
mentariis  conprobabo. 
LXIV     32  'Adleuire  V  ||  33'. 

„       359  post  ^cessisO'adde:  ^undecelsisscrihmdini/jnilo^ 
LXVIir^   42  lege:  'hyemps  O  liyems  (sir)  G'. 
LXXVI  23  adde:    '^emendaueriin   lam   non  id  (ju;icro'   ct 

corrige:  'contra  me  ut  g'. 
LXXXIX  5  adde:  '^Qui  ut  nihil  atiingit  Sral/(/rr\ 
XCVI  3  'renouam  O',  id  est  'rcnouamur'. 
C  5  'celi  V. 

CXIV  5  pro  Auantlanus  lege  A/iantius. 
Denique  in  liis  prolegomenis  p.  XXII  post  lin.  11  addas: 
LXXVI  5  manentum  O:  manenti  G  corr.,  g  plerique. 
porro  p.  XXIX  lin.  27,  ne  in  his  rebus  rudiores  offenderent, 
sic  scribere  debui:  /an  uia  derecta  lintercedente  exemplari  illo 
Thomae  Senecae  curas  criticas  experto)  ex  G  fiuxerint'.  —  p. 
XLVIII  nescio  quo  casu  intercidit  tertium  illius  'gener  socerque' 
testimonium    apud  poetam    aeui   Neroniani    in    Anthol.    Lat. 
[I  462  u.  11  K.J  obuium  hoc:   ^hic  generum,  socerum  ille  petit'. 
Scripsi  d.  X  m.  Decemb.  a.  h.  s.  LXXV. 


CATULLI  VERONENSIS 
LIBER. 


CATrM.IS  0(1.   Harliifiis 


V  =  codex  Veronciisis,  id  est  coiisensus  librorum  G  et  0. 

G  =  codex  Sangermanensis  saec.  XIV. 

0  =  codex  Oxoniensis  saec.  XIV. 

's  =  codices  iuterpolati  (siue  unus  siue  plures  siue  omnes). 

~  rasuram  unius  litterae  notat. 

Ubi  libri  V  lectionibus  emendationuni  auctores  non  adiecti  sunt,  Ita- 
lis  siue  in  5  siue  in  editionibus  uetustis,simis  eas  deberi  scias.  —  uoces 
in  V  omissae  litteris  quas  uocant  cursiuis  iu  textu  expressae  sunt. 


Quoi  doiio  lepiduni  nouum  libcllum 
Arido  modo  i^umice  expolitumV 


Testimonia.      1  —  4.     Ausonius    praefatio    Griplu    (p.  189  Bip.): 
'dein  cogitans  mecum  uon  illud  Catullianum  Cui  douo  —  libellum.' 

—  idem  praef.  ad  Pacatum  (p.  8.32  Bip.):  'Cui  dono  lepidum 
nouum  libellum?  Veronensis  ait  jjoeta  quondam'.  —  Terentianus 
Maurus  2560  sqq. :  Exemplis  tribus  hoc  statim  probabis  docti  carmine 
quae  legis  Catulli:  Cui  dono  —  expolitum.  Meas  —  nugas'.  — 
Marius  Victorinus  p.  148  Keil:  ''nam  quidam  et  trochaeum  et  iam- 
bum  m  ea  sede  collocasse  reperiuntur,  inter  quos  et  Catullus  est  sub 
exemplis  huius  modi:    cui   dono  —  expolitum.     Meas  —  nugas'. 

—  Caesius  Bassus.p.  260  sq.  Keil:  'solebat  incipere  .  .  .  apud 
Catullum  heudecasyllabus  .  .  a  trochaeo:  Arido  —  expolitum,  ab 
iambo:  nieas  —  nugas.'  —  Atilius  Fortunatianus  p.  298  K.: 
'talis  est  pars  ex  Catulliano  hendecasylUxbo  detracta  priore  parte: 
pumice   expolitum'.    —   .Schol.   Veronens.   ad  Vorg.  ecl.  VI  1  p. 

78   K.:    'uel   Veronensis   CatuUus Arido  —  nugas'  (pcriit  in 

codice  primus  uersus). 

2.  Seruius  ad  Aen.  XII  587:  "■  Pumicem  autem  iste  masculino 
genere  posuit  et  hunc  setiuimur.  nam  et  Plautus  ita  dixit,  licet  Ca- 
tullus  dixerit  feminiuo'.  —  Isidorus  Orig.  VI  12,  8:  'circumcidi  libros 
Siciliae  primum  increbuit;  nam  jirimo  i)umicabaiitur.  unde  ot  CatuUus 
iiit:  Ciii  dono  —  expolitum'.  —  Ex  Isidoro  sua  hausit  Pastren- 
gicus  dc  originibus  rerum  p.  88''  haec  afferens:  'Siculi  libros  pnininn 
circumcidere  coeijerunt,  cuui  aute  pumicarentur,  de  quo  Catulhis:  Qui 
dono  lepidum  nouum  libelluin,  arrida  modo  Punicao  oxpo- 
litum.  Idein'  (h.  e.  Isidoriis).  —  aut  hnc  ant  XXII  8  rcspoxit  Plinius 
hist.  nat.  XXXVl  154:  "'sed  hi  piimices,  qui  sunt  in  usu  oorjionnn  lo- 
uandoruui  feminis,  iam  f|uidoni  ct  niris  atiiuo,  ut  ait  CatuUus,  libris, 
laudatissiini  sunt  in  Molo'. 

Vauiktas  i.kctionis.  Catulliis  Vorouciisis  jioota  0  nitDiii  paulo 
recentiore,  ut  uidetur.  Catulli  Voiononsis  lilior  inoipit.  a«l  Coniolinm 
G  ruhr.\\  1  Quoi]  Qui  V  l^astrrngivus,  Cui  Ausimius,  inctrici,  Isidaru.t 
I  2  Arido  V,  mctrici,  svho].  Vcnnuiis.,  Isidorus:  Aniihi  Viistriuijii  us 
Ariil.i    //"//  '■''  Scniiii  |  fiiiiiciic   l'iislriiiiii<'us 

l* 


C()nu'li,  iil)i:   iiiiriKjiU!  tii   sololms 
Mcas  esso  aliqnid  putaro  nugas, 
.')   lam  tum  cura  au.sus  os  unus  Italonim 
Omno  aouuni  tribus  explicaro  cartis 
Doctis,  Iui)itor,  et  laljoriosis. 
Quare  ki  tibi  habo  mei  lioc  libelli 
Quaiocumquo;  quod,  o  patrona  uirgo, 
10  Plus  uno  manoat  poromne  saeclo. 


3.  sq.  l'liiiiii,s  hist.  nat.  praftf.  1:  ''naiiKiuo  tu  solebas  istaa 
esse  [ita  scripsi:  de  codd.  cf.  Detlefseni  adnot.]  aliquid'putare 
nugas,  ut  obiter  onolliam  [""obicere  niolliam'  codd.,  corr.  Barbarus] 
Catullum  conterraneum  moum  (agnoscis  ot  hoc  castrense  uerbum);  ille 
enim,  ut  scis,  permutatis  primoribus  [ita  scripsi:  'prioribus'  codd.] 
syllabis  duriusculum  se  fecit  quam  uolobat  existumari  a  Veraniolis  suis 
et  Fabullis';  cf.  fragm.  2. 

.5 — 7.  Pastrengicus  de  orig.  ror.  p.  IG":  'do  illo  dici  possit  quod 
scribit  Veronensis  i^oota  dicens:  Ausus  quidem  unus  Italorum 
Omne  aeuum  tribus  explicare  chartis.  i.  uoluminibus  Jupiter 
doctis  et  laboriosis'. 


4  mea  (uel  meo)  sese  aliquot  Marii  Victorini  codd.  ||  5  tum] 
ia  0  tam  G  I  es]  e  V  II  8  Quare  tu  tibi  habe-  scripsi :  Quare  tibi  habe 
V  Quare  habe  tibi  uulgo  \  mei  hoc  libelli  scripsi:  quicquid  hoc 
at  mei 

libelli  Gr  quicquid  hoc  libelli  0  ||  9  quod  o  Falladius:  quod  V  |  patrone 
per  te  Handius  quaest.  Catull.  a.  1S49  p.  4.  ||  10  perie  {id  est  perimue, 
ut  oe  =  omne)  0:  perenne  G 


I 

Passer,  deliciae  meae  puellae, 
Quicum  ludere,  quem  in  sinu  tenere, 
Quoi  primum  digituni  dare  adpetenti 
Et  acris  solet  incitare  morsus, 
5  Cum  desiderio  meo  nitenti 
Karum  nescio  quid  lubet  iocari 
In  solaciolum  sui  doloris 
(Credo,  tum  grauis  acquiescet  ardor): 
Tecum  ludere  sicut  ipsa  possem 
10  Et  tristis  animi  leuare  curas! 


II      yt 

Si  qui  forte  mearum  ineptiarum 
Lectores  eritis  manusque  uestras 


I  1.  Caesius  Bassus  p.  200  K. :  'nam  et  hendecasyllabus  .  .  so- 
lebat  incipere  .  .  .  apud  Catullum  a  spondeo:  Passer  deliciae  meae 
puellae'.  —  Atilius  Fortunatianus  p.  293  K.:  'ecce  et  phalae- 
ciinn  metrum  partcm  priiuiini  de  antispastico  metro  habet,  scqueiitem 
de  iaml)ico,  ut  i^asscr  —  puellac'  —  Censorinus  do  mctris  j>.  71 
llultsch:  'undccim  syllabarum  PhaUiccius:  passer  —  iiudlac'. 

I.  Interstitio  unius  ucvaKS  ti  cdnniue  priore  srjxd-alinii  iii  V;  qiin 
in  intcrslHio  Flctus  passeris  Lcsbiae  inscrihit  G  ilill.  rnlir..  ul  .scw/xry 

;it.  piltriiti 
II  2  Qui  (iini  0  II  .S  (,)ii(ii|  (,liii  V  I  ;i,t  pctcnti  0  ;il,  iictciiti  G  ||  1  Kt 
G:  Ea  0  ||  C.  Kiiiiiin  0:  C;iriiiii  G  |  lu1)ct  scrijisi:  libct,  «(nn/.  ;it  iubct, 
0  libet  G  II  7  In  /liili:  Kt  V  VI  licnili.  I'isnnus  Ad  />oo(V//m.s- ||  8  tum 
scripsi:  ut  cum  V  |  acquicscct  0:  ;i(lquicscot  G  |  ut  tuui  «^r.  iicquicsc.it 
Bapt.  Guarinus  uti  gr.  acquicsciit  Sclintihriis  \\  1)  Trcum  G:  Tocum, 
inarg.  at.sccum,  0  |  hidcrc,  scil  cnisu  snpcr  <•  ollcni  iiinjnhi.  0: 
at .  ludorc 
luderem  O 


CATULLLS 

Nou  liurreLitis  ammouoro  uobi«: 
Taiu  gratura  est  milii  quam  feruut  puellae 
5  Peruioi  aurcolum  fuisse  uialmii, 
Quod  zouam  soluit  diu  li<^atam. 


Lugete,  0  Vencres  Cupidiuesque, 
Et  quantum  est  liominura  uonustioruui: 
Passer  raortuus  est  meae  i)uellac, 
Passer,  deliciae  raeae  puellae, 
5  Quem  plus  illa  oculis  suis  amabat; 
Nam  niellitus  erat  suamque  norat 
Ipsani  tara  bene  quara  puella  matreui; 
Nec  sese  a  greraio  illius  mouebat, 
Set  circurasiliens  modo  liuc  modo  illuc 

10  Ad  solam  dominam  usque  pipiabat. 
Qui  nunc  it  per  iter  tenebricosum 
Illuc,  unde  negant  redire  quemquam. 
At  uobis  raale  sit,  malae  tenebrae 
Orci,  c[uae  omnia  bella  denoratis: 

15  Tam  belluni  milii  passerem  abstulistis. 


Jl  6.  Prisciamis  p.  IG  H.:  ''similitcr  Catullus  Veronensis  Quod 
zouam  soluit  diu  ligatam  iuter  liendecasyllabos  plialaecios  posuit; 
ergo  nisi  soluit  trisyllabum  accipias,  uersus  stare  non  possit'. 

III  12.  Seneca  apocolocynt.  XI  (p.  62  sq.  Buech.):  'Nec  mora,- 
Cyllenius  illum  collo  obtorto  trahit  a  caelo  illuc  unde  negant  re- 
dire  quemquam';  fjuibns  in  uerbis  ''illuc'  a  codd.  omissum  rcsti- 
tuit  Murctus. 


II.  uersua  1  —  3  post  XIV  23  j^onit  V;  huc  transposuerufd  Pleitne- 
rus,  de  Cat.  epithal.  DilUngae  1S5S,  et  B.  Klotzius,  em.  Catull.  p.  14, 
ita  ut  carmcn  II  ante  I  collocarent ;  uersus  4  —  6  sine  intcrstitio  cuvi  I 
10  coniungitV  ||  3  admouere  G  ||  6  ligatam  Priscianvs:  negatam.  at  li- 
gatam  G  negatam  0 

III.  Atlhaerct  priori  sine  interstitio  in  V  1|  3  in  uerhis  meae  puellae 
et  4  in  deliciae  meae  puellae  litteras  ae  ex  e  correctas  habet  G:  sivipJex 
e  0  ubique  \\  9  circum  siliens  G:  circum  silens,  marg.  at  siliens,  0  ||  10 
pipiabat  Is.   Yossius:  piplabat  V  pipilabat  S  Itali  ||  11  tenebrosum  V 

at.q 
12  \  Illud,  marg.  a  at  illuc,  0:  lllud  G  ||  14  Orcio;  G:  Orciq;  0 


II,  3  —  IV,  5. 

0  factum  iiiale!  io  iniselle  passer, 
Tua  nunc  opera  meae  puellae 
Flendo  turgiduli  rubent  ocelli. 


IV 

Phasellus  ille,  quem  uidetis,  hospites, 
Ait  fuisse  nauium  celerrimus, 
Neque  ullius  natantis  impetum  trabis 
Nequisse  prcieterire,  sive  palmulis 
5  Opus  foret  uolare  siue  linteo. 

III  17  sq.  Scholiasta  Juuonalis  VI  8  cil.  Kramer  j).  598: 
'AUudit  ad  uerba  Catulli  conquerentis  de  passere  mortuo.  Catullus: 
Tua  —  ocelli'. 

IV.  cf.  omnino  parodia  in  ei)igranimatum,  Vergilio  quae  adtribuuii- 
tur,  octauo.  —  1.  scholiasta  Bernensis  ad  Verg.  Georg.  IV  289  (p. 
971  Hagen):  ''phaselis;  genus  nauium  pictarum.  sicut  phasillus 
ille  quem  aiunt  [auctores]  esse  nauium  celerrimum.  quem 
habuit  hospes  Serenus'  [cf.  Anal.  Catull.  p.  24].  —  Terentianus 
]\[aurus  2276:  ''Ante  ergo  uersum  collocabo  iambicum:  Phaselus  — 
hospites'  (cf.  et  2283,  2311,  2370,  2379,  2424,  242G,  2431,  2432,  2445, 
2469).  —  Marius  Victoriaus  p.  134  K.:  ''exemplum  ergo  trimetri 
iambici  erit  phaselus  —  hospites'.  —  Augustinus  de  musica  V 
5:  'Neque  quisquam  umquam  uersum  esse  dubitauit  Phaselus  —  ho- 
spites'.  —  Idem  11:  ''Etiam  istum  uer.sum  metire,  si  placet,  et  mihi 
dc  membris  eius  pedibusque  re.sponde  'Phaselus  —  hospites'.  — 
Idem  16  'Et  phaselus  —  hospites  primum  membrum  habet  pha- 
sellus  ille  in  semipccUbus  quinque,  secundum  in  septem  quem  uide- 
tis  hospites'.  cf.  et  eundem  apud  Maium  in  script.  uet.  noua  collect. 
III,  3,  132  c.  17,  18,  19.  —  Ccnsorinus  p.  68  IIult.si.h:  'Trimetros 
iambicos  latinc  .scnarius  dicitur,  cuius  cxcmplum  phaselus  —  hospi- 
tes'.  —  scholinsta  Lucani  V  518  p.  389  Web.:  'phaselo.  genus 
nauis,  u\   ait   CatuUus  [''Phiutus'   codd.]:  Phasolus  -      hospiies'. 

16  0  racfuiu  nuih'  o  (io  Ladnuamuts)  miselle  passcr  //(///.-  BonMUi 
facluni.  niale  Itonus  illc  passer  'V  ||  17  Mca  li  18  turgiiloli  svla>L  J u- 
nenal.  |  meae  puellao  v.r  nicc  puollo  {sic  0)  corr.  G 

IV.  Interstitium  uuius  linrac  in  V,  quod  Do  phasolo  {c.v  phast'lhi 
corr.)  inscrihendo  cxidcl  G  ||  1  luisolhis  Jitt.  initiali  om.  0:  phasol  us  O 
jihasillus  .st7(o^  Berncnsis  Vcryilii ,  fatalis  Colonicnsis  Cen.^^orini  (c.r  fa- 
sclis  corruptum?)  ||  2  Aiunt  f.  n.  celorrinirmi  {scd  coloriniuin  0)  V  ct 
schol.  Bcrn.  Vercf.  \\  3  Ncq;  illius  n.  i.  tardis  V  ||  4  Neq;  os.sc  pr.  siuo 
j).  V;  jiulo  No(]uoisso  II  5  sino  'V 


CATULLUS 

Et  lioc  negat  niinacis  Adriatici 
Negarc  litus  in;sulasue  Cycladas 
Klioduniquc  nobilem  horridanique  Thraciain 
l/ropontida  trucemue  Ponticurn  sinum, 

10  Ubi  iste  post  phasellus  antea  fuit 
Comata  silua:  nam  ('ytorio  in  iugo 
Loquente  saepe  sibilum  edidit  coma. 
Amastri  Pontica  et  Cytorc   buxifer, 
'l"ibi  hacc  fuisse  et  esse  cognitissinja 

ir.  Ait  phaselhis:  ultinui  ex  origine 
Tuo  stetisse  dicit  in  cacumine, 
Tuo  imbuisse  palmulas  iu  aequore, 
Et  inde  tot  per  impotentia  freta 
Erum  tulisse,  laeua  siue  dextera 

20  Vocaret  aura,  siue  utrumque  lupiter 
Simul  secundus  incidisset  in  pedem; 
Neque  ulla  uota  litoralibus  deis 
Sibi  esse  facta,  cum  ueniret  a  marei 
Nouissimo  hunc  ad  usque  limpidum  lacum. 

25  Set  haec  prius  fuere:  nunc  recondita 
Senet  quiete  seque  dedicat  tibi, 
Gemelle  Castor  et  gemelle  Castoris. 


IV  25  sq.  Charisius  p.  252  Keil:  'senesco  autem  nunc  in  usu  est 
frequens,  apud  autiquos  tamen  et  seneo  dicebatur.  unde  et  Catvdlus 
['"catulus'  codd.]  sic  rettulit:  nunc  recondita  senet  ['st'  N,  ''sunt' 
P]  quiete  seque  dedicat  ['qui  seneseq:  didicat'  P]  tibi  gemelle 
Castoris'.  —  Diomedes  p.  344  K.:  'nam  senesco  et  .'^eneo  apud 
aiitiquos  dicebatur;  inide  et  CatiiUus:  nunc  recondita  [itaB. :  ''uunc 

6  Et  h'  (=  liaec)  0  |  mina  ei  adriatici  V  ||  7  insula  uegeladas  V 
cicladas  G  ||  8  tractam  V  ||  9  sinum  G:  sima  0  ||  10  Ubuste  0  |  phasel- 
lus  0:  phasel^us  G  |)  11  sihia  in  margine  liahet  0  |  citeorio  V  (sed  in 
0  rt  titeono  uix  dinosci  potest)  \\  13  citheri  V  ||  14  cognotissima  V  ||  15 
phaselhis  0:  phasel=us  G  ||  17  Tuo  0:  Tuas  G  |  in  i  buisse  G  ||  19  He- 
rum  V  II  20  Vocare  cura  V;  uagaret  anra,'  Lachmannus  ad  Liicr.  p.  17 S 

22  Httoralibus  0  |  diis  V  ||  23  a  marei  Laclimannus:  amaret  V  a  mare 
uuhju  'i  24  Nouissimc  V  1|  25  h"  (id  est  haec)  ita  ut  ah  h  (=  hoc)  uix 
discerni  queat  0:  hoc  G  j  recomdita  0  ||  27  Castor  S  Diomedes:   castru 

at  castorum 
0     castrum     G;  fuitne  antiquitus  Castur? 


IV,  6  -  VI,  7. 

V 

Viuamus,  mea  Lesbia.  atque  amemus, 
Rumoresque  senum  seueriorum 
Omnes  unius  aestimemus  assis. 
Soles  occidere  et  redire  possunt: 
5  Nobis,  cum  semel  occidit  breuis  lux, 
Nox  est  perpetua  una  dormienda. 
Da  mi  basia  mille,  deinde  centum, 
Dein  mille  altera,  dein  secunda  centum, 
Deinde  usque  aitera  mille,  deinde  centum. 
10  Dein,  cum  milia  multa  fecerimus, 
Conturbabimus  illa,  ne  sciamus 
Aut  nequis  malus  inuidere  possit, 
Cum  tantum  sciat  esse  basiorum. 


VI  ^ 

Flaui,  delicias  tuas  Catullo, 
Nei  sint  illepidae  atque  inelegantes, 
Veleis  dicere  nec  tacere  posseis. 
Verum  nescio  quid  febriculosi 
5  Scorti  diligis:  hoc  pudet  fateri. 
Nam  te  non  uiduas  iacere  noctes 
Nec  quidquam  tacitum,  cubile  clamat 

rccordita'  M  '"non  recordata'  A]  senet  quiete  seque  dedicat  ['di- 
cebat'  B  M  'dicebant'  A]  tibi  gcmellc  Castor  ct  gemclle  Casto- 
ris  fgemelli  castores'  BJ.'  —  Prisciiinus  p.  483,  84  H.:  'iit  a  seoeo 
senectus  ....  Catullus  [''catulus'  co(l<l.|:  sed  liacc  fucre  ['feruere' 
G  Lj;  iiunc  rccondita  senct  quiete  |''quitc'  ucl  '<|iii  te'  codd  ]'. 


V.  Unius  KcrnHs  interstitio  a  IV  scjiardliiiii  iii  V  (Ad  lcsliiam  in- 
scribit  in  illo  G)  ||  1  iuamus  0  ||  S  cstincunis  0  extimcmus  G  ||  4  ocidcre 
0  II  5  Nobiscum  V  ||  8  Deindc  mille  altcra  dcindc  sccunda  0  Dcinde 
mi  ^  ^  altera  da  =  =  secimda  G  ita  ut  a  in  da  ex  corr.  sit  ||  l(t 
Deindo  V  |  millia  G  ||  11  Conturbauimns  V  |  ncsciamus  V  ||  13  tuntus 
sciat  V    sciet  Bneclicleriis  mus.  Jihen.  XVI II  401  ex  prinpeo  53 ,  1.^. 

VI.  Adiuieret  priori  in  0;  in  interst.  nnii(s  iiers.  Ad  Klanium  inscri- 
hit  G  II  1  catulo  0  ||  '2  Nci  Lachmannus:  Nc  V  Ni  iiulijo  \\  3  Vclois 
—  posseis  scvipsi:  Velles  —  posses  V  Vclis  possis  X.  Ileinsiii.^i 
Adiiers.  p.  f>:}4  \\  5  hoc  G:  li'  (=  hic)  0  ||  7  Ncc  quidquam  scripi>i: 
Ncquid  (|ii;iiu   0  Ncquicquam   G 


10  CATLLLUS 

Serlis  et  Syrio  fragruns  oliuo 
Piiluiiiusque  j^eraeque  et  lieic  et  illeic 

10  Attritus  tremulique  lassa  lecti 
Argutatio  inambulatioque. 
Nam  mi  stupra  ualet  niliil  tacere. 
CurV  non  tam  latera  cciututa  paiidas, 
Nei  tu  quid  facias  ineptiarum. 

1".  Quare,  quidquicl  habes  boni  malique, 
Dic  nobis.     uolo  te  ac  tuos  amores 
Ad  caelum  lepido  uocare  uersu. 


VII 

Quaeris,  quot  mihi  basiationes 
Tuae,  Lesbia,  sint  satis  superque. 
Quam  magnus  numerus  Libyssae  harenae 
Lasarpiciferis  iacet  Cyreuis 
5  Orachim  louis  inter  aestuosi 

Et  Batti  ueteris  sacrum  sepulcrum*, 
i?Lut  quam  sidera  multa,  cum  tacet  nox, 
Furtiuos  hominum  uident  amores: 
Tam  te  basia  multa  basiare 
10  Vesano  satis  et  super  Catullo  est, 


8   et  Sjrio  scripsi:   asirio  V  ac  Syrio  uuhjo.  an  (icuvbeTuuc :  Sertis, 

at  hic  at  ille 
Assyrio?  |  fiagrans  V  |  oliuo;  fortasse  amomo  ||  9  7  ^iec  ~J  illo  G-  J  h' 
(=  haec)  7  illo  0?  correxi.  et  hic  et  illic  partim,  partim  et  hic  et  ille 
editiones  ||  10  lassa  scripsi:  quassa  V  ||  11  in  ambulatioq;  V  ||  12  Nam 
inista  pualet  nich'  0  Nam  ni  ista  preualet  nichil  G  Nam  ni  stupra 
ualet  Scaliger,  quem  ita  ut  nH  scriberet  secutus  est  Uauptius.  Nam  mi 
stupra  lialet  et  Anglus  in  Ephem.  class.  XXIV  p.  211  et  ego  conieci- 
mus  II  13  ecfututa  Lachmannus :  ~]  futura  V  exfututa  Itali  \  panda  V  ;| 
14  Nei  Marcilius:  Nec  V  Ni  B.  Guarinus  ||  15  quid  quid  0  quicquid 
G  I  boniq;  maliq;  0  |  puto  maliue  ||  17  uersum  0 

VIL    Interstitium  unius  uersus  in  V;  Ad  lesbiam  inscrihit  G  ||  1  q 
(=  quod)  michi  V  jj   3  libisse  hareue  0    lybisse  arene  G  ||  4  Lasarpici 

at  fretis 
feris    iacet  ty|=renis  at  cyrenis  G  Lasarpici  fecis  iaces  tyrenis  0  ||   5 

at.beari 
Oradum  0  Ora  dum  G  ||  fi  Et  beati  0  Et    beati    G  Et  Bad  ■?  ||   17  sy- 

at.basia 
dera  V  ||  9     basiei   G:  ba?iei  0  ||  10  catulo  0 


VI,  8  -  IX,  3.  11 


Quae  uec  pernuinerare  curiosi 
Possint  nec  luala  fascinare  linpua. 


S  VIII 

/     Miser  Catulle,  desiuas  iueptire 

Et  quod  uides  perisse  perditum  ducas. 

Fulsere  quondaui  candidi  tibi  soles, 

Cum  ueutitabas  quo  puella  dicebat 
5  Amata  uobis  quautum  amabitur  uuUa. 

Ibi  illa  multa  tum  iocosa  fiebant, 

Quae  tu  uolebas  nec  puella  uolebat: 

Fulsere  uere  candidi  tibi  soles. 

Nunc  iam  illa  non  uult:   tu  quoquc  iupoteni'  ne  sis 
10  Nec  quae  fugit  sectare  nec  miser  uiue, 

Set  obstiuata  mente  perfer^  obdura. 

Vale,  puella!  iam  Catullus  obdurat 

Nec  te   requiret  uec  rogabit  inuitam: 

At  tu  dolebis,  cum  rogaberis  nulla. 
15  Scelesta,  uae  te!  quae  tibi  mauet  uita! 

Quis  nunc  te  adibit?  cui  uideberis  bella? 

Quem  nunc  amabis?  cuius  esse  diceris? 

Quem  basiabis?  cui  labella  mordebis? 

At  tu,  Catulle^  destinatus  obdura. 


IX 

Veraui,  omuibus  e  meis  amicis 
Antistaus  mihi  milibus  trecentis, 
Venistiue  domuui  ad  tuos  peuatcs 

VIII.  fntcrslit.  tiniiis  ucrs.  in  V;  Ad  .so  ii>i<utu  iii.scril/it  G       I    i-sor 

catuh-  0  II  1  Cuui  0  iln  ut  C  e  corr.  sit  |  q  (scq.  r<ts.  1  lilt.l  G:  q 
(=  quod)  0  I  dicebtit  Jhnisd  (iliiis:  dncobiit  V  ||  .5  uobis  scripsi:  nobis 
V  II  6  tuui  G:  cuiu  0  ||  8  caiulid  i  G  ||  0  inii»otcus  uc  sis  i>cali(jcr:  in- 
|ioto  0  iuqioic  G.  tu  quoque,  impotens,  noli  Ai«(uliits  \\  10  Nccq;  fugit 
0  II  15  uac  to  .  (|uao  />.    Viiiitlor:  uo  fo  (|iic  G  nv  to([;    0   ||    1(.  adliibit 

0  II  18  cfi  lal)clla  0 

IX.  Vnias   uersits  intcrstilium    i)i   V.      .\d    \'orauuiuui  inscriliit  G 

1  Veraui  Jtanilcrits:  Vorauui  V  (scd  iihni  .\ll  Iti,  17;  XXVlll  H;  Xl,Vli 
.'{  Vorauius)  |  c  oni.  0  \\  :2  Autistas  V  |    niillibus  O 


12  CATULLUS 

Fratresque  unanimos  anumque  matreraV 
5  Venisti.     o  milii  nuntii  boati! 

Visam  te  inculumem  audiamque  llihoruia 
Narrantem  loca  facta  nationes, 
Ut  mos  est  tuus,  applicansque  collum 
loeundum  os  oculosque  sauiabor. 
10  0  quantum  est  hominum  beatiorum, 
Quid  me  laetius  est  beatiusque? 

X 

Varus  me  meus  ad  suos  amores 
Visum  duxerat  e  foro  otiosum, 
(Scortillum,  ut  milii  tunc  repente  uisum  est, 
Non  sane  illepidum  neque  inuenustum. 
5  Huc  ut  uenimus,  incidere  nobis 
Sermones  uarii,  in  quibus,  quid  esset 
lam  Bithynia,  quo  modo  se  haberet, 
Ecquonam  mihi  profuisset  aere, 
Respondi  id  quod  erat,  nihil  lucelli 
10  Nec  quaestoribus  esse  nec  cohorti, 
Cur  quisquam  caput  unctius  referret; 
Praesertim  quibus  esset  irrumator 
Praetor  nec  faceret  pili  cohortem. 


4    unanimos   anumque    G.    Faernus:     uno    animo    sanamq;  0  uno 
at.  sanam 
animo  suaq;  matrem  G  ||  5  nuncii  V  ||  6  incolum  0  ||  0  oculosq;  suabior 
V  I)  11  beatiusque  ^:   beatiusue  V 

X.  Ctmi  IX  sine  interstitio  cohaerct  in  V  ||   1  Varius  V  |  me  mes  0 
meus 
me  meus  G  ita   iit  meus  suhiectum  ex  mens  correctum  sit  ||  2  ociosum 
G   occiosum    0   ||  3   tfic   0:   tum  G   ||   7  lam  bithiuia   G:   larbithiuia  0   j 

o 

quomo  posse  haberet  0  quom  posse   haberet  G  ||  8  Ecquonam  Statius: 

at  quonam 
Et     quoniam     G  Et  quoniam  0  |  here  V  ||  9  nihil  lucelli  scripsi:  nihil 

ab  neq;   ipsis.  ncc 
neque  nec  in  ipsis  0  ni^hil  neq;       iii  =  =  ipsis  G,  sed  ut  in  cx  corr. 
et  post  in  ras.   2   uel  3   litterarum  sit  .   nihil  neque  ipsis  uulgo   ||    10 

at  nec 
quaestoribus  Murctus:  praetoribus  V  ||  18  nec  faceret  0:     nou    faceret 
G  non  faciens  Gronouius  cle  sest.  III  17 


IX,  4  -  XI,  2.  13 


'At  certe  tamen'  inquiunt,  ^quofl  illic 

1;'}  Natum  dicitur  esse,   comparasti 

Ad  lecticam  hominis.'     ego,  ut  puellae 
Unum  me  facerem  beatiorem, 
'Non'  inquam  'mihi  tam  fuit  maligne, 
Ut,  prouincia  quod  mala  incidisset, 

20  Non  possem  octo  homines  parare  rectos.' 
At  mi  nullus  erat  neque  hic  neque  illic, 
Fractum  qui  ueteris  pedem  grabati 
In  collo  sibi  collocare  posset. 
Hic  illa,  ut  decuit  cinaediorem, 

25  'Quaeso'  inquit  'mihi,  mi  CatuUe,  paukim 
Istos:  commodum  enim  uolo  ad  Sarapis 
Deferri.'     ^mane  me'  inquio  puellae-, 
'Istud  quod  modo  dixeram  me  habere, 
Fugit  me  ratio:  meus  sodalis, 

30  Cinna  est  Gaius,  is  sibi  parauit. 

Verum,  utrum  illius  an  mei,  quid  ad  me? 
Utor  tam  bene  ceu  mihi  pararim. 
Set  tu,  mulsa,  mala  et  molesta  uiuis, 
Per  quam  non  licet  esse  neglegentem.' 


XI 

Furi  et  Aureli,  comites  Catulli, 
Siue  in  oxtrenios  penetrabit  Indos, 


16  letica  0  letic:  am  G  ||  21  nec  hic  ueq;  illic  V  ||  22  FiactunK(; 
ueteris  V  ||  24  ut  docuit  V  |  sinediorem  0  jl  25  inquid  0  ||  2()  commo- 
dum    onim   Ilamlius  observ.  j).  r>4:    comoda  nam  0  commoda  naui  G  | 

at  e  at  defcrri 

ad  Sarapis  scripsi:  ad  sarapim  G  ad  scraiiiui  0  |{  27  l)es<Tti  G:  Do- 
serti  0  |  mane  inquii  Siatiiis  minimt'  imiuii  1'ontaniis  \  iuqd  0  itii  ut 
ab  inq,o  ^iix  possit  discerni:  iut|uit  G  iuiiuii  l'arHic)iius,  uuhjo  ||  ;U> 
Cuma  e  grauis  V,  uniJe  flauius  Kibbeckius  in  l^leckeis.  aiinut.  /*'C;? 
p.  378  II  31  quid  ame  0  (luid  a  mc  G  ||  ;J2  ceu  scripsi:  (luam  V  quam 
mibi  paratis  Statius  \\  3;j  tu  undsa  scripsi:  tulsa  0  tu  iusuhi  G  insulsa 
Itali  salsa  Schraderus  einoid.  p.  l'>  \  uiiila  Ciiiarinus:  uialf  V  j  niiiis  0 
II  34  uegligentem  V 

XI.     Adhaerct  jniori   iii    V.     Ad    riiriiim  ~J  aurfliiim  G   iii  nianiiiic 
1  penetrauit  V 


14  CATULLUS 

Litiis  Lit  loii<^e  resonante  Eoa 
'J'unilitur  uiida, 
5  Siuc  in  llyrcanos  Araljasue  luolics 
Seu  Sacas  sagittiferosue  Parthos, 
Siue  ((uae  septem^eininus   colorat 

Acquora  Nilus, 
Siue  trans  altas  gratlietur  Aljies, 
10  Caesaris  uisens  moniraenta  niagni, 

(lallicuiu   Ikhenum,  hoi-ribile   ;ie(|nor   ulti- 

luosquc  liritannos; 
Omnia  haec,  quaecumque  feret  uoluutas 
Caelituni,  teniptare  siinul  parati: 
15  Pauca'uuiitiate  meae  puellae 
Noii  bona  dicta. 
fCnm  suis  uiuat  ualeatciue  moechis, 
/    Quos  simul  complexa  teuet  trecentos 
\   NuUum  amans  uere,  set  identidem  omnium 
20  Ilia  rumpeiis; 

Nec  meuiu  respectet,  ut  aute,  aiuorem, 
Qui  illius  culpa  cecidit  uelut  prati 
Ultimi  flos,  praetereunte  postquam 
Tactus  aratro  est. 


XII 

Marruciiie  Asini,  mauu  sinistra 


3  coa  0  II  5  hircanos  0  |  arabas  ue  0:  arabaesque  G  ||  C  Siue 
sagax  V  I  sagitiferos  ue  0  sagittiferos  ue  G  ||  7  Siue  que  G:  Siueq;  0 
Siue  qua  uiilgo  \  septem  geminus  V  ||  9  Siu  trans  0  ||  11  renum  0  |  hor- 
ribile  aequor  Hauptms  observ.  crit.  p.  27 :  horribilesq;  V  j  ulti  G  (a 
corr.?):  Jiic  oiii.  0  ||  12  mosque  (ex  corr.;  sequitur  rasura  4  litt.)  G: 
Vitunosq;  (Vitiniosq;?)  0  ||  13  fere  uohmtas  V  ||  14  tentare  G  ||  15  mm- 
ciate  G  nunciare  0  ||  17  mechis  V  ||  22  Cui  illius  V  |  ceci<ii  Pluygersius 
in  nouae  Mnemosynae  uol.  I  p.  59  ||  23  postquam  tactus  aratro  est  0 
unico  uersu:  in  G  post  postquam  rasura  est  ||  24  om.  0:  Tactus  aratro 
est.  Asinium  G«  ita  ut  actus  aratro  est  a  corr.  sit  .  hahuerat  igitur  G 
2)rimitus  uerha  Tactus  aratro  est,  ut  0,  in  fine  u.  23  et  in  inter- 
stitio  inscripserat :   Ad  Asinium 

X[I.  Tnterstifium  iinius  uersus  in  0;  adJiaeret  ^^riori  in  G  (cf.  ad 
XI  24)  11  1   Matrucine  V 


XI,  3  —  XIII,  6.  15 

Non  belle  uteris  in  ioco  atque  uino: 

Tollis  lintea  neglef^^entiorum. 

Hoe  salsum  esse  putas?  fugit  te,  inepte: 
5  Quamuis  sordida  res  et  inuenusta  est. 

Non  eredis  mihi?  crede  Pollioni 

Fratri,  qui  tua  furta  fuste  lento 

Multari  uolit:  est  enim  leporum 

Differtus  puer  ac  facetiarum. 
10  Quare  aut  hendecasyllabos  trecentos 

Expecta  aut  mihi  linteum  remitte; 

Quod  me  non  mouet  aestimatione , 

Verum  est  mnemosynum  mei  sodalis. 

Nam  sudaria  Saetaba  ex  Hibereis 
15  Miserunt  niihi  muneri  Fabuilus 

Et  Veranius:  haec  amem  necesse  est 

Ut  Veraniohim  meum  et  Fabulhim. 


xni 

Cenabis  bene,  mi  FabuHe,  apud  me 
Paucis,  si  tibi  dei  fauent,  diebus, 
Si  tecum  attuleris  bonam  atque  magnam 
Cenam,  non  sine  candida  puella 
5  Et  uino  et  sale  et  omnibus  cachinnis. 
Haec  sei,  inquam,  attuleris,  venuste  noster, 

at loco 
2    inldco    0    iu    ioco    G  ||  .3    linthca  0   |  neglegenciorum  0:  negli- 

at  falsum 
gentiornm  G  ||  4  falsnm  at  «alsum  ce  0,  salsum  esse  G  ||  7  Fraf  qui 
0  I  furta  ut'1  talcnt^  Mutari  V,  qitocJ  corre.ri  secntus  Phiifijerfiium  qiii 
1.  1.  furta  uite  lenta  Mnltari  j/ropostierul  (Multari  umis  cx  S)  ||  8  uolit 
scripsi:  uoluit  0  uclit  G  ||  9  Difcrtus  I'asseraiiiis:  Dissortus  0  Disertus 
G  I  facpciarum  0  ||  10  endeca  sillabos  V  (sed  in  Q  comun.ril  corr.)  ||  11 
linthcnni  0  ||  12  monet  0  |  extimatioue  V  ||  13  Verum  est  ncmo  sinum 
G:   VtTuiii   ncnu)  t";  sinu  0  ||  I  l   .scth;ilia  G:  s;  taba  0  |  cxhiborc  V,  corr. 

at  muucri 
Lncliiudnuus  (cx  Ilibcris  Itidii  ||  15  ]\Ii     scrunt  G  |       uunii-ri  G:  uunifri 
0  II  IC)  hec  (h'  0)  amcni  V  ||  17   Ut]  Kt  V 

XIII.  l  i/li  rslitiiiin  uniiis  iirrsiis  iii  V,  i)i  iinn  Ail  rabulium  iuscriliit 
O  II  1  Enabis  0  ||  2  tiii  V,  ijnod  nhitinc  rorrc.ri  .  ili  ]ilrniriinr  cdd.  ||  {\  si 
untiuaui  V,  quod  corrr.ri  .   si  ini|naui   uidiju 


10  CATCLLUS 

Cenabis  beno:  iiani  tui  Catulli 
Plonus  sacculus  cst  aranearum. 
Set  contra  accipies  nieros  amores 
10  tSeu  quid  suauius  elegantiusue  est: 

Nain  un^Mientuin   daljo  quod  meac  j)uellae 
Donarunt  Veneres  Cupidinesque, 
Quod  tu  cum  olfacies,  deos  rogabis, 
Totum  ut  te  faciant,  Faljulle,  nasum. 


XIV 

Nei  te  plus  oculis  meis  amarem, 
locundissime  Calue,  munere  isto 
Odissem  te  odio  Vatiniano: 
Nam  quid  feci  ego  quidue   sum  locutus, 
5  Cur  me  tot  male  perderes  poetis? 
Isti  dei  mala  multa  dent  clienti, 
Qui  tantum  tibi  misit  impiorum. 
Quod  si,  ut  suspicor,  lioc  nouum  ac  repertum 
Munus  dat  tibi  Sulla  litterator, 
10  Non  est  mi  male,  set  bene  ac  beate, 
Quod  non  dispereunt  tui  labores. 
Dei  magni,  horribilem  et  sacrum  libellum! 
Quem  tu  scilicet  ad  tuum  CatuUum 
Misti,  continuo  ut  die  periret, 


XIV  9.  Mavtianus  Capella  III  229,  p.  56,  22  Eyss.:  'hoc 
etiam  CatuUus  quidam  non  insuauis  poeta  commemorat  dicens  munu.s 
dat  tibi  Sulla  litterator',  unde  iiersum  sumpsit  loaunes  Sares- 
beriensis  Metalog.  I  24. 


at  quod 
8  saculus  V    II    9   meos  0    ||    10  Seu  qui  0  Seu     qui     G   |    elegan- 
cius  ue  0;  puto  elegantiusque 

XIV.  Interstitium  unius  uersus  in  V,  in  quo  Ad  Calunm  Poetam 
inscribit  G-  ||  1  Nei  Lachmanmis :  Ne  G  E  0  Ni  uulgo  ||  5  mal'  0  (ciuod 
et  male  et  malis  signiftcure  potest):  malis  G  ||  6  dii  V  |  dant  V  ||  9  Sylla 
Capella:  si  illa  V  |  litterator  Capella:  literator  V  ||  10  mibi  male  V 
12  Dii  V  II  14  Misisti  V  |  continuo.  ut  die  V  interpungit.  puto  Misti 
continuo,  ut  dein  periret  Sat. ;  retenta  uulgata  B.  KJotzius  cm.  p>.  0 
interpunctionem  post  periret  delet. 


XIII,  7  -    XV,  12.  17 

15  Saturualibus,  optimo  dierum! 

Non  uon  lioc  tibi,  false,  sic  abibit: 

Nam,  si  luxerit,  ad  librariorum 

Ourram  scrinia:  Caesios,  Aquinos, 

Suffenum  omnia  colligam  uenena, 
20  Ac  te  his  suppliciis  remunerabor. 

Vos  hinc  interea  (ualete)  abite 

Illuc  unde  malum  pedem  attulistis, 

Saecli  incommoda,  pessimi  poetae. 


Jf  XV 

Commendo  tibi  me  ac  meos  amores, 
Aureli,  (ucniam  peto  pudentem), 
Ut,  si  Cjuicquam  aninio  tuo  cupisti, 
Quod  castum  expeteres  et  integellum, 
5  Conserues  puerum  mihi  pudicum, 
Non  dico  a  populo  (niliil  ueremur 
Istos  qui  in  platea  modo  liuc  modo  illuc 
In  re  praetereunt  sua  occupatij; 
Verum  a  te  metuo  tuoque  pene 

10  Infesto  pueris  bonis  malisque. 

Quem  tu  quahibet,  ut  iubet,  moueto 
Quantuin  uis,  ubi  erit  foris,  paratum: 


ibicl.    ir».     Miicrobin.s  Saluni.   II    1,  8:    %iuiu  Saturualibu.s  <jp- 
timo  dierum,  ut  ait  \'tMuneusis  poeta,   iiec  uoluptas  uobis'  ectr. 


al  optiuio 
15  opimo       G:  uppiiiio  0    ||    16   h'    (=    haec)   tibi  false  lit  adhibit 
at  false 

0  hec  tilji     salse    sit   aabibit   G  (Hcd   ut  in  sit  littera  s  ex  1'  Lorr.,    ita 
in   aabibit  priu^  a  exptinctum  et  ab  ex  correctura  est)\\    17    luxeiit  0: 

at.x 

luscrit  G  II  18  Cura  0  Cur  tani  G  |  ce.sios  V  ||  1<J  Sulfeuaiu  V  ||  •_>(»   llar  V 

1  tibi  hiis  supplitus  (—  t")  rem.  0  ||  23  Seeuli  V  |  iiRduioda  0;  sccioi- 
tur  in  V  II  1 — 3  sine  interstitio. 

XV.  Interstitio  unius  uersiis  a  II  3  separatnm  iii  V;  .\d  .\ureliuui 
imcribit  G  ||  1  0  mendo  0  ||  2  ^pudentem  peto  G .  an  (^uenia  jieto 
pudeutei)?  iiiideulcr  ,/.  Madili/  iit  Flecl:.  anti.  I:s71  p.  .■i-/.»  ||  5  pudi- 
eum  scri])si:  imdice  V  ||  10  bouisii;  malisii;  V  ||  11  qualubet  (svd  ubet 
cx  corr.)  ut  iiibet   G:  (lualibet  iit  al   iiibet   0  iit  Iiibet  Kiihio  \  monetti  0 

CATlM.rS  vi\.    I1:m  I11.11S.  •» 


18  CATii  iaa:h 

llunc  uiiuni  oxcipio,  ut  puto,  pudentcr. 
Quod  si  te  mala  raens  furorquc  uecor.s 
15  In  tantam  impulerit,  .sceleste,  culpani, 
Ut  nostrum  insidiis  caput  laces.sas: 
A  tum  te  miserum  malique  fati, 
Quem  attractis  pedilnis  pateute  porta 
Percurrent  raphanique  mugilesque! 

XVI 

Pedicabo  ego  uos  et  irrumal)o, 
Aureli  pathice  et  cinaede  Furi, 
Qui  me  ex  uersiculis  meis  putastis, 
Quod  sunt  molliculi,  parum  pudicum. 
'i  Nam  castum  esse  decet  pium  poetam 
Tpsum,  uersiculos  nihil  necesse  est, 
Qui  tum  denique  habent  salem  ac  leporem, 
Si  sunt  molliculi  ac  parum  pudici 
Et  quod  pruriat  incitare  possunt, 
10  Non  dico  pueris,  set  his  pilosis, 
Qui  diiros  nequeunt  mouere  lumhos. 
Vos,  quod  milia  multa  basiorum 
Legistis,  male  me  marem  putatis? 
Pedicabo  ego  uos  et  irrumabo. 

XVI  5.  Pliuius,  episti  IIII  14,  5:  ""scimus  alioqui  huius  opiis- 
culi  illam  esse  uerissimam  legem  quam  Catullus  expressit:  nam  ca- 
stum  esse  —  et  parum  pudici'.  —  Apuleius,  apol.  p.  17,  12 
Krueger:  'Catullum  ita  respondentem  maliuolis  non  legistis:  nam  ca- 
stum  esse  —  necesse  est  — ?' 


13  pudenter  0:  prudenter.  at  pudeuter  G  ||  10  nostrum  G:  nroru  0 
at  tu 
II' 17  ba  0  ah  (cx  ha  corr.)  G  j    tame   G:   (u    0    ||    18   atractis  0;  et  sic 
inscriptio  Pompciana  1261  Zaniicm.  ||  19  Pertundent  /.  Machly  I.  I. 

XVI.    AdJtaeret  jyriori  in  V    jj    1  Dedieabo  V    ||    2  patice  et  cinede 

t  1 

V  II  .3   Qui  mi  ex  0  II  4  Quod  0:  Quod  G  i  moliculi  G  (ita  ut  tertium  1 

ex  11  sit  correctmn)   ||  6  uersiculo  Flinii  codd.  Mediccus  et  Vaticanus  \ 

al  tum 
recesse  0    ||    7  Qui     tamen  G:  Qui  tn  0  Qui  tunc  PJinii  codiccs  omnes 

11  8  simt  Plinius:  sint  V  (sed  idem  u.  9  possunt)  ||  10  biis  pillosis  0 

12  Vosq;    milia  (millia  G)   V;  Vos  quei  BosshackiKS  quom  L.  Muelle- 
riis  II  14  Dedifal.o  V 


XV,  13  -  XVII,  23.  19 

XVII 

0  Culonia,    quae  cupis  ponte  loedere  longo 
Et  salire  paratum  habes,  set  uereris  inepta 
Crura  ponticuli  acsuleis  stantis  in  rediuiuis, 
Ne  supinus  eat  cauaque  in  palude  recumbat: 
5  Sic  tibi  bonus  ex  tua  pons  libidine  fiat, 
In  quo  uel  Salisubsilis  sacra  suscipiantur, 
Munus  hoc  mihi  maximi  da,  Colonia,  risus. 
Quendam  municipem   meum  de  tuo  uolo  ponte 
Ire  praecipitem  in  kitum  per  caputque  pedesque, 

10  Verum  totius  ut  lacus  putidaeque   pahidis 
Liuidissima  maximeque  est  profunda  uorago. 
Insulsissimus  est  homo  nec  sapit  pueri  instar 
Bimuli  tremula  patris  dormientis  in  ulna. 
Quoi  cum  sit  uiridissimo  nupta  flore'  puella 

15  (Et  puella  tenellulo  delicatior  aedo, 
Adseruanda  nigerrimis  diligentius  uuis), 
Ludere  hanc  sinit  ut  kibet  nec  pili  facit  uni 
Nec  se  subleuat  ex  sua  parte,  set  uelut  alnus 
In  fossa  Liguri  iacet  suppernata  securi, 

20  Tantundem  omnia  sentiens  quam  si  nulla  sit  usquani, 
TaHs  iste  meus  stupor  nil  uidet,  nihil  audit, 
Ipse  qui  sit,  utrum  sit  an  non  sit,  id  quoque  nescit. 
Nunc  eum  uolo  de  tuo  ponte  mittere  pronum, 


XVII  19.  Festus  p.  305  Muell. :  'Supperuati  dicuntur  quibus 
femina  sunt  succisa  in  motlum  suillarum  pernaruni  ....  Catullus  ad 
Coloniam:  In  fossa  li^ari  iacet  suppernata  securi';  cf.  Paulus 
p.  304  Muell. 


XVII.  Adhacret  priori  in  Y\\  1  Oculo  inaq;  0  O  culo  in  aiiuo  Q 
Coloiiia,  iiulgi)  \  loedere  scripai:  ledere  V  ludere  ?  nuhjo  ||  3  acsuleis 
ElUsiiis:  ac  sulcis  V  assulis  Stafius  \  stantis  Statius:  tantis  V  |  rciliuius 
0  II  4  supj)inus  eat  canaq;  0  ||  6  sali  subsili  sacra  suscij^iaut  V  ||  7 
niaximi  in  mary.  addit  G  ||  8  Quedam  G:  Quedam  0  ||  10  tocius  0  |  j)u- 
dicoq;  jjaludes  V  ||  12  Insulsi  sinnis  0  ||  14  Quoi  cum  sit  Scali<jer:  Cui 
iocuni  sit  V  ||  15  Etj  Ut  V  Est  Lachmannus  \  edo  V  ||  10  Asseruanda  G 
j  ui^crlniis  diligcncius  0  ||  18  Kec  me  sublcuat  V  [  aluus  0  ||  Ht  lij^ari 
J''i'shis  I  suj)pernata  Feslus:  suj)erata  V  ||  21  nihil  uidct  V  ||  22  t|ui  sit 
0:  quid  (d  ex  corr.l  s'\i  G  ||  23  Nimi'  cinn  uoln  tic  liiu  O  Ximr  ucilo 
noio  dc  tuo  0 


2()  .  CATILLUS 

Si  |iolt'  sl(jlidmii  repciito  cxciiarc'   iietcnnim 
LT)  Kt  supiiiuni  uiiiiuum  iii   gruui  (lorcliiKjucre  (•ucno, 
Ferream  ut  soleam  tenaei  iii  uoru<;ine  mulu. 


XXI 

Aurcli,  jiater  esuritionum, 
Non  liurum  nioilo,  sct  qiiod  uut  tucruiii 
Aut  sunt  aut  aliis  erunt  in  annis: 
Pedicare  cupis  meos  amores. 
5  Nec  clam:  nam  simul  es,  iocaris  una, 
Haerens  ad  latus  omnia  experiris. 
Frustra:  nam  insidias  mihi  struentem 
Tangani  te  prior  inrumatione. 
Atque  id  si  faceres  satur,  tacerem: 
10  Nunc  iijsuni  id  doleo,  (juod  esurire 
Tencllus  puer  et  sitire  discet. 
Quare  desine,  dum  licet  pudico, 
Nei  finem  facias,  set  inrumatus. 


XXII 

Sutfenus  iste,  Vare,  quem  probe  nosti, 
Homo  est  uenustus  et  dicax  et  urbanus 


24    pote    stolidum    Victorius    uur.    lect.     XIII    11 :    potest    (pof 
0)  olitlum  V  I  exitare  V  ||  25   dereliuquere   0 :   deliuquere  G  |  ceno  V 
2G  uiulla  G 

XXI.    Vetustae  editiones  interponunt  Priapea  quaedam  a  V  omnino 

aliena;  unde  explicatur   numerus,   quem,  ne  confusio  oriatur,  cum  ple- 

risqite  retinuimus.     Interstitio   unius  uersus  hoc  carmen  a  XVII  sepa- 

ratuiii  in  V;  Ad  Aureliuui  inscrihit  G    ||    1  exuritionum  V  essuritiouum 

Bergkius  ||  4  Dedicare  V  ||  5  nam  Siiper  linea  in  G  \  simul  exiocaris  V 

at.  bis 
6  Hereus  V:  Haeres   Vossius,  uulgo  \  experibus  G  exiieribis  0  ||  7  struen- 

tem  0.  Hibbeclius  in  Fleclceis.  ann.  186 2  p.  378:  iustruentem  V  ||  8 
irruminatione  V  ||  9  id  si]  ipi  V  ||  10  esuriere  0  exurire  G  essurire 
Bergldus  ||  11  Teuellus  scripsi:  Meme  G  Me  me  0  Me  meus  Statius 
A  me  me  Scali(jer  Meus  mi  Meleager  Vae  meus  Faernus  Jeiunus 
Huschkius  Mellitus  Handins  \\  12  desinat  V  ||  13  Nei  scripsi:  Nec  V 
Ne  uulgo  |  facias  fineui  0  |  irrnininatus  sum  V 


XVII,  24  —  XXII,  21.  21 

Idemque  longo  plurimos  faeit  uersus. 

Puto  esse  ego  illi  milia  ad  decem  aut  plura 
5  Perscripta,  nec  (sicut  fitj  in  palimpsestos 

Relata:  cartae  regiae,  noui  libri, 

Noui  umbilici,  lora  rubra,  membrana 

Derecta  plumbo,  et  pumice  omnia  aequata. 

Haec  cum  legas  tu,  bellus  ille  et  urbanus 
10  Suffenus  unus  caprimulgus  aut  fossor 

Rursus  uidetur:  tantum  abborret  ac  mutat. 

Hoc  quid  putemus  esse?  qui  modo  scurra 

Aut  siquid  bac  re   tersius  uidebatur, 

Idem  infaceto  est  infacetior  rure, 
if)  Siniul  poemata  attigit;  neque  idem  umquam 

Aeque  est  beatus  ac  poema  cum  scribit: 

Tam  gaudet  in  se  tamque  se  ipse  miratur. 

Nimirum  idem  omnes  fallimur,  neque  est  quisquam, 

Quem  non  in  aliqua  re  uidere  Sutfenum 
20  Possis:  suus  cuique  attributus  est  error, 

Set  non  uideraus,  manticae  quod  in  tergo  est. 


XXII  19  —  21.  extant  in  florum  moraliiim  auctoritatum  a. 
1329  Veronae  scriptorum  II  c.  3:  ''De  errore.  Catullus  acl  Varum. 
Quem  non  —  mantice  quocl  in  tergo  est'.  —  Porijhyrio  ad 
Hor.  serm.  II  3,  299:  'Aesopus  traclit  homines  cluas  manticas  habere, 
unam  ante  se,  aliam  retro.  in- priorem  aliena  uitia  mittimus,  ideo  et 
iiidcmus    facile;    in    posteriorem    nostra,    cjuae    abscondimus   et    uidere 


XXII.    Adhaerct  prwri  in  V;    Ad  Varum  G  niara.    ||    3  Tdoiiiq;  0: 
atitemq; 

Idemq;  G  1|  4  illi  ^  G  |  inilliii,  G  |  ad  scripsi:  aut  V  ||  5  nec  sit  ut  V 
nec  sic  ut  ?,  uulgo  \  in  palimpsostos  scripsi:  inpalmisopto  0  in  pahni 
septo  G  palimpsostum  IJcinsiiwi,  unde  palimpseston  Lachmannus  ||  0 
carte  rcgie  noue  libri  V  nouei  Lachviannus:  ||  7  mombrane  V,  cnrr. 
Auantius  ||  8  Derecta  Statius:  Detccta,  V  ||  10  cajni  mulgus  0  oaitri  . 
mulgus  G  II  11  abhorot  0  ||  13  hac  rc  tristius  G  ao  rotristius  0;  Irilius 
Jtali,  uulffo.  torsius  c(/o  scripsi  idcmqiie  nupcrrimc  I\fuuro  iu  'Jounud 
of  Lhilnlofpf  V  p.  :>()')  ita.  coniecit  ut  formam  tortius  praeferrct. 
scitius  Jj.  HliiclJcriis  \\  1  I  infiiceto  c  infaooio  run^  0  in  fiiceto  c  in 
facet(5  ruro  G  ||  \'>  iittigit  ul  ii(>q;  uoc  idoni  0  |  iiiii|ii;iiii  G  ||  16  ac]  ha 
V  II  17  taniquam  so  V  ((|ii;iiu  coiiipciidiosc)  \\  is  ucv  o  0  ||  19  iiidoro  oui, 
auctor  llorum  mor.  auct. 


22  C'A'lLLLi:S 


f 


XXUT 
Furei,  cui  neque  .seruos  e.st  neque  arca 
Nec  cimex  neque  araneus  neque  ignis, 
Verum  est  et  pater  et  nouerca,  (juorum 
Dentcs   iM'1   silicem  comcsse  possunt: 

T)  Est  pulcre  tibi  cum  tuo   parente 
Et  cum  coniuge  lignea  parcntis. 
Nec  ujjriiin:   bene  nam  ualetis  omnes, 
Pulcre  concoquitis,  niliil  timetis, 
Non  incendia,  non  graues  ruinas, 

10  Non  furta  inipia,  non  dolos  ueneni, 
Non  casus  alios  periculorum. 
Atqui  corpora  sicciora  comu 
Aut  siquid  magis  aridum  est  lialjctis 
Sole  et  frigore  et  esuritione. 

15  Quare  non  tibi  sit  bene  ac  beate? 
A  te  sudor  abest,  abest  saliua, 
Mucusque  et  mala  pituita  nasi. 
Hanc  ad  munditiem  adde  mundiorem, 
Quod  culus  tibi  purior  salillo  est 

20  Nec  toto  decies  cacas  in  anno, 
Atque  id  durius  est  faba  et  lapillis; 
Quod  tu  si  mauibus  teras  fricesque, 
Non  umquam  digitum-  inquinare  posseis. 
Haec  tu  commoda  tam  beata,"  Furi, 


nolumus.    lioc  Catullus  ['"tullimus',  sed  'm'  expuncto,  Monac.]  memmit: 
Viilemus  manticae  quod  in  tergo  osf. 


XXIIL    Adhaeret   priori   iu    V;    Ad    furium    G    viarg.    \\    1    seruos 

at.seruus  _ 

Statius:    seruo       G  seruo  0  |  areha  V  ||  2   cimex  al  neq;    0  cimex  aial 

i 
neq;  G  ||  7  Nec  miruni  G  Ke  mirum  0  ||  9  ruiuas  G:  miuas  0  ||  10  furta 
Hawptim quaest.  Cat.p.  9:  facta  V  (facta  G)  ||  12  Aut  qui  V  ||  13  siquid  ari- 
dum  magis  V  ||  14  esuritione  G:  esuricione  0  ||  15  sitO:  si  G  ||  16  abest  alte- 
rum  om.  0;  in  G  prioris  abest  littera  t  ex  corr.  ||  17  Muccusue  G  Muc- 

al cuius  , 

tusue  0  I  pictuita  G  ||  18  mundiciem  V  ||  19  culus  G:  cuius  0  ||  21  lu- 
pillis  lamis  Gulielmus  in  Grut.  Lamp.  III  2 ,  446  ||  23  unquam  V  pos- 
seis  scri^ysi:  posses  V  possis  uulrjo  \\  21  Haec  tua  V  |  comoda  0 


XXIII,  1    -    XXV,  5.  23 


25  Noli  spernere  nec  jiutare  parui, 
Et  sestertia  quae  soles  precari 
Centum  desiue:  nam  sat  es  beatus. 


^  XXIV      -< 

0  qui  flosculus  es  luuentiorum, 
Non  horum  modo,  set  quot  aut  fuerunt 
Aut  posthac  aliis  erunt  in  annis, 
Mallem  diuitias  Midae  dedisses 
5  Isti,  quoi  neque  seruus  est  neque  arca, 
Quam  sic  te  sineres  ab  illo  amari. 
^Quid?  non  est  homo  bellus?'  inquies.     est: 
Set  bello  huic  necjue  seruus  est  neque  arca. 
Hoc  tu  c[uamhibet  abice  eleuaque: 
10  Nec  seruum  tamen  ille  habet  neque  arcam. 


XXV      ^ 

Cinaede  Thalle,  mollior  cuniculi  capillo 
Vel  anseris  medulkda  uel  imula  oricilla 
Vel  pene  languido  senis  situque  araneoso 
Idemque  Thalle  turbida  rapacior  procella, 
5  Cum  dira  uinulenties  ostendit  oscitantes: 


XXV  1.  Ciccro  ad  Quiutum  fratrem  II  13,  4:  'Tu,  quemad- 
modum  me  censes  oportere  esse  et  in  x'ep.  et  in  uostris  inimicitiis, 
ita  et  esse  et  fore -auricula  infuma  scito  molliorem';  cf.  Fr. 
Buechelerus  in  indice  lection.  hib.  uniuers.  Gryphiswald.  a.  18G8 
p.  IT)  — 17. 


26  sestertiaq;  0  sextertia  que  G  ||  27  satis  licatus  V 

XXIV.  Adltaeret  jmori  in  V  ||  1  esj    o  V  |  iuueuciorum  0  ||  2  quod 

V  II  3  post  hac  V  ||  4  diiiicias  0  j  Midac  dedisses  Is.   Vossiits:   mi  dedc- 

at  cui  at  ncc 
disses  0  lui  dcdisscs  G  ||  5   Isti  qui       ucque  G:  Isti  qui  ncc  0  !  arca  0: 
archa  G  ||  7  Quid  0:  Qui  G  ||  8  archa  V  ||  D  II  (=  hoc)  0:  llcc  G  |  quam- 
lubct  0:  qua  lubct  G  ||  10  archam  V 

XXV.  Adhiicrct  irrittri  in  V;  Ad  'J";ilhiiii  G  mttrtj.  ||   1  Ciuede  talle 

V  II  2  nicduUula   0:   nieduUa   G  |   imulhi   0  j  uiicilUi   (auricilla)  ScaJigcr: 
moricilUi  V  ||  :>  aracoroso.  at  araueoso  G:    anuoroso  0  ||  -1  tallo  G  tale 

a  I .  aucs  ut  aries  i 

0    II    5  Cum  diua  undicr       alios  ostendot  os^citautes  G   Cuiu  (biia 

mTraries  ostendet  (ondct)  ossistantes  0;  qmd  corrigere  tcmptai(i.     Cuni 


24  CATLLLUS 

IJcmittc  jiallinm  meum,  mihi  quofl  inuolasti, 
SudariuiMquc  Saotabum  <ata<^ra|)liosqu<'  'riiynos, 
Inepte,  quae  palam  soles  liabere  tamquara  auita. 
Quae  nunc  tuis  ab  unguibus  r<^;^liitina   ot  remitt<>, 
10  Ne  laneum  lattiscuiuni  manusque  mollicellas 
Inusta  turpiter  tibi   llagella  conscribillent 
Et  insolenter  aestues,  uelut  minuta  magno 
Deprensa  nauis  in  mari  uesaniente  uento. 

XXVI 

Furi,  uillula  uestra  non  ad  Austri 
Flatus  opposita  est  neque  ad  Fauonei 
Nec  saeui  Boreae  aut  Apheliotae, 
Verum  ad  milia  quindecim  et  ducentos. 
5  0  uentum  liorribilem  atque  pestilenteml 

XXVII 

Minister  uetuli  puer  Falerni 
Inger  mi  calices  amariores. 


XXVII    1  —  4.  Gellius  VI  20,  6:   ''Catullns  quoque  elegantissimus 
poetarum    in    hisce    uersibus:    Minister    uetuli    —    Ebriose  acine 


diua  mater  alites  ostendit  occinentes  (oscinentes  Faernus)  Auantius 
Cum  dira  maris  hiems  aues  ost.  oscitantes  Bapt.  Guarinus  Cum  de 
uia  mulier  aues  ost.  oscitantes  Scaliger  Cum  diua  munerarios  ost.  osci- 
tantes  Laehmannus  Cum  luna  mulierarios  ost.  osc.  Heysius  Cum  diua 
muttiens  aues  ost.  osc.  BergJcius  mus.  Rhcn.  XIX  605  Conuiua  cum 
mero  grauis  se  ost.  oscitantem  Boehmius  quaest.  Cat.  p.  20  Conclaue 
com  uicarios  ost.  osc.  H.  A.  J.  Munro  in  'Journal  of  philolngif  V 
306  I  CatuUus  oscitautis  sine  dubio  scripserat  ||  6  pallium  railii  meum 
quod  V  II  7  sudarium  q  G  |  saethabum  G:  sathabum  0  |  cathagraphosq; 
thinos  V  II  8  Inepteq;  0  |  tanquam  G  ||  9  remite  0  ||  10  mollicelas  0  ||  11 
Insula  turpiter  V  |  conscribilent  V  ||  12  uelut  inimica  G  uelut  iminica 
0  II  13  Deprehensa  G  

XXVI.  Adhacrct  prinri  in  V;  Ad  Furiun\  G  marg.  \\  1  ura  0:  nostra 
G  II  2  ovi.  0  1  fauonii  G,  correxi.  Fauoni  ^inlgo  \\  3  apheliote  V:  Apelio- 
tae  uulgo  ||  4  millia  G 

XXVII.  Adhaerct  priori  in  V;  Ad  pincerna  suu  G  marg.  \\  1 
ueatuli  GeJUi  Bnttcnd.  \\  2  Inger  mi  Gellii  Bottend.:  Ingermi  GeUii 
Vatic.  et  Paris.  Ingere  mi  G  Ingeremi  0  |  cabiles  amariores  GeUii 
Bottend.,  qui  hic  desinit 


XXV,  c,  ^  xxviir,  13.  25 

Ut  lex  Postumiae  iubet  magistrae 
Ebria  acina  ebriosioris. 
5  At  uos  quo  lubet  hinc  abite^  lymphae 
Vini  ^^ernicies,  et  ad  seueros 
Migrate:  hic  merus  est  Thyonianus. 

X 

XXVIII 

Pisonis  comites,  cohors  inanis 

Aptis  sarcinulis  et  expeditis, 

Verani  optime  tuque  mi  Fabulle, 

Quid  rerum  geritis?  satisne  cum  isto 

5  Vappa  frigoraque  et  famem  tulistis? 

Ecquidnam  in  tabulis  patet  lucelli 

Expensum,  ut  mihi,  qui  meum  secutus 

Praetorem  refero  datum  lucello: 

*0  Memmi,  bene  me  ac  diu  supinum 

10  Tota  ista  trabe  tentus  irrumasti'. 

Set,  quantum  uideo,  parei  fuistis 

Casu:  nam  nihilo  minore  uerpa 

Farti  estis.     pete  nobiles  amicos! 


ebriosioris,  cum  clicere  ebrio  [ebriosi  uel  hebriosi  codd.]  posset  et 
quod  erat  usitatius  acinnm  in  neutro  genere  appellare,  amans  tamen 
hiatus  illius  homerici  suauitatem  ebria  [ebriosam  codd.]  dixit  propter 
insequentis  a  litterae  concentum.  qui  ebriosa  [hcbriosam  uel  ebriosam 
codd.]  autem  Catullum  dixisse  putant  aut  ebrioso  [ebriosos  codd.]  — 
nam  id  quoque  temere  scriptum  inuenitur  —  in  libros  scilicet  de  cor- 
ruptis  excmplaribus  factos  inciderunt'.  secutus  sum  in  huius  loci  re- 
stitutione  disputationcm  ])lanc  egregiam  M.  Hauptii  iu  ind.  lect. 
Bcrol.  acst.  \H'u. 

3  poRtliuniic  G  |  iuuet  Gcllii  ndic.  et  Paris.  ||  4  Ebriosc  aciiio  V 
clniose  ac  in  Vatic,  obriosc  ac  me  Paris.  Gellii.  Elniosa  acino  Gua- 
riims  Ehriosa  acina  Parthcmus,  uulfln;  Eliria  acina  Ilaujtlius  \\  ^^  Aduos 
0  I  quod  iubct  V,  correxit  Al.  Guarinus  \  limplu'  V  ||  7  thionianus  V 

XXVIII.  Adhaeret  priori  in  V;    Ad  \'('rranniri  7  fabullu  G  marg. 

'2  Artis  coni.  Schu-abius  ||  ;?  Verani  G:  Vora  0  ||  4  satis  ue  0  ||  0  l']t  quidnam 

V  I  patct  G:  p;  0  ||  8  reilero  0  ||  0  Ome  mi  0:   Omne  mi  G  |  supiumi  0 

10  tiaho  G    I    t(>ntiis    rossius:    lciiliis    V    |    vrrunia.^ti    0   ||    1 1     pari   0: 

,i1  iiari 
l>anim  G;  |i;iriiin  r.r,  i.iirci  ortum   uiiUlur  \  fiii-ti  0  ||  VI  uiMiiaJ  iir|ia   0 


20  CATULLUS 

At  iiobis  mala  niiiliii  «Ici  (]ccH'f|ue 
15  Deiit,  objirobria  liouiulci  Uemique. 

xxw        ^ 

Quis  lioc  ])otest  uiderc,  f|ui.s  potest  pati, 
Nisi   iinpudicus  et  uonix  (;t  aleo, 
Majuurram  habere  (juod  ( 'omata  (iallia 
Habebat  ante  et  ultima  Britannia? 
5  Cinaede  Romule,  hoc  uidebis  et  feresV 
()h  Es  iinjnidicuti  et  norax  et  aleo. 

Et  ille  nunc  superbus  et  superfluens 
Perambulabit  omnium  cubilia 
Ut  albulus  cohmibus  aut  Adoneus? 
Cinaede  Romule,  hoc  uidebis  et  fcresV 
■  10  Es  impudicus  et  uorax  et  aleo. 

'21   Quid  hunc  malum  fouetisV  aut  quid  hic  potest 
Nisi  uncta  deuorare  patrimoniaV 
Eone  nomine,  oro  uos,  leuissimei 

24  Gener  socerque,  perdidistis  omnia? 


XXIX  1,  2.  Quintilianus  IX  4,  141:  ''Aspera  ucro  et  male- 
dica,  iit  dixi,  etiani  in  carmine  iambico  grassantur:  Quis  hoc  potest 
—  et  aleo.' 

ib.  3  sq.  Plinius  hist.  nat.  XXXVI  48 :  'hic  namque  est  Mamurra 
CatuIIi  Veronensis  carminibus  proscissus,  quem,  ut  res  est,  domus  ij^sius 
clarius  quam  CatuIIus  dixit  habere  quidquid  habuisset  Comata  Gallia.' 

ib.  24.  Vergilius  epigrammate  III  6:  ''Ut  iste  uersus  usquequa- 
que  pertinet:  Gener  socerqixe,  perdidistis  omnia.' 

at  nobis 
uerba  G  14  uobis  (u  e.c  corr.)  G:  nobis  0  |  dii  V  ||  15  oprobria  romule  0 
XXIX.  Aclliaeret  priori  in  V;  In  Roniulu  catbamitn  G  marg.  \\  3  Nam 
murra  V  ||  4  ante  Statius:  cu  te  V  uncti  Faernus  \  Brittaniae  0  ||  5  hoc 
scripsi:  haec  0  hec  G  ||  5ti  hunc  uersum  om.  V:  acld.  Alclina  a.  1502  \\ 
7  Perambulauit  V  ||  8  adonens  Statius:  ydoneus  V  haut  idoneus  Sil- 
ligiusW^  hoc  scripsi:  haec  0  hec  G  ||  u.  21 — 24  post  10  transpostiit 
Th.  Mommsenus  hist.  rom.  III  oi<s'  ||  21  quid  luc  V  ||  23  oro  uos  leuissi- 
mei  {uel  oro  putidissimei)  scripsi:  urbis  opulentissime  (opjiulentissime  0) 
V  imperator  imice  Scaliger  urbis  o  piissime  Lachmannus ;  orbis  o  piis- 
.simei  Hauptius;  urbis  o  potissimei  L.  Muellerus ;  (urbis  o  pudet  meaei 
Ellisius  II  24  Gencr  socerque    Vergilius:  Socer  generq;  V 


XXVIII,  14  -  XXX,  8  27 


11  Eone  nomine,  imperator  imice, 
Fuisti  in  ultima  occiclentis  insula, 
Ut  ista  uostra  diffututa  mentula 
Dueenties  comesset  aut  trecenties? 
Quid  est  5,lid  sinistra  liberalitas? 

15  Parum  expatrauit  an  parum  elluatus  estV 
Paterna  prima  lancinata  sunt  bona, 
Secunda  praeda  Pontica,  inde  tertia 
Hibera  quani  scit  amnis  aurifer  Tagus: 

20  Eeine  Galliae  optima  et  Britanniae?! 


XXX 

Alfene  inmemor  atquc  uiianimis  false  sodalibus, 
lam  te  nil  miseret,  dure,  tui  dulcis  amiculi, 

5  Quem  tu  neglegis  ac  (me  miserum!)  deseris  iii  malis? 

3  lam  me  prodere,  iam  non  dubitas  fallere,  perfide? 

4  Nunc  facta  impia  fallacum  hominum  caelicolis   placent? 

6  Eheu,  quid  faciant  sic  homines  cuiue  habeant  fidem? 

Certe  tute  iubebas  animam  tradere,  inique  me 
Inducens  in  amorem,  c^uasi  tuta  omnia  mi  forent. 

13  nostra  diffutura  V  ||  14  Ducencies  et  treceucios  0  |  comerset  0 
comeset  G  ||  15  alid  Statius:  alitV  ||  17  prima  Turnebus  aduers.  XII  1: 
primum  V  ||  18  tercia  G  ||  19  Libera  0  Hybera  G  |  scit  0:  sit  G  |  amui  V  \ 
thagus  G  II  20  Hunc  gallie  timet  et  britannie  (brittanie  0)  V,  quod  correxi. 
Timentque  Galliae  huuc,  timct  Britannia  Turnebus  l.  1.  Time  Britan- 
niii,  hunc  timctc  Galliae  Lachmamnts.  Tinicte  Galliae  hunc,  time  Ihi- 
tannia  Uanptius.  Timcntnc  Galliae  hunc,  timent  Britanuiae  7>.  3IucUerus. 
Et  huice  (nxllia  ct  metet  Britauuia  If.  A.  'I .  I\[unro;  atii  nlia  contra 
ntctrum  pariter  atque  sententiam. 

XXX.  Adhaeret  priori  in  V;  Ad  Alplienum  G  niartj.  jj  Cnrnien  a 
Tachmamto  in  licrpJcii  et  Caesaris  diar.  itntiq.  tt.   Is45  p.  49.3   iii   stro- 

1 
pJttts  binornm  nersuum  discriptnin  c.^l  \\  1  .\1|i1h-iic  V  |  .-also  V  ||  -J  n  0 
uichil  G  II  5  antc  ;{  posui;  u.  4  ct  5  post  12  Irunspiisuit  LitcJimannus  \ 
.^)  qucui  scripsi:  (lue  V  quao  nnlgo  \  ncgligis  V  ||  ;?  lam  nio  prodoro,  iam 
Mou  uic  dul)iUi.s  V  II  4  Nunc  scrij)si:  Nec  V  Num  Schwtdnus  \\  6  Oheu 
V  I  .sic  scrijjsi:  dico  V  dic  Pontanus  dice  Uttisius  dehiuo  Statius  \  cui 
nc   0  II  7    tu   tc   G  I  iiic    Amtntiits:  oni.  V  ||  8  quasi   onuiia  tutil  G  quasi 

tiita 
oiuiiiii.,  iim.  lutii,  0;  /iiit  iii  V  (|Uiisi  uiiiuia 


28  CATLLLLS 

Idcm  minc  rctraliis  te  ac  tua  dicta  omnia  factaqno 
10  A^'iitos  irrifii  fcrrc  ac  iiohulas  aerias  sinis. 

Si   iu  oMitus  cs,  at  dci  nitiiuinerunt,  meniinit  Fidcs, 
t^uac  te  ut  paeniteat  postniodo  facti  faciet  tui. 

XXXI 

Paene  insulariini,  Sirmio,  iiisiilarumr|ue 
Ocelle,  quascumquc  in  liquentilnis  stagnis 
Marique  uasto  fert  uterque  Neptunus: 
Quara  to  libonter  quamque  laetus  inuis^o, 
5  Vix  nii  ipse  credens  Thuniam  atque  Bithunos 
Liquisse  campos  et  uidere  te  in  tuto! 
0  qiiid  solutis  est  beatius  curis, 
Cum  mens  onus  reponit  ac  peregrino 
Ab  orbe  fessi  uenimus  larem  ad  nostrum 
10    Desideratoque  acquiescimus  loctoV 

Hoc  est  c|Uod  unum  est  pro  laboribus  tantis. 
Salue,  o  uenusta  Sirmio,  atque  ero  gaude: 
Gaudete  uos  quoque  incitae  lacus  undae: 
Ridete,  quicquid  est  domi  cachinnorum. 


i 


XXXII     ^ 

Amabo,  mea  dulcis  Ipsimilla, 
Meae  deliciae,  mei  lepores, 


0  Idcm  0:  Tncle  G  ||  10  Vento  V  |  finis  0  ||  11  es  ut  tlii  V 
XXXL     Adhaeret  priori  in  V;  Ad  Sirmin  Insula  G  marg.  \\  1  Pene 

at  credens 
ins.  V  ]  siriiiio  0  []  4  libenteV  ||  5  inihi  0  micbi  G  |  credens  0:  crederis  G 
I  tbimifi  atq;  bitbinios  (bitbin=os  G)  V,  corr.  Schwabius.  Thyniam 
atque  Bithyuos  uuhio  \\  8  meus  0  ||  9  Ab  orbe  scripsi:  Labore  V  ||  10 
Acquiesimus  0  ||  12  hero  V  ||  13  Gaudete  G:  Gaude  0  Gaudente  Berg- 
kitis  Philol.  XVI  61S  \  nos  quoq;  lidie  (lydie  G)  lacus  unde  V;  iios- 
que  uel  nos  o  uel  uosque  o  Itali;  lucidae  B.  Guarinus  ludiae  Scaliger 
limpidae  Auantius  libuae  Lachmannus  incitae  Hei/sius  \\  14  cachi- 
norfi  0 

XXXIL  Adhaeret  priori  in  V;  Ad  Ipsicilla  G  marg.  ||  1  mea^  G: 
meas  0  |  Ipsimilla  scripsi:  ipi  illa  0  ipsithila  G  Ipsitilla  Buechelerus 
ad  Petron.  p.  74  ||  2  delitie  G 


XXX,  9  -  XXXIV,  9.  29 

lube  ad  te  ueiiiam  meridiatum. 
Et  si  iusseris  illud,  adiubeto 
5  Nequis  limiuis  obseret  tabellam; 
Neu  tibi  lubeat  foras  abire, 
Set  domi  maneas  paresque  nobis 
Nouem  eontinuas  fututiones. 
Verum,  siquid  ages,  statim  iubeto: 
10  Nam  pransus  iaceo  et  satur  supiuus 
Pertundo  tanicamque  palliumque. 


+  XXXIII  ■ 

0  furum  optime  balneariorum 
Vibenni  pater  et  cinaede  fili 
(Nam  dextra  pater  inquinatiore, 
Culo  filius  est  uoraciore): 
Cur  non  exilium  malasque  in  oras 
Itis?  quandoquidem  patris  rapinae 
Notae  sunt  populo  et  natis  pilosas^ 
Fili,  non  potes  asse  uenditare. 


XXXIV 

Dianae  sumus  in  fide 
Puellae  et  pueri  integri: 
Dicmam  imeri  inttyri 
Puellaeque  canamus. 
5  0  Latonia,  maximi 
Magna  progenies  louis, 
Quam  mater  prope  Deliam 

Deposiuit  oliuam, 
Montium  domina  ut  fores 

•I  adiubuto  Turii(hi(s  (ulii.  XII  1 :  adiuiiato  V  ||  5  luiuinis  0  || 
G  lube  fonis  habire  0  ||  8  futuciones  V 

XXXIII.  Adhacnt  priori  /nV  ||  4  uoratiore  0:  uorutiore.  at  uolan- 
tiore  G  |  dextra  pater  est  uoraciore,  Culo  filiua  inquinatiorc  7>.  Carrio 
aiiti(j:.  hct.   1   16  II  5  horas  V  ||  8  non  pof  ase  uondicare  V 

XXXI V.  Adltaeret  priori  in  V;  Carnien  diane  G  «/«n/.  ||  1  l>_vane 
G  II  :{  oiii.  V  II  r,  latonia  0  ||  7  delvani  G  ||  s    D.-i.o.^^uit  V,  corr.   J^olhtdiK.-t 


30  CATULLUS 

10  Siluaruiiiquc'  uirciitiuiii 
iSaltuumque  reconditorum 
Amniumque  sonantum. 
'J'u  Lucina  dolontibus 
Juno  dicta  puerperis, 

1:')  Tu  })otens  Triuia  et  notlio  e.s 
JJicta  lumine  Jjuna, 
Tu  cursu,  dea,  menstruo 
Metiens  iter  annuum 
Kustica  agricolae  bonis 

20       Tecta  frugibus  exples. 
Seis  quocumque  tibi  placet 
Sancta  nomine  Romulique, 
Antique  ut  solita  es,  boua 
Sospites  ope  gentem. 


XXXV 

Poetae  tenero,  meo  sodali 
Velim  Caecilio,  papyre,  dicas, 
Veronam  ueniat  Noui  relinquens 
Comi  moenia  Lariumque  litus: 
5  Nam  quasdam  uolo  cogitationes 
Amici  accipiat  sui  meique. 
Quare,  si  sapiet,  uiam  uorabit, 
Quamuis  candida  millies  puella 
Euntem  reuocet  manusque  coUo 
10  Ambas  iniciens  roget  morari; 

Quae  nunc,  si  mihi  uera  nuntiantur, 

XXXV    12.     Charisius    p.    133,   25  K.:  'Inpotente.  CatuUiis:  de- 
perit  inpoteute  amore.     quod  ita  quoque  dictum  notat  Plinius.' 


10  uirencium  0  ||  11  Saltumq;  recunditora  0  ||  12  C)muiiauq;  (Om- 
nium  G)  souantium  V  ||  15  et  notho  es  0:  et  notho  es.  al  et  uoto  es  G 
Jl  17  menstrua  V  ||  18  Menties  iter  animu  0  ||  21  Sis  qcuq;  tibi  placetO; 
Scis  quecuq;  tibi  placet  (sie).  at  Sis  quocuq;  tibi  placet  G;  ex  scis 
effeci  seis  ||  23  Autiquei  M.  Klotzius  Ancique  Scaliger 

XXXV.  Adhaeret  priori  in  V;  Ad  Cecilin  lubet  libello  loqui  G 
inary.  ||  2  papire  V  ||  4  menia^  G:    ueuia  0  ||  10  iuities   0  ||  11  nunciau- 


XXXIV,  10  —  XXXV,  U.  31 

Illiim  deijerit  inpotente  amore: 
Nam  quo  tempore  legit  incohatam 
Dindymi  dominam,  ex  eo  misellae 
15  Ignes  interiorem  edunt  medullara. 
Ignosco  tibi,  Sapphica  puella 
Musa  doctior:  est  enim  uenuste 
Maofna  Caecilio  incohata  mater. 


XXXVI 


Annales  Vohisi,  cacata  carta, 
Votum  soluite  j)ro  mea  puella. 
Nam  sanctae  Veneri  Cupidinique 
Vouit,  si  sihi  restitutus  essem 
5  Desissemc^ue  truces  uibrare  iambos, 
Electissima  pessimi  poetae 
Scripta  tardipedi  deo  daturam 
Infelicibus  ustulanda  ]ig"nis; 
Et  hoc  pessima  se  puella  uidit 
10  locose  lepide  uouere  diuis. 
Nunc,  o  caeruleo  creata  ponto, 
Quae  sanctum  Idalium  Uriosque  portus 
Quaeque  Ancona  Cnidumcjue  arundinosam 
Colis  quaeque  Amathunta  quaeque  Golgos 


XXXVI  1.     Sencca  epist.  93,   11:  ""annales  Tanusii  scis  qiuim  2>on- 
derosi  sint  et  quid  iiocentur.' 


tur  V  II  12  inpotente  amore  Cliarisins:  impotentem  amorom  (amore=^  G^ 
V.  puto  iupotentei  amorei  ||  13   tempore   elegit  (eligit  0)   imlotatam    V; 
incohatam  Gudiino  debetur  \\  14  Dindimi  V  ||  16  sapliica  0  saphvca  G 
17  dotior  0  ||  18  cecilia  V  j  incohata  0:  inchoata  G 

XXXVI,  Adhaerct  jtriori  in  V;  Ad  lusi  cacata  G  inarfi.  \\  1  Amiale 
suo  uolusi  cacata  0  Annuale  suo  lusi  cacata  G  ||  3  sancte  V;  itaqne 
Liuineius  not.  10  ||  5  Dedissenni;  V,  vurr.  Aiiautius  \  yambos  G  ||  8  usti- 
landa  V  j|  10    uouere    se   diuis   V  ||  1 1    o   (nii.   0  \  poncto  0   punto    G 

atydalium  ;ituriosq; 
12  adalium      utriosq;  G:  adaiiu  uriosq;  0  |  portus  X.  Iltinsius  aiJn.  (Ji;> : 
apertoa  V  Syrosque  apertos    IVsaim.s  ||  \:\    guidumq;   V  |  harund.  G||  14 
Colisq;  iuiiiifliiiidii  (  thmitii  0)  quoq;  ('i;  Oi  iiKds  V;  (Jolgos  vorr.  Aiiinitiiis 


32  CATULLUS 

if)  Quaeque  Durracliiuiii  iludriae  tabcniaiii, 
Accepium  face  reddituiuque   uutuin, 
Si  non  illepitluiu  ue^iue  inuenustuni  est. 
At  uos  interea  uenite  in  igneni, 
Pleni  ruris  et  inticetiaruui 

20  Annales  Volusi,  cacata  carta. 


XXXVIl       "^ 
Salax  taberna  uosque  coutuberuales, 
A  pilleatis  nona  fratribus  pila, 
Solis  putatis  esse  mentulas  uobis, 
Solis  licere,  quicquid  est  puellarum, 
5  Confutuere  et  putare  ceteros  hircosV 
An,  continenter  quod  sedetis  insulsi 
Centum  an  ducenti,  non  putatis  ausurum 
Me  una  ducentos  irrumare  sessores? 
Atqui  putate;  iamque  totius  uobis 

10  Frontem  tabernae  scorpionibus  scribam. 
Puella  namque,  quae  meo  sinu  fugit, 
Amata  tantum  quantum  amabitur  nulla, 
Pro  qua  mihi  sunt  magna  bella  pugnata, 
Consedit  istic.     hanc  boni  beatique 

15  Omues  amatis,  et  quidem,  quod  indignum  est, 
Omnes  pusilli  et  seniitarii  uioechi; 


XXXVII  1.  Atilius  Fortuuatiauus  p.  293  K.:  Tu  iambico 
metro  si  paenultimam  longam  feceris,  scazon  uocatur,  quem  et  choliam- 
bon  et  hipponaction  uocant,  ut:  salax — contubernales'. 

15  durachium  V  ||  18  intereo  0  ||  19  turis  et  inficeciaru  V ;  ruriri  eni. 
FuUadius  ||  20  Annuale  suo  lusi  G  Auuale  suo  lusii  0 

XXXVII.      Adliueret  priori    in    V;    Ad   contubernales   G    marg.    \\ 

I  uoxq;  0  II  2  pilleatis  0:  pil^eatis  G  j  non  afratribus  V  ||  3  mentuales  0 

II  5  Confutere  V  |  hj-rcos  V  ||  9  At  qui  0  |  iamque  llundius  ubseru.  ^VS: 
namq;  V  j  tocius  0  ||  10  sopionibus  V,  quod  retinuit  Vossius.  scipioni- 
bus  uel  scorpionibus  S ;  scriptionibus  MurciUus  titionibus  Sciopjnus  ueris. 
p.  118.  scopionibus  Heinsius  ad  Burmanni  Petron.  p.  101  ||  11  namque 
Auantius:  nam  me  V  nam  mi  Heinsius  ||  14  Comsedit  0  ||  16  utrum 
semitarii  an  semitani  in  0  sit  difficiUime  dinosci  potest  ||  inter  \(j  et  17 
Ad  Eguatium  Jiahet  G  marij.,  nuUo  tamen  iu  V  interstitio 


XXXVI,  15  -  XXXIX,  4.  33 

Tu  praeter  oranes  une  de  capillatis 
Celtis,  uerose  Celtiberiae  fili, 
Egnati,  opaca  quem  bonum  facit  barba 
20  Et  dens  Hibera  defricatus  urina. 


xxxvni 

Malest,  Cornifici,  tuo  Catullo, 

Malest  nie  hercule  et,  «,  laboriose, 

Et  magis  magis  in  dies  et  horas. 

Quem  tu,  quod  minimum  facillimumque  est 

Qua  solatus  es  allocutione? 

Irascor  tibi.    sic  meos  amores? 

Paulum  quid  lubet  allocutionis, 

Maestius  lacrimis  Simonideis. 


XXXIX 

Egnatiusj  quod  candidos  habet  dentes, 
Renidet  usque  cjuaque.     sei  ad  rei  uentum  est 
Subsellium,  cum  orator  excitat  fletum, 
Renidet  ille.    si  ad  pii  rogum  filei 


XXXVII  17.  18.  Priscianus  I  p.  188,  21  H.:  'Unus  quia  de 
uocatiuo  quidam  dubitant,  Caper,  doctissimus  antiquitatis  perscrutator, 
ostendit  hoc  usum  Catullum  et  Plautum.  Catullus:  Tu  praeter  — 
Celtiberiae  fili'.  —  idem  ibid.  p.  305,  8:  'o  filie  et  o  tili  .  Livius 
.  .  .  CatuUus  autem:  Tu  praeter  —  fili'. 

XXXIX  11.  Glossae  Vaticanae  in  A.  Maii  Class.  Auct.  VII  p.  574»: 
^pinguis,  gi-assus.  nam  obesus  plus  est  quam  pinguis.  CatuIIus  ait: 
aut  pinguis  ubera  aut  obesus  et  prossus'.  et  similia  in  glossariis 
P.  Danielis  et  monasterii  uindocinensis  legissc  se  testantur  Scaliger  et 
Turnebus.    Cf.  et  glossarium  Salomonis  fol.  4i  et  14;!  cd.  princ. 


at  uno 
17  une  Priscianus  0:  une  G  ||  18  Celtis  uerose  scripsi:  Celtiberose 
(nel  —  sae)    Prisciamts  ntroquc  loco   Cuniculose    V  Cuniculosae   uulgo 
Celtis  perosae  Vossius  ||  Celbiberie  0:  celtiberi  G  ||  li)   opacha  0  ||  20  Et 
dens  G:  Edens  0 

XXXVIII.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  Male  est  si  caruifici  V  || 
2  Male  si  me  (sime  0)  hercule  V  |  a  addidi:  om.  V  ei  et  I.achmaumis 
et  est  Sillii)ius  \\  4  facilimumq;  0  ||  f»  et  7  alocut.  0  ||  8  synionidcis  G 

XXXIX.  Adhaeret  p^riori  in  V  ||  1  Egnacius  et  caudidos  0  ||  2  sei 
0:  seu  G  II  3  Subscellum  0  Subsellum  G  |  cum   oxcitat  orator  Hetum  V, 

corr.   Atiantius^  4  si  ad  pii  roguni  lilii.  ;it  .  iinpii  G  .-^i  ;id  inipii  rogiiui 
CATULLUS  ed.  Baehrens.  ;j 


?,4  CATULLUS 

5  Lugetur,  orba  cum  flet  unicum  mater, 
Kenidct  illc.     quicquid  cst,  ubicumque  est, 
Quodcuraque  agit,  renidet.     hunc  habet  morbum 
Neque  elegantem,  ut  arlntror,  neque  urbanuiu. 
Quarc  monendum  est  tc  mihi,  bone  Egnati. 
10  8i  url)anu.s  es.ses  aut  Sabinus  aut  Tiburs 
Aut  fartus  Umber  aut  obesus  Etroscus 
Aut  Lanuuinus  ater  atque  dentatus 
Aut  Transpadanus,  ut  meos  quoque  attingam, 
Aut  qui  lubet,  qui  puriter  lauit  dentes: 
15  Tamen  renidere  usque  quaque  te  nollem; 
1      Nam  risu  inepto  res  ineptior  nulla  est. 
I       Nunc  Celtiber  es:  Celtiberia  in  terra, 
/       Quod  quisque  minxit,  hoc  sibi  solet  mane 
/        Dentem  atque  russam  defricare  gingiuam, 
I  20  Ut  quo  iste  uester  expolitior  dens  est, 
Hoc  te  amplius  bibisse  praedicet  loti. 


XL 

Quaenam  te  mala  meiis,  miselle  Kauide, 
Agit  praecipitem  in  meos  iambos? 
Quis  deus  tibi  non  bene  aduocatus 


XXXIX.  19.  Apuleius  Apol.  p.  10,  8  Krueger:  ''nisi  forte  in  eo 
reprehendendus  sum  quod  Calj)urniano  iiuluiusculum  ex  Arabicis  fru- 
gibus  miserim,  quem  multo  aequius  ei'at  spurcissimo  ritu  Hiberorum, 
ut  ait  Catullus,  sua  sibi  urina:  dentem  —  gingiuam'. 

filii  0  filei  reposui,  cum  fili  uulgo  legatur.  ||  5  Ingetur  orbicum  0  | 
6  ubicunq;  G  |1  9  te  SpengeUus  lect.  p  121  addit  ante  est:  om.  V  ||  11 
fartus  B.  Venator:  parcus  V  porcus  ScaUger  pastus  Vossius.  pinguis  glossae 
Vaticanae,  unde  crassus  G.  Loewe  in  HitscheUi  actis  soc.  Lips.  II  476 
I  ubera  aut  glossae  Vatic.  \  etruscus  G  et  (7)  truscus  0  et  prossus 
glossae  Vaticanae ,  unde  olim  in  archetypo  et  tvoscns  fuisse  uidetitr  \\ 
12  lamiuinus  V  (quamquam  in  0  difficiUime  a  lanuuinus  distinguitur), 
lanuinus  ?,  L.  MueJlerus  de  re  vietr.  p.  252  ||  13  ut]  aut  V  ||  17  es 
Conradinus  de  AlUo:  om.  V  ||  18  quique  mixit  h.  s.  s.  lane  0  ||  19  russam 

i 
Apuleius:  rusam  V  |  pumicare  Apuleius  ||  20  uester  G:  nr  0  |  expoliror 
G:  expolitor  0  |  deus  0  ||  21  loti  Sernh.  Pisanus:  lotus  V 

XL.     Adhaeret   priori    in   V;    Ad  Rauidu    G  marg.  \\  3    dens    0   | 


XXXIX,  5  —  XLII,  5  35 

Vecordem  parat  excitare  rixam? 
5  An  ut  peruenias  in  ora  uulgi? 
Quid  uis?  qua  lubet  esse  notus  optas? 
Eris,  quando  quidem  meos  amores 
Cum  longa  uoluisti  amare  poena. 


XLI 

Ameana  puella  defututa 
Tota  milia  me  decem  poposcit, 
Ista  turpiculo  puella  naso, 
Decoctoris  amica  Formiani. 
5  Propinqui,  quibus  est  puella  curae, 
Amicos  medicosque  conuocate: 
Non  est  sana  puella  nec  rogare, 
Qualis  sit,  solet  aes  imaginosum. 

XLII       ^ 

Adeste,  bendecasyllabi,  quot  estis 
Omnes  undique,  quotquot  estis  omnes. 
locum  me  putat  esse  moecha  turpis 
Et  negat  milii  uestra  reddituram 
5  Pugillaria,  si  pati  potestis. 


XLII  5.  Charisius  p.  97,  10  K.:  ''Hos  pugillares  et  masculijio 
genere  et  semper  pluraliter  dicas,  sicut  Asinius  in  Yalerium,  quia 
pugillus  est  qui  plures  tabellas  continet  in  seriem  sutas.  at  tamen 
haec  pugillaria  saepius  neutraliter  clicit  idem  CatuIIus  in  heudeca- 
syllabis'  ['Catulus  in  indecasyllabis'  Neap.]. 


d 

a  uocatus  G:  auocatus  0    ||    5  perueniamus  in  ora  (hora  0)  V  ||  0  Quid 

nis  0  |]    8  pena  0:  poema  .  at  pena  G 

XLI.     Adhaeret  x>riori  in  V  ||  Ame   an  .  a  .  puella   0   Ame  an  apu- 

ella  G  Ametina  Hauptitis  in  eilit.   aUera  Anniana  ScJnctdiiis  \  dirtututa 

i 
B.  Guarinus  \  2  millia  G  1  popossit  0  j  4  form  ani  (m  e.v  corrr')  G:  for- 

niani  0  ||  5  puelle  cure  V  ||  6  conuocare  V  ||  7  rogate  5  ]  solet  aes  Froeh- 
lichiiis:  solet  .  et  V  ita  intvrpugnens;  solet  haec  ItuJi  solet:  en 
imaginosam  Ducrintfius  solide  est  imagino.sa    Ifnujjtius   solet  osso  ima- 

ginosa  Schwahius  \  ymaginosum  V 

at  iurum 
XLII.     Adhneret  priori   in   V  ||  1    ondeeha  sillabi    V  ||  ;i    Locuni   G: 
Locum  0  1  mecha  G  mooa  0  ||  4  nostra  uahjo 

3* 


30  CATULLUS 

Persoquamur  eam,  et  reHugitemus. 
Quae  sit  quaeritis?     illa  quam  uidetis 
Tur])e  ineedere,  mimice  ac  raoleste 
Uidentem  catuli  ore  Gallicani. 

10  Circumsistite  eam,  et  retla«^itate: 
'Moeclia  putida,  redde  codieillo.s, 
Redde,  putida  moeclia,  codicillos.' 
Non  assis  facis?  o  lutum,  lupanar, 
Aut  si  perditius  potes  quid  esse. 

15  Set  non  est  tamen  hoc  satis  putandum. 
Quod  si  non  aliud  potest,  ruborem 
Ferreo  canis  exprimamus  ore. 
Conclamate  iterum  altiore  uoce: 
'Moecba  putida,  redde  codicillos, 

20  Redde,  putida  moecba,  codicillos.' 
Set  nil  proficimus,  nibil  mo.uetur. 
Mutanda  est  ratio  modusque  nobis, 
Siquid  proficere  amplius  potestis: 
Tudica  et  proba,  redde  codicillos.' 


XLIII 

Salue,  nec  minimo  puella  naso 
Nec  bello  pede  nec  nigris  ocellis 
Nec  longis  digitis  nec  ore  sicco 
Nec  sane  nimis  elegante  lingua, 
Decoetoris  amica  Formiani. 
Ten  prouincia  narrat  esse  bellam? 


7  illa  0:  illam  G  ||  8  mimice  Turnebus  aclu.  XVIII  15:  mirmice  V; 
ex  meimice?  ||  9  catuUi  V  ||  11  Mecha  G  Meca  0  ||  12  mecha  G  moeca 
(sic)  0  II  13  0  lutum  lujjarum  uel  o  lutum  o  lupanar  Stutius  \\  14  per- 
dicius  0  1  potes  V:  potest  5  uulgo  \\  16  al=iud  G  ||  17  Ferre  o  canis 
(o  c  ex  corr.)  G:  Ferre  ocanis  0  ||  18  alciore  0  ||  19  .  20  Mecha  G  meca 
0  II  21  nich'  proficimus  n  (=  nihil)  0  nichil  proficimus  nil^=  (1  ex 
corr.)  G  ||  22  racio  G  |  nobis  V:  uobis  S  tiulgo  ||  23  potestis]  uoletis 
J.  Maelily  1. 1.  putatis  Sclnvabius;  puto  pote  stic  \  post  23  Westphalius  uu. 
16  et  n  ponit  quo  si  scribens 

XLIII.     Adhaeret  priori  in  V 


XLir,  6  -  XLIV,  2J.  37 


Tecum  Lesbia  nostra  comparatur? 
0  saeclum  insapiens  et  infacetuml 


XLIV 
0  funde  noster  seu  Sabine  seu  Tiburs 
(Nam  te  esse  Tiburtem  autumant,  quibus  rion  est 
Corcli  Catullum  laedere:  at  quibus  cordi  est, 
Quouis  iSabinum  pignori  esse  contendunt); 
5  Set  seu  Sabine  siue  uerius  Tiburs, 
Fui  libenter  in  tua  suburbana 
Villa  malamque  pectore  expuli  tussira, 
Non  inmerenti  quam  mihi  meus  uenter, 
Dum  sumptuosas  appeto,  dedit,  cenas. 

10  Nam,  Sestianus  dum  uolo  esse  conuiua, 
Orationem  in  Antium  petitorem 
Plenam  ueneni  et  pestilentiae  legi. 
Hoc  me  grauido  frigida  et  frequens  tussis 
(^uassauit  usque  tum  in  tuum  sinum  fugi 

15  Et  me  recuraui  otioque  et  urtica. 
Quare  refectus  maximas  tibi  grates 
Ago,  meum  quod  non  es  ultu  peccatum. 
Nec  deprecor  iam,  si  nefaria  scripta 
Sesti  recepso,  quin  grauedinem  et  tussim 

20  Non  mi,  set  ipsi  Sestio  ferat  frigus, 

Qui  tum  uocat  me,  cum  malum  librum  fecit. 


7  compantur  0  |j  8  0  seclum  (c  cx  corr.)  G:  (J  .sedum  0  |  in  sa- 
[liens  atq;  in  facetum  (s  atq;  ex  corr.)  G 

XLIV.  Adhacret  lyriori  m  V  ||  2  cu  quibus  G,  sed  cu  cxpuncto  l| 
4  pif^nori  scripsi:  pignoris  V  pignore  ?  imlgo  ||  7  Villa  aliamq;  V  |  ex- 
imli  tussim   Aucmtius:   expulsus  sim  V  expui  tussim  ,Sc(di(jcr  \\  8  meus 

uenter  luiernus  cqmd  Stuttum:  mes  utur  0  mens  uertur  G  ||  10  «/t 
coHuiua,  liltera  a  ex  corr.  in  G  \\  11  Urationc  minantium  ])etitorom  0: 
Orationc  (uirgnla  a  corrcctore  uidctiir  esse)  minantiiun  j^etitorum  (in 
rum  litt.  u  cx  corr.)  G  \\  12  pe.stileto  0  ||  l:}  li  (=  hoo)  0:  liic  G  ||  15 
ocioq;  V  ocynwquo  B.  Pisrntus  \\  17  ultaV;  ulte  Faernus  ultu  Mt<retns; 
puto  ultus  orraliim  ||  10  Sestire  cepso  V,  corr.  Palladiu^  \  qui  grauedi- 
nem  V  ||  20  Non  luihi  (michi  G)  V  |  sectio  V  ||  21  Quil^  G  |  tum  llaup- 
tius:  tunc  V  |  fccit  scripsi:  legit  V  legi  Lachmannus 


38  CATULLUS 

XLV 

Acmeii  S('|)timiu8  auos  amores 
Tenens  in  groniio  'mca'  iiujuit  'Acme, 
Ni  te   perdito  aino  atquc  amare  porro 
Omncs  sum  assidue  paratus  annos 
.")  Quantum  qui  pote  pluriraum  perire, 
Solus  in  Libya  Indiaque  tosta 
Caesio  uoniam  obuius  leoni'. 
Hoc  ut  dixit,  Amor,  sinistra  ut  ante, 
Dextram  sternuit  approbationem. 

10  At  Acme  leuiter  caput  reflectens 
Et  dulcis  pueri  ebrios  ocellos 
Illo  purpureo  oro  sauiata 
"^Sic',  inquit  ^mca  uita  Septimillo, 
Huic  uni  domiuo  usque  scruiamus, 

15  Ut  multo  milii  maior  acriorque 
Iffnis  mollibus  ardet  in  medullis'. 
Hoc  ut  dixit,  Amor,  sinistra  ut  ante, 
Dextram  sternuit  approbationem. 
Nunc  ab  auspicio  boiio  profocti 

20  Mutuis  animis  amaut  amantur. 
Unam  Septumius  misellus  Acmeu 
Mauult  quam  Syrias  Britanniasque: 
Uno  in  Septimio  fidelis  Acme 
Facit  delicias  libidiuisque. 

25  Quis  ullos  homiues  beatiores 

Vidit,  quis  Veuerem  auspicatiorom? 


XLV.  Adliuerct  pnori  in  V  ||  1  Ac  lueii  V  |  septinnos  0  septimos 
G  II  2  inquid  0  j  ac  me  V  ||  3  perditi  V  ]  amore  Frochlichiiis  \\  4  Omens 
0  II  5  qui  potest  V  ||  6  libia  V  |  ludiaue  L.  Muclhrus  ||  7  Cesio  V  ||  8 
sinistra  (ita  V)  ut  ante  corruptum  ex  u.  IT;  puto  sinistra  ab  Acme. 
Scaliger  Hoc  ut  dixit  amans,  Amor  sinistra,  Vossius  sinister  ante 
coniecerunt.  sinistra  ut  ante,  Dextra  plerique  \\  ft  Dextra  —  approba- 
tione  (appobato'e  0)  V,  corr.  Scalicjer  ||  10  Ad  bac  me  0  Ad  bac  (vir- 
gida  a  corr.?)  me  G  ||  12  saniata  V  ||  1.3  inquid  0  |  seijtinulle  V  ||  1-4 
uni;  i  ex  corr.  G  ||  16  ardet  in;  pufo  ardeat  ||  17  sinistrauit  ante  V  ||  18 
Dextram  V:  dextra  'a  ||  19  auspitio  G  ||  21  Septumius  G:  septimuus  0  | 
agmen  V  ||  22  siriasq;  0  syi-iasq;  G  |  britaniasq;  0  ||  23  ac  me  V  ||  24 
delitias  G  ||  26  auspicaciorem  0 


XLY,  1  —  XLVIII,  4.  39 

XLVI 

lam  uer  egelidos  refert  tepores, 
lam  caeli  furor  aequinoctialis 
locimdis  Zephyri  silescit  aureis. 
Linquantm-  Phrygii,  Catulle,  campi 
5  Nicaeaeque  ager  uber  aestuosae: 
Ad  claras  Asiae  uolemus  urbes. 
lam  mens  praetrepidans  auet  uagari, 
lam  laeti  studio  pedes  uigescunt. 
0  dulces  comitum  ualete  coetus, 
10  Longe  quos  simul  a  domo  profectos 
Diuersae  uariae  uiae  reportant. 


XLVII 
Porci  et  Socration,  duae  sinistrae 
Pisonis,  scabies  famesque  mundae: 
Vos  Veraniolo  meo  et  Fabullo 
Verpus  praeposuit  Priapus  ille? 
5  Vos  conuiuia  lauta  sumptuose 
De  die  facitisV  mei  sodales 
Quaerunt  in  triuio  uocationesV 


^  XLVIII       A 

Mellitos  oculos  tuos,  luuenti, 
Siquis  me  sinat  usque  basiare, 
Usque  ad  milia  basiem  trecenta; 
Nec  umquam  uidear  satur  futurus, 


XLVI.  AdJiaeret  prlori  in  V  ||  1  uerc  ^elidos  V  ||  ;3  cephiri  silesit 
0  II  4  Liquantur  0  |  frigii  V  |  catulc  0  ||  5  Niceeq;  ager  ruber  cstuore 
V  II  6  asye  G  ||  7  leti  V  lacto  Schwahius  \\  9  cctus  G  cetus  0  ||  10  quo 
simul  V  II  11  Diuersc  uaric  V  diucrsc  uariae  Scaliycr  Diuersac  uarie 
Guarinus. 

XLVII.  Adliaerct  priori  iii  V  ||  '2  luundc  Fr.  liitcchclcrus  i)i  conicc- 
taneis  latinis  p.  !):  niundi  V  ||  1  proposuit  V 

XLVIII.  Adhacret  priori  in  V  ||  1  inucuti  0  iii  uenti  O  ||  li  inillia 
G  II  4  Ncc  nuinquani  V  Nec  nii  unquani  Statius  j  uidear  satur  B.  (Jua- 
rinus:  indc  corsater  V 


40  CATULLUS 

5  Non  si  densior  iiridis  aristis 
Sit  nostrae  seges  osculationis. 

XLIX 
Disertissime  Romuli  nepotum, 
(.iuoi  sunt  quotque  fuere,  Marce  Tulli, 
Quotquo  post  aliis  erunt  in  annis, 
Gratias  tibi  maxinias  Catullus 
5  Agit  pessimus  omnium  poeta, 
Tanto  pessimus  onmium  poeta 
Quanto  tu  optimus  omnium  patronus. 


L 

Hesterno,  Licini,  die  otiosi 

Multum  lusimus  in  meis  tabellis, 

Ut  conuenerat  esse  delicatos. 

Scribens  uersiculos  uterque  nostrum 
5  Ludebat  numero  modo  hoc  modo  illoc, 

Reddens  mutua  per  iocum  atque  uinum. 

Atque  illinc  abii  tuo  lepore 

Incensus,  Licini,  facetiisque, 

Ut  nec  me  miserum  cibus  iuuaret 
10  Nec  somnus  tegeret  quiete  ocellos, 

Set  toto  indomitus  furore  lecto 

Versarer  cupiens  uidere  lucem, 

Ut  tecum  loquerer  simulque  ut  essem. 

At  defessa  labore  membra  postquam 
15  Semimortua  lectulo  iacebant, 

Hoc,  iocmide,  tibi  poema  feci. 


5  Africis  aristis  Marklandus  ep.  crit.  ad  Fra.Hare  p.  156  ||  6 
Sit^  (t  ex  corr.)  G:  Sint  0 

XLIX.     Unius  ucrsiis  interstitium  in  V;   Ad  Ciceronem  inscrihit  G 

o 

I  2  marce  G:  -M-  0  ||  4  Gracias  0  ||  7  patronum  G 

L.  Unius  uersus  intcrstitiam  in  V;  Ad  lucinium  G  inscribit  ||  1 
ociosi  V  II  2  inuicem  libellis  Sabellictts  in  tueis  tabellis  Schwahius  per- 
Xnobahiliter  \\  5  illos  0  ||  7  abiit  tuo  V  ||  8  lacini  faceti  tuiq;  V;  lucini 
?;  malis  facetiaque  ||  10  somnos  V  ||  12  Yersaretur  V  ||  13  sunuliq;  u 
essem  0  simulq;  ut  omnem  at  essem  G  ||  14  Ad  V 


XLVIII,  5  -  LI,  16.  41 

Ex  quo  perspiceres  meum  dolorem. 
Nunc  audax  caue  sis  precesque  nostras, 
Oramus,  caue  despuas,  ocelle, 
20  Ne  poenas  Nemesis  reposcat  a  te. 
Est  uemens  dea:  laedere  hanc  caueto. 


LI 

Ille  mi  par  esse  deo  uidetur, 
Ille,  si  fas  est,  superare  diuos, 
Qui  sedens  aduersus  identidem  te 
Spectat  et  audit 
5  Dulce  ridentem,  misero  quod  omnis 
Eripit  sensus  mihi:  nam  simul  te, 
Lesbia,  aspexi,  nihil  est  super  mi 


Lingua  set  torpet,  tenuis  sub  artus 
10  Flamma  demanat,  sonitu  suopte 
Tintinant  aures  geminae,  teguntur 

Lumina  nocte. 
Otium,  Catulle,  tibi  molestum  est: 
Otio  exultas  nimiumque  gestis. 
15  Otium  et  reges  prius  et  beatas 
Perdidit  urbes. 


LI  c  Sapphus  carmine  apnd  Longiimm  de  sublim.  c.  10  extanli 
conuersum  est  ita  ut  tantum  tres  priores  illius  strophae  expressae  sint; 
cf.  Lachmannus  ad  Frankii  fastos  Horat.  \}.  237. 


18  caue  sis]  caueris  V  |  pcepsq;  0  ||  19  ocello  V  ||  20  penas  ne  mes- 

sis  V  I  resposcat  ate  0  ||  21  uehemens  V,  corr.  Statius 

LL     Unius  uersus   intcrstitiitm    in  V;    Ad   Lesbiam   G   iiiscrihit  ||  1 

.  i 

mi--^;^   impar    G   ni    inipar    0    ||    .'5   te   ovi.    0  ||  4  Spc --  ctat  (Sito  c.r 

corr.)  G:   Tc   speclai  0  ||  5   miseroii   (=  quod;    scd  q  c.r  corr.)  Q:  mi- 

seroq;  0  ||  8   iiutla   Jacuna  in  V.     Quod  loquar  amens  Fartlicnius  uocis 

in  ore  Doeringius  gutture  uocis   Vc.stpJialius  \\  10  Flamina  V  |  a  altcra 

in  demanat  e.v  corr.  in  G  ||  11  Tintinant  G:  Tintifit  0  |  «^rominae  ScJira- 

(lcrus:  gemina  V  gemina  et  Si^cnt/clius  lcct.  ll.">  ||  12  Jiimina  G  ||  13  —  10 

alii  ab   interpolatore  adicctos,  alii  noui  canninis   initiuui,   alii  dcniijuc 

proprium  carnicn,   antumant;  at  cf.   WcstphaUus  p.  iS  ||  13  Ocium  V 

catulli  G  catuli  0  l|  M  Ooio  ct  1')  Ocium  V 


42  CATULLUS 

l.ll 


(^iiid  cst,  CatulleV  (|iii(l  iiujraris  emoriV 
Sclla  iii  curuli  struma  Nonius  sedet, 
Per  con.sulatum  perierat  Vatinius: 
Quid  est,  CatulleV  quid  moraris  emoriV 


J.lJl 

Risi  nescio  quem  niodo  ec  corona, 
Qui,  cum  mirifice  Vatiniana 
Meus  crimina  Caluos  explicasset, 
Ammirans  ait  Iiaec  manusquc  tollens: 
'Dei  magni,  salaputtium  disertuml' 


LII  2.  Plinins  hist.  nat.  XXXVII  81:  'extat  hodieque  huius  ge- 
neris  gemma,  propter  quani  ab  Antonio  pro.scriptus  est  Nonius  sena- 
tor  filius  .struniae  Nonii  eius  quem  Catullus  poeta  in  sella  curuli  uisum 
inrligne  tulit'.  —  Boethius  de  consol.  phil.  III  4:  ''quo  fit  ut  indi- 
gnemur  cas  saepe  nequissimis  hominibus  contigisse;  unde  CatuUus 
licet  in  curuli  Nonium  sedentem  strumam  ai^pellat'.  —  Marius  Vic- 
torinus  p.  136,  19  K. :  'erit  in  exemplo  uersus  hic;  sella  —  se- 
det'.  —  Caesius  Bassius  p.  257,  7  K.:  'cuius  exemplum:  sella 
—  sedet'. 

LIII  5.  Seneca  controu.  VII  4  (19)  p.  332  Kiessl.:  ''erat  enim 
(Caluus)  paruolus  statura,  propter  quod  etiam  Catullus  in  hendecasyl- 
labis  uocat  illum  salajjuttiiim  disertum'. 


LII.  Interstitmm  unius  uersus  in  V;  In  Nouium  G  inscrihit  ||  1 
moraris  mori  V  itidcmquc  u.  4  ||  2  curulu  0  ('siuc  ex  curulli  siue  cx 
curulei  arclietyx>i)  \  struma  V  ScJucahius :  Struraa  uulgo  strofa  Marius 
Vietorinus  (uide  Keilii  adnut.  crit.)  \  Nonius  idem  cctcrique  tcstes: 
nouius  V  II  3  uacinius  G 

LIII.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  Nisi  0  |  quem  G:  (|  0  |  ec  ucl  ex 
scripsi:  et  V  e  mdgo  ||  2   uaciniana  G  ||  ."5  Meos  —   caluos  V  |  crimina 

at  carmina 
0 :   crimina      G  |  exijlicaset   0  ||  4  Amirans  0   Admirans  G  ||  inter  ti.  4 
ct  b  Ot  marg.  adscrihit  de  octonis  capite,    nuUo  tamen  in  V  interstitio 
5    Dii   V   !   salaputtium  disertum  Senecae  codd.  apud  KiessUngium : 
salapantium  desertum  V 


LII,  1  —  LV  7.  43 

LIV    /S 

Otonis  caput  (opido  est  pusillum  os!j 
Afri  rustica  semilauta  crura, 
Subtile  et  leue  peditum  Libonis 
Illo  nomine  displicere  uellem 
Tibi  et  Fuficio  senei  recocto: 
Irascere  iterum  meis  iambis 
Inmerentibus,  unice  imperator. 


f 


LV 

Oramus,  si  forte  non  molestum  est, 

2  Demonstres,  ubi  sint  tuae  tenebrae. 
5  Te  in  templo  summi  louis  sacrato, 

3  Te  quaesiuimus  in  minore  campp, 

4  Te  in  circo,  te  in  omnibus  libellis, 
In  Magni  simul  ambulatione. 
Femellas  omnes,  amice,  iu-endi, 


LIV.    Adhacret  priori  in  V.     liuc  carmen  cuin  iScaJiijer  aliique  pro 

mio  indiuisoque  Jiaheant,  alii  uarie  ^lacunis  iiistruxerunt\  ucluti  Lacli- 

mannus  liost  u.   '6   et  b  hiarc  carmen  significauit,  L.  Muellerus  post  u. 

1,  3,   5    II    1    Otonis  V:   Octonis  ucl  Othonis    (ita  uulgo)  ?  |  capud  0  j 

apido  0   o=pido  G  |  pussillu   0  |  os  hic  dest  in  V  ||  inter  u.  l  et  2  hi 

duo  in  V  leguntur  uersus:  Hoc  [h'  =  haec  0]  iocunde  tibi  poema  feci 

Ex  quo  iserspiceres  meum  dolorem,   repditi  sciUcet  ex  L  15,  16  ||  2  os 

Afri  scripsi  ita  ut   os  in  fhiem  p)rioris   iicrsus  traicerem:   Et  eri  0  Et 

h 

^eri  G  Heri   Muretus  Vetti    Vossius  Neri  L.  Muellerus  Et,  trirustice, 

semil.  J/.  A.  J.  Muiiro  in  '  Journal  of  Philologij''  V  30o  \  rustice  V 
Rustice  Statius  \  cruta  0  ||  4  IUo  (uel  uno)  nomine  scripsi:  Si  uon 
omnia  V,  posf  quae  nonnuUi,  ueiuti  Schwabius  et  3Iunro  1.  1.,  ponunt 
comma  ||  h  Fuficio  Hauptius:  sufficio  V  Futfitio  ScaHger  \  seniore  cocto 

atp 
0  scniorc  cocto  G;  senei  reuocaui,  seni  uulgo  \\  iiitcr  u.  .">  ct  fi  In  ('aiiic- 

rium  hahct  G  iiiarg.,  nullo  in  V  iitlcrstilio  \\  7  rmmerentibus  G 

LV.  Adhcieret  jniori  in  V  ||  1  non  molestus  e.s  V  ||  2  tuac  lateljrae 
Palladius  \\  5  ante  3  posui  \\  3  Te  campo  qu;}esiuimus  in  minore  V;  Tc 
c.  quaesiuimus  minore  Scaligcr  Te  in  c.  quaes.  minore  Silligius  \\  -1 
atin 

id  circo  G:  iil  circo  0  ||  (i  malim  Te  in  Magfni.  cclcrum  u.  G  cum  sc- 
quenti  uulgo  coniungunt  intcrpimctionc  non  facta  [|  7  prendi  0: 
prehendi  G 


44  CATUI.LUS 

(Jiuis  uultu   uij^ili   taiu(Mi   Horeno 
Vi.sons  to  sic  indc  llagitaham: 

10  'Camerium  niilii,  pcssimae  puellae!' 
Ciuaedam  inquit  uelum  siini  roducens: 
'En  hic  in  roseis  latct  paiiillis'. 

i:^  Sct  te  iam  ferre  Herculei  labos  est! 

*  *  ::: 

i:ja  Non  custos  si  fingar  illc  Cretum, 
Non  si   l*egaseo  ferar  uolatu 

15»  Non  Ladas  si  ego  pinnipesue  Perseus. 
Da  lihesi  niueas  citasquc  bigas, 
Adde  huc  plumipedas  uolatilesque 
Ventorumque  simul  require  cursum: 
Quos  iunctos,  Cameri,  mihi  dicares, 

20»  Defessus  tamen  omnibus  medullis 
Et  multis  langoribus  peresus 

22»  Essem  te  mihi,  amice,  quaeritando. 

14  Tauto  ten  fastu  negas,  amiceV 

15  Dic  nobis  ubi  sis  futurus,  ede 
Audacter,  committe,  crede  lucei. 
Nunc  te  lacteolae  tenent  puellae? 
Si  linguam  clauso  tenes  in  ore, 
Fructus  proicies  amoris  omnes: 


8  iiicli  uel  potius  ob  metrum  uigili  scripsi:  uidi  V  |  serena  V,  sere- 
nas  uel  sereno  S  ||  9  Visens  te  scripsi,  Tuens  reponcre  non  ausus: 
Auelte  V  ]  inde  scripsi:  ipse  V  ||  11  Quedam  0:  Quendam  G  |  iuquid  0 
I  uelum  sinu  scripsi:  nuduni  V  nudum  sinum  Auantius  \  reducens 
Auantius:  reduc  V,  sed  idem  in  initio  uersus  sequentis  Em  ||  12  En] 
Em  0  Hem  G  .  puto  iUud  em  ultimam  prioris  tiersus  syUaham  esse, 
conflatam  scilicet  cum  En  |  hic  (=  li^)  ?:  h'  (=  haec)  0  hec  G  heic 
Schwahius  ||  uu.  13* — 22»  in  V  post  carmen  LVIII  leguntur:  huc  trans- 
posuit  Lachmannus,  cui  ita  sum  obsecutus  ut  ante  u.  13»  lacunam  sta- 
tuerem  \\  15»  si  add.  Scaliger:  om.  V  |  primipesue,  et  in  marg.  at  pin- 
nipes,  G:  primipes  ue  0  ||  16»  Non  rhesi  niuee  (thesi  uiuee  0)  citeq; 
bige  V,  quod  correxi.  Non  Rhesi  niuea  citaque  biga  Handius,  postquam 
Muretus  niueis  citisque  bigis  j^raeiicei-at  ||  17»  plumipedas  G  ||  19»  iunc- 
tos  G:  uictos  0  cunctos  Schraderus  \\  20»  Deffessus  0  ||  21»  peresus  G: 
psens    0  II  22»    Esse    0   ]  amiceq;  ritando  0  ||   14  ten   Muretus:  te  in 

at  crude 
V    II    1(5   Audacter  (Audaciter   0)  hoc  committe  V  |    crede  0:    crede 
G  I  lucei  Scaligcr:  lucet  V  ||  17  Xum  te  uulgo  \\  18  tenens  V  ||  19  prohi- 
cies  0  proiicies  G 


LV,  8  —  LVIII,  2.  45 


20  Verbosa  gaudet  Venus  loquella. 
Vel  si  uis,  licet  obseres  palatum, 
Dum  uestri  sis  particeps  amoris. 


4lvi 

0  rem  ridiculam,  Cato,  et  iocosam 
Dignaraque  auribus  et  tuo  cachinno.     • 
Ride,  quicquid  amas,  Cato,  Catullum: 
Res  est  ridicula  et  nimis  iocosa. 
5  Deprendi  modo  pupulum  puellae 
Trusantem:  liunc  ego,  si  placet  Dianae, 
Pro  telo  risida  mea  cecidi. 


A     LVII 

Pulcre  conuenit  improbis  cinaedis, 
Mamurrae  pathicoque  Caesarique. 
Nec  mirum:  maculae  paris  utrisque, 
Urbana  altera  et  illa  Formiana, 
5  Impressae  resident  nec  eluentur; 
Morbosi  pariter,  macelli  utrique, 
Uno  in  lecticulo  erudituli  ambo, 
Non  hic  quam  ille  magis  uorax  adulter, 
Riuales  sociei  puelhilarum. 
10  Pulcre  conuenit  improbis  cinaedis. 


/    LVIII 

Caeh,  Lesbia  nostra,  Lesbia  illa, 
IUa  Lesbia,  quam  Catulhis  uuam 


al  no 
20  loquellii  G  ||  22  uestri  sis  0:     uestri  sis  G  nostri  sis  ?  uulgo 
LVI.     Intcrstitium   unius   lincuc   in    V;   ad  Catoneni  G   inscrihit  \\  2 

chachinno   G  ||  ;j   Nide   0  ||  .5  populuni  V  ||  6  Dianae    Wcstplmhus:  ilione 

(dyone  G)  V  Dionae  uitlyo  ||  7  Pro  telo  G  rroteUi  0 

h 
LVII.    Adhaerct  j^riori   di   V  ||  1  rukre  0:   PuU-^re   G    ||    5  Impse 

0  I  nece  luentur  V  ||   6   inacelli  scrij)si:  gemelli  V  tenelli  llauptius  ||  7 
lecticulo  0:  loctulo  G  uuhjo  ||  i»  Niuales  0  |  sociei  Scaligcr:  socii  et  V 
LVIII.    Adhaerct  priori  i>i  V  ||  1  nostra  ? :  uestra  V 


46  CATLJLLUS 

rius  quam  se  atque  suos  amauit  omnes, 
Nune  in  quadriuiis  et  angiportis 
5  Glubit  magnanimi  Kemi  nepotes. 


)S. 


LIX 

Bouoniensis  llufa  Rufulum  fellat, 
Uxor  Meneni,  saepe  quam  in  sepulcretis 
Vidistis  ipso  rapere  de  rogo  cenam, 
Cum  deuolutum  ex  igne  prosequens  panem 
5  Ab  semiraso  tunderetur  ustore. 

LX 

Num  te  leaena  montibus  Libystinis 
Aut  Scylla  latrans  infima  inguinum  parte 
Tam  mente  dura  procreauit  ac  taetra, 
Ut  supplicis  uocem  in  nouissimo  casu 
5  Contemptam  baberes,  a,  nimis  fero  corde? 


LXI 

Collis  o  Heliconiei 

Cultor,  Uraniae  genus, 

Qui  rapis  teneram  ad  uirum 


4  quadruuiis  G  ||  5  magna  amiremini  nep.  0  magna  admiremini 
nep.  G  magnanimos  uulgo.  liic  sine  interstitio  adiunguntur  LV  13* — 22* 

LIX.  Cohaeret  cum  LV,  22*  in  Y-  G  marg.  In  Rufum  inscribit  ||  1 
Rufulum  PaUadius:  rufum  V  |  fellat  0:  fallat  G-  ||  5  Ab.  semiraso  G 
(sic)  Abse  miraso  0 

LX.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  libissinis  0  libisinis  G,  coir.  Scaliger 
II  2  Aut  silla  V  j  tetra  V  ||  4  suppliciis  G  suplicus  ( —  c-')  0  ||  5  Contep- 

P 
tam  G  Conten^tam  (p  a  man.  rec?)  0  |  auimis  fero  V 

LXI.  Interstitium  uniits  uersus  in  G,  qiii  inscrihit  Ej^ithalamius 
lunie  et  Mallii.  0  2^ost  LX  5  spatium  quinque  linearum  in  fine  paginae 
uacuum  reliquit.  quod  ad  metrum,  Lachmannus  in  Berglii  et  Caesaris 
Ephemer.  antiq.  a.  1845  p.  4S4  demonstrauit  singulas  huius  carminis 
strophas  constare  ex  duobus  systematis,  priore  uersuum  ternorum,  hino- 
rum  posteriore.  \\  1  obellicon  iei  0  o  Eliconei  G  beliconiei  scriimsse 
uidetur  aeui  Frontoniani  grammaticus  archaismos  capta^is 


LVIII,  3  —  LXI,  32.  47 

Virginem,  o  Hymenaee  Hymen 
5  0  Hymen  Hymenaee, 

Cinge  tempora  floribus 
Suaue  olentis  amaraci, 
Flammeum  cape,  laetus  huc 
Huc  ueni  niueo  gerens 
10  Luteum  pede  soccum, 

ExcitiMtque  hilari  die 
Nuptialia  concinens 
Voce  carmina  tinnula 
Pelle  humum  pedibus,  manu 
15         Pineam  quate  taedam. 

•  Namque  Vinia  Manlio, 

Qualis  Idalium  colens 
Venit  ad  Phrygium  Venus 
ludicem,  bona  cum  boua 
20         Nubet  alite  uirgo, 
Floridis  uelut  enitens 
Myrtus  Asia  ramulis, 
Quos  Hamadryades  deae 
Ludicrum  sibi  rosido 
25         Nutriunt  humore. 

Quare  age  huc  aditum  ferens 

Perge  linquere  Thespiae 

Rupis  Aonios  specus, 
Nympha  quos  super  irrigat 
30  Frigerans  Aganippe, 

Ac  domum  dominam  uoca 
Coniugis  cupidam  noui, 


4  Hymen  hic  oni.  0  ||  5  Ilynieii  o  liyimMaH'  liyiucn  0  <•  liyiiifiioo 
;i 
liyiiieii  G  I  7  aiiiiirici  0:  ;iiii;iriei  G  ||  8  Fl;iiiu"iiiii  V  ||  11  liyhiri  V  ||  VI 
coutineiis  V  ||  13  timiuhi,  0;  iti  G  littcme  hx  e.r  corr.  ||  15  !Si>iiie;iin  ]'ttl- 
ladiiis  II  IC)  uiiiia  0:  iiini;'.  G  |  n;;ilIio  V  ||  17  id  aliiim  V  |J  18  fri>;rium 
V  II  21  uelut  G:  uuli  0  ||  -22  Mirtus  V  |  asya  G  ||  23  anuulriailes  V  ||  24 
Ludricum  V  ||  25  nutriuutur  hoiiore  J.  Mttrlthi  I.  I.  y  27  tespie  V  ||  28 
aouios  0 


48  CATULLUS 

Mentem  amore  rcuinciens, 
Ut  tenax  edera  liuc  et  huc 
35         Arborem  iraplicat  errans. 

Vosque  iteui  simul,  integrae 
Virgines,  quibus  aduenit 
Par  dies,  agite  in  modum 
Dicite  'o  Hymenaee  Hymen, 
4(1         0  Hymen  Hymen|^e', 

Ut  lubentius,  audiens 
Se  citarier  ad  suum 
Munus,  huc  aditum  ferat 
Dux  bonae  Veneris,  boni 
45  Coniugator   amoris. 

Quis  deus  magis  a!  malis 
Est  petendus  amantibus? 
Quem  colent  homines  magis 
Caelitum?  o  Hymenaee  Hymen, 
50  0  Hymen  Hymenaee. 

Te  suis  tremulus  parens 
Inuocat,  tibi  uirgines 
Zonula  soluunt  sinus, 

Te  timens  cu]3ida  nouos 
55  Captat  aure  maritus. 

Tu  fero  iuueni  in  manus 
Floridam  ipse  puelhilam 
Dedis  a  gremio  suae 


33  reuincens  V  ||  38  in  nodum  V  ||  40  0  hymeuee  (him.  0)  hj-menee 
hymen  (himen  0)  V  ||  41  lubencius  0  ||  42  citaries  0  ||  46  a  malis 
scripsi:  amatis  V  magis  ah  magis  Scaliger  ancxiis  Hauptins  magis  est 
ama  —  tis  pet.  Bergkius  ||  inter  u.  49  et  50  V  inserit:  Com|iarier  (Con- 
paries  0)  ausit  ||  50  0  hymen  (himen  0)  hymenee  hymen  V  ||  51  sui  si 

at  remus 
remulus  0:  sui  si     remulus  G  ||  53  Zonulla  0  ||  54  tumens  JJousa  fil.  |j 
55  maritos  V  ||  56  fer  o  V  (fer  oiuueni  0)  ||  57  puelulam  0  ||  58  gre- 
mio  suae  matris  V 


LXI,  33—82.  49 


Matris,  o  Hymeuaee  Hymen, 
60         0  Hymen  Hymenaee. 

Nil  potest  sine  te  Yenus, 

Fama  quod  bona  comprobet, 
Commodi  capere:  at  potest 
Te  uolente.     quis  huic  deo 
05  Compararier  ausit? 

Nulla  quit  sine  te  domus 
Liberos  dare,  nec  parens 
Stirpe  uincier:  at  potest 

Te  uolente.     quis  huic  deo 
70  Compararier  ausit? 

Quae  tuis  careat  sacris, 

Non  queat  dare  praesides 
Terra  finibus:  at  queat 

Te  uolente.     quis  huic  deo 
75  Compararier  ausit? 

Claustra  pandite  ianuae, 

Virgo  ades.     uiden  ut  faces 
Splendidas  quatiunt  comas? 


Tardet  ingenuus  pudor. 
80  Quem  tamen  magis  audiens 

Flet,  quod  ire  necesse  est. 

Flere  desine:  non  tibi,  Au- 


59  et  60  matris  om.  0  hymenee  hymen  hymenee  (hymen  ^  hymenee 
G)  V  II  01  Nil==;  G  (erat  Nichil):  Nich'  0  ||  08  iiicier  0  uities  0 
nitier  Auantius  iungier  ScaUger,  cingier  Svhraderus  ||  70  Compai-ies  0 
II  75  Comimrier  0  ||  77  ades  Schraderus:  adest  V  ||  78  quacinnt  0 
II  inter  u.  78  ct  7'J  nuUiiin  in  V  inler.^^titium:  lacunam  .'<tatuit  KUi- 
sius  ante  79,  post  79  7..  ^fucUerus.  l.acJniiannus  u.  80  traiecit 
2)ost  100  II  82  Au-  om.  V 

CATULIilS  lU.  Ituilireiu.  4 


50  CATULLUS 

ruiiculeia,  pcriculum  est, 
Nequa  femina  pulcrior 
85  Clarum  ab  Oceano  diem 
Viderit  uenientcm. 

Talis  in  uario  solet 

Diuitis  domini  hortulo 
Stare  flos  hyacinthinus. 
90  Set  moraris,  abeit  dies: 
Procleas,  noua  nupta. 

Prodeas,  noua  nupta,  si 
lam  uidetur,  et  audias 
Nostra  uerba.     uide  ut  faces 
95  Aureas  quatiunt  comas: 
Prodeas  noua  nupta. 

Non  tuus  leuis  in  mala 
Deditus  uir  adultera 
Probra  turpia  persequens 
100  A  tuis  teneris  uolet 
y  Secubare  papillis, 

Lenta  set  uekit  adsitas 
Vitis  implicat  arbores, 
Implicabitur  in  tuum 
105  Complexum.     set  abeit  dies: 
Prodeas,  noua  nupta. 

0  cubile  quod  omnibus 


Candido  pede  lecti. 


83  Aurunculeia  0:  Arunculeia  G.  uocem  diuisit  et  Au  in  finem 
prioris  uersus  traiecit  primus  Turnebus  aduers.  XV  22  ||  85  occeano 
V  II  88  ortuUo  0  ortuli=50  G  \\  89  iacintinus  G  iactltinus  0  ||  90  abiit  V, 
quod  correxi  hic  ceterisque  locis.  abit  uulgo  ||  91  om.  V  ||  94  uiden  ut 
faces  G  uideri  ut  faces  0  uiden?  faces  uel  uide  ut  faces  Itali  \\  99 
Probra  turpia  Itali:  Procatur  .  pia  V  (ita  intcrpuncjens).  Proca  turpia 
ScaUger  \\  101  Se  cubare  0  ||  102  Lenta  s;  0:  Lentaq;  G  Lenta  quin 
Muretus  \  uelu  t  ad  sitas  G:  uult  adsitas  0  ||  105  abiit  V,  abit  uulgo 
II  inter  107  et  108  nuUum  in  V  interstitium 


LXI,  83  —  135.  51 

Quae  tuo  ueniunt  ero, 
110         Quanta  gaudia,  quae  uaga 

Nocte,  quae  medio  die 
Gaudeat!  set  abeit  dies: 

Prodeas,  noua  nupta. 

Tollite  en,  pueri,  faces: 
115         Flammeum  uideo  uenire. 
Ite,  concinite  in  modum: 
'lo  Hymen  Hymenaee  io, 
lo  Hymen  Hymenaee.' 

Ne  diu  taceat  procax 
120         Fescennina  iocatio, 

Nec  nuces  pueris  neget 
Desertum  domini  a!  dolens 
Concubinus  amorem. 

Da  nuces  pueris,  iners 
125         Concubine:  satis  diu 

Lusisti  nucibus :  lubet 
lam  seruire  Talasio. 

Concubine,  nuces  da. 

Sordebant  tibi  uillicae, 
130         Concubiue,  hodie  atque  heri: 
Nunc  tuum  cinerarius 
Tondet  os.     miser  a  miser 
Concubine,  nuces  da.   , 

Diceris  male  te  a  tuis 
135         Unffuentate  slabris  marite 


109  hero  V  ||  110  gaiidiaq;  naga  V  ||  111  Nocteq;  raeclio  V  j|  112 
abiit  V  abit  uulgo  \\  114  en  adilidi:  om.  V  o  uulgo  ||  115  Flamineum  O 
Flammineum  0  |  uido  0  ||  117.  118.  110  ponit  G,  117.  110  0,  qui  om. 
118  II  110  (oncinete  0  ||  117  lo  himen  himeiioe  io  0  ||  118  lo  hymen  liyme- 
nee  io  G,  om.  0  ||  11'.)  tneeatis  procax  V  ||  120  Fosccninna  0  |  iocatio 
JV.  Heimius  aduers.  p.  G44:  locacio  0  lotatio  .  al  locutio  G  ||  122  a 
dolens  scripsi:  audiens  V  dominei  dolens  Fleitnerus  domini  uidens 
Sdiwahius  \\  125  diu  G:  domini  0  ||  127  Nam  0  |  talassio  uel  thahissio  ? 
II  12'.)  uilice  0  ||  132  misera  miser  0:  miser  ah  misor  G  ||  \:i\  Diceres 
miillo  V  (sed  in  G  (dtenivi  1  a  corr.  add.)  ||  i:i5  Unguenta  te  V 


cati:llus 

Abstinere:  set  abstine. 
lo  Hyraen  Hymenaee  io, 
lo  Hyraen' Hymenaee. 

Scimus  haec  tibi  quae  licent 
140         Sola  cognita;  set  marito 

Ista  non  eaclem  licent. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 

lo  Hymen  Hymenaee. 

Nupta,  tu  quoque,  quae  tuus 
145         Vir  petet,  caue  ne  neges, 

Ni  petitum  aliunde  eat. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 

lo  Hymen  Hymenaee. 

En  tibi  domus  ut  potens 
150         Et  beata  uiri  tui, 

Quae  tibi  sine  seruiat 
(lo  Hymen  Hymenaee  io, 

lo  Hymen  Hymenaee), 

Usque  dum  tremulum  mouens 
155         Cana  tempus  anilitas 

Omnia  omnibus  annuit. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 
lo  Hymen  Hymenaee. 

Transfer  omine  cum  bono 
160         Limen  aureolos  pedes, 
Rassilemque  subi  forem. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 
lo  Hymen  Hymenaee. 
Aspice,  intus  ut  accubans 
165         Vir  tuus  Tyrio  in  toro 


128  om.  0:  lo  hyinen  hymenee  io  G  hic  et  143  148.  153.  158.  163 
il  139  Simus  0  |  tibiq;  licent  0  ||  143  om.  0  \\  146  Ne  pet.  <5  ||  148  om.  0; 
G  in  marg.  Itabet  ||  149  En  tibi  domus  —  ut  potens  et  beata  —  luri 
tui  Pleitnerus  \\  151  sine  seruiat  Bernh.  Pisanus:  sine  seruit  V  sine 
fine  erit  Auantius  ||  153  om.  0  ||  155  anilis  (annilis  G)  etas  V  ||  158 
om.  0  II  161  Nassilemq;  0  Ra^isilemq;  G  |  sibi  V  ||  163  om.  0.  Ij  164 
intus  Statius :  unus  V  unctus  Barthius  \\  165  thoro  V 


LXI,  136—193.  53 

Totus  immineat  tibi. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 
lo  Hymen  Hymenaee. 

Illi  non  minus  ac  tibi 
170         Pectore  uritur  intimo 

Flamma,  set  jjenite  magis. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 

lo  Hymen  Hymenaee. 

Mitte  brachiolum  teres, 
175         Praetextate,  puellulae: 
lam  cubile  adeat  uiri. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 
lo  Hymen  Hymenaee. 

0  bonae  senibus  bonis 
180         Cognitae  bene  feminae, 

Collocate  puellulam. 
lo  Hymen  Hymenaee  io, 

lo  Hymen  Hymenaee. 
lam  licet  uenias,  marite: 
185         Uxor  in  thalamo  tibi  est 

Ore  floridulo  nitens, 
Alba  parthenice  uelut 

Luteumue  papauer. 
At,  marite,  (ita  me  iuuent 
190         Caelites)  nihilo  minus 

Pulcher  es,  neque  te  Venus 
Neglegit.    set  abeit  dies; 

Perse.  ne  remorare. 


168  lo  hymen  hymeuee  io  V  hic  ct  173.  178.  1S3  ||  169  hac  tihi  V 
170  uiitur,  marg  ;it  urimur,  G  ||  171  Fh"ima  0:  Fhima  G  ||  174  Mito  0 
II  175  rraetextare  0  |  puoUe  V  jj  176  adeat  0:  adeat  G||  179  U  txddidi : 
om.  V  VoH  Ituli  lam  l'icit)icnis  \  boni.s  l'assc)<t(ittf<:  unis  V  uiris  S(a- 
liiis  ^  180  Cognite  berue  feminc  V;  bene  ucl  breuo  S  ||  181  puelhim  V 
;;  185  est  tibi  V||  187  uelut]  utl  0  (cf.  LXIII  14):  miltu  at  uult  G  , 
uu.  189-193  post  194-  198  }W)tit  V;  tiaiccil  Scidiijcr  \\  189  Atl  mari- 
tum  tamon  iuuonein  V,  corr.  Scnliiicr  \\  190  nich'  omiuus  0  nichnihiuii 
nus  G  II  191  ruhre  ros  V,  cor):  Scaliiirr  \  uec  te  V||  19-J  Nogh>«,'it  0: 
Neyligit  G  ;  abiit  V,  abit  titdf/o  \  193  remoraro  0:  rcmemorare  O 


54  CATULLUS 

Non  diii  remoratus  es, 
19;-,         lam  uenis.     bona  te  Veuus 

luuerit,  quoniam  palam 
Quod  cupis  cupis  et  bonum 

Non  abscondis  amorem. 

IUe  pulueris  Africei 
'200         Siderumque  micantium 

Subducat  numerum  prius, 
Qui  uostri  numerare  uolt 
Multa  milia  ludei. 

Ludite  ut  lubet,  et  breui 
205         Liberos  date.     non  decet 
Tam  uetus  sine  liberis 
Nomen  esse,  set  indidem 
Semper  ingenerari. 

Torquatus  uolo  paruulus 
210         Matris  ec  gremio  suae 

Porrigens  teneras  manus 
Dulce  rideat  ad  patrem 

Sembiante  labello. 

Sit  suo  similis  patri 
215         Manlio  et  facile  inscieis 
Noscitetur  ab  omnibus 
Et  pudicitiam  suae 
Matris  indicet  ore. 


194  remorata  cs  G  remota  es  0  ||  196  luuerit  Auantius:  Inueuerit  V 
II  197  cupis  cupis  0:  cupis  capis  G  ||  198  abscondas  V  ||  199  Africi  Hein- 
sius  adu.  644:  ericei  V  (|  200  micanciuui  0  ||  202  uostri  Scaliger:  nostri  V 
j  uolt  Statius:  uolunt  V  ||  203  millia  G  |  ludei  Scaliger:  ludere  V  ||  204 
Et  ludite  et  lubet  et  breui  V  (sed  0  b'ui  =  berui  habet)  ||  208  ingenerati  0 
1;  209  Torcutus  0  1|  210  ec  scripsi:  J  0  e  G  |1  213  Semhiante  L.  Muel- 
lerus  de  re  metr.  p.  260,  postquam  Scaligcr  Semiliiante  jpraeiMerai:  Sed 


1 


michi  ante  G  S;  m  ante  0  H  215  Maulio  0  1  facie  Burmannus  secundus 
ad  anthol.  lat.  I  p.  305  \  insciens  V  |1  216  Noscite  ab  0  |1  217  pudi- 
ciciam  suam  V  H  218  iudicet  0 


LXl,  194  —  LXII,  8.  55 

Talis  illius  a  bona 
'220         Matre  laus  genus  approbet, 

Qualis  unica  ab  optima 
Matre  Telemaclio  manet 

Fama  Penelopeo. 

Claudite  ostia,  uirgines: 
225         Lusimus  satis.     at,  ■  bonei 

Coniuges,  bene  uiuite  et 
Munere  assiduo  ualentem 

Exercete  iuuentam. 


LXII 

Vesper  adest:  iuuenes,  consurgite:  Vesper  Olympo 
Expectata  diu  uix  tandem  lumina  tollit. 
Surgere  iam  tempus,  iam  pinguis  linquere  mensas; 
lam  ueniet  uirgo,  iam  dicetur  Hymenaeus. 
5  Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Cernitis,  inuuptae,  iuuenes  consurgere  terra? 
Nimirum  Oetaeos  ostendit  Noctifer  igncs. 
Sic  certest:  uiden  ut  perniciter  exiluereV 


LXII  1.  Varro  de  1.  1.  VII  50:  '"Vesperugo  stella  quae  ucsperc 
oritnr,  a  quo  eani  Upilius  scribit  Vcsi^erum.  itaque  dicitur  aput  Vale- 
rium  ['ap  ualerium'  scripsi:  ''alterum'  cod.]:  Vesper  adest';  cf. 
Schwabius  in  Fleckeiseni  ann.  1870  p.  i550. 


219  a  bona  matre  et  220  Laus  genus  (egenus  Oi  V  ||  221  al»  om.  0 
I'  222  theleamaco  G  thelamacho  0  ||  223  penolopeo  G  pene  lopeo  0  | 
224  hostia  V  ||  225  ad  bolnei  at  bonei  G  adbonlei  0  ||  226  Coniuges 
bone  uite  et  V  ||  227  assidue  V  ||  228  Exercere  0 

LXir.  Unitis  nersiis  in  intcrstitio  F^xplicit  epithalamium  0,  Exii- 
metru  carmen  nuptiale  G  inscribunt.  Epithalamium  Catulli  inscribit  codc.c 
Thuaneus,  nunc  Purisinus  lat.  S07I,  saec.  IX,  cuius  lcctloms  abliiuc  T 
sifjla  significaho  \\  l  Turba  uiroru  G  »i«jv/.  |  olimpo  0  ||  :<  pinguis  0  T: 
l)ingues  G  |  liqre  0  (1  hymcncus  G  T  imeneus  0  ||  5  Hymeno  hymencae 
hynu^uades  o  hymenaeac  T  Hymen  (.him.  0)  o  hvmoneo  liymon  (him. 
him.  0)  ades  oliymcuee  V,  Ivic  et  cetcris  locis  \\  (>  PuoUf  G  mar(j.  |  inn- 
surgere  terra  scripsi:  consurg  i  eretora  T  consurgite  contni  V  ||  7  ootii 
eos  T:  hoc  (li  0)  cos  V  ooos  Itali  |  ignes  Jtali:  imbres  T  imber  V 
Uetaeas  obtenilit  N.  umbras  ,Stalius 


56  CATULLUS 

Non  teiuere  exilnere:  canent  quo  uincere  cura  est. 

10  Hymen  o  Hymenuee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 

Non  facilis  nobis,  aequalis,  palma  parata  est: 
Aspicite,  innuptae  secum  ut  meditata  requirunt. 
Non  frustra  meditantur:  habent  memorabile  quod  sit; 
Neimirum  penitus  quae  tota  mente  laborant. 

15  Nos  alio  mentes,  alio  diuisimus  aures. 

lure  igitur  uincemur:  amat  uictoria  curam. 
(^iare  nunc  animos  saltem  conuertite  uestros: 
Dicere  iam  incipient,  iam  respondere  decebit. 
Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee, 

20  Hespere,  qui  caelo  fertur  crudelior  ignis? 

Qui  natam  possis  conplexu  auellere  matris, 
Conplexu  matris  retinentem  auellere  natam 
Et  iuueni  ardenti  castam  donare  puellam. 
Quid  faciunt  liostes  capta  crudelius  urbe? 

25     Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Hespere,  qui  caelo  lucet  iocundior  ignis? 
Qui  desponsa  tua  firmes  conubia  flamma, 
Quae  pepigere  uiri,  pepigerunt  ante  parentes, 
Nec  iunxere  prius  quam  se  tuus  extulit  ardor. 
30  Quid  datur  a  diuis  felici  optatius  hora? 

Hymen  o  Hymeuaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Hesperus  e  nobis,  aequalis,  abstulit  unam. 

8  Sic  certest  Hauptius  (certe  est  Statius):  Siccer  tes.  i.  T  Sic  corte 
si  0  Sic  certe^^  G.  ||  9  quo  uincere  cura  est  scripsi:  quod  uisere  par 
cst  T  quo  uisere  paret  V  quo  uincere  par  est  Auantius  itaque  (sed 
quos)  B.  Guarinus  ct  (quod)  Passeratius  \\  10  Hymene  (sic  prim. 
man.)  hymeneae  ades  .  o  .  hymeneae  T  ||  11  Puelle  G  marg.  \  facilis 
nobilis  T  ||  12  aspice  0  |  innupte  secum  ut  meditata  requirxmt  T: 
innupte  qrut  secu  u  meditare  qrf  0  innupte  que  secum  ut  meditare 
querut  G  1|  i3  habent]  huc  0  |  memora  psile  T  ||  14  om.  V:  sohis  hahet  T 

at  diuidamus 
I  Neimirum   scripsi:  Necmirum  T  ||  15   Nos  V:  Non  T  |  diuisimus   G  |i 
17  nunc  T:  no   V  |  conuertite  T:    committite  V  ||  18  incipiaent  T  1|  19 

1 
hymeneae  his  T  1|  20  quis    T    1|  21  complexu  V  1  conplexua  uelere   T  j 

i 
amaxs  0  1|  22  Complexu  V  |  auelle  T  H  24  credelius  T  1|  26  luueues  G  marg. 

11  quis  T  11  iucundior  T  1|  27  fines  T  1  conuubia    V  H  28  quae  T:   Quo   V  1 
uir  T  II  30  a  om.  T  1  optacius  0  |1  31  Kymeno  Kymenaee  Kymenades  o 


LXII,  8-51.  57 

/'^  Namque  tuo  aduentu  uigilat  custodia  semper. 
Nocte  latent  fure.s,  quos  idem  saepe  reuertens^ 
35  /        Hespere,  mutato  comprendis  nomine  Eous. 
At  lubet  imiuptis  ficto  te  carpere  questu. 
<^uid  tum,  si  carpunt,  tacita  a!  quem  mente  requirunt? 
Hjmen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 
Ut  flos  si  in  saeptis  secretus  nascitur  hortis, 
40  Ignotus  pecori,  nullo  couuolsus  aratro, 

Quem  mulcent  aurae,  firmat  sol,  educat  imber, 

Multi  illum  pueri,  nmltae  optauere  puellae; 

Idem  cum  tenui  carptus  defloruit  ungui, 

Nulli  illum  pueri,  nuUae  optauere  puellae: 
45  Sic  uirgo,  dum  intacta  manet,  dum  cara  suis  est; 

Cum  castum  amisit  polluto  corpore  florem, 

Nec  pueris  iocunda  manet  nec  cara  puollis. 
Hymen  o  Ilymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 

Ut  uidua  in  nudo  uitis  quae  nascitur  aruo, 
50  Numquam  se  extollit,  numquam  mitem  educat  uuaui, 

Set  tenerum  prono  deflectens  pondere  corpus 

LXll  45.  Quintiliiinus  IX  o,  IG:  Tatullus  in  epithalamio  dum 
innupta  manet  dum  cara  suis  est,  cum  prius  dum  significat 
quoad,  sequens  usque  eo.' 


Kymeneae  T  ||  ;52  Puelle   G  marri.   \  aequalis  T:  cqualcs  0  acquales  G 
l)Ost  32  priynus  Auaniius  lacunam  statuit  ||  35  com^jndis  0  compre=ndis 
G  comperendis  T  |  Eous  Schrnderus:  cospem  T  eosd'  0  cosdem  G,  toide 
]iro  comprendis  scri])serim  deprendis  ||  3(5  At  libet  V  AdlucetT  |  qstu  0 

at  quid 
I  37  Quittum  T:  Quod  tamcn  G  quod  tn  0  |  carpiuiit  T  |  tacita  a  quem 
scrij^si:  tacita  quema  T  tacita  quam  V  tacita  qufui  nulgo  ||  .'iS  ruoUe  G 
marg.  \  si  addidi:  om.  V,  qui  add.  S])engeUm  lect.  101  \  septis  V  |  ortis  V 
l|  40  conuolsus  T:  conclusus  0  cStusus  G  (scd  5t  ex  corr.)  ||  41  Quae 
mulcens  aurefirma  T  |  ymber  G  ||  post  41  u.  unum  perisse  iJutant  Spengclius, 
(dii:  nuUu  in  V  lacuna  \\  42  obtauerc  T  ||  43  et  44  G  hahet :  om.  0  T  ||  45  dum 
innupta  QnintiJiaiius  \  dum  cara  idem:  tum  cara  T  V  |  suis  est  (^uiniil. 
T:  sui  sed  is;  0)  V  ||  47  iucunda  T  ||  IH  Kymeuco  Kymcneao  Kymona 
des  Kymeneae  T  ||  40  luuoiics  G  marg.  \  Vi  V:  ilt  T  ||  5t>  oxtollit  quani 
niunitoam  ducat  uuam  T  j  ninicpiam  his  G  |  uiitom  G:  uitom  0  ||  61  per- 


58  CATULLUS 

lum  iam  continf^it  summum  radice  fla<fellum, 
llanc  nuUi  agricolae,  nulli  coluere  coloui; 
At  si  forte  eadem  est  ulmo  coniuncta  marita, 

55  Multi  illam  agricolae,  multi  coluere  coloni: 

Sic  uirgo,  dum  intacta  manct,  dum  inculta  senescit', 
Cum  par  conubium  maturo  tempore  adepta  est, 
Cara  uiro  magis  et  minus  est  inuisa  parenti. 

58  ^'  Hymcn  o  Ilymcnace,  Ilymcn  acles  o  Ilymenacc. 
At  tu  nei  pugna  cum  tali  coniuge,  uirgo. 

60  Non  aequom  est  pugnare,  pater  cui  tradidit  ipse, 

Ipse  pater  cuni  matre,  quibus  parerc  necesse  est. 
Virginitas  non  tota  tua  est,  ex  parte  parentum  est: 
Patri  tertia  pars,  pars  est  data  tertia  matri, 
Tertia  sola  tua  est.     noli  pugnare  duobus, 

65  Qui  genero  sua  iura  simul  cum  dote  dederunt. 

Hymen  o  Hymenaee,  Hymen  ades  o  Hymenaee. 

Lxm 

Super  alta  uectus  Attis  celerei  rate  maria 
Phrygium  \\i  nemus  citato  cupide  pede  tetigit 


LXIII  1  Tereutianus  Maums  2899:  '"Seruare  quae  Catullum 
in-obat  ipse  tibi  liber:  Super  — maria'  —  Marius  Victorinus  p. 
154  23  K. :  'hoc  genus  metri  maxime  desiderat  separari  in  duas  clau- 
sulas,  tamquam  super  alta  uectus  Attis,  dehinc  celeri  rate 
maria'  —  2  Caesius  Bassus  p.  262,  13  K.:  'Efc  CatuUus  Phrygium 

—  tetigit';  idem  p.  263,  7:  Tlarygium  — tetigit'. 

—  c  i 

flectensT  ||  52  flacellum  T  ||  53Hanuulli  agrigcul§  multi  acoluereT  j  nulli 
coluere(co^luere  G)  V  |  coloni  scrqjsi:  iuuenci  T  V  bubulci  A.  Hiesius 
!|  54  At  si  V:  Apsi  T  |  marita  T:  marito  V  ||  55  agricule  T  |  acoluere  T 
accoluere  V  coluere  Itali  \  coloni  scripsi:  iuuenci  T  V  ||  56  tum  inculta 
T  II  57  connubium  V  ||  58  Cara  ?:  Cura  T  V  |  et  mig  0  ||  58^  om.  T  V, 
inser.  Muretus  \\  59  Et  tua  nec  T  Et  tu  nec  V;  nei  ego  restitui,  ne  uuJgo 
11  60  equom  T:  equo  V  |  est;  puto  ei  ||  62  om.  T  ||  63  Tertia.  patris  pars 
est  data  tertia  jmatri  T  Tertia  pars  patri  est  data  tercia  matri  0  Tercia 
pars  patri  data  pars  data  tercia  matri  G;  correxi  ||  64  solit  tu  est  noli 
tuignare  duobus  T  ||  66  Kymeno  Kymeneae  Kymenades  .  o .  Kymeneae 
T  0  liymene  Gr 

LXIII.  AdJtaeret  priori  in  0;  in  unius  uersus  interstitio  De  Bere- 
uinthia  et  Athi  inscrihit  G  \\  1  uetus  0  |  actis  V  ]  celerei  scripsi:  celere 
V  celeri  auctt.  metrici  ||  2  Frigium  V  I  ut  om.  Caesius  Bassus  utroqtie 
loco  I  cito  idem  priore  loco,  ubi  pede  deest 


LXII,  52  -  LXIII,  22.  59 

Acliitque  opaca  siluis  redimita  loca  deae, 
Stimulatus  ibi  fureuti  rabie,  uagus  animi, 

5  Deuolsit  ilei  acuto  sibi  pondera  silicei. 

Itaque  ut  relicta  sensit  sibi  membra  sine  uiro, 
Etiam  recente  terrae  sola  sanguine  maculans 
Niueis  citata  cepit  manibus  leue  typanum, 
Typanum  tuom,  Cybelle,  tua,  mater,  initia, 

10  Quatiensque  terga  taurei  teneris  caua  digitis 

Canere  haec  suis  adorta  est  tremebunda  comitibus  : 
^Agite  ite  ad  alta,  Gallae,  Cybeles  nemora  simul, 
Simul  ite,  Dindymenae  dominae  uaga  pecora, 
Aliena  quae  petentes  uelut  exules  loca 

15  Sectam  meam  secutae  duce  me  mihi  comites 
Rabidum  salum  tulistis  truculentaque  pelage 
Et  corpus  euirastis  Veneris  nimio  odio, 
Hilarate,  io,  citatis  erroribus  animum. 
Mora  tarda  mente  cedat:  simul  ite,  sequimini 

20  Phrygiam  ad  domum  Cybelles,Phrygia  ad  nemora  Rheae, 
Ubi  cymbalum  sonat  uox,  ubi  tympana  reboant, 
Tibicen  ubi  canit  Phryx  curuo  graue  calamo. 


3  Adutq;  0  |  loca  Rheae  L.  Muellerus  \  4  Stimulatus  ubi  V  |  uagus 
amnis  (anis  0)  V  ||  5  Deuolsit  Hauptius  quaest.  70:  Deuoluit  V  |  ilei 
Bertjkius:  iletas  V  ile  JMchmnnnus  \  pondera  silice  Auantius  (stlicei 
eguj:  pondere  silices  V  ponderc  silicis  1'usseratius  rodere  silicis  Ifaup- 
tius  II  7  Et  ia  V  I  niaculas  V  ||  8  tTpanum  0  tympanum  G,  corr.  Scaliger 
\\.  9  Timpanum  0  Tympanum  G,  corr.  Scaliger  \  tuom  Lackmannus: 
tubam  V  |  Cybelle  Itali:  cibeles  V  Cybebes  Bentleius  ad  Lucan.  I  600, 

i 
Cybebe  Lachmannus  j  tu  mater  (max  0)  V  ||  10  Quatiens  ^  (=  quod)V 
j  taurei  Lachmannus:  tauri  et  V  tauri  uuJgo  ||  12  cibeles  G  cibelles  0  || 
i;5  dindimeneO:  dindimenee  G  (scd  uUininm  e  a  curr.  ddditum  uidctur)  \ 
uaga  pectora  V||  14  Alienaq;  pet.  V  |  utt  0  |  loca  B.  (ruarinus:  loca 
celeri  V  celeris  loca  exules  Spcngelius  lect.  1.24  telere  uelut  exulcs 
Schwabius  .  celeri  ego  correcturam  illius  celere  u.  1  in  marg.  additam 
habuerim  .  Lachmannus  in  finem  u.  74  traiecit  \\  15  secutae  Bcrgkius: 
cxecutc  V  II  IC»  Riibidum  Berglius:  Kapidum  V  |  i^elngo  ]'ictorius  iipud 
Spcngelium  lcct.  1:24:  pelagi  V  ||  17  euitastis  0  |  IS  hylarato  G  j  io  citu- 
tis  scripsi:  erocitatis  0  crocitatis  G  erac  citatis  Auantius  \  erroribus  an 

at  ccdit 
animum  V  ||  H)  ccdat  0:    ccdat  G  j  simrtc  0  ||  20  Fri-^^iam,  sed  IMiripia 
V  I  cibcllos  0:  cibeles  G  |  Kheac   /..    Mmlbrus:  .b-.-  V  ||  21  cinibahim  ct 
tinipana  0  ||  22  tybicen  G  |  Phrix  V 


60  CATULLUS 

Ubi  capita  Maenades  ui  iaciunt  ederigerae, 
Ubi  sacra  sancta  acutis  ululatibus  agitant, 

25  Ubi  sueuit  illa  diuae  uolitare  uaga  cohors. 
Quo  nos  decet  citatis  celerare  tripudiis.' 
Simul  haec  comitibus  Attis  cecinit  uotha  mulier, 
Thiasus  repente  linguis  trepidantibus  ululat, 
Leue  tympanum  remugit,  caua  cymbala  recrepant, 

IM)  Viridem  citus  adit  Idam  properante  pede  chorus. 
Furibunda  siniul  anhelans  uaga  uadit  animae   egens 
Comitata  tympano  Attis  per  opaca  nemora  dux, 
Veluti  iuuenca  uitans  onus  indomita  iugi: 
Rabidae  ducem  secuntur  Gallae  properipedem. 

.35  Itaque,  ut  domum  Cybelles  tetigere  lassulae, 
Nimio  e  labore  somnum  capiuut  sine  Cerere. 
Piger  his  labante  langore  oculos  sopor  operit: 
Abit  in  quiete  molli  rabidus  furor  animi. 
Set  ubi  oris  aurei  Sol  radiantibus  oculis 

40   Lustrauit  aethera  album,  sola  dura,  mare  ferum, 
Pepulitque  noctis  umbras  uegetis  sonipedibus, 
Ibi  Somnus  excitam  Attin  fugieus  citus  abiit: 
Trepidante  eum  recepit  dea  Pasithea  sinu. 
Ita  de  quiete  molli  rapida  sine  rabie 


38.  Festus  p.  27.3  M.:  ^U^ibidus  a  rabie  dictus  est  qui  morhus 
caninus  est.  CatuUus  in  (jalliamhis:  Ahit  in  quiete  molli  rabidus  furor 
animi.' 


23  menade  sui  V  |  ei  derigere  V;  num  ex  ederigere  ortnm'^  ||  27 
atris  V  ;  nota  mulier  G  mulies  notha  0  ||  28  Thy^siis  G  Thrasis  0  |  stre- 
pidautibus  Vossius  .\\  29  timp.  ct  cimb.  0  |  30  ydam  G  I|  31  anelans  G  | 
anime  egens  scripsi:  animagens  0  anima  gens  G  (sed  ma  g  ex  corr.) 
animo  egens  Auantiiis  animi  egens  Statius  animam  agens  Ladtmannus 
II  32  timp.  0  I  actis  V  |  oppaca  0  ||  33  iugi]  luci  V  ||  34  Rabidae  Bent- 
leius:  Rapide  V  Rapidae  uulgo  \  secuntur  0:  sequntur  (sicj  G  |  propere 
pedem  V,  corr.  Balth.  Venator  \\  35  ut  pedomum  G  |  cibelles  0:  cibeles 
G  !  lasulle  0  1|  37  hiis  0  |  labante;  alt.  &  ex  corr.  G  \\  38  Abit  0:  abiit  G 
molli  Festus:  mollis  V  ||  39  horis  aureis  sol  V  ||  40  sol  adura  V  ||  42 
sonus  0  1  excitum  V,  corr.  LacJimannus  \  attin,  sic  V  ||  43  eum]  cum  V 
Tepidante  quem  Bentleius  \  pasitheo  V 


LXIII,  23-67.  61 

45  Simul  ipsa  pectore  Attis  sua  facta  recoluit, 
Liquidaque  mente  uidit  sine  queis  ubique  foret, 
Animo  aestuante  rusum  reditum  ad  uada  tetulit. 
Ibi  maria  uasta  uisens  lacrimantibus  oculis, 
Patriam  allocuta  maestast  ita  uoce  miseriter: 

50  Tatria  o  mei  creatrixj  patria  o  mea  genetrix, 
Ego  quam  misera  relinquens,  dominos  ut  erifugae 
Famuli  solent,  ad  Idae  tetuli  nemora  pedem, 
Ut  aput  niuem  et  ferarum  gelida  stabula  forem 
Et  earum  alumna  adirem  furibunda  latibula: 

55  Ubinam  aut  Cjuibus  locis  te  positam,  patria,  reor? 
Cupit  ipsa  pupula  ad  te  sibi  derigere  aciem^ 
Rabie  fera  carens  dum  breue  tempus  animus  est. 
Egone  a  mea  remota  haec  ferar  in  nemora  domo? 
Patria,  bonis,  amicis,  genitoribus  abero? 

GO  Abero  foro,  palaestra,  stadio  et  guminasiis? 

Miser  a  miser,  querendum  est  etiam  atciue  etiam,  anime. 
Quod  enim  genus  figuraest,  ego  non   quod  obierim? 
Ego  puber,  ego  adolescens,  ego  ephebus^  ego  puer. 
Ego  gymnasei  fui  flos,  ego  eram  decus  oleei : 

65  Mihi  ianuae  frequentes,  mihi  limina  tepida, 
Mihi  floridis  corollis  redimita  domus  erat, 
Linquendum  ubi  esset  orto  mihi  sole  cubiculum. 


45  ipsa  Al.  Guarinus:  ipse  V  |  attis  G:  atris  0  ||  46  sineq;  is  0: 
sineq;  his  G  ||  47  aestuante  rusum  Victorius  ap.  Spcngel.  lect.  12o : 
estuanter  usum  V  |  uada  retulit  V  |]  49  allocuta   (ex  alocuta  corr.)  est 

at  miseriter 
ita  uoce  miseritus  maiestas  G,  allocuta  e  ita  uoce  miseritus  magestatcm 
0,  corr.  Murctus  ||  50  o  mea  creatiix  ^17.  Giiarinus  |  genitrix  0  {|  51 
misera  Froehlichius:  miser  V  |  herifuge  V  ||  52  aclide  0  ad  yde  0 
tetuli  0:  retuli  G  |  memora  0  ||  53  Ut  caput  V  |  stabilia  0  stabilla  G  li 
54  alumna  scripsi:  omnia  V  amica  Murctus  oniissa  Heysius  opcrta  uel 
opaca  /..  3IueUerus  Et  carum  ad  omnia  irem  Ahhranltus  \\  55  patrifi  0 
(sed  uirgula  iwstca  detcta,  ut  uid.)  \\  56  popula  atte  sibi  dirigero  V  || 
57  b'ue  0  II  60  guminasiis  l'JUisius:  gumasiis  0  gjnnnasiis  (ex  ginn.  corr.) 
G  II  61  ha  0  ah  G  I  qrendum  0  ||  62  figuraest   Lachmatinus:  figura  est 

V  figurae  est  uulgo  \\  quod  obierim  Statius:   quid   abierim  V  quod  ha- 
buerim  Scaliger  \\  63   iiuber   Sculigir:    mulier  G  niulies  0  ||  64  gimnasti 

V  I  fui  0:  sui  G  |  oleei  scripsi:  oley  V  olei  ?  ||  66  corollisj  circulis  V  \[ 
67   Li(iU(Miduni  V  |  soh)  V 


CATULLUS 

Ego  nuuc  Rheae   ininistra   ct  Cybeles  famula  ferar? 
Ego  Maenas,  ego  mei  pars,  ego  uir  sterilis  ero? 

70  Ego  uiridis  algida  Idae  niue  amicta  loca  colamV 
Ego  uitam  agam  sub  altis  Phrygiae  colurainibus, 
Ubi  cerua  sihiicultrix,  ubi  aper  nemoriuagus? 
lam  iam  dolet  quod  egi,  iara  iamque  paenitet/ 
Roseis  ut  huic  labellis  sonitus  gemens  abeit 

75  Matris  deorum  ad  auris  noua  nuntia  referens, 
Ibi  iuncta  iuga  resoluens  Cybele  leonibus 
Laeuumque  pectori  hostem  stimulans  ita  loquitur. 
^Agedum'  inquit  'age  ferox,  i,  fac  ut  hunc  furor  agitet, 
Fac  uti  furoris  ictu  reditum  in  nemora  ferat, 

80  Mea  libere  nimis  qui  fugere  imperia  cupit. 
Age  caede  terga  cauda,  tua  uerbera  patere, 
Fac  cuncta  mugienti  fremitu  loca  retonent, 
Rutilam  ferox  torosa  ceruice  quate  iubam.' 
Ait  haec  minax  Cybelle  religatque  iuga  manu. 

85  Ferus  ipse  sese  adhortans  rapidum  incitat  animo: 
Vadit,  fremit,  refringit  uirgulta  pede  uago. 
At  ubi  humida  albicantis  loca  litoris  adiit, 
Teneramque  uidit  Attin  prope  marmora  pelagi, 


68  Ego  nunc  Santenius:  Ego  nec  V  |  Rheae  L.  Muelhrus:  deum  0 
de^um  G  |  cibeles  famula  ferarum  G  cibellos  famula  ferai?  0  ||  69  pars] 
rs  ex  corr.  G  \\  70  ide  nene  am.  0  ydene  ne  am.  G  ||  74  Phrigie  G  frigie 
0  I  columnibus  V  ||  72  silui  cultrix  V  |  apex  0  |  nemori  uagus  V  ||  74 
huic]  hinc  G  hlc  0  hic  ?  |  sonitus  gemens  abeit  scripsi:  sonitus  adiit  V 
sonitus  citus  adiit  Bentleiiis  ^^onitus  uagus  abiit  AMwardtus  sonitus 
abiit  celer  Lachniannus  sonus  editus  adiit  FroeMichius  sonitus  citus 
abiit  Heysius  \\  75  Matris  deorum  Ahlwardtus:  Geminas  deorum  V  Ge- 
minas  matris  Lachmannus  \  adauris  0  ad  aures  G  ]  nuucia  0  ||  76  Ubi 
iuncta  V  (quamqiiam,  sitne  iucta  an  uicta  in  0,  duhium  est  mihi)  \  ci- 
bele  G  cibelle  0  ||  77  Lenumq;  0  |  pectori  scripsi:  pectoris  V  pecoris 
uulgo  II  78  i  Scaliger:  om.  V  |  agitet  editor  Cantabrigiensis  a.  1702: 
om.  V  fac  ut  icat  hunc  furor  Pohlius  ||  79  uti  Lachmannus:  ut  V  |  ictum 

at  age  cede 
V  II  81  Age  cede  0:  A  cede  G  |  terga  0:  tergo  G  |  uerbera]  ueif  uera 
(=  uerum  uera)  V  ||  84  cibelle  0:  cibele  G  |  regligatq;  0  ||  85  adhorta 
lis  G  adortat  0  |  rabidum  Schicabius  \  animum  Itali;  malim  rabidum  i. 
animum  ||  87  litioris  0  (ex  littoris  in  Y?)  \\  88  Tenerumq;  V,  corr.  Lach- 
mannus  \  attin,  ita  V  |  prope  marmorea  pelago  V;  an  pelagei? 


LXIIT,  08  —  LXIY,  10.  63 

Facit  impetum:  illa  demens  fugit  in  nemora  fera: 
90  Ibi  semper  omne  uitae  spatium  famula  fuit. 
Dea,  magna  dea,  Cybelle,  dea  domna  Dindymei, 
Procul  a  mea  tuos  sit  furor  omnis,  era,  domo: 
Alios  age  incitatos,  alios  age  rabidos. 


LXIV 

Peliaco  quondam  prognatae  uertice  pinus 
Dicuntur  liquidas  Neptuni  nasse  per  undas 
Phasidos  ad  fluctus  et  fines  Aeeteos, 
Cum  lecti  iuuenes,  Argiuae  robora  pubis, 
5  Auratam  optantes  Colchis  auertere  pellem 
Ausi  sunt  uada  salsa  cita  decurrere  puppi, 
Caerula  uerrentes  abiegnis  aequora  palmis. 
Diua  quibus  retinens  in  summis  urbibus  arces 
Ipsa  leui  fecit  uolitantem  flamine  currum, 
10   Pinea  coniungens  inflexae  texta  carinae. 


LXIV  1.  Marius  Victorinus  p.  125,  ;3  K. :  'interponimus  dactj-- 
lum  quo  pes  septimus  anapaestus  efliciatur  .  .  .  ueluti  Peliaco  — 
pinus'. 


89  Facit]  Ficit  0  Fecit  G  |  ille  V,  corr.  Lachntannus  ||  90  omne  G: 
ee  0  I  spacium  0  |  famul— a  G  ||  91  cibelle  0:  cibele  G  |  domna  scripsi: 
domina  V  Didymi  dea  domina  Scaliger  \  dindimei  0:  dindimenei  G  || 
92  tuos  H.  Usenerus  in  Fleckeis.  ann.  186 5  x>.  226:  tuo  V  tuus  nnlgo 
I  era  0:  hera  G 

LXIV.     Unius  uersus  interstitium  in  V;    Argonautia  inscribit  G 

al  phasidos 
1  Peliaco  Marius  Victorinus:  Pelliaco  V  ||  2  neptuni  G  ||  .S  Fascidicos 
G:  Fasidicos  0  |  Aeeteos  Hauptius:  oeticos  G  ceticos,  marg.  at   tetidi- 

uada 
cos,  0  Aeetaeos  uulgo  ||  4  pupis  0  puppis  G  |)  5  cliolchis  0  ||  G  ualda  saJsa 

0  I  dccurore  puj^i  0  ||  7  uer^entes  G:  uerentes  0  ||  9  uolutrite  (inior  uirg. 
dcletajO  ||  10  testa  G  ||  llpra,  marg.  prora,  0:  prinmm  G  prima  ?  nuh/o 
.  compendium  ^  in  0,  ut  aliquotiens  pro  us  et  os  (ost)  adhibetur  (uenraa,  p), 
ita  et  pro  prae  (j^gestit,  i»da),  quamquam  prae  pJerumque  p  est.  fahe  igi- 
tur  praeram  primitus  i)i  0  scrijitum  est  ab  eo  qui  uoluerit  proram  ( 
aphitrite  0:  amj^hitritcm  G  Amjjliitriten  uulgo  .  ceferum  fortasse  Ipsa 
rudem  restituendum 


G4  CATULLUS 

Illa  rudem  cursu  prorani  imbuit  Amphitrite. 
Quae  simul  ac  rostro  uentosum  proscidit  aequor, 
Motaque  remigio  spumis  incanduit  unda, 
Emersere  fero  candentis  gurgite  uultus, 

15   Aequoreae  monstrum  Nereides  ammirantes. 
Atque  illa  uidere  heata  luce  marinas 
Mortales  oculis  nudato  corpore  Nymplias 
Nutricum  tenus  extautes  e  gurgite  cano. 
Tum  Thetidis  Peleus  incensus  fertur  amore, 

20  Tum  Thetis  humanos  non  despexit  hymenaeos, 
Tum  Thetidi  pater  ipse  iugandum  Pelea  sensit. 
0  nimis  optato  saeclorum  tempore  nati 
Heroes,  saluete,  deum  genus,  o  bona  marte 

23^  Progenies,  saluete  iterwm 

Vos  ego  saepe  meo  uos  carmine  compellabo, 

25  Teque  adeo  eximie  taedis  felicibus  aucte 
Thessaliae  columen  Peleu,  cui  lupiter  ipse, 
Ipse  suos  diuum  genitor  concessit  amores. 


23.  Schol.  Veronensis  ad  Verg.  Aen.  V  80  (p.  94,  11  Keil.): 
'Salue  sancte  parens.  Catullus:  Saluete  deum  gens,  o  bona  ma- 
trum  Progenies  saluete  iter ' 


12  proscidit(os  excorr.)Gt:  procidit  0  1|  13  Motaque  scripsi:  Totaq; 

V  Tortaque  Itali  \  incanuit  eidem  ||  14  fero  candentis  gurg.  scripsi:  feri 

caudenti  e  gurg.  V  freti  iiel  fero  canenti  e  gurg.  Schraderus  \\  15  Equo- 

0     ^  ^ 

ree  monstrum  G:   Eqre  m5strn,   tnarg.  at  mostrorum,    0  1  nereydes  G  | 

admirantes  Gr  H  16  Atque  illa  scripsi:  Illa  atque  alia  G  Illa  alia  0;  fuit, 

illa 
ni  fallor,  in  V  Atque  alia.  Illac  atque  aUa  Statius  Illa  siqua  aUa  Lach- 
mannus  Atque   illic  alma  L.  Muellerus  |  uidere  V:  uiderunt  ?  |  beata 
addidi:  om.   V  |  17   oculis    V  |  nimphas    0  ||  19    Tum  G:   Cum  0  |j  20 
Cum  V  I  himeneos  0  ||  21  Cum  V  |  sanxit  Itali;  malim  cessit  ||  22  secu- 

at .  matre 
lorum  V  II  23  genus  V:  gens  schol.  Veron.  \  marte  scrijm:  mater  G 
mater  0  matrum  schol.  Veron.  \\  23t>  om.  V :  Progenies  saluete  iter  scliol. 
Veron.,  in  cuius  codice  quinquaginta  fere  litterae  perierunt.  iterum,  uos 
compellabo  Maduigius,  iterum  placidique  fauete  L.  Muellerus.  Ha^ip- 
tius  tertium  saluete  intercidisse  putat  .  equidem  itenimque  iterumque 
uocauti  uel  simile  malim  ||  25  tedis  0:  thetis  G  ||  26  Thesalie  0  Thessalie 


LXIV,  11-51.  65 

Tene  Thetis  tenuit  pulcherrima  Nereine? 
Tene  suam  Tethys  concessit  ducere  neptem, 

30  Oceanusque,  mari  totum  qui  amplectitur  orbem? 
Queis  simul  optatae  finito  tempore  luces 
Aduenere,  domum  conuentu  tota  frequentat 
Thessalia,  oppletur  laetanti  regia  coetu: 
Dona  ferunt  prae  se,  declarant  gaudia  uultu. 

35  Deseritur  Cieros,  linqunt  Phthiotica  tempe 

Crannonisque  domos  ac  moenia  Larissaea,  * 

37  Pharsalum  coeunt,  Pharsalia  tecta  frequentant. 

39  Non  humilis  curuis  purgatur  uinea  rastris, 

41  Non  falx  attenuat  frondatorum  arboris  umbram, 

40  Non  glaebam  prono  conuellit  uomere  taurus: 

38  Rura  colit  nemo,  mollescunt  colla  iuuencis, 

42  Squalida  desertis  rubigo  infertur  aratris. 
Ipsius  at  sedes^  quacumque  opulenta  recessit 
Regia,  fulgenti  splendent  auro  atque  argento. 

45  Candet  ebur  soliis,  collucent  pocula  mensae, 
Tota  domus  gaudet  regali  splendida  gaza. 
Puluinar  uero  diuae  geniale  locatur 
Sedibus  in  mediis,  Indo  quod  dente  poHtum 
Tincta  tegit  roseo  conchyli  purpura  fuco. 

50  Haec  uestis  priscis  hominum  uariata  figuris 
Heroum  mira  uirtutes  indicat  arte. 


(prius  s  a  corr.  acld.)  G  |  28  pulcima  0  |  Nereine  Hauptiiis:  iiectiuc. 
at  neptine  G  nectine  0  Neptunine  tiidgo  \\  29  thetis  V  ||  30  Occeanusq; 
V  II  31  Queis  L.  Muellerus:  Que  V  Quae  unJyo  \  optato  finito  Q  optato 
linite  0  ||  ;52  Adlenire  V  |  33  Thesalia  0  Thessalia  iprius  s  a  corr.  add.) 
G  I  cetu  0  II  35  Cieros  Meinclnus  uind.  Strabou.  p.  151:  siros  0  syros  G 
Scyros  uulgo  \  iTqut  0:  linquunt  Ot  \  ptiotica  0  pthyotica  Q  |  tempe  V 
Meinekius  l.  l.:  Tempe  uuhjo  Phthiodida,  Tempe  Lachmanuus  coni.  \\ 
30  Grauinonisq;  G  Graumonisq;  0,  corr.  Victorius  \  ac  uioeiiis  alacris- 
sea  (aUxcrisea  G)  V  ||  37  Farsaliam  V,  corr.  l^ontauus  \  Farsalia  V  ||  39, 
41,  40,  38,  42  cgo  transjwsui:  38,  40,  42,  39,  41  Hamircsius  dc  l'rato 
hypomnem.  in  Martiah  I  44.  39,  41,  38,  40,  42  Miischcrlichius.  38, 
39,  41,  40,  42  liitschelius  ind.  lect.  hib.  Bonn.  1S57  p.  Ssq.  praeeunte 
liamlero  \\  40  glebam  V  ||  l:!  Tpsius  ad  V  |  oppulenta  0  ||  47  rUuiinar  0 
II  49  conchili  V 

CATULLUS  cd.  IJuolireiiB.  5 


66  (;atijllus 

Namque  fluentisono  prosj^ectans  litore  Diae 
'Jliesea  cedentem  celeri  tum  classe  tuetur 
Jndomitos  in  corde  gerens  Ariadna  furores, 

55  Necdum  etiam  sese  quae  uisit  uisere  credit, 
Ut  pote  fallaci  quae  tunc  primum  excita  .somiio 
Desertam  in  sola  miseram  se  cernat  harena. 
Immemor  at  iuuenis  fugiens  pellit  uada  remis, 
Irrita  uentosae  linquens  promissa  procellae. 
*      60  Quem  procul  ex  acta  maestis  Minois  ocellis 
Saxea  ut  effigies  bacchantis  prospicit,  eheu, 
Prospicit  et  magnis  curarum  fluctuat  undis, 
Non  flauo  retinens  subtilem  uertice  mitram, 
Non  contecta  leui  uelatum  pectus  amictu, 

65  Non  tereti  strophio  lactentis  uincta  papillas; 
Omnia  quae  toto  delapsa  e  corpore  passim 
Ipsius  ante  pedes  fluctus  salis  adludebant. 
Set  neque  tum  mitrae  neque   tum  fluitantis  amictus 
Illa  uicem  curans  toto  ex  te  pectore,  Theseu, 

70  Toto  animo,  tota  pendebat  perdita  mente. 
A  misera,  assiduis  quani  hictibus  externauit 
Spinosas  Erycina  serens  in  pectore  curas 
Illa  tempestate,  ferox  qua  robore  Theseus 


65.  Isidorus  Origg.  XIX  .33:  ''Strophium  est  cingulum  aureum 
cum  gemmis  cle  quo  ait  Ciima:  Strophio  lactantes  cincta  pa- 
pillas'. 

71  sq.  Noniiis  p.  108:  'Externauit,  ut  consternauit  id  est  demen- 
tem  fecit.     Catulus  [ita  libri]:  a  misera  —  in  jDectore  curas'. 

52  fluenti  sono  0:  fluentinoso  sono  G  |  littore  0  |  dya  G  dia  0  (|  5.3 
Tesea  0  |  tum  scrijm.:  cum  V  ||  54  Indomites  0  |  adriana  V  ||  55  seseq; 
sui  tui  se  credit  V,  corr.  Vossius  ||  56  fallaciq;  0  |  tuc  0:  tum  G  (|  sopno 
0  II  57  arena  G  ||  59  linqns  0  ||  60  acta  Heinsins:  alga  V  ||  61  Saxea  (ea 
ex  corr.)  G:  Saxa  0  |  bachantis  V  |  eheu  Bergkius:  heue  V  euoe  uulgo 
euhoe  Lachmannus  ||  62  et=magnis  (t  ex  corr.J  G  ||  64  conteta  0  |  uelatum 
corruptitm;  niueum  per  J.  Maehly  1.  l.  p.  320  niueum  tum  ipse  olim 
conieci  ||  65  strophyo  G  |  lactantes  Isichjrus  icUmque  ciucta  ||  66  Omniaq ; 

0  I  delapsa  e  S:  delapse  0  delapsoG  ||  67  allud.  G  |    68  Sed  ItaJi:  Si  V 

1  tum  — tum  G:  tn  —  tu  0  ||  69  toto  ex  pectore,  om.  te,  0  |(  71  A  Nonii 
codd. :  Ha  0  Ah  G  (|  72  ericina  V  |  impectore  0  '  |  73  ferox  qua  robore 
FroehlicMus :  feroxq;  ~J  tempore  V  ferox  quo  (uel  quo  ex)  tempore 
Itali  ferox  quom  robore  SitscheUus  I.  L  p.  6. 


LXIV,  52—100.  67 

Egressus  curuis  e  litoribus  Piraei 

75  Attigit  iniusti  regis  Gortynia  tecta. 

Nam  perhibent  olim  crudeli  peste  coactam 
Androgeoneae  poenas  exsoluere  caedis 
Electos  iuuenes  simul  et  decus  innuptarum 
Cecropiara  solitam  esse  dapem  dare  Minotauro. 

80  Quis  angusta  malis  cum  moenia  uexarentur, 
Ipse  suum  Theseus  pro  caris  corpus  Athenis 
Proicere  optauit  potius  quam  talia  Cretam 
Funera  Cecropiae  nec  funera  portarentur. 
Atque  ita  naue  leui  nitens  ac  lenibus  auris 

85  Magnanimum  ad  Minoa  uenit  sedesque  superbas. 
Hunc  simulac  cupido  conspexit  lumine  uirgo 
Regia,  quam  suauis  expirans  castus  odores 
Lectulus  in  molli  complexu  matris  alebat, 
Quales  Eurotae  progignunt  flumina  myrtos 

90  Auraue  distinctos  educit  uerna  colores, 
Non  prius  ex  illo  flagrantia  declinauit 
Lumina  quam  cuncto  concepit  pectore  flammam 
Funditus  atque  imis  exarsit  tota  medullis. 
Heu  misere  exagitans  inmiti  corde  furores 

95  Sancte  puer,  curis  hominum  qui  gaudia  misces, 
Quaeque  regis  Golgos  quaeque  Tdalium  frondosum, 
Qualibus  incensam  iactastis  mente  puellam 
Fluctibus  in  flauo  saepe  hospite  suspirantem! 
Quantos  illa  tulit  languenti  corde  timores! 

100  Quam  tum  saepe  magis  fuluore  expalluit  uuri, 


75  cortinia  tempta  (teptaO^V  ||  77  Cuiu  audrogeauee  G  Cum  audro- 
geane  0.  Cum  fragmentmii  uersus  interlapsi  habet  Jiosshadtius  \  exoluere  Ot 
79  minothauro  0  ||  80  moenia  an  incenia  in  G  sit  admodum  dubium: 
icenia  0  ||  82  Prohicere  0:  Proiicere  G  |  i^ocius  0  ||  ue  funera  ucl  m?- 
funera  edd.  phraeque;  nec  funere  Statius  sine  funere  -1.  (l.  JAuuiius 
uind.  tragic.  rom.  p.  43.  ptito  Cecroijiae  cum  funere  ||  88  allebat  0  |, 
89  eurojie  V  |  pergiguuut  V;  vialim  praeciuguut  ti.  myrtus  |  niirtos  0: 
mirtus  Cr  ||  91  ftagrancia  0  ||  92  pectore  Jtali:  corpore  V  ||  94  1  uiiti  0: 
immiti  G  |  corda  furore  Jiamlerus  ||  90  Quaeque  l^aUadius:  Quique  O 
Qi  (=>  quod)  neque  0  |  (jolgos  Jlermol.  Jiarbarus:  cholcos  0  colclios  G 
I  ydalium  G  |  99  tullit  G  ||  100  l»uam  tum  Junrnus:  Quanio  V  i  fuhioro 
JiitsdtcUus  l.  l.:  fulgore  V 

6* 


08  CATULLUS 

Cum  saeuuni  cupieiis  contra  contendere  monstrum 
Aut  morteni  appeteret  Theseus  aut  praemia  laudis! 
Nou  ingrata  tamen  frustra  munuscula  diuis 
Promittens  tacito  succepit  uota  labello. 

105  Nam  uelut  in  summo  quatientem  brachia  Tauro 
Quercum  aut  conigeram  sudanti  cortice  pinum 
Indomitus  turbo  contorquens  flamine  robur 
Eruit  (illa  procul  radicitus  exturbata 
Prona  cadit  late  quaecumueis  obuia  frangens), 

110  Sic  domito  saeuum  prostrauit  corpore  Theseus 
Nequidquam  uacuis  iactantem  cornua  uentis. 
Inde  pedem  sospes  multa  cum  laude  reflexit 
Errabunda  regens  tenui  uestigia  filo, 
Ne  labyrintheis  e  flexibus  egredientem 

115  Tecti  frustraretur  inobseruabilis  error. 

Set  quid  ego  a  primo  degressus  carmine  plura 
Commemorem,  ut  linquens  genitoris  filia  uultum, 
Ut  consanguineae  complexum,  ut  denique  matris, 
Quae  misera  in  gnata  tahet  deperdita,  laeta 

120  Omnibus  his  Thesei  dulcem  praeoptarit  amorem, 
Aut  ut  uecta  rati  spumosa  ad  litora  Diae, 
Aut  ut  eam  molU  deuinctam  lumina  somno 
Liquerit  inmemori  discedens  pectore  coniunx? 
Saepe  illam  perhibent  ardenti  corde  furentem 


102  appeteret  0:  oppeteret  G  ||  104  succepit  Statius:  succendit  V, 
quo  seruato  tura  lab.  Froehlicliius  ||  105  uelut  G:  uult  0  ||  106  comi- 
geram  V  |  fi  sudanti  (fi  expunctum  et  su  ex  corr.)  G:  fudati  0  ||  107  In- 
domitum  turben  Spengelius;  cf.  fragm.  14  ||  108  Eruit  G:  Emit  0  ||  109 
late  quaecumuis  (-ueis  ego)  Vossius:  lateq;  cum  eius  V  lateque  et  comi- 

at  obuia 
nus  Auantius  late  qua  est  impetus  Lachmannus  |  obuia  0:  omnia  G-  || 
111  Nequicquam  G  |  uacuis  scri^^si:  nauis  0  uanis  G  ||  114  laberintlieis  G 
laberinthis  0  ||  116  a]  cu  V  |  digressus  V,  correxi  |1  119  ignata  0  ingnata 
G  I  tabet  addidi:  om.  V  |  leta  V:  laetabatur  Lachmannus  lamentatur 
Buechelerus  in  Fleckeis.  ann.  1866  p.  610  lamentata  est  Coningto  apud 
EUisium  \\  120  liiis  0  |  praeoptarit  Statius:  portaret  V  ||  121  Aut  necta, 
0)11.  u.t,  0  I  rati  Passeratius:  ratis  V  |  littora  0  ||  122  Venerit  aut  ut  eam 
deuinctam  Lachmannus  \  molli  addidi:  om.   V  dulci  Ltali  \  deuincta  V  || 

at  nemori 
123  1  memori  0:  in  memori  G 


LXIV,  101—145.  ,  69 

125   Clarisonas  imo  fudisse  ex  pectore  uoces 

Ac  tum  praeruptos  tristem  conscendere  montes, 
Unde  acie  pelagi  uastos  pertenderet  aestus; 
Tum  tremuli  salis  aduersas  procurrere  in  undas 
Mollia  nudatae  tollentem  tegmina  surae 

130  Atque  haec  extremis  maestam  dixisse  querelis, 
Frigidulos  udo  singultus  ore  cientem: 
^Siccine  me  patriis  auectam,  perfide,  ab  oris, 
Perfide,  deserto  liquisti  in  litore,  Theseu? 
Siccine  discedens  neglecto  numine  diuum 

135  Inmemor  a!  deuota  domum  periuria  portas? 
Nullane  res  potuit  crudelis  flectere  mentis 
Consilium?  tibi  nulla  fuit  clementia  praesto, 
Inmite  ut  nostri  uellet  miserescere  pectus? 
At  non  haec  quondam  blanda  promissa  dedisti 

140  Voce  mihi,  non  haec  misera  sperare  iubebas, 
Set  conubia  laeta,  set  optatos  hymenaeos: 
Quae  cuncta  aerii  discerpunt  irrita  uenti. 
Nunc  iam  nullo  uiro  iuranti  femina  credat, 
Nulla  uiris  speret  sermones  esse  fideles; 

145  Quis  dum  aliquid  cupiens  animus  praegestit  apisci, 


143.  Ouidius  Fast.  III  473  —  476:  ''Dicebam,  mcmini,  periure 
et  perfide  Theseu.  Ille  abiit;  eadein  crimina  Bacchus  habet.  Nunc 
quoque  ''nulla  uiro'  clamabo  Temina  credat'.  iSlomine  mutato  causa 
relata  mea  est'. 


125  expectore  0:  e  pectore  G  ||  12G  Ac  tum  (c  tu  cx  corr.)  G:  Actu 
0  I  pruptes  0  |  tristes  V  ||  127  aciem  V  |  jiertenderet  scripsi:  jltenderet 
0  jiretenderet  G  aciem  in  p.  u.  protenderct  (?)  acstus  uulfjo  \\  128  salus 

0  [|  130  cstremis  0  |  /\dixisse  riiestam  quer.  G  ||  131  tientem  0  ||  132  pris 

?  .  . 

aut;L  0  I  iib  aris  (abaris  0)  V  ||  133  in  uiii.  0  \  littore  0  ||  134  discondens 

G  I  ncsleto  0  ||  135  Immcmor  0  |  ha  0  ah  G  ||  13(5  Xidhuie  ros  G  Nulhi 

ucrcs  0  I  crudelis  (i  cx  corr.)  i\.  mcntis  •(  i  ('.'•  corr.)  G:  crTidoles  11.  meu- 

tes    0  II  137  clemencia  V  ||  138    Immitc  G  |  mirescere  0  mitescere  G  || 

139  bhuida  0:  nobis  G  ||  140   nouj  ncc  V;  j^ost  mihi  G  punctuin  ludiet 

1  misera  scripsi:  misere  V  miserae  uuJ(io  miscram  ((/(/.  aliiiiiot  \\  141 
connubia  V  ||  himeneos  0  ||  142  disserpunt  G  dessorpunt  0  ||  ll;j  Nunc 
iam  B.  (fudrinus:  Tum  iani  V  hxm  iam  alii  ||  114  uiri  V,  corr.  I'iis- 
seratius  \\  1 15  pregestitH^  apisci  (rc  ct  a  cx  corr.)  G;  p^'ostil  adipisci  0 


70  .  CATULLUS 

Nil  metuunt  iurare,  nibil  promittere  parcunt: 
Set  simulac  cupidae  mentis  satiata  libido  est, 
Dicta  nihil  meminere,  nihil  periuria  curant. 
Certe  ego  te  in  medio  uersantem  turbine  leti 

150  Eripui  et  potius  germanum  amittere  creui 

Quam  tibi  fallaci  supremo  in  tempore  dessem: 
Pro  quo  dilaceranda  feris  dabor  alitibusque 
Praeda  neque  iniacta  tumulabor  mortua  terra, 
Quaenam  te  genuit  sola  sub  rupe  leaena, 

155  Quod  mare   conceptum  spumantibus  expuit  undis, 
Quae  Syrtis,  quae  Scylla  rapax,  quae  uasta  Charybdis, 
Talia  qui  reddis  pi^o  dulci  praemia  uita? 
Si  tibi  non  cordi  fuerant  conubia  nostra, 
Saeua  quod  horrebas  prisci  praecepta  parentis, 

160  At  tamen  in  uestras  potuisti  ducere  sedes, 
Quae  tibi  iocundo  famularer  serua  labore 
Candida  permulcens  liquidis  uestigia  lymphis 
Purpureaue  tuum  consteniens  ueste  cubile. 
Set  quid  ego  ignaris  neiquicquam  conqueror    aureis, 

165  Externata  malo,  quae  nullis  sensibus  auctae 
Nec  missas  audire  queunt  iiec  reddere  uoces? 
Ille  autem  prope  iam  mediis  uersatur  in  undis, 
Nec  c^uisquam  apparet  uacua  mortalis  in  acta. 
Sic  nimis  insultans  extremo  tempore  saeua 

170  Fors  etiam  nostris  inuidit  questibus  auris. 
lupiter  omnipotens,  utinam  ne  tempore  primo 


171  sq.     Macrobius  VI  1,  42:    'Catullus   ['catulus'  Paris.]:  lup- 
piter  omnipotens  —  littora  puppes'. 

147  saciata  V  ||   148  meminere  Julius  Czwalina:  metuere  V  ||  149 

I  _ 

lecti  0   II   150  pocius  G:   po''  0  ||   151    falaci  G  |  suppremo  V  |  deem  0: 

deessem  G  ||  152  al^^^tibusq ;  G  ||  153  Praeea  0  ]  iniacta  (Sc/m-afcms:  intacta 

0  in  tacta  G  iniecta  uulgo  ||  156  sirtis  0  |  scilla  0:  silla  G  |  rapaxq; 
0  I  caribdis  V  ||  157  Taliaq;  redis  0  ||  158  connubia  V  ||  159  pareutis  G: 
|iemtis  0  II  160  nostras  0  ||  162  limphis'0  ||  163  post  160  ponit  0  \  cubille  0 
164  Siquid  0  |  nec  quicquam  V,  correxi  \  conquerar  V  |  aures  0,  quod 
correxi:  auris  (i  ex  corr.)  G  ||  165  Externata  0:  Extenuata  G   ]   maloq; 

atto 
0  I  aucte  0:  aucte  G  ||  168  apparet  G:  app;  0  |  acta  Heinsius:  algaV  || 
170  Fers  0  ||  171  luppiter  d  utinam  uon  Macrohius 


LXIV,  146—194.  71 

Gnosia  Cecropiae  tetigisset  litora  puppis, 
Indomito  nec  dira  ferens  stipendia  tauro 
Perfidus  in  Creta  religasset   nauita  funera, 

175  Nec  malus  hic  celans  dulci  crudelia  forma 
Consilia  in  nostris  requiesset  sedibus  liospes! 
lam  quo  me  referam?  quali  spe  perdita  nitorV 
Idmeneosne  petam  montes?  a^  gurgite  lato 
Discernens  ponti  truculentum  auidae  inuidet  aequor! 

180  An  patris  auxilium  sperem,  quemne  ipsa  reliqui 
Respersum  iuuenem  fratema  caede  secuta? 
Coniugis  an  fido  consoler  memet  amore, 
Quiiie  fugit  leutos  incuruaus  gurgite  remos? 
Praeterea  nullo  litus  tecto,  insula  sola, 

185  Nec  patet  egressus  pelagi  cingentibus  undis; 
Nulla  fugae  ratio,  nulla  spes:  omnia  muta, 
Omnia  suut  deserta^  ostentant  omnia  letum. 
Non  tamen  ante  mibi  languescent  lumina  morte 
Nec  prius  a  fesso  secedent  corpore  sensus 

190  Quam  iustam  a  diuis  exposcam  prodita  mulctam 
Caelestumque  fidem  postrema  comprecer  hora. 
Quare,  facta  uirum  mulctantes  uindice  poena 
Eumenides,  quibus  anguino  redimita  capillo 
Frons  expirantis  praeportat  pectoris  iras, 


172   littora  0    Macroh.  \  totigisset  1.   jtuppis   scripsi:  toti<^i.ssi'iit  1. 
liiil^pes   (pupcs   0)  V  Macroh.   j|  174  incrcta  0:   in  cretam  G  ||   175  liic 

_r 

G:  h'  (=  haec)  0  ||   170  Coiiwiliuui  nostris  requisisset  G    Consilium  ro- 

quisisset,  ovi.  nostris,  0  ||  177  laui  scripsi:  Nam  V  Nunc  Speugelitis  lect. 

at  Idmoueos 
00  I  refferam  0  |  nitar  ?  ||  178  Idoncos*nc  0  ydoneos  nc  G,  corrc.ii. 
Idomeneosne  uulgo,  Idomeneusne  Lachmannus  ad  l.uvret.  p.  19:3.  Ido- 
meneine  Buechelcnts  mus.  Jihcti.  AT.  p.  i:>l .  Iiliioosnc  T>.  (luari- 
nus  I  agurgitc  V  ||  179  ponti  0:  jiontuni  G  |  auiilac  iimidct  tcmptaui: 
vibi  diuidit  V.  ubi  deJet  Jlernh.  l'isanus  \\  180  Impatris  0  |  qucm  nc 
V  II  182  consolcr  menu)t  G:  consolcs  me  man;  0  ||  ls;i  Qui  ne  0:  Qniue 
G  I  lentos  0:  uoiitos  G  ||  184  uullo  litus  sola  insula  tecto  V,  corrc.ii 
traicicndo  (oU>n  nuduni  litus,  s.  i.  (.  conieci).  nullo  litus,  nuUo  insula 
tccto  II'miM.s  litus  solnm,  uuilo  insula  tccto  liamhrus  \\  189  alVcsso  0; 
an  ab  fessov  ||  190  iu.stii  0  ||  191  Comprccor  V||  192  pcna  V  ||  19;{  Eu- 
nienydcs  G  ||  194  jiportiit  0 


72  CATULLUS 

195  Huc  huc  aduentate,  meas  audite  querellas, 

Quas  cgo,  uae,  misera  extremis  proferre  medullis 
Cogor  inojjs,  ardens,  amenti  caoca  furore. 
Quae  quoniam  uerae  nascuntur  pectore  ab  imo, 
Vos  nolite  pati  nostrum  uanescere  luctum, 

200  Set  quali  solam  Theseus  me  mente  reliquit, 
Tali  niente,  deae,  funestet  seque  suosque.' 
Has  postquam  maesto  profudifc  pectore  uoces, 
Supplicium  saeuis  exposcens  anxia  factis, 
Annuit  inuicto  caelestum  numine  rector, 

•205  Quo  motu  tellus  atque  horrida  contremuerunt 
Aequora,  concussitque  micantia  sidera  mundus. 
Ipse  autem  caeca  mentem  caligine  Theseus 
Consitus  oblito  dimisit  pectore  cuncta, 
Quae  mandata  prius  constanti  mente  tenebat, 

210  Dulcia  nec  maesto  sustollens-  signa  parenti 
Sospitem  Erectheum  se  ostendit  uisere  portum. 
Namque  ferunt  olim,  castae  tum  moenia  diuae 
Linquentem  gnatum  uentis  cum  crederet  Aegeus, 
Talia  complexum  iuueni  mandata  dedisse: 

215  'Gnate,  mihi  longe  iocundior,  unice,  uita, 

217  Reddite  in  extrema  nuper  mihi  fine  senectae, 

216  Gnate,  ego  quem  in  dubios  cogor  dimittere  casus, 
Quando  quidem  fortuna  mea  ac  tua  feruida  uirtus 
Eripit  inuito  mihi  te,  cui  languida  nondum 

220  Lumiua  sunt  gnati  cara  saturata  figura: 

Non  ego  te  gaudens  laetanti  jjectore  mittam, 


195  querelas  G  ||  196  ue  V  |  miserae  mtlgo  \  ex  imis  Casaubonus. 
an  extremas?  |  proferere  0  ||  200  qualis  sola  V  |  reliquid  0  ||  203  anxia] 
saucia  coni.  Schivabius  \\  204  inuito  V  ||  205  Quo  motu  Heysius:  Quo 
tunc  (tc  0)  V  Quo  tunc  et  uulgo  Quo  nutu  et  Fea  Quo  nutu  Schwa- 
hius  II  206  micancia  0  j  sydera  G  \  concusseique  micantia  sidera  mundei 
Fleitnerus  \\  207  mente  V  ||  208  cunta  G  ||  210  sustollens;  11  ex  corr. 
G  II  211  Erechtheum  Vossi^is:  ereptu  V  |  uiscere,  c  expuncto,  G  ||  212 
castae  Pontanus:  classi  V  |  tum  scripsi:  cum  V  |  moenico  diue  V  ||  213 
concrederet  Auantiiis  \  egens  V  ||  215  Gnati  0  |  longe  Anglus  in  Diar. 
Class.   X  169:  longa  V  ||  210.  217  ego  transposui  \  ego  qm  (==  quaem) 

at  cui 
0  II  219  cui  0:     que     G  ||  221  lectanti  0 


LXIV,  195—245.  73 

Nec  te  ferre  sinam  fortunae  signa  secuntlae, 
Set  primum  multas  expromam  mente  querellas, 
Canitiem  terra  atque  infuso  puluere  foedans; 

225  Inde  infecta  uago  suspendam  lintea  malo, 
Nostros  ut  luctus  nostraeque  incendia  mentis 
Carbasus  obscurata  decet  ferrugine  Hibera. 
Quod  tibi  si  sancti  coneesserit  incola  Itoni, 
Quae  nostrum  genus  ac  sedes  defendere  Erecthi 

230  Annuit,  ut  tauri  respergas  sanguine  dextram, 
Tum  uero  facito  ut  memori  tibi  condita  corde 
Haec  uigeant  mandata  nec  ulla  obliteret  aetas, 
Ut,  simul  haec  nostros  inuisent  lumina  collis, 
Funestam  antemnae  deponant  undique  uestem 

235  Candidaque  intorti  sustollant  uela  rudentes, 
Quam  primum  cernens  ut  laeta  gaudia  mente 
Agnoscam,  cum  te  reducem  aetas  prospera  sistet.' 
Haec  mandata  prius  constanti  mente  tenentem 
Thesea  ceu  pulsae  uentorum  flamine  nubes 

240  Aerium  niuei  montis  liquere  cacumen. 

At  pater,  ut  summa  prospectum  ex  arce  petebat, 
Anxia  in  assiduos  absumens  lumina  fletus, 
Cum  primum  infecti  conspexit  lintea  ueli, 
Fraecipitem  sese  scopulorum  e  uertice  iecit, 

245  Amissum  credens  inmiti  Thesea  fato. 


223  querelas  G  ||  224  Caniciem  V  |  infulso  0  |  fedans  V  ||  227  decet 
LacJmiannus :  dicet  V  |  liyLora  G  ||  228  Itoni  Al.  Guarinus:  ithomi  0 
.ythomi  G  sauctae  —  Itonis  Turnchus  adu.  XXIV  0  \\  229  acj  has 
V  I  Ercchtliei   Vossius:    tVcti  V  Erochthi  Bucchelerus  mus.  Fhcn.    XF 

at  oblitcret 
p.  4:i7  II  231   Th   0:   'l'u   G  ||  232  obliteret  0:   oblii^eret    (f  e.v  corr.) 
G- II  233   haec  V:   ac    Jlali,  uulf)o\\2M  antenne^  — ne  (ultimum  ne  ex- 

1 
punelum)  G:  antonene  ne  0  ||  235  sustolant  0  substohmt  G  |  uelhi  0 
II  post  235  jyrvmus  Faernus  inseruit  uerstim  apud  Nonium  p.  '>46  ser- 
uatum  (fraym.  '.))  \\  237  otas  V;  sors  A.  Guarinus  fors  Jhusa  (11.  vialim 
dea  I  sistot  0:  sistennt  G,  scd  s  ct  lineola  delctum  ct  simul  puncto  nota- 
tum  cst,  ut  tamcn  pnnctus  ad  n  potius  referendus  uidcatur  \\  2.39  ceu 
(c  ex  corr.)  G:  scu  0  ||  240  Acreum  0  ||  243  infocti  Jtaii:  inflatiV  j 
linthea  0  |  lintea  a   ueli  G  ||  245  1  miti  (ti  cx  corr.)  G   |  facto  (fco)  o 


74  CATULLUS 

Sic  funcsta  domus  ingressus  tecta  paternae 
.    Marte  ferox  Theseus  qualem  Minciidi  luctum 
Obtulerat  mente  inmemori  talem  ipse  recepit. 
Quae  tum  prospectans  cedentem  maesta  carinam 

250  Multiplices  animo  uoluebat   saucia  curas. 
At  parte  ex  alia  florens  uolitabat  lacchus 
Cum  thiaso  Satyrorum  et  Nysigenis  Silenis, 
Te  quaerens,  Ariadna,  tuoque  incensus  amore. 
Quicum  alacres  passim  lymphata  mente  furebant 

255  Euhoe  bacchantes,  euhoe  capita  inflectentes. 
Harum  pars  tecta  quatiebant  cuspide  thyrsos, 
Pars  e  diuolso  iactabant  membra  iuuenco, 
Pars  sese  tortis  serpentibus  incingebant, 
Pars  obscura  cauis  celebrabant  orgia  cistis, 

260  Orgia,  quae  frustra  cupiunt  audire  profani, 
Plangebant  aliae  proceris  tympana  palmis 
Aut  tereti  tenuis  tinnitus  aere  ciebant, 
Multis  raucisonos  efflabant  cornua  bombos 
Barbaraque  horribili  stridebat  tibia  cantu. 

265  Talibus  araplifice  uestis  decorata  figuris 
Puluinar  complexa  suo  uelabat  amictu. 
Quae  postquam  cupide  spectando  Thessala  pubes 
Expleta  est,  sanctis  coepit  decedere  diuis. 
Hic,  quahs  flatu  placidum  mare  matutino 


246  pateniii  V  ||  247  Marte  Marcilius:  Morte  V  |  ininoida  V  ||  249 
Quae  tum]  Que  tn  0  Quem  (m  expunctum)  tamen  G  |  prospectans  0: 
prasijectans  (pr  expuncta,  prius  a  ex  o  corr.i  G,  unde  Quae  tamen 
aspectans  S,  milgo  |  credentem  0  ||  251  parte]  pater  V  |  iachus  V  ||  252 
TumO  I  thyasoG  |  sathirorum  0  |  nisigenis  V  ||  253  Te  (e.r  corrj  querenus 
(u  expimctum)  G:  Et  queres  0  |  adriana  Vj  1|  254  Quicum  uel  quiscum 
scripsi:  Qui  tum  V  Quae  tum  Bcrgl-ius  Quam  tum  ScJnvahius  \  linpha- 
ta  0  II  255  Euche  —  euche  0  Euohe  —  euohe  (utrumque  o  ex  c  corr.) 
G  I  bachantes  V  ||  256  Horum  Itali,  uulgo  \  quaciebaut  0  |  tirsos  G  thir- 
sos  0  II  259  canis  0  ||  260  Orgiaq;  0  j  prophani  0  ||  261  alie  V:  alii 
uuJgo,  aliei  Lachviannus  \  timpaua  0  j|  262  tenais  0  |  tintinitus,  sed 
mediis  ti  expunctis,  G  ||  263  Multis  Bernh.  Bisanus:  Multi  V  |  efflebant 
V  II  264  horibili  G  ||  267  Thesala  0  Thessala  (sa  ex  corr.)  G  ||  268  c^pit 
G  cepit  0  II  269  Hec  0;  an  Heic? 


LXIV,  246—289.  75 

270  Horrificans  Zephyrus  procliuis  incitat  unclas 
Aurora  exoriente  uagi  sub  lamina  solis, 
Quae  tarde  primum  clementi  flamine  pulsae 
Procedunt  leuiterque  sonant  plangore  cachinni, 
Post  uento  crescente  magis  magis  increbescunt 

275  Purpureaque  procul  nascente  ab  luce  refulgent: 
Sic  ibi  uestibulis  linquentis  regia  tecta 
Ad  se  quisque  uago  passim  pede  discedebant. 
Quorum  post  abitum  princeps  e  uertice  Pelei 
Aduenit  Chiron  portans  siluestria  dona: 

280  Nam  quoscumque  ferunt  campi.  quos  Thessahi  magnis 
Montibus  ora  creat,  quos  propter  fluminis  undas 
Aura  parit  flores  tepidi  fecunda  Fauoni, 
Hos  indistinctis  plexos  tulit  ipse  corolliSj 
Quo  permulsa  domus  iocundo  risit  odore. 

285  Confestim  Penios  adest,  uiridantia  Tempe, 

Tempe,  quae  sikiae  cingunt  super  impendentes, 
Meliasin  linquens  duris  celebranda  choreis, 
Non  uacuos:  namque  ipse  tuht  radicitus  altas 
Fagos  ac  recto  proceras  stipite  laurus, 


270  cephirus  0  |  procliuiT  0:  procliuas  G  ||  271  sublimia  solis  V. 
sub  limina  solis  Itali  ||  273  leuiterq;  sonant  0:  leuiter  sonant  G  leni 
rcsonant  uulgo   |    chachini  V  ||   275  Purpnroacque  Lcnnepius  \  nascente 

attibi 
scripsi:  nantos  V  |  refulgons  V  |{  276  Sic  ibi  Hauptius:  Sic  tum  G  Sic 
tn  0  I  uestibulis  uel  uestibulo  Schraderus:  uestibiili  V;  malim  fostini  !! 
277  At  se  V  II  278  postj  p  0  j  liabitxim,  h  e.ipuncto,  G  |  peley  0  ||  279 
cliyrou  G  ||  280  quodcuq;  (quodcunque  G)  V;  quotcmuque  Guarinus 
quoscumquo  Murctus  j  canipis  V;  conieci  Pherae  campis  |  quos  V  quot 
Jtali  I  thesalaG  thesalia  0  |  nnignis,  nis  ex  corr.,  G  ||  281  quot  Guarinus 
282  parit  (arit  ex  corr.)  G:   jiit  0,  in  quo  sacpe  p  =   par  c*Y  ||  28H  in 

at  coroUi" 
dist.  G  I     curuli.s     (ex  corulis  corr.r')   G:   corulis   0  ||  284   Quo]   Quot  G 

at  03 
Quod  0   Quis  ucl  Queis  Itali  \  domus,   s   cxjmncto,  G    ||    285  i>enios  G: 
penies  0  |  adcst  nt  uiridantia  V  ||  28C  Tompcq;  0  ||  287  Meliasin  Ma<i- 
uigius   adu.    II  ^!>:    Miuosim  V  Xaiasin   [[auptius    j  d\iris   ^fiiduirjius: 
doris  V  doctis  iS7n/ms  )iuU'hris   I laupt i us  crohvx^  Iticlniuninus  \\  ^f^^i^  Nou 

at  nonacrias 
uacuos  Jlenjkius:  N6  accuos  0  Non  acuos     G  Nonujiuns  /.'.  ninniuus 

I  ipse  scrip)si:  illc  V  ||  289  Fages  0 


7G  CATULLUS 

290  Non  sinc  nutanti  platano  lentaque  sororei 
Flararaati  Phaethontis  et  aeria  cupressu. 
Haec  circura  sedes  late  contexta  locauit, 
Vestibuhim  ut  molli  uallatum  fronde  uireret. 
Post  hunc  consequitur  sollerti  corde  Prometheus, 

295  Extenuata  gerens  ueteris  uestigia  poenae, 

Quam  quondara  triplici  restrictus  raerabra  catena 
Persoluit  pendens  e  uerticibus  praeruptis. 
Inde  pater  diuura  sancta  cum  coniuge  natisque 
Aduenit  caelo  te  solura,  Phoebe,  relinquens 

800  Unigenaraque  simul  cultricem  raontibus  Hydri: 
Pelea  nam  tecura  pariter  soror  aspernata  est 
Nec  Thetidis  taedas  uoluit  celebrare  iugalis. 
Qui  postquam  niueis  flexerunt  sedibus  artus, 
Large  multiplici  constructae  sunt  dape  mensae, 

305  Cura  interea  infirrao  quatientes  corpora  raotu 
Veridicos  Parcae   coeperunt  edere  cantus. 
His  corpus  tremulum  complectens  undique  uestis 
Caudida  purpurea  talos  incinxerat  ora, 
At  roseae  niueo  residebant  uertice  uittae 

310  Aeternumque  manus  carpebant  rite  laborera. 
Laeua  colum  molli  lana  retinebat  amictum, 
Dextera  tum  leuiter  deducens  fila  supinis 
Forraabat  digitis,  tura  prono  in  poUice  torquens 


290  =  nutanti  (erat  mut.)  G:   luutauti  0  \  sororei  scripsi:   sororum 

V  sorore  uulgo  ||  291  Flamati  0:  Flamanti  G  |  phetontis  V  ||  292  circuni 

i  _  

G:  Tcum   0  |  contesta  V  ||  293  uallatum   scripsi:  uellatu  0  uel=atum 

G,  iinde  uelatum  ?  xmlgo  ||  294  solerti  V  ||  295  pene  (e  alternm  ex  corr.) 

G:  pena  0  ||  296  Qua  V  |  triplici  scripsi:   silici  V  scythicis  Hcinsius  in 

Scythia  Schwabius  \  resittus  inbra  0  |  cathena  0   chatena  G  ||  298  pater 

•diui  V;  an  dium?  |  natisque]  gnatisq;  0  gnatisq;  al  gratis  G  ||  299phebe 

V  II  300  ydri  V;  Hydrae  Statius  in  mont.  Idae  Muretus  montium  Abydi 
Froelilicliius  \\  301  Pelea  G:  Palea  0  ||  302  thedas  0  ||  303  pquam  0 1  niueos 
Itali  II  305  motu,  o  ex  corr.,  G  ||  306  c§perunt  G:  teperunt  0  ||  307  His  0: 
athic 

His  G  I  uestis]  questus  G  qstus  0  ||  308  talos]  tnos  V  |  incinx.  G:  in- 
tinx.  0  II  309  roseae  niueo  A.  Guarinus:  roseo  niuee  V  Annoso  niueae 
Ernestus  Schulzius  \\  309  uitte  0:  uicte  (c  ex  corr.)  G  ||  311  col=um  G: 
collum  0  II  312  filia  0  ||  313  digittis  0  |  police  V 


LXIV,  290—335.  77 

Libratum  tereti  uersabat  turbine  fusuin; 
315  Atque  ita  decerpens  aequabat  semper   opus  dens 
Laneaque  aridulis  haerebant  morsa  labellis, 
Quae  prius  in  leui  fuerant  extantia  filo. 
Ante  pedes  autem  candentis  mollia  lanae 
Vellera  uirgati  custodibant  calathisci. 
320  Haec  tum  clarisona  uellentes  uellera  uoce 
Talia  diuino  fuderunt  carmine  fata, 
Carmine,  perfidiae  quod  post  nulla  arguit  aetas: 
'0  decus  eximium  magnis  uirtutibus  augens, 
Emathiae.tutamen  opis,   clarissime  nato, 
325        Accipe,  quod  laeta  tibi  pandunt  luce  sorores, 

Veridicum  oraclum.   set  uos,  quae  fata  secuntur, 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 
Adueniet  tibi  iani  portans  optata  maritis 
Hesperus,  adueniet  fausto  quom  sidere  coniunx, 
330        Quae  tibi  flexi  animi  mentem  perfundat  amorei 
Languidulosque  paret  tecum  coniungere  somnos 
Leuia  substernens  robusto  brachia  collo. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 
Nulla  domus  tales  umquam  conexit  amores, 
335        Nullus  amor  tali  coniunxit  foedere  amantes. 


327.    Macrobius  VI  1,  41:    'Catullus    ['catulu.s'    Par.]:    currite 
ducenti  —  fusi'. 


315  epus  0  I  dens,  e  ex  corr.,  G  ||  318  molia  0  ||  319  Velera  G  |  cu- 
stodibant  0:  custodiebant  G  |  calatliisti  0;  in  G  calathisci  qunhm  legi- 
tur,  sed  ita  ut  sc  a  st  uix  discerni  possit  ||  320  Hec  V:  Hao  uulgo  \ 
uellentes  L.  Fruterius:  pellentes  V  pectentes  Statius  \\  .'522  p  0  i  arg^uit 
Lachmannus :  arguct  V  1|  intcr  322  et  323  Epythalamiu  thetidis  7  pelei  G 
marg.  ||  324  tiitum  opus,  marg.  tit.  tu  taiii  opis,  G:  tutu  opus  0  |  caris- 
sime  V,  quo  seruato  fato  pro  nato  coni.  Sclnrahius  \\  32G  oraculum  G 
oract^  0  I  uosq;  facta  0  |  sequuntur  G  ||  327  ducenti  Macrohii  edd.,  sed 
cum  in  eius  codice  Parisino  post  ducenti  rasura  sit  unius  litterae,  eum 
dnceniia  scrijisisse putaucrim  |  Huhtomiae  Macrob.cod.  J'ar.  subtegmiua  0, 
sub  tegmina  G  plerumque  legunt  ||  328  aptata  0  ||  329  Hespercua  0  |  cum 
sidcrc  G  gsidere  0,  unde  quom  (com)  cx  con  restitui  ||  330  om.  0  |  flexo 
animo  mentia  ]),  amorcm  G,  quod  corre.vi.  flexanimo  mcntom  \).  amore 
Muretus  te  floxanimo  mcntis  p.  amore  Laclniuiuitus  \\  331  sonos  V  ||  332 
Leuia  G:  Venia  0  ||  334  doums  umquam  (unq.  G)  tules  V  |  contexit  V, 
corr.  Lachmannus  ||  335  federe  V 


78  CATULLUS 

Qualis  adcst  'J'hetidi,   qualis  coucordia  Peleo. 
Curritc  ducentes  subte<^miiia,  currite,  fusi. 
Nascetur  uobis  expers  terroris  Achilles, 
Hostibus  haud  tergo,  set  forti  pectore  notus, 
340        Qui  persaepe  uago  uictor  certamiue  cursus 
Flammea  praeuertet  celeris  uestigia  ceruae. 
Currite  ducentes  subtegmiua,  currite,  fusi. 
Noii  illi  quisquam  bello  se  couferet  heros, 
Cum  Phrygii  Teucro  manabunt  sanguiue  campi 
.345        Troicaque  obsideus  louginquo  moeuia  bello 
Periuri  Pelopis  uastabit  tertius  heres. 
Currite  duceutes  subtegmiua,  currite,  fusi. 
Illius  egregias  uirtutes  claraque  facta 
Saepe  fatebuntur  guatorum  in  funere  matres, 
350        Cum  iucultum  cano  solueut  a  uertice  criuem 
Putridaque  iufirmis  uariabuut  pectora  palmis. 
Currite  ducentes  subtegmiua,  currite,  fusi. 

Namque,  uelut  deusas  praecerpeus  messor  aristas 
Sole  sub  ardeuti  flaueutia  demetit  arua, 
855        Troiugenum  infesto  prosternet  corpora  ferro. 
Currite  ducentes  subtegmiua,  currite,  fusi. 

Testis  erit  magnis  uirtutibus  uuda  Scamaudri, 
Quae  passim  rapido  diifunditur  Hellesponto, 
Cuius  iter  caesis  angustaus  corporum  aceruis 
360        Alta  tepefaciet  permixta  flumiua  caede. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 


336  tetidi  0  ||  341  Flamea  V  |  peruertet  0  preuertit  G  ||  344  Phri- 
gii  G  Frigii  0  |  teucto  inanebunt  0  |  campi  Itali:  teuen  0  tenen  G 
riui  alii,  muri  Statiiis  cliuei  Hauptius  ||  346  tercius  V  ||  350  incultum 
scrix>si:  inciuium  G  inciuos  praua  adsimilatione  acl  uoc.  seq.  canos  pri- 
mitus  scriptum  ab  eadem  manu  in  inciun  mutatum  est  in  0,  o  in  u 
correcto,  uirgula  superaddita,  spunctato.  in  cinerem  S  |  canos  V,  correxi 
I  soleut  0  I  crinem  scripsi:  crimen  0  crines  G  ||  353  depsas  0  |  praecer- 

l 
pens  Statius:  pcnens  0  pcernens   (cern  ex  corr.)  G  |  messor  0:  cultor 

G  II  355   Tronigenum   0  |  prosternet  0:   prosternes  {'s  ex  corr.)  G  |  fer- 

rum  0  II  358  elesponto  V  ||  359  cessis  0  ||  360  flumina  0:  himina,  mary. 

al  flumina,  G  ||  post  361  lacunam  statuit  L.  Muellerus 


LXIV,  336-388.  79 

Denique  testis  erit  morti  quoque  reddita  praeda, 
Cum  teres  excelso  coaceruatum  aggere  bustum 
Excipiet  niueos  percussae  uirginis  artus. 
365  Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 

Nam  simul  hanc  fessis  dederit  fors  copiam  Achiuis 
Urbis  Dardaniae  Neptunia  soluere  uincla, 
Alta  Polyxenia  madifient  caede  sepulcra, 
Quae,  uehit  ancipiti  succumbens  uictima  ferro, 
370        Proiciet  truncum  summisso  pojjlite  corpus. 
Currite  ducentes  subtegmina,  currite  fusi. 

Quare  agite  optatos  animi  coniungite  amores. 
Accipiat  coniunx  felici  foedere  diuam, 
Dedatur  cupido  iam  dudum  nupta  marito. 
375  Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi. 
Non  illam  nutrix  orienti  luce  reuisens 
Hesterno  collum  poterit  circumdare  filo. 
Anxia  nec  mater  disQordis  maesta  puellae 
Secubitu  caros  mittet  sperare  nepotes. 
380  Currite  ducentes  subtegmina,  currite,  fusi.' 
Taha  praefantes  quondam  fehcia  Pelei 
Carmina  diuino  cecinere  e  pectore  Parcae. 
Praesentes  namque  ante  domos  inuisere  castas 
Heroum  et  sese  mortali  ostendere  coetu 
385  Caelicolae  nondum  spreta  pietate  solebant. 

Saepe  pater  diuum  templo  in  fulgente  residens, 
Annua  cum  festis  uenissent  sacra  diebus, 
Conspexit  terra  centum  procumbere  tauros. 


363  Cum  terrae  Parthenius  |  ex  celso  Martyni  Laguna  ||  3G4 
perculse  V  ||  366  simul  lianc  V:  simulac  tdilgo  ||  368  polixenia  0:  poli- 
senia  G  |  madescent  V  ||  369  subccubcns  G  ||  370  rroiiciot  G  |  sumisso 
0;  malim  succiso  ||  37"2  agitte  0  ]  animi  G:  aii  (=  aute)  0  ||  372  fcdere 
V  II  377  Esterno  0:  Externo  G  ||  378  et  379  om.  0:  ita  hahd  G  tit  eis 
praemittat  uersum  intercalarem ;  unde  duos  illos  uersus  in  V  margini 
adscriptos  fuisse  putauerim  ||  381  ])eley  0  ||  382  cecinerc  e  scripsi :  ce- 
cinere  G  cernere  0  cecineruiit  S  uuhjo  ||  384  Horoum  et  lo.  Bapt.  Sigi- 
cellus:  Ncrous  V  |  cgtu  G  cetu  0  j  post  385  V  hunc  habet  ucrsum: 
Languidior  tenera  cui  pedens  sicida  beta;  cf.  LXVI  21  ||  386  residons 
scripsi:  reuisens  V  ||  387  cum  ]  diini  V  |  uenisset  V  |  di~ebu3  0  ||  388 
terram  0;  an  terrai?  Cretum  Statiun  Crohi  Wahrficldus  ad  I.ucrct.  II 
259  I  tauros  Itali:  currus  V 


80  CATULLUS 

Saepe  uagus  Liber  Parnasi  uertice  summo 
390  Thyadas  etfusis  euantis  crinibus  egit, 

Cum  Delphi  tota  certatim  ex  urbe  ruentes 
Acciperent  laeti  diuum  fumantibus  aris. 
Saepe  in  letifero  belli  certamine  Mauors 
Aut  rapidi  Tritonis  era  aut  Amarunsia  uirgo 

395  Armatas  hominum  est  praesens  hortata  cateruas. 
Set  postquam  tellus  scelere  est  inbuta  nefando, 
lustitiamque  omnes  cupida  de  mente  fugarunt, 
Perfudere  manus  fraterno  sanguine  fi*atres, 
Destitit  extinctos  natus  lugere  parentes, 

400  Patrauit  genitor  primaeui  funera  nati, 

Liber  ut  hinc  nuptae  poteretur  flore  nouellae, 
Ignaro  mater  substernens  se  impia  nato 
Impia  uon  uerita  est  diuos  scelerare  penates: 
Omnia  fanda  nefanda  malo  permixta  furore 

405  lustificam  nobis  meutem  auertere  deorum. 
Quare  nec  talis  diguantur  uisere  coetus, 
Nec  se  contingi  patiuntur  lumiue  claro. 


LXV 

Etsi  me  assiduo  defectum  cura  dolore 
Deuocat  a  doctis,  Ortale,  uirginibus, 
Nec  potis  est  dulcis  Musarum  expromere  fetus 


o 

389  sumo  0  |  390  Tbyaclas  G:  Thiadas  0   Thyiadas  uulgo  \  euantis 

G  I  esit  0  II  jjost  390  lacnnam  statuit  L.  Muelkrus  ||  391  certatum  ex 
urbe  tuentes  V  ||  392  Acciperet  V  j  laeti  (e  ex  corr.)  G :  lacti  0  ||  393 
mauros  G  ||  394  bera  V  \  Amarunsia  scripsi:  ramusia  0  ranusia  G  rham- 
nusia  uuJgo  ||  395  ortata  0  ||  396  pquam  scelus  tellus  scelere  0 
ibuta  G:  imbuta  0  |  nephando  0  ||  397  lusticiamq;  V  ||  399  natos  G 
400  Patrauit  scripsi:  Optauit  V  ||  401  ut  hinc  nuptae  scripsi:  ut  innupte 
V  (in  nupte  0)  uti  nuptae  J.  Maelily  1.  1.  p.  353  \  potiretur  V  |  no- 
uellae  scripsi:  nouerce  V  ||  403  penates  Itali:  parentes  V  ||  405  lustifi- 
cam;  tifica  cx  corr.  in  G  |  mente  aduertere  0  ||  406  c§tus  G  cetus  0 

LXV.  Unius  uersus  interstitium  in  V;  Ad  Ortalem  inscrihit  G  ; 
1  defectum  0:  confectum  G  ||  2  Deuocat  scripsi:  Sed  uacat  V  Seuocat 
?  uulgo  II  3  dulcissimus  harum  (hauum  0)  expr.  V  |  fretus  0;  num  ex 
foetus  in  V  ? 


LXIV,  389  —  LXV,  24.  81 

Mens  animi  (tantis  fluctuat  ipsa  malis: 
5  Namque  mei  nuper  Lethaeo  gurgite  fratris 
Pallidulum  manans  alluit  unda  pedem, 
Troia  Rhoeteo  quem  subter  litore  tellus 
Ereptum  nostris  obterit  ex  oculis. 

10        Numquam  ego  te,  uita  frater  amabilior, 
Aspiciam  posthac.     at  certe  semper  amabo, 

Semper  maesta  tua  carmina  morte  canam, 
Qualia  sub  densis  ramorum  concinit  umbris 

Daulias  absumptei  fata  gemens  Itylei): 
15  Set  tamen  in  tantis  maeroribus,  Ortale,  mitto 

Haec  expressa  tibi  carmina  Battiadae, 
Ne  tua  dicta  uagis   nequicquam  credita  uentis 

Efluxisse  meo  forte  putes  animo, 
Ut  missum  sponsi  furtiuo  munere  malum 
20        Procurrit  casto  uirginis  e  gremio, 

Quod  miserae  oblitae  molli  sub  ueste  locatum, 

Dum  aduentu  matris  j)rosilit,  excutitur: 
Atque  illud  prono  praeceps  agitur  decursu, 

Huic  manat  tristi  conscius  ore  rubor. 


5  loetlii  0  lethei  G  Lethaeo  in  Farthenius  \  factis  0  ||  C.  rallkhil- 
at  troya 
lum  0  II  7  Troia  0:  Lydia  G  |  rethco  0  rhetheo  (aUerum  h  cx  corr.) 
G  I  subter;  b  ex  p  corr.  G  |  littorc  0  \^  post  8  laciinae  sigmim  non  ex- 
tat  in  V;  periissc  uidetur  Ei  misero  frater  iocundo  e  lumiuc  adeniptc. 
pessimus  codicum  interpolatorum,  Datanus,  ita  explet  hiatum  ipse  hians: 
Alloquar,  audiero  numquam  tua  loquentem,  qtiod  alii  codd.  uerba  uel 
fata  insercndo  expleuerunt ;  cf.  prolegomoia.  ccterum  cuni  Lachmannus 
post  8  septem  ucrsus  intcrcidissc  pufarct,  -Z*V.  Haasius  in  misccll.  phil. 
III  p.  13 — 16  uu.  9—14  post  CT  (■),  loco  hercle  aliemssimo,  iiisercndos 
putauit  nactusque  est,  quod  sanc  mirerc,  sectatores  \\  10  Nunquam  G  ||  11 
post  hac  aut  certe  V  ||  12  carmine  morte  tegani  V;  ranam  ?  legam 
Jtali  II  14  Bauilla  assumpta  facta  gemes  ithilei  0  Baiuhis  (ucl  BaniUis, 

s 
.fed  s  a  corr.   add.)  asumpti  fata  gemeus  ythilei  G;   absumptoi  pro  co 

quod  uuhjo  legitur  absumjjti  cx  0  restitui  \\  16  actiade  0  aociado  G  ||  is 

1 
Efluxisse  0:  Effuxisse  (f  allcrum  cx  corr.f^iG  \\  20  rro(;oiiritO  ||  21   loca- 

taum  0  II  2:}  illic  prono  preces  0 

CATULLTTS  0(1.  l!npliioii3.  C 


82  CATULLUS 

LXVJ  Omnia  qui  magni  dispcxit  lumina  raundi, 

(^ui  stellarum  ortus  comporit  atque  obitus, 
Flammeus  ut  rapidi  solis  nitor  obscuretur, 
Ut  cedant  certis  sidera  tcmporibus, 
5  Ut  Triuiam   furtim  sub  Latmia  saxa  relegans 
Dulcis  amor  goero  deuocet  aetherio, 
Idem  me  ille  Conon  caelesti  in  lumine  uidit 

E  Beroniceo  uertice  caesariem 
Fulgentem  clare,  quam  cunctis  illa  deorum 
10       Leuia  protendens  brachia  pollicita  est, 
Qua  rex  tempestate  nouo  mactus  hymenaeo 

Vastatum  finis  iuerat  Assyrios, 
Dulcia  nocturnae  portans  uestigia  rixae, 
Quam  de  uirgiueis  gesserat  exuuiis. 
15  Estne  nouis  nuptis  odio  Venus?  anue  pauentes 
Frustrantur  falsis  gaudia  lacrimulis, 
Ubertim  thalami  quas  iutra  limina  fundunt? 

Non,  ita  me  diei,  uera  gemunt,  iuerint. 
Id  mea  me  multis  docuit  regina  quereHs 
20        Inuisente  nouo  praelia  torua  uiro. 
At  tu  non  orbum  luxti  deserta  cubile, 
Set  fratris  cari  flebile  discidium. 


-10.     Callimacli.  ed.  0.  Sclineider  frag.  34: 

Eids,  Kovcov  ft'  s^Xsipsv  iv  ')]SQi,  xov  BsQSVLKrjg 

:^-        *        *        ^        *        *        *        *        *        *        *        *        * 

^oavQvxov,  6v  x    ciQ    i-KSLvri  uTtaaiv  d^rjY.s  &soLaiv. 


LXVl  sine  interstitio  priori  adkaeret  in  V  |(  1  despexit  V  ||  2  atq; 
habitus  V  ||  3  Flameus  V  |  obsculetur  0  |  certis  G :  ceteris  0  |  sydera 
G  II  5  sublamina  0  sublimia  G  |  religans  V  ||  6  goero  Scaliger:  guioclero 
V  (in  G  u  ea;  ii  corr.)  gyro  uel  guro  uulgo  \  aetlierio  MeineTiius  ad  Cdl- 
limach.  p.  313:  aerio  V  ||  7  celesti  uumine  V,  corr.  Vossius  \\  8  Ebore 
niceo  V  ||  9  cunctis  i.  deornm  Haui)tius  quaest.  81:  multis  i.  dearumV  ||  11 
Quare  extemp.  V  |  mactus  Anna  Fabri:  auctiis  V  j  himeneo  0  ||  12  Vastum 
finis  ierat  V  |  assirios  0  ||  15  anne]  atque  V  |  pauentum  uel  x>otius  pa- 
uentes  scripsi:  parentum  V  ||  17  Uberum  0  |  lumina  V  ||  18  diei  scripsi: 

at  at 
diu  V  diui  S  uulgo  \  iuuerint  V  ||  20  j^lia  0  prglia  G  ||  21     Et     G   Et  0 
An  Itali   \  non   G:   iio   =  uero   0  ||  22    S;   fcxis  (=  factis)  0   |   dissi- 
dium  G 


LXVI,  1—41.  83 

Ut  penitus  maestas  exedit  cura  medullasl 
Ut  tibi  tunc  toto  pectore  sollicitae 
•25  Sensibus  ereptis  mens  excidit!  at  te  ego  certe 
Cognoram  a  parua  uirgine  magnanimam. 
Anne  bonum  oblita  es  facinus,  quo  regium  adepta's 

Coniugium,  quo  non  fortius  ausit  alis"? 
Set  tum  maesta  uirum  mittens  quae  uerba  locuta  es! 
30        lupiter,  ut  tristi  lumina  saepe  manu! 

Quis  te  mutauit  tantus  deus?  an  quod  amantes 

Non  longe  a  caro  corpore  abesse  uolunt? 
Atque  ibi  me  cunctis  pro  dulci  coniuge  diuis 
Non  sine  taurino  sanguine  pollicita  es, 
35  Sei  reditum  tetulisset.     is  haut  in  tempore  longo 
Captam  Asiam  Aegypti  finibus  addiderat. 
Quis  ego  pro  factis  caelesti  reddita  coetu 

Pristina  uota  nouo  munere  dissoluo. 
Inuita,  o  regina,  tuo  de  uertice  cessi, 
40        Inuita:  adiuro  teque  tuumque  caput, 
Digna  ferat  quod  siquis  inaniter  adiurarit: 
26.    Hyginus  poet.  astron.  II  24:    'hanc  Berenicen  nonnulli  cum 
Callimaclio  dixerunt   equos  alere  [cf.  ad  u.  54]  et  ad  Olympia  mittere 
consuetam   fuisse.      alii    dicunt   hoc   amplius,    Ptolomaeum    Berenices 
patrem  multitudine  hostium  perteri-itum  fuga  salutem  petisse,    filiam 
autem   saepe  consuetam  insiluisse   in  equum  et  reliquam  copiAm  exer- 
citus  constituisse   et  complures  hostium  interfecisse ,  reliquos  in  fugam 
coniecisse,   -pro  quo  etiam  Callimachus  eam  magnanimani  dixit';   cf. 
Analecta  mea  Catull.  p.  23  sq. 

40.    Callimach.   fragm,    35''   Schneider:   aiiv  ts   -/«y/^o'   couoaa    cov 

23  Ut  scripsi:   Cuui  V   Quam  Bentleiux  \\  24  Ut    ild  G    ;   tuno  0: 

at  tc 
nunc  G  |  solicitet  V  [|  25  Sensibus  e  rectis  Vossius  \  te  add.  Vussius: 
om.  V  II  26  magnanima  V  ||  27  quo]  quam  V  |  adepta's  Lackmannus: 
adeptus  G  adeptos  0  ||  28  quod  non  fortior  (forcior  0)  aut  sit  a\i»  V; 
fortius  Mureto,  ausit  Bcrnh.  Pisano  dchctur.  quoi  non  faustior  adsit 
auis  Santenius  \\  29  tum  G:  cum  0  ||  30  luppiter  0  ||  ;U  tantumV  Schra- 
derus  emend.  j).  12 ;  malivt  tantum?  febrisV  aa  quod  ||  '.VI  adesse  G  |  malitu 

ahesse  ualent  ||  33  me  cunctis  pro  Colotius  et  Perreius:  pro  cunctis  pro 

at  si 
V  II  34  taurino  om.  0  ||  35  Sei  Schwcdiius:   Set  (S;)  0     sed  O  |  te  tulis- 
set  is  aut  in  V  ||  36  asyam  G  ||  37  cctu  0  cotu  G  ||  38  disoluo  0  ||  40 
capud  0  II  41  feratq;  aiquis  0  |  adiurarot  V 

G* 


84  CATULLUS 

Set  qui  se  ferro  })ostulet  es.se  parein? 
Quono  ille  euersus  mons  ost,  qucm  maximum  in  oris 

Progenies  Tliiao  clara  superuehitur, 
45  Cum  Medi  rupero  nouum  mare  cumque  iuuentus 

Per  medium  classi  barbara  nauit  Athon. 
Quid  facient  crines,  cum  ferro  taha  cedant? 

lupiter,  ut  Chalybon  omne  genus  pereat, 
Et  qui  principio  sub  terra  quaerere  uenas 
50        Institit  ac  ferri  fingere  duritiem! 

Abiunctae  paulo  ante  comae  mea  fata  sorores 

Lugebaut,  cum  se  Memnonis  Aetliiopis 
Unigeng,  impellens  nutantibus  aera  pennis 

Obtulit  Arsinoes  Locridos  ales  equos, 
55  Isque  per  aetherias  me  tollens  auolat  umbras 

Et  Veneris  casto  collocat  in  gremio. 
Ipsa  suum  Zephyritis  eo  famulum  legarat, 

Graiia  Canopieis  incola  litoribus. 
Hic,  niuei  uario  ne  solum  in  lumine  caeli 
60        Ex  Ariadneis  aurea  temporibus 

Fixa  corona  foret,  set  nos  quoque  fulgeremus 


48    Callimach.   fr.    ."5°   Schneider:    XaXv§av    cog   dnoloLro   ytvog, 
y£i6&sv  avTnXlovta  %ayiov  (pvzov  oi  (ii.v  icprjvav. 


43  Quone  ille  scripsi:  Ille  quoq;  V  |  quemG:  q  0  |  maximum  Guarinus: 
maxima  V  ||  44  Thiae  Vossius:  phitie  0  phytie  G  ||  45  Tum  0  |  rupere 
uel  peperere  Itali:  propere  V  (ex  ropere  archetypi)  pepulere  Statius 
fodere  BergUus  \  cumq;  0:  atq;  G  ||  48  luppiter  0  ]  Chalybon  A.  Poli- 
tianus:  celitum  G  celerum  0  Telchinum  Withofius  \\  49  querrere  0  | 
uenas,  ue  ex  corr.  G  \\  50  ferri  fingere  Vossius:  ferris  fingere  0  ferris 
fringere  G-  ferri  stringere  Heysius  \  duriciem  V  ||  51  facta  0  ||  52  me- 
nonis  ethyopis  G  ||  53  nictantibus  Bentleius  ||  54  arsinoes  0:  asiueos, 
marg.  arsinoes,  G  |  Locridos  Bentleius:  elocridicos  V  Cypridos  BergJcius  | 

at  qi' 
alis  equos  V  alisequus  Statius  \\  55  Isq;  0:  Isq;     G  |  aethereas  G  |  auolat 

at  collocat 
0:  aduolat  G  ||  50  coUocat  0:  aduolat  G  ||  57  zyphiritis  G  cyphiritis 
0  I  legarat  0:  legerat  at  legarat  G  ||  58  Graiia  scripsi:  Gratia  G  Gracia 
0  Graia  Lachmannus  \  cauopicis  (conop.  0)  V,  corr.  Scaliger  \  littoribus 
0  II  59  Hic  niuei  scripsi:  Hi  dii  uen  ibi  V  Ardui  ibi  Hauptius  ohs.  crit. 
14.  Numen  ibi  BitscJielius  mus.  BJien.  III  61s  \  in  niimine  V  ||  60 
adrianeis  V  ||  61  uos  0 


LXVI,  42-83.  85 

Deuotae  flaui  uerticis  exuuiae, 
Uuidulam  a  luctu  cedentem  ad  templa  deum  me 

Sidus  in  antiquis  diua  nouum  posuit: 
65  Virginis  et  saeui  contingens  namque  leonis 

Lumina,  Callisto  iuncta  Lycaoniae, 
Vertor  in  occasum,  tardum  dux  ante  Booten, 

Qui  uix  sero  alto  mergitur  Oceano. 
Set  quamquam  me  nocte  premunt  uestigia  diuum, 
70        Lux  autem  canae  Tethyi  restituit 

(Pace  tua  fari  liic  liceat,  Rhamnunsia  uirgo; 

Namque  ego  non  ullo  uera  timore  tegam, 
Nec  si  me  infestis  discerpent  sidera  dictis, 

Condita  quin  uerei  pectoris  euoluam): 
75  Non  his  tam  laetor  rebus  quam  me  afore  semper, 

Afore  me  a  dominae  uertice  discrucior; 
Quicum  ego,  dum  uirgo  quondam  fuit  omnibus  extans, 

Unguenti  suriei  milia  multa  bibi. 
Nmic  uos^  optato  queis  iunxit  lumine  taeda, 
80        Non  prius  unanimeis  corpora  coniugibus 
Tradite  nudantes  reiecta  ueste"  papillas 

Quam  iocunda  mihi  munera  libet  onyx, 
Vester  onyx,  casto  colitis  quae  iura  cubili. 


cf.    Callimacli.    fragm.    35''    Schneider:    tiqIv   aarfQi    tio    Rf- 


QivtKrig. 


62  exuuie  (uu  ex  corr.)  G:  eximie  0  ||  63  Uuidulam  B. 
Guarinm:  Uindulum  0  Uiridulum  (ri  ex  corr.)  G  |  luctu  scripsi:  fluctu 
V  fletu  ItaJi  I  temijla  decume  V  ||  65  Virgis  0  ||  66  calixto  V  |  iuncta 
Lycaoniae  Partlicnivs:  iuxta  licaonia  V  ||  67  ocasum  0  |  boote  0: 
lioothem  (m  ex  corr.)  G  ||  68  occeano  V  |{  69  quanquam  G  quicquam 
0  II  70  autem]  aut  V  |  theti  V  1  restituem  V,  corr.  Lachmannus  ||  71 
Parcc  tua  V"  |  ranusia  0:  ranusia  G  llhamnusia  uulgo  ||  7i'  non  ullo  0: 
lum  nuUo  G  ||  73  si  mej  sine  V  |  diserpont  V  |  sydera  G  |  doetis  0  ||  ~\ 
(Jandita  G  j  qui  V  [  uerei  LncJnnannus:  ucre  V  ueri  itnlf/o  \  euohie  V 
75  hiis  0  I  aftbre  V  ||  76  Aflore  V  |  discrutior  V  ||  77  Qui  cum  V  |  ox- 
tans  scripsi:  expers  V  ominis  cxpers  Auratus  Hymonis  expers  uir  doc- 
ius  nescioquis  ||  78  Ungueuti  surii  Auratus  (suriei  Uauptius):  Unguontis 
uiia  V  I  Miillia,  G  ||  79  queis  Statiits:  qucin  V  quani  •?  quom   Ilauiitius 

H(»  prius  .liujyi^ifts.-  post  (p  0)V  |  unaniniois  .sc/j/w/.-  uno  animus  V  una 
nimis  uuhjo  ||  81  retecta  V  ||  82  onix  V  |  83  onix  V  |  colitisq;  0 


86  CATULLUS 

Set  quae  se  impuro  dedit  adulterio, 
85  Illius  a!  mala  dona  leuis  bibat  irrita  puluis: 

Namque  ego  ab  indigiieis  praemia  nulla  peto. 
Set  magis,  o  nuptae,  seuiper  concordia  uostras 

Semper  amor  sedes  incolat  assiduus. 
Tu  uero,  regina,  tuens  cum  sidera  diuam 
00        Placabis  festis  luminibus  Venerem, 
Unguinis  expertem  nc  siris  essc  tuam  me, 

Set  potius  largis  affice  muneribus. 
Sidera  cur  retinent?  ut  iam  coma  regia  fiam, 

Proximus  Hydrochoi  fulgoret  Oarion. 

i 

LXVII       ^ 
0  dulci  iocunda  uiro,  iocunda  jiarenti, 

Salue,  teque  bona  lupiter  auctet  ope, 
lanua,  quam  Balbo  dicunt  seruisse  benigne 
Olim,  cum  sedes  ipse  senex  tenuit, 
5  Quamque  ferunt  rursus  natae  seruisse  maligne, 
Postquam  est  porrecto  facta  marita  sene: 
Dic  agedum  nobis,  quare  mutata  feraris 
In  dominum  ueterem  deseruisse  fidem. 
^Non  (ita  Caecilio  placeam^  cui  tradita  nunc  sum) 
10        Culpa  mea  est,  cjuamquam  dicitur  esse  mea, 
Nec  peccatum  a  me  quisquam  pote  dicere  quidquam: 
Verum  est  uox  poinili:  ianua  cuncta  facit. 


8.5  Illius  amala  leuis  bibat  dona  irrita  (inita  G)  puhiis  V  ||  86  iu- 
digneis  scripsi:  indignatis  0  indigetis  G  indignis  uulgo  ||  87  nostras  V 
89  sydera  G  1|  91  Unguinis  Bentleius:  Sanguinis  V  ]  ne  siris  scripsi: 
non  uestris  V  ne  siueris  Sculiger  non  siris  Lachmannus  \  tuam  Auan- 
tius:  tuum  V  ||  92  effice  V  ||  93  cur  retinent?  Guarinus:  cur  iterent  V 
corruerint  utinami  Lachmannus  corruereut  utiuam  Ellisius  |  ut  ia 
scripsi:  utina  0  utinam  G  iterum  MarTclandus  iterum  ut  Herzbergius  \\ 
94  idroclioi  G  id  rochoi  0  |  fulgeret  V,  correxi 

LXVII.     Adhaeret  priori  in  V,  sed  in  G  signo  in  margine  adposito 
nouum  carmen  incipere  significatur  ||  4  senes  0  ||  5  Quamquam  0  |  natae 

scripsi:  uoto  V  nato  FroeJdichius  \  maligne  0:  maligno  G  ||  6  Pquam 
0  I  porecto  G  |  marite  V  ||  7  Dic  age  de  uobis  V  ||  8  ueterem  0 :  uenerem 
G  I  desseruisse  G  ||  9  cecilio  V  ||  10  quaquam  0  ||  11  qiiicquam  G  ||  12 
Verum  est  uox  scripsi:  Verum  istius  V  isti  ?  |  cuncta  facit  scripsi:  qui 
te  facit  V  Quinte  facit  ScaJiger 


LXVI,  84  -  LXVII,  38.  87 

Qui,  quacumque  aliquid  reperitur  noii  bene  factum, 

Ad  me  omnes  clamant:  ianua,  culpa  tua  est.' 
15  Non  istuc  satis  est  uno   te  dicere  uerbo, 

Set  facere  ut  quiuis  sentiat  et  uideat. 
'Qui  possum?  nemo  quaerit  nec  scire  laborat.' 

Nos  uolumus:   nobis  dicere  ne  dubita. 
Trimum  igitur,  uirgo  quod  fertur  tradita  nobis, 
20        Falsum  est.     non  illam  uir  prior  attigerat, 
Languidior  tenera  cui  pendens  sicula  beta 

Numquam  se  mediam  sustulit  ad  tunicam: 
Set  pater  ipsius  gnati  uiolasse  cubile 

Dicitur  et  miseram  conscelerasse  domum, 
25  Siue  quod  impia  mens  caeco  flagrabat  amore, 

Seu  quod  iners  sterili  semine  natus  erat 
Et  quaerendus  is,  unde  foret  neruosius  illud, 

Quod  posset  zonam  soluere  uirgineam.' 
Egregium  narras  raira  pietate  parentem, 
30        Qui  ipse  sui  gnati  minxerit  in  gremium. 
'Atqui  non  solum  boc  dicit  se  cognitum  habere 

Brixia  Cycnea  supposita  in  specula, 
Flauus  quam  molli  percurrit  flumine  Mella, 

Brixia  Veronae  mater  amata  tuae, 
35  Set  de  Postumio  et  Corneli  narrat  amore, 

Cum  quibus  illa  malum  fecit  adulterium'. 
Dixerit  hic  aliquis:  qui  tu  isthaec,  ianua,  nosti, 

Cui  numquam  domini  limine  abesse  licet, 


16  qui  uis  V  ||  17  Quid  po.stium  V  ||  18  nobis  3Iurctii$:  uobis  V  , 
ue  0  II  20  attigerit  V  j|  21  sic  habet  G:  ovt.  0;  iterum  hic  nersus  extat 
post  LXIV  385  scd  ut  V  jjcdens  ibi  tradat  ||  22  adj  hanc  V  ||  23  ij^sius 
Murctus:  illius  V  ||  20  is  Lachmannus:  om.  V  Et  quaerenduni  undo 
undc  Statius  ||  29  parentum  0  |j  30  sui  G:  sut  0  ||  31  At  qui  V  |  lioc 
dicit  se  0:  se  dicit,  om.  hoc,  G  ||  32  Cycuea  supposita  in  spccuhi  J.  C. 
Zanchius  de  Orig.  Orob.  lib.  TI:  chinca  suppositum  sj^ecuhi  V  Cygncae 
suiqjosita  speculae  Vossius  \\  33  moli  0  |  praccurrit  Cluucrius  Ital.  ant. 
2).  41.2  I  mello  G  mclo  0  ||  34  tuac  Scali;for:  mee  V  ||  35  iiosthumio 
V  I  narrat  0:  amat  G  ||  .'(7 — 40,  qui  uuhjo  ianuae  datitur,  Catullo  dedit 
Schicabius  \  hic  (h')  G:  h'  (=  haec)  0  |  (juid  <ii  i>ii'  ianiia  V  ||  38  do- 
mini  G:  dcu  0  |  huninc  0 


88  CATULLUS 

Nec  populum  auscultare,  sed  hic  suffixa  tigillo 
40        Tantimi  operire  soles  aut  aperire  doniuiuV 
'Saepe  illam  audiui  furtiua  uoce  loquentem 

Solani  cum  ancillis  haec  sua  flagitia, 
Nomiue  dicentem  quos  dixiraus,  ut  pote  quae  mi 
Speraret  nec  linguam  esse  nec  auriculam. 
45  Praeterea  addebat  quendam,  quem  dicere  nohj 
Nomine,  ne  tollat  rubra  supercilia. 
Longus  homo  est,  magnas  quoi   lites  intulit  olim 
Falsum  mendacei  uentre  puerperium.' 


LXVllP 

Quod  mihi  fortuna  casuque  oppressus  acerbo 

Conscriptum  hoc  lacrimis  mittis  epistolium, 
Naufragum  ut  eiectum  sjiumantibus  aequoris  undis 

Subleuem  et  a  mortis  limine  restituam, 
5  Quem  neque  sancta  Venus  molli  requiescere  somno 

Desertum  in  lecto  caelibe  perpetitur, 
Nec  ueterum  dulci  scriptorum  carmine  Musae 

Oblectant,  cum  mens  anxia  peruigilat: 
Id  gratum  est  mihi,  me  quoniam   tibi  dicis  amicum 
10        Muneraque  et  Musarum  hinc  petis  et  Veneris. 
Set  tibi  ne  mea  sint  ignota  incommoda,  Manli, 

Neu  me  odisse  putes  hospitis  officium, 
Accipe,  qui  merser  fortunae  fluctibus  ipse, 

Ne  amplius  a  misero  dona  beata  petas. 
15  Tempore  quo  primum  uestis  mihi  tradita  pura  est, 


39  ascultare  0  |  hic  (hi)  uulgo:  h'  (=  haec)  0  hec  G  heic 
ScJmabius  \  sufixa  0  ||  42  Sola  V  |  ancillis  Statius:  concillis  0  conciliis 
G  II  43  ut  pete  0  |i  44  Speraret  Itali :  Speret  0  Sperent  G,  unde  Speret 
5,  uulgo  II  45  addebant  0  |  quedam  G:  quenidam  0  ||  4(5  ne]  te  V  \  su- 
percillia  G  ||  47  quoi]  qui  V  |  littes  0  \  intullit  G  ||  48  mendacii  V,  cor- 
rcxi.  mendaci  uulgo 

LXVIII*.  A  priore  unius  uersus  interstitio  discrctum  in  V;  Ad 
Mallium  inscrihit  G  ||  1  Quo  0  ||  2  hoc  G:  h'  0  |  mittis  0:  mittit  G  '■ 
epystolium  G  ||  3  Naufragium  ut  V  ||  6  Disertum  G  ||  7  ueterm  0  ||  8 
ansia  0  ||  10  petit  G  ||  11  ignota  commoda  mali  V;  Mani  Lachmannus 
hic  ct  u.  30  II  12  Neu  0:  Seu  G 


LXVII,  39  —  LXVIIa,  40.  89 

locundum  cum  aetas  fiorida  uer  ageret, 
Multa  satis  lusi:  non  est  dea  nescia  uostri, 

Quae  dulcem  curis  miscet  amaritiem. 
Set  totum  lioc  studium  luctu  fraterna  milii  mors 
20        Abstulit.     o  raisero  frater  adempte  milii, 
Tii  mea  tu  moriens  fregisti  commoda,  frater, 

Tecum  uua  tota  est  nostra  sepulta  domus, 
Omnia  tecum  una  perierunt  gaudia  nostra, 

Quae  tuus  in  uita  dulcis  alebat  amor. 
25  Cuius  ego  interitu  tota  de  mente  fugaui 

Haec  studia  atque  omnes  delicias  animi. 
Quare,  quod  scribis  Veronae  turpe  Catullo 

EssC;  cpiod  hic,  quisquis  de  meliore  nota  est, 
Frigida  deserto  tepefactet  membra  cubili: 
oO        Id,  Manli,  non  est  turpe,  magis  miserum  est. 
Ignosces  igitur,  si,  c^uae  mihi  luctus  ademit, 

Haec  tibi  non  tribuo  muneraj  cum  nequeo. 
Nam,  quod  scriptorum  non  magna  est  copia  aput  mc, 

Hoc  fit,  quod  Romae  uiuimus:  illa  domus, 
o5  llla  mihi  sedes,  illic  mea  carjjitur  aetas: 

Huc  una  ex  multis  capsula  me  sequitur. 
Quod  cum  ita  sit,  nolim  statuas  nos  mente  maligna 

Id  facere  aut  animo  non   satis  iugenuo, 
Quod  tibi  nou  utriusque  peteiti  copia  aperta  est: 
■10        Ultro  ego  deferrem,  copia  si  qua  foret. 


16  sic  hahct  G -.  am.  0;  ilcrum  cxtat  ]tic  uersHn  jiost  I.X  \' l  /  f  f>  u. 
9,  sed  ut  ihi  V  cometas  ct  u  (ut  G)  e.chihcat,  undc  quom  aetiis  rcstitncK- 
dum  II  18  curis;  malim  uitis  |  auiariritiem   G   auuxritoe?   (=  -tioneui)  0 

20  o;  puto  ei  II  21  mea  G:  uia  0  |  comoda  0  ||  21;  oumem  0  ||  27  ca- 
tulle  V  II  28  quiuis  Lachmannus  ad  Lucrct.  ^;.  .;\sr  |  est  Pcrreius:  om.V 
I   29  tepefactet  Ber(jkius:  tapefacit  V  tepefaxit  Lachmannus  \   cubilli  0 

30  luali  V  II  31  I<j:uoscr-8  0  ||  32  cum  G:   tuui  0  ||  ;i3  ap  0:    aiuid  O 
Hoc  G:  Ilcc  0  II  36  uua  G:  iiua  0  ||  37   uoll  [sic)  G:  uoli   0   ;   ;{8  iugeuio 
V  II  39   petiti   Farthenius:   petenti  V  |  apcrta  scripsi:  posta  V   factii  S, 
uulgo    porcta    ().   Bihheclius    parta  Schwahius  \\   10    (Httbrrom   0    diffe- 
rem  G 


90  CATULLUS 


LXVIIIb 


Noii  possuin  reticere,  deae,  qua  me  Allius  in  re 

luuerit  aut  quantis  iuiiorit  officiis, 
Nei  fugicns  sacclis  obliuisccntibus  aetas 

Tllius  hoc  caeca  nocte  tegat  studium-, 
5  iSet  dicam  uobis,  uos  porro  dicite  nmltis 

Milibus  et  facitc  haec  carta  loquatur  anus 

Notescatque  magis  mortuus  atque  magis, 
Nec  tenuem  texens  subliniis  aranea  telam 
10        In  deserto  Alli  nomine  opus  faciat. 

Nam,  mihi  quam  dederit  duplex  Amathusia  curani, 

Scitis  et  in  quo  me  torruerit  genere, 
Cum  tantuni  arderem  quantum  Trinacria  rupes 

Lymphaque  in  Oetaeis  Malia  Thermopylis, 
15  Maesta  neque  assiduo  tabescere  pupula  fletu 

Cessaret  neque  tristi  imbre  madere  genae, 
(Jualis  in  aerii  perlucens  uertice  montis 

Riuus  muscoso  prosilit  e  lapide, 
Qui,  cum  de  prona  praeceps  est  ualle  uolutus, 
20        Per  campum  sensim  transit  iter  populi, 
Dulce  uiatorum  crasso  in  sudore  leuamen, 

Cum  grauis  exustos  aestus  hiulcat  agros. 


LXVIIIi'.  Adhaeret  priori  in  V;  primus  seiunxit  Hamlerus  |I  1  qua 
me  AUius  Scaliger:  qua  fallius  V  ]  ire  G:  ire  0  ||  2  luuerit  G:  Inuenit  0 
I!  3  Nei  scripsi:  Nec  V  Ne  Itali  \  fugiens  sedis  V  ||  5  porto  0  ||  6  Milli- 
Lus  G  I  carta]  eerata  0  certa  G  ||  7  nullmn  lacunae  signum  in  0 ;  in  G 
unius  uersus  spatium  uacuom  est  et  in  margine:  defit  legitur  ||  8  Note- 
scamq;  G  \\  jiost  9  hic  in  V  inseritur  uersus  (cf.  LXVIIIa  16):  locundum 
cometas  florida  u  (ita  0:  ut  G)  ageret  ||  10  alli  0:  ali  G  (|  11  Nam  0: 
Non  G  II  12  torruerit  Turnehus  adu.  XVI 1:  corruerit  V  ||  14  Limpbaq; 
0,  malim  Lymphaue  |  in  oetheis  (oe  ex  corr.)  G  inoetheis  0  |  maulia  V  | 
termopilis  0  termophilis  G  [j  15  pupula ^ZZmits;  numula  0  numula  G  lumina 
uulgo  II  16  Cessaret  neq;  tristi  scripsi:  Cessare  ne  tristiq;  V  Cessarent 
tristique  Ujulgo  Cessarent  neque  tristi  Muretus  \  ymbre  G  ||  19  est  ualde 
V  1  uoluptus  0  II  20  Per  campum  scripsi:  Per  medium  V  |  sensim  Ilaup- 
tius  quaest.  S9:  densi  V  ||  21  Duce  V  |  uiatorum  0:  uiatori  G  |  crasso 
scripsi:  basso  V  lasso  uidgo  \  leuamus  V  |  22  hiultat  0 


LXVIIIb,  1—47.  91 

Hic,  uelut  in  nigro  iactatis  turbine  nautis 

Lenius  aspirans  aura  secunda  uenit 
25  lam  prece  Pollucis,  iam  Castoris  imploratu : 

Tale  fuit  noLis  Allius  auxilium. 
Is  clausum  lato  patefecit  limite  campum 

Isque  domum  nobis  isque  dedit  dominae, 
Ad  quam  communes  exerceremus  amores. 
30        Quo  mea  se  molli  candida  diua  pede 
Intulit  et  trito  fulgentem  in  limine  plantam 

lunixa  arguta  constituit  solea, 
Coniugis  ut  quondam  flagrans  aduenit  amorei 

Protesilaeam  Laudamia  domum 
35  Incepto  frustra,  nondum  cum  sanguine  sacro 

Hostia  caelestis  pacificasset  eros. 
Nil  mihi  tam  ualde  placeat,  Rhamnusia  uirgo, 

Quod  temere  inuitis  suscipiatur  eris. 
Quam  ieiuna  pium  desideret  ara  cruorem, 
40        Docta  est  amisso  Laudamia  uiro, 

Coniugis  ante  coacta  nouei  dimittere  coHum 

Quam  veniens  una  atque  altera  rursus  hiemps 
Noctibus  in  longis  auidum  saturasset  amorera, 

Posset  ut  absumpto  uiuere  coniugio, 
45  Quod  scirant  Parcae  non  longo  tempore  obisse, 

Si  miles  muros  isset  ad  Iliacos: 
Nam  tum  Helenae  raptu  primores  Argiuorum 

23  Hic  G:  H'  (=  Haec)  0  ||  24  Leuius  V  |1  25  iniploratu  ImcJi- 
mannus:  implorate  V  implorati  Ueysius  ||  26  allius  auxilium  .  t  luauUius 
0:  manlius  auxilium  G  ||  27  clausu  0:  classum  G  (|  28  dominae  Froch- 
Uchius:  dominam  V  ||  29  comunes  G  ||  30  diua;  conieci  cura  ||  32  Inixa  0 
33  amorcm  V,  correxi.  amore  uulgo  ||  34  Protesileam  0  Prothesileani 
G  I  Laudamia  hic  et  40  et  45  H.  Usenerus  in  Flcckcis.  aini.  ISit-')  j>. 
:>^7:  laudomia  V  Laodamia  uuigo  ||  35  lucepto  Froehlichius:  Inceptu  V 
Inceptam  utilyo  \\  3(5  lieros  V  |  37  ramusia  0  raniisia  G  ||  38  heris  V  ||  30 
deficeret  V  ||  40  laudomia  V  |  uirgo  V  (in  G  a  maii.  rec.  in  niarg.>:uiro) 
|i  41  nouei  Schicabiiis:  nouit  V  noui  tiulgo  \\  42  livcmps  0  hycms  tsic) 
0  II  44  absumpto  scripsi:  abin  nupto  0  ab  rupto  G  ||  45  scirant  i>.  Mucl- 
lerus:  scibaut  V  scibat  JMchmannus  \  obisse  scripsi:  abisse  V  abesse 
Itali  adesse  Santciiius  nixe  liibhcchius  \\  46  milles  G  j  yliacos  V  ||  47 
Nam  cu  0 


02  CATULLUS 

Cocperat  ad  sese  Troia  cier(!  uiros, 
Troia,  ncfas,  commune  scpulcrum  Asiae  Europacque, 
50        Troia  uirum  et  uirtutum  omnium  acerba  cinis, 
Quacnc  etiam  nostro  letum  miserabile  fratri 

Attulit  (ei  misero  frater  adempte  mihi, 
Ei  misero  frater  iocundo  e  lumine  ademptc, 

Tecum  una  tota  cst  nostra  sepulta  domus; 
55  Omnia  tecum  una  perierunt  gaudia  nostra, 

Quae  tuus  in  uita  dulcis  alebat  amor; 
Te  nunc  tam  longe  non  inter  nota  sepulcra 

Nec  prope  cognatos  compositum  cineris, 
8et  Troia  obscena,  Troia  infelice  scpultum 
60        Detinet  extremo  terra  aliena  solo); 

Ad  quam  tum  properans  fertur  simid  undique  pubes 

Graia  penetralis  deseruisse  focos, 
Nei  Paris  abducta  gauisus  libera  moecha 

Otia  pacato  degeret  in  thalamo. 
65  Quo  tibi  tum  casu,  pulcherrima  Laudamia, 

Ereptum  est  uita  dulcius  atque  anima 
Coniugium:  tanto  te  absorbens  uertice  amoris 

Aestus  in  abruptum  detulerat  barathrum, 
Quale  ferunt  Grai  Pheueum  prope  Cylleneum 
70        Siccare  emulsa  pingue  palude  solum, 

Quod  quondam  caesis  montis  fodisse  medullis 

Audit  falsiparens  Amphitryoniades, 
Tempore  quo  certa  Stymphalia  monstra  sagitta 


49  asye  G  ||  51  Quaene  etiam  Heinsius:  Que  uetet  id  V  |  fratri  ?; 
Irater  V  ||  52  ei  0:  hei  G  |  frateter  G  ||  53  Hei  V  |  fratri  iocunduxnq; 
limine  adeptum  0  fratri  iocundum  lumen  adeptum  G,  correxi;  fratri 
iocundum  lumen  ademptum  ?,  uulcjo  \\  57  Te  scripsi:  Que  V  Quem  uulgo 
\  sepulcrea  G  ||  59  malim  Troia  obscura  ||  61  tum  0:  tuum  G  |  simul 
Itali:  om.Y;  erat  in  archetypo  simol  |  pupes  0  ||  62  Graia  L.  SlueUerus: 
Greca  V  |  foccos  0  ||  63  Nei  scripsi:  Nec  0  Ne   G  |  mecha  V  ||  64  Ocia 

l 
G  Octia  0  I  paccato  0    ||    65  Quod  tibi  V  \  tum  0:    cum  G  |  pulcima  0 

I  laudomia  V  ||  68  baratrum  V  ||  69  fuerunt  G  |  peueum  prope   cilleneum 

V  II  70  Siccari  (Sicari  0)  V,  corr.   Schraderus  emend.  p.  11  \\  72  Audet 

falsi  parens  ampliitrioniadis   (amphyt.  G)  V;    Audit   Pahnerio   debetur; 

Gaudet  Weisius  ||  73  stimphalia  0 


LXVIIIi^  48—99.  93 

Perculit  imperio  deterioris  eri, 
75  Pluribus  ut  caeli  tereretur  ianua  diuis, 

Hebe  nec  longa  uirginitate  foret. 
Set  tuus  altus  amor  barathro  fuit  altior  illo^ 

Qui  toruum  dominum  ferre  iugum   docuit. 
Nam  nec  tam  carum  confecto  aetate  parenti 
80        Una  caput  seri  nata  nepotis  alit, 

Qui,  cum  diuitiis  uix  tandem  inuentus  auitis 

Nomen  testatas  intulit  in  tabulas, 
Impia  derisi  gentilis  gaudia  toUens 

Suscitat  a  cano  uolturium  capiti; 
85  Nec  tantum  niueo  gauisa  est  uUa  columbo 

Compar,  quae  multo  dicitur  inprobius 
Oscula  mordenti  semper  decerpere  rostro 

Quam  quae  praecipue  multiuola  est  mulier. 
Set  tu  horum  magnos  uicisti  sola  furores, 
90        Ut  semel  es  flauo  conciliata  uiro. 

Aut  nihil  aut  paulo  cui  tum  concedere  digna 

Lux  mea  se  nostrum  contulit  in  gremium, 
Quam  circumcursans  hinc  illinc  saepe  Cupido 

Fulgebat  crocina  candidus  in  tunica. 
95  Quae,  tamenetsi  uno  non  est-  contenta  Catullo, 

Rara  uerecundae  furta  feremus  erae, 
Ne  nimium  simus  stultorum  more  molesti. 

Saepe  etiam  luno,  maxima  caelicokim, 
Coniugis  in  culpa  flagrantcm  concipit  iram, 


74  Pertulit  0  PertuIIit  G  |  deterrioris  G  |  heri  V  ||  75  terreretur 
(frer.)  0  treerretur  G  ||  7G  Heb2  (=  Hebia,  ut  q2  =  quia)  0  ||  77  bara- 
tro  V  II  78  Qui  toruum  dominum  scriim:  Qui  tmnn  domitum  V  Qui 
tunc  indomitam  Conr.  de  Allio  Qui  toruum  domitum  Yossius  Qui 
tauri  indomitara  Schradcrus  Qui  durum  domitiim  l.acJniian>ii(S  Qui 
dominum  domitum  £Uisiiis  (domiuum  iaw.  .Udinac)  ||  79  ncc  tu  0:  nec 
causa  G  11  81  diuiciis  V  ||  82  ceratas  Schradcrus  \\  84  Scuscitata  (Scusoit. 
G)  cano  uoltarium   capiti  V||  8G  Com|iq;  0  |  1  jn-obius  0:   improbiu.s  G 

s 
88  Quiim  quue   Vossius:  Quamquam  V  |  nmlie  0  ||  89  Sot  tuorum  V 
90   estiauo    0:    ctlauo  G  ||  01    tum    Murctus:   tu  V  ||  92  contuUit  G  ||  OiJ 

i  1 

ccum  cursans  0  ||  95  tamon  etsi  V  uulgo  \  cot<;pta  catulo  0  ||  9(»  herae  V 

Ij  97  puto  tutorum  more  ||  99  concipit   iram  scripsi:   cotidiana  0   quo- 


94  CATULLUS 

100        Noscens  omniuoli  perfida  pacta  lonis. 

Atquei  nec  diuis  homines  componier  aequm  est, 

*  * 

(Ingratum  tremuli  tolle  parentis  onus) 
Nec  tandem  illa  mihi  decstra  deducta  i)aterna 
Fragrantem  Assyrio  uenit  odore  domum, 
105  Set  furtiua  dedit  muta  munuscula  nocte, 
Ipsius  ex  ipso  dempta  uiri'  gremio. 
Quare  illud  satis  est,  si  nobis  is  datur  unis, 

Quem  lapide  illa  notat  candidiore,  dies. 
Hoc  tibi,  quo  potui,  confectum  carmine  munus 
110        Pro  nmltis,  Alli,  redditur  officiis, 

Ne  uestrum  scabra  tangat  rubigine  nomen 

Haec  atque  illa  dies  atque  alia  atque  alia. 
Huc  addent  diui  quam  plnrima,  quae  Themis  olim 
Antiquis  solita  est  munera  ferre  piis. 
115  Seitis  felices  et  tu  simul  et  tua  uita 

Et  domus,  in  qua  nos  lusimus  et  domina; 
Et  qui  principio  nobis  curam  dedit  Anser 

A  quo  sunt  primo  mi  omnia  nata  bona; 
Et  longe  ante   omnes  mihi  quae  me  carior  ipso  est, 
120        Lux  mea,  qua  uiua  uiuere  dulce  mihi  est. 


tidiana  G  c5ntinet  iram  Santenius  concoquit  iram  Lachmannus  contudit 
iram  Hertzhercjius  ||  100  perfida  pacta  scripsi:  plmima  facta  V  plurima 
furta  uulgo  ||  101  Atquei  Sclmahius:  Atq;  V  At  quia  uel  atqui  ItaU  \ 
componere  V  |  equ  0:  equum  G  ||  lacunam,  quam  V  non  agnoscit,  primus 
agnouit  Marcilius  aster.  G56  ||  102  tremulist  illa  (olla  Hauptius)  Lacli- 
mannus  \\  103  tandem  scripsi:  tamen  V  |  decstra  ElUsius:  deastra  V 
dextra  S  dexstra  Schivahius  \\  104  Flagrantem  V  |  assirio  0  ||  105  muta 
Heysius:  mira  V  nigra  Guarinus  rara  Hauptius  \\  107  is]  his  G  hiis  0 
I  unus  S  II  108  illa  dies  candidiore  notat  V,  quod  transponendo  sanaui. 
diem  uulgo  \\  109  Hoc  G:  H'  0  j  quo  Murettis:  quod  V  ||  110  Alli  Sca- 
Uger:  aliis  V  ||  113  plurimaq;  0  ||  115  Seitis  scripsi:  Satis  V  Sitis  uulgo 
I  uite  G  uice  0  ||  nos  g:  om.  V  domus  ipsa  in  qua  lusimus  'S  uulgo; 
ipsi  inseruit  post  domus  Statius  [|  117  curam  (uel  taedam)  dedit  scripsi: 
terram  dedit  V  teneram  dedit  Statius  te  tradidit  MitscherUchius  \  An- 
ser  Heysius:  aufert  V  ||  118  mi  Hauptius:  om.  V  |  bono  V  ||  119  mihiq; 
0  II  120  uiuere  mihi  dulce  est  V 


LXVIIP',  100  —  LXXI,  6.  •  95 


y     Lxix  "f^ 


Noli  admirari,  quare  tibi  femina  nulla, 

Rufe,  uelit  tenerum  supposuisse  femur, 
Non  si  illam  rarae  labefaetes  munere  uestis 

Aut  perluciduli  deliciis  lapidis. 
5  Laedit  te  quaedam  mala  fabula,  qua  tibi  fertur 

Valle  sub  alarum  trux  habitare  caper. 
Hunc  metuunt  omnes.  neque  mirum :  nam  mala  ualde  est 

Bestia,  nec  quicum  bella  puella  cubet. 
Quare  aut  crudelem  nasorum  interiice  pestem 
10        Aut  admirari  desine  cur  fugiunt. 


LXX 

Nulli  se  dicit  mulier  mea  nubere  malle 
Quam  mihi,  non  si  se  lupiter  ipse  petat. 

Dicit;  set  mulier  cupido  quod  dicit  amanti, 
lu  uento  et  rapida  scribere  oportet  aqua. 


LXXI    ^ 

Si  quoi,  Virro,  bono  sacratorum  obstitit  hircus 
Aut  si  quem  merito  tarda  podagra  secat, 

Aemulus  iste  tuus,  qui  uestrum  exercet  amorem, 
Mirifica  est  poena  nactus  utrumque  malum. 
5  Nam  quotiens  futuit,  totiens  ulciscitur  ambos: 
Ulam  affligit  odore,  ipse  perit  podagra. 


LXIX.  Unius  uerstis  interstitio  seinnctmn  a  priori  in  V;  In  Rufum 
inscribit  G  \\  2  Ruffe  V  |  Non  si  illam  rarae  Auantiiis:  Nos  illa  mare  V 
II  5  fabula  qua  (ua  ex  corr.)  G:  fabulaq;  0  ||  G  Vale  0  |  a^^lfiaxum  (l 
ex  corr.)  Q  ||  8  nec  cui  cum  V  ||  10  cur  frigiunt  0 

LXX.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  male  0  ||  4  oijortet  O:  o;  0 
LXXI.  Adh^eret  priori  in  V  ||  1  Siqua  uiro  bono  V;  iure  ralladiu.^ 
Vin-o  Parthenius  |  sacratorum  (covipcndio  plane  eodem  quo  CII,  3)  0: 
sacrorum  G  sacer  alarum  Itali  |  hyrcus  G  ||  2  si  qiuim  V  |  secut  0  secum 
G  II  ;}  urni  0:  nrm  (u  e.v  corr.)  G  ||  4  Mirifico  ost  a  tc  uactus  V,  corre.vi. 
Miritico  est  fato  G.  nermainuis  \  utruuq;  G  ||  :>  (luociens  —  tocieus  V 


96         •  CATULLUS 

LXXIT 

Dicebas  quondam  soluiii  te  nosse  Catullum, 

Lesbia,  nec  prae  me  uelle  tenere  louem. 
Dilexi  tum  te  non  tantum  ut  uulgus  amicam, 

Set  pater  ut  gnatos  diligit  et  generos. 
5  Nunc  te  cognoui:  quare  etsi  impensius  uror, 

Multo  mi  tamen  es  uilior  et  leuior. 
Qui  potis  est?  inquis.  quia  amantem  iuiuria  talis 

Cogit  amare  magis,  set  bene  uelle  minus. 

.    LXXIII 

Desine  de  quoquam  quicquam  bene  uelle  mereri 

Aut  aliquem  fieri  posse  putare  pium. 
Omnia  suut  ingrata,  nihil  fecisse  benigne 
luuerit,  immo  etiam  taedet  obestque  magis; 
5  Ut  mihi,  quem  nemo  grauius  nec  acerbius  urget, 
Quam  modo  qui  me  unum  atque  imicum  amicum  habuit. 


LXXIV        vl 

Gellius  audierat  patruum  obiufgare  solere, 
Siquis  delicias  diceret  aut  faceret. 

Hoc  ne  ipsi  accideret,  patrui  perdepsuit  ipsam 
Uxorem  et  patruum  reddidit  Harpocratem. 


LXXII  8.  Douatus  ad  Terent.  And.  IV  3,  3:  'Amicus  animi, 
amator  uero  coriioris.  Non  enim  continuo  amor  est  qui  bene  uult.  Ut 
Dido  amauit  quidem  Aeneam,  sed  non  et  amica  fuit  quae  ait  ,  .  .  .  et 
item  Catullus:  Cogit  —  minus'. 


LXXII.  Interstitium  unius  uersus  in  V;  Ad  lesbiam  itiscribit  G  |j 
2  prae  me]  prime  0  per  me  G  ||  6  mi  tamen  es  B.  Guarinus:  ita  me 
nec  V  II  7  quia  Statius:  quam  V  quod  S 

LXXIII.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  quoquam  quisquam  V  ||  4  luuerit 
addidi:  om.  V  FvodestGi( ietus  \  Immo(ImoG)  etiam  tedet  obestq;  magisq; 
magis  V;  illud  magisq;  primus  deleuit  Auantius ,  qui  Jdatum  exp^euit 
duplicando  illud  taedet  ||  5  michi  que  G  mihiq ;  0  ||  G  ^habuit  0 :  habet  G 

1 

LXXIV.  Adliaeret  priori  in  V  ||  1  Gelius  0:  Lelius  G  |  solere  Par- 
thenius:  flere  V  ||  3  H'  ne  0  ]  perdespuit  V,  corr.  Scaliger  ||  4  reddit 
0  1  harpocrathem  G 


LXXII,  1   -  LXXVI,  15.  97 

Quod  uoluit  fecit:  uam,  quamuis  irrumet  ipsum 
Nunc-  patruum,  uerbum  uou  faciet  patruus. 

LXXV 

Huc  est  mens  deducta  tua,  mea  Lesbia,  culpa 
Atque  ita  se  officio  perdidit  ipsa  suo, 

Ut  iam  nec  bene  uelle  queat  tibi^  si  optuuia   iias, 
Nec  desistere  amare,  omnia  si  facias. 

LXXVI 

Siqua  recordanti  benefacta  priora  uoluptas 
.    Est-  homini,  cum  se  cogitat  esse  pium 
Nec  sanctam  uiolasse  lidem  nec  foedere  in  uUo 
Diuum  ad  fallendos  numine  abusum  homines: 
.>■)  Multa  parata  manent  cum  longa  aetate,  Catulle, 

Ex  hoc  ingrato  gaudia  amore  tibi.  [possuut 

Nam   cjuaecumque   homiues  beue  cuiquam  aut  dicere 

Aut  facere,  haec  a  te  dictaque  factaque  sunt: 
Omnia  quae  ingratae  perierunt  credita  menti. 
10        Quare  cur  te  iam  iam  amplius  excrucies? 
Quidni  animum  oftirmas  atque  istinc  tete  reducis 

Et  deis  inuitis  desinis  esse  miserV 
'Difficile  est  lougum  subito  deponere  amoreur. 
Difficile  est,  uerum  hoc  qua  hibet  efficias: 
\:>  Una  sakis  haec  est,  hoc  est  tibi  peruincendum, 

LXXV.  Adhaeret  pnori  iii  V  ||  1  llvic  V:  Nunc  Ciiiaviaiius  intti- 
])olatus,  uiide  Scali(/er  huc  carinen  post  c.  LXXWIL  quocum  eoniunijit, 
poiiit.  quem  ita  secutus  est  Laclmaimus  ut  diductii  pro  deduct;i.  iiuod 
V  hahet,  ex  conicctura  reponeret  ||  .3  uelle  queat  LavlnnnnnHs:  ufllfq; 
l.dt  V  qucam  Itaii  |  optuii  0:  optiina  G 

LXXVI.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  Si.i;  ivc.  0  |i  .S  iiiolusc  0  ,  fcdcn' 
luillo  V  II  ;")  manent  cum  longa  scripsi:  manetu  iidonga  0  iiuincutil^ 
in  longa  G  maneut  in  longa  ?  uuhfo  ||  (>  Exh"  0  |  ainore  O:  ;iuioic  0 
8  sint  0  II  9  Omniaq";  V  |  ingiate  0:  ingrata  (a  allerum  e.r  corr.i  G  ||  1<) 
iam  iani  .fcripsi:  iam  V  iain  tc  cur  ?  tc  iam  cur  IMuretus  \\  11  (.^uitiii 
scripsi:  Qui  tui  V  (.^uin  tu  ?  niih/o  \  animo  oftirimi.s  V,  corr.  Statius; 
affirmas  ?  |  istinc  tete  siue  tcpte  scripsi :  instiuctcij;  0  Istinctoii;  G 
istinc  nsque  Statius  istinc  tcciuc  lleinsiiis  istinc  t(>  ijisc  y'-7/j.s'/ h.s' ||  1  "J 
deis)  des  V  H  14  lioc  G:  IT  0  |  (|iuini  lulpct  V  |  ..lti(i;is  0||  X',  ln'.-  i'st. 
hoc  cst  G  h'  cst  h"  .'st   0 

C.XTri.M   S   r,l.    I!:.,  Iiniis.  7 


f)8  ('ATIM.rS 

II(jc  r.iciiiSj  sliic  1(1   iioii   potc  siiKi  pote. 
0  (lei,  si  iicstruin  cst  iiiiscrcri,  ;iut  si  quil)us  uiin|ii:iiii 

Extreina  iani   ipsa  in   nujrtc  tulistis  (jj)cni, 
Me  miscriini   ;is])i(ite  et,  si  uitani   puriter  ef^i, 
20        Eripite  lianc  pesteni  pernicicmque  milii. 
Ei  milii,  subrepens  imos  ut  torpor  in  artus 

Kxpulit  ex  omni  pectore  laetitiasl 
Non  iam  illud  quaero,  contra  ut  me  diligat  illa 

Aut,  quod  non  potis  est,  esse  pudica  iiclit: 
25  Ipse  ualere  opto  et  taetrum  hunc  deponere  moil)uiii. 

0  dei,  reddite  mi  hoc  pro  pietare  mea. 

-+  LXXVIT 

liufe  niihi  frustra  ac  nequi(iquam  credite  amicc 

(Frustra?    immo    magno   cuni  j^retio  atquc  nialo), 
Siccine  subrepsti  mei  atque  intestina  perurcns 
Ei  misero  eripuisti  omnia  nostra  bona? 
r.  Eri})uisti,  eheu  nostrae  crudele  uenenum 
Vitae,  eheu  nostrae  pestis  amicitiae. 

LXXVITI         y 

Gallus  habet  fratres,  quorum  est  lepidissima  couinnx 

Alterius,  lepidus  filius  alterius. 
Gallus  homo  est   bellus:   nam   dulces   iungit   amores 

Cum  puero  ut  bello  bella  puella  cubet. 


IG  Hec  G  h'  0  I  sine  id  0  ||  17  0  dii  V  j  miseri  0  |  iinquaiu  G  ||  18 
Extremo  V;  Extrema  uel  extremam  <S  \  ipsa  in  Itali:  ipsam  V  ipsa  S 
21  Hei  Lachmanntis:   Seu   V   (juae   Itali  Haec  Statius  |  surrepens  G  | 
torpor)    corpore  V  ||  22  leticias  V  ||  23   contra  me  ut  me  V;  contra  nie 

i  i 

tii  «S  II  25  tetrum  V  ||  20  dei;  ita  V  |  miclii  G  m  0  |  haec  (h')  0  |  prope- 

tate  0:  proprietate  G 

LXXVn.  Interstitium  unius  uersus  in  V;  Ad  Rufum  ■inscribit  G 
1  Ruite  V  I  amice  0 :  amico  G  ||  2  precio  V  j  3  subrepti  0  subrecti  G 
4  Ei  Lachmannus :  Si  V  Sic  uel  Mi  ?  ||  5  eheu  scri^isi:  hc  hei;  G  heu  0 
heu  heu  "a  imlgo  \  crudelle  G  ||  6  eheu  scrijm':  he  lieu  G  heu  0  heu  hcu 
?  iiiilgo  I  nostre  0:  nostro  G  |  pestis]  pectus  V  |  amicicie  0  itemque, 
ti.isi  quod  e  e.v  corr.,  G  ||  ceterum  cum  hoc  carmine  Scaliger  coniun.iit 
uersus  quattuor  qui  in  V  post  LXXVHI,  (j  leguntnr. 

JjXXVIH.     Adhaeret  priori  in  V  ||  4  puela  cubit  0  ||  uersus  quat- 
iuor,    qiii  j^ost    u.    6    sine   interuallo  in  V  secuntur,   cum  Scaliger  cum 


LXXVT,  16  -  LXXX,  8  99 

Gallus  horno  est  stultus  uec  se  uidet  esse  maritum, 
<hii  patruns  patrui  monstret  adulterium. 


LXXVIlIb 


X 


Set  uunc  id  doleo  quod  purae  pura  puellae 

Sauia  cominxit  spurca  saliua  tua. 
Verum  id  nou  impune  feres:  nam  te  omnia  sneoln 

Noscent  et,  qui  seis,  fama  loquetur  anus. 


♦•  LXXIX        /^ 

Lesbius  est  pulcher:  quid  ni?  quem  Leshia  malit 
Quam  te  cum  tota  gente,  Catulle,  tua. 

Set  tauien  liic  pulcher   uendat   cum   gente  Catulluiii, 
Si  tria  notorum  sauia  reppererit. 

LXXX       / 
Quid  dicam,  Gelli,  quare  rosea  ista  hihoUa 

Hiherna  fiant  candidiora  niue, 
Mane  domo  cum  exis  et  cum  te  octaua  cjuictc 
E  molli  longo  suscitat  hora  die? 
5  Nescio  quid  certe  est:  an  ucre  fama  susurrat 
Grandia  te  medii  tcnta  uorare  uiri? 
Sic  certe  est:  clamant  Victoris  rupta  misclli 
Ilia  et  emulso  labra  notata  sero. 


LXXVII  CAmiunxisset,  Berukius  frwjmentum  airminis  esse  rede  stdtidt. 
ifuamtiurrm  posteu  aliiecta  hac  sententia  post  T>XXX  8  posuit;  ituipte  nos 
vumerum  LXXVIII''  nddidinms. 

LXXVIUi'.  '2  saniii  V  |  conminxit  Scidiijer:  connuxit  0  coiuuxit.  G 
|i  ?,  id  non  0:  noii  itl  G  |  seila  0  ||  4  Nosscent  G  |  «lui  scis  scripsi:  i\n\^ 
scis  G  qui  sis  0  |  faniii  lo(|netur  ;iniis  Ccdpurnius:  tanuiIoi|;  1111111.-  0 
riimuloq;  canus  0. 

liX.KIX.     Adliaerct  priori  in  V  ||  1   pulccr  0     ciuid  iii(|u;iiii  lesliKi  V 
iiuillit  G  II  ."!  imloer  0  ||  1  notoruui  0:   Uiitoruiu  G     siiniii  0  |  rcperorit   G 

];XX.\.     lnterstitin)n  unius  ncrsus  in   V;   .\d  tlelliuiu  i)iscril)it  G 
2  Hyberna  G:  Ruli'n;i  0  ||  :;  t-xis  et  ?;:  exisset  V  ||  6  tnta  (=  tcntft,  ut  iua 
=  mca)  0:    tiinta  G  ||  s    lli;i    cl   ciuulso    l'ierius    \'(deriiinHS  et  (lidtriil 
Faernus  apnd  Stutinm:  lllc  tc  iuulsd  V 

7  * 


+ 


100  (JATUr.LUS 

LXXXI    r 

Ncmoiie  iii  taiilo  potuit  po])iilo  esse,  Juueiiii, 
Bellus  honio,  quem  tu  diligere  inciperes, 

Praeterquam  iste  tuus  moribunda  ab  sede  J'isauri 
Hospes  inaurata  pallidior  statua, 
;"i  (^ui  tihi  nunc  cordi  est,    queni   tu    pracponerc   iiobi:* 
Audes,  et  nescis  (juod  facimis  facias. 

i  LXXXJI         T^ 

Quinti,  si  tibi  uis  oculos  debere  Catullum 

Aut  aliud  siquid  carius  est  oculis, 
Eripere  ei  noli,  multo  quod  carius  illi 

Est  oculis  seu  quid  carius  est  oculis. 

LXXXIII 

Lesbia  mi  praesente  uiro  mala  j)lurima  dicit: 
Haec  illi  fatuo  maxima  laetitia  est. 

Mule,  nihil  sentis?  si  nostri  oblita  taceret, 
Saua  esset:  nunc  quod  gannit  et  obloquitur, 
()  Non  solum  meminit,  set,  quae  multo  acrior  est  res, 
Irata  est.  hoc  est,  uritur  et  coquitur. 

LXXXIV 

Chommodn    dicebat,  si  cjuando  commoda  uellet 
Dicere,  et  insidias  Arrius  hinsidias, 

LXXXIV  1.  Quintilianus  I  5,  20:  'H  litterae  ratio  mutata  cmn 
temporibus  est  saepius.  Parcissime  ea  ueteres  usi  etiam  in  uocalibus, 
cum  oedos  ircosque  dicerent;  diu  deinde  seruatum  ne  consonantibus 
aspirarent,  ut  in  Graccis  et  triumpis;  erupit  breui  tempore  nimius  usns 
ut  cboronae  cheutviriones  praecbones  adbuc  quibusdam  inscriptioiiilms 
maneant,  qua  de  re  Catulli  nobile  epigramma  est'. 


LXXXL  Adhaerd  priori  iu  V  ||  1  Nemo  ne  V  |  uiuenti  V  (|  2  quam 
0  II  .3  pisanum  0  j|  5  Quid  tibi  V  ||  6  et]  a  Fruterius  at  Mtiretus  |  quid 
V,  u^ule  conicias  et  nescis  quid  fatuus  facias. 

LXXXIL     Adhaeret  priori  in  V  ||  2  Aud  0 

LXXXIII.  Adhaeret  iwiori  in  V  ||  2  Hec  G  Haec  (H')  0:  Hoc  ?  : 
leticia  V  ||  ?,  Mulle  G  ||  4  Sanna  0  Samia  G  ||  5  que  G:  q;  0  ||  0  [rata] 
Incensa  Pleitnerus  \  oritur  0  |  coquitur  Lipsiiis:  loquitur  V 

LXXXIV.     Adhaeret  jiriori   in  V  ||  1    Commoda  dic.  V  ||  arrius  in- 


LXXXI.  1  —  LXXXVr.  6.  101 

7  Et  tum  mirifice  sperabat  se  esse  locutum, 

8  Cum  quantum  poterat  dixerat  liinsidias. 
Credo,  sic  mater,  sic  Liber  auunculus  eius, 

Sic  maternus  auus  dixerat  atque  auia. 
5  Hoc  misso  in  Syrias  requierant  omnibus  aures: 
Audibant  eadem  haec  leniter  et  leuiter, 
Nec  sibi  postilla  metuebant  talia  uerba, 
10        Cum  subito  affertur  nuntius  horribilis, 
lonios  tluctus,  postquam  iUuc  Arrius  isset, 
lam  non  lonios  esse,  set  Hionios. 


LXXXV 

Odi  ct  amo.     quare  id  faciam,  fortasse  retjuiris: 
Nescio,  set  fieri  sentio  et  excrucior. 


LXXXVI 

(.luiutia  formosa  est  multis,  mihi  candida,  hju^a, 
Recta  est.     haec  ego  sic  singuhi  confiteor, 

Totum  illud  formosa  nego  :  nam  uulla  uenustas, 
Nulhi  in  tam  magno  est  corpore  mica  salis. 
5  Lesbia  formosa  est,  quae'cum  pulcherrima  tota  esl, 
Tum  omnibus  una  omnis  subripuit  Veneres. 


LXXXVI  4.  (^hiiutilianus  VI,  3,  18:  'Salsuni  in  consuetiuline 
pro  ridiculo  tantuni  iiucipinu;.s ;  uatura  non  utiquc  hoc  cst,  quamquam 
et  riclicula  oi^orteat  esse  saLsa.  Nani  ....  ct  Catullus,  cum  dicit 
Nulla  est  in  corporc  niica  .sali.s,  non  lioc  dicit  niliil  iu  corpore 
cius  csse  ridiculum'. 


sidias  he  (hee  0)  V;  hinsidias,  tit  ct  Iliouios  «.  i.;',  PuUtiano  ildidur 
miscell.  c.  XVII II  ||  uu.,  qui  sunt  in  V  7  ct  8,  idein  post  2  iiidctur 
transjiosuissc  ||  8  insitUas  V  ||  3  cius]  cius  ost  V  ||  5  lloc  ?:  Hic  O  Hacc 
(11')  0  I  Syrias  scripsi:  syria  G  siria  0  Syriaiu   uuhio  ||  (">  .\udicliaut  V 

11  pdst  (p  0)  illa  V  II  1(1  nuncius  0:  niin<iiis  G  ||  11  ill  !^ic  0  |  arciiis  0 
artiiis  G  j  isset  0  :  cssct  G  ||  12  iTct  0  |  ioiiius  V 

LXXXV.  AdhacrH  priori  in  V  ||  nequiris  0  ||  2  sct  |  si  0  -cd  G 
scncio  0 

LXXW  1.  Ail/uicrcl  priori  in  V  ||  1  (Juimia  0  I  U^^a  0  ||  2  siiii:iilh( 
G  II  ;")  pulccriina  0  ||  C.  ouines  siu-ripiiit  G 


U)2  (•ATliLliUh; 

LXXXVTl 

Nulla  putcst  mulier  tantum  .sc  diccru  amutam 
Vere,  quantum  a  me  Lesbia  araata  mea  es. 

Nulla  lides  nuUo  fuit  umquam  foederc  tanta, 

(^uanta  in  amorc  tuo  ex  parte  repcrta  mea  est. 

y  LXXXVIII 

Quid  "mcit  is,  Gelli,  qui  cum  matrc  atque  sorore 

Prorit  et  abiectis  peruigilat  tunicis? 
Quid  facit  is,  patruum  qui  non  sinit  esse  nuirituiuy 

Ecquid  scis  quantum  suscipiat  scelerisV 
5  Suscipit,  o  GeDi^  quantum  non  ultima  Tetbys 

Nec  genitor  lympbarum  abluit  Oceanus : 
Nam  nibil  cst  quicquam  sceleris,  quo  prodeat  ultra, 

Non  si  demisso  se  ipse  uoret  capite. 

K    LXXXIX 
Gellius  est  -tenuis:  quid  ni?  cui  tam  bona  niater 

Tamque  ualens  uiuat  tamque  uenusta  soror 
Tamque  bonus  patruus  tamque    omnia  plena  puellis 
Cognatis,  quare  is  desinat  esse  macerV 
5  Qui  ut  nibil  attingat,  nisi  quod  fas  tangere  non  est, 
Quantumuis  quare  sit  macer  inuenies. 

A-    xc 

Nascatur  Magus  ex  Gelli  matrisque  nefandu 
Coniugio  et  discat  Persicum  aruspicium: 


LXXXVII.     Adhaeret  priori  in  V  ||  1  potest  0 :  pone  G  ]  iuulio  0 
i  cs  Scaliger:  est  V  ||  3  ullo  V  ||  uuquaiu  G  |  federe  tauto  V  ||  4:  (juan- 
tain  iu  0 

LXXXVIII.     Adhaeret  priori  in  V  ||  2  PruritO:  Proruit  G;  id  qitod  iii 

ru 
V  erat  prorurit,   ex  prorit  ortum  est,  unde  forinain  antiquain  restitiii 
3  facis  is  0  ||  4  Et  quid  V.     Ecqui  Lachmannus  |  sis  0  ||  5   tlietis  V  ||  (i 
lympharum    L.  Miiellerus:    niuipbarum  0   nympharum    G,    nulrjo   \   oc- 
ceanus  V 

LXXXIX.     Interstitium  unius  uersus  in  V;   In  Gellium  inscribit  G 
I    1  Tellius  0  II  4  esse  mater  V  ||  G  sit  ?:  fit  (sic)  y 

XC.     Adhaeret  priori  in  V  ||  1  maguus  V 


LXXXVH,  1  —  CXII,  -2.  103 

Nam  Magiis  ex  matre  et  gnato  giguatuv  upurtot, 
Si  uera  est  Persarum  impia  relligio^ 
5  CJratus  ut  accepto  ueneretur  carmine  diuos 
Omentum  in  flamma  pingue  liquefacien??. 

y  xci 

^Non  ideo,  Gelli,  sperabam  te  mihi  fidum 

In  misero  hoc  nostro,  hoc  perdito  amure  fure, 
t^uod  te  non  nossem  bene  constantemue  putarem 
Aut  posse  ab  turpi  mentem  inhibere  probro, 
5  Set  quod  nec  matrem  nec  germanam  esse    uidebain 
Hanc  tibi,  cuius  me  magnus  edebat  amor. 
Et  quamuis  tecum  multo  coniungerer  usu, 

Non  satis  id  causae  credideram  esse  tibi. 
Tu  satis  id  duxti:  tantuni  tibi  gaudium  in  ouiiii 
10       Culpa  cst,  in  quacumque  est  aliquid  scclcris. 

XCII 

Lesbia  mi  dicit  semper  niale  nec  tacet  umquam 
De  me:  Lesbia  me  dispeream  nisi  amat. 

XCll.  tlcllius  Vll  K),  2:  '  Xain  cum  c^jact  aerbum  dcprecor 
doctiuscule  positum  in  Catulli  carmine,  quia  id  ignora1)at,  frigidissimos 
uersus   esse   dicebat   omnium   quidem  iudicio   ueuustissimos,  quos  sub- 

scripsi:  Lesbia  mi  dicit  —  dispeream  nisi  amo sio  cnim 

deprecor  a  Catullo  dictum  est  quasi  detestor  uel  execror  uel   depeilo 

uel  abominor sic  igitur   Catullus  eadem  se  facere  dicit  quae 

Lesbiam  quod  et  nuilediccret  ei  i^alam  resj^ueretque   et  recusaret  dote- 
stareturque  assidue  et  tamen  oam  i^oiiitus  doperirot'. 


."!  magnus  V  |   opporlct  0  ||  4  religio  V  ||  5  tiratus  ucl  (iuauus  1..  Mncl- 
lcnis:    (inatusV  ||  6  Omentum]  Omne  tu  G  Qultu  0;  crut  iii  V  Omtu 
lliuna  G 

XCl.     Ailliinict  priiiri  in  V  ||  ;>  luin  nosoom  AkiiiiHiix  cognossom  V 
4  ab  scripsi:  autV  u  ?  ||  .'>  Sot  uoiiue  quod  matroui  V  |{  '.t  satis  iuduxti 
(iu  duxti  G)  V 

XCIL  Adhacnt  priori  iiiY;  G  111101/.  iu  (.'osa n •  ||  1  Ksl>ia  0  Losui- 
ami  Vatic.  Gcllii,  cuius  ccteri  codd.  protji  Jiic  dcsunt  |  unquam  G  |I  2 
Losuiamedis  jieroat  Vutic.  Gcll.  \  amat  GcUiiis  0:  auioG,  qui  uu.  :\  ct  V 
oiiiittit,  cuiii  crrorc  sat  procliui  ab  auiut  ad  auui  u.  \  ahcrrauerit 


c.\'j'i;M,rs 

CjiKj   si<^-ii()y  (|iii;i  suiit   tofidciii    inca:   (lcpiccor   illaiii 
A.ssidue,  u(irmii  (lisp('r(.'iun  iiisi  uiuo. 

XCJII 

>>'il  iiiiuiuui  sUitleo,  Caesar,  tibi,  belln,  jiliu-ere 
Nec  scire  utrum  sis  albus  an  ater  homo. 


/ 


XCIV 
Mcutula  moecliatur.     moecluitur  mcntula:  certe 
Hoc  est  quod  dicunt:  ipsa  olera  olla  legit. 


XCV 

Zmynui  mei  Cinnae  nonam  post  denique   messcm 
<j)uam  coepta  est  nonamque  edita  post  liiemem, 
Milia  cum  interea  quingenta  Hortensius  uno 

5  Zmyrna  cauas  Satrachi  penitus  mittetur  ad  undaS; 
Zmyrnam  cana  diu  saecula  peruoluent. 
At  Volusi  annales  Paduam  morientur  ad  ipsaui 
Et  laxas  scombris  saepe  dabunt  tunicas. 


XCIIl  2.  Quintiliauus  XI  1,  38:  'Negat  se  magni  lacure  ali- 
quis  poetarum,  utrum  Caesar  ater  an  albus  homo  sit,  iiisania; 
uerte  ut  Caesar  iclem  de  illo  (Jixerit,  arrogantia  est'. 

XCV  1.  Philavgyrus  ad  Verg.  ecl.  IX  3.5:  Xinna  Smyrnam 
scripsit,  quam  nonum  post  annum,  ut  CatuUus  ait,  edidit,  id  quod  et 
Quintilianus  [X  4,  4]  ait';  cf.  et  comm.  Cruq.  Hor.  p.  635, 


3  quia  sunt  totidem  ea  0  quia  sin  totide  ea  Vatlc.  GcUii,  mius 
codd.  deteriorcs  habent  quas  in  totidem  ea  ||  4  uerum  GcUiiis:  uero  0 

XCIII.  Adhaeret  x>riori  in  V  ||  1  belle  H.  Uscncrus  vnis.  Hhen. 
XXI  426:  uelle  V  ||  2  Nec  si  ore  u.  si  saluus  an  alter  (alter  sic  G) 
homo  V 

XCIV.  Adhucret  priori  in  V  ||  1  Mentulla  G  i  mechatur  his  V  |  me- 
tula  0;  malim  Moecia  (Mucia)  aei  Moechula.  nulgo  post  certe  iuter- 
puncjunt. 

XCV.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  Zinirna  V  |  crine  0  |  iTIsem  0  ||  2 
cepta  V  I  hyemem  G  ||  3  Millia  G  |  inten-ea  G  |  hortensius  G  ortensius  0. 
iiox  corrupta  cst  \\  4  nnUum  interstitium  in  "V  ||  5  Zinirna  canas  V  ||  6 
Ziniruam  V  |  peruoluit  V  ||  7  Capuam  Passeratiiis  Aduam  Vossius 


XCII,  3  -    XCVlf,  i3  lOo 

Parua  mei  milii  siiit  Cinnae  curdi  m(jiiumoiitii: 
10       At  populus  tumido  gaudeat  Autimaclio. 

^ 

^   XCVI 

Si  quicquam  muteis  gratum  acceptumque  sepulcris 
Accidere  a  nostro,  Calue,  dolore  potest, 

Quei  desiderio  ueteres  renouamus  amores 
Et  quei  discissas  flemus  amicitias, 
5  Certe  non  tanto  mors  inmatura  doloreist 
Quintiliae,  quautum  gaudet  amore  tuo. 


"'/"      XCVII 
Non  (ita  me  dei  ament)  quicc[uam  referre  putaui, 

Utrumne  os  an  culum  olfacerem  Aemilio. 
Nilo  mundior  liic  niliiloque  inmundius  illud, 
Verum  etiam  culus  mundior  et  melior: 
5  Nam  sine  dentibus  est.     os  dentis  sesquipedalis, 
Gingiuas  uero  ploxeni  habet  ueteris, 


XCVII  6.  Quiutilianus  1  5,  8:  ''sicut  Ciitullu.s  ploxcnuni  circa 
Padum  inucuit'.  —  Festus  p.  230  MuelL:  'Ploxinum  appellari  ait 
CatuUus  cap.suni  in  cisio  capsamue  [''capsaue'  cod.]  cum  dixit  Cingi- 
uas  uero  ploxeni  habet  ucteris';  cf.  Paulus  ibid.  p.  231:  Ploxi- 
num  capsam  dixerunt'. 

y  Ciunae  addidi:  om.  V  monumenta  sodalis  Auantim  ||  10  pupulu.s 
ut  tu  timido  0  |  eutimaclid  V 

XCVI.  AdJiaeret  lyriori  in  V  |  1  mutei.s  Schwaliiiis:  nuiti.s  ct  V 
iiiutis  ladiio  I  acccptumuc  (  tnuiu('0)V||  3  (^)uci  scrijisi:   <,)ii('  0  l.liid  G 

<^»uom  Guarinus  |  rcnouam  0  ||  4  Et  quei  scripsi:  At(^;  0  Atciue  (.sjcjO  | 
(liscissas  scripsi:  olim  raissas  V  Atque  olim  amissas  Statius  Atquc  Orco 
morsas  Hauptius  Atque  olim  scissas  ScJncabius  \  amicicias  0  ||  5  puto 
iiou  lautuiii  1  doloreist  ^///iS'<"hs;  dolor  cst  V  dolorist    Ifai(j<tii(s  \\  G  Quiu- 

til'c  G:  (,(uiutiIo  0  \  2»do  amorc  suo. 

XCVIi.     Ailhacret  priori  iii  V  ||  dii  V  |  ([iii(([ui(l   rcf.  V  ||  •_'   rtniuinc 

MantKx:  rtnini  V  |  ciilii   ol   liiccrcm  0  ||  3  Nil    ounindius  lioc  uiliiloi[: 

1 
ili    uoi|;)   1   miiiidius  illud  0  Nilommundiiis  hoc  nobisij;   i  muudius  illud 

G,    (piod    corrcii    \\    ")    ost.    os   dcntis    FmrldicliiKs:    cst     liic    dciitis    V 

scseq;  dedalis  V  ||  ('>  ploxnio  0  jiloxonio  G 


lOC)  CATULLCS 

l*ra(^ti'rea  rietum  qualeiii  diflis.su.s  iii  aestu 
Meieritis  mulae  connus  habere  solet. 

Ilic  futuit  multas  et  se  facit  esse  uenustum, 
JO        Et  uoii  pristrino  traditur  at(|ue  asinoV 

(iuem  si(]ua  attin<(it,  non  illum  posse  puteinu- 
Ae^^roti  culum  lin<?('re  carniiieisy 


^  ^    XCVIII 

\n  te,  si  in  quemquam,  dici  pote,  putide  A'icti, 

Id  (jiiod  uorl)osis  dicitur  et  fatuis. 
Jsta  cum  liiigua,  si  usus  ueniat  tibi,  possis 
Culos  et  crepidas  lingere  carpatinas. 
5  Si  nos  omnino  uis  omnes  perdere,  Victi, 
lliseas:  omnino  (juod  cupis  efficies. 


XCIX 

Hurripui  tibi,  tum  ludis,  mellite  luuenti, 

Sauiolum  dulci  dulcius  ambrosia. 
Verum  id  non  impune  tuli:  namque   amplius  lioram 

Suffixum  in  summa  me  memini  esse  cruce, 
5  Dum  tibi  me  purgo  nec  possum  fletibus  ullis 

Tantillum  uestrae  demere  saeuitiae. 
Nam  simul  id  factum  est,  multis  diluta  labella 

Guttis  abstersisti  omnibus  articulis, 
Nei  quicquam  nostro  contractum  ex  ore  maneret. 


7  diffissus  Statius:   deffessus  0  delessus  G  i  in  estuiu  V  ||  8  Megcu- 
tis  V  I  nudle  G  |  conus  0:  cunnus  G  ||  9  Hic  G:  H'  0  |  faeit  0:  fecit  G 
10  pri»trino  0  :  pistrino  G 

XCVin.  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  si  inquam  quam  dici  V  |  pote 
om.  0  I  Victi]  Vetti  Statius,  uulyo  Vitti  Hauptius  \\  i  carpatiris  G  car- 
patias  0  II  5  Si  uos  0  ||  6  Hiscas   Vossius:  Discas  V 

XCIX.  Adltuerct  priori  in  Y  \\  1  Surriiiuit  G  Sumpuit  0  (  '=r;  cx 
Surrupuit  in  V  corruptuin':' i  \  uiuenti  V  ||  2  Suauiolum  V,  sed  idem  u. 
14  sauiolum  |  ambrosio  0  amrosio  G.  ambrosio  defendit  Kaeldiis  ad 
Vcd.  Caton.  p.  23S  \\  4  Sufixum  0  ||  9  seuicie  V  ||  7  id  0 :  ad  G  ||  8  abs- 
tersisti  Muretus:  abstersti  0  abstersi  G  Abstersti  guttis  uuJqo  ||  9  Nei 
scripsi:  Nec  V  |  manaret  0 


xcvii,  7  -  ci,  6  ir)7 

10        Tamquam  comictae  spurca  saliua  lupae. 
Praeterea  infesto  miserum  me  tradere  Amori 

Non  cessasti  omnique  exeruciare  moclo, 

Ut  mi  ex  ambrosia  mutatum  iam  foret  illud 

tSauiolum  tristi  tristius  elleboro. 

lo  Quam  quoniam  poenam  misero  proponis  amori, 

Numquam  iam  posthac  basia  surripiam. 


C 
Caelius  Aufilenum  et  Quintius  Aufilenam 

Flos  Veronensum  depereunt  iuuenum, 
Ilic  fratrem,  ille  sororem.    hoc  est,  quod  dicitur,  il 

Fraternum  uere  dulce  sodalitium. 
Cui  faueam  potius?  Caeli,  tibi:  nam  tua  nobis 

Perspecta  egregie  est  unica  amicitia, 
Cum  uesana  meas  torreret  flamma  medullas. 

Sis  felix,  Caeli,  sis  in  aniore  potens. 


CI 

Multas  per  gentes  et  multa  per  aequora  ucctus 
Aduenio  has  miseras,  frater,  ad  inferias, 

Ut  te  postremo  donarem  muuere  mortis 

Et  mutam  nequicquam  alloquerer  cinerem, 
5  Quando  quidem  fortuna  mihi  tete  abstulit  ipsum, 
Heu  miser  indigne  frater  adempte  mihi. 

s 
10  coniicte  G  comitte  0  |  saliua;  a  cx  e  cvn:  G  ||  12  cesasti  G  ||  l.l  iiiij 
i 
III  0  luiclii  G  I  ani!iro«io  V  ||  la  j^cuani  V  ||  10  jio.st  liai.'  V 

C.  Adhaeret  iniori  inV;  In  Celiuni  ~J  Quintiuiu  G  iiiarti.  ||  1  Klliiis 
0  Celius  G  I  quincius  0  ||  2  ueroncnsuni  G:  trcroneusuni  0  ||  2  tloiK'rc- 
iiiit  ftali:  depereret  G  depere't  0  ||  8  hoc  G:  h'  0  ||  4  sodaliciuiu  V  ||  5 
l)ocius  G:    ](09  0  I  Ccli  V  II  (•>  Persiiecta  ItaU :   Perfecta  V  |  o^n-e^Mo  ost 

i 
saipsi:   0   g   e   0   c   exi;,ntur   c  G    rcrsi^ecta    cxi«,'it,    luic    Colutins    I'cr 
lacta    cxhibita   cst   Lachmanniis   1'crsiioctii   oxiuiio    o.st     //.    .1.    Kochiits 
stiinb.  phil.  Bonn.  p.  320  ||  7  correrot  flania  G  ||  8  cdi  V 

('I.  Adhaeret  priori  inY;  Fletus  dc  morte  tratris  G  ;««///.  ||  1  Cltas 
0  jl  2  .\(hioni  )S<aitMS  Adueni  a!  miseviin  Froehh'chii(s;  m ali m  \dncn'i  has. 
uiisor  al  tVator,  ad  inf.  ||  (">  inisoro  idr  doctHS  apiid  Slatiiim:  tjiiod  si 
probus,  Ei  miscro  reponas 


lOS  CATLLLUH 

NuiK-  iamcn  iiit(n*ea  liacc,  [)i'isco  quae  iiiore  pareuium 
Tradita  sunt  tri.sti  munere  ad  inferias, 

Accijje  fraterno  inultum  manantia  fletu 

At(jue  in  perpetuum,  frater,  auo  atquc   ualc 

CII 
8i  quid  quoi  tacito  commi.s.sum  est  fido  ab  aiiiico, 

Cuius  sit  penitus  nota  fides  aninii, 
Meque  esse  inuenies  illorum  iure  sacratum, 

Corneli,  et  factum  me  esse  puta  Harpocratcm. 


t 


.X      ciii 

Aut  sodes  mihi  redde  decem  sestertia^  Silo, 
Deiiide  esto  quamuis  saeuus  et  indomitus; 

Aut,  si  te  numnii  delectaiit,  desine  quaeso 
Leno  esse  atque  idem  saeuus  et  indomitus. 


>       CIV 

Credis  me  potuisse  meae  maledicere  uitae, 
/  Ambobus  mihi  quae  carior  est  oculisV 

Non  potui,  nec,  si  ijossera,  tam  perdite  amarem. 
Set  tu  cum  Tappone  omnia  monstra  facis. 


A 


cv 

Mentula  conatur  Pipleium  scandere  niontem; 
Musae  furcillis  praecipitem  eiciunt. 


7  liaec   (h")   0;    lioc  G  ]  pn.scuq;   V  ||  8  tri8ti  luuuere  nic  V:  tri.-itis 

? 
luunera  ItaU  \  infrierai^  (infrias)  0  ||  9  uumancia  0  ||  10  ualle  0  ' 

CIL.  Adliaerct  iiriori  in  V  ||  1  1  0  |  quid  quoi  scrijm:  quicquaiu  V 
quoiquam  tacitum  uel  quidquid  taciti  Statius  quoi  quid  J.  Maehly  l. 
l.  357  I  amico  S:  antiquo  V  ||  4  malim  natum  |  arxjocratem  V 

CIIL  Adhaeret  j^riori  tn  V  ||  1  sextercia  V  ||  2  e.st  oquamuis  G  cst 
quamuis  0  ||  3  numi  0:  numi  fdifficilUmc  a  uiimi  dinosccndum)  G  |  de- 
lectauit  0 

CIV.     Adhacret    priori   in  V   1|   2  q;    0   ||   ;3    si   om.  0  [  perdit^i  0 
amare  V 

CV.     Adhaeret  priori  in  V,  sed  in  G  signo  (T  adposito  notium  car- 
men    incipere     siijnificatur  ||   1     pipileium    scindere   V  ||  2   furcilis  V 
eiiciunt  G 


CI,  7  —  CTX,  2  •  109 

^  CVI 

Cum  pnero  bello  praeconem  qui  uidet  esso, 
Quid  credat,  nisi  se  uendere  discupere? 

CVII 

Si  quid  quoi  cupidoque   optantique   obtigit   unujuaui 

Insperanti,  hoc  est  gratum  animo  proprie. 
Quare  lioc  est  gratum,  quouis  quoqiie  carius  auro, 

Quod  te  restituis^  Lesbia,  mi  cupido. 
Restituis  cupido  atque  insperanti,  ipsa  refers  te 

Nobis.     o  lucem  candidiore  nota! 
Quis  me  uuo  uiuit  felicior  aut  magis  hac  res 

Optandas  uita  dicere  quas  poterit? 

cvni 

Si,  Comini,  populi  arbitrio  tua  cana  senectus 

Spurcata  inpuris  moribus  intereat^ 
Non  equidem  dubito  quin  priraum   inimica  bononuu 

Lingua  execta  auido  sit  data  uulturio, 
Etfossos  oculos  uoret  atro  gutture  coruus, 

Intestina  canes,  cetera  membra  bipi. 

CIX 

locundum,  mea  uita,  mihi  proponis  amorem 
Hunc  nostrum  inter  nos  perpetuumque  fore. 


CVI.  Adhacret  j)riori  iii  V  ||  1  pnero  obelio  (olicllic)  G  c.r  corr.)  V 
f^)lielli  EUisius  \  esso  V:  ipse  'a,  unde  ire  !>chicahiits 

CVII.  Adhaeret  'priori  in  V  ||  quid  quoi  scripsi:  quid  quid  0  quio- 
quid  G  quoi  quid  lUbheckius  in  lahnii  ann.  LXXXV  p.  37S  |  cuindo- 
(]ne  Jtali:  cupido  V  |  unquam  G  ||  2  insperati  N.  Ihinsius  \  hoc  G:  h'  0 
;}  h'  0  I  quouis  quoque  soipsi:  nobis  quoque  V  noliisque  hoc  Sttdiiis 
n(iliis(iu»!  est  Ilaiiptius  |{  o  inspiranti  0  ||  G  o  lucc  V  ||  7  liac  res  J.nvh- 
VKiiiiiHS:  hac  ("  0  nie  est  G  |  Optauthis  J.uchmainiiis:  <  )ptandus  V  |  (luas 
scripsi:  quis  V  j  uiagis  esse  Optandum  uita  d.  (juis  i).  Aiiavlius  magis 
luic  quid  Optandmu  uita  d.  quis  Guariniis  magi  mi  esse  Optandum  in 
uita  d.  (juis  p.  Statiiis  mage  nostra  0])tandani  uita  d.  ijuis  )).  ('(i.<iiii- 
Ixiinis,  iiuem  magis  hace  scril)C>is  liihjircliiiis  scciitas  csl 

('\'lll.  Adhaerct  priori  iii  V  ||  1  Sie  homini  popuhiri  ;irl)itrio  V: 
Comini  liuarino,  poi)uli  Slaliii  drhnihir  ||  -2  impuris  O  ||  .J  cxcrcla  0 
excrta.  G  ||  .'j  gutur(^  0 

('IX.     Adhacret  priuri  iii  V  ||   I    aniorc  V 


110  r'A'ri'LLi-s 

Dei  imigiii,  hicite  ut  uerc  promittere  possit 
At(iue  i(l   siricere  dicat  et  ex  auimo, 
r.  Ut  liceat  iiobis  tota  perducere  iiita 

Alteruuui  lioc  sanctae  foediis  amicitiae. 

/,.     cx 

AiifileiKi,  houae  semper  laudautur  amieae: 

Accipiunt  pretium,  quae  facere  instituunt. 
Tii,  (|iiO(l   promisti,  mihi  (juod  meutita,  ininiicn   es^ 

(^uod  nec  das  et  fers,  turpe  facis  facinus. 
5  Aut  facere  ingenuae   est  aut  non  promisse  pudicae, 

Aufilena,  fuit:  set  data  corripere 
Fraudando  officiis  plus  quam  meretricis  aiiiiriic  cfit^ 

(^uae  sese  toto  corpore  prostituit, 

/    CXI 
Aufilena,  uiro  contentam  uiuere  solo, 

Nuptarum  laus  est  laudibus  e  nimiis: 
Set  cuiuis  quamuis  potius  succumbere  par  est, 

Quani  matrem  fratres  ex  patruo  iiarere. 

y-CXII 

Mundushomo  es^Naso^nequetecum  mundushomo  a^f  qiii 
Te  scindit:  Naso,  mundus  es  et  pathicus. 


3  Dii  V  II  5  protlucere  Itali  \\  6  Altemum  Ttali:  Aeternnm  G  Efiie 

0  I  feclns  V  |  amicicie  0 

CX.     Cohaeret  priori  in  Vj  ||  1  Auffilena  V  ||  2  precium  V  i  q;  0    | 
.'!  promisisti  V  ||  4  et  fers  JB .  Gnarinus :  nec  fers  V  |  turpe  (fpe)  Froeh- 
lichius:  sepe  V  saeua  Bergkius;  nonnulli  fers  saepe,  facis  interpungunt 
s 

1  faci=  0  II  5  promisse  Parthenius :  promissa  V  ||  G  Auftilena  G  Aut  fil- 
l»Mia  0  II  7  officiis  Bergldus:  efficit  V  effectu  Heysius  \  est  Calptirnius: 
om.  V  II  8  tota  V  totam   WestphaJius 

CXL  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  Aufiileua  G  Aut  fillena  0  (uirgnla 
in  iitroque  inter  n  et  a  media)  |  conteptam  0  contentas  Scaliger  ||  2 
laus  est  laudibus  eximiis  V,  quod  correxi.  laus  e  (ex  Passeratius)  lau- 
ilibus  eximiis  ScaJiger  ||  3  j)"io  (piauis  |  pocius  0  |  pars  est  V  fas  est 
Pa,rtheni.us  ||  4  parere  '=:  om.  V  fratres  efficere  ex  p.  Itali,  quos  alii 
aliud  (suscipere,  coucipere)  scribendo  secuti  sunt 

CXIL  Adhaeret  priori  in  V  ||  1  Jlimdus  ter  scripsi:  Multus  ter  V 
I  es  Itali:  est  V  |  est  qui  Scaliger:  om.  V  ||  2  Te  scindit  Hauptius: 
Descendit  V  |  es  0:  est  G 


CIX,  3  —  CXV,  6  111 


A 


CXIII 

Consule  Pompeio  primum  duo,  Cinna,  solebaut 
0u7n  Moecilla.     atque  lioc  consule  nunc  iterum 

Manserunt  duo,  set  creuerunt  milia  in  unuiu 
Singula:  fecundum  semen  adulterio. 

cxiv 

Firmanus  saltus  non  falso,  Mentula,  diues 
Fertur,  qiii  tot  res  in  se  habet  egregias, 

Aucupia,  omne  genus  piscis,  prata,  arua  ferasquo. 
Neiquicquam:  fructus  sumptibus  exuperas. 

Qnare  concedo  sit  diues,  dum  omnia  desint. 
Saltuiu  laudemus,  dum  modo  fe  ipso  egoat. 

Mentula  habeiT  noster  triginta  mgera  prati, 
Quadraginta  arui:  cetera  sunt  uaria. 

Cur  non  diuitiis  Croesum  superare  potis  sit, 
Uno  qui  in  saltu  tot  bona  possideat, 

Prata^  arua,  ingentis  sihias  tractusque  paludosqne 
Usque  ad  Hyperboreos  et  mare  ad  Oceanum? 


CVIir.  Adhaeret  priori  in  V  ||  2  Cum  addidi:  om.  V  |  Moecilla 
ftcripfii:  Mocilia  0  Mecilia  G  j  atq;  hoc  scripsi:  facto  V.  Maecilia:  faoto 
iciilgo  Macciliam:  facto  Lachmannns  Mucillam:  facto  1'leitnerus.  at 
srdtem  post  facto  inserendum  erat  lioc  ||  :5  Mansuorunl  0  ||  4  8in}^ula 
Itali:  Sin<>'ulum  V  Singlum  Kllisii(S 

CXIV.  Adhaeret  piriori  in  V  ||  1  saltus  Auantitts:  .salui.s  V  saliu 
niilgo  i  mensnla  V  ||  S  Aucupia  G  An  cupiil  0  Aucupium  tniJfjo  |  arua 
0:  aiira  G  ||  4  Nec  quic^iuam  0  Ne  quicquam  G,  corrc.ri  |  exuperas  i>ca- 
liijer:  cxuperat  V  ||  5  c<irri(pttis;  piito  si  diues,  domnia  desint  ||  G  Sal- 
luMi  0:  Saltem  G  |  dum  modo  te  ipso  cgeat  scripsi:  dum  modo  ipsc 
cgfat  V  duni  tamen  ipse  egeas  Auantianus  dnm  modo  tu  iiise  egeas 
Froehlivliius  dum  domo  ijjse  egeat  Lacltmannus  (cf.  ad  LMcret.  p.  l!)(l) 

C.W.  Ailliarrrl  jiriori  in  V  ||  1  habes  Lacltmttnnus  \  no.ster  Mure- 
Iiik:  iiistar  G  istar  0  iusti  Statitis  iusta  Scali(ier  ||  2  uaria  scrijisi:  maria 
V  paria  Lroehlirliitts  ||  .'(  diuiciis  V  |  cresum  V  |  potuisset  V  ||  4  tot  lioiia 
Aiiantitis:  tot  iiKida  V  totmoda  utdijo  \  ]iossid(>rat  0  ||  f»  uigeiitis  0  iii- 
gontcs  G  I  tra(tiis(|ii('  srripsi :  saltiis(|ut'  V  altas(|ur  paliidcs  ?  salsasque 
paludcs   llrrijl.iiis  \  |il;iii(l('si| ;  0  ||  ('>   lii|i('rlp.   0  \  (icccuiiiiin   V 


112  CATULLIIS  rXV,  7  —  CXVI,  H. 

Omnia  magna  haec  sunt,  tameii  ipsest  maxiraus  hornm, 
Noii  homo,  set  noro  nifiitnla  mntfna   ininax. 

(JXVI 

(Saepe  tibi  studioso  animo  ueiiante  reqnirons 

Carmina  uti  possem  mittere  Battiadae, 
Qui  te  lenirem  nobis,  neu  conarere 

Tela  infesta  mihi  mittere  in  nsque  ca])nt, 
T)  Hunc  uideo  mihi  nunc  frustra  snmptnm  esso  laborom, 

Gelli,  nec  nostras  hic  uahiisse  preces. 
Oontra  nos  tela  ista  tna  euitamns  amictu: 

At  fixus  nostris  tu  dabi  supplicinm. 


7  ipsest  Froehlichiiis:  ipse  si  V  ipse  est  uulgo  ipse  es  Laclimannvs  ' 
horuni  scrijm:  ultor  V  ultro  Itali  8  uere  Parthenius \ mentuUa  G  mencula  0 

i 
CXVL  Adhaeret  jiriori  in  V  ||  1  requires  V  ||  2  baxade  0  batriade 
G  IJ  4  Tela  infesta  Muretus:  Telis  (Celis  0)  infesta  V  Telis  infestum  ? 
mihi  addidi:  om.  V  meum  Muretus  |  mittere  in  usque  3hiretus:  mit- 
teremusq;  V  (|  6  hinc  V  huc  Muretus  \  uoluisse  0  jf  7  tua  euitabimus 
amicta  (amitha  0)  V  |  8  Affixus  V;  malim  Contra  uos  tehx  ista  tua 
emittamus:  iambis  Affixus  |  dabis  V 

Finito  libro  referamus  gracia  xpo  suhscrihit  0,  (d   G  ita:  Explicit 
Catulli  Veronensis  libellus. 

Versus  diii  Beneuenuti  de  Campexanis  de  uicencia  de  resurectione 
Catulli  poete  Veronensis. 

Ad  patriam  uenio  longis  afinibus  exul 
Causa  mei  reditus  copatriota  fuit 
Scilicet  acalamis  tribuit  cui  fracia  no^ 
Quiq;  notat  turbe  pretereuntis  iter 
Quo  licet  ingenio  uestru  celebrate  catulki^ 
Cuius  sub  modio  clausa  papirus  erat 
Tu  lector  quicuq;  ad  cuius  man9  hic  libellus  obuenerit  scriptori  da 
ueniam  si  tibi  coruptus  uidebitur.    Quoniam  a  corruptissimo  exemphiri 
trascripsit.   no    enim  quodpiam   aliud  extabat  unde  posset  libelli   huius 
hre  copia  exemplandi.     Et  ut   ex  ijjo   salebroso  aliqnid  tfitu  suggeret 
decreuit  potius  tii   coruptum   habere  quam  omnino  carere.  Sperans  ad- 
huc  ab  alliquo  alio  fortuite  emergente  huc  posse  corigere.  Valebis  si  ei 

iprecatus  no  fneris. 

1375  mse  octobr.  19°.  qn 
casignorius  laborabat  in 
extremis  ~J  cT: 
Ijesbia  damnosc  bibens  interpretar. :  — 


113 


FRAGMENTA. 

I.    POEMATA. 


At  non  effugies  meos  iambos. 

[Porphyrio  ad.  Horat.  od.  I  16,  22:  'iambi  autem  uersus 
aptissimi  habentur  ad  maledicendum.  denique  et  Catullus 
cum  maledicta  minaretur  sic  ait:  At  —  iambos';  cf.  et 
comment.  Cruquian.  ibid.  —  hoc  uersu  Porphijrionem  ad 
XXXX  2  respicere  pratie  nonmdli  suspicati  sunt.J 

2. 
A  Veraniolis  et  a  Fabullis. 

[Plinius  hist.  nat.  praef.  1 :  ille  (Catullus)  enim,  ut  scis,  per- 
mutatis  primoribus  syllabis  duriusculum  se  fecit  quam  uole- 
bat  existumari  a  Veraniolis  suis  et  FabuUis'.  —  in  his  uerbis 
nemo  adhuc  inteUexit  latere  Cattdli  uerba  alias  incognita. 
nam  neque  in  eis  qiiae  aetatem  tulerunt  poematis  noUe  se  a 
Veranio  suo  et  FabuUo  duriuscidum  existumari  significauit 
CatuUus  neque  hercle  Plinius  plurali  Veraniis  et  Fabullis 
usus  esset,  si  ad  loca,  qualia  leguntur  XII  17;  XLVII  3, 
respicei^et.J 

3. 

Hunc  lueum  tibi  dedico  consecroque,  Priape. 

Qua  domus  tua  Lampsaci  est  quaque  —  -,  Priape. 

Nam  te  praecipue  in  suis  urbibus  colit  ora 

Hellespontia  ceteris  ostriosior  oris. 

[Terentianus  Maurus  2754  p.  92  Lachm.:  'Et  ferme  modus 
bic  datur  a  plerisque  Priapo,  Inter  quos  cecinit  quoque  caj:- 
men  tale  CatuUus  'Hunc  lucuni  —  oris'.  Et  similes  plu- 
res  sic  conscripsisse  Catullum  scimus.'  —  iiersum  primum 
afjerunt  Caesius  Bassus  p.  260,  11  K.,  Atilius  Fortutiatia- 
««s  p.  292,  14  K.,  Marius  Victorinus  p.  119  ct  IM  K.  (cf. 
et  p.  152  K.),  Censorinus  dc  metris  p.  71,  21  Ihdtsch:  u.  3 
nam  te  praecipue  in  suis  et  u.  4  Hellespontia  ceteris  affert 
Marius  Victorinus  p.  1.->1,  22  sq.  K.  —  u.  2  quaque  silua 
Priape  IScaliycr  admodum  prvbabiliter  hiatum  expleuit.  Lamp- 
saci  erit  quaque  Priaiu'  Lachmamius  nd  Tircntianum  1.  IJ 

CATlTLT.fS  c(l.  liaelinMis.  b 


114 


4. 

de  meo  ligurrire  libido  est. 

[Nonius  p.  134  M.:  'ligiirrire,  degustare,  unde  aVjligurrire, 
multa  auide  consumere  ....  Catulus  priopo  de  meo  —  est', 
in  quibus  u^rbis  Lachmannus  rectissime  priapeo  restituit; 
contra  quem  frustra  pugnat  L.  Muellerus  in  noui  mtisei 
Bhenani  uol.  XXV 1 1  p.  1S3  sq.  —  de  mero  idem  L.  Muel- 
lerus  coniecit.J 


Plinius  hist.  nat.  XXVIII  2  (4):  *hinc  Tlieocriti  apud 
Graecos,  CatuUi  iipiul  uos  proximeque  Vergilii  incantamen- 
torum  amatoria  imitatio'. 

II.    PROSA  ORATIONE  SCRIPTA. 

6. 

Seruius  ad  Verg.  Georg.  II  05  quo  te  carmiue  dicam, 
Rhaetica  liaec  adnotat:  Hanc  uuam  Cato  praecipue  laudat  in 
libris  quos  scripsit  ad  filium:  coutra  Catullus  eam  uituperat 
et  dicit  nulli  rei  esse  aptam  miraturque  cur  eam  laudauerit 
Cato.  sciens  ergo  utrumque  Vergilius  medium  tenuit  dicens: 
Quo  te  carmine  dicam,  Rhaetica?'  —  in  quibus  sine  causa 
Caluus  pro  Catullus  restituit  R.  Ungerus  de  Valgio  p.  291, 
cum  tamen  pro  uulgata  stet  3Iartialis  XIIII  100:  *Si  non 
ignota  est  docti  tibi  terra  Catulli,  Potasti  testa  rhaetica 
uina  mea.  cum  de  carmine  a  CatuUo  facto  propter  illa  Ser- 
uiana  miraturque  cur  eam  laudauerit  Cato  cogitare  non  liceaf, 
hoc  fragmentum  ad  lihrum  quendam  proso^ium  refero. 


Varro  de  l.  l.  VI  6  p.  74  3L:  Nox,  quod,  ut  Catullus 
ait,  omnia,  nisi  interueniat  sol,  pruina  obriguerint,  quod  no- 
cet  nox.  —  haec  uerha,  iu  quihus  catullus  praehet  etiam  codex 
3Iediceus,  praeeunte  Scaligero,  qui  Catullus  in  Pacuuius  mu- 
tauit,  nulla  prohabilitatis  specie  inter  Pacuui  fragmenta  rettule- 
runt  docti;  immo  ad  eundem  atque  fragmentum  6  lihrum  pro- 
sarium  referenda  sunt. 


115 

III.    SPURIA. 

8. 
Aiiimula  uiiserula  properiter  abit. 

[Nonius  p.  517  31.:  Troperiter.  Catulus:  animula  —  abit'. 
rectius  tamen  hunc  uersum  Sereno  dat  Diomedes  p.  ol3,  11 
K,  uhi  abiit  Jegitur.J 

9. 

Lucida  qua  splendet  carchesia  mali. 

[Nonius  p.  546  31.:  'Carcliesia  ....  CatuUus  Veronensis: 
Lucida  —  mali'.  sed  hwnc  uersum  Cinnae  adscribunt  et  Isi- 
dorus  origcj.  XIX  2,  10  Lucida  confulgent  alti  carcliesia 
mali  scribens  et  scholiasta  Lucani  V  418,  p.  377  Jleb.,  Lu- 
cida  cum  fulgent  summi  carchesia  mali  exhibens.  frustra 
eontra  hos  tuos  testes  Nonii  fidem  adserere  studuit  L.  3Iuel- 
lerus  praef.  ad.  Catull.  p.  XXX  sq.J 

10. 

Palleret  indeprensus  et  irremeabilis  error. 

[Seruius  ad.  Verg.  Aen.  V  591  falleret  iudeprensus  et  irre- 
meabilis  error  adscripsit:  est  autem  uersus  Catullus,  cum  ei 
obuersaretur  Catulli  uersus  qui  legitur  LXIV  115. J 

11. 
CannM&iae  .  .  .  carbasus  .  .  .  ros  umbrosa  c  .  .  .  a  .  .  . 

[Schol.  Veronens.  ad  Verg.  Aen.  VIII  34  tesle  Angelo  3Iaio: 
Carbasus  et  masculino  et  feminiuo  genere  dictus  est.  Cuiul- 
lus:  cannubiae  eqs.  sed  teste  H.  Keilio  in  schoUorum  editione 
p.  99  haec  omnia  incertissima  ncque  potuit  uerba  illa  dispi- 
cere  A.  Ilcrrmannus  in  Fhclceiseyii  ann.  1866  p.  71.J 

12. 
et  Lario  inminens  Comum. 
[hoc  fragmentum  adtulit  primus  KUisius,  cuius  adpono  uerba: 
'iminena  codex  Vibi  Sequestris  3Ius.  Brit.  Add.  3Iss.  169S6 
unde  haec  excerpsi.  Nam  j^ost  In  athamatia  hicus  luue  tenuia 
ligna  accendit  ex  quo  bibens  aut  insanit  aut  sopitur  haec 
hubet  minoribus  litteris  tamquam  pcrsvripta  pagina  addita, 
incertum  an  ab  cadcm  manu.  Lacus  Comi  Catulhis:  Et  —  eo- 
mum'.  —  uidenda  praeterea  quae  L.  3IuiUcrus  in  CutuUi 
edit.  p.  74  dixit.J 

13. 

Scruius    ad    Vcrg.   Acn.   IV  409:    'sed   <liciiuus    a   trrtia 
esse  coniugatione  iraperatiuuni,   ui  taui»   o:iuis.     hiuc   t>ti:iui 


IIG 

(jatulliis    canero    dixit.      respcxit   sinc    diihio    ad    L    18,    V.)\ 
LXI  145. 

14. 
Seruins  ad  Verg.  Aen.  VII  .-i78:  'Catullus  hoc  turben 
(licit  ut  hoc  carmen'.  7'ecte  ibi  pro  Catullus  Nansius  et  Kie. 
Loensis  reposuenmt  Tibullus,  apiul  qnem  I  5,  3  legitnr  illiid 
turben.  neciue  enim  audiendi  sunt  qui,  cum  apud  Catullum 
LXIV  107  codex  omnium  pessimus  Datanus  indomitum  (quod 
ex  sequenti  robur  ortum  est)  praeheat,  huie  uocem  illam  uin- 
dicauerunt. 

15. 

Seruius  ad  Verg.  Aen.  V  609:  'Notandum  sane  etiam  de 
Iride  arcum  genere  masculino  dicere  Vergilium:  Catullus  et 
alii  genere  feminino  ponunt  referentes  ad  originem,  sicut 
haec  Attis  et  liaec  Gallus  legimus.'  respexit  sine  duhio  ad 
Catum  c.  LXIII. 

16. 

Caesius  Bassus  de  metris  p.  262,  10  K.:  Catullus  in 
anacreonteo :  ades  inquit  o  Cybelle'.  sed  rectissime  post  illud 
anacreonteo  lacunam  indicauit  Keilius,  in  qua  illud  Catulli 
[LXIII  91]  dea  magna  dea  Cybelle  perierit;  nam  uersus  ille 
ades  inquit  o  Cybelle  Maecenatis  est;  ef.  ihid.  p.  262,  7. 


CIRIS 
CENTO  CATULLIANUS  ET  UERGILIANUS. 


Etsi  me  uano  iactatum  laudis  amore 
irritaque  expertum  fallacis  praemia  uulgi 
Cecropius  suauis  expirans  hortulus  auras 
florentis  uiridi  sophiae  complectitur  umbra, 
5  tum  mens  quaerit  eo  dignum  sibi  promere  carmen, 
(longe  aliud  studium  atque  alios  accincta  labores 
altius  ad  magni  suspexit  sidera  mimdi 
et  jilacitum  paucis  ausa  est  ascendere  coUem): 
non  tamen  absistam  coeptum  detexere  munus, 

10  in  quo  iure  meas  utinam  requiescere  musas 
et  leuiter  blandum  liceat  deponere  amorem. 
quod  si  mirificum  decus  omne  referre  ualerem, 

mirificum  caeli , 

si  mihi  iam  summas  Sapientia  panderet  arces, 

15  quattuor  antiquis  heredibus  edita  consors, 

unde  hominum  errores  longe  lateque  per  orbem 
dispicere  atque  humilis  possem  contemnere  curas: 
non  ego  te  talem  uenerarer  munere  tali, 
non  equidem  (quamuis  interdum  ludere  nobis 

20  et  gracilem  molli  libeat  pede  claudere  uersum), 
sed  magno  intexens,  si  fas  est  dicere,  peplo, 
qualis  Erechtheis  olim  portatur  Athenis, 
debita  cum  castae  sohmntur  uota  Mineruae 
tardaque  confecto  redeunt  quinquenuia  histro, 

25  cum  leuis  alterno  zephyrus  concrebuit  euro 
et  prono  grauidum  prouexit  pondere  currum. 
felix  ilhi  dies,  felix  et  dicitur  annus, 
felices  qui  talem  annum  uidero  diemque: 
ergo  Palhidiae  texiintur  in  ordine  piiguuc 

30  magna  Giganteis  ornantur  pepla  trophaeis, 


120  CIKIS. 

horridii  .sanguinea  pinguntur  proolia  Gorgo, 
additur  aurata  deiectufc;  cuspide  Typho, 
qui  prius,  Ossaeis  consternens  aethera  saxis, 
Emathio  celsum  duplicarat  uertice  Olympum. 

35  tale  deae  uekmi  sollemni  tempore  portant; 
tali  te  uellem,  iuuenum  doctissirae,  ritu 
purpureos  inter  soles  et  candida  hmae 
sidera,  caeruleis  orbem  pulsautia  higis, 
naturae  rerum  magnis  intexere  cartis, 

40  aeternum  ut  sophiae  coniunctum  carmine  nomen 
nostra  tuum  senibus  loqueretur  pagina  saeclis. 
sed  quoniam  ad  tantas  nunc  primum   nascimur  artes, 
nuuc  primum  teneros  tirmamus  robore  neruos: 
haec  tamen  interea,  quae  possumus,  in  quibus  aeui 

45  prima  rudimenta  et  iuuenes  exegimus  annos, 
accipe  dona  meo  multum  uigilata  labore 
promissa  atque  diu  iam  tandem  exordia  curae: 
impia  prodigiis  ut  quondam  exterrita  amoris 
Scylla  nouos  auium  sublimis  in  aere  coetus 

50  uiserit  et  tenui  conscendens  aethera  pinna 
caeruleis  sua  tecta  super  uolitauerit  alis, 
hanc  pro  purpureo  poenam  scelerata  capillo, 
pro  patris  et  soluens  excisa  funditus  urbe. 
compkires  illam  magni,  Messalla,  poetae 

55  (nam  uerum  fateamur:  amat  Polyhymnia  uerum) 
longe  alia  perhibent  mutatam  membra  figura 
Scyllaeum  monstro  saxum  infestasse  uoraci; 
illam  esse  aerumnis  quam  saepe  legamus  Ulixi 
caudida  succinctam  latrantibus  inguina  monstris 

60  Dulichias  uexasse  rates  et  gurgite  in  alto 
deprensos  nautas  canibus  lacerasse  marinis. 
sed  neque  Maeoniae  patiuntur  credere  cartae 
nec  malus  istorum  dubiis  erroribus  auctor. 
iamque  alias  alii  uulgo  finxere  puellas, 

65  quae  Colophoniaco  Scyllae  dicantur  Homero. 
ipse  Crataein  ait  matrem;  sed  siue  Crataeis 
siue  illam  monstrum  genuit  graue  Echidna  biformis 
siue  est  neutra  parens  atque  hoc  in  carmine  totum 


CIRIS.  121 

inguinis  est  uitium  et  Veneris  descripta  libido; 

70  siue  etiam  tactis  speciem  mutata  uenenis 
infelix  uirgo  (quid  enim  commiserat  illa? 
ipse  pater  timidam  uacua  complexus  arena 
coniugium  castae  uiolauerat  Amphitrites ; 
quae  tamen  exegit  longo  post  terapore  poenas, 

75  ut,  cum  cura  sui  ueheretur  coniugis  alto, 

ipsa  trucem  multo  misceret  sanguiue  pontum); 
seu  uero,  ut  perhibent,  forma  cum  uinceret  omnis 
et  cupidos  quaestu  passim  popularet  amantes, 

80  horribiles  circum  uidit  se  sistere  formas 

79  piscibus  et  canibusque  malis  uallata  repente  est 
(heu  quotiens  mirata  nouos  expalluit  artus! 
ipsa  suos  quotiens  heu  pertimuit  latratus!), 
ausa  quod  est  mulier  numen  fraudare  deorum 
et  dictam  Veneri  donorum  auertere  partem, 

85  quam,  mala  multii^lici  iuuenum  quod  saepta  caterua 
uixerat  utque  animo  meretrix  uulgata  ferarum, 
infamem  tali  merito  rumore  fuisse 
docta  Palaephatia  testatur  pagina  uoce:    • 
quicquid  et  ut  quisc^ue  est  tali  de  clade  locutus, 

90  somnia  sunt;  potius  liceat  notescere  cirin, 

atque  unam  ex  multis  Scyllam  non  esse  puellis. 
quare  quae  cantus  meditanti  mittere  certos 
magna  mihi  cuj)ido  tribuistis  praemia,  diuae 
Pierides,  quarum  castos  alabastria  postes 

95  munere  saepe  meo  inficiunt  foribusque  hyacinthi 
dependent  flores  aut  suaue  rubens  narcissus 
aut  crocus  alterna  eoniungens  lilia  ealtha 
sparsaque  liminibus  Horet  rosa,  mmc  age,  diuae, 
praecipue  nostro  nunc  aspirate  labori 
100  atque  nouum  aeterno  praetexite  honore  uohimon. 
Sunt  Pandioniis  uicinae  sedibus  urbes 
Actaeos  inter  colles  et  candida  Thesei 
purpureis  late  ridcntia  litora  conchis, 
(juarum  non  ulli  lama  coucedere  digna 
105  stat  Megara,  Ah-athoi  quondam  numita  laboro, 
Alcathoi  Phoebique:  deus  namque  affuit  illi; 


122  CIRIS. 

unde  etiam  citharae  uoces  imitatus  acutas 
saepe  lapis  recrepat  Cylleuia  murmura  pulsus 
et  ueterem  sonitu  Phoebi  testatur  amorem. 

110  hanc  urbem  ante  alios  qui  tum  florebat  in  armis 
fecerat  infestam  populator  reraige  Minos, 
hospitio  quod  se  Nisi  Polyidos  auito 
Carpathium  fugiens  et  flumina  Caeratea 
texerat.     hunc  bello  repetens  Gortynius  heros 

115  Attica  Cretaea  sternebat  rura  sagitta. 

sed  neque  tum  ciues  neque  tum  rex  ipse  ueretur 
infesto  ad  muros  uolitantes  agmine  turmas 
reicere  et  indomitum  uirtute  retundere  Martem, 
respousum  quoniam  satis  est  meminisse  deorum. 

120  nam  capite  ab  summo  regis,  mirabile  dictu^ 
candida  caesarie  florebant  tempora  ramo 
et  roseus  medio  surgebat  uertice  crinis; 
cuius  quam  seruata  diu  natura  fuisset, 
tam  patriam  iiicohimem  Nisi  reguumque  futurum 

125  concordes  stabili  firmarant  numine  parcae. 
ergo  omnis  caro  residebat  cura  capillo, 
aurea  sollemni  comptum  quem  fibula  ritu 
Cecropiae  tereti  nectebat  dente  cicadae. 
Nec  uero  haec  crinis  custodia  uana  fuisset 

130  Nisaei,  ni  Scylla  nouo  conrepta  furore, 

Scylla,  patris  miseri  patriaeque  iuuenta  sepulchrum, 
o  nimium  cupidis  Minoa  inhiasset  ocellis, 
sed  malus  ille  puer,  quem  nec  sua  flectere  mater 
iratum  potuit,  quem  nec  pater  atque  auus  idem 

135  luppiter,  ille  etiam  Poenos  domitare  leones 
et  rabidas  doctus  uires  mansuescere  tigris, 
ille  etiam  duros  homines  —  sed  dicere  magnum  est, 
idem  tum  tristis  acuebat  paruulus  iras. 
lunonis  magnae,  cuius  fera  iurgia  diuae 

140  olim  ipsae  metuere,  eheu  peritura  puella 
nulli  non  sanctam  uiolauerat  inscia  sedem, 
dum  sacris  operata  deae  lasciuit  et  extra 
procedit  longe  matrum  comitumque  cateruam, 
suspensam  gaudens  in  corpore  ludere  uestem 


CIRIS.  123 

145  et  tumitlos  agitante  siuus  aquiloue  relaxaus, 
uecclum  etiam  castos  gustauerat  iguis  honores, 
necdum  soUemni  lymplia  perfusa  saeerdos 
pallentis  foliis  caput  exomarat  oliuae: 
eum  lapsa  e  manibus  fugit  pila.     cumque  relapsa  est, 

150  procurrit  uirgo.     quod  uti  ne  prodita  ludi 
auratam  gracili  soluisset  corpore  pallam! 
omnia,  cpae  retinere  gradum  cursuscjue  morari 
possent,  o  tecum  uellem  tunc,  impia,  haberes: 
non  umquam  uiolata  manu  sacraria  diuae 

155  iurando,  infelix,  nequicquam  iure  piasses! 
set  si  fj[uis  nocuisse  tibi  periuria  credat, 
causa  pia  est:  timuit  fratri  te  ostendere  luno. 
at  leuis  ille  deus,  cui  semper  ad  ulciscendum 
ciuaeritur  ex  omni  uerborum  iniuria  iactu, 

160  aurea  fulgenti  depromens  tela  pharetra, 

(heu  nimium  terret  nimium,  Tirynthius  usu), 
uirginis  in  tenera  defixit  acumina  mente. 

Quae  simul  ac  uenis  hausit  sitientibus  igncm 
et  rabidum  penitus  concepit  in  ossa  furorem, 

165  saeua  uelut  gelidis  Edonum  Bistonis  oris 
ictaue  barbarico  Cybeles  antistita  buxo, 
infelix  uirgo  tota  bacchatur  in  urbe, 
non  storace  Idaeo  fragrantis  tincta  capillos, 
coccina  non  teneris  pedibus  Sicyonia  seruans, 

170  non  niueo  retinens  bacata  monilia  collo. 
multum  illi  incerto  trepidant  uestigia  cursu: 
saepe  petit  patrios  ascendere  perdita  muros 
aeriasque  facit  causam  se  uisere  turres; 
saepe  etiam  tristes  uokiens  in  nocte  querelhis 

175  sedibus  ex  altis  arcis  specuhitur  amorem 

castraque  prospectat  crebris  hicentia  flammis. 

178  uon  arguta  sonant  tenui  psalteria  chorda, 
non  Libyco  molles  plauduntur  pectiue  tehie, 

177  nulhi  colum  nouit,  carum  non  resj^icit  auruni, 

180  nulkis  in  ore  rubor:  ubi  oniui  rubor,  obstat  aniori. 
atque  ubi  nulhi  maks  reperit  sohicia  tantis 
tabidulamque  uidet  hibi  i^er  uiscera  mortem, 


124  ciRis. 

quo  uocat  iro  dolor,  .su])if^iint  quo  tendere  fata, 
fertur  et  horribili  praeceps  impellitur  oestro, 

185  ut  patris,  a  demens,  crinem  de  uertice  ferret 
furtim  atque  arguto  detonsum  mitteret  hosti 
(namque  haec  condicio  miserae  proponitur  una), 
etsi  illa  ignorans  (quis  non  bonus  omnia  malit 
credere  quam  tanti  sceleris  damnare  puellam?), 

190  heu  tamen  infelix:  quid  enim  inprudentia  prodest? 
Nise  pater,  cui  direpta  crudehter  urbe 
uix  erit  una  super  sedes  in  turribus  altis, 
fessus  ubi  extructo  possis  considere  nido, 
tu  quoque  auis  metuere:  dabit  tibi  fllia  poenas. 

195  gaudete,  o  celeres,  subnixae  uubibus  altis, 

quae  mare,  quae  uirides  siluas  lucosque  sonantes 
incohtis,  gaudete,  uagae  blandaeque  uohicres; 
uosque  adeo,  humani  mutatae  corporis  artus, 
uos  o  crudeli  fatorum  lege,  puellae 

'JOO  Dauhades,  gaudete:  uenit  carissima  uobis 
cognatos  augens  reges  numerumque  sororum 
ciris  et  ipse  pater.     uos,  o  pulcherrima  quondam 
corpora,  caeruleas  praeuertite  in  aethere  nubes, 
quom  uisat  superum   sedes  haliaeetos  et  quom 

205  candida  concessos  ascendat  ciris  honores. 

lamque  adeo  dulci  deuiuctus  lumina  somuo 
Nisus  erat,  uigihimque  procul  custodia  primas 
excubias  foribus  studio  iactabat  inani: 
cum  furtim  tacito  descendens  Scylla  cubili 

210  auribus  arrectis  nocturna  sileutia  temptat 
et  pressis  tenuem  singultibus  aera  captat. 
tum  suspensa  leuans  digitis  uestigia  primis 
egreditur  ferroque  manus  armata  bipenni. 
euolat;  at  demptae  subita  in  formidine  uires: 

215  caeruleas  sua  furta  prius  testatur  ad  umbras. 
nam  qua  se  ad  patrium  tendebat  semita  hmen, 
uestibulo  in  thalami  paulum  remoratur  et  alti 
suspicit  ad  caeli  nictantia  sidera,  multa 
uou  accepta  piis  promitteus  munera  diuis. 

220       Quam  simul  Ogygii  Phoenicis  filia  Carme 


CIRIS.  125 

surgere  sensit  anus  (sonitum  uam  fecerat  illi 
marmoreo  aeratus  stridens  in  limine  cardo), 
corripit  extemplo  fessam  languore  puellam 
et  simul  ^o  nobis  sacrum  caput'  inquit  'alunmae, 
225  non  tibi  nequicquam  uiridis  per  uiscera  pallor 
aegrotas  tenui  suffudit  sanguine  uenas, 
nec  leuis  (hoc  iieri  neque  enim  pote)  cura  subedit. 
haut  fallor  (quod  ut  o  potius,  Rbamnusia,  fallar): 
nam  qua  te  causa  nec  dulcis  pocula  Bacchi 
230  nec  grauidos  Cereris  dicam  contingere  fetus; 
qua  causa  ad  patrium  solam  uigilare  cubile, 
tempore  quo  fessas  mortalia  pectora  curas, 
quo  rapidos  etiam  requiescunt  flumina  cursus? 
dic  age  nunc  miserae  saltem  quae  saepe  petenti 

2.35  iurabas  nihil  esse  mihi,  cur  maesta  parentis 
formosos  circum  uirgo  remorere  capillos. 
ei  mihi,  ne  furor  ille  tuos  inuaserit  artus, 
ille,  Arabae  Myrrhae  quondam  qui  cepit  ocellos, 
ut  scelere  infando  (quod  nec  sinat  Adrastea) 

240  laedere  utrumque  uno  studeas  errore  parentem! 
quod  si  alio  quouis  animi  iactaris  amore 
(nam  te  iactari,  non  est  Amathusia  nostri 
tam  rudis  ut  nullo  possim  cognoscere  signo), 
si  concessus  amor  noto  te  macerat  igne: 

245  per  tibi  Dictynnae  praosentia  numiua  iuro, 

prona  decus  quae  dulce  mihi  te  donat  alumuam, 
omnia  me  potius  digna  atque  indigua,  laborum 
milia  uisuram,  quam  te  tam  tristibus  istis 
sordibus  et  seuio  patiar  tabescere  tah.' 

250       Haec  loquitur,  mollique  ut  se  nadauit  amictu, 
frigidulam  iniecta  circumdat  ueste  puellam, 
quae  prins  iu  teuui  steterat  succiucta  crocota. 
dulcia  deindc  genis  rorautibus  oscula  ligeus 
persequitur  miserae  causas  exquirere  tabis, 

255  nec  tamen  ante  ullas  patitur  sibi  reddere  uoces, 
marmoreum  trcuiebunda  i^edem  quam  rettulit  intra. 
ilhi  autem  'quid  me  iuquireus,  uutricuhi,  torquesV 
quid  tantum  properas  uostros  uouisse  furores? 


126  CIIIIS. 

non  ego  consueto  mortalibus  uror  amore, 
200  nec  mihi  notorum  cleflectunt  lumina  uultus, 

nec  genitor  cordi  est:  ultro  namque  odimus  omnes. 
nil  amat  hic  animus,  nutrix,  quod  oportet  amari, 
nil,  quo  falsa  tamen  lateat  pietatis  imago; 
sed  media  ex  acie  mediisque  ex  hostibus.     eheu 

2G5  quid  dicam  quoue  aegra  malum  hoc  exordiar  ore? 
dicam  equidem,  quoniam  tu  me  non  dicere,  uutrix, 
non  sinis:  extremum  hoc  munus  morientis  habeto. 
ille,  uides,  nostris  qui  moenibus  assidet  hostis, 
quem  pater  ipse  deum  sceptri  donauit  honore, 

270  cui  parcae  tribuere  nec  ullo  uulnere  laedi 

(dicendum  est,  frustra  circumuehor  omnia  uerbisj, 
ille  mea,  ille  idem  oppugnat  praecordia  Minos. 
quod  te  per  diuum  crebros  testamur   amores 
perque  tuum  memori  sanctum  mihi  pectus  alumnae, 

275  ut  me  si  seruare  potes  ne  perdere  malis; 
sin  autem  optatae  spes  est  incisa  salutis, 
ne  mihi  quam  merui  inuideas,  nutricula,  mortem. 
nam  nisi  te  nobis  malus,  o  malus,  optima  Carme, 
hunc  in  conspectum  casusue  deusue  tulisset, 

280  aut  ferro  hoc'  (aperit  ferrum  quod  ueste  latebat) 
"^purpureum  patris  dempsissem  uertice  crinem 
aut  mihi  praesenti  peperissem  uulnere  letum'. 
Vix  haec  ediderat,  cum  clade  exterrita  tristi 
incanos  multo  deturpat  puluere  crines 

285  et  grauiter  questu  Carme  complorat  anili: 
*o  mihi  nunc  iterum  crudelis  reddite  Minos, 
0  iterum  nostrae  Minos  inimice  senectae, 
quem  per  (ut  a!  olim  natae  te  propter  eundem) 
hunc  Amor  insanae  luctum  portauit  alumnae!' 

290  tene  ego  tam  longe  captiua  auecta  nequiui, 
tam  graue  seruitium,  tam  duros  passa  labores, 
effugere,  ut  sistam  exitium  crudele  meorum? 
iam  iam  nec  nobis  aequo  senioribus  ullum 
uiuere  uti  cupiam  uiuit  genus.     a!  quid  ego  amens 

295  te  erepta,  o  Britomarti,  meae  spes  una  senectae, 
te,  Britomarti,  diem  potui  producere  uitae? 


cmis.  127 

atque  utinam  celeri  ne  tantum  grata  Dianae 
uenatus  esses  uirgo  sectata  uirorum, 
Gnosia  nec  Partho  contendens  spicula  corau 

300  Dictaeas  ageres  ad  gramina  nota  capellas: 
numquam  tam  obnixe  fugiens  Minois  amores 
praeceps  aerii  specula  de  montis  abisses, 
unde  alii  fugisse  ferunt  et  numen  Aphaeae 
uirginis  assignant,  alii,  quo  notior  esses, 

305  Dictynnam  dixere  tuo  de  nomine  lunam. 

sint  haec  uera  uelim;  mihi  certe,  uata,  peristi: 
numquam  ego  te  summo  uolitantem  in  uertice  montis 
Hyrcanos  inter  comites  agmenque  ferorum 
conspiciam  nec  te  redeuntem  amplexa  tenebo. 

310  uerum  haec  haut  nobis  grauia  atque  indigna  fuere 
tum,  mea  alumna,  tui  cum  spes  integra  manebat 
et  uox  ista  meas  nondum  uiolauerat  aures, 
tene  etiam  Fortuna  mihi  crudelis  ademit, 
tene,  o  sola  meae  uiuendi  causa  senectae? 

315  saepe  duo  dulci  nequicquam  capta  sopore, 
cum  premeret  natura^  mori  me  uelle  negaui, 
ut  tibi  Corycio  glomerarem  flammea  hito, 
quo  nunc  me,  infelix,  aut  quae  me  fata  reseruant? 
an  nescis,  qua  lege  patris  de  uertice  summo 

320  edita  candentes  praetexat  purpura  canos, 
quae  tenui  patriae  spes  sit  suspensa  capillo? 
si  nescis,  aliquam  possum  sperare  salutem, 
inscia  quandoquidem  scelus  es  conata  nefandum; 
sin  est  quod  metuo,  per  te,  mea  ahimna,  tuumque 

325  expertum  umltis  miserae  mihi  rebus  amorem, 
perdere  saeua  precor  per  lumina  et  Ilithyiae, 
ne  tantum  facinus  tam  nulla  mente  sequaris. 
non  ego  te  incepto,  fieri  quod  non  pote,  conor 
flectere  amore,  neque  est  cum  dis  contendere  nostrum; 

3:^0  sed  patris  incohimi  potius  deuubere  regno 

atque  aliquos  tamen  esse  uelis  tibi,  ahimna,  penates. 
hoc  unum  exiHo  docta  atque  experta  monebo. 
quod  si  nou  alia  poteris  ratione  pareutem 
flectere  (sed  poteris:  quid  enini  non  unica  jiossis?). 


128  CIRIS. 

336  tum  potius  tandein  ista,  pio  cuiu  iure  licebit, 
cum  lacti  causam  tempusque  doloris  habebis, 
tum  potius  conata  tua  atque  iucepta  referto; 
meque  deosque  tibi  comites,  raea  alumna,  futuros 
poUiceor:  nihil  est,  quod  texitur  ordiue,  longum.' 

340       His  ubi  soUicitos  animi  releuauerat  aestus 
uocibus  et  blanda  pectus  spe  luserat  aegrum, 
paulatim  tremebunda  genis  obducere  uestem 
uirginis  et  placidam  tenebris  captare  quietem 
inuerso  bibulum  restinguens  lumen  oliuo 

345  incipit  ad  crebrosque  insani  pectoris  ictus 

ferre  manum,  assiduis  mulcens  praecordia  palmis. 
noctem  illam  sic  maesta  super  morientis  alumnae 
frigidulos  cubito  subnixa  pependit  ocellos. 
postera  lux  ubi  laeta  diem  mortalibus  almum 

350  et  gelida  uenientem  ignem  quatiebat  ab  Oeta, 
quem  pauidae  alternis  fugitant  optantque  puellae 
(Hesperium  uitant,  optant  ardescere  Eoum), 
praeceptis  paret  uirgo  nutricis  et  omnes 
undique  conquirit  nubendi  sedula  causas. 

355  temptantur  patriae  submissis  uocibus  aures, 
laudanturque  bonae  pacis  bona:  multus  ineptae 
uirginis  insolito  sermo  nouus  errat  in  ore. 
nunc  tremere  instantis  belli  certamina  dicit 
immanemque  timere  deum,  nunc  regis  amicis, 

360  iamque  ipsi  uerita  heu!  toruum  flet  maesta  parentem, 
cum  loue  communes  qui  mittat  auere  nepotes. 
nunc  etiam  conficta  dolo  mendacia  turpi 
inuenit  et  diuum  terret  formidine  ciues; 
nunc  alia  ex  aliis  (nec  desunt)  omina  quaerit. 

365  quin  etiam  castos  ausa  est  corrumpere  uates, 
ut,  cum  caesa  pio  cecidisset  uictima  ferro, 
essent  qui  generum  Minoa  auctoribus  extis 
iungere  et  ancipites  suaderent  tollere  pugnas. 
At  nutrix,  patula  componens  sulfura  testa, 

370  narcissum  casiamque  herbas  contundit  olentes, 
terque  nouena  ligaus  triplici  diuersa  colore 
fila  Her  in  gremium  mecum'  inquit  ^despue  uirgo, 


CIRIS.  129 

(lespue  ter,  uirgo:  numero  cleus  impare  gaudet.' 
inde  loui  geminat  magico  dum  mystica  sacra, 

.•575  sacra  nec  Aeaeis  anubus  nec  cognita  (rrais 
pergit,  Amyclaeo  spargens  altaria  thallo, 
rems  lolciacis  animum  tlefi<>;ere  uotis. 
uerum  ubi  nulla  mouet  stabilem  fallacia  Nisum 
nec  possunt  homines  nec  possunt  fiectere  diui 

•.iHO  (tanta  est  in  paruo  fiducia  crine  cauendij, 

rursus  ad  inceptum  sociam  se  adiungit  alumnae 
purpureum(|ue  parat  rursus  tondere   capillum, 
tam  ualido  quod  iam  cupiat  succurrere  amori, 
non  minus  illa  tamen,  reuehi  quod  moenia  Cressa 

385  gaudeat;  et  cineri  patria  est  iocunda  sepulto. 

Ergo  iterum  capiti  Scylla  est  inimica  paterno: 
tum  coma  Sidonio  florens  deciditur  ostro, 
tum  capitur  Megara  et  diuum  responsa  probuntur, 
tum  suspensa  nouo  ritu  de  nauibus  altis 

390  per  mare  caeruleum  trahitur  Niseia  uirgo. 
complures  iliam  nymphae  mirantur  in  undis, 
miratur  pater  Oceanus  et  candida  Tethys 
et  cupidas  secum  rapiens  TJalatea  sorores; 
illam  etiam  iunctis  magniim  quae  piscibiis  aetiuor 

395  et  glauco  bipedum  curru  metitur  equorum 

Leucothoe  paruusque  dea  ciim  matre  Palaemon; 
illam  etiam  alternas  sortiti  uiucre  luces^ 
cara  louis  suboles,  magnum  louis  incrementum, 
Tyndaridae  niueos  mirantiir  uirginis  artus.       -i 

4(»o  has  adeo  uoces  atqiic  liaec  lamenta  p(;r  auras 
Huctibus  in  mediis  questu  uoluebat  inani, 
ad  caelum  infelix  ardentia  lumina  tendens, 

•        lumina,  nam  teneras  arcebaut  uincula  palnuiii: 
^supprimite  0  paulum  turbantia  fiamina  uenti, 

•1(15  diim  (|ueror  et  diuos  (quamquam  nil  testibu^;  illis 
[)rofeci)  extrema  moriens  tamen  alloquor  luua. 
uos  ego,  uos  adeo,  uenti,  testabor,  et  aiuMc, 
uos,  Pandionia  siqui  de  gente  uenitis, 
cernitis:  illa  ego  sum  cognato  sanguine   imliis 

410  Scylla  (quod  o  salua  liceat  te  diccrc  Procne); 
illa  ego  sum  Nisi  pollentis  filia  (piondam, 
certatim  ex  omni  ])etiit  quam  Graecia  regno, 
(|ua  curiuis  t(!rras  aniplectitur  Ib^Hespontus; 
illa  ego  suui,  MiiU)S,  sacrato  loiMJcrc   loiiiiinx 

CATCMiHS  «il.   IJaolireiis.  9 


1  ?,0  CIRIS. 

41:')  (licta  tibi:  tanieii  haec,  otsi  non  accipis,  adsura. 
uinctam'  tam  ma^^ni  tranabo  uairijitis  undasV 
uincta  tot  adsiduas  pendebo  ex  ordine  IncesV 
non  (jquidem  me  alio  possuni  conteiiderc  di<^n;im 
supplicio,  fiuod  sic  patriam  carosque  penates 

420  bostibus  inmitique  addixi  ignara  tyranno, 
uerum  istaec,  Minos,  illos  scelerata  i^utaui, 
si  nostra  ante  aliqiiis  nudasset  foedera  casus, 
facturos,  ciuorum  dereptis  moenibus  urbis 
0  ego  crudelis  flamma  delubra  petiui; 

4-25  te  uero  uictore  prius  uel  sidera  cursus 
mutatura  suos  quam  te  mihi  talia  captae 
facturum  metui.     iam  iam  scelus  omnia  uincit. 
ten  ego  plus  patrio  dilexi  perdita  regno? 
ten  ego?  nec  mirum,  uultu  decepta  puella 

4.S0  ut  uidi  ut  perii,  ut  me  malus  abstulit  error. 
non  equidem  ex  isto  speraui  corpore  posse 
tale  mahim  nasci:  forma  uel  sidera  fallas. 
me  non  deliciis  commouit  regia  diues, 
curaho  fragili  aut  electro  lacrimoso, 

A?,i)  me  uon  florentes  aecpiaH  corpore  nymphae, 
non  metus  incensam  potuit  retinere  deorum: 
omnia  uicit  amor;  quid  enim  non  uinceret  ille? 
nou  mihi  iam  pingui  stillabunt  temjiora  mvrrha, 
pronuba  nec  castos  acceudet  pinus  honores, 

440  nec  Libycus  Tyrio  sternetur  lectulus  ostro. 

uana  Cj[ueror:  me  ne  illa  quidem  communis  ahimnam 
omnibus  iniecta  telhis  tumulabit  hareua. 
mene  inter  matres  ancillarisque  maritas, 
men  illas  inter  famulari  munere  fungi 

445  coniugis  atc[ue  tuae,  c[uaecumc|ue  erit  iila  beata, 
non  licuit  grauidos  penso  deuoluere  fusos? 
at  belli  saltem  captiuam  lege  necasses! 
iam  fesso  tandem  fugiunt  de  corpore  uires, 
et  caput  inflexa  leutum  ceruice  recumbit, 

4r)0  marmorea  adductis  tabescunt  brachia  uodis. 
aequoreae  pristes,  immania  corpora  ponti, 
undique  couueniunt  et  glauco  in  gurgite  circum 
uerbere  caudarum    atque  oris  minitantur  hiatu. 
iam  tandem  casus  hominum,  iam  respice,  Minos! 

455  sit  satis  hoc,  tantum  Scyllam  uidisse  maloruml 
uel  fato  fuerit  nobis  haec  debita  jjestis 


CIRIS.  lai 

uel  casu  incerto  merita  uel  denique  culpa: 
omnia  nam  potius  quam  te  fecisse  paubot.' 
LaLitur  interea  resoluta  aL  litore  classis, 

tt;(»  magna  repentino  sinuantur  lintea  coro, 

Hectitur  in  uiridi  remus  sale,  languida  fessae 
uirginis  in  cursu  moritur  querimonia  longo. 
deserit  angustis  inclusum  faucibus  Isthmon, 
Cypselidae  magni  florentia  regna  Corinthi; 

4C,r>  praeterit  abruptas  Scironis  protinus  arces 
infestumque  suis  dirae  testudinis  exit 
spelaeum  multoque  cruentas  hospite  cautes. 
iamque  adeo  tutum  longe  Piraeea  cernit, 
et  notas  eheu  frustra  respectat  Athenas. 

470  iam  procul  e  fluctu  Salaminia  dispicit  arua 
florentesque  uidet  iam  Cycladas;  hinc  sinus  illi 
Sunius^  hinc  statio  contra  patet  Hermionea. 
linquitur  ante  alias  longe  gratissima  Delos 
Nereidum  matri  et  Neptuno  Aegaeo. 

475  prospicit  incinctam  spumanti  litore  Cythnum 

marmoreamque  Paron  uiridemque  adlapsa  Donysam 
Aeginamque  simul  serpentiferamque  Seriphum. 
fertur  et  incertis  iactatur  ad  omnia  uentis, 
cumba  uelut,  magnas  sequitur  cum  paruuhi  classes, 

480  Afer  et  hiberno  bacchatur  in  aequore  turbo, 
donec  tale  decus  formae  uexarier  undis 
non  tulit  ac  miseros  mutauit  uirginis  artus 
caeruleo  pollens  coniunx  Neptunia  regno. 
sed  tamen  aeteruam  squamis  uestire  puellam 

485  infidosque  inter  teneram  committere  pisces 

non  statuit  (nimiuni  est  auidum  pecus  Amphitrites): 
aeriis  potius  sublimem  sustulit  alis, 
esset  ut  in  terris  facti  de  nomine  ciris, 
ciris  Amyclaeo  formosior  ansere  Ledae. 

490  hic  uelut  in  niueo,  tenera  est  cum  primitus,  (uu) 
eftigies  animantis  et  internodia  membris 
inperfecta  nouo  fluitant  concreta  calore: 
sic  liquido  Scyllae  ciixumfusum  aequore  corpus 
semiferi  incertis  etiam  nunc  partibus  artus 

4i»5  uudique  mutabant  atque  undique  mutabantur. 
oris  honos  prinuim  ct  multis  o]>tata  hibelhi 
et  patulae  frontis  sj)ecies  concrescere  in  unum 
coepere  ot  gracili  mentum  producere  rostro; 


132  CIKIS. 

tiim  (jiiii  se  medium  capitis  (liscriiucii.  ai^ebui, 

.000  ecce  repente  ueiut  patrio.s  imitatus  lionores 
|)uniceam  concussit  apex  in  uertice  cristam; 
at  mollis  uarios  intexens  i^lunia  colores 
juarmoreum  uolucri   uestiuit  te^inine  cor|Mis, 
lentacjue  i3er])etuas  fuderunt  bracliiii.  piiiuas. 

rjof)  inde  alias  partes  minioque  infecta  rubenti 
crura  noua  macies  obduxit  squalida  liclli 
et  pedibus  teneris  ungues  affixit  acutos. 
et  tanien  hoc  demum  miserae  succurrere  pacto 
uix  fuerat  placida  Neptuni  coniuge  dignum. 

iMO  numquam  illam  post  haec  oculi  uidere  suorum 
pur])ureas  fiauo  retinentem  uertice  uittas, 
non  thalamus  Syrio  fragrans  accepit  amomO; 
nullae  ilLim  sedes:  quid  enim  cum  sedibus  illi? 
quae  simul  ut  sese  cano  de  gurgite  uelox 

')15  cum  sonitu  ad  caelum  stridentibus  extulit  alis 
et  multum  late  dispersit  in  aequora  roreiii 
infelix  uirgo  nequicquam  a  morte  recepta 
incultum  solis  in  rupibus  exigit  aeuum^ 
rupibus  et  scopulis  et  litoribus  desertis. 

itio  nec  tamen  hoc  ipsum  i)oeua  sine:  nauique  deiim  rex, 
omnia  qui  im|^rio  stellarum  miiia  uersat, 
commotus  talem  ad  superos  uolitare  pueHam, 
cuni  pater  extinctus  caeca  sub  nocte  lateret, 
illi  pro  pietate  sua  (nam  saepe  nitentum 

r)2.')  sanguine  taurorum  supplex  resperserat  aras, 
saepe  deum  largo  decorarat  munere  sedes) 
reddidit  optatam  mutato  corpore  uitam 
fecitque  in  terris  haliaeetos  ales  ut  esset: 
quippe  aquilis  semper  gaudet  deus  ille  coruscis. 

'>'M)  huic  uero  miserae,  quoniam  damnata  deortuu 
iudicio  fatique  et  coniugis  ante  fuisset, 
infesti  apposuit  odium  crudele  parentis. 
namque  ut  in  aetherio  signorum  himine  ]iriiestans, 
unum  quem  duplici  stellatum  sidere  uidi, 

5:^5  scorpios  alternis  clarum  fugat  Oriona: 
sic  inter  sese  tristis  haliaeetos  iras 
et  ciris  memori  seruant  ad  saecula  fato. 
quacumque  illa  leuem  fugiens  secat  aethera  pinnis, 
ecce  inimicus  atrox  magno  stridore  per  auras 

540  insequitur  Nisus;  qua  se  fert  Nisus  ad  auras, 
illa  hmem  fugiens  raptim  secat .  aethera  pinnis. 


CATULLl  VEU0NEN8IS 

LIBER. 

RECENSUIT  ET  INTEUrUETATUS  EST 

AEMILIUS  BAEHRENS. 


VOLUMEN  ALTERUM. 


LIPSIAE 

IN    AEDIBUS    B.  G.   TEUBNERI. 
MDCCCLXXXV. 


CATULLI  VERONENSIS 


LIBER 


INTERPRETATUS    EST 


AEMILIUS  BAEHRENS. 


LIPSTAE 

IN    AKDII-.IIS    M.  <;.   TKlIMNi;  Kl. 

A11M'('(!I,X.\XV. 


ltpstae:  TYPIS 


PRAEFATIO. 


Conimcutarius  hio  Catullianus  anuo  1874  incohatus  anuoque 
1876  in  praefatione  uoluminis  prioris  publice  promissus  quod  nunc 
demum  in  lucem  emittitur,  hanc  potissimam  habet  causam,  quod 
alia  super  alia  opera,  maxime  Tibullus  cum  Propertio  Statiique 
siluis  ac  quinque  poetarum  latinorum  minorum  uolumina,  adeo  me 
adhuc  tcnuere  occupatum,  ut  pristinae  curae  non  sic  ut  par  erat 
totum  me  dedere  animo  otioso  liberoque  liceret.  quamquam  etiam 
iuter  illas  editiones  condendas  numquam  requieuit  aut  CatuUi  mei 
amor  aut  opera  in  eo  interpretando  emendandoque  posita.  immo 
quidquid  per  decem  annos  elapsos,  dum  totum  antiquitatis  prae- 
cipueque  scriptorum  iatinoruni  orbem  repetitis  studiis  peragro,  ad 
inlustrandas  ueteres  delicias  facere  uidebatur,  ilico  migrabat  in 
margines  exemplarium;  et  ubi  recrearem  me  ab  aliorum  operum 
labore  haud  raro  taedioso,  saepe  animus  in  Catulli  uerbis  iterum 
iterumque  perpeusitandis  conmorabatur.  sed  molem  adnotatiun- 
cularum  subinde  subnatarum  in  iustum  commentarium  adhibitis 
ubique  cum  cura  priorum  editorum  criticorumque  studiis  redigere, 
ut  ex  parte  minore  iam  antea  in  scholarum  de  hoc  poeta  habi- 
tarum  usum  institui,  ita  in  totum  peragere  coepi  ineunte  mense 
Octobri  anni  1883  finiuique  exeuute  mense  Augusto  a.  1884. 

Sed  antequam  de  huius  commentarii  ratiouibus  exponam,  ne- 
cesse  est  de  priorum  doctorum  in  oxplicando  hoc  poeta  meritis 
pauca  uerba  faciam.  si  a  primis  interpretibus  Antonio  Parthenio 
[Orixiae  1486J  et  Palladio  Fusco  [Venetiis  1493J  et  Alexandro 
Guarino  [Ven.  1521 J  recedimus,  per  saeculum  XVI  tria  potissi- 
niuni  littcrarum  nostrarum  lumina  atque  decora  interprctatiouis 
fundamcntum  i^olidum  iecere.  et  Antonii  quidom  Murcti  notae, 
quae  primum  prodiere  Venetiis  a.  1554  saepiusquc  abhinc  repe- 
titac  sunt,  et  doctriiuie  accuratac  ct  iudicii  olegantis  hiudem  mc- 
rentur  eandcni,  quam  onmia  Mureti  scripla  sibi  uindicaut;  altiorem 
disquisitiouem   iu   locis   difficilioribus   saepo    requirimus.     quem  et 


VI  PRAEFATIO. 

iicumine  obscura  cgregie  inlu.strante  ei  .scntiendi  cogitandifiue  yub- 
tilitato  et  eruditione  in  omnibu.s  lere  litterarum  autifiuanim  parti- 
bus  aeque  stabili  proque  illis  temporibus  planc  admirabili*)  et 
lectione  ueterum  scriptorum  amplissima  longe  superauit  Achilles 
Statius  Lusitanus  |Ven.  1566],  qui  dubitari  nequit  cjuin  ut  in 
textu  emcndando  non  niediocriter  ita  in  interpretando  omnium 
optime  de  Catullo  sit  meritus.  deni(ine  losephi  Scaligeri  subitae 
curae  (elegiacorum  editio  uuo  mensc,  ut  ipse  adfirmauit,  absoluta 
primum  prodiit  Lutctiae  1577,  iterum  aucta  Heidelbergae  1600 
saepiusque)  non  tam  ex  certa  poesis  latinae  cognitione  iudicioque 
eleganti  quain  ex  accurata  priseae  latiuitatis  scientia  profundafiue 
doctrina  Catullo  maxime  haud  parum  profuit.  —  nec  lanorum 
Dousarum,  patris  ^praecidanea'  (Antuerp.  1582)  et  filii  *con- 
iectanea'  (in  editione  eroticorum  castigatissima,  Lugd.  Bat.  1502), 
silentio  praetermittenda  sunt  studia. 

Saeculum  XVH  et  XVIII,  ut  erat  minus  ferax  altis  subtili- 
busque  ingeniis,  uastae  maxime  doctrinae  copias  congessit.  sic 
lohannis  Passeratii  'commentarii'  (Parisiis  1608)  auctore  mor- 
tuo  editi,  sic  lani  Gebhardi  ^animaduersiones'  et  I.  Meleagri 
'spicilegium'  (in  editione  elegiacorum  Francofurtana  a.  1621),  sic 
maxime  Isaaci  Vossii  (Londinii  1684)  et  Antonii  Vulpii  (Pa- 
tauii  1737)  et  Conradini  de  Allio  (Venet.  1738)  in  Catullum 
commentarii  non  mediocriter  enarrationem  poetae  promouerunt.  ex 
quibus  Passeratius  et  Vulpius  potissimum  cumulando  ex  multa 
lectione  locos  quos  uocant  parallelos  aliquatenus  compensarunt  uenae 
criticae  iudiciique  subtilis  absentiam  omnem.  Vossius  autem,  his 
et  acutior  et  eruditior,  rara  qua  excellebat  doctriaa  multo  magis 
aliis  quibuslibet  antiquitatis  partibus  in  hoc  opere  profuit  quam 
ei  quem  proprie  tractandura  sibi  sumpsit  poetae  aequabiliter  in- 
lustrando;  cui  praeterea,  ut  erat  ingenium  saepius  peruersum,  ob- 
trusit  haud  raro  commenta  ab  omni  probabilitate  abhorrentia.  his 
ita  se  habentibus  actum  esse  posset  iiideri  per  duo  illa  saecula  de 
uenustate  explicandi  et  acumine  critico  (et  hae  praecipue  uirtutes 
Catulli  interpretem  ad  Muretos  et  Statios  adspiraturum  debent 
ornare),- nisi  ei  qui  data  occasione  et  magis  in  transcursu  poetae 
Veronensis    emendationem    tetigerunt    egregie    huic    consuluissent 


*)  non  sohim  iuscriptioues  bene  cognitas  habuit,  sed  etiam  gram- 
maticorum  opera  nou  uulgaria;  uelutPlacidi  glossas  pretiosissimas,  uostro 
eas  saeculo  publici  iuris  factas,  iam  mauibus  triuerat  AStatius  (ex.  gr. 
ad  XLII  13  adfert:  ''Placidus  in  glossis:  litutn  os,  patientiam  calcatam  tcel 
crudelitatcm  in  rictu' ;  cf.  edit.  Deuerl.  p.  60,  16). 


PRAEFATIO.  VII 

busteniassentque  pro  sua  parte  saeculi  XVI  gloriam,  dico  inmor- 
tales  illos  Dauniae  Camenae  sospitatores  NHeinsium  (cuius  ui- 
denda  ^aduersaria  critica')  et  EBentleium  (maxime  ad  c.  LXVI) 
et  ISchraderum  (cuius  celeber  est  'emendationum  liber').  nam 
qui  exeunte  saeculo  superiore  Catulli  carmina  perpetua  inlustrauit 
adnotatione,  Frid.  Guil.  Doeringius  (Lipsiae  1788,  quae  sKdoGig 
in  breuius  contracta  iterum  est  emissa  Altonae  1834),  is  perpauca 
priorum  copiis  de  suo  addidit,  in  ceteris  autem  omnibus  officio  suo 
impar  fuit.  quem  ut  aliis  in  rebus  ita  accurata  poesis  latinae 
scientia  longe  superarunt  siugulis  particulis  operam  nauantcs 
Mitscherlichius  (lectt.  iu  Cat.  et  Prop.,  Gottiugae  1786)  et 
Santenius  in  elegiae  ad  Manlium  [LXVIII]  editione  Lugduni  Ba- 
tauorum  1788  emissa  et  Valckenarius  ('Callimachi  elegg.  fragm.', 
Lugd.  Bat.  1799);  inter  quos  Santenius  collecti  in  nouam  editio- 
nem  apparatus  critici  amplissimi  specimen  exhibens  extitit  ultimus 
propugnator  (si  a  Silligio  et  Ellisio  recedas)  eius  ratiouis,  qua 
hihoraut  antoriorum  doctorum  omnium  studia:  deerat  adhuc  cer- 
tum  fundamentum,  quo  emendatio  et  cum  hac  ubiquo  artissime 
cohaerens  interpretatio  tuto  posset  inniti. 

Initio  huius  saeculi  XIX  facta  est  ea  rerum  philologicarum 
mutatio,  qua  iii  Germania  abhinc  in  his  studiis  principatum  opti- 
nonte  in  crisi  tam  ceterarum  antiquitatis  partium  quam  iieterum 
scriptorum  prae  ceteris  inquirere  coeperunt  in  fontes  puros  pri- 
mariosque,  quibus  omnis  memoria  stat.  et  simul  mutata  iudicandi 
ac  sentiendi  ratione  multas  res  a  prioribus  prae  caeca  admiratioue 
tamquam  mutis  fere  neglectas  indagare  coeperunt,  scriptorum  uitas 
et  tempora,  locum  quem  in  uniuersa  litterarum  historia  illi  opti- 
ueant,  similia  haud  pauca.  et  recensendi  quidem  ad  nouam  nor- 
mam  Catullum  munus  optigit  Carolo  Lachmanno,  qui  ex  eis 
qui  tum  noti  erant  codicibus  duos  duces  cligcns  in  editione  sua 
a.  1828  quac  tum  in  textus  emendationem  parata  habuit  adiecit, 
(pjam  multa  in  hac  prouincia  restarent  absoluenda  haud  ignarus 
(prolegg.  uol.  I  p.  LIV).  alteram  euarrationis  nouo  modo  susci- 
picndac  prouinciam  iu  se  susce[»it  Mauricius  liauptius,  sed  do 
Lcsbiae  persoua  et  rebus  chronologicis  iuquisitiones  tautummodo 
incohauit:  etsi  eius  ^juaestioncs  CaiuUianac'  ot  'obsenuitiones  cri- 
iicao'  non  soluni  emendationi  scd  eiiam  inierpretationi  profueruut, 
tamen  satis  sunt  docuiiicnio,  uou  fuisse  Hauptii  id  quod  eoeperat 
absolucrc.  subactum  quideni  iudicium  et  accurata  doctriua  et  so- 
brium  discpiirondi  gcnus  itraosto  orat  uiro  illi  (oi  proptorea  cius 
'opuscula'  commeudatione  sane  suut  digna),  scd  ab  oiusdom  naiura 


VIII  PRAP]FATIO. 

tardiBsima  aberaL  lere,  dubitatio  acuta  et  diues  illa  uena  critica 
diuinandique  ev6xoxic>(.  undo  Lachniannum  uero  ingenio  praeditum 
utpote  se  nruiiorcm  quabi  per  eldojXolarQciav  ueneraius  seruiliter 
huius  textum  Catullianum,  cuius  condicionera  parum  perspeciam 
habuit,  rarissime  deseruit.  quamquam  Hauptiana  illa  'prudentia', 
cum  pracseriim  a  scholae  Bcrolinensis  sectatoribus  tam  saepc  et 
praedicata  sit  et  etiamnunc  praedicetur,  a  multis  hodie  adco  pro 
sumraa  in  philologia  laude  habetur,  ut  cuersa  sit  paene  recta  aesti- 
matio  et  fere  obliuioni  datum,  eum  demum  uere  magnum  esse  in 
quacumque  disciplina,  in  quo  arti  sumraae  coniunctum  sit  summum 
ingenium;  qualem  coniunctionem  admiraraur  in  maximo  huius  sae- 
culi  philologo  Ritschelio. 

Sed  ipsa  temporum  uostrorum  ratio  tulit,  ut  motas  semel 
quaestiones  persequereniur  sedulo  uiri  sirenui,  ueluii  CC!  Ilelbigius 
in  dissertatione  inscripta  V,ur  Charakteristik  des  C  in  libro  ^leutsche 
Jahrbuecher'  (1842  p.  1213  sqq-),  WThlungcIausseuus  in  i»ro- 
grammate  Itzehoensi  a.  1867  'zur  Chronologie  der  Gedichte  des  C 
et  horum  studiis  et  eis,  quae  iam  priores  commentatores  in  hanc 
partem  collegerant,  non  minus  quam  propriis  disquisitionibus  am- 
plis  diligentibusque  innixus  uniuersam  de  poetae  uita  materiam 
sibi  tractandam  sumpsit  Ludouicus  Schwabius,  t[ui  librum  lucu- 
lentum  et  in  omnibus  rebus  huc  pertineutibus  utilissimum,  cui  est 
titulus  ^quaestionum  CatuIIianarum  liber  1',  Gissae  a.  1862  emisit. 
quem  qui  secuti  sunt  docti  in  eodem  argumeuto  uersantes  (con- 
memoro  libellos  ORibbeckii  "^C.  Valerius  Catullus',  Kiliae  1863  et 
ACouati  'etude  sur  CatuIIe',  Paris.  1875),  ex  bis  nemo  plus 
praestitit  quam  RWestphalius  in  libro  et  eleganti  et  ingenioso 
^CatuIFs  Gedichte'  (Vratislaviae  1867).  hic  licet  interdum  cogi- 
tationi  libere  euolanti  nimis  iudulserit  historiae  fidem  sobriamque 
disquisitionem  parui  faciens ,  tamen  haud  pauca  a  prioribus  non  per- 
specta  acute  enucleauit  subtiliterque  inlustrauit.  ceterum  in  his 
quoque  quaestiouibus  non  ita  pauca  aut  exigua  a  nobis  primis  esse 
rectius  explicita  in  commentariis ,  animaduertent  periti. 

Sic  ab  hac  parte  firmioribus  interpreiationi,  quae  proprie  uo- 
catur,  iactis  fundamentis  tandem  adesse  tempus  commentarium 
iustum  componendi  potuit  uideri,  cum  praesertim  boc  saeculo  uostro 
docti  eis  quae  dixi  studiis  inienti  nimis  neglexissent  uerborum 
enarrationem,  quae  eiiam  post  priorum  curas  industriae  ingenioque 
amplissimum  campum  patefaceret.  sed  ecce  iterum  res  critica  prin- 
cipalem  in  studiis  Catullianis  locum  sibi  flagitauit.  fuudameutum 
enim  a  Lachmanno  recensioni  suae  subiecium  ut  iam  antea  reperto 


PRAEFATIO.  IX 

a  Silligio  adhibitoque  a  Schvvabio  Saugermanensi  (G)  labefactatiini 
erat,  ita  plane  est  «ubtractum,  postquam  a.  1875  ego  clemoustraui 
primus''^'),  coclicem  Oxoniensem  (O)  uel  ipso  G  meliorem  principale 
rceensendi  Catulli  subsidium  esse  simulque  ceteros  codices  omnes 
utpote  ex  G  profectos  abici  debere.  hoc  quanti  momenti  esset  ad 
tcxtum  emendandum,  statim  ex  editione  mea  a.  187G  apparuit,  qua 
id  efficere  studui,  ut  plena  optimorum  textus  recensendi  fontium 
imago  adesset.  nam  quod  ad  cetera,  etsi  bene  iutellexi,  me  emen- 
dationem  non  exbausisse,  tamen  meo  mihi  iure  idem  quod  Lach- 
irianuus  sumendum  putaui,  scilicet  ut  darem  quas  tum  in  pi'omptu 
habui  correctiones.  inter  quas  licet  fuerint  eae  quas  hodie  abicio 
(et  quem  non  dies  docet  meliora?),  tamen  etiam  in  emcndatione 
me  plane  adaequasse  Lachmanni  merita  probi  simulque  prudentes 
iudices  candide  agnouerunt,  inimici  omni  modo  negauere  atque  dis- 
simulauere**);  ex  quibus  pauci  scholae  Lachmannianae  sectatores 
uel  eo  usque  processerunt,  ut  codicis  O  praestantiam  in  dubiimi 
uocantes  ad  Lachmanni  copias  relaberentur,  et  peritia  talium  quae- 
stionum  disceptandarum  illi  destituti  et  rei  criticae  exercendae 
facultate.  qui  ut  as&ensum  non  tulere  doctorum,  apud  quos  iam 
fere  nostra  de  codicibus  Catullianis  sententia  optinuit,  ita  ego  ipse 
per  annos  inde  elapsos  in  dies  magis  sinceram  libri  O  et  inter- 
polatam  libri  G  naturam  indolemque  perspexi.  idem  autem  tem- 
pus  continuataeque  in  poetae  ucrbis  penitus  intellegendis  curae 
non  solum  nonnulla  a  mc  celerius  olim  esse  mutata  docuerunt,  sed 
etiam  largam  copiam  nouarum  correctiouum  suppeditauerunt.  quin 
adeo  nunc  Catullum  mihi  uideor  rcstituisse  in  eum  statum  habi- 
tumque,  (piem  eis  quibus   utimur  subsidiis  recuperare  licet. 

*)  nihil  sanc  refert,  cui  hoc  demonstratuni  acceptum  dobcatit  littc- 
rac;  sed  Ellisiiis,  qui  in  priorc  editionc  (Oxon.  1867)  in  iuodum  Silbgia- 
iiac  uastissinium  et  ox  omnibus  codicibus  conrasuin  apjiaratuni  exhibeuto 
dc  libri  0  pretio  nihil  erat  suspicatus,  nou  debuit  iu  altora  a.  1878 
inhoneste  phiuc  inprobcquc  et  cum  indij^nu  nostri  insoctutione  adeo  uori- 
tatis  csse  iuniomor,  ut  mc  inter  CJcrnianos  quippo  )irinuiui  hoo  uidisso 
argucret.     quae  ros  uel  illius  popuhiribus  uiouit  vuboroui. 

**)  qnorum  opcra  quid  cffcetuin  sit  ut  iutollogas,  logo  quao  Clbu-- 
sianus  iu  bbro  suo  '  Geschiohto  dor  kbiss.  rhilob  in  DoutsohUuul'  (II 
p.  93G  sqq.)  dc  nobia  protuHt.  is  cnini,  ut  critious  non  orat  (cum  cir- 
cumspicerom,  quo  iuro  tani  friuobi  do  nobis  statucrot,  unani  inuoni  eius 
couicctmam  ad  Cat.  XXXVI  i)  hanoo  iiie  puclla  uidit  toco  sc  lcpido  iio- 
ucrc  diuisl),  ex  aborum  iudiciis  in  liis  rebus  pcndons  iniquissimam  do 
nobis  sontontiam  tulit.  indij^iumi  ost,  modo  tam  inliborali  criticorum 
studia  ut  diliiciliora  ita  publico  honorc  multo  miij,'is  oarcntia  doprimi 
inminuiquo,  ut  taceam  de  factionibus. 


X  rilAEFATIO. 

8c(l  i|ii(j(l  iul  iiit(-i|ncl:ui(li  ofliciiim  atliiu;!,  uiilii  aliis  rebus 
iiitent(j  iiitfriiii  iiraiMHiiii  K(jl)inso  ElliKiii.s,  (jiii  ()x(Jiiii  a.  187() 
oiiiiijit  lar}^nim  ami(liim([ue  coiniiientarium  anglice  £icri|itiiiii,  cl 
priorum  cuarratonim  et  siii  ipsins  copiis  in  ununi  iunctis.  noii 
pauca  ille  ex  graecoriim  maxime  scriptorum  lectiono  attiilit  noiia 
iitilia^iuc,  non  mcdiocrem  operam  in  explendis  omniljus  intcrpretis 
muneribus  posuit;  sed  deest  ei  acumen  certumque  iudicium  (iinde 
eius  doctrina  diligeutia(|ue  euadit  Passeratiorum  Vulpiorumque  si- 
inilior)  omnino(pie  omnis  lacultas  critica  sentiendicpie  subtilitas; 
(|uo  factum  est  ut  caute  ille  uitaret  disceiitationem  earum  quae- 
stionum,  quae  cum  textiis  emendatione  sunt  coniunctae.  sic  ple- 
rumque  maluit  insistere  uiae  tritae  tritasque  anteriorum  interpre- 
tum  nugas  retinere  aut  adeo  nouis  cumulare.  nihilominus  etiam 
Ellisii  studiis  doctis  Catullum  aliquid  debere,  lectores  haud  paucis 
huius  nostri  libri  paginis  intellegent*).  —  ab  hoc  autem  Anglo 
plane  pendet  EBenoistius,  cuius  commentarii  gallice  scripti  pars 
prior  (us(|ue  ad  c.  LXIV  pertinens)  Parisiis  a.  1882  est  edita:  ui 
in  re  critica  tutius  securiusque  habuit  sentire  cum  pluribus,  ita  in 
explicatione  totum  fere  se  addixit  decessoribus  maxime(|ue  Ellisio; 
seniel  bisue  nouam  eius  adnotationem  conmemorare  me  memini. 

Alias  ad  Catulli  et  emendationem  et  interpretationem  sym- 
bolas  qui  in  programmatis  raaxime  et  dissertationibus  ac  uariis 
actis  litterariis  coufeiTent,  post  editionem  meam  nec  apud  exteros 
nec  in  Germania  defuere.  sed  haec  studia  magno  cmu  feruore 
agitata  effectum  (ut  uerura  fatear)  non  ita  magnum  habuere,  ut 
mihi,  qui  (ut  par  est)  cum  cura  haec  omnia,  quatenus  innotuere, 
examiuaui,  pauci  hic  illic  aliquid  utilitatis  ad  enarrationem  ad- 
ferreut,  ueluti  ISuessius  iu  ^Catulliauis'  (Erlangae  1877)  et 
HAIMunro  iu  libro  inscripto  'criticisms  and  elucidations  of  Ca- 
tullus'  (Cantabrigiae  1878).  quamquam  Munro  et  ipse  iu  parte 
difficiliore  rei  criticae  eadem  laborat  infelicitate ,  qua  qui  hanc 
prouinciam  nuperrime  adgressi  sunt  laborum  fructum  nuUum  tule- 
runt.  pauci  per  hos  ultimos  annos  fiagrantiore  opera  tractati  sunt 
scriptores  quam  Catullus:  plus  quam  sexceutis  coniecturis  eum 
obruerunt  Munro  Peiperus  Pleitnerus  FSchoellius,  alii  multi.  sed 
ex  his  sexceutis  coniecturis  duas  tresue,  si  recte  memini,  recipere 
potui,  ceterae  fere  oranes  silentio  praetermitteudae  eraut  utpote 
ne  mentione  quidem  dignae;  uou  quasi  Catulli  textus  nou  indigeret 

*)  ceusuram  libri  Ellisiani  scripsit  LSchwabius  in  Fleckeis.  ann. 
1878  p.  257  sqq. ,  in  qua  quae  ipsc  coUegerat  pvouipsit  ncc  inutilia  nec 
iniucunda,  quae  passim  a  uobis  adlata  inueuies. 


PRAEFATIO.  XI 

saepissime  mauu  correctriue  (hoc  te  edocebunt  commentarii  nostri), 
sed  quia  nemo  illorum  quidem  eas  dotes,  quae  iu  hoc  poeta  diffi- 
cillimo  ad  ferenda  iusta  praemia  requiruntur,  nec  singulas  nec  uero 
coniunctas  iu  se  habuit:  factitandae  rei  criticae  peritiam  faculta- 
temque  summam,  plenam  poesis  latiuae  et  prioris  et  posterioris 
notitiam,  sensum  simplicem  eundemque  subtilem,  iudicium  elegans 
uenustumque  (hic  quippe  illud  oftotog  o^oiov  yLyvwaY.it,  ualet);  ad 
quae  omnia  accedere  debet  longa  tamquam  familiarilas  cum  hoc 
poeia  contracta. 

Commentarios  perpetuos  in  ueterum  scripta  edolare  etsi  non 
nimis  adpetit  auimus,  tamen,  ubi  semel  amore  huius  poetae  con- 
silium  cepi  inlustrandi  eius  carmina,  ita  ab  officio  in  me  suscepto 
standum  esse  intellexi,  ut  quod  agebam  agerem.  iam  de  huius 
operis  ratione  expositurus  praemoneo,  tam  uirorum  doctorum  quam 
adulescentium  studiis  philologicis  operam  nauantium  usui  ilhid  esse 
destinatum.  talis  autem  commentarius,  ut  equidem  statuo,  ita 
debet  institui,  ut  semper  atque  ubique  interpretatio  et  critica  sint 
consociatae.  et  de  ipso  uinculo  firmo  inruptoque,  quo  haec  duo 
principalia  philologi  munera  inter  se  continentur,  cum  in  uolgus 
constet,  non  opus  est  disputatione;  sed  hanc  rationem  proptcrea  sequi 
lubuit,  ut  et  doctis  exponerentur  criticae  nostrae  rationes  et  iunio- 
ribus  adesset  exemplum  coniungendi  utriusque  officii.  quamquam 
in  hac  re  refugi  certam  regulam  ubique  obseruare.  modo  enim 
a  codicum  lectione  in  lemmate  posita,  ubi  in  disceptatiouem  uocaui 
uarias  opiniones  doctorum  meamque  ipsius  sententiam  exposui, 
processi  ad  singula  enarranda;  modo,  si  certa  adesset  emendatio, 
ab  hac  profectus  totiim  me  explicationi,  ubi  maioris  erat  momenti, 
dedidi  breuiterque  attigi  librorum  scripturas  (interdum  etiam  in 
rebus  apertissimis  bas  plane  neglexi);  modo  iuterpretaudi  ratio- 
nilnis  frustra  teinptatis  iu  coi*rupteIis  adhuc  uon  intellcctis  ita  de- 
rcxi  disp\itatiouem,  ut  huius  finis  ct  tamquam  llos  euadcret  emen- 
datio:  uariis  uimirum  modis  hic  agi  potest,  ot  aliipiid  danduni  est 
ct  rei  ipsi  ct  loco  cum  maxime  tractato  et  ei  quo  iuter  scribendum 
inpellimur  animo.  ipsa  autom  enarratio  difficilliuio  ouiniuo  con- 
stituitur  quousque  progredi  debeat  quibusque  finibus  coherceri: 
siqua  in  parte,  in  hac  ualet  illud  dccantatum,  arduom  esse  pla- 
cere  omnibus.  sed  disceutium  quoquc  commodis  inscruiturus  fami- 
liari  quam  uocant  interpretatione  potissimum  adhibita  semper 
paulo  indulgeutior  fui  uec  in  quaestionibus  mcrc  gramnuiticis 
pcperci  labori  adscribeudi  ubi([uc  paragra}ilu)s  artiuui  liluorumque 
maximo    usu    tritorum.      ihi    igitur    (lui    plura    scirc    cuiuuut    facilc 


XII  PllAEFATIO. 

[xiteninl,  leporiic;  necjuo  ciiiiii  iii  liis  rclni8  graniiuaticis  ul»ique 
tliutiii.s  conuKnari  iiernii.sit  ingcna  (]nac  praclerea  intcriireti  ad- 
e«t  matcria.  nam  non  minorem  curam  .sibi  llagitauit  dictio  Catulli 
scciinduiii  uniuersam  latinitatem  ceterosque  poetas  Romanos  accu- 
ratc  exponciula  et  inlustranda  larga  excmplorum  (electorum  tamen) 
copia;  in  qua  promcnda  eo  miuus  eram  parcus,  (pio  magis  cst 
aegre  forendum,  aliire  iu  dies  magis  lautam  illam  scientiae  ex 
assidua  lectione  petitae  opulentiam  patrum  auorumque  propriam, 
(piofjuc  niagis  nobis  cst  persuasum,  adulescentium  mentes  ad  per- 
cipienda  penitus  ueterum  sensa  loquelasque  his  exeraplis  non  ma- 
ligue  suppeditatis  nutriri  at(jue  educari.  practerea  in  hac  quoque 
parte  is,  qui  superioium  doctorum  commentationes  pertractauit 
multorumque  errorum  causas  originesque  pei'spectas  habet,  scit 
(]uani  facile  haud  raro  pauculorum  uerborum  additamentis,  quae 
non  possuut  non  superflua  uideri  hic  illic  obiter  iudicantibus,  in 
tempus  futurum  caueatur  eorundem  errorum  iteratio.  sed  ad  hanc 
interpretationem  in  re  grammatica  et  latinitate  uersantem  accedit 
ea,  quam  antiquariam  potes  uocare  utpote  ad  res  diuersissimas 
uitae  et  cultus  morumque  antiquorum  enarrandas  spectantem;  ac- 
cedit  porro  ea,  quam  historicam  appellare  soleo  quippe  coustan- 
tem  cum  in  rerum  gestarum  tum  in  personarum  poetae  tempore 
uiueutium  strenua  siue  explicatione  siue  indagatione;  accedit  deui- 
que  ea,  quam  poeticam  licet  uocare  uempe  positam  in  singulorum 
sensuum  ui  ac  potestate  et  in  sententiarum  inter  se  conexu  et  in 
totorum  carminum  compositione  similibusque  demonstrandis  et  iu 
iudicio  ferendo.  et  hae  quattuor  interpretationis  partes  ita  inter 
se  miscendae  conciliandaeque  sunt,  ut  singulas  nec  neglegas  nec 
ceteris  praeponas,  sed  bouum  earum  efficias  couceutum.  quae  tamen 
res  ultro  coegit,  ut  interdum  breuior  essem;  ueluti  in  prolego- 
menis  [p.  53]  metricas  rationes  Catulli  tempore  ortas  non  ita  ut 
uolui  persequi  licuit  (alio  fortasse  eas  accuratius  tractabimus  tcm- 
pore). 

Usus  autem  sum  sermone  latino  eo  magis,  quo  acerbius  dolet 
animus,  quod  uostro  tempore  uel  ei  qui  philologiae  operam  nauant, 
iuuiores  praesertira,  certa  latine  et  scribendi  et  sentiendi  scientia 
magis  magisque  carent,  fauentibus  et  aliis  rebus  et  commentaiiis 
iam  fere  germanice  ecriptis:  qiii  ut  ferendi  sunt  in  puerili  insti- 
tutione,  ita  postulandum  est  ut  adulescentes  harum  litterarum 
studiosi  non  sumant  in  manus  nisi  eos  libros,  qui  latina  explica- 
tione  ueterum  scripta  iulustrant.  haud  pauca,  quae  per  hos  ulti- 
mos    anuos    effutiueruut   nonnulli    (ex.  gr.   de   Horatio),   numquam 


PRAEFATIO.  —  ADDENDA  ET  CORRIGENDA.  XIII 

essent  edita,  si  inde  a  prima  adulescentia  illi  latine  loqui  scribere 
cogitare  didicissent  opera  strenua  adsidua  seuera.  et  uerendum 
est,  ne  mox  plane  simus  in  rutuba  (ut  ait  Varro),  nisi  ad  multa, 
quae  olim  iu  his  rebus  uiguere  ae  sancita  erant,  redibitur. 

Restant  nonnulla,  quae  his  in  uniuersum  dictis  possint  addi. 
sed  in  aliis  ipsi  facile  lectores  intellegent  consilium  meum  agendi- 
que  rationem  (ueluti  in  Labbaei  glossariis  adferendis  me  usum 
esse  ea  cautela,  qua  utendum  esse  nunc  constat);  illud  unum 
adicio,  quidquid  priorum  interpretum  curis  debeo ,  me  sub  eorum 
nomine  adtulisse  summa  cum  religione,  cetera  omnia  memet  ipsnm 
coUegisse  (et  in  bis  sane  nonnulla,  quae  postea  iam  ajJud  illos 
extantia  uidi):  non  probamus  eos,  qui  priorum  copias  collectas  tam- 
quam  rem  communem  et  nullius  in  proprium  adhibent  usum. 

Ad  finem  perueni.  sed  quia  nonnullorum  hominum  male  sedu- 
lorum  opera  huc  iam  in  studiis  Catulliauis  perducta  est  res,  ro- 
gatos  uelim  doctos,  ut  abstineaut  ab  hoc  opere  in  iudicium  uocando 
ei,  quonim  non  est  de  illo  iudicare:  procul  sit  adrogantia,  quae 
quod  intellegere  aut  non  potest  aut  non  uolt  reprehendit  et  uiris 
longe  superioribus  contumeliose  obtrectat.  —  suauius  superest 
officium,  ut  animo  lubenti  gratias  agam  omnibus  (inter  quos  con- 
memoro  THalbertsma  collegam  aestimatissimum),  qui  libellos 
editionesque  rainores  suppeditando  me  adiuuerunt. 

Scr.  Groningae  Batauorum  Kal.  Sept.  a.  MDCCCLXXXIV. 
*  * 

ADDENDA  ET  CORmCxENDA. 


Vixdum  ultimam  huic  operi  imposueram  manum,  cum  in  lucem 
prodiret  nouus  in  CatuIIum  commentarius  ab  Alexandro  Riese 
germanice  conscriptus  [Lipsiao  1884 1.  de  hoc  uiro  docto  quid 
censeam,  sciunt  harum  rerum  periti;  nec  cur  hoc  nouissimo  eius 
opere  sententiam  mutem  habeo.  immo  uellem  Riesius  manum  abs- 
tinuisset  ab  eo  poeta,  cui  nec  receusendo  nec  explanaudo  ullo 
modo  par  erat.  etenim  si  pretium  noui  alicuius  conimentarii  nou 
in  expilandis  tacite  anteriorum  adnotationibus  (quibus  raptim  ex- 
criptis  uide  animi  causa  quam  ridicule  Kiesius  ex.  gr.  nouis  uer- 
siculis  locnpletauerit  et  Porsium  ad  LVI  2  et  Manilium  ad  LXVI  GD, 
causam  errorum  suppeditante  Ellisio),  sed  in  promouendis  proprio 
Marte  studiis  CatuUiauis  ost  positum,  ab  hac  parto  aut  uihil  aut 
paulum  praestitisse   censendus   est  Riesius.     qui  sedulo  quidem  in 


XIV  ADDENDA  ET  CORRIGENDA. 

locis  diffioilioiibus  iiarias  doctorum  (recentinm  luaxime)  sententias 
attulit,  sed  in  liis  iia  ui  oportuit  prolja  a  prauis  discernere  ne- 
quiit,  iudicii  et  acumine  et  subtilitate  et  clegautia  aeque  ac  facul- 
tate  critica  omni  miserandum  iu  modum  destiiutus.  sic  ad  sex- 
centas  quae  supererant  siue  in  explicatione  siue  in  eraendatione 
difficultates  dissoluendas  nihil  ille  attulit,  mira  et  peruersitate  et 
iufeliciiate  ubique  insignis.  duas  eius  obseruationes  infra  oom- 
memorabo. 

Praeterea  quao,  qui  libro  nostro  uteris,  aut  addas  aut  corri- 
gas  uelira,  haec  habeo: 

p.  8  (lin.  5  iib  imo)  acce.ssi  nulgari  opinioni,  qua  Valerium  Oatonem 
a.  90  natuni  pntant  (Teuffelius  IILR.  §  200,  1).  iam  dudum  autem  uere 
monuit  Naekius  [Val.  Cat.  p.  2.54],  eum,  cuius  summa  prope  sencctus  a 
Furio  Bibaculo  commemoretur,  non  posse  hoc  iuniorem  fingi.  et  hercle 
ex  Suetonii  d.  gr.  11  uerbis  piipillum  relidiim  eoqtie  facilius  licentia 
Sullani  temporis  exutum  patrimonio  non  hoc  mihi  uidetur  innui,  anno  80, 
cum  SuUa  colonias  militares  deduceret,  Catonem  adhuc  pupillum  fuisse, 
sed  cognatorum  ope  destitutum  facile  tum  patrimonio  priuari  potuisse. 
itaque  circa  idem  fere  tempus  cum  Furio  Bibaculo  Catonem  in  lucem 
esse  editura  puiauerim;  unde  ei  melius  anno  fere  70  extitisae  nouam 
studiorum  rationem  intellegiiur. 

p.  15,  lin.  9  lege:  in  c.  LXII. 

p.  38,  lin.  3  'Cinnae  sui',  lin.  6  'Romae',  lin.  2   ab  imo  'aflucntes'. 

p.  41,  lin.  15:  uti  eis  armis.  —  p.  43,  lin.  5:  adnumerandum. 

p.  47,  ]iu.  10  "Cycladas^  lin.  14  'scholasticae'. 

p.  48,  lin.  4  ante  notam:  in  eis  cai-minibus. 

p.  51,  lin.  12  ab  imo:  et  10  tristis. 

p.  54,  lin.  10:  est  penthemimeres. 

p.  85,  lin.  10  adde  posi  Senecam:  Mart.  VI  29,  7,  Stai.  silu.  II  7,  90. 
—  ibid.  lin.  12:  siil.  lat.  p.  84'. 

p.  95  ad  V  3  cf.  et  Hor.  sat.  I  6,  13  unius  assis,  non  vmquam 
pluris  licuisse 

p.  96  ad  V  5  cf.  et  German.  Arat.  290  hrcuis  lux  et  ad  u.  G  Apul. 
met.  IV  35  perpetuae  nocti  sese  dediderc. 

p.  97,  lin.  9  ab  imo  pro  ne  tantum  lege  cum  tantum. 

p.  105,  lin.  2  ab  imo  cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  III  653. 

p.  110,  lin.  18:  Ouid.  am.  III  14,  34  (ibid.  lin.  8  ab  imo  adde  ex.  gr. 
Hor.  sat.  I  3,  89  et  II  3,  246). 

p.  113  ad  IX  9  in  fine:  ut  Liu.  VII  26,  5.  —  ceterum  cf.  et  WoelfF- 
linus  de  allitt.  p.  72  sq. 

p.  115  ad  X  5  cf.  et  Cic.  ad  fam.  IX  16,  4  incidunt  in  sermone  uario 
multa. 

p.  121,  lin.  19  adde:  'sit'  omissum,  ut  interdnm  apud  comicos  (Plaut. 
Aul.  424). 

p.  136,  lin.  16  cf.  et  Varro  d.  1.  1.  VI  25  CompitaUa  dies. 

p.  144,  lin.  21:  (cf.  ad  LI  10  app.  crit.).  —  il»id.  lin.  4  ab  imo  pro 
'Mureti'  restiiue  ^AGuarini'. 


ADUENDA  ET  CORRIGENDA.  XV 

p.  147,  ]in.  10  post  'poeta'  adde:  et  Romae  in  ponte  sublicio  sal- 
tasse  uidentur  Salii  (Marquardti  antiq.  VI  3  p.  416). 

p.  154,  lin.  22  post  'tibi'  adde:  nam  ex  contemptus  incuriaeque 
significatione  (ad  X  12)  etiam  altera  ludificandi  notio  uerbo  inrumandi 
accessit;  cf.  XXYIII  10,  LXXIV  5. 

p.  161  ad  XXII  13.  ex  Riesii  editione  didici  Traubium  iu  "^liba- 
mentis  criticis'  (Monac.  1883),  quae  non  accepi,  coniecisse  ^si  quid  hoc 
uenustius';  quod  nec  per  se  nec  ob  illius  'est'  absentiam  probo.  — 
ibid.  lin.  4  ab  imo  post  'gaudio'  adde:  (ibid.  II  1,  118). 

p.  175,  lin.  5  ab  imo:  formam  ^acina'  apud  Cael.  Aurel.  tard.  IV  3,  Gl 
ot  Cass.  Fel.  35  p.  75  extare  nuperrime  didici. 

p.  178,  lin.  26:  lioc  donum. 

p.  180,  lin.  11  adde:  1.  quis  hoc  potest  iiidere'  h.  e.  lentus  {aSid- 
(pOQog)  aspicere;  cf.  Fabri  ad  Liu.  XXII  14,  6. 

p.  191,  lin.  17:  Ilor.  epist.  I  18,  58.  —  lin.  13  ab  imo  'sic'  traice 
ante  'caesura'. 

p.  193,  lin.  7:  inmittens.  secundum  Graecorum  rationem  sentiendi 
Poseidon  omnium  et  maris  et  terrae  continentis  aquarum  dominus  dici- 
tur  (Prellerus  myth.  gr.  I  p.  443  sqq.).  nam  eqs.  —  ibid.  lin.  8  ab  imo 
post  Draegeri  locum  adde:  'me'  post  credeudi  uocabulum  (cf.  Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  516  sq.)  omissum  est  eo  facilius,  quod  ex  'mi'  sine  negotio 
subintellegitur,  ut  Prop.  I  1,  23  sq.  —  lin.  15  ab  imo  lege  'qua'. 

p.  202,  lin.  21  post  'Orest.  trag.  57'  adde:  (Marquardtus  antiq.  VI  3 
p.  32  not.  2). 

p.  211,  lin.  14  ab  imo:  Aen.  V  800. 

p.  216,  lin.  16:  quem  uocas. 

p.  235  ad  XXXIX  18,  19,  edidit  nuper  CIGoetzius  mus.  Rhen.  uol.  XXXX 
p.  325  hanc  glossam  JMCtohriga  est  qui  urina  humana  dentes  sihi  fricare 
solet.  non  dubito  quin  haec  quoque  glossa  (ut  aliae  a  Goetzio  editae) 
pertinuerit  ad  Lucilium,  ut  ex  hoc  rem  cognitam  habuisse  censendus  sit 
CatuIIus,  qui  eius  saturis  haud  mediocre  studium  inpendisse  uidetur. 

p.  231,  lin.  4  ab  imo:  Apul.  met.  II  2  in  hominis  liberalis  dcscri- 
ptione  inmeditatus  incessus. 

p.  234,  lin.  10:  ad  XVII  24.  —  ibid.  lin.  9  ab  imo:  indicct.  et  huic 
inrisioui  conu^nit  illud  'salue'  (recte  Doeringius:  profecto  illam  non 
saluere,  sed  abire  potius  in  malam  rem  iubet).     primo  eqs. 

p.  235,  lin.  25  dormiui;  scribe:  'narrat',  contendit,  ut  Mart.  III  S7,  1 
narrat  te  rumor,  Chionc,  numquam  essc  fututam. 

p.  239,  lin.  12  sq.  ab  imo.  Hunc'  inmutandi  auctorc  ll;iupti<i  in 
'tum'  nulia  adest  causa,  cum  et  'tune  cum'  iunoniatur  oi  'timi'  (-  hini 
potissimum)  multo  sit  fortius. 

p.  246,  lin.  2  ab  imo:  (Vorg.  Aen.  XI  764). 

p.  247,  lin.  14  post  loca  addo:  ct  70  ahjidn  niur  amicta. 

p.  262,  lin.  10:  quam.  —  ibid.  \\\\.  5  ab  imo:  nnliam. 

p.  264,  lin.  25:  eese  habitara. 

p.  265,  lin.  18  ab  imo:  't'  et  'n'. 

p.  266,  lin.  19:  [anccd.  gr.  1  p.  lU). 

p.  267  ad  LIV  3.  de  dclicatorum  uitio  (luod  (lisputaui,  id  oomniodo 
stabilitum  ost  glossa  a  G(ioetzio  (loco  paulo  anto  l:nulato)  oditii  haco: 
pedicutn:    iiicium   mollitiac.     lucilius  in  II  .'inlirarnm   ^)<y//cH»/j    ia»»J   e.r- 


XVJ  ADDENDA  KT  COHltlGENDA. 

c.nquil  oiinie.  iil>i  i>io  uoc(!  sonsu  cassa  'pediciira'  lcpfonilum  esso  'pedi- 
(,um'  intollegOH,  Hi  lecordariB  'mollis'  et  'cinaeduH'  esHO  Hynonyraa.  re- 
Htitu(!udumquo  puto  Lucilio:  _  cx;  _  ck/  _  |  o:^  jnilitum  hiram  excoquit 
omncm.  uam  'lura'  monsuram  falHO  coucludunt  cx  riunti  Curc.  238  (ubi 
''cliiracj'  codd.),  'liira'  (iuincit  lingua  Vcdica. 

)).  275,  lin.  12:  Gr.   II  p.  7'J  sqq. 

]).  303,  liu.  23:  unaxoQa. 

p.  313,  lin.  12:  Ouid.  ara.  III  7,  15. 

p.  319,  lin.  8  ab  imo:  Verg.  Aen.  VI  758. 

p.  320,  lin.  19  ab  imo:  fdiorum. 

p.  333,  lin.  19:  obscuratum. 

p.  336,  lin.  14:  oriundus. 

p.  350,  lin.  7  ab  imo :  oriundum.  —  lin.  20  ab  imo:  rediturus. 

p.  364,  lin.  6.  Riesius  docuit  iam  Theocr.  21,  55  sic  'Amphitrite' 
translate  adhibere.  —  ibid.  lin.  7  ab  imo  adde  non  soluni  Cic.  Arat.  129 
rostro  Kcpttinia  prata  secantes,  sed  prae  ceteris  Coripp.  loh.  1  168  Hq. 
aeratis  aecjuora  proris  proscindunt  eelcres,  sulcantnr  niarmora  rostris, 
sjjumea  suh  longis  inmurmurat  unda  carinis.  quamquam  liaec  non  ex 
imitatione  Catulli  profluxerunt,  ut  nup(;rrimc  statuit  RAmann  'de  Co- 
rippo  priorum  poett.  latt.  imitatore'  [Oldenburgi  1885J. 

p.  375,  lin.  18:  uoci  7alx'. 

p.  379,  lin.  23:  coit  illud. 

p.  395,  lin.  18:  eandem  rem. 

p.  418,  lin.  10:  'obscurata'. 

p.  435,  lin.  8:  uno  loco. 

p.  457,  lin.  18:  erant  siguum  amoris. 

p.  465,  lin.  17  :  matri. 

p.  470  ad  LXVI  49,  50.  Callimachi  fragmentnm  Riesius  quoque 
sirailiter  tractauit  scribeudo  ysio&BV  avxillov  re  ■kuy.ov  cpvzov  di  ttqIv 
fcprivav,  non  recte  pluralem  retinens  (mus.  Rhen.  XXXVI  p.  208). 

p.  471,  lin.  18:  quibus  Emathion. 

p.  474,  lin.  13  adde:  de  hac  ipsa  corona  schol.  Germanici  p.  62,  8  Br. 
a-^tris  adfixa. 

p.  512  sqq.  dc  Euripidis  Protesilao  opinionem  nuperrime  a  MMayero 
[Hermae  XX  p.  101  sqq.]  prolatam  taedet  pluribus  refell^re;  nec  euim 
habeo  cur  meam  sententiam  (iam  antea  expositam  iu  Fleckeis.  ann.  1877 
p.  411  sqq.)  mutem.  summae,  qua  uir  ille  omnia  miscet,  licentiae  unum 
exemplum  sufficit  notasse  rationem,  qua  Euripidis  fragm.  652  explicat; 
quod  aperte  spectat  ad  spem  recuperandi  mariti,  qua  Laudamia  tene- 
batur  (cf.  Senecae  locus  a  nobis  p.  514  adlatus):  quales  spes  saepe  in- 
ritas  esse  raonuit  puellam  siue  pater  siue  alius  quicuraque. 

p.  533.  de  'quod  potui'  et  'quo  potui'  interim  disseruit  etiam 
CRossbergius  in  Fleckeis.  ann.  1884  p.  645  sqq.,  sed  ut  discrimen  non  recte 
explicaret. 

p.  542,  lin.  4:  uereor  ne  plerique. 

p.  606  sq.  ad  CXV  1  et  2.  possis  suspicari,  glossam  'instar  sunt 
raaris'  ita  in  textum  inrepsisse,  ut  'instar'  u.  1  deprauaret. 

Scr.  Groningae  Kal.  luniis  a.  MDCCCLXXXV. 


PROLEGOMENA. 


I. 

Poesin  lyricam  si  sensu  latiore  intellegimus  eam,  qua  quidquid 
animum  humanum  commouet  exprimitur,  in  Italia  iam  illa  exsti- 
terat,  ex  quo  homines  ab  initiis  rudibus  ad  i;itam  cultiorem  ad- 
scendere  inque  uicis  pagis  oppidis  congregati  et  publice  deos 
celebrare  diebus  sollemnibus  et  priuatim  festa  sua  agitare  coeperant. 
mittimus  hic  hymuos  sacros  in  deorum  honorem  priscis  temporibus 
numeris  horridis  confectos,  carmen  fratrum  arualium  sirailiaque: 
sola  nobis  res  est  cum  uitae  priuatae  poesi  lyrica.  propria  autem 
Italorum  indoles,  acumine  meutis  excellens  et  intellegere  acriter 
prompteque  quam  alte  sentii*e  animique  elatione  efferri  aptior  inde- 
que  ad  inrisionem  dicacem  iocosque  salsos  iuclinans,  etiam  in  his 
primis  carminibus  incomptis,  quae  choreis  in  deorum  ueuerationem 
factis  solebant  adiungere,  alternis  uersibus  inuicem  lacessere  per 
lusus  liberos  et  opprobria  rustica  amabat.  his  fescenninis*)  — 
sic   enim   appellabant   hos    iocos,  quod   nomen  post   solis  poematis 


*)  quaeritur  quonam  hacc  piima  carmina  scripta  putanda  sint  metro. 
uulgo  solum  uersum  Saturninm  regnasse  in  omnibus  peraeque  poematis 
ante  Liuium  Andronicum  factis  statuunt.  indicabo  unum  saltim  metrum 
alterum  iam  ante  illum  liomanis  cognitum,  nempe  Fescenninura.  Dio- 
medes  p.  479,  18  K.  tradit  Jniic  contrarius  est  amphimacrus  wl  ('ut' 
codd.)  Fcscenninus ,  anq^Jiimcrcs,  qucm  alii  creticon  appclhint.  miror 
neminem  animaduertisse  croticiim  metrnm  non  Graecorum  imitatione 
receptum  esse  in  litteras  Ronianas,  siquidem  creticis  scriptus  est  aperto, 
siquid  uideo,  nobilis  ille  cistae  Ficoronianac  CIL.  I  .54  tituUis  siuo  paulo 
ante  bellum  Punicum  primum  siue  eo  ineunte  confectus: 

JJindia  Macolnia  filcai    dcdit: 

Ktivios  Pldiifios  mM  Rounu  fccit. 
nimirum  sic  pronuntiando  ut  tuni  pronuntiabiint  honiines  i/Dindja'', 
porro  'iMacobua',  denique  'ai'  bisyUabe)  habomus  duos  tetramotros  cre- 
ticos  legitimos.  his  uersibus  'Fescennenis'  quara  apte  sit  ornatnm  do- 
nura  nuptiale,  quale  erat  cista  illa,  uUro  apparet.  sed  de  his  rebus  alias 
fortasse  pbira. 

CATri.r.rs  o<l.  l?achr<Mis.    IT.  1 


2  1'UOLEGOMENA. 

nuptialibns'  mausit,  cf.  Jlor.  epirft.  II  1,  139  sqq.  —  {■undamentuni 
potiuH  iecei'unt  poeseos  satiricae  et  dramaticae  excolendae  quani 
lyricae.  cui  per  tempus  longum  patebat  spatium  ab  ea  parte, 
quam  illa  cum  satirica  habet  communem,  scilicet  in  uersibus  ludi- 
cris,  quales  aut  milites  imperatorem  triumpbantem  comitantes  aut 
alii  quilibet  ante  aedes  canebant  (hos  pipulos  et  occentationes 
uocitabant),  et  in  epigrammatis  acerbis,  quae  ianuis  domorum  aliisue 
locis  publicis  affigebant.  nam  quod  ad  cetera,  etsi  numquam  de- 
erant  qui  animi  sensa  quaecumque  etiunderent  uerbis  sine  arte  in 
metri  quandam  speciem  iunctis,  tamen  nec  certa  quaedam  lex  atque 
regula  talium  carnunum  inuenta  est  nec  peculiaris  quidam  homi- 
uum  fauor  ea  fouit  aluitque.  ueluti  cantica,  quibus  amans  cele- 
brabat  amasiam,  ut  semper  sine  dubio  moris  erant  in  plebe  (cf. 
ex.  gr.  Hor.  sat.  I  5,  14  sqq.),  ita  qui  excoleret  perficeretque  nemo 
extitit,  ne  tum  quidem,  cum  graecarum  litterarum  coguitio  inde  a 
Liuii  Andronici  tempore  linguam  latinam  pauperem  ditare,  incul- 
tam  perpolire,  duram  et  uix  metris  subtilioribus  etiamtunc  aptam 
emollire  coeperat:  quaelibet  alia  litterarum  Romanarum  j^ars  tum 
laete  efflorescere  et  ex  imitatione  in  iuitio  seruili  euehi  ad  liberam 
paulatim  cum  Graecis  aemulationem  didicit  (ueluti,  ut  exemplum 
proferam  inlustrissimum,  carmen  epicum  et  satiricum  Ennio  Ro- 
manae  poesis  patre  inmortali  auspicaute),  sed  sola  lyrica,  qui  patro- 
ciuium  susciperet  et  latitantem  in  plebe  materiam  procul  dubio 
diuitem  protraheret  et  arte  tractatam  adderet  ceteris  litterarum 
generibus,  non  inueuere  tum  quidem.  nisi  quod  Ennius  facillimam 
eorum  speciem,  epigrammaticam,  non  neglexit;  qui  in  hac  quoque 
re  exempli  grauissimi  fuit  adhibendo  distichon  in  epigramraatis, 
quae  non  solum  sepulcris  incidenda  (p.  162  sq.  ed.  Vahl.)  sed  etiam 
(quod  maioris  est  momenti)  erotica  fecit  teste  Plinio  epist.  V  3,  6. 
quae  erotica  qualia  fuerint  etsi  non  constat,  tameu  uix  a  uero 
aberrabimus,  si  nonuulla  breuiora  Alexandrinorum  (nam  horum 
notitia  iustructum  fuisse  Ennium  compertum  est)  poematia  ama- 
toria  distichis  conscripta  ab  illo  conuersa  magis  quam  imitata  esse 
statuemus*). 

*)  iam  Naeuium  epigrammata  scripsisse,  uon  recte  coucluditur  ex 
uersibus,  quos  Gellius  una  cum  consimilibus  ex  Yarronis  imaginibus 
sumens  falso  uindicauit  ipsi  poetae  Gampano  (I  24,  1);  quos  uersus  data 
oceasione  moneo  sic  esse  scribendos: 

Inmortales  mortalcs  si  forct  fas  flere, 

Flerent  diuae  Camenae  Naeuium  poctam. 

Itaque  postqtiam  est  Orclio  traditus  thesaurus, 

Bomae  loquicr  ohliti  sunt  Ungua  latina. 


PROLEGOMENA.  3 

Quod  exemplum  quominus  alii  sequerentur,  multa  tum  qui- 
dem  obstiterunt.  nam  et  paulatim  abhinc  Romae  innotuerunt  nouae 
poesis  circa  Nilum  conditae  praecepta  et  ipse  populus  Romanus 
nondum  is  erat,  qui  his  animi  liberi  et  otiantis  lusibus  quidquam 
tribueret  et  posset  omnino  adspirare  ad  ea  sensa  cogitationesque, 
quae  docta  poesis  amatoria  sibi  flagitat.  quid  esset  amor,  post- 
quam  huic  Euripides  tanta  cum  arte  amplissimum  in  fabulis  suis 
dedit  locum,  Graecos  inde  ab  Aristotele  philosophi  plurimi  docue- 
rant  (cf.  ERohdius  libri  egregii  et  in  omnibus  his  rebus  utilissimi 
'der  griechische  Roman'  inscripti  p.  56  sqq.);  porroque  uates  docti 
Alexandrini  amoris  gaudia  et  mala  animum  humanum  adficientia 
eorumque  descriptionem  diligentcm  subtilem  artificiosam  pronun- 
tiauerant  summam  poeseos  legera  eamque  exemplo  suo  in  omne 
aeuom  firmauei'ant.  qui  non  solum  in  breuibus  epigrammatis  pectoris 
amore  pleni  sensa  explicuerunt  aut  res  ad  uenerem  suam  perti- 
nentes  narrauerunt,  sed  ante  omnia  etiam  maiora  carmina  non 
carere  uoluerunt  dulcedine  eius  affectus,  quem  inter  7td&t]  humana 
summum  locum  optinere  iam  uulgaris  erat  opinio:  cum  pauca  epe 
(a  quibus  abstinebant  fere),  ut  Apollonii  Rhodii  Argonautica,  et 
idyllia  hinc  suum  acceperunt  ornamentum  praecipaum,  tum  uero 
duo  illa  genera  inter  poesin  quae  proprie  uocatur  lyricam  et  epi- 
cam  media,  elegiae  scilicet  et  epyllion  (quorum  perfectio  consum- 
mata  propria  Alexandrinorum  illorum  laus  atque  gloria  est),  deco- 
rabantur  et  tamquam  stellulis  insigniebantur  fabulis  illis  amatoriis, 
quas  undique  gentium  summa  cum  industria  coUectas  (Rohdius  1.  1. 
p.  40  sqq.)  siue  propriis  traclare  opusculis  siue  in  alias  narrationes 
(etiam  in  carmiua  didactica)  apte  intexere  et  omnibus  tam  uei"- 
borum  quam  descriptionis  artibus  exquisitis  comei"e  atque  exornare 
callebant  docti  illi  poetae. 

Romani  neque  summae  huic  narrationis  arti  recte  aestimandae 
neque  amoris  affectuum  expositionibus  uere  intellegendis  pares  erant 
Ennii  tempore.  qui  licet  Euripidis  maxime  tiagoediis  conuersis 
paulatim  ex  aliqua  parte  assuefecerit  homiues  urbanos  digniori  de 
rebus  ueneriis  sententiae  animis  concipiendae,  tamen  deerant  omnino 
studia  in  philosophis  cognoscendis  posita  et  peruulgata,  quibus 
ducibus    in    rerum    iUarum    causas    abditiores    penetrare    ualebant. 

traditm-  u.  :{  ''thesauio ',  (pio  reteiito  uu1{to  'Orc(h)i'  scribnnt  ex  con- 
iectura;  sed  Orci  tbesaurus  nuUus  est,  iramo  Orcus  roeipit  thesauroa  siue 
praedani  Mortis;  Enn.  Iphig.  202  Achcrontrm  minc  ohibo,  ubi  mortis 
thrsuuri  obiacent,  unde  corrif^endus  est  Pnllerua  uiyth.  Roin.  p.  464  (ubi 
adlata  uerba  Attii  trag.  92  E.  utpote   longe  aliter  tradita  nil  ad  rem)- 

1* 


4  PROLEGOMENA. 

iiaiii  snapte  natura  Itali  magis  uulgiuagae  Veneris  sacra  amabant 
colebant([ue.  testis  est  ingens  in  lingua  latina  (prisca  potissiraum) 
ucrborum  et  locutionum  copia,  quibus  (|uae  ad  coitum  et  uirum 
feminamque  pertinent  etsi  saepe  acuto  salseque,  tamen  sine  uenu- 
state  atque  elegantia  exprimuntur.  et  licct  apud  Plautum  non 
desint  plane  amoris  subtilioris  uestigia,  haec  pauca  tamen  exem- 
plaribus  graecis  adscribei*e  pronum  est  prae  tanta  multitudine  ioco- 
rum  uere  Plautinorum  ingeniose  quidem  nequam,  sed  plebis  tan- 
tum  risum  captantium.  et  fabulae  togatao  fmaxime  Afranii)  satis 
sunt  documento,  sordibus  omnis  gcneris  magis  fuisse  delectatos 
spectatores  quam  comoediarum  Atticarum  uenustis  lusibus;  qui 
Terentio  potissimum  auctore  adspersi  iialliatis  tam  parum  tene- 
bant  populum  Romanum,  ut  bae  mox  depellerentur  togatis  Atel- 
lauis  mimis  lasciuiae  iufumae  plenis. 

Sed  eadem  aetas  ab  Ennii  morte  usque  ad  tempus  Sullanum 
(160 — 80  a.  Chr.  n.  fere)  pertinens  etiam  harum  rerum  meliorem 
statum  sensim  aduenire  uidit.  philosopbiae  studium  antea  obiter 
plane  leuissiraeqiie  tractatum  inde  ab  anno  maxime  155,  quo  Car- 
neades  et  Critolaus  et  Diogenes  Romam  ueuerunt  legati  Athenien- 
sium  (cf.  Cic.  de  or.  II  37,  155),  mire  est  excitatum  apud  pri- 
mores  reipublicae  uiros;  et  magistro  Panaetio  Rhodio  Stoico  usi 
Scipio  Africanus  miuor  et  amici  plurimi  (C.  Laelius  Sapiens,  L.  Furius 
Philus,  Q.  Fabius  Maximus,  Q.  Aelius  Tubero  totque  alii)  sapien- 
tium  graecorum  libris  cognoscendis  incumbentes  ualde  cum  morum 
emendationi  atque  iudicandi  elegantiae  sentiendique  subtilitati,  tum 
litteris  latiuis  promouendis  profuerunt.  quorum  circulis  adscriptus 
C.  Lucilius,  homo  mirificae  doctrinae  et  Graecorum  tam  poetarum 
quam  philosopborum  lectione  exercitissimus,  horum  exemi^lum  secu- 
tus  data  opera  saepius  in  satm-is  suis  quaestiones  iu  amoris  natura 
omnique  re  Venerea  exploranda  uersantes  suo  more  modo  diligenter 
accurateque  persecutus  est  (quantum  quidem  ex  fragmentis  diuiuare 
licet)  modo  breuius  tetigit.  sic  paulatim  cum  adcreuerit  rectior 
multarum  rerum  intellectus,  mirandum  nou  est,  tum  fortasse  ipsius 
Lucilii,  qui  talia  libro  XXII  inseruit,  exemplo  diictos  complures 
temptasse  ludere  amatoria  epigraramata;  nam  ab  his  utpote  pridem 
usitatis  nec  nimis  difficilibus  ordieudum  erat.  traditur  boc  sat  ob- 
scure  de  Attio  tragoediarum  scriptore  (Plin.  epist.  V  3,  6).  cer- 
tiora  paulo  sciuntur  de  Pomijilio  quodam  Pacuuii  discipulo  (Varr. 
sat.  Men.  356  B.),  cuius  Varro  d.  1.  1.  VII  28  (cf.  et  Priscian.  I 
p.  90  H.)  seruauit  iTtiyQCififidnov ,  quod  in  adulcscmicm  feccraf 
[CascamJ : 


PROLEGOMENA.  5 

B.idicidum  est,  cum  te  cascimi  tua  dicit  amica, 

Fili  Potoni,  sesquisenex  pueriim. 
Dic  rusum  piisam:  sic  fiet  ^midiia  muJi' ; 
Nam  iiere  xmsus  tu,  tua  amica  senex. 
sic  enim  haec  scribeucla  ducimus.    et  ut  Pompilius  praeter  tragoe- 
dias  (Varr.  d.  1.  1.  VII  93),  sic  praeter  togatas  Atta  non  dedignatus 
est  lias  iueptias:  Nonius  p.  202,  27  (*ci*ines  genere  feminino')  Atta 
in  epigrammatis:  praeterea   lusit  ('tu  sis'  codd.)   resoluta   crine  ca- 
pillus.    sed  liis  clariores  sunt  in  genere  illo  tres  maxime  uiri  circa 
a.  100  uigentes,  de  quibus  apponere  iuuat  Gellii  XIX  9,  10  uerba 
talia,  qualia  emendanda   censemus  (adscitis  hic   illic  priorum  con- 
iecturis):   uersus  cccinit  Valerii  Aeditui^  ueteris  2^oetae,  item  Porcii 
Licini  et  Q.  Catxdi,  quihiis  mundius  uenustius  limatius  tersius  grae- 
cum  latinumue  nihil  quicquam  rcperiri  pido.     Aeditui  uersus  <^hice 
fuerunty>: 

Dicere  cum  conor  curam  tihi,  Pamphila,  cordis, 
Quid  mi  ahs  te  quaeram,  uerha  lahris  oheunt, 
Per  pectus  manat  suhitus  gelido  mihi  sudor:  - 
Sic  tacitus,  suhidus  dum  pudeo,  xKreo. 
atque  item  alios  uersus  eiusdem  addidit  non  hercle  minus  dulces  quam 
priorcs: 

Quid  factdam  praefers,  Phileros,  quae  est  nil  opus  nohis? 

Thimus  sic,  lucet  pectoris  flamma  satis. 
Istam  nunc  potis  est  uis  saeua  extingucre  ucnii 

Aut  imher  caelo  concitus  praecipitans ; 
At  contra  hunc  igncm  Veneris,  nisi  si   Venus  i^^sa, 
Nulla  est  quae  piossit  uis  alia  opprimere. 
item  dixit  uersus  Porcii  Licini  hosce: 

Ctistodes  ouium  teneraeque  proxmginis  agnnm, 

Quaeritis  ignem?  itc  huc.     quacritis?  ignis  homo  cst. 
Si  digitum  attigero,  incendam  siluam  simul  omncm, 
0)nne  piecus  flamma  cst,  omnia  qua  uenio. 
Quinli  Catuli  uersus  illi  fuerunt: 

Aufugit  mi  animus.     credo,  ut  solcf,  ad  Thcoiimum 

Dcuenit.     sic  csi:  xyerfugiHm  illud  hahef. 
Quid,  si  nunc  intcrdixet,  ne  ilhnic  fugitiuum 

Miiteref  ad  se  intro,  sed  magis  cicerct? 
Ihimus  quacsiium.     uerum  ne  ij^si  icncamur, 
Formido.     quid  ago?  da,    Vcnus,  consilium. 
Q.  Lutatii   Catuli,   cons.   a.  102,   quem   IMiu.   epist.  V  3,  5   inter 


C,  I'ltOLEGOMENA. 

poetas  oroticos  onumerat  (ceterum  cf.  Teuffelius  HLR.  i^  142  ct  146), 
altcrum  cpigramma  seruauit  uobis  Cicero  d.  n.  d,  ]    2H,   79: 
Consfifcrani  cxoricnfem  Atirorani  forfc  salutans, 

Ciim  snhifo  a  laeua  lioscius  cxorifur. 
Pace  mihi  liceat,  caelesfes,  dicerc  uesfra: 
Morfalis  nisust  pulcrior  esse  deo. 
et  quam  late  patuerit  illo  terapore  (circa  a,  110  —  90)  talium  epi- 
grammatura  amor,  nuper  patefactum  est  dctccto  in  parietibus  Pom- 
peianis  (quibus  postea  est  inlatus)  lusu  hoce,  quem  dedi  cura  raeis 
supplementis  in  Fleckeis.  ann.   1883  p.  798  propositis: 
Acdifui,  mc,  oculci,  posquam  drdurxsfis  in  igncm, 

Jjumpliac  uim  uesfrcis  Jargificafis  gcncis. 
Vanum:  non  x>ossunt  lacrumae  resfingucre  flamam: 

Haec  os  incendunt  fabificanfque  animum. 
ex  his  epigrammatis  imum  (Catuli  prius)  iam  Scaliger  obseruauit 
ex  graeco  Callimachi  (epigr.  41)  esse  conuersum;  in  ceteris  ple- 
risque  uersiones  aut  certe  imitationes  Alexandrinorum  itidem  sub- 
esse  oppido  est  probabile,  neque  id  mirum.  nam  uon  aliter  Romani 
sui  in  litteris  iuris  fieri  potuerunt  nisi  post  strenuas  in  magistrorum 
Graecorum  schola  exercitationes;  et  plane  iu  hanc  primara  lyi-ico- 
rum  latinorum  aetatem  conuenit  id  quod  ]\Icrkelius  [ad  Ibin  p.  359] 
de  sequenti  dixit  'primiim  Graecos  uertendo  eorum  artificio  assue- 
uerunt,  mox  imitati  sunt,  postremo  felicissime  aemulati'.  hoc  ipsa 
rei  ferebat  natura;  neque  aliter  recentium  populorum  litterae  in- 
crementa  auctusque  ceperunt. 

Quam  parum  etiamtunc  Romani  essent  apti,  qui  in  hac  parte 
suam  sibi  semitam  tererent,  ostendit  is  qui  uirorum  modo  enume- 
ratorum  aequalis  aetate  paulo  reeentior  est  putandus,  Laeuius 
aliunde  ignotus,  sed  quem  circa  a,  90  floruisse  omnia  reddunt 
probabile.  certe  miro  modo  in  dura  et  inplicata  dictione  ei  con- 
uenit  cum  A.  Furio  epico,  cuius  uersus  nonnullos  adfert  Gellius 
XVIII  11,  4  quemque  familiai"em  fuisse  Q.  Lutatii  Catuli  ex  Cic. 
Brut.  132  constat.  hic  Laeuius  erat  uon  mediocris  hercle  ingenii 
studiique  uir,  uersus  uariis  neque  uulgaribus  metris  scribendi  arte 
(ut  erant  tum  tempora)  admirabilis,  in  superandis  difficultatibus  a 
lingua  coepto  obiectis  indefatigatus ,  sed  idem  iudicii  parum  maturi 
subactique,  unde  laborum  praemium  non  dignum  tulit.  scripsit 
ille  erotopaegnion  libros  minime  sex*),  in  quibus  fabulas  amatorias 

*)  collecta  habes  fragmenta  in  Weicherti  Rell.  poet.  lat.  p.  19  sqq., 
post  LMuelleri  CatuUum  p.  77  sqq.  addam  dno  fragmenta,  quae  illos 
fugerunt.     Chalcidius   comm.  in  Plat.  Tim.  7b  at  ueio  suh  Luna  usque 


PROLEGOMENA.  7 

ab  Alexandrinis  acceptas  ita  tractauit,  ut  pulcherrimas  illas  uarra- 
tiones  conuerteret  in  lusus  lasciuiae  plenos,  porro  loco  distiehoruni 
uel  hexametrorum  (quae  rectissimo  ducti  iudicio  Callimachus  et 
sodales  materiae  illi  adsumpserant)  eligeret  metra  priscorum  poe- 
tarum  latinorum  propria,  dimetros  iambicos  (quos  Plautus  et  Teren- 
tius  semper  tetrametris  adiunxerant,  secuti  sunt  Laeuium  postea 
Auitus  et  Prudentius)  una  cum  auacreonteis  iam  Plauto  familiaribus 
aliquatenus,  sed  a  nostro  primo  %ara  axiyov  iunctis,  dimetros  ana- 
paesticos  itidem  scaenicis  usitatos  (ex  tali  etiam  fragm.  25  constat), 
uersus  quadratos;  nisi  quod  ab  Alexandrinis  accepit  ut  scazontes 
(iu  hac  re  fortasse  Matii  aequalis  exemplum  secutus)  ita  in  artificio 
mere  Alexandrino  (Buechelerus  in  Fleckeis.  ann,  1875  p.  306) 
ionicos  a  maiori,  denique  decasyllabos;  nam  hendecasyllabos  uti- 
que  ab  illo  alienos  esse  infra  uidebimus  (de  fr.  22  ualde  corrupto 
nihil  constat).  et  ut  Alexandrina  exemplaria  in  metris,  quorum 
artificiosissima  parumque  feliciter  electa  sequebatur,  conciliare  stu- 
duit  cum  priscis  uatibus  popularibus,  ita  hos  maximeque  Pacuuium 
coepto  ualde  sinistro  aemulabatur  in  uerborum  compositionibus  im- 
peditis,  duris,  a  genio  sermonis  patrii  plerumque  refutatis  (Laeuii 
est  illud  ^Nestor  trisaeclisenex'  et  ^dulcorelocus':  Gell.  XIX  7). 
quid  multaV  tam  in  materia  tractanda  quam  in  metris  suis  et 
dictione  Laeuius  magno  auso  misere  excidit:  qui  eius  uestigiiG  in- 
grederetur,  prudentium  peritorumque  inuentus  est  nemo  (unus  Varro 
polyhistor  et  imperatoriae  aetatis  posterioris  polymetri  nonnulla 
eius  metra  resumpserunt) ;  et  quamquam  hoc  illudue  uocabuhim  a 
Laeuio  repertnm  ab  insequentibus  poetis(ueluti  a  Catullo  in  c.  LXIII) 
in  proprium  usum  adhibitum  esse  probabile  est,  tamen  primum 
lyricum  Romanum  hoc  nomine  dignum  mox  altum  texit  silentiuni 
(cf.  Porph.  ad  Hor.  cd.  III  1,  12).  —  eandem  autem  studiorum 
rationem  profitebatur  Cn.  Matius  mimographus  (etiam  Homeri 
Iliada  conuertit),    qui   diuerso  paulum   instituto  Hipponactem   sibi 


ad  nos  omne  gemos  motuum,  omne  etiam  mutatiomtm ,  prorsits  ut  cst  in 
uetcre  uersu  Naeuii:  exuuiae,  rabies,  furiarum  cxamina  miUc.  solita 
adest  confusio  inter  Naeuium  et  Laeuium,  ad  cuius  Helenam  (^fragm.  17, 
hexametro  constans)  uersus  pertinet,  in  quo  quid  raptum  Helenae  secu- 
tum  sit  ostenditur.  —  alternm  fragmentum  nouum  accedit  e  Probo  scho- 
liasta  Vergilii  [p.  93  K.],  qui  secundum  nouissimam  AHerrmanni  recen- 
sionem  post  'pictosque  Gelonos'  pergit:  in  Protcsilaodaviia  fac  papyri)i... 
hacc  tcrtja  hahcant  stigmata.  apparet  uersus  quailratus  ex  Laeuii  Pro- 
tesilaodamia  sic  fere  oxplendus:  fac  papyri  n<^ostrac  flagrisy  hacc  tcrga 
habcant  stigmata.  cf  ad  sententiam  ex.  gr.  inscriptt.  Oroll.  G404  liic 
stigmata  aetcrna  scripta  sunt  Actc  libcrtae  ucnenariac- 


8  PROLEGOMENA. 

exemplum    Bumpsit,   sed    cetcra  fmaxime  in  uerbisj  consimilis  est 
Laeuii. 

Habuerunt  huius  cnuainina  hoc  bonum,  quod  quanam  uia  perfici 
posset  ut  digue  cmn  (^raecis  in  lyricis  fjuo(jue  aeinularentur  liomani, 
inuestigabant  uiri  litterarum  patriarum  amantes  easque  ab  hac  parte 
tam  misei'e  iacere  dolentes.  Alexandrinis  exemplaribus  non  posse 
careri  ultro  patuit:  unde  enim  alios  melioresque  sibi  adsumei-ent 
magistros?  illi  quippe  tum  ab  uniuerso  orbo  graeco  colebantur  et 
ut  poetarum  recentium  praecipui  et  ut  unici  ad  poesin  tendentibus 
praeceptores ,  illos  identidem  Komanis  ingerebant  quicumque  ea 
aetate  in  urbe  degebaut  grammatici  graeci  tam  ex  aliis  terris  quam 
ex  ipsa  Alexandria  nati.  et  grammaticorum  tum  in  dies  maior 
auctoritas  esse  coeperat  Romae.  iam  ueterum  nonnulli,  ut  Liuius 
Andronicus  et  Ennius  simul  grammatici  et  poetae  fuerant;  sed  ab 
his  magnopere  distabant,  quod  ad  doctrinam  altam  multiformemque 
scientiam  attinet,  ei  qui  tempore  Ciceroniano  profitebantur  artem 
grammaticam  Graeci,  qui  certatim  aut  ipsi  confluxerunt  in  iirbem 
aut  deducti  sunt  a  nobilibus,  quorum  in  domibus  aut  liberis  eru- 
diendis  aut  bybliothecis  ordinandis  aut  ad  consilia  in  rebus  ad  litteras 
spectantibus  danda  adhibebantur.  exempla  tibi  exhibet  Suetonius 
de  gramm.  (ubi  cf.  maxLme  c.  3);  uidendus  et  Merkelius  ad  Ibin 
p.  356,  7.  publice  quoque  docendo  illi  ad  famam  dignationemque 
uenerunt;  eisque  maxime  auctoribus  tum  increbuisse  uidetur  mos, 
ut,  qui  apud  uulgares  grammaticos  iam  cognouei-ant  poetas  iu  puerili 
institutione  lectos  (Homerum  puta  et  Menandrum  tragicosque  ex 
Graecis,  ex  Latiuis  Andronici  Odysseam  et  Terentium  similesque), 
si  ad  altiora  tenderent  et  accuratiore  cognitioue  litterarum  imbui 
euperent,  adulescentes  frequentarent  lectiones  doctorum  illorum  Grae- 
corum,  quorum  exemplo  mox  etiam  professores  (si  ita  apjDellare 
licet)  Latini  scholas  in  usum  prouectiorum  aperire  coeperunt.  erant 
hi  grammatici,  ut  in  interpretandis  maxime  uersabantur  poetis, 
haud  raro  et  ipsi  jjoetae,  coniunctione  inde  a  priscis  temporibus 
sancita.  talis  inter  Graecos  erat  Parthenius,  qui  teste  Suida  s.  u. 
anno  a.  Chr.  73  in  belli  Mithridatici  praeda  adulescentulus  Eomam 
uenit  in  domxim  Cinuae  (Heluii  Cinuae  poetae,  ut  uidetur,  patris); 
inter  Latiuos  uero  Valerius  Cato,  in  Gallia  (cisalpina,  ut  statuunt 
credibiliter)  circa  a.  90  natus,  de  quo  Suetonius,  qui  de  gramm.  4 
Xjoetam  simnl  grammatlcumqtte  notissimum  uocat,  ibid.  11  haec 
scribit:  docuit  multos  et  nohiles,  tdsusque  est  jieridonens  praeceptor 
maxime  ad  poeticam  tendentibus,  ut  quidem  apparerc  nel  ex  Jiis  uersi- 
cuUs  potest: 


PROLEGOMENA.  9 

Cato  grammaticus,  Latina  Siren, 

Qui  solus  legit  ac  facit  poetas. 
is  scripsit  praeter  grammaticos  libellos  etiam  poemata,  cx  quibus  prae- 
ciptie  prdbantur  Lyclia  et  Diana.  de  huius  scholis  nihil  est  traditum 
nisi  quod  ex  uersibus  octo  rniro  casu  Horatii  saturae  decimae  libri 
primi  in  codicum  parte  praefixis  discere  licet.  qui  uersus  a  Catonis 
(non  Horatii,  ut  uulgo  putant)  aequali  facti  docent,  illum  prae- 
legisse  inter  alia  etiam  Lucilii  saturas,  quas  inde  a  Vectii  Philo- 
comi  magistri  (Suet.  d.  gr.  2)  disciplina  magni  duxit  (est  autem, 
ut  mihi  uidetur,  hic  Philocomus  'grammaticorum  equitum  doctissi- 
mus',  qui  puerum  Catonem  facere  uoluit  priscorum  poetarum  defen- 
sorem,  fecit  re  uera  um;m  ex  ducibus  uouorum),  et  iuter  prae- 
legendum  uersus  male  factos  ostendentem  proposuisse  certas  regulas 
ad  poesin  pertinentes;  nec  enim  aliter  possum  intellegere,  quod 
Cato  uersuum  malorum  emendationem  parare  dicitur.  coniuncta 
autem  grammaticorum  tam  Graecorum  quam  Latinorum  opera 
effectum  est  paulatim,  ut  certa  existeret  studiorum  ratio,  quorum 
communi  cultui  fere  inde  ab  anno  70  plurimos  uidemus  addictos. 
tantoque  plausu  sunt  accepti,  ut  'nouos'  hos  poetas  mox  cum 
contemptii  quodam  exagitarent  priscorum  praecipueque  Ennii  ama- 
tores.  nota  sunt  testimonia  Ciceronis  Tusc.  III  19,  45  o  poetam 
egregium  (Eimium)!  quamquam  db  his  cantoribus  Euphorionis  con- 
temnitur,  ad  Att.  VII  2,  1  ita  belle  nobis 

flauit  ab  Epiro  lenissimus  Onchesmites. 
hunc  67iov8eia^ovra  sicui  uoles  tav  vscotsqcov  pro  tuo  uemlito,  deni- 
que  or.  49,  161  quin  etiam,  quod  iam  subrusticum  uidetur,  olim 
autem  poUtius,  eorum  uerborum,  quorum  eaedem  erant  postremae  duae 
litterae,  quae  sunt  in  ^optumus',  postremam  litteram  detrahebant,  nisi 
uocalis  insequebatur :  ita  non  crat  ca  offensio  in  ucrsibus,  quam  nunc 
fugiunt  poetae  noui.  sed  antequam  qua  in  re  illi  noui  extiterint 
exploremus,  uidendum  est  quinam  fuerint  ipsi.  sodalicii  iure  iunctos 
utpote  aut  amicos  aut  ex  eadem  schola  profectos  uidemus  Furium 
Bibaculum  omnium  natu  maximum  cum  Catone*),  cum  hoc  Ticidam 
et  C.  Heluium  Cinnam  (Suet.  d.  gramm.  11);  Cinnae  rursus  soda- 
lem  fuisse  scimus  Catulhun,  huius  Caluum;  et  sic  facile  credimus 
plerosque  simul  nominatos  esse  ab  Ouidio,  qui  post  Catulli  men- 
tionem  postea  proferendam  sic  pergit  trist.  II  431: 

*)  Suet.  d.  gramm.  11  aclfert  Bibaculi  de  Catone  uersiculos  sic  in- 
cipientes  siqui  forte  niri  doniKm  CatoniK.  boc  'nieus'  uel  'nostcr'  uel 
'meus  soilalis'  certuni  est  indiciuiu,  ita  qui  se  appellout  iuuiceui,  nouis 
poetia  esse  aduuuieraudos. 


10  ntOLEGOMENA. 

]'(()■  fiiil  rxir/ui  simiUsgne  liccnlia  Calui, 

DcteoCil  uariis  tjni  stia  fnrla  modis. 
Qiiid  refcram  Ticidae,  rjuid  3Iemmi  rarmen?  ajnid  ijuos 

Jiehiis  adcsl  nomrn  nominihnsqur  piidor, 
Et  (juorum  libris  modo  dissimulala  Pcrillae 

Nomine,  nunc  lcgilur  dicla,  Mclellc,  luo. 
Cinna  qnor/ue  his  comcs  cst  Cinnarjue  prrjcacior  Anser, 

El  leuc  Cornifici  parque  Calonis  opus. 
Is  rjuorjue,  Phasiacas  Arrjon  rjui  duxit  in  undas, 

Non  xjotuit  ueneris  furta  tacerc  suac. 
Nec  minus  Hortensi  nec  snnt  mimis  imjmjha  Serui 

Carmina:  rjuis  rluhitet  nomina  tanla  sequi. 
in  (|uibus  disticha  tertium  et  quartum  in  codd.  locum  suum  inter 
se  niutauere,  traiecit  recte  Paldamus  libri  S-oem.  Erotik'  p.  35. 
denique  huc  spectat  qui  explet  numerum  Plinius  epist.  V  3,  5 
quod  interdum  uersiculos  parum  seueros  faciat  sic  excusans:  scd 
cgo  ucrcor.,  ne  mc  satis  dcccat  quod  deatil  M.  TuUium,  C.  Cahnini, 
Asiniwm  Polioncm,  M.  Messalam,  Q.  Horlcnsium,  M.  Brulum,  L.  Sidlam, 
Q.  Catuhim,  Q.  Scacuolam,  Seruium  Sulpicium,  M.  Varronem,  Torrjua- 
tum,  immo  Torquatos,  C.  McTnmium  . . .  diuum  hdium  . . .  quac  saejmis 
a  honis  fimit,  inter  quos  ncl  j)raecipuc  numcrandus  cst  P.  Vcrgilius, 
Cornclius  Ncjws  ct  jnius  Accius  Enniusque:  uides  sine  certo  ordine 
et  consilio  congeri,  qui  lusibus  indulserunt  lyricis,  sed  ex  quibus 
plurimi  ad  nostrum  pertinent  tempus.  sed  singulorum  uitas  per- 
sequi  non  est  huius  loci  (tu  uide,  sis,  Teuffelii  HLR.):  de  uni- 
uersorum  ratione  in  studiis  deque  horum  effectu  et  paulo  rectius 
quam  uulgo  fit  et  cum  utilitate  hic  disputaturns  mihi  uideor*). 

'Cantores  Euphorionis'  cum  contemptim  uocat  Cicero  uouos 
poetas,  uocat  seruiles  imitatores  nimis  eraditorum  et  prae  doctrina 
saepe  obscurorum,  in  uerbis  metrisque  moUium  et  iusto  exquisitiorum 
Alexandrinorum,  idque  resiiectu  Ennii  masculo  robore  et  sana  sim- 
plicitate  eminentis  (non  recte  de  opprobrio  illo  iudicauisse  mihi 
uidetur  Meinekius  anal.  Alex.  p.  24  sq.).  uitantes  autem  uitia,  in 
quae  Laeuius  inciderat,  optimos  Alexandrinorum  et  potissimum  Calli- 
machum  ita  sequebantur  noui  poetae,  ut  non  mediocrem  operam 
in  praeceptis    eius  circa  poesin  uersantibus   cognoscendis  ponerent. 


*)  fragmenta  pauca  quae  ex  CatuUi  aequalium  poematis  supersunt 
coUegit  LMnellerus  1.  1.  nec  recte  oruniDO  (nam  Laeuius  et  Matius  ad  eos 
non  pertiuent)  nec  uero  plene.  adde  MHaujitium  opnsc.  I  p.  211  sqq.  de 
Q.  Mucio  Scaeuola,  nos  in  MiscelL  Crit.  p.  19  sqq.  —  nouam  collectio- 
nem  alibi  exhibebimus,  si  di  fauent. 


PROLEGOMENA.  1 1 

Battiades  longa  perosiis  epe  summnm  studium  iu  breuioribus  elegiis 
epylliisue  omni  cnm  arte  elaborandis  exornandisque  conlocandum 
esse  praescripserat.  hoc  secuti  sunt  cantores  Euphorionis  eo  hxben- 
tius,  quod  et  elegia  in  litteris  latinis  nondum  culta  amplum  aperire 
campum  in  agonem  musicum  descendentibas  uidebatur  et  epici  car- 
minis  ad  dignum  temporibus  nitorem  euehendi  spes  nulla  ostende- 
batur,  nisi  in  eijylliis  ante  exercuissent  uires  conroborassentque. 
materiam  autem  sibi  elegerunt  item  jDlane  eandem  atque  Calli- 
machus  sociique:  plurimas  illas  fabulas  ad  amorem  potissimum 
spectantes,  quas  multa  per  saecula  procreauerant  felicibus  temporibus 
terrae  Graecae ,  certatim  communicare  studebant  cum  popularibus 
aut  propriis  epylliis  diligentissime  elaboratas  aut  in  elegiarum  orna- 
mentum  cum  cura  atque  arte  adscitas.  sic  Cato  si  non  Lydiam 
certe  Dianam,  sic  Cinna  Zmyrnae  fabulam,  sic  Catullus  nuptias 
Pelei  et  Thetidos  (LXIV),  porro  Caluus  lo,  Cornificius  Glaucum 
tractauere  epylliis  (de  sodalibus  eorum  nil  nimirum  est  traditum, 
sed  huc  etiam  sunt  referenda  temporis  insequentis  carmina  Ciris 
et  Culex);  et  cum  eadem  et  artis  seueritate  et  diligentiae  adsi- 
duitate,  qua  haec  epyllia  castigauerunt  ad  unguem,  etiam  con- 
dendis  elegiis  incumbebant  strenue,  partim  elegis  qui  proprie  uocantur 
flebilibus,  ut  Caluus  mortem  Quintiliae  lugens  (comm.  ad  Cat.  XCVI); 
partim  epistulis  ad  amicos  missis,  quibus  amatoriae  inmixtae  erant 
fabulae,  ut  Catullus  in  c.  LXVIII'^;  partim  tandem  eroticis,  ut  Varro 
Atacinus  (Prop.  II  34,  85  sq.).  primam  autem  poetandi  legem  sibi 
ipsi  posuerant  cantores  Euphorionis  hance,  ut  ne  per  hidum  et  in 
oblectamentum  agitarent  haec  studia:  intento  demum  labore  opera- 
que  indefatigata  aliquid  memoria  dignum  perfici  posse  perspicientes 
non  parcebant  industriae  diligentiae  limae  perpetuo  adhibendae. 
sic  seuerissimorum  studiorum  res  facta  est  haec  quidem  poesis 
lyricae  pars,  sudoris  plurimi  plena.  sed  adliciebat  et  laborum  in- 
pensorum  ingrata  facile  mitigabat  cogitatio,  si  forte  adsequentes 
et  elegantiam  formae  et  subtilitatem  sententiarum  et  imaginum 
splendorem  et  comparationum  dulcedinem  et  doctrinae  (ex  bistoria, 
mythologia,  geographia,  astrologia  petitae)  soliditatera  eam,  qua 
exemplaria  eminebant,  litteris  patriis  et  noui  generis  decus  adicere 
et  prii^tiui  gloriam  augere  possent.  iam  Ennius  quidem  olim  prae- 
ceperat  dicti  studiosum  esse  debere  poetam;  sed  quidquid  hic  suis 
carminibus  studiisque  contulerat  ad  prouehendam  poesin  linguam- 
que  latinam,  epici  eum  insecuti  uiae  ab  ingeuio  illo  inmortali  prae- 
munitae  secure  ineuntes  laboremque  fugientes  ipsi  desudare  in  uersu 
faciendo  ipsique  nouum  uitorem  munditiemque,  ut   postulauit   iam 


12  ritOLEGOMENA. 

necessario  teraporis  progressus,  carmiui  epico  de  suo  addere  super- 
sederunt.  Ciceronis  maxirae  et  ex  parte  etiam  Lucretii  non  sine 
causa  Ennium  tantopere  admirantium  uersus  satis  sunt  documento, 
quara  parum  ea  aetate,  quuo  cetera  litterarum  genera  ingentia  in- 
crementa  auctusque  capere  uidit,  profecerit  poesis  epica,  plane  illa 
iacens  sordensque  a  ibrma,  si  cum  aliis  iilis  generibus  coraparatur. 
deuuo  igitur  ciuibiis  suis  Pimpleum  montem  adscensuris  in  memo- 
riam  reuocabaut  noui  poetae,  sine  limae  labore  moraque*J  nihil 
diuturnum  effici  et  ad  digna  operae  praemia  percipienda  exemplaria 
graeca  nocturna  diux-naque  manu  esse  uersanda.  constat,  exera- 
plum  Cinnae  nouem  annos  in  Zmyrnae  epyllio  elaborando  consu- 
mentis  ansam  dedisse  nobili  illi  de  scriptis  nonum  in  annum  pre- 
mendis  praecepto  Horatii,  qui  liaud  pauca  in  arte  sua  poetica 
praescripsit,  quae  praecedentes  poetae  nouicii,  si  non  expressserant 
uerbis  (qua  de  re  nihil  scimus),  at  re  tamen  secuti  sunt.  ueluti 
illi  exemplo  suo  confirmauerant,  non  sufficere  diuitem  ingenii  uenam, 
sed  poetam  simul  doctum  esse  debere.  et  'doctus'  attributura  ut 
honorificum  abhinc  uatibus  esse  coepit,  ita  lubentissime  et  grata 
cum  memoria  concedebatur  cantoribus  Euphorionis  (cf.  ex.  gr.  Ouid. 
am.  ni  9,  62,  Lygdam.  6,  41  dode  Catnllc,  Mart.  I  61,  1  et  VII 
99,  7  et  saepius,  Ter.  Maur.  2561;  Prop.  II  34,  89  dodi  xmgina 


*)  haec  mora,  quam  ipsi  sibi  inponebant  vs(otsqol  in  edendis  doctis 
opusculis,  respicienda  est  accuratius  quam  uulgo  fieri  solet,  si  quaeritur, 
quatenus  illi  uertendo  et  imitando  expresserint  exemplaria.  iam  enim 
uon  eadem  condicio  horum  studiorum  quam  Q.  Lutatii  Catuli  tempore. 
mansit  boc  omnibus  temporibus,  ut  uires  exercendi  gratia  conuerterent 
Romani  Graecos;  sed  non  edebaut  abhinc  nisi  ea  quae  edi  siue  rubore 
potuerunt.  itaque  non  plane  rectum  est  quod  dicitur,  haberi  exercitii 
huius  specimina  rudia  ex.  gr.  in  Catulli  coma  Berenices  ex  Callimacho, 
in  Varronis  Atacini  Argonauticis  ex  Apollonio  Rhodio  conuersis:  ueque 
seorsum  edebantur  neque  in  carminum  collectiones  recipiebantur  uer- 
siones,  nisi  hoc  fuerat  consilium,  ut  haec  ingenii  alienigenae  monumenta 
cognitione  omnium  (praesertim  linguam  graecam  miuus  callentium)  digna 
extarent  in  litteris  latinis  et  in  his  quoque  opusculis  ars  quaedam  atque 
peritia  probaretur  et  hinc  plurimae  illae  ex  graeco  conuersiones,  uehiti 
Ciceronis  aliorumque  Aratea  et  Sallustii  Empedoclea,  sunt  aestimauda; 
in  quibus  etiam  utilitatis  respectus  est  habitus  summopere.  ceteras  quae 
uere  possunt  uocari  exercitationes  sine  dubio  flammis  dabant,  certe  qui 
famae  consulerent;  ut  in  Catulli  carminibus  uullum  reperitur  scriptum 
ante  id  tempus,  quo  feminae  suae  amore  ille  proprii  ingeuii  facultates 
excitas  uidit.  hinc  opus  est  cautione,  ue  praepropere  ex  graeco  con- 
uersa  uel  nimis  anxia  imitatione  expressa  putemus  docta  huius  temporis 
poemata,  nisi  certa  faueant  indicia:  libera  aemulatio  tum  multo  iam 
magis  regnabat. 


PROLEGOMENA.  13 

Calui;  nec  siae  causa  Hoi'atius  hederas  uolt  esse  praemia  frontium 
Moctarum').  doctriua  multiformis  iam  facta  est  tam  necessaria 
carmina  pangentibus  quara  metrorum  scientia:  ut  fabulas  suas  digne 
exornarent,  ingux-gitabant  sese  in  exterarum  gentiura  priscas  aetates 
euoluendo  historias  et  cognoscendo  mores  ritusque.  absti*axit  haud 
raro  studiorum  horum  suauitas  longius  a  proposito,  et  ex  disqui- 
sitionibus  in  carminum  gratiam  factis  fructus  redundabant  etiam 
in  philologiam,  quae  ut  Komae  inde  a  Cratetis  commoratione  laete 
effloruerat,  ita  et  per  grammaticos  plurimos  illa  aetate  uigentes  et 
ipsa  poeseos  ratione  tum  exculta  mirum  quantum  est  prouecta 
publicumque  nancta  fauorem.  ne  miremur  igitur,  quod  ei  quoque 
poetae,  qui  non  proprie  erant  grammatici,  tamen  docta  opera  etiam 
prosa  oratione  scripserunt  ad  uarias  res  pertinentia*). 

Cernebatur  autem  formae  tersae  nitidae  mundae  cura  studium- 
que  ante  omnia  in  maiore  metri  perfectione.  hexametrum  praecipue 
conformabant  tum  longe  diligentiore  arte  quam  qua  Ennius  eiusque 
sectatores  utebantur,  etiam  huius  rei  praeceptores  habentes  Alexan- 
drinos,  quorum  enchiridia  metrica  assidue  uersabant.  ueluti  cae- 
suras,  quales  conueniebant  uersui  illi  ex  geuio  liuguae  latinae, 
constituebant  sanciebantque  in  omne  tempus  illas,  quas  postea 
maxime  uideraus  adhibitas  esse.  quamquam,  ut  fit  in  hornm  stu- 
diorum  nouitate,  nondum  compotes  erant  elegantiae  apud  poetas 
Augusteos  obuiae,  sed  interdum  subduri  et  grata  uarietate  carentes 
(ut  Catullus  in  c.  LXIV).  neque  in  hac  quidem  parte  abstinue- 
runt  in  exemplarium  imitatione  nimia  quadam  caecaque  cupiditate, 
ueh;ti  in  quinto  hexametri  pede  saepius  quam  decuit  spondeum 
pro  dactylo  admittentes  (ex.  gr.  Cat.  LXIV  78 — 80);  et  hinc  Cice- 
ronem  rovg  vscoriQovg  inridere  uidimus.  —  etiam  in  distichi  struendi 


*)  unum  dabo  excmplum.  Furius  Hibacukis  tes-te  Plinio  b.  n.  praef.  24 
scripsit  facetissimos  Lucubrationum  libros,  h.  e.  miscellaneos  et  iocis 
seriisque  disquisitionibus  mixtos.  legitur  inter  cius  fragme^ita  hoce 
(4  LM.)  dupUci  tof/a  inuoJutus  apud  Charisium  sub  Furii  nomine  sor- 
uatnm,  iii  quo  anacreontium  agnouit  Miiellerus.  sed  cantores  Eupho- 
rionia  exemplo  Laeuii  fecisse  anacreontios,  nec  coustat  et  per  se  ualde 
inprobabile  est.  melius  Lachmannus  ad  Lucr.  p.  199  a  Muonero  igno- 
nitus  partem  hendecasyllabi  adosse  statuit.  recurrunt  autom  ipsa  ilhi 
uerba,  quae  mihi  meram  prosam  sapiunt,  in  glossariorum  oxceriitis  doctis 
sine  auctoris  nomine  traditis,  quae  edidit  Usenerus  mus.  Khon.  XXVIII 
p.  4'28  (lin.  23).  quid  multa?  Charisins  fragmentum  illud  mihi  suni]»sisse 
uidetur  ex  eo<lem  opere,  ex  quo  hausta  sunt  in  ultima  origine  excerpta 
illa  glossariorum  pretiosissima,  ex  Furii  nempe  opore  quodara  prosario 
probabiliterque  ox  ipsis  eius  lucubrationibus,  quao  liinc  nouani  plano 
lucem  accipiunt. 


14  PROLKGOMENA. 

arte,  etiaiiibi  iiuilta  perficienda  reliquerunt  aeui  Augustei  uatibus, 
tamen  non  contoniiK-ndiim  sunt  nacti  peritiam,  praesertim  in  epi- 
gramniatis  breuioribus  iam  longioris  temijoris  usu  bene  tamiliaribus. 

Neque  tamen  in  faciendis  epylliis  elegiisque,  quae  ipsi  in  litteras 
latiuas  intulerunt,  et  in  epigrammatis  sese  continuerunt  noui  poetap, 
sed  quid(piid  fere  in  boc  poesis  genere  praeiuerant  Alexandrini 
uariaque  metra  ab  eis  siue  exculta  siue  in  enchiridiis  tractata  cum 
meliore  ([uam  quo  Laeuius  usus  erat  delectu  sibi  adsurnj^serunt. 
galliauiborum  uolubilitatem  agilitatem^pie  difficillimo  in  linguae 
latinae  duritie  tarditateque  suscepto  aemulari  certatim  (comm.  ad 
Cat.  LXIII  in  fine)  adgressi  simt  cum  euentu  pulcherrimo.  porro  ab 
Alexandrinis  mutuati  sunt  trimetros  iambicos  puros  per  longiorem 
seriem  continuatos,  quibus  ueteres  Graeci  non  utebantur,  et  in 
senariis  uulgaribus  et  septenariis  seuerioi^es  normas  adhibueruut 
quam  quibus  scaenici  operam  nauarant.  nec  trimetrum  claudum, 
Hipponacteum,  receptum  iam  ab  Matio  dedignati  sunt.  Alexan- 
drinis  denique  debebant  noui  poetae  uersum  Priapeum,  in  hoc  (ut 
in  aliis  haud  raro)  magistros   superantes  austeritate  tractandi. 

Coguoueiaut  ex  enchiridiis  ot  vscotsqol  etiam  Graecorum  prisco- 
rum,  Sapphus  Alcaei  Archilochi  Anacreontis  aliorumque,  metra  lyrica; 
et  fugientes  uersus  ob  breuitatem  nimis  ludicros,  quibus  indulserat 
Laeuius,  ex  his  elegerunt  sanissimo  cum  iudicio  ea ,  quae  conuenire 
maxime  linguae  patriae  uidebant:  strophen  quae  proprie  uocatur 
Sapphicam  (Cat.  LI),  uersus  choriambicos  (asclepiadeos  maiores), 
glycoueos  et  pherecrateos  in  systema  coniunctos,  denique  qui  prae 
ceteris  suut  nominandi  (nullum  quippe  metrum  et  felicius  adsumptum 
et  postea  magis  in  deliciis   erat)  hendecasyllabos*).     haec  quoque 


*)  falso  uulgo  putant  iam  ante  cantores  Euphorionis  Laeuium  et 
Varronem  usos  esse  hendecasyllabis.  de  Varrone  postea  uidebimus.  legitur 
apud  Macrobiuin  I  18,  16  Liber  a  Romanis  appeUatur,  quod  liber  et  uugus 
est,  ut  ait  Naeuius: 

Hac  qua  sol  uagus  igneas  hahenas 
Immittit  propins  iugatque  terrae. 
^Naeuius'  Scaliger  correxit  in  ^Laeuius'.  sed  exemplum  ipsum  perquam 
inopportunum,  elegantia  uersuum  supra  Laeuii  inplicatam  duritiem,  'que' 
traiectuoi  (quautum  uidetur)  ab  eius  tempore  alienum  est.  certum  puto 
meum  remedium,  quo  lacuuam  statuo  sic  fere  explendam  ut  ait  I\ae- 
uiiis:  (Jibera  lingua  loquamur  ludis  Liberalibus;  et  *♦♦:)>  liac  qua  eqs. 
intercidit  una  cum  noto  Naeuii  uersu  (com.  113  R.),  quo  nil  hic  est 
aptius,  nomen  eius  cuius  sunt  hendecasyllabi.  in  quibus  'propius'  co- 
haeret  cum  'terrae'  et  pro  inepto  illo  'iugatque'  reponendum  est  'uolat- 
que'.  fortasse  sunt  uersus  Cinnae,  et  a  ''Naeuius'  ad  ''Heluius'  oculis 
aberrauit  librarius. 


PROLEGOMENA.  15 

metra  Sappho  maxime  in  deliciis  habuerat  excolueratque  (de  pha- 
laeeiis  cf.  Ter.  Maur.  2545  sqq-).  iam  non  mero  casu  factnm  esse 
aiemus,  quod  solita  studioi-um  communione  cantores  Euphorionis 
eos,  quorum  adsunt  fragmenta  huc  pertinentia,  mirifice  delectatos 
esse  uidemus  epithalamiis  et  hymenaeis  scribendis:  eodem  metro, 
quo  Catullus  nobile  et  eximia  cum  dexteritate  factum  c.  LXI  com- 
posuit,  etiam  Caluus  (fr.  4)  et  Ticida  (fr.  2)  scripsere  carmina 
nuptialia;  et  eodem  modo,  quo  sub  eclogae  specie  Catullus  hyme- 
naeum  in  c.  LXIII  proposuit,  etiam  Caluus  libera  usus  aemulatione 
(qualem  in  re  parua  Cat.  L  nobis  ostendit)  eiusdem  generis  poema 
fecit  (fr.  5 — 8).  nimirum  Sapphus  fuisse  librum  epithalamia  uaria 
complectentem  satis  constat.  excitati  igitur  enchiridiis  illis  metricis 
noui  poetae  ad  cognoscenda  penitus  aemulandaque  carmiua  Sapphus 
maxime,  fortasse  etiam  Archilochi  paucoruraque  similium.  in  nulla 
re  maiora  ac  plane  inmortalia  sunt  merita  horum  uirorum;  in 
nulla  re  sincerius  admiramur  rectum  eorum  iudicium,  quo  altos 
Pindari  spiritus  non  conuenire  indoli  Romanae  bene  intellegentes 
neglexerunt  poesin  doricam  et  aeolicam  sibi  sumpserunt  imitan- 
dam;  in  nuUa  re  discipuli  magis  superauere  magistros  natiuo  sensu 
pulcri  ueroque  poeseos  intellectu.  nam  Sapphus  poemata  legendo 
ac  relegendo  non  potuerunt  non  jDerspicere,  quid  ipsis  desset  et 
quomodo  carmina  ab  Alexandrinis  pendentia  deberent  compensare, 
si  poesin  uere  lyricam  donare  uellent  litteris  latinis:  aeolicae  uatis 
intimam  naturam  bene  animo  percipientes  opuscula  docta  arteque 
Alexandrina  facta  et  haec  jDoematia  breuioribus  metris  lyricis  (hen- 
decasyllabis  maxime)  scripta  quam  maxime  inter  se  opposita  esse 
uoluerunt.  regnabat  illic  cura  et  meditatio,  placebat  illic  ipsa  ars 
ipsique  fuci  callide  aspersi:  hic  praeualebat  ingenium,  hic,  quid- 
quid  animum  leuius  grauius  commouebat,  calore  subito  et  sine 
ornatu  longe  quaesito  in  cartas  coniciebatur;  illic  doctus  specta- 
batur  artifex:  hic  homini  sentire  humane  et  indulgere  genio  et  tani 
amoris  amicitiaeque  quam  odii  atque  inimicitiae  aftectus  omnes 
libere  promere  licuit;  illic  grauiter  sollemniterque  incedebant  toga 
induti:  hic  tunica  ludebant  discincta.  quid  muItaV  nulla  poesis 
lyricae  species  firmiores  apud  Romanos  hoc  genus  maxime  sibi  con- 
uenire  tacite  sentientes  egit  radices;  et  (iuid(|uid  postea  lloratius 
temptauit  artificiosiores  modos  lyricbs  aptare  fidibus  lioraanis,  suc- 
cessu  caruit  apud  populares  suos,  (|iii  multo  luagis  praeferebant 
leues  faciles(jue  uersiculos  Calui  et  Catulli  sociorunuiue.  ([uo.s  onines 
(quatenus  iudicare  licet  ex  eis,  quorum  paulo  largiora  adsunt 
fragmenta)    utri^pie    et    doctae    et   leuioris   poosis  amatoi"iae  generi 


10  l'l!OLEGOMENA. 

operani  nauasse  uideraus;  <|uaraquam  ipsi  minorum  harum  nugarum 
inepliiininifiiie  (comni.  ad  Cat.  c.  ad  Corn.  4)  lusu  raagis  excitari 
se  putaljant,  ad  maiora  et  grauiora  quo  fieront  promptiores,  sed 
aeternam  gloriam  ab  extriictip  seriorum  studiorum  monuraentis  sibi 
Vore  promittebant  (cf.  Cat.  XCV).  miruni  fortunae  ludum!  docta 
haec  opuscula  maiora  utpote  celeriter  supcrata  postera  aetas  mox 
neglexit,  sed  eadem  semper  amauit  amabiles  illos  ingenii  naturae- 
(jue  infucatao  fetns,  (|uibus  (quod  ad  gloriam)  multo  diutius  uixe- 
runt  illi  hodie^jue  (iuo((ue  admiratores   liabent  plurimos. 

Cognouimus  iam  complures  partes  praecipuas,  in  quibus  emi- 
nebant  noui  poetae:  disceptanda  est  nunc  alia  illorum  proprietas 
in  cura  diligeniia({ue  uerborum  posita,  quae  multis  uidebatur  molli- 
ties.  quae,  si  qua  erat,  partini  profluxit  sua  sponte  ex  poesis  ama- 
toriae  indole  lasciuula  ac  tenella  (poeta  'lasciuus'  maximeque  Hener' 
et  "^amatoi-ius'  idem  fere  est  apud  Romanos:  Cat.  XXXV  1,  Ouid. 
rem.  737  teneros  ne  imigc  poefus  et  a.  a.  III  833  inieri  Propcrii  et 
am.  III  8,  2  fcnerum  carmcn,  Hor.  a.  p.  24G;  Suet.  d.  gram.  IG 
fcnellorum  uatum;  Mart.  VII  14,  3  et  XII  44,  5  tencr  Catullus), 
partim  nata  est  ex  eo  studio,  quo  refugientes  epicorum  ueterum 
rudem  iam  simplicitatem  et  tragicorum  niraium  tumorem  sectabantur 
illi  suum  dicendi  geuus  sat  electum.  nam  iterum  exemplo  Calli- 
machi  niaxime  usi  simul  et  breues  concisique  esse  studebant  et 
uitandae  ieiunitatis  causa  uoces  exqnisitas  adhibebant.  quamquam 
in  hac  re  denuo  bonuin  liberumque  cantorum  Eupborionis  iudicium 
coraprobatur,  quod  praecepta  Alexaudrini  magistri  deserebant  in 
eo  quod  non  uerba  prisca  recoudita  rara  glossematica  (quibus  fere 
Aegyptii  illi  delectabantur)  captabant,  sed  operam  dabant  sermonis 
e  medio  sumpti  cultui  atque  urbanitati.  Heque  dubitare  licet,  qiiin 
Laeuii  conamina  risum  interdum  mouentia  eos  deterruerint  a  ser- 
uili  in  hac  re  imitatione.  itaque  seciuebantur  illi  quam  maxime 
linguae  patriae  speciem,  qualis  Romae  in  elegantiorum  circulis  opti- 
uuerat.  hanc  normam  in  uniuersum  tenentes  peculiarem  curam  in- 
pendebant  singulis.  ut  a  minimis  incipiam,  perfecerunt  ot  vsareQoi 
ea  quae  Ennius  in  litteris  fiualibus  retinendis  incohauerat.  hic 
enim  utilissimo  iustituto  ceteras  praeter  'm'  et  's'  consonas  omnes 
propria  uti  ui  in  uersibus  iusserat;  ulterius  progressi  illi  (cf.  Cice- 
ronis  uerba  supra  adlata)  etiam  *s'  breui  uocali  subiectam  uon 
posse  abici  sanxerunt  ante  consonam  insequentem  (ut  habent  adhuc 
Cicero,  Lucretius,  Varro  ex.  gr.  in  fine  hexametri  ^e  fontibus  magnis') 
damnaueruntque  proinde  etiam  illa  Mictust,  seruust,  magnust'  passim 
apud  priscos  obuia.    hac  quoque  in  re  ueri  est  simile  eos  secutos 


PROLEGOMENA.  17 

esse  sermonis  cottidiani  apud  homiues  iu'banos  speciem  puriorem. 
eademque  cum  cura  in  delectu  uerborum  cultis  auribus  probatorum 
uersabantur.  quamquam  in  hac  parte  spatium  patuit  sat  magnum 
et  a  poematum  generibus  et  a  singulorum  poetarum  indole  patria- 
que.  nam  ut  minuta  carmina  et  epigrammata  gaudebant  sermonis 
familiaris  uerbis  locutionibusque  (lectis  tamen  et  quibus  homines 
litteris  tincti  utebantur),  quibus  leuiter  adspersus  hic  illic  doctus 
ornatus  nec  quaesitus  peculiarem  interdum  gratiam  praebuit,  ita 
ex.  gr.  Caluus  Romae  natus  et  Catullus  Veronensis  in  huius  ipsius 
sermonis  familiaris  usu  sic  sine  dubio  inter  se  differebant,  ut  illius 
uerba  magis  urbanitatem  recentis  temporis,  huius  magis  stilum 
Terentianum  (cf.  caput  III)  non  sine  prouincialis  dictionis  admix- 
tione  referrent.  sed  si  iam  in  hac  parte  cura  inpensior  procreauit 
non  mediocrem  a  prioribus  differentiam,  hoc  multo  magis  usu  uenisse 
necessest  in  eis  poematis,  quae  summum  formae  diu  castigatae 
ornatum  splendoremque  quasi  debitum  flagitauere:  in  docta  poesi 
consulto  elegantias  Alexandrinorum  captantes  usquequaque  arte  ute- 
bantur  noiii  poetae  circumspecta.  quae  tum  primum  inuecta  non 
potuit  non  esse  hic  illic  diiriuscula  et  inplicatior,  cum  praesertim 
rhetoricae  non  ita  pridem  in  scholasticam  institutionem  receptae 
regulas  pauci  tum  firmiter  tenebant  sciteque  adhibere  callebant  (cf. 
ex.  gr.  frigidum  usum  Cat,  LXIV  116).  interdum  igitur  parum 
agiles  et  insuetiore  habitu  tamquam  tardati  incedunt  in  hac  parte 
cantores  Euphorionis,  nihilominus  dignissimi  hercle,  quibus  et  gra- 
tiae  habeantur  maximae  ob  studia  indefessa  neque  de  mei'itis  summis 
quidquam  detrahatur:  facilius  multo  erat  posthac  Vergilio  et  Ouidio 
coaeuisque  addere  limam  ultimam  quam  illis  uiam  aperire  prae- 
munire  solidare.  sed  sic  duce  arte  uerba  componentes  anxie  solli- 
citeque  haud  paxica  nouabant,  quae  mollitiae  specie  offendebant 
necessario  priscorum  sectatores.  quorum  nemo  ex.  gr.  apud  Ennium 
legerat  in  medio  narrationis  tenore  quale  extat  Cat.  LXIV"  289  sq. 
inde  xmicr  dimmi  sancta  cum  coniuge  nafisque  aduenif,  caelo  fc  solum,, 
Phoche,  relinqiicns:  tales  inuocationes  inespectatas  (nec  solura  deorum; 
cf.  ibid.  253  et  IV  13),  quae  sane  descriptionis  continuitatera  quam 
efficaci  arte  interrurapunt,  inter  fucos  et  ferrumina  xav  vsareQcov 
(inde  communi  consensu  recepta  et  mox  abusu  interdum  taediosa) 
recte  numerat  Gellius  XIII  27,  3.  —  aliud  nouatiouis  genus  ad 
rem  grammaticam  pertinens  contemplemur,  ex  diuito  nocdum  de- 
dita  opei-a  satis  explorato  argumento  pauca  delibantes.  eam  enim 
constructionem,  quam  uulgo  uocant  accusatiuum  graecum,  intro- 
duxerunt   primi   cantores  Euphorionis   in  carminibus   doctis  (minus 

Ca.tulmjs  od.  Haohrcns.     TT.  2 


18  l'l;uLEGOMKNA. 

in  iiiiniitis  uel  epigiammatis);  cf.  Cat.  LXIV  64  et  65,  LXVIII"  29, 
Caliius  l"r.  1  et  13  nam  falsum  est  quod  alius  alium  exscribentes 
adlii-mant  uulgo,  usus  illius  iam  apud  Plautuni  Knniumque  inueniri 
exempla.  quos  refutauit  Haasius  praelectt.  II  p.  (M,  qui  tameu 
poetas  Augusteos  nouationis  esse  auctores  adserens  et  ipse  errat.  — 
tertium  exemplura  petamus  ex  uerborum  conlocatione.  quae  cum 
in  ceteris  facta  est  artificiosa  et  certis  regulis  subiecta,  ita  in  parti- 
culis  ab  initio  enuntiati  traiciendis.  sic  secundo  uel  alio  loco  ex- 
tantia  liabes  'at,  sed,  nam,  uamque'  una  cum  uariis  prouominis 
relatiui  formis  (cf.  comm.  ad  Cat,  c.  ad  Corn.  9,  LI  9,  LXIV  43 
et  301);  quae  etsi  a  priscis  scriptoribus  non  plane  sunt  aliena*), 
tamen  cantores  Eupborionis  primi  cum  consilio  et  usu  latius  patente 
nouabant;  eidemque  iam  in  copula  ^que'  (Cat.  LVII  2)  et  'nec' 
(LXIV  210),  non  tamen  in  'et'  et  *ac'  (cf.  Hauptius  opusc.  I 
p.  115  sqq.),  quae  ab  Augusteis  poetis  demum  traici  sunt  coepta,  libe- 
riores  interdum  fuisse  uidentur.  —  non  recte  autem  putant  pro- 
prium  fuisse  nouorum  poetarum  nimium  quendam  deminutiuorum 
amorem  et  ob  eam  maxime  causam  illos  audiisse  molles.  repe- 
riuntur  eorum  apud  Catullum  sat  multa  (interdum  etiam  duplicia, 
ut  'puellula,  oricilla,  tenellulus,  mollicellus',  quin  adeo  substantiua 
et  adiectiua  simul  deminutiue  sunt  formata  rariore  usu);  sed  eadem 
omnium  inde  ab  antiquis  temporibus  poetarum  communia  fuere, 
quin  etiam  non  aliena  a  prosae  oratiouis  scriptoribus,  qui  uulgarem 
magis  siue  familiarem  sermonem  secuntur  (cf.  ex.  gr.  Lorenzius  ad 
Plaut.  Pseud.  praef.  p.  68,  Woelfflinus  Philol.  XXXIV  p.  155  sq.); 
unde  aj^paret  rovg  vearEQovg  retinuisse  quod  ipsorum  rationibus  bene 
conueniret,  quamquam  pro  rei  argumento  usum  temperantes  ali- 
quatenus  et  ex.  gr.  a  grauibus  seriisque  magis  procul  babentes. 
bac  quoque  in  re  seueriores  extiteruut  aeui  Augustei  poetae, 

His  quae  antea  disputauimus  perlectis  non  facile  in  eam  te 
adduci  opinionem  patieris,  quasi  bi  poetae  fuerint  homines  scho- 
lastici,  a  uita  publica  alieni  solisque  lucubratiouibus  dediti.  aliud 
te  iam  dudum  docuit  duplex  illud  poeseos  et  doctae  et  leuioris 
genus.  praeterea  omnia  tum  a  tali  ratione  umbratili  abduxerunt: 
institutio   Eomana    moresque    ueteres   uitae   non    scbolae   fauentes, 

*)  ueluti  nulla  adest  causa  idonea  in  uerbis  Enuii  ann.  103  V.  uir- 
gines  nam  sibi  quisque  domi  Homamis  habet  sas  interpunctionera  accipere 
Lacbmanni  'uirginis.  nam'  scribeiitis,  cum  post  siugularem  illum  in- 
tellegi  nequeat  pluralis  'sas',  qui  cum  'quisque'  coniunctus  omnino  nou 
stat.  legas  'uirgine  nam  s.  q.  d.  R.  auet  sa',  h.  e.  beatus  est.  cf.  et 
comm.  ad  Cat.  LXVI  65. 


PROLEGOMENA.  19 

propria  Italorum  natura,  reipublicae  status  inquietus  et  turbulentus, 
Roma  ipsa  ut  deliciis  inlecebrisque  suis  multo  magis  auocans  a 
studiis  assiduis,  ita  poetis  ueris  quidem  et  pectore  aperto  tot  noua 
spectacula  animum  intrare  patientibus  ingentem  carminum  mate- 
riam  praebens.  quae  ingenia  excitarent  multa  tum  erant.  ueluti 
si  non  incuriosi  persequebantur  animo  quae  in  republica  gerebantur, 
libertas  illa  seutiendi  dicendique  uel  aduersus  potentissimos  uiros 
concessa  aluit  eam  quam  Lucilius  et  priscae  comoediae  Atticae 
scriptores  sibi  sumpserant  licentiam;  et  uidemus  ea  usos  ex  publicis 
(ut  probabile  est)  causis  Caluum  et  Furium  Bibaculum,  ex  pri- 
uatis  Catullum  carminum  maledicorum  in  Caesarem  Pompeiumque 
aliosque  nobiles  extitisse  auctores.  et  si  poetae  lyrici  necesse  habent 
quibus  ad  canendum  instimulentur  amores,  morum  dissolutio  Romae 
in  dies  magis  serpens  amplum  patefecit  campum,  siue  libertinarum 
institutione  litteraria  lepore  uenustate  uiros  adlicientium  uenerem 
concessam  sectabantur  illi  siue  feminarum  nuptarum  (baud  raro 
nobilium)  spretis  bonis  moribus  liberius  uiuentium  consuetudine 
furtiua  delectabantur:  Venus  in  Aeneae  sui  urbe  (ut  ait  Ouidius) 
iam  plane  regnans  canenda  amoris  gaudia  malaque  non  negauit 
uatibus  suisj  sed  largiter  abundeque  subministrauit.  omnino  xmi- 
uersa  poetarum  Romanorum  condicio  longe  erat  felicior  quam  Alexan- 
drinorum,  quos  multo  uerius  uocare  potes  umbratiles  et  scbolasticos 
quibusque  pleraque  inritamenta  (quantum  iudicare  licetj  deerant  ad 
poesin  ex  scholae  tenebris  in  lucem  uitae  traducendam.  sed  ut 
tantos  profectus  haberent  cantores  Euphorionis,  quantos  ante  eos 
unus  Ennius  et  post  eos  uix  adaequabant  magna  illa  temporis 
Augustei  lumina,  in  eo  potissimum  est  positum,  quod  haec  stu- 
diorum  ratio  tota  nitebatur  ingeniis  splendidissimis  propositiqiie 
optime  tenacibus,  ex  senioribus  maxime  Furio  Bibaculo  et  Valerio 
Catone,  ex  iunioribus  Catullo  Caluo  Cinna  Ticida  Comificio  Ansere. 
quorum  carmina  cum  celeriter  in  deliciis  essent,  suramos  reipublicae 
uiros  mox  rationi  illi  se  addixisse  uidemus,  siue  uero  amore  poesis 
iam  magis  culto  suo  habitu  adlicientis  ductos  siue  quia  saeculum 
uocabatur  nouis  modis  ludere  tempusque  oblectare  hendecasyllabis 
similibusque.  sed  addebant  lulius  Caesar,  M.  Brutus,  Cornelius  Nepos, 
Q.  Mucius  Scaeuola,  C.  Memmius  totque  alii  uiri  nobilissimi  ipso 
nominis  splendore  plurimum  et  gloriae  et  gratiae  nouae  rationi, 
quae  illa  quidem  aetate  uix  habuit  ueros  inimicos  aduersariosque 
(nisi  forte  malos  quosdam  poetas  more  antiquo  uersus  facientes, 
quales  inrisit  Catullus  Volusium  Caesium  Aquinum).  nam  ipse 
M.  Tullius  Cicero,    etsi   quae    scripsit   epe   more  Enniano   fecit   et 


20  PROLEGOMKNA. 

daia  occasionn  id  qnod  uimiiini  erat  facileque  ridiculuni  uidebatur 
in  nouis  poetis  leni  niinirum  inrisione  castigauit,  tamen  tantum 
abest  ut  inpugnauerit  rationem  illam  (et  longe  aliae  res  aliaque 
studia  erant  ei  agitanda),  ut  ipse  more  iam  recepto  horis  subse- 
ciuis  non  solum  luderet  epigiammata  amatoria  (^Plin.  epist.  VII  4), 
sed  etiam  elegiam  componere  adgrederetur.  neque  aliter  est  sta- 
tuendum  de  M.  Terentio  Varrone  Reatino,  qui  in  saturis  Menippeis 
fere  intra  anuos  G5  —  50  scriptis  quac  noua  metra  a  scaenicis  et 
Laeuio  non  adhibita  habet  ea  omnia  debet  cantoribus  Euphorionis. 
nam  quamf|uam  ipse  (ut  est  homo  mirifice  inter  uetera  et  noua 
medius,  sed  ut  in  illa  raulto  magis  inclinet  animo)  data  ocoasioue 
inridet  recentes  urbanos  (d.  r.  r.  I  2,  1)  rariusqne  eos  adfert  inter 
exempla  ex  poetis  petita  (cf.  d.  1.  1.  VIII  14  et  VII  50,  Miscell. 
nostra  Crit.  p.  16  sq.),  tamen  elegantiae  poeticae  captator  non  adeo 
sibi  ipse  inimicus  erat,  ut  bona  ab  illis  inuenta  plane  sperneret. 
immo  refugiens  quidem  mollitiem  et  lusus  amatorios  et  caecam  quae 
uidebatur  Alexandrinorum  imitationem  et  porro  in  rebus  sensisque 
uerum  seuerumque  Romanum  prae  se  ferens,  tamen  lubenter  et 
metra  nonnulla  (hendecasyllabos,  glyconeos,  galliambos)  a  uouis 
poetis  accepit  et  seueriores  rationes  metricas;  nam  quamquam  in 
uersibus  iambicis  et  trochaicis  inter  ueterum  licentias  et  seueri- 
tatem  twv  vecoxsqcov  fluctuare  uidetur,  haec  diuersitas  potius  repe- 
tenda  est  ex  uariis  quibus  saturae  sunt  scriptae  temporibusj  et 
ipsum  Varronem  in  dies  magis  inclinasse  ad  nouiciam  rationera 
probabile  est  (certum  de  hac  re  iudicium  ferre  prohibet  et  fragmen- 
torum  paucitas  et  id  quod  de  temporibus  singularum  saturax'um  nil 
constat). 

Quidquid  id  est,  cauillationem  quidem  subierunt  cantores  Eupho- 
rionis  et  ipsi  in  neterum  contemptu  significando  minime  parci  (cf. 
in  uersibus  Hor.  sat.  I  10  praefixis  fastklia  nostra)^  non  tamen 
acrem  inpugnationem.  quae  inpugnatio  ixna  cum  bello  uehemen- 
tissimo  demum  secuta  est  temjDore  proximo  Augusteo,  cura  id  quod 
Cicero  et  Varro  polyhistor  fortasse  animo  praesagiente  aliqua  ex 
parte  praeuiderant  euenit,  h.  e.  cum  maiorem  semper  uancti  fauo- 
rem  noui  poetae  ita  iam  tenuerunt  animos  ut  prisci  uates  in  dies 
magis  obruerentur  obliuione,  cum  uiris  patriae  amantibus  ex  in- 
crescenti  nimium  in  modum  Graecorum  Alexandrinorumque  in  litteras 
patrias  praepotentia  inminere  periculum  xiidebatur.  sed  de  hac  re 
disserere  non  est  huius  loci;  nobis  iam  hoe  solum  restat,  ut  quinam 
a  cantorura  Euphorionis  principalibus  Catone  Caluo  CatuIIo  transitus 
fuerit  ad  aeui  Augustei  uates  paucis  adumbremus. 


PROLEGOMENA.  21 

Epyllion  inter  lyrica  et  epica  medium  etsi  sui  ipsius  causa 
est  excultum  a  nouis  poetis,  quibus  ut  praecipuum  fabulas  ama- 
torias  tractandi  adminiculum  semper  in  honore  erat,  simul  tamen 
quasi  quaedam  praelusio  habebatur  grandis  carminis  epici  digne 
aliquando  elaborandi.  Argonautica  mente  agitata  (LXIV  24)  quo- 
minus  adgrederetur  Catullus  morte  est  prohibitus.  suscepit  opus 
P.  Terentius  Varro  Atacinus,  qui,  postquam  usque  ad  XXXVum 
aetatis  annum  moi'e  antiquo  saturas  et  bellum  Sequanicum  scripsit, 
conuerga  a.  a.  Chr.  47  ratione  (fortasse  paruo  quem  fetus  illi  iam 
inuenerunt  fauore  commotus)  se  ad  Graecorum  imitationem  con- 
tulit  et  ut  alia  carmina  didactica  ita  Apollonii  Ehodii  Argonautica 
libere  uertit  in  sermonem  latinum.  et  his  non  minus  quam  elegiis, 
in  quibus  magis  proprios  amores  cecinit  {Prop.  II  34,  85),  et  glo- 
riam  adeptus  est  non  paruam  et  in  elegia  proxime  tetigit  Corne- 
lium  C4allum  quique  hunc  sunt  secuti*).  postquam  Varro  Atacinus 
in  libera  Apollonii  uersione  carminis  epici  iam  pro  temporibus  ex- 
colendi  facultatem  saltim  ostendit,  hoc  perfecit  ille,  cui  soli  ex  can- 
toribus  Euphorionis  proprie  uocatis  (quorum  simul  antiquissimus 
erat)  durare  licuit  usque  ad  temporis  Augustei  iuitium,  Furius 
Bibaculus,  is  enim  circa  a.  40  (quantum  diuinare  licet)  scripsit 
primus  epos,  quod  materiem  ex  patria  historia  petitam  forma  nouicia 
secundum  artem  Alexandriuam  tractauit:  Caesaris,  ut  uidetur,  in 
Gallia  facta  persecutus  est  in  'pragmatiae'  siue  annalium  belli  Gallici 
libris  minimum  undecim**),  qui  ut  Vario  ita  mox  Vergilio  maxime 
praetulerunt  facem  ad  paria  uel  similia  epe. 


*)  mala  aetatis  praeeuntis  obliuione  Ouid.  tr.  IV  10,  53  elegiam  a 
Cornelio  Gallo  ortam  esse  adserit.  sed  causas  huius  iudicii  explorare 
difficillimum  est. 

**)  de  Furiis  poetis  lis  inter  doctos  uondum  diiudicata.  A.  Furii 
Antiatis,  Lutatii  Catuli  amici,  uersus  nonnullos  adfert  Gell.  XVIII  11 
tolore  prisco  adeo  insignitos,  ut  huius  nuUo  omnino  iiacto  esse  possint 
uersus  in  uniuersum  sat  elegantes  et  arte  nouicia  facti,  quos  ut  Maroni 
obuersatos  Macrobius  passim  (IV  1,  3,  4)  laudat  ex  Furii  annalibus.  iam 
constat  Furium  Bibaculum  non  ita  multo  ante  a.  30,  quo  Hor.  sat.  II 
5,  40  oum  ob  turaorem  inridet,  scripsisse  'pragmatiam  belli  gallici'  (cf. 
Acro  et  Porph.  ad  Hor.  1.  1.).  hoc  cgo  opus  unum  idemquu  puto  cum 
annalibus  Furii  a  Macrobio,  qui  breuissime  adfert  titulum,  laudatis. 
nam  nec  Horatium  exagitare  Bibaculum,  cui  propria  uimirum  nescioqua 
causa  succensuit,  mirum  est  neque  in  huius  uersibns  fuisse  nonnuUos 
ob  tumorcra  facile  reprehensioni  aiisam  dantes.  cetfrum  quod  Iioc  cpos 
Furii  tanto  mox  premcbatur  silentio,  similis  fortasse  causa  atque  iu  Ata- 
cini  ekgiis,  nempe  et  insequeutium  perfectio  niaior  et  Furii  in  Caesa- 
rem  auimus  iuimicus. 


22  l'R0LEGOMENA. 

Inmortalia  cantorum  Euphorionis  de  litteris  Romanihi  merita 
uix  licet  melius  in  fine  paucis  describere  quam  si  dixero,  omnes 
illos  aeui  An^^ustei  uates  in  lyricis  elegiacis  epicis  eminentes  fama- 
que  tam  celebratos  planc  illis  niti  illisque  magistris  ducibusquc 
US08  esse.  perfecerunt  hi  posteriores  admirabiliter  artem  cum  hexa- 
metri  tum  uero  distichi,  remouorunt  quidquid  in  uerborum  structura 
et  ornatu  subdurum  minusque  gratum  utpote  in  nouae  artis  initiis 
erat  relictum,  ampliorem  sibi  pepererunt  argumentornm  poetico- 
rum  copiam,  magis  magisqne  abiecerunt  imitationem  et  aemuli 
Graecorum  Alexandrinorumque  extiterunt  in  partibus  nonnuUis 
superiores:  quod  ad  hoc  summum  cacumeu  sine  difficultate  iam 
adducere  potuere  poesin  patriam,  unis  solisque  debebant  cantoribus 
Euphorionis. 

II. 

De  Catulli  uita,  ad  quam  enarrandam  transeo,  praeter  per- 
pauca  ueterum  scriptorum  testlmonia*)  nihil  nobis  traditum  est 
nisi  quod  ex  ipsius  poetae  carminibus  accurata  interpretatione  erui 
potest.  in  quibus  tamen  adhibendis  caue  ordinem  certum  chronologi- 
cum  obseruatum  esse  putes;  qua  de  re  infra  in  cap.  IV  plura. 

Hieronymus  ad  Euseb.  chron.  a.  Abr.  1930  =  ante  Chr.  87 
scribit  Gaius  Valerms  Caiullus  scriptor  lyricus  Veronae  nascitur. 
cum  hoc,  quem  ex  Suetonii  copiis  hausisse  notum  est,  consentit 
in  praenomine  Apuleius  apol.  10  accusent  C.  CatuUum  ectr.:  quibus 
duobus  testibus,  quorum  neuter  ab  altero  pendet,  fidem  habere  nos 
iubent  sanae  disquisitionis  historicae  praecepta  omnia.  nam  Quinti 
praenomen,  quod  uulgo  dant  poetae  nostro,  non  nititur  nisi  Plinii 


*)  extat  in  Catulli  editione  a.  1472  facta  haec  uita:  Valerius  Ca- 
tullus,  scriptor  lyricus,  Veronae  nascitur  Olympiade  CLXIII ,  antio  ante 
natum  Salustium  Crispum,  diris  Marii  Syllaeqxie  temporibus,  quo  die 
Plotinus  latinam  rhetorvam  primus  Bomae  docere  cocpit.  amauit  hic 
pueUam  primariam  Clodiam,  quam  Lesbiam  suo  appellat  in  carminc. 
lasciuiusculus  fuit  et  sua  tempestate  pares  paucos  in  diccndo  frenata  ora- 
tione,  superiorem  habuit  neminem-  in  iocis  apprime  lcpidus,  in  seriis  uero 
grauissimus  extitit.  erotica  scripsit  et  epithalamium  in  Manlium.  amw 
uero  aetatis  suae  XXX  Romae  moritur ,  elatus  moerore  publico.  haec 
non  dubito  quin  doctiis  saeculi  XV  Italns  consarcinauerit  male  ex  Hie- 
ronymo  et  breuiore  quadam  Catulli  uita  simili  illius  TibuUianae,  quam 
per  medium  aeuum  circumlatam  in  ultima  origine  ad  excerptum  ex 
Suetonio  factum  redire  uerisimile  est.  insunt  nonnulla  uerbia  illis,  quae 
nec  tum  Italns  nllus  scire  potuit  (uelnti  de  Clodia  puella  'primaria')  et 
mire  ad  Suetonium  adludunt  (ueluti  in  iudicio). 


PROLEGOMENA.  23 

h.  n.  XXXVII  6,  81  codicibus  nouiciis  interpolatisque,  unde  Catulli 
libri  pessimi  (Datanus  cum  similibus)  arripuerunt  illud  et  Scaligev 
LXVII  12  (ubi  uide)  malam  coniecturam  finxit  (cf.  omnino  Schwa- 
bius  q.  C.  p.  5  sqq.).  de  nomine  poiTO  gentili  constat  ex  Suet.  Caes.  73, 
Porphyr.  ad  Hor.  sat.  I  10,  19,  quibus  fortasse  accedunt  Varro  d. 
h  1.  VII  50  (cf.  Miscell.  nostra  crit.  p.  17)  et  Charis.  p.  97  K. 
uota  est  gens  Valeria  ex  historia  Romana;  unde  ortus  nescioquis 
iam  pridem  in  Gallia  Transpadana  fixisse  uidetur  sedem.  certe 
Valeriorum  late  in  illa  regione  sparsorum  saepius  mentionem  faciunt 
tituli;  familiae  Catullorum  casu  non  occurrit  memoria  autiquior, 
postea  numquam  plane  est  abolita  (Eckhelii  doctr.  num.  V  333, 
Gruteri  inscr.  314,  3  et  480,  5,  Plin.  epist,  IV  32).  hoc  uero 
cognomen  ipsum  ^Catullus'  siue  more  prisco  scriptum  'Catulus' 
(quod  per  ^u'  longam  discernitur  a  'Catillus':  cf.  quae  Fleckeis.  ann. 
1883  p.  791  disputaui)  et  ex  poeta  ipso  (cf.  ad  VI  1)  constat  et 
ex  crebris  aliorum  scriptorum  sic  potissimnm  eum  appellantium 
locis.  de  patria  sua  quamuis  noster  non  uerbis  disertis  loquatur 
(XXXIX  13  Transpadanos  uocat  ^suos'),  Veronensem  tamen  eum 
fuisse  confirmant  Ouid.  am.  III  15,  7  Mantua  Vcrgilio  gaudef,  Vc- 
rona  Catullo,  Mart.  XIV  195,  alii  haud  pauci,  quorum  nonnulli 
simpliciter  eum  uocant  ^poetam  Veronensem',  ut  Macrob.  II  1,  8. 
denique  uulla  causa  adest,  cur  fides  Hieronymi  annum  a.  Chr.  87 
natalem  Catullo  adsiguantis  in  dubium  uocetur  (Lachmani  Hauptii- 
que  rationes  postea,  ubi  de  morte  poetae  disseremus,  breuiter  per- 
stringeutur). 

Catulli  familia  diues  et  inlustris  fuisse  uidetur,  siquidem  lulius 
Caesar  Veronae  commorans  hospitio  patris  illius  utebatur;  eadem- 
que  non  procul  a  Verona  in  paeninsula  Sirmione  possedit  uillam 
(XXXI).  ceterum  ex  hac  familia  praeter  patrem  et  unicum,  ut 
uidetur,  poetae  fratrem  iu  Troade  anuo  fere  60  mortuum  nouiinus 
nemiuem.  aeque  iguota  sunt  omnia  de  pueritia  primaque  usque 
ad  sumjjtam  togam  uirilem  aetate,  quam  Catullum  Veronae  degisse 
ueri  est  simillimum:  uec  quibus  magistris  imbutus  sit  litteris  scimus 
nec  quando  primum  Romam  se  conuerterit.  iu  hac  autem  urbe 
sedem  suam  fixit  aliquot  ante  a.  60  annis  (ut  apparet  ex  carmiue 
LXVIir''  34  sqq.  circa  hoc  tempus  scripto),  fortasse  a.  65.  et  pro- 
babile  est  uon  reipublicae  capessendae  aut  fori  usum  uancisceudi 
causa  eum  Ilomam  uenisse,  sed  ut  tolum  sese  dederet  studiis  poe- 
seos,  sicut  i)ormisit  res  eius  familiaris  (ex  c.  XLIV  uidemus  eum 
fundum  posscdisse  Tiburtinum,  nec  ioci  aperti,  ut  XIII  8,  contra- 
rjum  adsGi'unl).    Romam  quippe  contenderunt  tum  omnes,  (lui  animo 


24  PROLEQOMENA. 

altiiis  eviolaatc  et  perfici  institutione  litteranira  et  nonion  hono- 
renKiue  consequi  cupiebant;  ut  antea  ))0.stear|ue,  sic  illo  tenipore 
prouiuciae  uiaxinie  .suppeditabant  iugenia  in  litteris  exninentia  Koniae, 
(juae  ex  sua  parte  excolebat  ea  et  laude  gloriaque  nusquam  faci- 
lius  inuenieuda  exstimulabat.  una  Ciallia  Tran.spadana  tum  Iiomam 
misit  Cornelium  Nepotem,  \'alerium  Catonem,  Furium  Bibaculum, 
Quintilium  Varum,  Cornificium;  quos  praeter  Bibaculum  oranes  ut- 
pote  conterraneos  inter  CatuUi  nostri  auiicos  fuisse  eius  carmina 
testantur.  inter  cuius  ceteros  familiares  liomanos  erant  haud  pauci 
uiri  nobiles  clarique,  L.  Manlius  Torquatus  (LXI  16),  Hortensius 
Ortalus  orator  (LXVj,  Caluus  supra  iara  commemoratus,  Asinius 
PoUio  (XII  6),  ut  alios  minus  quidem  notos  sed  jjoetae  nostro 
aeque  caros,  ut  Veraniura  et  FabuUura*),  omitlam.  sic  amicorum 
dulcium  consuetudine  fruens  uitaeque  urbanae  gaudia  deliciasque 
auimo  iuuenili  percipiens  Catullus  incumbebat  iupellente  naturae 
indole  studiis  poeseos,  ad  quam  tendenti  idoneos  magistros  sub- 
sidiaque  litteraria  Koma  abuude  praebebat,  donec  ea  femina,  quae 
cum  illius  nomine  in  omne  est  coniuncta  tempus,  poetam  scholae 
subtractum  sui  fecit  iuris  excitando  in  illo  proprii  ingeuii  ignem. 
De  Lesbiae  persona  quaestioncm  grauissimam  (nam  plurimo- 
rum  cai'minum  et  intellectus  et  ordo  chronologicus  inde  pendet) 
adorientibus  nobis  praemittenda  suut  nonuulla  magis  in  uniuersum 
spectautia,  etsi  alii  poetae  (uelut  Horatius  et  Ouidius)  saepe  in 
poematis  suis  fictas  libere  puellas  adloquantur  nominibus  mentitis, 
Catulhim  tamen  (ut  similiter  Tibullum  Propertiumque)  non  ceci- 
nisse  nisi  quae  ipse  sit  expertus  plane  apparet  ex  eius  carmiuum 
colore  atque  indole:  adeo  ubique  et  in  personis  occurrunt  nobis 
imagines  non  uanae  ac  sanguiue  carentes  sed  uiuae  uegetaeque  et 
in  dictis  sensisque  eam  habemus  ueritatem,  quam  nulla  ars  atque 
meditatio,  sed  sola  uita  procreat.  amoris  enim  gaudia  doloresque 
ut  ipse  auimo  percepit  sic  uersibus  mandauit  Catulius  neque  addens 
quidquam  neque  detrahens,  sed  semper  quidquid  cor  mouit  id  ex- 
primens  solum:  meditandi  de  his  malis  laetisque  latiusque  ea  per- 
sequendi  artem  (ex.  gi*.  Propertio  familiarem)  homo  simplex  non 
calhiit.  sic  ex  cyclo  carminum  ad  Lesbiam  pertinentium  certissime 
nobis  ratione  procedentibus   historiam  amoris  illius  hcet   detegere. 


*)  nisi  forte  et  hos  amiculos  dulcissimos  ex  eadem  regione  ortos 
iam  a  puero  cognitos  habuit  dUexitque  Catullus.  ceterum  carmina  ad 
eos  rtiissa,  quod  ad  tempus  attinet,  ita  sunt  distinguenda,  ut  adannum  61 
fere  IX  (XII),  XIII  et  (ut  suspicor)  VI  pertiueant,  ad  a.  55  XXYllI  et 
XLVII. 


PROLEGOMENA.  25 

quae  res  sane  permagnis  inpedita  foret  difficultatibus ,  si  rectum 
esset  quod  Ouidius  dixit  trist.  II  429  nec  contenfus  ea  (Lesbia) 
multos  uulgauit  amores,  in  quibus  ipse  suum  fassus  aclulferium  est. 
uerum  enim  uero  Ouidius  pro  suo  proposito  et  exaggerauit  nimis 
rem  nec  tempora  distinxit.  hoc  enim  ex  reliquae  poetae  nostri 
uitae  contemplatione  satis  certum  est,  omnes  amores,  quos  prae- 
terea  ille  sectatus  est,  post  Lesbiam  habuisse  locum;  et  'multi' 
illi  amores  (sic  enim  intellege  'adulterium',  cf.  Hor.  od.  I  33,  9 
et  36,  19,  alia)  sunt  Ipsimilla,  Aufilena,  Ameana,  luuentius:  in 
sui  argumenti  fauorem  non  nimis  accuratum  fuisse  poetam  Sulmo- 
neusem  intellegis.  itaque,  si  leuiores  adulescentuli  amores  omitti- 
mus  (LXVIII^  17),  usque  ad  iter  Bithynicum  a.  57  factum  una 
solaque  Lesbia  Catullum  tenuit  deuinctum:  hanc  sincere  atque  ex 
animo  dilectam  (cf.  LXXII  3  sq.)  cum  ea  fide  (LXXXVII  3)  amauit, 
ut  praeterea  nullam  femiuam  attingeret.  quam  rem,  si  ipsius  ama- 
toris  uerba  non  satis  tuta  uidebuntur,  indubitatam  reddit  furor  ille 
atque  pertinacia,  qua  de  retinenda  sibi  Lesbia  bella  pugnauit  noster 
acerrima.  hinc  autem  prudentibus  et  acutis  iudicibus  non  potest 
esse  ambiguum,  quaenam  carmiua  amatoria,  in  quibus  tacetur  Les- 
biae  nomen,  ad  hanc  tamen  pertineant:  omnia  poemata  ad  eam 
data  siue  de  ea  scripta  colore  sunt  inbuta  peculiari,  qui  non  ita 
difficile  possit  agnosci,  modo  in  huius  poetae  animum  moresque  te 
insinuaueris.  accedit  ad  hanc  rem,  quae  aliqua  ex  parte  nititur 
sensu,  accurata  illa  et  seuera  interpretatio :  hac  uti  si  nossent, 
numquam  quin  c.  LXVIIP  ad  Lesbiam  pertineat  dubitatum  esset, 
uumquam  de  c.  VIII  tam  mirificas  protulissent  opiniones.  hac  igitur 
uia  procedentes  ita  de  Lesbia  disputabimus,  ut  singula  carmina  ex 
se  ipsis  explicata*)  caute  inter  se  nectentes  huius  amoris  perse- 
quamur  historiam,  arcessitis  quae  aliunde  accedunt  testimoniis. 

Femiuam  nuptam  fuisse  Lesbiam ,  conligitur  ex  LXVIIP  1 1  sq. 
(cf.  et  ad  LI 14  sqq.j,  confirmatur  plane  eiusdem  carminis  uu.  106  sq., 
conuincitur  loco  Propertii  II  32,  87  haec  quoquc  lasciui  cantarunt 
scripta  Cafulli,  Leshia  quis  ipsa  notior  esf  Helena^  numquam  enim 
Propertius  Lesbiam  cum  Heleua  potius  quam  cum  qualubet  alia 
heroide  comparauisset,  nisi  illa  nupta  eademque  celebri  loco  nata 
fuisset.  neque  deest  plane  antiquom  eius  rei  testimonium;  certe 
huc  refero  quod  ad  luuen.  6,  7  scholia  adnotaut  Pithoeana  mafrona 
quaedam  plangens   caeca  facta   esf,    quod   ex   eodem  fortasse  fonte 


*)  nidendus  est  ad  singulos  locos  niox  adfercndos  commeutarius:  hic 
summas  ubique  rerum  proforemus. 


2G  l'KOJiEGOMT:NA. 

at,qu(;  illml  iii  iiita  lectiiin  'puelhiiu  |)riniariam  (.'lodiatn'  iirofiuxit. 
netiue  uUa  Beutentia  magis  auor.sis  Musis  est  excogitata  quam  qua 
ijesbiam  meretriculam  fuis.se  uulgarem  quidam*j  sunt  oi^inati,  niiiil 
enim  in  omnibus  carminibus  ad  Lesbiam  spectantibus  quod  huic 
sententiae  laueat  adest,  quae  eam  inpuj^nent  diligenter  intuenti 
reperiuntur  multa.  ueluti  qui  ceteros  qui  amores  cecLnerunt  poetas 
latinos,  puta  Ouidium  TibuUum  Propertium,  bene  habent  cognitos, 
non  ignorant  (piam  multi  illi  sint  in  querellis  de  puellarum  suarum 
adsiduis  nimiis(^ue  postulationibus.  ipse  (luo^pie  Catullus ,  cum 
postero  tempore  alios  sectaretur  arnores,  c.  XXXXI  enormi  pretio 
sese  uendere  uelle  Ameanam  accrbissime  queritur  (cf.  et  CX);  sed 
in  tot  poematis  ad  Lesbiam  datis  de  hac  re  ne  unicum  (juidem 
uerburn  reperitur.  neque  hercle  Allium,  si  de  uulgo  fuisset  leno, 
tot  uersibus  magnificis  (LXVIlP)  celebrasset  poeta;  qui  praeterea 
cum  meretrice  famae  non  consulente  conueniendi  locum  aptum  in 
quauis  taberna  fuisset  inuenturus.  nimirum  ad  Lesbiam  recte 
aestimandam  bene  est  distinguendum  inter  feminam,  quae  corpore 
faciat  quaestum,  et  eam,  quae  effrenata  libidine  acta  omnibus  sese 
prostituat.  ex  Catulli  poematis  apparet,  Lesbiam  fuisse  mulierem 
nuptam,  nobilem,  pulcram  uenustamque  (LXXXVI),  facetam  lepi- 
damque  (XXXVI),  poesis  amore  flagrantem  (cf.  quae  raox  de  eius 
nomine  dicentur),  sed  eandem  initio  quidem  non  sine  dubitatione 
animique  scrupulis  infidelem  marito,  mox  liberius  uiuentem  nec  uno 
amatore  contentam  et  magis  magisque  corruptam  omnium  factam 
esse  amicam.  multis  iam  haec  Lesbia  in  memoriam  reuocauit  Sem- 
proniam  illam ,  de  qua  Sallust.  Cat.  25,2  scribit  haec  mulicr  gcnerc 
atque  forma,  praeterea  uiro,  liberis  satis  fortunata  fuit;  litteris  graecis 
et  latinis  docta,  psaUerc  saltare  clegantius  quam  neccsse  cst  proliae, 
multa  alia,  quac  instrumenta  luxuriae  sunt;  sed  ei  cariora  semper 
omnia  quam  decus  atquc  pudiciiia  fuit;  pecttniae  an  famac  minus 
parccret  Jiaud  facile  disccrneres ;  hdndo  sic  accensa  ut  saepius  pieteret 
uiros  quam  peteretur;  sed  ea  saepe  antehac  fidcm  prodiderat,  creditum 
dbiurauerat,  caedis  conscia  fucrat,  luxuria  atque  inopia  praeceps 
abierat;  iicrum  ingcnium  eius  Jiaud  ahsurdum:  possc  uersus  facerc, 
iocum  mouere,  scrmone  uti  uel  modesto  uel  molli  uel  p)rocaci:  prorsus 
midtac  facetiae  mtdtusquc  lepos  inerat.  neue  mireris,  feminam  nobi- 
lem  tam  inmani  modo  atque  in  c.  LVIII  descriptum  est  potuisse  de- 
prauari,  reminiscenda  est  itidem  a  multis  comparata  filia  Augusti 

*)  ARiesii  pcat  alios  opinionem  hanc  in  Fleckeia.  ann.  1872  p.  747  sqq. 
expositam  reieci  Anal.  Catull.  [leuae  1874]  p.  3  sqq.,  unde  quae  in  rem 
erant  hic  repetiui. 


PROLEGOMENA.  27 

lulia,  de  qua  Seneca  d.  ben,  VI  32,  1  admissos  gregatim  adulferos, 
pererrahmi  noctnrnis  comlssationihus  ciuitatem,  forum  ipsum  ac  rostra, 
ex  (juibus  j^afer  legem  de  adidteriis  tulerat,  filiae  in  stupra  placuisse, 
cottidianum  ad  Marsyam  concursum,  cum  cx  adultera  in  quaestua- 
riam  ucrsa  ius  omnis  licentiae  suh  ignofo  adidtcro  imfcretur  ('peteret' 
uulgo).  neque  talis  morum  deprauatio  a  fine  liberae  reipublicae 
aliena,  ut  Muciae,  Pompei  uxoris,  exemplum  (CXIII),  fortasse  et 
Postumiae  (XXVII   3),  ostendit. 

Catullum  Lesbiae  amori,  ubi  semel  hic  mentem  illius  rudem 
et  uero  atnore  nondum  tactam  inuasit  occupatamqne  tenuit,  non 
leui  animo  indulsisse,  sed  secum  pugnasse  et  reluctantem  dei  \w- 
guentis  imperio  cessisse  nos  docent  uersus  tenerrimi  LXVIII^  13  sqq.; 
neque  postea  iniuriae  alienam  uxorem  appetendo  factae  memoria 
eum  reliquit  (LXVIII^  38).  sed  frustra  sese  incusat  temeritatis 
et  licentiae  uetitae,  frustra  a  philosophia  (a  qua  abhorruit  mente) 
opem  auxiliumque  in  aestu  suo  petiit  (LI  13  sqq.):  uis  uehemen- 
tiaque  affectus  eum  mox  adegit  ad  amorem  suum  Lesbiae  profiten- 
dum  in  carmine  Ll ,  quod  ex  ode  quadam  poetriae  Lesbiae  Sappbus 
(quam  Lesbiam  Romanam  maxime  in  deliciis  habuisse  hinc  cou- 
cludendum  est)  iu  latinam  linguam  est  conuersum,  nisi  quod  in 
fine  unam  strophen  a  plerisque  non  intellectam  de  suo  adiecit  poeta, 
in  qua  animi  inter  spem  metumque  dubii  et  suae  sibi  audaciae 
conscii  statum  egregie  expressit.  feminam  quoque  in  initio  certe 
probam  honestamque  uidemus  per  aliquod  tempus  officii  erga  ma- 
ritum  memorem  restitisse  precibus  cupidi  amatoris.  qui  quo  magis 
intellexit,  Lesbiam  amori  suo  respondere  amore  (XCII),  eo  minus 
dubitauit  ad  sollemnes  descendere  artes,  quibus  tum  oppugnabant 
mulieres  pertinaciores  (ueluti  maritum  eius  ut  fatuum  deridet 
c.  LXXXin).  hoc  autem  tempus,  quo  mutuis  illi  animis  amant 
amantur  clam  et  sine  conueniendi  secure  occasione,  dulcissimum 
c.  I  ob  oculos  nobis  ponit.  subuenit  mox  miseris  domumque  suam, 
ubi  conuenirent  exercerentque  amoi'es,  aperuit  Allius  quidam  (LXVIIP' 
26  sqq.),  communis  fortasse  amicus,  certe  poetae,  qui  postea  huius 
temporis  suauissimi  in  Allii  domo  peracti  saepius  recordabatur 
animo  lubenti  gratoque.  sed  breue  fuit  spatium  illud  felix,  quod 
pauca  poematica  (V  et  VII)  testantur  et  per  quod  non  possunt 
non  scripta  esse  carmina  ad  Fabullum  et  Veranium  ex  Hispania 
reduces  spectantia  (IX,  VI,  XIII),  iu  quibus  obiter  puellae  suae 
facit  mentionem. 

Acerbo  fortunae  casu  amor  ille  siibito  disrnptua  est  eo  quod 
CatuUi  frater  dilectissimus  incert\im  quo  modo  in  Troade  morteni 


28  PKOLEGOMENA. 

obiiL  i|uo  dolore  percnlsu.s  poeta  iioster  hIub  patris  orbati  con- 
solandi  causa  siue  urbe  relicta  solitudinem  petiturus  contendit  Vero- 
nam.  hic  quam  diu  sit  commoratus  iiescimus;  sed  et  tempus  et 
artis  poeticae  studium  paulatim  leuierunt  saeuum  eiuB  dolorem.  et 
in  carminc  ad  Malium  quendam  dato  LXVIII",  in  quo  primum 
aemulari  studuit  artem  Alexandriiiam  parum  et  exercitate  et  feli- 
citer,  uulnere  adhuc  aperto  aegrotum  eum  refugere  lusus  et  amoris 
et  poeseos  uidemus;  sed  ipso  uersus  faciendi  amore  semel  resusci- 
tato  mox  his  studiis  uouis  et  ob  difficultates  adlicientibus  incu- 
buit  strenue;  cuius  rei  documentum  extat  conuersus  in  sermonem 
latinum  Calliraachi  ^cXoKajxog  BsQEviy.yjg^  carnien  LXVT,  (juod  prae- 
posita  epistula  (LXVj  Ortalo  amico  raisit  Komam,  iamiiue  etiam 
ad  res  Venereas  suumque  amorem  sensim  reflectere  animum  coepit. 
nuntiauerat  ei  incertura  quis  amicus,  Lesbiam  perfidam  nec  uno 
araatore  Catullo  iam  contentara  uiuere.  quibus  rumoribus  etsi  nou 
nuiltum  tribuit  poeta  dolore  etiamtunc  zelotypiam  mitigante  (LXVIII'' 
95  sqq.),  taraen  est  incitatus  ut  Romam  rediret.  quod  consilium 
aperuit  carmiue  LXVIII^^  pulcra  arte  composito,  quod  ad  Allium 
quidem  misit,  sed  quod  per  hunc.etiam  Lesbiam  lecturam  esse 
certo  scit  (cf.  ibi  comm.  in  fine).  ceterum  fratris  ercpti  dolor  ferus 
atroxque,  quem  prae  se  ferunt  cc.  LXVIIP  et  LXV  et  LXVIII'', 
iam  in  tenerum  lenemque  mortui  amorem  abierat,  cum  anno  57 
fratri  iu  Troade  sepulto  iusta  persoluit:  intercedens  temporis 
spatium  nou  ita  paruum  dolorem  illum  recenti  plaga  saeuientem 
iam  mitigauerat.  itaque  ab  hac  quoque  parte  eo  perueniraus,  ut 
annis  fere  60  et  59  Veronae  fuisse  Catullum  statuamus  (unde 
initium  amoris  cum  Lesbia  annis   62  et  61   adsignatur). 

Romam  ubi  rediit,  rumores  antea  parui  ductos  ueros  esse 
Catullus  non  sine  acerbo  dolore  agnouit.  cum  enim  puellam  suam 
uellet  conuenire,  haec  recusauit.  ira  simul  ac  dolore  superatus 
ille  ad  eam  misit  iambos  trucissimos  (c.  VIII,  ubi  u.  comm.),  a 
beati  olim  teraporis  recordatione  incipientes  certuraque  poetae  con- 
silium  ualedicendi  iu  omne  terajDus  Lesbiae  prae  se  ferentes,  sed 
simul  descriptione  puellae  nunc  desertae  desolataeque  exhibita  iu- 
dicantes,  ob  atrox  quoddam  facinus  eara  ab  oranibus  uitari  fugi- 
que.  ueram  autem  causam,  cur  a  Lesbia  sit  relictus,  mox  comperit:' 
Rufum  quendam,  antea  poetae  amicum  optimura,  illa  adamare  coe- 
perat.  ad  hunc  Rufum  missum  est  c.  LXXVII,  quo  perfidum  ami- 
cum  ereptorum  bonorum  suorum  omnium  ita  iucusat  CatuIIus,  ut 
facile  et  de  Lesbia  agi  et  Rufum  primum  eam  subripuisse  intelle- 
gamus.     sed   hac   incusatione  non  conteutus   acriora  in  illum  tela 


PROLEGOMENA.  29 

coniecit  poeta,  qualia  acerbitas  animi  summa  ei  subministrauit.  nam 
ut  ridieulum  redderet  aemulum  eiusque  taedium  moueret  puellae, 
Rufum  turpiter  hirco  laborantem  finxit  (LXIX).  est  omniuo  in  hac 
altera,  quae  iam  incipit,  amoris  illius  parte  haec  ratio  riuales  in- 
pugnandi  a  Catullo  adhibita,  ut  homines,  quos  passim  a  Lesbia 
sibi  praelatos  uidit,  siue  ob  corporis  uitia  siue  ob  morum  depra- 
uationem  contemptos  im-isosque  redderet:  quem  poetam  ob  animi 
sensa  tenerrima  modo  dileximus,  eundem  in  hac  re  tam  sui  dis- 
jjavem  in  caeno  sordibusque  omnibus  uersari  ad  opprimendos  ad- 
uersarios  miraremur,  nisi  indignationis  odii  irae  stimulis  ab  amore 
feminae  illius  insano  subditis  eum  exagitatum  furere  iu  propatulo 
esset.  deinde  uec  hoc  neglegendum  est,  plerosque  riualium  isto- 
rum  re  uera  fuisse  homines  abiectos,  feminae  perditae  amatores 
perditos.  sed  in  hac  puella  sua  cum  nondum  posset  obliuisci  illam 
primi  temporis  Lesbiam  adhuc  uerecundam  totamque  unius  Catulli 
amori  deditam,  sed  eam  indignam  haberet  istis  amasiis  uilibus  ac 
nequam  quosque  ipse  ut  se  longe  inferiores  pati  non  posset  sibi 
praeferri  in  amoi'e,  hinc  iambis  eius  maledicis  nata  est  rabies  illa, 
qua  inter  Graecos  Archilochum  inuectum  esse  atque  perculisse  ad- 
uersarios  suos  animo  nobis  fingere  consueuimus. 

Sed  praecepimus  tempus  mox  insecutum.  Rufo  enim  eo  quo 
dixi  modo  inpugnato  Lesbia  siue  ab  hoc  deserta  siue  hunc  ipsa 
deserens  in  gratiam  rediit  cum  poeta,  qui  gaudibundus  ignoscere 
puellae  infidae  non  dubitauit,  ut  declarat  c.  CVII,  quod  ille  lae- 
titia  restitutae  sibi  amasiae  recenti  scripsit,  paulo  post  non  sine 
acerba  illius  perfidiae  memoria  ut  persistat  in  fide  admonens  puellam 
deosque  oi'ans  ut  foedus  amoris  denuo  ictum  seruare  ea  possit, 
c.  CIX.  et  uidetur  breuissimum  per  spatium  uetus  amor  rediisse, 
siquidem  pristinum  animi  hilaritatem  redolet  c.  XXXVI;  quam- 
quam  iam  tum  dubitationes  leues  poetae  animum  intrauere  (LXX) ; 
hoc  praeterea  adnotatioue  dignum  est,  mariti  antea  saepius  com- 
memorati  inde  a  reconciliatione  illa  non  fieri  mentionem,  ueruni 
a  fide,  quam  promiserat  Catullo  restituta,  Lesbia  non  stetit.  se- 
quebantur  iam  bella  cum  riualibus  atrocissima  supra  adumbrata: 
quo  maiore  cupiditate  mulieris  ob  redintegratam  notitiam  tenebatur, 
eo  minus  alios  huius  amoris  lectique  socios  tolerare  ualuit.  et  ipse 
puguandi  ardor  furorque  magis  magisque  eum  exacerbauit  ulterius- 
que  abripuit.  huc  pertinent  carmina  in  Gellium  (LXXIV,  ubi  u, 
coram.,  LXXX,  LXXXVIII  —  XCI,  CXVI,  quibuscum  coniunctum 
uidetur  epigramma  in  Gallum  LXXVIII),  porro  in  Lesbium  (LXXIX 
et  forte  LXXVIII^)   in  Rauidum  (XXXX),  in  Eguatium  (XXXVII 


30  PllOLEGOMENA. 

et  XXXIX).  finiia  (juippe  per  orania  haec  bella  tenebatur  spe 
reducendae  ad  meliorem  uitam  mulierisi;  paulatim  demum  perbpexit 
eam,  quara  appeti  ab  hominibus  indignia  putauit,  ipbam  indigne 
appetere  amasios;  et  fum  se  ex  sua  parte  omnia  bona  in  Lesbiam 
(tontulisse  sibi  esset  conscius  (LXXXVII),  sensim  eius  animum  in- 
uasit  odium  ingratae  raulieris,  quamquam  illud  etiam  tunc  pugnans 
cum  amore.  quae  aflfectuum  repuguantia  ut  magis  incendit  pessum- 
deditque  poetani  (LXXII,  LXXXV,  LXXV),  ita  eum  finem  habuit, 
qui  veliuquebatur  unicus  uiro  quidem  probo  suique  memori:  aegre 
et  uix  tandem  ex  corde  suo  radicitus  euolsit  CatuUus  amorem 
turpis  femiuae  iam  se  indignum  (LVIII  et  LXXVI);  utque  ex  uul- 
nere  accepto  sanaretur,  Memmiura  propraetorem  in  Bithyniam  pro- 
uinciam  est  comitatus  anno  57. 

lam  haec  Lesbia  quaenam  fuerit  si  quaerimus,  fictum  esse 
nomen  ipsum  constat  diserto  Ouidii  testimonio  hoce  [trist.  II  427] 
sic  sua  lasciuo  cantaia  est  saepc  CatitUo  femina,  cui  falsum  Leshia 
nomen  erat.  in  hac  quoque  re  Alexandrinorum  morem  secuti  esse 
uidentur  poetae  latini,  ut  puellas  suas  sub  falsis  canerent  nomi- 
nibus,  non  earum  famae  parcentes  (quippe  notae  plerumque  hae 
feminae  erant  et  facile  a  peritis  agnoscendae) ,  sed  ut  magis  eas 
secernerent  a  uulgo  et  es  uitae  cottidianae  labe  submotas  exem- 
ptasque  quasi  attollerent  ad  puras  aetheris  auras,  ne  ea  quam  ipsi 
praedicabant  coloribus  splendidissimis ,  si  nimis  facile  cum  uera 
compararetur ,  iaceret  sorderetque*).  sed  eam  legem  in  fictis  his 
nominibus  inponendis  poetae  amatorii  (non  satirici:  Maduigius  opusc. 
I  p.  67)  obseruabant,  ut  falsum  nomen  cum  uero  congmeret  in 
syllabarum  et  numero  et  quantitate,  ut  agnouit  Bentleius  ad  Hor. 
od.  II  12,  13.  eligebant  autem  illi  nomina  ea,  quae  indoli  natu- 
raeque  amasiarum  conuenirent.  nam  cum  eis  maxime  feminis  capi 
tenerique  se  paterentur,  quae  poeseos  amorem  aliquo  modo  prae 
se  ferrent  et,  si  non  ipsae  facerent  uersus,  tamen  hos  intellegerent 
magnique  facerent  uates,  tamquam  socias  studiorum  suorum  ita  eas 
praedicabant,  ut  nomina  inderent  ciim  poesi  hoc  uel  illo  modo  cohae- 
rentia.  ueluti  ex  Apollinis  cognominibus  appellatae  sunt  Leucadia  a 
Varrone  Atacino,  Lycoris  a  Cornelio  Gallo,  Delia  a  Tibullo,  Cynthia  a 
Propertio;  magisque  etiam  aperta  est  res  in  Ouidii  Corinna:  poe- 
triae  Graecae  nomen  in  puellam  Romanam  est  translatum.  eodemqtie 
plane  modo  Catullus  suam  mulierem  uocauit  Lesbiam  siue  Sappho, 

*)  cf.  Olahnius  in  actis  societatis  litterarum  Saxonicae  I  (1850) 
p.  420  sqq.  dolendum  est  non  extare  opusculorum  lahnii  minornm  col- 
lectiouero. 


PROLEGOMENA.  31 

amcrem  poeseos  et  uersvis  1'aciendi  artem  hoc  nomine  iu  illa  prae- 
dioaDS.  neque  miraberis,  hac  arte  tum  instructam  fuisse  feminam 
Romanam,  si  recordaris  aut  Semproniae  Sallustianae  aut  Cynthiae 
Propertianae.  et  potest  ex  fontibus  uetustis  bausisse  Sidonius  Apolli- 
naris  haec  scribens  epist.  II  10  Sirm.  [=  II  14  p.  238  Bar.]  re- 
mmiscere  qtiod  saepe  uersum  Corinna  cum  suo  Xasone  compleuit, 
Leshia  cum  Cafullo,  Caesennia  cum  Gaeiulico,  Argeviaria  cum  Lu- 
cano ,  Cynihia  cum  Properiio,  Delia  cum  Tibullo.  quod  ut  sit  fictum, 
tamen  non  sine  ratione  Lesbiam  uocitatam  esse  Catulli  puellam, 
carmen  LI  ex  Sapphus  ode  quadam  conuersum  aperit:  certe  amore 
Lesbiae  poetriae  illa  flagrauit. 

Quae  femina  sub  ficto  hoc  nomine  lateat,  docet  Apuleius,  qui 
simile  crimen  ab  accusatoribus  obiectum  sic  diluit  apol.  10  [p.  15  Kr.] 
eadem  igiiur  opjera  acciisent  C.  Catidlum,  quod  Lesbiam  pro  Clodia 
nominarit,  ef  Ticidam  similiter,  quod  quae  Meiella  erat  Perillam 
scripserit,  et  Properfium,  qui  Cynthiam  dicat  Hosiiam  dissimulei,  et 
Tibullum,  quod  ei  sit  Plania  in  animo,  Delia  in  uersu.  hanc  autem 
Clodiam  cum  alii  libertam  aliquam  uel  seruam,  utique  meretri- 
culam,  esse  putarent  plane  inprobabiliter,  ut  iam  supra  monui, 
contra  alii  certam  quandam  feminam  nobilem  et  ex  historia  tem- 
poris  illius  bene  notam  agnoscebant;  et  postquam  olim  Mui'etus 
AStatius  PVictorius  [uar.  lectt.  XVI  1]  primi  rem  perspexerunt, 
nostro  saeculo  praeeunte  breuissime  Hauptio  [opusc.  I  p.  80]  et 
accuratius  inquirentibus  Helbigio  lungclauseno  Schwabio  (q.  C. 
p.  53  sqq.)  aliisque  plerique  omnes  in  hoc  cousentiunt,  Lesbiam 
Catulli  fuisse  Clodiam  istam  quadrantariam ,  ex  Ciceronis  maxime 
Caeliana  notam.  huius  igitur  historiam,  in  quantum  opus  erit, 
nunc  enarrabimus. 

Claudia  siue  (ut  uulgo  uocabatur)  Clodia*),  ex  uetusta  nobili- 
que  gente  Claudiorum  orta  (filia  quippe  Appii  Claudii  Pulcri  cons. 
a.  79),  nata  anno  fere  a.  Chr.  94,  soror  maior  P.  Clodii  tribuni 
plebis,  incertum  quo  anno  nupserat  propinquo  suo  Q.  Caecilio  Me- 
tello  Celeri,  praetori  a.  G3  et  consuli  a.  60,  uiro  reip.  amantissimo 
et  senatus  defeusori  acerrimo,   sed  eidem  superbo  fatuo  inani  (Cic. 

*)  Claudia  uocatur  unico  loco,  ubi  aute  a.  60  nominatim  comme- 
moratur,  in  epistnla  a  Cicerone  a.  62  ad  eius  maritum  datn,  ad  fam. 
V  2,  6.  a.  60  cum  frater  P.  Claudins  Pulcher,  ut  tribuuatum  adipisce- 
retui-,  ad  plebem  transiret  scque  iani  Clodium  appellarot  (hinc  explica 
Dionis  uerba  XXXVIl  16  novnltog  rt?  KXcoSios,  ov  KlavSiov  tivfc;  t-Kcikf- 
cav),  Boror  Claiidia  apud  eum  habitans  et  per  omnia  ab  eius  partibus 
staos  uocabatur  et  ipsa  Clodia,  ipsis  tuqiibus  rumoribuB  de  Clodio  ct 
sorore  circumlatis  huius  trausnominationis  causam  praebentibus. 


32  rUOLEGOMENA. 

amiciis  'non  hominem ,  sed  liius  et  aerem  ot  solitudinem  meram' 
uocat,  ad  Att.  I  18,  1,  simul  ad  sterilitatem  hominis  adludens) 
minimeque  apto  marito  eius  feminae,  quam  indicant  omnia  per- 
quam  facetam  lepidamque  fuisse.  dignam  certe  eam  habebant  ami- 
citia  sua  T.  Pomponius  Atticus,  uir  integer  atque  elegans  (Cic.  ad 
Att.  II  9  sqq.  passim),  at(iue  ipse  adeo  Cicero;  qui  cum  nondum 
cum  fratre  Clodiae  inimicitias  gerere  coepisset,  lubenter  simul  cum 
ea  fuisse  uidotur,  illo  praesertim  anno  62,  quo  Metellus  Galliae 
proconsul  ])rocul  erat  a  Roma;  unde  miros  illos  de  nuptiis  inter 
Clodiara  nostram  et  Ciceronem  contrahendis  rumores,  de  quibus 
narrat  Plutarchus  (Cic.  29),  ortos  esse  probabile  est.  et  saepius 
praedicat  TuUius  feminae  formara  lunoniam  et  oculorura  ardentium 
Hagrantiam  (cf.  et  p.  Cael.  20,  49,  d.  har.  resp.  18,  38),  eam 
|3oco7tida  uocans,  ad  Att.  II  9,  1  et  saepius;  qua  appellatione  simul 
satis  maligne  adludit  ad  fabulas  quasdam,  secundum  quas  P.  Clodius 
cum  hac  potissimum  sorore  olim  incestum  fecisse  narrabatur  (Plut. 
Cic.  29,  Cic.  d.  dom.  34,  94,  p.  Cael.  13,  32  et  32,  78,  saepius; 
schol.  Bob.  ad  Cic,  Sest.  54  p,  304  Or.  Clodiam  generis  patricii 
feminam,  sororem  iniius,  cum  qua  et  ijjse  infamis  erat,  ueteres  litterae 
tradunt  studiosam  fuisse  saltandi  xyrofusius  et  inmoderatius  quam  ma- 
tronam  deceret).  quidquid  id  est,  nihil  quod  probosam  reddiderit 
Clodiam  nobis  traditur  ante  a.  60,  quo  Metellus  (qui  a.  61  Romam 
redierat)  consulatum  gessit.  tum  demum  de  iurgiis  inter  maritos 
ortis  aliquid  scribit  Cic.  ad  Att.  II  1,  '5  ego  illam  (Clodiam)  odi 
male  consularem;  ea  est  enim  seditiosa  et  ('ea'  codd.)  cum  uiro 
hellum  gerit,  neque  solum  cum  Metello,  sed  etiam  ami  Fabio,  quod 
eos  mihi  esse  amicos  moleste  fert.  ecce  Ciceronis  amicitiam  in  odium 
conuersam.  cuius  rei  causa  ut  fortasse  Terentiae  uxoris  zelotypia 
(Plut.  1.  1.)  erat,  ita  certo  rixae  illi  exortae  cum  P.  Clodio,  a  cuius 
parte  stetit  Clodia  soror  etiam  contra  maritum,  qui  eum  ad  plebem 
transiturum  acerrime  inpugnauit  (Cic.  p.  Cael.  24,  60,  d.  har.  resp. 
21,  45,  Dio  37,  51):  hinc  utpote  in  rebus  ad  remp.  pertinentibus 
dissentiens  a  uiro  consule  "^male  consularis'  dicitur  Clodia.  quae 
anno  insequenti,  cum  subito  Metellus  e  uiuis  abiret  (cf  Drumannus 
h.  R.  II  p.  380),  facile  iucurrit  in  suspicionem  ueneni  ei  dati  ob 
has  ipsas  cum  marito  rixas:  quo  iure  haec  suspicio,  in  qua  iden- 
tidem  promenda  et  Cicero  (p.  Cael.  24,  59  sq.)  et  Caelius*)  postea 

*)  Quintil.  VIII  6,  52  allegoria,  qiiae  est  ohscurior,  aenigma  dicilur  .  . 
quo  tamen  .  .  utuntur  . .  et  oratores  nonmmquam,  ut  Caclius  'qtiadran- 
tariam  Clytemnestram  et  in  triclinio  coam,  in  cuhili  ('cubilo'  codd.  probi) 
nolam\-    namque  et  nunc  quidem  soluuntur    et    tum  erant  notiora,   eum 


PROLEGOMENA.  33 

miilti  erant,  in  eam  sit  sparsa,  diibium  plane  est:  ab  inimicis  et 
excogitatam  et  peruulgatam  illam  esse  equidera  lubenter  credo. 
molesto  inuisoque  uiro  iam  libera  Clodia  abhinc  uixit  apud  fratrem 
in  monte  Palatino.  ibi  tum  simul  babitabat  M.  Caelius  Rufus,  inter 
oratores  illius  temporis  nobilis,  qui  fere  a.  88  (Jncertum  quo  locoj 
natus*)  postquam  tirocinio  fori  M.  Licinio  Crasso  et  Cicerone 
magistris  peracto  a.  61  Q.  Pompeium  Rufum  proconsulem  in  Afri- 
cam  prouinciam  comitatus  est,  a.  60  Romae  coepit  foro  operam 
nauare  accusando  C.  Antouium  Hybridam  (Cic.  p.  Cael.  31,  74  et 
3.3,  78);  quae  causa  locum  habuit  initio  a.  59  (Cic.  ad  Att.  II 
12,  2,  de  dom.  16,  4l).  post  hanc  (Cic.  p.  Cael.  7,  18  et  30,  73) 
Rufus  conduxit  in  Palatio  domum  ad  P.  Clodii  insulam  pertinen- 
tem.  erat  hic  Rufus  homo  pulcher,  uenustus  \irbanus(|ue ,  libere 
uiuens:  quid  mirum,  si  mox  fauente  uicinia  (maxime  hortis  commu- 
nibus  Palatinis,  Cic.  p.  Cael.  15,  36)  amore  mutuo  incendebantur 
Clodia  et  Rufus?  qui  amor  quamdiu  durauerit  ignotum  est;  sed 
tum,  cum  exeunte  a.  57  (Schwabius  q.  C.  p.  66)  Caelius  L.  Sem- 
pronium  Atratinum  accusauit,  non  solum  finitus  erat,  sed  etiam  in 
interneciuum  odium  mutatus.  cuius  odii  iiim  ipse  Caelius  sensit 
a.  56  ab  Atratino  iuniore  inpellente  Clodia  reus  factus  de  ui.  qua 
in  causa  (locum  habuit  d.  IV  mensis  Aprilis)  et  Caelius  pro  se 
locutus  in  actione  cuius  paucissima  adesse  fragmenta  dolendum  est, 
et  Cicero,  una  cum  M.  Crasso  eius  defensor,  in  oratione  pro  Caelio 
seruata  ita  inuecti  sunt  in  Clodiam,  ut  eius  tamqiiam  alterius  Messa- 
linae  imago  in  omne  tempus  sit  inusta  turpitudinis  nota  foedissima. 
hanc  Caelianam,  inter  Tullii  orationum  optimas  referendam,  quau- 
tumuis  admiramur  ob  artem  elot^uentiae  consiimmatam,  tamen  Cice- 
ronem  absoluere  nequimus  crimine,  quod  nimium  indulserit  irae  ad- 
uersus  Clodium  et  Clodiam,  himc  exilii  sui  causam,  illam  in  exulis 
familiam  inimice  se  gerentem.  nam  Ciceroni  si  credimus,  plane 
meretricis  infamissimae  pessimaeque  uitam  gessit  Clodia:  13,  32 
(juam  onmes  sempcr  amicam  omnium  quam  cuiusquam  inimicam  imta- 
uerunt]  15,  36  habcs  hortos  ad  Tibcrim  ac  diligenter  co  loco  j^arasti, 
qiio  omnis  iimentus  nafandi  causa  ucnit:  hinc  licct  condicioncs  cottidic 

dicerentiir,  aenigmata  sunt  tamen.  designatur  dicto  acerbo  nimiruui 
Clodia  conuiuas  quidem  uestibus  Cois  pellucidis  tamquam  Vonus  mavi- 
tima  induta  ad  libidinem  incitans  (nam  de  coeundi  uerbo  non  puto  posse 
cogitari),  sed  in  cubili  cum  marito  rem  habere  nolens  (refractariola). 
quibus  uon  minus  atque  illo  'Clytemnestra'  iam  aute  mariti  mortem 
eam  turpibus  amoribus  indulsisse  innuitur,  incertum  qua  fide. 

*)    cf.  de  hoc  uiro  libellus  Wegobauptii  ''M.  Caclius  Kufus'  Vratis- 
lauiae  a.  1878  editus. 

Cattui.i.is  cil.  HuohiuiiB.     tl.  3 


34  PROLEGOMKNA. 

Uyas\  16,  .'J8  nil  iani  in  istam  muliercm  dico;  scd  si  esset  aliqua 
dissimiiis  istius,  quae  se  omnibus  pcrutdgarct ,  quuc  habcrct  palam 
decrctum  scmpcr  aliquem,  cuius  in  hortos  domum  Jiaias  iiirc  suo 
libidincs  omnium  commcarent ,  quae  etiam  alcret  adidcsccntis  et  par- 
simoniam  patrum  suis  sumpAibus  sustentarct ;  si  uidua  libcrc,  2'ro- 
terua  pclulantcr,  diues  cffuse,  libidinosa  mcrctricio  more  uiuerct: 
adidterum  cgo  putarem,  siquis  hanc  paido  Ubcrius  salutassct?-^  20,  49 
si  quac  non  nupta  mulier  domum  suam  2^fdcfeccril  omnium  cupidi- 
fati  p)cdamquc  scsc  in  mcrctricia  uita  conlocuns  uirorum  alienissorum 
conuiuiis  idi  instituerit;  si  hoc  in  urbc,  in  hortis,  si  in  Baiurum 
illa  cclrbrifaie  faciaf,  si  dcniquc  ita  scsc  gcrat  non  incessu  solum 
sed  ornatu  atquc  comitatu,  non  flagrantia  oculorum  modo  ct  libcrtate 
sermonis,  sed  ctiam  complexu  osculationcque  in  salutatione  [conuiuiis 
id  non  solum  mcrefrix  2»'0caxquc  uideafurj:  cum  hac  si  qui  adulcsccns 
eqs.*);  23,  57  in  eius  modi  domo,  in  qua  mafcr  familias  merefricio 
more  uiuat,  in  qua  nihil  geratur  quod  foras  proferendum  sit,  in  qua 
lusfra  hibidines  luxuries,  omnis  denique  inaudita  uitia  ac  flagifia 
ticrsenfur.  praeterea  non  solura  turpe  cum  fratre  Publio  incestum 
obicitur,  sed  etiam  cum  gentili  quodam  Sex.  Clodio  cunnilingo  rem 
habere  Clodia  insimiilatur  32,  78  (cf,  comm.  ad  LXXIX).  deniqiie 
Cicero  raulierem  perosam  (iit  et  Caelius)  '  quadrantariae '  nomine 
designat,  adludens  ad  rem  sane  quam  obscuram;  cuius  appellationis 
iiulgaris  explicatio  *quae  se  quadrante  unicuique  jjrostituit'  nuUa 
ratione  nititur,  quamquam  quod  tradit  Plutarchus  (Cic.  29  rjv 
KovadQavzaQlav  i.y,aXovv  Zxi  rcov  iQaGzwv  rig  avry  yalxovg  i[.i§akcov 
elg  ^alavrtov  ag  aQyvQi,ov  fiGETrEfti/^f)  et  ipsum  fictum  est  aperte  ab 
eo,  qui  rem  ignotara  utcumque  explicare  studuit.  meliorem  inter- 
pretationem  suppeditat  Cicero  p.  Cael.  20,  62  dicens  7iisi  forte  mulicr 
pofens  quadranturia  illa  pcrmufafione  familiaris  facfa  craf  balnea- 
fori.  lauabantur  enim  Romae  quadrante  uiri  (luiien.  6,  447,  Sen. 
epist.  86,  9),  uideturque  Clodia  aliquando  una  cum  uiris  lauasse: 
quae  res  sub  Caesarum  imperio  non  ita  rara  tum  nouitate  sua  ita 
offendere  potuit,  ut  binc  feminae  procaci  lasciuaeque  cognomen  illud 
iuditum  esse  non  sit  ueri  dissimile.  banc  rem  ita  puto  Ciceronem 
perstriugere,  ut  frequenti  balnearum  usu  bouam  balneatoris  amicam 
factam  esse  illam  innuat.  quidquid  id  est  (nec  boc  loco  oportet 
uerba  faciamus  de  obsceuissima  illa  fabula,  quae  adumbratur  29,  69), 
boc  satis    est   memorabile,   quod  Cicero   quantumuis  summam  eius 


*)  sic  bunc  locum   diffieillimum   emendaui   in   actis  gallicis  'Revue 
de  philologie'  a.  1884  p.  50. 


PROLEGOMENA.  35 

inpudicitiam  perstringens  nihil  tamen  de  Clodia  Metelli  nxore  in 
medium  profert:  lasciuam  illam  inlionestamque  uitam,  quam,  quid- 
qviid  de  Ciceronis  inimica  descriptione  detrahimus,  apertum  est 
uixisse  Clodiam,  inde  ab  auuo  59  repetamus,  cum  fratris  exemplo 
raalo  inducta  pudorem  omnem  plane  ea  abiecit  magis  meretricis 
procacis  quam  matronae  uerecundae  more  se  gerens. 

Reliquam  Clodiae  uitam  ut  nescimus  ita  scire  nil  interest, 
siquidem  iam  redeundum  est  ad  Catulli  Lesbiam  uidendumque,  num 
huic  (cui  uerum  nomen  Clodiae  fuisse  supra  uidimus)  cum  Clodia 
illa  quadrantaria  conueniat.  sunt  autem  argumeuta,  quibus  Les- 
biam  et  hauc  Clodiam  pro  uua  eademque  habendas  esse  sumpse- 
runt  uiri  docti  supra  laudati,  haec: 

I.  et  Lesbia  et  Clodia  quadrautaria  nobili  loco  ortae  erant. 

IL  Clodia  nupta  erat  Q.  Metello  Celeri,  qui  a,  69  medio  mor- 
tem  obiit:  Lesbiae  quoque  maritum  fuisse  uidimus  eumque  idem 
fere  circa  tempus  e  medio  cessisse  ex  eis  quae  de  Catulli  et  Les- 
biae  post  reconciliationem  amore  disseruimus  ueri  fit  simile.  hoc 
quoque  o^Dtime  conuenit,  quod  Catullus,  qui  ante  iter  Veronense 
clam  aliena  in  domo  exei'cuit  amorem  suuni,  hunc  postea  libere 
agitauit:  nec  Clodia  ante  mariti  obitum  neglexit  uerecundiam. 

IIL  anno  59  Clodia  a  M.  Caelio  Rufo  oratore  amabatur: 
CatuUi  Lesbia  cum  Rufo  quodam  rem  habuit  idque  eo  tempore, 
quo  Catullus  ex  Veroua  Romam  rediit,  hoc  est  a.  59. 

IIII.  CatuUus  c.  LXXIX  (cf.  ibi  comm.)  Lesbiam  Lesbium 
quendam  cunnilingum,  h.  e.  Clodiam  Clodium,  sibi  praetulisse  dicit: 
Clodia  quadrantaria  et  cum  P.  Clodio  fratre  incestum  fecisse  et 
Sex.  Clodium  gentilem  turpissimae  libidinis,  quam  Graeci  yXcoooo- 
Tcoisiv  uocabulo  significant,  explendae  administrum  habuisse  dice- 
batur. 

V.  Lesbiae  magis  magistjue  deprauatae  imago  a  Catullo  ex- 
hibita  congruit  cum  ea,  quam  de  Clodiae  uita  libidinosa  in  Cae- 
liana  depingit  Cicero  quamuis  exaggerans. 

Qaibus  argumentis  sat  tutis  ea  senteutia,  qua  uuam  eandcm- 
que  feminam  esse  Lesbiam  CatuUianam  ot  Clodiam  Metelli  uxorem 
censent,  ad  eam  probabilitatis  gradum,  ad  quem  tales  quaestiones 
adducero  possumus,  adducta  est.  nam  dubitationes  ((uaedani,  tjuae 
possunt  subnasci,  facili  opera  tolluntur  omnes.  ueluti  (piod  Clodia 
illa  natu  maior  erat  quam  Catullus:  tenuit  cadem  aequalem  huius 
Rufum,  et  notum  cst  quara  multo  periculosiores  esso  soleant  homi- 
nibus  adulescentibus  fcrainao  bollae  aetato  iam  prouectae.  uetjuo 
quod  Cicero    no    unico    tiuideni  uerbo    lotiglt    nobilissimum  Clodiao 

3* 


36  PllOLEGOMKNA. 

amatorein,  cuius  uersiljns  illa  etsi  siib  Lesbiae  noniine  latens  iamen 
onmibus  nota  per  totam  Romara  celebrata  erat,  mirum  uideri  potest, 
si  et  Catulluin  cum  Caelio  a  Clodia  abdicato  in  gratiam  rediisse 
et  tam  hunc  qiiam  Ciceronem  data  opera  ab  orationibus  suis  procul 
habiiisse  sumiiniis  eius  montionem,  qui  ex  misoUae  feminae  amore 
grauissimum  necdvmi  sanatum  uulnus  acceperat  et  tum  abseus  de- 
gebat  (cf.  et  comm.  ud  c.  XLIXj,  mitto  alias  difficultates,  quas 
ipsi  sibi  docli  pepcrerunt  mala  interpreiatione  (ueliiti  (piae  falso 
ex  LXVIII''  102  de  Lesbiae  patre  quodam  conclusit  Broukhusiub). 


Reliqua  iiiinc  est  contemplanda  uita  Catulli,  quem  iam  signi- 
ficaui  uulneris  ex  amore  illo  inflicti  sanationem  sibi  quaesiuisse 
itinere  longinquo.  nam  C.  Memmius,  poeticae  et  ipse  leuiter  de- 
ditus  et  2^oetarum  amicus  (Lucretius  ei  suum  de  rerum  natura 
carmen  inscripsit;  cf.  et  supra  p.  19),  cum  uere  a.  57  propraetor 
creatus  in  Bithyniam  prouinciam  abiret  (Schwabius  q.  C.  p.  159  sqq.), 
facile  Catullus  familiaris  (ut  uidetur)  ab  eo  impetrauit,  ut  in  con- 
tubernalium  cohorte  eum  comitaretur.  qua  in  cohorte  etiam  C. 
Heluius  Cinna  fuisse  uidetur  (ad  X  30).  et  repperit,  quantum  con- 
iectare  licet,  quam  quaesiuit  sauitatem  in  hoc  itinere  poeta,  ignotas 
regiones  uisendo  mentem  mirifice  recreans  exhilaransque.  Bithy- 
nlam  autem  petens  per  Trpada  (ubi  fratris  tumulo  iusta  persoluit, 
CI,  ubi  u.  comm.)  cognouit  Idam  totamque  illam  oram  fabulis  cele- 
bratissimam  simulque  collegit  materiam  carmini  LXIII.  quod  for- 
tasse  elaborauit  Nicaeae  (quod  est  caput  Bithyniae),  ubi  maxime 
per  hiemem  a.  57/56  degit  iucunda  iisus  conuersatione  contuber- 
nalium  una  cum  eo  in  Memmii  comitatu  Roma  iirofectorum.  nam 
cum  Memmio  ipso,  cuius  natura  in  aiiaritiam  contemptumque  alio- 
rum  prona  hic  se  ostendit  pessime,  rixae  mox  exortae  sunt,  cum 
propraetor  plane  neglegeus  cohortem  sibi  soli  ex  prouincia  etsi  non 
paupere  tamen  parum  lucrosa  conraderet  diuitias.  non  uenerat 
quidem  Catullus  in  Bithyniam  spe  lucri  faciendi  (longe  alias  causas 
itineris  ei  fuisse  uidimus)  itaque  hac  spe  decipi  omnino  neqiiiit;  sed 
cum  ipsa  res  ferret,  ut  in  terra  semibarbara  cohors  penderet  tota 
a  praetore,  ex.  gr.  in  alimentis  et  habitatione,  etiam  is,  qui  non 
ditare  se  expilandis  prouincialibus  in  animo  habuit,  malam  tamen 
praetoris  \xoluntatem  neglegentiamque  supinam  cum  magno  suo  in- 
commodo  damnoque  experiebatur:  intellexit  Catullus,  quam  diuersa 
sit  species  horum  nobilium  Romae  se  poetarum  litteratorumque  fau- 
tores  gerentium  et  in  prouinciis  sibi  solis  consulentiitm,  magnumque 


PROLEGOMENA.  37 

illorum  concepit  odium;  neque  postea  Romam  reuersus  omisit  Mera- 
mio  referre  uicem  carminibus  acerbis  X  et  XXVIII;  in  quibus  qiiod 
lucrmn  nullum  se  retulisse  queritur,  se  quoque  consulto  facit  spe- 
rantem  a  praetore  quod  omnes  contubernales  ab  eo  sperabant, 
nimirum  quo  acrius  iustiiisqi;e  in  eum  possit  inuehi,  sed  in  hoc 
rerum  statu,  quidquid  adamauit  Nicaeam,  laetabatur  uere  a.  56 
aduenire  tempus  abeundi:  ualedixit  c.  XLVI  caris  sodalibus  Asiae 
claras  urbes  uisurus  et  hinc  in  patriam  rediturus.  qui  reditus  quo- 
nam  modo  usu  uenerit  nescimus;  falso  uulgo  putant,  poetam  in 
Bithynia  comparasse  sibi  phaselum  eoque  reuectum  esse  per  iter 
in  c.  IV  descriptum:  hunc  phaselum  non  fuisse  Catulli  pro  certo 
potest  haberi.  hoc  quoque,  quamdiu  in  reditu  commoratus  sit  ille, 
obscurum  est;  quamquam  eum  autumno  a.  56  reuertisse  Veronam 
(non  uisa  Roma)  perprobabile  est:  qua  laetitia  animi  elatus,  licet 
itineris  laboribus  penitus  defatigatus,  salutauerit  lacum  Benacum, 
ubi  in  uilla  paterna  se  refecturus  erat,  ostendit  dulce  poemation 
XXXI. 

Hieme  a.  56/55  Veronae  degit  Catullus  de  rebus  interea  Romae 
gestis  per  amicos  certior  factus  (huc  refero  c.  XLIX)  iamque  animo 
refecto  alacrique  partim  studiis  seueris  deditus  (tum  maxime  c.  LXIV, 
si  non  perfectum,  certe  incohatum  putavierim),  partim  aetati  ali- 
quem  ludum  concedens  et  nec  iocum  lepidum  (XVII  huic  tempori 
adscribo)  nec  rumores  fabulasque  (LXVII)  spernens.  tum  per  ali- 
quod  tempus  Caelius  Rufus  amicus  Veronae  degisse  uidetur  (for- 
tasse  hic  est  amicus  ille,  cuius  cogitationes  CatuUus  uult  commu- 
nicare  cum  Caecilio  Nouicomensi,  c.  XXXV),  quippe  cuius  fiat  mentio 
in  cyclo  quodam  carminum,  quae  hoc  tempore  scripta  esse  maxime 
est  ueri  simile.  neque  enim  omnes  feminas  propter  Lesbiae  per- 
fidiam  perosus  Catiillus  iterum  amoris  uim  persensit  in  Aufilena, 
muliere  nupta  Veronensi  (C  2  et  CXI  2):  huius  fratrem  tum  amauit 
Caelius,  ipsam  una  cum  Catullo  Quintius  quidam  (C),  sed  Aufilena, 
meretrix  callida  et  uersuta,  uafre  delusit  poetam  abhinc  in  amo- 
ribus  suis  perquam  infelicem  (CX  et  CXI),  sed  so  amandam  tra- 
didit  Quintio,  quem  utpote  amicum  post  c.  LXXXII  non  amplius 
insectatus  est  noster,  cito  ab  amore  illo  desistens. 

Vere  anni  55  CatuIIus  Romam  rediit  ibique  per  sat  longinn 
tcmpus  degit.  tunc  Calui  familiarissimi  orationi  in  Vatiuium  habitae 
(LIII,  ubi  u.  comm.)  interfuit  cumque  eodem  saepius  simul  erat 
(L);  tunc  conuenit  FabuUum  et  Veranium  amicos  ex  ^lacedonia 
reuersos  (XXVIII,  XLVII);  tunc  Vari  uisit  Icpidam  amicam  (X); 
tunc  aestate  siue  autumno  Camerium  su\im   pcr  totaui   urbem  an- 


38  PltOLEGOMKNA. 

lieliis  anquisiuit  (LVj  cccinitque  faustos  Septimii  amici  et  Acmes 
amorcs  (XLV)  niiratu8que  cst  momm  dcprauationem  in  dies  aiictam 
(CXIII)  pracdicauitque  Cinnao  suac  Zmyrnam  (X(.'V);  tunc  denique 
incidit  in  nouora  eumque  sat  acrem  pueri  belli  amorem,  de  quo 
pauca  uerba  faciam  oportet. 

Romas  tum  uersabatur  puor  formosus  ex  nol>iii  iuuentioruni 
familia  ortus  (XXIV  l)  in  domo  Aurelii  cuiusdam,  cuius  hospitio 
utebatur  eodem  tempore  etiam  Furius  Pii?aurensis  (LXXXI  3  sq.). 
exarsit  in  luuentio  ( 'atullus  eiusquc  ocellos  basiare  cupiens  scripsit 
i;ersiculos  illos,  qui  pristinum  carminum  ad  Lesbiam  datorum  ardo- 
rem  spiraut  (XLVIII).  aduersarium  repulsuri  Aureiius  et  Furius, 
quorum  hic  et  ipse  diiexit  puerum,  huic  suspectum  reddebant  poe- 
tam  uocando  identidem  parum  pudicum.  quos  dolos  sentiens  et 
in  iram  inflammatus  Catullus  liominibus  perosis  respondet  carmine 
omnium  acerbissimo  XVI;  simulque  Aurelium,  in  cuius  tutela  erat 
puer,  ne  hunc  attingat  impudice  admonet  (XV).  itaque  quem  ciam 
impugnare  non  uaiuerant,  amicitiae  specie  usi  iiii  studebant  remo- 
uere,  reconciiiaturi  poetam  cum  Lesbia  (quae  una  res  Romae  hunc 
amorem  locum  habuisse  ostendit):  bonorum  istorum  amicorum  ope- 
ram  in  hanc  reconciiiationem  promissam  ita  ut  fortius  omnino  ne- 
quiret  recusauit  noster  carmine  XI,  quod  aestate  uel  potius  autumno 
a.  55  est  scriptum,  cum  Romae  Crassi  aduersus  orientem  et  Cae- 
saris  aduersus  Britannos  expeditioues  omnium  circumferebantur 
sermonibus.  Furio  autem,  qui  amici  speciem  adsumere  pergens 
mutua  ab  eo  rogauerat  centum  sestertia,  non  soium  haec  denegat 
carminibus  saeuissimae  inrisionis  plenis  XXIII  et  XXVI,  sed  etiam 
eidem  perspecto  mox  absisteudi  a  luuentio  (XXI,  ubi  u.  comm.) 
itidemque  huic  ipsi  abdicandi  Furium  (XXIV)  existit  auctor.  sed 
quidquid  monuit,  Furium  potius  diiigere  coepit  puer  (LXXXI) 
quam  Catuiium,  qui  potiundi  eo  conatum  inritum  esse  uidens  tan- 
dem  destitit  (XCIX). 

Grauiores  etiam  rixas  poeta  Veronam  reuersus  gessit  hieme 
anni  55/54.  quo  tempore  C.  lulius  Caesar,  ut  solebat  hiemem 
degere  in  prouincia,  Veronae  hospitio  patris  Catulii  usus  (cf.  infra) 
uersabatur  cum  magno  comitatu  uiroxnim  militarium,  qui  gaudia 
et  oblectamenta  in  castris  diu  intermissa  captabant  auide  ut  aiiis 
iu  rebus  ita  in  amoribiis  sectandis:  Venus  quam  esset  coniuncta 
Marti,  tum  boni  Veronenses  admirabantur,  iuuiores  etiam  indigne 
ferebant  ob  ereptas  sibi  amicas,  quas  pretiis  enormibus  iarga  manu 
datis  facile  sibi  comparabant  Caesariani  joraeda  diuitiisque  affluentes. 
cum  horum  aliquo  contentio  exoriebatur  Catullo    de  Ameana  qua- 


PROLEGOaiENA.  39 

dam  puella  Veronensi,  nempe  cum  Mamurra  praefecto  fabrum,  qui 
ingentibus  opibus  liberalitate  Caesaris  congestis  ad  mulieres  Vero- 
nenses  corrumpendas  nimis  feliciter  utebatur.  bilem  oppido  mouit 
poetae,  cuius  aninlus  ex  luuentii  repulsa  inritatior  fuisse  uidetur, 
quod  Ameana  nulluni  poscendi  modum  tenens,  quippe  a  Caesarianis 
quidlibet  flagitare  et  accipere  consueta,  ab  ipso  decem  milia  sester- 
tium  concubitus  pretium  postulauerat:  non  solum  hanc  Mamurrae 
amicam  proscidit  uehementissime  (XLI — XLIII),  sed  etiam  fauto- 
rem  iusto  indulgentiorem  Mamurrae,  Caesarem  ipsiun,  cui  iUe  opes 
tantas  acceptas  rettulit,  irae  plenus  inuasit  tam  iambis  illis  nobi- 
lissimis  (XXIX,  ex  cuius  u.  12  de  tempore  huius  amoris  constat) 
quam  carmine  ueneni  pleno  LVIII,  quo  par  nobile  amicorum  ex- 
agitauit  uexauitque,  licentia  consimili  eius,  qua  et  Cahius  et  Furius 
Bibaculus  (licet  ob  alias  causas  cum  rep.  cohaerentes)  lulium  inpugna- 
uere,  non  sine  causa  Caesar  has  inuectiuas  in  se  ipsum  derectas 
tulit  indigne:  nihil  noster  indignationem  curans  (XCIII)  nouos 
iambos  minabatur,  cum  et  Caesar  ipse  et  eius  homines  libere 
uiuendi  ratione  ofFendere  ciues  Veronenses  non  desisterent  (LIV): 
quasi  quendam  praeconem  publicae  opinionis  propria  nimirum  ira 
stimulante  Catulhis  egit.  maiorem  in  hac  re  se  gessit  unicus  im- 
perator  quam  inritatus  nimium  in  causa  pusilla  stomachosusque 
poeta:  Valerium  Catidlum,  a  quo  sihi  uersiculis  de  Mamurra  ])cr- 
petua  stigmata  imposita  non  dissimidauerat,  scdis  facientem  eadem 
die  adhibuit  cenae  Iwspitioque  patris  eiits,  sicut  consuerat,  tdi  j)cr- 
seuerauit  (Sueton.  Caes.  73,  cf.  et  Tac.  ann.  IV  34).  facile  sine 
dubio  (fortasse  patre  amicisque  monentibiis)  CatuUus  perspexit 
huius  in  uirum  summum  inuectiuae  peruersitatem;  eoque  hibentius 
reconciliari  se  cum  eo  passus  est,  quod  ipse  uera  diuini  illius  in- 
genii  admiratione  tenebatur  (cf.  XI  lO).  et,  ut  par  erat,  pepercit 
postea  Caesari  iacessendo;  sed  non  ualuit  abicere  simul  Mamurrae 
odium,  quem  abhinc  Mentulae  sub  noraine  iupugnare  perrexit 
(XCIV,  CV,  CXIV,  CXV). 

Aegrotantem  corporisque  mala  ualitudine  laborantem  Catulhim 
ostendit  iam  ipsa  uehementia  furorque  frenis  omnibus  carens,  quo 
in  hac  ultinia  uitae  parte  et  de  luuentio  dimicans  et  ob  perso- 
uam  uiHssimam  Ameanam  iratus  inuehebatur  in  acmulos  aduer- 
sariosque;  et  uidere  nobis  uidemur  rapidum  quendam  inritati  facile 
animi  progressum.  erupit  morbus  ille  consumpsitque  poetam  uere, 
ut  uidetur,  anni  54  liomam  reuersum,  quod  tempus  extremum 
pauca  testantur  carmina,  quorum  uerba  tristia  hominem  male  aegro- 
tum  ultro  produnt  (XXX,  XXXVIll,  Lll,  fortasse  et  LX).    Romae 


40  PROLEGOMENA. 

iMortiiuiii  osse  ('atullum  certo  constat  testimonio  Hieronymi,  publico 
cum  iiiacrore  olatum  csbe  in  uita  cius  fsupra  \t.  2'J  not.)  tradidir, 
incertum  qua  fide,  sed  non  improbabiliter,  si(iuidem  bonoris  pulilico 
poetae  uostro  tributi  documentum  extat  datum  ei  bymuum  in 
Dianam  componendi  inuuns  (XXXIVj. 

liestat  ut  paucis  uerbis  attingam  de  anno  raortis  quaestio- 
ncm.  nam  Hieronymus  ad  a.  57  (alii  codd.  male  ad  a.  58)  scri- 
bens  Catullns  XXX  acfalis  anno  Itomac  moritur  aperte  est  falsus, 
quippe  cum  haud  pauca  nostri  carmina  adludant  ad  res  post  a.  57 
gestas,  maxime  ad  a.  55.  cum  coutra  nihil  inueniatur,  quod  i>ev- 
tineat  ad  annos  sequentes,  qui  iambis  Catulli,  si  uixisset,  amplam 
materiam  praebituri  fuissent*),  Hieronymi  error  ita  corrigendus 
est,  ut  a.  54  ineunte  Catullum  e  uiuis  excessisse  aiamus.  — 
pulcre  Ouidius  [am.  III  9,  61]  Valerium  nostrum  in  Elysio  cum 
amicissimo  Caluo  facit  coniunctum:  edcra  iuuenilia  cincius  icmpora 
cum  Caluo,  docte  Catulle,  tuo. 

III. 

Ad  Catullum  poetam  recte  aestimandum  inter  eius  poemata 
docta  et  leuiora  bene  est  distinguendum.  et  ab  hoc  genere  leuiore 
quod  ipse  sumpsit  initium  (certe  ob  has  nugas  eum  iam  a.  fere 
65  publice  laudauit  Cornelius  Nepos,  nec  ante  a.  60  ille  Alexan- 
drinorura  imitator  extitit),  id  optime  nobis  ostendit  Catulli  natu- 
ram  indolemque:  Sappho  ceterique,  quibus  stat  poesis  aeolica,  ob 
internam  quandam  cognationem  maxime  eum  adlicuerunt  attraxe- 
runtque.  ditissimam  facultatis  poeticae  uenam  ei  indulserat  beni- 
uola  natura;  et  adsiduis  adulescentiae  primae  studiis  ubi  summam 
perfectamque  metra  graecanica  pangendi  artem  facilitatemque  nanctus 
est,  habuit  hoc  ingeuium  splendidum  iam  formam  aptissimam,  in 
quam  funderet  omnia  animi  sensa,  tristia  laeta,  tenera  amara,  lepida 
dicacia.  nec  uero  ad  poetam  hunc  natum  et  uersuum  faciendorum 
artificem  plane  intellegendum  neglegendus  est  Catullus  homo.  hunc 
quoqvie  xitique  oportet  suspiciamus  bonum  et  probum,  amabilem  et 
candidum,  nil  ficti  falsique  in  pectore  gerentem  et  sine  fucis  sensus 
intimos  prodentem,  uenustura  et  pulcra  omnia  appetentem  refugien- 
temque  contra  inlepida  et  rustica,  amicum  bonorum  et  malorum 
inimicum,    ad    certas    uei'i  honestique   normas  uitam  raoresque  de- 


*)  hoc  optime  perspexit  lungclaussenus  [1.  1.  p.  5],  qui  hinc  incre- 
dibilem  omni  a  parte  Lachmanni  Haui^tiique  opinionem  refutauit,  secun- 
dum  quam  Catullus  a.  77  natus  et  a.  47  mortuus  est. 


PROLEGOMENA.  41 

rigentem;  et  si  hos  mores  seueri  iudices  non  usquequaque  com- 
probabunt,  de  Romano  agi,  non  de  nostri  temporis  uate,  ne  ob- 
liuiscantur.  ardens  et  uehemens  animus  Catullo  erat;  qui  in  ea  quo- 
que  re  uerum  se  exhibuit  poetam,  quod  sanguine  calido  celerius  moto 
mentis  sensibus  sobriis  ereptis  moderationis  frena  non  facile  patie- 
batur,  tam  in  amore  dulcissimo  quam  in  odio  acerbissimo  nimius 
et,  quo  magis  offendebatur  oderatque,  eo  iuritatior  iamque  irae 
fines  nullos  statuens.  et  ex  hoc  feruore  naturae,  quo  (ut  uidimus) 
corporis  teneri  uires  ante  tempus  consumptae  sunt,  etiam  uitia 
poetae  nostri  facile  explicantur.  uixit  enim  eo  tempore  et  in  ea 
urbe,  ubi  morum  dissolutio  atque  licentia  infinita  aequales  plurimos 
corruptione  maxima  infecerat,  ubi  nemo  ne  omnis  generis  sordibus, 
etsi  non  inbueretiir  ipse,  tamen  oculos  mentemque  adsuesceret 
cauere  potuit:  mirabimurne  Catullum  a  malis  prauisque  homi- 
nibus  siue  inpugnatum  siue  lacessi  se  opinantem  uti  eius  armis, 
quibus  tum  uel  optimi  uti  et  solebant,  si  necesse  erat,  et  sane 
debebant,  si  effectu  non  carere  uolebaut?  ne  quis  igitur  tempo- 
rum  diuersitatem  oblitus  secundum  recentis  aeui  placita  Catullo  a 
labe  corruptionis  inmuni  uertat  uitio  carmina  nonnuUa  sordidis 
uerbis  rebusque  plena:  prouocatus  ab  inimicis,  quos  ex  intimo 
animo  despexit,  homo  ipse  integer  purusque  inimicitias  odiosas  exer- 
cuit  odiose,  in  contemptu  significando  quid  efflaret  pus  atque  uene- 
num  parum  curans.  uerum  est,  eum  naturae  feruidae  impetu  ab- 
reptum  interdum  modum  excessisse,  maxime  in  inpugnandis  ultro 
uiris  tali  contemptu  indignis;  sed  quin  hoc  quoque  ille  sine  fraude 
doloque  malo  fecerit  dubitare  nullo  pacto  licet.  et  excusant  illum 
et  acerba,  quae  in  amoribus  suis  expertus  est,  et  ualitudinis  status 
extremis  uitae  annis  in  dies  peior.  sed  ut  eo  unde  degressus  sum 
redeam,  Catullus  hoc  ingenio,  his  studiis,  hac  natura  praeditus  non 
potuit  nou  fieri  id  quod  est  factus,  scilicet  summus  quem  Roma 
umquam  uidit  poeta  lyricus,  magnis  illis  Graeciae  in  eodem  genere 
luminibus  aut  nihil  aut  parum  cedens;  et  si  in  Horatii  carminibus 
lyricis  artis  consummationem  admiramur  desideramusque  illud  na- 
turae  infucatae  bonum  nullis  studiis  consequendum,  contra  in  Catullo 
diligimus  pulcrum  et  amabile  ingeuium  ut  arte  nou  destitutum  ita 
arti  longe  superius.  nam  in  his  carminibus  minoribus  poeta  ita 
euoluit  sine  studiis  longe  inpeusis  pectoris  cogitationes,  ita  tan- 
tummodo  sicut  res  tulit  ipsiusque  animus  inpulit  loquitur,  ita  quae 
dicturus  est  sine  negotio  uersibus  mandat,  ut  poematia  sic  leuiter 
plerumque  et  ex  tempore  in  cartas  coniecta  miris  deliciis  oblectent 
propter  sentiendi  ueram  siuceranique  rationem  ct  elegantiam  iudi- 


42  rUOLEGOMHNA. 

candi  oinno  inlopidum  rnsticumque  perosam  et  leporem  ucnuHtum 
hilarem  iocosum  et  dicacitatem  urltanam  salsam  acutam  et  metro- 
rnm  artem  perfectam  et  uerborum  iucunditatem  eam,  (juae  carons 
ornatu  quaesito  fncc  tamen  eum  fortuitum  et  a  materia  ultro  suppe- 
ditatum  spernensj  ipsa  sna  iiatiua  simplicitate  animos  nostros  tenet. 
ct  in  hac  quoque  re  unicum  hoc  ingenium  suam  his  carminibus 
inpressit  notara,  quod  semper  uarium  semperque  soli  materiae  cum 
maxime  tractandae  aptum  congruensquo  est,  duce  natura  sicut  argu- 
nientum  poscit  sentiens  loquensque  et  id  quod  agit  toto.  animo 
totoque  pectore  agens.  sed  ne  amore  poetae  mei  disertior  fuisse 
uidear,  hibet  adponere  paucorum  aliorum  iudicia.  Niebuhrii  in  prae- 
lectionibus  de  historia  Romana  [Berol.  1846  sqq.,  III  p.  127J  haec 
sunt  uerba:  er  sncht  nicht  clie  Worte,  nicht  die  Formen:  die  Poesie 
stroenit  aiis  ihni  heraus,  »ic  ist  ihm  dieselhc  Sprachc,  derscJbe  Aus- 
driick,  den  das  Beducrfniss  hcrvorhringt ,  jedes  Wort  hei  ihm  ist 
AusdrucJc  dcs  natuerlichen  •  Gcfuehls.  Er  hat  ganz  dieselbe  Voll- 
hommenhcii  tvie  die  griechischen  hjrisc-licn  Dichtcr  bis  auf  SophoMes, 
und  er  stcht  ihnen  gleich.  et  similiter  historicum  Anglum  Maeaulay 
[Life  I  p.  468]  iudicasse  refert  Munro:  An  admirable  poet.  Ko 
Latin  writcr  is  so  GrecJc.  The  simplicity,  the  pathos,  thc  perfect 
grace,  tohich  I  fmd  in  the  grcat  Athcnian  [?]  models,  are  all  in 
Catidlus,  and  in  him  alone  of  the  Romans.  quamquam,  quod  grae- 
cum  uocat  poetam  Macaulay,  recte  est  intellegendum:  Italus  enim 
qui  est  totus  in  cogitandi  ageudique  modo  (etiam  in  aceto  et  aspe- 
ritate),  idem  in  sentiendi  altius  tenerius  humanius  ratione  longe 
supergreditur  populares  plurimos,  quij)pe  quem  nascentem  non  minus 
placido  uultu  diua  Musa  iiiderit  quam  olim  felicioribus  temporibus 
Sapphonem  et  Alcaeum  similesque.  sed,  ut  iam  dixi,  haec  qua- 
drant  potissimum  in  partis  primae  tertiaeque  carmina  leuiora  eadera- 
que  minora. 

Longe  alia  est  facies  partis  secundae,  in  qua  docta  poemata 
(LXI — LXVIIP)  sunt  collecta.  de  quorum  ratione  uniuersa  iam  iu 
capite  primo  disserui;  hic  de  Catullo  disputaturus  praemitto  eum 
in  hac  parte  uon  ad  eum  perfectionis  gradum  peruenisse  quam  in 
lyricis.  cuius  rei  causae  cum  aliae  sint  (maxime  suscepti  etiam- 
tuuc  noui  difficultas  multo  maior),  tum  ea  quod  non  propria  ua- 
tura  noster  adductus  xiidetur  ad  hoc  genus  coleudum,  sed  magis 
scholae  placitis.  et  quamquam  in  his  doctae  poesis  speciminibus 
quoque  multa  pulcra  Catulloque  digna  reperiuntur  et  pauca  cai'- 
mina  (LXII  et  prae  ceteris  LXIII)  omni  ex  parte  egregia  sunt, 
tameu    (si   in   uniuersum    rem   spectamus)    bic    fasciculus   non    ita 


PROLEGOMENA.  4'd 

nos  tenet  deuinctos  quam  poematia  eum  cingentia;  et  nocet  ple- 
risque  opusculorum  illorum  sequentis  temporis  Augustei  com- 
paratio.  licet  autem  in  his  poematis  doctis  —  si  a  c.  LXI  rece- 
dimus,  quod  solo  ambitu  ad  librum  secundum  pertinet  et  per  se 
potius  libro  primo  est  adnumerandus*)  —  obseruare  certum  quen- 
dam  progressum.  sine  dubio  iam  antea  Catullus  studiis  priuatis 
praeter  Sapphonem  similisque  etiam  alios  poetas  graecos  alexan- 
drinosque  tractauerat,  etsi  magis  obiter;  sed  maiorem  operam 
Alexandrinis  potissimum  nauare  instituit  demum  ab  a.  61  uel  60, 
adhortante  maxime  Ortalo  amico  (LXV).  quorum  studiorum  fructus 
cum  Callimachei  nXoyMfiov  Be^EVLTirjg  in  sermonem  latinum  con- 
uersio  (LXVI),  tum  uero  carmina  ab  ipso  nostro  hac  arte  confecta 
LXV  et  LXVIIP  et  LXVIIP  extant  (cf.  supra  p.  28).  ut  autem 
LXVIIP  a  tempore  primum  parua  cum  arte  (dolore  nempe  inge- 
nium  studiumque  adhuc  praepediente)  est  compositum,  ita  omnibus 
communis  est  quaedam  cum  in  conformatione  enuntiatorum  iusto 
longiorum  tum  in  doctrinae  ostentatione  et  degressionum  ambitu 
abundantia  nimia,  qualis  esse  solet  discentium  magis  quam  docto- 
rum;  parentheses  c.  LXV  et  maxime  LXVIII^  insertae  iusto  ex- 
tensioi-es,  distichorum  ars  rudis  adhuc  et  inperfecta,  interdum  in 
singulis  partibus  conectendis  durities  quaedam  inhabilis  (cf.  ex.  gr. 
in  LXVIlP  iinum  illud  'tum'  ad  taedium  usque  repetitum  47,  61, 
65,  91),  sermo  inter  prosam  orationem  et  nimis  quaesita  uerba 
fluctuans  reperiuntur.  luxuriam  illam  compescuere  et  anni  et  studia 
continuata;  et  quo  maiorem  operam  cognoscendis  penitusque  in- 
bibendis  poetis  graecis  inde  ab  Homero  usque  ad  Apollonium  Rho- 
dium  Callimacbum  Euphorionem  Catullus  inpendit**),  eo  et  in 
arte  perfectior  et  in  imitatione  magis  sui  iuris  est  factus:  in  eis 
quae  postea  facta  sunt  poematis  utriusque  rei  uestigia  ubique  cer- 
nuntur.  nam  ut  hoc  addam,  ubicumque  in  eis  Catullo  hunc  uel 
illum  locum  exemplarium  graecorum  obuersatum  esse  etiamnunc 
demonstrare  licet,  agnoscimus  simul  imitatorem  nou  seruilem,  sed 
qui  ea,  quae  ex  alienis  hortis  deduxit  in  suos,  propriae  indolis 
nota  signauit  ipsoque  ingenii  feruore  imitationis  uincula  molesta 
plerumque    disrupit;    et    louge   errant   docti   nonnulli,    qui    ubique 


*)  hoc  carmen  ante  LXVIIP  sciiptum  (cf.  oomm.)  docet,  quam  uere 
statuam  ego  (nam  priores  res  latuit),  a  poesi  Aeolioa  CatuIIum  lento 
pede  transisse  ad  Alexandriuam  publice  quoque  colendam. 

**)  cf.  diligens  dissertatio  loncnsis  'dc  Catullo  Graccorum  imita- 
tore'  a  CPSchulzio  consciipta  1871,  Lipsien.^sis  'de  CatuIIo  Callimachi 
imitatore'  Pauli  Weidenbachii  1873  (Sucssius  'Catulliaua'  p.  35V 


44  IMtOLKGOMENA. 

rimantnr  Graecorum  imitationes,  o})liti  illi,  (|iiam  iiiulta  (praeser- 
tim  in  uerbis  et  locutionibus)  poetarum  cum  anterionim  tum  noui- 
ciorum  studiis  in  commune  poeseos  latinae  bonum  iam  cesserint 
CatuUi  tcmpore.  sed  ad  recidendam  eam  quam  dixi  poematum 
circa  a.  60  Veronae  factorum  abnndantiam  contulit  etiam,  ut 
snspicor,  Calui  amici  usus  familiaris:  non  solum  Catullus  magis 
conroboratus  Callimachi  praecepta  de  concisa  in  nerbis  breuitate 
aliaqne  fecit  sna,  sed  etiam  Atticistarnra,  qni  tum  Romae  in  clo- 
quentia  uiguerunt,  in  descriptionibus  neruosam  seueritatem  agnoscere 
tibi  uideare  in  carminibus  posterioribus. '  quam  commutationem 
iiobis  ostendit  iam  c.  LXITI;  in  qno  etsi  materia  nerborum  qni 
adsunt  tinnitus  molles  ct  delicatnlos  postulauit,  tamen  ipsa  a  super- 
fluo  ornatu  abstinentia  et  id  quod  omne  studium  in  descriptione 
affectuum  admirabili  cnm  arte  positnm  est  demonstrant  poetam 
nostrum  factum  esse  aemulnm  rationis  eins,  cuius  Caluus  inter 
Romanos  oratores  acerrimus  extitit  propugnator.  ceterum  quod  hoc 
c.  LXIII  inter  omnia  huins  generis  maxime  placet  principemqne 
locum  optinet,  eadem  est  ex  parte  causa  atque  in  nitido  illo  c.  LXII 
(de  cuius  tempore  nil  conici  potest):  ipsa  unius  imaginis  intra 
breues  eclogarum  fiues  conclusio  prohibuit,  quominns  in  his  poeta 
incideret  in  ea  uitia,  quibns  quod  iam  restat  in  hac  parte  c.  LXIV 
(nam  c.  LXVII  magis  epigrammatis  adscribendum)  laborat.  hoc 
enim  epyllion  longum,  quod  est  quasi  quaedam  carminis  epici  prae- 
lusio,  iterum  degressionum  uitio  (in  commeutariis  exposito)  dis- 
plicet  eodem  qno  elegiae  illae  Veronenses.  quamquam  in  ceteris 
oninibns  hoc  c.  LXIV  tot  tantaque  prae  se  fert  ax'tis  excultioris 
uestigia,  ut  quin  ultimum  sit  poema  doctum  a  CatuUo  confectum 
dnbitari  nequeat:  quantopere  ubertas  illa  prior  sibi  ipsa  quodam- 
modo  impedimenta  parans  molestaque  hic  temperata  mitigataqne 
est,  quam  robusta  et  matura  simplicitas  in  singulis  ennntiatis 
elucet,  ad  qnantum  perfectionis  gradnm  adacta  est  ars  illa  picturae 
psychologicae  (sit  uenia  dictioni  noniciae)!  facile  sentias,  abiecta 
forma  epyllii  cnm  sua  degressionnm  ex  se  pendentium  inmixtione 
callida  et  adsumpta  carminis  epici  continua  narratione  Catullum, 
si  ei  licuisset  per  fata  exeqni  illud  de  Argonantis  epos  conficiendi 
consilinm  (LXIV  24),  dignum  Vergilii  praecessorem  fuisse  futn- 
rum.  uerum  quidem  est,  in  hoc  quoqne  carmine  reperiri,  qnae 
cum  Augusteae  aetatis  perfectione  comparata  iaceant:  carent  hexa- 
metri  interdum  grata  uarietate  rhythmorum,  impedita  nonnumquam 
est  oratio  repetitis  eisdem  uocibus  (nt  'cor',  'pectns',  'animus', 
'mens',  quod   multi   iam    obseruarunt).     sed   haec  omnibns  procul 


PROLEGOMENA.  45 

dubio  erant  communia  cantoribus  Euphoriouis  et  in  cultioris  poesis 
initiis  lubenter  excusantur.  quorum  reliquorum  poetarum  nouo- 
rum  carmiua  docta  si  hodieque  adessent,  suspiceremus  puto  ut 
Catulli  fere  proprium  id,  propter  quod  etiam  carmina  ab  ai'te  non- 
dum  consummata  displicentia  tantopere  tamen  legentes  delectant, 
scilicet  pi-opter  uere  poeticum  fabularum  tenerrima  poesi  plenarum 
(ut  Laudamiae  et  Ariadnes)  intellectum  descriptionem  ornatum; 
quibus  i'ebus  CatuUum  tantum  superasse  ex.  gr.  Cinnam  (cf.  et 
carmina  '^Ciris'  et  ^Culex'  inscripta),  quantum  superat  uerus  poeta 
umbratilem,  omnes  habet  probabilitatis  numeros.  neque  illud  mi- 
randum  est,  quod  docta  carmina  ut  in  uocibus  nonnullis  dictioni- 
busque  nimis  prosam  orationem  sapiunt,  ita  in  enuntiatorum  con- 
structioue  Ennii  et  Lucretii*)  simplicitatem  magis  quam  Vergilii 
artem  interdum  redoleut:  nam  sunt  cantores  Euphoriouis  omnino 
medii  inter  priscos  illos  et  uates  Augusteos.  —  iam  significaui, 
ubicumque  in  carminibus  minoribus  doctorum  horum  studiorum 
uestigia  apparent,  sponte  sese  hunc  ornatum  obtulisse  plerumque 
poetae  non  quaerenti. 

Eadem  diiferentia  inter  poemata  docta  et  leuiora  etiam  ob- 
seruanda  est  in  sermonis  contemplatione.  itaque  (si  omittimus 
c.  LXI  inter  utrumque  genus  ita  medium,  ut  et  uitae  cottidianae 
dictione  saepius  utatur  neque  tamen  altioris  orationis  fiosculis  ex- 
quisitis  careat,  et  porro  LXVII  magis,  ut  iam  dixi,  epigrammatis 
simile)  pars  secunda  per  omnia  se  ostendit  in  sermone  partici- 
pem  eiusdem  doctrinae  intentaeque  curae,  quam  in  ceteris  carmiua 
illa  prae  se  ferunt.  et  hic  ad  ea,  quae  supra  p.  17  sq.  in  uniuersum 
exposui  accedunt  singula  haud  pauca.  ueluti  studia  in  linguam 
inpensa  apparent  in  (xna'^  Xeyofiivoig,  quorum  post  Plautum  nemo 
fere  poetarum  latinorum  habet  plura.  coUegit  ea  diligenter  sed 
non  plene  FTeufelius  in  dissertatione  Friburgensi  a.  1872  'de 
(Jatulli,  Tib.,  Prop.  uocibus  singularibus'  inscripta.  loquor  liic  de 
parte  secunda.  difficillimum  est  autem,  cum  tam  pauci  scriptores 
una  cum  Catullo  florentes  nobis  seruati  sint  (cantorum  Eupho- 
rionis  uemo)  et  qui  antea  fueruut  poetas  plerosque  nisi  ex  frag- 
mentis  non  nouerimus,  ubique  accurate  definire,  quid  ad  (.'atullum 
primuin  inuentorem  sit  referendum.    neij[ue  abhorret  a  probabilitate, 

*)  sine  iusta  rationo  nonnuUi  statnunt  Lncretium  obnersatum  nol 
imitatione  cxprossum  csse  hic  illic  nostro;  cl'.  Mnnro  |critic.  p.  72  sq(i.| 
et  contra  JJessen  in  libfUo  'neber  Lucretins  nnd  sein  Vorliaeltniss  zu 
Catnll '  Kiliao  a.  1872  edito.  eo  auno,  quo  fatnlhis  o.nt  niortuus,  JjU- 
cretii  carmon  nondum  a  Cicorono  crat  oditnni. 


46  PROLKGOMKNA. 

eum  ex  tragicis  pribciB  (Eniiio  rricmiio  Attio)  nonnulla  adsumpsisse 
altioris  stili  uocabula,  diiectum  nimirum  habentem  et  peruersias 
uerborum  fictiones  acriter  lugieutem.  huc  refero  ex.  gr.  quae  nunc 
singularia  aunt  uerborum  maxime  composita  raucisomis ,  clarisonus, 
■multiiwlus,  omniiwlns,  unanmms.  et  in  carmine  LXIH  ob  raetrum 
plane  peculiaro  eum  nec  a  Laeuii  nouationibuH  (eadem  adhibita 
cautela)  abstinuisse  putauerim  (cf.  comm.j.  et  horum  exemplo  secun- 
dum  studia  Alexandriua  ipse  1'ortasso  nouauit  fdlsiparens  LXVIII''  72, 
iinir/cna  LXVI  53  et  LXIV  300,  pauca  alia.  ex  eisdem  studiis 
profluxit,  quod  ex.  gr.  LXIV  18  nuiriccs  pro  'mammae'  et  ibid. 
11  Amphitriic  pro  ^nare'  (cf.  LXVI  70  Tcthys)  ponitur;  profluxit 
etiam  illud,  quod  uocabula  gi-aeca  haud  pauca,  quae  sermoui  pa- 
trio  adcommodata  uidebantur,  aut  primus  recepit  noster  aut  (nam 
hic  quoque  modo  dicta  ualent)  a  tragicis  iam  recepta  adsumpsit 
(adnoto  ex  parte  II  ex.  gr.  amaracus,  harathnim,  hombus,  cala- 
thiscus,  conchylium,  crocinus,  cphchus,  euans,  hyacinthinus ,  leaena, 
nothus,  onyx,  orgia,  parthenice,  strophium,  tympammi)\  profluxit 
denique  quod  non  solum  multa  nomina  propria  eorumque  adiectiua 
habet  graece  formata  (ut  Nereine,  Minois,  Daulias,  Ampjhitryo)ii- 
des,  porro  Androgconcus ,  Protesilaeus),  sed  etiam  in  flectendis  uo- 
cibus  formas  graecauicas  multas  (ut  Cyheles,  Phasidos;  Minoidt, 
Tethyi;  Thesea,  Pelea,  Minoa;  Nereides;  Chalyhon;  Thyadas,  similia): 
quibus  in  rebus  cantores  maxime  Euphorionis  exemplo  fuisse  tem- 
poris  Augustei  uatibus  uerum  est.  —  hic  etiam  quaerendum  est, 
num  data  opera  CatuUus  uerba  formasque  priscas  ut  ornamentimi 
adsciuerit,  id  quod  antea  Callimachus  et  postea  inter  Romanos 
Vergilius  fecerunt.  negandum  hoc  puto;  immo  quae  huc  pertinere 
uidentur,  aliter  suut  explicanda  (cf.  quae  mox  proferam  de  lyricis). 
et  falsum  est  quod  dicunt,  Attidem  prae  ceteris  priscarum  dictionum 
quaesitarum  esse  plenum;  nam  illud  synonyma  cumulandi  studium 
hinc  alieniim.  —  iterum  graecorum  exemplarium  imitatio  cernitur 
in  adsumptis  permodice  tamen  (nam  omnino  non  amat  eas  noster) 
figuris  rhetoricis  rarioribus  (nam  de  uulgaribus  mox  uidebimus), 
maxime  ea  quae  ci%o  v.oivov  uocatur*);  quamquam  hae  et  in  lyricis 
ex  parte  reperiuntur. 


*)  simplicem  eius  formam  habes  ex.  gr.  XXIII  26  et  LI  15;  longe 
artificiosiorem  XXX  3,  LXIV  336,  LXVIII^  28,  XCV  2,  quibus  locis  uice 
copulae  repetita  per  anaphoram  uox  aliqua  ('iam',  'qualis',  'isque', 
'nam')  ultro  effecit  ut  iam  uerbum  fieret  ccno  yioivov;  cuius  auaphorae 
usus  exquisitus  maxime  in  c.  LXII  cernitur.  ct  similiter  pro  copula  etiam 
adhibetur  figura  artificiosior  epauastropbcs,  ut  XXIII  16,  LXIII  13,  60. 


PROLEGOMENA.  47 

In  hac  autem  parte,  qua  de  lyricorum  sermone  agitur,  aper- 
tior  plerumque  expositio  nostra  erit.  praemitto,  inter  poemata 
leuiora  et  docta  nou  usquequaque  tam  seueram  differentiam  esse, 
ut  non  utrumque  genus  interdum  inter  se  misceatur  confundatur- 
que.  ueluti  extant  in  lyricis  pauca  carmina  maiore  cum  arte  facta 
et  in  rebus  et  in  sermone  leuiter  tincta  eruditione  graeca  coloreque 
transmarino;  et  in  liis  recurrunt  nonnulla  eorum,  quae  supra  docto- 
rura  uersuum  propria  esse  disi  (ut  ex  compositis  aurifer*)^  huxifer, 
lasarjpicifer ,  pinnipes,  plumipeda,  sagittifer ,  sepiemgeminus ,  ex  for- 
mis  graecanicis  Cgcladas  et  Arahas)^  nihilominus  in  uniuersum 
certi  apertique  limites  duo  illa  genera  distinent.  sed  ut  a  re  in  con- 
finio  posita  incipiam  uice  inuersa,  simplicitatem  Cat\d.lo  innatam 
et  in  hac  parte  ubique  regnantem  decet  rhetorices,  qua  praeterea 
nondum  schoiiasticae  institutioni  iuserta  Catullus  adulescentulus 
non  inbutus  erat,  usus  parcissimus:  non  adsunt  fere  nisi  figurae 
eae ,  quas  duce  natura  uel  in  sermone  cottidiano  paululum  se  ex- 
tollente  sua  sponte  unusquisque  habet  jDromptas,  scilicet  condupli- 
catio  et  simplex  (ut  XIV  16,  cf.  Sapph.  fr.  109;  III  3,  LVIII  2; 
LXII  22;  LXVI  40)  et  artificiosior,  omnium  maxime  anaphora 
passim  obuia  et  reiiocatio  (ad  LXIV  62),  et  quae  cum  his  cohae- 
rent  paronomasiae  species ,  ut  quam  uulgo  uocant  figura  etymolo- 
gica  (ad  LXI  113)  et  traductio  (ad  III  13  et  IX  10):  haec  et 
siqua  sunt  eiusmodi  alia  iam  apud  poetas  graecos  nondum  arti 
studentes  reperiuntur  inde  ab  Homero,  quious  utpote  naturale  quod- 
dam  decus  poesi  addeutibus  nec  docti  Alexaudrini  abstinueruut.  — 
alium  ornatum  non  minus  domi  natum  carmina  CatuUiana  adsciscunt 
sibi  ex  adamata  inde  a  priscis  temporibus  allitteratione,  quam  haec 
leuiora  magis  admittunt  in  formulis  traditis  (ut  XXIX  7  supcrhiis 
et  superfluens)^  poemata  docta  magis  anquirunt  studiose  (cf.  ex.  gr. 
LXIV  262);  cauendum  est  tamen,  ne  in  hac  re  artificiosiorem 
putes  poetam  (ueluti  LXIV  239  mcnfe  tcncntcni  et  similia  passim 
obuia  non  sunt  quaesita);  cf.  de  allitterationis  ornamento  Naekius 
mus.  Rhen.  III  (1829)  p.  324  sqq.,  EWoelftiiuus  acta  acad.  Bauar. 
1881  (uol.  II  fasc.  l),  CZiwsa  in  libello  cautissime  adhibeudn  Mie 
eurythmische  Technik  des  CatuUus',  Vindob,  1879.  —  ab  his  ut 
transeamus  ad  ea,  quae  sunt  magis  minutorum  poematum,  corta 
eornm  proprietas  cernitur  in  sermonis  cottidiani  specio  cultioro  ca, 
quam  url»anam  uocitabant,  ut  tamen  paululum  supra  prosau»  ora- 


*)    cf.   omnino   FSoitzius   in   tlisseitutionc   r.duiunsi    a.   isTS  SK 
iectiuis  poetarum  latinorum  conipositis'. 


48  l'l!(>LK<;OMKNA. 

tioiicMi  scse  extollant  (huc  ex.  gr.  refer  illud  %jue  .  .  et',  de  fjuo 
dixi  ad  J  6).  nec  luinimam  gratiam  Catulli  uerlta  inde  uanciHcuntur, 
quod  Tereutii  et  siqui  alii  casta  castigataiiue  lingua  latina  ex- 
cellunt  propriam  puramque  dictionem  referunt.  quam  poeta  noster 
Veronae  educatus  ex  anterioruiu  illorum  leotione  (praeter  'i'ereu- 
tium  tragicosque  supra  dictos  Ennio  maxime  et  Lucilio  haud  me- 
diocrem  operam  nauasse  uidetur)  addidicit  magis  quam  uiuo  usu 
penitus  iubibit.  imde,  quidquid  postea  Romae  urbanorum  homi- 
nuni  in  circiilis  uersatus  excoluit  sermonis  elegantiam,  remansit 
tamen  ex  illa  pueritiae  ratione  aliquid  magis  priscura  quam  ex.  gr. 
haltent  ('iceronis  epistulae  habueruutque  sine  dul)io  Calui  carmina. 
et  in  C'atulli  uerhis  dictionilmsque  haud  paucis  quod  primaria  signi- 
ficatio  purius  quam  alibi  appavet,  ex  usu  loquendi  prouinciali  uetera 
diutius  retinente  non  ita  difficile  explicatur.  hinc  etiam  non  miran- 
duni  est  (juod  intercurrunt,  quibus  puerulus  adsueuerat,  uoces  pro- 
uinciales,  auribus  illae  (ut  in  cap.  IV  uidebiraus)  ingratae  urbanis, 
ut  XCVII  6  ploxemim  et  fortasse  hasium,  basiare  (basiatio),  gra- 
batus,  cuniculus  (cf.  Suessius,  Catull.  p.  46).  ad  sermonem  autem 
familiarera  referenda  sunt  et  deminutiua  plurima  (supra  p.  18), 
quorum  usus  apud  nostrum  latissime  palet*),  et  uocabula  graeca 
communi  plerumque  usu  inde  a  Lucilio  et  Attio  in  linguam  lati- 
nam  recepta  (ut  carpatinus,  carta,  catagraphus,  cinaedus,  crcpida, 
epistolium,  elleborus,  mimice,  mnemosymim,  palimpsestus,  papyrus, 
Xmtliicus,  pliasellus,  platea,  podagra,  raphanus,  talentmn,  zona  et 
zonula).  neque  in  eius  carminibus,  quae  iuuectiuas  coutinent,  ex 
sermonis  cottidiani  forma  uulgari  uerba  et  dictiones  infimae  plebis 
proprias  adsumere  dubitabat  noster,  hoc  quoque  una  cura  ceteris 
(Caluus  fr.  19  M.  pedicator  Caesaris),   ueluti   cacare,   caprimuJgus, 

*)  de  deminutiuis  cf.  LSchwabii  liber  Gissae  1859  editns,  GMuellerus 
"■de  linguae  latinae  deminutiuis'  Lipsiae  1865;  qui  recte  adnotant  animi 
maxime  afFectus  deminutione  exprimi  et  ex  loci  uniuscuiusque  conexu 
tam  quam  ex  uocis  primitiuae  significatione  nasci  diflferentias  et  pluri- 
mas  et  subtilissimas,  auraria  ubique  statera  pendendas:  modo  dulcem 
amorem,  modo  odium  et  contemptum,  tum  lepidam  tum  salsam  inrisio- 
nem,  etiam  iufirmam  inualiditatem  exprimuut,  saepe  ad  ornatum  faciunt. 
et  ut  ''Horatius  in  carminibus  fere  nulla,  in  satiris  et  epistulis  permulta, 
Vergilius  in  eclogis  plurima,  in  Georgicis  et  in  Aeneide  rara'  (Muellerus 
p.  15)  habet  deminutiua,  sic  CatuUus  eorum  longe  plura  in  breuibus 
poematis  adhibet,  pauciora  mnlto  in  doctis  (ueluti  in  c.  XVII  uersuum  26 
habes  exempla  quinque  ponticuli,  acsulcis,  himuli,  trenmla,  tetuUulo, 
contra  in  LXIV  407  uersuum  non  plus  quam  septem  lectulus,  munuscula, 
laheUum,  frigidulus,  aridula,  languidida,  nouellae.  exemjjla  accurate 
composuit  FHeussnerus,  'obss.  gramm.  in  Cat.',  Marburgi  1869,  p.  35  sqq. 


PROLEGOMENA.  49 

eonfutuere^  defiihitus,  diffututus,  expcdrare,  lancinare,  lotium^  inru- 
mare,  ji^dicare,  sakqndtinm ,  scorfillion^  quarum  multas  ille  solus 
nunc  quidem  praebet.  suut  alia  haud  pauca,  quae  ex  linguae  fami- 
liaris  cottidianae  uulgaris  indole  explicautur  in  his  carminibus,  ut 
pronomen  possessiuum  sine  ui  praepositum  (ex.  gr.  LIIl  3  et  LV  2), 
'est  (sunt)'  sub  certis  tantum  legibus  omissum;  nam  eisdem  fere 
condicionibus,  quas  enumerauit  Ritschelius  prolegg.  p.  CIX  sqq. 
[=  opusc.  V  p.  361  sqq.,  cf.  et  opusc.  II  p.  608  sqq.],  illud  abest, 
maxime  in  illo  ^pote'  et  'neque  (nec)  mirum',  in  certis  formulis 
(LXI[  3),  in  enumeratione  descriptioneque,  ut  XXII  8,  LVII  6  sqq., 
LXIII  72,  LXIV  (184)  186:  quae  obseruatio  quam  magni  haud 
raro  sit  momenti  in  rem  criticam,  ultro  apparet  (cf.  etiam  CPSchul- 
zius  'de  Cat.  Graec.  imit.'  p,  7 — 9).  porro  ut  comici  secundum 
usum  plebis  (cf.  Brixius  ad  Plaut.  Trin.  709)  Catullus  quoque  sub- 
stantiua  uerbalia  in  io  desinentia  in  deliciis  habet,  ut  adprohatio, 
aestimatio,  amhulatio,  argutcdio.  et  haec  quidem  de  multis  hic  attu- 
lisse  sufficiat;  nam  cetera  commentarii  suppeditabunt.  extant  autem 
praeter  eas,  quas  iam  attuli,  super  his  rebus  dissertationes  Conradi 
Hupe  *de  genere  dicendi  C.  Val.  Catulli',  Monasterii  1871;  Adolphi 
Reeck  ^de  Catullianorum  carminum  re  grammatica  et  metrica', 
Vratislauiae  1872,  Gustaui  Overholthaus  *syntaxis  Catullianae  capita 
duo',  Papenbux-gi   1875. 

In  prouincia  educatus  Catullus  a  tenera  puerita  adsueuit  etiam 
priscae  orthographiae,  quam  in  uita  posteriore  quoque  retinuit,  ut 
fieri  solet  in  re  minoris  momenti.  et  est  sane  illa  res  minuta  et 
pusilla;  nec  miror  quod  mihi  uestigia  priscae  scribendi  rationis  apud 
nostrum  exploranti  seruantique  homines  nonmilli  etiam  docti  (nam 
indoctos,  qui  medii  aeui  librarios  ^ingeuiiom'  similiaque  fiuxisse 
putant  cum  Ernestio,  non  moroi')  haec  ut  inutilia  obieceruut.  uitio 
uertant  talia  eis,  qui  nil  aliud  callent;  ego  (ut  Scaliger  quoque 
Lachmannusque  has  quisquilias  minime  spernentes)  sic  seniper  sensi, 
nihil  critico  uero  esse  neglegendum  et,  quidquid  extet  scriptum 
traditumque,  explicari  debere,  siue  id  sit  magnum  siue  uero  paruom: 
historicorum  nomine  (et  quid  interest  inter  hos  et  philologosV)  in- 
digni  mihi  uidentur,  qui  difficilem  Ausonii  locum  minore  cura 
dignum  censent  quam  uel  Aeschyli  uel  Horatii:  de  Athenarum  in 
genus  humanum  nieritis  an  de  S'  longa  inscriptionum  disseras  nil 
refert,  modo  id  quod  agis  prudeuter  ingeniose  fructuose  agas.  sed 
Catullus  quomodo  scripserit  uocabula,  ubique  accurate  explorare 
difficillimum  est  eo,  quod  in  V  paucae  tautum  reliquiae  priscae 
orthographiae  supersunt:  ut  iain  iu  antiquitate,  sic  etiam  per  medium 

(.'ATU1.LU8  od.  Bachreuti.    11.  4 


50  PROLEGOMENA. 

aeuom  scrilias  forrnis  in.solitis  sul)stituisse  uulgares  notasque,  si 
intellof^orent,  et,  si  non  intellef^erent,  illas  cornipisse  siue  alilor 
legisse,  uel  mediocriter  in  liis  relms  uersati  sciiint:  quae  liodie 
supersunt,  aut  eflFugerunt  casu  illorum  manus  aut  sub  corruptela- 
rum  inuolucris  latent.  nec  crediV)ile  est,  ea  al»  gramm.itico  quo- 
dam  aeui  Frontoniani  de  suo  in  textum  inlata:  restituit  talia,  fiui  in 
antiquissimis  poetae  exemplaribus  contractis  repperit.  quam  parum 
sit  tribuendum  in  his  rebus  codicibus  quantumque  regnet  ibi  casus, 
ex.  gr.  hinc  apparet,  quod,  cum  LXVII  23  et  26  et  30  accura- 
tum  inter  'gnatus'  et  'natus'  formas  discrimen  a  poeta  obserua- 
tum  uideamus  idque  etiam  LXIV  119  et  349  et  400  et  XC  3 
adsit,  tamen  non  solum  LXII  21  (nam  22  recte  se  habetj  et  LXVIII'' 
80  breuior  forma  pro  plena  (quam  reponendam  puto),  sed  etiam 
LXIV  298  plena  forma  contra  metrum  a  librariis  est  reposita. 
priscum  illud  nominatiui  ^io'  paucis  locis,  cum  pro  accusatiuo  plu- 
ralis  haberent,  conseruabant  scribae:  LIII  3  meos  Caluos^  LXI 
54  nouos  maritos,  LXVII  54  equos  habet  V  (cf.  et  XXXI  1  seruo, 
LXIII  92  tuo,  LXIV  288  accuos,  LXI  204  uolunt  pro  uolt),  LXII 
60  acquom,  LXII  40  conuolsus  (cf.  et  LXIII  5  et  LXIV  257), 
LXVIlP  84  uolturium]  et  certum  est,  CatuUum  ubique  ^uo'  pro 
'uu'  scripsisse,  sed  nolim  eo  usque  pi'ocedere,  ut  ubique  contra 
codices  ^uoster'  restituam,  cum  'uo'  in  ^ue'  iam  ante  eum  mutari 
coeptum  esse  constet:  ut  eo  uti  sane  potuit,  ita  non  debuit  CatuUus 
(cf.  supra  p.  6  in  titulo  Pompeiano  ^uestreis').  —  quoi  (Neuius 
II  p.  228)  saepius  indicatur  corruptela  qui  (cf.  ad  Corn,  l):  ni- 
mirum  *o'  in  medii  aeui  initio  sic  haud  raro  scripsere,  ut  illi  'u' 
inderetur,  hoc  modo  QFI  (quae  causa,  ut  hoc  obiter  addam,  etiam 
erat  cur  nouus  siue  NB^US  tam  saepe  in  tuus  uel  suus  corrum- 
peretur);  cf.  et  XVII  14  cuiiocum  ex  quoicum  corruptum  (CII  1 
et  CVII  l).  —  quom  rarissime  latet  in  corruptelis,  ut  XXX  5  et 
LXVI  27:  plurimis  longe  locis  nouicium  illud  aeui  imperatoi-ii  cum 
in  V  adest.  —  optumus  et  optimus,  luhct  et  libet,  similia,  ipse 
potest  uariasse  Catullus;  quamquam  *u'  probabile  est  saepius  a 
scribis  mutatam  esse  in  ^i';  qui  et  pro  ^u'  loco  illius  *y'  posita 
Caesarum  aetate  hane  ipsam  y  et  mox  medio  aeuo  'i'  substitue- 
runt  plerumque  (cf.  tamen  XXXI  5).  —  plurima  adsunt  uestigia  prisci 
illius  'ei'  pro  'i'  longa  scripti  (cf.  omnino  Ritschelius  opusc.  II 
p.  632  sqq.,  Lachm.  ad  Lucr.  p.  245).  intacta  manserunt  genetiui 
XXVII  15  Romulei,  LV  13  Herculei,  LXI  1  HeUconiei,  ib.  199 
Africei,  LXIII  91  Dindymei,  LXIV  278  mei,  LXV  14  Itylei, 
datiuus  LXXVII  3  mei  (=  mi),  uocatiuus  XXTTI  1  Furei,  porro 


PROLEGOMENA.  51 

pluralis  LXI  225  honei  et  LXXVI  26  dei  (ibid.  12  cles).  et  biuc 
ut  proficiscamur,  si  tot  locis  V  dil  babet,  ecquis  iure  me  repre- 
bendet,  si  ubique  dei  restitui?  in  scriptura  maiuscula  adeo  E  et 
I  inter  se  sunt  similes,  ut  librario  DEI  formam  insuetam  non  con- 
coquenti  ultro  oculis  offerri  sit  uisum  DII.  et  sic  saepius  'ei'  abiit 
in  ^ii'  ut  LXI  aheit  in  ahiit,  LXVII  48  mendacii  (unde  XIII  6  ex 
siunquam  feci  sei  inquam-  nam  sei  babes  traditum  XXXIX  2).  alibi 
T  pro  I  legere  sibi  uidebantur,  unde  IV  23  maret  pro  marei,  LV 
16  lucet  pro  lucei  extat  (cf.  et  LVII  9,  LXIII  10,  XCVI  1,  ubi 
^i'  correctura  superscripta  turbas  mouit,  etiam  LXVI  86).  alibi 
'ei'  in  *e'  cessit  (ut  LXIV  164  aures,  LXIII  1  celere),  alibi  in 
'u'  (ut  LXVI  79);  locus  quippe  et  uox  ipsa  offerebant  corrupte- 
lam  (cf.  LXI  203  ludere  pro  ludei,  ibid.  215  insciens  pro  inscieis). 
essent  talia  inputanda  casui  (quamquam  mirus  est  casus  sic  sibi 
constans,  cum  talis  constantia  bene  quadret  in  hominem  librarium 
ita  ut  potuit  litteras  in  dubiis  et  ignotis  dirimentem  et  transfor- 
raantem),  nisi  pauca  saltem  certa  adesseut  exempla  priscae  scri- 
pturae,  quae  facile  exjDlicant  uitia  cetera.  quae  uoces  simplicioi*es 
quam  ne  et  nil  sed  pro  bac  si  totiens  in  V  legitur  ne  et  nec, 
pro  illa  nec,  nonne  Lachmanno  nobisque  accedes  priscum  illud  *nei' 
reponentibus,  ubicumque  fauent  codices?  extat  adhuc  ni  pro  tie 
positum  in  ipso  V  LXI  146.  notum  est  ex  Ritschelii  opusc.  II 
p.  622  sqq.  disputatione  (cf.  et  Lachm.  ad  Lucr.  p.  117),  nei  com- 
raunem  fuisse  formam  particularum  negatiuae  et  condicionalis,  quae 
Catulli  tempore  paulatim  coeptae  sint  distingui  ne  et  ni  scribendo: 
poetam  puerili  consuetudini  inhaesisse  indiflferenter  nei  (ni)  pro  ne 
et  ni  usum,  eo  minus  est  mirum,  quod  illo  puei*o  Veronae  illa 
inter  ei  et  i  et  c  fluctuatio  nondum  certo  discrimine  fixo  erat  sub- 
lata;  habet  noster  ut  accusatiuos  pluralis  iu  is  sollemnes  (quae 
formae  haud  raro  in  V  conseruatae,  ut  I  4  acris  et  19  tristis) 
atque  eosdem  nominatiuuos  (cf.  ad  LXIV  14,  Lachm.  ad  Lucr. 
p.  56),  ita  priscos  ablatiuos  rariores,  ut  LXVIII''  84  ca^^iti^  XLIV  4 
pignori;  et  hinc  formae,  quales  sunt  X  16  hominis  et  XLV  24 
lihidinis  et  LXVIIP  58  rineris,  explicandae.  itaquc  non  semper 
ei  adhibuit  Catullus,  sed  inter  ei  et  i  fluctuauit,  sonuni  etiam  ut 
puto  interdum  secutus;  sed  pro  qualubet  *i'  longa  Attii  fere  modo 
posuit  ci^  non  inbutus  scilicet  scientia  carum  regularum,  quas  Lu- 
cilius,  Nigidius  Figulus  Varroque  de  cius  in  uariis  formis  uoca- 
bulorum  usu  praeceperant,  nisi  quod  discrimen  quoddam  carmen 
ultimum  LXIV  164  et  176  ostendit  (de  re  ipsa  fortasse  alibi  di- 
cam;  cf.  iuterim  Usenerus  mus.  liben.  XXIV  p.  104  sqq.).    itaque, 

4* 


52  1'kolkgomp:na. 

etsi  liljnnii  (iibi  sententias  intellexere)  multa  sccundum  uulgarem 
ratiouem  inmutauere,  tamen  negari  uequit,  etiam  poetam  ipsum 
minime  sibi  constitisse  ubique;  quae  inconstantia  non  erit  mira  ei, 
qui  inscriptiones  temporis  illius  inspexerit*).  —  eadem  est  obser- 
uatio  circa  cousonarum  geminationem,  de  qua,  quae  praef.  uol.  I 
p.  XLV  olim  disputaui,  nuper  correxi  facta  accurata  de  tota  illa 
re  disquisitione,  quam  habes  in  Fleckeis.  ann.  1883  p.  774  sqq. 
(maxime  791  sq.):  negari  nequit  tot  in  V  uesligiis  extantibus,  Ca- 
tuUum  a  puerili  institutione  haud  paucas  uoces  etiamtunc  scripsisse 
consona  simplici,  quas  Romae  iam  gemina  scribere  solebant,  ut 
ipsum  nomen  suum  Catulus,  porro  sdcidus,  conscribllare,  cacJilnus, 
fldnia  (1.  1.  p.  798),  solers,  xMcx^  furcila,  Thesalia^  alia.  —  talia 
igitur  et  ex  certa  historiae  linguae  latinae  notitia  eruenda  et  libe- 
raliter  agnoscenda  sunt,  nec  propria  inscientia  opprobrio  uertenda 
editori  religioso  neque  has  quisquilias  infra  se  censenti,  minime  ei 
qui  '^KdoGLv  criticam  instituit.  —  ceterum  ex  ea  quam  dixi  certa 
notitia  facile  cauetur,  ne  quae  nec  Catullus  admittere  potuit  re- 
cipiantur,  ut  'af  pro  'ab'  (LXIV  189,  LXVI  63). 

De  Catulli  ratione  metrica  restat  ut  paucis  exponam  (de  qua 
post  LMuellerum  praef.  Cat.  p.  LIX  sqq.  nuper  peculiari  libello  ex- 
posuit  Baumannus  in  programmate  Landsbergensi  a.  1881).  et  in 
uniuersum  quidem  Catullus  sociique  ea  quae  Ennius  incohauerat 
excoluerunt,  partim  maiore  diligentia  artisque  respectu  usi,  partim 
ex  Alexandrinorum  placitis  nouam  limam  addentes.  de  synaloephe 
Ennius  (ex  parte,  ut  uidetur,  eis  qui  uersus  Saturnios  condide- 
runt  praeeuntibus)  ita  praeceperat  suoque  confirmauerat  exemplo, 
quo  magis  poemata  recederent  a  sermonis  cottidiani  specie,  eo 
magis  abstinere  ea  debere  ab  ingrata  utique  auribus  cultis  uoca- 
lium  elisione.  unde  in  omne  tempus  saturis  (plane  ut  comoediae) 
maximam  licentiam  utpote  sermoni  proximis  concesserat,  in  epicis 
contra  eandem  cohercuerat  restrinxei'atque.  hanc  regulam  in  uni- 
uersum  tenuere  omnes  poetae  sequentes,  i^ro  sua  quisque  indole 
et  poeseos  genere  cum  maxime  culto  modo  seueriores  modo  ne- 
glegentiores :  in  humilioribus  carminibus  magis  admisere,  in  altio- 
ribus  magis  uitauere.     et  sic  CatuUus  plurimas  elisiones  habet  in 


*)  ceterum  uide  ne  ubique  rimeris  illud  'ei',  ut  post  meam  editio- 
nem  interdum  est  factum.  uelut  LXIV  200  qiialis  sola,  ubi  requiritur 
qiiali,  non  latet  qualei ,  sed  ex  dittographia  prouenit  uitium.  et  nnllins 
pretii  sunt,  quae  CPSchulzius  Herm.  XIII  p.  57  addidit,  profecta  ex 
rei  palaeographicae  criticaeque  ignorantia  ea,  qua  disputatio  illa  alibi 
iu  censum  uocanda  omnino  laborat. 


PROLEGOMENA.  53 

epigrammatis  (quinque  in  uno  uersu  LXXIII  6),  multas  in  lyricis, 
longe  minores  in  doctis  poematis,  etiam  in  his  cum  artis  progressu 
inde  a  c.  LXVIIP  usque  ad  LXIV  (cf.  LXVIII'^  112  quattuor  eli- 
siones)  et  cum  breuiorum  longiorumque  opusculorum  differentia. 
ipsae  autem  sjnaloephae,  quibus  Catullus  indulsit,  durae  saepe 
uiolentaeque;  nam  ut  saepe  longas  uocales  (etiara  monosyllaborum) 
delitescere  passus  est  ante  breues,  ita  ne  a  creticorum  quidem  et 
iambicorum  uocabulorum  elisione  abhorruit;  quamquam  hiatum  non 
alibi  admisit  nisi  sub  specie  legitima  (LV  4,  XCVII  1),  loci  huic 
regulae  repugnantes  cum  sint  corrupti  facillimeque  emendentur; 
cf.  onmino  de  his  rebus  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  276  sqq.  —  nouam 
uero  uiam  inierunt  Catullus  et  aequales  in  caesuris,  quibus  gram- 
matici  Alexandrini  non  ita  pridem  maiorem  curam  inpendere  coe- 
perant,  cum  ea  quae  priores  poetae  sensu  tacito  ducti  in  eis  ob- 
seruandis  secuti  erant  ad  certas  artis  regulas  reducerent.  et  quantum 
in  re  difficillima  non  tam  ex  ipsorum  praeceptis  (haec  enim  posterio- 
rum  scholarum  placitis  depulsa  sunt  tantum  non  omnia)  quam  ex 
uiuo  qui  abhinc  optinuit  usu  cognoscere  licet,  caesuram  docti  illius 
temporis  Romani  ibi  statuisse  uidentur  euenire,  ubi  rhythmus  legi- 
timus  facta  ob  uocabuli  finem  interruptione  infringatur:  duo  cum 
sint  genera  potissima  rhythmorum,  unum  quod  adscendat  (ut  ^ -l) 
et  alterum  quod  descendat  (ut  ^  ^),  quorum  utrumque  in  ad- 
aequatis  inter  se  pedibus  uocabulisque  iusta  et  sonora  careat  modu- 
latione,  quae  praeterea  ad  uinctae  et  solutae  orationis  differentiam 
efferendam  intendenda  sit  repugnantibus  inter  se  accentibus  metrico 
et  grammatico ,  ex  ipsa  natura  huius  repugnantiae,  quae  in  rhythmis 
adscendentibus  fiat  in  initio  fineque  uersuum  et  contra  in  descen- 
dentibus  in  modiis  eisdem,  caesuram  in  metris  illis  (iambicis  simi- 
libusque)  post  thesin,  in  his  (dactylicis  comparibusque)  post  arsin 
—  nam  uulgares  hic  retineo  appellationes  —  debere  locum  habere 
rectissime  concluserunt;  ceterum  quae  hinc  existant  uarietates  cae- 
surarura  minuendas  cohercendasque  esse  et  aurium  in  certis  uer- 
suum  partibus  (maxirae  circa  raediura)  requiem  desiderantiura  iudicio 
et  gcueribus  poeseos  uariis  (planc  ut  in  synaloephe)  et  ipsis  denique 
metris  breuioribus  longioribus.  itaque  uersus  quales  elapsi  sunt 
Ennio  certa  scientia  carenti  posfe  recumbUe  ucstraqne  pectora  prUitc 
fonsis  et  sparsis  hasfis  longis  campns  sploidct  ct  horrct  tam(]uara 
prodigia  dira  iam  refugeruut  docti  poetae.  hinc  hexaraetri,  qui- 
bus  maxirae  profuernnt  obseruationes  illae,  arte  multo  maiore 
conformati.  a  quibus  incipicntes  breuiter  raetra  Catulli  percen- 
seamus : 


54  PROLEGOMENA. 

I.  hexameter  dactylicus  [cc.  LXII,  LXIV]: 

j.  oj  j.  oo  j.  \jo  ±  \jo  z  ro  z  o 
caesurarum  longe  frequentissima  est  ea  quae  fit  post  arsin  tertiam 
siue  quintum  semipedem  fsemiquinaria),  rarius  multo  eae  quae  fiant 
post  arsin  quartam  (ut  LXIV  85)  et  secundam  (LXIV  21),  sed 
ut  haec  semiternaria  et  semiseptenaria  coniuncta  paulo  saepius  re- 
periatur:  gratam  illam  Vergilii  Ouidiicjue  uarietatem  nondum  ad- 
secutus  est  noster.  ceterum  ex  eis  quae  supra  disputaui  elucet 
nec  caesurae  bucolicae  (nam  LXII  1  facta  post  'iuuenes'  inter- 
punctione  potius  restituenda  est  hephthemimeres)  nec  ei,  quae  fit 
post  tertium  trochaeum,  ullum  esse  in  docta  poesi  latina  locum. 
nam  quae  huius  adferuntur  exempla  longe  aliter  explicanda:  nam 
ut  ceteris  locis  adsunt  aliae  caesurae  uulgares,  ita  LXIV  141  et 
404  habes  seminouarium,  quae  et  ipsa  perite  adhibita  est  pulcher- 
rima,  et  LXIV  206  et  LXVIIP  39  ante  *que'  incisio  fit,  ut  restet 
unicus  uersus  LXIV  115,  qui  cum  certo  consilio  caesura  caret  omni. 
quod  ad  singulos  pedes  attinet,  praeualent  longe  (ut  par  est  illa 
aetate)  spondei  (ex  centenis  uersibus  ei  qui  spondeis  onerantur  sunt 
61,  ei  qui  plures  habent  dactylos  7,  mixti  32),  sed  ut  medium 
multo  magis  uersum  optineant:  plerumque  per  dactylum  fortiter 
incipiens  cum  grauitate  procedit  per  spondeos  hexameter  CatuUia- 
nus;  cf.  Drobischius  dissertationis  'ein  statistischer  Versuch  ueber 
die  Formen  des  lat.  Hexameters'  p.  99  sqq.  in  quinto  pede  Catullum 
sociosque  cum  amore  quodam  miro  posuisse  spondeum  (id  quod 
apud  priores  coaeuosque  Lucretium  et  Ciceronem  fit  omnino  ra- 
rissime),  iam  supra  p.  13  dixi;  cf.  omnino  diligentissima  disputatio 
AViertelii  in  Fleckeis.  ann.  1862  p.  801  sqq.,  et  de  hexametri  ex- 
euntis  conformatione  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  210  sq.  (de  uersibus 
hypermetris  cf.  LXIV  298,  LXVI  77,  CXV  5). 
IL  distichon  elegiacum  [LXV  — CXVI]: 

J.    kKi   J.   CX7   J.   \Ju   J.   \JO   J.   CO   J.   \J 
J.    OO   J.   \jO   J.\  J-   0\J   J.   va."   4 

in  pentametro  cum  maxime  in  censum  ueniat  pars  altera,  cuius 
ea  in  carmine  perfecto  est  condicio,  ut  statu  quieto  toti  disticho 
conueniens  non  plus  quam  semel  ab  accentus  metrici  et  grammatici 
discordia  sit  concitatior,  hanc  artem  summam  in  Ouidio  maxime 
admirandam  neutiquam  adsecutus  est  Catullus  (id  quod  ex  disti- 
chorum  in  longioribus  poematis  condendorum  initiis  facile  excusa- 
tur),  quippe  qui  saepissime  fiuem  faciat  in  uocabulo  plus  quam 
bisyllabo,  nec  solum  modo  tolerabili  {\it  Jiosj)itis  offichon),  sed  etiam 
minus  placenti  (ut  dehdcrat  harathrum  et  uolturium  capiti).    neque 


PROLEGOMENA.  55 

talia,  qiialia  sunt  XCII  2  (4)  dispeream  nisi  amat,  ob  eandem  causam 
placent;  et  prorsus  singulariter  legitur  LXXVI  8  dictaque  factaque 
sunt,  quamquam  ibi  monosyllabum  ex  enclisi  aliquatenus  defen- 
ditur,  multo  minus  expectari  debet  a  Catullo,  ut  elegiarum  fnam 
in  epigrammatis  ultro  sumus  patientiores)  disticba  arte  illa  paene 
diuina,  qua  aeui  Augustei  uates,  ita  conformauerit,  ut  unumquod- 
que  quasi  quoddam  aedificium  in  se  perfectum  consummata  singu- 
larum  partium  bene  congruentium  symmetria  splendeat  neque  ex 
altero  pendeat;  cf.  OFGruppius  libri  Mie  roem.  Elegie'  p.  346, 
EEicbnerus  in  programmate  Gnesensi  a.  1875. 

III.  trimeter  purus  [IV,  XXIX]  a  cantoribus  Euphorionis  nouatus: 

caesura  locum  habet  post  thesin  siue  tertiam  siue  quartam  (inter- 
dum  post  utramque  simul).  errant  qui  XXIX  3  metrum  uiolatum 
esse  putant  per  spondeum  (cf.  ibi  comm,). 

IV.  trimeter  Archilochius  [LII]: 

V.  trimeter  Hipponacteus  siue  claudus  (choliambus,  scazon) 
inde  a  Laeuio  et  Cn.  Matio  familiaris  Romanis,  neque  tantum  in 
carminibus  maledicis  adhibitus  [VIII,  XXII,  XXXI,  XXXVII,  XXXIX, 
XLIV,  LIX,  LX]: 

O    !^    V     '^^'    O     'i^'     <J     (vA-i)     \j    J.    —    )i 

arses  solutas  habes  XXII  19,  XXXVII  5,  LIX  3,  caesurae  eaedem 
atque  in  trimetro  puro. 

VI.  tetrameter  iambicas  catalecticus  siue  uersus  septenarius 
[XXV]: 

OJ.yjJ.D±<J±^OSKjJ.\j.LO 

ut  prisci  scaenici  (quibus  multo  est  seuerior),  Catullus  quoque  huuc 
uersum  tamquam  ex  duobus  colis,  nempe  dimetris  iambicis  acata- 
lectico  et  catalectico,  constantem  ita  adhibuit,  iit  quartus  pes  in- 
cideret  in  uocabuli  finem.  imde  non  de  caesura,  sed  de  iucisione 
uel  pausa  loqui  praestat. 

VII.  uersus  Phalaecius  siue  hendecasyllabus  a  cantoribus  Eupho- 
riouis  donatus  litteris  latinis,  quae  admodum  eo  delectabantur  [passim 
in  plurimis  carminibus  obuiusj: 

)k  yi  j.  \j<j  j  ^  j.  \j  j.  o 
de  primo  pede  tam  iambo  et  trochaeo  quam  spondeo  cf.  comra.  ad 
Corn.  4.  caesura  plerumque  post  arsin  tertiam,  saepe  post  secun- 
dam,  interdum  post  quartam  (etiam  has  utrasquo  siraul);  cf.  et 
comm.  ad  XLII  2,  —  de  c.  LV,  ubi  sat  singuhiri  ratione  pro  dactylo 
uersibus  fere  altei*nis  positus  est  spondeus,  uide  commentarium. 


56  PROLEGOMKNA. 

VIII.  IX.  uersus  glyconeuB: 

M    ^    ±    <^J    I.    ^    JL 

et  pherecrateus: 

J.   \j   J.  ^ju   J.   O 

quos  utrosque  hahes  XXXIV  et  LXI,  et  ita  quidem  ut  glyconei 
XXXIV  2,  pherecratci  ibid.  u.  4  pes  prirous  ex  iambo,  itemque 
pherecratei  pes  primus  LXI  198  et  228  ex  spondeo  constet  (semel 
praeterea  huius  dactylus  ex  .'^pondeo  ibid.  25,  ubi  cf.  comm.).  iun- 
guutur  hi  duo  uersus  systematis  xara  Gvvcicpuav  (unde  explicatur 
in  fiue  uersuum  synaloephe  XXXIV  11  saepiusque  iu  LXI  obuia); 
et  in  XXXIV  quidem  tribus,  in  LXI  autem  quatuor  xwAotg  gly- 
coneis  accedit  unum  pherecrateum;  nam  Lachmanni  (kl.  phil.  Schr. 
p.  88)  opinio,  qua  in  c.  LXI  strophae  sint  compositae  ex  duobus 
systematis  ternorum  binorumque  uersuum,  sane  nimis  et  artificiosa 
neque  uero  necessaria  est,  si  artem  criticam  recte  adhibemus. 

X.  uersus  Priapeus  compositus  KaXoig  glyconeo  et  pherecrateo 
Kaxtt  6vvd(psiav  (synaloephen  in  incisione  habes  XVII  4,  11,  24,  26), 
qui  reperitur  XVII  et  fragm.  III,  IV: 

J.    <j    J.    UW    Z    V    Z    II    ^     O     Z    v,A^    J.    O 

XI.  uersus  asclepiadeus  maior  [XXX]: 

J.    —    J.    ww    J   W  J.    wu    J.  W  J.    UW    J.    \J    )^ 

Sapphus  imitatione  quoniam  Catullus  hoc  metrum  nouauit,  per- 
probabiliter  Lachmannus  [kl.  phil.  Schr.  p.  95]  eiusdem  exemplo 
(Hephaest.  p.  114,  119)  binorum  uersuum  strophas  adesse  statuit 
in  carmine  Catulli,  qui  in  uersu  diffieiliore  interdum  (4,  8,  11,  12) 
incisionem  et  priorem  et  alteram  non  in  fine  uocabuli  fieri  ad- 
mittebat. 

XII.  strophe  Sapphica  [XI,  LI]  composita  «ava  avvdtpeiav  (cf. 
XI  11,  19,  22)  ex  ter  repetito  uersu  Sapphico  hendecasyllabo 

J.    u    J.    ^    J.    uu    S    f^    J.    O 

cum  adiuncto  uersu  adonio  j-  ^  j.  o.  trochaeum  in  secundo  pede 
habes  XI  6,  15,  LI  13.  caesura  plerumque  post  tertiam  arsin, 
interdum  siue  secundam  siue  quartam  (etiam  utrasque  simul). 

XIII.  uersus  galliambus  [LXIII]  ex  Alexandi-inorum  (fortasse 
Callimachi)  imitatione  excultus  roig  vscoxeQoig: 

OO   J.    w   J.   >^    J.    Ji  W  '^   —    <J   '^   ^   — 

in  priore  parte  soluitur  interdum  et  prima  arsis  (ut  proceleusmaticus 
euadat)  et  secunda  (ut  tribrachys),  neque  tamen  utraque  simul, 
ne  scilicet  intolerabiliter  curaulentur  breues  syllabae.  ob  eandem 
causam  numquam   prima  alterius  partis   arsis  distrahitur;   in  sede 


PROLEGOMENA.  57 

autem  illius  paenultima  perraro  et  tantum  certo  cum  consilio  habetur 
iambus,  regnat  fere  (ut  conuenit  fracto  mollique  uersui)  tribrachys. 
item  rarissime  in  incisione  synaloephe  (ut  .37). 

Alias  autem  strophas  quara  quae  fiunt  aut  systematis  aut  uersu 
intercalari,  quem  habes  in  LXII  et  LXIV  inde  a  u.  .323  (et  aliter 
in  LXI;  scripsit  de  eo  nuperrime  CZiwsa  stud.  Vindob.  III  p.  298  sqq., 
IV  p.  271  sqq.,  qui  non  recte  huc  traxit  etiam  miuorum  carminum 
repetitiones  mere  rhetoricas)  non  adhibuit  Catullus,  cui  sine  ullo 
iuris  aut  uerisimilitudinis  specie  docti  nonnulli  obtrusere  illas  re- 
centiorum  philologorum  delicias  nec  iucunditatis  quidquam  nec 
fructum  habentes. 

Alia  huc  pertinentia  cum  adferenda  sint  in  commentario  (ut 
de  synizesi  et  dialysi),  hic  in  fine  digitum  intendam  in  morem 
nostri  fortasse  et  ipsum  placitis  tum  scholasticis  debitum,  quo 
breuis  syllaba  in  arsi  ante  duplicem  consonara  producitur  (nam 
productio  in  uocibus  graecanicis  paulo  diuersa,  cf.  ad  LXII  4),  ut 
IV  9  Propontidd  trucem  (exempla  passim  praebet  comm.). 

IV. 

Catulli  carmina,  qualia  ex  antiquitate  ad  nos  tradita  nunc  in 
codicibus  leguntur,  si  oculis  perlustramus  obiter,  neminem  fugit 
tripartita  operis  uniuersi  diuisio:  praecedunt  quae  breuioribus  metris 
lyricis  sunt  scripta,  medium  optinent  ojjuscula  longa  et  docta,  finem 
faciunt  epigrammata.  nec  ullus  umquam  dubitauit  quin  huic  ordini 
certum  subsit  consilium.  iam  dlim  PCrinitus  de  poet.  lat.  c.  27 
docuit  ojnis  siium  ad  Cornelmm  Nepotcm  misit  .  .  .  diuiditur  aidem 
in  lihros  tres,  itt  primits  lyricos,  sccundus  clcgiacos,  tcrtius  epigram- 
mata  contineat.  et  aptum  certe  a  prima  ad  secundam  partem  transi- 
tum  facit  c.  LXI  a  metris  illi  et  ab  ambitu  huic  adscribendum. 
non  seruant  autem  singulae  partes  in  carminibus  suis  certum  ordi- 
nem,  siue  eum  chronologicum  siue  a  personis,  ad  quas  data  sunt 
opuscula,  rebusue  siue  a  metris  petitum.  et  in  prima  quidem  parte 
omnia  tam  inter  se  mixta  atque  eonfusa  sunt,  ut  poeta  nihil  nisi 
solum  illud  'uarietas  delectat'  spcctasse  iure  sit  uisus  plerisque: 
praeposuit  quidem  carmina  ad  Lesbiam  missa  utpote  fama  omnium 
maxime  nobilitata  (a  c.  I  totus  hic  liber  traxit  passeris  nomen; 
cf.  comm.  ibi  In  fine),  sed  ita  ut  I  et  III  et  V  et  VII  ad  pul- 
cherrimum  iu  amore  iUo  tempus  pertinentia  consulto  discinderet 
interiectis  alienis  planc  II  et  IV  et  VI,  in  reliquis  ([uoque  etsi 
non  tam  data  opera  (uoluti  cohaerent  XIjI  —  XLllO  tamen  aliqua 
ex  parte    uariationi    consiilens;    ([ii;uii([iiam    ([iio   niagis   iirocessit  in 


58  PltOLEGOMENA. 

componendo  in  uiuini  opuscula,  eo  magis  enm  par  est  obsecundasse 
casui,  quo  illa  (iani  ante  seorsum  plerumque  edita)  sese  ei  obtu- 
lerunt:  nimius  est  in  indagando  poetae  quodam  consilio  ultique 
perspicuo  KWestphalius  |p.  1  sqq.].  multo  minus  in  secunda  et 
tertia  parte  ordinem  consiliumquc  agnoscere  licet,  certe  si  refugi- 
mus  artificia.  iam  haoc  moles  diuersissimorum  carminum  a  sola 
roriiia  mctrica  soloque  opusculorum  ambitu  in  tres  partes  distri- 
buta  sic  ut  nunc  in  codicil)us  extat  unico  uoluraine  comprehensa 
a  poeta  nullo  pacto  potest  esse  edita*).  continet  prima  pars  nunc 
quidem  (nam  olim  plura  complexa  estj  paulo  plus  quam  800  uersus, 
media  LXI— LXVIII''  fere  1170  (uide  iufra),  tertia  330:  euadit 
summa  plus  quam  2300  uersuum.  tanto  ambitu  unum  uolumen  um- 
quam  fuisse  apud  Romanos,  postquam  Ennius  apud  eos  usum  uolu- 
minum  Alexandrinorum  instituit  (cf.  quae  dixi  in  Fleckeis.  ann.  1882 
p.  785),  credi  nequit;  nullus  librorum  Lucretianorum,  qui  svint 
omnium  notorum  longissimi,  numerum  1500  uersuum  attingit. 

Catulli  carmina  minora  pleraque  omnia  primum  seorsum  edita 
esse  nec  Romae  solum,  sed  etiam  in  prouincia  (XLIII  7)  innotuisse 
apertum  est.  iam  si  poeta  in  carmine  ad  Cornelium  praemisso 
loquitur  de  lepido  nouo  nugarum  suarum  'libello',  quem  dono  mittat 
amico  quemque  non  cito  periturum  speret,  non  potest  non  ipse 
collectionem  sparsorum  antea  poematum  instituisse.  uox  enim  'libel- 
lus'  ut  de  singulis  opusculis  seorsum  emissis  paulo  longioribus  (ut 
'libellus  Culicis,  Nucis',  sim.),  ita  de  collectis  in  unum  poematis 
adhibetur;  sic  Ouidius  Amorum,  sic  Martialis  epigrammatum  libros 
singulos  uocant  deminutiue  et  cum  tenerorum  uersuum  respectu 
'libellos'  (cf.  et  Birtius  1.  I.  p.  29  sq.).  sed  ne  unicus  quidem  locus 
extat,  ubi  tam  ingens  uolumen  2300  uersuum  per  deminutiuum 
designetur.  porro  Catullus  in  praefatione  illa  uix  de  'nugis'  suis 
(cf.  comm.)  locutus  esset,  si  is  quem  ad  Nepotem  misit  libellus 
etiam  continuisset  seriorum  studiorum  fructus  nunc  in  medio  positos. 
agi  igitur  in  praefatione  illa  de  solis  cc.  I  —  LX  uno  libro '  com- 
prehensis  recte  plerique  intellexere.  cui  rationi  quae  ab  aliis  sunt 
opposita  parum  ualent;  ueluti  quod  dicunt,  Catullum  reconcilia- 
tum  Caesari  non  recepturum  fuisse  uersus  maledicentissimos  in 
bunc  factos.  sed  ut  cetera  singillatim  autea  edita  ita  iUae  in  Cae- 
sarem  inuectiuae   adeo  innotuerant,   ut   poeta  ab  editione  omnium 


*)  tractauere  hanc  quaestionem  EBrunerus  acta  societ.  Fennicae  VII 
p.  601  sqq.,  Ellisius  comm.  Cat.  p.  1  sq.,  Snessius  p.  23,  CPScbuIzius 
'Catullforschungen',  1881,  Birtius  libri  'das  autike  Buchwesen'  p.  401  sqq. 
(et  hic  quidem,   ut  est  in  re  critica  insipidae  temeritatis,  infelicissime). 


PROLEGOMENA.  59 

poematum  excludere  eas  omnino  liequiret,  nequis  quod  suo  iure  ibi 
quaei*eret  frustra  quaereret.  'feadem  hei'cle  cura  probabilitate  obicient 
poetae,  quod  carmina  Lesbiae  tenerrimum  amorem  profitentia  post 
missam  feminam  illam  receperit!  sunt  haec  nimirum  somnia  docto- 
rum  nimis  nasutorum  nec  simpliciter  iudicare  ualentium*).  sobrio 
iudicio  si  hanc  quaestionem  tractamus  nec  ipsi  nobis  difficultates 
parantes  ea  scire  uolumus  quae  scire  non  est  datum,  ueluti  cur 
Catullus  hoc  illudue  poema  receperit**),  causa  iusta  non  est  cur 
uerbis  disertis  carminis  praefatorii  diffidentes  hunc  libellum  ab 
ipso  Catullo  compositum  complexum  esse  negemus  nugas  illas 
cc.  I  —  LX,  —  grammatici  ueteres  nuUam  huic  quaestioni  lucem 
aflfundunt,  quippe  qui  aut  simpliciter  nomen  ponant  poetae  aut  siu- 
gula  carmina  ex  rebus  appellent  (C.  ad  coloniam^  m  epHlialamio) 
uel  e  metro  (C.  in  hendecasyllabis),  numquam  libros  commemorent. 
—  hoc  quoque  cauendum  est,  ne  medii  aeui  turbas  his  quaestio- 
nibus  inmisceamus:  II  1  —  3  et  LV  13* — 22*  (ut  taceam  de  LI 
13  — 16),  etiamsi  nos  in  eis  tractandis  eiTaremus,  tamen  ab  ipso 
Catullo  pro  fragmentis  esse  relicta  oppido  foret  inprobabile.  — 
congregata  autem  antiquitus  in  unicum  uolumen  carmina  minuta 
ad  medium  aeuum  peruenisse  statuimus  in  exemplari  quodam,  cuius 
pars  extrema  eademque  externa  (damnis  ea  quibuscumque  maxime 
exposita,  unde  fines  operum  antiquorum  haud  paucorum  amissi) 
cum  perisset,  nunc  exitus  carminis  LX  (cf.  ibi  comm.)  ima  cum  eis 
poematis,  ad  quae  pertinent  fragmental — IV  (cf.  ibi  comm.),  desidera- 
tur.  his  quae  perierunt  ex  probabili  computatione  adiectis  hoc  uolu- 
men  continuit  fere  uersus  900,  h.  e.  ea  erat  longitudine,  quae 
Catulli  tempore  nihil  miri  habet  in  lyricis  (nam  aeuo  Augusteo 
sane   haec  uolumina   plerumque  breuiora).     est   autem    non  inepta 

*)  EBrunerus  de  Leutscbius  CPSchulzius  tantum  carmina  14  prima 
putant  a  CatuUo  edita  esse  in  lepido  nouo  libello,  rationibus  usi  et  per 
86  peruersis  et  ob  id,  quod  tam  paruum  uolumen,  quale  efficiunt  14  car- 
mina,  cogitatione  uix  licet  fingere.  eidera  putauerunt,  huius  siue  praefatio- 
nera  siue  epilogum  (Schulzius)  fuisse  fragmeutum  illud  114— 6(apud  nos). 
quid  quod  uel  hnic  coUectioni  secundum  illos  pulcherrima  carmina  con- 
tinenti  insunt,  quae  cur  his  poeta  inseruorit  mininie  intellegiraus  (c.  Vl)y 

**)  ceterum  seuerum  iudicem  CatuUura  in  eligendis  recipiendisque 
fetibus  suis  extitisse,  ex  ea  una  re  apparet,  quod  eoruni,  quae  ante 
Lesbiae  amorera  (h.  e.  ante  a.  62  uel  61)  lusit,  ut  ipse  dicit  LXVIII"  17, 
et  ob  quae  iara  Nepotis  laudeni  tulit,  no  unura  iiuidcra  docnmentura 
huic  libello  indidit.  ea  quae  elegit  sine  dubio  digna  habuit  receptioue 
nec  quippc  omnibns  nota  excludore  ualuit.  licet  de  luiius  olectiouis  seuori- 
tate  mouere  dubitationes  (non  iustas  ex  mea  sententia);  scd  res  tanu'n 
ipsa  non  mutatur  indo. 


60  PROLEGOMKNA. 

herclo  conicclura,  riua  filaluunt  Calullum  liunc  liljiuni  edidisse,  cuni 
morl)0  adf^raue.sceute  mortem  sentiret  adprojtinquare  (cf.  Schwa- 
bius  q.  C,  p.  297).  mirati  sunt,  <iuod  huius  rei  uersus  ad  Cor- 
nelium  praefatorii  nullum  prae  se  ferant  indicium.  sed  aliud  est 
amicos  male  memorcs  officii  admoncre  (XXX,  XXXVIII),  aliud  ad 
uirum  fidci  spectatae  mittere  donum  gratum  cum  bruui  dedicatione, 
a  qua  par  est  afuisse  querellas  omnes.  ct,  ut  uerum  fatear,  lubenter 
hoc  equidem  mihi  persuadeo,  aspectum  lepidi  s<ii  noui  libelli  ulti- 
mum  attulisse  paudiuni  poetae  malo  aegroto,  qui  pro  se  ad  locum 
communem  ium  abituro  ut  hoc  ([ualecuraque  opus  sit  uicturum  rogat 
a  Palhide  librorum  tutrice.  sed  qua  anni  54  parte  editus  sit  libellus, 
erni  nequit;  liuecheleri  de  hac  re  couiecturam  incertara  uide  ad 
XXV   1   (nec  rectius  alii  c.  LIII  arcessiuerunt). 

Antequam  pergam,  breuiter  testem  adhuc  ignotum  nec  tamen 
contemneudum  proferam,  qui  sententiam  illam  plane  comprobal, 
qua  compluribus  uoluminibus  collectionem  Catullianam  qualis  hodie 
extat  distributam  fuisse  censemus.  leguntur  apud  Martialem  I  61 
inde  a  uersu  pi'imo  haece: 

Verona  docii  syllahas  amat  natis, 

Marone  felix  Mantua  est, 
Ccnsetur  Apona  lAuio  suo  tellus 

Stellaqnc  nec  Flacco  minus  eqs. 
audiamus  interpretem  nouissimum  IFlachium:  'syllabas]  scil.  hende- 
casyllabos.  cf.  X  9,  1  undenis  pedihusque  syllabisque' .  hic  tamen 
locus  ex  addito  ^undenis'  lucem  syllabis  affundens  non  perspicio 
quid  conferat  ad  explicandum  nostrum,  in  quo  spero  omnes  semel 
monitos  mihi  adsensuros  esse  ineptissimum  illud  nudum  'syllabas' 
expulsuro;  legas  ex  certa  mea  emendatione  'sittybos':  de  quibus 
cf.  MHauptius  opusc.  III  p.  411.  ponuntur  poetice  indices  uolu- 
minum  pro  his  ipsis:  Veroua  laetatur  compluribus  quae  extant 
uoluminibus  Catulli  sui  operum.  potest  hoc  exquisitius  dictum  per 
se  sufficere;  sed  coniecturam,  cur  sententia  uulgaris  'Verona  gaudet 
Catullo'  sic  potissimum  sit  expressa,  mox  proferam. 

Contemplaturis  nobis  reliqua  cc.  LXI  —  CXVI  quaerendum  est, 
uum  probabile  sit,  ea  quoque  a  Catullo  ipso  esse  iu  unum  col- 
lecta.  qua  in  re  id  iam  suspicioni  pi-aebet  ansam,  quod  deest 
omnis  praefatio  neque  tamen  ante  c.  LXI  (in  huius  quidem  initio 
uolumiuis)  aliquid  olim  periisse  probabile  est,  cum  hoc  c.  LXI,  ut 
iam  dixi,  aptissime  agmen  ducat:  obuia  est  coniectura,  Catullum 
etiam  librura  siue  alterum  siue  secundum  missurum  fuisse  ad  ami- 
cum  quendam  (nam  LXV  ad  solum  LXVI  spectat).     deinde  uero, 


PROLEGOMENA.  61 

quod  in  i)rimo  libro  agnoscere  equidem  uequeo  id  in  eis  quae  restaut 
noD  possum  uon  aguoscere:  numquam  Catullura  sentio  recepturum 
fuisse  debile  illud  atque  elumbe  poema  LXV]II%  numquam  per- 
missurum  ut  illae  de  fratris  morte  querellae  bis  extarent.  idemque 
de  paucis  quibusdam  epigrammatis  statuo.  post  mortem  igitur  poetae 
illa  composita  esse  censeo;  et  hie  in  uerbis  Martialianis  uestigium 
quoddam  ueri  odoratus  mihi  uideor.  scilicet  Veronensibus  omnia 
uatis  sui  clarissimi  opuscula  digne  unita  extare  cupientibus  post 
eius  obitum  ab  amico  quodam  (Veronensi  et  ipso  fortasse)  reliqua 
poemata  mihi  uidentur  esse  collecta.  sed  quicumque  fuit  is  qui 
collegit  ea,  hoc  nunc  indagandum  est  quomodo  composuerit.  Birtius 
fieri  potuisse  negat,  ut  epyllion  longum  LXIV  alio  modo  quam 
proprio  uolumine  ederetur.  calidius  hoc  ille,  ut  alia  multa.  nam 
etsi  iam  antea  a  Catullo  ipso  erat  emissum  posteaque  eius  eKdoGig 
peeuliaris  non  deerat  fortasse  (de  his  rebus  uil  scimus),  tamen  in 
editione  commode  iam  carmina  restantia  eomplectente  (et  has  omnium 
maxime  adhibitas  esse,  his  scriptores  longe  plurimos  ad  nos  per- 
uenisse  uerum  est)  epyllion  illud  cum  aliis  opusculis  a  metro  dis- 
similibus  non  potuit  non  consociari.  qualium  uoluminum  miscella- 
neorum  exemplura  sufficit  protulisse  siluarum  Statianarum  libros. 
igitur  redactor  ille  hoc  egit  unum,  ut  Catulliana  undique  congesta 
apte  adcommodateque  disponeret.  continet  c.  LXI  (si  lacunas  ex- 
pleraus:  cf.  comm.)  uersus  240,  LXII  itidem  suppletis  quae  inter- 
ciderunt  fere  90,  LXIII  93,  LXIV  olim  (ut  suspicor  ex  hiatibus 
detectis)  415,  LXV  24,  LXVI  94,  LXVII  48,  LXVIII  totum  162: 
habemus  1170  fere  uersus.  iam  cum  epigrammata  sequentia  com- 
plectantur  330  uersus  (paruas  quasdam  lacunas  nolo  urguere),  aut 
unum  librum  opi^ido  spissum  1500  uersuum  ex  his  carminibus 
efficere  licuit  aut,  si  hic  liber  iure  meritoque  displicuit,  ita  recte  distri- 
buere,  ut  udo  (iam  secundo)  uolumine  comprehenderentur  cc.  LXI  — 
LXIV  (=  840  fere  uu.)  et  altero  (iam  tertio)  cc.  LXV  — CXVI 
(==  660  uu.).  neque  sane  aptiorem  ille  inuenire  potuit  distributio- 
nem,  siquidem  elegiae  omnium  optime  coniungebantur  cum  epi- 
grammatis:  utrorumque  forraa  est  eadera  per  disticha.  iamque  iu  his 
opusculis  olim  artius  coniunctis  ultro  intellegimus,  cur  LXVII  potius 
epigrammatis  adscribendura  et  LXXVI  inter  elegias  magis  referendum 
tam  parua  cuni  cura  siut  conlocata.  —  ex  eis  quae  supra  de  fragm. 
I — IV  disputaui  elucet  me  sie  statuere,  in  antiquitate  poemata 
quidem  Catulli  non  fuisse  nota  plura  quam  aut  ipse  in  libro  I 
edidit  aut  post  eius  obitum  in  libris  II  et  III  suut  collecta  (nam 
de  fragm.  V  cf.  comm.). 


(',2  PROLEGOMRNA. 

Qiiain  iiiiiiorlalitatem  (Jatiillus  j»oematis  siiis  ojitaiiit,  ea  ab- 
unde  contigit  illis,  quijijie  (juae  jier  J^aecula  ijroxime  Kequenlia  semj)er 
studiose  legerint,  semj^er  summo  in  honore  habuerint  Komani.  et 
iudicia  quidem  peri^auca  adsunt;  notabile  est  illud,  quod  Velleius 
1'aterculus  II  30  de  aeui  Ciceroniani  poetis  claris  dicens  profert 
midorcsqnc  carminnm  Varronnn  ac  JAicrc.tinm  ncrjnc  uUo  in  msccpfi 
carminis  noui  operc  ('suspecti  operis  sui  carmine'  cod.)  minorem 
Catnllnm:  inter  priscorum  sectatores  et  rovc;  vtonioovg,  quoriim 
instar  nominatur  Catullus,  aequa  lance  laus  distribuitur.  neque 
defuerunt  qui  in  sermone  hic  illic  nonnuUa  reprehenderent,  ut  C.  Asi- 
nius  Pollio  (amice  sine  dubio)  illud  'pugillaria' ;  cf.  Charis.  p.  97, 
Hauptius  opnsc.  II  p.  67.  sed  amor  poetae  nostri  maxime  cer- 
nitur  in  studiis,  quae  insequentis  temporis  Augustei  uates  in  cogno- 
scendis  penitus  eius  operibus  posiiere:  hic  dux,  hic  magister  erat 
ad  poesin  tendentibus,  huius  praesertim  (ut  et  ingenio  proximo- 
rum,  Calui  maxime)  docta  opuscula  adsiduis  curis  tractauerunt 
earumque  uestigia  multa  in  scriptis  suis  reliquerunt*)  Vergilius 
non  solum  in  eclogis  sed  etiam  in  Georgicis  atque  Aeneide  (prae 
ceteris  adamauit  c.  LXIV),  nec  non  Propertius  (HMagnus  in  Fleckeis. 
ann.  1877  p.  418),  porro  Ouidius  (cf.  AZingerle  libri  'Ovid  u.  s. 
Verhaeltniss  zu  den  Vorgaengern'  1  p.  49  sqq.),  tum  auctor  con- 
solationis  ad  Liuiam,  deinde  Lygdamus  (SKIemannus  ^de  libri  Illii 
carminibus,  quae  TibuUi  nomine  circumferuntur'  p.  48  sqq.j,  deni- 
que  auctores  Culicis  Dirarum  Lydiae  maximeque  is  qui  scripsit 
Cirin,  carmen  centonis  fere  in  modum  ex  Catullo  et  Vergilio  con- 
sutum  ideoque  interdum  etiam  ad  rem  criticam  utile  (PLM.  II 
p.  186  sqq.):  in  horum  omnium  scriptis  multa  et  cei'tae  medita- 
taeque  imitationis  uel  aemulationis  et  incertae  ultroque  se  offerentis 
recordationis  uestigia  occurrnnt,  quae  in  commentario  deprehendes 
ubique  adnotata.  nec  tum  deerant,  qui,  quamquam  elegianim  ratio 
inde  a  Varrone  Atacino  et  Cornelio  Gallo  inmutata  esset,  hic  quo- 
que  sequi  maluerunt  (quantum  diiudicare  nobis  licet)  CatuUum 
Caluumque,  ut  C.  Valgius  Rufus,  elegiarum  (cf.  schol.  Veron.  ad 
Verg.  ecl.  7,  22)  et  epigrammatum  auctor,  et  Domitius  Marsus 
eisdem  notus  saepeque  una  cum  Catullo  commemoratus  (Teuffelii 
HLR.  §  242,  3).  lyrica  autem  CatuIIiana  secuti  sunt  diligentissime, 
qui  similiter  luserunt:   Priapeorum  auctores  diuersos  et  Vergilium 


*)  cf.  in  uniuersum  ADanyszius  in  dissertatione  Vratislauiensi  a.  1876 
'de  scriptorum,  imprimis  poetarum  Romanorum,  studiis  Catullianis'  in- 
scripta. 


PROLEGOMENA.  63 

adulescentulum  in  libri  eatalepton  epigrammatis  (PLM.  II  p.  162  sqq.) 
plurima  ex  hac  parte  adsumpsisse  uidemus  (cf.  Suessius  libri  'Ca- 
tulliana'  p.  7  sqq.).  eo  magis  mirum  esset,  Horatium  non  com- 
memorasse  summum  Romanorum  poetam  lyricum  nisi  obiter  et  cum 
quadam  inrisione  (sat.  I  10,  19  de  Demetrio  simio  nil  praeter  Caluum 
et  doctus  cantare  CatuUum)  et  a.deo  oblitum  esse  praecessorura  ut 
audacter  sibi  attribueret  gloriam  Aeolii  carminis  ad  Italos  modos 
deducti  (Od.  III  30,  13;  epist.  I  19,  23  et  32  sqq.),  nisi  laesi 
proprii  amoris  excusatio  caderet  in  eum,  qui  sibi  conscius  erat  lyri- 
corum  genera  multo  et  plura  et  maiore  cum  arte  excoluisse:  bUem 
mouit  Horatio,  qui  ceteroquin  (ut  docti  quidem  poetae  Augustei 
omnes)  easdem  in  poesi  normas  legesque  et  sequebatur  et  com- 
mendabat  (cf.  supra  p.  12,  et  contra  comm.  ad  LXIV  in  fine)  qui- 
que  lecti  studiose  Catulli  maxime  in  epodis  signa  exhibet,  bilem 
inquam  ei  mouit,  quod  tanto  fauore  publico  fouerentur  carmina 
Catulli  Caluique  et  contra  sua  ipsius  neglegerentur  (cf.  supra  p.  15). 
sed  hoc  aequalium  eius  iudicium  ex  parte  certe  comprobauere  tem- 
pora  sequentia.  casui  adscribo,  quod  in  parietibus  Pompeianis  nulli 
uersus  Catulliani  sunt  reperti.  Seneca  utrique  amore  aequo  de- 
uinctus  non  solum  in  epigrammatis  (PLM.  IV  p.  55  sqq.),  sed  uel  in 
tragoediis  haud  raro  Catulli  memoriam  nobis  suscitat  (cf.  ad  XXXI  5, 
XXXIV  15).  et  Petronius  Horatii  curiosam  felicitatem  e  longin- 
quo  admiratus  in  suis  poematiis,  quae  satiris  inspersit,  CatuUi  metra 
saepius  adhibviit.  et  quidquid  'Caesius  Bassus  Horatium  lyricum 
laudibas  extulit  (ex  cuius  iudicio  pendet  Quintilianus  X  1,  96  mirifice 
Catullum  cum  Bibaculo  ut  iambographum  laudans  iamque  pergens 
at  lyricorum  idem  Horatius  fere  legi  dignus),  scholasticos  parum 
curauerunt  qui  ingenium  arti  praetulerunt.  Martialem  summo  uatis 
Veronensis  amore  admirationeque  flagrantem  uocare  possis  poetam 
Catullianum:  adeo  exemplaris  sui  scatet  et  in  totis  carminibus  et 
in  singulis  locis  tam  imitationibus  quam  recordationibus,  adeo  et 
ingenio  et  uersus  condendi  fafilitate  eum  longo  nimirum  interuallo 
sequitur;  cf.  RPaukstadtius  in  dissertatione  Hallensi  a.  1876  'de 
Martiale  Catulli  imitatore'  (AZingerle  in  libello  'Martials  Ovidstu- 
dien',  Oenop.  1877,  p.  6).  Plinius  iunior  ut  inter  alia  carmiua 
etiam  his  'nugis'  operam  dedit,  quas  inscripsit  MieudecasyUabos' 
(IV  14,  ubi  §  3  his  iocamur,  ludimus,  amamus,  dolcmus,  ijuerimur, 
irascimur,  describimus  aliquid  modo  pressius  modo  claiius)  aperte 
Catullum  sequens  (ibid.  §  5),  ita  alibi  (IV  27)  narrat  de  Sentio 
(siue  Serio)  Augurino,  qui  in  'poematis'  hoc  protulit  specimen, 
quod  ex  nostra  emendatione  adscribemus: 


01  I'KOIJXJOMKNA. 

((inlo  ((irmind  iicrsihns  miniiHs 

liis,  (Aim  (jKibiis  cl  mnis  Cciliillus 

el  Calmis  ueleres^jtie.    sed  (juid  ad  nie? 

unus  IHinius  esl  mi/il  priorcs: 

niawiU  ucrsietdos  foro  relielo 

el  ijudcril ,  quod  amel^pelulque   (imuri. 

ille  Opilius,  ille  quot  Calones! 

i  nunc,  quisquis  amas,  amare  noli. 
et  alio  loco  [I  16,  5]  idem  Plinius  refert  de  Pompeio  Saturnino 
multiplicis  ingeuii  homine:  practerea  farit  uersus ,  (juales  Catullus 
aut  Calmis,  rc  uera  (picdes  Catullus  aul  Caluus.  quanlum  illis  lepo- 
ris,  dulcedinis,  amariludinis ,  amoris.  inserit  sane,  sed  data  opera, 
mollihus  leuibusque  duriuscidos  quosdam,  et  hoc  quasi  CatuUus  aut 
Caluus.  et  alii  haud  pauci,  quanta  auctoritate  floreret  Catullus, 
tum  ostendere.  passeri  Lesbiae  Stella  opposuit  columbam  Violen- 
tillae  (cf.  comm.  ad  c.  1);  nec  aliter  fortasse  et  Unicus  (Mart. 
XII  44)  et  Sulpicia  Caleni  uersus  fecerunt.  sic  uixerunt  Catulli 
carmina  minuta,  cum  interim  docta  eius  poemata  obliuione  obrui 
coepissent.  iam  enim  qui  uiribus  ad  exemplum  twi/  vsaxi^uiv  con- 
roboratis  poesin  Romanam  ad  summum  adduxerant  cacumen,  Ver- 
gilius  prae  ceteris  Ouidiusque,  ita  ipsi  exemplum  atque  norma  in 
omne  tempus  erant  facti,  ut  ueterum  illorum  epjllia  eclogas  elegias 
similiaque  rarissime  hic  uel  ille  amator  doctus  inspiceret.  unde  in 
poetis  epicis  iam  sequentibus  pauca  omnino  reperias,  quae  iure 
quidem  ex  Catullo  ipso  possint  putari  deriuata:  Lucanus,  Silius 
Italicus,  Valerius  Flaccus,  Statius,  porro  ex  satiricis  Persius  et 
luuenalis,  quamquam  nouerunt  sine  dubio  Catullum  et  interdum 
cum  eius  recordatione  hac  uel  illa  locutione  siue  imagine  usi  esse 
possunt  uideri,  tamen  altiora  quidem  studia  uix  prae  se  ferunt. 
sed  minutorum  carmiuum  etiam  tum  mansit  honos  atque  aucto- 
ritas,  cum  imperante  Hadriano  litterarum  colendarum  mutatio  illa 
euenit,  qua  prisca  et  obsoleta  in  deliciis  erant.  testantur  illorum 
apud  homines  elegantes  memoriam  uiuam  inscriptiones  nonnullae, 
cum  eae  quas  ad  c.  III  commentarius  exhibebit,  tum  notum  illud 
ad  Priapum  poema  (in  Meyeri  Anth.  lat.  1704;  cf.  de  eius  origine 
uere  antiqua  MHertzius  anall.  ad  carm.  Horatt.  hist.  part.  III  p.  19), 
quod  ut  Horatii  ita  Catulli  imitationibus  plenura  est*):  dedit,  ut 


*)  etiam  leuiores  imitationes  huius  carminis  utile  est  comparare. 
ueluti  u.  3  sqq.  da  mihi  ut  piieris  et  ut  pucUis  fascino  placeam  bonis  pro^ 
caci  lusibusque  frequentibus  iocisque  dissipevi  curas  animo  nocentes  uerba 


PROLEGOMENA.  65 

suspicor,  a  materia  quidem  imitationi  ansam  potissimam  nobile  illud 
Priapeum  in  fine  libri  I  CatuUiaui  positum  (fragm.  III  et  IV), 
quamquam  a  forma  praeplacuerunt  hendecasyllabi  sane  commodiores. 
nimirum  eo  aeuo^  quod  x\puleio  Frontone  Gellio  maxime  est  nobili- 
tatum  scriptoribus,  non  potuit  non  placere  is  poeta,  qui  in  ser- 
mone  suo  magis  ad  priscos  quam  ad  nouos  (h.  e.  ex  sensu  poste- 
riorum)  siue  Augusteos  poetas  accedit.  neque  casu  hercle  contigit, 
quod  haud  paucae  uoces  a  Catullo  ex  uitj^e  cottidianae  dictione 
magis  uulgari  sumptae  recurrunt  apud  Apuleium.  qui  quamquam 
accurate  legit  Valerium  (testantur  eius  scripta  et  uincta  et  soluta 
oratione  composita  omnia),  tamen  quae  in  uerbis  cum  eo  communia 
habet  potius  instaurato  tum  prisci  sermouis  usui  debet.  Gellius 
autem  ex  testimoniis  notum  est  quam  amauerit  (cf.  et  XIX  9,  6; 
VI  20,  6  clegantlsslmus  poeiariint)  seduloque  legerit  uatem  Vero- 
nensem,  quam  intentam  curam  iujienderit  uerbis  eius  disceptandis 
et  recensendo  textui  tum  temporis  ualde  corrupto.  illo  enim  spatio 
etiam  grammaticorum  studia  laete  florentia  profuerunt  Catullo:  tum 
puto  extitisse  commentatorem  illum,  cuius  uestigia  nos  deprehen- 
dimus  ad  I  1  not.,  IV  1,  LXVI;  et  ad  eundem  iu  ultima  origine 
fortasse  redeunt  pauculae  illae  glossae  ad  nostrum  pertinentes,  quas 
collegit  Hauptius  opusc.  III  p.  642.  circa  finem  autem  saeculi 
p.  Chr.  secundi  ut  litterarum  studia  magis  magisque  sunt  facta 
exilia  atque  arida,  ita  Catullus  paulatim  euanescere  coepit  ex  me- 
moria  Romanorum.  ultimus  grammaticorum,  quem  ipsum  haec  car- 
mina  triuisse  nunc  quidem  scimus,  est  Horatii  coramentator  Pom- 
ponius  Porphyrio  Frontonianus  (adfert  ut  alium  locum  ita  ex  libri 
primi  fine  deperdito  fragraentum  alibi  non  traditum).  scriptorum 
autem  posteriorum,  qui  quidem  nobis  noti  sunt,  quos  certum  sit 
legisse  integra  Catulli  poemata,  non  habeo  nisi  forte  Prudentium 
et  Claudianuni;  hic  enim  tam  ingenio  quam  doctrina  emiuens  in 
fesceuuinis  suis  similes  fetus  CatuUianos  aperte  respexit.  sed  nec 
Ausonius,  (luamquam  praefationem  ad  Cornelium  fortasse  ex  Au- 
thologia  ((uadaui  coguitam  habens,  totum  Catullum  legerat  nec  aut 
Sidouius  Apolliuaris  aut  Dracontius  aut  Luxorius  aut  Boethius  aut 
Maximianus;  qui  si  quando  ad  nostrum  adludere  uidentur  nomi- 
nantue  eum,  uou  pro[»riis    studiis   uia^pie  derecta    illa  adsuuipsisse 


ultima  adludunt  ad  c.  I  10,  unde  'iocis^iuc'  ud  coiuniciuhuulaiu  tnneu- 
dationcni  ibid.  n.  0  hand  paiunm  confcrl.  —  data  occasionc  moneo,  in 
carunne  illo  n.  UJ  adcsse  lacnnam  .sic  fcrc  cxplcndani  Cupiiio  (^flactrtis, 
<-''  tristis  sine  mcntis  igney  Bacclius. 

CatuiiHjs  cd.  naebrciis.    li.  5 


(',()  IMfdlJifiOMENA. 

sunt  putandi.  et  sine  diibio  j,'raniuiatici  post  saeculuui  II  uiuentes 
non  ex  ipso  hauserunt  nostro,  sed  ex  fontibus  Gellii  teuipore  uel 
antea  coinpositis  (ut  Tcrentianus  Maurus  iina  cuin  ceteris  metricis 
ex  Caesio  Basso);  et  apparet  Macrobium,  Martianum  Capellam, 
lulianum  Tolctanuin,  iHidorum  tantum  fando  legendoque  cogno- 
uisse  Catulli  nouioii,  non  ox  ipsiiis  operibu.«.  sir-  mero  rasu  Ca- 
tuUi  carmina  in  abdita  ((UJidaiu  bibliotheca  forte  fortuna  seruata 
ad  medium  penieneruijt  aeuuiii.  per  quod  qiiibus  fatis  ea  sint 
iactata,  enarrant  prolegomena  tomi  prioris. 


LIBER  PRIMUS. 


Carmen  ad  Cornelium. 

1.   Qiioi  dono   lcpiduiu  nouuui   libellnm.     habet  aut  certe  habere 

se  fingit  poeta  ante  se  uolunieu  a  bibliopola  missum  tale,  quale  e  libra- 

riorum  manibus  uixdum  prodiit:  quod  cui  amico  iam  dedicet  circumspicit. 

'nouum'  illud  uocat   usu  hominum  nondum  tritum,   sed  quasi   intactum 

nitens  splendensque   (cf.  u.  2),  nisi  praestat   de   ipsarum   cartarum   cogi- 

tare  nouitate,  quippe  quae  recens  aduectae  sunt  ex  officinis  Alexandrinis 

necdum  longo   situ   putrefactae   (cf.    Stat.    silv.   IV  9,  7   noster  [libellus] 

purpureus  nouusque  carta  cum  opposito  u.  10;  uide  et  XXII  6);  fortasse 

tamen  simul  etiam  aliud   aliquid   obuersatum   esse  Catullo  ostendit  cura 

hoc  ^nouum'  coniunctum   asyndetice   (cf.  ad  XLVI  11)  'lepidum'.     hoc 

enim  'leioidum',  etsi  et  ipsum  possit  aliqua  ex  parte  referri  ad  habitum 

externum   iucundum   (Plaut.   Psend.   I    1,  26    tabelUs   lepidis  lepida    con- 

scriptis  manu,  LXXVIII 1),  multo  magis  internas  designat  uirtutes:  plenum 

salis  et  facetiarum ;  cf.  VI  17  kpido  uersu;  Mart.  XI  20,  9  hpidos  libcllos. 

itaque   'nouum'    praeterea  indicare   uidetur   librum,   qualem   antea  non 

tulerunt  littorae    latinae,  in  suo  genere  ijrimum;   quo  sensu  etiam  Ciris 

auctor    dixit    u.  100    nouum   uolumen  (in    quo  noua    materia    tractatur). 

'libellum'  autem  audire  primura  uoluraen  (c.  I — LX),  cuius  nugas  ineptias- 

que  hic  simul  designat  deminutiuum,  supra  p.  58  monui.    ^dono'  hic  ex- 

plicemus  oportet  'dedico'  siue  'mitto'  (hoc   enim   solemne   uocabuhmi, 

LXV  15)  ob  u.  8:  similiter  Mart.  111  2,  1  citius  uis  fieri,  libelli,  muims'!' 

(subicitur  u.  G   Faustini   fugis  in  sinum:  sapisti);   ceterum  'dono'  ipso 

modo  significat,  neutiquam  deliberare  diutius  poetam,  qui  alioquin  con- 

iunctiuum  posuisset  (cf.  ad  LXIII  55),  sed  potius  rhetorica  interrogatione 

derecte  quaerere.     'quoi'  Itali  restituere  ex  'qui'  in  V  tradito:  formam 

illam   longc   supra  Augusti   tempora  usitatam  saepissime   (I  3,  XXIV  5, 

LXVll  47;  cf.  supra  p.  50)  iu  'qui'  mutauere  librarii,  quippe  qui  semper 

non  intellectas  sibique  insuetas  formas  priscas  deprauauerint  fere  eodem 

modo;  neue  'qui'  olim  dandi  casu  locutos  esse  Romanos  putes  (%|uoi  — 

qni  —  cui',  ut  ex.  gr.  'quom  —  qum  —  cum'),  id  quod  erant  qui  sibi 

persuaderent,    uetat    et    formarum    ambiguitas    ct    diseitum    Quintiliani 

[I  7,  27]  testimonium :  cf.  Buecheleri  de  declin.  lat.  |  Lipsiae  18GG  p.  59] 

libellus.     ut  hoc  semel  addam:   CatuUus   non   potuit  non  scribere  etiam 

'nouom'  (ut  ubique  'uo'  pro  'uu'),   uos  uero   in   editiono   uostra  haoc 

similiaquo    ibi  tantum   restituimus,   ubi  aperta  codicum  indieia  admone- 

6* 


08  CARMEN  AD  COHNELIUM  2-4. 

biint.  —  2.  arido  iiiotlo  |Miiiii(-e  (■.\|M>litiiiii.  ili'  inore  )»uuiican(li  biue 
piiniici!  liieuandi  fiontcs  ciirtnruin  Huperiorum  et  iiiferioreni  ad  aiuouendas 
papyri  inaequalitatea  cf.  Ouid.  trist.  III  1,  13;  Lygdam.  1,  10;  Mart.  I 
()G,  10  et  117,  16  (etiam  circumcidebantur  ad  eundem  finem  libri:  testim. 
uol.  I  ad  h.  I.).  unde  apparet  'expolitum'  fere  ut  XXII  8  'ae([uata' 
ualere  'laeuatum':  Ouid.  trist.  I  1,  11  nec  frugili  geminae  x>oliantur  pu- 
micc  frontes,  hirsulus  sparsis  ut  uideare  comis.  'aridus'  ex  natura  sua  audit 
puniex  itidem  apud  Mart.  Vill  72,  '6  morsu  immicis  uridi  politus  ex 
nostri  u.  imitatione  (Phiut.  Aul.  II  4,  18).  erraut  qui  Catulluin  feminiue 
'arida  pumice'  scripsisse  etianinunc  putant  (cf.  testiin.  uol.  I  ad  h.  I.); 
Seruio  enim,  homini  in  adferendis  locis  Catullianis  neglegentissimo,  fides 
nulla.  —  interrogationi  derecte  instanterque  propositae  'quoi  dono'  more 
non  ita  raro  (bene  Vulpiu.s  conligit  C  5  cui  fuueam  potiusy  Caeli  tihi 
et  Hor.  opod.  12,  21)  non  minus  instanter  et  sine  mora  respondetur:  — 
3.  Corneli,  tibi,  scil.  dono.  cuius  responsiouis  quae  esset  natura,  beue 
sensit  Ausonius  (praef.  ad  Drepan.  fil.  XXIII  1—3]  'cui  d.  l.  n.  liheUum^ 
Veronensis  ait  poeta  quondam  inuentoque  dedit  statim  Nepoti:  ne  mo- 
mentum  quidem  de  eo,  cui  dono  mittatur  libellus,  dubitatur.  quibus  ex 
Ausonii  uerbis  etiam  Cornelium  illum  certo  edocemur  non  fuisse  alium 
quam  Corneliura  Nepotem,  bistoricum  notissimum.  hic  Nepos  (de  quo 
uidendus  Teuffelius  HLR.  §  198)  Catulli  erat  conterraneus,  unde-  i»otissi- 
mum  orta  uidetur  familiaritas.  —  3,  4.  naiiuiue  tu  solebas  meas  esse 
ali4{uid  putare  uugas.  lusus  meos  facetiasque  (cf.  u.  1  'lepidum')  non 
carere  suo  pretio,  non  ultimo  loco  pouendos  esse  semper  censuisti  (per  ser- 
moncs  data  occasfioue  declarasti);  saepe  sic  'aliquid  esse'  (ut  graecum  ti 
shcci)  adhibetur:  Cic.  Tusc.  V  36,  104  qiios  singulos  sicut  operarios  har- 
barosquc  contcmnas,  eos  aliquid  putare  esse  uniuersos,  hoc  est  magni 
pretii  habere.  errauit  autem  Plinius  (testim.  ad  h.  I.),  cum  metrum  ut- 
pote  durum  in  uoce  'meas'  emolliendum  putauit;  nam  Catulli  tempore 
in  primo  uersus  phalaecii  pede  iarabon  uel  trochaeum  ponere  leges  sco- 
lasticae  permiserunt  et  saepe  sibi  permisit  CatuUus  (LMuellerus  de  re 
metr.  p.  162  sq.);  qua  in  sede  inde  ab  Augusti  tempore  exortae  seue- 
riores  normae  spondeos  fecere  legitimos.  'nugas'  autem  (de  uoce  cf. 
Ritschelius  opusc.  H  p.  424),  ut  etiam  ''ineptias',  appellabant  Romani 
minora  carmina  lyrica  et  epigrammata,  quae  utpote  plerumque  forte  nata 
ludere  magis  inque  cartas  conicere  se  fingebant  quam  multo  studio  ela- 
borare  limaque  snbigere  (ut  fiebat  in  epicis  et  elegiacis);  primi  igitur 
uoluminis  potissimura  poematia  (quamquam  et  tertii  fiuis  hinc  non  ab- 
horret)  designat  poeta:  cf.  H  1  si  qui  forte  meanwi  incptiarum  lcctores 
eritis;  Mart.  H  86,  9  turpe  est  difficiles  liabere  nugus  et  stultus  lubor  est 
ineptiarum;  idem  IV  10,  1  chmi  notius  est,  rusa  ncc  adltuc  miJti  fronte 
libellus  . .  .  caro  perfer  leue  munus  umico,  qui  meruit  nugas  primus  habcre 
meas  et  saepius;  Luxor.  in  Anth.  lat.  442,  3  [PLM.  IV  p.  387]  nostri 
libelli  cur  retexis  paginam  nugis  refertum  friuolisque  sensibus  et  quam 
tenello  tiro  lusi  uiscere?  —  5,  6.  iam  tum  cuni  ausus  es  unus  Italorum 


CARMEN  AD  CORNELIUM  5—6.  69 

oniiie  aeiiiim  tril)iis  explicare  cartis.     ad  'iam  tum'  melius  'putabas' 
quam  '■putare  solebas '  subintelleges;  agitur  fortasse  de  beuiuola  Catulli 
commemoratione  in   Nepotis   opere  facta,    eo  fere   modo   quo  hic    post 
Catulli  mortem    in  uita  Attici  [12,  4]  lulium   Calidum  bonorifice  nomi- 
nauit.     usu  uenit  autem   teste   illo   'iam  tum'   commendatio  illa  haud 
paruo    ante    hoc    carmen    tempore,    fortasse    adulescente    Catullo    circa 
a.  65  (Schwabii  q.  C.  p.  295;  ad  LXVIIIa  17).    qaod  est  alicuius  ad  iustam 
interpretatiouem   momenti.     dicuntur   enim  Cornelii  Nepotis  chronico- 
rum   libri   aliunde    quoque    cogniti   (paruas    reliquias    habes    Halmianae 
editionis  jDgg.  119  sq.),   quos  tres  fuisse  conligitur  ex  nostro  loco.     uam 
non    recte    AStatius    opinatus    est,    'tribus'    hic    aequare    'jjaucis'    (ut 
LXXIX  4):  nec  per  se  ob  summam  ambiguitatem  neque  in  tam  concinna 
oppositione  '  omne  —  tribus'  ullo  modo  id  credibile  est.     'carta'  (quae 
fuisse  uidetur  per  totam  antiquitatem   raelior  scriptura,  ut  graecoriim  x 
per  simplicem  'c'  reddebant  Romani)  hic  denotat  'uolumen'  siue  librum 
tamquam  totius   ojDeris  partem,    cum  fuerit  uolumen  ut  ex  multis  cartis 
siue  paginis  conglutinatum  tamquam  una  continua  carta:  Serenus  Sammou. 
721  [PLM.  III  p.  140]  tertia   namque  Titi  simul  et  centesima  Liui  carta 
clocet  (=   liber   CIIl"*);    similiterque    siugulas    satiras   suas,    scil.    j^rimo 
seorsum  editas,  'cartas'    uocat  Hor.  sat.  I  4,  101  (cf.   et  Ouid.  trist.  I 
1,  4  et  Wattenbachius  libri  ^d.  Schriftweseu  i.  Mittelalter'  p.  142*).   tribus 
igitur  libris  Nepos    ausus  est  (utpote  in  re  difficillima  neque,  ut  statim 
uidebimus,   adhuc  temptata)    ^omne   aeuum'    siue   totam  iude   a   primis 
temporibus    historiam    omnium    nationum   (quod    confirmant    fragmenta) 
'explicare'  siue  digerere  et  ordinare  secundum  chronologiam;  continuisse 
Nepotis  chronica  breuem  omnium  gestorum   per  singulos    annos  enu- 
merationem  iam  Niebuhrius  [praelectt.  de  hist.  Rom.  I  p.  35  ed.  Berol.] 
uidit.     ad  uerba  cf.  Val.  Max.  praef.  libri  I  quis  enim  omnis  aeui  gesta 
modico   uoluminum   numero    comprehcnderit;    Stat.   silu.   IV   7,   54   omne 
mundi  senium;   Cic.  Brut.  3,  13   lihri  qiio  iste  omnem  rerum  memoriam 
breuitcr  . . .  complexus  est  et  ibid.  4,  15  ut  explicatis  ordinibus  temporum 
uno  in  conspectu  omnia  uiderem  (utrumque  de  consimili  Attici  libro  au- 
nali).    iam  illud  quaeritur,  quo  iure  Catullus  scrii^serit  ^iuus  Italorum'; 
nam   et  a  M.    Terentio   Varrone   tris    anualium    libros    itidemque   luuim 
librum  annalem  a  T.  Pomponio  Attico  compositos  esse  constat.    uidemus 
autem  ex  Bruto  [5,  19],   non   ante   a.  54  Atticum   scripsissc  illud   opus- 
culum;  et  Varronis  opera  ad  historiam   et  antiquitates  pertinentia  cum 
intra  auuos  60—48  eadant,  eum  nec  iiisum  istiusmodi  breuem  conspeetum, 
qualis  fere   finitis   maioribiis    studiorum    monumeiitis   coufici  solet,   ante 
a.  54  edidisse   probabile   fit   (de  Varronis  annalibus   cf.  Ritschelii  oi)Usc. 
111  447).     uerc  igitur  CatuIIus  in  amico  praedicat,   non  solum  quod  pri- 
mus,    sed    etiam    quod    adhuc    uuus   Italorum   tale   opus  ndgressus    ost. 
'Halorum'  interpretari  licet  'eorum  qui  latine  locuutur'  (Seruius  ad  Aen. 
1  109)   tacita  (jiraecorum    oi>positione   (uudo   ex.  gr.  de  Apollodori   chro- 
nicis  cogitat  Ellisius);   sed   sinuil,  nisi   fallor.    hoc   iue.st  Miomiiiuin  uuu 


70  CAKMKN  Al>  COltNELIUM  7—10. 

proprie  Komanorum',  ut  non  sine  superbia  poeta  Transpadanon  8U08  ce- 
lcbret.  —  7.  (loctls,  Iiipitcr,  et  lahorioHlH.  exclamatio  'lupiter'  (utram- 
fjue   formara   'lupitor'    producta   prima   nutmaliter   longa   et    Muppiter' 
oadom,  iam  sola  positione  longa,  corropta  probam  puta)  uaria  pro  cuius- 
que  loci  natura  exprimcns  hic  doclarat  adniirationom,  qua  suspicit  poeta 
operis    et    doctrinam,    quae    niai    summa    est   non    potest  in  tam  breui 
onumeratione  separarc  raemorabiiia  et  superflua,  et  laborera  in  uoluendis 
uiaximc  plurimorum  auctorum  libris  positum.    audiunt  enim  cartae  'labo- 
riosae   (cf.    Mart.  XI    G,  3   uersu  lahorioso)    proptereu    quod   opus   multo 
labore  est  confectura;  nugaaque  uendidit  Gellius  [IX  12]  scribens  C.  Calum 
in  poematis  'laboriosus''  dicit,  non  ut  uulgo  didlur  '^qui  lahoraV ,  scd  'in 
quo  laboratur\-  Ulurum''   inquit  "rus  fugis  et   laboriosiim\     nimirura   ita 
est  distinguendum:  horao  laboriosus  est  qui  laborat,  res   autem  labo- 
riosa  cii,  iii  qua  laboratur  (laboris  plena).  —  .S,  9,  10.  (jiiaro  tibi  habc 
qiiioquid  lioc  libelli  qiialeciimque  qnod  patrona  uirgo  pliis  iiiio  uia- 
iioat  pci'enjie  sacclo.    in  uerborum  ualde  corruptorum  initio  Itali  resti- 
tuerunt  quod  uulgo  est  receptum:  'quare  habe  tibi,  quicquid  hoc  libelli, 
qualecumque'.     quae  restitutio   duplici  nomine   est  falsa.     nam  cum  in 
sollemni  loquendi  formula,   qua    aliquem    hanc    illamue   rem    tamquam 
priuam  et  peculiarem  habere  iubebant  quaque  etiam  in  diuortio  maritus 
loquebatur   ad    mulierem    ^res   tuas  tibi  hube',  certus   usus  pronomeu 
praeponendi  iude   a  primis  temporibus   (nam   qui  locum  Plauti  Pers. 
IV  4,  111  ad  nulgatam  defendendam  accersunt,  coniectaram  Guietianam 
amplexi  snnt  in  !oco  sic  potius  corrigeudo  tibi  eam  habe  centum  mineis) 
usque    ad    ultima    (cf.   ex.   gr.   Symm.   in  Val.   I  9    tibi   liabe ,    uettistas, 
rcdemptas  sacpc  ccnturias)  semper  optinuerit  causam  ob  perspicuam  (nam 
proprietatis  notio  postposito  prouomine  euanescit  et  dilabitnr),  friuolum 
est  poetam  ab  hoc  certo  usu  recedentem   facere  ex  coniectura.     unde 
traditum   ^  quare  tibi  habe '.    sic   olim   sanandum   putaui  nt   rescriberem 
'quare  tu  tibi  habe':    iu  quo  quam   praeclarum   sit  et  ui  graui  plenura 
illud  Hu',  facile  persentiscis   (cf.  u.  3).     dicit  poeta:  ''quod  cum  ita  se 
habeat   (de    'quare'    semper   fere    consecutiue    apud    Cat.    posito   cf.    ad 
LXXVI  10),  tu,  utpote   tam  beniuolus   harum  nugarum  iudex,  libellum 
datum  donatum   dedicatum   accipias  pr023riumque  habeas'.     non  minore 
difficultate  laborant  uerba  proxima.     nam  quidquid  opposuit  nnperrirae 
Suessius    [Catull.   p.  13  sq.],    non    potest   haec  per   asyndeton   copulatio 
'quicquid,    qualecumque'    defendi    ex    eis    quae    disserentur    postea    ad 
XLVI  11.     copulantur  haec  interdum   disiunctiue  (Prop.  II  1,  15)  aut  in 
singulis  enuntiati    membris   uariandae   orationis   gratia   (Sulpiciae  el.   2, 
17—19;  4,  7),  copulantur  etiam   per  'et'  in  accurata  distinctione  (Tac. 
ann.  XIV  55  quidquid  ilJud  ct  qnalecumquc  tribuisset,   hoc  est  et  nume- 
rum  et  genus  donorum),  unde  Itali  nonnulli  praue  hic  coniecerunt  'q.  h. 
libelli  et  qualecumque'.    quo  autem,  quaeso,  duorum  syuonymorum  siue 
asyndetica  siue  per  copulam  coniunctio  spectat  quam  ut  conimunis  utrique 
notio  exduplicatione  augeaturiutendaturque?  tali  autem  modo  modestiam 


CARMEN  AD  CORNELIUM  8-10.  71 

suam  extulisse  num  putandus  est  Catullus?  quam  in  rem  suffecit  illud  'hoc 
libelli';  nam  saepe  ''hoc'  cum  genetiuo  partitiuo  ita  coniungitur  ut  de 
rei  quam  genetiuus  indicat  pretio  aliquid  detrahatur,  ut  apud  Cic.  ad 
fam.  II  8,  3  quom  lioc  ad  te  Utterarum  dedi,  quod  recte  Kuehnerus  [gramm. 
lat.  II  p.  316]  explicat  'hanc  breuem  teque  uix  dignam  epistulam';  et 
sic  'hoc  libelli'  interpretamur  'hunc  nugatorium  paruumque  fetum'. 
potest  quidem  ad  hoc  bene  nec  plane  superflue  accedere  additum  aut 
'qualecumque  est'  aut  'quidquid  est' ;  recteque  conferunt  ad  hoc  Priap. 
2,  9  et  Mart.  III  1,  1  (quos  locos  ex  nostro  expressos  esse  inepte,  ut  in 
dictione  de  triuio  sumpta,  statueruut  nonnulli),  ad  illnd  autem  Lucr, 
n  16  degitur  hoc  aeui  {=  paruum  spatiura)  quodcumque  est,  Aen.  I  78, 
Censor.  1,  5  quodcumquc  hoc  libri  est,  idem  21,  5  lioc  quodcumque  cali- 
ginis,  alia;  sed  nulla  ratione  utrumque,  et  'quicquid'  et  'qualecumque'. 
iani  enim  excedentis  omnem  modum  atque  ineptae  putidaeque  modestiae 
signifieationem  exhiberet  poeta.  quamquam  talia,  si  non  sentiuntur,  diffi- 
cile  demonstrantur.  non  ueremur  autem,  ne  quis  Taciti  loco  adlato 
nixus  'quicquid'  ad  ambitum  libelli,  'qualecumque'  ad  pretium  spectare 
putet ;  nam  de  ambitu  maiore  minore  nulla  plane  excusandi  causa  erat, 
et  inest  haec  notio  iam  illi  ""hoc  libelli'.  neque  mitigatur  uitium  illud, 
si  'qualecumque'  ad  uersum  sequentem  trahimus  ('qualecumque  quod 
maneat',  hoc  est  ''quod,  cuicuimodi  est,  maneat':  cf.  ex.  gr.  Prop.  III 
21,  16  et  23,  9):  quomodocumque  distribuis,  manet  triplex  illa  modestiae 
significatio  Catulli  siraplicitate  indignissima.  itaque  si  alterutrnm  loco 
debet  cedere,  remouebimus  'quicquid'  iam  ab  ipso  uersu,  qualem  in  initio 
emendauimus,  daranatura.  usus  sum  olim  uaria  lectione,  quae  in  G  habe- 
tur,  'mei'  ad  hanc  coniecturam  'mei  hoc  libelli' ;  postea  perspexi,  ^hoc 
libelli'  suapte  natura  non  tolerare  additum  'mei'.  quamquam  persisto 
in  ea  sententia,  qua  hanc  scripturam  ex  altero  codice  Belgico  petitam 
strenue  adhibendam  esse  dixi  (uol.  I  p.  XLI  not.).  corruptus  est  funditus 
liic  uersus  atque  lacunosus,  ecce  adest  illud  'mei'  nuUi  glossae  suspi- 
tioni  obnoxium  (glossae  enim  nusquam  inter  uarias  illas  lectiones):  quis 
homo  serius  hic  casum  subesse  putabit?  mihi  nunc  in  'mei'  latere 
uidetur  'mel',  quod  sede  sua  depulsum  in  marginem  migrauit;  curaque 
in  V  extaret  'libelli  .".  mei',  ijjsius  uocis  ''libelli'  alterani  lectioneni  ad- 
esse  sibi  persuasit  qui  Gr  scripsit.  blandifice  nimirura  sic  Catullus  uocat 
amicum:  cf.  Caelius  apud  Cic.  ad  fam.  VIII  8,  1  C.  Sempronium  llufum, 
mel  ac  delicias  tuas;  Mart.  X  68,  5  v.vqiB  (lov,  lisXt  (lov,  Apul.  apol.  9 
florea  serta,  meum  mel,  ct  haec  tibi  carmina  dono.  et  quamquam  in  ad- 
locutione  dixerint  ""meum  mel'  (cf.  et  Plaut.  Poen.  I  2,  154),  tamen 
notum  est  etiam  omitti  poHsessiuum ;  uelut  'mea  rosa'  bis  habens  Plautus 
(Asin.  III  3,  74  et  Bacch.  I  1,  50)  semel  simplex  'rosa'  (Men.  I  2,  9) 
adhibet;  et  CatuUus  ipso,  cum  ceteri  'mi  ocelle'  dicant,  nudum  'ocelle' 
ponit  L  19;  et  sic  inter  'uita  mea'  et  'uita'  uariant.  sed  iam  roponenti 
mihi  'tibi  habe,  rael,  hoc  libclli'  haoc  subnata  est  dubitatio,  nura  ilhi 
magis  a  nobis  intollegi  possent,  qui  intorpungfudi  rntiono  osoulta  utinmr, 


72  CARMEN  AI)  COKNELIUM  8  -  10. 

quain  ii  lectoribuH  antiquis,  qui  ne  'mel  hoc'  artiuH  coniunf^erent  cauen- 
dum  crat  Hcriptori.     fortafiBC   nimiH   C|^o   sum   anxius;  8ed  'mel'  tenens 
cum   itcrum   rcm   perjjcndcrcm,    lioc  uocabulum    ad   lacunam   in   ucrbis 
'quare  tibi  liabe',  quam  oliin  rCHarciui  'tu'  inHcrendo,  spcctarc  euHpica- 
bar:  apparet  dulci    affcctui,   quo   ductus  CatuUus  bunc  libellum  donauit 
Nepoti,  bene  conuenire   etiam  blandificam  illam    amici    appellationem. 
quo    perspecto    denuo    inuestif^audum   erat,    quid    illi   'quicquid'    fieret. 
quam   uocem   si  Holita   in  omnibus  quae   a  railicc   pronominis  'qui'  de- 
sceudunt  formis    corruptione    (plerumque   ex    conpendiis  scripturae,  hic 
fortasse  sequentis  illius  'qualecumque'  respectu   nata)   adfectam   statui- 
mus,  non  absonum  erit  reponere  'quidera'  recta,  nisi  fallor,  oppositione 
hac:   tu   nunc   dominus   quidem   sis   libelli;   quem   tamen,   qualiscumque 
est,  Minerua  in  longum  tempus  conseruet.     restat  iam  u.  9,   quem   non 
minoribus  in  difficultatibus    uersantem    itidem   docti   multis  uexaucrunt 
coniecturis.    ex  quibus  duae  suut  dignac  mcntione.    AStatius  inserto  'e' 
siue  'est'  uoluit  'qualecumque  quod  est,  p.  u.',  non  male:  Phaedr,  app. 
epil.  1   hoe  qualecumque   est,  Musa  quod  ludit  mea\  uam   'quod'   post- 
positum  minime  a  Catulli  more  abborret:  cf.  LI  5,  LXII  13  et  14,  LXIV 
8,  66,  216,  LXVII  21,  LXVIII"  91,  LXXVI  9.    sed  quoniam  'qualiscum- 
que'  etiam  omisso  uerbo  substantiuo  'esse'  relatiue  per  appositionem  ac- 
cedere  potest  ad  'quod'  (praeter  locos  Propertii  supra  adlatos  cf.  Ouid. 
a.  a.  II  284  et  trist.  I  1,  46),   erit  qui  malit  cum  Italis  'o  patrona'  (0 
siue  post  D  siue   ante  P  periit  facile).     quamquam  'o'  in  altiore  paulo 
atfectu  adicitur,  cui  in  hac  simplici   adlocutione  uon  esse  uidetur  locus. 
rcstituimus  igitur  in  hunc  modum  uerba  omnium  facilc  diflicillima; 
quare,  mel,  tibi  habe  quidem  hoc  libelli; 
qualecumque  quod  est,  patrona  uirgo, 
plus  uno  maneat  peremne  saeclo. 
iamque   quaeritur,   quaenam   sit   patrona  illa  uirgo,   in   qua  explicanda 
multi  indo  a  saeculo  XV  desudarunt  docti.    alii  eam  Musam,  alii  rallada 
sumuut.     sed  de  Musa  quomim;s  cogitemus,   sat  gi'aiiis   ratio  prohibet. 
etsi  enim  scholiasta  ad  ApoU.  Rhod.  III  1  scribit:  'Fiavoq  Sa   (prjai  firj- 
div  diacpsQSLV  »/  ^iccv  r]   ndaag  iniKaXeia&cci    Tag  Movoag   Xsycov   ovzoog: 
naoai   8'    figaiovoi,    fiiag   ots   Tovvofia   Xs^sig    neque   hercle   huius   usus 
desuut  exempla,   tamen  hic  non   legitur   'patrona  Musa',   sed  quae  est 
plane  iucerta  dubiaque   et  cuius  uariae  tingi   possunt  species   'patrona 
uirgo'.    intellegimus  pluralem  LXV  2  doctis  nirginihus,  cum  praesertim 
u.  3  statim  subiungatur  'Musarum',  et  LXVIII''  1  deae  in  sollemni  exordii 
inuocatione;   intellegimus   Sulpiciae   [PLM.  V  p.  93]   u.  11   (Musa)   pre- 
cibus  dcscende  cUentis  et  audi  (nam  Calliope  ibi  et  iam  ante  accuratius 
descripta  est  et  mox  diserte  nominatur):  nudam  illam  et  nulla  re  accu- 
ratius   depictam  singulariterque   positam    patronam  uirginem  uereor  ut 
ullus  Romanus   agnouerit  Musam.     Pallada   igitur   adsumpserunt    recte. 
at  indignum  est  hac  dea  tale  patrocinium:  quomodo  (cf.  ex.  gr.  Handius, 
obss.  p.  25)   quaue  fronte    libelli  nugarum  et  lasciuiae  pleni  patronam 


CARMEN  AD  CORNELIUM  8—10.  73 

poeta  inuocat  seueram  illam  uirginem  Mineruam,  sapientiae  deam? 
quam  et  ipsam  praeterea  parum  recte  designari  incerto  uirginis  nomine. 
sic  haud  pauci  uidentur  sensisse,  siquidem  multae  temptatae  sunt  con- 
iecturae  ('patrima'  et  'patroa'  et  'paterna  uirgo';  porro  ab  Handio 
'patrone  per  te',  a  Bergkio  ^patroni  ut  ergo',  alia),  quas  singillatim  refu- 
tare  nil  attinet.  nam  quamquam  Cornelius  patronus  etiam  nostri  tem- 
poris  doctis  nonnullis  placuit,  qui  in  rimandis  imitationibus  nimis  longe 
progressi  accersierunt  Mart.  III  2,  5,  tamen  Xepos,  qui  suis  quidem 
scriptis  amicum  commendare  et  sermonibus  identidem  praedicare  potuit, 
omnino  caruit  facultate  immortalem  reddendi  CatuUum.  missis  ergo 
nugis  uideamus,  num  uere  Mineruam  hic  non  ferendam  clamauerint. 
consistebant  quidem  in  illius  utpote  omnium  artium  patronae  templo 
Auentino  etiam  scribae  siue  poetae  (Festus  p.  333)  ob  honorem  Liuio 
Andronico  habitum  (cf.  et  Prelleri  myth.  Rom.  p.  259),  scribit  quidem 
hiuc  Ouidius  fast.  III  833  mille  dea  est  opertim,  certe  dea  carminis  haec 
est:  nihilominus  patrona  poeseos  neque  erat  neque  habebatur  Pallas 
Musis  licet  amica.  neque  uero  ut  carminum  suorum  fautricem  inuocat 
eam  Catullus,  sed  tamquam  huius  libelli  conseruatricem.  et  libelli 
patronam  uirginem  ueteres  certe  lectores  non  potuerunt  intellegere 
aliam  quam  Mineruam,  quippe  cuius  unius  hoc  esset  officium.  quam 
interpretationem  unice  a  grammatica  admissam  adeo  spretam  esse  mirabar, 
cum  uidi  eam  iam  dudum  propositam  a  Scaligero  (cf.  et  Pohlius  lectt. 
p.  13),  qui  vecte  prouocat  ad  luuen.  3,  219  Mc  libros  ddbit  et  foridos 
mediamque  Mineruam,  ubi  designatur  deae  Trporofir]  siue  simulacrum 
dimidiatum,  quod  in  omnibus  bibliothecis  dedicabatur.  fingebantne  sibi 
hanc  bibliothecarum  praesidem  Mineruam  tamquam  Memineruam  siue 
memoriae  deam?  quidquid  id  est,  nihil  iam  referre  apparot,  quiduam 
hic  libellus  contineat:  omnium  opernm  semel  in  bibliothecas  receptorum 
aeque  conseruatrix  dia  Pallas.  iam  inde  a  Sullae  tempore  extiterat  apud 
doctos  diuitesque  Romanos  cura  bibliothecarum ;  in  quas  recipiebantur 
delectu  facto  praeciiiui  spectatique  auctores  (cf.  ex.  gr.  Suetou.  Tib.  70). 
fortasse  igitur,  similiter  atque  Horatius  sibi  satis  superquo  beatus  uido- 
tur,  si  Maecenatis  iudicium  eum  inseret  lyricorum  uatum  ordini  siue 
v.av6vi^  Catullus  quoque  sibi  exoptat,  ut  receptus  inter  probatos  scriptores 
etiam  post  mortem  uitam  uiuat  diuturnam,  ut  libellus  hic  tam  nitidus 
(u.  2)  non  in  plebis  perueniat  manus  inlotas  hixasque  scombris  det  tuui- 
cas,  sed  duce  Minerua  in  bibliothocis  seruatus  a  canis  saoculis  poruohiatur 
(XCV  6  et  8).  de  huius  autem  uoti  uerbis,  qualia  praefort  u.  10,  of. 
Callimachi  fr.  121  tiovXv  (isvcaaiv  hog;  Ciunae  fr.  4  saecula  pcrnnmeat 
nostri  Dictynna  Catonis;  Hor.  od.  I  32,  2  carmcn  quod  ct  httnc  in  annum 
uiuat  et  plures;  Sueton.  uita  Ilor.  scripta  .  .  .  probauit  niansuraquc  per- 
petua  (sic  recte  codd.)  opi)iatus  cst:,  Ciris  100  at^iuc  nouum  actcrno  prae- 
texite  honore  uohimcn.  ot  cum  ex  multis  scriptoribus  possiut  adferri 
similia,  addam  cxitum  sat  memorabilem  Iliados  hitinae  [PLM.  11 1 
p.  59],  ubi  Calliope  adhuc  carmiuiS  cursum  moderata  ut  lyram  deponat 


74  I  1-4. 

adiiioiictur  iaiiniuc  i)oigitur  adrs  inclila  Pallas  (8cil.  opuRculi  conaerua- 
trix)  tuquc  fuue  cursu  ualis  ium,  J'hochc,  peracto  (scil.  in  carmina  lutura). 
ceterum  (luod  pro  forraa  uulgari  ^peronne'  tenue  codicis  0  uestigium 
socuti  ecripsimus  'peremne',  memorca  fecimus  et  etymologiae  (nam  ab 
'anmis'  doriuandum  est  uocabulum,  quod  indicauit  primitus  continuo 
iliicntia)  ct  exemplorum  iionnullorum  (cf.  Osannus  ad  Cic.  de  rep.  VI  23, 
25  p.  406). 


1.  Passer,  deliciao  nicac  pncllac.  passcr  non  crat  animal  con- 
temptum  apud  ueterea;  a  quibus  illum  inter  auiculas  gratas  iucundasqne 
(cf.  Plaut.  Capt.  V  4,  5)  receptura  fuisso  recte  IGHuschkius  [analecta 
litter.  p.  64]  inde  collegit  quod  inter  blandificas  appollationes  ab  aman- 
tibus  inuicem  datas  etiam  passerculi  nomen  inuenitur  (cf.  Plaut.  Asin. 
III  3,  76  et  104).  cum  autem  auiculae  soUemnia  fuerint  amantium  dona 
(cf.  Prop.  III  13,  32;  Ouid.  met.  X  261),  coniecerit  aliquis*),  hunc  passe- 
rem  uti^ote  Catulli  munus  puellae  fuisse  in  deliciis;  qua  uoce  notum  est 
designari,  quidquid  cordi  nostro  carum  acceptumque  est  (cf  ex.  gr.  Verg. 
ecl.  2,  2  Akxin,  delicias  domini,  Val.  Max.  I  5,  3  catellus,  quem  puella 
in  deliciis  habuit,  Mart.  17,  1).  esse  puellam,  cuius  nomen  ipsum  neque  in 
hoc  neque  in  tertio  carmine  extat,  non  aliam  quam  Lesbiam,  ut  facile  in- 
tellegitur  ab  omnibus  qui  Catulli  uitam  et  carmina  (in  quibus  mea  puella 
saepius  recurrit  nec  nisi  ad  Lesbiam  referri  potest)  pernouerunt,  ita 
senserunt  ipsi  iam  ueteres  lectores  (cf.  infra  in  c.  III).  —  2.  qnienm 
ludere,  de  ablatiui  pronominis  relatiui  forma  'qui'  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  I 
p.  399,  Neuius  II  231.  lusus  ille  in  eis  quae  secuntur  describitur:  —  quem 
in  sinu  tenere,  qnoi  prininm  digitnm  dare  adpetenti  et  acris  solet  in- 
citare  niorsns.  puella  pasjerem  tamquam  absentem  amasium  adprimit 
fouetque  sinu;  quod  uocabulum  proprie  (ut  hic)  uestis  est,  sed  trans- 
fertur  etiam  ad  partem  pectoris  a  ueste  sinuosa  obtectam,  unde  ex.  gr. 
Ouid.  epist.  3,  114  te  tenet  in  tepido  moUis  amica  sinu.  interim  passer 
rostro  inuadit  manum,  quae  adpx-imit,  cuius  puella  animali  iam  mor- 
suro  porrigit  digitum  aliquem:  huius  partem  primorem  (est  enim  'pri- 
mus  digitus'  accipiendum  pro  primore  digiti  jiarte  —  digitulis  primo- 
rihus  dicit  Plaut.  Baccb.  IV  4,  24  — ,  qiiemadmodum  saepe  ^primus' 
adhibetur:  primis  labris  Cic.  d.  n.  d.  I  8,  primis  [pedis]  digitis  Ciris  212, 
primos  artus  Ouid.  met.  VIII  397,  primae  palmae  Val.  Flacc.  IV  490: 
t6  uyiQov  tov  SantvXov  hanc  partem  summam  uocant  Graeci)  dum  aui- 
culae  dat  iterumque  rostrum  iapressurae  retrahit,  efferat  instigatque  eam 
cupidius  uehementiusque  morsuram.     est  autem  'digitum  primum'  com- 


*)  certe  scholiasta  Barthianus  ad  luuenal.  VI  8,  ex  fonte  antiquo 
sine  dubio  hauriens,  haec  habet:  amicam  CatnlU  tangit,  quae  propter 
edomitum  pnsserem  mortuum,  sihi  missum  ah  aduUero ,  in  tantum  fleuit, 
ut  oculos  corrumperet.     cf  et  infra  ad  III  15. 


I  4-7.  75 

mune  obiectum  uerborum  'dare'  et  ^adpetenti'.  ad  hoc  '^adpetenti' 
(scil.  per  rostrum),  quod  ualet  'prendere  cupienti'  siue  'inuolanti',  cf. 
Ouid.  a.  a.  III  568  nec  dominae  teneras  adpetet  ungiie  genas,  Liuius  VII 
26,  5  (ales)  os  oculosque  hostis  rostro  et  unguibus  adpetit  (forma  sub- 
rustica  'atpetere'  procul  arcenda  a  Catullo,  saepius  cum  in  V  'ad'  et 
'at'  sint  confusa).  difficilia  explicatu  sunt  uerba  'acris  incitare  morsus', 
ad  quae  cf.  Ouid.  halieut.  44  de  pisce  morsu  nec  comminus  acri  deficit 
(Cic.  de  sen.  15,  51  aiiium  minorum  morsus);  unlgo  enim  ad  illa  sub- 
intellegunt  ^cuius',  quod  ex  praemisso  'quoi'  ipse  poeta  grata  negle- 
gcntia  eliciendum  reliquerit  lectoribus  (ut  similiter  X  12  sq.).  magis 
certe  usitatum  fuisset  '"et  quem  ad  acres  morsus  incitare  solet';  neque 
sufficit  ad  defendendum  Ouid.  epist,  19,  114  incitat  et  morsus  error  uter- 
que  pares,  hoc  est  ^dolorem  in  nobis  commouet'.  aptius  comparabimus 
Stat.  Acb.  I  170  catulos  apportat  et  incitat  ungues  (=  excitat  in  se  eorum 
ungues  lacessendo);  quo  loco  difficultates  omnes  submotas  equidem  puto 
nec  opus  esse  coniectura  a  lacobo  Maehly  proposita  'excitare'.  uerba 
autem  'in  sinu  tenere'  porroque  ''acris  incitare  morsus'  facile  in  ani- 
mum  uocant  imaginem  amatoris  puellae  suae  iocis  blanditiisque  in 
feruida  oscula  acrisqne  lusus  incitati.  passerigitur  absentis  amasiipartes 
apud  Lesbiam  explet.  quam  sententiam  confirmant  uu.  sequentes:  tum 
Lesbia  sic  ludit,  cum  amori.s  dolore  cruciata  animi  ciiras  uult  fugare: 
huic  desiderio  passerculus,  amantis  fortasse  donum,  paululum  satisfacit. 
quomodo  etsi  explico  uersus  tenerrimos,  tamen  longe  remotus  sum  ab 
eorum  opinione,  qui  obsceni  aliquid  in  hoc  passere  odorabantur.  inde 
a  Politiano  enim,  qui  breuiter  in  eam  rem  digitum  intenderat  [misc. 
cent.  I  c.  6],  passerem  (cui  aui  hic  nocuit  sollemnis  fama  salacitatis) 
salaces  quidam  recouditorum  leporum  iudagatores  non  desierunt  sibi 
fingere  monstruosae  lubidinis  apud  Lesbiam  ministrum  [Huschkii  anal. 
litt.  p.  63  sqq.].  quos  taraen  minime  praecessit  (ut  putauerunt  nonuulli) 
Martialis,  qui  I  109,  1  Issa  est  passere  nequior  Catidli  et  VII  14,  4  Lesbia 
nequitiis  passeris  orba  sui  dixit:  ex  usu  diceudi  Martialiano  nequitiae 
uocabulum  mollitiem  ad  teneros  lusus  aptam  designat;  ucque  eiusdeui 
XI  6,  16  donabo  tibi  passerem  Catulli  huc  facere,  docuit  Leutschius 
[Philol.  X  p.  7.35];  uide  et  Pohlius  [lectt.  p.  24].  -  5,  6,  7.  cum  desi- 
derio  meo  iiitenti  karnm  nescio  (luid  lubet  iocari  ct  solaciolum  sui 
doloris.  noto  illo  adfectum  ipsam  ad  id  quod  atfectamus  transferendi 
usu  'desiderium'  siue  rem  de^iderii  (Hor.  od.  I  14,  18)  sine  personam 
desideratam  signiticat,  quemadmodum  Uraccos  Tt69og  adhibere  adnotauit 
AStatius:  Cic.  ad  fam.  XIV  2,  2  mca  hu-,  meum  desidcrium  ..  mea  Te- 
rentia  et  ibid.  in  fine  4  uahte,  mca  dcsideria,  Petron.  139  tu  desidcrium 
mcujn,  tu  uoJnptas  mca  (similiter  'spem  suam'  carum  caput  uocaut  aman- 
tes:  riaut.  Stich.  583,  Astrabae  fragm.  ai>ud  Varr.  d.  1.  1.  VI  73).  sic 
autcm  cum  de  persona  cogitomus,  facile  accedit  'nitcnti',  haud  rarum 
splondidae  pukritudinis  attributum;  Plaut.  mil.  1003  nitnis  vitida  fcmina 
Cat.  LXl   l".i3,    Hor.  od.  I  6,  13   ct  II  5,  18.     amasiae   igitur  formosae. 


70  I  5-7. 

cuiuH  df!.siderio  maceratur  miser  CatuUns,  lubot  karum  (de  qua  ortho- 
ffrajiliiii  cf.  Hrambachii  liber  de  orthof,'raphia  maior  j).  211)  nc8cio(|uid 
'iocari',  hoc  est,  si  uulgarem  interpretationem  sequimur,  cum  quacum- 
quo  re  grata  dilectaque  ludere.  est  huius  uocis  'iocari'  iusta  intorpre- 
tatio  diflicillima  propterea  quod  hoo  'aliquam  rera  iocari'  Hua  utitur 
sij,'nificatione  certa  hace  'per  iocum  aliqnid  dicere'  (cf,  ex.  gr.  Cic.  ad 
fam.  IX  14,  4;  Ouid.  tri.st.  II  497  mimoti  ohsccna  iocantes  =  obHcena 
ilicta  per  iocum  proferentes) ,  nusquam  designat  'iocose  agere'  nel  'lu- 
dere',  quod  potius  exprimitur  dictioue  'iocari  aliqua  re'.  manifeBtum 
est  autem,  non  posse  ad  similitudinem  locutionum  'dulce  loqui'  simi- 
liumque  (Kuehneri  gr.  lat.  II  p  211)  illud  'carum  iocari'  explicari,  cum 
]iassinae  notionis  adiectinum  'carus'  non  contineat  obiectum,  ut  ita 
dicam,  internum,  sed  tantummodo  extra  nos  positum:  potes  dicere 
'gratum  iucundumque  iocari'  (=  iocum  siue  tibi  siue  aliis  placentem 
iocari),  non  tamen  'carum  iocari',  quod  quocumque  modo  studes  expli- 
care  te  ludit.  surait  Lesbia,  ut  fallat  dolorem,  rem  hanc  uel  illam  in 
deliciis  habitam,  quicum  Insitet:  hanc  sententiam  ex  traditis  apicibus 
saluo  latinitatis  genio  elicere  equidem  despero.  uidendum  est  autem, 
uum  haec  difficultas  cohaereat  cum  ea,  quam  oftert  uersus  insequens. 
in  cuius  initio  posita  uox  'et'  iure  optimo  mouit  dubitationem.  Lach- 
mannus  conligeus  XXXVIII  7  hoc  'solaciolum  sui  doloris'  tamquam 
alterum  nominatiuum  per  'et'  accedere  putat  ad  uerbum  'lubet'.  quod 
neque  sententia  (uam  'carum  nescioquid'  et  'solaciolum'  minime  sunt 
res  diuersae,  sed  potius  hoc  ad  illud  per  appositionem  accedit)  neque 
uero  graramatica  permittit,  secundum  quam  uerba  'libere'  et  'licere' 
non  coniunguntur  cum  aliis  substantiuis  tamquam  subiectis  quam  cum 
neutris  pronominum  uel  adiectiuorum  quantitatem  iudicantium  ('quid, 
quod,  quae,  quicquid,  id,  ea,  multa,  omnia '  cet.,  qua  de  re  cf.  exem- 
pla  apud  Neuium  II  p.  625  sq.),  unde  XXXVIIl  7  paulum  quid  lubet 
aUocutionis  et  LXI  139  iihi  quae  licent  sola  cognita  facile  explicantur 
simulque  intellegitur,  nostro  loco  recte  'carum  nescioquid  lubet'  dici, 
falso  'lubet  solaciolum'.  coniecere  igitur  pro  'et'  Itali  'ut'  uel  'in', 
Flacobsius  'es',  Handius  'est'  (u.  7  post  1  AStatius,  post  8  simul 
'et'  in  'sit'  mutans  Munro  male  traiecerunt);  et  ipse  quidem  olim  Ita- 
lorum  'in  solaciolum '  recepi  comparans  ex.  gr.  'in  solacium'  Taciteum 
[Agric.  6]  locosque  a  Maduigio  [opusc.  I  p.  167]  congestos;  nunc  ubi 
'iocari'  non  posse  retiueri  iam  certo  intellexi,  ita  derigendam  esse  sentio 
loci  emendationem,  ut  uno  remedio  utraque  difticultas  tollatur.  discant 
enim  adulescentes  data  occasione  certam  artis  criticae  regulam,  iu  quam 
millies  peccatur,  scilicet  cauendum  esse  ne  locum  labe  adfectum  hic 
illic  attrectemus,  sed  quoad  eius  fieri  licet  intra  unius  uocis  ambitum 
siue  potius  intra  paucas  litteras  cohibeamus  remedium  (nisi  certa  ratione 
constat  uitium  uitium  traxisse).  quoniam  igitnr  remoto  'et'  remanet 
'iocari',  temptandum  est  num  forte  sanata  'iocari'  uoce  integrum  possit 
stare  'et'.    correctum  puto  'iocari'  ob  resai-ciendum  metrum  a  librario 


.18.  77 

quodam  siue  grainmatico  pro  eo  quod  in  uetubto  eius  exemplari  lectum 
erat  'ioci',  cui  ego  unicam  ^q.'  litterulam  addens  scribo:  ^karum  nescio 
quid  lubet,  iocique  et  solaciolum  sui  doloris',  hoc  est,  cum  puellae  placet 
res  aliqua  grata,  quae  ei  sit  et  ioco  et  solacio  (germanice:  'als  Zeit- 
vertreib  und  Troestelein  fur  ihren  Liebesharm');  cf.  ex.  gr.  Seneca  de 
tranq.  a.  17,  4  mens  est  ad  iocos  deuocandu,  et  sic  Martialis  I  14,  1 
leonum  delicias  hcsusque  iocosque  coniuugit  loci  nostri  memor  (supra  p.  65). 
habet  autem  CatuUus  'que  —  et'  etiam  XXVIII  5  frigoraque  et  famem, 
XLIV  15,  CII  13 ;  idemque  eodem  modo  XXXVIII  8  ad  praecedens  'pau- 
lum  quid  lubet  allocutionis '  per  adpositionem  facit  accedere  'maestius 
lacrimis  Simonideis'.  ceterum  uox  'solaciolum'  ijraeter  nostrum  locum 
in  uua  postremae  aetatis  inscriptione  (CIL.  VIII  7427  uitae  dulce  sola- 
ciolum  de  coniuge)  casu  nimirum  legitur.  ''dolor'  autem  hic  indicat 
maxime  desiderium  dulcis  doloris  plenum,  ut  L  17  (cf.  Hauptii  opusc.  I 
p.  214)  et  alibi,  ueluti  Ouid.  epist.  13,  104  tu  mihi  luce  dolor,  tu  mihi 
mcte  uenis;  'cordolium'  etiam  hoc  ardens  amoris  desiderium  ojim  uoci- 
tabant.  et  pulcra  hinc  oritur  uu.  5  —  7  imago  amantium  mutuo  desiderio 
flugrantium.  —  8.  credo  ut  cum  grauis  acquieseet  ardor.  ardor  sine 
ignis,  quo  comburitur  amantium  pectus  (cf.  LXVIII''  13),  'grauis'  uocatur 
utpote  morbus  urguens  premensque,  qualem  fere  sibi  finxerunt  amorem 
ueteres;  itaque  ut  'morbus  grauis'  (Ouid.  met.  VIII  878)  similiaque,  sic 
'grauis  amor'  Prop.  III  21,  2  et  'grauis  cura'  Vetg.  Aeu.  IV  1  dixerunt. 
et  quemadmodum  morbus  saeuiens  adhibitis  lenitur  remediis,  ita  hic 
iocis  illis  lusibusque  (alibi  aliis  modis,  ueluti  uino)  amoris  dolor  'ac- 
quiescet'  siue  'ponet' :  Ouid.  a.  a.  II  489  medicamina  fortia  praebe:  illa 
feri  requiem  sola  doloris  hahcnt,  Tib.  I  2,  4  infelix  dum  requiescit  amor, 
Plin.  epist.  IV  21,  4  magno  lamen  fomento  dolor  meus  adquiescet.  sed 
iterum  spinae  criticae  in  uersus  initio,  ubi  'ut  cum'  stare  nequit.  hic 
quoque  uiam  olim  initam  (Bapt.  Guarinus  ^ut  tum  gr.  acquiescat', 
Schraderus  'uti  gr.  acquiescat',  alii  etiam  uiolentius  plura  iumutauerunt) 
sic  relinquimus,  ut  religioni  nobis  sit  attrectaro  futurum  'acquiescet'. 
quod  hoc  unico  modo  lieri  licet  ut  pro  'ut  cum'  restituamus  'tum';  pro 
quo  cum  corruptela  omnium  uulgatissima  exaratum  esset  'cum',  supra 
'c'  corrector  scripsit  'u.t';  etsi  enim  plerumque  per  'ut',  tamen  inter- 
dum  etiam  per  ^'x'  uel  'u.'  indicatur  uaria  quaedam  lectio;  quas  uarias 
lectiones  non  intellectas  hic  illic  in  ipsum  uerborum  contextuni  inrepsisse, 
norunt  qui  codice.s  multos  manibus  triuerunt  (of  ad  LI  1).  et  hoc  ''tum' 
cum  emphasi  dictum  apprime  ad  rem  facit.  nam  nudum  illud  'credo', 
quod  siue  orationi  insertum  siue  in  enuntiati  initio  positum  (cf.  ex.  gr. 
Heindorfius  ad  Hor.  sat.  I  3,  54)  aut  simpliciter  adfirmat  aut  leniter 
dolet  aut  fortitor  inridet  pro  loci  cuius([ue  conexu,  hic  libenter  recipit 
particulae,  quae  ad  superiora  spettat,  additanieutum :  Cat.  LXXXIV  0 
credo,  sic  mater  .  .  dixerat;  Lydia  69  tum  credo  fuerat  Mauors  distrntus 
in  armis.  beue  ergo  poeta  in  hac  parenthesi  adicit:  talibus  lusibus  si 
puella   indulget,    tum   sane    (^nihil    dubito   in   tam    mellita   auicula)    eius 


78  I  9—10. 

dolor  iii('iiUHi|ue  iirdor  ;ili()UiiriUHj)(M-  )»olcHt  iiiiti{^ari.  —  1),  10.  tcciiiii 
liidci-c  siciit  ipHji  iiusKCiii  v.l  tristls  iiiiiiiii  lciiiirc  ciiras.  uuif,'o  intcr- 
liiutiintiir:  utiiiani  ct  inilii  liceret,  «icut  domiuae  tuae  licet,  tecuni  tacere 
delicias  ct  inde  niei  ardoriH  <iuietem  accipere.  hoc  autem  'utiniun' 
(i|Uod  in  ci.s  uotia,  quae  effici  posHunt,  tam  saepe  quam  adicitur  oniittitur, 
ut  ad  Cornei.  9)  nuniqiiam  ilji  oniittitur,  ubi  de  eHectii  desperatur; 
Kuehn<;ruH  gr.  1.  II  p.  lii'J  fcoluni  locuni  no.itruni  iidfirt  fiiani  Maduigius 
gr.  1.  §  347,  b  not.  2  a  BenoiHtio  adlatiis  nihil  oinnino  ad  rem);  et  quos 
locos  Scaliger  iam  ex  parte  et  Sanctius  Mineruae  IV  7  fin.  sidferunt,  aut 
alieni  plane  (ut  Tib.  1  10,  11)  aut  aliter  sunt  explicandi  (Ouid.  epist. 
10,  77;  Verg.  Aen.  IV  G78  ct  XI  161:  ubi  in  protasi  supplendum  'ei' 
et  in  apodosi  fit  conclusio).  itaque  si  in  lectione  'possem'  id  quod  est 
''utiiiiuu'  abesso  neciuit  nequu  'ut',  in  tenipore  praesenti  usitatum  apud 
priscos,  in  eius  locum  succedere  potcst  (alioquin  conieceris  'tecum  ut 
ludere'),  nihil  restare  uidetur  quatu  ut  'possim'  reponatur  auctore  Ver- 
burgio,  cum  praesertim  totum  hoc  carmen  tum  demum  suam  habeat 
uenerem,  si  id  quod  optat  poeta  fieri  omnino  licet.  ceterum  melius 
'sic  ut'  scribetur,  ut  et  huic  uersui  sua  adsit  caesura  et  uitetur  singu- 
lorum  pedum  uocabulorumque  congruentia.  'ipsa'  hic  est  domina  pas- 
seris  siue  Lesbia.  ut  enim  Graecis  uvxog  et  avTrj,  sic  Komanis  "'ipse'  et 
'ipsa'  est  erus  et  era  (ut  Plauti  Caa.  IV  2,  11  ego  eo  quo  vie  ipsa  mi- 
sit);  isque  usus  e  familia  et  consuetudine  domestica  latius  percrebuit 
optinuitque  etiam  in  rebus  amatoriis;  oodomque  modo  dixerunt  etiara 
'ipsimus'  et  'ipsima' :  cf.  M.  Hertzius  Mus.  Rhen.  XVII  p.  324  et  Buechc- 
lerus  ad  Petron.  p.  74  edit.  maioris.  uulgus  autem  'isse'  et  'issa'  hinc 
effecit  transtulitque  blandificam  amantium  adpellationem  postea  etiam 
ad  animalia,  unde  Martialis  I  109,  5  Issa  cst  deliciae  catella  Puhli  (quae 
uon  esse  debuit  Bergkio  causa,  ut  apud  Catullum  hic  et  III  7  'issa'  tam- 
quam  passerculi  nomen  restitueret;  cf.  Paukstadtius  p.  5  sq.).  iam  'curae' 
sunt  amoris  cruciatus  (cf.  LXIV  72  et  95,  Tib.  I  5,  37  tcmptaui  curas  depel- 
lere  uino);  quae  dicuntur  Hristes '  (ut  Tib.  I  7,  43)  non  tamquam  'tri- 
stem  reddentes',  sed  ad  intendendam  substantiui  notionem  similem, 
queni  usum  exposuit  Dissenus  ad  Tibulli  I  1,  62.  ^euare'  (=  facere  ut 
adquiescant)  nec  ipsum  sine  morbi  respectu  est  positum:  Cic.  ad  Att.  I 
18,  1  curam  et  angorem  animi  viei  .  .  leuasti,  Prop.  I  9,  34,  Ouid.  tr.  IV 
6,  16.  uidentur  hunc  u.  ob  oculos  habuisse  Verg.  Georg.  IV  531  iristes 
animo  deponere  curas  et  Mart.  XII  34,  9  et  tristis  animi  cauere  morsus. 
Verba  admirabili  arte  (quam  nonnulli  coniecturis  male  sanis  pessum- 
dederunt)  in  unum  uerborum  ambitum  inclusa  ob  oculos  nobis  ponunt 
Catullum  et  Lesbiam  inuicem  desiderantes,  ut  tamen  felicior  sit  puella, 
quae,  cum  uelit  ardentem  cupiditatem  solari,  habeat  saltim  quicum 
lusitet  dulcem  suum  passerem;  cuius  ope  ut  sibi  quoque  adsit  solacium 
optat  adulescens.  nobile  atque  celebratum  poemation,  quod  et  Mar- 
tialis  sibi  imitandum  proposuit  [I  109]  et  Arruntius  Stella  ex  Statii 
siluis  uobis  notus  eodem  teste  [I  7],  utpote   libri  principium  (nisi  forte 


II  4-6.  79 

a  primo  uocabulo  uelis  repetere)  huic  uolumini  dcdit  nomen  'passeris' ; 
ueque  enim  aliter  explicanda  puto  praeeuntibus  doctis  haud  paucis 
(uelut  Osanno  ad  falsi  Apulei  de  orthogr.  p.  82  et  Leutschio  Philologi 
X  735)  uerba  Martialis  [IV  14,  13  sq.]  sic  forsan  tener  ausus  est  Catullus 
mayno  mittcre  passerem  Maronem  (cf.  et  XI  6,  16),  quani  ut  'passere' 
totum  nugarum  libellum  significari  aiam.  nam  Paukstadtius,  qni  minus 
probabilem  profert  uerborum  illorum  interpretationem ,  cum  obiecit  'at 
Catulli  libellus  non  incipit  a  carmine  de  passere,  incipit  ab  epigrammate 
ad  Cornelium',  neglexit  exemplum  ipsius  Martialis  sui,  qui  praefat.  ad 
libr.  IX  dedicationis  epigramma  ^extra  ordinem  paginarum  esse'  dixit. 
re  uera  igitur  hic  CatuUi  libellus  a  carmiue  de  passere  suum  sumpsit 
initium.  unde,  cum  praesertim  poemation  iam  insequens  numerum  pro- 
prium  nouumque  flagitaret,  ita  a  uulgaii  consuetudine  recessi  ut  prae- 
fationem  ad  Cornelium  extra  uumeros  ponerem  et  huic  carmini  princi- 
pem  adsignarem  locum. 

n. 

Ad  carminis  superioris  u.  10  in  V  sine  interstitio  adhaeserunt  tres 
uersus  hi-  taiii  gratum  est  inihi  qiiam  fernut  puellae  peruici  aareo- 
lum  fuisse  malum,  quod  zouaui  soluit  diu  li^ataui.  in  quibus  apparet 
tangi  Atalautae,  Schoenei  filiae,  fabulam,  quam  narrant  Apollod.  III  9,  2 
et  Uuid.  met.  X  500  sqq.  et  Hyginus  fab.  185,  alii  (cf.  Prellerus  mythol. 
gr.  II  p.  306,  355).  erant  autem  tria  mala  aurea,  quae  a  Venere  data 
sibi  Hippomenes  inter  currendum  in  terram  iecit,  ut  Atalantae  illa  capturae 
impetum  tardaret,  propterea  grata  acceptaque  uiragini,  quod  iam  ante 
inituni  cursus  certamen  formosum  adulescentem  aspiciens  dubitauit  illa, 
malletne  superari  an  uincere,  eiusque  coniugium  sibi  optauit  (belle  rem 
depinxit  Ouidius  I.  I.;  cf.  et  Theocr.  3,  40).  et  uicta  est  tam  sua  ipsius 
uoluutate  quam  adliciente  Veneris  munere  Tro^cdxTjs  dC^  'Ataldvtr],  quam 
Hcbiodus  uocauit  (schol.  lliad.  II  764).  aureola  (LXI  160)  mala  (quae  alii 
aliunde  Venerem  sumpsisse  narrant:  schol.  ad  Theocr.  2,  120  et  3,  40, 
Ouid.  1.  1.)  dubitare  potes,  ex  aurine  metallo  constitisse  dixerit  poeta  (ut 
plerique  tradunt)  an  fuisse  ea  quae  uulgo  mala  citrea  siue  Hesperidum 
uocant  (cf.  IHVossiua  ad  Verg.  ecl.  6,  61,  Priapeum  10,  1,  append, 
Vergil.  epigr.  9,  25  sq.),  siquidem  'aureolum'  attributum  ad  colorem 
spectare  posse  docet  Anth.  lat.  321,  4  et  349,  2  [PLM.  IV  p.  303  et 
311J:  hoc  ut  sumamus  suadet  ipse  scriptorum  Komanorum  consensus. 
ceterum  cf.  de  his  malis  citreis  Vllchn  libri  ^Kulturpflanzen  und  Ilaus- 
thiere'  p.  209''.  hoc  igitur  maluni  aureolum  (nam  quae  tria  eraut  secun- 
dum  fabulas ,  ea  poeta  totum  Veneris  donum  respiciens  singulari  numero 
commemorat)  ''zonam  soluit  diu  ligatam',  hoc  est,  causa  erat  ut  cingulum 
uirgincum  (do  zona  cf.  ad  LXI  53),  quod  illa  tot  aliis  petitoribus  de- 
uictis  longum  per  tempus  insolutum  gestauerat,  solueretur  iustis  scilicet 
nuptiis  factis.  debetur  iiuteui  'ligatam'  Prisciano  et  Catulli  codici  Bel- 
gico:   V  praebet  uitio   uou   ita   raro   'uegatam';   (luae  scriptura  propter 


80  H  i-a. 

stiiiiiiiiiiii  aiiibiguitatcm  ('uliiH  iiotitoribuH'  ieie  addendum  erat,  ut  ad- 
ditnr  dutiuiiH  apud  Claudian.  feHcenn.  1,  37  et  seminudo  pedor»:  cittfjuluin 
forti  neyutum  solucret  Jlcrcuii  de  ilipiiolyte)  reicula  ebt,  Htabilit^jue  illud 
'ligataiii'  saeculi  p.  Chr.  n,  secundi  inscriptio  illa  Priapo  dedicata  Anth. 
lat.  M.  1704  (cf.  supra  p.  64),  ubi  u.  48  Hq.  legitur  te  uocant  prece  uir- 
gines  jyudicae,  zonulam  ut  soluas  diu  ligatam.  de  dihaeresi,  quam  sae- 
pius  C.  habet  in  'hoIuo'  et  'uoiiio'  uocabiiliH,  cf.  LMuellerus  d.  r.  m. 
p.  2G2. 

Hos  igitur  tres  uersus  a  carmine  superiore  abhorrere  sentieVjant 
omnes,  qui  recto  iudicio  utebantur.  nam  ut  constructionem  gramma- 
ticam  'tecum  ludere  (si)  possem  —  tam  gratum  est'  aliquo  modo  susten- 
tare  possis:  quid  Catullo  misero,  quem  absentis  Lesbiae»  desiderium 
macerat  quique  huius  passercm  in  soUicium  sibi  cupit,  cum  Schoeneide 
laeta  uotoque  potita  intercedit  similitudinisV  ut  porro  passerem  coni- 
parare  liceat  cum  malis  aureis:  quid  iiet,  si  illo  fruitur  poetaV  mala 
Atalantae  tulerunt  nuptias:  quid  auicula  Catullo?  non  (quod  expectares) 
Lesbiae  amorem,  quo  iam  gaudet  ille  quamquam  etiamtunc  cum  curis 
mixto,  sed  solacium:  quae  comparatio  est  ridicula.  ne  igitur  bella 
imago  omuibus  numeris  perfecta,  qualem  offert  c.  I,  foedaretur  detur- 
pareturque,  seiunxeruut  pannum  illum  iam  Itali  (et  quidem  antiqui  co- 
dicis  testimonium  ficticium  in  partes  uocantes  Alex.  Guarinus  et  Perreius), 
quos  secuti  sunt  recentiorum  plerique. 

Miro  autem  casu  accidit  quod  post  c.  XIV  23  legitur  in  V  poema- 
tion  trium  uersuum  itidem  iiuperfectum  et  abruptum  atque  abhorrens 
plane  ab  eis  quae  antecedunt  secunturque,  scil.  hoc:  siqui  forte  mea- 
rum  iueptiarum  lectores  eritis  mnuusqnc  uestras  nou  liorrebitis 
amuiouere  nobis,  in  quibus  poetae  sibi  et  leuiori  carminum  generi  non 
nimium  tribuentis  apparet  modestia,  maxime  in  solita  illa  formula  'siqui 
forte ',  qua  ex.  gr.  Martialis  ad  librum  suum  dixit  sicui  forte  legeris  II 
1,  7.  cogitat  autem  ille  de  omnibus,  quorum  in  manus  forte  fortuua 
uolumen  peruenit,  in  uniuersum  quidem,  sed  eos  qui  inspicere  et  legere 
librum  uelint  specialiter  adloquitur,  unde  mira  illa  enuntiati  conditio- 
nalis  'siqui  forte  eritis'  (pro  'erunt')  comformatio.  'ineptias'  autem,  ut 
ad  Cornel.  4  'uugas',  uocat  hanc  collectionem  carminum  maiorem  par- 
tem  ludicrorum:  Mart.  XI  1,  13  sunt  illic  duo  tresue,  cjui  reuohiant 
nostrarum  tincas  ineptiarum  (quos  Suetonius  de  gramm.  21  commemorat 
Melissi  libros  ^ineptiarum'  siue  'iocorum',  utpote  prosa  ovatione  con- 
scriptos,  uix  licet  comparare).  et  ex  eadem  modestia  etiam  profluxit 
hoc  'non  horrebitis',  hoc  est,  non  reformidabitis  et  refugietis  ('hoiTere' 
cum  infinitiuo  iunctum  habes  ex.  gr.  Verg.  Aen.  II  12)  'nobis'  scil.  tam 
incultis  uos  tam  elegantes  homines  et  tantum  exijolita  respicere  consueti 
'manus  uestras  ammouere',  id  est,  libellum  uostrum  uelle  siue  dignari 
in  manus  sumere  atque  examinare,  quemadmodum  similiter  Ouid.  met. 
X  254  saepe  manus  operi  tentantes  admouet  (non  est  cogitandum,  ut  fecit 
in  uersione  sua  Heysius,  de   libello  inpuris   manibns  attrectando).     ultro 


II  — III  2.  81 

autem  apparet   hos  uu.   esse  factos  tum,  cum  C.  hunc  libellum   emisit. 
'mearum,  nobis':  LXVIIlb  117  sq.,  LXXXIII  1,  ^) ,  CVII  3  sq. 

Pannum  post  I  10  et  post  XIV  23  extantem  cum  alii  alio  uoluissent 
transponere  (illum  post  c.  XXXVIII  Froehlichius;  hunc  idem  ante  c.  XVI  1, 
post  c.  XVI  13  Auantius)  neque  conaminum  praemium  rettnlissent,  ex- 
titerunt  duo  critici  alias  sane  miuime  felices,  Pleitnerus  [de  Cat.  epith. 
p.  90]  et  Klotzius  [em.  Cat.  p.  14],  qui  quamquam  ueris  falsa  admiscentes 
ita  illos  in  unum  carmen  couiunxerunt ,  ut  posteriorem  ante  priorem  con- 
locarent.  uideamus  de  sententia,  quam  illi  explanare  supersederunt. 
tantum  gaudii  ex  lectorum  gratia  et  fauore  se  concepturum  esse  innuit 
CatuIIus,  quantum  olim  concepit  ex  malo  aureo  Atalante.  reprehende- 
runt  nonnuUi  totam  hanc  comparationem ,  nimis  illi  inmorantes  uersui 
ultimo ,  cuius  sententiam  uon  perspexerunt.  ut  puella  Schoeneia  specie 
quidem  impigre  cursum  solitum  peragens  tacito  tamen  pectore  gaudet 
tam  auro  ipso  quam  quod  eo  sublato  iamiam  uinci  se  sentit,  ita  poeta 
modestus,  qui  non  hili  facere  plausum  uidetur,  dissimulanter  corripitur 
laetitia  fauoris  oblati:  par  sciiicet  aut  simile  praemium  utrique  futurum: 
nuptiae  Atalantam  manent  ex  pomo  aureo,  ex  fauore  semel  inuento 
poetam  gloria  perpetua.  omnis  igitur  comparationis  uis  in  'gratum', 
cetera  ad.  ornandam  faciunt  imaginem,  ut  saepius  apud  Catullum,  apud 
quem  cf.  LXV  19  sqq.  cum  autem  hanc  laetitiam  quamquam  fortasse 
aliquando  futuram  iam  nunc  reuera  percipere  sibi  uideatur,  in  hac  cogi- 
tatione  totus  tenipus  praesens  Hum  gratum  est'  ponit,  ubi  secundum 
seueram  normam  ''erit'  expectamus:  quid  in  hoc  genere  concessum  sit, 
docet  ex.  gr.  Phaedrus  [II  9,  10  sqq  ].  haec  igitur  poetae  animo  fere 
obuersata  esse  ratus  amplexus  sum  Pleitneri  Klotziique  suspicionera,  ut 
tamen  non  accederem  eis  in  ipsa  carminis  sic  concinnati  coulocatione. 
illi  enim  inter  praefalionem  ad  Cornelium  et  c.  I  posuerunt,  et  negle- 
gentes  id  quod  supra  exposni,  a  jjassere  incipere  libellum  Catullianum, 
neque  curantes  ordinera  a  poeta  institutura  in  uoluminis  huius  initio 
(cf.  supra  p.  57),  secundum  quem  carmina  eandem  materiam  tractantia 
I  et  III  dirimenda  sunt  iuterposito  alieno  opusculo,  ct  sibi  ipsi  difHcul- 
tatem  procreantes  in  explicanda  duplici  quam  faciunt  transpositiono. 
immo  tres  uu.  priores  'siqui  forte  —  ammouere  nobis'  mero  casu  a 
scriba  quodam  (fortasse  eius  libri,  ex  quo  fluxit  V)  omissi  postea  errore 
animaduer^o  in  fine  quaternionis  post  c.  XIV  23  uidentur  additi  signo 
ueri  ordinis  adiecto,  quod  mox  euanuit  siue  neglectum  est.  uix  autem 
opus  est  ut  adiciam,  etiam  alios  poctas  interdum  duplici  carmiiie  prae- 
fatorio  (et  ad  eum,  ad  (luem  libeilus  est  mis.vus,  et  ad  leotores)  in- 
struxisse  libros  suos;  cf.  tanien  ex.  gr.  Mart.  XI  1  —  2  et  Jjuxorii  epi- 
grammata  [PLM.  IV  p.  387J. 

m. 

1,  '2.  Liigctc,  o  V4'ii(>i'('s  ('ii|>i(liii(>s(|iic  ct  (|iiaiitiiiii  cst  lioniliiuiii 
uciiiistioriiiii.    inuocat  poeta  onincs  amoris  atqne  ncnustatis  deos  deasque 

Caii  i.i.i  s   .■<!.    I!.ir>lirons       II  6 


82  HI  1-2. 

qnii|ue  lii.s  j^ropitiis  nati  Kiint  lioniineH,  ut  passerculi  tuni  amabilis 
uoniistique  morteni  higeant,  hoc  CHt,  corde  dolcant.  ncc  Venerem  ut 
oam  quae  gaudoat  passeribus  tamquam  sacratis  sibi  auiculi»,  sed  ut 
omnis  gratiae  pulcritudinisque  deam  adpellat;  neque  idem  plurali  'Ve- 
neres'  utitur  sterili  cum  doctrina  (siue  quod  roater  Idalia  compluria 
habuit  cognomina  siue  quod  diueraaa  Venerea  fuisse  mythographi  narrant: 
Cic.  d.  n.  d.  III  23,  59),  sed  quod  in  sola  Venere  fjuamuis  huius  agminia 
principe  minime  sc  continet,  sed  ceteras  qnoque  deas  dominae  illi  con- 
similes  conparosque,  puta  ante  omnes  Gratias,  una  compellat;  et  eodem 
modo,  qnamquam  unus  prae  ceteris  Cupido  ab  hominibud  colebatur, 
tamen  omnes  eius  fratres,  quotquot  minus  noti  uulgo  delituerunt,  locuui 
atque  Lusum  quique  sunt  alii  "KgwTsg  (Claudian.  de  nupt.  Hon.  72,  Hor. 
od.  I  19,  1  muter  saenu  Ciqjidinum),  simul  accersit  ad  luctum.  facile 
autom  quid  inter  singularem  'Venus  et  Cupido'  et  hunc  ijluralem  intersit 
perspicies  comparatis  iuter  se  XXXVI  3,  ubi  Lesbia  suis  scilicet  unius 
rebus  consulens  singulari  utitur,  et  XIII  12,  ubi  pluralis  recurrit  cum 
eadem  quam  hic  habemus  significatione  generali  (Mart.  IX  11,  9  et  XI 
1.3,  6  eodem  modo  utitur  plurali).  non  possumus  autem  accedere  eis, 
qni  pluralom  'Veneres'  ex  adsimilatione  uocis  subsequentis  'Cupidines' 
prouenisse  dicunt  (cf.  KPScbulzius  Fleckeis.  ann.  1882  p.  205j;  nam  dc 
sola  multitudine  agi,  manifestum  reddit  uox  'quantum':  omnes,  quot- 
quot  et  quicumque  (tam  di  quam  horaines)  sunt,  qui  uenustatis  sensum 
habent,  concientur.  amat  autem  Catullus  'quantum'  et  'quidquid'  con- 
iungere  cum  genetiuo  partitiuo:  babes  'quantum'  et  'tantum'  IX  10, 
LXXXVIII  4,  V  13,  XIV  7,  XCIX  6,  'quidquid'  VI  15,  XXXI  14, 
XXXVII  4  (cf.  et  VI  5  et  14,  XXVIII  4,  XXXVIII  7,  XCI  10);  uide 
Haasium  ad  Reisigium  not.  530  et  praelectt.  II  p.  28  sqq.  cohaerere  inter 
se  'Veneres'  et  'uenustiorum',  primo  apparet  optutu;  quarum  uocum 
cognationem  iam  ueteres  senserunt  (Cic.  d.  n.  d.  II  27,  69;  Quiutil.  VI 
3,  18):  dicitur  uenu.stum  id  quod  ueneris  gratiaeque  est  islenum.  cuius 
conexus  memor  Plaut.  Sticb.  II  1,  5  amoenitates  omnium  uenerum  atquc 
uenustatum  adfero;  habetque  poeta  uoster  ueuustissimus  in  deliciis  hoc 
uocabulum,  modo  tantum  ad  extemam  corporis  speciem  cultumque  re- 
ferens  non  sine  inrisione  (XIII  6,  LXXXIX  2,  XCVII  9),  modo  ad  con- 
iunctum  cum  boc  insitumque  animo  a  natura  pulcri  amorem  atque  ineffa- 
bilem  illam  sensuum  dictoruraque  gratiam  et  suauitatem  (ut  XXII  2, 
XXXV  17,  LXXXVI  4).  ad  comijaratiuum  'uenustiorum'  caue  suppleas 
'quam  ceteri  uenusti',  sed  potius  Vi[uam  uulgus  hominum'  similiter  ut 
IX  10  beatiorutn,  unde  'uenustiores'  hic  snnt  ei  qui  uel  paululum 
uenustatis  sensu  sunt  imbuti.  nugete  quantum  est'  (non  'estis'),  ut 
XXXI  14  ridete,  quidquid  est  (Dissenus  ad  Tib.  I  2,  35).  —  iam  ubi  u.  3  per 
asyndeton  explicatiuum  (ut  et  u.  15)  causa  inuocationis  est  reddita,  u.  4 
haec  causa  ita  inlustratur,  ut  prioris  ad  passerem  carminis  uersus  pri- 
mus  repetatur.  recte  Verburgius:  'uenustatem  repetitio  ista  non  exiguam 
habet.     passer,  inquit  Catullus,  puellae  meae  est  mortuus;  non  passer 


III  3—10.  83 

quidam  de  milgo  passerum,  sed  passer  iste,  deliciae  puellae  meae,  quem 
dudum,  amici,  uouistis  e  carmine,  in  quo  uersiculus  iste  p.  d.  m.  p.  est 
positus'.  profluxit  hoc  ex  more  poetae  nostri,  quo  'de  eisdem  eadem 
dicit  saepius  aliorumque  carminum  memoriam  uenuste  reijetit'  (Hauptius 
opusc.  I  p.  79):  cf.  inprimis  XXXVII  12  et  VIII  5.  et  est  repetitio  rhe- 
torica  (reuocationi  non  dissimilis,  cf.  ad  LXIV  62)  comparanda  cum 
LVIII  2.  —  o.  qnem  plus  illa  octilis  snis  amabat.  oculos  ueteres  tam- 
quam  rem  pretiosissimam  uenerabantur;  unde  praeter  Graecos  (iam 
AStatius  cp.  Callim.  h.  Dianae  211  'Avri'y.Xficcv  ioov  cpaisaci  (piXiJGai, 
Leutschius  Theocr.  11,  6,3)  Plaut.  Curc.  11,  15  ocultssimwn  ostium  (ubi 
Paul.  p.  179,  8  ocidissimum:  earissimum),  ibid.  I  2,  28  oculissivms  homo, 
mil.  IV  1,  37,  Ter.  Ad.  IV  5,  67  di  me,  pater,  omnes  oderint,  ni  magis  te 
quam  oculos  nunc  e()o  amo  meos;  Cat.  XIV  1,  LXXXII  2,  CIV  1;  unde  etiam 
per  oculos  lurabant  (Plaut.  Men.  V  9,  1;  Petron.  c.  133,  alia).  —  6,  7.  nam 
mellitns  ei'at  snamque  norat  ipsam  tam  bene  quam  puella  matrem. 
'mellitus',  siue  mellis  instar  dulcis  suauisque,  ad  exprimendam  summam 
iucunditatem  adhibet  Cat.  XLVIII  1  et  XCIX  1,  Plaut.  Cas.  I  1,  47  mea 
mcUilla,  Cic.  ad  Att.  I  18,  1  mellitus  Cicero,  Apul.  met.  V  6  blanditiis 
astruit:  ' mi  mellite,  mi  marite\  Hor.  sat.  II  6  32  hoc  iuuat  et  meUi  est. 
deinde  ipsa  uerborum  distributione  admonente  interpretandum  est:  et 
dorainam  suam  cognitam  habuit  aeque  quam  uirgo  aliqua  matrem  suani. 
nam  ''ipsam'  cum  sit  ''dominam'  (ad  I  9),  plane  tamquam  substuntiunm 
recipit  additum  ''suam',  ut  habes  in  inscriptione  Orelliana  4923  Claxi- 
diae  ....  GeUius  Zoilus  issae  suae  (Ellisius  male  ''suam'  absolute  posi- 
tum  accepit,  qui  usus  tantum  in  amantibus  optinuit;  cf.  ad  LXVIII''  78). 
unde  apparet,  quam  male  olini  Itali  'ipsa'  scripserint,  quod  cum  'puella' 
iungendum  esset.  quin  immo  dubito,  num  hic  ''puella'  sit  cogitanda 
Lesbia,  lubentiusque  dictum  puto  de  (juauis  uirgine  in  matris  greraio 
educata.  obuersata  esse  poetae  uerba  Sapphus  [fr.  75  N.,  38  B.]  ag  di  naig 
ntSa  iiaTSQa  itentsQvycoxaL  censet  Leutschius  [Philol.  X  p.  737].  'nosse' 
interdum  de  animalibus  dicitur ,  quae  hominibus  assueuerunt,  ut  Mart. 
IV  30,  4  de  piscibus  qui  norunt  dominum  munumque  lamhunt.  —  8.  a 
gremio  illius  monebat.  pro  composito  'demouebat',  ut  Uuid.  met  IV  264 
ncc  sc  mouit  humo;  'illius',  ad  LXVII  23.  —  *.).  circumsiliens  modo  bnc 
modo  illnc.  Sen.  apocol.  9  modo  huc  moclo  illuc  cursahut,  Tac.  a.  XII  1 
/jjse  huc  modo  modo  iUuc  promptus.  circamsiliendi  uerbum  uno  loco 
noatro  scnsum  habet  circumuolitandi,  casu  sine  dubio  (alio  seusu  extat 
Iiiucn.  10,  218).  Plin.  h.  ii.  X  38,  111  i-cUiunt  aliac  (aues),  ut  pcu^scres.  — 
10.  a<l  solam  «lominani  usqne  pipiabat.  ^ad'  hic  non  ualet  'apud', 
sed  passerculi  oculos  ad  Lesbiam  conuersos  indicat:  LXI  212  duJce  ridcat 
ad  pairem.  "^usque',  semper.  'pipiabat'  uerissime  Is.  Vossius  restituit 
ex  tradita  in  V  lectiono  ''piplabat',  unde  Itali  effecorant  'pipilabat'.  uam 
ut  '^I'  in  'i'  (nemini  ignola  est  haruni  littcrularum  eonfusio  frequen- 
tissima)  paulo  facilius  mulamus  qnam  M'  inserinius,  ita  haec  uox  'jii- 
piare'   denotat    iu   uniuersuni    niinutarum   auiiim   (etiam    infantium)    juo- 

6* 


84  III  10-13. 

priiim  Honum  tenonini  (Coliini.  VIII  5, 14;  'Jertiill.  a<lu.  Val.  15  ct  mono;(.  IG); 
quocnm  coniuiictum  cst  'f)i))are',  soij  diiicrHuni  a  significatione  'pi]>ilare' 
(=  resonave;  cf.  infra  Anth.  lat.  Mey.  14.')'.))  et  'pipulare'  (=  conuiciari). 
non  curauit  niniiriim  CatuUuH  granimaticoH,  qui  proprios  animalium  sono.s 
accurate  distinguentes  passerem  fecerunt  titiantem  (PLM.  V  p.  3G5  et 
367,  Sueton.  ed.  Keiff.  p.  254)  —  10,  11.  «|ii]  niinc  It  per  iter  tenc- 
l)ricosiim.  etiam  aninialia  po.st  mortem  'abire  hinc  in  commnnem  locuin' 
(IMaut  Ca.s.  prol.  19)  et  eisdem  quibus  honiine.s  legibus  apud  inu-ros  iiti, 
adamata  ueteribus  erat  opinio:  Ouid.  am.  II  C,  49  coUe  sub  Ehjiiio  nigra 
nemus  ilice  frondet  udaque  perpttuo  gramine  terra  uiret:  siqua  ftdes  du- 
biis,  uolucrum  locus  ille  jnarum  dicitur ,  obscenae  quo  prohibentur  aues 
(cf.  Naekius  Val.  Cat.  p.  75  sq.);  neque  recipiebantur  nisi  quae  iu.stam 
nancta  essent  sepulturara  (cf.  carmen  pseudouergiliannm  Culex>.  abeiindi 
autem  uerbum  quamquam  in  hac  re  usitatius  est  (Phaedr.  IV  20,  10 
abiturus  illuc,  quo  priorcs  ahicrunt,  Hadrianns  [Spart.  25]  quae  nunc 
abibis  in  loca  pallidula;  postea  christiani  'abire  ad  superos'  dixere,  ut 
CIL.  VIII  7427),  hic  tamon  praeplacuit  'ire'  propter  sequens  'per 
iter'  (Onid.  am.  III  13,  12  it  per  uelatas  annua  pompa  uias),  hoc  eat, 
per  niam  illam  longam,  a  limine  Orci  quae  duxit  ad  undas  Acherontis. 
quodsi  passerem  per  banc  uiam  facit  migrantem  eo,  nnde  non  est  redi- 
tus,  non  dubitare  se  significat  tacite  poeta,  quin  Charontis  cumba  re- 
ceptus  ille  inter  Elysii  incolas  locum  sit  habiturus.  Simmias  Anth.  Pal. 
VII  203,  4  axso  yap  Tivfidtav  ft?  'Jx^QOVTog  oSov.  et  de  hac  ipsa  uia 
Ouid.  met.  X  54  tramcs  arduus,  ohscurus,  caliyi)ie  densus  opaca;  cf.  et 
Apul.  met.  VI  18.  —  12.  illuc,  iinde  negant  redirc  quenuiuani.  de- 
scribitur  hoc  uersu  (praeter  Senecaiu  in  Anth.  lat.  Mey.  1704,  11  ad- 
sumpto)  Tonog  avoazog  siue  arsH^aros  "AcSog  ivvr)  (Opp.  Hal.  IV  392), 
quem  Graeci  pariter  et  Romani  simili  modo  sic  designabant.  iam  Dousa 
fil.  contulit  Philetae  fragm.  4  Schn.  cczQanov  Big  'MSsco  ijvvaa  zijv  ovTrcu 
Tis  ivavTLOv  rjX&iv  odLzrjg  ( Theocr.  12,  19;  17,  120);  Verg.  Aen.  VI 
425  ripam  inremcdbilis  undae;  Seneca  Herc.  fur.  865  nemo  ad  id  sero 
uenit,  unde  numquam,  cum  semcl  uenit,  potuit  reucrti  et  1550  Stygium- 
que  litus,  unde  te  nullae  referent  carinae  et  1773  uadis  nd  manes  iter 
habiturus  unum;  Prop.  IV  11,  2,  Apul.  met.  VI  17,  aliaque.  recte  autem 
''illuc  unde'  legi  (cf.  Hor.  sat.  1  1,  108;  Cic.  Lael.  26,  100),  non  '"illud', 
ex  eis  quae  iam  disputata  sunt  elucet.  —  13.  at  uobis  niale  sit,  nialae 
tenebrae  Orci.  nunc  poeta  ^fato  maledicit  iuiquo'  (Anth.  lat.  Mey. 
1376,  6),  particula  ''at'  (de  qua  cf.  interpp.  ad  Verg.  Aen.  II  535,  Han- 
dius  Turs.  I  441  sq.,  Knehnerus  gr.  1.  II  p.  693  et  Cat.  XXVIII  14)  intro- 
ducens  execrationem ,  cuius  soUomnis  est  formula  'male  sit  tibi'  (ut 
contra  'beue  tibi  sit').  cohaerent  autem  a  sententia  'maie  malae'  (ger- 
manice  ^doch  Dir  mein  Fluch,  fluchwuerdige  Finsteruiss  des  Orcus'): 
est  traductionis  quam  rhetorici  uocant  figura,  ut  statim  u.  15;  et  sic 
LXI  19  et  179.  Orcum  hic  non  pro  deo,  sed  pro  uniuerso  inferorum 
orbe   habuerim:    Lucr.  I   115   an   tenebras    Orci   tiisat,   CIL.   I   1009,   21 


III  14—18.  85 

tenebris  tenentur  Ditis  aeterna  domu,  Prop.  IV  9,  41  Stygias  tcnehras, 
Hor.  od.  IV  7,  25  infernis  tenebris.  —  14.  quae  oinuia  bella  deuoratis. 
est  perpetaa  in  carorum  specie  formaque  eminentium  morte  praematura 
qnerella  iude  a  Venere  Adonin  deploraute  (Bion  id.  1,  54  t6  dl  ■na.v  ■f.aXov 
ig  as  naraQQti:)  usque  ad  Tlieklam  Schillerianam  Cdas  ist  das  Loos  des 
Schoenen  auf  der  Erde'):  Claudius  Quadrigarius  [Gell.  XVII  2,  16]  7iaec 
maxiiiie  seruatiir  (=  obseruatur:  'uersatur'  uulgo)  cleoruvi  iniquitas, 
quod  . .  neque  optimum  qiiemquam  inter  nos  sinunt  diurnare  (=  diu  ui- 
uere);  Ouid.  am.  II  6,  39  optima  prima  fcre  manihus  rapiuntiir  ab  atris 
(sic  enim  corrigimus);  Seneca  ad  Marc.  c.  12.  'tenebrae  deuorant',  ut 
Auth.  lat.  Mey.  1179,  2  nunc  rapior  tcnebris.  'omnia  bella'  ('bella' 
substantiue,  ut  LXIV  405,  Naegeli=bachius  stil.  lat.  p.  847),  pulcra,  ut 
Varro  in  Bimarco  (Non.  248,  7)  uerbis  ludens  hellum  ita  geris,  ut  bella 
omnia  clomtim  auferas,  hoc  est,  ui  rapias,  plane  ut:  —  15.  tam  belluiu 
uiihi  passerem  abstulistis.  ''tam'  cum  emphasi  dictum  est  absolute 
(aliter  XXII  17,  ubi  ud  priora  pertinet);  nam  causam  execrationis  simul 
et  raptae  auis  indicat  uox  '^bellum'  ad  ''omuia  bella'  spectans.  ''mihi', 
olim  domino;  ad  I  1.  —  16.  o  factum  uiale,  io  miselle  passer.  sollemnis 
in  rebus  aduersis  exclamatio  ''o  factum  male'  i^Terent.  Phorm.  751,  Cic. 
ad  Att.  XV  1,  1  0  factum  maJe  de  Alexione,  itidcm  uixdum  mortuo),  ut 
contrain  rebus  prosperis  ''o  factuin  bene';  construitur  autem  'o'  cum  accu- 
satiuo  in  his  exclamationibus  (XXVI  5,  XLIII  8,  LVI  1,  CVII  6).  deinde 
in  T  extat  'bonus  ille  pas.ser',  unde  Itali  ex  parte  egrcgie  'misellc' 
effecere,  perfecit  autem  Lachmanuus  metro  consulens  emendationem  pro 
'bo'  reponendo  'io';  uam  ''o',  quod  uulgo  scribebant,  propter  hiatum 
in  boc  quidem  metro  breui  iutolerabile  est;  et  ut  'o'  exclamationi  iu 
uuiuersum  factae  couuenit,  sic  'io'  raagis  decet  mortni  inuocationi  for- 
tiori.  est  enim  'misellus'  usitatum  mortuoriira  attributuni:  Petron.  c.  65 
sacrum  nouemdiale  seruo  suo  misello  faciehut,  quem  manumiscrcd  mortuum, 
Apul.  met.  VIII  1  misella  . .  manes  adiuit,  TertuII.  de  test.  an.  4  cum 
uUcuius  defuncti  recordaris,  misellum  uocas  cum.  sed  cum  ex  'io  mi- 
selle '  euasisset  'bonus  ille',  miro  casu  accidit  ut  etiain  in  initio  libra- 
rius  aliquis  'bonum  factura '  repoueret  pro  'o  factuni',  quod  ab  Italis 
recte  restitutum  egregie  couiirraauit  inscriptio  statira  adferenda.  — 
17,  18.  tua  nunc  opera  meae  puellae  lleudo  turg^iduli  riibeut  ocelli. 
'opera'  hic  fere  adaequat  'culpa';  conferunt  ex.  gr.  Nepotis  Lys.  1,  3 
sic  sibi  indulsit,  ut  eiics  opera  in  maximtim  odium  Graeciae  Laccdacmonii 
pcruenerint  (originem  indicat  idem  Alcib.  6,  2  ct  aducrsas  superiores  it 
jiraesentcs  sccundas  rcs  accidisse  eius  opcra).  oculi  turgidi  habebantur 
deformes  (Plaut.  mil.  IV  3,  15);  et  ex  hoc  tnrgore  rubeut  ocelli,  quos 
intellege  palpebras;  locutionem  insolentiorcm  (nam  per  se  rubor  oculo- 
rum  est  internus,  ut  laus  Herculis  34  morte  ruhent  oculi)  tuetur  auctor 
Lydiae  72  Aurora  suos  ctiam  ptorauit  amorcs  atquc  rubcns  oculos  rosco 
cclauit  cmictu.  cf.  Prop.  1  21,  3  quid  not^tro  gemitu  turgeutia  lumiua 
torqucs,  idem  I  8,  14  ct  tua  pcr  uic  lumina  deiectis  txopia  sint  lacrimis: 


8«  III     IV  1. 

Ouiil.  ain.  III  (■>,  r)?  ([1(1(1  llcs  tt  madUlos  (lege  nitidos)  lacrimis  corrumpis 
occUos  ut  acl  locum  noatrum  aiUudena  luuen.  6,  7  vrc  tihi,  cniiuH  lurhauit 
(Ifge  turpauit)  vitidos  c.rtinctus  jwssrr  onUos.  ceterum,  si  (iiio  alio  loco, 
hoc  appaiet  deminutiuoium  amor,  quo  cantores  Enphorionis  Hajjrahant, 
siquidem  simul  et  adiectiuum  et  substantiuum  formatum  est  demiuutiue, 
quod  rarissimum  est  (cf.  XXV  2  imula  oriciUa,  LXIV  316). 

Hoc  quoque  carmen  ualde  erat  nobilitatum:  ob  oeulos  habuerunt 
Ouidius  am.  Jl  6,  Stella  (Mart.  VII  14,  5;  cf.  supra  ad  c.  1),  Statius  hHu. 
II  4  ot  fortasso  Soptimius  Sor.nus  (Kulil.  Namat.  ed.  LMueli.  j).  46, 
fragm.  11  et  12);  nec  sine  oius  recordatione  scriptus  est  titulus  quidam 
a.  1865  in  Gallia  repertus,  quem  saeculo  p.  Chr.  n.  alteri  ob  litterarum 
formas  attribuunt  harum  rerum  periti.  a  Mommseno  [Hermae  I  p.  68] 
editum  hic  repetam: 

Qunm  diilcis  fiiit  ista,  (luam  hcnicjna, 
Quae  cum  uiueret,  in  sinu  iacchat 
Somni  conscia  semper  ct  cubilis. 
0  factum  male,  Myia,  quod  pcristi! 
Latrares  modo,  siquis  adcubarct 
liiualis  dominae  Jiccntiosa. 
0  factum  maJc,  3Iyia,  quod  pcristi! 
Altum  iam  tcnet  insciam  sepulcrum , 
Nec  seiiire  potes  nec  insilire 
Nee  blandis  mihi  7no9'sibus  renidcs. 
cf.    et   Anth.    lat.   Mey.    1460,    1    ercptam    uolucnm   Cupido   hcyet,    ibid. 
1459:    Dis  auibus.    Lusciniae  PhiJumcnae,  cx  auiario  Domitiorum.     seJc- 
ctae,    uersicoJori,   pulcJierrimae,   cu)(tatrici   suauissimae,   omnibus  gratiis 
ad  digitum  pipiUanti,  in  pocuJo  MurJiino  caput  abJiienti,  infeJiciter  sub- 
mersae.  heu  miseJJa  auicida!  Jiinc  inde  uoJitabas,  tota  garrula,tota  festiua! 
Jatitas  modo  inter  puJJa  Leptynes  JocuJamenta ,  inpJumis,  frigiduJa',  cJausis 
oceJJis!    Licinia   PJiiJumena  deJiciae  suae,  aJumnae  carissimae ,  c[uam  in 
sinu  pastiJJis  aJebat,   in  proprio  cubicuJo   Jacrumans  p)osuit.     liaue,  auis 
iocuncJissima ,  quae  mihi  uoJans  ohuia  bJando  personans  rosteJJo  toties  ceci- 
nisti  'saJue\     caue,  auis,  auia  Auerna:  uaJe  et  uoJa  per  EJysium! 
In  cauea  picta  saJtans  quae  duJce  cancbat, 
Muta  tencbrosa  nunc  iacct  in  caiiea. 
ceterum  suapte  natura  plaue  dubium  est,   quo   tempore  hoc  poemation 
sit  scriptum.     sed  Westphalio  post  a.  60  compositum  illnd  putanti  pro- 
pterea  fldem  non  habeo,  quod  tum  longe  alia  et  grauiora  agenda  erant 
Catnllo  quam  raortem  passerculi  deflere,  bella  scilicet  cum  riualibns  pro 
puella  sua  pugnanda.    ueque  alio  quam  primo  amoris  illius  tempore  suaae 
hoc  carmen  prouenisse  statuerim,  boc  est,  fere  eodem  quo  cc.  V  et  VII  spatio. 

IV. 

1.  PhaseUus  ille,  quem  uidetis,  liospites.    quaeritur  aute  omnia, 
quemnam  poeta  haec  uerba  faciat  loquentem.    non  dubitant  uulgo,  qain 


IV  1-2.  87 

ipse  Catullus  ex  itinere  Bitbynico  a.  56  redux  in  Sirmione  paeninsula 
(c.  XXXI)  nauem,  cuius  ope  reditus  est  factus,  amicis  ostenderit  in 
lacu  Benaco  positam  et  simul  uiam  a  se  factam  narrauerit;  quippe  in 
propatulo  uidebatur  boc,  non  mero  casu  nauem  Bitbynicam  bic  nomi- 
nari,  sed  eam  aliqua  parte  coniunctam  esse  cum  poetae  rebus.  cuius 
opinionis  postremus  defensor  acerrimus  extitit  Munro  [critic.  p.  9  sqq.]. 
buic  tamen  seutentiae  obstant  baud  pauca  infra  disceptanda,  in  quae 
primus  Westpbalius  [p.  172  sq.]  digitum  intendit;  qui  poetam  nostrum, 
ita  ut  olim  in  Bitbynia  ei  conuenisset  cum  pbaselli  domino,  Rbodi  de- 
mum  uauem  conscendisse  iamque  in  portu  quodam  Adriatico  uauiculam 
egregiam  praedicai^e  hospitibus  ceuset.  et  uidit  ille  nonnulla  rectissime ; 
sed  in  summa  quaestionis  ulterius  isrogrediendum  est  negandumque  omnino, 
boc  carmen  ad  Catulli  iter  peitinere,  ut  ad  u.  25  ostendetur.  utor  enim, 
quo  nerao  ante  me  usus  est,  miro  fortunae  fauore,  quo  bis  tenebris  lucem 
aflfundens  exoptatam  lunilius  commentator,  sine  dubio  ueteribus  in  Ca- 
tullum  scholiis  adbibitis,  baec  tradit  in  Hageni  scbol.  Bern.  Vergil.  (cf. 
testim.  uol.  I)  quem  (pbasellum)  habuit  hosjws  Sercnus.  quis  ille  Serenus 
fuerit,  nescitur,  neque  curamus  quod  uetus  commentator  eum  bospitem 
dixerit  u.  1  deceptus:  Serenum  ipsum,  quem  nemo  posteriorum  gram- 
maticorum  finxit,  sed  transsumptum  ex  prioribus  probisque  fontibus  pro- 
pagauit,  esse  dominum  nauis  u.  19  commemoratum  mibi  coustat,  qui 
praeterea  eum  negotiatorem  Italicum  et  Catulli  popularem  amicumque 
fuisse  conicio.  et  amici  rogatu  in  nauiculam  Dioscuris  iam  dedicatam 
poeta  fecit  boc  carmen  in  saccllo  figendum ,  fortasse  longo  ante  ipsius 
iter  Bitbynicum  tempore  (certiora  de  boc  erui  nequeunt).  'pbasellus' 
(haec  enim  scriptura  a  V  exbibita  et  apud  alios  quoque  scriptores  obuia 
quamquam  non  tam  constanter  quam  in  similibus  uocibus  graecanicis, 
ut  ''pilleus,  culleus,  nummus',  aeque  bona  quaui  altera  'phaselus')  erat 
nauigium,  quod  a  simiiitudine  fabae  traxerat  nomen  et  inter  nauem 
longam  actuariamque  medium  ob  celeritatem  maxime  celebrabatur;  uaria 
illius  genera  erant,  non  solum  in  lacuum,  sed  etiam  in  maris  usum;  cf. 
praeter  Richium,  lex.  antiqq.  s.  u.,  Nonius  p.  53-1,  23  (qui  ph.  uocat 
'nauigium  Campanum')  tSallustius  hist.  lib.  III  ..  'cohors  una,  grandi 
phasdo  unta,  a  ccteris  dccrrauit\  .  .  Sisenna  hist.  lib.  II II  'prores  attua- 
riae,  tragi  r/randes  ac  pliascU  proni  (^primo'  codd.).  cousuetum  etiam 
bominum  priuatorum  nobilium  in  itineribus  maritimis  uebiculum  eum 
fuisse,  docet  Cic.  ad  Att.  I  13,  1  et  XIV  16,  1;  ueque  dubium  est  quin 
et  mercaturae  seruierit  idem.  'quem  uidetis',  utpote  e  sacello  iuxta 
hicum  posito  consi^iouum;  ut  Vcrg.  Priap.  2,  3  [I'LM.  II  p.  158]  agel- 
lulum  hunc,  sinistra  et  ante  qucm  uidcs.  'hospites',  qui  sacelhitn  in- 
trant;  ut  secundum  notuni  usum  tituli  graeci  ^tvs  babont  et  ^tvoi; 
cf.  apud  Latinos  Cic.  Tusc.  I  42,  101,  Varro  Eumen.  fr.  12  Buech., 
Priap.  30,  4,  CIL.  IX  00  hospcs  consiste  et  lcge.  —  2.  ait  fiiisse 
iiaiiiiiin  1'clerriiiiiis.  constructione  non  ita  rara  iamque  apud  Plau- 
tum   obuia   (Uirga   cxcmphi   dedit   Kuchnorus   gr.    1.    11    p.  517)   pro   uul- 


H8  IV  2—4. 

gari  'se  fuisse  celerrimuui ',   id  (|uod  (omisso  'ee')   ex  corruptela  habet 

V  una  cum  achoHasta  Yerg.  Hcrnensi,  redarguente  Vergilio  in  Sabino. 
'ait',  contcndit,  ut  statim  u.  15.  de  'celerrimus'  ad  subiectum  'pha- 
Kcllus'  relato  cf.  Kuelinerud  gr.  I.  II  p.  21.  lianc  autem  celeritatem 
qiiam  maxinie  colubrandam  mira  metri  ex  jiuriH  iambig  conhtantis  opc 
totuni  carnicn  cgn-^MC  depingit  citato  suo  dccursu.  —  li,  noqiic  iillius 
iiataiitis  iiiipctuui  trabis  ncquissc  pruetcrirc.  omnium  nauium  ee 
Buperare  potuis.se  cursum  cclerem.  tsic  euim  'impetus'  saepiu.s,  ut  Liuius 
alicubi  (juhiquereniis  practerlata  iuipelu,  Enn.  ann.  379  V.  labitur  unUa 
carina,  uolat  super  impetus  (carinae)  undas.  'illiu.-»'  exhibet  V,  ut  et  iu 
Vergilii  Sabino  inter  'illius'  et  'uUu.s'  fluctuant  codd.:  scripsitne  Cat. 
prisca  et  librariis  iusolita  fornia  'uliua'  (cf.  supra  p.  52;?     idem  deinde 

V  'natantis  tardis';  et  quamquam  recte  uidentur  restituisBe  Itali  'trabis' 
(quam  uocem  inde  ab  Ennio  aun.  598  apud  poetas  indicare  nauem,  notissi- 
mum  est),  de  'natantis'  tameu  uocabulo  a  uuperrimi.s  editoribus  patienter 
retento  dubitari  potest.  nec  euim  dc  currente  naui  umquiim  natandi 
uerbum  (ut  nandi,  cf.  ad  LXIV  2)  adhibetur,  sed  de  ea  tantum  quam 
ferunt  aquae  (cf.  Verg.  Aen.  IV  398,  nec  dissimiles  loci  Prop.  II  25,  24 
et  IV  1,  116);  et  si  coniunctum  'natans  trabs'  notionem  efficere  nanis 
statuimus,  uide  ne  in  solita  praesertim  uocis  'trabs'  metonymia  parura 
proficiamus;  certc  mihi  natans  trabs  scmper  mouit  imaginem  tigni  ab 
undis  circumiacti  molisque  leute  se  mouentis.  quodsin  noue  dictum  esse 
illud  censes,  iterum  languidissime  se  habet  propterea  quod  uniuscuius- 
que  nauis  uel  tardissimae  est  'natare'  siue  uehi;  quis  poetam  ferret 
germanicum  sic  scribentem  'den  schnellen  Lauf  eines  jeden  fahrendeu 
Schiffes',  quis  non  flagitaret  'eines  jeden  noch  so  raschen  Schiffes'? 
nimirum  id  quod  est  'impetus'  iutendendum  est  ex  addito  uoci  'trabis' 
epitheto,  quod  frigefc  plane  iacetque,  si  ex  uoce  superflua  constat  neque 
adiuuat  imaginem,  in  hoc  nimirum  carmine  actionis  plenissimo.  haec 
nescio  an  causa  fuerit  antiquis  editoribus,  cur  reponereut  'uolautis  im- 
petum  alitis',  secuti  Vergilium,  qui  in  Sabino  uoluntis  impttum  cisi  iterum- 
que  mox  ojjus  foret  uolare  scripsit.  dixeris:  nimirum  ut  'cisi'  ita  'uo- 
lautis'  uecessario  mutauit  Vergilius,  qui  parum  circumspecte  uocem  mox 
iterum  lectam  reposuit.  quid  uero,  si  hoc  ille  fecit  auctore  Catullo,  qui 
artis  excultae  nondum  compos  iuterdum  non  refugit  earundem  uocum 
repetitionem  molestam  (cf.  V  11  et  13  sciamus  et  sciat)?  mihi  quidem 
haec  parua  (ut  in  uerborum  artifice  CatuUo)  oftensio,  quae  a  diuersa 
paululum  significatione  mitigatur,  uidetur  bene  compensari  eo  quod 
"■uolantis'  id  ipsum,  quod  poeta  CatuUus  sibi  debi^t  uindicare,  exjirimit; 
imagine  enim  ab  auium  alis  sumpta  nauis  rapide  (praesertim  uelis  plenis) 
currens  dicitur  'uolare':  Ouid.  epist.  6,  66  iUa  (Argo)  uolat,  ucntus  con- 
caua  uela  tenet;  'natare'  et  'uolare'  similiaque  saepius  in  codd.  confusa. 
ad  'praeterire'  cf.  Verg.  Aen.  IV  157  iamque  hos  cursu,  iam  praeterit 
illos.  'neque  nequiBse',  ut  mox  'negat  negasse';  similes  lusus  prisci 
saepius  habent,  ut  Lucil.  XXX  28  qucm  scis  scirc  tuas  omnts  m.  notasque\ 


IV  4-9.  89 

duplex  negatio  loco  fortioris  adfirmatiouis  posita  inde  a  Catulli  demiim 
tempore  inualuit.  —  4,  5.  siue  paluiiilis  opus  foret  uolare  siuc  liu- 
teo.  palmula  siue  palma  (neque  enim  deminutiuum,  quod  bic  quoquc 
est  sermonis  poetici,  quidquam  de  re  dttrahit),  transsumpta  de  brachio 
bumano  manuque  imagine,  proprie  ost  infima  remi  pars  (Fest.  p.  220, 
Vitruu.  X  8,  6),  scd  ut  graecum  zctQOoi  secundum  figuram  partis  pro 
toto  ipsum  indicat  saepe  remum ,  ut  apud  Laber.  53  It.  ncc  pahnularum 
pulsu  nce  portusculi,  Verg.  Aen.  V  163  stringat  sinc  palmula  cautcs. 
'uolarc'  hic  paulo  aliter  quam  u.  3  ualet  'celerare',  ut  Hor.  od.  I  37,  16 
ab  Italia  uolantem  remis  adurgens.  'foret',  esset,  ut  semper  apud  nostrum. 
ceterum  iam  Muretus  intellexit,  hunc  locum  obuersatum  esse  Ouidio  trist. 
I  10,  3  scribenti  siuc  opus  cst  uclis,  minimum  hcnc  eurrit  ad  auram; 
siue  opus  est  remo,  remige  carpit  itcr.  nec  comites  uolucri  conlcyita  cst 
uincere  cursu:  occupat  egrcssas  quamlihet  antc  rates.  Minuc.  Fel.  29,  8 
in  naui,.cum  uelis  tumrntihus  uehitur,  cum  expansis  palmuUs  lahitur.  — 

6,  7.  et  hoc  negat  uiinacis  Adriatici  negare  litus.  tofctem  praestan- 
tiae  suae  nauicula  adfert  confectum  iter,  ut  tamen  eas  tantum  perse- 
quatur  regiones,  quas  ut  periculosas  superasse  in  laudem  suam  uertere 
potuit;  narraturque  iter  illud  ordine  inuerso,  ut  ab  eo  loco,  ubi  nunc 
est  positus  phasellus,  ascendatur  ad  pristinam  eius  patriam.  'negat 
negare',  ait  clamare;  quales  lusus  captabant  prisci  maxirac  scriptores,  ut 
ex.  gr.  Lucil.  inc.  fr.  74  M.  si  me  nescirc  hoc  nescis.  ''Adriaticum'  omisso 
'mare'  rarissime  (cf  Adriacumquc  patcns  late  Ouid.  fast.  IV  501)  legi- 
tur;  sic  'lonium'  uudum  habes  (Draegerus  synt.  I  p.  49).  quod  quo  iure 
^minax'  (cf.  Ouid.  epist.  17,  85  saeuuni  minaxque  aequor)  uocetur,  docet 
Horat.  od.  I  33,  15;  III  3,  5  et  9,  22;  maxime  uero  eiusdem  litora  in- 
faniia  promunturiis  periculosis,  non  solum  Acrocerauniis  (Hor.  od.  I  3,  20), 
sed  ctiam  saxis  Timaui,  quae  uocat  Verg.  ecl.  8,  6  quaeque  fortasse 
phasellus  siue  portum  aliquem  Veuetum  siue  Eridanum  iutraturus  supera- 
uerat  (Verg.  Aen.  1  242  sqq.,   Claudiau.  in  III    cons.  Hon.    119  sqq.).  — 

7,  S.  insulasue  Cycladas  Rliodumque  nobileni.  'ue'  nouara  introducit 
itineris  partem.  in  Adriam  uenerat  phasellus  siue  per  loniura  (quod  nullas 
difficultates  praebens  omittitur)  .siue  superato  Isthmo  Coriuthiaco  cx  mari 
(Myrtoo  uel)  Aegaeo  per  Cycladas  indicato,  cui  coniuuctuui  est  (unde 
'que'  copula)  mare  Carpathium  per  Rhodum  circumscriptura:  utrumque 
aequor  tempestatibus  saeuis  notura  (Stat.  Ach.  I  390  et  675,  Hor.  od.  I 
14,  20  et  35,  8).  Ilhodos  ('clarara'  uocat  Mart.  IV  55,  6,  Horat.  od.  I  7,  l, 
qui  alibi  babet  ccntum  nohikm  Crcinm  urhihus)  audit  'nobili.s'  iucertum 
utrum  taniquam  nivrcaturac  iu  Abia  rainori  emporium  priinariuni  an  ob 
artes  an  ut  studioiura  (uiaxime  scholarum  rhotoricarura)  sedes  ab  adu- 
lescentibus  Komanis  tuni  iu  dies  raa<,ns  fiequentata.  —  S,  {).  Iiorridani- 
que  Tliratlaiu  rropoutida  truceuiue  Vonticiini  siiiiiiii.  iu  mare  Car- 
pathiura  ueutum  crat  iuxta  oraui  Asiae  niinoris,  (juac  iteruui  utpote  sine 
laboribus  practcruecta  ncglegilur,  pci  llcllesi^ontum  cx  l'roi>ontidi',  (luae 
ex  situ  suo  ' Tbracia'   vi  ut  '1'hniiia  (  riuace  uiuitoruui   [latria;  cf.  Iloui. 


90  IV  9-12. 

II.  X.XIII  '2'2'.t  ii(\<[)  'lioirida'  uocatur;  Jlor.  otl.  ill  21,  40  honiiln  arquora. 
priorc.s  autoni  oditores  cum  'IVopontida'  a  '^Tliraciiini'  KCiiaranbcnt  ad 
Bequcntia  adioientcH,  primuH  LaclimannuH  [ad  l'rop.  ji.  253)  deleto  com- 
nuitu  haec  tria  uerba  in  Miiuni  iiiiinbruni  coniunxit,  cui  alterum  trium 
uorborum  mombrum  'tr.  1'.  a. '  conciuue  esset  oppo.situm  (nam  quod 
praeterea  'Tliraciae'  nt  raagis  'suaue'  flagitauit,  neglexit  illud  Mepidum 
nouum  libelluin'  similiaque  apud  nostrum;  cf.  ad  XLVI  11  j.  cuiuH  mu- 
tationis  causam  praecipuam  oqiiidem  liabeo  eam,  quod  nudum  Tro- 
pontida'  non  potest  adiungi  prioribus  sine  copula,  <iua  nuUum  colon 
caret;  non  aut  eam,  quod  Thracia  bubstantiue  non  ponatur  apud  poetaa 
(Lachm.  ad  Lucr.  V  30),  cui  regulae  nec  ratio  nec  exempla  (Ou.  met. 
VI  435)  constant,  aut  eam,  qnod  non  terra  continens  tostis  nauigationis 
adfercnda  sit  (quidni  cnim  hoiridum  Thraciae  litus  .significari  dicamusy). 
'1'ropontida'  iu  arsi  sequente  'tr',  ut  mox  18  'impotentia  freta',  quam 
licentiam  saepius  sibi  iadulget  poeta  noster.  ceterum  resedit  adhuc 
uitium  in  nuperrimis  editionibus,  in  quas  Lachmanni  inuexit  auctoritas, 
cum  iamdudum  recte  esset  remotum.  nam  licet  falso  Itali  'Rhodumue' 
scribentes  discindercnt  cohaerentia,  suo  tamen  iure  eidem  'horridamue' 
reposuerunt;  haec  onim  pars  tertia  cvim  prioribus  (omissis  eis  quae  in- 
teriacent)  minime  cohaerens  utique  per  particulam  disiunctiuam  sepa- 
randa  erat,  ut  semper  hic  fit  in  nouis  partibus;  neque  symmetria  quaedam, 
quam  deprehendisse  sibi  nidebantur,  adesse  omnino  potest  repngnante 
sententia.  in  Propontida  uecta  erat  nauicula  per  Bo&porum  ex  Pontico 
sinu  siue,  ut  uulgo  uocatur,  Ponto  Enxino,  qui  ob  ferocem  naturam 
suam  'trux'  siue  a^fvo?  audit,  ut  Histri  trnces  undas  commemorat  Sen. 
Med.  764  (Hor.  od.  I  3,  10  truci  pelago).  —  10.  ul}i  iste  post  phasellus 
autca  fuit  coniala  silua.  omisso  adiectiuo  ucl  participio  vcp'  tv  iun- 
gitur  'post  phasellus',  is  qui  postea  factus  est  ph.;  ut  habet  Verg.  Aen. 
I  198  ignari  sumus  ante  maJortm,  Tacit.  Agr.  10  niillis  contra  terris 
(plura  dat  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  165,  Draegerus  synt.  hist.  I  §  79).  'ubi' 
de  .litore  intellege  Ponti  Euxini ;  accuratius  mox  locus  designatur.  ex 
compluribus  quamquam  arboribus  compacta  nauis  tamen  carinam  potissi- 
mum  respiciens  uere  se  olim  arborem  fuisse  iactat.  nam  'silua'  rara 
omnino  significatione  de  una  aliqua  arbore  est  accipiendum;  cuius  usus 
testes  habes  Stat.  Theb.  VI  259  (281)  refiiga  sihta  et  Mart.  XI  41,  3; 
saepius  pluralis  'siluae'  complures  singulas  arbores  indicat  (ut  Hor.  od. 
I  12,  9  et  epist.  II  2,  45).  ^comata',  frondosa,  ut  Hor.  od.  I  21,  5  nc- 
morum  coma  ibique  Lambinus  (cf.  et  ''crinitur'  cum  eadem  metaphora 
dictum  Stat.  silu.  IV  5,  10).  ''iste'  secundum  naturam  suam  dBty.ztiiwg 
accipiendum.  —  11,  12.  naui  Cytorio  iu  iugo  loQuente  saepe  sibiluui 
edidit  couia.  Papblagoniae  montes  illi  ob  liguorum  niaximetpie  buxi 
copiam  inlustres,  qui  ab  urbe  Cytoro  acceperunt  nomen,  procurrunt  in 
mare  Eiixinum.  quod  V  habet  'citeorio',  id  ex  correctura  ortum  est  'o' 
priore  supra  ''e'  posita  (ut  legitur  statim  ^citheri'  in  V).  'loquens'  di- 
citur  frons  arboris  uentorum  motu  susurrans  (cf.  praeter  Verg.  ecl.  8,  22, 


IV  12-18.  91 

Auson.  epist.  atl  Paul.  24,  14  cumque  suis  tremuhim  loquitur  coma  pinca 
uentis);  quae  loquellae  acrius  perflantc  uento  sponte  euaclunt  in  sibiluuj, 
cuius  sonum  ingratum  hic  depingit  allitteratio  'saepe  sibilum';  qua  uoce 
de  frondum  strepiiu  utitur  Tiberianus  1,  4  [PLM.  III  p.  264].  —  13.  Ania- 
stri  Poiilica  et  Cytore  buxifer.  Amastris,  olim  Sesaraos  uocitata  (hoc 
nomine  vma  cum  Cytoro  commemorata  apiid  Hom.  II.  H  853)  iuxta  Cy- 
torum  ad  Pontum  Euxinum  est  posita  in  confinio  Bithyniae  (cf.  Strabo 
p.  544).  Verg.  Georg.  II  437  iuuat  undantem  buxo  spectare  Cytorum\ 
Plin.  h.  n.  XVI  16,  28;  Vibius  Seq.  p.  28  Oberl.  Cytorus  huxo  potens. 
ceternm  quod  hic  inuocantur  loca,  ex  Graecorum  maximeque  Alexan- 
drinorum  imitatione  fluxit  in  poe.sia  Romauam  (supia  p.  17),  iu  qua 
praesertim  apud  posteriores  creber  cins  rei  usus  exstitit.  nam  cum  apud 
poetas  omnia  eo  tendaut  ut  res  qunm  uiuidissimis  coloribus  dej^ictae 
legeutiom  oculis  subiciantur,  tales  subitae  rerum  inanimatarum  adlocu- 
tiones  ut  ex  maiore  animi  adfectu  profluuunt  ita  et  maionjm  adFectum 
excitant  apud  eos,  qui  iam  diutins  accuratiuscpie  auimum  ad  res  illas 
aduertere  coguntur;  ueluti  pulcheri"ime  utque  miserationem  eandera, 
qua  comuiotus  Aeneas  locutus  cst,  in  nobis  excitet  dicit  Verg.  Aen.  II 
56  Troiaquc  nunc  staret  Priamiqtie  arx  alta  manercs.  hic  autem  maiori 
Ttdd-ei  inde  locus,  cjuod  iam  phasellus  se  conuertit  ad  patriam  ut  olira 
sic  nnnc  qiioque  caram  dilectamque,  quam  tamquam  testem  generosae 
stirpis  praestantiaeque  inuocet.  —  14,  15.  tibi  haec  fiiisse  et  esse 
cog^nitissima  ait  phasellus.  tibi  (de  duobus,  cum  Amastris  et  Cytoris 
una  sint  regio)  et  olim  in  iugo  et  nuper  in  mari  eam  tenenti  bene 
esse  nota,  quae  in  gloriam  suam  proferet  nanicula.  uocis  'cognitus' 
comparatiuum  bis  habet  Ouidius,  superlatiuum  unus  hic  Catullus  (Neuius 
11  p.  121).  —  15,  IG.  ultinia  ex  ori^ine  tuo  stetisse  dicit  in  cacu- 
niiuo.  ultima,  ad  quae  reminiscendo  uel  perscrutando  penetramus,  eadom 
sunt  prima,  ut  ad  idem  redeant  Cornel.  Nep.  Att.  1  Pomponius  Atticus 
ab  origine  tiltima  stirpis  Romanae  generatus  et  Verg.  Aen.  I  372  prima 
reptetcns  ah  oriffine  j)crgam;  hic  "'ex'  longuui  temjjus,  per  quod  inde  a 
primo  natu  in  robustam  stipitera  durauit  arbor,  indicat;  utiturque  uerbis 
illis  nauis  uu'mor  iiueritiae  ibi  actae,  anternuim  caesa  et  fabricata 
euasit  pliasellus.  Kiotzius  [eraend.  p.  1111]  'u.  e.  o.'  ad  priora  traxit,  ut 
inde  a  'tuo'  incipiant  dicta  nauiculae;  quod  posset  probari,  si  ^se  cogni- 
tissiuunu'  h^gcretur.  prius  hoc  'tuo'  magis  refcr  ad  sohun  Cytorum. 
if.  LXIV  1  Pdidvd  prognatac  ucrticc  j^inus.  —  17.  tuo  inibuisse  pal- 
inulas  fn  aequoro.  hoc  alterum  Huo'  ad  Amastrin  magis  spcctat,  ad 
quam  posito  iu  aequore  nauis  remos  'imbuit',  boc  est  sensu  translato 
(nam  principalis  nudum  flagitat  abhitiuuni),  iiiitiauit  usu,  exercuit,  ex- 
pcrta  est;  cf.  ad  LXIV  11.  —  IS.  ct  inde  tot  per  impotenlia  freta 
erum  tulisse.  'inde'  non  ad  toraiius  rcfero  (=  ox  illo;  iiuilto  uiiuus 
'ultinui  ox  origine ',  Mude',  'nouissime'  gradum  toraiioris  indicant,  ut 
'prinuini,  t\uu,  postremo'),  sod  ad  originom  ot  prinunu  usum:  ot  uuitoria 
et  institutione  cum  tara  cgregius  esset,  facile  phasellus  superauit  maria 


02  IV   U»-'21. 

illii  iiiniodirii  kiiic  aeHliio.sa  et  rabida;  (|iuiiiii|uaiii  j»i,'i>iMtiia  taiiien  in- 
holcntiore  tran.slatione  {inipottm  aqtiilo  lior.  od.  III  '30,  li  aut  Cat. 
XXXV  12  impotcns  umor  non  plane  conferri  possunt)  frcta  audiunt 
''inipotentia'' ;  cuiiis  Bimile  extat  unum  imper iosiuH  aequor  Ilor.  oti.  I  14,  8. 
'toL',  descripta  nimiruni  u.  G  sqq.  ''enim',  scil.  naui»;  (Juid.  trist.  1  10,  22 
hac  (lominum  temis  illa  secuta  suum.  ox  hoc  aiitem  u.  certo  conligitur, 
iion  de  biio  itinere  loqui  Catullum,  qiiippe  qui  tetite  c.  XLVI,  cum  ex 
iiitliyiiia  domum  rediret,  non  naui  sit  usus  sed  pediba.s  peragrauerit 
Asiam  miiiorem  (fortasse,  quamfpiam  dc  bac  re  nil  constat,  lihodi  de- 
muiu  naueni  aliquam  conHcenderit).  itaqiie  Catullum  qiiidem  phaHcllus 
neque  per  Ponticum  sinum  neque  per  Propontida  uexit.  haec  ingenue 
agnoscere  decet  neque  ampliu^j,  quia  hic  de  rcgionis  Bithynicae  naui 
sermo  est,  de  Catulli  itinero  cogitare.  quasi  non  i*ontica  nauigia  ob 
materiae  jiracstantiam  j)rac  ceteris  fuisacnt  nobilia  (Hor.  od.  I  14,  11  et 
3.0,  7).  —  ly.  Inciiii  siuc  dcxlora  iiocaret  aiira.  semel  'siue'  est  posi- 
tum,  ut  Hor.  od.  I  3,  17  (oUcre  seu  ponere  uult  freta  (Kuehneius  gr.  1. 
il  p.  954).  'uocat'  omuc  id  quod  ut  utamur  adhortatur  (Verg.  Aen.  il 
668  uocat  lux  ultima  uictos)  atque  inuitat  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  rem.  532 
quaque  uocant  fluctus,  liac  tibi  remus  cat);  accipitque  illud  suam  ex  co- 
nexu  significationem.  hic  cum  de  medio  itinere  ('erum  tulisse')  sit 
scrmo,  nil  illud  sibi  uult  nisi  ^cum  uentus  modo  a  dextra  modo  a  sini- 
stra  parte  flana  quocumque  modo  in  usum  uocandus  csset';  quam  naui- 
gandi  uento  mutabili  condicionem  nolum  est  iniquiorem  esse;  Hor.  epod. 
16,  21  quocumquc  per  undas  JVotus  uocuhit  aut  proteruus  Africus.  aliis 
sane  locis  haud  paucis  (ueluti  Verg.  Aen.  III  356  et  aurae  uela  uocant, 
Stat.  Theb.  V  468  clemcntior  auster  uela  uocat]  cf.  Soph.  Phil.  466  KuiQog 
yaQ  HalaC  nlovv)  semper  sermo  est  de  expectato  uento,  quo  tandem 
flante  licet  proficisci;  sed  inde  minime  conprobatur,  hic  'uocaret',  ex 
couexu  longe  alio  et  defensum  satis  et  perspicuom,  falsum  esse;  quae 
erat  opinio  Lachmanni  ad  Lutr.  p.  178  conicientis  ^uagaret'  (prisce  pro 
'  uagaretur'),  utique  male,  cum  uagans  aura  nou  sit  aura  mutabilis.  — 
20,  21.  siiie  utrnuKiue  lupiter  simul  secundus  incidisset  in  pedeni. 
cf.  Cic.  Phil.  XIII  1,  1  siue  Sulla  siue  Marius  siue  uterque.  dicitur  hic 
plenus  uentus  tota  simul  uela  recto  flamine  inplens ;  nam  eo  metonymiae 
genere,  de  quo  exposuit  Hauptius  opusc.  II  p.  171,  luppiter  pro  uento 
ponitur  (Enn.  apud  Varr.  d.  I.  I.  V  65  luppitcr  . . .  qui  uentus  est  et 
nubcs,  imber  postca)  hoc  unico  loco,  quantum  \udetur;  nam  aliis  locis 
(ut  Hor.  od.  I  22,  20)  magis  caelum  denotat.  quamquam  hoc  antiquitus 
erat  usitatum,  loui  omnia  ad  caelum  pertinentia  adtribuere  (ut  Hom. 
II.  V  91  Jiog  oju^pog);  nec  dis.simile  est  Paneg.  lat.  p.  191,  15  ed.  m. 
luppiter  moderator  aurarum.  nisi  forte  quem  Graeci  uenerabantur  Zfrg 
ovQiog  obuersabatur  Catullo.  'incidisset',  nempe  cum  ui  multa,  cum 
tacita  uentorum  lateralium  parum  adiuuantium  oppositione  (Verg.  Georg. 
11  107  nauigiis  uiolcntior  incidit  eurus).  ''pes'  in  sermone  nautico  teste 
Seruio  ad  Aen.  V  830  est  funis,  quo  teuditur  uelum  (cf.  et  Isid.  XIX  3,  4); 


IV  22—24.  93 

roelius  definiuit  IVossius  ad  h.  1.  ita:  'podes  sunt  funes,  quibus  in- 
teriores  ueli  anguli  puppim  uersus  adducebantur.  religatis  itaque  ad 
utrumque  latus  pedibus  et  uento  pone  adflante,  tum  nauigatio  maxime 
erat  secunda  tumque  nauis  currit  . .  i|  du,q)otv  tioSolv.  uno  autem  pede 
nauigabant,  si  uentiis  esset  obliquus;  quippe  si  a  sinistra  flaret,  tum 
dextrum  adducebant  pedem,  sin  autem  a  dextra,  sinistro  solum  pede 
utebantur'  (cf.  et  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.).  hic  'pes'  simpliciter  pro 
uelo  ponitur,  ut  Verg.  Aeu.  V  830,  Lucan.  V  427  et  VIII  185;  ueheba- 
turque  phasellus  pecle  aequo  (Ouid.  f.  llf  565)  siue  aeqiiatis  uelis  (Aen. 
IV  587);  Schwabius  cp.  Nonn.  Dion.  232  lad^Qav  iy.dTfQ&£  viag  itoSag 
(de  uariis  uocis  ^pes'  translationibus  cf.  et  GGerberns  libri  ''die  Sprache 
als  Kunst'  I  p.  376).  —  22.  neque  iilla  uota  litoralibus  dois  sibi  esse 
facta.  ut  fieri  solebat  in  magnis  periculis  ab  nautis  in  medio  mari  teni- 
pestate  deprensis  uel  in  saxum  inlisis,  ut  deis  marinis  eisque  maxime, 
qui  in  proximo  litore  templa  habebant  celebria,  unde  praesens  auxilium 
sperari  posset,  dona  pro  salute  uouerent;  Verg.  Georg.  I  437  uotaque 
seruati  soluent  in  Utore  nautae  Glauco  et  Panopeae  et  Inoo  MeUcertae 
(Ouid.  tr.  I  2,  1  et  III  9,  7,  Cic.  d.  inu.  II  31,  Eratosth.  catast.  35). 
Schwabius  cp.  Colluth.  202  'AcpQoSnrjv  nollciy.ig  d^Tcxioiaiv  ikaoy.Ofitvog 
&v£saoiv  iTzXsev  'Elli]GnovTOV  et  Orph.  Arg.  346  dv.TaCovg  xb  %^BOvg. 
quales  dei  praeter  Neptunum  et  Dioscuros  et  Venerem  marinam  sunt 
Palaemon,  Phorcus,  Portunus ,  Leucothea,  alii.  sua  igitur  praestantia 
bonisque  uentis  usum  sine  malis  fatis  utque  uotis  nullis  in  uia  esset 
opus  se  ad  finem  peruenisse  praedicat  phasellus.  "'sibi',  a  se,  ut  XXII  4, 
XXXV  18,  XXXVII  13  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  239).  -  2:J,  24.  cum 
ueiiiret  a  marei  nouissimo  hunc  ad  usque  liuipidum  lacum.  id  quod 
in  V  legitur  'nouissime'  extiterunt  qui  defenderent  referentes  ad  extre- 
mam  itineris  parteni,  cum  nauis  ex  mari  Adriatico  inueheretur  in  Padum 
et  hoc  Mincioque  in  lacum  Benacum  perueniret.  sed  rectis:<imc  inde  ab 
AStatio  haud  pauci  iam  senserunt  id  quod  RKlotzius  [emend.  !>.  XJ  sic 
expressit  ^(hoc)  tantum  iter  non  erat,  ut  dicendum  esset:  hunc  ad  us- 
que  limpiduiH  lacum'.  male  deinde  et  siue  ratione  nouissime  demum 
nauis  dicit  sc  nulla  uota  (quac  praeterea  non  de  uuicis  uotis  accipi  possunt) 
fecisse,  quippc  iiuibus  ut  in  tuto  sccuroque  itiuere  fluuiali  neuticiuam 
opus  esset;  nam  de  uotis  ex.  gr.  in  aequoro  Carpathio  factis  et  in  litove 
Veneto  solutis  cogitare  non  licet,  cuni  uoueatur  numinibus  eis  tiuae  in 
litore  proximo  habeant  sedem.  (Hiani  hercle  sauiore  iudicio  olini  de- 
derunt  Itali  ''nouissimo',  id  est  extrcmo  siue  Ponto  Euxino,  ut  iam  totii 
phasoUi  uia  desiguetur!  nam  ''nouissimus'  (ad  cuius  uocis  historiam  cf. 
Varro  d.  1.  1.  VI  5'.)  et  Ciellius  X  21)  etiam  Cat.  pro  eo  quod  ost  'ulti- 
nius'  siuc  ''extremus'  adhibet  LX  4  vouissimo  in  casu;  Ouid.  trist.  111 
13,  27  terrarum  pars  paene  nouissima  Fontus  Euxinus,  VuL  Flacc.  V  77, 
Tac.  Agr.  10  ora  nouissiini  niaris.  saepissime  autcm.  ut  in  aliis  codd., 
ita  in  V  ''o'  ot  ''e'  confuaas  esso,  ros  est  in  uulgus  nota.  limpidum 
lacum    iiitoUogunl-    ph>i  iqiio    omufs   Honiioiim ,    (lui    ost  NtTonani    intt-r   ot 


94  IV  25—27. 

]!iixi;im  ciiiiisfiiif  iiiridr.s  et  pellucidus  aquas,  (luisquiH  nidit,  numqnain 
obliuiscitur.  sed  ad  has  nndas  digno  describendas  num  suniciat  uox 
.simplex  'limpidus'  dubito:  claras  i^urasque  osse  eas  (Vitr.  VIII  7  uijun 
limpulio)),  frigida  adniodum  lans  est.  maior  lacui  lit-naco  oritur  diffi- 
cultas  inde,  ((uod  (luomodo  ex  niari  Adriatico  peruenerit  eo  phaselluB 
iion  ita  patet.  coniecit  quidem  IHOrtins  (cf.  Ziimptius  Philologi  XII 
p.  754),  ut  ex  Schwabii  (|naestt.  p.  173  s^j.  didici,  ''Athesim  et  Mincium 
fluuios  fossa  nanigabili  intcr  Veronam  et  Vallaticum  ducta,  cuius  reli- 
qiiiae  hodie  dum  conspicuae  sint,  coniunctos  fuisse'.  sed  hoc  dum  certo 
erit  demonstratnm ,  dubitare  licebit  nnni  antiquo  tempore  nlla  ex  Adria 
iii  lacum  Henacnm  jiorneniendi  extiterit  facultaa  naui  praeeertim  mari- 
timae.  interim  tutius  crit  cogitare  de  (|uouis  alio  lacu  sine  naturali 
siue  arte  facto  et  prope  litus  sito;  etenim  lacns  uocabnlum  etiam  ualere 
de  loortu,  docet  Stat.  Theb.  VI  21.  sed  optime,  ni  fallor,  intorpretabi- 
mur  dc  stagnis  pertinentibus  ad  diuitis  cuiusdara  Transpadani  uillam  ad 
oram  Hadriae  positam;  nam  uel  tum,  si  iUnd  constabit,  hoc  tamen,  num 
hic  designetur  omnino  Benacus,  in  dubio  erit  apud  eos,  qui  Catullura 
narrare  de  suo  ipsins  itinere  nolunt  credere.  quidquid  id  est,  limpidae 
lacus  undae  opponnntur  turbidis  Intnlentisque  aequoris  aquis.  —  25.  sort 
liaec  priiis  fiiere.  hoc  est  ^olim',  ut  Ll  15,  Ciris  33.  iiraeteriere  igitnr 
pauci  saltem  anni  ex  itinere  illo:  quomodo  haec  in  Catullum  a.  50  rc- 
uersum  mortuumque  a.  54  quadrant?  ''fuere'  sensu  praegnanti,  ut  in 
illo  Verg.  Aen.  II  325  fuimus  Troes ,  fuit  Ilium  et  ingens  gloria  Teucro- 
rum\  Tib.  II  5,  79  have  fuerant  olim,  sed  tu  iam,  mitis  Apollo  eqs.  — 
25,  2<».  niiiic  recoiiditii  senet  quiete.  hoc  est  remoto  ab  aequoris  tur- 
binibus  proptereaque  securo  otio;  Lucr.  VI  73  placida  cum  pace  quie- 
tus,  Verg.  Aen.  I  249  (ubi  etiam  praecedentia  fortasse  ad  nostrum  c. 
adludunt)  nunc  placida  conpostus  pace  quiescit,  quod  est  dictum  secun- 
dum  illud  Eunii  de  equo  nunc  senio  confectu  quiescit  (ubi  inepte  'non' 
pro  'nunc'  LMuellerns).  'senet',  uerbum  priscum  pro  'senescit'  (cf. 
LXII  79  'tardot',  LXIV  119  'tabet',  Lucilius  'lentere'),  de  naue  dicitur, 
ut  apud  Prop.  III  7,  35  liaud  ulla  carina  consenuit.  —  26,  27.  seque 
dedicat  tibi,  gemelle  Castor  et  gemelle  Castoris.  soUemni  more  omnes 
res,  quae  iam  mnnere  suo  functae  erant,  deis  consecrandi  eis,  quorum 
tutela  tam  personae  quam  res  ipsae  adhuc  fruebantur,  etiam  hanc  naui- 
culam  erus  dedicat  Dioscuris  tamquam  principalibus  nauium  tutoribus 
(Hor.  od.  IV  8,  31)  et  nautarum  numiuibus  amicis  (Cat.  LXVIIP  25; 
Hor.  od.  I  3,  2  et  12,  29;  Prop.  I  17,  18);»-potuit  etiam  consecrari  nel 
Neptuno  uel  Veneri  marinae;  nec  aut  uota  deis  litoralibus  facta  aut 
Dioscuri  in  oris  maritimis  culti  (Eurip.  Iph.  Taur.  272)  ad  hanc  rera 
facinnt.  nam  naiiis  quod  nou  dedicata  dicitur,  sed  ipsa  sese  dedicat, 
inde  repetendum  uidetur  quod  hoc  carmen  pro  titulo  figebatur  in  pariete 
sacelli  iuxta  lacum  positi,  unde  quod  non  (ut  fere  fieri  solebat)  rostrum 
nauiculae,  sed  tota  ea  consecrabatur  explicatur.  Castorem  et  PoIIucem 
promiscne   appellabant  (Seru.  ad  Georg.  III  89   ambo  licenter  et  Castorcs 


V  1-4.  95 

et  PoUuces  uocaniur),  sed  ita  taitien  ut  Pollucis  nomen  saepius  negle- 
geretur  (cf.  et  Barthius  ad  Stat.  silu.  IV  6,  15),  praeualeret  Castoris, 
unde  ex.  gr.  templum  fratribus  commune  uulgo  audiit  'aodes  Castoris' 
(Cic.  Verr.  I  49,  129);  cf.  Prop.  II  26,  9  quae  tum  cum  Castore  fratri 
exeepi,  Hor.  epod.  17,  42  Castor  fraterque  magni  Castoris;  quo  loco, 
plane  ut  nostro,  geminatio  siue  traductio  indiuisum  par  fratrum  indicat. 

V. 
1.  Yiuamns,  mea  Lesbia,  atque  amcmus.  'uiuere'  sensu  praegnanti 
ualet  'uitae  gaudiis  frui':  Copa  38  moys  aurem  ueUens  'uiuite'  ait, 
'uenio';  CIL.  I  1010  fortuna  spomht  multa  multis,  inaeslat  nemini:  uiue 
in  dies  et  horas,  nam  proprium  est  nihil.  nec  minus  'araare'  absolutum 
indicat  'amoris  gaudiis  frui',  ut  Peruig.  Ven.  1  cras  amet  qui  numquam 
amauit.  —  2.  rumoresque  senam  seueriornm.  rnmores  pluralis  denotat 
sermones-  malos  nituperationisque  plenos:  Sallnst.  ap.  Non.  p.  385,  2 
rumorihus  aduersa  in  prauitatem  .  . .  declinando  corrumpebant ;  Liuins 
XXII  39,  18  si  aduersus  famani  rumoresque  satis  frmus  steteris.  senes 
autem  ut  perpetuo  sunt  'seueri'  (titulus  CIL.  III  962,  2  seneni  seucrum 
semper  esse  condecet:  hene  debet  esse  puero,  qui  discet  bene),  ita  hic  sunt 
austeri  morum  castigatores  et  prisci  rigidique  minorum  censores:  Prop. 
II  30,  13  ista  senes  licet  accusent  conuhia  duri:  nos  modo  proposifum, 
uita,  teramus  iter ,  Onid  fast.  IV  310  rigidi  senes,  Nep.  Epam.  2  tristem 
et  seuerum  sencm.  comparatinus  hic  solito  more,  'nimis  senerorum'.  — 
3.  omnes  unias  aestimemus  assis.  dictiones  'rem  non  assis  facere' 
(XLII  13),  'asse  rem  uenditare'  (XXXIII  8;,  'assem  ualere'  (Petron.  77) 
et  similia  (Cato  quod  non  opus  est,  «.«se  carum  est)  minimnm  prctinm 
rei  et  uilitatera  snmraara  denotant  {uikm  redigatur  ad  assem  Hor.  sat. 
I  1,  43).  propter  'omnes'  hic  additur  ^inins'  (nnlla  apnd  Romanos 
magis  in  deliciis  erat  oppositio):  omnes  eiusdem  pretii  habeamns  in- 
fumi.  Vnlpius  cp.  Sen.  epist.  123,  11  istos  tristes  et  superciliosos  alicnac 
uitae  censores,  suae  hostes,  puhlicos  paedagogos,  assis  ne  fcceris.  ceterum 
Suessius  [Catnll.  p.  4  not.  |  non  male  adnotat,  qnautopere  pretinm  pe- 
cnniae  panlatim  sit  deminntnm,  inde  apparere  quod  Planti  tempore  ^ion 
ternnci  facere',  Ciceronis  'non  assis  f.',  Petronii  'dupoudii  non  f . ' 
dixerint.  —  4.  soles  occidere  et  redire  possunt.  'sol'  et  plnralis 
'soles'  interdnm  diem  et  dies  significat  (ut  apud  Graecos  riXioq  et  ^iiot); 
Lncr.  VI  1219  iUis  soUbus,  Verg.  ecL  9,  &2.  etsi  igitur  magis  ex  more 
erat  sic  loqni  'soles  ire  (perirc)  ot  redire  (uenire)  possnnt',  tiunen  noce 
'sol'  etiam  in  illo  nsu  genuinae  siguificationis  nestigia  sernanto  taoilo 
id  quod  Phoebi  est  propriura  (cf.  ex.  gr.  Liuius  XXXIX  27,  9  nondum 
omnium  dierum  sol  occidit)  transferebatur  ad  spatium  diurn»im  a  Phoobo 
decnrbum,  nt  aimili  translatione  VIH  3  fuUerc  folcs,  eo  magis  quod  et 
hoc  Mies  occidit'  non  insnetura  est.  — -  natnra  aeterna  et  homo  mortalis 
saepins  inter  so  opponnntnr:  Hurnninnns  ad  liolich.  U  p  6.S7  (cf.  1  j».  22G) 
confert    Mosch.    3,    106  sqq.    cdai    r«/     ucditiat    yi\v    ttfiiv    -Kuru    Kunov 


96  V  5-7. 

oX(avT(a,  Tjiil  ru  iXwqu  ctXiva  Tot'  i-viJ^aXtg  ovXov  uvrj&ov,  voti-qov  otv 
i,(x)ovti  -/f<t  tlg  tzog  uXXo  (pvovii.  (Cftfiss  6'  oi  (ityaXoi  xai  ■/.«Qtf^Qol,  ot 
coqpoi  uv()Qtg,  omrori  itQuzu  ^arcojuf?,  (xva:y.ooi  fv  x^ovl  xotV.r/  tvdoufg 
fv  fidXu  fiay.Q6v  'uztQfiovu  vr]yQ-cTov  vnvov.  cf.  <:t.  Miniic.  Fel.  11,  3  et 
34,  11;  iilia.  —  r».  iiobis  (•iiiii  seiiicl  uccidit  brciiiK  liix.  breue  (juod  in 
luce  def^imus  Bpatiiini.  nam  ut  homo  ''in  lucera  edilur',  ita  et  'luce 
liriuatiu',  undo  'lux'  et  ^iita'  synonyma;  ct  huic  uitao  in  luce  siue  terris 
actao  oppouitiir  nox  Oroi.  Orelliiis  syll.  inscr.  7375  riui  hospitio  lucis 
fruclus  cst  unnis  X X X\'I II.  'nobis'  etsi  praecipuo  ad  u.  0,  tainen 
simul  ad  colon  seciindarium  ''cum  —  lux'  pertinet.  'breuis  lux',  ut  VII  7 
'tacet  nox':  rarius  omnino  hi  uersus  phalaecii  in  uoculam  monosyllabam 
praecedente  uocc  plus  f|uam  monosyllaba  finiiint  (LMuellerus  praef.  Cat. 
p.  LXXl).  —  G.  iiox  est  pcrpetiia  niia  «loriiiiciulii.  nox  niortis  (at  Hor. 
od.  I  28,  15  omnes  nna  manet  nox),  quam  tinxerunt  se  siue  in  sepulcro 
dormire  (ut  in  titulo  Orell.  4808  co  cxjndius  pcrpoto  in  monuwento  vao, 
quod  (lorvnendum  ct  j)ermanendum  hic  est  mihi)  siue  apud  inferos,  ut 
habet  Seneca  Phaedr.  219  qui  mersus  semel  adiit  silentem  nocte  perpetua 
domum.  de  eadem  re  Ouid.  epist.  10,  112  aeterna  nocte  et  14,  74  nox 
perennis,  Hor.  od.  I  24,  5  perpetuiis  sopor,  idem  od.  III  11,  38  longus 
somnus,  Sil.  Ital.  VIII  141  di  loncjae  noctis  (ex  Graecis  cf.  ex.  gr.  Anth. 
Pal.  XII  50,  8  xriv  fiuyiQuv  vvkz'  cevuTtavoofif&u).  ad  coniunctum  illud 
sine  copula  'perpetua  una'  cf.  ad  XLVI  11;  Cic.  in  Pis.  14,  33  ut  omnes 
cxecrarentur ,  male  prccarentur ,  unam  tibi  illam  uiam  et  perpetuam  esse 
uelJent,  unde  illud  ''unus  (et)  perpetuus'  iu  execrationuni  formulis  usita- 
tum  fuisse  docemur  eandem  sententiam  ueteribus  adamatam,  qua  ob 
uitae  breuitatem  uita  frui  iubebant,  habes  ex.  gr.  apud  Prop.  II  15,  23 
dum  nos  fata  sinant,  oculos  satiemus  atnore:  nox  tihi  longa  ucnit  nec 
reditura  dies,  Tibull.  I  1,  69  sq. ,  Hor.  od.  I  4,  15  sq. ,  alias.  et  simili 
conclusione  noster:  —  7.  da  mi  basia  iiiille,  deiiide  centuiii.  'basia 
(oscula)  dare'  semper  unam  habet  i^raebendi  uotiouem,  numquam  pa- 
tiendi  (errauit  Ellisius  de  Ouid.  epist.  13,  120,  ubi  uide  NHeinsium). 
uocabulum  ''basium'  nemo  Romanorum  (quibus  'sauium'  et  ''osculum' 
usitata  erant)  adhibuit  ante  nostrum,  qui  fortasse  ex  Gallico  sermone 
(cf.  supra  p.  48)  nouauit;  post  eum  tam  uinctae  quam  solutae  orationis 
scriptores  haud  pauci  in  usum  uocabant,  ut  tamen  semper  illud  sermonis 
cottidiani  magis  esset  proprium:  cf.  Hauptius  opusc.  II  p.  106  sqq.,  Sues- 
sius  Cat.  j).  46.  de  ultimae  aetatis  diiTerentiis  a  gramniaticis  factis  (ue- 
luti  'basia  iungit  amor,  pax  oscula,  sauia  lectus')  cf.  PLM.  IV  p.  441. 
'deinde'  duabus  syllabis,  ut  ''dein'  una  (prommtia  ''dinde,  din'):  LMuelle- 
rus  d.  r.  m.  p.  265.  cum  autem  magnum  numerum  in  uniuersum  ut  'tre- 
centi'  ita  plerumque  ''sexcenti'  uoce  designent,  interdum  poetae  potissi- 
mimi  etiam  ^mille'  et  ''centum'  adhibent.  quas  inter  uoculas  nou  sine 
consilio  hic  uariasse  uidetur  poeta:  mille  basia  semper  excipiuntur  eis- 
dem  centum  simili  cum  requie  et  intermissione,  qua  in  mari  uidemus 
maiores  undas  interrumpi  minoribus:    maiora  uiribus  exhaustis  deBciunt 


V  8—13,  97 

ia  minora,  minora  robore  recollecto  resuscitant  maiora.  —  8.  dein  inille 
altera,   dein  secunda  centum.     'alter'  (ut  et  ''secundus')  in  duplicato 
eodem  numero,  ut  Verg.  ecl.  3,  71   aurea  mala  decem  misi,  cras  altera 
(scil.  decem)  mittam,  Hor.  epist.  I  6,  34  mille  talenta  rotundenttir,  totidem 
altera;  cf.  'alterum  tantum'  ex.  gr.  Minuc.  Fel.  13,  4.  —  9.  nsque  baec 
altera  mille   et  secunda  centum  basia  Lesbia  iubetur  dare,  boc  est  tertia, 
quarta  mille   et  centum   atque   sic   sine  fine.  —  10.   cum  milia  multa 
fecerimus.     scil.  basiorum:  cf.  ad   LXI  203.     'facere'    usu  uulgari  siue 
pro  'perficere'    (lustin.  XI  8,  2   quingenta  stadia  uno  cursu  fecit)  siue 
potius  pro  ^parare'  uel  ""eomparare'  (cf.  ^rem,  lucrum,  diuitias,  magnas 
pecunias  facere',  sim.),   quod  et  praecedens  'da'  et  subsequens  'contur- 
babimus'  commendat.     minus  mibi  adridet  ratio,  qua  'facere'  pro  'effi- 
cere'  accipiunt  quamque  exposuit  Nipperdeius  [opusc.  p.  69];  minime  ea 
qua  explicant  'sunoLniam  subducere',   cum   de  certa  quae  iam  fit  summa 
non  agatur.    sed  utique  nuUa  causa  mutandi  (Heinsius  'fixerimus').    'fece- 
rimus',  ut  est  in  perf.  coniunctiuo  et  fut.  II  'i'  anceps  (Neuius  11  p.  510).  — 
11.  conturbabimus  illa,  ne  sciamus.     dictio   e  negotiatorum  sermone 
adsumpta:    in  unum  confundemus  omnia,  ut  rationes  iam  non  certo  ex- 
pediri  possint,  barum  diuitiarum  copia   nemini  constet.     nimirum  facile 
quae  sunt  parta,  facile  despiciuntur  et  dissipantur.     dicitur  'conturbare 
rationes'  (cf.  Terent.  Eun.  V  2,  29  sq.),  'rem  familiarem',  etiam  simpli- 
citer   ^conturbare'    (Petron.  81,   luuen.  7,  129)   de   eo,   qui  se   iam  non 
soluendo  esse,  sed  deficere  declarat;  cf.  Turnebus  Aduers.  XXII  23.     'ne 
sciamus'  ipsi,  qualia  opposita  interdum  grata  cum  neglegentia  omittun- 
tur.     sed  cur  scire   nolunt   amantes?    non   solum  ut  dispersis   prioribus 
opibus   adquirantur  nouae   eodem  modo,  sed  multo  magis  ex  supersti- 
tione   illa,   qua  felix   non   numerat  bona  sua,  ne  fastu   elatus  lacessat 
Nemesin;    unde    numerationem    recusat   ille    apud   Ouid.   met.   XIII  824 
uerbis  pauperis  est  numerare  pecus.     Muretus  dicit:    'nostrates   quidem 
i-ustici  poma  in  nouellis  arboribus  crescentia  numerare  hodieque  religioni 
habent'.  —  12.  aut  neqnis  malus  inuidere.    deinde  nimiae  diuitiae  ex- 
citant  inuidiam  non  minus  fugiendam  eorum,  quibus  mala  mens  ad  liuo- 
rem  inclinat;   cf.   ad  VII   12.     Ouid.  trist.  I  1,  29  nequis  vialus  audiat, 
et    saopius   sic  'malus'  substantiue,   ut  XXIX  21,   Hor.  sat.  1  4,  3   (luod 
malus  ac  fur.  —  13.   cum  tantuui  sciat  essc  basioruui.     Priap.  62,  11 
quare,  si  sapiet,  malus   cuuehit,  ne  tantur,i  sciat  cssc   mcntularum,  ubi 
codd.  male  "'sciet',  ipsa  ratio  cum  doceat   coniunctionem  causalem  me- 
lius  ae  babcre  quam  temporalem;  unde  non  accedimus  Buechelero  |mus. 
Rhen.  XVIll  p.  401 J   apud  Catulhim   potiua    "'sciet'    repouenti.     'tautum 
basiorum'  pro  'tot  basia'  noto  usu.    ceterum  Priapei  iiuitatio  etiam  re- 
futat    Oliibcckii    et    GRichteri    [mus.    Rhen.    XVllIl    .'$03]    suspiciouem, 
qui    uescio    quam    strophicae   responsionis    umbram   secuti   huuc  iiei-sum 
exulare  iusserunt.     quamquam  fatend\im   cst,   uocis  'scire'  repetitionem 
poetac  ueglegeutiori  excidisse.  —   de  imitatiouibus  cf.  ad  Vll   12. 

CATTri.l.l  S    V<\.     l!.li'lmilH.        11.  7 


98  VI  1-3. 

VI. 

1  — !{.  Flaiii,  dcliciiiK  tiius  ('iitiillo,  nci  sint  illepidai»  ut(|ii('  in- 
clcgantcs,  hcHcs  ilicere  nec  tacere  posses.  if^notum  nobis  Flauium 
(nuspiciouem  quandam  promam  ad  c.  XIIl)  poeta  iubet  sibi  dicere  no- 
men  puellae  ab  eo  amatae.  etenim  'deliciae'  errant,  qui  appositionis 
tantum  loco  dici  pntant  pro  pcrsona  uel  re  amata;  quod  etsi  casu  nimi- 
rum  nunc  locis  longe  plurimis  (Cat.  I  1,  III  4,  XXXII  2)  inuenitur,  hab«?t 
tamen  Apul.  apol.  c.  9  (p.  14  Kr.]  et  Critias  mea  delicia  est  et  sahia, 
Charine,  pars  in  amore  mco,  uita,  tibi  remanct;  qui  'delicias'  hic  inter- 
pretantur  'gaudia'  siue  ^ioluptates',  neglegunt  u.  2  utique  ad  personam 
referendum  (in  quo  attributa  illa  tam  animi  morumque  qnam  corporis 
habitusque  turpitudiuem  denotant,  ut  X  4),  siquidera  uoluptates  parum 
apte  inuenustae  et  inolegantes  dicuntur.  'nei'  prisce  pro  'ni'  (supra  p.  51). 
summas  uiris  doctis  mouit  difficultates  mira  enuntiati  condicionalis  forma 
'ni  sint ,  uelles  nec  posses'.  non  desunt  quidem  huius  formae  exempla 
(quae  congessit  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  924,  Draegerus  synt.  II  p.  721*), 
sed  ut  longe  diuersa  sint.  suspicio  ex  indiciis  u.  6  sqq.  patefactis  uenerat 
Catullo,  Flauium  rem  habere  cum  femina  aliqna,  et  amico  tacente  porro 
coniecit,  non  dignam  esse  illam,  cuius  notitiara  Flauius  cum  sodalibus 
communicet;  neque  poeta  u.  15  scripsit  'quidquid  habes  turpis  amiculae' 
(ut  debuit,  siquid  iam  habuit  compertum),  sed  potius  ita  ut  decuit  eum 
qui  certi  nihil  scit  'quidquid  habes  siue  boni  siue  mali'.  hanc  igitur  suspi- 
cionem  qui  in  protasi  promit,  is  in  apodosi  pergens  per  inperfectum  solum- 
modo  respicit  ad  tempus  praeteritum :  tum  mihi  interroganti  uera  dixisses. 
uerum  enim  uero  totius  huius  carminis  consilium  in  eo  positum,  ut  eruatur 
nomen  amiculae,  ostendit  poetam  in  tempore  praesenti  totum  uersari  mente 
et  cogitatione  (cf.  5  diligis  et  pudet,  7  clamat,  12  sqq.,  16  dic).  subtili  igitur 
eius  quod  latinitas  postulat  sensu  Heinsius  et  Reisigius  [praelectt.  p.  524] 
restituerunt  'uelis'  et  'possis' ;  quibus  accedens  scripsi  id  ipsura,  quod  non 
intellectum  ansam  dedit  corruptelae  'ueleis  dicere  nec  tacere  posseis'. 
in  quibus  'uelis  dicere'  non  periphrasin  putauerim  simplicis  'dicas'  (cf. 
Lucr.  II  642  ac  uirtute  uelint  patriam  defendere  terram,  Ouid.  met.  II 
745  fida  sorori  esse  uelis,  Phaedr.  I  29,  6  cur  sic  mentiri  uelit),  sed  po- 
tius  'uelia'  adaequare  'cupias',  ut  u.  16;  iamque  'possis'  exijlicandum 
'a  te  inpetrare  possis  ut  taceas',  plane  ut  LXVIIl^  1  non  possum  reti- 
cere  . .-.  sed  dicam:  bella  et  elegans  si  sit  puella,  Flauium  uix  se  con- 
tenturum  esse  quin  omnibus  narret  amores  suos  ponit  poeta.  de  qua 
amantium  felicium  cupiditate  narrandi  Vulpius  apte  comparat  Terent. 
Eun.  III  3,  5  sqq.,  Ouid.  a.  a.  II  625  sqq.;  adde  Prop.  I  9,  33,  Plat. 
symp.  182  D  Xeysvcct  kccHlov  t6  cpavsQag  sqkv  tou  Xd&Qtx.  denique  bre- 
uiter  diceudum  est  de  eo  usu,  quo  Catullus,  etiam  ubi  alios  (non  solum 
ubi  se:  cf.  ad  VIII  1)  adloquitur,  se  non  per  primam  sed  per  tertiam 
personam,  ut  aiunt  grammatici,  commemorare  in  deliciis  habet:  cf.  VII 
10,  XI  1,  XIII  7,  XIV  13,  XXXVIII  1,  XLIV  3,  XLIX  4,  LVI  3,  LVIII  2, 


VI  4—7.  99 

LXVIII»  27,  LXVIIl''  94,  LXXII  1,  LXXIX  3,  LXXXII  1.  et  in  uniuer- 
sum  quidem  cum  possit  dici^  multa  cum  emphasi  maximeque  iusta  ela- 
tum  superbia  siue  fiducia  (cf.  Verg.  Aen.  I  48,  II  79,  V  354,  Vi  510) 
eum  qui  uerba  faciat  sic  loqui,  tamen  huius  affectus  maioris  accuratior 
explicatio  ex  loci  cuiusque  natura  petenda  est;  ueluti  hic  est  insinuantis 
se  blande  (=  mihi,  quem  semper  carum  tuum  amicum  uocabas).  nimi- 
rum  curiosus  Catullus,  scire  cupiens  certiora,  omnes  in  hoc  carmine 
admouet  machinas,  quibus  Flauium  ad  aperienda  secreta  impellat.  cete- 
rum  similes  adlocutiones  suimet  ipsius  iam  Sappho  (fr.  1,  20  et  59)  et 
Callimachus  (epigr.  23,  1  Schn.)  habent.  —  4,  5.  ueriim  iiescio  quid 
febriculosi  scorti  dili^is:  lioc  pudet  fateri.  quo  melius  id  quod  uolt 
consequatur,  fingit  se  poeta  iam  certius  diffidentem  de  amici  iudicio. 
'uerum',  sed  profecto  ita  ut  suspicor  est  (Kuehnerus  II  p.  686).  'nescio 
quid',  contemptim,  ut  Cic.  ad  Att.  VII  2,  8  litterularum  nescio  quid,  ubi  demi- 
nutiuum  intendit  contemptum,  ut  hic  uox  'scorti'.  ' febriculosus '  (quod 
uocabulum  nunc  non  comparet  ante  CatuIIum,  post  eum  diuersa  cum 
significatioue  adhibuerunt  Gell.  XX  1,  27  et  Fronto  p.  155,  19  N.)  est  is 
qui  saepe  febricula  (unde  illud  desceudit)  laborat  et  proinde  morbidus 
siue  maceratus  et  pallidus  est;  et  ad  turpem  pallore  macieque  faciem 
corpusque  hic  referendum  (cf.  LXXXI  4;  Priap.  32,  1  sqq.  uuis  aridior 
puella  passis,  buxis  paUidior ,  uide  cetera);  cimi  eodem  despicatu  poeta 
nescioquis  germanus  'bleichsuechtige  Dirne'.  diligendi  uerbum  hic  nimi- 
rum  ad  Veneris  uulgiuagac  amorcm  spectat,  ut  ajjud  Petron.  126  /«  ex- 
trema  plebe  quaerit  quod  diligat,  LXXXI  2.  'pudet',  omisso  'te'  utpote 
ex  conexu  facile  supplendo,  ut  Hor.  epod.  11,  7  nam  pudet  (me)  tanti 
mali.  —  6,  7.  nani  te  non  uiduas  iacere  noctes  nequidquam  tacitum 
cubile  clamat.  'uam'  iu  occupatioue ,  'nam  si  rem  omnino  nege.s' ;  cf 
Seyftertus  schol.  lat.  I  §  22  et  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  720.  cubile  siue 
lectus  totus  (non  cubiculum,  quae  est  posterioris  demum  aetatis  signi- 
ficatio,  cf.  LXI  107,  LXIV  163,  LXVI  21,  LXVIII»  29)  clamat  siue  mani- 
festo  demonstrat  (Cic.  de  fin.  II  20,  65  clamat  uirtus,  in  Verr.  II  42,  104 
tabulae  clamnnt;  cf.  LXVIII^  6  loquatur),  te  non  solum  per  noctes  iaeere. 
nam  a  magis  suetis  dictionibus  'uiduum  cubile,  uiduus  torus'  et  hoc 
profiuxit,  ut  ipsa  nox  sine  tori  participe  peracta  dicatur  'uidua':  Uuid. 
epist.  18,  69  tot  uiduas  exegi  frigida  noctes,  Petrou.  133  an  cofitentiis 
fuit  uidna  jiudicaquc  nocte.  de  accusatiuo  temporis  priscis  maximo  scri- 
ptoribus  usitato  (Enn.  ann.  338  V.  sollicitari  tc,  Tite,  sic  noctesquc  diesque, 
Catull.  XLV  4,  LXIII  57  breue  tempus)  cf.  Holtzius  synt.  prisc.  lat.  1 
p.  218  sqq.  ''tacitum'  Muretus  oxymoron  esse  explicat:  'frustra,  iuquit, 
cubile  tuum  tacitum  eat  utpote  inauimum;  ipsum  enim,  (lUiuuuis  taci- 
tum,  clamat';  conligitque  Cic.  Cat.  1  8,  21  cum  tacent ,  cJamant  (hoc 
Porph.  ad  Hor.  cpist.  I  11,  28  vxocat  cacozelon)  et  Cic.  diuiu.  in  Caec. 
6,  21  etiamsi  taceant ,  satis  dicunt.  sed  his  locis  de  homiuuui  .silentio 
arguto  sermo  cst:  quamuia  qui  possunt  loqui  uoliut  et  asperneutur, 
tameu  satis  perspicue  hoc  ipso  sileutio  locuutur.    qui   luaus  iu  cubili  \wr 

7* 


100  VI  8. 

se  tacito  ineptus  absurdusque  eet.  neque  quidquam  proBciunt  qui  'ne- 
quidqiiam  tacitum'  seuHU  cum  paHHiuo  (dc  quo  tacetur)  ad  priora  refe- 
rimt  ante  'cubile'  interpungentcrf;  quod  a  sententia  non  ininuH  f>eruerBum 
est.  ergo  mutatione  paene  nuUa  reddidi  poetae  'te  non  uiduas  iacere 
noctes  nec  quidquam  tacitum',  hoc  est,  et  nibil  quietum  silentemque, 
qualis  esse  solet  qui  in  nocte  solus  cubat,  sed  multo  cum  lecti  Btrepitu, 
qualis  fit  in  bello  Venerio  (cf.  Ouid.  am.  III  14,  26  spondaqiie  lusciua 
mohilitate  tremat,  luuen.  9,  77  testis  mihi  lcctulus  et  tu,  atl  quem  per- 
iienit  lecti  sonus  et  clominac  uox).  nam  ut  'nei;  quisquam'  pro  V-t  nemo' 
adamabant  Romani,  sic  etiam  'nec  quidquam'  pro  'et  nihil'  adhibebant 
ita  quoque,  ut  'quidquam'  adaequaret  'omnino'  uel  'uUo  modo';  aic 
Caccil.  207  Ribb.  nec,  quem  dolum  .  .  commoliar ,  scio  quidquam  (=  uUo 
modo),  Plant.  As.  IV  11,  40  ncquid  sui  memhri  commoueat  quicquam,  Enn. 
aun.  428  neque  corpora  f.  langiscunt  quicquam.  'nequaquam'  Statius 
Heinsiusque  uoluerant  minus  grate  oniissa  copula.  utrnmque,  'uiduas' 
et  ''nihil  tacitum',  explicant  iam  uu.  sqq.  —  H.  sertis,  Asyrio  fragrans 
oliuo.  manifesta  concubitus  facti  indicia  prae  se  fert  cubile  sparsis 
ubique  sertorum  reliquiis  et  efflans  adhuc  acres  odores.  serta  autem 
maxime  e  rosis  Veneri  sacris  facta  intellege  (Cic.  Tusc.  III  18,  43  sertis 
redimiri  iuhebis  et  rosa),  quibus  uiolae  aliique  flores  admixti  (ibid.  V 
26,  73).  quibus  sertis  ut  coronati  erant  amantes  Veneris  festa  agentes 
(cf.  ex.  gr.  Apul.  met.  II  16),  ita  in  eisdem  cubabant:  Seneca  epist. 
82,  3  qui  in  odoribus  iacet,  ibid.  36,  9  in  rosa  iaceat;  Philostrat.  epist. 
54  (28) ;  Hor.  od.  15,1  quis  multa  gracilis  te  puer  in  rosa  perfusus 
liquidis  urguet  odoribus  grato  Pyrrha  suh  antro,  ubi  cum  rosis  atratis 
itidem  coniuncti  sunt  liquidi  odores,  quorum  usum  sic  exponit  Muretus: 
'in  hac  quoque  palaestra  luctaturi  prius  odorato  aliquo  oleo  corpora 
perungere  solebant,  ut  hac  ratione  et  libidinis  excitaretur  ardor  et  taeter 
ille  sudantium  membrorum  halitus  depelleretur'.  et  eandem  ob  causam 
etiam  lecti  ipsi  pernugebantur  (Ciris  512  thalamus  Syrio  fragrans  accepit 
amomo).  -ai  'olea'  et  'oliua',  sic  'oleum'  et  'oliuum'  sunt  idem  (semper 
erant  qui  hoc  pro  illo  ponerent:  Lucr.  II  391,  Varro  apud  Char.  p.  139, 
15  K.,  Verg.  ecl.  5,  68);  sed  ut  oleum  etiam  sensu  ampliore  pro  cuiusuis 
plantae  arborisue  odoriferae  suco  ponitur  (cf.  ex.  gr.  Plin.  h.  n.  XIII 
1,  2  sqq.),  sic  et  oliuum  interdum  quoduis  unguentum  fluidum  designat, 
ut  apud  Prop.  III  17,  31  odorato  ceruix  manahit  oliuo,  Pers.  3,  44.  dicit 
Plin.  h.  n.  XII  26,  129  dat  et  malobathrum  Syria,  .  .  ex  quo  promitwr 
oleum  ad  unguenta;  quamquam  et  aliorum  rorum  odororum  fertilis  Sy- 
ria,  quos  passim  commemorant  poetae.  'asirio'  habet  V,  pro  quo  uulgo 
'ac  Syrio';  sed  potest  (nisi  forte  ^a'  ex  'et'  ortum  statuas  uitio  in 
scriptura  langobardica  non  ita  raro)  hoc  ijjsum  'Asyrio',  ex  Catiilliana 
scribendi  ratione  (supra  p.  52)  pro  'Assyrio'  positum,  retineri,  ut  adsit 
nimirum  asyndeton  illud  enumeratiuum ,  de  quo  cf.  ex.  gr.  Nipperdeius 
ad  Tac.  ann.  IV  43  quodque  ab  huins  loci  indole  minime  abhorret. 
'Syrius'  et  ^Assyrius'    siue  ullo  discrimine  dicebant  non  solum  poetae. 


VI  9-11.  101 

sed  etiam  scriptores  prosae  orationis  (Herod.  VII  63;  Strabo  XVI  1;  Cic 
de  fin.  II  32,  106;  Sueton.  Caes.  22),  cuius  rei  causam  dilucide  exposnit 
Noeldekius  Hermae  V  443  sqq.  denique  'flagrans'  habet  V  perpetua  illa 
iam  antiqui  aeui  confusione,  qua  fragrandi  uerbum  aut  in  flagrandi  aut 
in  fraglandi  commutabant  indocti  nimirum  librarii;  et  quidquid  de  difFe- 
rentia  monueiimt  grammatici  (Nonius  p.  438,  17;  Sern.  ad  Aen.  I  436; 
Probi  api).  p.  201,  19  K.)  commutare  pergebant  medio  aeuo,  ut  nec  anti- 
quissimi  codd.  a  uitiis  in  hac  uoce  sint  inmunes;  cf.  Fleckeis.  ann.  LXXVII 
p.  191;  XCIII  p.  386;  CV  p.  112.  ceterum  ''fragrare',  quod  hoc  vmico 
loco  primam  syllabam  correptam  habet,  cum  ablatiuo  est  iunctum  ut 
LXVIir^  104;  cf  Kuehnerus  gr.  l.  II  p.  212.  —  9.  pulninnsque  per- 
aeque  et  Lic  et  ille  attrltus.  puluinus  hic  pro  lecto  ipso,  in  quo  cu- 
batur,  siue  culcita  pilis  plumisue  effarta.  qui  lectus  duos  capiebat  ita 
quidem,  ut  in  parte  interiore  (prope  parietem)  femina,  mas  in  exteriore 
iacerent  (Salmas.  ad  script.  hist.  Aug.  p.  64) ;  unde  Ouid.  am.  III  14,  32 
cur  pressus  prior  est  interiorque  torus,  Prop.  II  17,  3  qiwtiem  desertus 
amaras  exegi  noctes  fractus  utroque  toro  (=  utraque  tori  parte),  consol. 
Liuiae  328  (coniugem)  quaeris  et  /«  uacui  parte  priore  tori,  Suet.  Caes. 
49  spondam  interiorem  regii  Jecti  (^regiae  lecticae'  codd.).  hinc  facile 
'hic  et  ille'  (=  uterque)  explicatur;  quamquam  quod  in  V  extat  'hec 
et  illo'  potius  ex  'heic  et  illeic'  ortum  uidetur.  toto  igitur  cubili  pariter 
uolutatus  est  Flauius  (Prop.  I  14,  21;  idem  11  29,  35  apparent  ..  toro 
ucstigia  presso,  signa,  uoJutantis  coniacuisse  duos,  ut  scribo).  'attritus', 
nimium  premendo  laesus  corruptusque,  hoc  uno  loco  de  lecto  dictum 
uidetur;  non  dissimilis  est  Lucr.  IV  1128  teriturque  thaJassina  uestis 
assidue  et  Veneris  sudorem  exercita  potat.  —  10,  11.  tremulique  quassa 
lecti  argutatio  inambulatioque.  lectus  (hic  iutellege  spondam)  et  ipse 
monstrat  signa,  tremens  debilisque  factus  concussione  nimia;  Hor.  epod. 
12,  11  iamque  suhando  tenta  cuhiJia  tectaque  rumpit,  ubi  Porphyrio  tcnta 
cubiJia  lectum  dicit  restihus  siue  fascioJis  subtentum.  uulgo  autem  lectum 
putant  esse  tremulum  inter  Flauii  concubitus  ipsos.  sed  his  num  forte 
Catullus  interfuit  testis,  ut  ille  apud  Prop.  I  10?  quid  tum  sibi  uult 
hoc  poemation,  si  certo  scit  poeta  amici  furta?  cur  non  dixit  'me  toste 
(siue  oculato  siue  aurito)  negare  uon  potes '  ?  inepta  haec  ratio  totu. 
uisum  uenerat  Catulhis  amicum,  tam  ex  cubili  quam  ex  ipsius  Fhiuii 
habitu  quid  esset  rei  intellexerat ,  frustra  cimi  pertiuacius  dissimulautem 
ad  fateudum  inpellere  studuerat:  curiosus  et  ardore  nosceudi  amasiam 
flagrans  hoc  epistolium  domi  scripsit.  describere  igitur  nou  j^otuit  lectum 
nisi  qualem  ipse  uiderat,  scnio  et  hmguore  tremulum:  ruptus  multi- 
fariam  edit  acutum  sonum  (cf.  LXVIIP'  32  arguta  solea)  idemque  inam- 
bulat  siuc  uibratur  agitaturque,  nimirum  siquis  casu  aut  exploraturus 
tangat:  ita  penitus  Flauii  operibus  Veneriis,  quae  pcrpessus  est,  pristi- 
uam  flrmitatem  amisit  pessumdatus.  utrumquc  ajiorta  cum  hyperbolo 
iocose  dictum  'argutatio'  ot  'iuanibuhitio'  nouo  adhibuit  CatuUus.  restat 
'quassa';  quod  qui  pro  'quassi'  positum  ad  'lecti'  rofcrendum  adseue- 


102  VI  12— U, 

rant,  non  sunt  hercle  digni  rofutatione.  et  eiusdem  farinae  eet  illa  ex- 
plicatio,  qua  illud  ant  'quatiendo  effecta'  aut  'fracta'  (ex  Quintil.  XII 
10,  29)  adaequare  uolunt.  quibus  nugis  njiesiB  tu  bcnsu  Himijlici  agnosce 
genns  mendonim  non  ita  insolitum.  nam  scriba  quidam  de  quasso  olim 
lecto  agi  intellegens  hoc  ipsum  reposuit  loco  alteriua  nocis  a  litteris 
similliraae.  'lassa'  ego  puto  prouenisse  a  CatuUo;  quod  commendat  '1' 
ter  geminiita,  'tremuZique  Zassa  Zecti';  quo  lecti  flaccidi  mollitiee  fragilis 
belle  describitur  (cf.  Plaut.  Stich,  4,  1,  16  si  res  lassa  lahat).  —  12.  uuni 
iiiiKta  i»r(a)eualet  uihil  tacere.  haec  V  ('ni  ista'  G)  corrupte;  nec 
adhuc  qnod  omni  a  jiarte  placeret  erutum  est.  Scaliger  coniecit  'nam, 
ni  stupra,  ualet  n.  t.',  unde  'stupra'  retinentes  Hauptius  'nam  nil  stupra 
ualet,  nihil,  tacere'  et  anonymus  Anglus  'nam  mi  etupra  u.  n.  t.',  alii 
denique  alia  maioribus  cum  mutationibuB  ab  omni  arte  abhorrentibus 
(ex.  gr.  Munro  *Mani,  stupra  uales  n.  t.').  et  sententia  quidem  aperte 
est  haece  'nam  quod  nunc  proferre  potes,  ex  sertis  odoribus  lecto  non 
concludi  posse  de  amoribus  furtiuis:  tu  corporis  tui  misera  condicione 
hos  dissimulare  omnino  nequis'.  de  'nam'  cf.  ad  u.  6.  iam  illud  'ista' 
addubitandi  iusta  causa  non  est,  quippe  quod  cum  contemptu  respiciat 
priora  (=  amores  tuos);  nec  in  reiecto  per  anastrophen  'nihil'  fortitis 
sic  elato  otfensio  est  (Ter.  Heaut.  11,26  humani  nihil).  restant  igitur 
praeter  metrum  correctione  indigentia  'in  (ni)'  et  'pr(a)e'.  litterula  'i' 
bis  addita  et  'r'  mutata  in  's'  (quae  saepe  confusae  in  scriptura  lango- 
bardica)  repono:  'nam  mi  ista  ipse  ualet  nihil  tacere'.  est  enim  'ipse' 
dominus  cubilis  siue  Flauius  (I  9,  LXIV  43) ;  et  'tacere'  cura  respectu  illius 
'clamat'  u.  7  dictum  est.  desideraueris  'uales',  ut  aliquando  coniecit 
Schwabius.  sed  ita  locutus  est  apte,  ni  fallor,  poeta  iocose  frontis  gra- 
uitatem  atque  seueritatem  quandam  induens.  —  13.  cur?  non  tam  latera 
ecfututa  pandas.  stabiliuntur  in  u.  12  posita.  'cur',  scil.  ita  statuam, 
inquies  (cf.  XXIV  7),  ut  similiter  XCII  3  quo  signo?,  Suet.  Tib.  59  non 
es  eques.  quare?  non  simt  tihi  milia  centum,  Ennius  epigr.  1,  3  (p.  162 
Vabl.)  ncmo  me  dacrumis  decoret  nec  funera  jletu  faxit.  cur?  uolito  uiuos 
jicr  ora  uirum.  'ecfututa',  futuendo  exhausta,  ut  Priap.  26,  7  ecfututus 
ut  sim  confectusque  macerque  pallidusque  et  in  cantilena  apud  Sueton. 
Caes.  51  aiirum  in  Gallia  ecfutuisti.  de  'ec'  forma,  quam  numquam 
fere  librarii  reliquere  intactam  plerumque  in  'et'  corrumpentes,  cf. 
Neuius  II  p.  766  sq.  latera  utpote  in  uenere  mota  (cf.  'latus  lateri  con- 
sorere')  sunt  etiam  sedes  roboris  masculi:  Priap.  1.  1.  11  defecit  latus, 
Ouid.  am.  III  11,  14  amator  inualidum  referens  emeritumque  latus.  'pan- 
dere  latus'  quid  sit,  nec  uocis  etymon  nec  exompla  aperiuut.  unde  de 
'pandare'  uex'bo  cogitauere  nounulli  sane  quam  aptissimo,  contulitque 
Huschkius  [anal.  p.  46]  Cie.  or.  18  et  uirili  latcvum  flexione ,  quae  est 
opposita  dissolutae  effeminatonim  uel  exhaustorum  curuitati,  et  Quintil. 
XI  3,  122  pandant  enim  posteriora.  quamquam  cum  hic  omnino  melior 
sit  coniunctiuus  (Kuehuerus  gr.  1.  II  p.  923),  uidendum  est  num  'panda', 
quod  V  praebet,   ortum  eit  ex  'pandes'.  —  14,   nei  tu   quid  facias 


VI  15—16.     VII  1.  103 

iueptiarniu.  nisi  stultum  amorem  secteris;  cf.  'ineptire'  VIII  1;  saepius 
de  amore  "'stultitia',  ut  Plaut.  Cist.  I  1,  64,  Most.  V  2,  35,  Trin.  11  4,  108. 
—  15.  quare,  quidquid  liabes  boni  uialique,  dic  uobis.  ergo  cum 
iam  dissimulare  nequeas,  amiculae  qualiscumque  nomen  ede.  in  eadem 
re  Hor.  od.  I  27,  17  quidquid  habes,  age,  depone  tutis  auribus,  hoc  est, 
quamcumque  amicam  possides  tenesque  (cf.  Burm.  ad  Ouid.  am.  III  12,  6 
cum  muUis  uereor  ne  sit  hahenda  mihi).  sed  inepte,  si  Y  audimus,  ad- 
iectum  est  '^boni  malique';  in  quo  usus  quidem  neutrius  'bonum  malum- 
que'  (=  bona  malaque  femina)  apertus  est  utpote  ex  'quidquid'  pro- 
fluens  (Prop.  I  9,  34;  13,  12  et  36;  II  22,  18),  sed  copula  'que'  absurda. 
compara  XV  10  infesto  pueris  bonis  malisque,  hoc  est,  sine  discrimine 
omnibus,  tam  bonis  quam  malis:  copulam  in  magna  copia  indifferenter 
habita  usu  uenire  agnosces,  agnosces  nostro  loco,  ubi  sententia  flagitat 
^siue  pulcram  siue  foedam  feminam  diligis',  necessario  debere  restitui 
particulam  disiunctiuam  'ue'  sexcenties  a  scribis  cum  'que'  permutatam: 
"■boni  maliue'.  —  16.  uolo  te  ac  tuos  aniores  ad  caelum  lepido  uo- 
care  uersu.  uehementer  cupio  (cf.  XXXV  5,  XLIV  10,  Stat.  silu.  I  5,  9) 
te  et  feminam  tuam  (nam  de  amasia  semper  'amores'  pluralis,  cf.  X  1, 
XL  7,  XLV  1,  LXIV  27,  ut  de  puero  XV  1)  celebrare  carmine  iocoso 
facetoque  (cf.  ad  Corn.  1,  et  de  singulari  collectiuo  rariore  Verg.  G.  III 
339  quid  pascua  uersu  prosequar),  amicum  nimirum  incitans  et  de  pro- 
missi  fide  fortasse  securus  postremo  adiecit  Catullus,  quo  certius  iudu- 
ceret  talis  praemii  cupidum.  sed  quod  dixi  'celebrare',  utcumque  elicui 
ex  uerbis  intellectu  difficillimis.  in  uulgus  notae  sunt  locutiones  'ad 
caelum  tollere  (ferre,  efi^erre)',  'ire  (abire)  ad  caelum',  'caelum  tangere', 
'esse  (poni)  in  caelo'  similesque;  sed  omnes  uerbi  'uoco'  significationes 
dura  perpendo,  quam  hic  subesse  dicam  non  inuenio;  ueluti  nihili  sunt 
comparata  a  Vulpio  Ciceroniana  ''uocare  ad  uitam,  salutem,  utilitatem^ 
exitium  et  uastitatem'  (hoc  est,  adducere  in  statum  salutis,  cett.):  ad 
caelum  uocare  potest  ex.  gr.  Inppiter  deos  in  terris  uersantes  ad  couci- 
lium  accersens.  scripsitne  poeta  '"ad  cenam'  (cf.  Terent.  Andr.  453)? 
quod  non  intellectum  esse  a  librariis  nil  mirum  est  in  addito  Mepido 
uersu';  quo,  nisi  fallor,  Catullus  eijistoliuui  quoddam  significauit,  iu 
quod  iam  nieute  paratum  habuit  salem  facetum  ex  re  ipsa  petitum.  sed 
ut  posset  et  uocare  eos  ad  cenam  et  epistolium  scribere,  utique  opor- 
tebat  iUum  scire  nomen  amasiae.  et  fortasse  promissa  bona  cena  niaius 
huic  Flauio  incitamentum  quam  carmen  aeteruum!  ceterum  uide  ad  c.  XIII. 

vn. 

1,  2.  ({uaeris,  quot  mihi  busiatioues  tuae,  Lesbia,  siut  satis 
Superque.  artissime  lioc  carmen  cum  c.  V  coLacrct.  quo  accepto  Lesbia 
pcr  epistolium  quoddam  iocosc  ex  aniasio  quaesiuerat,  quot  tandem 
uellct  basia;  difficile  enim,  ex  oius  iierbis  definire  numerum.  cui  inter- 
rogationi  iam  rospondet.  ad  illud  'quaeris'  recte  Vulpius  coiifert  Prop. 
]I  1,  1;  II  31,  1;  III   13,  1.    uox  "'basiatio'  uou  conparet  aute  Catulhuu, 


104  VII  3-6. 

qiii  fiuxisse  uidetur  (cf.  XLVIII  6  osculatio);  ex  quo  mutuatuB  eat  solus 
Martialis  II  23,   4   et  VII  95,  17.     hic  quoriue  argutior  EllisiuH:   ualet 
iUud  'b.  t.'  nil  nisi  'basia  a  te  data'.     forma  uulgariH  'satiH  superque' 
(cf.  contra  u.  10)  nuc   a  poetis  plane  aliena,   ut   docet  Hor.  epod.  1,  31 
et  17,  19.  —  3.  quam  inagniiH  nnincrns  LibysHae  harenac.    nota  est 
de  'harena'  uoce  per   se  multitudinem  minimarum  partium  significante 
ideoque  pluralem   non  admittente  C.  lulii  Caesaris   in  libro   de  analogia 
prinio  disputatio  (Gell.  VIII  8),  quam  haud  pauci  plurali  'harenae'  usi 
nou  agnouerunt.    Ennod.  c.  1  74,  1  numcrnm  qni  nonit  urenae;  cf.  Kuehne- 
rus  gr.  1.  II  p.  315.    'Libysbus'  uox  antc  Catullum  Hermoui  latino  ignota 
sumpta  siue  ex  Pind.  Pyth.  9,  105  siue  Callim.  hymn.  Apoll.  85.    Aen.  IV 
285  litns  arenosae  Libijoc,  Ouid.  met.  II  237;  Hor.  od.  I  28,  1  mmeroque 
carcntis  harcnue.  —  4,  5,  6.  lasarpicileris  iacet  Cjrenis  oraclnin  louis 
intcr  acstuosi  et  Batti  uetcris  sacriim  sepulcrum.   in  ^Cyren(a)e'  prae- 
eunte  Callimacho  (hymn.  Ap.  72  et  9a,  epigr.  21,  5)  'y'  corripueruut  inter 
Latinos  soli  Catullus  et  auctor  elegiae  ad  Messalam  61  [PLM.  II  p.  170]. 
intellege  autem  'in  Cyrenis'  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  351);  nam  inter  'Cy- 
renae'  pluralem  et  singularem  'Cyrene'  hoc  intercedit  discriminis,  quod 
illc   totam   quam   uocant  prouinciam  Cyrenaicam,   hic  solam    urbem  de- 
signat  (Sall.  hist.   II   101   Gerl.    in  nouam  prouinciam   Curenas   missu^; 
Mela  I  22  prouinciam  quam  Cyrenas  uocant;  Cic.   pro  Planc.   5   et  26; 
Nepos  Ages.  5,  8;    Liuius  passim);   a    quo    usu   raro  ita  recesserunt  ut 
urbem  pluraliter  etferrent  (PLM.  1.  I.,  auctor  prologi  Rudentis,  Plin.  hist. 
n.  V  31).     huius  terrae  Cyrenaicae  urbes  maxime  distantes  (teste  Plinio 
1.  1.  CCCC  milibus  passuum)  sunt  Cyrenc  et  Ammonium,  inter  quat;  sitae 
sunt  ex  parte  uastae  illae   formidulosaeque   harenae  Libycae  (de  quibus 
cf.  ex.  gr.    Sallust.  lug.  81    et  Curtius  V  7,  5  sqq.),   quae   plantam  pro- 
feruut  sine  cultu  in  locis  cetera  sterilibus  desertisque  (Strabo  p.  133) 
crescentem,  laeerpicium    uel  lasarpicium  (utraque  forma  proba:   lan.  ad 
Plin.  uol.  III  p.  91,  32),  de   quo  cf.   Plinius  h.  n.  XIX   38    laserpicium, 
quod  Gracci  aiXtptov  uocant,  in  Cijrenaica  proiiincia  repertuvi,  cuius  sucum 
laser  uocant  viagniftcum  in  usu  medicamentisque  (plura  Salmas.  ad  Solin. 
p.  249,  Rhodius  ad  Scribon.  Larg.  p.  127,  Hemsterhus.  ad  Poll.  p.  1026, 
VHehn  p.  168^);  lexicographus  ap.  Osannum  ad  Aj^ulei  de  orthogr.  p.  69  oi 
KvQrivaioi  x6  ailcpiov  fieya  zi  v.al  i^aiQixov  fxovteg  tSidoaav  Bdxtay  kuI 
ovK  i^fiv  aXXm  Key.T^a&aL.     £%d(iaxxov  81  v.al  snl  (lev  xd  evog  fieQr}  tou 
vofiiGnaxog  xov  "Afi^cova,  inl  8e   xov  txeQOv  x6    aiXcpiov   cos  (leyu  (attulit 
Ellisius).      '  lasarpicifer '    formatum   est  secundum   graecum   ailcpLocpoQog. 
iam  ut  ad  duas  illas  urbes  reuertamur,  Ammonium  in  media  eremo  Li- 
byca  situm  (hodie  'Siwah'  uocatur)  celeberrimum  erat  templo  Ammonis, 
quem  deum  Aegyptiacum  (Pauly,  Encycl.  real.  I   p.  861  sqq.,   Roscherus 
lex.  myth.  p.  287)  eundem  cum  loue  suo  fecerunt  Graeci  Romanique  (cf. 
Prelleri  myth.  gr.  I  p.  110;  Ouid,  met.  V  327  sqq.,  Lucan.  IX  511  sqq.) ; 
et  cum  hoc  templo  coniunctum  erat  oraculum  non  minus  fama  celebra- 
tum  (cf.  praeter  Curtii  1.  I.  Herod.  III  26,  Strabo  50),  quod  Prop.  IV  1,  103 


VU  7—10.  105 

bis  ueibis  commemorat  hoc  neque  arenosum  Libyci  louis  explicat  an- 
trum;  pro  'Libyci'  noster  ponit  'aebtuosi',  in  summum  ten-ae  illius  deum 
trausferens  epitheton  proprie  ipsi  terrae  conducens  (Syrtes  et  Calabriam 
notum  est  uocari  ab  Horatio  'aestuosas'),  translatione  adeo  sane  dura 
insuetaque,  ut  prompta  sit  suspicio,  ''aestuosi'  mala  proxime  praece- 
dentis  ''louis'  adsimilatione' ex  'aestuosu'  corruptum  esse  idque  legisse 
Propertium:  recte  oraculum  siue  templum  ipsum  dicitur  'aestuosum'. 
altera  autem  urbs,  Cyrene,  circumscribitur  conditoris  sui  Batti  (de  quo 
cf.  Herod.  IV  150  sqq. ,  lustin.  XUI  7)  sepulcro  ibi  posito  (Pindar.  Pytb. 
5,  125),  quod  'sacrum'  uocatur  propter  cultum,  quem  Cyrenaei  solito 
antiquitatis  more  instituerant  Batto  tamquam  heroi  (Pind.  1.  1.  riQcog  lcco- 
as^rjg).  de  uoce  'sacrum',  pro  qua  accuratum  loquendi  genus  'religio- 
sum'  desiderat,  cf.  Reinii  liber  'das  Privatrecht  u.  d.  Civilprocess  d. 
Roemer'  p.  186  not.  audit  autem  Battus  'uetus'  ut  ad  priscam  anti- 
quitatem  pertinens,  quemadmodum  et  'antiqui'  uocantur  ei,  de  quibus 
narrant  fabulae:  Prop.  II  32,  47  Latias  ueteres,  ibid.  54  autiqui  Deuca- 
lionis,  Mart.  XII  62,  1  antiqui  rex  magne  ]}oli,  Terent.  Maur.  1  ueterem 
uirum,  alia.  —  7.  aiit  qiiaiii  sidera  niiilta,  cum  tacet  iiox.  ab  anti- 
quissimis  iude  temporibus  ad  significandum  numerura  innuraerum  non 
solum  harenam  (ut  Hom.  II.  IX  385),  sed  etiam  coniunctas  cum  hac 
stellas  proferre  solebant:  cf.  praeter  LXI  199  sqq.  Geuesis  22,  17  muUi- 
2)licabo  semen  tuum,  sicut  stcllas  caeli  et  uelut  hurenam,  quae  est  in  litore 
maris;  Plato  Euthyd.  294;  Ouid.  trist.  I  5,  47;  alia.  porro  cf.  viuta 
nocte  LXVIIl''  105,  nocte  siJente  Ouid.  epist.  15,  178;  Tib.  Priap.  2,  2; 
Stat.  sihi.  I  1,  95  similiaque.  —  8.  fiirtiiios  houiiuiiiii  uideut  aiuores. 
scil.  tamquam  testes:  Stat.  Ach.  I  643  admouet  aiiiplexus:  uidit  cJiorns 
omnis  ab  aJto  astrorum  ct  tenerae  rubuerurd  cornua  Lmiae;  luuen.  8,  149 
nocte  quidevi,  sed  Juna  uidet,  sed  sidera  testes  intendunt  ocuJos;  VaL  Flacc. 
VIII  50  (Hor.  od.  II  8,  10,  epod.  15,  1).  Muretus  cp,  Plat.  epigr.  daTeQag 
siga&Q8ig  aazriQ  e(i6g'  si&s  ysvoifirjv  ovQavog  dg  TColXoLg  ofiftaaiv  si'g  as 
§Xsnsi  (cf.  Wilamowitzius  Hermae  XIV  p.  164).  de  amoribus  ''furtiuis' 
siue  occultis  (ad  LXVIJl''  96)  cf.  Verg.  Aen.  IV  171;  Ouid.  fast.  VI  573; 
Tib.  II  5,  53;  alia.  —  9,  10.  taiu  te  liasia  iiiulta  basiare,  uesauo  satis 
et  super  Catullo  est.  uulgo  ''tu'  putaut  esse  accusatiuum  obiccti  (cf, 
FHaasii  praelectt.  II  p.  84):  nam  'basia  basiare'  cum  dictum  sit  per 
figuram  quam  uocant  etymologicam  (cf.  Lorenzius  ad  Phuiti  mil,  glor. 
95  et  iiifra  ad  LXI  110  gaudia  gaudcat),  secundum  'te  basiai-e'  recte  se 
habere  'te  basia  basiare',  quomadmodum  apud  Catonem  [d.  r.  r.  134, 
139,  alias]  legatur  te  bonas  preces  precor.  sed  haec  uimirura  est  formuhx 
ex  autiquissimis  temporibus  tradita:  Catulli  aetate  uereor  ut  aliter  di- 
cere  licuerit  quam  'alicui  basia  basiare'.  quodsi  c.  V  7  et  huius  poe- 
matii  u.  1  Lesbia  cst  ea  quae  oscula  dat,  equidem,  quoniam  ilhid  'satis 
est'  recipit  oam  constructionera  quani  uulgo  uocant  accusatiuum  cura 
infinitiuo  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  512),  'te'  habuerira  pro  accusatiuo  sub- 
iecti,  hoc  raodo:   tot   basia  si  tu  basias  uesano  Catullo  aatis  superque 


106  VII  11—12.    viii  1. 

est.  iii  quibus  morc  latino  datiuuB  in  medio  positua  in  utramque  par- 
tcm  Bpoctat;  quod  no8  interpungendi  rationc  bodie  recepta  utcntcH  uix 
satis  dilucide  possumus  indicare  (ut  et  V  b).  'ucHanus'  (a  Banitatc  re- 
motus:  cf.  Oliibbecki  symb.  ad  partic.  lat.  p.  8)  hic  est  qui  amore 
furit;  cf  C  7.  'satis  et  supcr'  ob  ractnim  est  dictum  pro  uulgari  for- 
mula  'satis  superque',  ut  similiter  (adnotante  Sueesio)  Ouid.  met.  IV 
429  satisquc  ac  super.  ceterum  modestus  CatuUus  jirae  Propertio,  qui 
II  15,  .50  otnnia  si  dederis  oscula,  pauca  dabis.  —  11,  12.  quac  iiec 
pornumerarc  curiosi  poHHint  nec  niala  fascinare  lingua.  ''quae', 
quippc  quae.  numerus  ille  indefinitus  arcet  inuidiam  in  linito  facile  ob- 
uiam.  'curiosus'  haud  ita  raro  (etiam  apud  bonos  scriptores)  in  malam 
partem  designat  eos  qui  in  aliis  cupiunt  scire  quae  scire  nihil  ad  eos 
attinet;  iam  Muretus  attulit  Plauti  Stich.  1  3,  44  —  54  sed  cu/riosi  sunt 
hic  quam  j)lures  mali,  alienas  res  qui  eurant  studio  maxumo,  quibus 
ipsis  nulla  est  res  quam  procurent  sua  ....  nam  curiosus  nemo  est  quin 
sit  maliuolus.  'pernumerare',  singula  numerando  conficere  summam; 
quo  sensu  primario  nunc  casu  aon  extat  uox  illa  (alibi  cum  diuersa 
paululum  significatione  lecta)  nisi  apud  Ulpian.  dig.  XXXVII  9,  1  §  24. 
"■mala  lingua',  lingua  malorum  siue  inuidorum;  ut  loco  noto  Vergilii 
ecl.  7,  28  ne  uati  noceat  mala  lingua  futuro,  ubi  cf.  IHVossins.  hoc 
^nocere'  sibi  uult  uox  'fascinare';  quae  ut  alibi  ualet  'uisu  toruo  lae- 
dere'  (Verg.  ecl.  3,  103),  ita  utpote  cum  graeco  ^aaviaivBiv  cohaerens 
de  uerbis  per  nimiam  quae  maliuole  tribuitur  laudem  nocentibus  hic 
adhibetur.  recte  enim  Muretus  |uar.  lect.  IX  3]:  ^uetus  erat  opinio, 
periculum  esse  aliquod  a  fascino,  ubi  quis  inpensius  aut  laudaret  ipse 
se  aut  praesens  ab  alio  laudaretur.  .  . .  ex  ea  opinione  receptum  erat, 
ut  in  laudando  plerumque  adderent  uocem  praefiscine  aut  praefiscini, 
qua  inuidiam  et  fasciuum  a  se  amolireutur  ac  deprecarentur'.  uidenda 
omnino  Olahnii  dissertatio  'ueber  den  Aberglauben  des  boesen  Blickes' 
inserta  relationibus  academiae  saxonicae  [cl.  philol.  VII,  1855,  p.  28sqq.]; 
Prelleri  myth.  Rom.  205,  442,  545.  in  hoc  altero  colo  meute  suppleas 
'possit'  caueasque,  ne  pro  ablatiuo  accipias  'mala  lingua'.  —  ad  car- 
miua  V  et  VII  non  ipse  CatuIIus  postea  XVI  12,  sed  saepius  adludit 
Martialis,  VI  34,  7  (basia)  nolo  quot  arguto  dedit  exorata  Catullo  Lesbia: 
pauca  cupit  qui  nunierare  potcst,  porro  XI  6,  14  et  XII  59,  3. 

VIII. 

1.  Miser  Catulle,  desinas  ineptire.  talia  soliloquia  ut  saepe  apud 
Catullum  (XLVI  4,  LI  13,  LII,  LXXVI  1  —  16,  LXXIX),  ita  apud  aUos 
scriptores  haud  pauca  extant;  uide  ex.  gr.  Ouid.  met.  VII  11  sqq.  et 
Verg.  Aen-  IV  534  sqq. ;  quamquam  in  his  solummodo  ibi,  ubi  maior 
adest  affectus,  ea  quae  loquitur  persona  ad  se  ipsam  uerba  derigit; 
Catullus  uero  uehementissime  commotus  per  totum  carmen  se  adloquitur, 
ita  nimirum  ut,  ubi  Lesbiam  appellat,  de  se  tamquam  tertia  persona 
dicat  (u.  12 — 18).     'miser',  non  ut  quiuis  amans  (ad  XLV  21),  sed  ut  a 


Vlll  2—5.  107 

Lesbia  desertus  et  totus  infelix  adflictusque.  'ineptire*  explicat  Cic.  de 
or.  II  4,  17  ineptus  . . .  qtiocl  non  sit  aptus,  idque  in  sermonis  consuetu- 
dine  perlate  patet;  nam  qui  aut  tempus  quid  postulet  non  uidet  aut . . . ., 
is  ineptus  dicitur:  tempus  ut  CatuUus  desisteret  ab  amasia  flagitauit, 
tempus  non  intellegendo  uerendum  erat  ne  ineptus  et  esset  et  uocaretur. 
uoluit  Heinsius  'desine,  a,  ineptire'  et  u.  2  'duce' ;  sed  cf.  de  hoc  con- 
iimctiuo  adhortatiuo  siue  iussiuo  priscis  magis  usitato  Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  140,  Draegerus  synt.  hist.  I  p.  285;  saepius  eum  habet  C,  ut 
XXXII  7,  XXXIV  21  et  24,  XLVI  4,  LXI  91,  LXIII  19.  —  2.  et  quod 
nides  perisse  perditum  dncas.  prouerbialis  dictio,  ut  Plavit.  Trin.  1026 
quin  tu  quod  periit  perisse  ducis? ,  germanicum  'verloren  ist  verloren'. 
—  3.  fnlsere  qnondam  caudidi  tibi  soles.  ut  V  4,  hic  quoque  'soles' 
ita  sunt  'dies',  ut  tamen  multum  restet  primariae  significationis.  oppo- 
nuntur  autem  tacite  'candidi'  siue  felices  olim  dies  eis  qui  nunc  sunt 
atris  siue  tristibus  (cf.  ad  LXVIIP  108);  Enn.  trag.  280  R.  atque  hoc 
lumen  candidum  claret  milii,  Hor.  sat.  I  9,  72  kuncine  soletn  tavi  niyrum 
surrexe  mihi,  Ouid.  ex  P.  II  1,  25  tu  mihi  narrasti,  cum  multis  hccibus 
ante  fuderit  adsiduas  nubibus  auster  aquas,  numine  caelesti  solem  fulsisse 
serenum,  Sil.  Ital.  XV  53  sed  current  albusque  dies  horaeque  serenae.  — 
4.  cnm  uentitabas,  quo  puella  ducebat.  bene  AGuarinus  'ex  fre- 
quenti  profectione  ad  amicam  (uentitabas)  felicitatem  suam  arguit  poeta'. 
uocis  'ducebat'  aptam  explicationem  frustra  quaerebant.  nam  missa  de- 
cipiendi  notione  nec  illa  significatio,  qua  'ducere'  ualet  'attrahere'  (cp. 
Plaut.  Bacch.  1205  ducite  nos  tamquam  addictos)  quaque  adeo  nonnullis  est 
'adesse  iubere'  uel  'uocare',  subesse  omnino  potest;  semper  attraxit 
puella  poetam,  qui  uentitare  tantum  eo  potuit  quo  i^ermiserunt  tam  res 
quam  domiua.  quam  ducem  fuisse  omnium  amasii  factorum  cousilio- 
rumque,  ut  alii  uolunt,  respuit  illud  'uentitabas  quo',  quod  translate 
accijii  non  patitur.  optime  simplici  illo  ueri  aptique  sensu,  quem  hodie 
panci  possident,  olim  Dousa  filius  Heinsiusque  dederunt  'dicebat',  hoc 
est,  constituebat,  iubebat  adesse;  Prop.  III  23,  15  aut  dixit  (puella) 
'uenies  hodie,  cessabimus  una''  .  .  .  garrula  cum  blandis  dicitur  ('ducitur' 
itidem  codd.)  hora  notis;  luuen.  3,  12;  Hor.  od.  I  9,  20.  dicuntur  autom 
aperte  amautium  conuentus  in  Allii  domo  facti  (cf.  LXVIII^):  ibi  poetae 
fulserunt  dies  felices.  —  5.  auiata  uobis,  quantum  amabitur  uulla. 
obscunim  mihi  olim  erat,  cur  a  more  illo,  quo  se  ipsum  in  hoc  car- 
minc  adloquitiir,  poeta  subito  desciscens  'nobis'  (=  mihi)  ponere  uo- 
luerit;  unde  conieci  'uobis'  (=  tibi),  quod  postea  uidi  (nemo  enim  re- 
centiorum  editorum  adnotauit)  iam  a  Fruterio  couiectatum  essc.  ueque 
Boluerunt  dubitationem  aut  Ellisius  ad  LXIII  61  et  Plaut.  merc.  IV  3, 
1  sqq.  prouocans  aut  Benoiftius  inepte  hanc  inter  primam  et  sccundani 
personam  uicissitudinem  magui  aftectus  esse  monens;  nam  omnia  ut 
exempla  adlata  ostendunt  (cf.  et  Verg.  et  Ouid.  I.  1.),  secunda  persona 
hunc  praefert  afiectum  maiorem;  a  quo,  cum  in  toto  regnet  carmine, 
quomodo  desciscere  potuit  Catullus  ita  ut  ad  primam  personam  transiret 


108  VJII  6—10. 

in  hoc  maxime  uersu,  ubi  eane  dulcissituus  praeualet  affectus?  aed  tainen 
me  falsum  fuisso  coniecturae,  interim  ipBe  melioribus  ductus  rationibua 
perspexi.  nam  'uos'  ubicumque  'te'  adaoquure  uidotur,  duorum  pln- 
riumue  apijellatio  adcbt;  et  'nobis'  pro  uero  plurali  bi  habemuB,  potest 
soliloquium  siue  potiuH  iam  dialogub  aic  fingi  usu  uenire,  ut  CatuUi 
animuB  (cf.  Hor.  sat.  1  2,  69)  ad  corporalem,  ut  ita  dicam,  CatuUum 
uerba  faciat,  Himiliter  ut  XLVI  5  Umiuantur  Phryfjii,  Cululle,  campi: 
ad  claras  Asiac  uolemus  urhes;  quod  in  araore,  qui  tani  animi  est  quam 
corporis,  non  male  fiiigi  uidetur.  repetitur  hic  u.  infra  XXXVII  12,  ut 
tamen  ''uobis'  ibi  nou  aptum  in  'tantum'  ait  mutatum.  ceterum  uere 
hoc  de  se  praedixit,  nullam  umqiiam  tantum  a  se  amatum  iri  quantum 
amata  erat  Lesbia;  hauc  animo  et  mcnte  dilexit,  in  ceteris  postea  solam 
oxpleuit  libidinem.  —  0.  ibi  illa  mtilla  tuui  locosa  llebant.  "^ibi',  in 
domo  Allii,  ''tum'  diebus  illib  felicibua;  alibi  sane  ^ibi  tum'  per  pleo- 
nasmum  quendam  (nam  et  'ibi'  ualet  Hum ')  coniimctum  legitur,  ut 
aequet  interdum  graecum  zoTf  S^;  cf.  interpp.  ad  Ter.  Andr.  I  1,  79. 
'iocosa'  (substantiue ,  ut  III  14  heJla)  de  deliciis  lusibusque  Veneriis; 
Hor.  epist.  I  6,  66  uiuas  in  amore  iocisquc.  'ille',  pathetice  ubi  effert 
(=  clarus  atque  insignis),  praeponere  solet  noster,  ut  XLV  12,  LXIII  25, 
C  3.  'fiebant',  ut  iu  epist.  Sapphus  133  uUeriora  pudet  narrare,  sed 
omnia  fiunt  (de  concubitu).  —  7.  quae  tu  uolebas  nec  puella  uolebat. 
'non  nolle',  non  auersum  esse,  ut  Cic.  Verr.  II  74,  182.  'uelle'  et  'nolle' 
lasciui  aliquid  habent,  ut  apud  Auson.  epigr.  36  (39),  1  Jianc  uolo  quae 
non  uolt,  illam  quae  uolt  ego  nolo;  Plaut.  mil.  972  cupio  Jierclc  equidem, 
si  illa  uoJt;  Ouid.  am.  III  7,  5  cupiens  j^ctriter  cupiente  puelJa.  belle  et 
decore  'uelle'  de  uiro  agente ,  'non  nolle'  de  puella  patiente.  —  8.  fol- 
sere  uere  ectr.  haec  in  recordatione  totus  commotusque  poeta  ex  intimo 
pectore  profundit,  confirmans  quae  u.  5  posuerat.  amat  enim  C.  tales 
repetitiones  adfirmandi  causa  factas:  cf.  (praeter  XIII  1  et  6  sq.,  XXIV  5 
et  8  et  10)  XVI  1  et  14  (eiusdom  generis  sunt  XXXVI  1  et  20,  LII  1 
et  4,  LVII  1  et  10),  XXIX  2  et  5^  et  10,  XXXVIII  1  et  2,  LVI  1  et  4, 
LXX  1  et  3,  LXXVI  13  et  14,  LXXX  5  et  8,  XCIV  1.  —  D.  mmc  iam 
illa  non  uult,  tu  quoque  iupote . . .  non  iungendum  est  'nunc  iam' 
ut  uulgo  faciunt  et  alibi  sane  repei"itur,  sed  ''nunc'  oppositum  est  illi 
'quondam'  et  cohaerent  'iam  non'  (=  non  amplius).  'nolle'  (cf.  Tib.  I 
4,  15  negare  et  graecum  dvaiveoQ^aL) ,  difficilem  esse  et  reluctari  cupitis 
tuis,  lacunam  Auantiiis  suppleuit  ita  'tu  quoque  inpotens  noli',  hoc 
est:  tu  qui  amore  uesanus  moderari  tibi  nescis  nunc  eam  sperne' ;  quod 
arrisit  plerisque,  cuui  'non  imlt'  (cf.  u.  7  "'uon  nolebat')  et  'noli'  (cf. 
"■tu  uolebas')  sibf  respondere  uiderentur.  mihi  contra  ab  oppositione 
'inpotens'  uidetur  abundare  recteque  dedisse  Scaliger  'inpotens  ne  sis': 
illa  cum  reluctetur,  tu  quoque  ne  eam  appetas  inmoderatus;  cf.  Ter. 
Heaut.  II  3,  130  noui  quam  esse  soleas  inpotens  (nam  quod  post  hoc  'ne' 
sequitur  'nec'  u.  10,  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  146).  —  10.  nec  quae 
fugit  sectare  nec  miser  uiue.   bene  AStatius  cp.  Theocrit.  XI  75  zl  xov 


VIII  11—15.  109 

q)fvyovta  Siw-A.sig  et  Callim.  ep.  32,  5  ^^ovfios  iQcog  roioads'  rcc  fisv  q)sv- 
yovrcc  diwxst-v  ol8s ,  ra  S'  iv  piseaa  v.sCftsva  ■jiaQTisrarai.  persequitur 
hoc  Hor.  sat.  I  2,  105  sqq.  'miser',  ut  X  33  molesta  uiuis  (=  es).  — 
11.  sed  obstinata  mente  perfer,  obdnra.  hoc  est,  animo  perseueranti 
(ut  saepius  ohstinato  animo  Accius  trag.  84  Ribb. ,  Liuius  111  47).  'per- 
fer',  quod  in  hac  tantum  formula  absolute  ponitur,  cum  'obdura' 
(==  animum  firma)  more  prisco  per  asyndeton  iungitur;  contra  per  co- 
pulam  Ouid.  am.  III  11,  7  perfer  et  obdura  (a.  a.  II  178,  trist.  V  11,  7) 
et  Hor.  sat.  II  5,  39  persta  atque  obdura.  —  12.  uale  pueUa.  iamque 
firmus  certusque,  qui  sibi  uidetur,  poeta  in  omne  tempus  ualere  iubet 
puellam;  neque  est  dubium,  quin  uere  iubeat  ille  et  ex  animi  sententia; 
quamquam  mox,  quid  se  ipso  nesciente  cupiat  intimo  cordo,  facile  de- 
clarat  idem.  nota  est  formula  illa  renuntiandi,  interdum  etiam  male 
precandi  (cf.  XI  17),  qua  in  diuortio  quoque  utebantur  (Plaut.  Amph. 
928) ;  cf.  ex.  gr.  Tib.  II  6,  9  castra  peto  ualeatque  Venus  ualeantque  puellae. 

—  13.  nec  te  requiret.  non  ad  te  rediet,  ut  Verg.  Aen.  VI  366.  — 
nec  rogabit  iuuitam.  decora  cum  reticentia  :  hic  supple  conuentura, 
alibi  noctem  siue  amplexus;  Prop.  I  5,  32  non  inpune  illa  rogata  uenit, 
Ouid.  am.  I  8,  43  casta  est  quam  nemo  rogauit,  ibid.  II  3,  5  facilisque 
rogantibus  esset.  —  14.  cum  rogaberis  nnlla.  scil.  a  me.  uulgari  po- 
tissimum  usu  'nulla'  pro  'omnino  non'.  bene  Hauptius  [opusc.  I  p.  75  sqq.] 
'dum  abstracta  deuitant  et  concreta  sectantur  et  omnia  cum  subiecto 
aut  obiecto  orationis,  quoniam  haec  maximi  momenti  sunt,  quantnm  fieri 
potest  artissime  coniungere  student,  aduerbiorum  loco,  quorum  quasi 
minus  uigent  notiones,  et  adiectiua  et  pronomina  saepe  numero  posue- 
runt,  in  qua  re  Romani  maiore  licentia  usi  sunt  quam  Graeci,  cum 
negatiuis  quoque  particulis  pronomina  nonnumquam  praeferrent ' ;  cf 
praeter  comicos  hoc  genus  maxime  adamantes  (Iloltzius  synt.  prisc.  scr. 
I  p.  409,  Naegelsbachius  stil.  p.  263'),  infra  XVII  20,  Cic.  ad  Att.  XV 
22  ab  armis  nullus  discederet,  id.  Verr.  II  17,  43  hereditas  quae  nulla 
debetur,  Ciris  177  nulla  colum  nouit.  (ineiite  Rossbergius  ''uullei',  quasi 
meretrix  fuisset  Lesbia).  —  15.  scelesta,  uae  to.  interioctio,  quam  bene 
rocuperauit  Venator  (codd.  solita  cum  confusione  "'ne'  pro  'ue',  uiide 
ex  ^ne  te'  alii  alia  uoluere  elicere,  ueluti  AStatius  'nocte',  cum  'nulla' 
quod  esset  iungendnm),  hic  cum  accusatiuo  iuncta  (ut  Plaut.  Asin.  II 
4,  75  et  Senec.  apocol.  4,  3;  cf.  et  Caper  gr.  lat.  K.  VII  p.  101,  G  ot 
Hauptius  opusc.  1  p.  79)  miseratioiicm  exprimit  (non  exocrationem ,  ut 
fit  in  datiuo  'uae  tibi').  'scolosta'  licot  sensu  proprio  utjioto  ininriara 
sibi  inlatam  respiciens  adhibore  potuorit  poeta  (cf  Ouiil.  reni.  299  scelc- 
ratae  facla  puellae),  recte  tamen  uulgo  totius  loci  respectu  accipere 
uidontur  pro  'misera',  ut  habent  Caecil.  com.  231  Ribb.  o  infelic,  o  sce- 
kste ,  Plaut.  Caa.  III  5,  34  scekstissimum  me  cs.^e  credo,  Mostel.  III  1,  1 
scclcstiorem  cffo  annum  argcnto  fcnori  numqunm  ullum  uidi;  sod  cf.  infni. 

—  quae  tibi  nianet  uita.  qualis  uita,  ut  nuno  a  to  geritur,  ita  otiam 
posthac  cei-ta  ost  tibi.     naui  manot  nos  siuo  oxpeotat  res  futura,   mauet 


110  VIII  IC— 19. 

nobis  siue  durat  id  quod  iam  nostnim  est  (cf.  ex.  gr.  LXXVI  5;  Verg. 
Aen.  I  267).  tristis  igitnr  et  desolata  tum  LeBbia  aeuom  degit.  — 
10.  quis  nunc  te  adibit.  pro  consueto  maf^is  'ad  tt;';  ut  Knn.  traj^.  ;iOG 
Kibb.  quid  tc  adlrier  ahnutas';'  'nunc',  jjont  ea  quae  acciderunt;  cf.  infra. 
—  eui  uideberiH  bella.  ucnusta  et  amabilis;  cf.  ad  LXIX  8.  hoc,  Les- 
biam  nunc  misso  CatuUo  iam  nemini  placituram  esse,  adeo  niminm  est 
et  insani  fere  prae  dolore  amatoris,  ut  flagitet  aliam  explicationem ;  cf. 
infra  in  fine.  —  17.  cuiu8  (!8se  diccris.  quis  te  suam  dominam  uoca- 
bit,  nt  antea  Catulli  eras  puella.  Vulj»ius  cp.  Prop.  II  8,  C  /lec  niea 
dicetur,  quae  modo  dicta  mea  esi  ot  Ouid.  am.  III  12,  5;  quibus  lof-is 
agitur  de  aniasia  in  ore  hominum  circumlata;  sed  Catulli  Lesbia  postea 
sane  multum  celebrata  tum  paucis  amicissimis  inuotuerat.  —  18.  queni 
basiabis,  cui  Labella  niordebis.'  ut  mihi  fecisti.  iam  enim  ingratae 
pertidaeque  omnia  illa  iocosa  in  meraoriam  reuocantur,  quae  dulcia 
olim  ei  in  Catullo  fuere,  basia  praesertim  ex  c.  V  et  VII  nota.  Muretus 
cp.  Plaut.  Pseud.  I  1 ,  G3  ioeus  ludus,  sermo  suauis,  sauiatio,  compres- 
siones  artae  amantum  covipares,  teneris  JuheUis  molles  morsiunculac  et 
Hor.  od.  I  13,  12;  adde  Tib.  I  6,  14,  Ouid.  am.  III  24,  34,  Apuleius 
[PLM.  IV  p.  104]  7  demente  morsu  rosea  lahia  uellicet.  hic  subito  ab- 
rumpit  C.  deliciarum  olim  factarum  mentionem  (in  qua  quid  fere  sit 
solitum  sequi,  legas  praeter  Apuleium  apud  Lucret.  IV  1109  sqq.);  nec 
potest  magis  seuere  austereque  agere  uirum  propositi  tenacem  quam  eo 
quod  imaginis  blandissime  adlicientis  dulcedinem  a  se  aixens  in  ordi- 
nem  sese  redigit.  —  19.  at  tu,  Catulle,  destinatus  obdnra.  in  quibus 
explicatione  iusta  caret  uox  'destinatus',  quae  numquam  ad  personas 
relata  designat  eum  ,  qui  certus  est  persistere  iu  eo  quod  sibi  proposuit 
(nec  quidquam  confei't  comparatus  ex.  gr.  Liuius  XLII  48  consilia  desti- 
nata  ad  helhim,  constituta  de  bello  c. ;  et  apud  Curt.  V  10,  5  Bactrianos 
ad  omne  ohsequium  destinatos  sententia  aperit  esse  interpretandum  ""qui 
possunt  destinari';  cf.  Naegelsbachius  stil.  p.  216';  et  utique  notio 
illius  'promptus'  nil  ad  nostrum  locum).  hoc  qui  olim  agnoueruut  Itali 
foedo  cum  hiatu  reponentes  'obstinatus',  in  iustissima  offensione  sine 
dubio  plures  sectatores  nancti  fuissent,  si  facile  obuiumque  remedium 
fuisset  praesto.  quod  et  mihi  nunc  demum  reperire,  nisi  me  fallit  animi, 
contigit.  suspicor  enim  causam  corruptelae  in  hac  lectione  genuina 
'destinasti  ut,  obdura'  fuisse  iusuetiorem  uoculae  'ut'  conlocationem 
(Lucil.  VI  10  M.  canes  ut,  Ouid.  am.  III  11,  12  seruus  ut,  Honi.  II. 
XI  72  Xvtioi  ag). 

Restat,  de  toto  carmine  ut  uideamus.  quod  poeta  primo  puellae 
amatori  renuntiantis  dolore  correptus  ita  in  cartas  coniecit,  ut  certum 
renuntiandi  et  ipsum  amasiae  consilium  pronuntiet  quidem,  sed  simul 
quam  tacito  pectore  speret  reconciliationem  patefaciat.  scriptos  esse 
boa  uersus  a  Catullo  uixdum  Verona  Romam  a.  GO  siue  potius  59  re- 
uerso,  ostendit  cum  beatorum  dierum  in  Allii  domo  peractorum  (u.  4 — 8) 
recordatio,  in  quibus  praedicaudis  etiam  id  quod  paulo  ante  est  scriptum 


vin.  IX  1—2.  111 

c.  LXVIIP  multnm  est,  tnm  uero  temporis  praesentis  et  praeteriti  op- 
positio.  cum  enim  u.  3  'quondam'  et  u.  9  'nunc'  legamus,  nostro  iure 
ubinam  per  medium  spatium  poeta  sit  commoratus  quaerimus.  cni  quae- 
stioni  non  aliter  licet  respondere  quam  ut  iter  Veronense  medio  illi 
spatio  adsignemus.  uu.  16—18  autem,  si  qui  alii,  hoc  etiam  ostendunt, 
carmen  octauum  eo  tempore  esse  scriptum,  quo  Catullus  nondum  alios 
Lesbiae  amatores  tamquam  aemulos  irapugnare  erat  coactus.  nam  ai 
iam  antea  alium  nescioquem  a  Lesbia  in  amore  sibi  praelatum  cognosset, 
numquam  hercle  uersus  illos  adiecisset,  qui  miro  modo  imaginem  nobis 
in  animum  uocant  feminae  plane  destitiitae.  unde  autem  haec  imago? 
uetulane  facta  erat  Lesbia  (cf.  Hor.  od.  I  25,  Claudian.  in  Eutrop.  I 
90  sqq.)?  at  haec  non  idtro  dimittit  cupidiun  etiamnunc  flagrantemque 
amatorem  (u.  9  illa  non  uult).  et,  ut  hoc  obiter  addam,  non  alii  in 
toto  Catullo  uu.  apertius  demonstrant,  non  fuisse  meretriculam  Lesbiam, 
ad  quam  nimirum  u.  16 — 18  nullo  modo  dari  potuerunt.  qui  sic  demum 
perspicui  sunt,  si  hoc  carmen  missum  statuimus  ad  matronam  scilicet 
honestam  (quam  quidem  poeta  putabat),  cui  certi  quos  transilire  non 
licuit  fines  obiecti  essent  quaeque  utpote  uiro  inamato  nupta  amatore 
misso  iam  tristem  uitam  peragere  uideretur.  quamquam  ne  sic  quidem 
tristis  illa  condicio,  quam  depingunt  uu.  15 — 18,  omni  a  parte  explica- 
tur.  nonne  enim,  etiamsi  statuimus  desiderio  atque  dolore  correptum 
poetam  exaggerare  nimis  et  taeterrimis  coloribus  uti,  hoc  tamen  nimio 
atque  paene  inepto  niodo  dictum  uidetur,  nunc  remoto  CatuUo  iam  ne- 
minem  aditurum,  iam  neminem  bellam  habiturum  esse  puellam?  mihi, 
quo  saepius  hos  uersus  perlego,  hoc  magis  ei  triste  aliquid  indicare  ui- 
dentur,  quod  Lesbiae  acciderit  quodque  in  omne  tempus  maculam  ei 
inusserit.  meliusque  hi  uu.  intellegi  posse  mihi  uideutur,  si  eo  tempore 
Verona  Romam  rediisse  statuimus  CatuIIum,  quo  Q.  Metellus  Celer  uix- 
dum  e  uiuis  excesserat,  premente  Clodiam  ueneni  dati  suspicione.  re 
comperta  poeta  statim  obtulerat  opem  auxiliumque  amasiae:  repulsam 
tulit  a  femina  (fortasse  alins  amatoris  subsidio  freta).  iratus  igitur  noster 
quippe  recusationem  non  intellegens  hos  iambos  in  Lesbiam  facit,  tri- 
stem  uitam  et  infamia  coopertam,  quam  iam  uictura  sit,  ei  ob  oculos 
ponens.  nimirum  cur  a  Lesbia  desertus  esset,  CatuUus  adhuc  nesciit: 
a  Rufo  ereptam  sibi  esse  amawiam  paulo  post  deinum  didicit. 

rx. 

1,  '2.  Yerani,  omnihiis  c  meis  uuiicis  antistiiiis  niiiii  inilihus 
treceutis.  De  Veraoio  (sic  enim  por  unam  'n'  et  V  praetor  liuuc  locum 
semper  scribit  et  confirmant  inscriptiones  ceterique  testes)  nihil  plane 
constat  nisi  hoc,  eum  ima  cum  FabuUo  in  Hispania  fuisse  (XII  14  sqq.); 
quod  iter  Hispanicum  ante  a.  61  usu  uenisse,  adsunt  tenuia  licet  uestigia 
(cf.  ad  u.  10  et  infra  ad  c.  XIU).  'antistare'  (V  solito  uitio  ex  pro- 
nuntiatione  orto  'antistas'  habct:  Kitsclielius  opusc.  II  ji.  715,  Corsseuus 
de    pronunt.   I    p.  252)   uel    'alicui'    uel   rarius    'aliqueni''    hitine   dicuut: 


112  IX  3-5. 

Nepos  Arist.  1,  2  quanto  antistaret  eloquentia  innocentiae,  Quadrigariua 
ap.  Gell.  IX  13  qui  . .  uirtute  ceteris  antistabat  (raagis  ])riscorum  est 
proprium  uerbum);  unde  apparet  'mihi'  non  csae  datiuum  compurationis, 
sed  j)otiu.s  ad  LXXXVI  1  miJii  candida  esse  explicandum  'flecundum 
meam  aestimationem'.  iam  intellegimus  'antistans  railibus  trecenti.s' 
(de  'trecentis'  ut  numero  magDO  infinito  cf.  ad  XI  18,  porro  XLVIII  3 
usque  ad  milia  basiem  trecenta),  cum  sententia  Bit  eadem  quae  babetur 
in  Cic.  Bruto  51,  191  Plato  mihi  unus  instar  est  omnium,  ubi  attulit 
OTahnius  Anth.  Pal.  VII  128,  3  ffg  ^fiol  avr^Q(oitog  zQigfivQioi,  sed  non 
iiitellegitur  ''omnibus  e  meis  amicis'.  sumunturne  ex  uniuersa  amicorura 
turba  trecenta  milia,  quibus  carior  sit  Catullo  Veranius?  ineptum  hoc 
uidetur  praesertim  ob  additum  'omnibus'  (quot  tandem  milia  amicorum 
habuit  poeta?).  'sunt  quidem  nonnulli  amici  cariores,  sed  maiori  eorum 
parti  tu  praestas  in  amore  meo':  num  ita  loquimur  ad  carum  caput? 
at,  inquiunt,  cur  tu  non  coniungis  'ex  o.  m.  am.  trec.  milibus',  ut  hoc 
ad  illud  accedat  per  appositionem  (ex  omnibus,  quorum  habeo  trecenta 
milia;  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  485)?  nimirum  repugnat  huic  rationi 
latinitas,  quae  non  admittit  omnino  ''antistare  ex  omnibus'  pro  datiuo 
'oinnibus'  siue  accusatiuo  'omnes'.  unde  etiam  concidit  mira  Pfeifferi 
interpretatio  ''milibus'  secundum  Aristopb.  nub.  430  explicantis.  non 
igitur  casu  factum  esse  puto  quod  0  omittit  illud  "^e';  quod  0,  ut  sae- 
pius,  de  suo  adiecisse  uidetur.  unde  ego  intei-iectionem  haud  raro  omissam 
et  hic  in  adlocutione  affeetus  plena  aptissimam  addens  legerim  ''omni- 
bus  0  meis  amicis  antistans'.  —  3.  ueuistine  donium.  pathetice  (ergone 
reuera  rediisti),  quasi  credere  nequeat  C.  nuntium  beatum.  nec  minus 
pathetice  respondetur  u.  5  'uenisti',  ex  imitatione  hoc  quidem  poetarum 
graecorum,  ut  habes  in  Theocriti  idyll.  12,  1  et  2  rjXv&sg,  oj  cpiXs  '/.ovQf,.. 
rjXv&8g.  cf.  CPSchulzius,  '^de  C.  Graec.  imit. ',  p.  37,  qui  recte  hunc 
quaerendi  et  per  idem  uocabulum  respondendi  usum  jierquam  adama- 
tum  fuisse  Catullo  agnouit  cp.  XII  6,  XXXVII  7  et  9,  XXXX  6  et  7, 
LXII  8  et  9,  LXXVII  4  et  5,  LXXXVIII  4  et  5,  CIV  1  et  3.  iamque 
domum  illam  omnemque  quam  domus  praebet  suauitatem  persequitur:  — 
3,  4.  ad  tuos  penates  fratresque  unanimos  anumque  matrem.  ad  quae 
cf.  XXXI  7  sqq.,  porro  Domitii  Marsi  epigr.  (ap.  Philarg.  in  Verg.  ecl. 
3,  90)  u.  2  unanimi  fratres  sicut  habere  solent,  Verg.  Aen.  VII  335  un- 
animos  armare  in  praelia  fratres,  Stat.  Theb.  X  727  et  ad  XXX  1. 
'anum'  (quod  omnium  lenissime  reposuit  Faernus ,  uiolentius  antea  Itali 
'senemque')  adiectiue  accipias,  ut  LXVIIP  7  carta  anus  et  LXXVIII''  4 
fama  anus;  bene  Klotzius  [emend.  p.  XIJ  contulit  Curtium  III  11,  25  in 
gremio  anus  auiae,  Suet.  Ner.  11  anusque  matronas;  Mart.  XI  23,  14 
sed  quasi  mater  anus.  —  5.  o  mihi  nuutii  beati.  pro  geuetiuo  singu- 
laris  recte  habent  Lachmannus  ad  Lucr.  p.  ."i^G  et  Buechelerus  de  declin. 
lat.  p.  38  comparans  graecum  aJ  xov  svayyBlCov;  et  sic  semel  legitur 
Lucan.  II  45  o  miserae  sortis  (Kuehnerus  I.  I.  p.  305).  nam  de  nomina- 
tiuo  pluralis   in   hac   uoce,   nisi   de  pluribus  nuntiis  agitur,   insolito  uix 


IX  6-11.  113 

cogitare  licet  (cf.  LXXXIV  10,  nam  LXIII  75  nuntia  diuersus),  cum  prae- 
sertim  'o'  in  exclamatione  semper  a  nostro  coniungatur  cum  accusatiuo 
(ad  III  16).  —  6.  uisam  te  iiicolumeiii.  ereptum  ex  multis  quae  tibi 
inminebant  periculis;  sic  Augusto  ex  Hispania  redeunte  dis  operantur 
integro  (sic  enim  scribo)  gaudens  mulier  marito  et  matres  iuueman 
nuper  sosjntum  Hor.  od.  III  14,  5  sqq.;  luuen.  12,  16.  —  6,  7.  audiam- 
que  Hiberum  narrantem  loca  facta  natioucs.  Hispaniae  uarias  regio- 
nes ,  quas  pugnantes  peragrastis  et  diuersas  quaa  ibi  cognouistis  gentes 
cum  moribus  institutisque  suis.  apte  Ellisius  cp.  Cic.  ad  Quint.  fr.  II 
16,  4  quos  tu  situs,  quas  naturos  rerum  ct  locorum,  quos  mores,  quas 
gentes,  quas  pugnas  .  .  Jtahesf  tam  tx  hoc  ^facta'  quam  ex  illo  'inco- 
lumem'  intellegimus  Vcranium  et  Fabullum  militasse  in  Hispania.  — 
8.  ut  mos  est  tuus.  'ut  amas  accurate  narrare  ea  quae  uidisti'  potius 
quam  ''seoundnm  morem  tuum  narrandi,  suauem  nimirum'.  —  applicaus- 
qiie  collum.  ceruices  meas  tibi  admouens  brachiisque  te  amplexus,  ut 
facere  solent  osculaturi:  Potron.  24  uocatumque  ud  se  in  osculum  adpli- 
cuit.  Ellisius  cp.  graecum  dvciyiXciv  rrjv  av%8va  (Aristaen.  I  16,  Lucian. 
d.  m.  3,  2).  —  9.  iocuudum  os  oculosque  sauiabor.  os  tuum,  quo 
tam  iocunde  narras,  et  oculos  caros  mihi  redditos.  apte  cp.  Turnebus 
Hom.  Od.  XVI  15  yivaos  Ss  [iiv  ■Kbcpali^v  rs  xat  aficpco  cpaBa  nala,  Mu- 
retus  Cic.  ad  fam.  XVI  27,  2  tuosque  octdos,  ctiamsi  tc  ueniens  in  medio 
foro  uidero,  dissauiabor ;  adde  consol.  Liuiae  [PLM.  I  p.  105]  34  col- 
laque  dans  (61io  ad  amplecteudum)  oculos  illius  ore  pi-emam;  Plin.  h.  n. 
XI  146  })0S  (oculos)  cum  exosculamur,  animum  ipsum  uidemur  attingere. 
adamabaut  coniunctum  hoc  'os  oculosque'  non  eolum  poetae  (Verg.  Aeu. 
VIII  152,  Ouid.  Ibis  155),  sed  etiam  prosae  scriptores,  ut  Liniu.s  III 
26,  4,  anon.  de  uir.  illustr.  29,  2  ora  oculosque.  —  10,  11.  o  quautuiii 
est  liominuiii  beatiorum,  quid  me  laetius  est  beatiusue.  o  uos  omnes, 
quotquot  estis  bomineB  paululum  felices  (cf.  ad  111  2),  ut  de  rebus  laetis 
iudicare  ualeatis,  uos  testes  inuoco,  num  quis  me  felicior  esse  possit.  cf. 
iiifra  CVII  7  quis  me  uno  uiuit  fdicior\  Terent.  Eun.  V  8,  1  o  popu- 
lares ,  ecquis  me  hodie  uiuit  fortunatior.  nam  quod  neutro  usus  est,  quasi 
non  tantum  homines,  sed  etiam  fortius  quidquid  seusu  uon  caret  in  testi- 
monium  uocetur,  cf.  ex.  gr.  Cic.  de  leg.  I  2,  6  quid  tatn  exile  quam  isti  ovDusi' 
aliaque  plurima;  et  saepissime  ablatiuus  personae  a  comparatiuo  neu- 
trius  pendet.  quod  ad  repetitionem  ''beatiorum  -  beatius '  attinet,  ca 
quaesita  est,  plane  ut  LXl  145  sq.  petit  —  petitum,  LXXXII  2  et  4  si 
{seu)  quid  carius  est  oculis;  maximeque  comparauda  est  sollemuis  nostro 
traductionis  species  haec  XXII  14  infaceto  infacctior,  XXXIX  16  inepto 
ineptior,  LXVIII^  47  altus  altior.,  XCIX  2  dulci  dulcius  et  14  tristi  tri- 
stius.  etsi  potuit  hic  disiungere  poeta,  ut  utrumquc,  ot  laetitia  it  bea- 
titudo,  magis  etferretur,  tamen  recte  sonsisse  uideutur  Itali,  cumulata 
synonyma  multo  so  habere  melius,  indeque  scripsisse  'beatiusque' :  saepo 
in  V  'ue'  et  'que'  confusa.  —  ceterum  lungclausseni  sententiam,  qua 
Veranii  et  Fabulli  iter  Ilispanicum  ante  a.  61  factum  est,  stabilitur  eadem 

Catum.tjk  <'i).  linoluons.     II.  8 


114  X  1    a. 

obseruationo,  qua  utcmur  ad  XIII  11  sq.:  idcm  circa  tempus,  qiio  c.  III, 
hi  uorsus  scripti  suut,  h.  o.  anno  ferc  Gl. 


1.  Vanis  iiic  inciis  ad  siios  ninorcs.  do  hoc  Varo  (riucm  V  solita 
cum  confusione  mutauit  in  Varium)  nihil  certi  cont*tat;  nisi  quod  illum 
non  csse  diuersum  ab  eo,  ad  quem  c.  XXII  datum  est,  omnem  habet 
probabilitatom;  et  ex  hoc  c.  XXII  uidere  licet,  Varum  ct  ipsum  (ut  par 
est  iu  Catnlli  aniico)  poesoos  fiiisse,  si  non  studiosiim,  at  ccrte  idonoum 
existumatorem.  multi  olim  docti  Alfenuin  Variim  ictum  (cf.  ad  XXX  1) 
agnouisse  sibi  uidebantur.  magis  speciosa  est  altcra  sententia,  qua  Mu- 
retus  aliique  cogitabant  de  Quintilio  Varo  Cremonensi,  qui  teste  Hiero- 
nymo  a.  a.  Chr.  24  e  uiuis  decessit  quique,  ut  erat  amicus  natu  maior 
Horatii  (od.  I  24;  a.  p.  438  sqq.)  Vergiliique,  ita  Catulli  sodalis  actate 
miuor  fuisse  sane  potest  (Schwabius  1.  1.  p.  289  sqq.).  ad  'amorcs'  cf. 
VI  IG.  —  2.  uisiim  diixcrat  c  foro  otiosuiii.  'uisere,  ire  uisere  (uisum) 
ad  aliquem'  propria  est  dictio  de  languentium  maxime  uisitatione,  id 
quod  ad  Ouidii  am.  II  2,  21  ibit  ad  adfectam,  quae  non  languchit,  ami- 
cain  uisere  Nlleinsius  larga  copia  exemplorum  (ut  Ter.  Hec.  I  2,  114, 
Lucr.  IV  123G)  stabiliuit.  CatuUura  forte  nil  agentem  perque  forum 
uagantem  Varus  obuiam  factus  inde  secum  abduxerat  (de  'secum' 
omisso  cf.  Fritzschius  ad  Hor.  sat.  I  G,  101)  ad  amicam*suam.  iam  ipsum 
ducendi  uerbum  consilium  quoddam  uidetur  innuere.  —  3.  scortilluni, 
ut  mihi  tuuc  rcpeute  uisuiu  cst.  deminutiuum,  quod  hoc  loco  solo 
extat,  aliquid  detrahit  de  turpitudine  uocis  ''scortum'  (aliquantum  sirailis 
scorti),  ut  et  in  "^ meretricula '  uoce  fit.  'repente',  a  quo  uocabulo  cul- 
tiorum  poetarum  plerique  omnes  abstinent,  statuunt  hic  esse  ^statim' 
siue  'extemplo',  perperam  illud  et  sine  exemplo  iusto.  semper  enim 
(ut  et  LXIII  28)  id  quod  subito  atque  etiam  inexpectatum  accidit  de- 
notat.  explicat  quidem  Muretus  ^quantum  ego  ex  prirao  aspectu  iudi- 
care  potui'  (simili  errore  AStatius  'ut'  pro  ^ubi'  accepit),  sed  neque 
'repente'  est  'primo  aspectu'  neque  omnino  adhuc  uiderat  Catullus 
puellam,  siquidem  hic  nondum  potest  commemorari  id  quod  inde  a  u.  5 
huc  ut  uenimus  demum  locum  habet.  quodsi  Hunc'  spectat  ad  'duxe- 
rat'  siue  id  quod  inter  uiam  est  factum,  ^uisimi'  ineptum  esse  apparet 
repetitumque  librarii  culpa  e  u.  priore  loco  alius  cuiusdam  uoculae  a 
litteris  simillimae  (sic  enim  saepe  errabatur).  si  CatuUi  esse  statuimus 
'ut  mihi  tuuc  repente  dixit',  ecce  subito  nonnulla  adhuc  obscura  in- 
lustrantur.  nunc  enim  laus  illa  u.  4  amicae  illi  inpudentiori  data  fit 
Vari  nec  iam  est  CatuUi,  cuius  antea  sat  miro  modo  uidebatur  ease: 
Varus  inter  uiam  poetae  plane  rei  ignaro  et  quid  tandem  hoc  apertum 
sibi  uellet  stupenti  aperuit,  habere  se  amicam,  quae  esset  quidem  scor- 
tillum,  sed  sane  nec  lepore  nec  gratia  careret.  sed  ut  stupuit  poeta, 
ita  lectores  hac  ipsa  uoce  'repente'  stupemus,  quid  Vari  fuerit  consilium 
quaesitantes.     quod  etsi  CatuUus  amico  parcens   et  tantum  leniter  auri- 


X  4—11.  115 

culam  uellens  non  diserte  patefecit,  non  ita  difficile  tameu  apparet.  nam 
si  postea  u.  14  ambo,  et  Varus  et  amica,  quaerunt,  num  lecticarios  L5i- 
thynos  sibi  comparauerit  C. ,  tacito  cum  risu  perspicimus  bonum  Varum, 
cum  amica  aegra  ad  Sarapidis  templum  uellet  ferri,  sumptibus  faciendis 
imparem  uti  uoluisse  auxilio  Catulli  sui,  quem  nimiriim  utpote  in  Bi- 
thynia  uersatiun  lecticam  possidere  certus  esset.  —  4.  uou  saue  ille- 
piduni  ueque  iuuenustum.  commendare  studet  puellam  Varus  araico 
omnis  uenustatis  atque  leporis  amatori.  cf.  XXXVI  17.  ''non  sane',  non 
ita,  minime;  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  601.  —  5.  huc  ut  ucnimus.  ad 
amicae  domum;  Hor.  sat.  II  2,  128  ut  huc  nouus  incola  uenit.  —  iu- 
cidere  nobis  sennones  unrii.  animaduerte  argutum  de  amasia  ipsa 
sileutium.  uulgo  dicebant  ''incidimus  in  u.arios  serm.',  exquisitius  illud 
(cf.  ad  u.  19),  hoc  est,  obtulit  se  nobis  de  uariis  rebus  confabulatio; 
Plin.  epist.  IV  22,  5  incidit  sermo  de  Catullo  Messalino.  Ouid.  met.  IV 
39  uario  scrmonc.  —  6.  iu  quibus,  quid  esset  iam  Bithyuia.  inter 
alia  de  hac  re,  quid  tandem  terrae  nunc  esset  B.  (ad  propositum  enim 
callide  flectunt  sermonem  Vcrus  et  amica).  Hor.  epist.  1  11,  7  scis  Lehe- 
dus  quid  sit.  'iam'  cum  respectu  prioris  status,  de  quo  nihil  certi  con- 
stat;  sed  fortasse  terra  illa,  quae  post  Nicomedis  III  mortem  (a.  a. 
Chr.  74)  est  facta  Romanoruni ,  primis  anuis  parum  lucrosa  prouincia 
erat,  ntpote  bellis  Mithridaticis  et  piratarum  depraedationibus  exhausta. 
hoc  persequuntur  uerba  proxima:  —  7.  quo  uiodo  se  liaberet.  iu  quo 
statu  (bonone  an  malo)  illa  uersaretur;  Nepos  Dion.  2,  4  quaesiuit  a 
medicis  Dion  quemadmodum  se  liaberct,  Cic.  ad  fam.  III  1,  1  si  ipsa  resp. 
tibi  narrare  posset ,  quomodo  sese  haberet.  pro  D  cum  legisset  scriba  P 
('(juomopose'),  correctura  'do'  suprascriijta  genuit  libri  V  lectiouem 
'(luomodo  posse'.  —  8.  ecquouam  uiihi  profuisset  aere.  num  qua  me 
ditasset  pecunia  (nam  'aes'  omuino  de  nummis,  ut  Moreti  u.  82  domum 
grauis  aere  redibat,  Sall.  lug.  34  serui  aere  parati,  unde  in  Senecae  dial. 
2,  14  corrige  scis  emi  aere  uenalia).  optime  autem  AStatius  'ecquo- 
nam':  sollemni  illius  'ec'  in  'et'  deprauatione  V  'et  quonam'  praebet 
non  apte,  siquidem  nec  derecte  quanta  pecunia  iude  redundasset  quaeri 
potuit  et  melius  haec  interrogatio  (ad  quam  sensim  teteudoraut)  tam- 
quam  noua  prioribus  adiungitur.  —  J>.  respoudi  id  ((uod  erat.  ut  res 
se  habebat  (secundum  ueritatem),  ut  Petron.  111  ratus  sciUcet,  id  quod 
erat,  desiderium  extincti  non  p)Ossp  feminam  pati  et  saepius.  —  }),  10,  11. 
nihil  neque  nec  iu  ipsis  uec  praetoribus  esse  nec  cohorti,  cur  quis- 
qnam  caput  unctius  refcrret.  uulgo  scribuut  'nihil  nciiue  ipsis',  scil. 
Bithynis,  quorum  torra  nimis  pauper  csset  (nec  sane  aliter  'ipsis'  ex- 
plicari  potest);  confertque  Gronouius  Liu.  VI  30  codcm  unno  Sctiam, 
ipsis  querentibus  pemiriam  hominum,  noui  coloni  adscripli.  sed  quod 
olim  monui,  Bithynos,  qui  nihil  referant,  inepte  uua  cum  magistratibus 
Romanis  ooruuKiuc  cohortc  commemorari,  id  herclo  Munro  [critic.  p.  32] 
uon  rcmouit  eo  ([uod  post  ^cohorti'  ph'nius  intorpungon.s  nouuni  enuutia- 
tum  foruuiuit  ^our  ..  roferrot?'    inoredibilitor  phino  nulloquo  ouni  onio- 


lUi  X    11-13 

lumciito  Hententiao.  nain  reniaiiet  illiul,  f|no(]  15ilhyni  niliil  possidere, 
Komaiii  nihil  apiid  eos  sibi  comparasse,  unde  c.  u.  referrent,  dici-ndi 
sunt.  omitto  cominentum  AStatii  'mihi  neque  ipsi'.  WeBtijhalius  uoluit 
'nihil  neque  ipsis  nunc  praetoribus'  eqs.,  male  et  'nunc'  multo  fortius 
adaequare  putans  illud  u.  7  'iam'  et  extra  sedem  uitii  procedens.  iam 
cura  palaeographicae  rationis  gnaris  pateat,  in  scriptura  'nihil  neque 
nec  in  ipsis'  duplicem  adesse  lectionem  'nec  in'  et  'neque  ipsis',  ego 
hanc  alteram  graramatici  cuiusdam  uel  monachi  correcturara  esse  ratus 
ex  priore  scriptura  'nec  in '  elicui,  quod  omnes  difficultates  uere  dis- 
soluit,  'nihil  lucelli  nec  .  .  esse  nec  cohorti'.  solebant  enim  'luceUum' 
uocare  particulas  illas,  quae  de  praetorum  praeda  contingebant  amicis 
et  ministris:  Cic.  in  Verr.  III  30,  71  Apronio,  deliciis  practoris,  Jucelli 
aliquid  iiissi  sunt  dare:  putaiotc  Apronio  daturn,  si  Aproniunum  luceUum 
ac  non  praetoria  praeda  uohis  uidebitur  et  ibid.  44,  106  docucrunt  uos 
quid  lucelli  fecerit  homo  non  malus,  familiaris  praetoris,  Apronius,  infra 
XXVllI  6  et  8.  alteram  iu  u.  10  corruptelam  iam  olim  uere  detexit 
Muretus.  nam  etsi  pluralem  'praetoribus'  de  nouis  qui  in  ea  iKOuincia 
quotannis  se  excipiunt  praesidibus  intellegimus,  tamen  et  hoc  nimium 
est  per  se,  ne  praetorem  quidem  quidquam  inde  referre,  nec  CatuUi, 
qui  quod  ceteri  frustrati  sunt  spe  imputat  praetoris  sibi  soli  iirouinciam 
expilantis  auaritiae,  sententia  esse  potest.  quasi  uero.  etiamsi  res  ita 
se  haberet,  aegre  ferret  C.  praetorem  suum  nil  rettutisse!  denique  hoc 
'nihil  lucelli  nec  praetori  nec  cohorti  erat,  cum  praesertim  eis  esset 
praetor  inrumator'  absurdum  est.  optime  igitur  Muretus  'nec  quaesto- 
ribus  esse'.  quaestorem  enim  cum  suis  ministris  comitibusque  (hos  enim 
comprehendit  i^luralis)  et  praetoris  quae  propria  est  cohortem  bene  so- 
ciari  obuium  est,  cum,  licet  sint  ab  officiis  diuersi,  tamen  omnes  a 
praetore  pendeant.  praeterea  quaestores,  siqui  alii,  ob  ipsum  munus 
sane  facillime  ditare  se  ualebant  paululum  tantum  fauente  praetore. 
cohortem  autem  praetoriam  hic  uon  tam  turbam  scribarum  adcensorum 
medicorum  haruspicum  intellege  quam  praecipue  amicos  comitesque,  hoc 
est,  adulescentes  nobiles  tam  reipublicae  capessendae  causa  quam  spe 
lucri  praetores  in  prouincias  comitari  solitos.  qui,  si  praetor  faueret  eis 
uelletque,  quantum  sibi  compararint  haud  raro  diuitiarum,  manifestum 
est  ex  Cic.  in  Verr.  II  10,  27.  unguenta  autem  cum  non  ita  paruo  aere 
constarent,  is  qui  caput  unctum  habebat  inter  opulentiores  iure  nume- 
rabatur:  Lucil.  apud  Non.  p.  423,  1  cn  (/eti'  uel  ''etit'  codd.),  guos  diiii- 
tiae  producunt  (in  lucem),  et  caput  ungunt  horridulum ,  Plaut.  Pseud.  I 
2,  84  numqiii  quispiam  est  tuorum  tua  opera  hodie  conseruorum  niti- 
diusculum  caput? ,  Hor.  sat.  11  2,  127  qiianto  a%d  ego  parcius  aut  uos, 
0  pueri,  nituistis,  Cic.  Verr.  II  22,  54  ita  palacstritas  defendehat ,  ut  db 
illis  ipse  unctior  abiret.  deuique  cf.  CGracchus  ap.  Gell.  XV  12  zonas 
quas  plenas  argenti  extuli  (Roma),  eas  ex  prouincia  inanes  retuU.  alterum 
'nec'  gradationem  continet  (=  nec  ueroV  —  12,  13.  praesertim  qiiibns 
^sset  irrumator  praetor  nec  faceret  pili  cohortem.    constractione  illa 


X  14-16.  117 

KCita  Gvvfoiv  post  'quisquam'  sequitur  ''quibus',  quod  cum  pro  'cum  eis' 
sit  positum,    in    altero    colo    ''nec   f.   p.   eohoitem'   neglegentius   addito 
'praetor'  ano  %oivov  priori  colo  additum  et  ipsum  est  subiectum  (male 
Benoistius  cp.  Maduigii  gr.  1.  §  323*).    recepi  enim  ex  0  '"nec':  male  et 
asyndeto  hic  quidem   iutolerabili    'non'    G  praebet;   nam   quod   Ellis^ius 
cp.  Caecil.  com.  220  Kibb.  j^raesertim  quae  non  peperit,  lacte  non  habet, 
hoc  alterum  colon  est  nimirum  apodosis;   nec  iam  opus  est  subuiolenta 
Gronouii  mutatione  'non  faciens '.     'irrumator'  hic   non  tam  is  est  qui 
turpissimis   libidinibus    seruit  quam    qui   summa   cum   incuria  cohortem 
tractauit.     sic    enim,    ut   acerrimum    significet    contemptum,    inrumandi 
uerbiim   ut  conuitium    etiam  XVI  1,   XXXVII  8,   LXXIV  5   (XXVIII  10 
quoque,   ut  infra  uidebimus)  legitur.     itaque   quasi   nulla  adesset  cohors 
de  praetoris   beniuolentia   occasionem   diuitias  faciendi  expectans,  nihil 
comites  curauit  Memmius  (de  quo  cf.  supra  p.  36),  sed  sibi  omnia  corripuit. 
iu  uerbis  igitur    'nec  faceret   pili  cohortem'    (cf.  XVII  17)  cohortis  uox 
et  iam  illo  ''quibus'  compi-ehensa  et  post  u.   10  iteratur  multa  cum  ui: 
ne  amicos  quideni  comitesque  propiores  (nam  de  quaestoribns  ceterisque 
ministris  minor  querella)   respexit  Memmius.     ad  illud  autem  uulgi  per 
uocem  'inrumare'  conuitium  uidetur  adludere  Liicilius  apud  Non.  p.  394, 
15  praetor  noster  adhuc  [athuc  Leid.  1   m.  1]  quam  spurcus  ore,  quod 
omnes  extia  cahtva  ut  stercus  foras  eiecit  ad  unum,  quae  uerba  pertinent 
ad  Scipionem   in   bello  Numantino    castra  hominibus   inutilibus  purgan- 
tem;  cui  uicem  reddiderunt  milites,   seuerae  iam   disciplui;ie  adsuescere 
coacti,  imperatorem  contemptissime  tractantem  uocaudo  "^inrumatorem'; 
cedant  ergo  urrba  tam  a  metro  quam  a  sententia  inexplicata  in  'nos 
terit  heic  quasi  spurcos  ore'.  —  14.   at  certe  tnmeii.   inquiiiiit.     uno 
quasi  ore,  f[uippe  c\n\   ne   iam   spes   ad   nihilum   recideret   timereut;   in- 
utile  ost  quaerere,  rpiomodo  hoc  factum  sit,   dixeritne   mulier  Varusque 
uultu  idem  significauerit  an  contra.    ''at  certe',  at  minimum.  —  15,  16. 
qiiod  illic  nntum  dicitur  esse,  comparasti  ad  leclicam  liominii».    hoc 
est,  lecticarios.     snnt  enim  'homines'  serui  (cf.  ex.  gr.  riaut.  Meu.  V  5, 
49  homines  arcesse);  appellabautciue  Komani   seruos   pro  singulorum  pro- 
uincia  ut  plerumquc  per  'a'  (ex.  gr.  'a  uesti;',  'ab  unguentis')  ita  inttr- 
dum  i)er  'ad'  (ut  'ad  argentum',  'ad  cyathum');  cf.  Marquardti  antiqq. 
priuat.  I  p.  141  sqq.^;  sumebantur  autem  lecticarii  ex  hominibus  robustissi- 
mis,   ex  Syris  potissimum   et   Cappadocibus,    etiam  ex   Bithynis,   ut  ex 
nostro  loco   discimus:   Marquardtus  1.  1.  p.  146.     hoc  'ad   kct.    homiuis' 
per  appositionem  accedit  ad  prius  'quod  i.  n.  d.  esse',  hoc  est,  id  quod 
terra  illa  (ut  ainnt)   prae  ceteris   progignit  h\rge  (Cic.  Verr.  II  2,  5  de 
Sicilia  id  non  apud  cos  nasci  . .  putarcmus).     quidquid   domi  natum  et 
inomptum  est,  uili  constat  pretio;  undc  suo  quodani  iure  CatuIIum,  et^i 
lucri  non  compotem,   tamcu   data  occasione  paruo  aere   sibi  comparasse 
lecticarios  concludere  potuerunt.    nam  falso  loctioarum  usuni  in  Hithynia 
prinia   extitisse   ox   hoc   loco   (ut   uidotur)    collogit  soholiasta   Vallae   ud 
luuen.  1,  121   et  6,  361  (cf.  Hauptii  opusc.  111  p.  678^;  imnio  ut  in  oetera 


118  X  16-2;}. 

Asia  (cf.  C.  GracchuB  apud  (ioll.  X  3),  ita  in  F^ithynia  potenten  solebant 
hoc  uehiculo  uti;  Cic.  in  Veir.  V  11,  27  nam  ut  mos  fuit  Tiillnjnorum 
regibtis  lcctica  octaphoro  fcrebular.  fortass-c  Catulli  teinpore,  quo  lecti- 
carum  usua  modo  Jtomao  iucrebuerat,  Bithyni  potissimum  ad  portandas 
cas  .sumebantur.  de  accupatiuo  rarissimo  'hominis'  cf.  Neuius  d,  f.  1.  I 
p.  267,  Buechelerus  decl.  lat.  p.  29;  supra  p.  51.  -  1(»,  17.  cgo,  iit 
puellae  iiiiuiii  ine  fsicerem  beatiorein.  simularem  siue  fingereui  (CVII  0 
et  se  facit  esse  uenustum,  l'laut.  asin.  II  2,  84  facio  me  facttum  altjue 
maynificum  uirum,  8en.  epist.  44,  1  tii  milii  te  pusiUum  facis)  'uuum', 
prae  ceteris  Memmi  comitibus  (cf.  LVill  2),  'beatiorem',  opulentiorem 
(cf.  XXIII  27,  Hor.  od.  111  7,  3)  siue  potius  eum,  cui  melius  fortuna 
consuluisset  (cf.  mox  'maligne').  —  18.  'non'  iuqunin  'mihi  tani  fuit 
maligne.  non  adeo  mecum  egit  fortuna  maligne,  siue,  uon  adeo  rcs 
mihi  erat  tenuis  et  parca  (cf.  maliync  alerc  corpus  Son.  de  ira  II  19,  ma- 
ligne  pJorare  Petron.  42);  dictum  est  hoc  ad  similitudinem  locutionis  'malc 
est  mihi'  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  7);  et  amat  hoc  genus  loquendi  popu- 
lare  (Holtzius  synt.  scr.  pr.  II  p.  6  sq.)  noster;  cf.  III  18,  XIV  10,  XXI II 
5  et  15,  XXXVIII  1  et  2.  de  coustructione  'non  tam  ut  nou'  Schwa- 
bius  cp.  Cic.  in  Verr.  IV  43,  95  numquam  tam  male  est  Siculis  quin  ali- 
quid  facete  ct  commode  dicant.  —  19.  pronincia  quod  iiiala  incidisset. 
contigisset  mihi  pr.  parum  lucrosa  (siue  ob  incolarum  penuriam  siue  ob 
praetoris  auaritiam).  cf.  Hor.  sat.  I  7,  11  quibits  acluersum  bellum  in- 
cidit ,  Prop.  I  15,  28  siquicl  forte  tibi  durius  inciderit,  Plaut.  !Men.  V  2, 
121  ei  derepente  tantus  morbus  incidit  (hypallageu  minus  recte  uocat 
Ruddim.  instit.  p.  394).  —  20.  uon  posseiii  octo  liomines  parare  rectos. 
non  saltem  seruos  octo  ualerem  emere  proceros  robustosque  (cf.  LXXXVI  2, 
recta  senectus  luuen.  3,  26,  seruitia  rectiora  Suet.  Caes.  47).  portabatur 
lectica  siue  a  sex  (hexaphoros)  siue  ab  octo  seruis  (octaphoros:  Mar- 
quardtus  I.  I.).  'parare',  pro  ^comparare',  etiam  omisso  'aere',  ut  Cic. 
ad  Att.  XII  19,  1  cogito  .  .  liortos  aliquos  parare.  —  21.  at  mi  nullus 
erat  iieque  liic  neque  illic.  bene  Burmannus  [misc.  obss.  V  1,  7]  ^quae 
uerba  non  scortillo  dixit,  sed  (ut  saepe  in  comoediis  ad  spectatores  con- 
uertitur  sermo)  haec  ad  lectores  dicuntur'.  de  'at'  cf.  Fritzschius  ad  Hor. 
sat.  I  5,  60.  neque  (nunc)  Romae  necjue  (olim)  in  Bithynia;  Ellisius  cp.  Cic. 
ad  Att.  IX  7,  2  ero  in  Formiano,  ne  aut  ad  urbem  dndvrrjatg  mea  animad- 
uertatur  aut,  si  nec  liic  (Formiis)  nec  illic  (Romae)  eum  uidcro,  deuita- 
tum  se  a  me  putet.  —  22.  fractum  qni  neteris  pedem  graltati.  nec 
lecticam  possidebat,  sed  tantum  lectulum  illum  pauperiornm  proprium 
(de  grabato  cf.  ex.  gr.  Moreti  5  membra  leuat  sensim  uili  demissa  gra- 
bato ,  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.),  sed  eum  ipsum  uno  pede  debilem  ob 
uetustatem  (quam  iocose  inridet  Lucil.  VI  9  M.  tres  a  Dcucalione  gra- 
bati).  XCVII  6  ploxeni  ueteris.  —  23.  iu  colio  sibi  collocare  posset. 
hoc  est,  subcollare  (cf.  Suet.  Claud.  10  et  Otb.  6).  est  adnominatio, 
qualem  amant  prisci  poetae,  quasi  'colloca,re'  a  coUo  sit  deriuatum;  sic 
Plaut.  Asin.  III  3,  67  hic  istam  colloca  cruminam  in  collo  plane.    'posset', 


X  24—26.  119 

scil.  si  iuberem.  —  24.  hic  illa,  ut  decuit  cinaediorem.  tunc  (LXIV  269) 
puella,  ut  nirairum  consentaneum  erat  iu  femella  scortorum  magis  simili. 
nam  ''tleeent'  non  solum  quae  ornant,  sed  etiam  ea  quae  secundum  ua- 
tiuam  rei  alicuius  indolem  fiiint  eique  sunt  conuenientia;  Ouid.  a.  a.  III 
502  tritx  decet  ira  feras.  uocis  'cinaedus'  et  de  femina  usum  (cf.  tamen 
Priap.  40,  4  pathicae  imellue)  et  comparatiuum  unus  sibi  permisit  Ca- 
tullus  (quantum  quidem  hodie  scimus).  sed  cauendum  est  ne  celerius 
ciuaedam  siue  mollem  (Plin.  epist.  IX  17,  2)  siue  inpudentem  (Mart.  VI 
39,  12)  interpretemur  breuiter.  nec  enim  alia  dici  potest  cinaeda  nisi 
quae  clunes  agitat  (luuen.  11,  164),  ut  puella  cinaedior  sit  ea  quae 
magis  iuclinat  uatura  ad  feminas  quiduis  facere  patique  paratas,  hoc 
est  scorta.  inpudentiae  enitu  notio  ex  re  ipsa  redundat.  quippe  homi- 
nem  alienum  et  tunc  primo  uisum,  quasi  iam  multos  per  annos  habeat 
in  amicis  familiarissimis,  illa  et  statim  rogat  officium  et  blandissime 
('mi  CatuUe')  adloquitur.  —  25,  26.  '(luaeso'  iiuiuit  ^iiiihi,  mi  Ca- 
tulle,  paulum  istos  cominoda;  nam  iiolo  ad  Sarapim  deferri.  'com- 
moda'  correpta  ultima  positum  semel  apud  Plaut.  Cist.  IV  2,  76  certum 
est  post  Ennium  a  nullo  poeta  cultiore  adhibitum  esse  uel  adhiberi 
potuisse  (nam  illud  ^jjutii'  etiam  apud  posteriores  obuium  formulae  est 
iastar:  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  340).  hinc  iam  inde  a  saec.  XV  coniectu- 
rarum  seges  larga;  uehiti  proi:>osuerunt  AStatius  'uam  uolo  commode 
ad  S.'  (hoc  ''teuipore  commodo'  hinc  alienum),  Scaliger  'commodo  nam' 
(nec  a  metro  nec  a  sententia  probandum),  Burmannus  [misc.  obss.  V 
1,  9]  'commoda:  enim'  (et  sane  'enim'  saepius  apud  priscos  praeponi- 
tur),  Doeringius  ^istos  da:  modo  nam',  omnium  blandissime  Ferdinandus 
Handius  [obss.  p.  54]  'istos:  commodum  enim  uolo'.  supplendum  enim 
ad  'istos'  ex  sermonis  familiaris  consuetudine  relictum  est  'cede'  uel 
''mutua';  plane  ut  LV  10  Camcrium  miJd  (scil.  date);  et  'commodum' 
apte  designat  ''boc  ipso  tempore'  (quo  scil.  aegrota  feraeUa  jjedibus  ne- 
quiit  ambulare);  cf.  Plaut.  Stich.  II  3,  40,  Merc.  I  2,  106,  Ter.  Pliorm. 
IV  3,  9.  ceterum  non  illepide  hercle  nec  inepte  meretricula  cupit  nobi- 
lium  matronai-um  instar  lectica  deferri  (puta  ex  regione  editiore,  iu  qua 
habitabat)  ad  templum  Serapidis  louge  extra  poinerium  situm  (Dio 
LIU  2,  LIV  6).  de  Serapide  siue  Sarapide  (utraque  forma  proba,  nisi 
quod  illa  Romanis,  haec  Graecis  magis  usitata  fuisse  uidetur)  cf.  Prol- 
lerus  myth.  Rom.  p.  724  sqq.;  languoris  siue  dubio  remedium  inde  erat 
petitura  Vari  amicuUi  (Varro  Eumen.  fr.  12  et  36  Buech.,  Cic.  de  diuin. 
II  59,  123).  male  autem  se  habet  uulgata  loctio  'ad  Serapim'.  eteuim 
'ire  (ferri,  uonire,  sim.)  ad  temphuu  dei  doaeue  alicuius'  dicturi  Romani 
oniittero  solobant  iUud  'temphuu',  ut  Hor.  sat.  I  9  35  uoitKm  crat  uil 
]'estue  (ivuehnerus  gr.  \.  II  p.  175);  uumqnam  'ire  ad  doum'  dicobant. 
unde  ego  'ad  Serapis  (Sarapis)'  roddidi  Catullo  (foruuuu  'Sorapi'  nou 
sat  tutam  putans;  cf.  OSieuorsius  in  Ritscb.  act.  soc.  Lips.  II  p.  SO); 
mirorquo  Klli^iuui  mihi  oiiponerc  potuistio  looos  alionissinios  Ouid.  ani. 
II  2,  25  (ubi   ''ad   I.sin'  uaUt  'apud   I.'   biuc  'in  Isidis   toniplo')  ot  luuon. 


-[20  X  27—30. 

14,  260  (ubi  ';ul  Castorem'  est  'iiixta,  prope  C.  templum' ).  —  27.  inane 
me,  inquio  puellae.    erat  haoc  uiiae  cotidianae  dictio,  qiia  uimis  celc- 
rantem    ut  retardaret  abitum   audiretquc  narranda  monebant  uel  etiam 
uerba  interrumpentem   in   ordinem  redigebant,    ut  Afran.  com.  95  Uibb. 
mane,    Seriii,   quaeso,   nisi   molestum  cst,   pauca  sunt,    Plaut.  niil.  1404 
mane,  dum  narra,   Ter.  Andr.  IV  1,  84    saepiu.sque.     sed   neque   in   hac 
formula  usitatum  est  addere  'me'  in  aliis  sane  non  ita  rarum  (cf.  ex.  gr. 
Plaut.  Amph.  I  3,  48  nune  te  nox,  quae  tnc  mamisti,  mitto)  neque  uero 
credibile  est,  ^niaue'  breuiata  altera  syllaba,  ut  a  comicis,   ita  a  Ca- 
tnllo   etiamtuuc   adhibitum   esse;   intra  pauca  enim  multoque   us-u  trita 
uocabula    licentia   ista    constitit    apud    posteriores    (cf.   LMuell.   d.  r.  ui. 
p.  340).     coniecerunt  Pontanus   'minime',    Statius   'mane  inquii'    (cum 
hiatu  mihi  certe  ingrato),   Bergkius  'mi  anime',  Munro  'meminei',  alii 
alia;  ex  quibus  nihil  placet  mihi,  qui  'mane'  aptissimum  retinendum  et 
'me'  a  latinitate  daninatum  ita  remouendum  intellego,  ut  5-imul  uitium 
prosodiacum  uocis  ''mane'  tollatur.    unde  nunc  scribendum  censeo  'mane, 
em,  inquio'.     interiectio  enim   'em',  quam  accurata  disputatione  tracta- 
uit  ORibbeckius  symb.  ad  part.  lat.  p.  29  sqq.,  iungi  amat  cum  impcra- 
tiuis,  quibus,  etsi  multo  rarius,    etiam  postponitur  (Ter.   Phorm.  I   2,  2 
accipc,  em),  neque  fere  (ut  omnes  interiectiones)  cum  noce  sequenti  per 
syualoepheu  coalescit;  adhibet  aiiteru  uocem  illam  Cat.  LV  12,  ubi  uide. 
deinde  antiquos  editores   et  0    secutus   dedi  'inquio'  (cf.  Xeuius  d.  f.  L 
II  p.  612),    cum    tempus   praesens   in   hac    uiuida    narratione   multo    sit 
aptius   perfecto  et  praeterea  habeatur  u.  14  et  18.  —   28.  istud  quod 
modo  (lixeram  me  babere.    'istud',  res  de  qua  loquiraur,  serui.    'dixe- 
ram',  sciL  antequam  me  interrupisti.    nam  summopere  conturbatus  poeta, 
dum  haec  loquitur,    quaerit  aptam  responsionem   inde   qnod   uerba  sua 
priora  nondum  ad  finem  perducta  finxit  (cf.  'mane');  quo  modo  cum  nil 
se    proficere    intellegeret   neque    melius    quidquam    reperiret,    sine   iusto 
enuntiati   fine    subicit:   —    29.    fugit  me  ratio.    oblitus   sum  memoriac 
culpa  uerum  rei  statum.     Scaliger  cp.  auct.  ad  Herenn.  II  16,  24  qui  se 
propter   uinum    aut   amorem    aut   iraeundiam  fugisse   rationem   dicet,   is 
animi  uitio  uidebitur  nescisse,  non  inprudentia,  ibid.  40  in  mentcm  mihi 
si  uenisstt,  Quirites,  non  commisissem  ut  in  hunc  lociim  res  tieniret  . .  sed 
me  tum  ratio  fugit,  Muretius  etiam  Plaut.  Amph.  I  1,  227  sqq.    iamque 
per  anacoluthon  subicit  iterum  abrupte  quidem,  sed  ut  enuntiati  initium 
'^istud'  (seruos)  et  finis  ''parauit'    aliquo   modo   cohaereant:  —  29,  30. 
meus  sodalis,  Cinna  est  Gains,  is  sibi  parauit.    dicitur  C.  Heluius 
Cinna   Catullo   amicissimus,   de   quo   cf.    ad  XCV.     mentis   confusionem, 
qua  haec  quasi  per  interualla  erumjut  C,  bene  exprimit  et  illud  Tinna 
est  Gaius'  ad  'meus  sodalis'  ab  eo,   dum  uomen  aliquod  quaerit,  quasi 
parentheseos    loco   adiectum   et  iterum  id  quod  uomine  feliciter  reperto 
cum  quadam  affirmatione  additur  Ms'.     et  fit  sane  perquam  ioculariter 
haec   appellatio  Cinnae   (quem  Hauptius  opusc.  I   p.  72   hinc   recte   con- 
clusit  una  fuisse   in   Bithynia;   cf.   eius   fragm.  3):    ille   in   eadem   plane 


X  31-33.  121 

quam  Catullus  conclicione  uersatus  iam  Varos  cum  amicabus  lecticam 
rogaturos  quomodo  arceret  circumspicere  debuit.  fcic  festiue  nimirum 
poeta  laborans  amicum  iocunduro  iocum  habet  ludumque  non  infreqnenti 
autem  more  postponitur  praeuomen  siue  nomini  siue  cognomini  (non  his 
utrisquc  iunctis),  ut  iu  elog.  Scip.  I  Cornelius  Luciiis,  Plaut.  merc.  prol. 
10  Maeci  Titi,  Enn.  ann.  305  V.  Ccthegus  Marcus  (Marquardtus  untiqq. 
priu.  I  p.  92);  quocum  cohaeret  qnod  praenomine  omisso  etiam  nomen 
post  cognomen  ponebant  (cf.  interpp.  ad  Tac.  dial.  1,  1).  'gaius'  post- 
quam  in  ^gauis'  abiit,  scriba  hinc  de  suo  efifecit  uocem  saltim  lalinam 
'grauis';  unde  non  intellecta  mendi  origine  ORibbeckius  elicuit  formam 
^Gauius',  primariara  illam  qnidem  (cf.  Mommseni  dial.  Ital.  inf.  p.  253\ 
sed  uix  Catulli  tempore  adliuc  seruatam.  'Gaius',  trisyUabe,  ut  apud. 
Mart.  V  14,  5  (cf.  et  IV  16,  1).  —  31.  uernni  ntrnm  illins  au  luei, 
qnid  ad  me!  sed  quid  ad  me  pertinet,  sitne  istud  Cinnae  an  mei.  quod 
^raei'  est  genetiuus  pronominis  personalis  propter  oppositionem  pro  con- 
sueto  multo  magis  ''meum'  positus  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  435);  nam 
longius  accersitum  uidetur,  'seiui'  ct  'sint'  suppletis  ^mei'  pro  nomi- 
natiuo  pluralis  possessiui  habere.  Augurinus  apud  Plin.  epist.  IV  27,  4 
et  Mart.  XII  30,  1  quid  ad  me? ,  Cic.  ad  Att.  XII  17.  —  32.  ntor  tam 
bene  qnam  mihi  pararim.  excusare  studet  mentis  quam  fingit  obliuio- 
nem  illo  tcc  tcov  (pikcov  koivk.  'utor'  scil.  'isto',  quod  conexus  facilc 
suppeditiit.  utique  expectandum  est  autem  'quani  si';  neque  enim  sic 
quidem  'si'  utnquam  omittitur,  cum  'tam'  ualeat  'aeque',  ut  'uelut'  et 
namquara'  comparata  sint  aliena  (cf.  Kuehnerus  II  p.  966).  unde  Sta- 
tius  olim  'paratis'  proposuit,  scil.  'seruis',  qnod  mihi  ob  ipsam  mnta- 
tionera  substantiui  subintellegeudi  displicet  (placeret  'parato',  scil.  isto). 
sed  quod  ipse  temptaui  ''ceu  raihi  pararim',  recte  monucrunt  non  con- 
uenire  huic  dicendi  generi;  uox  enim  'ceu'  priscis  scriptoribus  non  nota 
albioris  postea  stili  erat.  uide  an  poeta  dederit  'qnam  ipse  si  pararim'. 
ad  totam  sententiam  cf.  ex.  gr.  Plin.  cpist.  III  19,  8  accipiam  a^  socru, 
cuius  arca  non  secus  ac  mca  iitor,  Cic.  de  off.  III  14,  58  uenahs  quidcm 
sc  hortos  non  habere,  sed  licere  nti  Canio,  si  uellct,  ut  suis.  —  33.  sod 
tn  insnla  male  et  molesla  ninis.  sic  G,  contra  0  'sed  tulsa  niale'. 
uulgo  sciibuut  *'tu  insulsa  raale'.  et  nota  in  uulgus  rea  est,  'male'  pro 
adiectiui  qiiocum  iungitur  ratione  modo  'parum'  modo  'ualde'  adaequare: 
adiectiuum  si  bonae  notionis  est,  ''male'  detrahit  ('male  fortis',  parum 
fortis);  contra  hoc  intendit,  si  illud  aliquid  mali  continet  (,'male  insa- 
nua',  oppido  insamis).  nec  insolita  est  anastrophe;  cf.  Hor.  sat.  I  4,  64 
rauci  male  (=  nalde),  ib.  II  5,  46  ualidus  mdle  (=  parura).  sed  rectis- 
tinie  Schraderns  [emend.  p.  14  sq.]  monet,  insulse  scortillnm  uocari  'iu- 
sulsuui',  quippe  quod  per  se  salsura  admodum  fuerit,  cura  poetam  glo- 
riosiorera  statira  luutuom  rogaret  id  quod  illo  siuim  iactauorat;  nec  enira 
'insuisus'  idem  quod  "^inpudons'.  ne(|uo  C.  ost  is,  qiii  taloni  loporem 
dissiuiulet.  coniocit  igitiir  Sclivaderiis  'salsa  inalo  ot  niolesta',  hoc  est, 
cuui  incoinraodo  uieo  atqiie  niolestia  iocosa  os.    <iuis  Iioc  roprehenderit? 


122  X  ■'^J-    Ni  1. 

iiisi  i|uo(l  imilto  leiiiorc  ucl  iiotinn  niilla  cuui  niiitutioiic  littcruli.s  tra- 
icctis  (lectiim  iiiisse  uidetnr  in  V  'tulmi'  Kupra  'tu'  illis  'mu'  BcriptiH) 
cuadit  'tii,  mulsii,  male  et  molesta'.  nam  hoc  '^mulsa',  nota  ex  Plauto 
appcllatio  blandifica  (Cas.  II  6,  20,  Stich.  V  5,  14  mulsa  mea;  de  'mea' 
omisso  cf.  ad  Corn.  8),  hic  ita  adhibetur  ut  rcspondens  illi  'mi  Catulle' 
l)oeta  non  nimis  honorifice  (cf.  «ifcrmanicHm  'Schaetzchen')  femellam  ad- 
loqiiatur.  iam  intellegimus  quidem  'molesta  uiuis',  hoc  est,  inportuna 
(cf.  LXVill''  9G);  aequat  enim  'uiuere'  fere  'esse',  cf.  Plaut.  mil.  678 
liberum  uutem  ego  me  uolo  uiuere,  Men.  V  5,  10  ne  ego  liomo  uiuo  miser, 
Hor.  epist.  11  2,  157,  Tib.  II  6,  53.  sed  difficiie  est  dictu,  quomodo 
'  raale  uiuis '  sit  accipiendum ,  quod  neque  ad  prauitatem  mornm  neque 
ad  miseram  rerum  condicionem  (Hor.  sat.  I  4,  109;  epist.  I  17,  10)  per- 
tinere  apcrtum  cst;  efc  num  uere  aliquando  temptauerim  hanc  interpre- 
tationem  'parum  callos  mores  elegantiores ,  a  quibns  talis  rogandi  im- 
pudentia  aliena  est',  ip?e  ualde  dubito  ob  certi  exempli  absentiam;  nec 
bene  aduerbium  et  adiectiuum  iunguntur.  recepi  ergo  Guarini  coniectu- 
ram  'niala  et'  (malae  et,  nmle  et),  hoc  est,  metuendae  es  calliditatis : 
cf.  Brixins  ad  Plaut.  mil.  190,  Cat.  XXXVI  9,  LV  10  pessimae  puellae 
(germanice  seruata  allitteratione  uertas  ''doch  du,  Liebchen,  bist  lose 
und  laestig').  —  34.  per  quam  iion  licet  esse  neglegeuteui.  quae  non 
permittis  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  406)  eis,  qui  tecum  locuntur,  non  nimis 
pondorare  uerba  sua,  miuus  accuratos  atque  obliuiosos  esse.  Heinsius 
ad  locos,  quales  sunt  Cic.  ad  Atfc.  I  17,  6  quo  in  rjenere  mihi  ncglejenti 
esse  non  licet  coniecit  'neglegeuti';  uerum  euim  uero  hic  adest  generalis 
sententia  nec  de  se  uno  loquitur  poeta  (cf.  Kuehnerus  I.  I.  p.  500").  — 
pauca  habes  poemata  magis  siue  iucunda  a  uerborum  arte  minime  illa 
quaesita  siue  a  seusibus  lepida.  nam  praetoris  sui  auaritiam  exagita- 
turus  poeta  sub  specie  eius,  qui  amara  lento  temperet  risu,  narrat  quam 
male  et  sibi  sit  inlusum  falsa  illa  opinioue,  qua  tamquam  Croesus  alter 
ex  prouincia  rediisse  putabatur,  et  ipse  inluserit  spei  amicorum;  simul- 
que  femellae  cuiusdam  sane  nou  illepidae  (quidquid  poeta  eam  pro 
molesta  increpat)  callida  uersutia  iocose  describitur  suaui  illa  festiua- 
que  sermouis  urbani  facetia,  cui  totum  carmen  miram  debet  ucnustatem. 

XI. 

1.  Furi  et  Aureli,  comites  Catulli.  Furius  et  Aurelius,  CatuIIi 
riuales  in  amore  luuentii,  ut  ab  hoc  sectando  reuocarent,  illum  cum 
uetere  suo  araore  Lesbia  reconciliare  studebant;  cf.  supra  p.  38.  quam 
in  rem  cum  multa  uerbosaque  animi  officiosi  testificatione  tamquam 
deditos  illi  deuotosque  amicos  et  quiduis  eius  gratia  facere  patique  pa- 
ratos  sese  poetae  obtulerant  sequestres.  quorum  mentem  bene  perspi- 
ciens  CatuIIus  in  huius  carminis  prologo  (1  — 14)  non  minore  uerborum 
cum  strepitii  per  tacitam  inrisionem  praedicat  propensam  illorum  in  se 
uoluntatem,  deinde  in  fiue  pro  multis  maguisque  officiis  oblatis  eos  rogat 
unum  et  paruolum  munus,  quo  mandato  et  quanti  eos  aestimet  ostendit 


XI  2-6.  123 

et  Lesbiae  reconciliationem  procul  a  se  arcet.  'comites'  breuiter  in- 
tegrae  protaseos  loco:  'qui  estis  futuri  comites  ' ;  quos  nimirum  illi  iu 
litteris  suis  se  significauerant.  erat  enim  haec  quasi  quaedani  formula, 
qua  ueteres  tostabantur  amicitiam,  ut  paratos  se  csse  dicerent  carum 
caput  in  remotissimas  quasque  terras  multo  cum  hibore  periculisque 
comitiiri;  praebebat  haec  testificatio  poetis  praesertim  ansara  commo- 
randi  in  harum  regionum  longinquarum  adituque  difficilium  descriiitione; 
cf.  Hor.  od.  II  6,  1  sqq.  et  epod.  1,  11  sqq.,  Prop.  I  6,  1  sqq. ,  Ouid.  am, 
II  16,  21  sqq.,  Mart.  X  20,  7,  Stat.  silu.  III  5,  19  et  V  1,  127.  Tatulli', 
cari  amici  uestri,  quem  me  in  litteris  appellatis.  —  "2.  siue  in  extre- 
mos  peiietrabit  Iiidos.  elogium  Traiani  3  [PLM.  V  p.  401]  extremos 
pemtrauit  uictor  ad  Indos,  Sen.  Oed.  113  extremos  comes  usque  ad  In- 
dos,  Verg.  Georg.  II  123,  Hor.  epist.  I  1,  45.  iam  ab  Homero  Od.  I  23 
Aethiopes  saxcirot  dvSgwv  uocantiu'.  quamquam  Vulpins  recte  adnotat, 
omnes  gentes  ad  oceanum  positas  dici  extremas.  ^in  lados',  in  terram 
Indorum.  —  3,  4.  litus  ut  longe  resonaute  Eoa  tuuditur  unila.  eo 
usque,  ubi.  nam  'ut'  usu  rariore  quidem  sed  certo  localitor  pro  'ubi' 
siue  Sfua'  adhibetur,  Cat.  XVII  10,  Cic.  Arat.  2  ut  prius  iUae  chelae, 
German.  Arat.  233,  Verg.  Aen.  V  331  caesis  ut  forie  iuueiicis  (Diomed. 
p.  408  K.);  cf.  Lachm.  ad  Prop.  p.  238,  Hauptius  opxisc.  II  p.  198  (de 
Ouid.  met.  I  15  dissentio).  sed  errant  qui  hoc  ex  Alexaudrinorum  imi- 
tatione  (nam  CTraeci  quoquo  wg  pro  i'va)  fluxisse  putant;  quod  non  recte 
ORibbeckius  [com.  fragni.-  p.  CXIIJ  obiccit  mihi  in  Naeuii  Lycnrgo  3 
arbiita  ut  nata  ('uineta'  codd.)  sunt  restituenti,  siquidem  etiam  in  Pom- 
ponii  u.  171  R.  in  terram  ut  cubabat  aliter  accipi  nequit.  'Eoa  unda' 
{Eois  aquis  Ouid.  fast.  VI  474,  Eoi  maris  Tib.  II  2,  16,  Mela  III  3,  60 
India  non  Eoo  tantum  pclago  adposita;  'e'  anceps  est  ad  graeca  ecaog  et 
iioiog)  quia  una  est  notio  cohaerens,  facile  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  179  sq.) 
huc  accedit  Monge  resonante',  quocum  praeter  LXIV  52  ot  Home- 
ricum  noXvcpXoia^og  cf.  Verg.  Georg.  I  358  rcsonantia  longe  litora. 
'tnnditur',  feritur,  ut  Priscian.  perieg.  785  /luctibus  Aeyati  primis  quac 
(tellus)  tundiiur  alli,  Prop.  III  18,  1,  Tib.  II  4,  10,  Verg.  Aon.  V  125. 
—  5.  siue  in  Hyroauos  Arabasue  uiolles.  quos  terras  remotas  indi- 
caturus  coniungit  etiam  Verg.  Aen.  VII  605.  ^mollos',  luxurie  diffluen- 
tes;  Manil.  IV  654  nec  procul  in  mollis  Arabas  tcrramque  fercntem  dcli- 
cias,  Tib.  II  2,  4  Arabs  icncr  (ibi  cf.  Hroukhusius  et  Dissenus).  recepi 
autem  ox  0  'Arabasue'  (ti  'arabaesq;',  quod  nimirum  est  ''arabasq;'  oum 
■■(;'  olim  suprascripta);  naui  et  particulam  disiunctiuam  commendant 
oetera  membra  et  formam  'Arabas'  ea  quae  congessit  Neuius  d.  f.  1.  I 
p.  319'-,  quibus  adice  ex.  gr.  Hor.  od.  I  35,  40  ct  epist.  I  6,  6,  Soii.  (.)od. 
117,  Apul.  flor.  6.  —  (5.  seu  Saeas  sagitliferosue  rarllios.  Sacao,  gons 
Soythica  Porsis  a  septontrione  uioina,  tam  oonstantor  ab  optimis  oodil. 
'Sagao'  soribuutur  (cf.  Mola  III  3,  59,  Plin.  li.  n.  VI  17,  aO.  Cnrtius  V 
9,  5,  VI  3,  9,  VII  4,  6,  VII  9,  17  ot  19,  Clandian  d.  o.  Stil.  I  157),  ut 
haec  pro  latina  forma   uon  habori  noqm^at;    unilo   onni   V   '.^agax'   prao- 


124  XI  7—12. 

beat,  cum  Italis  'Sagas'  eiit  nponendum.  do  Parthis  eorumque  arte  ex 
equis  uorhis  in  ho.ste6  retrorsum  iaciendi  .sagittasi  cf.  Verg.  Georg.  III  31, 
Prop.  III  9,  54  et  IV  3,  C6,  Sen.  Oed.  118,  ubi  legendum  uidit  it  uersas 
eqidtis  sagittas  tergaq.  instanti  mctuenda  l'arthi.  cf.  et  Aen.  VIII  726 
sagittiferosque  Gelonos.     ceterum    quod  'in'  omissum  est  (Kuehnerus  gr. 

I.  II  p.  421  sqq.),  fieri  Jicuit  propterea  quod  latine  tam  'terrain'  quam 
'iu  terram  penetrare'  dicitur.  —  7,  8.  siue  qiiae  septemgeiiilniis  colo* 
rat  aequora  Mlus.  siuo  in  mare,  quod  por  septeni  ora  (V^erg.  Aen.  VI 
800  septemgemini  turhant  trepida  ostia  Nili,  Ouid.  met.  I  422  et  V  187 
et  XV  7.03,  alia)  se  effundens  Nilus,  ut  est  niger  limosusque  (Verg. 
Georg.  IV  291  sqq.),  'colorat'  siue  longe  lateque  colore  caeruleo  infecto 
atrat;  unde  eius  ora  fugantia  pontum  commemorat  Manil.  III  274;  cf. 
et  Stat.  Theb.  VIII  360  sqq.  unlgo  'qua'  legunt,  ut  Prop.  III  22,  16, 
sed  non  minus  rectum  est  traditum  'quae';  mare  Aegyptium  tamquam 
limen  ipsius  terrae  propterea  hic  nominatur,  quod  colore  nigro  Nili  (ob 
aquas  lutulentas  atrasque  'Melo'  dicti)  longe  lateque  infectum  iara  procul 
adnuutiat  oram  Aegyptiacam.  sic  enim  pluralem  'aequora'  intellege, 
quem  iterum  habes  LXIV  7 :  lata  planities  ponti  longe  extenti  designa- 
tur.  cf.  et  LXIV  360  ftumina,  LXIII  48  rnaria  et  88  ma)inora,  ibid.  7 
et  40  sola:  Draogerus  synt.  hist.  I  §  5,  6.  —  9.  slue  trans  .iltas  gra- 
(lietur  Alpes.  pedes  superabit  Alpes  (quarum  quam  partem  significet, 
num  ex.  gr.  Cottias,  non  claret),  ut  perueniat  in  Gallias.  'altae'  cum 
tautologia  quadam,  cuius  uix  conscius  erat  Cat.,  dicuntur  Alpes,  quippe 
qnae  teste  Seruio  ad  Aen.  X  13  iam  per  se  altos  montes  iu  sermone 
Celtico  designeut.  —  10.  Caesaris  nlsciis  monumenta  niagiii.  ut  adeat 
aspiciatque  in  Gallia  tropaea,  quae  Caesaris  uirtus  sibi  posuit  uictoriis 
reportatis  urbibusque  expuguatis:  Ennius  ap.  Cic.  de  fin.  II  32,  106  nam- 
que  sibi  (sic  ego:  'tibi'  codd.)  niomimenta  mei  pepcrere  labores,  Cic.  pro 
Marc.  4,  11  tropaeis  et  monumcntis  tuis  adlafura  sit  finem  aetas ,  Prop. 
IV  6,  17  Actia  luleae  pelagus  monumenta  carinae,  Curtius  IV  13,  12 
dignam  uetere  gloria  maiorumque  monumentis  fortitudinem ,  Symmach. 
laus  Grat.  c.  9  quod  ambo  (Rbenus  et  Tiberis)  principum  monumenta 
gestetis;  sic  et  Horatium  suspicor  dedisse  epod.  9,  25  Africanum,  cui 
super  Carthaginem  uirtus  tropaeum  Csepulcrum'  codd.)  condidit.  ''uisere', 
adire  ad  uidendum,  ut  Prop.  III  22,  15  uisenda  est  ora  Caystri,  Ouid. 
met.  I  94  peregrinum  ut  uiseret  orbem.  'uisens'  pro  'uisnrus',  ut  Verg. 
Georg.  III  517   it   tristis  arator  maerentem  abiungens  f.  m.  iuuencum.  — 

II,  12.  Gallicum  Rhenum,  horribile  aequor  ultimosque  Britaunos. 
notum  est  Rhenum  tum  fuisse  confinium  Galliae  Germaniaeque,  unde, 
cum  trans  eum  habitauerint  Germani,  recte  uocetur  'Gallicus'.  est 
autem  propositi,  quo  enumerat  regiones  loDginquas,  poeta  ita  tenax,  ut 
post  Galliae  campos  hos  quoque  locos  tamquam  monumenta  commemoret 
Caesaris,  qui  primus  a.  a.  Chr.  55  Rhenum  transgressus  est  (Caes.  b.  g. 
IV  17  sqq.),  hinc  superato  freto  in  Britanniam  properans.  neqne  euim 
dubium  est  quin  prior,  non  altera  Caesaris  a.  54  expeditio  hic  innuatur. 


XI  13—16.  125 

nam  etiam  geDtes  antea  nominatas,  Indos  Hyrcanos  Arabas  Sacas  Par- 
thos  Aegyptios,  propterea  a  CatuUo  commemorari,  quod  eodem  a.  55 
M.  Crassus  et  A.  Gabinius  summis  uiribus  maioreque  omnium  spe  belluni 
orientis  populis  inferendum  jiararent  bene  admouuerunt  ThMommsenus 
[hist.  rom.  III  p.  319*]  et  Schwabius  [quaestt.  p.  128].  quamquam  de 
Catullo  uel  in  hac  uel  in  illa  parte  militaturo  nihil  hinc  conligitur:  na- 
tiones  longinquas  nominaturus  sumpsit  ille  eas,  quas  tum  Inaxime  cele- 
brabant  hominum  sermones.  'horribile  aequor',  tempestatibus  saeuum 
nauibusque  Caesaris  ualde  inimicum  (cf.  b.  g.  IV  29),  tam  certa  emen- 
datione  rescripsit  stabiliuitque  disputatione  accurati.ssima  Hauptius 
|opusc.  I  p.  98  sqq.],  ut  plura  de  hoc  loco  disserere  superfluum  sit  ne- 
que  attineat  uel  commemorare  uel  refellere  conamina  Anglorum,  qui 
certatim  et  quasi  pro  patria  ex  tradito  ''horribilesque'  coniecturas  ex- 
tundebant  ex  parte  ualde  ineptas.  cf.  Seneca  epigr.  36,  1  [PLM.  IV 
p.  71]  semota  et  uasto  disiuncta  Britannia  ponto;  Cat.  XXIX  4  ultima 
Britannia ,  Hor.  od.  I  35,  29,  Verg.  ecl.  1,  66.  ceterum  notandum,  quam 
egregia  arte  ab  Indis  extremis  ad  ultimos  in  altera  orbis  purte  Britannos 
processerit  poeta.  —  13.  oiiinia  liaec.  scil.  loca;  Liuius  XXVI  20  Scipio 
omnibus,  quae  adeunda  agendaque  erant,  mature  aditis  peractisque  eqs.; 
cf.  et  Liu.  XXI  7,  8  nec  quicquam  pro  'nec  locum  quemquam'.  —  (luaecum- 
quc  feret  uohiiitas  caelifuui.  (juidquid  (cf.  ad  XCI  10)  dei  iubebunt,  quae- 
quae  CatuUi  erit  foiiuna.  solitae  animi  demissi  et  dominis  caelestibus  per 
orania  cedentis  formulae  'quomodo  (quemadmodim))  di  uolunt'  (Petron. 
61  et  76),  'cito  fit  quod  di  uolunt'  (ibid.  76),  'deo  uolente'  {p^sov  Q-b- 
Xovrog),  *^di  me  faciant  quod  uolint'  (Plaut.  most.  I  3,  65),  'si  deus 
dederit'  (Minuc.  Fel.  18,  12)  similiaque,  ut  mittam  notum  illud  'sic  di 
uoluere'  (Bentleius  et  Peerlkampius  ad  Hor.  od.  I  12,  31);  in  quibus 
"^uelle'  pro  "^iubere'.  'feret',  secum,  de  ineuitabili  necessitate,  ut  in  illo 
si  ita  tuUsset  fortuna  Nepos  Eum.  6,  5.  tictam  illam  falsamque  mentis 
humilitatem,  qua  par  illud  nobile  se  Catulli  amicos  in  quauis  rerum 
eius    condicione    fore    promisit,    egregie    his    uorbis    exagitat    poeta.    — 

14.  teiuptare  siuiul  parati.  una  mecum  adire  et  per  quaouis  pericuhi 
experiri  incognita  prompti  ([ui  ostis;  Tib.  1  2,  17  noua  Umina  tempiat. 
Verg.  Aen.  IH  364  lerras  temptare  repostas,  Hor.  od.  Hl  4,  30  insanim- 
tem  nauita  Bosporum  temptabo  et  arentes  arenas  Uloris  Assyrii  uiator.  — 

15,  16.  i>nuca  uuntiate  vieae  puellac  uou  bona  dicta.  iam  misso 
uerborum  strepitu,  (^uo  par  pari  rottulerat,  at([ue  noglocta  tacita  in- 
risione  ita  nianifestat  C  summum  fanielicorum  istorum  ooutomptum,  ut 
nihil  ex  tam  magniticis  promissis  eos  roget  aliud  (piam  ut  abitotae 
puellao  ipsi  abiecti  homines  existant  nuntii  trium  uerborum.  quae  uerba 
iam  u.  17  —  24  sequentia  et  breuitate  et  acerbitate  sua  suuo  (|nam  eflica- 
cissime  opposita  sunt  longae  illi  speoio  (piidom  beniuolao  adlooutioui; 
(jua  ([uac  iam  mota  erat  pathicis  istis  spos,  oaui  i'i»iU)gus  subito  per- 
m^rtit  funditiis.  proditur  autem  Catulli  oontomptus  ut  in  illo  'meao 
puoUao'   (recordatui-  cnim  prionim   (;uu>iiuiin   poeta,  iu  ([uibus  sic  saepo 


120  X[  16-24. 

appcUata  erat  Lesbia),  ita  in  ueibis  'non  bona  dicta',  hoc  est,  non 
benigna  amica  placitiira  (cf.  Plaut.  Ampli.  prol.  25  dietis  bonis,  Ter. 
Andr.  204  hona  ucrba  quacso)  simulque  mali  in  omnem  eius  uitam  orai- 
nis  (Tib.  11  2,  1  dicamus  bona  ucrba);  in  memoriam  nobis  redit  illud 
l'ropertii  (II  5,  30)  Itic  tibi  pallori,  Cy)UJiia,  ucrsus  crit.  ob  oculo.s  b.  1. 
uidetur  habuissc  Verg.  Aen.  XII  75  nuntius  hacc,  Jdmon,  Phrygio  mca 
dicta  tyranne  liaud  placitura  refer.  —  IG.  ciim  siiis  iiiiiat  iinleat<iuc 
inoochis.  non  cst  sollemnis  tam  in  'uiue'  (Vcrg.  ecl.  8,  58)  et  in  'uale' 
(ad  VIII  12)  quam  in  his  coniunctis  (Hor.  epist.  I  G,  G7,  uiue  nale,  sat. 
II  5,  109  uiuc  ualcque)  forjinila  ualedicendi  atque  renuntiandi,  sed 
propter  additum  'cum  suis  (=  caris  suis)  moechis'  recordemur  oportet 
locos,  quales  sunt  Plaut.  trin.  I  2,  IG  bcne  herclest  illam  tibi  ualere  et 
uiucre,  Bacch.  II  3,  12  uiuit,  ualet:  uigens  laetaque  ut  uita  fruatur  una 
cum  dulcibus  suis  amasiis  (sic  enim  sensu  latiore  feminarum  non  nupta- 
ruui  amantes  dicuiitur  'mocchi',  germanicum  'Buhlen',  ut  ex.  gr.  Hor. 
od.  I  25,  9),  optat  Lesbiae  poeta,  qui  cui  iam  dudum  in  omne  tempus 
ualedixerat  hic  non  iterum  ualedixit.  quid  illa  faciat,  quid  iam  ad  Ca- 
tullum?  nihil  illam  amplius  curat.  —  18.  quos  complexa  tenet  simiil 
trecentos.  quos  eodem  terapore  (Ter.  Andr.  I  1,  60  nam  hi  trcs  tum 
simul  amabant)  deuinctos  tenet  in  amplexibus  suis  innumeros.  'trocenti' 
enim  de  nuraero  magno  indefinito,  ut  Plaut.  mil.  251,  triu.  791,  Hor. 
sat.  I  5,  12.  Verg.  ecl.  1,  31  dum  me  Galatca  tenebat,  LV  17.  — 
19,  20.  niilluin  ainans  ucre,  scd  identidcin  oinnium  ilia  ruinpens. 
neminem  sincere  et  ex  intimo  animo  diligens  (LXXXVII  2),  sed  cunctos 
tamquam  libidinis  efFusae  explendae  ministros  eneruans  sine  fine  (LI  3), 
ad  suam  uoluptatem  absorbens  totius  iuuentutis  robur.  'ilia  rumpere' 
(cf.  Plaut.  merc.  I  2,  7  ramices  rumpcre)  aliter  atque  apud  Verg.  ecl. 
7,  26  hic  significat  'frangere  robur  uirilitatis'.  nam  'ilia',  ut  sunt  teste 
Plinio  h.  n.  XI  208  inter  uesicam  ct  aluuni  artcriae  ad  puhem  tendentcs, 
pro  sede  uirilitatis  iuterdum  ponuntur;  cf.  LXIII  5,  LXXX  7,  lusum  luuen. 
5,  135  et  Marulli  apud  Seru.  ad  Aen.  VII  499  tu  ut  Hcctor  ab  Ilio  num- 
quam  rccedis,  Priap.  68,  18  ex  nostra  emendatione;  est  igitur  sententia 
eadem  atque  ap.  Prop.  II  16,  14  rumpat  ut  adsiduis  mcmbra  libidinibus, 
Tib.  Priap.  2,  45,  Mart.  XII  97,  4.  —  21.  nec  lueuin  respectet,  ut 
ante ,  amoreni.  nec  tamen  (cf.  Seyffertus  ad  Cic.  Lael.  1,  4,  Kuehnerus 
II  p.  146)  speret  fore ,  ut  iterum,  sic  ut  olim  saepius,  ei  restituar.  nam 
"■respectare'  interdum  fere  aequat  ''sperare';  Cic.  pro  Planc.  18,  45  ne 
par  ab  eis  munus  in  sua  petitione-  respectent.  —  22,  23,  21.  qiii  illiiis 
culpa  cecidit  uelut  prati  ultiiui  flos,  praetereunte  postquaui  tactus 
aratro  est.  Pluygersius  [Mnemos.  n.  s.  I  p.  59]  uoluit  'cecidi',  ut  ad 
Catullum  misero  hoc  amore  pessumdatum  mortique  iam  uicinum  haec 
referantur.  uerum  (ut  alia  mittam)  multo  magis  est  poeticum,  amor 
ipse  femina  plane  se  proiciente  si  cecidisse  dicitur  instar  floris,  qui  in 
prati  margine  positus  conuellitur  obuio  aratri  ferro.  quam  imaginem 
dulcissimam   (minime    ex    Sapphus  fr.  94  Bergkii  natam)   mutuatus  est 


XII  1-3.  127 

Verg.  Aen.  IX  4.35  purpureus  ueluti  cum  flcs  succisus  aratro  languescit 
moriens,  lassoue  papauera  coUa  demiscre  caput,  pluuia  cum  forte  gra- 
uantur  (ubi  ad  alterum  maxime  membrum  Heynius  cp.  Hom.  1\.  VIH 
306  sqq.,  Ouid.  met.  X  190  sqq.);  cf.  et  ad  LXH  39.  'cecidit  amor'  (hoc 
cst,  uictus  est  extinctusque) ,  ut  Lygdaui.  G,  4;  'cecidit  flos',  ut  Ouid. 
a.  a.  III  80.  cf.  usque  acl  tiUimam  plutcam  (=  extremam  plateae  partem) 
Plaut.  mil.  III  1,  15.  beue  denique  Muretus  ^respicit  Cat. '  inquit  "'ad 
uetus  prouerbium,  quo,  cum  aliquid  plaue  perisse  indicare  uolebant, 
dicebant  tam  perisse  quam  extremam  fabam ',  conligens  Fest.  p.  363, 
17  M.  Uam  perit  quam  extrema  faba^  in  prouerhio  est,  quod  ea  plerum- 
quc  aut  proteritur  aut  decerpitiir  a  praetereuntihus.  cf.  et  Ouid.  am.  I 
12,  14  iiosque  (inutile  liguum)  rotae  frangat  pruetereiintis  onus.  'tactus', 
laesus,  ut  LXVTH''  111,  Ouid.  met.  U\  729. 

XII. 
1.  Marruciuo  Asini.  gens  Asiuiorum  plebeia  orta  erat  ex  Teate, 
capite  Marrucinoium,  qui  inter  Vestinos  Freutanosque  positi  erant;  cf. 
Drumannus  h.  r.  II  p.  1  sqq.  et  pater  quidem  Cn.  Asinius  cum  Romae 
fixisset  sedem,  morum  Komanorum  nobilium  socutus  cognomen  Poliouis 
addidit  ei  certe  filio,  qui  u.  6  commemoratur,  natu  fortasse  minori, 
C.  Asinio,  celeberrimo  Vergilii  et  Horatii  amico,  de  quo  cf.  Teuffelius 
HLR.  §  221.  cuius  frater,  de  quo  hoc  uno  loco  fit  nientio,  ecquo  usus 
sit  cognomine  plane  incertum  cst;  nam  Muiiro  [critic.  p.  39]  ut  recte 
negat  illum  ipsum  quoque  PoUionem  esse  uocatum,  ita  ex  dubia  con- 
ifctura  ei  Gnaei  Asinii  Marrucini  nomen  uindicauit;  quamquam  hoc  pro- 
babile  admodum  est,  fuisse  eum  Pollionis  fratrem  natu  maiorem.  et- 
eiiiui  hic  noster  Asinius  (fortasse  patre  adhuc  Teati  uersante  genitus) 
propter  solam  oppositionem  'Marrucinum'  uocari,  recte  perspexit 
Is.  Vossius,  qui  conlatis  locis  TcrtuU.  adu.  Marc.  5,  17  et  Silii  Ital.  VHI 
521  et  XV  569  Marrucinos  ob  fidem  fuisse  nobiles  conlegit;  ^manifcste 
autem  h.  1.  Asinium  sugillat  Catullus,  quod,  cum  Marrucinus  esset,  nihil 
tamen  Marrucinum  haberet,  utpote  qui  esset  ^ilsTtTiCTUTog'.  —  1,  2.  uiauu 
siuistra  u«ni  l»cll(!  uteris  iu  ioco  atque  uino.  laeua  ma.xime  manus 
quid  audierit,  docent  Plaut.  Pers.  II  2',  44  ^7/«  furti/lca  laeua  (cf.  Kpid. 
11,8)  et  Ouid.  met.  XIII  111  nataeque  ad  furta  sinistrac.  habemus 
igitur  adulesccntem,  quales  tunc  etiam  inter  elegantiores  cultioresque 
Romanos  non  deerant  (cf.  XXV  et  XXXII),  qui  siue  arte  amicorum  rcs 
iocoso  furto  condcndi  (ut  ait  ille)  delcctabantur  siuc  morbo  focdo  cle- 
peudi  tenebantur;  cf.  Ouid.  a.  a.  III  441  sciq.,  Mart.  VIH  59  ct  XII  29. 
hanc  sinistram  'non  belle',  non  lejiidc  uenusteque  (cf.  Priup.  52,  1  uoii 
hcne  qui  manum  rapacem  ..  contines)  admouet  ille  conuiuis,  dum  iiitcr 
pocula  hilariter  agunt  sni  sccuri;  cf.  Ji  6  ptcr  iocum  adqur  uiuum,  Ouid. 
a.  ;i.  I  229  sq^i.  (244  in  uinis).  dc  synaloephe  'ioco  atque'  cf.  L;iihm. 
;ul  Lucr.  p.  198  sq.,  ubi  cctcra  exompla  C;ituIIiaua  collcctii.  —  H.  tollis 
liutca    nc^lcgcntioruni.      (Mni    roilcni    ;isyiult'to    oxplicatiuo    iuscriptio 


12S  XII  4—9. 

I'oiii|)ciaiui  CIL.  IV  H»51  Surr(i,non  helle  fucis:  solum  vtc  relinquis.  'tollii', 
roiiioiics  ct  subducis,  usu  lariore  pro  'fnraris',  ut  Nuci.s  u.  140  scjii. 
'lintea',  ((uaeuis  res  c  liiio  factae,  hic  accipc  sccundum  u.  14  sudaria, 
quae  hoc  maxime  ttmpore  Homae  uidentur  increbuisse;  cf.  omnino  Mar- 
quardtus  antirjq.  jtriu.  II  p.  409'-.  'neglegentiores'  (X  34j  sunt  qui  inter  uina 
hilaritati  dediti  reiuittunt  aiiquid  de  uigilantia  in  cauendis  fiiribus.  — 
4.  lioc  salsuiii  esso  imtas.'  ioeosum;  nempe  sicut  ceteri  conuinae  lepore, 
ita  tu  laeua  ludesV  JVia]).  10,  B  tiiviirum  tihi  salsa  ris  uidetur  adstatis 
inguinibus  columna  fiostris.  —  4,  5.  fiijjit  tc,  iiieptej  (|iiaiiiuis  sordida 
res  et  iuueuusta  est.  siue  ''obliuisceris',  ut  Cic.  ad  Att.  VI i  18,  ."}  dr 
Dionysio  fugit  me  ad  te  antea  scribcre,  siue  'latet  te'  (non  recte  intelle- 
gis),  ut  ib.  XII  42,  2  illud  aUcrum  quitm  sit  difficile,  te  non  fugit  (=  bene 
sentis).  'inepte',  insulse,  ut  XXV  8.  'quamuis',  quantumuis  sine  ad- 
moduui,  mirum  quantum;  CIII  2,  Plaut.  Pseud.  IV  1,  79  quumuis  pernix 
est  hic  homo.  'res  sordida',  indigna  homine  iugenuo,  eoutempta.  — 
G.  nou  credis  uiilii?  crede  rollioiii  fratri.  interrogatio  indignationis 
plena  (reuuentem  euim  Asinium  uidere  sibi  uidetur  C);  Ter.  Hec.  360 
quid?  non  sciunt  ipsi  uiam?  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  1011).  ita  cum  ac- 
centus  rhetoricus  sit  positus  in  notione  ''nou  credere',  postponi  sane 
potest  'mihi',  cum  ad  illud  ''non  credis'  e|  tvavriov  sit  conlocatum  iti- 
dem  in  initio  "  crede ' ;  in  prosa  oratione  oppositio  magis  efferenda  iu 
personis  postiilasset  'mihine  non  credis?  at  PoUioni  crede'.  tam  recte 
'Pollio'  quam  'Polio'  scribi,  contra  Lachmannum  [ad  Lucr.  I  313  i 
optinui  in  Fleckeiseni  aun.  1883  p.  784.  —  7.  qui  tua  furta  uel  taleuto 
uiutari  uelit.  olim  Pluygersium  [Mnemos.  n.  s.  I  jj.  OOJ  haec  coniectura 
temptantem  nimis  celeriter  sum  secutus.  usum  uocis  'mutare'  hic  pa- 
rum  apte  explicant;  nec  enim  'mutare'  est,  ut  uulgo  inde  a  Mureto 
putant,  'rediniere'  (unde  iam  Is.  Vossius  miratur,  Pollionem  furtorum 
fratris  sui  poenam  luere,  commendans  ex  libro  quodam  interpolato  'mul- 
tari').  uunc  mihi  arcessendi  uidentnr  loci,  quales  sunt  Plaut.  Bacch.  I 
2,  34  ego  quod  dixi  haud  mutaho,  Ter.  Andr.  I  1,  13  houd  muto  factum, 
Hor.  a.  p.  168  commisisse  cauet  quod  mox  mutare  Jaboret,  hoc  est,  magno- 
pere  uelit  infectum  reddere.  accipiendum  igitur  hoc  'talento'  (cf.  praeter 
Plaut.  Rud.  1330  Anth.  lat.  475,  5  [PLM.  IV  p.  402]  nescio  quid  mise- 
rum  est,  quod  celas,  Becca:  talento  uendere  debueras,  si  hona  membra 
dares)  nou  pro  ablatiuo  pretii  (Kuehnerus  1.  1.  p.  287),  sed  pro  mero 
instrumeutali,  scil.  ^dato':  Pollio  adeo  quantumuis  magnam  pecuniam 
daturus  sit,  si  furta  tua  infecta  reddere  possit.  de  forma  'uolit'  pro 
'uelit',  quam  suppeditat  0,  cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  605  sq.  —  8,  9.  est 
enim  leporum  dififertus  puer  et  facetiarum.  Passeratii  et  Is.  Vossii 
emeDdationeQi  (quamquam  illi  'difertus')  plane  confirmauit  0  'dissertus' 
cum  solita  litterularum  ^s'  et  'V  confusione  exhibens;  unde  quod  Cf 
effecit  'disertus',  id  pessime  in  uulgatam  abiit,  siquidem  'puer  disertus 
multorumque  leporum'  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  IV  1,  15  et  centmn  puer 
artium)  dicitur,  nudus  genetiuus  ad  'disertus'  accedens  uoc  ratione  utitur 


XII  10-15.  129 

nec  exemplum  habet.  quid  quod  'disertus'  nihil  ad  propositum  facit? 
hoc  enim  uult  poeta:  Pollio,  ut  est  nere  salsus  uenustusque,  rem  istam 
sordidam  et  inlepidam  esse  bene  intellegit.  est  autem  hoc  pulcherrime 
dictum  'differtus  leporum  ac  facetiarum':  totus  est  ille  plenus  salibua, 
ut  similiter  Gellius  XVII  8,  4  puer  genere  Atticus,  ad  annos  maxime 
natus  octo,  festiuissimis  aetatis  et  gentis  argxitiis  scatens.  nam  ^differtus' 
(cf.  Tac.  ann.  XVI  6  corpus  diff'.  odorihus)  quod  cum  genetiuo  construitur 
insolite:  secundum  'plenus'  uocabulum  semel  habes  apud  Cic.  d.  har. 
resp.  13,  28  refertam  urbem  fanorum,  semel  apud  Liu.  VI  25,  9  repletus 
imerorum,  paulo  saepius  'impleri  alicuius  rei'  (interpp.  ad  Verg.  Aen. 
I  215);  unde  nuUa  in  constructione  illa  offensio;  cf.  et  Kuehnerus  1.  1. 
p.  327  et  342.  'lepores',  ioci  elegantes,  et  'facetiae',  sales  urbani,  sae- 
pius  iuncti  (cf.  et  L  7).  'puer'  audit  PoUio  a.  a.  Chr.  76  natus  utpote 
XIV  fere  annorum  (cf.  statim  dicenda).  —  10,  11.  quare  smt  hendeca- 
syllabos  trecentos  expecta  aut  mihi  linteum  remitte.  Hrecentos',  in- 
numeros  (cf.  ad  XI  18);  et  est  in  hoc  omnis  uis  posita.  neque  enim 
hendecasyllabi  per  se  sunt  uersus  truces,  quibus  adoritur  poeta  aduer- 
sarium  (ut  per  iambos,  XXXVI  5);  sed  horum  hendecasyllaborum,  quales 
hoc  c.  habet,  alios  atque  alios  sine  fine  Asinius  iubetur  timere.  'aut  . . 
aut',  ut  LXIX  9  sq.,  CIII  1  sqq.;  'remitte',  ut  XXV  6.  —  12.  quod  me 
non  mouet  acstimatione.  cuius  iacturam  non  ob  pretium,  quo  constat, 
aegre  fero.  Priap.  55,  3  nec  mouet  amissi  tam  me  iactuia.  Cic.  parad. 
6,  8,  50  sed  non  aestimatione  census  (=  pretio  per  censum  constituto), 
uerum  uictu  atqiie  cultu  tcrminatur  pecuniae  modus.  Ellisius  cp.  Symmach. 
epist.  IX  107  paruum  quidem  munuscuhim  est,  si  aestimctur  pretio  sui; 
religiosum,  si  amore  pendatur.  —  13.  uenim  est  mnemosynum  niei 
sodalis.  nota  Catullum  graecorum  uerborum  amantom:  solus  sibi  per- 
misisse  uidetur,  ut  Graecum  fivrj^uavvov  {firri^ioavva)  in  latina  adhiberet 
lingua,  cui  uocabula  eandem  rem  designautia  (Vulpius  cjj.  Verg.  Aen. 
V  538  ferre  stii  dederat  monumentmn  et  pignus  amoris)  non  deessent. 
permire  additur  singulaiis  'mei  eodalis',  mox  cum  legamus  Fabullum  et 
Veranium  una  misisse.  cuius  rei  explicationem  uere  placituram  frustra 
requirebam;  neque  dubito  quin  mutata  interpunctione  sit  legendum 
'mnemosynum:  mei  sodalis  nam  sudaria  .  .  Fabullus  et  Veranius'.  quippc 
amant  Latini  hanc  uerborum  cohaerentium  efferendorumque  in  initio  et 
fine  cnuntiati  conlocationem;  nequc  'nam'  traiectum  (ad  LXIV  301)  mi- 
rabitur  qui  LXVI  65  'namque'  quinto  loco  positum  comparauerit;  sed 
tam  hoc  quam  nomin.  plur.  'sodulis'  (cf.  ad  LXIV  11)  facilc  prociVauit 
uulgarom  interpunctionem.  —  11,  15.  naiii  sudaria  Saotal>a  ex  lliboris 
miserunt  mihi  niuneri  F.  ct  V.  de  Sactabi  llispaniae  Tarraconeusis 
urbe  lino  tcnuissimo  clara  nota  sunt  testimonia  Plinii  h.  n.  XIX  1,  10, 
Silii  III  374,  Gratii  41.  '  ex  Hiboris'  (ex  Hispania;  cf.  Mart.  IV  55,  8 
et  X  65,  3)  rocte  dodorunt  Itali:  'ox  hibere'  V,  siue  cum  priscao  ortho- 
graphiae  'HibcroiB'  indicio  (ut  uoluit  Lachm.)  siue  quod  hibcr''  coni- 
pendium  malc   cst  iutellcctum.     fuisse,  (jui    lioc    nou  por.-<pocto  rotiuoret 

('atiii.i.>-s  oil.  Hnoliroiis      II.  'J 


130  IXIl  h;    17.    XIII  1-5. 

*ex  Hibere'  explicaretriue  'e  tcrra  ad  flumcn  lliberum  powita'!  quasi 
'ex  Hibero'  (haec  enim  forma  latina)  aliud  quidquam  quam  'ex  ip.so 
anine'  significaret!  'niittorc  nmneri',  ut  'dare'  et  'accipero  raunen'; 
Nepos  Att.  8,  6  abiecto  Jirttto  ItaUaqtie  cedenti  IIS  centnvi  vnliu  vinncri 
misit.  conicio  autem,  haec  cum  C.  scriberet,  amicos  eius  etiamtunc  in 
Hispania  uersatos  esse:  absentinm  quorumque  reditua  dubius  esset  mo- 
numentum  carius  sane  quani  praesentium.  unde  hoc  carmcjn  fere  anno 
a.  Chr.  02  adsigno  (cf.  p.  132).  enarrata  lintoorum  origine  per  asyndeton 
coiisecutiiuim  subicitur:  —  16,  17.  Iiaec  aiiH  iii  iiccesso  fst  iit  Vera- 
iiioluiii  meuiii  et  Fabulluin.  siularia  igitur  rae  opovtet  in  codera  ho- 
nore  habere  (uindicando  a  rapinis)  quam  eos  qui  miserunt.  'ut'  uere 
Itali:  'et'  ob  idem  uersus  praecedentis  initium  peccauit  librarius;  quod 
tamen  nec  ipsum  caruit  defensoribus  aliena  admonentibus.  inutiliter  quae- 
runt,  num  forte  poeta  Veraninm  per  dcmiiiutiuum  aiipollans  magis  di- 
lexerit  quam  Fabullum  (cf.  et  XLVII  3) ;  nimirum.  ''Fabullus'  iam  deminutiue 
formatum  eandem  per  deminutiuum  appellationem  respuebat.  et  uarians 
in  collocando  '¥.  et  V.'  15,  'V.  et  F.'  17  pariter  so  eos  amare  C.  ostendit. 

XIII. 

1.  Ceiiabis  bene,  mi  FabuHe,  apurt  me.  sic  Lucilius  IV  5  M 
cenasti  in  uita  numquam  hene,  hoc  cst,  laute.  imitatus  est  Mart.  XI 
52,  1  Cenabis  belle,  luli  Cerealis,  apud  me.  de  solita  formula  cf.  ex.  gr. 
Cic.  de  or.  II  60,  246  cenabo,  inquit,  apud  te.  'mi'  summae  familiaritatis, 
ut  X  25.  —  2.  i)aucis,  si  tibi  dei  fauent,  diebus.  post  paucos  dic« 
(cf.  de  hoc  ablatiuo  Euehuerus  gr.  1.  II  p.  263),  nisi  nimirum  quid  in- 
pedimenti  intercesserit.  r.am  hoc  'si  t.  d.  fauent'  (quocum  cf.  Ouid.  met. 
IV  702  faueant  modo  numina)  in  re  pusilla  additum  itidem  ut  consirailis 
locutio  nota  'si  dis  placet'  (cf.  ex.  gr.  Ter.  Ad.  III  4,  30)  cum  leni  in- 
risione  dictum  est,  qua  iam  aliquid  detrahitur  de  promissi  certitudine, 
quam  praefert  illud  'cenabis'  quaeque  mox  addita  u.  3  condicione  plaue 
tollitur.  ceterum  quod  pro  'dii'  in  V  tradito  et  per  metrum  reiecto 
'dei'  scripsi  cum  prisca  illius  'di'  monosyllabi  orthographia  hic  aliisque 
locis,  cf.  supra  p.  51.  —  3,  4,  5.  si  tecum  attuleris  bonam  atque 
mag'nam  cenam,  non  sine  candida  puella  et  uiuo  et  sale  et  omni- 
bus  cachinnis.  si  tu  ipse  omnia  ad  conuiuium  necessaria  apporta- 
ueris:  haec  iam  aperta  ac  mauifesta  est  inrisio.  'bonam'  non  pro 
synonymo  uocis  'magnam'  accipe  (ut  loco  ab  Ellisio  comparato  Ter. 
Eun.  I  2,  43  bonam  magnamque  partem  ad  te  attulit,  adde  Val.  Max.  II 
9,  7  bona  magnaque  pars),  sed  illud  ad  qualitatera,  hoc  ad  quautitatem 
refer  (Hor.  sat.  II  6,  104);  sic  Euuius  Hedyph.  9  Nestoris  ad  patriam  liic 
(scarus)  capitur  magnusqiie  bonusque,  Val.  Max.  IV  1,  10  satis  bonae  ac 
magnae  (res  populi  R.)  sunt.  'non  sine'  cum  ui  iocosa:  nec  uelis  obli- 
uisci.  puellas,  quae  his  iuuenum  elegantiorum  conuiuiis  haud  raro  ad- 
hibebantur,  ipsum  doraiuum  conuiuii  praebere  par  erat;  cf.  Hor.  epist. 
I  5,  27  cum  Lambini  adnotatione.    audit  autem  puella  'caudida'  soUcmni 


XIII  6-10.  131 

epitheto  petito  a  cutis  niueo  splendidoque  nitore  {candida  puella  XXXV  8, 
LXVIIP  30,  LXXXVI  1,  Hor.  epod.  11,  27,  Ouid.  am.  II  4,  .39;  candida 
Penelope  ibid.  II  18,  29;  candida  femina  ibid.  II  7,  6;  candida  paelix 
fast.  III  493,  alia).  salem  autem  siue  iocum  leporemque  et  omnes,  quot- 
quot  F.  habeat,  cachinnos  (XXXI  14,  ubi  uide)  ut  condimentum  com- 
muuis  laetitiae  necessarium  prioribus  adcumulat  C.  larga  manu.  — 
6.  haec  sei,  inquam,  attuleris,  ucnuste  noster,  cenabis  bene.  quando 
siue  post  interpositam  longiorem  parenthesin  priora  recolligentes  siue 
firmiter  et  cum  emphasi  adfirmantes  (nt  hic  fit)  eandem  sententiam  Ro- 
mani  repetebant,  fere  'inquam'  addebatur;  ad  prius  genus  cf.  ex.  gr. 
Fronto  p.  111,  16  et  158,  10  N.,  ad  alterum  Cic,  ad  Att.  I  20,  7  per 
mihi,  per,  inquam,  gratum  feceris.  potest  autem  hic  condicionis  indi- 
catae  repetitio  non  esse  alia  quam  iocularis.  qui  cum  sit  loci  color, 
'uenuste  noster'  (et  est  'noster'  tam  familiaritatis,  ut  Ter  Andr.  846 
0  noater  Chremes  et  Ad.  883  o  Syre  noster  quam  inrisionis,  ut  in  Pis. 
8,  17  0  noster  misericors,  qxiid  facis'^)  cum  quadam  siQcoveia  uidetur  esse 
dictum  et  'uenuste'  magis  ad  nimium  corporis  cultum  externum  referen- 
dum  (cf.  ad  III  2).  —  7,  8.  nani  tui  Catulli  plenus  saculus  est  ara- 
nearuni.  imago  aperta;  cf.  LXVIII^  9.  Muretus  cp.  Afran.  com.  410  tamne 
arcula  tua  plena  est  aranearnrn  ?,  Plaut.  Aul.  I  2,  156  apud  nos  nihil  est 
aliud  quaesti  furihiis:  ita  inariiis  sunt  oppletae  atque  arancis;  adde  Apul. 
met.  IV  22  fauces  araneantes.  conti-a  pleno  cum  turt/tt  saccidus  ore 
luuen.  14,  138.  'aranea'  hic  e  rcgula  de  tela,  ut  'araneus'  XXIII  2  de 
animali;  sed  confunduntur  haec  saepius,  ut  ipse  noster  LXVIII^  9 
'aranea'  habet  de  bestiola  (cf.  Seru.  ad  Georg.  IV  247).  Placidus  p.  24, 
18  D.  crnmena:  sacculus;  'sficulus'  prisce  pro  'sacculus'.  —  1).  sed  COU- 
tra  accipies  meros  aniores.  'contra'  aduerbium  ualet  'ex  mea  parte' 
(ut  Plant.  trin.  IV  2,  55,  Ter.  Ad.  V  4,  23;  cf  et  ad  LXXVI  23),  uude 
'contra  accipies'  intellege  'remunerabor  te'.  porro  hoc  'purum  putum- 
que  amorem  et  praeterea  nihil'  lopide  sensus  amicos  miscet  cum  noua 
inrisione;  Hor.  epist.  I  7,  84  uineta  crepat  mera  et  II  2,  88  mcros  audiret 
honores,  Mart.  XIV  206,  1  collo  necte,  puer ,  vwros  amores  ceston  dc  Ve- 
neris  sinu  caJcntem.  pluralis  hic  quoque  totum  amorem  in  unum  com- 
prehendit.  habet  autoin  0  'raeos  amores',  quod  olim  doctis  nonuullis 
placuit.  quo  cum  ex  certo  usu  poetae  nostri  (cf.  ad  VI  16  et  mox  'meae 
puelhio')  tantum  Lesbia  possit  dcsignari,  hoc  iino  paoto  seusuui  inde 
licet  olicere,  si  'accipies'  explicamus  'audies':  rouumorationis  loco  tibi 
narrabo  de  mea  puella  (Hor.  sat.  I  4,  38  pauca  accipe  contra).  quam- 
qiiam  a  re  diplomatica  'meros'  ut  difticilius  electinsquo  plus  habet  fidoi. 
—  10.  scu  quid  suauius  eleganllusue  est.  'seu'  pro  'uel  si'  aceipiunt 
(ut  Hor.  od.  I  2,  33;  Kuehncrus  gr.  1.  II  p.  955  in.);  sod  quod  alibi  (ut 
LXXXII  4)  optime  se  habet,  hic  ost  possimum.  non  enim  quamlibet 
aliam  rem  meris  amoribus  suauiorem  uol  elogantioronj  est  daturus,  sed 
uiiani  ccrtam,  scil.  ungucntura,  monstranto  illo  'nam'  u.  11.  quao  una 
res  non  potest  indicari  per  'siquid'.    est  auloiu  hoc  raora  couicotura:  in 

9* 


182  XIII  11-14. 

V  'qui'  cum  uaria  lectione  ex  libro  Belgico  petita  'quod'  logebatur;  et 
hoc  ''quod'  ut  antiquitus  traditum  facileque  in  'qui'  corruptuni  ('q'  pro 
'fli'  legit  scriba  Veronensis)  acriter  est  retinendum:  siue  potiun  id  quod 
meris  amoribna  praestat  suauitate  elegantiaque  (cf.  de  'seu'  pro  'seu 
potius'  Kuehnerus  1.  1.  not.  7).  iam  etsi  per  'ue'  potest  sane  iudicium 
de  hac  re,  uelitne  unguentum  appellare  suauius  an  elegantius,  Fabullo 
relictum  esse,  tamen  sua  sponte  apparet,  quantopere  praestet  praedicari 
unguenti  uirtutes  cumulatis  synonymis  'auauius  olegantiusqne'.  uidentnr 
igitur  hic  qnoque  librarii  'quc'  et  ^io'  confudis.se.  —  11,  1*2.  naiii  iin- 
gueutum  dabo,  quod  uieae  puellae  douaruut  Veueres  Cupidiuesque. 
qnod  non  homines,  sed  di  deaeque  amoris  omnes  suis  ipsi  manibaB 
fecerunt  (adeo  dulcitate  dulces  omnes  rores  odoriferos  uincit)  Lesbiae- 
que  eis  dignissimae  dederunt  muneri.  IVossius  cp.  Hom.  Od.  XVIII  192 
Tidll^L  liiv  OL  TCQaza  TtQogcoTtcczu  -AaXcc  Tta&rjQiv  d^^QOOico ,  oi'oy  thq  tvazi- 
cpccvoe  Kv&SQiicc  ii^QiazccL^  svx'  av  ltj  XaQizcov  j^opov  lyitQOivzu  cum 
scholiis,  rectius  Marcilius  cp.  Prop.  II  29,  15  gwae  (Cynthia)  cwm  Sido- 
niae  nocturna  ligamina  mitrae  soluerit . .  .,  adflahunt  tibi  non  Arahum 
cle  gramine  odores,  sed  q^ios  ipse  S7iis  fecit  Amor  manibus,  ubi  cf.  Hertz- 
bergius.  'dabo',  scil.  in  medium,  siue  ponam  conuiuis.  cur  autem  un- 
guentum  potissimum  est  daturus  C?  tacent  interpretes,  nos  infra  ad 
hanc  interrogationem  respondere  conabimur.  recurrunt  haec  uerba  'Ve- 
neres  Cupidinesque '  III  1;  unde  obseruatione  ea,  quam  feci  anal.  Cat. 
p.  14  ('ut  omnes  homines  per  aliquod  tempus  certa  uocabula  certasue 
locutiones  prae  aliis  habemus  in  deliciis,  mox  abicimus  uouisque  damus 
locum,  ita  Catullum  quoque  per  certum  aliquem  temporis  tractum  uide- 
mus  certis  uerbis  usum  in  eisque  iternm  iterumque  repetendis  admodum 
delectatum  esse'),  hac  inquam  obseruatione  usus  circa  illud  spatinm, 
quo  c.  III  est  scriptum,  siue  anno  fere  61  poema  nostrum  confectum 
esse  statuo.  —  13,  14.  qiiod  tu  cum  olfacies,  deos  rogabis,  totum  ut 
te  faciant,  FabuUe,  nasuui.  Hotum  te'  (non  'totum  nasum')  cohaeret: 
ut  totum  corpus  tuum  fiat  unus  continuusque  nasus,  ut  omnibus  illius 
jtoQoig  recipias  dulcem  huius  unguenti  odorem.  sic  'totus'  pro  Hoto 
corpore'  Ouid.  fast.  IV  136  tota  lauanda  dea  est,  id.  am.  I  7,  40  candida 
tota,  Mart.  XII  84,  4  ut  totum  (te)  sponsa  uideret  ebiir.  Schwabius  nou 
male  cp.  Lessingii  I  61  uerba  '. .  und  ein  schoenes  maedchen  sehe,  moecht 
ich  lauter  auge  sein'.  denique  'tu'  additum  ad  pondus  adfirmationi  ad- 
struendum;  Enn.  ann.  66  V.  unus  eritquemtu  tolles  in  caerida  caeli  templa. 
Superest  ut  disquiramus,  totum  quid  sibi  uelit  carmen.  ut  mitta- 
mus  falsam  omnino  FPassouii  opinionem  (CatuUum  amico  ex  Hispania 
reditum  nuntianti  his  uersibus  respoodisse,  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  241), 
Ijlerique  illud  dicunt  esse  inuitatiouem  ad  cenam  conlaticiam  siue  de 
conuiuarum  symbolis  apparatam,  quam  tQuvov  uocant  Graeci;  cf.  interpp. 
ad  Ter.  Andr.  I  1,  61,  Hor.  od.  III  17,  5  sqq.  et  IV  12,  17  sqq.  mihi 
neque  uersuum  color  tale  quidquam  uidetur  indicare  neque  uero  uerba 
singula.     pro  certo  aliquo  die  horaque  constitutis  (cf.  Hor.  epist.  I  6,  3) 


XIII— X[V  1.  133 

legimus  'paucis,  si  tibi  dei  fauent,  diebus',  quo  (recte  adnotante  Huschkio 
anal.  litt.  p.  311)  "'dies  inuitationis  prodictus  est  ad  Graecas  scilicet  Ka- 
lendas'.  nihil  serii ,  sed  per  omnia  iocum  ludumque  spirant  hi  uersiculi, 
quos  equidem  artissime  cohaerere  puto  cum  carmine  VI.  Flanius  enim 
Fabullus  (nam  hos  duos  iam  pro  una  habeo  persona:  sic  quem  c.  XIV 
Caluum,  c.  L  Licinium  C.  adfatur)  contra  CatuUi  suspiciones  ita,  ni  fallor, 
sese  defenderat  (uerene  an  ficte,  nec  scimus  nec  scire  refert),  ut  illum 
jirobaret  falsa  conclusisse  ex  indiciis  ualde  infirmis:  mero  amore  odo- 
rum  et  aromatum  habere  se  cubile  'Assyi-io  fragrans  oliuo' ;  et  quod  ille 
macilentum  exprobrasset  corpus,  esse  hoc  quoque  uenustiorum;  nimis 
igitur  nasutum  fuisse  bonum  Catullum;  sed  lubentissime  se  uenturum 
esse  (licet  sine  femina,  quam  non  haberet)  ad  cenam  ab  illo  promissam. 
ad  tale  fere  epistolium  si  poetam  nostro  carmine  iam  respondere  sta- 
tuimus,  in  hoc  multa  adhuc  obscura  subito  suum  accipiunt  et  lumen  et 
acumen.  sciens  enim,  sub  condicione  indicata  Fabullum  suum  (fortasse 
eadem  sacculi  plenitudine  laborantem)  non  esse  uenturum,  Catullus 
ceuam  ita  a  se  deflectit ,  ut  salse  lepideque  sicut  cetera  ita  merum  amo- 
rem  unguentorum,  quorum  optimam  quandam  speciem  huic  amatori  pro- 
mittit,  reddat  amico.  iam  uero  melius  intellegimus  illud  ^cenabis  bene' 
cum  ui  multa  non  solum  in  initio  positum,  sed  etiam  mox  repetitum 
('sane  cenabis,  ut  ego  promisi'):  in  angustiis  uersantem  C.  callideque 
eflfugere  quaerentem  uidemus,  accedit  ut  ita  statuam  altera  res.  iam 
Muretus  comparauit  Mart.  III  12:  imguentum  fateor  bonum  dedisti  con- 
uiuis  here,  sed  nihil  scidisti.  res  salsa  est  bene  olere  et  esurire.  qui  non 
cenat  et  ungitur ,  Fabidle,  hic  uere  mihi  mortuus  uidetur.  hic  unum 
acute  uidit  Huschkius  [1.  I.  p.  310],  Martialem  ut  tot  alia  ita  FabuUi 
nomen  tamquam  perpetuum  et  stabile  (pei-sonam  typicam  barbare  uoca- 
mus)  ex  Catullo  adsurapsisse,  eo  ferc  modo,  quo  et  luuenalis  Persiusque 
inuentis  apud  Lucilium  Vergilium  Horatium  nominibus  uterentur.  sed 
in  hoc  ille  falsus  mihi  uidetur  quod  adicit:  'inuitatus  ad  cenam  a  Fa- 
bullo  CatuUus  nihil  fere  retulerat  nisi  caput  unctius.  ut  remuneraretur 
eum  quam  simillimo  munere,  uicissim  Fabullum  inuitat  ad  cenam  paene 
dixerira  unguentariam  ea  condicione,  quam  nosti'.  nam  hoc  si  sequeris, 
quo  sale  hunc  FabuUum  fecerit  Martialis  unguentorum  amatorem  xar' 
(^oxriv  parum  perspicimus  et  Catulli  carmen  nimis  hilare  risusque  ple- 
num  carere  ea,  qnam  in  illo  rerum  statu  sane  expectaueris,  acerbitate 
sentimus:  non  quadrant  uersuum  nostrorum  sales  in  scaeuam  Huschkia- 
nam.  quid  uero,  si  apud  ueteres,  quibus  scilicet  quid  siugulis  CatuUi  car- 
rainibus  dudisset  ansam  haud  ignotum  esset,  paeue  in  prouerbium  ubierat, 
utpote  res  cachinno  digna,  FabuUi  egregia  illa  excusatio  'merus  ungueu- 
torum  amor'  et  hinc  personam  suam  stabilem  mutuatus  est  Martialis? 

XIV. 

1.   Nei   te   plus   ociilis   iiicis   aiiuuTin.     'nei',  ui,  ut  VI  "J.     porro 
cf.  III  5.     imitatur  Maecenas   in   Suet.   uita  Hor.   ni   tc   uisccribus   meis, 


134  XIV  2-7. 

Horati,  plus  iam  diligo  eqs.  —  2.  iuciiii<lissime  Caliic.  de  C.  Licinio 
Caluo,  poeta  et  oratore,  intimo  Catulli  amico,  cf.  Teulfelius  HLK.  §  213. 
cf.  L  16,  Hor.  sat.  I  5,  44  nil  eyo  contulcrim  iucundo  sanus  amico,  ib.  1 
3,  93.  —  2,  I>.  iiiiiiiere  isto  otlissem  tc  odio  yatfiilano.  ob  donum  a 
te  missum;  Kuehnerus  gr.  1.  11  \i.  291  et  452.  'odiHse  odio'  propter  'te' 
pro  'odium' :  Kuehnerus  L  1.  p.  211,  qui  adfert  Liu.  II  58,  5  odisse  ple- 
bcm  plus  quam  paterno  odio  (cf.  ad  LXI  110).  'odium'  autem  'Vatiiiia- 
num'  non  est  id  quo  flagrat  homo  contemptus  apud  ijopulum  (Cic.  in 
Vatin.  1,  1  et  16,  39,  Sen.  de  const.  17,  Macr.  II  6,  1),  sed  potius  ipso 
conexu  monente  illnd,  quo  Vatiuius  prosequebatur  Caluum,  accusato- 
rem  adsiduum  (cf.  ad  LIIl),  ut  iude  a  Vulpio  plerique  senserunt.  cf. 
praeter  Placidum  p.  44,  12  Fauonium  odimn,  de  quo  uidendus  FBueche- 
lerus  mus.  Rhen.  XXXV  p.  405,  Fronto  p.  68  N.  causidicali  prosum  odio, 
Aur,  Vict.  epit.  1,  27  nouereale  odium,  alia.  —  4.  iiam  (luid  feci  ego. 
'ego'  cum  ui  additum:  amicas  tuus  dulcis  neque  dictis  neque  factis 
iram  tuam  tam  saeuam  prouocaui.  —  5.  cur  uie  tot  uiale  perderes 
poetis.  contra  genium  linguae  latinae  Scaliger  'male  poetis'  iungen- 
dum  uno  uerbo  putauit;  immo  "^tot'  elatiore  uoce  prouuntiandum  per  se 
continet  etiam  uilitatis  notionem.  'male  perderes',  misere  languore 
summo  afficeres  enecaresque;  cf.  ^male  perire'  Hor.  sat.  II  1,  6;  idem 
a.  p,  475  occiditquc  legcndo  et  iufra  XLIV  14.  'cur',  ut  Cic.  pro  Rosc. 
Am.  50,  146  tibi  causa  nulla  cst,  cur  hunc  miserum  tanta  calamitate 
adfici  uelis.  plurimos  autem  poetas  illos  coactos  fuisse  uno  libello  u,  12 
commemorato,  recte  conclusit  MHauptius  (cf.  Rintelen,  de  Theogn., 
Monast.  1863  p.  35).  puto  autum  libellum  illum  non  de  uolumine  in- 
tellegendum  esse,  sed  .de  compactione  diuersissimarum  cartarum  siue 
membranarum,  unde  liber  nostris  simillimus  euasit  (cf.  Richius  s.  u. 
'libellus'),  nimirum  Caluus,  qui  amici  in  saeculi  sui  poetas  malos  odium 
bene  nouit,  horum  omnium  carmina  electissima  siue  pessima  in  unum 
libellum  sine  dnbio  a  forma  externa  elegantem  consocianda  curasse  ui- 
detur,  ut  eum  utpote  gratum  acceptumque  munus  iocose  mitteret  CatuUo 
suo,  anthologiae  in  uiodum  excerpta  siue  florilegium  quoddam  animo 
tibi  tingas,  —  6.  isti  dei  mala  multa  dent  cHenti.  par  pari  refert 
Caluo  C.  lepide  suspicatus,  reum  aliquem  ab  illo  defeusum  hanc  pro 
officiis  in  foro  praestitis  gratiam  reddidisse.  hunc  igitur  ut  uerum  mu- 
neris  auctorem  execratur.  ^malum  dare',  nocere,  ut  in  illo  dabunt  mu- 
lum  Metelli  Naeuio  poctae  et  Tib.  II  5,  108  muUis  ars  dedit  iUa  malum; 
porro  cf.  ad  XXVIII  14  et  contra  Anth.  lat.  Meyeri  1435,  9  at  tibi  dent 
superi  quantum,  Domitilla,  mereris.  'cliens'  nou  ex  ueteris  Latii  insti- 
tutis  idem  fere  est  bic  ac  'consultor'  (Hor.  epist.  II  1,  104);  sed  ut 
patronus  latiore  significatione  est  'defensor  iudicialis',  sic  cliens  'reus 
defensus',  ut  ex.  gr.  Ouid.  a.  a.  I  88.  —  7.  qui  tautum  tibi  misit  im- 
piorum.  cf.  V  13.  post  'misit'  (scil.  praemii  loco)  paululum  uocem 
reprime:  (non  nummum  aureorum,  sed  poetarum)  impiorum,  h,  e.,  malo- 
rum,  qui  non  ut  pii  antistites  colunt  Musarum  sacra;   bene  Vulpius  cp. 


XIV  8-15.  135 

Verg.  Aen.  VI  662  quique  pii  uutes  et  PJioeho  digna  loc^iti;  pluia  ad 
XVI  5.  —  8,  9.  qnodsi,  iit  suspicor,  hoc  nouiiui  ac  rej)ertuui  muuus 
dat  tibi  Sulla  litterator.  insistens  ioco  suo  conicit  poeta,  missum  esse 
munus  illud  foitasse  a  Sulla,  quem  Caluus  defenderat,  ut  conoxus  mani- 
festum  reddit  (cf.  6  'clienti'  et  11  'tui  labores').  Mat'  pro  'dedit' ;  cf. 
Kuebnerus  gr.  1.  II  p.  88.  Sulla  ipse  ignotus  est ;  Muretus  cogitauit  de  Cor- 
nelio  Epicado,  quem  Suet.  de  gramm.  12  L.  Cornelii  Sullae  dictatoris  liber- 
tum  uocat;  qui  si  patroni  jiristini  etiam  coguomine  a  poimlo  appellatus 
fiiisset  (sic  enim  Muretus  statuit),  boc  utpote  in  bomine  a  CatuUo  com- 
niemorato  uix  omisisset  adferre  Suetonius.  neque  probabile  ullo  modo, 
Epicadum  fuisse  litteratorem  siue  grammatistam  (Marquardtus  antiqq. 
priuat.  I  p.  90  sq.);  nam  eius  contemptus,  quo  'litteratum'  siue  gram- 
niaticum  interdum  uocabant  ''litteratorem'  (cf.  germanicum  'scbulmeister'), 
ut  Messala  Valerium  Catonem  (Suet.  I.  1.  4),  bic  nuUa  est  causa.  immo 
magnos  nobilesque  Calui  clientes  amice  nimirum  perstringens  C.  suspi- 
catur  grammatistam  illum  doni  tam  pretiosi  electique  fuisse  auctorem; 
crumenae  quippe  cousulent&m  Sullam  fingit  diu  quaesiuisse,  quodnam 
siue  magnis  inpensis  posset  patrono  exbibere  grati  anirai  documeutum, 
tandemque  excogitasse  boc  nouom  plane  atque  inauditum  munus.  uides, 
et  ^nouum'  et  'repertum'  non  carere  ui  quadam  peculiari.  —  10,  11. 
uon  est  mi  malc,  sed  beue  ac  beate,  quod  non  dispereuut  tnl  labo- 
res.  'uii'  et  Hui'  aliquatenus  opposita:  ego  iani  non  dolore  corporis 
afficior  (ad  XXXVIIl  1)  munere  isto  mibi  misso  (5  ^perderes'),  sed 
laetor  potius  animo  et  felicisbimus  sum,  quoniam  te  uon  plane  frustra 
cc  sine  emolumento  desudare  in  foro  uideo.  Plaut.  Trin.  52  benc  her- 
clest  (=  gaudeo),  illam  tihi  ualere  et  uiuere;  ex  pbilosopborum  lingua 
prouenit  iunctum  illud  'bcne  ac  beate'  tam  externum  corporis  •aliarum- 
que  rerum  statum  bonum  quam  animi  beatitudinem  indicans  proprie; 
Cic.  dc  fin.  II  8,  23  hos  ergo  asotos  heiie  quidem  uiucre  aut  heutc  num- 
quam  dixerim  et  V  29,  88  ut  bene  sic  etiam  beate  uiuendi  spes,  parad. 
I  3,  15  hene  et  beate  uiuere;  uidgo  summum  felicitatis  gradum  bac  locu- 
tione  indicabant,  ut  et  illo  'bonus  beatusque'  XXXVII  14.  'Jispereunt', 
funditus  uani  cassiquc  sunt.  —  12.  dei  uiag^ni,  liorribilem  et  sacriim 
libelliim.  exclamatio  'di  magni',  praetcrquam  qiiod  ueram  iuuocatio- 
nem  continet  (ut  CIX  3),  uariis  aflectibus  exprimendis  iuseruit,  ut  alibi 
admirationi  (ut  LIIl  5,  Ouid.  epist.  17,  102  et  am.  II  19,  18),  ita  bic 
indignationi,  ut  et  Ouid.  fast.  VI  187.  missa  enim,  qua  antea  agebat, 
tiQcoviicc  iam  uere  et  ex  animo  iudicat  C.  de  munere  ipso.  'sacrum', 
nelandum  ideoque  exocrandum;  ab  bomiuibus  malis  inprobisquc  (cF. 
Festus  p.  318,  21  et  Ileindorfius  ad  llor.  sat.  II  3,  181)  traductuni  est 
'sucer'  ad  res,  ut  Turpil.  134  R.  saccrriiiium  domiciUum ,  Verg.  Aen.  III 
57  auri  sacra  faiiics,  Stat.  Tbeb.  X  804  sacra  insania  mcntis.  —  13,  ((iiem 
tii  scilicet  ad  tuiiui  ('atitllum.  ''deilicet'  cum  Uuum'  couiunge:  quo 
pertiilia  tua  plena  fioret,  mibi  utpote  amico  carissimo  inscripsisti  solb'uini 
dcdicatione  (Suet.  Aug.  75  titulis  vhscuris  it  ambiguis).  —  14,  1').  iiii^ti 


136  >^IV   16—17. 

coiitiniio  iit  dic  perirciii  Satiirnalibns,  o|»tinio  dicrnin.  'misti'  cum 
syncope  pro  'misibti',  ut  LXVI  26  liixti  et  30  triati,  LXXVIi  'A  surrejjsli, 
XCI  9  duxti,  XCIX  8  abstcrsti,  CX  3  promisti;  Neuius  d.  f.  I.  II  p.  536. 
ueteris  diorthoseos  V  hic  reliquit  nestiginm  post  'continuo'  punctum 
ponens.  neque  caret  hoc  suo  lepore,  si  Calnus  statim,  ubi  accepit, 
libellum  qnam  celerrime  a  se  remoturus  Catullo  inscriptum  misisse  fingi- 
tur:  uulgo  (luidem  'continuo'  ad  sequentia  trabunt,  aut  itidem  pro 
'statim'  accipientes  aut  artius  coniungentes  cum  ''die'  secundum  Ouid. 
fast  V  734  continua  (=  tota)  die  et  VI  720  continua  nocte;  ad  quod 
'Saturualibus'  per  appositionem  accedere  putant.  sed  ut  cur  totius  diei 
notio  efferatur  obscurum  est,  ita  prior  illa  ratio  nou  minus  est  ambigua, 
cum  difficillimum  sit  non  inter  se  copulare  aduerbium  'continuo'  et 
ablatiuom  'die'.  sequor  igitur  nunc  eam  quam  V  prae  se  fert  inter- 
punctionem.  ad  iunctnm  enim  'die  Saturnalibus'  apte  Vulpius  cp.  Plaut. 
Poen.  II  5,  49  die  hono  Aplirodims  et  Prop.  IV  4,  73  urhi  festus  erat, 
dixere  Palilia  patres.  nam  proprie  unico  die  celebrata  esse  Saturnalia, 
recte  AStatius  conclusit  ex  Festo  s.  u.  ' quinquatrus '  et  Macrobio  I  10 
(nnde  discimus,  ante  C.  lulii  Caesaris  a.  a.  Chr.  46  fastorum  emenda- 
tionem  Satumalia  acta  esse  a.  d.  XIV  kal.  lan.);  cf.  et  Mommsenus  CIL. 
1  p.  408;  nihilominus  complures  semper  dies  lusui  esse  datos  praeter 
Macrob.  1.  I.  doceut  Liu.  XXX  36,  8  Saturnalibus  primis  et  Cic.  ad  Att. 
V  20,  5  (XIII  52)  tertiis  Saturnalibus.  itaque  ipso  die  XVII  m.  Dec, 
fortasse  ante  cenam,  Caluus  donum  suum  miserat,  eo  consilio  (ut  certe 
uisum  est  amico),  ut  reliqui  diei  laete  agendi  facultas  demeretur  prae 
mala  ualitudiue  illinc  contracta  Catullo  ('periret',  ut  5  'perderes'). 
'optimus  dierum',  quos  habet  aunns,  uocantur  Saturnalia  (de  quibus  cf. 
omuino  Prellerus  myth.  rom.  p.  407  sqq.)  eodem  fere  modo,  quo  per 
uias  inuicem  clamabant  tum  salutationis  loco  'bona  Saturnalia';  Scaliger 
cp.  Epictet.  diatr.  29,  3  czccv  nQoGs  l&otru  KQOtfj  kkI  Xiyri  2^ri(ifQov  £a- 
xoQvdlicc  dyaO^d,  Mart.  XIV  70,  1  (cf.  et  ibid.  XI  2,  5;  Petron.  c.  58, 
Dio  Cass.  XXXVII  4).  —  16.  non,  noii  lioc  tibi,  false,  sic  abibit. 
certum  ulcisceudi  consilium  indicatur  repetito  fortiter  ^non'  (=  nuUo 
hercle  pacto);  Prop.  II  3,  27  non,  non  liumani  sunt  partus  talia  dona, 
ubi  Broukhusins  inter  alia  cp.  Ter.  Phorm.  11  1,  73  non,  non  sic  futu- 
rum  est.  'sic  abibit',  inpune  erit;  Ter.  Andr.  175  mirahar,  hoc  si  sic 
abiret  (ubi  Don.  'sic''  ..  est  de  his  quae  adiuuanda  gestu  sunt),  Cic.  de 
fin.  V  3,  7  etsi  hoc  fortasse  non  potest  sic  abire.  in  Y  'false'  in  textu, 
'salse'  ut  uaria  lectio  traditum  fuisse  uidetur.  '  salsum '  uocari  Caluum 
ab  amico  iratnm  se  fingente,  parum  probabile  duco;  neqne  'salsus'  per 
se  est  idem  atque  ''derisor'.  contra  'false'  facile  explicatnr  ex  u.  13: 
qui  sub  amicitiae  specie  donum  misisti  nenenifernm;  cf.  XXX  1.  — 
17.  n.im,  si  luxerit,  ad  librariorum  curram  scrinia.  si  diei  crastini 
sol  apparuerit  (cf.  ex.  gr.  Hor.  sat.  I  6 ,  56) ;  clausis  nimirum  ipso  die 
Satnrnaliorum  tabernis  omnibus.  statim  accepto  perlectoque  (cf.  ad  20) 
libello  hoc  epistolium   poenam  denuntians    in  cartas  coniecit  Catullus. 


XIV  18—20.  137 

'librarii'  hic  non  propria  significatione  sunt  accipiendi  ei  qui  libros  de- 
scribunt,  sed  ampliore  sensu  qui  describendos  curant  confectosque  uendunt; 
Isid.  origg.  VI  14  'Hbraiios^  ante  bibliopolas  dictos,  et  ita  illud  adhibent 
Sen.  de  beu.  VII  6,  1,  Gell.  V  4,  1,  Sulp.  Seu.  dial.  1,  23,  4.  in  horum 
autem  tabernis  'scrinia'  (cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.)  siue  capsae  con- 
tinebant  uolumina  amplioris  ambitus  (Mart.  I  2,  4),  coniunctis  sine  dubio 
eiusdem  scriptoris  operibus  omnibus  in  eodem  scrinio  (Hor.  sat.  1  1,  120 
et  Ouid.  ex  P.  I  1,  24).    cf.  Beckeri  Gallus  ed.  Reinius  II  p.  308.    Mart. 

IV  86,  10  si  damnauerif ,  ad  salartorum  curras  scrinia.  —  18,  19.  Cae- 
sios,  Aquiiios,  Suftouuiu  omuia  collig-aui  ucuena.  pluralis  generalis 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  50  sq.),  ut  uulgo  putant:  omnes  poetas  malos, 
quales  sunt  Caesius  (de  quo  nil  scimus)    et  Aquinus,   de   quo  Cic.  Tusc. 

V  22,  63  adhuc  neminem  cognoui  poetam,  et  mihi  fuit  cum  Aquinio  ami- 
citia,  qui  sibi  non  optimus  uiderctur,  ubi  recte  Schwiibius  qu.  Cat.  p.  257 
Aquino  restituisse  uidetur  (contra  nostro  loco  ^Aquinios'  male  flagita- 
uerat  Turnebus  Adu.  XII  1);  his  denique  adiungitur  Suffenus  ex  c.  XXII 
notus.  certant  autem  docti,  utrum  ''Sulfeuum'  pro  accusatiuo  singularis 
an  pro  genetiuo  pluralis  sit  habendum.  sed  iu  utraque  ratione  dubita- 
tiones  remanent;  et  ipsa  ambiguitas  displicet.  pluralem  autem  gene- 
ralem  si  ponebat  poeta,  suffecit  nomen  unum.  unde  alia  explicatio 
quaerenda.  Suffenum  scimus  ex  XXII  3  plurima  carmina  scripsisse:  quid 
si  pluralia  innuunt  omuia  opera  hominum  illorum  (quorum  qualitatem 
sat  designant  nominaipsa)?  multitudine  electissimorum  carminum  ter- 
ruerat  Caluns  Catullum,  qui  iam  dignas  gratias  cumulate  est  relaturus, 
dum  omnium  poetarum  pessimorum  scripta  uniuersa  colligit  (cf.  18  scri- 
nia).  sic  Suffenus  tertio  loco  ponitur  cum  gradatione  (XXII  3  Jonge 
plurimos).  hinc  neutra  'Suffenum'  uulgatum  explicandi  ratione  suffi- 
ciente  ad  codicum  scripturam  'suffenam'  relapsus  deleta  litterula  ''ra' 
scribendum  intellexi  ^Suffena  omnia  c.  uenena',  omnia  denique  carmina 
plena  ueueni  siue  ueneni  instar  lectorem  adficientia  (cf.  XLIV  12,  Hor. 
epist.  II  1,  158  et  graue  tiirus  miinditiae  peimhre),  quae  fecit  Suffonus. 
ad  adiectiuum  huius  nominis  usum  (pro  'Suffenianus')  cf.  Verg.  Aen.  I 
686  laticemqiie  Lyaeum,  IV  552  cineri  Sychaeo ,  Hor.  od.  IV  4,  38  Me- 
taurum  flumen  et  IV  12,  18  Sulpiciis  horreis,  epist.  I  12,  20  Stertinittm 
acumcn  et  a.  p.  32  Aemilius  ludus,  crebrum  illud  'Romulus'  (ut  Hor 
od.  IV  5,  1),  alia;  XXXV  4.  —  20.  ac  tc  liis  suppliciis  rcuuiucraI)or. 
non  sohim  dvzidcoQ/jao^ai  (id  quod  fiagitauit  sane  nios ;  ct'.  ex.  gr.  Spar- 
tian.  Hadr.  16),  sed  etiam  'uicem  tibi  reddam,  jmr  pari  referam'.  Cic. 
Brut.  4,  15  teque  remunerandum ,  si  non  pari,  at  grato  tamen  muucre, 
Gell.  XVllI  13,  7  qiunn  facetc  Diogencs  sophisma  ...  remuneratus  sit. 
pluralis  'supjiliciis'  hinc  explicandus,  quod  ^inguli  poctae  legendi  pro 
singulis  habentur  poenis.  at,  inquies,  undenam  Cahio  necessitas  extitit 
legeudi  conquisitos  istorum  malorum  jioetarum  libros?  eadem  nimiruni, 
quae  coegerat  miseUum  Catulluni:  dura  lex  Saturnaliorum ,  quae  libros 
missos    statim    perlegere   iussit;    quam    legem    recte    uiri    docti    conclu- 


138  XIV  tii    23.    XV  1. 

serunt  ex  Luciani  Cronoaol.  16.  —  21,  22.  uos  liinc  interea  ualete 
al)ite  illuc,  uude  nialuni  iMMlcni  altulistis.  'ualete  abite'  asyndetice 
(cf.  Bimilo  ''uiuo  ualo'  ap.  lior.  einst.  l  G,  67)  ita  est  couiunctuni,  ut 
uerbum  ui  niaiore  a  sontentia  instructum  praeualoat  in  constructione 
grammatica  pertineatque  solum  tara  ad  ^hinc'  cjuam  ad  'illuc';  cuius 
usus  cottidiano  maxime  sermoni  proprii  exempla  conlegit  Vahlenus  Her- 
mae  XV  261  sq. ,  ueluti  Plaut.  Aul.  I  2,  17  cullrum  .  .  fures  uenisse  at- 
qiie  abstulisse,  Ter.  Ad.  V  7,  19  tu  illas  dbi  et  truducc.  unde  iam  non 
l)robo  eorum  rationem ,  qui  "  ualete '  (de  quo  cf,  Seru.  ad  Aen.  XI  97) 
parontheseos  signis  includunt.  'malum',  infaustum,  sinistruiu  (qui  me  per- 
didistis  misere)  ut  Ouid.  trist.  II  16  secundum  Laurentianuni  saxa  niulum 
refero  rursus  adista  pedem,  Ibis  101  ominibusque  malis  pedibusque  occurrite 
laeuis;  contra  pede  dextro  aliquid  adire  faustum  erat  (Aen.  VIII  302, 
X  255).  ^pedem'  etiam  cum  respectu  metri  (Ouid.  tr.  I  1,  16).  'attulistis', 
huc  tulistis;  cf.  'se  afferre'  Aen.  III  310  et  346,  VIII  277  ot  alibi;  si  confers 
'se  (pedem)  ferre  aliquo',  in  ipsa  praepositione  inest  notio  illius  'huc'  siue 
'ad  me'.  supra  ianuas  haud  raro  legebatur  firjdiv  iloixca  v.av.6v  et  niliil 
intret  mali  (Diog.  Laert.  VI  89  et  50,  CIL.  IV  733,  Orelli-Heuzen  inscr. 
7287).  ad  totam  autem  sententiam  reminiscenda  est  dictio  ^abire  in 
malam  rem',  qua  inprecabantur  exitium  (Ter.  Andr.  11  1,  17,  Plaut.  Epid. 
I  1,  72);  nec  male  EUisius  cp.  Lucian.  catapl.  12  aig  xov  zav  ccaspmv 
XcoQov  aTciQ^i  et  Callim.  hymn.  Apoll.  113  6  Sf  (lanog  i'v'  6  (p96QOg  tvQ-a 
vfoiTO,  denique  prouerbium  evQ-tv  itl&sv,  ivQ^'  £§r}.  'interea',  XXXVI 
18,  CI  7.  —  23.  saecli  incommoda.  onera  atque  molestiae  huius  tem- 
poris.  est  usitatius  'huius  saeculi',  ut  Cic.  parad.  6,  50,  sed  omittitur 
intei'dum  pronomen,  ut  infra  XLIII  8,  Prop.  I  16,  12  purior  ct  saccli 
uiuere  luxuria.     Hom.  II.  XVIIl  104  ax&og  aQovQrjg. 

Difficile  est  dictu,  quando  hi  uersus  sint  scripti.  odium  Vatinii  in 
Caluum  inde  ab  a.  58  flagrauit  (cf.  ad  LIII);  sed  die  Saturnaliorum  a.  57 
in  itinere  Bithynico,  a.  56  Veronae  uersabatur  CatuUus.  unde  cum  a.  54 
illum  iam  mortuum  eo  die  fuisse  probabile  sit,  relinquitur  aut  a.  58  ipse 
aut  a.  55,  cuius  tamen  in  fine  iterum  Veronae  fuisse  poetam  perproba- 
bile  est.  anno  igitur  58  hos  uersus  adscribere  equidem  malim,  quippe 
cui  et  c.  XXXVI  uindicandum  uideatur,  cuius  fortasse  respoctu  Caluus 
iocose  tot  pessimos  poetas  amico  miserit. 

XV. 

1.  Commendo  libi  me  ac  meos  amores.  hic  ^amores'  (cf.  ad  VI  16) 
de  puero  esse  intellegendum ,  docent  sequentia;  luuentinm  fuisso  illum, 
ostendunt  cetera  carmina  ad  Aurelium  et  Furium  pertinentia;  cf.  supra 
p.  38.  luuentium  igitur  in  Aurelii  domo  uersantem  ueretur  poeta  ne 
hospes  callide  in  amorem  inducat.  commendandi  uerbum  etsi  solitam 
retinet  significationem  tradendi  aliquem  siue  uerbis  siue  litteris  beniuolo 
alicuius  siue  auxilio  siue  tutelae  (Cic.  ad  fam.  II  6,  5  tibi  omnem  rem 
atque  causam  meque  totum  commendo  atque  irado,   Hor.  epist.  I  18,  76), 


XV  2-5.  139 

hic  tamen  peculiaris  plane  huius  tutelae  est  ratio,  ut  fere  ualeat  uer- 
bum  illud  ^fidei  tuae  niando'.  tum  'me  ac  m.  a.'  diuerso  a  VI  16  modo 
est  dictum  de  amante,  qui  cum  amato  unum  se  esse  sentit;  unde  Ter. 
Phorm.  1  i,  40  uobis  commendo  Phanium  et  uitam  meam.  —  2.  aeniam 
peto  pudenteui.  a  ''uenia'  procul  habeas  uulgarem  significationem, 
quam  exponit  Gell.  XI  8,  4;  significat  potiua  Tauor',  et  ^ueuiam  petere' 
fere  est  rogare  alifiuod  beneficium  (aliquam  gratiam);  porro  petenti 
'damus  ueniam'  siue  rogata  concedimus;  ut  Cic.  ad  Quint  fr.  III  1,  11 
Caesaris  consiliuin  jjroho,  qaocl  tihi  amantissime  petenti  ueniam  non  dedit, 
uti  .  .  rescriheres ,  Hor.  a.  p.  11  lianc  ueniam  petimtcfque  damusque  uicis- 
sim.  sed  quo  iure  haec  uenia  uocatur  'inidens'?  ab  hominibus  prae 
pudore  modestis  haec  uox  interdum  transfertur  ad  res,  quibus  nimirum 
modestia  se  manifestat  (ut  Ouid.  epist.  19,  59  uultus  pudentes).  hic  tamen 
non  in  re  petita,  sed  in  uno  soloque  petendi  modo  apparet  aliqua  mo- 
destia.  nec  ulla  est  excusatio  ab  hypallage;  rideremus,  siquis  germa- 
nice  diceret  ''ich  bitte  um  die  bescheidene  gunst'.  obsequendum  ergo 
nunc  puto  lacobo  Maehly  [Fleckeis.  ann.  1871  p.  345],  qui  'pudenter' 
flagitauit;  cf.  Cic.  ad  Att.  XVI  15,  5  pudcntissime  hoc  Cicero  petierat  et 
infra  13,  ubi  'pudenter'  maiorem  habet  uim,  si  iam  antea  legebatur. 
non  recte  autem  haec  uerba  'u.  p.  p.'  includuntur  parenthesi,  quia  'ut . . 
conserues'  melius  multo  ab  'ueniam  peto'  quam  ab  'commeudo'  pendet; 
subiciuntur  autem  illa  prioribus,  ut  iam  intellego,  per  asyndeton  expli- 
catiuum  ('Aureli:  ueniam');  commendatio  quo  modo  locum  habeat  ex- 
ponitur  (Schwabius  uoluit  'Aureli,  et  ueniam').  —  3,  4,  5.  ut,  si  quic- 
quam  aninio  tuo  cupisti,  quod  castum  expeteres  et  integolluui,  con- 
sernes  pueruui  mihi  pudice.  'si'  in  obtestatione,  cf.  ad  LXXVI  17: 
si  umquam  intimo  pectore  appetiisti  (LXIV  145;  AStatius  cp.  Enn.  anu. 
49  V.  corde  cupitus)  aliquid  eiusmodi,  ut  id  uelles  optaresque  manere 
purum  intactumque  a  labe  (HHeinius:  'und  beten  dass  Gott  dich  erhalte 
so  rein  und  schoen  und  hold'),  peto  ut  luuentii  pudorem  tuearis.  Cic. 
ad  fam.  IX  10,  3  suuuissimum  avfi^iwrrjv  nof-trum  praesfabo  i)ttcgcl1um, 
cf.  XXXIV  2,  LXI  36.  'pudice',  quod  uulgo  secundum  Y  legunt,  in- 
tegrum  es.se  nequit.  neque  enim  hac  de  re  agitur,  ut  puer  conseruetur 
(quod  quid  ualeat  docet  ex.  gr.  Nepos  Them.  5,  2  et  8,  6)  modo  pudico, 
sed  pudicitia  pueri  ut  conseruetur.  hoc  quemadmodum  exprimatur  latine, 
disce  ex  Prop.  II  32,  55  lectum  seruarc  pudicum  et  IV  3,  69  incorrupta 
mei  conserua  foedera  hcti,  Verg.  Aen.  VIII  413  casium  ut  seniarc  cnbilc 
coniugis,  Hor.  sat.  I  6,  82  pudicum  .  .  seruauit  ab  omni  non  solum  facto 
eqs.,  Amm.  Marcell.  XIX  9,  3  uxor  .  .  retinens  pudorem  inuiolatum,  aliis 
locis  multis;  contra  aduerbium  quo  modo  et  qnibus  cuni  uerbis  adhi- 
beatur,  nosce  ex  Plaut.  Amph.  I  1,  193  hene  pudiccquc  adsertt^itur,  Liu. 
XXVI  49,  16  tuerique  haud  sccus  uerrcundc  ac  modcstr  quam  hosjntum 
coniugcs  ac  matrcs  iussit,  Amm.  Marccll.  XVI  7,  10  qui  uirgincm  .  .  palri 
tutissimc  seruans.  nuUa  igitur  eis  quidem,  qui  sapere  audent,  dubitatio 
erit  quiii  recte  correxerim   'pudicu',  quod    sulita  exitus  uersuum  dopra- 


140  XV  6-15. 

uatione  in  'pudice'  sit  corruptum.  dicitur  mas  'pudicus',  qui  muliebria 
non  patitur;  XVI  4,  XXI  12,  Priap.  59,  2.  —  6.  uon  dico  a  popiilo.  hoc 
riuoque  a  restituto  illo  'pudicura'  iam  recte  pendet,  cum  antea  contra 
leges  sermonis  coniunxerint  cum  'pudice';  Plaut.  Curc.  I  1 ,  50  tam  a 
me  pudica  est  quasi  soror  mea  sit ,  Ter.  Hec.  I  2,  70  ut  uirgo  ab  se  in- 
tcgra  itiamtum  siet.  'non  dico  .  .  uerum'  (9),  ut  magis  solitum  non 
dieo  ..  sed  XVI  10,  ubi  uide.  —  (J.  uiliil  iiereiiiur  istos.  'nihil',  ut 
LXIV  146.  populi  (ad  hunc  ^istos'  refor)  iam  dat  de.scriptionom,  unde  cur 
nibil  ab  illo  timeat  apparet.  —  7,  H.  iii  platea  iiiodo  hiic  inodo  illiic  in 
re  praetereunt  sua  occupati.  Apul.  met.  IV  28  per  pluleus  cornmean- 
tem  populi.  Hor.  epod.  4,  9  hue  et  huc  euntium,  Liu.  VI  25,  9  repletas 
sc7nitas  inter  uiilgus  aliud  puerorum  et  mulierum  huc  atcpie  illuc  euntium, 
qua  quemque  suorum  usuum  cavsae  ferrent.  'in  re  sua  occ. ',  omnem 
mentem  negotiis  suia  intentam  habentes;  Ter.  Heaut.  I  1,  23  tantumne 
ah  rc  tua  est  otii  tibi,  Tac.  dial.  7  apud  negotiosos  et  rebus  intentos,  Cic. 
de  inu.  I  22,  31  in  quo  animum  debeat  habere  occupatimi.  —  9.  a  te 
metuo.  ut  Liuius  XXIII  36,  1  rnetuens  ab  ITannibale,  ubi  plura  dat 
Drakenborchius.  —  10.  infesto  pueris  bonis  nialisque.  sine  discrimine 
innociiis  inpurisque.  nam  quod  sunt  feminae  bonae  et  malae,  idem  pueri: 
*boni',  honesti,  pudici;  'mali',  turpes,  TiKiSiKcti  (LXI  97).  multo  minus 
apte  (hic  quidem)  de  pueris  pulcris  (Ouid.  am.  III  2,  27)  deformibusque 
nonnuUi  cogitauere.  'infesto'  simili  imagine,  qua  Verg.  Aen.  X  877  et 
infesta  subit  obuius  hasta.  —  11,  12.  quem  tu  qualubet,  ut  iubet, 
moueto  quantum  uis,  ubi  erit  foris,  paratum.  'qualubet',  in  quouis 
alio  puero;  Vulpius  cp.  Plaut.  Curc.  I  1,  37  dum  ted  abstineas  nupta .  . 
pueris  liberis,  ama  quidlubet.  Priap.  37,  13  mentidamque  mouit;  cf.  'arma 
mouere'  Prop.  IV  8,  88,  Ouid.  am.  I  9,  26.  'i^t  iubet'  scil.  penis,  ut 
te  incitat,  tamquam  dominus  te  seruum  agit;  mala  cum  tautologia  uulgo 
scribunt  'ut  lubet'  contra  V.  'quantum  uis'  (=  ex  tua  libidine)  cum 
^moueto'  cohaeret.  'foris'  interpretantur  artius  cum  'paratum'  iun- 
gentes:  ubicumque  cupiditatem  explendi  facultas  praesto  erit  extra 
domum  tuam  (in  qua  nimirum  luuentius  uersatur).  quasi  uero  intra 
domum  tantum  Aurelius  struere  posset  insidias!  putauerim  potius,  poe- 
tam  pergere  in  describenda  hominis  salacitate:  penem  illum  tuum  semper 
ad  Veneris  posticae  opera  promptum  expeditumque  (Priap.  46,  7  uidear 
satis  paratus,  Ouid.  fast.  I  437  obscena  nimium  quoque  parte  paratus), 
ubicumque  porta  patebit.  'foris'  igitur  substantiuum  (LXI  161)  de 
TCQcoHtm  accipio  (cf.  18);  ut  similiter  illud  de  cunno  adhibet  Tibull.  Priap. 
2,  30  [p.  87  ed.  m.].  —  13.  excipio,  ut  puto,  pudenter.  a  ceterorum 
puerorum  turba  separo  precibus  (ut  mihi  uideor)  modeste  submisseque 
ad  te  factis.  'ut  puto',  ut  Ouid.  a.  a.  I  370;  alibi  simpliciter  'puto' 
inseritur  parenthetice.  —  14,  15.  qnodsi  te  uiala  mens  furorque  ue- 
cors  in  tautam  impulerit,  sceleste,  culpam.  "^quodsi',  sin  post  has 
preces  amicas.  'mens',  animi  cupientis  consilium  prauum  (cf.  graecum 
(jiEvog  et  &v[i6s)  et  qui  cum  cupiditate  iunctus  est  'furor'  saepius  copu- 


XV  16-19.  141 

lantui",  ut  Ouid.  met.  V  13  (luae  te,  germane,  furentem  mens  agit  in  faci- 
nus?,  append.  TibuU.  3,  2,  7  quis  furor  est,  quae  mens?  cf.  et  Verg. 
Aen.  II  519  quae  viens  tam  dira  . .  inpulit  liis  cingi  telis.  'mala  mens', 
quae  habetur  et  XL  1  cuiusque  contrarium  est  bona  mens  Prop.  II  24, 
19  et  Liu.  XXX  30,  pro  'dementia'  occurrit  ap.  Tib.  II  5,  104,  ubi  uide 
Dissenum.  'uecors',  insanus,  ut  XL  4;  cf.  OKibbeckius  symb.  ad  partic. 
lat.  p.  8.  ''culpam',  flagitium.  ''sceleste',  proleptice.  —  16.  iit  uostram 
insidiis  capiit  lacessas.  ut  struens  insidias  (cf.  XXI  7;  Plaut.  Curt.  I 
1,  25  num  tu  pvdicae  quoipiam  insidias  locas?)  me  prouoces,  in  iram 
excites.  nam  ex  sermone  ictorum,  quibus  'caput'  et  'persona'  idem 
erat  (Reinins  libri  'das  Privatrecht  d.  Roemer'  p.  118)  haec  periphrasis 
facta  est  communis,  ubi  paulo  magis  iiaQ^riti-Aaq  loquebantur,  ut  Prop. 
II  8,  16  in  nostrum  iacies  uerha  superha  caput  (=  in  me);  cf.  Brixius 
ad  Plaut.  Capt.  943  et  Lorenzius  ad  Most.  202.  quamquam  hoc  nimium 
esse  nec  cum  ceteris  congruere  uidetur,  quod  de  se  hic  loquitnr  Catullus. 
intellegimus  hoc  c.  XXI,  ubi  a  puero  utpote  a  se  amato  ille  Aurelium 
studet  arcere.  sed  nostro  loco  Aurelius  iusidias  struens  siue  sibi  luuen- 
tium  concilians  et  ita  iram  poetae  prouocans  omnino  ineptus  est.  'tanta' 
enim  'culpa'  post  ea  quae  praecedunt  est  pedicatio  pueri:  hoc  scelus  si 
forte  ille  commiserit,  eum  mansuram  esse  adulterorum  poenam  iure 
quodam  potest  C.  minari.  uerum  ''luuentium  pedicare'  et  'nostrum 
caput  insidiis  lacessere'  nullo  pacto  est  idem.  significat  quidem  inter- 
dum  lacessendi  uerbum  etiam  id  quod  prouocationem  sequitur;  sed  ite- 
rum  quid  hoc  'attrectare  nostrum  caput'  sibi  uelit  frustra  circumspici- 
mus,  quippe  qui  flagitemus  potius  ''ut  puerum  insidiis  a  te  stractis 
attroctes'.  nec  tamen  apparet,  qui  licuerit  poetae,  se  ipsum  pro  puero 
nominare.  uide  an  'nostrum'  ex  glossa  i)rouenerit  adscripta  ad  id  quod 
genuinum  puto  'carum',  male  nimirum  a  monachis  intellectum.  recte 
luuentium  C.  uocat  'carum  caput' ;  cf.  ad  LXVIIl^  79  sq.  —  17.  a  tuiii 
te  miseruui  maliqiie  fati.  accusatiuus  exclamationis  (Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  203).  'a'  interiectionem  melius  sine  aspiratione  scribi  (codd.  re- 
centiores  potissimum  fere  'ah'  uel  'ha'  praebent,  nisi  quod  haud  raro 
in  corruptelis  uestigium  ueri  reliqncrunt,  ut  LXI  46  et  132,  LXVI  85), 
hodie  res  est  explorata;  inseruit  autem  illa  non  solura  eius  qui  loqnitur 
ipse  affectibus  exprimendis,  sed  etiam  ex  aliorum  mente  a  poetis  adicitur 
omnibus  uocabulis,  quae  cum  doloris  maximc  notione  sunt  coniuncta, 
ut  potissimum  illi  'miser'.  'mali  fati'  futurum,  dva^oiQov,  qui  sinistrum 
fatum  (mox  descriptum)  habcbis ;  de  genet.  qualit.  Kuehnorus  gr.  1.  II 
p.  333  sq.;  Ouid.  epist.  6,  51  mc  mala  futa  trahchant ,  Potronius  plebeia 
forraa  usus  c.  42  medici  illum  perdiderunt,  inimo  magis  malus  futus  et 
71  ctiamsi  illos  7nahis  fatus  opjrrcssit ,  alia.  —  tS,  19.  ((uoiu  attnictis 
pedibiis  pateiite  porta  percurreitt  raphaiii^iue  iiiiigiles([ue.  'porta' 
de  auo,  ut  Priap.  52,  6  2>ortu  te  fucicnt  jiuloitiorcm  (ibid.  11,  4  et  31,  4). 
'alludit'  incpiit  Muretus  'ad  .su})plicium,  quo  olim  Athenienses  afticie- 
bant  pauperes   [schol.   ad  Arist.  IMut.  KkS]    in    adidtoiio   dopronsos.     cia 


142  XVI  1-2. 

oiiiin  (lcpiliibaiit  iiates  cIikmo  calido,  (lciMdo  etiam  raphanos  praegrandes 
in  podicf  m  immitt(^bant.  hanc  poenam  uocahant  naQariluov  xai  (tutf^a- 
vido)atv\  cp.  Ariatoph.  Nub  1080,  cui  loco  Viilpiiia  Lucian.  d.  m.  l'eregr.  8 
lioix^vMv  aXovg  diHpvys  {tucpavtfti  triv  nvyrjv  ^t^vo^fvog  et  IVoBnius 
Antb.  Pal.  IX  520  adiecerunt.  et  notiim  cet  Hor.  sat.  I  2,  133  ne  nummi 
pereant  aiU  puga\  porro  cx  luuenale  10,  317  quosdam  moechos  et  mugilis 
intrat  sat  constat,  eidem  poenae  inseruiisse  mugiles,  pisciura  marinorum 
genus  teste  scholiasfa  ad  I.  1.  grandi  capilc,  jjostremum  cxile.  utramque 
autem  poenam  simul  ((jue  .  .  que)  denuntians  poeta  ex  eis,  quae  ipsum 
supplicium  praecedere  solebant,  unam  tantum  rcm  commemorat;  ad 
totum  actum  Vulpius  bene  cp.  Ter.  Eun.  V  4,  31  sqq.  eam  iste  uitiauit 
miser.  ilJe  ubi  id  resciuit  faclum  frater  uiolentissimus  .  . .  conligauit  pri- 
mum  eum  miseris  modis.  . . .  nunc  minatur  porro  sese  id  quod  mocchis 
solet.  conligato  autem  adultero  (in  corporis  parte  superiore)  dis- 
trahebantur  jiedes,  nimirum  ut  pateret  porta.  quamquam  num  recte  Mu- 
retus  'attractis'  explicuerit  'diductis,  diuaricatis',  suo  iure  multi  dubi- 
tauere;  melius  alii  intellexere  de  ministris  supplicii  in  diuersas  nimirum 
partes  pedes  ad  se  traheutibus.  recurrere  atractis  (sic)  pedibus  in  CIL. 
IV  1261  iam  oliiu  adnotaui.  cetenim  miro  quam  maxime  modo  est 
dictum  'quem  percurrent',  quasi  per  totum  Aurelii  corpus  sint  cursuri 
raphanique  mugilesque;  neque  multum  iuuamur,  si  portae  maxime  ima- 
ginem  obuersatam  e^-se  poetae  statuimus;  nam  etiam  'raphanus  currit 
per  portam'  abhorret  a  probabilitate.  intellegerem,  si  Catullus  scripsisset 
(non  Maehlyanum  'pertundent',  sed)  siue  'perrumpent',  hoc  cst,  qaem  ui 
intrabunt,  siue  'peruellent',  ut  Plaut.  Pers.  V  2,  66  ei,  nates  peruellit. 

XVI. 

1.  Pedicabo  ego  uos  et  irrnuiabo.  quae  uerba  ut  summum  de- 
spicatum  inmiunt  et  pro  grauissimis  conuitiis  adhibentur,  ita  hic  non 
sine  consilio  ponuntur:  inimicis,  qui  mollem  esse  clamauerant  poetam, 
hic  quam  parum  robore  uirili  careat  se  ostensurum  esse  minatur.  ^pedi- 
care'  uocis  etymon  in  dubio  est.  recte  quidem  FBuechelerus  mus.  Rhen. 
XIII  p.  153  et  Flecbeisenus  ann.  1861  p.  574  semper  per  'e'  (non  'ae') 
scribi  illam  dicunt  (hoc  male  in  dubitationem  uocat  Corsscnus  de  pro- 
nunt.  P  p.  648  sqq.),  sed  non  accedo  Buechelero  uocabulum  a  podice 
deriuanti  (pedicare  =  podicem  scindere  mentula),  cum  'o'  quidem  in 
'e'  mutasse  (cf.  ''iocur  iecur',  ^uoster  uester'  sim.),  non  tamen  'i'  me- 
diam  productam  intellegam.  potius  ex  parte  Corssenum  secutus  uocem 
TiaiSiv.a.  ex  Italia  inferiore  siue  ex  Sicilia  ita  a  Romanis  una  cum  ipso 
puerorum  amore  receptam  esse  putauerim,  ut  uulgi  ore  et  quantitas 
secundae  syllabae  et  diphthongns  inmutaretur  (cf.  'pretor',  sim.).  'in- 
rumare'  (=  in  rnmam  siue  os  alicuius  penem  iuserere)  etiam  grauiorem 
contemptum  habet;  cf.  Priap.  28,  5  et  35,  2.  utrumque  uerbum  Pi'iap. 
35,  5  coniunctum  est.  —  2.  Aureli  pathice  et  cinaede  Fnri.  hic  quo- 
que  C.  regerit  conuicium,  eos,  qui  se  ipsum  ^parum  pudicum'  (cf.  ad  4) 


XVI  3-10.  143 

uocassent,  muliebria  pati  arguens.  cf.  ad  XXV  1.  ceterum  per  chias- 
mum  'pathice'  spectare  ad  'irrumabo',  'cinaede'  ad  'pedicabo',  ex  eis 
elucet,  quae  ad  LVII  2  de  uocularum  'cinaedus'  et  'pathicus'  discri- 
mine  obseruaui.  —  3,  4.  (£ui  nie  ex  nersiculis  nieis  putastis,  qnod 
sunt  niolliculi,  p.irum  pudicuni.  'mollis'  (cf.  ex.  gr.  Vell.  Pat.  II  88,  2 
mollitiis  pcune  ultra  feminam  fluens)  et  'cinaedus'  fere  idem  snnt,  ipsa 
feminae  notione  media;  cf.  Plaut.  Aul.  III  2,  8  mollior  quam  ..  cinaedus, 
id.  mil.  III  1,  74,  XXV  1.  isti  igitur  uersuum  moUium  (h.  e.,  ut  Plin. 
epist.  V  3,  2  et  Mart.  I  35,  1  dicunt,  parum  seuerorum  siue  'amato- 
riorum '  ut  Ouid.  trist.  II  307)  indolem  ad  ipsum  transtulerant  poetam, 
raoUiculum  (Plaut.  Cas.  II  8,  55  et  Poen.  I  2,  154,  Charis.  p.  198,  19  K. 
viollicidum  adidescentulum  effeminate  loqiientem)  siue  pathicum  eum  uo- 
cando,  hoc  niniirum  conuicio  luuentium  a  Catullo  abalienaturi.  hoc 
'pathicum'  utpbte  de  se  loquens  C.  circumscribit  per  'parum  pudicura'; 
iam  ad  XV  5  dixi,  in  uiro  pudicitiam  esse  muliebria  non  pati.  ceterum 
pro  'putastis'  melius  legetur  ^putatis',  monstrante  et  u.  13  et  Verg. 
epigr.  13  (5),  1  sq.  [PLM.  II  p.  173].  —  5.  nam  castum  esse  decet 
piam  poetani.  pudicum  et  corpore  inpolluto  (cf.  LXII  46),  utpote  anti- 
stitem  Musarum,  quibus  poetae  se  finxerunt  sacra  ferre  (Verg.  G.  II  476, 
Prop.  III  1,  3,  Hor.  od.  III  1,  3,  Ouid.  am.  III  8,  23  Musarum  purus 
Phoebique  sacerdos,  Pers.  prol.  6,  alii) ;  quac  sacra  qui  rite  beneque  cole- 
bant,  'pii'  uocabantur:  Verg.  Aen.  VI  662,  Ouid.  am.  III  9,  66,  Auson. 
epist.  10,  40,  alibi.  —  6.  uersiculos  niliil  necesse  est.  scil.  castos  esse. 
id  quod  ipso  hoc  carmine  aduersariis  ostendit  poeta.  in  uniuersum  hoc 
accipientes  alii  sententiam  illam  reputierunt;  cf.  praeter  testim.  uol.  I 
Ouid.  trist.  II  353  sqq.  et  Mart.  I  4,  8  lasciua  est  nobis  imgina ,  uita 
proba  cst.  —  7.  (lui  tum  deui(ine  habent  salem  ac  leporem.  in  sol- 
lemni  locutione  (cf.  Handius  Tursell.  II  p.  276)  Hum  denique'  hoc  alte- 
rum  fere  ualet  'uere',  sequiturque  post  'si'  uel  'cum'  similiaue  semper 
indieatiuus.  unde  Plinii  codd. ,  qui  hic  male  ^tunc'  exhibent,  u.  sq. 
recte  praebere  apparet  'sunt',  contra  V  male  'sint'^  cum  praesertim 
uariandi  orationem  (8  'sint',  9  'possunt')  nulla  omnino  causa  fuerit. 
lcporem  quendam  et  salem,  h.  e.  acumcn  facetum  et  uenustum,  coniuugit 
etiam  Cic.  de  or.  II  23,  98.  —  9.  et  qnod  prnriat  incitare  possunt. 
pruritura  quendam  commouere.  Mart.  I  35,  10  lex  haec  carminibus  data 
est  iocosis,  ne  possint,  nisi  pruriant ,  iuuare  et  XII  95  Musaci  patJiici^si- 
7nos  liheUos  .  .  et  tinctas  sale  pruriente  cartas.  —  10.  non  dico  pneris, 
sed  liis  pilosis.  pendent  hi  datiui  siue  ab  'incitare'  u.  7  siue  jiotius  a 
'priniat'  (Plaut.  Poen.  V  5,  36  num  tibi  .  .  vialae  aut  dentes  pruriunti'). 
Cic.  Phil.  II  4,  9  quid  enim  est  minus,  non  dico  orntoris,  sed  hominis 
quam  eqs.  (cf.  et  XV  6,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  624):  pruritum  mouere, 
non  contendo  pueris  (qui  nou  indigent  tulibus  incitamentis,  ultro  cum 
exardescant  et  sua  sponte  sint  mollea) ,  sed  uobis  aetate  i>rouectioribu9, 
robustioribus  (Cic.  p.  Cael.  3,  7).  delicati  cum  fuorint  ore  laeui  (Tib.  I 
8,  31  sq.)  et  corpore  uolao  toti  glabri  (Plaut.  Aul.  II  9,  .''),  1'rop.  IV  8,  24, 


144  XVF  11-13.     XVII  1. 

Quint.  11  5,  rj,  iMait.  III  ;^0,  0,  Sucton.  (nilba  21;,  flore  pueritiae  ex- 
tincto  nbi  uiiilem  iietatum  ingredi  coeperunt  catamiti  nec  laeuigatione 
iam  pilos  os  corpusiiue  tegentcs  (Ouid.  a.  a.  lll  194  duris  uspcra  crura 
jnlis,  lunen.  2,  11,  Mart.  IF  30,  5  et  IX  28,  1)  remouere  ualuerunt,  cum 
contemptu  inter  barbatos  et  pilosos  cinaedoa  numerabantur:  Priap.  3,  3 
da  mihi,  quod  cupies  frustra  dare  forsitan  olim,  cum  tmet  obsessas  in- 
uida  harha  genas;  infra  XXXIII  7.  'ijueris'  in  uniuorsum  diclum  tecte 
ad  luuentium  spectat;  magis  perspicue  'hia'  ad  Aurelium  Fnriumriue 
pertinct  snpplendumciuo  'quales  uoa  estis'.  —  11.  ((iii  (liiros  iieqiieiiiit 
inoiiorc  liiinbos.  qui  iam  non  puerili  leuitate  crisant  /luctuajitc  himbo 
(Priap.  19,  4),  hunc  prae  aetate  durum  uibrare  nequeunt.  Verg.  epigr. 
13  (6),  21  ncc  deindc  te  moucrc  lumhos  in  latus  .  .  uidcho  (de  cinaedo).  — 
12,  i:t.  iios,  qiiod  inilia  inulta  hasioruin  lcgistls,  inalc  ine  marcm 
pntatisJ  male  basia  referunt  uulgo  ad  cc.  V  et  VII,  quae  sine  dubio 
isti  patbici  numquam  legerunt,  aut,  si  legerunt,  quaenam  causa  eis 
erat  exprobrandi  poetae  horum  poematum  moUitiem?  ut  ante  nos  iam 
Brunerus  et  W^estphalius  perspexerunt,  haec  uerba  spectant  ad  XLVIII 
3:  hoc  carmen  ad  luuentium  missum  cum  legisset  par  istud  nobile,  eo 
qui  supra  est  descriptus  modo  suspectum  reddere  CatuUum  apud  pue- 
rum  studebant.  ^quod'  recte  uulgo  scribunt;  non  raro  uitio  'q)'  abiit 
in  'q;'  (cf.  ad  LII  5),  maleque  alii  alia  temptauere,  ut  'quei'  Ross- 
bachius,  'quom'  LMuellerus.  'uos'  Ttad^rjziKwg:  qui  ipsi  estis  cinaedi, 
in  me  hoc  iacitis  opprobrium,  quasi  ego  sim  pathicus?  Vulpius  cp.  Ouid. 
a.  a.  I  524  et  si  quis  male  uir  quaerit  habere  uirum  et  Quint.  V  9,  14 
dixerit  'mollis  et  parum  uiri  signa;  adice  Cic.  Tusc.  II  22,  53  C.  3Iarius .  . 
pJanc  uir  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  165).  sic  insultans  inimicis  iterat  u,  14 
initium  carminis,  contemptus  significationi  adiciens  minationem;  Tac. 
ann.  II  2  intra  cubiculum  auditur  Messalina  coram  et  Suilio  .  .  postremum 
mollitiam  corporis  ohiectante;  ad  quod  uicto  silentio  prorupit  rciis  et  'in- 
terroga'  inquit,  'Suili,  fdios  tuos:  uirum  mc  csse  fatebuntur\  per  con- 
uitia  ergo  uulgo  recepta  fortissime  aduersariis  respondet  C.  simulque, 
quid  sint  uersus  parum  pudici,  ita  eis  ostendit,  ut  sine  dubio  abstinue- 
rint  posthac  ab  obicienda  poetae  mollitie  uersuum. 

XVII. 

1.  0  Ciilonia  quae  cupis  iioiite  loedcre  lougo.  de  loco  lis  inter 
doctos.  Scaliger  et  IVossius  Nouum  Comum ,  coloniam  paulo  ante  (a.  59 
a.  Chr.  n.)  a  Caesare  deductam,  tangi  putant;  contra  quos  Schwabius 
quaestt.  Cat.  i:>.  345  recte  monet,  Larium  lacum,  ad  quem  Comum  sit 
situm,  nec  paludis  nomine  posse  designari  nec  uero  pontem  recipere. 
maioribus  etiam  dubitationibus  obnoxiae  opiniones  eorum,  qui  de  Mantua 
deque  Cremona  cogitauere.  mihi,  ut  aliis  plerisque,  placet  Mureti  seu- 
tentia,  cuius  haec  sunt  uerba:  'Colonia  nomen  proprium  cuiusdam  oppi- 
duli  non  longe  ab  agro  Veronensis  distantis  uidetur,  quod  hodie  corrupto 
tameu  uocabulo   uulgo   Cologna  appellatur;   et  praesertim  quia  Verona 


XVII  2—3.  145 

illuc  iter  habentibiis  paludes  latissimae  occurrunt,  quae  in  loco  quodam 
coarctantur,  ubi  ponte  ligneo  satis  longo  transitus  patet,  qui  nunc  pons 
Zerbanus  uocatur'.     cf.  infra  ad  u.  9.     ceterum  formam  rusticam  *CuIo- 
nia',    quae  ex  Y  efficitur,  eo   magis  retinendam   censui  quod   etiam   ex 
tradito  'ledere'  (pro  quo  uulgo  'ludere')  sine  ullo  negotio  elicitur  priscum 
illud  itidemque  in  plebis  rusticae  sermone  longius  multo  quam  in  urbano 
seruatum  'loedere'  (cf.  ex.  gr.  Corssenus   de  pronunt.  P  p.  704).     num- 
quam  autem   equidem  tam  ineptus  fui,  ipsum  ut  Catullum  sic  locutum 
esse    putarem   (quippe    in    archaismis    quoque    admittendis    distinguenda 
sunt  tempora),   sed  sic  statui,   poetam  oppidulum  illud  inrisurum  etiam 
uocabulorum   formas    quasdam    agrestes   iocose    lepideque    adhibere;    et 
notum   est  quantopere  talibus  uitiis   aures   urbanae   sint  delectatae  (cf. 
c.  LXXXIV).    cum  iudicio  autem  has  formas  in  solo  uersu  primo  posuit, 
in  reliquo  carmine  uerbis  tantum  plebeis  interdum  usurus.     et  iam  ipsa 
uox  ^ludere'  significatione  alibi  non  obuia  uulgare  loquendi  genus  sapere 
uidetur   et  fere  indicare  'lados   siue   spectacula  edere'    (ijaulo   aliter  se 
habet  Liuius  XLIV  18,  8  ludis  circensibus  .  .  ursos  et  elephantos  hisisse), 
siue    de    ludis    ad    deorum    cultum  pertinentibus  siue  de  ludo  quodam 
populari,   in  quo  choreae  erant   ducendae   (quae  Handii   est  opinio),  in- 
tellegimus.     erant  qui  de  soUemnitate  illa  cogilavent,  qua  Romae  more 
uetere  idibus  Mais  pontifices   in  Tiberim  Argeos  deiciebant  (cf.  PreUeri 
myth.  Rom.  p.  514  sqq.);   et  sane  constat,    Italiae  urbes  oppidaque  imi- 
tatione  expressisse  Romae  instituta  uaria  ad  deoium  cultum  spectantia, 
sine   dubio  ridiculum  interdum  in   modum.     quidquid  id  est,   Colouiae 
patres   conscripti  (per  longam  fortasse  deliberationem,   cuius   rei  rumor 
Veronam   uenerat)   tractaueraut,   num   forte  ludos   edere   liceret  in  ipso 
ponte   suo   longo  (de  'in'  omisso  Kuehuerus  gr.  I.  II  p.  261).     sic  enim 
interpretor,  non  quasi  longum  sibi  cupiuerint  Colonienses  pontem.    nam 
cum  palus  (4)   siue  lacus  (10),  non  flumen,   habuerit  pontem,   hunc  per 
se    apparet    longiorem    fuisse.     superuacaneo    autem    IVossius    'ligneo ' 
commendauit  pro  'longo'.  —   2.   et  salire  paratum  habes.    hoc  quo- 
que  plebei   sermonis    cum   neglegentia   iocose   dictum:    homines   (luidem 
ad   saltaudum  idoneos  iam  in  promptu   habes.     Cic.   de   or.   II   36,  152 
(philosophi)    habeant   paratum    tamen,    quid    dc    quaqiie    re    dicant;    cf. 
Draegerus  synt.  hist.  I  §  143   et  graecum   tvoincog  {iv  ttotfKo)  txtiv.  — 
2,  3.  sct  uereris  iuepta  crura  pouticuli  acsuleis  stautis  iu  rediuiuis. 
tamun  'crura'  (cf.  Gerberus  libri  ^d.  Sprachc  als  Kunst'   I  p.  376),  h.  e. 
sublicae   siue   tigna,   qnibus   pons    iunititur,   non   sat  apta    (inualida   in- 
firmaque)  suut  ad  ferendas  saltationes.    insoieutius  'iueptus'  rotiuct  pri- 
mariam  signiticationem   (cf.  Cic.  de  or.  II  4,  17);   quamquam   mihi    hoc 
redolet  uulgare  quoddam  dicendi  genus  (gormanice  'die  dummen  Beine' 
dicimus,  quae  scilicot  uotis    nostris  uou  obtcmporant).     'pouticuli',  nou 
(ut  alibi)    'parui   poutis',  sed   potius    cum   contomptu  '  p.  dobilis  et  ca- 
duci'.    quippe  pons  stat  ('cruia'  ot  ^stautis  in'  sunt  idom)  non  iu  soliiUs 
nouisque   tignis  (cf.  ex.  gr.  Caos.  b.  g.  IV   17),   sed    in   ois   quao  ot  por 

Catuli.us  cil.  Itucliruriii.    II.  10 


146  XVTI  4—0. 

se  non  sufficiunt  et  uetustate  sunt  putria.  'acsuleis'  autem  Handius 
KJlisiuaque  ex  ductibus  codicum  'ac  tsulcia'  elicuerunt.  dixernnt  ueteres 
tam  'axis'  quam  'asbis'  (cf.  'fraxinus'  et  'frassinus',  'coxim'  et  'cos- 
sim',  Corssenus  de  pronunt.  I  p.  297),  quod  explicat  Pauli  Festi  p.  3  et 
tabula  sectilis  ' axis^  appellatt(/r;  cf.  Colum.  d.  r.  r.  VI  19,  2  roboreis 
axibus  agger  erigitwr,  Caes.  b.  c.  II  9,  Lucan.  III  465.  huius  deminu- 
tiuuni  est  'assula'  siue  'astula'  contemptim  tabulas  paruas  fragilesque 
iiidicans  (alibi  etiam  caementa  arborum  et  cuiusuis  materiae);  cf.  Sueton. 
gramm.  11  domum  Catonis,  thpictas  tninio  asstilas  (germanice  'Bretter- 
bude').  'axula'  autem  forma  ab  'axis'  descendens,  etsi  alibi  non  ob- 
uia,  cum  sine  offensione  esse  uideatur  (AStatius  'assulis'  uoluerat  siue 
potius  'assuleis',  C  in  S  mutata,  quae  sane  saepius  confusae  in  V),  ex 
indiciis  archetypi  'acsuleis'  potest  tuto  reponi,  siquidem  'cs'  pro  'x' 
scriptum  tam  grammatici  (cf.  Schneideri  gr.  1.  I  1  p.  369  sqq.)  quam 
exempia  adserunt  (cf.  ex.  gr.  CIL.  X  1112,  5157,  5991,  6181,  6565,  7499). 
ceterum  memorja  dignum  est  quod  in  glossis  nominum  legitur  (ed. 
Loewius  p.  19)  asser:  pons  ligneus  inter  dotnus;  unde  conicias  'asculeis', 
ut  sit  'asculum'  contractum  ex  'asserculum'.  sed  ad  horum  tignorum 
qualitatem  per  se  infirmam  accessit,  quod  sunt  'rediuiua',  h.  e.  uetusta 
utpote  ex  alio  aedificio  diruto  denuo  in  usum  pontis  adhibita:  Cic.  Verr.  I 
56,  147  utruvi  existimatis  minus  operis  esse  unam  columnam  efficere  ab  in- 
tegro  nouam  nullo  lapide  rediuiuo?  (uide  et  sqq.),  Vitruu.  VII  1,  3  sta- 
tuminationibus  inductis  rudus  si  nouum  erit,  ad  tres  partes  u/na  calcis 
misceatur;  si  rediuiuum  fuerit,  quinque  ad  duas  mixtionis  habent  respon- 
sum;  cf.  omnino  de  uoce  LLangius  in  Curtii  studiis  X  p.  227  sqq.  — 
4.  ne  supinus  eat  cauaque  in  palude  recunibat.  ne  pons  saltibns  con- 
cussus  retro  uergat  ruatque  {'s.  e.',  in  supinum  eat,  cf.  Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  177  sq.)  et  sedem  capiat  in  stagnis,  quae  'caua'  (=  profunda)  audiunt 
a  naturali  lacunarum  condicione:  Verg.  G.  I  117  cauae  lacunae,  Ouid. 
met.  VI  371  tota  caua  submergere  membra  pahide.  Verg.  G.  I  401 
nebulae  magis  ima  peiunt  campoque  recumbunt.  iam  post  sollemnem  in- 
uocationem  C.  aperit  desiderium  suum:  —  5.  sic  tibi  bonus  ex  tna 
pons  libidine  flat.  contingat  secundum  optatum  tuum  pons  firmus  uali- 
dusque  (cf.  Plaut.  Most.  I  2,  26  aedes  bonae  et  III  2,  142  postes  boni). 
'ita'  uel  ''sic'  cum  obtestatione  sollemni  iunctum  (LXVI  18)  interdum 
adhibetur  ad  stabiliendum  uotum  per  coniuuctiuum  (ut  Hor.  od.  I  3, 
1  sqq.)  uel  per  imperatiuum  (ut  hic  u.  7  'da')  expressum;  quam  formu- 
lam  prodiisse  puta  ex  hoc  cogitandi  genere:  si  tu  praebes  mihi  quod 
uolo,  ego  contra  tibi  contingat  opto  quod  tu  uis;  et  hoc  alterum  reli- 
giose  affirmantes  simul  in  priore  colo  liberius  quid  uellent  significa- 
bant.  CIL.  IV  2776  presta  mi  sincerufm):  sic  te  amet  . .  Venus,  Hor. 
sat.  II  3,  300,  Verg.  ecl.  9,  30  sic  tua  Cyrneas  fugiant  examina 
taxos . .:  incipe,  siquid  habes.  imitatur  hunc  u.  Mart.  VII  93,  8  perpetuo 
liceat  sic  tibi  ponte  frui.  —  6.  in  quo  uel  Salisubsili  sacra  suscipiant. 
ita  cum  V  habeat,  nulla  est  causa  reponendi  formam  'salisubsuli'.    licet 


XVII  7-9.  147 

enim  'subsalire'  in  'subsnlire'  et  hoc  in  'subsilire'  abierit,  tamen, 
quoniam  a  C.  utrumque  scribi  potuit,  amplectendum  est  id  quod  codd. 
praebent.  ipsum  autem  uocabulum  nusquam  alibi  lectum  (nam  Pacuuii 
uersus  ab  AGuarino  adlatus  ficticius  est)  ex  tripudio  Saliorum  (de  quo 
cf.  Prellerus  myth.  Rom.  p.  316)  uidetur  explicandum,  ut  'salire'  et 
'subsilire'  (ex  his  enim  uocabulum  compositum  puto)  respondeat  prae- 
sulis  amptruationi  et  chori  redamijtruationi.  non  ergo  cum  Handio 
agnosco  cateruam  quandam  saltatorum,  sed  coUegium  Saliorum,  quorum 
siue  in  plebe  usitatam  appellationem  adsumpserit  siue  nouum  nomen 
ipse  finxerit  poeta.  nam  ea  opinio ,  qua  olim  putabant  Marti  faisse 
Salisubsili  cognomen,  nihil  sane  quo  se  commendet  habet.  metro  autem 
consuluerunt  optime  Itali  '  Salisubsilis  sacra  suscipiantur '  reponentes: 
lineola  ('suscipianx')  omissa  'suscipiant'  necessario  eflFecit,  ut  iustum 
restitueretur  subiectum  'saUsubsili',  cum  praesertim  ipse  datiuus  (=  a 
Salisubsilis)  obscurior  esset.  nam  si  hoc  nominatiuo  seruato  in  fine 
adicere  uelis  aliquam  uoculam  (ueluti  ^iam'),  uide  ne  ualde  superflua 
addas.  'sacra  suscipere',  facere  ex  more  tradito  sacras  saltationes,  paulo 
aliter  legitur  Liu.  I  7,  15  et  Cic.  in  Vat.  6,  14.  nec  tamen  hinc  sequi- 
tur,  Coloniae  fuisse  Salios  (ut  sane  aliis  Italiae  oppidis  ex  Romae  imi- 
tatione),  sed  iocose  hi  et  cum  inrisione  oppiduli  ludos  celebraturi  com- 
memorantur:  ita  probus  tibi  fiat  pons,  qui,  si  usu  ueniat,  Saliorum  adeo 
tripudiis  illis  fortibus  non  concutiatur.  —  7.  munus  hoc  iiiihi  maximi 
da,  Colouia,  risus.  ede  mihi  hunc  ludum  siue  spectaculum  (ex.  gr. 
Ouid.  a.  a.  I  170  et  pars  speetati  muneris  ipse  fuit)  hoc  ipso  ijonte,  in  quo 
ut  ueros  aliquando  ludos  celebres  tibi  opto.  ludit  poeta  in  uoce  'munus', 
cum  qua  genetiuus  qualitatis  'max.  risus'  (cf.  XV  17)  cohaeret  quidem 
(=  risui  mouendo  aptissimum),  sed  ut  facile  idem  ad  ipsam  Coloniam 
possit  referri,  uimirum  cupiditate  ludos  edendi  ridiculam.  —  S.  queu- 
dam  municipem  meum  d.  t.  uolo  p.  exponit  iam  C,  quod  spectaculum 
flagitet  sibi.  'm.  m.',  ciuem  muuicipii  mei  (Cic.  Cael.  2,  5  municipibus 
non  probaticm  suis),  Veronae  scilicet;  a.  89  a.  Chr.  Gallia  transpadana 
lege  Cn.  Pompei  Strabonis  ius  Latii  acceperat;  cf.  ex.  gr.  EHerzogius 
libri  'roem.  Staatsverfassung'  I  p.  479  sq.  ceterum  hinc  maxime  apparet 
cogitandum  esse  de  loco  in  Veronae  uicinia  posito,  quom  frequeutius 
adirc  sit  soUtus  CatuUi  iste  conciuis,  aliter  cum  uix  carmini  suus  con- 
stet  lepor.  'uolo',  ut  VI  16.  —  9.  ire  praecipitem  iu  lutum  per  ca- 
putquc  pcdesque.  paludem  'lutum'  appellanti  poetae  forta.sse  obucrsata 
est  imago  suis  lutulentae  homini  isti  sane  quam  apta.  quam  formulae 
instar  oblitterata  origine  ait  factum  iliud  'ire  praecipitem',  docent  uerba 
proxima  hilarem  descriptionem  contiuuautia,  t^uae  ex  parte  ('praeceps  — 
per  caput')  idem  signiticant.  Liuii  perioch.  XXII  ab  equo,  qiiem  con~ 
scenderat,  pcr  caput  deuolutus,  hoc  est,  pi-aeceps,  graecum  xarcuxd^a; 
cui  si  adicitur  'pedesque',  graphice  admodum  hoc  fit  ati|ue  ioculariter: 
rerum  natura  inuersa  caput  deorsuui,  pedes  sursum  suut.  quamquam 
fortaase  praestat  altera  interpretatio ,   secunduui  quuni    ox    noto  praepo- 

10* 


148  XVII  10-15. 

sitionis  usu  (Sen.  de  ira  III  18,  1  per  singulos  artus  lacerare,  h.  e.  totum) 
uerba  'p.  c.  p.'  artius  coniungeuda  sunt  cum  illo  'ire  in  lutum',  ut  hoc 
luto  totus  homo  a  capite  usfjue  ad  pedes  submergendus  dicatur.  — 
10,  11.  iieriini  lotliis  iit  laciis  piitidu<M(iie  paliulis  liuidisHiina  iiiaxi- 
nieqiic  est  prurinida  iiorago.  'uerum'  accuratius  definit  (Kuebnerus 
gr.  I.  II  p.  686).  'ut',  eo  loco  ubi;  cf.  ad  XI  3.  ''putidaeque'  sine  dubio 
recte  Itali  pro  tradito  'pudiceque'  dedernnt  (infeliciter  Heysius  maluit 
'punicaeque');  quamquam  quomodo  Hotius  lacus'  et  'putidae  paludis' 
copulentur  obscurum  est.  uniuersi  autem  lacus  aqua  peremni  non  ca- 
rentis  locus  is,  in  quem  poeta  municipem  suum  uult  praecipitari,  ita 
debuit  definiri:  ubi  est  uorago  et  nigerrima  (cf.  Seru.  ad  Verg.  Aen.  VI 
320  uada  liuida)  e  luto  putenti  et  altissima.  itaque  cum  V  praeterea 
babeat  'paludes',  equidem  abiecta  's'  et  litterulis  diuiais  rescribo:  'pu- 
tida  eque  palude  liuidissima'.  in  quibus  ^e'  indicat,  unde  color  niger 
efficiatur,  noto  usu  (cf.  ex.  gr.  Ter.  Eun.  V  4,  17);  recte  autem  iam  toti 
lacui  opponitur  pars  eius  maxime  paludosa.  'uorago',  barathrum  aquas 
uorans  absorbensque  et  sic  paludem  efficiens  crassam;  cf  Verg.  epigr. 
10,  15  [PLM.  II  p.  171].  —  12.  iusulsissimus  est  Iioiuo  uec  sapit  pueri 
iustar  biiuiili.  quasi  quaedam  species  est  insulsitatis  (cf  ex.  gr.  Ter. 
Eun.  V  8,  49;  Petron.  23  intrat  cinaedus,  huino  omnium  insulsissimus). 
'nil  sapere',  stultum  esse,  saepius  dixit  Cicero,  ex.  gr.  Phil.  II  4,  8  et 
17,  43.  ^bimuli',  duos  annos  nati  (Suet.  Calig.  8),  ut  similiter  luuen. 
2,  152  nec  pueri  credunt,  nisi  qui  nondum  aere  lauantur,  h.  e.  qui  non- 
dum  sapere  coeperunt  (Rutil.  Nam.  I  394).  —  13.  tremula  patris  dor- 
mieutis  in  ulua.  Hremula',  succussa:  rem  explicat  comparatus  a  Vulpio 
Plato  legg.  p.  790  fjviiia  yag  av  nov  ^ovlrj&aai,  Kazoiy.oifii^siv  ra  Sva- 
VTivovvxa  rav  naidLcov  aC  ^rjxsQsg,  ov^  rjovxiav  avzoLg  7CQ0g(p£Q0vaiv, 
dXla  xovvavTtov  yilvrjai.v  iv  xaig  dyiidi.aig  dsl  asiovaai.  neue  pater  loco 
matris  a  CatuUo  positus  ofifendat,  non  neglegendus  est  mos  Italorum  ut 
oiim  ita  hodie  uigens,  quo  uec  genitor  succutere  caram  stirpem  refugit 
'ulna'  siue  brachio  (Nemes.  ecl.  3,  27  Silenus  paruum  alumnum  .  .  resu- 
pinis  sustinct  ulnis).  dormiendi  notioni  summa  comparationis  inest.  — 
14.  uiridissimo  flore  puella.  flos  (cf.  Lucr.  III  770  aetatis  tangere 
florem  et  LXI  57)  hic  etiam  uirginitatem  adhuc  intactam  (LXII  46)  in- 
nuit,  ut  flos  'uiridis'  siue  uegetus  recensque  (Verg.  Aen.  V  295  uiridi- 
que  iuuenta,  Hor.  od.  IV  13,  6  uircntis  Chiae)  sit  integritas  uirginalis, 
de  qua  nil  dum  sit  delibatum.  poniturque  per  superlatiuum  ob  oculos 
puella,  quae  ut  tota  uiro  est  matura,  ita  ad  amorem  fortiuum  ipsa  quasi 
inuitat.  Liu.  XXX  12,  17  forma  erat  insignis  et  florentissima  aetas,  Apul. 
met.  X  29  puellaeque  uirenti  florentes  aetatula.  —  15.  et  puella  teuellula 
delicatior  aedo.  recte  'et'  pro  tradito  'ut'  Itali  restituerunt  (male 
Lachm.  'est',  Heinsius  'sit');  ualet  autem  hic  'et  quidem';  qua  in  signi- 
ficatione  repetere  amabant  uerbum  praecedens,  ut  Cic.  Verr.  V  46,  121 
errahas,  Verres,  et  ualde  errabas.  Doeringius  cp.  Theocr.  11,  20  de 
Galatea  ccnaXattsQa  8'  aQvog  et  Ouid.  met.  XIII  791  tenero  lasciuior  haedo; 


XVII  16—20.  149 

adde  Hor.  od.  III  15,  12  lasciuae  similem  ludere  capreae,  Dionys.  Per. 
843  TtaQ&fviKccl  vso&rjlssg  oldxs  vs§qoI  aHaiQovGcv.  deininutraum*praeiuit 
Laeuius  fragm.  4  LM.  manu  lasciuola  ac  tenellula.  'delicatior',  petulan- 
tior  exultantiorque ,  ut  Verg  Priap.  2,  10  [PLM.  II  p.  159]  meis  capella 
delicata  imscnis ,  sensu  primario  (^delicatus',  deliciis  se  dedens:  Paulus 
Festi  p.  70,  1  delicatus,  quasi  lusui  dicatus).  de  scriptura  'aedus'  Varro 
d.  1.  1.  V  97,  Quint.  I  5,  20.  —  16.  adsernanda  nigerrimis  diligentins 
nnis.  custodienda  maiore  cum  cura  quam  uuae,  quae  autumno  matu- 
rescentes  iam  non,  ut  per  aestatem  (Hor.  od.  II  6,  10  tolle  ciipidinem 
inmitis  uuae),  neglegi  possunt,  sed  quae  ne  a  cupidis  furibus  carpantur 
prouidendum  est.  Varro  d.  r.  r.  I  54  nam  et  praecox  et  miscella,  quam 
uocunt  nigram,  multo  ante  coquitur;  quae  prior  legenda.  superlatiuus 
maturitatem  plus  quam  plenam  indicat.  —  17.  Indere  hanc  sinit  ut 
lubet  nec  pili  facit  nni.  Hudere',  delicias  facere  (15),  ut  Varro  sat. 
Men.  87  B.  properatc,  puerae,  quas  sinit  aetatula  luderc,  csse,  amare  eqs. 
(paulo  aliter  LXI  204,  LXVIII*  17);  et  esse  hunc  ludum  aleae  plenum, 
simul  innuit  poeta  ueritus,  ne  uuam  a  possessore  neglectam  mox  alius 
clam  decerpat.  'hanc',  talem.  'pili',  ut  X  13  et  Petron.  44  nemo  Jouem 
pili  facit;  cf.  et  'assis  non  facere'  XLII  13  et  'nauci  non  facere'  Plaut. 
Bacch.  V  1,  16.  'uni'  prisce  pro  'unius'  (Neuius  d.  f.  1.  II  p.  254).  — 
18.  nec  se  snbleuat  ex  sna  parte.  AStatius  cp.  LXXXVII  4  ex  parte 
mea,  ut.hic  fere  ualeat  'ipse'  et  sit  oppositum  puellae  ludenti.  alii 
rectius,  ut  puto,  explicant:  ex  sede  semel  occupata.  quamquam  hoc 
omnes  recte  odorabantur,  simnl  aliquid  obsceuae  ambiguitatis  subesse 
Cpars',  penis,  nota  significatione),  cp.  LXVII  22;  praeterea  Ellisius  cp. 
Aristoph.  Lys.  937  sneiCQSi  sccvtov.  truncus  incrs  iacitit  iste  maritus 
(Ouid.  am.  III  7,  15),  ut  describunt  sqq. :  —  19.  nelnt  alnns  iu  fossa 
Liguri  iacet  snppernata  secnri.  Liguria  diues  lignis,  unde  frequens 
erat  terrae  illi  negotiatio  lignaria  (Diod.  V  39,  Strabo  p.  202,  Capitol. 
Pertin.  1,  1  et  3,  3);  et  hinc  in  alnos,  arbores  regionis  illius  praecipuas, 
mutatas  esse  Heliades  circa  Padum  finxerunt  fabulae  (V^rg.  ecl.  6,  63). 
'Liguri'  coniunge  cum  'fossa',  quae  dubito  sitne  accipienda  de  recepta- 
culo  quodam  Ligurum  proprio,  ubi  iacebant  arbores  caesae,  antequam 
subibant  lignatorum  manus,  an  de  canali,  quo  ligua  deuehebantur  e 
regionibus  remotioribus ,  ut  Valgius  Rufns  ap.  Seru.  ad  Aen.  XI  467  et 
placidam  fossae  qua  iungunt  ora  Padumm.  eis  qui  'Liguri'  referunt 
artificiosius  ad  'securi',  praeter  Hor.  od.  III  6,  38  fauere  potcst  uideri 
Verg.  Priap.  3,  3  [PLM.  II  p.  160J  qucrcus  arida  rustica  fomitata  scatri. 
''suppernata'  singulariter  dictuui  sumptumque  fortasse  e  sermoue  plebeio 
explicat  Festus  (cf.  testim.  uol.  1):  paulum  supra  humum  succisa  truuco 
resecto,  tamquam  animal  cui  pernae  sunt  amjiutatae.  iu  uoco  'iacet' 
(inmobiliH  est)  ui.s  comparationis.  —  20.  lautunideni  uninia  sentiens 
quani  si  iiulia  slt  iisqiiain.  'omuia',  quao  circa  ae  et  sibi  ipsi  fiunt. 
'nuUa',  unmiuo  non,  ut  \M11  14;  quae  negatio  artissinio  cohaeret  cuin 
'usquara':    est  sollemnis  dictio  'nusquam   esee',   uon  existere  in   reruni 


150  XVll   21-24. 

natura;  cf.  Hor.  sat.  II  5,  102,   Lucr.  III  1011  de  Furiis   neqiie  siint  us- 
qiiam.   —  21.  taliK   iste  iiious  Ktiipor  nil  uidet,   iiiliil  aialit.     'talis' 
(scil.    qualis    alnuB    illa),    eiusmofli    truucus    iners.     ''Bluiior'    de    homine 
stupido,   ut  Verg.  epigr.  6,  :i  [PLM.  II   p.  166J   tuone  nunc  puella  talis 
et  tuo  stupore  pressa,  h.  e.   a  uobia  hominibus  stupidiB.     bene  AStatius 
'uitia'  inquit  'ipsa  pro  uitiosis  ponimus,  cum   insigniter  ac  summe  ui- 
tiosos  significamus;    sic   dictus   olim   a  Bibaculo   OrbiliuB   lUterarum  ob- 
liuio^;  hinc  passim  apnd  comicos   maxime  'odiuni'  ijro  homine  odioso, 
'scelus'    pro    scelesto    similiaque;    XXIX    13   ista  uostra  menlula.     tam 
'meus',  quod  in  sermone  familiari  haud  raro  in  partem  ridiculam  additur 
(ex.  gr.  Pronto  p.  96  N.  ille  meus,  Petron.  62  homo  meus)  quam  ''iste' 
(cf.  Don.   ad  Ter.  Eun.  1  2,  112)   ad   contemptum  facit;   accedit  autem 
quattuor  uocibus  primis  suus  ornatus  ad  augendum  despicatum  fcpectana 
ex  iterato  sibilo,  ut  apud  Prop.  II  9,  1  iste  quod  est  ego  saepe  fui:  Dionys. 
Hal.  d.  comp.  u.  14  axccQi  Ss  ■nccl  arjdsg  xo  a  wat,  bI  7tl80vccast£,  ccpodQcc 
XvTtsL.     'nil  ...  audit',   scil.  quae  uxor  agit,  pendent  ex  ''stupor':   qui 
nil    sapit  nec    sentit,   'stupidus'   dicitur.   —   22.   ipse   qui  sit,   utruni 
sit   au  uoii  sit,  i<l  quoque  nescit.     saepius  sic  describunt  civccia&rjaiav 
siue  ex  naturali  mentis  inbecillitate  siue  ex  cousternatione  ortam ,  philo- 
sophi  etiam  in  hominibus  de  se  non  cogitantibus :  Eurip.  Bacch.  506  ovk 
olaO^'  oTi  ^ijg  ovS'  oQag  ov^'  oatig  sl,  Plaut.  Aul.  IV  9,  3  equidem  qiio 
eam  aut  qui  sim,  nequeo  cum  animo  certum  inuestigare ,  Prop.  I  5,  17  nec 
poteris  qui  sis  aut  ubi  nosse  miser,  Cic.  Acad.  l  2  ut  possemus  aliquando 
qui  aut  ubi  cssemus  agnoscere  (Min.  Felix  17,  1),  alia.    deinde  cf.  Plaut. 
Asin.  II  4,  59  sit,  non  sit,  non  edepol  scio.     uerba  'id  q.  nescit'  habet 
Lucr.  IV  469,  casu  nimirum.  —    23.  nnnc.     ultimum  remedium  adhibi- 
turus ;    sine  iusta  causa   olim   erant  qui   '  hunc '    (=  talem)   mallent.   — 
prouuin.    in  modum  supra  u.  9  descriptum.    Ter.  Ad,  III  2,  18  et  capite 
pronum  in  terram  statuerem.   —   24.   si  potest  olidum  repente  exitare 
ueterniiiu.  his  quae  insunt  uitia  sic  uulgo  remouent,  ut  auctore  PVictorio 
'si  pote  stolidum'  et  cum  Italis  'excitare'  scribant.    ab  hac  uoce  ut  in- 
cipiamus,   mirifice   ea  adhibetur,   quippe   quae  id  quod  ex  iacendi  statu 
commouetur  exprimat,  cum  tamen  ueternus  non  sit  commouendus,  sed 
expellendus   plane;    non   morbus  ipse,    sed   ei   qui   marcore  torpent  ex- 
citaudi  sunt.    quod  docet  Celsus  ab  IVossio  arcessitus  cum  egregia  totius 
carminis  luce.    ille  enim  quod  Catulli  fuerit  consilium  aperit  III  20,  ubi 
de  lethargo  et  eius  curatione  agit,  scribens  lios  aegros  quidam  subinde 
excitare  nituntur  admotis  .  .  iis,   quae  odore  foedo  mouent;   adde   ibid. 
IV  27   ex  iis,   quae  foedioris  esse  odoris  retuli,  quod  mulierem  excitet. 
Plinium   demum   decuit  contorte   loqui    de  nasturtio  torporem   excitante 
h.  n.  XIX   155.     quorura  locorum  intempestiue  memor  erat  Italus   ille, 
qui  hic  e  coniectura  restituit  'excitare',  quod  nonnuUi,  propterea  quod 
homo  curandus  huius  enuntiati  esset  subiectum  (cf.  u.  sq.),  ita  artificio- 
sissime    defendere   studebant,    ut   explicarent   'escitare    se   a   ueterno'. 
ceterum  sententiam  Catulli  etiam  monachi  bene  perspexerunt  illud  'oli- 


XVII  25-26.     (XVIII—)  XXI  1-3.  151 

dum'  reponentes;  sed  eidem  obliti  sunt  nec  'oUdum'  designare  foedum 
odorem  nec  indicatiuo  hic  esse  locum.  recte  diuisis  litterulis  'pote  sto- 
lidum'  correxit  Victorius:  (experturus) ,  si  possit  ille.  de  omissa  ante 
'si'  experiendi  notione  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  946;  et  de  'pote',  in 
qno  saepius  uerbum  auxiliare  (ut  hic  'sit')  omittitur  (XXV  5,  LXVII  11, 
LXXVI  16),  idem  I  p.  359  et  Neuius  d.  f.  1.  IP  p.  98.  'pote'  ante  'st', 
ad  IV  9.  'stol.  uet.',  inmobilem  illum  torporem  et  somnulentiam ;  'sto- 
lidus'  explicat  Corssenus  de  pronimt.  IP  p.  155  sq.  restat  iam  'exitare', 
sub  quo  latere  puto  id  quod  unice  huic  loco  conuenit  quodque  mentem 
poetae  manifestat:  'repente  ec  fetore'.  nam  'derelinquere'  ex  u.  sq.  huc 
quoque  arcessendum  est.  de  scriptura  'fetor'  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  271; 
nec  spondeus  in  primo  uersus  Pherecratei  pede  scrupulum  mouet,  cf. 
supra  19  et  20.  —  25.  et  supinnm  auimnni  in  graui  derelinquere 
caeno.  a  corporis  semper  iacentis  statu  'supinus'  primus,  quantum 
uidetur,  noster  transtulit  ad  auimum  (postea  saepius  sic  loquebantur, 
ut  Quint.  X  2,  17  oratores  otiosi  et  supini).  'derelinquere',  ultro  ac 
sponte  relinquere,  scil.  dum  in  uita  seruanda  fugiendoque  odore  foedo 
totus  est,  lubenter  pigritiem  abiciens;  notae  sunt  ex  ictorum  sermone 
'res  derelictae'  (Reiuius  libri  'das  Privatrecht  d.  Roemer'  p.  275).  EUi- 
sius  cp.  Gargil.  Martial.  de  persicis  10  (Mai  auct.  class.  I  p.  401)  hodic- 
quc  nonnulli  iumentorum  solias  in  itinere  dereJictas  pro  remedio  truncis 
ramisue  suspendunt.  ^graui'  crasso  (ut  lim^is  grauis  Lucr.  V  496)  et  de- 
primente  uestigia  inmersorum.  —  26.  ferream  ut  soleam.  scil.  dere- 
liuquit.  de  solea  cf.  iiichius  lex.  antiqq.  s.  u.  —  tenaci  in  noragiue. 
in  uiae  lacuna  abrupta  lutosaque,  ex  qua  pedes  extricare  difficillinium 
est.  Curt.  VIII  14,  4  propemodum  inmohiles  currus  inluuie  ac  uoragini- 
bus  haerehaid,  Tac.  ann.  I  63  cetera  limosa,  tenacia  graui  caeno. 

Hoc  carmen  quando  sit  scriptum  aeque  ignoratur  quam  illud,  quis- 
nam  fuerit  CatuUi  iste  municeps  (sine  uUa  probabilitatis  specie  West- 
phalius  putauit  puellam  seni  nuptam  esse  Aufilenam  ex  cc.  C,  CX  et 
CXl  notam);  nec  scire  magnopere  laborat  is  qui  ex  intimo  anirao  ridet 
gaudetque  uersiculis,  in  quibus  cum  artis  metricae  perfectione  surama 
felicissime  coniuncta  lasciuissima  uerborum  seusuumque  hilaritate  simul 
oppiduli  uana  elatio  et  hominis  Veronensis  inexpugnabilis  pigritia  casti- 
gatur  cum  lepidissima  inrisione. 

(XVilL— )  XXI. 

1,  2,  3.  Aureli,  pater  esuritiouum,  iiou  Iiarum  modo,  sed  qiiot 
aut  fuerunt  aut  sunt  aut  aliis  erunt  in  aunis.  pater  ut  est  auctor 
(Phit.  symp.  177  d  nattjQ  tou  Adyou),  sic  reuereutiae  siguificatione  cum 
eadem,  qua  non  soUim  deos  (cf.  Marspiter,  luppiter)  sed  otiam  homiues 
Cpater  Aeneas')  'patres'  uocabant,  is  qui  couuiuiuui  oxhibuit  'pator 
couae'  ai)pellabatur;  cf.  Hor.  sat.  II  8,  7.  hoc  ita  uulgo  putant  inuer- 
sum  a  poota,  ut  Aurolium  famelicum  uocaret  patrem  osuritiouum,  quippe 


152  (XVIII— j  XXI  1—3. 

ciiiua  in  cenis  fanic  creparent  malae  conuiuis  quique  nil  his  oxhiberet  nisi 
esuritioneni.    quam  explicationem  peioiertunt  plane  uerba  proxiraa:  quo- 
modo  AureliuH  cenarura ,   quae  famera  merani  exhibent,   aut  olim  facta- 
rum   aut  futurarura    dorainuH   esso   potest?     i:)orro  (ut  mittam  Mart.  XII 
53,  10  a  Munrone,   qui   attulit,   non  intellectura)  Vulpius  in   partes  uo- 
cauit  riaut,  Stich.  I  3,  1  famem  ego  fuisse  suspicor  matrem  mihi:  nam 
postquam   natus   sum,    satur   numquam   fui:    qui    locus    fortasse    aliquid 
ualeret,  si  Aurelio  fuisset  grex  liberorum  fame  pereuntium;  quod  ut  per 
se  plane  est  inprobabile,  ita  nec  ipsum  quadrat  in   ea  quae  socuntur.    in 
quibus  habemus  loquendi  genus   ualde   adamatum  inde  ab  Homero,  qui 
II.  I  70  Tcc  t'  iovTcc  xd  x'  saaofisvcc  nqo  t'  sovxa  coniungit  (et  ex  Graecie 
alii   cpp.   Xenoph,  symp.  II  10,   Plat.  Tim.  38  A  et  C,    Menand.  fragm. 
inc.  12  M. ,  alia;    cf.  et  Hemsterh.  ad  Lucian.  somn.  §  10):  Verg.  G.  IV 
393  quae  sint,  quae  fuerint,  quae  mox  uentura,   Ouid.  met.  I  517   quod 
eritque  fuitquc  estque;  cf.  et  Plaut.  Pers.  V  2,  1  et  Bacch.  V  1,  1,  Lucr. 
V  1135,  Cic.  ad  fam.  XI  21,  1  homini  nequissimo  omnium  qui  sunt,  qui 
fuerunt,  qui  futuri  sunt;   nec  dissimiliter  Anth.   lat.   101,   9   [PLM.  IV 
p.  99]  hoc  iuuit,  iuuat  et  diu  iuuahit,  Anth.  I.  Mey.  1315,  57  sed  tamen 
felix,    iua  quia   sum   fuique   postque  mortem.  mox   ero.     qnamquam    cum 
'harum'  ad  praesentiam  spectet,  perquam  superflue  iterum  adicitur  'ant 
sunt',  pro  quo  Handius  [obss.  p.  71]  flagitauit  'posthac'  secundum  XXIV 
1  sqq.  0  qui  flosculus  et  luuentiorum,   non  horum    modo  sed  q.  n.  f.  aut 
posthac  aliis  e.  in  annis  (de  'in',  quod  ualet  'per',  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II 
p.  265).     et  cur  C.  in  eadem  formula  tam  foede  a  se  desciuisse  ipso  pute- 
tur?  unde  nunc  Handio  adstipulor.    est  autem  hoc  documentum,  qnam  atro- 
cibus  uitiis  poetae  nostri  textus  sit  inqiiinatus,  ut  iam  maiore  cura  fiducia 
accingar  ad  menda  non  minora,   sed  tam  facili  remedio   carentia  ape- 
rienda.    etenim  quod  iam  XXIV  1  sqq.  demonstrauit  tibi,  lector  cordate, 
id  plane  confirmat   alter  locus  consimilis  XLIX  1  sqq.:  non  potest  'esu- 
ritio'    non    esse    abstractum,   quod    uocant,    i^ro    concreto:    ut   XVII  21 
'stupor'  hominem  stupidum,  sic  hic  ''esuritiones'  designat  esuritores;  et 
apte  Ellisius  cp.  Poseidippi   uerba  [fragm.  com.  graec.  Mein.  IV  p.  521] 
■nvfiLvoTiQiaxccs    ndvrag    jj   lifjiovg    iicilcov.      sed    omnium    esuritorum,    qui 
sunt  fuerunt  erunt,  ^pater',  quomodo  Aurelius   audit?     iterum  qua  fere 
notione  sit  opus  ostendunt  XXIV  1  et  XLIX  1,  nimirum  ^princeps'.    hanc 
uero   notionem   qua    sana   qnidem   interpretatione    uoci   'pater'    subesse 
dicam,  non  habeo.    immo  in  eam  quoque  deprauationis  crimen  esse  inten- 
dendum,  manifestum  reddit  disquisitio  de  toto  carmine  facta.    et  in  hac 
quidem  uiam  nobis  praemuniuit  Westphalius.    Aurelium  dicunt  esse  eum, 
ad  quem  missum  est  c.  XV:  nempe  rainas  ibi  a  jjoeta  prolatas  non  pili 
facientem  illum  pueri  amorem  sibi   conciliare  studuisse;    mutato    igitur 
consilio    poetam   nunc  riualem   suum  ristii   dare,    a   paupertate  hominis 
materiam  opprobriorum  petendo.     uerum  enim   uero   in   orbe    carminum 
ad  luuenlium  pertinentium  Aurelius,  postquam  in  initio  una  cum  Furio 
Catullum  inpugnauit,  mox  oculis  nostris  subtrahitur  (fortasse  ipsis  poetae 


(XVIII— )  XXI  4-6.  153 

uersibus  [XV]  acerbissimis  deterritus) :  remanet  riuaUs  unus,  sed  idem 
grauissimus  et  tandem  uictor  Furius.  et  hunc  Furium  C.  in  c.  XXIII  ut 
famelicum  atque  esuritorem  exagitat:  mirum  foret,  si  eodem  ille  arti- 
ficio  inpugnasset  Aurelium,  et  mirum  eo  magis,  quod  in  c.  XV  (ubi  boc 
quoque  apte  in  partes  uocari  potuit)  nihil  de  Aurelii  inopia  summa  legi- 
mus.  optimo  igitur  inre  Westphalius  [p.  210  sqq.]  nostrum  carmen  non 
ad  Aurelium,  sed  ad  Furium  datum  esse  conclusit;  ideraque,  cum  artiore 
uinculo  c.  XXIV  cum  nostro  cohaerere  perspiceret,  in  huius  initio  unum 
uersum  intercidisse  putauit,  ex.  gr.  ijroponens:  <^'o  qui  pessimus  es  mali 
sodalis^  Aureli,  pater  esuritionum'.  nec  tamen  sic  eam  concinnitatem, 
quara  inter  c.  XXIV  et  nostrum  intercedere  uoluit,  effecit:  male  huius 
quattuor  in  initio  uersus  respondent  illius  tribus.  praeterea  autem  (quod 
maioris  est  momenti)  non  reraouetur  sic  ille  'pater'  ineptissimus.  ego 
ex  ipso  'Aureli'  elicio  'Furei',  siue  omissa  littera  initialis  ipsaque  uoca- 
tiui  forma  prisca  (XXIII  1)  causa  fuit  mendi  siue  monachiis  ex  carmi- 
nibus  prioribus  Aurelium  eique  intentam  poenam  terribilem  melius  me- 
moria  tenens  hunc  de  suo  intulit.  hoc  autem  uitio  semel  admisso 
consentanea  erat  uoculae  proxime  sequentis  utpote  metro  iam  repugnantis 
inrautatio;  et  decet  illud  ''pater'  sane  correctorera  monachalem.  ipsam 
tamen  poetae  manum  in  tali  rerum  statu  uelle  eruere,  desperandum  est; 
sensui  fere  conuenit  'Furei,  praeciijua  esuritionum ' ;  expectatur  enim 
aliquid,  quod  respondeat  illi  'flosculus'  XXIV  1.  nam  utrumque  carmen 
simnl  transmissum  esse  probabile  est:  nostrum  ad  Furium  deterreudum, 
XXIV  ad  luuentiura  a  Furio  abalienandum.  cetenim  male  uoluit  Bergkius 
' essuritionum '  (ut  et  postea);  nam  ut  10  0  et  XXIII  14  V  simplicem 
's'  agnoscunt,  ita  hanc  (non  'ss')  in  'x'  abiisse  (ut  alibi  haud  raro) 
docet  u.  5  'exiocaris'.  —  4.  pedicare  ciipis  meos  ainores.  nude  rem 
turpem  suo  uocabulo  designat  C.  contemptim.  '"m.  a.',  puerum  luuen- 
tium  (cf.  XV  1).  —  5.  nec  clnm:  nam  simul  es,  iocaris  una.  nec 
tacito  pectore  cupis,  sed  uotum  manifestas  uersando  seraper  cum  puero 
(L  13,  Hor.  epist.  1 10,  50  excepto  qtiod  non  simul  esses,  cetera  ladus)  et  cum 
eo  luderido.  nec  enim  'simul  esse'  hic  utitur  sensu  uenereo  (Priap.  14,  3 
et  si  nocte  fuit  puella  tecum),  ut  nonnulli  uoluere;  nec  'es'  aequat  'edis', 
ut  persuasit  sibi  IVossins.  —  6.  haerens  ad  latns  omnia  expcriris. 
eodem  Vossio  auctore  multi  legunt  'haeres'  sinc  idonoa  caut^a.  notione 
enim  'simul'  iam  satis  superque  expressa  nunc  priora  compleotens  poetu, 
quid  per  illum  adsiduum  comitatum  sibi  uelit  famelicus,  iudicat:  duni 
porpetaus  es  eius  comes,  oranes  raachinas  ad  captandum  puorum  ad- 
moues.  nec  enim  'omnia',  ut  dicit  Eilisius,  ad  tria  priora  cola  pertinet, 
sed  formulae  instar  coalescit  cum  'exporiri':  ualet  'o.  exp  '  nil  inexper- 
tum  rolinquero,  quod  ad  optinenduui  faciat  propositum:  Caos.  b.  o.  11  31 
omnia  prius  expcrimda  arbitror,  Cic.  ad  Att.  VII  •_»,  (i  itaqur  omnia  cx- 
periar,  ad  fam.  VII  23,  4  et  XII  16,  3,  Liuius  IV  44,  10  omnia  cxpertis 
patris,  alibi.  ceterum  quod  'experibis'  in  V  fuit,  quara  formam  male 
erant    qui    amplecterentur:    nimirum    B    ot    R    inter    se    sunt    confusae. 


154  (XVIII— )  XXI  7-9. 

'haerere  lateri  (ad  latus)  alicuius'  uel  bimpliciter  'alicai  haerere'  (Hor. 
od.  I  32,  10)  Holleninis  de  adsiduo  comite  dictio.  —  7.  frustra  ira  feli- 
cioris  aemuli  plenus  C.  exclaraat  acerbe  (=  non  optinebis  [jropoHitum). 
qui  U8US  uoculae  notus  est  ex  Hor.  od.  III  7,  21  et  13,  6,  ubi  itidem 
'nam'  sequitur;  eodem  modo  breuiter  'nec  frustra'  dicebant.  —  7,  8. 
iiain  insidias  niihi  instrucntein  tangain  te  priur  inruinationc.  repo- 
suit  Ollibbeckius  [Fleckeis.  ann.  1862  p.  378]  'struentem'  (de  uitio  cf. 
Lachm.  ad  Lucr.  p.  231).  dixere  Romani  'insidias  struere'  ita  ut  de 
parandis  siue  faciendis  cogitarent  (=  insidiari),  contra  'insidias  instruere, 
(cf.  lustin.  XXIV  2,  1  et  Liu.  VI  23,  6)  de  insidiis  iam  ante  perpensis 
patrandis  siue  efficiendis:  priorem  locutionem  hic  solam  usu  uenire,  cum 
res  ipsa  ostendit  (neque  enim  adsiduus  comitatus  iam  pro  insidiis  haben- 
dus),  tum  uero  additus  datiuus,  cui  in  altera  dictione  uix  est  locus. 
'tangere'  Muretus  accipit  ^percutere'  comparans  Plaut.  Pseud.  I  1,  120 
si  neminem  alium  potero ,  tuum  tangam  patrem  (=  multabo  hoc  damno); 
alii  rectius  uocabulum  in  re  uenerea  proprium  fuisse  adserunt  ex  locis, 
quales  sunt  Hor.  sat.  I  2,  54  matronam  nullam  ego  tango  (cf.  'uirgo  in- 
tacta');  cf.  et  Priap.  28,  5  (dtiora  tangam.  ablatiuo  igitur  ''inrumatione' 
(quae  uox  nisi  hic  non  extat)  accuratius  tangendi  modus  designatur. 
ceterum  quod  Y  ' irruminatione '  (et  similiter  u.  13)  habet:  'in'  supra 
'ir'  olim  positum  correcturae  causa  male  intellectum  insertumque  est. 
'prior',  te  mibi  insidiantem  praeueniens  ipse  inludam  tibi.  —  9.  atque 
id  si  faceres  satur  tacereui.  ad  mirificas  nugas  nonnuUi  delapsi  sunt. 
intempestiue  enim  recordati,  saturos  maxime  ad  libidinem  esse  pro- 
pensos  (XXXIl  10;  cf.  et  Mart.  I  93,  14  xiedica,  Mamuriane,  satur),  Ca- 
tuUum  faciunt  dicentem,  se  taciturum  siue  id  patienter  laturum  esse, 
si  aeinulus  libidine  saturi  hominis  propria  inpelleretur.  quasi  uero  uUo 
pacto  noster  taciturus  esset  de  insidiis  sibi  siue  a  saturo  siue  a  ieiuno 
intentis!  subest  potius  artificium  rhetoricum,  quo  occasionem  oppro- 
brandi  riuali  paupertatem  C.  adripit.  4d'  uulgo  referunt  ad  u.  5  'simul 
es  ..  experiris';  quod  quamquam  non  falsum  est,  solent  tamen  Romani 
eleganter  in  uocabulo  'facere'  omittere  demonstratiuum  ad  priora  respi- 
ciens:  pueris  notum  est  Verg.  Aen.  IX  427  adsum  qui  feci;  cf.  praeter 
alia  multa  (congessit  nonnulla  Munro  ad  Lucr.  IV  1112)  Mart.  XII  63,  8 
ferrem,  si  faceret  honus  poeta.  ortum  est  autem  'id'  ex  coniectura:  V 
'atque  ipsi'  praebet.  mouit  olim  uox  'atque'  dubitationem  doctis  'at- 
qui'  reponentibus.  notum  est  'atque'  in  initio  noui  enuntiati  apud 
comicos  maxime  significatione  attingere  interdum  illud  'atqui',  ita  tamen 
ut  accurate  inspicienti  appareat  discrimen;  cf.  omnino  Handius  Turs.  I 
p.  487  sqq. ,  qui  recte  uim  aduersatiuam  a  uoce  illa  alienam  esse  de- 
monstrat.  desiderat  noster  locus  hoc  fere:  sed  tamen,  quidquid  agis, 
non  hercle  uerbum  facerem  de  ea  re,  si  — .  uere  igitur  restituerunt 
^atqui'  siue  priscum  'atquei'  (fortasse  'at  quei'  praestare  ostendam  ad 
XXIII  12).  quod  ego  tamen  sic  recuperandum  censeo,  ut  jjro  'atque- 
ipsi'  legam  ^atquei  si':  ubi  semel  'i'  solito  in  forma  iUa  prisca  uitio 


(XVIII—)  XXI  10—13.   xxn  1.  155 

adhaesit  sequenti  uoculae,  ex  'isi'  librarii  fecerunt  'ipsi'.  —  10.  nunc 
ipsnm  Id  doleo.  in  hoc  rerum  statu,  cum  tu  non  satur  facias;  saepe 
sic  'nunc'  adhibetur,  ubi  enuntiato  condicionem  ficticiam  continenti 
opponitur  id  quod  uerum  est;  cf.  (XXXIX  17)  LXXXIII  4  et  Fabri  ad 
Sall.  lug.  14,  17.  'ipsum  id'  fortius  per  anastrophen  dictum  pro  solito 
'id  ipsum'  (cf.  Ter.  Ad.  IV  4,  19):  hoc  unum  solumque  (omissa  pedica- 
tione)  poeta  aperta  simulatione  aegre  fert,  quod  artiore  uinculo  cum  fa- 
melico  iunctus  puer  in  eius  contubernio  et  ipse  laborabit  inopia  summa. 
—  11.  esnrire  meme  pner  et  sitire  discet.  iocum  petitum  putat 
Vulpius  ex  more  illo,  quo  conuiuatores  non  solum  'patres',  sed  etiam 
'magistri  cenae'  uocabantur  (Cic.  ad  fam.  IX  16,  7).  qui  iocus  non  solum 
integer  manet,  sed  etiam  apertior  fit  in  nostra  coniectura,  siquidem  a 
uiris  in  suo  genere  praecipuis  discitur  optime.  'meme'  miserrime  cor- 
rupto  qiii  succurrerent,  multi  extitere.  sed  ex  commentis  aut  languore 
laborantibus  (Scaligeri  'ah  me  me',  Faerni  ''uae  meus',  Statii  'me  meus', 
Meleagri  'meus  mi')  aut  nimis  litteras  neglegentibus,  quamquam  a  sen- 
tentia  potioribus  (Huschkii  'ieiunus',  Handii  'mellitus',  mei  ipsius  'te- 
nellus'),  nullum  ad  certae  emendationis  nomen  honoremque  adspirare 
potest.  fortasse  uerum  est  quod  Froehlichius  repperit  'a  temet'  (AT  in 
M  facile  abiit).  —  12.  qnare  desine,  dnm  licet  pndico.  cum  ergo  (cf. 
ad  Corn.  8)  nuUo  pacto  feram,  tuum  famelici  catamitum  fieri  puerum 
meum,  ultro  ab  eo  desiste,  quamdiu  potes  nondum  pathicus  a  me  factus 
(ad  XV  5).  Prop.  1 19,  25  quare,  dum  licet,  Hor.  sat.  I  2,  77  quare,  ne  paeni- 
teait  tc,  flesine  matronas  sectarier;  Mart.  1  41,  14.  —  13.  nei  flnem  faciaS) 
sed  inrumatus.  '^nei'  prisce  pro  ''ne'.  oppositio  inter  hoc  'finem  facias' 
et  prius  'desine'  nulla  est,  siquidem  faciendi  uerbo  semper  agendi 
significatio  inest  (nec  scio,  quoi  bono  subintellegendum  dicant  ^tandem'), 
cum  contra  patiendi  notionem  omnia  flagitent:  ne  finis  tibi  inponatur. 
et  'desine'  oppositum  ut  iam  CatuIIus  se  inferat  finem  facturum  paene 
postulat.  nimirum  in  hac  lectione  genuina  'ne  finem  faciam,  sed  inru- 
maus  te',  postquam  'facia'  ob  's'  sequentem  (ut  millies  est  factuui)  in 
'facias'  abiit,  tracta  est  serpente  uitio  uox  postrema.  'sed'  cum  breui- 
loquentia  forti,  ut  Cic.  Brut.  70,  247  ^jer/ec^tfs  litteris,  sed  Graecis;  qui 
usus  postea  raagis  increbuit  (cf.  Stat.  silu.  V  5,  42  fomeniaque  quaero 
uulneribus,  sed  siunma,  nicis,  Min.  Fel.  12,  6  misericordia  ditjni,  sed 
nostrorum  deoruvt);  hic  conexus  fere  snpplendum  innuit  '.'<ed  uou  ita  ut 
tibi  gratum  erit,  uerum  inrumando,  h.  e.  ludificando  to  cum  multo  risu'. 

xxn. 

1.  SufFenus  iste,  Vare,  quom  probe  nosti.  in  hoc  canuino  dato, 
ut  uidutur,  ad  eundem  Varuui,  quem  ex  c.  X  uouimus,  agitur  de  Sutieno, 
pessimo  illo  poeta,  quocum  notitiam  iam  contraximus  c.  XIV  19.  'probe', 
bene,  sermonis  magis  familiaris  proprinm,  quod  poat  comicos  {probe  in- 
tellegerc  Ter.  Eum.  IV  G,  30)  etiam  Cicoro  aliquotieus  adhibet  (probe 
dicis  I3rut.  41,  161,  probe  scircm  ad  fam.  II  12,  2),  nec  non  posteriores 


156  XXH  2—6. 

(ut  Apiil.  d.  d.  Socr.  12  probe  callet).  'iste',  ut  XVII  21.  —  2.  liomo 
est  nennstus  et  dicax  et  iirbanus.  nota  est  urbanitatiB  (cf.  Bemhardy, 
hist.  litt.  rom.  p.  235',  Olahnins  ad  Cic.  Brut.  46,  171)  definitio  Quin- 
tilianea  [VI  3,  17]  nam  et  urbanitas  dicitvt/r,  qua  quident  significari  uideo 
sermoneni  praeferentem  in  uerbis  et  sono  et  usu  proprium  quendam  gustum 
urbis  et  sumptam  ex  conuersatione  doctorum  tacitam  rruditionem,  denique 
cui  contraria  sit  rusticitas.  tienustum  esse,  quod  cum  ffratia  quadam  et 
uenere  dicatur ,  apparet  (cf.  supra  ad  III  2)  et  il>id.  21  dicacitas  .  .  signi- 
ficat  sermonem  cum  risu  aliquos  incessentem.  —  3.  idenique  longe  plu- 
rimos  facit  uersns.  'idemque'  (ut  et  'idem',  cf.  14  et  15),  et  simul, 
et  ab  altera  parte  (rursus),  alterum  membrum  firmius  fulcit;  cf.  XXV  4 
et  Kuehnerus  gr.  I.  II  458  sq.  'longe'  cum  superlatiuo  iungere  loco 
illius  'multo'  ut  raro  sibi  indulserunt  priores  (Plaut.  Most.  III  3,  8  et 
Enn.  ann.  94  V.),  ita  maxime  adamauit  Cicero;  cf.  EWoeliflinu.s  libelli 
"■lat.  u.  roman.  Comparation'  p.  38.  omnium  poetarum  fertilissimus  erat 
SuiFenus.  —  4.  puto  esse  ego  illi  milia  aut  decem  aut  plnra  per- 
scripta.  neglegentiam,  qua  obiter  haec  iacit  poeta  Cputo  ego'),  foede 
deserit  illud  mirifice  iueptum  ^iut  decem  milia  aut  plura',  cuius  equi- 
dem  defendendi  nullam  reperio  uiam.  duae  enim  notiones  per  'aut  . . 
aut'  ita  disiunguntur,  ut  aut  alterum  ab  altero  excludatur  ('aut  uiuam 
aut  moriar')  aut  tertium  (*aut  prodesse  uolunt  aut  delectare  poetae') 
aut  denique  prior  notio  efferatur  prae  altera  ('aut  nihil  aut  paulo'  = 
aut  certe  paulo).  quorum  generura  (cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  707  sq.) 
cum  nullum  hic  sit  aptum,  Munronis  autem  defensio,  nimirum  altemm 
'aut'  ualere  'aut  etiam',  propterea  nauci  non  sit  facienda  quod  num- 
quam  'aut  ..  aut'  pro  'aut  ..  aut  etiam'  (Kuehnerus  1.  1.  p.  709)  po- 
nitur  —  nam  locus  ab  eodem  adlatus  Cic.  Phil.  XIII  1,  2  si  aut  ciuis 
aut  liomo  liahendus  sit  cadit  in  genus  secundum  — :  meo  me  iure  i^er- 
sistere  puto  in  ea  sententia,  qua  haec  uerba  maculam  contraxisse  olim 
significaui,  persistere  etiam  in  emendatione  proposita  'milia  ad  decem 
aut  plura',  qua  nil  pulcrius  eique  quam  adesse  dixi  neglegentiae  con- 
uenientius  fingi  posse  sentio.  numerum  enim  accuratum  ponere  si  aut 
uoluerunt  aut  nequierunt,  adumbrantes  in  luiiuersum  'ad'  adhibebant, 
ut  Caes.  b.  g.  II  33,  5  occisis  ad  hominum  milibus  qHattuor;  cf.  Handius 
Turs.  I  p.  102  sq.  nam  simplex  'aut'  haud  raro  ualere  'aut  etiam',  uix 
est  quod  moneam.  saepe  auteru  in  codd.  'ad'  et  'aut'  confusa;  cf. 
Fleckeis.  ann.  1872  p.  624.  'illi',  ut  IV  23.  'milia',  uersuum.  'per- 
sciipta',  in  cartas  coniecta,  ut  Hor.  sat.  I  4,  54  uersum  puris  perscribere 
iierbis,  Tac.  a.  I  11  cuncta  sua  manu  perscripserat  (germanice  'nieder- 
schreiben').  —  5.  nec  sic,  nt  flt,  in  palimpsesto  relata.  "'ut  fit',  ut 
plerumque  facimus,  locutio  maxime  usitata  (cf.  ex.  gr.  Drakenb.  ad  Liu. 
IV  52,  4),  non  recipit  'sic'  aliis  uoculis  nullis  intercedentibus  ('sic  te 
diligo  ut  fratrem');  quodsi  alii  scribunt  'sicut',  dicebant  quidem  'sicut 
solent',  sed  huius  'sicut  fit'  non  memini  me  reperire  exemplum;  et  usus 
in  talibus  formulis  quoque  reguat,  cui  non  ex  arbitrio  nostro  leges  sunt 


XXII  5.  157 

inponendae.  nam  neglegentiae ,  quam  sane  'sic'  interdum  exprimit,  hic 
iam  non  esse  locum  mox  uidebimus.  nec  bene,  si  quid  sentio,  haec 
uerba  etiam  pendent  a  'puto':  derecta  iam  oratione  est  opus,  in  cuius 
initio  non  facile  (ut  mox  in  enumeratione)  abesse  potest  uerbum  finitum 
(supra  p.  49).  V  habet  'sit',  quod  ex  mala  sequentis  ^fit'  adsimilatione 
ex  'sut'  ortum  puto:  'nec  sunt,  ut  fit,  ..  relata'.  est  autem  'palim- 
psestus',  ut  docet  etymon,  membrana*),  in  qua  quae  scripta  erant  ite- 
rum  sunt  abrasa  ad  alias  litteras  recipiendas;  porro  sensu  latiore  dicitur 
omnino  membrana,  quae  iterum  abradi  potest.  id  quaeritur,  quisnam 
illius  usus  hic  fingatur.  membranis  utebantur  scriptores,  quae  excipe- 
rent  primos  mentis  instinctae  parientisque  fetus:  patiebantur  illae  limam, 
qua  in  iustam  hos  formam  redigebant  auctores;  dicebantur  hae  mem- 
branae  (Hor.  sat.  II  3,2  et  a.  p.  388  sq.)  etiam  ''pugillares'  (XLII  5, 
Mart.  XIV  7)  siue  'codicilli'  (XLII  11).  de  his  non  posse  cogitari,  ultro 
apparet.  nam  ne  pugillaribus  quidem  SufiFenum  usum  esse,  sed  'stan- 
tem  pede  in  uno'  dictasse  carmina  sua,  quae  statim  a  scribis  excipien- 
tibus  in  papyros  transferreutur,  id  uero  per  se  oppido  inprobabile  est; 
immo  quoniam  'jjerscripta'  optime  ad  pugillaria  refertur,  id  quod  pro- 
gressum  quendam  denotat  'relata'  interpretabimur  de  transcriptis  in 
noua  exemplaria  poematis  (germanicum  'reinschrift').  ut  hoc  statim  hic 
addam:  tam  constanti  usu  'referre  in'  cam  accusatiuo  iungitur  (Macr. 
VII  16,  2  in  libros  retulisse,  Cic.  Phil.  I  8,  19  siquid  memoriae  causa 
rettuUit  in  libellum,  Cic.  p.  Rosc.  Com.  1  sqq.  in  codicem  referre,  similia 
multa),  ut  ablatiuus  'palimpsesto'  nequeat  ferri.  pro  quo  Heiusius 
uoluit  'palimpsestum'  (male  Lachm.  'palimpseston',  contra  CatuIIi  usum 
graecum  exitum  restituens  in  uoce  dudum  a  Romanis  recepta);  ego 
leniore  multo  medela  restitui  'palimpsestos'  pluralem,  quem  oppositum 
'cartae'  fere  fiagitat.  male  enim  nonnulli  ipsum  'relata'  attrectabant 
(Froehlichins  'notata',  Heysius  'relicta'  proposuere,  ut  mittam  Birtium, 
coniectatorem  infelicissimum).  ad  propositum  ut  redeam,  transcribe- 
bantur  in  noua  exemplaria  Suffeni  poemata  nirairum  edenda.  'at'  in- 
quies  'emittebantur  scripta  ad  editionem  matura  non  in  libris  membra- 
naceis,  sed  cartaceis'.  fatendum  est,  nos  de  re  libraria,  maxime  ea 
quae  ante  Augusti  aeuum  erat,  tam  pauca  scire,  ut  certi  aliquid  sta- 
tuere  non  liceat.  quae  res  tota  etiam  post  Birtii  multa  coufuse  tur- 
bantis  potius  quam  enucleantis  librnm  'das  antike  Buchweseu'  (Berol. 
1882),  unde  pendet  Marquardtus  antiqq.  priu.  11'^  p.  777  sqq.,  denuo 
tractari  meretur.    fuisse  illo  tempore  et  iam  autea  praeter  Atticum  biblio- 

*)  male  putaut  cartam  papyraceam  quoque  iuterdum  pro  palim- 
psesto  fuisse;  uetabat  hoc  nimirum  ipsa  papyri  natura.  cartas  iaiu  in- 
utiles  ita  nimirum  haud  raro  adhibebaut,  ut  iu  parto  auersa  scriboront 
(cf.  et  XCV  8).  in  loco  etiaui  Cic.  ad  fam.  VU  18,  2  )iam  quod  iii  pn- 
Umpseslo,  laudo  equidem  parsimoitiam,  scd  miror  qnid  />i  illa  cartulu 
fuerit,  quod  dclcre  malueris  de  mumbraua  cst  cogitaudum  uon  obstaute 
illo  'cartula',  cuius  hxtiuH  patet  usus. 


158  XXII  6-8. 

polas,  pro  certo  potest  haberi;  quos  concludere  pronum  est  non  cuius- 
uis,  sed  probatorum  tantum  scriptorum  opera  delectu  facto  edenda 
suscepisse.  quamquam  nec  illos  a  membranis  omuino  abstinuisse  puta- 
uerim ,  quae  non  uno  nomine  se  commendarent.  nam  paginae  codicum 
membranaceorum  cum  raulto  plura  reciperent  quam  papyrorum,  in 
magnis  potissimum  operibus  paruo  pretio  uendundis  (cf.  Mart.  XIV)  ad- 
hibebantur  membranae  commodissime;  ut  et  in  eis  scriptis,  quae  in 
publicum  emittere  periculosae  plenum  opus  aleae  erat:  si  euentus  non 
respondebat  expectationi  bibliopolae,  membranae  siue  palimpsesti  multo 
niinore  cum  damno  quam  cartae  denuo  in  usum  adhiberi  potuere.  quid- 
quid  id  est,  ne  hoc  quidem  constat,  num  Catullus  loquatur  de  Sufleni 
carminum  editione  per  bibliopolam  aliquem  facta;  immo  ab  auctore 
ipso  sua  emissa  esse,  totus  locus  mihi  uidetur  innuere.  iam  scriptores 
siugillatim  in  publicum  mittentes  carmina  maxime  minora  (nam  nec  de 
genere  poeseos  Suffenianae  quidquam  constat)  membranis  usos  esse,  mihi 
persuasi;  ueluti  CatuUi  ipsius  haec  poematia,  antequam  in  unum  col- 
lecta  magnifice  cderentur  in  cartis  (cf.  ad  Cornel.  1  sq.),  in  palimpsestis 
descripta  in  notitiam  ut  Lesbiae  amicorumque,  ita  (ex  parte  saltim) 
complurium  peruenisse  putauerim.  nihil  enim  obstat,  quominus  ea  quo- 
que  opuscula,  quae  a  certis  bibliopolis  non  edebantur,  tamen  (ipsis 
auctoribus  exemplaria  concedentibus)  in  tabernis  librariorum  aere  com- 
parari  potuisse  credamus.  et  hoc  modo  in  c.  XIV  uidimus  tot  poeta- 
rum  poematia  in  unum  libellum  coartata  esse.  Suffenus  igitur,  quae 
suis  sumptibus  (ut  nostro  recentium  modo  loquar)  emisit,  non  simpli- 
citer,  ut  alii  fere  omnes,  sed  splendidissime  emisit;  id  quod  per  a.syn- 
deton  aduersatiuum  persecuntur  proxima:  —  6,  7,  8.  cartae  regiae 
noue  libri,  noui  uuibilici,  lora  rubra  niembranae,  derecta  plunibo 
et  pumice  omnia  aeqnata.  optimum  papyri  genus  erat  carta  regia 
tenuitate  insignis,  etiam  'hieratica'  et  post  'Augusta'  uocitata:  ^a^rrjv 
Xsnzotarov  xwv  ^aailiyicov  ■aaXovfiivcov  dicit  Hero  tisq}  avtofi.  p.  269  ab 
IVossio  citatus;  cf.  et  Pliu.  h.  n.  XIII  74  et  78,  ubi  illi  maximam  lati- 
tudinem  fuisse  refertur,  nimirum  XIII  digitorum.  quae  cartae  regiae  ut 
ex  contrario  palimpsestis  positae  sunt  ita  formam  indicant  maximam 
librorum  siue  uoluminum  (Isidor.  origg.  VI  13  liber  unius  uoluminis  . .  . 
uolumen  liber  est  a  uoluendo  dictus) ;  qui  libri  ipsi  sunt  praeterea  'noui', 
recens  ex  Alexandrinorum  officinis  aduecti  (cf.  ad  Cornel.  1),  nihil  dum 
situs  atque  putredinis  passi.  'noue'  habet  V  ex  praecedentis  'regie'  ad- 
similatione  (quamquam  etiam  priscae  formae  'nouei'  uestigium  adesse 
potest);  male  nuper  extitit  qui  'c.  r.  nouae  libri'  coniungeret^  quo  et 
oppositio  cartarum  membranarumque  et  iustus  progressus  simul  pereunt. 
'umbilicus'  est  bacillus  siue  cylindrus,  circa  quem  uoluebantur  libri  et 
cuius  fines  ex  uolumine  pauluium  extantes  ornabantur  bullis  siue  cor- 
nibus  saepe  pictis  (cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.);  Stat.  silu.  IV  9,  8 
binis  deeoratus  umbilieis.  'lora'  intellegunt  de  corrigiis,  quibus  uolu- 
men    constrictum    sit.      sed    quamquam    scimus    complura    uolumina    in 


xxn  9-10.  159 

fasciculum  conligata  esse  (cf.  ex.  gr.  Richius  1.  1.  s.  u.  'uolumen'),  tamen 
de  singulorum  ninculis  nil  constat.  neque  lora  possunt  indicare  titulum 
(indicem,  membranulam:  Birtius  1.  1.  p.  66).  sed  his  ueniet  lux  ex  se- 
quentibus,  in  quibus  uulgo  auctore  Auantio  traditum  'membrane'  mu- 
tant  in  'membrana'  ita  iungentes  'membrana  derecta  plumbo'.  nam 
plumbum  accipientes  (loXv^Sov  (cf.  Salmas.  ad  Solin.  p.  644,  lacobsius 
ad  Anth.  lat.  III  3  p.  375)  sic  statuebant,  in  paginis  'uersus  ad  lineas 
plumbo  signatas  uno  eodemque  ordine  atque  interuallo  scriptos  et  exactos' 
esse,  obliti  nimirum,  de  papyris  hic  agi  (unde  correcturam  'membrana' 
falsam  esse  apparet)  et  tantum  de  externi  habitus  splendore  uerba  fieri. 
certus  autem  usus  est  membranae:  amiciebantur  ea  libri  elegantiores, 
ne  laederentur;  Lygdam.  1,  9  lutea  sed  niueum  inuoluat  membrana  libel- 
lum,  'togam  purpuream'  uocat  Mart.  X  93,  4.  et  hanc  membranam  cum 
umbilicis  coniunctam  laudare  solebant:  Mart.  III  2,  9  pictis  luxurieris 
umbilicis  et  te  purpura  delicata  uelet  et  I  66,  11  nec  umbilicis  tectus  atque 
membrana;  quem  purpureum  colorem  etiam  indicat  Ouid.  trist.  11,5  nec  te 
purpurea  uelent  uaccinia  fuco.  et  ad  hunc  colorem  cum  'rubra'  referre  sit 
pronum,  temptandum  est  num  'lora'  iam  plane  deprauationis  conuictum  apte 
possit  remoueri  (nam  Birtii  conamen  'coria'  refutatione  non  indiget).  con- 
ieci  'lana  rubra  membranae',  h.  e.,  membrana  in  parte  exteriore  habet  lanam 
fuco  inbutam;  cf.  interpp.  ad  Pers.  3,  10  et  bicolor  positis  memhrana  capillis. 
in  proximis  'derecta'  AStatio  debetur:  ''detecta'  V  exhibet  sine  sensu 
(de  scriptura  'derigere'  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  247  et  nos  ad  Tacit.  dial. 
p.  54).  sed  uerba  'derecta  plumbo'  iam  aliter  atque  uulgo  est  factum 
interpretanda  refero  ad  commune  cum  reliquis  subiectum  'omnia',  quae 
accipio  de  frontibus  uel  in  membrana  circumdata  maxime  conspicuis 
(harum  niueus  color  a  Lygdamo  luteae  membranae  opponitur).  nam, 
ut  suspicor,  has  cartarum  summas  infimasque  partes  aequaturi  primum 
in  eis  plumbo  lineas  ad  regulam  ducebant,  deinde  ad  has  lineas  reseca- 
bant  margines  (haec  est  circumcisio  una  cum  pumicatione  commemorata), 
deniqne  eas  quae  uel  sic  remanebant  in  frontibas  inaequalitates  pumice 
expolibant  (cf.  ad  Cornel.  2).  —  *.).  haec  cuiu  legas  tu.  'haoc',  Sutfeni 
scripta.  Hu'  additum  est  in  adlocutione  ad  Varuni,  ne  ad  inoertum 
haec  referantur  subiectum,  id  quod  in  illa  coniunctiui  forma  (cf.  Madui- 
gius  gr.  1.  §  370,  Draegerus  synt.  hist.  II  p.  573^)  sane  procliue  est. 
'legas',  legere  forte  uelis,  sequente  nihilominus  ('cum'  adaoqnut  hic 
'si')  utpote  in  re  certa  in  apodosi  ^uidetur':  cf.  Kuehuerus  gr.  1.  II  p.  924  sq. 

—  bellus  ille  et  urbanus  coniunguntur,  ut  a  Cic.  de  tin.  II  31,  102 
hominis  quamuis  et  belli  et  urbani  et  Plinio  epist.  IV  25,  3  in  senatu 
dicax  et  urbanus  et  bellus  est.  'bellus'  enim  ad  animum  Bpectans  ualet 
fere  'lepidus',  ut  Varro  sat.  Men.  312  B.  ovincs  uidemur  nobis  cssr  bclli, 
festiui,  saperdae,  cum  simus  aangot  (et  saepius  lii  urbaui  dicacnli  lepidi, 
'les  beaux  osprits',  audiunl  Mioniinos  bolli',   Varro  sat.  Mon.  fr.  335  B.). 

—  10.  uuus  capriniulgiis  aiii  lossor  riirsiis  iiidetiir.  unus  ox  numero 
stupidorum   ruricolarum;    quonini    duae   apecios   adforuntnr.     ad    'oapri- 


100  XXII  11-13. 

mulgus'  pro  solito  'caprarius'  alibi  non  occurrens  (nam  auis  est  appel- 
latio  apud  Plin.  h.  n.  X  66,  115)  AStatius  cp.  Callim.  h.  Dian.  252  limri- 
(loXyuiv  KifififQiiov.  Toasor',  agricola  niaximeque  uinitor  (Verg.  G.  II 
204  et  Hor.  od.  III  18,  15),  itidem  contemptiin  adhibetur  Pers.  5,  122 
cum  sis  cdera  fussor.  'unus'  breuiter  pro  'unus  de'  (XXXVII  11)  siue 
'unus  ex  numero'  ponitur  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  met.  Vlll  786  unam  Orcada, 
fast.  V  664  Pleias  una,  epist.  Sapph.  162  Naias  icna),  saepe  etiam  cum 
contemptu,  ut  Lucil.  XV  14  non  ergaslylus  unus,  Cic.  Phil.  II  3,  7  cum 
uno  gladiatore  ncquissimo  et  27,  67  fiiil  animal  unum,  Hor.  a.  p.  32 
fubcr  uuus  (germanice  'so  irgendein');  alienis  admixtis  (cf.  Klotzius  ad 
Ter.  Andr.  p.  36)  niulta  congessit  Holtzius  synt.  pr.  scr.  I  p.  412;  Munro 
Wagnerum  ad  Plaut.  Aulul.  563  laudans  cp.  Amob.  IV  36  in  bubulci 
unius  amplexum.  'rursus',  ex  altera  parte,  contra,  ut  LXVII  5.  — 
11.  tantum  abhorret  ac  miitat.  'abh.'  non  explicuerim  "'a  se  ipso, 
h.  e.  sui  dissimilis  est'  (cf.  Nep.  Att.  14,  1);  nam  uix  hoc  ipsum  'a  se' 
abesse  potest;  sed,  ut  est  uox  multiplicis  sensus,  ualet  hic  i^otius  'non 
respondet  expectationi',  ut  Cic.  de  orat.  II  20,  85  sin  plane  abhorrebit 
et  erit  absurdus;  quo  ex  loco  minime  conligi  debuit,  esse  uocem  syno- 
nymum  illius  ^absurdus'  (nam  apud  Liu.  XXX  44,  6  ualet  'non  aptae', 
plane  ut  ib.  XXVII  37,  13).  'mutat',  se  mutat,  notissimo  usu;  cf. 
Drakenb.  ad  Liu.  III  10,  6  ut  nihil  odor  mutaret  et  cum  AStatio  Gell. 
II  23,  7  quantumque  mutare  a  Menandro  Caecilius  uisus  est  et  in  uni- 
uersum  Haasius  ad  Reisigii  praelectt.  p.  292,  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  67  sqq. 
—  12.  lioc  (jiuid  putemus  esseJ  talis  dififerentia  quomodo  explicanda 
est?  Cic.  Phil.  XIII  2  hoc  uero  quid  est?,  Ouid.  am.  I  2,  1  esse  quid  hoc 
dicam,  quod.  XCVII  11.  —  modo  scurra.  in  bonam  partem  indicat  iocu- 
latorem  urbanum:  Plaut.  most.  i  1,  li  tu  urbanus  uero  scurra,  deliciae 
popli,  rus  mihi  tu  obiectas  et  trin.  I  2,  165  urbani  adsidui  civ£S,  qu^s 
uocant  scurras,  Sen.  rhet.  p.  17,  22  K.  uenustissimus  inter  rhetoras  scurra, 
Phaedr.  V  5,  8  scurra  notus  urbano  sale,  Sen.  dial.  II  17  scurram  fuisse 
uenustum  ac  dicacem.  'modo'  (aduerbium  'o'  habet  breuem)  ex  sequenti 
'sc'  explicatur,  ut  IV  9.  —  13.  aut  siquid  liac  re  tristius.  Itali 
Hritius'  scripserunt,  recte  sentientes  'triste',  quod  semper  in  partem 
deteriorem  amarum  acerbumque  designat  (XCIX  14),  nullo  pacto  qua- 
drare  in  hunc  locum,  ubi  in  laudem  scurrae  aliquid  promendum  est. 
sed  'tritius'  non  minus  idoneo  sensu  caret;  et  in  aliorum  coniecturis 
('suauius'  nesciocuius,  'scitius'  LMuelleri,  Hersius '  Munronis  et  mei) 
neglectum  est  alterum  scripturae  uulgatae  uitium.  nec  enim  'hac  re' 
sana  ratione  referre  licet  ad  'scurra' :  Muretum  adnotantem  'facete  ad- 
hibet  rei  nomen,  quasi  scurras  hominum  nomine  satis  dignos  non  putet' 
refutat  loci  consilium  potius  ad  scurrae  honorem  tendens.  quod  per- 
spiciens  Scaliger  'hoc  retritius'  uoluit  nibilo  felicius.  tu  compara 
XXIII  13  corpora  sicciora  cornu  aut  siquid  magis  aridum  est  et  XLII  13 
lupanar  aut  si  perditius  potest  quid  esse  et  LXXXII  1  oculos  aut  aliud 
siquid  carius  esse  potest:  apparebit  tibi  requiri  adiectiui  id  quod  scurrae 


xxir  14—21.  161 

maxime  est  proprium  (uelut  'dicax')  indicantis  comparatiuum ,  qui  ita 
sit  reponendus,  ut  'bac  re'  eliminetur  simulque  'est'  (quod  apud  C.  ab- 
esse  nequit)  recuperetur.  succurrit  hic  0  'ac  retristius'  exhibeos.  unde 
effeci  'est  acutius':  acumen,  ut  est  dicacitatis,  signum  urbanitatis  non 
minimum  est:  Petron.  21  o  hominem  acutum  atqiie  urhanitatis  uerna- 
culae  fontem.  'est'  olim  in  quodam  codice  sic  sui^ra  'acutius'  scriptum 
erat,  ut  'e'  contegeret  'ac';  quod  pro  noto  uocis  'acre'  compendio  ac- 
ceptum  traxit  reliquorum  deprauationem.  —  14.  idem  infaceto  est  in- 
facetior  rure.  'idem',  cf.  supraS.  'rure',  rusticis;  ita  enim  tam  ob  opjjo- 
sitionem  quam  ob  additum  ^infaceto'  explicare  malo  quam  conlato  XXXVI 
19,  ubi  uide;  Plaut.  Truc.  II  2, 14  riis  merum  (purus  rusticus)  hoc  qiiidem  cst. 
sic  contra  ^urbs'  pro  hominibus  in  urbe  uersantibus.  'infacetus',  insipidus 
inlepidusque  (XLIII  8);  errant  qui  formas  ^nfac'  et  'infic.'  alio  modo 
qnam  sono  atque  lubidine  (cf.  XXXVI  19)  differre  putant;  cf.  Ochsnerus 
Cic.  ecl.  p.  156  sq.,  infra  ad  LXIV  153.  de  traductione  ad  IX  10.  — 
25.  simiil  poemata  attlgit.  ''simur,  simulac,  ut  LI  6,  LXIII  27  et  47; 
LXIV  31  et  233  et  3G7,  XCIX  7  'attigit',  scribere  coepit,  ut  Cic.  or. 
13,  41  praestet  omnibus,  qui  umquam  orationes  attigerunt  (aliter  Nep. 
Att.  18,  5  attigit  poeticen  quoque).  —  neqne.  neque  tamen.  —  16.  est 
beatus.  scil.  opinione  sua,  ut  Hor.  epist.  I  18,  32 ;  ibid.  II  2,  107  riden- 
tur,  mala  qui  compommt  carmina;  uerum  gaudcnt  scribentes  et  se  uene- 
rantur  et  ultro,  si  taceas,  laudant,  quidquid  scripsere,  beati.  —  17.  tam 
gaudet  in  se  tamque  se  ipse  miratur.  'in  se'  non  'tacito  pectore' 
siue  'in  sinu'  (Prop.  11  25,  30),  sed  'de  se',  ut  Lucr.  III  72  gaudent  in 
tristi  funere  fratres,  Prop.  II  4,  18  gaudeat  in  puero.  Mart.  XIII  2,  7 
qui  se  mirantur;  de  bac  cpilKvxLa  Cic.  Tusc.  V  22,  63  in  hoc  enim 
genere  nescio  quo  pacto  .  .  suum  cuique  pulcrum  est,  adhuc  neminem 
cognoui  poetam  . .  qui  sibi  non  optimus  uideretur\  Arist.  eth.  IV  2  nav- 
T£g  ayaTtaci  ybaXXov  xa  avTcov  SQya,  mOTiSQ  ot  yovsig  xaJ  ot  noirjxai.  — 
18.  nimirum  idem  omnes  fiillimur.  proposita  iu  u.  12  quaestio  *h.  q. 
p.  e.',  postquam  u.  12 — 17  res  ipsa  accuratius  est  exposita,  nunc  sol- 
uitur  responsione  prorapta:  scilicet  eodem  errore  oranes  teneraur,  hic 
error  uere  est  humanus;  cf.  de  'nimirum'  saepius  iu  responsione  ad- 
hibito  Handius  Tursell.  IV  p.  203  sqq.  Muretus  cp.  Hor.  a.  p.  354  si 
peccat  idem  {==  eundem  errorem  committit)  librarius;  Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  212.  —  19.  Suircnum.  Suffoni  similem,  alteruni  S.  esso  in  insano 
quodam  amore;  Hor.  a.  [i.  357  qui  muUuin  cessat,  fit  Choerilus  iUc,  Vell. 
Pat.  II  18,  1  Mithridates  ..  odio  in  Bomanos  llannibal.  —  20.  suus 
cuique  attributus  est  error.  Doeriugius  cp.  Prop.  II  22,  17  unicuique 
dedit  uitium  natura  creato,  Hor.  sat.  I  3,  68  nam  uitiis  nemo  sine  nasci- 
tur.  cf.  Hor.  epist.  II  2,  140  mentis  gratissimus  crror  de  insano  certae 
rei  gaudio.  —  21.  sed  non  uidemus,  mauticae  «luod  In  terjjo  est. 
nota  fabula  Aeaopica:  Babrius  GG,  Phaedr.  IV  10  peras  inposuit  luppitcr 
nobis  duus:  propriis  repletam  uiiiis  post  tergum  dedit,  alienis  ante  ptctus 
suspendit  gratiem.    hac  rc  uidere  nostra  viala  7ion  possimus;   alii  simul 

CATUi^Lua  0(1.  Uaobroiis.    II.  1 1 


162  XXIII  1—6. 

delinquunt,  censores  sumus,  Hor.  sat.  II  S,  299  ibique  Poqihyrio  (teetim. 
uol.  I),  l'er8.  4,  24  sed  praecedenti  spectatur  mantica  tergo,  Sen.  de  ira 
II  28  aliena  uitia  in  oculis  habemus,  a  teryo  nostra  sunt;  huc  etiam  illud 
in  alio  peduclum  uides,  in  te  ricinum  non  uides  Petron.  57  similiaque 
l^ertinent.  de  mantica  cf.  RichiuH  lex.  antiqq.  s.  u.  Verg.  Aen.  IX  274 
campi  quod  rex  habet  ipse  Latinus  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  315).  —  ex- 
plicat  autem  uersus  ultimus  finem  huius  carminis  per  se  sat  minim  nec 
mori  Catulliano  fere  respondentem:  lenem  secundum  apologos  Aesopios 
poeta  in  responsione  sua  adsumpsit  inrisionem,  qua  uituperatio  unius 
Suffeni  mitigatur  transferturque  in  omnes:  uidetur  in  hoc  epistolio  sane 
singulari  ille  exemplar  quoddam  graecum  nobis  ignotum  secutus  esse. 

xxin. 

1.  Turei,  cui  neque  seruos  est  neqne  arca.  summura  conuitium, 
in  quo  persequendo  hoc  carmen  uersatur,  idem  iam  prima  fronte  prae 
86  fert  (et  repetitur  hoc  conuitium  c.  XXIV):  nullum  habere  seruum, 
extremae  inopiae  erat  opprobrium  apertissimum.  iam  AStatius  cp.  Lucil. 
VI  IG  M.  cui  neque  iumentum  est  nec  seruos  nec  comes  ullus;  Sen.  de 
const.  3  cum  pauperem  negatis  csse  sapientem,  non  negatis  solere  illi  et 
seruum  et  tectum  et  cibum  deesse.  nec  minus  arca  nummaria  (ferrata: 
Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  667^)  inrisioni  obnoxia  (Titin.  178  R.  quid 
habes  nisi  unam  arcam  sinc  claui?  eo  condis  sucerdas);  eam  nullam 
omnino  esse  homini  numquam  quidquam  in  ea  condituro,  sane  acer- 
bissime  obicitur.  casu  hic  salua  euasit  forma  i^risca  uocatiui  'Furei'  (ut 
et  leni  cum  damno  —  'seruo'  V  —  nominatiuus  'seruos');  cf.  ad  XXI  1; 
'Furi'  XI  1  et  XVI  2  librarii  nimirum  correxerunt  medio  aeuo.  — 
2.  nec  ciniex  neque  araneus  neque  ignis.  bene  Muretus:  'facete,  ut 
omnia  deesse  dicat,  ea  quoque  deesse  dicit,  quae  usum  nullum  habent 
quaeque  non  habere  potius  quilibet  quam  habere  praeoptet  sibi'.  et 
cimex  quo  spectet,  aperit  Mart.  XI  32  mc  toga  nec  foeus  est  nec  tritus 
cimice  lectus  (ibid.  56,  5);  araneus  autera  pauperiei  et  solitudinis  indi- 
cium  est  (XIII  8,  LXVIII^  9);  in  uita  denique  paupere  hoc  saltim  sibi 
optat  Tib.  11,6  assiduo  luceat  igne  focus;  Alexis  in  Meinekii  fragm. 
Com.  III  466  ovK  ixcov  Ss  xvyxocvoi  ov  ^oX^ov,  ov  hvq,  ov  v.vfitvov,  ovx 
ulag.  ut  hunc  ignem  extinctum,  ita  cimicem  et  araneam  i^ropterea  quod 
in  Furii  dorao  unde  uiuant  non  reperiant  ei  deesse  tibi  fingere  posses, 
nisi  probabilius  esset,  multo  salsius  Furium  cum  suis  nullam  omnino 
domum  habere  dici  (cf.  ad  u.  14).  —  3.  uerum  est  et  pater  et  nouerca. 
contra  possides  ('est'  efferas)  bona  magna,  parentes  scil.  aeque  inopes. 
num  hunc  u.  respexerit  Verg.  ecl.  3,  33  (ut  uoluit  Vulpius),  dubito.  — 
4.  siliceui  comesse.  durissima  quaeque  frangere:  adeo  illis  esuritione 
uigent  ualentque  dentes  acuti;  non  licet,  opinor,  cogitare  de  duro,  quem 
edunt  illi,  pane.  de  'comesse'  cf.  Neuius  d.  f.  I.  II  p.  604.  —  5.  est 
pulcre  tibi  cum  tuo  parente.  ^est'  fortiter  praepositum:  re  uera  bene 
beateque  tu  et  pater  tuus  uos  habetis.    Hor.  sat.  II  8,  18  quis  cenantibus 


XXIII  6—10.  163 

una,  Fvmdani,  pulcre  fuerit  tibi  (Muretns  cp.  Cic.  d.  n.  d.  I  41,  114 
deum  nihil  ajiud  in  omni  aeternitate  nisi  'mihi  pulchre  esf  et  'ego  beatus 
sum^  cogitantem).  Uibi  cum  (=  una  cum)  t.  p.',  tibi  et  parenti,  ut 
LXII  61:  est  idem  quod  mox  legitur  'bene  ualetis  omnes'.  ceterum  in 
sermone  familiari  haud  raro  pronomen  possessiuum  sine  ui  praeponi,  ex 
comicis  sat  notum  est.  —  6.  coniuge  lignea.  attributum  ad  corporis 
tam  exilitatem  ariditatemque  (Lucr.  IV  1161  de  puella  morbida  neruosa 
et  lignea,  Alexis  in  Mein.  fragm.  com.  III  473  axpoltTra^oi ,  t6  8'  aXlo 
ccofi'  vno^vXov)  quam  motus  duriores  rusticosque  (PLM.  V  p.  105  epigr. 
31,  2)  pertinet.  —  7.  nec  niirum.  in  hac  uitae  cottidianae  formula 
(quam  itidem  habes  LVII  3  et  LXIX  7)  sollemnis  erat  illius  ''est'  omissio, 
ut  in  omnibus  locutionibus  cum  'mirum'  compositis,  tam  apud  comi- 
cos  (cf.  interpp.  ad  Ter.  Andr.  755)  quam  apud  aUos  scriptores;  cf.  ger- 
manicum  ^kein  Wunder'.  adiunguntur  autem  sequentia  aut  per  'nam' 
(Cic.  Acad.  II  19,  23  nec  mirum;  nam  numquam  eqs.)  aut  per  asyndeton 
expHcatiuum,  ut  LVII  3.  —  beue  ualetis.  cf.  Epicurus  ap.  Diog.  Laert. 
X  1,  131,  Hor.  sat.  II  2,  71  de  uictus  tenuis  utilitate  in  primis  ualeas 
bene.  —  8.  pulcre  concoquitis.  Celsus  I  1  prodest  . .  bis  die  potius 
quam  semel  cibum  capere  et  semper  quam  plurimum,  dummodo  hunc  con- 
coquat;  hi  famelici  cum  uix  semel  capiant  cibum  sine  cruditatis  peri- 
culo,  optime  sane  digerunt.  dicitur  'concoquere'  etiam  absolute.  — 
y.  non  incendia,  non  graues  ruinas.  sequitur  illius  'nihil  timetis'  ep- 
exegesis,  in  qua  negationis  repetitio  sollemnis  est.  domos  aut  igne 
comburi  aut  (ut  tenui  tibicine  fultas,  luuen.  3,  194)  subito  lapsu  conci- 
dere,  saepius  Romae  euenit;  unde  usitatiim  est,  illa  coniungere:  Sen. 
rhet.  contr.  II  1,  11  tanta  altitudo  aedificiorum  est  tantaeque  uiarum  an- 
gustiae ,  ut  neque  aduersus  ignem  praesidium  nec  ex  ruinis  ullam  in  par- 
tem  effugium  sit  et  ibid.  12  ut  anxii  et  interdiu  et  nocte  ruinam  ignem- 
que  metuant,  Prop.  II  27,  9,  Sen.  de  uit.  beat.  26,  2  et  de  benef.  IV 
6,  2.  —  10.  non  furta  inipia,  non  dolos  ueneni.  sic  uere  Hauptius 
[opusc.  I  p.  7]  correxit  traditum  in  V  'facta  impia',  quibus  designautur 
omuia  quae  contra  ius  fasque  fiunt  (cf.  XXX  3,  Lucr.  I  83,  Verg.  Aen. 
IV  596,  Ouid.  f.  II  38  et  epist.  10,  100,  Lygdam.  6,  42).  sed  haec  ut 
possunt  comprehendere  incendia  (tectis  nefarie  iniecta),  ita  necessario 
in  se  iam  continent  ueneficia  subdola  (Munro  cp.  Arnob.  IV  28  prae- 
cellere  in  furtorum  dolis),  quorum  cur  peculiaris  sequatur  mentio  sic  nou 
apparet.  Hauptius  cp.  Hor.  od.  I  1,  77  formidarc  malos  fures,  inccndia, 
seruos  nc  te  compilent  fugientes  (addo  Mart.  VI  33,  3)  totumque  locum 
sic  adumbrat:  'non  incendia  tiraent,  nihil  enim  possident,  quod  igue 
consumatur;  non  ruinas,  nam  uacua  domus  est,  ut,  etiamsi  corruat, 
nuUum  tamen  comminuere  possit  aupellectilem;  non  furta,  neque  euim 
ullius  rei  damnum  facere  possunt;  non  ueneiicia,  nani  nihil  habent,  cuius 
cupiditate  hores  aliquis  impius  tlagrot'.  quamquain  luaius  aounien  aguosco, 
si  nuUam  Furii  paroutes  donnini  posaidere  dicuntur.  furos,  qui  sollemni 
epitheto  audiunt  'improbi'  et  ''uiali',  hic  exaggerana  (cf.  'grauea  ruinas') 

11* 


104  XXIII  11-19. 

poeta  uocat  'iinpios',  maxime  de  Heruis  cogitans.  —  11.  non  eusus 
aJios  pcriciilonini.  h.  e.  casua  periculosos.  Cic.  ad  fam.  VI  4,  H  ad  omms 
cusuN  sulnloruin  periculorum  mugis  ohiecti  sumus,  Sueton.  Claud.  25  uil  arcen- 
dos  incendiorvm  cusus.  —  12.  atqui  corpora  sicciora  coniu  ..  iiabctis. 

'atqni',  plane  ut  u.  3  ''uerum',  rem  contrariam  una  cum  conlirmatione 
iiulicat:  ex  altera  parte  certe  (Handius  TurR.  1  p.  517).  V  habet  'aut 
qui'  aperto  errore  ('a'  olim  supra  'u'  extabat) ;  nec  rectum  est  quod 
AStatiiis  elicuit  'ut  qui';  sed  potest  duce  V  scribi  'at  qui',  de  qua 
uocis  compo.sitione  (^qui'  particula  adfirmatiua  ueritatem  eorum,  quae 
per  'at'  opponuntur,  efferens  ualet  'hercle')  uide  Fleckeisenum  misc.  crit. 
p.  28  sqq. ;  nam  etiam  ceteris  locis  XXXVII  9  0  et  LXVI  31  V  habent 
'at  qui'  (XXI  9  et  LXVIIl^  101  corruptela  'atque'  effecit  coalitionem): 
uideudum  est  de  aliorum  scriptorum  usu.  'corpora  sicca',  suco  carentia 
et  pumicis  instar  arida,  ob  duritatem  hinc  natam  cum  cornu  compa- 
rantur;  cf.  Priap.  32  (quod  totum  uide),  14  lunternue  uideor  fricare  cornu, 
Petron.  43  corneolus  fuit,  bene  aetatem  ferehat,  Cic.  d.  n.  d.  II  57  duros 
et  quasi  corneolos  habent  aditus  aures.  —  13.  aut  s.  q.  m.  ariduni  est. 
scil.  quam  cornu.  cf.  ad  XXII  14.  synonyma  ''aridus'  et  "^siccus'  sae- 
pius  iuncta.  —  14.  sole  et  frigorc  ot  esuritione.  bene  Muretus:  'sol 
exsiccat,  frigus  contrahit,  e.suritio  extenuat'.  Verg.  epigr.  9  (11),  45 
pati  iam  frigora  iamque  calores:  nonne  innuit  poeta,  sub  dio  agere  so- 
lere  famelicos  illos?  Mart.  XII  32,  7  frigore  et  fame  siecus.  —  15.  quare 
uon  tibi  sit  beue  ac  beate?  alibi  cum  semper  consecutiue  apud  nostrum 
adhibeatur  'quare',  hic  et  LXXXIX  4  quare  is  desinat  esse  macer?  habetur 
intenogatiue.  ^b.  a.  b.',  XIV  10.  —  16.  a  te  sudor  abest,  abest  sa- 
liua.  Vulpius  cp.  Gic,  Tusc.  V  34,  99  adde  siccitatem,  quae  consequitur 
hanc  continentiam  in  uictu,  adde  integritatem  ualetudinis:  confer  sudun- 
tis,  ruetantis,  refertos  epulis  tamquam  oinmos  boues,  Victorius  Antiph.  in 
Meinekii  fragm.  cora.  III  133  robovvog  6  §tog  txTivQSTog,  cpliyn,'  ovx  txav. 
Varr.  logist.  Catus  fr.  27  R.  eam  sunt  conseculi  corporis  siccitatem,  nt 
neque  spuerent  neque  emungerentur  suf/latoue  corpore  essent,  Priap.  I.  1.  8 
nemo  uiderit  hanc  ut  expuentenk,  Petron.  44  nec  sudauit  timquam  nee 
expuit,  puto  eum  nescio  quid  asiadis  habuisse.  amat  C.  uocabulum  idem 
repetere  loco  copulae;  cf.  supra  p.  46  notam.  —  17.  mucusque  et 
mala  pituita  uasi.  mucus  {(iv^a)  de  quouis  umore  corporis  crassiore 
(etiam  naris)  dictus  hic,  ubi  cum  saliua  iungitur  magis,  uix  alius  potest 
esse  quam  e  pectore  eiectus  ('Brustschleim');  pituita,  et  ipsa  de  quouis 
umore  magis  liquido  usitata  {pituita  oculorum  habet  ex.  gr.  Celsus)  ipso 
addito  ''nasi'  designatur  accuratius  {moqv^cc,  'Schnupfen');  Cels.  IV  5 
umor  ex  capite  si  in  nares  destillat,  tenuis  per  has  pituita  profluit. 
"■mala',  magna  et  molesta;  Hor.  epist.  I  1,  108  praecipue  sanus,  nisi  cum 
pituita  molesta  est.  —  18.  hauc  ad  muuditiem  adde  muudiorem.  scil. 
munditiem  ('m.',  corporis  puritas;  cf  munditias  faeere,  h.  e.  purgare,  Cat. 
d.  r.  r.  39);  cf.  ad  LXI 110  (fig.  etym.).  — 19.  culus  tibi  purior  saHlIo  est.  de 
salino,  mensae  uel  apud  pauperrimos  decore  et  ornamento,  cf.  Marquardtus 


XXIII  20-27.  165 

antiqq.  priu.  1  p.  309,  qui  praeter  Hor.  od.  II  16,  14  (ubi  uide  interpp.) 
cp.  Pers.  3,  26  piirum  et  sine  lahe  salinum;  et  aeque  'sal  purus'  in  pro- 
uerbium  abiit.  'salillum'  (salinulum)  uTta^  Isyoiisvov;  nam  in  Plaut. 
trin.  II  4,  91  alia  nunc  legnntur.  cf.  XCVII  3.  —  20.  uec  toto  decies 
cacas  in  anno.    iunge  'nec  decies',  h.  e.,  et  non  decies  (Kuehnerus  gr.  1. 

II  p.  657).  fallere  mihi  uidentur,  qui  'decies'  in  talibus  locutionibus 
(cp.  Mart.  XII  54,  1  aegrotas  uno  deciens  aut  saepius  anno)  ex  prisco 
tempore,  quo  annus  in  decem  menses  erat  discriptus,  repetunt;  agnosco 
minimum  numerum  quem  aiunt  rotundum  (conligens  ex.  gr.  Plaut.  Stich. 
501  deciens  in  die  mutat  locum),  cui  sua  uis  accedat  ex  opposito  'toto'. 
'in  anuo',  per  annum  ('anno',  quotannis),  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  265. 
—  21.  atque  id  durlus  est  faba  et  lapillis.  sunt  qui  'id'  honeste 
rem  uelare  putent  (ut  'haec'  uel  ^ista'  atque  ipsum  'id'  de  mentula 
dicitur,  apud  Graecos  oxTjfia  uel  Trpdyfia  pro  eo  est  quod  est  aldoiov);  sim- 
plicius  plerique  explicant  referentes   ad  u.  priorem  'quod  cacas'.     Mart. 

III  82,  2  faciem  durum,  Phoebe,  cacantis  habcs.  nota  fabarum  durities; 
Ouid.  f.  IV  734  dtirae  culmen  inane  fahae,  Plin.  h.  n.  XVIII  12,  119 
aqua  marina  aliaue  salsa  non  percoquitur.  IGuIielmus  maluit  ^upillis', 
qui  cum  fabis  saepius  coniunguntur  (ut  Plant.  Stich.  V  4,  9);  sed  recte 
opponunt  Aristoph.  Ach.  1168  6  8s  li&ov  la^stv  §ovX6(isvog  sv  c-aozco 
Xcc§oi.  r^  ;uf«pt  Ttsls&ov  aQTioig  ^sxsofisvov ,  et  salsius  sine  dubio  'lapil- 
lis'.  —  22,  23.  si  manibus  teras  fricesque,  non  u.  digitum  inqui- 
nare  posses.  'terere  stercus  durum'  intellego,  non  item  'fricare';  cui 
uerbo  poliendi  magis  inest  notio  hinc  abhorrens.  talem  massam  qui 
terit,  in  particulas  dissoluit:  quam  penitus  sit  durum  siccumque  illud, 
huiusmodi  addito  iocose  effertur.  lego  'friesque';  Lucr.  I  888  glaebis 
terrarum  saepe  friatis.  Scribon.  comp.  80  manus  medicamento  inquinare. 
pro  'posses'  recte  uulgo  restituerunt  'possis',  nisi  quod  priscam  formam 
'posseis'  ansam  dedisse  corruptelae  uerum  est;  male  nonnuUi  accersentes 
VI  3  et  panegyr.  Messal.  200  (plane  alienum)  illud  defendunt.  —  24. 
liaec  tu  commoda  tam  beata.  tam  larga  lucra  (3 — 23)  ex  pauperie  tibi 
adfluentia;  Prop.  II  20,  25  muneribus  heatis.  'tu'  grauiter  ad  contirman- 
dum  addilum  est,  ut  XXIV  9.  —  25.  noli  spernere  nec  putare  parui. 
LXIX  1.  'nec'  in  copulando  nouo  colo,  quod  a  commuui  negatione  pendet; 
cf.  Maduigius  opusc.  acad.  I  p.  344  et  ad  Cic.  d.  fin.  I  9,  30;  Holt/.ius  synt. 
prisc.  scr.  II  p.  325,  qui  inter  alia  attnlit  Plaut.  Poen.  V  3,  10  mirari 
noli  neque  mc  contemplarier.  'parui  putare',  alibi  ut  uidetur  uon  lectum, 
ut  purui  pendere  Sall.  Cat.  12,  2,  parui  ducere  Cic.  d.  fin.  II  8,  24 
(Kuehnerus  II  p.  335).  —  26.  et  sestertia  quae  soles  precari  ceutuin 
desine.  et  propterea.  'precari'  (cum  contemptu :  precibus  demissis  rogare) 
cum  'soles'  (=  usque,  sine  fine  precaris)  et  cum  'desine'  iungeudum. 
Furium  a  Catullo  ipso  pecuniam  illani  rogasse  mutuam,  ultro  patet. 
aliena  adferunt  ostensuri,  centum  milia  scsteitiorum  (=  16000  mk.)  fuisse 
summam  nec  paruam  nimia  nec  maguam  (Vulpius  cp.  Sali.  Cat.  31,  ubi  seruo 
de  rep.  mcrito  praeter  libertatem  sestertia  ceutum  dautur).  —  27.  nnni 


ICi;  XXIV  1-6. 

Bat  C8  beutus.  hIc  uere  Itali  pio  tradito  'satiH',  in  quod  saepiuB  'sat 
oh'  abiit.  non  potest  illud  'os'  deeBse;  nec  meliu8  PaHBeratiuB  'sat  is' 
(ab  eundi  uerbo)  uoluit;  sed  credi  paene  ncquit,  fuisse  et  qui  'satis 
beatu'8'  more  Plautino  dictum  attribuerent  CatuUo  a  talibuH  omnino 
alieno  et  qui  haH  nufjaB  acciperent.  Hor.  od.  II  18,  12  7ifc  potentetn 
amicum  laryiora  (latjilo,  salis  heatus  unicis  Sabitiis;  Apul.  niet.  IV  11 
sat  beatus.  hic  'bcatus'  (cf.  et  X  17)  ex  commodis  beatiH  supra  expObitiH 
explicatur,  eHtque  hoc  '  o.  e.  b.'  sane  quam  acutum,  egregie  Huraraam 
faciens  totius  carminis.  —  ex  hoc  fine,  in  quo  Furio  saepius  iam  petitum 
denegatur,  intellogitur  consilium  carrainis,  quod  scriptum  CBt  paulo  post 
c.  XXVI:  repulsa  iam  seniel  lata  FuriuB  non  desiit  centum  sestertia  mutua 
petere ,  per  litteras  (ut  uidetur)  iactans  rerum  suarum  in  patria  ('Piaau- 
rensi  fortasse)  statum  beatum  et  parentes  ibi  laute  largeque  uiuentes 
similiaque,  quibus  poetae,  securo  pecimiam  posse  credi,  persuaderetur. 
sed  fallacias  hominis  mendici  molestique  bene  perspiciens  et  praeterea 
propria  in  aemulum  felicem  ira  incitatus  CatuUus  ei  respondit  carmine 
nostro,  quod  ab  acerbitate  ex  contemptu  odioque  mixta  pauca  habet 
similia  uon  solum  apud  nostrum,  sed  in  tota  Graecorum  Romauorumque 
poesi.  neque  tam  acerba  apud  Lucilium  inuenta  esse  credo.  Furium 
repetiisse  preces  suas,  parum  sane  est  probabile. 

XXIV. 

1.  0  qiii  llosculiis  es  luuentioruui.  ''flo.s'  (cf.  av&oe,  cicoxog)  ut 
alibi  de  optimo  (Plaut.  Cas.  prol.  13  flos  jioetarum,  Enn.  a.  309  V.  flos 
delihatus  pojmli),  ita  hic  de  pulcherrimo  dicitur,  ut  LXIII  64  et  C  2;  et 
teneram  pulcritudinem  exprimit  deminutiuum.  de  luuentiorum  gente 
ex  Tusculo  oriunda  cf.  Pauly,  encyclop.  real.  IV  p.  689  sqq.;  ubi  quod 
p.  693  commemoratur,  in  Veronae  quoque  uicinia  lapides  luuentiorum 
noraen  contiuentes  esse  inuentos  (CIL.  uol.  V  complura  praebet  exempla), 
dubito  num  in  usum  uocare  liceat;  certe  Romam  fuisse  huius  quidem 
amoris  scaenam  iam  supra  p.  38  monui.  —  2  et  3:  cf.  XXI  2  et  3.  — 
4.  mallem  diuitias  Midae  dedisses.  hanc  optimam  IVossii  emenda- 
tionem  plane  coniiimauit  liber  optimus  0.  de  Midae,  fabulosi  illius 
Phrygiae  regis  (Prelleri  myth.  gr.  I  p.  507  sqq.),  opibus,  quae  in  pro- 
uerbium  abierunt,  cf.  Val  Max.  I  6  ext.  2  Midas  cunctorum  paene  regum 
opes  abundantia  pecuniae  antecessit,  paroemiogr.  gr.  I  p.  316,  Ouid.  met. 
XI  100  sqq.,  alia.  —  5.  isti,  qnol  neque  seruns  est  neque  arca. 
apparet  nostrum  carmen  post  praecedens  XXIII,  cuius  primus  uersus  hic 
repetitur,  esse  compositum,  siquidem  necesse  est  iam  hoc  notimi  factum 
esse  Furium,  qui  tali  circumscriptione  nunc  contemptim  indicetur.  'isti', 
ut  LXXXI  3.  —  6.  quam  sic  te  sineres  ab  illo  amari.  "^sic'  eo  refe- 
rendum  puto,  quod  in  publico  (XXI  5  sq.)  nimis  patienter  indulgenterque 
luuentius  tulerat  Furii,  comitis  adsidui,  blanditias.  Ouid.  am.  I  3,  3  et 
III  2,  57  ixitiatur  amari,  epist.  Sapphus  96  non  ut  amcs  oro,  nos  sed 
('sed  quod'    codd.  meliores)   amare  sinas.    ad   'mallem  dedisses   quam 


XXIV  7—9.     XXV  1.  167 

sineres'  cf.  Holtzius  synt.  pr.  scr.  II  p.  167,  ubi  adfertur  Plaut.  Bacch. 
IV  9,  124  ne  ille  Ephesi  multo  inaiiellem  foret,  dum  saluos  esset,  quam 
reuenisset  domum.  —  7.  'quid?  non  est  homo  bellusJ'  inqnies.  est. 
similis  interrogatio  ex  mente  alterius  facta  habetur  LXXII  2  qui  potis 
est?  inquis.  recepi  hic  'quid'  ex  0,  cum  ante  me  legeretur  'qui',  h.  e. 
quomodo  (Holtzius  I.  1.  I  p.  174  sq.);  quod  hic,  ubi  nihil  praecessit,  in 
cuius  modum  inquiri  potest,  minime  est  aptum.  'quid'  est  eius,  qui 
cum  indignatione  stupet  aliquid  obiectum,  ut  ex.  gr.  Caecil.  com.  98  R. 
quid?  mihi  non  sunt  balneae?,  ubi  'non'  itidem  pro  'nonne'  est  positum 
ex  more  priscae  latinitatis  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  lOOl ,  ASpengelius  iu 
progr.  Monacensi  a.  1869  'die  partikel  nonne  im  altlateinischen');  in 
talibus  quaestionibus  'uon'  ita  ponitur,  ut  responsio  adfirmatiua  paene 
extorqueatur;  unde  illud  CatuIIi  negare  non  ualentis  'est'.  uocem  multi- 
plicis  sensus  'bellus'  hic  non  intellege  'lepidus'  (XXII  9)  neque  uero 
ita  '  qui  in  elegantiorum  circulis  uersatur '  (cf.  anglicum  '  gentleman ' : 
quam  in  sententiam  AStatius  cp.  Cic.  ad  fam.  VII  16,  2  et  ad  Att.  I  1,  4) 
nec  sic  ut  LXXIX  3,  sed  de  corporis  formositate,  cui  gratia  quaedam 
amabilis  est  admixta  (cf.  ad  LXIX  9).  hoc  quo  aegrius  fert  et  quo 
minus  abicere  eleuareque  potest  CatuIIus,  qui  alibi  (LXXXI  4)  hanc  for- 
mam  cum  pallida  statua  contemptim  comparat,  eo  magis  instat  exagi- 
tandae  hominis  inuisi  inopiae ,  quippe  quod  crimen  apud  luuentium  ex 
familia  opulenta  diuiteque  oriundum  speret  esse  haesurum.  neque  enim, 
ut  Vulpius  sibi  persuasit,  hoc  uolt  noster,  Furium  munera  non  daturum 
esse  Tco  iQca^evoj,  sed  despicatum  istum,  quo  nobiles  contemnebant  esu- 
ritores  inopes,  in  luuentio  coramouere  stndet.  —  9.  quamlubet  abicc 
eleuaque.  quantumuis  (Phaedr.  I  25,  6)  speme  (Cic.  Tusc.  V  18,  51 
cxtemiantem  cetera  et  ahicientem)  et  parui  aestuma  (ut  Prop.  II  34,  58). 
Carmen  (post  XXIII  scrijjtum)  artissime  cohaerere  uideri  cum  XXI, 
ad  huius  uu.  1 — 3  adnotaui. 

XXV. 

1.  (Jinaedc  Thallc,  mollior  cuniculi  capillo.  de  Thallo  iu  diuersa 
oiuuia  abeunt  docti.  comparans  enim  graecum  Q^alXog  Vulpius  uomen 
fictum,  quod  aetatem  uirentem  desiguaret,  aguouit;  ulterins  progressus 
Schwabius  [q.  C.  p.  149]  non  solum  hunc  puellum  uiridem  et  luuentiuui 
eundem  essc  putri,uit  (scil.  hoc  nomen  latinum  conuersum  esso  graeco 
Thalli),  sed  etiam  illo  'Thallus'  ad  frequeutissimum  gentis  luuontiae 
cognomen  'Talna'  adlusum  esse.  figmentum  parum  felix  inde,  qiiod 
poemation  nostrum  inclusuui  est  carminibus  ad  eundem  cyclum  perti- 
nentibus ,  nil  quidquam  accipit  probabilitatis :  credere  equidem  nequeo, 
poctam  aut  luuentium  olim  tam  carura  dilectumque  tanto  cum  despectii 
contemptuque,  quantus  in  his  uersibus  apparet,  tractasse  aut  eideui 
puero  nobili  miuatum  esso  flagella.  eiusdem  notae  ost  altora  CPSchulzii 
[do  C.  Graec.  imit.  p.  34J  suspitio,  uomon  ftdXlos  rospoudero  latino 
Polionis,    significari    igitur    eundom    hominom,   queni    exagitet   c.  XII; 


168  XXV  2. 

praeteruidit  nimirum    ille,   nuin  AHinio   ibi   coramemorato  fuerit  Polionis 
cognoraen  perquam    chsu  dubium,   dubias  etiam  esse  temporum  rationes. 
sed  ut  adiectiuum  Q^aXXog   iam  pridcm  (fortasse   ex  Sicilia  aduectum)  in 
linguam  latinam    csse    reccptum  docet   illud  'hirquitallua'  apud  Festum 
p.  101    (cf.   ibi  OMuellerus),   ita  et  noraen  proprium  ^Thallus'  (fortasse 
Cat.  'Tallus',  ut  habet  V,  scripsit)  non  ita  rarum  est  in  litteriB  latinis 
(Apul.  apol.  p.  54  8qq.  Krueg.,  CIL.  V  3127,  3467,  3780).    praestat  igitur 
iuutilibus  coniecturis   abstinere  nihilque   de   hoc  homine  uelle  scire  nisi 
quae  ex  uersibus  ipsis  appareant,  scil.  fuisse  eum  furacem,  licet  fortasae 
meliore  loco   natum  (cf.  ad  c.  XII).     qui  'cinaedus'  uocatur  solito  con- 
uitio  (cf.  XVI  2,  XXIX  5,  Sueton.  Oct.  68,  Verg.  epigr.  13  [5J,  35  cinaede 
Lucei),  quod  'non  semper  propria  significatione  esse  accipiendum'  uere 
quidem   monuit  Naekius  [Val.  Cat.  p.  234],    quamquam   hoc  ubique  ac- 
curate  discernere  difficillimum  est.     hic  tam  inde,  quod  rapacitas  'com- 
mune  rav   noQvav   uitium   est'  (ut  ait  Muretus,  cf.  ex.  gr.  Hor.  epist.  I 
14,  33  Cinarae  rapaci),  conuitium  fluxisse  potest  uideri  quam  ex  hominis 
mollitie,   quam  propriam    haberi   cinaedorum   iam   ad   XVI  4   adnotaui 
quaeque  saejDius   comparatur   cum  plumis   uel  uillis;  hos  enim  intellege 
'capillos',    ut   Gell.  XII    1,  15   loquitur    de    haedorum    capillo    tenuiore, 
Symphosius  118  de  capra  longo  uestita  capiUo;  Mart.  V  37,  2  agna  Ga- 
laesi  mollior  Phalantini  et  VIII  64,   8  uincas  mollitie  tremente  plumas 
(Petron.  127  brachia  molliora  pluma).     'cuniculus'  uox  Hiberiea;  Varro 
d.  r.  r.  III  12,  6  tertii  generis  est,  quod  in  Hispania  nascitur ,    simiJis 
nostro  lepori  ex  parte,  sed  humile,  quem  cuniciilum  appellant;  Plin.  h.  n. 
VIII  217,  quos  Hispania  cuniculos  appellat.  —  2.  nel  auseris  inedullula. 
Priap.  64,  1  quidam  mollior  anseris  medulla;  deminutiuum  praeterea  nou 
extat.     referunt  baec  ad  plumam,   dum  auctore  IVossio  de  pennis  inte- 
rioribus  et  corpori  proximis   (Plin.    h.  n.  X  53 ,  Mart.  XIV   161 ,   1  sq.) 
accipiunt,   de   tautologia   securi.     mibi  in  hoc  catalogo  remm  mollitie 
diffluentium  propter  ipsam  uarietatem  in  talibus  adamatam  cogitandum 
uidetur   de    adipe    et  iecore  anserino   (Plin.  h.  n.  XI   174,   Hor.   sat,   II 
8,  88,  Mart.  XIII  58,  luuen.  5,  114),  quae  multo  aptius  meduUae  nomine 
designari  facile  concedetur.  —  uel  imula  oricilla.    sic  egregie  Scaliger 
pro  tradito   'moricilla',   cp.  Festi  p.  182 1>  M.   orata  genus  piscis  appel- 
latur  a  colore  atiri,  quod  rustici  'orum^  dicebant,  ut  auriculas  'oriculas^; 
Petron.  43  orictilarius  (Probi  append.  p.  198  auris,  non  oricla,  Priscian. 
I  52,   Corssenus   de   pronunt.  I   p.  656  sqq.).     ex  hoc   'auricula'   iterum 
deminutiuum    formatum    est    'auricilla',    et    cum    hoc    nouom    itidem 
deminntiuum    'imulus'    (cf.    Plautinum    'primulus')    coniunctum    (cf.    ad 
III  18)  graphice  sane  quam  maxime  depingit  mollitiem.    Cic.  ad  Q.  fr.  II 
15,  4  me  . .  et  esse  et  fore  auricida  infuma  molliorem,  quae  uerba  ex  re- 
cordatione    nostri    carminis    fluxisse    statuit   Buechelerus    [coniect.    lat. 
p.  15  sqq.],  ex  epistulae  illius  tempore  concludens,  libellum  CatuUianum 
aute  aestatem  a.  54  esse  emissum.     equidem  nunc  facio  cum  Scaligero 
aliisque,  qui  hoc  prouerbium  Latinorum  fuisse  statuunt  cp.  Amm.  Marcell. 


XXV  3-5.  169 

XIX  12,  5  ima  quod  aiunt  auricula  mollior.  —  3.  uel  pene  languido 
senis.  AStatius  cp.  senile  detritum  rutabulum  Naeuii  com.  127  R.;  cf. 
et  Tib.  Priap.  2,  5  ineis  senile  penis  extulit  caput,  Maxim.  eleg.  5, 
36  sqq.,  Cic.  de  sen.  8,  26  languida  senectus.  —  situque  araneoso.  tela 
aranearum  squalore  obruta  (ut  fit  in  desertis);  Tibull.  Priap.  2,  30  ara- 
neosus  obsidet  forem  situs,  Prop.  III  6,  33  putris  aranea.  —  4-.  idemque 
XXII  3.  —  turbida  rapacior  procella.  ^rapax'  fortius  est  utpote  uim 
apertam  indicans  quam  'far';  Cic.  in  Pis.  27,  66  olim  furunculus,  nune 
rapax,  Plaut.  Men.  V  7,  26  xios  rapaces,  nos  praedones.  Ouid.  a.  a.  I  388 
rapax  per  mare  uentus  agit,  Lucr.  VI  376  tempestasque  cietur  turbida 
caeJo.  —  5.  cum  diua  mulier  aries  ostendet  ossistantes.  sic  0;  quae 
G  hactenus  correxit  quod  'ostendit  oscitantes'  restituit,  pro  'aries'  ex- 
hibens  'alios'  cum  uariis  lectionibus  'aues'  et  'aries' :  ab  0  proficiscen- 
dum  esse  ultro  apparet  in  loco  paene  conclamato  et  coniecturarum  nube 
obruto.  prioves  autem  cum  his  uerbis  turbidam  procellam  depingi  puta- 
rent  duce  lectione  peiore  'aues',  illud  'oscitantes'  aut  acceperunt  'cla- 
mantes'  aut  hoc  fieri  non  posse  intellegentes  in  'oscinentes'  (Faernus 
Statiusque)  uel  'occinentes'  (Auantius)  mutauerunt;  in  exordio  uero  con- 
iecerunt  idem  Auantius  '  diua  mater  alites '  (h.  e.  Tethys) ,  Scaliger  '  de 
uia  mulier  aues',  BGuarinus  'dira  maris  hiems  aues'.  sed  peruersa  est 
tota  ista  ratio,  siquidem  uerbis  'turbida  procella'  in  solam  comparatio- 
nem  additis  nunc  exponendum  erat,  ubi  se  Thalli  rapacitas  exerceret. 
Lachmannus  igitur  aliam  uiam  ingressus  restituit  '  munerarios ' ;  quod 
tamen  uocabulum  teste  Quintil.  VII  3,  24  primus  adhibuit  Augustus 
(glossae  in  Mai  auct.  class.  VI  534  munerarius  qui  munera  dat,  h.  e. 
ludos  gladiatorios :  Sueton.  Dom.  10,  Seu.  rhet.  controu.  IV  praef,  Quint. 
decl.  IX  6);  ex  quo  quem  iustum  quidem  sensum  extundas,  difficile  re- 
peries  (ut  et  ex  Hauptiano  ^mulierarios'  nec  a  re  metrica  tuto).  'diuam' 
autem  recentiores  accipiunt  siue  furum  deam  Lauernam  (nnde  Bergkius 
'cum  diua  muttiens  aues')  siue  Larundam  (Plaeid.  p.  60,  25  D.  Laritnda, 
quam  quidam  uiam  dicunt  Schwabius  coniecit  ^diuam',  ego  quod  pro- 
biores  testes  praebent  'lamiam'  uel  'laniam'  in  ^Maniam'  corrigo;  cete- 
rum  cf.  Prellerus  myth.  Rom.  p.  459)  siue  Angeronam  (Plin.  h.  n.  III  65, 
gloss.  Philoxeni:  Angeronia  i]  %-s6q  zrjg  povXfjg  y.cei  huiqcov,  cf.  et  Momm- 
senua  CIL.  I  p.  409)  siue  denique  Murci(d)am  (August.  d.  c.  d.  IV  16, 
Arnob.  IV  9).  quarum  cum  nulla  tane  placeat,  quid  miruni  ost  itorum 
diuam  esse  abiectam  et  coniecisse  Boehmium  [quaestt.  Cat.  p.  20]  ''con- 
uiua  cum  mero  grauis  se  ost.  oscitanteni'  porroque  (ut  incredibilia  Mun- 
ronis  inuenta  mittam)  me  ipsum  'cum  dira  uinulenties  o.  oseituutes' ? 
attuli  comnienta  memorabilia,  neglegam  inepta  (ut  Heysii  'cum  luna 
mulierarios').  nec  nunc  curae  saepius  repetitae  quod  omni  a  parte  phx- 
ceret  mihi  suppeditauere,  niei  quod  de  uia  ineuuda  certius  constat. 
quam  ostendit  uox  'oscitantes',  quae  non  solum  ad  conuiuas  prae  uiuo 
ftertentes  referri  potest,  sed  etiam  ad  eosdem  sccuros:  Ter.  Andr.  I  2, 
10  amoto  metu  interea  oscitanlcs  opprimi,  ubi  Douatus  est  animi  otiuin 


170  XXV  6—7. 

et  securitas  . .  oscitantcs  secmi  uel  nihil  prouulentes,  auct.  ad  Her.  IV 
.36,  48  cum  ctiam  inaiores  (calamitates)  inpendere  uidcanUir,  sedetis  et 
oscitamini;  Gell.  IV  20,  8  in  iure  stans  clare  nimis  et  sonore  oscitauit 
atque  inibi  ut  plecteretur  erat,  tamquam  illud  indicium  esset  . .  apertae 
securitatis.  comparans  igitur  carminis  simillimi  XII  u.  3  sic  interpretor, 
Thallum  inter  8odaIe.s  neglegontiorea  eibique  non  cauentes  adripuifise, 
quidquid  toUere  posset:  iocu.s  uinumque  (ibid.  2)  aperit  aduloscentium 
iu  laetum  symposium  iunctorum  pectora  pellitque  animo  curam  sc  anxie 
custodiendi.  et  est  haec  imago  non  inlepida,  qua  Thallus,  cum  omnia 
sint  dedita  securae  laetitiae,  turbidae  instar  tempestatis  rapere  dicitur. 
hinc  unum  nunc  mihi  uideor  dispicere,  in  'aries'  latere  'pares',  h.  e. 
aequales  (ut  Petron.  25  infans  cum  paribus  inquinata  sum),  qua  notione 
omnino  opus  est.  iam  quaenam  'diua'  in  tali  compotatione  locum  habeat 
utpote  securos  efficiens  si  quaerimus,  una  ea  potest  esse  dea  hilaritatis 
atque  laetitiae.  eratne  Romanis  inter  turbam  illam  deorum  minorum, 
quorum  saepe  mero  casu  ad  nos  peruenit  notitia,  etiam  dea  quaedam 
Mulcebris?  uideant  doctiores.  procellae  autem  respectu  ostendendi  ner- 
bum  adhibitum  uidetur;  Verg.  G.  II  261  ante  supinatas  aquiloni  osten- 
dere  (=  exponere)  glacbas,  ubi  interpp.  plura  praebent.  —  6.  remitte 
palliuiu  mihi  meum  quod  iuuolasti.  pallium  erat  laenae  siue  amictus 
genus  tunicae  superiniectum  (Richius  lex.  antiqq.  s.  u.  nr.  3),  quod  uesperi 
et  per  noctem  uagantibus  praesidium  in  ipso  conuiuio  reiciebatur;  cf. 
de  simili  fure  Mart.  VIII  59,  9  la^^sa  nec  a  cuhito  subducere  pallia  ncscit 
et  tectus  laenis  saepe  duabus  abit.  'inuolare  in  aliquam  rem  (alicui  rei)' 
ubi  semel  notionem  furandi  est  nactum  (male  autem  a  uola  substantiuo 
uonnulli  deriuabant:  Seru.  ad  G.  II  88  et  Aen.  III  233,  Non.  p.  32).  ad 
uerbi  'furiai'  similitudinem  cum  datiuo  personae  et  accusatiuo  rei  est 
iunctum  (ut  Petron.  58  anulos  buxeos  curare,  quos  amicae  tuae  imio- 
lasti);  quamquam  discrimen  licet  saepe  obscuratum  mansit  hoc,  quod 
qui  inuolat  magis  palam  est  rapax;  gramm.  lat.  Keilii  VII  p.  525  in- 
twlat  qui  in  die  auertit  ('uenit'  cod.),  subripit  clam.  per  'mihi  meum' 
poetam  fortiter  rem  propriam  reflagitare  putant;  quam  uim  minime  sen- 
tiens.  auersor  numeros  posito  ante  'quod'  commate  pessumdatos;  unde 
restitui  quod  iam  in  uno  libro  interpolato  legitur  'raeum,  mihi  quod' 
(de  'quod'  traiecto  cf.  ad  Cornel.  9).  —  7.  sudariumqne  Saetabnm. 
XII  14.  —  catagraphosque  Thynos.  KaxdyQatpog  apud  Graecos  ualet 
''lineamentis  notatus  atque  distinctus'  (cf.  GHermannus  opusc.  V  p.  214  sq., 
Teufelius  de  uoc.  singul.  p.  12  sq.);  et  sic  apud  Plinium,  qui  solus  ex 
Latinis  uoce  utitur  praeterea,  h.  n.  XXXV  8,  56  liic  (Cimon)  catagraplia 
inuenit,  hoc  est,  obliquas  imaglnes  (germanicum  Trofilbild  im  Umriss'). 
'Thynos'  (XXXI  5),  quae  uox  necessario  pro  substantiuo  est  sumenda, 
AStatius  putauit  siif.oviv.wg  in  sudario  fuisse  acu  pictos,  cp.  Verg.  G.  III  25 
purpurea  intexti  tollant  aulaea  Britanni  (luuen.  8,  168  inscripta  lintea). 
cui  interpretationi  propterea  diffido,  quod  poetam  plura  diuersique  ge- 
neris  sudaria  in  symposium   attulisse  credere  nequeo.     mitto  Muretum 


XXV  8-11.  171 

'catagraphonque  linum'  et  Scaligerum  'cbirographosque  Thynos'  inpro- 
babiliter  conicientes;  spreta  enim  eorum  explicatione ,  qui  de  anulis  ob- 
signatoriis  cogitauere  (quos  oppido  inprobabile  est  in  symposio  quidem 
subreptos  esse),  ex  parte  cum  IVossio  facio,  qui  intellexit  pugillares 
membraneos  uario  colore  tinctos.  non  curo  colores,  respicio  sola  illorum 
opercula  e  buxo  (quo  nobiiis  erat  Bithynia:  ad  IV  13)  facta,  quibus 
uarias  figurae  breuiter  delineatas  censeo  fuisse  insculptas.  constat  de 
his  libellis  buxeis  (Prop.  III  33,  8) ;  nec  quidquam  obstat  quominus  eos 
uixdum  e  Bithynia  Romam  inuectos  breuiter  'Thynos'  uocatos  esse  su- 
mamus.  nihil  autem  aptius  excogitabia,  quod  poetam  in  conuiuium 
secum  attulisse  tibi  persuadeas  (cf.  et  L)  quodque  ob  pretium,  quod 
recens  tum  importatis  erat  summum ,  allicuerit  fures  auidos.  quamquam 
et  hoc  sumere  licet,  hos  libellos  ab  ipso  Catullo  ex  itinere  Bithynico 
esse  reportatos.  —  8.  inepte,  quae  palam  soles  liabere  tamquam  auita. 
'inepte'  (uocatiuum  metrum  ostendit),  homo  ridicule,  ut  Turpil.  com. 
16  R.  ineptus  quicl  mihi  ueUem  ex  insolentia  nesciebam:  Terrae  filium 
nihil  auiti  habere  posse  innuit.  'palam',  ante  oculos  omnium,  ut  Hor. 
sat.  I  2,  84.  'auita',  a  maioribus  per  hereditatem  accepta,  ut  Tib.  II 
4,  54  sedes  auitas,  Hor.  sat.  I  6,  78  auita  ex  re  praeberi  sumptus.  — 
9.  quae  nunc  tuis  ab  unguibus  reglutina.  ungues,  qui  furibus  aua- 
risque  tamquam  uolturiis  tribuuntur  (Prudent.  psych.  455  de  Auaritia 
unca  corripuisse  manu  et  462  uelox  nam  dextra  rapinas  ahradit  sp)oliis- 
que  ungues  exercet  aenos),  siue  manus  furum  glutine  uel  uisco  inlitae 
finguntur,  quo  quidquid  tangunt  adhaereat;  Lucil.  XXVIII  58  M.  omnia 
uiscatis  manibus  leget,  omnia  sumet,  Rutil.  Namat.  I  609  de  Harpyis  quae 
pede  glutineo  quae  tetigere  trahunt  (cf.  et  epitheta  furum  'trahax'  et 
'tagax').  'reglutinare',  soluere  a  manibus  glutineie,  solus  noster  sic 
adhibuit,  aliter  (=  iterum  glutinare)  postea  adhibuere  Prudentius  et 
Martianus  Capelhi.  —  10.  ne  laneum  latusculum  manusque  molli- 
cellas.  'latusculum'  (Lucr.  IV  335)  per  se  iam  latus  effeminatum  indi- 
cans  intenditur  illo  'laneum'  (luuen.  8,  15  Kuga^iea  quantumuis  moUivr 
agna),  quae  ad  notionem  teneritudinis  augeudam  copulat  adJittcratio 
aeque  atque  in  illis  'man.  moll.',  in  quibus  duplex  deminutiuum  'molli- 
cellus'  (a  'molliculus',  cf.  XVI  4)  a  nostro  fictum  alibi  non  legitur. 
manus  aiitem  uerberandae  dicuntur,  qnippe  quae  rapuerint  (male  8ca- 
liger  'iiatisquc');  latus  uero,  ut  in  quo  ros  raptae  conditae  sint.  —  11.  in- 
usta  turpiter  tibi  Itagclla  conscribileut.  quamquam  proinie  inuritiir 
aliquis  flagello,  h.  e.  notas  ac  uibices  accipit  per  tiagelhi  (cf.  Ilor.  epod. 
4,  3  Hibericis  peruste  funibus  latus  et  epist.  T  16,  47  loris  uon  ureris), 
tamen  non  minus  recte  dicitur  'flagelhim  inuritur  alicui',  (|uod  ox  8tat. 
Theb.  VIII  709  inusta  tempoinbus  nuda  acra  sedent  aliisquo  dofondit 
IFUronouius  [elench.  diatr.  p.  193  H.].  uec  enim  quae  pro  tnidito  'iu- 
sula'  coniccenmt  Scaliger  'inlusa',  IVossius  'inuisa',  magis  possunt 
placere.  'turpiter',  poena  seruili  (Gell.  XI  18).  'scribere'  cum  compo- 
sitis  (cf.  et  Hom.  II.  IV  139,  Ud.  XXII  279)  saepius  de  sulcis  sunguineis 


172  XXV  12—13.    XXVI  1. 

litterarum  instar  in  corpore  uerborato  relictia  adhibetur,  ut  Plaut.  Pseud. 
I  5,  131  quasi  quoni  in  libro  scriiuntur  calamo  Httcrae,  stilis  mc  totum 
usque  uJmeis  conscribito,  Lucil.  XXX  127  M.  et  Musconis  manum  per- 
seribere  posse  tagacem,  Prudent.  tisqI  axsrp.  10,  557  ungulis  scribentibus 
genas  (ibid.  9,  16).  'conHcribillo',  quod  ex  Varronis  locis  duobus  adfert 
Nonius  p.  82  sq. ,  a  'conscribilo'  tantum  pronuntiatione  differt;  nihilque 
obstat  quominus  hanc  formam  ipsius  Catulli  saepius  consonas  simplices 
more  prisco  ponentis  esse  aiamus;  cf.  quae  dixi  in  Fleckeis.  ann.  1883 
p.  781.  grauius  est  uitium  prosodiacum  in  'conscrVbiles';  quod  ut  non 
defenditur  eis,  quae  parum  generibus  diecretis  coaceruauit  Lachmannus 
[ad  Lucr.  p.  36  sq.],  ita  mitigatur  aliqua  ex  parte  duplici  quo  uox  illa 
effertur  ictu:  in  'conscribilent'  tantum  roboris  adsumunt  syllabae  ac- 
centu  instructae,  ut  inter  utramque  media  deprimatuv  in  breuis  syllabae 
speciem.  excusandum  est  hoc  uitium  (nam  manet  uitium),  nec  obtem- 
perandum  Turnebo,  qui  Varroniani  illius  'conscribillo'  inmemor  formam 
'conscrlbilo'  finxit  restituens  'conscribilent  flagella',  ut  mittam  foediores 
coniecturas.  —  12.  et  insolentcr  aestnes.  in  angoribus  tibi  niolliculo 
insuetis  uerseris;  Cic.  d.  ar.  resp.  1,  2  ignarus  ille,  qui  consules  essent, 
exsanguis  atque  aestuans  se  e  curia  repente  jworipit,  Hor.  epist.  I  1,  99. 
—  12,  13,  uelnt  uiinuta  ma^no  deprensa  nauis  in  niari  uesaniente 
uento.  'minuta',  ab  solam  avxi&£6iv  additum  (cf.  LXVI  38),  plebeiam 
uoculam  esse,  ut  statuit  Munro,  non  uerum  est  (utitur  ea  in  sermone 
nempe  familiari  interdum  Cicero,  ut  ad  Att.  XVI  1,  3  minuta  nauigia), 
abhorrere  a  cultiorum  poetarum  stilo  plane  ut  germanicum  'winzig', 
per  se  patet:  Ciris  auctor  479  paruula  cymba  et  Stat.  s.  I  4,  121  cymba 
minor  in  simili  imagine  dicunt,  minutis  remis  in  poetandi  initio  solus 
sibi  permisit  Prop.  I  11,  9.  'magno'  recte  Dousa  senior  explicat  'com- 
moto,  procelloso'  cp.  Sall.  lug.  78,  3  ubi  mare  magnum  esse  et  saeuire 
uentis  coepit,  Lucr.  II  1  mari  magno  turbantibus  aequora  uentis,  addi- 
ditque  Dousa  filius  Enn.  Sot.  3  V  et  Verg.  Aen.  III  196,  uide  etiam 
Lucr.  II  553  disiectare  solet  magnum  mare  transtra;  nec  aliter  Graeci,  ut 
Xenoph.  anab.  V  8,  20  ozav  §1  xsiiiav  t^  v.kI  ^cclaTta  iisydlr}  snKpsQrj- 
rai.  'deprehensa',  superueniente  subito  tempestate  occiipata,  ut  et  nautae 
ipsi  prensi  et  deprehensi  uocantur;  Lucr.  VI  429  deprensa  tumultu  na- 
uigia,  Hor.  od.  II  16,  1  otium  diuos  rogat  in  patenti  prensus  Aegaeo, 
plura  praebent  Bentleius  Peerlkampiusque  ad  Hor.  od.  I  14,  10.  'uesa- 
niens'  participium  ('uesanire'  ex  Cassiod.  hist.  eccl.  IX  30  adferunt 
lexica)  hoc  solo  loco  extat,  saepius  (unde  uerbum  est  fictum)  'uesanus' 
inuenitur,  ut  Prop.  I  8,  5  ucsani  murmura  ponti.  ceterum  ad  adlitte- 
rationis  pulcrum  ornatum  attende. 

XXVI. 
1.  Furi,  uillula  uestra  non  ad  Austri  flatus  opposita  est.    liti- 
gant  docti  de   scripturae  uarietate    'uestra'    et  'nostra',  quas  uocnlas 
perpetuo    inter    se    mutari    in    codicibus    apud  omnes  constat.     et  hoc 


XXVI  3—4.  173 

alterum  olim  plerique  amplectebantur  uarie  explicantes;  ueluti  Hotomannus 
dicit:  'cum  Furius,  qui  forte  ad  dies  aliquot  secedere  in  CatuUi  uillam 
cupiebat,  ex  eo  quaesiiset,  cui  uento  et  caeli  plagae  esset  opposita, 
festiue  poeta  .  .  respondit'  ectr.;  et  similia  alii  protulerunt  cp.  X  et 
XIII  7  et  XXVIII  7  sqq.,  ubi  de  rerum  suarum  angustiis  similiter  loqua- 
tur  poeta.  quos  locos  si  accurate  perpenderis,  quid  de  his  iocis  pro 
tempore  fusis  sit  statuendum  facile  intelleges,  nix  autem  credes,  ita 
iocari  CatuUum  in  peculiari  carmine  eoque  ad  hominem  cetera  despe- 
ctissimum  misso.  nec  Westphalio  [p.  208]  sic  censenti,  Furium  centum 
sestertia  rogantem  praedicasse  uillam  poetae,  ut  hunc  propitium  sibi 
redderet  (cf.  XLIV),  feliciter  res  cessit.  iam  antea  fuenint,  qui  e  con- 
iectura  reponi  uellent  *■  uestra ' ;  idque  ipsum  liber  egregius  0  praebet. 
quod  non  ad  unum  Furium,  sed  ad  totam  eius  familiam  ex  c.  XXI H 
notam  spectare  (cf.  LXIV  161  et  LXVIII''  11),  ultro  apparet.  sed  de 
huius  lectionis  interpretatione  ea,  qua  Furium  in  uilla  sua  iactantiorem 
refutari  simpliciter  dicunt,  dubito  equidem,  qui  in  fine  meam  exbibebo 
explicationem,  nunc  in  singnlis  commoratunis.  'uillula'  cum  contemptu. 
uerbi  'opposita'  ambiguitatem  iocosam  recte  plerique  omnes  sen.serunt: 
significat  illud  tam  'uentis  obiecta  siue  exposita'  (ut  Plin.  h.  n.  XVII 
28,  262  nudatas  radices  hiberno  frigori  opponunt)  quam  'pignori  data 
siue  oppignerata',  ut  Tor.  Phorm.  IV  3,  56  ager  oppositus  est  pignori 
oh  decem  minas  et  absolute  luuen.  11 ,  18  lancibus  oppositis.  ex  priore 
significatione  apparet,  sermouem  esse  de  uentis  infestis  (male  Schwabius 
q.  C.  p.  154  'cum  uillam  suam  ad  fauonium  et  quemuis  alium  leniter 
flantem  uentum  oppositam  esse  Furius  gloriari  soleret'),  id  quod  con- 
uenit  in  Austrum  et  saeuum  Boream;  sed  si  inter  eos  Fauonius  placidus 
serenusque  nominatur,  peculiarem  quandam  horum  uentorum  rationem 
esse  conligitm".  adferuntiir  autem  uenti  quattuor  cx  quattuor  caeli  re- 
gionibus  diuersis  flantes:  meridiem  Auster,  occidentem  Fauonius  siue 
Zephyrus,  septentrionem  Boreas  siue  Aquilo,  orientem  Apeliotes  siue 
subsohuuis  (de  quo  cf.  Plin.  h.  n.  II  119  et  122,  Gell.  II  22)  designat. 
miram  uillam,  quae  nuUi  uento  est  exposita!  apparet  nimirum  iocus: 
praedieauerat,  ut  equidem  statuo,  certo  (ut  mox  elucebit)  consilio  Furius 
in  uilla  sua,  quod  tuta  esset  ab  omuibus  ueutis,  uehementes  scilicet 
intellegens.  hoc  suo  raore  exagitat  poeta:  est  sane,  ut  tu  dicis,  uillula 
uestra  nullis  opposita  uentis,  uerum  eqs.  —  3.  Apholiotae.  hanc  codi- 
cum  scripturam  recte  tuetur  KKlotzius  [em.  Cat.  p.  XII |  his  ucrbis:  'etsi 
Graeci,  quorum  scripta  ad  nos  uenerunt,  eum  uontum  .  .  fcre  aw/jAtM- 
Tjjv,  non  dcpriXiwzriv,  uidentur  appcUauiHse  (qua  de  re  uidondus  est 
Lobeckius  ad  Soph.  Ai.  803,  p.  356),  tamon,  quom  ille  uentus  in  Lati- 
norum  scriptis  apheliotos  plerumque  appellotur,  Latini  non  tam  culto- 
rum  Graecorum  linguam  quam  nautas  (Jraecos,  qui  marc  Adriacum 
nauigabant,  uidentur  secuti  esse'.  tamen  nec  apud  Graecos  scripturae 
per  qp  exompla  dosunt;  cf.  LDindorfius  add.  ud  Stoph.  thos.  s.  u.  dnijXico- 
T7JS  et  quos  congeasit  MHertzius  ad  Goll.  II  22,  8.  —  4.  ad  milla  (iiiiii- 


174  XXVI  5.   xxviri— 2. 

decini  et  ducentos.  scil.  sestertios.  summam  perparuam  (2500  mk.)  per- 
apicis  indicare,  quam  parui  pretii  sit  illa  Furii  uillula,  quae  non  potuerit 
maiore  pecunia  dari  pignori.  'ad',  pro  quo  magis  consuetum  fuisso  'ob' 
docet  Terentii  locus  adlatus,  hic  propter  prius  'ad'  adhibitum  designat 
finem  oppignerationis  (eo  pignore  summam  illam  nancisci  uoluerunt).  — 
5.  o  iicntiim  horribilcui  atque  peHtilenleni.  Cic.  Arat.  fr.  prognost. 
4,  2  liorrihiles  clamans  instare  procellas,  Hor.  od.  III  23,  6  nec  pestilen- 
tem  sentiet  Africum  fecunda  uitis.  lusus  etsi  per  se  perspicuus  est,  cum 
uillula  nullis  obnoxia  uentis,  quam  praedicauerat  Furius,  tamen  ad- 
uerso  aeris  alieni  uento  laborare  dicatur,  praeterea  babet  salem  satis 
aculeatum,  qui  carminis  causa  patefacta  fit  manifestus.  nam  ut  statim 
meam  aperiam  sententiam,  Furius  centum  sestertia  a  poeta  rogans  in 
pignus  ei  uillulam  suam  obtulerat,  cuius  uirtutes  ceteras  extollens  lau- 
dibus  etiam  de  situ  ab  omnibus  uentis  tuto  uerba  fecerat.  hanc  ioci 
acerbi  ansam  arripit  noster.  sic  summa  illa  parua  HS  XV  milium  et 
CC  nouum  accipit  acumen.  nam  siue  uerum  uillulae  pretium  compertum 
habuit  siue  diuinando  finxit,  Catullus  hoc  responso  refellit  fraudes  homi- 
nis,  qui  rem  multo  minoris  pretii  eamque  iam  pignori  datam  ob  centum 
sestertia  (sexies  tantum)  denuo  oppignerare  studuit,  simulque  hoc  re- 
sponso  spes  ipsas  Furii  uento  adflauit  ''horribili  atque  pestilenti'. 

XXVII. 

1,  2.  Minister  uetuH  puer  Falerni  inger  mi   calices  aniariores. 

heus  puer,  qui  ministras  Falernum  uetustum.  de  hac  nota  seruorum 
appellatione  familiari  cf.  Lygdam.  6,  62  tu  puer,  i,  liquiduvi  fortius  adde 
merum  (ibid.  57  cessas  o  lente  minister?).  par  autem  erat  in  comissatione 
uarios  adfuisse  seruos  a  potione;  ut  similiter  in  conuiuio  apud  luuen.  5, 
59  sqq.  praeter  Gaetulum  Ganymedem,  hoc  est  seruum  oivo%6ov  ex  Gae- 
tulia  oriundum,  commemoratur  calidae  gelidaeqiie  minister.  hic  puerum 
ad  cyathum,  quia  is  ex  cratere  haurit,  in  quo  uinum  erat  mixtum, 
nihil  iam  attinuit  uocare,  cum  merum  esset  bibendum  poetae.  qui 
ad  alium  quendam  seruum  se  conuertens  hunc  addito  'm.  u.  F.'  a  ceteris 
pincernis  distinguit.  erat  autem  'uetulum'  solitum  inter  bibones  attri- 
butum  Falerni;  iam  Hauptius  [opusc.  II  p.  125]  cp.  Macrob.  VII  12,  9 
uude  est  illud  prouerbium,  quo  utuntur  gulones,  mulsum  quod  probe  tem- 
peres  miscendum  esse  nouo  Hymettio  et  uetulo  Falerno  porroque  Mart.  I 
18,  1  uetulo  miscerc  Fakrno  et  VIII  77,  XI  26,  3  (cf.  et  ibid.  XI  36,  5 
inmortale  Falernum).  indicat  hoc  Falernum  uetustum,  quod  'seuerum' 
dicit  Hor.  od.  I  27,  9  et  'forte'  id.  sat.  II  4,  24  C^acre'  luuen.  13,  216), 
finem  compotationis,  ubi  misso  cratere  iam  meracum  potabant.  Athe- 
naeus  I  26  siSr]  dvo  (tou  ^alsQLVov),  6  avarrjQog  yiccl  6  yXvKcc^av,  Cic. 
Brut.  83,  287  ut  si  quis  Falerno  uino  delectettir ,  sed  eo  nec  ita  nouo  ut 
proximis  consulibus  natum  uelit,  nee  rursus  ita  u£tere  ut  Opimium  aut 
Anicium  consulem  quaerat:  atqui  liae  notae  sunt  optumae,  credo,  sed 
nimia  xietiistas  nec  habct  cam  qiiam  quaerimus  suauitatcm  nec  est  iam  sane 


XXVII  3-4.  175 

tolerdbilis  (de  optima  Falemi  aetate  Plin.  h.  n.  XXIII  20),  Sen.  epist. 
63,  5  in  icino  nimis  ueteri  ipsa  nos  amaritudo  delectat.  hoc  Falernum 
uetus,  cum  ad  aci'em  potationem  symposium  calidum  processisset,  aqua 
temperare  nefas;  indomitum  despumare  Falernum  de  eo  qui  crapulam 
edormit  Pers.  3,  3  ad  hunc  morem  adludens  dicit.  sic  noui  calices,  quos 
nunc  poeta  poscit,  'amariores'  uocantur  cum  tacita  uini  et  mixti  et 
iunioris  (uilioris,  dulcioris)  antea  poti  oppositione;  nec  plane  recte  Sca- 
liger  cp.  Homericnm  (II.  IX  203)  ^(oqoxbqov  8h  y.8Qais  'amariores'  ex- 
plicans  'meraciores'.  'inger'  praebe,  ut  Nemes.  Cyneg.  5  Castaliusque 
mihi  noua  poeula  fontis  alumnus  ingerit  (gloss.  Labb.  p.  93  et  228  inger 
cioiiQccaov).  praeter  ''dic  duc  fac  fer'  communi  usu  recepta  olim  plura 
imperatiui  breuioris  exempla  extitisse,  'inger'  hoc  unico  loco  seruatum 
est  documento:  seruabant  illud  boni  bibones,  quibus  lingua  mero  grauis 
saepius  abbreuiare  solebat  uoculas,  ut  in  illo  date  illi  biber  Titinii  com. 
78  R.;  Ellisius  cp.  Meinekii  anal.  Alex.  p.  131,  ubi  ntv  pro  -nivstv  et  na 
pro  Ttcj&t  adferuntur.  —  3.  ut  lex  Postuiuiae  inbet  magistrae.  tangitur 
mos  notus  in  comissatione  sorte  creandi  regem  siue  magistrum  bibendi, 
cuius  imperio  parere  debuerunt  conuiuae;  Cic.  in  Verr.  V  11,  28  iUis 
legibus,  quae  in  j)0culis  ponebantur ,  diligenter  obtemperabat ,  Hor.  sat.  H 
6,  68  solutus  legibus  insanis  (cf.  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  321  sqq.). 
adfuerunt  quidem  Romae  his  conuiuiis  etiam  matresfamiliarum  (Mar- 
quardtus  1.  1.  p.  329) ;  sed  hic  sine  dubio  est  cogitandum  siue  de  liber- 
tina  siue  de  nobiliore  femina  Romana,  quae  solutis  moribus  uixit;  ueluti 
non  inepte  arcessiuit  Schwabius  [q.  C.  p.  316]  illam  Postumiam,  qua- 
cum  Caesar  aliquando  rem  habuit,  uxorem  Seruii  Sulpicii  Rufi,  de  qua 
cf.  Orellius  onom.  Tull.  p.  493.  haec  Clodiae  more  uiueus  quod  inter- 
fuit  adulescentium  compotationi,  ab  eis  qui  iam  tum  Romae  regnabant 
moribus  minime  abhorret.  haec  igitur  regina  siue  magistra  facta  est, 
ut  apud  Plaut.  Pers.  V  1,  18  puella  hilaris  couuiuii  tit  'dictatrix'.  — 
4.  ebriose  acino  ebriosioris.  sic  Y  aperto  errore  (in  tam  frequenti  'e' 
et  'o'  litterarum  mutatione)  pro  'ebrioso  acino'.  de  hoc  loco  qui  dis- 
putat  accurate  Gellius  (testim.  uol.  I),  licet  a  scribis  et  ipse  ualde  sit 
deprauatus,  tamen  quid  sibi  uoluerit  non  obscurum  est  merito  Haujitii 
[opusc.  II  p.  121  sqq.]  eius  uerba  acute  tractantis.  hic  intellexit,  Uel- 
lium  pro  CatuUi  manu  habuisse  'ebria  acina',  ceteras  quae  extent 
lectiones  'ebrioso  acino'  et  'ebriosa  aeina'  ex  corruptis  exemplaribus 
ductas  putasse.  Hauptius  ipse  nihilominus  stetit  ab  ea  quam  ultiim» 
loco  posui  lectione,  ego  patronus  extiti  scripturae  a  Gellio  CatuUo  uiu- 
dicatae.  ad  formam  'acina'  ])rae  illis  'acinum'  et  'acinus'  insuctam 
Lachm.  ad  Lucr.  p.  392  comparanit  triplex  illud  'araneus,  aranea,  ara- 
neum',  ego  Cyrill.  604,  6  qco^:  ncimts,  acina.  significat  acinuni  aut 
bacam  uuae  {tag  Quyug),  ut  Cato  d.  r.  r.  112,  aut  nncleum  interioreni 
uel  uinacoum,  t6  yi'yaQTov.  ditierunt  auteni  'ebrius'  et  'ebriosus'  eo, 
qnod  illud  ''uino  plcnus',  hoc  *uino  deditus'  tlesignat  (Cic.  Tusc.  IV  12,  27, 
Son.  epist.  S.'{,   11,  diftVrentiao   Hockii  p.  b'.i).     orit  igitiir  acinuni  rbriiini 


176  XXVII  r,-7. 

baca  Huco  differta  turgensque,  erit  acinum  ebriosum  uinaceus  in  suco 
natans  eumque  auide  usque  hauricns.  et  primo  quidem  optutu  habet 
utraque  lectio,  quo  so  tueatnr:  huic  XXII  14  infuccto  in/ucdior  (cf.  ad 
IX  10),  illi  X  23  in  collo  collocarc  (LVI  3)  fanet.  sed  accurate  rf  periiensa 
fatearis  oportet,  magis  adridere  PoHtumiam  multibibam  comparatam 
cum  baca,  quae  iam  plena  usque  dum  sucum  ex  uite  trahit,  contra 
frigidam  uideri  uinacei  imaginem.  uenuste  quippe  femiua  uini  usu  diu- 
turno  rotnnda  pinguisque  confertur  cum  rotunda  pinguique  baca,  inlepide 
cum  nucleo,  qui  in  suco  est  demersus  obrutusque  plane.  deinde  ob 
ipsum  hiatum  formamque  insolitam  difficilior  multo  est  lectio  'ebria 
acina',  facilior  et  grammaticorum  manum  prodens  altera  illa  'ebrioso 
acino';  nam  tertia  'ebriosa  acina'  (ut  de  quarta  'ebriosa  acino'  taceam) 
inter  utramque  media  plane  reicula.  nec  Gellio,  cuius  uei-ba  diligen- 
tiam  in  rimanda  uera  lectione  positam  claraant,  ausim  fidem  abrogare. 
habet  deniqne  hiatus  hic  in  arsi  caesuraque  concessus  siue  excusatus  suam 
suauitatcm^  quippe  qui  ipso  duarum  litterarum  'a'  concentu  accedente 
(Gellius  cp.  Hom.  Od.  XI  596  avco  w^scks,  II.  XXII  1.51)  depingat  bacam  prae 
ubertate  iamiam  uincula  sua  rurapentem  hiantemque.  talis  bacae  instar 
Postumia  uino  plus  nimio  referta  usque  cupit  bibere.  —  5.  at  iios  fjuo 
lubet  hiuc  abite,  lympliae,  uini  peruicies.  ad  III  13.  'abi'  et  'abite' 
cum  contemptu  dicta  ex  comicis  sunt  nota;  Plaut.  mil.  IV  1,  27  quin 
tu  illam  iube  abs  te  abire  quo  lubet  (paulo  hoc  urbanius  dictum  fere 
aequat  'in  malam  partem',  cf.  ad  XIV  21);  cuius  loci  memor  AGuarinus 
traditum  sine  sensu  in  V  'quod  iubet'  uere  correxit  in  formulam  non  ita 
raram  (Mart.  XI  16,  1  potes  hinc  iam,  lector,  abire  quo  libet,  Ouid.  ex  P.  III 

5,  48,  Claud.  in  Eufcr.  II  239,  Querolus  p.  21  P.).  Ellisius  cp.  Petron.  52 
'aquam  foras,  uinum  intro^  exclamauit.  Lygdam.  6,  58  temperet  annosam 
Marcia  lymplia  merum;  pluralis  'lymphae'  de  aqua  particulatim  ad  men- 
suram  poculis  infusa  est  accipiendus,  ut  similiter  LXIV  162.  dicitur  aqua 
uinum  perdere  siue  corrumpere,  ut  similiter  Cicero  Verrem  (I  1)  uocat 
perniciem  prouinciae  Siciliae,  Hor.  epist.  I  15,  31  pernicies  maceUi;  con- 
trarium  adserit  pro  tempore  Prop.  II  33,  28.  —  6.  et  ad  seueros  uii- 
grate.  conferte  uos  (respectu  illius  'abite')  ad  sobrios  siccosque;  Lygdam. 

6,  21  conuenit  (Bacchus)  iratus  nimium  nimiumque  seueros,  Hor.  epist.  1 
19,  8  forum  putealque  Libonis  mandabo  siccis,  adimam  cantare  seueris. 
—  7.  liic  merus  est  Tliyouianus.  apud  nos  regnat  purus  putus,  qui 
est  mutatus  in  uini  liquorem,  Bacchus.  qui  a  matre  Semele  uel  Thyone 
(Prelleri  myth.  gr.  I  p.  521  et  537)  audit  Thyoneus  (Hor.  od.  I  17,  23, 
Ouid.  met.  IV  13);  deriuatum  inde  uocabulum  solus  praeterea  habet 
Auson.  praef.  cent.  nuptial.  accipe  igitur  de  inconexis  continuum,  de  di- 
uersis  unum,  de  seriis  ludicrum,  ne  in  sacris  et  fabulis  aut  Thyonianum 
mireris  aut  Virbium,  illum  de  Dionyso,  hunc  de  Hippolyto  reformatum: 
mysteriorum  Bacchicorum  uox  esse  uidetur,  cuius  usu  translato  poeta 
Bacchum  siue  uuas  prelo  subiectas  in  nouum  Bacchum  siue  uinum  abiisse 
innuit.    —    poematium  Dousa   filius   putat    'totum    expressum    e    Graeco 


XXVIII  1—5.  177 

Diphili'  [Com.  fragm.  Mein.  IV  402]  iyi^ov  av  8f  nisiv.  bv^coqotsquv 
ys  vri  Ji',  a  nac,  dog,  to  yuQ  vSaQSs  anav  tovt'  sgtI  t?]  tpvxfl  y.ay.ov: 
in  sententia  peiuulgatissima  uix  de  imitatione  licet  loqui;  qnam  plane 
ineptum  est  uelle  statuere  apud  Mart.  IX  9.3  et  XI  36. 

XXVIII. 

1.  Pisonis  comites,  cohors  iiianis.  Pisonem,  quocum  Veranium 
et  FabuUum,  CatuUi  amicos  familiares,  in  prouincia  fuisse  praeter  hoc 
poemation  etiam  c.  XLVII  ostendit,  post  priorum  interpretum  de  Cn. 
Calpurnio  Cn.  f,  Pisone  a.  65  Hispaniae  citerioris  quaestore  pro  prae- 
tore  (Drumannus  h.  r.  II  p.  89)  cogitantium  sententiam  uanam  Qptime 
lungclaussenus  potissimum  perspexit  posse  nullum  alium  esse  quam 
L.  Calpurnium  Pisonem  Caesoninum,  qui  anno  57/56  Macedoniam  pro- 
uinciam  pro  consule  regens  foedissime  exspoliauit,  notum  illum  ex  ora- 
tionibus ,  quas  Cicero  cum  post  reditum  in  senatum  et  de  prouinciis 
consularibus  tum  in  ipsum  Pisonem  habuit;  esse  autem  ab  hoc  carmine 
et  eo  quod  numeratur  XLVII  bene  separanda  carmina  ad  eosdem  Fa- 
buUum  et  Veranium  spectantia  IX  et  XII  (et  XIII)  utpote  longe  priore 
tempore  scripta.  accessitque  lungclausseno  accurata  disputatione,  qua 
prudentibus  nil  relinquitur  dubitationis,  Schwabius  [q.  C.  p.  244  sqq.]. 
huius  Pisonis  igitur  cohorti  (ad  X  18)  adiuncti  Veranius  et  Fabullus 
spe  potiundarum  in  prouincia  diuitiarum  deiecti  erant  propterea,  quod 
sibi  soli  omnia  corripiens  Piso  plane  nihili  fecit  comites;  quod  non  mi- 
rum  in  eo,  de  quo  Cic.  in  Pis.  36,  88  quid,  legatorum  tuorum  optimus 
abs  te  quisque  uiolatus,  tribuni  militum  non  recepti?  'inanis',  ouere 
carens  (nil  auri  domum  reportans),  ut  Plaut.  Asin.  III  3,  70  ego  baiulabo, 
tu  {ut  decet  dominiim)  ante  me  ito  inanis.  quod  persecuntur  uerba:  — 
2.  ai)tis  sarciuulis  et  expeditis.  synonyma  cumulata  iocose  quamparum 
ponderosa  redeuntium  in  patriam  sarcina  fuerit  ostendunt.  uam  'aptum' 
teste  Paulo  Festi  p.  18,  9  a  uetusto  uerbo  ^apere'  (h.  e.  comprehendere 
uinculo)  descendens  dicitur  id  quod  conuenieuter  alicui  rei  est  iunctuni; 
unde  ut  reliquae  significationes  facile  explicantur,  ita  quod  hic  saroi- 
nula  nulli  impedimento  esse  nec  grauare  peregrinantes  audit;  Ouid. 
epist.  4,  24  sarcinaque  liaec  animo  non  sedet  apta  meo;  cf.  Broukhusius 
ad  Tib.  I  9,  70.  Dousa  filiua  cp.  Petron.  99  itaque,  quod  bene  eueniat, 
expedite  sarcinulas  ct  scquimini  me  (cf.  et  luueu.  6,  145  coltigc  sarcinu- 
las);  quamquam  hic  adiectiuum  potius  adest  indicans  id  quod  paratuin, 
promptum,  facile  ad  manus  cst.  —  3.  Verani  oplinio  tu(iue  nii  Fa- 
bulle.  aftectus  amoris  beue  dispensatus  (cf.  vptiiniis  W-rgilius  Hor.  sat. 
I  6,  54,  Maecenas  optimus  ibid.  I  5,  27,  alia;  et  'mcus'  iy  adlocutioue 
carorum  sollemne  est)  simul  ad  indignationem  condicionis  tam  tristis 
exprimendam  facit.  —  4.  qui<l  reruni  geritis'  Plaut.  Aul.  I  2,  39  rogi- 
tant  mc,  ut  xicdeam ,  qtiid  agam  ,  quid  rcrum  iicniin:  solita  in  suhitatione 
formula.  —  4,  5.  satisne  cuni  isto  uappa  IrigoraqiM'  et  raiiieni  tuli- 
stisJ     'satisno',  uerone   igitur,   ut   apud  comioos;   ct'.  Brixius  iu\   IMaut. 

Catiili.us  od.  r..ioliren8.     11.  12 


178  xxvm  c— 10. 

trin.  025,  Iloltzius  ejnt.  pr.  scr.  11  ji.  200  sqq.  Hor.  sat.  I  1,  104  non 
ego  uuaruni  cum  ueto  te  fieri,  uappain  iubco  ac  nelndonem;  t-xplicat  uocem 
Plin.  b.  n.  XIV  125  uilium  muslo,  quihusdam  in  locis  iterum  sponte 
fcruere;  qua  calamitate  cum  deferhuit,  deperit  sapor  tiappacque  accipit 
nomen,  j:)rohrosum  etiam  hominum,  cum  degenerauit  unimus  (Acro  ad  sat. 
I  2,  12  uappa  proprie  dicitur,  quod  nec  uinum  nec  acetum  est):  est  homo 
nequam  ac  degener  (cf.  et  Priap.  14,  6),  minime  'prodigus',  ut  ex  Ho- 
ratio  male  concludens  Vulpius  acorbam  cognominis  Pisonum  'Frugi' 
censuram  subesse  statuit.  copulata  'frigus'  tt  'fames'  ob  adlitterationeui 
in  deliciis  erant,  ut  Cic.  Catil.  I  10,  26  patientiam  famis,  frigoris,  in- 
opiae  ^erum  omnium  (plura  Woelfflin.  de  allitter.  p.  59);  rem  ipsam  tangit 
Cic.  in  Pis.  17,  40  exerciius  nostri  interitus  ferro  fame  frigore  pestilentia  et 
de  prou.  cons.  3,  5  viilites  incuria  fame  morbo  uastitale  consumpti.  'que 
et',  ad  I  6.  —  C.  ccqnidunni  iii  tnbiilis  patet  luceHi  expensuiiiJ  num 
forte  in  codicis  pagina  ea,  qua  iucrum  adnotari  solet,  apparet  (scriptum 
extat,  legitur)  —  non  aliquid  acceptum,  sed  —  tantura  id  quod  uos  ex- 
pendistis,  de  uestro  dedistis  (sumptus  itineris  facti)?  acerbe  enira  i^oeta 
tot  expensa  fuisse  innuit,  ut  horum  jjagina  perscripta  iam  in  accepto- 
rum  tabulas,  quarum  tum  nullus  usus  esset,  etiam  expensa  referre  co- 
gerentvu'.  caue  igitur  'lucelli'  (cf.  ad  X  9)  putes  pendere  ab  'ecquid', 
quod  ut  saepius  (cf.  LXXXVIII  4)  fere  ^num  forte'  aequat.  Cic.  p.  Rosc. 
Com.  2,  5  non  haherese  hoc  nomen  in  codice  accepti  et  expensi  relatum 
confdetur,  sed  in  aduersariis  patere  contendit.  Cic.  or.  47,  158  in  ac- 
cepti  tabuJis  de  pagina  tabularum,  in  qiiam  acceptum  referebatur.  —  7.  iit 
mibi.  scil.  patet.  —  8.  refero  dntum  luceHo.  perscribo  (praes.  hist.) 
inter  accepta  hoc  domum.  'datum'  nounullis  est  'expensum',  ut  sane  habe- 
tur  alibi  ''accepta  et  data  (=  expensa)' ;  uariat  tamen  in  iocis  poeta:  ut 
amici  in  paginam  lucrorum  rettulerant  expensa,  sic  ipse  perscripserat 
quidem  ibi  aliquid  datum  sibi  a  suo  praetore  Memmio,  sed  hoc  non 
melioris  uotae.  quod  datur,  referimus  lucello  (datiuus  j^ro  'in'  cum 
accus.;  cf.  Hor.  od.  I  9,  14),  h.  e.  iu  paginam  acceptorum;  et  quia  in  dandi 
uerbo  eius  qui  dedit  ultro  recordaraur,  Memmii  tamquam  eius  cui  haec  de- 
bentur  memoria  tacite  succurrit,  conciliantibus  praesertim  uerbis  'meum 
secutus  praetorem'.  iam  id  quod  accepit  a  praetore  suo,  iocose  ijoeta 
fingit  se  poetice  in  codicem  suura  rettulisse.  bene  Scaliger  'cum  de- 
berem  in  tabulis  scribere:  acceptum  refero  lucello,  uicem  eius  scripsi: 
0  Memmi,  bene  mihi  illusisti,  qui  in  contubernio  tuo  pollicebar  mihi 
montes  auri'.  —  9,  10.  o  Memmi,  bene  me  ac  diu  supinum  tota  ista 
trnl)e  leutus  irrumasti.  haec  dicta  sunt  figurate,  nec  uUa  uerbis  ob- 
scenis  subesj;  res  obscena:  'omnes  spes  meas  egregie  frustratus  es', 
hoc  ego  mihi  lucro  apposui.  ^o  Memmi',  apostrophe  indignationis  et 
afiectus  amari  plena.  AStatius  cp.  Afranii  com.  87  E.  quam  lente  traetat 
me  atque  inludit  (Laber.  com.  29  R.  nunc  tu  lentu's,  nunc  tu  susque  de- 
que  fers),  'lentus'  explicans  'neglegens,  nihil  curans,  aSidcpoQog^  (Gell. 
XVI  9,  4);   sed  quod   in   suo    conexu  rectum   est,  id  ilico   fit  absurdum 


XXVIII  11-15.  179 

cum  uerbo  alieno  iunctum.  lente  tvactando  (dum  lenti  sumus)  alicui 
inludimus;  sed  pro  'inludere'  si  ponitur  uerbum  inrumandi,  quod  etsi  re 
idera  exprimit  tamen  ab  imagine,  quae  subest,  longe  distat,  Mentus' 
iam  parnm  aptum  putandum  est.  quod  si  uelis  explicare  'commodo 
tuo',  haec  quidem  notio  potius  illi  ''diu'  inest.  ''trabs'  ut  Sulpiciae 
u.  36  [PLM.  V  p.  95]  designat  hastam  uirilem,  ut  similiter  ''contus' 
Priap.  11,  3  et  'columna'  ibid.  10,  8  ('palus'  Hor.  sat.  I  8,  5);  cuius 
enormitas  per  uerba  'tota  ista'  expressa  (Priap.  80,  1  at  non  longa  henest, 
at  non  hene  mentula  crassa,  Luoil.  II  21  M.  crassam  et  capitalam)  de- 
pingit  hominem  libidinosum  (CXV  8),  quem  tamquam  Priapum  (XLVIl  4) 
terribilem  facit  meutula  tenta  (Priap.  20,  6  et  63,  13  inpudentiae  sigmim). 
uoce  'snpinum'  non  solum  exhibetur  species  hominis  foedam  libidinem 
patientis,  sed  simul  indicatur  'securum,  nimis  tibi  fidentem';  Quint.  XI 
3,  3  nedum  eum  supini  securique  moueamus.  'bene  (=  ualde,  fortiter) 
ac  diu'  cum  'inumasti'  iungas.  in  hanc  igitnr  imaginem  quod  non 
quadrat  'lentus',  id  IVossius  ex  libro  quodam  interpolato  bene  correxit 
in  'tentus';  quae  uox  ut  ab  repetita  cum  ui  H'  littera  {tota,  ista,  frabe 
ienius)  comjiiendatur,  ita  aperta  imitatione  Priap.  6,  4  toiamque  hanc 
sine  fraude,  quantacumque  est,  tormento  citharaque  tensiorem;  de  homine 
ipso  ibid.  68, 18  cithara  iensior  ipse  sua  et  80,  10  tente  Priape.  —  11.  sed, 
(iuaiitiim  uideo,  parei  fuistis  casu.  interrumpit  se  poeta:  sed  quid 
haec  quaero?  quatenus  ex  habitu  uestro  uos  conueniens  intellexi,  eandem 
quam  ego  fortunam  subiistis.  —  12.  nam  uiiiilo  minore  uerpa  farti 
estis.  homo  aeque  mentulatus  uos  inrumauit,  homo  aeque  spuvcus  uos 
decepit  uanis  promissis.  'farti'  num  praeter  sensum  proprium  (Sen. 
epist.  70,  20  lignuvi  .  .  iotum  in  gulam  farsit)  etiam  respectu  illius  'iame' 
ualeat  'saginati',  dubito.  'uerpa',  ut  Priap.  34,  5,  Mart.  XI  46,  2.  Piso- 
nem  non  minus  quam  Mommium  fuisse  uerpum  Pviapum,  Cicevo  testa- 
tur  in  Pis.  28,  69  admissarius  iste,  ibid.  18,  42  et  de  prou.  cons.  3,  6. 
—  13.  pete  iiobilcs  amicos.  praeceptum  in  uniuersum  factum  (Kueh- 
nerus  gr.  I.  II  p.  480)  acerbissime:  quisquis  es,  i  nunc  et  nobilium  quaere 
amicitiam,  spe  emolunienti  deceptus  abibis.  minime  adest  poetae  ad  se 
ipsum  adlocutio;  cf.  LXXIII  1;  inde  ab  Augusti  temporo  ''i'  addere  sole- 
bant,  ut  Hor.  epist.  I  6,  17  et  II  2,  76.  de  Pisonum  nobilitate  uetusta  con- 
stat,  cf.  laus  Pisonis  3  [PLM.  I  p.  225],  Cic.  in  Pis.  1,  Drumannus  h.  r.  II 
p.  59  sqq.;  Memmii  Catulli  demuni  tempore  inter  nobiles  (Verg.  Aen.  V  117) 
erant  recepti,  siquidcm  nostvi  Memmii  patruum.  tribumim  plebis  a.  111, 
constat  nohilitati  infcitissimum  fiiisse  (Cic.  de  ov.  II  70,  2!-<.'?).  —  14,  !.">.  at 
uobis  mala  multa  dei  deaeqiie  dent,  obprobria  Itomuli  Keiniiiue. 
cf.  ad  III  13  et  XIV  6.  Prop.  II  18,  27  iUi  sub  terris  fiant  maJa  muUa 
pueUae',  Ter.  Phorm.  V  8,  83  malum  quod  isti  di  deacque  ovmcs  duint, 
Priap.  78,  1  at  di  deaeque  dentihus  iuis  cscam  ncgent ,  Sen.  epist.  95,  21 
di  iUas  dcacque  malc  pcrdant.  dicuntur  autem  Piso  et  Memmius  dodecus 
esse  (Hor.  od.  11  13,  4,  Tac.  a.  III  66)  Komnni  noniiuis,  cuius  prinii 
auctores  utpoto  in  commune  consuloiites  ot  priacao  intogritatis  exemjihi 

12* 


180  XXIX  1—3. 

opponuiilur  minoribus  istis  degeneribus  et  fpdccvroig.  notandum  est, 
Catullnm  ])lane  ut  Vergilium  Aen.  I  293  Itcmo  cum  fiatre  Quirinus  iura 
ddhunt  ft  Prop.  IV  1,  9  /ratrum  maxima  reyna  gominos  una  rognantes 
facore  (cf.  et  Mommsenus  Ilerraae  XVI  p.  20);  unde  intellegimus  quod 
idem  Komanos  nunc  'llomuli'  (XLIX  1,  cf.  et  XXXIV  22),  r.unc  'itemi 
nepotes'  (LVIII  5)  uocat  sine  ulla  omnino  turpitudinis  nota;  quae  si 
adest,  efficitur  ex  re  ipsa  et  priscae  sanctitatis  praesentisquo  deprauationis 
ojipositione.     cf.  et  Mommsenus  libri  'roem.  Muenzw.'  p.  G42. 

Scriptum  est,  ut  itineris  Bithynici  mentio  docet,  hoc  carmen  a.  56, 
cura  poeta  Komae  cum  Fabullo  et  Veranio  conueniret  (supra  p.  37). 

XXIX. 

1.  quis  potest  patiJ  solita  indignationis  formula,  in  qua  'puti' 
est  'patienter  ferre',  ut  in  illis  Musarum  deliciis,  Laberii  prologo  11 
hominem  me  deneyare,  quis  posset  pati\  XLII  5.  —  2.  iiisi  iiiipudiciis 
et  uorax  et  aleo.  coaceruat  C.  omnia  in  Caesarem  opprobria,  quibus 
eum  utpote  ipsum  moribus  similem  Mamurrae  tantopere  indulgere  opti- 
neat.  et  'inpudicum'  siue  pathicum  (cf.  ad  XV  5)  fuisse  lulium ,  non 
infrequens  conuicium  erat,  ut  longa  narratione  oxponit  Suetonius  Caes. 
49,  ubi  adferuntur  notissimi  militum  in  triumpho  canentium  uersiculi 
Gallias  Caesar  subegit,  Nicomedes  Caesarem  ectr.  (cf.  et  Cic.  fragm. 
p.  468  Or. ,  Dio  C.  XLIII  20,  infra  LVII),  simul  tamen  huic  uocabulo 
notio  muliebris  patientiae  ita  inest,  ut  uerum  uirum  indignatione  luxu- 
riae  Mamurrianae  corripi  debere  innuatur:  Sall.  Cat.  20,  9  quis  morta- 
lium,  cui  uirile  ingenium  inest,  tolerare  potest,  illis  diuitias  superare, 
quas  profundant  in  extruendo  mari  et  montibus  coaequandis?  de  edaci- 
tate  Caesaris  nil  constat  (nec  satis  huc  pertinet  utpote  in  more  peruul- 
gato  de  uomitu  narratiuncula  ap.  Cic.  ad  Att.  XIII  52,  1):  'uorax'  nil 
aliud  quam  in  uniuersum  designare  uidetur  ganeonem.  uec  illum  in- 
dulsisse  aleae  ludo  apud  Romanos  legibus  uetito  (Marquardtus  autiqq. 
priuatt.  p.  826^)  nunc  quidem  certo  scimus.  quamquam  nec  epularum 
delicias  nec  lusum  aleae  (cf.  celebre  dictum  iacta  esto  alea)  a  lulii  mo- 
ribus  abhorrere  uerum  est,  ut  equidem  uerear  poetam  nostrum  falsarum 
omnino  criminationum  reum  facere;  nec  enim  est  obliuiscendum,  quam 
saepe  taUa  in  conuiciis  copulentur:  Naeuius  com.  118  R.  pessimorum 
pcssime,  audax,  ganeo,  lustro,  aleo  (ubi  itidem  priscum  illud  'aleo'  pro 
eo  quod  postea  optinuit  ''aleator'  habes),  Cic.  Phil.  XIII  11,  24  in  lustris, 
popinis,  alea,  uino  tempus  aetatis  omne  consumpsisses.  —  3.  Mainurram 
liabere.  Plin.  h.  n.  XXXVI  48  primum  Bomae  parictes  crusta  marmoris 
operuisse  totos  domus  suae  in  Caelio  monte  Cornelius  Nepos  tradit  3lu- 
murram,  Formiis  natum  [Hor.  sat.  I  5,  37  Formias  xcrhem  3Iamurrarum 
uocat],  equitem  Somanum,  praefectum  fabrum  C.  Caesaris  in  Gallia,  ne 
quid  indignitati  desit,  tali  auctore  inuenta  re.  et  ad  hanc  luxuriam 
hominis,  quem  potentiurti  indulgentia  ad  summas  prouexit  opes,  adludit 
etiam  Cic.  ad  Att.  VII  7,  6  et  Labieni  diuitiae  et  Mamurrac  placent  et 


XXIX  3-5.  181 

Balbi  horti  ct  Tusculanum.  'Mamurra'  ceteri  poetae  latini  exhibent  (cf. 
praeter  Hor.  1.  1.  Mart.  IX  59,  1  et  X  4,  11);  nec  aliter  'Mamurius' 
(Prop.  IV  2,  61,  Ouid.  fast.  III  260,  389,  392),  'Mamercus'  (luu.  8,  192, 
Mart.  II  88,  1),  'Mamertinus'  (ibid.  XIII  117),  apud  unum  Lycopbr. 
1417  inueniri  Mccfi^oaa  adnotauit  Schwabius.  nec  tamen  huius  carminis 
ex  puris  iambis  constantis  leges  uitiasse  Catullum  in  nomine  aliter  in 
nietrum  non  redigendo,  sed  licentiam  corripiendi  primam  in  uocibus 
trisjllabis,  quarum  media  habet  ictura,  obuiam  nec  raro  usurpatam  sibi 
tuto  sumpsisse  censeo;  cf.  quae  dixi  in  Fleckeis.  ann.  1883  p.  784  sq.  — 
3,  4.  qiiod  Couiata  Gallia  habebat  aute  et  ultima  Britaunia.  Galliani 
Transalpinam  ex  incolarum  comis  promissis  notum  est  audire  Comatam; 
Cic.  Phil.  VIII  9,  27,  Mela  III  2,  20,  Plin.  h.  n.  IV  17,  105.  'ultima', 
cf.  XI  11  sq. ,  et  de  'a'  ante  'Br'  producta  IV  9.  'ante'  debetur  AStatii 
coniecturae  perprobabili;  in  V  quod  legitur  'cu  te'  ex  'ate'  est  ortum  ex 
eadem  litterae  ''a'  in  scriptura  langobardica  specie,  qua  corruptelam  traxit 
LXIV  116  et  77.  Faernus  proposuit  ''uncti'  (cf.  22),  Scaliger  'unctum';  sed  et 
haec  notio  simpliciter  cogitanti  abundat  et  illud  'quod  ante  habebat'  accu- 
rate  reddit  Plinianum  'quidquid  habuisset'  (cf.  testim.  uol.  I).  —  5.  ciuaede 
Romule,  hoc  uidebis  et  fcres.  'alterum  Romulum'  appellari  ut  erat 
imperatoribus  de  urbe  pracclare  meritis  honorificum  quam  maxime  (cf. 
Liu.  IV  20,  2,  V  49,  7,  VII  1,  10,  Plut.  Mar.  27;  Macrob.  s.  Scip.  II 
17,  8  Romulus  nobis  in  primo  genere  ponatur,  cuius  uila  uirtutes  num- 
quam  deseruit,  scmper  exercuit),  ita  salsa  cum  acerbitate  Romuli  dice- 
bantur  ei  qui  se  imperiosius  regumque  instar  gesserunt,  ut  Cicero  lio- 
mulus  Arpinas  (Sall.  inuect.  4,  Quintil.  IX  3,  69,  Cic.  pro  Sull.  7,  22), 
Sulla  scaeuus  iste  JxomuJus  (Sall.  or.  Lepidi  5),  Pompeius  (Plut.  Pomp.  25). 
ncque  hic  tyrannidis,  qua  Caesar  ad  suum  arbitrium  omnia  administiauit 
(Sueton  Caes.  20),  deest  exagitatio,  quae  intenditur  adiecto  'cinaede'; 
quo  tam  summa  inpudicitia  longe  a  prisci  Romuli  castitate  morum  ab- 
hoiTcns  quam  muliebris  in  ferendis  omnibus  patientia  denotatur.  Persius 
1,  87  an,  liomtde,  cmes  propterea  huc  non  facit,  quod  sub  Romulo  Ca- 
tullus  Caesarem,  ille  Romanos  intellegit.  in  V  traditum  est  'haec'  per- 
petua  illa  uocularum  'haec'  et  'hoc'  confusione  ex  compendiis  nata 
(praef.  uol.  I  p.  XXXI):  tam  u.  1  nunc  sub  noua  sjiecie  repetitus  quam 
id  ipsuni ,  quod  de  una  tantum  re  uu.  3  et  4  commemorata  agitur,  'hoc' 
reponendum  esse  docet  (traxit  uitium  hoc  uersii  receptum  mox  u.  9).  in 
futuro  non  sohim  inest  ''potcs  uidere  et  ferre'  (u.  1),  sed  etiam  nietus, 
nc  Caesar  pergat  Mamurrae  fauere.  —  interrogationem  u.  1  iu  uniuersum 
factam  postquam  poeta  mutauit  in  ipsius  Caesaris  adlocutioneni ,  hanc 
unusquisque  sentit,  nisi  uis  omnis  inuectiuae  pereat,  e.xcipi  del)ere  eo, 
quod  inde  quod  forte  Caesar  haec  oculis  aequis  aspecturus  est  uecossario 
cuucluditur,  nimirum  esse  sic  Caesarem  impudicuni  uoracem  alconem. 
nani  cougcri  in  Manuirram  tantas  opes  prinmm  indignatur  CatuUns, 
deinde  id  quod  his  diuitiis  ille  emat  onines  puellas.  huic  autcni  altrri 
parti  (6—8)  quemadmodum  subicitur  iuterrogatio  (u.  9)  et  responsio  (u.  10), 


1,S2  XXIX  6-8. 

itii  priorern  iiaiti  ni  iioii  potcst  Beqni  sola  interrogatio  (ii.  5)  ouiissa  ro- 
sponsione.  uncle  apjmret  rectissinie  editioneni  Aldinani  a.  1502  uersum  5'' 
afUlidisse,  qui  obseruanie  LMuellero  interlapsus  est  ob  bimillimum  u.  G 
iuitium  ('esi'  .  .  'eti').  —  0,  7.  fct  iile  iiunc  siiperbiis  et  Hiiperfliieiis 
pcraiiil)iilubit  oiiiiiiiim  ciibilia.  'et'  (=  et  ita)  in  forti  interrogatione 
et  transitu  ad  alteram  partem  (cf.  Kut-hnerus  gr.  1.  II  p.  634).  Hor.  epod. 
4,  6  licet  superhus  ambuhs  pecuma  (ubi  Peerlk.  cp.  Val.  Max.  VI  9 
Crassus  cuni  eyens  ambidard):  hic  notionem  'diuitiis'  conexus  facile  suppe- 
ditat  et  ad  ''superbus'  et  ad  'superfluens'  lenocinante  allitteratione  iuncta; 
de  absoluto  huius  uocis  usu  cf.  non  tam  Sen.  d.  ben.  I  11  quam  Tac. 
dial.  18  supra  modum  exuUans  et  superfluens,  Cic.  in  Verr.  III  4,  9 
istum  rehus  omnihns  umlique  ereptis  inpune  eludcntem  circnmfluere  et 
ahundare.  'peramb.'  non  de  grauitate  fastuque  accipe,  qua  quis  incedit 
(lior.  epist.  II  1,  79  ibique  Schmidius  et  epod.  17,  41),  sed  ita  'ex  ordine 
adibit',  quemadmodum  Sen.  de  ben.  VI  16,  2  de  medico  dicit  me  inter 
eos,  quos  perambulat  (=  uisit),  ponit,  idem  de  breu.  u.  14  cum  omnium 
liminu  cotidie  peramhulauerint.  futurum  autem  sic  accipe:  perget  (ut 
uunc  facit)  perambulare.  'omnium'  (cum  ui  pronuntia)  'cubilia',  non 
'omnium  maritorum'  (Liu.  XXVII  31,  5  uagabutnr  cum  uno  uut  altero 
comite  per  maritas  domos  dies  noctesque),  sed  'omnium  feminarum  lectos', 
ut  de  Ameanae  cubili  a  Mamurra  presso  maxime  cogitat  poeta:  Hor. 
epod.  5,  69  indormit  unctis  omnium  cubilibiis  obliuione  paelicum.  omnes 
certatim  puellas  huic  loui  aureo  patefacere  sinus  stomachatur  Catullus. 
—  8.  ut  albulus  columbus  aut  ydoneus.  si  columbi  uon  minus  quam 
columbae  pndicitia  erat  summa  (Plin.  h.  n.  X  104  neutri  notu  adiiUeria, 
Athenaeus  IX  50),  peculiaris  esse  debet  ratio,  cur  hac  neglecta  cum 
columbo  tamen  comparetur  Mamurra.  quam  patefacit  'albulus'  (cf. 
LXVIII^  85)  demiuutiuum,  quo  declaratur  teneritudo  moUitiesque;  est- 
que  praeterea  animal  illud  salacitate  sua  notum  Veneri  sacrum  (Ellisius 
cp.  Alexin  in  fragm.  Com.  gr.  Mein.  III  p.  481  Isvv.lq  'AcfqoSCzrig  fi[il 
yuQ  nsQioTSQog,  schol.  ad  ApoII.  Rhod.  III  550):  euadit  sic  imago  amasii 
delicatuli  fauore  Veneris  tutelaque  fruentis.  similisque  comparatio  in- 
esse  debet  corrupto  illi  'aut  ydoneus'.  ex  quo  quod  Silligius  elicuit 
'haut  idoneus',  id  miror  cuiquam  prudenti  potuisse  adridere.  si  Ma- 
murra  non  aptus  erat  ad  coitus  patrandos,  quid  tandem  Catulli  in  eum 
ira  sibi  uult?  talis  homo  non  est  timendus  riualis,  sed  solo  contemptu 
dignus.  neque  uero  illud  ullo  pacto  quadrat  in  magnam  illam  mina- 
cemque  mentulam  (CXV  8).  has  nugas  refugit  AStatius  egregie  repo- 
nens  'aut  Adoneus'.  quam  in  formam  cp.  Plaut.  Men.  I  2,  35  raperet 
aut  uhi  Venus  Adoneum  et  Auson.  epigr.  30,  6  Arabica  gens  Adonaim 
(Bacchum  uocat);  adde  Probi  append.  [Gr.  L.  K.  IV]  p.  199  Adon,  non 
Adonius  (terminatio  'ius'  et  'eus'  eadem),  unde  uulgarem  magis  hanc 
formam  fuisse  quam  doctorum  scriptorum  propriam  edocemur,  fortasse 
tractam  et  ipsam  ex  sermone  graeco  (Bekkeri  Anecd.  p.  346  6  'ASwviog) ; 
ueque  abhorruisse  ab  ea  puto  ipsius  CatuUi  imitatione  Horatium  od.  III 


XXIX  21—24.  183 

2G,  1  aixi  lyudlis  nupcr  Adoneus  (cf.  lectt.  Hor.  p.  17).  ad  rem  autem 
quod  attinet,  oblitterata  casti  illius  amatoris  Veneris  imagine  Adon 
interdum  uocatur  quiuis  adulescens  pulcher,  feminarum  deliciae  secta- 
toique;  quam  in  significationeni  iam  Schneidewinus  Philol.  111  p.  254 
not.  cp.  Lucian.  d.  mer.  7,  3  ■na&svdsig  (isza  zov  'AScovidog  XaiQsov, 
Aristaen.  I  8  ionv  ccvTog  ntQino^rizog  "AScavi-g  ratg  szaLQaig,  Alciphr. 
1  39;  et  sic  Prop.  1  13,  12  ex  emendatione  nostra  me  noua  quaerendo 
semper  Adonis  eris.  quodsi  hunc  praefectum  fabrum,  Fortunae  filium, 
animo  nobis  fingimus  fuisse  staturae  magnae  (CXV  7),  macellum  (LXII  6) 
ore  foedum,  singulare  acumen  nascitur  hoce,  quod  talis  homo  solis 
opibus  suis  eflPecit,  ut  mulierculis  ominbus  tamquam  Veneris  columbus 
mollis  nitidusque  aut  formon&ulus  puclius  esset  gratus  acceptusque.  — 
repetitis  uu.  intercalaribus  (ita  si  appellare  licet  iterationem  mere  rhe- 
toricam)  iam  transit  poeta  ad  demonstrandam  indulgentiae,  qua  potentes 
Mamurram  prosequuntur,  absurditatem.  sequar  autem  in  interpretatione 
ordinem  uersuum  in  textu  meo  exbibitum,  infra  in  fine  huius  transposi- 
tionis  rationem  redditurus.  —  21.  (xuid  liuuc  maluui  fauetis'  peruerse 
olim  'malum'  parenthetice  pro  interiectione  acceperunt,  cp.  Cic.  Phil. 
X  9,  18  qiiae  (inalum)  est  ista  ratio?  aliaque;  recte  recentiores  sumunt 
substantiue  positum,  ut  V  12,  LXIV  175,  Aen.  I  352.  plurali  'fouetis' 
nunc  C.  utitur,  quia  totam  Mamurrae  luxuriam  altius  inde  ab  initio  ex- 
agitaturus  non  solum  Caesaris,  sed  etiam  Pompei  beneficia  tangit.  — 
21,  2*2.  aut  quid  hic  potest  uisi  uuctn  deuorarc  patriuiouia.  de  ^aut' 
Maduigius  opusc.  I  p.  456:  ^quemadmodum  iu  negatiuis  sententiis  Latini 
saepe  disiungunt  quae  nobis  coniungenda  uidentur,  sic  idem  in  senten- 
tiis  interrogatiuis  ad  negationem  inclinantibus  aut  improbationem  signi- 
ficantibus  fieri  uidetur,  ubi  disiungi  notiones  recte  possint'.  cf  CVII  7;  iu 
subiuncta  praesertim  accuratiore  definitione  'aut'  adhibetur,  ut  Aen  III 1S7 
(162).  'potest',  scit,  callet.  ^incta',  hiuta  et  opima,  ut  Hor.  epist.  I  14,  21 
et  15,  44  et  17,  12.  ^patrim.'  non  solum  boua  paterna,  sed  seusu  am- 
pliore  nouas  quasque  opes  designant,  ut  ex  sequentibus  patet;  bene 
Vulpius  cp.  Cic.  Phil.  II  27,  67  noii  modo  unius  pulrimonium  .  . .,  sed 
urbcs  ct  reyna  celeriter  tanta  nequitia  deuorare  potuisset  et  iuuect.  iu  Sall. 
7,  20  modo,  inquam,  patrimonio  non  comeso,  sed  deuoiato  (=  raptim 
dissipato)  quibus  rationibus  repente  factus  ts  tam  afluens  tt  tam  bcatus':' 
—  2;J,  24.  eouc  uouiiuc  urbis  opuloutissiuic  gcucr  soccrquc  pcrdi- 
distis  ouiuia.^  nou  ad  priora  (tiuod  paruni  recte  tit),  sed  ud  siqueutiu 
(u.  13  'ut')  refer  'eone  nomine',  h.  e.  eumue  ob  causam  (cf.  ex.  gr.  Vell. 
Pat.  II  104,  2).  'urbis'  uulgo  cum  'omuia'  iuuguut;  sed  cum  diuitiae 
prolhixerint  ex  uariis  orbis  terrarum  partibus  subactis  (16 — 19),  absolutc 
autem  dicatur  ubique  'omnia  perdere'  (iam  Vulpius  cp.  Cic.  ad  Att.  II 
21,  1  qui  Caloni  iruti  omnia  pcrdidcrunt ,  Nep.  Eum.  8,  2  *'wa  inlcmpe- 
rantia  nimiaque  licentia  tit  omnia  perdant,  Liu.  praef.  dcsidcrium  pcr- 
eundi  pcrdcndique  omnia,  nec  aliter  adhibet  Vergilius  hunc  u.  adforeus), 
ista  quidem  interpretatio  reicula  est;   nec  Ilauptius  'orbis'  icstitueus  iu 


184  XXIX  11. 

corto  clictionis  usu  absoluto  audiendns  est  (licet  Trebell.  Gallien.  17,  D 
ctim  orbcm  terrarum  undique  perdidisset  dixerit  adnotante  Schwabio). 
itaque  'urbis',  siquidem  recte  sc  habet,  cohaerere  debet  cura  ea  notione, 
quae  incbt  uoci  'opulentiasime',  quam  pariter  metrum  et  sententia  et 
numerus  arguunt  corruptam.  mitto  Scaligeri  ^imperator  unice'  parum 
apte  cum  incredibili  audacia  restitutum  aliorumque  commenta  a  uersus 
legibus  reiecta:  nec  in  Lachmanniano  'urbis  o  piissime'  siue  Hauptiano 
"■piissimei'  adquiescere  equidem  possum  (nam,  ut  de  superlatiuo  dubio 
taceam,  de  quo  cf.  Cic.  Phil.  XIII  19,  3  et  Keilii  gr.  1.  V  p.  154  et 
Muetzelliua  ad  Curt.  IX  25,  17,  locus  a  tali  ironia  abhorrere  mihi  uide- 
tur)  nec  aut  in  LMuelleri  inuento  nimis  ieiuno  'urbis  o  potissimei'  (Plant. 
Men.  II  3,  9)  aut  in  Ellisiana  exclamatione  'urbis  o  pudet  nieae'.  hinc 
quod  audaciore  molimine  olira  dedi  'oro  uos,  leuissimei'  (nam  'oro' 
breuiatum  utpote  in  uitae  cottidianae  formula  sine  offensione  esse  puta- 
bam,  nunc  nec  ipsum  ualde  probo),  facile  ut  in  loco  conclamato  excu- 
sabitur;  'leuissimei'  feliciter  a  me  recuiDeratum  esse,  etiamnunc  sentio, 
biquidem  leuitas,  si  quid  aliud,  erat  hoc  quod  conquisitarum  undique 
diuitiarum  tam  peruerse  largi  prodigique  extiterunt  Caesar  Pompeiusque. 
uec  minus  de  tradito  'urbis'  (quod,  quidquid  temptas,  iustam  senten- 
tiam  respuit)  uere  me  dubitasse  teneo.  sed  inuento  illi  acrius  insistens 
lubenter  mihi  persuadeo ,  esse  CatuIIianum  'usu  oiaum  leuissimei',  h.  e. 
qui  leuitate  uestra  tam  sinistrum  diuitiarum  usum  facitis;  nam  'leuis 
re'  pro  'in  re  aliqua'  dictum  non  abhorret  ab  usu  poetarum  (cf.  LXIV  11). 
denique  testes  ita  inter  se  differunt,  ut  V  'socer  generque',  Vergilius 
epigr.  6  (3),  6  'gener  socerque'  praebeant.  jjer  se  uix  discerni  posse 
apparet,  utrum  Caesar  ut  socer  melius  genero  an  Pompeius  utpote  senior 
illi  praeponatur  (nam  quod  dicunt,  inuehi  poetam  in  Caesarem,  ex  parte 
est  rectum;  potuitque  e  contrario  hinc,  quod  Pompeius  ante  Caesarem 
beneficia  contulit  in  Mamurram,  gener  praeponi).  sed  anteriores  cum 
starent  a  V  atque  LSpengelius  adeo  epigramma  Vergilianum  ex  loco 
nostro  corrigendum  censeret,  ego  praef.  uol.  I  p.  XLVIII  hauc  dictionem 
monui  iu  prouerbium  abiisse  et  litem  dirimi  in  Vergilii  testis  gratiam 
locis  haud  paucis,  quos  hic  a  me  aliisque  auctos  adscribam  omnes: 
Verg.  Aen.  VII  317  hac  gener  atque  socer  coeant  mcrcede  suorum  (quo 
loco  alter  ille  VI  829  sq.  plane  ut  exornatio  redarguitur),  Lucan.  IV 
802  et  gener  atque  socer  bello  concurrere  iussi  simillimeque  Mart.  IX  70,  3, 
Florus  II  13,  13  morte  luliae  Caesaris  fdiae,  quae  nupta  Pompeio  generi 
socerique  concordiam  matrimonii  foedere  continebat,  Minuc.  Fel.  18 ,  6 
generi  et  soceri  bella  toto  orbe  diffusa,  Sidon.  ApoII.  carm.  IX  236  p.  1233 
Sirm.  ut  gener  socerque  cognata  impulerint  in  arma  Bomam:  unus  epi- 
taphii  Lucani  u.  2  [PLM.  V  p.  386]  locus  dubius  restat,  ut  mittam  am- 
plificationes,  ueluti  Augustini  d.  c.  d.  I  p.  98  Domb.  —  11.  iuiperator 
unice.  potest  hoc  in  laudem  accipi  (=  praestantissime,  ut  Liu.  VI  6, 
17  perinde  quam  opinionem  de  imperatore  unico,  eam  spem  de  bello  habe- 
rent,   Sueton,   Oth.   12  fortissimum  uirum,  unicum  imperatorem  praedi- 


XXIX  12—15.  185 

canks;  cf.  ad  LXI  221);  nec  dubito  quin  reuerentia  quaodam  bit  admixta 
(et  sane  suspexit  alias  ducem  singularcm  ex  animo  C),  ut  tamen  simul 
subsit  tecta  eius  tyiannidis  notatio;  quod  crimen  maxime  perhorruit 
Caesar  (LIV  7).  —  12.  in  iiltiuia  occidentis  insnla.  cf.  ad  u.  4,  Cic. 
d.  n.  d.  II  66,  164  qui  has  nohiscum  terras  ab  oriente  ad  occidentem  co- 
lunt.  intellegenda  autem  sunt  uerba  de  priore  Caesaris  expeditione  Bri- 
tannica  a.  55.  nam  si  hoc  tenemus,  ad  Caesarem  Veronae  hieme  de- 
gentem  hos  uersus  esse  datos  (cf.  Sueton.  Caes.  73),  cum  post  luliae 
inter  ipsam  expeditionem  alterara  a.  54  mortem  de  genero  soceroque 
sermo  esse  omnino  nequeat  (Schwabius  qu.  C.  p.  205),  de  sola  a.  55/54 
hieme  cogitare  licet;  cf.  Hauptius  op,  I  p.  14  sq.,  WestphaUus  p.  214. 
neque  hercle  aliter  ut  statuamus  permittunt  carminum  Catullianorum 
rationes  chronologicae.  nihil  enim  ad  rem,  quod  paruam  uel  nuUam 
praedam  ex  Britannia  a.  55  reportatam  esse  ueri  est  simillimum  (cf. 
Drumannus  hist.  rom.  III  p.  297  et  Cic.  ad  fam.  VII  7,  1  m  Britannia 
nihil  esse  audio  neque  auri  neque  argenti);  poeta  rem  exaggerans  Gallica 
spolia  magis  respicit,  Britannica  magis  in  ornatum  adicit.  —  13.  ut 
ista  uostra  diffutnta  nientnla.  plane  ut  XVII  21  iste  meus  stupor,  nbi 
uide:  a  uitio  principali  Mamurra  pene  bona  sua  laceraus  (ut  ait  Sallu- 
stius)  ipse  'mentula'  dicitur;  quod  adeo  placuit  nostro,  ut  in  carminibus 
post  reconciliationem  cum  Caesare  factam  in  Mamurram  derectis  iam 
eum  uocaret  Mentulam.  'uostra'  ex  more  CatuUiano  tantum  ad  utros- 
que,  Pompeium  et  Caesarem,  spectare  potest:  indicium  ingens,  Pompei 
mentionem  iam  praecessisse.  Lachmannas  corrigere  uoluit  'defututa', 
ut  contra  XLI  1  puella  dcfututa  BGuariuus  maluit  'diffututa'.  uoculas 
alibi  non  lectas  sic  puto  distinguendas  esse,  ut  uir  (Mamurra)  recte 
dicatur  'diffututus'  siue  futuendo  nimis  paene  dissolutus  exhaustusque, 
contra  puella  ^defututa'  siue  usu  multo  detrita,  omni  gratiae  uenusta- 
tisque  decore  quasi  deterso;  eodem  modo  plebecula  Rhenana  raarem 
uocat  'verv...,'  feminam  'abgev...'  —  15.  ducentics  comesset  ant 
trecenties.  pro  uulgari  'HS  ducenties  aut  adeo  trecenties'  (=  20,000,000 
aut  30,000,000  sestertiorum);  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  I  p.  702;  poetae  iUud 
'HS'  omittunt,  ut  Mart.  V  70,  5  o  quanta  cst  guJa  centies  comesse.  'co- 
medere',  ut  Hor.  epist.  I  15,  40  siqui  comedunt  hona,  Cic.  ad  Att.  VI 
1,  25  putat  enim  suos  nummos  uos  comcdisse,  Paulus  Festi  p.  58  'come- 
dum''  hona  sua  consumciitcm  antiqui  dixerunt.  —  15.  qnid  cst  alid 
sinistra  liberalitas!  scil. ,  si  hoc  non  est.  plenam  locutiouom  nosoi- 
mus  ex  Cic.  in  Verr.  III  30,  71  quid  cst  aliud  capere  conciliarc  pecu- 
nias..,  si  hoc  ■non  cst  ui  atque  impcrio  cogerc  inuitos  ..  iiccuniam  darc; 
sed  hoc  alterum  membrum  saepius  omittunt,  ut  Cic.  Phil.  I  9,  22  quid 
rst  aliud  hortari  adulcscentcs,  ut  ttirhuhnti  .  .  uilint  cssc,  ubi  of.  llalmius. 
'alid',  aUud,  ut  LXVI  28  'alis'  pro  'alius';  cf.  omnino  Kitsoholius  opuso. 
IV  p.  452  sqq.  'sinistra',  peruersa,  ut  Tac.  h.  V  5  instituta  sinistru. 
de  Caesaris  Hberalilate  saepius  qucrcbautur;  Vulpins  cf.  Sall.  Cat.  52, 
ubi  Cato  coutra  Caosarem  iam  pridcm  cquidcm  nos  uera  rcrum  uocahuhi 


18(5  XXIX  16-20. 

(imisimus,  quiu  bonu  uliena  laryiri  Uheralitus  .  .  uocatur ,  Cic.  de  oft".  I 
M,  43,  1'hil.  II  20,  50  et  45,  116,  8ueton.  Caes.  26  et  54.  aci-iu«  C, 
luale  potentes  fouere  Mamurrain  ostenden&,  ita  instat  ut  hunc  omnia 
patrimonia  deuorasse  nioneat,  transitu  facto  per  uerba:  —  IG.  pariiin 
expatrauit  aii  pariiiii  clliiatiis  est  J  'expatrare',  ana^  Uyoiitvov  (recte 
Doeringius  cp.  ^ecfutuere'),  sic  Scaliger  explicat  'est  scortando  fiaca- 
a&cit,  immo  dcpBLdsa&ai,;  sed  omninm  linguarum  fclicissime  gcrmanica: 
verhuren;  in  uetusto  glostario  latiiio-arabico:  patratio  est  rei  ueneriae 
consummatio;  aliae  glossae  inyiQiva  inl  avvovciag:  expatro'.  in  aliis 
glossis  'expatrauit,  inBTilsatv\  hoc  si  ad  libidinem,  contra  ad  gulam 
spectat  elluandi  uerbum,  ut  elluo,  ganeo  coniungit  Ter.  Heaut.  V  4,  10; 
cf.  et  Cic.  p.  Sest.  11,  26  clluo  patrimonii,  ibid.  52,  111.  ceterum  'pa- 
rum'  (=  nondum  satis)  fortiter  repetitum  fortiter  pronuntia.  —  17.  pa- 
teriia  priiiia  Iniiciiiata  siint  bona.  h.  e.  iu  particulas  dissecta  et  dissi- 
pata  per  luxuriem.  Sall.  Cat.  14,  2  pcne  hona  patria  kicerauerat;  sed 
'lancinare'  fortius;  synonyma  Beckii  [p.  66]  lacerat,  qui  partibus  suis 
mcmhra  destituit;  lancinat,  qui  mutila  tiim  manlra  cliscerpit.  —  18.  se- 
ciuula  praeda  Pontica.  intellege  de  parte  praedae,  qua  donatus  erat 
Mamurra  a.  64  uel  63  a  Pompeio  belli  Mithridatici  tertii  uictore  (cf. 
Appian.  bell.  Mithr.  115  sq.,  Plut.  Pomp.  25).  ad  Caesaris  a.  80/79 
spolia  Bitbynica  qiii  referunt,  ut  illud  Tontica'  neglegunt  nimis,  ita  ab 
hoc  uno  uersu  Pompei  in  carmine  nostro  mentionem  explicavi  praeter- 
uident;  cf.  et  Hauptius  op.  I  p.  13.  —  19.  tertia  Hibera,  quam  scit 
aniuis  aurifer  Tagus.  haec  pertinent  ad  bellum  Lusitanicum  a  Caesare 
propraetore  a.  61  gestum,  de  quo  Hauptius  cp.  Plut.  Caes.  12  dnrjXXdyr} 
rrjg  inaQ^tag  avTog  rs  nXovaiog  ysyovcog  ■aal  Tovg  aTQaticotag  cocpeXrjKag 
dno  zav  aTQarsiwv  y,al  nQogayoQSVofiEiog  avtozQdtaQ  vn  avtcov.  Tagus 
autem,  Lusitaniae  flumen  fuluo  clecurrerts  limo  (Stat.  silu.  I  2,  127;  Ouid. 
am.  I  15,  34  auriferi  ripa  heaia  Tagi)  testis  est  et  recordatur  nou  sine 
dolore  praedae  a  Mamurra  absportatae;  cf.  Ouid.  met.  XII  440  scit  tuus 
hoc  genitor,  Aen.  XI  259  scit  triste  Mineruae  sidus,  Stat.  silu.  IV  6,  93 
et  Theb.  II  108  (ubi  cf.  OMuellerus).  ceterum  cum  'Lusitania'  metro 
non  esset  aptum  ponique  deberet  Hiberiae  nomen,  adiecto  illo  'q.  s.  a. 
a.  T.'  accuratius  rem  explicari  par  erat;  male  ^Hibera',  quod  respondet 
illi  'Pontica',  a  nonnullis  est  addubitatum.  —  20.  liunc  gallie  timet 
et  britannie.  docet  hic  uersus  corruptissimus ,  quantopere  etiam  uiri 
cetera  prudentes  ament  in  uia  semel  inita  pergere.  mitto  coniecturas 
eas,  quibus  metrum  non  restituitur;  nam  putare,  CatuIIum  hic  a  norma 
purorum  iamborum  desciuisse,  nihil  est  aliud  quam  emendandi  inscien- 
tiam  transferre  in  optimum  poetam.  sed  Turnebus  ubi  semel  praeiuit 
'tiraentque  Galliae  hunc,  timet  Britannia',  alii  aliter  hunc  secuti  sunt, 
ut  Lachm.  'time  Britannia,  hunc  timete  Galliae',  Hauptius  'timete 
Galliae  hunc,  time  Britannia',  LMuelleinis  ''timentne  Galliae  hunc,  timent 
Britanuiae'  proponentes,  de  sententiae  sic  restitutae  peruersitate  securi. 
recte    iam   Bergkius    dixit:    ^C.    hoc    uerbo   [timendi]    tum    demum    uti 


XXIX  20.  187 

potuisset,  si  Mamiirra  iii  istas  prouincias  profecturus  fuisset;  at  iaui 
reuersus  erat,  iam  utramque  prouinciam  expilauerat,  Galli  et  Britanni 
satis  superque  experti  erant  Mamurrae  rapinas'.  cuius  praecessoris 
ignarus  simillime  olim  ipse  [anal.  Cat.  p.  43]  adnotaui:  'iam  eorum 
thesauris  potitus  erat  Mamurra,  iam  eoium  diuitiis  usus  corrumpebat 
mulieres  Veronenses'.  nimirum  huius  carminis  propositum  ne  obliuisca- 
mur.  sed  Bergkium  'quem  scit  a.  a.  Tagus  et  uncta  Gallia,  ultima  et 
Britannia'  scribentem  (^ef  male  traiectum  est,  ut  alia  mittam)  non 
minus  fefellit  ratio  quani  HAIMunvonem  'et  huice  Gallia  et  metet  Bri- 
tannia?'  conicientem  (quo  offensio  commemorata  praeterea  minime 
tollitur).  nam  postquam  doctum  est,  Mamurram  omnia  deuorare  atque 
expatrare,  iam  nil  adiciendum  erat  quam  per  asyndeton  consummatiuum 
id,  propter  quod  tota  haec  disputatio  est  instituta:  tali  homini  uos  male 
fauentes  iterum  ex  Gallica  et  Britannica  praeda  ingentia  dona  donastis? 
hinc  fluxit  emendatio  mea:  ''eeine  Galliao  optima  et  Britanniae?'  cui 
iuterrogationi  indignationis  plenae  conuenit  ellipticum  dicendi  genus,  quo 
'data  sunt'  similisue  notio  est  supplenda;  cf.  ad  XXXVIII  6  sic  meos 
amores?  ^optima  Galliae  e.  B.'  autem,  h.  e.  optima  quae  Gallia  et  Britannia 
habet,  egregie  dicuntur  abrepta  inde  spolia  et  tributa;  cf.  Hor.  sat.  I  2,  90 
corporis  optima  (ibid.  I  3,  38  omicae  tuijjia  et  II  6,  89),  Tac.  dial.  23 
laetissima  quaeque  antiquorum,  luuen.  1,  136  optima  sihiarum  pelagique, 
Auian.  fab.  29,  14  siluarum  optima  quaeque,  alia.  et  fortissimum  est 
illud  'eeine'  (prisce  pro  'eine'):  cf.  Ter.  Andr.  I  5,  28  eine  ego  tit  ad- 
uorser?,  Plaut.  Curc.  I  1,  21  eine  hie  cum  uino  sinus  fertur?  poetae 
autem  scaenici  cum  datiuum  ''ei'  aut  ut  mouosyllabum  aut  (media  forma 
'eiei')  ut  spondeum  adhibuissent  pleruraque,  rarius  multo  iambice  (Brixius 
ad  Plaut.  mil.  arg.  I  4),  par  erat  poetas  doctos  regulam  ubique  adser- 
tam,  qua  uocalis  ante  uocalem  corripitur,  eo  magis  respexisse,  quod 
uetus  illud  'eiei'  iam  magis  magisque  corripi  coeptum  erat  ('iei'  bis 
habet  lex  Rubria  a.  a.  Chr.  48).  itaque  ubi  post  scaenicos  datiuus  'ei' 
inuenitur  (inuenitur  autem  rarius,  quia  hoc  pronomine  omnino  abstiuere 
studebant  poetae  cultiores),  ibi  habetur  iambice,  ut  Uuid.  hal.  34, 
German.  Arat.  333  et  457,  in  acrosticho  Plaut.  mil.  11.  CatuUus  uocem 
aptissimam  hic  tuto  in  usum  uocare  potuit  debuitque  adhibere  iambioe. 
Versus,  qui  sunt  in  V  21  —  24,  quod  ThMommsenum  secutua  inter 
10  ct  11  exhibui,  restat  ut  defcndam;  quaui  traiectionem  Mommsonus 
ipse  in  uersione  huius  poematis  germauica  historiae  suae  Komanae  iu- 
serta  breuiter  indicans  rationibus  non  stabiliuit.  iuitium  inde  sumit 
l>oeta,  quod  Mamurra  opibus  afluit  quodque  his  innisus  femellas  omncs 
corrumpit.  post  hoc  initium  uon  statim  quaeri  potest  (uam  ue  iustus 
quidem  transitus  adest),  num  pro]iterca  in  Britannia  fuorit  Caosar,  ut 
Mamurra  libidinibus  suis  incumboret;  nam  ex  sola  Britanuia  nulUie  opea 
relatae  sunt.  deinde,  postquam  demonstratum  est  deuorasse  illum  ut 
cetera  ita  pracdam  Ponticam,  iu  fine  dciuum  ot  in  alio  conexu  subicitur 
Pompei  mcutio,  cui  praedam  l'onticam  debebat  Mamurra;  nec  porro  ob 


188  XXIX. 

candcni  caiisain  iri  tradito  orcline  u.  IH  'no.stra'  intellegitur.  tum  ratiouc 
cxitns  carot  carniinis,  quiiipo  in  quo  non  hoc  donionstrotur,  Pumpeiuni 
ct  Caesarem  totuni  terrarum  orbcm  deuastasso  propter  luxuriam  Ma- 
murrae,  sed  illud,  in  hunc  inmerentem  tantas  congeri  diuitias;  facileque 
sentimus,  poema  unde  coeperit  eodera  reucrti  debcre.  ipsis  denique 
uu.  21,  22  et  23,  24  nunc  quidcm  nuUum  est  inter  se  uinculum:  poete- 
rior  interrogatio  prorsus  abhorret  a  priore.  quibus  difficultatibus  cum 
alii  aliter  uolucrint  mederi  parum ,  ut  mihi  uidetur,  proliabilitor  (Schwa- 
bius  qu.  C.  p.  192  sq.  solos  uu.  23,  24  post  10  traiciens,  Olahnius  Herm. 
II  p.  240  duo  carmina  statuens,  quorum  unum  uu.  1—10  comprehendat), 
omnes  notli  uere  dissolui  mihi  uidentur  rtcepto  eius  inuento,  qui  pri- 
mus  in  tradito  ordine  uersuum  est  offensus  (omissos  casu  inter  10  et  11 
uersus  quattuor  librarius  errore  animaduerso  postea,  ut  fieri  solcbat,  in 
tine  post  20  adiecerat  signis  additis,  quae  postea  sunt  neglecta).  sic 
enim  re  ipsa  exposita  (1  —  10)  iam  causa  rei  ita  quaeritur,  ut  simul 
quam  nulla  ratio  iusta  utpote  in  noto  comedo  adsit  indicetur.  et  ferimus 
hoc  transitionis  loco  eo  lubentius  illud  ^fouetis',  quod  statim  noscimus, 
ad  quos  pluralis  pertineat.  nam  male  peruerseque  foueri  Mentulam, 
non  potuit  sane  salsius  optineri  quam  illo  '  eone  nomine  .  .  ut  .  . ' ;  et 
hoc  ''eone  nomine'  nunc  duplicato  et  epanaphora  euadit  roboris  plenis- 
sinia  et  coniuncti  sunt  Pompeius  Caesarque,  ut  postulat  u.  13  'uostra' 
cum  sequentibus  omnibus.  sed  po&tquam  illius  in  u.  21  sq.  positi  pars 
prior  est  corroborata  (in  uu.  23  sq.,  11—15),  altera  pars  Cdeuorare')  in 
uu.  16 — 19  plane  fulcitur;  et  demonstrato  eo  quod  erat  demonstrandum 
qnasi  ouans  in  fine,  quo  simul  et  euictum  id  quod  posuerat  compre- 
hendit  et  exitum  carminis  cum  exordio  iungit  sociatque,  poeta  excla- 
mat  'eeine  Galliae  optima  et  Britanniae?! '  neque  uidco,  quidnam  huic 
rationi  uere  j)0ssit  opponi;  nam  Vergilium  uersiculum  in  fine  epigram- 
matis  sui  additum  non  potuisse  sumere  uisi  ex  fine  nostri  carminis, 
nimis  inepte  statuit  LMuellerus:  quasi  uero  uersui  24  undecumque  sumpto 
non  sua  uis  suumque  robur  maneret  saluum  integrnmque!  confirmatur 
autera  haec  disputatio  plane  respectu  aliarum  rerum.  errant  enim,  qui 
Catullum  acrius  in  Caesarem  inuehi  putant  ob  rerum  ciuiliura  rationes. 
quid  poeta  Veronensis  de  republica  senserit,  a  qua  factione  steterit,  nos 
nescimus;  sed  eum  non  inimicum  fuisse  Caesaris,  carmen  XI  tamquam 
alta  uoce  clamat.  nimirum  non  publicae,  sed  priuatae  res  Valerium 
inpvilere,  ut  in  lulium  truces  uibraret  iambos  et  hoc  in  carmine  et  iu 
co  quod  est  LVII:  in  solos  ministros,  quibus  imperator  unicus  nimis  in- 
dulsit,  omne  noster  effundit  odium  suum,  cuius  sane  parte  etiam  ad- 
spergitur  is  ipse,  qui  suos  nimiura  se  iactantes  non  intra  fines  cohercuit 
omninoque  eis  se  iactandi  facultates  suppeditauit.  sic  quia  Caesari  de- 
bebat  Mamurra  omnia,  quibus  nunc  snperbus  et  superfluens  mulieres 
corrumpebat,  in  Caesarem  quoque  CatuIIus  inuehitur:  cui  inuectiuae 
solum  Mamurram  ansam  praebuisse,  ceterorum  carminum  in  huuc  de- 
rectorum  ratio  aperit.    nam  in  hoc  quoque  plerique  falluntur,  quod  hos 


XXX  1-4.  189 

uersus  solos  contemplati  reliquorura  poematum  respc-ctum  non  habeut. 
Westpbalio  [p.  190]  boc  debetur,  quod  in  cyclum  carminum  ad  Amea- 
nam  pertinentium  inserti  bi  uersus  nouara  plane  lucem  accipiunt:  Ma- 
niurram  ut  riualem,  qui  sui  ipsius  perturbarit  rationes,  Catullus  acer- 
rimo  persequitur  odio;  cf.  supra  p.  39.  est  aulem,  ut  iam  mouui,  Veronae 
carmen  nostrum  scriptum,  ubi  per  biemem  a.  55/54  cum  suis  degit  Caesar. 

XXX. 

1.  Alfene  inmeuior  atque  uuaniniis  false  sodalibus.  Alfenum  (quam 

nominis  formam  contra  Y  ''Alpheue'  non  rara  illorum  'f  et  'ph'  per- 

mutatione    exhibentem    adserunt   inscriptiones ,    ut    CIL.    I   p.  210,    467, 

473)  IVossius  statuit  esse  P.  Alfenum  Varum,  ictum  celeberrimum,  con- 

sulem  suffectum  a.  a.  Cbr.  39   (errauit   enim  Scbwabius  q.  C.  p.  83  sq.), 

de  quo  cf.  Teuffelius  HLR.  §  208,  3;  potestque  baec  coniectura  eo  con- 

roborari    uideri,    quod  Alfenus    ut  Creraonensis    erat   CatuUi    popularis; 

quamquam  certam  indubitatamque  nemo  eam  dixerit.    'inmemor',  semper 

absolute  apud  nostrum  legitur,   b.  e.   promissa  nou  curans  siue  perfidus 

(LXIV  58,  123,  135,  248);    cf.  u.  9,  10.     'unanimus'  (cf.  IX  4)   saepius 

de  caris  concordibusque  dicitur:  Plaut.  Sticb.  729  ego  tu  suni,  tu  cs  ego: 

unanimi  sumiis,  Claud.  iu  Ruf.  I  105   et  unanimos  ocliis  turhare  sodales. 

'falsus'  ad  similitudinem   illius  infidus'  cum  datiuo  constructum  est,  ut 

ap.  Claud.  IV  cons.  Hon.  278  falsus  amicis  (=  aduersns  amicos).    pluralis 

est  generalis,  ut  LX[  134.  —  2.  iam  te  nil  miseret,  dure,  tui  dulcis 

umiculi^     'iam',    nunc   ubi   quam   maxime  animum   amicum   ostendere 

debuisti;  nam  ut  'miseret',  ita  u.  5  'in  malis'  demonstrat,  in  miseranda 

condicione  uersatus  poeta  amicorum  boc  nomine  dignorum  siue  auxilium 

siue   solatium    expectabat.     'dure',   crudelis,   ut  Verg.   ecl.  10,  47,  Hor. 

od.   IV   1,  40,   Propertius  et   elegici  saepius.     'amiculi'   (Hor.   epist.   I 

17,  3)   acerbe:   quem   intimum   tuum   amicum  uocitabas.  —  in  eis   quao 

aecuntur  interpretandis  traditum  uersuum  ordinera  respiciam.  —  3.  iam 

mc  prodere,  iam  non  dubitas  fallcre,  perlldeJ    'prod.',  contra  tidom 

deserere,   ut   Cic.  Pbil.  XI   9    relictus,   desertus,  ]>roditus   (Uronou.   obss. 

III  20,  EUisius  cp.  Tbeogn.  529   ovSsva  ttco  nQovSco^a  rpiXov  xai  niazov 

ttaiQOv).     'iam'  (=  nunc  adeo)  tam   fortiter  repctitum  est  ut  sna  se  ui 

sustentet  nec  coeat  cum  ^non'  in  solitam  significationem ;  et  'non  dubitas' 

ita  dno  kolvov  (p.  46)  est  positum,  ut  cimi  uoce  iungatur  grauiore  'fallere' 

(b.  e.  non  solum  'expcctationi  meae  uon  rcspondero',  eod  etiaui  ''a  iure- 

iurando   non    staro':    Ouid.    rem.    303   sic    ute    iurata  fefellit).    —    4.   ncc 

facta  impia  fallacum  liominuin  caelicolis  placcnt.    anteriores  hic  ad- 

firmationem  agnouerunt,   unde  Muretus   cp.   Hom.  Od.   XIV   83   ov   \.Civ 

oxerXia  i'Qya  d-sol  (idyiuQsg  cpiXsovaiv  et  AStatius  'nec'   more  prisoo  pro 

■■non'  positum   (cf.  ad  LXIV  83   et  Draegori  synt.  bist.  II    p.  67'-'^   autu- 

mauit  non    magis   i^robabilitcr  quam    alii  pro  '  noc   tanien'   sunipsorunt: 

nimis  suiierilua  bic  ineptaque  baeo  adfirmatio  est,  facto  iiniiia  (do  (piibus 

cf.  ad  XXlil  10)  dis  displicere.    plane  igitur  adstipulor  Schwabio  uocom 


190  XXX  5-7. 

corruptam  statuenti,  quamquam  eiu8  commento  'num'  praefero  (posito 
in  fine  interrogandi  signo)  'nunc',  quod  comprehendat  illud  fortiter  ite- 
ratum  'iam':  eone  usque  peruenit  re?,  ut  di  talia  facta  probent?  omiBsa 
nomiie  particula  interrogatiua  in  indignatione  (Kuehnorns  gr.  1.  II  p.  1000). 
robur  autem  addit  huic  emendationi  Vergiliu.s,  qui  Aoii.  IV  59G  nunc 
lc  fada  imjiia  iangunt?  non  fcine  recordatione  loci  nostri  scripsisse 
uidetur.  de  genetiuo  'fallacum'  rariore  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  85.  — 
r>,  (».  qiic  tii  neglcgis  ac  iiic  iniscriiiii  dcscris  in  nialis  clicu  quid 
iaciant  dico  Iioniincs  ciiiuc  liabcaint  fidcni.  nulgo  iicst  'malis'  ])iiiu.tum 
jiouuiit,  tuni  ])ro  Vpio'  legunt  ^juao'.  sed  hoc  ad  facta  impia  rolatum 
tam  parum  ferri  potost  quam  Muellerianum  'quod'  magis  ad  totum  u.  4 
spectans:  paene  puerile  hoc  duxerim,  quod  Alfenus  illud  nihil  cui-are 
dicitur.  nec  multum  iuuat  BGuarini  commentum  'quos'  (caelicolas).  et- 
enim  maior  offensio  in  conexu  inest  adeo  infirmo  debilique,  ut  de  trans- 
positionibus  cogitaront;  Lachm.  4  et  5  traiccit  post  12,  ubi  sedem  illi 
optinent  alienissimam  infringuntiiue  plane  carrainis  uigorem,  ego  solum 
u.  5  ('que'  in  'quem'  mutans)  conlocaui  olim  post  2  adlicientibus  causis, 
quas  iam  nil  attinet  eoavrare.  uerum  enim  interim  uidit  HAIMunro  in 
hoc  loco  felicissimus  et  multorum  peruersorum  commentorum  culpani 
redimens  una  bona  emendatioue  hace  ^quom  tu  .  .  malis,  eheu  .  .  fidem?': 
nam  si  tu,  qui  tam  sancte  fidem  amico  promisisti,  ab  ea  uon  stas,  ne- 
miui  iam  credi  potest,  dis  ipsis  nunc  talia  facta  probari  putandum  est. 
^in  malis'  optime  accipitur  de  mala,  qua  C.  laborat,  ualetudine  (cf. 
Ter.  Eun.  II  3,  17  me  in  his  deseruisti  malis  et  XXXVIII  1  sq);  unde 
^ieglegere'  siue  'parum  curare'  eo  referri  potest,  quod  Alfenum  aegro- 
tantem  non  uisit  siue  adlocutione  consolari  omisit.  'me  m.'  dnb  koivov. 
'eheu',  LXXVII  5.  'q.  f.'  ut  LXVI  47  quid  facient  crines,  cum  ferro  talia 
cedant?,  quo  conroboratur  'quom'.  tnm  ^dico',  quod  praeter  Peerlkam- 
pium  [ad  Hor.  a.  p.  p.  136]  defendere  nemo  est  ausus,  recte  Pontanus 
in  'dic'  mutauit  ('o'  ex  dittographia  ortum  est;  inprobabiliter  Ellisius 
'dice'):  est  nota  formula,  qua  urguenter  instanterque  aliquid  quaerimus; 
cf.  Hor.  od.  I  8,  1.  fides  autem,  quoniam  firmabatur  deorum  numine 
(ad  LXXVI  3  sq.),  hoc  iam  frustra  inuocato  in  pactione  (foedere  amici- 
tiae)  nec  iieriuria  ulciscente,  nemini  potest  haberi.  —  7.  ccrte  tute 
iubcbas  nuiniani  tradcre,  inique,  me.  ^certe'  ea  quae  modo  dicta 
sunt  ita  confirmat,  ut  simul  pronomen  maiore  cum  ui  efFeratur:  recte 
me  ita  statuere  inde  apparet,  quod  tu  ipse  (tua  sponte)  me  tibi  amicum 
esse  uoluisti  tuisque  promissis  effecisti,  nunc  uero  nauci  habes  dicta  tua 
omnia.  de  Hute'  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  I  p.  383.  comparant  deinde  Cic. 
p.  Rosc.  Am.  50,  146  s^"  tibi  omnia  sua  praeter  animam  tradidit  (h.  e. 
sibi  nihil  nisi  nudam  uitam  retinuit);  sed  nimium  hoc  esse  facile  sen- 
ties,  si  comparabis  germanicum  ^mein  Leben'  et  'mein  Herz  dir  ueber- 
geben':  illud  usu  uenit,  si  uitam  alicui  tuendam  committimus  uel  con- 
siliis  alioue  modo  regendam  mandamus;  contra  in  amore  (de  quo  solo 
hic  agi  docet  u.  sq.)  non  locum  habet,  ut  equidem  puto,  uisi  ^inimus'. 


XXX  8-12.  191 

coniunxit  utrumque  Ter.  Andr.  I  5,  37  qune  milii  suom  animum  (=  amo- 
rem)  atqiie  omnem  uitam  (=  uitae  tutelam)  crecUdit,  Plaut.  Asin.  I  2,  15 
afque  amans  ego  unimum  meum  isti  dedi,  Hor.  od.  I  16,  28  de  amica 
reconciliata  animumque  reddas.  malim  igitur  'animum'.  ''iub.',  ut  LXIV 
140.  'inique',  qui  nunc  aninio  es  inimico,  ut  Ter.  Ad.  prol.  2,  Ouid. 
trist.  12,  6.  —  8,  indiicoiis  iii  ainorem,  qiiasi  tiita  oniuia  lui  foreut. 
imago  ducta  de  laqueis,  qui  spocie  blanda  decipiunt  feras  parum  cautas. 
saepius  sic  grammatici  'pellicere'  uel  ^inlicere'  explicant  (ut  Lucil.  IX 
33  M.  pelliciendo  hoc  est  inducendo,  glossae  mus.  Rhen.  31  p.  70  in- 
Jexerat:  persuaserat,  induxerat)  adhibentque  scriptores,  ut  Tib.  I  6,  1 
seniper  ut  inducar  hlandos  offers  mihi  uultus,  post  tamen  es  misero  tristis 
et  asper ,  Amor  (ubi  uide  Broukhus.)  et  Cic.  Pis.  1,  1  decepit,  fefeUit, 
induxit.  tamquam  nil  in  hac  amicitia  periculi  futurum  esset,  securus 
tui  amorem  meum  tibi  committere  possem;  Verg.  Aen.  I  583  omnia 
iuta  imZes  (aliter  ibid.  IV  298).  —  9.  ideni  uuuc  retrahis  te.  nunc 
contra  te  remoues  a  me;  Cels.  1,  1  interdum  in  conuictu  esse,  interdum 
ah  eo  se  retrahere  (cf.  Schmidius  ad  Hor.  epist.  I  28,  58).  —  dicta  oniuia 
factaque.  saepe  haec  iungimtur  formulae  instar;  Ellisius  cp.  graecura 
tQyov  tnog  re  (loyo}  ■kccI  (Qya)  et  Petron.  1  omnia  dicta  factaque  quasi 
papauere  et  sesamo  sparsa,  Tac.  a.  II  28  cuncta  eius  dicta  factaque,  alia. 
—  10.  ueutos  irrita  ferre  ac  nebulas  aerias  siuis.  nulla  est  fre- 
quentior  imago  in  leuitate  ac  perfidia  (maxime  amantium)  quam  qua 
promissa  data  utpote  uana  atque  iuania  (saepe  etiam  a  dis  non  exaudita 
uel  spreta)  a  uentis  rapi  et  auferri  dicuntur  iam  inde  ab  Hom.  Od.  VII 
408  sq.  cum  apud  graecos  tum  apud  latinos  poetas;  cf.  interpp.  ad  Verg. 
Aen.  IX  312  (X  652),  Hertzbergius  ad  Prop.  II  28,  8,  Zingerleius  libri 
de  Ouidio  I  p.  40  sq.,  infra  ad  LXIV  142:  uenti  ad  nubes  rapiunt,  nubes 
aeriae  in  omnes  partes  plane  dissipant.  —  11.  si  tu  obHtus  est,  at  dei 
inemiuerunt,  meminit  Fides.  Accius  tr.  619  K.  nam  si  (=  etsi)  a  mc 
regnum  Fortuna  atqice  opes  eripere  quiuit,  at  (=  at  saltem)  uirtutem  non 
quiit  (Knehnerus  gr.  I.  II  p.  090,  Wichertus  libri  'Stillehre'  p.  263  sqq.). 
'meminere,  at  meminit'  olim  maluere  suauiore  quidcm  rhytlimo,  cuius 
sic  C.  ipse  non  adeo  erat  studiosus;  caesura  neglecta  post  alteram  par- 
tem  in  u.  sq. ,  ut  post  priorcm  partcm  u.  7  et  8;  de  'mcminit'  nice 
cojmlae  repelito  cf.  XXIII  16.  Aen.  I  543  deos  memores  fandi  atquc 
nefandi.  Fidem,  quam  ut  summum  foederis  icti  numen  ex  deorum 
omnium  turba  nominatim  C.  profert,  diuino  Romae  honore  cultam  osso 
notum  cst;  cf.  Prellerus  myth.  rom.  p.  224.  —  12.  i^ostiiiodo  racti  faciot 
tul.  aduerbio  inde  a  Terentio  tam  in  jn-osa  quam  ajjud  poetas  usitato 
fortius  ueniens  tempus  ut  praesenti  oppositura  effertur  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od. 
I  28,  30  nocituram  postmodo  ..  fraudem):  nunc  uilipendis,  scd  crit  quo 
paenitcntia  te  capiat  dies.  'faciet',  curara  habebit  siue  cfficiet  (ex.  gr. 
Ncp.  Hann.  10,  0  faciam  ut  scias,  Apul.  niet.  I  12  faxo  cu»i  .  .  paeni- 
ieut),  arti'  copulatum  cuni  'facti'  (h.  »'.  i^eriidiao  tuao)  in  momoriam  ultro 
uocat  illud  ^jiar  i^ari  referre'. 


192  XXXI  1-3. 

CatuUu3  noa  accuiatissime  (quatnquam  prudenti  sat  perspicue)  ex- 
ponens,  qua  in  re  fallax  perfidu.sque  fuerit  Alfenus,  eftecit  ut  inter- 
])reles  in  uarias  abirent  opiniones.  recte  autem  sen.sisse  mibi  nidentur 
ei,  qui  poetam  aegrotum  quori  putant  de  amico  incurioso  inofficiosoque; 
quam  in  sententiam  omnium  optime  comparari  posse  ccnseo  c.  XXXVIII. 
contra  qui  statuunt,  Alfenum  auctorem  fuisse  CatuUo  amoris  cum  femina 
ineundi  (et  nonnuUi  de  Lesbia  cogitauere),  sed  mox  a  promisso  auxilii 
praestandi  non  stetisse,  ei  in  u.  8  inducens  in  amorem  nimium  acuti 
totum  carmen,  in  quo  omuia  laesam  amici  fidem  paene  clamant,  ne- 
glegunt. 

XXXI. 

1.  Paene  itisiilaruin,  Sii-niio,  insulantmque  ocelle.  Sirmio  paen- 
insula  (de  forma  cf.  Liu.  XXXI  40,  1  Hertzii,  de  compositione  porro 
^ paenultimus '  et  Caes  b.  g.  VI  36  paene  obsidionem,  Cic.  de  rep.  VI 
11,  11  puene  miles,  Ouid.  epist.  15,  337  paenc  piier  et  Ausoniana  paene 
gener  et  paene  soror  a  Schwabio  comparata)  in  lacum  Benacum  in  Ve 
ronensi  agro  (Plin.  h.  i^  IX  75)  situm  excurrit.  uidetur  ibi  siue  Catullus 
ipse  siue  pater  eius  uillulam  possedisse,  in  qua  per  aestatem  degebant; 
falsos  esse  qui  ibi  poetam  nostrum  natum  esse  existimabant,  dudum 
constat  (Schwabius  q.  C.  p.  29).  'oculus'  (ocellus),  ut  est  homini  et 
decus  praecipuum  et  res  carissima,  translate  etiam  dicitur  de  amoenis 
regionibus  urbibusque  pulcre  (ad  mare  maxime)  sitis,  imagine  fortasse 
inde  primitus  sumpta,  quod  per  aquas  nauigantibus  aut  terra  aduenien- 
tibus  late  lucent  splendentque ,  porro  adhibita  etiam  de  eis  quae  cir- 
cumiacentibus  tautum  eminent  quantum  oculi  reliquis  corjioris  partibus: 
Cic.  d.  n.  d.  III  38,  91  Critolaus  inquam  euertit  Corinthum,  Carthaginem 
Hasdruhal:  hi  duo  illos  oculos  orae  maritimae  effoderunt  et  ad  Att.  XVI 
G,  2  cur  ocellos  Italiae  uiUulas  meas  non  uideo? \  apud  Graecos  eodem 
modo  poni  oftfio:  et  ocpQ^alyiog  euicit  qui  de  hoc  usu  disseruit  PVictorius 
uar.  lectt.  IX  9.  —  2,  3.  <inascumque  in  liquentibus  stagnis  inarique 
uasto  fert  uterque  Jfeptunus.  bene  Schraderus  emend.  p.  84  dicit: 
'Nept.  uterque  non  est  marinus  et  palustris,  ut  Vulpius  interijretatur 
[alii  Turnebo  duce  'mare  superum  et  inferum'],  sed  Eous  et  Hesperius, 
ut  recte  Passeratius  ad  Prop.  III  9  p.  461'  adfertque  exempla,  quae  hic 
aucta  adponam:  Verg.  Aen.  VII  100  sol  utrumque  recurrens  aspicit  ocea- 
num  (G.  III  33  utroque  ab  litore  gentes  similiaque  mitto),  Culex  102  sol 
iacit  oceanum  jJammas  in  utrumque  rapaces,  Ouid.  a.  a.  I  173  ab  utro- 
que  mari  iuuenes  et  met.  XV  830  gentesque  ab  utroque  iacentes  oceano, 
Sen.  Herc.  Oet.  1838  utrumque  oceanum  et  1902  utraque  Tethys,  Paneg. 
lat.  3,  6  [p.  107]  et  uterque  qua  diem  accipit  et  reddit  oceanus  (ut  mit- 
tam  'utrumque  sidus',  'uterque  Pboebus',  cf.  Peerlk.  ad  Hor.  od.  II 
2,  11).  nam  falsa  est  utique  opiuio  eomra,  qui  posterioris  aetatis  singu- 
lare  illud  utriusque  Dianae  Mart.  spect  13,  5,  h.  e.  deae  tam  pariendi 
quam  uenandi,   accersunt:    unus  ubique  Neptunus  tam  in  stagnis  (Verg. 


XXX[  4-8.  193 

G.  IV  29)  quam  in  mari  uasto.  nam  ''stagna',  qnae  attributo  ^liquen- 
tia'  (h.  e.  fluida:  LXIV  2)  ab  aquis  proprie  stagnantibus  discernuntur, 
(^tsi  mare  quoque  designant  (Aen.  I  126,  X  765),  ipso  tamen  opposito 
'mari  uasto'  indicantur  esse  intellegenda  de  lacubus:  fingitur  ab  oriente 
et  occidente  incurrere  oceanus  in  terras,  quas  ambit,  modo  maribus 
uastis  (maxime  mediterraneo,  cf.  et  LXIII  48)  eas  discernons,  modo  eis- 
dom  minores  lacus  iumitteus  nam  ne  ^stagna'  auctore  IVossio  ad  pon- 
tum  mediterraneum ,  'mai'e  uastum'  autem  ad  oceanum  referas,  ipsius 
lacus  Benaci  uetat  mentio.  ^fert',  tamquam  in  dorso  gerit,  paulo  in- 
solentius  est  dictum,  sed  perspicue  quippe  de  eminentibus  (pessime  a 
metro  Doeringius  '^effert').  —  4.  (iiiam  te  libenter  quainqiic  laetus 
inniso.  uil  usitatius  est  copulatis  Mubens'  et  ^laetus'  et  (|uae  ab  his 
descendunt,  quamquam  hoc  illi  praecedere  solet:  Plaut.  Stich.  II  1,  3 
onustum  pecius  porto  laetitia  lubentiaque  et  Trin.  III  4,  3  laetus  lubens 
laudes  ago.,  Enn.  Euhem.  11,  02  V.  laetus  ac  hthens,  Cic.  Tusc.  IV  8,  60 
laelitia  aut  lioido,  alia;  nostram  conlocationem  ex  parte  defendi  ex 
Plaut.  Pers.  V  1,  8  liilaros  lubentes  lactificantes  Suessias  [Cat.  p.  34J 
obseruauit.  insolcntius  Cbt  aduerbium  et  adiectiuum  .iuxta  positum,  cum 
in  certa  formuhi  naetus  lubens'  exempla  pauca  a  Kuehnero  gr.  1.  II 
p.  178  prolata  uix  ad  defendendum  sint  apta.  habet  autem  V  'libente', 
unde  Pusseratius  uoluit  ^ibens  te',  quod  sane  placet.  nam  cum  affectu 
repetitur  prouomen,  ut  Hor.  od.  IV  1,  39  sequor  te  per  yramina  campi, 
te  per  aquas  .  .  uolubiles,  Stat.  silu.  I  2,  16  te  concinit  iste  (pande  fores), 
te,  Stclla,  cJiorus  et  ipse  noster  LXIV  24  uos  ego  saepc  mio  uos  earmine 
compellabo;  ft  facile  ipsum  jtu&og  excusat  insuetiorem  copulae  conloca- 
tionem.  'inuiso',  ad  LXIV  233;  ob  hanc  uocem  sic  statuo,  poetam,  cum 
super  lacum  rediret  Sirmionem,  iuter  ipsam  nauigationem  uillulam  cx 
longinquo  uisani  salutasse  carmine  uostro.  5.   uix    nii   ipse   cre«lens 

Thuniain  at(iue  Hithiinus  liquisse  caiupos.  Sen.  Agam.  3ii2*  dclubra 
et  uras  caelitum  et  patrios  lares  post  longa  fessus  spatia,  uix  credens 
mihi,  supplex  adoro,  quo  manifestiorem  iu  tragoediis  illis  non  di'pre- 
hondi  imitationem.  Thynia,  ora  Bithyniae  septentrionalis,  habitata  orat 
a  Thynis  Thraciae  uatione  (Plin.  h.  n.  IV  11,  41),  toste  Chiudiano  in 
Eutr.  11  247  Tliyid  2'hruces  arant,  quae  nunc  Bithi/nia  ferlur;  Stei>h. 
Byz.  WiXiov  nQT.cc(i,ug  ^btix^v  f)vvLccs  huI  Bi&vviac;  (EUisius  cp.  et  Eusthat. 
ad  Diouys.  Perieg.  793).  'campos',  solita  periphrasis,  ut  XLVI  4  iin- 
quantur  Phrygii  .  .  campi  ^linquere'  pro  'reliuquere',  ut  iani  Phiutus, 
ita  noster  habet  saepius  (Draegerus  syut.  I  §  85).  —  (J.  iu  luto.  dum 
ipse  iam  supcratis  periculis  omiiibus  saluus  intcgerque  sum;  Cic.  ad 
fam.  XII  2,  3  »/  sitis  in  lulo  (^t  sic  Graeci  Iv  datpalEi).  —  7.  o  ((iiiil 
solutis  est  heatius  curis.  Lucr.  IV  908  atque  animi  curus  v  picton 
soluut,  Liu.  Itl  8,  8  co  solutiorv  cura\  llor.  od.  1  22,  11  e.vpcditis  curis, 
ubi  uido  Lambinum.  ipsae  curac  solntae  dicuntur  rcs  bcata,  h.  v.  honii- 
neui  bcatum  efiiciens.  —  S.  cuiii  iiiens  oniis  reponit.  Uuid.  cx  I'.  I 
10,  38  uix  mens  tristitiae  nuslra  lulissrl  unus.  onus  curaruni,  iiuiilcs 
(.'A'i'iir,i.uK  0(1.   nueliroMM.     II.  13 


194  XXXI  9-i.s. 

oflFert  iijsa  peregrinatio,  intellege.  —  i).  ac  peregrino  labore  fessi  iie- 
niniiis  larem  ad  nostriini.  oppoRita  'poregr.'  et  ^iostrum'  (=  proprium), 
iit  ixmant  pootac,  in  niembri  initium  finemque  reiccta.  sed  ut  ''labore' 
et  'laru'  pai-um  aut  nihil  intor  se  respondcnt,  ita  uereor  ut  'peregrinus 
labor'  iijsta  utatur  significatione.  comparanere  nuper  Liu.  III  16,  4 
peicffrino  terrore  (qui  jieregre  siue  ab  hoste  peregrino  uenit)  et  Mart. 
XIII  29,  1  jicregrinae  senectae  (in  solo  peregrino  contractae);  sed  haec 
aliaque  toto  ut  aiunt  caelo  diuersa  sunt:  potest  'labor  peregr.'  solum- 
modo  dici  latino  is  qui  in  terra  aliqua  peregrina,  nullo  modo  is  qui 
iuter  peregiiuandiim  (itineribus)  suscipitur.  in  talibus  opus  est  firmo 
sensu  latinitatis  et  iudicio  subacto.  nondum  me  paefitet  emendationis 
meae  'ab  orbe'  (Ouid.  met.  I  94  perc^/jMiw/n  ut  uiserct  orhem).  quam- 
quam  curae  secundae  me  edocuerunt,  potuisse  uersiculum  ab  hoc  ipso 
'ab  orbe'  incipientem  intercidere,  intogra  manente  oppositione  illa,  ex.  gr. 
in  hunc  moilum  ut  sit  conformandus  lociis: 

ac  peregrino 
<^ab  orbe  longum  post  mare  et  uias  terrae^ 
labore  fessi  uenimus  larem  ad  nostrum; 
quo  simul  onus  curarum  depingitur;  cf.  Senecae  (ad  u.  5)  illud  post 
longa  spatin  et  Hor.  od.  11  6,  7  lasso  maris  et  uiarum.  nam  nudum 
'labore  fessi'  (scil.  itineris)  stare  potest;  cf.  Aegrit.  Perd.  64.  notum  est, 
redeuntos  statim  larem  familiaiem  adorasse  (Prellerus  myth.  Rom.  p.  489), 
ut  non  sine  consilio  'iarem'  pro  'domura'  sit  positum :  Marquardtus  antiq. 
VI,  3,  p.  122,  lustin.  XXXI  8,  4  Eomanos  auitos  lares  .  .  inexplehile  desi- 
derium  uidendi  tenebat.  —  10.  acquiescimus  lecto.  Curt.  IX  8,  2.5  fati- 
gatus  ..  lectmn,  in  cp(o  adquicsceret ,  iussit  adferri,  Tib.  I  1,  43.  — 
11.  lioc  est  quod  unuui  est  pro  laboribus  tautis.  rarior  amplificatio 
ad  efferendum  facit:  hoc  plane  unum  solumque  est  praemium  (LXXVI  26) 
aerumnarum ,  quas  perpessi  sumus.  in  qua  sententia  uix  potest  aliud 
inesse  quam  recordatio  sat  mira  et  hinc  aliena  crumenae  inanis,  quam 
ex  Bithynia  domum  rettulit  (X  et  XXVIII).  lubens  amplecterer  eam 
interpretatiouem,  qua  poeta  iam  hoc  unum  esse  solacium  omnium 
quae  pertulerit  significat,  modo  illa  ex  uerbis  ipsis  sat  commode  elici 
posset.  conicio  'hoc  expetitum  est  pro'.  —  12.  salue  o  uenusta  Sir- 
mio  atque  ero  gaude.  religiosa  reuertentis  salutatio;  Muretus  cp.  Plaut. 
Bacch.  II  1,  1  erilis  patria  salue:  quam  ego  biennio,  postquam  liinc  in 
Ephesum  abii,  conspicio  lubens.  cf.  et  idem  ib.  III  3,  52  saluum  te  ad- 
uenire  gaudeo;  possunt  autem  Sirmio  et  Benacus  ero  recepto  gaudere  eo, 
quod  blandissima  specie  se  offerunt  reuisentis  oculis;  cf.  ad  LXIV  46 
tota  domus  gaudet.  'uenustus'  etiam  ad  res  transfertur,  ut  Phaedr.  IV 
5,  34  uenustis  horiulis.  —  13.  gaudete  uos  quoque  lidie  lacus  undae. 
Bergkius  [Philol.  XVI  p.  618]  uoluit  'ero  gaude  gaudente',  sine  iusta 
causa  delens  repetitionem  uei-e  Catullianam  (cf.  LXIII  59  sq.).  in  uerbis 
corruptis  ^quoque  lidie'  plerique  scripserunt  '^Lydiae',  Veronam  et  totum 
illum  tractum  olim  ohsessum  esse  ab  Etruscis  (Liu.  V  33,  Tac.  a.  IV  55), 


XXXI  14.     XXXII  1.  19-") 

qui  ipsi  descenderent  a  Lydis  (interpp.  ad  Hor.  sat.  1  6,  1),  recordantes. 
qualis  doctrina  recondita  omniuui  minime  huic  carmini  conuenit;  ut 
mittam  morem  poetae  nostri  flagitare  ''Lydii  lacus  undae',  a  qua  norma 
recedendi  nulla  erat  causa.  eodem  autem  uitio  laborat  Lachmaimianum 
Tibuae'  (Liu.  V  35,  XXI  38),  cuiu^  uocis  et  mensura  dubia;  aliud  epi- 
theton  requirentes  Scaliger  'ludiae'  (insolenter  pro  'ludentes'),  Auantius 
'limpidae'  (at  cf.  ad  IV  14),  BGuarinus  'lucidae'  uoluerant,  omnes  dum 
inmutant  (ut  et  uulgati  'Lydiae'  defensoies)  ^uos  quoque'  auctoribus 
Italis  in  'uosque'  uel  'uos  o'  uel  'uosque  o'.  ex  quibus  quod  dicunt 
'uosque'  accipi  posse  pro  'uos  quoque',  dubiuni  est  (Prop.  III  21,  16 
'que'  traiectum  est).  sed  hic  quoque  ars  iubet,  ut  solum  corruptum 
'iidie'  mutetur,  non  simul  'quoque'  nulli  dubitationi  obnoxium.  cumque 
'undae'  exposcat  attributum  quoddam  (unde  commenta,  quale  est  'hoc 
die',  concidunt),  unus  Heysius  quod  omni  a  parte  placeat  reperisse  mihi 
uidetur  scribendo  'uos  qnoque  incitae  I.  undae'.  notum  est  ex  Verg.  G. 
II  160  fluctihus  et  fremitu  adsurgens,  Benace ,  marino  hunc  lacum  con- 
citatiorem  esse;  ferociam  undae  iubentur  ut  eri  aduentu  gaudeutes  de- 
ponant  induantque  facieni  placidam  (LXIV  270,  Sil.  Ital.  II l  307  incitus 
amnis,  ibid.  450).  —  14.  lideto  qnid<iiii<l  est  domi  cai-hiiinorum. 
ridete,  cachinni,  quotquot  estis  in  uilluhi  (cf.  ad  III  2,  porro  Xill  5  et 
LXIV  284  clomus  iocundo  risit  odore,  Colum.  X  280  oinnia  plcna  iocis, 
securo  plena  cachinno).  non  male  inde  ab  AStatio  multi  accipiunt  de 
plangore  undarum,  quae  leni  nec  uimis  uiolento  susurro,  quemadmodum 
olim,  ita  nunc  requiescenti  somnum  iuuitent  (cf.  ad  LXIV  273),  nisi  quod 
nec  'est  domi'  (explicant  'habetis,  possidetis')  ualde  i)lacet  nec  uero 
hoc  'ridete,  undae,  omnes  risus  (h.  e.  effusissime)'  in  illam  sententiam 
quadrare  uidetur.  adloquitur  poeta  primum  Sirnuonein,  tum  lacum,  deni- 
que  uillulam;  bene  MHertzius  [apud  Westpbalium  p.  265]  cp.  epigramma 
ap.  Gell.  1  24,  3  risiis  . .  conJaciumarunt,  hinc  ri?um  etiam  riilere  potuisse 
lepide  concludens. 

Scriptum  esse  apparet  hoc  cainien  anni  56  temiiore  fortasse  auUim- 
nali  (supra  p.  37). 

XXXII. 

1.  Amabo,  iiiea  «liilcis  Ipsimilla.  sic  ego  restitui  duce  libro  optinu) 
0,  qui  'ipsi  illa'  praebet,  cuni  antea  ex  (J,  «lui  hic  quoque  iuter[ioIatus 
'ipsithila'  exhibet,  legeretur  uulgo  Mpsithilla'  (MpsitiUa'  Huechelerus  ud 
Petron.  p.  74).  nam  ipse  (domiuus)  et  ipsa  (domina)  ut  uocabautur  'ipsi- 
mus'  et  'ipsiuia'  (Petrou.  69,  75,  76;  cf.  ad  I  9),  sic  hinc  v7roxo(>io-r/xdv 
deriuare  licuit  'Ipsim-ilia'  eodem  modo  quo  lit  'Septiiu-illua'  (XLV  13), 
'Attic-illa'  (Mart.  XII  97,  4),  'Chrest-illa'  (ibid.  VIII  43,  l),  ^Marou-illa' 
(ibid.  I  10,  1),  alia  multa:  omni  etymologiao  inhuiit  foniia  baibar.i 
'Ip8it(h)illa'  uel  Mpsicilla'  (sic  (»  in  titulo).  nequo  probabiliores  con- 
iecturae  antea  prolatae,  'hospitilla'  a  Turnebo,  ''Hispitiila'  ab  IVossio, 
'Ilypsithilla'  a  Scaligoro   (graeci  Mlypsithfa'    dtMninutiuiim),  aliao.     sed 

13* 


196  xxxir  2-8. 

nomen  a  me  restitntum  (quod  comprobauit  Woelffliuus  de  comparat.  lat. 
ot  rom.  p.  4)  num  reuera  fnerit  huic  meretrici  an  pro  tempore  fictum 
.sit  a  poeta  blandiente,  dubium  manet.  'amabo'  Hiue  plenius  'amabo  te' 
plano  nt  'oro  te'  adhibebatnr  in  sermone  familiari;  cf.  de  hac  precandi 
formula  ex.  gr.  Plaut.  Men.  l[  '.',,  71  ot  U\  3,  1  et  IV  3,  4  ijalltim  iUam, 
amaho  te,  ..  mihi  eam  redde,  Ter.  Eun.  1  '2,  50  hoc  agite,  amaho  et 
I  2,  70  id  amabo  adiutes  me  et  III  3,  28  fac,  amaho,  Cic.  ad  Q.  fr.  11 
10,  4  amabo  te,  aduola.  —  2.  iiioi  lcpores.  Ellisius  cp.  Plaut.  Cas.  II  3,  18 
respicc ,  o  mi  lepos  et  I  1 ,  4  mra  nita ,  mca  melliUa,  mea  festiuitas.  — 
3.  iube  art  to  iieniaiii  nieridiatiiiii.  ad  constructionem  rariorem  cf. 
Ter.  Heaut.  IV  4,  15  iube  maveat  (Kuehuerus  gr.  1.  II  p.  808).  de  meri- 
diatione  siue  somno  post  prandium  in  ipsa  diei  jiarte  media  (hora  septima) 
capto  cf.  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  261  sq.;  fuisse  eius  etiam  in  rebu.? 
Venereis  partem  similem  atque  noctis,  recte  AStatius  conlegit  ex  LXI  111 
(LXXX  3  sq.)  et  Ouid.  am.  I  5.  unde  'ad  te'  non  solum  a  'ueniam'  pendet, 
sed  dicitur  'raeridiare  (-ri)  ad  aliquam'  ad  similitudinem  illiua  Mormire 
ad  (=  apud)  aliquam'.  sic  antem  rem  tibi  fingas,  per  eundem  puerum, 
qui  hoc  epistolium  ad  scortillum  tulit,  responsum  esse  referendum  poe- 
tae.  —  4.  et  si  iiisseris  illnd  adiiiiiato.  parum  retert,  comma  ponatur 
post  'illud'  (ut  factum  est  post  Lacbmannum)  an  ante  idem  (ut  optinuit 
olim  et  nuper  a  RKIotzio  iterum  est  commeudatum;  de  hac  constiuctione 
cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  212);  multo  enim  maior  difficultas  latet  in 
ipso  adiuuandi  uerbo.  etenim  &i  ei,  cuius  in  re  efficienda  pars  maior 
minorue  ost,  auxilium  praestatur  ab  aliis,  quomodo  CatuUus,  cuius  nulla 
est  pars  in  re  u.  5  exposita,  in  hac  tamen  ab  Ipsimilla  adiuuari  potest? 
repertum  a  Turnebo  multisque  deinceps  aliis  (ut  Gifanio  coll.  ad  Lucr. 
p.  301)  repetitum  ''adiubeto'  sine  dubio  maiore  consensu  esset  rcceptum, 
nisi  uox  idoneis  testimoniis  carere  uideretur.  sed  quamquam  est  male 
inprecandum  casui,  qui  eis  nos  fraudauit,  tamen  de  ipsius  uocabuli  et 
oportunitate  (h.  e.  praeterea,  insuper  iubeto)  et  iusta  formatione  (cf. 
adposcere,  adpromittere,  adcrescere,  alia)  uihil  detrahitur.  —  5.  ne- 
qiiis  liiuinis  obseret  tabellani.  ueretur  poeta,  ne,  si  uenturi  iguara 
ministra  clauserit  ianuam,  ipsc  pergulae  inquilinis  per  meridiatiouem 
somno  traditis  aditum  non  sit  habiturus;  nisi  forte  praestat  cogitare  de 
metu,  ne  puella  male  proterua  cupidum  amatorem  exclusura  sit  (cf.  Hor. 
sat.  II  3,  260  cum  interpp.).  'limen'  sensu  ampliore  significat  introitum 
siue  ianuam  casae  (ut  Plaut.  mil.  III  1,  1;  contra  LXVIII''  75  'ianua'  pro 
Himen');  quam  ianuam  conformabat  nt  in  aedicula  meretricia  una  foris 
siue  tabula,  quae  cum  quodam  contemptu  'tabella'  uocatur;  sic  tabellam 
liminis  pro  ipsa  ianua  poni  more  Graecorum,  qui  &vQav  uocent  aavCda, 
uere  obseruat  IVossius.  ea  sera  opposita  (=  obserare)  occludebatur;  Apul. 
met  X  19  obserata  fore.  —  6.  Inbeat  foras  abire.  scil.  me  ludificando. 
dolos,  siquos  paratiu-a  sit  mala  puella,  caute  praeuertit  noster.  — 
7,  8.  paresqne  nobis  nouem  continiias  fiitiitiones.  iocosa  vnsQ^oXTj 
auiditatis  spe  praesumentis  plurima.    'cont.',  non  interruptas:  Ouid.  am.  III 


XXXII  9—11.     XXXIII  1.  197 

7,  2;i  at  nupcr  bis  flaua  Chlide,  ter  candida  Pitho,  ter  Lihas  officio  con- 
tinuata  mco  cst;  cxigere  a  nohis  angusta  nocte  Corinnam  mc  memini 
mmeros  sustinuisse  noucm.  'pares',  de  apparatu  meretricio;  cf.  in  re 
simili  Apul.  met.  X  20.  uoce  'fututio'  post  CatuIIum,  qui  primus  babet, 
usi  sunt  Seneca  epigr.  70,  7  [PLM.  IV  p.  84]  et  Mart.  I  106,  6.  —  9.  si- 
quid  agcs,  statim  iubcto.  si  forte  moliri  atque  exequi  uis  ea,  quae  a 
te  peto.  obuersabatur,  ni  fallor,  poetae  illud  agc,  siquid  agis  (Plaut. 
Epid.  II  2,  12  et  Sticb.  V  4,  35),  sed  loco  illius  'age'  id  quod  magis  ex 
re  erat  'statim  iubeto'  (scil.  ad  te  ueniam:  u.  3)  posuit,  non  solum  per 
'statini'  meretriculae  in  memorlam  reuocans  illud  'bis  dat,  qui  dat  cele- 
riter'  (P.  Syrus  I  6),  sed  etiam  imperatiui  forma  fortiore  urguens  ad 
agendum.  lepide  Vulpius:  'uide,  si  lubet,  quid  acciderit  poetae  Ve- 
uusino  puellam  expectanti,  sat.  I  5,  82'.  —  10,  11.  uaui  prnusus  iaceo 
et  satur  supluus  pertundo  tnnieanique  palliumque.  melius  multo 
construeretur  'pransus  et  satur  iaceo  supinus'  quam,  ut  uulgo  faciunt, 
^et  pertundo  satur  supinus'  (qua  iu  ratione  'supinus'  male  cum  'satur' 
iunctum  abundut  post  'iaceo';  et  boc  cobaerere  cum  'supinus'  simplex 
iudicium  fignoscit),  si  liceret  in  u.  ultimo  prius  'que'  ad  'pertuudo'  re- 
ferre  (=  pertundoque  tuuicam  palliumque).  nec  uidetur  de  buius  tra- 
ioctionis  licentia  tuto  permissa  dubitari  posse,  si  comparamus  LVII  2. 
quod  si  minus  placet,  posito  post  'eupiuus'  commate  uerba  extrema  per 
asyndetou  bic  in  summa  inpatientia  sua  gratia  uon  carens  adiungi  sta- 
tuamus.  in  uulgari  constructione  non  siue  causa  offensus  AStatius  pro 
'satur'  couiecit  'satbe  (=  add-rjy,  b.  e.  membro  uirili.  de  prandio  aute 
mcridiationem  bora  sexta  septimaue  sumpta  cf.  Marquardtus  1.  1. 
[p.  258  sqq.];  erat  illud  apud  bomiues  modicos  eius  modi,  ut  tantum 
praeluderet  cenae  (quctnttim  interpeJIet  inani  ucntre  diem  durarc  Hor.  sat. 
I  6,  127).  bene  igitur  hirgeque  illo  die  pranderat  noster,  cratque  iam 
(quod  eueuire  solet  pleno  nimis  uentre)  opus  Callirboe  quadam  (^Pers. 
1,  134).  bene  Vulpius  cp.  Plaut.  Most.  III  2,  3  prandium  mihi  uxor 
perhonum  dcdit,  nunc  dormitum  mc  iuhct  irc.  'supinus'  buic  condicioni 
ueutris  onerati  conuenit.  'pertundere'  autem  qua  re  efficiatur,  docet 
Mart.  XI  16,  5  o  quotiens  rigida  pulsahis  pallia  ucna;  Sealiger  ip.  Eurip. 
Cycl.  328  nsnlov  yiQOvw,  AStatius  deam  Pertundam,  de  qua  cf.  Prellerus 
mytb.  Koni.  p.  587.  ^^''^•ll^""^'  ^*-^  XXV  G  dixi,  fuisse  uestem  foras  am- 
bulantiuni;  undc  noster  se,  ut  ad  faciendum ,  ita  ut  ucniendnm  paratum 
iacere  innuit. 

XXXIII. 

1.  0  furum  optiuio  halnearioruui.  glossae  Labb.  p.  70  fur  bal- 
ncarius:  liaXavoiiXiiTTiig.  uibil  eis  frcqueutius  crat  in  anliquitatc,  quaiu- 
qiiam  uibil  eis  contemptius:  Mauantiuui  praedonem'  una  cuin  sicario 
manticuhuio  sacrilego  corruptore  nomiuat  Tertulliauus  apolog.  44,  ubi 
Havercampius  largam  uuiteriam  attulit,  cf.  et  PVictorius  uar.  kctt.  Vll 
17   et  Wouwerus  nd  IVtiou.  30  ot  Bfckerus  lihri  'tJallub'  1  p.  138  sfp  l{.; 


IDH  XXXllI  '2-5. 

qui  inter  alia  coinparant  Plant.  lUul.  II  3,  51  qui  it  lauaium  in  halneas, 
ihi  cuin  sedulo  ma  ucktimcnta  scruat,  tamen  surriinantur ,  qui^jpe  qni, 
quem  illorum  seruet,  falsust:  ftir  facile  quem  ohseruet  uidct,  custos  qui 
fur  sit  nescit  (de  his  uefitium  custodibus  cf.  Ouid.  a.  a.  III  639),  Sen. 
epist.  56,  2  adice  nunc  scordalum  et  furem  deprehensum  ct  illum,  cui  uox 
sua  in  halneo  placet,  Potron.  30  suhducta  eniui  sihi  urstinicntu  dispensa- 
toris  in  hcdneo,  Apul.  met.  IV  8  uos  honae  ftugi  latrones  inter  furta 
parua  atque  serxdlia  timidule  per  halneas  ct  aniles  cellulas  reptantes  scrii- 
tariam  facitis.  "^optime',  in  arte  tua  eminentissime,  furandi  callidissime; 
nam  'bonus',  h.  e.  peritus  (cf.  ad  LXIV  23),  interdum  etiam  in  rebus 
malis  adhibetur,  ut  Tac.  a.  III  74  furandi  melior;  Eupolis  ap.  Gell.  I 
15,  12  XotXfLv  aqiaxos.  de  ipsis  hominibus,  Vibenniis  patre  filioque,  nil 
scitur.  —  2.  ciuaede  flli.  adicctiue  accipe  'cicaedc'  (X  24  cinaedior). 
—  3,  4.  uaiii  dcxtra  pater  inquinaliore,  culo  lilius  est  uoraciore. 
'furem'  C.  uocauerat  patrem,  'cinaedum'  filium;  obicientem  qnempiam 
sibi  audiro  uidetur,  tamen  et  patrem  esse  cetera  inpurum  et  fiUum  rapa- 
cera;  accuratius  igitur  quae  dixit  stabilit,  nimirum  a  studio  potiore 
seniorem  Vibennium  magis  furibus,  iuniorem  magis  cinaedis  esse  ad- 
scribendum.  LCarrio  [antiq.  lectt.  I  16]  et  FHandius  [obss.  p  83]  ita 
exitns  uersuum  traiciendos  putabant,  ut  pater  'dextra  uoraciore'  (=  6  'pa 
tris  rapinae'),  contra  filiua  'culo  inquinatiore '  (=  7  'natis  pilosas') 
essent.  quae  si  uere  sibi  responderent,  in  tradita  lectione  subesse  dice- 
rem  facetiae  ex  inuersione  petitae  genus,  quo  Cic.  de  fin.  II  34,  112 
maria  amhiilauisset ,  terram  nauigasset  et  Tac.  diaL  26  tit  oratores  nostri 
tenere  dicere,  Mstriones  diserte  scdtare  dicantur  luserunt.  nunc  tota  ista 
ratio  peruersa  est;  iam  Scaliger  in  Carrionem  inuectus:  ''discant,  in- 
quam,  quare  ^alavo^oQov  uocauit  Diogenes  adolescentem  Q-rjlv8Qiav. 
nam  quis  dextram  uoracem  diceret?'  uere  hoc  uir  magnus;  et  recte 
manus  (sic  accipe  ''dextra',  cum  proprie  'laeua'  in  furibus  notetur:  ad 
XII  1)  audit  'inquinata',  h.  e.  polluta  et  contaminata  furtis;  notum  est 
salsum  Sextii  ad  Appium  auaritia  furtisque  impuras  habentem  manus 
responsum  manus  laua  et  cena,  Cic.  de  or.  II  60,  246.  nec  opus  uidetur, 
ut  auctore  AStatio  hoc  epitheton  simul  patris  obscenitatem  quandam 
(masturbationem)  innuere  aiamus.  uates  autem  filii  quod  audiunt  '  uo- 
races',  Dousa  minor  cp.  Mart.  II  51,  6  infelix  uenter  spectat  conuiuia 
culi,  et  semper  miser  hic  esurit,  ille  uorat,  h.  e.  auide  haurit,  numquam 
satis  recipit.  puto  autem  praeterea  inesse,  quod  magis  in  uituperium  sit 
accipiendum:  culus  eius  est  profunda  fossa,  in  quam  tamquam  barathrum 
abruptum  sese  demittit  penis,  cf.  Tib.  Priap.  2,  32.  sensu  caret  uaria 
in  G  lectio  ''uolautiore',  quod  pessime  Ellisius  ''inuolantiorem'  aequare 
posse  statuit.  —  5.  cur  nou  exilium  malasque  in  oras  itisJ  praepositio 
ad  alterum  colon  addita,  ut  saepius,  etiam  ad  prius  spectat,  cf.  Verg.  Aen. 
II  654  inceptoque  et  sedihus  liaeret  in  indem,  ubi  uidendus  'Weidnerus, 
Hor.  od.  III  25,  2  quae  nemora  aut  quos  agor  in  specus  ibique  Bentleius 
(inteipp.  ad  epist.  II 1, 25).  'malas  oras',  terras  tristes  et  infelices  et  desertas, 


XXXIII  6-8.     XXXIV  1-2.  199 

ut  Hor.  od.  I  22,  19  qiiocl  latus  mundi  nehulae  niahisque  luppiter  urguet 
(ib.  I  26,  4  rex  gelidae  orae,  LXVI  43).  ibant  autem  in  esilinm  non 
solum  ei  qui  damnati  iudicio  publico  aqna  et  igni  interdicebantur,  sed 
etiam  qui  iudicii  sententia  non  expectata  ullro  decedebant.  hic  si  cum 
exilio  per  figuram  'tv  Sicc  dvoiv  coniunguntur  malae  orae,  in  memoriam 
reuocatur  deportatio  in  regiones  (maxime  insulas)  steriles  incultasque. 
iam  ut  ex  nostro  loco,  ita  ex  Ter.  Phorm,  V  7,  85  non  hoe  publicitus 
scelus  liinc  asportarier  in  solas  terras  aliquis  concluserit,  non  sub  im- 
peratoribus  demum  deportatiouem  (de  qua  cf.  ex.  gr.  Casaub.  ad  Suet. 
Caes.  66,  Maduigius  libri  'Verfass.  u.  Verwalt.  d.  roem.  Staates'  II 
p.  294)  usu  uenisse,  quamquam  hoc  nomen  fortasse  serius  increbuerit, 
sed  sub  condicionibus  nobis  ignotis  iam  sub  fine  liberae  reipublicae 
locum  habuisse.  licuitne  censori,  fures  balnearios  notos  relegare?  hoc 
si  statuimus,  erit  sententia:  cur  tales  homines  Romae  ambulant  libere, 
cur  non  eiciuntur  releganturque?  quamquam  non  necessaria  est  haec 
interjjietatio,  cum  etiam  de  exilio  uoluntario  cogitari  sane  possit.  — 
6.  quandoqiiideui  patris  rapiunc  uotae  suut  populo.  XL  7.  Verg. 
Priap.  3,  l'J  [PLM.  II  p.  161]  maJas  abstinete  rcqnnas,  Apul.  met.  IV  26 
non  rapinac  manus  adfemnt.  populi  non  sine  ratione  fit  mentio,  quippe 
quo  notante  a  censoribus  homines  infames  (ut  fures  et  ei  qui  corpore 
sao  muliebria  sunt  passi)  afficiantur  ignominia  (cf.  Keinius  libri  'das 
Privatrecht'  p.  129  sqq.);  qua  nota  iuustos  contemptum  i)ublicum  uita- 
turos  haud  raro  Roma  decessisse,  per  se  oppido  cst  probabile  (cf.  et 
Reinius  1.  1.  p.  131  not.).  sed  de  hac  censoiia  ignominia  ita  cogitat  poeta, 
ut  dicat:  estis  iufames  apud  omne?,  cur  non  publicam  notara  effugientes 
pedera  refertis  in  regiones  ignotas?  —  7,  8.  et  uatis  pilosns,  iili,  uou 
potes  nssc  ucudllaro.  non  inuenit  uetulus  cinaedus  (ad  XVI  lu  iam 
amatores  uel  mininio  pretio  se  prostituens.  Cato  (Sen.  epist  94,  27) 
cjuod  non  opus  est,  asse  carum  est  (cf.  et  V  3);  'ase',  quod  V  praebet, 
ut  priscam  scripturam  fortasse  retinere  licet.  'ui-nditare'  hic  pro  'uen- 
dere'  (CVI  2),  ut  Plaut.  mil.  II  3,  41  non  cgo  possum ,  qudc  j/j.va  sc^e 
uenditat,  tuturicr. 

XXXIV. 

1.  Diauac  suuius  iu  iido.  iu  tutcla  (quod  et  ip»um  dc'  deis  sae- 
l)ius  adhibetur,  ut  Cic.  d.  hu.  III  20,  66  maximeque  llor.  od.  IV  C,  33) 
deae  eius,  quae  utpote  uirgo  gaudet  puerorum  puellarumque  flore  in- 
tegro  horuraque  faniulitio  fruitur  et  carmiuibus  celebratur  (Prellerns 
rayth.  gr.  I  p.  237  sqq.);  Ter.  Ilec.  prol.  45  se  in  uestiam  commisit  fidem. 
Cic.  p.  Rosc.  Am.  33,  93  quaerc  in  cuius  (Idc  sint  ct  cJientclu.  —  2.  pucilae 
et  puerl  iuteg^ri.  uix  est  quod  moneam,  errare  cos  qui  attributum 
tantum  ad  luieros  spectare  putant.  'iutegii'  liic  maxime  dicuutur  qui 
corpore  sunt  puri  castique  (LXI  36  intcgrac  uirgincs  et  XV  4,  Pluut. 
Truc.  IV  3,  47  fUia  integra,  Ter.  Ilec.  I  2,  70  uirgo  intcgrn),  sed  prae- 
tcrea  iue.st  latior  sigpiticatio ,  (juae  in  ueisu  tirtio  praeualet,  petita  ilia 


200  XXXIV  5-  12. 

ex  iure  sacro,  iiimiruni  hiieco  'qui  a  natalibus  sine  nota  sunt',  h.  e.  in- 
genui ,  qui  uocabantur  carailli  et  camillae  (cf.  Marquardtus  libri  sui  de 
antiq.  VI,  3,  p.  222)  quorumque  propria  erat  in  sacris  pars.  quijtpe 
nobilitas  generis  etiam  in  his  choris  sollemnibus  spectabatur  (Hor.  od. 
IV  C,  31  nirginnm  primae  puerique  daris  patribiis  orli  'A  c.  s.  6  tiiryines 
lcctas  puerosque  castos,  ubi  cf.  Orellius,  Sueton.  Cal.  16  nohilcs  pueri  ct 
puellae,  Dio  Cass.  LIX  16  BvyiVBoxarovq).  subiciuntur  autem  uu.  3  et  4 
per  asyndeton  consecutiuum:  ex  hoc  praesidio,  quo  fruantur,  laudem 
atquc  praedicationera  deae  se  debere  conligunt  pueri  puellaeque.  — 
5,  G.  0  Latoiiia,  maxiiiii  inagiia  prog^eiiies  louis.  de  matre  Latona  cf. 
Prellerus  L  \.  p.  184;  et  soUemne  erat,  eam  siue  ApoUinis  siue  Dianae 
in  laude  simul  appellare  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  I  21,  3  sq.,  Culex  11).  cum 
alibi  haec  per  adscensionem  iungantur  (ut  Ouid.  ex  P.  IV  2,  1  uates 
maijnorum  maxime  reyum),  hic  per  descensionem  a  patre  summo  tantum 
tamen  potentiae  redundare  dicitur  in  filiam  minorem,  ut  et  ipsa  sat 
potens  ualensque  sit.  —  7.  quam  mater  prope  Deliam  deposiuit  oli- 
uam.  'deponere',  eniti,  ut  Phaedr.  I  18,  5  omis  naturae  melitis  c^uo 
deponeret  et  ib.  19,  4  ut  fetum  ..  deponeret  (sic  et  'ponere  onus'  uel 
'fetum'),  quemadmodum  Graeci  unozi&sc&at  (Callim.  hymn.  lou.  15  et 
Dian.  25)  et  y.axazL&caQ^ai  (Theocr.  26,  34  diovvaog,  '6v  tv  jQaxdvq} 
vifposvTL  Zsvg  vTcatog  .  .  KaT&szo).  de  forma  prisca  'deposiuit'  Neuius 
d.  f.  1.  II  p.  491^.  de  Dianae  sede  natali  cum  uaria  tradantur  (de  Or- 
tygia  cf.  Prellerus  1.  1.  p.  229),  primus  Pindarus  uidetur  Delon  taraquam 
sedem  illam  celebrasse  (fr.  64  sq.  B.).  in  olea  consentiunt  Pausan.  VIII 
23,  4,  Hygin.  f.  53  et  140  oleam.  tenens  Latona  peperit  ApoUinem  et  Dia- 
nam,  Tac.  a.  III  61  et  oleae,  quae  etiam  tum  maneat,  adnisavi  edidisse 
ca  numina  (huc  Catullianum  'prope'  uidetur  spectare);  alias  arbores 
palmam  maxime,  nominant  Hora.  Od.  VI  162  et  hymn.  Ap.  117,  Theogn. 
5  sqq.,  Eurip.  Hec.  451  sqq.  et  lon.  919  sq.  et  Iph.  Taur.  1099  sqq., 
Theophr.  h.  pL  IV  13,  2,  Callim.  Del.  209,  Aelian.  u.  h.  V  4,  Ouid.  met. 
VI  335  et  XIII  635.  —  9.  montium  domina  ut  fores.  Arcadum  Js- 
GTioiva  (Prellerus  1.  1.  p.  234);  Hom.  Od.  VI  102  sqq.  et  hymn.  27,  4  sqq., 
Callim.  h.  Dian.  18  sqq.,  Hor.  od.  III  22,  1  montium  cubtos  nemorumque 
uirgo;  infra  LXIV  300.  —  10.  siluarumque.  Aen.  IX  405  nemorum  La- 
tonia  custos,  Hor.  c.  s.  1  siJuarumque  potens  Diana  et  od.  I  21,  5  sqq.; 
Prellerus  myth.  rom.  p.  278.  —  11.  saltuumque  reconditorum.  'saltus' 
(ut  mittam  pastionum  significationem)  tam  fauces  siue  angustias  denotat 
quam  eas  quas  illae  aditu  difficili  obsaepiunt  regiones  siue  ualles  undi- 
que  clausas,  quae  hinc  *■  reconditae '  siue  auiae  audiunt  quaeque  prae 
ceteris  utpote  ferarum  cubilia  a  uenantibus  frequentanlur;  Ouid.  epist. 
5,  17  sa.ltiis  uenatihus  aptos,  Verg.  G.  I  140  ct  magnos  cambus  circum- 
dare  saltus,  Nemes.  Cyneg.  86  quae  saltus  placitos  sihiasque  percrras, 
Latonae,  Fhoebe,  magnum  decus.  —  12.  amniumque  souantum.  haec 
ut  priorum  uersuum  descriptionem  perficiunt,  ita  Dianam  ab  alia  parte 
nobis  ostendunt  ut  nuraen  fluuiale;  Pind.  Pyth.  2,  6  'OQTvyiav,  TtOTafiiag 


XXXIV  13-18.  201 

s8og  'AQtifiiSog,  Hor.  od.  1  21,  5  laetam  fluuits,  Prelleri  myth.  gr.  I  p.  235. 
AStatius  ep.  Theocr.  17,  92  Trorafioi  y.eladovzeg ,  Yerg.  G.  III  269  trans- 
que  sonantem  Ascanium  et  Aen.  XII  139  (luminibusque  sonaris.  de  forma 
in  '-tum'  desinente  cf.  Xeuius  II  p.  83  sq.  —  13.  tu  Lueiua  dolentibus 
luuo  dicta  puerperis.  Hor.  c.  s.  13  rite  maturos  apcrire  partus  lenis, 
IJithyia,  tuerc  mutres,  sitie  tu  Lucina  probas  uocari  seu  genitalis;  Ter. 
Andr.  III  1,  15  luno  Lucina,  fer  opem;  Varro  d.  1.  1.  V  69  quocl  ab 
luce  eius  qua  quis  conceptus  cst  uscjiic  ad  cam  q^ia  partus  quis  in  lucem 
hina  iuuat,  clonec  mensibus  actis  produxit  in  lucem,  ficta  a  iuuando  et 
luce  luno  Lucina:  a  quo  parientes  eam  inuocant ,  luna  enim  nascentium 
dux  quod  menses  huius,  Cic.  d.  n.  d.  II  27,  68,  Macr.  VII  16,  27  Lticina 
a  parturientibus  inuocatur,  quia  proprium  eius  munus  est  diitendere  rimas 
corporis  et  mecdibus  uiam  dare,  quod  est  acl  celerandos  partus  salutare; 
et  hoc  est  cjuod  elegantcr  poeta  Timotheus  expressit  Sia  XauTZQov  nolov 
ccatQcov  Sia  r'  wxvroxoto  oeXdvag  (cf.  Plut.  q.  R.  77).  'puerperam'  per 
se  apparet  hic  non  dici  eam  quae  iam  peperit  (ut  plerumque'',  sed 
parituram,  ut  Plaut.  Amph.  V  1 ,  40  ubi  utero  exorti  dolores,  ut  soknt 
puerperae.  Hor.  od.  III  22,  2  laborantes  utcro  puellas.  —  15,  16.  tu 
potens  Triuia  et  notlio  es  dicta  lumine  Luna.  Diana  ut  Hecate  Tqio- 
Sing  siue  Triuia  cognominiita  (Prellerus  mvth.  gr.  I  p.  248)  audit  'po- 
tens'  (Val.  Flacc.  VI  440  de  Medea  nocturnis  qua  nulla  potcntior  aris)  ut- 
pote  praeses  sacrorum  magicorum,  quae  in  triuiis  maxime  instituta  esse 
notum  est:  Aen.  VI  247  Hecaten  caeloque  Ereboque  potentem,  Ouid.  epist. 
12,  168  Hecates  sacra  potentis,  Val.  Flacc.  III  321  Triuiaeque  potcntis. 
de  Luna  certabant  ueteres,  ex  alieno  lumine  Solis  an  proprio  fulgore 
luceat;  qua  de  re  extat  longior  Augustini  in  psalmi  10  enarratione  dis- 
putatio;  Lucr.  V  575  Lunacpie  siue  notho  firtur  loca  lumine  luttrans  siuc 
siiatn  proprio  iactat  de  corpore  lucem  (Muretus  cp.  etiam  Festum  s.  u. 
'mulus').  de  hoc  lumine  notho  (quod  praeterea  habet  Arnob.  II  20, 
voQ^ov  cpsyyog  de  Luna  adhibere  Philonem  I  G28  adnotat  Vulpius)  cf. 
Quintil.  III  6,  97  nothum,  qui  non  sit  legilimus,  Graeci  uocant ,  latinnm 
rei  nomen ,  ^it  Cato  cpioque  ..  testatus  cst,  non  habemus,  ideoque  utimur 
peregrino:  nimirum  nec  'alienus'  rem  plane  exprimit  nec  'spurius'  iam 
tum  translato  adhiberi  coeptum  erat.  ceterum  quotiens  hunc  locum  lego, 
rcnouatur  suspicio,  ne  forte  Micta'  ex  priore  colo  inrepserit:  nec  enim 
iam  id  quod  dicitur  a  nonnullis,  sod  quod  uullo  dubitante  oninibus 
Diana  est  cxponi  debet.  ncc  satis  congrua  uidentur  haoce  'notbo  luniiue 
Luna  es  dicta',  giquidem  Diana  Luna  audit  ut^  ote  lucens,  non  ab  himine 
spurio;  iu  quam  notionem  cum  oranis  uis  cadut,  laus  tota  euanescit 
peritque.  puto  Catulli  esse  'et  notho  es  clara  lumine  Luna':  quam- 
quam  ignera  a  fratre  os  mutuata,  late  lucons  nocte  es  sidus;  ut  habot 
Son.  Phaodr.  410  clarumciue  cacli  sidus  (totum  locuni  indo  a  u.  406  oum 
nostro  carraine  compara).  Lunao  autoni  niontio  faoilfm  ad  sipi.  trnusi- 
tum  praebuit.  —  17,  IS.  tu  cursu,  dea,  nioiislruo  inetiens  iter  au- 
nuuin.     Cio.  d.   n.  d.  I  31,  87   sol  ..  cursus  annuos  conficit,  huius  hanc 


202  XXXIV  19-24. 

Iw-trationein  ehisdem  radiis  inccnsa  menstruo  spatio  Luna  complet  et 
Vano  (1.  r.  r.  I  5,  4  quae  ad  solis  cireuitum  annnum  sint  rcfcrenda  et 
qnae  ad  J.unae  menstruum  cursum.  'metiri',  a  cuius  uocis  railice  etiam 
'mens^is'  descenderc  notum  e.^^t  (GCurtius  libri  'Grundzuege'  p.  335''), 
liic  seruata  distributionis  notione  ualet  'conficere',  ut  Ouid.  met.  VIII 
564  duas  lucis  partes  Hyperione  vienso  (cf.  et  'mare  nauibus  metiri' 
aliaque):  complet  circuitum  in  anno  faciendum,  minus  spatium  nouo 
quoque  mense  denuo  percurrens.  —  19,  20.  rustica  agricolae  bouis 
tecta  frujriluis  cxples.  Sen.  d  ben.  IV  23,  1  jiwm  dubium  e&t,  quin 
hoc  humuni  gcneris  domicilium  circuitus  solis  ac  lunae  uicibus  suis  tem- 
pciel?  quin  aUerius  c(dore  alanttir  corpora...,  alterius  tepore  efficaci  et 
penetrabili  regatur  maturitas  frugum?;  Callim.  h.  Dian.  130,  Hor.  od.  IV 
6,  39.  'bonis'  tam  a  qualitate  quam  quantitate  (=  largis),  ut  Hor.  epist. 
I  18,  109  sit  hona  ..  prouisac  frugis  in  annum  copia;  id  quod  suppe- 
ditat  uox  ^exples',  h.  e.  ad  suninium  usque  fastigium  imples  domum,  ut 
in  rure,  hurailem.  —  21,  22.  seis  qjiocunique  tibi  plaoet  sancta  no- 
niine.  de  7ioXvwvvi.ti'a,  qua  gaudeut  caelicolae,  apte  Vulpius  cp.  Plat. 
Cratyl.  p.  400  dBvzeQOS  d'  av  tQonog  OQ&orrjTog,  aaneQ  iv  raig  svxaig 
voyiog  iozlv  T]fiLV  svxBO&ai.  olrivig  xs  v,ccl  oiioQ^sv  ^fafpoi^ffii'  ovoaa^ofis- 
vot,  Callim.  h.  Dian.  7  (Aristoph.  Thesraoph.  320,  Aesch.  Ag.  160);  cf.  et 
Orest.  trag.  87.  non  pertinent  lemmatis  uerba  ad  rariora  Dianae  cogno- 
mina  (ueluti  Triforrais,  Nemorensis,  sim.),  sed  dat  poeta  ei  optionem,  ut 
quo  ipsa  malit  noraine  modo  commemorato  uocetur  siue  luno  Luciua 
siue  Triuia  siue  Luna  siue  Diana,  plane  ut  Hor.  c.  s.  15  (cf.  ad  13). 
'sancta'  participium  uolunt  esse  (h.  e.  culta,  uenerata);  quo  raodo  nus- 
quam  uox  illa  adhibetar.  adiectiue  igitur  ut  solitum  deorum  attributum 
(cf.  ad  XXXVI  3  et  graecum  ayiog:  Apul.  raet.  XI  17  traditum  aoia 
stpsaia  corrige  O  in  F  mutata)  nec  in  Diana  rarum  (Gruteri  inscr.  41,  5, 
Orell.  1444  Dianae  Sanctae)  sumendum  -esset,  si  huic  precatiuo  ^sis 
sancta'  iuxta  alternm  ^sospites'  ullus  esset  locus.  erat  haec  dea  sancta 
manebitque  sancta  Romanis  in  omne  tempus:  quid  hoe  optari  oportuitV 
antequam  poeta  precatur  almum  Dianae  praesidiura,  ipsara  ut  se  in- 
uocari  patiatur  rogat;  unde  corrigendi  existo  auctor  'seis  q.  t.  p.  cita 
nomine'.  nam  ut  in  compositis  'excitus'  et  ^excitus',  ^concltus'  et 
'concitus'  (cf.  Neuius  II  p.  582  sq.),  ita  inter  ^citus'  et  'citus'  hoc  sta- 
tuo  discrimen,  ut  illud  participium,  hoc  adiectiuura  fuisse  dicnra  (quae 
est  causa,  cur  semper  ''accitus'  inueniatur).  —  23,  24.  KoniuHque,  anti- 
quc  ut  soHta  es,  bona  sospites  ope  g'enteni.  Hor.  c.  s.  47  di  ... 
Eomidae  gcnti  dute.  'antique'  Scaliger  in  ^Aucique'  mutari  uoluit, 
alterum  post  Romulum  regem  inlaturus,  de  quo  Ennius  a.  150  V.  post- 
quam  lumina  sis  ocidis  bonus  Ancus  reliquit;  sed  hoc  additum  nou  minus 
uacat  hic,  ubi  sola  Romanorum  circumscriptione  opus  est,  quara  illud  a 
RKIotzio  excogitatuni  'antiquei',  h.  e.  fabulosi  (ad  VII  6).  quamquam 
uerum  est,  permire  esse  adhibitum  'antique',  h  e.  more  antiquorum  siue 
aQ%ai-n^g  (sic  Lucil.  XIV  9  M.,  Hor.  epist.  II  1,  66,  Tac.  Germ.  5),  cum 


XXXV  1—4.  203 

requiratar  'antea  (antiquitus)'  uel  'hucusque'.  corrupta  nox  uidetur  es 
'ante'que',  h.  e.  'anteusque'  siue  diremptis  litteris  'ante  usque',  h.  e.  con- 
tinno  (XLV  14,  XLVIII  2);  cf.  et  Priap.  77,  8  qui  prius  tisqiie  .  .  solebam 
et*  12.  12  ut  semper  soltt.  ^bona  ope',  beniuolo  auxilio,  ut  LXVII  2.  ad 
sospitandi  uocem  Vulpius  cp.  Liu.  I  16,  3  pacem  precibus  exposcunt,  ut 
uolens  propitiusque  siiam  semper  sospitet  (==  incolumem  seruet)  progeniem 
(Enn.  trag.  249  et  Pacuu.  234  R.). 

Saepius  in  comparationem  uocaui  Horatii  cnm  od.  I  21  (cf.  et  IV  6), 
tum  carmen  saeculare.  cum  qao  nostrum  poema  id  habet  commune, 
quod  et  ipsum  teste  fine  compositum  est  iussu  publico  —  ut  olim  Li- 
uius  Andronicns  carmen  in  lunonem  a  uirginibus  cantatum  fecit,  post-a 
simile  P.  Liciuius  Tegula  (Liu.  XXXI  12)  —  et  a  choris  iuuenum  uir- 
ginumque  est  dictum.  nam  cetera  hymnus  ille  Horatianus  satis  diuersus 
est  a  nostro,  quem  male  olim  et  ipsum  'carmen  saeculare'  inscripserunt 
(Schwabius  q.  C.  p.  355).  sed  obscurum  est,  quando  et  in  quod  deae 
sacrum  confecti  sint  hi  nersus.  nam  neque  Marcilii  opinio,  tuni  esse 
eos  cantatos,  cum  libri  Sibyllini  consulerentur,  neque  Bentlei  [praef. 
Hor.  p.  XIII]  de  idibus  Sextilibus  Dianae  sacratis  (Prelleri  myth.  rom. 
p.  283  sq.)  cogitantis  sententia  habet,  quo  se  magnopere  sustentet.  hoc 
quoque,  num  ita  inter  pueros  et  puellas  strophae  sint  distribuendae,  ut 
hae  cecinisse  dicantur  5  — 8*et  13  — 16,  illi  contra  9  —  12  et  17  —  20, 
omnes  denique  simul  initium  finemque,  iu  dubio  est  reliuquendum: 
totum  carmen  ab  utroque  choro  cantatum  esse  equidem  lubentius  credo. 

XXXV. 

1,  2.  Poetae  tenero,  lueo  sodali,  ueliiu  Caecilio,  papyre,  dieas. 

apostrophe  ad  epistulam  (ex  papyro  siue  carta  constantem)  tamquam 
nuntium  eius  qui  scribit,  ut  Stat.  silu.  IV  4,  1  curre  per  liuboicos  non 
segnis,  epistola,  cawpos  eqs.,  Auson.  epist.  16,  2,  1  perge,  o  libelle,  Sir- 
viium  tt  dic  ero  vieo  ac  tuo  aue  atque  sahie  plurimum  (Hor.  epist.  I  8,  1 
huc  non  pertinet).  'uelim  dicas',  ut  LXVIIl''*  37.  de  hoc  Caecilio  nihil 
praeterea  ad  memoriam  nostram  est  traditum;  fuisse  eum  poetam  lyri- 
cum,  attributum  aperit  'tener'  proprium  eorum,  qui  toneros  amoros 
canunt  (supra  p.  16) ;  et  '  sodalem  suum '  cum  eundem  uocet  Valerius, 
uuum  ex  cantoribns  Euphorionis  agnoscamus  oportet,  qui  in  studioruni 
rationo  easdem  quas  Caluus  et  CatuUus  triuerit  uias.  —  3,  4.  VeroMaui 
ueuiat  Noui  roliuquous  ("ouii  uioeuia  liftriuuuiue  litus.  dicitur  Co- 
mum,  hi^ubriae  oiipidum ,  in  hicus  Larii  ripa  mcridionali  positum,  (piod 
a.  a.  Chr.  59  colonis  a  Caesare  e  lege  Vatinii  deductis  nomeu  accepit 
Noui  Comi,  ut  constat  ex  Strabone  V  p.  213  et  Appiano  b.  c.  H  26. 
unde  Schwabius  [q.  C.  p.  295]  recto  conclusit,  post  annum  illuni  Ijos 
uersus  esse  scriptos.  'dicas  ueuiat',  cf.  Kuchncrus  gr.  1.  H  p.  808,  et 
de  'relinquens'  participii  significatione  aoristica  ibid.  \k  565  sq.;  douique 
Ouid.  fast.   VI   765    Trasimtnu   Utora   ct   ad    Xl\'    19   i^^ufjhut    ucmna.    — 


204  XXXV  5-10. 

5,  (>.   qiiiisdum   uolo   co^itatioiics   aiiiici   accipiat  8iii  iiiciqiio.    h.  e. 

amici  comiuuni-j,  ut  Cic.  ad  Q.  fr.  II  5,  2  piier  oidimus,  Quintus  tuus 
7ueusque  et  ad  Att.  IV  2,  5  intenmitu  Varronis  tui  nostrique.  buius 
nomen  sine  dubio  propterea  reticetur,  quod  res  ipsa,  quade  agitur, 
optime  nota  erat  Caecilio.  uec  caret  probabilitate  hoc,  eBse  sermonem 
de  eis,  quae  communis  ille  amicus  cogitet  super  Caecilii  poemate  in- 
cohato  (13  sqq.).  quod  si  hic  miserat  ad  Catullum,  ut  cum  illo  com- 
municaretur,  qua  de  re  in  hac  epistula  rescriberetur  facillime  perspici 
potuit.  nam  ne  Catullus  has  mandarct  littcris  cogitationes  (Cic.  Tusc.  I 
3,  6),  ipsa  eanim  natura  (ut  indicare  uidetur  illud  'quasdam')  fortasse 
probibuit.  probabilem  hanc  rationem  meam  dico;  posse  etiam  de  qua- 
lubet  alia  re  agi,  ultro  apparet.  quidquid  id  est,  non  probauerim 
Schwabii  1.  1.  opinionem,  qui  poetam'  de  snis  ipsius  poematis  iudicium 
Caecilii  experturum  uerbis  'amici  sui  meique'  se  ipsum  solum  significasse 
putat  ('ut  uerbis  a^nici  sui  se  Caecilii  amicum,  contra  uerbi  amici  mci 
talem  se  iocose  nominaret,  qni  sibi  ipsi  esset  amicissimus';  cf.  Plaut. 
Bacch.  539  sqq. ,  Hor.  sat.  II  6,  48  ibique  Bentleium):  miUa  quippe 
causa  est  qiiaesitae  hic  et  uix  perspicuae  iocandi  rationi.  'uolo',  cum 
hfgysta.  ut  VI  16.  'accipiat',  LXVIII^  13.  —  7.  quarCj  si  sapiet, 
uiam  uorabit.  haec  per  futurum  loco  coniunctiui  expressa  (ut  saepe 
apud  comico?,  cf.  Holtzius  synt.  scr.  pr.  II  p.  8'2  et  Draegerns  sj-nt.  hist. 
1  §  136)  certam  soribentis  expectationem  exprimunt:  aut  nou  noui  Cae- 
cilium  meum  aut  ut  homo  prudens  et  discendi  cupidus  nuUa  mora  inter- 
iecta  Veronam  quam  citissime  contendet.  notissima  illa  uitae  cottidianae 
formula  (ex.  gr.  Plaut.  mil.  II  5,  66  ergo,  si  sapis,  mussitabis)  nec  cul- 
tiores  poetae  uti  dedignabantur,  praeter  Priap.  52,  11  e  nostro  loco 
ductum  Prop.  11  16,  7  cjuare  si  sapis,  Sulpicia  TibuUi  1,  2  e  caelo,  si 
sapis,  ipse  tieni,  Hor.  sat.  19,  34,  Ouid.  am.  I  4,  29.  'niam  uorare' 
summum  celeritatis  gradnm  expressurus  poeta  iocose  finxisse  putatur  ad 
similitudinem  illorum  'uiam  carpere'  (ex.  gr.  Hor.  sat.  II  6,  93)  et  'ra- 
pere'  uel  'corripere  (Aen.  1  422  et  Sil.  Ital.  VIII  182)  et  graecam  dictio- 
nem  ciQ-nd^siv  zljV  oSov ,  imagine  aperte,  ut  ait  AGuarinus,  'ab  Lis 
sumpta,  quae  deglutiuntur  et  non  dentibus  conteruntur'.  ego  ^iorare 
aliquid'  explicuerim  'auide  aliquid  facere',  ut  faicpiliter  Cic.  ad  Att.  IV 
11,  2  uorare  liiteras  et  LVII  8  uorax  adulter  (adnotante  Benoistio  Galli 
^devorer  Tespace').  fortasse  festiue  C.  depingit  amici  de  suis  iudicium 
anxie  expectantis  festinationem.  —  8.  candida.  ad  XIII  4.  —  roilies 
(sic  enim  rectius  scribitur).  innumerabiliter  et  sine  fine.  —  9.  euntem. 
ire  uolentem,  ut  Verg.  Aen.  II  111  et  terruit  amter  euntis.  —  9,  10. 
manusqne  collo  ambas  iniciens  roget  morari.  Prop.  I  6,  5  sed  me 
complexae  rcmorantnr  ucrha  puellae  mutatoque  graucs  saepe  colore  preces. 
iienuste  admodum  per  manus  iniectionem  puella  retinere  Caecilium  in- 
ducitur:  Seru.  ad  Aen.  X  419  manus  iniectio  dicitur,  quotics  nulla  iudicis 
auctoritate  expectata  rem  nobis  debitam  nindicamus  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  met. 
XIII    170):    discedentem    quasi    rem    suo    iuri    subiectam    sibi    uindicat, 


XXXV  11-15.  205 

amice  nimirum,  ut  additum  ^roget'  ostendit.  transfertur  enim  manus 
iniectio  ad  res  amatorias:  Ouid.  ani.  I  4,  iO  oscula  si  dederis,  fiain  manifestm 
amator  et  dicam  '  mea  sunf  inicianique  manus  (epist.  12,  158),  Hor.  od. 
I  17,  26  incontinentcs  iniciat  mamis,  Val.  Flacc.  III  502;  etiam  ad  alias 
res  adhibitum  illud  'manas  inicere'  sic  ponitur,  ut  iuiis  ciuilis  ex  ori- 
gine  aliquid  restet,  uelut  apud  Vell.  Pat.  II  41,  1  consulatus  C.  Cae- 
saris,  qui  scribenti  manum  inicit  et  quamlibet  festinantem  in  se  morari 
cogit.  —  11.  si  inihi  ueni  luintiaiitiir.  Cic.  Acad.  II  25,  79  si  ne  sensus 
quidem  uera  nuntiant.  —  12.  illiim  (leperit  impotente  amore.  Placi- 
dns  p.  33,  4  D.  deperis,  perdite  amas;  iungunt  hoc  uerbnm  iutrausiti- 
uum  cum  accusatiuo  obiecti  ut  comici  (Plaut.  Cas.  I  1,  19,  Holtzius  synt. 
I  p.  244sq),  ita  noster  C  2;  Fronto  p.  253  N.  te  ita  amore  depereo. 
'inpotens',  efFrenis  et  inmoderatus,  saepius  affectus  hic  ille  audit;  Plin. 
epist.  II  1  amor  iniquus  inierdutn ,  impotens  saepe,  ni-nQaitiog  semper. 
'impotenti'  ablatiuuni  ceteri  scriptores  praebent  (Neuius  11  i>.  56);  V  ac- 
cusatiuum  exhibens  uidetur  innuere  solitam  priscae  formae  'inipotentei 
amorei'  doprauationem ,  ualde  eam  uetustam,  quippe  qua  et  Plinius  (cf. 
tcstim.  uol.  I)  sit  deceptus  (de  ablatiuuo  'amori'  cf.  supra  p.  51).  — 
13,  14.  nam  quo  tempore  legit  incoliatam  Dindymi  dominam,  ex  eo 
iiiisellae.  fecerat  Caecilius  carmen  de  magna  matre  Idaea,  materia 
tum  ualde  adaraata  certatimque  a  poetis  tractata  (cf.  ad  LXIII  in  iine; 
de  Dindymi  domina  ibid.  91).  sed  hoc  epyllion  tantum  'incohauerat'  ille. 
quo  uerbo  Catullus  tacitam  mihi  egisse  uidetur  censuram,  ad  summam 
perfectionem  haec  illa  deesse  significans;  nempe  suapte  natura  'in- 
cohare',  cui  fere  oppositum  est  'perficere',  amplam  habet  notionem,  ut 
minime  sit  opus  de  parte  aliqna  poematis  (uelut  exordio)  cogitare;  nec 
casu,  sed  cum  ui  forti  in  fine  u.  18  eandem  uocem  occurrerc  puto,  sed 
i%a  repetitam  (^ueuuste  incohata*),  ut  summa  cogitationum  illarum  ali- 
qua  ex  parte  iam  prodatur  nec  nimis  metuendnm  fuerit  Caecilio  com- 
munis  amici  iudicium.  ^egit',  praelegit,  non  tani  uni  puellae  (cf.  'ex 
co')  quam  coram  propinquis  et  amicis  (non  taniun  publice,  quales  prae- 
lectiones  ab  Asinio  1'olione  nonatas  esse  constat);  cf.  de  legendi  uerbo 
ISteupius  libri  ''de  Probi.s  grammaticis'  p.  34  sqq.  Suisellae',  amore 
sauciae;  ad  XLV  21.  noto  autem  usu  cum  demonstratiuum  addatur 
interdum  post  relatiuum  (ut  Plaut.  Capt.  II  2,  21  pro.Tinium  quod  sit 
bono  quodque  a  mulo  lonyissime,  id  uolo),  inuersiouem  hic  adesse  stu- 
tuunt  pro  uulgari  'ex  eo  tempore,  quo'.  hoc  ut  nou  stabilitur  ex  Mart. 
XI  18,  26  (ubi  'quo  temporo'  indicat  'tum  cum'),  ita  refutatur  usu  Ca- 
tulli,  apud  quom  'quo  tempore'  fere  ualet  'ubi,  po^tquam'  (LXVIIl"  15 
et  LXVIII''  73,  fortasse  etiam  LXIV  73),  ut  cum  illo  'quo  temporo 
(=  postquam),  ex  co  (=  inde)'  comparari  jiossit  LXIV  86  ct  91  simulac, 
ex  iUo.  —  15.  ignes  interioreiii  ediiiit  iiiediillam.  iicrem  ct  per  omnes 
artus  sparsum  (U  9  sq.)  amorem  donotat  phiralis  'ignos',  ut  0\iid.  a.  a. 
111  573  ifpiibus  hic  lentis  urdur.  Vorg.  Aon.  IV  06  isl  (=  cousumit) 
jnollis  lUimma  mcdullas   (ubi  uido  iutei-pretcs);   et   ost  Iiio  phiralis  in  Iiis 


20G  XXXV  lG-18.     XXXVI  1. 

rebus  amatoriis  usitatior;  XLV  10,  LXIV  93  iviis  mednllis,  LXVI  23 
2vnitus  meduUas.  —  10.  igiiosco  tibi,   Sapjiliica  i>iiella  Miisa  (loctior. 

'j)ui.-lla'  uocatiuua  ciim  Moctior'  cohaeret,  undc  ])enclet  ablatiuu.s  ^Sappb. 
Musa',  h.  e.  quam  Sappho;  quod  non  inde  explicandum  <st,  quod  Sapphq 
decima  appellata  sit  Musa  (Anth.  Pal.  VII  14  et  IX  50G),  sed  ex  solita 
poetis  circumlocutione:  LXVIII"'  7  scriptorum  Musae  (—  scriptores), 
Ouitl.  ex  P.  IV  16,  29  vmsaque  Tunani  et  trist.  II  364  musa  Teia.  qua 
Sappho  si  Caecilii  auiasia  uocatur  'doctior',  potest  (ut  mihi  uidetur) 
adlndi  ad  poetriae  Lesbiae  nomen  fortasse  ab  antiquis  grammaticis 
eodem  modo  explicatum ,  quo  GCurtius  libri  'Grundzuege'  p.  699''  Zanfpoi 
interi^retatur  cfoqpfy  (=  docta  puella) ;  Ter.  Maur.  2148  doctissima  Sappho ;  cui 
etj-mologiae  fauebat  ipsa  nominis  apud  Romanos  (de  Graecis  cf.  Kockius  libri 
'.\lcaeus  imd  Sappho'  p.  83)  scriptura  communi,  ut  uidetur,  usu  recepta 
^Sapho',  quam  hic  V  exhibet  saepiusque  in  codicibus  scriptorum  lati- 
norum  me  innenire  meniini.  Mocta'  autera  'puella'  (nam  'poetae  docti' 
similiaque  procul  hinc  arcenda)  uocatur  ea,  qnae  litteris  eatenus  est 
imbuta,  ut  carmen  doctum  et  arte  Alexandrina  factum,  quale  erat  Cae- 
cilii  Cybele,  intellegere  posset;  cf.  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  109 
not.  1,  Friedlaenderus  hist.  mor.  Rom.  I*  p.  443.  sine  dubio  'rarissima 
turba'  tum  etiam  multo  magis  erant  Moctae  puellae'  quam  Ouidii  (a.  a. 
II  281)  terapore,  quo  Propertii  Cynthia  eo  usque  processit  ut  ipsa  uersus 
pangeret  (II  3,  19  sqq ,  cf.  et  I[  13,  11  me  imiat  in  greviio  doctae  legisse 
pucUae,  auribtis  et  puris  scripta  probasse  mea),  plerasque  non  fallemur 
si  utpote  eruditas  artibus  'doctas'  fuisse  dicemus.  nec  hercle  Sappho 
esse  doctiorem  magna  laus  (repetit  eam  subinepte  Mart.  X  35,  15)  esset 
in  mutata  inde  ab  Alexandro  Magno  eruditionis  litterariae  condicione, 
nisi  per  blanditias  apertas  et  cum  Sapphus  nominis  adlusioue  tribueretur 
feminae;  et  fortasse  in  illa  Italiae  regione  haec  laus  etiam  pluris  erat 
aestimanda.  quamquam  et  ab  hac  parte  Caecilii  i:>uella  et  Sappbo 
possunt  esse  comparatae,  quod  illam  doctus  poeta  recitatis  cax-minibus, 
hanc  Phaon  incultus  solaque  forma  polleus  cepit.  quidquid  id  est,  ue- 
nuste  admodum  poematis  Caeciliani  censura  tacita  eo  quoque  instituitur, 
quod  quemnam  effectum  in  animum  i^uellae  habuerit  illud  enarratur. 
qui  effectus  magis  etiam  explicatur,  si  amorem  potissimum  Cybeles  circa 
Attida  tenerrimis  coloribus  depinxisse  statuitur  Caecilius.  ^ign.',  ueniam 
lubenter  do  ardori  tuo  (bene  eum  intellego).  —  17.  est  cum  ui  prae- 
positum:  re  uera  est.  —  18.  mag-ua  mater.     LXIII  91. 

XXXVI. 

1.  Annales  Volusi,  cacata  carta.  Volusii  annales,  sine  dubio  ad 
exemplum  Ennianorum  more  prisco  scripti  et  per  se  muli,  iterum  oc- 
currunt  XCV  7  sqq.,  ubi  Cinnae,  poetae  noui,  Smyrnae  oppouuntur; 
quod  ad  cetera,  nil  de  homine  isto  scitur.  quamquam  Muretus  et  post 
eum  alii  indagasse  sibi  uidebantur  certiora.  nam  apud  Senecam  epist. 
93,  11    legimus:    ct  paucorum   uersuum   liber   cst,   et   quidem   laudandus 


XXXVI  2.  207 

atque  utilis:  annaJes  Tanusii  scis  quatn  ponderosi  sivt  et  quid  uocentur. 
hoc  est  uita  quorundain,  et  quod  Tamisii  sequitur  annales.  dicit  haec 
philosophus  Cordubensis  comparationis  gratia:  longam  uitam  per  se 
nihili  ps.-e,  multo  praestare  breuem  eandemque  bonam;  sic  et  uolumen 
posse  et  paruum  essie  et  ogregium,  cum  tanien  magni  illi  Tanusii  an- 
nales  — .  hic  Senecae  obuersatum  putant  facetum  aliquod  dictum,  et 
quidem  ipsum  Catullianum  'cacata  carta';  potuerunt  etiam  addere,  'qnod 
sequitur'  spectare  ad  XCV  8  et  laxas  scombris  saepe  dahunt  tunicas. 
sed  Mureti  ob  nominis  differentiam  sibi  adhuc  diffidentis  uostigiis  in- 
gressi  Hauptius  [opusc.  I  i).  71]  et  Schwabius  [qu.  C.  p.  180  sqq.].  hunc 
Tanusium,  quem  eundem  cum  Tanusio  Gemino  historiarum  scriptore 
(Sueton.  Caes.  24,  Plut.  Caes.  22,  Cato  51,  compar.  Nic.  et  Crass.  4) 
fecerunt,  Tanusium  igitur  Geminum  esse  censuerunt  Volusium  Catullia- 
num ,  adprobantibus  postea  doctis  omnibus.  quos  erroris  conuicit  nuper- 
rime  PESonnenburgius  in  libro  in  ASchaeferi  honorem  composito  ''histo- 
rische  Untersuchungen'  [Bonnae  1882  p.  158  sqq.],  qui  tota  ista  ratio 
quam  nuUo  nitatur  fundamento  quamque  per  se  sit  inprobabilis  ostendit; 
et  sane  nullo  modo  credibile  est,  Catullum  bis  Volusii  nomen  pro  Ta- 
uusii  posuisse  necessitate  cogente  nulia  (nec  alibi  noster  malos  poetas 
nominatim  adferre  ueretur,  cf.  XIV  18  sq.);  nam  quod  idem  Mamurram 
uocauit  Mentulam  (quod  praeter  Clodiam  Clodiumque  unicum  ficti  no- 
minis  est  exemplum),  peciiliari  utitur  ratione  (supra  p.  S9).  meam  ut 
proferam  sententiam ,  annales  Tanusii  (quem  Senecae  aequalem  a  Ta- 
nusio  Gemino  diuersum  putauerim  propter  ipsa  tempora  praesentia;  et 
cacatam  illam  Volusii  Catulliani  cartam  pai-um  est  probabile  durasse 
usque  ad  Senecam)  editi  ita  uidentur  esse  exeepti,  ut  obuia  compara- 
tione  (adliciente  maxiiue  nominis  sono  siraili)  cum  breuissimo  acutissi- 
mt>qiie  iudicio  uocarentur  'annales  Volusi,  cacata  carta',  adicientibus  aliis 
ad  supplendam  aestiniationem  'tunicae  scombrorum'  (germanice  'Maku- 
latur').  hoc  est  illud  Scnecao  'quid  uocentur'  et  'quod  sequitur'.  cete- 
rum  nota  est  geus  Volusiorum  {uetus  familia  Tac.  a.  III  30),  ex  qua 
M.  Volusium  commcmorat  Cic.  ad  fam.  XVI  12,  6;  cf.  Pauly,  encycl. 
real.  VI  p.  2745.  quod  ad  cartam  cacatam,  ex  Mart.  XII  Gl,  10  scrihit 
carmina,  quae  legunt  cacantes  concludere  pronum  est,  cartas  inutiles 
abiectasque  ut  ad  alias  res  (XCV)  ita  ad  certum  certorum  locorum  usum 
adbibitas  esse,  ut  fortius  adeo  Maitiale  nostor  innuat,  huic  usui  curtas 
Volusianas  iam  inseruiisse,  translatc  nimirum  stercus,  quo  papyrus  in- 
quinata  est,  intellegens  de  malis  uorsibus  huic  iulitis.  'cacata'  pro  'con- 
cacata',  ut  XXXVII  10  scrihani  pro  'conscribam',  XXXVIII  5  sulatii,-^  jno 
'consolatus',  LXII  27  (Draegerus  synt.  I  §  85).  —  2.  iiotiim  soluito  pro  iiioa 
imclln.  uotum  fccerat  (susceperat,  luincupauerat)  Lcsbia  (ad  I,  l),si  socum 
poeta  in  gratiam  rediisset,  so  Voneri  sacrum  quoddam  (mox  doscriptum) 
oblaturam  essc  (cf.  ex.  gr.  Mart.  IX  40,  3  uonit  pro  reditu  uiri  Pliilae 
nis  0((s.);  iamt(ue  cum  oa  optati  compos  sit  fucta,  reddendum  (sobion- 
duni,  pcrliciondum)   ost   uolum.     usu   autiiu    bouc   distinguendo   a   solita 


208  XXXVI  3—7. 

iii  Ibrmulis  'uotnm  pro  re  iDipetranda  faccre  (pro  inpctrata  soluere)' 
aignilicationo  ita  hic  'pro'  adhibitum  est,  ut  loco  siue  nomine  Lesbiae 
CatuUus  se  ipsum  executurum  usse  uotum  ab  illa  factum  innuat;  plane 
ut  CIL,  I  1175  loco  patris  uotum  Herculi  reddunt  liberi;  et  raore 
loquendi  poetico  annales  Volusii,  por  quos  utpote  crcmandos  sacrum 
dis  jiroiiiissum  lit,  ipsi  uotum  soluere  iubentur.  —  IJ.  Kanctue  Vencri 
('iipidinique  uoiiil.  more  pcrpetuo  cum  V  habeat  'sancte',  hoc  ser- 
uandum  putauit  Liuineius;  sed  qnamquam  'sancte  iurare'  (Ter.  Hec.  I 
1,  4)  similiaque  usitata  sint,  tamen  nil  causae  esse  uidetur,  cur  sanctitas 
uoti  efferatur;  immo  multo  magis  ex  re  est,  deam  deumque,  sub  quo- 
rum  tutela  sunt  araantes,  ornari  ejjitheto  religioso  sollemnique,  quo  in 
adlocutionibus  ma.xime  ei  inuocabantur:  Enn.  ann.  65  sancta  dem-am  et 
CiOT  Saturno  sancte  creatc,  Verg.  Aen.  IV  576  sancte  deorum ,  Tib.  II 
1,  81  sancte  (Cupido),  append.  Tibull.  5,  1,  23  Vcneris  sanctae  ad  aras 
multaque  alia;  cf.  LXIV  95  et'  268,  LXVIII^  5.  ad  numen  nimirum  in- 
uiolatum  spectat  epitheton.  cf.  et  ad  III  1.  —  4.  si  sibi  restitutus 
esseui.  redditus,  redonatus,  si  in  gratiam  cnm  se  rediissem:  Hor.  od. 
III  7,  1  quem  tibi  candidi  primo  restitnent  uere  Fauonii ,  'J'er.  Heaat. 
III  1,  83  dam  id  quacro,  tibi  qui  filium  restituerem  (ubi  Donatus  et 
^redditur''  ct  'restituitur''  cupiens  cupientihis) ;  et  ipse  noster  CVII  4  quod 
te  restitiiis,  Lesbia,  mi  cupido.  —  5.  desissemque  truces  iiibrare  iam- 
bos.  iambi  Hruces',  terroris  minarumque  pleni  et  uiolenti  (Quint.  XI 
1,  3),  quinam  dicantur,  uix  potest  esse  ambiguum.  nam  cum  duo  tan- 
tum  carmina  iambis  claudis  in  Lesbiam  sint  scripta,  VIII  et  XXXVII, 
una  tantum  amantium  reconciliatio  locum  habuerit  eaque  ante  c.  XXXVII, 
ei  qui  huius  amoris  historiam  penitus  habent  perspectam  ne  momentum 
quideni  dubitant,  quin  c.  VIII  designetur.  neque  hercle  in  ullum  carmen 
magis  conuenit  illud  'uibrare',  quod  uim  atque  feruorem  impetus,  quo 
uersus  in  inimicum  perfidamue  amasiam  iaciuntur,  exprimit  (cf.  'telum, 
gladium  in  aliquem  uibrare'):  non  solum  Quiutil.  X  1,  60  loquitur  de 
Archilochi  breuibus  uibrantibusque  sententiis,  sed  etiam  apud  Auson. 
epist.  21,  5  iambus  audit  flammis  corusci  fulguris  iiihratior;  cf.  et  Ter. 
Maur.  2181  sqq.  —  G,  7.  electissima  pessimi  poetae  scripta  tardi- 
pedi  deo  daturam.  ''elect.'  (Cic.  de  fiu.  III  7,  26  omnibus  clcctissimis 
uerbis,  Petron.  36  res  elcctissimas  ridentes  aggredimur)  cum  inrisione: 
opera  pessimorum  pessima.  Muretus  'pess.  poetae'  magis  in  uniuersum 
dictum  putauit  (unius  ex  numero  malorum  poetarum),  uulgo  Lesbiam 
diserte  Volusium  flammis  cremandum  uouisse  sumunt:  neutrum  me  pro- 
bare  et  longe  aliter  haec  explicare,  in  fine  ostendam.  ^tardipes',  quam 
uocem  primus  C.  habet  (unde  adsumpsit  Colura.  X  419  Tardipedi  sacris 
iam  rite  peractis),  dicitur  Volcanus  claudus;  nam  ut  Graeci  ^gaSvg,  sic 
Latini  'tardus'  pro  eo  quod  est  'claudus'  ponunt  interdum,  ut  Prop.  II 
1,  59.  Tib.  I  9,  49  illa  uelim  rapida  Vulcanus  carmina  flamma  torreat, 
luuen.  7,  24  et  quae  compones,  dona  Veneris,  Tclesine,  marito,  Fronto 
p.  68  N.  pauhdum  miscre  scripsi,  quod  aut  lnmpliis  aut  Volcano  dicarem. 


XXXVI  8—12.  209 

^daturam',  scil.  se  esse;  ut  in  omnibus  sentiendi  et  dicendi,  ita  in  iurandi 
(Huscbkius  ad  Tib.  II  C,  13)  et  uouendi  uerbis  sermo  cottidianus  in 
eodem  subiecto  regente  omittere  amat  pronomen;  Ellisius  cp.  Pompon. 
com.  51  R.  Mars,  tibi  icoueo  factnrum,  si  nmquam  redierit,  bidenti  uerre 
et  Macrob.  III  9,  8  si  ita  feceritis,  uoueo  nobis  templa  ludosque  factu- 
rum;  cf.  in  uniuersum  Holtzius  synt.  px\  scr.  II  p.  33  sqq. ,  Kuehnerus 
gr.  I.  II  p.  516  sq.;  nec  minus  'esse'  in  participio  perf.  pass.  et  fut.  act. 
cum  plerisque  omnibus  omittere  solet  CatuUus.  -^  8.  infelicibiis  iistu- 
laiula  lignis.  Paulus  Festi  p.  92  ^felices^  arhores  Cato  dixit,  quae  fru- 
ctum  fcriint,  ' infelices\  quae  non  ferunl\  Plin.  h.  n.  XVI  108  infelices 
autem  exisfimantitr  damnataeqtie  rcligione,  quae  neque  sertmtur  umquam 
neque  fructum  ferunt  (ib.  XIII  IIG,  XXIV  68,  73,  Verg.  G.  II  314,  Aen. 
VI  230,  Pallad,  Apr.  II  1).  et  ut  arbores  felices  utpote  sacras  succidi 
leges  uetabant  (Fronto  p.  195  N.),  ita  ex  arbovibus  inutilibus  ligna  sume- 
bant  ad  uarios  usus;  quaruni  nonnullis  ntpote  nefastis  portenta  prodigia- 
que  mala  comburi  solere,  Tarquitius  Priscus,  qui  enumerat  illas,  auctor 
est  apud  Macrob.  III  20,  3;  quocum  cohaeret,  quod  talibus  arboribus 
suspendebantur  reste  scelerati  (Cic.  Eab.  p.  d.  4,  13  et  Liu.  I  26,  6). 
Vulpius  cp.  Cic.  p.  Mil.  13,  22  tu  P.  CJodii  cruentum  cadauer  .  .  in- 
felicissimis  Ugnis  semiustulatum  nocturnis  canibus  dilaniandum  reliquisti. 
fortasse  sentes  siue  spinosa  ligna  hic  dicuritur;  cf.  Turnebus  adu.  XVIII  11. 
'ustilare'  forma,  quam  hic  V  habet,  serioris  latinitatis  esse  uidetur.  — 
1),  10.  et  lioc  pessima  sc  piiella  uidit  iocose  lepidc  uouere  diuis. 
^pessima'  (quam  uocem  cum  consilio  quodam  post  u.  6  repetitam  esse 
infra  uidebimus)  in  bonam  partem  'callida  et  uersuta'  ualet  (germanice 
^das  Teufelsmaedchen');  cf.  ad  X  33  et  LV  10.  ^iidit',  sensit,  intellexit, 
ut  Ncpos  Alc.  9,  5  uidebat  id  sine  rege  Perse  non  posse  fieri.  omnis  uis 
pronuntiandi  posita  in  uocibus  'iocose  lepide',  more  prisco  (ad  XLVI  11) 
aavvSitcag  iunctis;  cf.  in  fine  adnotata.  'diuis'  in  uniuersum  dictum, 
qnamquam  proprie  Veneri  et  Cupidini  uotum  factum  est  (cf.  LXIV  190 
et  193).  —  11.  nuiic,  o  caeruleo  creata  ponto.  'nunc',  iam  igitur 
his  ita  sese  habentibus,  fortiter  dictum  iu  transitu  ad  rem  ipsam. 
sequitur  enim  soUemnis  Veneris  inuocatio  ad  sacrum  boniuole  accipien- 
dum.  Plutarch.  symp.  V  10,  4  olyiUi  8)-  xat  xriv  'JcpQO^itrjv  aiiyevri  xovs 
Troirytag  TiQogayoQsveiv;  Auson.  epigi'.  34  (33),  1  orta  salu,  suscepta  salo; 
et  antiquitus  usitatum,  caeruleum  colorem  huius  maris,  ox  quo  emersit 
dea  ipsa  niuea,  belUi  cuni  oppositioue  comuiemorare:  Anacr.  54  ;);K(}07r;^«j 
oz'  iii  &aXcc6crjg  dtSQoaafiivriV  Kv&r'iQtiv  iloxive  novtog  dcpQM,  Apul. 
met.  IV  28  quam  caendum  profundum  pchigi  peprrit  ct  ros  spumantium 
fluctuum  edueauit.  —  12.  quac  Nanctuni  Idaliiini  llriosque  apertos. 
notum  est  quam  adamauerint  in  talibus  itiuocatioiiibus  sacros  doo  deaoue 
locos  ([uam  plurimos  api^ellare  ad  totam  cius  potontiani  signilioaiulaui; 
IVossius  c|).  Monandrum  in  Walzii  rhet.  IX  135  \\\\  .'534  Sp.)  nttQov 
fitvtoi  toiv  v.Xritiv.(av  vfivMV  tv  fitv  ■noirjGft  lnm,i]v.!-GzfQOV  ctua  iilv  yctQ 
frx  TioXlwv  toTtcov  t^fGti.  tovg  ^fov^i  fniKcilfi'r,  log  nuQcc  2Jancpni'  x«(  t(o 
('atui.i.iir  <'(1.  liBfliroiis      II  14 


210  XXXVI  13. 

'Alyiiiavi  TtoXXuxov  iVQianoiitv.  .  .  xtiv  St  'AcpQoditriv  Kvtcqov  Avidov  Ev 
Qiag  TtoUaxod-tv  dvayialti.  cf.  efc  ex.  gr.  Hor.  od.  I  21,  5  sqq.  loca 
autem  a  templis  ibi  consecratis  ipsa  audiunt  'sancta',  nt  Verg.  Acn.  XI 
785  sancli  cuslos  Soractis  Apollo;  LXIV  228.  Idalium,  ro  'Jdcihov  oQog, 
Cypri  promiinturium  frondobum  (LXIV  9G  ,  Verg.  Acii.  1  G92  aUos  Jda- 
liae  lucos),  in  cuius  cacuraine  ccleberrimum  crat  deae  templum,  quam 
ex  ponto  ortara  Cypro  ferunt  fabulae  adnasae.  cf  LXI  17,  Verg.  epigr. 
14,  2  scdes  quae  colis  Idalias.  quod  deinde  V  tradit  'uriosque  (siue 
'utriogque')  apertos',  Italis  indicium  continere  uidebatur  eius  sinus,  de 
quo  Mela  II  4,  G6  sinus  est  inquit  continuo  ApuJo  litore  incinctiis  noviine 
Urias,  tnodicm  spatio,  pleraquc  asper  accessu,  extra  Sipontum  .  .  et  flu- 
men,  quod  Canusinm  adtingens  Aufidnm  adpeUunt;  erat  noXnog  'ASQiag 
ille,  ad  quem  Ptolem.  III  1,  17  urbem  'Tqiov  (e  regione  Diomedis  in- 
sularum)  sitam  esse  uult,  quae  ab  aliis  uocatur  OvQttov  (Strab.  VI  3,  9). 
<iuaraquam  Melae  uerbis  asper  accessu  nullo  modo  conuenit  cum  illo 
'apertos';  et  praeterea  ignotum  est  plane,  qua  re  hic  sinus  Urias  fuerit 
nobilis  et  quo  modo  ad  Veneris  cultum  pertiuuerit.  nam  ad  Urios  nil 
attinet  castrum  Mineruae  siue  Portus  Veneris  sub  Hydrunto  positus,  ubi 
Aeneas  Italiara  appulit  (Dion.  Halic.  I  51).  sed  huius  loci  dum  niecura 
perpendo  naturam  consideroque,  quam  uere  hic  'apertus'  uocetur  (Immi- 
lem  dicit  Verg.  Aen.  III  522)  et  quam  egregie  idem  in  Veneris  inuocatione 
proferatur,  suspicio  est  orta,  num  forte  lateat  'Hudriosque  apertos'. 
quamquam  num  possint  '^Hydrii'  dici  terrae  Hydruntinae  incolae  in  in 
certo  relinquendum  est  mihi.  aliorura  coniecturae  in  loco  difficillimo 
sunt  haece:  ^Uriosque  portus'  Heinsius  uoluit  non  malo,  tamen  ob  causas 
expositas  dubio  ualde  commento;  IVossius  ^Syrosque  (Surosque)  apertos', 
cp.  Cic.  de  diu.  I  1,  quamquam  in  hac  enumeratione  locis  magis  medi- 
terraneis  nullus  est  locus;  Bergkius  [Philol.  a.  1871  p.  682]  ''Chutros- 
que',  de  urbe  Cypri  intellegens  (Steph.  Byz.  s.  u.,  Plin.  h.  u.  XVI  130), 
quod  eadem  de  causa  est  reiculum;  denique  Marullus  'Erios',  h.  e.  He- 
raeos  montes  Siciliae,  plane  iuprobabiliter  coniecit.  —  13.  quaeqiie 
Ancoua  Cuidumque  arundiuosam  colis.  Ancou  {'Ayniov)  siue  Ancona, 
urbs  Piceni  cura  portu  ad  Hadriam  sita  (Mela  II  4,  64,  Strabo  V  p.  241), 
nobile  habebat  templum  Veneris  marinae,  deae  tutelaris;  cf.  luuen.  4,  40. 
Cnidus  in  Cariae  ora  maritima  in  promunturio  Triopio  posita;  de  qua 
Pausan.  I  1,  3  KvlSloi  zifiaaiv  'AcpQodizrjv  (lalicva;  maximeque  statua 
deae  a  Praxitele  sculpta  iusignis  erat  urbs  (Plin.  h.  n.  XXXVI  20  Praxi- 
teJis  Venus,  quam  ut  uiderent  multi  nauigauerunt  Cnidum).  Romani  inter 
'Cnidus'  et  'Guidus'  (serioris,  ut  uidetur,  aetatis  formam)  uariabant;  sed 
hic  alterum  a  V  exhibitum  reicitur  metro;  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  316. 
ceterum  urbi  illi  paludibus  circumdatae  magna  mercatura  a  calamis, 
uude  attributo  alibi  non  obuio  audit  ^arundinosa':  Ausou.  epist.  7,  50 
Gnidiae  sulcus  harundinis ,  Plin.  h.  n.  XVI  157.  Ouid.  met.  X  530  de 
Venei-e  non  alto  repetit  Paphon  aequore  cinctam  piscosamque  Cnidon  gra- 
uidamque  Amathunta  metallis.     'colis'  more  saepius   apud  Horatiura  ob- 


XXXVI  14^16.  211 

seruando  in  medio  est  positum  rdv  y.o^Xwv,  quae  regit  omnia.  —  14.  quae- 
que  Amathuuta  quaeque  Golgos.  Amatlius  Cypii  urbs  ad  mare  sita, 
ubi  una  cum  Adonide  colebatur  dea  (Pausan.  IX  41,  2,  Tac.  a.  III  62); 
'Golgi'  est  uetus  nomen  eius  urbis  (positae  itidem  in  Cypri  ora  maritima), 
quae  postea  Taphos'  uocabatur  (cf.  RNeubauerus,  commentt.  Momms. 
p.  677  sq.).  est  Amathus,  est  celsa  mihi  Paphos  ap.  Verg.  Aen.  X  51  dicit 
Venus,  de  qua  Papbi  siue  Golgis  culta  cf.  Hom.  Od.  VII  362,  Aen.  I 
415,  Hor.  od.  I  30,  1,  Tac.  bist.  II  2.  —  15.  quaeque  Duracliium, 
Hadriae  tabernam.  'Dyrrbacbium'  siue  prisce  'Dur(r)achium'  Romani 
secundum  paeninsulam,  in  qua  est  posita,  uocabant  Epidamnum,  Illy- 
riae  graecae  urbem,  mali  quod  huic  nomini  inest  ominis  metu  (cf. 
Strabo  VII  5,  8,  Plaut.  Meu.  II  1,  38,  Plin.  h.  n.  III  23,  145).  quae  urbs 
non  solum  totius  orae  IUyricae  emporium  maximum  erat  (Aelian.  u.  h. 
XIII  17),  sed  etiam  ab  omuibus  qui  siue  ex  Italia  (Brundisio)  Graeciam 
pctebant  siue  hinc  illuc  redibant  tangebatur;  sic  locus  ille  quasi  quod- 
dam  deuorsorium  in  mari  Iladriatico  nauigantium  erat;  IVossius  cp.  Strab. 
p.  283,  cui  Egnatia  audit  ■AOivrj  v.axaymyr]  ■nliovxi  xe  ■x.ccl  ns^svovri  stg 
BccQiov  (cf.  ibid.  p.  577  de  Aparaea).  et  ut  caupones  in  deuorsoria  siue 
tabernas  suas  allicere  studebant  uiatorcs  donis  non  solum  Cereris  Bacchi- 
que  sed  etiam  Veneris  (cf.  ex.  gr.  carmen  'Copa'  inscriptum) ,  sic  Dj'r- 
rachium,  ut  portus  plerique,  afluebat  deliciis  omnibus:  Plaut.  1.  1.  33 
naiii  ita  est  Jiaec  hominum  natio  Epidamnia:  uoluptarii  atque  potatores 
maxuini  . .  tum  meretrices  mulieres  nusquam  perhibentur  'blandiores  gen- 
tium.  Vouerem  Dyrrhachii  esse  cultam,  certo  testimonio  non  constat, 
conicere  licet  ex  hac  multitudine  meretricularum ,  quae  cum  illius  tem- 
plis  fere  coniunctae  esse  solebant.  —  recensenti  locorum  sine  ordine 
ullo  grataque  cum  neglegentia  enumerationem  apparet^  poetam  urbcs 
tantum  maritimas  portusque  nobiles,  ut  decet  Venerem  ponto  creatam, 
arcessiuisse:  celebratur  potissimum  ab  eo  'AcpQoSCtri  illa  EvnXoia  a 
Cnidiis  maxime  culta;  qua  de  nautarum  tutrice  cf.  Musaeus  248  KvrcQii 
dnoanoQog  saxi  &aldaor]g  xorl  KQaxssL  novtoio,  Hesiod.  theog.  168  sqq., 
Aen.  I  800,  Ouid.  epist.  15,  24,  alia.  sed  quonam  consilio  C.  hanc  Ve- 
nerem  marinam  inuocat?  obuersabaturne  eius  animo  couiparatio  quao- 
dam  inter  res  amatorias  et  nauticas?  optabatne  sibi  simul  iter  iam  tutum 
securumque  post  acres  uehementesque,  quas  in  amore  suo  passus  erat, 
tempe.states ?  —  10.  a(ce|)tuiu  faoe  reddituuujue  uotum.  'uerbum 
sumptum'  inquit  Muretus  'ab  argeutariis,  ([ui  acceptiuu  rodditamue  pe- 
cuniam  facere  dicuntur,  cum  in  tabulas  suas  referunt,  cam  sibi  solutam 
esse'.  Lesbia  uoto  Veneri  facto  debitum  in  se  contraxerat,  quod  uoti 
condemnata  nunc  reddit.  debitum  autom  rcdditum  ita  in  codicem  ac- 
cepti  et  expensi  reforre  solcbant  croditoros,  ut  in  paginii  ai-copti  ad- 
notantes  acceptam  simul  iu  pagina  oxpensi  delorent  nuituatam  pecuniam. 
est  hoc  'acceptum  facere',  quod  siue  accoptihitione  siuo  iliirographo 
dato  usu  uenit,  sollemnis  dictio  (nos  Men  lOmpfang  des  Zurueckgegoboueu 
bescheiuigen,   quittiren');    Dig.  XXXXVI   4,  18  A.  Agcrius  N.  Negidio 

11* 


212  XXXVI  17-19. 

acceptum  fecit.  plenam  locutionera  bic  adhibet  poeta.  'face'  priscum 
(Neuius  II  p.  438  sqq.)  siuo  ob  nietrura  siue  in  formula  autiquitus  tra- 
dita  adhibitum.  —  17.  si  iioii  illepidiiiii  neque  iniicniiKtiim  esf.     \i\ 

nt  LXXVI  19.  cf.  X  4;  (juamquam  bic  non  sine  ijoculiari  quodam  re- 
spectu  Veneris  est  positura  ''nou  inuenu.stum'  (=  te  difrnum);  cf.  f^raecum 
tivaqjQiWiirov ,  ayivd^rjQOv  (Cic.  ad  fam.  V  .32,  1  tit  nilut  tum  slt  «xuO^rypox', 
quod  non  alicui  uenustum  csse  uideatur).  —  IH.  at  uos  interca  iienitc 
iti  igneni.  'interea'  (XIV  21),  scil.  ut  possit  Veniis  uotum  facere  ac- 
ceptum.  Antb.  lat.  183,  2  [PLM.  IV  p.  179]  crgo  ildt  in  igncs  magna- 
que  doctiloqui  morietur  Musa  Maronis?  —  19.  pleni  ruris  et  inlice- 
tiaruin.  ^ruris',  rusticitatis,  rusticae  insipientiae,  ut  Piaut.  most.  I  1,  IG 
rus  mihi  tu  obiectas,  Hor.  epist.  II  2,  160  mancnt  uestigia  ruris.  'infic.', 
(«TT.  ify.),  cf.  XXII  14. 

Scriptum  esse  hoc  carmen  statim  post  CVII,  commune  utrique  re- 
stituendi  uerbum  dilucide  deraonstrat.  et  de  uno  tantum  discidio  una- 
que  restitutione  scimus:  post  banc,  etsi  Lesbia  iterum  a  fide  non  stetit 
in  dies  magis  labens,  tamen  ab  amatore  in  aemulos  tela  usque  uibrante 
non  prius  est  deserta  quam  omni  spe  abiecta  hunc  amorem  ille  fun- 
ditus  abrupit.  sed  de  Lesbiae  in  gratiam  cum  poeta  redeuntis  consilio, 
quo  pessimum  aliquem  poetam  igni  destinauit,  nunc  quaerendura  est. 
et  priores  cum  hanc  quaestioneui  sicco  ut  aiunt  pede  transiluissent  fere 
omnes  (unus  Turnebus  iu  lignis  infelicibus  '^  latere  ej^igrammatis  argu- 
tam  lasciuiam'  sibi  persuasit),  Westphalius  [p.  60]  ita  statuit,  differen- 
tiam  quandam  iudicandi  fuisse  inter  amantes:  delectatam  esse  Lesbiam 
Volusii  carminibus,  quae  C.  auersaretur.  uerum  enim  uero,  ut  alia 
mittam,  nimis  hercle  leuis  res  est  haec  aestimationis  diuersitas  quara 
quae  in  re  tani  graui,  qualis  erat  haec  reconciliatio,  locum  babeat.  ego 
meam  sententiam  iam  olim  a.  1874  [AnaL  Catull.  p.  15]  declaraui  his 
uerbis  (neque  nunc  illius  me  paenitet):  'pessimi  poetae  scripta  pessiraa 
Volcano  se  daturam  esse ,  sane  iocose  lepideque  uouerat  Lesbia.  nam 
pessimum  poetam  aut  ego  egregie  fallor  aut  ipsum  uoluit  esse  Catullura, 
eadem  usa  ambiguitate,  qua  Horatius  [sat.  11  1,  82  sqq.]  malum  carmcn 
dixit,  scilicet  ut  tamquam  maledicentissimum  eum  perstringeret,  qui 
tam  truces  iambos,  c.  VIH,  in  illam  uibrauerat.  Catullus  autem  cum 
bene  illius  leporem  (u.  10)  perspiceret,  quasi  nescius  esset,  in  sua  car- 
mina  intendi  crimen,  iocose  ut  ad  iocosam  puellam  Volusii,  poetae  re 
uera  pessimi,  annales  uotum  susceptum  soluturos  esse  rescripsit.'  nimi- 
rum  Lesbia  in  reconciliatione  facere  uoluit  idem  quod  amicam  iubet 
Horatius  od.  I  16,  2  quod  criminosis  cumque  uoles  malmn  portes  iavibis, 
siue  flamma  siue  mari  lihet  Hadriano.  nunc  autem  ut  intellegimus  attri- 
butum  'pessimus  poeta'  regeri  in  ipsam  Lesbiam  illo  'pessima  puella', 
ita  uersu  secundo  apertior  fit  dictio  ^pro  mea  puella',  siquidem  tam- 
quam  praeueniens  Lesbiam  suosque  uersus  ab  interitu  uiudicaus  ipse 
sacrum  exequendum  suscipit  Catullus.  et  singulai-em  iam  persentiscis 
hilaritatera ,  qua  amasiam  callidam  calliditate  uincens  uictoriaque  ouans 


XXXVII  1-5.  213 

et   incipit   ille    et   fiuit  in    uerbis    'annales    Volusi,    cacata   carta'    (non 
mei  uei'sus). 

XXXVII. 

1.  Salax  taberua  uosque  contuberuales.  tabernam  (locum,  in  quo 
quaecumque  res  uenduntur)  hic  aptissime  accipiemus  de  deuorsorio  uel 
ganea,  quales  Romae  erant  plurimae.  iu  quibus  praeter  uinum  cibos- 
que  plerumque  etiam  Veneris  gaudiis  frui  licuit,  siue  quis  puellam 
attulit  siue  paratum  illic  amorem  gustauit  (Copa  carmen  20,  in  fumosa 
taberua  est  en  munda  Ceres,  est  Amor  et  Bromius,  Plaut.  Pseud.  II  2,  63). 
in  tali  taberna,  quam  propter  lasciuiam  libidinosam  ibi  regnantem,  qua 
magis  lupanaris  esset  similis,  C.  uocat  'salacem',  couuenire  solebant 
Egnatii  sodales  in  certum,  ut  uidetur,  circulum  congregati.  qui  ita  a 
taberna  uocantur  'contubernales'  (remota  nimirum  omni  militiae  recor- 
datioue;  germanice  'Kneipe  und  Kneipbrueder'),  ut  statim  ex  illius  attri- 
buto  'salax'  etiam  in  hos  salacitatis  notio  redundet.  distinguuntur  autem 
inter  se  locus  et  inquilini,  quia  miuas,  quibus  stigma  illi  inusturum  se 
indicit,  poeta  es  parte  statim  exequens  subicit  accuratiorem  tabernae 
descriptionem  hance:  —  2.  a  pilleatis  uona  fratribus  pila.  fratres  in 
capitibus  gestantes  pilleos  (de  uocis  tilIo<;  forma  latina  per  ''11'  cf.  Fleck- 
oisenus  de  orth.  lat.  p.  25,  de  ipsoruui  specie  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.) 
sunt  Dioscuri,  de  quibus  Paulus  Festi  p.  207  pillea  Castori  tt  PoUuci 
dederunt  antiqui,  quia  Lacones  fuerunt,  quibus  pilleatis  pugnare  mos  est. 
horum  temi)lum  in  fori  parte  meridionali  positum  erat.  a  quo  quae 
deflectebatur  uia,  'tabernae  ueteres'  uocata,  tabernas  plurimas  habuit 
(cf.  Sen.  dial.  II  13,  4),  quarum  nona  hic  desiguatur.  facile  enim  ita 
numerave  licuit,  cum  unaquaeque  taberna,  quo  commodius  posset  dis- 
cerni,  insignis  esset  pila  siue  columella,  quae  a  negotiatoribus  etiam  ad 
indicandas  res  uenales  adhibebatur  (Hor.  sat.  I  4,  71,  Mart.  VII  61,  5, 
Sympos.  aenigm.  140).  cf.  et  lllordanus  de  topogr.  Romae  I  1  p.  547,  acta 
archaeolog.  a.  1871  p.  70  tt  74.  —  3.  solis  mox  u.  4  per  anaphoram 
repetitum  cum  affectu  indignationis,  ut  Verg.  Aen.  IX  138  sq.  —  cssc 
uieutulas  uobis.  uos  mascuhi  facultate  praeditos  esse,  futuere  posse. 
aegre  mihi  persuadeo,  'mentula',  quod  uarie  explicant  (cf.  Ritschclii 
opusc.  IV  p.  764),  nou  cohaerere  cum  'mas'  (cf.  GCurtius  libri  'Grund- 
zuege'  p.  .■}13'^);  explico:  signum  uirilitiitis.  —  4.  quii'(|ui(l  cst  piiclla- 
rum,  coufutucre.  omnes,  quotquot  suut,  feminas  (cf.  XXXI  11  ct  ;ul 
III  2)  sine  discrimine  subigere  uec  sinere,  alios  suam  sibi  puellam  habere. 
hoc  unico  loco  extat  uox  sine  dubio  plebeia  'coufutuere',  in  qua  ^^on' 
quid  sibi  uelit  in  paraphrasi  indicaui.  —  6.  ct  putarc  ccteros  liircos. 
'hircos'  male  nonnuUi  cxplicant  'admissarios'  siue  'salacos' :  ooutuber- 
uales  non  propterea  futuunt  puolhis  aliorum,  quod  hi  et  ipsi  uelint  facere; 
neque  hoc  jjotost  iuosse,  illos  ologantos  solos  arto  quadam  auuvro,  oum 
ceteri  caeoa  libidine  incitontur:  talis  oppositio  loiigo  aliter  erat  otforeuda. 
non   niinus   inj^robo  AStatii   explicationem    'uol   nondum   matnros  atque 


214  XXXVII  6-10. 

aptos  Vcneri,  uel  aptos  tantnm  gluberc'.  nam  'hircus'  per  se  iiec  castratus 
(Plaut.  Merc.  II  2,  1  et  4,  Gell,  IX  9,  10)  nec  glubens  (Suet.  Tib.  45)  est, 
scil  per  additum  talia  indicans.  recte  alii  duce  Mureto  conuiciuni  agnoscunt: 
'ita  foedos,  ut  corum  congressum  puellae  omnes  aoque  atque  hirconini 
rofugere  atquc  aspernari  debcant'.  nimirum  homines  faetorc  taotro  labo- 
rantes  (ad  LXIX)  ut  'hircosi'  (Mart.  IX  47,  5,  XII  59,  5  ot  98,  10)  sic 
'hirci'  uocabantur  (Plaut.  Most.  I  1,  38,  Cas.  II  2,  20);  Cbt  germanicum 
'Stinkbock'.  male  tamen  se  habet  in  hac  explicatione  'putare',  non 
tam  ob  repotitionem  'putatis,  licere  putare'  (potest  enim  hoc  neglegen- 
tiori  poetae,  ut  alibi,  excidisse  uiilori)  quam  ob  hoc  ipsum  'licere  pu- 
tare'  et  propter  sententiae  uniuersae  peruersitatom.  nam  ut  sane  licet 
ceteros  putare  hircos,  ita  non  quid  putauerint  sed  quid  fecerint  con- 
tubernales  declarandum  est.  ex  raala  prioris  'putatis'  recordatione  hic 
'putare'  rescriptum  puto  pro  'patrare':  et  sic  efficere  ut  ceteri  tamquara 
hirci  a  puellis  refiigiantur.  et  ipse  uocis  'patrare'  sensus  obscenus 
(^'coitum  facere',  hic  'coitu  cfficere')  huic  emeudationi  fauet.  —  0,  7.  an, 
contineiiter  quod  sedetis  insulsi  centum  an  duceuti,  nou  yntatis 
ausuruni.  quod  ad  structuram,  suppleas  'idcirco'  illi  'quod'  respou- 
dens,  quod  interdum  omittitur  (an  idcirco,  quod  ..  sedetis,  putatis  me 
non  ausurum  esse);  Ellisius  cp.  Plaut.  mil.  II  6,  19  an  quia  lairocina- 
viini,  arbitramini  quiduis  licere  facere  uohis,  uerhero?  'continenter',  una 
serie  atque  ordine  conglobati,  sjrto^^fpco,  ut  uim  sententiae  habens  prae- 
ponitur.  'sedetis'  nihil  omnino  obsceni  habet,  sed  fere  ualet  'desidiosi 
agitis',  ut  Plaut.  Truc.  I  1,  48  circum  argentarias  scorta  et  lenoncs  quei 
scdent  cotidie  (Don.  ad  Ter.  Ad.  IV  5,  38  sedere  propriitm  uerhum  igna- 
uiae  et  cessationis) ,  quocum  facile  coit  'insulsi',  li.  e.  meras  nugas  bla- 
terantes  in  circulis  uestris.  'an',  quod  hic  'aut'  aequare  uidetur,  ab 
hoc  ita  differt,  ut  non  extollat  adfirmatione  ('aut  duc.':  possunt  adeo 
esse  ducenti),  sed  deprimat  neglegentia  ac  dubitatione  (centum  an  du- 
centi  sint,  nescio  nec  curo  scire);   ualet  igitur  'aut  fortasse',  ut  Tac.  h. 

I  7  mobilitate  ingenii  an  ne  altius  scrutaretur   (cf.  Heraeus),  Cic.  d.  fin. 

II  32,  104  cum  ei  Simonides  an  quis  alius,  Apul.  apol.  43  ter  an  quater, 
Plin.  epist.  VI  13,  5  septem  an  octo;  cf.  et  Handius  Turs.  I  p.  300.  — 
8.  una  ducentos  irrumare  sessores.  hic  quoque  figurate  accipe  (ad 
X  12);  urbanius  quomodo  hoc  exprimatur,  docet  Sueton.  Caes.  22  inuitis 
ct  gementibus  aduersariis  adeidum  se  quae  concupisset ,  proinde  ex  eo  in- 
sultaturum  omnium  capitibus,  h.  e.  omnes  iurumaturum  siue  fiocci  habi- 
turum.  totum  gregem  pro  nihilo  habens  fortiter  adgressurus  est  poeta. 
'sessores'  respectu  illius  'sedere'  positum  de  inquilinis  tabernae  intellege; 
cf.  Nepos  Cim.  2,  5.  —  9.  at  qui  i)utate.  ita  ex  0  scribendum  est, 
h.  e.  immo  hercle;  cf.  ad  XXIII  12.  —  0,  10.  uamque  totius  uobis 
frontem  tabernae  sopionibus  scribam.  'namque'  ex  praecedentibus 
facile  explicatur:  certo  credite,  nam  uidebitis  me  ita  uos  irrumantem, 
ut  facta  uestra  notem  stigmate  inusto.  Handius  [obss.  p.  88]  uoluit 
'iamque'  ad  Stat.  Theb.  IV  517  et  Lucan.  VI  732,  quod  non  necessarium 


XXXVIl  10.  215 

nunc  puto.  'frons'  est  pars  antica  uersus  uiam  sita,  ut  Lygdam.  2,  28 
atquc  hacc  in  celebri  carmina  fronte  notet  (sepulcri),  consol.  Liuiae  288 
prae  tcmpli  nomina  fronte  legas.  ''scribam'  non  pro  'inscribam'  (Quint. 
VII  4,  12  itt  siqtcis  fugitiuo  stigmata  scripserit),  sed  pro  'conscribam' 
accipe,  ut  XXXVI  1  'cacata'  pro  'coucacata':  a  re  nimirum  ad  idem 
redit.  recte  iam  AStatius  adnotauit,  petitaui  esse  imaginem  de  seruis, 
quibus  frons  notaretur,  cp.  Macrob.  1  11,  19  scruus  eompeditus  inscripta 
fronte;  Petron.  103  et  105,  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  180.  agitur  autem 
de  inscriptionibus  eis,  quae  haud  raro  in  parietibus  domorum  ab  ini- 
micis  masime  siue  carbone  terraue  aliqua  scriptae  siue  graphio  uel 
scalpro  inscnlptae  sunt;  id  quod  et  ueteres  scriptores  commemorant 
(Plaut.  Merc.  II  3,  74  nc  impleantur  meae  fores  eleyiorum  carhonihus,  Cic. 
d.  or.  II  59,  -240,  Priap.  2,  10,  Mart.  XII  61,  9  sq.,  Strabo  p.  674,  Lucian. 
dial.  mer.  4,  ubi  inscriptio  adfertur  Militxa  cpilii  'EqyLOziaov  ot  6  vccv- 
KlrjQog  'EQuoTi^og  cpdfi  I^IiXixTccv)  et  hodieque  testantur  tituli  prae  ce- 
teris  Pompeiani;  ex  quorum  exemplis  innumeris  pauca  lubet  promere  ad 
rem  facientia:  CIL.  IV  1405  Fusiua,  multi  te  amant ,  2060  BomuJa  Jiic 
cum  Staphylo  moratur ,  2310''  Euplia  Jiic  cum  beJJis  hominibus,  2375 
Ampliate,  learus  te  peclicat;  SaJiiius  scripsit:  inimicae  haec  omuia  manus 
adnotarunt  notam  inpositurae.  Catullus  qualem  fere  iuscriptionem  mine- 
tur,  tum  apparebit,  si  de  tradito  in  V  'sopionibus'  constabit.  cui  noci 
aliunde  incognitae  simile  aliquid  uidetur  extare  apud  Petron.  22  cum 
AscyJJos  grauatus  tot  maJis  in  somnum  Jaherctur,  iJJa  qtiae  iniuria  cle- 
puJsa  fuerat  anciJJa  faciem  eius  fuJigine  Jonge  ['longa'  codd.]  perfricuit 
et  non  sentientis  labra  umerosque  sopitionibus  pinxit;  ubi  de  uoce  'sopi- 
tionibus'  adhuc  non  correcta  non  minor  est  inter  doctos  lis  quam  de 
nostro  illo  'sopionibus'.  coniecerant  Itali  'scipionibus'  de  semiustis 
baculis  intellegentes  (sed  illud  'semiustis'  ipsi  uoci  minime  insitum  de 
suo  addeutes)  uel  de  eis,  e  quibus  merces  in  taberna  appenderentur; 
Marcilius  aliique  'scriptionibus',  qnod  est  uagum  nimis  nuUiusque  pon- 
deris;  Scioppius  'titionibus',  h.  e.  torribus  adustis,  prosodia  noii  per- 
mittente;  Heinsius  'scopionibus'  siue  'pediculis  uuarum',  qui  in  hac 
quidem  re  minime  erant  apti.  plerifequo  placuit  alterum  Italorum  com- 
mentum  'scorpionibus'.  nec  male  scorpiones,  adulterorum  poena  (Athe- 
naeus  VI  246  et  XIV  614),  ita  coramemorantur,  ut  simile  atque  Aurclio 
XV  13  hic  moechis  Lesbiae  supplicium  instare  dicatur.  sed  ud  hoc 
comracntum  nura  recte  olim  receperim,  nunc  dubito.  uon  quasi  acce- 
dam  RPcipero  [raus.  Rhen.  XXXI 1  p.  522]  et  MHertzio  [Fleckois.  ann. 
1878  p.  254]  'ropionibus'  commendantibus  ex  incerti  auctoris  uersu  de 
rompeio,  quem  ad  CXV  8  adferam  (nam  de  'ropio'  raensura  raibi  cou- 
stat);  sed  quia  didici,  in  Brachmanarura  liugua  extitisse  et  noraon  'siipa' 
poneni  designans  et  participium  praosontis  's;ip;'iyant',  quod  Boehtlingkins 
Rothiusque  oxplicaiit  "'futuons';  uf.  Osthoflius  in  Flockois.  ann.  1880  p,  49t)_ 
hinc  'aopio'  iiitoHogo  'fntutor',  roligioniqiio  iaiu  ost,  uoooni  in  plobis 
uau    sine    dubio    ox    antiquissimis    tomporibus    soruatani    toinero   reicere. 


216  XXXVIT  11-14. 

cocunt  igitiu-  datiui  'uobis  sopionibua'.     iinde  .simul  elucet,  quid  C.  per 
totius   frontem  tabemae,    h.  e.   litteris  praegrandibus   quadratis   omnem 
parietem   contegentibus,    sit   scripturus,  nimirum  hoc  fere:  'Egnatius  et 
Hodales  futuunt  puellas  omnos'.  —  11.  imella  uani  iiie,  qiiae  iiieo  sinii 
riig'it.     'me'    quo  pertineat   non   habet;    nec  interpungendo   'nam,   me 
quae'  quod  tolerari  possit  et  probabile  sit  i-e.stituitur.    unde  (ut  mittam 
'mea'  et  ^modo'  a  metro  parum  commendata)  Auantius  'namque'  (quod 
post  u.  9  parnm  iam  placet),  Heinsius  'nam  mi'  (cuius  datiui  quem  uo- 
cant  ethici  iustam   causam  desidero),  Handius   'amata'   coniecere.     est 
autem  'sinus'  locus  is,  in  quo  carum  caput  recumbit  et  in  quo  fouemus 
hoc  prae  amore:  Ter.  Ad.  TV  5,  75  Jticine  non  gestanclus  in  sinust'^,  Cic. 
ad  fam.  XIV  4,  3   Cicero  meus  (juid  aget?    iste  uero  sit  in  sinu  semper 
et  complexu  meo,  Ouid.  am.  II  12,  2  in  nostro  est  ecee  Corinna  sinu,  alia. 
sed  puella,  h.  e.  Lesbia,  durissime  dicitur  'fugisse  sinu',  siquidem  prae- 
positionem  'a'  uel  'ex'  uel  *de'  addere  sollemne  est;  et  suspecti  criticis 
duo  loci  ab  Ellisio  adlati  Cic.  ad  Att.  IV  6,  3  et  Caes.  b.  c.  III  29.    unde 
prisci  editores  *quae  e  meo'    dederunt.     uidetur  mihi   'de'   olim   supra 
lineam  scriptum  male  insertum  esse  post  'nam'  et  hinc  abiisse  in  'me'. 
bene  hoc  se  habet  'puella  nam,  quae  de  meo  s.  f.';  ad  'nam'  traiectum 
cf.  supra  p.  18.  —  12.  cf.  VIII  5.  —  13.  pro  qua  milii  sunt  inagua 
bella  pugnata.    hoc  ab  illo  ''bellum  bellare'  uel  'pugnam  pugnare'  per 
confusionem  obuiam  deflexum;  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  209,  cuius  exem- 
plis  adde  Val.  Flacc.  I  770  pugnataque  poscere  bella.     similiter  de  Cyn- 
thia  Prop.  III  8,  33  pro  te  milii  cum  riualibus  arma  semper  erunt  (Ouid. 
am.  II  12).  —  14.  consedit  istic.  caue,  ue  cum  Vulpio  explices  'sedem 
stabilem    posuit'    referasque    eo,    quod    meretrices    in    fornicum    limine 
aut  prae  foribus  sederint,  hinc  'prosedae'  et  ^sellariae'  dictae  (cp.  Plaut. 
Poen.  I  2,  ril,   Aeschin.   in  Timarch.  40).     quae  a  Catulli  sinu  fugit,  in 
taberna  illa  '^consedit',  h.  e.  una  cum  ceteris  contubernalibus  sedit  nirai- 
rum  nouom  secuta  amatorem  et  (quantum  suspicari  licet)  semel.     quem 
fuisse  Egnatium,  tam  finis    carminis   ostendit  aperte  quam  ira  illa,  qua 
porro   c.  XXXIX   hunc   riualem   recentem  risui   dare   studet  poeta.     una 
autem  cum  Egnatio   Lesbiam   hilari   contubernalium   comissationi  inter- 
fuisse,   non  est  mirum  in  ea,   quae    (ut  ait  Cic.  p.  Cael.  20,  49)  paJam 
sese  in  meretricia  uita  conlocans  uirorum  alienissimorum  conuiuiis  uti  in- 
stitucrit   (cf.    et  Postumia  c.  XXVII).     neque    enim   accedimus  Brunero, 
qui  eiusdem  Ciceronis  usus  uerbis  (1.  I.  domum  suam  patefecerit  omnium 
cupiditati)  domum  ipsani  Clodiae  esse  putauit  tabernam  in  hoc  carmine 
commemoratam.    immo  ut  Cynthia  Propertii  (IV  8,  19,  quem  locum  tur- 
batum  ita  intellego)  orgia  celebrat  in  taberna  arcana  {si  sine  me,  famae 
non  sine  labe  meae),   sic  Lesbia   noui   amasii   sodales  non  dedignata  est 
uisere    geuialiterque    cum    eis    iudulgere    Baccho.     zelo    agitatus   poeta 
acerbissime  his  uersibus  perstringit  et  iufidam  domiuam  tamquam  com- 
munem   omnium   amicam   et  contuberuales  istos,   qui  sine   dubio  iocum 
risumque    fecerant   eum  desertum.   —   14.  lianc  boni  beatique   omnes 


XXXVII  15-18.  217 

ainatis.  XIV  10  et  XXIII  15  hene  ac  beate,  Cic.  Tusc.  IV  38,  84  ab  ea 
(philosophia) ,  si  ct  boni  et  beati  esse  iiolumus,  omnia  acliumenta  et  auxilia 
petamus  bene  beateque  uiuencli:  locutio  summum  felicitatis  gradum  pro 
cuiusque  loci  sententia  uarie  exprimens  hic  fere  ualet  'laeti  fortunati- 
que',  scil.  quibus  contigerit  puella  tam  nobilis  'amanda';  quod  de  uenere 
uulgiuaga  esse  intellegendum  sqq.  docent.  —  15,  16.  et  (luideni,  quod 
indignum  est,  omnes  pusilli  et  semitarii  moeclii.  his  ut  accuratius 
definitur  illud  'omnes'  (ut  Cic.  Phil.  II  17,  43  duo  milia  iugerum  . .  acl- 
siynasti,  et  qtmlem  inmunia),  ita  simul  exponitur,  cur  boni  beatique  sint 
honiines  isti,  scil.  qui  alias  in  semitis  sectentur  scorta.  'quod',  id  quod, 
ut  XXXVIII  4;  'indigaum',  puella.  'semitarius'  uox  Catulliana:  semi- 
tae,  calles  angustiores  et  a  latis  uiis  principalibus  recedentes,  ut  in  illo 
Ennii  qui  sibi  semitam  non  sapitmt,  alteri  monstrant  uiam,  a  scortis 
frequentabantnr  uilioribus  j^lebis  usui  pateutibus  (LVIII  4).  moechantur 
igitur  illi  alias  cum  feminis  abiectissimis,  quae  in  cellis  lupanarium  iam 
sedem  non  habent  et  minimo  pretio  pauperes  de  uulgo  amatores  quaerunt, 
qni  hinc  'pusilli'  audiunt,  h.  e.  infimi  ordinis  (Seu.  de  ira  III  25,  luuen. 
10,  121  causiclici  pusilli).  subest  tacita  tam  nobilis  egregiaeque  ama- 
siae,  qualis  erat  Lesbia,  oppositio.  'moechi',  ut  XI  17.  —  17,  18.  tu 
praeter  omnes,  une  de  capillatis,  cuniculosae  Celtiberiae  flli.  prae 
ceteris  pusillus  et  semitarius  moechus  es;  Hor.  epod.  11,  3  mc  practcr 
omnes.  de  uocatiuo  rarissimo  'une'  (nec  tamen,  ut  docet  Varro  d.  I.  I. 
VIII  63,  ab  cantoribus  Euphorionis  nouato)  cf.  Neuius  d.  f.  I.  II  p.  144. 
'capillati'  praeter  pueros  (Mart.  III  58,  31  et  X  52,  2)  et  philosophos 
(cf.  infra)  non  erant  tum  quidem  (more  prisco  dudum  abiecto)  Romae 
inter  homines  elegantiores  nisi  fere  peregrini  (Cic.  leg.  agr.  II  22,  59 
lubae  rerjis  filius,  achdescens  non  minus  bene  mmmatus  quam  bene  ca- 
pillatus);  Hispanis  eum  morem  etiam  postea  fuisse,  docet  Mart.  X  65,  6 
ttc  pexo  ['flexo'  codd.]  nitidus  eoma  uagaris,  Hispanis  ego  contumax 
capillis.  Cic.  p.  Mil,  24,  65  se  gladio  pereussum  esse  ab  uno  dr  illis. 
mire  tamen  hoc  iu  uniuersum  dicitur,  esse  Egnatium  unum  ex  numcro 
capillatorum;  quod  neque  crimini  uerti  potuit  ueqne  uero  uimis  insoli- 
tum  fuit  in  tanta  peregrinorum  copia.  succurrit  hic  lectionis  quaedam 
uarietas  sat  memorabilis.  non  falso  quidem  Coltiberia,  Hispaniae  mediac 
regio,  dicitur  cuniculis  diues  (cf.  ad  XXV  1);  sed  neque  quod  focundi- 
tatis  innuraerae  sutit  (Plin.  h.  n.  VIII  217)  neque  quod  mollos  habonl 
capillos  cuniculi,  ad  Egnatium  eiusque  crines  longos  portinot.  iam  uoro 
Priscianus  duobus  locis  (cf.  tcstim.  uol.  I)  do  uocatiuis  'uno'  et  'fili' 
agens  ita  atfert  uersus  Catullianos,  ut  pro  'cuniculosae'  praebcat  'celti- 
berosae'.  at  memoria  lapsus  est  Priscianus,  ut  saope  grammatici  latiui. 
nego  tameu  tieri  i^ossc,  ut  bis  illc  oodoni  modo  fallerotur.  acoedit  ((uod 
prioro  quidom  loco  ai^erte  dochirat,  se  haeo  ex  Fiauii  Capri,  'doctissimi 
anticpiitatis  iicrscrutatoris',  dissortationo  quadam  suuipsisso.  et  ad  oius- 
dom  dc  uocatiuis  rarioribus  disputationem  oliam  altorum  Prisiiani  looum 
rodire,   lubenter  mihi  puersuadeo.     Capro   igitur  bi   lootio   iUa  debetur, 


218  XXXVII  19—20. 

iani  hoc  quaero,  imni  credibile  sit  granmiaticum  tani  celebrem  uel  8o- 
liiis  orrore  memoriae  tam  foede  lapsum  esse,  iit  uiolato  metro  'celti- 
berosae'  poncret  pro  'celtlbcrosae',  cum  praesertim  coniunctum  'celtibe- 
rosae  Celtiberiae'  plane  absurdum  esset.  quod  ad  scripturam  in  V  traditam 
attinet,  habemus,  ut  puto,  conamcn  grammatici  nesciocuius,  qui  quae 
cxpedire  nequiit  secundum  XXV  1  intcrpolauit  (cf.  et  praef.  uol.  I 
p.  XLVIII  sq.).  itaque  lectionem  illam  a  Prisciano  ex  Capro  seruatam 
non  abiciendam  puto,  ut  adhuc  fecerunt  editores,  sed  quaerendum,  num- 
qnid  bonac  frugis  ex  ea  recuperare  possimus.  hae  rationes  nescio  an 
IVossium  adduxerint,  ut  coniceret  'Celtis,  perosae'.  potuit  tamen  leniore 
L't  aptiox-e  remedio  CatuUi  manns  restitui.  nimirum,  mihi  ut  uidetur,  et 
Priscianns  in  Capri  exemplari  et  ille  recensionis  in  V  obuiae  tempore 
Gelliano  auctor  inuenerunt  scriptum  'celtis  berose',  quod  temere  uterqne 
iumutauit  confusarum  'b'  et  'u'  inmemor.  reddo  enim  poetae  nostro 
"■une  de  capillatis  Celtis,  uerose  Celtiberiae  fili'.  hoc  nimirum  aptissi- 
mum  erat  ad  hominis  istius  coutemptum  apud  Lesbiam  mouendum,  si 
ille  tamquam  puerorum  sectator  exagitaretur;  quod  ad  rem,  cf.  Gell.  VI 
12,  5,  quod  ad  formam,  Ritschelius  opusc.  II  p.  779  sqq.  et  Lucil.  VII 
18  M.  nunc  uero,  ut  'cap.'  quocum  iungatur  habet,  ita  Celtarum  Ro- 
manis  perosorum  mentioni  generali  apte  subicitur  magis  accurata  patriae 
Egnatii  commemoratio  una  cum  huius  insectatione.  Lucan.  IV  9  pro- 
fugique  a  gente  netusta  Gallorum  Ccltae  misccntcs  nomen  Hiberis.  'filium' 
autem  '  Celtiberiae '  sane  insolentius  Egnatium  uocanti  poetae  obuersa- 
tum  uidetur  illud  'terrae  filius'  de  homine  obscurae  originis  dictum  (Cic. 
ad  Att.  I  13,  4,  Pers.  6,  59).  —  19,  20.  Eguati,  opaca  (iiiem  boiuiiii 
facit  barba  et  dens  Hibera  defricatiis  «riiia.  h.  e.  pulerum  (Ouid.  am. 
III  2,  27  tam  bona  crura,  Prop.  II  28,  12  ocuJos  ausa  negare  honos) 
reddit  hominem  barba  os  large  inumbrans  (Pacuu.  362  R.  nunc  primum 
opacat  flora  lanugo  genas,  Claud.  cons.  Prob.  et  Olybr.  69  genas  .  .  flos 
iuueniUs  inumhret,  Hom.  Od.  XI  319),  et  dentes  bene  expoliti  (Cic.  Tusc. 
V  16,  46  inter  bona  formae  recensentur  candiduU  dentcs;  'dens'  singul. 
coUectiuus,  ut  XXXIX  19,  20,  Hor.  epod.  G,  15),  quos  more  in  Hispania 
usitato  urina  sua  ille  fingitur  defricare  (cf.  XXXIX  17  sqq.,  Ouid.  a.  a. 
III  216  dentes  defricuisse).  intellegimus  quidem  Mart.  X  65^  7  Hispanis 
ego  contumax  capillis,  h.  e.  quales  in  Hispania  solent  esse  (=  promissi 
et  inculti);  non  perspicio  equidem,  quid  sibi  uclit  'Hibera  uriua'.  con- 
torte  enim  et  uix  permittente  liuguae  genio  explicaueris  'quae  in  Hispania 
ad  dentes  poliendos  adhiberi  solet'.  fortasse  scripsit  noster  'Hibere', 
h.  e.  more  Hiberorum;  cf.  Gell.  XIII  21,  2  Bomanc.  iam  enim  de  ipsius 
Egnatii  tirina  licet  cogitare.  ceterum  uou  minus  quam  capilli  etiam 
barba  promissa  abhorrebat  ab  eo  qui  tum  Romae  uigebat  more;  cf. 
Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  582,  unde  apparet  Cic.  Catil.  II  10,  22  hene 
barbatos  ad  barbae  cultum  spectare.  quodsi  Egnatius,  qui  sine  dubio 
ad  bellorum  elegantiumque  hominum,  quales  fere  appotebat  Lesbia, 
numerum  pertinuit,  tamen  morem  Romauum  accipere  noluit,  potest  sane 


XXXVIII  1—2.  219 

peculiaris  eius  lei  causa  fuisse.  unde  eo  perueni,  ut  agnoscerem  homi- 
nem  pbilosophum,  cuius  habitus  ille  proprius  esset  (Firmic.  astron.  III  3 
phiJosoiihi  cajjillati,  de  barb?x  interpp.  ad  Hor.  sat.  I  3,  133),  et  Egna- 
tium  Catullianum  eimdem  atque  poetam  a  Macrobio  [VI  5,  2  et  12]  ad- 
latum  dncerem.  cuius  aetatem  si  respicis  (ponitur  a  Macrobio  inter 
Accium  et  Lucretium  Cornificiumque),  nihil  hercle  obstat  quominus  eum 
Catulli  aequalem  paulo  seniorem  uocemus.  ad  carmina  autem  quod 
attinet,  scripsit,  ut  decebat  phiiosophum,  de  rerum  natura  libros  ali- 
quot.  itaque  et  a  tempore  et  a  carminum  genere  bene  se  habet  suspicio 
nostra*).  nam  quod  Celtiber  (Eknatius  occurrit  in  Beckeri  inscr.  celt. 
15,  16)  litteris  operam  nauauit,  neminem  puto  oftendet. 

Carmeu  fere  a.  58  scriptum  in  memoiiam  nobis  reuocat  truces  illos 
c.  VIII  iambos,  ex  quibus  uersiculus  quidam  non  sine  consilio  est  repe- 
titus.  nec  enim  ob  eam  unam  causam  hos  uersus  fecit  poeta,  ut  Egna- 
tium  contemptui  daret,  sed  ideo  etiam,  ut  Lesbiae  prioris  temporis  re- 
cordationcm  in  animum  reduceret.  quid  reconciliatione  facta  iureiurando 
pollicita  esset,  leui  nimis  mente  oblita  erat:  hoc  Catullus  araasiae  in- 
memori  ita  suggerit  uersibus  dulcibus  11  sqq. ,  ut  simul  quam  iudignis 
cum  hominibus  mmc  uersetur  eam  edoccat. 

XXXVIII. 

1.  Malest,  Cornillci,  tiio  Catullo.  solita  est  uitae  cottidianae 
formula  (Kuehncrus  gr.  1.  11  p.  7),  qua  Cicero  in  epistulis  saepius  uti- 
tur,  semel  in  orationibus  (Verr.  IV  44,  95  mmquam  tam  male  est  Siculis, 
quin  eqs.),  quae  hic  testibus  uu.  2  et  3  de  corporis  ualetudine  aduersa 
est  accipienda,  ut  Mart.  X  13,  10  uis  dicam  male  sit  ctir  tihi,  Coita? 
henc  est,  Cic.  ad  Att.  IV  6,  2  meliuscule  Lcntido  essc;  cf.  et  Petron.  54 
pessime  mihi  erat  et  Ter.  Ad.  IV  5,  21  animo  maJe  est.  {jorro  uide  ad 
VI  1,  Xill  6,  XIV  13.  Cornificius,  Catulli  sodalis,  docente  carminis  fine 
poeta  fuit;  unde  procliui  sane  ac  paene  certa  coniectura  inde  ab  AStatio 
docti  illum  non  alium  esse  statuunt  quam  quem  Ouid.  tr.  II  436  inter 
cantores  Euphorionis  commemoret,  mortmun  eum  a.  a.  Chr.  41  teste 
Hieronymo:  Cornificius  pocta  a  militihus  descrtus  interiit,  quos  saepe 
fugicntcs  ' fjalecUvs  leporcs''  adpellarat.  huius  soror  Cornificia ,  cuius  in- 
signia  extant  cpigrammata  (cf.  Merkelius  ad  Ouidii  Ibin  p.  365).  uide 
de  eo  supra  p.  10  sq.,  Bergkium  opusc.  I  p.  545  sqq.,  Teutfelium  HLR. 
§  209,  2.  'male  est  si'  quod  V  tradit,  solitam  breuiati  illius  'st'  libra- 
riis  insoliti  in  'si'  corruptionem  et  simul  additam  correctnram  'est' 
habes.  —  2.  nialest  mcliercule  et  laborioso.    grauiter  itoratum  'malest' 


*)  quam  cum  a.  1874  anal.  Catull.  ]>.  45  ita  protulissem,  ut  simul 
fragmenta  Egnatii  apud  Macrobium  extiintia  cnundariin,  nupcrrinie 
LMuollerus  caiidcm  et  opinionem  de  Egnatii  aetate  et  cmonilationem 
(libri  illius  famosi  'Q.  Enniiis'  inscripti  p.  282)  tamqiiatu  suain  domio  in 
medium  protulit. 


220  XXXVIII  3-6. 

inteuditur  simul  explicaturquc  addito  'laboriose',  propria  de  corporis 
statu  malo  uoce;  Cic.  Phil.  XI  4  dolores  Trehonius  pertulit  magnos;  nmUi 
ex  inorbi  yrauitate  maiores,  quos  tamen  non  miseros,  sed  laboriosos  sole- 
mus  dicere.  hiatum,  quo  foedatur  tradita  scriptura,  constat  tolerari  nou 
posse,  quippe  qui  in  thesi  nisi  in  iusta  sententiae  pausa  (ut  Verg.  ecl. 
2,  53)  nusquam  inueniatur;  nam  corrupta  exempla,  quae  ad  nauseam 
usque  proferuntur,  non  moror.  apud  nostrnm  olim  LVII  7  alterum  illius 
exemplum  in  eodera  metro  extare  putabant:  postquam  innotuit  0,  id  abiit 
eo,  unde  maluni  pedem  attulit  (LV  4  et  CXIV  G  nil  ad  rem).  mitto  Italo- 
rum  ^mehercules' ;  sed  neque  Lachmanno  *ei'  ante  'ot'  addenti  prospere 
rea  cessit  (cf.  ad  XXIX  20;  et  datiuum  pronominis  per  se  hic  sublanguidi 
tam  dura  synaloephe  delitescere  non  passus  esset  C.)  nec  placet  repetitum 
'est'  in  illo  Silligii  'et  est  laboriose'.  ut  prius  colon  illo  'mehercule' 
(PoUio  ap.  Porph.  ad  Hor.  a.  p.  311  male,  hercule,  eucniat;  de  trisyllabo 
cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  152;  de  forma  Cic.  or.  47,  157  Jubentius  dixerim 
mehercule  quam  mchercules  et  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  815  sq.),  sic  alterum 
colon  apte  interiectione  'a'  fulciri  uidetur,  quae  et  poetam  doloribus 
uexatum  non  dedeceat  et  a  librariis  saepius  insuper  sit  habita.  —  3.  et 
magis  magis  in  dies  et  horas.  'et',  et  quidem.  'magis  ac  (et)  magis' 
cum  saepins  dicerent,  tamen  nec  illud  asyndeticum  ^magis  magis '  ora- 
tioni  coucitatae  conueniens  (cf.  et  graecum  ^alXov  ^icclXov)  aspernaban- 
tur;  cf.  LXIV  274,  Verg.  G.  IV  311,  Haasii  praelectt.  I  p.  193.  auctor 
belli  Afric.  1  ut  omnes  in  dies  horasque  i^arati  essent,  CIL.  I  1004  uiue 
in  dies  et  horas  (plura  dat  Naegelsbachius  stil.  lat.  p.  276^).  ceterum  qui 
cottidie  et  paene  siugulis  horis  peius  se  habere  dicit,  de  solius  corporis 
(non  animi)  condicione  loquitur  aperte.  —  4,5.  quem  tu,  quod  miui- 
mum  faciUimumque  est,  qua  solatus  es  allocutioneJ  hoc  est,  nulla. 
male  nonnuUi  'qua'  accipiunt  ^quaU',  scil.  leui  et  nugatoria  utpote  tan- 
tum  in  amoribus  uersante.  hoc  refutat  enuntiatum  secundariimi,  cuius 
sensus  non  aliter  constat  nisi  ita:  allocutionem  aliquam  mittere,  uilissi- 
mum  est  amicitiae  signum  (Sueton.  Tib.  50  iit  relegatae,  quod  minimum 
est,  officii  aut  humanitatis  aliquid  imijertiret)  et  nullo  labore  fieri  j^otest. 
si  iam  accepisset  tale  aliquid,  quacumque  ex  materia  petitum  esset,  eo 
contentus  fuisset.  'adloqui'  et  'adlocutio'  {■naqaiiv&iov,  ut  Theocr. 
23,  7)  ualet  'consolari'  et  'consolatio'  (carmen  consolatorium);  Varro 
d.  1.  I.  VI  57  aUocutum  vmlieres  ire  aiunt  quom  eunt  ad  umicam  in  hictu 
["■aliquam  locutum'  cod.]  consolandi  causa;  Ouid.  tr.  I  8,  15  iUud  amicitiae 
sanctum  ac  uenercd)ile  nomen  re  tibi  pro  uili  sub  jiedibusque  iacet?  quid 
fuit,  ingenti  prostratum  mole  sodalem  uisere  ct  adloquii  parte  leuare  tui?, 
Hor.  epod.  13,  18  deformis  aegrivioniae  dulcibus  adloquiis,  alia.  erat  hoc 
Romae  officium  peruulgatum,  amicos  aegrotos  uisere  (Hor.  sat.  I  9,  18) 
et  adloqui  (Sen.  ad  Marciam  1);  quod  neglectum  aegre  tulerunt,  ut  Lucil. 
V  fr.  6  M.  —  6.  irascor  tibi.  Stat.  silu.  IV  9,  53  irascor  tibi,  Grype. 
—  sic  meos  amoresJ  'amores'  cum  possessiuo  coniunctum  quia  apud 
CatuIIum  semper  indicat  personam  aliquam  adamatam  (ad  VI 16),  propterea 


XXXVIII  7-8.  221 

docti  siue  de  illius  fratre  siue  de  Lesbia  uel  luuentio  cogitabant,  quibus 
siue  morte  siue  perfidia  amissis  doleret  poeta  solatii  indigens.  uerum 
enim  uero  ex  initio  (maxime  u.  3)  luce  clarius  apparet,  in  suo  ipsius 
morbo  in  dies  magis  adgrauescente  illum  expectare  amici  consolationem. 
quodsi  de  eo  amore,  quem  poeta  animo  gerit  ofFertque  Cornificio,  pro- 
pter  usum  loquendi  alienum  haec  uerba  accipere  non  licet  (alioquin 
'rependis'  subintellegi  posset),  dubii  haeremus  de  traditae  lectionis  in- 
tegritate.  nam  plane  inprobabile  duco,  quod  Brunerus  excogitauit,  'm. 
a.'  ad  ipsum  spectare  Cornificium;  quippe  hoc  'sic  meum  Cornificium 
nunc  cognosco?'  a  concessa  loquendi  bi-euitate  abhorret.  quid  si  Ca- 
tuUus  scripsit  Huos  amores',  significaus  nimirum  se  ipsum  (u.  1  'tuo 
CatuUo'),  quem  'amores  suos'  Cornificius  appellare  soleret?  Cic.  ad  Att. 
II  19,  2  Fompeius,  nostri  amores  et  saepius.  facile  huius  dictionis  in- 
tellectus  latuit  hic  librarios  proinde  corrumpentes.  erit  igitur  sententia 
haec:  tali  modo  (nulla  adlocutione  me  solando)  tu  cnras  (tractas,  sim.) 
laborantem  carum,  quem  uocus,  amiculum?  decet  autem  hoc  ellipti- 
cum  dicendi  genus  (de  quo  cf.  Draegerus  synt.  hist.  I  §  115  sqq.)  con- 
citatiorem  poetam;  cf.  et  XXIX  20.  ntique  nulla  est  causa,  cur  cum 
Mureto  et  AStatio  aliquid  post  hunc  u.  intercidisse  statuamus.  —  7,  8. 
paiiliim  quid  liibet  allociitionis,  maestiiis  laciimis  Simoiiideis.  Cic. 
d.  or.  I  21,  95  paulum  aliquid,  p.  Kosc.  Am.  39,  115  ])aulum  nescio  quid 
('eine  Bagatelle  von  . .').  iam  ad  I  6  dixi,  'paulura  quid  all.'  esse  sub- 
iectum,  praedicatiue  poni  'lubet'  ex  certa  priscae  maxime  latinitatis  usu. 
nam  ([ui  'paulum  quidlubet'  accusatiuum  faciunt,  iterum  supplere  debent 
'da'  uel  'praebe'  non  nimis  grate.  ceterum  'paulum'  cum  ui  praeposi- 
tum:  paruolam  tantum  consolationem  placet  mihi  a  tc  mitti.  et  baec 
uis  restrictiua  redundat  etiani  in  illud  'maestius  1.  S.',  per  appositionem 
prioribus  accedens:  licet  id  tristius  sit  quam  poetae  Cei  9q^voi.  non 
iubere  C.  potest,  ut  id  quod  sibi  mitti  desiderat  poemation  superet 
maestitia  Simonidem;  sed  hoc  significat,  quidquid  sibi  mittatur,  id  ac- 
ceptum  fore;  et  quamquam  Coruificius  nou  operani  sit  daturus,  ut  recreet 
atque  exhilaret  amicum  adflictum  (quales  fere  ei-ant  consolatioues),  eo 
nunc  corporis  animique  statu  se  esse,  ut  etiam  ex  tristibus  uorsibus 
delectationem  capiat,  si  a  caro  sodali  missi  amicitiae  sint  signum.  neo 
enira  per  se  indigebat  poeta  carmine  miserationem  ciente  (Quint.  X  1,  G4 
de  Simonide  inaccipua  eius  in  covvmouenda  miscratione  uirtus,  ut  qui- 
dam  in  hac  eum  parte  omnibus  eius  operis  auctorihus  praeferant) ,  sed 
uel  eo  contentum  se  fore  innuit,  fortasse  amici  iudolem  talibus  uaouiis 
aptiorem  respiciens.  nec  denique  'maestum'  potest  ualero  omnino  ' m\ 
maestitiam  commouens';  in  uulgus  contra  suut  nota  'maestae  lacrimae, 
questus,  uoces'  similiaque.  per  nacrimas'  C.  ad  uerbum  uertit  graocum 
^Qrivoiy  non  nimia  feliciter;  inelius  hos  elegos  Hebilos  naoniae  nomino 
designauit  ITor.  od.  II  1,  38. 

l'aulo   ante   pootao   mortem   a.  54    lioi'  carmou   scriptum   esse   recte 
snmpserunt  Heysius  Teuffelius  Schwabius  (q.  ('.  ]>.  45 1. 


222  XXXIX  1-3. 

XXXIX. 

1.  Egiiatiiis,  qiio<l  caiiiliduH  liabct  dcntcs,  renidct  iiKqiio  qiia- 
quc.  idem  est  Egnatins,  nouus  Lesbiae  amator,  qui  iain  breuitcr  per- 
strictus  est  c.  XXXVII;  unnc  plane  contemptui  risuique  traditur.  hunc 
enim  C.  facit  coutinuo  in  omni  re  et  quocuinque  loco  (tragicus  inc.  inc. 
fab.  78  R.  usqucquaque  saperc  oportet,  Plaut.  Bacch.  IV  4,  83  usquc 
quaque  loquitur,  Cic.  Verr.  V  5,  10  'nolite  u.  q.  eadem  quaerere)  ita  riden- 
tem  leniter  ore  hilari  (cf.  Hor.  od.  II  5,  19  et  III  6,  12  et  adiccisse  prac- 
dam  torquibus  indigenis  nnidet ,  Liu.  XXXV  49,  7  homo  ..  renidens  ait; 
cf.  cum  hoc  placido  mitique  risu,  qualem  latina  uox  indicat,  graecum 
(ift^iav),  iit  rictus  paulum  diductns  ostendat  dentes  niueos,  nimirum  \it 
feminis  placeat  et  arte  plane  raeretricia;  Muretus  cp.  Alexidis  uerba 
Athen.  p.  568°  ivtpvBig  odovtag  s'<>;i;fv;  i^  dvuy/.rjg  dsi^  yslav,  ivoc  &ioi- 
Qoi^sv  ot  TtaQovrsg  zo  azdifia  mg  KOfi^ibv  qoopft",  Ouid.  a.  a.  III  283  sint 
modici  rictus  parudeque  utrimque  lacunae,  ct  summos  dentes  ima  labeUa 
iegant ,  Plaut.  Truc.  II  1,  14  honis  cssc  oportcl  dentihus  lenam  proham, 
adridire  quisquis  ncniat  (cf.  et  Mart.  II  41  et  III  20).  —  2,  3.  sci  ad 
rei  iieutniii  est  subselium,  cuiu  orator  excitat  flctum.  'sei'  prisce 
pro  'si'  positum  hic  seruauit  0,  sollemni  uitio  et  intolerabili  cum  syna- 
loephe  'seu'  praebet  G.  nec  minus  ex  codicum  ductibus  elicienda  est 
prisca  forma  'subselium',  cuius  exempla  dedi  in  Fleckeis.  ann.  1883 
p.  786.  subsellia  non  iudicum  solum,  ted  etiam  patronorum,  accusato- 
rum,  reorum  erant;  Vulpius  cp.  Cic.  ad  fam.  VIII  8,  1  at  ego  inuocatus 
ad  suhselUa  rci  occurro.  difficile  est  dictu,  quidnam  sibi  uelit  'si  uen- 
tum  est'.  Muretus,  qui  solus  explicare  dignatus  est,  adnotat  'siquis 
eum  amicus  in  graui  aliqua  causa  periclitans  aduocatum  adduxit  sibi'. 
quae  refutantur  uerbis  'cum  ..  fletum',  quibus  describitur  patronus  iu 
peroratione  omues  eloquentiae  artes  admouens  ad  misericordiam  reo 
conciliandam  animosque  auditorum  ad  lacrimas  usque  afficiens;  Cic.  p. 
Sest.  57,  121  sic  egit  ut  ..  fletum  cliam  inimicis  atque  inuidis  excitaret. 
iam  dudum  aduocatus  adest  in  iudicio,  cum  haec  peroratio  incipit  (prae- 
terea,  si  ad  Egnatium  referuntur,  potius  ^uenit'  scribendum  erat).  et 
idem  Muretus  mox  adicieus  'cum  ad  eam  ovationis  partem  uentum  est, 
cum .  .',  summa  sua  confusione  difficultates  adhuc  non  perspectas  inuitus 
nolensque  patefecit.  persequitur  poeta  illud  ^ usquequaque '  hoc  modo, 
ut  duo  exempla  quam  manifestissima  risus  inepti  proferat:  ex  compa- 
rato  altero  membro  'si  ad  rogum  pii  filii  lugetur,  cum  flet  mater'  apparet 
quid  in  priore  expectandum  sit,  nimirum  hoc  fere:  si  iam  ad  summum 
discrimen  causa  accusati  peruenit  et  qui  ei  adsuut  (amici  propinquique) 
inter  spcm  metumque  dubii  haerent,  cum  patronus  omni  opera  incumbit 
ad  iudicum  animos  percutiendos.  uideant  alii,  num  probabiliora  a  litteris 
inuenire  possint:  mihi  ^pendent'  non  intellectum  a  librariis  in  'uentum 
est'  corruptum  esse  uidetur;  dictum  est  illud  impersonaliter  plane  eodera 
modo,   quo   mox  nugetur';  nec  aliter   quam  u.  4  'ad'    indicat  circum- 


XXXIX  4-9.  223 

stantes  rei  subsellium  cognatos  notosque.  —  4.  reiiidet  ille.  his  uerbis 
per  epiphoram  repetitis  mira  cum  arte  bic  et  u.  6  pronomen  ita  ponitur, 
ut  Egnatius  unus  ita  agere  dicatur,  ceteris  expectationi  snmmae  uel 
fletui  traditis.  germanice  recte  pronuutiando  hoc  exprimendum  est  ('er 
laechelt').  —  si  ad  pii  roguni  lilei  lugetur.  Tib.  II  4,  45  at  bona 
quae  nec  atiara  fuit,  centum  licet  annos  uixerit,  arclentem  flehitur  ante 
rogum.  pulcre  autem  impersonaliter  est  dictum  'lugetur',  scil.  a  funeris 
sociis,  amicis  propinquisque;  iam  Vulpius  cp.  Ter.  Andr.  I  1,  102  fletur. 
—  5.  orba  cum  flet  unicuui  mater.  haec  ad  augendam  imaginis  tristi- 
tiam  adduntur,  quo  ex  opposito  ineptior  appareat  Egnatii  risus.  Cic. 
ad  fam.  IX  20,  3  patriam  eiuxi  iam  et  grauius  et  diutius  qnavi  tilla 
mater  unicum  filium.  ad  '  unicum '  licet  nullo  negotio  accersamus  ex 
prioribus  'filium',  tamen  et  absolute  accipi  potust,  ut  Plaut.  Capt.  I  2, 
44  cui  ille  est  unicus  (Ciris  334  unica).  nec  minus  'orba'  (scil.  liberis) 
haud  raro  dicitur  absolute,  ut  luuen.  3,  129.  —  6.  quicquid  est,  ubi- 
cumque  est,  quodcumque  agit.  per  asyndeton  consummatiuum  et  dum 
ilhul  'usquequaque'  per  partes  suas  inlustratur,  additur  hoc,  nec  rem, 
cui  cum  maxime  iutersit,  uec  locum  nec  denique  id  quod  ipse  faciat 
(ex.  gr.  si  dormiat)  Egnatium  ab  hoc  risu  deducere.  'quidquid  est'  ple- 
rumque  spectat  ad  rei  familiaris  paruitatem  (cf.  Don.  et  interpp.  ad  Ter. 
Hec.  III  5,  13),  rarius  ualet  Siuidquid  inde  eueuiet'  (Plaut.  mil.  II  3,  40), 
rarissime  uel  potius  alio  loco  nuUo,  quantum  memini,  indicat  '^iue  parua 
siue  niagna  de  re  agitur';  Vergilianum  'quidquid  id  est'  nil  ad  rem.  — 
7.  huuc  babet  morbum.  hoc  laborat  uitio,  ut  Hor.  sat.  I  6,  30  tit  si 
qui  aegrotet  quo  morbo  Barrus,  Vell.  Pat.  II  85  Plancus  audit  morbo 
proditor ,  h.  e.  uitio  quodam  insito;  Sen.  d.  clem.  II  6  scias  morhum 
esse,  non  hilaritatem,  scmper  adridere  ridentibus  et  ad  ovinium  oscitatio- 
nem  ipsum  quoque  os  diducere  et  d.  benef.  I  14  morho  suo  morem  gessit, 
ubi  Gronouius  plura  exhibet.  Peerlkampius  ad  Hor.  od.  I  37,  9  cp.  illnd 
Epicharmi  voaov  tx^^-  <^st  'habere'  uox  propria  morborum,  ut  '  habere 
capitis  dolorem ,  intestina  soluta',  similia.  —  8.  elegantem.  XHI  10.  — 
urbanum.  XXII  2.  Cic.  d.  off.  I  29,  104  iocavdi  yenus  elegans,  urha- 
num  eqs.  —  9.  quare  monendum  est  te  mibi,  bone  Karnati.  'to\ 
(luod  Y  omittit,  uere  addidit  Spengelius,  sed  ante  'c&i\  KrSchulzius  post 
idem  rectius  (ut  similiter  'te'  post  'at'  excidit  LXVI  25);  niinia  cuni 
licentia  priores  dederaut  'monendus  es'.  adest  autem  quae  usque  ad 
Ciceronis  aetatem  durauit  constructio  antiquissima,  qua  gerundiuum  im- 
personaliter  adhibitum  retinet  quod  uerbum  regit  obiectum ,  ut  Priap. 
69,  4  quot  pondo  est  tihi  mentuJam  cacandum ,  Lucr.  1  111  atternas  quo- 
niam  poenas  in  morte  timendum  est;  cf  Brixius  ad  Tlaut.  Trin.  869, 
Iloltzius  synt.  Lucr.  p.  135,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  643.  'bone'  cum  in- 
risione  et  contemptu,  ut  Cic.  Verr.  V  6,  12  quid  ais,  bone  custosi',  Ter. 
Andr.  Iir  6,  10  elio  dum,  hone  uir;  cf  graecum  coya'9'f.  --  de  ea  quao 
idm  secpiitur  admonitione  recte  Mnrctus:  'subest  uis  argumonti  dno  tov 
iXciTTovoc:,  hoc  niodo.     ctiani.si  oriundus  os.ses  ox  aliqua  earum  gentium, 


224  XXXIX  10-11. 

qiiao  sibi  can<lorcm  dcntium  sine  nlla  spurcitia  comj^arant,  tamen  ita 
IVequenter  ac  nulla  oceasionc  eos  retegere  ineptum  esset.  quanto  igitur 
id  ineptiu8[?]  est,  cum  originem  ducas  ex  ea  gente  hominum,  quae  sibi 
non  horret  cotidie  nriua  confricarc  ginginas,  ut  dentes  efficiat  candi- 
dos?'  in  catalogo  iam  subiecto  uariarnm  geiitium  enumeratio  iocosa  nil 
sibi  uult  alind  quam  ut  docoatur,  quot  aliis  nationibus  sint  postponendi 
Celtiberi  isti  contempti.  —  10.  si  urbuniis  esses.  ilomae  natus,  ut 
LVli  4,  Suet.  Caes.  51  tirhani,  seruate  uxores,  Varro  d.  r.  r.  11  i>raef.  1 
nostri  maiorcs  pracponehant  rusticos  Itomanos  urhanis.  'si',  etsi.  —  aiit 
Sabiniis  aiit  Tiburs.  XLIV  1.  Tiburis  incolao  cum  haud  raro  uocentur 
Tiburtes,  hic  unicus  e.st  locus,  quantum  scio,  ubi  singularis  substantiui 
illins  inueniatur.  ceterum  optime  Vulpius  adnotauit,  famam  apud  ue- 
teres  fuisse  peruulgatam,  aeri  Tiburtino  hanc  esse  facuitatem,  ut  rebus 
conciliare  possit  candorem,  cp.  Mart.  IV  G2  2'ihur  in  Ilerculeum  mi- 
(jrauit  nigra  Lycoris,  omnia  dum  fteri  candida  credit  ihi  (ib.  VII  1,3,  VIII 
28,  12),  Prop.  IV  7,  82  et  numquam,  Ilcrculeo  numine  pallct  ehur ,  Sil. 
Ital.  XII  229.  —  11.  aiit  parcus  Umber.  nec  'parcus'  per  se  significat 
'qui  parco  uictu  utitur'  nec  hoc  in  Umbros  quadi*at  (quae  Ellisius  attulit, 
tantum  demonstrant,  etiam  inter  eos  fuisse  homines  pauperes);  cf.  Athe- 
naeus  XII  526  sq.  to  ratv  'O^i^QiKav  (pr}o]v  f&vog  iTCiEinag  slvai  cc^qo- 
dCaixov  TidQanXrjauog  rs  ^iotnvsiv  roig  Av8oig ,  jjcopav  rs  fifiv  aya^^ifV, 
o&fv  TiQ0fX&8cv  ftg  ivSat^ovCav.  solita  autem  signiflcatioue  si  accipimus 
'parcus',  nihil  hoc  epitheton  facit  ad  propositum,  secundum  quod  sj^no- 
nymum  potius  illius  quod  sequitur  'obesus'  requirimus:  adferuntur  in 
hoc  u.  gentes,  quae  propter  opulentum  uiuendi  genus  saepius  os  con- 
luunt.  Scaliger  non  bene  coniecit  'porcus'  (Hor.  epist.  I  4,  16);  Vossius 
'pastus'  cp.  glossas  ^Philoxeni'  p)astus:  itiii8l>',g,  XinaQog;  omnium  optime 
BVenator  ^farfcus'.  Strabo  V  p.  217  anaca  S'  svdaifitov  rj  x^Q'^'^  fiiv.QOi  d' 
OQeiotSQa,  ^Bia  fiaXlov  r}  nvQa  rotis  dvd^Qconovg  zQ£cpovea  (cf.  Hor.  sat. 
II  4,  40  Umher  et  iligna  nutritus  glande  rotundas  curuat  aper  lances; 
OMuellerus  libri  de  Etruscis  I  p.  275):  hoc  zeae  et  glandis  cibo  quod 
replentur  Umbri,  qui  propterea  pingtics  uocantur  Pers.  4,  74,  eo  re- 
fero  illud  'fartus',  h.  e.  saginatus.  male  autem  res  successit  GLoewio 
ex  glossis  (cf.  testim.  uol.  I)  operosa  fiexaque  argumentatione  tamquam 
Catulli  manum  'crassus'  elicienti.  raedii  aeui  ludimagister,  qui  hunc  u. 
attulit  ut  ''obesus'  plus  quam  'pinguis'  esse  optineret,  Catulli  exemplari 
est  usus,  in  quo  ""pinguis'  glossema  olim  suprascriptum  depulerat  ueram 
lectionem  'fartus'.  nam  sane  hoc  ipsum  ^pinguis',  utpote  uix  et  ne  uix 
quidem  in  ''parcus'  corruptum,  pro  Catulli  manu  haberi  nequit.  —  aiit 
obesus  Etruscus.  nouimus  omnes  ex  museis,  quae  statuas  sculpturas- 
que  Etruscas  possident,  staturam  breuem  et  corpus  pingue  huic  genti 
proprium;  pinguis  Tyrrlienus  (carnibus  uictimarum)  Verg.  G.  II  193; 
idemque  Aen.  XI  732  sqq.  inertiam  ignauiamque  hominibus  illis  dapes 
et  plenae  pocula  mensae  expectantibus  obicit  (cf.  et  Diod.  Sie.  V  40). 
Paulus  Festi  p.  188  ohesus,  ping^ds  quasi  ohcdendo  ['ob  edendum'  codd.] 


XXXIX  12-19.  225 

factus;  recte  glossae  illud  plus  quam  'pinguis'  indicare  aiunt.  —  12.  aut 
Lannninus  atcr  atque  dentatns.  mirum  est,  Lauuuii,  oppidi  Latiui, 
mentionem  uon  statim  post  10  inici,  ut  ab  urbe  profecta  ad  uiciniam 
et  hinc  ad  remotiores  progrediatur  oratio.  dicuntur  eius  incolae  'atri' 
(cf.  Plaut.  Poen.  V  5,  11)  utpote  solibus  perusti;  qua  ex  uultus  colorati 
oppositione  dentes  niuei  magis  elucent.  quamquam  huic  oppositioni  magis 
conueniret  'dente  albus';  nam  'dentati'  siue  dentibus  instructi  (Mart.  I  72,  8) 
sunt  plerique  omnes  homines;  nec  iuuat  cum  IVossio  comparare  Non.  p.  25 
hronci  sunt  producto  ore  et  dentibus  prominentibus ;  LuciUus  sat.  lib.  III: 
broncus  Bouillanus ,  dente  aduerso  eminulo  hic  est,  rhinoceros.  non  opus 
est,  ut  'Lanuinus'  foruia  hic  restituatur  (LMuellerus  d.  r.  m.  p.  252).  — 
13.  ant  Transpadanus ,  ut  meos  (iuoqne  attingaui.  "^meos',  populares, 
conterraneos,  ut  Cic.  p.  CaeL  3,  6  comtnendatione  ac  iudicio  meoruni. 
Veronam  constat  tum  pertinuisse  ad  Galliae  cisalpiuae  partem  eam,  quae 
transpadana  uocabatur.  'attingam',  commemorem,  non  omittam  indictos; 
lepide,  quasi  ad  sui  suorumque  gloriam  spectet  dentium  munda  lauatio. 
—  14.  qni  puriter  lauit  dentes.  efter  'puriter',  h.  e.  pura  aqua  (oppo- 
situm  est  lotium  u.  21).  de  aduerbii  forma  prisca  (LXXVI  19)  cf.  Neu- 
iu8  d.  f.  1.  II  p.  656  ibidemque  II  p. '420  de  'lauit'  pro  'lauat'  aQ»;jai- 
Mcoff  posito.  ceterum  notum  est,  Romanos  uariis  dentifriciis,  quae  'dentes 
candidos  faciunt  et  confirmant'  (Scribon.  Larg.  comp.  59  sq.)  usos  esse; 
qualia  et  Apul.  apol.  6  et  Pliuius  in  hist.  nat.  commemorant.  —  16.  risn 
inepto  res  ineptior  nnlla  est.  cf.  ad  IX  10.  multi  comparauere  Me- 
nandri  monost.  88  ytXwg  uxaiQog  iv  ^porotg  diivov  xaxdv  et  108  ysXa 
6'  6  (icoQog  V.CCV  xi  (ir^  yiloiov  r/.  Ser.  Sammon.  426  splen  tumidus  nocet 
et  risum  tandem  addit  ineptum.  —  17.  nnnc  Celtiber  es.  paulo  breuius 
nec  tamen  dissimiliter  ut  XXI  10  'nunc'  est  positum:  sed  cum  tx  Cel- 
tiberia  sis.ortus,  mutatur  rerum  condicio;  iam  enim  non  inepte  tantum 
agis  dentes  usquequaque  ostendendo,  sed  etiam  spurcum  turpisque  foe- 
ditatis  hominem  te  prodis.  'ea'  post  'er'  in  V  interlapsum  tam  ajjerta 
ueritate  est  additum  ab  Conr.  de  Allio,  ut  incredibilia  priorum  commeuta 
nil  attineat  in  disceptatiouem  uocare.  —  (.'eltiberia  in  terra.  notus  est 
hic  usus  loquendi  'terra  Italia,  t.  Africa,  t.  Gallia',  sim.  (Drakeub.  ad 
Liu.  XXV  7,  4,  Draegerus  synt.  hist.  I  §  308);  poetis  autem  concessum 
est  non  solum  notionem  specialem  (siue  appositionem)  ante  geueralem 
conlocare,  sed  etiam  praepositiouem  mediam  iuserere;  cf.  Ritscheliu.s 
ad  Reifierscheidii  Sueton.  p.  492  (=  opusc.  III  p.  228).  —  IS,  \\).  (juod 
(inis<iut'  uiixit,  Iioc  sibi  solet  uiaue  deuteui  at»iue  rusaui  defricarc 
i^iuginaui.  do  boc  spurcis»imo  (ut  ait  Apuleius)  liibcrorum  ritu  cf.  Uiod. 
Sic.  V  33,  5  nuQ  t%ttGza  yaQ  x6  cci^a  lovovaiv  ovqco,  nal  xovg  oSovzag 
nuQazQi^ovzfg,  zavzt]v  ijyovvzui  &tQanti'uv  tivai  xov  acofiazog,  porro 
Strabo  104  xovg  ovqm  Xovonivovg  iv  dt^a^tvatg  nulaiovfiivco  xftl  rot'i; 
odovxug  afiijxonivovg  huI  uvzovg  xai  zag  yvvKtxas"  avtaiv.  de  'mixit' 
forma,  quam  0  seruauit  (cf.  LXXVUl''  2),  uide  Neuium  d.  f.  1.  11  p.  444. 
ex  ipso  opposito  'mano'  apparet  agi  de  urina  per  noctem  fncta.    'rusam', 

Catul.M's  od.   I!uulircii8.    II.  15 


226  XXXIX  20-21.     XL  1-2. 

quod  lubontins  pnto  graphice  ob  dentium  candidorum  oppOHitionom  esse 
additum  quam  proloptice  (ut  'manu.s  puras  lauare'),  rubri  coloris  spe- 
ciem  quandam  denotat;  Gell.  II  26,  6  'rusus'  ['rufus'  codd.]  eniyn  color 
et  'ruber^  nihil  a  uocabulo  'rufi^  diuertunt  ['dicuntur'  codd.];  qui  locus 
non  minus  quam  Lucr.  IV  75,  ubi  oblongus  rarius  rusaque  praebena 
audiendus  est,  docet  ^rusam',  quod  V  tradit,  aeque  bene  ee  habere  quam 
quod  ox  8ua  pronuntiandi  ratione  Ajmleius  posuit  'riissam'.  idem  Apuloius 
pro  'defricare'  praebet  'pumicare'.  et  dentium  puraicatio  cum  alibi  quoque 
commemoretur,  potuere  sane  umectatos  lotio  dentes  gin<>iuamque  pumice 
perpolire  Hiberi.  'defricare'  etsi  defendi  uidetur  ex  XXXVII  20,  ex  hoc 
tanien  loco  ad  nostrum  explicandi  gratia  adscriptum  potest  genuinum 
'pumicare'  sede  sua  depulisse.  —  20.  iit  quo  iste  iiester  expolilior 
deiis  est.  XVII  21  iste  meus ,  XXIX  30  ista  uostra.  'uester',  uestrum 
Hiberorum,  sequente  nihilominus  unius  Egnatii  respectu  'te\  plane  ut 
XCIX  5  sq.  tibi  —  ucstrae.  comparatiuum  'exp.'  habet  Colum.  II  20,  6 
frumcnta  expolitiora;  adnotandum  est,  ad  Corn.  u.  2  expolitionem  Heri 
pumice,  quod  fauet  u.  19  lectioni  Apuleiauae.  —  21.  lioc  te  ainpHiis 
bibisse  praedicet  loti.  sic  recte  BPisanus  emendauit  lectionem  in  V 
extantem  'lotus',  cum  haec  quidem  forma  duplex  ^lotium'  et  'lotus' 
omni  careat  analogia  (posses  putare  Hotei'  priscum  uitio  originem  de- 
disse,  nisi  constaret  'i'  interdum  pro  uirgula  siue  compendio  illius  'us' 
esse  acceptam).  ceterum  uox  illa  uulgaris  nota  est  ex  prouerbio  ap. 
Petron.  57  non  ualet  lotium  suum.  'dens  praedicat',  palam  facit  et  quasi 
praeconis  uoce  clamat,  ut  VI  7  cuhile  clamat.  ad  'bibisse'  pessime  EUi- 
sius  cp.  locutionem  'lana  colorem  bibit':  nihil  ualet  quam  'haasisse', 
scil.  ad  os  totum  (dentes  gingiuamque)  colluendum;  nec  dens  (cf.  XXXVII 
20)  bibit,  quod  dictum  esset  absurdissime ,  sed  Egnatius. 

XL. 

1,  2.  Qiiaenam  te  inala  mens,  miselle  Raiiide,  agit  praecipitem 
in  meos  iambosJ  Rauidus,  homo  ignotus,  monstrante  u.  7  riualis  erat 
poetae  in  amore  Lesbiae,  ut  probabiliter  plerique  statuunt;  male  non- 
nuUi  de  luuentio  cogitant,  quippe  in  cuius  amore  praeter  Furium  et 
Aurelium,  quantum  quidem  scimus,  nullus  Catullo  extiterit  aemulus. 
nec  minus  male  erant  qui  nomen  proprium  adesse  negantes  agnoscerent 
appellatiuum  (Colum.  VIII  2,  9  rauidi  uel  nigrantes  oculi).  quamquam 
nomen  illud  alibi  me  reperire  non  memini.  ceterum  pronuntiandum  est 
'Raude';  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  271  C^uauta'  pro  'nauita',  siui.);  quod 
utique  praestat  quam  uersum  bypermetrum  statuere.  ^miselle'  misera- 
tionem  eius,  qui  utpote  longe  impar  despicitur,  hic  exprimit.  de  mala 
mente  siue  dementia  dixi  ad  XV  14;  Laberius  138  R.  quaenam  mcns, 
quae  deliritas  uos  suppolitoris  facit  cum  cano  eugio  puellitari?  ^ag. 
praecip.',  impellit  ut  ultro  incurras;  cf.  praeter  Verg.  Aen.  V  456  Cic. 
Verr.  12,6  agunt  eum  praecipitem  poenae  Eomanorum.  'iambi'  inde 
ab  Ax'chiIocho  interdum  per  se  significant  uersus  maledicos  et  lacessentes. 


XL  3^8.  227 

siue  ei  iambi  ueri  sunt  siue  hendecasyllabi;  cf.  LIV  6,  CXVI  7,  fragm.  I, 
Hor.  od.  I  16,  24  feruor  et  in  celeres  iatnbos  misit  furentem.  —  3,  4.  quis 
dens  tibi  nou  beue  aduocatus  uccordem  parat  excitare  rixauiJ  ad- 
uocantur  dei  et  ad  auxilium  (ut  Liu.  VIII  33,  21  deosque  ab  se  duobus 
praeliis  liaud  fnistra  aduocatos)  et  in  ueneratione,  ut  Varr.  d.  r.  r.  I 
1,  7  iis  igitur  deis  ad  uenerationem  aduocatis,  ubi  priora  docent  agi  de 
adoratione.  deus  igitur  non  rite  et  satis  ueneranter  adoratus  ideoque 
iratus  est  auersus  et  inimicus:  hunc  hominibus  inicere  malam  mentem, 
communis  ueterum  erat  opinio  (cf.  ex.  gr.  Hom.  11.  XVII  469  sq.).  unde 
haec  saepius  iunguntur,  ut  Verg.  Aen.  IX  601  qicis  deus  Italiam,  quae 
uos  dementia  adegit?  (ibid.  X  72),  Florus  I  22  [p.  37  lahnii]  sed  tum 
quidem  illum,  ut  dici  uolgo  solet,  aut  fatum  urbis  imperaturae  aut  ipsius 
mala  mens  et  auersi  a  Carthagine  di  in  diuersum  abstulerunt.  ^uecor- 
dem'  (XV  14),  ut  Ouid.  fast.  I  73  insana  iurgia;  nisi  potius  huc  referen- 
dum  est,  quod  Rauidus  necessario  in  hac  rixa  succumbet  utpote  longe 
inferior.  'parat',  in  eo  est  ut;  cf.  ad  LXIV  332.  'tibi'  pariter  ad  'ad- 
uocatus'  quam  ad  'excitare'  spectat.  —  5.  an  ut  perueuias  iu  ora 
uulgi?  siQcovfnag  (an  ideo  fortasse  :  Kuetnerus  gr.  1.  II  p.  1018)  et  cum 
bx-euitate  quadam,  qua  priorum  uu.  sententia  in  vmiuersum  coraijrehen- 
ditur,  sciL  ita  demens  es.  Hor.  epist-  I  3,  9  Homana  breui  uenturus  in 
ora  (in  bonam)  et  Liu.  II  36  timorem  abiecit,  ne  in  ora  hominum  pi-o 
ludibrio  abiret  (in  malam  partem);  cf.  et  Cic.  Verr.  I  46,  121  in  ore  uulgi 
csse  similiaque.  —  6.  quid  uisJ  qualubet  esse  notus  optasJ  solita  est 
formula,  qua  ausum  laeuum  demensque  notatur,  'quid-tibi  uis?',  cuius 
exempla  congessit  Haasius  praelectt.  II  p.  184  sq.,  ut  Hor.  epod.  12,  1 
quid  tibi  uis,  midier  et  Prop.  I  5,  3  quid  tibi  uis ,  insane':'  alterum 
locum,  ubi  'tibi'  omittitur,  non  habeo  (nam  Verg.  Aen.  IV  318  dissi- 
milis),  nisi  Hor.  sat.  II  6,  29  quid  uis,  insane?  (Ter.  Ad.  IV  2,  17).  'qua- 
lubet',  quod  solus  noster  hic  et  LXXVI  14  sic  adhibuit,  totam  uim 
habet:  quocumque  modo,  siue  honorifico  siue  cum  infamia  iuucto.  'no- 
tus',  uox  media  inter  'inlustris'  et  •famosus';  Mart.  X  3,  11  cur  cgo 
laborcm  notus  esse  tam  praue?  —  7.  eris.  scil.  notus,  cum  graui  ad- 
firmatione:  morem  tibi  geram.  neque  dubito,  quin  hoc  ipso  carmine 
poeta  se  Kauidum  infamiae  tradidisse  inmortali  innuat.  —  uicos  auio- 
res.  cf.  ad  VI  16;  Lesbiam  uideri  designari,  iam  monui.  'q.',  XXX 111  6. 
—  8.  cum  louga  uoluisti  amare  pocua.  potest  hoc  esse  periphrasis 
illius  'amasti'  (exempla  dodi  ad  VI  3);  simul  tamen  utique  deuotatur 
propria  hominis  hoc  malum  sibi  ultro  arcessentis  uoluntas.  'cum',  una 
cum,  ut  LXXVIl  2:  co  modo,  ut  poena  longe  duratura  (scil.  infamia) 
te  scquatur. 

Videtur  Catullus  in  hoc  carminc  ob  oculos  habuisse  Arcliilochi 
uersus  in  simili  argumento  uersantes;  iam  Scaliger  cp.  Archil.  fr.  92  M. 
nuTSQ  Avy.ciii(ia,  noiov  tcpQccaw  roSs;  rig  eag  TCCiQi^ftQe  cpQfvdg;  ag  ro 
nQiv  riQrjQSiG&a ,  vvv  8\  Srj  noXvg  daTOici  cpaiviai  ytXcog.  cf.  ct  fr.  93  H. 
rig  uQa  Saiuojv  nal  rfov  xoXoviifvog; 


22S  XLI  1-6. 

XLI. 

1.  Aiiiciiiiu,  iMiclla  dcriiiiita.  eat  ineretrix  illa,  Verouenbis,  cuius 
ainore  deieetiiH  eat  poeta  a  Mumurra;  cf.  supra  p.  '6H  h>{.;  nomeu  iptium, 
(luod  ex  codicum  ductibus  efficitur,  ita  uidetur  explicaudum  eHse,  ut 
inore  prisco  et  prouinciali  simplex  consona  loco  duplicis  (Cic.  ad  Alt. 
Vi  1,  13  de  Amiano)  et  ^e'  pro  'i'  posita  putetur,  'Ameana'  igitur 
ualeat  quod  magis  urbanum  erat  'Ammiana';  cf.  GFroehnerus  mua.  iihen. 
Xlll  p.  14'.».  qua  explicationc  non  coutenti  alii  alia  coniecere,  tolerabi- 
liter  Hauptius  'Ametina'  et  Schwabius  'Anuiana';  mutandi  nececisitatem 
adesse  equidem  uego,  cum  praesertim  in  his  nominibus  propriis  summa 
sit  uima  cautione.  'defutiita'  explicaui  ad  XXIX  13.  —  2.  totu  iiiilia 
iiie  deceiii  poposcit.  uox  haec  sollemnis  in  significanok)  uoluptatis 
ueueriae  pretio  flagitato:  Lucil.  XXIX  109  M.  quine  (pueri)  poscctU  te 
minus,  Hor.  sat.  II  7,  89  quitiquc  talcnta  poscit  ie  mulier.  pretium  sester- 
tiorum  decem  milium  non  per  se  nimis  magnum  fuisse  uidetur  (CIII  1 
soluerat  illud  poeta),  sed  nimirum  eo  indigna  erat  Ameana.  'totos',  non 
minus  quam,  ut  Ter.  Eun.  H  2,  46  sex  totos  hos  menses,  Verg.  Aen.  I 
272  hic  iam  ter  centum  totos  reynabitur  armos,  ad  augendum  inmane  pre- 
tium  facit.  —  3.  ista  turpiculo  piiella  naso.  foedam  faciem  pueliae 
hic  u.  denotat,  ut  is  qui  sequitur  eiusdem  uilitatem.  uam  turpia  suut  in 
corpore  humano,  quae  id  dedecent,  ut  Ouid.  f.  II  179  turpes  (=  foedos) 
wultus;  nec  hic  deminuit  vTtoKOQiotitiov  (quod  aliter  adhibent  Varro  d.  1.  1. 
Vil  97  et  Cic.  d.  or.  II  61,  248)  sed  auget  intenditque.  posita  autem 
erat  baec  nasi  foeditas  in  longitudine  (XLIII  1).  /ista'  contemptim.  — 
4.  (lecoctoris  amica  Formiaui.  'decoctor',  h.  e.  is  qui  rem  familiarem 
decoxit  siue  dissipauit  (imagine  primitus  ab  eis,  qui  metallum  confla- 
bant,  ducta)  graue  erat  apud  Romanos  conuitium;  Cic.  Catil.  II  3,  5 
exercitum  . .  collectum  ex  senibus  desperatis,  [ex  agresti  luxurid]  ex  ru- 
sticis  decoctoribus ,  ubi  apertum  emblema  seclusi,  idem  Phil.  II  18,  44 
cum  esset  Jege  Moscia  decoctoribus  certus  locus ,  quamuis  quis  fortunae 
uitio,  non  suo  decoxisset.  loquendi  more  uulgi  magis  proprio  Mamurra 
ex  Formiis  oriundus  (ad  XXIX  3,  cf.  et  LVII  4)  uocatur  'Formianus' 
(ad  quod  'decoctor'  accedit  adiectiue),  ut  homo  similiter  'sine  ratione 
calculorum  suorum  prodigus'  L.  Cassius  Nomenti  natus  audit  breuiter 
'Nomentauus'  apud  Hor.  sat.  I  1,  102  (ubi  cf.  Porph.  et  interpp.).  huius 
hominis  contempti  quod  'amica'  sine  concubina  appellatur  Ameana,  ad 
huius  quoque  contemptum  redundat.  —  5,  6.  propiuqui,  <xuibus  est 
puella  curae,  amicos  medicosque  conuocate.  dicit  C,  mente  captam 
esse  feminam  istam  decem  sestertia  poscentem  et  ei  ut  insanae  iam 
daudum  esse  a  praetore  curatorem,  secundum  legem  XII  tabularum  (Cic. 
d.  iuu.  II  50,  148  et  alibi)  si  furiosus  escit,  agnatum  gentiliumque  in  eo 
pecuniaque  eius  j)otestas  esto;  Varro  d.  r.  r.  I  2  mente  est  captus  atque 
ad  agnatos  et  gentiles  est  deducendus ,  Hor.  epist.  I  1,  101  insanire  putas 
soUemnia  me  neque  rides  nec  medici  credis  nee  curatoris  egere  a  praetore 


XLT  7-8.  229 

dati  et  sat.  II  3,  117  inferdicto  huic  omne  adimat  ius  praetor  et  ad  sa7ios 
abeat  tutela  propinquos  (cf.  et  Reinius  libri  'd.  Privatrecht'  p.  545). 
'quibus  curae  est',  h.  e.  siue  tutoribus,  quibus  illa  ut  femina  utebatur 
(ut  contra  interdum  Hutela'  pro  eo  quod  proprie  dicitur  ^cura'  ponitur), 
siue  eis,  quibus  cura  legitima  contingit,  si  usu  ueniat;  nuUo  pacto  ut- 
pote  in  femina  de  curatoribua  ex  lege  PJaetoria  datis  cogitare  licet,  cf. 
Reinius  1.  1.  p.  547.  hi  propinqui  nunc  conuocare  iubentur  et  medicos, 
qiiibus  sanandam  feminam  tradant,  et  amicos,  quorum  adhibito  consilio 
uere  insanire  aliquem  confirmabatur  qiiorumque  testimonium  plurimum 
sine  dubio  ualebat  apud  praetorem  in  dando  legitimo  insani  curatorc. 
nihil  alibi  de  amicorum  consilio  in  hac  re  est  traditum,  nisi  huc  lubet 
trabere  uerba  Cic.  Tusc.  II  21,  48  uinciatur  et  constringatur  amicorum 
propinqmrumque  custodiis;  sed  in  siniilibus  illud  commemoratur,  ueluti 
Sp.  Cassium  Viscellinum  a  patre  neci  esse  datum  adhibito  propinquo- 
rum  e(  amicorum  conmlio  Val.  Max.  V  8,  2  tradit.  cf.  idem  II  9,  2,  Cic. 
p.  Rosc.  Am.  10,  27  de  aviicorum  cognatorumquc  sententia  (Rlhering,  'G. 
d.  r.  R.'  II  1,  p.  217).  —  7,  8.  iion  est  saiia  piiella  nec  rogare  qualis 
sit  solet  et  imaginosiim.  per  hoc  'insana  est'  (ob  postulationem  suam) 
poeta  stabiliens,  cur  propinquos  inuocauerit,  simul  illius  indicium  addit 
hoc,  quod  Ameana  de  faciei  suae  qualitate  foeda  consulere  speculnm 
non  soleat.  hanc  enim  esse  loci  turpiter  cornipti  scntentiam,  quasi  per 
nebulam  iam  olim  Beroaldus  et  Muretus  aliique  intellexerunt  recorda- 
tione  locorum,  quales  sunt  Plaut.  Most.  I  3,  95  mulier  qv^e  se  suamque 
aetatem  spernit,  speeulo  ei  usus  est  et  Mart.  II  41,  8  quare  si  speculo 
miJiique  credis  (Ellisius  cp.  etiam  Alciph.  I  33,  4,  Anth.  Pal.  XI  266). 
sed  nudum  illnd  'imaginosnm'  (quae  »iox  praeterea  non  legitur)  cum 
minime  possit  indicare  speculum,  de  interpretationis  illius  per  se  omnium 
aptissimae  fide  dubitabant  et  ''imaginosus'  (cf.  'imaginari')  explicabant 
'qui  mente  sibi  fingit  id  quod  a  rerum  ueritate  abhorret',  cpavxaaTiv.6q 
(cf.  Petron.  38  phantasia,  non  homo).  coniecere  igitur  (ut  mittani  in- 
credibilia)  Doeringius  'solet:  en  imaginosam'  (uel  'solet  haec  imaginosa'), 
porro  u.  7  'rogate'  ex  libris  interpolatis  arcesscntes  Hanptius  'sit:  so- 
lide  est  imaginosa',  Pleitnerns  'stolida  atque  imaginosast',  Schwubius 
^solet  esse  imaginosa'.  nihil  dico  de  illius  'rogate  (rog.are)  qualis 
sit'  in  hac  ratione  superflua  abundantia  et  langnore:  artis  (.'riticae 
praecepta  fidem  negare  nos  inbent  eiusmodi  periculis,  quae  non  intra 
SU08  fines  cohibent  remedium,  sed  uarios  locos  sinuil  attrectant.  uerc 
Froehlichius  'et'  in  'es'  siue  'ai's'  niutauit:  Plin.  h.  n.  XXXIil  9,  130 
ut  omnia  de  speculis  pcraguntur  in  hoc  loco,  optitna  apud  7uaior<'s  erant 
Brundisina.  stagno  et  aere  mixtis  praclata  sunt  argentco:  primus  fecit 
Pasitelcs  Magni  Pompei  actnte.  Catulli  igitur  temporo,  praesertim  in 
pronincia,  praeualebant  adhuc  specula  ahenea  (apte  Eilisius  cp.  Aeschyl. 
fr.  384  >iccTontQov  fi'Sovg  ;(;(vixd<:  /or',  otvog  (Vf  vov ,  Anth.  Pal.  VI  211,  4 
To  x^Iksov  t'  f'qo7tTQov,  C I L.  1  54 — 60).  lepide  autem  nec  abhorrente 
linguae   g(nio  speculum   C.   uocauit   'aes   imaginosuni\  h.  e.   imaginum 


230  XLir  1—5. 

|)leiium  easque  itroinpte  semper  exhibens;  Ajml.  apol,  14  quod  tundan 
criiiicn  est,  imaginem  suam  nosse  eamque  non  uno  loco  conditam,  sed 
quoqiio  uelis  paruo  speculo  promptam  gestare.  sine  iusta  autem  cauHa 
erant  qni  in  fine  carmen  mntilum  esse  pntarent. 

XLII. 

1,  2.  Adcstc,  hcndecnsylhibi,  qiiot  cstis  uiniu>s  iiu*ii<£ii(>,  qiiut- 
qiiot  cstis  oiiines.  in  bellum  aduersus  meretricem  rapacem  gerendum 
lioeta  arcessit  totnm  quasi  exercitum  liendecasyllaborum  (de  solita  for- 
niula  ^ades'  et  '^adeste',  h.  e.  uenite,  cf.  LXII  6),  quibus  nimirum 
persequatur  cingatque  mulierem  de  rapina  decedere  nolentem  (non  plane 
similis  est  Mart.  I  96).  hcndfcasyllabi  quod  inuocanttur,  non  propterea 
tit,  quod  hi  ut  iambi  truces  per  se  faciunt  ad  impetum  inferendum  (cf. 
ad  XII  10),  sed  quod  eis  qui  in  pugillaribus  scripti  erant  quasi  ex  quo- 
dam  conlegialitatis  iure  subueniunt.  multitudinem  sibi  necessariam  de- 
signaturus  C.  uerba  'q.  e.  o.'  ita  repetit,  ut  hoc  altero  loco  paulo  fortius 
^quotquot'  ponat  (cf.  ''quot  annis'  et  'quotquot  annis'  Varr.  d.  1.  1.  IX  24); 
ct  potest  alterius  coli  gradatio  fieri  robustior,  si  comma  ante  'uudique' 
pouimus,  hoc  ut  cum  ui  in  initio  repetitiouis  extet.  adnotandum  est, 
u.  2  hendecasyllabi  speciem  ita  describi,  ut  singuli  eius  pedes  singulis 
exprimantur  uocibus;  quod  hic  consulto  admissum  (de  I  9  cf.  comm.). 
imitatur  auctor  Priapei  Anth.  lat.  Mey.  1704,  13  conuenite  simul,  quot 
cstis  omnes,  quod  mox  u.  16  repetitur.  —  3.  iocum  uie  putat  esse  turpis 
moeclia.  ^iocum'  et  'risum'  uocabant  breuiter  homiuem,  cui  inluditur 
quique  ridetur;  Hom.  II.  VI  82  8r]ioiai  Ss  xciQ[ia  yiveo^ai  et  Herod.  III 
29  yiXaxa.  i^s  &rla£6&cci,  Prop.  II  24,  16  sed  me  fallaci  dominae  iam 
pudct  csse  iocum  et  III  25,  1  risus  eram,  Petron.  57  ut  neinini  iocus  sis. 
'tuipis'  ad  foeditatem  refer,  ut  Mart.  VIII  79,  2;  cf.  et  XLI  1.  'moecha' 
contemptim  de  meretrice.  —  4.  et  uegat  mihi  uestra  reddituram  pugil- 
laria.  de  omisso  'se'  quod  dixi  ad  XXXVI  7,  etiam  in  negandi  uerbum 
quadrat;  Priap.  50,  3  et  ncc  dat  mihi  nec  negat  daturam.  'codicilli'  (cf. 
u.  11  sqq.)  siue  ex  compluribus  tabellis  cera  inlitis  siue  ex  membranis 
consutis  (unde  et  'membranae'  uocabantur)  constantes  'pugillares'  audiunt, 
quia  ob  paruitatem  uianu  comprendi  possunt;  quam  uocem  quod  neu- 
traliter  posuit  C.  propterea  ab  Asinio  reprehensus  (cf.  testim.  uol.  I  et 
supra  p.  62),  fecit  sine  dubio  uulgi  usum  secutus,  quo  etiam  Gell.  XVII 
7,  17  dixit  xmgillaria  noua,  nondum  etiam  cera  inlita,  accepisse  (singu- 
lari  neutrius  Laberius  et  Ausonius  utuntur).  hi  poetae  codicilli  quo- 
modo  in  feminae  istius  manus  peruenerint  si  quaerimus,  de  alio  eorum 
usu  quam  qui  expositus  est  ad  XXII  hic  est  cogitandum;  epistularum 
quippe  loco  haud  raro  illi  mittebantur  (cf.  ex.  gr.  Cic.  ad  Q.  fr.  II  11,  1), 
etiam  in  rebus  amatoriis  (Richius,  lex.  antiqq.  s.  uoc.  'pug.',  Sueton.  d. 
gr.  14);  uideturque  simili  modo  atque  ab  Ipsimilla  (XXXII)  ab  hac 
meretricula  per  hendecasyllabos  in  pugillaribus  perscriptos  poeta  ro- 
gasse    concubitum.     'uestra',  in  quae   uos   referre   soleo.  —    5.    si   pati 


XLII  6-9.  231 

potestis.    siqnidem  a  uoliis  impetrare  ualetis,  ut  id  permittatis;  nisi  in- 
dignatione  correpti  uos  proliibetis.    XXIX  1.  —  6.  persequamar.   ut  dux 
(C.)  cum  militibus  (bend.)  hostem.  —  reflagitemiis,  instanter  reposcamns, 
aii.  Isy.  est.  —  7.  quae  sit  quaeritisJ    introductio  ^^a^ay.rTjptcuou.    quae- 
siuere   etiam   docti,    quam   femiuam   perstringat    poeta.     erant   qui  Les- 
biam  esse  dicerent  (Schwabius  q.  C.  p.  120),   obliti,   numquam  ad  hanc 
ipsam  tam   acerbi  contemptus  uerba  derexisse  Catullum,   ut  eam  tam- 
quam  moecham  turpem  putidamque  adloqueretur,   cuius  rei  causa  nulla 
aderat  hic  per  se  (quisnam  amator  puellae  suae  obicit  id,  cuius  ipse  ex- 
titit  auctory);    quidquid  notauit  dolore  cum  summo   mores  illius  in  dies 
magis  labeutis,    ab    eiusmodi    conuitiis    foedis  pudenter  abstinuit  poeta 
utpote  in  ea,   quam  tenerrimo  olim  amore   dilexerat:   indignam   omnino 
hoc  poeta  dixerim  opinionem  istam.     rectam   iam  PVictorius  proposuit 
explicationem ,  quam  deinde  haud  pauci  iure  optimo  sunt  amjslexi.    nec 
enim  hercle  casu  mero  factum  est,  quod  hoc  carmen  inclusum  est  duo- 
bus  poematiis   ad  Ameanam,    malam  feminam,   spectantibus:    hanc  esse 
eandem,   quam   nostri   uersus  exagitent,    oppido   est  iirobabile  ac  paene 
ccitum,  maxime  ob  u.  9  comparationem.    uidetur  poetae  noctem  rogantis 
codicillos  auaritia  meretricia  uel  iactandi  causa  retinuisse  Ameana,  simul 
noctis   pretium   flagitans    decem    sestertia:    utrumque    C.    in   his   duobus 
carminibus  castigat.  —  7.  illa  quam  uidetis  turpe  incedere.    cf.  IV  i. 
'incedere',  etsi  e  couexu  accipit  interdum  aliquid  sollemnitatis,  plerum- 
que    tamen   (ut  hic)    simpliciter   ualet   'ambulare  in  publico'.     maximi 
autem   ducebatur  in  femina  incessus   decorus   (Ouid.  a.  a.  III   298  sqq.), 
hoc  distinguebatur  matrona  honesta  a  meretrice:  CIL.  I  1007  de  femina 
proba  sermone  lcpido,  tiim  autem  incessii  commodo  et  contra   de  eo  iu- 
cessu,  qui  meretriculam  prodebat,  Cic.  p.  Cael.  20,  49,  Sen.  rhetor  p.  226, 
20  K.     'turpe'  neutrum  aduerbii  uice   fungitur,    ef.  Kuehnerus   gr.  1.  II 
p.  211.  —  S,  9.  mimice  ac  moleste  ridentem  catuli  ore  Gallicani.    de 
risu  mimorum  mimarumue  proprio  quoniam  nihil  constat  (peruersissime 
Ellisius  explicat  de  risu,  qui  mimos  sequi  soleat),  haec  uerba  'm.  ac  m.' 
epexegetice  accedunt  potius  ad  prius  illud  ^turpe'.    nec  tamen  aut  molli- 
ties    mimorum    siue    cinaedorum    cum   Pithoeo   in  partes  uocanda  (quid 
haec  ad  feminamV)  aut  illud  arcessendum,  quod   cum   mima  comparari 
summura  feminarum  erat  opprdbrium  (cf.  Friedlaenderus  hist.  mor.  rom. 
II  p.  395,  TeufTelius  HLR.  §  8,  8  et  10)  aut  aliae  uocis  'miuiice'  signi- 
Hcationes  comparandae    sunt  (Sen.  rhet.  contr.  12,  6,  TortuII.  apol.  46): 
'incedere    mimornm   modo'    est   ambuhire  motii   corporis  p-cstuque   arti- 
liciose    composito;    quod    ipsum    elegantiae    studium    difiert    ab    honesta 
honestarum   simplicitate;   cf.  Quintil.  l  11,  3;    Petron.  126  qno  (spectat) 
inccssus   arte  compositus   tt  nc  vcstiyia  qitidcm  pcdum  extra  mcnsttram 
aberrantia,  nisi  quod  formam  prostituis,  ut  uendasi'     qnod  urtificiosum 
mimorum  gcnus  respexit  similiter  Plaut.    mil.   11   2,  59   cuschemc  licrcle 
astitit  is  ('astitis  et'  sim.  codd.),   dulicc  ct  comoedice ,  ubi  uerba  ultima 
itidem  ad  V'uscheme'  explicatiue  accedunt.    et  cum  hoc  optime  conuenit 


•>;}2  M'ii  10—13. 

illi  'nioleste'  Hynonymo,  h.  e.  moilo  nimis  fiuaesito  ideofiue  diBplicente 
(nostrum  'aftektiort')  quemadniodum  rccte  interpretatur  Vulpius  cj). 
Sueton.  Aug.  86  opus  est  dare  te  operam ,  ne  molesie  scrihas  aut  loquuris, 
Cic.  Brut.  .30,  116  simplex  in  agenclo  ueritas,  non  moiesta,  Ouid.  a.  a.  1 
464,  alia;  cf.  denique  descriptionera  Sueton.  Tib.  G8  incedebat  ceruice  rifjida 
et  obstipa,  udducto  fcrc  uultu,  pleruniqiie  tacilus  ..  nec  situ-  iuoUi  quu- 
dam  di(jitorum  (jcsticidatione :  (jufxe  omnia  itigrata  utfiue  arrofjantiui  pJmti 
el  unimuducrtit  Augustus  in  eo  et  excusare  temjAuuit  . .  professus  natu- 
rae  uitia  esse,  non  animi:  habes  inccssum  raimicum  et  molestum.  j^ost 
haec  igitur  commate  posito  'ridentem'  non  cum  'uidetis',  sed  cum  Mn- 
cedere'  artius  copula.  nobiles  erant  apud  uenatores  canes  Gallici  (Gra- 
tius  155  et  194,  Ouid.  met.  1  533,  Mart.  III  47,  11),  qui  uocabantur  uer- 
tragi  uel  uertrahae  (Arrian.  de  uen.  3,  6,  Grat.  203,  Mart.  XIV  200).  rpii 
quoniam  non  ueniunt  hic  in  cenpura,  de  altero  canum  Celticorura  generc 
est  cogitandum,  quod  Arrian.  de  uen.  3,  1  ita  describit  ttjv  ISeav  uvicc- 
Qov  yial  &r}Qi(a8sg,  siue  ab  horum  palulo  diductoque  rictu  comparatio 
petita  est,  ut  'peruerso  distorquere  ora  cachinno'  (Ouid.  a.  a.  lil  287) 
Ameana  dicatur,  siue  risus  eius  cum  ingrato  illorura  latratu  confertur. 
ab  illo  'gallicus'  nouom  adiectiuum  'gallicanns'  (cf.  'punicus'  et  'puni- 
canus')  propterea  esse  formatum  putauerim ,  ut  Gallia  transalpina  (cuius 
erant  maxime  canes  illi  nobiles)  distingueretur  a  Gallia  cis^alpina.  quod 
confirmat  plane  usus,  ex  quo  gallicanum  dicitur  omne  qiiod  ad  Italiae 
prouinciam  Galliam  attinet  ex  eaque  prouenit  (nugas  uendunt  syno- 
nyma  Beckii  p.  60,  quibus  adsentitur  uir  doctus  in  Woelfflini  archiuio 
lexicogr.  I  p.  193).  hoc  ergo  uelle  uidetur  poeta:  dum  (arabulans)  ridet 
eo  ore,  quale  habent  in  prouincia  (cf.  XLIII)  canes,  h.  e.  inter  risura 
plane  similat  canibus  patriis.  quod  ut  commendatur  ii.  17,  ita  lepide  per- 
stringit  feminam ,  qnae  dum  omnibus  in  rebus  puellas  urbanas  imitatur 
(huc  quoque  ex  parte  'mimice'  refero),  utpote  rus  merum,  ridicula 
existit  et  a  cachinno  prouinciae  canibus  conferenda.  —  10.  circiiui- 
sistite  eam.  cingite  orbe  facto.  Plaut.  Men.  V  7,  9  quid  me  circum- 
sistitis?,  Asin.  III  3,  28;  Tib.  I  2,  97  hunc  (senem  amatorem)  puer,  hunc 
iuuenis  turba  circumstetit  (Herif  codd.)  arta,  despuit  in  molhs  ct  sihi 
quisque  siniis  de  inludentibus;  Hor.  sat.  I  3,  135  urgueris  turha  circum 
te  stante.  et  quasi  in  choro  clamate:  —  11.  moeclia  piitida,  reddc 
codicillos.  caue  ne  'put'  de  anu  uieta  accipias,  ut  Hor.  epod.  8,  1; 
nam  reddit  uox  illa  plabe  illud  'mimice  ac  moleste';  coniungit  Cic.  d. 
or.  III  13  51  molesta  et  putida,  h.  e.  ob  nimium  artis  studium  odiosa 
taediosaque.  bene  AStatius  cp.  Ouid.  a.  a.  III  449  Weclde  meum^  cla- 
mant  spoliatae  (a  fure)  saepe  pmellae ,  'redde  meum''  toto  uoce  hoante  foro, 
ubi  'redde  meum'  naturae  rerum  conueniens  instantes  reflagitantium 
uoces  bene  exprimit  aeque  ut  apud  Plaut.  Most.  III  1,  74  redde  fenus, 
fenus  reddite  et  hoc  loco.  —  13.  non  assis  facis  l  Priap.  8,  3  non  assis 
faciunt  euntque  recta;  cf.  ad  V  3.  —  o  lutum,  Inpauar.  bene  Muretus 
cp.  Plaut.  Pers.  III  3,  2  lutum  lenonium,  commictum  caenum,  sterquilinium 


XLII  14-22.  233 

puhlicum  et  Cic.  in  Pis.  62  oicnebrae,  hitum,  sordes;  cf.  tt  Plaut.  Poen.  I  1, 
30  illius  domino  non  lutumst  lutulentius ,  CIL.  IV  1510  hic  ego  nunc  futui 
formosnfm)  fnrma  jmellann)  laudatafm)  a  multis,  sed  lutus  irdus  erot  (de 
Hutus'  foima  Non.  p.  212,  14).  'lupanar'  pro  niijju'.  ut  contra  Caesar 
audiit  Bithynicus  fornix  et  stabuhim  Nicomedis  (Suet.  C.  49).  coniunxit 
utrumque  Apul.  apol.  74  est  cnim  (Herennius  Rufinus)  . .  libidinum  ganea- 
rumque  lutus,  lustrum ,  lupanar.  grauius  multo  haec  o]iprobria  cumu- 
lantur  asyndetice  quam  si  auctore  AStatio  rescribatur  'o  lutum  luparum' 
uel  'o  lutum,  o  lupanar'.  —  14.  aut  si  perditins  p.  q.  e.  pcius  cor- 
ruptiu.sque;  Cic.  ad  Q.  fr.  III  9,  1  yiiJtil  est  enim  perditixis  his  hominibus,  his 
temporibus.  cf.  ad  XXII  12.  quod  in  V  legitur  'potes'  inrautandi  cum  Italis 
in  'potest'  (et  13  'facit'  cum  THalbertsma)  nulla  est  causa:  habemus  u.  13 
et  14  poetam  tacite  secum  loquentem.  ubi  satellites  suos  emissos  nil  proficere 
uidet,  dux  secum  deliberans  haec  efFundit  iratus  tamquam  ad  feminam 
praesentera :  dramatis  uiuidam  actionem  omnia  siiirant.  —  15.  sert  uoii 
est  tamen  lioc  satis  putandum.  nec  tamen  (ad  rem  rediens  iterum 
adfatur  C.  milites  suos)  hoc,  quod  sirapliciter  reddenda  nostra  flagita- 
mus,  contenti  esse  debemus:  acrioribus  arrais  eara  adgrediaraur  oportet. 
XCI  9  tu  satis  id  duxti,  Hor.  sat.  II  3,  178  qiiod  satis  esse  putat,  Xep. 
Epam.  4  neque  uero  id  satis  hubuit.  —  16,  17.  quodsi  non  aliud  potest, 
ruborem  ferreo  canis  exprimamus  ore.  os  canis  gerens  (cf.  Homeri- 
cum  yivvaTtrjg)  'ferreum',  h.  e.  durura  siue  impudens  (cf.  Sen.  dial.  II  17 
duritia  oris,  qui  adsiduis  conuitiis  pudere  dedidicerat ,  Licinius  Crassus 
apud  Suet.  Ner.  4  eui  os  ferreum,  cor  plumbeum  esset,  Cic.  in  Pis.  26,  63 
os  tuum  ferreum  senutus  conuicio  uerbcrari  maluisti,  Muretus  cp.  et  Arist. 
Acharn.  590  avaLCxvvxog  av  aidrjQovg  x'  ccvr'iQ),  Ameana  lubore  tamen  nunc 
temptandum  est  num  possit  moueri.  ad  adhortatiui  illius  'rub.  expri- 
mamus'  (Sen.  epist.  11,  7  ruborem  sibi  exprimere  non  possunt)  senten- 
tiam  Vulpius  cp.  auct.  ad  Her.  IV  10,  14  tum  uero  iste  clamare  uoce 
alta  [^ista'  codd.],  quae  ucl  rabulae  cuiuis  rubores  clicerc  potest  et  Mart, 
1  52,  8  haec  si  terque  quaterquc  clamitaris,  impones  p^Iagiario  pudorcm. 
'potest',  scil.  fieri  (cf,  Brixius  ad  Plaut.  Trin.  253,  Lorenzius  ad  mil. 
181,  Cic.  d.  fin.  IV  18,  48  quo  nihil  potest  breuius,  alia),  h.  e.  licet:  nam 
si  (de  'quodsi'  cf.  XV  14)  nil  aliud  iam  restat,  faciamus  quod  est  facien- 
dum  et  pudorem  isti  inponamus  conclamando  eqs.  uerum  quidem  est, 
banc  non  ultimam  rationem  fuissc  (22);  sed  quo  magis  iam  ad  e.xtre- 
raura  auxilium  se  confugere  signilicat  poeta,  eo  efficacius  euadit  u.  21.  et 
erat  saltim  hoc  postremum  in  adgredienda  muliere. —  18.  c.  i.  altiore 
uoce.  scil.  ut  omnos  hoc  opprobrium  audiant.  in  'altiore'  uoce  effe- 
vtnda  inest  omnis  actionis  progressus:  non  bene  Westphalius  16  (iibi 
'quo  si'  scribit)  et  17  posuit  post  23.  —  21.  sed  nil  |)roliciiiius,  niiiil 
mouetur.  ecce  habet  os  uere  ferreum,  nil  ne  pubiicuiu  quidem  coniii- 
cium  curat,  nondum  noslra  reddit.  'nil'  et  'nihil'  (=  neutiquam")  uuriatur, 
yt  XVII  21,  LXIV  146.  Vcrg.  Aon.  IV  449  mcns  inmota  manet.  —  22.  mu- 
tanda  est   ralio   niodusque   nobis.     alia  plane  nouaque  uia  est  proce- 


2M  XMI   --'3-24.     XLIll    1-2. 

denclum;  Ilor.  C'pi.st.  II  1,  20  simili  ratione  modoque;  est  graecuni  (it9o- 
dog  (Nacgelsbacbii  stil.  lat.  p.  119  et  189').  CelB,  praef.  I  mcdendi  ratio- 
nem  ex  magna  parte  mtitaiiit,  Cic.  diu,  in  Cafc.  8,  26.  'nobis',  quod  V 
j)raebet,  multo  se  babet  melius  quani  uulgatum  'uobie',  Kiquidora  poeta, 
taiiiquam  exorcitus  hostem  persequentis  sit  imperator,  ut  alibi  se  ipsum 
simnl  norainat  (6,  17,  21,  contra  8,  10,  18  subiecti  execuntur  ducis  man- 
data),  ita  hic,  ubi  de  summa  imperii  utpote  in  consilio  capiendo  agitur, 
se  excludere  nullo  pacto  potest.  —  23.  si  qiiid  pr.  a.  potestis.  hic 
quoque  'si'  pendet  ab  eo  quod  niente  supplendum  est  'exporturis';  cf. 
ad  XXII  24.  nullo  modo  post  illud  'nobis'  recte  se  habet  'poteBtis', 
quod  nimirum  ipsum  potius  e  coniectura  mutandum  est  quam  necessa- 
rium  illud  'nobis'.  temptauere  Schwabius  ^putatis',  IMaehly  'uoletis': 
nihil  huic  contemptui  est  adcommodatius  quam  quod  ego  proposui  'pote 
stic',  h.  e.  si  iam  apud  istam  feminam  (cf.  LXXVI  11  istinc)  aliquid  pro- 
ficere  Iiceat(cf.  XVII  24  j^ote  stolidum,  LXXVI IG);  Lachm.  ad  Lucr.  p.  197. 
—  niira  cum  breuitate,  quae  ex  locis  quales  sunt  XXVIII  0  uix  defenditur, 
statim  sine  ullo  transitu  noua  exclamatio  subicitur.  \mio  equidem  post 
23  talem  fere  uersiculum  intercidisse :  'submissique  huniilesque  nunc  ro- 
gate'.  —  24.  pudica  et  proba,  redde  codicillos.  uera  opprobria 
quoniam  nil  profuerunt,  fortasse  proficiet  falsa  laudatio  ad  ruborem  ex- 
primendum,  quo  mota  redditura  sit  mulier.  congeritur  igitur  in  lupam 
summa  honestarum  puellarum  laus,  'probitas'  siue  castitas  incorrupta 
(Ouid.  rem.  330  et  potcrit  dici  rustica,  si  qua  proha  est)  et  'pudicitia', 
amor  castitatis  uiuus  uigensque;  iam  AStatius  cp.  Afran.  com.  116  R. 
nam  proba  et  pudica  quod  sum,  consiilo  et  parco  mihi  et  Hor.  epod. 
17,  40  tu  pudica,  tu  proha  peramhiduhis  astra  sidus  aiireum  (quamquam 
hinc  non  in  nostro  quoque  carmine  statuenda  est  TculLvco^iu). 

XLin. 

1.  Salue,  nec  miniuio  puella  naso.  est  teste  u.  5  eadem  Ameaua, 
quam  cc.  XLI  (4)  et  XLII  exagitant,  uidentur  amici  ijoetae,  cum  hunc 
iratum  magnopere  puellae  uidereut,  per  iocum  illusuri  forte  iecisse,  hanc 
tameu  Ameauam  minime  esse  deformem  foedamque,  immo  cum  Lesbia 
posse  conferri.  tunc  uero  ille  indignatus  hoc  carmine  meretriculam  pro- 
uincialem  amara  cum  iurisione  hoc  modo  carpit  uexatque,  ut  omnia 
eius  uitia  enumeret  Xizotrixog  figura  ita  usus,  ut  et  haec  uitia  augeat  et 
uirtutes,  quae  in  femina  uere  pulcra  requirantur,  simul  indicet.  primo 
igitur  loco  de  naso  eius  monet  non  minimo  (XLI  3  turpiculo;  cf.  es.  gr. 
Ouid,  ex  P.  II  3,  46  non  minimum  furoris);  in  quali  esagitando  multi 
erant  ueteres,  ut  Lucil.  XXII  7  M.  riasuin  rectius  Iruic  ('nunc'  codd,) 
hominist  soeraene  pedesne?,  idem  VI  11  si  non  nosti  ('nosti  non'  codd.), 
magnus  homost,  nasutus,  macellus,  Hor.  sat.  I  2,  93  de  amica  depugis, 
nasuta,  hreui  latere  ac  pede  longo  est.  —  2.  nec  bello  pede.  foedus  pes 
siue  lougus  est  (cf.  Hor.  1.  I.,  ibid.  102.  »e  crurc  malo,  ne  sit  pede  turpi; 
et  notum  est  illud  Ouidii  am.  III  3,  7  pcs  erat  exiguus,  pedis  est  aptissima 


XLIII  3—8.     XLIV   1.  235 

forma,  a.  a.  I  623  et  teretes  cligitos  exiguumque  pedem)  siue  latus  nimis 
l^lanusque,  ut  illa  in  Moreti  u.  35  spatiosa  prodiga  planta.  —  nec  nigris 
ocellis.  summo  in  honore  erant  nigri  oculi,  ut  ex  Hor.  od.  I  32,  11 
(ubi  cf.  Lambinus)  et  a.  p.  37  sat  constat.  Varro  sat.  Men.  375  B. 
oculi  suppaetuli  nigellis  pupulis  a!  quam  hilaritatem  significantes  annuunt 
(cf.  Miscell.  Crit.  p.  15).  —  3.  nec  longis  digitis.  oblongis,  proceris  et 
teretibus;  Prop.  II  2,  5  fulua  coma  est  longaeq^ue  manus  et  maxima  toto 
corpore  et  incedit  uel  loue  digna  soror  (ibid.  II  12,  23  et  digitos  et  lumina 
nigra  puellae  canit),  Apul.  flor.  15  [p.  17,  12  Kr.]  manus  eius  ienerae, 
procerulae.  —  nec  ore  sicco.  Apul.  apol.  59  in  descriptione  bominis 
foedi  madentis  oculos,  cilia  turgentia,  rictum  restrictum,  saliuosa  Idbia, 
uocem  ahsonam.  —  4.  nee  sane  nimis  elegante  lingua.  lubenter  ac- 
ciperem  haec  de  lingua  nimis  exerta  conligens  Cic.  d.  or.  II  06,  266 
Gallum  in  Mariano  scuto  Cimbrico  .  .  distortuni,  eiecta  lingua,  bucis 
flucntibus,  si  'elegans'  ad  corporis  partes  spectare  posset  (Cic.  ad 
Fam.  IX  19,  2  aures  elegantes  translate  est  dictum).  nec  tamen  cum 
plerisqne  refero  aut  ad  sermonis  inconditi  barbariem  aut  ad  balbutiendi 
uitium,  sed  de  uocis  sono  atque  pronuntiandi  ratione  explico;  cf.  Gell. 
XIII  20,  18  huius  uocis  cum  elegantior  hoc  in  loco  sonus  est.  Priap.  49,  2 
non  nimium  casti  c.  p.  ioci;  'sane'  sj^uonymum  (ex.  gr.  Ter.  Ad.  V  2,  8 
haud  sane  commoduni;  cf.  ad  X  4)  ad  augendam  adtirmatiouem  insuper 
est  additum.  —  6.  ten  prouiucia  narrat  esse  bellanr!  "^tene',  talera, 
tam  foedam,  cum  contemptu  effertur  praeponiturque  (eadem  illius  per 
auaphoram  repetiti  ''tecum'  u.  7  uis).  'prouincia',  scil.  Gallia  Cisalpina, 
pro  'prouinciales'.  'narrat',  dicit  uocat,  ut  Ter.  Phorm.  II  3,  54  fdium 
narras  mihi?  cf.  et  infra  LXVIl  29.  —  7.  Lesbia  uostra.  non  ita  haec 
accipienda  (ut  fecere  nonnulli),  quasi  tum  cum  Lesbia  in  bonam  gratiam 
redierit  poeta.  qui  iam  dudum  euolserat  ex  animo  omnem  illius  amorem, 
sed  nunc  propter  iniectam  Ameanae  cum  Lesbia  comparationem  hanc 
commemorat  tamquam  suam,  h.  e.  pristinam  amasiam  carminibus  multum 
celebratam,  animo  sedato  tranquilloque  et  plane  ut  iudex  siue  arbiter 
pulcritudinis  in  rem  solam  intentus.  —  8.  o  saecluui  iusapieus  et  in- 
facetuui.  cf.  XIV  23.  ^insapiens'  pro  uulgari  'insij^iens'  interduin  in 
sermone  familiari  et  plebeio  adhibitum  uidetur,  unde  Caper  [Gr.  L.  K. 
VII  p.  110,  7]  insi^nens,  non  insapiens.     de  'infac'  cf.  ad  XXil  14. 

XLIV. 

1.  0  fuude  uoster  seu  Sabiue  seu  Tiburs.  sentontiam  aperit 
Ilor.  sat.  11  1,  .'J4  scquor  hunc,  Lucanus  an  Apulus,  anceps;  nam  Vcnusinus 
arat  finem  suh  utrumque  colonus:  eodom  modo  fundus  Catulli  Iiuud  longe 
a  Tibure  in  couBnio  Latiuorum  et  Sabinorum  tiitus  erat,  uudo  uil  quum 
terrani  pertinoret  ille  dubiuni  csse  potuit.  siiuilis  condicio  orut  uillae 
lloratianae:  Suot.  uit.  Uor.  uixit  plurimum  in  reccssu  ruris  sui  i>abini 
aut  Tiburtini.  Dig.  L  16,  211  fundi  appdlationc  omne  acdificium  ct  omnis 
ager  continciur;  sed  in  usu  urbana  ucdi/icia  acdcs,  rustica  uillae  dicuutur; 


23(*)  >^'''V  2—7. 

locus  ticro  .line  acdificio  in  tirbe  area,  rure  uutcm  ager  appellatur  (cf. 
Heinius  libri  'das  IVivatrecht'  p.  177);  et  uillam  mox  commemorat 
poeta.  ad  hoc  cum  j.jratae  recordationis  affectii  dictum  'o  fnndo'  per 
attractionem  uocatiui  'Sabino'  et  'TiburH  accedunt;  exemphi  (ut  Hor. 
sat.  II  6,  20,  'l"ib.  I  7,  53)  collogit  Kuehnerus  f,'r.  1.  II  p.  191  Rq.;  ad- 
ii;ctiuum  'Tiburs'  (i;x  'Tiburtis'  ortum)  haud  raruni  est.  —  i.  niiiii  jc 
«•sse  Tibiirtcm  aiitiiniant,  qiiibiis  non  ost  cordi  Catiilluin  laiMiorc. 
ager  Tiburtinus  aeqnc  ob  fertilitatom  .salubritatemque  qnam  ob  amooni- 
tatem  clarus  uillis  multis  llomaiiorum  nobilium  diuitumque  semper 
ornatus  erat  (cf.  omnino  Friedlaeiideri  hist.  mor.  Rom.  II  p.  128):  pauca 
crant  oppida,  ubi  aestiuaro  magis  amabant.  Catullus  modicnm  ibi  posse- 
disse  uidetur  praedium,  ab  oppido  recedens  magisque  agreste.  unde 
erant  qui  illud  naso  adunco  suspenderent  tamquam  parum  ad  Tiburis 
uillas  lautas  elegantosque,  sed  magis  ad  Sabinos  duros  rigidosquo  perti- 
nens.  ^aut.',  affirmant,  contendunt  (ut  Lucil.  XXVIII  46  Socraticum  qui- 
dam  tyranno  misse  Aristippum  autumant),  a  bonifc'  sciiptoribus  alienum, 
priscornm  et  posteriorum  est  proprium  (cf.  et  Gell.  XV  3,  6,  Quint. 
VIII  3,  26).  'q.  cordi  est',  qui  student  (qui  data  opera  uolunt  pnngere 
cpdavTiccv  nieam),  ut  Lucil.  XXVI  21  M.  et  quod  tihi  marjnopere  cordi 
cst,  mihi  uementer  displicet,  Liu.  IX  1,  4  satis  scio,  quihuscumcpic  diis 
cordi  fuit,  siihigi  nos  ad  necessitatem  dedendi  res..,  iis  non  fuisse  cordi 
tam  superhc  ah  liomanis  foederis  expiationem  spretam  (cf.  et  LXIV  158; 
Kuehnerus  I.  1.  p.  253).  —  4.  qiioiiis  Sabinnm  pignori  essc  contenrtinit. 
pignus,  nisi  id  quod  contendat  uerum  fst,  cum  alio  dat  is  qui  affirniat 
(cf.  Plaut.  Cas.  prol.  75  et  Epid.  V  2,  35);  idque  ^pignore  certare  cum 
aliquo'  (Verg.  ocl.  3,  31)  ucl  'pignore  posito  quaerere'  (Ouid.  a.  a. 
I  167)  uocabant;  Phaedi-.  IV  20,  5  a  mc  cpntendet  fictum  quouis pignore, 
Gell.  V  4,  2  contra  librarius  in  quoduis  pignus  uocabat,  si  in  una  uspiam 
littera  delictum  esset  (Cic.  ad  fam.  VII  32,  2  ut  sacramento  contendat  mea 
non  esse).  prisca  ablatiui  forma  ''pignori'  (cf.  ad  XXXV  12)  hic  qnoque  a 
scribis  non  intellecta  in  V  abiit  in  'pignoris',  quod  ante  me  iu  ^pigiiore' 
correxernnt  minus  probabiliter.  —  0.  fiii  libeiiter  in  Ina  snburbana 
nilla.  Cic.  ad  Att.  IX  3,  1  Tusculanum ,  ubi  ceteroquin  sum  libenter  et 
XVI  6,  1  Veliae  fui  sane  libenter  (Kuehnerus  1.  1.  p.  7).  'fui'  post  poetae 
Romara  reditum  hos  uersus  scriptos  esse  ostendit.  ^tua',  quam  contines, 
ut  XLII  4.  uilla  cum  fuudo  semper  coniuncta  quod  tamquam  'subur- 
bana'  propria  mentione  elFertur  i^raeter  expectationem ,  eadem  factum 
esse  uidetur  superbia,  qua  poeta  u.  5  illo  'siue  uerius'  refutauit  dubi- 
tationes  quorundam;  qui  de  hac  quoqne  re  dubitasse  uidentur,  num  uilla 
CatuUi  possit  uocari  'suburbana'  utpote  potius  in  Sabinis  posita.  et  in 
Romae  uicinia  praedium  possidere,  magni  ducebatur;  notio  autem 
suburbanitatis  fortasse  usque  ad  Sabinos  estendebatur.  —  7.  inalani<ine 
pectore  expuli  tussim.  sic  uere  rescripsit  Auautius  secundum  Hor» 
epist.  II  2,  137  cxpnlit  hellehoro  morbum,  Cic.  ad  Fam.  VII  26,  2  si 
morbum   depulero.     Scaliger   cum    mallet   'expui',   restituit  quod   uix   cx 


XLIV  8—12.  237 

locis,  quales  sunt  Ter.  Eun.  III  1,  16  illam  exspueres  miseriam  ex  animo 
defendatur  (nedum  ex  Celso  IV  11,  1  sanguinem  exspuere).  Y  'aliamque' 
l^raeterea  habet,  unde  AStatius  maluit  'aridamque',  recte  quidem  per  se, 
cum  medici  tussim  siccam  cum  grauedine  iunctam  ^etiam  'aridam' 
uocarent;  sed  idem  designat  Italorum  emendatio  ''malamque'  ('malus' 
et  'alius'  saepe  confusa  in  codd.),  h.  e.  uehementem  et  noxiam;  Sil. 
Ital.  XIII  581  vialis  morbis,  Hor.  a.  p.  453  maJa  scabies  et  sat.  II  5,  102 
male  tussiet.  —  S,  9.  non  inmerenti  quaui  milii  meus  uenter,  dum 
sumptuosas  appeto,  dedit,  cenas.  quam  non  sine  culpa  mea  mihi 
contraxi,  dum  gulosior  lauto  cuidam  conuiuio  interesse  uolo;  'uenter' 
hic  de  sola  edendi  cupiditate  uel  potius  de  epularum  exquisitarum  appe- 
titu  intellege  (Hor.  sat.  II  8,  5,  Pers.  prol.  11);  nec  enim  poeta  interfuit 
illi  conuiuio.  ^inmerenti',  cf.  LIV  7,  Haasii  praelectt.  I  p.  125.  Cic. 
ad  fam.  IX  23  liospitem  quam  minime  edacem,  tum  inimicnm  cenis  sump- 
tuosis,  h.  e.  lautis  et  opiparis.  de  uerborum  conlocatione  insolentiore 
nec  a  Graecis  aliena  (Ellisius  cp.  Bergkium  ad  Theogu.  461)  cf.  Verg. 
epigr.  13  (5),  1  iacere  me,  quocl  dlta  non  possim,  putas,  ut  ante  uectari 
freta,  Hor.  sat.  I  5,  72  sedulus  hospes  paene,  macros,  arsit,  dum  turdos 
uersat  in  igne,  Ouid.  met.  IX  94  sqq. ,  Sil.  Ital.  IX  462.  'dum  appeto 
(ideoque  lego),  dedit'  nil  recedit  a  solita  constructione  (Kuehnerus  gr.  1. 
II  p.  910),  sed  praestare  'Qum'  (=  eo  quod)  pro^Dum'  uerum  est  (etiam 
ob  u.  10).  —  10.  Sestianus  dum  uolo  esse  couuiua.  cupio  (VI  16) 
conuiuii  a  Sestio  exhibiti  particeps  esse.  dicitur  sine  dubio  P.  Sestius 
ex  Ciceronis  Sestiana  (de  forma  in  'anus'  cf.  Woelfflini  archiu.  lexic. 
I  p.  181)  notissimus,  bonus  ille  ciuis,  sed  idem  homo  insulsus  scriptor- 
que  malus  (t^tcor/yg  Phit.  Cic.  26,  Cic.  ad  Att.  VI[  17,  2  nihil  umquam 
legi  scriptum  criazicoSiaTSQov,  ad  fam.  VII  32,  1,  ad  Q.  fr.  H  4,  1 ,  de 
intemperantia  hominis  ad  Att.  IV  3,  3;  cf.  et  Schwabius  q.  C.  p.  303  sqq.). 
—  11,  12.  orationem  iu  Antium  petitorem  pleuam  ueueni  et 
pestilentiae  legi.  de  hoc  Antio  nii  certi  coustat.  IV^ossius  «'um  putat 
esse  C.  Antium  Restionem,  qui  legem  sumptuariam  tulit  (Macr.  III  17,  13, 
GeU.  II  24,  12)  quique  ii»  uummis  iutra  a.  49  et  45  cusis  occurrit 
(Mommsenus  de  re  num.  Kom.  p.  653);  praeterea  Cic.  ad  Att.  IV  16,  6 
commemorat  Antium  quendam.  'petitor'  dubitas,  ut  in  re  plaue  ignota, 
sitne  'candidatus  (AStatius  cp.  Macrob.  III  14,  7  pueium  buUatum  pdi- 
toris,  et  sane  saepius  sic  qui  magistratus  petcbant  uocabantur,  ut  Hor. 
od.  III  1,  11)  an  'accusator' ,  quod  ex  mente  nimirum  CatuUi  sit  addi- 
tum  (=  qui  eum  accusauit).  hoc  si  adsumimus,  Antium  Sestii  uomen 
detulisse  ob  legem  Aemiliam  de  luxuria  ab  eo  uiolatam  possis  bariolari, 
ut  cenae  illae  sumptuosae  nouum  accipiant  acumeu  et  Rostiouem  in  hac 
quoque  causa  suam  rem  ageie  agnoscamus.  de  candidato  Antio  qui 
cogitaut,  conferunt  orationes,  qualem  ex.  gr.  Cicero  in  sinatu  in  toga 
candida  contra  C.  Antonium  et  L.  Catilinam  competitores  habuit  (cf. 
Asconii  argumeutum  p.  73  edit.  Berol.).  'uenenum',  uerba  tauiquam 
punctu  uenenato  uuluerantia,  summum  acerbitatis,  qua  Sestius  in  aduer- 


2-]H  ^^I''V    1:1- la. 

Hariuiii  innoctus  est,  nirus  (Hor.  sat.  I  7,  1  liegis  Htijiili  pun  atque -uene- 
nuvi,  Sen  epigr.  22,  1  [PLM.  IV  p.  03]  carinina  mortifcro  tua  sunt  su/jusa 
ueneno,  Stat.  Theb.  1  171  hnmili  lacsisse  tieneno  sunima)  ita  tle»i(jnat, 
iit  iiiniuii  al)  altcra  parte  etiani  hoc  iiinuat,  lectores  oratione  illa  l<!cta 
tauKiuam  uoneno  atfici  (XIV  11»,  LXXVII  0,  ubi  'uenenum'  et  'i^eBtiB' 
iuncta).  eaclumque  ambiguitate  utitur  'pestilentia':  pestem  interitumque 
Sestius  minabatur  aduersario,  nec  non  legcntibus  quasi  quandam  pesti- 
lentiam  attulit  opusculum  illud.  inepte  olim  ex  Italorum  coniectura 
scriijserunt  'legit',  Se.stium  nimirum  conuiuis  hanc  orationem  suam  prae- 
legentem  tingentcs  (Mart.  III  50),  sed  neglegentes  nullo  pacto  coire  haec 
'dum  conuiua  esse  uolo,  legit  Sestius.'  lubet  hoc  fundamentum  dispu- 
tiitionis  ad  u.  21  proferendae  hic  ponere,  Catullum  omnino  non  adiisse 
illam  cenara,  sed  tantum  uoluisse  adire  (9  et  10),  ab  ea  re  prohibitum 
morbo,  quem  legendo  opnsculum  ilhid  sibi  contraxisse  iocose  fingit.  — 
13.  lioc  me  graiiido  frigida  et  frequcns  tussis  quassaiiit.  recepi  ex 
0  'hoc',  h.  e.  hac  re,  legeudo  (Hor.  sat.  I.  G,  87;  cf.  et  homericum  toj); 
Ct  quod  praebet  'hic'  (=  tunc  uero),  ut  lectio  facilior,  postpouendum  est 
illi.  'grauido'  uel  'grauedo'  (utraque  forma  proba  est,  uariatque  in  ea 
ipse  noster  u.  19  soni  gratia,  ut  puto;  cf.  PVictorius  uar.  lectt.  IV  8, 
Lucil.  XXIX  31  M.,  Fronto  p.  85  N.)  est  grauitas  maxime  capitis;  Celsus 
IV  5  Jiaec  (grauedo)  nares  claudit,  uocem  ohtundit,  tussim  siccam  mouet, 
suh  eadem  salsa  est  saliua,  sonaiit  aures,  uenae  mouentur  in  capite,  turbida 
urina  cst.  'frigida',  non  tam  ''frigore  percutiens'  (Plin.  h.  n.  XXVI  115 
frigidae  febres),  sed  'ex  frigore  concepta' :  in  hoc  uersatur  lepor  Catulli- 
anus,  quod  orationis  illius  frigore  morbum  sibi  incussum  esse  fingit 
(u.  20);  nec  male  Vulpius  cp.  Priapeum  61.  'frequens'  medica  dictio, 
ut  Cels.  IV  11  (5)  frequens  tussis  sanguinem  quoque  extundit.  'quassare' 
concutere;  cf.  praeter  Ser.  Sammon.  292  fauces  tussi  quatiuntnr  atroci 
(Verg.  G.  III  496)  Sueton.  Aug.  81  austrinis  tempestatihus  grauedine 
temptahatur ;  quare  quassato  corpore  neque  aestus  neque  frigora  tolei'ahat. 
—  14.  usque  (luin  in  tiiuin  sinuin  fugi.  Cic.  ad  fam.  VII  26  cum 
decimum  iam  dieni  grauiter  ex  intcstinis  labomrem  .  .,  fugi  in  Tusculanum. 
ut  conuenit  ei  quem  tamquam  personam  adloquitur,  fuudo  tribuit  poeta 
sinum,  h.  e.  tutelam  refugiumque  securum,  intellegens  nimirum  uillam. 
'usque  dum'  (LXI 154)  i^ro  simplici  'dum':  Kuehnerus  1. 1.  p.  912  sq.,  Holtzius 
synt.  scr.  pr.  II  p.  129.  —  15.  et  me  recuraui  otioque  et  urtioa.  olim 
legebaut  auctore  BPisano  'ocymoque',  dum  IVossius  scripturam  traditam 
explicauit  ex  Celso  IV  5  in  grauedine  primo  die  qtiiescere,  neque  esse 
neque  bibere,  caput  uelare,  fauces  lana  circumdare  aliisque  medicis.  de 
urtica,  quam  et  pauperum  cibum  nouimus  (Hor.  epist.  I  12,  8,  Pers.  G,  70), 
cf.  Plin.  h.  n.  XXII  13,  35  condidit  laudes  eius  Phanias  physicus,  uti- 
lissimam  cihis  coctam  conditamue  professus  arteriae,  tussi  .  .  .  cuvi  tisana 
pectus  purgare;  Cels.  IV  10.  uox  recurandi  potest  fnisse  plebeculae,  quae 
saepius  cum  're'  uerba  composuit  praeter  necessitatem  (cf.  'resanare');  sed 
qui   praeterea  eam   habent,  Pliu.   h.  n.  XIII  75   ^rec.   cartam  (=  iterum 


XLIV  16—21.  239 

tractare),  Stat.  Theb.  III  583  gladios  recurare,  Apul.  met.  VI  25  et  VIII  18 
rec.  2}la(jas  et  corpus  Janiatum,  Isid.  XIX  22,  23  rec.  uesteni  ueterem  ad 
nouam  speciem  {=  reBarcire),  nnm  satisfaciant  ad  explicandum  nostrum 
locum  dubitare  licet.  Scaliger  non  bene  coniecit  'procurauit';  equidem 
malim  ^me  recuperaui',  h.  e.  refeci,  recreaui,  ut  dixit  Varr.  d.  r.  r.  I  13,  1 
se  quiete  recuperare  (de  soluta  secundi  pedis  arsi  cf.  XXII  19).  —  16.  re- 
fectos.  ad  sanitatem  reductus,  ut  Hor.  epist,  II  2,  136.  —  grates 
(Neuius  I  p.  466)  forma  poetis  magis  usitata.  —  17.  meiim  quod  non 
es  ulta  peccatiim.  fundum  per  totum  carmen  adlocutus  poeta  credi  non 
potest  sine  ulla  causa  subito  se  conuertisse  ad  uillam.  unde  Faemus 
coniecit  'ulte' ;  quod  num  Vergiliano  'expectate  uenis'  aliisqne  (cf.  ad 
u.  1)  possit  defendi,  ut  in  re  non  plane  eadem  perquam  est  dubium. 
melius  se  haberet  Muretianum  'ultu',  nisi  abicere  's'  finalem  repugnaret 
mori  Catulliano  (supra  p.  16).  conieci  ego  'ultus  erratum',  sed  dubius 
haerensque.  quidquid  id  est,  loquitur  poeta  de  gulositate  sua.  —  18.  nec 
deprecor  iam.  et  abhinc  non  recuso;  de  'quin'  sequenti  cf.  Kuehnerns 
1.  1.  p.  829,  Fronto  p.  84  N.  nec  deprccor  qiiin  vie  oderis.  —  si.  si  um- 
quam.  —  nefaria  scripta.  de  'a'  in  arsi  ante  'scr'  producta  cf.  ad  IV  9; 
XIV  12  liorribilem  et  sacrum  Ubdlum.  —  19.  recepso  (=  recepero: 
Neuius  II  p.  545),  primaria  cum  significatione  uix  alibi  obuia:  iterum  in 
manus  sumpsero.  dicitur  latine  tam  recte  'librum  manibus  capere'  qnam 
'in  m.  sumere'.  —  19,  20.  quin  grauediuem  et  tussim  non  mi,  sed 
ipsi  Sestio  ferat  frigus.  luditur  in  uoce  'frigus.  quod  collectum  per- 
currensque  corpus  procreat  grauedinem  tussimque,  sed  simul  designatur 
illud  scriptorum  Sestianorum  frigus:  Quint.  VI  1,  37  ct  imperitia  et  rusti- 
citas  et  rigor  et  deformitas  afferunt  interim  frigus  (=  horrorem  frigidum; 
cf.  et  'dicta  frigida',  h.  e.  ieiuna,  inepta).  ceterum  salse  hoc  genus 
frigidum  poeta  imitatur  uerbis  suis.  cum  enim  expectemus  'iterum 
mihi  morbum  ferat  (=  atterat)  frigus  librorum  Sestianorum',  hoc  potius 
satis  lepide  (recte  Muretus:  'iocus  nuQu  TtooaSoy.iav  Piauto  ualde  usi- 
tatus')  subiungit  'non  mihi  sed  ipsi  Sestio  auctori',  nouo  urbaneque,  ut 
puto,  adhibens  sollemnem  deprecationis  formulam  'capiti  sint  illius.' 
'mi'  recte  Itali:  'mihi'  V;  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  15G.  —  21.  qui 
tnm  uocat  me,  cum  malum  librum  legit.  recte  Hauptius  dedit  'tum' 
pro  tradito  'tunc':  roquirit  illud  .sollonniis  formula  'tum,  cum'.  'uocare' 
notissinmm  est  saepe  absoluto  ualore  'inuitare  ad  cenam'  (XLVII  7). 
'librum'  apparet  esse  scriptam  editamque  orationem  in  Antiuni,  ut  Cic.  ad 
Att.  II  1 ,  3.  talem  orationem  neque  (prae)Iegebant  omnino  neque  utro 
Sestius  legit  coram  Catullo,  qni  eiua  conuiuio  nullus  interfuit.  Luch- 
mannus  ad  Lucr.  p.  290  proposuit  'legi',  non  recte.  ncc  enim  ad  cenam 
uocauit  Sestius  poetani,  postquam  hic  cius  orationem  logit:  (juod  unde- 
nam  ille  comportum  habuit?  au  ex  Catulli  epistoIioV  apago  has  nugas! 
Schwabius,  qui  malum  istud  commeutum  recepit,  do  oxplicatione  fluctuat; 
nani  modo  |q.  C.  p.  302]  poetam,  'ut  in  Sestii  fauiiliaritatem  et  cenas 
lautis-simas   se   insinuaret',   orationom   a  Sestio   transiuissam  legcre  nou 


2-10  XLV  1-3. 

recuHiisse,  inodo  [Fleck.  ann.  1878  p.  202]  eum  incitatum  Bpc,  fon.-  ut 
inuitaretur,  librum  illum  al^  auctore  rogasHc  le^endum  opinutur.  Hcd 
jiopoHcisse  eum  librum  Sestianum,  ubiuam  tandem  iu  carmine  iiO»tro 
lcf^iturV  nihilominus  Schwabio  nupeniniu  haud  pauci  Bunt  adin.iisi:  ni- 
niirum  CatuUum  miscUum  aduicitoreiu  Himilom  illiuH,  de  quo  Petron.  10 
multo  me  turpwr  es  iu  hercuh;  qui  ut  /oris  cenartfn  poetam  lauilusli,  malunt 
facero  quam  coniecturae  Lachmannianae  falbitatem  fateri.  uocauerat 
SestiuB  poetam,  (jui  uentre  ductus  uoluit  quidem  ad  eum  cenatum  ire, 
bod  legendo  orationem  iilius  anto  conuiuii  tempuH  morbo  correptua  (ut 
fiufjit)  in  buburbanum  suum  fngit.  cuinam  autem  cum  conuiuii  aditione 
necessario  coniuncta  orat  libri  lectioV  causa  in  aperto  est:  Sestius  edita 
oratione  sua  uocauerat  homines  bellos  et  in  litteris  eminentoa ,  quorum 
et  praesentium  laudes  audiret  et  in  iudicanda  illa  beniuolentiam  sibi 
conciliaret.  uocationem  qui  sequebantur,  ei  necesse  omnino  erat  ut  lege- 
rent  opusculum,  quo  disputandi  respondeudique  haberent  materiam. 
CatuUus  bonam  cenam  minime  asporuatus  uentiique  suo  delicias  facere 
cupions  coepit  quidem  perlegendi  onus  in  se  suscipere;  sed  coepto  mox 
destitit  homo  probus,  qui  sibi  dixit  mentiri  neseio;  librwn,  si  malus  est, 
nequeo  laudare  (luuen.  3,  41).  rus  igitur  die  cenationis  abiit;  idemque 
post  reditionem,  quod  nou  uenisset  ad  conuiuinm,  ita  excusauit  hoc 
carmine,  ut  fingeret  uenusto,  frigore  ex  lecta  oratione  adlato  grauedinem 
tussimque  se  habuisse,  Sestio  simul  hoc  sal&o  obiciens,  quod  is  tum 
demum  poetam  inuitare  dignaretur,  cum  huius  laudationem  audire  cuperet. 
certam  esse  censeo  nostram  emendationem  ^cum  malum  librum  fecit'; 
cf.  Nepos  Cat.  3,  5  plura  in  eo  lihro  persecuti  sumus,  quem  separatim  de 
eo  fccimus  (uitium  ex  u.  12  ortum  uidetur").  —  de  tempore  huius  poematis 
nihil  erui  potest.  nam  quod  nonnuUi  ultimis  pootae  temporibus  propter 
morbi  mentionem  adscribere  uoluerunt:  tota  haec  ratio  in  ioco  aperto, 
quem  nunc  agnouimus,  concidit. 

XLV. 

1,  2.  Acmen  Septimius  suos  amores  tenens  in  gremio.  Septimius, 
adulescens  nobis  ignotus,  et  Acme,  siue  liberta  et  Graeca  siue  puelia 
Romana  ficto  nomine  jjaucis  notis  indicata,  quomodo  amorem  inuicem 
sibi  confitentes  foedus  adnuente  deo  alato  pepigcrint,  exponit  poemation 
dulcissimum.  'amoves' ,  cf.  ad  VI  16.  Ouid.  am.  II  18,  6  in  gremio 
sedit  protinus  illa  meo.     'septimios'  scripturam,  quam  in  Y  fuisse  liber 

0  maxime  reddit  probabile,  uix  est  quod  moneam  adsimilatione  accu- 
satiui  sequentis  ortam  esse;  praeterea  CatuUum  ipsum  'Septumius' 
(ut  u.  21)  scripsisse  certum  est.  —  3.  ni  te  perdite  amo.     Ter.  Heaut. 

1  1,  45  eius  filiam  ille  amare  coepit  perdile  (ubi  Donatus  aduerbium,  i.  e. 
misere  et  nimis  uehementer  et  in  perditionem  morum  suorum)  et  Phorm. 
1  2,  32  hanc  amare  coepit  perdite.  sed  quamquam  'perditi',  quod  V 
praebet,  potest  ex  E  et  I  coufusis  ortum  esse,  probabiUus  puto,  uirgula 
addita  repouendum  esse  'perditim',   qua  forma  a  'Jharisio  [p.  215,   1  K.] 


XLV  3-9.  241 

testata  utitur  Atran.  com.  353  R.  g[uia  scit  me  illam  amare  j^erditim 
(Niuius  II  p.  664).  —  3,  4.  atque  amare  porro  oumes  suui  assiilue 
paratus  anuos.  male  Froehlichius  'amore',  cum  proximo  ''perire'  quod 
cobaereret:  'amo  et  amare  porro'  apertissime  optimeque  coeunt.  'porro', 
in  tempore  futuro  'abhinc',  ut  Afran.  359  R.  siniint  di  et  porro  ^assuros 
scio.     'paratus    est  aliquid  facere'   is   qui  lubenter  faciet,    ut  Hor.  od. 

II  17,  12.  ''assidue'  (XCIl4)iunge  cum  'omnes  annos',  scil.  uitae;  Ouid.tr. 
I.  G,  25  femina  seii  princeps  omnes  tihi  culta  per  annos  (=  per  totam 
uitam);  de  accus.  temporis  ad  VI  6.  —  5.  quantuui  qiii  pote  plurimum 
perire.  (tautum  amare,)  quantum  is  qui  potest  plurimum  amare,  h.  e. 
amore  omnium  ardentissimo.  'pote'  non  solum  passiue  (=  pote  est, 
LXXVI  26),  sed  interdum  etiam  actiue  ('pote'  ex  'potis',  h.  e.  potis  est, 
decurtatum)  adhibetur  pro  'potest' ,  ut  Prop.  II  1,  46  qua  pote  qiiisque, 
in  ea  conterat  arte  diem  (Kuehnerus  gr.  1.  I  p.  359).  ^perire',  quod 
uarians  poeta  pro  'amare'  posuit,  ut  'dejperire'  XXXV  12,  pro  'ardere' 
(construebant  itidem  cum  accusatiuo).  Cic.  ad.  fam.  XIII  22,  2  si  huic 
meae  commendationi  tantum  trihueris,  quantum  cui  trihueris  plurimum, 
Fronto  p.  18  N.  cur  me  nondum  ames  tantum  quantum  plurimum  potest, 
Hor.  sat.  I  4,  102.  —  6,  7.  solns  iu  Libya  Indiaque  tosta  caesio 
ucuiam  obuius  leoni.  in  solita  formula  'nisi  te  amo  semperque  amabo, 
male  peream'  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  936)  Septimius  illud  'peream'  ex- 
quisitiore  modo,  quo  maxime  se  moturum  putat  timidam  puellae  mentem, 
expressit,  augendo  insuper  terrori  per  copulam  cumulans  terras  peregrinas, 
quod  eo  facilius  facere  potuit,  si  has  terras  cohaerentes  sibi  fiuxit,  h.  e. 
Indiam  ex  seutentia  Homerica  nec  postea  plane  abolita  sumpsit  pro 
Aethiopia,  de  cuius  leonibus  cf.  Plin  h.  n.  VI  195.  sed  uel  tum,  si  de 
Asiae  terrae  cogitamus  (de  Indiae  leonibus  Strabo  p.  703),  non  opus 
erit  ut  accurate  distinguatur  scribendo  'Indiaue' ,  quod  ante  Silligium 
uulgo  k'gebant.  'tosta',  sole  perusta:  AStatius  cp.  Verg.  G.  IV  424, 
Tib.  II  3,  55  illi  sint  comitcs  fusci,  quos  India  torret,  Manil.  IV  724. 
'solus',  auxilio  comitum  destitutus,  ut  Sall.  lug.  14,  17,  Verg.  G.  III  249; 
Hor.  od.  III  27,  51  utinam  inter  errem  nuda  lconcs.  AStatius  cp.  Simonidis 
Amorgei  fragm.  14  B.  ovk  av  zig  ovz(o  dacKtotg  Iv'  ovQsaiv  uvrjQ  XiovT' 
tdeiGsv  ov8h  nuQdaXiv  fiovvog  GzsvvyQfj  cvfiitsccav  iv  utQcino}.  'caosio', 
cvvsKSoxiy-cog  ab  oculis;  Hertzbergius  ad  Prop.  p.  362:  'adiectiuum  ali- 
quod  animali  tribuitur,  cuius  in  partom  tantum  insignem  illud  quadrat, 
uelut  in  Homerico  sXfnag  povg:  camura  cornua  Vergilius  interpretatur  G. 

III  55.  sic  yXavKiowv  Xtcov  Hom.  11.  XX  172  a  solis  oculis  epitheto  repe- 
tito:  caesium  leonem  Catullus  uertit'.  denique  'obuius'  pro  'obuiani', 
ut  Aen.  I  314  (Kuehnerus  1.  1.  p.  177).  —  8,  D.  Iioc  ut  «lixit,  Amor 
sinistra  ut  ante  tlextra  sternuit  approbatione.  sic  Y  *).    sternutamentuni 


*)  etiam  0,  id  quod  uuile  nuperrime  [Fleckcis.  anu.  1884  p.  183] 
negatum  est,  ut  docct  compendiuni  in  editione  nica  oxliibituui.  'appro- 
batioucm'  ita  exaratur  potius:  approbaroe;, 

UATULiiUS  od.  liaclircus.    II.  16 


242  XLV  8,  0. 

Bat  coiistiit  inter  boiia  omiiia  fiii.sHc.  conferri  tiolcnt  (cf.  MSchookiu8 
(lo  sternutationo,  Amstelodanii  1CG4,  Ilcrmannua  antifiq.  Oracc.  ad  cultum 
pcrtin.  §  38,  Beckeri  Charicle.s  1  ji.  363,  alia)  Houi.  Od.  XVII  546, 
Ariatot.  h.  a.  I  11  et  probl.  33,  Theocr.  18,  10,  Cic.  d.  diii.  il  40,  84,  Ouid. 
epiwt.  18,  151,  1'lin.  li.  n.  XXVlll  23.  trauHff.Tcbatur  hoc  arl  Amoreni  boniim 
signum  dantem,  ut  Theocr.  7,  90  2<'t/if3;t'd«  iilv  "KQwztg  IntntuQOv,  1'i-o\k 
II  3,  23  num  tihi  nasccnti  piiinis,  mca  uita,  dicbus  cundidus  ur(jutum 
sternuit  omen  Amor'^  sed  tamen,  quamquam  in  uniuersnm  pro  bono 
accipiebatur  sternumentum  omine,  in  hac  quoque  re  diligenter  obseruabant 
hiiud  raro,  quanam  ex  parte  sternumentum  accidisset.  et  Graeci.s  qui- 
deni  ntaQuog  t'%  rwp  dt^tdv  .secundus  erat  (cf.  Plut.  Them.  13);  apud 
Romanos  bene  inter  populare  loquendi  genus,  secundum  quod  omon 
'dexti-um'  itidem  bonum  erat,  et  instituta  iuris  sacri  distinguendum  est, 
ex  quo  laeua  (sinistra)  prospera  existimantur,  quonium  laeua  partc  mundi 
ortus  est  (Plin.  h.  n.  II  142);  cf.  Pauly,  Encycl.  real.  II  p.  1100,  interpp. 
ad  Liu.  I  18,  Verg.  Aen.  II  093  intonuit  lacuom  et  VIII  302  et  IX  031, 
G.  IV  7  siquem  nmnina  laeua  sinunt.  uulgo  autem  legentes  'sinintra  ut 
ante,  dextra  st.  apj^robationem'  Graecorumque  usum  respicientes  sic 
interpretantur,  Amorem,  quemadmodum  ante  ex  parte  sinistra,  ita  nunc 
ex  parte  dextra  sternuisse,  h.  e.  auersum  antea  iam  propitium  esse 
Septimii  et  Acmes  amori.  quod  perquam  peruerse  est  excogitatum.  nam 
ut  sternumenti  omen  in  loco  et  tempore  ualet  nec  per  longius  spatium 
(ex.  gr.  annuum)  inimicus  amantibus  Amor  semper  ex  laeua  pai"te 
sternuisse  dici  potest,  ita  infelicem  qui  antea  erat  amorem  pluribus  sine 
dubio  persecuturus  fuisset  poeta.  unde  ne  IVossio  quidem,  qui  priorem 
offensionem  sublaturus  'sinister  ante'  coniecit,  accedere  possum-  uix  et 
ne  uix  quidem  impedimenta  olim  obstantia  et  id  quod  praesentem  ad- 
duxit  felicitatem  commemorare  omisisset  Valerius.  denique  uulgata  illa 
lectio  inludit  arti  criticae.  nam  cum  haec  uerba  recurrant  uu.  17  et  18 
ibique  V  exhibeat  'dextram  st.  approbationem',  nostro  quoque  loco  ab- 
latiuum  inconcinnum  cum  Italis  Scaligeroque  mutare  oportet  in  accu- 
satiuum,  non  ex  nostro  loco  covrumiDere  u.  18,  ibi  quoque  'dextra  st. 
approbationem'  scribendo.  uam  sicut  apud  Propertium  1.  1.  'omen 
steruuere',  ita  hic  'sternuere  approbationem'  cousueto  illo  poetis  loquendi 
genere  (Kuehnerus  1.  1.  p.  211)  significat  'dare  sternuendo  approbationem'; 
cf.  Marklandus  ad  Stat.  silu.  IV  1,  45.  iam  in  hoc  'sinistra  .  .  dextram' 
habemus  duplicem  illum  Romanorum  usum  apte  coniunctum :  ex  sinistra 
(bona)  parte  accidens  omen  dextrum  siue  secundum  erat;  neque  mirabimur 
superflue  ad  'approbationem'  additum  'dextram',  si  quanto  efferendae 
oppositionis  amore  flagrauerint  Romani  recordamur;  cf.  LXVI  38.  sed 
hanc  interpretationem  lectionemque  pariter  ab  arte  et  sententiae  iam 
praestantia  commendatam  si  amplectimur,  stare  nequit  'ut  ante':  quod 
u.  17,  ubi  ad  nostrum  u.  respicitur,  ratione  aliqua  non  caret,  id  ineptum 
fit  hic,  ubi  quo  spectet  habet  nihil:  nunc  nondum  autea  steruutauerat 
Aniov.     et  per  se  patet,    'ut  aute'  non  ualeve  per  latinitatem  'ut  otiam 


XLV  10-16.  243 

ant»;',  h.  e.  tam  sinistraquam  ante  (inante).  Scaliger  praeter  alia  auclaciora 
couiecit  'sinistra  inaute' ,  graeciam  tunQoc&iv,  recordatus  Plut.  de  gen. 
Socr.  11  alXcc  n.r]v,  icprj,  y.ccl  avtog  MsyaQttiov  rivog  i^y.ovGa,  TeQipicovog 
6£  itiEcvog,  oti  to  ^wKQatovg  daiiiovLOv  TctaQuog  rjv  o  ts  tcuq  uvtov 
Kal  6  nuQ  aXXav.  atSQOV  (lijv  ntuQovtog  sk  ds^iag  sit  oniG&sv  sir 
ifmQoad^sv,  OQfiav  dvtov  snl  Tr}v  nQu^iv.  iuncta  enim  asyndetice 
'siinistra  inante'  repetitam  sternutationem  p^osperam  indicant  (Petron.  98 
ter  continuo  sternutauit).  omnia  igitur  in  hoc  commento  Scaligerano 
bene  se  habent  praeter  ipsum  illud  'inaute'.  quam  uocem  Vegetii 
posteriornmque  propriam  Catullo  uindicare  non  ausim.  missa  quam  olim 
l^roposui  coniectura  subuiolenta  'ab  Acme'  (nec  jjost  me  meliora  pro- 
tulere)  nunc  rescribo  'sinistra  et  ante' ,  sensu  nimirum  eodem  qiiem 
Scaliger  intulit.  adhibuit  illud  fortasse  ex  C.  sumptum  in  alio  conexii 
auctor  Priapei  Vergil.  2,  3  [PLM  II  p.  158]  agellulum  hunc,  sinistra  ct 
ante  qiiem  uides.  est  igitur  sententia:  haec  Sejjtimii  uerba  Amor,  bis 
sternuens  ex  parte  bona^  plenissime  approbauit.  —  10.  at  Aciue  leuiter 
caput  reflecteus.  scil.  a  Septimii  sinu,  in  quo  caput  iacebat.  Cic.  Arat.  fr. 
l'haen.  9,  5  caput  tereti  ceruice  reflexum.  'at'  in  noua  persona  (Kuehnerus 
1.  1.  p.  689).  —  11,  12.  et  dulcis  pueri  ebrios  ocellos  illo  purpureo  ore 
sauiata.  dulcis  (XXXII 1,  LXVI  33,  LXVll  1)  pueri  (sic  amasium  lyrici,  ut 
LXII  47  et  LXXVIII  4,  Hor.  od.  I  5,  1  saepiusque,  'iuuenem'  elegici  uocant) 
oculi  audiunt  'ebrii',  quippe  qui  baurientes  (LI 6  sq.)  amorem  perbiberint 
carae  puellae  ueneres  iamque  tremulo  fulgore  micent  (Ouid.  a.  a.  II  72); 
Aen.  I  749  de  Didone  longimque  hibchat  amorem;  AStatius  cp.  Anacr. 
fr.  19  B.  (it&vav  SQcoti;  cf.  et  Anacr.  15,  21,  Hor.  od.  I  36,  17,  Pers.  1,  18, 
Quint.  XI  3,  76,  Apul.  met.  III 14  oculos  . .  udos  ac  tremulos  etprona  libidine 
marcidos.  de  oculorum  osculis  cf.  ad  IX  9,  XLVIII  1.  'illo'  effert,'  ut 
VIII 6.  'purp.  ore',  roseis  labiis,  qualia  sunt  tenerae  uirginis  (cf.  ad  LXIII 74) 
(hinturque  Veneri  Aen.  II  593  roseo  ore;  ApuL  apol.  9  oris  satiia  purpurci 
ex  nostro  loco  fluxit.  —  13.  sic  i.  uiea  uita  Septiuiille.  de  deminutiuo 
blandilico  iu  ''illus'  desinente  cf.  ad  XXXII  1.  eiusdemque  notiouis 
appellationem  'm.  u.'  in  puellis  notissimam  (ad  LXVIII''  115)  etiam 
uiris  tribuebant,  ut  Plaut.  Cas.  I  1,  47  et  Stich.  IV  2,  6.  'sie'  (et  'ita') 
in  adfirmatioue  siue  iureiurando  coguouimus  ad  XVII  5 ;  de  seiiueute 
^ut'  cum  indicatiuo  cf.  Prop.  1  18,  11  sic  miJii  te  refcraslaiis,  ut  no)i  altera 
nostro  limine  formosos  intuUt  uUa pedes,  Cic.  diu.  iu  Caoc.  13,  41,  Kuchnerus 
gr.  1.  II  p.  964  (cf.  et  ad  LXI  189).  —  14.  huic  nui  (louiiuo  usque 
seruiauius.  LXl  127  lubct  iam  seruiic  Talasio.  est  autem  dominus 
ille,  cuius  unius  iuiperio  Soptimiuui  sequo  seniper  uult  esse  subditos 
Acme,  ipse  Amor,  in  cuius  statuam  forte  astantem  loqucus  illud  'huic' 
digitum  ea  uidetnr  intendisse.  alii  'huic'  ad  ipsum  roforunt  Soptimium, 
ut  sit  'h.  u.  d.'  idem  atque  *tibi',  male  utique  ob  plunvh-m  'soruiauuis' 
puellae  non  conuenientem.  —  15,  IC.  ut  uiulto  uiiiii  iiiaior  acrior«iue 
iguis  luoUibus  ardet  iu  luedullis.  'multo'  (LXVIIl^  85,  LXXII  6, 
LXXXU  3,  LXXXIII  5)    intoudit   conparatiuum,  ad  qucni  snpple  'quam 

10* 


244  xr.V  17—24. 

tibi':  uincerc  atadot  Septimium  ardentiHsimi  amoris  signilicationo ,  ut 
Ilor.  od.  III  9  aimilitcr  Lydia.  tuiri  cf.  XXXV  16,  Ouid.  epint.  4,  70 
uccr  in  extremis  ossibtis  hacsit  atnor  et  met.  Xlll  807  exaesluat  acrius 
i/jnis.  'molles'  (duris  uirorum  oppositae)  medullae  audiunt  femitieac; 
utpote  amori  miuus  resistentes,  ut  Verg.  Aen.  IV  66  est  mollis  llammu 
medullas,  ubi  de  accusatiuo  adiectivi  nemo  prudens  dubitare  poteBt 
(recte  Zingerlous  [dissert.  philol.  min.  III  p.  19]  cp.  Ouid.  am.  111  10,  27 
iit  tenerac  Hammam  rupuere  mcchiUae):  hoc  ipso  iam  se  plus  amarc  quam 
Septimium  indicat.  Arnob.  VII  20  molles(j_ue  in  ossibus  meduUas.  — 
17,  18.  hanc  repetitionem  admodum  uenuste  inbtituit  poeta  Amorem 
ut  luodo  pueri  ita  nunc  puellae  uerba  approbantem  faciens:  sic  demum 
comuiune  foedus  utrimque  uere  est  sancitum,  uere  'mutuis  animis'  amant 
illi  (u.  20).  et  quamquam  'ut  ante'  hic  ferri  potest  aliquo  modo,  quis 
tamen  paulo  elegantior  non  lubenter  sibi  persuadebit,  hic  quoque  dictum 
esse  Amorem  bis  sternutare,  'sinistra  et  ante'?  necessario  enim  uitium 
priore  loco  receptum  hunc  traxit.  —  19,  20.  uunc  ab  auspicio  boiio 
profecti  luutuis  auimis  auiaut  amantur.  'nunc',  post  tam  praescutem 
dei  approbationem.  Ouid.  am.  I  12,  28  auspicii  numertis  non  erat  ipse 
boni.  'profecti',  initium  itineris  sumentes:  bonum  illud  omen  uiam 
amoris  illis  tutam  securamque  fecit;  contra  a  falsis  initiis  profecti  Cic. 
d.  fin.  I  21,  72.  'mut.  an.'  (Hor.  od.  II  12,  15  bene  mut^ds  fid^on  j}ecUis 
amoiibus  et  IV,  1,  30  spes  animi  credida  mutui)  iam  dixi  ad  efferendum 
omen  utrique  datum  addi,  quamquam  haec  notio  'inuicem  amant'  etiam 
inest  uerbis  'amant  amantur'.  solent  enim  Romani  hoc  modo  id  quod 
mutuom  fit  exprimere:  incertus  poeta  (Catullo  coaeuus?)  apud  Caesium 
Bassum  [Gr.  L.  K.  VI  p.  263,  13]  m««s,  ludis ,  haues  ('habes'  codd.), 
amus  umaris,  Cic.  Catil  II  10,  23  amare  et  amari,  Phaedr.  II  2,  1  a 
feminis  utcumque  spoliari  uiros,  ament  amentur,  nempe  exemplo  discimus, 
Tac.  Germ.  38,  ut  alia  mittam,  uelut  Petron.  77  habes,  haberis  (ubi  male 
codd.,  'habeberis'  dittographe).  Muretus  cp.  Theocr.  12,  15  dUiQXovg  S' 
scpiXrjGccv  i'6ca  tvycp,  rj  qu  tot'  taaccv  xQvcJScoc  ncclcxi  ccvdQSg,  ox'  avxscptlria' 
b  cpiXrj&scg.  —  21.  misellus.  amore  saucius  (XXXV  14,  LI  5).  res  notissi- 
ma:  ut  amor  omnis  pro  morbo  habebatur,  amans  uel  in  amore  potens 
felixque  sibi  aliisque  aegrotus  uidebatur;  cf.  ex.  gr.  Hor.  epod.  14,  13 
ureris  ipse  miscr  (Lucr.  IV  1076).  —  22.  (xuam  Syrias  Britauniasque. 
quam  ditissimarum  terrarum,  quales  sunt  S.  et  Br.,  opes  possidere  (cf. 
similem  locum  Tib.  I  9,  31  sqq.).  de  cliuitiis  Syriae,  quam  Cic.  p. 
dom.  23  opimam  et  fertilem  uocat,  constabat;  de  Britannicis  suspicabautur 
(unde  earum  in  c.  XXIX  mentio),  meliora  demum  a.  54  (Cic.  ad  fam. 
Vn  7,  1)  edocti.  ceterum  recte  hinc  concluserunt  (cf.  Schwabius  q.  C. 
p.  316),  anno  55  hoc  carmen  esse  ascribendum,  quippe  quo  et  Caesar 
primum  in  Britanniam  transgrederetur  et  Crassus  appeteret  Syriam.  de 
plurali  illo  generali  iam  Scaliger  cp.  Prop.  H  16,  20  die  alias  iterum 
nauiget  lUyrias  (alias  terras  opulentas  Illyriae  similes,  Kuehnerus  1.  1. 
p.  50  sq.).  —  23,  24.  uno  iu  S.  fldelis  A.  facit  delicias  libidinisqne. 


XLV  25—26.     XLVl  1-5.  245 

'iu'  (ut  LXI  97,  ubi  uide)  non  tam  cum  'fidelis'  (Plaut.  Capt.  II  3,  79 
fac  fidelis  sie  fideli,  Cic.  ad  Q.  fr.  I  3,  3  fidelissimam  coniugem:  foederis 
icti  respectus  habetur)  cohaeret  quam  cum  uno  'facit  delicias'  h.  e.  de- 
lectatur  (Plaut.  Poen.  I  2,  83,  LXXIV  2);  quocum  liberius  per  zeugma 
iungitur  'libidinisque'  (de  accus.  Neuius  I  p.  257) ,  id  est,  libidinis  siue 
cupiditatis  motus  sentit;  hunc  pluralem  metonymicum  (de  quo  cf.  Naegels- 
bachius  stil.  lat.  p.  143  sqq.')  habes  ajiud  Cic.  d.  n.  d.  II  51,  128.  — 
25.  beatiores.  IX  10.  —  26.  uenerem  auspicatiorem.  amorem  inde 
ab  initio  magis  ^cundum.  de  comparatiuo,  quem  habet  Pliu.  h.  n. 
XIII  118,  cf.  Draegerus  synt.  hist.  I  §  12.  'uenus'  concubitus  notione 
praeualente  amorem  semper  significat  liberum  et  cum  libidine  mixtum 
Varr.  d.  r.  r.  II  10,  6  uenus  pastoralis,  alia),  qualem  inter  libertinam 
scilicet  Acmen  et  Septumium  fuisse  libenter  nobis  persuademus  (cf. 
libidinisque);  germanice  cum  ambiguitate  uertas  'Verhaeltuis'. 

XLVI. 
1.  lam  uer  egelidos  refert  tepores.  ^egelidum'  e  priuatiua  iudicat, 
quidquid  gelu  exuit:  Colum.  X  282  nune  uer  egelidtm,  nunc  est  mollissi- 
mus  annus,  Ouid.  am.  II  11,  10  egelidumquc  notum  (alibi  sane  etiam 
''ualde  frigidum'  significat);  quod  ad  tepores  (h.  e.  auras  tepidas;  aliter 
plurali  utitur  Lucr.  II  517)  eodem  modo  accedit,  quo  I  10  tristis  curas 
legimus.  —  2.  iam  caeli  furor  aequiuoctialis.  tempestates,  quae 
aequinoctio  ueruo  (circa  diem  XXI  m.  Martii)  caelum  infestare  solent, 
et  ccteria  uentis  eo  tempore  uehementioribus  et  Apheliote  tunc  orto 
regnante;  Aristot.  n.  ■noafiov  4  p.  394,  Sen.  q.  n.  V  16,  Plin.  h.  u. 
XVIII  221.  —  3.  iocuudis  Zepliyri  silescit  aureis.  Stat.  silu.  IV  5,  7 
iam  pontus  ac  tcllus  renident,  iam  Zephyrost  Aquilo  refractus;  Ouid.  tr. 
II  149  ac  ueluti  uentis  .  .  non  est  aequalis  rabies  continuusque  furor,  sed 
modo  subsidunt  intcrmissique  silescunt,  Verg.  G.  II  330  Zephyrique  tepen- 
tibus  auris.  'aureis'  (cf  LXIV  164)  tam  datiuus  quam  ablatiuns  esse 
potest.  Plin.  h.  n.  II  122  ueris  in  prineipio  fauonii{—  'LQ^\xyY\)hibernum 
molliunt  caelum  (Hor.  od.  I  4,  1).  —  4.  liuquautur  Plirygii,  Catulle, 
campi.  XXXI  5,  6.  dicitur  autem  Phrygia  minor,  cuius  para  erat 
iJithynia.  speciosa  est  lectio  libri  0  'liquantur',  h.  e.  liquefinnt,  quod 
AStatius  ex  coniectura  uohiit  restitui  cp.  Verg.  G.  I  43  ucre  nouo  gelidus 
canis  cum  montibus  umor  Uquitur]  sed  uum  'cauipi  liquati'  possint 
inuuere  solutas  sole  ucrno  in  campis  niues,  equidem  uchcmenter  dubito; 
casu  potius  credo  lectionem  illam  csse  natam ,  omissa  nemije  uirgula. 
acccdit  quod  nisi  in  adhortationc  a  poeta  ad  se  ipsum  facta  nou  locum 
habet  illud  'Catulle';  cf.  VIII  1.  etcnim,  quidquid  passus  est  a  prae- 
tore  suo  Mcmmio,  inuitus  hanc  tenani  relinquit  poeta  idcoquc  nolentem 
se  admonet.  —  6.  Nicaeacquc  agcr  uber  aefttuosae.  'que'  cxplicaiiuum, 
ex  Vergilio  bene  notum,  accuratiua  dofinit  et  Phrygiae  i^artem  ct  campos. 
in  his  cnim,  qui  fertilitate  sua  nobiles  crant,  posita  crat  Nicaca,  caput 
Bithyniae;   Strabo  XII  p.  564  Niyiaicc  i;  (irjTQonoXig  tfjc;  Bi&vviag  inl  tJj 


246  ^"^f^vi  G-n. 

'Aav,avui  }.i'iivrj  (TtiQtyiiixui  di    xvhAm   ■ntSCov   iitya   v.al  atpodQu  ivSaiuov, 

ov  navv  dt    vyttivov   tou  iytQOve) ,   yniafia  'Avxiyovov  x.  t.  X.  (ubertatem 

soli  iara   piaetlicat  Hom.  II.    XIII   793   'AayiavLriq  iQi^ciluHog);   qui   locua 

etiam  inlubtrat  'aeHtuosae'  (VII  5,  Stat.  «ilu.  I  6,  15  acntuosa  Caunosi: 

sole    iam   intentiore   commorari   ibi  periculobum.  —  6,  ad  claraH  Asiau 

iiulciiiiis   iirbcs.     dialogus   siinilia   illius,   fiuem    habes   VI 11   5.     animus 

poetae  diutius  uult  commorari  in  sede  adamata,   ipse  (7  et  8)  desiderat 

noua  uisere:  ad  animum  igitur  facit  uerba,  ut  similiter  Hor.  sat,  I  2, 

68  sqq.,  Stat.  Theb.  X  597  uincamur,  pietas.     'uolarg',  properare  (nam 

hoc  quoque  nonnuUi  non  intellexerunt) ,   ut  ex.  gr.  Cic.  ad  Att.  II  19,  3 

litterae  Cainiam  ad  Pompeium  uolare  clicchantur.     'clarus',  h.  e.  fama 

multum  celebratus,  haut  rarum   est   urbium  epitheton:  Hor.  od.  I  7,  1 

claram  Bhodon,  Ouid.  met.  V  652  clarae  Athenae  et  trist.  I  2,  79  Alexandri 

claram  urhem.     Asiam  autem,  Bithyniae   oppositam,  patet  esse  Asiam 

minorem,  cuius  urbes  graeco  cultu  asiaticoque  luxu  mixtas  multi  prae- 

dicabant:   Ouid.   ex  P.  II   10,   21   te  duce  magnificas  Asiae  perspeximus 

urbes  (tr.  I  2,  78),  Phaedr.  IV  21,  4  circumire  coepit  urbes  Asiae  no- 

biles;   enumerat  Cic.   leg.   agr.  II   15,  39   Pergamum,  Smyrnam,  Trallis, 

Ephesum ,  Miletum ,  Cyzicum;  cf.  et  Hor.  epist.  I  11,  1  et  Friedlaenderus 

hist.  mor.  Rom.  II  p.  67  sqq.  —   7.  mens  praetrcpidans  auet   ttagnri. 

ante  uisendi  tempus  iam   expectatione   erecta  commotaque;   qua  signi- 

ficatione  uerbi  solus  uoster  utitur  (cf.  'praemetuo,  praetimeo'),  adi'icti- 

uum  adhibet  simillime  Pers.  2,  54  laetari  praetrepidum  cor.     Hor.  od.  II 

19,  5  recenti  mens  trepidat  metu.     'uagari',  huc  illuc  pedem  ferre;  quo- 

modo    qui   sine    certo    itineris    proposito    curisque    solutis   peregrinantur 

faciunt.   —    8,    laeti   studio    pedes   ttigescunt.     prompti  atque  alacres 

snnt;   Quint.  VII  praef.  2   et  artus  etiam  leuiter  loco  moti  perdunt  quo 

uiguerunt  usum,  Sen.  de  breu.  u.  19,  2  nune  dum  sanguis  calet,  uigen- 

tibus  (scil.  pedibus)   ad  meliora  eundum  est.    transfertur  autem  poetice 

studium  (scil.  uagandi),  quo  ipse  poeta  laetus  tenetur,  ad  eam  corporis 

partem ,  per  quam  illud  maxime  manifestabatnr,   simulque  afFectus  ii^se 

ei  uindicatur   Q^rosam    sapit    nimis,   quod    Schwabius    coniecit   'laeto'). 

pedibus    peragraturus  est   C.  Asiam;  Prop.  I   6,  33    seu  ])edibus  terras 

seu  pontum  carpere  remis  ihis.   —   9.   comitttm  ualete   coetus.     sunt 

Memmii  comites  (XXVIII  1)  inter  se  ut  contubernales  amicitiae  uinculis 

iuncti.  —  10,  11.  longe  quos  simtil  a  domo  profectos  diuerse  uarie 

tiiae  reportant.     Monge'  in  initio  positum    utrique  uerbo   se   sociat  di- 

uerse:  ualet  'ex  longiuquo'  coiens  cum  'profectos',  at  'longum  per  iter' 

ad  'reportant'  accedens.     a  domo    longinqua,  lloma,   quidem   una  abie- 

rant  {ofioatoXoi)  in  comitatu  Memmii;   nunc  hoc  prouinciam  relinquente 

ita  discedunt,  ut  pro  se  quisque  itinere  diuerso  et  uario  (breuiore  longiore, 

terresti-i  maritimo)  in  patriam  redeant.     ab  exercitu,  qui  domum  ex.  gr. 

nauibus    reportatur   (Caes.  b.  g.   V  53),   sumpta    locutio   ita   est   inuei-sa 

poctice,  ut  uiae  ipsae,  quibus  pedem  reportant  (Verg.  Aen.  VI  764)  re- 

deuntes,   hos    reportare   dicantur.     'diuerse   uarie'   in  V   traditum  uarie 


XLVll  1.  247 

cst  teuiptatum;  uulgo  enim  'diuersae  uariae'  legunt,  Scaliger  'diuerse 
uariae',  Guariuus  'diuersae  uaric'  proposuere;  denique  nec  defuerunt, 
qui  codicum  scripturam  retinerent.  iu  qua  ultima  ratione  non  minus 
quam  in  prima  quod  duo  siue  adiectiua  siue  aduerbia  sine  copula  iun- 
guntur,  factum  est  ex  certo  et  priscae  latinitatis  et  ipsius  Catulli  usu, 
quo  non  solum  synonyma  (ut  'laetus  lubens')  cum  quadam  gradatione 
et  contraria  (ut  'clam  palam'),  sed  etiam  alias  uoces  a  significatione 
sat  diuersas  (mitto  liic  rbetorica  genera)  sociare  per  asyndeton  adama- 
bant;  de  Plauto  cf.  Brixius  ad  Trin.  243  (uerba)  et  302  (substantiua), 
porro  ad  mil.  gl.  663  (adiectiua);  interpp.  ad  Ter.  Andr.  248;  habes  Sb^ud 
nostrum:  ad  Corn.  1  lepidum  nouum  lihellum,  IV  8  Jiorrida  TJiracia  Pro- 
pontis,  VIII  11  perfer  obdura,  XIV  21  ualete  abite,  XXXVI  10  iocose 
lepide,  XLII  13  o  lutum  lupanar,  LIV  2  riistica  semilauta  crura,  LV  16 
committe  crede,  LXIII  3  opaca  siluis  redimita  loca,  LXIV  126  xyraeruptos 
tristes  montcs,  CXV  8  mcntula  magna  minux  (contrarium  XLV  20  amant 
amantur,  LXIV  405  fanda  nefanda,  LXVIII''  93  Jiinc  illinc).  itaque 
quamuis  Cicero  'uarius  et  diuersus'  dixerit,  Catullum  sine  copula  siue  ad- 
iectiua  siue  aduerbia  iungere  potuisse  claret.  sed  aduerbia  quominus 
amplectar,  prohibet  'uiae'  nimis  nudum  euadens.  deinde  cum  nec  in 
uiis  diuersis  siue  in  contrarias  quam  maxime  caeli  partes  ferentibus  (Liu. 
XLIV  43  diuersae  scmitac)  uarietatis  ratio  nec  uero  in  uarietate  diuersitatis 
notio  premenda  sit,  requiesco  in  uulgata  lectione,  qua  uiae  simul  diuersac 
ct  uariac  rccte  dicuntur  redeuntes  reportaturae  esse. 

XLVII. 

1.  Porci  et  Socratiou,  diiae  sinistrae  Pisonis.  bic  est  idem 
L.  Calpurnius  Piso  Caesoninus,  Macedoniac  proconsul,  quem  iam  noui- 
mus  ex  c.  XXVIII.  Cic.  in  Pis.  10,  22  iacebat  in  suorum  Graccorum 
fttore  atquc  uino  (21,  67  et  36,  89):  ex  quorum  numero  sine  dubio  orat 
Socration,  homo  aliunde  ignotus,  quem  Muretus  pro  liberto  habuit. 
Porcius  quidam,  ut  adnotauit  AStatius,  commemoratur  a  Cic.  p.  Font. 
9,  19,  qui  iussu  Pontei  in  Gallia  exegerit  portorium  in  uinum;  sed  in- 
certum  est  omniuo,  num  hic  cum  nostro  Porcio  sit  idem.  quidquid  id 
est,  adiuucrunt  isti  homineB  Pisonem  in  diripicnda  Maccdouia.  'raanus' 
cum  synouymis  haud  raro  adhibetur  ad  signilicandum  ministrum  in  ali- 
qua  re,  ut  Ouid.  met.  V  365  arma  mamisque  meae,  mca,  nate,  potcntia, 
cleg.  ad  Maecen.  1,  13  [PLM.  I  p.  126]  rcgis  eras,  Etrusce,  genus;  tu 
Caesaris  dlmi  dextera,  Tacit.  Agric.  15  allerius  (legati)  manus  ccnturioncs, 
altcrius  (procuratoris)  seruos  uim  et  contumeliam  misccre,  ubi  Pccrlkam- 
phis  alia  contulit,  ueluti  Cic.  in  Verr.  II  10,  27  comitcs  illi  tui  dclccti 
munus  erant  tuae  et  IV  15:  salse  C.  istos  Pisonia  ministros  uocat  illius 
'ainistras',  h.  e.  in  furando  adiutores  (cf.  ad  XII  1).  eodom  cum  acu- 
mine  nepos  iste  Horatianus  [sat.  II  1,  53]  •'Scaeua'  uoeari  mihi  uidetur, 
quiiipc  qui  manu  sinistra  furtiuum  moliatur  Bcelus,  ijuod  iiiii  dexteni 
non  audoat.    'duae'  ct  omnom  polontiaui  liduciamquo  in  oos  potiasimuni 


248  ^^^VII  2-4. 

contuliaso  proconsulem  et   ipsOH    intcr  se  iunctoB  csse  fldeli  concordiquo 

animo  iimuit.  —  2.  scabies  famoHqiic  muudi.    hic  quoque  uitium  ipHum 

ponitur  pro  hominibus,  h.  e.  pro  scabiosis  ct  famelicis.    Celfl.  V  28,  10  sca- 

hics  cst  durior  cutis  ruhicunda ,  ex  qua  pustulac  oriunlur ,  quaidayn  umi- 

diorrs,  quaedam  sicciores;   cxit  rx  quihimlam  sanies,   fltque  ex  his  conti- 

nuata  exuJceratio  pruriens  .  .  qtio  asperior  est  quoque  prurit  marfis,  eo 

difficilius  tollitur.     missis   autcm  quae   de  pecudia   scabie  tradunt  (Cato 

d.  r.  r.  5,  7,  luuen.   2,  79)    alienis  hoc  subest  conuitium:   uos  qni  turpi 

morbo  laborati.s  et  famelici  estis.     putant   his  iuesse  aoumen  quoddam: 

quamquam  magnis  cum  sumptibus    facitis  conuiuia,   tamen  re  uera  OHtis 

famelici.     mibi  et  hoc  frigidiusculum  esse  uidetur  et  illud  de  uero  morbo 

turpi  non  ad  rem  pertinere.     malim   igitur   '  scabies '   translate  dictum 

accipere,  ut  factum  est  ab  Hor.  epist.  I  12,   14  cum  tu  inter  scahiem 

tantmn  et  contagia  lucri  nil  pariium  sapias,  quibus  uerbis  Iccius  uersari 

dicitur  inter  homiucs  affectos  turpi  illo   lucra  conradendi  morbo,  qui  et 

tamquam  inter  pecora  contagio  serpat  ct  adsidue  animum  mordeat  urat- 

que.     eodemque  modo  si  secundum  Vergilii  Aen.  III  57  auri  dira  fames 

interpretamur  'fames',  bene  haec  tamquam  synonyma  iunguntur:  uos,  qui 

tamquam  scabie  correpti  semper  auidi  inhiatis   (opibus,  rapinis,   sim.). 

iam  ut  aliorum  malas  in  uerbis  illis  explicationes  mittamus,  restat  uox 

'mundi'  et  per  se  suspectissima  nec  cum  interpretatione  supra  exhibita 

concilianda.    cui  quod  Itali  ridicule  'Memmi'  substituerunt  ex  XXVIII  9 

credulosque  habuere  anteriorum  editorum  nonnuUos,  refutatione  non  eget. 

docuit  autem  FBuechelerus   [coniectt.  lat.   p.  5  sqq.]    accurata   disputa- 

tione,  uocabula  'mundus,  mundare,  munditiae '   apud  ueteres  Romanos 

'frequentari  in  cultu   ornatuque   aedium,  in   apparatione   conuiuii  mini- 

steriisque,  in   elegantiis   ac  nitore  mulierum   et  amatorum',  deinde  Ca- 

tonis  et  Scipionis  Laeliique  tempore,  h.  e.  cum  philosophorum  Graecorum 

notitia  imbui  coepissent,   graecum   xoff;ios   de   uoiuerso   maximeque   de 

caelo  dictum  latine  uersum  esse  'mundus',   non  tamen  ante  Horatium 

Propertinmque  hanc  uocem  nactam  esse  eum  significatum ,  quo  nostrum 

orbem  terrarum  innuat.    uoce  igitur  ob  sensum  a  Catullo  aliena  expulsa 

ille  restituit  'mundae',  h.  e.   merae  puraeque,  cp.  Petron.  41    mundum 

frigus  hahuimus  et  Mart.  III  58,  45  de  uilla  misella  at  tu  sub  urbe  ^^ossi- 

des  famem  mundam.     hanc  coniecturam,  quam  olim  recepi,  speciosam 

esse,  quis  non  concedat?    num  uera  sit,  nunc  dubito  ob  interpretationem 

meam,    quae    additum    'auri'    desiderat.     quod    iam    requiro,    hoc    est: 

'scabies    famesque  uum(m)i',    h.    e.   qui    cupiditate    pecuniae   tamquam 

morbo  taetro  affecti  estis,    cf.  ex.  gr.  Cic.  Font.  5,  11  nummus  in  Gallia 

nullus  commouetur,  Vopiscus   Saturn.  8,  7    unus  illis  deus  nummus  est 

aliaque.   —   3.   uos   cum   affectu  indignationis   effertur  (cf.  XLIII  6),  \\i 

mox  u.  6  contrarium  'mei  sodales'.     ceterum   cf.  XII  17.  —  4r.  uerpus 

p.  Priapns  illc'     ^uerpi',   a- ucrpa  siue  mentula  dicti  (XXVIII  12),  ut 

ipaXog  a  ipcoX^,    uocantur  homines  libidinosi;    dpiAos,    ucrp%is  exjilicant 

glossae  apud  Hauptium  [opusc.  III  585],   qui  cp.  lacobsium  Anthol.  IX 


XLVir  5—7.     XLVm  1-3.  249 

p.  443.  hinc  emendandus  est  luiien.  6,  406  guibus  uerpis  (^uerbis'  codd. 
inepte)  concumhat  quacque,  modis  quot.  aliter  uerpi  interdum  dicuntur, 
qui  praeputium  habent  circumcisum  (unde  de  ludaeis  adhibet  luuen. 
14,  104).  cum  illo  autem  adiectiue  posito  apte  iungitur  'Priapus'  {TjQLa- 
nog  i&vcpccXXog):  uidere  nobis  uidemur  Pisonem  illum  uoluptuarium  plano 
instar  Memmii  comparis  consimilisque  (XXVIII  10)  tota  ista  trahe  tentum. 
quae  comparatio  hominis  libidinosi  cum  salaci  hortorum  custode  ad- 
modum  obuia  parataque  erat  Romanis  (Ouid.  am  II  4,  32),  qui  tot  locis 
statuas  dei  illius  ob  oculos  haberent.  —  5.  uos  couuiiiia  lauta  snmptuose 
tle  die  facitis?  tantum  luci-i  ex  prouincia  rettulistis,  ut  nunc  Romae 
cenas  magnificas  (Paulus  Festi  p.  117,  Gell.  XV  8,  Suet.  Cal.  32  lautiore 
conuiuio  et  Galba  12  adposita  lautiore  cena)  splendide  possitis  exhibere? 
'sumptuosa'  maluit  Italus  quidam  commendauitque  Casaubonus;  quod 
quamquam  ex  XLIV  9  eisque  qnae  ad  XLVI  11  disputaui  satis  tutum 
est,  tamen  iusta  mutandi  causa  adcst  nulla:  uictum  piscihus  ministrare 
sumptuosius  dixit  Varro  d.  r.  r.  III  17,  6.  de  conuiuiis  tempestiuis,  quae 
ganeones  iam  horis  antemeridianis  incipiebant  ('de  die  epulari'),  cf. 
Marquardti  antiqq.  priu.  p.  291  ^  ubi  loci  ueterum  sunt  collecti,  ex.  gr. 
Liu.  XX III  8  coeperunt  epulari  de  die  d  conuiuium  non  ex  moie  Punico 
aut  milituri  disciplina  esse,  sed  ut  in  ciuitate  atq^iie  etiam  domo  diti  ac 
luxuriosa  omnibus  uoluptatis  illecebris  instructum.  Cic.  ad  fam.  IX  24,  2 
cenulas  facere.  —  6,  7.  m.  s.  qnacrunt  iu  triuio  uocationes?  contra 
V.  et  F.  tam  parum  rettulerunt,  ut  nunc,  qui  uictum  praebeat  ad  cenam 
uocando,  quictimque  sit,  anquirere  debeant  iu  plateis?  'uocatio',  inuitatio 
(XLIV  21),  casu  nunc  non  alibi  extat  sic  usurpatum  (lustin.  XXVII  4 
iam  IVossius  monuit  'auocationibus'  esse  ueram  lectionem),  extat  tamen 
uocatu  ipsius  Sueton.  Cal.  39  saepiusque  'uocator'.  'triuium',  ut  semper, 
cum  contemptu.  Cic.  ad  fam.  IX  26,  3  cenam  te  quaerere  a  mane.  — 
decantatorum  illorum  prohitas  cuni  paupcrtate  iacchit  (laus  Pis.  121)  et 
nequitiae  classes  candida  uela  yerunt  (Petron.  epigr.  82,  8)  nouum  exem- 
plum  proposuit  poeta,  qui  hos  uersus  eodem  fere  tempore  quo  c.  XXV III 
scripsit. 

XLVIII. 

1.  Mcllitos  oculos  tuos,  luuonti.  in  cyclo  carminuni  ad  huien- 
tium  spectantium  (supra  p.  38)  hoc  carmen  facile  priraum  locum  opti- 
ncre,  plerique  animaduerterunt.  ultro  nobis  in  memoriam  rcuocautur 
uersus  illi  septem  fere  annis  ante  ad  Lesbiam  missi,  cc.  V  ct  VII, 
eandem  insanam  osculandi  libidinem  prae  se  forcntes.  de  oculoruni  basia- 
tione  cf.  IX  9  et  XLV  11.  'mell.',  ad  III  6  et  ad  Corn.  8.  —  "2.  siquls 
nic  sinat  nsquc  basiarc.  Vulpius  cp.  Plaut.  Cas.  I  1,  48  sinc  tuos  oeeUos 
deosculcr,  uoluptas  mea.  pro  co  quod  expectamus  'si  sinas'  quod  poeta 
utitur  formula  'siquis  sinat',  tcctius  retincntiusquo  rogat  utiioto  minns 
derecte,  fortasse  otiam  Furii  ct  Anrolii  impedientium  rospoctu.  'nsque', 
lll  10  et  XXXIV  24  (in  u.  sq.  ^isque  ad'  cohaerot).  —  3.  niilia  Ireocnta. 


2r,()  XI.VIII    I     .;.     Xi.lX   i     3. 

scil.  baHiorimi.  d<!  nuuiero  Hummo  infinito  cf.  a<l  IX  2.  —  I.  ncc  nni- 
(liinm  iiidear  snliir  fiitiiriiH.  cum  Y  Bollunmi  crrorc  'numquaur  pr.iu- 
beut,  AStufius  uoluit  'mi  unquam'.  uerum  ent  'uideor  mibi'  eKse  uhi- 
tatius,  sed  prouoracn  haud  raro  omitti  non  miuuH  notum  fnt  iu  uulpus. 
'uidear',  quod  ceteris  coniunctiuiH  'basiem'  et  '«it'  modcst^.;  uotum 
indicantibus  conuenit,  BGuarinus  ex  apicibuH  in  V  obuiiH  'inde  cor' 
rectins  elicuit  quam  qui  scripsere  'uideor';  nam  ut  'iu'  et  'ui',  ita  'a'  ct 
'co'  difficiliime  in  scriptura  langobardica  distinguuntur.  ''Hatur',  VII  2  et  10. 
—  5,  G.  noii  si  dciisior  nridis  arlstis  sit  nostrac  se^es  osciilntlonis. 
•■non  si'  post  praocedentem  uegationeui,  iit  KXIX  ."J,  LXX  2,  LXXXVIII  8. 
segetem  translate  dixerunt  mxiltitudinem  densam  rei  alicuius;  Verg.  G. 
II  142  galcis  dcnsisque  uirum  scgcs  hormit  Jiastis,  Aen.  III  46  telorum 
sc(jes.  liaec  seges  osculationis  (Cic.  p.  Cael.  20,  49,  cf.  'basiatio'  VII  1) 
'densior'  siiie  crebrior  et  numerosior  est  qnam  aristae  (quae  in  segete 
laeta  spissae  compactacque  esse  solent:  Cic.  d.  fin.  V  30,  91  seges  spicis 
ubcribus  et  crcbris)  aridae.  mirum  est  boc  attributum.  quo  significantur 
aut  aristae  solibus  nimiis  perustae  sitientesqne  (Claud.  in  Eutr.  1  115 
qualis  sitientibus  aruis  arida  ieiuna  seges  interlucet  arista,  ubi  libri 
'ieiunae  aristae'  male  habent,  'ieiunae  arenae'  maluit  Marklandus)  aut 
quae  e  segete  messa  et  in  areis  trita  relinquuntur  stipulae  inanes  (Vul- 
pius  cp.  Augustin.  d.  c.  d.  IV  8  quam  diu  segcs  ab  initiis  herbidis  usquc 
ad  aridas  aristas  peruenirct).  neutra  ratio  probari  bic  potest:  stipula- 
rum  inanium  seges  cum  per  se  tum  in  comparatione  instituta  ridicula 
est.  expectamus  'seges  densior  quam  seges  ubcrrima  (aristae  densis.^i- 
mae)'.  hoc  recte  beneque  expressit  poeta,  si  scripsit  id  quod  Mark- 
landus  [epist.  crit.  p.  154  sqq.]  eum  scripsisse  intcllexit  'Africis  aristis'. 
seges  quippe  Africana  ob  ubertatem  abiit  in  pvouerbium:  Varro  d.  r.  r. 
I  44,  Plin.  h.  n.  V  24,  Hor.  od.  I  1,  10  et  III  16,  31,  sat.  II  3,  87  fru- 
menti  qicantum  metit  Africa,  Ouid.  ex  P.  II  7,  25  Cini/phiae  scgctis  citius 
numcrabis  aristas  et  IV  15,  9,  alia  niulta.  ct  propter  ipsum  'seges' 
Marklandi  rationem  sequi  praestat  quam  coulatis  VII  3  et  LXI  199  coni- 
cere  ''aridis  arenis'. 

XLIX. 
1.  Disertissime  Romiil!  nepotiim.  Komulidarum;  non  rara  haec 
Romauorum  circumscriptio,  ut  XXXIV  22  Eomidi  (jentem;  cf.  ad  XXVIIl 
15,  ubi  iam  adnotaui,  per  se  dictioni  illi  nihil  inesse  inrisionis,  sed 
accederc  hanc  posse  ex  ipsa  sententia  tacitaque  oppositione,  quae  hic 
deest.  'disertus',  etsi  subtiles  iudices  differentias  statuebaut  (Cic.  or.  5,  18 
M.  Antonins  . .  disertos  ait  se  uidisse  multos,  cloquentem  omnino  nemi- 
nem,  de  or.  I  21,  95  talis  orator  qualcm  quacrimus,  qui  iure  non  solum 
discrtus,  sed  ctiam  eloqucns  dici  possit),  tamen  in  uita  cottidiana  eiusdem 
prorsus  ualoris  erat  quam  illud  'eloquens',  ut  babet  Cic.  Phil.  II  43,  111 
disertissimum  cognoui  auum  tuum;  et  sic  ipse  noster  summum  in  Caluo 
suo  eloquentiae  gradum  designaturus  LIII  5  uoce  ea  utituv.  —  2,  3.  cf.  ad 


XLIX  4—7.  251 

XXI  2  et  3  (XXIV  2  et  3).  uix  est  riuod  moneam,  huic  quoque  for- 
mulae  e  solo  conexu  locoque  aut  malam  aut  bonam  adhaerere  senten- 
tiam.  —  Marce  Tiilli.  sollemnis  est  haec  adlocutio,  ut  discimus  es 
Cic.  ad  Att.  VII  7,  7  ad  summam  '  dic  31.  TulW :  adsentior  Cn.  Pom- 
peio,  id  est  T.  Pomjjonio,  id.  Catil.  I  11,  27  Marce  Tulli,  quid  agis?, 
eandemque  reuerentiae  plenam  fuisse  ut  aliunde  uidemus,  ita  ex  Gellio, 
qui,  quem  plerumque  M.  Ciceronem  uocat,  eum  maiore  ueneratione 
elatus  appellat  M.  Tullium,  ex.  gr.  X  3,  1  (C.  Gracchus)  quod  nonnuUis 
uidetur  seucrior  acrior  ampliorque  M.  Tullio,  fcrri  id  qui  potest?;  neque 
aliter  Plinius  in  epistulis  (ueluti  IX  2,  2  et  26,  8).  itaque  quod  CatuUus, 
qui  alibi  amicos  sodalesque  uno  tautum  nomine  adpellat,  hic  sollemni 
formula  utitur,  reuerentiam  admirationemque  aduersus  oratorem  nobi- 
lissimum  summumque  reip.  uirum  exprimit.  —  4.  Catulliis.  hoc  quoque 
cum  maiore  affectu  dictum  esse  jionimus  ex  eis,  quae  ad  VI  1  disputata 
sunt.  —  5.  pessimus  omMium  pocta.  ecce  poetam  ea  quae  insita  erat 
et  in  bonam  et  in  malam  partem  intemperantia  sibi  suisque  lauflibus 
inimicum.  in  talibus  ne  obliuiscamur  gentium  meridianas  regiones  in- 
colentium  inmodicum  haud  raro  in  affectu  commotiore  sentiendi  loquendi- 
que  genus:  pessimum  poetam,  quasi  cum  Caesiis  et  Aquinis  Suffenisque 
(XIV  23)  aut  cum  Volusio  (XXXVI  6)  comparandus  sit,  se  uocat  de  sua 
laude  detrahens  quae  accedant  ad  Ciceronis  honorem.  et  tamquam  hoc 
uondum  contentus  sit,  repetit  persequiturque  amplius  sententiam  illam :  — 
6,  7.  tanto  pcssimus  omuium  poeta,  qiianto  tu  optimus  omniiim 
patronus.  AStatius  cp.  Vell.  Pat.  II 11  quanttim  hello  optimus,  tantum  pace 
j)essimus  et  porro  Seruium  ad  Verg.  Aen.  VII  787  tam  magis  illafremens .  . 
quam  magis  effuso  crudescunt  sanguine  poenae,  qui  in  his  adesse  docet 
'exaequationem',  non  comparationem,  cp.  Sall.  lug.  31,  4  quam  quisque 
pessime  fecit,  tam  maxime  tutus  cst  (cf.  ex.  gr.  Mart.  I  7,  4  sq.).  et  est  haec 
exaequatio  etiam  conspicua  tam  in  numeris  quam  in  adlitteratione.  ad 
'omnium'  ut  u.  G  ''poetarum',  ita  u.  7  'patronorum'  suppleudum  est 
aperte:  ipsa  exaequatio  uetat,  nequid  ambiguitatis  subesse  statuamus; 
nimis  enim  nasuti  erant,  qui  nuper  adludi  ad  dictum  illud  putauere, 
quo  'omnium  patronus'  (h.  e,  malorum  bonorumque  reorum  sine  dilectu 
defensor)  audiit  bonus  Cicero;  cf.  ad  fam.  VI  7,  4.  argutius  etiam  illud 
est,  quod  cp.  Cic.  Brut.  97,  332  (ubi  omnis  uis  in  'turba'  et  'uulgo' 
est  posita)  de  patronis  minus  honoritice  sensisse  Tullium  sibi  persuase- 
runt  inepte:  optimum  esse  patronum,  summa  et  erat  laus  et  habebatur 
sine  dubio  a  Cicerone.  nos  uero  ex  hac  uoce  concludemus  simpliciter, 
agi  in  hac  gratiarum  actione  de  causa  aliqua  a  TuUio  defonsa. 

Catullus  quod  ut  in  re  Ciceroni  benc  uota  nuiteriani  ipsum,  lul 
quam  pertinet  hoc  poemation,  non  totigit,  hinc  i^ar  est  couiocturarum 
quasi  quaudam  scgetem  laetam  proucnissc.  nec  enim  conteuti,  uerba  sic 
ut  ipsa  uolunt  iutellegi  intellexisse,  odorabantur  docti  recentiorcs  in  eis 
tectam  quandam  inrisionem.  prinius,  quanlum  scio,  homo  cetora  in- 
signiter  peruersus,  Clumpcrus  [miscell.  phil.  ot  paedag.  fasc.  11,  Amstelod. 


2o'J  xi.ix. 

1H60,  1».  1501,  inoiiiititiiiuit,  hoc  carincn  eHHO  'ironicc  accipicndiiiu'.  suis 
jiiUoiiil)u.s  (Incti  idciii  Hliitueruiit  (Jlahniua  pracf.  ad  Cic.  or.  praef.  \>.  8, 
MlfertziuH  libtJli  'JtonaiKHance  und  Rococo'  p.  20,  OliibbeckiuH,  denirpio 
rocentisBimonini  liaud  pauci,  cx  quibuH  conimemoro  SucHBium  [Ciit. 
p.  'M  Bq.].  cuius  opiniouis  causae  in  propatulo  Huiit  po.^^itac:  quid  cnim 
luuicitiae  chsc  potuisHC  poetae  nostro  cum  Cicerone,  qui  et  in  jioctica 
nouorum  uutum  inrisor  fuerit  (suj^ra  p.  8,  19  sq.)  ct  in  eloquentia  longe  aliam 
inierit  uiam  quam  Catulli  amici,  Caliius  Cornificius  Ilortensius,  cum 
])raesortim  Caluus  fiimiliarissiiuus  priuatis  causis  Tullio  fuerit  inimicus 
atrocissinius?  scd  talia  iirgumenta  in  uniucrsum  prolata  quum  parum 
ualeant,  tua  spoiitc  perspicia.  iutor  Ciitulli  in  poesi  socios  haud  dubie 
inulti  erant,  qui  merito  riaum  prouocareut:  cantores  Euijhorionis  qui  e.\- 
agitat  atque  adeo  totam  poesin  nouam  non  magni  se  facere  declarat,  num 
is  necessario  singulorum,  qui  ex  turba  cminent,  est  inimicus?  neque  ego 
credo,  Catulhim  comprobasse  eam  eloquentiae  speciom,  quam  TuUius 
sectabatur:  num  hacc  causa  erat  idonoa  odio  persequendi  Tullium  ipsum? 
porro  inepte  duco  statui,  nostrum  inimicos  amicorum  etiam  pro  suis  ini- 
micis  habuisse:  cur  non  ex  altera  parte  amicus  communis,  Comelius 
Ncpos,  inter  poetam  Veronensem  et  oratorem  Arpinatem,  si  non  fami- 
liaritatem,  at  notitiam  tamen  certamque  consuetudinem  potcst  conciliasse? 
nimirura  nihil  de  his  rebus  omnibus  scimus.  sed  ista  oi^inione  praeiudi- 
cata  occupati  tectas  iu  huius  carminis  uerbis  quaesiuere  ambiguitates, 
quae  indagantibus  et  ui  extorquentibus  tandem  repertae  simpliciter  iudi- 
cantibus  inaues  futtilesque  uidentur  omnes.  et  cum  iam  res  perueniret 
ad  probabilom  ucrborum  'gratias  tibi  maximas  C.  agit'  interpretationem, 
aut  obmutuerunt  aut  nugas  uendideruut.  ucrum  enim  uero  ecquis  graui 
iniuria  (ex.  gr.  acerbo  salsoque  dicto)  a  Ciceronc  lacessitus  ita  loqui 
potuit?  sufFecit  in  hoc  responsum,  quod  fingunt,  siqcovikov  'gratias  tibi 
ago ' :  unum  illud  '  maximas '  talem  suspicionem  omnem  excludit.  sed, 
quod  maioris  est  momenti,  nego  omniuo  hanc  tectam  inrisionem  qua- 
drare  in  CatuUi  indolem.  aperte  ille  aut  amare  solet  aut  odisse:  haec 
media  per  sIqcovsiuv  in  inimicum  agendi  ratio  aut  non  uoui  Valerium 
aut  ab  eo  alienissima  est.  et  qiiae  tandem  sana  causa  huius  rationis 
excogitari  potest?  an  forte,  qui  Caesarem,  quem  animo  intimo  snspi- 
ciebat,  iambis  omnium  acerbissimis  incessere  non  dubitauit,  idem  ueritus 
osse  dicetur  Ciceronem  perosum  armis  apertis  iupugnarc?  nihil  magis 
abhorret  a  poeta  nostro.  cui  uiderint  sententiae  istius  auctores  quan- 
tam  iniuriam  inferant,  cum  eum  se  ulciscentem  faciant  uersibus  eis, 
quos  nemo  ueterum,  nisi  forte  ab  antiquo  quodam  Clumpero  admonitus, 
tectam  quandam  inrisionem  continere  agnouit.  si  igitur  carmen  ipsum 
ciusraodi  est,  ut  nullum  his  suspicionibus  ansam  praebeat,  coniecturis 
do  rebus  nobis  incognitis  plaue  abstineamus  peruersis  ct  per  se  inpro- 
biibilissimis  tantumque  ea  scire  uelimus,  quae  carmen  simpliciter  euar- 
ratura  nobis  suppeditat.  iam  significaui  agi  de  causa  a  Cicerone  do- 
fensa.    hinc  profectus  ad  eam  sententiam  perueni,  quam  postea  uidi  iam 


L  1-3.  253 

ex  parte  adumbratam  esse  ab  Helbigio  adsentiente  Schwabio  [q.  C.  p.  127]. 
Ciceronem  enim  statuo  autumno  a.  56  Veronam  siue  Sirmionem  oratio- 
uem  pro  M.  Caelio  Rufo  mense  Martio  eiusdem  anni  habitam  misisse  ad 
Catullum  e  Bithynia  reuersum.  hanc  orationem  poeta  uixdum  ad  bo- 
nam  mentem  reductus  sanatusque  ex  uulnere  in  amore  Lesbiae  accepto 
non  potuit  non  legere  animo  et  commoto  denuo  et  tamen  grato.  ita 
enim  Cicero  Clodiae  uitam  libidinosam  descripserat,  ut  tamen  parceret 
nominando  ei  illius  amatori,  quem  summo  dolore  affeciaset  mulier  ista 
quemque  ut  notissimum  huius  amatorem  omnium  Romae  sermones  cele- 
brarent.  habuit  hercle  Catullus,  cur  Tullio  huius  reticeutiae  gratias 
ageret  maximas;  habuit  etiam,  cur  admiraretur,  quidquid  sensit  de  optimo 
genere  dicendi,  eloquentiam  Ciceronianam ,  quae  aut  me  fallit  Caelianae 
amor  aut  in  hac  eminet  et  purissime  et  splendidissime.  comparans  autem 
mente  iam  integra  ieiunaque  imaginem  Lesbiae,  quam  ipse  olim  sibi 
finxerat  exhibueratque  nimis  ornatam,  cum  ea  quam  depinxit  Cicero, 
rubore  jDerfusus  sibi  iJrofessus  est  quod  postea  in  simili  re  Propertius 
[IV  24,  4]  uersibus  insignein  te  pudct  esse  meis;  taedio  uictus  feminae  se 
ipsum  ut  poetarum  pessimum  significauit,  quanto  magis  sibi  detrahens, 
tanto  magis  ad  iustas  et  gratias  et  laudes  Ciceronis  conferens;  et  fecit 
hoc,  ut  est  in  sensis  declarandis  nimius,  nimio  modo. 

L. 
1.  Hesterno,  Liciui,  die  otiosi.  dicitur  C.  Licinius  Caluus,  orator 
et  poeta  nobilissimus,  de  quo  cf.  ad  XIV  2.  cum  hoc  amico  dulcissimo 
CatuUus,  incertum  quo  loco,  hilariter  inter  bibendum  uersiticanduinque 
degerat.  illius  'heri'  circumscriptionem  haud  rarara  (Cic.  Catil.  III  2,  5) 
ostendit  etiam  aduerbii  loco  usitatum  ^hesterno'  (Charis.  p.  200,  20  K.). 
'die',  de  uocis  iambicae  elisione  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  198  sq.  'otiosi', 
X  2.  —  2.  multiim  lusimus  iu  meis  tabeUis.  ^udere',  fetus  poeticos 
ex  tempore  fundere  sine  cura  anxia  poliendi  indulgeutem  ingenio;  Verg. 
ecl.  1  10,  Hor.  od.  I  32,  2,  alibi;  maxime  de  his  minutis  poematiis,  quae 
nugas  ineptiasque  uocare  solebant  (ad  Corn.  4),  usitatum  est,  quemadmodum 
Mart.  IV  49,  2  epigrammata  lusus  iocosque  uocat;  cf.  et  LXVIII''  17 
multa  satis  lusi.  'tabellas'  intellege  liugillares  (ad  XXII  .'>,  Festus  p.  35'.>\ 
in  quos  coniciebant  hos  lusus  ingenii.  mirum  Cbt  autcm  illud  'meis'. 
ex  u.  7  'illinc  abii'  discimus,  non  apud  Catullum ,  sed  siue  in  Calui 
domo  siue  in  taberna  aliqua  amicos  simul  fuisse.  iam  solebant  Rouiani 
hos  pugillares  secum  portare  (XXV  7);  unde,  si  metrum  permitteret, 
requirendum  esset  'in  nostris  tabellis'.  hiuc  Sabellicus  [Grut.  Lamp.  I 
p.  104 1  proposuit  'inuicem  libellis',  hoc  alterum  quidem  supertiue. 
ScWabius  contra  scribcndo  *in  tueis  tabellis'  locum  restitui  posse  pu- 
tauit.  altius  uidetur  haerere  ualnus,  siquidem  illud  'illinc'  certi  loci  no- 
tionem  desiderat.  'tabernis'  potest  latere;  sed  *meis'  emendare  uesciens 
nihil  deccrno.  —  S.  ut  couucuerat  esse  (leHcatos.  queniadmodum  inter 
nos  constituerauius  totos  nos  dedero  hisui  deliciisciue  (ad  .WIl  15);  male 


254  I'  4-n. 

et  respuentc  rhythmo  Muretiis  'delicatos'  hinc  HoparanB  traxit  ad 
«equens  '  uersiculoa',  cp.  Cic.  in  Pis.  29,  70  dvlicatisnimis  ucrsibun.  — 
4.  iicrsiculoH.  uerauB  niinutos,  quoa  ScntiuB  AufjurinuB  (cf,  aupra  p.  64) 
proi^rios  Catulii  et  Cahii  dixit,  puta  hendecasylhiboH  maxime  ceteraque 
Imius  libi"i  jninii  iiietra  hiH  nuf^ia  luHibiisque  conuenientia.  —  o.  liidcbat 
iiiiiiiero  iiiodo  lioc  iiiodo  illoc.  Ouid.  tr.  11  538  bucolicis  iuucnis  luscrul 
anlc  vtodis,  \'eig.  ecl.  0,  1  ludcre  uersu.  'nuuieri'  (==  pedcs)  plerumque 
uersum  aiue  metrum  indicant,  interdum  et  singularis  collectiuus  'nuiue- 
rus'  (ut  et  'pes')  adhibetur,  uelut  Ouid.  am.  I  1,  1  graui  numero  (=  hexa 
metro),  Cic.  or.  59,  191,  idem  acad.  I  3,  5  de  Varronis  saturis  poly- 
metris  uarium  et  elcgans  omni  fcrc  numero  pocma.  'illoc'  prisce  pro 
'illo';  Neuius  11  p.  212.  —  G.  reddeus  luiitua  per  iocuui  alqiie  uiuuui. 
certatim  uersus  fundebant,  non  uidentes  'uter  plus  scribere  posset'  (Hor. 
sat.  I  4,  16),  sed  ingenio  prompto  facetiisque  paratis  alter  alteri  respou- 
dentes  ioci  causa  et  iuter  uinum.  nam  ad  'reddere'  (h.  e.  respondere) 
tamquam  aduerbium  'mutua'  (=  inuicem)  accedit;  cf.  Lucr.  II  76  et  IV 
325.  Plaut.  Poen.  V  5,  41  siqiiitl  pcr  iociim  dixi  saepiusque  (cf.  et  Priap. 
44,  2  per  lusum  iocumque,  Plin.  ejjist.  V  13,  10  jjcr  ludum  ac  iocum)\ 
quocum  mirifice  coniungitur  'per  uinum',  quod  semper  in  malam  partera 
indicat  'ebrietate',  ut  Plaut.  Aul.  IV  10,  65,  Cic.  acad.  II  16,  51,  Liu. 
XXXX  7  (Sen.  epigr.  22,  15  traditum  cst  sed  tu  per  totum  dicis  uinum- 
que,  ubi  ''totum'  aliam  medelam  requirit),  cum  desideretur  hic  'supcr 
uinum'  uel  'in  uino'  (rccte  iungitur  XII  2  in  ioco  atque  uino).  quod 
adsequemur  reponendo  '  adque  uinum ' :  Cic.  p.  Cael.  28 ,  67  ad  uimim 
diserti  sint.  —  7,  8.  atque  illiuc  abii  tuo  lepore  iuccnsuS;  Licini,  face- 
tiisque.  'atque'  in  continuatae  narrationis  parte  uoua,  ut  LXIV  10. 
''illiuc'  respicit  ad  locum  u.  2  in  corruptela  latentem.  arte  deinde  co- 
haeret  ^xbii  incensus',  h.  e.  toto  auirao  percussus  admiratione.  'lepor' 
siugularis  exprimit  gratiam  illam  amabilem,  quam  Graeci  x^Q'^'^  uocaut, 
ut  de  Venere  Lucr.  I  14  ita  capta  lepore  et  I  28  da  dictis,  diua,  lepjo- 
rcin;  coniunguntque  cum  hoc  siugulari  pluralem  'facetiae'  (cf.  XII  9), 
ut  Sall.  lug.  25  2)>'orsus  miiUae  facetiac  multus([ue  lepos  inerat,  Vell.  Pat. 
1  17,  1  dulcesque  latini  leporis  facctiac.  quod  V  praebet  'faceti  tuique', 
ex  glossa  'tuis'  recepta  ortum  uidetur;  idem  quod  habet  4acini',  ex 
elementorum  ''i'  et  'a'  confusione  non  infrequenti  prouenit,  non  ex  forma 
'Lucinius',  quam  medii  aeui  homines  sibi  finxerunt  (glossae  Licinius 
dictus  quasi  Lucinius  inepte).  —  9.  ut  nec  me  uiiserum  cibus  iuuaret. 
horis  igitur  matutinis  obuii  (fortasse  in  foro)  sibi  facti  usque  ad  cenam 
indulserant  his  lusibus.  Val.  Flacc.  VIII  162  nidlae  te,  nata,  dapes  .  . 
iuuahant.  LXIV  57  miseram  se.  —  10.  nec  somuus  tegeret  quiete 
ocellos.  LXIII  37  oculos  sopor  operit,  Verg.  G.  IV  412  incepto  tegeret 
cum  lumina  sonino,  Aen.  XII  909  oculos  ubi  languida  pressit  nocte  quies-, 
Prop.  I  10,  7  quamuis  Jcd)cntes  premcrct  mihi  somnus  ocelJos.  —  11.  sed 
toto  iudomitus  furore  lecto  uersarer.  me  uolutarem;  Ouid.  am.  I  2,  3 
et  uacuus  somno   noctcm  (quam  louga!)  pcrcgi,   lassaque  uersati  corporis 


L  12  —  19.  255 

ossa  d(Aent,  Prop.  I  14,  21,  luuen.  13,  218  et  toto  uersata  toro  iam  memhra 
quiescunt,  Maxini.  eleg.  5,  71  toto  uersatus  corpore  lecto.  furorem  hic  de 
mente  concitata  inflammataquc  (8)  intellege.  'indomitus'  (qui  domari 
nequit;  hic  sane  insolentius  est  dictum  de  eo,  qui  ad  statum  quietis 
nequit  peruenire;  mirum  tamen,  ni  poeta  scripsit  'indomito  furore'  (cf. 
ex.  gr.  LXIV  54),  quod  duplex  ablatiuus  et  localis  et  causalis  certe  non 
dissuasit.     nam  Homeri  (II.  XX[V  4)  vjtvog  TtavSaficcTcoQ  nil  ad  rem.  — 

12.  lucem.    nouom  mane;  Suet.  Cal.  50  in  simili  re  expectare  lucem.  — 

13.  iit  tecnm  loqiierer  simulque  ut  essem.  praeponit  C.  id  quod 
maxime  optat,  mutuom  sentiendi  commercium;  unde,  cum  illud  ^et  omnino 
tecum  uersarer'  (cf.  ad  XXI  5)  ut  res  minor  postponatur,  specie  quidem 
euadit  quod  uocant  vatsQov  nqoxsQov.  —  15,  16.  at  defessa  labore 
meuibra  postquam  seuiiuiortua  lectulo  iacebaut.  animi  furentis  cor- 
porisque  uersati  aerumnis  {novoiq);  cf.  de  uoce  'labor',  quae  a  signi- 
Hcatione  haud  raro  attingit  eam  quae  est  'dolor',  Cic.  Tusc.  II  15,  35. 
'semimortua',  rigida  nimirum  per  insomnia;  uocem  raram  sensu  proprio 
Apul.  met.  VI  21  anus  semimortuae,  de  ebriis  Hygin.  astr.  II  4  semi- 
mortua  memhra  iactantes  adhibent.  praeter  expectationem  euenit  quod, 
postquam  se  per  noctem  dormire  nequisse  dixit  poeta  iamque  per  'at' 
ad  nouam  rem  transitus  cst  factus,  tamen  subicitur  'postquam  membra 
in  lecto  iacebant,  hos  tibi  uersus  scripsi'.  nam  'postquam'  in  re  aut 
repetita  aut  durante  cum  imperfecto  construitur.  haec  autera  durandi 
notio  cum  nouae  lucis  mentione  praecepta  sit  cumque  'at'  hanc  potius 
continuationem  reddat  necessariam  'postquam  consurrexi'  (et  hac  in  re 
sensit  membrorum  defessorum  tamquam  mortuorum  rigorem),  noli  dubi- 
tare  quin  hic  quoque  oifucias  fecerint  optimo  poetae  librarii  pessimi  ex 
litterulis  'iebaui'  utcumque  aliquid  sensu  non  plane  cassum  suo  Marte 
elicientes.  tu  ex  illa,  quam  supponimus,  scriptura  antiquitus  tradita 
mecum  clice  4euaui'.  cf.  ex.  gr.  Ouid.  tr.  I  3,  94  et  geJida  memhra  lcua- 
uit  Mimo.  —  IG.  iocunde.  XIV  2.  —  17.  dolorem.  desiderium,  ut  I  7. 
—  18,  19.  unnc  aiulax  caue  sis  precesqne  nostras,  oranius ,  caue 
despuas,  ocelle.  'nunc',  post  hanc  meafn  confessionem  liberam.  Vaue' 
(de  'e'  breui  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  340,  Nenius  II  p.  435)  cuni  ui 
repetitur,  ut  LXVIII^  2.  ceterum  tute  ipse  caueas,  ne  de  uulgari  for- 
mula  'caue  sis  (=  si  uis)'  cogites,  ut  ex.  gr.  Plaut.  Asin.  I  1,  30  cauc 
sis  malum  rem,  quam  haud  raro  'cauosis'  scribebaut  per  incdium  atMiuni 
cuiusque  confusione  conciliaute  litterarum  ^s'  et  ^r'  siniilitudine  hic  in 
Y  legitur  ^caueris',  quemadmodum  Caton.  dist.  IV  43,  1  suspectus  caue 
sis  itidem  traditum  est  'caueris'.  'audax'  fere  hic  adaequat  'superbus, 
confidens',  ut  Plaut.  Amph.  II  2,  207  decct  audacem  cssc,  conluknter  pro 
se  et  proterue  loqtii.  rem  exponit  Petron.  91  postquam  amari  scnsit, 
suitercilium  altius  sustulit  (=  superbus  factus  est).  'preces'  quae  sint 
faciU;  ex  u.  13  adse^iui  licet:  quamquam  non  apertis  uerbis  <lixit  poeta 
utpoto  amici  consiliorum  ignarus  ideoque  tecte  magis  rogans,  tanion  id 
sibi  uille  uidelur,  ut  Caliuis   hoc  quoque   dic  uorsetur  cum  ainico  eum- 


2'A)  I'  20—21.     LI. 

quc  recreet  exhilaretque  lcporc  facctiisque  suis.  'oramufl'  (ut  LV  1) 
maiorera  prae  se  fert  modeHtiam  quain  usitatiuH  illud  'oro'  aiue  'oro  te'. 
MeHpuaa',  contemnaa,  ut  1'laut.  Asin.  I  1,  26  ut,  quac  loculue,  despuas; 
magicu.s  despuendi  ritus  (Ciris  371)  nihil  ad  rem.  'ocellus'  eat  hominifl 
cariHsimi  (ad  11  6)  interjum  appeUatio,  ut  Plaut.  Trin.  Jl  1,  18  occllc  ini, 
/iat  (XIV  1).  —  20.  iie  pocnas  Nenicsis  rcposcut  a  te.  ne  .superbiorem  hac 
mea  confeHsione  factum  fastuque  rogata  mihi  negantem  te  puniat  diua 
Ultio,  quae  adrogantiae  amorem  oblatum  fastidiose  repudiantis  est  uin- 
dex  (Ouid.  met.  III  406  et  XIV  694  8(iq.,  Anth.  Pal.  XII  140;  cf.  et  de 
Nemesi  ad  LXIV  394,  LXVI  71,  Tac.  ann.  III  18;  Aeschyl.  fr.  267  r/ficSj/ 
y£  (itvzoi  Nififoig  iad^'  vnfQtSQa).  reposcimus  siuc  reflagitamuH  tam- 
quam  debitum  id  quod  nostrum  ewt  (interdum  quod  promissum  est), 
siue  a  dis,  ut  Verg.  Aen.  VI  530  pio  si  poenas  ore  reposco,  siue  ab  ho- 
minibus,  ut  Verg.  Aen.  II  139  quos  (=  a  quibus  propinquis)  iUi  fors  et 
2)0cnas  ob  nostra  rcposcent  effugia  (cf.  et  ibid.  II  72  et  VIII  495). 
Nemesis  aut  a  loue  Calui  poenas  (re)poscit  aut,  quoniam  haec  sentcn- 
tia  et  nimia  est  nec  ulla  re  indicatur,  ipsa  a  Caluo  poenas  repetit. 
uere  Rubino  libri  'Untersuch.  ueber  roem.  Verf.  u.  Gesch.'  I  p.  460 
^ pocna\  inquit,  'ist,  wie  das  griechische  noivri  zunaechst  das  Suehne- 
geld;  wer  sie  erleidet,  gibt  sie  {dat,  soluit,  pendit);  wer  sie  zufuegen 
will,  fordert  sie  ein  {petit,  repetit,  expetit,  cxigit);  wer  sie  voUzieht, 
nimmt  sie  an  {sumit,  capit,  liahet  pocnasY .  et  loco  illius  'repetere'  poetae 
fortiorem  ualidioremque  reposcendi  uocem  posuere.  quod  uon  intellegentes 
Itali  infeliciter  'reponat'  scripsere:  'tibi',  non  'a  te'  haec  uox  requirit 
necessario  (Cic.  ad  fam.  I  9,  19).  —  21.  est  uemens  dea:  laedere 
haiic  caueto.  'uemens'  (male  Y  'uehemens' :  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  133, 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  253),  acris  feroxque,  iu  uindictam  prona;  Doe- 
ringius  cp.  ^aqvg  d-sog.  'laedere',  fastu  mihi  oblato  prouocare  in  te. 
grauiterque  haec  adhortatio,  quam  utpote  ad  notum  beue  perspectum- 
que  amicum  factam  non  nimis  seriam  esse  putemus,  finit  in  repetita  uoce 
cauendi  in  superbia  fere  sollemni;  Fronto  p.  101  tii  igitur,  nisi  caues, 
supcrhiorem  uliquando  me  cxperiere. 

LI. 

Est   hoc   carmen   (quod   attinet  ad   tres   strophas  primas)   fere   cou- 
uersum    ex    Sapphus    ode    celeberrima,    quam    seruauit    nobis    Longinus 
[tisqI  vxpovg  c.  10,  2],  hace  (Poet.  lyr.  Bergkii  878): 
(paLVSxaC  fiot  Krjvog  ioog  &£0iGiv 
tfifisv  wvrjQ,  oGTtg  ivuvxLog  xoi 
i^dvBi  Mttt  Tclaaiov  d6v  cpmvsi- 

aag  vnaiiovsi. 
jtat  yslaiaag  ifiSQoev,  x6  fioi  [idv 
■nuQdiav  iv  axtj&saiv  snxoaasv 
a>g  yaQ  sviSov  ^Qoxswg  as ,  cpwvag 
ovSsv  sx    Ei'y.si. 


LI  1-4.  257 

dlXa  y.aii,  (itv  yXmeea  says,  Ximov  8 

avziv.a  xQa>  nvQ  VTiaS^SQOfia-^sv , 

onndteaoi  S'  ovSlv  oqi]u,\  tniQQoa- 
^Bici  S'  d-AOvai. 

d  Ss  fi'  iSQcog  ■naKxsfTai,  rQOfiog  Si 

ndoav  ayQSi,  xXcoQOziQa  Ss  noiag 

flifii,  rs&vdyirjv  S'  oXiyco  'niSsvrjg 

q)aivofiai  dXXa. 

uidere  licet,  respoudere  iuter  se   tantummodo   uu.  1 — 12,  reliqua  longe 

dissentire.     et  ia  ipsis  strophis  primis  libere  bic  illic  egit  poeta  noster, 

ut   alibi   quoque   solet,   non   ad   uerbum  uertens.     cur   autem    poetriae 

Lesbiae  potissimum  elegerit  odarium,  quo  suae  Lesbiae  aperiret  teneri  qui 

ipsum  tenebat  amoris  sensus,  supra  p.  27  et  31  exposuimus.  —  1.  ille  nii 

par  esse  deo  uidetur.  summae  felicitatis  significatio  (Ter.  Heaut.  IV  2, 15, 

Cic.  d.  n.  d   II  61,  153  ^iita  beata  par  et  similis  deorum,  Seneca  Herc.  Oet. 

104  par  ille  est  superis  qui  eqs.),  praesertim  in  amore:  Plaut.  Curc.  I  3, 

11  sq.  est  lepida.  4^  nimis  lepida.  :^  sum  deus.  #  immo  homo  haud  magni 

preti.  #  quid  uidisti  aut  quid  uidehis  magis  dis  aequiperabile? ;  Prop, 

II  15,  40.     extat  in  T  'mihi  impar':   iuueuerat  librarius   in   suo   exem- 

plari  'impar',  scripta   supra   'im'  (quod  ex  'mi'  corruptum)  correctura 

'mihi'.  —  2.  ille,  si  fas  est,  superare  diuos.   haec  addidit  C.  de  suo, 

propterea  dSv  cpuivsioag  omittens  (num  certa  de  causa,  dubito:  erat  qui 

Lesbiae  minus  suauem  uocem  fuisse  putaret,  quasi  talia  curaret  cupidi 

amatoris  ueneratio).     uulgo   religionis  esse  ducunt  adieotum  'si  fas  est', 

ne  scilicet  magnos    deos  laedat  lingua  superba,    comparantque  ex.  gr. 

Cic.  Tusc.  V  13,  1«  cum  ipso  deo,  si  lioc  fas  est  dictu,  comparari  potest. 

sed  hoc  ipsum   'dictu'   uel  tale  aliquid  abesse  omnino  nequit.     neque 

amantes  semper    respectus  dis   debiti  memores.     itaque  accedimus  eis, 

qui  'fas'   graecum  Svvutov  esse  dicunt:   Caesar  b.  g.  I  50  non  esse  fas 

supcrare  Germanos,  Verg.  Aen.  VII  692,  Ouid.  trist.  II  223  et  ibid.   III 

12,  41.    'superare',  excedere  beatitudine.    'diuos'  (quae  forma  est  magis 

grauitatis  plena  ideoque  in  sollemni  dictione   usitata,   sed   hic  fortasse 

ob  solum  metrum  adsumpta),  cunctos  deos  indicans,  positum  est  post 

singularem  'deo',  ut  Grat.  Cyneg.  96  deus  ille  an  proxima  diuos  mens 

fuit,  luuen.  3,  132  siquis  deus  aut  similis  dis.  —  3,  4.  qui  scdeus  ad- 

uersus  identidem  te  spectat  et  audit.     optime  fecit  Catullus,   quod 

degressus   paululum    ab    exeraplari    suo   'id.   spectat'    iutulit.     iu   medio 

positas  uoces  'identidem'  et  'te'  pariter  ad  'sedens  aduersus'  quam  ad 

^spectat  ct  audit'  referas:  perquam  adamata  duplex  haec  relatio  liuguae 

latinae.     iam  Vulpius  bene  cp.  Celsum  III  6  medicus  ncque  in  tenebris 

ncquc  a  capitc  aegri  debtt  rcsidcrc,  scd    iUustri  locu   aducrsus  cum,  ut 

omnes  notas  exuultu  quoque  cubantis  perspiciat;  idemque  adiiotat,  Sapphus 

locum  persecutum  esse  Lucianum   [f^tores  53].     in   uoce   'ident.'  (h.  e. 

sine  fine;   repetit  postea  C.  XI  19  fortasse  cum  huius  loci  recordatioue) 

omnis  uis  inest:  sperat,  si  usque  sit  simul  cum  amata,   se  leuare  posae 

Catullus  ed.  liaohrciis.     II.  17 


2oH  l'I  f.-io. 

aniini  curas,  quae  ex  repotito  breuo  in  tompuH  illius  anpoctu  et  auditu 
risuB  Bcmper  excitantur  saeuiorcB.  —  5,  «liilce  ridciitein.  cui  non  in 
memoriam  hic  redit  dulcc  ridentcm  L(du(jen  amabo,  dulce  loduentem,  Hor. 
od.  I  22,  2'5,  in  (pnbus  magis  lidelem  habes  ueraionemV  —  iiilKero  qiiod 
oiiiiiis  cripit  scnsus  iiiilii.  de  'misero'  cf.  ad  XLV  21.  'quod'  (tra- 
icctuni,  ut  ad  Corn.  9)  ad  utrumque  'spoctat  et  audit'  pertinet.  'eripit 
sensus'  (aliter  autem  de  diuturna  amantium  consternatione  LXVI  25  est 
adhibitum)  ualet  'mentem  confundit  i^erturbatque ' ;  Verg.  Aen.  II  73G 
hie  mihi  ncscio  qiiod  trepido  malc  numcn  nmicum  confusain  eripuit  mev- 
tem;  Lucr.  IV  435  labcfactari  undique  scnsus.  —  0,  7.  nam  siimil  te, 
Lesbia,  aspexi,  iiiliil  est  siiper  iiii.  'simnl  (ad  XXII  21)  te  aspexi'  de 
nouo  quoque  uisu  (aliter  LXIV  8G):  iterum  tum  incitatur  amor,  quem 
notum  cst  iinxisse  ueteres  per  ipsos  oculos  influere  in  animum.  'sunt 
enim  oculi  quasi  uiae,  per  quas  inmissum  pulcritudinis  effluuium  et  in 
animum  delatum  amoriB  flammas  excitat'  Waardenburgios  opusc.  p.  275, 
quamquani  de  flammis  mox  meliora  proferemus.  Publilius  Syrus  A  40 
amor  ut  kicrimast:  ab  oculis  oritur ,  in  pectus  cadit  (sic  enim  legimus); 
Prop.  I  19,  5  et  II  22,  7;  de  Graecis  uide  Kohdiura  libri  'der  griech. 
Roman'  p.  149  not.  2.  ad  totam  autem  hanc  descriptionem  mentis  con- 
sternatae  iam  Vulpius  cp.  Lucret.  III  152  sqq.  uerum  ubi  uementi  magis 
cst  commota  metu  mcns,  consentire  animum  totam  per  mcmbra  uidemus, 
sudoresque  ita  palloremque  cxisterc  toto  corpore  ct  infrincji  linguam  uocem- 
que  aboriri,  caligarc  ocuJos ,  sonere  auris,  succidere  artus.  sed  descriptio 
illa  in  initio  mauca  est:  suppleuerunt  u.  8  secuudum  illud  Sapphus 
(fcovag  ovdiv  iz'  siv.si,  ut  incredibilia  mittam,  Parthenius  'quod  loquar 
amens',  Westphalius  'gutture  uocis',  omnium  optime  Franc.  Ritterus  et 
Doeringius  'uocis  in  ore'.  'est  super'  per  tmesin  pro  'superest  (=  re- 
stat)',  ut  Ouid.  fast.  V  600,  Aen.  II  567,  Kepos  Alc.  8,  1  praeter  arma 
et  nauis  nihil  erat  super,  alibi.  —  9.  liiigua  sed  torpet.  Ouid.  epist. 
11,  82  torpebat  gelido  lingua  retenta  metu,  Liuius  I  25,  4  torpebat  uox 
spiritusque;  Plaut.  mil.  IV  6,  55  uerium  edepol  facere  non  potis,  si  ac- 
cesserit  prope  ad  te:  dum  te  obtuetur,  interim  linguum  oculi  praeciderunt. 
Aedituua  (supra  p.  5)  1,  2  uerba  labris  obeunt;  Hor.  od.  IV  1,  33—36;  Verg. 
Aen.  IV  76  (Dido  praesente  Aenea)  incipit  effari  mediaque  in  uoce  re- 
sistit.  'sed'  traiectum,  ut  LXI  102.  —  tenuis  sub  artus  flaiuma  de- 
mauat.  de  flammis  per  oculos  conceptis  cf.  nitidum  epigramma  Pom- 
peianum  supra  p.  6  a  me  exhibitum:  accensus  nimirum  ignis  ex  amatae 
amatiue  luminibus  igne  micantibus  (Rohdius  I.  1.  p.  152  not.  2);  ab  oculis 
autem  igiiis  deorsum  manat  sub  artus  siue  totum  per  corpus.  pro  rariore 
uocabulo  'demanat'  (de  quo  cf.  Gellius  XVII  11,  1)  iam  in  antiquis 
editionibus  (ueluti  AStatii)  legitur  'dimanat';  sed  haec  notio  iam  inest 
attributo  'tenuis',  quo  ignis  significatur  dispersus  (Xsnxov  uvq).  —  10.  SO- 
nitu  suopte  tintiuaut  aures.  'suopte',  suo  ipsarum:  Paulus  Festi 
p.  311  M.,  Corssenus  de  pronunt.  II  860-  (etiam  575);  Kuehnerus  gr.  I. 
I  p.  383.    de  tinnitu  siue  strepitu,  qui  ut  in  oninibus  fere  animi  commo- 


LI  11-12.  259 

tionibus  ita  in  amore  aures  inuadit,  cf.  Meleager  Anth.  Pal.  V  212,  1 
atfi  fiot  dvvsi.  ^tv  iv  ovaoiv  rjxog  fQcotos  (tle  superstitione  cum  hoc  tin- 
nitii  coniuucta  cf.  Burmanuus  Anth.  lat.  II  p.  639).  'tiuire,  tinitus,  tin- 
tinire,  tintinare'  prisce  etiam  postea  interdum  per  unam  'n'  scribebant. 
huc  rettulit  Hauptius  glossam  Labb.  p.  185*  'tintino  aAaZaJco'.  Cels.  VI 
7,  8  uhi  aures  intra  se  ipsas  sonant.  —  11,  12.  gemiiia  teguntur  lumiua 
uoctc.  de  oculorum  caligine  cf.  Ouid.  am.  III  5,  45  gelido  inihi  sangnis  ab 
ore  fugit  et  ante  oculos  nox  stetit  alta  vieos;  epist.  13,  23  tenelris  exsan- 
guis  ohortis;  Italicus  II.  lat.  973  nox  oculos  inimica  tegit.  AStatius  etiam 
Archilochi  uerba  [103  Bergkii]  cp.  roiog  yccg  cpLXotrjzog  eQcog  vno  kkq- 
SiTjv  iXva&sig  noXXijv  ■kcct'  axXvv  ofificctcov  ixsvsv  KXsipag  £X  ctrj&icov 
ccTtaXag  cpQsvag.  sine  sensu  tamen  est,  quam  V  praefert,  nox  'gemina'; 
quod  per  grammaticam  cum  'nocte'  coniunctum  a  sensu  referre  uelle  ad 
^umina',  hoc  uero  est  artificium  hodie  uel  a  pueris  inrisum.  plerique  edi- 
tores  nunc  sciibuut  id  quod  excogitauit  non  raale  ISchraderus  'anres 
geminae,  teguutur'.  quod  commentum,  quamquam  a  latinitate  defen- 
ditur  (cf.  ad  LXIII  75),  tamen  neque  ab  arte  rhythmica  (post  caesuram 
quippe  in  hac  strophe  semper  nouum  colon  incipere  uoluit  poeta  egregie 
ut  in  enumeratione;  aliter  Ilauptius  opusc.  I  p.  lOG)  neque  uero  ab  eo, 
quod  iam  in  initio  ultimi  membri  positum  Heguntur'  nimis  forti  neque 
apto  accentu  effertur,  probandum  mihi  uidetur.  LSpeugelius  '^gemina 
et  teguntur'  proposuit,  de  copulae  traiectae  legibus  (cf.  Hauptius  opusc. 
I  p.  119)  securus,  reponendi  ego  extiterim  auctor  'gelida  t.  I.  nocte': 
notum  est,  quam  saepe  'gelidus'  in  hoc  uel  illo  adfectu  amaro  deno- 
tando  adhibeatur  (cf.  interpp.  ad  Aen.  II  120);  uide  ex.  gr.  epiat.  Sap- 
phus  112  astrictum  gelido  frigore  pectus  erat;  et  saepe  'gelidus'  et  'ge- 
minus'  in  codd.  confusa.  —  hic  desinit  conuersio.  quartam  autem  in 
Sapphus  odario  strophaiu  non  itidem  a  CatuIIo  expressam  esse,  haud 
pauci  mirabautur;  multo  etiam  magis  bilem  mouit  doctis  necopinatus 
durusque  ad  otium  poetae  periculosum  transitus.  unde  alii  {\it  iam 
AStatius)  inter  u.  12  et  13  unam  duasue  strophas  iutercidisse ,  alii 
uu.  13 — 16  diuersi  carminis  fragmentum  esse,  alii  eosdem  adeo  ab  iuter- 
polatoris  mala  manu  prouenisse  sunt  opinati.  nobis  contra  uidetur.  nam 
si  erat  hoc  carmen  non  stili  exercitatio  aut  poetica  niiseri  amantis  de- 
scriptio  duce  Sappho  facta,  sed  ideo  compositum  ut  mitteretur  amatac, 
optime  hercle  quousque  sibi  procedere  liceret  solus  perspexit  CatuUus: 
quae  dc  sudore  e  toto  corpore  manante,  de  palloro  uiolaceo,  de  spiritu 
defiiciente  poetria  Lesbia  adiecit,  in  carmiue  ad  suam  Lesbiam  misso  tam 
nimia  esse  quam  sese  non  decere  agnouit.  in  eis  qnae  antecednnt  animi 
sensa  deuelauerat;  et  quamquam  dc  amore  suo  nihil  diserte  dixerat, 
nihilominus  omnia  dixerat,  fortasse  etiam  phira  quam  licebant.  erut 
enim  Lesbia  alieni  uiri  uxor;  quae  quid  de  se  seutiret,  magis  noster  auimo 
cupiente  diuinabat  quam  sciebat  certo:  quid,  si  adulesconti  procaci  suc- 
censeret  mulier  ingenua?  noluit  ergo  ignia  sui  descriptionem  plenam 
nimisque    apertam    roddere    addita    quarta    Sapphici    poematii    stropha 

17* 


200  LI   13— IG. 

(cuius  in-aetorca  uiollitiem  fortasse  putauit  niagis  in  femina  quam  in 
uivo  tolerandam);  cohibuitque  eina  irapotum  metus  ne  laederct  amaHiam, 
nuam  ut  puram  et  pudicam  ueneralfatur.  et  Buffecerunt  omui  ex  parte 
tro8  illae  strophae,  siquidem  feminam  pootao  amor  miaso  hoc  carmine 
trunco  noque  hitore  poterat,  si  ipsa  illi  fauobat,  noque  uero  offon- 
dere,  si  respuebat.  fruatur  suo  quisque  sensu  iudicioque:  mihi  BCmper 
amabilis  est  uisus  CatuUus  ob  hanc  ipsam  reticentiam  tenerumque  pu- 
dorem,  quo  ne  lineas  temere  transiliret  ueritus  substitit  nihilque  porro 
adiecit  nisi  quae  in  excusationem  licontiae  iam  aibi  permissae  proferre 
potuit;  et  ut  homine,  ita  poota  condignum  censoo  hunc  abruptum  (otsi 
non  sine  aliqua  duritic)  carminis  exitum.  sic  autem  qui  semper  statue- 
bam,  gauisus  sum,  cum  similiter  iudicantem  uiderem  Westphalium 
[p.  48 j.  —  13.  otinm,  Catulle,  tibi  molestuin  est.  audaciae  suae  cul- 
pam  totam  confert  in  animum  labori  serio  negotiisque  seueris  non  de- 
ditum,  sententia  cnm  in  aliis  rebus  adamata,  tum  in  amore,  quem 
philosophi  non  aliunde  quam  ex  mentc  uacua  nasci  declamabant:  Sto- 
baeus  flor.  LXIV  29  0E6cpQaozog  iQcozrj&sig,  xi  iaziv  iQcog,  ncc&og  tcprj 
ipvxrjg  axolcc^ovar}g ,  unde  fluxisse  puto  quod  legitur  in  altercatione  Ha- 
driani  et  E]picteti  [Fabric.  Bibl.  graeca  XIII  p.  563],  ubi  ad  interrogatio- 
nem  qiiid  cst  amor?  respondetur  otiosi  iKctoris  molestia;  cf.  et  longior 
expositio  Ouid.  rem.  135  sqq.,  Plaut.  Trin.  III  2,  32  ?a"  Veneris  uinctus 
otio  .  .  in  fraudem  incidi  et  Truc.  I  2 ,  34  sqq. ,  Ter.  Heaut.  I  1 ,  57, 
P.  Syrus  A  34,  Tac.  ann.  IV  20  otia  et  turpes  amores  exercendo.  *mo- 
lestum'  hic  eatenus  est  'incommodum ',  ut  designet  id  quod  a  recta 
morum  uia  retinet,  et  inde  fere  aequat  'periculosum'  siue  'perniciosum'; 
uidetur  hoc  quoque  ex  philosophorum  dictione  ortum  (cf.  Cic.  ad  fam. 
VII  26,  1;  Caelianae  §  43;  Hor.  epist.  I  1,  108).  ioculavem  Publilii  Syri 
de  otio  molesto  disputationem  (fortasse  cum  philosophorum  inrisioue) 
uide  apud  Macrobium  [sat.  II  7,  6].  —  14.  otio  exultas  nimiumqne 
gestis.  ut  tot  uocabula  latina,  haec  quoque  e  Romanorum  pastorali 
quondam  uita  profluxerunt,  siquidem  pecudes  tam  exultant  quam  gestiunt : 
Don.  ad  Ter.  Eun.  III  5,  7  ' gestire''  est  motu  corporis  monstrare,  quid 
sentias;  constat  autem  a  pecudibus  ad  homines  esse  translatum.  unde  cum 
et  'gestire'  maxime  in  rebus  laetis  usurpetur  (Paulus  Festi  p.  95),  utrum- 
que  uerbum  'eifuse  lasciuire'  et  'inaniter  eff^erri'  denotat;  Liuius  IV 
36,  1  Veliterni  coloni  gestientcs  otio,  lustin.  XVI  4  aduersus  'plebem  nimio 
otio  lasciuientem,  Cic.  Tusc.  V  6,  16  inani  lactitia  exultans  et  temere 
gestiens.  fortasse  iuuenci  libere  in  prato  ludentis  nec  adhuc  iugo  im- 
posito  durum  laborem  ferre  docti  imago  obuersata  est  poetae.  non  ne- 
glegendum  est  autem  illud  dno  kolvov  positum  'nimium':  quod  in  quouis 
alio  amorum  genere  et  ipsum  nimium  unice  quadrat  in  feminam  nuptam, 
cuius  possessioue  interdictum  erat  ex  iure  diuiao  humauoque.  eandem- 
que  sententiam  contineut  sequentia:  —  15,  16.  otinm  et  reges  prius 
et  beatas  perdidit  urbes.  sic  olim  (cf.  ad  IV  25)  Priamum  et  Troiam 
pessumdedit  Paris  per  desidiam  corrumpens  alienam  uxorem.    Octauia  816 


LII  1— -2.  2G1 

(Cupido)  regna  cuertit  Friami,  cluras  diruit  iirbcs.  Tibullum  quoque  sic 
tacite  Troiae  meutionem  facere  puto  I  3,  47  non  facinus,  non  ira  fuit, 
non  hella  (raptus  Helenae,  Graecorum  iudignantium  ultio,  circa  Troiam 
caedes  pugnaeque).  porro  AStatius  comparat  Euripidis  fragm.  241  N.  6 
5'  riSvq  alcov  tj  xax>J  r'  avavSQia  ovx'  oIkov  ovrs  yaiav  OQ&dasiev  av. 
Ouid.  ex  P.  IV  8,  33  urbesqne  beatae  (=  diuites  et  potentes).  denique 
animaduerte  pulcram  uocis  'otium'  auaphoram,  quam  licet  sub  alia 
significatione  adhibet  etiam  Hor.  od.  II  16,  1  sqq. 

Ln. 

1.  Quid  est,  CatulleJ  quid  moraris  emoriJ  quid  tardas  abire  e 
uiuis,  apud  quos  nunc  indignissime  uigent  regnantque  pessimi?  taedium 
contemptusque  rerimi  praesentium  tenet  poetam  fortasse  ipso  morbo  iu- 
grauescente  ad  tam  tristes  cogitationes  inclinantem.  Hor.  od.  III  27,  50 
inpudens  Orcum  moror  et  58  c[uid  mori  cessas? ,  Verg.  Aen.  XI  177  qiiod 
uitam  moror  inuisam.  'emori'  fortius  grandiusque  quam  simplex  'mori': 
Cic.  in  Pis.  7,  15  populo  ita  fuerat  antc  uos  consxdes  libertas  insita,  ut 
cmori  potius  quam  seruire  pracstaret,  Sall.  lug.  14,  24  utinam  emori  for- 
tunis  meis  honcstus  exitus  esset  neu  uiucns  iure  ('neuiuere'  codd.)  contcm- 
ptus  uiderer  (cf.  Herzogius  ad  Sall.  Cat.  20,  7).  uehementer  poeta  semet 
interpellat  curis  amaris  traditum  per  illam  sollemnem  indignationis  for- 
mulam  'quid  est',  de  qua  cf.  Ussingius  ad  Plaut.  Amph.  552,  Tibull. 
Priap.  2,  38.  superflue  olim  'quid  e. ,  C. ,  quod'  scripsere.  —  2.  sella 
iu  curuli  struma  Nonius  sedet.  de  duobus  illius  temporis  Xoniis,  iuter 
quos  optio  nobis  detur,  aliquid  memoriae  est  traditum.  AHaackhius 
[Pauly,  Encycl.  real.  V  p.  688]  et  Lehmannus  [Philol.  suppl.  II  p.  205], 
quibus  accessit  Schwabius  [q.  C.  p.  35  sqq.],  cogitauere  de  Nonio  Aspre- 
nate,  a.  46  proconsule,  legato  Caesaris  in  bcllo  Africano  Hispanico- 
que ;  hunc  illi  putant  creatum  esse  aedilem  curulem  eodem  auuo, 
quo  Vatinius  praetor  sit  creatus,  scil.  a.  55  (Schwabius  I.  1.  p.  43). 
de  altero,  Nonio  Sufenate,  a.  56  tribuno  plebis  (eodem  fortasse  cum 
M.  Nonio,  quem  Cic.  ad  Att.  VI  1,  13  propraetorem  uocat),  cf.  Haack- 
hius.  sed  fatendum  est,  plane  incertum  esse  quis  fuerit  Nonius  Catullianus. 
quidquid  id  cst,  neccssc  est  fucrit  hic  Nonius  honio  fliigitiis  coopertus 
famosusque  (cf.  Boethius  in  testim.  uol.  I)  qui  poteutium  ope  auxilioque 
eo  anno,  quo  Catullus  haec  scripsit  (ut  uidetur  a.  54,  cum  tristi  morbo 
uexatus  ultro  sibi  optarct  mortem),  primum  in  magistratnum  curulium 
serie  gradum  est  adsecutus,  aedilitatem.  notum  est  enim,  sellani  curu- 
lem  (cf.  llichius  lex.  antiqq.  s.  u.)  propriam  fuitse  aedilium  curulium, 
praetorum,  consulum;  Vulpius  cp.  Geli.  VII  9,  5  Cn.  Flauius,  Anni 
fdius,  dicitur  ad  collegam  ucnisse  uiscre  acgrotum.  co  in  conclauc  post- 
(juam  infroiuit,  adulescentcs  ibi  complurcs  nobilcs.  scdcbant  hi  con- 
tempnentcs  cum,  assurgcrc  ci  ncmo  uoluit.  Cn.  Flauius,  Anni  fdius, 
acdilis,  id  arrisit:  scllam  curulcm  iussit  sibi  afferri,  cam  in  liminc  appo- 
suit,  ncquis  illorum  cxirc  jfosscl    ulifjuc  Iii  omncs  inuiti  uidcrcnt  sesc  in 


ficlla   curuli  scdcnteni.     c|uod   spectaculum    hic   iusta  clatus  suporbia  iu- 
f^cs.sit  pueriH  inopte  fastidiosiH ,   id  NoniuH  optuliBse   uidttur  cuiu  OHteu- 
tatioiic  qnaesita  enibcsccntibus  hauc  iudi^'nitatcni  bonis  probisque  omni- 
bu8.      'atruma'    autcm    cum    olim    praeeunte    Scaligero    habuiHHent    jiro 
cognomine  (ncque  taraen  hoc  quidem  cognomcn  notum  est  aliundc,  alio- 
quin  cum  sat  constet  multa  corporis  uitia  in  cognomina  abiissc,  cf.  ex.  gr. 
'Plautus'    et  'PlancuH'),   i-ectius   Haackhius   ceterique   quos   dixi   docti 
cogitaucre  de  conuitio.     Celsus  V  28,  7  struma  cst  tumor,  in  qno  subter 
concnia  quacdam  cx  ptire  ct  sanguinc  rjuasi  gJandulac  oriuntur  . .  nascunlnr 
maxime  in  ceruice,  scd  ctiam  in   alis  et  inguinihus.     postea  'scrofulaH' 
siue   'scrofas'   hoc  uitium   uocabant,   unde  per  glosaam    uaria  lectio   in 
Marii  Victorini   codd.   obuia  'scrofa'    uel   'strofa'    prouenit.      quo   igitur 
uitio  constat  Vatiuium  deformem  fuisse  (cf.  interpp.  ad  Cic.  Sest.  65,  135 
(lui  exccant  pcstcm  oliquam   tamquam  strumam  ciuitatis,  Schwabius  1.  1. 
p.  35),  eodem  etiam  Nonius  insignis  fuit  (recte  Heysius  uertit  ^der  Kiel- 
kropf  Nonius').     quodsi  cum  hoc  statim  coniunctum  legimus  Vatinium 
ob  strumam  exagitatissimum ,    ultro    exclamamus   'pulcre   conuenit   im- 
probis  homullis',   cum   praesertim   illud   'struma'   ita  sit  positum   ante 
"■Nonius',   ut  facili   opera  etiam  ad  'Vatinius'  referri  possit.  —  3.  per 
consiilatum  perierat  Vatinius.   P.  Vatinius,  de  quo  cf.  ad  LHI,  consul 
fuit  a.  47   teste  Dione  Cassio  XLII  55   (cf.  et  de  hoc  consulatu  salsum 
Ciceronis  dictum  Macr.  II  3,  15).    usque  ad  quod  tempus  uixisse  Catullum 
eumque   uidisse   Vatinium   consulem   cum   plane    sit   inprobabile   (supra 
p.  40),  dudum  inde  ab  Hadriano  Turnebo  [adu.  XXI  11]  intellexere  pru- 
dentiores^  non   per  eum  quem  gessit  (quod  per  se  parum  est  credibile), 
sed  per  cum  quem  optauit  consulatum  Vatinium  falso  iurauisse.    optime 
rem  explanauit  (indicante  Hauptio  opusc.  I  p.  9)  Henricus  Valesius  ad 
Amm.  Marcell.  XXIV  3,  9  animabat  autem  lulianus  exercitum,  cum  non 
per  caritates,  sed  per  inchoatas  negotiorum  magnitudines  dcieraret  ad- 
sidue:    '  sic  sub   iugum   mitteret   Persas,  ita   rjuassatum  recrearet   orbem 
Bomanum^ .  nt  Traianus  fertur  aliquotiens  iurando  dicta  consuesse  firmare : 
'sic  in  prouinciancm  speciem  redactas  uideam  Daciam  et  Parthiam*),  sic 
pontibus  Histrum  et  JEuphratem  superem^  et  similia  plurima.    ad  quae 
Valesius:  'antiqui  per  uota  iurabant,  ut  Vatinius  ita  consid  fiam  . . .  et 
Cleopatra  quotiens   iurare    uolebat,   maximum  id   uotum   coucipiebat  sic 
in  Capitolio  iura  reddam,  teste  Dione  50,  5;   et  Otho  ipsum   Neronem 
adhuc  priuatus  adloquens  sic  iurauisse  ab  eodem  [Dione]  dicitur  sic  me 
Caesarem  uideas^,  comparatque  deinde   Cic.  ad  fam.  10,  9,   Sen.   epist. 
117,  23,  alia.     tuto  igitur  nobis  fingemus  Vatinium  sic  quauis  occasione 
loqueutem  'ita  consul  fiam,  uera  haec  uerba  sunt'  similiterue.     nam  et 


*)  'et  Parthiam'  ex  mea  coniectura  addidi,  ut  suadet  tam  pluralis 
'prouinciarum'  quam  quod  codd.  habent  'redactas'  Credactam'  uulgo) 
et  quod  sequitur  'Euphratem';  hoc  enim  rectc  Gardthausenus  restituit  ex 
Gelenio  et  Accursio  pro  ineptissimo  illo  ^iufidum'. 


LTI  4.     LIII  1—3.  263 

pulcre  haec  iuuguntur,  Nonium  iam  compotem  aedilitatis  esse,  Vatinium 
bona  spe  consulatus  teneri,  et  certo  constat  hunc  iam  longe  antequam 
consul  factus  est  de  consulatu  suo  loeutum  esse  (Cic.  in  Vat.  2,  6  et 
5,  11).  quaerat  hic  quispiam:  cur  haec  Vatinii  consuetudo  tam  anxium 
sollicitumque  reddidit  nostrum,  cum  spei  illius  euentus  incertus  tamen 
esset?  non  obliuiscendum  estnimirum,  Vatinium,  quidquid  impugnatus 
est  uehementissime  et  a  Cicerone  et  a  Caluo  (cf.  LIII),  tamen  a.  65 
praetorem  esse  creatum  et  hinc  suo  iure  certissimam  consulatus  opti- 
nendi  spem  concepisse.  Catullus  autem  eo  magis  intellegimus  cur 
taedio  horum  temporum,  quibus  Vatinii  uicerunt  et  Catones  repulsam 
tulerunt,  correptus  sit.  acerbe  autem  iuraiuranda  siue  uota  hominis 
commemorans  poeta  ea  uocat  'periuria';  Cic.  in  Vat.  1,  3  inconstantiam 
cum  leuitate,  tum  etiam  periurio  inplicatam.  de  forma  'perierare',  quae 
pro  uulgari  'peierare'  haud  raro  in  codd.  est  obuia,  cf.  Usenerus  in 
Fleckeis.  ann.  1865  p.  226.  —  4.  sic  postquam  id  quod  u.  1  posuerat 
stabihuit  ostendendo  quid  iam  nunc  sit  quidque  mox  futurum  sit,  gra- 
uiter  quasi  confirmationis  loco  ita  ut  amat  (cf.  supra  ad  VIII  7)  interroga- 
tionem  suam  repetit  poeta;  suppleas  meute  'nonne  iure  meo  dixi:  q.  e. 
C.  q.  m.  e.?' 

LIII. 

1.  Risi  uescio  qiiciu  uiodo  cc  coroua.  turbam  auditorum  orato- 
rem  iudiciumque  circumstantium  ultro  apparet  mixtam  fuisse  cx  diuer- 
sissimi  generis  hominibus;  Tac.  diai.  19  ctim  in  corona  uix  quisqtiavi 
adsistat,  quin  elemcntis  studiorum,  etU  non  instrtictus,  at  ccrte  imbutus 
sit,  ibid.  20  uulgus  adsistentium  et  32  non  doctus  modo  ct  prudcns  auditor, 
scd  etiam  populus.  ex  hoc  uulgo  auditorum  {corona  sordidiore  Son.  ejjist. 
114,  12)  aliquem  indicat  illud  cum  quodam  despicatu  dictum  'nescio 
quem'.  'modo':  fingas  tibi  audita  oratione  CatuUum  domum  reucrsum 
hoc  poemation  tamquam  admirationis,  qua  tenebatur,  testimonium  lepi- 
dum  iocosumque  in  cartas  coniecisse  Caluoque  misisse.  formam  prac- 
positionis  'e,  ex'  eam  quae  est  'ec'  non  recte  Neuius  [II  p.  766  sqq.] 
solummodo  in  compositis  inueniri  putat:  plurimi  cxtant  loci,  ubi  eam 
solita  in  hoc  'ec'  corruptela  'et'  adscrit;  cf.  ex.  gr.  ORibbeckius  prologg. 
Verg.  p.  418.  —  2,  3.  cuui  uiirillcc  Yntiuiaua  mous  criiiiiua  Caluos 
cxplicassel.  'mirif.',  mira  siue  siugulari  arte,  ut  LXXXIV  7  viiriflcc 
locutum.  'meus'  hic  poeta  iusta  amici  superbia  elatus  potius  praeponit 
quam  sermonis  cottidiani  usum  secutus.  de  quanam  C.  Licinii  Cahu  in 
P.  Vatinium  (de  quo  cf.  AUaackhius  iu  I'auly  cncycl.  rcal.  VI  p.  231)6  sqq.) 
oratione  hic  agatur  ut  eruamus,  proliciscendum  cst  a  Tacito,  qui  ita 
iudicat  |dial.  21]  quotus  cnim  quisquc  Calui  in  Asicium  aut  iu  Drusuin 
legit  accusationcs?  at  heixulc  in  omnium  studiosorum  nia)iibus  ucrt^aiitur, 
quae  in  Vatinium  inscribuntur,  ac  praccipue  svcunda  cx  Jiis  onitio;  cst 
cnim  ucrbis  ornata  ct  sentcntiis  auribus  iudicum  accommodata.  uiide  has 
orationcs  miDimum  tres  fuissc  cdoccniur.     de   quibus  post   i^riorum   dis- 


2CA  i^in  3. 

putiitionoa    parum    ut    in    matcria    impeditissima    fructuosas    nuperrime 
GMatthiesiua   [comm.  pbilol.,   Lips.  1874,    p.  99  sqq.]   ita  inquisiuit,  ut 
solidnm  rcferret  labonim  pracmiinn.    ct  prima  quidem  oratio  neccBse  eat 
adscriljatur  a.  58,  ad  qnam  adludit  Tiicitns  [dial.  34],  Caluum  non  mul- 
tiini  XXIIum   actatia  annum   egroHaum  in  Vatinium   orasse   diccns;   age- 
batur  autem  ea  causa  e  lcge  Licinia  lunia,   iudicio  tanicn  ui  Vatinii  et 
Clodii  inpedito  (Cic.  in  Vat.  14).     unde  et  Calui,  qui  sine  dubio  oratio- 
nem   tum  habendam  emisit,  in  hominem  istum,  in  quo  deformitas  cor- 
2)oris  cum  turpitudine  certahat  incjcnii  (Vell.  Pat.  II  69,   cf.  et  Sen.  de 
const.  sap.  17  Vatinium  hominem  natiim  et  ad  risum  et  ad  odium),  con- 
tcmptus  persequendique  furor  et  contra  Vatinii  in  accusatorem  raolestum 
tcnaccmque  odium  acerrimum  (XIV  3).    occasio  autem  noua  accusationc 
adgrcdiendi    Vatinium    ofFerebatur    Caluo    a.   50,    quo    ille    in   petenda 
aedilitate    repulsus    praeturae    in    annum    sequentem    extitit    candidatns 
quoque  in  Sestii  causa  testis  adco  et  reum  et  eius  patronnm  Ciceronem 
lacessiuit  dictis,  ut  huius  in  se  prouocaret  interrogationem  illam  notissi- 
mam,   qua  miserrime  uapulauit.     iam  hac  in  causa  Caluus  inter  Sestii 
defensorea    una  cum   Cicerone   ct  Hortensio    uersatus  sese    accusaturum 
denuo  Vatinium  minabatur  (Cic.  ad  Q.  fr.  II  4,  1).     a  quo  promisso  ita 
stetit,  ut  aut  cxeunte  anno  eodem  aut  potius  ineunte   a.  55   nomen  Va- 
tinii  deferret  lege  Tullia  de  ambitu  in  petenda  praetm-a  facto  (maxime 
ludis  gladiatoriis  ineunte  a.  56  datis),  insistens  ille  minis  iam  a  Cicerone 
[in  Vat.  15,  37]  iactis.     boc  enim  Matthiesius  uere  mihi  uidetur  osten- 
disse,  non  posse  hanc   de   ambitu  orationem  anno  54  adsignari;  in  hoc 
ab  eo  dissentio,  quod  eam  ineunte  potius  anno   55   esse  habitum  puto 
paulo  aute  comitia  praetoria  eo  anno  post  mensem  Maium  habita,  quibus 
Vatinius  ope  amicorum  potentissimorum  tamen  praetor  est  creatus  (Langius 
ant.    rom.    III   p.  328  sq.).      sic   enim   propterea    statuo,    quod    Catullus 
autumno  a.  56  Veronam  ex  longo  itinere  redux  nix  eo  ipso  anno  actioni 
illi  adesse  potuit.     eundemque    cum   admodum   improbabile  sit  uixisse 
adhuc  mense  Quintili  a.  54,    quo  Caluus  tertium  accusauit  Vatinium  de 
sodaliciis,  aut  postea,  cum  quartum  ille  de  ui  nomen  iuimici  detulit  (in 
his  autem  duabus  causis  postremis  mutata  temporum  condicione  Cicero 
Vatinii  antea  una  cum  Caluo  tantopere  impugnati  extitit  defensor),  con- 
scntaneum  est  ut  CatuIIum  interfuisse  statuamus  Calui  orationi  secundae 
a.  65  ineunte  habitae,   cum  ambitus  reus  esset  Vatinius.     ad  quam  ora- 
tionem  maxime   nobilitatam   et    in    scholis    lectitatam    perprobabile   est 
spectare  praeter  unum   a  Quint.  IX  2,  25  adlatum  (quod  ad  a.  5*4  refe- 
rendum    esse    docet   illud   'fieres')    omnia  fragmenta  nobis   seruata  (in 
Meyeri  collectione  p.  477^),  quamquam  unum  tantum  pleniorem  titulum 
prae  se  ferat.    ex  quibus  quantumuis  (eheu)  paucis  paruisque  tamen  ad- 
huc  uim  impetumque  accusatiouis  perspicere  licet.   initium  Caluus  sumpsit 
ab  hominis  prauitate:  Jmninem  noslrae  ciuitatis  audacissimum,  de  factione 
diuitcm,  sordidum,  malcdicum  accuso  (Halmii  rhet.  lat.  p.  366,  6).    deinde 
'crimina  exjjlicasse'  (ut  ad  Catullum  reuertar),  h.  e.   seriem  facinorum 


LIII  4—5.  265 

Vatinio  obiciendorum  ordine  exposuisse  censendus  est.  denique  gi^auiter 
inuectus  est  in  iudices  corruptos,  quos  praeuidit  non  condemnaturos  esse 
reum:  factum  ambitim,  scitis  omncs,  et  hoc  uos  scire  omnes  sciunt  (Quint. 
V  1,  13)  et  porro  at  ita  milii  louem  deosque  immortales  uelim  hene  fecisse, 
iudices,  ut  ego  pro  certo  habeo,  si  paruuU  pueri  de  ambitu  iudicarent 
(Charis.  p.  224,  9  K.),  ubi  fere  supplendum  est  'melius  quam  uos  (scil. 
dissimulantes  intellegere)  rem  apertam  esse  intellecturos'.  sed  pulcrum 
fragmentum  apud  Aquilam  Romanum  [p.  35,  5  H.]  huc  pertinere,  etsi 
non  inprobabile,  tamen  non  certum  est.  ad  hanc  autem  orationem  ad- 
ludere  putauerim  Senecam  rhet.  [p.  331  K.]  Caluus  . .  usque  eo  uiolentus 
actor  et  concitatus  fuit,  ut  in  media  eius  actione  surgeret  Vatinitis  reus 
et  exclamarct:  rogo  uos,  iudices,  num,  si  iste  disertus  cst,  ideo  me  damnari 
oportet?  —  4.  mauusque  tollens.  ad  testificandam  admirationem  (Lamb. 
ad  Hor.  epist.  I  18,  94):  Cic.  ad  fam.  VII  5,  2  sustuJimus  manus  et  ego  et 
Balbus,  id.  Acad.  II  19,  63  Hortensius  uehementer  admirans,  quod  quidem 
perpetuo  Lncullo  loquente  fecerat,  ut  etiam  manus  saepe  tolleret,  Arnob. 
VII  33  manus  ad  caelum  tolhDit,  rcbus  admirabilibus  moti  prosiliunt,  ex- 
clamant.  —  5.  'dei  magni,  salaputtium  disertum!'  exclamationem 
^d.  m.'  inseruire  hic  exprimendae  admirationi,  monui  ad  XIV  12.  'di- 
sertus'  autem  eloquentiam  summam  indicare,  et  XLIX  1  ostendit  efc 
Vatinii  ipsius  interrogatio  modo  adlata.  omnis  uero  carminis  lepor 
iocusque  positus  est  in  uoce  tertia.  nimirum  Caluus  cum  paruolus  essct 
statura  (cf.  praeter  Senecae  testim.  in  uol.  I  Ouid.  trist.  II  481  exigui 
Calui),  homo  iste  ex  corona  plebeius  fortiter  hoc  expressit  uoce  plebeia 
et  in  urbanorum  circiilis  sine  dubio  ignota  'salaputtium',  b.  e.  salax 
penis.  de  scriptura  uocis  alibi  non  obuiae  constat  ex  Senecae  libris;  a 
quibus  V  'salapantium'  exhibens  in  tanta  ductuum  ^^'  et  'u'  porroque 
't'  et  'u'  similitudine  parum  recedit.  habcmus  praeterea  nomeu  i^ro- 
prium  Salaputi  CIL.  VIII  10570  (cf.  Mommsenus  Ilermae  XV  p.  393): 
quin  syllabae  "'put'  et  'putt'  pronuutiaudo  tantum  differant,  post  ea 
quae  de  consonarum  in  lingua  latina  geminatione  disserui  nemo  dubitat. 
accusatiuum  neutrius  potius  quam  masculini  ('salaputius')  adesse,  com- 
probare  uidetur  quod  ad  uocem  explicaudam  recte  arcessitum  est  'prae- 
putium'.  quod  cum  radice  'pu',  quae  procreandi  uotionem  oontinot  (cf. 
pubes,  putus,  pupus,  puer,  alia:  GCurtius  libri  'Clrundzuege'  p.  287'") 
in  propatulo  est  cohaerere.  cum  'putium'  autem,  (juod  ipsum  iam  nou 
adest,  Scaliger  cp.  graecum  {TtoG^r]  pcnis,  noo&iov  praeputium)  TtoG&av, 
quod'  notnm  est  iocosa  appellationc  etiam  pucrulum  indicure;  et  8ic 
l>lcbs  latina  pusillos  homines  solebat  appellare  'penos',  ut  Horatium 
hahitu  corporis  hrcuem  Suetonius  in  eius  uita  narrat  ab  Augusto  uoca- 
tum  esso  purissimum  pencm,  sat  ambiguo  (h,  e.  tam  meram  breuitatem 
quam  in  re  uoncrea  mundum).  hinc  una  pars  dicti  illius  salsi  intclligitur. 
sed  quoniam  'sahxputium'  indicat  pcnem  salacem,  de  paruo  homine 
auteni  libidinoso  cogitaro  uon  faiile  licet,  ad  i^rimariam  uocis  'sahix'  ct 
'salire'  significationem   rediens   dcsignari  puto   simul  ageudi  genus  pro- 


260  LIV  1-2. 

iniiiiii  CiiUii,  qui  sccundiim  Scn.  rhet.  p.  332  K.  sohhat  excedere  suhselia 
sna  ct  impetu  latus  ttsrpie  in  aduersariorum  partcm  transcurrere.  ita(|uc 
plebeia  illa  uoce  indicatur  Caluua  nouc  sane  ac  lepide  homo  et  paruus 
ot  sempor  niobilis  inquietuaque. 

LIV. 

1.  Otunis  capiit  opidu  est  puHilliiiii.  ilu  hominibus  iii  hoc  carmine 
commemoratis  nii  scitur.  uersus  ipsi  mihi  uidentur  docere,  ia  eis  Cac- 
sarem  et  Fuficium  turpes  exercui.sse  libidines,  apertius  illud  quidem  et 
cum  Veroneusium  oflensione.  undc  Catullus  hac  leni  eademque  acri  ad- 
hortatione  admouet  Caesarem,  ut  caueat  nouos  iambos.  'Otonis'  reduxi 
ex  V,  cf.  Cic.  or.  48,  160  Orciuios  tamcn  ct  3Iatones  et  Otones  ..  dici- 
mus,  quia  per  aurium  iudicium  licet;  'Othonis'  antea  legebatur.  'oppido' 
siue  ijrisce  'oiiido'  est  uox  apud  bonos  auctores  non  obuia,  de  qua  cf. 
Paulus  Festi  p.  184,  qui  interpretatur  'ualde,  multum':  cf.  ex.  gr.  Apul. 
d.  d.  Socr.  prol.  [p.  3,  18  G.]  corpus  tam  concinnnm  cst,  ut  nrque  oppido 
paruum  neque  nimis  .grande  sit.  caput  'pusillum'  quid  sibi  uelit,  nemo 
dum  explicauit.  physiognomici  quidem  inter  se  differunt,  cum  caput 
breue  ab  Aristotele  [probl.  30,  3]  prudentiae,  ab  auctore  incerto  a  Rosio 
cdito  [anecd.  gr.  p.  114]  insipientiae  esse  signum  dicatur,  ut  obseruaait 
Ellisius:  utrumque  abhorrere  a  carminis  proposito,  quod  patefaciunt 
uu.  sqq.,  unusquisque  semel  admonitus  intellegit.  agitur  autem,  ut  mihi 
uidetur,  de  fellatore;  Mart.  XIV  74  corue  saluiator,  quare  fellator  lidberis? 
in  caput  intrauit  mentuJa  nulla  tuum\  quam  interpretationem  confirmant 
sequentia.  sed  licet  caput  sit  i^usillum,  hoc  nihil  ad  officium  aut  male 
aut  bene  praestandum  facit:  denegat  mentulam  recipere  os  tantum  nimis 
magnum.  unde  ucquiens  accedere  editoribus  priscis,  qui  rectissime  in 
constructione  offensi  huic  uni  consulebant  'est'  delentes,  ipsumque  illud 
'os'  ut  necessarium  plane  requirens  conieci  'Otonis  caput  (opido  est  pu- 
sillum  os!)':  in  pareuthesi  capitis  quidque  in  eo  sit  offensioni  redditur 
ratio.  nam  si  idem  adsequi  uelis  'est'  in  'os'  mutato,  uide  ne  iam 
contra  Catulli  usum  absit  ^est'.  ipso  autem  monosyllabo  (LV  13)  in  fine 
uersus  cum  synaloephe  posito  ridicule  depingitur  os  nimis  patulum  et 
rustice  magnum,  quod  per  Blqavsiccv  apertam  dicitur  "^opido  pusil- 
lum'!  —  2.  et  eri  riistice  semiLiuta  crura.  quasi  pe.  uebulam  hoc 
perspicimns,  agi  de  catamito  quodam  et  itidem  prouinciali,  qui  Caesari 
pedicanti  mala  et  sordida  crura  praebeat  uidenda  (cf.  Ouid.  rem.  317, 
idem  a.  a.  III  776);  eiusque  nomen  latere  sub  litterulis  illis  'et  eri' 
(nam  interpolata  lectio  est  'et  heri'),  est  sane  in  propatulo,  nec  recte 
AStatius  hoc  nomen  requisiuit  in  uoce  sequenti  'Rustice'  scribens,  ut 
mox  uidebimus;  nec  comprobandi  sunt,  qui  Otonem  tantum  et  Libouem 
csplendis  Caesaris  Fuficiique  libidiuibus  fuisse  praesto  autumant:  arcet 
talem  opinionem  tacitus  symmetriae  sensus,  quo  'semilauta  crura'  uon 
cum  nimia  adcumulatione  Liboni,  sed  tertio  cuidam  dari  debere  intelle- 
gimus    (unde   concidit   illud   Munronis    'et,  trirustice,    s.   cr.'    et  ipsum 


LIV  3-5.  267 

trirusticum).  sed  quamquam  certo  latet  nomen,  tameu  quidnam  id  sit 
difficillimum  est  dictu.  iiulgo  scribunt  'Heri'  (a  nominatiuo  'Herius'); 
et  potuit  ''H'  in  'Et'  dissolui.  s^d  non  minore  cum  probabilitate  alia 
licet  excogitare.  'Vetti'  uoluit  IVossius,  ^Neri'  LMuellerus,  'Ttiori' 
Peiperus,  'Terei'  FSchoellius;  possis  etiam  'Veri'  aliaque  comminisci, 
modo  ne  inter  Caesaris  amicos  nomen  aliquod  quaeras,  ut  fecit  Ellisius 
'Hirri'  cp.  Plin.  h.  n.  IX  171  proponens.  mihi  etiamnunc  placet,  quod 
olim  recepi.  nimirum  in  'et'  latere  ^os'  in  fine  uersus  prioris  necessa- 
rium  perspiciens  (prouenit  uitium  ex  exemplari  aliquo,  in  quo  scriptura 
continua  omnia  essent  exarata)  ex  'eri'  elicui  AERI  siue  AFRI,  nomeu 
tam  seruorum  quam  libertorum  lia\id  rarum.  sed  quidquid  latet  (neque 
enim  meum  ut  in  re  suapte  uatura  incerta  pro  uero  ueudito),  genetiuus 
subest,  non  uocatiuus.  huic  enim  nuUus  est  locus,  cum  Caesarem  solum 
in  hoc  carmine  et  adloquatur  et  possit  omnino  adloqui  poeta.  nam  qui 
nuperrime  comparauere  locos,  ubi  in  media  narratione  subito  tales  ad- 
locutiones  habentur,  neglexerunt  eas  usu  uenire  cum  grata  uainetate  in 
carminibus  maioribus  (ut  LXIV  299),  ineptas  esse  in  poematiis  minutis, 
cum  praesertim  in  his  iam  adsit,  ad  quem  uerba  derigantur.  quibus  ita 
se  habentibus  consequitur,  recte  porio  Italos  dedisse  'rustica',  quod 
omnes  fere  editores  receperunt.  coit  autem  illud  cum  sequente  uoce 
'semil.'  eo  modo,  quem  exposui  ad  XLVI  11;  dicunturque  (ut  equidem 
interpretor)  duris  aspera  crura  pilis  (Ouid.  a.  a.  III  194).  'semilauta' 
(ana^  Xsyofisvov),  parum  munda;  Non.  p.  337,  11  lautum,  mundum.  — 
3.  subtile  et  leue  peditum  Libuiiis.  alius  catamiti,  Libonis,  descri- 
bitur  uitium;  qui  hunc  habet  morbum,  ut  dum  pedicatur  pedat.  pedi- 
tum  (-tus),  crepitus  uentris,  praeterea  non  extat  nisi  in  glossis  Labbaei 
p.  131  peditum  tcoqSti  ei  peditus  noQdr];  jjro  uitio  illud  hic  notari,  animad- 
uertit  Scaliger,  Claudium  Caesarem  eo  laborasse  adnotans.  ccrtius  id 
potest  demonstrari,  nec  solum  ex  Mart.  IV  87  maximeque  VII  18.  nam, 
ut  iam  Scaliger  obseruauit,  peditum  siue  noQSr}  est  sonitus  aures  feriens, 
nares  contra  ingrato  odore  tangit  ^Seofia.  hoc  quid  sit  latine,  docent 
glossae  Labb.  p.  195  uissimn  ^Ssofia  et  uisso  ^Ssw,  unde  intellegitur 
Cic.  ad  fam.  IX  22,  4  non  honestum  uerhum  cst  'diuisio''?  at  ineM  ob- 
scenum,  cui  rcspondet  intercapedo.  iu  uita  cottidiana  synonyma  'uisscre' 
et  'pedere'  sine  discrimiue  adhibebant:  CIL.  IV  1881  qui  iicrpum  nissit, 
quid  cenasse  illum  putes? ,  ubi  male  de  uisendi  uocabulo  cogitaut  sinc 
iusto  sensu  et  acumine,  ego  hinc  apparere  puto  uitium  iu  delicatis  re- 
prehensum  simulque  transitiuum  uocis  usum.  sed  quod  nequitiarum 
genus  subtilitas  leuitasque  pediti  contineat,  ucscio  (an  mcntula  concacata 
innuitur?);  dubitoque  num  huc  piutiueat  locus  corrui»tus  funditus  Lucilii 
V  30  M. ,  ubi  tiisirc  miniitim  o]itiini  codicos.  —  4,  5.  si  iion  oniliiii 
displicere  uclleiu  tibi  et  Fullcio  senci  recocto.  horum  ucrboniia  cuni 
prioi-ibus  sequentibusque  conexus  obscurus  est.  mitto  priorum  couatus 
explicandi  incredibiles,  uoluti  Scaligori.  Viilpius  post  'omuia'  comina 
ponens    ita   enarrat:    'concedit   (poeta)  aliqua  fortassc  csso   iu   Uthouo, 


2(58  LIV  0-7. 

Vettio  aut  liibone  liaud  omnino  improbanda,  sed  quae  tanti  non  sint,  ut 
liropter  illa  toleruri  rcliqua  possint',  cp.  Cic.  p.  Sest.  3,7  ut  ille  .  .  si 
noH  omnent,  at  aUquam  partem  maeroris  sui  deponeret',  adicitque  Muiiro 
illius  sectator  Lucr.  III  400  si  non  omnimoilis  at  inayna  partc  animai 
priuatus  et  II  1017  si  non  omnia  sunt,  ut  multo  maxima  pars  est  con- 
'iimilis,  Cic.  ad  fam.  XVI  24,  1  a  Flamma,  si  non  potcs  omne,  j)artf:m 
aliquam  uelis  extorqueas.  quibus  locis  praeccdit  recte  'si  non  omnis', 
subsequitur  'pars',  quao  eftertur  plerumque  per  'at' :  inueraam  rationem, 
quam  hic  codiccs  prao  se  ferunt,  omissa  partis  racntioue  disorta,  nec 
usus  stabilit  nec  causa  intei'na.  praeterea  (quod  maioris  est  momonti)  num 
homine  sano,  per  deos  te  oro,  digna  est  haec  senteutia:  cetera  fortasse 
boni  sunt  catamiti,  sed  mali  iu  re  uenerea?  mirabimurne,  talibus  nugis 
missis  priores  criticos  hoc  carmen  se  non  intellegere  professos  csse? 
ego  ex  inepto  illo  'sinonomnia'  leni  cmeudatioue  erui  abiecta  's'  ditto- 
<;rapha  'illo  nomine'  (h.  e.  ob  illam  causam,  ut  XXIX  11  et  23,  Prop. 
1  y,  28  alio  nominc,  alibi):  notum  est  quam  saepe  Ml'  in  'n'  abierit, 
maleque  diuisis  uocidis  ('inon  omine')  latius  serpsit  deprauatio  ansamque 
ita  dedit  monachorum  correcturis.  nunc  uero  bene  per  asyndeton  cx- 
plicatiuum  secuntur  uu.  6  et  7,  qui  causam  illam  continent.  'uellem',  ut 
ex.  gr.  Hor.  sat.  I  3,  41:  parua  se  spe  teneri  significat  imperfccti  cou 
iiiiK-tiuo  poeta,  forc  ut  aurem  det  his  uerbis  Cacsar.  'Fuficio'  (Scaligero 
'Fuffitio'  praceunto)  Hauptius  dedit  pro  tradito  'Suffitio',  quod  nomen 
latinum  plaue  ignotum  est;  nominis  'Fuficius'  haad  pauca  habentur 
exempla;  ueluti  notus  est  C.  Fuficius  Fango  (Pauly,  encycl.  real.  III 
p.  527)  et  qui  a  Vitruuio  VII  praef.  14  commemoratur  scriptor  de  archi- 
tectura,  occurrunt  Fuficii  etiam  in  titulis.  ad  nomen  stabiliendum  haec 
adferimus;  ntyn  quis  fuerit  noster  Fuficius  plane  incertum  est.  sed  quis- 
quis  erat,  homo  senex  uideri  uoluit  iuuenili  ardore  pueros  sectari,  tam- 
quam  Aeson  recoctus  siue  iterum  iuuenescens  (Plaut.  Pseud.  III  2,  79, 
Cic.  d.  sen.  23,  83,  Val.  Flacc.  VI  444,  Quint.  VII  6,  7),  plane  ut  illa 
apud  Petron.  fr.  21  B.  anus  recocta  uino  tremcntihus  labellis  (h.  e.  uinum 
dapsilius  sumptum  facit  puellascere  anum ,  quam  produnt  tamen  tre- 
mentia  labella).  Vulpius  cp.  etiam  Anth.  Pal.  XI  256.  —  6,  7.  irascerc 
iteriim  meis  iambis  inmerentibus,  unice  iniperator.  (propterea  istos 
delicatos  tibi  tuoque  socio  uellem  displicere,)  quod  denuo  tibi  stigmata 
imposita  fateberis  iambis  nouis  in  te  derectis,  quales  iam  ante  in  te  et 
Mamurram  uibraui  sinc  mea  omnino  culpa,  qui  tua  sim  uiuendi  ratione 
ad  eos  compulsus.  scite  autem  poeta  haec  comminans  per  uerba  'illo 
nomine'  et  'unice  imperator'  iamborum  carminis  illius  famosissimi  XXIX 
memoriam  resuscitat  Caesari.  'inmer.'  (scil.  iram  tuam),  cf.  ad  XLIV  8. 
Postquam  Parthenius  et  AStatius  de  interpretatione  carminis  despe- 
rantes  complurium  poematum  miseras  relliquias  adesse  adfirmauerunt, 
non  defuerunt  qui  uariis  locis  lacunae  signa  ponerent  (ueluti  Lachm. 
post  3  et  5,  LMuellerus  post  1  et  3  et  5).  coutra  inde  a  Scaligero  multi 
extiterunt,  qui  unum  indiuisumque  carmen  esse  contenderent,  quamquam 


LV  1.  269 

de  interpretandis  singulis  inter  se  discrepantes.  qnorum  sententiam  nos 
illis  per  se  ineptis  "^si  non  omnia'  apte  apertaque  ueritate  emendatis 
ita  nobis  uidemur  corroborasse,  ut  prudentibus  quidem  hominibus  scru- 
pulus  superesse  nequeat.  totum  enim  carmen  ut  perlustremus,  poeta 
breuissimis  lineis  adumbrat  futuram  illam  quam  minatur  inuectiuam, 
paucia  uerbis  obiter  indicans,  qui  homines  ob  quae  uitia  nouis  iambis 
acerbissimis  aptam  possint  praebere  materiam,  et  simul  ueterum  iam- 
borum  sonum  ingratissimnm  Caesaris  auribus  iterum  suggerens:  apparet 
quam  uere  supra  dixerim,  leui  cademque  acri  adhortatione  Caesarem  ad 
mutandam  uitae  rationem  impelli. 

LV. 
1.  Oraiiins,  si  forte  nou  niolestnni  est.  solita  uitae  cottidianae 
formula,  ut  Lucil.  XXX  23  M.  sed  tamen  hoc  dicas,  quid  rest,  si  noenu 
molestum  est,  Ter.  Ad.  V  3,  20  auscidta  paucis,  nisi  molestum  est ,  CIL. 
IX  60  &i  non  molestum  est,  liospes,  consiste  et  Jege,  Mart.  I  96,  1  et  V  6,  1, 
alibi  (cf.  et  Ouid.  tr.  III  1,  19  si  non  graue);  eidemque  raodestiae  inseruit 
'oramus',  cf.  L  19.  ineptissime  et  contra  CatuUi  usum  ex  lectione  in  V 
tradita  'molestus  es'  Rossbachius  elicuit  ^molestus',  h.  e.  si  non  ira- 
cundus  es.  mirabuntur  lectores  huius  uersus  hendecasyllabi  pedem  se- 
cundum,  qui  alibi  semper  esse  solet  dactylus,  coutractum  in  spondeum. 
habet  hanc  contractionem  (de  qua  cf.  Lachm.  ad  Terentianum  p.  XV, 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  166,  HWeilius  in  lahnii  ann.  85  p.  337)  carmen 
nostrum  hoc  modo,  ut  alternis  tantum  uersibus  (1,  3  cett.)  eam  admittat. 
beneque  FHandius,  qui  peculiarem  de  hoc  opusculo  scripsit  libellum 
[lenae  1848],  intellexit  in  strophas  binorum  uersuum  siue  disticha  maiorem 
carminis  partem  esse  diuisam;  quam  in  rem  potuit  adferre  Prudentii 
exemplum,  qui  in  duobus  carminibus  [cath.  4  et  perist.  6]  binos  hende- 
casyUabos  in  disticha  copulauit.  sed  sat  miio  raodo  haec  diuisio  locura 
habct.  in  priore  enim  parte  (1  — 13)  uersus  contractus  praecedere  solet, 
subsequitur  phalaccius  integer;  contra  in  altera  (15—22)  ordine  inuerso 
praecedit  integcr,  subsequitur  contractus.  in  uniuersum  autem  causam 
huius  rei  iam  perspexit  IVossius:  'studio  C.  in  hoc  passira  epigramraate 
tam  tardigrados  captat  uumeros,  ut  suani  expriraat  Uissitudinera'.  accu- 
ratius  sic  est  distinguendum,  ut  dicaraus,  uersura  contractum  lassitudinera, 
contra  iutegrum  indagationem  amici  iudefessara  taraun  indicare.  nara 
ut  hic  materiam  carminis  ob  oculos  ponam:  Caniorium  (10,  18^')  ho- 
minem  nobis  ignotum,  postquam  conuenire  cupiens  totam  per  Romam 
frustra  quaesiuit,  poeta  hunc  laborem  quaerendi  iocose  dcscribit  araicum 
iu  iine  rogaus,  nc  amores  suos,  quibus  detineatur,  tiicere  uelit.  bene 
uutem  Vulpius  cum  illa  Catulli  descriptiono  cp.  Tlaut.  Amph.  IV  1,  l 
Naucrutun  qxiem  conuenire  uolui,  in  naui  non  erat;  ncquc  dumi  ncqnc  in 
urbe  inuenio  quemquam  qui  illum  uidcrit.  nam  omnis  plateas  pcrrcptaui, 
gymnasia  ct  myropolia,  aput  emj)orium  atquc  in  maccUo,  in  palacstra  at- 
quc  in  foro,  in  mcdicinis,  in  tonstriuis,  aput  omnis  acdis  sacras:  sum 


270  I^V  2—4. 

defessus  fjuaeritundo ,  nusquam  inucnio  Naucralcm  (cf.  t-t  Plaiit  Epid. 
II  2,  13,  TcT.  Ad.  IV  G,  1).  ad  hriius  doHcriptioiiis  Catullianae  arUaii  ut 
redeamus,  si  iiorBus  intcgcr  actionem  quaorendi  .et  contractu»  retar- 
dationeni  expriuiit,  iiropterea  quod  in  altero  strophae  uersu  maior  uis 
Cbt  sita  indeque  eius  iudoles  ehicct,  disticlia  j^rioris  pArtis  maf^is  indaga- 
tionem  cum  laboribus  iuuctam,  contra  pobterioria  j)artis  strophae  in- 
ritum  quaerendi  couameu  depiugunt.  sed  artem  illam  quominus  jdenam 
I^erciperemus,  inuidiis  prohibuit  casus,  qui  mediam  imrtem  8uo  artificio 
iusignem  ita  ab  hoc  carmine  reuolsit,  ut  in  initio  ac  fine  mutiiatiim  in 
alieuam  traiceret  locum.  (jua  de  re  uidebimus  ad  u.  13'\  —  2.  (leni<)n- 
stres,  ubi  siut  tuae  tcuobrap.  loci,  in  quibus  lates,  tenebrosi.  super 
fiue  Palladius  uoluit  natcbrae':  Sall.  lug.  14,  15  dausi  in  tcnebris,  Verg. 
Aen.  II  92  uitam  in  tenebris  luctuque  trahebam  (Sen.  ad  Marc.  22,  Gell. 
VI  6),  Prop.  III  15,  17  inmundis  habitare  tcncbris,  Amm.  Marc.  XIX  5,  5 
l)er  has  tenebras  ob  diiupta  ncglectas.  opponuntur  hae  tenebrae  luci 
(u.  IG),  ut  apud.  Cic.  p.  Sest.  9.  20  a  multis  cp.  hominem  emcrsum  subito 
ex  diuturnis  tenebris  lustrorum  ac  stuprorum  .  .  qui  ne  lucem  quidem  in- 
solitam  aspicere  posset.  —  3.  te  cauipo  (luacsiuinius  uiinorc.  recte  ita 
Scaliger:  'in  minore'  Y,  quod  Silligius  ''in'  ante  'campo'  traiciens  corri- 
gere  studuit,  cum  uideatur  potius  adesse  glossa;  Liu.  XXI  8,  7  patenti 
campo  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  2G1).  aliorum  autem,  Mureti  et  Statii, 
rationem  a  me  inprudenti  olim  amplexatam  't.  q.  in  m.  c'  iam  nou  est 
quod  refutem.  ad  rem  autem  quod  attinet,  praemonendum  est  poetam 
potissima  loca  ab  adulescentibus  frequentata  ita  enumerare,  ut  certam 
quandam  uiam  toueat.  primum  igitur  sese  conuertit  ad  campum  'mino- 
rem',  quem  apparet  tacite  oppoui  maiori,  hoc  est,  campo  Martio.  iam 
Paulus  Pesti  p.  131  haec  praebet  Martialis  campus  in  CaeJio  monte  dici- 
tur ,  quod  in  eo  equiriu  solebant  fieri,  siquando  aquae  Tiberis  campum 
Martium  occupassent  (Ouid,  fast.  III  521  sq.  idem  tradit).  haec  sufficiunt. 
nam  cum  miremur,  cur  non  nobilissimus  ille  campus  Martius  sit  comme- 
moratus,  ubi  iuuenes  Romani  ludere  seque  exercere  solebant,  inun- 
datione  Tiberis  tum  eum  quippe  flumini  proxiiuum  detractum  fuisse 
publico  usui  eiusque  in  locum  cessissc  ujinorem  illum,  quem  uon  posse 
esse  alium  quam  Martialem,  ut  olim  Scaliger  iutellexit,  recte  Handius 
defendit  contra  Beckerum  [antiqq.  rom.  I.  p.  600].  postea  autem  com- 
plures  erant  Romae  campi,  unde  Prop.  II  23,  6  campo  quo  mouet  iUa 
2)edes?  situs  est  autem  minor  ille  campus  in  regione  secunda,  unde  non 
longe  abest  circus.  —  4.  te  iu  circo,  te  in  onmibus  libellis.  circum 
nude  nominantes  intellexeruut  'maximum'  (non  Flaminium),  in  regione 
undecima  positum,  de  quo  cf.  Beckerus  I.  1.  I  p.  467  sqq.,  Pauly  encycl. 
real.  II  p.  877  sqq.  contendit  autem  ad  circum  poeta,  non  quod  ibi  ludi 
haberentur  (Ouid.  a.  a.  I  96,  135,  163),  sed  quod  ibi  esscnt  lupanaria: 
Priap.  26,  1  magno  notissima  circo  Quintia,  luuen.  3,  65  ad  circum  iussas 
prostare  puellas.  a  circo  pedem  poeta  profert  per  uicum  Tuscum  ad 
forum    et    Capitolium.      in    quo    uico   Tusco    porroque   in   foro  tabernae 


LV  5-9.  271 

libraviorum  sedem  habebant;  cf.  Schmidius  ad  Hor.  epist.  I.  20,  1  et 
Cic.  Phil.  II  9,  21.  ioco.se  autem  haec  poeta  coniungit  'et  apud  lupas 
et  in  librariis  te  quaesiui',  niox"em  Graecorum  in  eo  secutus,  quod 
'libellos'  uocat  loca,  in  quibus  libelli  ueneunt,  h.  e.  tabernas  librariomm. 
IVossius  cp.  Pollucem  IX  5,  ubi  rd  ^i^lia  hae  tabernae  audiunt,  et 
locos,  quales  sunt  Aristoph.  eq.  1375  iv  rc5  ^vqoj  pro.  (ivQonaUcp,  uesp.  755 
Ev  Toig  Ixd^vai  similiaque;  ex  Latinis  solus  Mart.  V  20,  8  libelli,  campus, 
porticus  nostrum  secutus  uidetur  (nam  Priap.  2,  2  huc  non  pertinet). 
conueuire  autem  solebant  in  his  tabernis  et  nouorum  librorum  cognos- 
cendorum  causa  et  ad  confabulandum  homines  litterati  bellique;  cf. 
GelL  V  4,  1,  XIII  31,  1,  XVIII  4,  1.  'te'  ut  monosyllabum  ante  breuem 
syllabam  cum  hiatu  corripitur,  ut  XCVH  1  Mi  ament'  Hor.  sat.  I  9,  38 
'si  me  amas',  Verg.  Aen.  VI  507  'te  amice'  (LMuellerus  d.  r.  m.  p.  307). 
—  5.  te  in  teniplo  sunimi  louis  sacrato.  louis  Optimi  Maximi  Capi- 
tolini,  de  cuius  templo  cf.  Prelleri  myth.  rom.  p.  193.  Ouid.  fast.  I  608 
summo  cum  loue  et  saepius,  Mart.  IX  1,  5  Tarpeia  summi  saxa  dum 
patris  stahunt.  'sacrato',  sancto,  ut  Tib.  I  2,  86  sacratis  liminibus. 
ceterum  poeta  hoc  unum  templum  exempli  gratia  ponit:  Plantus  1.  L 
apud  omnis  aedis  sacras;  in  quibus  nimirum  et  ipsis  femellae  iuuenes- 
que  haud  raro  conuenire  solebant.  —  G.  iu  Magui  siuiul  anibulatioue. 
in  porticu  Pompei,  qui  ex  bello  Africano  a.  80  redux  a  Sulla  accepit 
cognomen  Magni  eoque  solo,  postquam  ipse  eo  uti  consuerat  post 
bellum  Sertorianum,  haud  raro  designabatur;  cf.  Pauly  encycL  real. 
V  p.  1849.  hic  theatrum  in  regione  nona  situm  dedicauit  aestate  a.  55 
(cf.  Drumannus  HR.  IV  p.  529  sqq. ,  Schwabius  q.  C.  p.  250).  cui 
theatro  adiuncta  porticus  uere  erat  'ambulatio' ,  ubi  puellae  conuenire 
solebant  adulescentes  (cf.  Ouid.  tr.  II  285  cum  quaedam  spatientur  in 
hoc,  ut  amator  eodem  conueniat,  quare  porticus  ulla  patet?);    cf.  Prop. 

II  32,  11  et  IV  8^  75,  etiam  Cic.  d.  fat.  4,  8  et  Ouid.  a.  a.  I  67.  'simur 
absolute  positum  interdum  fere  ualet  'etiam';  iuterpp.  ad  Curt.  IX  1,  3 
(diuersus  est  u.  18*^,  ubi  'simul'  ualet  'una').  nam  quod  propter  hoc 
'simul'  uulgari  significatione  acceptum  Lachmannus  deleto  puncto,  quod 
post  5  ponit,  hunc  uersum  cum  sequenti  coniungit  ('simul  prendi'): 
fenielhxrum  prelieusio  non  solum  usu  uenit  in  porticu  Pompei,  sod  omni- 
bus,  quae  adiit  C,  locis;  praeteroa  distichi  linis  thigitat  maiorem  intor- 
puuctionem.  ceterum  mirum  foret,  si  poeta  hic  ueglexisset  additum  iu 
ceteris  colis  omnibus  'te' :  culpa  librariorum  hoc  intorcidisse  putauorim 
ante  'in'  post  'sacrato'.  —  7.  femellas  ouiues,  auiice,  preudi.  praepositis 
'femellis'  (quam  uocem  casu  solo  extare  hoc  uno  loco  docet  Isidorus 
X  107  fominarum  leuium  sectatorem  uocans  'femellarium')  cur  maximo  loca 
commomorata  adierit,  poota  significat,  suspicans  niminim  furtiuo  amore 
tonori  Camerium.  ''prondi',  nuinu  iuiocta  proporantos  podoni  sistorc 
ius-si,    ut    Ter.   Audr.    11   2,    10    tmis  pater    modo    mv  prchcndit ,    Hoaut. 

III  1,  89,  Phorm.  IV  3,  15.  —  8,  *,).  quas  uultu  uidi  tauieu  sereua  a 
uejte  sic  ipse  nagilabiiiii.     pro  ^sorona'  Itali  aut  'sereno'  aut  'serenas' 


272  LV  8—9. 

Bcripaerunt.  hoc  uulgo  accipientes  cxplicant  aut  'eas  tamcn  puellas, 
quae  hilarem  prae  se  ferrent  uultiim'  (quasi  uero  hae  femeliao  in  publico 
incetlentc.s  captantcHciue  amatores  alium  quam  laetum  uultum  gerere 
Holi;rent)  aut  'quas  a  mo  prehensas  uidi  tumen  uultu  non  conturbato 
nihil  signi  prodere'  (quaai  non  'serenus'  haberet  oppositum  'tristis',  quod 
niinime  ualet  'non  conturbatus').  'sereno  uultu',  quocum  cf.  Aen.  II  285 
screnos  foedauit  uuUus  et  Hor.  od.  I  37,  25,  quam  rectius  se  liabeat  ('a' 
et  'o'  frequenter  confusae,  ut  LIV  1  'apido'  pro  'opido'),  docet  alterius . 
rei  conteniplatio.  'uidi'  cnim  regulac  supra  e.vpositae,  ex  qua  hic  uersus 
est  unus  cx  integris,  solum  in  parte  priore  repugnat.  unde  olim  Itali 
'uideo'  reposuere,  adprobantibus  doctis  haud  paucis,  qui  hoc  tamen 
ncglexerunt,  posse  quidem  pracsens  tempus  significatione  perfecti  uti 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  88),  sed  uix  sequente  imperfecto  ^iagitabam' 
illud  habere  locum.  deinde  ut  'uideo  serenas'  incptum  esse  modo 
optinui,  ita  nec  'uidco  uultu  sereno'  ad  poetam  relatum  latine  dicitur, 
siquidem  'uidere'  non  ualet  'aspicere'  siue  'uisere'.  denique  mutatio 
illa  inludit  coniectandi  arti.  mihi  nihil  aliud  in  'uidi'  latere  est  uisum 
quam  'uicli'  (millies  'd'  et  'cl'  confusae),  quod  scriba  neglegentius  ex- 
arauit  pro  'uigili'  (cf.  'peruiclare'  et  'peruigilare').  Aen.  IV  182  uigiles 
oculi,  Ouid.  f.  I  456  uigili  ore  (Neuius  d.  f.  1.  II  p.  18);  cf.  et  Gell. 
XI  7,  4  requiretite  uultu.  iam  igitur  haec  ad  pootam  rcferunfur,  qui 
uultu  attento  quidem  (scil.  ut  siqua  ore  appareret  confuso  rubroque,  inde 
indicium  caperet)  puellas  interrogauit,  sed  eodem  tamen  sereno,  ne  sibi 
seuero  nimis  inmitique  de  industria  illae  iratae  negarent  nam  et  'quidem' 
haud  raro  (ex.  gr.  Ter.  Andr.  prol.  11)  omitti  et  'tameu'  praeponi 
notum  est.  hinc  fundamentum  est  iactum  emendandis  litteris  'auelte'^ 
mitto  explicandi  conamina:  quis  LMuellero  fidem  habebit  'a  uel  te'  sic 
scribenti,  ut  'a  te'  cohaerens  discindatur  illo  'uel',  quod  incredibiliter 
plaue  ad  pessimas  puellas  spectet  [anal.  Cat.  p.  46]?  nec  proficiunt 
coniecturae  plurimae.  ueluti  ineptum  est  quod  uario  modo  inferre 
studebant  auellendi  uerbum;  porro  uulgatum  'ah  uel  te'  ('uel'  est  qui 
explicet  'ueluti'  siue  'exempli  gratia'!),  Scaligeri  'has  uel  te',  Froeh- 
lichii  'has  ut  te',  Handii  'at  uel  te'  non  minoribus  scatent  offensionibus ; 
constructioni  autem  repugnat  IPohlii  [lect,  p.  47]  'a  queis  te',  Heysii 
'Aulum  te' ,  Schwabii  'auens  te'.  quamquam  hoc  is,  quem  postremo 
loco  nominaui,  recte  persjiexit,  hitere  participium  praesentis;  quod  in- 
structum  esse  debere  significatione  aspiciendi,  post  ea  quae  de  uersu 
priore  disputaui  elucet.  olim  dedi  'uisens  te',  postea  intellexi  sic  esse 
redintegrandum  locum  'quas  uultu  uigili,  tamen  sereno,  lustrans  te  sic 

ipse  flagitabam'.  exaratum  nempe  erat  l't  s  te  sic,  ut  saepe  in  mediis 
quoque  uocibus  'us'  per  uirgulam  indicatur  ot  'tra'  syllaba  sic  ut  signi- 
ficaui  abbreuiatur.  sed  d  illud  supra  lineam  natans  cum  in  loco  ob- 
scuriore  ante  V  scriptum  esset,  iam  hanc  litterulam  V  pro  noto  compendio 
uoculae  *uel'  accepere  neglexeruntque  elementa  nunc  sensu  cassa  ts. 
'quas'   pariter  ad   'lustrans'  (Aen.  VUI  152  os  .  .  Joqxientis  .  .  lustrahat 


LV  10—12.  273 

lumine)  quam  acl  'flagitabam'  spectat,  qiiod  cum  duplici  accusatiuo  con- 
strni  pueri  sciunt.  restat  'ipse',  quod  sane  alienum  potest  uideri  (unde 
proflnxerunt  couiecturae  'inde'  et  'usque'),  quod  tamen  ex  illo  'omnes 
femellas'  non  male  explicatur:  '"uel  ab  eis,  quas  alioquin  non  soleo  ad- 
loqui,  ipse  te  reflagitaui',  nimirum  non  per  pedisequum  (uertas  'direct', 
cf.  Naegelsbachii  stil.  lat.  p.  -292').  —  10.  Cauierinm  iiiihi,  pessimae 
piiellae.  scil.  reddite;  de  qua  ellipsi  cf.  ad  XXXVIII  6  laudata. 
'Camerjum'  per  i  consonam  pronuntia:  Lachm.  ad  Lucr.  p.  130  et  193, 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  257.  Plaut.  Truo.  II  2,  56  2^^ssumae  de  scortis; 
hic  dictionem  non  nimis  seuere  acciijiendam  potius  aequare  ^callidissi- 
mae  iuuenum  corruptrices'  (nos  'Teufelsmaedchen'),  iam  monui  ad  X  33 
et  XXXVI  9.  —  11,  12.  (iiiaedam  iuquit  uiidiim  reduc  em  hic  iu 
roseis  latet  papillis.  grauiter  urguent  premuntque  interpretem  in  hoc 
carmine  cruces  criticae.  num  post  'reduc'  cum  in  tine  lacunosus  sit  u.  11, 
uulgo  ojjtinuit  quod  Auantius  reposuit  ^nudum  sinum  reducens' :  habemus 
sic  puellam  iocose  pectus  nudantem,  in  quod  digitum  intendens  uerba 
sequentia  loquatur  (ad  locutionem  stabiliendam  quod  adferunt  Claud.  in 
Eutr.  I  86,  alienum  est).  uenim  enim  uero  'sinus'  ubique  ita  est  'pectus', 
ut  translatae  significationis  a  ueste  sinuosa  sumptae  remaneat  uestigium: 
facile  apparet,  cur  ''sinus  nudus'  nusquam  reperiatur,  quod  euertit  non 
solum  Kiesii  coniecturam  'nudnm  sinum  recludens',  sed  etiam  meam  ipsius 
^uelnm  sinu  reducens',  siquidem  uelum  tegit  pectus,  non  ainum  pectus 
uelantem.  melius  quidem  ab  hac  parte  uoluit  Froehlichius  'tunicae 
sinum  reducens' ,  nisi  quod  deleuit  uersum  contractum.  ducem  autem 
certissimam  hic  quoque  se  praebet  firmiter  adserta  critices  regula;  qua 
iubcmur  ibi  adhibere  remedium,  ubi  adest  uitium:  fiuis  uersus  est  lacu- 
nosus:  finem  hunc  ita  expleamus,  ut  cetera  a  mutationibus  maneant  in- 
tacta.  et  hic  duplex  uia  patet.  aut  enim  insistens  Auantii  rationi  potes 
conicere  quod  protulit  Ellisius  'nudum  reducta  pectus'  aut  (si  illud 
recte  auersaris,  cum  Catulio  non  loqui  liceat  ut  Vergilio  Aen.  VI  481 
tunsae  pcctora  ijolmis,  h.  e.  cum/reducta'  pro  'reductum  habens'  a 
nbstri  more  abhorreat)  potius  Schwabio  adstipulabiraur,  qui  Handii  bonam 
suspicionem  'tu  nudulum  reduce'  artis  respectu  habito  premens  pro- 
posuit  'nudum  reduc  pnellum',  haec  uerba  nimirum  ipsi  tribuens  mere- 
triculae.  huic  accedens  nunc  ante  'emhicin'  interlapsum  esse  puto 
^imicum'.  dicit  igitur  femella  illud  'pessimae  puelhii''  respiciens  'nu- 
dum  reduc  amicum',  mala  usa  ambiguitate  et  spoliatum  a  nuilis  puellis 
Camerium  fingens  et  reiecta  tunica  libidini  seruientem.  Cic.  ad  fam. 
IX  22,  1  ita  mc  destituit  nudam  hanc  ambiguitatem  tetigit.  'reduc', 
scil.  ad  domum  eius;  similiter  Naeuius  com.  110  11.  cum  suus  paler  cutn 
pallio  uno  domum  (om.  codd.)  ab  amica  abditxit.  neque  uero  necessaria 
est  pectoris  nudati  mentio,  quippe  quod  in  merotriculis  aut  fuerit  semia- 
pertura  aut  tenuissimo  pellucidoque  a.niictu  tectum.  doindo  retineraus  quod 
0  praebet  'em'  (G  soiita  cuni  confusionc  'hem');  hoc  euiin  'era'  a  priacis 
scriptoribus    et    iu    serraone    farailiari   eodera    niodo    adhiberi    quo    'en', 

Catuli,us  eil.   liaohroiis.     11.  18 


274  I^v  13. 

(luod  in  cultiore  loquella  tuni  iucrebescere  coepit  (cf.  ad  LXI  141)),  usu 
ncniiK;  t)tiKTiK(p  (ad  quom  etiani  'liic'  refer),  pobt  (Jilibbeckii  disaer- 
tationeni  ad  X  27  laudatam  sat  conHtat:  eni  hic  .  .,  em  illic  .  .,  em  istic  .  . 
similiaque  (sine  synaloephe)  comicis  est  naitatisBima  formula,  qua  ipae 
adhuc  Cic.  ad  Fara.  XV  1  cm  liic  iUe  cst  dixit:  nuUam  causam  ease,  cur 
eam  a  Catullo  in  hoc  quidem  carmine  abiudicemus,  recte  btatuit  Itibbeckius 
[1.  1.  p.  35].  LXI  100  «  tuis  teneris  uohi  sccubure  papiUis;  Hor.  od, 
I  13,  2  ceruicem  roscam,  Stat.  Theb.  IX  703  roseue  malae  Kimiliafiue.  in 
noce  'latet'  uis;  femellam  sic  quasi  certo  «ciat,  Camerium  rem  cum 
meretricula  nota  habere,  haec  pronuntiantem  facit  poeta.  —  13.  sed  te 
iaiii  ferre  Herculei  labos  est.  per  'sed'  ad  propositum  reditur.  'iam', 
post  ea  quae  femella  aperuit,  unde  te  apud  amasiam  latere  scio.  notum 
illud  nerculis  pcrpcti  uerumnas  ilahoresj,  de  quo  cf.  Cic.  de  fin.  II  35,  118, 
ita  infiexit  C. :  'te  tuamque  reticentiam  sufierre  patique,  hic  uero  est 
unus  ex  duodecim  Herculis  laboribus'.  ponitur  autem  'Herculei'  (prisce 
pro  'Herculi'),  ut  Tericli'  pro  Tericlis',  porro  'Ulixi'  similiaque:  Neuius 
d.  f.  1.  I  p.  332  (non  recte  Lachm.  ad.  Lucr.  p.  246  pro  datiuo  habet). 
itidem  'labos'  prisce  pro  "'labor',  ut  'honos':  ibid.  I  p.  168.  —  post 
n.  13  Lachmaunus  traiecit  fragmentum  decem  uersuum,  quod  in  V  extat 
post  c.  LVIII.  quos  uersus  per  se  sensu  conexuque  omni  carentes  ante- 
riores  editores  in  fine  nostri  poematis  adtexuerant.  et  pertinere  eos  ad 
hoc  carmen  certum  est.  nam  et  hoc  credi  nequit  (quod  Silligius  sibi  per- 
suasit),  Catullum  altero  carmine  eandem  rem  eodem  artificio  usum  cecinisse, 
et  inepta  est  Riesii  opiuio  uersus  illos  a  Catullo  omnino  abiudicautis. 
neque  uideo,  quo  cum  commodo  Froehlichius  Schwabiusque  potius  eos- 
dem  inseruerint  post  u.  14,  qui  uersus  melius  multo  rectiusque  sequitur 
fragmenti  finem.  Lachmanno  autem  obtemperantes  si  fragmentura  inter 
13  et  14  inserimus,  hoc,  etsi  optime  iam  excipitur  a  u.  14 — 22,  nihilo  setius 
tamen  in  initio  non  bene  coit  cum  u.  13.  quod  non  solum  ex  sententiae 
hiatu  apparet,  sed  inde  quoque  quod  et  u.  13  et  13^  (uam  13* -22^  signi- 
ficaui  fragmenti  uersus)  est  contractus,  cum  hoc  tamen  negandum  sit 
omnino,  pos.se  duos  uersus,  quorum  non  integer  est  status,  sese  excipere 
(quod  et  Froehlichii  Schwabiique  rationera  adlatam  euertit).  nam  quod 
ceteri  huius  fragmenti  uersus  non  plane  quadraut  in  regulam  supra  ex- 
positam,  mox  defendemus;  hic  id  solum  negamus,  posse  admitti  ut  duo 
uersus  contracti  sese  excipiant.  sed,  ut  dixi,  sententiae  defectus  ipse 
ostendit,  librarium  cum  hoc  fragmentum  in  suo  conexu  omissura  adiceret 
in  fine  quaternionis,  in  initio  unura  uersiculura  omisisse.  quera  si  talem 
fere  fuisse  statuimus  'nam  nullus  reperire  te  ipse  possim',  quo  modo 
subiciantur  sequentia  melius  intellegemus.  ad  quae  iam  AStatius  et 
PVictorius  cp.  Alexidis  uerba  [Com.  gr.  fr.  Mein.  III  p.  470]  laol  nuqa- 
aixstv  ■nqBiTxov  rjv  xm  Tlrjydaa)  ^'  xoig  BoQsddaig  77  si'  xi  &uxxov  sxi 
xQBX^t^  V  drjtihc  AdxV^og  'Ex£0§ovxd8-ri.  itsxsxaL  ydq,  ovx.  oiov  ^aSi^si 
xdg  68ovg.  nostrum  autem  respexit  fortasse  Prop.  II  30,  3  non  si  Pegaseo 
uecteris  in  aere  dorso  nec  tibi  si  Fcrsei  mouerit  ala  pedes,  uel  si  te  sectae 


LV  IS**— 16*.  275 

rapiant  talaribus  aurae,  nil  tihi  Mercurii  proderit  aUa  iiia  (quamquam 
imitatio  minime  ceita  est).  —  13^.  non  custos  si  flugar  ille  Cretuni. 
si  (leus  aliquis  me  faciat  (Ouid.  met.  XIV  685  formasque  apte  fingetur  in 
omnes)  Talum  illum  cursorem  Cretensem.  quem  fabulae  ferunt  gigantem 
fuisse  toto  corpore  aheneum,  qui  ab  Hephaesto  Minoi  dono  datus  Cretam 
insulam  ter  unoquoque  die  circuierit  (cf.  Priap.  17,  1  circitor  moleste,  ad 
me  quid  prohibes  uenire  furem'^),  custodiens  nimirum  a  peregrinis  et 
aduenis:  Orph.  Argon.  1348,  Apoll.  Rhod.  IV  1638  sqq.,  Apollod.  I  9,  26, 
Plat.  Min.  15  (schol.  Plat.  p.  926).  'custos',  in  cuius  tutela  fuerit  illo  modo 
Creta;  cf.  Cic.  d.  n.  d.  III  23,  57  (Apollinem)  custodem  Athenarum.  —  14*.  non 
si  Pegaseo  ferar  uolatu.  Pegasi,  equi  alati  (de  quo  cf.  Prellerus  myth. 
Gr.  p.  79  sqq.,  Cic.  p.  Quint.  25,  80),  instar  uolantem  poeta  fiagit  se  ire  per 
auras  celeri  cursu;  Claud.  in  Eutr.  II  169  tot  montcs  uno  contenta  uolatu 
transilit.  LXII 20,  LXIII  58.  —  15*.  non  Ladas  ego  pinuipesue  Perseus. 
Ladas  celeber  erat  SoXixoSQOfiog,  cuius  statua  Corinthi  extabat;  Paus. 
II  19,  7  AdSag  nodav  coxyrjjri  vnsQ^aU.oiisvog  rovg  sq)'  avzov.  saepius 
eum  ut  celeritatis  adferebant  exemplum,  ut  auct.  ad  Her.  IV  3,  4,  Mart. 
X  100,  5,  luuen.  13,  9^  (ubi  Weiduerus  cp.  lacobsii  comm.  Anth.  XII  58). 
de  Persei  Medusaui  interfecturi  talaribus  alatis  a  Mercurio  datis  cf. 
Prellerus  1. 1.  p.  67  (66);  saepius  hunc  quoque  commemorant,  ut  Val.  Flacc. 
I  67,  ubi  lason  scrutans  qua  arte  Colchos  posset  quaerere  nunc  aerii 
plantaria  uellet  Perseos  aut  currus  et  quos  frenasse  dracones  crcditur 
scilicet  Ti-iptolemus,  quae  ducta  sunt  ex  Ouid.  am.  III  6,  13.  adiectiuum 
'pinnipes'  solus  habet  noster.  difficultas  iterum  adest  critica  ob  absentiam 
uerbi  et  coniunctionis.  aegerrinie  enim  aut  subintellegimus  "'si  ferar' 
aut  absolute  haec  accipimus  ('non  sum  ego  L.  p.  P.'),  quid  multa? 
uere  Scaliger  'si'  ante  'ego'  inseruit;  sine  difficultate  iam  'ferar',  cuius 
uice  'ego'  fungitur,  mente  supplemns.  nam  quod  nunc  poeta  deserit  institu- 
tum  prius  neque  i^ersistit  in  uersibus  contractis :  enumeratio  fabulosorum  cur- 
sorum  poetam  et  ipsum  celerem  alatumque  reddit.  seruata  auti'm  in  eis 
qui  secuntur  uersibus  huius  metri  indole  genuina  mox,  ubi  ad  labores 
suos  desctibendos  redit  (inde  a  u.  21*),  reuertitur  ad  rationem  priorom, 
ut  tamen  per  artificium  sujjra  enarratum  iam  praecedant  uersus  intogri, 
subiciantur  contracti.  —  16*.  nou  Rhesi  niucae  citaeque  bigae.  haec 
quoque  nuUo  modo  accedere  i:)rioribus  (naui  cum  'si  forar'  ultro  exclu- 
datur,  uelle  liberius  supplere  'si  mibi  sint'  et  putare  poetara  feruore 
suo  abreptum,  haec  uero  sunt  artificia  hodie  explosa)  in  aperto  est  non 
minus  quam  hoc,  parum  nos  proficore  Mureti  conioctura  'uon  K.  niueis 
citisque  bigis'  (quae  utiquo  praoferenda  ost  Handianao  ''niuoa  citaque  biga'). 
nam  molestissimuin  est  arcessero  'si  ferar'.  forri  enim  i)octa  se  tingit 
niutatuni  in  eos  quos  enumerauit:  iii  bigas  quomodo  potest  omDino 
mutatum  se  fingereV  uersa  nimirum  ratiouo  nuiic  profert  C.  uehiculum, 
cuius  opo  in  quaerondo  amico  possit  uli.  librarii  autem  ropetitis  illis 
'non'  inliaorontes,  ut  saopissimo  siniilitor  orrauorunt,  hic  quoquo  illud 
reposuerunt  male  et  cum  ceterorum  uerborum  iumutatione  loco  uoouluo, 

18* 


27(')  I'V  17"- ly^ 

{liiani  soquens  'adde'  tam  nianifeBto  indicat,  ut  dubitatio  supereBtie  ne- 
quoat  horainibu3  cordatia.  dedit  poeta:  'da  (=  praebe  mihi)  R.  niueas 
citasque  bigas'.  Thraciae  rex  Khcsus,  Ilecubae  frater  et  a  Dioniede 
occi.sus,  notus  CHt  ex  Hom.  II.  X  433  fcqq.;  de  eiuH  equis  {'atalibus  ab 
Ulixe  abductis  cf".  Hom.  1.  1.  437  tov  dr)  -/tai/liOTOUff  innovg  i'Aov  f]dl 
fifyiatovg.  XsvHoreQOi  xiovog,  %i-itLv  8'  dvifioiaiv  6(io£oi  (Aen.  XH  84 
qtii  candore  niues  anteiient,  cursibus  aurast,  Eurip.  Rbes.  301  gqq.  — 
17'^.  addc  Inic  pluniipiMlas  uolatncsquc.  Hiuc'  ad  Rbesi  bigas  danda.s 
tantuiiiniodo  spectare  potest.  et  est  hoc  iudicium  ingens,  poetam  non 
de  Mercurio  ahito  et  Daedalo  et  Zete  Calaique  cogitare,  .ut  uulgo  jjutant 
(illi  in  priore  potius  serie  erant  adferendi);  refero  ego  ad  columbas 
Veneris,  pauones  lunonis,  dracones  Cereris  currum  trahentes  similesque 
alites,  quas  insuper  suis  bigis  iungi  nunc  optat  poeta.  nam  artius  cohaerent 
plumipedae  et  uolatiles,  h.  e.  quae  ex  plumis  pedum  uolare  posaunt; 
Colum.  Vni  4,  3  pecus  uolatile,  Cic  d.  n.  d.  II  60,  151  bestiue  uolatiles. 
'plumipeda'  {an.  Ity.)  deriua  a  'peda'  snbstantiuo,  (juod  Paulus 
Festi  p.  211  explicat  ucstigium  humanum  quodque  latius  patens  alteram 
illius  'pes'  formam  fuisse  apparet;  cf.  'bipeda'  et  'decempeda',  porro 
"■centipeda'  (qui  uermiculus  etiam  'multipeda'  et  'millepeda'  audit), 
denique  ''remipeda'  (Varr.  sat.  Men.  489  B.)  et  ''scrupipeda'  (luuent. 
com.  5  R ).  substantiui  autem  uim  hic  habet  uox  noue  ficta,  ut  LXIII  41 
'sonipedibus'.  —  18^.  ueutorumque  simul  require  cursuni.  postula 
una  cum  bis  celeritatem  uentorum.  sed  a  quonam  postulare  banc  iu- 
betur  Camerius?  statim  ad  baec  respondere  conabimur.  —  19*.  quos 
uinctos,  Canieri,  mihi  dicares.  'uinctos'  fuisse  uidetur  in  V  (ita  G 
m.  1,  0  'uictos'  leni  errore:  'iunctos'  G  m.  2,  fluctuant  inter  utrumque 
codd.  deteriores).  boc  si  ad  notam  fabulam  Homeri  [Od.  X  17  sqq.], 
apud  quem  Aeolus  dat  Dlixi  uentos  in  utre  uinctos  ad  regendam  naui- 
gationem ,  referimus  auctore  Benoistio ,  apte  quidem  in  bis  quoque 
habemus  recordationem  fabularum,  sed  quomodo  baec  constructio  'uentos 
require,  quos  uinctos  mihi  dicares'  stare  possit  minime  perspicimus.  ut 
hoc  addam,  'dicare'  fere  ualet  hic  'donare'  siue  'dare',  ut  Verg.  I  73 
propriamqne  dicabo.  sed  praeter  constructionis  foeditatem  hoc  quoque 
nos  latet,  quomodo  uocatiuus  'Cameri'  in  uno  aliquo  colo  locuni  habeat. 
quem  cum  probe  intellexerint  tantum  in  initio  enuntiati  (hic  priora  com- 
preheudentis)  legitimum  esse,  uulgo  sic  interpretantur ,  ut  ab  bis  uex-bis 
incipere  putent  apodosin  per  formam  enuntiati  condicionalis  expressam 
'da  mihi  Rhesi  nobiles  bigas,  adiunge  his  alites  omnes,  fac  ut  uenti 
simul  flent:  baec  omnia  si  mihi  copulata  parares  daresque,  tamen  te 
horum  ope  commodissime  celerrimeque  quaerens  tandem  desisterem  de- 
fatigatus'.  legunt  autem  qui  ita  expUcant  'iunctos'  aut,  cum  hoc  diffi- 
cillimum  sit  explicatu,  auctore  Schradero  'cunctos'.  sed  in  illa  inter- 
pretatione  male  se  babet  'quos'  ad  omnia  priora  relatum  (necessario 
requiritur  'quae');  et  uum  ^si'  hic  quidem  omitti  possit  perdubium  est; 
denique  uersus  prioris  seusus  obscurus  mauet.     has  difficultates  si  accu- 


LV  20*— 16.  277 

rate  perpenderis  uiderisque  ab  una  parte  'quos  uinctos'  continerc  con- 
tinuationem  eorum  quae  de  uentis  dicuntur  ualde  optatam,  ab  altera 
parte  ''Cameri'  uocem  non  minus  necessario  in  nouo  enuntiato  ponendam 
pertinere  ad  initiam  apodoseos,  iam  hoc  delibera,  num  uere  equidem 
possim  mihi  gratulari  restitutam  i5oetae  manum  hance:  ''uentorumque  si- 
mul  require  cursum,  quos  uinctos  <^iuihi  tradafc  Aeolus  rex:  haec  si,  in- 
quam,)>  Cameri,  mihi  dicares'  eqs.  nam  sic  etiam  explicatur,  cur  tempora 
(13*  sqq.)  iam  mutentur.  —  20*.  defessus  t.  omuibus  medullis.  Plaut. 
Stich.  -11  2,  16  at  ego  perii,  cui  mediillam  lassitudo  perbibit.  'omnibus' 
fortius  adeo  est  quam  solitura  ^imis':  iu  toto  corpore  nihil  omnino  intactum 
mansit  a  defatigatione.  —  21*.  et  multis  laiigoribus  peresus.  non  solum 
pluralis  omnium  membrorum  defatigationem  depingit  ('multis',  maguis, 
uehementibus),  sed  ad  hanc  picturam  augendam  etiam  facifc  reditus  poetae 
ad  uersus  contractos.  ''peresus',  confectus,  cum  magna  hyberbole,  respectu 
meduUarum,  utLXVI  23  exedit  cura  medullas  (interpp.  adVerg.  Aen.  VI  422); 
paulo  aliter  Seren.  Samm.  62  tali  languore  peresiis.  —  22*.  essem  te  mihi, 
amicc,  quaeritaudo.  Plautus  1.  1.  suvi  defessus  quaeritando  (priscorum 
maxime  proprium  est  iutensiuom);  Ter.  Eun.  V  6,  7  defessa  ridendo, 
Pacuu.  315  R.  defessus perrogitando.  'essem',  scil.  futurus.  ^mihi' Tra^eAxft 
eleganter^  ut  LXIIl  56  'sibi'.  causa,  cur  uulgatam  lectionem  'mi'  (breuiatum 
hoc  cum  hiatu,  ut  u.  4  'te')  sequamur,  mxUa  adest.  —  1-4.  tauto  te  iu 
fastu  negas,  amiccJ  'in'  explicationem  non  habet.  recte  quidem  Plaut. 
Bacch.  IV  9,  91  in  stultitia  si  deliqui,  h.  e.  dum  stultus  eram.  hic  seusus 
est:  estne  tibi  fastus  tantus,  ut  te  neges?  Muretus  'ten'  uolnit,  quod  uulgo 
receperunt.  sed  accedit  'ne'  ad  uocem  elatam,  quae  minime  est  'te'  (cf. 
XLIIl  6),  sed  'tanto'.  rectius  erit  hoce  'tanto  te  en  fastu'.  quod  accipe  pro 
interrogatiuo  illo  'en'  ('ene',  an,  num  forte),  de  quo  cf.  ORibbeckius 
de  part.  lat.  p.  34.  Tastus'  est  superba  reticentia,  qua  amico  concredere 
amores  suos  recusat  Camerius  instar  puellae  fastiodiosae  (Handius  cp. 
Burm.  ad  Prop.  III  11,  10);  ad  qualem  etiam  spectat  locutio  'se  negare', 
h.  e.  copiam  sui  non  facere  ut  Ter.  Phorm.  I  2,  63  (ubi  non  recte  de 
ellipsi  cogitant)  et  Hec.  I  2,  45.  'amice'  grauiter  repetitum  est  a  blau- 
dienti  nimirum  poeta,  qui  sciendi  cupiditate  ardet;  quamquam  forUisse 
praestat  'amico'.  —  15.  dic  uobis,  ubi  sis  futurus.  ubi  te  reperire 
(conuenire)  possim;  Cic.  ad  Att.  XIV  7,  1  Brutiim  nostrum  audio  iiisum 
sub  Lanuuio:  ubi  tandcm  est  futurus?  cf.  VI  10.  —  edc  audactcr.  mecum 
communica  libere,  ut  ex.  gr.  Hor.  sat.  II  4,  10  ede  liominis  nomcn;  Cic.  p. 
Rosc.  A.  11,  31  omnia  non  modo  diccre,  xicrum  etiam  libcnter,  audncter 
libcreque  dtccre,  Caes.  b.  g.  I  18,  2  dicit  liberiui>  atque  audacius.  de 
'audacter'  Quint.  I  6,  17.  —  16.  committc  crcdc  lucci.  tertium  instat 
C.  grauius  urgentiusque,  apte  per  asyndeton  (ad  XLVI  11)  cumulans 
uocabula,  quae  alii  per  copnlam  iungunt,  ut  Ter.  Heaut.  V  2,  13  ci 
commisi  et  credidi  (cf.  et  Prop.  I  10,  11  sq.).  'lucei'  siue  'luci',  scil. 
publicae  Ii.  e.  notitiae  meae,  dictum  est  respectu  occultaruni  tenebrurum, 
in  quibus  ucrsatiir  Cainoriu.s  (2);  Cic.  Acad.  II  19,  62  cum  rcs  occultissimas 


27S  I'V    17     21. 

aperueris  in  lucemque  prottderis.  —  17.  iiunc  tc  lactoolac  tcnciit  imcllac' 

Hnlgo  Bcribunt  'num'    plane   abHurdc.     uaiu  uiirnitio  illa  femellae  u.  1 1 
prolata  siue  iiera  erat  eiuo  potiuB  ficta,  dc  re  ipaa,  Carneriura  neBcio  quid 
scorti  sectari,  non  dubitat  uel  ccrte  se  non  dubitare  tingit  poeta;   unde 
hoc   'num   (forte)  amas  V'    eius  consilio  prorsua  repngnat.     reliqui  igitur 
in  editione  'nunc'  traditum,  non  «luia  uerum  putaui  (frustra  eiiini  quae- 
Hiueris,    cur    et   pracsentiae   notio  urgeatur   et   hoc  per   interrogationem 
fiat),   sed    i|nia   tuiu    quod   reponerem   non  habni.     confessionem   antem, 
quam    ab  amico  fiagitat  C. ,   iijsc  paene  elicit  hoc  modo  cum  magna  in- 
patientia  ex  eo  quaerens:  'non  te  1.  t.  p.  ?',  h.  e.  nonne  uerum  est  quod 
dixit    illa?    cf.    ad  XXIV   7;    no   et   'nc'    frequentor  commixta  inter  se. 
puellae,   hic  generaliter  norainatae,  a  candore  cutis  audinnt  Macteolae', 
nt  Apul.   met.  III  14  interibit  ipse  quam  tuam  plumeam  lacteamque  con- 
tingat  cutem  (cf.  ad  LXIV  65);  Handius  cp.  et  Mart.  III  58,  22.     Seneca 
epigr.    4,   6   [PLM.    IV   p.  57]   lucteolasque   animas   (agnas)   lacteus  umor 
alit,   ut   casui  sit  tribuendum,   quod  uox  illa  praeterea  nunc  non  extat 
nisi    apud   Prudentium    Ausouiumque;    nec    uero    necessai-ia    est    Perrei 
coniectura  'papillao'  pro  'puellae'  restituentis  secundum  u.  12.  ^tenent', 
deuinctum,   ut  XI   18.  —  18.   si  lingiinm  cLiiiso   tcnes   in   ore.     tam- 
quam     de    responsione    amici    certns    statira    adhortationem    subiungit, 
in  imagine   puellae   fastidiosae   (u.    14)   persistens.     nam    cum    snfFecerit 
^linguam  tenes'  (=  taces),  illud  'clauso  in  ore'  per  se  sat  otiosum  (cf. 
Klsisiv  ardfta;  aliter  Ouid.  a.  a.  II  92)  propterea  additur,  quod  TtccQ&svog 
■>iatdKXeiGTog,  in  thalamo  retenta,  poetae  obuersatur  animo.     'tenes'  post 
'tenent'  u.   17,  etsi  significatio  est  diuersa,  neglegentiori  poetae  excidit; 
cf.  V  13  et  XXXVII  5.  —  19.  fructus  prolcies  ainoris  onines.    fructus 
amoris  uulgo   sunt  gaudia  uenerea,   ut  Attius   70  R.   postremo   amplexa 
fructxim,  quem  cli  dant,  cape,  Prop.  III  20,  30  fructu  scmper  amoris  egens 
(Lachm.   ad  Prop.  p.  100);   hic  paulo  aliter  ^fructus'  dicuntur  commoda 
iocunditatesque  ex  his  gaudiis  profluentes,  nimirum  quae  communicando 
haec    cum    amicis    percipiuntur;    iam  AStatius    cp.   Lucr.    IV    1073    nec 
Veneris  fructu  caret  is  qni  uitat  amorem.     'proicere',  ut  rem  uilem  abi- 
cere,  LXIV  82.     ^omnes',  praecipuos.  —  20.  ucrbosa  gaudct  Tenus  lo- 
quella.     eadem  sententia  quam  VI  3,  ubi  uide.     adnotant  docti,  plane 
ab  ea  diuersa  inueniri  alibi,  uelut  Muretus  laudat  Tib.  I  2,  36  celari  uuU 
sua  furta  Venus   et  Tib.   epigr.    1,  8  [p.  84  ed.  m.]  qui  sapit,  in  tacito 
gaudeat  ille  sinu.     nimirum  amantes  silere  se  melius  bene  perspexerunt, 
etsi  ipsi  uino   laetitiaue   superati  interdum  neglexere;   amici  curiosi  (et 
unus  ex  curiosissimis  erat  bonus  Catullus)  ex   sua  parte   contrarium  ad- 
serunt  pro  loco  et  tempore,  ut  et  Prop.  I  9,  33.     'gaudet',  amat,  ut  ex. 
gr.  Hor.  sat.  H  5,  32.  'uerbosa',  silendi  impotente;  cf.  XCVIII  2;  glossae 
uerhosa:  inuerecunda.  —  21.  uel,  si  uis,  licet  obseres  palatuni.    Micet', 
per  me  licet:   aut,   si  tu  uis   tacere  (in  silentio  persistis"),   non  impedio, 
quominus   os    tuum  claudas.     palatum  etiam  ut  loquentis  linguae   sedes 
commemoratur,   uelut  in   epist.  Sapph.    111    et  lacrimae  derant  oculis  et 


LV  22.     LVI  1-3.  279 

lingua  palato  (=  loqui  nequii),  Hor.  sat.  II  3,  274  (hinc  Pers.  1,  35). 
Hor.    epod.   17,  53   obseratis  aurihus.  —  22.  dnm  uestri  sis  particeps 

amoris.  haec  libri  V  scriptura  propterea  est  reiectanea,  quod  nec  'ues- 
tri'  ualet  simpliciter  'tui'  nec  'particeps'  idem  est  ac  'potens'  (modo 
sis  in  amore  tuo  potens  siue  felix).  quod  G  pro  uaria  lectione  habet 
fluxitque  in  libros  deteriores  'nostri',  AStatins  ita  explicat:  'ut  tua  tu 
nos  celes  gaudia,  nos  te  tamen  nostrorum  nobis  amorum  conscium  esse 
uolumus.'  lustin.  I  4,  6  Harpago  regis  arcanorum  participi  (=  conscio). 
nec  tamen  hac  lectione  difficultates  oranes'  remouentur,  siue  CatuIIum 
uere  pvomittere  et  de  luuentii  amore  certiorem  facturum  esse  amicum 
siue  potius  promisso  doloso  hunc  noui  nuntii  cupidum  cnriosumque  ex 
tenebris  suis  elicere  uelle  statuimus:  remanet  nescioquo  pacto  aliquid, 
quod  a  carmine  uniuerso  abhorrere  uidetur.  et  male  se  habet  lectio 
uulgaris  a  Scaligero  inuecta  ^uestri  sim'  (Auantius  ante  'uestri  sim  ego'); 
nam  hoc  'taceas,  si  uis,  modo  conscius  sim'  absonum  esse  patet,  patet 
iustam  oppositionem  requirere  hoc  ^taceas,  si  uis,  aliis,  modo  ego  sim 
conscius'.  nec  intellego  Rossbergii  illud  'ueri',  cum  'uerus  amor'  dici 
soleat  castus  sanctusque  (XI  19),  qualem  apud  scorta  (cum  quibus  una  esse 
suspicatus  erat  amicum  C.)  uix  repperit  Camerius.  potest  subesse  'fausti' 
uel  Mextri':  caro  amico  quarauis  taciturno  omnia  fausta  optat  poeta. 

Ex  mentione  porticus  Pompeiae ,  quam  ut  rem  nouam  diserte 
commemorat  poeta,  manifestum  fit,  aestate  fere  anni  55  hos  uersus 
iocosos  esse  corapositos. 

LVI. 

1.  0  rem  ridiculam,  Cato,  et  iocosam.  dubitari  neqnit,  quin  hoc 
poemation  sit  missum  ad  Valerium  Catonem  grammaticum,  de  quo  supra 
p.  8  sqq.  dixi,  ut  interpretfs  plerique  omnes  statuerunt.  neque  ullo  modo 
est  credibile,  ad  M.  Porcium  Catonem  Uticensem  hos  uersus  spectare 
(ut,  quidquid  monuit  iam  Mnretus,  uuperrime  sibi  persuasit  Ellisius), 
quippe  a  cuius  seueritate  rigida,  quae  fere  in  prouerbium  abiit  (cf. 
Kittershusius  ad  Phaedr.  IV  7,  21  lector  Cato,  Plin.  epist.  III  21  tunc 
me  uel  rigidi  legant  Catones),  abhorreat  prorsus  huius  carminis  materia 
sane  ridicula  et  iocosa,  sed  quae  anstero  uirtutis  exactori  bilem  mouerit 
uon  mediocriter.  —  2.  di^naiiuiue  auribns  et  tno  cacliinno.  Huo'  ad 
utrumquc  substantiuum  pertinet,  ut  Aen.  I  h5'6  sociis  d  rege  rccepto. 
Cic.  ad  fam.  VI  7,  3  tot  malis  tmn  uinctum,  tum  fractum  siudium  scri- 
bendi  quid  dignmn  auribus  aut  probabile  potest  afferre?  Prud.  c. 
Symm.  II.  402  quae  quis  non  uidcut  sapicntum  digna  cachinno?  ceterum 
Westphalius  non  nimis  probabiliter  statuit,  in  hoc  initio  obuersatum 
esse  Catullo  locum  Archilochi  [fr.  79  13.]  'EQcca^ovidrj  XuQiXuf ,  ;(y»}/ii« 
toi  yfloiov  BQfw,  nolv  cpikxuQ^'  hrcciQcov,  tfQtpeai  8'  (xhovcov.  —  3.  ride, 
qnicciuid  amas,  Cato,  Catullnm.  uitae  cottidianae  erat  formula,  qua 
preces  commendare  solcbaut,  Ter.  Heaut.  IV  5,  1  cauc,  si  me  amast 
Cic.  ad  Q.  fr.  II   10,  4  aclduc,  si  me  amas,    Marium  et  ad  Att.  V   17,   5 


2S(»  LVI    1  -5. 

,s/  quidqiiam  me  atnas,  htcnc  locum  vnini;  hanc  leiiiter  mutatam  lepido 
adhibet  noster.  'quidquid'  interdum  aduerbii  uice  fungens  adaequat 
'quantnm'  uel  'utcuraquo',  uelat  Gell.  XII  1,  23  quicqtiid  ita  cducati 
libcri  amarc  patrcm  utque  matrcvi  uidcntur:  quantum  aniat  Cato  amicum, 
tantum  iubotur  ridore  eum  ('CatuUum'  comninno  obiuctuni;  cf.  LIII  1), 
hoc  OBt,  risum  ridere  maximiim,  ua^tatov  ytXoixa,  ut  bene  explicat 
AStatiua;  qui  addit  'et  leporis  nonnihil  oHt  in  uorborum  nuQMvvfiia  Cato 
CatuUum';  cuius  similis  est  illa  u.  6  pupulum  jiucllae,  XCIV  2  olcra 
olla.  —  4.  res  cst  ridicula  et  nimis  iocosa.  cum  graui  adfirmatione 
(ut  VIII  8)  repetit  C.  uerba  u.  1  per  aayndoton  oxi^licatiuum.  1'laut. 
As.  prol.  14  ridiciila  rcs  est,  datc  benifjnr  oj)rra)n  viilii.  'nimis',  uaido; 
cf.  ad  LXIV  22.  —  5.  deprendi  niodo  pnpiiluni  piicllae  trusanteni. 
•■deprehendi'  uox  est  propria,  siquis  (ut  in  alio  facinore  ita)  in  medio 
adulterio  cajntur  siue  in  furtiuo  Veneris  opere  subito  interrumpitur: 
Hor.  sat.  I  4,  114  deprcnsi  non  bella  est  fania  Treboni,  Ouid.  met.  III  6 
quis  enim  dcprendcre  possit  furta  louis?  'pupulus'  est  paruus  puer; 
Varro  sat.  Men.  546  B.  ac  viamvium  lactis  sugentem  pascere  pupum, 
deminutiuo  praeterea  Sen.  epist.  12,  3  pupulus  etiam  delicium  vieum 
factus  est  de  sene  uieto  contemptim  utitur.  tion  defuerunt,  qui  nugas 
uenderent  cogitantes  de  Lesbia  tamquam  puella  hic  commemorata.  quasi 
banc  in  furto  cum  riuali  aliquo  deprehendere  res  ridicula  et  iocosa  uisa 
fuisset  Catullo!  quibus  ineptiis  conueniebat,  quod  sub  pupulo  agnoscere 
sibi  uidebantur  P.  Clodium.  bic  enim  cum  pusio  cubabat  cum  sorore 
maiore  (Cic.  p.  Cael.  15,  36),  CatuUus  ipse  pupulus  erat.  mittamus  haec; 
nam  uel  ipsa  nuQavviiia  indicat  puellam  pupulo  isti  coaeuam.  uocem 
alibi  non  lectam  'trusare'  uolunt  esse  aut  'fortiter  trudere'  aut  'trudere 
conari',  obscene  accipientes  instar  graeci  aaxC^iaQ^cci  (ut  Arist.  Lys.  330); 
undeex.gr.  Muretus:  'siculam  suam  iupuellae  uaginam  intrudere  molientem'. 
sed  neque  hoc  intrudendi  uerbum  omnino  extitit  in  sermone  latiuo  ne- 
que  uero  'trudere'  umquam  sensum  habet  obscenum  (quae  res  summi 
est  momenti)  neque  denique  qua  ratione  hoc  uerbum  possit  regere 
datiuum  villo  modo  apparet.  ipsum  autem  ^trasare'  adfuisse  in  lingua 
latina,  ex  sola  mola  trusatili  i-edditur  probabile;  nam  apud  Phaedr. 
II  7,  8  'trasitare'  inprobabilis  est  coniectura.  altera  eaque  non  minor 
difficultas  posita  eat  in  re.  subesse  aliquid  obsceni,  propter  poenam  a 
Catullo  mox  sumptam  res  est  certa.  sed  puerulum  illum  futuisse  siue 
futnere  uoluisse  puellam,  propterea  non  credo  quod  haec  res  minime  tam 
ridicula  et  iocosa  est.  talia  ut  hodie,  ita  antiquo  tempore  accidebant; 
et  uix  opus  est  comparare  liistoriolam  notam  Petronii  [25].  si  poeta  in 
his  rebus  plane  rudis,  ubi  uixdum  e  prouincia  Romam  aduenit,  tale  ali- 
quid  audisset,  fortasse  miratus  esset;  sed  nec  tum,  puto,  tot  uerbis  cele- 
brasset  rem  eam,  quae,  si  non  dolore  iraque  philosophi,  tamen  nec  risu 
digna  erat,  certe  apud  homines  liberaliter  educatos  nec  plane  deprauatos 
efferatosque.  post  magnificum  illud  exordium  cum  quaeramus,  quidnam 
tauto    dignum  ferat  bic  promissor  biatu,   spe  decepti  miramur  Catullum 


LVI  0,  7.  281 

plane   sui   dissimilem ,    inlepidum   inuenustumque.     tam    a  uerbia  igitur 
quam   a   re   suspectus   dubiusque  locus.     hinc   digniora   Catullo   circum- 
spiciens  mea  sponte  perueni  ad  loci  emendationem,  qnam  postea  ex  parte 
uidi  praeceptam.     nam  in  editione  principe  iam  legitur,  quod  Dousa  pater 
et  IVossius  commendabant  recipiendum,  'crissantem'.     ego  conieci  'cru- 
santem'.     nam   'crusare'    est  forma  uetustior   (LMuellerus   comm.  Lucil. 
p.  229)  uerbi   'crisare' ,  quod  male  uulgo  scribunt  'crissare'   (Lacbm.  ad 
Lucr.   p.    276).     hoc    ^crusare'    uel   'crisare',   quod   adbibetur  de  feminis 
inter   concubitum   nates  uibrantibus   ('ceuere'  de  uiris),   construitur  cum 
datiuo:    Priap.    19,   4    crisciMt    tibi   fluctiiantc  lumho.      superuenit  igitur 
poeta  huic  rei  sane  iocosae  ridiculaeque.     luserant  paruoli  illi  (ut  mihi 
uidetur)    maritum    et  feminam,    sed   ut  rerum    coniugalium   nondum   ad 
amussim  essent  periti;  puerulus  tamquam  mulier  supra  se  positam  habuit 
puellam   ut  uirnm    eique  crisauit.     inuersas  igitur  a  paruolis  semignaris 
maris    feminaeque    partes    inridet    noster   et  hauc   sumit  poenam   (corte 
sumpsisse    se    uenuste   lepideque    iactat),    ut    puerulum    pro    femina    se 
gerentem  tamquam  feminam  faciat  niuliebria  pati:  —  6,    7.  hunc  ego, 
si  placet  Dionae,  i^rotelo  rigida  mea  cecidi.    intellegimus  nunc,  cur 
Dione  commemoretur;  quae  Westphalio  tam  parum  in  hunc  locum  uide- 
batur  quadrare,  ut  'Dianae'  coniceret,  adludi  ad  Catonis  carmen  notum 
ratus.     nec  tamen  matrem  Veneris  (ut  uuper  est  uisura  secundum  Hom. 
II.  V  370),   sed   ipsam   diuam  Cypriam    saepissime  Diones  nomine  uoci- 
tatam    intellegamus.      subest    autem    recordatio    quaedam    formulae    'si 
dis    placet';    quam    non    solum    iiQcovi%(oq    adhibebant    ad    contemptum 
indignationemue  exprimendam  in   re   mala  (ut  ex.  gr.  Ter.  Ad.  III  4,  30, 
Eun.    V    3,    10);    immo    ea    interdum    in    bona    re   ualet  fere   'dis   bene 
iuuantibus',   ut  Plaut.  Capt.  II  3,  94  expediui  ex  seruitiitc  filimn,  si  dis 
placet   (aliter  in   re  futura  Priap.  60,  1)     nimirum  placebat  haec  poena 
Veneri,    quippe    cum    poeta    ulcisceretur   uiolatam    rem  ueneream.     ad- 
nuente    igitur  Venere   Catullus    puerulum    caedit,    non    (ut    pater  prae- 
ceptorue  iratus  facit)  lenta  uirga,  sed  ea  parte  corporis  sui,  qua  uir  est. 
'rigidus',    ut   'tentus',   de   mentula  erecta  adhibetur;    sic  ipse   Priapus 
audit  Priap.   45,    1    rigidus   deus,   diciturque  pars   illa  tenta   simpliciter 
'rigida',  ut  Mart,  IX  47,  6  in  violU  rigidam  clunc  lihcnter  habcs.    'caedere' 
autem    cum    compositis    soUemne    est    de    fututioue:    Lucil.    VII    19   M. 
uetulam  atque  ueroftam  uxorem  caedam  potius,  Priap.  26,  10  fures  caedere 
quamlibet  ualentes  et  15,  6  percisum  sciet  esse  mc,  Pompon.  com.  82  R. 
nu/nc  ea  propter  me    cupis   concidcre?;   maxiraeque   huc  facit  Hor.  siit. 
II   7,   49    quaecumque  exccpit   turgentis  uerbera   caudac.     codices  uariant 
intor   'pro  tolo'    ot   'protelo'.     illud   rotiueri  fortasse    posset,   si  'tehim'' 
designarot  foridam  magistri;  nunc  tolum  uix  alitor  intellcgore  licot  qxuim 
inembrum   uirilo  (Priap.  9,  14,   alibi).     sed    'loco   huius  toli  moa  rigida' 
absonum    ost.     contra    'protelo'    ost    ablatiuus    (aduerbii    uice    fiingens) 
ductus  a  prisco  substantiuo  'protolum' ,  de  quo  cf.  Scaliger  ad  Varr.  d. 
r.  r.  III   IG,  12:  designut  ailuerbiuni  'uno  tonore',  ut  apud  Lucr.  IV^  190 


282  l'Vll  1-6. 

tt  quasi  2)rol(:lo  stiiniilatiir  fuhjmc  /ulgiir.  «licit  ip;itiir  apto  Catullus,  ee 
UH(|U(;  L't  uHquc  pone  huo  ucrbora  ingeHsisHe  pupulo  (Apul.  met.  IV  'J  uil 
iid  Iiiuh;  (luidcni  rem). 

Lvn. 

1.  rul4'r<'  coniidiit  iinprobiH  ciniKMliH,  .Maniiirrac  |>a1hi(-o(|iic 
Cacsiiriqiic.  ut  c.  X.\1X  iu  CiuiHarem  Mamurrae  fautorem  nimis  ijcni- 
uolum  largumque  est  derectum,  ita  hoc  poemation  eodem  fere  tempore 
scriptum  in  ambos  simul  utpote  amicos  sociosciue  bonos  concordesque 
inuehitur.  hic  quoque  'cinaedis'  magis  ut  conuitium  accedit  et  ad  totius 
carminis  sententiam  (quae  res  plerosque  fefellit)  parum  confert:  pulcram 
duorum  per  omnia  conuenientiam  demonstrare  sat  aculeate,  poematii 
summum  est  propositum.  quod  ita  efficit  poeta,  ut  hoc  ipsum  in  his 
uersibus  primis  ponat,  deinde  positum  argumentis  confirmet  stabiliat- 
que.  ^pulcre',  bene,  ut  XXII  5  et  8,  simul  tamen  aliqnid  ambiguitatis 
habet,  scil.  'more  exoletorum'  signifieans:  Seru.  ad  Aen.  II  119  puJeros 
a  ueteribus  exolctos  dictos  bene  AStatius  ad  'conuenit'  cp.  Mart.  VIII 
35,  1  cum  sitis  similes  paresque  uita,  uxor  pessima,  pessimus  maritus, 
miror  non  bcne  conuenire  uobis  (concordi  concentu  uos  uiuere),  quae  non 
sine  Catulli  recordatione  scripta.  'improbis'  ad  mores  relatum  est  'prauis, 
impudentibus',  ut  ex.  gr.  Plaut.  Truc.  IV  3,  59  tamen  ab  ingenio  inpro- 
bust,  luuen.  4,  106  inprobior  saturam  scribente  cinaedo.  metri  causa 
prius  'que'  adnexum  est  uoci  'patbico',  cum  a  senteutia  spectet  ad  'Ma- 
murrae'  (Lucil.  VII  15  ne  uermiculique ;  XXXII  11);  nec  recte  Doeringius 
'pathico'  etiam  ad  'Caesari'  pertinere  sibi  persuasit,  quod  nulla  ratione 
fieri  potest.  quamquam  de  hac  re  nemo  quaesiuit,  cur,  cum  sint  'pa- 
thicus'  et  'cinaedus'  synonyma,  tamen,  postquam  utrumque  esse  cinae- 
dum  iam  est  dictum,  Mamurra  iterum  uocetur  pathicus.  sed  quidquid 
uoces  illae  sunt  synonyma,  non  dcest  eis  subtilior  quaedam  differentia, 
cum  ^cinaedus'  sit  is  qui  pedicationem ,  'pathicus'  is  qui  omnia  (etiam 
inrumationem)  patiatur.  itaque  cinaedi  quidem  conuitium  etiam  in  Cae- 
sarem  cadit  (XXIX  3),  sed  maius  iUud  pathici  in  solum  Mamurram.  — 
3,  4,  5.  nec  uiirum:  maculae  paris  utrisque,  urbaua  altera  et  illa 
Formiaua,  inipressae  resideut  nec  eluentur.  iam  igitur  ad  demon- 
strationem  positi  illius  accingitur  poeta.  cf.  ad  XXIII  7.  primum  autem 
argumentum  repetitur  ab  infamia,  quam  ipsi  subierunt,  consimili.  'macu- 
lam',  labem  ignominiamque,  alter  eorum  (Caesar)  in  urbe,  Romae 
(XXXIX  10),  ille  (h.  e.  prior,  Mamurra)  Formiis  in  se  contraxit  quid 
i-ei  sit,  ex  Mamurrae  appellatione,  qua  XLI  4  et  XLIII  5  audit  ''decoctor 
Formianus',  cognoscimus:  decoctorum  illorum  dissipatio  rei  familiaris  et 
prodiga  luxuries,  summum  apud  Romanos  opprobrium,  innuitur.  et  Caesar 
quanto  aei-e  alieno  fuerit  oppressus,  ut  inpedientibus  creditoribus  paeue 
abire  nequiret  a.  61  in  Hispaniam,  satis  est  uotnm  (Suet.  Caes.  18,  Plut. 
Caes.  11  et  Crass.  7,  App.  II  8).  haec  infamia  summa  (et  de  hac  una 
agi    docet   u.  4)   communis   utrisque   (ponitur   interdum    hic   pluralis    de 


LVII  6—7.  283 

duobus  hominibus  solis,  ut  Caes.  b.  g.  I  53,  4;  Kuebnerus  gr.  1.  II  p.  476) 
inpressa  siue  tamquam  stigrua  seruis  inusta  (Petron.  105)  remanet  (cf. 
praeter  Plaut.  Truc.  prol.  7  Cic.  leg.  Man.  3,  7  macula  bello  Mitliri- 
datico  concepta  . .  penitiis  iam  insedit  atque  iniieterauit)  nec  uraquam 
abstergebitur;  adamata  erat  haec  imago,  ut  exempla  a  Vulpio  conlecta 
docent  Plaut.  Poen.  I  1 ,  70  inest  amoris  macula  huic  homini  in  pectore, 
sine  damno  magno  quae  elui  numquam  potest,  Cic.  p.  Rosc.  A.  24,  66 
ex  quo  siqua  macula  concepta  est,  non  modo  elui  non  potest  eqs. ,  id.  p. 
Sest.  29,  63  quoniam  illa  in  rep.  macula  regni  puhlicuti  maneret,  quam 
nemo  iam  posset  eluere,  declam.  in  Sall.  6,  16  nonne  tibi  uiderer  aeternas 
inurere  maculas,  quas  reliqua  uita  tua  eluere  non  posset?  de  nominatiuo 
'paris'  cf.  Buechelerus  de  declin.  lat.  p,  15  sq.  —  6.  morbosi  pariter, 
gemelli  utrique.  nunc  corporis  habitus  utrique  similis  in  mediura  pro- 
fertur.  glossae  Labb.  p.  116  morbosus  Tza&i-nog ,  voaeQog.  non  tamen  hic 
uox  illa  indicat  'cinaedi'  (hos  esse  C.  et  M.  posuerat  poeta),  sed  potius 
designat  morbidum  misellumque  corporis  statum,  qui  est  catamitorura  post 
superatum  aetatis  florem  proprius  utpote  ex  ipso  voaa  &rjXsLa  (cf.  Bentl. 
ad  Hor.  od.  I  37,  10)  profluens  (nec  refutat  hoc  Suet.  Caes.  45  de 
prospera  Caesaris  ualetudine  loquens);  Priap.  46,  2  sed  morbosior  onDiibus 
cinacdis;  nam  de  turpiore  quodam  morbo  (luuen.  2,  12)  non  cogitauerim. 
ad  'gemelli'  uulgo  cp.  Hor.  sat.  II  2,  243  par  nobile  fratrum,  nequitia 
et  nugis,  prauorum  et  amore  gemelhim  et  epist.  I  10,  3  cetera  paene  ge- 
melli  fraternis  animis,  ubi  recte  explicant  ^  consentientes  conueuientes- 
que',  porro  Mart.  XII  49,  12  uniones  formosos  niueos  parcs  gemellos. 
miros  interpretes!  gemellos  esse  C.  et  M.,  h.  e.  optime  eis  conuenire, 
posuerat  Catullus  u.  1 :  quomodo  hoc  nunc  in  argumentatione  proferri 
potest?  et  quam  inepte  ad  illud  additur  'utrique'!  aliis  causis  tradi- 
tam  lectionem  inpugnauit  uitium  magis  sentiens  Hauptius  [opusc.  I 
p.  112],  quem  Schwabius  [q.  C.  p.  189]  in  hoc  carmine  mire  infelix  mi- 
nime  refutauit.  'tenelli'  uoluit  Hauptius,  quod  nimis  est  delicatuhim 
pro  hoc  carmine  uec,  ut  puto,  per  se  ajitum.  traiectis  litterulis  'm'  et 
'g'  siue  'c'  efl^eci  'macelli',  quo  multo  fortius  et  ut  conuenit  illi  'mor- 
bosi'  (attende  etiam  ad  adlitterationem)  depingitur  nata  ex  uita  libidi- 
nosa  mahi  ualetudo:  Priap.  26,  7  ecfututus  ut  sim  confectusquc  macerquc 
paUidusque,  ipse  noster  LXXXIX,  Lucil.  VI  11  M.  magnus  homost ,  na- 
sutus,  macellus  (Non.  p.  136,  30  'maceUum'  oxphcat  ''macileutuni '). 
'sunt'  hic  (ut  et  in  u.  s.)  omissum  utpote  in  enumeratione.  —  7.  uuo 
iu  lecticulo  erudituli  ambo.  ab  alia  parte  boua  amborum  concordia 
osteuditur,  a  litterarum  studiorumque  communione.  eruditio  tam  ad 
philologiam  tum  etiam  apud  summos  reip.  uiros  magno  honore  gaudfn- 
tem  spectat  (et  notum  est,  quanto  cum  studio  Caesar  ctiam  inter  s.tro- 
pitum  armorum  uacauerit  quaestiouibus  granimaticis:  plura  apud  Teuflc- 
lium  HLll.  §  195,  4)  quam  ad  poesin  doctam  niuiirum  et  Alexaudrinorum 
uestigiis  inc^dentera  (Priap.  41 ,  3  intcr  cruditos  2>octas) ,  a  qua  nec  ipsa 
abhorruisse  lulium   constat.     non   ita  benigne   de  huius   uersibus  iudica- 


2^4  I-VII  H-'.>. 

iioro  iietereB  (Teuffcliiia  1.  1.  nota  3),  nos  ex  fragmento  maiore  in  Terentii 
iiita  Siietoniana  Beniato  ingeniosum  facetumque  uirum  lubenter  agnosci- 
raus.  dc  Maniurra  pootanti  cf.  c.  CV.  Catullus  deminutiuo  noue  for- 
niato  (cortc  alibi  non  occurrit)  'eruditulus'  significasse  uidetur  cupidi- 
tatem  eruditionis  adquirendae  (cf.  'querulus,  credulus,  garrulus');  simul 
tamen  formatione  sat  quaesita  exagitare  nidetur  Caesaris  maxime  in 
adhibcndis  derainutiuisiiisuetioribus  nec  feliciter  repertis  araorem  nimium. 
hinc  etiam  explico  illud  'lecticulo',  quod  ox  0  recopi,  ante  me  cum 
secundum  G  uulgo  legerent  Mectulo'.  quod  ad  rem,  in  lectulis  (cf 
Richius  lcx.  antiqq.  s.  u.)  haud  raro  studiis  litterariis  oporam  dabant; 
Ouid.  tr.  I  11,  38,  Plin.  opist.  V  5,  5.  maligne  autem  hoc  adicitur, 
ambo  simul  uno  in  lectulo  legisse  et  scripsisse:  tam  cinaedis  hoc  con- 
uenit  quam  amicis  (Mart.  IV  40,  6  communis  nobis  lectus  ct  unus  erat). 
sed  tamen  hoc  raagis  in  transcursu  adicitur;  nam  omnis  uiri  sententiae 
est  posita  in  communi  erudiendi  se  cupiditate:  uere  Hauptius,  qui  comma 
post  'lectulo'  uulgo  male  positum  deleuit,  iUud  dicit  'accedere,  non 
suum  sibi  pondus  requirere'.  ipsum  autem  illud  'lectulo'  falluntur  quod 
satis  tutum  putant  ab  hiatu,  quippe  cui  in  thesi  (ut  uulgo  locuntur)  nisi 
sub  certis  condicionibus  hinc  alienis  non  sit  locus.  quodsi  hic  subuenit 
0,  liber  multo  quam  G  melior  nec  uUis  foedatus  interpolationibus, 
praebendo  'lecticulo'  a  metrica  offensione  liberum,  non  est  hercle  cur 
non  ambabus  manibus  egregiam  hanc  lectionem  amplectamur.  nam  ex 
uoce  insueta  fieri  uulgare  illud  'lectulo'  obuiiim  erat;  contrario  modo 
uix  et  ne  uix  quidem  peccari  potuit  (ineptum  est  arcessere  Apul.  met. 
IX  27  trihus  nohis  coniicniat  in  uno  lcctuJo,  quae  uerba  sine  ulla  CatuUi 
recordatione  sunt  scripta).  at  nou  est  uox  latina.  iam  dixi,  ut  'erudi- 
tulus'  ita  'lecticulus'  noue  esse  formatum  a  poeta  cum  certo  consilio. 
at  haec  ipsa  conformatio  non  comprobanda.  iam  in  uol.  I  prolegg. 
p.  XXIII  adduxi  'pannus',  a  quo  fiaut  deminutiua  'pannuhis'  et  ''panni- 
culus'  (potui  etiam  'paniculus'  a  'panus'  deductum  adferre).  nimirum 
'lectus'  plerumque  quidem  est  declinationis  secundae,  rarius  multo 
quartae  (Neuius  I  p.  526),  a  qua  fit  'lecticulus'  ut  ^uersiculus'  a  'uersus'. 

—  8.  non  liic  quam  ille  magis  uorax  adulter.  construe:  non  hic  m. 
u.  a.  quam  ille,  h.  e.  aeque  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  986)  uterque  auidus 
est  adulter  (XXXV  7  uiam  uorahit).  nam  'hic'  et  'ille'  ut  ualidius 
iungantur,  distorta  sunt  uerba,  ut  apud  Lucil.  I  32  M.  inritata  canis 
quam  homo  quam  (litteram  caninam)  planius  clicit.  de  Caesaris  adulte- 
riis,  quae  tam  proprio  quam  ampliore  sensu  accipe,  nota  est  expositio 
Suetonii  (Caes.  50  sqq.);   Mamurram  nouimus  ex  c.  XXIX  (cf.  et  XCIV). 

—  9.  riuales  sociei  puellularum.  sic  uere  correxit  Scaliger  id  qnod 
V  tradit  'socii  et'.  nam  hoc  sane  nullius  est  momenti,  C.  et  M.  socios 
siue  amicos  esse  femellarum;  quod  ut  nullum  habet  acumen,  ita  quid 
hoc  pacto  riualitas  sibi  uelit  non  claret.  denique  'et'  traiectum  a  more 
CatuUi  alienum.  ortum  est  uitium  ex  SOCIET,  suprascripta  correcturae 
causa  I.    idemque  Scaliger  recte  sententiam  poetae  est  adsecutus:  'riuales 


LVIII  1-3.  285 

socii,  ut  distinguantur  a  riualibus  aemulis'.  nam  quod  Hauptius  sic 
potius  explicat  'dicuntur  qui  et  socii  sint  amatoresque  puellarum  et 
riuales  earundem  tamquam  pathici;  iteratur  muliebris  patientiae  crimi- 
natio,  in  qua  totum  carinen  uersatur':  hoc  funditus  est  falsum  peruer- 
sumque.  uersatur  enim  totum  carmen  in  demonstranda  bona  inter  C.  et 
M.  conuenientia.  uulgo  autem  si  forte  duo  unam  eandemque  mulierem 
amant,  hi  aemuli  solent  esse  acerrimi  (ex.  gr.  Prop.  II  34,  17)  et  ut 
riuales  inimicissime  rixari  (Sen.  rhet.  p.  221  K.  turpes  cum  riualibus  rixas, 
unde  ibid.  p.  223,  5  emenda  tamquam  riuales  rixati  sunt);  contra  hi 
riuales  unici,  ut  fidi  bouique  sodales,  concorditer  futuunt  easdem  puellu- 
las  (animaduerte  deminutiui  salsum  leporem):  ecquod  maius  grauius- 
que  excogitari  potest  pulcri  inter  eos  concentus  documentum?  —  sic 
postquam  a  maxime  diuersis  partibus,  ab  ignominia  nominis,  a  corpore 
libidinibus  exhausto,  a  litterarum  studiis,  ab  adulteriorum  ardore,  deni- 
que  ab  earundem  femellarum  amore  Caesarem  et  Mamurram  consimiles 
conparesque  esse  ostendit,  poeta  more  sollemni  (cf.  ad  LVI  4)  tamquam 
certum  iam  indubitatumque  repetit  ouanter  uersus  primi  positum. 

LVIII. 
1.  Caeli,  Lesbia  nostra.  Caelium  esse  M.  Caelium  Rufum  orato- 
rem  (supra  p.  33)  inde  a  PVictorio  [uar.  lectt.  XVI  Ij  plerique  statue- 
runt;  recteque  intellexit  AStatius  singulare  sic  euadere  acumen  illius 
'nostra',  scil.  quam  nos  ambo  quondam  amauimus.  cui  rationi  quod 
uere  possit  opponi,  nil  quidquam  adest.  nam  etsi  hunc  Kufum  olim  tam 
acriter  inuectus  erat  CatuUus  utpote  in  amore  Lesbiae  aemulum  (maxime 
LXXVII  et  LXIX),  nihil  tamen  obstat  quominus  postquam  Rufus  a  Clo- 
diae  amore  destitit  ueterem  inter  eos  amicitiam  restitutam  esse  aiamus. 
neque  nominis  diuersitas  huic  sententiae  est  impedimeuto.  iam  alias 
monui,  nostrum  adfari  C.  Licinium  Calnum  modo  Licinii  modo  Calui 
nomine;  praeterea  quem  inimicum  olim  ut  Rufum  exagitauerat,  eundem 
reconciliatum  ut  Caelium  non  male  adloquebatur.  denique  quod  ad  alte- 
rum  (qui  uidetur)  Caelium  attinet,  cf.  commentarius  ad  C  1.  —  1,  2,  3. 
Lesbia  illa,  llla  Lesbia,  (£iiam  CatuUus  uuaui  plus  (luaui  se  at(iue 
SUOS  amauit  ouiues.  atfectum  tristitiamque  summam  spirat  repetitio ; 
cuius  uis  non  tam  in  'illa'  iterato  inest  (Cic.  ad  Att.  1  16,  5  nosti 
Caluum  ex  Nanncianis  illum,  illiim  laudatorem  meum) ,  sed  in  iuncto 
'L.  i.'  per  chiasmum  duplicato,  ut  Hor.  od.  IV  13,  1  auditwre,  Lijce, 
di  mea  uota,  di  audiuere,  Lyce;  et  ita  in  altero  colo  praeponitur  'illa', 
ut  efferens  (ad  VIII  6)  desiguet  'nota  iulustrisque  uersibus  meis'.  iam 
si  se  ipsum  nomine  uocet  proprio  (ad  VI  1),  hoc  non  solum  fit  aftectu, 
sed  etiam  ob  praecedens  modo  Lesbiae  uomen  in  memoriam  nobis  re- 
uocat  nobile  illud  totque  sermouibus  hominum  celobratum  par  aman- 
tium,  Lesbiam  et  CatuIIun».  intellegimus  autem,  si  poota  se  amatam 
plus  quam  semet  ipsum  dilexisse  praedicat;  cf.  praeter  LXXXIl  Cic.  Tusc. 
III  29,  72    quasi   fieri  ullo  mudo  possit,   quod   in  anuUorio  sermone  dici 


280  ''V'"  -^— ^- 

solel,  ut  rjuisquam  ])1us  allerum  diligut  quam  «e;  illud  difficiliuB  est  dictu, 
cur  C.  Lesbiam  unani  («piod  ob  opposituin  'onines'  est  addituni,  ut  V  3  ; 
cf.  et  XLV  21  et  23)  \Ann  (|uani  patrem  matremque  ac  propinquos  n;li- 
(|U08  amasse  se  signific.-t.  adeone  ille  obiitus  erat  fratriH  unici  tcuer- 
rimo  amore  dilectiv  cur  boc  commemoratV  uidetur  Catullus  improbau- 
tibus  Huifl  tum  cum  Lesbia  in  dies  magis  bonoa  desereret  mores  feminam 
perdite  amatam  sibi  rotinere  studuisse:  caris  suis  omnibus  sese  praetu- 
lisse  mulierera  indigni8.^>imam  non  sine  paenitentis  animi  dolore  nunc 
sentit  ille.  —  4,  5.  imiic  iii  (iiiadriiiiis  ct  aiigiportiH  gliibit  iiiagiia- 
uiliii  Kcmi  iiepotes.  caue  ad  amu.sHim  o.xigaH  liaec  uerba:  fortitcr  et 
dictante  indignatione  Lesbia  describitur  tam^iuam  'omnium  amica',  (juam 
uocat  Cicero  (supra  p.  33)  depingiturque  mulier  efirenate  libidinibus  suis 
seruiens  et  trecentos  amatores  complexos  tenens  cum  maximo  contemptu 
ut  scoitum  diobolare.  quadriuia,  loca  in  quibus  quattuor  uiae  concur- 
runt,  frequentissima  sunt  hominibus  (luuen.  1,  64  medio  qiiadriuio,  et 
sic  etiam  triuia  passim  ut  plebis  maxime  plena  memorantur,  cf.  et  Hor. 
sat.  11  3,  25  frequentia  compita);  contra  ad  loca  desolata  (Hor.  od.  I 
25,  10)  nos  ducunt  angiportus,  quos  glossae  medii  aeui  a  Mommseno 
[Herm.  III  p.  303]  editae  sic  explicant  angiportus  uiae  angustue  inter 
minores  uicos,  quae  exitum  ad  muros  aut  nuUum  aut  angustum  hahent; 
cf.  et  Donatus  ad  Ter.  Ad.  IV  2,  39  id  quidem  angiportum  non  est  per- 
uium  (de  forma  in  'um'  desinenti  Neuius  I  p.  542).  in  his  angiportibus 
ut  habebant  lenones  cellas  meretricias,  ita  femellae  uulgares  conuenire 
solebant  amasios;  cf.  Plaut.  Pseud.  IV  2,  6  (IV  7,  137).  quaerit  igitur 
sibi  Lesbia  in  plateis  amatores,  quibus  in  cellula  aliqua  sese  dedat. 
'glubere',  ut  et  'deglubere'  (glossae  Labb.  p.  50  deglubo  t-KdiQO}),  h.  e. 
corticem  uel  pellem  detrahere,  ab  arboribus  (ut  Varr.  d.  r.  r.  I  55,  2) 
et  pecore  (ut  Paul.  Festi  p.  98)  translatum  est  ad  turpissimum  libidinis 
genus,  quod  inlustrat  Auson.  epigr.  67  (71),  7  ubi  femina  perditissima 
et  cunctas  libidines  in  uno  corpore  exercens  deglubit,  fellat,  molitur  per 
■utramque  cauernam:  quod  uir  ipse  masturbatione,  hoc  ei  facit  manus 
mulieris  glubentis.  uix  est  quod  moneam,  indicare  uocem  ineffabili 
despicatu  plenam  fere  idem,  quod  mitigato  dolore  iraque  lenius  expressit 
poeta  XI  19  omnium  ilia  rumpens:  eneruandi  significatione  uox  foeda 
utitur.  Remura  iam  ad  XXVIII  15  monui  aeque  ac  Romulum  ut  aucto- 
rem  gentis  Romanae  celebrari  a  poetis:  Prop.  II  1,  23  regnaue  prima 
Bemi  et  IV  6,  80  signa  Bemi,  luuen.  10,  73  turha  Bemi,  Mart.  XII  3,  6 
domus  alta  Remi.  quodsi  in  Remi  mentione  per  se  nihil  inest  inrisionis, 
sed  simpliciter  per  eius  nepotes  siguificantur  Romani,  in  ipsa  opposi- 
tione  tacita  potius  latet  acumen  acerbitasque,  quae  intenditur  Remi 
attnbuto  'magnanimus'  (Verg.  G.  IV  4  magnanimosque  duces):  dicit 
poeta,  deprauatissimo  cuique  et  a  primo  nominis  Romani  auctore  quam 
maxime  degenerato  adulescenti  Romano  (ipsa  uocis  'nepos'  duplici 
significatione  fauente)  libidines  nunc  turpiter  explere  Lesbiam.  V  quod 
habet  'magna  amiremini'  (sic  0,  G  'admir.'   latius  serpente  corruptela). 


Lix  1.  287 

id  'ni'  syllaba  olim  suprascripta  in  suom  locum  reiecta  simplicissime 
comgitur  in  ^magna  auimi  remi';  unde  efficitur  id  quod  lemma  praebet, 
ut  intellexit  IVossius;  uulgo  quod  legitur  '^magnanimos'  et  ab  arte  con- 
iecturali  et  a  sententia  prauom  eat. 

Dubitant  docti  de  tempore,  quo  poematium  sit  scriptum.  lung- 
claussenus,  Schwabius,  Westpbalius  a  reuerso  ex  itinere  Bithynico  poeta 
in  cartas  coniectum  putant.  sed  amore  illo  a.  57  semel  ex  animo  radi- 
citus  extirpato  iam  posthac  CatuIIus  numquam  Lesbiae  facit  mentionem 
nisi  necessitate  aliqua  extrinsecus  inlata  (ut  cc.  XI  et  XLIII).  tum  potius, 
cum  poeta  magis  magisque  intellexit  omnem  suum  in  retinenda  sibi 
Lesbia  laborem  frustra  insumi  et  ingratae  perditaeque  funditus  menti 
amorem  suum  credi  (paulo  post  cc.  LXXII  et  LXXV),  hoc  est,  aut  ex- 
eunte  a.  58  aut  ineunte  a.  57  hos  uersus  scripsisse  ille  mihi  uidetur, 
quibus  sese  renuntiasse  in  omne  tempus  Lesbiae  non  solum  Caelium  fami- 
liarem  sed  etiam  ceteros  amicos  notosque  faceret  certiores:  ut  per 
c.  LXXVI  eodem  spatio  confectum  semet  exhortatur  ad  faciendum  id 
quod  fieri  debeat ,  ita  hoc  poematio  id  qnod  factum  est  explicat,  cau- 
sam  renuntiationis  re  ipsa  suppeditante. 

LIX. 
1.  Bououiensis  Rufa  Rufuui  fellat,  uxor  Meneni.  Palladius 
metrum  stabiliuit  scribendo  ^Rufulum'.  uulgaris  est  opinio,  hoc  carmine 
M.  Caelium  Rufum  insimulari  cum  desijectissimae  notae  femina  rem 
habere.  cui  opinioni  qui  accessit  Schwabius  [q.  C.  p.  88]  ita  disputat: 
'manifestum  est  in  nominibus  Rufae  et  Rufi,  unde  Rufuli  noraen  per 
contemptum  poeta  deminuit,  acuminis  aliquid  recouditum  esse;  quod 
quale  sit  etsi  hodie  plane  enodari  nequit,  tamen  certum  mihi  esse  ui- 
detur,  Doeringium,  'cum  Rufulum  coniceret  a  libidiais  suae  miuistra 
accepisse  nomen,  errasse.  e  contrario  Rufae  nomen  fictum  et  a  poeta 
uero  Rufi  nomini  adsimilatum  esse,  eo  lubentius  ut  credam  adducor, 
quo  diligentius  nomiuibus  patriae  urbis  et  mariti  mulieris  additis  poeta 
prouidit,  ut  etiam  sub  falso  nomine  uera  persona  cognosceretur'.  errauit 
Schwabius  ut  ex  parte  in  Doeringii  opinione  (hic  a.  1834:  'uxor  Menenii, 
quam  Rufulus  simul  uxoris  loco  habuerit,  iocose  dicta  uidetur  Rufa'), 
ita  in  re  ipsa  tota.  Rufum,  qui  alibi  hoc  nomine  inpugnatur,  nunc  ut 
Rufulum  sinc  ulla  causa  (nisi  forte  metri  causa  factum  esse  dices!),  cuni 
praesertim  periret  inuectiuae  uis  omnis  in  facili  eum  quouis  uero  Ru- 
fulo  confusione,  castigatum  esse  equidem  numquam  credam.  multo 
minus  hoc,  ficto  illi  Rufnlo  adcommodatum  esse  itaQmvniccg  gratia  nomeu 
feminae  et  ipsum  fictum.  et,  quod  ad  M.  Caelium  Rufuui,  Catulhis, 
quem  certum  est  hoc  primum  uolumen  eomposuisse  ipsum,  uix  et  ne 
uix  quidem  statim  post  c.  LVIII,  amicitiae  inter  ipsum  et  Caelium  ex- 
tantis  documentum,  insernit  uersus  nostros  acerbissimam  huius  amici 
inrisionem  continentes.  praeteroa  (id  quod  uulgai-em  illam  opiuionem 
funditus  euertit)  eius,  quem  mulier  ista  fellat,  adeo  quasi  in  transcursu 


288  MX  1. 

tit  moiitio  aci<;oquc  oinnia  contondiiiit  dcrif^untnrquc  ad  iptiiu8  niulioris 
turpitudineiu  duuutandam,  illam  Hoiam  ut  ccDScnduM  bit  poeta  coutemptui 
dare  uoluisue.  ucrum  quidcm  est,  quo  deapectior  depingatur  femina,  eo 
plus  infamiao  rcdundarc  in  cius  umaaium;  sed  hunc  exagitari  tum  cre- 
derem,  si  uiiicus  practerea  in  eum  uersun  iu  finc  adiectus  es.set  (ex.  gr. 
fet  tale  iiuuc  scortum  ecce  liufulum  fellatl');  nunc  puto  uni  holique 
inulieii  infensum  ob  nescioquani  causam  (et  mille  causae  fingi  posbunt) 
iratumque  poetam  .publice  propoauisse  carmen  hoc  maledicentissimuni. 
recte  enim  Vulpius  conferens  uersus  famoso.^,  quos  Itali  recentiores  uo- 
cant  'pa.squinate',  talia  epigrammata  apud  Itomanos  quoque  clam  locis 
celeberrimis  proposita  esse  dixit:  notissima  est  hodie  res  ex  titulis 
Pompeianis.  'rufulum'  siue  'Kufulum'  uere  correxit  Palladius;  nec  enim 
lenior  faciliorque  mutatio  lingi  potest  (saepissime  illud  'ul'  deminutiuo- 
rum  in  codd.  euanuit,  ut  LXI  175  et  181);  nec  Munronianum  'Kufum 
anus'  similiaque  nuper  excogitata  sunt  emendationes,  sed  deprauationes. 
et  sapit,  quod  raaximi  est  momenti,  illud  plane  ingenium  CatuIIi,  qui 
LVI  3  Cato  Catullum  coniunxit.  sed  de  interpretatione  sane  dubia  res 
est.  possumus  cogitare  de  homine  militari:  schol.  ad  Cic.  Verr,  p.  142,  7 
Bait.  tribunorum  militarium  duo  genera,  primum  eorum,  qid  rufuli  di- 
euntur;  hi  in  exercitu  creari  solent.  sin  placet  accipere  pro  nomine  pro- 
prio,  quam  peruulgatum  fuerit  Rufi  cognomen  recordandum  est:  'Kufu- 
lum'  idem  fere  sonuisse  uidetur  quam  'Gaium'  aut  'Titium  delicatum'. 
etiam  de  Kufa  haud  inscitam  dubitationem  mouit  nuper  Munro  [eluc. 
p.  134],  hic  quoque  de  epitheto  cogitaus  et  ut  doceret  rubri  capilli 
homines  in  contemptu  etiam  apud  Romanos  fuisse  comparans  locos  notos 
Plaut.  Asin.  II  3,  20,  Ter.  Heaut.  V  5,  17,  Mart.  II  32 ,  2  et  XII  32,  4 
et  54,  1;  addo  conferens  illa  'Nomentanus'  et  'Formianus'  (ad  XLI  4), 
contemptim  a  plebe  feminam  secundum  patriam  uooari:  'ista  ex  Bononia 
mulier  rufa'.  contra,  si  'Kufa'  pro  nomine  proprio  habemus,  additi 
'  Bononiensis '  "haec  erit  uis  'peregrina  illa  Rufa,  ex  Bononia  quae  huc 
aduenit',  siue  Romae  siue  potius  Veronae  poeta  hos  uersus  proposuit. 
quod  si  accipis,  caue  ne  Vulpio  accedas,  qui  hanc  nostram  Rufam  ad 
nobilem  illam  familiam  Ruforum  pertinuisse  dixit,  de  qua  Mart.  V  85 
loquitur;  quae  opinio  in  tanta  et  Ruforum  crebritate  et  temporum  distantia 
ne  umbram  quidem  uerisimilitudinis  habet,  cum  praesertim  hic  de  in- 
fimae  sortis  femina  agi  sequentia  doceant.  duplicem  igitur  explicandi 
rationem  inire  licet,  in  quarum  utraque  nccQavvftiag  lusus  integer  manet, 
aut  'Rufa  Rufulum'  aut  'rufa  rufulum'  scribendo.  equidem  quam  uiam 
ineam  dubius  haereo,  cum  rerum  quae  hic  tanguntur  scientia  plane 
simus  destitnti;  ad  alteram  rationem  magis  me  inclinare  fateor,  quippe 
qua  planius  appareat,  hominem  istum,  quicumque  fuerit,  non  propter  se, 
sed  ob  solum  lusum  accersitum  esse.  sed  hanc  siue  Rufam  siue  uero 
mulierem  rufam  Catullus  ita  contemptam  publice  reddit,  ut  fellatricem 
uocet,  h.  e.  turpissimo  geueri  libidinum  inseruientem ,  dum  uirile  mem- 
brum  iu  os  sumens  sugendo   titillat   uoluptatem.     ut  fellatores  ita  fella- 


LIX  2-5.      •  289 

trices  saepius  memorant  tituli  Pompeiani,  partim  in  opprobrium  partim 
in  commendationem,  ut  2268  Myrtale  cassacos  fellas,  2273  MuHis  bene 
felas,  2275  Fortunata  fellat,  2421  Htifa,  ita  uale,  quam  (scriptum  fertur 
'quare'  sine  sensu)  bene  felas! ,  alia.  hic  opprobrium  summum  eo  fit 
turpius,  quod  femina  ista  est  nupta  Menenio  cuidam.  quo  addito  'uxor 
Meneni'  praeterea  accuratius  designari  illa  potest  uideri,  si  'rufa'  me- 
rum  est  eiiitbeton.  —  2,  3.  saepe  quam  in  sepulcretis  uidistis  ipso 
rapere  de  rogo  cenaui.  'saepe  uidistis'  apprime  facit  ad  commendandam 
Vulpii  explicationem  laudatam:  uos  omnes,  ciues,  scitis.  ''sepulcretum', 
anaE,  Xsyo^isvov,  designat  locum  ubi  complura  sunt  sepulcra  (Kuehnerus 
gr.  1.  I  p.  660),  qualem  christiani  uocabant  coemeterium.  communia 
biista  ('busticetum'  dixit  simillime  Arnob.  I  41)  habebant  gentes  fami- 
liaeque,  habebant  collegia  societatesque  pauperum;  nam  puticuli,  miserae 
plebi  commune  sepulcrum  (Hor.  sat.  I  8,  10),  hinc  procul  arcendi;  cf. 
omuino  Marquardti  antiqq.  priu.  p.  353  sqq.  erat  fundus,  qui  praeter 
busta  siue  sepulcra  proprie  uocata  (de  differentia  horum  cf.  Paulus  p.  32) 
habet  ustrinam,  hortum,  aediculas  aliaque  (Marqu.  1.  1.  p.  357  sq.).  in 
illa  autem  ustrina  exstruebatur  qui  cadauer  cremandum  excipiebat  rogus ; 
hunc  propinqui  sociique  funeris  cumulare  solebant,  ut  aliis  donis  pln- 
rimis  diuersisque,  ita  cibis  (Marqu.  1.  1.  p.  369).  iam  bustiraporum,  quos 
Plaut.  Pseud.  I  3,  127  cum  contemptu  uocat,  duo  genera  bene  esse 
distinguenda  (nec  distinxit  Marquardtus  p.  355  locum  nostrum  iterum 
adferens),  res  ipsa  docet.  infimi  enim  extremaeque  paupertatis  famelici 
haud  raro  hunc  rogum  ardentem  circumuolare  tamquam  uolturia  sole- 
bant,  cum  praesertim  funeris  participes  'aue  atque  uale'  dicto  abiissent, 
et  rapere  e  uiuis  adhuc  flammis  ('ipso  de  rogo')  cum  alia  tum  cenas 
illas  iniectas:  Ter.  Eun.  III  2,  38  e  flamma  petere  te  cibum  posse  arbi- 
tror,  Lucil.  XXVI  77  M.  ex  optima  sed  neglecta  Franc.  Dousae  emen- 
datione  mordicus  j^etere  aunim  c  caeno  expediat,  e  flamma  cibum,  Mart. 
XI  54,  2  turaque  de  medio  semicremata  rogo  et  quae  de  Stijgio  raj^uisti 
cinnama  lecto,  Ouid.  Ib.  20  hic  praedam  mcdio  raptor  ab  igne  petit.  ad 
alterum  genus,  quod  appositos  maxime  inter  feralia  et  parentalia  sepul- 
torum  iam  tumulis  cibos  rapere  solebat,  adludit  Tib.  I  5,  63  ipsa  fame 
stimulante  furens  praedasque  ('herbasque'  codd.)  sepulcris  quaerat  et  a 
saeuis  ossa  relicta  lu^iis  ot  Calpurn.  ecl.  3,  82  qui  mctere  occidua  (oc- 
culta?)  frahs  nocte  lupinos  dicitur  (ubi  cf.  Wernsd.).  —  4,  5.  cuin  do- 
uolutuni  ex  igue  prosequeus  paneui  ab  seuiirnso  tuuderetur  ustore. 
admodum  graphice  persequitur  poeta  furantis  de  rogo  feminae  imagi- 
nem:  adstat  ilhi  auidos  circumiciens  oculos,  uidet  flammae  late  sparsae 
ui  detrudi  ex  rogo  panem  (liba  nuixinie  inicere  soicbant:  CIL.  III  2919), 
adsilit  detrusum  captiitura,  a  seruo  ignes  rogi  custodiente  baculi  ferrei 
ictu  foritur  abigiturque  mulier  contempta  ab  homino  contompto.  ASta- 
tius  cp.  Sidon.  Apoll.  III  13  (=111  4  Bar.)  deformior  cadauere  rogali, 
quod  facibus  admotis  semicombuslum  moxque  sidcnte  strue  torrinm  deuo- 
lutum  redderc  pyrae  iam  fastidiosus  pollinclor  exhorret.     panem  deuolu- 

OATUiiLUs  cd.  Uuolireus.     II.  19 


290  I>X  1—6. 

tum  qui  adprehendere  studet,  non  prosequitur  (ineptua  est  iocus  Ellisii 
ad  illud  'prosequi  exequias,  extinctum'  adludi  putantis),  sed  persequitur; 
oa(|ue  uox  cum  altera  illa  millir-s  confusa  sine  cunctatione  e8t  reddenda 
Catullo.  ustorea  sumebantur  ex  HeruiH  i>eHHimi8  (Cic.  p.  Mil.  33,  90,  Lucan. 
VIII  738,  Mart.  III  93,  2G),  qui  notabantur  capite  semitonHO;  Iocoh  con- 
gessit  Marquardtus  1.  1.  |>.  177  iiot.  4. 

LX. 

1.  Niiiii  te  lcaena  inontibiiH  Libystinis.  'leaoua'  noster  primus 
sermoni  latino  intiilissu  uidetur  ox  graoco;  ante  eum  Plautua  apud  Fhilarg. 
ad  Verg.  ecl.  '2,  63  dixit  leo  femina  et  Lucr.  V  1317  /m;  cf.  Varro  d. 
1.  1.  V  102.  'Libystinis',  quod  Scaliger  restituit  ex  Macrob.  I  17,  24 
Apollo  Libystinus  (nam  alibi  apud  Romanos  non  exlat),  unum  est  ex 
adicctiuis  haud  paucis  a  Libyae  nomine  formatis,  cuius  similia  sunt 
'Libyssa'  apud  nostrnm  VII  3  aliosque  multos,  'Lihystis'  Verg.  Aen.  V  37 
et  VIII  368.  Libyam  leonura  aridam  nutricom  iam  nouimus  ex  XLV  6. 
—  2.  ant  Scylla  latrans  iniliua  ing^uinuin  parte.  cf.  praeter  alia  (oide 
et  ad  LXIV  156)  Verg.  ecl.  2,  77  Scyllana  candida  succinctam  latran- 
tibus  inguina  monstris  cum  docto  Heynii  excnrsu,  Aen.  III  426  de  eadem 
prima  hominis  facies  et  ji^^^^cro  pectore  uirgo  pube  tenus,  x)osiremo  inmani 
corpore  pistrix  delphinum  caudas  utero  commissa  luporum  (h.  e.  cannm 
marinorum,  u.  432);  hinc  emendandus  Lucr.  V  892  aut  rabidis  canibus 
siiccinctas  semiferinis  ('semimarinis'  inepte  codd.)  corporibus  Scyllas.  — 
3.  tani  mente  dura  procreaiilt  ac  taetra.  adamatum  erat  apud  ueteres, 
homines  crudeles  feros  duros  dicere  aut  ex  mari  truci  (maxime  ex 
aestuosis  uoraginosisque  eius  partibus  Scylla  ChaiTbdi  Syrtibns)  aut  ex 
petris  saxeis  genitos,  natos  educatosque  ab  inmanibus  beluis,  iam  inde 
ab  Homero.  Graecorum  locos  conlegit  Valckenarius  ad  Eurip.  Hippol. 
p.  195  (cf.  ex.  gr.  Eur.  Med.  1842  Xscctvccv ,  ov  yvvai^Ka,  rryg  Tvq6tjvi8os 
2yivXi.7]s  ixovaav  ccyQicoreQav  cpvciv),  ex  latinis  scriptoribus  cf.  (praeter 
nostrum  LXIV  154  sqq.)  Verg.  Aen.  IV  566  duris  genuit  te  cautibus 
Jwrrcns  Caucasus  Uyrcanaeque  admorunt  ubera  tigres,  Ouid.  tr.  III  11,  8 
natus  es  e  scopulis,  nutritus  lacte  ferina  (met.  VII  83,  VIII  120,  XI 
612  sqq.),  Lygdam.  4,  85  te  nec  uasti  gcnuerunt  aequora  ponti  eqs.,  alia 
multa.  'taeter'  a  corporis  foeditate  ad  animum  turpem  est  translatum 
haud  raro.  —  4.  supplicis  uocein.  precem  meam  instantem;  cf.  Sall. 
Cat,  31,  7  uoce  supplici  postulare  similiaque.  —  in  nouissimo  casu.  in 
ultimo,  extremo  uitae  periculo.  Tac.  a.  XII  33  nouissimum  casum  ex- 
peritur ,  Apul.  met.  VI  26  uel  quid  iam  nouissimum  expectas?  —  5.  con- 
temptam  haberes.  contemneres,  ut  LXVII  31  cognitum  habere  pro 
'cognosse';  Plaut.  Cas.  II  2,  15  uir  me  habet  pessumis  despicatam  modis 
(Kuehnerus  gr.  \.  II  p.  571,  Holtzius  synt.  II  p.  285).  —  a,  niniis  fero 
corde.  interiectio  'a'  hic  indignantis  est,  ut  LXVI  84.  'nimis',  supra 
modum  in  amico  concessum  (ad  LXIV  22).    'fero',  crudeli,  ut  Tib.  I  10,  2. 

De  hoc  poematio  sane  quam  miro  ita  certant  docti,  ut  ad  quemnam 


LX.  291 

sit  missnra  pertineatque  dnbitent.  missis  his  opinionum  commentis  quod 
certum  est  proferam.  nam  contra  ius  fasque  carent  hi  uersus  nomine 
eius,  ad  qupm  sunt  dati:  neque  Catulli  neque  alius  poetae  (nisi  certissi- 
mae  rationes  adsnnt,  ueluti  si  tecte  adpetitur  inimicus)  hoc  defenditur 
exemplo.  porro  equidem  facile  persentisco,  initium  tantummodo  adesse 
querellarum,  non  has  integras.  quid  multa?  hi  uersus  ad  amicum  male 
fidum  similem  Alfeni  (XXX)  et  Cornificii  (XXXVIII),  fortasse  etiam  ad 
horum  alterutrum  missi  suo  fine  carent;  periernntque  una  cum  hoc  re- 
liqua  huius  libri  primi  carmina.  nec  deest  externum  huius  rei  tcstimo- 
nium,  siquidem  0  post  u.  5  spatium  quinque  uersuum  in  pagina  exeunte 
uacuum  reliquit,  siue  exemplaris  Veronensis  fidem  secutus  itidem  lacu- 
nam  adnotantis  siue  de  suo  pagellas  in  hoc  ipso  deficientes  indicans. 
propterea  autem  hoc  summi  est  momenti,  quod  ubi  fragmenta  I  —  IV 
olim  habuerint  sedem  nunc  probabiliter  statuere  licet.  periit  igitur  libri 
primi  exitus;  nam  quae  iam  secuntur  carmina  maiora  ad  secundum 
librum  pertinent  (supra  p.  60  sq.). 


19' 


LIBER  SECUNDUS. 


LXI. 
1,  2.  Collis  o  Heliconiei  cultor,  Uraniae  genus.  hoc  carmen, 
ad  celebrandas  Viniae  Aurunculeiae  et  Manlii  Torquati  (ad  u.  16)  nuptias 
coupositum  ideoque,  etsi  metro  graecanico  scriptum  et  mythologiae 
graecae  ornamentis  ex  more  temporis  iustructum,  tamen  Romanos  ubique 
ritus  respiciens  Romauumque  spiritum  per  omnia  prae  se  ferens,  diuisum 
est  in  duas  partes  principales;  quarum  una  tamquam  scaenam  habet 
uestibulum  domus  paternae  nouae  nuptae  (1  — 113,  siue  potius  120  uer- 
sibus  uel  24  strophis  constans),  altera  agitur  ante  aedes  uoui  mariti 
(114—228,  h.  0.,  si  textus  iuteger  est,  23  strophis  constans).  in  utraque 
parte  adsunt  quidem  chori,  uirgiuum  nouau  nuptae  aequalium  in  priore, 
in  posteriore  iuuenum  noui  mariti  sociorum;  tamen  hi  chori  ita  tan- 
tum  carminis  huius  sumuut  partem,  ut  utriusque  turbae  principe  siue 
chorago  (puero  inuesti:  ad  u.  12  sq.)  cetera  uerba  plurima  pronuntiante 
(cf.  116  uideo,  189  ita  me  iuuent,  210  uolo)  coucinant  uersum  intercala- 
rem  (cf.  uu.  38  et  117).  iterum  autem  in  duas  particulas  distributa  est 
haec  pars  prior.  incipit  enim  ab  Hymenaei  inuocatione  (1 — 75)  diei  festi 
indoli  adcommodata  tenerisque  uerbis  (ut  decet  et  locum  et  uivgiuum 
chorum)  dei  potentiam  celebrante;  sequitur  (76—113)  ad  nouam  nnptam, 
ut  ad  mariti  domum  deduci  se  patiatur,  adhortatio  non  minus  suauiter 
anxium  eius  pudorem  pauoremque  consolaus.  initium  igitur  uersatur 
cum  in  causa  carminis  expouenda,  tum  iu  arcesseudo  iuuocaudoque  eo 
deo,  sine  quo  nuptiae  fieri  nequeunt,  Hymenaeo.  hic  tamquam  nuptia- 
rum  deus  celebrabatur  a  poetis  graecis  inde  a  Sappho  (Hephaest.  129), 
a  qua  iam  uidetur  couiuncto  uomine  appellatus  esse  Hymen  Hymenaeus 
(Auth.  Pal.  Vn  407,  5).  quae  copulatio  fortasse  explicanda  est  ex  dupli- 
cata  Hymenis  appelhitioue:  primitus  ita  iuuocabatm-  uirgiuitas  (est  enim 
viir]v  memhrana  uirgiualis,  qua  ruptu  disinit  esse  uirgo,  Seru.  ad  Aen. 
IV  99,  Don.  ad  Ter.  Ad.  V  7,  7),  ut  adiuugerentur  exclamatioues  ex  re 
petitae  co  gaudii  et  al  doloris;  ex  hac  altera  coniunctione  illius  viitv 
(Callim.  fr.  461  Schn.)  et  ul  nata  est  conciliante  uersus  intorcaiaris  for- 
mula  certa  (ad  u.  4)  paulatim  Hymenaeus,  qui  ut  gemellus  eius  Hymen 
mox  inter  deos  relatus  est.  quod  numen  ex  carminibus  natum  esse  cum 
recordareutur,   illud   ex  Musis   genitum  fecerunt;   cf.  Claud.  epith.  Pall. 


LXI  1-7.  293 

et  Cel.  31  liunc  (Hymenaeum)  Musa  genitum  legit  Cytlierea  ducemque 
praefecit  thalamis:  nullum  iunxisse  cuhile  Jioc  sine  nee  primas  fas  est 
attollere  taedas,  Mart.  Cap.  I  1  tu  qucm  psallentem  thalamis,  quem  matre 
Camena  progenitum  perhibent  .  .  o  Hymenaee  decens.  quamquam  in  certa 
matre  ei  adsignanda  uariant:  Uraniae  filium  ('genus',  ut  LXIV  22  Aen. 
IV  12;  cf.  ^raecum  yivog)  praeter  CatuUum  uocat  illum  Nonn.  Dionys. 
XXXIII  67,  alii  Calliopae  uel  Terpsichores  (cf.  Pauly  Encycl.  real.  III 
p.  1543  sqq.,  Prelleri  myth.  gr.  II  p.  493).  hinc  igitur  Hymenaeus,  totius 
nnptiarum  actus  praeses,  audit  Heliconis,  notae  Musarum  sedis  (Prellerus 
1.  1.  381  sq.),  'cultor'  siue  incola  (LXIV  228):  Plaut.  Amph.  V  1,  13  de 
loue  et  tibi  et  tuis  propitius  caeli  cultor  aduenit,  incertus  apud  Charis. 
p.  13,  22  K.  Cyclops,  Aetnaeus  cultor,  Neptunia  proles,  Verg.  G.  I  14, 
infra  LXIV  300.  —  3.  qni  rapis  teneram  ad  uirum  uirginem.  raptus 
uirginis,  de  quo  nidebimus  ad  u.  56  sqq. ,  hic  in  deum  graecum  trans- 
fertur  recordatione  Consi,  quem  Romani  raptui  praeesse  fingebant;  cf. 
ARossbachius  libri  opulentissimi  saepiusque  abhinc  in  usum  uocandi 
'Untersuchungen  ueber  die  roera.  Ehe'  p.  330.  'tener'  perpetuum  femi- 
narum,  maxime  ubi  uiris  opponimtur,  epitheton,  ut  Hor.  od.  I  21,  1 
tenerae  uirgines  et  1  1  ,  26  tenerae  coniugis.  co^julata  'uirgo'  et  'uir' 
adamabant,  ut  Lydia  50  uirum  uirgo  sicut  captiua  secuta  est,  Verg.  Aen. 
I  493  audetque  uiris  conemrere  uirgo.  —  4,  5.  o  Hymenaee  Hymen,  o 
Hymen  Hymenaee.  hae  formulae  ab  antiquis  temporibus  in  nuptiis  can- 
tatae:  Arist.  au.  1736  (1742,  5i)'T(ir]v  m  'TusVort'  d  cum  scholiis,  Eurip.  Tro. 
311  'Tfirjv  w  'Tufvat'  ava^  et  331  'Tfirjv  w  'T^svai'  'Tfi^v,  Theocr.  l^,  58 
'TfirjV  (o  'TjiBvaiF ,  Plaut.  Cas.  IV  3,  3  io  Hymen  Hymenaee  io  Hymen 
(ibid.  10),  Oiaid.  epist.  14,  27  uulgus  ' Hymen  Hymenaee''  uocant  (ibid. 
12,  143),  noster  LXII  5.  prima  syllaba  in  'Hymen'  anceps  est,  longa 
in  carmine  LXII,  breuis  in  nostro.  u,  5  cum  in  V  ita  sit  traditus  'o 
hymenee  hymen'  (ut  similiter  40,  50,  60),  simplicius  est  uisnm  cum 
Aldina  a.  1502  duas  uoculas  postremas  inter  se  traicere  quam,  ut  Itali 
fecere,  reponere  'Hymeu  o  Hymenaee':  decet  finem  maxime  elatum  for- 
mulae  species  genuina  ('Hymen  Hymenae'  iunctum)  et  commendat  illud  for- 
mulae  per  chiasmum  repetitio.  ab  hac  per  'o'  inuocatione  mera,  qualis 
parti  priori  conuenit,  differt  altera  per  ''io'  inde  a.  u.  117.  —  6,  7.  cinge 
tempora  floribus  suauc  olcntis  aniaraei.  rogatur  deus  non  solum  ut 
nitidus  pulcherque  diei  festo  intersit  (Tib.  II  5,  5  sqq.),  sed  etiam  ut  eodeni 
habitu,  quo  ipsa  noua  nupta  erat  induta,  appareat  omniaque  in  hac 
sollemnitate  usitata  suscipiat,  h  c.  aduentu  suo  pompao  faciat  initium. 
'amaracus',  Graecorum  adurpv^ov,  est  flos  illo  odorifer,  qui  hodie  uocatur 
'maiorana  origanum';  Plin.  h.  n.  XXI  11,  61,  Verg.  Acu.  I  693  ubi 
mollis  amaracus  iUutn  floribus  d  dulci  a.<^pira)is  comphctifur  umhrn ,  ubi 
interpp.  cp.  Dioscor.  III  41  Spr.  et  Hillerbeckii  Flor.  class.  p.  156;  saopo 
eum  adhibitum  esse  in  corollas  uidomns  ex  Lucr.  II  847  et  IV  1179. 
suaue  olentia  mdla  Verg.  Priap.  3,  13  [PLM.  M  p.  160];  cf.  Kuohnorus 
gr.  I.  II  p.  211.    Hor.  od.  I  7,  23  tnnpoi'a  populea  fcrtur  cin.vissc  corona. 


294  LXI  8-14. 

corouam  autem  ut  Restabat  noua  iiupta  (KosHbacbius  p.  292,  qui  cp. 
Paul.  Fest.  p.  93  corollam  noua  nupta  dc  /loribus  uerbenis  herbitique  a 
sc  kctis  sub  umiculo  [=  tlamiaeoj  /ercbat),  ita  hic  fert  deuB,  de  <iuo 
Ouid.  epist.  12,  44  pronuba  luno  a/}'uit  et  scrtis  temporu  uinclus  JJymtn 
et  ibid.  20,  165  sqq.  (Seu.  Med.  70  praecingens  roseo  tcmpora  uinculo).  — 
H.  flaiiinieiiin  capc.  sume,  gere.  soUemne  hoc  nuptarum  amiculum  ca- 
pitis  primitua  indicante  nomine  toloris  ignei  siue  rubri,  mox  lutei  biue 
crocei  (Lucan.  II  361  lutea  demissos  uelurunt  /lammeu  uultm);  de  quo 
uestimento  cauc  falsam  meute  tibi  fingas  opinionem ;  cf.  liossbachius 
\).  280  (Richius  lex.  antiqq.  a.  u.).  —  lactiis.  scil.  uultu;  cf.  Ouid.  met. 
X  5.  —  huc  huc.  ad  LXIV  195.  —  J),  10.  iiiueo  gerens  luteum  pedc 
soccum.  luteus  color,  ut  est  laetitiae,  inprimis  nuptiarum  erat  proprius 
(de  flammeis  iam  uidimus:  Plin.  XXI  8,  46  lutei  uideo  honorem  anti- 
quissimum,  in  miptialibus  /lammcis  totum  fcminis  conccssum):  Festus 
{).  286  s.  u.  regillis,  Ouid.  epist.  20,  162  et  truhitur  multo  splcndida  palla 
croco  (met.  X  1),  Claud.  nupt.  Hon.  211,  Bnrm.  ad  Petron.  26,  Ross- 
bachius  p.  283  (qui  cp.  Boettigeri  ^Aldob.  Hochz.'  p.  195).  uides  autem 
adamatam  colorum  oppositionem  (iufra  187  sq.,  LXVI  69)  in  niueo  pede 
(ad  LXVIII^  31)  et  luteo  socco;  quod  calceamenti  genus  Graecorum 
proprium  Romae  maxime  mulierum  fuisse  notum  est  (cf.  Richius  s.  u.): 
hic  deo  nuptae  insignibus  iuduto  attribuitur,  ut  simillime  Herculi  uxorio 
dat  Sen.  Phaedr.  322  luteo  plantas  cohibcnte  socco.  —  11.  excitusqiie 
hilari  die.  'excitus',  i  breui,  alacer  uegetusque,  ut  conuenit  diei  laeto 
(Plaut.  Poen.  V  6,  30  ut  hunc  diem  habeamus  hilarem),  siguificatione  alibi 
non  obuia.  nam  post  ea  quae  praecedunt  minus  aptum  uidetur,  'excitus'  (de 
'i'  ad  XXXIV  22)  iuterpretari  'euocatus'  (ex  sede  Heliconia)  uel  'experge- 
factus  e  somno'.  'hilari',  scil.  hoc;  abest  omnis  recordatio  dieifausti,  qua- 
lem  anxia  cum  religione  saue  eligebant  nuiatiis  (Rossbachius  p.  270  sqq.).  — 
12,  13.  nuptialia  coucinens  uoce  carmina  tlnnula.  quae  aures  feriat 
aeris  instar  acuti  (Ouid.  met.  VI  589  tinnitibus  aeris  acuti) ;  AStatius  cp. 
Pompou.  com.  57  R.  nocem  deducas  oportct,  ut  uideantur  mulieris  uerba.  4t^ 
iube  modo  adferatur  munus,  uocem  reddam  e(jo  tenuem  et  tinnulam;  Plaut. 
Poen.  proL  33  matronae  . .  uoce  sua  tinnire  temperent;  hic  acuta  et  exilis 
uox  feminarum  propria  uidetur  esse  translata  in  deum  a  puero  inuesti, 
cuius  fuerit  dicere  uerha  sollemnia,  quae  uocat  Ouid.  met.  X  4,  h.  e.  (jlsXt] 
yuyiiqlia  proprie  uocata,  quale  est  hoc  carmeu.  Seru.  ad  Aen.  VII  695 
Fesctnninum  est  oppidum,  ubi  nuptialia  inuenta  sunt  carmina;  hic  'car- 
mina',  quia  de  uno  agitur  poemate,  intellege  uersus;  cf.  ad  LXV  15. 
'concinere'  interdum  ponitur  pro  simplici  'canere).  Stat.  silu.  I  2,  238 
quaerit  Hymen  thalamis  intactum  dicere  carmen.  —  14.  pelle  humum 
pedibus.  haec  non  de  choreis  ad  artem  factis,  sed  de  libera  saltatione 
intellege,  qua  recurrentem  uersum  intercalarem  comitari  atque  efierre 
solebant;  Enn.  ann.  1  V.  Musae,  quae  pedibus  magnum  pulsatis  Olym- 
pum,  Lucr.  V  1402  duro  terram  pede  pellere  matrcm,  Hor.  od.  I  37,  1  et 
III  18,  15,   Ouid.  a.  a.  I  111  sq.     'pedibus'  graphice   additum,   ut  mox 


LXI  15-16.  295 

'manu'.  —  16.  pineaiu  quate  taedam.    hoc  quoque  in  deum  translatum 
arte  cum  prioribus  cohaeret:  dum  praecinentis  uerba  recurrentia  cLorus 
uniuersus  concinit  inter  saltandum,  uibrat  idem  quas  manibus  tenet  faces, 
quae  sic  aiireas  quatiunt   comas  (78,  95).     est  autem  inter  faces  (Ross- 
bachius  p.  337  sq.),  insigne  potissimum   pompae   nuptialis   (unde  et  Hy- 
menaeo  dantur,  ut  Phaedr.  app.  14, 10,  Ouid.  fast.  II  561,  met.  X  6,  epist.  20, 
160,  Claud.  nupt.  Hon.  202),  bene  distinguendum.    in  uniuersum  cf.  Seru. 
ad  Verg.  ecl.  8,  29   Varro  in  aetiis  ait  sponsas  faces  lyraeire,  qiiod  antea 
non  nisi  per  nocfem  nubentes  ducehantur  a  sponsis  (idem  Varro  ap.  schol. 
ad  Lucan.  II  356  uenienti  noiiae  nuptae  funal  praeluceat).    pompa  autem 
propria,  a  qua  noua  nupta  dedncebatur,  certo  quinqne  taedarum  numero 
erat   instructa    (Rossb.   p.  338),    ex   quibus    una   in    capite    agminis    erat 
spinea,  ceterae  pineae;  cf.  Plin.  h.  n.  XVI  75,  Varro  ap.  Charis.  p.  144, 
21  K.  fax  ex  spinu  alha  praefertur ,  quod  purgationis  causa   adhibetur, 
idem  apud  Non.  p.  112,  20,  Festus  p.  245,  Ouid.  fast.  129  (de  hac  face, 
si   ad   domum   mariti   aduentum   erat,   certabant:    Rossb.   p.  339).     sed 
praeter  has  quinque  pompae  propriae  par  est  choros  ceterosque  homines 
et  ante  domos  nouae  nuptae  uel  mariti  congregatos  et  pompam  euutem 
circumstrepentes  manibus  uentilasse  faces  easque  pineas.    nulla  igitur  est 
causa  illi  ^pineam'  auctore  Parthenio   substituendi  'spineam',  nunc  cum 
tantum  de  chori   adsistentis  lampadibus  agatur;  et  est  'pinea  fax'  usi- 
tatissima  in  designandis  in  uniuersum  nuptiis:  Ouid.  fast.  II  557  expectet 
puros  pinea  taeda  dies.    'quate' ;  mouentur  nimirum  uentilanturque  faces 
tam  ne  extinguantur  quam  ad  efferendos  numeros;  cf.  ex.  gr.  Stat.  silu. 
I  2,  4  quatiuntque  nouena  lampade  soUemnem  thalamis  coeuntihus  ignem. 
—  16.  nauique  Yiuia  Manlio.    expositio  causae.    de  noua  nupta  Vinia, 
quae  u.  82  sq.  Aurunculeia  uocatur,   nihil  omnino  constat.     'Vinia'  non 
solum  0  certo  habet,    sed  fortasse  etiam   G  antequam  correxit  'lunia', 
quam  lectionem  olim  plerique  receperunt.     saepe  haec  nomina  fluctuant 
in  codicibus;  sed  nomen  multo  rarius  'Vinia'  a  libro  meliore  indubitate 
praestitum   nec   hercle  iuterpolationis  suspicioni  obnoxium   nos  amplecti 
par  est.    de  gente  Viuia  cf.  AHaakhius  iu  Paulj  Encycl.  real.  VI  p.  2629; 
neque  obscura  est  gens  Aurunculeioruui  (Teuffelius  ibid.  I  p.  2183).    illud 
quaeritur,  quo  iure  duplici  nomine  gentili  haec  femiua  utatur.    Scaliger 
Auruuculeiae  a  Viuio  quodam   adoptatae  etiam  Viuiae  uomeu  contigisse 
putauit  (Schwabius  q.  C.  p.  334).     equidem   hanc   in   re   incerta  itraetu- 
lerim  explicationera,  ut  a  patre  (fortasse  T.  Vinio,  de  quo  Dio  XLVII  7, 
Appian.  b.  c.  IV  44)  Viniam ,   a  matre   Aurunculeiam   eam   dictam   esse 
statuam   (cf.   ad  u.  82),   siquidem   nihil   obstat   quominus   rationeni    in- 
eunte   Caesarum    imperio  usitatam,    qua    ex.  gr.   Germauici    hlia    quae- 
dam  lulia  Agrippina  audiit  (a  patre  ex  gentc  lulia  et  inatro  Agripi>ina), 
iam  sub  finem  liberae  reip.  floruisse  aiamus;  cf.  Marquardtus  antiqq.  priu. 
p.  18.    plura  de  marito  scire  licet.    hic  enim  fuit  L.  Manlius  Torquatus 
(u    209),   de   quo   cf.   Broeckerus   in   Pauly   Encycl.   real.   IV   p.   1494   et 
Schwabius  q,  C.  p.  340.  is  ex  Manliorum  gentc  autiquissima  nobilissimaque 


21  )f)  I'XT    17      22. 

(ad  u.  206)   ortua  fortaase  paulo   ante   Catullum    a.  89    natus  est,  adu- 

leacenH  accusauit  a.  66  P.  SuUam  lege  Calpurnia  de  ambitu,  a.  62  quae- 

sturam  potiit  (Cic.  p.  Siilla  8,  24,   cf.  et  12,  34),   a.  49   praetor  factus, 

ii.  47   in  Africa  contra  CaoBarianos   dimicanB  interfectue   eut.     Epicureus 

fuit,  homo  plurimarum  roconditarumque  littorarum  (nolitiy.6v   uocat  Cic. 

Hrut.  76,  265);  poesi  eum  fuisse  deditum  conligunt  ex  Cic.  d.  fin.  I  7,  25 

quid  tihi,  Torquate,  quid  huic  Triario  Uttcrae,  quid  hibtoriae  cognitioque 

rerum,  quid  poetarum  euolutio,  quid  tanta  tot  uersuum  memoria  uoluptatis 

adfcrt?,  certius  sequitur  ex  Plinii  sui^ra  p.  10  exscripti  uerbis,  quibus  et 

Lucium  nostrum  et  fratrem  Auhim  designari  probabile  est  (non  ad  hunc 

Manlium  missum  est  c.  LXVIII'»).    quidqnid  id  o.st,  hic  uir  certe  dignu.s  eat, 

quem  CatuUi  amicum  fuisse  dicamus.  —  17,  18.  qualis  Idaliuui  colens 

uenit  ad  Pliryfjium  Venus  iudiccni.     ut  amant  per  'qualis'  adnectere 

siue  inserere  conparationes  (cf.  infra  221,  LXIV  89,  LXVIIIb  69,  Weid- 

nerus  ad  Vergil.   p.  464),   nunc   Viniae   formositas   (cf.   et   84)   confertur 

cum  pulcritudine  Veneris,   imagine   haud   rara,   qua   et  amans   amasiam 

suam  Venerem   uocauit  (ex.  gr.  Verg.  ecl.  3,  68);    cf.   Rohdius  Jibri   'd. 

griech.  Roman'  p.  156.    de  Idalio  Cypri  a  Venere  culto  cf.  ad  XXXVI  12. 

Paridem   simpliciter   'iudicem'    audire  (Hom.   II.  XXIV  28,   Eurip.  Tro. 

924,  Hel.  26,  Hec.  644),  in  uolgus  est  notum;  Hor.  od.  III  3,  19  fatalis 

incestusque  iudex,  Dracont.  r.  H.  39   iudex   Idaeus  (Verg.  Aen.  VII  363 

Phrygius  pastor);  duplicem  uocis  4udex'  naturam  bene  expressit  Dracont. 

r.  H.  31    caelicolum  praetor  .  .  arbiter  idem :   conposuit  Paris  litem  dea- 

rum  certantium  et  pulcritudinis   extitit  arbiter.     sed  haec  conparationis 

pars  num  ad  Manlium  aliquatenus  spectet,  perquam  dubium  est;  immo 

una  Vinia  formosa  ad  nouum  maritum  profectura  apte  uenusteque  con- 

fertur  Veneri  omni  gratia  per  naturam  et  artem  plenae  ad  iudicium  iturae. 

—  19,  20.  bona  cuni  bona  nubet  alite  uirgo.    'bona'  hic  non  ad  for- 

mam    (quae    iam    descripta    est)    pertinet,    sed    ad    mores    incorruptos 

honestosque,  quorum  praedicatio  cum  illa  saepe  iungitur;   Ter.  Phorm. 

1  2,  65  bonam,  bonis  prognatam\  nec  sine  causa  'uirgo'  grauiter  in  finem 

est  reiectum,   tam   nimirum   ad  efferendam  uirginitatem  intactam   quam 

ad  adnectendam  apte   conparationem   sequentem.    summa  cuni  religione 

captabantur  auspicia  in  ineundis  nuptiis,  et  quidem  harum  ipsarum  die: 

Cic.  d.  diu.  I  16   nihil  fere  quondam  maioris  rei  nisi  auspicato  ne  pri- 

uatim  quidem  gerebatur,  quod  etiamnunc  nuptiarum  auspices  declarant; 

rem  accurate  exponit  Rossbachius  p.  294  sqq.    secundum  graecum  oqviQ-i 

ulaCtp  (Soph.  Oed.  tyr.  52)  et  ovv  olcovoiq  ayaQ^otatv  (Hesiod.  fr.  149  M. 

ab  AStatio  cp.)    'ales'  et  'auis'   poni  pro   eo   quod    est  'auspicium'  siue 

'omen',  notum  est;  Hor.  od.  I  15,  5  mala  ducis  aui  domum  ibique  Lam- 

binus.     pulcre   autem   copulatur  'bona  cum  bona' :  probae   et  honestae 

uirgini  di  secunda  fanstaque   misere  omina.     saepe   sic  internum  quod- 

dam  uinculum  designatur  hac  repetitione,  ueluti  Ouid.  f.  IV  129  et  for- 

mosa    Venus  formoso   tempore   digna    est    (cf.   et  infra  44  sq. ,    195  sqq., 

225  sq.).  —  21,  22.  floridis  uelut  enitens  niyrtus  Asia  ramulis.    ex 


LXI  23—28.  297 

clausula  stropbae  superioris  'uirgo'  pendet  haec  imago  poetis  ueteribus 
adamata,  qua  puella  pulcra  et  Veneri  matura  confertur  uel  flori  (infra 
87  sqq.,  LXII  39  sqq.,  LXIV  90)  uel  arbori  (myrto,  ut  hic,  etiam  LXIV 
89;  cf.  et  Verg.  ecl.  7,  6  teneras  myrtos);  exempla,  ueluti  Hom.  Od.  VI 
163,  Theocr.  18,  30,  congeisit  Rohdius  libri  'd.  griech.  Roman'  p.  154. 
myrtus  Veneri  sacra  (unde  conparationi  hic  in  noua  nupta  nouom  ac- 
cedit  acumen)  'Asia'  ('A'  longa)  audit  utpote  in  Lydiae  regione  prope 
Caystrum  nata;  Verg.  G.  I  383  Asia  prata  Caystri  ex  Hom.  II.  II  459  sqq., 
Aen.  VII  701;  qua  in  regione  myrtos  maxime  floruisse  etsi  aliunde  non 
constat,  tamen  ips^  illius  umiditas  (quae  potissimum  profert  myrtos, 
cf.  ad  LXIV  89)  ei  rationi  fauet,  cum  praesertim  hic  ignotam  quandam 
fabulam  cum  Hamadryadibus  coniuuctam  sequi  uideatur  poeta.  alii, 
ueluti  Muretus,  totam  Asiam  minorem  intellegunt;  sed  ad  quantitatem 
quod  attinet,  solum  illud  'Asis'  confusione  Lydicae  regionis  et  totius 
orbis  ex  imitatione  Alexandrinorum  priore  longa  adhibuit  Ouidius  (met. 
V  648  et  IX  448).  'enitens',  splendens,  late  conspicua,  ut  Accius  trag. 
234'  R.  prohac  etsi  in  segetem  sunt  deteriorem  datae  fruges,  tamen  ipsac 
suaptc  natura  enitent,  Gell.  XII  1,  16  arborem  laetam  et  nitentem,  per 
ramorum  tenerorum  florem  pulcrum.  —  23,*24,  25.  quos  Haiuadryades 
deae  ludicrum  sibi  rosido  nutriunt  huniore.  Hamadryades  (nymphas 
Seruius  ad  Verg.  ecl.  10,  62  dicit,  quae  una  cum  arboribus  nascuntur 
et  intereunt;  Prellerus  myth.  gr.  I  p.  568)  educant  fouentque  hos  ramos 
'sibi  ludicrum',  ut  ita  habeant  ncdyviov  siue  K&vQyicc,  delicias  oblecta- 
mentumque  (cf.  Ruhnkenius  ad  Hom.  hymn.  Cer.  16  ibidemque  Mitscher- 
lichius,  qui  nostrum  locum  ex  Aristoph.  auu.  1099  fluxisse  putauit):  uis 
ac  robur  arboris  uegetum  ubere  pleno  laetos  in  omnes  partes  ramos 
emittere  gaudet,  qui  nutrimentum  accipiunt  ex  rore  caclesti.  Plin.  h.  n. 
IX  10,  38  de  testudinibus  sunt  .  .  in  Africae  desertis  . .  roscido,  ut  creditur, 
umorc  uiuentes,  quae  de  rore  nocturno  intellegenda  esse  apparet;  neque 
hic  de  terrae  umore  propter  abundans  sic  moleste  epitheton  cogitare  licet. 
immo  per  umorem  illum,  quem  screnis  astra  rorant  noctibus  (Peruig. 
Ven.  20,  ubi  15  sq.  roris  lucidi  ..  umentis  aquas)  deae  educant  ramos 
laetos,  h.  e.  arbor  alitur  crescitque,  postquam  ex  aquis  infernis  uim 
roburque  coUegit;  audacius  otiam  Verg.  G.  II  425  hoc  (umore)  pinguem 
et  placitam  Paci  nutritor  oliiiam  agricolam  monet.  uulgaris  illius  'rosci- 
dus'  (consol.  Liu.  282)  forma  altera  prisca  'rosidus'  habetur  in  glossis  Labb. 
p.  161  rosidus  888Qoaiantvog,  recontior  'roridus'  apud  Prop.  11  30,  26 
et  IV  4,  48.  de  contracto  in  spondeum  dactylo  (conieccrunt  i^raeter 
necessitatem  BGuarinus  'in  odore',  Pleitnerus  'in  agello',  Maebly  'nu- 
triuntur  honore')  cf.  Lachmannus  praef.  Ter.  Maur.  p.  XVI,  LMuollerus 
d.  r.  ra.  p.  166.  —  26,  27,  28.  qnare  age  huc  adituui  ferens  perge 
linquere  Thespiae  rupis  Aonios  specus.  LXIV  372  quarc  agite,  solita 
adliortandi  fornuila.  ^vditnni  fcrro',  iiuod  recurrit  u.  43,  pro  'adire',  ut 
LXIII  47  et  alibi  'reditum  ferro'  pro  ^odire'.  saepe  'pergoro'  cum  in- 
tinitiuo  iunctuni  iiiseruit  celeritati  exprimondac,  ut  Ter.  Pliorm.  I  4,  17 


298  LXl  29-32. 

ihmuin  irc  perffum,  Cic.  Arat.  320  Capricornm  uadere  peryit,  Verg.  Aeu. 
VI  198  quu  tcnUcrc  pcrgunt.  eodem  modo  quo  a  Pi(m)plea  oppidulo  ad 
radices  Olympi  sito  iiic  audit  'mons  Pi(m)pleu8'  (CV  1),  etium  'Theepia 
rupes'  (=  mons,  LXVIIP'  13,  Verg.  ecl.  6,  29  1'arnasia  rupes,  Grat. 
Cyn.  430  m  Trinacria  specus  incjens  rupe)  audit  Helicon  a  TheBpiis  urbe 
in  eius  radicibus  posita  ad  binum  Crissaeum ;  cf.  Strabo  p.  409 ,  Paua. 
IX  26,  Stoph.  Byz.  s.  u.  Giajieta,  Euat.  ad  Hom.  II.  II  478  (Cic.  Verr. 
IV  2,  4,  Plin.  h.  n.  XXXVI  4,  30);  Varro  d.  1.  1.  VII  20  de  Musis  ita 
ab  terrestribus  locis  aliis  cognominutae  Libcthrides ,  Pipleides,  Thespiades, 
llcliconidcs.  'Aonia'  (Strabo  p.  412)  notiseimum  est  dici  proprie  partem 
JJoeotiae  circa  Heliconem  sitam  et  iade  omnia  quae  et  ad  Musas  (hinc 
•^Aonides'  dictas)  et  ipsum  montem  et  totam  Boeotiam  pertineant  uocari 
'Aonia' ;  ex.  gr.  Verg.  G.  III  11  Aonio  rediens  dcducum  uertice  Musus; 
hic  Musarum  respectu  specus  dicuntur  'Aonii'.  nam  antra  Heliconis  ut- 
pote  frigida  Musarum  habitacula  recessusque  tranquillos  (Pausan.  IX  34, 
Strabo  p.  410)  poetae  saepius  commemorant,  ut  Hor.  od.  III  4,  40  Pierio 
antro,  Prop.  III  3,  27  sqq. ,  Colum.  X  267  aniraque  CuMaliis  semper 
rorantia  guttis.  —  29,  30.  >'yiupha  quos  super  irrigat  frijjerans  Aga- 
uippe.  de  hoc  fonte  Helicftnis  Pausan.  IX  29,  3  dicit  h  'EXiv.avi  b\ 
izQog  To  aloog  lovzi  xwv  Movaav  iv  ccQiaTSQci  ^iv  ri  'Ayavimiri  Ttriyr[' 
%vyaziQa  8\  sivai  xr]v  JyaviTcnrjv  tov  TiQfirjaov  Xiyovai'  qsl  ds  xal 
ovTOg  0  TsQfirjaog  nsQi  xov  'Eliv.(iiva.  Ttjv  ds  fui^frav  sQxofiivtp  rcQog 
t6  aXaog  saxlv  sivwv  Evcpijfirjg  snsiQyacfisvrj  li&oi'  XQOcpov  6s  slvai  xrjv 
Ev(pr'tfiriv  Isyovai  Tcav  Movaav  TavTr^g  8s  ovv  sIkoov  v.al  fist'  avxrjv 
Aivog  sctIv  sv  niTQa  [iiv.QCi  anrjXaiov  TQonov  SLQyaafiivii'  tovtco  vaxa 
STog  svaaTOv  nQo  t/js  &vaiag  Tchv  Movamv  saayi^ovai  (cf.  et  Callim. 
fr.  100",  4  Schn.).  'Nympha'  proprio  igitur  sensu  accipe;  male  poste- 
riore  tempore  Musas  easdem  cum  Nymphis  fecerunt  (cf.  HDeitersius 
libelli  'ueber  die  Verehrtmg  der  Musen  bei  den  Griechen',  Bonnae  1868, 
p.  15  sqq.);  nimirum  Musae  quoque  Heliconiae  silucstria  tcmpla  tenebant 
Nympharum ,  quibus  e  scibant  umoris  fluenta  lubrica  proluuie  larga  lauere 
umida  saxa,  umida  saxa,  super  uiridi  stillantia  musco  (Lucr.  V  948); 
qualis  domus  Nympharum  (Verg.  Aen.  I  166,  Prop.  I  20,  34)  grata  erat 
frigore  ex  aquis  aspersis  inlato.  hoc  uerbum  'frigerare'  nunc  casu  non 
extat  nisi  apud  medicum  Cael.  Aur.  acut.  III  21,  208  (e  coniectura  fortasse 
est  restituendum  paneg.  Mess.  60) ;  'refrigero'  etiamuunc  apud  idoneos  aucto- 
res  habetur.  'super'  aduerbialiterpro  'desuper'  (Aen.  IX  168).  —  31,  32.  ac 
domum  domiuam  uoca  couiugis  cupidam  noui.  iterum  Hymenaeo  attri- 
buitur  id  quod  chorus  facit,  qui  nouam  nuptam  ex  domo  paterna  uocat 
in  domum  mariti.  Momum  dominam'  cum  pulcra  paronomasia  respectu 
deriuationis  est  dictum;  nam  a  domo  erus  siue  paterfamilias  dictus  est 
^dominus',  era  siue  materfamilias  'domina'  (Plut.  q.  R.  30  ojtou  av  hv- 
Qiog  xai  oivoSsanoTrjg,  xal  sya  v-VQia  nai  oiv.oSsanoiva);  fallunturque 
nostri  etymologistae  ad  alia  aberrantes  (GCurtius  libri  'Grundzuege' 
p.  232^);   amabant  illam  cognationem  indicare  ueteres  iungentes  ex.  gr. 


LXI  33-37.  299 

Cic.  d.  fm.  I  18,  58  neque  enim  ciuitas  in  seditione  beata  esse  potest,  nec 
in  discordia  dominorum  (eri  et  erae)  domus,  tragicus  inc.  184  R.  o  domus 
antiqua,  heu  quam  dispari  dominare  domino,  Plaut.  Capt.  pr.  18,  Ouid. 
tr.  III  1,  58  isdem  sub  doniinis  aspiciare  domus,  Petron.  76  dominus  in 
domo  factus  sum;  Macr.  I  15,  22  nuptam  in  doino  uiri  dominium  inci- 
pere  oportet  adipisci.  quamquara  inest  in  uulgata  scriptura,  quod  oppido 
displiceat.  nam  cum  requiramus,  'coniugis  noui'  accedere  ad  'domum', 
obstat  huic  rationi  i^aene  necessariae  intercedens  illud  'cupidam'.  licet 
enim  domus  mariti  ipsa  possit  dici  cupida  dominae  (cupide  eam  ex- 
pectare),  tamen  ita  sunt  posita  uerba,  ut  nemo  non  'cupidam'  ad  'do- 
minam'  referat.  hanc  uero  desiderio  teneri  uiri,  nunc,  ubi  prae  pudore 
tardat  paternam  domum  relinquere,  nihil  sane  attinuit  commemorare. 
hinc  natae  sunt  coniecturae  nonnuUae  ualde  infelices  (ueluti  Passeratii 
'domu').  mihi  omnis  ambiguitas  sublata  uidetur  mutatis  uocum  finibus 
'cupidi  nouam'.  iam  enim  non  potest  'coniugis  cupidi'  (cf.  54)  non  referri 
ad  unum  'domum',  ut  'nouam'  ad  solum  Mominam'.  notum  est,  'nouos 
coniunx'  et  'nouos  maritus'  (u.  54  sq.)  et  'nouos  uir'  (LXVI  20),  vio- 
vv(iq>og ,  porro  'noua  nupta'  (domina),  vta  vvucpri  (Fest.  p.  170**,  26), 
dici  de  sponso  sponsaque  uixdum  per  iustas  nuptias  iunctis.  —  33.  men- 
tem  amore  reuinciens.  haec  quoque  iam  melius  intelleguntur.  neque 
enim  tantum  amor  mariti  dicitur,  sed  multo  magis  ipsius  domus,  in 
quam  illa  est  intratura  materfamilias:  Hymenaeus  efficiet  ut  huic  domo 
sit  recta  ueraque  domina  futura  neque  extra  domum  libera  solutaque 
bonis  moribus  uagetur.  'reuinciens',  adligans  firmis  quasi  uinculis,  rarius 
ponitur  translate;  similiter  Aen.  VIII  394  tum  pater  aeterno  fatur  de- 
uinctus  amore.  —  34,  35.  ut  tenax  edera  liuc  et  huc  arborem  im- 
plicat  erraus.  haec  de  arto  raaritorum  amplexu  (102  sqq.)  uulgo  acci- 
piuut,  cum  sit  sensus:  tam  firmo  uinculo  ad  noui  coniugis  domum 
adligetur  Vinia  quam  edera;  quae  solet  natura  sua  in  omnes  pai-tes 
(Hor.  epod.  4,  9  hue  et  huc  euntium:  Hand.  Turs.  III  p.  106)  euagari 
passimque  crescere  (Verg.  ecl.  4,  19  errantes  ederas,  Cic.  d.  sen.  15  ser- 
pens  nmltiplici  lapsu  et  erratico,  cf.  et  v.iaaoq  nolvnXctvi]?),  sed  tenax  siue 
astricta  (Ouid.  met.  IV  377  complexu  coierant  mcmbra  icnaci)  se  illigat 
arbori,  quacum  est  coniuncta;  Paul.  Festi  p.  100  hedera  .  .  in  tutela 
Liberi  putabatur  esse,  . .  quia  ita  omnia,  sicut  ille  mentes  hominum,  iUigut, 
Amm.  Marc.  XV  2,  9  opulenti  pulsanles  praesidia  potiorum  isdemque 
tamqxtam  ederae  celsis  arboribus  adhacrenies.  —  30,  37.  uos«iHO  item 
simul,  iutegrae  uirgines,  quibus  aduenit  par  dies.  conurrtit  .'^t-  jiuim- 
praecinens  ad  uirginum  chorura,  qui  et  ipse  Hymenaeum  inuocandi  par- 
tem  sumat.  'que'  interdum  nouam  personam  siue  addens  siue  opijonens 
fortiter  fere  adaequat  'quoque',  ut  CII  3,  Sall.  Cat.  27,  4  scque  (=  se 
quoque)  ad  exercitum  proftcisci  cupcrc ,  glossae  Hildebrandi  p.  208  virqui', 
et  me:  sibi  accedere  in  auxilium  iubet  pner  puellas;  quod  oo  facilius  hic 
licet,  quod  'item'  praeterea  accodit  ad  ettorondum  prouomen ,  ut  Plaut, 
Aul.  II  2,  49   ie  esse  homincm  diuitcm  factiosunt,   ine   ilcnt   csse  Jioinincm 


300  I'XI   38  —  47. 

payjKrioii  panperriiuuni.  'Kiniul',  unu  inocuni.  ''integrae',  ut  XXXIV  2. 
'par',  idem  (scil.  uuptiali.s).  'aducnit'  (LXIV  328)  pro  ''atlueniet',  quia 
puellae  nouae  nuptai!  aequaleB  iamiani  in  eo  sunt,  ut  ipsae  nuVjant.  — 
3S,  ;H).  agitc  in  inodiiiii  dicite.  canite  (ad  LXII  4),  agedum,  ad  certos 
numeroa  {evQv&iicog)  mecum  hunc  uersura  intercalarem.  infra  116  con- 
cinite  in  moclutn,  Verg.  ecl.  6,  27  in  numerum  fau/nosque  ferasque  uideres 
ludcre,  Tib.  I  7,  38  mnuit  tt  ad  certos  nescia  vmnhra  modos;  cf.  aupra 
ad  13.  uerba  autem  a  uirginibus  canenda  tantummodo  intollege  oa  quae 
recurrunt  siue  tnirpcovriiicc  (39  sq.,  49  sq.,  59  sq.  ciuis  —  ausit  ectr.,  91  octr.). 
nam  quam  difficilo  fuerit,  docerc  hos  choros  modos  carminnm  integro- 
rum,  ex  iocosis  Horatii  uersibus  (od.  IV  6,  35  sqq.1  intellegimus,  ut  non 
sine  causa  in  his  fescenninis  solos  uersus  intercalares  a  choria  cantari 
uoluerint  poetae.  —  41 ,  42.  andicns  se  citarier  ail  snnm  ninniis.  si 
percipit  (Ellisius  cp.  Callim.  h.  Apoll.  21  omiox'  Ir}  naifjov  Ifj  nccifjov 
dy.ovGrj),  se  ab  omnibus  uocari,  inuitari,  ad  obeundum  proprium  sibi 
officium.  nam  'citare'  hic  respectu  superioris  strophae  habeas  pro  mero 
frcquentatiuo;  ceterum  cf.  Ouid.  epist.  7,  101  hinc  ego  me  sensi  noto 
cjuatcr  ore  citari  et  fast.  V  683  citaui  .  .  numina  magna  louis.  priscam 
infinitiui  terrainationem  (Neuius  II  p.  409)  in  hoc  carmine  saepius  ad- 
hibet  C.  (compararier  65  ectr.,  nitier  68),  semel  praeterea  LXVIII''  101 
componier:  indicium  ingens,  nostrum  poema  ante  LXVIIP\  h.  e.  anno 
fere  62  uel  61  esse  scriptura.  'raunus',  scil.  a  Venere  inpositum,  quod 
u.  44  sq.  designant.  —  44,  45.  dnx  bonae  Vcneris,  boni  coniugator 
ainoris.  praedicatiue  haec  accedunt  ad  ^huc  aditum  ferat'.  Hymenaeus 
est  dux  thalamis  constitutus  (Claudian.  1.  ad  u.  1  1.  Cytherea  ducemque 
praefecit  thalamis)  siue  honestae  legitimaeque  ueneris  signifer,  et  hinc 
simul  faustum  amorem  coniungit:  est  eadem  uocis  ^bonus'  a  significa- 
tione  uarietas,  ut  supra  19  et  infra  195  sqq.  'coniugator'  {ana^  l^yo- 
fisvov),  qui  sub  iugum  redigit  (cf.  ad  LXVIIP  78),  ueterum  Romanorum 
deus  lugatinus  (Prelleri  myth.  Rom.  p.  582);  Caluus  fr.  6  de  Cerere  et 
cara  iugauit  corpora  conuhiis,  Arnobius,  qui  V  25  iugator  boum  dixit, 
sirailiter  habet  II  16  nos  corporum  coniugationibus  nascimur  (V  21  C07i- 
iugatio  uxoria),  Augustin.  conf.  VI  13  iam  coniugatus  (uxorera  habens); 
Cic.  d.  off.  I  58  amicitia,  quam  similitudo  morum  coniugauit  (=  copu- 
lauit).  —  46,  47.  qnis  dens  magis  ainatis  est  petendus  amautibns^ 
transitur  iam  ad  soUemnem  dei  laudera.  'magis'  ad  'petendus'  refer, 
ut  48.  corrupta  uox  'amatis',  qnae  metro  repugnat,  excitauit  iam  olim 
ingenia  criticorura  uaria  sine  probabilitate  temptantium,  ut  Auantii 
^optimis',  Statii  ^a  raacris',  BGuarini  'magis  ac  magis',  Scaligeri  'm.  ah 
raagis'  proponentium  male  utique,  ut  recte  ostendit  Hauptius  [opusc.  I 
p.  16  sq.],  qui  ipse  maluit  'anxiis'.  sed  licet  anvius  optat  (h.  e.  inter 
spem  raeturaque  dubius)  similiaque  recte  dicantur,  recte  etiam  apud 
Stat.  silu.  I  2,  81  Stella  amore  nondum  declarato  premat  anxius  ignes 
(ut  alia  magis  abhorrentia  mittam),  tamen  amantibus  coniungi  cupien- 
tibus ,    quales   hic    coraraemorantur,   non  anxietas   raentis  conuenit,    sed 


LXI  48—63.  301 

triste  animi  desiderium  (I  10).  neque  melius  Bergkio  res  successit  peri- 
clitanti  'est  ama-tis  petendus  amantibus' ;  nam  certam  formulam  'amare 
amari'  (XLV  20)  nemo  Romanorum  ita  deflexit,  ut  diceret  'amati  aman- 
tes'  similiterue.  refutabone  ceterae  turbae  conamina,  ut  Heysii  'a  catis', 
Froehlichii  'a  diis',  Pleitueri  ^juage  mutueis'?  satis  datum  esse  puto 
lusibus.  ego  comparans  LX  5  a!  nimis  fero  (Y  'animis')  et  LXVI  85 
a!  mala  dona  (V  'amala')  ex  'amatis'  erui  'a!  malis',  hunc  datiuum  fere 
adaequare  statuens  'finiendis  miseriis  suis'  (XXX  3,  Hor.  od.  III 12, 1  neque 
dulci  mala  uino  lauert).  etenim  si  'deum  petere'  non  tantum  ualet  'rogare' 
(cf.  Verg.  Aen.  VI  115,  Plaut.  Curc.  148),  sed  sensu  hxtiore  Mei  auxi- 
lium  inplorare',  facile  in  nota  dictione  'aliquid  alicui  (rei)  petere'  da- 
tiuus  quem  uocant  commodi  accedit  ad  alterum  illum  personae  (=  ab 
amantibus),  cum  praesertim  non  uerendum  fuerit  nequis  sine  sensu 
'malis  amantibus'  copularet;  similiter  Cic.  d.  or.  I  23,  105  ycrendus  est 
tibi  mos  aduIescetUibus  (et  sic  duo  diuersi  datiui  iuxta  sunt  positi  IV  22). 
notum  est  autem,  quam  saepe  interiectio  ex  mente  eorum,  qui  siue  in 
tristitia  uersantur  siue  alio  modo  adfecti  sunt,  adiciatur.  —  48,  49.  <xuem 
colent  houiiues  magis  caelitumJ  supple  'igitur'.  nam  ut  futurum  in- 
dicat  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  111),  ex  posito  illo,  nullum  deum  magis 
esse  inploraudum  amantibus,  hoc  iam  cousequi  dicitur,  ut  neminem  deorum 
magis  uenerentur  omnes  homines;  et  haec  quidem  sententia  ab  amantibus 
magis  in  uniuersum  ad  totum  genus  humanum  progressa  inlustratur  65  sqq. 
—  61.  te  suis  tremulus  parens  inuocat.  persequitur  C.  illud,  nullum 
deum  magis  pie  colendum  esse,  ante  omuia  patri  grandaeuo  (infra  154, 
LXIV  307,  Plaut.  Curc.  I  3,  3  anus  iremula,  Ter.  Eun.  II  3,  45  incuruos,  tre- 
mulus  .  .  gemens),  qui  de  sorte  suorum  (LXII  45,  58),  quos  hic  maxime  intel- 
lege  filias  nondum  locatas,  sollicitus  has  quam  primum  nubere  cupit.  Plaut. 
Ampb.  V  1,  9  deos  sibi  inuocat,  Anth.  lat.  Mey.  1704,  30  muUa  inuocant 
prece  uos,  deae  puellae  (ubi  cf.  et  48  sq.)  —  52,  53.  tibi  uirgines  zonula 
soluunt  sinus.  ut  Graeci  Xvslv  ^covrjv  siue  ^Ltquv  (Hom.  Od.  XI  245, 
Theocr.  27,  55;  Spauhera.  ad  Callim.  h.  Dian.  14),  ita  llomani  'soluere 
zonam'  siue  'cingulum'  dicebaut  de  marito,  qui  uouae  nuptae  potitur 
uirginitate  cingulo  ante  munita  saeptaque  (Eichius  s.  u.  'zona');  II  6  et 
LXVII  28,  Varro  sat.  Men.  187  B.  nouos  maritus  tacitulus  taxim  uxoris 
soluebat  cingillum,  Ouid.  epist.  2,  116  castaque  fallaci  zona  recincta 
7nanu,  Paul.  Festi  p.  63  Cinxiae  lunonis  nomcn  sanctum  habebatur  in 
nuptiis,  quod  initimn  ('iiiitio'  codd.)  coniugii  solutio  erut  tiuguli,  quu 
noua  nupta  crat  cincta  et  ante  cingulo  noua  nupta  praicingcbutur,  quod 
uir  in  lecto  soluehat,  factum  ex  lana  ouis,  ut,  sicut  illa  in  glomos  fublatu 
coniuncta  inter  se  sit,  sic  uir  suus  secum  cinctus  ninctusque  sit;  hunc 
llerculaneo  nodo  uinctum  uir  suluit  ominis  gratia,  ut  sic  ipse  fclix  sit  in 
suscipicndis  libtris,  ut  fuit  llcrculcs,  qui  stpluaginta  libcros  reliquit.  cf. 
et  Schraderus  ad  Musaeum  p.  344.  hic  uirgiuos,  quod  tieri  alibi  patiuu 
tur,  ipsac  faciuut  (ut  Eurip.  Alcest.  175),  dum  sinus  sivie  uestcui  laxaiit 
rcmota    zonuUi    (quod    domiuutiuuni    praotoroa    habont    l.aniprid.    .Mox. 


302  f^X'    !i4— fi:''. 

Seu.  52  et  Serenus  fragm.  14  LM.)  ot  coritUH  uiro  tradunt  (LXVI  80  sq.). 
'tibi',  in  tuam  gratiam,  ut  Vurg.  ecl.  8,  30  tihi  deanit  Ilesjinm  0>t(m, 
iiifra   185.  —  54,  5').  tc  tiineiis   cupida   noiioK  captut  uiire  inaritu8. 

nouos  (ad  32)  maritus  in  domo  sua  anxius  metuenpque,  nequid  inprouiBi 
turbet  gaudia  sporata  (paulo  aliter  Stat.  silu.  I  2,  31  8q.),  expectat  de- 
ductam  sollemniter  feminam,  auide  auscultanM,  num  pompam  Ilymenaeum 
clamantem  adpropinquare  audiat.  Vorg.  Aen.  III  514  utque  auribm  aera 
captat,  ubi  cp.  Liu.  XXKVill  7,  8  sonitum  aure  admota  captare.  'tiraena' 
inniutandi  iusta  causa  non  adest  ('tumens'  Douwa  iunior,  alia  alii  uoluere). 
forma  prisca  'nouos'  non  intellecta  effecit,  ut  'maritos'  quoque  reponere- 
tur  in  V,  plane  ut  LIII  3.  —  66,  57,  58.  tii  fero  iiiupni  in  niunns 
florldain  ipso  {Micllulnm  dedls  e  gremio  suae  inutris.  Festus  p.  289 
riipi  simuhitur  uinjo  ex  greniio  mutris  aut,  si  ea  non  est,  ex  proxima 
necessitudine,  cum  ad  uirwn  traditur,  quod  tiidelicct  ru  res  feliciter  liomulo 
cessit;  Roi-sbachius  p.  329.  ipso  duce  Hymenaeo  (cf.  u.  3)  hunc  raptum 
usu  ueuire  fingit  poeta,  quippe  cum  illo  permittente  ac  procurante  om- 
nia  haec  fiant.  'ferus'  autem  sponsns  audit  et  ut  raptor  crudelis  in- 
mitisque  et  ut  indomita  libidine  flagrans  (LXII  23  ardenti  itmeni,  Ouid. 
rem.  267  ne  te  ferus  ureret  ignis).  'florida',  cf.  ad  XVII  14,  Ouid.  met. 
VII  216  in  florem  redeat  primosque  recoUigat  annos  (LXVIII*  16  florida 
aetas),  Ter.  Maur.  2155  florea  uirginitas.  'in  manus  dedis',  tradis  in 
potestatem  arbitriumque  et  propriam  dicas  (LXIV  374),  cum  recordatione 
ueteris  illius  sed  CatuUi  ti*mpore  iam  paene  abolitae  in  manum  conuen- 
tionis  dictum  est;  de  qua  conubii  forma  cf.  Rossbachius  p.  10  sqq.,  53  sqq. 
"■gremio  matris' ,  siue  ubi  antea  dormire  solebat  filia  (LXIV  88)  siue  in 
quod  ea  raptorem  pauens  uirginali  metu  fugerat  (LXII  22);  Val.  Flacc. 
VII  49  gremiis  ubducere  natas,  Ambros.  epist.  I  6  pactam  e  gremio  matris 
non  dbduei  (Apul.  met.  IV  26  de  medio  matris  gremio  rapuere).  —  61, 
62,  63.  nil  potest  sine  te  Venus,  fama  quod  bona  comprobet,  com- 
luodi  capere.  'sine  te'  ex  opposito  ''te  uolente'  apparet  esse  'te  nolente 
nec  adiuuante';  nisi  malis  interpretari 'sine  tua  praesentia';  cf.  Claudian. 
I.  ad.  u.  2  1.  mdluvi  iunxisse  cuhile  hoc  sine  fas.  inncta  quippe  furtim 
uec  legitimo  foedere  uenus  non  gaudet  rumore  secundo  (Verg,  Aen. 
IV  221  et  ohlitos  famae  melioris  amantes ,  Ouid.  fast.  IV  155  supplicibus 
uerhis  iUam  [VeneremJ  placate;  sub  iUa  et  forma  et  mores  et  bona  fama 
manct,  Ter.  Phorm.  IV  5,  12  id  si  non  fama  adprohat)  et  uero  fructu 
caret,  scil.  liberis,  ut  persequitur  strophe  proxima  (apte  Passeratius  cp. 
Aen.  IV  33  nec  dulcis  natos,  Veneris  nec  praemia  noris).  iam  Vulpius 
cp.  Ter.  Eun.  V  6,  1  ea;  meo  propinquo  rure  hoc  capio  commodi  (ibid. 
111  5,  25).  —  63,  64.  at  potest  te  uolente.  propitio  ac  iubente  (cf.  ad 
XI  13),  ut  Verg.  Aen.  I  302  2^onuntque  ferocia  Poeni  corda  uolente  deo. 
ceterum  attende  ad  bellam  oppositioncm  hic  et  in  sequentibus  'nil  potest 
—  at  potest'.  —  64,  65.  quis  liuic  deo  compararier  ausit.  mala  adest 
in  hoc  uersu  intercalari  oppositio.  nam  hominum  certe  nemo  facile  se 
conferre   audeat  Hymenaeo  utpote  deo;   at  si   nec  Venus   sine  eo  quid- 


LXI   66—73.  303 

quam  ualet,  nemo  scilicet  deorum  huic,  i.  e.  tam  potenti,  sufetineat  se 
comparare:  qualis  laus  per  se  nimia  in  nullo  ad  certum  aliquera  deuni 
hymno  offendit.  itaque  'deo'  aut  ex  'deum'  mala  ad  prius  'huic'  ad- 
similatioue  aut  potius  ex  'deus'  (de^)  ortum  puta.  —  06,  67,  68.  nulla 
quit  sine  te  doiuus  liberos  dare  nec  parens  stirpe  ultier.  omnis 
uitae  cultae  fundamentum  est  conubium  legitimum,  ut  indicauit  stropha 
prior:  illinc  domus  iusta  cum  patre  et  matre  familias,  illinc  liberi  ueri 
scilicet,  quorum  maxinie  quaerundorum  causa  iniri  conubium  apud  Romanos 
peruulgata  erat  opinio  (Ros?bachius  p.  4).  opponuntur  haec  tacite  contu- 
bernio  maris  et  feminae  et  qui  ex  hoc  gignuntur  liberis  spuriis.  infra  205 
Uberos  date  (procreate,  edite),  Colum.  X  385  subolem  dabit  illa  capacem. 
Aen.  I  274  geminam  partu  dabit  Ilia  proJem.  amplificantur  haec  per 
proxima:  nec  uUus  qui  parit  liberos  (ex.  gr.  seruus)  sine  te  tuisque  taedis 
sollemnibus  auctor  esse  potest  familiae.  Scaliger  haec  ita  intellegit 
'nec  transmittere  ad  liberos  hereditatem,  quia  ex  non  iusto  coniugio 
conceptus  est  peregrinae  condicionis'.  contra  quem  recte  Bernardus 
Martinus  [uar.  lectt.  III  17]:  'de  iure  sanguinis  potius,  ut  loquuntur 
nostri,  quam  de  iure  hereditatis  interpretandus  ille  locus,  ut  dicat 
Catullus  .  .  non  rite  peractis  nuptiarum  sollemnibus  nec  uxorem  uec 
dotem  nec  matrimonium  intellegi;  siquidem  certissimi  iuris  est,  ex  impuro 
et  illicito  concubitu  natos  comraunes  parentes  appellare  non  posse,  ut 
dicitur  de  eo  qui  ex  libera  et  serua  aut  ex  adultcra  matre  conceptus 
est;  iubet  enim  lex  eum  tamquam  uulgo  quaesitum  et  ccndraQa  ceu 
spurium  haberi'  eqs.;  apte  Pleitnerus  in  hanc  interpretationem  cp.  Gaium 
I  64.  nimirum  'stirpe'  siue  'prole'  (Aen.  XI  394  Euandri  totum  citm 
stirpe  uidebit  procubuisse  domum)  tamquam  radice  nititur  spes  generis 
nominisque  ad  posteros  propagandi;  iam  AStatius  cp.  Prop.  IV  11,  G9 
et  serie  fulcite  genus;  adice  ex.  gr.  Stat.  silu.  IV  7,  30  alma  prole  fundasti 
uacuos  penates  et  Plin.  epist.  IV  21,  3  cui  nunc  tmus  ex  tribus  liberis 
superest  domumque  phiribus  adminicuUs  paxdo  ante  fundatam  fulcit  ac 
sustinet;  et  notum  est  quara  saepe  filii  colnmnae  ac  fulcra  domorum 
audiant  (Eurip.  Iph.  Taui'.  57  6tvi.oi  otKcov).  hinc  licot  opitulari  cor- 
rupto  illi  'uitier'  (0  'uities',  G  'uicier'),  unde  omnium  et  facillime  et 
oportunissime  elicuit  Auantius  'nitier',  quod  nunc  amplector  conf  Cic.  p. 
Cael.  32,  79  qui  hoc  unico  filio  nititur.  nec  a  mutationis  lenitate  nec 
a  sententiae  bonitate  huc  asi^irant  cetera  commenta,  Italoium  'uincier' 
('superari,  ut  maiorem  nepotum  uideat  siibolem'  BPisanus  frigidiusculo), 
Scaligeri  'iungier',  Schraderi  'cingier'.  —  71,  72,  73.  quao  tuis  cnroat 
sacris,  non  queat  dare  praesides  tcrra  llnibus.  sacrificiis  tibi  oblatis: 
Ouid.  met.  VII  700  })0st  sacra  iugalia  ct  epist.  12,  87  luno  sacris  prae- 
fecta  maritis,  Seru  ad  Aen.  III  136  apud  uttcrcs  nequc  u.vor  duci  ncque 
ager  arari  sine  sacrificiis  ^jcrac/j.s'  potcrat:  auspicia  et  sacra  legitimi 
conubii  fundamontum;  cf.  Rossbachius  p.  309.  haec  si  desuut,  h.  e.  si 
more  ferarum  libera  uenerc  miscentur  horaines,  deest  et  familia  et  qnae 
ox  hac  prodiit  coniplurium  et  in  uicis  pagisque  et  in  urbibus  ct  in  ciui- 


304  LXI  76-78. 

iatiburi  societas,  desunt  qiiae  ex  hac  rursus  profluxerunt  iura  oninia  et 
respuljlica  bene  constituta  legibusque  moderata  certisque  finibus  compre- 
henaa,  deest  denique  hos  fines  contra  hostes  defendendi  amor  ardorque 
ciuium,  qui  iam  nulli  sunt.  indicat  enim  'pracHidea'  tutores  defenHOree- 
quo,  ut  1'laut.  liud.  JV  4,  7  itc,  iiujuam,  domuvi  ambo  iam  nunc  ex  prae- 
sidio  pracsidcs,  Liu.  XXIIl  48;  maximo  nuiuina  tutelaria  pracKides  terrae  dei 
appellabautur.  modostiore  modo  per  'quae  careat  .  .  non  queat  (at  queat)' 
haec  profert  poeta  non  nebcius,  se  utpote  Romanum  sic  sentire  ac  loqui 
nec  deosBC  gentes  alio  more  uiuontes.  —  finito  sic  in  summa  potestate 
Hymonaoi  hymno  nunc,  quasi  doi  praesentiae  certus  sit,  ad  rem  ipsam 
transgroditur  is  qui  uorba  facit,  uouam  nuptam  admonens  ut  ex  paterna 
domo  cum  ponipa  sua  jjiodoat  incipiatquo  iro  ad  maritum.  —  70,  77.  cluu- 
stra  pandite  ianiiao,  uirgo  ades.  uere  omnino  Schraderus  correxit 'ades' 
(h.  e.  adosto,  ut  LXII  5,  Vorg,  ecl.  2,  45  et  saepe)  pro  tradito  'adest'. 
neque  enim  iam  adest  uirgo  ibi,  ubi  flagitatur,  sed  ut  adsit  tandem  roga- 
tur  identidem  por  totam  quao  sequitur  partem  (cf.  u.  intercalarem,  qui 
huius  partis  indolom  roddit,  'prodeas  noua  rupta').  et  ut  hoc  'u.  a.' 
altiore  uoce  dicitur  ad  puellam  pone  fores  in  ostio  siue  in  atrio  remo- 
rantem,  ita  ad  ministros  adstantes,  qui  ad  domini  (patris  puoUae)  nutum 
aperturi  sunt  fores,  ex  quibus  pompa  nnptialis  est  proditura,  inpatientior 
praecentor  haec  uerba  facit,  ut  claustra  siue  ea  quae  claudunt,  repagula 
ot  obices,  reserent  et  ita  ianuam  patefaciant;  Ouid.  am.  I  6,  2  difjicdem 
moto  cardine  pandc  forem,  Potron.  89  Danai  reJaxant  claustra  (Ouid.  1. 
1.  17),  Sil.  ItaL  VII  334  resercnt  quo  claustra:  apparet  cum  quadam 
breuiloquentia  duas  locutiones  esse  confusas.  —  77,  78.  uiden  ut  faces 
spleudidas  qiiatiunt  comasJ  nonne  uides,  quam  omnia  te  prodeuntem 
expectent  ad  deductionem?  ad  puellam  haec  quoque  dicta  putabis  aptius 
quam  in  uniuersum;  nam  illud  'uiden'  (h.  e.  uidesne,  cf.  Neuius  II  p.  435) 
potest  sane  etiam  ad  comphu"es  pertinere,  ut  LXII  8,  Tib.  II  1,  25. 
ceterum  'uiden  ut  (=  quomodo)'  recentiores  maxime  cum  coniunctiuo 
(Tib.  1.  1.,  ubi  u.  Huschkius,  Sil.  Ital.  XII  713  uidcn  ut  Latonia  uirgo 
accensas  quatiat  Phlegethontis  gurgite  taedas?),  uetustioros  (ut  praecipue 
comici)  cum  indicatiuo  iungere  amant,  ut  LXII  8,  Verg.  Aen.  VI  779  sq. 
(Bentl.  ad  Hor.  epist.  I  1,  91);  sic  et  'uidete  quam'  construitur  in  frag- 
mento  C.  Gracchi  apud  Chaiis.  p.  240  K.  e^n,  uidete,  quam  par  pari  non 
stat  ('pari  si  non  at'  codex,  perrexit  grammaticus  per  'qnidam').  uibratae 
ad  uersum  intercalarem  faces  (cf.  ad  15)  iubar  Iite  coruscans  spargunt 
emittuntquo  'comas'  siue  'crines',  imagine  ualde  adamata,  in  quam 
Gronouius  [diatr.  Stat.  I  p.  536  H.]  inter  alia  cp.  Sen.  Oed.  309  utrnmnc 
clarus  ignis  et  nitidus  stetit  .  .  et  summam  in  auras  fusus  expUcuit  comam, 
Val.  Flacc.  I  205  protulit  ut  crinem  .  .  ignis,  Sil.  Ital.  X  550  celsam  pinum 
flnmmaque  comantem  (AStatius  cp.  Aesch.  Ag.  306  (ployog  (isyav  Ttdycava, 
Vulpius  id.  Prom.  1044  nvgog  cifKpri-Krjg  ^oarQvxog).  —  post  u.  78  aperte 
nounulla  interciderunt;  nam  uelle  restituere  strophen  integram  u.  80  auc- 
toro  Lachmanno  roiciendo  in  lacunam  illam  postu.  lu6,  id  uero  et  inopor- 


LXI  79-86.  305 

tunum  plane  est  et  arti  criticae  contrarium.     illud  dubitari  potest,  sitne 
ante   an  post   79   lacuna  statuenda;  in  qua  quid  fere  interciderit  mani- 
festum    est.     postquam    enim   haec  strophe  finem   fecit  iu  adhortatione 
fugiendae  amplioris  morae,  in  nouae  strophae  initio    causae,   cur  tamen 
remoretur  sponsa  nec  uelit  relinquere  patrios  lares,  exponuntur;  ire  qui- 
dem  iubet  amor  desideriumque  uiri  futuri,  sed  repugnat  retiuetque  uir- 
ginalis  modestia  pauorque.   —   79.    tardet   ingenuus    pudor.     'tardtt' 
etsi  ignotis  eis  quae  praecesserunt  potest  esse  coniuncliuus ,   tamen  for- 
tasse  praestat  repetere  a  uerbo    'tardere' ,  quod  a  priscis  pro  eo  quod 
est    'tardescere'    aeque    sit    usitatum,    ut  IV  26   'senet'    pro   'senescit'. 
'ing.    pudor'    modestia    ruborque ,    qualis    decet    uirgines   ingenuas   siue 
honestas:  Plin.  h.  n.  praef.  21  est  .  .  plenum  ingenui  pudoris  fateri,  per 
quos  profeceris,   Sen.   Phaedr.   250;    et  hic    pudor  siue   rubor  audit  in- 
gentms   color    Prop.    I   4,    13    et    Petron.    Anth.    98    [PLM.    IV    p.    98]; 
AStatius     cp.    Phil.    fr.    16    B.    dya&r}    d'     inl    ri&sGiv    atdcig    et    Clau- 
diau.    14,    3    G.    iam    nuptae    trepidat    soUicitus    pudor,    iam    produnt 
lacrimas  flammea  simplices.     Lygdam.  4,  32  ut  iuueni  primtim  uirgo  de- 
ducta  marito  in/icitur  teneras  ore  nitente  genas.  —  80,  81.  quem  tamen 
magis  audiens  flet  quod  ire  necesse  est.     'tamen'   et  'magis'   fauere 
uidetur  ei  quam  indicaui  affectuum  in  uirgine  repugnantiae :  fortior  cui- 
que  magis   obtemperet  uirgo  est  pudor.     ^audire  aliquem' ,   alicui  aures 
dare  siue  parere,  ut  Cic.  ad  fam.  II  7,  2  te  audi,  tibi  ohtempera,   Verg. 
G.  I  514   neque  audit  currus  habcnas.     Rossbachius  p.  262  cp.     Plut.  q. 
R.    105    6   BuQQCOv   £i'pr;Mff    OTi   IvnovfisvKL   (liv    cct   nciQ9iV0L   ya^ovvtai, 
XaiQovai  ^s  aC  ytirarxfg.     cf.  de  his  lacrimis  LXVI  16.  —  82,  83.  flere 
desiue:  uon  tibi,  Aurunculeia,  periculum  est.   lepide  lacrimae  ex  pu- 
dore  femineo  i^rofusae  siccantur  blanditiarum  genere  exquisito.     'Auruu- 
culeia'    uominis    formam    rectam    (cf    Teuftelius   iu  Pauly   Eucycl.   real. 
I  p.  2183)  habet  optimus  liber  0,  'Arunculeia'  G  cum  solita  illius  ''au' 
in  'a'  deprauatione  (de  qua  cf.  ex.  gr.  Guil.  Schmitzius  libri  'Beitraege' 
p.  96  sqq.).     nouum  autem  acumcn  his  uerbis  accedit,  si  Viniae  a  matre 
accessisse   nomen  Aurunculeiae   statuimus,    ut  suprii  significaui:    cur   eo 
appelletur  hoc  loco,  intellegimus  recordantes  Horatianum  o  matrc  puhra 
filia  pulcrior.     Nepos  Eum.  8,  2  itaqtie  periculum  est,  ne  faciant  quod 
illi  fecerunt  et  saepius  (AStatius:  'ita  propc  dixit,  ut  Cicero  caue  putes''). 
—  84,  85,  86.  nequa  femina  pulcrior  clarum  ab  oceauo  diem  uiderit 
uenientem.     uis   inest  uoci  'femiua' ,   h.  e.  puelhi  ex  uirgine  iani  facta 
couiuux.  'claruui',  ut  omnia  inlustrantL^m  ita  te  nouam  feminam  ostenden- 
tem.     'diem',  solem,  ut  ex.  gr.  Aegrit.  Perd.  132  [l'LM.  V  p.  118]  iam- 
que  dies  ortus  clarior.     'ab'  (=  ex  parte  oceaui)  pro  consueto  magis  'ex', 
ut  Anth.  lat.  139,  45  [PLM.  IV  p.  136]  surgit  ab  Oceano  Tithoni  fulgida 
coniunx.    Ciris  350  uenientem  igmm.    'uiderit',  licet  sit  couiunctiuus,  uini 
simul  habet  futuri  exacti  (in  oratiouo  derecta:  crastiuuni  diem  nnlhi  uniquam 
mulier  uiderit  forniosior).     Klli>sins,  qui  et  Kurip.  Ilec.  635  rp.,  putat  esse 
inuersioneni  illius  Callini.  h.  Dian.  249  tov  tf'  ovzi  ^noTfQov  oi/ij-rcfi  7/tos.  — 
Oatiii-u«s  od.  itaulircua.     11.  "JO 


306  T^XI  87—98. 

H7,  88,  8iK  tulis  iii  iiario  solct  diiiitis  doiiiiiii  liortiilo  slan-  IIom 
liyaciiitliiiiiis.  .siiniliH  atque  ii.  21  hqq.  (ubi  uide)  comparatio  ad  etl<.reii- 
daiii  Viniae  pulcritudinfin  faciens.  'tiortulus'  nt  iam  excitat  in  legentium 
aninio  imagiuem  liorti  saepti  (LXII  39)  et  cura  multa  culti,  ita  buius 
curae  iiipensae  notio  intenditur  attributo  'diuitiu'  (Hom.  II.  XI  68  uvSgug 
(lUKugog  Hur'  uQovQav);  audit  autein  ille  'uarius'  utpote  uariis  coloribus 
siue  fioribus  (LXIV  90)  di.stinctu8  pulcherque,  boe  ampliore  uocis  usu 
nouo.  'stare' ,  recto  (non  fracto  nec  inclinato)  caule  uigere.  expressit 
C.  graecum  vuv.Cv&ivov  uvQog  (Hom.  Od.  VI  231  et  XXUI  158,  Eur. 
Iph.  Aul.  1298),  ut  uidit  TeufeliuB  de  uoc.  sing.  p.  34,  qui  posteriores 
(ut  Pers.  1 ,  32)  'hyacinthinus'  de  colore  potius  adhibere  adnotauit. 
Verg.  Aeu.  XI  69  florcm  hyacinthi;  de  quo  flore  iijso  cf.  Vossius  ad  Verg. 
G.  IV  137  (p.  779  sqq.),  de  fabulis  Hemsterhusius  ad  Lucian.  d.  d.  14 
(II  290  sqq.  Bip.)  et  Rohdiua  libri  'd.  griech.  Roman'  p.  91.  —  90.  abeit 
dies.  sic  restitui  hic  ceterisque  locis  pro  tradito  in  V  'abiit'  (cf.  supra 
p.  51).  nam  perfecto  tempore  omnino  est  opus,  siquidem  Vesper  de- 
fluxisse  diem  et  initium  pompae  instituendae  ades.se  indicans  nunc,  ubi 
haec  dicuntur,  dudum  apparuit.  ualet  igitnr  'abiit  dies'  (cf.  Plaut.  merc. 
III  2,  32  sol  abit)  plane  idem  atque  illud  'Vesper  adest'  LXII  1.  de 
forma  contracta  'abit'  (i  longa,  unde  priscum  'ei')  cf.  Neuius  d.  f.  1. 
II  p.  522.  —  91.  prodeas.  scil.  ex  dorao  paterna;  cf.  et  Broukhus.  ad 
Tib.  I,  10  70.  de  adhortatiuo  ad  VIII  1.  —  92,  93.  si  iam  iiidetur. 
haec  uitae  cottidianae  formula  (ex.  g.  Plaut.  Cajjt.  II  1,  23  secede  huc 
nunciam,  si  uidetur,  procul)  hic  instat  urguetque  aliquantum,  ut  alibi  in- 
terdum  'sis' ,  'sodes' ,  'si  placet'  similiaque.  —  94.  nostra  ucrba.  ant 
eius  qui  loquitur  choragi  aut  totius  chori  uerba  recurrentia  'p.  n.  n.' 
canentis;  nam  ut  'dicere'  pro  'canere',  sic  'uerba'  pro  "^cantus',  ut  Hor. 
od.  IV  9,  4.    inepte  Ellisius  ad  'nupta  uerba'  (Fest.  p.  170)  adludi  putat. 

—  uide  ut.  sic  melius  Itali  restituerunt  quam  'uiden'?'  pro  eo,  quod  in  Y 
mala  u.  77  recordatione  scripsit  librarius  ^uiden  ut'  metro  repugnante. 
"■uide  ut'  autem  et  ipsum  multo  magis  eius  qui  urguet  est  quam  'uiden?' 

—  95.  aureas.  color  ignis  (ut  et  lucis,  cf.  j^^rfffov  cpuog)  saepe  cum 
auro  comparatur:  Lucr.  VI  205  liquidi  color  igneiis  auri,  Pindar.  01.  1,  1 
6  6'p  XQ'"'^^?  uid-ouavov  nvQ.  —  97,  98.  uou  tuus  leuis  in  mala  deditus 
uir  adultera.  iterum  cum  moretur  Vinia,  alio  modo  ea  est  elicienda: 
describitur  nunc  (97  —  113)  mariti  fidus  amor  et  gaudia  Veneris  coniuges 
expectantia.  ''non'  pariter  ad  'leuis'  et  'deditus'  pertinens  cum  ui  prae- 
positum,  ut  et  'tuus'  conlocatione  effertur  prae  aliis:  tuus  maritus,  ut- 
pote  non  leuis  (inconstans  et  facile  tui  iumemor,  ut  ex.  gr.  Prop. 
II  24,  18),  non  scorti  alicuius  foedi  amori  indulgens  eqs.  'malus'  (ut 
contra  ''bonus'  pro  'ingenuus,  honestus')  pro  'infamis,  turpis',  ut  XV  10, 
Ter.  Eun.  prol.  37  bonas  matronas  facere,  meretrices  malas.  nam  "^ad- 
ultera'  hic  sensu  primario  est  quaelibet  mulier  (paelex)  maritum  cor- 
rumpens;  cf.  Paul.  Festi  p.  22  et  Ouid.  met.  X  347  adultera  patris.  'in' 
praepositio  curam  intentam,   quae  iu  persoua  aliqua  uel  re  commoratur 


LXI  99-108.  307 

residetque,  multo  fortius  quam  nudus  ablatiuus  exprimit;  unde  omnibus 
uerbis,  quae  amoris  aliqua  significatione  utuntur,  addi  amat;  cf.  XLV  23 
et  LXIV  98,  Ouid.  met.  VI  490  in  illa  aestuat  et  VII  21  quid  in  hos- 
pite  .  .  ureris  et  IX  725  ardetque  in  uirgine  uirgo,  plura  dant  Heins.  ad 
Verg.  Aen.  VII  623,  Broukhus.  ad  Prop.  III  6,  28,  Burm.  ad  Ouid.  met. 

IV  234,  Hertzbergius  ad  Prop.  I  13,  7,  qui  cp.  Lucr.  III  647  et  semtl  in 
pugnae  studio  quod  dedita  mens  est  et  VI  815  quibus  est  in  rehus  deditus 
ipse,  denique  Draegerus  synt.  hist.  I  §  298,  6.  —  90.  probra  turpia 
persequeus.  sic  optime  Itali  correxere  lectionem  in  Y  obuiam  'proca'; 
quam  uocem  nihili  frustra  nonnulli  defenderunt  ad  procandi  uerbum 
(unde  'procax,  procatio,  procus')  prouocantes,  nec  sententia  nec  prosodia 
fauente.  ''probrum' ,  flagitium  uel  stuprum ,  saepe  in  femina  adhibetur 
de  adulterio  (Plaut.  mil.  II  4,  11,  Liu.  XXV  2  matronas  apud  popidum 
prohri  accusarunt,  Gell.  IV  3  imelicem  autem  appellatam  prohrosamque 
habitam  et  X  23,  4  si  cum  alieno  uiro  probri  quid  fecit)  et  in  uiro  de 
malo    rumore   et   turpitudine,   quae   ex  libidine   profluit,  ut  Ter.   Andr. 

V  3,  10  hanc  hahere  studeat  cum  summo  prohro ,  Phorm.  V  4,  6,  alibi; 
hic  magis  in  uniuersum  accipio  'flagitia  foeda',  ut  XCI  4  ah  turpi  mentem 
inhihere  probro.  'perseqiti',  exercere,  facere.  —  100,  101.  a  tuis  teneris 
uolet  secubare  papillis.  seorsnm  a  te  cubare  solus,  ut  Tib.  I  3,  26, 
Ouid.  am.  III  9,  34.  Liu.  XXXIX  10  (LXIV  378).  Reposian.  59  [PLM. 
IV  p.  351]  teneras  papillas.  recte  Ellisius  priscam  quandam  simplicitatem 
hic  agnouit,  ut  Lucr.  I  38  tuo  corpiore  sancto  et  I  413  meo  diti  de  pcctore, 
ubi  cf.  Munro.  —  102,  103,  104.  leuta  sed  uelut  adsitas  uitis  iui- 
plicat  arbores,  implicabitur  in  tuuni  coniplexuui.  sollemnis  in  arto 
amantium  amplexu  imago  (cf.  et  ad  LXII  54) :  Hor.  od.  I  36,  20  et  epod. 
15,  5  sq.,  Stat.  silu.  V.  1,  46  sed  te  ceu  uirginitate  iugata  ('iugatum' 
codd.)  uiscerihus  totis  animaque  amplexa  fouehat,  qualiter  atquaeuo  socia- 
tam  palmite  uitem  ulmiis  amat,  ubi  itidem  ratione  huius  comparationis 
neglecta  uir  uiti  confertur,  Anth.  lat.  113,  3  [PLM.  IV  p.  103J  brachia 
non  hederae  uincant,  Claudian.  14,  19  G.  tam  iunctis  manibus  nectite 
uincidu  qicam  frondens  edera  stringitur  aesculus,  quam  lento  premitur 
palmite  popidus;  alia  dant  IGrimmius  opusc.  miu.  II  p.  378,  Hohdius  libri 
'd.  griech.  Roman'  p.  158.  'lenta'  flexibilis,  ut  Verg.  ecl.  3,  38  lcnta 
uitis  et  10,  40  lenta  sub  uitc.  'sed'  (s;)  recepi  e.\  0,  'que'  (q;)  errore 
obuio  habet  G,  unde  ''quiu'  elicuit  Muretus;  de  *sed'  postposito  cf. 
LI  9  (supra  p.  18).  'adsitus',  iuxta  satus,  ut  Cato  d.  r.  r.  32  arborcs  bcne 
maritae  sint  uitesque  satis  midtac  adserantur,  Varro  d.  r.  r.  I  IG,  6; 
Beda  in  Keilii  G.  L.  VII  p.  276,  17  insita  arbor  csl  cui  incisac  alicnum 
germcn  includitur ,  adsitu  cui  incolumi  aliud,  quod  sustineat,  adiungitur. 
uitis  imagiue  i^raeualente  cum  arbores  magis  illius  adminiculum  sint, 
non  'adsita'  sed  'adsitas'  est  positum.  'implic.',  flrmiter  lulstnngcre, 
ut  Ouid.  met.  IV  364,  Tib.  I  4,  51.  —  107,  lOS.  o  cubilo  quod  ouiui- 
bus  ....  caudido  pecte  lccli.  strophe  aporto  hicunosa  eontinuit  ad- 
locutiouom   ad    loctum  (VI  7),   quam  iu  rem  iaui  Muretus  praeter  Proj». 

2(»* 


308  L^I    109—112. 

II  15,  2  lectule  delicm  fucte  beate  meis  cp.  Ticidae  fr.  2  M.  eodem  metro 
Hcriptum  fdix  lcctule  talihus  sole  amoribm.  'candido',  eburueo  (quos 
lectos  VulpiuB  monet  a  Graecis  iXtifjuvTunodug  uocatos  eaae,  cf.  Plato 
com.  fr.  inc.  8),  qualea  pedea  erant  in  lectis  magnificiH  (LXIV  48).  cf. 
et  Ter.  Ad.  IV  2,  4G  leclulos  ilignis  pedibus,  Lucil.  1  44  M.  ^Jcdes  lecti. 
—  109;  110.  quue  tuo  ucniuut  ero,  quuutu  {^uudiu.  'tuo',  siue  lecti 
(continuata  adlocutione)  siue  potius  Viniae  domino  (h.  e.  marito).  ''quae' 
(=  qualia)  et  'quauta'  (==  quot,  ut  LXVlll'^  2)  asyndetice  iunguntur  iu 
gradatione.  'ueniunt',  obueniunt,  ut  Prop.  II  '6,  4G;  de  praesenti  ad  u.  37. 
'gaudia',  scil.  uenerea,  ut  LXVI  16,  Tib.  I  5,  39,  I'rop.  III  8,  30  et  saepe.  — 
110,  111,  112.  quue  uugu  uocte,  quue  luedio  die  guudcut.  de  ligura 
etymologica,  quam  uocaut,  cf.  prueter  alios  GLandgraiius  in  actorum 
semin.  Erlang.  uol.  II;  "cf.  ex  gr.  Ter.  Andr.  V  5,  8  gauisurum  yaudia, 
Cic.  ad  fam.  VIII  2,  1  ut  suum  guudium  gaudcremus.  alia  apud  Cat. 
exempla  sunt  haec:  XIV  3  odissem  odio,  LXIII  15  sectam  secxitae,  LXXXI  6 
et  CX  4  fucinus  facere  (etiam  XXIII  18).  recte  monet  AStatius,  nt  solem 
currentem  'uagum'  LXIV  271,  sic  noctem  utpote  curru  uectam  (Tib. 
II  1,  87  iam  uox  iungit  equos,  ubi  cf.  Broukliusius,  CRobertus  Hermae 
XIX  p.  467)  et  uolantem  (Enn.  ann.  416  V.)  dici  ''uagam'  siue  celerem, 
fugacem.     de  niedii  diei  gaudiia  ct.  XXXII  3. 

In  eis  quae  secuntur  longe  alia  indoles  uersuum  et  mutata  plane 
scaena  apparet.  pueri  nnnc  adsunt,  qui  eodem  modo,  ut  antea  lauellae, 
admonentur  ad  concinendos  uersus  intercalares ;  neque  iam  tenera  uerba, 
qualia  decebaut  et  uirginum  chorum  et  uirginis  sponsae  aures,  sed  las- 
ciui  et  aculeati  ioci  proferuntur  in  medium;  ad  maritum  porro  abhinc 
saepius  fit  adlocutio;  denique  nouam  nuptam  intrare  uiri  domum  omnia 
ostendunt.  uulgaris  est  opiuio  (cui  accessit  Rossbacbius  p.  340  sqq.), 
post  u.  113  iam  prodire  Viniam,  procedere  pompam  nuptialem  (huc 
spectare  116  'ite'),  in  hoc  itinere  ea  quae  legantur  u.  114 — 158  locum 
habere.  uerum  enim  uero  credere  equidem  nequeo,  in  magnis  urbibus, 
in  quibus  domus  paterna  et  noui  mariti  longe  distabant  haud  raro,  per 
totam  uiam  cantum  Fescenninum  et  nucium  iactum  et  ceteros  iocos 
lasciuos  factos  esse.  Rossbacbius  (p.  347)  in  hoc  itinere  nouum  maritum 
nuces  pueris  sparsisse  putat,  oblitus  nimirum  hunc  non  interesse  omnino 
pompae,  sed  in  sua  domo  positum  expectare  aduentum  sponsae  adducen- 
dae:  hinc  Stat.  silu.  I  2,  230  festa  feruet  domus  utruque  pompa  (et  ante 
paternas  et  aute  mariti  aedes  turbae  homiuum  sunt  collectae,  illi  ut 
egredientem,  hi  ut  aduenientem  puellam  uiderent;  illi  magis  sponsae, 
hi  magis  sponsi  domo  amici),  et  est  in  carmine  illo  nuper  male  in- 
tellecto  ea  res,  ut  a  Musis  consimilique  turba  noua  nupta  ad  Stellam 
deducatur,  ut  apparet  ex  u.  16  te  concinit  iste  {pande  fores),  te,  Stella, 
cliorus;  hinc  apud  Claudian.  10,  287  G.  impatiens  coniunx  callet  obuius 
ire  pompae  nuptiali.  itaque  fauente  singularum  rerum  (cf.  ad  u.  121) 
iuterj^retatione  sic  ego  statuo,  quae  abhinc  dicuntur  ante  mariti  domum 
dici:  hic   collectus  puerorum  uel  iuuenum,  uoui  uiri  amicorum,  chorus 


LXI  114-120.  •  309 

praecinente  chorago  concinit  cum  maiore  licentia  (nt  huic  loco  conuenit) 
iocos  Fescenninos,  ubi  adpropinquare  uidet  pompam,  qua  sponsa  ad- 
ducebatur.  Origines  in  cantico  canticorum  praef.  [Hieronym.  opp.  edd. 
Benedict.  V  p.  603]  dicit  epitlidlamium  Ubellus,  id  est  nuptiale  carmen, 
in  modum  mihi  uidetur  dramatis  a  Sdlomone  conscriptus:  consimilis  dra- 
matis  bic  habemus  ecce  actum  secundum.  respondet  autem  haec  pars 
cx  23  strophis  constans  male  priori,  cuius  sunt  strophae  24:  non  dubito 
quin  illic  interlapsa  sit  quae  ad  aequabilitatem  deest  stropha  una;  quam- 
quam  aegre  potest  deiiniri,  ubinam  loci  eadem  excidisse  sit  putanda. 

114,  115.  tollite  pueri  faces:  flammcum  nideo  uenire.  choragus, 
pompam  nuptialem  cum  sponsa  procul  aduenire  cernens  (de  infinitiuo 
cf  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  519),  admonet  pueros,  ut  iam  faces  ad  uersum 
intercalarem  (tam  117,  118  saepius  posthac  recurrentes  quam  128  et  133) 
quatiendos  attollant,  cum  iam  incipiant  fescennini.  tali  simplici  admo- 
nitioni,  neque  sollemni  neque  afFectus  pleno,  non  conuenit  'o',  quod 
uulgo  post  'tollite'  inserunt  (et  cf.  36  integrae  uirgines),  sed  'en',  quod 
ibidem  inserui  quodque  saepius  cum  imperatiuo  iungitur  (ut  Verg.  G. 
III  42).  'flammeum'  hic  est  ipsa  noua  nupta  sponsarnm  insigni  princi- 
pali  (ad  u.  8)  obtecta.  —  116.  ite  plane  ut  in  eadem  re  u.  38  'agite' 
positum  (quocum  et  coniungitur,  ut  Prop.  III  4,  7  ife,  agite)  ad  insti- 
mulandum  additur,  siue  omissa  in  uiuidiore  oratione  siue  adiecta  co- 
pula;  cf.  ex.  gr.  Bachius  ad  Ouid.  met.  XII  475.  —  117,  118.  io  Hymen 
Hymenaee  io,  io  Hymen  Hymenaee.  'io'  nunc  conuenit  pueris,  qui 
Hymenaeum  pompae  quasi  ducem  aduenientem  salutant  laetabundi;  cf. 
ex.  gr.  Tib.  II  5,  118  ''^o'  magna  uoce  'Triumphe''  canet.  ceterum  haec 
interiectio  cum  sit  pleruraque  bisyllaba,  metri  necessitate  (etiam  ob  uer- 
suum  praecedentium  ultimas  .syllabas)  hic  primo  et  tertio  loco,  h.  e.  in 
initio  uersunm,  est  monosyllaba,  'i'  litterae  (nt  ait  RDawesius  misc. 
crit.  p.  33)  consonantis  potestate  tributa,  ut  apud  Mart.  XI  2,  5  clamant 
ecce  mei  'io  Saturnalia''  ucrsus  (ubi  sine  causa  mutant  docti).  mero 
errori  debetur  aperte,  quod  G  (nam  0  ultimum  uersum  omittit)  quar- 
tum  'io'  a  raetro  exclusum  in  fine  adicit  ubique.  —  119,  120.  ne  <Hu 
taceat  procax  Fescennina  iocatio.  hanc  certam  NHeinsii  emendatio- 
nem  illius  in  V  traditi  Hocacio'  uel  'lotatio'  (pro  quo  recepta  est  uulgo 
uaria  lectio  in  Gr  obuia  'locutio',  frigida  illa  et  intolerabilis  langoris) 
indignum  est  nuper  reiectam  esse  ab  Kllisio  inepte  comparanti  auct.  ad 
Her.  III  13,  23;  at  cf.  contra  (si  opus  est  in  uoce,  quae  ex  re  et  loco 
et  materia  suam  accipit  rationem  propriam)  Cic.  ad  fam.  IX  16,  7  locos- 
que  mox  adferendos,  ubi  Fescenninornm  iori  conimemorantur.  de  his 
nota  sunt  testimonia  (cf  Rossbachins  ]>.  341,  TeuttVlius  \UA\.  J?  5):  Faul. 
Festi  p.  85  Fesccnnini  uersus,  qui  cancbuntur  in  nuptiis,  e.r  nrbc  Fescen- 
nina  iUcuntur  alJati ,  siur  iden  dicfi  quia  fasciuum  pufabantur  arccrc 
(Seru.  ad  Aen.  Vli  695).  sed  non  solnm  Ktruriae,  ped  omnibus  gentibua 
Italiae  modiae  fescenninos  fuisse  j^roprios,  rectt-  concludunt  ex  Lncan. 
II  368   nnn  soliti  lusere  sales ,  ncc   morc  Sabino   exapH   tristis  conuicia 


;>10  .  LXT  1-21  —  123. 

festa  maritus   ideoquo   rectius   a   'faacinuH'    insigni    fertilitatiH   deriuari 
uerHUS  illoa  priraifcuH   in  oniniljus   festis  rusticis   cantari  Holitos  (cf.  Hor. 
epist.  II  1,  139  sqq.,  supra  p.  1  sq.).    in  nuptiia  autera,  quarum  post  pro- 
prii  erant  fescennini,   his   raaritum    maxime   petebant  puf.ri   eius  Kodales 
per  iocoH  liberos   obscenosque   (hoc   sibi  uult  loco  nostro   uox  'procax', 
ufc  Priap.  1,  1  lusus  lecture  procaces,   Claud.  d.  VI  cons.  Hon.  246  dicla 
procacia):   Lucan.  1.  1.,   Sen.  rhct.  p.  347  K.  intcr  nuptiales  fescenninos 
in  crucem  generi  nostri  iocabantur,  Sen.  Med.  106  felix  Aeoliam  corripe 
uirginem    nnnc    primum    soceris,    sponse,    uohntibus:    concesso,    iuuenes, 
ludite  iurgio,  fiinc  illinc,  iuuenes,  mittite  carmina  et  ibid.  113  festa  dicax 
fundat  conuicia  fcscenninus,  soluat  turba  iocos;  Claudian.  14,  31  G.  per- 
missisque  iocis  iurba  licentior  exultet  tetricis  lihera  legibus.    nam  quod 
etiam  sponsae  talia  cantari  feruntur  apud  Fest.  p.  245  praetextatum  ser- 
vionem  . .  putant  dici  . .  quod  nubentibus  depositis  praetextis  a  multitu- 
dine  puerorum  ohscena  acclamentur  et  Varr.  sat.  Men.  10  B.  pueri  obscenis 
uerbis  nouae  nuptulae  aurcs  returnnt,  hoc  quoque  nimirura  fit  ante  raariti 
aedes   (cf.   ad   144  sqq.).     maritus   igitur   iam   in  eis   quae   secuntur  per- 
stringitur  statira  ('ne  diu  taceat').  -  121,  122,  123.  iiec  iiuces  pueris 
neget  desertum  domini,  a,  dolens  concubinus  amorem.   nexum  artum 
cura  eis  quae  praocedunfc  indicat  'nec'  (Kuebnerus  gr.  1.  II  p.  145  sq.). 
uexatur  Manlius  ob  ueruam  quendam  usque  ad  nuptias  nimi«  in  deliciis 
habitum  iaraque  mittendum;  cf.  de  his  delicatis  ex.  gr.  Paul.  Festi  p.  44 
Catdmitum  pro  Ganymede  dixerunt,  qui  fuit  louis  concubinus,  Quint.  I 
2,  8  nostros  concubinos  uident,   Suet.  Galba  22   libidinis  in  mares  pro- 
nior  . .  Icelum  cx  ueteribus  concubinis.     uetustissimus   erat  mos,  ut  in 
aliis  festis  (Rossb.  p.  349)   ita  in   nuptiis   spargere   pueris  (Marquardtus 
antiqq.  priu.  p.  52  nofc.  6)  uuces,  quas  Plin.  h.  n.  XV  8(3  uocafc  nupjtia- 
lium  Fescenninorum  comites.     mariti   proprie   erat   hoc   officium:   Verg. 
ecl.  8,  30  sparge,  marite,  nuces,  ad  quae  uerba  quae   adnofcat  Seruius 
docent   ueterum   uarias  rei  illius  interpretationes:  idem  Varro  spargen- 
darum   nucum   hanc   clicit   esse   rationem,    ut   louis   omine   matrimonium 
celebretur,  ut  nupta  ynatrona  sit,  sicut  luno.     nam  nuces  in  tutela  sunt 
louis  . . .  nam  illud  uulgare  est,  ideo  spargi  nuces,  ut  rapientihus  pueris 
fiat  strepitus,  ne  puellae  uox  uirginitatem  deponentis  possit  audiri.    modo 
tamen  ideo  ait  ' sparge  marite  nuces\  ut  eum  culparet  infamiae.    nam 
meritorii  pueri,  i.  e.  catamiti,  quibus  licenter  utebantur  antic^ui,  recedentes 
a  turpi  seruitio  nuces  spargebant,   i.  e.  ludum  pueritiae,  ut  significarcnt, 
se  puerilia  cuncta  iam  spernere.     dicitur  etiam  ideo  a  nouo  marito  nuces 
spargi   clebere,   quod  proiectae  in  terravi  tripudium   solisti^num   faciant, 
quod  auspieium  ad  rem  ordiendam  optimuvi  est  ecfcr.     ante  mariti  aedes 
autem  iactas  esse,  diserfce  Paul.  Festi  p.  172   fcradifc  nuces  flagitantur  in 
nuptiis  (^fl.  nuptis'  codd.)  et  iaciuntur  pueris,  ut  nouae  nuptae  intranti 
domuvi  noui  mariti  secundum  fiat  auspicium  (de  quibus  uerbis  male  du- 
bitat   Rossb.   p.  347).     Catullus   hic    recte    (cf.    ad    125)    ioci   Fescennini 
ansam  adripiens  nuces   spargendi  officium  transfert  in  concubinum,  qui 


LXI  124—129.  311 

dave  eas  nolit  (recuset)  ut  incumbens  dolori,  quod  amor  ille,  qao  antea 
a  domino  suo  fuerit  amatus,    nunc  ab  lioc  neglectus  relictusque  sit.     'a 
dolens'  scripsi  ex  coniectura,  cum  in  V  legatur  'audiens'  sat  peruerse, 
quia  non  de  re  tum  audienda,  sed  certa  et  dudum  cognita  agitur.     ita- 
que  non  uidendi  uerbum  (quod  Schwabius  restituit)  aptissimum  erit,  sed 
dolendi.      quod    cum    Pleitnerus    ita    intulisset    'dominei    dolens',    ego 
'audiens'  facillime  nasci  potuisse  mihi  persuasi  ex  'adlens',  cui  'o'  littera 
omissa  esset  superscripta ;  'a'  enim  hic  egregie  ex  mente  concubini  imo 
animo  dolentis  adicitur.  —  124,  iners.     adhuc   in   domini  tui  famulicio 
pigritiae  deditus;  Cic.  d.  n.  d.  I  36,  102  quasi  pueri  delicati  nihil  cessa- 
tione  melius   existumat;   inest   simul   pueri   a   feminarum   uenere   auersi 
notatio    (Tib.   Priap.   2,   38    quid   est,    iners? ,    Ouid.  am.   III   6,  15).    — 
125,  126.  satis  diu  lusisti  nucibus.     iam  tempus  est  nuces ,  pueritiae 
ludicrum,  abicere  (Hor.  sat.  II  3,  171,  Pers.  1,  10  ibique  Olahnius,  Suet. 
Aug.  83).    haec  quamquam  specie  sunt  ad  solum  concubinum  dicta,  simul 
taoien  spectant  ad  dominum,   cuius   nomine  ille  spargere  iubetur  uuces. 
et  uidetur  per  totum  adeo  locum  regnare  tecta  quaedam  ambiguitas: 
nuces  cum  sint  insigne  fertilitatis  (cf.  'Zeitschrift  f.  deutsche  Mythol.  u. 
Sittenkunde'   III  p.  95  sqq.),   simul   sub   nomine   catamiti  ipse  Manlius 
admonetur,  ne  uiribus  parcat  iners  utque  iam  post  steriles  in  puero  lusus 
uenerios  strenuum  in  uxore  sese  exhibeat  uirum.     sic  igitur  'coucubine' 
etiam  noui  mariti  fit  appellatio  uulgaris.  —  126,  127.   lubet   iaui  ser- 
uire  Talasio.     Tala(s)sio,   qui   apud   alios  audit  etiam  Talasius   et  Ta- 
la(s)sus,    Romanis   idem    erat    qui    Graecis   Hymenaeus    (Plut.   q.   R.    31 
o9bv   Evxvxovq   ydfiov   yivofisvov   Hal   totg   alXoig    sIQ^lgQ^tigkv  Inicpavsiv 
xov   &al(iaiov    aaneQ  "EkXrjVsg   xbv  'T^svaiov).     de   explicatione   uariant 
scriptores:    cf.   Plnt.  1.  1.,    Liu.  I  9,    Festus  p.  359    aliaque    apud    Koss- 
bachium  (p.  345  sq.).    solebant  hunc  deum  inuocare  siue  'Talase'  (Mart. 
XII  42,  4)  siue  'Talasio'  (Verg.  epigr.  12,  9  et  13,  6  [PLM.  II  p.  173  sq.]); 
CatuUus  satis  habuit  breuem  inicere  eius  mentionem,  quippe  qui  uersui 
intercalari  minus  esset  aptus    ob  metrum.     'Talasio'  sitne  pro  nomiua- 
tiuo  an  pro  datiuo  habendus,   ex  uoce   corrupta  'lubet'  pendet.     uulgo 
pro  datiuo   sumentes  putant  imperium  iam  Talasii  esse  ferendum  con- 
cubino  (Tib.  I  2,  99  tihi  dcoita  sertiit  mens  mea),  h.  e.  matrimonii  iugum ; 
quod  respectu  doinini  dictum   ad  catamitum   etiam  spectare  (129  sqq.). 
sed  'lubet'  rectum  esse  nequit,  quipj^e  quod  nec  ei  qui  uerba  facit  con- 
ueniat   nec    uero    quadret  iu   concubiuum    non  lubenter  hercle   nec   suo 
sponte  cedentem  deo  illi  (nec  uei'0  ad  'lubet'  supplere  licet  mente  'do- 
miuo  tuo').    bene  Schraderus  [emend.  p.  10]  correxit  'iubet',  ut  'Talasio' 
iam  sit  nominatiuus:  nuptiae  (domini  tui)  te  cogunt  seruire  nec  amplius 
esse  inertem   (et  hoc  ambigue)    —  12H.  conciibiiie.   nuocs  «la.     uerba 
rhythnio  suo  parum  grato  depingunt  postuhitiononi  atrocius  prolatani.  simul 
aniniaduertas  partem  ueteris  ucrsus  cretici  siuo  feseennini  (supra  p.  1),  disso- 
luta  nenipe  altera  arsi.  —  121).  sordebant  tibi  uilieae.    Verg.  ecl.  2,  44 
sordent  tibi  munera  nostra,   Stat.  silu.  I  3,  98  cnr  oculis  sordd  uicina 


312  LXI  130— iHn. 

W)htptns?     quando    (.•uTn    doniino   tuo   ruri  uersa.bariH,   despiciebas    uultu 
Huperbo    ot    ut    feminarum    conteraptor    ndridentt  h    tibi    puero    formo.so 
uilicafl,  h.  e.  uilicorum  seruis  ruHticiH  praepositorum  (MarquardtuH  antiqq. 
])riu.  p.  137)  uxores,   quarum   certa  erat  in  adminJHtratione    uillae   pars 
(Colum.    XII   3,   9)  quarumque   uni   iam    Beruibit    faMtidiosus   ille   concu- 
binus   ex   familia  urbana  relegatus   in   ruHticam   et  huic   uel    illi  Manlii 
])raedio    adHcriptus.     nec   opus   uidetur   coniecturiH   (male   CdeAllio   'uil- 
luli'  ad  Mart.  1  31,  6  sordent   lamiginc  uullus  coiii''cit).     'uilica*.-',  quod 
0  praebet,    melior   8cri]itura  est   quam    'uillicae'  (G);   cf.    Brambachius 
libri  de  orthogr.  minoris  p.  66  ^   nos   in   Fleckeis.   ann.  1883   p.  784.  — 
130.  hodie  atque  lieri.     de  forma  'heri'   cf.  Lorenzius  ad  Plaut.  Most. 
944,   NeuiuB  II    [>.  085.     uix  uerba  illa   comparari  possunt   cum   graeca 
dictione  x^'^?  '''^'  nQOir}v,  siquidem  nec  'sordebant  hodie'  recte  coit  nec 
die  iji.so   harum  nuptiarura  concubinus   dolens  nec  iam    adeo   fastidiosus 
cogitauit  de  uilicabus  procul  agentibus.     ut  j;^*'s.  it^-  'heri'  bene   signi- 
ficat  'nuper',  idque   solum   sententia  requirit  et  oppositum  'nunc'.     in 
^hodie  atque'  latero   jrato  'odiose'    uocatiuum,   h.  e.   ingrate   atque   in- 
uise.  —  131,  132.  ininc  tiiiim  cinerarius  tondet  os.    nunc  tu  iam  non 
glabrorum  pulcrorum    unus  es,   sed  inter  barbatos  receptus  contra   sor- 
debis  uilicabus,  quae  seruienti  tibi  superbiae  tuae  uicem  reddent.    cine- 
rarius,  qui  olim  solis  mulieribus  cinere   unctitasse  uidetur  capillum,  ut 
rutilus  esset  (Charis.  p.  101  K.,  Seru.  ad  Aen.  IV  698),  mox  et  is  uoca- 
batur,  qui  calamistris  in  cinere  calefactis  capillum  ornauit  (Varr.  d.  1.  1. 
V  129),  etiam  uiris  (Plaut.  Asin.  III  3,  37);  idemque  etiam  tonsoris  mu- 
nere  functus  esse  uidetur  (cf.  Sen.  de  const.  sap.  14).    delicato  cum  ant«a 
uolsellis    depilarentur    malae    totumque    corpus,    nunc    pilosi    illius    (ad 
XVI  10)  barbam  promissam  diebus  statis  tondebit  tonsor.     AStatius  cp. 
Mart.  XI  78,  3  flammea  texuntur  sponsac ,  iam   uirgo  paratur:  tondehit 
imeros  iam  noua  nupta  tuos.     ceterum   'os'   docet   de  tondendis  malis 
multo  magis  cogitandum  esse  quam  de  decidendo  capitis  capillo,  qui  in 
catamitis  longus  esse  solebat  (Hor.  epod.  11,  28,  Mart.  XII  18,  24  sqq.). 
iungit  utrumque  Hor.  od.  IV  10,  2  et  3.     'tondet',  praesens  pro   futuro 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  90),  ut  37  et  109;  de  forma  'tondere'  noli  cogitare.  — 
132.  miser  a  miser.    ficta  cum  misericordia  sortis  concubinum  manentis; 
LXIII  61;  Ciris  278   malus  o  mahis.  —  134,  135,  136.  diceris  male  te 
a  tuis,  unguentate,  glabris,  marite,  abstinere;  sed  abstine.     'dic.', 
quod  non  potest  uon  esse  tempus  praesens,   malignum   continet  iocum: 
ferunt  quidem  te,   elegans  marite,  inuito  corde   et  aegre  deserere  tuom 
dilectum    catamitum   (pluralem,    quem  uocant,    generalem   agnoscis,    ut 
XXX  1 ;  Kuehnerus   gr.  1.   II  p.  62  sq.).     Verg.  G.  I  360   a  curuis  mdle 
(==  aegre)   temperat  unda  carinis.     Plaut.  Curc.  I  1,  37  dum  tu  te  ab- 
stineas  a  nupta  uidua  uirgine,  inc  decl.  in  Sall.  3,  9  facilius  se  mulieres 
a  uiris  abstinuerunt  quam   tu  uir  a  uiris.     ''glabri',  catamiti  depilando 
facti  laeues  (Plaut.  Aul.  II  9,  6  glabriorem  reddes  mihi  quam  uolsus  lu- 
diust);  Phaedr.  IV  5,  22,  Sen.  d.  breu.  uit.  12.    unguentis  delibutus  est 


LXI  139-  150.  ♦  313 

homo  elegans  et  urbanus  (Gell.  XII  2,  11  quiclam  sunt  tam  magni  sensus 
Q.  l£nnii,  ut  licet  scripti  sint  inter  hircosos,  possint  tamen  inter  unguen- 
tatos  2)lacere),  saepius  designatur  horao  mollis  et  delicatus:  African.  min. 
ap.  Gell.  VI  12,  5  nam  qui  cotidie  unguentatus  aduersum  specuJum  orne- 
tur ,  cuius  supercilia  radantur,  qui  barba  %mlsa  feminibxisqtie  subuulsis 
ambulet,  qui  in  conuiuiis  adulescentulo  ('-lus'  codd.)  cum  amatore  sub 
('cum'  codd.)  chiridota  tunica  interior  accubuerit,  qui  non  modus  uinosus 
scd  uirosus  quoque  sit,  eumne  quisquam  dubitet  quin  idem  fecerit,  quod 
cinaedi  facere  solent?,  Suet.  Caes.  67,  alia.  exagitatur  igitur  Manlius  ut 
parum  uir  et  effeminatus.  'sed  abstine'  cum  uoce  graui  dicta.  —  qui 
secuntur  iam  in  omnibus  strophis  usque  ad  183  uersus  intercalares  osten- 
dunt,  exultationem  iam  factam  esse  summam,  quippe  cum  noua  nupta 
ad  domum  interim  aduenerit  eamque  sit  intratura.  —  131),  140.  scimiis 
haec  tibi,  quae  licent,  sola  cognita.  'haec  sola',  scil.  uernae  concu- 
bini  amor;  isque  sane  adulescentibus  concessus  ex  more  saltim  communi; 
nam  ex  lege  omnis  in  niasculis  libido  aeque  ut  stuprum  iu  ingenuos  et 
adulterium  multabatur  (Reinius  in  Pauly,  Encycl.  real.  VI  p.  1466).  de 
constructione  cf.  ad  I  6,  Sall.  Cat.  51,  9  quae  uictoribus  collibuissent, 
Cic.  p.  Cael.  20,  48  quando  denique  fuit  ut  quod  licet  non  liceret? 
'cognita',  sensu  uenerio;  Ter.  Eun  V  6,  16  an  scit  iam  ille  quid  mere- 
trix  siet  (cf.  ad  180).  —  140,  141.  sed  marito  ista  non  eadem  licent. 
Ter.  Andr.  I  2,  17  dum  tempu^  ad  eam  rem  tulit,  siui  animum  ut  ex- 
pleret  suom:  nunc  hic  dies  aliam  uitam  -adfert,  alios  mores  post\ilat: 
maritum  nunc  in  una  nupta  uirum  esse  decet.  'idem'  interdum  cum 
'hic,  iste,  qui'  iunctum  intendit;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  458.  —  144,  145, 
146.  nupta,  tu  quoque;  quae  tuus  uir  petet,  caue  ne  neges,  ni 
petitum  aliunde  eat.  ecce  specimen  uerborum  obsceuorum,  quibus,  ut 
ait  Varro  (cf.  ad  119)  pueri  sponsae  quoque  aures  returabant,  quamquam 
ut  in  toto  carmine  sic  in  hac  re  licentia  fescennina  ualde  est  mitigata 
temperataque :  ut  morigera  uiro  sit  Vinia  admonetur.  'petere  aliquid' 
(cf.  rogare  VIII  13),  scil.  amplexum  maritalem  (Ouid.  epist.  14,  69),  cum 
decora  reticentia  dicitur  (Ouid.  a.  a.  I  230),  ut  et  'dare'  (Priap.  3,  1  sqq.) 
et  'negare'  (Ouid.  a.  a.  I  345).  'caue  ne',  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  156. 
'ni'  prisce  pro  'ne';  supra  p.  51.  'aliunde',  ab  alia  quauis  muliere. 
Vulpius  cp.  Mart.  XII  96,  7  do  tamen,  inquis,  ne  uagus  a  thfdamis  ctm- 
iugis  erret  avior  et  Lactant.  VI  23  nr  fcmi)>is  repuiiiitnitilnoi  lihidn  cflgrrrt 
uiros  aliud  appetere.  —  149,  150.  en  tibi  domus,  ut  potcns  et  bcnta, 
niri  tui.  'en'  dsi.y.Tiy.wg  positum  loco  uetusti  illius  'era'  (LV  12)  in 
sermone  cultiore  tum  increbescere  coepit  (Ribbeckius  de  partic.  latt. 
p.  35);  'en  tibi',  ut  priores  'em  tibi'  (Ribb.  p.  33)  et  Cicero  'ecce  tibi' 
(ut  de  or.  II  12,  94,  in  Pia.  21,  48),  saepe  habet  norbnm  oniissura;  hic 
supple  'adcst'  simileue:  propius  iam  ad  domum  accedit  sponsa.  ad 
'domus  uiri  tui'  per  appositionem  accodit  'ut  p.  et  b.',  quam  illa 
diues  ac  splendida  opibus!  nam  'potena'  haud  raro  ualet  'opulen- 
tus',    ut   Cic     p.    Cael.   26,  62    mulicr  potcns,    Phaedr.    I   24,   1    inops 


314  '  I'XI    151      161. 

potentcm,  Hor.  od.  I  35,  28  polenies  ilomos.  'beatun',  LI  15.  —  151.  (iiiae 
tlbi  sliio  scriilat.  lectionom  in  V  traditam  'sine  Bcruit'  Auantius  (ut 
inittam  alia  commenta  in.sulHa)  in  'Hine  fine  erit'  rautauit,  locutionem  Vjonam 
(cf.  WoelfFlinuH  arch.  lexic.  I  p.  364'  male  restituens  loco  alieno,  cum  id 
quod  sequitur  'u.sque  dum'  illam  notionem  excludat.  multo  lenius  dedit 
BPisanus  id  quod  in  lemmate  le<,'itur:  patere  illam  tuo  dominae  et  matris- 
familias  iraperio  esse  subiectara  (XLV  14,  Plin.  cpist.  VII  24,  8  donius  . .  ser- 
uiet  domino).  C.  enim  hic  breuiter  tangit  morom  priscum  tum  (ut  uidetur) 
rarius  obseruatum,  quo  noua  nnpta,  ubi  ad  domum  mariti  aduenit,  iuter- 
rogata  quaenam  csset  respondit  uhi  tu  Gains,  ihi  ego  Gaia,  h.  e.  in  domo, 
cuius  tu  dominus  es,  ego  uero  sura  domina  (Rossbachius  p.  352  sqq.). 
alia  in  deductione  sollemnia  non  commeraorantur  in  hoc  carmine,  sine 
dubio  quia  tum  in  nuptiis  nobilium  erant  abolita  (Kossb.  p.  350,  356  sqq.). 
interrumpitur  autem  sententia  uerbis  recurrentibus,  ut  Theocr.  2,  103  sqq. 
—  154-,  155,  150.  iisqjie  diim  trciniiliim  inoiicns  cana  tcuipus  aui- 
litas  oninla  omnibus  annuit.  canis  aspersa  (CVIII  1)  senectus  ('ani- 
litas'  uox  praeterea  extat  Isid.  XI  2,  26  et  in  glossis  Loewii  mus.  Rhen. 
XXXI  p.  57;  cf.  et  'puerilitas,  iuuenilitas,  uirilitas')  tremore  senibus 
proprio  (LXIV  306,  Prop.  IV  7,  73  iti  tremulis  annis)  mouens  caput 
pendulum  (Maxim.  eleg.  1,  286  tremulum  caput,  Ouid.  epist.  18,  45  ad- 
nuit  illa  fere:  non  nostra  quod  oscula  curet,  sed  mouet  obrepens  somnus 
anile  caput)  hoc  ipso  nutu  uidetur  cuiuis  quidlubet  sine  discrimine 
lubeuter  concedere.  geminatum  illud  'o.  o.'  ualde  Romanis  adamatum 
(ut  et  'multa  multis',  cf.  Landgrafius  ad  Cic.  p.  Rosc.  Am,  45,  130),  uelut 
Cic.  p.  Mil.  §  33  cum  omnibus  omnia  minabatur,  Ter.  Andr.  I  1,  69  et 
Ad.  III  2,  1,  LXXXVI  6,  Verg.  ecl.  8,  63  non  omnia  possumus  omnes. 
'tempus',  singulariter  usn  raro  adhibitum  (iam  Muretus  cp.  auct.  ad 
Her.  IV  55  dubitanti  Graccho  percutit  tempus,  cf.  Neuius  I  p.  387, 
interpp.  ad  Aen.  IX  418),  hic  fere  ualet  'caput',  ut  Prop.  IV  9,  15. 
'usque  dum  (XLIV  14)  annuit',  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  912;  sine  causa 
'annuet'  et  'annuat'  coniecere.  —  159,  ICO.  trausfer  omine  cum  ])ono 
liincn  aureolos  pedes.  intratura  uiri  domum  sponsa  admonebatur  a 
pronuba,  ne  limen  pede  tangeret;  unde  a  praetextatis  (ad  175)  in  altum 
aublata  transferebatur  siue  transiliebat:  Seru.  ad  ecl.  8,  29  (Varro  nu- 
bentes)  etiam  ideo  limen  ait  non  tangere,  ne  a  sacrilegio  incohent,  si 
depositurae  uirginitatem  calcent  rem  Vestae  (cui  scil.  limen  erat  sacrum); 
quamquam  plures  a  communi  repetebant  superstitione ,  qua  in  rebus 
grauioribus  pro  malo  habebatur  omiue,  si  pes  siue  intrantis  siue  exeuntis 
offendebat  in  limine;  unde  diuus  Limentinus  colebatur.  Plaut.  Cas.  IV 
4,  1  sensim  superattolle  limen  pedes,  noua  nupta,  sospes  iter  incipias  hoc, 
Lucan.  II  359  translata  uetxiit  contingere  limina  planta,  plura  apud  Ross- 
bachium  -p.  359  sq.  de  constructione  Hrausfer  pedes  limen'  cf.  Xaekius 
Val.  Cat.  p.  98,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  225.  'aureolus'  (II  5)  ad  colo- 
rem  spectat,  h.  e.  ad  luteum  soccum  (u.  10).  —  161.  rassilcmqnc  snbi 
forem.    et  sic  ingiedere  domus  introitum  ipsa  laeuitate  sua  facile  offen- 


LXI  164-171.  315 

sioni  pedis  obnoxium.  ita  uulgo  explicant.  sed  'rasilis'  (formam  'ras- 
silis'  num  ex  sui  temporis  usu  adhibuerit  Catallus  an  postea  inuexerint 
librarii,  dubium  est),  omne  politum  et  laeue  indicans  (ex.  gr.  Sil.  Ital. 
IV  176  rasilis  hasta,  h.  e.  ^iazrj),  quoniam  causam  demonstrat,  cur  trans- 
feratur  siue  transiliat  limen  sponsa,  et  porro  'foris'  singularis  (de  quo 
cf.  Neuius  I  p.  456)  hic  significat  introitum  siue  limen  magis  in  nni- 
uersum,  non  tam  'subi'  quara  'transi'  requirimus.  subimus  quippe  siue 
succedimus  et  introimus  domum,  tectum,  limina  (=  aedes,  ut  Verg. 
Aen,  VIII  362).  accedit  quod  quomodo  trans  limen  sint  ferendi  bono 
cum  omine  pedes  designandum  est,  ut  fecit  Plautus  I.  1.  illo  'sensim' 
utque  Ouid.  am.  I  12,  5  missa  foras  iterum  limen  transire  memento  cau- 
tius  atque  alte  sohria  ferre  pedem;  facileque  sentimus,  'que'  explicatiuum 
talem  incipere  explicationem.  V  non  'subi',  quod  Itali  reposuere,  habet, 
sed  ^sibi'.  unde  eruo  'sali'.  nam  transitiuum  usum  uocis  (postea  nisi 
in  animalium  coitu  non  seruatam)  tuetur  formula  uetustissima,  quam  habes 
in  carmine  fratrum  Arualium  Mars,  limen  sali.  —  164,  1(>5,  166.  aspice 
intus  iit  accubans  uir  tuus  Tyrio  in  toro  totus  immineat  tibi.  hi 
uu.  aperte  ostendunt,  maritum  expectasse  sponsam  nec  incessisse  (ut 
uolt  Rossb.)  in  pompa  nuptiali.  intellege  enim  de  cena  nuptiali  (Rossb. 
p.  326),  quae  haud  raro  illo  tempore  praecessit  sponsae  deductionem. 
Vinia  iam  in  ostio  adstans  uidet  intus  in  atrio  sponsum  in  coetu  ami- 
corum  adcubantem  (quae  est  uox  propria  de  conuiuiis,  erratque  in  ea 
explicanda  Lachm.  ad  Prop.  p.  398)  in  lecto  tricliniari  (Marquardtus 
antiq.  priu.  p.  294)  ueste  purpurea  instrato,  qualis  diem  festum  et  do- 
mum  potentem  decet.  Tib.  I  2,  75  Tyrio  recubare  toro.  ^unus'  V  tradit 
inepte.  mitto  qui  de  lecto  geniali  (quem  mox  u.  184  attingere  fas  erit  ma- 
rito)  cogitabant:  unum  maritum  (nam  cum  'accubans'  nullo  pacto  coit 
'unus',  quod  neque  ualet  'solus'  neque  'seorsum  cubans')  inhiasse  ad- 
uenienti,  non  etiam  ceteros  apud  eum  cenantes,  nimis  inepte  insulseque 
commemoratur.  uerissime  omnino  AStatius  'intus'  correxit;  nec  aut 
'imus'  aut  ^unctus'  uel  'udus'  melius  coniecere  alii.  corpus  e  toro  in- 
clinans  aduersus  intrantem  sponsam  maritus  prodit  desiderium  suum; 
qua  significatione  inhiandi  flagrantique  uoto  appetendi  haud  raro  utitur 
uox  illa,  ut  Culicis  u.  90  Jmc  inminet ,  omnis  (lcrifiit  hnc  sensus,  Liu. 
XXX  28  qiio  magis  in  propinqiiam  spem  inmincbant  animis.  non  pertinct 
huc  cp.  ab  AStatio  Arnob.  III  26  nisi  uirginalia' uincla  iam  ferucntis 
dissoluerent  atque  inmincntcs  mariti.  totus,  LXIV  93.  —  16t),  170,  171.  illi 
non  niinus  ac  tibi  pcctore  uritur  intinio  flaninia,  sed  pcnitc  nia;;is. 
prudeutius  quam  Scaliger,  quem  omnes  postea  secuti  sunt,  olim  Itali 
de  huius  lectionis  ueritate  dubitabant.  flanima  urit  pectus,  igni  nrltur 
homo  (Ouid.  met.  I  495  sic  deus  in  flammas  abiit,  sic  peitorc  toto  uritur, 
Apul.  met.  II  7  ureris  intime);  nec  hercle  graeco  illo  'nvg  Sahzai  (h.  e. 
incenditur)'  defenditur  insolens  utique  in  aernione  latino  illud  ^ilamma 
uritur'.  in  priscis  editionibus  legitur  'ille  n.  m.  atque  tu',  ut  iam  sit 
ablatiuus  '^tiamma'.    sed  remouebant  lioc  modo  unaui  tantum  otVensioneui ; 


316  I-^»'!    174-181. 

altfia  (iKiiii;  iiiaior  romanct  in  rc  ipsa.  nam  (.'tHi  sub  certis  con(iicio- 
jiibiia  uir  tecte,  femina  palara  aiiiori.s  deHiderium  exprimit  (ueluti  in 
amore  Cerinthi  et  Sulpiciae  haec  j^uella  nobili.s  ma{,aH  prouocat  amorem 
timidi  Graeci,  nndc  apjieiid.  Tib.  .H,  4,  17  ojdrtt  ifJem  iuuenis  rjuod  nos, 
sed  lectius  optal),  in  nninerBum  tamen  rectum  manet  quod  ait  Ouid.  a.  a. 
I  276  uir  male  dissimulat ,  tectius  illa  (femina)  cujtit.  et  cupiditatem 
.suam  cum  minime  dissimulet  maritus  totus  nonae  nuptae  inminens  (cf. 
et  194  sqq.),  cur  'magis  penite'  siue  tecte  uri  dicitur?  postquam  antem 
llagraro  maritum  u.  139  dictum  est,  nunc  dicendum  ost  non  minorfim 
quamquam  reconditiorem  flammam  esse  sponsae.  cui  gratius  puto  erat 
auditu,  se  ita  ut  decebat  ingenuam  minns  cupiditatem  animi  praeferre 
quam  uirum.  V  'hac  tibi'  praebens  tenue  uestigium  seruauit  ueteris 
scripturae,  quam  puto  fuisse  hancc  "'iUa  non  minus  hic  tibi  pectus  uritur 
intimum  flamma' :  illo  igni,  quo  uir  tibi  inminet,  non  minus  tibi  hoc 
loco,  cum  uides  ob  oculos  carum  maritum,  animus  flagrat.  post  'illa  .. 
hic'  metathesi  litterarum  in  '^illi  .  .  hac'  mutatum  cetera  facile  traxere 
labem.  ab  adiectiuo  ^penitus'  apnd  priscos  et  recentes  obnio  (Plaut. 
Cist.  I  1,  65  pectore  penitissimo,  Apul.  met.  XI  6  penita  mente)  deriua- 
tum  aduorbium  alibi  non  extare  nidetur;  cf.  XXXV  15.  —  174,  175, 
176.  initte  brachioltim  teres,  praetextate,  pncllnlae:  iam  cnbile 
adeat  niri.  flagrantes  mutua  cupiditate  maritos  committere  iam  tempus. 
Fest.  p.  245*  patrimi  et  matrimi  pucri  tres  nuhentcm  deducunt,  unus  qui 
facem  praefert  ex  spina  alba,  quia  noctu  nuhebant,  duo  qui  tenent  nu- 
bentem.  hi  pueri  ingenui,  utpote  toga  praetexta  insigni  pueritiae  induti, 
audiunt  praetextati  (Marquardtus  -1.  1.  p.  122).  duo  autem  qui  in  pompa 
nubentem  tenuerant  pneri  etiam  trans  limen  sustulerant;  iam  is  qui  cum 
spina  alba  praecosserat  tamquam  personatns  Hymenaeiis  porro  usque  ad 
thalamum  nouam  nuptam  manu  sua  duxisse  uidetur.  nam  aliter  singu- 
laris  loco  nostro  obuius  uix  poterit  intellegi.  brachiolum  {ancc^  Ifyo- 
(jbsvov  nunc,  nisi  quod  sub  alia  significatione  legitur  Veget.  mil.  IV  22 
et  alibi)  'teres'  siue  rotundum  plenumque  audit,  ut  Hor.  od.  II  4,  21 
teretes  suras,  Ouid.  a.  a.  I  622  terctes  digitos,  Maxim.  eleg.  1,  99  in  tereti 
collo.  '^mitte',  dimitte.  deminutiuum  'puellula'  nil  uidetur  esBe  nisi 
ornatus  poeticus  (ut  ante  ''brachiolum'),  non  adludere  ad  teneram  spon- 
sarum  aetatem  (Rossb.  p.  274).  'adeat'  (ut  91  ''prodeas')  0  recte  praebet, 
cum  melius  nunc  sola  Vinia  ire  ad  lectum  genialem  (107)  dicatur  quam 
simul  cum  pronubis  ('adeant'  G).  —  179,  180,  ISl.  bonae  senibns  unis 
cognitae  bene  feminae,  collocate  puellnlam.  dicuntur  pronubae,  de 
quibus  Seru.  ad  Aen.  IV  166  Varro  pronuham  dicit,  quae  ante  nupsit 
quaeque  uni  tantum  nupta  est,  ideoque  auspices  deligtmtur  ad  nuptias 
(Fest.  p.  242^,  Isid.  IX  8,  Tertull.  de  monog.  2  ut  et  uirginibus  legitime 
nubentihus  uniuira  pronuba  adliiheatur ,  et  sic  auspicii  initium  est).  sed 
non  solum  uniuirae  Cunicubae'  Hieronym.)  boui  ominis  causa  ad  munus 
illud  eligebantur,  sed  etiam  quarum  uiri  adhuc  erant  superstites;  unde 
horum  tamquam  senum  fit  mentio.    quae  pronubae  ut  in  toto  nuptiarum 


LXI  185-188.  •  317 

actu  circa  sponsam  erant,  ita  in  thalamo  lectum  genialem  (Rossb.  p.  367) 
sternebant  et  in  eo  rite  conlocabant  puellam  (Rossb.  p.  274,  qui  inter 
alia  adfert  Ter.  Eun.  III  5,  45  deinde  eam  in  lecto  illae  conlocant,  ubi 
Donatus  ipsum  iierbum  ^conlocant^  proprium  est,  et  adscribitur  pronubis). 
in  uersu  primo  ualde  corrupto  'senibus  unis'  tam  a  metro  respuitur 
quam  a  sententia,  quae  aut  ''unicis  maritis'  aut  'senibus  uestris'  (h.  e. 
qui  una  cum  uobis  consenuerunt)  requirit;  unde  concidunt  coniecturae 
Auantii  'uos  unis  seuibus  bonae'  aliorumque  ^unicis  s.  bonae'.  recte  in 
initio  syllabam  intercidisse  uiderunt  Itali  ''uos'  addentes  ('iam'  Pleit- 
nerus);  melius  est  uisum  mihi  litterulam  'o'  sexcenties  omissam  adicere, 
quippe  quae  uox  in  hac  adlocutione  reuerentiae  soUemnis  plena  legi- 
tima  sit  (ex.  gr.  LXIV  23,  Hor.  od.  I  16,  1).  iam  etsi  bene  se  habet 
'uiris',  quod  AStatius  ex  'unis'  elicuit  (saepe  baec  confusa,  ut  Nep. 
Alc.  11,  1  in  illo  uno  laudando  consentiunt  corrigendum  est  'uiro'), 
tamen  non  minus  facile  inde  elicuit  Passeratius  'bonis' :  bellissime  cum 
senibus  probis  honestisque  probae  pudicaeque  feminae  (Enn.  ann.  156  V. 
Tarquinii  corpus  hona  femina  lauit  ct  unxit)  coniunctae  esse  dicuutur  (cf. 
supra  19,  Cic.  p.  Sest.  66  bona  fama  bonorum,  Ouid.  f.  I  72,  alia),  facit- 
que  hoc  quoque  ad  bonum  omen.  Vulpius  cp.  Augustiu.  d.  nupt.  et 
concub.  I  9  progrediente  autem  genere  humano  iunctae  sunt  quibusdam 
bonis  uiris  bonae  feminae.  'bene'  explico  'honeste  legitiraeque',  ut  Ouid. 
epist.  13,  117  lecto  mecum  bene  iunctus  in  uno,  Anth.  lat.  271,  58  [PLM. 

IV  p.  273]  bene  iunctus  amantes  ardor  alit:  'breue',  quod  ex  tradito  in 

V  ^berue'  elicuerunt  praetei-ea  Itali,  seosu  iusto  caret.  ^cognitae'  de 
consuetudine  ueneria  (cf.  graecum  yLvwaKSi-v)  accipe,  ut  Ouid.  epist.  6, 
43  non  ego  sum  furto  tibi  cognita  (ibid,  133)  et  ex  P.  III  2,  55  femina  . . 
taedae  non  nota  iugali,  Caes.  b.  g.  VI  21  feminae  notitiam  habuisse, 
Prop.  III  29,  33  sat  erit  mihi  cognitus  unus,  Tac.  hist.  IV  44  stupro 
cognitam,  alia.  —  desinunt  hic  uersus  intercalares;  iam  quij^pe  munus 
suum  inpleuit  Hymenaeus  deducta  ad  uirum  noua  nupta;  nuuc  uihil 
restat  quam  ut  uirum  cubile  intrantem  bona  uota  comitentur  eius,  qui 
nomine  aequalium  facit  uerba.  num  in  his  uotis  certae  formulae  anti- 
quitus  traditae  a  poeta  iu  usum  sint  uocatae,  ueluti  184  'iam  licet 
uenias,  marite',  nescimus.  —  185.  uxor  in  thalainu  tibi  est.  'tibi', 
cf.  ad  u.  52.  'est  tibi'  legitur  V;  quod  unicum  interruptae  per  hiatum 
in  glyconeorum  systemate  continuitatis  in  hoc  carmine  exemphim  iam 
remouere  Itali,  porro  Bentleius  et  RDawesius  [misc.  crit.  p.  32],  deni- 
que  Lachmanuus  Hauptiusque  [opusc.  I  p.  19].  —  ISG.  ore  lloridiilo 
nitens.  puella  pulcra  splendensque  (ad  I  5)  uultu  instar  fioris  et  uigenttj 
(Ouid.  met.  XIII  de  tiaUitea  floridior  pratis)  et  uersicolore.  'tioridulus' 
an.  Xsy.  —  187,  188.  ulba  partheuice  iieliit  liiteiiiiiiic  papaiior.  uariaut 
nimirum  in  eius  ore  pallor  ruborquc,  qui  est  proprius  cuui  formoaarum 
tum  amantium  sponsarumque  color:  Lygdam.  4,  29  candor  erat  ..  ut 
iuueni  primum  uirgo  deducta  marito  iuficitur  tvnerus  ore  ^titoite  gctius, 
et  cum  conlcxunl  umarantis  alba  puclluc  lilia   tt  autumno   cunUida  mula 


318  LXI   189     198. 

rubenl,  Ver^.  Aen.  XII  08  aut  mixta  rubent  ubi  lilia  miiUu  ulbu  rosa, 
tuiis  uiryu  dabut  ore  colores,  I'LM.  III  p.  297,  34  liliu  ccu  luccnt  rutilis 
cornviixtu  ronetis,  sic  rubor  et  cundor  jyinyunt  tibi,  jUjridu,  uultus,  iJiacont. 
r.  llei.  49'.)  regina  uenit  i^aUente  riibore;  num  jlumniis  perfusa  yenus  alben- 
tibus  ibut:  fusus  uterquc  color  munifestum  uulgut  amorem  (id.  XIV  9, 
PLM.  V  p.  216).  hinc  apparet,  partheuicen  {Sn.  Afy.)  siuc  partheniuui 
(Plin.  h.  n.  XXI  176  et  XXII  41)  uon  posse  disiungi  a  papauere  (Plin. 
h.  n.  XiX  169):  non  uel  hic  uel  ilie  flos  coniparatur  cum  ore  rubente 
et  pailente,  sed  ambo  iuncti  et  iuxta  poHiti  hanc  efficiuijt  siniilitudem: 
'luteumque'  genuinum  puto.  nam  siquis  Plinii  locis  indicatis  fretus  utrum- 
que  florem,  et  parthenium  et  papauer,  ipsum  esse  uarium  ueiit  optinere, 
is  additis  attributis  'alba'  et  'iuteum'  refutatur.  —  18J),  190.  at,  ma- 
rite,  (Ita  luc  iuiiont  faelitcsj  nihilo  luiuiis  pulclier  es.  ut  similiter 
u.  169  Hqq.,  ita  hic  formae  in  noua  nupta  conspicuae  exaequatur  pulcri- 
tudo  sijonsi,  ut  per  omnia  sibi  pares  esse  maritos  ostendatur.  'nihiio- 
minus',  scil.  quam  Vinia  (cf.  169),  ut  Ter.  Phorm.  IV  2,  6.  de  affir- 
mandi  sancte  siue  iurandi  formula  'ita  me  di  iuuent  (iuuerint,  ament)' 
cf  LXVI  18,  XCVII  1,  Cic.  ad  Att.  I  16,  1  (etiam  Prop.  I  7,  3  ita  sim 
felix,  primo  contendis  Ilotnero),  ubi  itidem  in  enuntiato  primario  'ut' 
(ut  pulcher  es:  ad  XLV  13)  omissnm  est;  cf  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  965. 

—  191.  iieque  te  Yeniis  neglegit.  et  es  tu  homo  uenustus,  largiter  in 
te  dona  sua  (ad  LXVIII^  10)  confert  dea  amoris.  Suet.  Ner.  51  uuUu  pul- 
cro  magis  qnam  uenusto  docet,  cur  haec  sint  addita.  Vulpius  cp.  Hom. 
II.  IV  127  ovdh  ai&ev,  MsveXas,  &toL  ^d^aQss  XtXd&ovzo  d&dvuroi.  — 
192.  abeit  dies  magis  respectu  puerorum  (chori)  domum  rediturorum 
additum  esse  uidetur.  alioquin  hoc,  quod  in  priore  parte  optime  se 
habet,  ad  maritum  subridicule  dicitur,  quippe  quem  maneat  nox  longa. 

—  193.  perge,  ne  remorare.  scil.  commorando  diutius  in  couuiuio 
inter  amicos.  'perge'  absolutum  (=  proficiscere)  habes  ex.  gr.  ap.  Nae- 
uium  trag.  34  R.  Plaut.  Cas.  IV  3,  7  nam  qiiid  illaec  nunc  tam  diii 
intus  remoratur?  —  194,  195.  uon  diii  ..  iam  uenis.  haec  uerba  non 
carent  ieni  quadam  siqcovsicc:  inpellente  tenerae  coniugis  cognoscendae 
cupiditate  paulo  citatior  adsilit  Manlius.  —  195.  bona  te  Tenus  iuuerit. 
fausta,  secunda,  ut  Aen.  I  734  adsit  bona  luno  et  XII  647,  Anth.  lat.  M. 
1704,  42  Venus  bona,  in  titulo  Gudii  p.  XXXVIII  10  et  LIV  3  bonae  deae 
Veneri  Cnidiae.  —  196,  197,  198.  quoniaui  palam  quod  cupis  cupis  et 
bouum  nou  abscondis  aniorem.  quia  te  non  pudet  ante  oculos  soda- 
lium  risu  iocisque  te  a  cena  abeuntem  prosequentium  desiderare  id  quod 
desideras.  in  'palara'  uis  inest,  et  hinc  'paiam  cupere  cupitum'  intelle- 
gitur.  ad  quod  populare  ioquendi  genus  cf  dictionem  age  (=  age  uere) 
siquid  agis  (ad  XXXII  9),  Lucr.  IV  723  quae  ueniunt  ueniant,  Petron.  37 
quem  amat,  amat;  quivi  non  amat,  non  atnat  et  43  itaque  creuit ,  quid- 
quid  creuit  et  ibid.  longe  fugit,  quisquis  suos  fugit  et  46  quidquid  discis, 
tibi  discis.  non  intellexit  huius  locutionis  eiegantiam  Gr  sobrie  ieiuneque 
'capis'  restituens;  quod  NHeinsius  coniectura  adsecutus  erat,  nunc  0  con- 


LXI  199-208.  319 

firmauit,  nos  recipere  non  dubitauimus.  idem  lusus  iu  ultimis:  non  celas 
pudore  amorem  non  pudendum,  honestum  nimirum.  'et  non'  fortius  quam 
'nec'.  —  199,  200,  201.  ille  pulueris  Africei  siderumiiue  mieautium 
snbducat  numerum  prins.  cf.  ad  VII  T,  ex  cuius  c.  u.  3  explicatur 
'l)ului"s  Africns',  quocum  cf.  et  Anth.  Pal.  XII  145,  3  y.dno  Ai^vaarjs 
ijjdfifiov  dQi.&(irjtr,v  dqti-daai  i/)fxa5a;  saepe  enim  'puluis'  pro  eo,  quod 
est  'harena'  ponitur,  ut  Ouid.  met.  XIV  145  superest  numeros  ut  puhieris 
aequem,  Genes.  KIII  IG^siquis  potest  hominum  numerare  puluerem  terrae, 
semen  quoque  tuum  numerare  potest;  quae  cum  aliis  attulit  Schraderus 
[emend.  p.  7],  qui  pro  'Africei',  felici  NHeinsii  coniectura  ('ericei'  Y, 
h.  e.  aericei  siue  africei),  multo  minus  bene  uoluit  'aridi'.  Rutil.  Nam. 
I  93  percensere  labor .  .,  ut  siquis  steJJas  pernumerare  uelit,  Auien.  perieg. 
813,  Amm.  Marc.  XIV  11,  32  quae  omnia  si  scire  quisquam  uelit.., 
harenarum  numerum  idem  iam  desipiens  et  montium  pondera  scrutari 
putabit.  'subducere',  computare,  ex  pleniore  dictione  'subd.  rationem 
(summam,  calculos)'  natum  —  202,  203.  qui  uostri  nnmerare  uolt 
multa  milia  ludei.  Calpurn.  ecl.  2,  72  qui  numerare  udit..,  citius 
tenues  numerahit  aristas,  Verg.  G.  II  105  aliaque  ostendunt  in  enun- 
tiato  primario  aut  futuri  indicatiuum  aut  coniunctiuum  praesentis  ijoni 
solere:  fortius  adfirmans  indicatiuus  praesentis  magis  popularis  fuisse 
uidetur,  ut  docet  exemplum  Genes.  XIII  16  modo  adlatum.  cf.  V  10, 
LXVI  78  unguentorum  milia  multa,  Ciris  247  laborum  milia  et  521 
stellarum  milia,  Prop.  I  5,  10  curarum  milia  quanta;  cum  singulari  col- 
lectiuo  'ludei'  (h.  e.  uenerei,  ut  Ter.  Eun.  III  5,  38;  cf.  et  Liu.  XXVI 
60,  4  frui  ludo  aetatis  et  statim  'ludere')  non  comparare  licet  Hor.  sat. 
I  1,  45  milia  frumenti  (nam  noto  usu  'modiorum'  est  supplendum),  sed 
Liu.  I  43  dena  milia  aeris  (et  saepius),  Ouid.  trist.  II  517  genus  hoc 
scripti  similiaque.  —  204.  ludite,  ut  lubet.  'ludere'  (cf.  ncci^^eiv,  dcpQo- 
dtaid^tiv),  amori  gaudiisque  ueneriis  indulgere,  ut  Ouid.  am.  I  8,  43 
ludunt  formosae  et  a.  a.  II  389  Juditc ,  sed  furto  ccletur  culpa  modesto, 
Prop.  II  6,  4,  Hor.  epist.  II  2,  214,  Gallienus  in  epithalamio  4  [PLM. 
IV  p.  104]  ludite,  alia.  XVII  17,  Ter.  Phorm.  II  2,  2  postillam  iam  ut 
lubet  ludas  licet.  —  breui.  decimo  nempe  mense  abhinc  peracto.  Stat.  silu. 
I  2,  266  proiKrate.  —  205.  date.  cf.  supra  u.  67.  —  205,  206.  uetus  uo- 
meu.  Manliorum  gens  et  patricia  et  antiquissima;  et  uidetur  hac  uobi- 
litate  generis  non  parum  fuisse  superbus  noster  L.  Torquatus  (Cic.  p. 
Sulla  8,  24).  'nomen'  saepe  aequat  'gens'  uel  'familia',  ut  Tac.  a. 
III  30  sororis  nepotem  in  nomen  ascitiit,  Verg.  Aen.  VI  258.  —  207,  208. 
sed  iudidem  semper  ingeuerari.  ex  eodem  nomine  (eadem  gente,  uon 
ex  adoptione),  ut  Pacuu.  trag.  92  K.  indidemque  (=  ex  se  ipsis)  cadem 
aeque  oriuntur  de  integro  atque  eodem  occidunt.  'ingenerare',  iucpvnVy 
obscurum  est  Iiic.  ingeneratur  nobis  a  natura  ex.  gr.  pietas  parentum, 
ab  agricola  planta  terrae  (Colum.  X  196).  sed  si  'nomen'  pro  subiecto 
habemus ,  nulla  omnino  adest  sententia.  ingenorantur  nomini,  ne  ex- 
tinguatur,   tainquam    arbori   (Hor.    od.    l    12,   46)   germina    siue    ex    ipso 


320  r^XI  209—210. 

.Miiii)ita  hiiio  aliundo  adscita;  sed  noraen  8iue  iamilia  cuinani  potcht  in- 
(^cnorari?  quod  uerbum  ncc  absolute,  ut  nonnulli  uolunt,  accipere  licet; 
adBumondum  cnim  ad  hoc  foret  'ei  (nomini)  liberi  debent',  quod  nimia 
dure  fit.  ego  pro  'semper'  reponendum  puto  'germen'  Hiue  'semen',  h.  e. 
«urculum;  Colum.  de  arbor.  20.  loquitur  poeta  hic  plane  ex  populi  sui 
more  senticndique  ratione:  apud  llomanos  liberorum  procreatio  princi- 
pale  erat  matrimouiorum  propositutn;  hinc  lectum  genialem,  et  ipsum  a 
generaudis  liberis  dictum  (Seru.  ad  Aeu.  VI  6o3),  ascetisurus  uir  aduo- 
cabat  maritorum  genios  (Arnob.  II  67);  cf.  Rossbachius  p.  369  sq.  eed 
loquitur  poeta  bic  et  in  sequentibus  (usque  ad  223)  simul  ex  mente 
mariti,  qui  a  deis  ea  tacitis  labellis  precatur,  quae  hic  palam  nun- 
tiantur.  —  209.  Torquatiis  iiolo  paruulus.  hanc  strophen  auro  non 
redimendam  ob  oculos  habuit  Verg.  Aen.  IV  528  siquis  mihi  paruolus 
aula  luderct  Acneus,  qui  te  tamen  ore  referrtt.  'uolo',  opto:  publicae 
spei  interpretem  agit  qui  uerba  facit;  de  coniunctino  sine  'ut'  adiuncto 
cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  527,  809.  —  210.  ec  (prisce  pro  'e'),  erigens- 
que  se  enitensque.  —  211.  porrigens.  protendens,  ut  Cic.  p.  Cael.  26, 
63  cum  manum  . .  porrexisscnt.  —  212.  dulce  rideat  ad  patrein.  LI  5. 
'ad',  ut  III  10  (cf.  TiQogytXccv  tcp  TtcczQi).  —  213.  seiuliiante  labello. 
Apul.  flor.  II  15  [p.  17  Kr.]  canticum  uidetur  ore  tereti,  semildantihiis  in 
conatu  lahellis  eliquare  et  met.  X  28  semiJdantes  lahias.  de  forma  poe- 
tica  breuiore  cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  260.  —  214.  sit  suo  similis 
patri  Maulio.  hoc  ueteres  appellabant  '  patri(s)sare ' ;  cf.  Plaut.  Pseud. 
442,  ubi  glossae  patrisat:  patri  similis  fit.  de  re  iam  Lambinus  ad  Hor. 
od.  IV  5,  23  lauilantur  simili  prole  puerperae  cp.  Hesiod.  tpy.  232  Ttxrovfftv 
ds  yvvatKsg  ioLKoxa  rsyivcx  yovsvaiv  et  Theocr.  id.  17,  63  6  8s  nazQi 
soLKag  Tcaig  cxyanqtog  sysvto,  adde  Apul.  apol.  14  filiores  cariores,  qui 
similes  uidentur,  Plin.  epist.  V  16,  9  amisit  filiam,  quae  . .  os  uuUumque 
referehat  totumquc  patrem  mira  similitudine  exscripserat ;  cf.  et  Lucr.  IV 
1211  sqq.,  1229  sqq.  de  uocis  'similis'  cum  datiuuo  constructione  Eitsche- 
lius  opusc.  II  p.  570  sqq.  (579),  Haasius  praelectt.  II  p.  140.  —  215,  216. 
et  facile  inscieis  noscitetur  al)  omnibus.  Ouid.  met.  IV  290  cuius 
erat  facies,  in  qua  materque  paterque  cognosci  possent,  Liuius  XXII  6,  3 
facie  quoque  noscitans  (ubi  plnra  Fabri).  ingeniose,  quamquam  uix  ne- 
cessario,  Burm.  ad  Anth.  lat.  I  p.  305  'facie'  pro  'facile'  uoluit  restitui. 
'omnibus'  cum  metrum  (unde  olim  RDawesius  misc.  ciit.  p.  33  iterum- 
que  Hauptius  opusc.  I  p.  19  coniecere  'omuibus  noscitetur  ab  inscieis'), 
tum  uero  sententia  respuit.  par  est  enim  iu  Torquato  paruulo,  quem 
esse  L.  Manlii  filium  non  sciuut,  recognoscere  patrem  eos,  qui  hunc  ipsum 
nouere;  et  hoc  sane  addi  oportuit  ad  'omnibus'.  Pleitnerus  uoluit  'ob- 
uieis'  simul  cum  V  legens  'insciens' :  si  adulescens  ille  in  uiis  ambulet, 
ipse  nil  sentiens  coguoscatur  ab  obuiis:  frigidum  hoc  et  subineptum  puto. 
ego  illud  duplici  nomine  suspectum  'ab  omnibus'  (nam  'insciens'  solita 
est  formae  priscae  deprauatio)  mutauerim  in  'auouculeis' :  matris  fratres 
in  longinquis  tum  regiouibus  uersati  et  de  uuptiis  factis  iguari  si  domum 


LXI  217—228.  321 

redierint  audierintque  sororis  eum  dilecto  ipsis  Torquato  matrimoninm,  si 
in  liuius  aula  ludentem  uiderint  paruoluni,  ex  uultu  statim  adgnoscant  cogua- 
tum  (de  datiuo  Kuehnerus  1.  1.  H  p.  239  sq.)-  —  217,  218.  et  pudicitiam 
suae  uiatris  indicet  ore.  animum  pudicum,  uni  uiro  deditum  nec  de 
adulteriis  cogitantem;  cf.  omnino  Theocr.  id.  17,  43;  bene  Vulpius  cp. 
Mart.  VI  27,  3  est  tibi,  quae  patria  signatur  imagine  uultus,  testis  mater- 
nae  nata  pudicitiae.  *suae'  quoniam  uim  nullam  habet,  more  prisco  prae- 
positum  esse  dicendum  est  (supra  p.  49);  quamquam  cum  V  praebeat  'suam', 
latere  potest  magis  acutum  illud  ^suo',  fortis  quo  euadit  oppositio:  mala 
adsimilatio  nusquam  facilius  locum  habuit.  —  219  —  223.  talis  illius  a 
bona  niatr6  laus  genus  adprobet,  qualis  unica  ab  optima  matre 
Telemacho  manet  fama  Penelopeo.  latius  euagatur  mente  poeta  in 
tempus  futurum:  et  sic  olim  non  minor  gloria  (ad  ipsius  bonos  mores 
spectans)  illum  a  pudica  matre  ortum  esse  ostendat  confirmetque,  quam 
qua  nobiiis  est  Penelopes  filius  ob  praeclaram  genetricem.  cohaeret 
igitur  'illius  a  b.  m.  genus'  (Verg.  Aen.  I  380  et  gemis  ah  loue  summo), 
quamquam  'illius'  simul  etiam  ad  'talis  laus'  spectat.  pulcre  diuisa  omnia 
et  recte  distributa:  'bona  matre',  scil.  humana  et  cuius  optatur  ijudi- 
citia:  'optima  matre',  heroine  spectata;  'talis  laus',  scil.  homini  tri- 
buenda,  contra  'qualis  unica  (=  eximia,  egregia,  XXIX  11,  LXXIII  6, 
C  6)  fama'  in  heroe  priscis  fabulis  celebrato;  denique  'adprobet'  et 
'manet'  (=  certa,  iam  relata  estj  cf.  ad  VIII  15,  Verg.  ecl.  5,  78  lau- 
desque  manehunt).  nota  est  narratio  Hom.  Od.  I  215  sqq. ,  quam  ob 
oculos  habuisse  uidetur  poeta.  EUisius  cp.  Ouid.  tr.  V  14,  35  aspicis 
ut  longo  maneat  laudabilis  aeuo  nomen  incxtinctum  Penelopea  fides?  — 
224,  225.  claudite  ostia,  uirgines:  lusimns  satis.  conuertit  se  is,  qui 
in  tota  hac  altera  inde  a  u.  114  parte  (qui  idem  cum  eo,  qui  puellas 
rexerat  in  parte  priore,  potest  sane  putari,  si  hac  finita  ante  pompam 
cucurrisse  ad  pueros  statuetur)  uerba  fecit,  ad  uirginum  chorum,  qui  scil. 
sponsam  deductam  comitatus  est  usque  ad  cubile,  cuius  nunc  omnibus 
rite  peractis  claudcnda  est  ianua.  Ouid.  a.  a.  II  703  conscius  ccce  duos 
accepit  lcctus  amantes:  ad  thalami  chiusas,  3Iusa,  resiste  fores.  unde 
4usimus'  de  cantu  potest  accipi  ex  mente  maxime  poetae;  sed  latius 
eius  uocis  patet  significatio  et  ad  iocationem  fescenninam  multo  niagis 
spectat.  —  225,  22G,  227,  228.  at  bonei  coniujjes,  bene  uiuite  et  mu- 
nere  assiduo  ualentem  exercete  iuucntam.  'at'  sollemne  in  porsonis 
diuersis  a  prioribus.  iterum  (cf.  ad  19  sq.)  arte  cohaerent  'bouei'  (bouo 
omine  faustaque  Venere  iuncti)  et  'bene',  siue  hoc  accipis  pro  'feliciter' 
(Hor.  od.  II  16,  13  uiuitur  paruo  hene)  simulque  pro  solita  ualedieendi 
formula  'uiuite  felices'  (ad  LXVIII»'  115,  Muretus  cp.  Theocr.  id.  18,  49) 
siue  pro  'bene  inter  uos,  h.  e.  concorditer  uiuite'.  qualis  admouitio 
fere  soUemuis  est  in  tali  fiue,  ut  Chiudian.  31,  130  G.  Venus  ad  nouos 
maritos  dicit  uiuite  concordes  et  7wstrum  discite  munus,  epithal.  Laurent. 
87  uiuite  fclices  . .  uiuite  concordcs.  cxercere  uox  ex  palaestra  ad  pugnas 
Veneris    translata:    'scortum    exercere'    dixit    IMaut.    Amph.    I    1,    l."{-', 

Cati;l,mis  od    liaeliroiia.    If,  21 


322  lAlf  1- 

'aniores  ex.'  ipso  noHtur  LXVIII''  '2'J,  Sueton.  Doni.  22  assiduitatem  con- 
cubitus  uelut  exercitationis  gcnus  clinopalcn  uocabat,  epithal.  Laurent.  78 
exercentque  toris  Vencris  luctamcn  anhelum;  et  quasi  uire»  robuHtae  fiant 
inertes  torpidaeque,  ai  non  exerceantur,  gat  lepide  'iuuentam'  siue  robur 
iuuentutis  mariti  iubentur  conseruare  ex''rcitatioiie,  ut  Ouid.  am.  I  8,  53 
fornia,  nisi  admilltis ,  nullo  cxercente  scnescit,  Stat.  8ilu.  I  2,  166  excrce 
formam  ct  fuyicntibus  utere  clonis.  'munus'  a  Venere,  quae  eo  est 
colenda,  inpositum  (cf.  1.  1.  Claudiani)  accipe  de  officiis  maritalibas; 
Prop.  II  22,  24  saepe  est  experta  puella  officium  tota  nocte  udlere  meum, 
Ouid.  am.  III  7,  23,  Petron.  87  et  non  plane  immolestum  ('iam  moledtum' 
codd.)  erat  munus.  lectum  in  V  'asnidue'  cum  iuxta  'munere'  sit  in- 
tolerabile,  recte  Itali  in  'assiduo'  nmtauere;  cf.  praeter  Suet.  1.  1.  Prop. 
II  16,   14  rumpat  ut  assiduis  membra  libidinibus. 

Videtur  hoc  epithalamium  (toto  illud  genere  diuersum  ab  hymenaeo 
insequenti)  inter  prima  carmina  a  Catullo  facta  referendum  (cf.  ad  u.  42), 
h.  6.  anno  fere  62  uel  61  adscribeudum.  tam  diuitem  ingenii  poetici 
uenam  et  formam  graecanicam  in  nietro  sane  faciliore  paene  iDerfectam 
sine  molesta  diligentia  israe  se  ferens  quam  morum  rituumque  Romanorum 
in  hac  parte  suspiciendorum  fidam  (nec  tamen  antiquarios  redolentem) 
imaginem  exhibens  hoc  opusculum  iuxta  c.  LXUI  primarium  inter  docta 
libri  secundi  poemata  locum  obtinet,  ut  tamen  aemulum  illud  LXIII 
uincat  natiua  sua  simplicitate  Sapphus  ueneres  in  memoriam  reuocante. 

LXII. 

1.  Vesper  adest,  iuuene§:  cousurgite.  Vesper,  stella  uespertina: 
cf.  praeter  Varronem  (testim.  uol.  I)  Censorin.  d.  d.  n.  24  [p.  51  H.] 
post  supremam  sequitur  uespera,  ante  ortum  scilicct  eius  stellae,  quam 
Plaictus  uesperugincm ,  Ennius  uesperum,  Vergilius  hcspcron  appcUat, 
Plin.  h.  n.  II  36  sidus  .  .  Veneris,  alterno  meatu  uagum  ipsisque  cogno- 
minibus  aemidum  solis  ac  lunae;  praeueniens  quippe  et  ante  matutinum 
exoriens  Luciferi  nomen  accipit,  ut  sol  alter  diemque  maturans,  contra 
ab  oceasu  refulgcns  nuncupatur  Vesper  ut  prorogans  lucem  uicemque  lunae 
reddcns.  saepius  occurrit  Vesper  apud  poetas,  ut  Verg.  G.  I  251.  'con- 
surgite',  scil.  mensis  (u.  3  et  Aen.  VIII  110).  derigit  autem  haec  uerba 
unus  ex  turba  adulescentium  ad  socios.  ita  enim  totam  tibi  fingas  scae- 
nam  secundum  hos  uersus  ipsos  (praue  autem  plerumque  in  nouae  nuptae 
domo  paterna  cenasse  pueros  puellasque  putant):  pueri,  noui  coniugis 
olim  sodales,  et  puellae,  nouae  nuptae  amicae,  congregati  sunt  ante 
aedes  mariti,  ut  expectent  eum  ad  domum  suam  uxorem  deducentem, 
festo  carmine  excepturi  ex  more  aduenientes  uirum  feminamque  iam  so- 
dalium  circulis  exemptos;  deseruntque  nunc  stella  Veneris  exoriente,  cnm 
qua  simul  noua  nupta  domum  paternam  sit  relictura,  celeriter  dapes 
largas  a  nouo  marito  praebitas,  quibus  adhuc  indulserant  ante  aedes 
per  cespitem  ita  diifusi,  ut  ab  una  parte  puellae,  ab  altera  adulescentes 
adcumberent:  rusticam  in  lioc   carmine   omnia  simplicitatem  spirant.  — 


LXII  2—6.  323 

2.  Vesper  Olympo  expectata  diu  iiix  tandein  luiuina  tollit.  Olympus 
dubitari  nequit  quin  hic  dicatur  in  uniuerisum  caelum;  nam  ne  ad  mon- 
tem  referas,  uetat  u.  7;  et  iam  inde  ab  Ennio  (ann.  158  V.)  Romani  sic 
amabant  appellare  caelum  Graecos  secuti  (Varro  d.  1.  1.  VII  20,  Verg. 
ecl.  6,  86).  est  autem  'Olympo'  (=  caelo)  ablatiuus:  Hor.  sat.  I  5,  10, 
Ouid.  fast.  ilY  944  Tithonia  sustulit  .  .  iubar  orhe  suutn;  et  '^toUi'  de 
sideribus  apparentibus  saepius  dicitur.  AStatius  cp.  Claudian.  14,  1  Gr.  at- 
tollens  thalamis  Idaliiim  iubar  dilectus  Veneri  nascitur  Hesperus.  'lumina', 
lumen  late  in  omnes  partes  splendens.  iunge  'expect.  diu'  (Ouid.  met. 
XIII  183):  Dracontius  6,  115  [PLM.  V  p.  154]  longa  est  lux  ipsa  diei  .. 
succedereque  umhras  exoptant  .  .  spatiumque  moratum  lucis  adoptatae 
transire  in  tempora  noctis;  unde  explicatur  'uix  tandem  toUit',  qua  for- 
mula  hic  ex  animo  noui  mariti  summus  inpatientiae  gradus  (=  tandem 
aliquando)  exprimitur;  ceterum  cf.  CIL.  I  1438,  Ter.  Andr.  470  et  Phorm. 
234;  Cic.  ad  fam.  III  9,  1,  Verg.  Aen.  II  128,  Val.  Flacc.  VII  436  et 
alibi.  —  3.  surgere  iam  tempus,  iam  pinguis  liuquere  meusas.  iam 
tempestiuom  siue  oportunum  est;  nam  in  hac  formula  et  'est'  haud 
raro  omittitur  (Verg.  Aen.  V  637  iam  tempus  agi  res,  et  VI  46  poscere 
fata  tempus ,  Stat.  Theb.  V  140,  alia)  et  infinitiuus  tam  recte  quam 
gerundium  ponitur  etiam  in  prosa  (cf.  Kuehnerus  gr.  1.  I.I  p.  554).  ^pin- 
gues',  non  exiles,  lautas  opulentasque;  uncta  mensa  similiter  dixere 
Mart.  V  44,  7  et  Auson.  parent.  9,  9,  diuites  et  opiimas  mensas  alii.  ^lin- 
quere  mensam'  proprie  dicitur  de  eis,  qui  cena  peracta  consurgunt: 
Plin.  h.  n.  XXVIII  2,  26  Seruii  Sulpicii  . .  commentatio  est,  quamobrtm 
mensa  Unquenda  non  sit.  —  4.  iam  dicetur  Hymeuacus.  canetur  (cf. 
u.  18  et  Olahnius  Hermae  I  p.  419  sq.)  carmen  nuptiale  (Ter.  Ad.  V  7,  9, 
Lucr.  I  97  claro  comitari  Hymenaeo,  Ouid.  met.  XII  215).  in  Micetur' 
ultima  producta  est  in  arsi  et  sequente  uoce  graecanica,  ut  LXIV  20  et 
LXVI  11  (cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  321  sqq.).  —  6  (cf  ad  LXI  4  sq.)  cete- 
rosque  uersus  intercalares  ab  omnibus  simul  dictos  esse  puta.  *ades', 
adueni,  ut  LXI  77.  —  6.  ceruitis,  iuuuptae,  iuuenes  consurj?ere 
terraZ  sic  scripsi  ex  apertis  indiciis  libri  optimi  T  'oonsurg  i  eretera' : 
Y  praebet  quod  uulgo  optinuit  'consurgite  contra'.  originem  mendi 
Parisinus  ille  docct  'i'  seriians:  nimirum  in  communi  codicum  T  et  V 
archetypo  exaratum  erat  'consurgite  contra'  cum  correctura  supra  posita 
'ere  ter(r)a':  hanc  V  neglexit,  T  textum  iam  describere  .coeperat  ('con- 
snrgi'),  sed  cito  errorem  perspiciens  perrexit  perscribere  corrocturani. 
est  autem  in  uulgata  lectione  haec  interrogatio  'ceruitis,  innnptae, 
iuuenes?'  omnino  inepta,  siquidem  per  omne  quod  simul  degebant  tempns 
puellis  cernere  licuit  iuuenes  ex  aduei'so  sedentes.  seusus  communis 
flagitat  'cernitis  consurgere?';  id  quod  plane  confirmatur  u.  8,  ubi  gra- 
uiter  repotitur  'uiden  ut  perniciter  exiluere'.  et  si  uelis  utriusqne  testis 
scripturas  ita  conflare,  ut  'consurgere  contra'  defendas:  nou  adiileseontes 
consurgunt  contra,  sed  iam  puellae  (((uamquam  hoc  uix  mentione  in- 
diget).     iam   quod  nonnulli  de   corta  emeudatiouc   uostra   'terra'  frigide 

•21* 


324  l'Xll  7-11. 

senBorunt,  cum  septentrionalium  ret^ionum  frigoribus  adsueti  pueros 
puelluHque  aub  loue  ucHjiere  degere  perhorrebcerent:  ut  alia  ninuH  auHtero 
iudicio,  ita  rusticam  illam  simijlicitatem  neglexerunt,  in  quam  bufficit 
attuliese  praeter  Colum.  X  281  laelisquc  uigent  conuiuia  pratis  Tibulli 
locum  II  5,  95  tunc  opcrala  dco  pubes  discumbet  in  herba,  urboris  unti- 
quac  qua  leuis  umbra  cadit;  aut  e  ueste  sua  tendent  umbracula  sertis 
uincta,  coronatus  stabit  et  ipse  calix;  aut  sibi  quisque  dapes  et  /cstus 
extruet  alte  cespitibus  mensas  (cf.  u.  3)  cespitibusque  torum.  'innuptae', 
uirgines,  ut  LXIV  78,  Aen.  XH  24,  Prop.  III  19,  25.  —  7.  Oetiieos 
ostendit  ^octifer  igues.  ortum  est  hoc  dicendi  genus  in  ea  ThesBaliae 
regione,  quae  orientem  uersus  adspectabat  Oetam  montem,  imde  et  mane 
solem  et  uespere  Hesperon  putabaut  nasci.  quod  a  Sappho  (cf.  et 
Wihimowitzius  llermae  XVIII  p.  418)  protractum  placuit  Romani.s:  Verg. 
ecl.  8,  30  tibi  descrit  Hvsperus  Octam  ibique  Seruius,  Ciris  350  et  yelida 
uenientem  ignem  quaticbat  ab  (Jcta,  Culex  203,  Stat.  silu.  V  4,  8,  Sen.  Herc. 
f.  133  etHerc.  0.  861.  'Noctifer'  idem  atque  Hesperus;  Calpuvn.  ecL  5,  121. 
'ignes'  (de  plurali  intensiuo  cf.  u.  2  'lumina')  feliciter  Itali  recuperauere 
ex  tradito  'imbres'  uel  'imber'  secundum  Hor.  od.  III  29,  17  iam  clurus 
occuUum  Andromedae  pater  ostendit   ignem   ('ostendi',  oriri,   ut  Ouid.  tr. 

V  4,  8  ostendi  solem,  epist.  Sapph.  135  se  Titan  ostendit);  nihilominus 
longius  aberrai-e  uoluerunt  docti  'umbras'  similiaque  conicientes.  — 
8.  sic  certest:  uideu  ut  peruiciter  exiluere'  confirmantes  cum,  ui 
repetunt,  inestque  gradatio  uoci  'perniciter';  cf.  LXXX  7  sic  certe  est. 
de  'uiden  ut'  cf  ad  LXI  77.  —  9.  uou  temere  exiluere:  caneut  quod 
uisere  par  est.     ^temere',  de  nihilo,  sine   iusta  causa,  ut  Ter.  Phorni. 

V  3,  19  non  temere  dico.  traditam  scripturam  'uisere'  nemo  defendit 
praeter  Ellisium,  qui  interpretatur  'quod  dignum  est  quod  respiciatur' 
male  cp.  Hor.  epist.  II  2,  91  (ubi  'uisu'  explicetur  ex  eo  quod  sequitur 
'caelatum').  quamquam  fatendum  est,  ex  coniecturis  adhuc  prolatia 
nullam  placere.  nam  in  Auantiana  *quo  uincere  par  est'  male  abest 
^eos';  Marcilii  et  Passeratii  commentum  'quod  uincere  p.  e.'  ambiguum 
est  quam  maxime  (dubitas,  sitne  'quod'  obiectum  an  subiectum,  nec 
'carmen  uincit'  placet);  nec  BGuarinus  'quos  uincere  p.  e.'  restituena 
conuenientia  certantium  animo  dedit.  nec  probabiliora  inuenta  Lach- 
manni  'quo  sidere  p.  e.',  Doeringii  ^quod  dicere  p.  e.',  ARiesii  'quod 
discere  p.  e.',  Leutschii  'quoi  fidere  p.  e.',  mei  ipsius  deuique  ''quo  uin- 
cere  cura  est'.  noua  igitur  temptanda  medela.  uide  an  possit  placere 
'quod  uiuere  par  est',  h.  e.  quod  meretur,  ut  et  bunc  in  annum  uiuat 
et  plures.  uidemus  enim  choros  certantes  etiam  amabili  quadam  mo- 
destia  inter  se  certare,  qua  alteri  se  alteris  cedere  fatentur;  idem  igitur 
puellae  praedicant  in  iuuenibus  quod  mox  lii  laudant  in  illis  (u.  13). 
'par  est',  conuenit,  aequum  est,  ut  Cic.  d.  am.  22,  82  par  est  ipsum  esse 
uirum  bonum,  d.  off.  II  23,  83  sic  par  est  agere  cum  eiuibus.  —  11.  non 
facilis  nobis,  aequjilis,  palma  parata  est.  'aequalis'  (cf.  graecum 
^'AtxEg;    et   saepius   Romani    de    pueritiae   sodaUbus,    ut  Pacuu.   114  R. 


LXII  12-16.  325 

hymenaeum  fremunt  aequales)  primo  pluralis  casu:  Lachm.  ad  Lucr.  p.  66, 
Buechelerus  de  declin.  lat.  p.  15,  ad  LXIV  14.    'parare  uictoriam'  dixit 
Tac.  Germ.  30;    sed  de  uero  participio  cum  cogitari  nequeat  in  uictoria 
nondum  comparata,    'paratus'    accipiunt   'promptus,   in  medio   positus'. 
sed  palmam,  licet  non  facilem,  sibi  in  promptu  esse  non  possunt  omuino 
innuere   iuuenes,    qui    mox  u.   16    'iure    igitur    uincemur'    dicant.     ipsa 
autem  uerborum   conlocatio   uetat  quominus    asyndetice    statuamus  duo 
synonyma  cojpulata  esse  (utique  expectandum  est  'uon  facilis  nec  parata'). 
legendum  puto  'paratu';  a  qua  constructione   notum    est  nec  poetas  ab- 
stinuisse.   —  12.  secum  ut  meditata  requiruut.    meditata,  domi  per- 
pensa  ac   praeparata,  semper   siue  aperte  siue  tacite   sunt  contraria  eis, 
quae   subito   profunduntur,   ut   Ouid.  met.  IX  521   meditata  uerha,   Tac. 
dial.  10,  Plin.  epist.  I  16  siue  meditata  siue  suhita  proferret  et  paneg.  3 
meditatum  carmen,  alia.    cum  hoc  (non  cum  'requirunt')  iunge  'secum': 
Cic.  de  ofiF.  I  40,  144   ut  siqui,   cum  causam  sit  acturus,  in  itinere  aut 
in  amhulatione  secum  ipse  meditetur:  nimirum  alia  ex  alia  quaerit,  quid 
argumeuti  ad  canendum  excogitauerit  adferatque.    in  V  cum  per  haplo- 
graphiam  scriptum  esset  'medita',  huic  adhaesit  uox  sequens  iam  discissa 
euasitque  'meditare  quaerunt':  non  latere  formam  'requaerunt'  et  mendi 
origo  ostendit  et  T  confirmat.  —  13.  non  frustra  meditantur:  liabent 
memorabile  quod  sit.     aliter   nunc  (cogente  aequabilitate ,   qua   haec 
epanalepsis    respondet    priori    in    u.   9)    'meditantur'    ita    adhibetur,    ut 
omnes  siraul  iam  deliberare  cantum  aptum,  auditis  singularum  curis,  di- 
cantur;    quam  rem   prospere   cedere   ex    uultibus   puellarum    adgnoscunt 
pueri.    'habent'  huius  meditationis  fructum  indicat  (=  repperere,  ut  Ter. 
Eun.  IV  4,  7  hahesne  hominem,  amaho?).     'memorab.',  hominum  notitia 
ac  memoria  dignum.     de  'quod'  traiecto  cf.  ad  Corn.  9.  —  14.  ueimirum 
penitus  quae  tota  mente  laborant.    liber  Thuaneus,   cui  soli  debemus 
hunc  uersum,  habet  'nec  mirum'.     sed  hoc  si  retinemus  (cf.  XXIII  7),  uti- 
que  cum  ueteribus  editionibus  'laborent'  scribendum  est,  ut  ''quae'  ualeat 
'cum  eae'  (21  et  27).   lenius  est  uisum  restituere  id  quod  in  lemmate  legitur : 
eae  nimirum  quae  semper  omni  cum  mentis  intentione  ei  rei,  quam  con- 
sequi  uolunt,   operam  nauant.     saepius   sic   'laborai-e'   absolute  ponitur 
etiam  in  mentis  curis,  ut  Hor.  a.  p.  241  sudet  multum  frustraquv  Jahorct. 
'penitus'  cum  'tota'  iunge,  ut  Verg.  ecl.  1,  66.  —  15.  nos  alio  niontes, 
alio  diiiisimus  aures.     'nos'   cura  ui:  nos  contra.     Verg.  Aen.  IV  285, 
VIU  20  atquc  animum  nunc  huc  celerem,  nunc  diuidit  illuc  (Stat.  Ach. 
I  200).     male  Italus  quidam  'dimisiraus':   am"es   non  ilimittuntur  aliquo. 
immo  haec  est  sententia:    nostra  intentio  non  o.st  tota,  sed  diuisa,   cum 
alibi  mentes  auresque   nostrae   uorscutur  (scil.  non  in  cantu   moditando, 
sed  apud  puellas  cx  aduerso  sedentes).    est  igitur  'alio  . .  alio  (=  et)'  rope- 
titio  mere  rhctorica  (28),  ct  cauo  ne  interpreteris  'in  alia  re  meutes  quam 
aures  sunt  occupatae'.    et  mente  et  auribus  qui  in  hac  re  sunt,  'tota  meute' 
laborant.  —  10.  amat  uiotoria   ouram.     Eurip.  Phoen.  721   xai  (.Ltjv  ro 
viKav  sazt  nav  tv^ovXiu,  Ciris  55  )uun  ucrum  fateamur,  amat  l'ohfhymni(i 


;>2f;  LXii  17-  '24. 

ucrum.    'curam',  illutl  ipsum  'tota  mente  laborare'.  —  17.  <|uare  niinc 
aninioH  saltcni  conuertitc  iieHtros.    'nunc  Haltein'  coniunge:  in  Hummo  . 
uictoriae  periculo.    quaraquam  cum  haec  notio  non  sit  urguenda  et  'nunc' 
sulficiat,  'conuertite  animos'  autem  aegre  careat  addito  aliquo,  ueluti  'ad 
hoc   certamen'    (ex.  gr.    Liu.   XXVI   40,    15   ud  lujruin   colcndum   (tnimos 
conucrterc),    suspicatuB   sum   ex   glosaa  prouenisse   '«altem',    quae    supra 
uersum  adscripta  et  pro  uaria  lectione  accepta  uocem  expulieset  a  litteris 
simillimam  'ad  rem';  cf.  dictionem  *ad  rem  redire'  similesque.    ceterum 
iterum  'conuortite'    debetur  libro  T:    'committite'    praebet  Y  sine  iusto 
sensu   (duo   aduersarii  committnnt  praelium).    —   18.   diccre  iam   in- 
cipicnt,    iam  rcspondcre  dcccbit.     Verg.  ecl.  3,  68  inclpe,  Damoetu; 
tu    dcindc    sequcre,  Menalca;    aUernis  dicetis:    amant    altcrna    Camenae. 
huius   autem,  quod  iam  sequitur,   carminis  amoebaei  (cf.  Seru.  ad  ecl. 
3,  29)  tres  uulgo  statuuntur  partes  potissimae  (20—30,  32—37,  39 — 58), 
in  quarum  unaquaque  puellarum  dictis  respondent  iuuenes.    et  in  prima 
quidem  parte  magis  in  uniuersum  Hesperus  et  accusatur  et  laudatur;  in 
altera,  transitu  ad  ipsam  rem  facto,   quod  aequalem  caram  (quam   iam 
appropinquantem  tibi  fingas)   rapuit  Vesper  queruntur   feminae,  contra 
quas    tuentur    eundem    et  simulatos  esse  illarum  questus  arguunt  adu- 
lescentes;   in  tertia  denique   parte  puellae  uirginem  puram  castamque, 
iuuenes  eandem  nuptam  praedicant.  —   20.  qui  caclo  fcrtur  crudelior 
ignis^    in  caelo  uoluitur,  facit  iter;  German.  progn.  2,  2  [E*LM.  I  p.  187] 
per  idem  Cythereius  ignis  fertur  iter.     'ignis',  ut  Hor.  od.  I  12,  47  mi- 
cat  . .  inter  ignes  luna  minores.    ceterum  hic  quoque  nunc  T  sequendum 
puto  'quis'  (ut  et  u.  26)  praebentem,  simpliciter  cum  interrogetur,  num- 
quod  in  caelo   sit  sidus   aeque  crudele,  non  illud  etiam ,   quale   sit  hoc 
sidus;  et  quamqnam   hoc  discrimen  notum   non  semper  anxie  sit  obser- 
iiatum,   hic  tamen  meliori  testi  illud   seruanti   fideni  habeamus  oportet. 
—  21.  qiii  natam  possis  conplexu  auellere  niatris.    'qui'  explicat  illud 
'crudelior':  cum   a  te  inpetrare  possis  ut  auellas;  quemadmodum   sae- 
pius  'posse'  neruose  ponitur  (ut  LXVHI''  1,  Aen.  IX  482).     Verg.  Aen. 
IV  616  conplexu  auoJsus  luli;  de  raptu  uirginis  cogita  (LXI  56  sq.).  — 
22.  retinentcm   in   hac  repetitione   summo   cum  affectu  facta  continet 
gradationem.     supplent  uulgo   'matris   conplexum';   quod  fit  durissime. 
nec  raelius  se  habet  subintellectum  'se' ;  quod  ut  possit  suppleri,  tamen 
'se  retinere'  non  ea,   qua  hic  opus  est,  utitur  significatione.     Gronouius 
[diatr.  in  Stat.  I  p.  585  H.]  tacite  correxit  'c.  natae  retinentem  au.  ma- 
trem',  non  bene.    praefero  'retinente',  ut  'natam'  sit  commune  obiectum. 
belle   enim,  siquid  sentio,    matris   conplexus  ipse   dicitur    retinere   siue 
non  oelle  dimittere  filiam;   qua  in  re  maior  opprobrii  uis  quam  in  filia 
reluctante.  —  23.  iuueui  ardenti.    cui  pectus  uritur  intimum,  LXI  170, 
ubi  56  fero  iuueni.  —  donare.     dedere  (LXI  58),  ut  Ouid.  am.  I  3,  12 
7ne  qui  tibi  donat  Amor.  —  24.  quid  faciunt  hostes  capta  crudclius 
urbeJ     fundus  imaginis  huius  adamatae,    ut  uidit  Vulpius,  Hom.  II.  IX 
592  sqq.     Sall.  Cat.  51  9  quac  heUi  sacuitia  esset,  quae  uictis  acciderent. 


LXII  26—32.  327 

enmnerauere :  rapi  uirgines  pueros,  diuelli  liberos  a  parentum  complexu, 
matres  familiarum  pati  quae  uictoribus  conlibuissent  eqs. ,  Verg.  Aen.  II 
746  aut  quid  in  euersa  uidi  crudelius  urbe,  Prop.  IV  8,  56  spectaclwn 
capta  nec  minus  urbe  fuit,  Ouid.  met.  XII  225  et  epist.  8,  11,  alia.  — 
26.  quis  caelo  liicet  iocundior  ignisJ  Hom.  II.  XXII  318  "EansQog, 
6g  ■ndXliarog  tv  ovQavco  larataL  daTTjQ,  unde  profluxit  Sapphus  fragm.  133 
"EansQog  KdlXi.aTS  dazQcav  tcoIv  nccvzcov  (cf.  et  Apoll.  Rhod.  I  775  sqq., 
Bion  16,  2).  —  27.  qui  despousa  tua  flrmes  conubia  flamma.  Reinius 
libri  'd.  Privatrecht  d.  Roemer'  p.  407  cp.  Seruii  Sulpicii  ap.  Gell.  IV  4 
uerba:  qui  uxorem  ductimis  erat,  ab  eo,  unde  ducenda  erat,  stipulabatur, 
eam  in  matrimonium  datum  iri;  qui  ducturus  erat,  itidem  spondebat:  is 
contractus  stijniJationum  sponsionumque  dicebatur  ' sponsalia'' ;  tunc  quae 
promissa  erat  'sponsa^  appellabatur ,  qui  spoponderat  ducturum  ^sponsus^ 
et  Varr.  d.  1.  1.  VI  70  qui  spoponderat  filiam,  despondisse  dicebatur.  sed 
despondendi  uerbum  etiam  de  eo,  qni  ducturus  est,  adhiberi  docet  Cic. 
ad  fam.  VIII  7,  2;  et  in  uniuersum  de  utrisque  partibus,  ut  hic,  legitur 
Ter.  Ad.  V  6,  16.  ceterum  interposita  re  diuina  et  per  iuramentum 
fiebat  antiquitus  sponsio  (Iheringius  'G.  d.  r.  R.'  I  p.  264).  'firmes', 
confirmes  (cf.  ad  XXXVI  1),  rata  facias.  'flamma'  explicatur  u.  29.  — 
28.  quae  pepigere  uiri,  pepigerunt  ante  parentes.  uersus  superfluus 
paululum  et  magis  ob  strophae  aequabilitatem  adiectus.  pangendi  uer- 
bum,  ut  u.  15,  rhetorice  repetitura:  conubia  ante  inter  se  pepigerunt 
uir  (nouus  maritus)  et  puellae  pater;  de  plurali  in  cognationis  nominibus 
non  raro  cf.  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  63.  'ante'  eo  explicatur,  quod  pactum 
praecedere  solebat  primitus  (nam  postea  nullum  discrimen  erat)  spon- 
salia;  cf.  Reinius  I.  1.  p.  408.  metri  causa  inter  'pepigere'  et  'pepige- 
runt'  uariatum  est,  ut  Verg.  ecl.  10,  13  fleuere  myricae  ...  fleuerunt 
saxa  Lycaei,  Hor.  epist.  II  1,  155  pepulere  ..  manserunt  (ubi  sine  causa 
Haasius  ad  Reisigii  praelectt.  p.  225  not.  discrimen  quoddam  statuit).  — 
20.  nec  iunxere  prius  quam  se  tuus  extulit  ardor.  'iunx.',  scil. 
conubia;  quod  quomodo  pariter  de  uiro  et  de  nuptae  parente  possit  dici, 
apparet  ex  locis,  quales  sunt  Cic.  d.  or.  I  9,  37  Eomulus  ..  Sabinorum 
conubia  coniunxit,  Liu.  IV  1,  1  de  conubio  patrum  et  plebis,  Ouid.  met. 
VI  428,  aliis;  fit  autem  haec  iunctio  traditione  puellae  (u.  60).  Aen.  YUI 
591  Lucifer  extulit  os  sacrum  caelo,  Ouid.  f.  II  149  nitidum  iubar  extuUt 
undis.  'ardor',  fulgor,  ut  Cic.  d.  diu.  I  11 ,  18  ct  claro  trcmulos  ardorc 
cometas.  —  30.  felici  optatius  liora.  magis  optabile  (Cic.  diu.  in  Caec. 
3,  7  quid  est  quod  .  .  optatius  esse  possit?,  Naegelsbachius  stil.  liit.  p.  215 
et  216')  quam  haec  beata  hora;  Hor.  epist.  I  11,  22  quamcumqtw  deus 
tibi  fortunauerit  horam  (ibid.  I  4,  14  gratu  hora).  AStatius  cp.  Eurip. 
fi-agm.  140  Dind.  oaot.  yccQ  sig  iqwtu  ninTOvaiv  ^qoxcov,  ia&Xdiv  ozav 
xvxcoai  Tcov  SQcofisvcov,  ovK  ead''  hnoiccg  XsinsTcxt  toS'  qdoviig.  cf.  et 
felix  dies  Lygdam.  3,  26,  Ciris  27.  —  32.  abstulit.  rapuit.  qua  uerbi 
forma  ut  indicatur  ccrtus  quidam  progressus  (uirgiuem  iam  e  gremio 
matris  raptam  prooul  uident  adferri),   ita  ipso  uocabulo  certius  iudicare 


328  l'XII   33-35. 

licct  dc  lacuna,  qiiam  a  codicibus  non  significatam  adeRBC  certieBime 
eiiicit  Auantius:  u.  32  ct  36  toto  ut  aiuiit  caelo  inter  h<-  discordant.  et 
liic  cum  priores  inde  ab  IVoBBio  32 — 35  puellis,  30 — 38  adulescentibua 
attribuissent,  inde  a  Lachmanno  plerique  intellexerunt,  puellas  nunc 
coeptae  Hesperi  sibi  ingrati  incusationi  acrius  instantes  in  eum  tamquam 
furem  inuehi,  docente  antistrophe  iuuenum  furis  opprobrium  a  grato 
sibi  acceptoque  sidere  arcentium;  intercidisse  igitnr  maiorem  partem 
cantus  pucllaris,  tum  post  u.  intercalarem  initium  resitonsionis  iuuenum. 
numerum  autem  uersuum  cum  alii  alium  fuisse  sibi  persuaserint,  pleri- 
que  cousentiunt  in  quinque  cantus  puellaris  uersibus  et  uno  antistrophae 
uersu  amissis.  quod  equidem  propterea  probo,  quod  uerisimillimum  est 
pucllas  illud  'abstulit'  stabilituras  (cf.  u.  21)  perrexisse  per  'namque', 
qnod  iunenes  more  suo  (cf.  27)  repetierint.  hinc  et  de  numero  uersuum 
interlapsorum  plane  constat  et  de  origine  uitii:  a  priore  'namque'  ad 
alterum  aberrauit  librarius  archetypi.  uidentur  autem  puellae  hoc  maxime 
in  Heaperum  coniecisse  crimen,  quod  sit  patronus  fautorque  furum,  hac 
uoce  perstringentes  potissimum  amatores  cupidos  (quae  adlusio  etiam  in 
antistropha  conparet).  huic  crimini  sic  obuiam  eunt  iuuenes,  ut  sine 
causa  iusta  ita  Hesperum  a  puellis  uocatum  esse  optineant,  quippe  quo 
et  ueniente  et  redeunte  sibi  cauere  debeant  fures,  qui  potius  ipsius  noctis 
tenebris  sint  tuti  securique.  —  33.  uigilat  custodia  seniper.  custodes, 
ut  Aen.  VI  574  cernis,  custodia  qualis  uestibulo  sedeat,  IX  166.  de  sensu 
amatorio,  qui  subest,  cf.  ex.  gr.  Ouid.  am.  III  4,  1  dure  uir,  inposito 
tenerae  custode  2)uellae  nil  agis.  —  34.  nocte  latent  fures.  'nocte'  cum 
ui  multa  oppositionis.  Ouid.  a.  a.  I  249  nocte  latent  mendae.  ridicule 
Varro  ap.  Gell.  I  18,  4  furem  dicit  ex  eo  dictum,  quod  ueteres  JRomani 
'furuum^  atrum  appellauerint  et  fures  per  noctem,  quae  atra  sit,  facilius 
furentur-.,  quod  qui  attulit  Ellisius,  recte  monet,  quam  iunctae  inter  se 
sint  notiones  furum  et  claudestinorum  amatorum,  cp.  Theocr.  27,  68 
Qp(OQios  ivvu  et  22,  151  v.XiTtTSiv  ya^ov,  Tib.  I  5,  7  et  9,  55,  Prop. 
II  32,  17  et  III  8,  39,  Ouid.  trist.  II  461  et  am.  III  4,  25.  —  34,  35.  quos 
idem  saepe  reuertens,  Hespere,  mutato  comprendis  nomine  eosdem. 
eundem  esse  Hesperum  et  Luciferum  mane  redeuntem  (disceptabant  ueteres, 
hoc  repertum  num  Pythagorae  an  Parmenidi  deberetur:  Diog.  Laert. 
VIII  14  et  IX  23,  Suidas  s.  u.  nccQiMeviSrjg;  Wilamowitzius  Hermae 
XVIII  p.  417),  ut  alii  scriptores  (Plato  Epinom.  p.  987,  Cic.  d.  n.  d. 
II  20,  53  stella  Veneris,  quae  ^accpoQog  graece,  latine  dicitur  L^icifer, 
cum  antegreditur  solem,  cum  subsequitur  autem ,  Hesperus),  ita  poetae 
praesertim  celebrant  locis  plurimis  a  Schradero  maxime  [em.  p.  15  sq.] 
collectis,  Callim.  fr.  52  avtoi  (lev  cpiXiova',  avxol  Si  rs  itacpQiy.aaiv, 
'EansQiov  (piXsovaiv,  dtaQ  6Tvysovai.v  'Ewov,  Cinna  fr.  8  LM.,  Ciris  351, 
eleg.  Maec.  129  sqq.  [PLM.  I  p.  134],  Aetna  243,  Ouid.  ex.  P.  II 
5,  50,  Ilias  lat.  868,  Manil.  I  177,  Colum.  X  290,  Sen  Agam.  819  sqq. 
et  Phaedr.  749  sqq. ,  Lucan.  ap.  Lact.  ad  Stat.  Theb.  IX  424,  Stat. 
Theb.   VI  238  sqq.,  Boeth.  d.  cons.  phil.  I  5,  10  sqq.     ''saepe'  cum  'com- 


LXII  36—41.  329 

prendis'  iunge.  ''eosdem',  scil.  fures,  uulgo  explicant  (ad  'idem  eosdem' 
cp.  luuen.  7,  153);  languidissimam  esse  hanc  rationem  (nec  enim  furum 
notio  eflFerenda)  et  poeta  indignam  perspiciens  Schraderus  egregie  dedit 
'Eous';  et  hercle  ipsum  illud  'mutato  nomine'  flagitat,  ut  quid  iam 
audiat  Hesperus  addatur.  sed  perfectione  indiget  eniendatio  illa.  nam 
'comi^rendere'  ubi  apud  bonos  quidem  scriptores  in  his  rebus  amatoriis 
plane  ut  'deprehendere'  ponatur,  non  habeo;  nec  dubito  quin  hic  quo- 
que,  ut  alibi  non  raro,  Meprendis'  genuinum  corruptum  sit  in  'compren- 
dis';  unde  correcturae  causa  in  margiue  additum  'de'  peperit  illud 'eos- 
dem'  (cf.  uol.  I  praef.  p.  XLIII);  et  nescio  an  ita  legerit  Sulpicia  [app. 
Tibull.  III]  5,  11  nec  possit  cnpidos  uigiJans  deprendere  custos  (cf.  u.  33). 
—  36.  at  lubet.  'at'  in  refutatione:  uerum  enim  uero  non  ita  sentiunt 
puellae,  quae  amant  ita  tegere  pectoris  desideria.  —  flcto  te  carpere 
questn.  cf.  LXVI  16  falsis  lacrimuUs  et  18  non  uera  gemunt,  Ouid. 
met.  VI  565  gemitus  fictos.  Ouid.  rem.  561  nostros  qiiidam  carpsere 
libellos  (=  eis  detrectauere).  —  37.  quid  tum,  si  carpunt,  tacita  a! 
quem  mente  requiruntJ  pergitur  in  dissolutione,  de  cuius  formula 
'quid  tum'  cf.  Seyffertus  schol.  lat.  I  §  46  et  65,  Verg.  ecl.  10  38  quid 
tum,,  si  fuscus  Amynthas?  ^  Gratius  525.  de  'quid  si'  cum  indicatiuo 
constructo  cf.  Bentleius  ad  Hor.  epist.  I  16,  8.  Sulpicia  1.  \.  16  aliud 
tacita  iam  tua  mente  rogat.  hop  autem  desiderium  puellarum,  ut  He- 
sperus  sibi  quoque  ueniat  intimo  pectore  cupientium,  egrcgie  depingit 
'a'  interiectio,  de  qua  a  nobis  restituta  cf.  praef  uol.  I  p.  XLIII.  'req.', 
optant,  ut  Tib,  I  1,  41.  —  39.  ut  flos  in  saeptis  secretus  uascitur 
liortis.  cf.  LXI  87  sqq.  'secretus'  explicatur  addito  ''in  hortis  saeptis', 
scil.  ad  quos  aditus  communis  non  patet;  cf.  et  Bentl.  ad  Hor.  ad  1 12,  45. 
Colum.  X  27  talis  humus  uel  parietihus  uel  saepibus  hirtis  claudatur,  ne 
sit  pecori  ncu  peruia  furi  cp.  AStatius,  et  de  sensu  amatorio  Ellisius 
Ouid.  a.  a.  III  562  cingcnda  est  altis  saepibus  ista  scges.  'uascitur'  uon 
solum  oriendi,  sed  etiam  crescendi  notione  hic  utitur;  cf.  Vahlenus 
Hermae  XV  p.  270.  deesse  aliquid  in  his  uerbis,  facile  accuratius  huius 
cantici  structura  perpensa  (43  'cum')  docet.  sed  Spengelius  Froehlichiusque 
cum  'qui'  ante  'in'  adderent  cp.  u.  49,  quod  minus  aptum  esse  hic  quidom 
restituerunt;  nobis  'flos  si  in'  ut  per  se  longe  raelius,  ita  a  ratione 
palaeographica  tutius  est  uisum;  neque  seruilis  ineptaeque  aoquahilitatis 
studiosus  noster  (cf.  20  'fertur' ,  26  'lucet').  —  40.  iguotus  pecorl, 
uullo  conuolsus  aratro.  Verg.  G.  IV  7  principio  sedcs  .  .  statioque 
petenda ,  quo  .  .  nequc  oues  hacdique  pctulci  floribns  iusultctit  aut  crrans 
bucula  campo  .  .  surgcntis  atterat  hcrbns,  Priai"».  65,  1.  subobscurum  at- 
que  difficile  illud  ''ignotus'  (quae  euim  notitia  flori  cum  pecoro  concul- 
cante?);  pro  quo  erat  cum  conicerem  'non  ictus'.  'conuolsus'  recte  T 
praebet:  aratrum  dum  glacbam  conuellit  (LXIV  40),  etiani  florem  a  solo 
conuellit  (Verg.  Aen.  III  24  ab  humo  coniicllcre  siluam);  'contusus',  quod 
uulgo  lcgitur,  mera  esi  conioctnra  (pracf.  uol.  I  p.  XX).  —  41.  quem 
muiccut  aurae,  flrmat  sol,  ediicat  imber.    aurae  ueniiqwo  sunt  alnuu- 


330  I^XII   42—45. 

lloiuin  nutriccs;  LXIV  90  et  282,  Prop.  IV  7,  60  mulcet  ubi  Ehjsias 
auru  beata  rosas,  Ouid.  f.  V  209  cst  mihi  fecundus  dotdlibus  hortus  in 
agris:  aura  fouet,  liquidae  fonte  rigatur  aquae  (met.  1  108;,  Bentleius  ad 
llor.  od.  I  22,  19.  sol  calore  suo  'firmat',  robur  addit.  'imber'  de 
quouis  umore  (tam  torreetri  quam  caelesti)  intellege,  qni  maxime  lacit 
adolescere  plantas;  Vulpius  cp.  Plato  lef,'pf.  VIII  p.  845  vdcog  dl  ntivtcov 
fi£v  xh  tibqI  xag  v.r]niCaq  diaq^SQovtcog  XQoqiifiov,  tvdiuqi&aQxov  di'  ovxs 
yuQ  yrjv  ovxs  ^Xiov  ovxs  nvsvfiaxa  xolg  vSaai  ^vvxQOcpa  xwv  iy,  yrig 
ava^Xaarcivovxav  QciSiov  cp&siQfiv  (Ilebelius  in  liVjro  '.Schatzkaestlein' 
baec  liabet:  'so  ein  Baum  .  .  trinkt  still  wie  ein  Mutterkiud  dt-n  naehren- 
den  Saft  dcr  Erde  und  saugt  reines  warmes  Leben  aus  dem  Sonneo- 
schein  uud  frisches  aus  der  Luft  und  schuettelt  die  llaare  im  Sturm'); 
Fronto  p.  7  N.  de  arboribus  montanis  uentis  atque  imbribus  educantur, 
Val.  Flacc.  VI  711  qucdem  siquis  aquis  et  fertilis  ubere  terrae  educat  .  . 
oleam.  coniungit  Lucr.  V  937  quod  sol  atque  imbres  dederant,  quod  terra 
crearut  spo)ite  sua.  —  post  41  interiisse  uersiculum,  aperit  (ut  uidit 
LSpengelius)  stropharura  aequabilitas  comparatusque  u.  52:  perfecti  floris 
(maxime  ab  odore  et  colore)  descriptionem  illi  infuisse  uideri,  recte 
plerique  intellexere.  —  42.  iiiulti  illiim  piieri,  nnilti  optauere  puellac. 
ob  oculos  babuit  Ouid.  met.  III  353  multi  illum  iuuenes,  multae  cupiere 
pucllae;  sed  fuit  in  teneru  tam  dira  superbia  forma:  nulli  iUum  iuucnes, 
mtllae  tttigere  puellae;  Verg.  Aen.  XI  581  multae  illam  frustra  Tyrrhena 
per  oppida  matres  optauere  nurum.  'optauere',  aoristice,  ut  Tib.  I  10,  46, 
Verg.  Aen.  V  146,  Hor.  od.  III  2,  31  et  23,  19,  ibique  Bentleius 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  100  sq.).  —  43.  idem  cum  teuui  carptus  de- 
floruit  ungiii.  'idem'  loco  particulae  aduersatiuae  (at,  contra),  ut  Cic. 
Tusc.  II  27,  65.  Prop.  I  20,  39  de  Hyla  modo  decerpens  tenero  pueriliter 
uugui  proposito  florem  practulit  offlcio,  Verg.  Aen.  XI  68  cptalem  uirgineo 
demessum  pollice  florem  seu  mollis  lUolae  seu  Janguentis  hyacinthi  .  .  iain 
non  matcr  alit  telhis:  sic  Henui  ungui'  (Ouid.  epist.  4,  30  et  tenui  pri- 
mam  deUgere  ungue  rosam)  tam  ad  puerilem  quam  ad  uirgineam  manum 
referri  potest.  'defloruit',  marcescit;  puta  autem  florem,  quem  iam  no- 
luut  pueri  puellaeque,  abiectum  nimirum  in  terra  iacentem.  —  45.  sic 
uirgo,  dum  iutacta  mauet,  dum  cara  suis  est.  '"dum  —  dum'  Quin- 
tilianiis  (testim.  uol.  I)  explicat  'quoad  —  usque  eo',  li.  e.  quamdiu  — 
tamdiu.  nam  ''dum'  ubique  temporis  spatium  indicans  (Corssenus  de 
pronunt.  II  p.  856*,  Savelsbergius  mus.  Rhen.  XXVI  p.  135)  cum  abun- 
dantia  eadem,  quam  habemus  in  illo  ut  uidi,  ut  perii,  copulatur  corre- 
latiue,  ut  quod  per  spatium  uua  res  uigeat  per  idem  altera  locum  habere 
dicatur.  Plaut.  Truc.  11  1,  21  dum  habcat,  dum  amet,  ubi  itidem  alterum 
^dum'  in  'tum'  corruperunt  librarii  rararum  dictionum  ubique  inimici 
atrocissimi,  ut  hic  TV  (u.  56  saitim  V  uerum  seruauit);  cf.  omnino  Fleck- 
eisenvTs  in  ann.  suis  1870  p.  648.  'innupta'  idem  Quintilianus  exhibet 
pro  '"intacta',  notionum  synonymarum  confusione:  saepe  ueteres  gramma- 
tici  iu  minoris  momenti  uerbis  neglegentiores  sunt,  nec  tamen  propterea 


LXII  46—53.  331 

in  eis,  quae  diserte  testantur,  fides  illis  abroganda  est.  'intacta'  adserit 
non  solum  u.  56,  sed  res  etiam  ipsa;  nam  si  ^innupta'  dixissent  puellae, 
quam  ineptum  esset  illud  ''dum  cara  suis  est'  statim  adparuisset.  'suis', 
propinquis  (LXI51);  Vulpius  cp.  inscript.  ap.  Reines.  17,  96  prohaet  casta, 
carasuis  uixit.  —  46.  cum  castum  amisit  polluto  corpore  florem.  'flos', 
de  innocentia  intacta  praesertim  in  dictione  'flos  aetatis'  (XVII  14)  ob- 
uium  et  binc  comparationibus  lasciuis  ansam  praebens  (Passeratius  cp. 
Priap.  5,  3  sq.),  hic  intenditur  (ad  I  10)  similis  notionis  adiectiuo  'castus', 
h.  e.  purus,  ut  non  raro  'castum'  ad  res  translatum  dicitur  id  quod 
sine  turpitudinis  est  nota  (Non.  p.  267,  4),  ut  Varro  sat.  Men.  119  B. 
quae  casta  uestis  aetasque  adulescentium ,  Tib.  II  1,  13,  alibi.  caue  ne 
'poUuto  corpore'  tantum  de  inconcessis  Hymenaeis  accipias:  puellae 
uirginitatis  amorem  summum  prae  se  ferentes  eam  amissam  uel  in  nuptis 
damnant,  ualde  infirma  argumentandi  ratione  usae.  finge  tibi  nouam 
maritam  inter  hanc  stropham  magis  magisque  adpropinquare:  timidae 
et  uirginali  pudore  reluctanti  succurrunt  illae.  coutra  quas  iam  iuuenes 
patrocinium  suscipiunt  matrimonii.  —  49.  ut  uiduo  in  nudo  uitis  quae 
n.  aruo.  'uidua',  marito  siue  arbore  sustentante  carens,  ut  contra  et 
arbores  ipsae  uite  carentes  audiunt  uiduae  (Hor.  od.  IV  5,  30,  Mart. 
III  58,  3).  'nudo',  scil.  arboribus;  Ouid.  trist.  IH  10,  75  nudos  sine  fronde, 
sine  arbore  campos;  et  ponitur  interdum  ''nudus'  absolute,  ubi  conexus 
ipse  rem  indicat,  ut  Verg.  ecl.  1,  48  lupis  nudus,  scil.  caespite.  —  50.  num- 
quam  se  extollit,  uumquam  mitem  educat  uuam.  Cic.  Tusc.  V  13,  37 
et  uites  et  ea,  quae  sunt  Jiumiliora  neque  se  tollere  a  terra  altius  possunt, 
de  senect.  15,  52.  'm.  e.',  usque  ad  maturitatem  facit  grandescere;  Verg. 
Priap.  3,  4  [PLM.  II  p.  160]  uua  pampinca  rubens  cducuta  sub  utnbra, 
G.  I  448  mitis  defendet  pampinus  uuas.  ceterum  de  uitium  humilium 
et  arbustiuarum  condicione  e  soli  natura  pendente  cf.  Varro  d.  r.  r.  I  8 
(et  ad  u.  54).  —  51.  sed  tenerum  prono  deflectens  pondere  corpus. 
Tib.  I  7,  33  teneram  palis  adiungere  uitem.  Ciris  26  prono  (jrauidu)n 
p.  pondere  currum  et  Val.  Flacc.  III  564  adiutae  prono  nam  pondcre 
tiires:  de  infirmitate  uitis  hanc  deprimente  cogita.  Plin.  h.  n.  XVII  23,  204 
deflexa  uite.  —  52.  iamiam  contingit  summum  radice  flasjollum.  tan- 
dem  eo  peruenit,  ut  radix  et  summa  palmitis  pars  se  taugant;  Varro  d. 
r.  r.  I  31,  3  eiuncidum  enim  sarmentum  proptcr  infinnitatem  sterile  nequc 
ex  se  potest  eicere  uitcm,  quam  uocant  minorcm  flageUum,  maiorem  et  iam 
unde  uuae  nascuntur  palmam.  nuUa  adest  hic  iuuersio:  ''uitis  radice 
sarmentum  contingit'  tam  recte  dicitur  quam  'radicem  sarmento':  prae- 
ualet  notio  radicis,  a  qua  nimiruni  se  tollit  uitis.  —  53.  hanc  nuUi 
agricolae,  uulli  coluerc  iuucnci.  nauseam  mouent  hic  et  65  boues. 
uitem  colunt,  h.  e.  omni  diligontia  adhibita  fouent,  soli  agricohie,  eo 
etiam,  quod  per  iuuencos  sohim  uineti  uertuut  (Verg.  G.  11  356  sq., 
Colum.  d.  r.  r.  U  4);  boues  ipsi  agrum  iterantes  tortiautesque  huno 
colere  recte  dicuntur,  inepte  (ex  nostro  iudicio)  uitcm  colere  dicuntur. 
maioris  etiam  momenti  hoc  est,  quod  haec  uorba  per  omnia  respoudent 


j^32  I'XII  r,4-57. 

u.  42  i;f,  44;  ubi  quemadmoduni  iunguntur  ]iiitri  pnellaeque,  ita  hic 
a^Ticolas  fiagitamus  non  cum  bruto  pecore,  «ed  cum  eiusdem  Kpeciei 
liomiiiibus  sociari  (ut  et  ex  Lucarii  II  370  recordatione  patet  jngnora 
nuUa  (lomus,  nulli  coierc  propinqui).  rjui  non  erunt  'bubulci',  ut  uoluit 
ARiesius  (quid  enim  bubulcis  cum  uitibus?),  sed  'coloni'.  agricolae  enira 
et  coloni  sunt  ruris  cultores,  qui  ita  differunt,  ut  ille  proprium,  hic  con- 
ductum  agrum  colant;  et  quamquara  plerumque  sine  distiiictione  ponuntur 
(cf.  ex.  gr.  uersus  Aeneidi  praefixos),  interdum  tamen  accurate  distin- 
guuntur,  ut  Cat.  d.  r.  r,  praef.  2  ct  honum  uirum  quom  laudabant ,  ita 
laudahant,  honum  agricolam  bonumque  colonum,  Val.  Flacc.  II  461 
agrestum  manus  ct  caeco  clamore  coloni:  Catullus  eiusdem  cum  agricola 
speciei  hominem  positurus  praeter  colonum  uix  potuit  meliorera  reperire. 
nec  illud  ''coluerc  coloni'  dedecet  no.strum;  cf.  Colura.  I  7,  3  et  IRN.  5504. 
'acoluere'  hic  et  55  T,  solo  u.  55  'accoluere'  V  iiraebent  male,  cum 
accolendi  uerbum  minime  sit  aptum,  colendi  uox  unice  quadret  Cuitem 
colere'  Cic.  de  fin.  IV  14,  38  et  Gell.  XIX  12,  7  dixere) ;  nec  minus  male  olim 
'ac  coluere'  scripserunt  ('ac'  contra  Catulli  usum  traiecto).  quamquam 
dubium  est,  num  uitium  sit  ortum  (ut  Hauptius  putauit)  ex  'multei 
(nuUei)  coluere' ;  uidetur  potius  in  archetypo  'a'  pro  ''co'  primitus  falso 
scriittum  fugisse  correctoris  delentis  diligeutiam.  —  54.  at  si  forte  ea- 
deni  est  iilnio  couiiincta  niarita.  adligare  et  adinngere  uites  siue  ulmis 
siue  populis  aliisue  arboribus  (Plin.  h.  n.  XVII  23)  in  Italici  maxime 
soli  natura  umida  omnino  erat  necessarium;  quam  ob  causam,  ut  ait 
Varro  d.  r.  r.  I  8  altius  uitis  toUenda,  quod  in  partu  ct  aUmonio  uinum 
non  ut  in  calice  quaerit  aquam,  sed  solem.  hanc  iuncturam  agricolae 
'maritare'  uocabant  (cf.  ex  gr.  Seru.  ad  G.  I  2,  Hor.  epod.  2,  10,  Colum. 
IV  1,  6  et  XI  2  79);  quo  in  matrimonio  feminae  partes  inpleuit  utpote 
tenuior  uitis  (Plin.  h.  n.  XIV  1,  10  in  Campano  agro  populis  nubunt 
uites,  Manil.  V  238),  uiri  ulmus  robustior;  unde  recte  se  habere  potest 
quod  V  praebet  ''marito'  (h.  e.  tamquam  marito;  aliter  Quintil.  VIII  3,  8 
ulmum  maritam;  cf.  etiam  IGrimmii  opusc.  min.  III  p.  357  uot.);  sed 
quoniam  oblitterata  ea  significatione ,  qua  'maritus'  indicat  ui  mascula 
praeditum  (cf.  Aufrechtius  mus.  Rhen.  XXXV  p.  320),  uox  'marita' 
etiam  de  femina  usurpatur,  non  minus  bene  uitis  ut  marita  ulmo  iuncta 
dicitur;  praeferoque  hoc  non  solum  ob  maiorem  Thuanei  auctoritatem, 
sed  etiam  ob  causam  adhuc  non  animaduersam.  male  enim  se  habet 
traditum  ^forte':  quisnam  in  uite  maritanda  tantus  est  locus  casui  aut 
fortunae,  ut  uoci  illi  suus  constet  sensus?  egregie  mihi  Ramlerus  conie- 
cisse  uidetur  ''forti',  h.  e.  robustae;  quo  attributo  nihil  ad  imaginis  per- 
fectionem  aptius  excogitari  potest.  —  56.  inculta  seuescit.  tamquam 
ager  desertus  fructus  non  profert,  sine  usu  et  honore  fit  anus;  Passeratius 
cp.  x^Q^^S  (Soph.  Oed.  T.  1502  ^^sqcous  (pQ-aQrivaL  yidyuuovg  vfiag  j;()fca'i'), 
Ellisius  Aristoph.  Lysistr.  593  tisqI  twv  di  koocov  iv  zoig  ^alauoig  yrjQao- 
KovacSv  (xviccfiaL.  —  57.  cuni  par  conubium  maturo  tempore  adepta 
est.     ut    in    uitium   arborumque    matrimonio    aetas    uiresque    conuenire 


LXIl  58.  333 

debent  (Colum.  V  6,  18),  sic  et  in  hominum  conubio  cum  annos  tum 
natales  opesque  congruere  par  est;  sent.  VII  sap.  30  [PLM.  III  p.  161] 
par  pari  iugator  coniunx:  quidquid  impar ,  dissidet,  Ouid.  epist.  9,  29 
quam  male  inaequales  ueniunt  ad  aratra  iuuenci,  tam  premitur  magno 
coniuge  nupta  minor  .  .  .  siqua  uoles  apte  nubere,  nuhe  pari,  Callim. 
epigr.  1;  AStatius  cp.  Aesch.  Prom.  901  biialoq  ydfiog.  'conubium',  cf. 
LMuellerus  d.  r.  m.  p.  258  sq.  'adepta  est',  ut  LXVI  27.  'mat.  temp.', 
iusto  suoque,  ut  Lucr.  V  809  quos  uhi  tcmpore  maturo  patefecerat  aestus, 
nimirum  eo  quo  ipsa  uirgo  est  iam  matitra  uiru,  iam  plenis  nuhilis 
annis  (Aen.  VII  53).  —  58.  cura  uiro  magis  et  minus  est  iuuisa 
parentl.  'cura'  (h.  e.  res  curae  siue  amoris)  quoniam  desiderat  'maior', 
Itali  'cara'  recte  restituerunt  adprobantibus  doctis  omnibus;  omnes 
adhuc  patienter  tulerunt  uocem  non  minus  suspectam  atque  a  sensu 
intolerabilem  'uiro'.  nuUo  enim  pacto  raulier  marito  quidem  propterea 
magis  est  grata,  quod  suo  tempore  iniit  coniugium  aequum.  ducit  ille 
8U0  arbitrio  feminam,  non  precibus  adductus  eorum  qui  filiae  annis 
prouectioris  curam  abicere  uolunt.  ita  qui  libere  consortem  ut  in  ceteris 
ita  aetate  conuenientem  sibi  elegit,  quomodo  magni  in  ea  aestimare 
potest  id  quod  ipse  bene  respexit?  obscuratam  puto  fuisse  in  uetustissimo 
quodam  codice  uersus  initium  ^c^ra^^^uis' :  restituit  qui  descripsit  'cura' 
porroque  'uis'  exjslicare  nequiens  dedit  'uiro'.  restituo  ego  'cara  suis 
magis' ,  h.  e.  propinqnis  (45).  iam  uero  melius  intellegimus ,  cur  unius 
parentis  subiciatur  commemoratio ;  hic  quippe  ut  is  qni  totam  familiam 
sustentat  peculiari  sane  mentione  dignus;  mater  et  fratres  sororesque 
magia  diligunt  puellam  nuptam,  sed  patri  eadem  est  minus  inuisa,  quippe 
cui  filiae  iam  nubendi  aetatem  supergressae  atque  inlocabiles  onus  siut 
molestum  perosumque;  Passeratius  cp.  Menandri  fragm.  'M.  6  M.  x*^^^- 
nov  ys  &vydTrjQ  XT^/xa  ■nal  Sva8Lcc&£T0v  et  'Avsip.  2  &vydtr]Q  ■ntfjfi'  ictiv 
tQyadBg  TtaxqC  (Meinekius  praeterea  Lyconera  ap.  Diog.  Laert.  V  65 
^uQv  cpoQXLov  naxfjl  ■hoqtj).  recepto  autem  illo  'suis'  magis  iam  adparet, 
quam  acrem  puellaris  cantus  censuram  instituant  iuuenes.  nam  iunuptae 
si  sibi  constare  uoluissent,  u.  47  pergere  debebant  'suis  non  cara  est', 
sed  substituentes  (pro  sua  nempe  caeca  uirginitatis  defensione)  ea  quae 
nunc  ibi  leguntur,  quam  futtilis  tota  sua  argumentatio  esset,  facile 
patefecere;  et  his  insistentes  iuuenes  corrigunt  falsa  illarum  dicta,  matri- 
uionium  esse  puellarum  munus  officiumque  monentes.  —  post  58  non 
posse  uno  tenore  ita  pergere  iidulesceutes,  ut  sine  transitu  sese  conuer- 
tant  ad  nouam  nuptam  adhortandam,  inde  a  Mureto  et  AStatio  plerique 
omnes  intellexerunt;  ideoque  illis  auctoribus  uulgo  interseritur  uersus 
intercalaris.  sed  uel  sic  praeter  exjiectationem  sequi  hanc  adhortiitionem 
et  ipsam  paulo  abruptiorem,  negari  nequit.  praotcrea  obscura  est  iu 
hoc  ultinio  cantu  aequabilitatis  ratio.  respoudent  iuter  se  cetera  omnia 
(1—4  et  6—9,  20—24  et  26-30,  32  -f  5  interlapsi  et  1  interlapsus 
-|-33 — 37,  39 — 47  cum  uno  iaterlapso  et  49 — 58):  soli  cautus  iuuenum 
11  —  18  ot  59  —  65  non  congruunt.     hiuc  Gllermanuus  in  hac  ultima  i^arte 


334  I'X"  fio-oo. 

uerHiculiim  putauit  ease  amiHauin  ,  cui  Iluuptius  post  65  et  UossbacbiuB 
I)OHt  59  lacunam  stiituentes  adHcnHi  sunt.  alii  u.  li  aptiHHimuin  niale 
Huspectantes  aequabilitati  conaulebant.  illi  autem  rationi  propterea  diflido, 
quod  complures  lacunaa  ne  btatuamuB  uetat  ars  diplomatica:  post  68 
aperte  nec  ullo  dubitante  biatus  est,  hoc  hiatu  absorpta  esse  siqua  prae- 
terea  dcsiderantur  sanae  critices  regulae  indicant.  et  quali  ambitu  banc 
lacunani  fuissc  statuamus,  ex  noatro  arbitrio  eiue  ex  interniH  rationibus 
pendet.  eciuidem,  qui  in  uu.  1 — 18  adgnosco  prohoemium,  cui  a  strophica 
distributione  nil  sit  commune  cum  ipso  carmine  amoebaeo  quodque  in 
se  perfectura  sit  rotundumque  (11 — 18  =  1  —  4  et  5  —  8),  huic  postremo 
iuuenum  cantui  sic  consulo,  ut  non  ex  tribus  partibus  (ut  uulgo  pu- 
tant:  ad  u.  21)  certamen  con.stitisse  dicam ,  sed  ex  quattuor.  idque 
ipsum  actionis  progressum  manifestare  puto.  in  prima  parte  aduentum 
Hesperi  canunt  utrique  chori;  in  secunda  rapinam  tum  factam,  in  tertia 
uirginis  reluctantis  adpropinquationem  ex  ipsis  illorum  uerbis  perspicimus: 
nihil  actioni  iam  restat  quam  nupta  noui  mariti  domum  introgressura. 
ad  quam  si  iu  fine  uerba  sua  derigunt  adulescentes,  par  est  et  puellas 
simili  admonitione  adlocutas  esse  nouom  maritum.  quod  quo  modo  sit 
factum,  propterca  difficile  est  dictu,  quod  in  hoc  fine  priorem  dictorum 
congruentiam  paululum  remitti  res  ipsa  tulit.  potuerunt  autem  illae 
adhortari  uirum,  ut  tenero  uirginis  pudori  parcat,  ut  cum  amore  curaque 
prosequatur  eam,  cui  iam  ipse  sit  id  quod  antea  fuerint  pater  materque, 
quaeque  sunt  huiusmodi  similia.  sed  de  ambitu  lacunae  post  u.  58 
obuiae  nihil  omnino  erui  j)otest,  cum  praesertim  num  iuuenura  cautus 
in  initio  sit  integer  perquam  dubium  sit.  —  59.  et  tua  nec  pugua  cuni 
tali  coniuge,  uirgo.  sic  T,  contra  V  'et  tu  nec';  unde  uulgo  efFectum 
est  'at  tu  ne'  ('nei'  ego  prisce).  quod  ideo  non  omni  dubitationi  est 
exemptum,  quod  'nec'  continuare  potnit  amissam  in  initio  disputationem; 
et  hinc  illius  'et  tu(a)'  siue  emendatio  jjendet  siue  explicatio.  uox 
'pugnare',  quacum  ^uirgo'  arte  cohaeret,  luctamen  indicat,  quo  nouae 
nuptae  contra  uirum  inruentem  defendebant  uirginitatem ;  saepins  illius 
mentio  in  epithalamiis,  ut  Dracont.  6,  107  sqq.  [PLM.  V  p.  153].  'tali', 
uirtutibus  tam  eximio,  fortasse  respondet  puellarum  dicto  'tali  puellae'. 
—  60.  non  aequoni  est  pugnare,  pater  cui  tradidit  ipse.  subdurius 
suppletur  'cum  eo'  uel  'ei',  cum  iii-aesertim  et  'te'  subintellegendum 
sit.  neque  tamen  'ei'  pro  ^est'  coniciendum  est,  quoniam  nec  'ei'  mono- 
syllabum  esse  neque  'est'  abesse  apud  nostrum  potest.  'tradere'  de 
rebus  dicitur,  quae  a  domino  in  alios  transferuntur  (cf.  Reinius  libri  'd. 
Privatrecht  d.  Roemer'  p.  279  sqq.);  coemi^tione  facta  iam  die  constituto 
iu  manus  mariti  deditur  puella  a  genitore,  qui  in  filiam  uim  ut  uitae 
ita  uendendi  habet;  Mela  II  2,  21  de  Getis  nupturae  uirgims  non  [ut 
liomae]  a  parentibus  uiris  traduntur ,  sed  publice  aut  Jocaniur  ducendae 
aut  xieneunt,  Ouid.  epist.  8,  31  me  tibi  Tyndareus  .  .  tradidit:  arbitrium 
neptis  habebat  auus.  habebat  autem  traditio  locum  in  domo  paterna  ante 
deductionem  (Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  51    not.  2).     quamquam  ''tra- 


LXII  61-65.  335 

dere'  interdum  simpliciter  ualet  'nuptum  conlocare',  ut  Tac.  ann.  IV  40 
et  75.  —  61.  ipse  pater  cum  niatre,  quibus  parere  necesse  est. 
grauiter  per  reuocationis  figuram  (ad  LXIV  62)  repetitur  eius,  qui  familiae 
est  caput,  mentio.  'cum',  una  cum,  saepius  uice  copulae  fungitur  apud 
poetas,  ut  Verg.  Aen.  III  176  tendoque  siipinas  ad  caelum  cum  uoce  ma- 
««s;  cf.  et  XXIII  5,  Heindorf.  ad  Hor.  sat.  I  10,  85.  Passeratius  cp. 
Anth.  lat.  183,  19  [PLM.  IV  p.  180]  suprcma  uoluntas  quom  mandat 
fierique  iubet,  parere  necesse  est.  —  62.  ex  parte  pareutuni  est.  iocosa 
hac  uirginitatis  distributione  non  dubito  quin  inluserint  iuuenes  puellis 
earumque  uerbis  amissis.  —  63.  tertia  patris  pars  est  data  tertia 
niatri.  sic  T;  quid  V  habuerit  docet  0  ^tertia  pars  patri  est  data  tercia 
matri'  exhibens;  qua  ipsa  in  fine  cum  T  congruentia  (quam  confirmat 
Ouid.  met.  XII  15-i  pars  est  data  cetera  mensis)  coarguitur  interpolationis 
G  haec  praebens  'tercia  pars  patri  data  pars  data  tercia  matri'.  lectio- 
nes  autem  librorum  T  et  0  facile  inter  se  conciliantur,  si  in  communi 
archetypo  'patri'  (aberrante  a  'pa'  ad  '^pa'  librario  omissum)  supra 
uersum  adscriptum  fuisae  statuimus:  quod  in  textum  postea  receptum 
sede  sua  alterum  'pars'  depulit  et  in  T  et  in  V  diuerso  modo;  nam 
hoc  alterum  'pars'  necessario  esse  restituendum  is  qui  0  scripsit  bene 
uidit.  Froehlichius  uoluit  'tertia  pars  patri,  pars  e.  d.  t.  m.',  quod  uti- 
que  melius  se  habet  quam  Hauptianum  't.  p.  patrist,  pars  est  d.  t.  m.', 
cum  commune  uerbum  'est  data'  non  patitur  in  priore  colo  'est'  itera- 
tum  (et  iam  lalus  nimio  hoc  repetitum  est).  praetuli  ego  cum  eadem 
probabilitate,  sed  cum  oppositionis  ui  maiore  'patri  tertia  pars,  pars  e. 
d.  t.  matri' :  amant  poetae  contraria  in  initium  finemque  uersus  reicere. 
—  64.  noli  pugnare  duobus.  datiuus  pro  'cum'  et  ablatiuo  more 
graeco  {sql^siv,  (laxio&ai  zivi);  exempla  dedere  Draegerus  syut.  hist.  I 
p.  375,  Haasius  praelectt.  II  p.  146,  Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  234.  dictum 
ipsum  recte  Passeratius  adnotat  prouerbii  instar  fuisse  cp.  Plat.  legg. 
XI  119  iiQog  dvo  ^ux^o&oct  ■nccl  ivKvxicc  xaXsnov  et  Phaed.  89  TiQoq  8vo 
ov8'  'IlQUKlrig.  —  65.  qui  genero  sua  iura  siniul  cum  dote  dederunt. 
in  traditione  simul  cum  re  translata  omnia  iura  cum  re  illa  coniuncta 
in  nouum  possessorem  trausferuntur.  dos  (profecticia  scil.,  cf.  Reinius 
I.  I.  p  423  sqq.)  priscis  temporibus  et  postea  sine  dubio  ruri  plerumque 
siue  tota  siue  ex  parte  una  cum  filia  a  parentibua  ipso  nuptiarum  die 
dabatur  (Ulpian.  VI  1  dos  aut  datur  aut  dicitur  aut  promittitur;  Keinius 
p.  426  sq.);  unde  dotis  datio  nil  nisi  iuitum  conubium  significat. 

Esse  hoc  epithalamium  fuctum  ad  exemplar  Sapphus  (cf.  HKoechly, 
orat.  acadeni.  Turici  1859  I  p.  198)  et  Theocriti,  docti  plerique  sibi  per- 
suaserunt.  sed  neque  iu  huius  epithalamio  Helenae  (iJ.  18,  49  sqq.) 
neque  in  Sapphus  fragmentis  quidquam  occurrit,  quod  aut  uerbis  aut 
sententiarum  conformatioue  peculiari  ad  nostrum  carmen  itu  adludat,  ut 
Catullum  imitatum  esse  uere  concludi  possit:  externac  ubique  suut  sinii- 
litudines,  (jualcs  idem  argumentum  ultro  procroat  (uido  modo  Sappb. 
fragm.  94,  95,  102,  109,  133  Bergkii).    decepit  doctos  color  quidam  trans- 


336  i'Xiii  1-3. 

mariiiuu  cuni  alibi  tuui  in  u.  7  conspicuus,  qui  facile  profluxit  ex  dicendi  for- 
mulis  studio  exemijlarium  Alexandrinorum  in  poesin  liomanam  receptie. 
contra  haud  pauca  adeo  referunt  llomanas  institutiones  (praesertim  iuris 
priuati),  ut  poctam  de  suo  hauhisse  in  singulis  pleriHque  eluceat.  difficilius 
etit  iudicarc  dc  totius  carminis  consilio  et  compoaitione;  qua  in  re  Catullum 
in  uniuersum  secutum  esse  aiue  Sapphonem  siue  quemcumque  aliuni  poetam 
Graecum  uon  ita  abhorrct  a  probabilitate  lubentiuaqne  concedo.  neque 
enim  ad  uerarum  nuptiarum  usum  compositum  est  hoc  poema  (ut  LXl),  sed 
liberc  confictum  ct  ccrtoruni  nominum  hominumquc  apparatu  onnii  carens 
a  scaenae  agrestis  siuiplicitatc  accidit  aliqua  ex  parte  ad  Vergilii  bucolica. 

LXIII. 

1.  Siiper  alta  iicctus  Attis  celerei  rate  maria.  Attia  siue  Attin 
(hae  enim  formae  in  sermone  latino  solae  probae)  hic  non  est  notns  ille 
ex  fabulis  uariis  adulescens  e  Phrygia  oribundus,  quem  Cybele  siue  aluit 
siue  amauit  (Diodor.  III  58  sq.,  Pausan.  VII  17,  5,  Seru.  ad  Aen.  IX  116, 
Ouid.  fast.  IV  179  sqq. ,  Arnob.  IX  5,  Prellerus  myth.  gr.  I  p.  508  sqq.) ; 
immo  Attis  Catullianus  est  adulescens  ex  longinqua  terra  (Graecia,  ut 
monstrant  u.  G4  sqq.)  ad  Phrygiam  mari  uectus,  qui,  furore  religioso  cor- 
reptus  cum  sese  addixisset  Rheae  seruitio,  breuis  temporis  uesaniam 
longa  luit  paenitentia.  huic  adulescenti  Graeco  quod  nihilominus  nomen 
fabulosi  illius  Attidis  Phrygii  cst  inditum  a  Catullo^  inde  explico  quod 
archigalli  siue  summi  Matris  Magnae  sacerdotes  Attidis  nomen  uidentur 
retinuisse  in  antiqui  deae  amasii  memoriam:  Polyb.  XXII  20,  5  naQU- 
yiyvovtm  rdXloi  nciQa  "AzTidog  Kcci  BazTccKov,  zdov  iy.  Usoaivovvtog 
teQscov  x7jg  (irjTQog  tcov  Q'scov,  Bekkeri  anecd.  p.  461,  11  "./4ttis  TCQonolog 
xtjg  iiiqTQog  zwv  &£av,  lulian.  or.  V  p.  159  Sp.,  161  et  165  (cf.  et  Prellerus 

1.  I.  p.  510).  fortasse  poeta,  cum  ad  fratris  tumulum  commoraretur,  etiam 
sacra  matris  Idaeae  uisens  archigalli  cuiusdam  siue  Attidis  contraxerat 
notitiam  et  ex  eius  uerbis  tristibus  intellexerat ,  quam  intimo  ille  corde 
iam  doleret  furorem  olim  in  dulci  iuuenta  conceptum.  'celerei  rate' 
(cf.  LXIV  6  cita  piippi)  hic  quidem  indicat  inpatientiam,  qua  adulescens 
tendit  ad  terram  optatam.  Ouid.  met.  XI  442  pariter  supcr  aequora  lata 
fcremiir,  Laeuius  erotop.  fr.  17  M.  permensus  ponti  maria  alta,  quae  uix 
dubium   est  quin   de   pluribus  maribus   sint  intellegenda  (cf.   c.  IV).   — 

2,  3.  Phrygium  ut  nemus  citato  ciipide  pede  tetigit  adiitque  opaca 
siluis  redimita  loca  deae.  prauam  atque  foedam  hic  librarii  affudere 
maculam.  etenim  peruectus  ad  terram  desideratam  Attis  non  statim  in 
monte  Ida,  ubi  erat  nemus,  constitit,  sed  in  litore:  hic  se  euirat,  hic 
socios  inpellit  ut  secum  contendant  ad  Rheam  (19  sqq.),  hinc  deinde  mon- 
tem  nemusque  adit  (30  sqq.).  frustra  Ellisius  dicit,  a  Lecto,  loco  illo 
maritimo  ubi  mari  aduenientes  Phrygiam  tetigerunt  (Hom.  II.  XIV  283 
et  Strabo  p.  583),  incipere  Idam:  nemus  Phrygium  remotum  sibi  finxisse 
poetam  a  litore,  patet  ex  47,  79,  86,  89;  neque,  si  uixdum  in  terram 
egressi  iam  inerant  ipsi  nemori,   posthac    idem   illis   adpetendum    erat. 


LXiir  3.  337 

nec  uero  inter  hoc  nemus  et  fanura  Rheae  discenii  posse,  sequentia  de- 
monstrant:  in  media  silua,  et  quidem  in  iugo  montis  edito  (12  'alta 
nemora',  70  sq.),  domus  dcae  erat  posita.  omnino  neglegentiae  snpinae 
fatuaeque  incusandus  esset  CatuUus,  si  in  carminis  initio  loca  non  solum 
tam  parum  accurate  distinxisset,  sed  etiam  lectorum  raentem  contur- 
basset  plane.  neque  uero  hilum  profecit  Wilamowitzius,  dis^-ertationis 
de  hoc  carmine  ualde  imprudenti^i  scriijtor  [Hermae  XIV  p.  194  sqq.], 
haec  proferens  p.  199:  ^solche  unklarheiten  sind  wider  antike  kunst;  sie 
erklaeren  sich  vollstaendig,  wenn  man  weiss,  dass  das  publikum,  fuer 
dessen  gaumen  dieser  metrische  leckerbissen  zugerichtet  war,  am  aller- 
letzten  nach  dem  inhalte  fragte':  nimirum  peruersa  sua  de  poesi  latina 
sententia  siue  potius  harura  rcrum  inscientia  in  praeceps  datus  irputauit 
iste  optimo  poetae  id,  quod  sequentia  mente  praesumentes  male  intule- 
runt  librarii.  aduenerat  siue  Lecti  siue  quocumque  alio  Phrygii  litoria 
loco  uicino  Attis:  tetigit  (recorderis  notas  dictiones 'tangere  litus,  portum', 
cf.  ad  35)  terram  sacro  sanctae  uiciniae  horrore  correptus,  in  conspectu 
habuit  ra.ontem  in  suramo  cacumine  siluis  coronatum  seueraeque  maie- 
statis  pknum:  hoc  sensu  adspectuque  iii  eum  furorem  est  adactus,  ut  tam- 
quam  ob  ipsos  deae  oculos  proiceret  id  quod  Rheae  sacerdotem  gestare 
iara  non  deceret,  hac  re  dignum  se  ostentnrus,  qui  inter  Matris  famulos 
reciperetur.  notura  quippe  est,  sua  sponte  sese  euirasse  Gallos  sacro 
furore  actos  (Lucian.  dea  Syr.  26),  cura  ministros  castos  et  ad  furta 
Veneris  non  aptos  dea  flagitaro  diceretur  (cf.  ex.  gr.  Ouid.  fast.  TV  221  sqq., 
260,  296,  324).  tale  exordium  uere  poeticum  remotis  malis  librariorum 
fraudibus  sic  Catullo  reddo:  Thrygium  nt  solum  c.  c.  p.  tetigit  uiditque 
o.  s.  r.  I  d.'  (cf.  Ouid.  fast.  TV  82  Scythico  solo,  ex  P.  I  2,  58  Sarmn- 
tico  solo,  alia  multa).  'cupide',  auide  prae  desiderio  tangendi  sacrnm 
solum  et  propterca  'citato  pede';  cf.  iufra  26  citato  gradu,  Seu.  Herc. 
Oet.  513  gressum  citabat  et  IMiacdr.  1001  celerem  citatis  2^ff<silms  cursutn. 
asyndetice  (ad  XLVI  11)  copulantur  'opaca'  et  'siluis  redimita',  h.  o. 
coronata,  non  ut  infra  66  et  LXIV  193,  sed  ut  Sen.  Oed.  488  Naxos 
Aegaeo  redimiia  ponto  (=  circumdata;  cf.  et  Ouid.  met.  V  388  sihia  co- 
ronat  aquas):  uidit  Attis  tenebrosum  illud  siluarura  cinguluni  alto  niouti 
inpositum,  post  quod  latent  loca  .siue  regiones  incultae  a  'dea'.  qua 
adpellatione  incorto  nimis  uagoquc  modo  in  hoc  praesertim  initio  de- 
signari  Cybelen,.  recte  mihi  uidetur  monuisse  LMuoIlerus,  qui  proposuit 
'loca  Rhoae'  (nimirum  *rcae'  non  intellegentes  in  obuium  'deae'  muta- 
uisse  librarios  par  est).  nam  si  dicas,  ex  praomisso  'Phrygium  solum' 
perspici,  de  quanara  dea  agatur,  uide  ne  niniis  ieiuno  sentiendo  iuiuriam 
facias  arti.  sed  quidquid  statuitur  de  hac  re,  non  moruit  hercle  Muellerus, 
qui  a  Wilamowitzio  his  increparetur  uerbis  1.  I.  p.  195:  '.  .  dass  die 
fremdc  goettin  wesentlicb  Demeter,  kaum  Rhea  gloichgesetzt  wird;  denn 
diese  identitication  ist  nur  den  mythologien  fuor  hoeliore  toecbtorschulen, 
aus  donon  ctwa  gewerbsmaossige  toxtvordorbor  s(hooi>fon,  solbstvcr- 
8t9,eudlich;  Catullus  kennt  sie  nicht'.    quam  reconditam,  si  q\ia  eat,  sa- 

Catulhjs  od.  Itaoliroiis.     II.  -2 


338  l'^J"  '*—''• 

pientiam  nie  fateor  mente  non  adsequi.  nam  magna  mater  Phrygia  fiioe 
dea  Idaoa  ut  uocabatur  'Cybele'  utpoto  iirizriQ  ogi-ia  (HeBychiuH  Kv^tXa 
OQTi  <IiQvyi(ts  xai  avxQa  ■nal  ^dlanoi),  ita  a  llh(;ae  in  Ida  Cretica  cultae 
numino  persimili  per  conf'u.sioiiem  tara  ex  locorum  uiciuia  (luam  ex  Ida 
utrisque  terris  communi  facillime  oxplicandam  et  ipwa  Kheao  accepit 
nomen  iam  tempore  prisco:  cum  apud  Graecos  (ex.  gr.  Eurip.  Uacch.  58 
Tajri;i;&jpi*  tv  noXsi  ^Qvydav  zvfinavcc,  'Ptag  zs  (irjZQog  ifid  &'  tvQrj(ittzu), 
tuni  uero  apud  Ak-xandrinoH  (ox,  gr.  Euphor.  fr.  146  Mein.j  tam  fre- 
qiu-ntor  sub  Uheao  nomino  occurrit  Cybele,  ut  nori  potuerit  non  perquarn 
familiare  esse  Catulio  Uheae  nomon.  —  4.  stiniulaliis  ibi  fiirenti  rabie, 
iiagiis  aniini.  infia  79  furoris  ictu,  Amm.  Marc.  XXVllI  2,  12  oestro- 
que  concepti  furoris  exayitati.  'ibi'  cum  emphasi:  tum  uero.  infra  38 
rahidns  fnror  animi  et  57  rabie  fera:  intendit  eiusdem  significationis 
adicctiuura  notionem  substantiui.  'uagus',  ut  Cic.  de  otf.  II  2,  7  uagatur 
animvs  errore:  imago  hominis  uino*icti  et  pedibus  uacillantibus  errantis 
translata  ad  animum  furoris  religiosi  oestro  percitum.  errabant  autem 
Itali  ei,  qui  e  scriptura  libri  V  'amnis'  elicuerunt  'animis':  qui  pluralis 
concitatum  hoc  illoue  modo  (hic  furore)  statum  animi  designans  (Aen. 
Vill  228  furens  animis)  cum  tantum  instrumentalis  esse  possit,  post 
'furenti  rabie'  lauguot  quam  raaxime;  imnio  haec  rabies  Attin  facit  animo 
uagantem;  recteque  alii  Itali  exhibuerunt  locatiuura  'animi'  librariis 
ignotum  fere  eoque  corruptum ,  quamquam  non  ita  rarum  (cf.  Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  322).  —  5.  (leiioluit  iletas  aciito  sibi  pondere  silices.  agi 
hoc  loco  de  Attide  (simulque  coraitum  choro:  12,  17,  37  sq.)  se  castrante, 
quasi  per  nebulas  perspexere  Itali  recordati  descriptionem  Ouidii  in  hac 
illa  locutione  Catullum  respicientis  fast.  IV  287  ille  (Attis)  eliam  saxo 
corpus  laniaicit  acuto  .  .  uoxque  fuit  ^merui,  meritas  do  sanguine  poe- 
nas.  a  pereant  partes,  quae  nocuere  mihi!  a  pereanV  dieebat  adhuc:  onus 
inguinis  aufert,  nullaque  sunt  subito  signa  relicta  uiri.  uenit  in  exem- 
pliim  furor  hic,  mollesque  ministri  caedunt  iaetatis  uilia  membra  comis. 
hinc  ad  illud  S((xo  acuto  Auautius  prinium  recte  eflFecit  'acuto  silice'; 
quem  nimirum  suppeditabat  litus,  alioquin  cum  testa  Saraia  castratio 
fieret  (Mart.  III  83,  3,  luuen.  6,  514);  confeci  autem  emendationem,  ablatiui 
formara  priscam  'silicei'  (cf.  ad  XXXV  12,  XLV  4)  restituens.  idemque  Auan- 
tius  'pondera'  secuudum  Ouidianum  'onus  inguinis'  recuperauit;  quo  et 
ei  qui  uetustae  in  his  rebus  siraplicitatis  inniemoros  reni  tani  nude  prola- 
tam  horrebant,  refutautur.  tuxra  saepius  sic  testes  uocantur:  Petron.  92 
habebat  enim  inguinum  pondus  tam  gr((nde,  Mart.  VII  35,  4  ludaeum 
nuda  sub  cute  pondtis  habet  (Stat.  silu.  III  4,  78  nil  ad  rem).  quam- 
quam  ad  hoc  'pondera'  debet  sane  accedere  id  quod  est  'inguinis'  simi- 
leue.  post  uana  autem  priorum  in  emendando  illo  'iletas'  conamina 
Lachraannus  inde  elicuit  ^ile',  praecedentibus  Italis  scribens  'ile  a.  s. 
pondere  silicis'.  sed  silicem ,  cuius  sola  acies  ad  rem  pertinet,  poudero- 
sum  quoque  fuisse ,  tam  superflue  additur,  ut  cur  Hauptius  pra|terea 
maluerit  'rodere  silicis'  ^altim  intellegatur.    sed  'ile'  quia  non  est  idem 


LXIII  6-9.  339 

atque  ''mentula',  sed  in  uniuersum  sedem  uirilitatis  denotat  (cf.  ad 
XI  20),  nou  ipsum  decidi  potest.  melius  igitur  reddens  illud  'inguinis 
onus'  Bergkius  deleta  dittographa  syllaba  ''as'  (AS  pro  AC  primitus 
scripserat  librarius  expungere  neglegens)  ex  'ilet'  iam  efifecit  genetiui 
'ili'  formam  priscam  'ilei':  excerpta  ex  Charisio  p.  554,  17  K.  ilium 
laycov  (et  similia  in  glossis  Labbaei);  et  habet  'ilium'  Marc.  Emp.  36. 
'deuoluit'  denique  in  ingenti  quodam  siue  saxi  siue  hominis  pondere  in 
terram  uoluto  locum  habet,  minime  gentium  in  testiculis  teneris  deme- 
tendis;  unde  Itali  olim  'diuellit'  uel  'deuellit';  sed  ipsam  perfecti  for- 
mam  insuetiorem  'deuolsit'  (Neuius  d.  f.  I.  II  p.  503)  ansam  dedisse 
corruptelae,  recte  obseruauit  Hauptius  opusc.  I  p.  51.  —  6.  membra 
sine  iiiro.  cf.  Tib.  I  4,  70,  Ouid.  Ibis  454  (fast.  I.  I.),  ubi  'membra' 
pluralis  de  inguinibus.  'uiro',  uirilitate:  Aegrit.  Perdic.  29  [PLM.  V  p.  113] 
Fhrygius  pastor  . .  desertusque  uiro,  Hor.  epod.  15,  12  si  quicl  in  Flacco 
uiri  est  (lusus  in  nomine  quasi  penem  languidum  indicante),  Petron.  119,  21 
imheseentihus  annis  surripuere  uiros]  Valcken.  ad  Eur.  Hipp.  p.  221.  — 
7.  etiam  recente  terrae  sola  sangnine  niacnlans.  'etiam',  etiamnunc,  nt 
Aen.  VI  485  etiani  currits,  etiam  arma  tenetitem,  cum  'm.'  iunge.  'terrae 
sola'  (contra  u.  2  'solum'),  quia  discurrens  Attis  longe  lateque  per  terram 
sanguinis  usque  profluentis  uestigia  relinquit:  Lucr.  II  692  arclent  sola 
terrae,  cf.  et  infra  40.  de  scriptura  'maculas'  ad  IX  2  dixi.  —  8.  ni- 
ueis  citata  cepit  nianibus  leue  typanum.  tympanum,  cuius  forma 
breuior  a  graeco  tvnavov  tracta  numquani  non  (Varx'0  sat.  Men.  132  B., 
Maecenatis  fragm.  infra  ad  23  exhibendum)  sub  manibus  scribarum  cessit 
in  pleniorem,  descriptum  a  Richio  lex.  antiqq.  s.  u. ,  ^leue'  audit  (cf. 
inania  tympana  Ouid.  fast.  IV  187)  utpote  cauum  (10).  uirilitate  priuatum 
et  paene  in  feminam  mutatum  Attin  non  solum  feminae  conuenientia 
attributa  'niueis'  (quod  non  tantum  manus  sanguine  profuso  pallidas 
indicat)  similiaque  infra  explicanda  indicant,  sed  etiam  quod  abhinc  ium 
feminino  genere  ubique  designatur  (ut  hic  ''citata').  qui  usus  statim  ad 
u.  12  disceptandus  late  patuit  apud  Komanos,  qui  non  solum  ciuaedos 
(Verg.  epigr.  13,  17  [PLM.  II  p.  174]  (imcl  palluistiy  feniina),  sed  omnes 
horaines  molliores  ita  notabant,  ueluti  apud  Cic.  de  or.  II  68,  277  de 
Egilio  cjuid  tu,  Kgilia  mca?  —  0.  typanum,  tiibani  Cjbeles,  tii  mater 
(-tri)  initia.  Itali  restituere  'tua,  nuiter,  initia'.  sunt  autem  'initia' 
mysteria,  ut  Iiabet  glossarium  ab  Ellisio  adlatum  initia,  sacyrorum  orgia; 
de  Coreris  mysteriis  adhibent  uocem  Varro  d.  r.  r.  III  1,  1  et  Cic.  de 
legg.  II  14,  36.  dicunt  uulgo,  tympanura  horum  mysteriorum  esse  in- 
signe.  qui  usus  ut  ]»ossit  conlirnmri  (qua  dg  rc  dubito),  tiiraen  nequo 
de  mysteriis  quibusdaui  Uheae  (juidipiam  constat  iieque  quo  iuro  tym- 
pauis,  si  re  uera  erant  raysteriorum  insignia,  utantur  nonduin  iuiliati 
Attis  aociique  apparet.  pi'Ocreauit  auttMu  haeo  coniectura  incredibilis 
nouas  coniectnras.  iam  enim  ante  hunc  uociatiuuni  niale  praecodere 
genetiuum  ''Cyboles'  qni  agnouerunl.  Ilali,  uocatiuura  'Cybollo'  rcsti- 
tuerunt.     et    ''tubam'    cum    mide    jiositimi   disi>liceret   (quipjie   tuba   nou 


340  l.Xiii  10-12. 

|M'il,iiw;t  !i(l  Rhoatn),  lianlimanniis  '(noin'  jno  illo  roHcripHit:  tantura 
iiialoniiii  iina  procroauit  coiii<;<tura  tiiala  ])ro  cr-rta  acccpta.  itaque  de 
intt'f,'ro  I0CU8  OHfc  oxaininan<luH.  'typanunr  pcr  rouocationiH  ligiirain  (c{. 
ad  LXIV  02)  repetitum  bene,  si  quid  Hontio,  dicitur  'taba  CyboIeH': 
quan  partes  in  uirorum  praeliia  agit  tuba,  initium  indicundo  pugnao  et 
accendendo  Marteni,  eas  in  discurMilius  Gallorum  iinplot  tympanum: 
Hignum  <lat  poinpae  soUemniH  oxcitat<pio  fiirorom  [irimiim,  riiiom  magiH 
doinde  oxHtimiilant  ciini  cymbala  tiim  11010  tibia:  <juantiim  horiim  Honi 
ualiiorint  ad  commouendas  p<!rtiubandas<iuo  hominum  incnteH  et  con- 
ciliandas  Itbeae  cultui,  satis  notiim  ost.  iamque  <iuomodo  uox  antea 
difficillima  'initia'  connnodum  nanciscatur  intellectum,  me  tacente  agnos- 
cis;  restatque  hoc  unum,  ut  syllabis  'tii  matri'  (sic  0,  contra  G  'mater') 
substituatur  aliquid  in  rem  aptum.  conieci  'furiantis  (scil.  Cybelles) 
initia'  sine  'turbantis',  iit  Tac.  a.  XIV  32  feniinae  in  furM'em  turhatae. 
do  'Cybele'  nominis  sciiptura  lis  inter  doctos.  falso  autcm  Kentleius 
ad  Lucan.  I  600  aceedens  priorum  placitis  (cf.  Burm.  Anth.  lat.  I  p.  30) 
praecepit,  ut  'e'  priore  correpta  'Cybele',  contra  eadom  proilucta  'Cy- 
bebe'  scribatur.  nam  tot  locis  (ex.  gr.  Propertii,  Ouidii,  Claudiani) 
forma 'Cybelle'  comniendatur  a  codd.  (etiam  antiquissimis  omnium:  PLM. 
III  p.  292),  ut  sic  potius  censendum  sit,  media  syllaba  longa  praeualuisso 
formam  'Cybelle',  rariorem  esso  alteram  'Cybebe'.  apud  Catullum  cum 
cotcris  locis  0  oxhibeat  'Cybelle',  hic  qnoque  'Cybelles'  reoepi.  —  10.  {(iia- 
tieiisqiic  torga  taiiroi  teiieris  caiia  digitis.  pulsana  tympanum ,  quod 
saepius  sic  e  materia  designatur:  Stat.  Ach.  I  828  quater  aera  JRheae, 
quater  entJiea  pulsant  terga  mami,  Ouid.  fast.  IV  342  et  feriunt  moUes 
taurea,  terga  mantis,  undo  'teneris'  ad  mollitiem  eunuchorum  pvopriam 
referendum  esse  patet;  apud  Phaedr.  IV  1,  7  Galli  ex  asini  detracta  pelle 
siN  fecerunt  tympana.  Sueton.  Aug.  68.  —  11.  canere  haec  suis  adorta 
est  tremebiiiida  comitibiis.  non  solum  utpote  rhythmum  motu  corporis 
comitans  et  furore  concitus  (cf.  LXIV  305),  sed  etiam  ut  castratns  eneruis 
Attis  dicitur  tremebundus.  ''adorta  est',  coepit,  ut  Lucr.  III  675.  co- 
mites  siue  socios  una  cum  Attide  ex  patria  fugientes  poeta  hic  tautum, 
ubi  opus  est  thiaso,  commemorat,  in  ceteris  neglegit  tamquam  gregem 
uilem  ita  ut  ne  in  euirando  quidem  eos  ducis  exemplum  secutos  esse 
(ut  apparet  ex  u.  17)  commemoret;  Ktoqpci  TtQOGcona  in  scaonam  admit- 
tuntur  pompam  effectura  statimque  dimittuntur.  horum  corda  tristia 
animosque  ex  corporis  dolore  abiectos  nimc  erigit  dux  tympani  sonis 
uerborumque  stimulis  mixtis  —  12.  agite  ite  ad  alta,  Gallae,  Cybeles 
neiiiora  simul.  Gallos,  Cybeles  sacerdotes  inferiores,  uulgo  crediderunt 
dictos  esse  de  Gallo,  Galatiae  flumine:  Plin.  h.  n.  V  42,  147  et  XXXI  9, 
Paul.  Festi  p.  95,  Ouid.  fast.  IV  361,  Steph.  Byzant.  s.  u.  rcillog;  cf. 
et  Pauly,  Encycl.  real.  III  p.  642.  artificio  iam  ad  u.  8  commemorato 
et  sine  dubio  antiquissimo  hi  homines  castrati  uocantur  Gallae:  Calli- 
machus  (cf.  Schneiderus  II  p.  698)  apud  Hephaest.  12  rdHai  fir^TQog 
oQniriq  cpiXo&VQGoi  dQOfiuS^g;    et  saepius   sic  poeta  latini  non  de  antisti- 


LXm  13-15.  341 

tibus,  sed  antistitis  Cybeles  loquuntur,  ipsi  sacerdotes  cnm  et  ueste  et 
habitu  corporis  et  uoce  feminis  essent  simillimi:  Ciris  166  ictaue  bar- 
barico  Cybeles  antistita  buxo  (quae  uerba  male  interpp.  de  uera  femina 
intellegunt,  ut  et  ceteris  locis),  Ouid.  epist.  4,  48  quaeque  sub  Idaeo 
tympana  colla  mouent,  ubi  Heinsius  optime  rem  perspiciens  cp.  Stat. 
Theb.  XII  224  sqq.  dux  uesana  chori  et  Verg.  Aen.  IX  617  o  uere  Phry- 
giae  (neqiie  enim  Phryges)  ite  per  alta  Dindyma  (Hom.  II.  II  235  et  VI  96); 
cf  et  Ter.  Euu.  357  eunuchum  .  .  senem  mulierem,  Claud.  in  Eutr.  I  326 
Eanuchi  quae  templa  deae  ('dei'  codd.),  quas  uidiuius  aras?  unde 
etiam  'Maenades'  recte  dici  Gallos  (cf.  ad  23)  apparet.  'alta',  in  Ida 
posita.  'ite  simul',  in  chorum  congregati  me  duce;  quod  si  saepius 
abhinc  repetitur,  Attidis  consilium  alacres  reddendi  socios  ne  obliuisca- 
mur.  —  13.  Dindymenac  domlnae  naga  peeora.  a  Dindymo  siue  Din- 
dymis,  Phrygiae  monte  sacro,  magna  Mater  etiam  Dindj-meue  uoca- 
batur:  infra  91,  Hor.  od.  I  16,  5,  Aen.  X  252.  quae  'domina'  (Apoll. 
Rhod.  I  1151  'Pecriv  noXvnorviKv ,  Aen.  III  113  ibique  Seru  ,  infra  92) 
Gallos  habet  tamquam  pecora  siue  seruos;  sic  enim  ut  interpretemur 
cogit  oppositum  Mominae';  cf.  interpp.  ad  Hor.  epist.  I  19,  19  o  imita- 
tvrum  seruum  pecus  (od.  ITI  1,  5)  et  Eurip.  Bacch.  731:  est  grex  popa- 
rum,  pompis  discursibusque  ('uaga',  ut  25)  deae  famulans.  officii  ad- 
monet  comites  cum  contemptu  Attis,  qui  simul  huius  gregis  ducem  se 
effert.  quamquam  cum  V  habeat  'pectora',  non  male  Ahlwardtus 
traiciendo  restituit  haec  'uaga  pectora  dominae',  hoc  est,  diuae  sacrata 
cohors  uaga  (u.  25).  alibi  leones  'pecus'  Rheae  uocantur,  Ouid.  Ibis  457. 
—  14.  alieua  quae  petentes  nelut  exules  loca  celeri.  superfluas  in 
hoc  uersu  syllabas  recidunt  uulgo  delendo  'celeri' ;  quae  uox  quomodo 
taudem  huc  peruenisset  cum  disquireretur,  Lachmannus  ex  u.  74,  ego 
ex  u.  1  adnotationem  olim  marginalem  in  hanc  sedem  delapsam  esse 
statuiuius  non  admodum  probabiliter.  mitto  coniecturas  inprobabiles 
(ueluti  Silligii  'uelo  [uel  "'prora'J  loca  celeri',  Heysii  'uelut  exilia  rate', 
cui  praeiuerat  'celeri  exilia  rate'  Ahlwardtus,  Schwabii  'celere  uelut 
exules',  Speugelii  'celeris  loca  exules'):  singula  uerba  si  qnam  accura- 
tissime  ponderamus,  uox  'uelut'  propterea  suspecta  euadit,  quod  patriam 
relinqueudo  et  magnae  Matris  in  famulitium  se  addicentea  euiratioue 
rouera  in  exilium  se  coutulerunt  Attis  sociique;  cf.  Priap.  55,  5,  Varr. 
sat.  Men.  235  B.  quid  igitur,  si  exaratum  olim  ceVi  librarius  pro  ueV 
accipiens  scripsit  'uelut',  mox  errorem  in  margine  correxit  adscripto 
'celeri'?  hoc  si  amplecteris,  nuUo  negotio  euadet  'celere  oxulos  loca' . 
de  aduerbio  'celero'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  659.  —  16.  sectam  meam 
execntjie  duce  me  milii  comitos.  sectam  siue  uiam  uiuondi  ot  sontiondi 
ratioucni,  quani  quis  sequitur  (luuon.  14,  121  iuuenis  hortatnr  ut  illam 
irc  uiam  pergant  ct  eidem  inciimberc  sectac),  tam  constanti  usu  oopuhint 
cum  'sequi'  uerbo,  undo  'secta'  doscondit,  ut  Borgkius  rectissimo  'exe- 
cutae'  (cuiua  uerbi  nuUi  signifioationi  hic  Iocub)  in  'secutao'  mutasso 
sit  censoudus,  conligona  Naeuii   fr.  10  V.   corinn  scctam  sccuntur  inulti 


342  LXIII  10-19. 

mortalcs,  Cic.  p.  Cael.  17,  40,  alia.    de  uitii  generc  cf.  me  ad  Tac.  dial.  p.  60. 

Quint.  V  13,  59  sectarum  uelut  duces,  Lygdam.  6,  10  neue   neget  quin- 

quam  me  duce  se  comitem,  Cic.  pro  Marc.  4.    in  patria  pri.stina  aequaleH 

nonnulloa   Attis    pellexcrat    ad    itcr    simul    faciendum.    —    16.   rupidiiiii 

saliim  tiilistis   tniciilcntaquc   pclngi.     'rapidum'   siuc   'aeatuoHum'   in 

maris    angustiis  locum   habet  (LXIV   368),   inei>tum   est   in  alto  ponto, 

per  quem  uecti   erant.     uocem   sequenti  illi   'truculenta'   respondentem 

'rabidum'  bene  recuperauit  Bergkius;  cf.  ex.  gr.  Tib.  I  2,  42,  ubi  itidem 

libri  sollenini   uitio  'rapido'.     extrema  uerba  qui   defendunt  arceHsentes 

Hor.  od.  IV  4,  70  acuta  helli,  Min.  Fel.  17,  10  recta  montium,   uallium 

jlexa,  porrecta  camporum  aliaque  multa  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  173),  bi 

neqne  illud   obseruant,   usum   eum   demum  inde  ab   Augusti  principatu 

increbuisse,  et  neglegunt,   sic  denotari  partem  totius  nec  ex.  gr.  Verg. 

Aen.  IX  81  jyelayi  alta   simpliciter  esse   'pelagus  altum',  scd  'maris  ca 

pars,  ubi  posita  nauis  iam  e  terra  conspici  ncquit'.     neque  uero  hic  de 

maris  alicuius  regionibus  pcriculosis,    sed   de  uariis   maribus  truculentia 

(LXIV  179)  sermo  est;  nam  ut  'salum'  totum  j)ontum,  ita  'pelage'  plu- 

ralis  ex  Lucretio   notus  (Neuius  I.  I.  I  p.  317),  quem  egregie  Victorius 

recuperauit,  diuersas   eius  partes  (cf.  u.  1)  designat.     saepius  autem  in 

scmiuiri  mollis   oratione  hoc   obseruare  licet,   eum   delicata  cum  uerbo- 

rum  abundantia  repetere   in  altera  uersus   parte   eadem   (siue  lenissime 

tantum  uariata),  quae  iam  in  priore  dixei-at:    cf.  u.  20,  50,  63  sqq.,  68. 

—   17.    eiiirastis  Vcncris   uimio    odio.     'euirare'    uocem    scriptoribus 

technicis  usitatam  adhibet  Varro   quoque   sat.  Men.  275  B.  spatula  cui- 

rauit  omnes  Vcncri  %iaga  pmeros.     'nimio',  superante  Veneris  gaudiorum 

auersatione  atque  taedio  (Ter.  Eun.  III  1,  14  et  V  5,  2).     hic  'nimius', 

quamquam  nondum  plane  implet,  tameu  accedit  ad  notionem  eius  quod 

modum  iam  excedit;  cf.  ad  LXIV  22.  —  18.  hilaratc  erocitatis  crro- 

ribus  animuiu.     sic  0,  'crocitatis'  Cr.     unde  qui  etfecerunt  'concitatis' 

(nuperrime  adeo  'procitatis'),  male    remouebant  illud  'citatis'  cum  aliis 

huius   carminis    locis    tum   u.  26    stabilitum    atque    commendatum.      alii 

igitur  Itali  ex  'ero'  uel  'cro'  elicuerunt  'acre' ;  quod  quamquam  metrum 

uiolat,  a  seutentia  tamen  utique  praestat  Auantii  commento  'erae':  unde 

tandem  Attidis  socii  adflictum  esse  sciebant  Cybeles  animum?     hilarare 

illi  possunt  suum  solummodo  animum    tristem  scilicet  ob  factam  euira- 

tionem   et   ex   dolore   raaestum,   longo   etiam  itinere   defatigatum,  quod 

uerba  proxima  'mora  tarda  mente  (uestra)  cedat'  rcddnnt  apertissimum. 

hinc,  nisi  fallor,  Lachmannus  adulescens  (ad  Proii.  p.  289)  uoluit  'hila- 

rate,  grex,   citatis'.     ego  cum  nulla  paene  mutatione  deleta   'e'  ditto- 

grajjha  et  'r'  in  'i'  mutata  restitui  poetae  'hilarate,  io,   citatis';   ad- 

monentur   (de   'io'   cf.   ex.  gr.   Stat.  Theb.  IV   678  tendite,  io,  comites, 

Mart.  V   25,  3  sq.)   comites  ipsis   discursibus  (de   'erroribus'    cf.   Tib.  I 

4,  69;  Cic.  de  bar.  resp.  11,  24)  rccrcare  et  reficere  animum.  —  19.  mora 

tarda  meute  cedat.    omnis  cimctatio  uos  retineus,  omnis  morandi  causa 

fugetur  abeatque  animo;  Nux  4  lentam  moram,  Ouid.  fast.  II  170  tardae .. 


LXIII  20—23.  .     343 

morae,  Stat.  silu.  I  2,  26  cedant  curaeque  metusque.  quod  quo  certius 
efficiat,  Attis  depingit  coloribus  uiuidissimis  loca  adeunda.  —  20.  Phry- 
giam  ad  doiiiuin  Cybelles,  Phrjgia  ad  nemora  deae.  graui  cum  icta 
repetita  Phrygiae  notio:  quidquid  apud  gentes  adiacentes  colitur,  Cybele 
est  dea  Phrygia,  cuius  iam  propriam  sedem  patriamque  et  siluas  sacras, 
Idam,  cultus  incunabula  atque  originem  omnis,  uisuri  sunt  Attidis  comi- 
tes.  quodsi  'domum'  in  uniuersum  denotat  sedem  a  Cybele  maxime 
cultam  (similiter  Ouid.  fast.  IV  421  Trinacria  audit  grata  domus  Cereri), 
haec  iam  accuratius  definitur  illo  'nemora'.  per  simplex  illud  'deae', 
quod  solum  nuUo  tempore  magnam  matrem  significauit,  recte  designari 
Cybelen,  credi  sane  nequit:  uere  hic  quoque  LMuellerus  'Rheae'  repo- 
nens  consuluit  concinnitati  (cf.  ad  u.  16).  —  21.  ubi  cymbalum  souat 
uox,  ubi  tympaua  reboant.  cymbala  ('aera'  saepe  uocant  poetae)  de- 
scrii)sit  Kichius  (lcx.  antiqq.  s.  u.).  genetiuum  pluralem  (sic  alibi  Cat. 
'uirum,  caelicolum,  diuum',  sim.)  utique  agnoscamus  oportet  et  propter 
oppositum  'tympana'  et  monente  re  ipsa,  licet  in  hac  uoce  formae  bre- 
uioris  alterum  non  extet  exemplum  nec  simile  quidquam  inter  ea  quae 
Neuius  d.  f.  1.  I  p.  103  sqq.  congessit  inueniatur.  nam  'uox'  de  sonitu 
ct  clangore  adhibet  ex.  gr.  Verg.  Aen.  III  669  ad  sonitum  twcis  et  Ouid. 
met.  I  338  hucina  . .  litora  uoce  rejjlet  (Obbarius  ad  Hor.  epist.  I  1,  34). 
placuit  nonnuUis  Itali  cuiusdam  coniectura  ab  AStatio  commemorata 
'nox'.  sed  neque  'nox  sonat  tympanum'  ex  Vergiliano  'uox  hominem 
sonat'  defenditur  ullo  modo  neque  uero  Rheae  sacra  fuere  nocturna; 
nam  in  unico  loco,  qui  tale  aliquid  innuere  uidetur,  Statii  Theb.  XII 
224  nocte  uelut  Phnjtjia  cum  lamentata  resuUant  Dindyma.,  pro  'nocte' 
nimirum  'cote'  siue  ''caute'  est  repoueudum.  siquid  niutandum  esset, 
l>roponerem  'cymbali  insonat  uox'  (de  singularis  et  pluraUs  uicissitudine 
cf.  29).  perquam  autem  apta  imagine  'tympana'  siue  terga  boum  dici 
'reboare'  adnotat  Vulpius  cp.  Auson.  epist.  24  (25),  21  tcntis  reboant 
caua  tympana  tergis.  —  22.  tibiceu  ubi  cauit  Phryx  curiio  graue  ca- 
lauio.  Phrygiae  adsignari  tibiae  inueutionem  notum  est;  cf.  ex.  gr.  Plut. 
de  mus.  5,  Apul.  flor.  3;  habebatque  Phrygia  tibia,  quae  itidem  usitata 
in  Cybeles  sacris  (Hor.  od.  III  19,  18)  summique  ad  meutes  excitandas 
momenti  erat  (Lucr.  II  620,  Quint.  I  10,  33,  Sen.  ep.  108,  7),  hoc  sibi  pe- 
culiare,  quod  calamus  de  buxo  factus  (unde  'buxum'  uocaut  poetae  hanc 
tibiam)  desiit  in  cornum  curuata:  cf.  Tib.  II  1,  86  et  1'hnjgio  tibia  curua 
sono,  Aeu.  XI  737,  Stat.  Theb.  VI  113  signum  litctus  cornu  grauc  mugit 
adunco  tibia;  habuit  enim  haec  tibia  hoc  ipso  coruu  souum  grauiorem 
('graue  canit':  Kuehnerus  gr.  1.  \l  p.  211),  qui  hic  opponitur  acutis  cym- 
balis  tympanisqne  (cf.  LXIV  261  sqq.).  sequentia  saltationesque  discur- 
susquo  ad  hanc  symplioniiun  factos  depingunt.  —  2;J.  iibi  ca|)i(a  Mac- 
liades  iii  iaciunt  ederigcrae.  Maenadcs  caue  accipias  notas  Haci-lii 
comites,  licet  hic  deus  cx  Cybi'lo.s  cultu  sibi  coguato  ut  svniplioniam 
(cf.  LXIV  261  sqq.)  ita  comitatuni  (uenirniu  niuiirnni  fominaruui)  ad- 
sumpsisse    possit   putari;    cf.   Apoliod.   111   5,  1.     imnio    tiaJli   furibuudi 


■m 


LXIII  24— 2H. 


utpote  euirati  atque  ueste  habituque  ferainiH  Bimillimi  (cf.  ad  12)  Rheae 
dicuntur  Maenades,  ut  et   ipse  Attia  posloa  u.  G9   mt  Maena^la  adipcUat. 
de  ederis  apte  IVossius  cp.  Etymol.  M.  220  rdlXog-  6  cpiXonaxwq  rizoXt- 
^uioq-    8ict   xb    cpvlloKi  -Aiaaov   v.aztGtix^ui    ojg   oi   yuXloi.     dtl   yap  zaiq 
JiovvaiUKUiq  TtXtxuiq  moow  Uzt^ijuvovvzo.    furuutium  (et  hinc  t-tiam  uati- 
cinantium)  erat,  uiolenter  iactare  caput  crinesque  fundere  aiue  ante  faciem 
Biue  in  tergum  aiue  in  orbem:  Varro  sat.  M(!n.  132,  2  B.  UreUm  comavi 
uolantem  iadant  tihi  famuli,  Maecen.  gr.  lat.  K.  VI  p.  262  udcs  et  so- 
nantc  typano    quate  lUxibilc  caput,  Lampr.  Heliog.  7,  2  iactauit  autem 
capiil  intcr  prnccisos  fanaticos,  Apul.  met.  VIII  27  (Dissenus  ad  Tib.  II  5,  66 
iactauit  fusus  ct  cuput  untc  coinus).    'edorigerae'  est  «7r«|  Xtyofisvov;  ut 
omuino  in  hoc  carminc  syllabarum  breuium  sese  excipientium  copia  uoca- 
bula  insolita  aut  adsumendi  autfingeudi  necessitatem  inposuitpoetae;  unde 
in  exitu  maxime  uersuum  habes  alibi  non  lecta  praeterea,  ut  34  'properi- 
pedem',   51    'crifugae',   72   'nemoriuagus' ;   quales  uocea   a  dactylicorum 
usu  utique  alienas  multas  finxit  iam  Laeuius,   ut  huius   carminibus   de- 
perditis  nesciamus,  num  illa  uoue  formauerit  noster.   —   24.  ubi   sacra 
Siincta  acutis  iilulatibus  agitant.    caerimonias  et  sacrificia  sollemniter 
iustituta  atque  reuerenda  {suncti  ignes  Aen.  III  406)  exercent  celebrant- 
quc  Galli,  dum  edunt  uoces  inconditas  tam  ex  dolore  quam   ex  laetitia 
summa  profluentes  {oloXvyfiura  Graecorum:  Hemsterh.  ad  Lucian.  I  p.  7) 
et  acuto  sonotam  feminarum  qnam  eunuchorum  proprio  profusas :  Maecen. 
1.  1.  latus  Jiorreat  flugeUo ,  comitum  cliorus  ululet;  ad  quem  locum  (cf.  et 
Mart.  V  41,  3,  Apul.  met.  VIII  28)  conicio  ^ubi  flagra  sancta'  (nam  'sacra 
sancta'  alibi  uusquam  reperitur  coninnctum),  ut  'agitant'  (ad  quod  in  uul- 
gata  lectione  cf.  Verg.  G.  IV  533  choros  agitdbat,  Cic.  Verr.  IV  46,  154  dies 
fcsti  agitantur,  Sil.  Ital.  XV  423,  alia)  nunc  sit  'quatiunt',  ut  Ouid.  met. 
III  667.  —  25.  ubi  suenit  illa  diuae  uolitare  uaga  coliors.   tam  'uagus' 
(LXIV  389)   quam  ^uolitare'    dicitur   de   discurrentibus  (LXIV  251,  Ciris 
308,   Cic.  de  leg.  agr.  II  37  toto  foro  uolitarunt,  alia)  in  partes  omnes 
fanaticis.     'diuae   (Cybeles)   cohors',   comitatus,    ut  Hor.   epod.  16,   60. 
ceterum  hoc  mirum  est,  nunc   demum  per  'illa'  uocem  (cf.  ad  VIII  6) 
attentionem    derigi    ad    notum    quippe    celebremque    Rheae    comitatum, 
cuius  praesertim  officia  iam  uu.  praecedentes  23,  24  descripserint.     for- 
tasse   u.  25   olim   erat   positus   ante   23.   —    26.  (lecet  c.  c.   triimdiis. 
'decet',  utpote  qui  euiratione  iam  deae  nos  addiserimus.    Liuius  I  20,  4 
Salios  . .  per  urbcm  irc  canentes  carmina  cum  tripudiis  sollemniqxic  saltatu 
(XXXVIII  17,  3);  Apul.  met.  VIII  27  iitcitunte  tibiae  cantu  lymphaticum 
tripudium.   —   27.   simul.     simul  ac,  ut  45;   cf.   ad  XXII  22.  —  notha 
niulier.    uiro  dempto  Attis  acceperat  falsam  mulieris  speciem  (cf.  XXXIV 
15);    Simonides   Anth.    Pal.    VI   217,   9   riyLiyvvuiv.a   &£riq  XdzQiv.      attri- 
butum   ad   contemptum   facit.    —   28.    thiasus    repente    linguis   tre- 
pidantibus  ululat.     'repente'    egregie   esprimit,  quam  uim  eftectumque 
Attidis  adhortatio    habuerit.     ^thiasus',   chorus  siue  agmen  comitum,  ut 
LXIV  252;  Suidas  ©taoos  tsQoq  xoQoq-  Q-iuocotr]q,  6  xoQtvzriq  (alibi  thiasus 


LXIII  29—32.  345 

magis  choreas  indicat).  linguae,  qnae  uulgo  feruntur,  'trepidantes' 
nullae  omnino  sunt:  alienis  deceptus  AStatius  interpretatur  'salientibus, 
sonantibus',  nec  quidquam  huc  facit  Suet.  Ner.  49  trepidanter  effatus] 
immo  siquis  diligenter  etymon  usumque  uerbi  perpendet,  neque  quo- 
modo  linguae  trepident  neque  quid  ad  ululatum  faciant  perspiciet.  nil 
autem  adiuuant  IVossii  coniecturae  'strepitantibus'  uel  'crepitantibus', 
quorum  uerborum  illud  in  linguam  omnino  non  quadrat,  hoc  in  aliud 
quiduis  melius  coniienit  (Petr.  132  collisa  labra  crepituhant ,  Cic.  Tusc. 
IV  8,  19  dentium  crepitum).  rimanti  autem  librorum  mcmoriam  'thyasis' 
uel  'thiasis'  iu  V  lectum  fuisse  paene  certum  fit;  et  cum  hoc  egregie 
coniungitur,  adlitteratione  quoque  commendante,  illud  'trepidantibus' : 
chorum  comitum  in  uarias  partes  diffusum  uidemus  celeriter  discurrere. 
quibus  adgnitis  iam  crimen  est  intendendum  in  uocem  'linguis'.  pro  qua 
conicio  Hitus',  secundum  notas  poetarum  dictiones  Verg.  Aen.  11  487 
plangoribns  uedcs  femineis  ululant  {==  ululatu  resonant),  Sil.  Ital.  VI  285 
ulularunt  flebile  ripae,  Val.  Flacc.  IV  608  tellus  ululata,  Claud.  r.  Pr. 
II  269.  —  29.  remugit.  non  solum  ut  supra  21  'reboant',  sed  etiara  ob 
imaginem  uocis  e  monte  opposito  (Verg.  G.  III  45).  et  hinc  etiam :  —  re- 
crepant.  quam  uocem  a  Catullo,  qui  jjrimus  habet,  jnutuatus  est  auctor 
Ciris  108  saepe  lapis  recrepat  Cyllenia  murmura  puh^is.  —  30.  uirideiu 
adit  Idaui.  ut  Culex  311  iugis  Ida  potens  uiridantibus;  et  hinc  apud 
Ouid.  opaca  fast.  VT  327,  umbrosa  met.  XI  762,  nemorosa  a.  a.  I  289, 
et  sirailiter  alibi  audit  mons;  ad  cuius  radices  tendentem  hic  chorura 
uox  'adit',  adscendentem  sequontia  ostendunt.  —  31,  32.  furlbunda 
simul  anlielans  uaga  uadit  auimagens  comitata  tympano  Attis  pcr 
o.  n.  dux.  'simul',  eodem  tempore  et  una  cum  illis,  traiectum  estj 
cohaerentque  sine  copula  eoque  uiuidius  multo  iuncta  'furibunda  au- 
helans  uaga',  quae  ad  'uadit'^  pertinent  quaeque  u.  33  continuantur  per 
conparationem.  quo  minus  est  probabile ,  latere  in  ductibus  corruptis 
'animageus'  quartum  quoddam  eiusdemque  cum  prioribus  significationis 
attributum;  ueque  quae  priores  hinc  elicuerunt  ('animi  egeus'  Statius, 
'animo  eg.'  Auantius)  neque  quae  recentiores  (Lachm.  'anima  agens', 
i.  e.  moribunda,  quod  per  se  est  nimium,  ego  olim  'aniraae  egens'), 
ullo  niodo  iam  ad  rem  portinent,  cum  et  'mentis  impos'  post  'furibunda' 
iteratum  et  'spiritu  dostitutus'  post  'anhelans'  repetituni  interiacontia 
'anhelans'  et  ^iaga'  refutent.  sed  uerum  eruere  tum  deraum  licet,  si 
de  eis  quae  secuntur  constabit.  in  quibus  risum  paeue  mouet  Attis, 
quem  comitutur  tympanum.  riam  passiue  sane  accipienda  est  in  lectiouo 
tradita  uox  'comitata',  dux  cum  uon  comitari,  sed  praecedere  sit  dicen- 
dus.  nullius  autem  momenti  .sunt  loci  comparati  Lygdaui.  2,  13  matris 
comitata  dolore  (a  matro  dolente)  similesque,  siquidem  Attis  pt-r  siluas 
obscuras  praecurrens  quatit  ipse  tympanuui  qua-isoquo  et  signum  dat 
sequendi  et  uiara  demonstrat  sociis:  comitatumnc  illum  tympano  fuisse 
iam  perscueras'?  apage  has  nugas.  scribo  '  uadit  animu  ageiis  comitii 
anto   tympano  Attis'.     Hor.   a.  p.  100  anivium   auditoris   agunto,   alia. 


340  LXIII  :«— 39. 

'anto',  in  fronte,  ciim  'uadit'  artius  cobaeret,  ut  Verg.  Aen.  VI  077  et 
alibi.  —  'i').  iicliili  iiiucnoa  iiifuns  onns  indoinita  lut^i.  de  crroriljuH 
tiiribuiidiH  aiihelis  ii:i|,'iH,  ut  iani  dixi,  toniiiiirationf.iii  aciipe:  ut  bucula, 
nondum  ceruicos  infiectere  docta  iuguniquo  pero.sum.fugien8,  hnc  illuc 
eHuHO  cursu  fertur.  Val.  Flacc.  IV  .SG2,  Hor.  epist.  I  3,34  indomitu  ceniice 
fcros,  infra  ad  LXVIII^  78.  —  84.  rapidc  d.  8.  Gallac  propcripcdeiu. 
furor  ducis  acendit  comites  Attidem  citato  pede  ruentem  paHsibuH  aequan- 
tes:  non  in  eo  bunima  imaginis  uersatur  quod  celeres  sequuntur,  sed  qiiod 
in  furorem  et  ipsi  concitati  possunt  sequi.  rocte  igitur  ex  nostra  qui- 
dem  Kontentia  Bentleius  uulgatam  lectionem  'rapidae'  in  'rabidae'  (cf, 
ad  16)  mutauit.  ''properipes',  uox  alibi  non  obuia,  ut  'celeripes'  apud 
Cic.  ad  Att.  IX  7,  1  et  Auson.  parent.  29  (27),  4;  cf.  ct  'tardipes' 
XXXVI  7.  —  35.  itaque  ut  doiuiiiu  Cybelles  tetigerc  lussulac.  cf. 
supra  u.  G  (44  ita).  'domum',  montis  cacumou,  ubi  erat  sacrum  quod- 
diiin  doae  (Ellisius  cp.  Ouid.  met.  X  686  sqq.,  Claud.  de  rapt.  Pros.  I 
200  sqq.,  Plut.  de  fluu.  13);  quamquam  quodnam  Idae  cacumen  sit  in- 
tcllcgendum,  in  dubio  relinquit  poeta.  'tetigere',  peruenere  ad,  ut  LXIV 
174  (ut  et  'attingere',  ibid.  75).  'lassulae'  egregie  nouauit  poeta,  et 
paenultimo  iiede  non  dissoluto  defatigationem  onini  alacritate  carentem 
depingons  et  per  deminutiuum  molleni  teneritudinem  Gallorum  his  labo- 
ribus  inparum  describens.  —  36.  uiinio  c  laborc  souiuum  capiuut  siuc 
Ccrei*c.  hoc  est,  inpransi  (notum  est  illud  Ter.  Eun.  IV  5,  6);  ad  ieiu- 
nium  num  hoc  sit  referendum  in  cultu  Matris  praescriptum  (Amob. 
V  16),  perquam  est  dubium,  simplicitof  cum  profluat  ex  illo  'nimio  (ad 
LXIV  22)  e  labore';  in  quo  'e'  noto  usu  tam  'post'  quam  'proptor'  in- 
dicat.  'somnum  capere',  hic  fcre  'incidere  in  somnum,  queni  toto  cor- 
pore  recipiunt';  aliter  Cic.  ad  Att.  VIII  1,4,  Ouid.  fast.  IV  530.  — 
37.  pigcr  his  labante  langorc  oculos  sopor  operit.  cf.  L  10.  'piger', 
grauis,  ut  Ouid.  am.  I  13,  7  sonmi  inngues,  Snlpicia  56  [PLM.  V  p.  96] 
sovmo  obeso.  quid  sit  'lauguor  labans'  siue  ad  lapsum  uergens,  nemo- 
dum  explicuit  explicabitque  umquam.  uulgo  uidentur  'labans'  accipere 
pro  'labefactans'.  saniore  olim  iudicio  dedere  'labantes',  ad  oculos  quod 
sit  referendum ;  quo  metrum  uiolatur.  obstitisse  uidctur  adlittoratio,  qno- 
rainus  nostris  temporibus  uitium  agnoscerent.  nimirum  adliteratio  hic 
mero  casu  orta  (librario  ad  uoculam  sequentem  aberrante)  delenda  est 
reponendumque  'grauante  languore' :  lassitudo  tamquam  onus  inpositum 
premit  oculos,  quos  iam  somnus  altus  tegit.  —  38.  abit  in  quicte  uiolli 
rabidus  fiiror  auiuii.  'quiete  molli',  dulci  lenique  coi-poris  recreatione, 
debetur  Festo  coufirmaturque  u.  44  et  LXXX  3  sq.  (cf.  et  LXIV  122): 
male  V  'mollis',  quod  qui  retinebaut  'rabidus'  (cf.  aupra  4)  in  'rabidi' 
mutare  cogebantur.  ut  fortissime  inter  se  opposita  'operit'  et  'abit' 
ostendunt,  adest  hic  asyndeton  aduersatiuum.  Cic.  de  dinin.  II  67,  139 
dcsertusque  aniimis  languorc  corpcnHs  . .  agitatur  ipse  per  sese.  —  39.  oris 
aurci  Sol  radiantibus  oculis.  Enn.  ann.  95  V.  aureus  exoritur  sol 
(Lydia  40  Phoebus  aureus,  Verg.  G.  I  232),  Lucr.  V  461  aurea  . .  radiati 


LXIII  40-45.  347 

lutnina  solis,  Ouid.  tr.  II  325  radiantia  lumina  solis,  Anth.  lat.  139,  9 
extulit  oceano  caput  aureus  igniferum  Sol.  ceterum  'oris  aurei'  pendet 
a  'rad.  oculis'  potius  quam  a  'Sol'.  —  40.  lustrauit  aethera  albnm, 
sola  (lura,  mare  ferum.  solita  inde  ab  Homero  tripartitio  totius 
mundi  (ex.  gr.  Anth.  lat.  139,  25).  'lustrare',  obire  radiisque  conlustrare, 
ut  Aen.  IV  607  et  VII  148.  albenti  in  aethra  Sil.  Ital.  V  283,  albente 
caelo  Caes.  b.  c.  I  68,  Val.  Flacc.  II  72  sub  Pallantidis  igne  albet  ager: 
color  caeli  candicans,  diluculi  proprius,  hic  designari  uidetur.  'sola' 
(de  omnibus  terris,  ut  Enn.  ann.  443  sola  terrarum,  cf.  supra  7,  Kueh- 
nerus  gr.  1.  II  p.  49)  'dura'  uocantur  siue  firma,  utpote  liquidis  mari- 
bus  contraria;  Verg.  ecl.  6,  35.  aliter  solum  durum  adhibet  Ouid.  fast. 
IV  684  et  tr.  II  282.  'ferum',  saeuum  et  exagitatum,  quale  est  sole 
exoriente  (LXIV  274  sq.).  —  41.  pepulitque  noctis  uuibras  ue{?etis 
sonipedibus.  equis  ut  in  cursus  initio  alacribus  (cf.  Aen.  XII  113  sqq., 
Liu.  XXII  47  cum  recentibus  ac  uegetis).  Aegrit.  Perdicae  133  radiis 
Titan  noctis  disperserat  umbras,  unde  uerbum  simplex  'pepulit'  hic  pro 
conposito  ''dispulit'  accipe  (quamquam  depellit  tenebras  Anth.  lat.  139, 
48).  'sonipes'  fortasse  Catullus  primus  pro  'equus'  posuit,  postea  multi 
adsumpserunt.  —  42.  ibi  Somnus  excitam  Attin  fugiens  citus  abiit. 
'ibi',  tunc,  ut  supra  4  et  infra  48  et  76,  LXVI  33.  'excitam'  uere  Lach- 
mannus  pro  tradito  'excitum' ;  neque  enim  post  somnum  ut  mentis  uires 
ita  uirilitatem  receperat  Attis;  et  Catullum  paucis  locis  ab  artificio  con- 
sueto  per  obliuionem  desciuisse,  non  ita  probabile  est.  Ouid.  fast.  VI 
389  sommis  abit.  ^citus',  utpote  ad  teneram  couiugem  properans.  — 
43.  trepidante  eum  recepit  dca  Pasitliea  sinu.  Somni,  cui  iam  apud 
Hom.  II.  XIV  268  sq.  et  275  sq.  luno  promisit,  coniux  (Pausan.  IX  35,  1; 
Anth.  P.  IX  517,  5),  quae  pectore  prae  expectatione  uenientisque  tan- 
dem  mariti  laetitia  trepidante  rcducem  accipit.  quamquam  fatendum 
cst,  trepidandi  uerbum  uix  hoc  ipso  addito  'gaudio'  similiue  posso 
carere.  uude  olim  Itali  uoculaui  praecedenteni  'citus'  respicientos  nia- 
luerunt  'trepidantem',  ex  cursu  citato  tremulum  anhelumque;  Bentleius, 
cum  V  praeterea  'cum'  haboat,  unde  Itali  rccte  'cum'  eftecerunt  (cf.  ad 
JiXlV  122),  coniecit  Hepidante  quem',  quasi  frigidum  Somnum  tepido 
sinu  calefaceret  Pasithea  (Ouid.  a.  a.  11  360  icpido  noctc  icccpla  si)iu). 
praofero  equidcm  Italorum  iuuoutum.  —  44.  ita  (le  (luiete  niolli  rapida 
sine  rabie.  'ita',  postquam  Somnus  fugit;  cf.  Pabri  ad  Liu.  XXI  54,  3. 
deinde  "^de  (=  post)  q.  m.'  cohaeret  cum  'r.  s.  r.',  scil.  ovaa:  post  cor- 
poris  rccreationem  liber  Atlis  furore,  qui  antca  eum  citatum  rapuil  neque 
meditari  siuit.  -  45.  siniul  ijisa  pectore  Atlis  siia  lacta  recoliiil. 
'simul',  ut  27.  hic  quoquo  V  uiaU'  ''iiiso',  cuni  tamoii  u<;niiii  aporiat 
u.  49  'allooiita';  saepius  autem  haec  uox  additiir,  ut  aliquom  ."^ohim 
secum  agore  significctur:  antea  furor  oaecus  iuiiulerat,  inmc  ipso  mcdi- 
tatur  (Tac.  ann.  XIV  53  ut  j^lerumqite  intra  me  yisc  tCohuim ,  Oi(;.  l'hil. 
XIII  20,  45  quac  si.  tccuiii  ipse  recolucris).  ost  auteni  ''roooloro'  foro  'iu 
momoriam  reuocaro',  ut  Ouid.  opist.  5,  111  nuin  rccolo,  Anth.  lat.  378,  14 


348  l'>;il'  i<— 60. 

[PLM.  IV  p.  322]  semiferique  animo  recolo  praecepta  mayistri.  —  46.  liqui- 
da(|iio  meuto  uidit,  siue  qucis  ubique  foret.  ut  mane  nouum  iiulHia 
umbiis  puruin  est,  ita  mens  Attidis  a  furore  uacua  iam  est  uegeta  ac 
porspicax;  AStatius  cp.  Eurip.  Ilipp.  220  ■na&uQccv  (pQtvu,  Plaut.  Kpid. 
V  1,  36  animo  liqaido  et  tra^iquillo ,  Aen.  XII  669  ut  primum  diHcussuc 
umhrae  it  lux  rcddita  mcnti.  'sine  quibus',  non  Bolum  uirilitate,  sed 
etiam  eia  quae  u.  59  et  60  enumerantur,  'ubique'  indicante  metro  pro 
'et  ubi',  ut  Baepius,  quod  egregie  illi  ''Bine  queis'  opponitur  (53  Bq., 
70  Bqq.).  —  47.  aniuio  acstuaute  rusuui  rcdituni  ad  uada  tctulit. 
'aestuante',  in  dubitationem  ita  adacta,  ut  patiiae  antiquae  deHideriuni 
certaret  cum  reuerentia  nouae  dominae  (Cic.  Verr.  II  30,  74  aestuabut 
duhitationc).  de  forma  'nisum'  pro  "'rursum'  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  144, 
Lorenzius  ad  Plaut.  Most.  295,  ORibbeckius  prolegg.  Verg.  p.  444,  de 
'^ura'  terniinatione  antiquiore  Ritschelius  op.  II  p.  259  sqq.;  cohaeretque 
haec  uox  cum  'reditum  tetulit  (=  rediit,  cf.  ad  LXI  26)'  abundantia 
sormonis  in  nullis  uocabulis  frequentiore  quam  in  eis  quae  cum  "'re'  sunt 
composita,  siue  hoc  ualet  'retro'  (cf.  interpp.  ad  Verg.  Aen.  II  378  retro 
repressit)  siue  'iterum',  ut  Lucr.  V  86  rursus  referuntur  et  VI  871  rursiis 
redeunt  (Holtzius  synt.  pr.  scr.  II  p.  294,  Lorenzius  ad  Plaut.  mil.  695). 
sed  cum  ob  nimiam  tautologiam  tum  ob  metrum  incredibile  est  quod  Y 
tradit  'retulit':  formam  priscam  'tetulit'  (Neuius  d.  f.  1.  II  p.  463)  hic 
ucre  Italos  restituisse,  et  infra  u.  62  et  LXVI  35  sei  reditum  tetulisset 
ostendunt.  'nada',  mare  (cf.  LXIV  6);  ex  monte  descenderat  Attis  in 
litus.  —  48.  ibi  niaria  uasta  ulsens  Lacrimantibus  oculis.  'ibi'  siue 
ut  42  siue  localiter.  spem  omnem  recisam  monstrat  attributum  'uasta', 
plane  ut  pluralis  'maria'  ingens  atque  inmensum  pontum  donotaus 
(LXIV  127,  XXXI  3);  unde  cur  Attis  in  lacrimas  uocesque  maestas  eru- 
perit  intellegimus :  salus  nulla,  nullum  solatium  a  reditu  ad  mare  ei 
contigit.  Aen.  V  614  cunctaeque  profundum  ponium  aspectahant  flentes: 
tristium  aspectum  defixum  uiseudi  uerbum  (LXIV  55)  depingit.  —  49.  pa- 
triam  allocuta  maesta  est  ita  uoce  miseriter.  sic  optime  Muretus  ea 
quae  in  Y  sine  sensu  et  contra  metrum  leguntur  correxit:  'maeista'  (cum 
'u.'  iunge)  interlapsum  et  in  margine  adscriptum  non  solum  iam  in  fine 
uersus  remansit,  sed  etiam  (fortasse  signo  quodam  transpositionis  con- 
ciliante)  in  'maiestas'  uel  'magestatem'  est  corruptum.  praeterea  in  Y 
legebatur  'miseritus'  cum  lectione  uaria  'miseriter'.  quorum  aduerbi- 
orum  illud  iguotum  est  (noque  ad  defendendum  sufficiunt  'inmortalitus, 
publicitus'  similiaque  apud  Kuehnerum  gr.  1.  I  p.  685  sq.),  contra  'miseri- 
ter'  (=  lamentabiliter)  apud  Enn.  p.  180  V.  et  Laber.  60  R.  iterumque 
posteriores  obuium  et  ob  syllabas  'ter'  et  'tus'  compendiis  simillimis 
sci"iptas  facile  corruptelae  obnoxium  omnes  habet  probabilitatis  numeros. 
—  50.  piitria,  o  mei  creatrix,  patria,  o  mea  genetrix.  'creatrix' 
(mater,  cf.  Aen,  VI  367),  ut  omnium  suorum  ciuium,  ita  mei;  quamquam 
hoc  uix  alibi  occurrit  apud  bonae  aetatis  scriptores,  geuetiuum  prono- 
minis  personalis  poni  pro  possessiuo,  si  deest  iusta  aliorum  oppositio 


LXIII  51-54.  349 

(Kuehnems  gr.  1.  II  p.  435);  neqiie  qnidquam  ad  rem  Lucr.  I  629  reruvi 
natura  creatrix  (quasi  hanc  uocem  posse  adsumere  genetiuum  qnisquam 
dubitaret);  uec  sine  causa  et  coramendante  concinnitate  Afinarinus  'mea 
creatrix'  coniecit  (de  'a'  aiite  'cr'  producta  cf.  mox  53)  dnlicata  autem 
cum  moUitie  cumulantur  synonyma,  ut  notio  efferatur  raatris,  utpote 
quam  prosequi  amore  et  caritate  leges  naturae  iubeant.  yic  recta  cum 
sequentibus  efficitur  oppositio.  —  51,  52.  ego  quam  misera  reliiHinens, 
(lominos  ut  erifugae  faninli  solent,  ad  Idac  tetuli  nemora  pedem. 
'misera'  iterum  librarii  in  'miser'  corruperunt,  Attin  se  ipsura  designare 
mulierem  non  ferentes  neglegentesque  53  et  58  et  68  sq. :  quasi  qui 
comites  suos  uocauerat  Gallas,  se  ipsum  bis  eximere  posset!  'misera', 
non  sohim  'infelix',  sed  etiam  'raala  prauaqne':  summam  caritatem  cum 
deberem  patriae  utpote  matri,  eam  tamquam  perosam  mihi  et  nimis 
duram  dominam  clandestina  fuga  reliqui  instar  seruorum  intolerando  eri 
imperio  se  subtrahentium.  'erifuga'  noue  formatum  (ad  23).  quamquam 
hoc  male  se  habet,  quod  famuli  (sic  mancipia  uocantur  utpote  eris 
opposita,  'serui'  ut  liberi.s)  eros  fugientes  iternm  dominos  sine  eros 
relinquere  solere  dicnntur  (de  sernorum  fuga  non  rara  cf.  ex.  gr.  Plaut. 
Cas.  V  3,  13  nisi  ut  inprohoff  famulos  imiter  ac  domo  fugiam,  Hor.  epist. 
II  2,  14):  et  mira  abundantia  hic  uix  excusanda  toUitur  et  'solent'  recte 
se  habet,  si  ex  'dominos'  elicimus  'clam  nocte',  cmu  ^-elinqm-ns'  quod 
est  iungendnm,  siue  potins  'clam  nox',  aduerbium  priscnm  ab  Ennio 
ann.  412  et  Lucilio  ITI  32  adhibitum  cum  nec  CatuUum  in  hos  carmine 
dedeceat.  'tetuli  pedem',  me  conuerti,  ut  Sen.  Med.  862  hnc  fert  pedes 
et  illuc,  Verg.  G.  I  11,  Val.  Flacc.  VTI  112.  eornm  quae  in  patria  reli- 
quit  quaeque  nunc  in  Ida  eum  manent  discrimen  exponcns  iib  luiius 
terroribus  incipit:  -  53.  ut  apnd  niuem  et  ferarnm  gelida  stabula 
forem.  acerbe:  eo  nimirum  consilio,  ut  commorarer  in  uicinia  niuis 
serapiternac  (ad  70)  et  iuxta  lustra  beluarum  (72).  Aen.  VI  179  itnr  in 
antiqnam  siluani,  stabula  alta  fcrarum ,  Val.  I'Macc.  II  477  Idaca  cnm 
stahulis  nemora,  Stat.  Theb.  I  377.  'gelida  st.',  cf.  ad  IV  9  et  liXIV  140. 
—  64.  et  eanim  omnia  adireni  furibnnda  latibnla.  pessime  orrant, 
qui  Hatibula'  siue  cubilia  (Phaedr.  I  30,  9  et  II  8,  1)  dici  poase  putant 
'furibunda'  secundum  Mart.  IT  76,  7  furiali  dente  {de  lcont^):  per  dontfm 
ae  manifestaro  nalet  furor,  nou  item  per  latibula;  nec  propterea  quod 
saoniunt  ferae  excitae  ex  latibulis,  haec  ipsa  iam  snnt  furibunda.  ad 
Attin  igitur  hoc  epitheton  spectat:  ueretur  ne  in  Cyboles  fiimulitio 
furoris  plenus  et  per  citatos  errores  feratur  subito  in  ferarum  lustra. 
hinc  opitulandum  illi  ''onmia',  quod  tam  metrum  respnit  quam  sententia 
(undo  frustra  'ad  omnia  irem'  Ahlwardtus):  errabundura  se  ad  abditas 
illarum  sedes  delatuni  iri,  fere  significandnm  erat  Attidi.  undc  con- 
cidunt  coniecturae  Mureti  'araica'  (nimiura  hoc,  illum  iiel  sodalciu  fore 
beluarura),  raei  ipsius  'alurana'  (seuau  actiuo  ex  uan  priaconini),  iiuod 
non  niinus  otiosum  est  epithetou  quam  Muelleri  illud  'opaca'.  inelius 
idom  MuoUcrus  'oporta' ,  nisi  quod  hoc  longiiiscule  recedit  a  litterariim 


350  l'>^'l"  r.r)— 60. 

(luctibuB.  latetne  'ad  ima  adirem'?  Stat.  Thcb.  IX  798  horrendmque 
(lonius  mmjnarum  intrarc  ferarntn.  —  55.  iibiiiaiii  aiit  4|iiibuK  locis  le 
|M»sitiun,  patria,  roori  'ii.  (j.  I.',  aut  potiuH  (nam  iu  uniuerHam  quidem 
piilriao  situni  rccordatur)  qua  regionc,  quo  tractu  cacli;  cf.  de  'aut'  ex.  gr. 
l''abri  ad  Liu.  XXI  53,  3;  'loci'  autem  aacpius  dc  regione,  ut  Uuid.  ex 
P.  IV  7,  2  positis  sub  axe  locis ,  Ncpos  Dat.  4,  4  quaerit  quibus  locis  sit 
Aspis.  'reor'  (pro  quo  olim  'rear'  Hcripsere),  ut  ex.  gr.  Maxim.  el.  1,  247, 
ad  aolum  tempus  praesens  spectat:  nunc,  ubi  tam  procul  a  te  uersor; 
(|uod  non  est  deliberantis  ('rear'),  sed  simpliciter  se  neBcire  simulque 
dcsidcrare  protitentis;  cf.  interp,  ad  Verg  Aen.  IV  534  quid  a<jo'^ 
Draegerus,  synt.  hist.  1  p.  307"^  —  50.  ciipit  ipsa  ]Mipiila  ad  1e  sibi 
(lerigcre  aciciii.  'pupuhi',  ut  plerumquc  eam  quae  hodie^^ue  unlgo 
appellatur  pupillam  (Cic.  d.  n.  d.  II  57,  142  aciesque  ipsa,  qua  cernimus, 
quac  pupula  uocatur),  ita  apud  poetas  interdum  oculum  designans  (Varro 
sat.  Men.  427,  2  B.,  Caluus  fragm.  11  M.,  Cat.  LXVIIP  15)  ex  uersione 
graeci  yLOQTj  in  latinum  sermonem  fluxit;  Diomed.  ]>.  478,  26  K.  formosi 
oculi,  qui  Hopat  uocantur,  id  est  pupulae.  totus  igitur  cum  oculus  .signi- 
ficetur,  facile  hic  aciem  suam  siue  uisum  acutum  (LXIV  127)  potest 
'derigere';  sic  enim,  non  'dirigere'  cum  V,  est  scribendum;  cf.  ad  XXII  8; 
'ipsa',  sua  sponte  carum  adsuetunique  aspectum  quaerit.  'sibi'  (X  23) 
eleganter  TiuQtXyisi.  —  57.  rabic  fera  carens  (liim  breue  tenipus  ani- 
mus  est.  de  hoc  accusatiuo  temporis  cf.  ad  VI  0.  'carens  est',  adhuc 
caret,  statu  carendi  etiamnunc  durante  niuidius  expresso  qnam  fit  per 
simplex  illud  'caret'  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  116  sq.):  mox,  si  ad  Cybeles 
famulitiam  redierit,  sc  patriae  prae  furenti  rabie  oblitnrum  esse  prae- 
sagit.  hinc  num  omnino  iam  rediurus  sit  deliberat:  —  58.  egone  a 
mea  rcmota  liaec  Jerar  iu  nemora  (lomo.'  'remota',  in  quo  uis  quae- 
dam  posita  est,  ad  Attidem  refer:  in  omne  tempus  procul  uersans  a 
patria  ruam  agente  furore  in  haec  (dfiHTntcog)  nemora  tam  dira  taetraque? 
Aen.  II  511  fertur  m.  in  hostes  et  725  feriviur  per  opaca  locorum.  domum 
amissam  persequitur:  —  59.  genitoribus  aberoJ  hoc  est,  parontibus, 
ut  Lucr.  II  614  (Rheae)  Gallos  attribuunt,  quia,  numen  qui  uiolarint 
matris  et  ingrati  genitoribus  sint  inuenti,  significare  uohint  indignos  esse 
putandos,  uiuam  progeniem  qui  in  oras  luminis  edant.  sic  Aen.  II  457 
soceri  sunt  socer  et  socrus,  Hor.  epist.  I  2,  44  pueri  (=  liberi),  Aen. 
II  579  patres;  Ellisius  cp.  Eurip.  Iidi.  T.  576  yBvvrixoqfg  et  porro  ApoU. 
Ehod.  IV  361.  —  00.  abero  foro,  palaestra,  stadio  et  gnmiuasiis! 
pulcre  per  anadiplosin  repetitur  uox  cum  adfectu  prolata  'abero'.  ex 
his  autem  uerbis  discimus,  ex  Graecia  Attin  fuissc  oribundum  (cf.  u.  1), 
siquidem  graecorum  adulescentium  morem  redolent  palaestra  siue  luctae 
schola  et  stadium  cursorum  et  gymnasium  ceteris  exercitationibus  (hastae, 
disci,  pugillatus,  pilae,  saltus:  Plaut.  Bacch.  427  sqq.)  destinatum;  simul 
autem  uidemus,  maiorem  aliquam  Graeciae  urbem  (ueluti  Athenas)  de- 
signari  a  Catullo  sui  temporis  instituta  respiciente,  quippe  in  qua  non 
solum  palaestra  et  stadium  separata  essent  a  gymnasio,  sed  etiam   con- 


LXIII  61—62.  351 

plura  adessent  gymnasia.  forum  autem  siue  ccyoQcc,  ut  notum  est,  amicos 
conuenientium  et  otiosorum  conciliabulnm  erat.  'gymnasiis'  male  olim 
legerunt  coutra  huius  carminis  leges  metricas,  quae  ab  hac  sede  utique 
excludunt  purum  ionicum  a  minore.  et  cum  habeat  0  ^gumasiis'  siue 
'gummasiis',  fornia  'guminasiis'  tam  aperte  indicatur,  ut  huic  optimi  libri 
indicio  non  parere  sit  friuolum.  de  nota  epenthesi  dixit  Ritschelius 
Opusc.  II  p.  483,  499  sq.,  517,  520  conligens  inter  alia  Varr.  d.  r.  r. 
I  55,  4,  ubi  'gyminasium'  Politiani  codex  seruauit.  nec  tamen  propterea 
necessarium  est,  mox  u.  6  eandem  formam,  quam  hic  solum  metrum 
commendauit,  contra  codd.  restituere,  ut  uoluit  LMuellerus.  —  61.  luiser 
a  miser)  querendum  ost  etiam  atque  etiaui,  auime.  cf.  LXI  132.  in 
soliloquiis  qui  ad  se  ipsos  uerba  faciunt,  haud  raro,  ut  apud  Graecos 
&vni,  ita  apud  Romanos  'anime'  adhibent:  Sen.  Phaedr.  112  quo  tendis, 
anime,  qiiid  furens  saltus  amas?  et  Med.  988  quid  nunc  moraris,  anime? 
'etiam  a.  etiam',  noto  usu  pro  'identidem,  sine  fine'.  ad  prioros  patriae 
relictae  et  Idae  inhospitalis  querellas  accedunt  nouae,  mutilati  nempe 
corporis.  —  62.  qnod  enim  g^euns  flgnraest,  ego  uon  qnid  abierim.' 
uersu  sequenti  inducti  falso  haec  uerba  interpretantur,  dum  uaria  aetatis 
spatia  (pueritiae,  ephebiae,  adulescentiae)  designari  putant,  quae  ante 
statum  praesentem  percurrerit  Attis;  et  figuram  hic  non  solum  corpus, 
•sed  etiani  huius  formam  pulcram  indicare  statuunt  (Ouid.  a.  a.  II  143, 
Prop.  III  19,  21).  sed  cum  hoc  'quod  genus  est  quod  (ita  enim  uulgo) 
non'  ualeat  ^orania',  hoc  facile  apparet  ridiculum  esse  in  iuuene  tria 
tantum  eaque  prima  uitae  spatia  permenso.  praeterea  haec  spatia  nuUo 
modo  possunt  uocari  'genera  figurae',  quae  tantimi  locum  habent  in  mare 
et  femina.  unde  per  se  conruunt  temptamina  AStatii  *'nou  quod  obierim' 
(quod  plerique  omnes,  ut  ego  ipse  olim,  accepere)  et  Scaligeri  'non  quod 
habuerim'.  ego  explico:  qua  enim  uunc  ego  sum  figura?  nempe  nec 
uirili  nec  muliebri,  sed  inter  utramque  media  (sic  castratus  ap.  Ouid. 
Ib.  457  nec  feinina  nec  uir  et  ap.  Anacr.  13,  12  rjfiL&rjXvg  uocatur;  cf. 
et  Val.  Max.  VII  7,  6).  iam  uero  quid  ualeat  'abierim'  ultro  patet:  ex 
uiro  abiit  siue  mutatus  ost  (ex.  gr.  Ouid.  met.  II  674)  Attis  iu  statum 
supra  dictum.  sed  simul  forma  uerbi  nos  ludit:  coniunctiuo  hic  nullus 
locus  est.  ueluti  llandius,  qui  unus  hic  aliquid  uidit  (Turaell.  IV  264). 
cum  proponeret  'nunc  quod  oliierim' ,  tamen  operae  pretiiuu  non  tulit: 
utique  ''quod  genus  figurae  cst  ilhid,  quod  nuuc  obii'  flagitatur.  posito 
autem  post  'figuracst'  intcrrogaiuli  signo  (ultro  enim  'mihi'  subintoUe- 
gimus),  iu  uerbis  iam  roliquis  nouam  quaestionem  Bimilem  coiitinentibus 
et  illud  'non'  remoueudimi  et  abeundi  uerbo  aptam  formam  rocuperaudani 
esse  couligitur.  'non'  correctuni  )iuto  cx  'nin';  iu  quo  nimirum  monstvo 
dno  puncta  ouanuorunt  primitusquc!  fuit  'u-  in'.  roscribo  igitur  'quod 
enira  gonus  figuraosty  ogo  oniiu  iu  quid  abii  hori?'  in  (juibua  quam 
aflectus  plena  sit  illius  'enim'  ropotitio,  tua  sponte  intollegis.  iaiu  hia 
interrogationibus  suis  ita  rcspondet  Attis,  ut  lui.  63—67  oliin  se  maroni 
multao  gloriae  fuisso  enarret,  cui  condicioni  felici  doiudo  praesens  etatiis 


352  l'Nlll  (;.{    r.o. 

muliebriH  ou.  68  sq.  oi>|)Oiiitiir  officacisaime.  —  ii'>i.  «'»;<►  miilicr,  «'f?o 
udiilcscciis,  cjjo  epliciMiK,  <')?o  |Micr.  dicunt  uulj,'o,  a  praeHenti  .«tatu 
iiiullchri  (loscendun!  Attiii  ad  [niniani  pufritiani;  et  aunt  apud  (JraocoH 
tfpt(ioi  inter  naidas  (pueros)  et  viovg  (adulescentea)  medii.  «ed  «i  ad 
liaec  uerba  ex  u.  sq.  cogit^tione  est  arcesbendum  'eram',  hoc  quam 
parum  ad  illud  *ego  mulier'  conueniat  intellegitur:  'ego  quae  nunc  sum 
mulier,  olim  adulcscens  cet.  eram'  scriptor  bene  sanus  dicere  ilebuit. 
adice  quod  et  muliebris  suae  condicionis  nunc  quidem  pro  consilio  suo 
non  potuit  omnino  nientionem  facere  Attis  (u.  68  demum  haec  locum 
habet),  adde  quod  bis  in  initio  dissohitae  arses  siue  octo  syllabae  breues 
sese  ingratissime  excipientes  in  hoc  carmine  non  habent  exemplum:  ac- 
cedes  facile  Scaligero  'puber'  reponenti  ('b'  nbi  in  'li'  abiit,  'p'  mutata 
est  necessario  in  'm',  uox  latina  ut  euaderet)  et  agnosces  hic  idem  arti- 
iicium,  quod  supra  u.  50  haberans:  raaris  in  primo  flore  aetatis  positi 
notionem  elaturus  Attis  cumnlat  eiusdem  signiticationis  synonjma  orania. 
nam  etiam  id  quod  est  'puer'  sic  de  adulescente  adhiberi  notum  est 
(Ouid.  f.  JV  223  Phryx  pucr  Attis).  uidetur  autem  mihi  hoc  ipsura 
'puber'  legisse  Hadrianus  imp.,  qui  cum  simiiiter  synonymis  indigeret 
dixit  Anth.  lat.  124,  5  [l'LM.  IV  p.  112]  Almo  pner  puhescitie  Theon  et 
Tlnjrsis  cphchus.  uimirum  ob  metrura  hic  forma  'puber'  usus  est  Ca- 
tuUus  (Priscian.  VI  65,  1  p.  249  H.).  male  illi  'puber'  Rossbergius  sub- 
stituit  'iuuenis'.  —  64.  ego  gyuiiiasci  fui  flos,  ego  eram  deciis  oleei. 
'flos'  (cf.  XXIV  1)  et  'decus'  de  pulcherrimo;  et  sane  gymnasium  et 
palaestra  (quam  hic  indicat  'olei',  luctatnri  cura  oleo  unguerentur;  cf. 
ex.  gr.  Aen.  III  281)  forraam  ostendendi  loca  aptissima;  cf.  Plat.  Lysis 
p.  154  D;  unde  facile  sequentia  intellegnntur.  mira  est  illa  inter  'fui' 
et  'erara'  uariatio.  nam  si  dicas,  hic  quoque  perfectum  indicare  sim- 
plicera  eonim'quae  olim  fuere  narrationera,  inperfecto  uero  accuratiorem 
in.-stitui  descriptionera,.  eo  delabaris  necesse  est,  ut  post  'flos'  grauins 
interpungendum  statuas;  id  quod  erat  qui  commendaret.  nullo  taraen 
pacto  cohaerentia  artissinie  cola  synonyma  ita  posse  discindi,  sentit  qui 
pulcri  sensu  non  est  destitutus.  latetne  'gymnasei  mei'  ?  cf.  u.  60  'gu- 
rainasiis'  pluralem.  —  65.  mihi  iaunae  frequeutes,  mihi  liiuiua  tepida. 
scil.  'erant',  quod  ex  sequenti  'erat'  supplendum  est.  Attidem  tam  pul- 
crum  ex  more  Graecorum  adamabant  multi;  Nepos  praef.  4  Jaudi  in 
Graecia  ducitur  acltdescentulis  quam  plurimos  habuisse  amatores,  cf.  Pauly, 
encycl.  real.  V  p.  1060  sqq.  ianua  (pluralem  ad  similitudinem  illius 
'fores'  fictum  puta)  multitudine  feruebat  (Hor.  sat.  II  3,  25  frcqtientia 
compita)  amatonim  introitum  rogantium;  limina  ipsa,  cum  obsidentibus 
frustra  fores  peruigilantibusque  essent  pro  cubili,  intepuerunt;  Prop.  I 
16,  24  tristis  et  in  tepido  limine  somnus  erit.  —  66.  luihi  ftwridis  co- 
rollis  rediuiita  doiuus  erat.  Ouid.  am.  I  6,  67  at  iu,  non  laetis  de- 
tracta  corona  capillis,  dura  super  tota  limina  nocte  iace:  tu  dominae, 
cum  tc  proicctam  mane  tiidebit,  temporis  ahsumpti  tam  male  testis  eris: 
idera  a.  a.  III  72  sparsa  nec  inucnics  limina  manc  rosa;  Lucr.  IV  1169  sqq., 


LXIIl  67-73.  353 

Ouid.  met.  XIV  708.  Curt.  IV  4,  6  orto  sole  nauigia  conscendunt  redi- 
mita  floribus  coronisque,   Tib.  I  2,  14  cum  posti  florida  serta  darem.   — 

67.  linquendum  ubi  esset  orto  niilii  sole  eubicultim.  quotienscumque 
(Diaegerus  synt.  hist.  II  -p.  596'"')  properandum  mihi  erat  mane  primo  siue 
ad  gymnasium  siue  ad  palaestram;  quorum  exercitationes  sole  orto  in- 
cipiebant  (Aeschin.  c.  Tim.  2,  12,  Plaut.  Bacch.  421).  male  cp.  Ellisius 
Callim.  fr.  169,  quod  ut  ad  Acontii  fabulam  [p.  34  Dilt.]  pertinet,  ita 
laxo  ualde  similitudinis  uinculo  cum  nostro  loco  cohaeret,  ubi  exiens 
Attis  signa  amatorum    suorum   ante   fores  inuenit.     cf.   et  LXXX  3.   — 

68.  ego  nuuc  Rlieae  niinistra  et  Cybeles  famula  ferar?  incipit  apo- 
dosis  ('ego'  uim  habet  aliquam):  qui  ante  palaestrae  et  gymnasii  alumnus 
multi  nominis  eram,  idem  nunc  femina  mollis  et  Matris  antistita  uoca- 
bor?  hic  quoque  cum  in  cumulatis  'ministra'  et  'famula'  summa  acer- 
bitas  inest,  tum  in  genere  feminino.  'famuli'  sollemnis  adpellatio  Gallo- 
rum;  Cic.de  legg,  II  9,  22  Idaeae  matris  famuli,  Val.  Flacc.  III  20;  nec 
minus  'ministri'  dicuntur  sacerdotes  (ut  Ouid.  fast.  III  47),  inferiores 
praesertim.  quo  magis  autem  'ministra'  cum  contemptu  indicat  sacer- 
dotem  castratione  efiPectum,  eo  minus  tradita  in  V  scriptura  ^deum'  fide 
digna  est  censenda:  neque  seruiit  ulli  praeter  Rheam  numini  Attis  neque 
uero  ceteri  dei  castratos  habebant  popas.  uere  omnino  id  quod  hic 
quoque  concinnitas  flagitat  'Rheae'  restituit  LMuellerus.  —  69.  ego 
Maenas,  ego  mei  pars,  ego  uir  sterilis  erol  idem  artificium  atque 
in  u.  63,  cui  haec  uerba  opposita.  'Maenas',  Galla,  ut  23.  'mei  pars', 
semiuir.  Mart.  IX  8,  7  teneris  nuper  succurrit  ephebis ,  ne  faceret  steriles 
saeua  libido  uiros  (=  eunuchos),  Plin.  h.  n.  XXIV  10,  78  steriles  etiam 
uiros  faciunt.  —  70.  ego  uiridis  algida  Idae  niue  amicta  loca  colam. 
adamata  colorum  oppositio  hic  ad  Idam  in  parte  inferiore  nemoribus 
obsitam,  in  cacuminibus  niue  sempiterna  tectam  (Eurip.  Tro.  1066)  est 
translata,  ut  similiter  Theocr.  11,  47,  Callim.  hymn.  Dian.  41,  quos  locoa 
cp.  IIMagnus.  quam  fallax  fuerit  primus  Idae  ex  litore  uisus  (u.  3)  nunc 
ubi  sedem  deae  adiit  scit  Attis.  quam  sedem  poeta  sibi  fiuxisse  uidetur 
positam  ibi,  ubi  siluae  deficiebant,  incipiebant  cacumina  niuosa  (cf.  u.  71 
'sub').  'loca  algida  amicta'  (cf.  Flor.  I  16  amicti  uitibus  Montes),  ut 
u.  3;  uide  ad  XLVI  11.  —  71.  sub  altis  Phrygiae  columiuibus.  colu- 
mina  nec  auctore  Tumebo  arbores  uec  uero,  ut  alii  uohmt,  speluncas 
intellege,  sed  summa  quae  habet  Phrygia  loca  (Cato  d.  r.  r.  15,  Varro 
d.  r.  r.  III  7,  1).  designantur  igitur  Idae  cacumina.  —  72.  ubi  cerua 
siluicultrix,  ubi  aper  nemoriuagus.  de  'sunt'  omisso  cf.  supra  p.  49. 
utrumque  epitheton  noue  fictum;  ad  prius  cf.  pietaticultri.v  Syri  apud 
Petron.  55  (nam  apud  Phaedr.  II  4,  3  ncmoris  cuUrix  recte  codd.)  et  silui- 
colae  Fauno  Aen.  X  651,  equorum  sHuicolentum  CIL.  II  2660  (hoc  cp. 
Schwabius);  ad  alterum  inter  alia  Lucr.  II  597  inotdiuago  generi  ..  fera- 
rum.  ceterum  quod  apro  (cf.  Apul.  met.  VII 1  4)  ceruam  (quae  ibid. 
prae  ceteris  feris  mitior  audit)  adiungit  Attis,  quautopere  iam  sit  fe- 
mina  osteudit.   —   73.  iamiam  dolct  quod  egi,  iamiamque  paeuitet. 

Catul,i.ub  cd.  Itauhreuu.     II.  23 


354  f'>>'"  7t— Tn. 

'iamiam',  iam  profecto,  ut  Sall.  lug.  14,  22,  Cic,  Verr.  1  .30,  77  (cf. 
IliindiuH  Tnra.  III  p.  166  sqq.);  'iamiumque'  autem  potius  pro  'et  iam- 
iam'  accipe  (eadcm  cum  priorc  Bigtiificationf;)  quam  pro  nota  formula, 
quae  in  re  paene  iam  confecta  adliibetur.  ad  Molet'  supple  'mihi',  ut 
Cic.  ji.  Cael.  §  37  tihi  dohhit,  non  viilii;  poteHtque  'quod  egi'  ut  Hubi(!ctum 
etiam  prisce  accedei'e  ad  ''iiaenitet',  ut  IM.iut.  Stich.  I  1,  .'jO  7«e  fjuidcm  luiec 
condicio  nunc  non  paenitct.  uoci  Attidi»  prae  dolori;  jiauhitim  delicienti 
exprimendae  inprimis  aptus  est  iambus  paenultimus  seraatus.  —  74,  75. 
roseis  iit  hinc  labellis  sonilus  iuliit  geniinas  deonim  ad  auris  noan 
nuntia  refcrens.  'roseus'  somper  dccliirat  ucgetae  iuuentae  Hplendo- 
rem  in  femiuis  maxinie:  tener  per  se  ephebus  Attis  iam  uirginis  instar 
uidetur;  cf.  ad  XLV  12,  Anth.  lat.  114,  7  [PLM.  IV  p.  104]  rosea  labia 
uellicent,  Ouid.  am.  III  13,  23  purpureis  labelUs,  Simonides  fr.  119  Schn. 
noqcpvQSOv  cltio  atoiiazog  leiaa  cpavav  naQ&ivog.  cum  desideretur,  unde 
pendeat  hic  ablatiuus,  iam  olim  Itali  correxere  'abiit',  quod  plerique 
recepere  recordati  Llomericum  cpvyiv  spxog  odovrav.  sed  fatendum  est, 
deesse  huius  usus  laerbi  'abire'  certa  exempla  apud  Romanos,  qui  ex- 
eundi  uocabulo  potius  in  hac  re  utuntur.  contra  egregium  exemplum 
ad  explicandum  traditum  'adiit'  praebet  Sil.  Ital.  VI  252  uocesque  re- 
pentc  profusae  aethereas  adiere  donios.  iamque  apparet,  uoculam  illam, 
quam  in  uersu  priore  metrum  addi  requirit,  ita  esse  anquirendam,  ut 
'labellia'  suam  recipiat  constructionem  (unde  coniecturae  concidunt 
Bentlei  'sonitus  citus',  Ahlwardti  'sonitus  uagus',  Lachmanni  'sonitus 
abiit  celer',  mei  ipsius  'sonitus  gemens  abeit').  quodsi  iam  intentius 
inspicimus  uoculam  'aonitus',  haec  ipsa,  propterea  quod  non  tam  sonor 
uagus  indistinctusque  (quem  denotat  'sonitus')  quam  certus  clarusque 
(quem  indicat  'sonus'  saepe  uocem  humanam  designans)  hic  ad  aures 
Cybeles  peruenisse  est  dicendus,  fit  suspecta  apparetque  bonitas  con- 
iecturae  Froehlichianae  'sonus  editus',  quae  omnibus  difficultatibus  uere 
medetur.  pro  'hinc',  quod  nihili  est,  Itali  partim  'huic',  partim  'hic' 
scripserunt:  utrumque  etsi  bonum  est,  tamen  hoc  fortasse  propterea 
praeferendum,  quod  minus  onerat  constructionem  ('hic  sonus'  iungendum 
referendumque  maxime  ad  postrema  Attidis  uerba).  sed  maioribus  diffi- 
cultatibus  inplicitus  uersus  alter.  locutionem  'geminae  aures'  etsi  Ro- 
maui  (ut  Graeci  diifpidv^ovg  aKodg)  non  refugiebant  testibus  Culice  150 
geminas  auiimi  uox  obstrcpit  aures  et  Statio  silu.  IV  4,  26  inde  sonus  gemi- 
nas  niihi  eircuit  aures  (Ter.  Heaut.  II  3,  101;  sed  Ouid.  met.  X  116  nil  ad 
rem),  tamen  adhibebant  in  forti  uehementique  sonitu  nimie  aures  inplente: 
hic  tale  epitheton  absouum  uidebitur  simpliciter  iudicantibus,  cum  non 
fuerint  Attidis  querentis  uoces  molles  tam  acutae  stridentesque,  ut  tin- 
tinnantes  facerent  aures  (non  dico  deorum,  nam  in  hac  multitudine 
geminae  aures  plane  ridiculae  sunt,  sed)  Ilheae.  neque  uideo,  quo  iure 
LMuellerus  formulae  instar  illud  *gem.  aures'  esse  contendat.  nam  non 
minus  ineptum  est  alterum  hoc,  quod  uoces  Attidis  dicuntur  adiisse 
deorum   aures.     rectum  id   esset,    si    deis   miseram   sortem   conquestus 


LXIII  7G-77.  355 

precibus  inploraret  eonim  opem:  nunc  ille  soliloquio  secum  agens  nihil 
quod  uniuersos  deos  tangeret  protulit;  et  alieni  sunt  loci  XXXVI  10, 
LXIV  190—193.  uoces  Galli  paenitentiam  indicantea  ut  ad  unam  Rheam 
pertinent,  ita  ab  hac  sola  in  Ida  scilicet  uersante  audiri  possunt:  huius 
animum  accendunt  in  iras  saeuumque  poenae  sumendae  desiderium.  bene 
igitur  Ahlwardtus  'matris'  pro  'geminas'  reposuit:  'mater  deorum'  simi- 
literue  uocari  Cybelen  supra  ad  u.  9  uidimus.  nam  Lachmannus  potius 
loco  illius  'deorum'  reponens  'matris'  et  metrum  corrupit  nec  curauit 
difficultatem  in  ipsa  uoce  'geminas'  positam.  unicum  autem,  qui  mihi 
restat  in  dupHci  genetiuo  'matris  deorum',  scrupulum  sic  remoueo,  ut 
'adiit  matrem  deorum,  ad'  rescribam  (cf.  Silii  1.  1.);  et  ipsum  'matrem' 
litteris  'mat'  supra  lineam  scriptis  causa  extitisse  uidetur  corruptelae. 
nam  ad  'auris'  facillime  subintellegimus  'eius'.  ad  'noua',  h.  e.  inex- 
pectata  et  inaudita  (nimirum  famulum  reluctari  deae  famulicio),  cf.  Ter. 
Phorm.  V  7,  79  nouo  modo  et  Verg.  Aen.  I  450  noua  res  ibique  inter- 
pretes.  'nuntium'  substantiuum ,  quod  Nonius  p.  215,  9  dicit  apud  ali- 
quos  non  receptae  auctoritatis  lectum  esse,  sed  doctos  (sic  nimirum  can- 
tores  maxime  Euphorionis  significans),  introductum  uidetur  ab  aliquo 
docto,  qui  differentiam  inter  hominem  (nuntius)  et  rem  (nuntium)  sta- 
tuere  uoluit,  innisus  scilicet  usu  generis  neutri  uocem  etsi  rarius  adhibente 
(cf.  tabb.  censoriae  ap.  Varr.  d.  1.  1.  VI  86);  cf.  Apul.  met.  VIII  6  tale 
nuntium,  Sedul.  II  474  grandia  nuntia  et  Seruius  ad  Aen.  III  36  et 
VI  456  et  XI  897.  Verg.  ecl.  3,  73  partem  aliquam,  uenti,  diuum  refe- 
ratis  ad  auris,  Ouid.  tr.  IV  10,  113  cuius  referatu/r  ad  aures.  —  76.  ibi 
iiincta  iuga  rcsoluens  Cybele  lconibus.  'ibi',  ut  u.  5.  Lucr.  II  600 
Jtanc  (Cybelen)  ueteres  Graium  docti  cecinere  poetae  sedibus  in  curru  bi- 
iugos  agitare  leones  (de  quibus  ipsis  ibid.  604  sq.),  Verg.  Aen.  X  252 
ahna  parens  Idaea  deum,  cui  Dindyma  cordi  turrigeraeque  urbes  biiugi- 
que  ad  frena  leones  et  III  113  et  iuncti  currum  dominae  subiere  leones. 
'iuncta  iuga'  sunt  ea  quae  utrique  simul  sunt  inposita  (ut  saepius  iuncti 
iugo  legitur,  ex.  gr.  Pacuu.  397  R.);  quae  cum  uinculis  inligatis  adnexa 
essent,  si  dea  uellet  alterum  utrum  ex  iugo  dimittere,  debebant  resolui; 
Verg.  ecl.  4,  41  tauris  iuga  soluet  arator,  Tib.  II  1,  7  soluitc  uincla  iugis. 
—  77.  laeuumque  pectoris  hostem  stimulaus.  leouem  ad  laeuam  par- 
tem  currui  iunctum.  sed  miro  modo  uulgo  scribentos  'pecoris  hostem' 
adpellant  hunc  leonera.  recte  leo  a  poetis  Graecis  rav^oxrdvos  (Soph. 
Phil.  400)  et  tav^oq^ovoq  (Anth.  Pal.  VI  219,  7)  similitorque  uocatur; 
sed  nec  nudum  illud  ot  conexu  iusto  destitutum  'pecus'  designat  tauros 
et  cuiusuis  pecoris  hostis  iudignissimo  (quippe  cum  qiuiuis  belua  com- 
muni)  epitheto  leo  audit.  porro  hic,  ubi  iu  homiuom  iumittitur  leo, 
circumscriptio  illa  inepta.  praeterea  poetae  Romaui  leoues  Rheae  man- 
suetos  (Varr.  sat.  Men.  364  B.)  potius  ipsos  'pecus  deae'  adpellare  amant 
(Uuid.  Ib.  457).  unde  erat  cuni  conicurom  Maouumque  pocus  iu  ho^tem'. 
praostat  tanion  in  'poctoris'  adgnoscere  fornuim  acribis  insolitani  ideoque 
corruptam  (cf.  XLIV  4)  'pectori',   siue  hoc   pro  'poctore'  prisco  dictum 

23* 


356  I^XIII  78-79. 

C1II11  'ntiiniilaiiH'  iiinKiH  (et  notiim  ••Ht,  ixictuK  in  loonibus  HHiii;  8«;d<,'in 
iiiio  fiiroriRqne)  «iin;  (latiiiuin  moro  j^raoco  ))ro  'a  pectore'  (niiiiirum 
doae)  pOHitum  ad  'laeuum'  rurerH.  sed  quid  uoci  'hoHtem'  facerein,  olim 
quidem  nesciebam;  nunc  uil  latere  intellexi  niBi  'orseiH',  h.  e.  uerVjiH; 
quorum  mentio  peculiaris  ideo  ebt  exoptata,  quia  alioquin  fia),'ello  sti- 
mulari  solebant  hi  leones.  -  78.  aigtMliiiii,  iiiqiiit,  agc  fcrox  fac  iit 
Iiiiiic  fiiror.  'inquit'  haud  ita  raro  iterum  addi  8ol<-t  praecedente  'ita 
loqiiitur'  Himiliue  uerbo;  cf.  Nepo.s  Hann.  2,  H,  KuhnkeiiiuH  ad  Itutil. 
Luj).  p.  20,  n08  ad  Val.  Flacc.  VII  127.  ;uluerbium  hortatiuum  cura  ui 
repetitum,  ut  Himiliter  Ter.  Audr.  II  1,  10.  'ferox'  malim  cum  'fac' 
iuu{»ere  (cf.  83)  quam  ut  uocatiuum  ad  totam  sententiara  referre;  cf. 
Lucr.  IV  717.  ceterum  nulla  causa  ost,  cur  hic  et  79  et  82  'facc'  scri- 
bant  (cf.  ad  79)  contra  V;  nam  alia  est  res  XXXVI  16.  lacunas  ita 
suj)plobant,  ut  Scaliger  Terox  i,  fac'  proponeret,  deinde  is  qui  editio- 
nem  Caiitabrigiensem  a.  1702  curauit  in  fine  uerbus  adderet  'agitet'; 
quibus  (ut  alia  mittam)  accessit  Pohlius  [lectt.  p.  53]  'i  fac  ut  icat  hunc 
furor'  proponens.  sed  ratio  diplomatica  suadet,  ut  iu  uno  loco  reme- 
dium  cohibeumus.  quamquam  ea  est  huius  loci  deprauatio  misera,  ut 
nec  'furor'  iiitellegatur  nam  si  'furor'  est  mentis  ad  omnia  caecitas 
(Cic.  Tusc.  III  5,  11),  potest  ille  quidem  aliquo  modo  cum  timoie  cohae- 
rere  (cf.  Cic.  1.  1.),  sed  numquam  furor  ibi  ponitur,  ubi  diserta  timoris 
notione  est  opus.  ultro  postea  u.  82  'demens'  referimus  ad  metum 
summum,  non  item  hic  furorem,  cum  praesertim  ubique  in  hoc  carmine 
(4,  31,  38,  54,  92)  ea  uoce  designetur  animi  diuina  concitatio,  qualis  sacra 
numinis  reuerentia  atque  horrore  procreatur  in  sucerdotibus.  sed  hic 
furor  quomodo  a  leone  in  desertorem  inmisso  incutitur  Attidi?  non 
furore  (qui  postea,  adsueto  iterum  seruitio,  ultro  redibit),  sed  metu  ac 
pauore  Rhea  perfidum  ministrum  in  potestatem  suam  est  redactura. 
uidentur  mihi  librarii  furoris  totiens  ante  lecti  male  memores  hoc  uoca- 
bulum  bubstituisse  ei  quod  est  'pauor'.  qui  ut  a  Cic.  Tusc.  IV  8,  19 
definitur  metus  mentem  loco  mouens,  adprime  huc  facit.  hinc  exempli 
gratia  (nam  certi  nil  adfirmari  potest)  sic  suppleo:  'ferox  fac,  percellat 
hunc  pauor'.  nam  'ut'  siue  ex  glossa  ortumst  siue  relliquias  uocis  inter- 
lapsae  (. .  at)  contiuet.  —  79.  fac  ut  fiiroris  ictum  redituui  i.  u.  ferat. 
cf.  supra  47.  pauoris  uocabulum  cousequitur  ut  hic  quoque  reponatur.  'fac' 
cum  apud  bouos  j)oetas  semper  correpta  'a'  legatur  (Freundius  lahnii  ann. 
1835  p.  52,  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  343),  primus  autem  pes  excludat  iambum, 
Scaliger  'fac  ut  hinc',  Muretus  'fac  ut  hic',  Lachm.  'fac  uti',  Heysius  'face 
tu'  proposuere,  omnes  dum  recipiunt  restitutum  ab  Italis  'ictu'.  sed 
'ictus  furoris'  uoreor  ut  satis  defendatur  loco  Cic.  leg.  agr.  II  3,  8  ictu 
aliquo  nouae  calumitatis;  neque  uideo,  qui  possit  adesse  mentio  flagello- 
rum,  quibus  Galli  caedebantur,  accersita  ab  AStatio,  qui  cp.  Plut.  Mor. 
p.  1127  C.  uidetur  igitur  mihi  'ictum'  mala  uoculae  insequentis  ad- 
similatione  natum  esse  ex  'ictus'  participio,  h.  e.  ijerculsus  siue  stimuiatus; 
cf.  Liu.  I  16,  2  pubes  ..  uelut  whitatis  metu  icta  et  V  21,  7  repentino 


LXIII  80-85.  357 

idi  furore.  iam  uero  omnium  facillime  ex  'ut'  eliciemus  'ui':  Stat. 
Theb.  I  379  dat  stimulos  animo  uis  maesta  tinwris.  hic  quoque  cpDstructio- 
nem  per  'ut'  consuetiorera  (ad  82)  practulere  scribae.  —  80.  mea  libere 
nimis  qiii  fiigere  imperia  cupit.  anastrophe  pro  'nimis  libere'  (=  aperte, 
libera  lingua),  ut  Vex-g.  Aen.  IX  472  iiota  nimis;  cf.  ad  LXIV  22.  Aen. 
VI  463  iussa  deorum  . .  imperiis  egere  suis:  hic  de  ministerio  cogitandum 
est.  'fugere',  se  snbtrahere.  —  81.  age  caede  terga  canda,  tna  uer- 
bera  patere.  Plin.  h.  n.  VIII  16,  49  leovum  animi  indcx  cauda,  sicut 
et  equorum  aures  .  .  inmota  ergo  placido,  clemens  hlandienti;  creirior  cnim 
iracundia:  eius  in  principio  terra  uerheratur ;  incremento  terga  ceu  quo- 
dam  incitamento  flagellantur.  iam  Homerus  imagine  est  usus  II.  XX  170 
OVQ^  Se  nlsvQccg  t8  -nal  iG%i'a  (x^q)Ot£Qa&fv  (laoriszai,  ss  d'  avzov 
STtOTQvvsi  (laxsaaod^ai,  ubi  Clai'kius  cp.  Lucan.  I  208  viox  ubi  se  saeuae 
stimulauit  uerhere  caudae  erexitque  iubam  et  uasto  graue  murmur  hiatu 
infremuit.  'tua',  tua  ipsius,  cum  ui  praepositum;  Ouid.  fast.  II  696 
uerbera  passus  erat.  —  82.  fac  cimcta  mu^ienti  fremitu  loca  retonent. 
irati  leonis  fremitus  (cf.  u.  86,  Aen.  IX  341)  comparari  potebt  mugitui; 
Plaut.  Amph.  I  1,  78  boat  caelum  fremitu  uirum.  'retonare'  ana^  Xsyo- 
fisvov.  Dracont.  8,  350  sqq.  [PLM.  V  p.  173]  sic  magna  leonis  ira  fre- 
mit  . .  iam  uerbera  caudae  artubus  inciitiens  spargit  pcr  colla  per  armos 
erecta  ceruice  iubas,  iam  tenditur  altus  dentibus  inlisis  et  pectus  grande 
remugit:  flumina  tunc  resonant,  montes  et  lustra  resultaid.  'fac'  cum 
coniunctiuo,  ut  LXVIIP»  6.  'loca',  mea;  cf  u.  3.  —  83.  rutilam  ferox 
torosa  ceruice  quate  iubain.  Seneca  H.  f.  948  rutilam  (sic  recte  E  m.  1 
corr.)  iubam  ceruice  iactans.  Ouid.  met.  VII  429  coUa  torosa  houm; 
Vulpius  cp.  Aen.  XII  6  mouet  arma  leo  gaudetque  comantis  cxcutiens 
ceruice  toros.  ceterum  cum  iam  in  prioribus,  tum  uero  in  uerbis  his 
'rut.  ferox  torosa  ceru.'  animaduertenda  est  litterae  caninae  (cf.  interpp. 
ad  Pers.  1,  109)  adcumulatio  ad  iram  indignationemque  exprimendam 
faciens;  cf.  Dionys.  Hal.  de  comp.  uerb.  14.  —  84.  niinax  Cybelle  re- 
ligatqiie  iiig^a.  'minax',  non  leoni,  sed  in  uniuersum:  uultu  ac  uoce 
torua.  'religat'  si  recte  se  habet,  non  ut  alibi  'astringere',  sed  'ligata 
soluere'  significat  usu  miro,  quem  stabiliunt  ex  Pallad.  III  13,  2  omni- 
bus  annis  uitem  resolui  et  religari;  qui  locus  aliter  explicandus  est.  nam 
si  AStatius  cp.  'refigere'  et  'refodere',  in  his  nimirum  certam  significa- 
tionem  sanxit  usus.  soluerat  inter  uerba  sxia  dea  uincula,  quibus  alli- 
gatum  erat  iugum  leonibus,  uunc  hoc  ipsum  tollit,  ut  jjossit  abiro  qui 
cniittitur  leo.  talis  notio  uidenduui  est  num  aub  'rogligatque',  qviod  0 
praebet,  lateat,  neluti  'releuatque'.  —  85.  fenis  ipse  sese  adhortaus 
rapidiim  iiicitat  aninio.  'ferus'  ut  de  aliis  bestiis  (apro,  equo,  ceruo), 
ita  de  leone  adhibetur  Phaedr.  I  21,  8  et  Ouid.  epist.  9,  114,  ubi  uide 
Heinsium.  sic  9i^q,  ut  adnotat  AStatius,  saepius  a  poetis  Graecis  de 
leone  dicitur.  Vulpius  cp.  Caes.  b.  g.  VI  37  perrumperc  nituntur  scque 
ipsi  adhortantur;  adde  Ouid.  met.  X  685  mcque  ipsa  cxhortor  in  ambos. 
'sese'   et  ad  'incitat'   trahe:  animo  sese  extimulat  ut  rapidus  fiat.     eed 


358  ''>^l"  8r,-9i. 

cluDi  lco  iuBsis  erae  parenu  utM-beribus  caudae  ae  ezcitat,  irain  niuiirum 
coUigit  furoremque  (pernicitatcni  ni]  uttinnit);  uere  igitur  mibi  Schwa- 
bius  rcj»osui8se  uidctur  'rabidum'.  Ilaloruui  commento  'animuni'  iion 
opus  esHti  uidotur.  —  S(}.  rcfringit  iiir^iiltu  peile  iia^o.  Aytatius  cp. 
Stat.  'i'beb.  1  378  ct  prono  uirijuUd  rr./riii(jii  jitjclorc;  ibid.  IV  139.  'ua^us' 
(==  non  lixus)  uil  aliud  quam  'cunens,  celer'  d(;sif(nat  apud  nostrum, 
LXI  110,  LXIV  271,  ibid.  340;  Uuid.  a.  a.  III  418  iiafjos  pedes  et  Htat. 
Ach.  II  116  uayo  passu  gressus  magiu  luic  illtic  sine  consilio  uadentes 
denotant,  quod  hinc  alieimni  uidetur;  magis  Luc  pertinet  Ilufinus  GL.  K. 
VI  p.  5G2,  7  armigcr  in  Ida  pede  nago  lilora  pctcns.  —  H7.  at  ubi 
hinnitla  albioaiitis  loca  litoris  ailiil.  'at'  ojipositione  litoris  et  uirgul- 
torum  montem  tegeutium.  'albicans'  dicitur  litns  potius  ut  spuma  (Varr. 
aat.  Men.  75  B.)  maris  inrueutis  quam  nt  arena  alba  obtectum;  ex  illa 
etiam  umidum  est.  'loca  litoris',  ut  70  'ioca  Idae'.  —  88.  prope  mar- 
iiiora  pelagi.  adstantem,  dum  totus  est  in  scaeuis  cogitationibus,  propti.-r 
mare  late  splendens.  nam  sumpta  ex  ponti  superficie  imagine  et  prae- 
euute  Homero  II.  XIV  273  ccXg  (lu^jfiaQsi]  poetae  latini  non  solum  "de 
marmore  maris  suut  locuti  (cf.  Lucr.  11  767  et  772),  sed  etiam  hoc 
ipsum  simpliciter  'marmor'  nocabant  (locos  collegit  Corssenus  de  pro- 
nuut.  I  p.  411).  —  89.  illa  denieus  fuglt  iu  neiuora  fera.  'demens', 
de  statu  mentis  deiectus,  metu  externatus,  ut  Sen.  Agam.  915  quos, 
animc  demens,  fugis,  Liu.  XXXll  12  amentes  repentinus  terror  regios  fecit. 
uere  hic  Lachm.  'illa'  (ut  u.  88  'tcneramque')  correxisse,  monstrat  quod 
sequitur  'famula'.  *fera',  inculta  et  a  solis  bestiis  iuhabitata,  ut  Verg. 
ecl.  5,  28  montes  feri,  Ouid.  tr.  I  8,  40  feris  Scythiae  iugis.  —  90.  ibi 
seiiiper  oiuiie  uitae  spatiuiii  faiuula  fuit.  de  accusatiuo  temporis  cf. 
ad  n.  57,  de  'famula'  ad  u.  68.  grauiter  cumulatum  est  illud  'semper 
omne' ;  nec  potnit  poeta  efficacius  depingere  miseram  Attidis  sortem 
quam  his  paucis  uerbis:  metu  iam  cohercitus  inter  Idae  siluas  in  ser- 
uitio  Magnae  Matris  longam  per  uitam  poenas  ille  luit  breuis  furoris. 
et  quo  maiore  deae  tam  saeuae  horrore  tenemur,  eo  habentius  clausulam 
a  poeta  subiectam  facimus  nostram.  —  91.  dea  iiiagna,  dea  Cybelle, 
dea  domina  Dindymei.  sic  rectius  interpungunt;  alii  post  primum  Mea' 
comma  pouentes  'magna'  coniungunt  cum  secuudo,  ut  Prop.  III  17,  35 
uertice  turrigero  iuxta  dea  magna  Cybebe.  sed  non  tam  nudum  'dea' 
quam  iunctum  'dea  magna'  iustum  facit  euuntiati  exordium:  cum  omnes 
dii  deaeque,  tum  uero  mater  deorum  sollemni  epitheto  audit  'dea 
magna',  fiEyaArj  d-sog.  tribus  autem  colis  iam  aequabilibus  dea  potissi- 
mis  inuocatur  adpellationibus.  'domina  Dindymi'  recurrit  XXXV  14; 
designatur  mons  Galatiae  (Strabo  p.  567),  sub  cuius  radicibus  Pessinus 
erat  posita  (unde  Cybele  et  Pessinuntica  uocatur);  hinc  cognominatus 
alter  mons  Diudymus  Cyzico  inminens  et  ipse  sacris  Rheae  insignis 
(Prop.  III  22,  3);  ceterum  formae  Dindymon  et  Dindyma  usitatiores.  in 
tradita  lectione  cum  male  prima  alterius  hemistichii  arsis  soluatur, 
Scaliger  magno   cum   molimine  uoluit  traicere   'Didymei  dea  domina'; 


LXIII  92-93.  359 

sed  couparans  ad  formam  breuiorem  Mart.  XII  43,  3  quales  nec  Didymi 
aciunt  puellae  errauit,  cum  dicatur  Didymos  prope  Miletum  sita.  sim- 
plicius  haec  difficultas  tolletur  repo.sito  'domna',  id  quod  ante  me  iam 
Itali  in  nonnullis  codd.  interpolatis  (cf.  Silligii  editio)  restituerunt.  notum 
est,  in  uocibus  'dominus'  et  ^domina'  uita  in  cottidiana  tam  tritis  syn- 
copen  usu  uenisse  (CIL.  V  774  domnabus,  Orell.  inscr.  6112,  Murat. 
inscr.  201,  1);  neque  quidquam  obstat,  quominus  hoc  ad  deorum  adpella- 
tionem  translatum  esse  putemus.  nam  ex  uitae  cottidianae  usu  hoc 
ipsum  fluxit,  quod  deos  quoque  deasque  ueteres  uocabant  dominos  et 
dominas  (cf.  Graecorum  dscnoiva,  avccGaa);  uide  interpp.  ad  Aen.  III 
438  dominamque  potentem.  hoc  autem  poetae  more  solito  in  sollemni  in- 
uocatione  epitheta  cumnlantis  consilium  esse  uidetur,  ut  postquam  summam 
numinis  reuereutiam  prae  se  tulit  iam  iu  eis  quae  secuntur  sine  laesae 
maiestatis  metu  libere  possit  proferre  seiitentiam:  —  92.  procul  a  mea 
tuos  sit  furor  omuis,  era,  domo.  ue  tangat  meam  familiam  rabies 
tam  terribilis  et  luctuosa  uUa  ex  parte  (nihil  illius  ad  meos  pertineat). 
Ouid.  fast.  IV  116  a  nobis  sit  procul  iste  furor.  ^erus'  et  'era',  ut  in 
familia  domiuus  et  domina,  sic  dei  uocabantur  iam  inde  ab  Ennio,  ann. 
203  V.  cra  qtiiiJcpu'  ferat  Fors;   cf.  LXVIIP'  36  et  38.  93.  alios  age 

incitatos,  alios  age  rabidos.  quasi  ambabus  manibus  procul  a  se  suis- 
que  arceat  omnem  huius  cultus  contagionem,  fortissime  C.  repetit  illud 
^alios'  simul  cum  adscensione  in  illis  'incitatos'  (=  instinctos;  Cic.  de 
din.  I  36,  79  terrae  uis  Pythiam  Delphis  incitabat)  et  'rabidos';  pro  quo 
hic  quoque  inejite  V  tradit  'rapidos'.  'age',  inpelle,  ut  ex.  gr.  Aen. 
VII  405. 

Cybeles  cultus  inde  a  secundo  beU<5  Punico  Romae  notus  (de  eius 
sub  imperatoribus  ritu  certisque  caerimoniis  cf.  Prelleri  myth.  Rom. 
p.  735  sqq.)  sub  finem  liberae  reipublicae  mire  excitauit  multorum  tum 
poetarum  ingenia.  nam  ut  habent  sua  fata  etiam  argumenta  poetica, 
Alexandria  forte  aduecta  Komam  materia  illa  certatim  tractabatur  tam 
a  CatuIIo  sociisque  (de  horum  uno  Caecilio  cf.  c.  XXXV)  quam  ab  eis 
qui  cetera  a  poetis  neotericis  studiorum  ratione  distabant,  a  Varrone  in 
saturis  Menippeis  (cf.  fragm.  79,  131  et  132,  275  B.)  et  Lucretio  (II  600  sqq.); 
nec  postea  tempore  Augusteo  amatores  illi  defuei-e,  Maecenatis  ut  docet 
exemplum.  adliciebat  (piippe  tam  roi  ipsius  dirns  horror  lectorum  ani- 
mos  commoturus  quam  suscepti  diflicultas  iu  metro  posita,  cui  aptam 
argumento  formam  dederant  exemplaria  Alexaudrinn.  de  quibus  nihil 
alind  scimus  quam  Callimachum  uersus  galliambici  fuisse  inuentorem; 
cf.  Guil.  Christius  libri  'die  Metrik  der  Griechen  und  Roomer'  p.  256 '. 
sed  nura  ille  unus  inter  populanvs  suos  coluerit  hoc  geuus,  aequo  igno- 
ratiir  quam  hoc,  num  CatuUus  carnuMj  quoddam  Callimaclieum  imita- 
tionc  oxpresserit.  iam  supra  nionui,  duos  qui  supersnnt  norsus  liattiadis 
galliambicos  nihil  aliud  ostendere  quam  in  rebus  quibusdam  leuissimis 
consensum  cxternum.  n.am  Galloniui  pcr  genus  fcmininum  adpellationem, 
attributa  Rhcae  uaria,  chori  ululantis  dcscriptio  similiaque  haud  pauca, 


36<^>  r-\iii-  TA'iv  1. 

iit  fcre  fit  ubique,  seniel  certis  uerborurn  formuliB  a  primo  inuentore 
expressa  ab  oiunibu.s  deinccps  uatibus  in  ea  materia  uersantibus  sine 
rubore  in  proprium  adbibebantur  iisum;  sed  in  ratione  siue  argunicntum 
uniuersum  tractandi  siue  unam  aliquam  eius  partem  peculiari  cura  ela- 
borandi  discernebantur  singulorum  ingenia  areque,  hic  uerus  poeta 
qujinto  interuallo  relinqueret  imitatorum  seruum  ]jecus  ostendcre  potuit. 
CatuUus  non  iiersequitur  ipsam  Dindymi  dominani  et  loca  ei  sacra,  non 
canit  festos  tbiasos  Galloruni  furentium  ct  huiusmodi  alia,  in  quibus 
sine  dubio  aequalium  plerique  desudabaiit:  uerum  gcnuinumque  poetam 
sese  exhibuit  ille  materiam  extrinsecus  datam  suo  modo  noue  tractans 
suique  ingenii  artisque  nota  signans.  unde  hoc  coUigam,  interrogas  ex 
me?  inde  quod  hoc  carmen  eandem  quam  c.  LXIV  indolem  prae  se 
fert.  nain  spretis  eis,  quae  adlicere  solent  mediocria  ingenia,  Catullus 
non  commoratur  in  communibus  illis,  quae  raodice  sciteque  adhibet 
partim  in  scaenam  necessariam  partim  in  ornamentnm  (et  hiuc  expli- 
candum  est  quod  breuissimis  lineis  et  locos  et  ceteras  praeter  Attidem 
persouas  adumbrauit),  sed  omnem  intentionem  nostram  derigere  studet 
in  eum  solum,  cuius  imaginem  tristem  artifex  summns  nobis  subicit. 
nam  anirai  affectuum  pictor  egregius  totam  artem  conuertit  in  descri- 
benda  per  singulos  gradus  inde  a  furore  eummo  usque  ad  summam 
paenitentiam  ndO^rj.  friuola  atque  hoc  uate  indigna  est  eonim  sententia, 
qui  poetam  mera  in  metro  insolito  se  exercendi  cupiditate  ductum  hos 
uersus  panxisse  statuunt.  adlicuerit  nostrum,  ut  aequales  ceteros,  ipsa 
difficultas  in  lingua  latina  duriore  adhuc  atque  egena  galliarabos  tot 
syllabis  breuibus  tremulos  digne  componendi:  non  miuus  hercle  ipsa  res 
eum  tenuit  deuinctum  animo  intimo,  quo  auersabatur  cultns  Asiatici 
diram  atrocitatem.  iterumque  ferreo  mihi  praediti  uidentur  corde,  qui 
non  adgnoscunt  uerba  illa,  quibus  a  se  suisque  nefarium  furorem  a  reli- 
gione  iniectum  deprecatur  poeta,  quantopere  animi  sensus  sinceros 
uerosque  referant:  non  ita  scribit  qui  stili  componit  exercitationem.  alio 
modo  poeta  philosophus,  alio  lyricus  commouere  studet;  sed  utrique,  et 
Lucretius  et  Catullus,  hoc  habent  propositum  commune  communi  in- 
dignatione  correpti,  ut  quantum  suadere  possit  malorum  religio  osten- 
dant.  admiremur  artem,  qua  C.  suscepti  difficultatibus  superatis  linguam 
patriam  reluctantem  adcommodauit  uersui  alienigenae,  cui  debet  hoc 
poema  splendorem  suum  externum  (et  est  sane  nuUum  metrum  aptius 
rei  descriptae):  ne  parui  tamen  aestimemus  iunctas  cum  forraae  per- 
fectione  summa  uirtutes  internas  in  ingenio  poetico  positas,  quibus  hoc 
carmen  non  soluni  inter  Catulliana  primum  optinet  locum,  sed  etiam  in 
omni  antiquitate  pauca  habet  sui  paria  similiaque. 

Lxrv. 

1.  Peliaco  quondam  prognatae  uertice  pinus.  somma  in  parte 
Pelion  uirebat  pinubus  teste  Ouidio  fast.  V  382.  ibi  igitur  natae  (pro 
quo    uerbo    simplici   poetis    quidem    magis   usitatum   est   soUemne   illud 


LXIV  2-5.  361 

'prognatus',  ut  elog.  Scip.  II  2  Gnaiuod  patre  prognatus,  unde  et  suus 
lepor  accedit  Hor.  sat.  I  2,  70)  indeque  ob  materiam  robustam  extruen- 
disque  nauibus  maxime  adcommodatam  (Verg.  G.  II  443)  caesae  pinus 
iam  pro  ipsa  naui  ponuntur,  noto  illo  materiam  pro  re  inde  effecta 
nominandi  usu:  Ouidius  am.  II  11,  1  totum  hoc  exordium  imitatus  prima 
tualas  docuit  mirantibus  aequaris  undis  peliaco  pinus  uertice  caesa  uias, 
Tib.  I  3,  37  nondmn  caeruleas  pinus  contenderat  undas ,  Prop.  III  22,  11 
taque  tuo  Colchum  propellas  remirfe  Phasim  peliacaeque  trabis  totum  iter 
ipse  legas,  qua  rudis  . .  natat  . .  in  faciem  prorae  pinus  adacta  nouae. 
Catullo  ipsi  obuersata  est,  nisi  fallimur,  Ennii  Medea  (non,  puto,  huius 
exemplar  Euripideum)  u.  205  sqq.  utinam  ne  in  nemore  PeJio  securibus 
caesa  accidisset  abicgna  ad  terram  trabes  fnbi  uide  Ribb.).  ''quondam'  plane 
ut  in  nostris  fabellis  ad  incipiendas  historias  antiquas  facit.  —  2.  diciiutur 
liquidas  Jieptuni  nasse  per  undas.  h.  e.,  uauigasse,  utLXVI  46,  Verg.  G. 
IV  506,  Ouid.  met.  VIII  104  deductas  nare  carinas.  'dic'  et  ipsnm  cnm 
consilio  (ad  u.  19)  positum  in  fabula,  cf.  Seru.  ad  Aen.  I  15;  respexit  hoc 
Varro  d.  r.  r.  II  1,  6  Aeetam,  ad  cuius  arietis  pellem  profccti  regio  genere 
dicuntur  Argonautae.  ^indae  Neptuni'  mare  magnum  designant  oppositum 
stagnis  mediterraneis  (XXXI  2),  ubi  iam  minoribus  nauigiis  uti  didicerant. 
'liquidas'  non  tam  facilem  expeditumque  cursum  (Tib.  I  b,  76)  quam 
umorem  fluidum,  arboreae  nauis  inimicum  naturalem,  ad  augendam  rei 
difficultatem  innuere  uidetur:  Ouid.  met.  I  94  nondum  caesa  suis  . .  mon- 
tibus  in  liquidas  pinus  descenderat  tmdas,  Tib.  I  9,  49  e/  liquida  deleat 
amnis  aqua.  —  3.  Pliasidos  ad  fluctus  et  flnes  oeticos.  solita  poetis  cir- 
cumscriptio  pro  'ad  Pbasidem'  (cf.  ApoU.  Rhod.  II  1280),  non  (ut  Mitscher- 
lichius  putauit)  ad  declarandam  fluuii  magnitudinem.  qnem  inuecti 
Argonautae  iam  tenuerunt  'fines'  siue  terram  Colchorum.  haec  auteni 
notio  cum  debeat  inesse  uoci  corruptae  'oeticos'  (G)  uel  'ceticos'  (0), 
Itali  reposuerunt  'Aeotaeos',  quod  Hauptius  formam  graccam  esse  Atri- 
Tsiog  recordatus  potius  in  'Aeeteos'  refinxit,  potuit  etiara  refingi  in 
*Aeetios'  (Kuehnerus  gram.  lat.  I  672).  egregie  autem  depinxit  poeta 
summum  suscepti  laborem  cumulatis  in  uersu  spondiaco  spondeis ,  ut 
similiter  in  u.  5  solis  spondeis,  cum  contra  u.  6  post  graue  et  uoci  'ausi' 
conueniens  exordium  spondiacum  iam  per  dactylos  'sunt  uada  salsa  cita' 
celeris  j^er  mare  nauigatio  inlustretur:  in  talibus  quoque  adniiremur  sum- 
mam  huius  poetae  artem.  —  4.  cum  lecti  iuueues  Argiuae  robora 
pabis.  confluente  ex  tota  Graecia  ad  lasonem  conuocantem  optimo  quoque 
audacissimoque  heroe  (cf.  ex.  gr.  Val.  Flacc.  I  96  sqq.).  nerba  ipsa  ex 
Ennii  Med.  209  R.  Argiui  delccti  uiri;  cf.  et  Tbeocr.  id.  13,  18  nctaciv 
ex  nolitav  nQoleXfyfisvot,  ibid.  27  9siog  acorog  tjqcocov,  Verg.  ecl.  4,  34 
qtiae  uehat  Argo  delectos  heroas;  Symmach.  in  Valent.  I  9  exercitus  tx 
omni  robore  romanae  pubis  clectus.  dicitur  autem  'robur'  translato  pro 
optima  parte  uirorum  ut  plcrumque  singulariter,  ita  interdum  otiam 
pluralitor,  ut  Aen.  VIII  518  robora  pubis  lccta  dabo.  ceterum  '  oum ' 
potius  ualere  'eo  quod'  quaui  morum  temi^us  indicare  credo.  —   5.  aura* 


362  l-xiv  B-8. 

tiiiii  optaiites  Colcliis  aiiertero  pelleiii.  Hygin.  iab.  XII  1'itias  ... 
iusait  eiitti  (lusoueiu)  pcllttti  urictin,  i/uaiti  P/trixus  Murti  sacrauerul,  iii- 
auratam  Coldiis  ah  reye  Accla  rejjctere;  EuniuK  Mod.  '210  uecti  jHlcbutU 
pellem  inauratum  urielis  Colchis;  Mauil.  V  372  unUc  aurata  nouo  conuecta 
est  acquorc  ■pellis:,  Seueca  Mecl.  3G0  fiuod  fuit  huius  prctium  cursus? 
aurea  pellis  (quae  eut  uulgaris  locutio).  'auertere'  ualet  aHportiire  tain- 
quam  praetlam  ipso  conexu  mocluiu  eius  rei  indicaate,  ut  apud  Verg. 
Aen.  1  472  ardetdisquc  auertil  equos  in  castra  (scil.  ui  raptos):  bic  do- 
loue  an  bello  ea  res  sit  peragenda,  ut  incertum  et  futurum  omittitur. 
Val.  Flacc.  V  628  extructa  quoil  uexerit  ipsa  (Minerua)  carina  uellera 
sacra  meis  sperantem  auertere  lucis  recte  iam  Mitscherlichius  ex  uostro 
deriuatum  statuit.  —  0.  aiisi  siiiit  iiada  salsa  cita  deciirrcre  iMipiii. 
ausi,  utpote  iu  re  noua  ot  atroci;  V^al.  Flacc.  I  2  de  Argo  ,Scylhici  quue 
Phdsidos  oras  ausa  sequi.  ^iada'  notum  est  a  poetis  pro  ipso  mari  poni, 
ut  infra  u.  58;  Verg.  Aen.  V  158  sulcant  uada  salsa  cuiina  (Eunius  ad 
graecum  ciXg  introduxit  caerula  salsa,  mare  salsum,  sim).  decurrendi 
autem  uerbum  deaumptum  puto  a  stadio:  ut  per  spatium  liberuni  ad 
metam  cursores,  sic  nautae  ad  itineris  propositum  contendunt;  et  ut 
'spatium  decurrere'  (Cic.  de  sen.  83)  eademque  imagiue  Verg.  G.  II  39 
inceptum  decurre  laborcm,  sic  etiam  C.  bic  coustruxit  "^aecpiora  decurrere' 
(cf.  et  'aequor  currere'  saepius  obuium).  hinc  autem  explico  incerti 
tragici  fragmentum  CXLVill  (p.  273  Kibb.'')  agite,  o  pelagi  cursores, 
cupidam  in  patriam  portate:  quae  uerba  in  Attii  Medea  Aeetida  ad 
Argonautas  fecisse  puto.  'cita  puppi'  (cf.  paneg.  Messalae  69,  Verg.  Aen. 
V  33),  hoc  est,  secundis  uentis  uolante,  non  sine  respectu  (recte  ad- 
notante  Passeratio)  uominis  'Avgo'  nauem  celerem  indicautis;  'puppis' 
pro  tota  nani  uoster  nouasse  uidetur.  —  7.  caernla  iierreutes  abiegnis 
acquora  paliuis.  'uerrere'  non  raro  adhibetur  de  remis,  qui  syri  uel 
scopae  instar  maris  superficiem  contingunt:  Verg.  Aen.  III  208  reinis 
insurgimus  ..  nautae  ..  torquent  spumas  et  caerula  uerrunt;  obuersata 
fuisse  et  huic  et  Catullo  Ennii  uerba  apud  Gell.  II  26,  21  uerrmit  extemplo 
placidum  mare  marmore  pulso:  caeruleum  spumat  mare  (sale)  conferta  rate 
flauom  (ita  enim  haec  emaculanda,  decepitque  Fauorinum  librariorum 
traiectio),  in  imagine  obuia  uix  est  cur  statuamus.  de  'ijalmis'  cf.  ad 
IV  4.  —  8.  diua  quibus  retinens  in  snminis  urbibus  arces.  post- 
positum  ad  'quibus'  (scil.  Argonautis)  cf.  quae  supra  ad  Corn.  u.  9 
p.  72  adnotaui.  circumscribitur  autem  Miuerua  nempe  per  eam  uuminis 
partem,  qua  fingitur  a  Graecis  Uolidg  et  UoXtovxog  et  'JnQata,  uide- 
tnrque  poeta  de  Athenarura  potissimum  acropoli  cogitasse  (cf.  Priap. 
75,  4  Pallas  Gecropias  tuetur  arces,  Verg.  ecl.  2,  61,  Claud.  d.  r.  P.  II  19). 
'retinere'  autem  ualet  'id  quod  semel  occupatum  est  optinere'  (Caes. 
b.  g.  VII  21  si  id  op])idum  retinuissent)  siue  ''tueri  et  defendere';  sunt- 
que  'summae  urbes'  (cf.  ad  I  3  et  Hor.  od.  II  10,  11  summos  montes) 
summi  urbium  loci  siue  colles  urbibus  inpendentes,  uude  adparet  'arces' 
non  pro   locis  editis,   sed  pro  eis  quae  his  inposita  sunt  munimentis  et 


LXIV  9-10.  363 

castellis  accipiendas  esse;  Ausdn.  technop.  6,  8  v/rhibus  in  tutis  munitior 
urbihus  est  arx.   —   9.   ipsa  leui  fecit  uolitantem   flamiue   currum. 

uariant  ueterum  fabulae  de  Argus  nauis  aedificatore,  modo  Argum 
Arestoris  filium,  modo  Miueruam  nominantes.  Catullus  hic  secutus  uidetur 
Apoll.  Rhod.  I  111  avxr}  yuq  xaj  vrja  &oriv  yidfis'  Gvv  di  oi  "ylQyog  tsv^sv 
'jQsatOQidr,g  nsivrjg  vno&rjiioavvijGiv,  ita  ut  hunc  carinae  illani  texturae 
subtilioris  (cf.  u.  10)  faceret  architectonas ;  cf.  Phaedr.  IV  7,  9  fabri- 
casset  Argiis  opere  Palladio  ratem,  Sen.  Med.  365  Palladia  manu  con- 
pacta  Argo,  Val.  Flacc.  I  94  sqq. ,  125  sq.,  Claudian.  bell.  get.  16  ipsam- 
que  secandis  Argois  trabibus  iactent  sudasse  Mineruam.  conatruendnm 
est  autem  hoc  modo:  fecit  (hoc  est  struxit,  aedificauit)  currum,  quae 
leui  flamine  siue  uento  paululum  adflante  posset  per  maris  aequora  'uoli- 
tare';  cf.  leui  uento  Ouid.  trist.  I  10,  19;  ''flaminis'  uocabulum  etiam 
Enuio  Lucretioque  adhibitum  infra  u.  272  recurrit.  'uolitare'  uero, 
quod  hic  non  pctest  esse  'uagari  et  discurrere'  (Hor.  od.  IV  5,  19),  noue 
et  insolenter  pro  'uolare'  (Verg.  'uolat  currus',  Ouid.  'uolat  nauis') 
positum  est;  nisi  forte,  quod  probabilius  uidetur,  e  mala  recordatione 
loci  modo  lecti  LXIII  25  prouenit  Catullique  est  quod  conparationi  in- 
stitutae  conuenit:  'uoluentem  fl.  currum';  dixit  Verg.  G.  I  163  mluentia 
plaustra;  et  utitur  hoc  ipso  uoluendi  uerbo  rei  inprimis  apto  Attius  in 
descriptione  Argus  (Cic.  1.  mox  1.).  illo  autem  modo  si  coustruimus,  miti- 
gatur  aliquantulum  translationis  audacia,  quae  iuest  'currus'  uoci.  quae 
usu  rarissimo  adhibetur  pro  ea  quae  est  'nauis',  ut  Graeci  eodem  modo 
dicunt  oxvt^c^i  «ft«|o:,  ccTn^vrj  (cf.  Mureti  uar.  lect.  I  11);  apud  Latinos 
unum  habes  exemplum  Lucretii  VI  47,  cuius  adscribam  uerba  eraendata: 
quandoquidem  semel  insegnem  conscendere  currum  uentosum  (=  vatav 
djti^vrjv  uentis  agitatam)  exhortant  peVage  tuta  omnia  rursum:  quae  fue- 
rint  sic  pJacato  conuersa  furore;  nam  alterum  est  tantum  cx  coniectura 
restitutum  a  rae  PLM.  III  24,  25  [p.  166] ,  ut  tamen  non  desint  similia 
plura;  nam  de  Argonautarum  ^uehiculo'  loquitur  Cic.  d.  n.  d.  II  35,  89 
secnndum  Attii  Medeam,  ex  qua  equidem  hoc  loquendi  genus  utpote 
celebre  fluxisse  puto;  bene  porro  AStatius  comparauit  uersum  (fortiisse 
Varronis  Atacini)  apud  Charisium  [p.  272  K.]  seruatnm  Tiplnjn  aurigum 
(=  gubernatorem)  cehris  feccre  carinae,  denique  Vergiliannm  [Aen.  VI  1] 
classique  inmittit  habenas  (adde  Val.  Flacc.  I  681  uolat  caua  pinus 
habenis).  causam  autem  huius  imaginis  iam  tetigit  Cicero:  depingitur 
prima  nauis  talis  fere,  qualis  est  uisa  rudibns  etiara  tum  et  monstrum 
stnpeutibus  hominibus.  —  10.  pineii  couiuugeus  infloxae  texla  eari» 
uae.  nanis  fundamento  carinae  (qnae  pcrpetuo  ojiithi-to  curua,  panda, 
inflexa,  sim.  audit)  ab  Argo  constrnctae  iam  opo  Palladia  accedunt  tabu- 
lata  siue  laterum  trabes  aluum  efficientes,  qnae  utpoto  quam  maxime 
robore  indigentes  e  pinubus  tiebant.  uam  texendi  uerbum  translate 
usurpatur  de  omnibus,  quae  arte  consernntur  firmiterque  coiigmentantur; 
unde  de  nauibus  potissimnm  illud  sollenine,  ut  apnd  Onid.  opist.  16,  110 
texiiur  et  costis  panda  curina  suis,  mct.  XI  622  intra  caua  tca:ta  carituu, 


364  LXiv  11—13. 

et  hinc  saepius  pinea  texta  pro  ipsa  naui  (raet.  XIV  521,  faet.  1  310, 
tiMHt.  I  4,  9);  cf.  et  Sidon.  Apoll.  cp.  8,  12  airinartnn  iunfrrs  IrrOiium  textii 
pulpitare.  —  11.  illu  nideiii  ciirsii  prorsiiii  iuiliiiit  Aiiipliilrito.  dicitiir 
Nnptuni  uxor  Ainphitrite  (nt  et  Tethys  atque  adeo  Thetis)  eodem  nieto- 
nymiae  genere,  quo  Ceres  et  Bacchus  pro  pane  et  uino  ponuntur,  pro 
aequore  (hoc  quoque,  ut  uidetur,  ex  Alexandrinorum  imitatione:  cf. 
Hauptius  opusc.  II  p.  74,  ubi  iam  adfertur  Ouid.  met.  I  14);  et  pro 
quouis  aequore,  non  (ut  nonnulli  male  opinabantur)  pro  Ponto  Euxino. 
tradunt  autem  (i  ^cursu  primam  i.  amphitritem',  0  contra  ^cunsu  pro- 
rara  i.  aphitrite'  (cf.  appar.  crit.).  unde  ex  Italorum  coniectura  uulgo 
scribunt:  'illa  r.  c.  prima  i.  Amphitriten',  hoc  est,  carina  illa  prima 
(Ouid.  met.  VI  722,  Pliaedr.  IV  7,  10,  Val.  Flacc.  I  1,  alia  supra  adlata) 
mare  insuetum  nauigationem  pati  docuit;  cf.  ad  'prima'  cum  'rudem' 
coniunctum  Ouid.  epist.  4,  23  suhit  primofi  rnde  pectus  amores,  Propert. 
III  15,  5.  nam  hoc  omnes  recte  senserunt,  'primam'  iiisum  defendi  non 
posse.  sin  legimus  cum  0:  'illa  r.  c.  proram  i.  Amphitrite',  non  ita 
quidem  cum  Ellisio  interpretabimur  ut  copulemua  *illa  Amphitrite'  con- 
tortissime  (nam  hoc  nihil  ualet  nisi  'id  quod  ibi  est  i^ositum  mare'),  sed 
potius  'illa'  referemus  ad  Mineruam,  quod  (etsi  praestaret,  si  per  ana- 
phoram  repetitum  foret  'ipsa')  sine  ullo  negotio  fit;  porro  'rudem  cursu 
proram'  cohaerent,  hoc  est,  in  cursu  inexercitatam  (cf.  de  constructione 
Ouidianum  Ennius  . .  .  arte  rudis) ;  hanc  autem  proram  Minerua  imbuit 
siue  initiauit  mari:  cf.  Ouid.  a.  a.  I  654  infelix  imbuit  auctor  opus, 
Nemes.  ecl.  2,  6  ucnerisque  imiutus  uterque  tum  primum  dulci  f^irto, 
Ruhnkenius  ad  Callim.  fragm.  119;  iamque  elegantissime  diua  hoc  quo- 
qne  muneris  suscepisse  dicitur,  ut  deducei-et  Argo:  cf.  Hygin.  fab.  XIV 
nauis  Argo,  quam  Minerua  in  sideralem  circulum  rctulit  ob  hoe  quod  nb 
se  esset  aedificata  ac  primum  in  pelagus  deducta.  quae  altera  lectio ,  in 
qua  nulla  opus  est  mutatione,  utpote  et  exquisitior  a  sensu  et  a  ratione 
palaeographica  difficilior  (accedente  codicis  0  pretio  maiore)  ueram 
Catnlli  manum  mihi  uidetur  continere;  et  siquis  cognitum  habet,  quo- 
modo  posteriores  poetae  CatuUum  soleant  imitari,  facile  adgnoscet  in 
loco  Propertiano  ad  u.  1  adlato  scripturae  'proram'  subsidium  ualidum 
(cf.  et  Stat.  Theb.  V  335).  —  12.  quae  simnlac  rostro  uentosuni 
proscidit  aequor.  melius  nunc  'quae'  referimus  ad  'proram',  non  ad 
'carinae'  (quod,  si  ad  hanc  refertur  'illa',  molestissime  fit);  habetque 
haec  prora  suum  rostrum  ferratum  (cf.  Richius,  lex.  antiq.  s.  u.);  unde, 
ut  aratrum  terram  (Ouid.  met.  VII  119  ferro  proscindere  campum),  sic 
nauis  pontnm  proscindit,  quemadmodum  simillime  legitur  ex.  gr.  PLM. 
III  24,  24  [p.  166]  et  sulcante  uiam  rostro  suhmurmuret  unda  (cf.  ibid. 
25,  10  aequora  prora  secet,  Seneca  Agam.  429  sq.;  et  eadem  imagine 
saepius  'findere  mare'  et  'conuellere  aequor',  ut  Aen.  V  143,  dicitur). 
'uentosum'  autem  audit  mare,  in  quo  regnent  uenti  (Verg.  Aen.  VI  335  u^n- 
iosa  per  aequora  uectos,  Hor.  od.  III  4,  44),  epitheto  ad  ausi  atrocitatem 
faciente.  —  13.  totaqne  remigio  spumis  iucanduit  unda.    falsa  haec 


LXIV  14.  365 

archetypi  scriptura  (nam  et  pars  maris  cum  maxime  conuulsa  sola  in- 
canduit  et  debet  'remigio'  habere  iiude  pendeat  aeque  atque  pendet 
'spumis'  ab  'iucanduit')  non  malo  quidem  ab  Italis  mutata  est  iu  ''torta- 
que'  (cf.  Aen.  III  209  torquent  spumas),  melius  tauien  nobis  uidemur 
littera  initiali  prae  ceteris  corruptioni  obnoxia  transformata  dedisse 
'motaque',  quippe  quod  et  magis  conueniat  mari  tum  primum  remorum 
pulsu  agitato  et  confirmetur  eo  quod  omnes  scriptores  postea  de  hac  re 
locuti   hoc   uocabulo    scilicet   apud  CatuUum   lecto   utuntur:    Ouid.  met. 

VII  722  per  mare  non  viotum  prima  petiere  carina,  idem  am.  II  11,  5 
nequis  rcmo  freta  longa  moueret,  Argo  eqs.,  Manil.  I  76  inmotusqiie  nouos 
pontus  subduxerat  orhes,  Silius  Ital.  VII  412  ac  motus  multo  sptimuhat 
remige  pbntus  (ex  nostra  emendatione:  'totus'  codd.,  Hortus'  Heinsius); 
cf.  et  Verg.  G.  I  130,  Lucan.  V  499;  et  sollemnis  uocabulorum  'totus' 
et  'motus'  in  codd.  confusio  est.  spuma  autem  quamuis  saepissime  et 
'cana'  (inter  candidum  et  nigrum  medio  colore)  et  omissa  subtiliore  co- 
loris  distinctione  *alba'  dicatur,  nec  solum  in  tempestatibus  (Ouid.  met. 
XI  501),  sed  etiam  in  remorum  agitatione  (Ouid.  epist.  5,  54  remis  eruta 
canet  aqua ,  ibid.  3,  65;  Val.  Flacc.  III  32  et  leni  canebant  aequora  sulco; 
Seueca  Agam.  440  dirimuntque  canae  caerulum  spumae  mare;  Silius  Ital. 

VIII  426  non  aequore  uerso  tam  creber  fractis  albeseit  fluctus  in  undis, 
idem  XIV  316  salis  icta  frequenti  alhescit  pulsu  facies  pcrque  acquora 
lute  spumut  cancnti  sulcatus  gurgite  limes),  tamen  nec  candescendi  uer- 
bum  multo  licet  rarius  usurpatum  aua  caret  ratione  (Ouid.  met.  IV  530 
percussa  recanduit  unda) :  ut  cana  et  alba  spuma  magis  dicitur  proprie, 
ita  in  candendi  uocabulo  praeualut  notio  alboris  niteutis  marmoreique, 
qui  opponitur  mari  caeruleo,  id  quod  egregie  docet  disputatio  Lucretii 
II  764—775;  et  hinc  etiam,  ubi  res  fert,  ^canus'  et  'candens'  siue  'ui- 
ueus'  ex  contrario  stant,  ut  apud  Cic.  prognost.  fragm.  3,  3  saxaquc 
cana  salis  niueo  spumata  liquore,  unde  corrigendus  Prudentius  cathem. 
VII  129  canosque  Csalsosque'  codd.)  candens  spuma  tundit  pumicts.  simi- 
liter  explicandae  dictioues  quales  sunt  candtntis  cani  (Tib.  I  10,  43;  Ciris 
320)  et  albentes  cani  (Dracont.  8,  589):  singuli  crines  cum  sint  propric 
cani,  cuncti  efficiunt  capitis  quas  poeta  dicit  niues.  praeter  necessita- 
tem  igitur  Itali  hic  'incanuit  uuda'  coniecere:  caerulum  maro  niueis 
spumis  opertum  sibi  finxit  Catullus  (cf.  praeter  locum  Ennii  ad  u.  7  ad- 
latum  Seneca  epigr.  71,  6  [PLM.  IV  p.  84J  cacrulcus  cana  st(b  niuc 
pontus  crat).  quamquara  uerum  est,  uerbum  conpositum  'incandescere' 
hoc  uno  loco  sic  adhiberi.  —  14.  emersere  feri  ciuulouti  e  {jurgito 
uultus.  iustissimos  hacc  uerba  mouerunt  scrupulos.  nam  'feri  uultus'  — 
ut  mittam  IVossium  incredibiliter  cum  uoce  'monstrum'  u.  soq.  iungou- 
tem  —  non  esse  gignendi  casum  (e  gnrgito  candeuti,  qui  ferum  prae- 
bebat  adspectum),  facile  aperit  sententiae  peruersitas,  siquidom  uuda  spu- 
maia  minime  uisu  fooda  est.  sin  'uultus'  pro  nomiuatiuo  habemus  (ut 
commendant  et  Dirarum  et  Silii  imitatioues  mox  adferendae),  quo  iure 
Nereidum  uultus  dicantur  *feri'  obscurum  est,  quippe  quod  attributum 


300  LXIV  15—16 

neque  08  attonitum  eiua  qui  monstrum  stupeat  designet  neque  uero,  si 
de  naturali  facie  cogitamus,  conneniat  Nymphis  illis  (nam  masculi  dei 
inarini  niliil  ad  rem),  quarum  uultuH  tam  poctae  quain  artis  monumenta 
quamquam  seueros  tamen  gratia  ac  uenuhtate  non  careates  d<,'pinf^ant. 
coniecit  igitur  Schraderus  'freti'  uel  'fero':  illud  recentium  editorum 
haud  pauci,  hoc  ego  recepimus.  nara  auctor  Dirarum  [PLM.  II  p.  76] 
u.  56  scribens  monstra  repcntinis  terrentia  saepe  figuris,  cum  subito  emer- 
sere  furenti  corpora  ponto  sine  dubio  'fero  gurgite'  apud  CatuUum  legit; 
neque  uero  'freto'  suum  hinc  sumpsisse  putauerim  Octauiae  scriptorem, 
qui  706  uaga  cum  recordatioue  talis  emersam  freto  spumnnte  Peletis  con- 
iugem  accepit  Thetin  dixit.  dicitur  autem  'gurges',  ut  ego  sentio,  pro- 
fundus  aquarum  hiatus,  per  quem  ex  imo  adscendebant  Nereides,  ut 
accepit  Sil.  Ital.  VII  412  ac  motus  multo  spmnabat  remige  pontus,  cum 
trepidae  fremitu  uitreis  e  sedihus  antri  aequoreae  pclago  simul  emersere 
sorores.  qualem  hiatum  cum  summo  undarum  tumultu  fremituque  con- 
iunctum  esse  consentaneum  est,  unde  recte  gurges  dicitur  'ferus',  id  est 
saeuus  atroxque  (cf.  LXIII  40  mare  ferum).  iam  uerba  sequentia  'candenti  e 
gurgite'  frustra  defendunt  ei  qui  quando  earundem  uocum  repetitio  legi- 
tima,  quando  ferenda,  quando  intolerabilis  sit  non  habent  perspectum 
et  exempla  accersunt  aliena:  Catullum  tribus  uerbis  interiectis  nuUa  aut 
necessitate  cogente  aut  couimendaute  arte  rem  plane  eandem  eodem 
uocabulo  commemorasse ,  saltem  ei  qui  sensii  incorrupto  utuntur  noue- 
runtque  hunc  poetam  non  credunt.  neque  tollitur  hoc  uitium  Italorum 
commento  ''canenti  e  gurgite'  (nam  hic  certe  'candenti'  et  'canenti'  nihil 
diiferre  docent  ad  u.  priorem-  disputata),  cum  praesertim  statim  sub- 
sequatur  'e  gurgite  cano'.  reposui  ergo  'candentis  gurgite  uultus', 
primo  scil.  casu  (ut  LXII  11  et  32  aequalis,  infra  276  Unqiientis),  hoc 
est  nitentia  ac  splendida  ora,  qualia  pulcre  dantur  Nymphis  pulcreque 
fero  illi  aquarum  tumultui  opponuntur.  reposito  autem  'candentis'  pro 
'candenti  e'  (quam  corruptelam  traxit  'fero'  in  'feii'  mutatum)  et  prae- 
positio  a  Silio  Dirarumque  auctore  non  agnita  toUitur  et  restituitur  uer- 
bum  id,  quod  diuersa  cum  significatione  adhibitum  bene  illud  'incanduit' 
sequitur  quodque  in  totam  descriptionem,  qua  Nympharum  forma  prae- 
dicanda  erat,  egregie  quadrat.  —  15.  aequoreae  nioustruui  Nereides 
aduiirautes.  haec  per  appositionem  accedunt  aduocem 'uultus'.  audiimt 
autem  Nereides  ^xequoreae'  nou  tam  epitheto  ornanti  (ut  ex.  gr.  Prop. 
111  5,  33  centum  acquoreae  Nereo  genitore  puellae)  quam  quod  in  aequoris 
imo  habitant,  unde  excitae  fragore  iam  admirautur  siue  stupent  (quo 
stupore  quasi  spiritum  retinentes  eas  depingit  clausula  spondiaca)  nauem 
tamquam  'monstrum',  hoc  est,  ut  rem  nouam  plane  atque  inuisitatam, 
eodem  modo  quo  pastor  Attianus  apud  Cic.  d.  n.  d.  II  35,  89  (imitatur 
Ciris  u.  391).  —  16.  atque  illa  uidere  luce.  ita  initium  uersus  emen- 
daui:  G  'illa  atque  alia',  0  'illa  alia'  praebent,  cuius  diuersitatis  eam 
unam  ars  palaeographica  suppeditat  explicationem ,  ut  archetypus  V 
'atque  alia'  in  textu,   'illa'   supra  lineam  adscriptum  habuisse  putetur; 


LXIV  17-19.  367 

cumque  sexcentiea  'alia'  et  'illa'  confundantur  in  codd.,  'illa'  pro  uocis 
'alia'  correctura  habeatur  oportet.  et  hac  emendatione  mere  palaeo- 
graphica  exclusae  sunt  coniecturae  antea  (ignoto  adhuc  0)  temptatae 
omnes,  quas  singulas  iam  taedet  refutare;  ueritate  autem  semel  a  nobis 
detecta  iterum  nonnuUos  doctos  criticorum  nomine  uix  dignos  nona 
uoluisse  quaerere,  ut  in  his  rebus  non  sane  mirandum  est.  egregie  uero 
continuatur  narratio,  ut  amant  Romani  in  transitu  ad  noua  atque  gra- 
uiora,  uoce  'atque':  nec  minus  eisdem  coniunctnm  'atque  ille'  in  deli- 
ciis  erat  (cf.  L  7,  LXV  2.S).  ad  hoc  autem  'illa  luce'  cf.  Apoll.  Rhod.  L 
547  Uvaaov  ^sol  Tjjiiart  -/.sivoj  vrja,  quod  cp.  iam  IVossius  (quamquam  ApoU. 
ceterique  huius  narrationis  testes  in  ipsa  re,  ut  et  in  aliis,  distant  a  nostro, 
qui  suam  terit  semitam).  sic  restituto  quod  sua  se  simplici  uenustate 
commendat  exordio  ad  reliquum  uersum  emendandum  iterum  proficiscen- 
dum  est  a  certissimo  libri  V  indicio,  qui  non  'uiderunt'  (ut  uulgo  scri- 
bunt),  sed^uidere'  legit,  quod  Ciris  510  oculi  uidere  suorum  confirmat: 
scilicet  uocabulum  aliquod  aut  in  ipso  omissum  aut  in  eius  parente 
euanidum  erat.  sententiae  conuenit  'uidere  beata  luce'  uel  'uidere  bona 
sub  luce'  (cf.  Ouid.  ex  P.  III  1,  159);  nam  in  hoc  uersatur  summa  sen- 
tentiae,  illo  uno  die  prae  ceteris  praedicando  Nymphas,  cum  totae  essent 
in  admiratione,  oblitas  nudati  corporis  aspectum  praebuisse  mortalibus. 
—  17.  uiortales  oculis.  quamquam  non  omnino  falsum  est,  tamen 
nescio  quo  modo  languet  frigetque  'oculis',  cum  non  habeat  hic  tantum 
ponderis  (ex.  gr.  per  oppositionem  aliquam),  ut  ipsum  se  sustentet 
(aliena  Lucr.  IV  751  aliaque);  et  certe  poeticum  magis  id  quod  Itali 
restituerunt  'mortales  oculi',  quemadmodum  locuti  suut  Pedo  Albino- 
uanus  [Sen.  rhet.  p.  10,  25  K.]  et  Lncr.  I  66  (Verg.  II  605  mortalcs 
uisus).  —  18.  untricniu  tenns  extantes.  usque  ad  papillas  (quarum 
niueus  candor  fortasae  hic  quoque  contrarius  fingitur  gurgiti  cano)  emi- 
nentes.  graecum  enira  exemplar  aliquod  secutus  mammas  hic  uocauit 
poeta  'nutrices',  siquidem  apud  Graecos  xix9aL  tam  mammae  quara  nu- 
trices  suut  (cf.  Wesselingius  obss.  II  17);  apud  Latinos  huius  quidem 
U3U8  exemplum  (casu  quodam  fortasse)  iara  nou  extat,  sed  tamen  cx 
contrario  interdum  feminae  nutrientes  audiunt  'maramae',  ut  apud 
Muscionem  in  Sorani  uersione  [ed.  VRosius  p.  160  s.  u.].  de  'tenus' 
praejiositione  cum  genetiuo  constructa,  quod  est  magis  poeticum,  cf. 
Kuehnerus  gr.  I.  11  p.  376.  —  IJ)  sqq.  tum  Thetidis  Pelens  incensus 
i'ertnr  auiorc,  tuui  Tlietis  ...  tuui  Theti«li.  per  artificium  iam  apud 
Homerum  Hesiodumque  obuium  et  natura  non  achola  duce  inuentuni  ter 
repetitur  'tum'  (iraitatur  Ciris  u.  387  sqq.),  quo  accuratius  explicetur  id 
quod  praecedit  'illa  beata  luce':  non  alio  quippe  terapore  quara  tum  (eo 
si  quo  alio  tempore)  eueuire  potuit  ut  homo  amans  Nymphao  amantis 
conubio  poteretnr;  nec  rainus  pulcre  una  cura  uoce  'tura'  repetitur 
nomen  eius,  quae  memorabili  illo  die  aniore  sauciata  est.  'inc.  fertur' 
pro  fiimplici  'incensus  est'  (cf.  ad  LXVIIP  61),  quia  seruat  C.  pcr 
totura    carmen    fabulosam   historiae   spociem   (1,   2,    76,    124,   212).    — 


368  I^XIV  20—22. 

20.  Iiiiniaiios  iioii  dcsppxit  liyiiK>naeos.  hymenaeuH  siue  ad  uocis 
'jiuptiue'  siiiiilitucliiieui  iiluraliter  'hymuuaei'  tleHi{>iiant  cODiugiuin  (ut 
et  infra  u.  141,  LXVI  11).  quod  ThetiB  'non  despexit',  hoc  est,  non 
infra  se  putauit;  Stat.  Ach.  I  90  thaJaviosqut  vnnores,  ib.  268.  «equitur  ••niiu 
CatulluB  toto  hoc  loco  fabulae  foriuaui  rariorem  et  a  uulgari  sat  rece- 
denteni,  (|ua  uero  amore  inpulsa  ThetiH  nup.sihse  IV-leo  dicitur  (cf.  Val. 
Flacc.  1  130,  Tib.  I  5,  45  ibique  Heynius,  DoruilJius  ad  Charit.  p.  263).  'de- 
spexit',  cf.  ad  LXII  4.  —  21.  Thetidi  puter  ipse  iiigauduui  Pelea  seusit. 
intellege  louem  (non  Nereautpote  deura  minorem  silentio  omissum  minimo- 
que  Neptuiium,  quem  auctor  Ciris  u.  72  .substituit),  qui  ut  nuxriQ  uv6qwv 
z£  &B(av  Tf  pra(,'cipue  audit  ^pater  ipse  (=  dominus)',  ut  Verg.  Georg.  I  121, 
328,  353,  Aen.  II  617,  Tib.  I  4,  23.  qui  si  'iugandum'  (scil  conubio:  cf. 
Hor.  0.  s.  19,  Aen.  I  345)  PeleaThetidi  'sensisse'  dicitnr,  quomodo  hoc  sit 
accipiendum  dubitari  potest.  notum  est,  louem,  qui  antea  sibi  ipse  petierat 
Thetidem,  fatis  Nymphae  filium  patre  fore  maiorem  canentibus  ab  huius 
concubitu  esse  deterritum,  detegente  oraculum  ilhid  Prometheo  [Hygin. 
fab.  54].  itaque  si  uel  fatali  necessitate  uel  adhortante  Prometheo 
luppiter  tandem  adductus  est  inuitus,  ut  amores  suos  (cf.  u.  27)  Peleo 
in  matrimonium  daret  uel  potius  concederet,  pronum  est  pro  'sensit' 
conicere  'cessit'.  sed  neque  hoc  neque  Italorum  inuentum  'sanxit'  pro- 
bandum  est.  quamquam  non  ita  'sensit'  uox  explicatur,  ut  recordati  uoca- 
buli  graeci  iprjcpL^sa&ai  eam  'sententiam  dixit'  ualere  aiamus;  summi 
enim  iudicis  imago  hinc  aliena.  immo  iurauerat  luppiter  (cf.  Apoll. 
Rhod.  IV  791  sqq.,  Ouid.  met.  H  224  sqq.,  Lucianus  d.  d.  I  ibique 
Hemsterh.  I  p.  205),  numquam  inmoitali  nupturam  esse  Thetidem;  iam 
cum  incensam  uideret  mortalis  hominis  amore  puellam  sibi  ipsi  negatam, 
eius  animum  non  sine  misericordia  subiit  cogitatio,  quam  esset  aequum 
non  amplius  instare  suis  uotis,  quorum  quominus  compos  fieret  obstarent 
fata,  neque  propterea  pessumdare  puellam,  sed  huic  Pelea,  hoc  est  homi- 
nem  natum,  dare  maritum,  quem  praesertim  ipsa  sibi  optaret.  —  postquam 
in  prohoemio  (1  —  21)  quomodo  conubium  esset  contractum  expositum 
est,  ad  carminis  materiam,  ipsarum  nuptiarum  descriptionem,  lento  pede 
transit  jjoeta.  beati  enim  illius  diei  modo  adumbrati  memoria  ita  tenet 
eum  deuinctum,  ut  totam  ueterum  heroum  aetatem  celebret  ob  felici- 
tatem  summam,  qua  uidere  et  amore  perii'e  et  amata  potiri  unum  erat; 
et  tempus  tam  felix  ut  est  aptum  poetarum  argumentum,  ita  et  Ca- 
tullus  ad  illud  posthac  se  reuersurum  esse  sperat,  ut  iusto  legitimoque 
carmine  talium  uirorum  uirtutes  claraque  facta  praedicet  (fortasse  ille 
ultimis  uitae  anuis  cogitauit  de  scribeudis  aliquando  Argonauticis),  nunc 
tamquam  in  transcursu  haec  tangens  simulque  sese  quodammodo  ex- 
cusans,  quod  ipsos  heroas  praesertimque  bonum  Thetidis  maritum  nou 
maiore  uerborum  honore  prosequatur,  ad  propositum  redit  (22 — 30).  — 
22.  0  uimis  optato  saecloruui  tempore  uati.  hoc  est  optatissimo; 
'nimius'  enim  et  'nimis'  nil  niai  summum  alicuius  rei  modum  denotant 
(unde  adiectiuum  ualet  'maximus'  uel  *summus',  aduerbium  'ualde'  siue 


LXIV  23.  369 

'admodum')  inde  ab  aDtiquissimis  temporibus  (ut  semper  fere  apud 
comicos)  usque  ad  postrema,  quibus  tamen  magis  magisque  ille  usus 
increbuit  iam  apud  priores  hic  illic  obuius  facileque  ex  natura  uocabuli 
explicandus,  quo  significatur  omne  quod  modum  excedit.  apud  CatuUum 
primaria  notio  praeualet  (XL  4,  LVI  4,  LXIII  17,  36,  80,  LXIV  22, 
XCIII  1,  CXI  2),  secundariam  habes  LI  14,  LX  5,  LXIII  80,  LXIV  169, 
LXVIII^  97;  de  Ciceronis  usu  nonnulla  conlegit  Hauptius  opusc.  II  p.  457. 
'saecula'  hic  sunt  tota  uariorum  hominum  generum  series  siue  omne 
aeuum  praeteritum,  ex  quo  certum  quoddam  spatium,  puta  heroicum, 
eximitur  iam  per  illud  'nimis  optato  tempore',  quale  miseri  ut  nunc 
sunt  mortales  redire  concupiscunt  (de  eius  modi  uotis  sane  quam  poeticis 
uide  Lydiae  u.  74  sqq. ,  ubi  plura  Naekius).  'optatus'  autem  ubi  abso- 
lute  neque  certae  personae  aliquid  optantis  siue  desiderantis  respectu 
ponitur,  est  'gratus  iucundusque',  ut  statim  u.  31;  non  plane  dissimiliter 
de  aetate  heroica  Prop.  I  4,  7  formosi  temporis  aetas  et  Catullum  fortasse 
ob  oculos  habens  Verg.  Aen.  VI  649  magnanimi  heroes  nati  melioribus 
annis.  —  23.  heroes  saluete  (leuiu  genus,  o  bona  mater.  'salue',  ut 
erat  in  uita  cottidiana  solita  notos  amicosque  salutandi  formula,  ita 
in  poesi  adhibetur  in  sollemni  quaque  animum  uenerabundum  declarant 
uates  adlocutione  (fortasse  imitatione  Alexandrinorum :  Apoll.  Rhod. 
IV  1771),  ut  apud  Verg.  Aen.  VIII  301  salue  uera  louis  proles,  decus 
addite  diuis;  et  iterabant  saluendi  uerbum,  ut  Aen.  V  80  salue,  sancte 
parens ,  iterum  saliiete  recepti  nequiquam  cineres  animaeque  umbraeque 
paternae  (cf.  et  ibid.  VII  120).  eo  autem  modo  conpellat  poeta  heroas, 
ut  per  epitbeta  huius  honoris  reddat  rationem:  primum  sunt  deorum 
'genus'  aiue  proles  (LXI  2),  h.  e.  semidei  (cf.  schol.  ad  Hom.  II.  I  4, 
II.  XII  23  rj^id-iwv  yivog  dvSgav,  Hesiod.  egy.  158,  ApoU.  Rhod.  III  366 
et  402,  Burmannus  catal.  Argonaut.  in  Valeri  Flacci  editione);  deinde 
laudantur  ob  aliud  aliquid,  quod  latet  in  uerbis  corruptis  ^o  bona  mater'. 
quae  uerba  olim  ineptissimam  quamque  iuterprt-tationem  passa  esse  non 
mirandum  est,  siquidem  uera  demum  lux  eis  adfulsit  editis  ab  AMaio 
scholiis  Vergilii  Veronensibus,  nbi  ad  Aen.  V  80  haec  CatuIIi  laudantur 
'saluete  deum  gens,  o  bona  matrum  progenies,  saluete  iter'  (sequente 
iam  in  codice  lacuna).  quae  ubi  Orellius  ad  nostrum  locum  pertinere 
semel  dixit,  docti  uno  Ellisio  niniirum  excepto  omnea  rem  apertiun  ac- 
ceperunt.  leuis  est  discrepantia  in  eo,  quod  scholiasta  'deum  gens',  V 
'deum  genus'  praebet:  hoc  quin  rectum  sit  non  dubitannis,  cum  nou  bene 
Maduigius  [ad  Cic.  de  fin.  V  65  p.  72  Ij  'i^ens^  pro  eo  quod  est  'genus' 
dici  posse  contenderit  ad  ununi  locum  Vergilii  [Aen.  X  228]  corrnptuni 
prouocans  (n»^que  cnim  'gons  liuiuana'  ad  rem).  maior  difticultas  in  uerbis 
'o  bona  matrum  progcnies',  ubi  V,  ut  dixi,  'mater'  cum  uaria  loctione  'nui- 
tre'  habot.  et  'mater'  quidem  omissus  quoni  iani  rocuporauimus  uor.sus  de- 
monstrat  a  correctore  pronenisse,  ut  euaderet  aliqua  saltem  ueri  apecies; 
uaria  autem  lectio  'matro'  per  so  inepta  sensuque  iusto  do.stitut-a  licta 
esse  nequit,  num  ex  'matrum'  corrupta  sit  iam  disquiremus.     scboliastae 

Catullus  ed.   Kne)iruiis.     II.  24 


370  I^XIV  24. 

aut(!ni  scriijturam  'o  bona  matrnm  inogenies'  bic  accipiunt  'o  bonarum 
matnim  filii';  poasiiiitquo  in  haiio  Hontentiani  cum  alia  proforri,  tum 
catalogus  Argonaut;irum  in  Hygini  fab.  XIV.  8ed  ut  omittam,  generis 
iiobilitiitem  uerbis  'deum  genus'  ita  esse  praedicatam  ut  omne  quod 
accedat  langueat,  et  ob  ipsorum  uirtutea  Argonautas  fuisse  conpellandos 
sentio  et  dubito  quam  maxime,  num  illa  quam  statuunt  enallage  adiectiui 
recta  sit.  haec  enim  inuerpio  ibi  legitima  est,  uVji  quod  uni  substantiuo 
attribuitur  etiam  in  alteruni  aliqua  ex  parte  connenit.  ex  bonis  autem 
matribus  nihil  inpedit  quominus  procreetur  mala  progenies.  quod  con- 
probat  uersus  Euripideus  a  Munrone  adlatus  to^Xoiv  d'  dn'  dficpotv 
ia&Xov  «v  cpvvai  yovov  [Stob.  OB  12];  quae  fuit,  ni  fallor,  causa  Peerl- 
kampio  coniciendi  [Verg.  II  p.  110]  'bona  matrum  progenies,  saluete 
iterum,  saluete,  bonarum';  quamquam  in  his  ut  tertium  'saluete'  post 
'salnete  iterum'  ita  ''bonarum'  nimis  diremptum  male  se  habet.  mihi 
autem  etiam  lectio  '"matrum'  grammaticum  uocem  'progenies'  falso 
accipientem  sapere  uidetur.  a  scriptura  igitur  tertia  'matre'  profectus 
restitui  mutatione  paene  nulla  sed  quae  eam  quam  desidero  senteutiam 
suppeditat:  'o  bona  marte  progenies',  hoc  est  in  bello  eminens:  cf.  Sall. 
hist.  fr.  inc.  27  Pyrrhus  .  .  .  bello  bonus,  Nemes.  ecl.  1,  5  uersuque 
bonus  .  .  ApoJlo,  Tac.  ann.  I  3  Agrippam  bonuni  militia.  est  autem 
''progenies'  hic  non  proprio  sensu  positum,  sed  latiore,  quo  aequat  fere 
unum  hominum  genus  siue  aetatem:  Verg.  Georg.  II  341,  Lactant. 
II  10,  10;  Verg.  Aen.  VTI  257  progemcm  uirtute  egregiam.  de  supple- 
mento  denique  uerborum  in  scholiastae  codice  lacunoaorum  cum  in  diuersa 
omnia  abeant  docti,  mouendum  est,  uideri  CatuIIum  cum  Vergilio  con- 
pai-atum  esse  ob  iteratum  ''saluete';  unde  qui  tertium  ''saluete'  inferre 
uoluerunt,  male  illi  innisi  Seruio  ad  Aen.  V  80  et  Ciris  imitatione  [cf. 
Hauptius  opusc.  I  p.  32  et  II  p.  76],  refutantur.  propterea  autera  a 
singulis  supplementis  propositis  iu  disceptationem  uocandis  abstinere 
licet,  quod  id  quod  necessarium  est  mathemutica  paene  ratione  demon- 
straturi  nobis  uidemur  ad  u.  s.  —  24.  uos  ego  saepe  meo  iios  carniiue 
compellabo.  quaeritur  quonam  carmine  suo  se  adlocuturum  esse  heroas 
promittat  poeta;  nam  in  hoc  certe  carmine  frustra  huius  rei  uestigia 
circumspicimus.  alio  et  fortasse  peculiari  poemate  postea  faciendo,  in- 
quiunt;  adnotatque  Hauptius  [opusc.  II  76  sq.]  subesse  formnlam  quan- 
dam  prohoemiorum  graecorum ,  'quae  finiri  fere  solebant  altero  utro 
horum  uersuum  avraQ  iyca  h«/.  asCo  %al  dlXriq  ^ivriao\i  aoi8f}g  et  uvTaQ 
iyd)v  vfiicov  rs  ■nal  dXXrjg  fiv/jao^i,'  doiSrig'  additque  'imitata  erat  illam 
ueterum  hymnorum  clausulam  poesis  Alexandrina;  nam  Theocritus  lauda- 
tionem  Ptolemaei  [17,  135]  his  uersibus  concludit  x^^^Q^i  dva^  UxoXs- 
(lau'  ai&fv  cJ'  iyd)  Taa  v.al  dXXcov  ^vdao^ai  rjiii&icov,  do-nico  8'  i'itog  ovk 
dno^XrjTov  cp&iy^o(iai  ioaojMivoig';  cf.  et  Theocr.  1,  144  co  ;i;ortpfT£  iioXXaKi, 
(loieac,  ^aiQST'.  iyco  8'  lififiiv  tial  ig  votsqov  d8iov  cioco.  ex  quibus 
exemplis  confirmatur  id  quod  sua  quisque  sponte  iutellegit,  non  licere 
abesse   id,  in  quo  uis  est  posita  omnis:   nunc  breui  ueneratione  conten- 


LXIV  25—29.  371 

tum  se  alias  eos  iusto  carniiDe  esse  prosecuturum  poetae  promittendum 
est.     sensit  hoc  optime  Bergkius,  qui  pro  altero  Sios'  uoluit  'post'  siue 
'pos';  quod  minime  est  inutile  (ut  adseruit  Hauptius),  sed  id  ipsum  quod 
desiderat  sensns  communis  restituit.     quamquam  uerum    est  sic   perire 
uenustatem  in  ipsa  pronominis  iteratione  positam,  qua  egregie  Cat.  heroas 
illos    prae    ceteris    dignam    carminis    materiam   esse  innuit:    cf.   de   hac 
repetitione   ex.   gr.  Caesaris  illud  tu  quoque  tu  in  summis,  o  dimidiate 
Menander,  poneris  et  ad  XXXI  4.     itaque  nos,  qui  et  duplex  'uos'  illud 
retinere  nec  Bergkiana  coniectura  carere  uolumus,  necessario  eo  ducimur, 
ut  in  fine  praecedentis   uersus   talia  olim  lecta  fuisse  aiamus:    'saluete 
iter<^um  nunc:  postmodo  digne]>  uos   ego   saepe  meo  uos  carmine    con- 
pellabo' :  nunc  tantum  breuiter  este  salutati,  postea  enim  (XXX  12)  iden- 
tidem  uos  peculiari  in  poemate  epico  pro  uestris  meritis  adloquar.   ceterum 
hic  quoque  spondiacus  uersus  exitus  ad  augendam  promissi  sollemnitatem 
facit.     iam  ita  ab  hac  degressione   redit  poeta,   ut  nouum   maritum  in 
hac    laudatione    futura   non   ultimo   loco   celtbratum   iri  poUiceatur.   — 
25.  teque  adeo  eximie,  taedis  felicibus  aucte,  Tliessaliae  columen, 
Peleu.     'adeo'  accipe  pro  'praecipue',  ut  pronominis  He'  uis  intendatur 
(Verg.  G.  I  24,  III  242);  'eximie'  autem,  quod  caue  ne  referas  ad  'aucte' 
(nec  ceteri  Argonautae  tum  aucti  sunt  couubio,  quod  'taeda'  uoce  priraus 
C.  designanit),  iunge  cum  ^conpellabo',  ut  ualeat  ''prae  ceteris  heroibus': 
inest   his    copulatis    abundantia   in    hoc   promisso  non   ingrata.      *'auctus 
aliqua  re'   notura  est  ualere  non  solum  '"ornatus  honoratusque',  sed  etiam 
'beatus  felixque',  cf.  LXVI  11  et  uerbum  'auctare'  LXVII  2.     et  uocatur 
Peleus    'columen  Thessaliae'  ex  usu  tara  Graecorum,   quibus  h'Qi-iG(icc  et 
tticov   sic   usurpatur,   quam   Romanorum,   quibus   ex.   gr.    Hector   Troiam 
labantem   sustentans   columen  patriae  (Sen.  Troad.  124)   et   Agamemnou 
Achillesque  duo    columina   totius  exercitus  (Apul.  de   deo   Socr.  17)   au- 
diunt.     secura  igitur  tutaque   Thessalia  sub    rege    suo    forti    nalidoque, 
de    cuius  uirtutibus  bellicis   cf.    ex.    gr.   Ouidius  met.    XH   3(56   sqq.    — 
2<>,  27.  cui  lujMter  ipse,  ipse  suos  diuuui  ^cuitor  coucessit  ainores. 
de  re  uide  ad  u.  21,  de  dictione   'suos  aniores'  :i.d   \' 1  1(1.    hic  quoque  ad 
repetitionem  illius  'ipse'  (ad  62)  attende  in  re,  quae  paene  uidebatur  credi 
non   posse;  augetur    autem   ea  quae  alteri  ''ipse'  inest  gradatio  oircum- 
scriptione  illa,  qua  luppiter  nunc  uocatur  ''deum  geuitor'  (cf.  Ouid.  am. 
I   IH,  43   et  Stat.  Theb.   H   115   ipsc  detim  (fmitor),    nt  iani   euadat  sacro 
horrore  plena  admiratio.     quae  ita  occupatum  touet  poetam,  ut  taniquani 
dubitans,    uuiii    quae   scit   uere   sciat,    exchimet:    —    2J)  sq.  lcuc  Tliclis 
tciiiiit    iMilclu^rriiua    Nerelne,   teue    suani    Tethys   coucessit   duccrc 
iicptciii  Occauiis((iic .'   tene,  scil.  hominem  natum,   conplexa  est  femiua 
formosissima  (;t  diuiui  corporis  sui  facuitatcm  tibi  pracbuitV    hanc  autem 
ob  causam  Hesio^lua  in  fraguu^nto  XCIV   Mark.   maritum   pra<'dicrtt:   rplg 
(lUKUQ   /iiay.t8i]    v.al  T^TQctKii;,    oAp'»f    ////Jlfu,    oi;    ToCoft'   tv    (ii-ydQOii;    ifgov 
A;'j;o.s  f{gc(vci^i<i'i'fic;.     ^"  t*'ni're '  auteni   licet  nou  malt'  interpretcntur   non- 
nulli    ^amore    dtMiinctum    tenere'    (ut   Xi    18    et   Verg.    Aeu.   I   (ITO   nutic 

24* 


372  LXIV  44-31. 

Phoenissa  tenet  Dido),  hic  tamen  melius  de  complexu  accipiemus  mulioriB, 
ut  in  Naeuii  Tarontilla  [fra<^ni.  II  '2  R.]  alium  tenct,  Tib.  I  G,  35  te  tcmt. 
absentes  alios  suspirut  amores,  Petron.  c.  139  teneo  te  qualem  speraueram, 
noster  LXXII  2  (tiudum  tenendi  uerbum  de  uiris  puellain  conplexis  aane 
saepius  habetur,  ut  Tib.  I  1,  60;  5,  39;  II  6,  52).  quod  codd.  tradunt 
'pulcherrima  nectine  (neptine)'  ab  Italis  mutatum  erat  in  'Neptunine'. 
sed  iam  Turncbus  [aduers.  XXIV  9]  quaesiuit,  quo  iure  a  uocabulo 
latino  'Neptunus'  patronyrnicum  potuerit  deriuari  graecanice  formatum 
'Neptunine'  (ut  ab  'P^Kfavog  Oceanine);  et  ut  hic ,  sic  Gesnerus  in  the- 
sauro  s.  u.  flagitauit  potius  'Neptunina'.  nimirum  quae  esset  codicum 
lectio  ignorabant.  sed  nec  'Neptuni  filiam'  recte  Thetidem,  utpote  ex 
Nereo  prognatam,  uocari  exposuit  Hauptius  [opusc.  I  p.  53],  qui  ex 
librorum  memoria  optime  elicuit  'Nereine' ,  conligens  Naekii  oijusc.  II 
p.  16,  ubi  formae  graecae  Nr]Qri'Cvri  complura  proferuntur  exempla;  nam 
scriptores  latini  alias  sane  'Nerine'  habent.  nouum  autem  pondus  repe- 
titae  interrogationi  'tene  —  concessit  ducere'  inest:  tene,  hominem 
natum,  summa  aequoris  numina  adsciscere  dignata  sunt  generum?  neque 
neglegendum  cum  ui  iteratum  concedendi  uocabulum,  quamquam  in  re 
paululum  a  u.  27  diuersa.  concedeutes  autem  poeta  facit  non  parentes, 
sed  auom  et  auiam,  prisci  temporis  instituta  secutus,  quibus  hi  summam 
in  familiam  potestatem  tenebant.  facitque  ad  augendam  permissi  magni- 
tudinem,  quod  diuina  aui  potentia  inlustratur  addito  illo:  —  44.  luari 
totum  qui  amplectitur  orbem.  ubi  'mari'  intellege  'uudis  suis'.  scripta 
esse  haec  putauit  ad  Aeschyli  Prom.  138  tov  nsQi  Ttdcav  ■9''  siliaaofitvov 
X&ov'  aMOifijjTOJ  Qsvfiati, .  .  'SIksccvov  (cf.  etEuphor.  fr.  158  M.)  Weytinghius 
ad  Iliados  latinae  u.  864  terras  et  cinctum  Nerea  circum;  quamqnam  tam 
perpetuo  epitheto  inde  ab  Homero  Oceanus  audit  nsQiQQvtog,  drpoQQOog, 
Ticcvtcc  -nvyilav  similiterue,  ut  certum  aliquem  locum  uix  crediderim 
poetae  esse  obuersatum;  quem  respexisse  uidetur  Val.  Flacc.  I  195 
terrasque  salo  complecteris  omnes.  iamque  ad  propositum  C.  transit.  — 
31.  quae  simul  optato  linitae  tempore  luces  adueuere.  sic  0  (nisi 
quod  more  solito  'finite'),  contra  G  'optato  finito'  habent,  unde  euasit 
uulgata  lectio  'optatae  finito'.  sunt  autem  4uces'  complures  illi  dies, 
per  quos  nuptiae  celebrabantur  (cf.  ex.  gr.  Stat.  Theb.  II  306),  possunt- 
que  hi  sane  "'optati'  siue  desiderati  amantibus  dici  (cf.  idem  Theb.  II  214 
expectata  dies,  similiterque  Apul.  apol.  c.  9  hix  Itaec  optata  canainr;  cf. 
et  LXVI  79);  dicitur  uero  tempus  iam  finitum  illud  spatium,  quod  inter 
concessas  et  factas  nuptias  ex  more  tradito  iutercedere  solebat  (non 
cogitandum  est  de  eo  tempore,  quo  Peleus  facta  Argonautarum  naui- 
gatione  in  patriam  rediit,  nihil  cum  indicet,  Catullum  non  statim  nuptias 
contractas  esse  sibi  finxisse).  uerum  enim  uero  non  est  causa  iusta,  cur 
recedamus  ab  ea  quam  0  suppeditat  lectione  in  lemmate  exhibita.  se- 
cundum  quam  'luces  finitae'  sunt  constituti  nuptiarum  dies  (ex.  gr.  Liu. 
XXXV  7,  3  diem  finiri  placuit),  qui  liberiore  illo  ablatiui  usu  Bomanis 
tam  dilecto  uocantur  'tempus  optatum'  siue  gratum  iucundumque  (ad  22). 


LXIV  32—36.  373 

ad  'aduenere'  cf.  LXI  37.  ^quae'  si  quo  spectat,  certe  non  ad  'taedis' 
u.  26  (ut  uoluit  EUisius  incredibilium  fere  sectator),  sed  ad  'concessit 
ducere  neptem'  u.  29  pertiuere  putandum  est,  ut  qui  concesserunt  siniul 
coustituisse  diem  nuptiarum  dicantur.  quamquam  liaec  quoque  tam  est 
contorta  ratio,  iure  suo  ut  LMuellerus  coniectura  conatus  sit  subuenire.  qui 
proposuit  'quoi'  uel  'queis',  quorum  utrumque  apte  accedit  ad  'aduenere': 
siue  Peleo  siue  ambobus  amantibus  (cf.  u.  sq.).  —  32.  (lomum  conucntu 
tot.a  frcquentat  Thessalia  (siue  potius  Thesalia,  nam  haec  perpetua  iu 
hoc.  carmine  scriptura  Catullo  non  uidetur  esse  abiudicanda:  cf.  supra 
p.  52).  quaeritur  quae  sit  .domus  illa,  quam  frequentat  siue  gregatim 
adit  conuentu  (hoc  est  turba  festa  et  gratulandi  causa  conlecta:  Paulus 
Festi  p.  42)  tota  Thessalia  siue  uniuersum  Pelei  regnum;  quod  est  dictum 
cum  hyperbole  eadem,  qua  (adnotante  Vulpio)  Proii.  II  6,  2  tota  Graecia 
in  re  simili  est  usus.  nihil  onim  adest  quo  spectet  uox  nuda  'domum'. 
at  si  praecedit  'quoi' ,  hoc  ad  utrumque  enuntiati  membrum  pertinens 
efficit  ut  intellegamus  'Pelei  domum'.  ad  quae  iam  accuratiore  et  rei 
et  loci  cum  significatione  accedit:  —  33.  oppletiir  Lactanti  rcgia  coctu. 
cf.  Stat.  Theb.  II  214  in  eadem  re  lacto  recjalia  coetu  atria  complentur. 
iteium  laetitiam  persequitur  u.  sq. :  —  34.  «lona  rerunt  prae  se,  dcclarant 
gaudia  unltu.  scil.  ei  qui  coetum  efiiciunt.  Aeu.  XI  249  munera  pracferi- 
mus,  Ilias  lat.  22  dona  simul  pracfcrt ,  Lucil.  IV  25  M  tum  prac  se  portant 
inyentes  munere  pisces:  manibns  gestantur  dona  nuptialia.  'decl.',  manife.sto 
ostendunt:  Cic.  ad  fam.  I  9,  17  non  solum  frontc  atque  uultu  . .  declarant, 
Sil.  Ital.  XVI  581  mentis  tcstatur  gaudia  uultu.  —  35.  descritur  Cieros. 
describitur  Thessalorum  summus  in  regem  suum  amor,  quo  ox  remotis 
terrae  partibus  confiuxeruut  neglectis  negotiis  omnibu.s.  debetur  auteui 
primuB  ille  locus  Cieros  Meiuekii  [uiudic.  Strabon.  p.  151]  acumiui. 
nam  'siros'  uel  'syros'  traditum  Itali  in  'Scyros'  mutauerant;  quae 
inaula  non  paulum  a  Thessalia  reraota  cur  iuter  medias  huius  regiones 
commeuioretur  uon  apparet,  neque  defensioni  sufficit  quod  uulgo  accor- 
sunt  Scyri  incolas  Dolopas  ex  Thossalia  ortos  (Thucyd.  1  08,  Diodor. 
IX  60)  et  ad  communem  l'elasgoruin  gentem  pertinentes;  magis  etiam 
Achilles  et  aula  Lycomedis  hinc  abhorrent.  coniectura  autem  cum  sit 
illud  'siros'  sanandum,  cur  nou  amplectamur  eam,  qua  uihil  dubii  restat? 
est  enim  Cieros,  quae  et  Cieriuni  appellatur,  Thessaliotidis  0|>indum 
(Strabo  435);  quod  olini  fortassc  uobilo  erat,  uunc  .^;iiu'  tlopordilis  (o< 
fabulis  monumcntisque  fere  ignotian  latet.  —  Fhtliiotica  tcnii>(>  idoui 
restituit  Meinekius  pro  uulgata  'Tempe',  quae  potius  'l'eneia'  uocauda 
erant  et  a  quibus  Phthiotica  regio  sat  distat.  quodsi  dixerunt  'Phthio- 
ticus'  hic  pro  'Thessalicus'  poni,  quod  alias  conoossum  (!st  iu  liac  tam 
accurata  uariaruni  Thessaliae  regionum  distinctione  nou  concedi  lu^gloxore. 
itaquo  traditum  'tenipe'  pro  aj^poUatiuo  habontes  oxplicabinins  'uaJles 
Phthioticae'  (cf.  ex.  gr.  Theocr.  1,  07  Jj  xar«  IIi]v(idi  xaA«  tf^infu  i] 
yiaza  Ilivd(o,  Ouid.  am  I  1,  6,  uH't.  VII  371,  fast.  IV  477;  Marklandus 
ad  Stiit.   silu.  V  3,   209,  Kricgkins   libri  Mas  thessalischo  Tompo'  Lips. 


374  l^xiv  37. 

ISHb  {).  41)  hasque  ualles  (tle  quibus  cf.  Liuiua  XXXII  4,  3  sq.)  diceiiiuK 
nihil  aliud  sibi  uelle  quam  l'hthiotidis  circuniacriptionem  Bimilein  eiu.s, 
quam  u.  sequena  exhibet,  ubi  commemoratac  urbcs  Crannon  et  Larisa 
(sic  autem  rectius  quam  per  geminam  's'  scribitur)  ad  eam  partem 
Thessaliae  pertinent,  quae  Pelasgiotis  uocatur,  ut  iam  tribus  regionibus 
praecipuis  Thessaliotide  Phthiotide  Pelasgiotide,  inter  quas  media  erat 
Pharsalus,  recte  totum  Pelei  regnum  conplexus  sit  poeta.  —  37.  Pliar- 
saluiii  coeiint,  IMiarsalia  tecta  fr(M(uentaiit.  uide  bellam  per  asyn- 
deton  quod  uocant  explicatiuum  oppositionen) :  undique  sedes  suas  relin- 
quunt,  quippe  quibus  commune  itineris  propositum  fuerit  una  solaque 
Pharsalus  (hoc  enim  inest  nominis  repetitioni).  recedit  autem  poeta  a 
uulgari  fabulae  forma,  secundum  quam  in  Pelio  monte  locum  habuerunt 
niq)tiae;  neque  tamen  dubium  est  quin  Catullus  ex  reconditis  locupleti- 
busque  Alexandrinorum  fontibus  hauriens  Pharsalum  fecerit  nuptiarum 
locum  (cuius  rei  uestigium  habes  in  Eurip.  Androra.  16  sqq.,  schol.  ad 
Pindari  Nem.  IV  81);  ut  et  in  ceteris,  quae  ad  Pelei  historiam  attinent, 
non  triuialem  ille  sapientiam  sequitur.  recepimus  Pontani  emendationem 
'Pharsalum'  pro  tradito  'Farsaliam',  quod  est  ortum  ex  adsimilatione 
ad  uocem  subsequentem  eandem.  tam  conbtans  enim  est  'Pharsalus' 
mensura  (quam  loci  alio  nomine  suspecti  deprauatique  uon  redarguunt) 
adeoque  non  regionis  sed  urbis  nomen  desideratur  (numquam  uero  'Phar- 
salia'  apud  graecos  latinosue  scriptores  urbem  designat),  ut  friuolum 
sit  apertae  illius  emendatiouis  ueritatem  uelle  obscurare  accersitis  dis- 
simillimis;  cf.  et  Hauptius  opusc.  I  p.  140,  Lachm.  ad  Lucr.  d.  193.  — 
longius  CatuIIus  mori  epico  iudulgens  commoratar  in  desertorum  ab  in- 
colis  locorum  imagine,  hac  ipsa  commoratione  meliorem  sibi  parans 
transitum  ad  eam  quae  ex  contrario  ponitur  regiam  Pharsalicam  de- 
scribendam.  neque  tameu  lentius  euntem  poetam  passi  sunt  medii  aeui 
scribae,  uersus  aliquot  celeri  pede  transilientes  (erraudo  uimirum  in 
eisdem  initiis);  qui  uersus  iu  margine  archetypi  additi  falsoque  deinde 
in  textum  restituti  turbas  peperere  haud  paruas.  uam  in  hoc  libri  V 
ordine  38  'Rura  colit'  —  39  ''Non  humilis'  —  40  ''Non  glaebam '  — 
41  ^Nou  falx'  —  42  'Squalida  desertis'  uuUum  plaue  inesse  ordinem, 
sed  ea  quae  de  aratione  dicta  necessario  cohaereut  esse  discissa  sine 
arte  ulla  uel  consilio,  inde  a  Martialis  commentatore  Ramii-esio  de 
Prato  perspexerunt  docti  complures;  ex  quibus  Ramlerus  et  Ritschelius 
post  aliorum  couamiua  infelicia  ea  quae  duce  anaphora  coniunguntur 
non  diuellentes  u.  40  post  41  traiecerunt,  rectum  quidem  sic  efficientes 
progregsum,  quem  confirmat  aliquatenus  Vergilii  paululum  inmutantis 
imitatio  [ecl.  4,  40]  non  rastros  patietur  Imums,  non  uinea  faJcem, 
robitstus  quoqiie  iam  tauris  iuga  soluet  araior.  at  eidem  u.  38  suo  loco 
relinquentes  non  soluernnt  omnem  difficultatem.  absone  enim  agricul- 
turae  bis,  non  uno  tenore,  fit  mentio.  unde  boc  potius  ordine  uersus 
sese  excipere  uolui:  39,  41,  40,  38,  42,  ut  a  uinearum  et  hortorum  cultu 
trau-^eatur   ad  agros,   quorum   colendorura    studium   grauissimum  nouam 


LXIV  38—42.  375 

in  imagiiie  coepta  commorancli  ansam  simulque  ad  rera  redeundi  occa- 
sioncm  dedorit.  secundum  quem  ordinem  singula  contemplemur.  — 
39.  nou  huuiilis  curuis  imrgatur  iiinea  rastris.  'uiui.a'  dubitant  utrum 
pro  uineto  an  pro  uite  sit  accijiiendum.  hoc  si  amplectimur,  erit  uitis 
humilis  ea  quae  hnmi  serpit  (cf.  ad  LXIl  50).  quae  purgatur  a  terra 
scilicet  herbisque  forte  obductis;  quamquam  in  hanc  rem  credi  nequit 
adhibitum  esse  rastrum,  quod  instrumentum  a  dentibus  inflexis  dictum 
'curuum'  (cf.  Rich,  lex.  antiqq.  s.  u.)  glaebis  potius  frangendis  inseruit 
(Verg.  G.  II  399);  manibus  nimirum  par  est  uiticolas  in  singulis  uitibus 
et  elegisse  herbas  et  remouisse  ceteras  sordes.  itaque  praestat  cogitare 
de  uineti  solo  bidentibus  uei-tendo,  qua  cum  re  extirpendi  gramina  officium 
erat  coniunctum  (Colum.  IV  5).  'humile'  uinetum  est  id  quod  uites  humiles 
(uon  arbustiuas)  continet;  cf.  Varro  d.  r.  r.  I  8, 1,  Colum.  IV  1,  5,  VHehuius 
p.  70.  —  41.  uon  falx  attcnuat  frondatoriiui  arboris  iiui1)ram.  deminuit 
frondem  uimia  luxurie  puUuhxutem  uiribusque  arboris  uocentem;  saepius 
enim  ^umbra'  pro  fronde  ponitur,  ut  Verg.  G.  1  157  falce  i^remes  um- 
bras,  auctor  Nucis  63  non  milii  falx  nimius  Saturnia  deputat  umbras. 
nam  uoci  'falce'  additum  'frondatorum'  demonstrat,  non  esse  hic  in- 
tcllegendam  falceiu  uineaticam,  sed  arborariam  (Varro  d.  r.  r.  1  22), 
siquidfm  unum  tantum  frondatorum  geuus,  scilicet  quod  amputauerit 
arbores,  usum  sit  falce  (cf.  Seruius  ad  ecl.  1,  57).  quod  confirmat  plane 
illud  'arboris  unibram',  in  quo  singularem  coUectiuum  in  iraagine  gene- 
raliter  concepta  habes.  uude  satis  mirari  non  possum,  fuisse  qui  non 
de  hortorum  cultura  in  hoc  uersu  agi  putarent,  sed  aut  de  uitibus  falce 
amputandis  aut  de  arborura,  quibus  uites  implicitae  sunt,  umbra  coer- 
cenda  (Plin.  h.  n.  XVII  28,  214),  quod  utiumque  uon  froudatorum  wed 
uindemiatorum  est.  —  40.  nou  glaebani  prono  conucllit  uouierc  tau- 
riis.  fiudit  uersatque  aratro  iu  terram  defixo,  uulgo  interpretantur, 
nescio  quo  iure  quibusue  exemplis  (nam  'pressus  uomcr'  uihil  ad  rem); 
immo  uomer,  qui  proprie  uocatur,  nihil  habet  quod  in  parteni  anterio- 
rem  inclinet,  sed  dercctus  est  totus.  Vulpio  autem  ab  aratore  incuruo 
uomercm  pronum  explicanti  cum  uemo  iam  fidcm  sit  habiturus,  de  uni- 
ucrsa  iiatura  aratri  in  terram  inuergentis  descensuriijue  suut  qui  cogi- 
tent.  quod  ut  fortasse  opere  noudum  incohato  noii  phine  est  falsum, 
ita  quod  trahentibus  tauris  sulcos  ducit  aratrum  iam  non  pronum  sed 
deprossum  est  et  in  rectum  teudit.  quocirca,  nisi  forte  magis  tibi 
poeticum  uidebitur  'pronus  c.  u.  taurus',  reponeinlum  jtuto  ''proso  uouiere', 
lioc  cst,  in  rectum  uadente.  JJS,  niollcscunt  colia  iiiucncis.  remi 
nibcaris  colhi  boum  'dura'  (ut  apud  Uuid.  epist.  l'J,  39  sq.),  scilicet  iugo 
inposito  ct  adsiduo  labore;  quae  muic  per  ferias  agrestiinu  uacatione 
opcris   dcsuescunt  onus  aratri   ferre.  42.   S(|uaii4ia  dcscriis   riilii^o 

iiilertur  aralris.  uonieri  autem  ipsi,  pcrgit  iioota,  in  agiis  scilicet 
relicto  terra  (ut  onini  fcrro:  I*lin.  li.  n.  XVH  1)  obducit  rubi^^inem;  quac 
forma  aeque  bona  quam  altera  ''lobigo'  habotur  etiani  liXVlll''  lll,  ubi 
uocalur  'scabra'.     hinc    inhistr;itur   uox   'iulortur',  (piani  oxplicaut  'iii- 


370  LXIV  43  ^  47. 

fert  se'  conparantes   Tib.  I  10,  60  militis  in  tenchris  occv/pat  arvia  aitus 
(potuisscnt  etiam  Prop.  II  6,  36  mala  desertos  occupat  herba  dcos);  uimi- 
rum  cogitauit  poeta  de  umoribus  terrenis  tamquam   forramentorum  ini- 
niicis.  —  nimc  cx   hac  degressionc   ita  in  uiam    se   recipit  Catullus,   ut 
agricolis  regcm  huiusque  regiam  splcndidam   illorum  squalidis  iam  ara- 
tris   opponat:   —    43.   ipsiiis   sit  scdes.     praepositam   ob   contrarium   ui 
multa  uoccm  'ipsius'  intellcge  Momini,  rcgis'  (ad  I  9),  ut  Aen.  II  479.    ^at' 
traiectum,  ut  u.  68.    sedea,  quas  magis  generaliter  domum  accipe,  plura- 
litcr  positae  hic  (nam  cf.  ad  LXVII  4)  amplitudincm  denotant  ingentem, 
ut  Verg.  Acn.  II  437.  —  (iiiaciiiiiqiie  opiilciita  recossit  regia.    hoc  est, 
in  omni  parte   interioris  arcis.     nam    reccdit  omnc,   quod  oculis  spccta- 
torum   subtrahitur,   qui   tantum  frontem   domuum  uidcnt,   non  interiora 
retrosum  sese  extendentia;  cf.  Plin.  epist.  II  17,  21  contra  parietem  medium 
zotheca  pcrquam  eleganter  rccedit  (ncc  plane  dissimiles  Verg.  Aen.  II  300, 
Stat.  Thcb.  V  242):  sic  ctiam  acccpit  Verg.  Acn.  I  637—641  totum  hunc 
lociim   43—51    rcspicicns   at   domus   interior   rcgali   splendida   luxu  in- 
struitur   cqs.     nouo    hoc   cnuntiatum    secundarium    utitur  subiecto,   quo 
accuratior  ratio  reddatur  primarii:  splendet  domus  in  omni  sui  parte,  ut 
par  est  in  arce  regia  diuitiis  opibusque  afluenti.  —  44.  spleudeut  auro 
atque  arg'ento.    cf.  Vcrg.  I.  1.,  Phacdr.  IV  26,  20  splendchat  hilare  poculis 
tonuiuium  ct  aj^p.  14,  6  uilla  ditis  splmdida  ct  (cp.  Mitscherl.)  Baccbyl. 
27,  8  B.   XQvaa  d'   sXtcpccvri  ts  (laQfiaiQOvai  ol-noi.     intellege  prompta  ex 
thesauro  insignia  regia  nec  non  arma  et  uasa  similiaque,  quae  in  orna- 
mentum  parietibus  adfixa  oculos  aduenientium  oblectabant;  magnamque 
illorum  copiara  inlustrat  uersus  spoudiacus.   —   45.  candet  ebur  soliis. 
datiuus  'soliis'  (quibus  mensae  adsidebatur:  iufra  303)  pro  ^solia  candent 
ebore'  (cf.  263);  comparant  Aen.  VI  603  lucent  genialibus  altis  aurea  fulcra 
toris    et   895    candenti   elephanto.   —    colluceut   yocula    lueusae.     scil. 
nuptialis,    quam    licet    ex    compluribus    mensis    (infra    304)    constantem 
uuam  generaliter  finxit  poeta  (cp.  Mitscherl.  Verg.  Aen.  XI  738  et  plenae 
pocula  mensae).     illud   mirandum   est    quod    poeta,    postquam    fulgentes 
auro  argentoque   domus   partes  omnes   et  in  atrio  ipso    candentia  cbore 
solia  commemorauit,  iam  oblitus  est  addere,   quanam  luce  splenduerint 
calices,  quod  addi  concinnitas  quam  maxime  flagitat.    suspicamur  igitur, 
post  u.  45  intercidisse  uereiculum  a  uoce  'gemmea'  incipientem  et  deinde 
alia  addentem,  quae  ad  apparatum  nuptialem  pertinereut.    utut  hoc  est, 
per  asyndeton  summatiuum  iam  fiuitur  haec  descriptio  ita:    —  46.  tota 
douius  gaudet  regali  spleudida  g-aza.  opibus  (Lucr.  II  37)  illis  uere  regiis 
uisui  expositis  dum  splendet  ubique,  laetum  et  diebus  festis  adconimodatum 
uultum  prae  se  fert  domus,   translatione  eadem  uere  poetica,  qua  dixit 
Lucr.  III  892   domus  laeta   et  Phaedr.  IV  26,  21    magno   adparatu  laeta 
resonabat  domus  (cf.  et  infra  u.  284).  —  47.  puluiuar  geniale.     lectus 
nuptialis,    quem   par    est    diuae    hic   attribui    talem   qualem    in   templis 
Romae    sternere    solebant   deis;    unde    etiam    imperatricum   Romanarum 
Liuiae  et  Messalinae  lecti  aperto  diuinitatis  respectu  uocantur  pnluinaria 


LXIV  48—49.  377 

(Ouid.  ex  P.  II  2,  71;  luuen.  6,  132).  —  48.  sedibus  iu  mcdiis.  in 
media  domo  {mecliis  in  tectis  Verg.  1.  1.),  hoc  est,  in  atrio;  nam  uidetur 
sane  domum  Romauam,  in  qua  atrium  continebat  lectum  genialem 
(exempla  dat  Rossbachius  'roem.  Ehe'  p.  367),  ob  oculos  habuisse  poeta; 
nisi  forte  reddidit  Homericum  (ivx^a  Sofiov  viprjloio  (Od.  III  402),  ubi 
etiam  cubiculum  uxoris,  quod  proprie  thalamus  uocatur,  positum  fuisse 
uidetur  apud  Graecos.  —  ludo  quod  dente  polituui.  adiectiue  est 
posita  uox  'politum',  hoc  cst,  exornatum;  unde  corrigendus  Lucr.  V 
1451  et  daedala  signa  polita.  lecti  enim  elegantiores  iii  partibus  magis 
conspicuis  (maxime  pedibus;  cf.  LXI  108)  eburati  atque  etiam  aurati 
erant  (ut  apud  Plautum  Stich.  377).  ad  'dente  Indo'  (hoc  est,  ebore 
quod  misit  India)  cf.  Ouid.  met.  VIII  288;  Petron.  c.  135;  Stat.  silu.  III 
3,  95;  luuen.  11,  125;  Symi)hos.  160.  —  49.  tiucta  tcgit  roseo  couchyli 
purpura  fuco.  iterum  lepor  petitus  ex  oppositione  eboris  niuei  et  pur- 
purei  straguli,  ut  apud  Hor.  sat.  II  6,  102  rubro  ubi  cocco  tincta  super 
lectos  canderet  uestis  eburnos.  unde  etiam  abundans  loquendi  genus  ex- 
•plicandum,  quo  purpura  siue  stragulum  purpurcum  iterum  longius  de- 
piugitur  tamquam  'fuco  eonchyli  roseo  tincta' ;  ad  quod  non  tam  cum 
Mitschcrlichio  conparanda  suut  Stat.  sihi.  III  2,  139  qiio  prctiusa  Tyroe 
rubeat,  quo  purpura  ftico  Sidoniis  itcruta  cadis  similiaque  haud  pauca 
quam  potius  Seren.  Samm.  798  purpura  torretur  conchyli  perlita  fuco. 
nam  ex  conchylii  siuc  muricis  suco  (quam  uocem  male  nonnulli  et  Ca- 
tullo  et  Sereno  restitui  uoluerc)  paratur  fucus  ille  roseus  siue  color  pur- 
pureus,  quem  combibit  quae  tingitur  lana:  Lucr.  VI  1074  purpzircusque 
colos  conchyli  iungitur  uno  corpore  cum  lanae  (apud  eundem  II  501 
restitue  purpura  Thessalico  concharum  infecta  colore)\  Cic.  Phil.  II  27,  67 
conchyliatis  .  .  peristromatis  leclos  stratos,  Matius  fr.  5  M.  tapctes  cbrii 
fuco,  quos  concha  jmrpura  imbuens  ucnenauit,  alia.  —  transit  iam  Catullus, 
longiore  degressione  carmini  suo  bnftgoSiov  qnoddaai  iuserturus,  ad  de- 
scribendum  stragulum  purpureum.  adamabant  enim  iude  ab  antiquissi- 
mis  temporibus  poetae  ut  cetera  artis  monxTmenta  ita  texturas  uersibus 
suis  inlustrare  atque  exornare.  exempla  coulegit  Coruelius  Muellerus 
[spicil.  in  Cat.  c.  LXIV,  Hamb.  1830,  p.  14],  cuius  adpono  uerba:  'omui- 
bus  praeiuerant  Homerus  clipeo  Acbillis  (II.  XVIII  478  sqq.)  et  Hesiodus 
clipeo  Ilerculis  depingendo  (scut.  Herc.  139  sqq.).  intor  Auacreontea 
legitur  carmen  (51),  quo  poeta  discum,  in  quo  e  mari  assurgit  Veiuis 
Anadyomene,  persequitur.  Theocritus  (Id.  1,  27  sqq.)  poculum  praemii 
loco  propositum,  Moschus  (Id.  2,  37  sqq.)  calathum  Europae  depinxit; 
ApoUonius  lihodius  ([  721)  fabuUis  lasonis  paUae  intcxtas  enarrauit; 
item  Ouidius  (met.  XIU  081  sqq  )  tabulas  in  cratere  Aeneao  et  (met.  11 
5  sqq.)  iu  foribus  regiae  Solis  exprossas.  Vergilius  (Aen.  VIII  625  sqq.) 
clipeum  Aeneae,  chlamydem  cum  Ganyniedis  raptu  intexto  (Aen.  V  250). 
fores  templi  Cumani  (Aeu.  VI  25  sqq.)  dcscripsit.  Silius  Italicus  (II  403) 
clipoum  Hannibalis;  Nonnius  (Dioiiys.  XIA  302  sq.)  orbom  terrarum  in 
palla  Harmoniae   acu  picta   exliiljuit'.     haec  Muollorus,   cuius   onumera- 


378  LXIV  49. 

tioni  nonnuUa  addi  possunt  (ut  Eurip.  lon  1141  Bqq.,  Ouid.  mct.  VI  70, 
Verg.  Acn.  I  453  sqq.,  Ciris  21  sqq.).  80cutu.»>  cst  autem  Catullu«  Alexan- 
driuorura  niaxime  morera,  quibus  talia  ciiiiiodia  ualde  placebant,  elegit- 
qne  Thesei  et  Ariadnes  historiam  nobilissimara  ob  eam  causam,  ni  falli- 
mur,  quod  qui  uersibus  latinis  illam  panxisset  nondura  extitit.  itaque 
materiae  primum  tractatae  gloria  adliciente  cum  illud  potissimum  argu- 
mentum  sibi  sumpserit,  facile  excusatur,  quod  rerum  probabilitatem 
parum  curauit;  nam  Pelea  et  Thesea  fabulae  priscae  eisdem  temporibus 
uiuentes  faciunt.  qua  in  re  quantopere  abusi  sint  licentia  poetis  con- 
cessa,  nemo  magis  osteudit  quara  Valerius  Flaccus,  qui  in  Argo  naue 
depictas  narrat  Pelei  et  Thetidos  nuptias  (I  130  sqq.).  et  similiter  potest 
excusari,  quod  miro  sane  raodo  fingitur  lecto  nuptiali  instratam  fuisse 
uestem,  in  qua  infidi  amatoris  gesta  erant  dei^icta.  sed  ipsum  tractandi 
argumenti  modum  ut  persequamur,  poeta  strenue  feruideque  rem  ad- 
gressus  narrationis  iucunditate  longius  longiusque  quidem  abduci  se 
passus  est,  ut  tamen  arte  quadam  haec  euagatio  minime  careat.  nam 
cum  seriem  quandam  imaginum  in  certo  aliquo  artis  opere  obuiarum 
studeret  exprimere  carmine  suo,  facile  sensit,  facta  certo  ordine  pro- 
posita  a  pictore  uel  fictore  siue  toxtore  (nam  quale  opus  ei  obuersatum 
sit,  difficile  est  diuiuatu)  hoc  modo  sibi  esse  tractanda,  ut  uou  summa 
rerum  ipsarum  momenta,  qualia  artifex  continua  inde  ab  initio  usque 
ad  finem  serie  oculis  subiecisset,  sed  personarum  agentium  sensus 
afFectusque  cum  maxime  legentium  animis  proponeret,  non  gestorum 
enarratorem  sed  tcov  naQ^ayv  interprctem  agens.  itaque  cum  artis  exem- 
plar  singularum  imaginem  cyclum  queudam  praeberet,  quo  secuudum 
fabularum  fidem  omnia  suo  ordine  dcscripta  cssent,  Catullus  hunc 
ordinem  ueglegens  et  in  medias  res  properans  optime  utque  uerum  poe- 
tam  suspicias  perspexit,  summam  suae  narrationis  uersari  debere  in 
depingenda  ea,  in  quam  ipsa  fabula  omnem  affectuum  uim  contulit: 
Ariadne  deserta  limen  est  narrationis,  ad  Ariadnen  summae  desperationi 
traditam  medium  recurrit  carmen,  ideui  finem  facit  in  Ariadne  ex  an- 
gustiis  erepta.  quibus  partibus  tribus  ea  quae  antea  posteaque  sunt  acta 
quasi  in  transcursu  inseruntur.  hinc  autem  qui  laudamus  Catullum,  quod 
quid  inter  artificis  et  poetae  rationes  intersit  intellexit,  iam  minus  aegre 
ferimus  quod  suo  materiam  tractandi  generi  nimis  iudulgeus  iu  singulis 
partibus  parum  consuluit  symmetriae  (ueluti  Ariadues  orationem  nimis 
extendit).  quamquam  hoc  uel  beniuolis  aestimatoribus  est  reprehenden- 
dum,  quod  etiam  in  eis  quae  cursim  tangit  ille  uon  cauit  partium  con- 
centui  plane  necessario.  nam  habet  ratio  a  poeta  instituta  hoc  incom- 
modi,  quod,  cum  haec  de  Ariadne  narratio  iam  ipsa  sit  degressio,  intra 
hanc  nouis  opus  fuerit  degressionibus;  in  quibus  cum  modum  ille  non 
seruauerit  (ut  in  Aegei  ad  filium  uerbis  u.  215  sqq.),  complicitum  con- 
tortum  difficile  euadit  totum  hoc  episodium.  quod  per  plus  quam  du- 
centos  uersus  extentum  iustam  pro  uniuerso  epyllio  mensuram  excedit 
nobisque   in   memoriaiu  reuocat  purpureum   illum  pannum  Horatii,   qni 


LXIV  50—52.  379 

nescio  an  in  priuia  artis  poeticae  parte  exagitauerit  Catullnm  studiorum-^ 
que  socios,  qui  caeco  Alexaudrinorum  amore  praeceps  dati  carmen  sim- 
plex  et  unum  esse  debere  nondum  iutellexisseut.  artis  autem  exemplar, 
cuius  singulas  imagines  poeta  conflauit  in  unum,  qnali  fere  serie  fabu- 
lam  descripserit,  difficillime  erui  potest:  uidentur  (si  in  re  incertissima 
coniecturam  liuet  proferre)  iu  una  parte  Thesei  in  Creta  aduentus  i^ri- 
musque  cum  puella  congressus,  iuuenis  Atheniensis  cum  Minotauro  pugna, 
Ariadne  in  Naxo  deserta,  Aegeus  iu  mare  se  praecipitaua  Jocum  habuisse; 
iam  altera  pars  (cf.  u.  251)  itidem  quattuor  si  coustitit  imaginibus,  foi'- 
tasse  continuit  Bacchi  in  Naxo  aduentum,  Ariadnes  somno  uiuctao  uisum, 
puellae  in  Thyiadum  agmine  deductionem,  Bacchi  et  Ariadnes  nuptias 
(cf.  de  artis  operibus  ad  totam  hane  fabulam  pertinentibus  Olahnius 
libri  'archaeologische  Beitraege'  inscripti  p.  251  sqq.  et  Roscherus  lex. 
myth.  p.  544  sq.).  ceterum  hoc  ei^isodion,  licet  laboret  compositionis 
uitiis,  tamen  locis  multis  suauissimis  splendidissimisque  ph-num  cum 
alii  aeui  Augustei  uates  data  occasione  expresserunt  iraitando,  tum  totum 
ob  oculos  habuit  Ouidius  epistula  decima.  —  50.  haec  uestis  priscis 
liomliium  uariiitii  lig-uris.  uestis  (scil.  stragula,  ut  infra  265)  est  uariata 
aiue  ornata  uersicoloribus  (Prop.  II  6,  33  istis  olim  uariahant  tecta  liyuris; 
Val.  Flacc.  Ill  12  ct  picto  Clytc  tiariatterat  auro  =  acu  pinxerat)  homi- 
num  figuris,  quae  ipso  habitu  suo  referebant  priscam  uetustatem.  est 
enim  haec  iusta  legitimaque  inuersio  pro  'priscorum  hominum  figuris' 
eo  magis,  quod  quasi  in  uuam  notionem  coeat  illud  'hominum  figurae' 
(Verg.  Aen.  II  18  delccta  uirum  corpora,  Ouid.  trist.  II  521  prisca  uiro- 
rum  corpora,  Htat.  TLeb.  111  224  tcrrificis  monslrorum  (i(juris  et  Ach. 
II  158  Kohlm.  priscosquc  uirum  inirarer  honores).  —  51.  Iieruuiii  mira 
iiirtutos  iudiciit  artc.  artificio  admirabili  (PLM.  III  p.  305  Xlll  1  et 
mira  textilis  arte,  Verg.  Aen.  IX  304,  Ouid.  met.  X  247)  manifestat 
narratque  semideorum  fortia  facta.  sic  enim  uocem  'uirtutes'  recte  in- 
tcllexit  Vergilius  1.  ad  u.  43  1.;  cf.  et  LXVlll''  50.  locutus  est  autem 
poeta  respectu  straguli,  iu  (pio  sane  Thesei  facta  fortia  primo  luco  ex- 
titerunt,  non  sui  carminis,  in  quo  illa  fere  delitescuut  deprimeute  aliu- 
rum  reruui  descriptione.  —  52.  naiiiqiic  fliioiitisouu  prospeetaiis  litorc 
Diac.  'nauique'  in  tram^itu  sollenmi  ad  rem  uiirrandaui,  ut  infra  212. 
ad  uocem  hoc  uno  loco  (fortsisse  casu)  extautem  Mlueutisonus'  cumparu 
8imi]linui.s  'undisouus'  et  'fiuctisonus':  ad  litoris  ])etras  maris  iluouta 
magno  cum  souitu  franguntur.  expressus  Homerus,  qui  iu  mvrriitione  de 
IMieseo  et  Ariadue  Od.  XI  325  Jnj  sv  d(i(piQvty  habet;  expressit  iterum 
h.  1.  Ouid.  a.  a.  I  528  breuis  aiiiuorris  Dia  feritur  atjuis.  'prospectan.s', 
usque  et  usque  prosiiicieii.s;  (piod  absolute  est  posituni:  ex  litore  editiore 
iu  niare  subiectum  oculos  ])ueila  mittit.  Diam  insuhim  utrnm  pro  Naxo 
an  pro  ca,  quae  prope  Cretam  est  sita,  acci]iiunt  etiamuunc  dubitaiit 
docti.  pro  Naxo  stant  ueterea  oniues:  Diodor.  IV  Gl,  scboliastae  ad 
Hom.  Od.  XI  321  (ubi  quod  legitur  Jia  vijoo-i  nQog  rj}  Kqi'ittj,  /jriv:  vvv 
Nci^og    KuXtirai,    confuaio   est   uperta,    siquidem   Dia   Creticu    uumquaui 


380  LXIV  63—65. 

Naxou  noiiion  acccpit),  ad  'l"lieocr.  id.  II  4(>,  ad  Apoll.  llhod.  IV  426 
(ubi  adfcruntur  tcstimonio  non  conteninendo  Callimachi  uerba  incertum 
cx  quo  carniinc  prompta  iv  ^crj'  xo  yag  h'ay.e  TzaXciiTi-Qov  ovvona  Nu^o}), 
Eratosth.  Catast.  5,  Plutarch.  Thes.  c.  20,  Prop.  111  17,  27  «q.  cd.  nostrae, 
Ouid.  met.  JII  636  et  690,  Seru.  ad  Aen.  III  125,  schol.  ad  Germ.  Arat. 
p.  384  Eyss. :  unde  si  in  hac  fabula  alii  scriptores  simpliciter  uocant 
Diam,  tamdiu  de  Naxo  cogitandum  eBt  nobis,  quaradiu  non  certa' ratione 
eos  non  de  Naxo,  sed  de  Dia  Cretica  ucrba  facere  demonstratum  erit. 
iiam  rccentiorum  (primi  IVossii;  cf.  et  Fleck.  ann.  1882  p.  206  sqq.) 
argumenta,  quibus  hoc  demonstrare  sunt  conati,  nimis  inualida;  nam 
cur  ex  Creta  Athenas  rediens  ad  Naxon  adpelli  nequierit  Theseus  (infra 
ad  121),  aeque  latet  quam  quod  dicunt,  illam  insulam  iam  tum  cultam  fuissc 
ct  hominibus  habitatam  (qnod  in  Dia  Cretica  multo  magis  est  uerisimile); 
breuis  autem  paruaque  respectu  aliarura  insularum  (maxime  Cretae)  ad- 
liellari  potuit  etiam  Naxos;  ex  qua  certe  Cretam  adspicerc  non  licuit 
(licuit  ex  Dia  Cretica);  et  similia,  si  iam  opus  esset,  facile  aduersus 
illorum  opinionem  proferri  possent.  —  53.  Thesca  cedenteni  celcri  ciim 
cliisse  tuetiir.  consentiunt  cum  scriptores  ueteres  (cf.  et  infra  84,  121, 
227)  tum  tabulae  pictae  Porapeianae  et  Herculanenses  in  eo,  quod  unam 
Theseo  nauem  attribuuut.  et  habet  hanc  siguiiicationem  unius  nauis 
haud  raro  uox  'classis'  (ut  Hor.  I  37,  24  cJassc  cita;  ibid.  III  11,  48; 
Verg.  Aeu.  VI  334),  ut  tamen  obscurum  maneat  'cum',  siquidem  cum 
classe  fugit,  qui  complures  habet  naues,  in  quarum  una  ipse  est  con- 
locatus.  restitui  ex  coniectura  'tum',  quod  sua  utitur  ui:  fugae  uixdum 
coeptae  tum  potissimum  ille  operam  inpendit,  ut  quam  celerrime  e  cou- 
spectu  abiret:  intellegimus  haec  et  sequentia  melius,  si  iuuenem  modo 
profectum  oculis  prosequitur  Minois.  qua  coniectura  simul  pulcre  augetur 
horum  uerborum  ornatus  in  adlitteratione  positus  nunc  demum  bene 
mixta.  'ced.'  (=  disced.,  ut  LXVI  39),  scil.  'litore  Diae';  quod  aeque 
cum  ''ced.'  quam  cum  ''prospectans'  iungeudum.  —  54.  indomitos  in 
corde  gerens  Ariadiia  fiirores.  qui  furores  de  ira  et  dolore  intelle- 
gunt,  neglegunt  u.  sequentem.  immo  per  breue  conubii  tempus  puella 
nondum  cupiditatem  satiauerat  maritalium  amplexuum,  ut  similiter  Lau- 
damia  LXVIII'^  43  et  89;  Ouid.  met.  X  364  at  uirgo  Cinyreia  peruigil 
igni  cavpitur  indomito  furiosaque  tiota  retractat.  et  sic  semper  'furor', 
cuius  magnam  uim  indicat  pluralis,  in  hoc  carmine  de  saeuo  amore 
habetur  (94,  124,  197).  'gerens',  portans  fouensque,  ut  Sen.  Agam.  127 
tumido  feroces  impetus  animo  geris.  'Adriana'  miro  errore  et  apud  Ca- 
tiillum  et  apud  alios  haud  raro  scribunt  codd.,  ut  fere  numquam  librarii 
reliquere  intacta  nomina  propria,  quibus  substituerunt  sibi  consuetiora 
(hic  nescio  cuius  feminae  sanctae);  de  'a'  finali  breui  Neuius  I  p.  43.  — 
55.  necduni  etiain  sese  ciuae  iiisit  uisere  credit.  sic  tam  luculenta 
apertaque  emendatione  restituit  IVossius  rara  insuetaque  felicitate  hic 
usus,  ut  superuacaneum  sit  in  disceptationem  uocare  aliorum  conamina. 
'uisit'  (cf.  'prospectans')  de  eis  quae  intento  defixoque  uultu  (LXIII  48) 


LXIV  56-60.  381 

uidemus;  'uisere'  magis  nt  IX  6  pro  siraplici  'uidere'.  huc  adludere  censet 
Mitscherlichius  Ouid.  epist.  10,  31  ut  uidi,  aut  certe  cum  vte  uidisse  putaui, 
frigidior  glacic  semianimisque  fui;  cf.  et  Apul.  met.  II  1  quod  aspiciens 
id  esse  crederem  quod  esset  (Prop.  III  24,  6).  Verg.  Aen.  VIII  697  nee- 
dum  etiam.  —  56.  utpote  fallaci  qiiae  tunc  primum  excita  somuo. 
prosam  sapit  uox  'utpote'  etiam  LXVII  43  obuia,  quam  uix  alibi  apud 
cultos  poetas  inuenias.  'somno  fallaci  (qui  puellam  male  prodidit:  Ouid. 
ep.  10,  5)  excita'  aeque  bonum  atque  ^ex  somno' :  Sall.  lug.  72,  2  somno 
excitus,  Drakenb.  ad  Liuium  VII  36,  2.  Hunc  primum'  (in  quo  omnis 
uis)  belle  depingit  Ouid.  1.  1.  9  sqq. :  tenente  adhuc  somni  languore  errare 
se  putat  primo.  —  57.  desertam  in  sola  miseram  se  cernat  harena. 
desolato  siae  solitario  in  litore;  quo  sensu  saepe  'solus'  uox  adhibetur, 
ut  infra  154  et  184  (cf.  Heinsius  ad  Ouid.  met.  XIV  681  loca  sola).  bene 
haec  ''desertam  in  sola'  cohaerent:  in  uacuo  litore  uacuam  amatore  cum 
se  cernat,  iure  se  miseram  (L  9,  LXV  21)  putat  puella.  —  58.  inime- 
mor  at  iuuenis  f.  pellit  uada  remis.  ad  'immemor'  cf.  XXX  1,  quam- 
quam  hic  conexus  facile  supplendum  suppeditat  'illius'.  'iuuenis'  solita 
amatoris  adpellatio  apud  poetas  elegiacos.  Prop.  IV  2,  8  remorum  auditos 
per  uada  ^mlsa  sonos;  Tib.  II  5,  34.  insolita  sibi  et  apud  alios  rara 
uersus  per  tria  bisyllaba  exeuntis  conformatione,  quae  aliquid  fracti 
prae  se  fert,  poeta  depingit  laborem  summum  remorum  prae  celeritate 
paene  fractorum  (cf.  u.  183).  —  59.  irrita  uentosae  liuquens  promissa 
procellae.  cf.  ad  XXX  10,  de  promissis  infra  139  sqq.  'linquens',  non 
amplius  curans,  sed  tradens  promissa,  quae  sic  facta  snnt  uana,  rapienda 
procellae,  quae  hic  'uentosa'  audit  similiter  atque  apud  Lucr.  VI  124 
uenti  conlecta  procella  legitur:  sunt  Ouidii  praecipites  noti,  quos  Cressa 
fleuit  promissaque  uelaque  Thesei  tulisse  (am.  I  7,  16);  nostrum  aemu- 
latus  est  Statius  Ach.  I  960  inrita  uentosae  rapiebant  uerha  proceUae.  — 
60.  queui  procul  ox  alga  maestis  Minois  ocellis.  'procul'  artius  con- 
iunge  cum  'quem',  scil.  uersantcm;  quemadmodum  saepe  adnerbia  ad- 
iectiuis  uel  participiis  additis  carent.  pro  'alga'  uere  restituit  Heinsius 
'acta'.  quamquam  enim  litus  saxosum  (cf.  u.  52)  alga  potuerit  esse  con- 
tectum  (Aen.  VII  590),  taraen  nuda  nox  'alga'  non  designat  stratum 
ex  alga  factum  (sponte  nostra  intellegimus  Val.  Flacc.  l  252  moUi  ii(ue- 
nes  funduntur  in  (dga).  neque  uero  ''alga'  ualet  ''litus'  (apud  luuen. 
4,  48  algac  imjuisitores  sunt  rLrum  minutissimarum  indagatores).  dciuque 
ne  pnellam  in  maris  undas  primas  et  algosas  procun-isse  putemus,  uetat 
eiusdem,  qualis  hic  describitur,  gtatus;  postea  u.  128  boc  faeit.  sapit 
'alga'  correcturam  lectoris  siue  gramraatici  alicuius,  qui  in  litore  humili 
torum  amantiura  fuisse  sibi  persuasit  ob  u.  67  (ubi  uidc),  quom  Onidius 
quoque  aliter  accepit  hinc  nonnulla  uariaiis;  idoraque  corrector  etiani 
infra  u.  158,  ut  sibi  constaret,  ^iiga'  suura  intrusit.  si  legiraus  ''ox  acta', 
propterea  quod  eam  saxosam  fuisse  scimus  e  u.  52,  sentiraus  poeticae 
imaginis  iucunditatem,  qua  sedis  saxeac  inatar  saxea  facta  Ariadne  (quae 
'Minois'  uocata  est  iam  Apoll.  Khod.   111  997)  coucipitur  (cf.  u.  sq ).    et 


382  T.XIV  Bl     62. 

aut  fiillor  plane  iiiit  ita  lf!<,'eriiiit  VorgiliiiB  scriljoiiK  Aen.  V  G\:i  in  sola 
secrctae  Troades  acla  amisnuiii  Anchiscn  flchant  cunctaeque  profundum 
pontum  aspectahant  et  Prudentius  1.  infra  ad  147  laudato.  cun»  'maeHtis' 
auteui  'ocellis'  coniunctum  fere  uisum  defixum  (Aeu.  VI  l.OOi  reminiscaris, 
ut  sua  imagini  constet  grata  concinnitas.  —  01.  suxeii  iit  cfilgies  l»ae- 
chaiitis  prospicit  clicu.  primo  adspectu  torpor  puellam  tenet  inmotam 
locoque  adlixam:  Ouid.  ep.  10,  49  aut  mare  j^^ospic-iens  in  saxo  frigida 
sedi,  quamque  lapis  sedes,  tam  lapis  ipsa  fui;  idem  met.  V  509  vmter  ad 
auditas  stupuit  ceu  saxea  uoces;  idem  met.  III  419  uultuque  inmotus 
eodem  haeret  ut  e  l^ario  formatum  marmore  siynum;  idem  am.  I  7,  51 
udstitit  illa  amens ,  albo  ct  sine  sanguine  uultu,  caeduntur  Fariis  qualia 
saxa  iugis;  Apul.  met.  III  10  fixus  in  lapidem  ('laijide'  codd.)  steti  gelidus 
nihil  secus  quam  una  de  ccteris  theatri  statuis;  Stat.  Theb.  V  723  illa 
uelut  rupes  inmoto  snxea  uisu  haeret  (praeterea  Mitscherlichio  debeo 
Eurip.  Med.  27  sq.).  obuersabatur  autem  Catullo  certum  quoddam  signum 
marmoreum,  quod  in  simili  statu  habituque  depinxit  Baccham  aliquam; 
non  eam,  quae  trieteride  lassa  in  gramine  iacet  (Ouid.  am.  I  14,  21; 
Prop.  I  3,  5),  neque  illam  Horatianam  (od.  III  25,  9  sqq.),  quae  in  re- 
giones  ignotas  delata  harum  pulcritudines  admiratur,  sed  aliam  quandam 
mihi  certe  ignotam,  quae  ob  dirum  adspectum  horrore  attonita  et  quasi 
in  lapidem  mutata  est.  nam  errare  mihi  uidentur  ei  qui  Ariadnen  uultu 
furorem  Bacchae  prae  se  ferre  statuuut  ex  u.  54,  quem  aliter  explicaui- 
mus.  uunc  illa  omnis  est  torpida,  ut  in  tota  hac  parte  52 — 70,  in  qua 
pendentem  'in  saxo  prosecutamque  oculis  abeuntem  amatorem  depingit 
poeta;  mox,  ubi  dolor  foras  prodiit,  iram  illam  scintillarum  in  silice 
reconditarum  instar  quiescentem  emittit  nudatque.  in  fine  uersus  quod 
est  traditum  'heue',  male  Itali  in  ""euoe'  ('euhoe'  Lachm.)  mutauere, 
quod  iungendum  esset  cum  'bacchautis'  (cf.  u.  255):  non  conuenit  mutae 
et  lingua  deuincta  adsidenti  Bacchae  talis  exclamatio.  ''eheu',  quod 
Bergkius  reposuit,  egregie  utque  amant  poetae  latini  facit  ad  exprimen- 
dani  miseram  puellae  desertae  condicionem.  —  6*2.  prospicit  et  iiiagiiis 
curanini  fluctiiat  iindis.  cst  repetitio  rhetorica,  quam  alii  aliter  adjjella- 
rnnt,  optime  'reuocatio'  audit:  in  jjrioris  uersus  sede  ultima  uel  paen- 
ultima  positum  uocabulum  in  sequentis  initio  ita  iteratur  ut  aut  eadem 
sententia  efferatur  maiore  cum  adfectu  (LXIV  26  sq.,  132  sq. ,  LXVI 
75  sq.)  aut  antea  dictum  uunc  accuratius  explicetur  diligentiusque  de- 
scribatur  (LXIII  8  sq.,  LXIV  285  sq.,  321  sq.,  LXVI  83,  LXVIII''  48  sq); 
et  hoc  altero  genere  crebriore  (cf.  et  Ouid.  ep.  10,  33  excitor  iUo,  excitor 
et  summa  Thesea  uoce  uoco)  eo  modo  usus  est  hic  jjoeta,  ut  simul  actionis 
quendam  progressum  significaret:  prospicit  et  quo  diutins  prospicit,  eo 
magis,  dum  soluitur  iamiam  torpor  ille,  agitatur  aestu  curarum  suarum, 
scilicet  quas  Venus  ei  iniecerat  (u.  72).  qua  de  imagine  conparant  Lucr. 
VI  34  uoluere  curarum  tristis  in  pectore  fluctus  et  Verg.  Aen.  VIII  19 
miigno  curarum  fhictuat  aestu:  sollemnis  est  animi  commoti  cum  mari 
incitato   conparatio.     statu   puellae   prospectautis   depicto   nunc   eiusdem 


LXIV  63—64.  383 

habitus  neglectus  legentiura  ocnlis  subicitur;  recte  Mitscherlichius:  'in 
describendis  grauioribus  animi  commotionibns  sollemne  est  poetis,  uestis 
seu  cuiuscumque  rei,  quam  tractant  ita  adfecti  homines,  prolapsae  men- 
tionem  inicere',  conligitque  Hom.  II.  X  448,  Ouid.  epist.  20,  207,  Stat. 
Ach.  I  878,  Theb.  VII  150  sqq.  —  03.  Mou  flauo  retinens  subtilem 
uertice  mitram.  mitra,  uittarum  quoddara  genus  coercendis  crinibus 
aptum  feminarum  graecarum  maxime  proprium  (Seruius  ad  Aen.  II  216, 
Richius  lex.  antiqq.  s.  u.),  dicitur  'subtilis'  utpote  duce  arte  texta  filis 
tenuioribus.  'retinens  uertice',  scil.  loco  legitirao;  hunc  uerbi  'retinere', 
quod  hic  fere  aequat  'gestare',  usum  Ciris  auctor  suum  fecit  ut  u.  170 
ita  u.  510  purpureas  flauo  retinentetn  uertice  uittas  (uerba  conflata  sunt 
e  nostro  u.  et  309).  ceterum  dici  uix  potest,  quantopere  in  describenda 
nobilitatorum  priscis  fabulis  iuuenum  puellarumque  forma  ac  specie  ada- 
mata  fuerit  coma  flaua;  ut  in  CatuIIo  rae  contineam,  non  solum  Ariadne 
(quam  etiam  Hesiod.  theog.  947  ^avd-rjv  uocat),  sed  etiam  Theseus  infra 
u.  98  et  Berenice  LXVI  62  et  Protesilaus  LXVIlP  90  flauis  insignes 
sunt  crinibus  (cf.  et  Broukhusius  ad  Tib.  1  6,  8;  Burm.  ad  Ouid.  epist. 
20,  57;  Rohdius  libri  'd.  griech.  Roman'  p.  154  not.):  digna  est  res  quae 
conlectis  omnibus  exemplis  ita  pertractetur,  ut  causa  et  origo  usus  illius 
detegatur  uideaturque,  nura  forte  ex  fabulis  Asiaticis  flaui  crinis,  quera 
Ariae  quam  uocant  genti  proprium  uindicant  nunc  anthropologi,  honor 
atque  laus  profluxerit.  —  04.  non  coutecta  leui  uelatum  pectus  amictu. 
plenius  atque  abuudans  dicendi  genus  nonnulli  agnouere:  non  contecta 
pectus  ita  ut  esset  uelatum.  quae  abundantia,  alibi  (cf.  u.  25  et  49)  ob 
certas  cauaas  tolerabilis,  hic  nulla  ratione  defendenda  ab  omni  proba- 
bilitate  atque  elegantia  abhorret;  et  praeterea  hoc  pacto  'leui'  aut 
abundat  plane  aut  falso  pro  'ne  leui  quidem'  est  dictum;  tota  autem 
sententia,  qua  iam  nuda  fingitur  puella,  refellitur  u.  68  ''fluitantis  ami- 
ctus'.  'uelatum'  igitur  haud  pauci  corruptam  habuere;  conieceruntque 
Fea  'bullatum',  Riesius  'uesanum',  Schwabius  'nudatum',  Maehly  ''niueuui 
per',  ego  olim  'niueum  tum'.  meliora  me  docuit  dies.  etenini  i  er  se 
uerba  "'leui  uolatnm  pectus  amictu'  nullam  praebent  off^ensionem,  siqui- 
dem  eis  potest  designari  pectus  t«nui  adopertum  tunica  (quoduis  enini 
uestimentum  uox  ''amictus'  cum  iudicet,  certius  geuus  definitur  attributo 
'leuis' :  cf.  et  Ouid.  fast.  II  319).  et  de  tunica  accepit  (quam  obseruatio- 
nem  interim  nobis  praecepit  Biesius  mus.  Rhen.  XXXVI  323)  Ouidins.  (lui 
aperta  totins  noatri  loci  recordatione  haec  acripsit  a.  a.  I  527  Onosis  in 
ignotis  amens  errabat  harenis  .  .  .  ntque  erat  e  sotnno  tnnica  uelata  rc- 
cincta,  nuda  pedem,  crocens  inreliguta  cowas,  Tliesea  crudelcm  surdus 
clamabat  ad  undas:  nbi  nt  'tunica  tantum  uelata',  sic  apud  CatuUuni 
'leui  tantum  araic-tu'  intellegiraus.  quamquam  locus  Catnllianus  itu 
diflert  ab  Ouidiano,  quod  non  in  litorf  omintera,  sod  baercntera  in  saxo 
uirgineni  depiiigit.  ceterum  tuuica  a|iertiim  (non  iiudam)  fiuu  lacit  Oxii- 
dius  in  epistula  quoque  (u.  138).  ad  ^ielatus  amictu'  cl.  (•nid.  met.  X  1, 
faat.  III  363,  a.  a.  III  179.    neque  tamen  iam  est  interpretandum  (ut  fecit 


384  LXIV  05—67. 

Biesiiis)  ita:  non  planc  qiudem  (scil.  per  pallam)  tecta,  sed  leui  solum- 
modo  tunica  uelata.  nam  hoc  qnoquc  artificium  contortum  est,  quod 
oninia  rcfellunt.  immo  indicium  ueri  continct  uox  Ouidiana  'recincta': 
non  ciuxerat  Ariadne  pectus  leui  tunica  uclatum,  ut  fluitarct  iam  amictus 
liic  tenuis  (u.  68  et  129).  codices  nil  adiuuant;  ''contenta'  enini,  quod 
0  habet  pro  'contecta'  (sic  tr),  falsum  est  propterea,  quod  hoc  ''con- 
tenta  pectus'  eodem  modo  sensuque  dictum,  quo  in  u.  65  'uincta  papillas' 
legitur,  et  intolerabili  laborat  tautologia  (neque  eo  quisquam  progre- 
dietur  nt  hunc  u.  65  Cinnae  tribuendum  auctore  Isidoro  et  ex  Catullo 
iamquam  interpolatura  ciciendum  putet:  tfualem  opinionem  refutat  iam 
illud  'omnia'  u.  66)  neque  uero  fluitantis  amictus  infert  notionem.  quam 
uere  restituisse  mihi  uideor  pro  'contecta'  reponens  ''conlecta' :  cf.  Verg. 
Aen.  I  320  nodoque  sinus  conlecta  fluentis  et  ad  65.  conligendi  autem  uerbum 
quoniam  in  succinctu  est  usitatum,  ultro  de  cingulo  cogitamus  pectoris, 
etsi  eius  hic  non  fit  mentio  diserta.  —  65.  uon  tereti  strophio  lactentis 
iiincta  papillas.  stropbium,  bene  illud  a  cingulo  uestem  cohibente  distin- 
guendum,  accipe  pro  ^fascia'  (Non.  p.  538  strophium  est  fascia  hreuis,  quae 
tiirginalem  horrorem  cohibet  papillarum,  Ouid.  rem.  am.  338,  Mart.  XIV  134); 
eratque  hoc  strophium  'teres'  siue  ex  filis  rotundis  contortisque  conexum; 
cf.  Ouid.  fast.  II  320  teretem  zonam,  Claud.  in  Eutr.  II  185  tereti  mitra. 
'uincta'  (quam  constructionem,  ut  part.  perf.  act.  aliquatenus  adesset  ser- 
moni  latino,  cantores  Euphorionis  recepere;  cf.  p.  17  sq.),  ut  Mart.  1. 1.  fascia 
crescenies  dominae  conpesce  papillas;  pessime  'cincta'  Isidorus,  qui  et  memo- 
riae  lapsn  hunc  u.  Cinnae  uindicans  praeterea  exhibet  'lactantes',  contra  V 
'lactentis'.  quae  uocabula  ueteres  grammatici  eo  statuebant  dififerre,  quod 
lactans  est  quae  Jac  praebet,  lactens  cui  lac  praehetur  (Seruius  ad  Georg,  I 
315;  cf.  et  Caper  p.  98,  1  K);  quod  discrimen  Usus  ipse  uon  obseruauit  (si- 
quidera  infantes  lac  bibentes  uocantur  et  lactantes  et  lactentes),  quamquam 
papillae  lactantes  sane  numquam  fuisse  uidentur  dictae  aliae  quam  quae 
lac  praebent.  quae  quoniam  ineptissime  dantur  Ariaduae,  potius  profecti 
hinc,  quod  lactendi  uerbum  indicat  etiam  id  quod  lacteum  est,  ''lacten- 
tes'  attributum  refereraus  ad  album  papillarum  colorem.  quas  cum  lacte 
comparat  Ouid.  a.  a.  I  292  et  ex  Ponto  II  5,  37;  lacteam  ceruicem  et 
lactea  brachia  laudant  alii  poetae  (Bentl.  ad  Hor.  I  13,  2),  ipse  noster 
LV  17  lacteolas  puellas  uocat;  quin  lactentes  papillas,  quas  Petronius 
c.  86  in  puero  coramemorat,  quouam  alio  modo  explicem  non  habeo, 
immo  papillas  lactantes  et  lactentes  eo  quem  significaui  modo  distincta 
esse  mihi  persuaserim  (quo  iure  nonnuUi  ^undantes  papillas'  interpre- 
tentur,  obscurum  est).  coniecerunt  AStatius  ''lucentes',  Muretus  'luctan- 
tes':  ex  quibus  commentis  etsi  alterum  egregie  in  rem  conuenit  (intellege 
uix  cohibitas  stropbio  et  prae  tumore  luxuriantes),  tamen  num  niutatione 
sit  opus  ualde  dubito.  —  66,  67.  ouinia  qnae  .  .  .  passim  ipsius  ante 
pedes  tluctus  salis  adludebant.  mitram  cingulura  strophinm  undae  saxo 
adpulsae  passim,  hoc  est  sine  ordine  dumque  buc  et  illuc  inruurit,  ludum 
habebant   lambentes  nimirum   inrigantesque   (cum    leni   planctu,   qualem 


LXIV   68—70.  385 

depingit  uersus   spondiacus)   aute   dominae  paulo   altius   sedentis  pedes; 
conparant  Stat.  Theb.  IX  336  extremis  adludunt  aequora  jilantis,  Minuc. 
Fel.  3,  3  uicissim   nunc  ndpulsu^nostris  pedibus  adluderet  jluctus  (cum 
accusatiuo   coniunxit   Val    Flacc.  VI  664,   absolute  habet  Ouid.  met.  IV 
342).  —  68.  set  neque  tiiin  initrae  ueque  tuiu  fluitautis  auiietus  illa 
nicem  curaus.     'set'    ab   Italis  feliciter  restitutum   (millies   's;'    in  'si' 
cessit)  confirmat  auctor  Ciris  u.  116,  ubi  babes  etiam  cum  ui  repetitum 
illud  'tum' :   in  tali  tamque  graui  rerum  suarnm  condici^ne  neque  quod 
mitram  lamberent  undae  neque  quod  tunicam   cingulo  submoto  solutam 
agitarent  uenti  respexit:  inmobiliter  adsidenti  aurae  aquaeque  inludunt. 
Ouid.  a.  a    III  301    tunicisque  fluentibus  auras  accipit,  Prop.  III  17,  32, 
Tac.  Germ.   17  uestis  non  fluitans  sed  stricta.    'uicem  non  curans'  potes 
intellegere    'sortem  uilipendens',   ut  Cic.  ad  Att.  VIII  2  cuius  ego  uicein 
doleo,  Linius  XLIV  3   sollicitus  corum  uicem  habent;   quamquam  in  his 
'uicem'  rectius  sumunt  aduerbialiter,   quod  nostro   quoque    loco   malim, 
ut  aequet  siue  'pro  . .  curare'  (m.  et  a.  curam  habere)  siue  'de  .  .  curare' 
(=  cogitare).  —  69,  70.  toto  ex  te  pectore,  Theseu,  toto  auimo,  tota 
peudebat  perdita  mente.     horum  trium   synonymorum    'toto...'    cum 
unumquoduis  suffecei-it,  cumulata  sic  ut  fortius  non  possit  indicant,  quam 
funditus  intimis  medullis  flagrauerit  puella;  nam  cum  'perdita'  illa  sunt 
coniungenda,  non  cum  'pendebat'.    saepe  sic  copulant  ''raente  et  animo' 
(cf.   et  ex.  gr.  Aen.  IV  100   tota  qiiod  mente  p^tisti),   tertii    'ac  iiectore' 
additi  nou   ioueni  alterum   exemplum;   non   plane  dissimiliter  legi  cum 
apud  Plaut.  capt.  II  3,  27  seqtiarque  corde  et  animo  ac  iiiribus,  tum  uero 
in    euangelio   Marci  12,  30   -/tai   dyaTiijasig  kvqiov  zov  ^fov  aov    s^   olrjg 
T^?   tiaQSiag   cou    iiai    f^    olrjg   t^s    ipvxt~jg    aov  xai    i§    oXrjs  t^?  diavoiag 
aov  vial  i^  olr]g  tfig  loxvog  aov   bene  adnotauit  Koelerus.     'p''ndebat  ex 
te'  uulgo   ad   oculoa   referunt,    ut  Ariadne   oculis  fixis  Thesea  persecuta 
dicatur;  quemadmodum  habet  Sil.  Ital.  VIII  93   ab  imagine  pendet  (scil. 
oculis).    f^ed  fatendnm  est,  ubicumque  'pendere'  uerbum  summam  inteu- 
tionem  significet,  cum  'a'  praepositioue  coniungi  (interpp.  ad  Aen.  IV  79); 
sed  'pendere  ex  aliquo'   nel  'aliqua  re'  (etiam  sine  'ex',  nudo  ablatiuo) 
ualere  'non  per  se  stare,  sed  per  alios  eisque  tamquam  fundamento  in- 
niti'   (cf.   ex.  gr.   Cic.   ad  fam.    VI   22,  2).      quod   si   ab   hoc   loco   iiiane 
alienum  est  et  'pendere  ab'    quidem   sic   ut  'pendere  ex'    dicitur,    nuni- 
quam   tamen  hoc  pro    illo,    potius  'pendebat'  absolute   est   accipitnduni, 
ut  in  fine  huius  descriptionis  itcriun  puellao    quae  uisit    uisere  non  cre- 
dentis  et  inter  spem  metnmque  dubiae  imago  ixhibeatur;  cf.  Oicero  apud 
Non.  204,  7  atque  animo  pendens  noctu  euentura  ('euenia'  codtl.)  limihnt, 
Plin.  epist.  VI  6,  2  pendeo  iyitur  el  txerceor  S}ie,  adflcioi-  mtlu.    prai-stat 
igilnr  suadente  uerboruni  coultH-atinui'   'ex   te'    foniungert'   iinu   Moto  .  . 
perdita';  nam   ''ex'   causani,  nndo  sit  perdita  puella,  iudicaus  (Liii.  XXII 
7,  3  midti  ex   uuhieribus  periere)    propterea   est   aildituni,   quod    inulum 
illud    'te'    (iit    gaudent    'perire'    et    'calere'    siniiliaque    solo    ablatiuo: 
liroukli.  ad   Fro]).   I  4,  12)  ceteri  ablatiui    dinersi   exi-Iudebant.     coteruui 

Catuli.u.s  vil.  Baoliruus.     II.  26 


380  I^XJV  71—73. 

animaduertenda  pulcra  atque  internum  sententiae  uinculum  indicanH  ad- 
litteratio  'pend.  pirdita'.  ianique  ad  flagrantibsimi  huiuK  anioriK  origi- 
nem  narrandam  transit  C.  per  degressionem.  —  71,  72.  u  inisora,  assiduiK 
quaiii  liictihuK  cxtoriiuuit  HpinoHus  Erycinu  «erens  iu  pectore  curus. 

cf.  Tib.  II  1 ,  79  a  miseri,  quos  Itic  (jruuilir  dcua  urcjuet ,  Verg.  ecJ.  7, 
G7  a  uirgo  infelix,  quae  te  dementia  cepit.  'iuctua'  si  ueJis  interpretari 
'dolores'  conligens  ex.  gr.  Ouid.  am.  II  10,  11  quid  geminas,  Erycina, 
meos  sine  fme  ^olores:  non  erat  in  curas  una  puella  satis?,  uide  ne 
diuersa  confundas.  luctus  enim  (nisi  doloris  externam  per  fJetus,  ut 
LXVI  G3,  et  habitum  manifetitationem  indicat)  est  animi  aegrimonia, 
quam  damuum  iulatum  acceptaque  calamitas  procreat,  numquam  de 
amoris  maeroribus  dicitur.  diua  Eryciua  (Veneris  cultus  ex  ipsa  potissi- 
mum  Sicilia  et  Eryce  migrauerat  Romam,  ubi  celebre  Erycinae  templum 
erat:  Prelleri  myth.  Rom.  p.  392)  in  pectore  tamquam  in  aruo  serit 
{v.ata6TitiQ£iv  aviaq  in  Soph.  Aiace  1005  cp.  CMuelJerus)  curas  siue  angores 
cruciatusque  amoris;  quae  utpote  pungentes  lacerantesque  audiunt  'spi- 
nosae'  (cf.  graecum  anuv&dSsii;  niQi(ivai  et  Hor.  epist.  I  14,  4  spinas 
animo  .  .  .  euellas).  hae  autem  curae  procreant  non  luctus  (postea  a 
Theseo  deserta  ex  amore  suo  luctum  accepit  Ariadne),  sed  potius  fluctus 
siue  soUicitudines  maeroresque  (cf.  ad  u.  97).  et  hoc  ''fluctibus'  equidem 
restituerim.  qui  fluctus  cum  essent  adsidui  ^ultum  scil.  per  tempus 
secum  pugnans  puella  uix  tandem  uicta  est,  ut  Theseo  contra  Minotau- 
rum  dimicaturo  succurreret),  externauerunt  eam  siue  inpotem  mentis  fece- 
runt  (sic  recte  Nonius  p.  108,  10;  cf.  et  infra  165  porroque  Ouid.  met. 
I  641  et  XI  77):  uide  praeter  Prop.  II  12,  3  sine  sensu  uiuere  amahtes 
Cat.  LXVI  24  iit  tibi  tunc  toto  pectore  soUicitae  sensihus  ereptis  mens 
excidit.  —  73.  illa  tempestate,  feroxqxie  et  teiupore  Theseiis.  ex 
hac  archetypi  lectione  infelicissime  Itali  effecerant  'ferox  quo  ex  tem- 
pore'.  nam  cum  illud  ''attigit'  (75)  semel  usu  uenit,  recte  sic  tantum  dici 
potnit:  (externauit)  illa  ex  temjDestate,  quo  tempore  Theseus  attigit  (ut 
primum  peruenit);  ut  habes  XXXV  13  quo  tempore  legit,  ex  eo  misellae 
ignes  edunt  medullum  (ubi  uide  de  formula  'quo  tempore')  et  Sall.  lug. 
114  ex  ea  tempestate.  unde  alii  Itali  eiecerunt  illud  'ex'.  sed  male  est 
dictum  hoc  ''illa  tempestate,  ferox  quo  tempore'.  licet  enim  prosae  ora- 
tionis  scriptores  ei,  qui  ictorum  modo  quam  accuratissime  loqui  cupie- 
bant,  sic  dixerint  'iJIo  die,  quo  die'  similiterue  (cf.  Haasii  praelectt.  I 
p.  192),  tamen  ne  illi  quidem  ita  hunc  usum  uariabant,  ut  ponerent 
'illo  tempore,  qua  tempestate'  uel  simili  modo  (nam  in  unico  loco  Cic. 
diu.  in  Q.  Caec.  13,  41  legendum  est  aperte  quo  hic  citato  reo  mihi  di- 
cendum  sit).  apud  poetas  uero  nihil  eiusmodi  legitur  (nam  apud  Verg. 
Aen.  I  187  uoce  'tela'  compreheuduntur  arcus  sagittaeque) ;  neque  hoc 
mirum,  cum  ab  omni  poetico  sermone  talia  abhorreant.  qua  de  re  uere 
acuteque,  ut  solet,  disputauit  Ritschelius  [opusc.  III  595  sq.],  qui  uoluit 
'ferox  quom  robore',  iam  antea  Froehlichius  coniecerat  'ferox  qua 
robore':  facile  '^qua'  ob   summam   litterularum  'a'  et  'ee'  similitudinem 


LXIV  74-77.  387 

in  'que  e'  porroque  in  ''que  et'  abire  potuit;  'robore'  autera  mala  uocis 
'tempestate'  uicinia  labe  affecit;  redditum  est  graecum  aixt  nsnoid^dg 
uel  simile;  cf.  et  Tac.  ann.  I  3  robore  corporis  stolide  ferox.  placet  haec 
ratio ;  sed  tamen  (ut  uerum  fatear)  sufficit  fortasse,  ut  iam  indicaui,  'et' 
in  'ex'  siue  'ec'  mutatum  traicere  hoc  modo  'illa  ex  tempestate,  ferox 
quo  tempore',  ut  hoc  'q.  t.'  inde  quod  formulae  instar  adhibebatur  ex- 
cusetur  (cf.  et  Apoll.  Rhod.  IV  520  i^  t6&?v,  i^or^).  —  7-t.  egressus 
curuis  e  litoribus  Piraei.  cp.  Lachmannus  [ad  Prop.  p.  .370]  Apoll.  Rhod. 
I  559  lifisvog  d-Kz/jv,  Prop.  III  21,  23  Piraei  capient  me  litora  porttis,  Lucan. 
IV  586  stationis  litora  notae.  'curuis',  in  sinum  recedentibus ;  'Piraei'  (Neuius 
I  p.  330)  per  ccvaxQovta^ov.  'egressus',  in  altum  euectus:  Ouid.  trist.  1 10,  6. 
—  75.  attigit  iniusti  regis  Gortynia  tecta.  peruenit  (cf.  ad  LXIII  35) 
ad  eam  Minois  sedem,  quae  erat  Gortynae.  nam  cum  duabus  potissimum 
urbibus,  Gortyna  et  Gnoso,  floruerit  Minois  regnum,  illarum  prior  pro- 
pterea  hic  nominatur,  quod  iuxta  eam  Labyrinthum  fuisse  positum  sta- 
tuit  Catullus.  non  putamus  igitur  hic  subesse  inuersionem  sat  duram 
('iniusti  regis  Gortynii  tecta'),  quam  inlustrauit  LMuellerus  praef.  ad 
Hor.  od.  II  12,  22.  plerique  autem  rerum  auctores  post  Diodorum  ui- 
uentes  cum  Gnosi  uiciniae  attribuant  Labyrinthum  Alexandrini  Gortynae 
eundem  uindicauisse  uidentur;  quam  sententiam  locormu  circumsitorum 
natura  commendat  (cf.  Hoeckii  liber  'Creta',  I  p.  447  sqq.).  unde  etiam 
Claudian.  de  VI  cons.  Hou.  634  dicit  semiuiri  Gortynia  tecta  iuuenci  (ubi 
codd.  'Cortynia'  scripturae  magis  fauent,  ut  et  in  Ciri  114  Minos  heros 
Cortynius  et  Stat.  Theb.  IV  530  arbiter  Cortynius  audit  secundum  codd., 
unde  hic  quoque  ex  V  restituendum  'Cortynia  tecta').  locus  autem 
Claudianeus  (licet  ibi  'tecta'  aliter  sit  accipiendum)  facit  ad  stabilien- 
dam  uerissimam  Parthenii  emendationem  'tecta';  nam  pro  tradito  'tempta' 
(C  et  P  litterae  confusae)  male  correctores  Itali  'templa'  posuerant; 
conuicit  erroris  eos,  qui  quaeuis  loca  'templa'  uocari  putabant,  lucu- 
lenter  Ritschelius  [opusc.  III  597  sq.],  post  quem  EUisius  non  debuit  ad- 
ferre  Ennii  Andr.  Aechm.  u.  82  Ribb.,  ubi  minime  de  Priami  regia  agitur. 
'ininsti'  denique  ex  mente  Atheniensium  est  scriptum,  qui  quantopere 
Minoem  exagitauerint  tamquam  crudelem  iniustumqne  ex  Plutarohi  Thes. 
16  (cf.  et  locum  interpoktum  Hom.  Od.  XI  .-iS^  et  Plat.  Min.  31H  I».), 
satis  notum  est.  sine  iusta  ratione  lioinsius  maluit  'inuisi'.  —  7<5.  naiii 
perliibent  oliin.  in  hac  noua  degressione  priscam  fabuhu'  uetustateui 
iteruni  in  memoriam  reuocat  poeta;  cf.  et  u.  212.  —  crudeli  peste  co- 
actam.  saeua  pernicie  ac  pestilentia  a  deis  iratis  inmisaa  coacti  sunt 
Athenienses  sese  dedere  oppugnanti  Minoi  eique  uectigales  tieri  (Apollod. 
IH  ir>,  8;  Diodor.  IV  61;  Phit.  Thes.  15;  Hygiu.  fab.  41).  —  77.  Andro- 
geoneae  ..  caedis.  de  Androgei,  Miuois  tilii,  nece  cf.  .Vpolloil.  III  1,  2 
et  15,  4  sqq.;  Diodor.  IV  60;  Uuid.  niet.  VII  456  8i[i[.  adiectiiuun  dt-ri- 
uandum  ab  altera  nominis  forma  'AvfSQoyfcov,  quam  habes  Prop.  II  1,  62. 
quod  V  habet  'cum  androg.',  id  ortum  putaufrim  indo  quod  'cu'  male 
pro  'a'  lectum  (cf.  ad  XXIX  4)   scriptuuique  crrore  aniinaduprso  delere 

25* 


388  r-XIV  78-82. 

oiuiiiit  librarius.    —    78.   electos   iiiiicnes    siimil   ot  (lcciis  iiiniiittaniiii. 

'olectob'  intellege  'sorte  ductos',  idriue  jiriiiter  ad  utruuuiue  .^pectut 
neque  enim  hic  flos  et  masculae  et  femineae  pubis  intellegendus  (hoc 
est,  optimi  quique  et  pulcritudine  maxime  eminentes,  qua  de  re  nihil 
memoriae  traditum  est);  sed  'decus  inuuptarun:i'  (LXII  6)  accipio  equi- 
dem  puellas  decoras,  quarum  uirginitas  nondum  delibata  est  {rii&tovg 
tnxci  v.ul  TtuQ^fvovg  tOGccvzag  Plut.  1.  1.).  cf.  Verg.  Aen,  VI  20  letum 
Androyco:  tuvi  jiendere  potnas  Cccropidae  iussi  (miseruinj  septena  quol- 
annis  corpora  natorum:  stat  ductis  sartibus  urna,  ubi  'se^jtenos  natos' 
inteilege  'utriusque  sexus  septem  liberos',  ut  similiter  apud  Hyginum  1.  1. 
legitur  septenos  liberos  suos;  nam  coiisentiunt  in  septem  puerorum  septem- 
que  puellarum  tributo  rerum  auctores  (nisi  quod  Eurip.  H.  F.  1326  et 
Plato  Phaed.  58  breuiter  XIV  iuuenes  commemorant).  —  79.  Cecropiain 
solitam  esse  dapein  dare  Miuotauro.  'solitam'  aperit,  poetam  eos 
sequi,  qui  quotannis  (uou  nono  quoque  anno,  ut  alii  narrantj  Athenienses 
tributum  illud  pepeudisse  1'eferunt.  Cecropiam  intellege  paruum  oppidum 
ex  acropoli  maxime  constans  et  a  conditore  adhuc  nominatum,  cui 
Theseus  demum  Athenarum  nomen  indidit  simulque  proximos  pagos 
adiecit  (Plut.  Thes.  24,  Thuc.  II  15);  uetus  nomen  Alexandrini  redux''re 
(Callim.  hymn.  3,  227).  Hygin.  1.  1.  instituit  autem  (Minos),  ut  anno 
unoquoque  septenos  liberos  stws  Minotauro  ad  epulandum  mitterent;  Apoll. 
1.  1.  nifjintiv  xa  MivcotavQq)  ^oqccv;  dapem  scil.  Minotauro  utpote  semi- 
bouique  uiro  semiuiroque  boui  (Ouid.  a.  a.  II  24;  idem  epist.  9,' 68 
humana  qui  dape  pauit  equa»).  —  80.  qiiis  angiista  nialis  cuni  moenia 
uexareutiir.  qua  calamitate  cum  concuteretur  perdereturque  esigua  etiam- 
tum  urbs  et  cito  ciuibus  uacua  euasura.  male  'angusta'  interpretantur 
nonnulli  'in  angustiis  uersans'  (Sil.  Ital.  XI  171  hinc  alienus);  recte  multi 
contulerunt  Ouid.  fast.  III  181;  uide  et  Hor.  a.  p.  209  latior  murus.  de 
uexandi  uerbo  cf.  docta  Gellii  II  6,  5  sqq.  disputatio  (superflua  debilique 
coniectura  multi  olim  'uersabautur').  ceterum  notanda  est  in  uu.  78  —  80 
continuata  clausula  spondiaca,  cuius  rei  apud  latinos  quidem  poetas  non 
memini  me  inueuire  exemplum;  apud  Graecos  iam  ante  Alexandrinos 
ipsum  Homerum  hanc  sibi  licentiam  indulsisse  adnotauit  Schwabius  con- 
ligens  ALudwichii  de  hex.  spond.  [Halis  1866  p.  22]  libellum.  depingitur 
autem  hoc  artificio  rei  tam  atrocitas  quam  diuturnitas  (ut  et  u.  83).  — 
81.  ipse  suuiu  Tlieseus  pro  caris  corpus  Atlienis.  'ipse'  iutellige 
'ultro':  Hyginus  1.  I.  TJieseus  postquam  a  Troczenc  uenerat  et  audiit, 
quanta  calamitate  ciuitas  afficeretur,  uoluntarie  se  acl  Minotaurum  poUi- 
citus  est  ire.  'suum  corpus'  pro  'suam  uitam',  respectu  corporum  Mino- 
tauro  obiectorum.  Verg.  Aen.  I  24  pro  caris  gesserat  Argis.  —  82.  pro- 
icere  optauit  potiiis  quaui.  ^iitam  proicere',  scil.  ut  rem  derelinquendam 
nulliusque  pretii,  ad  similitudinem  graecae  dictionis  ipvxrjv  nQO^dlXta&ai: 
Verg.  Aen.  VI  435  lucenique  pcrosi  proiecere  animam.  'optauit  potius' 
explica  'maluit'  siue  'melius  duxit',  non  'elegit'  (de  electione  nullus 
hic    sermo),    ut    egregie    confirmat    locus    Isocratis    a    Vulpio    laudatus 


LXIV  82—84  389 

[Helen.  27],  ubi  Theseus  uidcns  avTovg  ayotiivovg  v.al  navSrjfifl  itQonsyino- 
(isvovg  iTtl  9avaTov  avo^ov  y.ai  tiqovtczov  nal  Titv&ovaivovq  bzi  ^wvxag,  ov- 
xatq  TiyavaKzrjGtv,  coa&  rjyrjGaTO  v.QiLTrov  sivai  xf&vdvai  ^iiV.ov  rj  ^r^v  ccQj^mv 
Trjg  nolicog  rijg  ovtcog  oiyixQov  xoig  ix%^QOiq  cpoQov  vnoxflsLv  rjvayv.aoyii- 
vrjg.  de  constructione  cf.  Terent.  Andr.  IV  5,  2  cjuae  sihi  inhoneste  opta- 
uit  parere  hic  ditias  potius  quam  in  patria  honeste  uiueret  ibique  Klotzius, 
Plaut.  Aul.  prol.  11  inopcmque  optauit  potius  eum  relinquere  quam  eum 
thensaurum  commonstraret  filio;  plura  huius  exempla  usus,  quo  'quam' 
pro  'quam  ut'  ponitur,  conges?it  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  857.  —  82,  83.  talia 
Cretam  fiinera  Cecropiae  iiec  funera  iiortareutur.  quam  ut  eiusmodi 
(nempe  ciuium)  cadauera  uiua  quasi  in  pompa  eflFerrentur  ad  Cretam, 
ubi  sepelirentur.  nam  cum  'funus'  poetae  dicant  pro  eo  quod  est  'ta 
dauer',  'funera  nec  funera'  designant  cadauera,  quae  non  tamen  cada- 
uera  sunt,  hoc  est  cadauera  uina.  quo  oxymoro  dixit  Lucr.  V  991  uiuo 
busto,  Publilius  Syrus  E  9  sine  sepulcro  est  mortuus,  Manil.  V  549  uir- 
ginis  et  uiuae  rapitur  sine  funere  fitnus,  Seneca  epist.  82  otiiwi  sine 
littcris  mors  est  et  uiui  hominis  sepuUura,  Kutil.  Namat.  I  518  conditus 
hic  uiuo  funere  ciuis  erat  (nec  dissimiliter  et  Orest.  trag.  431  incolumi 
uiduata  uiro  et  Anth.  lat.  290,  3  uiuo  uiduata  marito).  cuni  autem 
Graccis  acute  felicique  breuitatc  loqui  liceret  hoc  modo  noXfuog  dno- 
Af/xog,  yd(iog  aya!.iog,  3coqk  ddcoQa  quaeque  sunt  similia,  Latini,  quibus 
hauc  facultatem  denegauit  patrius  sermo,  damnum  hoc  resarcire  stude- 
bant  uariis  modis,  Giaecorum  alpha  priuatiuum  reddentes  aut  per  'in' 
(quam  in  rem  inde  a  Mureto  adferunt  Cic.  de  or.  III  58,  219  innuplis 
nuptiis  et  Phil.  I  2,  5  inscpuUam  sepuUuram,  plura  dabit  Naekius  Val. 
Cat.  p.  45  sq.)  aut  pcr  negationem  siue  ''nou'  (Plaut.  capt  II  1,  26  doli 
non  doli  sunt,  nisi  astu  colas)  siue  'nec',  ut  Ouid.  met.  VIII  231  at 
pater  infelix  nec  iam  pater  'Icare''  dixit  et  CIL.  X  8131  umbra  nec  um- 
bra  ('ein  schattenloser  Schatten').  quamquam  non  accedo  Lambino  [Hor. 
od.  I  34,  2]  et  liibbeckio  [partic.  lat.  p.  24 1  priscum  illud  'iiec',  uude 
'non'  ortum  est  ('nec  oenum  —  noenum')',  accersontibus:  uix  ut  ne  uix 
quidem  Catulli  aetate  hanc  priQiariani  negationis  formani  in  aiitiquissi- 
mis  dictionibus  (ut  'res  nec  mancipi')  seruatam  adhibere  licuit,  ni'dum 
uoue  fingere  licuerit  'nefunera',  ut  multi  olim  opiuabantur.  immo  ^u'c', 
ut  cl  in  loco  Ouidiano,  ualet  fere  'nec  tamen'.  temptabant  hic  olim 
alias  etiam  coniecturas,  ut  ''nec  funcre'  Statius,  '.siiie  fuuore'  AGLaiigius 
1  uind.  trag.  rom.  p.  43].  quibus  si  ego  accessi  'Cccropiae  cuiii  luiicre' 
coniciens,  propterea  feci  quod  nou  intelU-xi  (ut  nec  hodic  int-llego) 
genetiuum  'funera  Cecropiac  nec  funera':  qiiis  unquam  hoc  'terrae  ali- 
cuius  cadauera'  similiaue  dixitV  (piiimquam  haiic  otffnsionem  leuissima 
mutatioiie  iiuuc  uideo  reuioueri  posse  scribendo  'Cecropia':  e  t  rra  Attica 
in  Crotaiii  ettcrieiitur.  nain  de  hoc  usu,  quo  ut  'Cretam'  pro  'iii  Cre- 
tam',  ita  'Cecropi.i,'  pio  'c  Cccropia'  ponitur,  cf.  Kuchnenis  gi.  I.  II 
p.  351.  fortasse  glos.-a  'e'  suiuascripta  pcperit  uitium.  'portarc',  ut 
ex.  gr.  epist.  Sapph    IIG.  —  S4.  atque  ita  uuue  leui  uiteus  ac  lenilius 


390  I'X1V  85     88. 

aiiriM.     HollemniB  in  narratione  formulu,   in  fjua   'ita'  (hic  =  eo  animo 
cum  easet)  ad  superiora  spectat:   cf.  ex.  gr.  Liuius  XXIX  18,  4  et  XLIi 
64,  3.     'niti    aliquo'    (et  'ad   Minoa'   tam   huc   quam   ad  'uenit'  referaB) 
est   contendere    siue   properare    ad   itineris   propositum;    Prop.    IV  6,   63 
illa  pdit  Nilum  cymhu  malc  nixa  fugaci,   ubi  'cymVja'  (ut  apud  Attium 
Tel.  13  Ribb.  remisque  nixi  properiter  naucm  in  fugam  transdunt  illud 
'remis')  est  instrumentalis ,  plane  ut  hic  'naue  leui';   quae  nauis  utijote 
triremis    audit  'leuis'   taciteque    opponitur    onerariae    solummodo    uelis 
usae.    uide  de  hac  naui  Boeckhii  librum  'Staatshaushaltung  der  Athener' 
II  p.  217.     cf.  Ouid.  epist.  18,  72  lenior  aura  (=  uentus  clementior).  — 
86.  uiagnauiiiiiiiii  ad  Miuoa  ucuit  sedesque  siiiierbas.    est  epitheton 
heroiun  sollemne  Homericura  fieyai^vju.os,  quod  Aeneae   buo  dedit  etiam 
Vergilius.    ad  Minoa  autem  tamquam  tyrannum  spectat  illud  '"superbas': 
Acn.  II   785  non  cgo   Myrmidonum  sedes  Dolopumuc  superlas  aspiciam 
(de  Neoptolenu  regia).   —  in  sequenti  iam  Ariadnae  amoris  descriptione 
Catullo  (ut  et  Vergilio  in  depiugendo  Didonis  furore)  similem  dc  Medea 
narrationem  apud  Apoll.  Rhod.  II [  275  sqq.  obuersatam  cssc,  probabiliter 
statuunt.  —  86.  hiiuc  siuiulac   cupido  couspexit  lumiue  uirgo  regia. 
i-fgis  filia  (Ouid.  niet.  11  570)  amore  est  incensa  primo  statim  adspectu, 
quemadmodum  fere  amant  scriptores    ueteres  (Rohdius  libri  'der  griech. 
Roman'  p.  148).    auctor  Ciris  130  sqq.  ni  Scylla  noiio  conrepta  furore  .  .  . 
0  nimium  cupidis  Minou  inhiusset  ocellis.    surgens  iam  amor  designatur  illo 
'"cupido  lumine';  quodsi  legimus  in  huius  enuntiati  apodosi  u.  91  'flagrantia 
lumina' ,   uidemus   quidem   celerem    amoris   in  uirgine   Thesea  continuo 
oculis  ligeute  progressum,   sed  num    ipsa  haec  repetitio  4umine  —  lu- 
mina'    iotra  eundem   uerborum   ambitum   grata  sit  et  iucunda  iure  tuo 
dubitabis,  quamquam  mitigatur  offensio  longa  quae  intercedit  parenthesi. 
ceterum  prudenter  fecit  C. ,   quod  nouae  degressionis  inlecebris  spretis 
non  ex  more  epico  depinxit  Thesei  formam  pellicientem.  —  87,  88.  quam 
suauis  expiraus  castus  odores  lectulus  iu  molli  complexu    matris 
alebat.     describitur  in   his  uu.  (quos  imitatur  Ciris  3  sq.)  uirgo  in  sinu 
gremioque  matris  educata  (cf.  Tac.  dial.  c.  24;  Cat.  LXI  58  et  LXII  21). 
alebat  eam,    hoc  est  educabat  siue    a  prima  pueritia  ad  hunc  aetatis 
florem  perducebat,  castus  siue   uirginalis  lectulus  (cf.  lectulus  'caelebs', 
'obscenus'  similiaque  passim) :   fortasse  in  exemplari  Alexandrino,  qnod 
hic  sequitur  Catullus,  legebatur  9(xXanog,  quod  uoster  pro  lecto  accepit, 
poeta  graecus  latiore  sensu  de  gyuaecio  accipi  uoluit.   Hesiodus  a  Mitscher- 
lichio   conlatus   l'py.  517:   r]zs    do^Kav    evtoa&i    qiilrj   naQcc    (irjriQi   (iinvit 
ovnco   iQy'    sldvtcc  nolvxQVGOv  'AtpQoShrjg  .  .  .    vvxtrj    HaTccXi^tzai,   tvdo9i 
o'iyi.ov.      audit   autem    lectulus,    secundum    Graecorum    &dlafios    ^vcodrjg 
(Hom.  Od.  IV  121)  siue  evcoSrjg,  'suauis  odores  expirans':  tam  uestibus 
quam  stratis  lecti  ad  deiDellendas  tineas  mala  citrea  inmiscere  solebant, 
quibus   non   minus   quam   ligno    cedrino  et  unguentis  fragrabant  cubilia 
(cf.  VI  8):   uidendus  VHehnius  'Kulturpflanzen'   p.  3831     coufertur  iam 
uirgo  sic  snb  Pasiphaes  cura  et  amore  adulta  conparatione  ualde  amata 


LXIV  89—90.  391 

(cf.  LXI  21)  cum  ruyrto  celsa  floribusque  uernis  pulcris:  —  89,  qnalcs 
Eurotae  progiguunt  flumiua  myrtos.  est  hic  unicus  locus,  ubi  fit 
mentio  myrti  Laconicae  (uam  in  Culicis  u.  400  non  'Spartica',  quae  uox 
nihili  est,  sed  'Parthica  myrtus'  optimus  liber  Vossianus  praebet;  et 
recte  etiam  Amyclaeum  thallum  ab  Heynio  ad  Ciris  u.  376  huc  relatum 
reiecere);  immo  Eurotas  apud  Graecos  dovciKosig  et  dovayioTQocpog  (Eurip. 
Hel.  210  et  Iphig.  Aul.  176),  'oliuifer'  apud  Statium  [Theb.  IV  227] 
audit  conraomoratque  eius  lauros  Seruius  ad  Verg.  ecl.  6,  83:  de  myrto 
uihil  omnino.  prouenit  autem  'Eurotae'  ex  mera  Italorum  coniectura; 
quam  licet  inde  a  prima  editione  usque  ad  hunc  diem  nemo  spreuerit, 
spernendam  tamen  nunc  censeo.  V  exhibet:  'europe  pergignunt'.  et 
coniuncta  'Europae'  et  ^myrtos'  legenti  in  memoriam  mihi  uenit  Europa 
illa  Hellotiri  in  Creta  culta,  cui  offerebatur  coroua  myrtea  (Prellerus 
myth.  gr.  II  p.  117'^  sq.,  Hehnius  I.  1.  p.  192):  quam  bene  in  hac  Ariadnae 
descriptione  haoc  Europa  (quam  fabulae  faciunt  Minois  matrem)  con- 
memoretur,  sponte  intellegitur;  conuenitque  docta  haec  conparatio  poetae 
nesciocui  Alexandrino,  quem  in  toto  hoc  loco  sequitur  noster  (nisi  forte  ex 
Creticis  illis,  de  quibus  cf.  Misc.  Crit.  p.  20,  hausit).  iam  uero  multo  magis 
est  dubium,  num  Itali  pro  ''pergignunt'  uoce  uon  latina  uere  scripserint 
^progignuiit'.  nam  etsi  rectum  est,  myrtos  amare  aquas  (Theophr.  h.  pl 
II  8,  Verg.  G.  IV  124),  tamen  nudum  illud  'flumina',  ut  iam  olim  Italis  hinc 
'Eurotae'  suum  secundum  Verg.  ecl.  6,  64  Perniessi  ad  jhimina  reponentibus, 
ita  mihi  quoque  bilem  mouet:  certae  regionis  flumina  adpellanda  erant, 
cum  non  omnt's  amnes  myrtos  progiguerent  in  honorem  Europae  (uani 
lubentius  ''Europae'  datiuum  habuerini  quam  genetiuum  a  'myrtos'  peu- 
dentem).  unde  ex  tradito  'pergignunt'  aliud  quid  eliciendum.  conieci 
'Phaesti  dant  flumina'.  nam  ut  regioni  inter  Gortynam  et  Phaestum 
sitae  adscribunt  fabulae  cultum  Europae,  ita  quae  circa  Phaestum  in- 
ueniuntur  amnes,  inter  quos  emiuet  Lethaeus,  facile  explicant  pluralem 
'flumina';  exquisite  autem  Mant'  •pro  'progignuut',  ut  Ouid.  fast.  VI  180 
terra  fabas  tantitm  duraque  farra  dahat  (et  fortasse  'ji  gignunt'  glossa 
suprascripta  uitii  causa;  quamquam  uomiua  propria  rariora  saepe  horri- 
bilem  in  modum  sunt  deprauata).  ceterum  ex  0  recepi  'myrtos',  quem- 
admodum  seuiper  in  hoc  casu  exhibeut  codd.  (Neuius  1  615).  —  J)0.  nurauc 
distiuctos  cducit  ucrua  colores.  genitabilis  aura  Kauoni,  quam  dicit 
LucretiuH,  educit  siue  profert  (Plaut.  Poen.  I  2,  143;  Plin.  h.  n.  X  54, 
75;  cf.  infra  282  aura  parit  flores)  uarios  flores;  hac  enim  signiKca- 
tione  poetae  adbibent  interdum  uocem  'colores',  ut  Culex  70  ttllus  gem- 
muntis  picta  per  lierhas  utre  notat  dulci  distincta  coloribus  arua,  Lucr. 
V  737  sqq.  it  uer  et  Venus  .  .  .  Flora  quilnts  niatir  .  . .  cuucta  cohribus 
i(jre(jiis  ct  odoribus  ojJJ^let,  Verg.  G.  IV  306  antc  nouis  ruheant  (juam 
pruta  coloribus,  alia.  iam  tellus  quid(;m  ('daedala'  Lucretii)  audit 
'distincta',  porro  herbae  diatinguuntur  Uoribus  (Ouid.  met.  V  266):  ubi 
flores  simpliciter  'distincti'  adj>ellentnr,  nou  facile  inuenies  locum.  quam- 
quam  res  est  aperta:  sunt  floros  intor  sc  dislinoti  et  hinc  uarii  siue  uer- 


302  J'X1V  !il-04. 

sicolorea.  uidetur  autem  iion  Hirio  consilio  CatnlhiH  cum  myrto  d<,'ae  Ida- 
liae  sacra  ot  floribus  uernis  f  iusdem  deliciis  conparasse  uirf^iueni  Veneris 
donis  comptam  Venerique  iam  maturam;  cf.  JjXI  21.  —  J)l.  iioii  priiis 
cx  illo  fln^rantia  rteolinaiiit  Iiiinina.  hoc  est,  dcflexit:  Ouid.  met.  VII 
87  sq.  liimina  fiin  tenct,  mc  sc  morlalia  dtmens  ora  uidcre  putut  itcc  sc 
declinat  db  illa,  ubi  habemus  solitam  constructionem:  'ex  aliquo  decli- 
narc  oculos'  uereor  ut  latinum  sit.  undo  interpretor  'simulac  conspc-xit, 
ex  illo  (scil.  tempore:  Aen.  II  169  et  XXXV  13)  non  ante  declinauit 
oculos  (scil.  ab  eo)  quam'  eqs.  Ouid.  met.  IV  347  nouacque  cupidine 
fontiac   Sahnacis   cxarsit,  flayrant  quoque   liimina  Nymphae;  Val.  Flacc. 

VI  656  oculisque  ardentibus  Jiaeret.  —  92.  qnani  ciincto  concepit  pectore 
flaniinain  funditus.  'concepit',  perlumina;  cf.  Apul.  met.  X  3  (ad  LI  6). 
optime  Itali  'pectore',  male  V  ''corpore';  nam  etsi  'artus'  et  'ossa'  et  quae 
iiis  iucluduutur  tamquam  projiria  caloris  sedes  'medullae'  saepe  recipere 
furorem  amoris  dicuntur  (LI  9,  Aen.  IV  101,  Ciris  164,  alia),  numquam 
tamen  corpus,  hoc  est  circumdata  illis  massa  carnea:   immo  Verg.  Aen. 

VII  356  toto  percepit  pectore  flammam  (unde  Petron.  127  t.  concepit  p. 
flammas),  Ouid.  met.  VII  17  uirgineo  conceptas  pectore  flammas  et  l  495 
sic  dcus  in  flammas  abiit,  sic  pecfore  toto  uritur,  Val.  Flacc.  VI  673  molc 
dci,  qucm  pectorc  toto  iam  tenet.  et  melius  ex  pectore  tabes  diffunditur 
in  'mednllas'  (93)  siue  artus  omnes.  'cuncto  pectore',  quod  licet  noue 
dictum  bene  tamen  omnes  simul  partes  pectoris  uel  intimas  denotat,  hic 
pro  obuio  'toto'  est  positum,  quia  hoc  uocabulum  uersus  requisiuit  in- 
sequens  prisco  mpre,  quo  fere  'omniuo'  aequat,  dictum  est  'funditus' 
(Enn.  ann.  132  et  163  V.),  pro  quo  postca  in  his  rebus  increbuit  'peni- 
tus'.  —  1)3.  atque  iuils  exarsit  tota  medullis.  nou  est  mera  repetitio 
ad  rem  augendam  faciens,  sed  inest  certus  sententiae  progressus  (^con- 
cepit  —  exarsit  tota').  cf.  XXXV  15  ct  LXVI  23,  Ouid.  a.  a.  III  793 
ex  imis  resoJuta  medulUs  fcmina,  Stat.  silu.  II  7,  127  imis  altius  insitum 
medullis.  superflue  autem  Hcinsius  uoluit  ^tosta':  cf.  ex.  gr.  Plaut.  Asin. 
V  2,  78  totus  perii  et  Cist.  II  1,  59  ita  tota  sum  misera  in  mctu,  Ter. 
Ad.  IV  2,  50  in  amore  est  totus.  —  94.  heu,  misere  exagitans  inuiiti 
cor«le  furores,  sancte  puer.  'heu'  ad  totam  sententiam  ('qualibus 
iactastis'  eqs.)  referas.  Amor  'exagitat',  exciet  et  commouet  aut  tam- 
quam  tempestas  maris  uiolentiam  tcrroresque  abditos  aut  tamquam  uenator 
ex  latebris  feras  cupiditates  quiesceutes  Mnmiti  corde'.  quod  quomodo 
acciperent,  fluctuabant  doeti.  nou  potest  autem  nudus  ablatiuus  alio 
spectare  quam  ad  enuntiati  subiectum  Amorem,  qni  dicatur  crudelis 
saeuusque  (ut  Theseo  u.  138  'inmite  pectus'  tribuitur).  neque  cum  hac 
interpretatione  pugnat  illud  ''sancte  puer',  siquidem  Amor  hominibus, 
quidquid  eius  duritiam  fremunt,  pie  est  colendus  neque  soUemni  omnium 
deorum  epitheto  (XXXVI  3)  fraudandus.  alii  ad  Ariadnen  referunt  eiusqus 
cor  indomitum  nec  adhuc  amori  subiectum:  quae  sententia  et  aliena  hic 
quidem  (non  agitur  de  puella  amori  reluctante,  quam  puer  alatns  domat) 
neque  beno  caret  addita  praepositione  "^in'    (quod  idem  est  opponendum 


LXIV  95-100.  393 

eis ,  qui  de  inquieto  turbatoque  iam  pectore  uirginis  cogitant).  alii  deni- 
que  diuisim  legunt  '  in  miti  corde ' ;  et  ita  re  uera  0  habet.  hoc  ego 
nunc  amplector,  ut  tamen  non  cum  Parthenio  explicem  'in  corde  puellari, 
quod  mite  humanumque  esse  solet',  sed  ita  accipio  'in  miti  adhuc  corde', 
quod  scilicet  poeta  conparationi  coei^tae  insistens  confert  cum  mari 
tranquillo  neque  procellis  euolso:  in  corde  uirginis  securo  quiescentes 
adhuc  cupiditates  excitat  Eros.  'misere'  hic  non  ualet  'ualde'  siue 
'uehementer',  sed  ''miserandum  in  modum'.  ceterum  in  hac  Amoris  in- 
uocatione  Catullum  ob  oculos  habuisse  Apoll.  Rhod.  IV  445  sqq.,  statuit 
Mitscherlichius  etiam  Oppian.  Hal.  IV  11  apte  conferens.  —  95.  curis 
hominum  qui  gaudia  misces.  'hominum  gaudia'  slint  pura  illa  lae- 
titia  uoluptasque,  quam  ex  caro  capite  amans  percipit;  est  amor  cae- 
lestis"  nuUa  dum  labe  terrena  iuquinatus.  hunc  malus  ille  puer,  tam- 
quam  mel  felle,  curis  permiscet,  conmutans  laetitiaui  auimi  iu  tristem 
dolorem  angoremque  (cf.  ad  LXVIII*  18).  —  96.  quaeque  regis  Golgos 
quaeque  Idalium  frondosum.  iam  Scaliger  uidit  haec  expressa  esse  ex 
Theocr.  id.  15,  100  deanoiv'  a  FoXyag  xe  ■accI  'ldd)tov  icpiXccaag;  cf.  ad 
XXXVI  12  et  14.  Hor.  od.  I  30,  1  o  Venus,  regina  Cnidi  Paphiqiw, 
idem  od.  III  26,  9  sqq.  97.  qualibus  iuccnsnm  iactastis  mente 
puellam  fluctibus.  uirginem,  ubi  semel  ignem  pectore  concepit,  quasi 
tempestate  inmissa  reddidistis  aestu  saeuo  agitatam.  ''fluctus'-  enim 
(Hiijia  KvTiQiSog,  no&m  y.vfiaivfG&at,:  cf.  Dissenus  ad  Pindar.  p.  643)  sunt 
acrcs  sollicitudines  conuiotionesque  animi  et  iilus  quam  curae,  ex  quibus 
potius  profluuut:  Nonnus  Diouys.  XLII  58  sq.  x«i  voov  aaTtjQiHrov  o(.iouov 
siXe  d^aXdaarj ,  nvfiaai  7ca(i>Xd^ovta  nolvrploia§oio  fifpi^fiv/jg  (Diltheius  ail 
Callim.  Cyd.  p.  70);  Prop.  II  12,  7  de  amantibus  aetcrna  quoniam  iucta- 
intir  in  uitda  (de  iactandi  uerbo  cf.  Ciris  241  sq.).  —  98.  in  flauo  snepe 
hospite  suspiruntem.  ct'.  supra  ad  u.  63  et  de  Thesei  criue  SeucLam 
Phacdr.  651  cpiis  tum  illc  /'ulsit!  iircsserunt  uittae  comam,  et  ura  jlauus 
tenera  tiiujcbut  riijor  (^ubi  'pudor'  codd.  sine  sensu:  correxi  de  comis  in- 
tellegens  secundum  Stat.  Ach.  I  525).  'suspirare  in  aliquo'  alibi  uou 
iuuentum  (dicitur  'aliqucm  suspirare'  =  per  suapiria  dcsiderare;  et  Ouid. 
fast.  1  417  solam  suspirat  iii  illam  testatior  est  scriptura)  defenditur  ex 
analogia  locutionum  'uri',  'ardere  in  aliquo'  de  quibus  cf.  ad  LXI  ',i7. 
ducta  ex  imo  pectorc  triicta(|Ui'  su.spiria  depiu<^it  u.  spoudiacus. —  tM>.  quan- 
tos  illn  tulil  hingM<>nti  eorde^  timores.  dum  animus  amore  niale 
adfectus  uigoreiu  s-uuia  aujittit  tabcscitque  (Val.  Flacc.  VII  194  mtntrm 
pirstringeie  languor  incipit,  Ciris  223  fcssam  lanijuore  jiucllam):  animi 
dicitur  morbus  ex  flagranti  de.^iderio  ortus,  qiii  eliam  procnauit  t.iuu>res 
illos;  scilicct  de  uariis  piniculis  Theseo  coutra  Minotauruui  dimicaturo  in 
gruentibus  multuni  nietucbat.  'tulit',  jierpessa  itit  siue  subiit.  —  1(H>. 
quAiito  saepe  magis  fulgore  expnlluit  nuri.  Spiauto  magis'  coniun- 
gere  cum  sit  iiu'i)tiim,  'quaiito  saepe '  (ut  ct  Siuantuui  .saepe',  quod 
Itali  uoluere)  riiciat  latinitas,  recte  ct  secuudum  huius  loci  nddog  resti- 
tuisse  censendiis  est  Faernus  'quaui  tuui ' ;    nisi  forte  pruestat  'qua  tc ' 


394  LXIV  101—102. 

siuo  'quam  tunc',  scil.  per  oiiino  illiid  tempus.  utique  commendat  'quam 
sacpe'  Ciris  81  qiiotiens  exiiulJuit.  alterum  uitium  egrcf^e  et  detcxit  et 
sanauit  acumcn  Ritschelii  |opusc.  lil  50.'J  sq.].  pallor  enim  amantium 
proprius  (cf.  Rohdiua  1.  1.  p.  157  not.  2  et  Ciris  180,  225)  etsi  aptc  con- 
paratur  cum  auro  suapte  natura  pallido  (cp.  LXXXI  4,  Ouid.  met.  XI 
100  et  146,  Sil.  Ital.  I  233  effosso  concolor  auro,  Stat.  silu.  IV  7,  14 
pallidus  fossor  .  .  eruto  concolor  auro,  et  de  Graecis  Hemsterhus.  ad 
Lucian.  I  p.  503  sq.),  tamen  aurum,  quod  artc  politum  colorem  illum 
naturalem  deposuit  iamquc  splendet  fulgetque,  non  amplius  cum  i^allore 
posse  conparari,  tam  est  res  aperta,  ut  mirum  sit  ueritatem  semel  de- 
tectam  nonnullos  noluisse  agnoscere.  recte  Ritschelius:  'quod  saepe  fit 
commodissime,  ut  pro  auro  poetae  'auri  fulgorem'  dicant  iuxta  cum 
similibus  contenis,  id  apertum  cst  ilico  absurdum  fieri,  ubi  ei  rci  auri 
comparatio  adhibetur,  quac  fulgoris  notioni  tam  cst  contraria  quam 
splendori  pallor'.  cum  auteni  aurum  nondum  duce  arte  tractatum  sit 
fuluum,  Ritschelius  olim  fuisse  uocabulum  (ignotum  sane  tum  lexicis) 
'fuluor'  conclusit  ex  similitudine  aliorum  multorum,  qualia  sunt  ^canor', 
'albor',  etc.  et  hanc  coniecturam,  quam  iinieter  nos  nemo  recipere  est 
ausus,  mox  stabiliuerunt  plane  confirmaucruntque  reperta  idonea  huius 
uocabuli  testimonia.  quod  ut  iam  Buggius  [Fleckeis.  ann.  1872  p.  98] 
apud  ■Paulum  Festi  p.  92,  20  restituit  ex  coniectura,  ita  indubitate  ex- 
hibet  Tiberianus  a  me  editus  [PLM.  III  p.  266]  in  carmine  ad  aurum 
u.  27  inter  Uuentes  pereat  tihi  fuluor  arenas;  denique  idem  reponendum 
apud  Apuleium  niet.  XI  3  corona  .  .  nunc  albo  candorc  lucida,  nnnc  cro- 
ceo  fuluore  [''flore'  codd.]  lutea,  nunc  roseo  rubore  flammida.  —  101.  cnni 
s.  c.  coutra  contendere  monstrum.  construe  '^contra  s.  monstrum  con- 
tendere',  hoc  est,  cum  illo  pugnare:  Verg.  Aeu.  V  370  solus  qui  Pari- 
dem  solitus  contendere  contra;  quae  praepositionis  conlocatio  liberior 
(Neuius  II  p.  794)  habetur  ex.  gr.  Lucr.  III  10  tuisque  ex,  inclute,  cartis. 
—  102.  aut  mortem  appeteret  T.  aut  praemia  laudis.  egregie  0 
"■appeteret',  quippe  quod  ad  utrumque  colon  pertineat;  male  CJ  ^oppe- 
teret',  quippe  quod  in  dictione  '"mortem  opp.'  nil  nisi  'mori'  ualeat 
neque  iungi  queat  cum  uoce  'praemia'.  ''appetere'  est  'ualde  aliquid 
uelle':  Seneca  epist.  24,  23  quid  tam  ridiculum  quam  appetere_  mortem ; 
Cic.  pro  Mil.  30,  81  ex  quo  etiam  praemia  laudis  essent  petenda.  est 
autem  ^  laus  fere  ''factum  laude  dignum',  unde  'pr.  I.'  sunt  uirtutis 
gloria  legitima,  ut  apud  Verg.  Aen.  I  461  sunt  liic  etiam  sua  praemia 
laudi.  de  oppositione  cf.  ex.  gr.  Quintus  Smyrnaeus  XII  246.  —  ea  quae 
103  sq.  leguntur,  quo  saepius  animo  perpeudo,  tam  dure  abrupteque  ad 
superiora  accedere  mihi  uidentur,  ut  fere  non  dubitem,  quin  post  102 
aliquot  uersus  interciderint,  quibus  narratum  fuerit  breuiter,  hoc  metu 
summo  inpulsam  uirginem  conuenisse  cum  iuuene,  amorem  aperuisse, 
fide  accepta  praestitisse  auxilium;  quae  omnia,  paucis  licet  uerbis,  ad- 
umbrare  debuit  poeta,  si  ea  quae  insecuntur  recte  perspici  a  lectoribus 
cordi  habuit.     tum  hunc  fere  ad  u.  103   transitum  fuisse  puto:    cumque 


LXIV  103-105.  395 

iam  exiret  ad  puguam  Theseus,  quot  illa  preces  pro  salno  caro  capite 
fudit  ('o  quotiens  palmas  ad  sidera  sustulit  et  quot  non  ingrata'  eqs., 
cf.  Ciris  1.  mox  1).  fortas.se  ex  panno  uunc  intercepto  hausit  Statius 
Theb.  XII  668  —  676.  —  103,  104.  iiou  iiigrata  tameii  fnistra  iiiiiiiiis- 
cula  diiiis  promitteus  tacito  siiccepit  iiota  labello.  'succepit'  (quod 
inepte  statuunt  sapere  prosam :  cf.  Ouid.  met.  VII  450  et  IX  305)  egregie 
AStatius  elicuit  ex  tradito  ''succendit'  (P  in  D  abiit);  nam  hoc  'uota 
succendit'  tam  absonum  est  quam  quod  Itali  inde  effecerunt  'uota  suspen- 
dit';  neque  recte  Froehlichius  'succendit'  seruans  'uota',  quod  requirunt 
uerba  praeeuntia,  in  'tura'  transformauit,  quod  praeterea  damnatur  illo 
'tacito  labello'.  quo  indicatur,  intra  se  et  clam  propinquis  utpote 
Theseo  minime  fauentibus  uirginem  uota  fecisse:  Sulpicia  eleg.  5,  16 
illa  aliucl  tacUa,  iam  tua,  mcnte  rogat,  Hor.  cpist.  I  14,  14  tucita  prece 
rura  petebas,  Ouid.  trist.  11,29  ct  tacitus  sccum  .  . .  optet.  quae  uota 
cuiusmodi  fuerint,  aperiunt  uerba:  'diuis  (soUemuiter,  dis  maguis)  mu- 
nuscula  (euanida  deminutiui  notiono  pro  'munera'  siue  'dona',  ut  LXVIII^ 
105)  uon  ingrata  quidem,  sed  tamen  frustra  promittens'.  quae  melius 
Maduigio  [opusc.  I  p.  62  J,  qui  'copiosius  Catullum  eundem  rem  et  ad- 
iectiuo  et  aduerbio  expressisse:  non  ingrata  tameu  munuscula  fuerunt  et 
frustra  oblata'  ceusuit  obstante  uoce  'tameu',  iam  olim  exi)licauit  Mu- 
retus  ita:  uon  ingrata  quideui  munuscuUi  eraut  diis,  quippe  qui  Thesea 
seruarent,  sed  tameu  frustra  promisit  uivgo,  quac  fructum  inde  non  per- 
ciperet  mox  ab  illo  deserta.  adhibetur  enim  interdum  cum  certa  breui- 
tate  et  ita  ut  praeponatur  uox  'tamen':  Hor.  od.  1  15,  19  tamen  heu 
serus  .  .  conlines  (etsi  eheu  serus,  tamen  conlines),  Verg.  ecl.  1,  28  q^uae 
sera  tamen  respexit  (etsi  sera,  tamen  respexit);  cf.  Hertzbergius  ad  Prop. 
III  15,  35.  uide  porro  Hor.  od.  I  24,  11  frustra  piits;  et  de  uocis  'in- 
grata'  significatione  passiua  ad  LXXVI  6.  quamquam  illud  'frustra' 
(eadem  cum  constructioue  gramniatica)  fortasse  et  ita  licet  accipere, 
quod  uon  opus  fuerit  muucribus  illis,  suo  ipsius  robore  cum  Thcseus 
indomiti  instar  turbinis  monstrum  subegerit,  ut  huc  potissimum  spectet 
uox  'nam'  u.  105.  ceterum  imitatur  haec  Ciris  anctor  219.  —  iamque 
Thesei  robur  ingens  conparatur  cum  tcmpestate  omnia  prosternente, 
imagine  consimili  eius,  qua  indc  ab  Homero  cadentem  uirum  fortem 
cum  rueute  per  uim  procellae  aibore  couierebaui  (llom.  II.  V  560  et 
Xin  389;  Hes.  scut.  Herc.  41;  ApoU.  Uhod.  III  '.tCT  et  i;n4,  IV  1080; 
Verg.  Aen.  H  628  et  V  447,  Hor.  od.  IV  6,  9).  —  105.  iiaiii  iicliit  iu 
Mumuio  qiiatientem  bracliiu  Taiiro  quorciim.  quercus  brachia  suu  siue 
rau)OS  (uoto  usu,  ut  ex.  gr.  Sei»timius  Serenus  fragui.  1''  LM.  jiiiwa  hra- 
chia  cum  trepidant)  utpote  uentis  percussos  ^|uatit\  hoc  cst  uioleuter 
commouet,  posita  scilicet  'in  summo  Tauro',  moute  admoduui  graphice 
hic  nominato;  bene  IVos.sius:  'uusquaui  in  toto  luari  mediterraneo  niagis 
formidandi  regnant  turbines  (|uaiu  ad  Chelidonias,  ubi  nempe  Taurus 
mous  uasto  et  immenso  in  uuuc  fauiphyliuui  exit  iugo,  ut  nocessum 
sit   in   tam    procolioso   loco   arbores   gigni    ualiilissimas,   (|Uod   ipsum    iu 


396  LXIV  106—109. 

uentosis  locia  pasaira  obseruiire  est'.  —  100.  aiit  cuiiigcruiii  siulaiiti 
cortice  piiiiiiii.  iniaginem  uarianH  secunduni  Homcrum  profert  aliani 
ciusdem  cum  quercu  roboria  arborem,  pinum;  rpiam  notum  est  pertinere 
ad  arbores  coniferas.  qua  uoce  ntitur  Verg,  Aen.  III  680  coniferae  cy- 
parissi;  'conigeram'  (ut  recte  Itali  pro  'comigeram'  emendauere)  hic 
solus  habet  Catullus,  ut  tamen  nulla  inmutandi  causa  sit,  cum  arbor 
illa  tam  bene  gerere  siue  portare  quam  ferre  (=  gignere)  conos  dicatur. 
ostendit  antem  hoc  attributum,  poetam  iam  ita  depingere  pinum,  ut 
quae  ad  tempestatem  spectent  non  curans  solam  arborem  ob  oculos 
ponat  legentibus,  artem  ille  secutus  Alexandrinorum,  qui  rerum  minu- 
tarum  accuratam  descriptionem  etiam  in  talibus  adamabant.  qnamquam 
dubito,  num  cum  hac  arte  plane  conueniat  eis,  quae  correctores  Itali 
in  pinu  conmemorari  sibi  persuaserunt.  nam  cum  in  V  legeretur  'fun- 
dauti  cortice',  libri  G  corrector  inde  effecit  'sudanti  cortice',  recordatus 
locos  Verg.  ecl.  8,  54  pingnia  corticihus  sndunt  clectra  myricac  alios- 
que;  et  uerum  est,  pinum  ferre  resinam  (Plin.  h.  n.  XVI  10)  sed  iure 
optimo  iam  Itali  (quorum  nonnulli  'corpore'  coniecere  sine  ulla  ratione) 
offendebantur  in  otiosissimo  hoc  addito.  nam  etsi  artem  Alexandrinam 
hic  a  proposito  aliena  admiscentem  amplectimur,  tamen  ars  illa  longe 
aliud  requisiuit,  scil.  iustam  oppositionem.  descripta  est  quercus  raraos 
quatiens:  huic  pinus  ita  adiungenda  erat,  ut  quomodo  differret  expo- 
neretur.  et  hercle  ipsa  huius  arboris  figura  nota  (truncus  procerus  sine 
ramis  exsurgens  usque  ad  uerticem  in  tectum  umbrosum  se  dispanden- 
teni:  Petrou.  131  circumtonsae  trepidanti  uerticc  pinus ,  Plin.  epist.  VI  20) 
tani  egregiam  praebuit  oppositionem ,  ut,  si  neglecta  haec  esset,  mirum 
foret.  recte  igitur  ex  parte  quidem  Itali  nonnulli  'nutanti  uortice';  nam 
potuit  sane  prisce  scribere  Catullus  '  uortice '  (quod  adsimilatione  ad 
praecedens  'cornigeram'  traxit  labem);  uec  etiamtunc  extiterant  qui  inter 
uorticem  et  uerticem  distinguerent  grammatici.  sed  'fundanti'  mutare 
in  'uutanti'  (secundum  Ennium  apud  Gell.  XIII  20  capitibus  nutantihus 
pinos),  non  lene  est  remedium.  praeplacet  'fundenti  uortice',  hoc  est, 
se  fundente  siue  diffuudente  (Cic.  de  sen.  15,  52  uitcm  .  .  nc  iii  omnes 
partes  nimia  fiindcttur);  nam  participia  praesentis  passiui,  in  liugua 
latina  iam  pridom  abolita,  haud  raro  praesertim  in  uerbis  reflexiuis  for- 
mantur  per  participia  praesentis  actiui,  ut  ^-es  mouentes'  suut  quae 
mouentur:  Neuius  II  p.  265  sq.,  Useuerus  in  Fleckeis.  aun.  1878  p.  55.  — 
107.  iiulouiitus  tiirbo  contorqueus  flamine  robur  eruit.  arbores  illas 
tempestas  inmanis,  dum  stipitem  prendens  undique  circumagit,  euertit 
euellitque.  'indomitum'  de  eo,  cui  nihil  potest  resistere,  ut  uocat  mare 
Tib.  II  3,  45.  ''contorquens',  ut  Verg.  G.  I  481  insano  contorquens  uer- 
iice  sihias  Eridanus.  ^robur'  de  trunco  siue  stipite ,  ut  Aen.  IV  441 
annoso  uulidam  cum  rohore  quercum.  Culex  318  flaminihus  .  .  a  turhine 
mixtis.  —  108,  109.  illa  procul  radicitus  exturbata  prona  cadit  late- 
qiie  cuui  eiiis  obuia  frangens.  in  hac  epica  coeptae  conparationis 
aniplificatione   iunge    '  radicitus   exturbata  (=   sede   sua  demota)   procul 


LXIV  110—111.  397 

cadit  prona  (=  prociilit)'.  neque  ^adicitus'  bene  in  'radicibus'  (utrum- 
que  aeque  probum  :  interpp.  ad  Aen.  V  449)  neque  'exturbata'  iure  suo 
in  'extirpata'  olim  mutauere  Itali:  exprimitur  Apoll.  Rhod.  IV  1685 
TtQVfivo&sv  s^eayELaa  kuti^qitisv.  Mitscherlichius  cp.  Varr.  sat.  Men.  391  B. 
alia  traps  pronis  (==  prona)  in  humum  accidens.  porro  cohaerent  Mate 
frangens  obuia'.  sed  in  his  uerbis  restat  expediendum  difficillimum  illud 
'lateque  cum  eius',  quod  certatim  temptauere  docti  coniecturis  ex  parte 
ualde  uiolentis  ineptisque.  inter  meliora  refero  commenta  Italorum  Mate- 
que  et  cominus'  (in  qua  uehementer  abundat  hoc  'et  cominus',  n>'que 
'late'  est  'eminus'),  AStatii  'quaecumque  sibi'  (injjrobabile  'sibi'), 
IVossii  'quaecumuis'  (quam  formam  minime  latinam  non  debui  olim 
exemplis  male  fidis  deceptus  recipere),  Lachmanni  'qua  est  impetus' 
(quae  res  per  se  aperta  superflue  uerbis  exprimitur),  CFHermanni  'qua 
funditur'  (quod  eodem  uitio  laborat),  alia.  uiam  autem  a  Statio  et  Vossio 
recte  ingressam ,  quam  praesertim  commendet  Lucretii  in  re  simillima 
dictum  II  289  ruit  quo  quidqiiid  fluctibus  obstut,  ut  persequamur  artis 
iubent  praecepta,  siquidem  uocabuli  sponte  coeuntis  'quecumeius'  ultima 
pars  sola  medelam  flagitat.  uidetur  olim  fuisse  'quecumq;heT',  hoc  est, 
'late  quaecumque  habet  obuia  frangens'.  bene  enim  dicitur  latine  ''ali- 
quid  habere  obuium'  pro  'obuiura  esse  alicui  rei'.  —  110.  sic  douiito 
Kiieuiim  prostrsuiit  corpore  Theseus.  non  sine  ratione  maxime  corpus, 
({uippe  quod  esset  humanum  (Hygin.  fab.  40  Minotaurum  capite  bubulOy 
parte  inferiore  humana),  domitum  dicitur;  quod  uerbum  in  subigendo 
monstro  aptissimum:  Hor.  od.  II  12,  6  domitosqiie  Ilcrculea  manu  TeUuris 
iuuenes.  difficillimum  explicatu  'saeuum'.  nam  cum  remotum  longe 
(101)  'monstrum'  subintellegere  non  liceat  propter  sequens  ilhid  'iactan- 
tem',  ipsum  Minotaurum  signiticari  aiunt  per  'saeuum'  substantiue  posi- 
tum.  uuUem  credere  possem.  sed  dum  exempla  adlata  perlustro  (cf. 
Heynius  et  Wunderlichius  ad  Tib.  I  8,  51)  dumque  disputationes  gramnia- 
ticorum  perpendo  (cf.  FHaasii  praelectt.  I  p.  149  sqq.),  quod  dubitatioi.es 
meas  tollat  nihil  inucnio.  eteuini  qui  inteUogo  'ferus'  (cf.  LXIII  8o) 
factum  esse  substantiuuni  (hominibus  ad  certum  cultum  prouectis  feritas 
animalium  i^ropria  uidebatur  in  uniuersnm  spectantibus),  idem  quomodo 
'saeuus'  simpliciter  monstrum  saeuum  designare  possit  non  perspicio, 
saeuitia  cum  non  solum  beluarum  sit  qualitas  praecipua.  et  cum  semjier 
in  his  sit  obseruandus  usus,  cetera  quideni  adicctiua  substantiue  posita 
non  unico  loco  inueniuntur  unius(jue  scriptoris  arbitrio  nouatu  sunt,  sed 
qui  itidem  sic  adhibuerit  'saeuus'  uocem  non  reperitur.  coniecere  uaria: 
'taurum'  pro  'saeuum'  reposuit  editio  Lipsiensis  a.  1493,  post  u.  110 
lacunam  unius  nersus  statuit  Uossbacliius;  quod  licet  inrisnm  ab  lluiiptio 
iion  ita  inprobabilo  uidotur  (.sup]ilt'as  ox.  gr.  'iiiribus  iiiiiifiisis  hostcm 
patriaeqiie  siiumijue').  —  111.  iicqiiidquaui  iiaiiis  iactaiiteiii  coniiiii 
iiciitis.  haec  Scaliger  uidit  uersa  esse  e  uerbis  poetae  (Alexandrini: 
llauptius,  opusc.  H  p.  81)  a  Cicerone  ad  lani.  VIII  5,  1  adlatis  nolla 
liarrjv  KSqdsGaiv   tg    rjfQu   •9'ujtr)rai'r«.     acctdit    uil   '  iit-quidquaQi '   epexe- 


398  I^XIV  112-116. 

getico  (latiuuH,  'scilicct  iH;i)ti«'  (=  in  ufintos),  quod  secHudMiii  notam 
locutioncm  ^uircs  in  uentos  cffundcre'  est  dictum  (cf.  Verg.  Aen.  V  44G, 
Stat.  Thcb.  VI  790);  Verg.  Aeii.  V  376  altcrnuque  iuctat  hruchiu  pro- 
tendens  et  uerherut  ictihiis  aurus.  neutiriuam  tamen  uenti  dici  posHunt 
'uani';  nam  cuni  inter  uacuuni  et  uanum  usus  hoc  constituerit  discrimen, 
ut  ^iacuuni'  sit  id  qnod  nihil  in  se  continet,  'uanum'  id  quod  specie 
quoque  hoc  uacuum  prodit,  aer  et  aurae  et  uonti  sollemni  quidem  usu 
^uacui'  uocantur  (ex.  gr.  Val.  Flacc.  I  421  in  uacuos  ut  bruchiu  uentos 
spargat,  Stat.  Theb.  X  86),  numquam  tamen  utpote  pcr  se  apecie  omni 
carentes  'uani';  nam  Lucan.  IV  726  huc  non  quadrat.  ''cornua',  capitis 
bubuli.  —  112.  iude  pedem  sospes  miilta  cnm  laude  reflexit.  tum, 
ubi  hoc  modo  incolumis  euasit  cum  magna  sua  gloria  (Hor.  od.  IV  4,  66 
multa  proruit  integrum  cum  laude  uictorem,  Lucr.  VI  95  insigni  capiam 
cum  laude  coronam;  uide  et  supra  u.  102),  pedem  ''refiexit',  flexus  scil. 
per  labyrintheos.  Oiiid.  met.  I  372  flectunt  uestigia,  Sen.  Thyest.  428 
reflecte  gressum,  dum  licet,  teque  eripe.  fortasse  tamen  'laus'  spectat  ad 
uoces  laetificas,  quibus  Thesea  egressum  exceperunt  liberati:  cf.  Prelleri 
myth.  gr.  II  p.  296^.  —  113.  errabiiuda  regens  tenui  uestigia  fllo. 
quod  a  Daedalo  acceperat  Ariadne,  quae  teste  Hygino  fab.  42  Theseo 
monstrauit  labyrinthi  exitum.  quo  Theseus  . . .  monitu  licium  reuoJuendo 
foras  est  egressus;   Verg.  Aen.  VI  30  caeca  regens  filo  uestigia,  Prop.  II 

14,  8,  Ouid.  epist.  10,  103,  Coripp.  loh.  IV  609.    'errabunda'  (cf.  Gell.  XI 

15,  8),  ut  Verg.  ecl.  6,  58  errabunda  houis  uestigia.  —  114.  labyrintheis 
e  flexibus.  ambagibus,  quas  Vergilius  dicit  {flexum  errorem  Ouid.  met. 
VIII  160).  'laberintheis'  V  solita  medii  aeui  (non  antiqui:  CIL.  IV  2331) 
scriptura,  secundum  quam  in  Hageni  gradu  ad  criticam  jd.  107  restituto 
lemmate  Vergiliano  est  scribendum  'inextricabilis  error:  laberintus'.  — 
115.  tecti  frustaretur  inobseruabilis  error.  uia  erroris  plena  nec  certo 
obseruanda  (Passeratius  cp.  ''obseruare  uestigia'  Aen.  II  753  et  IX  393; 
fere  denotat  'lege   ac   regula   carens',  ut  'inobseruantia'  Suet.  Aug.  76), 

^  quae  fert  per  'tectum'  illud  siue  "'domum'  (Ouid.  met.  VIII  168,  epist. 
10,  71),  qua  uoce  indieatur  aedificium  arte  Daedali  structum.  de  laby- 
rintho  cf.  praeter  Ouid.  met.  V  591  sqq.  et  Vill  159  sqq.  maxime  Verg. 
VI  27  hic  labor  ille  domus  et  inextricahilis  error ,  Plin.  h.  n.  XXXVI 
13,  85  (Lab.)  itinerum  ambages  occursusque  ac  recursus  inexplicabiles  con- 
tinet  (§  91  'fihim'  per  ''glomus  lini'  explicatur);  Prud.  apoth.  203  unceps 
lah.  et  error  circumflexus ;  Verg.  Aen.  V  588  sqq.,  ubi  591  frangeret  indepren- 
sus  et  inremeabilis  error  aeque  atque  hic  u.  errorem  depingit  per  ipsum  uer- 
sum  iusta  caesura  carentem.  —  116.  sed  quid  ego  a  primo  degressus 
carmine  plura  couimeuiorem.  usitata  in  reditu  a  degressione  ad  pro- 
positum  particula  'sed'  (SeyfFertus  schol.  lat.  I  82'''  et  ad  Lael.  p.  99, 
Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  683)  C.  in  ordinem  se  redigit  per  formulam  solitam, 
quae  similiter  recurrit  u.  164  sed  quid  ego  ignaris  n.  conqueror  aureis, 
ubi  tamen  habemus  indicatiuum  ad  factos  iam  questus  respicientem,  cum 
hic  adsit  coniunctiuus  "^  commemorem '  ad    ea  spectans,   quae  breuissime 


LXIV  117^120.  399 

quasi  a  praetereunte  tangenda  adhuc  restant  (cf.  Seylf".  schol.  lat.  I  71). 
'primum  carmen',  siue  huius  de  Ariadne  carminis  (non  totius  poematis) 
initium,  dictum  est  ut  dixit  in  prima  fahida  Ter.  Ad.  prol.  9,  ubi  uido 
Ruhnkenium:  paucis  uerbis  indicans  ea  quae  inde  a  deuicto  Minotauro 
euenerunt  poeta  redit  ad  puellam  desertam,  qualem  u.  52  sqq.  depinxerat 
et  in  cuius  descriptionem  qyam  maxime  intentus  est.  Graecorum  naq- 
siA^aGig  cum  latine  sit  aut  'egressio'  aut  'degressio'  (nam  formas  'de- 
gressus '  et  '  degressio '  tam  ratio  quam  antiquissimi  codices ,  ex.  gr. 
Quintiliani,  ubi  saepius  in  textum  sunt  restituendag  illae,  conmendant), 
memor  perpetuae  uocularum  'de'  et  'di'  per  medium  aeuum  confusionis 
rescripsi  'degressus'  pro  tradito  in  V  'digressus'.  de  eiusdem  V  uitio 
'cum  primo'  cf.  ad  XXIX  4:  pessime  olim  nonnulli  ''in  primo'  scripse- 
runt,  cum  sit  ^degredi  a  re'  legitima  locutio.  'plura'  explicatur  illis 
'ut,  ut,  ut  ..  aut  ut  ..  aut  ut',  quibus  tres  partes  princijjales  eorum 
quae  postea  euenerunt  summatim  adumbrantur.  —  117,  ut  linquens 
genitoris  fllia  unltum.  hoc  est  conspectum:  Stat.  Theb.  X  693  cur  ad 
patrios  non  stant  tua  lumina  uidtus? ,  Sen.  Herc.  fur.  1173  cur  meos 
Theseus  fugit  paterque  uultus?  carum  os  genitoris  debet  semper  uelle 
uidere  filia  (Passeratius  cp.  Aen.  VI  686).  —  118.  nt  consanguincac 
complexum,  ut  deniquc  matris.  sororis  natu  minoris  Phaedrae,  quam 
multo  post  Theseus  duxit  uxorem,  et  matris  Pasiphaes.  difficile  tamen 
dictu,  cur  poeta  non  una  cum  Phaedra  duas  reliquas  consanguineas  siue 
sorores  (cf.  Ouid.  epist.  14,  121),  nempe  Acacen  et  Xenodicen  (cf. 
Apollod.  III  1,  2),  conmemorauerit.  et  'complexum'  quomodocumque 
accipimus  (uide  ad  LXII  21),  non  conuenit  sorori,  sed  unice  matri,  quae 
cum  gradatione  ('denique')  ultimo  ponitur  loco.  unde  iam  olim  BRea- 
linus  comma  potius  ante  'complexum'  posuit,  ad  id  quod  est  'consangui- 
neae'  subintellegens  'uultum'.  quod  fit  durissime.  ornatus  uerborum 
in  patre  et  matre  hic  aptissimus  omitti  potuit  in  sororibus.  placet  igitur 
Heinsii  emendatio  'ut  consanguiueas,  complexum  ut  d.  m.'  —  110,  l'iO. 
(juao  niiscra  in  gnata  dcperdita^  laeta  omnibus  liis  Thcsei  (Inlcein 
praeoptarit  amoreni.  pedem  unum  in  u.  priore  interhii^sum  alii  aliter 
supplebant,  dum  omnes  ipsum  'laeta'  attemptant  cogitantque  de  matre 
siue  olim  ob  hanc  filiam  gaudente  ('laetabatur'  Lachnuinnu-s)  siue  nunc  eani 
detiente  ('luctabatur'  ilossbachius,  'lamentata  est'  Couiugto,  namentatiu-' 
Buechelerus),  ut  taceam  de  priorum  commentis.  uerum  enim  uero  pnl- 
crior  fiugi  nequit  oppositio  quam  matris  deperditae  et  laetae  filiae:  illa, 
cum  filia  ei  periisset,  et  ipsa  deperiit  (deperdita  =  funditus  adfUcta,  ut 
Prop.  I  3,  11;  unde  'in'  non  ad  dirtiones  aniatorias,  ut  supra  98  et 
Pi-op.  I  13,  7,  set^  ad  Ouid.  met.  II  362  nostrum  hiniatur  iii  arbore  cor- 
piis,  li.  e.  'una  cum',  ex))licanduni);  filia  contra  prac  'omuibus  liis',  scii. 
propinquis,  lubenter  aecuta  est  uirum  carum.  tam  sjdfudidam  imagi- 
nem  uelle  delere  cum  esset  religio,  potiua  in  racdio  uersu  (ut  similiter 
iam  priores,  falsis  tamen  admixtis)  periisse  uocabulum  aliqiiod  ratus 
addidi  'tabet',  uerbum  ad  raatris  maerorem  siguificaudum  aane  aptissiraum 


400  ^■'XIV   121  —  123. 

(cf.  Liirr.  in  911  aelenio  lahescere  luctn,  Cic.  Catil.  II  4,  6  dcsiderio  sui 

CatiUnam   miserum  tahescerc)   quodque   inter   'gnata'    et  'deiicrdita'    non 

ita  difficilc  potuit  iiiterlabi.    dicitur  auteni  ijiiHce  'tabere'  pro  'tabesci-re', 

ut  IV  26  'scnere'    pro  'senescere'.     '  praeoptarit'    (hoc   est  'poptarit') 

egregie   elicuit  AStatius   ex   litteris   traditis   'portaret';    de    Kynizesi   cf. 

Plaut.  Trin.  648  et  Ter.   Uec.  532.     nec  nou^^Thesei'  biHyllabe,  ut  ii)fra 

381    '■Pelei'.     ''dulcis  amor',  ut   LXVI  G.   —   121.   aiit  iit  iiectji  ratis 

spiiiiiosa   ad    litora   Diae.     etsi    non    fal-so    dicitur    'uehitur   ratis'    (cf. 

Lachm.  ad  Prop.  p.  335),   tamen  Thesei  nauif  minime  cur.sum  derexerat 

ad  Diam,   quo   potius  procellis   est  adpulsa  (Hygin.  f.  43  in  insula  Dia 

tcmpestate  rctcntus).     si    legimus   auctore   Passt.Tiitio   deleta   litterula  's' 

dittographa    ''rati',  omnis  in   ipsam    uirginem   derigitur  mentis  attentio; 

et  illa  clam  scilicet  nocte   abducta  (Diod.  IV  61,  5)   sane   peculiari  hac 

mentionc   digna   ('uecta'    igitur  pro  'auccta';  ad  'spumosa'  cf.  u.  52). 

'sit'  omissum    est  ut  X  31:   postea  in   his  formis  neglegendis  liberiores 

Vergilius  aliique;    qnod  si  non  placet,  non  tam  cum  Lachmanno  u.   122 

''uenerit'  addiderin)   (Ouid.  f.  1  233)  quam  post  121  intercidisse  integrum 

uersum   statuerim,    cum   praesertim  haec  media  pars   unico   uersu   con- 

cepta  sit  iusto  breuius.    —   122.   aut  iit  eaiii  deiiincta  luiiiiua  sonino. 

Itali  '  eam  dulci  deuinctam '  scripserunt  secuti  Ciris  u.  206  iamque  adeo 

dulci  deuinctus   lumina   somno   Nisus  erat,   recte    quod    attinet   ad    'de- 

nincta'    (male    olim    nounuUi    'deuictam':    cf.    Ilandius    ad   Stat    .silu.    I 

p.  326  sq.  et  Lucr.  IV  453  snaui  deuinxit  mcinhra  so^wre  somnus).     nam 

Ellisius,  cum  coniecit  'eam  deuincta  tenentem'  rhythmo  plane  non  Ca- 

tuUiano,  nimis  intendit   artis  seueritatem,   do  unica  cum  agatur  lineola. 

immo    ante  'deuinctam'  periisse  somni  attributum,    illa  iu  Ciri  imitatio 

pi-obabile  reddit,  quod  fuisse  'dulci'  propterea  incredibile  est  quod  iam 

u.   120   idem    legitur   uocabulum;   qualis   repetitio    otiosissima   intra   tam 

paruum  spatium    in  hoc   quidem  carmine  nusquam  deprehenditur.     libe- 

rius   igitur   uei'satus   est  Ciris   auctor,   ut   alibi  quoque;    sed   simile   eura 

hic  legisse  uocabulum  pro  certo  habeo.    amant  enim  scriptores  Ariaduae 

somuum   depingere   lenom    dulce)nque,    pulcra   uimirum  terrois  eum  in- 

secuti  oppositione:   Prop.  I  3,   1  sqq.  qualis  Thesea  iacuit  cedente  carina 

languida    desertis    Gnosia   litorihus   .  .  .    talis    uisa   mihi   mollem   spirare 

quietem  Cynthia,  Pbilostr.  imag.  I  14  (1.^)  aq  Iv  (iccXociiw  KSixai  xm  vnva», 

Nonn.  Dion.  XLVII  320  vnvog   ifioi  yXvKvg  r]l&ev  fcoc;  ylvKvg  atxsxo  &rj- 

asvg.     unde  conligcnti  mihi  LXIII  44  et  LXVIIP'  5  piaeplacuit  insevere 

■■molli',  utpote  inter  'm'   et  'de'  interlapsum.    cetevum  'eam'  ravissimum 

in   poesi   cultiore   (ut  omnes   casus   obliqui  pvonomiuis  illius:   Bentl.  ad 

Hor.  od.  III  11,  18,  Weidnerus  ad  Verg.  Aen.  II  103) «hic   ob   mutatam 

constructionem    paene    necessarium    erat.    —    123.    liqiierit    inmeniori 

(liscertens  pectore  coniunx.    deseruerit  abeundo  perlidus  Theseus  (cf.  ad 

u.  58),  qui  non  sine  consilio  'coniunx'  hic  uocatuv:    spectat  hoc  ad  'fu- 

rentem'  in  u.  sequenti.    iamque  ad  carminis  initium  <t  Aviadnen  deser- 

tam  fit  reditus;    quae,   ut  antea  torpove  deuincta,   sic  uuiic,    ubi  The^ei 


LXIV  124—129.  401 

nauis  e  conspectu  abiit,  dolori  indulgens  depingitur.  —  124.  ardenti 
corde  furentein.  ardet  furitque  Ariadne  utpote  uix  compos  sui  desi- 
derio  noui  mariti  tacitaque  libidine.  nempe  'furores'  siue  cupiditates  u.  94 
excitae  hic  iam  in  flammas  abierunt  saeuas.  minus  bene  haec  ad  iram 
referentur  secundum  u.  197.  —  125.  clarisouas  imo  fndisse  ex  pectore 
noces.  acutas,  quales  profert  dolor;  Gauius  Bassus  apud  Gell.  V  7,  2 
clarcscere  et  resonare  uoces:  habet  hoc  'clarisonus'  (Graecorum  o^vtovog), 
quod  infra  320  recurrit,  etiam  Cicero  Arat.  280.  'fudisse',  profudisse 
infra  202.  Verg.  Aen.  I  371  inioque  trahens  a  pectore  uocem  et  VI  55 
funditque  preces  rex  pectore  ab  imo.  —  126.  ac  tum  j)raernptos  tristes 
consceudere  moutes.  hoc  ^tum'  et  alterum  'tum'  u.  128  inter  se  cohae- 
rent:  'modo,  modo'  noto  usu.  paenitet  iam,  quod  recepi  Italorum  con- 
iecturam  *■  tristem '  communi  sane  editorum  consensu  probatam ,  qua 
languidissimum  hic  epitheton  uivginis  iam  satis  u.  124  descriptae  nan- 
ciscimur.  per  idem  potius  asyndeton,  de  quo  exposui  ad  XLVI  11, 
'tristes'  ita  acceditad  ''praeruptos',  ut  raontes  non  modo  adscensum  paene 
negantes  et  in  mare  praecipites  (cf.  u.  297),  sed  etiam  nihil  fere  gestautes 
praebentesque  tristem  aspectum  uidere  nobis  uideamur;  neque  dubito 
quin  ita  legerit  Ouidius  arte  rhetqrica  unum  montem  praeferens  epist. 
10,  25  sqq.  7)wns  fuit:  apparent  frutices  in  uertice  rari:  Jiinc  scopulus  raucis 
pendet  adesus  aquis.  adscendo  (uires  animus  dabat)  atque  ita  late  aequora 
prospectu  metior  alta  meo.  'conscendere'  et  128  'procurrere'  inter  'fu- 
disse'  et  130  ''dixisse'  cum  eadem  uicissitudine,  qua  in  narratione  de- 
recta  inter  perfectum  et  praesens  historicum  interdura  uariant.  — 
127.  unde  aciem  pelagi  nastos  praetenderet  aestus.  uulgo  'aciem  iu 
p.  u.  protenderet'  legunt  usu  uocis  'protendere'  plane  insolito.  et  hoc 
retinentes  alii  Itali  ^acie'.  quod  amplexus  (nudum  'acies'  saepe,  ut  Hor. 
sat.  II  2,  5,  oculorum  denotat  uisum  acutum)  reacripsi  'perteuderet'  (hoc 
est,  tenderet  per),  quale  uocabulum  utique  ob  oculos  habuit  Ouidius  1.  1. 
''metior'  (pro  'permetior')  ponens.  nunc  hic  quoque  uno  remedio  rem 
peragi  posse  intellexi  scribendo  'aciem  p.  uastos  per  tenderet  aestus',  h.  e. 
uisum  derigeret  pev  inmensos  fiuctus  ad  speculandam  Thesei  nauem;  sic 
ouim  ''oculos  tendere'  adhibet  Lucr.  \  66,  Aen.  II  405  ot  V  508;  de  'per' 
traiecto  cf.  supra  ad  101.  siniilitcr  Tib.  I  7,  19  uliiiic  iiKiris  uu.^^tuiii  pio- 
spectet  turribus  aequor.  —  12S.  tnm  tremnli  salis  aducrsas  procnrrore 
iu  undiis.  maris  praesertim  in  aestu  semper  treniuli,  etsi  pacati,  in 
oppositos  et  contva  sc  vuentes  iiuctus  (Sil.  Ital.  XVII  44  contra  aditcrsus 
undas)  ali(iuantuhmi  incurrit  uirgo,  scilicet  si  in  scopulo  nauem  ae 
uidisso  putauit;  vem  explicat  Dracont.  9,  200  fPLM.  V  p.  191)  nocte 
dieqae  ponlo  oculis  atlcnta  uolal ;  nam  lliictibus  alris  carbasa  prima  ui- 
dens  nautis  occurrit  in  tmdis;  et  in  eadem  imagine  Ouidius  opist.  2,  127 
in  frcta  procurro.  —  120.  mollia  undatae  tolloutem  te^miua  surao. 
raale  haec  olim  de  cothuvnis  acccpeviint,  ut  otiam  Poorlkampius  ad  Vovg. 
Aon.  I  p.  4G.  dudum  rectiora  docuorant,  uohiii  liuhnkonius  ad  llomovi 
hymn.  in  Cor.  176.  moUia  siuo  tomiia  (LXV  21)  suvao,  quao  iam  nudaluv, 
OATUiiUua  od.  Jtachruuu.     11.  26 


402  I^X[V  130-135. 

tegmina  (hoc  est,  tunicam  quae  discincta  trahebatur:  ii.  04)  toUit  uirgo, 
Kcii.  iie  aquae  inrigarent.  confort  KuhnkeniuH  Apoll.  Jihod.  111  H74  «v 
t)t  ^ijtraii/as  IfntccXiovg  Atux/)g  tniyovvidoq  uxQi?  uhqov.  --  llji).  atqiK^ 
lijicc  cxtreiiiis  iiiaoslaiii  <lixisse  qiierells.  'extremis',  utpote  uiorti 
uicinam  (cf.  'extrema  uerba  loqui'  similiaque):  Prop.  III  7,  .05  flens  tamen 
extremis  dedit  hacc  mandata  querelis,  cum  moribunda  niger  clatideret  ora 
liquor.  'maestam',  scil.  ubi  tandcm  intellexit,  fruatra  se  sperasse.  — 
ISl.  frljjidiilos  iido  siii^ultiis  ore  cleiiteiii.  poetica  licentia  transfertur 
ad  singultus  id  quod  est  proprium  uirginis  extreraas  querelas  edentis 
(eleg.  in  Maec.  2,  2  frigidus  et  iamicuii  cum  moribundus  crat).  quam- 
quam  possunt  etiam  'frigiduli'  dici  singultus  ei,  qui  frigus  incutiunt 
(germanice  'schaurig'),  absolute  quoque  absentibus  auditoribus;  sic  ru- 
mor  frigidus  habet  Hor.  sat.  II  6,  50.  nouum  deminutiuum  ex  Catullo 
adsumpsit  Ciris  auctor  251  et  348  sujjcr  morientis  alumnae  frigidulos 
occllos.  'udo  ore',  dum  uultus  madet  lacrimis  (Onid.  am.  I  8,  84  udas 
genas).  'cientem',  mouentem  siue  edentem,  ut  'fletus'  et  'gemitus  ciere' 
dixit  Vergilius.  —  sequentem  iam  Ariadnae  desertae  orationem  nobilem 
ob  oculos  habuere  Verg.  Aen.  IV  305  sqq. ,  Ouid.  f^st.  III  473  sqq.  et 
met.  VIII  108  sqq.  (opist.  10),  Lygdamus  6,  39  et  auctor  Aetnae  21  sq. 
ipse  autem  poeta  noster,  ut  Medeam  siue  graecam  Euripidis  siue  latinam 
Ennii,  ita  Apollonii  locos  similes  (maxime  IV  348  sqq.)  aemulatus  eat. 
—  132.  siccine  me  patriis  auectaui,  perftde,  ab  aris.  'sicine'  (sic 
enira  melius  scribitur  scripsitque  sine  dubio  noster)  post  comicos  rarius 
obuium  hic  fere  ualet  'uerene  igitur',  ut  apud  Prop,  III  6,  9  siein  eam 
incomptis  uidisti  flere  capillis?  ^auectam'  uou  per  uim  dolosque  (sua 
enim  sponte  uirgo  uirum  secuta  est),  sed  simpliciter  ^abductam' :  Hygin. 
fab.  42  (Theseus)  eam,  quod  fidem  illi  dederat ,  in  coniugio  habitunis 
secum  auexit.  ''ab  oris'  Itali  restituerunt ,  quod  sua  se  simplicitate  edi- 
toribus  commendauit  plerisque;  quamquam  causa  certa,  cur  damnetur 
tradita  lectio  ''ab  aris',  non  adest.  ''arae'  enim  et  'foci',  plane  ut  ''pe- 
nates',  designant  familiam;  Verg.  Aen.  XI  269  pntriis  ut  reddidit  aris, 
Prop.  II  1,  62  restituit  patriis  Androgeona  focis;  et  hinc  Charisius  p.  33, 
5  K.  arae  pro  penatibus.  —  133.  perflde.  repetitio  affectus  plena,  ut 
Cul.  132  2)erfide  multum,  perfide  Bemophoon.  —  134.  siccine  d.  neglecto 
numine  diiium.  quod  scilicet  firmandis  promissis  Ariadnae  datis  inuoca- 
uerat  Theseus  et  tunc  assis  non  fecit;  cf.  XXX  5  et  LXXVI  4  et  Cic.  de 
harusp.  resp.  17,  36  fidcm  iusque  iurandum  neglectum.  'sicine',  hic  scil. 
sine  me.  —  135.  iumemor  a!  denota  domuui  periuria  portas.  ''a'  refer 
ad  eam  uocem,  in  qua  uis  adfectus  est  i^osita,  ad  'inmemor'  (58);  habet  in- 
terdum  in  interiectione  locum  anastrophe.  'domum  portas',  in  patriam 
tecum  uehis;  cf.  infra  238.  ''deuota',  a  me  diris  execrata  ideoque  tibi 
funesta  et  peruiciosa:  praesumit  uirgo  ea  quae  postea  (192  sqq.)  facit; 
'deuotus'  siue  ''dis  inferis  uotus'  saepius  significatione  utitur  infausti  (cf. 
interpp.  ad  Hor.  od.  III  4,  27).  male  hoc  multi  (uelnti  Naekius  ad  Val. 
Cat.  p.  47)  explicant.     nimirum  periuriis  serei  tamen  tacitis  poena  uotit 


LXIV   136-UO.  403 

pedibus  (Tib.  I  9,  4).  —   136.    nullanc   les    potuit  crudelis  flectere 

mentis  consiliuni.  bene  uirginis  in  breui  illo  sed  adfectus  pleno  'nullaue 
res'  sensa  explicat  Vulpius:  ^non  iuramenta,  non  accepta  beneficia,  non 
infamiae  tiraor;  non  forraae,  aetatis,  fortunae,  parentum  denique  meo- 
rum  misericordia'.  'flectere',  mutare  siue  in  melius  uertere:  Ouid.  met. 
X  608  dwam  flectere  mentem.  non  dubitat  autem  puella,  quin  consulto 
et  data  opera  discesserit  iuuenis,  unde  illud  cum  ui  conlocatum  'con- 
silium'.  —  137.  tibi  nulla  fuit  clenientia  praesto.  parata  fuit  siue  ad- 
fuit,  scil.  in  consilio  tuo;  Cic.  Phil.  6,  13  animum  ei  praesto  fuisse  (paulo 
ante  eumque  cognouisse  paratissimo  animo).  accentum  rhetoricum  habet 
'nuUa'  per  anaphoram  repetitum  (=  ne  minima  quidem).  —  138.  in- 
«ute  ut  uostri  uellet  miserescere  pectus.  'uellet'  quoque  respectu 
illius  'consilium'  est  positum:  ut  saeuus  ille,  quo  me  relinquere  consti- 
tuebas,  animus  respiceret  tamen  probaretque  misericordiam  nobis  debi- 
tam.  non  adest  igitur  hic  abundans  dicendi  genus  ('mis.  uellet'  pro 
simplici  'miseresceret');  cf.  et  Wunderlichius  ad  Tib.  I  2,  94.  lectioni 
Italorum  'miserescere'  egregie  succurrit  0  leni  uitio  'mirescere'  prae- 
bens,  unde  intorpolatum  est  in  G  'mitescere';  quod,  quamquam  cum 
^nostri'  non  coeat,  tamen  strenuo  olim  defendebant.  —  13J),  I-IO.  at  non 
liaec  (luoudani  blanda  promissa  dedisti  uoce  mihi,  nou  Iiaec  mise- 
rae  sperare  iubebas.  hic  quoque  libro  0  habeamus  gratiam,  qui  lectio- 
nem  egregiam  'blanda'  confirmauit;  Gr  memor  illius  'nostri'  in  u.  138 
neglegenter  scripsit  'nobia'.  hoc  enim  'blauda  uoce'  (cf.  Enn.  ann.  51, 
Culex  279,  Ouid.  a.  a.  1  703  et  III  795)  quam  aptum  sit  in  his  pro- 
missis  amatoriis  ut  sponte  apparet,  ita  iam  et  illud  iutolerabiliter  nuduui 
'uoce  dare  promissa'  remotum  est  et  suadente  rhythmo  'uoce  mihi' 
cobaerent.  'haec'  pathetice  (=  talia):  Verg.  Aen.  XI  152  non  haec,  o 
Palla,  dederas  promissa  parenti.  ipsa  promissa  (quae  Cat.  fortasse  te- 
tigit  in  eis,  quae  post  u.  102  perierunt)  persecutus  est  Ouid.  epist.  10, 
73  gq.  de  'at  non'  in  oppositione  acerrima  cf.  ex.  gr.  Verg.  Aeu.  XI 
148  et  736  dictio  'iubeo  aliquem  aliquid  facere'  cum  sola  sit  uindi- 
canda  tenipori  Ciceroniano  neque  datiui  in  ea  accusatiuo  personae  sub- 
stituti  unicum  hodie  restet  exemplura  (uani  aliena,  qualia  cougessit 
Kuebnerus  gr.  I.  11  p.  530,  non  moraniur),  'misorae'  uulgata  staro  nequit. 
quod  rectissimo  iudicio  iam  olim  senserunt;  uoluti  in  editioue  priuoipe 
"■non  haec  miseram'  logitur*).  aliud  tanien  pro  'miseraiu''  expootanms. 
quippe  post  'haec  promissa'  male  per  anaphoram  repotitur  solura  'haoo', 
ad  quod  necessario  accedcre  debet  substantiuum  aliipiod,  quod  accur.i- 
tius  iara  rem  depingat.  hoc  erit  'raisora',  quod  euadit  diremptis  litte- 
rulis  ita  ''misera  esporare'    (de   scriptura  'esporaru'  of.  Lachni.  ad  Lucr. 


*)  quod  in  V  legitur  'nec  haec'  oauo  adhiboro  temptes  ad  enienda- 
tionem.  nam  cuni  scrii)tum  extaret  'n  ec',  correotor  supr.i  'oc'  adposuit 
'haec';  correotura  non  intollocta  (cf.  ad  LI  1)  postoa  in  loxlura  de- 
lapsa  ost. 

2G* 


404  I^XI\    ni     14',. 

p.  232).  Miaec  miscra'  (==  lias  iniserias),  ut  Himilitir  'baoc  laeta,  tristia' 
subHtantiue;  cf.  III  14  omniu  bella,  Vlil  ('<  illa  mulla  iocosa,  Kuebnerus 
gr.  1.  II  p.  171;  'rai.scra  sperare',  ut  ISO  'nulla  fipes'  et  saepius.  et  ni<le 
pulcberrimam  iam  oppoaitionem,  per  chiasmuni  quae  fit:  'baec  pro- 
missa'  et  'opt.  bymenaeos',  'baec  misera'  et  'conubia  laeta'.  'aperare' 
(arabigue  cum  timendi  quoque  significatione)  'iubebas',  ut  Verg.  G.  IV 
326  quid  mc  cuclum  sperurc  iuhcbas:'  {=  auctor  eras  ut  sperarem).  — 
141.  s(m1  conubia  Ijicta,  scd  optntos  liymeiiaeos.  inierant  amanteH 
uagac  Veiieris  conubia,  non  iusta  legitimaque.  imde  non  modo  'laeta' 
praeter  oijpositionem  nouum  habet  pondus,  sed  et  bene  alteruni  colon 
adicitur:  hymenaei  demum  perficiunt  conubia.  bunc  u.  in  suum  usum 
conuertit  Verg.  Aen.  IV  310  per  conubiu  nostra,  per  inceptos  hijmenaeos: 
in  utroque  uersu  animaduerte  caesuram  seminonariam  rarissimani  neque 
fere  nisi  seqTiente  uoce  graecanica  permissam.  —  142.  qnae  cunctil 
aerii  discerpunt  irrita  ueuti.  cf.  ad  u.  59.  'uenti  aerii',  ut  XXX  10 
nebulas  aerias,  Ouid.  met.  IX  219  aerias  auras;  Lygdam.  6,  27  uenti 
temeraria  uota,  aeriae  et  nuhes  diripienda  ferant,  maxirae  Verg.  Aen.  IX  312 
multa  patri  mandata  dabat  portanda,  sed  aurac  omnia  discerpunt  et  nubibus 
irrita  donant  et  Ouid.  tr.  I  8,  35  cunctanc  in  acqxm-cos  ubierunt  inrita  uen- 
tos.  qui  prolepticus  uocis  'inrita'  usus  neque  a  prosae  orationis  scriptoribus 
plane  alienus:  Liuius  XXVIII  29  auferut  omnia  inrita  obliuio.  —  143.  uunc 
iam  nulla  uiro  iuranti  femina  credat.  'nunc'  optime  BGuarinus  se- 
cundum  Ouid.  fast.  III  475  (cf.  testim.  uol.  I)  reposuit  pro  illo  in  V  tra- 
dito  'tum',  quod  etiamnunc  sunt  qui  pessime  explicent  'iam  ex  illo 
tempore,  quo  perierans  Theseus  promissa  dedit',  securi  ineptissimae  iu 
dicto  generali  sententiae,  quae  flagitat  'abhinc  meo  exemplo  discite, 
puellae,  diffidere  uiris';  quod  discere  non  potest  initium  sumere  ab  eo 
tempore  quo  iurauit  Theseus,  sed  ab  eo  quo  falsa  iuraiuranda  esse  appa- 
ruit,  hoc  est  ab  eo  quo  loquitur  Ariadne.  imitatur  hunc  u.  Ouid.  a.  a. 
III  457  parcite,  Cecropides ,  iuranti  credere  Tlteseo.  ceterum  bene  ASta- 
tius:  'oratorie  neminem  excipit.  Aristoteles  in  II  Rhetor.  [21]  ^ad^oXov 
3s  fi>j  ovTog  ■na&oXov  bIti^lv,  ^dltGTa  UQfioTTSi  iv  cxBTXiaeyiat  xa).  dhi- 
v(a6fi\  cp.  Ter.  Andr.  III  1,1  et  Hecyr.  I  1,  1.  —  144.  nulla  uiris 
speret  sermones  esse  lideles.  'sperare'  cum  iniinitiuo  praesentis  iunctum 
haud  ita  raro  accedit  ad  notionem  credendi:  LXVII  44,  LXXXIV  7. 
'uiris'  debetur  Passeratio:  male  *'uiri'  V,  redarguente  qui  sequitur  plurali 
('quis,  metuunt',  cet.);  neque  enim  constructio  quae  uocatur  xata:  cvv- 
saiv  (Kuehnerus  gr.  I.  11  p.  16—20)  singularem  hic  quidem  tnetur.  bene 
autem  a  'uiro  iuranti'  adscenditur  ad  generalem  uirorum  mentionem;  et 
hoc,  totum  uirorum  genus  non  habere  uerba,  quibus  fides  possit  haberi, 
sed  a  natura  eis  esse  destitutum,  multo  fortius  est  dictum  quara  si  ''ui- 
rum'  (=  uirorum)  legeretur.  —  145.  quis  dum  aliquid  cupieus  auimus 
praegestit  apisci.  'quis',  nou  'sermonibns',  sed  'uiris'  (ut  docent 
u.  146  sqq.).  non  seruat  in  ''praegestit'  uoce  rariore  (Cic.  Cael.  28,  67 ; 
Hor.   od.   II   5,   9)   praepositio   suam   siguificationem   (cf.   XLVI  7  prae- 


LXIV  146-151.  405 

sed  ualet  'ualde';  id  quod  in  adiectiuis  frequentius  est, 
rarissime  usu  uenit  in  uerbis.  Sall.  lug.  64,  6  et  animo  cuirienti  niliil 
satis  firmatur;  in  re  amatoria  sat  frequens  cupiendi  uocabulum  {cupido 
amanti  LXX  3).  decenter  autem  per  'aliquid'  dissimulatur  res,  cuius 
fieri  uolunt  compotes;  uide  interpp.  ad  Verg.  Aen.  IV  317,  Burmannus 
ad  Prop.  II  18,  11.  —  146.  nil  metuuut  iurare,  nihil  promittere  par- 
cuut.  'nir  et  'nihil'  (XLII  21)  usu  uoto  pro  ''neutiquam' ;  nam  'iurare' 
et  'promitterc'  (CX  5)  absoluta.  'metuunt',  dubitant  (Ouid.  met.  X  745 
metuitque  loqui).  ad  ''parcunt'  apte  Vulpius  cp.  Ouid.  a.  a.  I  444  ^iolU- 
citis  diues  quiUbet  esse  potest.  —  147.  cupidae  meutis  satiata  libidu 
est.  hoc  expressisse  uidetur  Prudent.  adu.  Symm.  I  136  (Bacchus)  in- 
uenit  expositum  secreti  in  Utoris  acta  corporis  egregii  scortum,  quod  per- 
fidus  iUic  liquerat  incesto  iuuenis  satiatus  amore.  —  14N.  dicta  uiliil 
memiuere,  uiliil  periuria  curaut.  bene  et  ex  re  correxit  Czwalina 
'meiere'  pro  tradito  ^metuere',  quod  utique  est  absonum  a  sententia: 
dicta  siue  promissa  puellis  data  (cf.  Ouid.  epist,  10,  73)  ipsa  nihil  for- 
midulosi  continent;  neque  uero  'rupta'  uel  simile  quid  mente  licet 
supplere.  talia  simplici  ,uei'i  sensu  accipere  decet  neque  artificiosas  quae- 
rere  defensiones.  'curat',  ut  Vei'g.  ecl.  8,  103  nil  iUe  deos,  nil  carmina 
curat.  —  149.  certe  ego  te  iu  medio  uersautem  turbine  leti  eripui. 
cum  aliqua  breuitate  dicitur  'certe  ego',  ut  et  Sallust.  lug.  31,  4:  uide- 
rint  aliae  de  se  suisque  in  perfidos  amatores  meritis,  ego  ea  quibus 
maiora  uix  fingi  possunt  beneficia  in  te  contuli  (cf.  et  LXVI  25).  cum 
undique  rapereris  et  urgereris  (Ter.  Andr.  IV  1 ,  25  quantis  in  mdlis 
uerscr,  Ouid.  ex  P.  I  2,  25  interqtie  pericula  uersor,  Caton.  dist.  I  33,  1 
dubia  in  certis  uersatur  uita  pericUs)  a  morte  tempestatis  instar  undique 
tc  circumagente  (Ouid.  met.  VII  614  miserarum  turhine  rerum,  id.  am.  III 
15,  6,  Val.  Flacc.  VI  279  doloris  turhinc,  Sil.  Ital.  XI  101  Gradiui  turbinc, 
Apul.  met.  VIII  31  in  uUimo  fortunae  turhine).  etiam  mrdia  in  (a,  ex) 
mortc  frequens  est  dictio  (Verg.  Aen.  II  533  ibiquc  intcrpp.)  dc  mori- 
bundis.  inepte  lectioni  .libri  0  'lecti'  insistens  ISuessius  [Hermae  XII 
p.  173]  coniecit  'tecti':  nuUus  est  'turbo  tecti'.  Claiidiau.  b.  (jet.  41 
tua  nos  urguenti  dextera  leto  eripuit.  —  150.  germauuui  auiittere  creui. 
Minotaurum,  Pasiphaes  ex  boue  stirpem,  'Vcneris  monuiueuta  nefandae'; 
Ouid.  epist.  10,  115  dcxtera  crudcUs,  quae  me  fratrcmque  nccauit.  huc 
reuocauit  Mitscherlichius  Hygin.  fab.  255  sic  corrigcns  Ariadnc  Minois 
jiUa  fratrem,  Medca  ['ct'  codd.  ]  fiUos  occidit.  'creui'  pro  'decrcui'  iirisco 
usu  (cf.  Sen.  epist.  68,  2);  Noniiis  p.  261,  5  adfert  Lucilii  ex  sat.  libr. 
Xlll  iierba  acrihus  in  Persen  (^intcr  sc'  codd.  inepte  iu  singulari  'ccrnit') 
cum  armis  conlligcrc  cernit  {==  constituit).  —  151.  (|uaiii  tibi  raUaci 
siipremo  iu  (cmpore  dcsscm.  pro  'qiiam  ut  dcsscin''  (h.  e.  non  succurre- 
rcni),  ut  .supra  83.  'decsse'  ut  bisyllabura  cst  (^LMuell.  d.  r.  m.  p.  263), 
ita  ct  cxtrita  'e'  optime  scribitur  (Ritschelii  opuac.  III  p.  268),  unde 
secuntlum  0  'dessem'  reponcre  non  dubitaui.  Hor.  od.  II  7,  1  o  saepe 
mccum   tcmxms   in   ultimum  deductc,   iu   maximum   uitao  pcriculum.   — 


40f)  I--^1V    152  — 157. 

\'t2.  pro  i|iio  (liliicrraiHla  IVris  «lal)or  iilltil)iisi|iic  iinicda.    'pro  quo', 

cuius    rei    iutTLCs   inilii    cst    qiiod:    iiifVa    157,    LXVI    37,    LXVni*^    110, 
LXXVl  26.    liom.  11.  1  4  avTOvg  &'  tlcoQiu  rtvxf  yivvBaatv  oliovoiai  xt  nuai, 
Kur.  Troad.  450  ■ilrjpci  dowovaiv  ddaaad^ai.    Verg.  Aen.  IX  485  heu  teira 
ignota  canibus  data  inacda  Latinis  alitibusqne  iaces  (IV  485  iain  indicaui), 
lust.  I  4,  10  a  feris  alitibusque  defendentem;  cf.  Ouid.  epist.  10,  83  sqq.,  ubi  94 
destituor  rubidis  praeda  cihusque  fcris.  —  153.  ncquc  iniacta  funuilabor 
mortua  tcrra.     res   ipsa  uotissima;    ct'.  ex.  f^r.  Lamljinus  ad  Hor.  od.  1 
28,  36  iniecto  ter  jjulucrc  curras.     Enuius    traf^.  126  Kibb. ,  Ciris  441  vie 
ne  illa  quidcm  comrnunis  alumna  omnibus  iniccta  tellus  tumulubit  liarena, 
Ouid.  met.  VII  301  parua  tumulatus  harena.    ad  'iniacta'  (pro  quo  uulgo 
'iniecta':   Y    'intacta')    cf.    Corssenus    de    pronunt.    II-   p.  398  sqq.    — 
154,   quacuam  tc  gcnuit  sola  sul>  rupc  leacna.    de  sententia  cf.  ad 
LX  1   num  te   lcaena  montibus  Libystinis,    a  qua  forma  tantum  specie 
distat  ea  quae  liic  adest.     nam  pcr  hoc  'quae  lcacna'  non  solum  ecqua 
omnino,   sed  simul  qualis  (ex  qua  patria,   num  mitior  an  saeuior)  eum 
genuerit  quaeritur,    plane   ut   apud   Verg.   Aen.   II   151   Priamus  uerbis 
quae  religio  aut  quae  machina  hclli'!-    cum   de  re   ipsa  (num  forte  reli- 
gioni,  num  belli  usui  seruiat  ecus)  tum  uero  accuratius  de  rei  qualitatc 
(cuinam  religioni,  cuinam   belli   usui    seruiat)  edoe^ri  cupit;   quo   eodem 
loquendi  genere  Horatius  od.  II  1 ,  33  qui  (non  'quis' !)  gurges  aut  quae 
flumina  uno  tempore  'ecquis  omnino'    et  'qualis   tandem   gurges'    (nam 
remotissimas  tautum  regiones  fortasse  expertes  cruoris  sibi  fingit)  inter- 
rogat.     unde  'quae   leaena?'    fere  ualet  'saeuissima  quoque  et   inmanis- 
sima  lea'  (qualem  ex.  gr.  montes  proferunt  Libystini).     'sola  sub  rupe', 
desolata;  Verg.  ecl.  10,  14  iUuJu  ctiam  sola  sub  rupe  iacentem,  Ciris  518  solis 
in  rupibus  exigit  acuom\  sunt  Homeri  nixQai  i]Xi§atoi,  ut  equidem  puto. 
—  155.   quod  marc  conceptum  spumantibus  expnit  undis.    concepit 
siue   geuuit  (Lygdam.  4,  90)   et  in  litus  eiecit;    'expuere',  quocum  con- 
parant  Homericum  E^tfisiv  de  Chaiybdi  adhibitum  Odyss.  II  237  et  437, 
contemptim  pro  solito   'euomere'.    Hom.  II.  XVI  34  yXavyiri  di  at  xiv.xt 
%^aXaaaa   nixqai  8'  r]li§aroL,   oxi   xoi  voog   iaxlv   dnrjvrig.   —    156.    quae 
Syrtis,  quae  Scylla  rapax,  quae  uasta  CJiarybdis.    accuratius  et  per 
exempla  nunc  C.  persequitur  spumantes  siue  feruentes  saeuientesque  undas 
secundum  illud  Aristotelium  SiaiQOVfitva  tig  xa  (liQr/  xa  «■ura  nsi^co  cpai- 
vBxai.   horrendaue  iSyrtis  in  eadem  re  Lygdam.  4,  91.    Scylla  'rapax'  (Culex 
331)  audit  utpote  uirgincam  canibus  succiiicta  figuram  (Lygd.  4,  89),  qui- 
bus  Scyllaeum  monstro  saxum  infestasse  uoraci  ferticr  (Ciris  58  sqq.,  77  sqq.). 
Charybdis  autem  'uasta'  siue  inmensa  ingensque  uocatur  tamquam  belua 
iumanis,  quam  saepius  'uastam'    ob   corporis  molem  adpellant  Romani; 
Lucr.  I  722  hic  est  uasta  Charybdis.    excripsit  hunc  u.  Verg.  Aen.  VII  302, 
uide  etiam  de  hyperbole  Quintil.  VIII  6,  70  sqq.  —  157.  talia  qui  reddis 
pro  dulci  praemia  uita.   quam  mihi  debes  incolumem.    uita,  ut  est  res 
pretiosissima,  dulcis  audit  secundum  graecum  yXvnvg  aicov  Hom.  Od.  V 
152,  Aesch.  Agam.  1117;   Lucr.   II  997   et  dulcem  ducunt  uitam,  Cat. 


LXTV  156—164.  407 

LXVUlb  66  uita  dulcius  atque  anima.    'talia'  (u.  152  sq.  descripta)  cum  ad- 
fectu.  referunt  'qui  reddis'  ad  remotum  illud  'te  genuit'  u.  154,  quod  durius- 
cule  fit.    unde  cum  0  'taliaq;'  praebeat,  subnata  est  mihi  suspicio,  num 
forte  eodem  uitio,    quod   ad  XVI  12   tetigi,  'q;'  ex  'g^'  sit  corruptum: 
'talia  quod   reddis'    (cf.  Homericum   on    tol  voog   iatlv  ani^vrjg)  causam 
indicat  cur  ita  statuat  Ariadne.     'qui'  si  tamen  praeplacet,  ad  indica- 
tiuuui  'reddis'  cf.  Aen.  11  71  sq.  cui  —  poscunt.  —  158.  iioii  cordi  fnerant. 
non  optaueras  (XLIV  2;  Ter.  Andr.  II  1,  28  aut  tihi  nuptiae  haec  sunt 
corcli),  scil.  cum  auferres  me  Creta.  —  159.  saena  quod  horrebas  prisei 
praecepta  pareutis.    de  certis  quibusdam  Aegei  praeceptis  (ne  Theseus 
forte  uictor  futurus  Cressam  Atheniensibus  inuisam  domum  duceret  uxo- 
rem)  nil  est  memoriae   traditum,   nisi   quod   huc  adludit  Hygin.  fab.  43 
uerbis  his  Theseus  in  insula  Bia  . .  cocjitans,  si  Ariadnam   in  patriam 
portasset,  sibi  opprohrium  futurum  eqs. :   inputat  haec  ergo  metui  patris 
Ariadne  cnhi  contemptu.    'prisci',  seueri,  duri,  austeri,  ut  Liu.  XII  60,  4 
Torquatus  priscae  ac  nimis  durae  seueritatis,  Cic.  p.  Cael.  14,  33  seuere 
et  grauiter  et  prisce  agere;  Copa  34  a  pereat,  cui  sunt  prisca  supercilia. 
'saeua',   truculenta,   minarum  plena,  ut  saeua  uerba  Hor.  epod.  12,  13, 
sacua  clarnitare  Tac.  a.  III  23.    'horrebas',  cum  horrore  recordabaris.  — 
IGO.  at  t.  iu  nestras  potnisti  ducere  sedes.  in  tui  tuorumque  patriam, 
Atlienas;    ut  u.  176  nostris  srdibus.     de  'at'  cf.  Verg.  G.  IV  241,  Aen. 
VI  406.     'potuisti',  non  obloquente    patre.     ad  'ducere'  quoniam  i;ltro 
mente  supplemus   'me',  facile   sequuntur:   —   161.  qnae   tibi   iocuudo 
fauiularer  scrua  labore.    ut  ego  in  seruae  statu  habita  ministeria  tibi 
facercni,  quac  quantumuis  uilia  lubeutcr  tamen  susceptura  fuissem.    llom. 
11.  111  409  sig  o  K£  c'  Tj  uloxov  noir^otzcii  f;  o  ys  6ovl)]v,  hymn.  in  Cer. 
140  sqq.  (pcrsequitur  hunc  locum  Ciris  443  sqq.).    ministeriorum  exempla 
nunc  profert:   —   1G2.  caudida  peruinlceus  liqnidis  nestigia  lyinpliis. 
cx  more  illo   prisco,    quo   seruae  dominorura  lauabant  pedes;   Hom.  Od. 
XIX  387,   Aristoph.   uesp.  607.     'permulcens',   intcr  lauandum  molliter 
tangcns;   AStatius   cp.  Pacuuii  trag.  244  K.   cedo  tuum  pcdem   mi,  lum- 
])his  /lauis  jlauum  ut  pulucrem  manihus  isdcm,  quibus  UH.ii  sacpe  pcr- 
mulsi,  ahluam  lassitudincmque  minuam  manuuin  mollitudine.     'liquidis', 
leuiter   fluentibus  (Ouid.  met.  III  451).     'candida',  uou  per  se  (lauantur 
enira  pedes  puluere  sordidi),  sed  proleptice,  ut  Tib.  II  1,  14  et  manibus 
puris  sumite  fontis  aquas.     'lympliis',   XXV Jl   5.   —    163.   iMirpureane 
tuniii  cousterueus  neste  cnbile.    hoc  quoque  ministcrioruni  scruilium 
(Ilom.  II.  I  31,  alibi);  Nackius  cp.  Ariadnae  uerba  ap.  Nonn.  Dion.  XLVII 
386  sq(i.     Apul.   raet.  IX  2  su^wr  constratum  lectum  (alia  constructione 
Ter.  licaut.  V  1,  30  lectus  ucstimcntis  stratus  est).    dc  purpurca  stragula 
cf.  ad  49.  —  164.  set  qiiid  ego  ifrnarls  iiei((iiicqnaiii  ciniqiioror  aiireis 
cxteriiata  lualo.    sic  rcctc  Itali  pro  tradito  ''coniiuerar",  (luuni.uu  Ariadno 
iam  factas   qucrellas  abrurapit   (cf.  contra  116):   Enn.  ann.  210  sed  quid 
ctjo   liic   aiiimo   lamcntor':'    ct  318    scd   quid   eqo   hucc   mcmoro';' ,    Liuius 
XXXVIU  48  scd  quid  ego  haec  ita  argumcntor ,  Val.  Flacc.  VIII  158.    ad 


408  IA'IV  1G5— 172. 

'ignam'  Scaliger  cp.  Lycophr.  Alex.  1461  xi  nctyiQa  tXijhwv  ttg  uvrjV.6ovg 
TtitQag,  ilg  kvhcc   Kwcpov,   tlg  vtinag  daanlr'iTidag  ^d^io,  y.tvov  npcillovaa 
(idaTayiog  ^qotov;  (do   prouerbio  avQaig  tial  aviiioig  diuXiycai^ui ,  yfj   yfct 
ovQavcp  laktiv  DoeringiuH  cp.  Ilemsterh.  ad  Lncian.  I  \).  110  et  Doruill.  ail 
Char.  p.  1G4);  ct'.  et  Callira.  fr.  G7.    'aureis'  datiuus  (Sil.  Ital.  VIII  91  con- 
queriturque  tibi)  et  170  'auris':  grammaticorum  uidea  placita  ad  distinguen- 
das  uocabulorum  diuersorum  formas  congruentea.     'neiquicquam'  itidem 
prisce  (de  'nei'  pro  'no'  cf.  p.  51).    'externata'  (cf.  ad  71),  calamitate  mea 
montis  roddita  inpos,  ut  hanim   inierollarum   uanitatem  non  perspiciam. 
—  105.  (luae  niillis  sciisilms  aiicliu'.    inanimatae.    'auctae',  instructae, 
ut  Lucr.  III  626    (animam)   quinque  scmibus  aiictnm    et  030  animaa  scn- 
sibiis  auctas.  —  100.  nec  niissas  audire  qiieunt  nec  reddere  uoccs. 
nec  ea  quae  queror  accipere  nec  eis  respondere  ualent.    '^mittere  (=  emit- 
tere)  uocem',  loqui,  Luci*,  III  931,  Hor.  a.  p.  390,  epic.  Drusi  352,  Sen. 
Troad.  617,  Rutil.  Nam.  I  31;   'reddere  uocem',  respondere,  Verg.  Aen. 
VIII  217,  Hor.  a.  p.  158;  Verg.   Aen.  I  409  ucras  andire  et  rcdderc  uoccs 
(ib.  VI  689).  —  107.  prope  iam  inediis  ucrsatur  in  undis.    iam  paenc 
dimidium  iter  confecit,  quod  est  iuter  Diam  et  Athenas,  h.  e.  oculis  meis 
non  amplius  conspectus  in  alto  cst  (Verg.  Aen.  III  664  et  V  1).     Lucr. 
III  1046  mortiia  cui  uita  est  prope  iam  uiuo  (Caes.  b.  c.  III  81,  3,  Orest. 
trag.  664).    ille  igitur  certo  ademptus  est.  —  108.  nec  quisquani  apparet 
uaciia  mortalis  in  acta.     hic   quoque  ^\]ga'  male  V;  cf.  ad  60.     'mor- 
talis'  pro  'homo'  cum  quadam  grauitate  ponere  iam  priscis  poetis  (nec 
non  scriptoribus,  ut  Catoni  et  Sallustio)  adamatum,  ut  Ennio  ann.  23  V.; 
cf.   omnino   disputatio   Gellii   XIII   29.      ''apparet',    conspicitur,   ut  Aen. 
I   118.   —    109,  170.   insultans   extremo   tempore   saeua   fors   etiam 
nostris  inuidit  questibus  auris.     Cic.  ad  fam.  X  12 ,  1  reip.  . .  tc  tan- 
tum  opis  attulisse  extremis  paene  temporibus  (=  in  summa  rerum  cala- 
mitate);  cf.  ad  156.     Ouid.  trist.  III  11,  1   insultes  qui  easibus,  inprobe, 
nostris,   ibid.  II  571   quemquam  insultasse  iacenti.     crudelis  Fortuna  (cf. 
ad  366)  'inuidit',  uon  indulsit  siue  denegauit  (Ouid.  ex  P.  II  8,  58  quod 
quoniam  nobis  inuidit  inutile  fatuvi,  et  saepius  'inuida  fata',  ut  Lydia  61), 
ut  alicui  possem  credere  dolorem  meum.    'etiara'  cum  ''aures'  couiunge; 
de  forma  'questibus'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  I  367  sq    —  171.  liippiter  omni- 
poteus,  utinaiu  ne  tempore  priiuo.     soHemni   inuocatioue    eius,   qui 
regit  fata  hominum,  A.  execratur  malam  suam  sortem,  quam  per  longam 
seriem   repetit.     sequitur  autem  C.   in  hac  re   locum  nobilem  ex  Ennii 
Medea  (205  R.  utinam  ne  in  mcmore  Pelio  eqs.),  quem  identidem  repre- 
henderunt    ob    expositionem    nimis    louge    repetitam   auctor  ad   Her.   II 
22,  31  (de  Ennii  ceterorumque  poetarum  more  quodam  loquens),  Cic.  de 
inu.  I  49,  91  et  de  fato  15,  35.     'primo  temijore',  initio  (ut  Ouid.  fast. 
111  440).   —   172.   Gnosia  Cecropiae   tetigissent  litora  puppes.     sic 
falso   V.     uidebantur    haec   confirmari   Macrobii   testimonio,    qui   minus 
recte  uerba  illa  expressisse  putat  Verg.  Aen.  IV  657  si   litora   tantum 
numquam  Dardaniae  tetigissent  nostra  carinae  (nam  et  res  et  uerba,  ad 


LXIV  173—177.  409 

quae  cf.  Ouid.  fast.  I  519,  Val.  Flacc.  VIII  432,  uix  ex  imitatione  fluxe- 
runt),  deceptus  ille  Catulli  exemplaribus  iam  tum  corruptis.     ad  Thesea 
uulgo  haec  refermit,  ter  (172,  174,  176)  intolerabili  cum  tautologia  idem 
dicentem  poetam   facientes   et  plures  uaues   heroi  tribuentes,  quem  una 
naui  Athenis   profectum  CatuUus   alibi  una  cum  ceteris  rerum  scriptori- 
bus  tradit.     euanescunt  hae   incongruentiae ,   si  repones  mecum  'Gn.  C. 
tetigisset   1.   puppis'.      scriba   quidam  non  intellegens   'Cecropiae'    esse 
geuetiuum  (X'ecr.'  pro  'Atticae',  ut  u.  79)  et  cohaerere  ''Grnosia  puppis' 
(cf.  Ouid.  met.  VII  471  et  VIII  144)  non  potuit  haec  referre  ad  Androgei 
Athenas  iter,  quod  uere  Ariadne  ut  mali  sui  principium  est  execrata.  — 
173,  174.  indoiaito  nec  dira  fereus  stipendia  tauro  perfidus  iu  Creta 
religasset  nauita  funeni.     nec  tributum  execrandum  pendere  iussi  per- 
fidi  (in  necando  Audrogeo)  Atheuienses  Cretam  adpulissent.     'stipeudia' 
enim  intellege  mulctam  iUam  puerorum  puellarumque  inpositam  (cf.  Hor. 
epod.  17,  36).     'iudomito'    etiamtunc,   cum   quodam   paenitentiae  sensu. 
'religare  funem  uel  nauem  in  (ab,  ex)  litore'  dicuntur  nautae,  qui  terram 
adpellentes  litoris  siue  saxo  siue  trunco  adligant  per  retiuacula  nauem :  Aen. 
Vil  106,  Hor.  od.  I  32,  7,  Ouid.  met.  XIV  248,  Sen.  Med.  611  barbam 
funem  religauit  ora ,  Lucan.  VII  860  nullus  ab  Emathio  religasset  litore 
funem  nauita.     nec  porro,   tertio   cum    obsides  portarentur,   in  his  The- 
seus  uenissct  Cretam:   —   175,  176.   nec  malus  liic  celans  dulci  cru- 
delia  fornia  cousilia  in  uostris  requiesset  sedibus  bospes.  'hic'  8biv.xi- 
TccSs,  quasi  uirgo  uideret  ctiamtunc  abeuntem.    'malus'  substantiue,  homo 
dolosus    ac   fraudulentus,    ut   XXIX   31;    non  placet  coniungere    'malus 
hospes'    (Prop.  II  24,  44).     'dulcis   forma'    (cf.  Stat.  Ach.  I    161    dulcis 
aclhuc  uisti  de  Achille,   Ouid.  met.  XIII  795  matura  dulcior  uua  de  Ga- 
latca)  ut  res,  quae  specie  dulcis  intus  amara  est.     uide  in  Ciri  429  sqq. 
et  acerbissime  puella  suspicatur,   iam    ab  initio  hoc  fuisse  iuueni  con- 
silium,  ut  pellectam  in  amorem  regis  filiam  ad  auxilium  ferendum  inpel- 
leret  iamquc  perlide  relinqueret.   difficile  explicatu  'requicsset' ;  nam  fati- 
gatura  itinere  et  quiete  (Hom.  Od.  XVUI  223)  fruentem  ut  nobis  fingamus  res 
ipsa  uetat,   cum  Theseus  non  ut  hospes  ibi  iucunde  commoraturus,  sed 
ut  opses  diram  pugnam  pugnaturus  Gortynam  (160)  uenerit.    quamquam 
'hospcs'  pro  aducna  et  peregrino  accipi  potest;  cf.  et  Verg.  Aen.  IV  10 
nostris  succcssit  sedibus  hospcs.    quodni  in  tradito  'requisisset'  aliquid  (Me- 
gisset'  ?)  latet,  statueudum  est,  Thcsea  Minois  hospitio  tamdiu  usuni  esse 
dici,  dum  status  pugnae  dics  aduenisset.  —  177.  naui  quo  nie  referaui' 
Eiu'ip.   Med.  502   vvv   Tcoi  TQo:Tta}(icci;    yiOTtQcc   nQog   TrcttQos  S6fioi'g;    ovs 
aol  TTQodovoci   KCii  TidxQccv  aqo/MOft/^J';    7]    TTQog  xaXcihng  ntltdSccg;    Kcclwg 
y'  fiv   ovv   Ss^aivxo   fi'   oi'->ioig  oiv   naxfQU    yicixt-nxavov ,    lOnn.  231   II.    quo 
nunc  mc  uertam,  quod  itcr  incipiam   ingrcdi:'    domuin  pdtcrtutmnc  annc 
ad  Peliae  fdias':^     unde  uidemus,  '  nam ',  quod  in  hoc  ad  rcm  longe  di- 
uersam  transilu  non  potest  rationem  adferre  superiorum,  sollemui  muta- 
tione  ex  'iam'  ortuui  esse.     nam  quod  Spcngeliua  'nunc'  reposuit:  cum 
ui  hic  inepta  lioc  praeponitur,   undc  Ennius  'iiuo  lumc'  potius  scripsit. 


410  I.XIV   178   -17'J. 

erat  aiitrni  liic  lociH  siuc  Kunpideus  siue  llniiianuH  (uide  etiaiu  Knnii 
75  aqq.  11.)  nobilis;  Cic.  de  or.  III  56,  214  haec  adfert  ex  C.  Gracchi 
oratione  quo  mc  viiser  confaam?  quo  ucrlamY  in  CapiloJiumnc'^  ut  fra- 
Iris  sanyuine  redundat.  an  domum':'  matrcmnc  ut  miscram  lammtantem- 
iltie  uideam'^;  cf.  et  Verf».  Aen.  II  (',9  sqq.,  Ouid.  met.  ViU  113  sqq.  'me 
referam',  rcdeam.  —  qiittli  spe  p.  iiitorZ  male  olira  eecundura  illuU 
'rcferam'  Itali  'nitor';  ut  illud  'ae  referrc'  ad  tempus  futurum,  ita  hoc 
"■uiti  aliqua  spe'  ad  praeseus  ueccssario  spectat.  de  dictione  cf.  Cic.  ad 
Att.  111  '.»,  2  sustinebimus  nos  et  s])e,  qua  iubcs,  nitcmur.  —  17S.  Ido- 
iiieiicosiic  petam  nioiitcs'  sic  uulgo  legunt,  de  Idomeneo,  Minois  nc- 
pote  (cf.  Apollod.  lli  1,  2;  Hom.  II.  II  645),  cum  anachronismo  quodara 
dictos  essc  Cretae  montcs  putautes.  scd  licet  eius  tumulua  Gnosi  exti- 
terit  (Diod.  V  79,  3),  tamen  longe  aliud  est,  si  ex.  gr.  Piraeus  dicitur 
portus  Erecbtlicus;  neque  cuim  Idoniencus  heros  eratCretensis.  itaque  ab  eo 
potissimum  insulae  illius  montes  adpellari,  ut  excmplo  ita  etiam  ratione 
caret.  accedit  quod  'Idomeneos'  iusolita  plane  in  hoc  genetiuo  synizesi 
est  pronuntiandum ;  id  quod  non  defenditur  cxemplis  a  LMuellero  d.  r.  m. 
p.  275  adlatis;  unde  Lachmannus  ad  Lucr.  p.  192  formam  in  latino  certe 
sermone  suspectam  'Idomeneusne',  Bucchelerus  [mus.  Rhen.  XV^  p.  437J 
'Idomeneine',  ego  ipse  'Idmeneosne'  proposuimus  (olim  BGuarinus  'Idae- 
osne',  hoc  est  Idam  Cretensem,  uoluerat).  nunc  totam  illam  rationem 
abiciendam  esse  perspicio.  nam  cum  boc  per  se  pateat,  uirginem  non  esse 
in  patriam  reuersuram  nisi  de  patris  Minois  uenia  certam  (cf.  et  Ouid. 
epist.  10,  64  sqq.),  in  Cretam  reditus  uho  ii.  180  potest  indicari;  iibi  cuui 
'ac'  pro  'au'  reponendum  diceret  Silligius,  aliqua  saltem  ex  partc  uerum 
uidisse  est  putandus,  quamquam  ab  arte  falsus.  itaque  cum  in  V  legatur 
'Idoneosne'  cum  uaria  lectione  ^dmoneos',  ex  illa  lectione  nomen  cruatur 
oportet  regionis,  in  qua  cum  haberet  propinquos  omnium  facillime  tu- 
tnm  refugium  sperare  potuit  Ariadne.  quale  refugium  cum  uix  alibi  ei 
licuerit  sperare  quam  iu  Europae  auiae  terra  patria,  uide  an  'Sidoneosne' 
siue  'Sidoniosne'  (utraque  forma  proba)  sit  restituendum.  —  17lSj  179.  a, 
giirgitc  iiasto  (lisceriiciis  ponti  truciilcntnin  iibi  diuidit  aequor. 
aequor  cum  sit  primitus  omnis  planities  (cf.  campi  aequor  Enn.  anu. 
140  et  Cic.  de  diu.  I  42,  aequora  caeli  Attius  trag.  224  E.),  etiam 
maris  aequor  (-ra)  interdum  dixerunt,  ut  Tib.  I  7,  19  et  Verg.  Aen.  ]l 
780,  salis  acquor  Aen.  III  385,  ponti  aequora  Georg.  I  469.  ''diBcer- 
nens',  dissocians  me  ab  illis  (Liu.  XXVII  39  urhcs  inagno  inter  se  maris 
terrarumque  spatio  discretas),  'gurgite  lato',  aqua  inmensa  interfluentc, 
'ubi  diuidit'.  quae  uerba  conlatis  Lucr.  I  721  angustoque  fretu  rapidum 
mare  diuidit  undis  et  poetae  iucerti  (Varronis  Attacini,  ut  i^uto)  ap.  Cic. 
Tusc.  I  20,  45  Europam  Libyamque  rapax  uhi  diuidit  unda  defendere 
student,  quamquam  haec  sj-nouymorum  adcumulatio  a  stili  CatuUiaui 
simplicitate  abhorret  (nam  alia  ratio  est  c.  LXIII).  et  certe  'ubi'  de- 
fensionem  non  ineptam  quidem  admittit  nullam ;  unde  praeeunte  BPisano 
plerique  delent.     ego  uero  alterum  quoque  incommodum  una  sublaturus 


LXIV  180—184.  411 

decli  ^xuidae  inuitlet  (abid'  luidet)',  cui  ab  affectu  egregie  conuenit  cum 
'a'  interiectione :  cum  illuc  fugere  aueam,  eheu  deuegat  mare  inter- 
iacens  (cf.  ad  170  et  Verg.  ecl.  7,  57).  —  180.  patris  auxiliuiu.  scil. 
me  anquirentis.  —  queuine  ipsa  reliqui.  eius  nempe,  quem  mea  sponte 
deserui  sine  spe  ueniae;  acerbe.  ^ne'  interrogatiuum  ad  pronomen  rela- 
tiuum  adiuugitur  cum  brachj^logia  quadam  ('quine',  isne  qui),  ubi  cum 
affectu  miramur;  qui  usus,  apud  priscos  frequentior  (exemphv  dat  Kueh- 
nerus  gr.  1.  II  p.  1004),  rarior  est  inde  a  CatuUo,  apud  quem  hic  et  183 
acerbitatis  significatio  circumscribi  potest  per  'nempe  eius  qui';  qua 
paululum  obscurata  aliis  locis  'quine'  simpliciter  iialeC  'quippe  qui',  ut 
iam  in  fragmento  Lucilii  ap.  Nou.  313,  15  sic  emaculando  (^pueros  Ui 
dilige,y  quine  Cquiete'  codd.)  i^osccnt  te  minus  ct  pruehehunt  reclius  midto, 
Ter.  Ad.  II  3,  9,  llor.  sat.  I  10,  21,  Verg.  Aen.  II  673;  cf.  GHerniannus 
in  lalinii  anu.  1841  p.  24G,  Hauptius  opusc.  111  537.  —  181.  respersum 
iuueneui  fraterua  caede.  sanguiue  fratris  (Minotauri,  cf.  150\  ut  ex.  gr. 
Lucan.  VII  294  populos  in  eaede  (=  cruore)  natantes\  Verg.  Aen.  IV  21 
sparsos  fraterna  caede  penatcs\  Ouid.  am.  II  14,  28  Colchida  rcspersani 
puerorum  sanguine.  —  182.  couiugis  au  fldo  cousoler  uieuiet  amore. 
in  his  unumquoduis  fere  uerbum  spirat  acerbitatem  summam.  'couiugis', 
nempe  promissi;  'fido  amore',  quae  sciam  illum  (.■upiditate  satiata  iu- 
memorem  nil  nie  curare;  'memet',  ego  me  ipsa  (de  'memet'  raro  omnino 
cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  186,  Attius  trag.  190  R.  ntinam  memet  jwsscin 
obliscier),  quae  alios  qui  malum  meura  solaciis  leniant  nou  habeam;  'con- 
soler',  sperem  eum  reuersurum  esse.  —  183.  quiue  fugit  leutos  iucur- 
uaus  gurgite  reuios.  suapte  natura  rcmi  sunt  ''leuti'  siue  flexibiles; 
Claudian.  d.  rapt.  Pros.  IV  37  quae  (arbor)  lenta,  faucbit  remigio;  Sen. 
Phaedr.  306  ungula  lentos  imitante  remos.  unde  'lentare  remos'  pro 
'nauigare'  dicit  Verg.  Aen,  III  384,  Sen.  Agam.  438;  Ciris  461  (lectitur 
in  xiiridi  remus  sale.  quodsi  'incuruans'  praeterea  additur,  hoc  arte 
uimirum  cum  'fugit'  cohaerens  nihil  indicat  nisi  summani  celeritatem, 
qua  abit  Theseus.  cui  celeritati,  qua  ad  frangeudum  usque  inflectuntur 
remi,  horum  fauet  natura.  —  184.  praeterea  uullo  litus  sola  iusula 
tecto.  accedit,  ut  nuUa  nitar  spe,  insula  ipsa  inculta  desertaquc  (cf. 
ad  57  et  Prop.  I  18,  4  sola  saxa).  quod  dicunt,  uerba  'sohi  iusula'  j^er 
adpositionem  accedero  ad  ^litus',  nuUo  id  pacto  fieri  licet  propterea  quod, 
etiamsi  litus  ubique  fere  incultum  carebat  domibus,  tamen  insula  inte- 
rior  quamquam  nunc  relicta  eas  habere  i)otuit.  praeterea  latine  dici 
ucquit  'litus  (insula)  est  nuUo  tecto'.  uude  corruunt  coniecturae  pro- 
latae  omnes,  Scaligeri  'litus  solum,  nullo  insula  tecto',  Vossii  'nullo 
(litus  solum)  insula  tecto',  Wei.^ii  'luillo  litus,  nuUo  i.  t.',  mei  ipsiue 
'nullo  litus  tecto,  insula  sola'  (naui  altera  coniectura  a  me  teuiptata 
'nuduiu  litus,  sola  i.  t.'  ab  co  laborat,  quod  'sola'  nusquam  cum 
ablatiuo  coniungitur,  quo  qua  re  aliquid  desolatum  sit  indicetur).  et 
binc  counnenta  liberius  euagantia,  ueluti  Huschkii  'litus  uuUo  solamina 
tecto',   lIAKochii   'solum  litus,   sola  i.  tota'.     mmc  uutcni  iu  uoco  una 


412  l^XIV   185— l'J2. 

Mitus'  latere  niihi  uidctur  uitium,  quippc  a  (juo  uihil  omnino  speraro 
licuerit;  possuntque  diflicultatcs  aic  fere  di.ssohu  'nullo  recipit  ('admittit) 
sohi  iuBula  tccto',  hospitio  me  suBcipit.  —  IH.'».  iiec  jmtet  ('gret»»U8 
pela^i  ciiijrentlbiis  iindis.  et  ut  insula  nihil  apei  nobia  praebet,  ita 
ccce  maris  magna  claudit  nos  obice  pontus  (Verg.  Aen.  X  377).  perse- 
fiuitur  haec  Ouidius  epist.  10,  58  quid  faciam,  quo  sola  fvrar?  uacat  in- 
sula  cnltu:  non  hominum  uideo,  non  ego  facta  boum.  omne  latus  terrac 
cingit  murc:  nauita  nusquam ,  nulla  per  ambiyuas  jmppis  itura  uias.  — 
ISO.  iiiilla  riii^ae  ratio,  niilla  spcs.  iam  per  asyndeton  summatiuura  ex 
antoccdeutibus  lit  conclusio:  nuUa  igitur  nec  abeundi  potestas  nec  ui- 
uendi  hic  facultas.  de  'est'  omissa  cf.  supra  p.  49.  'nulla'  producta 
•■a'  in  arsi  ante  'sp',  ut  IV  9  et  18,  XVII  24.  uide  quam  pulcre  uocis 
'nuUa'  epanaphorae  respondeat  ter  repctitum  'omnia'  in  sqq.  —  1H7. 
oinnia  miita,  oinnia  snnt  descrta,  ostcntant  oiiinia  letiim.  'muta', 
uoci  meae  opem  inploranti  nou  respondent;  Prop.  I  18,  1  deserta  loca 
et  taciturna  querenti.  niortem  raihi  ob  oculos  ponunt  minanturque;  Pa- 
cuuius  trag.  55  R.  mortem  ostentant,  regno  expellunt,  Vcrg.  Aen.  1  91 
praesentemque  uiris  intentant  omnia  mortem.  —  188.  non  tainen  antc 
inilii  langiiescent  Ininina  inorte.  mors  igitur  est  certa;  sed  antequam 
moriar,  deuouebo  te  dis  inferis.  Sil.  Ital.  I  503  trahit  instanti  langucntia 
leto  membra,  Verg.  Aen.  IX  436  languescit  moriens,  h.  e.  deficit;  Quint.  XI 
3, '76  oculi  languidi  et  torpentes.  oculi  scilicet  primum  morte  adpropin- 
quante  teguntur  nocte;  cf.  et  Ciris  348  super  morientis  alumnae  frigi- 
dulos  . .  ocellos.  —  189.  nec  prins  a  fesso  secedent  corpore  sensiis. 
nec  ceteri  i^orro  sensus  me  in  rerum  omnium  inopia  uiribus  defectam  relin- 
quent.  Ciris  448  fesso  fugiunt  de  corpore  uires,  Aegrit.  Perd.  245  [PLM.  V 
p.  123]  detorsit  fessos  artus  et  languida  membrw,  Lucan.  V  760  attonito 
cesserunt  pectore  sensus;  Ouid.  met.  III  467  nostro  secedere  corpore  possem. 
■■prius'  post  ^ante'  uariandi  causa,  ut  saepius;  et  sic  etiam  Verg.  Aen. 
IV  24  sqq.  explicandi.  —  191,  192.  a  diuis  exposcam  prodita  mnlctam 
caelestiimque  fidem  postrema  comprecer  hora.  deos  iterate  uomiuans 
quam  firmam  spem  auxilii  ab  eis  ferendi  meute  gerat  ostendit  uirgo. 
'prodita',  perfide  relicta,  ut  Ouid.  epist.  10, 118.  'exposcam',  cum  adfectu; 
Caes.  b.  c.  II  5,  3  et  ante  simulacra  proiecti  uictoriam  ab  diis  exposcc- 
rent.  de  genetiuo  'caelestum'  cf.*  Neuius  d.  f.  I.  II  p.  37.  'fidem  deorum 
comprecari',  ut  deos  comprecari  Ter.  Ad.  IV  5,  65,  deiim  fidem  cla- 
mitans  Apul.  met.  VIII  18,  hominum  fidem  inplorare  Ter.  Ad.  III  4,  43, 
in  quibus  fidem  notum  est  ualere  auxilium  firmum  praesentemque  tute- 
lam.  'postrema',  usu  rariore  pro  'suprema',  ut  CI  3.  IVossius  cp.  Pa- 
cuui  trag.  206,  7  R.  —  192.  quare,  facta  uirum  miilctantes  uindicc 
poeua,  Euiuenides.  'quare'  in  transitu  ad  rem,  ut  et  'igitur'.  Erinyes 
hic  ut  dii  periuriorum  uindices  (lustin.  XIV  4,  10)  inuocantur,  utpote 
quae  puniant  certa  ultione  (Cic.  pro  Balbo  18  accusatorem  huius  mulcta 
et  poena  mulctarunt;  'uindice'  adiectiue  pro  'uindicante',  ut  Ouid.  met. 
I  230  uindice  flamma,  plura  dat  Neuius  d.   f.   1.   II  p.  18)  mala  facta 


LXIV  193-200.  41.3 

generis  uirilis.  nam  ipse  conexus  suggerit  'facta'  dici  'impia'  (ut  Lucr. 
III  1018  at  mens  sibi  conscia  factis  jjj-aewteiMens  adhihet  stimulos);  et 
cogitat  Ariadne  de  solito  quodam  more,  quo  puellae  desertae  iu  ama- 
torum  perfidorum  poenam  arcessuut  deas  ultrices.  male  Schraderus  cou- 
iecit  ^iiri'.  —  193,  194.  qtiibus  anguiuo  rediniita  capillo  frous  ex- 
pirantis  praeportat  pectoris  iras.  notum  est  Aeschylum  (Choeph. 
1048)  induxisse  in  scaenam  tres  istas  uiragines  6cpionXoyi<i(iovg  (Oi-ph. 
hymn.  69);  unde  frequens  poetis  imago  iUa  (cf  Enn.  trag.  28  R. ;  TibuU. 
I  3,  69;  Hor.  od.  II  13,  35;  Verg.  Aeu.  VI  281;  Ouid.  met.  IV  453,  alia). 
utraque  forma  'anguineus'  et  'auguinus'  proba:  ceruice  anguina  Pacuu. 
trag.  3  R.,  anguino  ore  Prop.  IV  8,  10.  'praeportat',  prae  se  fert  siue 
manifesto  ostendit,  ut  Lucr.  11  621  telaque  praeportant  uiolenti  signa 
furoris;  et  sententia  similis  eius,  qua  Pacatus  pan.  37  in  speculo  fron- 
tium  imago  extat  animorum.  'expirantis'  (acc.  plur.)  absolute  positum 
cum  'iras'  potius  inngas  quam  (gen.  sing.)  cum  ''pectoris' :  angues  ex 
fronte  crinium  instar  pendentes  indicium  sunt  furoris  intra  in  pectore 
saeuientis  forasque  prorupturi;  cf.  Lucr.  VI  640.  —  195.  liuc  huc  ad- 
uentate,  meas  audite  querellas.  huc,  si  quo  alio,  properate,  LXI 
8  sq.,  PLM.  III  19,  36  [p.  62]  liuc  huc,  Pierides,  uolucri  concedite  saltu; 
Priap.  14,  1.  Verg.  Aeu.  VI  258  aduentante  dea.  ''audite',  exaudite,  ut 
nostri  imitatione  Verg.  Aeu.  IV  612  et  nostras  uudite  prcces.  —  196.  quas 
ego,  uae,  niisera  extremis  proferre  niedullis.  'uae'  absolute,  ut 
Hor.  od.  I  13,  3,  Verg.  ecL  9,  28  et  (ut  puto)  Ouid.  epist.  3,  82;  male 
^uae  miserae '  uulgo  legitur,  quod  quantumuia  usitatum  uou  tumen  pa- 
rentheseos  loco  inseri  potest.  'extremis  meduUis',  quamquam  insoleuter 
est  dictum  (unde  Casaubonus  maluit  'ex  imis'),  unum  taraon  exemphim 
habet  Ouid.  epist.  4,  70  acer  in  cxtrnnis  (=  imis)  ossibus  haesit  umor; 
cf.  et  ^medullitus  ingemere'  Apul.  met.  VII  2.  —  197,  cogor  inops, 
ardeus,  ameuti  caeca  furore.  pulcra  cum  ascensione:  consilio  auxilio- 
quc  destituta  (Sil.  Ital.  II  462;  plerumque  inops  animi  similiterue  legi- 
tur,  Aen.  IV  300),  incensa  indignatione  (Caecil.  com.  230  R.  tiunc  cnim 
demum  mi  animus  ardet),  per  iram  uecordem  externata  conpellor.  Attius 
trag.  450  R.  cor  ira  feruit  caecum,  amentia  rapior,  Verg.  Aen.  II  244 
caecique  furore.  Sen.  de  ira  III  39  ira  amens;  usitatius  sane  'furor  de- 
raens'.  quomodo  'amenti'  et  '"caeca'  cohaereant,  docet  Cic.  Tusc.  III 
5,  10  animi  a/fcctionem  lumine  mmtis  carentcm  7ioiiiinauerunt  anicnlinm 
eandemque  dcmentiam.  —  19.S.  uerae  nascuutur  poct«»rc  ab  imo.  iustae 
et  aequae;  cf.  Priscian.  XVIII  24  [II  p.  308,  18  H.|,  Broukhus.  ad  I'rop. 
III  13,  11  et  loci  a  Bentleio  ad  Ilor.  a.  p.  318  congesti,  iuter  quos  Lucr. 
III  57  uerae  uoces  tum  demum  pectore  ab  imo  eiciuntur;  CFrHeruumnus 
uind.  lat.  p.  14.  —  199.  uos  nolite  pati  nostrum  uanescore  luctum. 
Sall.  lug.  14,  25  nolitc  ptdi  rcgnuni  Aumidiac  . .  .  tnbcsccrf.  'uiinesct-rt'', 
uanum  atque  inritum  lieri,  perire  hunc  dolorem;  Quintil.  IV'  ;>.  8  caurn- 
dum  est  nc  ipsa  cxposilio  uancscat  auersis  in  aJiud  animis;  Ouiil.  ani.  11 
14,  41,  epist.  1,  79.  —  200.  sot  «luali  solam  'riioscus  me  moiito  roli- 


414  i-iXIV  '202— iiot;. 

(|iin,  lali  iiMUitc,  dcac,  riiiicstct  scqiic  siiosqiic.  iioii  iimucta  iii  de- 
uotioiio  ronnula  par  pari  roforcndi;  lu!,tiii.  XIV  4,  10  ili  ..  lnlcs  uobis 
cxtlus  dcnt,  quules  uo.s  ducibus  uestris  dcdistis;  Clfi.  I  81H,  'riolain  reli- 
iiuit',  deseruit;  CIL.  IV  11)51  iS(inu,  iion  bellc  fucis:  soluin  me  relitiquis, 
liygdani.  G,  41  (Ariadne)  iynoto  sola  rclictu  loco,  l'rop.  II  24,  40  (Medea) 
ub  injido  sola  relicta  uiro.  'quali  mente',  lcui  nimirum  et  inmeraori; 
cf.  248.  'fnncbtet',  non  (ut  alibi)  'coinmaculet',  sod  rCHpectu  funcHtac 
uestis  luctui  propriae  'funestos  reddat',  ut  Lucr.  VI  113'J  /inibus  in  Ce- 
cropis  fuitestos  rcddidit  ufjros:  eundcui  luctum  (10'Ji,  quom  ipsa  suni  cx- 
perta,  Tlieseus  eiusque  familia  percipiat  in  sc  translatuin.  —  202.  iiiucsto 
l>rol'iidit  pectore  uoces.  ui  quadam  expulit,  utpote  uoce  iamiam  de- 
liciente,  ut  similiter  Verg.  Atn.  IV  553  rumpcbat  pectore  cjuestus;  tf.  et 
125.  de  producta  in  'profudit'  prima  cf.  LMuellenis  d.  r.  m.  p.  3C.5.  — 
20;{.  su])])liciinu  s.  cxposccns  aiixisi  f.  Schwabius  coniecit  'saucia'; 
?ed  utitur  liic  ''anxia',  plane  ut  LXVIII^  8,  significatione  primitiua  rariore 
'uersans  in  angoribus';  qualis  descripta  est  uirgo  u.  197.  Stat.  Theb. 
XII  459  deposcere  saeua  supplicia  . .  imiut.  —  204.  aiiiuiit  iimicto  cae- 
lestniii  iiiiiiiiiie  rector.  'annuit',  uoti  eam  compotem  fecit;  cf.  Aen. 
IX  104  sqq.,  ubi  plenior  dictio  'ratum  annuit'.  attributum  louis  pro- 
prium  'inuictus'  (Hor.  od.  III  27,  73;  Ouid.  fast.  VI  650)  transfertur  hic 
ad  eius  numen;  quae  uox  ita  nutum  designat  (Verg.  Aen.  IV  269  deum 
regnator,  caelum  ct  terras  qui  numine  torquet),  ut  simul  imperium  in- 
nuat  siue  uoluntatis  manifestationem;  quam  significationem ,  ubicumque 
'numen'  pro  'nutus'  positum  uidetur,  agnosco.  est  igitur  'numen  in- 
uictum'  imperium,  cui  nemo  obloqui  audet;  et  praeter  conlatum  a 
CdeAllio  Liuium  VII  30  annnite,  p.  c,  nutum  niimcnqiie  uestrum  in- 
uictum  Campanis  ct  iubtte  sperare  etiam  couparari  potest  Hor.  sat.  I 
7,  30  iiindemiator  inuictus.  male  V  habet  'inuito',  ut  semjjer  haec  in 
codd.  confunduntur;  falso  docti  nounulli  retinentes  illud  eo  referunt, 
quod  luppiter  iustitiam  exercens  aegro  tamen  animo  Thesea,  Neptuni 
sui  filium  secundum  quorundam  narratiouos  (Plut.  Thi!s.  6),  ijoena  affe- 
cerit;  sed  haec  fabula  utique  aliena  a  Catullo,  qui  Aegoa  facit  patrem 
Thesei.  sententiam  ipsam  notum  est  ex  Homero  (cf.  U.  I  528  sqq.) 
fluxisse  in  poetas  latinos  ualde  ea  delectatos  (cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  I.X^ 
106  adnuit  et  totum  nutu  tremefecit  Olympuin,  Hor.  od.  I  34,  9,  Ouid. 
met.  I  179,  SiL  Ital.  V  385).  —  205.  (iiioni  tuiic  tcUiis  at<iue  horrida 
contr.  aequora.  haec  cum  in  uulgata  lectioue  'quo  tunc  et'  paium 
scite  feliciterque  essent  sanata,  Fea  praeeuute  Schwabius  coniecit  quo 
nutu  teUus  (cf.  Ouid.  met.  II  849  qui  nutu  concutit  orbem)  obstante  u. 
superiore  iam  satis  nutum  indicante.  ergo  recepi  Heysii  inuentum  'quo 
motu '  (exaratum  olim  tibi  finge  ''quomtu',  supra  liueam  'o'  scripta), 
quod  confirniant  loci  Statii  Theb.  Vil  3  concussitque  caput,  motu  quo 
celsa  luhorant  sideru  et  Claud.  rapt.  Pros.  III  66  et  horrendo  concussit 
sidera  motu.  'horrida'  proleptice  sumas;  Hor.  od.  III  24,  40  horrida 
callidi  uincunt  aequora  nauitae  (cf.  et  Lucr.  III  834).  —  206.  coneussit- 


LXIV  207—211.  415 

que  micantia  sidera  inuiidns.  mirum  est,  in  hac  praesertim  descriptione, 
qua  quid  louis  nutum  consequatur  ob  oculos  ponitur,  mundum  ipsum 
concutere,  non  concuti  dici.  unde  olim  Itali  'concussusque'  nimis  pro 
Catullo  certe  libero  constructionis  huius  usu,  Pleitnerus  'concusseique 
m.  s.  mundei'  coniecerunt.  ego  'concussique  m.  s.  mundi'  ita  puto  cor- 
ruptum  esse,  ut  '  concussitque '  obuio  errore  semel  exaratum  traheret 
uocem  alteram.  'mundus'  (Graecorum  yioaaog)  notum  est  indicave  'cae- 
lum'  apud  poetas  Propertio  priores,  qui  primus  (quantum  quidem  nunc 
uidere  licet)  ad  hunc  terrarum  orbem  uocem  illam  deflexit;  cf.  Bueche- 
lerus,  coniect.  lat.  p.  8.  —  207.  ipse  autem  caeca  mentem  caligine 
Tlieseus  consitus.  per  'ipse'  (quod  pronomen  oppositionis  -/ar'  £|oj;rji' 
uocat  Nacgelsbachius  stil.  lat.  §  91)  Theseus  ex  'contrario  ponitur  Ariad- 
nae;  quod  contrarium  intendit  addita  etiam  ad  praesentem  deorum  poenam 
indicandam  particula  'autem'.  ^caeca',  obscura  (cf.  LXVIII'^  4  caeca  nocte) 
uel  potius,  utpote  cum  eiusdem  notionis  substantiuo  coniunctum,  densa; 
adamatum  erat  hoc  'caeca  caligine',  cf.  Verg.  Aen.  III  203  et  VIII  253 
quaeque  congessit  Marklandus  epist.  crit.  p.  34.  '  consitus '  (usu  raro 
pro  'obsitus'),  tectus,  obrutus;  Plaut.  Men.  V  2,  4  consitus  senectute  et 
Lucr.  II  211  sol  lumine  conserit  arua;  nec  opus  uidetur  coniectura  olim 
a  me  facta  'conditus'  (Claud.  in  Prob.  et  Olyb.  IGG  meam  condunt  ob- 
liuia  mentem),  quamquam  quod  incorporea  dicuntur  'obsita'  potest  sane 
mouere  offensionem.  quod  ad  'mentem'  eodem  modo  quo  supra  64  et 
65  constructum,  uide'  poetae  licentiam  iam  ultra  corporis  partes  (in  qui- 
bus  initio  se  continuit  coustructio  illa)  procedentis;  Verg.  Aen.  1  713  ex- 
pleri  mentem  neqtiit  et  III  47.  —  208,  209.  oblito  dimisit  pectore 
cuncta,  quae  mandata  prius  constanti  niente  tenebat.  'dimittere 
pectore'  cum  per  se  sit  'obliuisci'  (Sil.  Ital.  XVI  156),  tamen  'oblitum' 
iterum  pectus  dixit  poeta,  ut  iusta  aequabilitas  euaderet  cum  membro 
altero  'constanti  m.  tenebat',  hoc  est,  animo  inmutabili  seruabat  firmi- 
tei-que  recordabatur;  Lucr.  II  582  et  memori  mandatum  mcnte  tenere,  Aen. 
III  388  itt  condita  mente  teneto,  Apul.  met.  XI  6  plane  memineris  et  pe- 
nita  mente  conditum  semper  tenebis.  'prius',  antea;  cf.  ad  IV  25.  'man- 
data',  praecepta,  hic  pro  mero  participio  habuerim  (non  'cuncta  mau- 
data,  quae').  —  210.  dulcia  nec  ni.  sustollens  si^na  parenti.  'lucida' 
maluit  Wakefieldus,  uetaute  oppositione,  quae  cst  haece:  i^igtia  constituta 
(uela  candida),  quae  Aegeo  uidenti  in  augore  suo  gratum  hniamen  metus 
timorisciuc  de  filio  concepti  erant  futura.  ad  'sustollere'  cf.  235.  — 
211.  sospitem  Erectheuni  se  ostendit  ulserc  portuni.  aic  egregie 
IVossiua  pro  tradito  in  Y  'ereptum',  unde  olim  languidi.ssime  Itali  'sospi- 
tem  et  ereptum'  ucl  ''erectum'  (=  Huporbum)  fecerant;  ab  Krcchtheo 
eniin,  fabuloso  illo  Athonaruni  rcgo,  poetao  Attieam  dononiinabant  saeiie. 
cuius  nominis  forniam  latinam  '  Erect(h)ous'  fuisse  (ut  u.s(|iu'  ad  fincm 
liberao  nnp.  sempor,  saepe  etiam  postea  graecum  'j;'  per  'c'  est  reddi- 
tum),  codd.  fero  adserunt.  'ostondit',  manifestauit.  'uisoro',  hic  foro: 
ex  longinquo  dispicore.    (Jic.  pro  Mur.  2,  4  propc  inm  cx  muijna  iactationc 


4](;  liXlV   '212—217. 

Urriim  uidcnUm.  —  21"i,  iilo.  riiiiiKiiir  rfiiinl  oliiii  «■|ji>'«i  »11111  iii<iciii;i 
«liiiiu^  liii<|iieiM('iii  ;;iiatiiiii  iieiiiis  ('iiiii  cnMli-nd  Acgeiis.  iiouatu  cle- 
i^rfssioucin  ri(iii;uuiiu«;  fabul;ini  prisc;iiu  iiitrMilucit  C.  foriiuila  itidein 
;i|iii(l  l'r(j)i.  I  20,  1«  obui;i.  uitia,  (luac  uerba  illa  contraxerunt,  uulgo 
it;i  reiuouont  ut  Auantio  auctore  'concrederet'  legant  (Colum.  I  pracf.  4 
nmiiyia  miiri  concrederc) ,  contra  artis  criticac  regula.s.  nain  quoni;ini 
^;um'  po.stpOhitum  ncniiui  bilem  mouct  (cf.  Autnae  308,  German.  Anit. 
103,  Manil.  II  13(5,  alia),  corruptelae  scdes  ibi  potiuH  Htatuentla  est,  ubi 
iidest  alterura  uitium  ceitura.  'classi'  enim,  licet  pro  unica  naue  accipi 
possit  uec  ablatiui  forma  insolita  sit  (ex.  gr.  Verg.  Aen.  VIII  11),  tamen 
corruptum  est  putandum  propterea  quod  'diuae'  nudum  minime  Miner- 
uam  indicat.  unde  iam  olini  Pontanus  aliique  desiderauerc  'castae'.^  et 
notum  est,  (luam  saepe  '  casta  Mincrua'  sirailiauo  inueniantur.  quain- 
quam  castitas  non  tam  est  propria  huius  deae  (casta  luno  ex.  gr.  non 
rainus  praedicatur),  ut  iam  hoc  'castae  deae'  pro  uera  indubitate  peri- 
phrasi  Palladis  possit  haberi.  sed  cura  hoc  uitio  cohaerere  alterum  in 
''cura'  altcrutro  snperfiuo  positura  intraque  hunc  locum  cohibendura'  esse 
remedium  iutellegens  olini  scripsi  ^castae  tum  raoenia  diuae'.  nunc  'tum' 
nimis  abundare  sentiens  requiro  fere  'galeatae  (clupeatae)  moenia  diuae'. 
cf.  Anth.  lat.  425,  1  [PLM.  IV  p.  359]  crcde  ratem  ueniis.  —  214.  com- 
plexuin.  cura.  superflue  Itali  'complexo'.  —  215,  21(»,  217.  giiate, 
niilii  louga  iociindior,  unice,  uita,  gnate,  ego  quenj  in  dubios  cogor 
diinittere  casus,  reddite  In  extreina  niiper  niilii  line  senectae.  filium 
unum  ideoque  carissimiim  uixduni  reduccin  Creddite'  j^ro  ^restitute'  ac- 
cipe,  non  cum  aliis  pro  'edite';  cf.  Peerlkamp.  ad  Verg.  II  p.  195)  a 
Troezene,  ubi  ille  apud  Aethram  matrem  auumque  Pittheum  usque  ad 
puberem  aetatera  degerat  (Hygin.  fab.  37),  Aegeus  statim  iterum  'di- 
mittere',  a  se  mittere  (Ouid.  epist.  2,  13),  in  ancipitia  pericula  (Hor. 
sat.  II  2,  108)  tristi  fato  conpellebatur  (Hygin.  fab.  41).  est  quidem 
haec  non  insolita  locutio  ^iita  gratior  raihi  est  ali(|uis'  (cf.  ad  LXVIIl'' 
6G  et  Aen.  V  724  nate  mihi  uita  ..  carc  magis  et  IV  31),  sed  senem 
morti  uicinum  uocare  filium  "^longa  sua  uita  iucundiorem'  (nam  praeterita 
aetas  nihil  in  his  uotis  ad  rem),  id  uero  caret  et  ratione  et  exemplo. 
quapropter  recte  IHHoeufFtius  (is  euim  priraus  peric.  crit.  p.  6  protulit) 
restituit  'longe',  conparans  LXVIII''  119,  Lygdiim.  4,  93,  Ouid.  met.  XII 
G8(>.  porro  'extremae'  uoluit  Auantius,  quem  olini  fero  oditores  seque- 
bantur.  sed  ad  intendendam  notionem  uocis  ''tinis'  additur  synonymum 
'extrema'  (de  uocis  illius  usu  feminino  cf.  Neuius  d.  f.  1.  I  675),  ut  simi- 
liter  habet  Tib.  I  8,  50  ueteres  senes  (nam  Hor.  ep.  II  1,  12  et  Aen.  II 
447  hinc  alieni).  maior  difficultas  in  tradito  uersuum  ordine.  nam  u.  217 
causam  adfert,  cur  Theseus  patri  tam  sit  carus  (aute  breue  deraum  tem- 
pus  hic  illum  norat  et  amore  couplexus  est);  unde  215  et  217  artissime 
cohaerent.  nam  si  dicas,  'dimittere'  et  'reddite'  aliquatenus  tamen  bene 
coire,  saltim  'redditum'  flagitamus.  cui  rationi  obstat  «luod  non  minus 
arte  cohaerent   'cogor'    et  'quandofiuidem'    (u.  218),    quae  non   discindi 


LXIV  218—227.  417 

poscit  perspicuitas  in  hac  nimis  longa  protasi  anxie  obseruanda.  unde 
praestat  tollere  difficultatem  traiectis  inter  se  iiu.  216  et  217.  ad  'gnate' 
cum  affectu   repetitum   apte   AStatius    cp.  Verg.  Aen.  I  664,    V  725.    — 

218.  fortuna  mea  ac  tua  foniida  iiirtus.  mea  sors  aduersa  in  publica 
calamitate  te  retinere  non  patiens,  tuus  ultro  haec  pericula  adeuntis 
animus  ferox  pulcro  feruore  elatus.    Verg.  Aen.  VI  130  ardens  uirtus.  — 

219.  eripit.  ut  illud  'cogor'.  —  langiiida  lumina.  senio  extremo  hebe- 
tata  tardeque  recipientia.  —  220.  gnati  cara  saturata  flgura.  non  iam 
satis  perbiberunt  (LXVIII''  43)  pulcritudinis  tuae  dulcedinem.  ad  periphra- 
.sin  'gnati  figura'  (=  natus  pulcra  figura  ornatus)  cf.  Prop.  I  2,  7  et  III  20,  1. 
Claudian.  de  cons.  Stil.  197  nec  uaga  dilecto  satiantur  lumina  uoltu;  cf. 
et  'pascere  oculos'.  —  221.  gaudens  laetanti  pectore.  gaudia  siue 
interna  animi  uoluptas  ex  laetitia,  qualem  secunda  rerum  fortuna  pro- 
creat,  profluunt:  laetitia  adfectum  pectus  gaudet.  nec  adest  hic  luxurians 
loqueudi  genus  posteriorum,  sed  prisca  illa  cogitandi  sentiendique  sim- 
plicitas  saepius  apud  Plautum  obaia.  —  222.  nec  te  ferre  sinain.  nec 
propterea  te  praeferre,  nauem  tuam  gerere  patiar  eqs.  laetorum  nirai- 
rum  indicia  sant  omnia  alba  candidaque,  unde  niuea  lintea  naui  Thesei 
denegat  pater.  —  223.  inultas  cxpromam  inente  querellas.  ex  pectore 
abdito  proferam  in  diem;  Plaut.  Bacch.  IV  4,  9  (consilium)  ubicumque 
usus  siet,  pectore  expromat  suox  cf.  et  LXV  3.  non  male  Heinsius  con- 
iecit  'mutas';  quamquam  'multa'  non  minus  bene  conuenit  seni  illi, 
quem  uerbosiorem  pingit  poetae  ars.  Ouid.  epist.  13,  110  cur  uenit,  a, 
uerhis  muUa  qucrclla  carens  (^tens'  Paris.),  crebra  etsi  muta.  —  224.  ca- 
uitiom  terra  atqiie  infuso  piiluere  foedans.  ex  noto  illo  more  ueterum 
in  magno  luctu  humi  fusos  crines  adspergendi  harena;  cf.  Hom.  II.  XVIll 
23  et  XXIV  314;  'canitiem'  pro  crine  cano  prinius  posuisse  uidetur  Ca- 
tullus,  recepit  Verg.  Aen.  X  844  canitiem  multo  deformat  puluere  et  XII 
611  canitiem  inmundo  perfusam  pulucre  turpans ,  et  porro  alii.  'terram' 
iiel  Miumum'  inti-lloge  (ut  Verg.  Aen.  VI  365)  uel  cum  'pulucre'  per  Vv 
dicc  SvoCv  iuuge.  —  225.  inde  infecta  iiago  suspendam  lintoa  iiialo. 
'inde',  tum.  ''uago',  nutanti  utpote  uentis  agitato,  ut  Kiin.  trag.  151  It. 
arbores  uento  uagant,  quod  alibi  non  inuenitur;  quid  conauetius  ait  docet 
Lucr.  V  1096  uentis  pulsa  uacillans  arbor.  'infecta',  tincta  colore  ob- 
«curo,  ut  ex.  gr.  Ouid.  met.  IV  10  infecta  pcnsa.  —  22(5.  nostros  iit 
liictiis  nostraeqiie  iiicendia  inentis.  'no.ster' (=  meus)  post 'suspendam': 
cf.  ad  II  1 — 3.  ut  Huctus'  extcrnam  doloris  manifestationem,  ita  'iiicendia' 
animi  ardentem  commotionem  indicant;  Verg.  Aen.  IV  360,  Val.  Fhicc.  VIl 
243  perpetior  duhiae  iam  dttdum  incendiu  mentis,  Vell.  Paterc.  U  i;{(),  4 
abstruso  . .  pectus  eius  /laf/rauit  inccndio  (in  dolore).  —  227.  carbasiis 
ohsciirata  dicet  ferriigliie  llihera.  forrugo,  a  ferri  similitudine  tralu'n.s 
nonien,  est  color  siue  purpureus  siue  uiolaceus  iii  nigrum  inclinans; 
'uiciuus  purpurae  subnigrae'  teste  Seruio  ad  Verg.  Aun.  IX  582  frru- 
gine  clarus  llibera,  TroQfpv^a  ubXaivce  tcstibus  glossis  a  Scaligoro  cx- 
citatis  (paulo  aliter  Nonius  p.  649,  3).    iam  etsi  pnrpura  Hiapana  (i'oIyb. 

Oatuli.us  od.   HaoliruMH.     II.  27 


41  S  LXIV  228—231. 

IJI  llt,  i,  Liuins  XXII  4C,  Verf,'.  1.  1.)  ferruj^inea  sit,  caue  tamen  hic 
'  rt;rni^'iiif'  Ilibera'  coniiin<^aH.  imnio  'Hibera'  ad  'carbaauB'  spectat: 
1'iin.  li.  II.  XL\  1,  10  Jlispuniu  citcrior  hubet  splendorem  lini  ...  et  te- 
nuitus  iniru  ibi  primum  curbusis  repertis.  etenini  fernifjo  sensu  latiore 
ot  obscurata  purpurae  notione  omne  atrum,  etiam  quod  cum  morte  et 
inferis  cohaeret,  designat:  Ouid.  Ib.  233  tinctis  ferrugine  pannis,  Verg. 
Acn.  VI  339  (Charontis)  ferruginea  cumba,  Georg.  I  467  caput  obscura 
nitidum  ferrucjine  texit,  Ouid.  met.  V  404  (Ditis)  obscura  tinctas  ferru- 
(jinc  /lubcnus.  hinc  olini  Itali  hic  e  coniectura  dedere  'obicura';  sed 
■^obscuratum'  etsi  singulariter  dictum  aiterte  ualet  'obscura  siue  puUa 
(Ouid.  met.  XI  48  obscuraque  carbasa  pullo)  reddita  iniiciendo'.  tum 
'dicet'  V;  et  licet  uerbum  dicandi  ex  Nonio  p.  287  constet  significasse 
etiam  olim  'indicare,  nuntiare'  (Lucil.  XXX  5  M.  scribo  sicubi  ad  auris 
fama  tuum  pugnavi  claram  mi  adUita  dicusstt),  male  tamen  Aegeus 
jiulla  lintea  suspendere  se  dicit,  ut  luctus  suus  maerorque  omnibus 
tiat  apertus.  iam  olim  Italus  quidam  dederat  'decet';  quod  uulgata 
lectione  '  obscura '  deceptus  in  '  deceat '  mutari  uoluit  AStatius ;  recte 
illud  restituit  Lachmannus:  quemadmodum  rerum  mearum  condicioni 
conuenit  (cf.  X  24).  —  228.  saucti  iiicola  Itoni.  dei  dicuntur  incolae 
(cf.  XXXVI  14)  locorum  sibi  sauctorum  (ibid.  12),  ut  Grat.  Cyneg.  438 
Valcane  .  .  incola  sancte,  paneg.  ad  Mess.  56,  porro  etiam  templorum 
consecratorum ,  ut  Minuc.  Fel.  7,  5  templa  sunt  mugis  augusta  numinibus 
incdlis,  Hor.  od.  I  16,  6  adytis  quatit  ..  incola  Pythius.  'incola'  femi- 
uine,  ut  Phaedr.  I  6,  6.  Mineruae  Itonidis  siue  Itoniae  (Prelleri  myth. 
graec.  I  p.  176  et  180)  cultus  ex  Thessalia  (Pausan.  I  13,  2)  migrauit 
in  Boeotiam,  in  qua  locus  prope  Coroneam  situs  et  ipse  Iton  siue  Itonos 
(Strabo  p.  435)  secundum  ueterem  illum  Thessalicum  uocabatur  (Hesych. 
'ivoavia  'A&rjva  sv  Botaxicc,  Pausan.  IX  34,  1,  schol.  ad  Apoll.  Rhod.  I 
551  et  721);  et  haec  Boeotica  Itonia  magis  celebrata  (cf.  ex.  gr.  Liuius 
XXXVI  20,  Stat.  Theb.  II  720)  hic  fortasse  est  intellegenda.  'sanctae 
Itonis'  maluit  Turnebus  sine  causa.  prima  in  'Itonus'  syllaba  auceps 
(cf.  ex.  gr.  Hom.  II.  \l  696  et  contra  Callim.  hymn.  Cer.  74).  —  229. 
qiiae  nostrum  geuus  ac  sedes  defendere  Erectlii  anuuit.  nostrum 
i-egum  Athenieusium  inde  a  Cecrope  per  longam  seriem  (Apollod.  III 
14,  5  sqq.)  genus  atque  hanc  urbem  Minerua  semper  se  tuituram  esse 
pollicita  est  (^se'  omissum,-  ut  XXXVI  7;  'defendere'  pro  Mefensuram 
esse',  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  517).  'erecti'  siue  'Erecthi'  egregie  hic 
quoque  IVossius  restituit  pro  tradito  ''freti'  (E  et  F  confusae,  ut  LXVIIP  1), 
secutus  Hom.  IL  II  547  dPjfiov  'Egsx^^og  (isyaXi^toQog  (uide  et  cetera); 
nisi  quod  ille  '^Erechthei'  maluit;  sed  de  forma  breuiore  'i'  pro  'ei'  cf. 
Ribbeckius  prolegg.  Verg.  p.  130  sq.,  Buechelerus  mus.  Rhen.  XV  p.  437. 
—  231.  facito  ut  memori  tibi  condita  corde  liaec  uigeaut  uiaudata. 
Cic.  pro  Flacc.  24  etiam  atque  etiam  facite  (=  operam  date)  ut  recoi-de- 
mini.  'memori'  cum  '"corde'  iunge,  ut  Sil.  ItaL  Xlil  40  narrabat  me- 
mori  Diomedes  condita  mente  (Verg.  Aen.  III  388  tu  condita  mente  teneto). 


LXIV  232—237.  419 

'mandata  uigeant  in   corcle',  uinant   in  pectore   tuo    t-ique  quasi  litteris 

inextinctis  inscripta  sint,  ut  Ter.  And.  I  5,  48  scripta  mihi  iUa  dicta  sunt 

in  animo,   Cic.  Tnsc.  III  31,  75  uerhum  .  .  ut  uigeat.   —   '232.   nec  uUa 

obliteret  Setas.    numquam  (quantumuis  longum  tempus  procul  sis  futu- 

rus)  baec  ex  animo  tuo    deleantur   quasi  spongia  ingesta,  obliuioni  den- 

tur.  —  233.  siiiiul  haec  nostros  inuisent  lumina  eollis.     'baec',  pro 

quo  Itali  'ac'  reposuere  ('bimul'  pro  'simulac',  cf.  ad  XXII  15),  de  Tbesei 

oculis  accipe,  quos  manu  tangit  pater.    'inuisent'  rara  significatione  pro 

'uidebunt'  siue  'uisent'  (211),  ut  XXXI  4,  Cic.  Arat.  fr.  XXIII  [PLM.  I 

p.  5]  et  natos  geminos  inuises  sub  caput  Arcti:  &i  oculi  tui  tendendo  per 

extrema  spatia  sibi  subiecta  reperient  quaesitos  colles  Atticos.  —  234. 

lunestam  antemnae  deponant  undique  uestem.    boc  est,  uelum;  Lucr. 

VI  114  iihi  suspensum  ue><t(:m  .  .  umti  pulsant;  qna  uoce  bic  ciim  respectu 

babitus  lugubris  utitur  poeta:  Attius  trag.  86  R.  secl  quaenam  haec  mulier 

est  funesta  ueste,  tonsu  luguhri?    antemna  est  lignum  transuersum  malo 

adligatum  (in  maioribus   nauibus   duae   erant  inter  se   coniunctae,  unde 

pluralis    explicandus) ,    cui    subnectebatur    uelum.      iam    deponuut    siue 

exuuut  antemnae  uelum   ita  ut  singuli  nodi,  quibus  per  certa  interualla 

lintea  conexa  erant  cum  ligno,  dissoluantur  (cf.  Richius  lex.  antiqq.  s.  u. 

'anquina');   sed  difficile   est   dictu,   quomodo  boc  faciant  'undique' ;  an 

nautis  ab   omni  parte   in   ea  re  occupatis?     facile  uox  illa  raouet  suspi- 

cionem.  —  235.  intorti  sustollant  uela  rudentes.   funes  nautici  e  can- 

nabi  firmiter  torti   (Ouid.  met.  111  679  intortos  funts,   alii  tortos  /'.),  per 

quos  sursum  erigebantur  noua  lintea  denuo  iam  per  nodos  adliganda  au- 

temnis.    male  post   b.  u.  Faernus  aliique  iuserueruut  uersiculum  a  nobis 

ut  fragmentum  9   exbibitum;  qui   etsi  indubitate  esset   CatuUi  (sed  est 

potius  Cinnae),  bic  tamen  nisi  cum  summa  molestia  atque  descriptionis 

damno  tolerari  non  posset.  —  230.  quam  primuni  ceruens  ut  1.  gaudia 

m.  agnoscani.     prima  et  ultima  uerba  coniunge:    quam  celerrime  (ante 

nauem  portum  ingressam)  ut  intellegam,  nuntium  gaudii  plenum  iudicain 

niueis  linteis,  cum  haec  uideam.    —   237.  cum  te  reducem  aetas  pro- 

spera  sistet.     Ouid.   met.    III   635   terra   sistere  pctita,   Liuius  XXIX  27 

doinos  reduccs  sistatis.     sed  quomodo  terrae  patriae  eum  repouere  possit 

aetas,  obscurum  est,   siquidem   aetas  (aeuitas)   semper  certum  quoddam 

temporis  spatium  magis  minusue  longum  significat,  etiam  ap.  Verg.  Aen. 

VIU  200  attulit  ct  nobis  aliquando   optantibus  aetas  auxilium  aduentum- 

que  dei  (post  longum  tempus  tandem  nobis  uenit  per  deum  salus),  uuni- 

quam  uuum  aliquem  dieni;  nec  coit  cuni  tali  circumscripto  spatio  longiore 

uox  'prospera',  quae  in  solum  reditus  dii-ni  quadrat.    igitur  ''sors'  AGua- 

rinus,  'fors'   Dousa  iunior  (cf.  Frop.  111  12,  2  nam  quocuuuiue  die  saJuum 

te  fata  remittent),  male  HAKocbius  'aura'  coniecerunt.    mibi,  cum  nux' 

nimis  sit  remotum,   praeplacet  cogitare   de  Mineruae  fauore,    cuius  ium 

Hupra  mentio  est  facta:  *dea  prospera';  Val.  Flacc.  III  184  si  fata  sinant, 

si  j)rospera    luno.     potest   etiam    liitire    'trabs   (=  nauis)    jirospera',   ut 

Valgius  Itufus  ap.  Isid.  XIX  4  prora  .  .  laetantcm  grutis  sistit  in  hospitiis.  — 

27* 


420  LXIV  ii;j9— 244. 

2Si),  24^).  Tliesoa  <-(>ii  ]>ulsuc  iiciitoriiiii  ilamiuc  iiiiltfs  acriiiiu  iiiii<'i 
iiioniis  li(|ii(M'c  ('aciiiiicii.  uentuH  acriuH  iluuH  imljen,  deac  uilriceii  uiau- 
datoniiu  iiieuioriaui  <iis|)ult;runt.  ad  imaf^inem  ct'.  Hom.  11.  V  622  sqq. 
"^liquere'  communc  uerbum  alteri  membro  additum  more  Alex;Aidrinorum, 
qui  abhinc  etiam  apud  Romanos  increbuit  (cf.  Uauptiu»  opusc.  II  \>.  77  Hq.); 
Ouid.  epist.  12,  167  ipsi  me  cantus  .  .  artesquc  rdinquunt ,  a  me  fugiunt. 
'niuei',  niue  candidi,  ut  Gerraan.  Arat.  24.H  niucus  quos  procrtal  Jlae- 
mus;  CMuellerus  cp.  ogeC  vKpotvti,  Hom.  11.  XIII  754.  'aerium',  ut  infra 
291,  LXVIIl''  17.  —  241.  iit  suiiiiiia  prospcctiini  ex  arce  petcbat. 
queinadmodum  cotidie  acropolin  uisendi  causa  adscendere  solebat.  Hciujua 
ex  Fausania  I  22,  5,  ex  arcc  quamquam  a  litore  remota  longe  in  mare 
potuisse  prospici.  Verj^.  Aeii.  I  180  Aencus  scopulum  interea  conscendit 
et  omnem  prospectum  late  pdago  pelit;  Pacuuius  trag.  96  et  Attius  407  K. 

—  242.  anxia  in  assidiios  absuiiicns  liiniina  fletus.  ut  semper  'iu' 
cum  accusatiuo  iunctum  indicat  finein  et  ijropositum,  ita  'absumitur  ali- 
quid  in  aliquam  rem'  hoc  modo,  ut  res,  quae  pro  pretio  refertur,  aut 
ea,  cui  inpeusis  factis  prosumus,  significetur  (cf.  ex.  gr.  Sueton.  Aug.  98 
et  101).  neque  enim  conparare  licet  Verg.  VII  301  ahstimptae  in  Teu- 
eros  uires,  hoc  est  'uires  aduersus  Troianos '  (quibus  bi  inpugnantur). 
neque  quod  Gronouius  [diatr.  in  Stat.  I  p.  520  Handiij  inter  aliena  con- 
legit  exemplum  Prop.  IV  6,  55  dixerat  et  pharetrae  pondus  consumit  in 
arcus  aliter  explicari  potest  quam  'omnes  sagittas  in  usum  arcuum  (ut 
tela  emitterentur)  absumpsit'.  neque  aliter  Graeci  dvaliaKHv  (Ig  ad- 
hibent.  uix  antem  est  quod  moneam,  iueptum  esse  hoc,  Aegea  propterea 
ut  fleret  oculos  'absumpsisse'  siue  exhausisse  et  plane  debilitasse  (simi- 
liter  Ouid.  met.  V  427,  et  Mitscherlichius  cp.  Anth.  Pal.  IX  432,  1  sq.). 
unde  pronum  esset  coniectare  'in  assiduo  consumens  I.  fletu',  nisi  alio 
ducerent  lumina  anxia.  dum  enim  pectoris  adfectus  transfertur  ad  eam 
corporis  partem,  qua  ille  maxime  proditur,  Aegei  oculi  uocantur  'anxii' 
eo  facilius  quod  anxie  in  mare  prospiciunt.  fleudo  absumit  lumina  qui 
soli  luctui  indulget  assidue  quocumque  loco  positus  (Huschkius  epist. 
crit.  p.  92  cp.  Hom.  Od.  V  156  sqq.,  ubi  Ulixes  novzov  in'  uxQvysTOV 
SsQKEatiBTo  dccKQva  Xei^cov,  nil  tamen  in  mari  quaerens),  non  is  qui  longe 
alium  illorum  usum  facit  semper  acie  permetiens  aequor  oculosque  ad 
uidendum  intendens.  non  dubito  igitur  quin  librarii  inter  scribendum 
diuersa  animo  miscentes  grauius  peccauerint  et  poeta  coeptam  in  uersu 
priore  descriptionem  continuans  dederit  ^in  assiduos  absumeus  lumina 
uisus' :  ut  assiduo  uideret  uim  oculorum  exhauriens.  caue  autem  cogites 
de  prisco  illo  *^spectus':   abhorret  a  CatuIIi  more   hoc  'lumina  spectus'. 

—  243.  infecti  lintea  iieli.  sic  recte  Itali  pro  tradito  ^inflati':  inflatum 
uentis  uelum  tam  nigrum  quam  caudidum  est,  cum  tamen  omnis  uis  sit 
posita  in  eo  quod  ferrugiuea  aspexit  pater;  nec  licet  sic  defendere  ut  euen- 
tum  rei  declarare  aiamus  colorem  (Mitscherl.).  —  244.  scopulorum  e  uer- 
tice.  ex  acropoli  nempe  (Diodor.  IV  61,  7;  Valcken.  ad  Eur.  Hipp.  p.  165); 
non  ex  Suuio  promuuturio,  unde  in  mare  se  praecipitasse  Aegea  referunt 


LXIV  245—252.  421 

alii  (cf.  Hygin.  fab.  242,  Stat.  Theb.  XII  624  sqq.).  eteDim  'scopuli'  de 
quouis  monte  scopuloso  etiam  in  terra  posito  dicitur.  —  245.  inmiti 
fato.  crudeli,  ut  Ouid.  met.  XIII  260.  -  246.  sic  fimesta  doiiius  in- 
gressus  tecta  paterna  morte  ferox  Theseus.  uulgo  interpretantur: 
tecta  domus,  quae  sunt  morte  patris  funesta  siue  in  tristitia  luctuque 
(Ouid.  met.  VII  575  sua  cuique  domus  fiinesta,  consolat.  Liu.  474).  in 
quibus  modo  iatolerabili  nudum  'domus'  iamque  plane  superfluum  est. 
recte  igitur  Itali  ^paternae';  tecta  domus  paternae  funesta;  Ouid.  fast. 
VI  640  inmensae  tecta  fuisse  domus,  Stat.  Theb.  XII  267  tectmnque  ad- 
gressa  propinquae  pastorale  casae.  porro  pro  'morte'  Marcilius  reposuit 
^marte',  egregie  uoci  Terox'  restituens  additum  paene  necessarium  (Hor. 
od.  I  32,  6  fcrox  bello).  nec  potest  pulcrior  oppositio  excogitari  quam 
haec  domus  paternae  luctu  oppressae  et  Thesei  uictoria  elati.  ~r  247. 
qnalem  Minoidi  hictum  obtulerat.  parauerat  uel  portauerat,  ut  Plaut. 
Cas.  III  5,  50  (mihi)  o/fert  maerorem ,  Lucil.  XXVI  88  M.  homines  ipsi 
hanc  sibi . .  acrumnam  offerunt.  Ciris  289  insanae  luctum  portauit  ahimnae; 
hinc  Itali  recte  'MiDoidi'  pro  tradito  in  V  'minoida';  de  soUemni  in 
uocibus  graecanicis  correptione  illius  'i'  cf.  Hauptius  opusc.  II  p.  129, 
Muellerus  d.  r.  m.  p.  392,  uos  PLM.  II  p.  43.  —  24*^.  talem  ipse  rece- 
pit.  contra  accepit;  Cic.  Lael.  8,  28  dandis  recvpiendisque  meritis.  — 
249.  quae  tum  prospectans  cedentem  maesta  carinam.  discedentem, 
ut  Prop.  1  3,  1  Thesea  cedente  carina.  'tii  (=  tamen)'  sollemni  uitio  pro 
*tu  (=  tnm)'  V,  unde  Cr  'prospectans'  metro  non  conueniens  ex  con- 
iectura  mutauit  in  ^aspectans'.  reuertitur  poeta  iam  ad  carminis  initium 
ita  ut  eisdem  utatur  uerbis  (cf.  52  '^prospectans'),  hinc  etiam  rationem 
non  habens  medii  carminis,  in  quo  iam  dudum  ex  puellae  uisu  abierat 
nauis.  neque  enim  ille  iu  Aegeo  interfecto  ita  abrumpere  potuit  hanc 
degressionem  ut  de  Ariadnae  fatis  plaue  incertos  relinqueret  lectores.  — 
260.  uoluebat  saucia  curas.  aegra  amore  (ut  Aen.  IV  i),  sed  praeterea 
aliis  quoque  curis  uariis,  ut  de  morte  certo  instante,  auimo  conmota 
aestuansque  (cf.  ad  u.  62).  —  251.  at  parte  ex  alia.  altera,  scil.  uestis 
stragulae.  Liuius  X  29,  3  et  XXI  5,  3  at  ex  parie  altera;  poetae  inter- 
dum  'alius'  pro  'alter'  ponunt,  ut  Verg.  Aen.  I  474  et  luuen.  VII  114 
parte  alia,  Manil.  I  319  at  parte  ex  alia  claro  uoJat  orbc  Corona  cum 
loci  nostri  recordatione.  ridiculo  errore  V  'at  pater',  cum  'pater'  hic 
feruidi  aniatoris  absurdum  sit  cpitheton  m-c  facile  'ex  alia'  absolute 
possit  poni;  ex  u.  241  uitium  est  ortum.  —  florens  uolitabat  lacclius. 
aeternae  pulcritudine  infignis  iuuentae,  qualis  est  deorum  (cf.  Broukhus. 
ad  Tib.  I  4,  37);  ut  'florere'  saepius  de  luco  ac  uigore  iuueutae,  cf. 
LXI  57  et  Lucr.  I  124  scmpcr  florentis  Homeri;  cui  floridae  adulescen 
tiae  connenit  cum  'lacchus'  nomine  (Prcllori  myth.  gr.  I  p.  G14).  dis- 
currit  (cf.  LXIII  26)  auteui  Baccluia  non  ut  agcns  incitansque  comites 
(cf.  infra  391),  sed  ut  quaerens,  —  252.  cum  tliiaso  SatjTorum  et 
Nysigenis  Sllenis.  Bacchi  ex  India  rodeuutis  comitibus  et  iunioribus  et 
senioribus  (cf.   1'rellerns  1.  1.  I  p.  570  sq^i.);    quorum   hi  quod  Nvsae,   in 


422  l'XIV  -iri-.i    2r,r.. 

Indiae  (IMin.  Ii.  n.  VI  7'.))  8iu<;  Arabiae  (iJiod.  lil  OO,  a)  urbe,  iiati  di- 
cuntur,  n!ctt!  Murutu.s  iuiuBtrauit  cj).  iJioil.  Ili  72,  1  avaTgaTt^faui  df 
(paal  x«)  Toiv  Nvacciiov  tovg  f-vyfvsaruxovg,  ovg  ovo(id^ta9ai  2Lnlr,vovg. 
itQeoTov  yccQ  raji'  dndvKov  ^aatXtiiaai  tfjual  tfje  Awflr/?  HtiXtjvov  (cf.  et 
Aelian.  u.  h.  III  40).  HhiaBU.s'  de  aguiine,  ut  LXIII  28.  —  'loH.  te 
(liiacrcitK,  Ariadiiii,  iiioque  incenHiis  aniore.  se(|uitur  poeta  cani  fa- 
bulae  foruiani,  qua  Ariadne  iani  iiulequaui  .'ief|ueretiir  Thesea  a  Baccho 
iu  coniu<.fiuni  petita  esse  fingebatur  (^schoi.  ad  Gerinan.  Arat.  p.  384  Ey«H., 
cf.  et  Prellerus  I.  1.  I  p.  533).  Koelerus  uoluit  'te  cernens'  uel  'teque 
uidcns',  fortasse  recordatus  illud  Vergilii  ut  nidi  nt  perii;  «ed  rarior  illa 
fabulac  species  minime  sollicitanda.  'tuo  amore',  amore  in  te.  ut  Dirae 
101  tua  cura  et  sacpius.  —  254.  (iui  tum  alacres  passim  lympliata 
iiientc  furebant.  'qui'  quo  referatur  non  habet.  nec  enim  ea  quae  se- 
cuutur  ad  Satyros  Silenosque  refercnda  esse,  docent  tradita  u.  256  'haruin' 
('liorum'  uulgo)  et  201  'aliae'  ('alii'  uulgo),  quae  ipsa  re  magia  fauente 
(etenim  Maenades  proprius  dei  exercitus:  Uiod.  Ifl  63)  ut  Baccharum  nunc 
fieri  meutionem  sumamus  snadent.  Bergkius  coniecit  'quae  tum' ,  hinc  post 
253  intercidisse  uersiculum  statuens  sine  ulla  probabilitate;  Schwabius 
uoluit  'quam  tum'  exclamatione  utique  aliena  ab  hoc  loco,  ubi  simpli- 
citer  nouae  comites  sunt  introducendae.  itaque  restitui  'quicum':  una 
autem  cum  illo  Bacchae  (cf.  u.  sq.)  'alacres  passim  furebant'  siue  alacri 
motu  furibundae  uagabaatur  in  omnes  partes  (cf.  Verg.  Aen.  IV  42  late- 
que  furentes  Barcaei,  VIJ  377  sine  morc  furit  lymphata  per  urbem),  cum 
earum  raentes  agitarentur  Bacchi  stimulis;  est  euim  meus  lymphata  (h.  e. 
amens,  Hor.  od.  I  37,  14,  Aen.  VII  377)  propria  Baccbarum,  cf.  Pacuu. 
trag.  422  flexanima  tamquam  lymphata  et  Bacchi  sacris  commota,  Ouid. 
met.  XI  3  lymphata  pectora,  Sen.  Herc.  Oet.  245  conceptum  ferens  3Iac- 
nas  Lyaeum  .  .  lymphata  rapitur.  ^alacres'  ad  corporis  maxime  statum 
uegetum  uigentemque  spectat;  Ennius  trag.  110  iuuenum  coctus  ..  inibat 
alacris,  Bacchico  insuUans  modo.  —  255.  eulioe  baccliantes,  ciilioe  ca- 
pita  inflectentes.  participia,  ut  saepe,  pro  substautiuis:  feminae  illae 
quae  'euhoe'  spiritu  bacchico  actae  clamant,  quae  sub  hoc  clamore  ca- 
pita  reiciunt  (cf,  ad  LXIII  23).  ^euhoe'  (bisyllabum  semper,  'ut  graecum 
fvot;  cf.  et  Lachm.  ad  Lucr.  p.  309)  priori  uerbo  ut  obiectum  accedit 
(quomodo  saepius  'bacchari'  pro  'clamare'  siue  'personare'  adhibetur), 
alteri  autem  liberiore  modo  ad  declarandum  teuorem  bacchicum;  quod  ex 
Graecorum  imitatione  fluxit  in  poetas  Latinos,  cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  II 
19,  5.  —  256.  Iiaruni  pars  tccta  quaticbant  cuspide  thyrsos.  hastas 
in  summa  parte  tectas  siue  uelatas  uitibus  (interdum  etiam  hederis,  ut 
Prop.  III  3,  35),  quas  v.iaaLv6v  §t}.og  uocat  Eurip.  Bacch.  25  quasque 
tam  Bacchus  quam  comites  eius  gestabaut  (cf.  Richius  lex.  antiqq. 
s.  u.);  Ouid.  met.  III  667  pampineis  agitat  uelatam  frondibus  hastam, 
id.  epist.  13,  33,  Verg.  ecl.  5,  31,  Sen.  Herc.  f.  904  tectam  uirente 
cuspidem  thyrso  gercns,  !Nemes.  ecl.  3,  64  et  de  uitibus  hastas  integit. 
Sen.  Herc.  Oet.  243   aut   iussa   thyrsum  quatere  (=  librare)   Maenas.  — 


LXIV  257-263.  423 

257.  pars  e  dinolso  iactabaut  membra  iuuenco.  discerptos  uitmli  artus 
in  omnes  ijartes  spargebant.  Photius  vs^gr^eiv  .  .  Siaonav  vt§QOvg  aazd 
(iifiTjaLv  zov  nsQi  Jiovvoov  ndQ-ovg  (Prellerus  1.  1.  I  p.  543);  Enrip.  Bacch. 
737  sqq. ;  Persius  1,  99  sqq.  tarua  nmnalloniis  inplerunt  cornua  bombis, 
et  raptum  uitulo  caput  ablatura  superbo  Bassaris  et  lyncem  Maenas 
flexura  corymbis  euliion  ingeminat.  —  258.  pars  sese  tortis  serpentibns 
incingebant.  medium  scil.  corpus  tamquam  cingulo  circumdabant;  Ouid. 
met.  IV  483  induitur  pallam  tortoque  (nimirum  per  nodos)  incingitur 
angiie  (Eurip.  Bacch.  665);  Arnob.  V  19  de  Bacchis  sequestrata  pcetoris 
sanitate  circumplicatis  uos  anguibus  atque  .  .  caprorum  reclamantium 
uiscera  cruentatis  oribus  dissipatis.  alias  et  crinibus  induuntur  angues; 
cf.  Eurip.  Bacch.  103,  Hor.  od.  II  19,  19  sq. ,  Prudent.  adu.  Symm.  I  130. 
—  259.  pars  obscura  cauis  celebrabaut  orgia  cistis.  cista  (caua,  ut- 
pote  arcula  ex  uimiiie  facta)  mbus  mysticis  ad  cultum  Liberi  pertinon- 
tibus  plena  saepius  a  poetis  maxime  conmemoratiir;  quos  locos  tractauit 
de  tota  re  dihicide  exponens  Olabnius  [Hermae  III  p.  317  sqq.].  'ob- 
scura'  siue  abscondita  in  cistis  (Sen.  Herc.  Oet.  593  et  uirgineos  celebrare 
choros,  nos  Cadmeis  orgia  ferre  .  .  coudita  cistis,  Hor.  od.  I  18,  12  uariis 
obsita  frondibus)  siue  potius  mystica,  ut  per  cauas  cistas  dicantur  fieri 
haec  mystica  'orgia'  siue  sacra  (Seruius  ad  Aen.  IV  302  orgia  apiid 
Graeeos  dici  sacra  onmia,  sicut  apud  Latinos  caeremoniae  dicuntur). 
'celebrare',  ex  more  instituere,  ut  'celebrare  festum,  ludum',  sim.  (Onid. 
met.  IV  4,  VI  587;  fast.  V  597).  male  hic,  ubi  omnia  sunt  in  actu  ac 
uolitatione,  'celabant'  maluit  Broukhusius,  cum  praesertim  in  insula  de- 
serta  nulla  celandi  esset  causa.  —  260.  orgia,  quae  frnstra  cupiunt 
audire  profaui.  non  initiati  (Muretus:  §£§)iXoi,  dftvGTrjQtaazoi,  dzslsatoi), 
quales  procul  arcebantur  a  sacris;  Theocr.  lil  51  oa'  ov  nsvaaia&s  (Je- 
^aXoi,  interpp.  ad  Verg.  Aen.  VI  258,  Hor.  od.  III  2,  26  sq.  —  261.  plan- 
gebant  aliae  proceris  tympaua  palmis.  attende  ad  adlitterationem, 
quae  in  ornatum  descriptionis  udhibetur  etiam  per  'c'  in  259  et  per  't' 
in  262;  eadem  arte  utitur  in  loco  nostri  simillimo  Lucr.  II  618  tympana 
tenta  tonant  palmis  et  cymbala  circum  concaua  raucisonoque  minantur 
cornu  cantu  et  Phrygio  stimulat  numero  caua  tibia  mentis.  'proceris', 
sublatis;  nam  cum  omne  procerum  altum  ac  porrectum  sit,  interdum 
etiam  id  quod  longum  est  procerum  uocatur:  Lucr.  IV  827  jrroceros 
^iassus,  Gell.  I  1  spatium  procerum ,  alia.  in  Priapeo  27,  4  et  abducta 
tympana  pulsa  manu  leguut  codd.,  quod  nunc  ita  retineo  nt  'porrecta 
manu'  explicem ;  cf.  liichius  lex.  autiqq.  s.  u.  'tympanistria'.  —  262.  aut 
tereti  tenuis  tinuitus  aere  cicbant.  intellege  nsitata  in  his  pompis 
cymbala  (de  crotalis  cogitan!  maluit  Vossius),  quae  praeter  Lucretii  1.  1. 
commendat  imitatio  Ouidii  mot.  IV  29  impuJsuque  tiim])ana  j^fdmis  con- 
cauaque  aera  sonant  longoque  foramine  bu.vus,  ibid.  IV  393  tinnulaque 
aera  sonant;  eadem  aera  rotunda  uocat  Prop.  W  7,  61.  "'tenuia',  acu- 
tos,  cum  oppositiono  bomborum;  Apul.  tlor.  1  3  [p.  3,  15  Kr.J  acuto 
innitu  et  graui  bombo  conccntum  miisicum  miscuit,  met.  X  31.  —  26."{.  multls 


424  I'XIV  2G4— 270 

ruiiciHOiiOK   eniahiinl    «oriniii    lioiiilioii.     do   noiio   illo  f^raui,   quem  de- 
sif^niiit  uox  i)(;r  ononiatopoeiaui  lictii  'bonibui',  cf.  inaoter  Pernii  1.  ad  257 
1.  Lucr.  IV  544   rchoul  raucnm  regio  .  .  bonibum;   de   cornu  rauco  l'nijt. 
111  2,  21,  Val.  Flacc.  VI  'J2.    ut  flamuH  uel  inflaniuB  instrumcnta  musica 
(cf.  HeinBius  ad  Ouid.    fubt.  VI  704),   ita   baec  ipt-a  cfflant   sonOH;  quod 
etsi  alibi  non  repertum  adeo   tamen   apertum  est,   ut   rectisHimu  erutum 
csse  censendura  sit   ex  tradito  in  V  'effi.bant'  (quae  uox  ne  latina  qui- 
dem  est,  ut  taceam  nil  flebile  sonare  corima);  nec  minus  rocte  i<ris>an»iK 
rescripbit  'uiultis',  quam    constnictionem   rariorem,   sccuudum  quam  da- 
tiuus  locum  inplet  genetiui  imitatione  Graecorum  (cf.  supra  46  soliis,  145 
(piis,  infra  307  his),  non  intellegens  librarius  quidam  dederat  'niulti',  de 
liaccharum  Riniere  sccunis.  —  204.  barbaraqiio  horribili  stridobat  tibia 
cautu.    ''barbara'  ex  sensu  Graecoiuui  l'brygiii  (cf  LXIil  22);  Hor.  opod. 
9,  5  tibiis  cartncn  .  .  hurhurum,  Apul.  flor.  I  3  de  Marsya  1'hri/x  cctera 
ct   barharus.     Lucan.  I   237    stridor   lituum.     Ouid.  am.  III  13,  11   prae- 
sonuit . .  tibia  cantu.  —  abrumpit  hic  poeta  subito  descriptionem:  quid  iam 
factum   sit   de  Ariadne  (cuius  fata  in  ipsa  ueste   longius   persequi  arti- 
ficem   coegit  partium   aequabilitas)   nil    curans   satis   ille  habuit  in  eam 
reni  breuiter  intendisse  digituni,   et  ne  puellae  desertae  imago  exhibita 
tristem  uimis  exitum  baberet  et  ut  aptus  iaui  reditus  ad  primarium  poe- 
matis   argumentum    pararetur.     uitans   igitur  Bacchi    et  Ariadnae  conu- 
bium  attingere,  ipsnm  pompae  huius  bacchiacae  strepitum  omnium  iustru- 
mentorum  musicorum   concentu  magnifice   effectum   in   usum   hoc  modo 
adhibuit,  ut  iam  lattius  adfectos  legentium  animos  sensim  reduceret  ad 
Pelei  et  Thetidos  nuptiixs,  per  uerba  'talibus  figuris'  (265)  ad  initium  (60) 
reflectens.  —  265,  ainplitice,  iion  tam  'magoifice'  quam  simpliciter 'ample', 
alibi  nuuc  nou  legitur,  ut  aviplificuni  ingcuium  apud  unum  Fronton.  p.  150, 
4  N. ;  ct  sunt  haud  pauca  adiectiua  cum  '-ficus'  formata  (in  uitae  coti- 
dianae  serraone,  ut  uidetur,  maxiine  usitata)  uunc  anat,  l^yoiieva,  uelut 
'iustificus'  infra  405,    'largificus'  Lucr.  II  627.   —   267.   piilninar  com- 
plexa   siio  iielabat  aniictii.     ''cGmplexa'  circuuiiecta  et  tegeus  (cf.  49), 
ut  307  ;  porro  uide  supra  64.   'suo'  ad  obiectum  'puluinar'  uidetur  spectare: 
tam    amiJla  erat  uestis   stragula,   ut  alio   amictu  nullo   lectus   nuptialis 
indigeret,  sed  illo  tamquam  propiio  uteretur.     non  infitior  tamen,  mihi 
Cfitullum  scripsisse  uideri  'puluinar  complexa  suom':  puluinar,  ad  quod 
pertinuit.    —  267.    quac  postqiiaiii  ciipide  spectando  Thesala   pubes 
cxpleta  est.    'quae'  ad  orauia  ea  quae  u.  43  sqq.  indicata  sunt  spectat. 
'pubes',   ut  saepe,   sensu  latiore:  populus.     Lucr.  III  104  e.vplere  bonis 
rebus  satiareque  numqtiam ,   Verg.  Aen.  VIII  265   nequeunt  expleri  corda 
tucndo.  —   268.   sanctis  coepit  decedere  diuis.     de  regia  abire   et   ita 
locum    dare   caelestibus;   Hor.  epist.  II  2,  213   decede  pcritis,  Verg.  ecl. 
8,  88  scrae  meminit  decedere   nocti.     'diuis',  per  se   plenum  grauitatis, 
quod  intenditur  addito  epitbeto  soUemui   'sanctis',    summiim   agrestium 
reuerentiam  denotat.  —  269,  270.  hic  ita  ualet  'tunc',  ut  ipsum  illud 
de  quo  agitur  temporis  momentum   uiuidius  subiciat  oculis  (graecnm  av 


LXIV  271—273.  425 

avTcp  Si  TOT^rM);  cf.  X  24,  LXVIIl  23;  quo  loco  altero  ut  'hic'  et  'talo', 
sic  nostro  'hic'  et  u.  276  'sic  ibi'  cohaeret.  posita  est  autem  conpara- 
tionis  iam  sequentis  summa  in  eo,  quod  Thessalorum  ad  fores  regiae 
properantium  exitumque  quaei-entium  decessus  in  initio  lentus  (cf.  'coe- 
pit')  mox,  cum  plures  qui  insequebantur  urguerent  paucos  priores, 
magis  magisque  est  factus  concitatus,  plane  ut  mare  paulo  ante  luceni 
nouam  paulatim  insurgens  flantibus  iam  acrius  uentis  commouetur  aestuans- 
que  crebras  agit  undas;  cuius  iniiiginis  a  CatuUo  pulcre  elaboiatae  ex- 
ornataeque  prima  habes  lineamenta  apud  Hom.  II.  II  149  et  394  maxime- 
que  IV  422  sqq.  —  qiialis  llatu  placidum  mare  matutino  liorriflcaus 
Zephynis  procliiiis  incitat  undas.  mare  per  noctem  positura  tran- 
quillumque,  .sed  se  tollens  tempore  matutino,  zephyrus(qui  hic  pro  quouis 
uento  dici  uidetur  ex  more  poetarum,  cf.  Prop.  I  16,  34,  Verg.  Aen.  IV 
662;  nec  uidetur  causa  adesse  cur  de  Graecorum  zephyro  imbres  tem- 
pestatemque  ferente  cogitemus)  ^horrificat'  siue  crispat  (Hom.  II.  VII  63 
oi'r]  Si  ^scpvQOLO  S)[fvazo  tiovvov  fjrt  qppt^  oqvvhsvolo  vsov,  ib.  IV  402; 
apud  Latinos  '"horror'  magis  ad  saeuiens  mare  pertiuet  plerumque ,  cf. 
tamen  Cic.  de  rep.  I  40,  63  ubi  subito  cocpit  mare  horresccrc,  hoc  est, 
tremulum  ficri,  Aen.  III  195,  Stat.  silu.  V  4,  5,  Lucan.  V  446)  et  ita 
mouet  undas  ut  procliues  fiant  (cf  205)  siue  pronae  aduersus  litus 
uoluantur  (Lucr.  VI  728  et  procliuis  item  fiat  minus  impetus  ^mdis).  cete- 
rum  formae  'procliues'  et  'procliuas'  cnm  sint  a  latinitate  aeque  tutae, 
recepi  eam  quam  commendauit  maior  libri  0  auctoritas.  —  271.  Aurora 
exorieute  uagi  sub  luniiua  solis.  accuratius,  ut  fere  oportuit,  nec  sola 
exornatione  poetica  illud  ''matutiuo'  explicatur:  cum  oritur  Aurora  nec- 
dum  adparuit  sol.  Q.  Catulus  apud  Cic.  d.  n.  d.  I  28,  79  exorientein 
Auroram  forte  salutans.  ''sub'  cum  accusatiuo  nota  significatione ;  Verg. 
Aen.  VI  255  primi  sub  lumina  solis  et  ortus,  ubi  perpetna  illa  harum 
uocum  confusione  pauci  libri  'limina'  habent,  plane  ut  hic  V  'sublimia', 
undc  alii  Itaii  effecere  'sub  limina',  male  utique,  cum  4imina  solis'  ne- 
que  inueniatur  alibi  (contra  sollerane  est  'lumina  solis')  neque  uero  sen- 
sum  commodum  praebeat  (de  ea  parte,  ubi  sol  oriatur,  intellexit  Bur- 
mannus,  quasi  hoc  tommemorari  attineret).  non  r.iro  autem  epitheto  sol 
dicitur  ''uagus',  ut  et  luna  ceteraque  sidera  certum  cursum  jterfioieutia  (ut- 
pote  opposita  stellis  fixis)  audiunt  'uaga';  LXl  110,  panrg.  Me.-isalae  76  uagi 
sileantur  j)ascua  solis,  incertus  (supra  p.  14  not.)  hac  qita  ,h)/  ua(ii<s  itjneas 
habenas  inmittit.  —  272.  tanlc  priniiim  olementi  flamine  luilsae  pro- 
cedunt.  lcnte  in  initio  mouentur,  utpote  inpulsae  ueuto  non  ita  forti. 
Stat.  Theb.  V  468  clemcntior  austcr.  —  273.  leuiteniiie  sonaiit  plan- 
gore  cacliiui.  'leuiter',  ut  'tarde',  cum  ui  praeposituni;  suppWas  'tau- 
tuui'.  'plangor'  (cf.  Ouid.  epist.  18,  121  pJanijuntur  litora  iluctu,  Vorg. 
G.  I  133,  maximequo  Sen.  Agiini.  tlSO  Ucet  alci/oncs  Cryca  suum  fluctu 
leuitcr  plangente  sonent,  quod  plaiie  tiaditam  in  O  lectionem  stabilit; 
male  uulgo  'leni  resouant')  iiic  de  undarum  inuiceni  t.uperruentium  ictu 
strepituquc,   ut  similiter  Lucau.  VI  690  jilaiutus   illisac  cautibus  umlac. 


42f)  '>X'V    274      '277. 

«'xhilicnt  excerpta  ex  ueteribuH  glossiH  i'ithoeana  (p.  71  Gothofr.]  placor 
ti(ni(juinil<ts.  ul  ('(iIhUus  phinffor,  Hatin  confiiHu.  utique  nulla  est  causa 
reponrndi  cuni  ItalJH  'chin^ure',  quae  uox  ex.  gr.  de  ecbo  unurpata 
(Attius  tra^'.  678  It.  eclio  crcpilu  clanycnte  cacliinndl)  ml  nuire  noii  pertinet. 
'  cachinni '  Hiuu  iirisce  'cachini'  est  noininaliuuri :  iijoderati  tantuin  in 
initio  undarutn  Bene  plangentium  uudiuntur  suHurri  risui  leni  conparundi; 
recte  plerique  oinncB  uiderunt  hanc  imagincin  ductam  esse  ex  graeco, 
cpp.  Aeschyl.  Prom.  89  novrioiv  re  xujuaroji'  uvr]Qi&uov  yHuafia,  ubi 
plura  intorpretes.  —  274.  i>ost  iieiito  crcscentc  iiiagiH  inatiriH  incre- 
bcsciint.  mox  autem,  quo  maf^is  ailiiropiuquat  solis  orlu.s,  una  cum 
uento  iam  fortiore  semper  crebriua  undae  superfunduntur  undiw.  de 
'niagis  magis'  cf  XXXVIII  3;  do  'increbescere'  forma  (quippe  'br'  con- 
iunctum  minus  grato  cum  sono  moUiebatur  "^r'  extrita)  Buechelerus 
Fleckeis.  ann.  1872  p.  113  sqq.  plcrumquc  de  uentis  hoc  uerbum  adhibetur 
(cf.  et  Verg.  G.  I  359  nemorum  increbresccrc  murmur);  cf.  tamen  Gell.  II 
30,  2  fluclus  maximi  et  creherrimi,  Sall.  ap,  Seru.  ad  Aen.  I  IIG  crebri- 
tate  fluctunm.  —  275.  piirpiireaque  prociil  nantes  ab  luce  rcfulgent. 
uide  pulcrum  narrationis  progressum  in  patefacto  iam  solis  lumine;  nam 
quamquam  etiam  Aurora  purpurea  sit,  tamen  ipsum  illud  'procul  reful- 
gent'  uua  cum  uenti  flatu  uehementiore  ut  baec  de  sole  accipiamus  cogit 
omnino.  quamquam  hic  piogressus  manifestius  indicari  potest  adhibita 
recte  arte  critica  etenim  qui  conparant  Enn.  aun.  584  V.  et  Manil.  I 
165  fluctusque  natantes  (Theocr.  21,  18),  obliuiscuntur  'nare'  siue  mare 
persecare  non  esse  'natare',  quo  cum  uerbo  fluctuaadi  notio  tam  facile 
consociatur  quam  est  aliena  a  'uare'  (nec  adest  in  compositis,  ut  'in- 
nare'  siue  perfluere,  persecare  Hor.  od.  III  17,  7).  sed  fac,  fluitantea 
undas  dici  posse  'nantes' :  huius  rei  nec  post  274  iterum  fieri  mentionem 
attinuit  uec  uero  uerbo  bic  iam  languidissimo  fluitandi.  recto  igitur 
sensu  Muretns  'procul  uariantes  luce'  et  Mitscherlichius  ''pr.  uibrantes  luce' 
conicientes  de  tradita  lectione  dubitauerunt,  non  attenderunt  ad  id  quod 
flagitat  locus.  nam  qui  modo  271  de  Aurora  solis  praenuntia  legimus,  cum 
hic  deprehendamus  lucem  solis,  unde  is  tam  subito  apparuerit  nostro 
iure  miramur.  unde  ex  'nantes'  erui  'nascente':  Stat.  Theb.  III  720  nascens 
lux ,  de  aue  Phoen.  41  [PLM.  III  p.  254]  Phoebi  nascentis  ad  ortus.  quod 
ex  more  Catulliano  bene  cum  'purpurea'  iungitur  (cf.  ad  126);  nec  opus 
est  hoc  auctore  Lennepio  mutare  in  'purpureae'  (quod  per  se  non  ma- 
lum  est;  cf.  Prop.  II  26,  5,  Val.  Flacc.  III  422):  Nemes.  ecl.  2,  75  non- 
dum  purpureos  Phoebus  cuni  tolleret  ortus  nec  tremiihim  liquidis  lumen 
splenderet  in  undis.  'procul'^  louge,  iunge  cum  'refulgent'.  Ouid.  fast. 
VI  252  purpurea  luce  refulsit  liumus.  —  276,  277.  sic  ibi  nestibnlis 
liuquentis  regia  tecta  ad  se  quisque  uago  passiin  pede  discedebant. 
in  \  legebatur  'sic  tum',  adscripta  uaria  lectione  'tibi',  quae,  ut  per  se 
omni  sensu  carens,  ficta  esse  nequit,  sed  contiuet  '1  ibi'  scripturam  ex 
codice  Belgico  petitam  (G  falso  ex  Y  descripsit).  iam  cum  'ibi'  multo 
sit  exquisitius  (cf.  de  hac  uoce  ad  tempus  relata  LXIII  42)  quam  'tum' 


LXIV  278—281.  427 

(quod  ex  glossa  in  V  inrepsisse  uidetur),  illud  Hauptio  auctore  [opusc. 
I  p.  82j  recipeie  non  dubitaui.  de  nomiuatiuo  ninqueutis'  cf.  ad  14. 
'uestibuli',  quod  V  habet,  solito  artificio  ita  uulgo  defendunt  ut  inuer- 
sionem  adesse  statuant  (uestibula  tectorum  regiorum),  inepte  omnino  et 
sine  idoneo  exemplo.  'uestibirlo'  uel  'uestibulis'  coniecit  Schraderus 
[em.  p.  11]  tolerabiliter,  nisi  quod  mihi  non  omitti  potuisse  uidetur  uo- 
cula  multitudinis  concitatae  properaeque  cuiu  undis  turaidis  maris  simili- 
tudinem  indicans;  unde  malim  ^festini'.  iam  'passim  discedebant'  dictum 
de  turba,  quae  abeuudo  in  omnes  paites  dissoluitur,  ita  iungitur  cum 
'ad  se  quisque'  (=  suam  quisque  domum;  cf.  de  hoc  'ad  se',  quod 
aequat  gallicum  'chez  soi',  e.\.  gr.  Ter.  Eun.  III  5,  64  eamns  ad  me).  ut 
simul  quo  abierint  illi  indicetur;  Nep.  Them.  4,  2  ut  dumos  suas  disce- 
derent.  'uago  pede',  ut  LXllI  86.  —  278,  279.  priiiceps  e  iiertice 
Pelei  adiienit  Cliiron  portans  siluestria  dona.  ^Pelei'  prisce  pro 
'PeW:  in  monte  Pelio,  non  procul  a  cacumine,  antrum  fuisse  Chironis 
coDstat.  qui  primus  uenisse  dicitur,  utpote  quem  aliae  fabulae  intima 
cum  Peleo  amicitia  iunctum  fuisse,  aliae  adeo  eius  auum  ex  Endei  filia, 
Aeaci  uxore,  fingant.  et  quod  Chiron  portat  dona  siluestria,  priscam 
simplicitatem  (cf.  ex.  gr.  Prop.  III  13,  25  sqq.)  hic  quoque  sectatus  C. 
refugit  luxuriantem  illum  apparatum,  quo  alii  poetae  multi  munera  a 
dis  Pel?o  et  Thetidi  oblata  persecuti  sunt:  duo  tantum  semidei  Thessali, 
Chiron  et  Penios,  adferant  quae  in  ornamentnm  tam  ipsius  regiae  quam 
uestibuli  circumiacentis  adhibentur  munera,  flores  et  arbores;  ceteri  dei 
praescntia  sua  conubium  illud  ornant.  —  280.  nam  quodcumque  ferunt 
canipis.  non  omnc  quod  campi  proferunt,  sed  solos  flores  adtVrt  Chi- 
ron;  nec  hic  ""florum'  subintellegere  licet.  quamquam  autem  leuioi-e 
medela  Guarinus  dedit  'quotcumque',  tamen  non  dubitaui  auctore  Mureto 
scribere  'quoscumque'.  nam  cum  tria  genera  florum,  campestrium  mon- 
tanorum  liuuialium,  proferantur,  aut  uarietatem  qualitatemque  respiciens 
'quoscumque'  et  postea  ''quos'  aut  solam  multitudinem  ^quotcumque'  et 
'quot'  scribere  debuit  poeta.  et  hic  duo  loci  posteriores  (cf.  et  'hos'  283) 
unum  redarguunt  primum,  cum  praesertim  qualitatis  notio  multo  sit 
aptior  (cf.  Prop.  I  2,  9  qtios  summittat  hunius  colores).  deinde  editiones 
occupauit  Italorum  correctura  'campi'  me  iudice  iucougrna.  nam  ex 
regionibus  subiacentibus  cum  Chirona  flores  potiisse  par  sit,  'Thessala' 
quae  sequitur  'ora'  non  de  terra  tota,  sed  de  litore  maritimo  Mugnesiae 
accipienda  est;  iamque  ex  altera  parte  camporum  mcditerranoorum  ita 
mentio  fiat  ojjortet,  ut,  quemadmodum  'campis'  et  'uiontibus  magnis' 
sibi  respondent,  'ora  Thessaa'  itidem  quod  opponatur  habeat.  liinc 
solitae  nominuui  ])roprioium  corruptionis  memor  conieci:  'quoscumque 
Pherae  cauipis',  ad  quod  ultro  'creant'  ex  secundo  membro  .supjilomus; 
cf.  Eustiith.  ad  Hom.  II.  II  756  'Di-Qal  nfQug  qp/;<ji  rtoi'  IhlacyiKwv  ne 
diav  ngvs  tfj  Mayvtjoici,  a  naQaxfivfi  fifXQ'-  HiJ^iov  axdSia  txatoi'  *^»J- 
KOVTa.  —  281.  propter  fluniinis  untlns.  iuxta  llnuium  riuumue  neacio- 
quem ,    quem    in    planitie    illa  moantem   (naui    de   l'eueo    plaue   romoto 


42H  I^XIV  282—287. 

COfifitari  inquit)  conniciiiorabant  fabula";  nunc  depenlitao  (certe  mihi 
i^notae).  —  -S2.  ;nira  parit  lI<>n'K  t<'iu«li  f<'<'iinda  Faiioni.    Lu(  r.  I  11 

(frnitahilin  anvd  Vauoni  (aitti;  de  liniiH  li-cmnlitiitr  cp  Vulpiun  Claudian. 
d.  r.  Pros.  II  88  sfiq.);  (hiid.  a.  a.  111  IHry  quot  noua  terra  parit  florcs. 
—  2M3.  Iios  iiKliKiiiictiK  plcxos  tulit  ipHC  corollH.  plexoH  siue  con- 
sertos  (Lucr.  V  1399  plrxis  rcdimirc  coronin)  quidem  in  corollas,  sed  has 
inordinataH,  floribu.s  teim^re  confusis  nec  dif^e.stis  secundum  arteni ,  qua 
ex  colore  uario  iiotisHiinuni  in  gratam  Hpeciem  componendi  erant.  'corolis', 
quod  efticitnr  ex  libri  V  memoria,  priBce  pro  'corollis'.  —  284.  qno 
pcriiiulsa  domus  iocuinlo  risit  odorc.  'quo',  quod  omnium  facillime 
euadit  ox  traditis  ductibus,  nota  attractione  pio  'quorum'.  saepissime 
cum  ridendi  ucrbum  adhibeatur  de  eis  quae  t^ensibus  nostria  blamliuntur 
iucunditate  sua  (cf.  Lucr.  III  22,  IV  82,  V  1.S95,  Hor.  od.  IV  11,  6),  auda- 
cius  hoc  ad  odorcni  traiislatum  est  cxemplo  Graecorum:  bene  Kuhnke- 
nius  cp.  Hom.  hyinn.  in  Cer.  13  yirjcodei  S'  odjur/  7r<5s  ovgavog  tvQvg 
vnsQ&sv  yaicc  xs  naa'  sysXaeas  v.al  dXfivgov  oiSfia  ^aldccrjg.  'permulsa', 
contacta  siue  imbuta:  Stat.  silu.  I  3,  10  de  domo  tum  Venus  Idaliis 
nnxit  fastigia  sncis  permnlsitque  crocis  blandumquc  reliquit  odorem  sedi- 
bus.  —  285,  286.  coiifestim  Peiiios  adest.  'conf.'  (uox  a  cultis  poetis 
aliena),  statini  post  illum,  uenit  numen  nobilis  illius  fluminis,  quod  ple- 
rumque  Peneus  audit  apud  Romanos  (cf.  supra  2  'Aeetios').  non  con- 
memorant  ceteri  scriptores  huius  dei  praesentiam,  qui  tamen  utpote 
Thessalicus  aptissime  prae  ceteris  adpellutur.  —  uiridantia  Teiupe, 
Tempe,  quae  siluae  cingunt  super  impendentes.  Plin.  h.  n.  IV  8,  31 
in  eo  cursu  Tcmpe  uocant  V  milia  jiassuiim  lonf/Hudine  et  ferme  sesqui- 
iugeri  latitudine  ultra  uisum  hominis  attollentibus  se  dextra  Jaeuaque 
leuiter  conuexis  iugis,  subtus  luco  ['sua  luce'  codd.]  uiridante.  liac  labitur 
Penius  lucidus  ['uiridis'  codd.]  caJculo,  amoenus  circa  ripas  gramine, 
canorus  auium  concentu;  Ouid.  met.  I  568  est  nemus  Haemoniae,  prae- 
rupta  quod  undique  claudit  sihca,  u^cant  Tempe,  per  quae  Peneus  (Aelian. 
u.  h.  III  1,  schol.  ad  Theocr.  1,  67).  cf.  et  lustin.  XXIV  6,  6  templum 
autem  Apollinis  Delphis  positum  est  in  monte  Parnaso  in  rupe  undique 
impendente.  —  287.  Minosim  liuquens  doris  celebrauda  choreis.  ex 
litterulis  'miuosim'  cum  aliae  Musas  hinc  alienas  uolueriut  eruere,  pleri- 
que  subesse  mentionem  Nyrapharum  recte  intellexerunt;  et  priores  qui- 
dem  postquam  genetiuum  agnoueruut,  datiuum  plur.  graecum  (Neuius  I 
p.  317)  latere  primus  uidit  Scaliger.  et  BRealini  quidem  'Naiadum' 
proponentis  uestigiis  ingressus  Hauptius  scripsit  'Naiasin',  id  quod  gene- 
rale  uimis  est  omnique  proprietate  caret  neque  leui  mntatione  nititur. 
melius  olim  mihi  his  uallibus  conuenire  uidebantur  puellae  arborum 
pomiferarum  siue  MrjXidSsg,  recepique  'Meliasin'  a  Maduigio  proposi- 
tum;  quamquam  num  hae  Nymphae  uallibus  Thessalicis  conueniant, 
iure  dubitari  potest.  uocantur  interdum  Nymphae  a  locis  quos  incolunt, 
uelut  a  Callim.  hymn.  a.  Del.  109  sqq.  vviicpai  ©scGaXiSsg,  ab  Euripide 
'lSai:ai,  a  Sophocle  'EXfncoviSsg   (cf.  Pape-Benseler  lex.  nom.  propr.  s.  u. 


LXIV  288—290.  429 

vvficpcci);  unde  a  uetere  Thessaliae  nomine  'Haemonia'  (Steph.  Byz. 
Ai[iovia,  7]  Qhxxaliu,  a.Ti6  Aifiovog)  Thessalides  illae  Callimacheae  uocari 
potuerunt  'Haemonides '.  addita  enim  'e'  unica  atque  traiectis  ^i'  et 
'o'  sine  uioleuta  nimis  mutatione  euadit  ''emonisin'  siue  'Haemonisin', 
quod  Turnebo  'Haemonidum'  praeeunte  restituit  Heinsius  (cf.  et  Aelian. 
u.  h.  ni  1).  idemque  Heinsius  quomodo  possit  defendi  traditum  "^Doris' 
cum  ^choreis'  iuugendum  docuit  praeeunte  Scaligero:  etenim  teste  Stra- 
bone  [IX  437]  Thessaliam  olim  uocatam  esse  Dorida  nempe  a  Doro 
Hellenis  tilio  auctore  Herodoto  I  56  (alia  nuper  testimonia  adiecit 
GHRoscherus  in  Fleckeis.  ann.  1880  p.  786),  praeterea  ab  Hesychio 
d(0Qi.d^(iv  explicari  'abiecta  ueste  choreas  ducere'  (cf.  et  Anacr.  fr.  60 
i-ASvaa  xLxava  ScaQiu^Biv  ibique  Bergkius).  sed  formam  'Dorus'  addubi- 
tantes  solosque  Dores  uel  Dorienses  cognitos  habentes  ut  olim  Itali 
'claris'  et  Statius  'doctis',  ita  nuper  Hauptins  opusc.  I  p.  142  'pulcris' 
et  Lachmannus  (quem  uide  ad  Lucr.  p.  280)  ^crebris'  coniecerunt;  quibus 
accedens  Maduigianum  'duris'  (=  agrestibus)  recepi  secundum  Ouid. 
fast.  III  537.  sed  a  Doro  heroe  originem  repetentes  adpellatos  etiam 
esse  Doros,  duo  loci  indubitati  demonstrant,  Fest.  p.  206,  3  M.  (de 
altero  p.  312,  33  non  constat)  et  Seru.  ad  Aen.  II  27.  cumqiie  sane 
potuerit  'Dorus'  etiam  pro  adiectiuo  adhiberi,  retinenda  uidetur  arche- 
typi  lectio,  quamquam  ex  qua  fabula  reconditiore  saltatio  nuda  suam 
accipiat  explicationem  nos  latet.  innuitne  poeta,  absente  Ptnio  nymphas 
priuas  sibi  cboreas  duxisse  licentius,  qnas  illo  praesente  non  ausae  sint 
ducere?  'celebranda',  frequentanda,  ut  Verg.  Aen.  III  280  Actiaque  Iliacis 
celebramus  litora  ludis.  —  288.  non  uacuos  cum  'adest'  cohaeret;  Prop. 
IV  5,  47  si  pulsat  inanis  (=  sine  muneribus),  Mart.  III  58,  33;  et  sic 
Graeci  yitvsos,  ut  Hom.  II.  II  298,  Od.  XV  214.  —  namque  ille  tulit 
radicitus  altus  fagos.  *ille'  falso  hic  additur  (rectum  foret  'non  ille 
uacuos,  namque');  nam  Ellisius  ^ille'  explicans  'pro  sua  parte'  errat. 
unde  olim  proposui  ^ipse';  quod,  licet  a  sententia  probabile,  a  repeti- 
tione  minus  grata  (283)  non  commendatur.  mox  ''radieitus'  difhcik'  iun- 
gitur  cum  'altas'  (nam  uulgo  adlatus  Verg.  G.  I  20  et  tenerum  ab  radice 
ferens,  Siluane,  cupressum  non  plane  est  similis),  unde  Heiusiua  uoluit 
'actas',  quod  esset  'euolsas';  sed  hoc  etsi  optime  et  ex  more  coit  cum 
'radicitus',  tamen  neutiquam  ^actas'  ea  utitur  significatione.  pro  uitioso 
auteni  'ille'  si  legimus  'iude'  (ex  uallibus  Tempe),  iam  'tulit'  uon  est 
'attulit  ad  regiam',  sed  potius  (ut  saepe)  'abstulit',  quod  facilo  recipit 
'radicitus'.  Verg.  G.  I  173  altaquc  fagus.  —  281).  ac  recto  proceras 
stipite  laurus.  trunco  uon  inflexo  otlsas  (Ilor.  III  25,  16  procvras  fraxi- 
nos);  et  laurus  ]>ra<!  ceteris  Tempe  protulerunt  (Vllehnius  l.  1.  p.  194  sq.). 
—  290.  noa  sine  nutanti  platano  leiitaque  sororci  tlanniiati  IMiae- 
thoutis.  'nou  siue',  cum  multa;  iam  enim  qui  post  fago.s  hiurustpie 
secuntur  singulares  sunt  coUectiui,  quos  uocant.  platanus  (do  (pia  cf. 
Hehniua  1.  1.  p.  248  sqq.)  'uutans'  dicitur,  ut  Verg.  Aeu.  IX  681  (quer- 
cus)  caelu  attollunt  cupita  et  sublitni  uertice  nutu)it;  Eiin.  ap.  Gell.  XIII  20 


480  lAIV    291—297. 

capililiiis  nutuntis  pinus  rcclosquc  cuprcssus.  'lenta',  Biue  'flexibilis'  siue 
(|)iO|»tcr  o|tiiiJsitum  'nutauti')  'inrnoljili«'  audit  jjojfulii.s  (riani  hanc  potius 
quam  alnum  uidetur  poeta  innuere);  de  IMiaetliontis  fliinmiati  (jtfpawvfo- 
iyivtog  explicat  Vuli^ius;  cst  potiu.s  'ardentis'  «iue  HanimiH  louia  per- 
euntis;  Culex  128  ambuslus  PJiuethon)  sororiUua  cf.  Uuid.  niet.  II  325  Bqq., 
Verg.  Aon.  X  190  populeus  inler  fromles  umbramque  sororum,  Sen.  Herc. 
(Jet.  187,  Culex  142  sq.  —  201.  et  acria  ciiprossu.  Cul.  139  imaginera 
iulustrat;  et  sic  saepius  arbore»  'aeriae',  ul  platani  Cul.  124,  ulmi  Verg. 
ecl.  1,  69,  quercu.s  Aeii.  III  G()8.  21)2.  liaec  circiim  sedes  late  con- 
texta  locauit.  'faaec'  ad  uaria  arborum  genera  spectat.  'cont.',  inter 
.se  ligata,  arboribu.s  tam  arte  positia,  ut  rami  conecterentur  cum  ramis 
(Plin.  ep.  V  6,  9  nincae  unam  facicm  longe  latcque  contexunt).  '1.  1.',  amplo 
circa  regiam  (43)  orbe.  —  293.  ucstibuliim  ut  uiolli  iielatuin  froade 
uireret.  ''molli'  (delicata  perque  unibram  suam  iucunda:  Aeu.  IV  147 
■moUique  llacntcm  fronde  tcgit  crinem)  fronde  efHciunt  arbores,  ut  uiride 
.sit  (Verg.  G.  IV  18  stagna  uirentia  musco)  uestibulum  siue  tota  circa 
arcem  undique  patentem  area  (sic  enim  ut  accipiamus,  cogit  illud  'circa 
sedes  late').  iam  cum  'uelare'  non  ualeat  'inumbrare'  (Verg.  G.  IV  20), 
sed  usitatum  sit  de  sertis  suspensis  (cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  II  248),  'ue- 
latum'  recte  se  haberet  in  Chironis  corollis  in  ipsa  aula  adhxis,  non  in 
Penei  Jirboribus  altis,  quae  potius  circumdant  uallantque  regiam  nec 
solum  umbram  praebent  gratam,  sed  etiam  oculos  arcent  profanos.  tra- 
dito  ergo  'uellatum'  ita  sum  usus,  ut  dareni  'uallatum'.  —  294.  post 
huuc  cousequitur  solerti  corde  Prouietlieus.  'consequitur',  statim 
uenit.  .  descriptio  ex  nomine:  ex  sollerti  siue  ad  inueniendas  nouas  artes 
ingenioso  'corde',  hoc  est  prudeutia  (Lucr.  V  1106  ingenio  pruestare  et 
corde  uigerc),  constat  dictum  esse  Promethea;  cf.  Welckerus  libri  'Aeschyl. 
Trilog.'  p.  20.  interfuit  autem  ille  nuptiis  Thetidis,  utpote  quae  causa 
fuisset  ei  liberationis  et  cui  ut  contingeret  Peleus  maritus  ipse  efFecisset; 
Hygiu.  astr.  II  15  (audiens  fatorum  de  Thetidis  hlio  decretum)  Prome- 
theus  auditum  loui  nuntiuuit,  qui  .  .  coactvs  destitit  Thetin  uelle  ducere 
u.corem  et  Frometheo  pro  beneficio  meritam  retulit  gratiam  eumque  uin- 
culis  liberuuit  (Welckerus  I.  1.  p.  49  sqq.).  —  295.  extenuata  gerens 
iieteris  uestigia  poenae.  in  corpore  prae  se  ferens  adhuc  siue  cica- 
trices  ex  stigmatis  inustis  olim  per  dirum  supplicium  (Verg.  Aen.  II  278 
uolneraque  illa  gcrens,  Plin.  XXXII  11,  24  cicutrices  extenuat)  siue  secun- 
dum  Probum  ad  Vei-g.  ecl.  6,  42  ob  hoc  beneficium  (fati  nuntiati)  lup- 
ptiter  eum  soluit;  ne  tamen  impunitus  esset,  coronam  et  anulum  gestanda 
ei  tradidit,  ut  neque  in  anulo  saxi  ac  ferri  memoria  deesset  et  in  corona 
uinculorum  forma  remaneret  (Welckerus  1.  1.),  ut  'extenuata'  iam  ualeat 
'mitigata'.  ''ueteris',  prioris,  ut  Aen.  I  23  ueteris  belli  et  IV  23  ucteris 
uestigia  flammae.  —  296,  297.  quam  quoudaiu  silici  restrictus  meuibra 
cateua  persoluit  pendens  e  uerticibus  praeruptis.  'silici',  quod  nullo 
pacto  coit  cum  "'catena'  (haec  praeterea  erat  ferrea),  uulgo  ut  datiuum 
siue  ablatiuum   cum  ^restrictus'  copulant;   cf.  Aeschyl.  in  Ciceronis  uer- 


LXIV  298-300.  431 

sione  Tusc.  II  10,  23  aspicite  religatum  asperis  uinetumque  saxis.  quae  con- 
structio  ut  iam  durior  fit  ob  pendens  ex  'i-estrictus'  illud  ''membra'  (ad  65), 
ita  rupis  mentio  infertnr  uerbis  'e  uerticibus  praeruptis',  hoc  est,  Cau- 
casi  ex  montibus  summis  praecipitibus  (Aeschyl.  Prom.  4  tiqos  ■jtixQuig 
vrprji.07iQr]u,votg,  Apoll.  Rhod.  II  1250),  ut  in  uersu  priore  plane  abnndet-; 
praeterea  'e'  et  pluralis  ''uerticibus'  eam  potius  legentibus  suppeditat  ima- 
ginem,  quasi  inter  duo  cacumina  per  catenam  iuncta  pependisse  in  aere 
a  poeta  fingatur  Prometheus,  qui  iam  nuUo  modo  simul  etiam  ad  rupem 
religatus  potuit  esse,  sed  tantum  toto-  corpore  uinctus.  unde  pro  cor- 
rupto  'silici'  Heinsius  maluit  'Scythicis'  (cuius  uestigia  premens  Schwa- 
bius  'in  Scythia'),  memor  locorum,  quales  sunt  Claudiani  gigaut.  22 
infelix  Scythica  fixus  conualle  Prometheus,  Mart.  XI  84,  9  et  spect.  7,  1. 
mihi  praeplacuit  'catena'  firmare  addito  (cf.  Aesch.  Prom.  6  aSafiavTi- 
vcov  d£6(i(Jiiv  iv  aQQriY.xoig  naSaig  et  Hesiod.  theog.  521),  nimirum  'tri- 
plici',  ut  dixit  Hor.  od.  I  3,  9  aes  trijylex,  Verg.  Aen.  VI  549  triplici 
circumdata  muro.  'persoluit',  Attius  trag.  534  R.  eu7n  (ignem)  dictus 
Prometheus  clepsisse  dolo  poenasque  Joui  facti  ['fato'  codd.]  expendisse 
supremo.  iamque  post  semideos,  quos  singulos  et  prae  ceteris  ob  certas 
causas  esso  noniiuatos  uidimus,  uenit  doorum  turba  magnorum.  — 
298.  iude  pater  diuuiu  saucta  cuui  coniuge  natisque  adueuit.  supra 
27  diuum  genitor;  quamquam  hic  secundum  V,  in  quo  ^diui',  fortasse 
'dinj'  siue  'dium'  est  restituendum,  ut  Enn.  ann.  18  V.  Venus  pulcher- 
rima  dium.  ''natis',  liberis;  Ellisius  cp.  Hom.  Od.  III  381  avxa  xat 
naCSsGGi  yial  aiSoir]  7taQav.oi'xi.  de  uersu  hypermetro  cf.  LMuellerus 
d.  r.  m.  p.  294,  de  falsa  in  V  lectione  ''gnatisqne'  idem  p.  318.  — 
29J),  SOO.  caolo  te  soluui,  Phoebe,  reHu([ucns  unigenauique  siinul 
cultricem  montibus  ydri.  sic  iuugendum  esse  plerique  intellexeruut, 
male  nonnulli  'caelo'  referunt  ad  'aduenit'.  respondent  enim  inter  se 
siue  datiui  siue  ablatiui  ''caelo'  et  'montibus':  utramque  stirpem  in 
solita  sede  reliquit.  de  Diana  montium  doniina  cf.  XXXIV  9,  Aen.  XI 
557  mmorum  Latonia  cultrix  (ad  LXI  Ij.  'unigena'  dicitur  ea,  quam 
uno  partu  cum  ApoIIine  in  monte  Cyntho  Latoua  mater  enixa  est ,  usu 
per  se  aperto,  etsi  alibi  non  obuio  (cf.  LXVI  53);  nec  enim  accedo  eis, 
qui  cogitauere  de  Hecate,  uuica  Asteriae  et  Persaei  filia,  quae  propterea 
yiovoyivrig  audit  (Hes.  theog.  426  et  448,  Apoll.  Khod.  111  1035);  nam 
ot  abhorret  hic  quidem  locus  a  tali  eruditione  et  ineptum  est,  hoc  uorsu 
conmemorari  Hecaten  ut  diuersam  a  Diana,  quam  Phoebi  sororem  ean- 
demque  cum  'unigena'  hic  nominata  profert  u.  sq. ;  uideturque  poetu 
reddere  potius,  ut  Hertzbergius  statuit,  graecum  oitoyviog  siue  buozQo- 
(pog  'JnoXlavog  (Hom.  hymn.  9,  2).  iam  ipse  locus,  cuius  cultrix  audit 
Diana  (nam  geuetiuus,  etsi  aliquaJitum  etiam  ad  'moutibus',  muito  tamen 
magis  spectat  ad  'cultriccm',  quod  per  adpositioneni  accedit  ad  'uni- 
genam'),  iu  V  audit  'ydri';  unde  Itali  nonnuUi  'llydri',  de  promunturio 
quodam  Aaiae  minoris  cogitantcs  (Plut.  Cini.  l.S),  quod  Dianae  tamen 
cultu  uobile  fuisse  plane  ignotum  est.    iieo  prohabilius  Mlydrae'  Statius, 


432  i^xiv  ■Mi—.m. 

'Idiuj'  Mur(;tii8,  'Idri'  VosBius  (iain  a  forraa  grainmatica  BUHpectum,  cum 
(Jiiriiu;  illa  rof^io  'Idriiis'  sit  uocata  <!t  urbs  'IdrieuH'),  'moutium  Abydi' 
FroehlichiuH,  'Iri'  EUiHiuji  conicceruut.  mihi  itraeplacct  'iBtri'  niuc  'HiHlri', 
siquidcin  ArteniiB  Iwtria  disorto  connienioriilni  ii  rindiro  (01  :^,  25  s(\.j. 
cetcruni  cf.  supra  p.  17.  —  J501,  :J02.  rdca  iiain  leciini  |»ai-it(;r  soror 
aspcriiata  csl  ncc  Tlictidis  tacdas  iioliiit  cclclirarc  inn^aliK.  ^niin' 
tniiectum,  ut  XXXVIl  11  (supra  p.  18);  cf.  Bentl.  yd  Uor.  Siit.  II  C,  78, 
interpp.  ad  Vor<,'.  Aen.  I  444.  Aen.  I  572  his  mecum  2^ariter  (=  una 
mecum)  coiisiderc  reynis.  Ouid.  her.  4,  121  taedaque  accepta  iugaH 
(.supra  21  et  25).  Octauia  708  quorum  toros  cekhraf.sc  caelestes  fcrunt. 
notum  ost,  apud  Homerum  (II.  XXIV  62),  quem  sequitur  Aeschylus 
fr.  281  D.,  ApoUinem  interfuisse  nuptiis  illis.  sedpostea  cum  recordarentur, 
Phoebi  sagitta  prostratum  esse  Achillem,  accedentibus  aliis  fabulis  quilius 
Aeacidis  inimicus  (fortasse  ob  Phoci  uecem)  fingebatur  deus,  hunc  iam 
olim  afuisse  a  nuptiis  consentaneum  putabant  (num  Hesiodus  his  erat 
auctor?).  quidquid  id  est,  Dianam  hac  quoque  in  re  a  fratre  iiendentem 
siue  Catullus  ipse  siue  eius  fons  fioxit:  iniuriam  a  Peleo  fratri  inlatam 
sibi  quoque  absentiiie  causam  esse  putauit  illa  nec  propterea  Thetidos 
quamquani  carae  alioquin  grataeque  diem  festum  ut  ornaret  praesentia 
sua  a  se  inpetrare  potuit.  ceterum  fortasse  'est'  dulendum,  ut  'nec' 
iam  non  'nec  propterea' ,  sed  ^ne  quidem'  ualeat:  uidentur  litterulae 
^iat',  pertinentes  illae  ad  'ydri'  in  u.  priore  corrigcndiim ,  hnc  delapsae 
esse.  —  303.  niueis  llexeruut  sedibus  artus.  in  soliis  illis  eburneis  u.  45 
conmemonxtis  (sine  ulla  causa  Itali  'niueos').  'artus  flectere'  secundum 
graecuni  tidtiTitiiv  xtoAa  (yovv)  pro  v.cc&t^fa&ai  dictum  explicaudum  esse 
uidit  Mitscherlichius  cp.  Aescbyl.  Prom.  396,  Soph.  0.  C.  19;  nam  Stat.  Ach. 
II  108  (394)  /luxa  nunc  legitur.  sedebant  ad  mensas,  non  adcumbebant, 
tempore  heroico;  cf.  Lambinus  ad  Hor.  od.  I  27,  8.  —  304.  large 
uiultiplici  construetae  sunt  dape  meusae.  quamquam  miro ,  tamen 
non  insulso  plane  modo  dici  posset  ''dapes  in  mensis  construuntur'  (quod 
acerui  imiiginem  suppeditaret);  sed  'mensae  dapibus  construuntur'  tam 
iueptum  quam  inauditum  est.  quid  usitatum  sit,  docent  Plaut.  Men. 
I  1,  25  cereales  cenas  dat,  ita  viensas  extruit,  Cic.  de  sen.  13,  44  caret 
epulis  extructisque  viensis,  id.  Tusc.  V  21,  62  mensae  exquisitissimis 
epulis  extrutbantm- ,  Tib.  II  5,  99  dapes  et  festas  extruat  alte  cespitihus 
mensas,  Ouid.  met.  XI  119  menms  posuere  ministri  extructas  dapibus, 
Sil.  Ital.  XI  273  regifice  extructis  celebrant  conuiuia  mensis  (Hor.  epod. 
11,  43,  sat.  n  6,  105,  alia).  hiuc  certa  nascitur  eniendatio  'sunt  ex- 
tructae  dape  mensae',  siue  transpositioue  casu  facta  iam  ob  hiatum 
correctum  est  'constructae'  siue  grammaticus  quidam  in  uersus  con- 
formatione  offensus  male  (ita  quippe  laborantes  sub  pondere  mensae 
egregie  depinguutur,  cf.  58)  de  suo  uoces  trtiiecit  mutauitque.  'multiplex 
daps',  cena  multorum  ferculorum.  —  305,  300.  cum  interea  inflrmo 
quatientes  corpora  motu  ueridicos  Parcae  coeperunt  edere  cantux. 
'iuterea' ,   inter  cenam ;    XCV  3.     'quixtieutes' ,    mouentes,  dum  carniinis 


LXIV  307—309.  433 

ictus  comitantur;  cf.  LXIII  11.  'infirmo  motu',  qualis  est  proprius 
anuum  (LXI  154);  etsi  enim  interdum  Parcae  ut  pulcrae  uirgines  descri- 
buntur,  in  artis  nionuraentis  et  in  Ilom.  hymn.  in  Merc.  552  (unde  eas  in 
uicinia  Pharsali  habitasse  comperimus),  tamen  cum  aliis  C.  eas  introducit 
anus  fatidicas  (cf.  Prellerus  myth.  gr.  I  p.  416).  qui  hac  quoque  in  re, 
ubi  Homeri  deseruit  uestigia  (apud  quem  Apollo  fata  canit),  Hesiodum 
(th.  217)  sequens  hoc  munus  apte  dat  Parcis,  recte  CMuellerus  [spicil. 
p.  37sq.]:  'Pareae,  ut  fatales  deae,  praeesse  uitae  hominum  fingebantur  et 
grauissimarum  rerum  curam  suscipere.  quare  praeter  Ilithxiam,  quae  est 
naturalis  socia  Parcarum  (nccQsdQos  Moiqccv),  operam  praestant  in  partu 
inprimis  egregiorum  et  inlustrium  puerorum  atque  unicuique  nascenti 
sortem  suam  canunt.  tale  carmen  cogitandum  est  illud,  quod  TibuUus 
finxit  Parcas  eo  die  cecinisse,  quo  Messala  nasceretur  [I  7,  1,  ubi  uide 
Dissen.].  orta  autem  uidetur  illa  opinio  inde,  quod  uetulae  matronae 
puerperis  assistere  solebant  nendo  tempus  fallentes.  eaedem  deae,  lunonis 
pronubae  haud  raro  comites,  nuptiarum  curam  suscipiuut  (PoU.  onom. 
III  3  p.  117,  Bekk.  ad  Arist.  aues  1734).  patet  igitur,  cur  adpareant 
festo  illo  die,  quo  nuptiis  inter  se  iunguntur,  qiiibus  uasciturum  sciunt 
filium  Achillem,  patris  gloriam  non  aemulaturum  tantum,  sed  aliquauto 
aucturum.  huius  igitur  laudes  et  fortiter  facta  uaticiuantur'.  Hor.  c.  s.  25 
ueraces  Parcae,  Pers.  5,  48  Parca  tenax  ueri;  Cic.  de  diu.  I  45,  101 
ueridieae  uoces  cx  occulto  missae.  —  307,  308.  his  corpiis  tremuliun 
complectens  uiidique  uestis  caudida  purpurea  talos  iuciiixerat  ora. 
'his'  pro  'harum',  ut  263.  'treraulum',  prae  senio,  ut  Enn.  ann.  30  V. 
cuni  tremulis  anus  aitubus.  palla  'complectitur  undique'  siue  totum 
corpus  circumdans  contegit  (266j.  'talos',  ut  Lygd.  4,  36  i)na  uidehatur 
tulis  illudere  palla.  'ora',  instita  siue  limbo  uestia,  ut  Ouid.  met.  IV  480 
summa  uestem  deduxit  ab  ora,  Hor.  sat.  I  2,  29  quarwn  subsuta  talos 
teget  instita  uestc  (ibid.  99).  AStatius  cp.  Plat.  rep.  10  p.  617  C  &vyn- 
TtQccg  Tijg  Avoiyv.r,q  MoiQag  Xsvx^ifiovovaccg  oiiyi^icczcc  tnl  tcoi'  Ktq)c<Xwv 
^xovoag.  —  309.  at  rosco  uiueae  residebaut  uertice  uittae.  ^it'  talis 
infimis  opponit  uerticem  suramum.  quem  'roseum'  attribui  Parcis  tam- 
quara  roseo  iuuentae  flore  utentibus,  iure  suo  bene  sani  critici  carpserunt, 
siquidcra  diligentissimura  in  earura  taraquam  anuum  descriptiono  poetara 
credi  nequit  hic  adeo  sui  oblitum  esse.  nec  de  roseis  corollis  illanim 
capiti  inpositis  cogitari  posse,  ultro  adparet.  nil  autera  iuuat  Ciris  122 
et  roseus  medio  surgebut  uertice  crinis,  cum  et  purpurei  criuis  Nisaoi 
peculiaris  sit  ratio  nec  cetera  congruant.  'ambrosio'  ergo  Viilpius, 
'annoso'  KSchulzius  conieccrunt;  niinima  cura  mutatiouj  (saepissinie 
enim  uocabuloruni  exitus  inter  se  confusi)  'rosoae  niuoo'  rostituit 
AGuariims.  uiuouni  crinem  (cf.  Hor.  od.  IV  13,  12  capitis  niues  cura 
Poerlkarapii  nota,  quod  ex  graeco  yrjQaC  vicpofitvog  ductum  esse  constat) 
anus  habent,  quem  eadem  cum  colorura  oppositiono  iara  in  u.  priore 
obuia  insigniunt  uittae  roseao:  l*rop.  IV  9,  52  (sacordos)  puniceo  canas 
stamine  uincta  comus,  Ciris  511  jyurpnreas  llauo  rctineiUem  uerticc  uittas 

Oa.tul.lus  ud    liac)iruiiti.     II.  28 


434  I^XIV  310-315. 

plane  emfindationem  firmanfl  (nam  ex  re  niuena  uertex  in  flauum  conmu- 
tatus),  PLM.  111  19,  1,  46  candida  llaucnti  dincinxit  tonporn  uitta,  Stat. 
Ach.  I  611  et  Tht^b.  II  738,  IV  218.  —  310.  aetcriiuni<|iii'  ntaniiK  carin'- 

bant  rlte  lahorcin.  officium  inde  ab  initio  raundi  aibi  impoHituni  fata 
nectendi  (cf.  Cic.  de  diu.  f  55  fatum  .  .  e.st  cx  onini  aeUrnitate  flw-ns 
ueritas  sempitcrna)  suo  ordine  (mox  descripto)  peragunt.  locutiones  quales 
sunt  'carpere  (=  perficere)  iter'  et  'carpere  uelleia  (pensum)'  hic  in 
unum  confusae.  —  311.  laeiia  coliiiii  inolli  Inna  reiincbut  uniictiiin. 
de  nendi  opera  uniuersa  cf.  Hluemnorus  libri  '  rechnolof^ie'  I  p.  307  sqq. 
et  in  actorum  archaeolog.  t.  36  (1877)  p.  52;  Marquardtus  antiqq.  lifiu. 
n  p.  500  sqq. ,  ex  poetis  maxime  Ouid.  met.  VI  18—23.  colus  (cuius 
uocis  de  genere  masculino  raro  cf.  Neuius  I  p.  651)  per  totum  opus 
tenetur  (sic  'retinere'  pro  'tenere'  Prop.  II  29,  6)  a  raanu  sinistra,  cir- 
cumdatus  ille  lana  infecta  siue  rudi  in  orbem  glomerata.  quam  lanam 
rudem  cum  semper  conmemorent  in  colo  (Ouid.  1.  1.  19,  epist.  1,  78, 
a.  a.  II  220),  mollis  lana  (ut  infra  318)  constet  ex  filis  deductis  per- 
fectisque,  ouium  autem  lana  fueritne  raoUis  an  crassa  Csollox'  Festns 
p.  301)  nil  ut  in  colo  uellus  indigestum  gerente  referre  adpareat,  pro 
•■molli'  attributo  ex  corruptela  nato  quaerendum  erit  uocabulum  rei 
conueniens  (nec  enira  quod  conieci  'informi'  nirais  placet).  —  312.  dex- 
tera  tiini  leuiter  deducens  flla  supiuis  formabat  digitis.  dextra  lanam 
e  colo  trahens  agili  habilique  modo  (luuen.  2,  56)  stameu  in  longum 
ducit  (Ouid.  met.  IV  36  leui  deduccm  pollice  filum)  digitis  sursum 
erectis  et  in  certam  fili  speciem  redigit.  'tum'  cum  proximo  'tum'  arte 
cohaeret:  'modo  .  .  modo';  uariat  dextra  inter  hoc  negotium  deducendi  et 
torquendi  officium  statim  describendum :  —  313,  314.  tuiu  prono  in 
police  torquens  libratum  tereti  uersabat  turbine  fusum.  raodo, 
dum  policem  (prisce  pro  'pollice')  deorsum  inclinat  (opp  'supinis  digitis'), 
torquet  filum  dextra  eo  quod  uersat  siue  in  gyrum  circnmagit  fusum 
(in  cuius  cacumine  primum  filum  erat  adfixum),  qui  libratur  siue 
aequabiliter  mouetur  ope  rotundi  turbinis  siue  uei"ticilli  (in  quo  inferior 
pars  fusi  haeret);  cf.  Tib.  II  1,  64  fusus  et  ui^posito  pollice  uersat  opus, 
eleg.  in  Maecenat.  1,  73  torsisti  pollice  fusos,  consol.  Liuiae  164  hanc 
lucem  celeri  turhine  Parca  neat.  uersatus  siue  tortus  pollice  fusus  quia 
simul  filum  uersat  uel  torquet,  facili  opera  ipse  pollex  stamina  torquere 
uersareue  dicitur,  ut  Ouid.  met.  IV  34  et  XII  475;  unde  hic,  ne  tauto- 
logia  miuime  grata  existat,  'torquens'  potius  ad  fila  referenda  puto,  dum 
'prono  in  pollice'  magis  ad  u.  314  spectat.  -  315.  atque  ita  decerpens 
aequabat  seinper  opus  dens.  difficile  explicatu  ''ita',  cum  non  id  quod 
ex  prioribus  tjonsequitur  (84,  Ouid.  met.  I  228,  III  22  et  118,  Verg.  G. 
IV  409),  sed  noua  plane  res  adferatur.  nam  dum  in  filo  deducto  torto- 
que  forte  extantes  floccos  naeuosque  sordidos  feminae  nentes,  utraque 
manu  occupata,  oris  dentibus  remouent  et  ita  aequando  consulunt  operis 
siue  fili  et  subtilitati  et  puritati,  tantummodo  pergunt  in  coepto.  itaque 
reponendum  uidetur  "'atque  ibi'  (LXVI  33).    de  re  cf..  eleg.  in  Maecen.  1,  74 


LXIV  316—320.  435 

de  Hercule  lenisti  morsu  leuia  fila  parum;  perciissit  crebros  te  propter 
Lydia  nodos  (quos  nimirum  param  accurate  decerperet  heros),  Claud. 
in  Eutr.  II  583  non  alius  lanam  purgatam  sordibus  aeque  praebu£rit 
calathis.  '^semper'  (ut  et  imperfecta  omnia)  eo  refer,  quod  uno  filo  de- 
ducto  torto  aequato,  ubi  fu.sus  terram  tetigit,  denuo  incepit  opus  nendo 
nouom  filum.  —  316.  laneaque  aridulis  haerebaut  morsa  labellis. 
substantiuum  ''morsum'  indicans  id,  quod  morsu  decerptum  est  siue 
frustum,  hoc  uno  locu  inuenitur;  AStatius  cp.  'mansum'  apud  Cic.  de 
or.  II  39,  162  omnia  minima  mansa.  nec  minns  est  ana^  Xsyousvov 
"■aridulus',  hoc  est,  sucis  siue  sputis  carens  (utpote  in  anubus);  de  duobus 
deminutiuis  cf.  III  18.  —  317.  quae  prius  in  leui  fuerant  extantia 
fllo.  antea  eminuerant  (cf.  Colum.  V  11,  5  surculi  de  arbore  extent)  in 
stamine  iam  tereti  aequalique  (Ouid.  met.  IV  221  leuia  stamina).  de 
constructione  'fuerant  extantia'  (=  extiterant)  cf.  Draegerus  synt.  hist. 
I  p.  293.  cf.  et  Ciris  33  sq.,  252.  —  318,  319.  aute  pedes  autem 
eandentis  mollia  lanae  uellera  uirgati  custodibaut  calathisei.  hi 
calathisci  (quos  praeterea  habet  Petron.  41,  cum  sint  usitati  magis  calathi) 
siue  quasilli  sunt  corbiculae  e  uirgis  teneris  contextae  (Copa  16  uimineis 
in  calathis,  Prop.  III  13,  20,  ubi  fortasse  restituendum  uirgatos  per 
calathos,  codd.  'uirgineos'),  pedibus  nentium  subiectae,  recipiebant  serua- 
bantque  (cf.  ad  L  XXXIV  8  audibant)  candentis  iam  per  purgationem 
lanae  (Claud.  in  Eutr.  I  276  et  niumm  dominue  2)ensis  inuoluere  lanam) 
uellera  iam  e  rudi  statu  mollia  aequaudo  facta  (Ouid.  fast.  II  742  calathi 
lanaque  mollis).  nempe  fila  singula,  fuso  terram  attingente,  abrupta 
fuso  inuoluebantur ;  qui  si  inpletus  esset,  iam  uellus  inde  detractum 
calatho  tradebatur  (luuen.  2,  54  cnlathisque  peracta  refertis  uellcra, 
Theocr.  24,  69  y.ata  KXMarriQog  insiyei),  ubi  in  glomeia  formabatur.  — 
320.  haec  tum  clarisona  pellentes  uellera  uoce.  'haec'  pro  'hae' 
(quod  ipsum  olim  restituebant) ;  cf.  Fleckeisenus  mus.  Rhen.  VII  p.  271 
(IX  p.  220),  Usenerus  Fleckeis.  ann.  1865  p.  226,  Neuius  II  p.  207. 
'uellus'  etsi  adhibetur  etiam  de  rudi  coli  lana  (Ouid.  met.  XIV  264 
quae  ucllera  motis  nulla  trahunt  digitis  nec  fila  sequentia  ducunt),  cum 
'pellentes'  tamen  nullo  modo  coit,  quippe  quod  trahatur,  carpatur, 
uellatur  ad  filum  deducendum.  cum  autem  aliena  intulerint  AStatius 
'plectentes'  coniciens  (nam  calathis  peracta  uellera  tradentes  Parcae 
denuo  nent,  inter  nendum  more  iu  antiquitate  quoque  sollerani  cantautes: 
cf.  u.  306)  et  Heinsius  'polientes'  scribondo,  melius  sano  se  habet 
LFruterii  commentum  'uellentes  uellera'.  cum  tamen  'clarisona  (cf.  125) 
uoce'  ad  solum  illud  inclusum  'pellentes  ucllera'  portineat,  nullo  modo 
ad  u.  sq.,  cui  iam  adest  suus  ablatiuus,  cum  porro  sic  iunctum  'pellentes' 
optime  se  habeat  (quippe  inpellunt  incitantque  Parcae  opus  uoce 
sua  acuta,  scil.  uersu  intercalari  olatiore  cuni  uoce  repetito):  uitiuni 
potius  in  illo  'uellera'  utpote  scribae  noglegcntia  o  u.  319  iterato  lalere 
uidetur.  in  intorcalari  autem  cura  inpellantur  fusi  eo  cuui  consilio,  ut 
celeriter    torqueautur    fila,    haec   ipsa   polli    ncni    inepte    dicunfur.      nnde 

28* 


4:30  J^XIII  3'2 1—327. 

'stainina'  uel  'Jicia'  uidetur  depulisBe  iterata  uox  'uellera'.  —  321.  diuiuo 
fnilcriiiil  (■aruiiue  fata.  'diuino',  quod  ex  pectore  dei  inpleutin  pleuo 
(Lucr.  J  731  ctinuina  diuini  pecloris,  unde  et  ipai  uatew  atijue  nagae  diuini 
diuinaeque  uocantur)  'fuuditur'  siue  maiore  cum  spiritu  profertur  (Cic.  de 
fin.  IV  4,  10,  Tusc.  I  26,  64,  Lucr.  V  llOj.  —  322.  pcrfldiac  quod  post 
uulia  arj^uit  actas.  sic  uere  Lachuianuus;  nam  traditutn  in  V  'arguet' 
ad  8olum  tempus  post  poetam  uoniens  Kpectare  pote.st,  cum  iuter  huuc  et 
iiuptias  illas  iuterpositum  spatium  fuerit  dicendum  non  accusabse  meuda- 
ciorum  et  falsitatis  (de  perlidiae  uocabulo  cf.  Useuerus  Fleckeis.  ann.  1878 
p.  74)  Parcarum  carmen.  cf.  supra  222  nec  ullu  aetas,  Ouid.  met.  II  418 
nemus,  quod  nulla  reciderat  aetas.  —  323.  o  decus  cxiniium  uiagni» 
uirtiitibus  aii^cus.  'decus'  neque  gloriam  potest  designare  (quae  par  itur 
uirtutibus)  ne(iue  uero  uobilitatem  (quo  pacto  'gonus'  scribendum  foret: 
Uuid.  ex  P.  1  2,  2  et  I  8,  17);  unde  equidem  interpretor  de  pulcritudine 
(Aen.  IV  150  tantum  egregio  decus  cnitet  ore,  Stat.  Ach.  I  290  eximium 
formae  decus),  quam  in  nouo  marito  quoque  praedicari  ad  LXI  191  ui- 
dimus  quamque  recte  Peleus  augere  siue  ornare  dicitur  summis  animi 
mentisque  dotibus:  Scip.  elog.  I  3  quoius  forma  uirlutei  parisuma  fuit.  — 
324.  Euiatbiae  tiitameu  opis,  carissime  nato.  n-^miithia'  etiam  Thessa- 
liae  maximeque  Pharsali  uomen  erat,  ut  ex  Verg.  G.  I  492  (cf.  ibi  Vossius) 
notum  est.  uocis  'ops'  usus  singularis  priscorum  proprius :  Enn.  trag.  83  R. 
et  hinc  Verg.  Aen.  VIII  685  ope  (=  manu)  barharica;  hic  regni  potentiam 
indicat,  quam  postea  plurali  'opes'  designabant:  Aen.  II  4  Troianas  ut 
ojJes  et  ib.  605  Jias  euertit  opes.  'tutamen' ,  ut  supra  26  'columen' : 
tragicus  inc.  52  R.  qui  te  tutamen  fore  sperarat  fumiliae  domuique  columen 
(in  V  quod  legitur  'tutum',  'tutii'  pro  'tutn'  exarauit  librarius).  deinde 
Itali  rescripserunt  'clarissime'  cp.  Ouid.  met.  XI  221  sqq.  et  266  felix 
et  nato,  felix  et  coniuge  Peleus  (Cic.  de  oflf.  III  16,  66).  quamquam  de 
coniectura  illa  dubitari  potest,  cum  propriae  Pelei  ipsius  uirtutes  hic 
praedicentur.  coniecit  Froehlichius  'car.  Peleu',  Schwabius  'car.  fato'  (cp. 
Ciris  200),  mihi  in  meutem  uenit  ''notis'  (eis  qui  te  noueruut).  —  325.  accipe 
quod  laeta  tibi  pauduut  luce  sorores  ueridicae.  'accipe',  ut  LXVIII''  13. 
'laeta  luce' ,  ut  suj^ra  16  ahna  (beata)  luce  et  Ouid.  f.  I  87  laeta  dies. 
''pandere',  obscura  inuoluta  aperire,  ut  Aen.  VI  267.  sorores  ueridicae 
Mart.  V  1,  3,  quae  dispensant  mortalia  fata  sorores  Ouid.  epist.  12,  3, 
dominae  fati  sorores  id.  trist.  V  3,  17.  —  326,  327.  sed  uos,  (fuae  fata 
secuntur,  currite  ducentes  subtegmiua  currite,  fusi.  uos,  fusi,  currite 
celeriter  (hoc  indicat  repetitio)  deducentes  fila  (nil  enim  aliud  hic  quidem 
sibi  uolunt  subtegmina;  cf.  Hor.  epod.  13,  15  et  Nemes.  Cjmeg.  311), 
quae  (acc.)  fata  (nom.)  secuntur,  h.  e.  quibus  fata  reguntur,  fila  igitur 
fatalia.  Stat.  Theb.  I  213  et  uocem  fata  secuntur,  Anth.  lat.  227,  1 
[PLM.  IV  p.  260]  consultum  fata  sequuutur.  haec  constructio,  quamquam 
a  sententia  unice  commendatur,  tamen  contortior  est,  ut  fere  non  dubit«m 
quin  'sed  uos,  quos  fata  secuntur,  .  .  fusi'  scripserit  poeta.  etenim  obuia 
trauslatione  a  filis  ad  fusos  hi  quoque  fatales  uocantur.     ceterum  pluralis 


LXIV  328-334.  437 

'fusi'  confirmat  id  quocl  facile  per  se  patet  gx  tota  Parcarum  nentium 
descriptione,  poetam  non  singularnm  munera  (quae  exprimit  notus  uersi- 
culus  Clotho  colim  haiulat,  Lachesis  traliit,  Atropos  occat)  distinxisse, 
sed  onines  simul  nentes  fecisse,  omnes  etiam  simul  cantantes;  unde 
eorum  opiniones,  qui  singulas  strophas  inter  tres  deas  diuidere  uoluerunt, 
conruunt.  quod  et  refutat  ipsarum  stropharum  inaequabilitas,  qua  in  re 
Catullo  conuenit  ex.  gr.  cum  auctore  Peruigilii  Veneris.  Verg.  ecl.  4,  46 
Halia  saecla^  suis  dixerunt  'currite'  fusis  concordes  stabili  fatorum  numine 
Parcae,  quae  uerba  nobis  illud.  'q.  f.  s.'  ad  fusos  referentibus  fauent. 
ad  intercalarem  cf.  et  Theocr.  1,  64  et  Verg.  ecl.  8,  68.  —  328.  adueniet 
tibi  iam  portans  optata  niaritis  Hesperus.  mox  praesto  erit  secum 
aduehens  (Tib.  I  3,  94).  'optata'  ,  honeste;  Ter.  ad.  V  9,  21  di  tihi 
omnia  omnes  seniper  optata  offerant.  ''maritis'  prolej)tice  pro  sponsis 
(nouis  maritis);  de  solis  uiris  accipe.  de  Hespero  ad  LXII.  —  329.  ad- 
ueniet  fausto  cum  sidere  coniunx.  in  thalamum  tuom;  iam  nunc  enim 
praesens  dea  (338,  372  sqq.).  'cum' ,  una  cum ,  statim  adparente  sidere 
felici  uotique  compotem  te  faciento.  'considere'  0  praebet;  quod  etsi 
sane  potest  corruptum  esse  ex  'cum',  fortasse  tamen  continet  uestigium 
scripturae  'quom' ;  sic  etiamnunc  lex  Rubria  a.  a.  Chr.  n.  48  ter  ciuom 
eo  exhibet.  —  330.  quae  tilff  flexo  animo  mentis  perfundat  amorem. 
uulgo  ex  Mureti  coniectura  scribunt  'flexanimo  mentem  p.  amore' 
(Lachm.  'te  flexanimo  mentis  p.  amore' ,  alii  alia),  restituto  uocabulo 
Pacuuiano  (trag.  177  R.  o  flexanima  atque  omnium  regina  rerum  oratio; 
aliter  sensu  passiuo  pro  'amens'  ibid.  422).  iamque  'perfundat'  ualet 
'instillet,  mentem  tuam  faciat  bibentem'  (XLV  11).  uerum  enim  uero 
Thetis,  ad  quam  haec  et  sequentia  spectant  totam,  non  male  dicitur  esse 
nnimo  flexo,  scil.  Veneri:  deponet  in  cubile  ueniens  ferociam  uirginalem; 
Verg.  G.  IV  516  nulla  Venus,  non  ulU  animum  flexere  Hi/menaci ,  Aen. 
IV  35  aegram  nulli  quondam  flexerc  mariti.  sed  quid  iam  faciet  eadem 
de  mentis  aniore,  hoc  est,  tecto  adhnc  (cf.  ad  LXI  171  et  infra  372 
animi  cmorcs)?  puto  conuenire  huic  descriptioni :  aperiet,  nudabit, 
conmittet,  tradet  tibi.  soripsitnp  poeta  'defundat'  an  jirofnndat',  hoc 
est,  effundat  (de  '^o'  producta  cf  202)?  —  331.  lan^uidulosiine  paret 
tecuni  coniungere  somnos.  qui  languidos  reddunt;  ut  lan</uida  quies 
Verg.  Aen.  XII  909,  languida  otia  pan.  ad  Messal.  181;  de  dominutiuo 
rariore  cf.  Anth.  lat.  222,  2  [PLM.  IV  p.  259]  languidulos  ocellos  et  Cic. 
ap.  Quint.  VIII  3,  66.  'paret' ,  uelit,  in  eo  sit  ut;  cf.  Aen.  IV  118  m 
nemus  ire  parant,  Ouid.  rem.  99  peccare  parares.  'coni.  somnos'  honeste, 
ut  mox  372  comungitc  amores,  Prop.  U  14,  22  mccum  hahuit  positum 
lenta  jmelln  cajmt  (Ouid.  opist.  3,  107  ]>crquc  tuum  nostrumqtic  cnput,  qunc 
iunximus  unn).  —  332.  lcuia  snltslorncns  robuslo  brachia  collo.  'leiiin', 
glabra  (hirtis  uiroruni  opposita);  cf  LXI  174.  Ouid.  am.  III  7,  7  illn 
quidem  nostro  suhiecit  eburnea  collo  hrachia ,  Lydia  68  hrachia  formoso 
supponcns  Ciipria  ctillo  (moechi\  Apoll.  Khod.  I  1237.  —  334.  nulla 
donius   uniqnam   talcs   contcxit   aniores.     quoniam   C.   alias  nuuiqiurm 


438  I^XIV  335—341. 

ai  arseos  sola  breues  producit  niai  ante  uocem  graecanicain  (cf.  ad  LXII  4), 
Itali    reatituerunt    adseiitiGntibuH    omnibus   editoribus   'domuB   tales   um- 
quam'.     porro    traditum   'contexit'  uolunt  esse  'sub  uno  tecto  Hociauit', 
quod  iiou  agnoscit  usu.s,  secunduni  quem  siue  defendendi  tutandique  Hiue 
celaiidi  notio  hic  aliena  cum  contcgendi  uorbo  e«t  iuncta.     placuit  recen- 
tiorum  multis  (ut  et  nobis  olim)  Lacbmanni  commentum  'conexit',  quod 
ex   u.   sq.   'coniunxit'    uidetur    couuiendari    ('conexit'  jjro  'conexuit',   ut 
'nexit'  pro  'nexuit':  Neuiu.s  d.  f.  1.  II  p.  495).     sed  8i  'amores'  propter 
sq.  'amor'    est  explicandum   do   mutno    inter   Pelea  et  Tiietidcni   amore 
flagranti  (non  de  bac  ipsa,  ut  VI  16),  si  porro  ad  'domub'  tacita  mente 
supplemus   'ita  ut  hae  sedes',   quomodo  regia  Pelei  conexuisse  amores 
dicatur  nos  fugit.  olim  mare  ab  Argonautis  primo  motum  inuicem  adspicien- 
tium  deae  et  herois  amorcs  conexuit;  domus  nunc  amantes  conexos  sociat 
copulatque.     quodni  auctore   Lenzio    'conspexit'    est  restituendum,  aliud 
remedium   est   circumspiciendum    (hic  'coniunxit',  u.   335  'conexit'?).  — 
335.  niillus  amor  tali  coniiinxit  foedcre  aniantes.    pulcre  'amores'  ex- 
cipit    'amor':   Dracont.  9,  1  sqq.  [PLM.   V.  p.  183J  si  decus  est  uirtus  et 
praemia  cunctameretur,  simeritum  postfama  manet,  si  fama  superstes 
eminet.    'foedus'  de  societate  firma  tam  coniugum  quam  amantium:  Aen. 
IV  520  non  acquo  foedere  amantis,  Maxim.  tleg.  5,  117  haic  geminas  tanto 
constringit  foedere  mentcs  (et  hoc  'mentes'  sane  magis  hic  placeret,  amandi 
notione  iam  i^lus  nimio  repetita).  'umquam'  hic  subintellege.  — 336.  qnalis 
adest  Thetidi,    qualis   coucordla  Peleo.     uariandi  gratia  pro  'quale 
foedus'  (nam  altero  loco  ''qualis'  pro  'et'  ex  more  poetarum):  LXVI  87, 
Stat.  silu.  II  2,  153   non  ulla   deo  meliore  cohaerent  pectora,   non  alias 
coluit  concordia  mentes.     'Peleo'  per  synizesin  bisyllabe.  —  338.  expers 
terroris.    acpo§og.  —  339.  hostibus  baud  tergo,    sed  forti  pectore 
notus.     Hom.  II.  XIII  289   ovk   av   tv   av%£v'    onLO%t    niooi   ^iXog   ovS 
ivi   vcozm,   dXXu   %sv   r]   6T8qv(ov   ?j   vySvog   dvTiccGBis.     apte  EUisius   cp. 
schol.   Ven.  ad  II.  XVI  380  Aia%vXog  ds  'A%iKXia  avv  zij  nccvonXta  cprjdiv 
6ni6&(v  OQfi^aavza  nriSrjaai  zrjv  zciq^Qov  fii]  Stigavza  zu  vcoza  zoig  i%&QOLg. 
notum   quippe,    foeda  fuisse  militi  uulnera  in   tergo   'timido'    (Hor.   od. 
III  2,  16)  accepta  utpote  ignauiae  signa,  contra  honesta  ea  quae  pectus 
hostibus  aduersum  gerat:  Oaid.  a.  a.  I  209,  met.  XHI  264  (X  706),  Plin. 
h.  n.  VII  101,  Stat.  Theb.  X  275,  Dracont.  9,  180  sqq.  [PLM.  V  p.  190]. 
—  340,  341.  qui  persaepe  uago  uictor  certamine  cursus  flaiuea  prae- 
uertet  celeris  uestigia  ceruae.    describitur  nunc  Achilles  ut  noScov.rjg, 
nodag  coy.vg  (cf.  ex.  gr.  IL  I  488),  nullo  tamen  (ut  in   tota  hac  stropha) 
belli  Troiani  respectu  habito,  sed  memoria  cum  eius  pueritiae  (Stat.  Ach. 
II  110  K.   uix  mihi  bissenos  annorum  torserat  orbes  uita  rudis,  uolucres 
cum  iam  praeuertcre  ceruas  et  Lapithas  cogebat  equos  .  .  Chiron,  Pind. 
Nem.  3,  90),    tum    institutorum    Aulide    in    belli   Troiani    praeparatione 
certaminum    (Eurip.    Iph.   A.    206    sqq.,    Philostr.    heroic.    p.   50   Boiss.). 
Ouid.  met.  VII  792  inuictus  certamine  cursus;  attributum  autem  proprie 
cursui  conueniens  'uagus'  (cf.  ad  LXIII  86)  obuia  hic  facilique  inuersione 


LXIV  343-346.  •        439 

ad  certamen  transfertur  ipsnm  (oppositum  ex.  gr.  luctae  certamen  in  uno 
loco  fixum).  'flamea'  siue  'flammea',  imagine  al>  ignis  pemicitate  sumpta 
(Cic.  d.  n.  d  II  9,  24  ut  itnitaretnr  igneam  celeritatem):  Verg.  Aen. 
XI  718  riircjo  pernicibus  ignea  plantis  (ib.  746),  Ouid.  met.  II  392  igni- 
pedum  uires  expertiis  equorum.  'praeuertere',  anteire,  ut  Aen.  XII  345 
equo  praeuertere  uentos.  append.  Tib.  3,  2,  13  uelocis  qtiaeram  uestigia 
cerui.  —  343.  non  illi  qnisqnam  bello  se  conferet  heros.  Danaorum, 
ex  quibns  nemo  cum  eo  se  conparare  uirtutibus  factisque  audebit  (Ouid. 
met.  XIII  6  confertur  mecum  TJlixes,  ib.  98):  fortissimus  erit  in  bello 
Troiano,  cuius  iam  sequitur  descriptio  generalis;  cf.  Hom.  li.  II  674, 
XVni  105.  ''heros',  ut  infra  384.  'bello',  in  pugna,  uon  cohaeret  cum 
sequentibus  (Kuehnerus  gr.  I.  II  p.  263).  —  344.  cum  Phi'ygii  Teucro 
manabunt  sanguiue  camjji.  'cum',  olim  cum.  Thrjgii  Teucro',  mox 
'Troica' :  gaudent  etiam  loci  TtoJ.vawfiLce;  cf.  ex.  gr.  Verg.  Aen.  II  325  sq. 
traditum  in  V  ^teuen'  uel  Henen'  cum  alii  aliter  uellent  sanare  ('riui' 
Itali  nonnulli,  'muri'  Statius,  'cliuei'  Hauptius;  nec  minus  alii  inepta 
proposuere),  a  sententia  rectissime  Itali  dederunt  'campi',  recordati  Stat. 
Acb.  I  84  sqq.  cum  toto  Catulli  loco  comparandos  querti  tu  illic  natum 
Sigeo  in  puhiere,  quanta  aspicies  uictrix  Phrygiarum  funera  matrum,  cum 
tuus  Aeacides  tepido  modo  sanguine  Teucros  undahit  campos,  modo  crassa 
exire  uetahit  flumina  et  Hectorea  tardahit  funere  currus,  Ital.  II.  lat.  384 
sanguine  Dardanii  manahant  undique  campi,  Culex  306,  Ouid.  met.  XIII  579 
(Memnona)  Phrygiis  campis  Achillea  pereuntem  cuspide ;  cf.  Burm.  ad 
Anth.  lat.  I  p.  73.  uitium  quomodo  ortum  sit  mox  uidebimus;  nam 
glossam  'teucri'  adscriptam  pepei-isse  corruptelam,  sane  parum  probabile. 
'Teucro'  adiectiue,  ut  Verg.  Aen.  II  745,  Ouid.  met.  XIV  72.  —  345, 
346.  Troicaque  obsidens  longinqno  moeuia  bello  periuri  Pelopis 
uastabit  tertius  heros.  pessime  'obsidens'  uulgo  explicant  'obsidione 
claudens'  (=  obstdens),  cum  sit  'occupans'  potius  cohaereatque  arte 
cum  'oastabit'.  iam  etsi  longinquuni  audit  etiam  id  quod  per  longum 
tempus  extenditur  (Eun.  ann.  401  longinqxia  aetas,  Caes.  b.  c.  III  80 
longinqua  oppugyiatio),  tamcn  "'louginquum  bellum'  non  ita  coit,  ut  prae- 
ualente  temporis  notione  conparare  liceat  Nep.  Epam.  5,  6  (Agamemnon) 
uix  decem  annis  unam  cepit  urbem  (hoc  est,  intra  decem  annos:  Kuehnerus 
gr.  1.  II  p.  263);  immo  finito  bello  longinquo  occupasse  atque  uastasse 
Troiam  dicendus  erat  Agamemnon.  itaque  non  nimis  grate  repetita  uox 
'bello'  siue  e  glossa  siue  e  u.  343  per  socordiam  irrepsisse  uidetur;  et 
uidetur  genuina  lectio  a  correctore  litteris  minutioribus  suprascripta 
depulso  e  sede  sua  uersns  prioris  e.\itu  in  illo  'teuen'  uestigium  sui 
reliquisse.  potest  esse  Catulli  'louginquo  moenia  fiue',  in  belli  cxitu 
longe  remoto.  'periuri',  ut  Hor.  cpod.  17,  ()5  Pclopis  inftdi,  scil.  quia 
Pelops  Myrtilo  aurigae,  quo  cornntto  uicerat  Oenomaam  currii  ot  Hippo- 
damiaui  rottulerat,  promissa  non  soluit  mortemque  iutulit  (Hygin.  fab.  84), 
unde  Myrtili  deuotione  calamitas  uenit  in  totam  Pelopis  familiam,  Atreum 
et  Thyestcn   tilios   in   regno   se   excipicntea  et   nepotcm  Agamemnonem, 


440  I^XIV  348-363. 

qui  iurc  tortius  regni  Pelopei  hores  audit  (Hom.  11.  II  106).  —  348.  uir- 
tiitCM  claru(|ue  fucta.     'uirtutes'  de  animi  corporisriuo  dotibuf,  ut  32.'J. 
Verg.  Aen.  VII  474  claris  dextera  factis.  —  341).  fatcbuntur  (^natonini 
in  ruucrc  iiialrCK.     testabuntur  alta  uoce,  quainfiuam  diras  in  carorum 
intertoctoroni  fundentes,  hI  cx  Troiao  muris  filios  noci  dato8  uident.     Hic 
enim  in  nota  uocis  'funuH'  signilicationc  (Aen.  IX  526  quae  funera  Tuvnus 
ediderit)  explicare  malim  tam  ob  imaginis  poeticao  njaiorem  Bplondorem 
quam    ob    sequentia.    -      350.  cuiu    iuculluui   cuuo   solucut  u   iicrticc 
criuciu.  describitur  matrum  in  tristi  aspoctu  luctus  (cf.  llom.  II.  XVI II  122). 
dedi   uerba  ex   emondatione  mea:    'inciuium  canos  soluent  a  u.  crimen' 
V   habuisse    uidctur  (cf   ajjpar.  crit.);   in  quibus  ''crines'   propter  'canos' 
nimirum   G   reposuit.     unde  Itali   ex    coniectura  efiecerunt  'in  cinerem'; 
quod   siue  pro   'ut   cinere   spargantur'  (Hom.  II.  XVIII  25)   siue  pro  'ut 
cadaueri    (rogo)    iniciantur'    (Ouid.   met.   III   506,    Hom.   Od.   XXIV  46) 
accipitur,  pessime  se  habot  a  latinitate  nimisque  recedit  a  litteris  traditis. 
nec  quod  AStatius  coniecit  'incuruo'  melius  est,  siquidem  id  quod  anui 
sane   conuenit   ad    uerticem    male    transfertur.     crines   soluere   comisque 
passis  ire  porroque  nullam  habere  earum  curam,  magni  luctus  est  indi- 
cium;   cf.  interpp.  ad  Verg.  Aen.  I  480  crinibus  Iliadcs  passis   et  III  66 
Iliades   crinem    de    more  solutae,   Ouid.   epist.   9,  125   incultis  captarum 
more  capillis,  fast.  III  470 ,  Stat.  Theb.  VI  32  sparsus  et  incultam  ferali 
puluerc    barbam.     itaque    ut    litterula   's'    dittographa  deleta  et  'cano' 
restituto  iam  'uertice'  suum  recipit  attributum  respondens  illi  'putrida', 
ita  ex   ductibus    'inciuium'  ultro  enascitur  'incultum'.     'a  uertice' ,  ubi 
nimirum  in  nodum  erat  collectus:  Sen.  Troad.  99  soluimus  omnes  lacerum 
multo  funere  crinem,   coma  demissa  est  libera  nodo.     ceterum   si  'canos 
crines'    uelis   retinere,    'inculto'    restitutum   eodem  redire,   uix  est  quod 
moneam.  —  351.  putridaque  inflrmis  uariabuut  pectora  paluiis.    pa- 
pillas  fiaccidas  et  uietas  (Hor.  epod.  8,  7  mammae  putrcs,  Attius  trag.  56 
corpus  annis  putret) ;  nec  minus  'infirmis'  de  anubus,  ut  305.    'uariabunt', 
pulsando  liuida  reddent  (Plaut.  mil.  glor.  216  uarias  uirgis,  prol.  Poen.  26 
uarientur  uirgis   et  loris  domi) ,   ut  itidem  faciebant  in    luctu  feminae: 
Aen.  I  481  et  tunsae  pectora  palmis.  —  353.  uelut  densas  praecerpeus 
messor    aristas   solc   sub   ardenti   flaiieutia   demetit   arua.     fundus 
imaginis  Hom.  II.  XI  67  ot  8'  ojaz'  dfirjTTjQtg  ivavrioi  ixIX7'iXolglv  6y(iov 
iXavvovoiv  avdQog  jidyKXQog  kccz'  ciQOVQav  nvQcav   /J  HQiQ^sav,  ra  Ss  SQay- 
(lara  ruQCpia  HLntsi'  cog   TQasg  ual  Axaiol  in    dX?.rjloi6i  &0Q6vr.sg  Srjovv. 
unde  saepe  metendi  uerbumnotum  estadpugnas  transferri(Hor.od.IVl4,  31, 
Verg.  Aen.  X  513).     'praecerpeus'    (ApoU.   Rhod.    III    1386   nQOzdiLOivxaL 
aQOVQag)  AStatius  pro  tradito  'praecernens',  quae  uox  nihili  est,  reposuit. 
quamquam  loci  collecti  dubitantem  me  faciunt,  num  uerbo  illi  hic  sit  locus; 
nam  Ouid.  epist.  19,  143  nostras  praecerpere  messes,  Cic.  Verr.  IV  37,  80 
non  praecerpo  fructum  officii  tui,  Plin.  h.  n.  XVIII  177  boues  ne  germinum 
tenera  praecerpant  sermo  est  de  eis  quae  ante  iustum  tempus  carpuntur; 
et  ipsum  carpendi  uerbum  minus  hic  aptum.    usitatum  cum  sit  'messem 


LXIV  355—360.  441 

caedere,  praecidere,  snccidere'  (cf.  Heinsius  ad  Ouid.  1.  1.),  uidendnm 
est  potius,  an  lateat  siue  'praecaedens'  (cf.  153  'iniacta')  siue  ''praecei" 
dens'.  nam  ceterae  coniecturae  (Italorum  'prosternens',  Scaligeri  'prae- 
sternens')  sane  parum  probabiles.  Verg.  ecl.  2,  13  soJe  sub  ardenti  et 
ibid.  10  rahido  Crapido'  codd.)  fessis  messoribus  aestu,  G.  IV  126  fla- 
iientia  culta.  illud  ''messor  demetit'  cum  non  concoqueret  is  qui  G 
scripsit,  frigide  ^cultor'  reposuit;  sed  copulatum  illud  ex  priscis  tem- 
poribus  ualde  adamatum;  cf  comici  incerti  u.  123  R.  quasi  per  messim 
messor  (^messor  per  messim'  codd.)  unuviquemque  spicum  colligit,  Plaut. 
Epid.  V  2,  51  messem  metes,  Ital.  II.  lat.  886  mnturasque  metit  robustus 
messor  aristas,  Coripp.  loh.  VIII  535  turmasque  rebelles  letifero  mucrone 
secat,  ccu  messor  acuta  falce  metit  scgefes.  —  355.  Troiugemini  infesto 
prosternet  corpora  ferro.  Ouid.  epist.  11,  19  infestum,  funebria  mu- 
nera,  ferrum,  Aen.  X  877  infesta  Jiasta,  alia  multa.  'Troiugenum' 
(=  -genarum:  Neuius  l  p.  19),  pro  'Troianorum',  ut  Liu.  XXV  12,  5, 
Verg.  Aen.  III  359,  VII  117.  —  357.  testis  erit  ningnis  uirtntibus  unda 
Scaniandri.  'testis  erit'  (ut  supra  'fatebuntur')  sollemnis  in  proferendis 
fortibus  factis  (sic  enim  ''uirtutes'  accipe,  ut  51)  formula:  Tib.  I  7,  10  sq., 
Ilor.  od.  IV  4,  38.  'unda  Scamandri'  ex  imitatione  Homeri  fluxit  (ut 
II.  XX  74  '6v  Sav&ov  yiaXiOvai  &so},  civdQsg  ds  ^-nducivSgov):  cf.  L^Iuel- 
lerus  d.  r.  m.  p.  319.  —  358.  quae  passim  rapido  diffunditur  Hclles- 
ponto.  non  uno  ore  funditur,  sed  per  plures  exitus  diuisus  stagnansque 
late  (cf.  Strabo  p.  595)  influit  in  Hellespontum  aestuosum  (Hom.  II.  XH 
30  dyaQQOov  'EXXi^anovTov).  'passim  diff"undi'  (cf  Curt.  VIII  13,  8  flu- 
men  IIII  in  latituclinem  stadia  diffusus  .  speciem  uasti  maris  fecerat), 
ut  supra  277  j;r<ssi'm  discedebant ,  Verg.  Aen.  V  676  passim  di/fugiunt.  — 
359,  3(J0.  cuius  iter  csiesis  angustaus  corporum  aceruis  alta  tepe- 
faciet  permixta  flumina  caede.  rem  narrat  Hom.  II.  XXI  7  sqq.,  218  sqq. 
(ubi  fluuius  azsivon^vog  vsyivfaai.  dicitur).  'iter'  et  'uia'  de  cursu  flu- 
minis,  ut  Prop.  IV  2,  7.  'angustans',  artum  efficiens:  Verg.  Aen.  V  806 
(cum  Achilles)  milia  mulia  darct  lcto  gemercntque  replcti  amnes,  ncc  re- 
perire  uiam  atquc  cuoluere  posset  in  mare  se  Xantlius,  Sil  Ital.  IV  655 
clypeis  galeisque  uirorum,  quos  mactas,  artatus  iter  cursumque  reliqui, 
Stat.  Theb.  IX  436  stipatus  caedibus  artas  in  freta  quaero  uias,  Claud. 
1.  Stil.  I  186  Alpheus  Geticis  angustus  aceruis  tardior  .  .  pergit.  nec 
tanien  'caesi  corporum  .acerui'  ualde  placent  tam  ob  inuersionis  usum 
ineptum  (recte  Cic.  Cat.  IV  6,  11  inscpuUos  ciuium  aceruos,  Vorg.  Aen. 
X  245  ingentis  Butulae  caedis  aceruos)  quam  ob  recurr>ntem  statim 
uocem  'caede';  ex  scriptura  igitur  libri  0  'cessis'  potius  orucnduni  ui- 
detiir  'celsis'.  quocuni  cohaerct  'alta',  in  altum  ogesta:  Attius  322  R. 
Scamandriam  undam  salso  sanctam  obtcxi  sanguinc  atque  aceruos  alta 
(=  alto)  in  amni  corporc  expleui  hostico.  'tepofaciet',  ut  XC  6  Mique- 
faciens'  (cf.  liitschelius  opusc.  II  p.  618  sqq.);  gelida  aqua  (ut  similiter 
ex.  gr.  ferrum  Aen.  IX  419)  tepefit  calido  sanguine  (cf.  181)  inniixto; 
cf.  Lucr.  III  643,  Aen   XI  634.  —  post  360  uel  361  (et  ipse  intercahirii; 


442  I^X^V  302-367. 

causa  erroris)  nonnuUa  intercidisse,  rectissime  adBcruit  LMuellerus  duce 
Statii  loco  s.  1.  his  uerbis:  'ipsum  illud  denique  testis  erit  poterat 
monere,  plus  semel  praecesfjisse  id  quod  est  testis  erit.  quis  enim 
credot  i)Oetam,  qui  narratione  sat  prolixa  uulf^i  htrafrem  ab  Achille  per- 
petratam  de.scripsisset,  ne  uno  quidem  uerbo  tetigisse  caedem  eius  uiri, 
in  quo  uno  omnes  spes  et  opes  Troianorum  fuisse  sitas  tota  ab  Homero 
inde  testatur  antiquitasV  fortasse  etiam  alia  intercidere,  ueluti  Sca- 
mandri  minae,  mors  Achillis,  ludi  sepulcrales'  fadd.  ad  Cat.  p.  134). 
qiiattuor  niinimuni  strophas  intercidisse  putauerim.  —  362.  morti  <|no- 
que  reddita  praeda.  ^mors',  ut  saepius,  pro  cadauere;  Ouid.  met.  II 
340  HcUades  flctiis  et  inania  morti  munera  dunt  lacrimas.  mortuo  quo- 
que  Achilli  ex  huius  uoluntate  suprema  dabitur  pars  praedae  Troianae, 
uirgo  Priameia.  Seruius  ad  Aen.  III  321  Achilles  dum  circa  muros  Troiae 
hellum  gererct ,  Pulyxenam  uisam  adamauit  et  condicione  paeis  in  matri- 
vwniiim  postidauit.  quam  cum  Troiani  fraude  promisissent ,  Paris  post 
Thymhraei  Apollinis  simidacrtim  latuit  et  uenientem  Achillem  ad  foedus 
missa  uulnerauit  sagitta.  tum  Achilles  moriens  petiit ,  ut  euicta  Troia  ad 
eius  sepulcrum  Polyxena  inmolaretur.  quod  Pyrrhus  inpleuit  (cf.  et  Eurip. 
Hec.  37  sqq. ,  521  sqq.,  Ouid.  met.  XIII  441  sqq.,  Hygin.  fab.  110).  de 
uocabulo  reddendi  cf.  LXVI  36.  —  363.  ciiin  teres  excelso  coacenia- 
tinn  aggere  bustnni.  ''excelso  aggere',  terra  in  magnam  altitudinem 
aggesta,  erectum  sublatumque  'bustum'  siue  tumulus  (rvfi§og)  Achillem 
combustum  contegens  (Cic.  de  legg.  II  26,  64),  quod  'teres'  iam  siue 
rotundum  est  (Fest.  p.  363  M.  teres  est  in  longitudine  rotundatum,  quales 
asseres  natura  ministrat  huc  non  quadrat;  cf.  potius  Culex  395  atque 
aggere  multo  telluris  tumulus  formatum  creuit  in  orbem);  Verg.  Aen.  XI 
349  ingens  monte  suh  alto  regis  Dercenni  tervcno  ex  aggere  bustum,  ubi 
Heynius  cp.  Hom.  II.  II  603,  VII  86,  XXIII  245  sqq.;  de  Achillis  tumulo 
cf.  et  Hom.  Od.  XXIV  80.  praeter  necessitatem  Parthenius  'cum  terrae', 
Martyni  Laguna  'ex  celso'  coniecerunt.  —  364.  excipiet  niueos  per- 
cussae  nirgiiiis  artus.  cadentia  membra  pulcra  (Stat.  silu.  I  2,  20 
niueos  artits,  Ouid.  am.  II  16,  29  niueos  lacertos,  Ciris  399)  in  se  reci- 
piet  (Cic.  Brut.  11,  43  sunguinem  patera  excipere).  'percussae'  recte 
Itali:  'perculsae'  solita  in  his  uocibus  confusione  Y.  quae  uoces  tam  de 
animo  quam  de  corpore  adhibitae  ita  differunt  (cf.  Bentl.  ad  Hor.  epod. 
8,  2),  ut  'percutere'  de  quauis  plaga,  cuius  uis  non  nimis  effertur, 
'percellere'  uero  de  ictu  uehementissimo  et  plane  prosternente  dicatur. 
hic  simplici  notione  "^  gladio  interfectae '  est  opus.  —  366.  nani  simnl 
hanc  fessis  dederit  fors  copiam  Acliiuis.  'simul',  ut  supra  31;  male 
hic  quoque  Itali  'hanc'  in  'ac'  mutabant.  'fessis',  bello  decennali;  Verg. 
Aen.  II  109  Danai  longo  fessi  bello,  Hor.  od.  II  4,  11.  Fors  hic  est  non 
tam  dea  caeci  casus  nullisque  obtemperans  legibus  (Enn.  ann.  203),  sed 
potius  onmipotens  illa  Fortuna,  quacum  saepe  coniungitur,  ut  supra  170 
saeua  Fors\  nec  necessaria  coniectura  Itali  cuiusdam  'sors'  reponentis. 
—  367.  urbis  Dardaniae  Neptunia  soluere  uiiicla.   pro  consueto  magis 


LXIV  368-372.  443 

'soluendi',  ut  Aen.  IX  484  nec  te  .  .  adfari  .  .  data  copia  (=  permissum) 
matri\  cf.  Kuebnerus  gr.  1.  II  p.  555.  structa  a  Neptuno  (unde  Neptu- 
nia  Troia  Aen.  II  625)  moenia,  quae  apte  conparantnr  cum  uinclis  ipsi 
urbi  circumdatis  ex  imitatione  Graecorum:  Hom.  II.  XVI  100  Tpot/js  ifp" 
KQ^Ssfiva  Xvaiiiv  (Od.  XIII  388,  hymn.  in  Cer.  151,  Hesiod.  sc.  105); 
nec  dissimiliter  Petron.  123  glaciem  uocat  uinculum  undarum.  eo 
autem  translatio  aptior,  quod  'solui'  etiam  dicitur  de  aedificiis,  quae 
diruuntur,  recte  adnotante  AStatio;  conparatque  Vulpius  Vitruu.  II  8.  — 
368.  alta  Polyxenia  madefleut  caede  sepulcra.  bustum  Achillis  u.  363 
descriptum  (cf.  ad  400).  Ouid.  met.  XV  824  itcrum  madefient  caede  Philippi 
('caede',  ut  360).  'fi'  et  'sc'  cura  paene  distingui  nequeant  in  scriptura 
minuscula,  facile  illud  in  V  'madescent'  explicatur.  —  369.  quae  uelut 
ancipiti  succunibens  uictinia  ferro.  ''quae',  Polyxena;  Kuehnerus  gr.  I. 
II  p.  19.  Lucil.  XXIX  34  M.  ancipiti  ferro  effringam  cardines,  ubi  No- 
nius  ^anceps'  explicat  ''acutum  ex  utraque  parte'.  ferri  bipennis  sub 
ictu  cadens  sicut  hostia;  Ouid.  1.  I.  452  de  Polyxena  diroquc  fit  liostia 
busto  (Eur.  Hec.  108,  628),  epist.  8,  38  succubuit  telis.  Ciris  366.  —  370.  pro- 
iciet  truncum  summisso  poplite  corpus.  corruens  ad  terram  dabit 
cadauer  a  capite  diuolsum  (Eur.  Hec.  567,  Verg.  Aen.  II  557  truncus). 
Ouid.  1.  1.  477  de  trucidata  uirgine  illa  super  tcrram  defecto  pofjlite  la- 
bens,  quod  male  exprimitur  per  'summisso' ;  nam  ut  docent  Ouid.  met. 
VII  191  in  dura  summisso  poplite  terra  et  IV  340  flexumque  genu  sum- 
misit,  Lucr.  I  92  in  Iphigeniae  sorte  simillima  muta  metu  terram  genibus 
summissa  ^ietehat,  ita  faciunt  uiui  metu  uel  aliam  ob  causam;  ut  et  illud 
quod  adferunt  Eur.  Hec.  561  yf.aO^stoa  ngog  yatav  yovv  ante  ictum  kti- 
ferum  habet  locum;  sed  ad  mortem  dati  cum  sese  sustentare  iam  ne- 
queant,  prolabuntur  ad  terram  genibus  succisis  uel  poiilite  succiduo,  hoc 
est,  neruis  quasi  euccisis;  et  Ouidianum  illud  'defecto  poplite'  inlustratur 
locis  his  Ouid.  epist.  13,  24  succiduo  dicor  procubuisse  genu,  met.  VIII 
363  succiso  liquerunt  popUte  nerui  (et  X  458,  Verg.  Aen.  IX  762  et 
X  699),  laude  Pisonis  76  et  tremefacta  cadunt  succiso  poplite  membra, 
unde  etiam  ipsis  genibus  non  caesis  prolabi  poplitem  defectum  apparet. 
nulla  igitur  dubitatio,  quin  ex  lectione  in  0  obuia  'sumisso'  eruendum 
sit  'succiso'.  —  372.  quare  agite  optatos  animi  coniun^itc  aniores. 
iterum  honeste,  ut  Tib.  I  1,  60  iungamus  umorcs,  id.  1  9,  76  iungcrc 
Venerem,  Stat.  Theb.  I  574  Fhoebo  sociasset  amorem.  'optatos',  diu  de- 
sideratos,  quid  ualeat  in  his  rebus  per  se  patet:  Prop.  I  13,  17  optatis 
animam  deponere  labris,  ubi  Lachm.  cp.  Stat.  silu.  I  2,  20  ampJexum  .  . 
optatue  coniugis  artus,  Anth.  lat.  550,  3  [PLM.  IV  p.  443]  lusibus  optatis 
noctis  luctemur  in  umbris  (et  sic  saepiua  'petitus').  sed  quid  hoc  sibi 
uult  'optatos  iungere  amores'?  ^animi  amores'  (cf  Ciris  241  animi 
iactaris  aviorc ,  supra  330)  si  pukre  dicuntur  tlanunae  intus  reconditue, 
quibus  iam  aperitur  uia,  has  minime  optabuut  anuintos  utpote  iam  diu 
pectore  gestas,  sed  iuugere  eas  et  sociari  desiderabaut.  'optatos'  ergo 
ex  'otatoa'  ortum  uidetur:  'o  tantos  a.  c.  auiorea',  quaiiti  scil.  aute  de- 


44  1  I^XIV  373—382. 

Hcripli  suiit  Tiii.  3.^0  nqq.  Vorjr.  (;.  II  36  (luare  agitc  o  prftprios  grnira- 
tim  discitc  culttis,  Stat.  Tli.  XI  478.  cetorum  qiiod  0  'iin'  habot:  ox 
'au'  ortum  piita.  —  373.  nocipint  coniiinx  fclici  focderc  diiiani. 
■■iiccipiat',  e  majiu  parentum  (Tcr.  Andr.  1  5,  63),  qni  filiam  dednnt  uiro 
iii  proprietatera.  nisi  forte  praeforendum  eet  'accipiat  in  torum'  (Onid. 
niot.  X  4G3,  Ciris  414  sq.),  nt  ''dcdatur'  ualeat  'se  dcdat';  cui  inter- 
pretationi  ablatiuus  'foedcre'  fauere  uidetur.  'felici',  respectu  non  solum 
uoci.s  'diuani'  (snpra  25—29),  sod  ctiam  stirpi.s  ex  lioc  foedcre  nasci- 
turae  (=  fevtili).  —  374.  dodaliir  ciipido  inni  diidiim  niipta  innrito. 
"■iamdudum'  duplicem  relationfm  hivbet:  aut  ad  'dedatur'  cum  .signitica- 
tionc  'quam  pvimum'  (cf.  Knehnerus  II  p.  165)  aut  potius  cum  primaria 
notione  ad  'cupido',  ad  quod  cf.  LXI  54  ct  104  sqq.  Priap.  3,  7  cupirlo 
dat  nocte  marito.  —  37(5.  non  illnin  niitrix  oricnti  Iiicc  renisenH. 
altriccs^  cx  multurum  heroinarum  fabulis  notae,  alumnas  ctiam  adultas 
nuptasque  comitari  eisque  in  rebus  Vcnereis  qnoque  ade.sse  solebant. 
'orienti  luce',  mane  nouo;  utitur  cnim  (ipsa  ablatiui  in  'i'  desinentis 
forma  indicante)  'oriens'  hic  magis  notione  adiectiui;  cf.  Ncuius  d.  f.  1. 
II  p.  62.  'reuisens',  quid  agat  alumna,  uisura.  —  377.  licstcrno  colliini 
poterit  circiinidnre  collitm.  'hesterno'  (ut  hestcrni  crines  Prop.  I  15,  5) 
pro  'hodierno',  respectu  illius  'orienti  luce'.  si  noua  nupta  conceperit 
nocte  prima,  ceruix  tumefacta  (Nemes.  ecl.  2,  10  sqq.,  Wernsdorf.  PLM. 
11  excurs.  19)  iam  non  recipiet  fili,  quo  anicula  ex  certo  quodam  (ut 
uidetur)  usu  ante  concubitum  collum  metiebatur,  mensuram  eandem ; 
cuius  usus  aliunde  ignoti  simile  exemi:)lum  adfert  IVossius  ex  fals'  Demo- 
criti  de  sympathiis  et  antipathiis  fragmento  (de  cuius  fide  quid  statuam 
nescio)  Xot^mv  ^i^Xkqiov  ■xaxa^stQrjaov  ano  mziov  slg  axiov  -iictv  fihv 
taov  vj ,  naQ&svog  Baxiv  ft  8s  firj ,  ^cpQ-aQxo.  —  377,  378.  nnxia  nec 
mater  discordis  ninosta  puellne  secubitii  cnros  mittet  spernre  ne- 
potes.  secubitum  postquam  Vulpius  ostendit  non  ad  Thetidem  antea 
cum  matre  uno  in  lectulo  cubantem  spectare  iiosse  propterea  quod  cen- 
tum  filias  adsignent  fabulae  Doridi,  plerique  malunt  referre  ad  discor- 
diam  siue  rixas  inter  coniuges  ortas.  quarum  mentio,  ut  uerum  fatear, 
non  minus  inconiraoda  atque  inportuna  hoc  loco  mihi  uidetur,  qui 
artissime  haec  cum  prioribus  cohaerere  puto:  felici  foedere  iuncta  diua 
statim  frnctum  amoris  concipiet;  nec  uerendum  est,  ne  Doris  anxia 
missura  siue  dimissura  sit  (Hoi*.  od.  I  38,  3  mitte  sectari)  spem  nepotum 
pi'optereaque  maesta  fiat,  quod  filia  discors  a  uiro  dissideat  et  relegetur. 
etenim  secubitus  (cf.  ad  LXI  101)  hic  de  discidio  accipiendus  (Suet. 
Tib.  7  mox  dissedit,  et  aliquando  granius ,  ut  etiani  perpeiuo  secubaret), 
cuius  causa  in  ipsa  sterilitate  posita;  nam  'discordi^s',  cuius  natura  cum 
natura  uiri  non  concordat,  iihysice  intellego  secundum  Lncr.  IV  1247  sqq. 
anxia  igitur  mater  uerbis  'd.  m.  p.  s.',  quae  causam  anxietatis  reddunt, 
accuratius  depingitur.  'caros',  cf.  LXVIIP  79;  Ciris  360  sq.  —  381, 
382.  talin  praefantes  quondani  felicia  Pelei  carminn  diuino  cecinere 
e  pectoi*e  Parcae.     coniunge :  talia  carmina  (pluralis   respectu  singula- 


LXIV  383-386.  445 

ruiii  strophaium ;  sed  cf.  et  ad  LXV  15)  olim  tempore  illo  beato  e  diuino 
(cf.  321)  pectore,  dum  felicia  Peleo  praefautur,  ceciuere.  uam  'prae- 
fari'  uon  utitur  hic  rara  omnino  uaticiuandi  significatione  (lustin.  XI 
5,  5,  Symm.  epist.  X  22  meo  praefutu),  quae  iam  illi  'cecinere'  inest, 
sed  solita  et  uulgari,  qua  denotat  'ante  rem  aliquam  agendam  (hic 
amantium  in  thalamo  coniunctionem)  aliquid  edere  siue  monere',  plane 
ut  Liuius  XXII  1,  16  ut  ita  fierent,  queniadmodum  cordi  esse  diuis  ex 
carminibus  praefarentwr ,  Cic.  de  diu.  I  45,  102,  Verg.  Aen.  XI  301. 
'cecinere  e  pectore'  restitui,  cum  V  praebeat  'cecinere  pectore',  unde 
uulgo  '^cecinerunt'  effeceraut:  Verg.  Aen.  III  373  canit  ditiino  ex  ore 
sacerdos,  Cic.  proguost.  fr.  6  [PLM.  I  p.  28]  pertriste  canit  de  pectore 
earmen.  'Pelei' ,  siue  ad  'felicia'  (sc.  omina)  siue  potius  ad  'cecinere' 
refers,  a  sententia  utique  debet  esse  datiuus;  nam  si  pro  genetiuo  habes 
'felicia  Pelei  carmina'  iungens,  haec  non  sunt  uaticinia  fausta  ad  Pelea 
data,  sed  a  Peleo  edita.  sed  a  forma  ''Pelei'  non  potest  non  esse  genetiuus, 
cum  datiuus  semper  in  'o'  desinat  (cf.  Neuius  I  p.  329  sq.)  nec  ueri- 
simile  sit,  poetam  hic  alia  forma  quam  supra  336  esse  usum.  nil  igitur 
relinqui  uidetur  quam  ut  'Peleo'  restituatur.  —  383,  384.  praeseutes 
iiamque  aute  doiuos  iuuiscre  castas  licrouui.  'ante',  aetate  heroica, 
cf.  Hom.  Od.  III  420  et  VII  201  sqq.;  nec  male  Ellisius  cp.  Hesiod. 
fr.  218  M.  ^vval  yccQ  x6rs  daCrsg  taav,  ^vvoi  ds  d'6coKOL  dd^avdroiat  d^soici- 
y.ara&viirotq  x'  dv&Qa.Ttoiq.  'praesentes',  iu  terris  inter  homines  uersan- 
tes,  ut  Hor.  od.  III  5,  2  praesens  diuus  habebitur  Augustus,  Lambin.  ad 
od.  I  35,  2.  'inuisere',  adire,  iit  Aen.  IV  144.  'castas',  inpollutas  purasque 
(ad  LXn  46),  ut  Cic.  Cael.  4,  9  Crassi  domus  castissima,  Hor.  od.  IV  5,  21 
nullis  polluitur  casta  domus  stiqms,  Verg.  G.  II  524.  Germau.  Arat.  107 
de  lustitia  ncc  dedignata  subire  tecta  hominum  et  puros  sine  crimine,  ditia, 
penates  iura  dabas.  'heroum',  regum  praesertim  principumque;  sunt 
Homerici  dioysvstg  ^aailiiss.  —  384.  ct  sesc  mortali  osteudcre  coctu. 
coetui  (ut  LXVI  37)  mortalium  (qui  iutellegendi  dvsQsg  Sr'j(iov),  ut  saope 
poetae  loquuutur;  LXVIII'^  57  sq.  nota  (==  uotoruui)  svpulcra  et  coynutos 
cineres,  LXVIIl'*  14  dona  heala  (=  beatorum),  Tib.  I  3,  67  et  Ouid.  mut. 
IV  455  sedes  scelerata,  Lucan.  IV  207  dexlrae  famulae,  Hor.  epist.  II  2, 17 
et  174  similiaque;  cf.  et  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  159  sqq.  —  385.  uoudum 
spreta  pictatc.  cum  homines  nondum  obliti  esseut  religionis  iustitiaequc; 
ampla  euim  significatione  utens  uox  'pietas'  hic  tam  ad  deos  quam  ad 
homiaes  spectat;  Cic.  d.  n.  d.  II  61,  153  cognitio  deorum,  e.c  qua  oritur 
pietas,  cui  coniuncla  est  iustitia  reliquaeque  uirtutes;  Pausan.  Vlll  2,  2  of  ydg 
Sij  rors  av&Q(onoi  ^svoi  xai  oftorpaTtf  Joi  &soig  t]aav  vno  SiKat-oavvijg  xai 
svcs^siag.  —  3S(J.  tciuplo  iu  fuly;cutc  rcuiscus.  paruui  oonueuiret 
tempori  heroico,  si  do  templis  auro  et  marmoro  fulgcntibus  cogitaro- 
mus;  et  deorum  aedos  eandom  prae  sc  tulisse  tum  iucultam  simplicita- 
tem  quam  cetera  omnia,  certatim  offeruut  pootao.  iuuuo  ut  ipsa  ablatiui 
forma  (cf.  ad  376)  docet,  Mulgente'  est  merum  participium:  in  templo, 
quod  per  dierum   festorum   oportunitatem   laoto   fulgebat  orualu.     'reui- 


446  LXIV  887—390. 

Bens'  ncniodiiiii  jiotuit  expliciiie.  n;im  ex  Hecundiirio  enuntiato  non 
licere  arcesHi  ''uniiuii  aiicra',  facile  sentitur;  et  ni  lOllisiu.s  locutioneh  noii- 
nuUaa  adfert,  in  quiljuH  adeet  ablatiuus  pro  accuHatiuo  pontea  ufiitato 
(ut  'ponere  in  men.sa',  cp.  Holtzii  synt.  I  p.  85),  hoc  ad  rem  pertineret, 
si  postea  'in  templum  reuisere'  dictum  esse  constaret.  constat  autem 
solum  hoc,  priscos  loqui  consuesae  eic  'reuisere  ad  aliquem',  quod  toto 
ut  aiunt  caelo  ost  diuersum.  8crip.seram  olim  teneoque  'reHidens',  ut 
Aen.  VJII  467  mediisque  residunt  aedibus,  Ouid.  met.  IX  310  dinam  re- 
sidcntcm  in  ara.  causa  erroriH  u.  37()  «cribae  niomoriac!  inhaorens.  — 
;JH7.  iiiniua  ciim  festis  iiciiisscni  sacni  diebiis.  Ouid.  ain.  III  10,  1 
annua  uenerunt  Cerealis  tempora  sacri  (ib.  47  festa  dies).  ceterum  per  se 
ajiparet,  hoc  non  spectare  ad  certa  loca,  sed  in  uniueraum  esse  dictnm; 
Ellisius  cp.  Hom.  hynin.  Cer.  27,  Callim.  hymn.  Apoll.  76  sqq.  —  388.  con- 
spexit  terra  centiim  prociiinbere  tanros.  sic  ueris.sime  Itali  pro  tra- 
dito  'procumbere  currus',  unde  alii  etfecerunt  'procurrere  currus',  recor- 
dati  illud  Verg,  G.  III  18;  unde  cum  iam  'terra'  abundare  intellegerent, 
hoc  aut  in  'Cretum'  (Wakefieldus)  aut  in  ''cretam'  (h.  e.  calcem,  Orellius) 
inmutare  cogebantur,  ne  sic  quidem  consecuti  quod  melius  in  locum 
quadret  quam  Hauros',  «luod  fxarojti.^as  in  louis  cultu  sollemnes  optime 
nobis  in  memoriam  reuocat.  ceterum  secundum  locos  quales  sunt  Onid. 
met.  II  347  cum  uellet  terrae  procumbere  et  V  122  procubtiit  terrae  mactati 
more  iuuenci,  Verg.  Aen.  V  481  procumbit  humi  bos,  conicias  in  scriptura 
libri  0  'terram'  latere  solitam  corruptelam  priscae  formae  'terrai',  bi- 
syllabae  nimirum,  non  (ut  tunc  cascae  pronuntiationis  restitutores  docti 
haec  in  uersus  redegerunt)  trisyllabae;  CIL.  I  1007  hau  pnlcrum  pulcrat 
feminac.  —  389,  390.  saepe  uag:us  Liber  Parnasi  uertice  sumino 
Tliyadas  elfusis  euantis  crinibus  egit.  'uagus',  uolitaiis,  discurrens, 
ut  LXIII  13;  qualem  Liberum  describit  ex.  gr.  Eurip.  Bacch.  145  sqq. 
communia  Baccho  cum  Apolline  sacra,  ut  aliis  locis,  ita  Delphis  erant 
(Prellerus  myth.  gr.  I  p.  213,  383,  537  sqq.,  557);  \\i  et  in  ApoUinis 
templo  magno  tympanum  fastigii  in  una  parte  Phoebum  cum  Musis, 
in  altera  Bacchum  cum  Thyiadibus  sociauit.  Lucan.  V  72  Parnasus 
gemino  petit  aethera  collo,  mons  Phoebo  Bromioque  sacer,  cui  numine 
mixto  Delphica  Thebanae  referunt  Trieterica  Bacchae.  poeta  tamen  hic 
certum  quoddam  cacumen  (Tithorea  et  Lycorea  summa,  quibus  minora 
quaedam  acceduot,  quae  omnia  sacris  Bacchicis  celebrata  esse  uidentur: 
Pausan.  X  4,  2  et  32,  5  sqq.,  Soph.  Ant.  1126  sqq.,  Arist.  nub.  603  sq., 
Eur.  Bacch.  306  et  Eum.  22  et  lon  1225  sq.  et  Iphig.  Taur.  1243  sq.  et 
Phoen.  234  sq.)  non  uidetur  respexisse.  'egit'  siue  prae  se  inpulit  ut 
^aX^aixoQog  cateruatim  Bacchas,  feminas  et  Atticas  et  Delphicas  (Paus. 
1.  1.,  Eurip.  fr.  752  N.),  quae  furore  fanatico  comas  iactantes  (cf.  ad 
LXIII.23,  Ouid.  fast,  VI  514  Thyadas  effusis  per  sua  coJJa  comis)  'euhoe' 
clamant  siue  Bacchanalia  peragunt;  Prop.  II  3,  18,  Sil.  Ital.  I  101,  Apul 
met.  VIII  27  {euantis  orgia  Aen.  VI  517).  Eustath.  ad  Hom.  II.  I  342 
iK  Tov  ■9'vfj.v  Hul  ©vdSsg  at  E<k%xai,   et   semper  haec  forma   non  minus 


LXIV  391—394.  447 

bona  erat  quam  altera  &vta8fs  tara  apud  Graecos  quam  apud  Romanos, 
ex  quibus  teste  Velio  Longo  [p.  55  K.]  Vergilius  Aen.  IV  302  'Thyias' 
scripsit  (repugnantibus  tamen  Mediceo  et  Macrobio),  ceteri  semper  'Thyas' 
habent:  Ouid.  fast.  VI  514,  Val.  Flacc.  VIII  447,  Stat.  Theb.  V  92  (ubi 
solus  Paris.  ^Thyias')  et  IX  794  et  XII  792;  unde  non  accedo  Bentleio 
ad  Hor.  od.  If  19,  9  (ubi  codd.  non  addicunt)  unam  solamque  formam 
'Thyias'  agnoscenti.  —  his  uersibus  nullum  esse  conexum  cum  eis  quae 
secuntur,  olim  recte  intellexeruut:  'saepe  egit,  cum  acciperent  aris' 
(pro  'ut  semel  acceperunt')  male  sunt  copulata;  nec  deo  licuisse  duobus 
simul  uacare  negotiis,  recte  LMuellerus  adnotat,  cuius  ceterae  rationes 
parum  ualent.  nam  Apollinis  mentionem  desidei"ans  sine  causa  (nam  et 
inter  deas  ex.  gr.  maxima  caelicolum  non  inuenitur,  et  tria  exempla 
attulisse  satis  esse  potuit  poetae),  in  lacuna,  quam  statuit,  haec  fere 
hausta  esse  ille  putauit  'saepe  oculos  licuit  mortales  cernere  Phoebum, 
Pythia  uisurum  aut  adytis  oracla  daturum' ;  quae  mihi  quidem  parum 
eis  quae  subiciuntur  conuenire  uidentur.  nil  fere  desideramus  nisi  uin- 
culum  quoddam  inter  priora  et  posteriora,  quale  esse  potuit  ex.  gr. :  ex 
illo  tempore,  quo  cum  Baccharum  thiaso  ex  Thracia  uenit  Delphos. 
fortasee  ex  Euphorionis  Jiovvaco  [Meinekius  anal.  Alex.  p.  45  sqq.]  hic 
hausit  poeta.  —  391,  392.  cum  Delplii  tota  certatim  ex  urbe  ruentes 
acciperent  lacti  diuum  fumantibus  aris.  'Delphi',  incolae,  ut  lustin. 
7,  8  et  8,  2.  Phaedrus  V  1,  3  ut  mos  est  uulgi,  passim  et  certaiim  ruit 
^  feliciter^  subclamans,  Verg.  Aen.  IV  401  migrantes  cernas  totaque  ex 
urbe  ruentes.  'acciperent  diuura',  ut  hospitem  iam  incolam  futurum,  cf. 
Aen.  III  353  sqq.  'laeti',  quod  libri  (i  corrector  restituit,  unlgo  opti- 
nuit;  quo  pacto  traditum  in  V  Hacti'  posset  teneri,  iam  olim  IVossius 
monuit,  conligeus  Hor.  od.  11  19,  10  et  Eurip.  Bacch.  142  (quibus  adde 
ibid.  710  et  Sen.  Oed.  495),  unde  lacte  (de  forma  'lacti'  alibi  non  obuia 
cf.  ex.  gr.  LXVIIP  84  capiti)  quoque  Baccho  esse  sacrificatum  apparet. 
cui  obseruationi  quominus  parerent,  editoribus  non  sine  ratione  obstitit 
id  quod  sequitur  ''fumautibus  aris',  quod  quomodo  cum  lacte  sociaretur 
non  perspicerent.  unde  Itali  nonnulli  ^spumautibus'  dedere,  non  bene  copu- 
latis  duobus  ablatiuis.  fumant  autem  altaria  odoribus  accensis,  quorum 
peculiaris  mentio  tam  saejie  adest  (ut  Hor.  od.  IH  18,  8  uctus  ara  multo 
fumat  odore)  quam  omittitur,  ut  Verg.  ecl.  1,  43  bisscnos  cui  nostra  dies 
altaria  fumant.  possunt  igitur  haec  sic  copulari  'acci]H>rent  hicti  diuum 
et  fumantibus  aris'.  saepissirae  copula  noto  compendio  e.xarata  eua- 
nuit.  —  393.  in  letifcr»  bclli  certaniinc.  cf.  supra  340  certamine 
cursus,  Lucr.  1  475  et  Verg.  Aen.  X  146  saeui  (duri)  ccrtamina  bclli, 
Cic.  ad  fam.  X  18,  2.  Verg.  Aen.  VI  279  mortifcrum  Bcllum  (ib.  Vlll 
700  clausula  adsunipta).  —  394.  aut  rapidi  Tritonis  cra  anl  Khaninn- 
sia  iiirgo.  dea  (cf.  LXIIl  92)  Tritouis  siue  TQiToynfia  (liom.  II.  1\'  ril;')), 
Tritonia  siue  Tritonis  (ex.  gr.  Aeu.  II  171  et  22G),  unde  audiiit  MiiuMua, 
ipsi  ueteres  dubitant.  et  cum  illa  interpretatio,  qua  o  louia  oapite 
(secundum  Aeolicum  xqit(o)   nata  Pallas  sic  dici    lingebatur,  liinc  exclu- 


448  '■'XIV  395—397. 

clatur,  aquae  epitheto  'raj^idi'  indicatac  nori  taiii  de  Libyae  aiue  lacu 
('torpent(3m'  uocat  Lucan.  IX  347)  siue  ainne  in  hunc  influente  (de  cuius 
rapiditate  nil  constat,  etni  maguuni  eura  dicuut  Ilerod.  IV  178,  scLoL 
Apoll.  Kliod.  IV  1311,  1'lin.  h.  n.  V  28)  quaui  potius  de  Boeotiae  fluuio 
iu  Copaidcm  palndum  ae  infundeute  accipiendae  uidentur,  quippe  qui 
Xtifiu^^og  uocitelur  a  Pausanio  IX  33,  7  (ovofid^ovat  di  TQirayva  avzov, 
oxi  r^v  'j49ijVav  rQacprjvat  naQu  norafio)  TQiriovi  ?xhi,  Xoyog,  wg  Stj  TOti- 
rov  xov  TQiriova  ojtoi:  xai  oujjt  rdv  Ai^voyv;  cl.  omnino  rrellcrurt  niyth. 
gr.  I  p.  147  sqq.).  recte  Klli.siua  obseruat  deam  hic  Tritonida  dici 
maxime  ut  belli  praesidem  armipotentem  (Aen.  IX  297),  cp.  Callim.  ep. 
71,  6,  Sil.  Ital.  III  322  sq.  et  IX  297.  cum  hac  autem  miro  modo  con- 
sociatur  Nemeais  a  pago  Attico  Rhanmunte,  ubi  praecipue  colebatur, 
dicta  Rhamuusia,  de  qua  cf.  Prellerus  1.  L  p.  418  sqq.  quae  dea  dicto- 
rum  factorumque  superborum  ultrix  et  uindex  uirium  omne  nefas  animo 
mouentiuin  numquam  ab  ullo  autiquitatis  scriptore  memoratur  hominum 
praeliis  interfuisse  (nam  epigramma  Anth.  Pal.  XVI  263  nil  ad  rem). 
pacis  eam  amantissimam  et,  cum  extincto  Saturni  regno  bella  rixaeque  ubi- 
que  orerentur,  ultimam  deorum  terras  reliquisse  ueterum  fabulae  narrant; 
et  tantopere  ab  huius  numinis  natura  atque  indole  abhorrent  praelia, 
ut  nullo  pacto  illa  a  poeta  tamquam  praesens  bellantium  uirorum  hor- 
tatrix  fingi  potuerit.  itaque  non  dubito  quin  merum  librariorum  uitium 
subsit.  non  habet  autem  altera  uirgo  hic  locum  quam  Diana,  quam  ex 
Hom.  II.  V  447  et  aliunde  notum  est  a  bellico  tumultu  non  abhorruisse. 
quae  quia  Amarynthi  tamquam  dea  bellica,  ut  uidetur  (Strabo  X  p.  448; 
Prellerus  1.  1.  p.  23G),  colebatur,  huius  cognomen  'A^uqvoiu  latere  opi- 
natus  et  uestigia  libri  0  secutus  scripsi  'Amarunsia'.  quam  emendationem 
olim  Anal.  Catull.  p.  56  a  me  propositam  anno  post  cxtitit  qui  iterum 
tamquam  suam  proferret.  —  305.  praeseus  liortata  cateruas.  de  Marte 
cf.  Hom.  II.  V  461  sqq.,  contra  de  Minerua  II.  IV  439  et  saepius.  'hortata', 
exstimulauit,  ut  Caes.  b.  g.  III  19  Sahinus  siios  liortatns.  'cateruas',  de 
exercitu  (maxime  barbararum  gentium),  ut  Aeu.  VIII  593,  XII  264.  — 
396.  sed  postquain  tellus  scelere  est  iubuta  uefaudo.  iucipit  aetatis 
quam  uocant  ferreae  descriptio,  quam  praeeunte  Hesiodo  iQy.  171  sqq. 
certatim  poetae  latini  exhibuere;  cf.  Ouid.  met.  I  127  sqq.,  Verg.  G.  II 
in  fine,  Sen.  Phaedr.  540  sqq.,  alia.  non  desunt  tamen  Catulli  descri- 
ptioni  colores  uere  Romani,  ultroque  ea  in  memoriam  reuocat  Sallust. 
Cat.  10  sqq.  'inbuta',  poUutae  scelere  sunt  terrae  adhuc  purae;  Cic. 
Font.  14,  31  sociale  hellum  macula  sceleris  inhutum,  Phil.  V  7,  20  cum 
semel  gladium  scelere  inhuisset.  Ciris  323.  —  397.  iustitiamque  onines 
cupida  de  meute  fugariiut.  et  ita  homines  ubique  fas  diuiuum  huma- 
numque  (cf.  385,  Cic.  ijart.  or.  22,  78  iustitia  erga  deos  religio,  erga 
parentes  pietas,  creditis  in  rebits  fides  .  .  nominatur;  de  n.  d.  I  2,  4 
et  116)  expulerunt  ex  animo,  quem  illius  loco  iam  occupauit  cupiditas 
siue  auida  diuitiarum  magnarumque  rerum  adpetitio  lubidinesque  (cf. 
Lucr.   III  59  sqq.).     sic   enim   explicare    malim    quam    deam   intellegere 


LXIV  398—403.  449 

(Onid.  fast.  I  249  nondum  lustitiam  facinus  mortale  fugarat  seciindum 
Arat.  Phaen.  133;  cf.  et  Hesiod.  fgy.  190  sqq.).  cf.  potius  Nigidius  in 
schol.  Germanici  p.  66,  2  Br.  —  seqiiitur  usqiie  ad  404  scelerum  descriptio. 
—  398.  perfudere  iiianns  frateruo  sauguine  fratres.  Verg.  G.  II  510 
gaudent  perfusi  sanguine  fuitriim,  Ouid.  met.  XIII  149  fraterni  sangui- 
nis  insons.  —  399.  destitit  extinetos  natus  lugere  parentes.  quos 
leges  naturae  iubent  et  animo  dolere  mortuos  (Ouid.  met.  XV  486  ex- 
tinctum  . .  defleuere  Numam)  et  huius  doloris  signa  externa  prae  se  ferre 
habitu:  periit  quae  proprie  uocatur  pietas.  —  400,  401.  optanit  genitor 
priniaeui  funera  uati,  liber  ut  innuptae  poteretur  flore  nouereae. 
hoc  facinus,  quod  exemplaribus  suis  non  debuerit,  CatuUum  suae  aetatis 
mores  deprauatos  respicientem  inseruisse,  bene  adnotauit  AStatius  cp. 
Sall.  Cat.  16,  2  (Catilina  captus  amore  Aureliae  OrestiUae)  quod  ea  nu- 
bere  illi  dubitabat,  timcns  prixiignum  adultum  aetate,  liro  certo  creditur 
necato  fdio  uacuam  domum  scelestis  nuptiis  fecisse.  nec  alium  filium  in- 
dicat  'primaeuus  natus',  siquidem  uerum  uitae  initium  ab  adulescentia 
ducentes  'primaeuos'  uocabant  puberes,  ut  Verg.  Aen.  VII  162  flore 
iuuentae  primaeuo.  loco  autem  Sallustiano  opitulari  licet  difficultatibus 
haud  paucis,  quas  uerba  nostra  2'raebent.  neque  enim  quid  optauerit 
mente  tacita  pater  scelestus,  sed  quid  fecerit  ui  dolisue  declarare  de- 
buit  poeta:  quid  si  uoti  non  compos  reddebatur  pater,  si  uixit  uiguitque 
filiusV  unde  facinus,  si  facinus  est  mentis  uotum,  patefuctum  est?  scriben- 
dum  'patrauit',  ut  Tac.  ann.  XI  28  multasque  mortes  iussu  Messalinae  patra- 
tas.  'funera',  caedem  (Aen.  II  539),  est  pluralis  amplificationis,  ut  368.  poiTO 
ratione  caret  nouerca  'innupta'  siue  coniugis  expers  (LXII  12);  nec  recte 
putant  proleptico  dici  'nouercam'  (ut  ex.  gr.  'gener'  apud  Verg.  Aen.  II  344) 
nouam  coniugem.  quippe  ut  eam  posset  ducere  ('flore  potiri',  delibare  uir- 
ginitatem,  cf.  LXII  46;  de  forma  'poteretur'  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  419), 
pater  scelus  commisit;  et  si  domus  iam  uacua  est  liberis  e  priore  coniuge 
genitis,  noua  nupta  non  fit  omnino  nouerca;  multo  minus  autem,  ut 
nonnuUi  dicunt,  propterea  illa  cst  nouerca,  quod  timens  piiuignum 
futurum  et  hac  ipsa  cunctatione  auctor  existens  faciuoris  patri  scelesto 
nouercalem  quendam  animum  prodidit.  unde  nouercam  eo  abire  iubea- 
mus,  unde  librariorum  intempestiua  recordantium  socordia  arcessiuit. 
scripsisse  autem  putamus  poetam  simpliciter  'liber  ut  hinc  nuptae  p.  f. 
nouellae' :  ut  ab  hac  parte  (filio)  expeditus  tntusque  (propterea  ropul- 
sam  iam  non  ferens)  duceret  nouam  couiugem.  nam  quod  LMuellerus 
lacobi  Maehly  commeutnm  'uti  nuptae'  praetulit:  mihi  etiamuunc  ob 
uitandam  ambiguitatem  multo  melius  adesse  uidetur,  quo  aperte  'liber' 
ad  natum  referatur;  nec  ita  raro  'in'  et  'hinc'  eonfusa.  docet  autem 
Catullum  demiuutiuorum  amantissimum  'nouellus',  quod  plane  ut  'uo- 
uus'  adbibont  poetae;  Ouid.  a.  a.  III  560  tctigit  thnhimus  pracda  nouiUa 
ttios,  Tib.  II  2,  22;  et  dcpingit  ilhul  {lagrantom  foniinae  amorom ,  quo 
ductus  pator  filiuni  gornuinnui  sustulit,  ut  oo  tristior  taotriorquo  oimdat 
imago.         402,  403.  ignaro  niater  sulisternens  go  inipia  nato  inipia 

t'Ai  iM.i.'-  cil.    Biiuhroiis.      11.  21) 


4r){)  I'XIV   401    -407. 

iioii  iHTitii  i-sl  iliiioK  scolonm;  parMilcs.  mirum  eBt,  nonnulloK  poe- 
<Hiii  tle  locunt.i  et  Uedipodc  cogitantem  faccic.  nain  'impia'  matcr  cum 
nit  ea  quac  couscia  Kccleris  Bcse  niiHceat  lilio  iiil  talc  ijUHpicaiiti ,  «^uo- 
modo  lioc  iii  locaslam  conueiiitV  neque  tum  Itoraae  cxcmpla  cx  laKulis 
erant  petenda.  'sul):<terneu8  sc',  corpua  ad  Venerie  gaudia  praebenw; 
Val.  Max.  VII  7,  4  cuius  (senis)  pullincto  iam  corpori  murcidam  stneclu- 
tem  tuam  substrauisti  (anus),  Sueton.  Aug.  68.  repetitio  autem  uocis 
'impia'  egregie  duplcx  matris  taetrac  liagitium  ob  oculos  ponit:  scelesta 
est,  dum  filio  ex  se  descendenti  (qui  rci  ignarus  noctc  ob.scura  cum 
quauis  alia  misceri  credit)  ciilpam  diram  inputat,  dum  niaiorum  custain 
et  sine  labe  domuu.  polluit  (nam  'scelerare'  ualet  'scelere  pollucre',  ut 
Aen.  111  42  parce  pias  scelerare  vianus).  'pareutes'  inde  a  Scaligero  multi 
interpretati  sunt  Q^tovq  Ttargwovg,  conparaules  Corneliae  uerba  [Nepos 
ed.  Halm.  p.  123]  ttbi  mortua  cro,  jjurentabis  milii  et  inuocabis  deum 
parcntem  et  Festum  p.  230'',  16  M.  puer  diuis  parcntum  sacer  csto  (dubia 
uerba).  his  ut  ego  adicere  possuni  tragici  incerti  u.  243  It  deos  paren- 
tes,  qui  penates  Terei  ct  fortasse  Gratii  Cyneg.  453  patriosue  lacessere 
diuos,  ita  nuper  Hlordanus  [Herm.  XV  p.  530  sqq  ]  inscriptionum  exempla 
haud  pauca,  in  quibus  'dei  parentes'  conmemorantur,  conlegit  et  paren- 
tum  inter  lares  manesque  cultum  diuinum  cx  ueteris  Latii  caerimoniis 
repetiuit;  cf.  Hartungii  liber  ''Relig.  d.  lioem.'  I  p.  44.  non  igitur  ne- 
cessaria  Italorum  coniectura  a  multis  probatu  'penates' :  lares  siiie  domuni 
sub  larum  tutela  positam  intellege.  sequitur  nunc  apodosis:  —  4()4-,  405. 
omuin  fauda  uefaiida  malo  permixta  furore  iustiflcam  uobis  meu- 
tem  auertere  deoriim.  cf.  ad  111  14  omnia  bella.  asyndeton  in  con- 
trariis  maxime  adamatum  (cf.  iusta  iniusta  Ter.  Heaut.  839  ct  Ad.  990, 
dicenda  tucenda  Hor.  epist.  1  7,  72,  digna  indiyna  Verg.  Aen.  XII  811), 
quamquam  alibi  in  nostra  locutionc  usitatior  est  copula:  Aen.  1  543  deos 
mcmores  fandi  atque  nefandi  (G.  1  505),  Ouid.  a.  a.  I  739  mixtum  fas 
omne  nefasque  et  met.  VI  585  fasque  nefasque  confusura  ruit,  Sen.  de  ira 
II  9,  2,  Kurip.  fragm.  423,  3.  quamquam  'f.  n.'  epexegetice  accedere  potest 
ad  'omnia',  siquidem  dictio  "omniu  miscere'  sollemnis  est;  cf.  Landgrafius 
ad  Cic.  p.  Rosc.  Am.  32,  91.  'malo',  ex  cupiditate  profecto;  oppositum  est 
bono  qui  esse  potest  furori.  'iustificam' ;  homines  ubi  ex  animo  iustitiam 
expulere,  elfecerunt  ut  etiam  dei  iam  non  iu  eos  exercerent  iustitiam: 
non  plane  igitur  'ficus'  uim  suam  abiecit,  ut  alibi  sane  (cf.  265);  cete- 
rum  cum  locutione  'iustifica  mens'  hic  tantum  obuia  cf.  Sil.  Ital.  XII 
474  mitifica  mens  et  Plaut.  mil.  11  2,  36  falsificus  animus.  'auertere', 
abalienauere,  fecere  ut  auersa  mens  esset  (Aen  II  170).  —  406.  quare 
uec  talis  diguautur  uisere  coetus.  hominum  tam  deprauatorum  circulos 
per  haec  illaue  festa  congregatos  iam  non  dignos  habent,  quos  adeant. 
de  dignandi  uerbo  cf.  Zumptius  ad  Rutil.  Nam.  I  164.  —  407.  uec  se 
coutiugi  patiuutur  luuiiue  claro.  non  permittunt  (Hor.  1  2,  43  patiens 
uocari)  sese  tangi  siue  refugiunt  hominum  contuctum  (Ouid  tr.  II  252 
quas  stola  contingi  uittaque  sumpta   uetat).     qui    contactus   fit   manibus 


LXIV.  451 

uel  oris  halitu  similiteruf,  niiuime  uero  oculis  (et  hoc  pacto  additum 
'claro'  otiosi.ssimuui  euaderet);  aliutj  auteiii  saiui.s  quidem  uerba  'lumiue 
claro'  explicandi  modus  non  extat.  quibus  uerbis  fere  expectamus  in- 
esse,  quod  ubi  et  quando  hic  contactus  a  dis  iam  denegaius  locum 
habere  potnerit  indicet.  et  hic  orania  ut  de  tnKpavsia  cogitemus  iubent. 
quae  quomodo  uau  uenerit,  docet  Verg.  Aen.  IV  358  ipse  deum  tnani- 
festo  in  lumine  uidi  intrantem  et  III  151  (di  Penates)  mulio  manifesti 
lumine;  plura  olim  dabo  ad  Hor.  od.  I  2,  31  nude  candentes  Jiumeros 
amictu  (sic  enim  corrigimus).  quodsi  dei  ita  apparere  dignantur  mor- 
talibus  eisque  se  miscent,  ut  abiecto  nebulae  inuolucro  pura  in  luce 
refulgeant  siue  clari  sint  oculis  hominura  (cf.  ex.  gr.  Cic.  Arat.  180 
stellae  parux)  cum  lumine  clarae,  Aen.  II  589  se  non  ante  oculis  tam 
clara  uidendam  obtulit  et  .  .  in  luce  refulsit  ahna  parens),  nullo  autem 
pacto  nudum  'lumine  claro'  aequat  'in  lumine  manifesto  apparen- 
tes ' ,  Vergilianum  'manifesti  lumiue'  restituamus  CatuUo  reponentes 
"^lumine  clari'  siue  potius  ^claros';  Hom.  Od.  XV  164  &sol  cpaivovtui 
ivccQYEig. 

Uniuersi  carmiuis,  quod  male  uulgo  titulis  inscribunt  uariis  nec  a 
V  agnitis,  quae  sint  uirtutes  quaeque  uitia,  iam  dudum  tute  ipse,  lector 
acute,  intellexisti.  in  medias  res  more  Alexandrino  properans  (Hauptii 
opusc.  11  p.  75)  poeta  paucis  uerbis  exponit,  quomodo  ortus  sit  Pelei 
et  Tlietidos  felici  olim  tempore  amor,  iamque  fusius  apparatum  nuptia- 
rum  in  Pelei  regia  faciendarum  describit.  ecce  subito  legentium  ani- 
mos  erectos  auertit  a  proposito  longum  snsigoSiov  Ariadnes  desertae  ima- 
ginem  exhibens  (cf.  supra  p.  377  sqq.).  quod  inde  a  u.  50  usque  ad  u.  264 
extentum  plusque  quam  dimidiam  carminis  partem  occupaus  ubi  men- 
tem  nostram  suis  ueneribus  deuinxit,  aegre  nos  patimur  reduci  ad  histo- 
riae  primariae  iam  fere  ex  memoria  nostra  elapsae  continuationem,  qua 
nuptiae  illae  et  dei  in  eis  praesentes  et  Parcarum  cantus  suauiter  euar- 
rantur,  et  in  fine  animo  paene  inuito  admiramur  poetam,  qui  aeuom 
illud  priscura  praesenti  aetati  corruptae  oppositura  tam  digua  cum  sim- 
plicitate  descripserit  neque  tamen  summam  illam  totius  carmiuis  sim- 
plicitatem  siue  unitatem  seruare  calluerit.  hac  enim  laude  principali 
carmen  plane  caret,  quippe  iu  particulas  hiantes  male  discissum  enorrai 
illa  degressione;  nec  aliter  duo  argumenta  inter  se  diuersissima  cohae- 
rent  quam  uinculo  tenuissirao  et  arbitrario:  ui  adhibita  quae  duorum 
erant  carraiuum  plane  alienorum  iu  uuum  sunt  couglutinata.  quod  ui- 
tium  nimis  apertum  eo  magis  dolemus,  quo  lubentius  iuuitantibus  siu- 
gulorum  locorum  uenustatibus  inmoramur  suspicimusque  ornatuui  ubi- 
que  electum  elegantemque  nec  tamen  molestum,  quem  pro  uniuscuiusque 
loci  indole  modo  parca  modo  larga  manu  adspersit  poota.  qui  uou 
certura  aliquod  exeuiplar  Aloxamlrinura  in  lioc  caruiiue  ob  oculos  habuit 
(AKiesii  opinioucra,  tauuiuam  hoc  j)oenui  ex  Calliniaeho  sit  conuersum,  recto 
post  alios  refutauit  CPScbulzius  iii  Fleckeis.  ami.  UsS2  p.  208  sq([.;  cf. 
et   Hauptius   I.  1.),    scd   ex    lectione    llomeri,   AiioUonii   llhodii   aliorura- 


452  T^XIV. 

f.,„.  iii,.  iiiic  (lo.s.  ulos  i|u()S(]iUM  (uiii  lil.i-ra  «iiie  imitatione  8iue  aemu- 
lationc  inscruit,  (iion  taiii  (;<,'ita  utiimjr  ANjxandrinorum  notitia,  ut  liquido 
nobia  constet,  nuiii  horum  iinitationi  an  propriae  nostri  culpae  8it  ui- 
tium  illucl  i)riru;ipal(;  niodo  cxpOHitum  inputandiim)  id(;m(pic  (;tiani  in 
dc'scri]jtione  rcniin  ,  iicluti  nuptiarum  a  niultiH  anteriorum  celebratarum 
(testimonia  fiupra  cxhibui),  suam  semitam  triuit,  eam  legem  sibi  nta- 
tuens  supremiini,  ut  prisca  tonipnra  priscc  narrarentur.  ceteniin  cf. 
supra  p.  44. 


LIBER  TERTIUS. 


LXV. 


1,  2.  Jltsi  me  assiduo  defectnm  ciira  dolore  seuocat  a  doctis, 
Ortale,  uirginibus.  unius  qui  totam  hanc  epistulam  conplectitur  am- 
bitus  uerborum  bene  attendenda  est  constructio:  per  'etsi'  (ut  amabant 
hoc  exordium)  incipit  protasis  usque  ad  u.  4  'animi'  pertinens,  tum 
post  longiorem  parenthesin  4 — 14  interpositam  sequitur  u.  15  per  'sed 
tamen'  apodosis  usque  ad  finem  currcns.  imitatus  est  sat  artificiosam 
striicturam  auctor  Ciris  in  initio.  *cura',  maeror  luctusque  sollicitans 
(ut  Ouid.  cx  P.  I  3,  25,  Lygdam.  2,  29),  nimirum  fratris  erepti  (u.  5  sqq.), 
continua  lamentatione  poetam  reddidit  'defectum',  corpore  aniraoque 
langueatem  (Coluni.  VII  5  agnis  .  .  aegritudine  aliqua  defectis.  Val.  Flacc. 
VII  116  solo  maeret  defecta  cubili,  Tac.  ann.  11  70,  Heinsius  ad  Ouid.  f. 
III  674;  'confectum',  quod  G  praebet,  h.  e.  consumptum  plane,  ut  Enn. 
a.  442  V.  senio  confectus,  Lucil.  XXVI  27  M.  doloribus  confectum  cor- 
pus,  nimium  est)  et  sic  abstraxit  a  societate  Musarum:  nirairum  carmina 
jyroucniunt  animo  deducta  sereno  (Ouid.  tr.  I  1,  39).  'seuocat'  recte  scri- 
bunt  pro  tradito  in  V  ''sed  uacat' :  exaratum  erat  olim  'se  uacat'  per 
errorem,  qui  0  (mox  pro  D  accepta)  supraposita  corrigebatur;  cf.  ex.  gr. 
Cic.  Tusc.  I  31,  75.  'ElLyidviai  TtaQ&ivoi-  (Pind.  Isth.  7,  67,  Prop.  II 
30,  33)  audiunt  'doctae'  utpote  poetarum  doctorum  patronae  (Tib.  I  4,  61 
Pieridas,  doctos  et  amate  poctas),  ut  Ouid.  tr.  II  13  doctae  sorores,  a.  a. 
in  411  doctis  Musis,  Verg.  epigr.  9,  2  doctac  Pegasides.  is,  ad  quem 
haec  epistula  est  data,  uidetur  fuisse  orator  celeborrimus  Q.  Hortensius 
Ortalus  (114—50  a.  Cbr.),  quera  sciraus  (supra  p.  10)  adco  fuisse  poe- 
seos  nouiciae  amatorem,  ut  ipse  poematia  luderet  amatoria.  cf.  de  eo 
Drumannus  HR.  III  p.  81  sqq.,  TeuiFelius  in  Paulyi  Encycl.  real.  Ill  p.  1497 
(HLR.  §  171).  ''Ortalus'  rectiorem  formam  esse  quam  'Hortalus'  graeca 
nominis  spccies  adserit  —  <i,  4.  nec  potis  est  diilcis  Miisanini  ox- 
proniere  fetiis  meus  animi.  'fetus'  ut  arborum  sunt  (Ouiil.  met.  IV 
125,  Verg.  G.  I  55,  Nux  93),  sic  et  scriptorum  frnctus  ingeuii  (Qiiint.  X 
4,  2  nc  nobis  scripta  nostra  tamquam  rccmtcs  fetu^  blandiantur).  iam 
'dulces'  (cf.  Lucr.  V  1377  pomis  dulcibus,  Ilor.  a.  p.  99  dulcia  carmina) 
artius  cohaererc  mihi  uidetiir  cuni  Moctis'  u.  2,  ut  in  Catouis  monost.  40 
[PLM.    III    p.  238J   doctrina  est  fructus  dulcia   radicis  amarac.     miritice 


4.-,.!  IA\    I     H 

siipii  lliniiii    rttt    iiljnn(lal(|ii<j  'Miiharuiii'   )iohI    ii.   2    'doctiH    iiiri^MMilniK' :   V 
liiiUci    MiilcisHimiiH   lianiin',    in    finiijUH    '  liarun» '    ejjrej^ie    He    habet    riec 
(]uid(iuam  aliud  roquiiitnr.     lc^;oruluni  e.><8e  ceiiHeo  'dulclH  Bimul  harurn', 
h.  e.  eodein  tcmporc,  (|uo  cnni  nic  angit.    Verg.  epigr.  9,  7  uestroH  (Mueae) 
cxpromcre  catitus,  in  luccm  cdcic,  ])rocnar(!  (oppOHitunr  est  16  'exprcHHii'); 
AStatius   cp.    l'iiidari    fr.  273    15.      ;id    iJiiscani    dictioncm    'rn.   a.'    (qua- 
cnm  Flonicricum  &vn6s  tvl  rfiQi-ot  conparari  potest)  rf.  I'laut.  <JiKt.  1!  1,  .') 
ct  l^pid.   IV   1,  4,   Lucr.   IV  758   ct  V   140   ct  VI    118^  j.nturbuta  uniiui 
mens  in  tnaerore  metuquc,  Cic.  d.  rcp.   11  40,  ()7      '[lotia  cBt',  potcHt;  cf. 
Neuius  II  p.  601.   —   4.   taiilis   nuctiiat   ijisa  iiialis.     'ipsa'  nunc,  ubi 
u.  3  'siniul'  est  recuperatuni ,  ab  oppositionc  cst  apcrtius:  pcr  se  tantis 
calamitatibuH   cst   aniuiiis   connnotus   inquietuHquc   (cf.    ad   LXIV  62),    nt 
aliis  curia  nicnteni  quietiun  rcquircntibiis  non  possit  uacarc.  —  5,  (J.  iiiiin- 
«|uc   niei    iiiipei-   Lethaco    giirgitc   fratris    pallidiiliiiii    iiiaiians   alliiit 
unda    jmhIoiii.     nidc   quanta   cuni    artc   cxpressum   sit   illud    'nani    niodo 
fratrem    amisi'.      uulgo   construunt:    ante   paruoni    tempus   (Fest    p.   173 
nuper  quasi  nouiper.  tamqtiam  dicumus  nouissime)  pedeni  fratris  inei  (qui 
tamquani  mortuus  designetur  addito  ad  '|)cdeni'  attributo  onin  uni  quae 
ad  inferos   pertineant   communi  ''pallidus',   nt  Acn.   IV  26   pallcntcs  nm- 
hras  Erehi,  Spart.  Hadrian.  25  loca  pallidula  friyida  nudulu)  unda,  quue 
manat  siue  tacitc  lenteque  labitur  (Prop.  IV  11,  15  uada  lenta,  Lygdam. 
3,  38  ct  ignaua  luridus  Orcus  aqua),  Lethaeo  gurgite  alluit,  h.  e.  tingit 
aqua  fluminis  Lethes;    scil.  dum   potat   frater   cx  eo  obliuia  (Verg.   Aen. 
VI  714  sq.);  nam  ''Leth.  gurg.'  ita  pertinere  ad  ''allnit',  ut  tiimtn  facile 
inde  ad  'unda'  arcessamus  mente  genetiuura.    uerum  enim  uero  ut  tota 
imago  me  quidem  offendit,   ita   de  pede  pallido  nil    lue   meiuini  legere; 
et   magis   poeticam    duco   hanc   constructionem,    qua    'palliduhini '    cum 
^uanans'  coit  uicc  aduerbii  (Kuehnerus  gr.  1.   11  p.  211);  Lygdam.   1,  28 
pallidu  Ditis  aqua.     euadit  quidem  sic  aliquid  ainbigui  propti^r  sequens 
illud  '■pedem' ;  sed  huic  incommodo  medeudum  esse  reponendo  audactcr 
'pedes'    (quod  ex  mala  adsimilatione   est  corruptum),   docet  certa  clau 
snla  pentametri   apud  Prop.  I  20,  8  tinxerit  vnda  pcdcs  et  IV    11,    16 
implicat  unda  pcdes,   Petron.  epigr.  88,  3  [PLM.  IV  p.  94]  refuso  gur- 
gitc  securos  ohniit  uudu  pcdcs.     et  lucramur  hinc,  quod  ''quem'  in  u.  7 
iam    rectius    refertur.      denique    hoc    est   insolitum,    quod    uuda    pedes 
''allnit',  siquidem  maria  fluminaue  regioues  siue  moenia  urbium  adluunt 
siue  lambunt,   non    singulorum   hominura   pedes   (qui    potius  fluentis  ad- 
ludnntur,    sim.).     ''aUigat'    conieci   secuiidum   Prop.   1.  1.    implicat,  Aen. 
VI  438  tristisqnc  pulus  inamahilis  unda  aUigat,  Anth.  lat.  Mey.  1167,  24 
coJdbehor  aquis,  ut  iam  ''Lethaeo'  sensu  latiore  pro  ''Stygio'  sit  posituin, 
ut  Culicis  u.  215  Leihacas  transnarc  pcr  undas,  Prop.  IV  7,  91  J.itJiucu 
ud  stagna  reuerti;  nara  tempus  praesens,  ut  facile  cnm  'nuper'  conciliatnr, 
ita  usu  apud  poetas  non  infrcquenti  est  positum.  —  7,  8.  Troia  Rhocteo 
(lueiu  subter  lltore  tcllus  crcptuiii  nostris  obtcrit  ex  oculis.    con- 
strue:  quem  (,fratrem)  er.  ex   nostris  (familiae  siue  mei)  oculis  (Hor.  od. 


LXV  10—11  455 

III  24,  32  suhkifam  ex  oculis)  Troia  tellns  (Aen.  XI  245  IJia  tellus) 
Kboeteo  litore  obtectum  in  puluerem  conmutat.  Agroecius  GL.  K.  VII 
p.  123,  22  subter  est  quod  rc  aliqua  superiore  premitur  et  conculcatur, 
Lucr  III  893  urgerine  superne  obtritum  pondere  terrae.  Verg.  Aen.  VI 
505  tumulum  lihoeteo  litore  inanem :  ora  illa  Troadis  regionis ,  in  qua 
Rhoeteum  pi-omunturium  cum  eiusdeni  nominis  oppido  situm  (to  'Poi- 
xsiov  ayiQov),  nobilis  erat  maxinie  tumulo  Aiacis.  ceterum  quonam  casu 
Catulli  frater  ibi  mortem  inuenerit  (iium  forte  naufragio),  plane  nescitur. 
—  erumpit  iam  poeta  in  fratris  tam  cari  dilectique  adlocutionem,  cuius 
primus  uersus  casu  infelici  in  V  periit;  nara  hoc  apud  prudentes  qui- 
dem  nunc  constat,  supplementiim  a  Datano  consimilibusque  exhibitum 
alloqiiar  andiero  nunquum  tua  .  .  loqucntem  ('uerba,  facta,  fata'  addunt: 
cf.  praef.  uol.  I  p.  XXVIII)  raale  et  auersis  Musis  esse  excogitatum  ab 
Italis,  cum  nec  'audiero'  iuxta  ^alloquar'  defendatur  locis  Cic.  ad  Att. 
III  19  et  p.  Planc.  33,  79  (Maduigius  opusc.  II  p.  95)  nec  'numquam' 
bene  post  uerba  multo  minoris  ponderis  'all.  aud.'  positura  sit  (quanto 
melius  salua  auaphorae  ui  daturi  fuissent  Itali  'numquam  ego  te  post- 
hac  audibo  dulce  loquentem'!).  sed  hoc  certum  est,  errasse  non  niinus 
Lachmannum  post  u.  8  septem  uersus  iutercidisse  statuentem  (sic  quippe 
haec  parcnthesis  nimis  euaderet  onerosa)  quam  Ilaasium  uu.  9 — 14  post 
Cl  6  (ubi  uide)  inserenttin.  incertura  est  sane  quidnam  interciderit  a 
sententia:  'oculis'  et  'aspiciam'  u.  11  inter  se  cohaerere  in  propatulo 
est  (hiuc  quoque  Italorum  supplementum  damnatur);  unde  ad  'oculis' 
enuntiatum  rel-itiuum  potest  adnexum  fuisse.  —  10,  11.  immquani  v^^o 
te,  iiita  fralcr  aiiiubilior,  iispiciaiii  postliac;  at  certc  seuipcr  aiiiabo. 
in  priore  colo  supple  'quidem'.  Verg.  ecL  1,  75  non  ego  uos  posthac .  . 
uideho,  Prop.  I  15,  13  numquam  posthac  uisura.  'nita',  sciL  mei  ipsius; 
cf.  ad  LXIV  215  et  LXVIII^  60.  Prop.  II  13,  52  fas  cst  praeteritos  sem- 
per  amare  uiros:  de  tenero  potissiinura  desiderio  hictuque  intellege.  — 
12.  semper  muesta  tiia  carmiiiu  iiiorte  cunum.  ''tua  morte'  pendet  a 
■■maesta',  ut  LXIV  379.  stetit  poeta  hactenus  a  promisso,  ut  et  qnae 
inter  luctum  Veronae  sunt  scripta  cc.  LXVIII*  et  LXVlil''  nuiestitiam 
illam  prae  se  ferrent  et  quod  manibus  fratris  iiostea  dodicatum  est  c.  01. 
'canam'  egregie  Itali:  'tegam'  sine  ulio  sensu  idoneo  V,  quod  ortum 
est  ex  scriptura  'mortecam'  per  dittographiam  simul  uirguhieque  no- 
glectum.  Ouid.  epist.  2,  118  cccinit  macsluni  carmcn.  —  i;{.  14.  (iiialia 
siib  densls  rumorum  concinit  umbris  Duiilius  nbsiimptci  tata  gomciis 
Itylei.  fuudus  imaginis  llom.  Od.  XIX  518,  ubi  nocturnis  Penelope  in- 
dulget  querellis,  oaq  d'  ore  HavSaQfov  novQrj  jjAroyr/ii;  aiiSwv  kuIov 
d^iSyctv  taQog  vsov  tata^svoLo,  StvSQtwv  iv  TTfrciloiat  Ka&t^o^itvij  jrcxi- 
voiaLv ,  i'i  re  9'a(xa  TQConwoa  xiti  itolvTjxia  cpioviiv  naiS'  oXofpvQoiiivi} 
'lrv}.ov  q)ilov ,  ov  Ttort  ;(«iHfi»  ^rtivt  Si'  acpQaSia^i ,  kovqov  '/.ii^oto  «rorxros, 
uisi  (luotl  nomiua  noster  secundam  recentiorem  uivtlii  specieiu  (cf.  oinnino 
Prelleru.s  uiyth.  gr.  II  p.  140  ^(iq.)  mutauit.  do  Daulide,  urhe  l'hocidis 
(cf.  Steph.  Byz.  s.  u.,  Thucyd.  II  29,  Paus.  X  3,  4),  ubi  Tereus  maritus 


^oC)  liXV    If)   -  18. 

ruj^Tiiiiiit ,  l'l)iJoriii;lL'  autlit  'Diiuliaa',  scil.  auiH  Kiut;  at-don  (sequitur  enini 
Cat.  bolitani  poetis  latiiiiH  lorniarii  iabulae,  qua  partes  sororuin  conmu- 
tantur).  cf.  et  Soph  El.  107.  ob  oculos  h.  1.  habuit  Ouid.  epiHt.  Sap- 
phus  153  sola  uirum  noxa  ullrt  pia  macstissima  mater  concinit  Ismarium 
Daulias  alcs  Ityn:  ulcs  Ityn,  Sappho  descrlos  cantat  amores  fquod 
'cantat'  confirmat  u.  12  Italoruin  'canam');  cf.  et  couhoI.  Liuiae  105  Hq., 
Prop.  Iir  10,  8  increpct  ahsumj>lum  nec  sua  matcr  Ityn,  Hor.  od.  IV  12,  5 
Ityn  llebiiiter  (jcmens  infclix  auis,  Sen.  A<^ani  G70  hqij  et  Herc.  Oet.  199, 
Anth.  lat.  Mey.  1167,  25  ne  me  noctesque  die-squ^  de/leat,  ut  macrens 
Attica  matcr  Jtyn.  ad  'absuraiitum',  interfectum  et  a  patre  deuoratum, 
cf.  et  Aen.  IV  601  (III  255).  —  16.  iii  taiitis  niaeroribus,  Ortale, 
uiitto.  doloribus  et  planctibus;  Cic.  Tn.sc.  IV  8,  18  macror  est  ueyritudo 
llebilis;  uiide,  ut  'fletus'  et  'planctus',  etiani  'maeror'  pluraliter  pomtur, 
ut  CIL.  I  1202  interieisti  ct  liquisli  in  maeroribus  mutrem,  Knn.  trag. 
230  R.  mihi  mucrorcs,  illi  luctum,  Cic.  d.  fin.  I  18,  59.  'mitto',  dono 
siue  dedico;  cf.  ad  Corn.  1  et  CXVI  2,  unde  uidemus  tum  fuisse  sol- 
lemne,  ut  Alexandrinonim  maxime  pocmata  diyne  in  latinum  conuersa 
dono  darentur  amicis.  'Ortale'  in  apodosi  repetitiim,  ut  post  lougam 
parenthesin  appareat  constructio.  —  16.  liaec  expressa  tibi  carniina 
liattiadae.  hi  qui  iam  sequnutur  uersus  a  uie  couuersi  ex  Caliiinacho. 
nam  'carmina'  non  de  pluribus  poematis  accipere  licet  (quippe  unum 
c.  LXVI  designatur),  sed  adaequat  fere  'uersus',  ut  et  LXI  13  (cf.  et 
LXIV  382);  et  simillime  hunc  pluralem  de  distichis  adhibet  Ouidius  epist. 
Sapph.  5  cur  sint  alterna  requiris  carmina,  h.  e.  huius  poematis  (quod 
unicum  est)  uersus  ex  hexametro  et  pentametro  constent,  tr.  III  1,  11 
clauda  quod  aJterno  suhsidunt  carmina  uersu.  'expressa',  quod  habet 
uim  quandam  (non  proprii  animi  fetus  expromere  ualet  poeta),  est  'con- 
uersa',  ut  Cic.  d.  fin.  I  4  fabeJlas  latinas  ad  uerbum  de  graecis  expressas; 
coniunxit  utrumque  Cic.  in  Limone  (Suet.  uit.  Ter.  5)  conuersum  ex- 
pressumque  Jatina  uocc  Menandrum.  Callimachus  ut  Batti  cuiusdam  qui 
fortasse  ex  ueteris  Batti,  Cyrenes  conditoris,  familia  descendit)  filius  (cf. 
Suidas  s.  u.  KallCyLuxog)  saepe  apud  poetas  latinos  audit  Battiades;  cf. 
Callim.  epigr.  23  Sch.,  CXVI  2,  Ouid.  Ib.  53  et  tr.  II  367,  Stat.  siln.  V 
3,  157.  —  17,  IS.  ne  tua  dicta  uagis  nequicquani  credita  uentis 
efluxisse  meo  forte  putes  auinto.  uidetur  Ortalus  Roma  decLdentem 
Catullura  identidem  admonuisse,  ut  poemata  docta  Alexandrinorum  uer- 
tendo  non  solum  nires  exerceret,  sed  etiam  doloriB  caperet  lenimen. 
hae  admonitiones  precesque  (nam  'dicta'  est  grauius  niulto  quam  sim- 
plex  illud  'uerba')  quam  non  fuerint  uentis  creditae,  h.  e.  frustra  sibi 
commissae  et  effectu  carentes  (cf.  ad  XXX  10,  LXIV  59  et  142,  LXX  4, 
Lucr.  IV  931  /?t  fac  ne  ncntis  ucrba  profundas,  Ouid.  am.  I  6,  42), 
docturus  specimen  studiorum  illorum  amico  Romam  mittit  poeta.  hoc 
'uentis  uagis  (scil.  in  omnes  partes  rapientibus)  aliquid  creden.'  cum 
iam  per  se  contineat  notionem  uani  cassique  suscepti,  molestissime  sane 
et  abundantia  uix    et  ne  uix  quidem   excusanda  (nam  LXIV  59  'inrita' 


LXV  19—21.  4o7 

siniiliaqne  multa  hiic  non  faciunt)  accedit  'nequicquam',  quod  mihi  sol- 
lemni  fere  corruptela  ortum  esse  uidetur  ex  'nequaquam' :  ne  forte  me 
putes  oblitum  esse  uerborum  tuorum,  quae  tamen  hercle  minime  es 
uentis  locutns  (ego  minime  dimisi  ex  pectore).  Prop.  I  21,  2  id  tihi 
ne  uacuo  chfluat  ex  animo;  Ouid.  epist.  2,  105  utque  tibi  excidimns.  Cic. 
ad  fam.  VII  14,  1  si  nostri  ohlitus  es ,  daho  operam  ut  istuc  ueniam, 
antequam  j)lane  ex  animo  tuo  effluo  (=  oblitcratione  obruor);  cf.  et 
Dissenus  ad  Lygdam.  1,  20.  —  persequitur  hoc  CatuUus  more  Alexaudrinis 
adamato  longius  degressus  in  conparatione ,  quae  leni  admixtione  ero- 
tica  sua  gratia  non  caret;  communis  est  poetae  et  puellae  sola  unaque 
obliuio  mentis,  qua  illi  dicta  huic  malura  exciderunt,  cetera  ad  imaginis 
ornatum  pulcrum  pulcre  sunt  adiecta.  habct  autem  haec  degres^sio  siiam 
rationem  inde,  quod,  postquam  prior  pars  enuntiati  parenthesi  illa  lon- 
gior  est  facta,  iam  alteram  fulcire  e  contrario  oportuit,  ne  haec  aequo 
breuior  prae  illa  euaderet  periretque  iusta  quaedam  aequabilitas.  — 
19,  20.  ut  missum  spoiisi  furtiuo  muuere  malum  proeurrit  casto 
uirginis  e  gremio.  mala  semper  apud  ueteres  erant  symbolum  amoris: 
illis  uel  seusa  pectoris  tenera  indicabant  inter  se  amantes  (Verg.  ecl. 
3,  64  malo  mc  Galatea  petit  lascina  puella  ct  fuyit  ud  salices  et  se  cupit 
ante  uideri,  ibid.  71)  uel  nuptias  ineundas  adulescens  offert  puellae;  rem 
persecutus  est  CDiltheyus  libri  Me  Callim.  Cydippa'  p.  113  sqq.  furtiue 
autcm  biue  clanculum  malum  missum  (ad  ablatiuum  ''muuere'  cf.  CI  8) 
non  minus  quam  id,  quod  matre  superueniente  puellae  occupat  uultum 
rubor,  demonstrat  et  de  amasio  parentibus  ignoto  agi  et  hanc  cou- 
parationem  non  profluxisse  ex  ingenio  poetae  Italici,  prouenisse  potius 
ex  imitatione  graeci  alicuius  uatis  (fortasse  Callimacheae  Cydippae). 
apud  quem  cuni  (ivrjarrjQ  (ut  mihi  uidetur)  inuenisset  CatuUus,  nocem 
in  lingua  latina  non  obuiani  quomodo  latine  ucrteret  non  repperit;  nec 
enim  quod  solum  fere  poni  potuit  'petitor'  (cf.  ad  LXX  2)  ponere  aude- 
bat  (postea  demum  Romani  admisere);  nam  'procus'  est  qui  a  paren- 
tibus  more  Italorum  in  matrimonium  natam  poscit.  sic  ut  'bponsus' 
adhiberet  coactus  est,  ut  postea  de  petitoribus  Helenae  Hor.  epist.  I 
2,  28  (cf.  et  gloss.  Labb.  p.  173  sponsus:  [ivrjatriQ,  vvucpiog);  sed  cum 
'sponsus'  sit  is  qui  in  sponsione  inter  ipsum  et  parcntis  pueUae  facta 
spopondit  se  esse  ducturum,  hac  uoce  adsumpta  de  imaginis  j^orspicui- 
tate  multum  perit.  ad  ultima  ucrba  iam  Muretus  et  AStatius  cp.  Festum 
p.  165*,  17  nec  vmlicri  nec  gnmio  crcdi  oportcrc:  pronerhium  cst .  qtwd 
et  iUa  inccrti  ct  huis  animi  est  tt  plcrumque  in  gnmio  jiosita,  cum  in 
ohUuioncm  ucncrunt,  propire  cxsunjcntihus  ['cxsurgentiuiir  oodd.  |  ])n>- 
cidunt.  cf.  et  LXVI  56  casto  coUocat  in  grcmio.  —  *il.  mlserae  oblitae. 
infeHci  (scil.  quae  sic  prodebatur;  LXIV  57  et  71),  qiuie  plane  circa  ama- 
siiim  aninio  utMvata  mali  positum  niente  dimisi-rat.  —  molli  8ub  uoste 
loeatiim.  lHlisius  cp.  Lucian.  d.  nier.  12,  1  xiXog  8b  tov  [itjlov  dno- 
dciiiiov  TTQOtivilutg  Tiiog  ft>6Toxo}g  nQogtjtiovTiCKi  ttg  tov  y.oknov  aur/Jg, 
ov8h  Xtt&fLv  yf  neiQwiisvos  ifif.    t)  81  c^iX/jaaaa  fitxa^v  icjv  fiaaTwv  vno 


4:iH  l-XV   22— '24. 

Toj  dnodtafKp  TtaQtfivaato.  ci.  <'t  'l'iii|iil.  roiii.  IKf.  li.  lur  uiisridiii,  iiitid 
<t(/ain'<'  inter  uids  cinstula  excitlit  milti,  iii/iiia:  inttr  tuniculuin  quaui  ttc 
slro/ium  conlocaucravi.  (.'tiam  hic  de  tunica  diBciricta  cofnta  (ad  'molli' 
cf.  LXIV  129).  —  22.  prosilit.  ex  pede  Hua.  —  (•xciititiir.  ui  f-icitiir 
ad  Bubitum  moturo.  —  2:t.  at(|ii(^  illiiil  |»nMio  iirucccps  at^itiir  dcciirsii. 
^ii.  i.'  in  luirrationiH  contimiatioiK;  (ad  JjXI\'  If.i,  ()iia  iijc  cxorniitur 
amplius  imago  ob  oculos  u(nba  liabuit  Verj^.  G.  I  208  utime  iUuin  jnac- 
ceps  prono  rajait  aluens  avtni.  Pctron.  138  inter  praceijiitein  ilecursutn 
(ex  arce),  Lucr.  V  1(40  inontibus  e  viagnis  decursus  aquai.  per  abruptum 
in  fine  spondiaco  uersum  ad  tcrram  cadere  malum  nobis  uidemur  audire. 
'illic' ,  quod  0  habct,  uidctur  ortum  cx  foima  scribis  inbuetiorc  'illuc' 
(cf.  L  .5,  LXVII  1.0,  Neuius  II  p.  211).  —  24.  lniic  miinat  tristi  coiisciiis 
ore  riibor.  'huic'  (scil.  })uellae)  oppoaitum  est  t(-.)  ''illud'.  'manat', 
diflfunditur;  Paulns  p.  159  vianarc  solem  antiqui  dicehant,  cum  solis  oricntis 
radii  splcndorcvi  iucere  coepisscnt\  et  conparare  amaVjant  pudoris  ruborem 
cum  rubore  Aurorac,  ut  Laeuius  (Gell.  XIX  7)  Auroram  uocauit  pudori- 
colorcm.  'conscia'  (scil.  amoris  furtiui;  de  omisso  obiecto  cf.  interpp.  ad 
Sall.  Cat.  14, 3  anivius  conscius)  erat  pucUa,  unde  translatione  poetis  concessa 
rubor,  qui  ex  mala  conscicntia  profluit,  dicitur  ^conscius'  (germanice  'schuld- 
bewusst'),  ut  simillime  Ouid.  am.  II  5,  34  at  illi  conscia  purpurcus  uenit 
in  ora  pudor,  Sen.  Herc.  f.  692  pudorquc  scrus  comcios  tiultus  tegit. 

Carmen  a.  fere  00  Veronae  scriptum  iam  dixi  esse  praefationem 
sequentis  c.  LXVI,  quocum  una  est  missum  ad  Ortalum.  scimus  ex 
LXVIIl*'  36  poetam  unam  capsulam  ex  bibliotheca  sua  Romana  aduexisse 
Veronam:  continuisse  eam  inter  alia  quaedam  opuscula  Callimachi  etiam 
illud,  quod  TtXo^nafiog  BsQsvcyirjg  inscribebatur,  admodum  est  uexisimile. 
non  tulit  aetatem  hoc  Battiadae  poema;  nec  ex  paucis  paruisque  frag- 
mentis  [Callimachea  ed.  OSchneiderus  II  p.  144  sqq.J  accurate  quomodo 
munere  suo  noster  sit  functus  agnoscere  licet;  liberius  et  ex  inente  popu- 
larium,  rebus  ipsis  integris,  eum  saepius  uertisse  facile  couicimus.  causam 
autem  carminis  Callimachei  inter  ceteros  testes  optime  indicat  Hyginus 
astron.  II  24  ita:  sunt  aliae  septem  stellac  ad  caudam  lconis  in  triangido 
conlocatae,  quas  crines  Berenices  esse  Conon  Saniius  mathematicus  et 
Callimachus  dicit.  cum  Ptolomaeus  Berenicen,  Ptoloviaei  ct  Arsinocs 
filiavi*) ,    sororcm  suam,   duxisset   uxorcm  et  paiicis  post  diehus  Asiam 


*)  apparet  Hyginum  hic  eis  quae  ex  Eratosthene  adsumpsit  admis- 
cuisse  nonnulla  ex  commentario  quodam  Catulliano  petita,  ut  iam  olim 
Anal.  CatuII.  p.  24  indicaui.  nam  Romanum,  non  Alexandrinum  doctum 
decet  indocta  illa  Berenices  Cyrenaicae  et  eius,  quae  Euergetis  erat 
soror  germana,  confusio:  ansam  errori  dedit  u.  22  'fratris'.  idemque 
Romanus  interpres  iam  quaerens  in  huius  Berenices  uita  'bonum'  illud 
^factum'  u.  27  conmemoratum ,  adscripsit  ex  nescio  qno  fonte  id  quod 
porro  apud  Hyginum  legitur.  eidemque  interpreti  attribuo  mirum  illum 
errorem  de  equis  a  Bereuice  altis,  quem  iam  Hauptius  intellexit  ex  u.  54 
corrupto    fluxisse.     denique    uerba   illa   Hygineana   'Asiam   oppugnatum 


LXVI  1-4  459 

oppugnatum  profcctus  esstt,  uouisse  Berenicen,  si  uicior  Ptolomaeus  re- 
disset,  se  crinem  detonsuram.  quo  uoto  dampnatam  crines  ('crinem'  codd., 
qui  mox  'eosque')  in  Veneris  Arsinoes  Zephyritidis  posuisse  templo  eosque 
postero  die  non  conparuiase.  quod  factum  cum  rex  aeyre  ferret,  Conon 
[mathematicusj  cupiens  inire  gratiam  rcfjii  dixit  crinfin  inter  sidera  conlo- 
catum  uidcri  et  quasdam  uacuas  a  figtira  septem  sfellas  ostendit ,  quas 
esse  fingeret  crinem.  hanc  Berenicen  nonnuUi  cuin  Callimacho  dixerunt 
equos  alere  et  ad  Olympia  mittere  consuetam  fuisse.  ulii  eqs  (cf.  testim. 
uol.  1  ad  u.  26).  aperta  est  res  ipsa:  clam  tolleiitibus  aulicis  quibus- 
dam  ubi  subito  crines  in  teniplo  positi  non  adparufcnint,  tnm  uero  fortasse 
Callimacno  raaxinie  inpellente,  qui  iam  in  epigrammate  quodam  [52  Schn.] 
reginam  suam  celebrauerat  ut  Gratiarum  unam,  Conon  hoc  noimm  ex- 
cogitauit  adulationis  genus,  ut  comam  a  Veuere  inter  sidera  positam 
adfirmaret,  poeta  autem  exqnisitarum  blanditiarum  materiam  nanctus 
est  hoc  carujine,  quo  i[)sos  nempe  crines  loqucntes  inducit: 

LXVI. 

1.  Oiuiiiu  (jui  inagiii  dispexlt  liiiniiia  uiuiMli.  Spa'  cohaeiet  cuib 
u.  7  'ideni  ille  Conon':  a  mathematici  laude  iarga  (1 — 6)  incipit  Calli- 
machus,  quo  niaior  illius  inuento  fides  accedat.  hinc  et  'omuia'  cuiu 
ui  praepositum,  unde  et  hoc  nouuni  sidus  illum  non  fiigisse  nemo  niiretur. 
■■mundi'  caeli;  ad  LXIV  206.  Ciris  7  ad  magiii  suspexit  sidera  ihundi 
(etiam  Manil,  I  283  omnia  quae  summo  dcspectant  sidera  mundo  in  re 
diuersa  tamen  ad  u.  h.  adludere  uidetur);  'lumina'  exquisitius  pro 'sidera' 
(Verg.  G.  I  5  uas  o  clarissima  mundi  lumina).  'dispicere'  (niale  V 
'despexit',  cum  in  caelo  positorum  sit  ■ncc^oQav),  discernere  non  soluni 
corporis  oculis,  qui  prr  umbras  penetrant,  scd  etiani  mentis  acie  cal- 
culisque  factis.  —  2.  qui  stellaniui  ortus  couiperit  atquc  obitus.  Cic. 
d.  or.  I  42,  187  in  astronomia  caeli  conuersio,  ortns  obitus  motusque 
sidcrum  (de  iuu.  I  59,  de  fato  9,  17),  Verg.  G.  I  257  signoi-um  obitus 
specidamur  et  ortus,  Apul.  d.  deo  Socr.  12  quos  (planetarum  motu»)  probe 
calkt  qui  signorum  ortus  ct  obitus  comperit  (h.  e.  indagauit),  Amm. 
Marc.  XXV  10,  3  stcllarum  ortus  ubilusque:  his  aliisque  locis  caue  ne 
cum  JMeleagro  'abitus'  elicias  ex  'habitus',  quod  in  V  lcgitur.  — 
3.  lliiiiiiueus  u1  raiiidi  solis  nitor  obscurMur.  "^raiiidus'  (cf.  LXIV  271) 
sollemne  ob  cehritatem  Solis  cottidie  cursum  peragentis  epithetou;  cf. 
ex.  gr.  Hor.  od.  II  9,  12,  Hom.  h.  Apoll.  375  o^toi;  i]fXi'oto.  'ut',  quo- 
modo,  accedit  ad  ''comperit',  quippe  qiiod  'indagando  ernit'  siguificet 
(cf.  Aen.  II  4).  Uuid.  tr.  ill  5,  55  nitidus  sol.  Val.  Abix.  VIII  11  ext.  1 
obscuralo  njx  nlc  siilc;  (  f.  expositio  IMinii  h.  n.  II  10,  47,  Luer.  V  751  sqq.; 
Sen.  q.  11.  VI 1  :i  Conoii  postea,  diligens  et  ijise  iiupiisitor,  defrctimus  solis 
seruatus  ub  Acggpliis  coUcgit.  —  4.  iit  ('('daiit  cerlis  sidera  leiiiporibiis. 


profectus  esset'   it  'si  uictor  Tt.  lediisi-et'   atl  cariiiiuis  CittiiUiaMi    u.    l.'t 
et  35  aperte  adludunt.     plura  iiidf  ad  54. 


4('){)  I'XVI  5-S. 

explicant  'decedant',  abeant  siiie  occidant.  sed  niinindutii  e«t,  plane 
eandeiii  reni  hic  coninieniorari  atque  u.  '2  'stellarum  obitus' ,  ubi  tacite 
8ubintellegimu8  hos  obitus  cerlis  temporibuM  usu  uenire,  ut  eadem  res 
ex  parte  nunc  inepte  repetatur.  AStatiu»  cp.  Tib.  1  4,  20  anntis  agil 
ccrta  lucida  signa  uice.  sed  de  anni  temporibus,  ut  uc-rba  lef^untur,  nemo 
cogitabit  suo  spoiite:  nimis  ambigua  diclio.  unde  legcndum  CBae  conieci 
aliquiindo  Hempora  sideribus',  cf.  llor.  ejiist.  1  G,  3  cl  decedcnlia  ccrtis 
tempora  viouientis  (=  eiderum  molibus),  Manil.  1  476  ccrta  sidcru  et  530. 
sed  fatendum  est,  minus  apte  haec  interponi  inter  Bolie  et  lunae  defectum. 
unde  'sidera'  ad  aolem  refero,  pluralis  in  uno  solis  sidere  ardentissimo 
cum  sit  non  ita  rarus  (Ouid.  met.  XIV  172);  Lucr.  V  758  solquc  suos  etiam 
dimittere  languidus  ignis  tempore  cur  certo  nequeut.  quod  si  probas,  'ut' 
perspicuitatis  causa  mecum  in  'et'  niuta:  circumiac<>ntes  uoculae  eaedem 
corruptelae  ansa.  —  5,  6.  ut  Triulani  furtini  siib  Latinia  saxa  rele- 
gans  dulcis  aiiior  goero  deuocet  aetherio.  lunae  deftctus  latebrasque 
(Lucr.  V  751)  ex  causis  physicis  exploratas  esse  a  Conone  poeta  indicat 
exornans  nota  fabula,  secundum  quam  Lunapulcrum  mortalem  Endymionem 
uisura  in  Caviae  monte  Latmo  clam  uocte  caelum  relinquit.  Cic.  Tusc. 
I  38,  92  Endymion  uero  si  fahulas  audire  uolumus,  ut  nescio  quando  in 
Latmo  ohdormiuit,  nondum  opinor  est  expergefactus :  num  igitur  eum 
curare  censes,  cum  Luna  lahoret  (h.  e.  deficiat),  a  qua  consopitus  putatur,  ut 
eum  dormientem  oscularetur.  Alexandrinos  rccg  alziag  rerum  inuestigantcs 
decuit  haec  explicatio,  qua  Luna  tum  descendere  ad  aniasium  dicebatur, 
quando  latebat;  ceterum  cf.  de  fabula  maxime  Naekius  Val.  Cat.  p.  165  sqq. 
(Prellerus  myth.  gr.  I  p.  347  sq.).  de  Triuia  ad  XXXIV  15.  Auzaiov 
avzQov  conmemorat  Apoll.  Rhod.  IV  57  (ubi  cf.  schoL).  'sub  saxa  relegans', 
mittens  in  antrum,  poetice  dicitur,  ut  similiter  Verg.  Aen.  VII  775  Egeriae 
nemorique  reJegat.  Theocr.  20,  38  a.Ti'  OvXv^tico  8i  fioXoiaa  Aatniov 
av  vanog  ^l&s  xai  sCg  sva  naidl  ^d&evdsv.  'aerio'  tradit  V  soUemni 
cum  confusione  uocum  'aether'  et  'aer'  quaeque  hinc  descendunt. 
Alexandrinos  ipsos  fluctuasse  sine  ullo  discrimine  inter  ai&i^Q  et  ajjp 
perperam  persuadere  studet  OSchneiderus  Callim.  I  p.  293  sqq.  (cf.  ad 
u.  7);  Romanos  scio  risuros  fuisse  hoc,  Dianae  non  in  caelo  sed  in  nubibus 
esse  iter;  nam  et  Horatianum  aerias  domos  (od.  I  28,  5)  et  Vergilianum 
aeris  in  campis  (Aen.  VI  640)  hinc  aliena.  est  autem  'gyrus'  cursus 
menstruus  (XXXIV  17);  Hor.  sat.  II  6,  65  seu  hruma  niualem  interiore 
diem  gyro  trahit,  Sen.  Phaedr.  812  ille  noctumas  agitare  higas  discit 
et  gyro  hreuiore  flecti  de  Lunae  cnrru;  latere  formam  priscam  'goero' 
(cf.  LMuellerus  comm.  Lucil.  p.  322)  intellexit  Scaliger  in  lectionis  in  V 
extantis  monstro  'guioclero',  h.  e.  'guro  1.  cero'  (duplex  scriptura).  — 
7,  8.  idem  me  ille  Conon  caelesti  numiue  uidit  e  Berouiceo  uertice 
caesariem.  Conon  Samius  aequalis  erat  Arati  et  Archimedis,  amicus 
Callimachi,  multi  nominis  ('ille'  effert,  ut  VIH  6)  mathematicus  et  astro- 
nomus,  de  cuius  tamen  scriptis  nihil  superest;  cf.  Fabricius  bibl.  gr. 
IV  p.   25,   176.     seruata  sunt  bic  ipsius  exemplaris  uerba  apud   schol. 


LXIV  9,  10.  461 

Aiat.  146:  Kovoav  6  ua'3'r/uartxog  Tlzoleaaico  %aQi,'C,6uivog  BsQfvr/.tjg  nXo- 
■naiiov  t^  avzov  {liovtog)  Y.azriaTiQi.ae.  rovro  xai  KaXli'uax6g  noy  q)rjalv: 
Tj  f4£  Koviov  f^Xiipsv  tv  TjSQi  xbv  BsQSviKrjg  ^oazQVxov ,  6v  y.fivr]  Jtaa^v 
i&TjKS  &soLg.  sic  enim  optimum  librnm  Marcianum  praebere  docuit 
Wilamowitzius  [Herm.  XIV  p.  199].  reiecta  igitur  OSclineideri  de  lacuna 
cogitantis  opinione  agnoscendum  est,  CatuUum  exemplaris  sui  uerba 
dilatasse  uertendo.  quod  maxime  apparet  in  illo  sv  r]sQL.  hic  enim  si 
in  'aere'  posuisset  noster,  num  forte  nubeculae  instar  uolitaret  coma 
quaesiuissent  populares.  neglegendum  igitur  erat  discrimen  subtile  inter 
al&rjQ  et  dr]Q  ab  Alexandrinis  factum  consulendumque  Roiuanae  consue- 
tudiui.  sed  quid  dederit  noster,  casu  infelici  sub  corruptela  'numiue' 
latet.  licet  enim  hoc  per  se  aliquo  modo  stare  possit  (nam  Veneris 
iussu  coma  in  caelo  fulsit,  u.  64),  tamen  nec  hoc  loco  id  erat  conmemo- 
raudum  et  alio  ducit  Callimachus.  ''munere'  non  melius  olim  dederuut 
prisci  cditores,  'lumine'  Canterus,  4imine'  Heinsius,  'limite'  Doeringius; 
sed  praepositionem  recte  requirens  IVossius  'in  lumine'  maluit,  ego  nunc 
praefero,  quoniam  non  at&sQi  {==  lumine)  legitur  graece,  'i'  repetita  et 
'u'  in  4i'  mutata  reponere  'caelesti  in  limine',  siquidem  'aer'  ex  sensu 
Alexandrinorum  sic  ut  mihi  uidetur  distinguentium  recte  dicitur  ''caeli 
limen',  in  quo  inter  aiQ-sQa  siue  arces  igneas  deorum  et  aera  crassiorem 
siue  nubes  posita  sunt  meantque  sidera.  Lucr.  IV  132  in  hoc  caelo 
(=  caeli  parte),  qui  dicitur  aer,  Verg.  ecl.  5,  56  limen  Olympi.  deinde 
Tov  ^oaxQvxov  Catullus  liberius  ita  uertit,  ut  simul  interpretis  munere 
fungeretur.  nam  nou  de  uno  quodam  cincinno  (ut  uulgo  putant)  agitur, 
sed  Callimachns  ■jtX^v.ayLog  et  ^6atQvxog  pro  collectiuo  ponens  eam  in- 
tellexit  caesariem  e  pluribus  cincinnis  constantem,  quae  e  uertice  etiusa 
erat  per  candida  colla  (Verg.  G.  IV  337);  unde  et  Eratosth.  catast.  12, 
Hygin.  I.  I.  aliique  inter  pluralem  'crines'  et  singularem  'crinis'  uariaut; 
et  sic  ijise  noster  u.  47  'crines'  et  93  'coma'.  formam  'Beroniceo'  V 
'ebore  niceo'  praebens  aperte  indicat;  cf.  omnino  Niebuhrius  opusc.  hist. 
et  i)hilol.  I  p.  237.  —  0,  10.  fiilgeiitem  clare,  (iiiaui  iiiiiltis  illa  dea- 
runi  leiiia  protendeiis  bracliia  pollicita  est.  'f.  cL'  cum  'cael.  iu  lim. 
uidit'  iunge  (nam  etsi  per  se  obscurae  sunt  stellulae  illae  adserentibus 
astrologis,  ut  Eratosth.  I.  1.,  dispexit  tamen  eas  lucentes  Conon).  non 
conparet  quidem  hoc  ''f.  cl.'  in  fragmento  Callimachi;  qui  tamen  sine 
dubio  in  sequenti  hexametro  hoc  expressit  addiditque  simul,  quo  illi 
'pollicita  est'  melius  conueniret  cum  simplici  sd^ijns  (ueluti  svxo^itvi})- 
neque  porro  'laeuia  prot.  brachia'  (scil.  suplex  ad  deos,  ut  Aen.  XII  930 
dextramque  precantem  protcndcns,  Lj'gdam.  4,  64  cum  multa  bracJtia  tctidc 
prece;  AStatius  cp.  Callim.  Del.  107  nrjXfig  d(i(potsQovg  oQsyovaa)  sunt 
CatuUi  additamentum,  sed  Callimachi  adulantis  habueruntque  itidem  sine 
dubio  in  hexametro  sequenti  locum.  dcnique  iUud  ndaiv  .  .  i)^soig  postqu.iui 
iam  Valckenarius  miratus  est  uerti  per  'multis  .  .  dearum'  conparans 
u.  33  'cunctis  diuis  pollicita  es'  (et  horcle  aut  uni  Veneri  aut  omnibus 
deis  uouere  debuit  crin<  m  Bereniee),  facili  opera  llauptius  id  quod  uerum 


\r,-2  LXVI   11—16. 

est  ajjnouit,  traxishc  iiiiiiiniin  (•oiiii|)toliiin  CatuUiim,  qui  scripBinKet  'functis 
illii  iJoojjiui'  (opUHc.  i  i>.  b'J  bfi.J;  cf.  Uuid.  ruet.  IV  631  hoiiiiuuin  (uncton 
(KuebiieruH  <^r.  1.  II  p.  314).  cetoruin  interduiii  dis  iioton  oblatoHfjue 
eBse  etiani  crines  notuni  est  ex  .Stat.  pilii.  III  4  et  Sil.  Ital.  IV  200 
(AStatius  cp.  et  schol.  ad  Pers.  1,  29  rirri  consecrati  certis  mnninibus, 
EllisiuH  Anth.  Pal.  VI  274 — 79).  —  11,  12.  qiia  rex  tempcHtato  iiuiio 
aiu;tiis  hyineiiaco  iiastatiiin  ftnis  iucrat  Assyrlos.  Berenice,  Maj,'ae 
Cyreiiannn  regis  et  Apuiuae  filia,  iam  a  |jiitre  hiJon»a  1'tolemaei  Pliila- 
delphi  iilio,  qui  postea  Euergetes  est  cognorainatu.s,  patre  mortuo  ipsa 
Demetrio  rio  xaAw,  cui  mater  in  matrimonium  dare  uohiit,  intertecto 
efiecit,  ut  cum  sponso  a  patre  destiuato  iungeretnr  nuptiis  anno  (ut 
uidetur)  247;  cf.  Droysenus  libri  'Gesch.  d.  Hellenismus'  IP  p.  247  sq.; 
314  sqq.,  362  (Niebuhrius  1. 1.);  ad  27.  Euergetes,  qui  rex  Aegypti  eat  factus 
a.  247,  non  multo  post  nuptias  (u.   13  sq.)  profectus  est  contra  Seleucum 

II  Syriae  regem,  ut  ulcisceretur  Berenicen  sororem  ab  hoc  interfectam 
(Niebuhrius  1.  1.  p.  272  sqq.,  Droysenus  1.  1.  p.  340  sqq.).  'Assyrios 
fines'  igitur  intellege  'Syriam  terram';  cf.  ad  VI  8.  'poUicita  est'  et 
contra  'iuerat'  ostendunt  illud  'qua  tempestate'  (Festus  p.  362  tempe- 
statem  pro   temporc  frequenter  dixerunt  antiqui;   cf.   ex.   gr.   Cic.  de  Or. 

III  38,  153)  hic  ualere  'postquam',  plane  ut  Prop.  IV  9, 1 ;  cf.  et  XXXV  13  et 
LXVIll"'  15.  Verg.  Aen.  II  786  Grais  seruitum  matrihus  iho:  constructio 
prosae  orationi  usitixtior  (Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  534).  'auctus'  etsi  per 
se  stare  potest  (=  beatus,  LXIV  25),  tamen  propterea  glossematis  est 
suspectum  quod  una  licentia  ('auctus',  cf.  LXII  4)  excludebat  in  eodem 
loco  alteram  eamque  per  se  insolentem  (nam  pauca  hiatus  exempla  Ca- 
tuUiana  facili  opera  remouentur),  qua  ^nouo'  hiat  ante  'auctus'.  glossae 
medii  aeui  macte.i.  aucte:  bene  Anna  Fabri  reposuit  'mactus',  h.  e.  felix; 
qui  nominatiuus  priscus  rarusque  (cf.  Neuius  II  p.  99)  facile  obnoxius 
erat  corruptelae;  Mart.  IV  13,  2  macte  esto  taedis,  o  Hymenace,  tuis.  — 
13,  14.  diilcia  nocturnae  portaus  uestigia  i-ixae,  (|uam  de  uirgiucis 
gcsscrat  cxuuils.  uixdum  primo  matrimouii  tempore  peracto.  'rixani' 
(respicit  uox  luctameu  prima  nocte  inter  maritos  initum,  cf.  et  Prop. 
11  5,  4)  'gerere'  dicitur  noue  ad  illa  'bellum,  praelia,  inimicitias  gerere' ; 
cuius  praelii  Venerei  uestigia  in  ore  uultuque  a  puella  sectis  unguibus 
acri  relicta  'dulcia'  fuere  nouo  uiro.  'de  (=  super)  uirg.  ex.',  ut  uir- 
ginitatem  referret  praedam;  Vulpius  cp.  Ouid.  Ib.  173  deque  tuo  fiet  .  . 
corpore  rixa  lupis  et  epist.  5,  140  ille  meae  spoUum  uirginitatis  habel; 
id  quoque  luctando.  rupi  tamen  ungue  capillos  oraque  sunt  digitis  aspcra 
facta  mds.  multi  porro  cp.  Claudian.  14,  29  G.  nocturni  referens  tculnera 
praelii  (cf.  et  Aen.  VI  736  in  Venerem  .  .  nocturnaque  bella)  et  Verg. 
epigr.  9,  5  horrida  barbaricae  portans  insignia  pugnae.  iam  descripturus 
reginae  Euergete  in  bellum  proficiscente  dolorem,  quo  acta  uotum  ea 
fecit,  Callimachus  lasciuola  euagatur  degressioui:'  couparans  tempus  paulo 
superius,  quo  eadem  Bereuice  ad  uirum  adducta  uix  adire  huius  cubile 
uoluit:  —  15,  16.  cstne  nouis  uuptis  odio  Yeuus.'    atquc  parcntum 


LXVl  17-22.  4G3 

friistrantiir  falsis  g^atidia  lacrimiilis?  turbae  librariorura  sunt  mani- 
festae:  si  oderunt  nouae  nuptae  Venerem,  non  falsas  sed  ueras  lacrimas 
profundunt;  sin  non  refugiunt  amplexus  maritales,  uno  tenore  adiungi 
nequit  ^atque  frustrantur'.  duplex  igitur  emendandi  uia  patet:  aut  'falsis' 
reuiouendnm  est  (et  uoluit  Heysius  'salsis')  aut,  si  hoc  sustentatur  oppo- 
sito  ''uera',  auctoribus  Italis  'atque'  transformandum  est  in  'anne':  num 
re  uera  oderunt  an  potius  fictis  et  coactis  (Verg.  Aen.  II  196;  cf.  et 
Ter.  Eun.  I  1,  22  falsa  lacrimula,  Apul.  met.  X  27  fidas  mentitasque 
lacrimas)  lacrimis  in  speciem  profusis  frustrantur  siue  fallunt  gaudia  — 
parentum?  aperta  iam  sunt  omnia,  sed  cur  parentes  conmemorentur 
obscurissimum  manet.  horum  enim  gaudia  futura,  scil.  nepotes,  minime 
tolluntur,  si  paululum  remorantur  filiae  in  thalami  ingressu.  Scaliger 
cp.  Callim.  fr.  118  Schn.,  quod  cum  nostro  loco  nil  habet  commune;  cf. 
Anal.  mea  Catull.  p.  57,  ubi  primus  docui  uocis  corruptionem  proposui- 
que  'paueutes',  scil.  gaudia  intellegens  Venerea  (ut  LXI  116,  cf  et  Ouid. 
met.  VI  514  et  CIL.  IV  1837),  quae  ipsas  manentia  prae  pauore  uirginali 
differant  nouae  nuptae.  nec  tamen  'frustrari'  simpliciter  ualet  'differre'. 
missis  quae  post  me  non  aptius  temptata  sunt  nunc  intellego  latere  'anne 
parumper  frustrantur' ;  sic  enim  illa  differendi  uotio  recuperata  est.  cete- 
rum  pareutum  mentionem  uix  iniecturus  fuisset  callidus  adulator  Calli- 
machus,  quia  Berenice  jjatre  mortuo  et  matre  auersa  nupsit  Eucrgeti;  et 
male  ad  Ptolemaeum  II  haec  rettulit  Droysenus  1. 1.  p.  316.  —  17.  iibertim 
tbalami  qiias  iutra  limiiia  fiiiidiint.  'intra',  dum  limensupergredi  ueren- 
tur.  'ubertim'  uox  in  fletu  sollemnis,  ut  Petron.  134  lacrimis  uhertim  manan- 
tibus.  ad  suam  interrogationem  duplicem  ita  sibi  respondet  poeta,  ut 
sine  haesitatione  innuat  falsas  esse  lacrimas,  recordatus  fortasse  aliquod 
dictum  simih?  iHius  inter  Varronis  seutentias  obuii  (11  R.)  sic  flet  hens  ut 
puella  uiro  nupta:  utriusqtie  fletus  non  apparens  est  risus:  —  18.  non, 
ita  ine  dini,  uera  geuiunt,  iueriut.  conlocatio  artificiosior  (ut 
XLIV  9),  qua  uerba  'n.  u.  g.'  cum  fortiore  elatione  discinduntur  ad- 
firmatioue  illa  graui  'ita  m.  d.  i.',  de  qua  cf.  LXI  ISi)  (196).  'iiierint' 
pro  'iuuerint'  (quod  ipsum  reposuere  plerumque  syncopes  ignari  librarii) 
priscis  scriptoribus  proprium  est;  cf.  Neuius  II  p.  533  sq.,  qui  recte  exemphim 
Propertianum  II  23,  22  omisit  (ibi  enim  'iuuerint'  est  lectio  interpohitaV 
'uera'  pro  'uere',  Kuehnerus  II  p.  211.  —  20.  iuiiisente  uono  praclia 
torna  niro.  marito  tuo  (relinquente  Veneris  dulcia  bella  et)  Mauortis 
in  Syria  praelia  infesta  adeunte  (LXIV  383).  usu  uix  ahbi  obuio  'toruus' 
a  Mauorte  torua  tuente  ad  bella  est  transUitum.  —  21,  22.  at  tn  nou 
orbuin  Inxti  descrta  cnbile,  sed  fratris  cari  flebile  discidiuin.  dicat 
hic  aliquia  (sibi  ipse  obicit  poeta),  te  non  uiri,  sed  dilecti  consanguinei 
abitu  doluisse.  quippe  pater  Berenices  Magas  et  pater  Euerf,M'tis  Pbila- 
delphus  fratros  erant  ex  eadem  matre  nati  {b(ioni'jTQioi  adelcpoi]:  Bereuice 
igitur  et  Euergetes  patrueles  erant,  qui  saepius  'fnvtres'  et  'sorores'  uo- 
cantur;  Valckenarius,  qui  primus  hanc  interprctationem  proposuit,  cp. 
Ouil.   niit    XIII  31   et  epist    8,  27.     de  titulo  coyitat  Droyseiius  p.  244; 


4(;.4  i'XVl  23—28. 

iiliairi  ex|tliiiit,i<)iiciii  uidc  a|ni(i  Niflinhriiirii  I.  1.  \>.  '2.'J0  'fiiljilc',  !<•(  lus 
tiiiiritaliH  (IjXI  107,  Val.  Fla(j';.  11  340  ntintliim  UtKjissc  cuhile),  '(jrliiiM' 
CHt  Hcil.  uiro  ad  b(jllum  profccto.  Miixti',  luxiHti;  ad  XIV'  14.  pro 
■"ili.scidiuiii'  nialo  («  pracbct  '(JiHKidiiini' ;  ct".  Madiii{^iuH  ad  Cic.  d.  iin. 
|).  1'J'y-'  ■i(\i[.  totiiiii  aiiUsni  ciiiiiitiatum  per  'at'  noto  usu  (Sejttertns 
sidioi.  iat.  I  §  GO)  occupalioncm  continet;  nec  'et'  (quod  V  cum  uaria 
lectioiie  'at'  jiraebct)  probabilitor  defeiidit  Handius  Tnrs.  I  p.  441 ;  niulto 
peius  'an'  Itali,  alii  alia  coniecere.  suae  ipsiuH  obiectioni  iani  ita  re- 
spoudot  poeta,  ut  tantum  quantiini  rcgina  prae  se  tnlerit  doloiem  non 
iu  fratrem,  sed  in  solura  uiruin  cadere  Kolere  optineat  per  exclamatione.-i: 
—  2S.  iit  penitiis  iiiaestas  cxodit  ciira  uiediilla».  de  amoris  coniugalis 
cruciatu  intellege;  XXXV  15,  LXIV  72.  Cic.  d.  fin.  I  18,  69  maerores, 
qui  exedunt  animos  conficiuntque  curis,  Val.  Flacc.  II  13  exesam  euris; 
Sen.  Phaedr.  282  sed  uorat  tectas  penitus  medullus.  'maestas'  epitheton 
a  persona  ad  corporis  partem  translatum ,  ut  Tib.  I  1,  46  tencro  sintt, 
iibi  u.  Dissenus.  in  V  legitur  'cum  penitus',  quod  explicant  'eo  temi)ore 
([uo',  ridicule,  cum  non  in  abitu  uiri,  sed  inde  ab  eo  tempore  cura 
macerancrit  Berenicen.  utrumque  bene  distinguens  Callimachus  u.  24 
'tunc'  (in  abitu),  29  'tum',  33  'ibi'  addidit.  itaque  Bentleius  'cum' 
mutauit  in  'quam'.  quod  etsi  in  exclamatione  cum  illo  'ut'  (=  quanto- 
pere)  consociari  ostenderunt  ox  Manil.  V  88  qtiae  tua  tunc  fuerat  facies! 
quam  fugit  in  auras  spiritus!  ut  toto  caruerunt  sanguine  memhra,  taraen 
mihi  'ut'  et  facilius  ex  'cu'  erui  et  ab  anaphorae  u>  multo  iucundius 
est  uiaum.  —  24,  25.  ut  tibi  tiinc  toto  pectore  sollicitae  sensibiis 
ereptis  inens  excidit.  pulcra  cum  gradatione  sic  iunge:  tibi,  quae 
intimo  animo  (LXIV  69)  eras  commota,  uiri  profectione  prae  dolore  sensus 
eripiebantur  (LI  6)  atque  ita  mens  plane  abiit  (externata  es);  Hom.  II. 
X  94,  Ouid.  met.  IV  -175  at  illi  et  mens  .  .  excidit  in  perturbatione 
summa  (fast.  H  753  mens  abit);  Arnob.  VI  22  mentcmque  in  sanam  rc- 
creatis  reducerent  sensibus..  superfluum  est  quod  IVossius  coniecit  'sensi- 
bus  e  rectis'.  —  25.  at  te  ego  certe.  sic  omnium  facillime  He'  inserto 
traditum  'at  ego'  sanauit  IVossius;  neque  Italorum  conmeuta  'atque 
ego'  aut  'ast  ego',  in  quibus  aegre  'te'  requiritur,  conprobari  possunt. 
cohaeret  ^at  certe',  ut  X  14,  LXV  11.  'ego',  coma  tua,  quae  te  optime 
noui.  —  26.  a  parua  uirgine  magnanimani.  ek  ^iKQcie  nuQ&svov,  ut 
dicunt  Romani  a  paruulo  (Ter.  Andr.  I  1,  8),  a  uirgine  (Ouid.  a.  a. 
III  75)  similiterque;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  360.  'magn.'  OSchneiderus 
p.  150  putat  expressum  ex  graeco  [LByaXoipvxog,  cum  tamen  liuic  Berenicae 
cognomen  ex  ipso  facinore  mox  conmemorato  (ut  suspicor)  inditum  fuisse 
ri  iisydXri  pateat  ex  Athen.  XV  p.  689^  ■iia&'  ov  xqovov  s^tj  BfQsvtKT] 
r}  fisydlr]  (sic  codd.)  idque  hic  repetisse  Callimachum  probabile  sit;  nam 
Hyginum  ex  CatuUo  hausisse  iam  monui.  —  27,  28.  anne  bomim  oblita 
es  facinus,  quam  regium  adeptos  coniugium,  quod  non  fortior  aut- 
sit  aHs.  factum  egregium  et  forte  (ex.  gr.  Tac.  Agr.  28  maynam  ac 
memorabile  facinus  ausa)  non  siue  causa  praedicat  poeta  aulicus:   reddi- 


LXVI  29—32.  465 

(lit  illud  Ptolemaeis  prouinciam  Cynnaicam.  recte  autem  aduersus 
Hygini  falsam  interijretationem  (cf.  testim.  uol.  I)  Niebuhrius  cp.  lustin. 
XXVI  3,  2  rex  Cyrenarum  Mugcts  decedit,  qui  ante  infirmitatem  Beronicen, 
unicam  filiam,  ad  finienda  cum  Ptolemaeo  fratre  certamina  filio  eius 
desponderat.  sed  post  mortem  regis  mater  uirginis  Arsinoe  (immo:  Apama), 
ut  inuita  se  contractum  matrimonium  sohieretur,  misit  qui  ad  nuptias  uirginis 
regnumque  Cyrenarum  Demetrium,  fratrem  regis  Antigoni,  a  3Iacedonia 
arcesserent,  qui  et  ipse  ex  filia  Ptolemaei  procreatus  erat.  nec  ('sed  nec' 
codd.)  Demetrius  moram  fecit.  itaque  cum  secundante  tiento  celeriter 
Cyrenas  aduolasset ,  fiducia  pulcritudinis  fqua  nimis  placere  socrui  coe- 
peratj  statim  a  principio  superbus  regiae  familiae  militihusque  inpotens 
erat  studiumque  placendi  a  uirgine  in  matrem  contulerat.  quae  res  suspecta 
primo  uirgini,  dein  popularibus  militibusque  inuisa  fuit.  itaque  uersis 
omnium  animis  in  Ptolemaei  filium  insidiae  Demetrio  conparantur.  cui, 
cum  in  lectum  socrus  concessisset ,  percussores  inmittuntur.  sed  Arsinoe 
(Apama)  audita  uoce  filiae  ad  fores  stantis  et  praecipientis,  ut  matre  par- 
ceretur,  adulterum  paulisper  corpore  suo  protexit.  quo  interfecto  Beronice 
et  stupra  matris  salua  pietate  ulta  est  et  in  matrimonio  sortiendo  iudicium 
patris  secuta.  in  uerbis  CatuUi  ualde  foedatis  pro  'adeptos'  siue  'adeptus' 
nulgo  ^idepta  es'  (adepta's  Lachm.)  scribunt.  quae  uox  inportuna  uidetur, 
cum  Berenice  non  adsequendo  coniugio  Euergetis  operam  nauarit,  sed 
data  optione  elegerit.  probabilius  duco  'adoptas',  h.  e.  adsumis  a  patre 
tibi  destinatum.  iamque  uon  opus  erit,  ut  'quam'  sicut  uulgo  fit  in 
'quo'  mutemus  (nam  ingrata  est  pronominis  relatiui  utpote  diuerse 
adhibiti  nec  per  anaphoram  repetiti  iteratio),  sed  sufficit  lenior  correctio 
'quom'  (Faernus  'quum'  uoluerat):  facinus,  scil.  commissum  tum,  cum 
adoptabas;  de  praesenti  historico  cf.  ex.  gr.  Cic.  jj.  Rosc.  A.  41,  120 
quom  occiditur  L.  lioscius,  ihidem  fuerunt  (serui),  et  de  ipso  'quom'  Tac. 
dial.  14  Apri  sermo,  cum  Mutcrnum  exhortutus  est  (ib.  15).  deniqne 
ex  'ant  sit'  BPisanus  uere  effecit  ^ansit';  Itali  praeterea  'quo'  et  Mu- 
retus  'fortius'  coniecere.  alii  audacioribus  mutationibus  sunt  usi ,  ut  San- 
tenius  'quoi  (coniugio)  non  faustior  adsit(?)  auis'.  niihi  utrumque,  neque 
fortiorem  alium  quam  Berenicen  ncqnc  huiua  facto  aliud  fortius  posse  esse, 
omnem  adulandi  modum  concessum  supergredi  uidetur;  et  'fortior'  ex 
glossa  prouenisse  ratus  conieci  ""quod  non  aus^it  alis  uiulier'.  'alis' ,  cf. 
XXIX  15.  —  2i>.  scid  tiiiii  iiiiieslii  iiiniiii  iiiitt(>iis  «iiiiu'  iiorba  lociita  os. 
quamquam  sulfecit  'mittens  [==  diniittuus  proticiscentoni  ad  bellum  ex  am- 
plexu  tuo;  Tib.  I  3,  9  quae  me  cum  mittcret  urbe),  tameu  'tum'  ad  efferen- 
dum  oppositionem  additum  est.  'quae'  (jualia,  quam  et  doloris  et  amoris 
coniugalis  plona.  —  SO.  luppitei'.  cum  admiratione,  ut  ad  Corn.  7.  — 
tristi,  triui^ti,  ad  XIV  11;  cf.  Ter.  J<]uii.  1  1,  -*.S  oculos  tcroulo.  — 
'.i\ ,  o2.  qiiis  1(1  iiiiiiaiiit  taiitiis  (leiis'  aii  ((ikmI  aiiiaiitcs  iioii  loiivrc 
11  caro  corpore  abcsso  iioliint.  quis  deua  (et  utiquo  inagnus  potensquo 
fuerit  necea.sest,  (pii  te  talem  luutauerit)  effecit,  ut  de  uirgiuc  tam  forti 
fieres    femina   tam   auxie   sollicita?     saepe   aic   'tantus'    cum    pronominc 

Catuli.us  cd.   Kiiolircna.     II.  30 


inteirogatiuo  iiin|,'itiir,  iit  Vt-rg.  Acii.  II  '282  quac  tunlite  tiiiwre  iiitiKie, 
Prop  1  18,  9  quid  tantuin  lueruii',  Stat.  'l'hi'b.  VII  780  quis  tnntun  mineriH 
honorY  'tantuui',  otHi  non  niale,  taiuen  8Uj)erlluu  nuihiit  Schradrrud. 
ro.sponsiiui  autciii  (juoiiiaui  uuuui  hoc  e«HO  jjotent  'Auior',  Hequeus  'an' 
uon  ijutandum  eKt  ducere  iuterrogationis  diniunctiuae  membrum  alterum, 
sed  nouam  interrogationem  incipiens  aequat:  'an  torte  (nam  alius  niilluH 
pote.st  fni.'^Be  dcu.s  quani  Amor)  id  te  iiiutauit ,  (juod  eqs.,  h.  e.  an  anioris 
uiaritaliH  desideriuiu  cauna  erat  iiiiitationiaV'  .sic  non  sine  re«j»ectu 
Catulli,  ut  puto,  Verg.  epigr.  11,  1  |1'MV1.  II  p.  172|  qnis  ileus,  (htuui, 
te  nobis  abstulitf'  un  quae  dicunt,  a,  niinio  poculu  ducla  mero'^  (an  forte 
BacchusV);  cf.  ct  Cic.  d.  diu.  II  57,  117  quidnam  esse  causae  puletn, 
cur  .  .?  un  quud  .  .  sentimus':'  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  1019  sq.).  'canim 
corpus'  uenerium  habet  sensum,  ut  Anth.  lat.  Mey.  1210,  4  de  maritis 
cara  iunynnt  corpora,  Caluus  fr.  G  M.  de  Cerere  et  cara  iuyauit  corporu 
conubiis  (Vulpius  cp.  Seu.  epist.  69,  3  ei,  qui  amoiem  exuere  conutur, 
euitanda  est  omnis  admonitio  dilecti  corporis).  'nou  uolunt' ,  re- 
pugnant  discidio  et  aegre  ferunt  proptereaque  macerantur  cura  et 
desiderio.  —  33,  34.  atque  ibi  me  cuuctis  pro  dulci  couiuge  diuis 
uou  siue  tauriuo  sauguiue  pollicita  es.  ''atque'  traducit  ad  grauius, 
quod  iuest  uoci  ""ibi' ,  h.  e.  tunc  {tvxav&a) ,  cum  dimittendus  esset  uir 
(Liu.  11  35,  2  ibi  cst  ira  oppressa,  cf.  ad  LXII  42);  simuh^ue  hoc  'atque 
ibi'  post  degressionem  ad  rem  (u.  9  sq.)  reditur.  Verg.  G.  IV  405 
dulcis  coniunx,  LXVII  1,  LXVIIP'  66.  ''ibi  pro  cunctis  pro'  V  aperta 
cum  dittographia  praebet,  sub  qua  aliud  quidquam  quam  'me'  (siue 
'nos')  uelle  quaerere  friuohira  est:  hoc  enim  necessarium  oiunino  est 
(inepte  proposuerunt  'prae').  'non  sine',  una  cuni  (LXIV  290):  ornatum 
capitis  jiulcherrimum  sibique  carissimum  si  uouit  deis  uxor  amans, 
contra  reginam  decuit,  ut  hoc  donum  comitaretur  gratificatio  dis  more 
regio  facta  ex  hecatombe.  —  35,  36.  sei  redituui  tetiilisset.  is  haud 
iii  tenipore  longo  captaui  Asiaui  Aegypti  linibus  addiderat.  sic  post 
priorum  dubitationes  uariaque  conamiua  plane  inprobabilia  nunc  recte 
omnes  duce  AStatio  interpuuguut;  'is'  cum  emphasi  additum  ducit  ea 
uerba,  quibus  uoti  conpotem  esse  factam  Berenicen  narratur.  necdum  tamen 
causa  dubitationum  illarum  est  remota.  nil  quidem  offensionis  aut  a  forma 
aut  dictione  praebent  haec  uerba  ''sei  reditum  tetulisset'  (cf.  adLXIIl47); 
et  ipsum  'sei'  ostendit,  peruerse  olim  nonnullos  statuisse  anto  35  distichi 
interlapsum.  sed  tamen  redire  potuit  Euergetes  etiam  uictus  fugatusque 
et  praeter  uitam  nudam  nil  domum  referens  gloriae;  et  ut  femina  uirum 
saluum,  ita  regina  regem  multa  cum  laude  redire  debuit  optare.  recte 
Hyginus  1.  1.  si  uictor  redisset:  hoc  'uictor'  nuUo  pacto  omittere  potuit 
Callimachus;  hoc  si  nou  ipsum,  at  eandem  tamen  seuteutiam  in  Catulli 
textu  inuenit  sine  dubio  Hjrginus,  qui  libere  quod  legit  reddidit  (ut  u.  12). 
sed  ipso  illo  Hygini  'redisset'  quoniam  excluduntur  coniecturae  quales 
possunt  excogitari  in  primoribus  uersus  35  uerbis  (ueluti  'sei  palmam 
tetulisset'),  cum  iam  relegemur  ad  uerba  sequentia,  iu  his  non  tam  'iu' 


LXVI  37—40.  407 

(h.  e.  per,  intra,  Kuehnenis  gr.  1.  II  p.  265)  qiiaiii  illud  ''haut',  pro  quo 
V  'aut'  habet,  oflensioni  praebet  ansam  ut  fortasse  a  conlocutione  ita 
certo  a  re  ipsa.  tres  enim  quattuorue  per  annos  (246  —  243/2)  afuit 
Euergetes;  quod  tempus  etsi  per  se  non  nimis  longum  est,  at  longum 
uidebatur  necessario  uxori  amanti  desiderantique,  qualis  hic  describitur 
Berenice.  porro  diuturni  belli  labores  magis  extulerunt  regem ;  et  fauet 
uox  'pristina'  u.  38  huic  rationi.  'autin'  si  ex  'ouans'  statuimus  esse 
corruptum  tum,  cuni  hoc  supra  uersum  olim  scriptum  falso  loco  esset 
insertum  textui,  bene  haec  sic  profluent  'sei  reditum  tetulisset  ouans. 
is  tempore  longo'.  de  hoc  bello  cf.  praeter  alia  ab  historicis  adlata 
Hieronymus  comm.  in  Daniel.  11,  7  et  uenit  (Euergetes)  cum  exercitu 
magno  et  ingressus  est  prouinciam  regis  Aquilonis ,  id  est,  Seleuci  cogno- 
mento  Callinici,  qiii  cuin  mutre  Laodice  regnabat  in  Syria;  et  abusus 
est  eis  et  ohtinuit  in  tantum,  ut  Syriam  caperet  et  Ciliciam  superioresque 
partes  trans  Euphratem  et  propemodum  uniuersam  Asiam.  cumque  audisset 
in  Aegypto  seditionem  moukri,  diripiens  regnum  Seleuci  ....  Syriam 
quidem  ipse  ohtinuit,  Ciliciam  autem  amico  suo  Antiocho  gubernandum 
tradidit  et  Xanthippo  alteri  dtici  protiincias  trans  Euphratem;  uidenda  et 
inscriptio  Adulitana.  hinc  'captam  (=  expugnatara)  Asiam'  sensu  pro- 
prio  praestat  accipere  nec  de  una  Syria  cogitare,  ut  'addiderat'  fere 
ualeat  'in  dicionem  Aegypti  redegerat'.  nam  plusquamperfectum  id 
designat  quod  ante  tempus,  quo  coma  est  desecta,  accidit.  —  37,  38.  (luis 
ego  pro  factis  caelesti  reddita  coetii  pristina  iiota  uoiio  iiiuuere 
dissoliio.  de  ^pro'  cf.  ad  LXIV  152.  porro  uide  ad  LXIV  384  mortali 
coelu.  quamcpiam  'reddita'  possit  simpliciter  esse  'adsignata'  (iit  LXIV  362, 
Lucr.  II  96  ibique  Munro,  Cic.  d.  n.  d.  I  §  103),  tamen  praestat  cum 
AStatio  conparare  Hor.  od.  II  7,  17  ergo  obligatam  redde  loui  dapem. 
Tib.  I  3,  34,  infra  LXVIIP  110:  oblata  dedicataque  cunctis  illis,  quibus 
uoto  obligabar,  diuis.  'pristiua',  prius  siue  ante  (scil.  in  uiri  abitu) 
facta.  'noua'  oppositionis  gratia  additum  est,  ut  infra  64  et  Sen. 
Agam.  396  et  adhuc  lacrimas  marmora  fundi,nt  antiqua  nouas  (cf.  et 
Wagnerus  ad  Verg.  Aen.  111  181),  sed  ut  simul  'uouo'  signiticet  donum 
non  ita  usitatum  ac  uulgare.  Missoluo'  (de  dihaeresi  cf.  ad  II  6)  est 
praesens  historicum;  Cic.  ad  Att.  XV  11,  4  erat  absurdum ,  quae,  si 
stetisset  respublica,  uouissem,  ca  me  euersu  illa  uota  dissoluere;  cf.  et 
Mebitum  (aes)  dissoluere'  similiaque.  —  31>.  iiiuita,  o  re^iua,  tuo  ile 
uertice  cessi,  inuita.  pulcre  et  praeposita  et  in  hne  repotita  est  uox, 
quae  fortem  habet  ictum.  Verg.  Aon,  VI  460  inuitus,  regina,  tuo  de 
litore  cessi  (etiam  Aen.  X  233  huc  traxit  AStatius).  'cessi'  jiro  'discessi', 
ut  LXIV  53.  —  40.  adiiiro  teijue  tiiuui(|ue  caput.  seruata  sunt  Calli- 
maohi  uerba:  ariv  zs  kuqiiv  iu'fioc«  aov  tf  ^lov.  docuit  saue  eonuim 
maxime  per  reni  sibi  carissimam,  caput  doniinae  prioris,  iurare;  et  erat 
omnino  hoc  nou  infrequeus  iusiurandum  (Aen.  IX  300,  Ouid.  tr.  IV  4,  46, 
luueu.  6,  16).  sed  'iurare  [»er  uitam  alicuius'  cum  Koinauis  esset  in- 
solitum,  benc  conui-nienterque  substituit  (^ntullus  'te',  cutu  saepins  liaec 

30 


4(-,H  I'XVI  41-41. 

iiin^nuit.ur,    iit.  Aeii.   IV   492    tcstor  .  .  te ,  (jerviana,   tivumquc.  dulce  caput, 
(Jic.  (I.  clom.  57,  145  meijue  aUjue  meum  cuput,  Liu.  XXVI  4«,  12.    'adiurare' 
ut  jjro  Hiiuplici  'iuran;'   jjOnitur  (lluhiikuniuH  ad  Ter.  Andr.  IV  2,   11),  ita 
et  cum  isimplici  accusatiuo  rei,  per  quam  iuratur,  construitur,  quunKiuam 
ca»u  posteriorea  tantum  praebent  exempla,  ut  Verg.  Aen.  XII  810,  Apul. 
met.  III  14  adiuro  enim  tuum  mihi  carissimum  caput.  —  41.  difcnu  f<'rat, 
qiKMl  siqiiis  inanilcr  adiiirarit.     haec  a  constructione  paulum  insolen- 
tiora   (ut   18)  quabi  iii  i.iuenthosi  adicit  conia  ad  Hua  uorba  stabilienda: 
et  per  hoc   caput  quisquis  iusiuranduni   fide  ac  pondere   carens  fecerit, 
is  meritas  patiatur  poenas!     Verg.  Aen.  II  144  mistrere  animi  non  diyna 
fereniis,  Ter.  Andr.  IV  1^42  di  tibi  dignum  exitium  duint.   'inaniter',  sine 
iusta  causa  iurandi,   ubi   cum   iureiurando   couiungatur    non    habeo;   cf. 
tamea   'iuania  uerba'.  —  42.   scd  qui   se  ferro  postiilet  esse  pareni .' 
'po.stulare'  paucis  locis  plane  ut  'uelle'  confidentis  adrogantiae  adsumit 
significationem,   ut   Cic.   d.    or.    1    22    101   nam  quod  tu  non   poteris  aut 
nescies,  quis  nostrum  tam  impudens  est  qui  se  scire  aut  posse  postultt'^ 
'qui',  quis   et  qualis,   b.    e.   nemo   uel   maximus   sibi   adrogauerit  posse 
resistere  ferro;  quod  hic  de  forcipe  accipi  uoluit  coma,  mox  sensu  latiore 
de  maioribus  instrumentis.     'qui'  substantiue  positi  exempla  dat  Holtzius 
synt.   pr.   scr.   I  p.   392.  —   43.  ille  qiioqnc  euersus  mons  est.     male 
per  'quoque'  introducitur  hoc  exemplum,  quo  euagatus  Callimachus  uim 
potentiamque   ferri   celebrat.     nam   hoc   'ille   quoque'    oppositum  habet 
'ut  ego' ;  sed  coma  non  se  et  montem  Athon  conparat  (quod  et  ineptum 
foret  et  refutat  u.  47),   sed  ex  eo  quod  uel  ualidissima  ferro  cedant  se 
tam  paruolam   teneramque   illi  resistere  non   potuisse   explicat.     et  uel 
tum,  si  conparationem  adesse  statuis,  claudicat  sententia,  cum  ferro  (in 
quo   omnis   uis)   euersum   esse  Athon  uerba  ipsa  non   suppediteut;    qua 
notione    tamen   opus    est,   uariis    modis   cum   euerti  potuerit  mons  ille. 
scripsi  igitur  e   coniectura   'quone  ille',   h.  e.  quippe  quo  ferro;   cf.  ad 
LXIV  180.     'quone'  insolitum  ut  abiit  in  'quoque',  ob  metrum  traiectio 
est  secuta.     Ouid.   met.   XI   554    siquis  Athon  .   .    in    apertum    euertiret 
aeqiior  uulgarem  uocis  usum  ostendit;  hic  de  effossis  uisceribus  intellege, 
ut  habet  Val.  Flacc.  VII  75  euerso  campo.  —  43,  44.  quem  maximum 
in  oris  progenies  Thiae  clara  superuehitur.    altissimus  omnium  in 
orbe    montium,    super  quos   Phoebus  diurnum   cursum   peragens  fertur. 
Theia,    Hyperionis  uxor,    secundum   fabulas   est   mater  Solis;    Prellerus 
myth.    gr.  I  p.  40.     Verg.  G.  I  5  clarissima  mundi  lumina.     'ora'  sensu 
latiore  interdum  terram  a  mari  remotam  designat;  XXXIII  5,  Aen.  III  97 
cunctis  dominabitur  oris  (=  terris)  et  VII  563  est  locus  .  .  multis  memo- 
ratus  in  oris;   absolute  positum    'in  oris',  ut  alibi  'in  terris',  ualet  'in 
orbe',    quod  ipsum   Itali  superflue   reposueruut.     de   Atho    excelsissimo 
cf.  Strabo  p.  331  fr.  33,  Plin.  h.  n.  IV  10.  37,   Mela  II  31,   Verg.  Aen. 
XII   701   quantus  Athos.     ceterum   cf.  Aen.  VI   216   regnis  quae  muxima 
quondam  extremo  ueniens  sol  aspiciebat  Olympo ,   quod  genus  loqueudi 
late  patet.     sic  autem,  ut  dedi,  locum  restituerunt  omnium  probabilissime 


LXVI  45—48.  469 

Guarinus  et  IVossius  adsentiente  Bentleio:  'maxima  progenies  Phthiae' 
olim  legebant,  quae  ad  Macedonum  reges  ab  Achille,  Phthiae  domino, 
descendentes  relata,  quomodocumque  explicare  studes,  te  ludunt.  — 
45,  46.  cuni  Medi  riipere  nouum  mare  cumque  iuuentus  per  medium 
classi  barbara  nauit  Atliou.  de  Atho  a  Xerxe  perfosso  omnia  nota: 
Solinus  p.  70  M.  Athon  classifms  Persicis  nauigatum  continentiqHe  abscis- 
sum  (per  fretum)  MD  passuum  longitudine ,  Sen.  epigr.  52,  5  [PLM.  IV 
p.  77]  classes  fossus  Athos  intra  sua  uisceru  uidit  et  71,  3  accepit  magno 
deductum  Nerea  fluctu  perque  latus  misit  maxima  bella  suum.  'rupere' 
ex  tradito  'propere'  (fingas  tibi  'ropere'  olim  fuisse  exaratum)  omnium 
optime  est  erutum,  nec  aut  'peperere'  (alii  Itali)  aut  'pepulere'  (A8ta- 
tius)  aut  'fodere'  (Berrrkius)  uel  a  litteris  uel  a  sententia  magis  commen- 
dautiir;  ^mare  rumpere'  est  'fretum  rumpendo  (montem)  efficere',  ut 
Val.  Flacc.  I  3  mediosque  inter  iuga  concita  cursus  runipere,  nbi  uidendus 
Heinsius;  cf.  et  Manil.  V  49  nec  pelagus  Xerxes  facietque  tegetqu£.  mare 
'nouum',  h.  e.  innisitatum  antea  stupendumque,  dixit  etiam  scholiasta 
ad  luuen.  10,  174  'ueUficatus  Athos\-  Xerxen,  qui  Athonem  montem  in 
Achaia  dicitur  perforasse  et  inmisisse  tcrris  7iouum  mare.  'uauit',  LXIV  2; 
•■classi',  Neuius  1  p.  213  (Cic.  p.  Flacc.  14,  32  nauigare  classe);  ''bar- 
bara',  peregrina,  ex  sensu  Graecorum.  —  47.  quid  facient  criues,  cum 
ferro  talia  cedant?  fortiter  pronuntia  opposita  'criues'  et  'talia'.  imi- 
tatus  est  Vcrg.  ecl.  3,  16  quid  domini  faciant,  amlcnt  cum  talia  furesY; 
Hor.  a.  p.  68  ex  nostra  emendatione  [Misc.  Crit.  p.  39]  mox  talia  facta 
peribunt,  nedum  sermonum  stet  honos  ct  gratia  uiuax  (EUisius  cp.  et 
Ouid.  a.  a.  III  633  et  656,  Valckenariua  Prop.  III  12,  17  quid  faciet 
multo  munita  puella  timore? ,  h.  e.  facere  potest).  —  48.  lupitcr,  ut 
Ciialybon  omne  genus  pereat.  adiungit  coma  execrationem  ferri,  cui 
debuerit  cedere,  einsque  qui  ferri  usum  docuit.  quales  execi'ationes  in- 
uentionum  inuentorumque  ab  eis,  qui  inde  patiuntur  in  tempore  damnum, 
factas  notum  est  adamatas  fuisse;  cf.  praeter  Hor.  od.  I  3  Aquilius  com. 

I  R.  ut  illum  di  perdant,  primus  qui  horas  repperit,  Prop.  1  17,  13  et 

II  33,  27.  'lupiter'  (co  Zsv)  in  uoto,  ut  Hor.  sat.  II  1,  43  o  pater  et 
rcx  lupiter,  ut  (=  utinam)  pereat  positum  rubigine  telum!  extant  Calli- 
machi  ucrba  haec  (fr.  35°  Schn.)  XccXv^(ov  (ag  unoloiro  yfvoj  eqs.  (cf. 
u.  sq.),  quiVjus  Valckenarius  in  initio  m  Ztv,  nccv  praemisit.  nnde  dubi- 
tari  nequit  quin  ex  tradito  ''celerum'  uel  'celitum'  recte  APolitiauus 
elicuerit  'Chalybon'  (qnod  postea  'Chalybum'  cum  hiatu  ingratissimo 
scribcntes  corrupere);  neque  enim  ut  in  noniine  proprio  deprauationis 
inmanitas  niiranda  est  (male,  etsi  ingeniose,  Witholius  'Telchinnni' 
contra  ipsuni  Callimachum  reposuit).  Chalybum  ad  Pontum  positorum 
fabricae  aerariae  per  totam  antiquitatem  erant  nobilissimae,  inde  ab 
Aeschylo,  qui  Proni.  715  eos  ut  aiSi]Qot(yirovac;  comniemorat,  usque  ad 
Amm.  Marc.  XXII  8,  21  Chahjbes,  jur  quos  crutum  et  domitum  cst  pri- 
mitus  fcrrum  (cf.  Apoll.  Rhod.  II  375  et  1004,  Verg.  G.  I  58,  Val.  Flacc. 
IV  610  et  V  142);  praeter  Cyclopas  (Plin.  h.  n.  VII  56,  197)  primi  omnium 


170  l-XVI   49     f)!. 

rci  iciiaiiui;  «ludiiiKHe  niiriiil-iinliir:  y\i  riiin.  iip.  iiii.st;itli.  iul  I 'ion^H.  l'eri<!R. 
7(57   Xiilr^ig  tcqwtoi    avi^^ijoynoiv  alruiv    hi'>7)ai   jjoAx/^  i;0«f)t>ai   oidfjnov.    — 
4U,  50.  ct  qui  |»riiu'i|no  siib  tcrru  <iiiHcr4>re  iiitiiuH  institit  uc  ferri  fln- 
gerc  diiritiom.  itlom  licxainctii  initium  LXVIIP' 117.  iirimum  iniientorcm 
rei   ferrariac,   qui    scii.    eam    Clialybas   docucrit,   his  addit.     nomcn  cinH 
retic(!tur,  scil.  (|uia  non  ccrto  conHtitit;    1'Iin.  1.  1.    aes  conflarr  el  lempe- 
rare  Aristoteles  Lydum  Sci/then  7iionytrrissi: ,  Tltroplim.itus  Dehnn  1'linjiirin 
putant:    a   cuius    inucnto    primo   Chalyl)cs   ;i(l    faliriciis   inHtitucndas   pro- 
cesserint,  in  dubio  relinfjuit  CatuUuH  certe;  iiiim  niiro  modo  CalHmachus 
sic  post  illa  X.  a>.  a.  y.   pcrj^it   yfiod^fv    avrilXovta  v.a-AOv  cpvrov  oT  (iiv 
tcprivav.    nuin  igitur  Calliniiichns  duos  plurcsue  inuentores  respcxit,  Ca- 
tullus  cum  corrigens  unuinV    uidomus  qnidcm  hic  quoque  nostrum  paulo 
liberius  in  uerbis  %ayi6v  cpvrov  et  tcprivav  riiddendis  uersatum  csse  fnam 
iliiKl    ''principio'    et   'quaerere'    et  'f.  f.  d.'   apud  Callini.    in  u.  scqnenti 
lectum    fuisse    certura    est);    sed    eum    de    suo    correxisse   in    robus    ipsis 
exemplar  suum  equidem  non   credo.     accedit  qnod  apud   Calliroachum 
desideramus   illud    'et'.      hunc   igitur   corriiptum    putancrim   ct   sic   fere 
emendanduni  yfi6&8v  avzfXXov  rs  ■nav.ov  cpvrov  og  acpiv  fcprjVfv.    'uenae' 
in  montibus  uel  tellure   sunt  meatus,  in   quibus  metaUa  iacent   abdita; 
Verg    G.  II  166   aerisque  metalla  ostendit  umis,   Aetnae   259  scrutamur 
rimas  et  uertimus  omne  profundum ,  quaeritur  argenti  semen  cumque  aurea 
uena;  Hor.  od.  111  3,  50  cum  terra  celat  et  epist.  I  6,  24  quidquid  sub 
terra  est.    'institit',  coepit,  ut  Liu.  XXX  12,  18  in  regiam  concedit.    in- 
stitit  dcinde    reputare    secum,   ubi    (ut  et   ad   XXV III   46,    11)   nidcndus 
Drakenborchius.     0   'ferris   fingere',    G   'ferris   fringere'   tradunt.     unde 
'frangere'    uulgo   legunt   pessime:    terra  ferri   in   fornacibus   liquefacta 
(Aen.   VIII   446)    et    dccocta  malleo   in   massam   cogitur,   unde  fit  dura 
strictura  (Aen.  VIII  421,  Rut.   Nam.  I  353);   Prop.  I  16,  30  ferro  durior 
et  chalijbe;  et  post  inuentionem  ferri  haec  eins  fabricatio  commemoranda 
est,  non  id  quod  ex  fabricato  ferro  fieri  solet.    nec  minus  inprobandum 
Hoysii  commentum  'ferri  stringere  d.':  hoc  num  possit  ualere  'strino^endo 
(Pers.  2,  66)  efficere  ferrum  durum',  ualde  dnbito.    optime  's'  dittographa 
(f  =  f)  abiecta  scribendum  esse  'ferri  fingere  (=  ifficere)  d.'  Itali  intcl- 
lexere;  gloss.  uoni.  p.  19  L.  aurificina:  uhi  funditiir  uel  fingitur  (aurum\ 
—  51.  ubiunctae  paulo  ante  coniae  niea  fata  sorores  lujebant.    'ab- 
iunctae',  diuisae,  ut  Caes.  b.  g.  VII  56  quod  ahiumcto  (scil.  a  se)  Labieno  ualde 
timcbat;  rectius  autem  coma,   quae  dociditur,   abiuncta  dicitur  a  ceteris 
comis  remanentibus   (quas   intellege   eas   quae  tempora   et  frontem   ob- 
tegunt)  quam  hae  ab  illa.    unde  adsentior  doctis  plerisque^  qui  inde  ;ib 
AGuarino  'abiunctae'    pro   genetiuo  habentes  iungebant  'mea  abiunctae 
fatii',  h.  e.,  mci,   quae  breui  ante  ferro  ab  eis  diuisa  eram,  sortem  tri- 
stem,  qua  mihi  discedendum  erat  a  dominae  caro  capite;  de  quo  gene- 
tiui  usu  cf.  Heinsius  ad  Ouid.  epist.  5,  45  et  nostros  uidisti  fleritis  ocellos, 
Valckenarius   ad   Eurip.   Phoen.   p.  515.     'lugebant',   adhuc  maerebant, 
scil.    de   fato   meo   ignarae.     ad   'comae   sorores'    iam  Valckenarius   cp. 


LXVI   52—54.  471 

Plaut.  Poen.  I  3,  8  hanc  ^;e/"  dexteram  perque  hanc  sororem  laeuam  (Mo- 
retum  28);  omiiia  quippe  aitius  iuncta  siue  'fratre.s'  fOuid.  tr.  I  1,  107) 
siue  'sorores'  sibi  esse  clici  possunt.  cf.  Naekius  ad  Val.  Cat  p.  88,  Symphos. 
aenigm.  244  (rotae)  quatuor  sorores  et  269.  ceterum  decisum  et  dis 
oblatum  esse  crinem  in  ipso  Veneris  Arsinoes  Zephyritidis  templo  Hyginus 
uere  tradere  uidetur  ex  fonte  limpido;  certe  hinc  sequentia  bene  intelle- 
guntur.  —  52,  53,  54.  cum  se  Memuonis  Aethiopis  uuigena  impellens 
nutautibus  aera  pennis  obtulit  Arsiuoes  Locridos  ales  eqnos.  cum 
subito  i^er  noctem  adfuit  Arsinoes  nuntiu.s  struthio,  qui  me  ex  templo 
illius  sursum  tulit  ad  caelum  dominamque.  Memnonem ,  regem  Aethio- 
pum  fratremque  Emathionis  iam  Hesiodus  commemorat  (theog.  984;  cf. 
et  Apollod.  III  12,  4  Ti^covhv  (i\v  ovv  'Hwg  aQJiccGaaa  di'  tQcara  sig 
AlQ-ioniav  KOfii^ff  yiay.si'  avval^ovaa  ysvva  naidag  'Huad^Lava  x«t  Ms- 
Hvova,  Prellerus  myth.  gr.  I  p.  345).  hic  Emathion  solus  potest  esse 
'unigona'  siue  frater  (LXIV  300)  Memnonis,  nuUo  pacto  aues  illae 
Meninonides  longe  diuersae  ex  cinere  Memnonis  combusti  euolantes  (Ouid. 
mot.  XIII  600  sqq.,  Aelian.  h.  a.  V  1,  Strabo  p.  587,  Paus.  X  31).  et 
iul  incognitas  hodie  fabulas  Aethiopicas,  qua  Emathion  cum  struthione 
cohaesit,  adludit  aperte  Callimachus.  nam  hoc  certum  est  agi  hic  de 
struthiocamelo,  id  quod  intellexit  primus  poeta  Italus  Vincentius  Mon- 
tius  in  libello  'delT  cavallo  alato  d"Arsinoe'  inscripto  editoque  Medio- 
lani  a.  1804.  priores  equum  alatum  Arsinoes  putauerant  esse  Zephj-rum, 
qnem  Aurorae  quidem  filium  sed  ex  Astraeo  natum  fingunt  fabulae; 
porro  ut  equitem  ita  eqnum  (Prellerus  myth.  gr.  I  p.  371,  Val.  Flacc. 
I  611)  et  re  faueute  famulum  (Heinsius  cp.  Apul.  met.  V  6)  dici  Zephy- 
rum  intellcgimus  quidom,  sed  in  eodem  Memuonis  attributum  'Aothiopis' 
uini  nullam  habet;  et  mirandum  est,  quod  Arsinoes  dicitur  famulus,  licet 
c  ratione  physica  recte  Vencris  praenuntius  audiat  idem  Lucr.  V  736. 
taceo  alias  explicationes  (de  Phoenice  AGuarinus,  de  Pegaso  Scaliger 
male  cogitauere):  rem  acu  tetigit  Montius.  etenim  Arsinoe,  soror  uxor- 
que  Ptolemaei  Philadelphi  (de  qua  cf  Droysenus  1.  1.  H  p.  239  sqq.), 
post  mortem  dea  facta  erat  bub  Veneris  nomine  (EUisius  cp.  Lobeckii 
Paralipom.  p.  368),  qualis  colebatur  in  templo,  quod  in  Zephyrio  pro- 
munturio  non  ita  procul  ab  Alexandria  erat  positum;  iam  AStatius  cp. 
['oseidipp.  ap.  Athen.  p.  318  rovto  Kai  sv  novrcp  xai  Inl  x^orl  rfjg  <Pi- 
XaSfXcpov  Kvnoidog  iXaaKiad'  isqov  'AQaivorig.  rjr  avaMiQaviovaav  inl 
T^fcpvQrfiSog  dyiTtjg  nQcarog  6  vavaQxog  &i]yiaTO  KalliKQdTrjg  xri.  (quibus 
Alleckerus  adiecit  sohol.  Von.  ad  II.  Xlll  703  et  schol.  Theocr.  17,  123); 
Strabo  p.  1152''  to  Zecpvgiov,  axp«  vaCoKov  ^'xovaa  'jQaivoijg  'AcpQoSitrjg, 
Steph.  Byzant.  s.  u.  ZscpvQiov.  tari  nal  dtiQa  xrjg  Alyvnxov ,  dcp'  rjg  xoti 
fj  'AcpQoSiT)]  {v,al  hic  ponunt  codd.,  traioci  ante  /'/)  'AQaivoij  Z.fcpvQiTig,  d>g 
KaXliaaxog.  de  cuius  tenipli  rolliquiis  Schwabius  adire  iussit  librum 
gallioum  'revne  archeologique'  a.  1869  uol.  XIX  p.  268  et  XX  p.  377. 
iiuu  Moiitius  cp.  Paus.  IX  31  Kal  AQOivorjg  iatlv  }v  'EIihcovi  f('xcut',  TjV 
ntolffiaiog  ^'yrjfisv  d8(Xci.6g   tov   rr^v  Ss  'AQaivortv  aiQov96g  cpsQH  ;^«/lxr 


472  ''>^VI  :,',    r>(^ 

tav   aTtxrivwv   v.rX.,    id(;mqii(;    rectc   Btutuit  Ktrutbiocumelum   uebendo   et 
homines  et  onera.  piueni  apte  dici  er|uoni  iilatuni.    nam  quamquam  htru- 
thio   non    proprie   uolat,   tamen    uolantis   est  Kiinilin:    IMin    h.  n.  X   1,  1 
struUtocainr.H  Africi  url.  Actliiopici  ultitudiucm  rquilis  innideutis  ajuo  ex- 
cedunt,  celcritatcm  uincnnt,  ud  hoc  demum  dotis  pinnis  ut  currentem  ad- 
iuuent;  ceterum  non  sunt  uolucrcs  nec  a  terra  tolluntur,  Claud.  in  Eutr. 
II  311  calidas  cursu  transmitlit  arenas  inqtie  modum  ucli  sinuotis  fUiminc 
pcnnis  piduertdcnla  uolat;    et   par  eat  strutbionem  fleae  ArHinoae  datum 
famulnm  (ad  r)7)    etiam    fingi   ad    caelum    poaae    nolare   inpeilentem  Hiue 
ferientem  aera  pennis  (Calpurn.  ecl.  2,  11  quaccumque  ungis  auium  ferit 
aera  pennis)  nutantibus  ttiue   trepidantibus:    Apul.  VI  15   lihratis  pinna- 
rum  nutantium  motibus,   Cic.  Arat.  88   tremehundis  pinnis,   Ouid.  rnet.  I 
506  (sine  iusta  causa  Bentleiua  maluit  'nictantibus').    difficultati  Rumma 
remanet  in  Arsinoes   epitheto  'Locridos'.     qiiod  ex   tradito  in  V  'elocri- 
dicos'    elicuit  Bentleius,    qui    ad    contirmandam    coniecturam    haec    ad- 
acripsit:  'et  Locris   quidem  Venus   siue  Arsinoc   dicetur   eadem  plane  de 
causa  ac  Zephyritis  iu  uersu  sequenti  et  in  epigrammate  Callimachi  (6,  1). 
nam  ut  Zephyrilis  a  Zephyrio  Africae  promunturio,  ita  et  Locris  dicitur 
a  gente  Locrorum,   qui   regionem   eam   tenebaiit'  adtulitque  Verg.  Aen. 
XI  265   Libycone  hubituntes   litorc  Locros   et   ad    ca   Seruium    Locri  .  . 
Ozolii  delati  Pctdupolim.     alio    modo  Bentlei  commentum    defendere  co- 
natus   est   strenue   docteque    AHeckerus    comment.    crit.    de   Anthol.   gr. 
[Lugd.  Bat.  1843]  p.  74;  sed  uereor  ut  fructura  diligentiae  tulerit.    nimis 
enim  putidae  ^  uel  Callimacho  indignae   doctrinae  tota  haec  ratio  est, 
quae  mihi  quidem  non  antea  probabitur  quam  Zephyrion  proraunturium 
etiam  'Locri'  fuisse   uocatum  ostensum  erit.     desidero   autem  tale  Arsi- 
noes  attributum ,  qno  statim  qualis  dea  ea  fuerit  intellegatur.    agnouisse 
autem  mihi  uideor  originem   uitii.     detractis    enim  litteris  'elo'  et  'co' 
('e  loco'  glossa  erat  olim  superscripta,  qua  monachus  quidam  significa- 
uit,   e   loco,  quem   optineret  Arsiuoe,    uenisse    equom  alitem)    remanet 
'cridis',  in  quo   latere   nunc   puto  'Cypridis'    adsentiens  Bergkio,  qui  in 
actis   litt.   antiqq.    a.   1846   p.  472    ''Cypridos'   proposuit.     denique  V   ex- 
hibet   'alis    equos',  quod   uitium   ex    frequentissima   elementorum  E   et  I 
confusione  ortum  fauente  nominatiui   forma  prisca  'equos'  peperit  erro- 
rem  ridiculum  iam  uetustissimo  tempore   apud  Hygin,  1.  1.   hanc  Bere- 
nicen  nonnulli  cum  Gallimacho  dixerunt  cquos  alcre  et  ad  Olympia  mittcre 
consuetam  fuisse,   quod   ex  uostri   loci  corruptela  tiusisse  iam  Hauptins 
opusc.  I  p.  61    intellexit,   ego  praeterea  explico   ex  Arsinoes  cognomine 
'imtLcc  (ad  57);   de   qua  quae   adscripta  iuuenit  (fortasse   et  illud,   Arsi- 
noen  scilicet  equos   ad  Olympia  misisse),  siue  Hyginus  siue  auctor  eius 
male  confudit  cum  Berenice.     'ales'  adiectiue  pro  'alatus'  poni  notissi- 
mum  est;  sic  de  Pegaso  habet  Ouid.  am.  HI  12,  24  alite  equo      'se  ob- 
tulit',   scil.    mihi,   obuius   est  factus,   adfnit,    i<c  ostondit,   ut  Ter.  Andr. 
IV  2,  3,  Verg.  Aen.  II  590.  —  55,  56.  isquc  per  aetliorias  me  tollens 
aiiolat  umbras  et  Vcneris  casto  collocat  iu  gremio.     struthio  me  in 


LXVI  57—61.  478 

ara  positam  adprendens  sursumque  ferens  ad  aethera  abit  per  noctis 
tenebras  caelum  tegentes  (Ciris  215  caernleas  uinbras,  Ouid.  am.  I  8,  13, 
alibi)  traditque  Veneri,  quam  iam  sine  negotio  intellegimus  dici  Arsi- 
noen  ipsan).  Cic.  Tusc  II  10,  24  aquila  suhlime  auolans.  'casto' :  banc 
Venerem  Zepbyritida  Aogyptii  coluisse  uidentur  ut  pudicitiae  nouarum 
nuptarum  tutricem;  cf.  infra.  —  57,  58.  ipsa  smiin  Zephyritis  eo  fa- 
iiiiilnm  logarat,  Graiia  Canopieis  incola  litoribns.  de  Arsinoes  cogno- 
mine  ^Zephyritis'  cf.  Callim.  ei^igr.  6,  1  Schn.  ut  quam  gratum  esset  dis 
Berenices  pudicae  donum  ostenderet,  diua  Arsiiioe  in  hunc  finem,  scil.  ut 
toUeret  et  ad  caelum  ferret  crinem  (Cic.  ad  Att.  VIII  9  eo  scripsi,  quo 
plus  auctoritatis  habereni),  tamquam  legatum  suum  solleraniter  (ut  de- 
scribit  uersus  spondiacus)  miserat  struthionem,  qui  eius  'famulus'  audit 
sic  ut  leo  Manil.  IV  760  Idaeac  matris  famuhis,  cerua  Sil.  Ital.  XIII  124 
famula  Dianae  (EUisius  cp.  Porphyrium  de  abstin.  III  5).  uidetur  autem 
baec  Arsinoe  equorum  amica  (Hesych.  'innia,  'Aqolvot]  fj  tov  ^iXudfXcpov 
yvvrj),  cum  post  uaria  fata  Aegyptum  ueniret  fieretque  fratris  germani 
femina,  ut  populum  ob  repulsam  a  rege  uxorem  priorem  (Arsinoen,  Ly- 
siniachi  filiam)  iiatum  sibi  conciliaret,  mores  Aegyptiacos  ita  ad.^iuupsisse 
ut  iam  strutbionibus,  Aegyptiorura  deliciis,  pro  equis  uteretur  (ut  postea 
Faustina  iraperatrix).  hinc  eam  celebrat  Calliniachus  (hinc  etiam  stru- 
thio  mortuae  consecratus  est):  misit  animal  id,  quod  ipsa  post  longani 
in  Graecia  conmorationem  tandem  in  Aegypti  finibus  considens  adama- 
uit.  nam  a  Canopo  urbe,  Aegypti  quasi  limine,  interdum  a  poetis 
totam  terram  nominari,  notum  est;  cf.  ex.  gr.  Verg.  U.  IV  287  ('Cano- 
pius'  pro  'Cauopeus',  cf.  ad  LXIV  3).  'Graia'  dubitari  nequit  quin 
recte  reposuerit  Lachmannus  pro  eo  quod  V  praebet  'gratia',  unde 
'grata'  efifecerant  Itali  parum  commode.  adest  aperta  inter  'Graia'  et 
'Canopieis'  oppositio;  apteque  Ellisius  cp.  Aen.  X  719  uenerat  antiquis 
Corythi  dc  finibus  Acron,  Graius  homo.  stabiliemla  est  autem  Lach- 
manni  coniectura  scribendo  'Graiia',  de  qua  aeui  Ciceroniani  forma  cf. 
acuta  accurataque  Guilelmi  Schmitzii  disputatio  iu  libro  'Bcitraege  z. 
lat.  Sprach-  und  Litteraturknnde'  p.  70  sqq. ,  Fleckeisenus  ann.  1873 
p.  406.  —  59,  60,  01.  hi  dii  nen  ibi  nario  iie  solnni  in  liiinine  caeli 
ex  Ariadncis  aurea  teniporibiis  llxa  corona  foret.  dies,  ut  aiunt, 
me  dcficiat,  si  cuncta  uironim  doctorum  ad  (;xpedienda  u.  59  uerba  de- 
prauatissima  uelim  enumerare  et  rcfutare  conamina.  nam  nc  ea  quidem, 
quae  sola  in  censum  ucniunt,  suiiicet  Hauptii  'arduei  ibi  uario'  et 
llitschelii  'numen  ibi  uario',  ullo  niodo  satisfaciunt.  nam  id  quod  Ca- 
tullus  scripsit  aperte,  ni  falliniur,  coloruni  in  bis  mrsibu-!  oppositio  iu- 
dicat.  queraiulmodum  igitiu"  u.  GO  ^aurea'  et  u.  02  'llaui'  sibi  respon- 
dent,  ita  corriipto  illi  'hi  dii  uen  ibi'  subest,  (piod  uoci  'uario'  opposituni 
sit;  ad  quam  uocem  cf  Uuid.  mct.  U  193  spttrsa  tiuoque  in  uario  jtassim 
miracula  caelo:  ex  uariorum  colorum  sideribu.s  uiirium  habet  et  caelum 
lumen  (Ciris  533  in  adherio  signorum  luminc).  biiic  quaiu  saepo  iu 
codicibus  ut  'd'  et  'd'  ita  'li'  et  'n'  (cf.  ex.  gr.   1>XU1  85  'adhortalis') 


171  l'XVI   fi1-01. 

intur  m:  locuiii  iiiiiLiiueriiit  coiiUiniplanti  milii  i-x  lilttjriH  tra<litiH  fiiatum 
est  hoce  'hic  iiiuon  ibi',  quod  CHt  ortum  cx  correctura  male  iiitellecta 
'niueei'  (=  iiiuei).  iam  si  scribimuH  'bic,  niueei  uario'  oqH. ,  'hic'  ualet 
'tum  uero'  cohaeretqne  cum  u.  63;  cf.  ad  LXIV  209:  quam  apte  uoce 
illa  in  transitu  ad  nariandam  Huam  inti.-r  sidora  conlocationom  iitatur 
coraa,  ultro  appuret.  doindo  'niuoi'  bono  oj)ponitur  illi  'uario';  Kimillime 
di'  plaf,M  soptemtrionali  Val.  Flacc.  IV  204  orte  ntuaU  Arcados  uxe  dmc 
(cf.  LXIV  240).  'ex  Ariad.  temp.'  a  'corona'  peudet  (u.  8):  Ouid.  met. 
VIII  178  Bacchus  sumptam  de  fronte  coronam  inmuit  caelo:  tenues  uolat 
illa  ptr  auras,  dumque  tiolat,  gemmae  subitos  ucrtuntur  in  irjne.s;  cf  ct 
German.  Arat.  71  clara  Ariadneo  sacrata  e  crine  coronu,  Manil.  I  313  sqq., 
ubi  323  Gnosiacac  serta  ecfulfjcid  moimmcnta  pucUae  scribcnilum  est. 
'figere',  ut  mox  '.sidus  ponere',  yiaraatsQi^tiv.  —  (>1,  62.  sed  nos  qiio- 
que  fiilgereiniis,  denotae  flaiii  nerticis  exnniae.  ad  'fulgeremus' 
quoque  refer  illud  'uario  in  lumiue  caeli'.  'deuotae',  ut  simplex  'uotao'; 
Caes.  b.  g.  VI  17  huic  (Marti)  ea  quae  bello  ceperint  plerumque  deuouent. 
'flaui',  LXIV  63;  uidetur  autem  Ariadnes  cum  Berenico  conparatio  tum 
adamata  fuisse:  ut  Liber  deus  factus  amatae  feminae  serta  inter  sidera 
recepit,  sic  Arsinoe  comam  Berenices,  hac  ipsa  re  uxorem  pudicam  sihii 
in  deliciis  esse  testata.  'exuuiae'  de  coma  resecta  adhibet  etiam  Sen. 
Phaedr.  1181  placemus  umbras:  capitis  exuuias  cape  laceraeque  frontis 
abscismn  comam.  —  63,  64.  nindnlnni  a  flnctn  cedentem  ad  templa 
denm  me  sidns  in  antiqnis  dina  uonnm  posuit.  me,  quae  ...  adue- 
niebara  in  arcibus  caelestibus,  inter  astra  recepit  Venus  Arsinoc.  nam 
utique  de  aduentu  in  caelo  est  cogitandum,  ut  postulat  narrationis  pro- 
gressus  (55  sq.);  et  recte  in  tradito  'decumrae'  nil  nisi  'denm  mc'  latere 
intellexere  Itali  ('Dionae'  peruerse  postea  maluerunt):  Enn.  trag.  163  R. 
magna  templa  caelitum  commixtu  stellis  splendidis,  Attius  praet.  2  R. 
clamore  et  gemitu  templum  resonit  caelitum,  Hor.  epist.  II  1,  6  deorum 
in  templa  recepti,  alibi.  de  cedendi  uerbo,  quod  haud  raro  adaequat 
'ire',  cf.  ex.  gr.  Prop.  III  18,  33  Caesar  ab  humana  cessit  in  astra  uice 
(de  oppositione  in  u.  64  uide  supra  ad  38).  at,  inquies,  iam  in  gremio 
deae  posita  est  coma  (56).  nimirum  u.  63  corruptus  statum  depingit 
animi,  quo  perfecit  crinis  iter:  tum  uero  (59)  me,  quae  trittis  accede- 
bam  regiam  deorum,  laetissimo  honore  afiFecit  dea.  binc  opitulandum 
est  uerbis  corruptissimis  'uindulum  (sic  habuit  V)  a  fluctu'.  unde  'uui- 
dulam'  elicuit  BGuarinus,  postquam  'uuidulum'  iam  praeiuerunt  Itali, 
qui  simul  'fluctu'  mutauere  in  'fletu',  abiunctam  comam  sororum  lacri- 
mis  madefactam  esse  e  u.  51  couligentes.  uerum  enim  uero  poeta  sibi 
fingit  ceteras  comas  adhuc  deflentes  abscisam  utpote  de  sorte  eius 
ignaras;  nec  ea,  quae  in  ara  per  paruum  licet  tempus  posita  iam  emenso 
longo  itinere  in  caelo  aduenit,  de  lacrimis  sororum,  si  reuera  possunt 
madefecisse  decedentem,  etiamtunc  umida  fiugitur  nisi  perquam  inepte. 
et  lacrimae  etiamsi  eae,  quas  ipsa  coma  profudit,  intellegentur,  mihi 
bilem  mouent;  et  ipsum  uocabulum  ('umidus'  potius  expecto)  suspectum 


LXVI  65—68.  475 

est.  quamquam  hoc  certuni  est,  nec  n  flnctu  niarino  (IVossius:  roscido 
Oceani  aere  madentem)  comam  posse  dici  umidam,  siquidem  raari  non 
tacto  uia  derecta  ex  Arsinoes  teraplo  per  aethera  auohit  ad  caelnm 
struthio  (55).  Scaliger  indiwna  coniectura  lusit  'a  flatu'  (Orellius 
"■afflatu').  degcribit,  ut  iam  dixi,  coma,  quo  animi  sff^ectn  adierit  cae- 
him,  conmota  qnippe  concitataque  dolore  relicti  t:im  cari  dominae  ra- 
pitis.  quae  sententia  si  hic  legebatnr,  co  facilins  mox  u.  75  sq.  adiun- 
guntur.  hinc  critico  in  poetae  mentem  se  insiauauti  riroantique  iam 
litterulas  obscuratas  haec  enascitur  genuinae  scripturae  species  'ruidulum' 
(unde  't'  amissa  'uindulnm'  factum  est)  siue  'b'  pro  'u'  restituta  'tur- 
biduhim'.  quod  deminutinura  etsi  alibi  non  extaret,  tuto  adnunieraretur 
similibus  multis  apnd  Catullum  una^  Ifyon^voig;  nunc  casu  extat  apnd 
Prudent.  apoth.  208  turbidulos  scnsus.  iam  ab  hac  lectione  profecti"" 
lenius  quam  prioribus  licuit  et  aptius  sic  corrigimus 'tnrbidnlam  abluctu', 
scil.  eo  quem  passa  est  ipsa  a  capite  Berenices  abiuncta.  Ouid.  tr.  I  11,  34 
2)ectora  sunt  ipso  turhidiora  mari,  Hor.  od.  II  19,  6,  alia  (de  'ab'  cf. 
LXIV  275,  de  ip?a  praepositione  Handius  Turs.  I  p.  26  sqq.).  describit 
jiorro  coma  situm  suum,  quo  in  parte  septemtrionali  cincta  est  quatnor 
potissimum  sidfribus:  —  G5.  tiirgiiiis  et  saeiil  ooutingens  uaiiiqiu' 
leouis  Iiiiiiiua.  admodura  libere  'namqne'  traiictum  est;  secundo  euun- 
tiati  loco  illud  positum  habet  iam  Varro  ap.  Gell.  III  10,  1  saepiusque 
postea  historici.  ad  uirginis  siue  Astraeae  (Eratosth.  catast.  9,  Hygin. 
astr.  II  25,  Ouid.  met.  I  150)  brachium  dextrum  et  ad  'saeui'  (scii.  Ne- 
meaei,  quem  nonnuUi  putanere)  leonis  (Eratosth.  catast.  12,  Hygin.  astr. 
II  24)  caudam  positae  sunt  septeoj  illae  stellulae,  quae  inde  a  Conone 
crines  Berenices  uocabantnr.  —  66.  calixto  inxta  Lycaouia.  sub  hac 
lectione  latere  Callisto,  Lycaonis  Arcadis  fiiiam  (ApoUod  IH  8,  2,  Hygin. 
astr.  II  1,  Ouid.  f.  II  155  et  met.  II  410),  sub  ursae  (phaustri,  currus) 
maioris  siue  Helices  nomine  in  caelo  positam  intellexere  Itali.  nisi  quod 
non  recte  'Callisto'  dederunt,  cum  sit  latina  nominis  forma  'Calisto', 
ut  docui  conlectis  exemplis  in  Fleckeis.  ann.  1883  p.  787.  iam  cum 
'iuxta'  nullo  pacto  possit  retincri,  eidem  Itali  reposnere  ''inncta  Lycao- 
niae',  quod  utique  praestat  illi  'Lycaonidi'  posteo  inu'nito.  sed  de  huius 
coniecturae  ueritate  propterea  dubitandnm  est  quod  datini  ''Calisto' 
exemplum  sat  tntum  non  extat  (Neuins  I  p.  301).  nnde  (ut  et  artis 
iubcnt  praecepta)  'Calisto  Lycaonia'  ita  est  rctinendura,  ut  sohim  'inxta' 
inmutetur.  latere  puto  'tacta'  (de  'a'  praepr^sitione  omissa  cf.  Drae- 
gerus  synt.  I  §  229):  pedibus  ursae  maioris  posterioribns  siibiecta  est 
coma.  et  facile  illius  'contingens  .  .  tacta'  iiicisi-itndincm  scntis:  quae 
utpoto  supra  uirginem  et  leoneni  posita  hos  tangit,  ca  ipsa  tangitnr  a 
8Ui)eriorc  ursii  —  (»7,  6S.  uerlor  iu  occasiiiii  tiinliiui  diix  aute  lloo- 
leu,  «|iii  iiix  sero  alto  uiergiliir  oceauo.  nnile  post 'occasum'  ponunt 
comma  ,  cuni  non  in  nerbis  'n.  i.  o.'  uis  sententiao  insit,  scd  |)ergcns  in 
positionia  suar  dcKcri[)tion('  se  antc  13ootem  coidocatam  occiderc  narret 
coma.     nain  dum  Arctos  uiaior  uiinorqne  ucciini  vietiitDit  iitqunrc  tinifui 


.|7(i  l'XVI   6'.»     T.i. 

(Vcig.  (i.  I  ii4»j),  coiiia  lUirr.uwH  lute  iiil|iroipiii(|u<iiil-»f  iii   uinlurt  luergitur 

.iue  occiclit,  praeceilenH  aurigara   plauHtri  .sinc  Bootiin  (dc  qiio  Hi<lerc  cf. 

llratosth.  cataat.   18,   Hyj,'in.  aatr.  II  2  et  4,   Arat    I'liacn.  92),  qui  quod 

aiite  nouum  dieiii   lcntius  e  caelo  abit  'tardus'  <!t  'hciuh'  ct  'pi^cr'  apud 

poctas  audit;  Honi.  Od.   V  272  oipt  fivovta   liooitqv,  Aratus  581,  Q.  Ci- 

(•("lo   de  signia  11»    serus  in  ulta  conditur  Oouni  ri}>a  cum  luce  liootes, 

(Jcrman.   Ar.   139  Inrclus   in  occasum  sequitur  sua  plnustra  Jiootes,  Oiiid. 

uiit.  11  176  et  quiic  larga  raanu  cougessit  HeinniuB  ad  Val.  Klacc.  VII  457. 

ref(  renda  enim  haec  et  sequentia,   ut   recte  adnotat  AStatiu»,  ad  dvaiv 

et   dvtttoXrjv    riXiuiiriv.     'uix  sero'    more  graeco  {fioltg  oipi),  ut  similiter 

tardo  uix  editus  ortu  lauB  Hcrc.  14,  copulatum;  cf.  et  German.  Ar.  598 

siderea  uix  tum  satiatus  luce  Bootes  in  terras  uhiit.    idem  267  uegoceros  .  . 

oceano  mersus  et  (".09  Orion  altis  mer()itur  undis:  bolU-mnia  haec  et  aimilia 

(^tingere  se  oceaiio'  uel  'tingi',  ut  et  statim  'Tethyi  rebtituere')  de  side- 

ribua  occidentibus.  —  «9,  70.  sed  (luaiiuiiiam  iiie  luce  prcmunt  uestigia 

diunm,   lux  anleiii  canae  Tetliyi   restituit.     transit  coma   ad  nouam 

Berenices  adulationem,   se   licet   snmmo   adfectam   honore  tamen  usque 

dolere  a  uertice  dominae  discessum.    nocte  in  caelum  relata  fulget  uicina 

deis,    per    diem   autem   submersa  in   undas   in   sinu  Tethyos  requiescit: 

Verg.  ecl.  5,  56  candidus  insuetum  miratur  limen  Olympi  sub  pedibusque 

uidet  nubes  et  sidera  Daphnis;   Scaliger  cp.  Aratua  339  'S-ecoi'  vno  Ttoaai 

(fOQfttai  XfCipccvov  'HQidavoto  nolvy,lcivatov  TroTaftoto,  Valckenarius  Manil. 

I  802  illa  deum  scdcs;  haec  illis  proxima,   diuum  qui  uirtute  sua  simiJes 

uestigia  tamjzmt.     Tethys   (cf.    LXIV    29)    hic   pro    'mare'    ponitnr,    ut 

LXXXVIll  5,  Callim.  hymn.  4,  17;  d^  'i'  datiui  breuiata  ad  LXIV  247; 

'cana'  attributum  deae  illi  uetustissimae  utpote  nutrici  (rrj&vg)  omnium 

deorum   dat  etiam   Ouid.  met.  II  509  et   f.  II  191.     mirum  in  V  nitium 

"■restituem'    explicatur  eiusdem  V  lectione  'aut':   adscriptae  in  margine 

'em'  litterulae  et  ad  "'aut'  pertinentes  ad  ^-estituit'  praue  sunt  tractae.  — 

71.  pace  tiia  fari  liic  liceat,  Rlianinnsia  nirgo.    in  parenthesi  coma 

mitigat  excusatque  uerborum  u.  75,  76  sequentium  atrocitatem,  si  forte 

ut  ingrata  off(^nsura  sit  deos  maximeque  Nemesin  dictorum  superborum 

et   caelestes  laedentium  uindicem  (ad  LXIV  395,  L  20),  utens  formula 

certa,   de  qua  cf.  Q.  Catuli  uersus  supra  p.  6,  Ouid.  tr.  V  12,  45  pace, 

nouem,  uestra   liceat   dixisse,   sorores,   uos   estis   nostrae   maxima   causa 

fucjae  (met.  VII  704).    'hic',  in  eis  quae  proferenda  habeo.  —  72.  nam- 

que  ego  non  iiUo  uera  timore  tegam.   id  quod  uerum  est  (Plaut.  Capt. 

V  2,  7  uera  loquere)  nuUius  periculi  metu  dissimulabo  (Tib.  I  9,  28  facta 

tegenda  loqui):  non  praepediet,  ut  ait  Plautus,.  timor  dicta  lingtiae.   — 

73.  nec  si  ine  infestis  discerpent  sidera  dictis.    ne  tum  quidem  te- 

gam,  si.    uidetur  hoc  antiquissimum  esse  exemplum  illius  'uec'  pro  'ne 

quidem'  adhibiti  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  660  sq.).    futuro  autem  tempore 

paene  certam  se  esse  de  hoc  supplicio  innuit  coma.    'discerpere'  quoniam 

non  ad  uerba  transfertnr  (ut  habes  'uerbis  aliquem  lacerare,  corripere, 

proscindere',  sim.;   nam  apud  Gell.  VI  18,  70  'disreptique'  bonus  liber 


LXVl  74-78.  477 

praebet),  sed  proprio  sensu  est  accipiendum  (ut  Verg.  G.  IV  522  de  Or- 
pheo  discerptum  latos  iuuenem  sparsere  per  cujros),  Bentleius  pro  'dictis' 
restitui  noluit  ^dextris' ;  nec  negari  potest,  in  sidera  ex  ueterum  opinione 
uariis  et  ex  parte  humanis  figuris  induta  belle  haec  quadrare,  cum  prae- 
sertim  eorum  tamquam  anuum  uerbis  rixantium  imago  oppido  displiceat. 
sed  etsi  'dictis'  fortasse  eandem  in  sententiam  licet  interpretari  'digitis' 
(LMuellerus  comm.  Lucil.  p.  240),  ego  tamen  pra-eunte  Mureto  non 
instrumentalem  sed  causalem  agnosco:  ob  dicta  moa  tam  iufesta  (cf.  ad 
XIV  2  munere  isto,  Sall.  Cat.  15,  4  aniinus  dis  infestus).  —  74.  coudita 
qui  uere  pectoris  euolue.  "'quin  ueri'  (Lachm.  'uerei')  et  'euoluam'  (de 
dihaeresi  ad  II  6)  uulgo  auctoribus  Italis  scribunt.  et  certum  est,  pessime 
post  illa  'uera  non  tegam'  iterari  'uere  (=  secundum  ueritatem)  in 
lucem  proferam';  recteque  sic  progreditur  oratio:  uera  nou  tegam  in- 
pulsa  pectore  uero,  h.  e.  quod  uerum  semper  loquitur  amatque  (Ter. 
Andr.  II  5,  12,  Plin.  epist.  IV  22,  3  quo  uiro  nihil  firmius,  nihil  uerius). 
sed  eiadem  Italis  'quin'  restituentibus  fidem  iam  non  habeo:  'non  tegam, 
quin  euoluam'  non  defenditur  eis  quae  congeasit  ex.  gr.  Kuehnerus  gr.  1. 
H  p.  829.  et  omniuiu  facillime  ex  'qui  uere'  metathesi  fit  'que  ueri' ; 
iamque  ultro  ex  ''euoiue'  elicitur  'euoluo'  (centiens  'e'  et  'o'  in  V  mu- 
tatae):  me,  quae  tamen  nihii  aliud  facio  quam  ut  arcana  mentis  uerum 
araantis  sensa  aperiam.  nam  'condita'  sic  ut  "^abdita'  (Lucr.  VI  809 
terrai  abdita,  Hor.  a.  p.  49  ahdita  rerum)  posituui  est  usu  nunc  alibi 
non  obuio  pro  'secreta'  uel  'occulta' ;  non  plane  dissimiliter  Hor.  sat.  I 
4,  89  condita  cum  uerax  apcrit  praecordia  Liber.  Ellisius  cp.  Cic.  d.  or. 
II  86,  350  euolutum  illis  inteyumentis  dissimulationis  tuae  nudatumque. 
praesenti  'euoluo'  beue  conuenit  cum  futuro  '^discex-pent'.  —  75.  liis 
rebus.  hac  condicioue  mea,  hoc  rerum  mearum  statu.  —  76.  me  afore 
semper,  afore  me  .  .  discrucior.  iteratio  per  inuersionem  facta  egregie 
discidii  depingit  dolorem.  ''discr.',  dolore  laceror,  accusatiuum  cum  in- 
finitiuo  etiam  apuJ  Cic.  ad  Att  XIV  6,  1  recipit  (Kuehnerus  II  p.  509). 
—  77,  78.  quiciini  ego,  dum  uirjjo  quoiidam  fuit  ouinibus  expers 
uuj^ueutis,  uua  milia  multa  bibi.  horum  uerborum  curruptela  mani- 
festa  est.  nam  duae  quae  extant  interpretaudi  conamina  nauci  suut 
habenda.  earum  uuam  peioiem  proposuit  IVahleuus  [Herm.  XV  p.  209]: 
''ego',  coma  ait  de  se,  'quae,  dum  uirgo  fuit  domina,  omnibus  expera 
eram  ungueutis,  cuni  domina  mnlta  niilia  bibi  una  potioue,  scil.  eo  die, 
quo  marita  est  facta  Berenice".  ut  mittam  'una'  incredibiliter  defeu- 
sum  (et  certae  formulae,  uelut  'ambabus'  scil.  manibus,  ad  hoc  nil  per- 
tinent)  neglegamque  permirum  illud,  uno  die  multii  milia  ungueuta 
comam  bibisse:  iam  uirgo  Berenice,  et  uua  cuui  hac  (^de  'quicum'  cf. 
Neuius  II  229  sqq.)  coma  uostra,  bibit  siue  in  se  recepit  (ut  lucrnui 
oleum,  lana  colorem,  arcua  liquoiem,  noto  usu)  uuguenta,  ut  sati.s  con- 
stat  ex  Athenaei  a  multis  laudati  std  a  uemine  dum  recte  adhibiti  uerbis 
p.  689"  (de  murra)  ^xjiiaffe  8\  xori  ra.  iv  'Alt^avSQSin  Sice  tiXovtov  xaJ 
Siu    xijV    AiJOiPOtj'»    ■nal    iif^^frtxf/s   anovSifi'.      tytvfzo    dt    nal    tv   Auyijr/y 


478  I'XVI  7«. 

(lodivov  ^foryffroTarov  Ka&'  ov  jjpovo»'  ffr;  Hnf^vriHj  i)  fii-yulri:  ie^'ii)unini 
Alexuti(lririaiuni  (<;!'.  VictoriuH  uar.  lectt.  XXXIII  7),  Arninoeh  et  JJt-reiiiceH 
Euergoti.s  sororis,  cxcinplum  lilia  lefjiH  Cyrenaici,  Berenice  noHtia,  iam 
uirgo  in  aede  patria  est  aemulata.  aitera  ea«iue  uielior  explicatio  tem- 
))tata  est  ab  IDFuHsio  in  epistula  ad  Illl>ycocriticum  [Leodii  lH2.i  p.  48J: 
'(|uicuin  ego,  omnibus  (scil.  nuiic  in  caelo  posita)  exper.s  ungiUMitis,  inia 
iiiilia  niulta  bibi,  dum  uirj,'o  (luondam  fiiit';  ad  coliaerens  illud  'qui- 
cuiii  una'  aptu  cp.  Plaut.  Most.  IV  3,  43  mccuin  una,  Ter.  Ad.  IV  3,  7 
ut  una  mccum  ad  matrem  eas,  alia.  rectum  est  hoc;  nam  ad  'milia 
multa'  sine  negotio  mente  suppletur  'unguentorum',  ut  V  10  (cf.  ad 
LXI  203).  sed  ncgandum  est  etiam  atque  etiam,  posse  talem  notionem 
principalem  ''nunc  in  caelo  posita,'  ab  ullo  scriptore  mentis  conpote 
oiiiitti,  cum  i)raescitim  oppo.situm  'quondam'  adsit;  nec  quisquam  uete- 
riim  qiiidem  lectorum  nostra  inturpunctione  carentium  'expers'  couiiinxit 
nisi  cum  'uirgo'.  rectissime  igitur  latere  corruptelam  plerique  omnes 
sumpserunt.  sed  ex  coniecturis  prolatis  eae  a  uero  aberraruut,  quae 
latius  euaj^abautur  cxtra  fines  concessos.  Auratua  et  Passeratius  pro- 
posuere  'ungueuti  Suriei  (=  Syrii)  milia  multa':  nec  necessarium  est 
hoc,  ut  uidimus,  et  eo  refellitur,  quod,  si  Cyrenae  rhodinum  fiebat, 
Syriis  unguentis  minime  erat  opus.  hinc  autem  profecti  qui  superiora 
attemptabaut,  ut  Auratus  ipse  'uirgo  fuit  ominis  expers'  (debuit  esse 
'ominum',  ut  Aen.  I  346)  et  LMuellerus  'u.  curis  f.  omnibus  expers' 
(Stat.  Theb.  V  81)  et  BEschenburgius  "'Hymeais  expers'  (nominatiuuui 
'Hymeu'  solum  adhiberi  certum  est)  et  ego  ipse  'omnibus  extan&'  (Sen. 
Med.  94),  omnes  operam  lusimus  in  fundamento  incerto.  cohaerent 
aperte  'omnibus  unguentis',  h.  e.  omnis  generis  (Hor.  epist.  1  5,  2  olus 
omne,  Fabri  ad  Liu.  XXII  41,  6);  nec  enim  aut  id  quod  unum  rhodi- 
num  commemorat  Athenaeus  huic  interpretationi  obstat  aut  comprobanda 
est  ratio  IVossii  inter  ungueuta  et  murram  distinguentis  mire  ('expers 
unguentis,  murrae  m.  m.  b.',  cui  insisteutes  Heinsius  'crocini',  Orellius 
'rhodini'  pro  'una'  coniecere).  iamque  unum  solumque  'expers'  suspectum 
remanet  corruptionis.  pro  quo  iam  Itali  quidam  reposuere  'expleta' 
AStatius  'expressa',  Marcilius  'adspersa',  Munro  'ex  pars',  Doeringius 
'expkns  se';  sed  omnium  feiicissime  NHeiasLus  ad  Verg.  Aen.  III  625 
sanieque  expersa  natarent  limina  hic  quoque  uuica  litterula  addita  'omni- 
bus  expersa  (=  madens)  unguentis'  restituit,  uersu  scilicet  hypurmetro, 
ut  habes  LXIV  298  et  CXV  5  (LMuellerus  d.  r.  m.  p.  294  sq.);  et  licet 
'expersus'  uox  nisi  apud  Vergilium  (ubi  codicum  et  Sei-uii  testimoniis 
sat  munita  est)  non  exstet,  nil  hoc  praebet  offensiouis;  nec  alia  uox 
aptior  leniore  remedio  umquam  recuperabitur.  at,  inquiunt,  cur  in  uir- 
ginis  dominae  capite  coma  se  dicit  unguentis  delibutam  esse,  cur  non 
et  in  nouae  nuptae?  quia  nimirum  per  multo  longius  spatium  ea  de- 
gerat  in  uertice  uirginis  quam  nuptae  Berenices;  quae  (si  in  re  incognita 
coniecturam  proferre  licet)  fortasse  inter  uiri  absentiam  ad  significandam 
tristitiam  solitis  abstinebat  deliciis.     quidquid  id  est,  iam  hoc  postulat 


LXVI  79-83.  479 

coma,  ut  sibi  inter  diuoa  receptae  diuini  babeantur  honores  ei,  qui  cum 
causa  Tov  HutuazcQia^ov  cohaerent:  ut  a  noua  uupta  Berenice  deuota  est 
diis,  ita  omnes  nouae  nuptae  (quas  scilicet  sensu  latiore  accipe  nou 
prima  nocte  cum  uiris  iunctas,  sed  primum  matrimonii  tempus  perageu- 
tes)  abbinc  sibi  sacra  unguentorum  ferant  optat,  ne  nimis  triste  sibi  sit 
discidium  ab  ungueutato  dominae  capite;  sed  eae  tantum  nuptae,  quae 
ut  Berenice  siut  purae  pudicaeque:  —  79.  iiiinc  iios  optato  qiias  iuuxit 
lumine  taeda.  ''nunc',  in  hoc  rerum  statu,  cum  sim  caelo  adfixa  uec 
prosit  gemitus,  solatium  mihi  feratis  uoi,  nuptae.  hanc  notionem  'nuptae' 
beue  restituit  Auantius  pro  tradito  in  V  'quem'  reponens  'qnas'.  lenius 
quidem  uidetur  quod  inde  elicuit  AStatius  'queis'  (ad  ''coniugibus'  u.  sq. 
quod  pertinet),  sed  ideo  minus  beue  se  habet,  quod  sic  pt-rit  quae  est 
necessaria  circumscriptio  nuptiarum.  nec  ita  difficile  ad  'quas  iunxit' 
bubintellegimus  ''comugibus'.  plane  autem  est  inprobandum  quod  CdeAllio 
uoluit  'quuui'  Cquom'  Hauptius);  nec  enim  agitur  de  ipso  nuptiarum  die, 
sed  hoc  dicit  coma:  uos,  quae  sollemni  legitimaque  face  nuptiali  et  die 
festo  cum  uiris  uestris  estis  iunctae.  ''optato',  cf.  LXIV  31;  'lumine', 
die,  ut  mox  u.  90.  —  80,  81,  82.  nou  prlus  unauimeis  corpora  con- 
iugibiis  tradite,  uudautes  reiccta  ueste  papillas,  quain  iocunda  niihi 
luuuera  libet  ouyx,  'prius'  certa  emendatio  est  Auantii  pro  eo  quod 
Y  habet  'post'  (saepius  conpendiorum  culpa  hao  uoculae  confusae).  nam 
cum  Fussius  et  Lachmannus  'post'  (=  posthac)  ita  uellent  retinere,  ut 
mox  pro  'quam'  scribereut  'quin',  et  contortam  ualde  orationem  re^ti- 
tuerunt  et  neglexerunt  Callimachi  fragmentum  jzqIv  dcTtQL  tw  BfQtvtK/jg, 
quod  recte  huc  rettulit  Naekius.  breuius  quidem  egit  CatuUus,  quod 
illud  cum  emphasi  dictum  tc5  ocariQi  BsQtviKrjs  uerteret  simpliciter  per 
'mihi',  sed  tcqlv  Auantianum  'prius  quam'  plane  conroborat:  uesperi  cu- 
bitum  euntes  uiris  uno  cum  uobis  amore  sociatis  (Val.  Flacc.  VIII  232 
adfuit  unanimis  Venus,  Sen.  Ued.  773  ununima  coniunx,  Claudian.  35. 
3G8  G.  unanimi  consortia  discite  somni)  non  ante  praebeatis  cari  corporis 
facultatem  ('corpus  tradere',  scil.  habendum,  fruendum,  alibi  non  uidetur 
legi),  dum  remouetis  uestem  aiue  tunicam  (Prop.  II  15,  5  nam  modo 
nudatis  mecum  est  luctata  pa^nllis;  interdum  tunica  dnxit  operta  moram, 
Ouid.  met.  IX  32  reieci  uiridem  de  corpore  uestcm,  Lucil.  XXII  5  M. 
sponte  ipsa  suapte  est  udducta  ut  tunicam  et  cetira  reicerct)  quam  un- 
guentorum  dona  grata,  quippe  quibus  adsueta  sim,  tamquam  sacrum 
mihi  comae  Berenices  inter  sidera  receptae  otferat  uas  uestrum  unguen- 
tariuin.  nam  de  marmore  (non  de  gemma)  onyche  alabaatritae  siinili 
est  cogitandum.  ex  quo  cum  alia  tum  uasa  unguentaria  fiebant  (saepe 
concharum  iii  formam);  Prop.  II  13,  10  cum  duhitur  Si/iio  munere  }ihnus 
onyx  et  III  10,  22,  Hor.  od.  IV  12,  17,  Pliu.  h.  n  XXXVl  60,  Salmas. 
exercitt.  Plin.  I  p.  568.  'nou'  pro  'ne',  Kuehnerus  II  p.  147;  'libet'  pro 
'libauerit',  onyche  per  noctem  adstante.  —  88.  uester  ouyx,  casto  co- 
litis  (nuie  iura  cubili.  cum  ui  graui,  quae  smeram  contiuet  exceptio- 
ueni,  'ui  ster'   praoponitur  repetiturque   per   reuocutionLn»  {a.d  L.XIV  (52) 


480  ^'-^VI   84—90. 

'oiiyx':  iifHtiiiin  solarniu  Hcilicet  alabaKtriiiii,  f|uaf,  duni  cubilf  mariti 
|iuniin  seruatiH,  BancUiH  cina  lcgCH  iiiiiioiatan  tueniini.  «ic  euim  sacpiuH 
'iura'  adhibontur,  ut  legea  a  natura  rnoribuHquc  praeucriptas  et  ofticia 
iude  redundantia  designent:  Verg.  Aen.  IV  27  ante ,  Pudor ,  quam  te  uioJo 
aiit  tiia  iura  resoluo,  Ilor.  a.  p.  398  dare  iura  maritis ,  Prop.  IV  5,  28, 
Stat.  Theb.  ITl  689,  Claudian.  24.  2G4  G. ,  Placidus  p.  53,  22  D.,  Anth. 
lat.  518,  2  [PLM.  IV  p.  420]  cuncla  pwlicitiae  iura  tenere  cuins.  'coli- 
tis',  inagni  ae.stimati9  et  religiose  obseruatis  (cf.  ex.  gr.  Cic.  parad.  5,  34 
leyes  sequitur  et  colit  et  de  legg.  I  12,  33).  quod  cum  non  intellegereat 
et  de  prima  nocte  agi  inepte  statuerent  Itali  (quos  refutat  unum  illud 
84  quue  se  dedit  adidterio,  quod.  non  quadrat  nisi  in  feminas  iam  per 
aliquod  tempus  cum  uiri.s  iuncta.s),  'qu(a)eritis'  et  'petitis'  peruerse  re- 
posuerunt.  —  84.  sed  <ni:ie  se  iiiipuro  dedit  adulterio.  indulget  sor- 
dido  probro;  Ouid.  Ib.  221  iwpurae  inatris  prolapsus  ab  aluo.  —  85.  illius 
41 1  iiuilsi  doiia  leuis  bibat  irrita  pu.iuis.  arena  ut  aquam  (ex.  gr.  Verg. 
G.  I  114)  ita  hic  liquorem  unguentorum  frustra  scilicet  inpensum  bibit 
secundum  prouerbialem  dictionem,  qua  Prop.  IV  11,  6  nempe  tuas  lucri- 
mas  Utora  surda  bibent,  Ouid.  f.  III  472.  ''a'  indignationi  exprimendae 
inseruit,  ut  LX  5;  'mala',  infansta;  'inrita',  ut  LXIV  59  (Verg.  G.  IV 
519  inrita  JDitis  dona  querens).  —  86.  ab  indiguis  praemia  n.  peto. 
ab  eis  quae  ipsis  suis  moribus  indignae  sunt  quae  praebeant  munera  in 
honorem  ac  uenerationem  mihi  offerenda  ab  honestis.  —  87,  88.  sed 
magis,  o  nuptae,  seinper  conoordia  uestras,  semper  amor  sedes  in- 
colat  assiduiis.  difficile  est  dictu,  quaenam  sit  illius  'sed'  ratio.  nara 
neque  bene  cohaeret  'sed  magis'  (=  potius),  siquidem  haec  uerba  nil 
quod  prioribus  opponatur  continent,  neque  se  corrigit  coma  (sed  quid 
loquar  de  adulteris,  immo  eqs.).  habet  autem  distichon  nostrum  suum  in 
sententiarum  conexu  locum ,  si  pro  muneribus  sibi  flagitatis  coma  nuptis 
omnia  fausta  optat.  hoc  recto  sensu  intellegentes  Itali  pro  'sed'  (e 
u.  84  inlato)  e  coniectura  scripserunt  'sic';  quo,  si  uu.  83—86  parenthe- 
seos  signis  includimus,  solita  in  optatis  formula  (cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  I 
3,  1)  restituitur.  iam  'magis'  cum  'semper'  iunge:  in  dies  magis.  de 
concordia,  summo  uotorum  in  maritis,  cf.  ad  LXI  226,  Stat.  silu.  II  2, 
154,  Anth.  lat.  212,  3  [PLM.  IV  p.  256] ,  alia  multa  (Prellerus  myth. 
Rom.  p.  624).  Tib.  I  10,  18  de  laribus  sic  uetcris  sedes  incohdslis  aui: 
ut  Concordia,  ita  Amor  tamquam  di  domornm  tutelares  proft-runtur. 
'assiduus'  (respectu  iliius  'sedes'),  qui  domui  adsidet  quasi  fidus  custos 
tutorque;  Cic.  p.  Rosc.  Am.  24,  67  hae  siint  inpiis  assiduae  domesticae- 
que  Furiae.  et  hinc  'semper  adsiduus'  non  laborat  uitio  tautologiae 
(Cic.  p.  Rosc.  Am.  18,  51,  Liuius  XXXIV  9,  5).  —  89,  90.  tu  uero, 
regina,  tuens  cuui  sidera  diuam  placabis  festis  luminibus  Venerein. 
redit  coraa  ad  Berenicen,  ut  haec  quoque  memoriam  retineat  sui  rogans. 
'festa  lumiua'  ob  ipsum  adiectiuum  uix  possunt  esse  taedae  in  deornm 
honorem  accensae,  ut  uolunt  nonnulli  cp.  Herod.  II  62  IvxvotiaCa ,  sed 
sunt   'dies    festiuis    insignes';    cf.    ex.   gr.   Verg.   Aen.   VI    735   supiemo 


LXVI  91—94.  481 

lumine  (=  die),  et  sic  Callimachum  qpasa  adhiltere  h.  Cer.  83  et  Dian. 
182  obseruarunt  Dousa  iunior  et  Anna  Fabri.  LXIV  387  annua  cum  festis 
uenissmt  sacra  diehus:  his  Berenice  placat  siue  propitiam  sibi  reddit 
(ex.  gr.  Hor.  epist.  I  16,  58  deos  uel  porco  uel  houe  phicat)  diuam  Ve- 
nerem,  Arsinoeo  scil.,  oculos  attollens  suppliciter  ad  caelum  (Hor.  od. 
III  23,  1  sqq.,  Verg.  Aen.  II  405).  'tuens',  intuons ,  ut  saepe.  —  91,  92. 
iiiigiiinis  expertem  ne  siris  esse  tuaui  me,  sed  potius  largis  aflice 
miineribus.  debetur  'unguinis'  Bentleio:  'sanguinis'  Y.  nam  quam- 
quam  neque  sues  (Callim.  fr.  82^,  100''  Schn.)  neque  haedi  (Ilor.  od.  I 
19,-16,  IV  11,  8)  a  Veneris  sacris  sunt  alieni,  uerissime  tamen  doctus  ille 
AngUis  obseruat,  comam  non  potuisse  desiderare  sanguinem  sibi  perosum 
naturaliter,  sed  sola  unguenta  sibi  familiaria,  id  quod  monstret  etiam 
illud  'muneribus'  cum  u.  82  conparatum.  uec  enim  hoc  orat  coma  mo- 
desta,  ut  sicut  ceterae  nuptae  domina  quoque  cotidie  ei  sacrificet,  sed 
eo  est  contenta,  si  illa  candidioris  notae  diebus  non  jjermittat  plaue 
neglegi  eam,  quau  olim  in  reginae  uertice  erat  posita  (uam  hoc  'tuam' 
ueriasime  ex  'tuum'  iu  V  extante  eruit  Auantius:  'tui  me'  uulgo),  sed 
liberaliter  dona  grata  conferat.  Nepos  Ages.  3,  3  eos  magnis  afficeret 
muneribus.  'ne  siris'  elicui  ex  scriptura  tradita  'non  uestris',  unde 
Scaliger  'ne  siueris'  et  Lachmaunus  'non  siris'  effecerant.  et  'siueris' 
et  'siris'  formau  cum  sint  probae  (Neuius  II  p.  619  et  526;  de  'i'  ulti- 
mae  ancipiti  cf  ad  V  10),  tamen  'non'  inprobandum  est;  cf  ex.  gr. 
exempla  ab  Hauptio  opusc.  II  p.  353  congesta.  'ne  siris'  postquam  in 
'uestris'  abiit,  'nun'  (demonstrante  'sed'  u.  sq.)  metri  fulciendi  gratia 
est  additum.  —  93,  94.  sidera  cur  itereut  utiuam  coma  rogia  fiaiii, 
proximus  llydroclioi  fulgeret  Oarion.  ad  dominam  ubi  reflexit  ora- 
tionem,  coma  iterum  in  se  sentit  exardescere  desiderii  quo  tenetur  uehe 
mentiam:  tamquam  summo  dolore  subito  correi^ta,  si  redire  possit  in 
reginae  uerticem,  stellis  quid  fiat  se  nihil  curaturam  innuit:  en  dignum 
callido  adulatore  Callimacho  finem.  sed  hoc  comae  uotum  extremum 
nobis  magis  per  uebulas  quam  clare  diapicere  licet.  breuis  ero  in  dis- 
ceptandis  doctorum  coniecturis  nec  mullis  exagitabo  hauc  noniuillorum 
(ueluti  1'almerii  spicil.  p.  15)  rationem:  'largis  effice  (sic  V)  nmueribu.-*, 
sidera  cur  iterent  (=  quaai  in  choro  iterum  itorumque  dicaut)  ''utinam 
coma  regia  fiam":  quis  nou  summae  has  ineptias,  quibus  neo  conuenit 
cum  u.  94,  ultro  respuit  damnatque?  nou  ita  multo  melius  so  habet 
Lachmanni  commentuni  ^sidera  corruerint  utinam':  noquc  decot  ullo 
pacto  comam  adeo  quidoni  inmane  uotum  nequo  quidquam  oa,  f.i  ooiupos 
illius  fierot,  lucraretur  indo  nec  denique  corruontibus  sidoribus  Oriou 
iuxta  Aquarium  poterit  fulgurare  (peruersius  etiam  funditusque  sublata 
et  constructionc  et  sententia  Ellisius  'conuoi-ont  utinam'  maluit).  pul- 
chcrrime  roctisaimeque  omnino  Guariuus  Poutanusiiut!  omondationem 
incoharunt  scribondo  'sidora  our  retinont?'  (luauHiuam  roliuomli  uorbum, 
ut  utitur  demoranili  notiono,  uocossarium  baboi  aliiiuod  additum,  quo 
fixam  et  quasi  uinctam  so  esso  dosignet   coma  ^Tib.  1    1 ,  55  vic  ntimtit 

Catulluh  ed.  liaohruiis.     II.  31 


.1H2  '-^'VI  (»4.     [-XVII  1. 

uindum).  nec  iimum  'cur'  ualilo  jilacfit.  «cribo  equidfm  'Hidera  ui  re- 
tinent',  nt  Imljot  ex.  gr.  Cic.  p.  1'lanc.  41,  100  ui  vie  Plancius  ntinuit 
(uirofent  =  uir  eterent  =  cur  itorent).  efterendum  OHt  nimiruui  'ui', 
taciteque  oppositum  est  hoc  'jiropria  dcHtitiifa  Biim  uoluntat*-'.  qu;i  h! 
utatiir,  qiiid  lieri  uelit,  iam  ultirais  coma  declarat  uerluH.  in  quihuH 
'utinam  fiam'  plane  ridiculum  est,  r.um  cei-to  Bciat  conia  numrpiam  id 
quod  optat  effici  posse.  Marklandua  igitur  'iterum',  HertzbergiuB  'ite- 
rum  ut'  iioluemnt;  ego  olim  ex  eo  qiiod  0  habet  'utina'  erni  'ut  iam'. 
ueruni  cst,  designandum  esse  pristinum  statum,  cum  'coma  liereniceH' 
iam  stella  sit.  apte,  ut  puto,  haec  dicet  caesaries:  sum  caelo  affixa*  at 
sic  sentio,  si  quae  antea  fui  coma  fiam,  ]»er  me  posse  Oriona  et  Aqua- 
rium  esse  uicinos,  quippe  quae  nihil  sidera  rurem.  hinc  'utina(ra)'  ex 
ueVat  ortum  pnto,  constructio  nt  euadat  paratactica,  qna  in  protasi  'si' 
omittitur  (Kuehnerus  gr.  I.  I[  p.  760  sq.),  iamque  sequatur  in  apodosi 
concessio  (ibid.  p.  143):  'sidera  ui  retinent;  uetus  at  coma  regia  fiam, 
proximus  Hydrochoi  fiilgoret  Oariou!'  de  'at'  traiecto  cf.  LXIV  58; 
'uetus'  (pro  quo  etiam  priscam  formam  'ueter'  non  abnnerim),  prior,  ut 
Verg.  Aen.  VI  449  in  ueterem  fato  reuoluta  figuram.  Hydrochous  siue 
Aquarius  (Arat.  Phaen.  281 ,  Eratosth.  catast.  26)  et  Orion  (Prellerus 
myth.  gr.  I  p.  350  sqq.)  maxime  inter  se  distantia  sidera  sunt,  ut  si 
hunc  proximnm  illi  fsse  imit  coma  significet  per  se  caelum  legibus  omni- 
bus  liberura  esse  posse.  forraam  'Oarion'  (qnam  inter  Roraanos  recepit 
Rutil.  Nam.  I  636)  apud  Graecos  uetustiorem  esse  (Pindar.  f.  50)  quam 
'Orion',  sumit  Idelerns  libri  'Ursprung  und  Bedeutung  der  Sternnamen' 
j).  219;  Callimachus  praeterea  habet  h.  Dian.  265.  'Hydrochoi'  datiuuni 
putant  esse  a  forma  graeca  vSgoxofvg  deriuatnm;  quae  nnm  latina  lingua 
sit  recepta  (German.  Ar.  382  habet  Hydroehoos  nominatiuura),  dubiura 
est;  et  si  uoliiit  ob  sonum  ingratum  'Hydrochoo'  uitare  Catullus,  potuit 
sibi  sumere  eam  licentiam ,  nt  graeco  raore  cum  genetiuo  construeret 
'proximus',  plane  nt  legitur  non  minus  singiilariter  apud  Lucr.  IV  336 
proprior  caliginis  aer.  denique  'fulgeret',  ut  indicat  grammatica,  non 
a  'fulgere'  descendit,  sed  a  'fulgerare'  siue  'fulgurare',  h.  e.  splendere, 
lucere,  ut  Sil.  Ital.  VI  220,  XII  723.  quamquani,  cum  forma  per  'e' 
licet  fortasse  non  plane  falsa  sit  tamen  magis  medium  aeuum  redoloat, 
solitam  elementorum  'e'  et  'o'  confusionem  agnoscens  restituo  'fulgoret', 
quod  habes  in  Paconii  uersibus  apud  Diomedem  p.  500  K.  seruatis  Eoo 
Oceano  Hyperion  fulgorat  Euro  (sic  codd.);  cf.  et  German.  Progn.  4,  77 
fulgora.     de  Orionis  fulgore  cf.  ex.  gr.  Lucan.  I  665. 

LXVU. 

1.  0  dulci  iocunda  uiro,  iocuuda  parenti.  in  hoc  carmine  fingit 
CatuUus  se  instituere  conloquium  cum  ianua  domus  cuiusdam  Veronensis 
(u.  34:  uidit  Scaliger)  ex  illaque  causas  quaerit,  cnr  passa  sit  mulierem 
in  ea  dorao  habitantem  moribus  uiuere  tam  jjerditis.  etenim  ianuae 
putabantur  aedium  custodes  ut  ab  omnibus  furibus  ita  a  furtiuis  amato- 


LXVll  2—6.  483 

ribus;  unde  eae,  cum  ipsae  ca-stitatis  nitaeque  probae  essent  amantes,  quid- 
quid  sceleris  intra  parietes  fieret,  aegre  ferre  atque  dolere  fingebantur: 
hinc  apud  Prop.  I  16  uitam  libidinosam  feminae,  quae  nunc  in  domo 
sit  domina,  acerbe  queritur  ianua  quaedam.  ''iocunda'  utpote  haec 
custos  pudicitiae  bonorumque  morum  ianua  est  uiro  'dulci',  h.  e.  con- 
iagi  caro  et  a  muliere  sua  dilecto  (LXVI  33);  et  hoc  ipsum  'dulci' 
uetat,  quominus  'iocunda'  cum  inrisione  dictum  statnamus.  iocnnda 
est  ianua  etiam  parenti,  cui  filias  uiro  maturas  tueatur.  dicta  sunt 
igitur  haec  in  uniuersum  in  laudem  ianuae,  ut  et  par  est  in  adlocu- 
tione  et  conuenit  uersus  sequentis  benedictioni.  adhibet  autem  poeta 
ad  augendam  adlocutionis  solleranitatem  artificium  inde  ab  Homero 
ualde  amatum.  nam  in  uersibus  per  caesuras  semiternariam  et  semi- 
septenariam  in  tres  partes  diuisis  incipiebant  haud  raro  secundam 
tertiamque  partes  a  uocabulo  eodem,  quod  sic  efferebatur:  Hom.  II. 
XXIV  516  oiy.t£i'Qcov  noXiov  Tf  KciQr]  noXiov  XB  yivstov  et  Od.  IV 
149,  Verg.  ecl.  10,  54  arboribns:  crescent  illae,  crescetis  amores,  Tib. 
II  1,  17  di  patrii,  purgamus  agros,  purgamus  agrestes,  Hor.  a.  p.  269 
nocttirna  uersate  manu,  uersatc  diurna,  alia  multa.  —  2.  salue  teqiie 
bona  lupiter  auctet  ope.  'auctare',  beare  (Plaut.  Amph.  prol.  6  bono- 
que  atqiie  amplo  auctare  perpetuo  lucro,  Lucr.  I  56),  pro  'augere',  quod 
utpote  suo  tempori  conuenientius  substituit  in  huius  loci  recordatione 
(AStatius)  Ouid.  f.  I  612  et  quodcumque  sua  luppiter  augct  ope.  'bona 
ope',  benigno  auxilio,  ut  XXXIV  23.  —  3,  4.  ianua,  qu^iu  Ualbo  di- 
cunt  seruisse  benigne  olim,  cuni  sedes  ipse  senex  tenuit.  hic  Balbus 
igitur  antea  domus  erat  poasessor;  contrarium  huic  'olim'  est  u.  9  *'nnnc'. 
nil  praeterea  de  Balbo  (inscriptiones  illius  regionis  [CIL.  VJ  ut  Caeci- 
lios  ita  Balbos  commemorant)  carmen  nostrum  suppeditat,  sed  per  se 
apparet  eum  esse  senem  illum  commemoratum  in  pentametro,  in  quo 
'ipse'  non  tam  'dominus'  (cf.  ad  I  9,  CXIV  6)  quam  ob  oppositnm  (u.  6) 
fere  'uiuus'  adaeqnat.  'sedes'  pluralis  interdum  etiara  de  singulorura 
aedibus  adhibetur,  ut  Cic.  p.  Snll.  6,  18  qui  mc  in  setlibus  meis  ..  tru- 
cidaret  ('tenere',  incolere,  noto  usn).  sed  quomodo  huic  seni  iauna 
'benigne  seruisse',  h.  e.  prompto  fidoqne  officio  eius  commodis  inuigi- 
lasse  dicitur?  conexns  enim  ipse  admonet,  ne  de  alia  re  (ex.  gr.  diui- 
tiis  in  domnm  influentibus)  quam  de  cnstodela  pndicitiae  haec  intelle- 
gamus.  miror,  neminem  nidisse,  liuius  Balbi  filiam  fnisse  (hinc  u.  1 
parentis  tit  mentio)  feminara  mox  iude  a  u.  19  descriptaui.  ceternra 
'dicunt',  'ferunt',  'narrant'  nbique  adhibet  poeta,  quippe  qui  rumores 
populi  seqnatnr.  —  5,  <».  (luamque  ferunt  rursus  uoto  seruisse  nui- 
ligne,  postquam  cst  porreclo  facta  marila  sencx.  'rnrsuu',  av,  contra; 
XXII  12.  'maligne',  quod  habet  O,  ox  contrario  (u.  3)  chire  apertoque 
adseritnr  (mala  adsimiiatione  ii  'nialigno'):  populus  narrat  te  non  ste- 
tiase  a  fide  huic  domo  debita;  de  perfecto,  quod  sane  primo  optutu 
mirum  uidetur,  cf.  infra  ad  9.  nemodum  explicauit  adhuc  illud  'uoto'. 
quod  omni  inludit  interpretationi ,  certe  si  mittimas  nugas;   quales  pro- 

31* 


484  I^XVIF  7—10. 

fulfniiit  Viilpinn  ('aocilinm  iiijiio  uoto  Balbi  morti  inhiagsc  opinatus  et 
tSchwabiiiH  do  inpudicae  iuulieriB  uotis  inpuris  (quasi  plurali«  legeretur 
et  abfBse  posHet  genetiuuH  'nouae  erae')  aj^i  silji  porfluadenK  ft  Munro 
morienteni  Balbum  nCHcioquas  preceK  ad  ianuam  feciHse  Htatuens.  Froeh- 
lichiuB  de  huiuH  carminiH  perHoniH  mirifice  alucinatuH  'nato'  proposuit. 
ego  ad  eam  quam  eruisse  mihi  uideor  sententiam  'natae'  reposui,  (juod 
teneo.  nec  ita  ditficile  'nate'  a  librario  quodara  (fortasse  medii  aeui 
consuetudinem  quandam  respiciente)  deprauatum  est  in  'noto' ;  et  uerc 
nunc  sibi  respoudent  'Balbo  Reruisse  benipjnf'  (.'t  'natae  Heruisac  maligne'. 
comprobat  denique  hanc  emendationem  tota  quae  sequitur  narratio:  ad 
feminam  utique  spectare  seiuitium  malignum  inde  patet,  quod  pofltea 
ianua  ideo,  quia  non  intacta  in  domum  uenerit  noua  domina,  se  libe- 
ram  fuisse  omnibuH  custodelae  officiis  in  puras  nimirum  conferendis  con- 
cludit.  huius  autem  nouae  dominae  mentio  diserta  fiat  oportet,  ne  nimia 
haec  omnia  laborent  obscuritate.  ex  hexametro  autem  recte  constituto 
iam  lux  afiunditur  pentametro.  in  qno  'porrectus'  ualet  'torpore  mortis 
extentus'  siue  'mortuus' ;  iam  AStatius  cp.  Homerica  (II.  XXIII  25,  Od. 
XVIII  92)  6  S'  sv  v,ovi7j6i  tavva&r}  et  ini  x&ovl  iisizo  xavvad^Big,  Hor. 
epod.  10,  21  et  epist.  II  1,  268  (ubi  cf.  Schmidius),  Verg.  Aen.  IX  589, 
Prop.  II  8,  33,  Mart.  IX  85,  Pers.  3,  104.  nec  tamen  mortuo  demum 
patre  nata  nuijserat,  sed  iam  multo  antea  (19  sqq )  unde  uulgo  cum 
Aldina  prima  legunt  'es'.  qua  in  lectione  ianuam  'maritam'  siue  mari- 
talem  uocari  putauit  Scaliger  inde,  quod  lectus  genialis  ex  aduerso 
positus  erat  ianuae  (Prop.  IV  11,  85);  Schwabius  cp.  Liu.  XXVII  31  per 
maritas  domos.  ego  'est'  intactum  relinquo  et  ex  'marite'  (sic  enim  V) 
eruo  ER  pro  M  repositis:  'postquam  est  (scil.  nata)  porrecto  facta  era 
rite  sene'.  nimirum  'era'  sedum  patriarum,  'rite'  secundum  leges  de 
iure  hereditatis;  nec  sine  causa  hoc  additur:  in  nouam  dominam,  quae 
rite  est  facta,  ianua  rite  fidem  obseruare  debuit  mores  eius  custodiendo. 
—  7,  8.  dic  agedum  nobis,  quare  mutata  feraris  iu  douiiuum  uete- 
rem  deseruisse  fldem.  haec  est  omnium  facillima  mutatio  illius  in  V 
extantis  'dic  age  de  uobis',  ex  quo  alii  'dic  age  dic'  (ut  Gell.  XX  1,  8, 
Verg.  G.  IV  328)  eruere  maluerunt,  cum  tamen  instantibus  precibus, 
quales  'dic'  geminatum  indicat,  nullus  sit  locus.  dic  age  Aen.  VI  343. 
'nobis',  ut  18,  ad  solum  pootam  pertinet.  'mutata',  scil.  animo,  h.  e. 
corrupta;  Prop.  I  12,  11  mutat  uia  longa  puellas,  II  14,  31  et  25,  37.  ''uete- 
rem  fidem  in  dominum'  construe:  quam  antea  semper  huius  domus  possesso- 
ribus  praestare  solebas  fidelem  custodiam.  —  9,  10.  nou  (ita  Caecilio 
placeam,  cui  tradita  nunc  sum)  culpa  mea  est,  quamquam  dicitur 
esse  mea.  nouum  dominum  Gaecilium  quin  cum  Balbo  coniunctus  ali- 
quo  modo  (ueluti  Schwabius  q.  C.  347  eum  a  sene  domum  receptum  ac 
deinde  testamento  heredem  esse  institutum  nescio  unde  compertum  habet) 
et  simul  mulieris  inpudicae  mai*itus  sit,  non  dubitant  uulgo.  ego  uero 
stupeo  ianuam  adeo  stultam,  ut  placere  se  posse  speret  ei  niro,  in  cuius 
femina  probra  turpissima  patienter  ferat.     immo  sic  ego  sentio,  domum 


LXVll  11-15.  485 

a  muliere  ista,  Balbi  pii  filia  inpia,  infamem  probrosamque  redclitam 
propter  eius  Verona  abitum  nunc  nouum  dominum  nanctam  esse  Caeci- 
lium,  cui  fortasse  cum  Balbo  huiusque  filia  uil  fuerit  rei.  cui  rationi 
fauet  perfectum  u.  5  ''seruisse'.  nec  enim  necessario  traditio  domus  ad 
hereditatem  referenda  est,  cum  jjotuerit  fieri  emptione  (lleinius  libri  'd. 
Privatrecht'  p.  279  sqq.).  etiam  hoc  plane  incertum  est,  num  forte  hic 
Caecilius  fuerit  amicus  ille  poetae  (XXXV).  Ouid.  epist.  3,  8  non  ego 
2J0scenti  quod  sum  cito  tradita  regi,  cidpa  tua  est,  quamuis  lioc  quoque 
culpa  tua  est.  —  11.  nec  peccatuia  a  nie  quisquani  pote  dicere  quid- 
quani,  scil.  esse.  'nec',  nec  enim.  'pote',  scil.  est  (=  potest),  ad  XVII  24. 
priscam  abuudantiam  habet  ex.  gr.  Enn.  trag.  400  K. ,  Cato  orig.  p.  25, 
8  lord.  quod  eorum  nemo  quisquam  quidquam  mihi  ignoturus  est;  cf.  et 
LXXIII  1.  'dicere'  e  u.  priore  (ut  saepissime)  male  repetiuit  librarius 
quidam,  nam  etsi  in  repetitione  ipsa  apud  Catullum  interdum  paulo 
neglegentiorem  nou  nimia  est  ofiensio,  res  tamen  ineptissima  est,  si- 
quidem  dicere  omnes  sane  possunt  omnia  (ut  re  uer*  hic  est  factum), 
sed  demoDstrare  argumentisque  conprobare,  hoc  uero  neminera  jiosse 
innuit  ianua.  lege  'uiucere',  quod  uerbum  saepe  pro  'euineere'  ponitur 
tam  apud  priores  quam  ex.  gr.  apud  Hor.  sat.  II  3,  225  uincet  enim 
stultos  rutio  insanire  nepotes.  —  12.  uerum  istius  populi  ianua  qui  te 
facit.  huius  uersus  corruptissimi  emendatioui  uia  est  munita  reiectae- 
que  sunt  prioruni  eonieuturae,  postquam  "^istiu.-i'  in  V  lectuui  esse  con- 
pertum  est.  et  in  uniuersum  de  senteutia  dubitatio  esse  nequit:  iucertis 
rumoribus  se  peccare  dici,  optinet  ianua.  EUisius  (nam  Munronianum 
'astu'  mitto)  uoluit  'est  os  populi'  cp.  Pers.  1 ,  42  os  populi  meruisse, 
h.  e.,  meruisse  qui  iu  os  populi  perueuiret.  uerura  enim  uero  hinc  mi- 
nime  sequitur,  pro  'sernio  populi  fert'  posse  dici  Uitine  'os  populi  est'! 
scripsi  ego  paulo  audacius,  sed  quod  uix  aptiore  remedio  submouebitur 
'est  uox  populi';  cf.  ex.  gr.  Hor.  od.  II  2,  19  populumque  falsis  dedocet 
uti  uocibus  (=  sermonibus),  Apul.  apol.  73  consensum  publicae  uocis  pro 
diuino  auspicio  interpretatur:  uox  mera  uagaque  illi  'uincere'  oppouitur. 
deinde  ex  'qui  te'  Scaliger  'Quinte'  etiecit,  falsa  ductus  opiuione,  qua 
libris  quibusdam  pessime  inleri^olatis  lidem  habentes  poetae  nostro  Quiuti 
praeuomen  fuisse  putabant  (supra  p.  23);  cum  qua  mutatione  quae 
cohaerent  coniecturae  (nani  sic  'ianua'  quoque  attemptaudum  est)  cou- 
cidunt  omnes.  AStatius  'quidque  f ',  ego  olim  'cuncta  f.'  temptauimus. 
nunc  probo  Munronianum  'quipe',  quod  prisce  pro  'quippe'  est  i)osituni: 
nimirum  ianua  id  (peccatum  ilhid:  cf.  ad  XXI  9)  facit.  couuenit  parti- 
cuUi  illa  i)Oi>ulo  leuittr  conteraptimqne  haec  iacionti.  -  l'>\,  14.  (lui 
quacumque  aliquid  reperitur  non  beno  lactum,  iu\  me  omiies  cla- 
inaut:  i.  c.  t.  e.  'qui',  scil.  popuhis;  de  qua  constructione  naxa  avvsaiv 
cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  16  sqq.  'clauuire',  cuiu  clamore  dicere,  ut 
Ouid.  reui.  597  ' pcrfide  Dcmophoon''  surdas  clamabut  ad  auras.  'qua- 
cumque'  (scil.  ratione),  ut  Verg.  ecl.  9,  14,  enm  'uon  bene  factum' 
cohaeret.  —  15.  non  istuc  satis  est  uno  te  dicere  uerbo.    'istuc'  (ad 


486  l'XVII    16—22. 

LXV  2;^),  8cil.  'noii  iiiea  ciil|)a  (.'Ht'  l'j,  10).  'te'  paululum  effer  (=»  ie 
Bolam);  opponitur  'ciuiuia'.  ''uiio  uerbo'  conteujptum  babet,  h.  e.  obiter 
breuitcrque  (hoc  ut  Tcr.  Andr.  l  1,  18  quin  tu  mio  ucrho  dic).  —  16.  Ht*d 
facerc.  ex  negatiuo  illo  *non  satiH  est'  hic  maf^na  cuni  brachylogia,  qualcm 
araat  «einio  faniiliariH,  notio  adiirniatiiia  cst  .siip|ilcii(ia:  Bcd  oportct  te 
cfticere;  luiebn(jruM  II  p.  1045.  —  iii  qiihiis  seMliat  et  iii<l(>at.  ibtuc  aniniad- 
uertat  (sciat)  et  intellegat.  'quiuia'  ex  certa  formula,  ut  Cic.  p.  Kohc. 
Am.  45,  132  quiuis  jjotcst  intelleyere,  ubi  u.  Landgrafiue).  —  17.  qui 
possnin^  nemo  qunerit  uec  scire  Itibural.  male  et  Holita  cum  confu- 
sione  V  'quid';  cf.  ex.  gr.  Phaedr.  1  1,  7  qui  (=  quomodo)  possum, 
quacso,  faccrc  qaod  qucrcris,  lupe'^  Haborat',  operam  dat  ut;  Hor.  a. 
\K  25  brcuis  esse  laboro,  id.  epist.  I  3,  2  et  Pers.  2,  17  scirc  Jaboro. 
Verg.  Aeu.  II  105  scitari  ct  quuererc  causas.  —  18.  nos  uoliiiiiUH  (.scil. 
scire):  uobis  (1.  ii.  (1.  rojjetito  in  uerbis  per  asyndeton  cousecutiuum 
subiectis  pronouiiiiu  (|iiantopere  ipse  cognoscere  rom  cupiat  poeta  indicat 
('uobis'  siiie  seniAi  V).  —  11).  priuiiiiii  Igitiir,  ulrgo  qiiod  lertiir  tra- 
(lita  uobis.  'ijrimum'  non  coliaeret  cum  u.  31  'non  solum  hoc'  (quippe 
(luod  c\  noua  poetae  interrogatione  profluxerit),  sed  absolute  positum 
(ut  l'laut.  Capt.  11  3,  100)  id  quod  maximi  momenti  fcst  denotat  (germa- 
nice  'zunaechst'):  quia  iam  commaculatam  acceperit  mulierem,  ideo 
omne  custodiendi  eius  mores  officium  longe  recusat  iauua.  quae  per 
'igitur'  {toivvv)  nuuc  ad  ipsani  narratiouem  transit  (Kuehnerus  II  p.  737). 
uirgiuem  populus  Veronensis  putauit  mulierem  utpote  uiro  inpotenti 
nuptam.  'tradita'  non  ut  LXII  60,  sed  'ad  custodieudnm'  (Caes.  b.  g. 
VI  4  obsides  Aeduis  cmtodiendos  tradidit).  —  20.  non  illam  uir  prior 
attigerit.  putant  modeste  hic  loqui  ianuam:  fortasse  mulierem  maritus 
nou  attigit  (sensu  uenerio,  ut  Ter.  Hec.  I  2,  61  nocte  illa  prima  uirgi- 
ncm  non  cUtigit);  cf  Kuehuerus  II  p.  132.  sed  hanc  modestiam  excludit 
plane  fortissimum  illud  'falsum  est'.  olim  Scaliger  'non  qui  (=  quod) 
illam'  scripsit;  sed  rem  acu  tetigit  Italus  ille,  qui  'attigerat'  restiluit: 
ad  tempus  traditionem  praecedens  spectatur  plusquamperfecto  ('non',  non 
quidem,  ut  ostendit  'sed'  u.  23;  cf.  ex.  gr.  Cic.  Brut.  §  226).  'prior'  explicant 
'aute  ceteros'  (Tib.  I  4,  32)  alii,  alii  de  duobus  mulieris  uiris  cogitant  (sed 
alterum  non  posse  Caecilium  esse  uidimus).  in  sermoue  familiari  ''prior' 
cum  quadam  breuitate  est  is  qui  prius  (antea)  uixit;  Amm.  Marc.  XXI 
6,  2  inter  jjriores  fratres  de  mortuis.  —  21,  22.  languidior  teuera  ciii 
peudens  sicula  l)eta  iiuniquam  se  mediam  sustulit  ad  tunicam.  de 
'cui'  traiecto  ad  Corn.  9.  'sicula'  aii.  Xsy.  (nisi  forte  Plaut.  Amph.  I 
1,  152  restituendum  est  em,  nunciam  ergo  sicola,  scil.  ad  manus  suma- 
tur);  nec  'sica'  ubi  mentulam  denotet  extat  locus  alter,  licet  imago  sit 
aperta  et  similibus  ('hasta,  telum,  machaera',  Priap.  26,  3  uentris  arma) 
sat  defensa.  Petron.  132  de  homiue  ad  rem  Veneriam  non  apto  lanyui- 
dior  coliculi  repente  thyrso\  de  beta,  olere  mollissimo  leuissimoque  ('te- 
uera')  cf.  Pliu.  h.  n,  XIX  132;  adnotat  Vulpius,  Augiistum  pro  'lan. 
guescere'    dixisse    'betissare'   (,Suet.   Aug.  87).      'pendens',  flaccens,   ut 


LXVIl  23—28.  487 

luu.  10,  193  pemlentesque^genas.  'luediam',  cf.  LXXX  6  mcdii  uiri,  Ouid. 
am.  1  7,  48  aut  tunicam  summa  deducere  turpiter  ora  ad  mediam\ 
XXXII  12.  contrariam  penis  stantis  descriptionem  similiter  iocosam  dat 
Hor.  epod.  12,  19  sq.  —  23,  24.  sed  pater  illius  guati  uiolasse  cubile 
dicitur  et  uiiseram  couscelerasse  douium.  'illius'  praeter  intolemljilem 
languorem,  quo  lioc  adicitur  (nam  patrem  uiri  dici  quis  non  sentit  per 
se?),  suspectum  fit  eo,  quod  alibi  Catullus  in  uocibus,  quarum  genetiuus 
in  'ius'  desinit,  'i'  isemper  corripit:  exempla  ex  lyricis  poematis  con- 
gessit  Ritschelius  opusc.  II  p.  679,  quibus  adde  LXI  219,  LXIV  43,  67, 
348,  LXVI  85,  LXVIIla  39,  LXVIII''  4,  106.  sed  hinc  etiam  Muretianum 
'ipsius'  a  multis  receptum  concidit.  lego  'illusi',  proleptice  nimirum 
(quem  sic  male  ludificauit).  'uiolare',  adulterio  commaculare,  ut  Octa- 
uia  193  utolare  prima  qxiae  toros  ausa  est  tuos.  conscia  sceleris  quia 
facta  eat  domus  (Ouid.  met.  VII  34  oculosque  uidendo  conscelero),  hinc 
'misera'  ea  audit;  caue  'domum'  intellegas  Verontnsem,  ad  quam  per- 
tinuit  ianua  nostra;  ualet  potius  sensu  ampliore  ''familiam';  LXIV  403 
diuos  scelerare  parentes.  —  25.  siue  quod  impia  meus  caeco  flagrabat 
amore.  in  eadem  re  LXIV  402  mater  impia.  amor  in  nurum  ^caecus',  prae 
furore  non  uidens  contemnensque  naturae  iura  sacrata,  ut  Ouid.  f.  II 
762  casco  raptus  amore  furit,  Sen.  Agam.  117  coniunx  . .  inpos  sui  amore 
caeco.  —  26.  seu  quod  iuers  sterili  semiue  uatus  erat.  '^iners',  Ve- 
neri  nou  idoneus,  ut  Hor.  epod.  12,  17,  Tib.  Priap.  2,  5  et  38;  et  cau- 
sam  addit  illud  ^ster.  sem.',  siquidem  sterile  est  semen  id,  quod  uon 
sollicitatur  (Lucr.  IV  1037)  nec  commouet  lacessitque  ad  amorem.  cui- 
hic  forma  'gnatus',  quae  extat  23  et  30,  spreta  sit,  uide  ad  LXIV  '298, 
—  27,  28.  et  quaereudus,  unde  loret  neruosius  iUud,  quod  zouam 
posset  soluere  uirgiueam.  uersus  lacunosi  emeudalio  ad  eam  normam 
debet  derigi,  ut  ceteris  intactis  solus  hiatus  suppleatur.  AStatius  uoluerat 
"■et  quaerendum  (scil.  erat),  undeuude  foret';  sed  hoc  ''uudeunde'  uisi 
indefinite  (=  undecumque,  ut  Hor.  sat.  I  3,  88)  non  ponitur.  unde  lon- 
gius  progressi  Bergkius  h\t  quaerendum  undeunde'  (Rossbachius  'ut  q. 
aliunde').  hoc  uitauit  Lachmannus  'quaerendus  is,  unde  foret'  propo- 
nens.  sed  quamquam  hoc  loqueudi  geuus  non  iusolitum  est  (ex.  gr.  Ouid. 
am.  II  14,  12),  tamen  hoc  uimis  onerosum  mulestuuique  uidetur  'homo 
aliquis,  unde  ueniret  fortius  ualidiusque  illud',  siue  hoc  ''illud'  ad  semeu 
refers  siue  potius  absolute  positum  sumis  (ut  Graeci  aidoCov  uocant  ro 
dsCva,  Arnob.  III  10  Friopum  .  .  circumfcrentem  res  illus  praeliorum 
semper  in  expeditioncm  paratas):  simpliciter  diceudum  erat  'et  quaeren- 
dum  . .,  unde  (h.  e.  a  quu  parte,  a  quo  homine,  cf.  ex.  gr.  Lucr.  IV  1262) 
foret'.   mihi  in  archetypo  uidetur  luis&e  exaratum 'et  quaereudu  uude'. 

sed  quid  madore  alioue  damuo  hic  perierit,  diuinare  difticile  est:  'hinc' 
uel  'auido'  similiaque  uaria  couicere  licet.  uam  uuo  fortasse  uerbo 
causa  erat  indicata,  cur  ita  ageret  pater  scolestus  (ex.  gr.  ut,  si  muiier 
haberet  stirpem,  ipse  tilio  inHrmo  mortiu)  nepotem  eiusque  roui  auitani 
in  suam  redigeret  potestatem).     'zouam   solu.   uirgiueam'    hic  aliter  uc 


488  l-^Vli  'jy— ;^2. 

11  Ci  ct  liXI  63  Hiiio  do  uiif^initato  ipHii  siuo  potius  Bccunduin  Callim.  h. 
lou.  iil  ot  Uol.  209  (ubi  cf.  Spanhoniius)  do  parturiente  intellege  (cf. 
Thoocr.  17,  60  kvai^mvoe  Kllv&via):  quod  efficerot,  ut  niulier  iiroloin 
ederot  deKideratani.  —  21).  ('grcffiiiiii  narniM  nilru  pictaic  imrcntcin. 

haec  intorlucutor  poota  cuin  indi^nationo  acerba  oxclamat.  'ogregiuni'  cuin 
ui  praeiiOHiluni  adaequat  a  KOiitentia  '']i(;8sinium',  ut  Tac.  ann.  I  42  igre- 
(jiitm  (luci  uestro  (jrtitiain  rcfcrtis,  ubi  u.  NiiipordoiiiK.  Aen.  VI  76'J  pie- 
tatc  uel  unnis  cfjrcyius.  'narrare'  prisci  maxinie  interduni  cuui  accusatiuo 
rei  et  personao,  do  qua  narratur,  construunt;  Dziatzko  ad  Ter.  Ad.  400, 
id.  Andr.  11 1  1,  8  bonion  iiKjcninm  narras  adulescentis.  —  30.  qni  ipse 
siii  jiiiall  niliixerit  in  {^rciiiiuni.  Hor.  sat.  II  7,  52  sollicitum,  nc  ditior 
aut  fortiiac  melioris  vieiat  eodcm  (cuni  eadem  feujina  rom  haboat),  Pers. 
6,  73  palriciae  inmciat  uuluae.  'mingo'  ot  'ineio'  ab  oadem  radice  de- 
scendunt,  quae  tam  urinare  quam  semon  effundere  significat  ot  a  qua 
otiam  iKOixog  dosccndit  (Curtius  libri  'Grundzuege'  p.  194*  sq);  apposite 
Muretus  conmemorat  Plinium  h.  n.  VIII  168  senien  uocasse  'urinam 
genitalem'.  uiri  gremium,  in  quo  nupta  (siue  amata)  sedot  (XLV  2, 
luuen.  2,  120),  amplexus  maritales  indicat,  ut  maxime  ex  LXVIII'^  106 
(cf.  ot  ibid.  92)  apparet.  31,  32.  at  ((iil  iioii  soliiin  Iioc  dlcit  se 
cognitum  habcrc  Brixia  clilnca  supposituin  spcciila.  de  'at  qui',  quod 
ex  V  restituo,  cf.  ad  XXIII  12.  dicit  ianua:  at  hercle  non  unum  illnd 
patris  flMgitium  notum  est  Brixiao,  sed  ipsam  quoque  muliorem  in 
(uiuum)  maritum  fidem  uiolasse  eadem  scit.  ''cogn.  bab.',  ad  LX  5. 
ceterum  cur  Brixia  (ubi  inulierem  i.stam,  autequam  Veronam  uenit,  sedem 
habuisse  apparet)  in  eis  quae  secuntur  tanto  cum  nerborum  honore  de- 
scribatur  a  ianua,  nemodum  explicauit.  quae  descriptio  superioris  sae- 
ouli  doctis  nonnuUis  adeo  uidebatur  aliena,  ut  MaflFeius  [Veron.  illust. 
I  1,  nius  Veron.  p.  CCV]  uu.  33  et  34  insiticios  esse  censeret.  iceptum 
esset,  de  degressione  more  Alexandrinorum  facta  in  hoc  carmine  sine 
arte  iacto  et  magis  saturae  iucultae  (etiam  a  forma)  simiii  cogitare. 
equidem  in  uu.  31  —  34  inrisionem  agnosco  lepidissimam  nescio  cuius 
docti  Brixiani,  qui  nimio  patriae  amore  ductus  satis  ridicule  huius  ori- 
ginem  et  sitnm  exjjlicauerat  cum  detrectatione  Veronae,  inter  quam  et 
Brixiam  fortasse  simultas  quaedam  extiterat.  hic  igitur  doctus  tamquam 
in  transcursu  iocose  perstriugitur.  Brixiam  notum  est  hodie  sitam  esse 
ad  radicem  coUis,  cuius  uertici  nunc  arx  inposita  est,  unde  in  planitiem 
subiectam  late  patet  prospectus;  sod  num  haec  eadem  fuerit  oppidi  anti- 
qui  condicio  an  potius  hoc  in  ipso  colle  habuerit  sedem ,  plane  incogni- 
tum  est.  arcem  autem  simulque  otiam  collem  designat  noto  usu  uox 
''specula'  (cf.  et  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.).  iam  qui  uerbum  corruptnm 
'suppositura'  emendabant  (Turnebus  'supposita  speculac',  ICZaucbius 
libri,  quem  de  originc  Orobiorum  siue  Ceuomanorum  ad  PBembum 
scripsit,  p.  47*^  'supposita  in  specula')  'suppositus'  secundum  hodiernum 
Brixiae  situm  explicabaut.  sod  ita  supponitur  aliquid  alicui  rei,  ut  illud 
ab  hac   tegatur  (nec   aliud  innuit   Sen.  Herc.  Oet.  159    similesque  loci): 


LXVII  33—36.  489 

'suppositus'  non  est  'subiectus'.  itaque  uerbum  (de  cuius  exitu  solo  esse 
potest  dubitatio)  ad  eam  significationem ,  qua  'loco  alicuius  rei  aliquid 
ponere'  designat,  explicandum  puto.  'chinea'  autera  felicissime  Zanchius 
modo  laudatus  et  correxit  in  'Cycnea'  et  explicauit:  Cycnus,  Stheneli 
filius,  rex  et  heros  erat  Liguruni  (Paus.  I  30,  3,  Verg.  Aen.  X  189  sqq., 
Ouid.  met.  II  367  sqq.),  qui  olim  antiquissimis  temporibus  in  hoc 
quoque  tractu  consedisse  non  inprobabile  est.  in  hac  igitur  Zanchii 
emendatione  '^Cycnea  supposita  in  specula'  ex  nostra  interpretatione  hic 
inest  sensus:  quae  ibi,  ubi  olim  erat  Ligurum  specula,  loco  eius  postea 
(siue  a  Libuis,  cf.  Liu.  V  35^  siue  a  Cenomanis,  cf.  Liu.  XXXII  30)  est 
posita.  quo  iure  ita  statuerit  antiquarius  quem  sumimus  Brixianus,  nobis 
nimirum  diiudicare  iam  non  licet;  sed  inrisionem  grande  illud  ''Cycnea' 
egregie  prar  se  fert.  —  33.  llaiuis  fiuaui  uiolli  percurrit  flumiue  Melo. 
Verg.  G,  IV  278  prope  flumina  Mellae ,  ubi  Philargyrus  Mella  amnis  in 
Gallia  Cisalpinn  uicinus  Brixiae  oritur  ex  montc  Brenno.  sed  quia  hodie 
Mella  in  agro  Brixiano,  non  per  ipsum  oppidum  fluit,  ideo  Cluuerius 
[Ital.  antiq.  p.  412 1  maluit  'praecurrit',  h.  e.  praeterfluit.  omnia  hic 
incerta  sunt,  cum  flumina  cursum  interdum  mutent  uel  mutare  cogantur; 
nec  'Mella'  hic  est  traditum,  sed  ''Melo'  (Gr  'Mello').  et  hoc  sane  potest 
antiquo  tempore  fuisse,  ut  nonnnlli  statuebant,  nomen  fluuii  parui  ex 
Mella  deriuati  hodieque  'Garza'  uocati,  ad  quem  nuiic  Brixia  est  posita. 
quidquid  id  est,  mordicus  retineo  'Melo',  quippe  cuius  mentiouem  hic 
propterea  fieri  putem,  quod  hunc  quemcumque  fluuium  autiquarius  illo 
Brixianus  ad  Melonem  siue  Nilum  Aegyptiacimi  dictum  esse  iactauerat 
(et  hinc  sane,  ''Mclo'  nil  esse  nisi  ^Me(l)la',  etymologiae  gratia  a  docto 
illo  depi"auatum,  sunicre  licet).  hinc  autem  leiior  mirus  accedit  uersui: 
'flauus  Mrlo'  est  quam  uulgo  uocant  contradictio  in  adiecto  (ad  XI  7  sq.); 
itemque  Melo  ^mollibus'  siue  leniter  fluentibus  undis  (Aeu.  IX  816  ille 
suo  cum  gurgite  flauo  accepit  uenientem  ac  moUibus  extidit  undis)  sat 
discrepat  ab  exemplari  Aegyptiaco.  —  34.  Brixia  Verouac  uiater 
auiata  uieae.  Brixiam  esse  Voronae  matrem,  h.  e.  e  graeco  loqueudi 
U8U  ^rjTQOTtoliv  (cf  Aen.  X  172  Bopulonia  matcr,  Florus  I  41  et,  ut  Graeci 
dicere  solent,  urbium  matrcm  Cydoncam)  nusquam  memoriae  est  pro- 
ditum  (cf  Liu.  V  35,  Plin.  h.  n.  III  130).  uidttur  haec  quoque  anti- 
quarii  illius  fuisse  coniectura  in  patriae  gloriam  prolata,  quae  sine  dubio 
Veronensibus  Brixiam  multo  minorem  (Strabo  V  213)  despicientibus  haud 
raediocriter  bilem  siue  potius  ri.sum  mouit.  et  rum  inrisiono  positum 
est  illud  ^amata',  sciL  ut  decct  filiani  anuxre  matren»  ('Veronai'  meac' 
genetiuuni  puta,  non  cum  AGuarino  datiiuiiu;  nain  ''aiuMta'  noto  usu 
pro  'cara,,  dilecta').  'tuae'  Scaliger  uoluit  coniprobaiitiliiis  miiltis; 
noc  tamon  est  iusta  causa,  ciir  iion  iaiiuam  ([uoque  iusta  ojatam  sujterbia 
do  cara  sua  Vorona  loqui  possc  putcums.  —  35,  3(1.  sed  do  INistuniio 
ot  Corueli  iiarrat  aiiiorc,  ciiiii  (iiiibiis  illa  iiialiiiii  focit  adiiltcriiim. 
de  his  hominibus  sino  diibio  iJrixionsibus  uil  scimus  (nam  Cll  4  qui 
commemoratur  Cornelius  diucrsus  est).     cum  non  posset  ita  ut  sane  ex- 


4;»()  LWII   .•{7-43. 

pectainuH  ^ciietiuiiiii  'l'0Htimii'  ab  'auioru'  jjfuJuutciu  salua  proHodia  in 
ruetruiii  rudigure,  poeta  necesbaiio  uerba  Bic  ut  leguutur  couformauit  non 
«at  couiniodxj.  ''de  C  amore',  coutomptim  (gernianice  'ihr  Verhaeituiss 
zu  C).  'uialuui',  ut  LXl  1)7.  'fecit'  pro  'fecerit',  quia  ianua  et  ipna 
hoc  coinpertum  habuit  eo  quem  mox  deHcribit  niodo.  haec  ii<lulti;ri.i 
ikixiae  facta  CHse  res  ipsa  clamat.  —  37,  JJS.  dlxerit  hic  aliqiiis:  qiiid.' 
iii  Istacc  iauiia  nuhti,  ciii  uiuiiqiiuin  duiiiini  liiiiini'  ahi-ssc  licel. 
uulgo  liaec  quoque  uerba  a  ianua  dicta  esse  putaut.  muliuii  luihi 
Schwabius  Catullo  dedisse  uidetur,  quijjpe  qui  iuterrogationibus  suis  ad 
diceudum  ubique  inpellat  ianuam.  ut  quamquam  hic  parum  rufert,  utri 
ratioui  nos  addicamus,  non  ructu  tameu  Ellisius  Schwabio  opposuit, 
'dixerit  aliquis'  essu  eius,  qui  suse,  non  qui  alios  inturpellut.  tam  buue 
alter  cum  eo,  qui  loquitur,  has  aliorum  obiectiones  commuuicaru  potest, 
quam  is  qui  uerba  facit  ipse  sibi  suggerere  eas.  deinde  'quid',  quod 
uulgo  cum  Italis  in  'qui'  mutaut,  nunc  retinui  colliguns  ex.  gr.  Cic. 
Verr.  IV  7,  13  dicet  aliqiiis:  quid?  tu  ista  pcrmagno  aestimas'^  'quid' 
igitur  mirantis  est,  et  omnis  iam  uis  inest  illi  'tu'  huius  stuporis  par- 
ticipi:  ratiouem,  cur  ianuam  talia  nosse  aliquis  miretur,  uerba  proxima 
adierunt.  ualidius  fortiusque  hoc  uidetur  quam  si  derecte  per  'qui' 
(=  quomodo)  interrogatur.  'hic'  (germanice  'dabei')  itidem  in  intur- 
pellationibus  soUemne,  ut  Cic.  ad  fam.  V  15,  4  hic  tu  vie  ab  ea  abesse 
urbe  miraris,  ubi  cf.  Manutius  (interpp.  ad  Sall.  Cat.  52  ^  10  hic  mihi 
quisquam  . .  nominat).  ^limen'  collectiue  (nam  proprie  ianua  intra  limen 
superum  et  inferum  posita)  pro  aditu  domus  siue  domo  ipsa  (huic  rationi 
fauet  additum  'doniini')  dictum  est.  Brixiam,  cuius  rumores  narrauerit, 
ianua  tamen  adire  non  potuisse  dicitur.  —  39,  40.  nec  populiini  auscul- 
tare,  sed  bic  sufftxa  tigillo  tautniu  operlre  soles  aut  aperire  do- 
nium!  prima  uerba  'u.  p.  a.'  non  cum  ''soles'  coniungo,  sed  cum  'licet'. 
'^auscultare'  (hic:  quid  aliquis  loquatur  audire,  ut  Afran.  306  R.  nc  cgo 
illos  uelitantis  ausculto  lubens)  cottidiani  est  sermonis  uox.  'tigillum' 
hic  est  limen  et  inferum  et  superum  (et  ex  ligno  fiebant  limina),  in 
quorum  foramiQa  inmissa  (et  per  scapos  cardiuales  mota)  iauua  arte 
conexa  est  tigillis  illis.  Tur.  Heaut.  V  1,  33  ubi  abiere  intro,  opcruere 
ostium.     Vulpius  cp.  Plaut.  Capt.  III  3,  9  operta  qiiae  fucre  aperta  sunt. 

—  41,  42.  saepe  illam  audiui  lurtiua  uoce  loquentem  solam  cum 
ancillis  haec  sua  flagitia.  diluit  iam  ianua  obiectionem  et  testem  locu- 
pletem  se  esse  couprobat.  finge  tibi  domum  more  prisco  et  prouinciali 
extructam,  ubi  per  ianuam  statim  intrabatur  in  atrium,  et  in  hoc  mu- 
lierem  istam  remotis  testibus  cum  ancillis  suis  sedentem  (Verg.  G.  I  489 
sola  seeum)  iuterque  nendum  (Tib.  I  3,  85  sq.)  de  amoiibus  suis  Brixien- 
sibus  uoce  suppressa  (ut  est  mentis  male  consciae)  dissereutem.  natura- 
liter  enim  ancillae  flagitiorum  dominae  erant  consciae  (ex.  gr.  Hor.  sat. 
n  7,  60,  Cic.  p.  Cael.  23,  57).  'furtiua  uoce'  qui  praeterea  dixerit  non 
babeo;    de  seutentia,   qua  uox   submissa  indicatur,  nuUa  est  dubitatio. 

—  43.  uomine  dicentem  quos  diximus.    reputitio  meditata,  qua  plane 


LXVII  44-48.  491 

eosdem  nomiijatim  esse  prolatos  (Verg.  G.  TV  356  et  te  crudelem  nomine 
dicit)  quos  conmemorauerit  ianua  (scil.  patrem  uiri,  Postumium,  Cornelium) 
indicatur.  ^dixiuuis'  et  mox  'mi':  cf.  ad  II  3.  —  44.  speraret  nec 
liugiiaui  esse  uec  anriculaui.  voxiQov  ntJozeQov;  nam  lingua  ea,  quae 
auricula  audiuit,  navrat  aliis.  bene  Itali  'speraret'  ex  eo  quod  in  V 
legebatur  'sperent'  (scriptum  olim  erat  'speraet')  elicuere;  nam  'speret' 
uulgatum  infert  malum  hiatum,  qualis  a  Catullo  est  alienus  (LMuellerus 
d.  r.  m.  p.  332);  nam  pauca  quae  adsunt  in  Catulli  textu  tradito  exempla 
(LXVIIl''  118,  LXXVI  10,  XCVII  2,  XCIX  8)  facillima  opera  remouentur 
omnia.  —  45.  addebat  ex  'saepe'  explicatur.  —  4(1.  ne  tollat  rubra 
supercilia.  subducere  supercilium  irae  signum;  Quiut.  XI  1,  79  de 
superciliis  agens:  ira  contractis,  tristitia  deductis ,  hilaritas  remissis 
ostenditur;  Ellisius  cp.  schol.  ad  Arist.  uesp.  655  ras  otpQvg  cciQEtv  s&og 
toig  oQyi^o^svoig  (alibi  est  fastus  superbiaeque,  ut  Petron.  91  sicpercilium 
altius  sustuUt).  rubor  itidem  est  color  irae;  cf.  et  Rosii  Anecd.  graec.  I  p.  158 
itiqmdens  homo  .  .  pulpebris  plurimum  separatis  .  .  rubicundus  colore  .  . 
iniuriosus  Jiovio  est.  apte  autem  ad  supL-rcilium  transfertur  quod  est  oris 
maximeque  fronlis  quodque  etiam  illud  turgeus  prae  se  fert.  iracun- 
diam  notam  hominis  se  nolle  mouere  simulat  ianua,  sed  astute  eadem 
ita  eum  describit,  facile  ut  ab  omnibus  agnoscatur:  —  47,  48.  longns 
liouio  est,  maguas  quoi  litcs  intullt  olim  falsuiu  meudacei  ueiitre 
imerpcrium.  'longus'  (ex.  gr.  Hor.  sat.  II  3,  308)  siniul  ad  contemptum 
et  ad  descriptioaem  facit  (germanice  'eine  Bobnenstauge' ;  ^lougurio' 
audit  ap.  Varr.  sat.  Meu.  562  B.).  Cic.  p.  Cluent.  41,  116  si  quae  in 
eum  lis  capitis  inlata  est;  pluralis  eum  plus  uno  nomine  ob  facinus  illud 
accusatum  esse  osteudit.  ^ueuter',  fructus  uentris  siue  partus  (ut  Hor. 
epod.  17,  50,  ubi  eadem  res),  'meudax'  siue  frauduloutus  erat  proiiterea, 
quod  'falsum'  siue  fictum  erat  puerperium.  uidemus,  louguiioueiu  istiuu, 
cum  sterilis  esset,  ne  feminae  res  paterna  post  soceri  mortem  propin- 
quorum  fieret  remotiorum,  stirpem  a  natura  negatam  simulato  couiugis 
Buae  partu  aliunde  sibi  adsciuisse. 

Carmen  a  longitudine  quidem  elegiae,  sed  tam  a  re  tractata  quam  ab 
artis  cura  miuore  habituque  neglegentiore  epigrammatis  simiie  ualde 
omni  tempore  mouit  doctorum  acumina;  recte  Turnebus  [adu.  XVI  1] 
illud  dixit  esse  'aeque  ac  folium  Sibyllac  obscurura  ac  tenebricosum'. 
neque  adhuc  recta  interpretatio  inuenta  est;  quamquam  non  defueruut 
qui  aliis  diificillima  sibi  faciliima  iuteilectu  esse  clamurent,  confidentiae 
suae  poenam  dantos  omnes.  quid  igitur  sibi  uolunt  uersus?  merosue  re- 
ferre  ^umores  Veronenses?  at  non  tantum  uarrant,  sed  et  tccte  imlicant. 
nam  ex  ianua  tamquani  teste  loqui  uerente  ita  ea  quae  fabulis  Verouae 
circumferebantur  extorquentur  in  hoc  caruiine,  ut,  cuui  alia  crimiua 
aperte  proferantur  (Brixia  narrat),  alia  adumbrintur  louissime  et  susiu- 
ciouibus  apcriatiu'  canqius.  equidem  in  his  tonobris  haec  milu  dispicore 
uideor.  nuilier  (quam  Baibi  fnisse  filiam  suminuis),  postquam  oliui 
Veronae   puella   pudice   uixit,   mox   nupta  uiro  Biixion.^-i  stcrili  inrrupia 


492  lAViii'^  1-3. 

est  ii  bocero  et  (lciride  alius  adulteroa  admiHit  iamque  Verouae,  quo  ob 
patris  mortui  hereditatoiii  rediit,  peshime  tm  geHnit;  domo  aut<;m  paterua 
Caecilio  cuidam  uendita  uiox  eadeni  Veronam  (fortasHe  morum  ceusuram 
runioresque  malos  tiigiens)  reliquisse  uidetur  uel  tum ,  cum  hoc  carmen 
est  factum,  relictura  fuisso.  haec  igitur  omnia  utpote  a  Brixianis  quo- 
que  plane  confirniata  aperte  indicare  licuit.  sed  socer  anxie  stirpeni  ex 
nuru  quiiorens  ideoque  ipse  lilio  inualido  succurrens,  longurio  olim  ob 
suppositum  fetum  reus  et  fortasse  eiusdem  facinoris  siue  patri  isti  siue 
mulieri  auctor,  hereditas  contra  ius  fasque  adita  (singulare  illius  'rite' 
u.  6  a  nobis  restituti  acunien  intellegis):  haec  non  obiciuntur  uorbis 
dercctis  utpote  innixa  dictis  uagis,  sed  tamen  ita  attinguntur  callida 
cum   arte,    nt  uioueant   facilo   suspicionem    et  ad    indagandura    excitent. 

LXVIII'. 

1.  Qiiod  iiiihi  fortiiiiu  casiuiiie  oppressus  acerbo.  epistnlare 
Bcribendi  genus  redolot  hoc  initium  Siuod  .  .  .  id  gratum  est'  (u.  9): 
Sulpicia  4,  1  [Tibull.  p.  83  ed.  m.]  (jrutum  est,  securus  multum  qiiod 
.  .  permittis,  Plin.  epist.  III  5,  1  pergratum  est  mihi,  quod  tum  dili- 
genter  .  .  lectitas,  Fronto  p.  60  N.  quod  tanta  ad  me  scripsisti  .  .  .  id 
ucro  milii  longe  fuit  gratissimurn ;  et  hoc  quidom  loco  'quod'  ita  ut  nostro 
ualet  'quod  ad  id  attinet  quod'  (Kuohnerus  gr.  1.  II  p.  840).  'oppressus', 
prorftratus  sub  onere  mali  inrueutis,  ut  similiter  Lucr.  I  63.  Verg.  Aen. 
V  700  casu  concussHS  acerbo.  et  attende  hunc  casum  per  fortunam,  quae 
cum  illo  por  figuram  W  Sia  dvoiv  est  iuncta,  esse  inlatum,  non  per 
homines.  —  2.  conscriptiim  hoc  lacrimis  mittis  epistolium.  hanc 
uocem  rarissimam  (Apul.  apol.  6  et  79,  gloss.  Labb.  p.  65)  per  'litteras 
communicatorias'  explicat  Hilarius  op.  hist.  fragm.  2,  13  [Suessius  p.  42]; 
est  gallicum  ''billet'.  'hoc'  recto  quodam  sensu  omisit  Muretus,  siqui- 
dem  ''hoc  epistolium'  eius  qui  scribit  litteras  indicat;  eius  cui  respondetur 
epistulam,  etiamsi  oculis  scribentis  est  subiecta,  nudum  'epistolium' 
satis  desiguat.  nec  minus  absonum  atque  ineptum  est  illud  'conscriptum'. 
nam  quod  dicunt  'tamquam  in  scribendo  Manlius  lacrimis  pro  atramento 
sit  usus',  id  prudentibus  statim  apparet  quam  sit  auersis  Musis  excogi- 
tatuni.  damnum  capiunt  cartae  uel  litterulae  lacrimis  inter  scribendum 
fusis  conspersae:  Ouid.  epist.  3,  3  et  11  1,  Prop.  IV  3,  3.  unde  Schra- 
derus  coniecit  'conspersum'.  praebet  0  *haec',  quod  in  G  correxisse 
de  suo  in  'hoc'  librarius  uidetur.  uide  an  sit  Catulli  'constrictum  ec 
lacrimis' :  umor  constringit  naturaliter  papyrum,  quae  ita  prodit  lacrimas 
(recte  ajmd  Plin.  h.  n.  XIII  82  uulgo  scribunt  de  carta  iterumque  con- 
stricta  erugatur).  —  3.  naufragum  iit  eiectum  spumantibus  aequoris 
uudis  subleiieni.  naufragium  de  quauis  magna  calamitate  dicitur:  submer- 
serat  illum  fortunae  procella  mari  saeue  exagitato  (de  'spum.  undis'  cf. 
LXIV  155),  ex  quo  uix  eiectus  est  in  litus  naufragus  (Ouid.  opist  7,  89 
fluctibus  eiectum  tuta  statione  recepi.,  Verg.  Aen.  IV  373  eiectum  litore, 
egentcm  exce^n  .  .  .  socios  a  morte  reduxi,  et  trauslate  Cic.  in  Cat.  II  11 


LXVIIP  4-10.  493 

naufragorum  eiccta  et  debilitata  manus).  'aubleuem',  erigam,  dem  nau- 
frago  tabulam,  ut  ait  Sen.  de  ben.  III  9,  3.  hoc  quomodo  faciendnm 
sit,  aperiunt  sequentia,  nempe  consolatione,  carmine  deleniflco.  —  4.  et 
a  mortis  liinine  restitnam.  uitae  reddam,  ut  Ouid.  ex  P.  III  6,  65 
extinctos  uel  aqua  uel  marte  .  .  nuUa  potest  iterum  restituisse  dien ,  Hor. 
od.  IV  7,  24.  plenins  Culex  224  rtstitui  superis  leti  iam  limine  ah  ipso 
(cf  et  leti  limine  Lucr.  II  960  et  VI  1157).  —  5,  6.  quem  neqne  sancta 
Venus  molli  requiescere  somno  desertum  in  lecto  caelibe  perpetilur. 
licet  omnes  amantes  Venerem  ut  sanctam  uenerentur  (cf.  ad  XXXVI  3), 
hic  eam  maxime  ut  praesidem  coniugii  (cf.  ex.  gr.  Sen.  Phaedr.  211) 
commemorari,  docet  "'lectus  caelebs'  (Ouid.  epist.  13,  105  aucupor  in 
lecto  mendaces  caelibe  somnos  dicit  Laudamia  coniugem  desiderans);  nam 
cum  'caelebs'  numquam  sensu  latiore  (ut  coniunx,  maritus,  sim.)  de  eis 
qui  amasia,  sed  semper  de  eis  qui  uxore  carent  (siue  numquam  duxerunt 
siue  amiserunt)  dicitur,  dilabitur  eorum  opinio,  qui  de  Malio  a  puella 
pei-fida  relicto  (at  cf  u.  1)  cogitauerunt,  ut  peiores  niigas  taceam,  et 
'desertum'  eo  referendum  apparet  quod  ille  mortua  nempe  coniuge 
damuum  u.  1  sqq.  conmemoratum  accepit  iamque  tristis  et  desolatus 
(Ouid.  ex  P.  I  3,  49)  in  niduo  cubili  iacet;  cf.  Stat.  silu.  II  6,  4  durum 
et  dcserti  praerepta  coniuge  partem  conclamare  tori.  nam  cum  hoc  epi.stolio 
non  lectores  ignaros  sit  docturus,  sed  scribat  ad  amicuni  nimis  eheu 
gnarum,  potest  sane  poeta  magis  in  transcursu  et  quasi  pareutheseos 
loco  breuiter  Malii  calamitatem  attingere  in  membro  hoc  secundario. 
ereptae  igitnr  coniugis  desiderium  non  perpetitur  siue  permittit  (Ouid. 
met.  III  621  non  .  .  uiolnri  pondere  pinum  perpetiar),  eum  requiescere 
somno  moUi,  ftaAaxro  (LXIV  122,  Verg.  G.  III  435,  Ouid.  met.  I  085),  quem 
olim  in  amplexu  sociae  habebat.  Maxim.  el.  1,  39  cxiguo  poteram  rc- 
quiescere  somno.  —  7,  8.  nec  neterum  dnlci  scriptorum  carmine  Musae 
oblectant,  cum  mens  anxia  peruigilat.  maiore  cum  ictu  pronuntia 
'ueterum' :  prisci  scriptoros  (ex.  gr.  Ennius  et  Lucilius)  iam  non  tam 
dulces  quam  autea  huic  Malio  erant;  eorum  opora  (de  'striptoruni  Musac' 
cf.  ad  XXXV  16,  Eurip.  Med.  421  (lovaaL  ncclcciysviwv  doidav)  uersibus 
suis  olim  gratis  nullam  nunc  adferunt  ei  recreationem  (similiter  Cic.  de 
rep.  I  17,  28  cuvi  eorum  scriptis  se  oblectent)  tempore  nocturno,  cuni 
quaerens  somnum  ille  non  potest  capere  ob  animi  angores  (de  'anxius' 
cf  ad  LXIV  203);  epitaph.  Pomponi*  Bassnli  0  ucxatus  animi  curi.^^  (dktHs. 
iamque  sequitur  apodosis:  —  \),  10.  irt  gratum  est  milii,  nie  «luouiam 
tibi  dicis  amicuni  muneraque  et  Musarum  Iiinc  petis  et  Veneris. 
Cic.  ad  fam.  I  8,  6  Pompciim  tibi  ualde  umicum  essc  cognoui.  'quv'' 
ne  neglegas:  et  ita,  quia  tibi  sum  amicus,  'hinc'  siue  a  me  rogas  'munerii 
et  Musarum  et  Veneris'.  quae  uerba  difficillima  ut  probe  intollrganlu', 
reminiscondum  est,  cuiuscumque  artis  fetus  dici  dona  oins  nuniinis  quod 
praesidot  arti  (cf  3(OQa  Tt]g  ^Qydvi^g  Sai'uovog  do  lanifioio  Aolian.  u  h. 
1  2  aliaquc  a  Doruillio  Crih  Vann.  p.  013  iH[.  oongostii);  hinc  ScoQn 
Movamv   et  dona  Musarum  soUemni  usu  ponuntur  pro  carminibus  ipsis; 


4!)4  lAVlll"  10 

d.  <'x.  ^T.  'J'hooRniH  260  aylacc  RJovaaiov  diaQct  fDazKpdvav ,  Archiloch. 
fr.  1  v.al  Movatoiv  tQutov  Suiqov  ^niaTaiifvog,  llor.  cpiHt.  II  1,  '243.  at 
('II i III  f;t  priscormn  opcra.  eriint  MuHiirnm  dona  i|iio(lHi  f|uaf>rimuH,  quo 
tanilom  paoto  MaliiiH,  qunm  |»ri.sci  tiim  quiilcm  iam  non  oblcctant,  tamen 
carmina  ro<,'ct,  non  criMlibilc  CHt  cum  i>ctiiHHC  lcuia  illa  ct  ludicra  jioe- 
iinitia,  i|ii:iliii  siint  ox.  f?r.  Catnlli  passer.  flecurum  hilaremquc  hacc 
(lcicctaiit,  non  iingoribu.-i  macstitiaquo  adflictum;  et  quo  iure  opuHcula 
illa  muf^is  obiter  iacta  quam  din  elaborata  ('nuj?ac  atqne  ineptiae')  no- 
cantur  'mnncra  Musarnm'?  dcniquc  non  pcrmittunt,  ut  ita  accipiamus, 
uerba  ij^sa  propter  abs(»ntiam  iustae  oppoHitionis;  (piae,  ut  adcs.se  debet, 
ita  hacc  tantnm  potcst  eBse,  ut  prisca  et  nouicia  siue  Alcxandrina  poesis 
S^  ivavTiov  conlocetur.  haec  autem  nouorum  scriptorum  docta  pocsis 
ab  Alexandrinis  pendens  quoniam  elegiaca  potissimum  est  (et  derat 
ucteribus  baec  poesis  elegiaca),  iam  de  accipiendis  recte  uerbis  'muncra 
Veneris'  dubitatio  esso  ncquit.  quac  uerba  ant  corporis  formam  gratiam- 
que  (ut  Hom.  II.  III  54,  Hor.  od.  IV  10,  1)  aut  dulcia  amoris  gaudia 
deliciasque  (ut  Hosiod.  scnt.  47  zfQnonsvog  8o)Qoiai,  itolvxQvaov  /ItpQoSltrjg) 
indicant.  quamquam  interpretes  nonnuUi  hic  ualde  inepta  protulerunt 
(ueluti  nouam  dominam  a  Catullo  esse  Malio  comparandam  Romae). 
elegiaca  autem  poesis  si  significanda  est,  artissime  debent  cohaerere 
'munera  et  Musarum  ot  Vcneris'  hoc  modo:  'et  carmina  Mnsarum  et 
Veneris  gaudia  in  unum  confusa'  siue  'poemata,  in  quibus  Venus  matoriam, 
Musae  formam  limamque  cultam  suppeditarunt'.  obuersata  nimimni 
poetae  sunt  illa  Anacreontis  (94''  Bergkii)  ov  cpiXso)  og  y.QTjtrjQi  nuQa 
nXsm  oivonotd^cov  vfitisa  xaJ.  noXsfiov  Sa-KQVofvta  Xsysi,  dXX'  oatig 
Movaswv  TF  'nal  ayXad  8wq'  'AfpQodiTrjg  avfifiicyav  fQatrjg  uvjyffxfrai 
fvq)Qoavvrjg ,  certe  quod  ad  uerba  attinet;  nam  docta  carmina  amatoria 
tam  res  ipsa  quam  oppositio,  ut  dixi,  hic  flagitant.  audiorat  Malius  de 
nouo  poesis  genere,  quod  ut  uerborum  arte  ita  descriptionum  in  aiff  ctibus 
maxime  amoris  subtilitate  adliceret  legentes;  noscere  cupiit,  ut  tam  rei 
nouitate  quam  ipso  argumento  pelleret  curas.  quis  ex.  gr.  Ariadnae 
desertae  carmen  apti.ssimum  in  eam  rem  fnisse  negauerit?  tale  aliquid 
una  cuni  adlocutione  ad  se  caelibem  facta  (cf.  XXXVIII  7)  Malius  rogauit 
ut  componeret  amicns:  a  poesi  adflictorum  consolatnce  suauissima  ita 
opem  flagitat,  ut  simul  Venus,  quae  uulnus  fecit,  etiam  s:inot  uulnus. 
elegiam  igitur  a  Malio  petitam  esse  nobis  fingamns,  in  qua  consolationi 
in  initio  et  in  fine  positae  inclusum  esset  tamquam  pars  praecipua  ]ioenia 
amatorium  materiae  nimirum  subtristis,  nou  dissimilem  a  comijositione 
quidem  carminis  LXVIII''  (qualia  tum  sinc  diibio  usitata  erant).  quales 
adlocutiones  apud  ueteres  erant  adamatae  (exempla  dant  Statii  siluae, 
cf.  et  Fronto  p.  234  N.  neque  ulla  poetarum  ccmnina  .  .  tantum  promo- 
uerint  ad  luctum  filiae  meae  sedandum  et  dolorem  leniendum);  amoris 
illis  admixti  exemplum  non  plane  congruens  praebet  Vergilii  ecloga 
decima.  uides  autem  eo  raagis  coniuncta  mnnera  Musarum  et  Veneris 
spectare  posse  ad   unam  elegiam  doctam,  quod  duo  eius  officia,  et  con- 


LXVm»  11—16.  495 

solandi  et  fabula  quadam  erotica  oblectandi,  ponuntur.  —  11,  12.  set 
tibi  ne  inoa  sint  iguota  incomnioda,  M<ili,  nen  me  odisse  pntes 
hospitis  oriiciiim.     mei  ipfiius   damna   atque   inolestiae:   Hor.   a.  p.  169 

multa  senem  circumueniunt  ineommoda;  cf.  contra  u.  21.  quapritiu-  quis 
hic  Malius  fnerit.  uulgo  ox  Italorum  coniectura  (nt  ego  ipse  olim) 
scribunt  'Manli'  neque  dubitant,  qnin  ille  fuerit  Manlius  Torqnatus  px 
c.  LXI  nobis  notus,  argumento  innixi  plane  nullo  et  praeterea  inepte, 
ut  infra  ad  u.  34  nidebimus.  et  V  quidem ,  qui  in  c.  LXI  constanter 
siue  ''manlius'  siue  'mallius'  exhibet,  in  nostro  c.  LXVTII*  non  minus 
constantpr  hic  et  u.  30  'mali'  praebet.  non  ignoti  autem  sunt  Malii, 
siquidem  non  solum  in  nnmmis  (Eckhelii  d.  n.  u.  V  p.  245)  sed  etiam 
in  titulis  deprehenduntur:  habes  L.  Malio  C.  f.  CIL  IX  439,  Malia 
TJrhana  VIII  6516,  Malia  Fortunata  VIII  3877,  P.  Malius  Fortunatus 
II  4970  (292)  Pt  X  8056  (535).  nimirum  ex  nomin(^  'Manlius'  primum 
extrita  ^n'  "'Malius' ,  deinde  'Mallius'  est  factum;  neque  ullo  modo  est 
mirum,  in  diuersis  praesertim  Italiae  i-egionibus  et  Mauliorum  etMaliorum 
et  Malliorum  familias  nullo  cognationis  uinculo  inter  se  iunctas  extitisse; 
id  unum  negandum  est,  potuisse  Manlios  (ex.  gr.  Romanos)  uocari  etiara 
Malios;  immo  nominum  differentiam  illam  prieco  tempore  etiam  ad 
familiarum  distinctionem  esse  adhibitam  consentaneum  est  (cf.  Flockeis. 
ann.  1883  p.  791).  sedem  autem  habuisse  hunc  Malium  suspicor  in  ali- 
qua  Italiae  superioris  urbe;  fuitque  inter  eum  et  Catulli  familiara  hospitium. 
ex  cuius  iure  (cf.  Marquardtus  antiq.  priu,  p.  192  sqq.)  Malius  consolationem 
rogauerat  poetam.  hoc  igitnr  officium  ne  se  odisse  siue  refngere  (Ouid. 
met.  XI  764)  ille  putet,  ueretur  CatuIIns.  —  13.  accipe,  qnis  merser 
fortnnae  fluctibns  ipse.  audi  (sollemni  usu,  ut  Enn.  ann.  204  V.  hoc 
simul  accipe  dictum) ,  qua  calamitate  et  ego  opprimar.  ut  M;ilius  con- 
iugem,  sic  poeta  fratrera  amiserat,  ut  narrant  sequentia;  qnam  fortnnae 
communionem  etiam  eadem  imago  seruata  indicat.  'mersari'  nt  'mergi' 
est  'obrui':  Hor.  epist.  I  2,  22  aducrsis  rerum  inmersnhilis  undis,  ib. 
I  1,  10  mersor  eiuilihus  imdis,  Liuius  IX  18  mersus  rehm  sccuudis.  — 
14.  (lona  beata.  non  tam  ^arga  ot  opulenta'  (Prop.  II  20,  25  vmncribus 
beatis,  Hor,  od.  I  29,  1  beatis  gazis,  Sen.  Herc.  f.  166  bcntas  opes)  quara 
propter  oppositum  'a  misero'  sunt  munera,  qualia  beati  siue  fclices 
praebent;  LXIV  384,  Bentl.  ad  Hor.  od  III  4,  6,  Naegelsbachii  stil.  lat,  §  20. 
carmen  nec  consolatoriuni  nec  amatoriiim  aliis  pracberc  poeta  ct  ipse 
solatii  egens  et  a  Veneris  gau'liis  auersus  nunc  nalct.  —  15.  teni- 
pore  ((iio  primiini  nestis  milii  Iradita  pnra  est.  sinml  atquc  togani 
uirilem  accepi  sedecennis;  cf.  oranino  Marquardtns  1.  1.  p,  121  sqq. 
*quo  tempore'  cum  sit  *ubi'  (cf.  ad  XXXV  13),  ad  illud  accodit  'pri- 
mum'  aeqne  atque  in  'ut  (ubi)  primum,  simulac  priraura';  ualctquc  lioc 
'quo  teraporo  primura'  etiani  apud  Verg.  G.  I  61  lectum  itiileni  'siraul 
atque'.  iiulutis  auteni  toga  candida  crat  data  lihcrttis,  tiosccrc  (inKiris 
iter:  Prop.  III  15,  4,  Ouid.  fast.  V  778.  -  1(».  iocnndiim  ciini  aetas 
florida  uer  ageret.     cum  hilaris  utorcr  lloro  aetatis  (Cic.  pio  Caol.  4,  9); 


4!lf;  LXVIII"  17—10. 

CIL.  III  ;^397  huic  aetus  jyrima  cuvi  (lorchat  in  annis;  qui  floR  laetus  ad- 
ulescentiae  saepe  coniparatur  cum  uere,  ut  ab  AuHOnio  epi^yr.  12  (13),  2 
uterc  uere  tuo,  Apul.  aj)©!.  9  [p.  16  Kr.J  des  contra  pro  u^rno  flore  tuutn 
uer,  Ouid.  niot.  X  85  nctutis  hreue  uer  et  fast.  V  52.'»  priniae  mihi  uere 
('cura'  codd.)  inucntae  coynita.  Vcrg.  Georg.  II  338  uer  ina<jmiti  ayehat 
orhis.  —  17.  niiiltu  satis  liisi.  anastrophe  pro  'b.  m.',  ut  njox  22  'tecum 
una'.  'lusi'  duplici  utitur  sensu:  amoris  deliciis  Iructua  sum  (cf.  ad 
LXI  204;  Varro  sat.  Men.  87  B.  puerae,  quas  sinit  aetatula  luthre)  et  uerBus 
amatorios  feci  (cf.  ad  L  5);  liaec  quippe  aite  cohaerent:  cuntandum  est 
ut  ametur  et  ut  cantetur  amandum  Anth.  lat.  431,  2  |PLM  IV'  p.  360]. 
coterum  ut  priinae  adulescentiae  ignes  leuiculos  Bepeliuit  Lesbiae  amor 
(cf.  Prop.  III  15  in.),  ita  quos  tunc  quidem  lusit  uersiculos  emendaturis 
flammis  mox  concessit  poeta.  —  18.  non  est  dea  nescia  nostri,  qnae 
dulcem  cnris  niiscet  ainaritieni.  bene  nos  lususque  istos  nouit  dia  Venus, 
scit  quam  sibi  fuerim  semper  deditus  suasque  laudes  cecinerim.  male  haec 
imitatur  Ciris  242  non  cst  Amathusia  nostri  tam  rudis,  ut  nullo  possim 
cognoscere  signo.  deinde  iam  AStatius  cp.  Saijphus  fr.  40  B.,  qnae 
ylvKvntKQOv  a.(iccxcivov  oqtistov  uocat  Amorem,  Theogn.  1353  de  eodem 
jtiKQog  Kul  ylvKvs  iazt  et  Musaei  166  yXvnvTiiyiQOv  tSs^ccro  y.svzqov  iQoa- 
z(ov,  Plaut.  Cist.  I  1,  71  Amor  et  melle  et  felle  est  fecundissimns :  gustu 
dat  dulce,  amarum  ad  satietatem  usque  oggerit,  Pseud.  I  1,  61  didce 
amarumqne  una  ntinc  misces  mihi  (ibid.  II  4,  1);  quibus  adde  Meleagri 
A.  P.  XII  81,  2  zov  TCiyiQov  ysvaa^svoL  (islizog  et  154,  4  olSs  zo 
jtixQov  "EQag  GvyKSQccaai  (liXizi,  porro  Anacr.  45,  5,  Ouid.  am.  I  8,  104, 
Claudian.  10,  69  sq.,  Apul.  met.  II  10,  Boethius  de  cons.  phil.  III  7. 
sed  nemodum  explicauit,  quomodo  possit  curis  misceri  amarities.  et- 
enim  si  'curae'  et  'amara'  idem  sunt  (Hor.  od.  IV  12,  20  amara  curarum) 
et  res  diuorsae  inter  se  miscentur  (Phaedr.  IV  17,  10  totam  aeque  uitam 
miscet  dolor  et  gaudium,  Sen.  Agam.  415,  alia),  apparet  recte  dici  'quae 
dulcia  (gaudia)  hominum  miscet  amaris  (curis)',  non  posse  dici  'curis 
miscet  dulces  curas'.  nec  omissa  mixtionis  notione  'curis'  hic  aequat 
'per  curas' ,  his  ut  efficiatur  z6  yXvnvniv.Qov ,  siquidem  dulcia  demum 
per  curas  fiunt  amara.  hinc  conligens  LXIV  96  et  in  'curis'  illud  'homi- 
num'  odoratus  conieci  'uitis'  (de  plurali  cf.  Cic.  Lael.  23,  87,  Verg. 
Aen.  VI  433):  quae  in  uitas  hominum  miscet  curas  et  gaudia,  yXvv,vniv.Qov 
illud.  'amaritiem',  quod  certo  ex  codd.  apicibus  erutum  est,  praeter 
unum  titulum  (Bormannus,  ungedr.  lat.  Inschr.,  p.  10),  plane  ut  'amaritia', 
alibi  nou  legitur;  cf.  'crassitudo'  et  'crassities'.  —  19.  sed  totum  hoc 
studium  luctn  fraterna  uiihi  mors  abstulit.  omuem  et  amandi  et 
cantandi  cupiditatem  magno ,  quem  mihi  iniecit ,  dolore  eripuit  fratris 
mei  interitus.  Verg.  Aen.  IV  28  ille  mcos,  primus  qui  me  sibi  iunxit, 
amores  ahstulit.  iamque  C.  erumpit  in  querellas  similes  eaium,  quas  iam 
legimns  LXV  5  sqq. ,  et  fere  pares  eis,  quas  in  LXVIIl'^  51  sqq.  de- 
prehendemus:  quauis  data  occasione  poeta  adhuc  doloris  plenus  nudare 
amicis    luctum    atque    eloqui    et    pietatis    documentum   mortuo   et  sibi 


LXVIIia  20—27.  497 

ipsi  leuamen  dulce  maeroris  j^utauit.  —  20.  o  misero  frater  ndeiiipte 
lliihi.  Plaut.  epicl.  III  2,  27  si  iUam ,  quac  addiicta  est  mecutn ,  mihi 
ademsit  orcus,  Hor.  ocl.  II  4,  10  adet)tptns  Hector,  Stat.  Theb.  IX  52 
mihi  frater  ademptus.  'o'  hic  in  sollemnis  inuocationis  initio,  contra 
LX7III''  52  in  parenthesi  'ei'  aptius.  —  21.  tii  me:i  tii  morieiis  fregisti 
COmmo<la.  rupisti  dempsisticiue  morte  tua,  quaecumque  olim  mihi  grata 
fuere  iocundaque;  Hor.  a.  p.  175  miilta  ferunt  anni  ueniodes  commoda 
secum,  muUa  reccdentes  adimunt.  ad  Hu'  cum  affectu  iteratum  cf. 
LXIV  24.  —  22.  teciiiii  ima  tota  est  nostra  sepiilta  domus.  te  pere- 
nnte  simul  funditus  est  perdita  familia  nostra,  cuius  dccus  eras  et  prae- 
sidium.  Prop.  III  15,  9  cuncta  tuus  sepeliuit  amor,  Ouid.  epist.  10,  76. 
Ouid.  ox  P.  I  9,  13  ctim  domus  ingenti  snhito  mea  lapsa  ruina  concidit, 
epiced.  Drusi  263  spes  cpioque  midtoruin  flammis  urtintur  in  isdein:  iste 
rogus  miserae  uiscera  matris  habet,  Symmach.  p.  Synesio  5  Synesitis  qui- 
dem  meus  omnes  sibi  opes  cum  fratre  credit  ablatas,  Auson.  epit.  14,  1 
Hectoris  .  .  cum  quo  sua  Troia  sepuUa  est,  maximeque  Verg.  Aen.  XI  394 
Euandii  totam  cum  stirpe  uidehis  procuhuisse  domum.  quamquam  se 
ipso  superstite  mire  sic  locutus  est  poeta:  num  debilis  et  malae  ualitu- 
dinis  sensit  so  propagandae  familiae  inparom  csseV  —  23,  24.  perieriiiit 
gaudia  uostra,  (iuae  tuus  in  uita  dulcis  alebat  amor.  dilapsa  suut, 
quaecumque  uitam  nostram  exhilarabant  quorumque  iocunditatem  tui 
uiui  adhuc  amor  augebat.  Eldikius  cp.  Plurip.  AIc.  347  av  yccQ  [lov 
TSQipiv  s'^Ec'i.ov  §iov,  Schwabius  Auson  epit.  her.  36,  5  nuUa  mihi  \uteris 
pericrunt  gaudia  uitae.  'in  uita' ,  dum  uiuobas,  ut  Cic.  Tusc.  V  20,  60 
^it  nihil  grauius  tulerit  in  uita;  cf.  Fritschius  ad  Hor.  sat.  II  8,  4. 
aluntur  gaudia,  ut  contra  alitur  et  crescit  malum  Sen.  Phaedr.  101.  — 
25,  26.  tota  de  mcntc  fugaui  haec  studia  atque  omnes  dclicias  aiiiiiii. 
quae  antea  uno  uerbo  'lusi'  (et  'totum  hoc  studium')  comprehenderat, 
nunc  poeta  de  araoribus  suis  aliquid  adiecturus  accuratius  discernit. 
^haec  studia' ,  poetandi,  ut  tam  conexus  docet  quam  pluralis;  Cic  pro 
Arch.  3,  5  studiaque  hacc  .  .  colebantur,  ib.  7,  16  si  ex  his  studiis 
delectatio  sola  peteretur.  'del.  au.',  lusus  amoria,  ut  Cic.  pro  Caol.  19,  44 
amores  et  hae  deliciac,  quae  uocaniur;  epist.  Sapjih.  138  antra  conscia 
deliciis  meis.  4"ugaui',  oxpuli,  nt  Ouid.  met.  IX  502  nostro  lulitiis  de 
corde  fugahitur  ardor.  niuiirum,  quod  ad  poesin,  carmina  hntum  sunt 
opus  et  paceiii  mentis  Jiahcrr  uoluiit  ((Juid.  trist.  V  13,  3).  —  27.  «luarc 
quod  scribis  Veronac  tiirpc  Catiillo  essc.  itoruzu  hoc  Ouxit  ox  opistu- 
lari  dicendi  genere;  Naekius  ad  Val.  Cat.  p.  232  cp.  Cic  ad.  fam.  XII  2,  2 
quarc  quod  scrihis  te  confiilerc  eqs  ('quod',  ut  u.  1  iterumque  u.  33). 
discimus  autem  hiuc,  Maliura  pooma  amatorium  rogantem  aniioe  uon- 
nuUa  ad  CatuUum  pertinentia  adiocisse:  cur  ille,  anioris  poeta  iani 
fania  notus,  nunc  Vorouae  uiuoret,  ubi  inoros  antiqui  ot  seueri  uigerent, 
cum  cohtra  Roraai;  libere  aetatem  agons  ita  ut  uateni  amoris  deceret 
deliciis  se  dcdere  nouorunuiuo  carminuui  luatoriara  possot  reporire. 
nimiruni   quam    tristis   causa  Catuliura   Verouac   dotineret,    por   nostram 

Catui,i.us  uil   Jiai'liri!iiH.     II  32 


498  l-XVIll"  28  —  29. 

(Ii-iiiiiiii  r|iiHiiilaiii  MiiliiiH  (lidicit.  iierlia  'Vcronac  turpe  Catullo  eBee' 
iHilyo  itii  intclicgunt ,  ut  'cHSt;'  biH  iiitellegant:  tnrpe  chsc  Catullo, 
Veroiiae  esHC  (=  uiucre,  conunorari;  cf".  Cic.  ad  Quint.  fr.  II  1  Phitu  .  . 
Kpicureus,  qui  Athenis  solet  esse  muUum).  alii,  cum  V  habeat  'catulle' 
solita  litterularuni  'o'  et  'e'  iii  hoc  liliro  confusione,  hunc  uocatiiium 
tamqiiam  in  ipsiH  Malii  iierhis  adlatis  HeruantcH  ad  'turpe'  siiliintcllegunt 
^!.st'.  iitniiii(|U(!  qiioniani  ab  omni  prolmliilitatc  abhorret,  'turpe'  potius 
pro  aduoibio  (iit  XLII  8)  accipio  ianifiiie  ad  Hiniiiitiulinem  locutionis 
'inale  mihi  est'  (cuius  Bimiles  multas  collegit  IIoItziuK  synt.  II  p.  6  sq.) 
interpretor  'in  indigna  condicione  hominem,  qualia  esset  C,  uersari 
Veronae'.  nam  si  singulariter  hoc  dictum  putas,  non  minus  singulariter 
so  habet  illud  'milii  fnit  inalignc'  X  18.  —  2S,  20.  quoil  Iiic  (|uis4fiiis 
dc  iiioiiore  iiota  rri;;'i<la  dcserto  lcperacit  iiieiiihra  <-iil)ili.  '(jiii;-:(|iii»' 
qiiia  scniper  (certe  cum  pluribus  uerbis  si  est  iiinctuni)  rclatiue  ponitur, 
absolute  autem  ut  pronomen  indefinitnni  in  certis  tantum  formulis  (in 
neutro  'quidquid' ,  in  'quoquo  niodo' ,  denique,  ut  ego  puto,  in  nudo 
'quisquis',  ut  Cic.  ad  fam.  VI  1,  1),  idcirco  de  tradita  lectione  dubita- 
uerunt  Perreius  siue  eius  auctor  'est'  po.st  'nota'  addens  et  Lachmannns 
ad  Lucr.  p.  287  'qiiiuis'  coniciens.  haec  mutatio  cum  sit  subniolentior, 
cimi  Peireio  facio  (saepissime  'est'  comjicndiose  scriptum  euanuit);  nam 
quod  obiectum  est,  orationem  obliquam  flagitare  potius  'sit':  notum  est 
indicatiuum  in  hac  locum  habere,  si  ia  qui  alterius  uerba  adfert  buius 
adsentitur  sententiae  remque  pro  uera  ponit  (cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  1035); 
quod  cur  hic  fieii  posse  negemus  uuUa  est  causa.  omnes  igitur  'de  meliore 
nota'  siue  ex  nobilioribus  faniiliis  oriundi  et  bona  fama  fruentes  (cf. 
Lambin.  ad  Hor.  od.  11  3,  8,  qui  cp.  Cic.  ad  fam.  VII  29  Sulpicii  suc- 
cessori  nos  de  meliore  nota  commenda;  cf.  et  Petron.  116  urhanioris  notae 
homines  et  132  seuerioris  notae  homines),  iuuenes  scilicet  caelibes  indi- 
cante  scribentis  ipsius  statu,  Veronae  non  gaudent  amoris  uagi  deliciis, 
sed  soli  iacent  iu  lecto  uiduo,  ne  scil.  austeris  priscaeque  seueritatis 
ciuibus  rumorum  sermonumque  ansam  praebeant:  Tib.  I  8,  39  quae 
frigore  sola  dormiat,  Prop.  IV  7,  6  lecti  frigida  regna  mei,  Ouid.  epist.  1,  7 
deserto  iacuissem  frigida  lecto  et  am.  III  5,  42,  Stat.  silu.  III  5,  60  et 
nunc  iUa  tepet  uidno  quod  sola  cuhili,  Maxim.  el.  1,  76  jyermansi  uiduo 
frigidus  usqiie  toro.  difficultas  iam  restat  in  uoce  'tepefacit',  pro  qua 
Itali  Hepefecit'  uel  ^tepefactat',  Schraderus  'tepefiat',  Lachmannus  ''tepe- 
faxit',  Bergkius  'tepefactet'  coniecere.  uerum  etsi  'tepere'  suapte  natura 
modo  ad  frigoris  modo  ad  caloris  notionem  inclinat,  tamen  'tepefacere 
(-ctare)'  solummodo  'calefacere'  potest  ualere.  quod  hic  ineptum  est. 
nam  si  is  qni  solus  cubat  ex  horum  poetarum  usu  dicendi  friget,  contra 
qui  sinu  tepido  tenet  amicam  mollem  calefit  (Ouid.  epist.  3,  114,  a.  a. 
II  360):  quomodo  iuuenes  Veroneuses  soli  iacentes  simul  frigere  et  calere 
possunt?  haec  autem  causa  fuisse  uidetur,  quod  docti  nounuUi  inter- 
pretationem  longe  diuersam  eandemque  absurdissimam  protulerunt.  nam 
'hic',   quod  nemo   non  uidet  pertinere  ad  'Veronae',  ex  Manlii  nempe 


LXVIII»  30—34.  499 

Torquati  mente  intellegentes  dicunt  esse  ^Romae'  (cum  parna  ineptiarum 
adcumulatione  alii  de  Bais  cogitauernnt),  cubile  autem  dt^sertum  acci- 
piunt  Lesbiae  lectum  a  CatuUo  relictum :  turpe  esse  Catullo  Veronae 
morari,  cum  omnes  homines,  non  plebei  quidem,  sed  tamen  omnes  paulo 
nobiiiores  elegantiores  inlustriores  Romae  (siue  Bais)  uevsantes  artns 
prae  frigore  trementes  calefacerent  in  lecto  illo  deserto  futuerentque 
Lesbiam.  o  philologorum  iudicium!  nihil  cnim  aut  historiam  Lesbiae, 
quae  tum  cum  hoc  carmen  est  scriptum  nondum  coeperat  esse  prosti- 
bulnm,  aut  id,  quod  nullo  modo  sic  quidem  aperire  potuerit  Manlius 
ille  (hunc  ut  patienter  feramus)  amico  amasiae  perfidiam,  curantes 
summam  illius  'de  meliore  nota'  absurditatem  et  falsam  frigidorum 
membrorum  mentionem  docti  illi  non  sentiunt.  nos  qui  'cubile  desertuni' 
re  ipsa  monente  uon  pro  relicto  sed  pro  uiduo  (Prop.  II  17,  3,  Ouid. 
a.  a.  III  70)  accii>imus,  aptam  corrupti  illius  'tepefacit'  correctionem 
circumspiciamus  oportet.  puto  autem  in  libri  V  exemplari  exaratum 
fuisse  hoc:  t'i3esat,  litteris  'ci'  correcturae  causa  supra  ''a'  soriptis.  nnde 
lego  'torpescit  membra';  hoc  enim  'torpescit',  eodem  modo  coustructum 
quem  habemus  LXIV  G4  et  65,  egregie  coniiuigitur  cum  ^frigida'  (Uorpes- 
cat'  ne  flagites,  cf.  ad  u.  priorem  aduotata).  —  30.  id,  Mali,  iioii  est 
tiirpe,  iiiagis  miseruiii  est.  non  indignum  est  mc,  sed  potius  defleudum 
(propter  causam,  quae  commorari  Veronae  cogit).  Vulpius  cp.  Cic.  de 
har.  resp.  23,  19  nam  si  Cn.  Potnpeio,  uiro  uni  omnium  fortissimo,  qui- 
cumque  nati  su/nt,  miserum  magis  fuit  quam  turpc,  .  .  .  lucem  non  aspi- 
cerc  eqs.  ^magis'  ita  'potius'  ualet  hic,  ut  tamen  paeue  inpleat  uim 
particulae  aduersatiuae  ^sed',  pUine  ut  hodie  galiicum  'nuiis'  inde  natum; 
cuius  U8U8  rari  haec  exempla  inueni,  Prop.  II  4,  9  quem  non  lucra, 
magis  Pero  formosa  coegit  et  Sall.  lug.  85,  49  neque  qiiisquam  parens 
liberis  uti  aeterni  forcnt  optauit,  magis  ut  boni  honcslique  uitam  cxigerent 
(cf.  et  Verg.  ecl.  1,  11).  —  31.  igiiosces  igitiir.  per  hanc  formulam 
(Hor.  sat.  I  9,  72,  Prop.  I  11,  19)  a  degressione  dc  sna  ipsius  commoratione 
Veronensi  redit  ad  propositum,  Malii  petitiomni.  attende  adilhul  ''qnare' 
et  'igitur'.  —  32.  Iiacc  tibi  iioii  tribiio  miiiiera,  cum  ucqueo.  utitur  C. 
plurali  'munera'  (cf.  ''doiia'  n.  14)  duplicem  respiciens  carminis  a  Malio 
rogati  naturam,  et  consolatoriam  et  amatoriam.  Ouid.  met.  II  44  munus 
ut  iUud  mc  trihuente  (=  donaute)  fcras.  'cum  nequeo',  eo  quod  non 
ualeo  (ob  luctum);  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  j).  881.  ct  quasi  C.  nondum  satis 
ostenderit,  se  non  inofficiosuin  esse,  nouom  adiungit  impedimentum:  — 
33,  34.  uam  qiioil  scriptorum  uou  luatirua  cst  copia  aput  mc,  lioc 
llt  quod  lloiuac  uiuimus.  'nam'  cum  certa  bracliylogia  in  praeteritione 
(cf.  ex.  gr.  Draegeri  synt.  hist.  II  p.  157  sq.):  est  alia  quoquo  reiuiendi 
tibi  causa;  nam  cum  Romae  uiuan),  inecum  haboo  j^aucos  tautnm  libroa 
(quorum  i^lures  utique  r.etessarii  siiiit  in  poeina  doctum  et  arte  Alexandrina 
faciendum,  quale  flagitas,  iit  ncinpc  aj^is  instar  Matinae  hinc  iude  colli- 
gam  imagiiie.s,  coinparationcs,  iicrburiim  flos(!uIos  aliaque;  fortasse  etiam 
libri,   quos   secuiu   gessit   C. ,    noii    pracbucruut    fabulas   rebus   Malii   sat 

32* 


500  [iXVIII"  35—39. 

iiiJcoiiiiuodataH).  'scriptoruin'  ixjtiiiK  a  noiniiiatiuo  '.scrijtta'  (luaiii  ^Hcrij»- 
torcs'  rejKjtaiiiiiH  ad  loco.s,  qiialoa  Hiint  Ouid.  trifit.  111  14,  37  lum  hic 
lihroruin,  per  quos  inuiter  ularque,  cojna  (Hor.  cpiHt.  I  18,  10'J  nit  bona 
lihrormn  .  .  copiu)  et  Scribonii  Largi  compos.  mi^d.  praef.  26  ignosces 
autem,  si  paucae  uisae  tihi  fuerint  compositiones  .  .  sutnus  cnim,  ut  scis, 
peregre,  nec  sequitur  nos  nisi  necessarius  admodum  numerus  lihelhjrum. 
Mioe  fit  qnod',  euenit  inde  quod.  sed  Himul  hac  occasione  iititnr  C,  ut 
Maliiuii,  qui  V<ronae  eum  iam  mansurum  esHe  credidit,  meliora  edoceat 
(uides  quam  inepte  haec  edoceatur  Manlius  Torquatna,  quem  uulgo 
sumunt,  quippe  cui  Komae  uiuenti  Catulli  condicio  optime  nota  esse 
debuerit).  —  35.  illa  donnis,  illa  niihi  sedos,  illic  inea  carpitiir  aetas. 
Romae  habeo  domicilium  et  certam  commorationem  et  uiuo  iierjjctuo, 
cum  pulcra  adscensione  membrorum;  quo  simul  se  aliquando  Komam 
reuersurnm  esse  significat  Ouid.  met.  I  574  haec  (tempe  Peneia;  domuf, 
haec  sedes ,  liaec  sunt  penetralia  magni  amnis,  ibid.  111  636  illa  (Naxoa) 
mihi  domus  est  et  V  496  hos  nunc  Arethusa  penates ,  hanc  habeo  sedevi, 
Cic.  Phil.  XII  10  in  urbe  manco;  si  licebit,  manebo\  hucc  mea  sedes  est; 
Verg.  Aen.  VIII  39,  Lucan.  VIII  132  hic  sacra  do7nus  curique  penates, 
hic  mihi  Eoma  fiiit.  'carpitur',  decerpitur,  utendo  quasi  deteritur;  cp. 
AStatius  Verg.  Aen.  IV  32  solane  pcrpetua  maerens  carpere  iuuenta? 
et  locutionem  'aeuom  degere' ;  cf.  et  Sen.  Herc.  f.  874  prima  quae  uitam 
dedit  hora,  carpit.  —  36.  huc  una  ex  multis  capsula  nic  sequitiir. 
Roma  me  comitata  est  Veronam  una  tantuni  arcula  libros  continons; 
praesens  pro  perfecto  'secuta  est',  quia  subest  simul  notio  'meeum  est' ; 
de  poetarum  liberiore  usu  praesentis  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  90.  'se- 
qui',  subsoqui,  ut  Varr.  d.  r.  r.  I  55,  4,  Front.  p.  68  N.  isti  libri  me  secuti 
sunt  (Hor.  sat.  II  3,  12  comites).  de  capsa,  librorum  receptaculo,  cf.  Hor.  sat. 
1  4,  22  et  1 10,  63,  epist.  II 1,  268  (Richius  lex.  antiqq.  s.  u.).  uidetur  haec  una 
capsula  pauca  Callimaclii  uoluraina  continnisse;  cf.  ad  LXV  etLXVIIP.  — 
37,  38.  quod  cum  ita  sit,  uolim  statuas,  uos  luente  maligna  id  facere 
aut  animo  non  satis  ingemio.  per  formulam  prosae  orationis  propriam 
'q.  c.  i.  s'  iterum  a  degressione  reuertitur  C.  ad  propositium  ita,  ut  in 
clausula  colligat  renuendi  rationes.  Cic.  ad  fam.  IX  15,  4  atquc  hoc 
nolim  me  iocari  putes  Cnolim'  et  porro  'nos',  cf.  ad  II  3  et  in  uniuersnm 
Ochsnerus  Cic.  ecl.  p.  250,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  63  sq.).  ne  igitur  hanc 
tibi  conformes  opinionem ,  quasi  ego  ut  difficilis  parumque  largus  in 
dando  (cf.  Ter.  Hec.  I  2,  84)  aut  non  ita  ut  decet  homiuem  liberalem 
sincerus  uerusque  (Cic.  ad  fam.  II  6,  2)  faciam:  —  39.  qnod  tibi  non 
utriusque  peteuti  copia  posta  est.  dubius  haereo,  utrum  'non'  ad 
totum  enuntiatum  pertiueie  dicam  ('non  copia  facta  est  utriusque':  cf. 
ex.  gr.  LXIV  343,  XCVII  1)  au  cum  solo  ''utriusque'  couiungam  iamque 
secundum  illa  'non  ullus'  pro  'nullus'  et  'non  umquam'  pro  'numquam' 
similiaque  poetis  adamata  explicem  'neutrius':  utraque  ratio  per  latiui- 
tatem  tuto  admittitur,  et  semper  duplex  petitionis  Malianae  natura 
reminiscenda  est.     sed  in  hoc  alterum  (quod  interim  etiam  conmendauit 


LXVllla  40.  501 

Birtius  mus.  Rhen.  XXXIIl  p.  5)  ut  inclinem,  facit  in.sita  iiis  maior. 
potuit  euim  Malius  cxclamare,  quod  ip.se  Catullus  in  simili  rerum  statu 
XXXVIII  4  ot  5.  ualet  igitur  hoc  'neutrius' :  ne  paruae  quidem  conso- 
lationis,  nedum  carminis  amatorii.  quamquam,  si  quis  dicat  hoc  ipsum 
carmen  posse  haberi  pro  jjarua  illa  adlocutione,  ut  iam  'non  utriusque' 
ad  uerbum  sit  intollegendum  'non  alterius  quoque  a  te  petiti,  carminis 
amatorii',  equidem  non  ualde  refragabor.  quidquid  id  est,  caue  ne  hoc 
'non  utriusque'  nimis  jjremens  delabaris  ad  nugas.  ueluti  et  olim  et 
nuper  fuerunt,  qui  hinc  coucluderent  Malium  (siue  illorum  Manlium) 
rogasse  etiam  Catullum,  ut  libros  quosdam  daret  mutuom;  quod  ex- 
cusantem  u.  33  —  36  misisse  tamen  poetam  alterum  petitum,  carmeu. 
haec,  ut  dixi,  ineptiae  sunt,  quas  refutat  accurata  iuteipretatio.  'copiam 
ponere'  cum  ueque  exemplis  aptis  quidem  (nam  ab  Ellisio  adlata  nauci 
sunt)  neque  uero  ex  indole  uocis  'ponere'  defetidere  uUo  modo  liceat, 
Itali  'facta  est'  (quod  etsi  maxime  usitatnm,  ut  Ouid.  met.  II  157,  nimis 
tamen  remotum  est),  Froehlichius  ''praesto  est'  (aon  minus  uiolente), 
llibbeckius  'porcta'  (forma  insolita),  Schwabius  'parta'  (ipsi  parimus 
copiam,  quae  ab  aliis  nobis  paratur)  coniecerunt.  ipse  olim  dedi  'aperta' 
(=  patefacta),  a  sententia  certe  quod  tutum  est;  a  litteris  tamen  nunc 
magis  mihi  placet  ''prompta'  (quod  'prota'  ita  scriptum  fuisse  tibi  finge, 
ut  ''r'  littera  illius  ^s'  simillima  supra  lineam  extaret):  'copiam  pro- 
mere  petenti',  exhibere  facultatem  alicui  eumque  corapotem  facere  rei 
rogatae,  ex  genio  tam  hitinitatis  quam  huius  loci  est  dictnm.  'utrius- 
que'  autem  nimis  iiudum  cum  esset  oiiensioni,  Parthenius  reposuit  'pe- 
titi',  itaque  quondam  uulgo  legebatur;  quem  si  prius  secutus  sum,  feci 
raetu  ne  'utriusque'  male  referretur  ad  ea  quae  proxime  praecedunt. 
nunc  ubi  reuersum  a  degressione  poetam  iternni  totuni  uersari  in  una 
uuuierum  cogitatione  et  hac  plenum  nude  illud  'utriusque'  ponerc 
potuisse  intellexi,  redeo  ad  scripturam  traditani.  et  fortius  saue  ^petenti' 
facit  ad  oppositionem  iam  sequentem:  —  40.  iiltro  ego  defcrrcui, 
copia  si  qua  foret.  lubentissime  et  sine  raora  in  te  conferrem,  tibi 
darem,  si  in  hac  rerum  mearum  condicione  ualerem  (siue  utrumque  siue 
alterum,  carmen  amatorium;  quamquam  melius  'utrumque'  uidetur 
BUpplendum  esse).  erat  hoc  'ultro  deferre'  dictio  solleninis,  et  attende 
ad  oppositionem  iu  locis  his,  Cic.  ad  fam.  XIII  55,  1  qni  ultro  ti  ilctu- 
lerim  lcgationem,  cum  inultis  petentibns  denegassem,  ibid.  IV  13,  2  nec 
mihi  quidquam  in  mentem  uenit  optare,  quod  non  tiltro  mihi  Cacsar  de- 
tulerit,  Hor.  epist  I  12,  22  siquid  petet,  ultro  defer;  quo  ultinio  exemplo 
caueas,  ne  hic  'ultro'  interpretei'is  'mea  sponte'  siue  'autequam  petores' 
(quo  pacto  'ultro  detulissem',  statim  nuntiata  coniugis  tuae  uiorte,  ex- 
pectanuis);  ost  potius,  ut  alibi  noii  raro,  'animo  parato'.  'forot'  iam  ad 
IV  5  monui  apud  nostrura  pro  'essot'  poui  (cf  Nouius  d.  f.  1.  11  p.  591)  sq., 
et  de  U8U  scriptoruiu  Nippord.  ail  Nep.  Lya.  3,  5), 

Etiarasi    CatuUus   non   adiirraiissot,    se    ad    poi>tandum    nunc    pariini 
aptum    esse,    id    taraen   ipsum    caruien  aatis    patoiiueret,    quippe    quod 


5C)2  LXVIIl-\ 

(qiiimuiis  liic  illic  iiltioriH  iirtiti  Alcxiinilriiionim  propriiio  iidfectatae 
ueati^na,  iii  initio  iniixiine,  priie  «e  fenit)  a  Bcntentii«  uerboruinqiie  cura 
proHae  orationiH  Hiniiliws  quam  poeniatis  iuati  in  uniuerHum  iaceat  lan- 
guoatque  (excepto  nimirum  pulcro  de  fratris  morte  loco,  u.  20—24)  et 
praecipue  careat  perspicuitiite  Hennuum  non  satis  dilucide  ex  ae  penden- 
liuni,  iit  interdum  dillicilius  mi  adspirare  ad  Kcriptoris  mentem.  quam- 
(iuam  lioc  maiore  ex  parte  inde  expliciitur,  rpiod  haec  epistulii,  primum 
jioetae  iu  imitanda  poe.si  Alcxandrina  conamen,  ad  unum  Malium  (^cuiuB 
ipsius  litteras  compararc  netpiimus)  minsa  nec  lectorum  intellectui  com- 
modo  destinata  erat;  dubitoque  equidem,  num  CatuUus,  si  ipse  secun- 
dum  tertiuiuque  carminum  uolumen  edidisset,  hoc  opusculum  debile 
iiec  iidnucute  Phoebo  in  uersus  coniectum  recepturus  fuisset.  indulgen- 
tiores  erant  ei,  qui  post  poetae  mortom  nihil  ex  eius  uersibus,  quos 
quidein  nancisci  itotuenint,  interiru  uohierunt.  sed  eidem  suppre.ssissent, 
opiuor,  si  mente  praesixgire  potuissent,  quantas  lites  saecuio  XIX  fetus 
iste  infaustus  moturus  tsset.  casu  enim  infelici  V  omisit  interstitio  facto 
hoc  c.  LXVIII*  separare  ab  eo  quod  insequitur  LXVIIP;  et  saepe  eodem 
laodu  in  V  esse  peccatum,  facile  qui  apparatum  criticum  i^erlustrabit  in- 
telle^et.  et  prioribus  quidem  saeculis,  quorum  uiri  docti  rnagis  ad  sin- 
guhi  uerbii  sensusque  quara  ad  carmiuum  totorum  compo^itionem  artemque 
atteudebant,  duo  opuscula  diuersa  adesse  non  porspectum  est;  perspexit 
primus  in  Catulli  uersione  germanica  [Lipsiae  1793]  Car.  Guil.  Ramlerus. 
sed  ecce  nouum  infortuuium.  quod  enim  fieri  solet  in  inuentis  rectissi- 
mis,  ut  obliuione  premantur,  Ramleri  siue  inmemor  siue  ignarus  Lach- 
mauuus  c.  LXVIII  pro  uno  iudiuiduoque  inpriraendum  curauit;  eiusque 
uestigiis  hic  quoque  ingressus  est  Hauptius.  iam  etsi  minime  deerant 
qui  Ramlerum  ueruni  uidisse  identidem  admonerent,  extiterunt  tiimen 
placitorum  Lachmannianorum  per  fas  et  nefas  defensores  acerrimi,  qui 
iu  huius  cariuinis  uuitatem  iurauerunt.  quorum  explicationes,  quoniam 
(ut  iieri  aliter  ncquit)  absurdae  sunt  omnes,  silentio  premere  praestat; 
sed  breuiter  causas,  quae  ut  c.  LXVIII  pro  uno  habeatur  uetant,  com- 
ponara.  persona,  ad  quam  c.  LXVIII''  est  datum,  secundum  V  audit 
'Malius' ;  contra  'Allius'  is,  cui  missum  est  LXVIIl'»;  unde  Lachmannus, 
cum  una  eademque  persona  duobus  nominibus  gentiliciis  uti  sane  ne- 
queat,  coactus  est  praenomen  'Manius'  bis  ex  coniectura  in  c.  LXVIII'' 
reponere.  porro  Malius  coniugem  suam  teste  LXVIIl'^  1 — 6  morte  aiui- 
sevat;  AUius  secundum  LXVIII'^  115  et  tiia  uita  talem  iacturam  non 
expertus  erat.  deindu  c.  LXVIII'^  mera  est  epistula  prosae  oratiouis  si- 
milior;  contra  c.  LXVIIP  statim  ab  initio  Musarum  inuocatione  iiltiorem 
spiritum  prae  se  ferens  carmen  doctum  est,  omni  cura  politum  limaque 
elaboratum.  et  si  in  LXVIII^  poeta  aperte  negauerat,  se  nunc  quidem 
dare  posse  petitum  a  Malio  carraen  doctuui  (et  cousohitorium  et  uma- 
torium),  quomodo  iam  sequi  potest  sine  ullo  interuallo  LXVIIl^  omnibus 
eis,  quae  carmen  doctura  et  amatorium  sibi  flagitat,  instructum  illud 
quidem,   sed   idem   non  tam   consolatorium  quam  gratificum?     et  uides 


LXVIII^  1-4.  503 

ad  idem  redire,  si  LXVIII*  praefationem  continere  statuis  (ut  fecerunt 
nonnuUi)  ad  LXVIII^,  ut  similiter  LXV  ad  LXVI;  nam  sicut  ceterae 
difficultates  remanent,  ita  habes  in  LXVIII*'  praestitum  id  quod  in 
LXVIII*  negatum  est  praestari  posse,  et  praeterea  consolatio  subito  est 
mutata  in  gratiarum  actionem.  denique  uu.  LXVIII*  20 — 24  iterum  oc- 
currunt  in  LXVIIP  53 — 56;  cuius  repetitionis  nulla  nec  ratio  nec  de- 
fensio  est  in  uno  eodemque  carmine  (quae  causa  Kamlero  iam  sufficere 
uidebatur  ad  diuidendum),  facillima  est  explicatio,  si  particulani  illam 
fauente  Apolline  compositam  in  poema  iustum  transsumpsit  Catullus  ex 
epistula  nullum  lectorem  praeter  unum  Malium  (ut  certe  putauit)  in- 
uentura.  —  haec  quibus  nondum  sufficiunt  ad  rem  prudentibus  omnibus 
apertam  intellegendam,  pergant  frui  eis  quas  ad  difficultates  indicatas 
reraouendas  proferunt  ineptiis;  nam  quod  mihi,  qui  olim  dixeram  omni- 
bus  elogantioris  iudicii  hominibus  carminis  LXVIII  unitatem  indiuiduam 
uisum  iri  inprobabilem,  responsum  est  hanc  elegautiam  esse  iDperitiam 
indoctam  (Fleckeis.  ann.  1880  p.  472):  malo  equidem  istis  quidem  philo- 
logis  indoctus  esse  quam  hominibus  elegantibus  bono  sensu  carere  uideri. 

LXVIII'\ 

1,  2,  Non  possiim  reticere,  deae,  (ina  uie  Alliiis  iii  rc  iuiierit. 

'possum'  foititer:  non  possum  a  me  inpetrare  ut  reticeam  (LXII  21). 
'deas'  ipsa  in  initio  carmiuis  iuuocatio  sollemnis  aperit  esse  intellegendas 
Musas:  Verg.  Aen.  VII  641,  Stat.  Theb.  I  3.  in  V  extat  'quarn  fallius', 
unde  Scaliger  restituto  pronomine  neceasario  fecit  'qua  me  AUius':  con- 
sueto  uitio  E  in  F  abiit.  ceteris  enim  locis  onmibus  is,  ad  quem  hoc 
carmen  datum  est,  audit  AUius  (u.  10,  26,  110).  de  quo  uiro  ipso  nihil 
scimus,  quamquam  gens  AUia  haud  ita  ignota  ost  (cf.  Pauly,  encycl. 
real.  I  p.  781).  'qua'  cum  ui  quadam,  quam  graui  iu  re;  quae  mox 
enarratur.  —  2.  aut  qiiautis  iuuerit  officiis.  repetitum  uorbum  'iuuerit' 
auxilii,  quod  totum  hoc  prohoemium  celebrat  (cf.  u.  26),  notionem  etlert 
intenditque,  plaue  ut  ex.  gr.  apud  Verg.  ecl.  4,  24  sq.,  Aen.  XII  698 
(XI  453),  Hor.  od.  II  8,  17  sq.  (11  16,  24  sq.),  Lygdam.  2,  17,  Stat.  Theb. 
IX  701  sq,  'aut',  quod  multo  ualidius  quam  'et'  distinguit,  indicio  est 
'quantis'  non  tam  esse  'quam  magnis'  (quod  iam  illo  'qua  in  re'  de- 
signatur)  quam  potius  'quot'  (cf.  110),  ut  ex.  gr.  apud  Lucr.  V  45. 
'officiis',  studii  araicitiaoquo  documentis  ac  i^aono  bonefioiis,  ut  Ouid. 
epist.  7,  89.  —  3.  uec  fugieiis  saeclis  ubliuisceutibus  aetas.  quibus 
rebus  annorum  series  et  fuga  temporum  (Hor.  od.  III  30,  5)  oblittera- 
tionom  adfert,  ois  carmen  dat  perpetuitatom  duraturam  (ib.  IV  8,  13  sqq.); 
noto  pootarum  usu  saecula  dicuntiu*  facere  oa  quao  in  ipsis  liunt;  Stat. 
Theb.  X  446  memorcs  suierabilis  annos.  "'noc'  in  'nc'  lUili  mutarnnt 
scnsu  uori  roctissimo;  nec  onim  liic  iam  poetao  uotum  (quod  soquitur 
u.  6  sqq.)  profercndum  orat,  sod  potius  stabiliondum,  ciir  iUo  roticere 
noquoat  (i)lane  ut  111);  Italos  igitur  socutus  pro  ''noc'  uotorom  cou- 
iunctionis   'ne'    formam    'noi'    rostitui   (supra  p.  51).  —    4.   Iioc  cuecu 


f)04  LXVIIP'  r,    10. 

iiocte  iegtit  NtiMliiiiii.    Iiiinc  iuiiiunli  nm  cupiditatcm  obruat  obscura  (cf. 
ad  LXiV  iJ07)  obliuione;  llor.  oil.  IV  9,  2G  ownes  inlucrimabiles  urffc^itiir 
i(jnotique  loiiija   nocte,   curint   (juiu  uute  sacro.    —   >>.  h<'t  dicuiii  uobis, 
iiUK  iMtrro  dicitc  iniiltis  inilibiis.    hoc  nenijiu  carmiuc.    Haepishimc  cum 
]ioctac  iiiuoctiit  MiiKiis  lul  aiixilium  carmiiiibuB  feroudum,  plerumque  hoc 
ita    HL    iit   doctac    .sorores    utpote   Mnemot>yiiae    filiae   rogentur   notitiam 
eoruiu  quae  oliui  acciderunt,  ipsae  ij^itur  «int  eae  quae  uatibus  rem  de 
qua   agitur   dicanl;    Callim.   hynm.  Diau.   186   stni,  ^ta,   ov    fitv   aixfitv, 
tya  d'  tztf)otaiv  cttiacii,  Stat.  Tlieb.   IX  .S17  doctae,  nosse  i^uiuhjtte,  soro- 
rcs:  uestruiH  opus  ire  rctro  ct  stnium  dcpellcre  funuie.   unum  tantum  locum, 
quo  Mui-ae  ut  poetae   dictorum  nuntiae   inuocantur,   noui,  Apoll.  Rhod. 
1   22   Movaai  d'  vnoqti^TOQte  *'*>'  uoidqs  (Lachm.  ad  l'rop.  p.  91).    quara- 
iliuuii    i'ius    rei   causa   hic   in   propatulo   cst.      ctfiiim    ea,   quae    Catullu.s 
uiMiidaturus  cst  carmini  aeterno,  adeo  ad  eius  res  priuatas  pertinent,  ut 
uoii   potucrit   noj)    commuiiicaro   ipse   cum   Musis   plane   illorum   ignaris. 
"^niultis   niilibii.s',   scil.    houiinum,   usu   rariore,   ut   Ouid.   ex   P.   II  ii,  11 
iiec  fucile  inucnius  multis  in  milibus  unuvi.    'uos  porro',  ex  uestra  parte 
deinde.   -     (».   et  facite  Iiaec  carla  loqiiatur  aniis.     ad  'facite'   siue 
'operam   date   ut'   cf.   LXII  79    et  82.     carta  siue  carmen   (cf.   Hor.   od. 
IV  8,  20  et  9,  30;    Ouid.  ex  T.  IV  12,  27;    supra   ad  Coru.  6),   usu   illo 
uocis  'anus'  adicctiue  adpositae  ad  foniiniui  generis  uocabula  (cf.  ad  IX  4), 
'auus'  dicitur  utpote   louge  per  saecula  cana  uiuens;   LXXVII  10  famu 
loquetur  anus ,   Mart.  XH  4,  4  fama  fuisse  loquax  cartaque  dicet  anus; 
Valckenarius   cp.  Aeschyl.   fr.  323   mq  liyti   yiqov   yqcciifia.     similiter  et 
'seuex',    ut    in    loco    ex    nostro    expresso   Ciris  41   nostra  tuum  senibus 
loquerctur  panina   saeclis.      'haec',    quae    uobis    dicam.      ''loqui'    ualet 
hic    nuntiare ,    praedicare ;    cf.    praeter    locos ,    quales    sunt    Cic.    Brut. 
§  181    de  quibus   nuUu  monumenta  locuntur,   Enn.  Scip.  fr.  7  V.  colum- 
nam,  quae  res   et   tuu  gesta   loqvatur  et  qui  ex  Ennii  Scipione  colores 
uonnullos  traxisse  uidetur  Prop.  IV  11,  30;  unde  apud  Lucil.  XXX  11  M. 
emeudamus  (^tuasquey  uirtutis  hucc  tutc  ('tuae'  codd.)  artis  monumenta 
locuntur  (siue   loquantur:   'locantur'    codd.);    Petron.  135   Hecale ,  quam 
Masa  Joqumtibus  annis  Battiadae  ueteris  mirando  tradidit  auso  (sic  enim 
legimus).    —   post   6   in   Y    intercidit  uersiculus,    quem    crassa    Minerua 
supplere  studebant  Itali  (ueluti  Thomas  Seneca   'omnibus  et  triuiis  uul- 
getur  fabula  passim');  a  senteutia   tale   aliquid  desideratur  'uersibus  ut 
nostiis  etiam  post  funera  uiuat'.  —  7.  iiotescatqiie  magis  luortuus  at- 
que  magis.     ut  saepe  'notus'    pro  'clarus',  sic  et  ''uotescere'    pro  'cla- 
rum   fieri',  ut  Prop.  11  13,  37   nec  viinus  liaec  nostri  notescet  fama  se- 
pidcri.   alibi  'magis  magis'  (ad  XXXVIII  3)  uel  'magis  magisque'  ('magis 
ac  magis',  rarius  'magis  et  magis')  habes;   per  ''atque'  copulautur  baec 
Verg.  Aen.   II   299,    llor.    sat.   II   2,  318   et   interdum   apud    posteriores; 
ualet  hic  fere  'iu   annos  semper  magis'.  —  9,  10.   nec  tenueui  texens 
subliiuis  arauea  telani  iu  deserto  AUi  nouiine  opus  faciat.    aranea, 
propterea  quod  in  summis  tignis  haeret  (Ouid.  met.  IV  179)   'sublimis' 


LXVlll»^  11—12.  505 

uocata,  tenuem  texit  telam  (aaimaduertas  pulcram  adlitterationem),  apte 
translato  operc  Palladio  ad  bestiolam  (cf.  Symphos.  aenigm.  64  sq.); 
Culex  2  utque  ut  araneoU  temiem  formauiinus  orsum,  Mart.  VIII  33,  15 
tenui  discurrit  aranea  tela,  Ouid.  am.  I  14,  7  pede  quod  gracili  deducit 
aranea  filutn,  cum  leue  deserta  sub  trabe  nectat  opus.  locis  nimirum  de- 
solatis  aranea  ''opus  facere'  siue  nere  ('opus'  =  texendi  studium  Tib.  I 
3,  88;  et  dicitur  'opus  facere'  de  quouis  fere  uitae  cotidianae  studio) 
amat:  Prop.  II  (5,  35  sed  non  inmc.rito  uelauit  aranea  fanum  et  mula  de- 
sertos  occupat  herba  deos  (idem  III  6,  33);  et  desertum  est,  cuius  iam 
nemo  habet  curam:  Ilor.  cpist.  11  2,  118  situs  informis  premit  et  deserta 
uetuslus.  sic  igitur  siue  huius  carminis  ope  obliuione  obrutum  fiogitur 
Allii  ""nomen',  hoc  cst  memoria;  ita  enim  explicare  malo  quam  cum 
Westphalio  cogitare  de  titulo  insculi^to  sub  AUii  effigie,  quae  in  atrio 
inter  imagines  maiorum  fuerit  posita  (Marquardtus  antiq.  priu.  p.  235  sqq.). 
iamque  ad  Allii  officia  enarranda  transit  poeta  de  re  ipsa  praemonens:  — 
11,  12.  nam  uiihi  quaui  dcderit  duplex  Auiatliusia  curaui  scitis  et  iu 
quo  uie  torruerit  geuere.  nostis  ex  carminibus  olim  a  me  factis  (ex.  gr. 
LI  et  I),  quantam  amoris  sollicitudinem  (cf.  Burm.  ad  Anth.  lat.  I  p.  672) 
animo  meo  inieccrit  (Ouid.  rem.  557  modo  das  modo  demis  amorcs)  Venus 
(XXXVI  14)  dolose  uersuteque  in  me  agens.  sic  enim  recte  'duplex'  uulgo 
interpretantur.  ut  Graeci  dmXovg  (cf.  Eurip.  Rhes.  395,  Ruhnk.  ad  Tim. 
p.  63),  ita  Romani  duplicem  uocabant  primitus  eum  qui  aliter  loquitur 
aliter  sentit  (Plaut.  Truc.  IV  3,  7  ne  dupliccs  habeatis  linguas)  i>orroque 
sensu  latiore  omnes  homines  astutos  dolisque  uteutes;  quemadniodum 
Horatius  od.  I  6,  7  Ulixem,  quem  Liuius  Andronicus  scacnicos  graecos 
secutus  pro  TzoXvtQonoi  Homerico  fecerat  'uersutum'  (cf.  et  Priap.  68,  19), 
uocat  'duplicum',  quod  recte  'callidum'  interpretatur  Porphyrio  frustra 
obloquente  Bentleio,  qui  loco  nostro  Catulliano  ualde  contortam  expli- 
cationem  admouit  (ut  et  ante  et  post  eum  similes  admouebant  ulii  fru- 
stra);  cf.  et  Placidus  p.  12,  3  D.  altriplicem:  dupHccm,  dolosum,  Ouid. 
am.  1  12,  27.  cur  autem  Venus  in  poetani  fuerit  SoXof^irjzig,  aperiunt 
uerba  proxima  'in  quo  genere'  recte  explicata  (nam  sine  necessitate 
Heinsius  'cinere',  Schraderus  'uenere'  coniecerunt).  'genus'  iuterdum 
absolute  ponitur,  si  ipsa  rea  et  conexus  accuratiorem  deiinitionem  sup- 
peditat  sine  labore;  cf.  ex.  gr.  Phaedr.  11  prol.  1  et  IV  prol.  14.  hic 
igitur  'curarum'  siue  'amorum'  subintellego.  quorum  niniirum  uariu 
erant  genera,  uirginis  nobili  loco  natac,  libertiuae,  pueri  alicuius.  quae 
genera  cum  sint  uulgaria,  commemorare  diserte  nihil  attinuit;  sed  suum 
acumen  habent  et  hoc  'in  quali  genere'  et  uerba  sequcntia,  quae  re- 
kutantem  huic  amori  nec  porro  iter  inucnieutem  pootani  depingunt,  si 
mulieris  nuptae  amorem  mokstum  ei  incusserat  Veuus;  quae  quo  iure 
duplex  audiat  iam  adparet.  (juae  intorpretatio  coniirmatur  u.  103  sqq. 
unde  iam  plane  fit  mauifesUim  id  quod  prudentibus  per  se  patet,  agi 
hoc  carmiue  de  Lesbiae  aniore  (cf  ad  Ll  13  sqq ).  'torruerit'  ex  Tur- 
nebi  emcndatione  scripsi:   'oorruerit',  quod  V  praebct,  si  per  'deiecerit. 


506  LXVIII'-  18-  ic. 

prostrauerit ,  peBaunidederit'  explicant  conligentes  Lucr.  V  368,  oinittunt 
n(,c  conuenire  boc,  amore  aliqueni  de  statu  deicere,  antiquae  cogitandi 
rationi  nec  translatum  uerbi  'corruere'  actiui  usum  uuquam  reperiri. 
nnlla  autem  cura  sit  fiequfntior  rautatio  quam  litterularum  'c'  et  't', 
non  dubitaui  recipere  'torruerit',  boc  eijt,  amore  infiammauerit,  quod 
inulti  senserunt  egrcgie  in  sequentem  ardentis  poetae  descriptionem 
quadrave;  cf.  etiam  C  7  (ubi  G  itidem  'corrcret'),  Hor.  od.  I  33,  0,  III 
9,  13  et  19,  28,  IV  1,  12,  epod.  5,  4  Amorc,  qui  me  ..  expetit  moUibm 
in  jmrria  uut  in  pucUin  urcre.  —  13.  ciiin  tantiun  ardereiii,  qiiantiim 
Triiiacria  rupcs.  adamata  comparatio  aentus  umatorii  cum  Uammis 
Aetnae  (Grat.  Cyneg.  430  est  in  Trinucria  specus  ingens  rupe,  Verg.  Aen. 
III  654  Trinacria  Aetna;  et  saepius  'rupcs'  pro  'mons',  ut  LXI  27):  Ouid. 
epiet.  Sapphus  12  me  calor  Aetnueo  non  minor  igne  tenet,  rem.  491  quum- 
uis  infelix  media  torrcberis  Aetna,  met.  Xlil  807,  Hor.  epod.  17,  33, 
Sen.  Herc.  fnr.  106  et  Phaedr.  102.  —  14.  lyiiipliaqiie  in  Oetaeis 
Malia  Tlieriiiopylis.  angustae  fauces  Graecorum  contra  Persas  post- 
eaque  coutra  Gallos  (278  a.  Chr.)  defensione  notae,  positae  illae  inter 
Oetam  montem  et  oram  maritimam  in  intima  sinus  Maliaci  parte,  ab 
incolis  at  nvlai,  a  ceteris  Graecis  orf  GeQfionvlai  uocabantur  ob  fontes 
calidos  et  sulphureos  ex  Oeta  infimo  in  ipso  faucium  ingressu  pro- 
fluentes  et  Herculi  consecratos,  quorum  in  lauacra  salubria  multus  erat 
usus  (nobilis  est  locus  Sophoclis  Trach.  639  sqq.);  cf.  doctus  et  accu- 
ratus  Santenii  ad  h.  1.  excursus,  Bursianus  geogr.  graec.  I  p.  91  sqq. 
formam  uulgarem  aqtias  Maliacas  habet  Lucan.  VI  367;  a  graeco  urbis 
nomine  Mrjlia,  cuius  species  dorica  est  MaXia,  suum  adiectiuum  'Ma- 
lius'  C.  deriuauit.  iiam  quod  iu  V  'maulia'  legitur:  uidetur  'u'  olim  supra 
lineam  uagans  pertiuuisse  ad  'termopilis',  pro  hac  uoce  ut  fortasse  sit 
restituenda  forma  prisca  'Thermopulis'.  ceterum  cum  in  hoc  membro 
introducatur  res  a  prioi-e  diuersa  noc  accumulatioui  locus  esse  uideatur, 
soUemni  uitio  'lymphaque'  ex  'iymphaue'  corruptum  puto.  —  15,  16. 
uiaesta  iieque  assiduo  tabescere  pupiila  fletu  cessaret  neque  tristi 
iiubre  luadere  geuae.  laciimae  large  profusae  ut  sunt  indicium  eius  qui 
summo  cum  dolore  amori  uetito  reluctatur,  ita  non  sine  consilio  flam- 
mis  modo  commemoratis  adiunctae  uidentur,  quas  nimirum  nou  potuerunt 
extinguere:  cf  epigramma  Ponipeianum  supra  p.  6  exhibitum.  'tabe- 
scere'  spectat  ad  oculorum  fulgorem  iam  extinctum;  cf  Solin.  22,  10 
ignis  tubuit  et  Sen.  Phaedr.  379  de  simili  miseria  et  qui  fcrebant  signa 
Phoebeae  facis  oculi  nihil  .  .  micant;  nisi  forte  poeta  per  'tabescere' 
reddidit  giaecum  xaraTr/xEo^a^,  recordatus  Hom.  Od.  XIX  205,  ubi  Her- 
mogenes  oipis  yccQ  bozi.  x^^ovos  dvaXLationsvrjg  rj  TTjKsdcav  (cf.  Huschkii 
epist.  crit.  p.  92).  et  sic  'maesta'  fit  'pupula',  de  qua  diximus  ad 
LXIII  56;  quam  uocem  rara  iusolitaque  felicitate  EUisius  elicnit  ex 
ductibus  traditis  'nu(m)mu]a',  in  quibus  uix  et  ne  uix  quidem  uulgare 
illud  Mumiua',  quod  Itaii  secuudum  LXIV  242  effinxerunt,  latere  potest; 
et  hinc  Horatium  suum  intabuissent  pupulae  (epod.  5,  40)  duxisse  censeo. 


LXVmb  17—20  507 

'tristi  imbri',  ut  Tib.  I  1,  62  lacrimis  tristihus,  ubi  uidendus  Dissenus; 
Ouid.  tr.  I  3,  18  imhre  per  indignas  usque  cadente  genas ,  consolat.  Liuiae 
225  oculis  lacrimarum  flumina  misit;  Ouid.  a.  a.  III  376  madere  genas. 
V  habet  'cessare  ne  tristique',  ex  quo  Itali  'cessaret'  uel  'cessarent 
tristique',  Muretus  'cessarent  neque  tristi'  fecemnt:  ut  ex  'cessare',  in 
quo  littera  finalis  't'  male  euanuit,  facillime  fit  'cessaret'  (nam  notis- 
simo  usu  iani  in  altero  membro  supplendum  'cessarent'),  ita  'que'  olim 
errans  supra  lineam  post  'ne'  inserendum  est  propterea  quod,  si  per 
'que'  hoc  alterum  membrum  adiungitur  prioribus,  habemus  explicatio- 
nem  ad  unum  illud  'assiduo  fletu'  additam  iamque  omnis  haius  distichi 
uis  posita  est  in  luminum  tabescentium  imagine,  cum  tamen  ea  quae 
u.  17  sqq.  subicitur  comparatio  ex  ipso  'imbre'  profluat.  alterum  igitur 
colon  ut  magis  fulciatur  suaque  ui  uitatur,  praetuli  illud  'ueque  tristi'. 
—  17,  18.  ((ualis  iu  aerii  perlucens  uertice  moutis  riuus  uniscoso 
prosilit  e  lapide.  recte  iam  olim  Muretus  ^qualis'  ad  ea  (luae  prae- 
cedunt  rettulit;  male  alii  posito  post  u.  16  puncto  totam  imaginem  iam 
sequentem  spectare  uolunt  ad  subiacentia,  ut  'qualis'  et  u.  26  'tale'  sibi 
respondeant,  nauci  illi  quidem  habentes  u.  23  'hic',  quod  ex  coniectura 
in  'ac'  uel  'aut'  niutare  coguntur.  est  quippe  hoc  inde  ab  antiquissimis 
temporibus  adamatum  poetis,  lacrimarum  copiam  ex  oculis  profusam 
comparare  cum  fonte  ex  saxis  prorumpente;  ita  iiuu  Homerus  II.  IX 
13  sqq.  'AyayiiyiViov  LOzaro  dav.Qvx^cov,  (oazs  xpr/vTj  ^ildvvdQog,  ij  t£  H«r 
alyCXmoq  nizQrjg  dvocpiQov  ;^ift  vScoq,  Sen.  Phaedr.  381  lacrimac  cadunt 
per  ora  et  assiduo  genae  rore  inrigantur ,  qualiter  Tauri  ittgis  tepido  ma- 
ilescunt  imhre  percussae  niues,  plura  dat  Broukhus.  ad  Tib.  I  9,  54.  hanc 
autem  imaginem,  ipsa  uox  'imbre'  quani  facile  suppeditauit,  si  iaui 
u.  19  —  22  ita  persequitur  dilatatque  C,  ut  quod  ad  suas  ipsius  res  per- 
tineat  non  indat  (quamquam  etiam  lacrimae  proiiisae  paruuUim  ct-rte 
leuauien  adferunt  homini  tristi,  aeque  atque  riuus  uiatori),  in  concessa 
amplificatioue  poetica  uon  morabimur  morosi,  sed  admirabimur  ornatus 
et  in  singulis  pulcritudinem  et  in  uuiuer8um  oportunitatem.  qua  in  grauis 
aestus  mentione  ut  coeperat  ita  fiuit  poeta  seruato  imagiuis  tenore. 
riuus  igitur  ille  in  cacumine  montis  prae  altitudine  nubibus  uicini  (Verg.  ecl. 
8,  59  acrii  specula  de  inontis,  Ouid.  met.  II  226  acriae  Alpes,  Tib.  I  7,  15) 
prosilit  liuipidns  (cf.  LXIX  4,  Verg.  Georg.  III  522  piurior  ehctro  .  . 
amnis,  Sen.  Phaedr.  507  uhi  Lerna  puro  gclida  pcrlucet  uudo;  si  du 
aquis  longe  splondentibus  cogitandutu  esset,  Hagitaretur  uerbuni  simplex 
'luceus')  e  petra  musco  obtecta;  llor.  ep.  1  10  7  musco  ciixumUta  saxa, 
Lucr.  V  951,  Verg.  Goorg.  III  14:5.  'lapis'  usu  nuioro  pro  ''saxuiu',  ul 
Ouid.  ex  P.  IV  8,  49.  IJ),  20.  qui  cuui  dc  proiia  praeceps  cst  ualle 
uoliitiis  per  iiicdiuiii  d<>iisi  Iraiisit  itcr  po|>uli.  ^uillis  prona',  (|uo- 
cum  Sautuuius  cp.  Culieis  u  123  iiruna  surgiluuit  uidh'  patviitcs  acrinc 
platani,  siue  uallis  montiuni  a  cacuniino  per  torguni  dooliuiuni  ooiioursu 
facta  ut  ipsa  hic  illic  magis  uiiiuisue  est  praooeps  (of.  ot  Liu.  XXVIII 
6,  10  ueluti  monte  praccipiti  dcuolutus  torrcns),  ita  ufficit  ut  riuus  'prao- 


f)OH  LXVIII'-  '20. 

cups'  Hiiu;  incitiiH  (;H'uKiiKquo  (Hor.  od  I  7,  l'.i  jmiectjjH  Anio)  de  se 
iioluatur  (l'rop.  I  3,  '20  munera  dc  pronu  sae//e  uohda  sitiu ,  Cat.  LXV  '23 
jmtno  praeccps  affitur  dccursu);  no<iuc  onim  adcHt,  ut  Muretus  Htatuit, 
tniesis  qiiam  uocant  ('deuolutus'),  sed  uidumur  riuum  nobis  uidere  de 
saxis  in  saxa  pcr  uallem  se  praecipitaiitom ;  Verg.  ecl.  5,  84  saxosas 
intcr  decurrunt  jlumina  uullcs.  'itcr  {iopuli'  est  uia  publica  Cgallicum 
■■chaussuc'),  quac  (jlraecis  audit  odog  {■Ktltviyog)  XctorpoQog  ^lioni.  II.  XV 
681,  Nicand.  Alex.  218):  Frop.  III  16,  '26  (tcrra  frequcnti)  qua  /acil  assi- 
duo  tramitc  uuJyus  iter ,  Nux  1  nux  ego  iuncta  uiae  .  .  a  populo  practer- 
eunte  pctor,  Lucr.  VI  1267  j:>er  j^opuli  passim  loca  prompta  uiasque. 
'trausire'  duplici  utitur  significationc;  nam  tertia,  qua  secundum  dictio- 
ncs  'ire  iter'  (auct.  b.  Afr.  6  ct  75)  et  'ive  uias'  (ut  Prop.  1  1,  17) 
coniungunt  ''iter  transire'  (=  conficere,  Nepos  Ages.  4,  4)  iamque  inter- 
protantur  'iter  suuui  conficit  fluens  per  niodiam  planitiem  incolarum 
pleuam',  nimis  non  solum  arbitraria  (nam  'planitiom'  de  suo  addunt), 
sed  etiam  absurda  est,  siquidem  'densus'  populus  non  alius  est  quam 
'confertus,  in  unum  congregatus'.  potest  autom  'transiro'  primo  esse 
idem  atque  'peruadcre'  (Hor.  epi.^t.  I  6,  59  differtum  transire  foruin 
poptilumqiie);  unde  iam  riuus  uiam  comraunein  sccare  mediam  dicitur. 
scd,  di  boni,  quis  in  uia  publica  (nam  de  paruis  callibus  semitisue  hic 
non  agi  docet  additum  'populi')  tale  quidquam  aut  uidit  umquam  aut 
audiuit?  non  nouerat  certe  in  Italia  poeta  eiusmodi  itinera  publica.  tum 
'transire'  ualet  'praeterire'  (ut  Lueil.  XXIX  39  M.  peruade  et  intra  uel 
cla,  quam  oh  rem  transeas);  et  haec  imago,  qua  riuus  iuxta  iter  populi 
fluens  depingitur,  ita  est  tam  secundum  rerum  naturara  quam  poeseos 
diguitati  conueniens,  nt  unice  uera  aptaque  sit  censenda:  ex  aqua  prae- 
terfluente  uiator  sudans  sitiensque  haurit  leuamen.  sed  hanc  interpre- 
tationem  necessariam  si  sequimur,  uerba  praecedentia  'per  medium  densi' 
stare  nequeunt,  quae  per  se  iam  dubitationes  haud  mediocres  raouent. 
fac  'densi'  esse  posse  non  'differti',  sed  ''crebri' :  quomodo  hoc  in  regio- 
nem  auiam  solamque,  in  qua  uiatori  iucundus  est  riuus,  conuenit?  suo 
igitur  iure  'densi'  in  mendo  cubare  prouuntiauit  Huschkius  [epist.  crit. 
ad  Santen.  p.  95],  cuius  temptamine  reiecto  Hauptius  [opusc.  I  p.  64] 
probabiliter  rescripsit  'sensim' :  postquam  praeceps  riuus  est  de  ualle 
uolutus,  iam  in  planitie  lente  profluit.  cf.  Cic.  Phil.  II  17,  42  iUe  sen- 
sivi  dicebut  quod  causae  prodesset,  tu  cursim  dicis  aliena.  sed  nec  illud 
'medium'  stare  posse,  ex  eis  quae  disputaui  elucet.  atque  respectu  artis 
iliius,  qua  singularum  locutionum  ex  contrario  conlocatarum  concinni- 
tatem  prae  ceteris  sectantur  docti  hi  poetae,  suspicatus  sum  in  ''me- 
diuni'  latere  debere,  quod  illi  'prona  de  ualle'  aeque  oppositum  sit 
quam  ^seusim  transit'  illi  'praeceps  uolutus' ;  et  comparans  Verg.  Georg. 
111  521  non  qui  per  saxa  uolutus  purior  electro  caiiipum  petit  amnis  con- 
ieci  'per  campum'.  uimirum  in  libri  V  archetypo  nonnulla  labem  traxe- 
rant  umore  alioue  uitio,  ut  scriba  pro  uocibus,  quas  iam  satis  dinoscere 
nequiit,  utcumque  'per  medium  densi'  reponeret,  fortasse  non  inmemor 


LXVIIP  21—24.  509 

eius  quod  LXVI  47  per  medium  legerat.  —  21,  22.  dulce  niatorum 
basso  in  sudore  leuamen,  cum  grauis  exustos  aestus  hiulcat  agros. 

Eldikius  cp.  Anytae  Anth.  Pal.  XVI  228,  3  Tii8av.u  t'  t'x  Tiuya.g  \pvxQov 
TtCs'  drj  yuQ  oSiraig  afinavu'  sv  d'SQii(p  yiuvfiuTi  tovzo  cpilov ,  Doeringius 
Oppian.  Cyneg.  II  39  et  Verg.  ecl.  5,  47.  praebet  0  'uiatorum',  G  '^uia- 
tori',  deinde  uterque  'basso'.  et  hoc  'bassus'  uox  quidem  est  latina; 
per  'ijinguis,  obesus'  explicant  glossaria  (Loewius  prodrom.  p.  66).  sed 
pinguem  siue  obesum  sudorem  quemnam  esse  diceraus?  potest  'pinguis' 
uocari  ex.  gr.  pinorum  sudor  siue  resina,  non  potest  sudor  hominum, 
qui  recte  dicitur  'multus'  uel  'creber'  similiterue  (num  etiam  'crassus', 
ut  olim  putaui,  nunc  dubito).  porro  concedo  Loewio,  'bassus'  iu  ser- 
moue  latino  iam  prisca  aetate  extitisse  (ut  comprobat  nomen  proprium 
'Bassus'),  sed  idem  non  dubito  quin  in  lingua  plebeia  uitam  uiuens  oc- 
cultam  abditamque  peruenerit  in  medii  aeui  glossaria.  'basso'  autem 
cura  'sudore'  male  coire  intellegens  is  qui  (x  scripsit  ad  hominem  obuia 
interpretatione  rettulit  proptereaque  de  sua  scilicet  coniectura  'uiatori' 
dedit  (nam  quod  idem  mox  'leuamus',  quod  habet  V,  intactum  reliquit 
utcumque  accipiens,  nihil  omnino  ad  rem).  iam  Itali  insecuti  hoc  'uia- 
tori'  amplexi  porro  scrijjsere  'lasso',  male  utique,  cum  dubius  haereas, 
sitne  'lasso'  cum  'uiatori'  (quo  accepto  iam  nimis  nudum  illud  'in  su- 
dore')  an  cum  'sudore'  (ad  quae  cp.  ex.  gr.  arida  febris  Verg.  G.  III  458 
similiaque)  iungendum,  quae  ambiguitas  a  bono  poeta  utique  aliena  est. 
artis  igitur  regulae  et  maior  libri  0  auctoritas  suadent  ut  retinearaus  i^lu- 
ralem  per  se  magis  placentem  ''uiatorum'  et  ex  'basso'  aliud  eruamus. 
proposui  in  Fleck.  ann.  1878  p.  770  'salso',  quod  placet  et  adlitteratioue  et 
oppositione  ('dulce'  et  'salsum'  contraria  ex.  gr.  dulcis  siue  fluuialis  et 
salsa  siue  marina  aqua  ostendit);  nam  ut  'gelidus'  uel  'frigidus'  sudor 
in  magno  teiTore,  ita  'salsus'  sudor  in  aestu  sollemnis  est,  cf.  interpp. 
ad  Verg.  Aeu.  II  173  salsusque  pir  artus  sudor  iit.  ^grauis',  premens 
cum  multa  ui,  ut  Aegrit.  Perd.  72  [PLM.  V  p.  115]  (jrauis  aestus  rudios- 
que  micantcs  solis.  uerbum  ^iiulco',  quod  solus  habet  Venant.  Fort.  VI 
12,  6  per  hiulcatos  agros,  glossae  Cyrilli  explicant  per  axi^(o  yiiv,  avXa- 
xi'fw;  rem  inlustrat  Vcrg.  G.  II  353  ubi  hiulca  siti  findit  canis  acsiifer 
arua,  Stat.  Theb.  IV  707  (calore)  Jiiulca  Aegyptu.f.  'exustos',  siccatos, 
ut  ex.  gr.  Verg.  G.  I  107.  —  23,  2-4.  liic  (=  tunr,  iu  his  meis  angustiis, 
cf.  ad  LXIV  260)  cum  u.  20  cohauret.  —  uolul  iii  nigro  iactalis  tur- 
bine  uautis  lenius  aspirans  aura  socunda  ucnit.  'in  nigro  turbim' 
(cf.  Ouid.  met.  XI  551  incursu  nimbosi  turbinis,  Verg.  Aen.  X  603  tur- 
binis  atri  morc  furens)  caue  ne  cum  boIo  'iactatis'  iungas;  quo  pacto 
abundat  'in'  scribendumque  est  'ueluti  nigro',  ut  iam  olim  Itali  multique 
postea  coniecere  (cf.  Aeu.  I  442  iuctati  undis  ct  turbinc,  naui  ulieuus 
Prop.  II  9,  7  a  Santenio  adlatus);  sed  purtinet  iUud,  etsi  ob  post|)ositum 
'turbine'  etiam  aliquantulum  ad  'iactatis'  ex  more  notissinio  linguae 
latiuae,  uiulto  tamen  magis  ad  totum  hoc  membrum:  uilut,  si  turbo 
niger   saeuit,   uenit  iactatis   eo  nautis   lcuis  indc  secunda  iis^tirans  aura 


510  LXVIII'-  25-29. 

(Sil.  Itiil.  XV  1(;'2  ab  l']lliHio  cp.);  cf.  lenior  uura  Ouid.  epi8t.  18,  72. 
ail  tol.ain  iiiiaf^iiiciii  Saiilcniiis  ci).  lioin.  11.  VII  4  8f|f(.  —  25.  iaiii  pr<'<'«* 
INilliicis,  iaiii  Casloris  iiiiploraU*.  snpplicatione  a  riauti»  lactu  a«l 
Dioacuros,  qui  ut  vuvraig  svatig  dvffiayv  nifinovtBg  ^io^tv  nvoag  (Eurip. 
Hul.  1504)  hic  conineiuorantur;  cf.  Bupra  ad  IV  27.  nam  ut  Graeci 
ivxal  &icov,  aic  Liiiius  praef.  13  prccationibus  deorum,  Verg.  Aen.  XI  4 
^iota  cleum  (=  cUh  facta),  opistula  Corneliae  apud  Nepotem  te  eorum 
deum  prcces  expetere  (ad  quae  cf.  NipperdeiuH  opusc.  p.  117,  lordauus 
Hermae  XV  j».  533).  'iam'  exi^licationem  suam  accipit  ab  eo  unde  pendet 
'uenit';  nimirum  hic  ualet  'tandem':  expectatus  diu  ueutua  tandem  uenit 
per  instantes  miseroi-um  preces.  et  hoc  'tandem'  rhetorice  cum  ui  multa 
repetitur;  male  cp.  Aen.  IV  157,  Hor.  sat.  II  7,  20,  ubi  'iam  .  .  iam' 
sif^nificat  'modo  . .  modo',  cum  tamen  utrosque  fratres  simul  a  nautis 
inuocari  par  sit.  magna  de  uoce  corrupta  'implorate'  inter  criticos  dis- 
sensio.  uulgo  'implorata'  legunt,  ad  'aura'  quod  sit  referendum.  sed 
huic  commento  idem  opponendum  est  quod  ceteris  coniecturia  (Guietianae 
'implorante',  Heysianae  ''implorati'),  non  haberi  scilicet  rationem  nec 
repetiti  'iam',  quod  fiagitat  uouom  siibstantiuum  priori  "'prece'  respon- 
dens,  nec  Pollucis  separatim  a  Castore  nominati.  receiii  igitur  Lach- 
mannianum  'imploratu'  (cf.  deum  imploratio  Liu.  XXII  5,  2),  quod  ac- 
cedit  multis  ana^  Isyofisvoig  inter  uerbalia  in  us  desinentia  obuiis  (cf. 
Neuius  d.  f.  I.  I  p.  501  sqq.).  cumulatis  synonymis  non  minus  quam 
uersu  spondiaco  instantes  preces  depinguntur.  —  26.  tale  fiiit  iiobis 
Alliiis  auxiliiiiii.  pro  raagis  consueto  ''tali  auxilio',  ut  ClL.  I  1U08,  6 
auxilinm  et  decus  futura,  PLM.  I  9,  6  [p.  141]  generi  Jmmano  sitis  auxi- 
lium  utilissimum,  Tac.  Agr.  6  id  matrimonium  ad  maiora  nitenti  decus 
ac  robur  fuit,  Cic.  de  fin.  II  18,  58  ibique  Maduigius.  —  27.  is  clau- 
siim  lato  patefecit  liniite  cauipum.  exercendi  amoris  occasionem.  'lato', 
quo  commode  possemus  ambulare  iter  amoris;  Anth.  lat.  148,  6  [PLM. 
IV  p.  150J  molle  ostendit  iter  nia  hda;  Verg.  Aen.  IX  323  lato  te  limite 
ducum ,  ibid.  X  513  latum  limitem  agit  ferro,  Seu.  d.  ben.  1  15,  2  benigni- 
latis  fmes  introrsus  referre  et  illi  minus  latiim  (^laxum'  codd.)  limitem 
aperire.  Cic.  pro  lege  Man.  8,  21  patefactumque  nostris  legionibus  esse 
Pontum ,  qui  . . .  clausus  fuisset.  —  28.  isque  domum  iiobis  isqiie  dedit 
domiuae.  ita  egregie  Fx-oehlichius  correxit  traditum  in  V  \lominam'. 
hanc  eniui  amasiam  iam  dudum  habuit  poeta  nec  ab  Allio  accepit  testi- 
bus  prioribus,  sed  conuenire  cum  ea  utpote  nupta  antea  uequierat;  huius 
rei  potestatem  amantibus  aperuit  Allius  (communis,  ut  uidetur,  amicus) 
in  sua  ipsius  domo  (cf.  et  infra  u.  116).  uec  caret  acumine  ^domum 
nobis  et  domiuae',  uulgo  cum  domus  recipiat  nouos  maritos,  dominum 
et  dominam;  hic  inconcesso  in  amore  contra  est.  attende  ad  ter  re- 
petitum  "^is',  quo  iu  Allium  omnis  praestiti  auxilii  laus  confertur:  unus 
AUius  mihi  fuit  Castor  et  PoUux.  —  29.  ad  quam  commuues  exer- 
ceremiis  auiores.  'ad  quam  (=  apud  quam)'  si  ad  'dominae'  referi- 
mus,    hic  euadit  sensus  ineptissimus ,    quasi  Allius    et  CatuUus   una  in 


LXVIIIb  30-32.  511 

puella  illa,  utpote  amica  communi  (Santenius  cp.  Petron.  105,  Mart.  XI 
81,  1),  fecissent  delicias;  quod  ut  alia  ita  u.  115  refutant.  sin  'ad  quam' 
spectare  dicimus  ad  'domum'  constructione  iam  per  se  duriore,  uon  recte 
adhibitum  est  'ad',  quippe  quod  cum  uocabulis  locum  indicantibus  iunctum 
ualeat  ''prope,  iuxta'  (cf.  Draegerus,  synt.  hist.  I  p.  577-  sqq.);  nec  uUo 
pacto  siguificare  potest  'in  qua'.  hinc  rescribendi  auctor  extiti  *^ad 
quera':  ut  apud  eum  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  854),  ut  in  eius  domo;  cF. 
Cic.  ad  fam.  IX  1,  2  siue  in  Cumano  ad  te  (=  in  domo  tua;  ]>hira  apud 
Draegerum  1.  1.).  cui  coniecturae  leuissimis  uel  nullis  (ut  tam  saepe) 
causis  impugnatae  qui  nuper  praetulit  "^ut  clam',  quid  sit  rem  criticam 
exercere  professus  est  se  nescire.  iam  uero  'communes  amores'  ad  mu- 
tuom  inter  poetnm  Lesbiamque  amorem  spectant  (sic  Ouid.  epist.  15,  317 
'et  am.  II  5,  31  communia  yaudia,  Lucr.  IV  1208  communis  uoluptas), 
quem  tuto  persequi  cuique  indulgere  possunt;  cf.  ad  LXI  228,  Tae.  ann. 
XIV  20  turpes  amores  exercerc,  Verg.  Aen.  IV  99 ;  cf.  et  Prop.  I  7,  5  nostrns 
agitamus  amores.  —  30.  qiio  mea  se  niolli  caudida  diua  pede  iutulit. 
'quo',  in  domum  AUii.  'molli'  in  laudem,  cf.  ad  XLII  8,  Anth.  Pal.  IX 
189,  2  Ata^idsg  u^qo.  noSwv  §rifiar'  tXioeo^svcei-,  Prop.  II  12,  24  id  so- 
leant  mollitcr  ire  pedes,  id.  I  18,  11  non  aJtera  nostro  limine  formosos 
inttdit  ulla  pedes.  ''candida',  cf.  ad  XIII  4.  oifensioue  non  caret  uox 
'^diua'.  nam  cum  nihil  sit  uulgarius  quam  bellam  puellam  uocari  simi- 
lem  deae  aut  a  cupido  araatore  praesente  appeUari  'mea  Venus'  simili- 
terue,  uix  tamen  reperietur  ubi  absolute  ea  'diua'  dicatnr.  neque  uero 
de  ^nicpKVBioc  quadam  poetam  cogitasse  sat  docent  uerba  adiacentia,  quae 
feminae  utique  huraanae  iugressum  indicaut  ('apparet  subito  roseaque 
in  luce  refulget'  iUam  rationem  decent);  et  si  statim  Lesbia  cum  Lau- 
damia  comparatur,  iterum  'diua'  quam  sit  alienum  apparet;  di'sidera- 
turque  aliquid,  ((uod  aeque  ac  ^hix  mea'  u.  92,  quo  respicitur  ad  nostrum 
uersum,  amataui  indicet.  hinc  proposui  quod  adlitteratione  commeu- 
datnr  'candida  cura'  (Verg.  ecl.  10,  22  tua  cura  Li/coris).  —  31,  32.  et 
trito  rulgcuteui  in  liuiiue  plautaui  iiiiiixa  argiita  (■oiistitiiil  solea. 
in  limine  per  usuni  multum  detrito  (epithetou  graphice  o  re  pctitum) 
conlocauit  niueum  pedem,  dura  innititur  solea  sic  crepante.  It«li  olim 
maluerunt  'constitit  in'  construentes:  in  limine  constitit,  phmtam  a.  s. 
innixa,  ut  Prop.  I  15,  18  coustitit  in  thahmo  et  II  29,  40  prosilit  in  laaa 
nixa  pedcm  solca.  sed  locutio  ''piantam  constituere'  alibi,  ut  uidetur, 
non  lecta  ad  similitudinem  illius  'pedem  pouere'  (ex.  gr.  Tib.  1  2,  20i  facile 
defenditur.  audit  autem  pes  'fulgena'  non  a  calceis  purpui-eis,  ut  non 
nulli  putant  cp.  Lncr.  IV  1125,  sed  utpote  uatnrali  caudore  niteus,  ut 
Sen.  Troad.  1138  fuhjent  ycnac,  Tib.  I  8,  31  fuhfoit  ora  similiuiiue;  cf. 
LXl  9  niueo  pedc,  Lydia  10  pcdis  niuci  uvsti;iia  ponct.  solea  auteiu  ^i|uaf 
feminis  maxime  erat  solh'nini8:  Turnebus  adu.  XXIV  17),  qua  iiiiiititur 
(cf.  Frop.  1.  1.;  nam  cp.  a  Statio  Turpiliiis  31  R.  diuersus  est),  uocatur 
'arguta'  uou  ut  subtilis  breuisque  (cp.  Verg.  Georg.  III  80,  pono  de 
pede  exiguo  Ouid.  aui.  III  3,  7),  sed  ut  crepaus;  qua  siguilicatione  uotu 


r,19  l..\\  IIP'  33-  34. 

(cf.  Vi  \1)  priie  aliis  c(.ntiil(!iim  Til).  i'ria)).  2,  40  ,ser/  ille  cum  rcdibil 
aurrus  ]tuer,  sinntl  sonnnte  senseris  iter  peilc.  |iulciifrrima  «ir;  exoritur 
iiiiago:  in  domus  Alliamie  conclaui  ({uodaiu  CatuliuH  ainaHiam  expr.-ctaiirt 
occe  aiidit  sif.jnum  optiitis.Hiiiiuin  iuliKtiiieritis,  Kolcarum  (;re[)itiiiii  — 
:tS,  :{4.  coiiiii^iH  iil  i|ii(>ii(laiii  ila^raiiK  adiienit  aiiior(M  l*rot(>sila('aui 
liaiidaiiiia  (loiiiiiiii.  de  priBCo  ablatiuo  ^amorei'  siue  'amori'  cf.  au 
pra  p.  51;  de  adicctiuo  'l'roteHiIai;u8'  i'rop.  ii  15,  14  Mcnelaeus.  'Lau- 
damia'  pro  graeco  Aaodcciifiu,  ut  in  muitis  uocabulis  graeciw  cum  Xao- 
formatis  ^o'  in  'u'  transformauit  jjriscis  temporibus  lingua  latina,  ut 
'liaiidicc,  Laumedon,  Laiicoon'  (in  cista  Praenestina  'Laoumeda';;  cf. 
HUsenerus  in  Fleclieis.  ann.  1865  p.  227  sqq.,  Sciiucliardtus  libri  'Voka- 
lismus  d.  Vulgaerlat.'  II  p.  142  sqq. ,  Corssenus  de  ijronunt.  I  p.  657. 
undo  in  his  uocabulis  'a'  et  'u'  uocales  postea  coaluerunt  in  'au'  di- 
phtliongum  et  ex.  gr.  'Laucontem'  trisyllabe  adhibitum  est  (LMudhn-us 
d.  r.  m.  p.  265).  iam  poeta  transgreditur  ad  longam  Lesbiae  et  Lau- 
damiae  comparationem:  communis  quippe  utrique  est  flagrans  uiri  amor, 
commune  est  quod  hoc  amore  incitata  utraque  ultro  uirum  appetens  (et 
de  Lesbia  hoc  ex  "VIII  4  apparet),  quamquam  diuerso  modo,  inconcessos 
hymenaeos  iniit;  simulque  hoc  poetae  esse  uidetur  consilium  ut  admoneat 
leniter  Lesbiam  nt  seruando  in  amore  fidem  eandem  inter  puellas  llo- 
manas  cousequatur  gloriam ,  qua  inter  Graias  floruit  Laudamia.  sed  ut 
heroine  Thessala  per  totam  antiquitatem  pro  fidi  in  coniugem  unice  di- 
lectum  amoris  exempliiri  habebatur,  ita  uarias  species  per  saeculorum 
decursum  induit  quae  de  illa  et  Protesilao  circumferebatur  fabula.  ad 
quam  accuratius  cognoscendam  proficiscendum  est  ab  Eustathii  ad  Ho- 
meri  Iliados  II  701  scholiis.  ubi  postquam  pauca  de  Protesilao  sunt 
praemonita,  haec  habes  dc  Laudamia  (p.  .S26,  22  sqq.):  yvvri  81  IlQca- 
TSGildo)  AaoddfiSLa  ij  'Av.dGTOV  cptlavSgog  ndvv  y.al  (irj  dvaaxofiii/rj  ^fiv 
(iSTa  Tov  Tov  dvSQOq  &dvaTOv ,  nBQi  ije  Xoyog  cpfQSTai  TOLOvzog.  JjQoa- 
Tsailaog  Kai  ^szd  ^dvazov  sqwv  Trjg  yvvaiKog  ■naTa  fifjVLV  'A(pqoSlt rjg 
rjTTiaaTO  rovg  v.dt(o&Fv  ovzag  dvsXd^siv ,  y.ai  avsl&cov  svqsv  SHSivriv  aydl- 
(laTL  avTov  nsQLY.si\iisvr]v.  alTfjaavTog  ds  cpaOL  (li;  vazSQSi^v  avxov  ^LcpsL 
SLSj^QfjaaTo  tavzfjv.  tum  pergit  (325,  26  sqq.)  stsqov  8s  dXXoag  cpaai  TfjV 
Aao8d(t,SLav  x(vi  TS&vswTog  rotJ  nQCOTsaLi.dov  sqcotl  SKxaLsad^ai  ;i;oA.(u 
AcpQ  oSlt  rjg.  dyysl&svrog  yaQ  tov  nd&oitg  ov  fiovov  jjaXfTrtog  i]vsyKS 
cpaCLV ,  dXXd  x«i  dvay>ia^o(isvri  nQog  zov  naTQog  ydixro  Ssvtsqco  ^svx^^fi- 
vai  ovv.  dnsaTrj  tov  SQav,  dlXd  v,aTsxo(isvri  svvktsqsvs  (isrd  tov  avSQog, 
(idXXov  aLQovfisvri  riiv  nQog  tov  TS&vscoTa  cpacL  avvovaCav  1]  Ti]v  nQog 
Toug  ^covTo:?  ofitliav,  xai  s^sXLnsv  vn'  snL&vfiLag.  in  his  Eustathium 
sequi  poetarum  epicorum  narrationes  diuersas,  uno  eoque  certissimo 
argumento  comprobatur,  repetitis  illis  Kazd  ft^vtv  'AcpQoSLTrjg  et  ;i;dZa) 
'AcpQoSLvrig.  amabant  enim  epici  posteriores  causas  rationesque  laborum 
malorumque,  quibus  carmioum  suorum  persouas  principes  iactari  fece- 
ruut,  numinis  alicuius  laesi  fifjVLv  producere.  increbuerat  hic  mos  cum 
ex   pusilla  Homeri   imitatione,   tum  ex  illa   rag  aiTiag    rerum  inquirendi 


LXVIIl''  33-34.  513 

consuetucline  Alexandrinorum  maxitne  aeuo  exorta.  ut  unicum  exem- 
plum  proferam,  in  Ciri  epyllio  (quod  ad  Parthenii  imitationem  totum 
esse  compositum  paene  certum  est:  cf.  PLM.  II  p.  31)  Scyllae  infelix 
amor  ex  lunonis  ira  (139 — 157)  scite  repetitur,  sed  ita  consuetum  arti- 
ficium  ibi  uariatur,  ut  non  ipsa  dearum  princeps  quippe  de  louis  sui 
mala  fide  sollicita  supplicium  exequi,  sed  huius  administrum  eligere 
Amorem  fingatur.  duce  autem  Eustatliio  et  uocatis  in  partes  ceterorum 
testimoniis,  quae  fabulae  illius  fuerit  forma  primaria  quaque  ratione  ab 
epicis  sit  tractata,  erui  potest.  Graecorum  duces  Helenae  raptum  uin- 
dicaturi  postquam  in  bellum  Troianis  inferendnm  coniurarunt,  Protesilao 
quoque  proficiscendum  erat  omittendaeque  nuptiae  iamiam  propinquae. 
tum  uero  Laudaniia  amore  saucia,  quamuis  uiri  amati  domus  uondum 
ita  esset  perfecta,  ut  nouam  dominam  posset  excipere,  nondiimque  tha- 
lamus  sacris  cum  ceteris  dis  nuptiarum  patronis  tum  sanctae  Veneri 
constitutis  rite  esset  consecratus,  ultro  in  Protesilai  domum  ueuit  et 
reluctantem  licet  uirum  ui  uehementiaque  amoris  sui  perduxit,  ut  raptim 
nuptiae  celebrarentur,  sperans  fortasse  fore,  nt  sic  coniugem  retineret. 
nam  hoc,  Laudamiam  in  Protesilai  domum  ultro  uenisse,  etsi  alibi  nou 
traditum  est,  ita  tamen  ex  Catulli  uerbis  disertis  (33  sqq.)  et  ratione  com- 
parationis  inter  Laudamiam  et  Lesbiam  factae  (cf.  et  ad  78)  sequitur,  ut  in 
dubitationem  uocari  omnino  nequeat.  sed  ecce  praesens  deorum  poena. 
unam  enini  per  noctem  (schol.  Aristidisp.  G71)  noua  nupta  fructus  maritus 
subito  ab  ipsis  Graecis  fatorum  consciis  ut  simul  ad  Troiam  iret  est  coactus; 
disturbataeque  sunt  nuptiae  eo  fere  modo,  quem  descripsit  Apuleius  met. 
IV  26  {rjVccyKixc&rj  iifta  tcov  'ElXrivav  Arist.  I.  1.).  qui  paulo  post,  ubi  pri- 
mus  omnium  e  nauibus  in  litus  Troianum  prosiluit,  interfectus  est  (ad  45). 
iam  in  eis  quae  deinceps  narranda  sunt  in  diuersa  omnia  abeunt  aucto- 
res,  ut  tamen  una  eademque  fabulae  species,  si  summam  spectes,  usque 
ad  Antoninorum  imperatorum  aeuum  optinuisse  uideatur.  sed  poetae 
tragici;,  quos  fabulam  illam  saepius  in  scaenam  datauisse  ex  Ouidio  (tr. 
II  404)  constat,  quemadmodum  historiam  pertexuerint,  ex  Protesilai 
Euripideae  laccris  fragmentis  (649  sqq.  Nauckii)  coniectare  non  licet, 
nisi  quod  ex  scholii  Aristidei  1.  I.  uerbis  patet,  ajjud  Euripidem  ijisnm 
Protesilaum  deos  inferos  ut  ad  uxorem  rediret  orasse  idque  precibus 
optinuisse,  ut  unum  per  diem  apud  superos  morandi  potestas  ei  daretur. 
eademque  huius  rei  narratio  apud  Alexaudriuos  epylliorum  elegiarumue 
auctoros  inueniebatur.  sic  enim  Prop.  I  19,  7:  illic  PlnjJacides  iucundac 
coniiKjis  heros  non  potuit  caecis  inmemor  esse  locis,  sed  cupidus  /alsis 
attingcre  (juiidia  pulmis  Thessulis  untiqnum  nemrat  umbra  domutu.  et 
ita  Stat.  silu.  V  3,  273  ex  lleinsii  emendationo  cortissima:  si  lu.r  utui 
rclro  rhylaeeida  rettulit  umbram,  idemqno  Stat.  silu.  11  7,  121  ad  labu- 
lam  nostram  (fortasso  a  Lucano  in  libro  'catachtoniou'  fusius  tractatam) 
adludens  de  Luciino:  unnm ,  quaeso,  diem  <leos  silentum  e.rores:  solct  hoc 
putcre  liincn  ud  nnpius  rcdeuidibus  murilis.  sed  quo  niodo  hanc  fabulao 
formam  exornauorint,   docct  illo  jioota,  epicus,   cuius   luirrationom   pauio 

CA.'ruM.U8  ed.  llaeliTuns.     U.  83 


r,!!  LXVIIP'  33—34. 

accuratius  oxcerpsit  P^UHtatliius  priore  loco  iiide  a  p.  325,  22.  ille  igitur 
linxit  Vencrem  ob  sacra  Kcilicet  coniugalia  omissa  iratam  Protesilaum 
admotis  amoris  stimulis  instigasse,  ut  redeundi  ad  superos  iacultatem 
umbrarum  regem  oraret  (beUam  huius  rei  narrationem  habes  apud  Lu- 
cianum  d.  m.  23);  id  nimirum  dcae  consilium  erat,  ut  itoriim  mariti 
amplexibus  usa  Laudamia  funditus  periret  itaque  poenas  daret.  quod 
quo  certius  efficcret,  ipsam  quoque  puellam,  ue  eius  cura  tempore  len- 
tesceret,  i^pe  uiuida  recuperandi  mariti  (Sen.  epigr,  25,  44)  ac  tanto  de- 
siderio  dea  impleuex'at,  ut  ceream  illa  uiri  imaginem  tamquam  uiuum 
uigentemque  maritiim  bracchiis  fouere  exoscularique  amoris  ui  insana 
impelleretur  (cf  Ouid.  epist.  13,  149  sqq.).  fictum  esse  et  hoc  tamquam  Ve- 
neris  iratae  supplicium  facile  est  intellectu;  hinc  Ouid,  rem.  723:  si  potes, 
et  ceras  remoue.  quid  imugine  muta  carperis?  lioc  periit  Laodamia  modo. 
quae  autem  partes  fuerint  patris  Acasti  alteras  filiae  nuptias  desiderantis 
apud  epicos,  non  ita  patet;  ut  sunt  in  hac  re  nonnulbi  obscnra.  ilUid 
autem  simulacrura  in  amplexu  tcnontem  coniugem  inuenit  Protosilaus; 
qui  cum  peracto  concessi  temporis  spatio  ad  umbras  rediturus  erat,  tum 
Laudamia  et  ipsa  relinqui  iterum  inpatiens  et  marito  ut  se  sequeretur 
persuadente  (cf  praeter  Eustathium  Philostratus  prooom.  heroicon  2) 
gladio  incubuit;  itaque,  ut  ait  Ouidius  (am.  II  18,  38;  cf.  ex  P.  III  1,  110), 
extitit  'comes  extincto  Laodamia  uiro'.  huius  autem  loci  Ouidiani  me- 
mor  erat  Claudianus  laus  Serenae  150.  haec  igitur  testimoniis  omnibus 
apte  conexis  ptistina  mythi  species  agnoscitur,  quae  usque  ad  Luciani 
Philostratique  tempora  perdurauit.  horum  autem  tempore,  id  est  medio 
fere  saeculo  post  Chr.  n.  secundo,  extitisse  uidetur  poeta  siue  Graecus 
siue  Romanus ,  qui  noua  excogitaret  commenta;  quae  secuti  sunt  poate- 
rioris  aetatis  scriptores  omnes,  Minucius  Felix  Oct.  11,  8,  Hyginus  fab. 
103  et  104,  Ausonius  edyll.  5,  35,  Seruius  ad  Aen.  VI  447.  ita  autem 
poeta  ille  fabulam  inuertit,  ut  ipsa  Laudamia  a  dis  inferis  mariti  redi- 
tum  peteret  impetraretque  trium  horarum  colloquinm.  quo  tempore 
elapso  cum  iam  duas  noctes,  ut  ait  Ausonius,  uiui  functique  mariti  sibi 
praereptas  quereretur,  amore  percita  uiri  imaginem  adamare  amplexari- 
que  coepit.  qua  re  deprehensa  cum  simulacram  combureretur,  misera 
mulier  et  ipsa  in  flammas  se  inmisit.  aliter  paulo  rem  narrat  Seruius, 
qui  illam  in  mariti  ab  inferis  reducis  amplexibus  pereuntem  facit.  iterum- 
que  alio  modo  feminae  finem  narrat  Eustathius  posteriore  loco  inde  a 
uerbis  trsQoi  ds  aXXais  qxxai.  cuius  narrationem  et  ipsam  ex  poeta  quodam 
ej)ico  nouicio  esse  haustam  monstrat  illud  ;t;o;ifo  'AcpQoSiTrig.  nos  missis 
his  recentioribus  figmentis  iu  eruta  feliciter  antiqua  fabulae  forma  ad- 
quiescemus.  sed  ut  tandem  in  uiam  redeam,  Catullum  non  cognitam 
habuisse  nisi  priscam  mythi  speciem  iam  ultro  apparet.  neque  minus 
in  propatulo  est  eum  non  tragoediam  aliquam  (de  Euripidea  fabula  cogi- 
tauit  male  AKiesslingius  in  programmate  Gryphiswaldensi  a.  1877),  sed 
aliquod  epylliou  ob  oculos  habuisse.  cf.  ad  u.  37.  sed  quinam  poeta 
Alexandrinus  obuersatus  sit  Catullo,  hoc  plane  in  teuebris  iacet.    neque 


LXVm^  35—38.  515 

enim  certi  quicquam  de  Heliodoro  Protesilai,  carminis  epici,  auctore 
scimus  (cf.  Meinekii  Anal.  Alex.  p.  384).  si  uellem  hariolari,  conclude- 
rem  ita:  Veronae  (ubi  carmen  LXVllI^  scriptum  esse  infra  ostendam) 
unam  capsulam  CatuUo  adfuisse,  continentem  illam  Callimachi  carmina 
(cf.  ad  LXVIII*  36);  huius  igitur  epyllion  quoddam,  fortasse  in  Aetio- 
rum  libris  extans,  a  Catullo  expressum  esse.  sed  praestat  ingenue  fateri, 
esse  aliqua  quae  ignoremus.  nec  quomodo  Laeuius  in  carmine  suo  Tro- 
tesilaudamia'  inscripto  historiam  pertexuerit,  ex  paucis  fragmentis  (post 
Muelleri  CatuUum  p.  81  sq.)  persequi  licet.  —  35,  36.  iucepta  frnstra, 
uondiim  cniu  sanguiue  sacro  liostia  caelestes  pacificasset  eros.  Italis 
auctoribus  uulgo  ''iuceptam'  legunt,  accersentes  Hom.  II.  II  698  tmv  ccv 
IlQcorsailaog  ctprjtog  riys^ovsvsv  ^coog  icov.  z6t£  d'  TqSr]  t%Bv  xaTa:  yuLCL 
liilaiva.  tov  Ss  %al  diicpidQVcprjg  ciXoxog  ^uilaHJ?  sXilfinro  yicxl  So^og 
r;fur£/l>js.  quae  etsi  iam  ueteres  etiam  aliter  acceperunt  de  domo  non- 
dum  liberis  fulta  (cf.  Val.  Flacc.  VI  688  et  primo  domus  inperfeda  cu- 
hili,  Turnebus  adn.  XXI  17  et  XXIX  25),  nihil  tamen  obstat  quominus 
sequamur  scholiastam  haec  ad  11.  H  701  adnotantem  t]  axBXiicotog.  t&og 
yaQ  r]v  tOLg  yrifiaat.  d^aXafiov  oiyiodofiSLa&cci.  8lo  ol  TioXXoi  cpuGiv  otL 
oiyioSoiicov  &ciXa^ov  savtco  6  TlQcotSGiXaog  unsnXsvasv  ini  tov  noXs^iov 
(cf.  et  Lucian.  catapl.  §  8).  quod  si  uoluit  indicare  Catullns,  utique  non 
scribere  potuit  'frustra  inceptam',  sed  fere  'perfectam  nondum' ;  nec 
enim  domus  propterea  frustra  coepta  erat  aedificari ,  quod  ei  inperfectae 
deorum  noluntas  propensa  noudum  erat  sacris  conciliata.  rectius  Froeh- 
lichius  ''incepto'  cum  'amore'  iungendum  dedit,  fortasse  respiciens  Cirin 
328  non  ego  te  incepto  (fieri  quod  non  pote)  conor  flcctere  amore,  Verg. 
Aen.  IV  316  per  inceptos  hymenaeos:  coniugis  amorem  frustra  iubiberat 
misera  puella.  quamquam  nec  abhorret  plane  a  latinitate,  si  explica- 
mus  'per  inceptum  uanum  domum  ucnerat  mariti  eumque  retiuere  studuit' 
(cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  165).  ut  autem  omnia  ad  deorum  cultum 
pertinentia  sunt  'sacra',  ita  hostiarum  quoque  inmolatarum  sanguis,  ut 
Auian.  fab.  42,  13  sacrtim  diuis  fudisse  cruorcm.  caelestes  autem  domini 
(cf.  ad  LXIII  92),  qui  pacificautur  siue  propitii  redduutur  conciliantur- 
que  (bene  Vulpius  cp.  Verg.  Aen.  IV  56  pucemquc  per  aras  r.vquintitt 
et  Sil.  Ital.  XV  424  jmcificans  ditios;  adde  Plant.  Poen.  l  2,  43  quac  nd 
cleum  pacem  oportet  adesse,  Grat.  Cyneg.  437  (Vulcanil  paccmque  pre- 
camur,  Buechelerum  mus.  Khen.  36  p.  240),  hic  in  uuim  rsura  appeUantnr, 
etsi  prae  ceteris  significantur  Venus  ot  luno  cuteriqiio  ^sol  yafir'iXioi, 
quibns  uaria  fiebant  a  nouis  imptis  sacra  sollcmuia,  de  quibus  of.  cx.  gr. 
Ruhnkenius   ad    Tim.   s.  u.   nQortli^ia.  37,  3S,    iill    mihi    tiiiii    iiiildc 

plaiceat,  Rhauinnsia  nirgo,  (inod  toiucre  innitis  snscipiatur  oris. 
Sen.  de  clem.  I  1  ncc  est  quisquam,  cui  tam  uahle  innoccntia  sua  phiccat, 
ut  non  ..  (jaudeat,  Petron.  126  nolo,  inquit,  tibi  tain  uiddc  phiccas:  iii- 
est  notio  supnrbae  iactantiae,  cl'.  Ruhuiv.  ad  Veil.  I*at.  11  112,  .'{.  dc 
lihaminisia  dixi  ad  liXVI  71.  Verg.  Aen.  11  402  hcu  iiihil  inuitis  fas 
quem<2uam  fidcre  diuis,  plura  ad  LXXVl   12.    'temoro',  louitor  spretaquo 

33* 


OIG  LXVIII»'  39-45. 

dcoruiii  ira.  dicit  autem  haec  poota  exomplar  Alexandrinum  Kecutus 
reBijectu  poenae,  quam  Venoris  maxime  ira  inpendit  Laudaniiae  (cf. 
Bupra),  et  innuit  simul  animo  demisso,  uelle  se  kuo  amori  ((uantumuifl 
«^rato  rcnuntiare  potius  quam  offendere  deoH,  si  forte  horum  iram  bibi 
contraxerit  ob  Buas  cum  Lesbia  nuptias  inconcessas.  —  ii\},  quuin  ieiuua 
pium  (lesidcrct  ara  cruorcui.  quam  Bit  neceasarium,  diuos  pacificare 
sacris.  nam  ut  poetae  omnes  res  inanimatas  tamquam  uiuentes  Bensuum 
faciunt  eompotes,  sic  etiam  loco  ipsorum  deorum  sacrata  his  ara  (cf. 
Aen.  V  48  maestas  aras)  dicitur  'ieiuna',  utpote  rpiae  nondum  biberit 
cruorem  hostiarum,  desiderare  siue  auere  (Plin.  h.  n.  XVII  2G,  249  ar- 
bores  desiderant  rigari,  Ilor.  od.  IV  11,  6  ara  ..  auet  inmolato  spargier 
agno)  sacrum  sanguinem;  nam  'pius',  plane  ut  ''sacer',  de  quibuscum- 
que  rebus  ad  deos  pertinentibus  adhibetur  (cf.  *ture,  farre  pio,  pia  uota', 
sim.).  —  40.  amisso  uiro.  scil.  Troiara  proficisci  a  Graecis  coacto  (non 
morte,  redarguente  u.  sq.,  quaraquam  Troiam  ire  et  mori  unum  erat 
Protesilao,  cf.  45).  —  41.  coniugis  aute  coacta  noui  dimittere  colluni. 
'noui',  cf.  ad  LXl  32.  ''coacta',  ex  praesenti  deorum  poena  (cf,  supra), 
de  qua  ut  cogitemus  suadet  omnino  totus  locus.  'dim.  collum',  quod 
amplexa  tenet;  Ouid.  epist.  15,  155  tene  manns  umquam  nostrae  dimittere 
uellent,  tene  meo  paterer  uiuus  ubire  sinu?  —  42.  (xuam  ucniens  una 
atque  altera  rursus  liiems.  'unus  et  alter'  cum  ualeat  plerumque 
^coraplures'  (cf.  quae  dixi  ad  Tac.  dial.  p.  76) ,  hic  additum  'rursus'  ut 
ad  uerbum  intellegamus  cogit;  Ter.  Andr.  1  1,  50  unus  et  item  alter. 
'uenieus',  in  orbe  annuo  rediene,  de  temporc  futuro,  ut  Verg.  Aen.  I  283, 
Hor.  a.  p.  175.  —  43.  noctibus  in  longis  auidum  saturasset  amorem. 
Lucr.  V  699  noctes  kiberno  tempore  longae ,  per  quas  ('in')  amorem  exer- 
cere  in  moUi  lectulo  iuuat  (cf.  et  Ouid.  epist.  16,  181).  de  auido  amore 
cf.  Lucr.  IV  1101  sqq.;  ''saturare',  ut  LXIV  220;  Sen.  Troad.  762  am- 
plexu  ultimo  auidos  dolores  satio.  —  44.  posset  ut  abrupto  iiinere  con- 
iugio.  abstractum  pro  concreto,  ut  docet  u.  46:  ut  'hospitium'  pro 
'hospes'  Prop.  I  15,  20,  'seruitium'  pro  'seruus'  adhibetur,  sic  'con- 
iugium'  pro  'coniux'  Prop.  III  13,  19  et  certamen  habet  hti,  quae  uiua 
sequatur  coniugium,  Verg.  Aen.  II  579,  Lygdam.  4,  74.  quo  magis  iam 
patet,  male  Cr  ex  coniectura  nempe  scribae  praebere  'abrupto'  (nam 
uitam  conivix  ipse  abrumpit,  fato  abripitur;  et  coniugium  abrumpitur 
ex.  gr.  diuortio),  sed  proficiscendura  csse  ab  0 ,  in  cuius  scriptura  'abin 
nupto'  latere  putaui  putoque  'absumpto',  hoc  est,  deraj)to;  cf.  praeter 
Aen.  I  555  Tac.  ann.  VI  32  nouo  genere  mortis  absumptus  et  alia  multa. 
—  45.  quod  scibant  Parcae  non  longo  tempore  abisse.  expectamus 
fere  'quod  (=  quem)  mortuum  esse'.  nara  perfectura  tempus  facile  ex- 
plicatur,  si  uerba  in  oratiouem  uertimus  derectam:  'Protesilaus  secun- 
dum  fatorum  decretura  paruo  tantura  spatio  interiecto  (itinere  maritimo) 
mortuus  est,  si  Troiam  profectus  erit' ;  quod  nil  aliud  sibi  uult  quam 
'statim  morietur' ;  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  97.  sed  'abire'  num  *mori' 
possit  aequare,  perquam  est  dubium;  quam  notionem  illud  ubique  nan- 


LXVni^  46-48.  517 

ciscitur  ex  ipso  aliquo  addito,  ueluti  in  dictionibus  'abiie  e  uita'  et 
'abire  binc  in  couamunem  locum';  nec  dubito  quin  apud  Lucil.  XXX 
38  M.  insperato  abiit  tale  aliquid  olim  praecesserit;  ut  et  in  glossa 
dubiae  fidei,  quam  praebet  Paulus  Festi  p.  380  abitionem  antiqui  dice- 
bant  mortem  (ueluti  'in  Orcum  abitionem'  intellegimus).  Itali  olim  'ab- 
esse'  proposuerunt:  hoc,  puellam  siue  coniuge  esse  uicturam,  mox 
euenturum  esse.  quae  sententia  mibi  quidem  et  languida  uidetur  et 
potius  flagitare  'adesse',  quod  Santenius  coniecit;  nam  ''non  longo  tem- 
pore'  ad  futurum  spectans  latine  ualet  'post  breue  tempus';  Prop.  II 
18,  20  haud  longa  curna  futura  die.  iam  cum  Ribbeckianum  'uixe' 
careat  probabilitate,  restituo  'obisse',  qnod  accurate  id  quod  desidera- 
mus  desiguat  (semper  'o'  et  'a'  flnctuant  in  his  uocibus).  restat  alte- 
rum  uitium  in  'scibant'  tradito  a  V,  quod  miro  sane  et  insolenti  modo 
est  dictum;  nam  si  Santenius  cp.  tragici  incerti  u.  87  R.  scibam  me  in 
mortiferum  bellum,  non  in  eptilas  mittere  (filium),  hoc  recte  loquitur 
homo  de  re  illa  certus;  sed  Parcae,  quae  olim  fata  cecinerunt,  ita  ''de- 
creuisse'  uel  similiter  sunt  dicendae,  ut  docet  facile  sensus  communis. 
nam  ne  hoc  quidem  rcctum  est,  solas  Parcas  mortis  Protesilao  Troiam 
profecto  instantis  conscias  fuisse,  siquidem  fama  eius  rei  quamquam 
nondum  aperta  uagabatur  (cf.  Ouid.  epist.  13,  93);  suspicorque  ob  eam 
causam  sibi  detectam  duces  Graecoram  ui  adhibita  (cf.  supra)  secum 
Troiam  abduxisse  uirum;  quem  notissimum  est  iam  nomine  fata  iudi- 
care:  Auson.  epit.  her.  13  (12)  futide  adscriptum  nomen  mihi  Prutesilao; 
nam  primus  Dunaum  bello  obii  Phrygio,  audaci  ingressus  Sigeia  litora 
saltu  . . .  hoc  letum  iam  tum  mca  fata  canebant,  tale  mihi  nomen  cum 
paier  inposuit.  itaque  non  auctore  Lachmanno  'scibat'  (nam  Laudamia 
utique  nil  certi  de  re  illa  compererat  teste  Oiiidio  1. 1.),  sed  cum  LMuellero 
'scirant',  a  sciscendi  uerbo  ductum,  esse  reponendum  apparet:  Prop.  II 
13,  43  in  primis  animam  me  ponere  cunis  iussisset  cpiaeuis  de  tribus  una 
soror,  Lucian.  d.  m.  19  ipse  dicit  Protesilaus  ov  yag  iy(o  zovzcov  aiziog, 
dXl'  7}  Moiga  xai  z6  i^  ecQX^?  ovvag  iniiisiilcaa&ai  (Philostr.  her.  p.  284). 
de  constructione  cf.  Sil.  Ital.  \'U  544  solem  concedere  nocti  sciscant.  — 
46.  si  miles  uiuros  isset  ad  Iliacus.  'miles',  bellator,  etiam  de  duce, 
ut  Prop.  II  13,  48  de  Nestore  lUacis  mihs  in  aggeribus.  'muri  Iliaci' 
pro  Troia  positi  sunt  respectu  oppugnutionis  instituendae.  iamque  ad 
Troiam  delapsus  exspatiandi  licentiam  sibi  sumit  poeta,  causa  huius 
degressiouis  aperta:  quae  euim  Troia  Laudamiae  uirum  ademit,  cadem 
ob  fratris  mortem  Catnllum  diuisit  a  Lesbia  sua;  et  iu  comparationem 
coeptam  hoc  quoque  bene  quadrat,  quod  poeta  auioria  sui  inconcessi 
sibi  conscius  tacito  pectoro  in  hac  re  pocnam  quandani  doorum  agnot;cere 
sibi  uidetur  (cf.  37  aq.).  —  47,  4S,  uaui  tuui  lleleuao  raptu  nriuiores 
Argiuorum  coepcrat  ad  sese  Troia  ciere  uiros.  'raptu',  ob  raptum; 
Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  291.  "■primoros  uiros'  (cf.  Tac.  auu.  IV  10  pri- 
morcs  feminae)  hic  tam  ad  gonus  quam  ad  uirtutos  refer;  Ilom.  11.  X 
273   ndvisg  dqiazoL,   Verg.   Aen.   IX  309  primorum  manus,  Lucr.   I   87 


r)18  LXVUI''  49-53. 

duclorrs    Jhinauin   dclecli,  j)ritiia   nirorwn,    (Jat.   liXlV   4.     'acl  be  fieru', 
coutra  ae    nioiierc   et  excitare   iii  arnia,   ut  Haepe    apud   ijriHCoa  niaxiuie 
'ad'  pro  'aduernus' ;  cf.  Aen.  VI  166  aerc  cicrc  uirox,   et  birailiter  Lucr. 
V  946  dectirsus  aquai  largus  citat   (=  ad  sc  uocat)   latc  siticntia  succhi 
ferarmn  ex   emendatione   Ititbchelii    [opusc.    II    p.  435].      'coeperat'    de 
initio  expeditionis,  quae  parabatur  Aulide,  rjuo  contendit  Prote.silaus.  — 
-19.  Troiii,   lu^raH,   coiiimiinc   sepiilcniiii   Asiao    Kiiropacquc.     'ucfas>' 
parentlietice  cuiu  indignatione,  ut  ex.  ^r.  Aen.  X  673,  llor    od.  111  iit,  30 
(non  explicandnm  .secundum  Aen.   II  585).    Hor.  sat.   1  B,  10  hoc  misrr<ie 
plebi  stahat  covwiunc  sepulcrum,  Lucr.  V  259;  et  sirailitcr  lielcna  audit 
Troiae  et  patriac  communis  Erinys  Aen.  II  573;    1'rop.  II  1,  27   ciuilia 
husta  Pftilippos,  Liuius  XXXI  29  Capua  sepulcrtim  ac  monumentum  Cam- 
pani  pojmli;   cf.   et   Ciris   131.     Uuid.   am.   II    12,   17   nisi  rapta  fuinsct 
Tyndaris,  Europae  pax  Asiuc(pic  forct,  ut  semper  Europa  utpote  adorta 
Asiani  praeponitur   (Aen.  VII  223  et  X  90,   Prop.  II  3,  36,   Sen.  Agam. 
274,   nam   ib.   206   diuersus    est,   Val.  Flacc.  VIII  396,    Stat.  Ach.   I   82 
et  410),  ut  appareat  non  siue  causa  Italos  traiecisse  hic  'Europae  Asiae- 
que',   siquidem   hoc   multo    melius   in   rem   quadrat:    commune  tam   in- 
puguautium   Graecorum    quam    inpugnatorum  Teucrorum.  —  50.  Troia, 
uirum  et  uirliitum   omuium   acerba   ciuis.    ubi   uiri   fortissime   dimi- 
cantes  in  cinerem  sunt  conuersi  conpositique;  similiter  Claudian.  de  bell. 
Get.  637  (PoUentia)  tmtutis  fatale  solum,  memoruhih  hustum  barhariae. 
dicitur  'cinis'    (de  qua  uoce  feminina  cf.   ad   CI  4)    'acerba',  utpote  ob 
optimorum    et  Graecorum   et  Troianorum    mortem  praematuram ;   Ouid. 
met.  XIV  187   accrha   mortc,   Verg.  Aeu.  VI  429   acerho   funere.     pulcre 
'uirtutes'  (de  plurali  cf.  ad  LXIV  51,  Prop.  IV  10,  17)  cum  'uiri',  unde 
descendit,    copulatur:    Lucil.    inc.   fr.   22  M.    specimen   uirtutis   uirique, 
Verg.  Aen.  I  566  uirtutesque  uirosque;  quae  tamen  cum  coeant  in  unam 
notiouem  uirorum  uirtutibus  maxime  insignium,  facile  accedit  'omnium': 
optimus  quisque  cecidit.  —  51.  quaeue  etiaiu  nostro  lotuiu  miserabile 
fratri  attulit.    haec  est  felicissima  et  unice  recta  in  loco  sexcentis  con- 
iecturis   uexato   emendatio  Nicolai  Heinsii,    qui  scripturam  libri  V  'que 
uetet  id'  ortam  intellexit  ex  'quene   etia';   nimirum   'quaene'  hic  ualet 
''quippe  quae',    ut  uidimus   ad  LXIV    180:   uere   optimi  cuiusque   funus 
praematurum  Troia  uidit,   siquidem   etiam  fratri  meo  mortem  coutraxit 
(sic  enim   ''attulit'    accipe:   cf.   ex.  gr.   Cic.  d.  n.  d.   II   3,  7).     iam   dixi 
causam  huius   mortis  ignotam  esse.     in  longa  quae  sequitur  pareutbesi 
fere  easdem  quas  in  c.  LXVIII*  querellas  poeta  profert  (quae  repetitio 
quo  pacto  facile  escusetur,  supra  exposui),  non   solum  fratris  unice  di- 
lecti  dolore  abreptus,  sed  etiam  similem   aliqua   ex  parte  suam  et  Lau- 
damiae   sortem   respiciens.  —   52.   cf.  LXVIII'''  20,   ubi  iam  monui  huic 
parenthesi  ''ei'  (quae  est  uera  et  antiqua  interiectionis  forma)  magis  con- 
uenire  quam  'o'.  —  53.  ei  misero  fratri  iocuuduiu  lumeu  ademptum. 
facile  apparet  cur  poeta  non  et  LXVIIl*  21,   ut  cetera,  transscripserit : 
quae  illic  ipse  conexus  supiieditauit,  hic  abundabant  plane,  cum  prae- 


LXVIllb  54-58.  519 

sertim  onndem  rem  u.  55  sq.  indicarent.  alia  uerba  igitur  cum  circum- 
spicienda  tssent,  repetiuit,  ut  dolori  conuenit,  priora.  quamquam  in 
uulgata  lectione  haec  repetitio  male  instituitur.  lumen  adimitur  mo- 
tienti:  Lucr.  III  1033  luinine  adempto  animani  morihundo  corpore  fudit; 
et  haec  uita  quia  dulcis  est,  iucundum  dicitur:  Verg.  Aen.  VI  363  per 
caeli  iucundum  lumen  et  auras,  Anth.  lat.  499,  5  [PLM.  IV  p.  412]  quani 
facile  offuscant  iucundum  tristia  lumen.  male  autem  se  habet  et  muta- 
tum  subiectum,  quia  sequens  'tecum'  fratris  ipsius  appellationem  prae- 
cedentem  desiderat,  et  omissum  in  hoc  enuntiato  'est',  quod  abesse  apud 
CatuUum  nisi  in  certis  quibusdam  formulis  non  solet;  ipsa  autem  lectio 
uulgata  dubia  est  utpote  ex  G  profecta  (nisi  quod  hic  'adeptum'),  cum 
contra  0  praebeat  'iocundumq;  limine  adeptuiu'.  iam  ad  repetitionem 
priorum  sufficiebat  'ei  misero  adempte'  (nam  'mihi'  ultro  supplemusj, 
cui  accedere  potuit,  quo  repetitio  tolerabilis  fieret,  quaedam  amplificatio. 
et  cum  ex  tradito  'adeptum'  facile  euadat  'adempte'  ('m'  olim  supra 
'pte'  natabat),  quae  restant  olim  ita  expediui,  ut  ^iocimdo  e  lumine' 
restituei"em:  ^e  lumine  adimi'  tam  bene  quam  'e  uita  tolli'  similiaue 
dicuntur.  sed  hic  quoque  otiosissimum  illud  'fratri'  (pro  quo  prius  de- 
deram  'frater')  alio  postea  me  duxit.  nam  ex  'iocundumq;'  elicieus 
'iocundo  in  '  (exaratum  fuit  olim  'iocundum',  posita  'o'  supra  alte- 
ram  'u')  sic  totum  nunc  redintegro  'ei  misero  aetatis  iocundo  in  limine 
adempte';  est  enim  'limen  aetatis'  siue  'uitae'  adulescentia,  ut  Stat. 
silu.   II    1 ,  38   anni  stantes  in   livmie  uitae   (cf.   et  Marklandus  ibid.  II 

6,  70);  et  ad  attributum  'iocundus'  cf.  LXVIIla  16.  —  54,  55,  50.  cf. 
LXVIU*  22  sqq.  —  57,  58.  que  iiuiic  tam  loug^e  uou  iuter  uotii  se- 
pulcra  uec  prope  coguatos  couiposiluui  ciueris.  ex  'que'  Ituli  efte- 
cerunt  'queni'.  sed  quamquam  prononiine  relatiuo  saepius  nouom  euun- 
tiatum  adiungitur  priori  (cf.  u.  30,  61,  65,  91,  95),  tamen  in  hac  parenthesi 
iam  per  se  longiore  quam  male  nouom  inferatur  enuntiatum  cum  magno 
perspicuitatis  damno,  cum  omuia  iusserint  continuaie  fratris  adlocutio- 
nem,  facile  qui  pulcri  fruitur  sensu  intellegit;  ideuique  lubenter,  puto, 
mecum  reddet  poetae  'te',  cum  praesertim  traditum  'que'  ex  uersus 
praecedentis  initio  sit  ortum.  'tam  longe' ;  Veronae  quippe  hoc  curmcn 
scriptum;  Santenius  cp.  Ouid.  tr.  III  3,  37  tani  procul  iynotis  itjitur 
moriemur  in  oris  et  Petrou.  c.  115.  notuiu  cst  quam  fuerit  ueteribu.s 
gratuni  sepeliri  in  terra  patria  et  in  eodem  cum  parentibus  auisque 
monumento;  cf.  ex.  gr.  Ciris  385  cincri  patria  est  iucunda  scpulto,  Duid. 
met.  Xlll  524  condeturque  tuum  monuntentis  eorpus  uuitis.  'uota'  et 
'cognata'  uon  sunt  mera  synonyma,  sed  cum  gradatione  iunguntur:  inter 
monumenta  ^epulcralia  notorum  siue  ciuium,  hoc  est  patria,  et  iuxta 
propinquorum  urnas,  in  quibus  ciueres  ossaque  combustorum  soiebont 
'componi'  (Val.  Flacc.  VII  208,  Lygdam.  2,  26  ibiquo  Broukhus.).  'cognati 
cineres'  (nani  in  plurali,  de  quo  cf.  Neuius  d.  f.  1.  1  p.  411,  non  facile 
inuenitur  genus  femininuni,  mctri  netessitate  cogeute  nuUa),  ut  Prop.   III 

7,  9    et  mater  non  insta  piae  darc  dvbita  terrac  nec  pote   cognatos   intcr 


520  LXVIII''  .oy-62. 

humaic  rotjuK,  Stat.  ailu.  11  4,  22  coynata  funera,  Ouid.  epist.  14,  81  coynalui: 
mortis,  cf.  et  ad  LXIV  384  (LXVIII"  14).  dc  'cineri.s'  f.jima  pro  'einure-,'  (1. 
supra  p.  .51.  —  5J),   (JO.    Hod   Troia  obMcciia,  Troia  iniclicc  hC|Mtltuni 
dclin(tt   c.\trcnio   tcrra   alicna   solo.     huiiis  et  priorihi  dihtichi  meinbra 
por  chiasmnm  iuter  ko    coiitraria  .suut.     te  eepultum  'detinet'  siue  in  «e 
retinet  {y.atsxbi)   nobisque    quibua   deberia   inuidet  (cf.  Tac.  ann.  XII  44 
cum  Nipperdei    adnot.    et  XIV    65,    Stat.   Theb.   XII   561)    terra   aliena 
(oppos.  'nota  sep.')  in  extrema  orbis  parte  (respondet  'tam  longe';.    et- 
enim  qui  'extremum  solum'  oram  Troadi.s  siue  litu.s  Khoeteum  (LXV  7) 
esse  putant,  neque  ad  oi^positionem  attenduut  neque  uero  ad  hoc,  accu- 
ratiorem   loci  definitionem   exhiberi   ablatiuo    illo  'Troia  obscena,  Troia 
infelice';   recte  Santcnius  cp.  Ouid.  tr.  III  3,  13  in  extremis  iaceo  popu- 
li^ue  locisque.     in  illa   auteni  praeposita   loci   defiuitione  Troia  totani 
designat  regionem;   quae    'infelix'    siue  tristis   propterea   uocatur,   quod 
in   terra  ignota  mori   tristissimum   putabatur,    cum  desset   tumulo  pia 
carorum  cura;   in  quali  regione  ignota  obire  et  Tibullus  I  3,  3  sqq.  de- 
precatur  et  Ouidius  tr.  III  3,  38  tristia  fata  uocat;    cf.  et  praeter  Soph. 
Electr.  1115  sqq.    Ouid.  met.  II  337  et  epist.  10,  121,  Verg.  Aen.  IX  485, 
alia.    hoc  igitur  i-espoudet  illis  'nec  prope  cognatos  cineres'.    restat  iam 
uox  'obscena'.     uulgo  ita  appellari    putant  Troiam   utpote   execrandam, 
comparautes   Ouid.  epist.  5,  119,   ubi  nauis   Helenam  Troiam   adducens 
obscena  puppis  uocatur,  et  Accium  trag.  511  R.   obscena  dicta  aliaque; 
quibus  locis  omnibus  'obscenum'  ita  est  'infelix',   ut  malum  in  tenipus 
futurum  omen  significet.     potuit   ergo   ex.  gr.  id,   quod  olim  Laiunedou 
deos  pacta  mercede  fraudauit,  obscenum  in  ueniens  aeuom  uocari;  Tioia 
quo  iure  postea  quoque,   ubi   dudum   poenas  persoluit  (nec  Hor.  od.  lll 
3,  61  sqq.  huc  facit),  et  ipsa  obscena  dicatur,   plane   nos  latet.     melius 
explicaturi  fuissent  'poUuta' ;   cf.  consol.  Liuiae  280  strata  per  obscenas 
corpora  nuda  iiias;   quamquam  et  hoc,  contectam  olim  heroum  cadaue- 
ribus  Troada  et  nunc  obscenam  ease,  nimium  et  paene  ineptum  est.    hic 
quoque  ueruiu  aperit  oppositio.    etenim  terrae  ignotae  uotio  prae  ceteris 
efi^erenda  parum  uel  nihil  eflertuv  solo  illo  ^infelice'.    itaque  quod  eodem 
compendio    ('obsca')    exaratur    'obscura'    restituendum    proposni:    Troia 
ignota   et  propterea  infelice.     omne   nimirum  ignotum   dici  'obscurum', 
notum   est;   cf.   ex.  gr.   Claudian.   r.   Pros.   III   121   sedes   obscurior.     de 
ablatiuo   rarissimo    'infelice'   cf.  Neuius   d.  f.  1.  II  p.  47.     Troia  iterum 
conmemorata  aptam  ad  rem  redeundi  ansam  praebuit.  —  61,  62.  fertur 
simul  uudique  pubes  (jJraeca  peuetralis  deseruisse  focos.    ne  mireris 
'fertur  deseruisse'  post  'cooperat  ciere'  (48)  expectesque  potius  ''deseruit': 
est  haec   sollemnis  poetis   circumscriptio  plurimis    locis   obseruanda,  in 
quibus  'dicitur',  'traditur'  similiaque   uim   suam  perdunt,  ut  Ouid.  fast. 
II  289  ante  louem  gcnitum  terras  habuisse  feruntur  Arcades,  et  luna  gtns 
prior  illa  fuit;  cf.  Marklandus  ad  Stat.  silu.  V  1,  33.    lacunosum  deiude 
uersum  suppleui  recipiendo  Italorum  commentum  'simul';  quod,  si  olim 
'simol'  scriptum  fuit,  facile  inter  ^r'  et  'und'  intercidere  potuit;  quam- 


LXVIIl''  63—68.  521 

quam  et  alia  supplementa  praesto  est  excogitare;  ueluti  Froehlichius  'cun- 
cta',  Eldickius  'lecta',  ego  aliquando  'ualida'  coniecimus.  ad  'undique' 
Eldickius  cp.  Bion.  XV  9  ovSi  zig"EXlriv  ovzs  Mvy.rjvaiav  ovx'  "HXtdos  ovts 
Aa-Awvcov  (leLvsv  sov  v.uxa  Swfia,  (psgav  SvGxavov"jQrja.  cf.  etStat.  Ach.  I 
406  sqq.  librariis  iterum  debetur  forma  uulgai-is  ''Graeca'  pro  ea,  quae 
poetis  Latinis  (de  prosa  oratione  cf.  Nipperdeius  opusc.  p.  286)  ubique  in 
sermone  paulum  altiore  est  usitata;  'Graia'  uere  restituit  LMuellerus  (cf. 
statim  u.  69  et  LXVI  58).  'foci',  qui  interdum  penates  iuxta  focum 
positos  indicant  (ut  Prop.  IV  11,  42),  audiunt  'penetrales',  quemadmo- 
dum  omne  quod  interius  positum  est  (cf.  tecta  p.  Verg.  G.  I  379,  scdes 
p.  Aen.  IV  504),  hoc  est,  domestici:  Aen.  V  660  rapiuntquc  focis  pene- 
tralibus  ignem,  Cic.  d.  n.  d.  II  27,  67  penates  . .  etiam  penetrales  u  poetis 
dicuntur  et  de  har.  resp.  27,  57  abditos  ac  penetrales  focos.  superflue 
'deos'  pro  'focos'  Itali.  —  63,  64.  nei  Paris  abducta  gauisus  libera 
uioeclia  otia  pacato  degeret  iu  tlialamo.  ^nei',  ut  supra  3,  pro  'ne'. 
Paris  'gauisus',  dum  laotus  tiuitur  ouatque  Helena  rapta  (Verg.  Aen. 
VII  362  abducta  uirgine  piaedo,  X  79),  quae  prisca  cuni  seueritate  audit 
'moecha',  degit  siue  peragit  'otia  libera',  a  nullo  tuibata  (Ouid.  a.  a. 
II  729  cum  libera  dantur  otia,  Hor.  epist.  I  7,  36;  Culex  73  otia  degen- 
tem),  in  thalamo  (Hor.  od.  I  15,  13  sqq.)  'pacato',  tuto  securoque  (Lucr. 
V  1154  pacatam  degere  uitam).  —  65.  quo  tibi  tuni  casu,  pulcherriuia 
Laudamia.  qua  occasioue,  cura  Troiam  properatum  est.  Laudamiam 
ut  pulcritudinis  specioien  (quod  innuit  superlatiuus)  praedicat  ex.  gr. 
Aegritudo  Perdicae  229  [PLM.  V  p.  122J.  —  66.  ereptum  est  uita  dul- 
cius  atque  anima  coniugium.  hoc  est  coniux  (ut  44),  qui  uon  solum 
dulcior  quam  uita  iLXIV  215,  Culex  212  tua  dum  mi  carior  ipsa  uita 
fuit  uita,  Lucan.  V  739  uita  mihi  dulcior  ..  coniux),  sed  etiam  quam 
uita  atque  anima  audit  (cf.  Hor.  od.  IV  8,  14  spiritus  et  uitu),  arden- 
tissimus  nempe  ut  mulieris  amor  depingatur;  ad  quem  declarandum 
etiam  faciunt  sqq. :  —  67,  68.  tanto  te  absorbeus  uertice  auioris 
aestus  in  abruptum  detulerat  baratliruui.  'tanto'  (supple  ''enini')  ad 
Buperiora  spectat,  non  cuui  'quale'  u.  69  cobaerot.  ^imoris'  iu  medio 
positum  tam  ad  'aestus'  (Ouid.  am.  III  5,  36  acstus  amoris  erat)  quam 
ad  'uertice'  pertinet;  pro  quo  Itali  'uortice'  uoluerunt  restituere,  in- 
ferentes  discrimen  postea  demum  a  grammaticis  inueutum,  cum  'uortex' 
forma  iam  inde  a  Scipione  Africano  magis  increbuisset  (Charis.  p.  88  K., 
Quifitil.  I  7,  25).  iam  obuia  maiis  aestiiantis  iniagine  (^Ouid.  epist.  15,  25) 
puellam  absorbuerat  aestus  amoris  uertice  (Aeu.  1  117  uorut  uc<pture  uer- 
tex,  Plaut.  Bacch.  UI  3,  67,  Cic.  Brut.  81,  282  Ininc  absorbucrat  aestus 
gloriae,  lustin.  IX  1,  13  sorbentis  aestm  uorago)  et  ita  dctulerat  siue 
abripuerat  in  uoraginem  profundam  atque  periculosam  (cf.  ex.  gr.  Tac. 
h.  1  48  mox  Gulbuc  amicilia  in  ubruptum  tractus).  nani  barathrum  otiam 
ile  maris  jjraecipiti  piofuudo  adhil>etur  (Aeu.  III  420  lutuum  inplucuta 
Charybdis  obsidet  atque  imo  baruthri  tcr  gurgitc  u(istos  sorbct  in  ubruplum 
fluctus);    et  ut  ab  Hesychio  A'«pt'(id/s'   uxplicatur  j;«<'.""   &aldaoij'i,  apte 


522  LXVIIl''  09     72. 

cj).  Vulpiu.s  llor.  od.  1  27,  VJ  nuanla  luborabus  Charybdi,  diyue  inicr 
vwUore  llammu.  sed  quodnam  erat  illud,  qnod  baratbri  uoce  indicatur, 
periculuni,  quae  i^erniciesy  morteni  esse  uolunt  ProteHilai.  alio  me  ducit 
plusquamperfectum  'detulerat',  quod  nisi  ad  tempus  nuptii»  praecedens 
non  referri  posse  uidetur:  in  taiu  uehementem  altumque  amorem  inci- 
doras  uiso  primum  Protesilao  (Theocr.  3,  42  wg  Ldtv,  wg  lyiuvrj,  wg  tg 
^a^vv  aXlez'  tQcoTa),  ut  uita  atque  anima  hic  tibi  fieret  carior,  tu  sine 
hoc  uiuere  omnino  nequires.  hoc  est  illud  barathrum,  in  quod  eam 
abripuerat  amor  insanus  quodque  absorbuit  eam  tum,  cum  subito  Pro- 
tesihuis  ad  Troiam  uocabatur  (cf.  ad  77).  iterura  nunc,  ut  Alexandri- 
norum  discipulus  gnauus,  poeta  a  proposito  aberrans  barathri  depinf^endi 
occasionom  adrijjit:  —  <>*.),  70.  (|ual<'  rcrunl  («rai  PlHMiemn  prope 
Cjileiioiim  siccure  cmiilsa  piiigiic  paludc  sulum.  l'heneos  est  urbs 
Arcadiae  sub  Cyllenc  monte  in  ualle  sita,  quam  iam  Homerus  II.  II 
605  sqq.  conmemorat;  Theneum'  formam  neutralem  ut  habet  Plin.  h.  n. 
IV  6,  10,  ita  hic  sequi  uidetur  Catullus.  uallis  autem  illa  cum  tam 
aquis  ex  Cyllene  confluentibus  quam  Olbii  fluuii  inundatione  laboraret 
paludum  copia  nimia  (de  lacu  quodam,  cui  et  ipsi  Phenei  nomcn,  cf. 
Herod.  VI  74  et  Ouid.  met.  XV  332),  iam  olim  fossae  sunt  factae,  qui- 
bus  deriuarentur  stagna;  quas  Herculi  deberi  adserunt  fabulae.  Pausan. 
VIIl  14  Sia  ^iaov  ds  agv^tv  'HQatiXrjg  tov  ^tvtazav  ntStov  Qtvfia  tivai 
zcp  nOTancp  xco  Ol^uo,  ovziva  Aqoaviov  AQ-nciScov  KaXovGLV  tztQOL  Kal  ovv. 
"Ol§iov,  firjKog  [liv  tov  OQvyfiazog  azccdioi  ntvzrjTiovTci  tiOL,  ^d&og  di, 
oaov  (ij]  ntTtzcoKog  saxiv  avtov ,  yia]  ig  tQiccKovza  Tia&rjKtL  nodag.  unde 
apparet  quo  iure  comparationi  ansam  dederit  altitudo  fossarum,  quae 
'barathra'  uocabantur:  Strabo  p.  389  'EQaroa&ivrjg  di  cprjat  ntQL  ^tvtov 
fiiv  zbv  'AvCav  nalovfitvov  noTafibv  Xcfivd^tLV  xa  nQO  r^g  noXtcog,  Kaza- 
dvta&ac  6'  tig  zLvag  ^&fiovs  ovg  yiaXtLa&ai  ^tQt&QU  iterumque  Pausan. 
1.  1.  vcp  fnaTtQco  Si  iazL  za  oQtL  ^cxQaO^QOV  z6  vScoq  KazaStxbiitvov  £x 
zov  ntSCov.  T«  Si  ^aQa&Qa  ol  ^tvtaxai  xuvtcx  cpaaLV  tivaL  x^t-QonoLrixa, 
noLfjaaL  Si  avxa  'HQay,Xia  (uide  cetera,  in  quibus  diuersam  a  nostra 
fabulae  speciem  habes);  cf.  et  Bursianus  geogr.  gr.  II  p.  199.  hoc  igitur 
barathrum,  ubi  paludem  emulsit  siue  exhausit  absorbuitque  (cf.  LXXX  8, 
Tac.  Agr.  31  siluis  ac  paludihus  emulgendis  ex  emendatioue  nostra), 
siccat  siue  exsiccat  (praesens  autem  tempus  de  re  ad  suum  aeuom  du- 
rante  adhibet  poeta)  uallis  solum  iam  pingue  ac  fertile,  quale  inprimis 
est  aptum  agrorum  pecorumque  culturae  (Verg,  G.  I  64  terrae  pingue 
sohim).  nam  in  'siccare'  uerissime  Schraderus  correxit  traditum  'sic- 
cari',  quod  nemo  bene  sanus  ita  defendet  \\t  'quale'  pro  ablatiuo  habeat; 
quae  forma  et  exemplo  et  probabilitate  caret.  —  71,  72.  qiiod  quon- 
dam  caesis  moiitis  fodisse  mednllis  aiidit  falsipareus  Amphitryo- 
uiades.  'quod',  barathrum.  'meduUae'  de  monte  interiore,  ut  similiter 
adnotante  Vulpio  de  tellure  Sil.  Ital.  XII  135;  adice  Grat.  Cj^neg.  444 
ruptoque  e  pectore  montis,  Verg.  Aeii.  III  575  uisccra  montis,  Sen.  epigr. 
52,  5;  cf.  Gerberus  libri  'd.  Sprache   a.  Kunst'  I  p.  375.     'caesis',   ut 


LXVlIl^b  73_78.  523 

Plin.   h.  n.   XII   praef.   2    caedi  montes  in  marmoi-a.     'Amphitryoniades' 
saepius  inde  ab  Hesiodo  Hercules   audit,  ut  Aen.  VIII  214;   sed  iterum 
doctrinam  Niligenam  ostendit  poeta  Romanus  secundum  illud  exemplaris 
sui  xpsvSonaTcoQ   (quod  paulo   aliter  adhibet  Callim.  hymn.  Cer.  99)   illi 
adiciens  attributum  noue  formatum  'falsiparens' :  Amphitruonis  filius,  qui 
tamen  eum  falso  uocat  parentem  suum,  utpote  ex  loue  prosatus.     ^audit' 
(sic  uere  Palmerius,  minus  bene  Weisius  'gaudet',   pro  tradito  ^iudet'), 
qaemadmodum    alibi    ut    'uocari,    appellari'     construitur    adhibeturque 
(Kuehnerus  gr.  1.  II   p.  10.45q),   ita  hic  noue   et  sine  dubio   ad  fontem 
graecum  cum  infinitiuo  iunctum  adaequat  'fertur';  quod  eo  facilius  fieri 
licuit  quod  ''cluet'  prisci  eodem  modo  ponebant  (cf.  ex.  gr.  Lucr.  IV  53 
cluet  de  corpore  fusa  uaguri).  —  73,  74.  lempore  (iiio  certa  Stymphalia 
monstra  sagitta  perculit  imperio  deterioris  eri.    accuratius  res  in 
lustratur:  postquam  (XXXV  13)  uersatus  in  Arcadia  (et  Stymphalos  uicina 
Pheneo;    Bursianus    1.   1.    p.   195)    quintum    athlorum    (aerumnarum)    ab 
Eurystheo  inpositoruni   a\isoluit,   sua  spoute  hoc  quoque  parergon  bara- 
thron  illud  fodiendi  suscepit.      'certa',   semper   scopum    feriente:    Ouid. 
met.  I  519   et  Hor.  od.  I  12,  23  sugitta  certa,    Aen.  XI  767   liastam  cer- 
lam,  Val.  Flacc.  I  366  certa  iacula.    'monstra'  autem  aues  Stymphalias 
propterea  uocare  uidetur  poeta ,  quod  carne  humana  uescebantur  (Pausan. 
VIII  22;    cf.   et  Hygin.   fab.  20   et  30,    Seru.   ad  Aen.   VII [   300,    schol. 
Apoll.    Rhod.    H    1053,    Prellerus    myth.   gr.    11   p.   197  sqq.).      "'perculit', 
interfecit;  Mart.  IX  101,  7  Htympltulidas  astris  ahstuiit.    dominus  autem 
'deterior',  tum  uiribus  quam  uirtute   inferior,   Eurystheus    ab   ipso  Her- 
cule  est  uocatus   Hom.  Od.  XI  621    (laXa  yaQ  noXv  xsiQOvi  qpwTi   StS^ri- 
(iriv,  6  dt  fioL   %aUitovq   tTtirsUtr'  ah&Xovg  (U.  XIX  98  sqq.);   et  multi 
in  uexando  Eurystheo  poetae  (Prellerus  I.  I.  p.  186).    obuiae  autem  quae- 
stioni,  quomodo  tandem  hoc  fieri  potuerit  ut  iudigno  seruitio  premeretur 
heros,   respondetur   disticho   sq.,   nimirum    uirtutes    ostendendo   beneque 
de  genere  humano    merendo   strauisse    illum  sibi  iter,  quo  enisus   attin- 
geret  arces  igneas,  deus  fieret:  —  75,  70.  pluribiis  ut  caeli  tereretur 
ianua  «liuis,   Hebe   nec  longa  uirginitale   lorel.     'iauua'  de   introitu, 
ut  Verg.  Aen.  VI  127  patet  atvi  iaiiua   Ditis;  cf.  Mimen  terere'  supra  ;!1. 
non  sine  lepore  est  dictum  hoc  'ne  uetula  uieta  fieret  Hebe';  quam  deam 
(luuentam  dictam  Romanis)  notum  est  a  lunone  placata  in  matrimonium 
Herculi  esse  concessam  (Prellerus  1.  1.  p.  257);    llom.  Od.  XI  602  avzog 
di:    fi6t'    dd^avdtQiai    i)-£oiai    rtyjrfrwt    tv    \)-aXnjg    H«t    t'xtL    KaXXiacfVQOV 
"lll^riv.  —  77,  78.  sed  tuus  altus  amor  baratiiro  Init  altior  illo,  qui 
tuum   domitum   ferre   iug'um  docuit.     redit  a  degressione   ad   Lauda- 
miam,   ut  'tuus'   monstrat  (cf.   67);    caueasque,    ne    ab   Herciile  iugum 
Eurysthei   suscipiente  aliquid   similitudiuis    in   hoc    distichon   redundaro 
l)utes.      in    iusta   autem    uerborum    dinicillimorum    ct    interpretationo    et 
emendatione  ualde   inter  se  discrepant  docti,   ([ui  in  hoc  tamen  conson- 
tiunt,  poetam  adludero   ad   ea   quae   ])ost  Protfsilai    inortem   acciderunt, 
uiam  monstrante  IVossio  his  uerbis  'Laodamia  uiuentcm  maritum  llectero 


524  LXVIIT»'  78. 

iioii  i)otuit,  quominus  se  lelicta  Uium  proficisceretur;  mortuo  perHUiisit, 
ut  rolictiH  inferiH  ad  se  rediret'.  haec  ut  priHcae  fabulae  formae  parum 
conuenire  supra  demonstrauiraus,  ita  a  ucro  aberrauerunt  doctorum  in 
in  illis  *qui  tumii'  sanandis  coniecturae,  cura  aut  a  puella  uiro  mortuo 
aut  ab  hoc  puellae  iugum  in])0Hitum  osHe  finf^erent  miro  modo  negle- 
gcntesque  formulae  illiua  usum  certum.  ad  r(uam  quod  attinet,  res  est 
notissima  homines  a  Venere  auersoa  et  uirginitate  tumentes  compaiari 
solere  a  poetis  et  Giraecis  et  Romanis  cum  iuuenco  iuueucaue  aut  cura 
equo  equaue  in  campo  libere  lasciuiente  iugumque  aut  frena  detrecfante; 
eoademque,  ubi  amori  siue  legitimo  siue  furtiuo  ceaserint,  sub  iugum 
ire  aut  habenas  accipere  domitos  dici;  unde,  cum  iam  pari  cursu  eant 
uir  puellaque,  apud  Graecos  ov^vysg,  coniuges  apud  Latiuos  uocari. 
inlustrat  imaginem  cum  Prop.  II  3,  47  ac  ueluti  pri7no  taurus  detractat 
aratra,  poat  uenit  adsueto  mollis  ad  arua  iugo,  sic  primo  iuuenes  trepi- 
dant  in  amore  feroces,  dehinc  domiti  post  liaec  aequa  ct  iniqua  ferunt, 
tnm  Ouid.  epist.  4,  21  sciUcet  ut  teneros  luedunt  iuya  prima  iuuencos 
frenaque  uix  patitur  de  gregc  cax>tus  cquus,  sic  malc  uixquc  suhit  pri- 
mos  rudc  pectus  amores.  igitur  quisquis  uenerem  ante  repudiatam  iam 
non  recusat,  seu  mas  est  seu  femina,  is  ceruices  iugo  submittere,  is 
iugum  ferre  dicitur:  Plaut.  Curc.  T  1 ,  50  iamnc  ea  fert  iugum? ,  Hor. 
carm  II  5,  1  nondum  subacta  ferre  iugum  nalet  ceruice,  nondum  munia 
comparis  aequare  nec  tauri  ruentis  in  uenerem  tolerare  pondus.  circa 
uirentes  est  animus  tuae  campos  itinencae  eqs.;  Ouid.  epist.  6,  97  scilicet 
ut  tauros  ita  te  (lasona)  iuga  ferre  coegit  (Medea).  similiterque  Tib.  I 
4,  16  {puer)  paulatim  sub  iuga  colla  dabit,  Ouid.  rem.  am.  90  et  tua 
laesuro  subtrahe  colla  iugo.  plerumque  autem  imponere  iugum  dia  fin- 
gitur  Venus:  Hor.  od.  I  33,  11,  III  9,  18,  Sen.  Phaedra  584  iUar  feroces 
sentiunt  Veneris  iugum,  Claud.  laus  Serenae  120  quarum  Cythereia  nec- 
dum  sub  iuga  ceruices  niueas  Hymenaeus  adegit.  legitimo  autem  conubio 
iunctis  praeesse  lunonem  lugam  notum  est.  ad  homines  subactio  re- 
fertur  aut  in  simillima  imagine,  qua  amantes  equo  equaeue  frena  acci- 
pienti  conferuntur  (cf.  ex.  gr.  Stat.  silu.  III  5,  26  tua  [uxoris]  frena 
libens  docilisque  recepi  et  semel  insertas  non  mutaturus  habenas  usque 
fero),  aut  si  uiri  feminaeuo  ueneri  reluctantes,  quemadmodum  animalia 
iugi  impatieutia,  uel  ui  uel  multo  certe  cum  labore  domiti  dicuntur, 
unde  apud  Lucil.  XXX  51  et  52  LM.  cupidus  amator  ad  puellam  fero- 
cem  hoc  clamat:  a!  ego  te  uacuam  atque  animosam  Thessalam  ut  indo- 
mitam  frenis  subigam  ante  domemque!  cui  uirgo  uoce  contempta:  tune 
iugo  iungas  me  apte  et  succedere  aratro  inuitam  et  glaebas  subigas  pro- 
scinderc  ferro'^  quo  in  dialogo  equos  frenandi  et  iugum  iuuencis  im- 
ponendi  imagines  suauiter  commiscentur,  ut  etiam  in  illis  incerti  poetae 
tragici  (125  sq.  Ribb.)  uersibus:  erras ,  erras:  nam  exidtantem  te  et  prae- 
fidentem  tibi  repriment  ualidae  legum  habenae  atque  imperi  insistent  iuga 
Ciugo'  codd.).  hinc  etiam  apud  Ouid.  epist.  9,  6  Herculi  (quem  uiucere 
sane  magnuni  erat)   lole  imponere  iugum  audit.     apparet   autem,  ut  ad 


LXVIIli'  79-80.  525 

propositum  redeamus,  peruersissime  cogitari  de  mortuis  siue  Protesilao 
siue  Laudamia,  hi  cum  uiuentes  olim  iugum  ferre  didicerint,  utpote  per 
breue  licet  tempus  coniuges.  nec  magis  totius  loci  conexus  tali  fauet 
sententiae.  nam  inde  profectus ,  amore  flagrantem  Laudamiam  in  domum 
Protesilai  uenisse,  superato  itinere  per  multas  degressiones  flexuoso  poeta 
nunc  ad  illud  initium  reuertitur  paulatim,  ut  u.  91  sq.  Lesbiam  in  suum 
gremium  uenientem  iterum  cum  heroine  Thessala  comparet.  barathrum 
autem,  in  quod  haec  delata  erat,  uidimus  fuisse  id  ipsum  quod  sine 
iuutne  amato  iam  uiuere  nequiret.  quo  barathro  si  profundior  dicitur 
fuisse  profundus  puellae  amor  {^a9vg  fQcog  Theocr.  1.  1.),  eam  ex  illo 
emersisse  atque  uiam,  qua  frueretur  amplius  eo  qui  sibi  uita  atque 
anima  esset  carior,  inuenisse  significatur.  firmiter  autem  recordantes,  ad 
limen  narrationis  (uirginem  amore  uesanam  in  amasii  domum  uenisse) 
pede  lento  redire  poetam,  iam  quae  fuerit  illa  uia  ultro  intellegimus: 
cum  sponsus  ad  expeditionem  Troianam  uocaretur,  puella  alto  amore 
suo  impulsa  nec  leges  pudoris  uirginalis  morisque  traditi  nec  deos  cu- 
rauit,  sed  inferens  se  sponsi  aulae  precibus  suis  tandem  adegit  iuuenem, 
ut  uel  inperfecta  domo  fierent  nuptiae.  hoc  est  illud  'amor  tuus  altus 
ferre  iugum  docuit  domitum  Protesilaum' :  quidquid  ille  reluctabatur  ut 
pius  deorum  cultor,  resistere  non  potuit  instanti  mulieri  moremque 
inuitus  ei  gessit  ('domitum',  superatum,  ut  Sal.  Cat.  7,  5  uirtiis  omnia 
domuerat  alibique).  restat  emendandum  'qui  tuum'.  dedi  olim  ab  Al- 
dinarum  et  Vossii  coniccturis  quibu.sdam  profectus  'qui  toruum  domi- 
num' :  adeo  interdum  in  aperta  luce  eaecutimus.  nam  ut  mittam,  'toruum' 
non  bene  quadrare  in  Protesilaum  reluctantem  ('inuitum'  melius  foret), 
id  quod  est  'dominum'  planissime  adest,  siquidem  'tuus'  ('meus,  suus', 
porro  'tua'  cet.)  haud  raro  indicant  araatorem:  Lydia  41  Luna,  tuus  tccum 
est,  cur  non  est  tt  mea  mecuvi':' ,  Hor.  od.  I  25,  7  me  iuo  longas  perexmte 
noctes  ct  I  15,  32  non  hoc  pollicitus  tuac,  Tib.  I  4,  75  pareat  ille  suae, 
Prop.  I  9,  22  posse  ncgare  tuae,  Ouidius  saepius.  quodsi  iam  una  syllaba 
ad  uerborum  integritatem  deest,  quid  magis  in  rem  poterit  esse  resti- 
tuto  'quine',  hoc  est  'quippe  qui'  (cf.  ad  51)?  iamque  (quo  sententia 
nostra  plane  confirmatur)  ad  iuuctae  cum  Protesilao  suo  puellae  amo- 
rem  tenerum  feruidumque  describondum  noua  degrt-ssione  tnuisit  poeta. 
—  7i),  80.  iinii)  nec  tam  cariiiu  conleclo  actftte  parcnti  iiim  caput 
scri  nata  ncpotis  alit.  ''nam'  ad  'altus  amor'  spectat.  fnndum  ima- 
ginis  iam  AStatiua  uidit  esse  Pindarum  Olymp.  11,  86  (ii.X'  torf  naig  i^ 
dloxov  natQl  no&8iv6g  ikovti-  vsozcczog  to  naliv  r'iStj ,  (laXa  Ss  rot  d'fQ- 
fiaivBi  (pikoratt  voov.  infl  nlovTog  6  Aaj^tuv  noiniva  tnanzov  aXXozQiov 
&vdaKovzt  azvyfQcozazog,  cui  praeiuit  Honi.  11.  IX  481  xnt  «f  (filqa 
(Lofi  TS  nazrjQ  ov  naiSa  cpilrjari  ^ovvov  zriXvyszov  noXXoiaiv  tn\  v.z(azfa- 
Gtv.  cui  imagiui  transmarinae  admiscuisso  poetam  coloros  Romanos  mox 
uidubimus.  diuiti  per  senium  paeno  enecto  (Aen.  IV  699  confectum 
actate  parcntem)  unica  filia  alit  siue  oducit  anxie  (Hor.  sat.  II  5,  46) 
ut  carum  caput,   in   quo  ouiuis  uui   cura  amorque  residot  (Ilor.  ibid.  94 


526  l.XVIIl''  81—84. 

uti  uelet  carum  caput,  Verg.  Aen.  IV  354  capitisque  iniuria  cari,  Val. 
Flacc.  n  404  et  TV  24),  nepotem  Hcruni,  hoc  est,  siue  naturaliter  pro 
longaeuo  auo  (Aen.  VI  704  et  VIII  581,  Auson.  XIII  19  Sch.)  eiue  potius 
cum  affectu  'diu  expectatum'  (fiiiae  matrimonio  longum  per  tempus  ete- 
rili),  plane  ut  graecum  ml>iyovog  et  xrii.vyixoq\  Santeniua  cp.  Hom.  hymn. 
Cer.  164  sq.  et  219  naidu  8i  (loi  xQtcps  xovSs ,  xov  oipCyovov  xat  utXnxov 
wnccGav  ad^civttxoi,  nolvaQjixoq  ()i  ftoi  taxiv.  —  Hl  ,  H2.  (|iii,  ciini  (lilli- 
tiis  iiix  taiKlein  iniientiiH  iiiiitis  iioiiicii  tcstatas  intiilit  in  tal)ii]ns. 
nepotuliis,  ubi  post  longam  expectationem  (cf.  ad  LXII  2)  adquisitus 
adeptusque  est  (Ter.  Heaut.  IV  7,  12  inueniendus  est  aliquis,  labore  in- 
uenta  mea  cui  dem  bona;  sic  Graeci  BVQia-nsiv)  aui  opibus  (datiuus)  et 
'nomen'  heredis  'intulit'  siue  inferendum  dedit  in  testamentum  sollemne 
praesentibus  testibus  scriptum  ob.signatumque.  ut  hoc  'nomen  intulit' 
(an  poetice  pro  'cuius  noraen  inlatum  est'  siue  'qui  nominatim  scriptus 
est  heres',  ut  Cic.  ait  de  or.  I  38,  175V)  sine  exemplo  est  dictum  ad 
similitudinem  illius  'heredis  nuncupatio',  ita  tabulae  testamenti,  quem- 
admodum  plenius  loquuntur  icti,  nouo  modo  audiunt  'testatae'  (nnde 
Schraderus  coniecit  'ceratas');  sed  cum  nnda  uox  'tabulae'  saepissime 
adhibeatur  de  testamento,  'testatas'  non  explicuerim  'quae  supremam 
uohintatem  senis  indicant'  (cf.  ex.  gr.  'ius  testandi'),  sed  'quae  testato 
(coram  testibus)  sunt  factae';  cf.  Guil.  Reinius  Hbri  'das  Privatrecht' 
p.  791.  recte  autem  Santenius:  'totius  loci  intellectus  pendet  a  lege 
Voconia,  quae  prohibebat  nequis  feminam  (ue  unicam  quidem  filiam)  in- 
stitueret  heredem  [cf.  lleinius  I.  1.  p.  778  sqq.];  quae  si  uera  est  animad- 
uersio,  non  amplius  cum  aliis  himc  nepotem  ab  intestato  heredem  nec 
eo  nato  testamentum  rumpi  dicemus;  quippe  qui  auo  raaterno  nec  suus 
nec  agnatus  erat,  sed  ab  eo  heres  scribi  poterat'.  —  83,  84.  impia  de- 
risi  gentilis  gaiidia  tollens  suscitat  a  cano  uolturiiim  capiti.  nepo- 
tulus  heres  institutus  gentili  alicui  (cf.  Reinius  1.  1.  p.  506  sqq.),  qui 
secundum  legem  XII  tabularum  si  paterfamilias  intestato  moritur ,  familia 
pecuniaque  ei-us  agnatum  gentiliumque  esto  iam  inhiauerat  diuitiis,  gaudia 
scelesta  (ad  XXIIl  10),  quibus  spem  senis  nepotem  desiderantis  frustrari 
gauisus  erat  ille  in  tacito  sinu,  euertit  funditus  et  iam  ipsum  spe  de- 
ceptum  risui  tradit  (Hor.  sat.  H  5,  57  captatorque  dabit  risus  Nasica  Co- 
rano)  simulque  illum  abigit  remouetque  ab  auo  tamquam  uolturem  iam 
nihil  praedae  captaturum;  Plaut.  trin.  101  tujn  autem  sunt  alii  qui 
te  uolturium  (=  auidum  opum)  uocant,  Ouid.  trist.  1  6,  11  aut  iit  edax 
uultur  corpus  circumspicit  .  . ,  sic  mea  nescio  quis,  rebus  male  fidus 
acerbis,  in  bona  uenturus,  si  paterere,  fuit,  Mart.  VI  62,  4  cuius  nul- 
turis  hoc  erit  cadauer ,  Sen.  epist.  95,  43  amico  aliquis  aegro  adsidet; 
probamus.  at  hoc  hereditatis  causa  facit:  niiUur  est,  cadauer  expectat; 
simili  imagine  Hor.  sat.  II  5,  56  coruum  deludit  hiantem.  denique 
'canum  caput'  quoque  copulatum  ob  allitterationem  paene  in  prouerbium 
abiit:  Plaut.  Asin.  V  2,  84  et  Bacch.  V  1,  15  et  Cas.  III  1,  4  et  Merc. 
II  2,  34,  Tib.  I  1,  72,  Ouid.  fast.  V  57,  Pers.  1,  83.     de  ablatiuo  'capiti' 


LXVIIP  85-90.  527 

cf.  Neuius  d.  f.  1.  I  p.  238.  —  85.  nec  tautum  niueo  ganisa  est  ulla 
columbo  compar.  tenero  aui  amori  adiungit  cupidam  illam  auidamque 
libidinem  columbarmn.  Prop.  11  15,  27  exemplo  iuv,ctae  tibi  sint  in 
amore  columbae,  masculus  (=  columbus  niueus:  XXIX  8)  et  totum  femina 
(=  compar;  Ouid.  am.  III  5,  38  iu  uacca  compare)  coniugium,  hoc  est, 
uxor  tota  coniugii  amore  ardens;  porro,  ut  Plin.  h.  n.  X  104  dicit, 
columbae  coniugi  fidem  non  uiolant  comniunemque  seruant  domum  (cf.  et 
Porphyr.  ad  Hor.  epod.  16,  32  dicitur  columba  nuUi  alii  succumbere 
quam  cui  se  semel  iunxit);  unde  haec  comparatio  omni  a  parte  in  Lauda- 
miam,  tam  amoris  flagrantis  quam  fidei  piae  exemplar,  optime  quadrat. 
'pulla'  male  IVossius  uoluit  pro  'ulla',  quo  uix  possumus  carere,  alioquin 
cum  expeetes  'gaudet'.  auidum  columbae  amorem  depingunt  sqq.:  — 
86,  87,  8S.  quao  multo  dicitur  inprobius  oscula  mordeuti  semper 
decerpere  rostro  quam  quae  praecipue  multiuola  est  mulier.    Prop. 

I  20,  27  (Zetes  et  Calais)  oscula  suspensis  indabant  carpere  pahnis; 
et  spissa  ('semper')  columbarum  rosti-is  mordentibus  oscula  inprouerbium 
abiere:  Cn.  Matius  fr,  4  M.  columbuJatim  labra  consercns  labris,  Sueins 
puUorum  fr.  1  (ex  emendatione  nostra  Misc.  Crit.  p.  22)  se  incidunt, 
exin  labellis  morsicatim  lusitant ,  Maecenas  ap.  Sen.  epist.  114  et  labris 
columbatur,  Mart.  XII  65,  7  amplexa  coUum  basioque  tam  longo  blandita 
quam  sunt  nuptiae  columbarum.  'inprobius',  magis  inmodice,  ut  'in- 
probum'    dicitur   omne,    quod  modum   excedit  (Verg.   G.   I  119   et  Aen. 

II  356,  Hor.  od.  III  24,  62,  alia);  ad  quod  accedit  'multo'  (cf.  ad  XLV  15) 
ut  aj)ud  Lucil.  XXX  78  M.  inprobior  vudto  quam  de  quo  diximus  ante. 
et  cum  his  'multo  inprobius'  cohaeret  'quam  quae',  id  quod  aperta 
ueritate  pro  tradito  'quamquam'  feliciter  restituit  IVossius;  nam  dicitur 
columba  maiore  etiam  ardore  correpta  quam  mulier  omnium  maxime 
adpetens  uiri;  in  'praecipue'  (=  maxime,  ut  Hor.  epist.  I  1,  1U8  prae- 
cipue  sanus,  Apul.  met.  V  2  praecipue  mirificus)  ergo  uis  est  posita. 
'multiuola'  est  cincc'g  Xtyofifvov;  nam  etsi  Eoenschius  libri  'Itala  und 
Vulgata'  p.  226^  adfert  Sirac.  9,  3  ne  respicias  muliercm  multiuolam,  ne 
forte  incidas  in  laqueos  iUius  (quo  loco  olim  ad  emendandum  Plaut. 
Truc.  II  4,  80  sum  usus),  tamen  hic  non  meretrix  desiguatur,  sed  femina 
multos  coniugis  amplexus  uoleus;  ceterum  cf.  'iiolus'  a  'iiolle'  et  mox 
100  omniuolus,  Varronis  ap.  Non.  p.  123  midticupidus.  denique  'di- 
citur  decerpere'  post  85  'giinisa  est' ,  ut  supra  61.  —  >^*.),  *M>.  scd  lii 
horum  mnguos  uicisti  sola  furorcs,  ut  scmel  cs  ilauo  conciliata  uiro. 
'tu',  Laudamia;  et  obseruetur  ars,  qua  poeta  indo  a  u.  65  heroines  ad- 
locutionem  pro  filo  habuit,  quo  duce  ex  degiessiunum  tanuiuani  hibyrintho 
oxitum  sibi  muniret.  'horum',  aui  illius  et  oolumbae;  qiiorum  magnum 
uehementemque  amorem  (Ouid.  met.  IX  583  paritcr  rcditrc  furores,  iam 
plurali  magnitudiuem  indicanto)  supergrtssa  est  Laudamia,  ubi  nuptiis 
optatis  cum  Protesilao  suo  est  iuncta.  uno  nimirum  uerbo  digitus  inteu- 
ditur  in  heroines  sortem  posteriorem,  qua  fidus  tlagrant^quo  nmor  eiu8 
sane  eluxit  (cf.  supra  p.  514).     'ut  semel'  licet  nota  signiticatione  possit 


528  LXVITP'  91—95. 

uti  (Prop.  I  15,  20  Mi  semd  Haemonio  labuit  hospitio),  non  male  tamen 
ad  uerbuin  inti.-llof^etur  'semel'  (=  per  unam  noctem).  flaunm  crinem, 
quo  pulcriludo  innuitur  (cf.  ad  LXIV  63),  in  Proteailao  laudat  Philostr. 
hcr.  II  2.  'conciliata' ,  siue  'precibus  tuis  in  raatrimonium  adBumpta' 
siue  potius  ^Venere  mixta',  ut  Lucr.  V  963.  finita  tandem  ionga  com- 
paratione  redit  C.  ad  eam ,  quae  simili  modo  ad  inconceK.sum  amorem 
se  contulit,  ad  Lesbiam  Huam :  —  1>1,  1>2.  aiit  niliil  aiil  ]>aiil<>  ciii  tiim 
concedere  di^na  Iiix  niea  se  noslriiin  contiilit  In  ^roiiiinni.  ''cui' 
(Laudaraiae)  traiectum;  cf.  ad  Corn.  '.).  'aut  paulo',  aut  certe  paulum 
tantum  (cf.  ad  XXII  4),  cur  adiciatur  statim  ad  95  uidebimu.-i.  'con- 
cedere',  se  postponere  siue  inferiorem  esse,  ut  Caes.  b.  6.  IV  7  sese  unis 
Suehis  concedere;  imitatur  Ciris  104  quarum  non  ulli  famn  concedere  digna 
stat  Mcgara;  Catullus  non  addit  ablatiuum  (nam  'nihil'  ualet 'plane  non'), 
sic  nimirum  ut  tam  de  pulcritudine  quam  de  amore  Lesbiae  cogitetur 
efficiens.  'lux  mea'  solita  apud  elegiaeos  amasiae  appellatio^  ut  et 
infra  120.  'gremium',  amplexum  (LXVII  30,  infra  106).  *mea  —  no- 
strum';  cf.  supra  ad  LXVIIl''  37.  —  93,  1)4.  (inain  circHincursans  hinc 
illinc  saepe  Cupido  fulgebat  crocina  candidiis  in  tunica.  Ter.  Heaut. 
III  2,  1  liac  illac  circumcursa.  Cupidinis  quae  sint  hic  partes  ut  intelle- 
gatur,  reminiscendae  sunt  tabulae  Campanae,  in  (juibus  haud  raro  rebus 
uitae  cotidianae  inmixtus  pingitur  puer  alatus,  inprimis  eis  quibus 
interest  femina  aliqua  pulcra,  ex.  gr.  balneum  relinquens  aut  mundo 
muliebri  operam  nauans.  nimirum  per  Amorem  pictor  nihil  aliud  indi- 
cauit  quam  feminae  ueneres  amabiles,  quam  plane  ut  matrem  Idaliam 
ipsam  Cupido  circumuolet  (Ilor.  od.  I  2,  34).  tales  autem  tabulas  notum 
est  saepissime  obuersatas  esse  animo  poetarum  in  imaginibus  com- 
parationibusque.  et  si  Catullus  Amorem  Lesbiae  sedulo  ('saepe')  ser- 
uientem  facit  candidum  siue  a  cute  niueum  ipsum  (Prop.  II  3,  24)  in 
crocina  tunica  (uides  oppositionem ;  Sappho  fr.  64  B.  purpuream  chlamyda 
dat  Amori)  fulgentem  (Sen.  Herc.  f.  467  fulsitquc  pictum  ueste  Sidonia 
latus),  mira  arte  laudat  effertque  formam  amasiae,  cui  prae  ceteris  nitidus 
comptusque  (Tib.  II  5,  7  sq.)  adsit  puer  Venerius.  cuius  in  modum 
Hymenaei  (Ouid.  met.  X  1)  crocea  tunica  induti  praesentia  sine  dubio 
simul  etiam  opera  amoris  indicat.  'in  tunica',  ut  Prop.  II  29,  26  neque 
ostrina  cum  fuit  in  tunica,  Ouid.  a.  a.  II  297.  —  95.  quae  tamen  etsl 
uuo  non  est  conteuta  Catnllo.  detrahit  nunc  poeta  aliquid  de  laude 
supra  tributa,  sed  leniter  et  magis  adhortantis  instar.  etenim  a  gloria 
fidei,  qua  clara  erat  Laudamia,  isaululum  huic  inferior  Lesbia.  'tamen- 
etsi'  melius  coniuncte  scribitur  utpote  primaria  illius  'tametsi'  forma, 
quam  seruarunt  Enn.  ann.  512,  Pacuuius  epigr.  ap.  Gell.  I  24,  4  tamen- 
etsi,  aduJescens,  properas  (codd.  'a.  t.  p.').  'non  est' ;  attende  ad  prae- 
cedens  perfectum  'contulit'  et  subsequens  futurum  'feremus' :  Veronae 
uersans  poeta  per  epistulas  amicorum ,  ut  uidetur,  certior  erat  factus, 
Lesbiam  nunc  Romae  liberius  uiuere  (cf.  supra  p.  28).  feminarum 
uniuirarum   (Broukhus.  ad.  Prop.   p.   417)   laus  praecipua,   cuius  certam 


LXVIII"  96—100.  529 

hic  babemus  formulam:  Val.  Max.  II  1,  3  quae  uno  contentue  matrimonio 
fuerunt,  corona  pudicitiae  Jionorabantur,  Plaut.  Merc.  IV  6,  8  nam  uxor 
contenta  est,  quae  bona  est,  uno  uiro,  Ter.  Eun.  I  2,  42  neqxie  tu  uno  eras 
contenta,  Afran.  com.  117  R.  uno  ut  simus  contentae  uiro,  Hor.  epod.  14,  15 
neque  uno  contenta  Pltrijne  (de  uiris  Ouid.  a.  a.  II  399  dum  fuit  Alrides 
una  contentus,  Tac.  Germ.  18  singulis  uxoribus  contenti).  —  96.  rara 
iierecuudae  furta  feremus  erae.  'furta'  notum  est  indicare  apud  poetas 
amores  furtiuos  clam  uiro  siue  amatore  (interdum  etiam  adulteria); 
cf.  Marklandus  ad  Stat  silu.  I  2,  59.  scit  nempe  Catullus,  quam  non 
liceat  amatori  Romae  moribus  corruptissimis  amasiae  fidem  certam  sibi 
sperare  (Prop.  II  32,  49  tu  prius  tt  fluctus  poteris  siccare  marinas  .  . 
quam  facere  ut  nostrae  nolint  peccarc  puellae);  id  unum  rogat  ut  et  raro 
peccet  et  uerecunda  sit,  bonae  famae  consulat  (Ouid.  am.  I  5,  7  uere- 
cundis  puellis),  ne  caput  argutae  praebeat  historiae  (Prop.  III  20,  28). 
bene  ad  haec  ^-ara  uerecundae'  cohaerentia  Vulpius  cp.  Ter.  Hec.IV  1,  37 
si  modeste  ac  ruro  hoc  fucit  (ad  amicam  ire),  Verg.  epigr.  5,  13  [PLM. 
II  p.  1G6]  meas  cartas  reuisitote,  sed  pudtntcr  et  raro.  'era'  (ut  'domina') 
de  amasia  praeterea  semel  habet  Ouid.  ejDist.  9,  78.  'feremus' ,  quando 
llomam  reuersi  erimus.  —  97.  ue  uimiuui  siutus  stultorum  more 
molesti.  de  zelotypia  haec  intellegunt ;  quae  potest  sane  aut  pro  pcrsona 
ant  si  nimia  est  existere  stulta,  et  potest  ipse  se  zelotypus  uocare  stul- 
tum  (ut  Prop.  II  34,  20).  sed  et  hoc  nimium  est,  omnes  zolotypos  nocari 
stultos,  et  ratione  caret,  stultos,  quorum  plurima  sunt  genera,  simpliciter 
poni  pro  zelotypis  et  omnibus  stultis  hunc  morem,  esse  molestos  feminis, 
adscribi.  uox  'molestus'  adhibetur  de  eo  qui  custodiendo  et  obseruando 
uxori  est  oneri  (Ouid.  am.  II  2,  8  et  3,  15,  a.  a.  III  602).  teneo  igitur 
quod  oliui  proposui  litterula  's'  dittographa  deleta  Hutorum',  de  quoruui 
iocoramoda  seueraque  custodela  querelae  extant  apud  Pers.  3,  96  ne  sis 
mihi  tutor ,  Man.  V  455  tutorisue  supercdium  patruiue  rigorem;  cf.  et 
statim  102.  -  98,  99,  100.  sacpe  etiaui  luuo,  maxiuia  i-aeliooluiii, 
coniug^is  iu  culpa  fla^rautem  cotidlaua,  uosceus  omuiiioli  pliiriiiia 
facta  louis.  Ouid.  met.  III  263  si  muxima  Juno  ritc  uocor;  et  sic 
'magna'  apud  Verg.  audit  deorum  regina.  'caelicolum'  (=  -colarum), 
Neuius  d.  f.  I.  I  p.  18.  ad  tollendam  foedam  corruptelam  'cotidiana', 
quara  retinentes  et  'flagrauit'  reponentes  priores  prosodiam  neglexeruut 
('cotldie'  aut  'cottldie'),  primus  uiam  muniuit  Santenius  feliciter  ex  ultimis 
litterulis  'na'  eruens  'ira(m)'.  ira  tiugrat  siue  exardescit,  ut  ex.  gr.  Sall. 
Cat.  14,  5  ut  cuiusque  studium  cx  artate  jlagrabat;  et  hiuc  Apul.  de  dogm. 
IMat.  I  18  dominam  illum  riginumquc  rutioncm  .  .  iru  flagrantior  uiccrit. 
iamque  restant  litterae  'cotidia'  siue  ''a'  et  't'  iu  scriptura  langoburdica 
aimillimis  'cotidit';  uude  Santeuius  ipse  'continet',  Lachmannus 'conco- 
quit',  Hertzbergius  'contudit',  Fohlius  'coudidit'  elicuere  securi  uocis 
qiuio  sequitur  'noscens'.  eteuim  cuiu  i^riraum  louis  perfidiam  uoscit  siue 
coniiierit,  eam  exardescere  par  cat  ira,  quae  pauhitiiu  mitigatur  tompore 
(ultiont!   surapta).     sed    hoc   i|>Huiu    utpote   notum  omuilius  nou  nuile  hic 

Catui.i-u.s  (h1.   Ilacliicns.     II  .",1 


530  LXVIII''  101,  102. 

reticetur;  ot  poeta  cl<!  lunono  ctiani  naepe  iiata  loquenH  Lesbiae  8uae 
hoc  cannon  ]irao  cetoris  lecturao  tocto  buggorit,  bo  quoriue  aliquani  irani 
accopto  perfidia(!  illins  niintio  concepisse.  quod  intellexerunt  qui  falna 
ab  arte  coniectura  olim  'flagrauit'  dederunt.  itaqne  siue  'concipit  iram' 
(Ouid.  met.  I  1C6)  siue  'coligit'  (ibid.  I  234,  III  268)  restitnendum  puto; 
possisque  adeo  hoc  'conligit'  ambigue  dictum  pntare,  ut  otiam  oohi- 
hontcm  se  iterum  irani  indioct  (ox.  gr.  Sil.  Ital.  VI  891)).  noc  minoro 
uitio  (fortasse  archetypi  in  hoc  loco  detrimento  quodam  externo,  quod 
male  resarcire  studebant  librarii  insequentes)  laborat  u.  sq.,  quo  accuratius 
poeta  rem  pereequitur,  cum  'culpa'  (cf.  interpp.  ;id  Aen.  IV  19)  tantum 
generalem  laesae  fidei  maritalis  notionem  contineut.  uulgo  ibi  bcribunt 
'plurima  furta'  (=  amores  fnrtinos,  cf.  ad  96).  quae  medela  quouiinus 
recta  putetur,  iterum  i)robibet  illud  'noscens'.  bene  ex.  gr.  Ouid.  met. 
I  605  atque  suus  coniunx  ubi  sit  circumspicit,  ut  quae  deprensi  totiens  iain 
nosset  furta  mariti;  sed  'noscens'  non  est  'qnae  nouit  (cognita  habens)', 
'noscere'  non  'scire',  sed  'comperire,  audire'.  saepe  luno  ob  laesam 
fidem  coniugalem  in  iram  exardescit,  si  sentit  (nouam)  mariti  perfidiam: 
haec  sententia  ut  adsit  omnia  flagitant.  unus  olim  NHeinsius  uulgatae 
lectionis  perspexit  peruersitatem  'omniuoli  ignoscens'  coniciens  contra 
artem  et  aliena  inferendo.  immo  in  uerbis  'plurima  facta'  uitii  sedes; 
nam  male  nonnuUi  dicunt  'rara  furta  uerecundae  erae'  et  'plurima  louis 
furta'  inter  se  opponi,  nulla  cum  sit  causa  talis  oppositionis.  ut  et  hoc 
incertissimum  est,  nura  lunonis  in  comparationem  uocatae  peculiaris  sit 
ratio  in  Lesbiae  pulcritudine  lunonia  (cf.  supra  p.  32):  non  Lesbiae, 
sed  Catulli  hic  est  cum  lunone  similitudo.  olim  autem  dedi  'perfida 
pacta' ;  etenim  'pactum'  siue  'pacta'  plane  ut  'foedus',  cuius  est  synonj'- 
mum,  de  coniugio  interdum  adhibetur,  ut  'perfida  pacta'  designent 
coniugium  cum  alia  muliere  fide  falso  data  initum.  quamquam  siquis 
hunc  usum  posteriorum  proprium  a  Catullo  arceuduui  pntat,  equidem 
nunc  non  refragor:  dedi  olim  quod  potui,  et  in  his  rebus  facilius  est 
quid  desideretur  detegere  quam  restituere  id  quod  uerum  est.  nam 
possunt  saue  etiam  alia  haud  pauca,  ueluti  Hurpia  probra'  (cf.  LXI  99) 
uel,  quod  fere  nunc  malim,  'turpia  facta',  excogitari.  'omniuoli',  quid- 
quid  est  puellarum  pulcrarum  habere  cupientis,  ajta^  est  Xsyoiifvov; 
AStatius  cp.  Anacr.  10,  11  B.  "Eqcoti  ■jiocvtOQiv.xcc.  —  101,  102.  atqiiei 
nec  «liuis  homines  eomponier  aequm  est,  ingratuni  treniuli  tolle 
parentis  onus.  iuterrumpit  se  iu  ordinem  redigens  poeta:  'at  bercle 
nou  decet  componere  mcujnis  parua'  (Ouid.  met.  V  416,  Verg.  G.  IV  176). 
nam  'atqui'  (quod  pro  tradito  'atque'  rectius  Itali  quam  'at  quia'  restitu- 
erunt)  hic  plane  primariam  retiuet  significationem ,  qua  ut  ex  'at'  et 
particula  adfirmatiua  'qui'  (cf.  ad  XXIII  12)  compositum  utitur.  de 
forma  'compouier'  cf.  ad  LXI  42.  post  101  hiare  textuni  Marcilius  olim 
sensit,  quamquam  rationibus  adferendis  pepercit.  admonet  autem  u.  102 
poeta  sese  ipse,  ut  procul  habeat  perosam  mulieri  custodelam,  ne  illi 
oneri  sit  instar  parentis  ob  aetatem  graudaeuam  raorosi  (LXI  51  tremulus 


LXVIlli'  103,  104.  531 

parens).  nam  'toUe'  ualet  'aufer'  (germanice:  weg  mit),  ut  Aen.  X  451 
toUe  minas,  Priap.  12,  10,  Ouid.  am.  I  8,  66  et  a.  a.  I  718,  Hor.  od. 
II  5,  9  et  epist.  I  12,  3;  ii^se  autem  se  adhortatur  poeta,  ut  c.  VIIL 
quem  usum  non  agnoscentes  praeter  necessitatem  Lachmannus  'tremulist 
illa',  Hauptius  'tremulist  oUa'  coniecere,  insistentes  nimirum  peruersae 
opinioni,  cui  inde  a  Scaligero  multi  se  addixerunt,  quasi  hic  de  uero 
Lesbiae  patre  ageretur;  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  72.  haec  autem  ad- 
monitio  a  poeta  ad  semet  data  quomodo  succedere  possit  uersui  priori, 
sanc  obscurum  est  quam  maxime,  cum  desit  omne  quod  sententias  longe 
diuersas  coniungat  uinculum.  quod  quale  fere  olim  mihi  uideatur  fuisse 
ut  indicem,  lubet  exhibere  quod  in  mentem  uenit  supplementum  nimirum 
longe  inferius  arte  ingenioque  poetae  Veronensis: 

Atquei  uec  diuis  homines  componier  aequm  est, 
Qui  sua  caelicolis  attribuunt  uitia; 

Nec  decet  hos  annos  morum  custodia  dura 
(Ingratum  tremuli  tolle  parentis  onus!). 
tale  quid  si  scripsit  Catullus,  a  discrimine  annorum  inter  ipsum  et 
amasiam  intercedeute  (cf.  supra  p.  35)  aptum  repetit  argumentum,  quo 
morum  regimen  recusat.  alterum  denique  argumentum,  scilicet  nullo 
iure  se  censorem  agere  puellae  utpote  non  iustis  taedis  sibi  iunctae, 
sequentibus  profert  distichis.  —  103,  104.  iicc  tameu  illa  inilii  deastra 
dedHcta  pateriia  fragraiitem  Assyrio  iienit  odore  donnini.  aduersatiunm 
illnd  'tamen',  quidquid  intercidisse  statuimus  (et  de  uerbis  tantum,  non  do 
re  potest  esse  dubitatio,  conexum  ipso  u.  102  suiDpeditante),  locum  habet 
uullura.  postremum  euim  in  serie  eorum,  quibus  poaita  in  u.  96  sq. 
stabiliuntur,  membrum  cum  nunc  exhibeatur,  conuenientem  huius  partis 
fini  uoculam  desideramus.  memor  igitur  confusarum  tam  saepe  uocum 
'tamen  (tfi)'  et  Handem  (tm)'  hoc  alterum  restitui.  maiores  difficultates 
praebet  proximum  'deastra',  quod  imlgo  auctoribus  Italis  cessit  iu 
'dextra'  (Schwabius  'dexstra',  Ellisius  'decstra').  quae  mutatio  quam 
facilis  a  litteris,  tam  reicula  a  sententia  est.  nam  si  cum  Sautenio 
haec  accipimus  de  uirgine,  quae  uiro  in  manum  conuenit  (Ter.  Andr. 
I  5,  61),  neqne  quid  abolita  fere  CatuIIi  tempore  in  manum  couueutio 
sibi  uelit  perspicimus  neque  uero  quomodo  haec  conciliari  possit  cuni 
uersu  sequeuti.  etenim  domum  fragrantem  (cf.  VI  8)  Assyriis  aroniatis 
(Tib.  I  3,  7  Assyrios  odores)  intellege  mariti  aedes  digue  excepturas 
nouam  dominam  (cf.  liossbachii  liber  'Koemische  Ehe'  p.  336);  quibus- 
cum  si  coniunctum  legitur  ''deducta' ,  nemo  facile  cogitabit  uisi  de 
BoUemni  domum  deductioui.s  more  (cf.  ad  c.  LXI);  uude  procul  sunt 
arcendi  loci  Ouid.  epist.  15,  313  aliiiiue,  ubi  Moducore'  lenocinii  ad- 
mixtaui  habet  notionom.  sin  fero  Ihigitas  'n  patro  tradita'  (LXll  60) 
rem  CatuUi  tempori  non  aptaui  inforens,  potius  'addiicta'  uol  similia 
desiderantur.  iam  cum  lioc,  siquid  aliud,  ceitissimum  sit,  iu  pompa  illa, 
qua  noua  nupta  iu  doniiiin  iuariti  ducebatur,  luinc  non  essc  ductam  a 
patre   (cf.   Rossb.    I.    1.    p.   :VM'>) ,    ilucot  quam   omui  a  parte  peruer.sa  sit 

34* 


532  LXVIII»'  105—108. 

coniectura  'dextra'.  quod  olim  iiitellegeriri  IVossiuB  coaiecit  'Vesta' 
infelicissime,  quamquam  indicaiis  ([uid  fere  requirutur  a  sententia,  nempe 
'de  domo  paterna  deducta  in  donium  mariti'.  cuni  igitur  id  quod  prinio 
optntu  sese  commendare  uidetur,  'de  ara' ,  reiculum  sit  propterea  quod 
foci  domestici  per  pluralem  *arae'  indicantur  (cf.  LXIV  132),  in  Fleckeis. 
ann.  1881  p.  408  proposui  'de  aula  deducta  paterua'.  aula  quippe  biue 
atrium  (Hor.  epist.  I  1,  87)  iu  domo  nobili,  e  quali  orta  Lesbia,  aptus 
erat  locus,  ubi  adpropiiKiuant'.'  Ilei^poro  congregarentur  poinpae  nuptialis 
socii.  —  105,  10(5.  scd  furtiiia  rtcdit  iiiira  miiiiuscula  iioctc,  ipsiiis 
ex  ipso  (lcnipta  ulri  ^rciiiio.  coutigeruut  poetae  tantummodo  incon- 
cessa  Veneris  munera  siue  gaudia  (StoQce  cpiXoaTEfpcivov  'AtpQodtTrjg,  cf. 
ad  LXVIIII*  10),  utpote  ex  horto  alieno  carpta  siue  sublata  (Ouid.  met. 
XI  113  clcmptiim  tcntt  arbore  poinuui).  Ouid.  am.  II  5,  G  7iec  duta  furtine 
munera  crimen  habent.  'ipsius  ex  ij^so'  tanta  cum  ni  adcumulatur,  ut 
'uiri'  non  possimus  non  explicare  'mariti'  (cf.  LXXXIII  1),  miuime  de 
nuptiis  ut  aiunt  innuptis  cogitare  liceat  (quo  sensu  aeno  Augusteo  'uir' 
et  'coniunx'  uoces  honeste  interdum  designant  eum  qui  sustinet  puellam). 
'gremio',  LXVII  30.  insolenter  admodum  dictum  est  ''mira  nocte'.  nara 
'mirus'  ubique  designat  id  quod  siue  in  bonain  siue  in  malam  (Hor. 
epod.  16,  31)  partem  admirationem  mouet;  cf.  LXIV  51  mira  arte, 
LXVII  29  mira  pietate  (Cic.  ad  Att.  XVI  7,  5  lege  ego  uero  austro  gratias 
miro  pro  'miras').  nox  uero  amanti  a  puella  data  in  hoc  non  tam  sensum 
admiiationis  quam  dulcedinis  inenarrabilis  (sic  uevtendam  Heinii  illud 
'in  wunderbar  suesser  Stund')  ciet.  scripserunt  olim  Itali  'nigra',  Schraderus 
'niuea',  Ilauptius  'rara',  HAKochius  'misero';  optime  in  hunc  furtiuom 
amorem  quadrare  est  uisa  Heysii  emendatio  'muta'  (cf.  Vil  7),  commeu- 
data  illa  ab  allitteratione  quoque.  uihil  igitur  iuris  sibi  csse  ubi  ad- 
seruit,  ita  concludit  poeta:  —  107,  108.  qiiare  illud  satis  est,  si  nobis 
is  datur  unis,  quem  lapide  illa  dies  candidiore  notat.  sufficit,  si 
felix  illud  tempus,  quod  Lesbia  nostro  araori  concedit,  mihi  soli  contingit 
sine  riuali.  nam  riuales  sibi  esse  in  amore  audiuerat  (u.  95) ;  quos  ferre 
se  uelle  (frustra!)  sibi  proponit,  modo  ne  turbent  laetitiam  candidioris 
illiuB  diei,  quo  Catulli  esse  uelit  Lesbia.  inutili  plane  commento  et 
olim  et  nuper  multi  'imus'  scripsere  pro  tradito  'unis';  recte  Schwabius 
cp.  Ter.  Eun.  793  dixtin  hos  mihi  dies  soli  dare  te?;  cf.  et  Prop.  II  1,  47 
laus  altera,  si  datur  uni  posse  frui;  fruar  o  solus  amore  meo,  Mai"t. 
IV  42,  14  uni  sit  puer  ille  mihi.  'diem'  autem  hic  conmemorari^  cum 
ante  de  muta  nocte  fuerit  sermo^  non  mirandum  est,  siquidem,  ut  ait 
Seruius  ad  Aen.  I  732,  per  ^diem''  accipimus  ct  noctem.  quod  ad  uersum 
minorem,  quocura  cf.  CVII  6  o  lucem  candidiore  nota,  Bentlei  super  hac 
re  disputantis  eamque  nube  exemplorum  stabilientis  ad  Hor.  od.  I  36,  10 
haec  sunt  uerba  'id  sollemne  scriptoribus  latinis,  ut  dies  felices  creta 
uel  albo  lapide  lapillo  calculo  gemma  siguandos  et  notandos  dicant,  in- 
faustos  uero  nigro'.  pro  'dies',  quod  uix  et  ne  uix  quidem  defendere 
licet  ea  liberiore  uerborum  coulocatione,   quam  deprehendimus  XLIV  9, 


LXVIIlb  109—112.  533 

uulgo   lcguut   ''diem',    miuime   ea   quidem  falsa  attractione  pro  'is  dies, 
quem' ;  uisi  quod  nominatiuus  'dies',  quem  ex  accusatiuo  esse  deprauatam 
non  oppido  probabile   ebt,   indicio   mihi   esse   nidetur,    traiectione  uoca- 
bulorum  in  Catulli  textu  interdum   obuia  (cf.   statini    u.  120,  LXVI  85) 
concinne  esse  restituendum  'is  datur  unis,   quem  1.   i.   notat   candidiore, 
dies';   cf.   ex.  gr.  Tib.  I  3,  44  sq.  —  109,   110.  hoc  tibi,  (iiiod  potui, 
confectum  carmine  muuus  pro  niultis,  .Ylli,  redditur  ofliciis.    redit 
nunc  finis  elegiae  eo,   unde  exorsum  erat  initium,   ad  Allium,  ad  quem 
hoc  carmen  est  missum.     'conficere',  cum  cura  elaborare,  ut  Cic.  de  or. 
II  28,   121    oratioms  partem   superiorem   .  .  perpoUam   atque  conficiam- 
quocum  coniungitur  ablatiuus  modum  conficiendi  indicans,  ut  Nep.  Hann. 
13    libri   graeco  sermone  confecti.    licuit  quideni   poetae  remunerationis 
loco    ('redderc    pro',    ut  LXXVI  26)    mittere   multa;    sed  ut  Horatius  in 
simili  causa  (od.  IV  8),  ita  noster  Allio  aliorum  donorum  non  indigenti 
mittit  carmeu,  ut  quod  et  solum  fere  dare  potuerit  et  amico  acceptum 
];)retio    sempiterno    csse  sciat.     sed  in  tradita  lectione  mirum   quantum 
friget   uudum   illud   'carmine' ,    mirum   quantum   falsum   est   illud  ''quod 
potui'.  utrique  iucommodo  medens  Muretus  sciipsit  'quo  potui'  (Ciris  44). 
intercedit  autem  inter  formulas  'quod  potui'  et  'quo  (qua)  potui'  certum 
quoddam  discrimen,   ad  quod  non  attenderunt  qui  uulgatam  defendunt. 
'quod  potui'  ubique  ad  solura  uerbum  regens  pertinet,  ut  in  exemplis  a 
Burmanno  ad  Lotich.  I  p.   275  congestis,  Verg.  ecl.  3,  70  quod  potui  .  . 
aurea  mala  decem   misi  (nil   aliud   licuit  mittere),   Ouid.  rem.  167  quod 
potuit,  ne  nil  illic  ageretur,  amuuit;   cf.  et  inscriptio  CIL.  III  21  et  tibi, 
quod  2)otui,  lacrimas  hic  maesta  p)rofudi.     sed  ubicumque  substantiuo  aH- 
quo  modus,   quo  id  quod  uerbum  denotat  usu  fit,   describitur,   cum  hoc 
substantiui  ablatiuo  cohaeret  formula  'quo  (qua)  potui';  Ouid.  epist.  10,  135 
sed  qua  potes  aspice  mentc  (Trist.  II  56,  ex  P.  IV  4,  45)  et  epist.  13,  41 
quo    Cqua'     male    nunc     edd.)   possum,    squalorc    tuos    imitata    lahores, 
tribt.    IV    10,    12   tristia,  quo  possum,   carminc  fata  leuo,   lahuii   spicil. 
epigr.   p.  108  hoc  .  .  quo  possum  munere  paruo  prosequor.     his  aliisque 
locis   uuiltis    'quo   (qua)'  fere  ualet  'quo  solo  (qua  sola)' ;   et  hoc  ipsum 
loco   unice   conuenit.     do   'ofticiis'    cf.   u.   2.  —  III5    Wl.   nc   uestruui 
scabru  tan^at  riibigiiie  noiiion  liaoc  atiiiic  illa  dics  atqiie  alia  at<|uc 
alia.     cf.  supra  9,   10.     'uestrum  nomen',  Allia<'  gentis  (^Uuid.  trist.  II  65 
uestri  pracconia  nominis).     'rubigine'  (ad  LXIV  42)  per  situm    obducta. 
'scabra'  siue  scabiosa  (Verg.  G.  I  496  ccesa  inucniet  scnbra  rohiginc  pila, 
Ouid.  ex  r.  I  1,  71,  Lucan.  I  243,  Prud.  c.  Symm.  I  440  et  Psyehom.  105; 
de  metonymia  cf.  Val.  Ma.x.  H  9,  5).    ^tangat'  .siue  laedat  (ad  Xi  24,  Ouid. 
trist.  V   12,  21    ingenium   longa  robiginc   lacsum,   Verg.  6.  H  220)  'haec 
atque   illa  dics',   terapus  futuruni   proxinunu,   et  porro  'dies  alia  atque 
alia',  aetas  uenicns  m.agis  remota.     sccundum  enim  'atque'  coniungit  duo 
tempora    propius    et  longinquius;    significatque   'aliua   atcpie   alius'    uon 
tam  ^jmltiplex'  (Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  644)  quain  'usquo  alius  (nouus)', 
ut  apud  Pliu.  Q\).  I  3,  4  post   te  alium  atquc  alium  dominum  sortientur. 


534  i^xviii''  113— iiH. 

—  li:t,  111.  Iiiic  luldciit  diiii  qiiitiii  piiiriiiiii,  qiiiK;  'riiciiiis  oliin  anti- 
qiiiH  solitii  «'st  iiiiiiicni  IVrrc^  piis.  ''Iiuc',  ad  meiiB  hoiuiiiis  jiioitulitt 
gratias.  'addent'  (noii  'adclant' ,  ut  oliin  superfiue  conieceruutj,  quia 
certa  fiducia  tenetur  poeta.  'antiquis',  substantiue  pro  hominibus  tem- 
porc  heroico  et  fabuloso  uiuentibus  (cf.  ad  VH  6;  Ilor.  sat.  I  4,  117 
tiadihim  ab  iintiquis  viorem);  superflue  'uiris'  pro  'piis'  Itali  nonuulli 
(Kuehncrus  gr.  1.  II  p.  171).  de  Themi<le,  iustitiae  dea,  cf.  Prellorus 
myth.  gr.  I  p.  373,  Wulckerus  'Goetttulehre'  111  p.  18  sqq. ,  210;  quae 
etsi  olim  praesens  hominibus  fauit  (I'ind.  lathm.  8,  40),  tameu  hic 
peculiaris  quoquc  ratio  eius  uidetur  inde  repeteuda,  quod  secundum 
Plutarchum  q.  r.  56  eadeiu  habebatur  cuiu  Carmeuta,  quae  nuptis  et 
adfuit  parieutibus  ct  stirpem  largam  dedit:  inter  iilia  fausta  omnia  poeta 
optare  uidetur  ut  storili  adhuc  amici  matrimonio  contingat  proles  desi- 
derata.  —  115.  seitis  relitcs  et  tii  siiiiul  et  liui  iiita.  uidetur  hoc 
'sitis  felices'  ualedicendi  tbrmula  fuisse ,  ut  similiter  Aen.  III  493  et 
Lygdam.  5,  31  uiuite  feliccs,  Apul.  met.  II  14  sisque  felix  et  iter  dexterum 
porrigas;  cf.  et  C  8  sis  felix  (nam  Aen.  I  330  diuersus):  uiuite  ergo,  ut 
fiuiam,  fortunati  tam  tu  quam  mulier  tua.  nam  uix  est  quod  moneam, 
ineptissime  nonnullos  de  ipsius  Allii  uita  cogitasse,  quasi  haec  ab  AUio 
possit  secerni  per  'et  simul  et';  immo  adest  notissima  ex  elegiacis  for- 
mula  siue  amasiam  siue  coniugem  indicaus,  qua  ipse  noster  utitur  CIX  1. 

—  116.  et  (lomus,  iu  qua  lusimus  et  domiua.  in  uota  sua  includit  simul 
aedes  AUii,  beatorum  dierum  cum  Lesbia  in  eis  peractorum  memor;  cf. 
supra  28  et  30.  lacunam  ita  supplcbant  Itali,  ut  alii  Momus  ipsa,  in 
qua',  alii  probante  AStatio  ''domus,  ipsi  in  qua'  scriberent.  et  hoc  uti- 
que  praeferendum  a  sententia,  quia  poeta  se  et  Lesbiam  in  domo  illa 
ludentes  (cf.  ad  LXI  204,  LXVIII*  17)  conmemorans  propter  puellam 
oppositam  semet  uno  uerbo  efferre  debuit,  plane  ut  supra  28  nobis  isque 
dedit  dominae;  omnc  igitur  punctuiu  mihi  uidetur  tulisse  is  qui  huius 
loci  respectu  iu  codice  quodam  interpolato  correxit  'in  qua  nos  lusimus 
et  domina':  facillime  ^uos'  ante  ''lus'  iutercidit.  —  117,  IIS.  et  qiii 
priucipio  uobis  terram  dedit  aufert,  a  quo  sunt  primo  omnia  uata 
bono.  hiiec  uerba  nou  sine  causa  pro  corruptissimo  poetae  nostri  loco 
habent  docti,  ex  quorum  commentis  plurimis  uuilum  adhuc  rem  acu 
tetigit.  petamus  autem  disputandi  initium  a  nouissima  IVahleni  cou- 
iectura,  qui  'et'  in  'dum'  mutans  hanc  restituit  sententiam:  'sitis  felices, 
usque  dum  uita  finitur,  hoc  est,  dum  qui  principio  nobis  hominibus 
terram  ad  uiuendum  uitaeque  dulcedine  fruendum  dedit,  eam  quam 
dedit  aufert,  is  ex  cuius  benignitate  nata  sunt  omnia'.  quae  coniectura 
(ut  totius  seuteutiae  et  inportunitatem  et  languorem  interneciuum  taceam) 
eo  euertitur,  quod  'terram'  nullo  pacto  aequare  potest  id  quod  est  'uitam'. 
ratio  autem,  qua  Vahlenus  ad  hanc  coniecturam  est  adductus,  non  minus 
est  futilis.  dicit  enim,  cum  u.  26  sqq.  nuius  Allii  fiat  mentio,  non  ad- 
modum  probabile  esse,  iu  exitu  carminis  neseioquem  alternm  tamquam 
principem  auctorem  salutis  inferri.     uerum  enim   uero  priore   loco  non 


LXVIIlb  117,  118.  535 

potuere  omnino  nisi  de  uno  Allio  ueuba  fieri;  nunc  uero  in  fine  epistulae, 
ubi  Allio  plane  satisfactum  est,  breuissime  poeta  etiam  ceteris  caris 
Romae  uersantibus,  qui  quidem  cum  araore  suo  sint  coniuncti,  salutem 
mittit:  quid  in  bac  re  inprobabile  aut  incredibile  est?  rectissime  igitur 
omnes  critici  priores  [)erspexerunt,  ipso  uersus  initio  'et  qui'  indicari 
uiri  nobis  ignoti  mentionem,  qui  iam  in  principio  amorisillius  ante  AUium 
alicui  usui  fuerit  Catullo  officiis  nobis  ignotis  (ex.  gr.  aperiendo  Lesbiae 
poetae  amorem,  aditum  ad  eam  parando,  epistolia  amatoria  adfurendo 
similibusue).  eiusquc  nomen  in  litterulis  'aufert'  latere  sibi  persuadebant 
Scaliger  'Oufens',  et  ThHeysius  'Anser'  conicientes  (Anser  pro  uoto  poeta 
habendus);  alii  certum  aliquod  nomen  melius  abesse  sentientes  uaria 
coniecere,  ut  Lipsius  'auspex',  Rossbachius  'auctor'.  in  uerbis  autem 
praecedeutibus  plerique  aut  Scaligero  ^te  transdedit'  reponenti  (a  forma 
paulo  rectius  Mitscberlichius  He  tradidit')  adsentiebantur  peruerse  (per- 
uerse  euim  CatuIIo  Allius  commeudatus  esse  dicitur,  cum  ob  u.  118 
sententia  plane  contraria  postuletur;  cf.  Hor.  epist.  I  9,  3  et  I  18,  78) 
aut  ipsius  Lesbiae  mentionem  inferebant,  ueluti  Aldinae  'nobis  dominam 
dedit',  AStatius  'nobis  teneram  d.',  ego  olim  'nobis  cm-am  d.'  coniciendo. 
mitto  alia  haud  pauca  et  ex  parte  ualde  inepta:  omnibus  commeutis 
perlustratis  eo  peruenimus  ut  cum  Schwabio  exclamemus,  omnia  hoc 
loco  incerta  esse,  praeterquam  quod  corruptissimus  sit.  itaque  denuo 
et  uoua  uia  temptaudum  cst,  num  tandeni  monstrum  lectionis  traditae 
subigi  atque  domari  queat.  dicitur  is,  qui  in  initio  ante  AUium  adiuuit 
poetam,  ita  adiuuisse  ut  huic  "^omnia'  inde  nascerentur  'bona'  (neque 
enim  dubitatio  est  quin  'bouo'  recte  iu  'boua'  mutauerint  Itali).  haec 
uerba  dudum  auimaducrtorunt  recurrere  in  carmine  paulo  post  scripto 
LXXVII  4  ei  misero  oipuisti  oinnia  nostra  hona:  designatur  igitur  Lesbiae 
amor.  iam  uir  ille  ignotus  CatuUo  'terram  dedit'.  nullane  adest  haec 
explicandi  ratio?  ultro  apparet,  nihili  esse  Vossii  interpretationem 
'■cam[»um  patefacerc'.  oquidem  multis  frustra  temptatis  tandem  rocor- 
datus  quam  saepe  is,  qui  homini  iufelici  et  fortuuae  casu  acorbo  uau- 
fragium  passo  auxilium  praebct,  huic  "'portus  esse'  dicatur  (Ouid.  trist. 
IV  5,  2  ex  P.  II  8,  68,  alia),  porro  comparans  Senecae  epigr.  15,  4  [PLM. 
IV  p.  60]  Crispe  .  .  naufragio  litus  tutaquc  ttrra  meo  ot  Ouid.  ex.  P. 
I  2,  ()0  moUia  naufragiis  litora  posse  dari  (unde  apud  Lucil.  V  7  M. 
eraeudo  tristitia  in  suminu,  crepcra  in  re  liius  salutis:  'crepora  iuuentus' 
codd.),  denique  opiuionom  meam  coulirmaus  ioco  Ouidii  ex.  P.  11  0,  9 
excipc  naufrugiuin  iion  duro  litore  nostrum,  nc  fucrit  trrra  tutior  unda 
tua,  hoc  est  'terra  a  te  data'  (et  hunc  quidera  locum  uunc  uideo  iam 
ab  uno  Santenio  esse  ad  u.  29  adlatum),  his  omuibus,  inquam,  adductus 
sic  statuo,  'terram  alicui  dare'  non  nuilo  quidom  dioi  do  auxilio  praebito, 
sed  taraen  necessario  excmplis  omnibus  adiuoneutibus  adicieuduni  csse, 
quo  agi  do  naufrago  appareat.  iamque  uia  est  munita  reniouondo  illi 
^iufert'.  iu  quo  nunc  oo  lubentius  uogo  latero  nomen  propriura,  quod 
haec  epistula  ad  solum  Allium   (solamque  Lesbiam)  data  nec  lectorum 


536  LXVIII'-   119  —  120. 

po8t  geiiitorum  intoUectui  inKeruieiiH  ])er80ua8  Allio  notiKBiinHH  breuiter 
aduinbrare  sane  potuit;  uam  uec  Lesbiae  uoinen  uuquain  lej^itur.  Hugi- 
tamuH  igitur  tale  aliquid:  et  sit  felix  ia  ([ui  ante  Allium  terruin  hiue 
yalutem  dedit  mihi,  cpii  baeuo  amoris  aestu  absorptus  naufragiuiiuiue 
passuH  paene  ]>ovu.  conligeiis  ergo  'rac.  hist.  1  2  haiislac  (•=  mari  ab- 
sumptae)  nut  ohrulac  urbes  aliaquc  niulta  aptam  coeptac  iraagini  uocem 
restituisse  mihi  uideor  pro  'aufert'  siue  aufz  reponendo  au/t  siue 
'austis',  i.  e.  'hauatis'.  restat  uersus  minor,  in  qno  certum  est  alienum 
esse  hiatum  a  poeta  nostro  (ad  LXVII  44).  olim  igitur  'jiiimo  sunt' 
uel  'suiit  nobis'  temptauere;  Hauptius  adsentientibus  nuperrimis  odito- 
ribus  'primo  mi'  scripsit.  cquidem  hoc  iam  non  probo.  nam  si  snmmae 
est  oflensioni,  post  ''principio'  iterari  'primo'  perucrsa  cum  ui  rhetorica 
(nam  no  nimium  in  niodum  efFerrentur  huius  amici  officia,  gratiae  Allio 
redditae  uetabant),  duplex  et  metri  ct  sententiae  incommodum  ipsam 
potius  uocem  'primo'  reddit  suspectam.  quam  repositam  censeo  a  libra- 
rio,  qui  quid  exemplaris  sui  scripturae  'promi'  faceret  nesciret.  tu 
lineola  pcr  'p'  ducta  legas  ''a  quo  sunt  porro  mi  omnia  nata  bona',  ita 
nitnirum  ut  intellcgas  ''post  quod  principium  deinde'  (scil.  Allii  maxime 
beneficiis).  —  119.  et  longc  ante  oinues.  scil.  sit  felix.  adsumpsit 
Lygdam.  4,  93  et  longe  ante  alias  omnes  mitissima  mater.  —  niihi  quae 
nie  caiior  ipso  est.  ut  LXIV  215.  Ouid.  ex  P.  II  8,  27  per  patriae 
nowen,  quac  te  tibi  carior  ipso  est,  trist.  V  14,  2,  Culex  211.  —  120.  lux 
uiea,  qua  uiua  uiuere  rtulce  niilii  est.  'lux  mea',  de  Lesbia,  ut 
supra  92.  Hor.  epod.  1,  5  quid  nos,  quibus  te  uita  sit  supcrstite  iucunda, 
si  eontra,  grauis,  Prop.  11  28,  42  uiuam,  si  uiuet;  si  cadet  illa,  cadam. 
Ellisius  cp.  Hom.   Od.  XXIV  435. 

Carmen  nostrum,  qnamquam  noniine  quidem  ad  AUium  datum  est, 
re  uei"a  tamen  totum  in  Lesbiae  laudibus  exequeudis  uersatur.  Allii 
enim  amicitia  perspecta  officiosaque  humanitas,  qua  ille  amantibus  mi- 
seris  succurrit,  iterumque  preces  pro  eiusdem  AUii  coniugisque  salute 
gratiarum  loco  susceptae  quasi  lineae  sunt,  quibus  includitur  Lesbiae 
amoris  et  temporis  dulcissimi  a  poeta  cum  ea  peracti  imago  coloribus 
uiuidissimis  depicta:  his  mediis  uersibus  11 — 108  CatuUus  ita  suum  cum 
Lesbia  amorem  describit,  ut  utrum  afi"ectum  suauissimum  an  egregiam 
artis  poeticae  perfectionem  magis  admireris  nescias.  nam  huius  de- 
scriptionis  singulae  partes  tanta  cum  cura  expolitae  sunt,  ut,  quamquam 
non  usque  ad  uersuum  numerum  sibi  respondeant  (ut  bonum  architectum, 
ita  poetam  non  mediocrem  interdum  quaedam  ueglegentia  atque  acu/x- 
[lETQLCi  decet) ,  tamen  gratam  iucundamque  earum  aequabilitatem  habeas. 
liac  quoque  in  re  quin  Alexandrinorum  uestigia  presserit  Catullus,  uon 
potest  dubitari.  quamquam  Westplialius  (p.  73  sqq.)  de  huius  carminis 
artificiosa  compositione  meras  protulit  nugas,  bene  eas  a  Rettigio  (Ca- 
tulliatia  II  p.  11  sqq.)  reiectas.  postquara  autem  triste  illud,  quo  non- 
dum  felix  fruebatur  amata,  tempus  coumemorauit,  mox  in  melius  illud 
mutatum  aperta  amantibus  tamquam  refugio  Allii  domo  (11 — 32),  iam 


LXVIIR  537 

Catullus  Lesbiam  cuni  Laudamia  coraparat  (33 — 90).  quae  comparatio 
nullam  aliam  ob  causam  instituta  quam  ut  profundus  illius  amor  qnam 
maxime  reddatur  inlustris,  quemadmodum  carminis  quasi  domus  interior 
est,  ita  in  duas  partes  discinditur  interiecta  fratris  mortui  conmemora- 
tione  (51  —  60).  hos  igitur  uersus  quasi  pro  iutimo  domus  recessu  habere 
licet.  eo  autem  quod  interposita  de  fratris  obitu  acerbo  degressione 
Laudamiae  historiam  inceptam  disrupit,  hoc  sibi  uoluit  poeta,  ut  niorte 
illa  suum  quoque  cum  Lesbia  amorem  diremptum  esse  significaret;  et 
tacito  eum  metu  occupatum  uidemus,  ne  inconcessa  gaudia  carpens 
eodem  quo  olim  Laudamia  modo  deorum  sibi  contraxerit  iram;  ut  iam 
intellegamus,  cur  hanc  si  qua  est  paulo  ante  a  se  deprecatus  sit  de- 
misse.  iam  uero  ad  carminis  cursum  institutum  reuersus  non  potuit 
secundum  artis  normas  pertexere  Laudamiae  cum  Lesbia  comparationem 
nisi  ita,  ut  seruata  partium  aequabilitate  triginta  fero  uersibus  33—60 
oppoueret  triginta  alteros  61—90.  itaque  quod  in  hanc  partem  non- 
nulla  intulit  aliena  quodque  eam  lougius  qnam  pro  nostro  qui  nunc 
sumus  gustu  extendit,  fucile  ex  ista  symmetrinm  obseruandi  necessitate 
excusatur.  depicto  hoc  modo  Lesbiae  amore  iterum  uiginti  uersibus 
91—108  (unum  distichon  intercidit)  ad  ipsam  dominam  reuersus  hanc  ut 
eandem  quam  heroine  Thessala  laudem  fidei  sibi  uelit  comparare  leniter 
adhortatur;  et  in  tempore  futuro  depingendo  commorans  seque  utpote  in 
muliere  non  iustis  uuptiis  secum  iuncta  non  nimis  rigidum  et  seuerum 
morum  illius  censorem  fore  affirmans,  ut  rumoribus  Veronam  adlatis  se 
non  nimium  tribucre  significat,  ita  hac  ipsa  patientia  omnisque  repre- 
hensionia  fuga  se  puellam  sibi  deuincturum  esse  et  faturum  hunc  amo- 
rem  iam  dis  propitiis  quam  laetissimum  fore  sperat.  deprehendimus 
igitur  hanc  siugularum  partiuni  rcspousionem:  1  — 10  (11  —  32  [(33—50) 
4-  (51  —  60)  =  61—90]  91  — lOS)  109—120.  quid  autera  sibi  uult  carraen 
ad  Allium  ita  datum  et  in  gratiis  Allio  agendis  ita  uersatum,  ut  omnia 
tamen  ad  Lesbiae  maxime  et  praodicationeni  et  amicani  admonitionem 
spectent?  nimirum  CatuUus  Romam  se  reuersurum  esse  cum  Allio,  tum 
uero  Lesbiae  nuntiat:  discussa  graui  illa  tristitia,  qua  oppressum  eum 
osteudit  c.  LXVIII^,  postquam  couciliauit  paulatim  doloris  lenimen  testi- 
bns  cc.  LXV  et  LXVI  sancta  poesis,  nunc  refecto  alacrique  auimo  Ko- 
mam  ad  araasiam  est  rediturus  airao  fere  a.  Chr.  60  uel  59.  demonstrat 
autem  carmen  nostrum,  si  cum  cetoris  Vcronae  scriptis  com[)aratur,  ab 
arte  quoque  progressum  quendam  atque  porfcctionem.  nani  quod  in 
c.  LXVUl'''  obstante  sane  ipso  aninio  dopresso  paruni  iioetae  contigit,  ut 
uouam  foruuxm  Alcxamlriuam  aeiuulando  exhiberet,  hoc  raeiius  ei  suc- 
cessit,  postquam  in  LXVl  uires  seuero  intentoque  labore  conroborauit, 
in  hoc  poemate,  quo  libere  ingressns  magistrorum  ucstigiis  id  est  ad- 
secutus,  ut  procuderet  carmon  etsi  adhuc  niniis  oncratura  dcgrossionum 
ornatu  tamen  in  uniuersum  et  olegans  et  pulcruni.  sprctis  igitnr  nuper- 
rimornm  iudicum  (ut  Uernhardyi  et  (iruiipii)  soutontiis  iniquis  peruersis- 
que  magis  acccdimus  Mureto,  qui  Vulchcrrinia  omnino  haec  ologiu  est' 


538  l-XIX   1—3. 

iiii|iiit,  ''iilfiuu  liaud  scio  aii  iillii,  pulcrior  iii  omni  liitimi  liii{^u;i  reiierin 
queat' :  ita  iiimiiuiu  hiiic  dicto  adKentior,  ut  uiUf^Ms  admirer  ijeuwuH  poe- 
ticos  (prae  ceteris  in  Laudiimiae  fabula  alte  intellectii  pulcrequu  cxoruata) 
(|Uiim  iutis  pcrfectiouem  iiondum  omiii  ex  piute  conaummatam. 

LXIX. 

1,  2.  Noli  iKlniirari,  (iiinre  tibi  fcMiiina  niilia,  I{iif<^,  iiclit  t<Mio- 
riini  siipiMiisiiisse  tViniir.  rccte  Muretus  et  A.Statiud  Liuuc  Jiufum  tiicuiit 
esse  M.  Caelium  liufum,  CatuUi  iii  amorc  Lesbiae  siue  Clodiac  iiemu- 
lum  (supra  p.  33),  cui  scntentiae  quod  opponit  Vulpius,  Caelium  fuissc 
hominem  formosum  et  elegantera ,  non  iiili  eat  faeiendum  propterea  quod 
morbus  in  hoc  carmiuc  descriptu.s  etiam  in  homiuera  formosum  elegan- 
temque  cadit  uequc  secundum  ueritatem  dictum  est  aperte  id  quod  in 
primo  uersu  dicitur;  quippe  huius  carminis  hoc  est  consilium  unicum, 
ut  Lesbia  a  Kufi  amjilexu  deterreatur:  iierene  an  ficte  (an  denique  cum 
uitii  parui  exiiggeratione)  obicctus  sit  Kufo  raorbus  ille,  scire  nec  licet 
nec  refert.  XXIII  25  noli  spcrncre,  LXII  64,  LXIV  199,  LXXXIl  3. 
'quare';  cf.  ad  LXXVI  10.  cum  possct  e  more  scribi  'nulla  puelhi',  prae- 
latum  est  'femina'  ob  sequens  nimirum  'femur';  cum  eodem  lusu  Anth. 
lat.  114,  14  [PLM.  IV  p.  104]  sinuare  ad  Vencris  cursum  fcmiua  femi- 
nae.  adamata  erat  illa  peutametri  clausula,  ut  Tib.  I  8,  26  femori  con- 
seruisse  fcmur,  Ouid.  am.  III  14,  22  sustinuissc  femur;  in  qualibus  metri 
ratio  facilc  commendauit,  ut  reciperetur  genus  loquendi  iam  in  priscis 
legibus  praeceptisque  (praesertim  post  'uelle'  et  'posse')  sollcnne,  ut 
habet  Cato  d.  r.  r.  5  ne  quid  emisse  uclit  inscienie  domino\  cf.  Draegerus 
syut.  hist.  I  §  128,  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  101.  —  3.  nou  si  illam  rarae 
labefactes  mnuere  uestis.  de  'non  si'  cf.  XLVIII  5.  imago  de  turri 
pauliitim  conuolsa  sumpta:  Ter.  Euu.  III  3,  3  ita  me  uideo  ah  ea  astxite 
labefacturier,  Cic.  p.  Cluent.  68,  194  fidcm  prctio  labefactare ,  Maxim.  el. 
2,  4  respuit  amplexus,  lieu,  labefacta  mcos:  a  pudicitia  teraptando  ab- 
ducere  siue  'corrumpere'  hic  ualet  uox  (PVictorius  u.  lectt.  III  22).  in 
V  'nos  illa  mare'  legitur,  h.  e.  'no  si  illam  are'.  sed  ex  hac  uoce 
postrema  dubitari  potcst  num  recte  Auantius  elicuerit  'rarae'.  quod  alii 
recordati  illius  ''omnia  praeclara  rara'  (cf.  Antiphanes  ap.  Athen.  III 
p.  84  oliyov  to  KaXov  iari  ticcvtccjiov  x«i  tifiiov,  Prop.  I  17,  16,  Ouid. 
met.  XIV  337,  Lygdam.  4,  37)  uolunt  esse  'praestantis',  quod  cst  lau- 
guidius;  alii  explicant  'tenuis  et  translucidae'  siue  'Coae',  sed  non  recte 
in  hanc  significationem  cp.  Hor.  epod.  2,  33  rara  retia  aut  Lucr.  IV  196 
textura  rara  similiaque;  nam  maculas  nullas  omnino  habet  uestis  Coa 
una  et  continua  textura  tenuissima  confecta;  et  plane  incredibiliter  pu- 
tant  Ouid.  am.  I  5,  13  deripui  tunicam ,  nec  multitm  rara  nocebat  dici 
uestem  translucidam ,  quae  post  tunicam  dereptam  nulla  erat  (legendum 
ibi  ''irata').  dubito  igitur  de  coniecturae  'rarae'  ueritate;  nec  iuuat 
Ellisianum  'carae'.  rescribo  ipsum  illud  'Coae'  (nam  'coe'  in  ''ae'  cor- 
ruptum ,  ubi  'm'  ex  uoce  priore  adhaesit,  non  potuit  nou  abire  in  uocem 


LXIX  4—10.     LXX  1.  539 

saltim  latinam  'mare'),  quippe  quod  hic  legisse  mibi  uideantur  et  Prop. 
IV  5,  57  Coae  dederit  nec  munera  uestis  et  Hor.  od.  IV  13,  13  totum 
hoc  distichon  ob  oculos  habeus  nec  Coae  referunt  iam  tibi  purpurae  ncc 
clari  lapides  tempora  (cf.  de  Cois  uestibus  Tib.  II  3,  56,  Hor.  sat.  I  2, 
101,  Richius  lex.  antiqq.  s.  u.).  —  4.  aut  perliiciduH  (leHcHs  lapidis. 
dicitur  ornatus  pretiosus  (Cic.  Verr.  IV  23,  52  llahintini  excussis  de- 
liciis,  Hor.  od.  IV  8,  10)  margaritarum  siue  bacarura,  de  quibus  cf.  Plin. 
h.  n.  IX  35,  112  dos  omnis  in  candore,  magnitudine,  orbe,  leuore,  pon- 
dere,  Jiaud  promptis  rebus  in  iantum,  ut  nulli  duo  reperiantur  indiscreti; 
unde  nomen  unionum  Bomanac  scilicet  imposuere  deliciac;  nam  id  apud 
Graccos  non  est,  ne  apud  barbaros  quidem  inumtores  eius  aliud  quam 
margaritae;  et  sic  'lapis'  indicat  niargaritara  Hor.  od.  III  24,  48  (et  1. 
raodo  1.),  Ouid.  med.  fac.  20,  Sen.  Phaedr.  391,  Sil.  Ital.  XH  231.  ''per- 
lucidulus'  («TT.  Xsy.)  teneritatem  bacae  clarissimae  indicat  (de  gemmis 
Seu.  epist.  90,  45  ncc  perlucidos  lapides  ima  terrarum  faece  quaercbant). 
--  5.  luedit  te  (luaedam  mala  fabula.  Prop.  I  13,  13  rumore  malo, 
Ouid.  epist.  16,  149  mala  vmrmura  uuhji  et  fast.  IV  307  rumor  iniquus 
laeserat,  h.  e.  nocuerat.  'quaedam'  maligne.  —  5,  0.  (iua  tibi  fertur 
uaHe  sub  alaruui  trux  Iiabitare  caper.  ab  axillis  exortus  foedus  odor 
hircum  olens  'caper'  uel  "^hircus'  uocabatur,  ut  graece  Tpdyog;  Hor.  epod. 
12,  5  grauis  hirsutis  cubtt  (cf.  Hiabitare')  hircus  in  alis  (id.  e})ist.  1  5,  29), 
Ouid.  a.  a.  III  193  ne  trux  capcr  iret  in  alas  cum  recordatioue  Catulli, 
qui  'trux',  h.  6.  toruus  infestusque,  ad  depingeudam  bestiam  iocose 
addit  (Verg.  ecL  9,  25  occursare  capro,  cornu  ferit  ille,  caueto,  Plaut. 
Bacch.  V  2,  29  arietes  truccs  nos  erimus).  'uallis'  alarum  pars  concaua 
supter  bracchium;  similiter  Auson.  epigr.  79  (128),  5  de  ualle  femorum. 
—  7.  ouiues.  puellae.  —  ue(|ue  miruiu;  uaui.  XXIU  7.  —  mala  ualde 
est  bestia.  anaytrophe,  ut  VI  12  ualct  niJiil,  LXIII  80  libcre  nimis 
(Plaut.  ap.  Non.  p.  127  insanum  ualde).  Murctus  cp.  Plaut.  Baccb.  1  1,  21 
mala  es  bestia  {■naiiov  &rjQi'ov  Graeci);  et  sic  facili  a  Rufo  ad  ipsuui 
caprum  translatione  porgitur:  —  8.  uec  (luiciiiii  bella  piiella  cubet. 
nec  cum  qua  bestia;  Neuius  11  p.  230.  cf.  LXXVIII  4.  in  iuncto  cum 
assonantia  'bclla  puella'  (ex.  gr.  Ouid.  am.  I  9,  6,  Lygdam.  4,  52)  ad- 
icctiuum  aeque  adiugenium  hilare  et  cultum  eleganteni  ct  corpus  pulcrum 
(XXIV  7)  spectat.  —  9,  10.  (juare  aut  . .  aut.  XII  10  sq.  —  crudeleui  ua- 
soruui  iuterflce  pesteiu.  LXIV  76.  cf.  graecum  Qivt6Xf9QOi;  Vulpius  cp. 
Ouid.  a.  a.  I  522  nec  lacdat  nares  uirquc  pnlerquc  gregis.  'int.'  respoctu 
bestiae  pro  'remoue,  dole'  (ad  roa  etiam  ilhul  trausfortur,  ut  Apul.  met.  V  4 
interfectae uirginitatis)  —  cur  i'ugiuiit.  scil. pestom  puellao.  sine  causa Heiu- 
sius  uoluit  'fugiant';  de  hoc  indicatiui  usu  in  sermono  familiari  of  Hraegorus 
synt.  hist.  II  §  463;  quamquam  etiam  apud  poctas  cultos  usus  ille  late  patet. 

LXX. 

1.  NuIIi  se  dicit  niulier  luea  iiubere  lualle  ((iiaui  iiiilii.    ^nulier' 
honosta  cst  appollatio  amicao,  ut  Hor.  opod.  12,  24  magis  qucm  diligcrct 


540  LXX  2—4.     LXXI   1-2. 

nnilirr  hku  qudin  te,  Kiiniil  faineii  cum  respectu  Chi  <Jictuni  illiu.s  'nu- 
bere'.  quocl  et  ipmum  rem  turpem  decoro  uocabulo  uelans  ''concuinbere' 
fore  designat;  cf.  Tlaut.  Cas.  II  8,  47  et  GiHt.  I  1,  4:0;  Sen.  rbet.  i».  2'JO, 
15  K.  vioriur,  nini  nuhcrc  dulcc  est  nam  ne  de  insto  conubio  ineundo 
cogitasse  Lesbiam  statuamus  (quae  mca  olim  erat  Hententia),  uetatLXXH  1 
et  porro  dicendi  uerbuin,  quod  monstrante  uersu  tertio  hic  ntitur  no- 
tione  promittondi,  ut  liXlV  148  et  Ouid.  a.  a.  III  435  quac  diciiiit  uohic, 
dixcrunt  mille  j>7f<'///s  alibique.  cf.  imitatio  ap.  Suet.  d.  gramm.  18  soli 
Grassicio  se  dixit  nubere  ucllc.  —  2.  iion  si  se  luppiter  ipse  petat. 
de  'non  si'  LXIX  3.  'peterc'  (cf.  graecum  alriLv)  apud  poetas  latinos 
exprimit  germanicnm  ''freien',  ut  tamen  sensus  lasciuus  haud  raro  cuni 
uoce  ea  sit  iunctus  (ad  concubitum  petere);  cf.  ex.  gr.  Aen.  VII  54  et 
contra  Hor.  od.  I  33,  13,  Prop.  II  16,  27,  Maximiani  eleg.  1,  05.  ud 
totani  senteutiam  apte  AStatius  cp.  Plaut.  Cas.  II  5,  14  neyaui  cnim 
ipsi  me  concessiirum  loui ,  si  is  mecum  oraret  et  Ouid.  epist.  4,  36  Ilip- 
polytum  uidcar  praepositura  loui;  Vulpius  et  Ouid.  met.  VII  801  7iec 
lonis  iUa  meo  thalamo  ^^'''acfcrrtt  amorcs.  —  3.  dicit  s.  iii.  ciipido  q. 
dicit  iiinanti.  grauiter  repetitum  dicendi  uerbuui  ad  siguificanda  uana 
promissa;  iam  Muretus  cp.  Callimachi  epigr.  26,  ubi  eodem  modo  w^oatv 
iteratur.  'cupido',  cf.  LXIV  145,  Ouid.  am.  II  5,  26  seu  tulerit  cupido 
mollis  amica  uiro,  Lygdam.  4,  52.  —  4.  in  uento  et  rapida  scribere 
oportet  a(iua.  nota  est  graeca  dictio  iis  v3oiq  yqdcpsiv  (Soiihocl.  fr.  741  N. 
(094  D.)  Zqyiovq  tyui  yvvaiv.og  fig  vdcoQ  yQucpa,  Plato  Phaedr.  276,  Lucian. 
catapl.  21);  bene  Vnlpius  cp.  Augustin.  d.  c.  d.  XIX  23  [II  p.  343  Domb.] 
forte  magis  poteris  in  aquis  inpressis  litteris  scribere  . .  quam  pollutae 
reuoces  impiae  uxoris  sensum.  graphice  autem  'rapido'  additnr:  omne 
uestigium  litterarum  forte  signatarum  statim  diluit  concitus  amnis  (app. 
Tib.  III  3,  8).  'in  uento  scribere'  qui  dixerit,  non  cxtat  scriptor  latinus 
graecusue;  nota  sunt  prouerbii  iustar  dicta  'dare  uerba  in  uentos',  'pro- 
fundere  uoces  in  uentos'  similiaque.  quodni  forte  incognita  latet  dictio 
graeca,  confusio  adesse  uidetur  illius  'in  aqua  scribere'  cum  solita  locu- 
tione  Prop.  II  28,  8  quidquid  iurarunt  (puellae),  uentus  et  unda  ferunt. 
Ouid.  am.  II  16,  46  ucrba  puellarum,  foliis  leuioru  caducis,  inrita  quo  uisum 
est  uentus  et  unda  ferunt  (cf.  et  ad  XXX  10).  utique  nulla  causa  nidetur 
adesse,  cur  'in  uino'  repouatur  auctore  Gifanio  (cf.  et  Burm.  ad  Anth. 
lat.  I  p.  541),  secundum  illud  aig  olvov  yqacpsiv  (Athen.  X  p.  441®). 

Scriptum  est  hoc  poeniation  (quocum  comparari  jiotest  LXXXV  et 
LXXXVII)  paulo  post  reconciliationem  amantium,  h.  e.  eodem  fere  tem- 
pore  cum  CVIIII. 

LXXI. 

1,2.  Siqua  uiro  bouo  sacratorum  obstitit  liircus  aut  siqiiam 

inerito   tarda    podagra    secat.     in   hoc   carmine   omnia   sunt   corrupta 

atque   ob.^^cura;    lioc  tantum   iu   uuiuersum    apparet,  agi   de  nesciocuius 

aemulo,  qui  et  hirco   et  podagra  laboret  atciue  hiuc  inter  concubitum 


LXXI  3-4.  541 

simul  et  se  et  pufllam  iustissima  poena  adficiat.  certa  autem  putanda 
est  ea  emendatio  Italorum,  qua  u.  1  'siquoi'  et  u.  2  ''siquem'  scvibitur. 
nam  ne  forte  utroque  loco  'siqua'  (scil.  ratione,  ii'  Ttag)  stare  pos.se 
putes :  nec  cetera  huic  sententiae  fauent  nec  praepositum  in  u.  3  cum 
ui  'aeumlus',  quod  persouam  oppositam  ex  constanti  latinitatis  usu  fla- 
gitat:  si  (umquam)  alicui .  . .,  (nunc  certe)  aomulus  .  .  .  sed  haec  ut  aperta, 
ita  reliqua  in  nersu  priino  incerla  suut.  Partheuius  nomen  proprium 
'Virro'  (cf.  interpp.  ad  luuen.  5,  39)  latere  putauit  ad  eumque  hoc  car- 
men  missum  esse;  sed  licet  adeo  ^Viro'  scribere  potuerit  Catullus,  tamen 
ob  raetricam  rationem  ('o'  correptam)  sat  intutum  est  commentum  illud 
(cf.  LMuellerus  d.  r.  m.  p.  336  sq.),  cum  praesertim  nec  'siquoi  bono' 
(aliquid  alicui  est  bono,  h.  e.  utilitati  commodoque)  bene  dictura  sit 
nec  de  Virone  quidquam  tradant  poetae  nostri  carmiua.  Talladius  uoluit 
^iure  bono';  quod  uereor  ut  defenderit  Hauptius  [opusc.  1  p.  68]  ita: 
'non  possum  equidem  alium  producere  scriptorem,  qui  dixerit  iure  bovo; 
vierQm  aliquoties  legimus  iure  optimo,  et  cur  superlatiuo  gradu  Catullns 
uti  non  potuerit  sponte  intellegitur';  nam  usum  in  huiusmodi  coniectnris 
auxie  obseruandum  esse  patet.  legerunt  autem  et  Parthenius  et  Palla- 
dius  porro  cum  Italis  'sacer  alarum  obstitit',  nimirum  ^sacer'  esse  uo- 
lentibus  'exsecrandus'  (XIV  12).  quae  coniectura  antea,  cum  sola  libri 
Cr  adseclarumque  lectio  'sacrorum'  nota  esset,  potuit  fortasse  adridere; 
quamquam  quod  Hauptius  adseruit  ita  legisse  Isidorura  de  differ.  V 
p.  63  Ar. ,  mox  perspectum  est  hunc  suum  'sacer  hircus'  petiisse  ex 
Verg.  G.  n  395.  sed  magis  commentum  illud  per  se  parum  blandificura 
suspectum  est  redditum,  postquam  apparuit  0  'sacratorum'  praebere  ita 
compendiose  scriptum,  ut  quomodo  in  G  ortum  sit  'sacrorum'  facili 
opera  agnoscatur.  hoc  posset  uideri  fauere  Froehlichii  conmento  'iure 
Bonae  sacratorum',  nisi  falsissime  aeniulus  iste  hircosus  sacris  deae  Bo- 
nae  initiatus  diceretur;  nec  Cll  3  quidquam  huic  loco  prodest.  sed,  quod 
maioris  est  moraenti,  coniecturis  illis  conmemoratis  propterea  tides  ne- 
quit  haberi,  quod  non  medentur  difficultatibus  suramis,  quas  carmen 
nostrum  praebere  mox  optinebo.  cum  quarum  disceptatioue  coniungani 
meum  qualecumque,  nt  in  re  paene  desperata,  conamen.  'obstitif, 
raolestus  erat,  scil.  in  exercendo  amore.  'aut'  fortius  quani  copula  etlert 
alterum,  quod  ad  prius  accedit,  uitium  (LXVIll''  2).  Hor.  sat.  1  9,  32 
nec  laterum  dolor  aut  tussis  nec  tarda  podayra,  epitheto  ab  eo  quod  est 
podagrosorura  propriura  trauslato  ad  raorbuni,  qui  tardos  etficit,  hic 
alacrem  iu  coucubitu  motura  inpedit.  'secat',  niordet  excruciatque, 
Burapta  de  bestia  clanculuni  corpus  peruadente  imagine  (of.  Lucian.  tra- 
goedopod.  119  sqq.);  iara  Sealiger  cp.  Mart.  IX  92,  9  podaiini  vhcratrra- 
que  secatur.  -  3,  4.  ueiiiuliis  isto  tiiiis,  qiii  ueslriiiii  cxercet  aiiio- 
reiii,  iiiirillce  est  a  te  iiaetns  iitriiiiiqiie  iiialiiiii.  nulli  uersus  niagis 
nos  uexant  ludumque  habent.  luun  qni  scimus,  Catulluin  intlofatigatum 
esse  in  aducrsariis  ob  eadera  uitia  insectiiudis  qni(|ue  pleraquo  utl  illius 
uitaui  pertinontia  ex  eius  carminibus  optirae  agnoscero  posse  nobis  uido- 


542  l^^Xl  .'i— 4. 

miir,  ci(lt;iii  uetaiiuir  lu:  liic  de  Uiifo  hircOHO  illo  CatuUi  u,<*mulo  cogi- 
tiimun,  (|U('m  (|ui  m(,'nte  iiitcgra  liacc  ])(;rlcgiiiit  atatim  deprohentlunt. 
sed  quoniam  oi  (jui  uotant  jiraciudicata  opinione  cx  u.  1  concepta  dii- 
cimtnr,  nereor  ut  jderiquc  in  uetitura  sint  nisuri.  nam  qui  'nactua  egt 
malum'  siue  morbum  (XXX  6),  non  naturale  habet  uitium,  sed  con- 
traxit;  cf.  'febrim,  morbum  naacisci'  Nep.  Ages.  8  et  Att.  21.  ita<4ue 
<!x  «^raui  forta«He  frigore  conc(;pto  aemulo  isti  contigerat  podagra  Bimul- 
que  alarum  foetor.  unde  non  mirabiiniir,  coiiiunctum  utruro^jiic  malum 
hic  re  ferente  exagitari,  coutra  in  c.  LXIX  tantummodo  unum  idquc  ab 
efiectu  ingratius.  sed  qui  tacito  sensu  Rufum  et  acmulum  istum  puta- 
mus  esse  unum  eundemque,  eis  obstant  sane  difficultates  haud  paucae. 
et  prima  quidem  posita  est  in  illo  'a  te'.  cuius  interpretatio  Vulpiana 
uulgo  accepta  ''nempe  ob  uota  et  preces  tuas'  nimis  est  inepta:  quis 
hanc  sententiam,  quae  iam  ipsa  est  subabsurda,  tali  modo  nmquani 
expressit?  sed  coniecturae  pleraeque  a  doctis  propositae  infelices  sunt, 
ueluti  Muretiana  *mirifico  e.  astu',  Hauptiana  'mirificae.  Ate'  (quae  doctrina 
ab  huius  carminis  simplicitate  alienissima).  melius  quidem  GHermannus 
"■mirilico  e.  fato',  uisi  quod  hoc  in  naturale  potius  uitium  quadrat;  unde 
ego  'mirifica  e.  poena'  proposui  in  Fleckeis.  ann.  1872  p.  846  (cf.  ex.  gr. 
Piin.  h.  u.  IX  .'35,  110).  sed  potest  iure  dubitari,  num  concessum  sit 
mutare  in  eo  loco.,  qui  ex  uersu  primo  nunc  corruptissimo  fortasse  suum 
habuit  intellectum,  et  erant  olim,  qui  non  male  illud  'a  te  nactus'  de 
contagione  acciperent:  iocose  hoc  fingitur,  a  puellae  siue  coniuge  siue 
amasio  priore,  qui  et  hircosus  et  podagrosas  fuerit,  nouum  amatorem, 
qui  casu  in  morbum  iucidit,  utrumque  malum  nactum  es.se  quasi  ex 
successionis  iure;  et  potest  sane  hoc  'mirifice'  ille  nactus  dici  (LIH  2). 
altera  autem  difficultas  adest  in  uerbis  'qui  u.  e.  amorem'.  quae  cum 
interpretationem  accipere  uideantur  ex  LXVIII^  28  communes  exercere- 
mus  amores,  accuratius  inspicienti  hoc  subsidium  mox  euanescit:  unus 
aliquis  exercet  siue  agitat  amorem  cum  domina,  hi  duo  simul  exercent 
amorem  siue  communes  amores,  sed  nuUo  pacto  aemulus  exercet  alte- 
rius  (nedum  huius  et  puellae)  amorem.  neque  uero  'exercet'  in  hac 
dictione  potest  esse  'uexat'  siue  "'disturbat';  unde  erat  qui  'exterret' 
mallet.  sed  melius  in  'uestrum'  (quod  pro  'tuum',  ut  putauit  Schwa- 
bius,  accipi  nequit)  agnoscemus  uitium,  cuius  sanatio  ex  totius  distichi 
intellectu  pendet.  tertia  eaque  summa  difficultas  iu  eo  est  posita,  quod 
latet  persona,  ad  quam  carmeu  nostrum  cst  datum.  Catullum  non  ad 
se  ipsum  uerba  facere,  inde  apparet,  quod  numquam  ille  in  his  sui  ad- 
locutionibus  omittit  illud  ''Gatulle'.  sed  nec  in  eis  poematis,  ubi  ad 
alios  fit  adlocutio,  horum  nomen  umquam  reticetur  (de  LX  et  CIV  uide 
comm.).  quod  nomen  cum  Heysius  Schwabiusque  quaererent  in  illo  'a 
te'  conicientes  'Atei',  siue  ab  'Ateius'  siue  ab  'A(t)tius'  ductum,  temere 
intulere  hominem  plane  ignotum  nullo  cum  totius  quaestionis  emolu- 
mento.  haec  autem  iam  sic  est  dissoluenda,  ut  remota  uersus  primi 
corruptela  ignoti  illius,  quem  adloquitur  poeta,  et  Rufus  aemulus  recte 


LXXI  5.     LXXII  1—2.  543 

dicatur  heres  ex  hirco  podagraque  et  recuperetur  iusta  adlocutio.  ex 
uerbis  igitxu-  traditis  'uiro  bono  sacratorum'  elicienduiu  est  id  quod 
tamquam  salutifera  luce  horum  uersuum  tenebras  discutiat.  libere  di- 
cani  qnod  sentio,  etsi  non  defuturi  sunt  qui  me  ariolari  clament.  in 
uoce  'uiro'  detrahens  'o'  litteram  saepe  a  monachis  ad  designandum 
uocatiuum  additam  (cf.  L  19  ocello  ex  'ocelle  ortuin)  et  porro  'bono' 
remota  adsimilatione  rautans  in  'bone',  hoc  'uir  bone'  eam  quam  re- 
qulrimus  adlocutionem  continere  aio  Lesbiaeque  maritum  intellegendum 
esse  (cf.  LXVIIP'  106,  LXXXIII  1).  'at'  inquies,  'etsi  Rufus  fortasse 
extremis  Metelli  temporibus  iam  huius  aemulus  in  Lesbiae  amore  erat, 
tamen  tum  cum  Catullus  Romam  rediit  iam  Metellus  mortem  obierat 
(c.  VIII  ante  nostrum  est  scriptum)'.  sed  'bone'  non  tam  tlQcoviv.aq 
(XXXIX  9)  accipiendum  est  quam  pro  sollemni  mortuorum  appellatione : 
ut  Graeci  ^^^Tjards,  sic  Latini  'bonus'  plane  ut  'beatus'  de  defunctis 
adhibebant  (cf.  Peerlkampius  ad  Hor.  od.  IV  1,3,  Minuc.  Fel.  1,  1). 
est  saue  haec  adlocutio  Metelli  niortui,  a  quo  hircum  jjodagramque  in 
nouum  Lesbiae  fututorem  transmigrasse  acerbo  cum  ioco  ludit  poeta, 
ex  nostra  sentiendi  ratione  nec  honesta  hercle  nec  uenusta;  sed  eadem 
apud  Catullura,  qui  prae  furore  fanda  nefanda  in  aemulos  conicit, 
ferenda:  posito  hoc  cpigrammate  ibi,  ubi  Motelli  memoria  maxime  uige- 
bat  (ueluti  in  ianua  domi  cins),  ita  ut  acrius  fieri  nequiret  Rufi  et  Les- 
biae  amor  et  risui  tradebatur  et  contemptni.  iamque  niiuora  quae  restant 
uitia  sananda.  recte  plerique  illud  Palladii  'iure'  ob  eam  maxime  cau- 
sam  fouerunt,  quod  in  u.  1  requiritur  aliquid  quod  uoci  'merito'  uersus 
secundi  respondeat:  in  'iure'  et  'merito'  omnis  sane  uis  inest.  hinc 
restituo  'siquoi,  uir  bone,  sacrato  iure  obstitit  hircus':  ut  haud  raro 
'sacratus'  pi'0  'sacer'  ponitur  (LV  5)  saepiusque  occurruut  'sacrata  iura', 
ita  hic  respectu  mortui  usitatum  illud  'iure'  inteuditur  addito  illo.  in 
uersu  autem  tertio  uidoant  alii  num  leniore  medela  possint  aptiora  re- 
stituere  me,  cui  a  sententia  optimum  uidetur  hoce  'aemulus  iste,  tuo 
qni  lecto  exercet  amorem'.  —  5.  iilciscitiir  ainbos.  et  se  et  puellam 
poena  afficit,  ut  ex.  gr.  8yrus  S  '20  slultum  cst  ueUc  ulcisci  aliut)i  cuiti 
pocna  sua.  —  (>.  illniii  afflig:!!  odore.  hirci  foetorc  paenc  intornecat; 
Liuius  III  6  urbs  pestilentia  af/licta.  recte  Vulpius  adnotat,  in  ipso  con- 
cubitu  taetrum  odorem  axillarure  totius  corporis  sndori  coniunctnm  (Hor. 
epod.  12,  7)  ingrauescere.  —  podnjjrn.  hic  'a'  naturaliter  brouis,  oontra 
u,  2  positione  longa;  sic  uei  in  oo<lora  uorsiiu  ox.  gr.  Hor.  oil.  1  32,  11 
et  Lycum  nigris  ocuUs  nigroque. 

Lxxn. 

1,  2.  IMcohas  qiioiKlniii  soliini  to  iiosso  ('nliilliiiii ,  Kcshin,  ncc 
prao  inc  iiollc  lciicrc  loiiciii.  tangitur  aporto  c.  LX.\  initimn;  noo 
tamen  'i|nondain'  ita  ponitnr,  (jua.^^i  lioc  Ijoabiao  iu'omis8uni  innltis  annis 
anto  sit  fact)ini,  sed  qnia  asHidnum  cum  riualibus  bolluiu  dofatigauit 
poetara,  undc  tempus  inde  olapsum  longius  ost  uisuni.    sic  VIII  3  Catnllus 


544  LXXIl  3—8. 

p08t  absontiaDi  paiilo  pliis  qiiaiii  aiiniiain  lioinuin  reiieraus  cum  omnia 
coiitra  uotnm  nidorct  inniutata,  'fnlscre  qiiondain'  exclamat:  ijraesen.s 
calainitas  tota  nobis  incninbenH  eflicit,  nt  feliciori.s  teniporis  memoria 
magis  remoueatur  obscureturque.  'uelle'  dno  v.oivov  positura  et  ad 
'nosse'  et  ad  Henere'  Hpectat.  de  'nosse'  uerbi  sensu  uenerio  cf.  ad 
LXl  180.    'tenere' .(LXX  1  nuherc),  coraplexuni  tencre;  cf.  ad  LXIV  28. 

—  ;5,  4.  dilcxl  Inui  le  noii  tiintiiiii  iit  milj,'iis  aiiiicani,  scd  patcr  ut 
gnalos  dlli^it  ct  {jciicros.  dilii,'oii(li  uorbum,  ctsi  intorduin  ad  uulga- 
rem  amorera  (VI  4),  multo  tamen  magis  suapte  natura  declarat  purio- 
rem  illum  et  cum  ueneratione  mixtum  amorem.  et  banc  difrcrentiam 
inter  Veneris  uulgiuagae  amorom  (ct  est  'amica'  inde  a  Naeuii  tempore 
magis  honesta  appellatio  concubinae;  cf.  et  Sen.  epist.  75,  2  alitcr  homines 
amicani,  aUter  liberos  oscidantur)  et  altiorem  illuui  amorem  CatuUus 
nondum  satis  exprimere  uerbis  ualuit.  optimo  Westphalius  [p.  115]  'in 
der  gesammten  antiken  Welt  ist  CatuU  das  erste  lieispiel,  dass  das  Be- 
wusstsein  eines  solchen  Gegensatzes  auftritt,  und  wir  beraerken  bald, 
dass  es  ihm  noch  schwer  wird,  fuer  diese  Empfindungeu  in  seiner  Sprache 
einen  Ausdruck  zu  tlnden.  Die  wahre  sittliche  Liebe,  die  er  frueber 
fuer  Lesbia  fuehlte,  vergleicht  er  als  Roemer  mit  dem  Gofuehle  des 
Vaters  fuer  soine  Kinder  und  Schwiegerkinder,  in  der  That  dem  Haupt- 
repraesentanten  des  sittlichen  Elementes  im  alten  Roemerthum.'  diligit 
paterfumilias  gnatos  siue  liberos  et  'generos'  (h.  e.  generum  et  nurum, 
cf.  ad  LXIII  59),  qui  ad  familiam  aeque  ac  liberi  pertinent,  tenera  cum 
caritate:  haec  caritatis  notio  inprimis  est  premenda;  Cic.  d.  am.  8,  27 
ea  earitas,  quae  est  inter  natos  et  parentes,  Curt.  III  G;  1  ut  almnnum 
eximia  caritate  diligebat.  —  5.  nuuc  te  cognoui.  perspexi  penitus  natu- 
ram  indolemque  tuam  perfidam,  expeitus  scio  quam  sis  fallax;  XCI  3 
quod  te  non  nossem  bene.  —  5,  6.  etsi  imiieusius  uror,  uiulto  uii 
taiuen  es  uilior  et  leuior.  eadem  oppositio,  ut  multi  uidere,  atque 
apud  Ter,  p]un.  I  1,  27  o  indignum  facinus!  nunc  ego  et  illam  scelestam 
esse  et  me  miserum  sentio:  et  taedet  et  amore  ardeo;  ubi  'ardeo'  aoque 
atque  'uror'  de  effrenata  amoris  cupiditate  dicitur  (Aen.  IV  68  uritur 
infelix  Dido).  'imp.',  fortius  ualdiusque.  'uilior',  abiectior,  ut  Hoi-.  od. 
III  27,  57  uilis  Europe-,  '^leuior',  contemptior  et  minoris  habita,  ut  Cic. 
p.  Rosc.  C.  5  cui  leuissima  seniper  pecunia  fuit,  Hor.  od.  I  25,  10;  Tac. 
h.  IV  80  unde  pauJatim  leuior  uiliorque  liaberi.  periit  igitur  reuerentia 
ex  morum  probitate  oriens,  quae  est  omnis  amoris  altioris  fundamentum. 

—  7.  qui  potis  est'  iuquis.  cf.  XXIV  7.  'potis',  scil.  fieri,  ut  LXXVI 
24  (cf.  et  ad  XLII  16);  Ellisius  cp.  Plin.  ep.  IV  9,  17  qui  fieri  potest, 
inquis  et  Pers.  1,  56  qui  pote,  uis  dicam?  —  7,  8.  quia  amautem  in- 
iuria  taHs  cogit  ainare  magis,  sed  bene  ueHe  minus.  'ini.',  fides 
laesa,  ut  Prop.  III  8,  19  nidla  est  certa  fides,  quam  non  iniuria  tiersat. 
Halis'  (cum  ui),  quali  tu  me  afFecisti.  'amare'  hic  ex  ipsa  oppositione 
l)Oeta  uoluit  uti  notione  cupidi  ardoris  libidinisque  Cimpensius  uror'  et 
hoc  'amare  magis'  sunt  synonyma),  plane  ut  LXXV  4.    contra  per  'bene 


LXXIII  1—4.  545 

uelle'  iterum  paulo  obscuiius  purioiem  illnm  amorem  designat.  facilius 
hoc  intellegemus,  si  recordamur  cum  caritate  naturaliter  esse  con- 
iunctam  beniuolentiam  (Cic.  d.  off.  I  17,  54  benmolentia  deiiincit  homines 
et  caritate,  de  or.  II  51,  206,  de  fin.  I  16,  52).  ad  totam  autem  senten- 
tiam  iam  AStatius  apte  cp.  Ouid.  am.  III  11,  37  neguitiam  fugio ,  fugien- 
tem  forma  reducit:  auersor  morum  crimina,  corpus  amo:  sic  ego  nec  sine 
te  nec  tecum  uiuere  i^ossum  et  uideor  uoti  nescius  esse  mei.  accedit  tamen 
apud  nostrum  hoc,  quod  perfidia  puellae  tamqnam  stimulis  quibusdam 
inpellit  eum,  ut  pro  amasia  sibi  retinenda  magna  bella  pugnet  contra 
riuales;  et  hac  ipsa  pugua  magis  accenditur  cupiditas.  —  ceterum  facile 
sentimus  iam  uanis  his  conseruandae  sibi  soli  amasiae  conatibus  defati- 
gatum  esse  CatuUum:  hoc  carmen  eodem  fere  cum  LXXV  tempore  scri- 
ptum  initium  finis  indicat. 

LXXIII. 

1.  Desine  de  quoquam  quicquaui  beue  uelle  uiereri.  indignationem 
de  perfidia  amici  cuiusdam  (Rufi,  ut  summa  cum  probabilitate  inde  a 
AGuarino  statuunt  plerique,  cp.  LXXVII)  Catullus  effundit  iu  praeceptum 
generale  (cf.  XXVIII  13  ptte)  sine  certae  personae  adlocutione  et  utpote 
iu  uniuersum  loquens  etiaiu  amici  illius  nomen  reticens.  cf.  LXVII  11 
quisquam  quidquam;  neque  hic  'quicquam'  aduerbialiter  accipe  (ut  VI  7), 
sed  coniunge  cum  ''bene  mereri':  operam  dare,  ut  in  aliquem  aliqua 
beneficia  conferas  (Aen.  IV  317  si  bene  quid  de  te  merui).  —  2.  aut 
aliquem  lieri  posse  putare  pium.  gratum,  ut  Ouid.  tr.  V  4,  43  fore 
se  mcmoremque  piumque,  ex  P.  IV  1,  8.  'fieri  p.',  esse  ualere;  ut  iuter- 
dum  'tieri'  pro  'esse'  ponitur,  uelut  LXXX  2.  'aliquem'  forlius  quani 
•■quemquam',  quod  secundum  u.  1  expectamus;  Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  406, 
Draegerus  synt.  I  p.  89  sqq.  —  3.  omuia  sunt  iugrata.  ^omnia'  efter 
uoce  et  de  rebus  accipe:  quaecumque  bene  feceris,  nou  inueniunt  gra- 
tiam.  nam  'gratum'  et  'ingratum'  sensu  passiuo  dicitur,  cui  gratia 
redditur  uel  non  redditur,  ut  Ter.  Eun.  III  1,  6  ut  gruta  milii  sint  quac 
facio  omnia,  Lucr.  III  942  et  ingratum  oceidat  omne,  Verg.  Aen.  II  101; 
Vulpius  cp.  Plaut.  Asin.  I  2,  10  ingrata  inrita  esse  omnia  intelkgo,  quac 
dcdi  ct  quod  benefeci.  —  3,  4.  uiliil  fecisse  beuigue  imuio  otiam  tneaet 
obestque  uiaglsque  magls.  ia  his  uerbis  aperte  corruptis  (uam  in  prio- 
ribus  constructio  nulla)  uiam  muniuit  Auantius  delendo  'magisque',  quod 
apparet  esse  ortum  ex  dittographia  copuUie,  unde  ad  corrigendum  erro- 
rem  additum  est  uerum  'magis'  (nec  cnim  illud  pro  'magis  magisquc' 
accipi  potest,  ut  olim  sibi  pcrsuaserunt).  et  haec  fuisse  uidetur  causa, 
cur  in  initio  uersus,  ne  hic  abiuidarct  pedibus,  omittcretur  a  librario 
uox  quaedani,  unde  uerba  'n.  f.  b.'  pendeut.  niitto  commeuta  multa 
inutilia  artificiosa  incredibilia:  ucrum  uidit  Guiotus  addendo  'prodest', 
nisi  quod  mihi  praeplacuit  addero  'iuuerit'.  nam  ut  in  hoc  quidem  colo 
modesta  illa  loquendi  fornia  multo  est  aplior  iucundiorque  (quaproptor 
inprobo   quod   post   me  Muuro    nialuit   ''iam   iuuat'),   ita   'iuuat'    duplici 

('atulijUs  U(1.   liauliroiis.     II.  35 


540  LXXIIl  r>-  0.    LXXIV  1. 

notione,  scil.  ct  "'prodest'  et  'dclectat',  in8tructum  optime  opponitur 
diiplici  illi  'taedet  obestque'.  sic  if^itur  conatrue:  feciHse  benigne  (h.  e. 
licne,  ut  Cic.  iid  iam.  XIII  67,  1  ([ui  plurimis  in  istu  prouincia  hmigne 
fccisii;  cf.  et  X  18  maligne),  plane  nihil  (rrop.  II  34,  30  nil  iuttul)  uut 
delectat  aut  prodest,  quin  potius  et  ut  inritum  fructuque  careus  taedium 
adfert  (de  constructione  Neuius  II  p.  622)  et  magis  ctiam  (acil.  quam 
taedet)  nocet  ad  'magis'  (germanice  'noch  mehr')  cf  non  tam  LXVIIl* 
30  quam  ex.  gr.  PLM.  III  19,  2,  2  [p.  63j  cura  dupes  sequitur,  viagis 
inter  poctila  surgit.  in  uuiucrsum  cf.  et  Petron.  92  ncminem  nihil  honi 
faccre  oportet;  aeque  est  enim  ac  si  in  puteum  conicias.  damnum  iitpote 
reni  grauiorem  suo  C.  persequitur  exemplo:  —  5.  ut  mihi.  scil.  obebt.  — 
qiieiii  iicmo  grauius  nec  accrbius  urget.  premit  molestusque  est  ini- 
micus;  Tib.  II  1,  79  quos  hic  grauiter  cleus  urget.  'ac.',  cum  maiore  do- 
lore  meo;  coniungit  Caesar  quoque  b.  c.  I  5  grauissime  acerbissime 
deccrnitur.  Siec'  post  'nemo'  pro  'et',  ut  XXIII  25.  ceterum  hoc  optinie 
intellegetur  de  aemulo  inportuno  maximeque  Rufo,  quem  praecipue  in- 
dicat  u.  sq.:  —  6.  quam  modo  qui  uie  uuiim  at(iue  unicum  amicuin 
hahuit.  'qui'  per  anastrophen  reiectum  post  'modo'  (h.  e.  breui  ante). 
''unum  am.',  uerum  et  tot  aliis  antistautem;  'unicum',  qualis  nec  repe- 
riatur  uec  umquam  repertus  sit;  poijulariter  hoc  iunctum  uidetur,  ut 
Gell.  XVIII  4,  2  se  unum  et  unicum  lectorein  esse  enarratoremque  SaUustii, 
Apul.  met.  IV  31  idque  unum  et  pro  omnibus  unicum.  'habuit',  habere 
se  dixit.  in  duria  elisionibus  cumulatis  uix  agnoscendum  est  consilium 
quoddam  poetae. 

LXXIV. 

1.  (xellius  audierat  patruum  ohiurgare  solere.  hunc  Gellium, 
qnem  abhinc  saepius  habebimus  obuium,  ex  c.  XCI  constat  fuisse  poetae 
aemulum  in  amore  Lesbiae  et  ob  eam  causam  inpugnatum.  frustra  Ca- 
tullus  quaesiuerat,  ut  eum  sibi  propitium  redderet  et  amicum  (CXVI): 
postquam  uanum  esse  hoc  coeptum  intellexit,  iambos,  quos  ibi  minatus 
erat,  in  inimicum  uibrat  trucissimos,  stupra  cum  matre  et  sorore  et  pa- 
trui  uxore  commissa  porroque  fellationem  illi  obiciens  (cf  LXXX, 
LXXXVIII— XCI,  quae  carmina  quo  ordine  sese  exceperint  nec  licet 
certo  scire  nec  refert).  fuit  hic  Gellius  adulescens  (LXXX  1  rosea  la- 
bella);  unde,  cum  ex  ratiooe  temporis,  quo  omnia  haec  iu  aemulos 
poemata  sunt  scripta,  anno  fere  58  hic  cyclus  sit  uiudicandus,  non  licet 
auctoribus  Parthenio  Muretoque  cogitare  de  Gellio  Poplicola,  in  quem 
a.  56  Cicero  in  Sestiana  tam  acerbe  est  inuectus,  siquidem  ille  teste 
§  110  huius  orationis  otio  et  tranquillitate  reipublicae  consenescebat 
(cf  Schwabius  q.  C.  p.  103  sqq.).  rectius  igitur  Octauius  Pantagathus 
cogitauit  de  L.  Gellio  filio,  de  quo  Val.  Max.  V  9,  1  liaec  refert:  L.  Gel- 
lius  omnibus  honoribus  ad  censuram  defunctus  cum  grauissima  crimina  de 
filio,  in  nouercam  commissum  stuprim  et  parricidium  cogitatum,  prope 
viodum  explorata  haberet,  non  tamen  ad  uindictam  procurrit  continuo, 


LXXIV  2-4.  547 

scd  paene  uniuerso  senatu  adhihilo  in  consilium  expositis  suspicionibus 
defendendi  se  aduJescenti  potestatem  fecit;  inspectaque  diUgentissime  causa 
absoluit  eum  tum  consilii  tum  etiam  sua  sententia;  eandemque  rem  qui 
plura  de  Gellio  filio  exhibet  Dio  Cassius  XLVII  24  narrat;  cf.  et  Schwa- 
bius  (1.  ].  p.  111  sq.),  qui  illum  a.  fere  79  uatum  esse,  a.  igitur  58  uice- 
simum  primum  aetatis  annnm  egisse  optinuit.  et  licet  Valerius  Maximus 
innuat,  stuprum  in  nouerca  (cf.  infra  ad  LXXXIX  1)  comraissum  falso 
esse  obiectum  Gellio  filio,  hoc  tamen  (ut  sit  uerum)  non  iuprobat  eorum 
opinionem,  qui  Gellium  Catullianum  eundem  csse  cum  illo  Valerii  Maximi 
perprobabiliter  sibi  persuaserunt.  recte  Schwabius  'eadem  suspicio,  siue 
recta  siue  falsa  erat,  qua  motus  Gellii  pater  quaestionem  consilii  sena- 
torii  in  filium  instituit,  Catullo  quoque  suffecit,  ut  carminibus  acerbissi- 
mis  idem  flagitiutii  castigantibns  hominem  Lesbiae  insidiantem  perseque- 
retur'.  de  patruo  autem  Gellii  (ut  iam  ad  nostrum  carmen  redeamus) 
nihil  constat;  fortasse  fuit  Gallus  itidem  ignotus,  qui  in  LXXV^III  oc- 
currit.  quidquid  id  est,  patruum  illum  poeta  facit  dignum  nonaine 
patrui,  quipi^e  quem  fingerent  ueteres  morosum  morum  censorem  casti- 
gatoremque  minorum  austerum,  in  uerbis  seuerum  largumque  oppi-obriis: 
in  comoediis  certa  erat  persona  patrui  obiurgatoris  (Apul.  flor.  p.  20  Kr.'), 
cf.  et  Cic.  p.  Cael.  11,  25  fuit  in  hac  eausa  pertristis  quidam  pxdruus, 
ccnsor,  magister:  ohiurgauit  M.  CaeUum,  sicut  neminem  umquam  parens, 
nndta  de  incontinentia  intemperantiaque  disseruit,  Hor.  od.  III  12,  3  et 
sat.  II  3,  88  ne  sis  patruus  mihi,  Pers.  1,  11,  Manil.  V  454  patruiue 
rigorem.  'audierat' :  neneratne  hic  patruus  breui  ante  Romara  ex  pro- 
uincia?  —  2.  siquis  delicias  diceret  ant  faceret.  siquis  uerbis  lasci- 
uis  factisue  (amando)  aliquem  aetati  daret  ludum  (ad  XVII  15);  Cic.  p. 
Cael.  11,  27  dcUciarum  ohiurgatio  (nit  ad  rem  VI  1,  XLV  24).  —  3.  hoc 
ne  ipsi  accideret.  'hoc',  obiurgare:  ne  ipse  patrnae  uerbera  linguae 
pateretur.  'ipsi',  sibi  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  461).  —  perdepsiiil.  hoc 
ancc^  leyo^srov  explicat  Varro  sat.  Men.  331  B.  sed  tibi  fortasse  aUus 
moUt  et  depsit  (Cato  coriuni  depsere,  sim.),  utriusque  uocis  sensum  ob- 
scenum  (=  subigere  concubitu)  Cic.  ad  fam.  IX  22,  4  batuit,  inquit, 
impudenter ,  dcpsit  multo  impudentius;  atqui  neutrum  cst  obscenum  (per 
se)  et  Hor.  sat.  I  2,  3  4  non  cdicnas  pcrmohre  uxores.  —  4.  et  patniiiiii 
reddidit  Harpocrateiii.  patruo  os  obsignauit,  enm  mutum  ffcit ;  011  4 
factum  me  csse  puta  Harpocratem.  quod  numen  Aegyptiacum  (cf.  Panly 
encycl.  111  p.  1511)  deum  ct  silentem  et  silentiura  imperantom  sibi 
finxerunt  Romani;  Ouid.  mrt.  IX  692  quique  premit  uocem  digitoquc 
silentia  suadet,  Varro  d.  I.  I.  V  57  etsi  llarpocrates  digito  significat  ut 
taceam  ('taceas  eara'  cod.,  h.  c.  'taceaseam'),  Augustin.  d.  c.  d.  V  18 
simulacrum  quod  digito  labiis  inpresso  admonerc  uidcretur,  ut  silentium 
fieret.  casu  orta  est  uerbonim  sirailitudo  Anth.  lat.  346,  G  [PLM.  IV 
p.  310]  puerum  reddidit  Hippocralem.  sed  in  uoce  illa  (ut  similiter 
CII  4)  cuin  posset  aculeate  finera  faccro  poeta,  in  ioco  acorbo  sibi  phi- 
cens  in  tertio  disticho   eandeni    sontentiara   ox  parte  oisdfni  uoibis  ('pa- 


548  LXXIV  6-G.     LXXV  1—4. 

tnium  —  patniUH':  acerbo  ciim  ioco  nimirum  hacc  uox  totiuus  iteratur 
l>cr  aiuiplionim  ct  mox  ])er  epiphoram)  lonf,'iuH  perKequitur,  ab  eo  quod 
iam  inagis  in  uniuerHum  Hpectat  ('reddidit')  ud  ipsiuH  Gellii  res  proce- 
dens.  —  6.  fccit.  etlecit,  consccutuB  est;  XCVIll  G,  Sen.  rhet.  )i.  IGO, 
17  K.  plane  quod  uoluit  consccutus  est.  —  qiiainiiis  irriimct  ipKuin  nunc 
putriiUMi.  licet  iam  perpetuo  nel  patruum  ludiiicet  (ut  XXVIII  10),  rem  bcil. 
cum  eiu.s  uxore  habens.  —  6.  ucrbuni  noii  faciet  palruus.  hunc  qui- 
dem  ludum  (has  delicias),  quo  CJelliuH  iu;l  i)atruum  facit  ludum,  hic  w 
unico  quidem  uerbo  obiurgabit  (scil.  metu  mali  runioria).  'uerbum', 
scil.  'unum',  quod  modo  grauiter  additur,  ut  Ter.  Andr.  IV  4,  13 
ucrbum  si  mihi  unum  . .  faxis,  modo  omittitur,  iit  iljid.  I  2,  7  numquuin 
quisquam  nostrum  uerhum  fccit. 

LXXV. 

1.  Huc  cst  lucus  deducta  tiia,  mea  LcNliin,  ciilpa.  eo  peruenit 
meus  in  te  animus;  nota  est  locutio  'huc  rem  deducere,  ut'  (ex.  gr. 
Cic.  Cat.  II  2,  4,  Caes.  b.  g.  I  70,  lustin.  XI  4,  11);  'adducta'  olim 
praeplacuit  nonnuUis  Cperducta',  si  opus  esset  mutatione,  ego  mallem). 
ex  consuetudine  uetere  retenta  est  adlocutio  amoris  plena  'm.  L.' 
(nam  'mea'  non  cum  ^mens'  coire,  quod  tali  addito  non  eget,  ultro 
apparet),  quam  habes  ex.  gr.  V  1.  XI  22  illius  culpa.  —  2.  se  offlcio 
perdidit  ipsa  suo.  dum  mens  officio  stat,  h.  e.  dum  fidem  ex  mea 
parte  semper  seruo;  subest  imago  foederis  icti,  quod  utrique  parti  offi- 
cium  inponit.  quomodo  hanc  fidem  sernando  ipsa  se  pessumdederit 
mens  poetae  de  amasia  insane  certantis,  ex  LXXVI  20  sqq.  discimus.  — 

3.  bene  iielle.    ut  LXXII  8.  —  optuiua.    pudicissima  (LXXVI  24).  — 

4.  amai'e.  itidem  ut  LXXII  8.  —  omnia.  cum  ui  prouuntia,  unde  ac- 
cipit  significationem  'turpissima  quaeque',  ex  oppositione  etiam;  simi- 
liter  XXI  6. 

Poematiou  nostrum  miva  cum  pertinacia  pi-o  fragmeuto  est  habi- 
tum,  ex  quo  Scaliger,  qui  in  codice  Cuiaciano  intevpolatissimo  u.  1 
'Nunc  est  mens'  inueuerat,  ante  illud  posuit  c.  LXXXVII  (eui  itidem  nihil 
ad  perfectum  in  se  poemation  deest)  et  Lachmannus  emendationem  car- 
miuum  sic  coniunctorum  perfecit  pro  'deducta'  reponens  'diducta'.  at 
diuidua  est  mens  fluctuansque  inter  amorem  odiumque  iam  in  c.  LXXXV 
paulo  ante  scripto,  ubi  de  causis  affectuum  repugnantium  adhuc  dubitat 
poeta;  iam  cum  progressu  quodam  idem  de  odii  et  amoris  sui  natura 
melius  edoctus  eo  usque  uesano  suo  amore  se  peruenisse  innuit,  ut, 
quamquam  et  cur  oderit  et  cur  amet  intellegat,  tamen  ab  amasia  de- 
sistere  nequeat.  iustam  igitur  causam  desidero,  cur  uiolentissima  tra- 
iectione  copulentur  duo  carmina,  quorum  utrumqne  per  se  bene  stat;  et 
si  ''nunc'  scribitur,  male  abesse  seutio  a  u.  1  uoculam  aliquam,  quae 
illi  'ita'  in  u.  2  respondeat,  cum  contra  'huc'  traditum  optime  cum 
^ita'  copulatum  ad  'ut'  u.  3  spectet  (male  etiam  'nunc'  in  u.  3  sequi- 
tur  'iam'). 


Lxxvr  1-7.  549 

LXXVI. 

1.  benefacta  interdum  aequant  beneficia,  ut  Enn.  trag.  389  E.  hene- 
facta  male  locata  malefacta  arbitror;  cf.  u.  7,  8.  —  i^riora.  prioris  uitae. 

—  2.  cum  se  COgitat  esse  pium.  uoluptas  oritur  eo  quod  (de  'cum' 
cf.  LXVIII'*  8)  in  memoriam  sibi  uocat  (Quint.  VII  10,  10  cogitemnsque, 
liomincs  ante  inuenisse  artem  qiiam  clocuisse),  se  probum  bonumque  stare 
semper  (praes.  'esse')  officiis.  nam  'pius'  non  sine  respectu  dictum  est 
religionis,  sub  qua  foedus  feritur  fidesque  datur,  testibus  uu.  sqq. ,  qui 
rem  magig  inlustrant.  —  3.  nec  sanctam  niolasse  fldcni.  Cic.  d.  off. 
III  29,  104  qui  ius  igitur  iurandum  uiolat,  is  fidem  tuolat;  et  utpote 
iureiuvando  adligata  fides  est  ^sancta'  siue  inuiolabilis  (Cic.  p.  leg. 
Man.  14,  42  fuJem  . .  sanctissimam).  —  3,  4.  uec  foedere  in  ullo  diuum 
ad  falleudos  nuiuine  abusuni  liomines.  ut  'pium'  inlustrant  uerba 
'nec  .  .  fidem',  sic  nunc  'foedere'  explicat  'fidem'  tamquam  utrimque 
sub  certae  pactionis  legibus  datam.  et  quamquam  poeta  in  imiuersum 
('ullo')  loquitur,  maxime  tamen  de  amoris  foedere  cogitat,  cuius  seue- 
ram  stipulationem  (praesertim  post  discidium)  inlustrat  Prop.  III  20. 
bene  Vulpius  c^.  Cic.  p.  dom.  48,  125  ementiri,  faUere,  ahuti  deorum 
inmortaUum  numine:  inuocabant  foederi  pacto  numen  sanctum  deorum 
ut  testium  ultorumque,  ut,  qui  animo  ad  conuentionem  non  obseruan- 
dam  inclinante  et  ad  fallendum  prono  iurabat,  periurio  facto  abuteretur 
deorum  numine.  male  IVossius  ex  interpolatis  libris  'uomine'  reponi  uoluit. 

—  '),  C.  multa  parata  manent  cuni  longa  aetate,  Catulle,  ex  hoc 
ingrato  g:audia  amore  tibi.  soliloquium  habes,  ut  c.  VIII,  usque  ad 
u.  17,  ubi  mutata  ratione  deos  adloquens  iam  abhinc  C.  de  se  per  primam 
personam  uerba  facit.  'parata  manent  tibi',  tibi  prompta  et  certa  sunt 
(ad  VIII  15).  'cum'  restitui  secundum  aperta  codicum  indicia,  h.  e. 
'una  cum';  ita  nimirum  recte  loquitur  adulescens,  cui  spatium  adhuc 
longum  quodque  ante  se  positum  uidet  est  percurrendura;  'in'  (quod 
uulgo  scribunt)  nielius  de  tempore  siue  praesenti  jsiue  perfecto  usurpat 
homo  grandaeuus  ('in  longam  aotatem'  fere  hic  expectatur).  'longa 
aetas'  de  tempore  futuro  dixeruut  llor.  sat.  1  4,  132,  paneg.  Messal.  210 
(longi  anni  Aen.  X  549).  quamquam  fortasse  ingemiscens  C.  ponit 
'longa':  Publil.  Syr.  0  3  o  uitam  tniscru  loiigam,  fclici  hrcuem.  'ingrato' 
passiue  ut  LXXIII  3,  qui  gratiam  non  inuenit;  nam  ''hoc'  fere  ualet 
'tuo'  (cui  tu  tota  mente  iudulsisti).  'gaudia',  recordationis  (u.  1).  — 
7.  bcne  cuiquam  aut  dicere  possunt  aut  facere.  'cuiquam',  quicum- 
que  is  est;  cf.  de  hac  uoce  etiam  in  enuutiatis  adfirmatiuis  adhibita 
Maduigius  ad  Cic.  d.  fin.  p.  836^,  Draegerus  synt.  hist.  I  §  48.  'bene 
alicui  dicerc'  ualet  'aliquem  laudare,  praedicai-e'  (Ouid.  trist.  V  9,  9) 
uideturque  intellegendum  maxime  de  morum  dofensione  a  poeta  contra 
Lesbiae  reprehensores  suscepta.  qnomodo  autem  idem  beuefeeerit  puelUie, 
phme  nescitur  (ut  rcstant  nonnulla  in  auioro  illo  obscura);  fortasso  lum, 
cum    Clodia  ueneni   Q.  MotoUo   dati   auspiciouo   premebatur,    C.  cum  ea 


550  >'>^>^Vl  '..-11. 

recouciliatus  liiburaiiti  Hucciirrit.     iii^i  fortc  iiil  aliml   uoliiit  pocta  rjuaiu 
hoc,  boiiiH   ot  dictis   ct   factia   se  Lenbiae   ipHi  amorcin  hiuiiii  outeiidip.-ic. 
riaut.  Vera.  IV  3,  24  bcncdictis  luis  bcnefacln   uures   miac  auxilium  cx- 
poslulanl.  —  i).  omniii  qiiac  iiij^nitiUi  |»cri«runt  crtMlitii  nicnti.     recte 
sic  iuitium  restituerunt   Itali,    synaloephen   duriorcm  a  Catullo  non  ab- 
horrere  iuie    arbitrati;   traditum  'omniaque',   quod   respuit  sententiarum 
conexus,  non  dcfciiditur  fortuita  apud  Trop.  I  3,  25  similitudinc.     'cre- 
dita',  commissa;  ut  Hcmina  coloni  crcdunt  terrae   laboris  mercedcm  sibi 
promittentes,  sic  bencficia  ia  aliquem  conferimus  sperantcs  redilitum  iri 
nobis  gratiam.    Plaut.  Poen.  111  3,  22  maJo  siquid  bene  /acias,  id  bcnc- 
ftcium  intcrit,  Lucr.  111  937   ingrata  interiere  et  940  periere  profusa.  — 
10.  quare  cur  te  iam  amplius  excrucies?    Vjuare  cur'  copulatum  ne 
mireris,  reminiscendum  est,  sempcr  fire  'quare'  apud  nojtrum  consecutiue 
('quae  cum  ita  siut'),  rarius  interrogatiue  (cf.  XXIII  15,  LXIX  1,  LXXX  1) 
poni.    lacuriam  intolerabilem  (ad  LXVII  44)  olim  ita  rcmoucruut,  ut  aut 
cum  Italis  'iam  te  cur'  aut  auctore  Mureto  'te  iam  cur'  reponerent,  male 
dirimentes   cohaerens  illud    'iam   amplius'    (cf.  ex.  gr.  Cic.  Catil.  1  3,  6 
quod  iam   amplius  expectes).     quare  practuli   'iam  iara'    scribere,    quod 
uotum  cst  haud  raro   sic  pro  simplici  "'iam'  poui,   ut  grauius  praesentis 
temporis  uotio  efFeratur   (nunc,   ubi  omnia  uana  atque  inrita  uides);  cf. 
Haudius  Tursell.  III  p.  155  sqq.    quamquam  siquis  hoc  auersatus  proptcr 
caesuram,  qua  non  beue   discindatur  illud,    malit   'tete'  repouere,  equi- 
dem  nunc  nou  uehementer  refragabor;  ''teto'  pro  simplici  'te'  adhibctur 
Cl  5  (Neuius  d.  f.  1.  II  p.  182).     'excrucies',  LXXXV  2.  —  11.  qui  tui 
animo  ollirmas  atque  iustincteque  reducis.    ex  his  corruptelis  quod 
solum  fere  aliquid  fundameuti  praebet  disputationi  'offirmas',  id  duplici 
modo  construitur,  ct  trausitiue   (Attius  trag.  371  11.  modo  tutc  ipse  tete 
offirma,  Plaut.  mcrc.  prol.  82  utut  animum  offirmo  mcum)  et   absolute 
(ut  Ter.  Eun.  II  1,  11   censen  posse  me  offirmare)]   sed  in  hoc  usu  ab- 
soluto  accedere  posse  'animo',  nec  exemplo  constat  nec  per  se  probabile 
est.    itaque  Italis  et  AStatio  auctoribus  uulgo  legunt  'quin  tu  animum'. 
erat  cum  milii  adrideret  'quitui'    mutatum   iu  'quitni'  siue  ^quidni'  (de 
forma   'quit'    cf.  Corsseuus   de   pronunt.   I  p.  194^);   sed  quod   ad   usum 
uocis    attinet    (de    quo    cf.   Kuehuerus   gr.  1.   II  p.  996),    deceptus    sum 
exemplis  male   fallacibus.     accedit  quod  'quin'  (de  quo  cf.  Kuehn.  I.  I.) 
confirmari   uidetur  loco   Ouidiano   non   sine   recordatione   uostri  scripto, 
met.  IX  745  quiu  animum  firntas  teque  ipsa  recolUgis,  Iphi,  consiliiquc 
inopes.  et  stultos  excutis  ignes?  (nam  insuetius  iam  'offirmare'  Ouid.  uou 
potuit  non  mutare).     ita  igitur  retinendam  puto  lectionem  uulgarcm,  ut 
tamen  eliminetur   Hu'    duce  Ouidio:  in   'tui'    ductus   priores  'n',   postc- 
riores  'u'  olim  supra  'aib'  scriptam  coutiuere  uidentur.    idem  exemplum 
Ouidii  uiam  moustrat  in  illo  'instincteque'  (Gr  ^instinctoque').    et  ^istinc' 
obuium   iam   olim   Itali  latere   uiderunt,   h.  e.  siue  ''ab  ista  ingrata'  (ut 
saepe  aduerbia  loci  uice   personarum  pouuntur,   cf.  ^unde'  pro  'a  quo') 
siue  'ab  isto  ingrato  amore'  (cf.  Hor.  sat.  I  4,  131).    iam  cum  'se  redu- 


LXXVl  12-17.  551 

cere'  ualeat  ^se  remouere'  (Ouid.  trist.  V  7,  65  vieque  ipse  rcduco  a  con- 
teniplatu  dcmoueoqiie  muli),  Heinsio  duce  nonnuUi  'teque'  ita  retinue- 
runt,  ut  '■que  . .  et'  artius  inter  se  iungerent  (cf.  ad  I  6).  quos  tamea 
refellit  'istinc'  minime  ad  utrumque  colon  spectans;  nec  potest  sic  qui- 
dem  'que'  traici  apud  nostrum  (nam  LVII  2  nil  ad  rem).  iam  cum  alii 
^isque'  uel  ''te  usque'  subesse  opinarentur,  quin  etiam  praecedens  'atque' 
male  atteroptarent,  EUisins  temptauit  'te  ipse',  quod  commendat  Oui- 
dius.  sed  'ipse'  paulo  uiolentius  ex  ''que'  elici  intellegens  malui  equi- 
dem  'tepte'.  nam  ut  Romani  'sepse  (=  se  ipse)'  a  'sese  (==  se  ipsum)', 
porro  'mepte  (=  me  ipse)'  a  'meme  (=  me  ipsum)'  distinxerunt,  sic 
etiam  praeter  '^tete  (=  te  ipsum)'  eos  dixisse  'tepte  (=  te  ipse)'  siue 
'tete'  conlegi  ratione;  nara  huius  usus  exemplum  sane  non  indulsit  nobis 
casus.  quam  fovmam  insolitam  corruptioni  maxime  obnoxiam  fuisse  par 
est.  —  12.  et  (leis  inuitis  desluis  esse  miserJ  quouiam  di  amori  tuo 
non  fauent;  cf.  LXVIII*'  38  et  Lambin.  ad  Hor.  sat.  II  3,  8.  AStatius 
cp.  Ouid.  rem.  657  odio  qui  finit  amorem  aut  amat  aut  aegre  desinit  esse 
miser.  —  13.  difflcile  est  loii^um  subito  depouere  amorem.  obicit 
haec  ipse  sibi  poeta  quasi  interlocutor;  qnales  obiectioues  plerunique  per 
'at'  introduci  notum  est.  de  sententia  cf.  Lucr.  IV  1146  sqq.;  Menander 
fragm.  inc.  193  Mein.  tQyov  iazc,  ^avCcc,  fia-nQccv  cvvrj&nav  ^Qaxei  ?Jjaat. 
XQOvcp.  'longum',  tantum  per  tempus  qui  tenuit  animum,  nimirum 
quattuor  uel  quinque  fere  per  annos  (62/1—58/7);  Ouid.  rem.  268  longus 
et  inuito  pectore  sedit  amor,  Ciris  383.  Vulpius  cp.  Cic.  ad  Q.  fr.  I  1,  38 
iam  in  nostra  aetote  difficile  est,  mutare  animum  et,  siquid  cst  penitus 
insitum  moribus,  id  subito  eucllerc.  Ciris  11  deponere  amorem,  Ouid.  rem. 
259  deponent  pcctora  curas.  —  14.  difflcile  est,  uerum  hoc  qua  lubet 
efflcias.  repetitione  hic  conceditur:  recte  quidem  dicis  esse  difficile. 
Hor.  od.  I  24,  19  durum;  sed  Icuius  fit  patientia.  'qualubet'  (scil.  ra- 
tione),  quocumqiie  modo,  ut  XL  6.  'efficias',  et  mox  u,  16  'facias', 
adbortatiuus,  ut  VIII  1.  —  15.  una  salus  haec  est,  hoc  est  tibi  per- 
uinccudum.  Verg.  Aen.  II  354  una  salus  uictis  nullam  sperare  saluteni 
(ibid.  710),  Liu.  VII  35  ergo  una  est  salus,  erumpere  liinc  ct  abire  (=  una 
uia  salutis);  ex  Vergilio  fluxit  in  Anth.  lat.  355,  1  [PLM.  IV  p.  312]. 
'peru.',  optinendum;  Tac.  a.  XII  59  quod  patrcs  odio  dclatoris  .  .  per- 
uiccrc.  constautiam  infractam  poetae  ob.-eruandam  belle  pingit  uersns 
spondiacus.  atteude  et  ad  gratam  pronominis  repetitionem,  qua  illud 
'deponere  amorem'  tamquam  unum  solumque  rcmedium  effertur.  — 
16.  siue  id  non  pote  siue  pote.  ad  ntrumque  'pote'  supple  'es'  (siuo 
potes  siue  non  potes);  cf.  ad  XVII  24;  non  'est'  (sine  id  licet  fieri  siue 
non  licot),  cum  iu  hac  significatione  noster  quideui  'potis'  adhibeat,  ut 
statim  u.  24.  Seu.  Med.  567  incipe  quidqnid  potcs,  Medea,  quidquid 
non  potcn.  hic  membrum  negatiuum  praepooitur,  ut  illo  'siue  (=  siuo 
potius)  pote'  indicetur,  facere  sane  eum  posse.  —  17.  o  dei,  si  uestrum 
est  misereri.  'si'  non  designat  loquentis  dubitationcm  aliqnani  ^ex.  gr. 
Epicureorum  placitis   ortam),  sed   fcre   ualet   'siquidem  uerum    est  quod 


5r,^  ■  I.XXVF   18-21. 

jiorliilnjiii ,    iios   iiiiHcrori',   iit   ii)).   Vorf^.   Aini.   II    r>;jO   di,   siqua   vst   cado 

pieta.s ,  (luac  tulia  curct,  persolaant  (jratcs  diyjias,  \\m\.  I  603  et  V  087: 

pium  80  esso  doorum  cultorem,  qui  maiorum  do   dis  opinioni  inhaereat, 

Bimulque  ipsa  sua  fiducia  corto  ko  oxpectaro  praesens  auxilium,  OMtendit 

qui  ita   loquitur.     sic    obtostationi   quidem   inseruit  'wi',  ut  tamen  beno 

sit  distinguendus  hic  uoculae  U8us    ab  eo,  qui  mox   u.  19    occurrit    in 

eadem   obtestatione   modo   paulum  diuerso:   extcrna,   ut  ita  dicam,  ob- 

testandi  cauaa  hic  designatur   (nam  uestrum   esse   misereri  sanxit  priBca 

persuasio).  —  18.  aiit  sl  (|ail»iis  uinqiiaiii  e.xtrciiia  iaiii  ipsa  iii  iiiortc 

tulistis  opcm.    aliter  iam  adhibetur  'si  umquam',  cui  subicienduin  crat 

iu  apodosi  'nunc';  quod  omissum  est  u.  19  (ut  ex.  gr.  Liu.  XXIII  22,  9), 

cum  praesertim  apodosis  non  tantum   ad  hoc  colon   spectet.     'ipsa  in' 

optime  Itali  elicuere  ex  tradito  'ipsam'    secundum  Verg.  Aen.  II  448  et 

XI  846  cxtrema  iam  in  morte  (cf.  et  Lucr.  II  960  leti  iam  limine  uh  ipso 

reuerti,  Apul.  met.  VII  7  mediis  Orci  faucihus  euasi);  est  sane  neces.saria 

omnino  praepositio  (alii  Itali  simpliciter  'ipsa'),   ut   mortis  undique  cir- 

cum  uersantis  imago  exhibeatur.     dicitur  autera  mors  cum  nota  dicendi 

abundantia  'extrema';  cf.  Bentleius  et  Schmidius  ad  Hor.  epist.  II  2,  173. 

nonnulli   Itali   'extremam'    (nam   V  corrupte   'extremo'    habet)  uoluero; 

sed   ^extremam   opem'    uix  licet  accipere   aliter  quam    eani    quae  uere 

morienti  praebetur.  —  19.  me  miserum  aspicite  et,  si  uitam  puritor 

egi.    in  me  conuertite  oculos  beniuolos;  Aen.  II  689  luppiter  ovmipotois, 

precibus  si  flecteris  ullis,  aspice  nos.    ^si'  nunc  ita  usurpatur,  ut  internae 

quodammodo  causae  adferantur,  quibus  iure  deos  (siue  homines)  se  ob- 

testari  obtineat  supplex;  cuius  usus  exempla  congessit  Bentleius  ad  Hor. 

od.  I  32,  1    (coniunctnm   hunc  usum   cum   priore   habes  ap.  Verg.  1.  I.), 

'puriter'   (XXXIX  14),  caste  et  sine  labe:  Hor.   od.  I  22,  1  scelerisque 

purus,  sat,  II  3,  213  purum  uitio  cor  et  absolute  sat.  II  6,  69  purus  et 

insons,  consol.  Liuiae  41  quid  tihi  nunc  mores  prosunt  et  puriter  actum 

omne  aeuum,  Plaut.  Rud.  prol.  29  aetatem  agitis  cum  pietate  et  cum  fide, 

Laber.  prol.  13  tricenis  annis  actis  sine  nota,  Prop.  II  9,  47  si  forte  pios 

eduximus  annos  (Tib.  I  3,  51  sq).  —  20.  haiic  pestem  perniciemquc. 

huuc,  qui  nunc  me  tenet  occupatum,  morbum   taetrum  et  perniciosum. 

male  enim  uulgo  mihi  uidentur  interpretari  de  ipso  amore  (Aen.  IV  90); 

rem  inlustrat  u.  sq.     saepius   uoces  illas  allitteratione   alliciente  iunge- 

baut,  ut  Lucil.  II  19  M.,  Cic.  Catil.  I  13,  33  cum  tua  peste  ac  pcrnicie, 

id.  de  diu.  I  23,  47,  alibi.  —  21.  scu  mihi  subrcpens  imos  ut  corpore 

iii  artus.     quod  loco  corrupti  illius  ^seu'  Meleager  restituit  'heu',  etsi 

omnium    lenissima    correctura   uidetur,    tamen    propterea   est   reiculum, 

quod  'heu  mihi'  non  est  formula  latina;  nec  potest  interpungendo  'heu, 

mihi  subrepens'    succurri,    cum   male  hoc  modo   'mihi'    efferatur.     Itali 

''quae',  AStatius  ^iaec'  uiolentius  uoluerunt,   hic  praeterea  "^in  corporis 

artus'  proponens.     sed  'corpore'  dubitari  uequit  quin  recte  in   'torpor' 

mutauerint  Itali;  qua  uoce  designatur  defectus  omnium  animi  corporis- 

que  uirium,  ex  ipsa  ille  profluens  desperatione ,  quae  post  uanos  labores 


1 


LXXVI  22—26.  553 

in  retinenda  sibi  Lesbia  positos  tandem  occupauit  poetam;  est  haec  de- 
sidia  plumbea  membrorum  mentisque  alacritatem  opprimens  illa  ipsa 
pestis  u.  20  conmemorata:  Claud.  gigant.  99  qui  tcrpor  inertem  marmorea 
me  peste  ligat?  initium  autem  uerissime  correxit  Lachmannus  'hei'  siue 
potius  ''ei'  exhibens  ('hei'  in  'heu',  hoc  porro  in  'seu'  abiit);  et  est  'ei 
mihi'  notissima  formula  poetica,  cuius  exempla  passim  sunt  obuia  (ut 
Aen.  II  274,  XI  57,  XII  620;  cf.  et  Ciris  237)  cuiusque  gemella  est  'ei 
raisero  mihi'  (cf.  ad  LXXVII  4);  nam  nudum  illud  ^ei'  post  comicos 
nemo  scripsit  debeturque  tantum  peruersis  coniecturis  (ut  Verg.  epigr. 
6,  3).  iam  ^ut'  exclamationis  esse  puto  (Lachm.  ipse  haec  prioribus  ad- 
iunxit):  Attius  trag.  351  R.  ei  mihi,  ut  etiam  aerumna  haec  mihi  luctum 
addit  luctihus!  'subrepit',  sensim  inuadit,  ut  Sen.  epist.  104,  1  febrem 
suhrepentem.  —  22.  ex  oiiini  pectore  laetitias.  seusus  gaudii  atque 
hilaritatis  (germanice  'Regungen  der  Freude':  Naegelsbachii  stil.  lat. 
p.  144');  sic  plurali  utitur  Lucr.  III  141  haec  loca  (pectoris)  circum  lae- 
titiae  mulcent  (minus  huc  faciunt  Cic.  de  fin.  II  4,  13  et  ad  fam.  II  9,  2 
a  Vulpio  cp.).  ^ex  omni',  quod  male  in  ''exsomni'  mutabat  Passeratius, 
positum  est  pro  uulgari  'plane  ex  pectore',  ut  Lygdam.  1 ,  20  ex  toto 
pectore  deciderim.  —  23.  non  iam  illnd  qnaero,  coutra  nt  nie  dili^at 
illa.  ad  totam  uu.  23—26  structuram  comparari  possunt  Aen.  IV  431 
non  iam  coniugium  anticum,  quod  prodidit,  oro  nec  pulcro  ut  Latio  ca- 
reat  rcgnumque  relinquat:  tempus  inane  peto  et  V  194  non  iam  prima 
peto . . :  extremos  pudeat  rediisse.  quibus  locis  (plane  ut  nostro  u.  25 
'ipse')  oppositio  ita  denotatur,  ut  per  asyndeton  aduersatiuum  notio  prin- 
cipalis  in  apodosi  praeponatur;  ex  oppositioue  autem  in  protasi  'non' 
tantam  uim  accipit,  ut  solita  formularum  'non  iam'  (=  nondum)  et 
'iam  non'  (=  non  amplius)  differentia  tollatur  et  'non  iam'  adaequot 
talibus  locis  'uon  nunc'.  ''contra',  exsuaparte,  uicissim,  ut  Plaut.  Cist. 
I  1,  97  coepi  amare  contra  ego  ilJum  (plura  dat  Lorenzius  ad  Plaut.  m. 
gl.  101).  'ut  me'  ex  tradito  'me  ut  nie'  rectius  Itali  elicuere  quam  'me 
ut',  cum  neque  'me'  ictum  quendam  habeat  et  de  uitii  genere  constet 
(praef.  paneg.  lat.  p.  XIV).  'diligat',  LXXII  3.  'illa',  VIII  0.  —  2-t.  non 
potis  est.  tieri  nequit,  ut  LXXII  7.  —  25.  tactrnm  linnc  (lcponcrc 
niorbnm.  hanc  pestem,  torporem;  nam  ad  hunc  utique  referas,  uon  ad 
amorem,  quem  per  se  apparet  prius  dcpouendum  esse  (u.  15)  quam  do- 
poni  potest  torpor.  Sen.  epist.  82,  3  utraque  res  dctestabilis  cst,  con- 
tractio  et  torjyor.  ''taeter'  uoce,  quam  adhuc  adamat  Lucrotius,  postea 
cultissimus  quisque  poetarum  abstinuit;  cf.  LMuellorus  ad  llor.  od.  III 
11,  10.  Ilor.  epist.  I  1,  35  magnam  morhi  dcponcre  partcm.  —  2(>.  rcd- 
ditc  mi  hoc  pro  pictate  mea.  inuiccm  date  ut  praomium  uitao  pie 
actae  (cf.  ad  LXIV  157,  LXVIIIb  110);  Verg.  Aen.  II  637  (di)  praemia 
reddant  dehita  et  III  26  et  placidi  seruate  pios;  Ciris  524. 

Lesbia  cum  plane  seso  abiciens  pcrsona  uilissima  osset  fiicta  (,qua- 
lom  dcpingit  c.  LVIII),  Catullus  post  jjugnas  cum  riualibns  uiolentissi- 
mas  inritasquo  spc  reuocanilao  in  meliorom  uiam  puolhio  Fuudiius  amissa 


554  LXXVII   1-3. 

dfBperatiohi  Hummae  iaiii  i|(.-iiiin  inaf^is  magisque  conHiimeuti  traditus 
tandem  fecit  qiiod  uirnni  boiiuiu  firmumque  facere  decuit:  in  omnc  tem- 
pns  abrupit  iudi^,'iiuni  iam  se  amoreiu.  hoc  f|uam  aej^re  a  se  inpfitra- 
iierit  quantoquo  cum  dolore  caiae  mulieris  imagiuem  ex  auimo  extirpa- 
uerit,  testes  sunt  lii  uersud,  quibus  deos  ut  ex  uulnere  accepto  possit 
sanari  prccatur.  qui  uersus  eo  ipso,  quod  Bine  arte  longc  qnaeeita 
profiuxorunt  ex  poetae  pectoro  intima  aede  conmoto,  et  nos  legcntes 
penitus  conmouent  tam  ob  affectuum  uehementiam  grandem  quam  ob 
sentiendi  cogitandique  rationem  uere  honostam:  dum  admiramur  summi 
poetae  in  sensis  dictisque  magnitudinem,  nimul  flemus  cum  homine  et 
diligimus  uirum  piobum  fortemque. 

LXXVII. 

1.  Riife,  inilii  friistra  ac  ucquicqiiani  credite  ainico.  quera  'fru- 
stra',  8pe  deceptus  et  siue  effectu,  ac  'nequicquam',  si^e  ab  initio  cassa 
et  rationis  egente,  credidi  mihi  esse  amicum  (cum  ui  pronuntia:  amicum 
certum  uerumque).  similiter  coniunxit  synonyma  illa  Apul.  met.  VIII  16 
sed  nequicquam  frustra  timorem  illum  satls  inanem  perfuncti.  0  'amice', 
G  'amico'  praebent.  hoc  si  amplecteris,  sententia  erit  haece:  cui  ego 
amicus  f.  ac  n.  fidem  habui  (cf.  de  constructione  ex  Verg.  Aen.  II  247 
notissima  Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  75).  prius  si  praefers,  multo  fortius 
dicit  poeta:  qucm  ego  f.  ac  u.  putaui  amicura  (Kuehnerus  1.  1.  p.  11). 
et  huic  rationi  accedit  maior  fides  a  palaeographia  quoque,  siquidem 
exquisita  lectio  'amice'  facillime  in  tritam  uulgarcmquo  'amico'  cor- 
rumpebatur,  difticillime  uersa  uice  haec  in  illam.  nam  adest  hic  sub- 
tilis  quidam  sermonis  latiui  usus,  ex  quo  praedicatum  sequitur  partici- 
pium  per  attributum  accedens  uocatiuo,  ut  Prop.  11  15,  2  lcctule  deliciis 
facte  heate  meis,  ubi  uide  Hertzbergium  (Kuehnerus  1.  1.  p.  191).  — 
2.  frnstraJ  iinnio  magno  cuni  pretio  atque  malo.  in  paronthesi  se 
corrigit  poeta:  .«ed  quid  dico  ego  'sine  effectu'?  immo  potius  hic  erat 
offectus,  ut  id  quod  te  amicuiu  putaui  magno  mihi  constaret  magnam- 
que  afferret  calamitatem.  de  hac  figura,  iniSioQd^coaiv  uel  iTiccvoo&coaiv 
quam  uocant  rhetorici  (RVolkmannus  libri  'Rhetorik  d.  Gr.  u.  R.'  p.  423), 
cf.  ex.  gr.  Cic.  Cat.  I  1,  2  Mc  tamen  uiuit.  uiuit?  immo  mro  etiam  in 
senatum  uenit.  Ter.  Andr.  III  5,  4  ego  pretium  (=  poenam)  ob  stuUititim 
fero,  ibid.  I  1,  116  quid  facias  illi  qui  dederit  damnum  aut  vialum;  Tib. 
I  6,  52  ne  pigeat  magno  post  didicisse  malo.  AStatius  cp.  dictionem 
magna  mercede  (=  pretio)  saepius  obuiam.  'cum',  una  cum,  sub,  ut 
Ter.  Andr.  V  3,  10  habere  cupiat  cum  summo  probro ,  XL  8.  —  3.  sic- 
cine  siibrepsti  mei.  cum  magno  affectu:  reuera  igitur  fieri  potuit,  ut 
tamquam  uipera  uenenata  mihi  in  sinum  subreperes?  cf.  LXIV  132. 
'mei'  prisce  pro  ^mi'.  de  syncope  'subrepsti'  cf.  Neuius  d.  f.  1.  II  p.  536. 
ad  imaginem  apte  EUisius  cp.  Theogn.  602,  ubi  de  falso  amico  rpvxQov 
os  £v  KoXita  ■noiv.iXov  sfx^?  ocpiv ,  Sen.  ad  Marc.  1  uide  quam  non  sub- 
repam  tibi  (me  tibi  iusiuuem  latenter).   —  atque  intestiua  perurens. 


LXXVII  4—6.  555 

iuceudio  saeuo  (febri  aidenti),  ut  uipera  mortsu,  iutimas  meduUas  mihi 
inficiens;  similiter  Val.  Flacc.  I  76  sola  animos  mcntesnue  peruris,  gloria. 
—  4.  ei  misero  eripiiisti  omnia  uostra  boua'  amorem  Lesbiae  siue 
potius  Lesbiam  ipsam;  ut  similiter  LXVIII''  118.  locutio  expMcanda  se- 
cundum  Ter.  Heaut.  V  1,  69  me  mca  omnia  hona  (omnia  quae  possideo) 
dixisse  iUi  et  Andr.  I  5,  61  bona  nostra  liaec  (sororem)  tihi  permitto: 
Lesbia  poetae  erat  i^ossessionum  suarum  summa  maximaque,  omnem 
illius  felicitatem  complectebatur.  'ei  misero'  debetur  Lachmanno:  in  Y 
ex  initio  prioris  uersus  ('siccine')  mala  repetitione  'si  misero'  legitur. 
praeter  formulam  'ei  mihi'  (ad  LXXVI  21)  interiectio  'ei'  et  in  hac 
altera  'ei  misero  mihi'  adhibebatur;  cf.  LXVIIP  53  et  infra  CI  6.  — 
5,  6.  eripuisti,  elieu  uostrae  crudele  ueueuum  uitae,  elieu  nostrae 
pestis  amicitiae.  interrogatiouem  summae  ut  in  re  paene  incredibili  dubi- 
tationis  plenam  sequitur  responsio  plane  affirmans  (cf.  ad  IX  5)  iamque 
ob  ipsam  dubitationem  priorem  efficacissima:  sane  eripuibti,  sane  uiperae 
instar  uenen.atae  egisti,  qui  eheu  uitam  meam  ueneuo  infecisti  (Heiuius 
uostras:  'und  hast  mir  Gift  gegossen  ins  bluehende  Lebeu  hinein'),  qui 
eheu  amicitiam  inter  nos  quoudam  pukherrirae  copulatam  pettilenti  ad- 
flatu  necuisti.  quo  modo  eo  facilius  loqui  licuit  poetae,  quod  metony- 
mice  et  'uenenum'  perniciem  (Liu.  III  67  discordia  ordinuin  cst  uenenum 
urhis)  et  'pestis'  interitum  (Cic.  p.  Rab.  perd.  1,  2  contra  pestcm  ac 
pernicicm  ciuitatis  de  horainibus  turbulenti;-)  indicat.  male  nonnulli 
'amicitia'  de  amore  (XCVI  4)  Lesbiae  intellegunt:  hic  quidem  et  amissura 
amicum  olim  carum  queritur  poeta.  ceterum  'pestis'  Italis  debetur:  \ 
'pectus'  praebet.  quod  si  IVossius  cp.  Mart.  IX  4,  2  fidae  pecius  ami- 
citiac  et  Stat.  silu.  IV  4,  103  neque  enim  tibi  iunctius  almae  pectus  ami- 
citiae  ita  defendit,  ut  aut  ironice  intellegendum  aut  potius  'olim' 
supplendum  meute  diceret,  et  hic  et  qui  eum  secuti  sunt  neglexerunt, 
nec  ironiae  esse  in  carmine  hoc  acerbissimo  locum  nec  bonos  quidem 
poetas  notiones  principales  reliquisse  lectoribus  subiutellegendas  nec 
deniquc  alterius  'eheu'  t-ic  nllam  esse  rationem;  quod  repetitum  con- 
ueuientem  priori  colo  uocem  flagitat,  quae  est  'pestis'  (S  et  C  saepius 
coiifusae).  'eheu'  quod  bis  restitui  codicum  aperta  uestigia  secutus,  ob- 
seruatione  feci  illa,  qua  'heuheu'  formam  iam  Peerlkampio  ad  Hor.  od. 
I  15,  9  suspectara  latiuitati  abrogaudam  censeo,  quippe  quae  solius  medii 
aeui  sit  inuentio;  nam  antiqua  forma  'eheu'  saepissime  corrupta  (sic  V 
XXX  6  oheu,  LXIV  Gl  hcuc)  effecit  ut  medio  aeuo  certani  regiilam  se- 
queutes  correctores  ubiquc  'heuheu'  reponerent;  quamquam  quo  integriores 
codd.  adsunt,  eo  plura  pristinae  forraau  uestigia  deprehcudimus  adhuc, 
niodo  eis  prudentius  utamur  quam  ex.  gr.  Kellerua  in  lloratio.  —  cete- 
rum  hoc  carmen,  in  quo  Catullus  non  solum  Lesbiam  ab  amico  ereptam 
sed  etiaui  huius  ipsius  pcrfidiam  sibi  coguitam  dolet,  tam  iu  sc  con- 
summatum  est,  ut  omne  quod  accedat  de  grauissimae  incusationis  pon- 
dere  aliquid  detrahere  uideatur.  quo  nuigis  mirandum  est,  .Scaligeruni 
(quem   incaute   Lachmannus   est  secutus)  post    u.  6    conlocare    uoluisso 


55r)  LXXVIII   1-4. 

c.  LXXVIII'';  quotl  (ut  alia  taceam  omnia)  iam  a  ijalaeographica  rationo 
neutifiuam  commendatur. 

Itutum,  in  quem  lii  uerauH  sunt  facti,  esHe  M.  Caeliuni  Kufuni  olim 
AStatiuB  tt  Muretus  diuinauerunt  (cf.  supra  p.  33) ;  8unt  autem  scripti 
illi  j)aulo  post  c.  LXVII1'\  ut  et  illud  'omnia  nostra  bona'  probabile 
reddit  et  euincitur  cripiendi  uerbo  u.  4  obuio,  qnippe  quod  non  potuerit 
adhiberi  nisi  de  eo  qui  primus  Lesbiae  erga  i^oetam  lidem  temptauorit. 
quo  enim  iure,  amabo,  si  Rufum  secundum  uel  tertium  uel  quartum 
post  CatuUum  habuit  Lesbia  lectuli  socium,  uocabulo  isto  noster  uteba- 
tur?  Rufum  igitur  eum  fuisse  censeamus  oportet,  qui  absente  illo 
Lesbiae  sibi  conciliaret  amorem.  et  si  in  c.  VIII  Catullus  adhuc  se 
ignarum  esse  ostendit,  curnam  Lesbia  a  se  alienata  sit,  carmen  nostrum 
proximo  post  hoc  c.  VIII  terapore  factum  esse  apparet  tum,  cum  de 
causa  perfidiae  certior  fieret. 

LXXVIII. 

1.  Oallns  lisibet  fratres.  Gallus  quis  sit  ignorare  se  fatentur  omnes; 
ego  non  uereor  ne  nouarum  rerum  cupidus  uidear,  si  liberc  promam 
quam  concepi  suspicionem.  etenim  dum  recordor,  quantopere  amet  Ca- 
tullus  eosdem  homines  ob  eadem  uitia  uariis  modis  inpugnare,  u.  6  illud 
'patruus  patrui'  legens  inuito  animo  non  agnosco  patruum  ex  c.  LXXIV 
nobis  bene  notum.  in  quo  carmine  non  solum  Gellius  iunior,  sed  ipse 
quoque  patruus  aliqua  ex  parte  perstringitur,  ut  intellegamus,  in  nostro 
carmine  peculiarem  in  Gallum  patruum  inuehendi  materiam  sibi  sum- 
psisse  poetam.  cuius  fratres  duo  (cf.  u.  2)  possunt  fuisse  L.  Gellius  pater 
ex  Valerio  Maximo  (ad  LXXIV)  et  Gellius  Poplicola  ex  Sestiana  noti. 
cognomen  'Gallus'  notum  est  complurium  familiarum  fuisse  proprium. 
—  1,  2.  lepidissima  —  lepidus.  haec  uox  plane  ut  u.  4  'bellus'  (cuius 
ost  synouymum:  Plaut.  Capt.  V  2,  3  fui  ego  belJus,  lepidus)  tam  ad  formae 
quam  ad  ingenii  cultusque  amabilem  gratiam  spectat,  ut  Ter.  Heaut.  V  5,  16 
dabo  illain  lepidam  guam  tu  facile  ames  (cf.  et  ad  Corn.  1);  et  plane  ut 
u.  4  'bellus'  uenuste  uox  illa  repetitur:  append.  Tib.  IV  1,  10  ciun  digno 
digna  fiiisse  ferar.  —  3.  Galliis  liomo  est  belliis.  uox  ultima  non  ad 
XXII  9  aut  XXIV  7  accipienda  est,  sed  magis  in  malam  partem  et  cura 
respectu  u.  4:  secundum  Plaut.  merc.  IV  1 ,  22  illam  esse  amicam  tui 
uiri  hellissumi  et  IV  5,  10  tuus  pater  hellissumus  amicam  adduxit  est 
homo  bellus  etiam  is  qui  bellas  feminas  amat;  cf.  gallicum  'un  galaut- 
homme'.  haec  patrui  illius  descriptio  eo  est  iocosior,  quo  minus  cum 
moribus  eius  seueris  austerisque  (LXXIV  1  sq)  congruit:  fortasse  res  illa 
u.  4  enarrata  Gallo  ignaro  in  domo  eius  accidit,  sed  a  poeta  maligne 
ita  describitur,  quasi  rigido  illo  uirtntis  adsertore  conscio  atque  con- 
ciliante  sit  facta.  —  diilces  iimgit  amores.  cf.  ad  LXIV  372  et  passim 
obuium  illud  ^dulcia  furta'.  —  4.  ciim  piiero  iit  bello  bella  piiella 
ciibet.  uide  ad  LXIX  8;  uariandi  gratia  hic  pro  'lepidus'  est  positum 
'bellus';   Plaut.  Bacch.   I   1 ,   48   lepidus  cum  Jepida  accubet.     nimirum 


LXXVIII  5—6.     LXXVIII^  1-2.  557 

'puella'  est  coniunx  alterius  fratris  (res  est  notissima,  late  patere  apud 
poetas  uocis  liuius  significationem;  iam  Doeiingius  cp.  Hor.  od.  III  22,  2 
et  Ouid.  epist.  1,  115),  'puer'  siue  adulescens  filius  alterius  fratris.  — 
5.  Oalliis  Iiomo  est  sttiltus.  simul  tamen  G.  inepte  agit.  admiranda 
est  ars  epigrammatis  ob  egregium  acumen,  quo  tres  partes,  nempe  de- 
scriptio  et  expositio  et  conclusio  ridicule  djtQogdoTirirag  facta,  repetito 
illo  'Gallus'  dilucide  indicantur  duaeque  partes  ultimae  iterum  illo  'homo 
est..'  inter  se  ligantur.  —  iiec  se  uidet  esse  maritnm.  nec  cogitat 
(XCI  5)  se  quoque  esse  eoniugis  formosulae  uirum.  —  6.  qui  patruus 
patrui  monstret  adulterinm.  qui  (cum  'se'  iunge),  cum  ut  patruus 
meliora  debeat  docere,  hoc  exemplo  doceat  aduersus  patruum  (se  quo- 
que  ipsum:  et  in  hoc  stultitia  est  posita)  adulterium  (doceat  fratris  filium 
cum  sua  ipsius  coniuge  furtim  cubare).  Aen.  IX  44  conferre  manum 
pudor  iraque  vwnstrat.  ceterum  si  recte  suspicatus  sum,  Gallum  esse 
Gellii  iunioris  patruum,  apparet  Catullum  solito  poetis  epigrammatariis 
artificio  ad&cribere  tempori  praesenti  ea  quae  olim  sunt  facta.  porro  et 
hoc  credibile  est,  'puerum'  illum  (u.  4)  esse  Gellium  filium,  qui  a  pa- 
truo  patrui  adulterium  doctus  hac  doctrina  in  magistrum  sit  usus  (cf. 
LXXXIX  3). 

Lxxvm^ 

1.  Sed  nunc  id  doleo.  nersus  quattuor  sequentes  cum  nullo  pacto 
cohaereant  cum  carmine  priore  et  in  se  absoluto  nec  adlocutionem  ullam 
continente,  alii  alio  traicere  uoluerunt,  Scaliger  post  LXXVII,  CdeAIIio 
post  XCI,  Bergkius  post  LXXX.  sed  fatendum  est  carmiua,  quibus  docti 
addidere  1'ragmeutum  nostrum,  utpote  eo  uou  indigentia  respuere  hoc 
additamentum.  praestat  igitur,  ut  iam  idem  Bergkius  antea  et  West- 
phalius  intellexere,  ante  uerba  lemmatis  lacunam  (duorum  fortasse  di- 
stichorum)  agnoscere.  neque  ego  dubito  (juin  poema  olim  iutegrum 
spectauerit  ad  eundem  Lesbium,  quem  perstringit  c.  LXXIX.  uocis 
'nunc'  explicatio  ex  eis  quae  perierunt  pcndet;  cf  XXI  10.  —  1,  2.  quod 
purae  pura  puellae  sauia  conminxit  spurca  saliua  lua.  cf.  ad  III  13 
et  iX  11  de  hac  traductione  siue  adnominatione :  'purae'  (id  est  probae 
et  pudicae)  Lesbiae  (haec  cnim  intellegenda  est  aperte)  'sauia'  siue 
labella  (cf.  Brixius  ad  Plaut.  mil.  II  1,  16,  Gell.  XIX  11,  4  duin  sem- 
hiulco  saiiio  mcam  puellam  sauior)  'pura',  propter  hanc  ipsam  probita- 
tem  nihil  polluta.  similiter  XCIX  10  comictac  spurca  saliua  lupae  do 
fellatrice;  ad  quem  locum  quod  Scaliger  pro  tradito  'connuxit'  restituit 
'comminxit'  (potuit  etiam  aut  'cominxit'  aut  'coumixit',  ut  uoluit  Elli- 
siuB  cp.  Neuium  II  p.  494),  hoo  uerbuni  commaculandi  notione  cum 
contemptu  acerrimo  utitur  (^Tlaut.  Pers.  III  3,  3  conmictum  caoio  stcrculi- 
num).  quae  inquinatio  oris  ct  saliuae  hinc  spurcao  cum  sit  duplex  in  uiro 
utpote  aut  fellatore  aut  cunnilingo,  hoc  alterum  uitiuni  hic  notari  niox 
uidebimus.  —  3.  uon  impuno  rores.  haml  sino  poena  aufores  (roportabis), 
non   innltus   discedes;    Ter.  Aiulr.   III  5,  4  inultum  num<iuam  id  aufercs, 


558  LXXVIII   4.     I>XXIX  1-2. 

Iiciiiit.  IV  1,  45  Ulud  haud  inullum  ..  ferenl;  cf.  XIV  16,  XCIX  3  uerum 
i(l  n(»i  impune  iuU.  —  lc  oiiiniii  saccla  iioscciit.  Otiid.  met.  XV  878 
pnrjue  omnia  saecula  fuma  .  .  uiitum.  a<l  'noHcet'  i;ini  inonte  Kiipjilc 
iiliirl  'qui  si.s'  ano  v.oivov  positiini.  —  4.  ct  qiii  sis  fjiiiiii  loqiictiir  aniis. 
(jualis  homo  sis  (.'^cil.  cunnilingiis)  seris  toniporibiis  (cf.  ail  I..KVIII''  0 
carla  anus)  faina  narrabit;  cf.  1.  modo  1.,  porro  Anth.  lat.  Mey.  1412,  14 
me  fama  loquetur,  Mait.  I  39,  2  famaque  nouit  anus  et  spect.  1,  8  fama 
loquetur  opus,  Caton.  dist  III  8,  2  nc  sis  qiiem  fama  loquatur.  cf.  et 
similes  minae  XL  G. 

LXXIX. 

1,  2.  Lcsbius  cst  iinlccr.  qiiid  ni.'  qucin  Lcsbiu  inalit  (iiiain 
tc  ciMii  tota  g-cnte,  Catullc,  tua.  'quidni',  scil.  ita  ceneeam,  cum  eum 
Lesbia  praefcrat  mihi  moii;quo;  cf.  Kuchnerus  gr.  L  II  p.  990,  noc  non 
LXXXIX  1.  uerissime  omnino  couclusit  Muretus,  si  Lesbia  sit  Clodia 
(supra  p.  35),  Losbium  esse  Clodium.  et  ipse  quidem  cogitauit  de  P. 
Clodio  tribuno  plebis,  hac  usus  argumentatione:  'id  magis  ut  suspicer 
facit  additum  pulcri  nomen  (hoc  enim  cognomine  fuisse  Clodium  omnes 
sciunt),  ut  poeta  in  ambiguitate  uocis  iocari  ugluisse  uideatur.  ita 
enim  et  Cieero  [ad  Att.  I  16,  10]  iocans  eum  puJcellum  puerum  uocat. 
ro  uera  autem  i^ulcrum  fuisse  tradit  Piutarchus'.  sed  quod  Lipsius 
uar.  lectt.  I  5  opposuit,  Ciceronem  quantumuis  P.  Clodium  inpugnantem 
tamen  numquam  uitium  in  u.  4  tactum  ei  obicere,  hoc  Schwabius  q.  C. 
p.  89  sqq.  non  eo  refellit,  qnod  paucis  locis  P.  Ciodiura  omnibus  corporis 
partibus  infamera  audire  ostendit  (p.  91).  ut  hoc  non  sit  dictio  rhetorica 
fueritque  Clodius  etiam  fellator:  turpissimo  et  omnium  maxirae  contempto 
uitio,  quod  Graeci  uocant  yloiaGOTioiBtv,  si  Clodium  illum  laborasse  Cicero 
sciuisset,  non  omisisset  hercle  hoc  quoque  obicere  inimico  suo  sic  ut 
obiecit  Sexto  Clodio,  Publii  gentili,  uehiti  de  dom.  10,  25  qui  sua  linfjua 
etiam  sororem  tuam  a  te  ahalienauit  (ibid.  18,  47  et  31,  83,  d.  har.  resp. 
6,  11,  p.  CaeL  32,  78,  alibi).  CatuUus  autem ,  quidquid  rem  auxit 
exaggerauitque ,  nullo  pacto  de  P.  Clodio,  deliciis  tam  uirorum  quam 
feminarum,  contendere  potuit,  eum  nec  tria  sauia  notorum  repperisse, 
nisi  perinepte.  ad  has  duas  causas  grauissimas  accedit  aliud  quiddam 
leuius.  Schwabius  p.  101  hoc  inesse  acumen  carmini  censet:  'quamquam 
et  nomine  et  facie  pulcer  est  et  hac  de  causa  a  Clodia  Catullo  prae- 
ponitur,  tamen  praeter  Clodiam  nemo  natus  [immo:  notus]  osculatur, 
omnes  enim  eius  os  impurum  fugiunt'.  si  re  uera  P.  Clodius  fuit  pulcher, 
se  ipsum  ut  deformera  quamnam  ob  causam  opponit  poeta?  intellegimus 
oppositionem  gentis:  insito  Claudiornm  genti  fastu  Clodiam  despexisse 
Catnlli  familiam  prouincialem ,  l|  Ivavxiov  igitur  hanc  et  nobiles  illos 
Pulchros  conlocari,  potest  statui.  his  fortasse  causis  adductus  Lijjsius 
uar.  lectt.  I  5  de  Sex.  Clodio  iam  conmemorato  cogitare  maluit.  contra 
quem  si  Schwabius  pressit  ambiguitatem  illam  a  Mureto  detectam  in 
uoce   'pulcher',    cum   Sextus   iste    neque   pulcher  fuerit   neque    uero   ad 


LXXIX  1—2.  559 

Pulchroruui  familiam  pertinuerit,  nimirum  Lipsii  suspicio  obiter  iacta 
accuratiore  carmiiiis  adhuc  parum  perspecti  interpretatione  est  fulcienda. 
uerum  est,  Sex.  Clodium  fuisse  deformem  (Schwabius  p.  92);  sed  acerba 
hinc  nascitm-  inrisio  eadem,  qua  etiam  Cic.  p.  Sest.  64,  134  Vatiuium 
foedissimum  uocat  pulcherrimum.  deinde  si  idem  non  minus  erat  de- 
spectus  ab  origine,  suo  iure  se  isti  opponit  poeta.  nam  etsi  Sex.  Clodio 
plebeio  (ortum  eum  a  liberto  quodam  uetere  gentis  Claudiae  sumunt: 
Drumannus  HR.  II  p.  386)  non  fuit  Pulchri  cognomen,  tameu  iterum 
acerba  cum  inrisione  hoc  ponit  poeta,  eum  ad  Pulchrorum  familiam 
nobilem  pertinere.  dolendum  est,  propter  pauca  testimonia  oppido  ob- 
scuram  esse  rationem,  quae  inter  P.  Clodium  Pulcrum  et  hunc  Sex. 
Clodium  iutercesserit.  quem  uidemus  quidem  per  omnia  illias  socium 
et  administrum  fuisse,  sed  unde  haec  tam  arta  familiaritas  sit  nata 
nescimus;  ut  uec  hoc  constat,  cur  tribunus  plebis  cum  suis  ex  Claudio 
sit  factus  Clodius.  nam  ne  uulgarem  illius  ^au'  et  'o'  mutatiouem  ar- 
cessamus,  uetant  fratrcs  eius  Appius  et  Gaius  Claudii  Pulcri,  iu  quibus 
uetus  nominis  forma,  ut  par  est,  intacta  mansit.  nam  licct  a  plebe  illud 
saepius  per  'o'  sit  pronuutiatum ,  non  perspicitur  quomodo  tam  uetusta 
nobilisque  familia  nomen  suum  celebre  adeo  passa  sit  mutilari,  ut  iam 
haec  mutilatio  communi  usu  reciperetur.  quodsi  P.  Claudius  Pulcer 
Rubito  est  factus  P.  Clodius,  certo  cum  cousilio  nomen  inmutasse  est 
ceiiseudus.  frustra  ille  olim,  ut  tribunus  plebis  crearetur,  plebeius  fieri 
studuerat,  cum  ineunte  a.  60  ex  Sicilia  reuersus  in  contione  publice  eiurato 
patriciatu  ad  plebem  transiret  (cf.  ex.  gr.  LLangius  antiqq.  Kom.  III  1 
p.  268).  cum  hac  re  equidem  et  nominis  mutationem  (cf.  supra  p.  31  not.) 
et  intimam  illam  cum  Sex.  Clodio  plebeio  amicitiam  coniungo:  transiit 
ex  mea  sententia  Claudius  Pulcber  ad  familiam  Sex.  Clodii,  huius  et 
uomen  adseiscens  sibi.  frustra  quidem  illud  factum  erat  ob  ipsam  tran- 
situs  formaui  inlegitimam ,  siquidem  et  obsistente  Q.  Metello  Celere 
consule  (unde  huic  cum  couiuge  Clodia  a  fratris  partibus  stantc  rixae) 
a.  60  tribunus  ille  non  est  creatus  et  uoua  adrogatione  (Langius  1.  I. 
p.  277)  opus  erat,  ut  tandem  uoti  fieret  compos;  sed  coniunctio  semel 
inita  cum  Sex.  Clodio  in  omne  tempus  mansit  (acerbe  Cic.  p.  dom.  10,  25 
socio  tui  sanguinis)  et,  ut  mihi  uidetur.,  transiit  iu  P.  Clodii  sororeni 
Clodiam.  quam  a.  59  uiro  priuatam  par  erat,  si  iu  fratris  dilecti  douuuu 
migrauit,  et  ipsam  aut  transiisse  ad  familiam  eam,  ad  quam  iam  frater 
pertinuit,  aut  certe  Sex.  Clodium  sibi  optasse  tutorem.  quidquid  id  est, 
ullro  intelkgliur  hinc  omnium  fiicillumc  proueuisse  illos  de  Ciodiae 
cum  homiue  isto  amore  turpissimo  rumorea:  transferobatur  infamia  Sex. 
Clodii  in  feminam,  quae  ob  solum  fratroni  in  cius  tutelam  se  contulorat. 
peruenerant  hi  rumores  ad  aures  Catulli;  qui,  ut  non  potuit  uon  contem- 
uere  Sex.  Clodium,  ita  defoiidere  stnduit  puellam  ut  puram  (huc  refero 
fragm.  LXXVIII''),  quamquam  indigne  tulit  iu  t^purci  hominis  tntclam 
se  contulisse  aniatam,  quam  ut  ab  isto  dosistoret  his  carminibus  ad- 
monuit.     potuit  Lesbia,  si  uoluit,  fieri  uxor  CatuUi   (hoc    clare   indicant 


500  LXXIX  .'1     4.     LXXX  1-4. 

iicrba  'U'.  cuiii  tota  fjente  tua'):  CatuUo  huiusque  familiac  praetulisBe 
illa  dicitur  Sex.  Clodium  cuni  sua  fauiilia  (re  uera,  ut  suHpicari  licet, 
liberaui  uiuencU  rationem  Hccntiira).  unde  hoc  euadit  epigramniatifl 
acumen  aculeatura:  Sex.  Ciodius  ijino  dubio  homo  fornio.sis.simus  •■st  c.i 
ex  nobili  1'ulchroi  imi  faniilia,  cum  cum  Clodia  inalit  quani  te,  Catulle  foede, 
tuamijiie  gentem  rusticam !  hoc  cum  acerrinia  ilQcaviui  positum  iam 
diluitur:  sed  ecce  formo.su8  iste  nobiliHfjue  Scxtns  est  cunnilingun!  — 
:i,  4.  scd  taiiicii  liic  pulchcr  uciidat  cuni  gciitc  (JatuUiiiii,  si  tria  iiotoriiin 
saiiia  rcppcrcrit.  'uendat',  scil.  in  Koruitutem  8ub  hasta:  libertatem 
suam  suoriimque  pignori  ejit  daturus  Catullus,  Sextum  istum  nec  tres 
notos  esse  sauiaturos.  nimirum  cur  refugiantur  istius  oscula  (in  salu 
tatioue  rnaxime),  multi  ueterura  loci  ostendunt:  Sueton.  d.  graram.  23 
maxime  flagrabat  libidinihus  in  mulieres,  usque  ad  infamiam  oris;  dicto- 
que  non  infaceto  notatum  fcrunt  euiusdam,  qui,  cum  in  turba  osculum 
sibi  ingerentcm  (juamquam  refugicns  deuitare  non  posset,  ^uis  tu'',  inquit, 
'magister,  quoticns  aestuanteui  ('festinantem'  codd.)  uliquem  uides,  abli- 
guriref''' ;  et  saepius  eius  rei  mentionem  facit  Murtialis  (cf.  ex.  gr. 
XII  59,  10  et  85;  II  21,  22);  unde  nullius  magis  quam  cunnilingi  oscula 
in  hororre  fuisse  intellegitur.  'tres'  adaequat  et  id  quod  est  'complures' 
(cf.  'trinoctium'  et  illud  'tres  faciunt  collegium')  et  'pauci',  ut  Plaut. 
trin.  IV  2,  122  te  tribus  uerbis  uolo  et  alibi;  quo  sensu  hic  accipe.  in 
multis  editionibus  optinuit  lectio  libri  tr  'natorum',  cuius  sana  quidem 
interpretatio  frustra  requiritur;  'notorum',  quod  antea  coniectura  ad- 
secutus  erat  Scaliger  receperuntque  simpliciter  iudicantes,  id  plane  nunc 
confirmauit  0.  saepius  'noti'  et  'amici'  (cf.  Liu.  I  34,  12)  distingnuntur, 
ut  Plaut.  Pseud.  125,  Ter  Enn.  II  2,  7,  epitaph.  Protes  15  amciceis  noteis- 
que  omnihus,  epitaph.  Pupii  (Acr.  ad  Hor.  epist.  I  1,  67)  flebunt  aiiiici  et 
noti  bene  (^bene  noti'  codd.)  mortem  meam,  Caton.  dist.  I  40  notis  et  carus 
aviicis;  et  ut  nil  dicam  de  Ciri  uirgine  (Cir.  260),  plane  ut  auarus  ille 
Horatianus  (sat.  I  1,  85)  hic  Lesbius  non  habet  amicos,  habet  tantum 
notos.  —  scriptum  puto  hoc  carmen  a.  fere  59  paulo  post  amantinm  re- 
conciliationem. 

LXXX. 
1.  Quid  dicam,  Grclli,  qnare  rosea  ista  labella.  idem  Gellius 
iunior,  qui  in  C-  LXXIV;  hic  ut  fellator  notatur.  'quare'  peudet  ab  eo 
quod  ut  in  formula  trita  abest  'esse';  cf.  de  hoc  ^quid  esse  dicam' 
XXII  12.  ^rosea'  utpote  teneri  adulescentis,  ut  LXIII  74,  etiam  ob 
oppositum  'niue'  adicitur.  'ista'  cum  contemptu:  a  feminis  tam  adpetita 
(nisi  praefers  intellegere  ^haec  tua').  —  2.  flant.  sint,  ut  LXXIII  2.  — 
candidiora  nlue.  Zingerleius  libri  de  Ouidio  I  p.  54  cp.  Ouid.  met. 
VIII  373  et  ex.  P.  II  5,  38;  cf.  et  eleg.  in  Maec.  1,  62,  Hom.  II.  X  437 
XsvaoT^Qot  x'ovog.  —  3,  4.  inane  domo  cum  exis  ct  cum  te  octaua 
quiete  c  inolli  longo  suscitat  hora  die.  siue  post  nocturnum  somuum 
sole    orto     cubiculum    relinquens    (LX4II    67)    siue    a    meridiatioue    (ad 


LXXX  5-7.  561 

XXXII  3)  ad  balneum  uocatus.  po^t  prandium  enim  ubi  septima 
hora  est  data  meridiationi,  iam  octaua  cum  corporis  exercitationibus 
tum  uero  lauando  consumebatur  (Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  262).  'raolii' 
(LXIII  44)  habet  respectum  mollitiae  luxuriosae,  cui  per  somnum  meri- 
dianum  se  dat  Gellius.  'longo  die',  cum  dies  iam  longe  prouectus  est, 
ob  solam  illius  'mane'  oppositionem  additum  est.  Cic.  Tusc.  IV  19,  44 
se  e  somno  suscitari.  —  5.  iiescio  qnid  certe  est.  habet  res  mira  certe 
suam  causam,  quamquam  nondum  scio,  quam  habeat;  Verg.  ecl.  8,  lOG.  — 
an  nere  fama  susnrrat.  Amm.  Marc.  XXVI  6,  2  ut  stisurrauit  obscurior 
fama  (cf.  et  Susurri  Famam  comitantes  Ouid.  met.  XII  61.)  Ellisius  cp. 
Ouid.  ex.  P.  I  5,  31  an  populus  uere  sanos  negat  esse  poetas  ?  —  C.  gran- 
dia  te  medii  tenta  norare  uiriJ  te  cupide  haurire  ore  (Mart.  VII  67, 15; 
ad  XXXIII  4)  mentulas  magnas  ex  inguinibus  porrectas.  'medii'  (LXVII 
22),  ut  Priap.  43,  2  et  74,  1  per  medios  ibit  pueros  .  .  mentida,  Mart. 
II  61,  2  lambebat  medios  inprdba  lingua  uiros  (unde  adsumpserunt 
posteriores,  ut  Min.  Fel.  28,  10,  Auson.  epigr.  74,  2  ab  AStatio  cp.). 
Priap.  20,  6  mentula  tenta  (cf  ad  XXVIII  10);  sed  notandus  est  usus 
substantiui  illius  'tentum',  cf.  LXIV  316  monsrt  (Naegelsb.  stil.  lat.  p.  95'); 
Plant.  Cas.  V  3,  35  de  eadem  re  ita,  quidquid  erat,  grande  erat.  —  7.  sic 
certc  est.  LXII  8,  Naegel^ibachius  stil.  lat.  p.  629;  confirmat  poeta 
rumorem,  quippe  cum  hoc  iam  mirum  faetum,  quod  in  mentem  subito 
uenit,  coniungens.  unde  sequitur  i^er  asyndeton  explicatiuum :  —  8,  cla- 
mant  Victoris  rnpta  miselli  ilia  et  cniulso  labra  notata  sero.  mani- 
festo  testatur  euincitque  (VI  7)  exhaustus  plaue  fractusque  (XI  20)  tua 
uoracitate  miserandus  Victor  (puer  ignotus,  quocum  cubauit  Gellius). 
sed  quidnam  testatur?  num  'te  fellatorem  esse'  (6)?  ita  statuendum 
esset,  si  recte  se  haberet  in  u.  8  correctio  Pierii  Valeriani  ''ilia  et  emulso' 
(traditur  in  V  'ille  te  mulso').  quae  emendatio  potest  uideri  certior? 
sed  ea  tantummodo  librarioruni  uitium  quoddam  secundarium  corrigi, 
carmen  accurate  perpensitatum  ostendit.  etenim  in  uu.  1 — 4  (juaestio 
proponitur,  cur  Gellii  labra  sint  tam  candida;  ad  cuius  Ivaiv  arcessitur 
suspicio  quaedam  ex  uulgi  rumoribus;  quae  suspicio  ad  Victoris  miserum 
statum  examinata  sane  ostendit,  ueros  esse  rumores  illos,  sed  simul  (et 
in  hac  turpitudine  ars  ejiigrammatis  est  ))0sita)  qualis  sit  candor  ille 
labrorum  patefacit.  inejjte  haec  iunguntur  'clamaut  Victoris  oorpus 
exinauitum  ct  tua  labra  notata  sero'.  nam  hoc  alterum  colon  aenigmatis 
XvGLv  continena  aut  Catullus  epigrammata  condere  nosciit  aut  pro  suuimo 
carminis  acumine  erat  ponendum.  itaque  postquam  id  quod  u.  5  sq.  ad- 
latum  erat  confirmauit  poota,  argunientum  ex  Victore  petitum  ita  in  roni 
conuertore  dobuit,  ut  hinc  soluerot  quaestionem  in  oxordio  propositam: 
'clamaut  Victoris  .  .  ilia,  ab  emulso  labra  notata  (scil.  esse)  soro', 
grauiter  ea  uoce,  in  qua  est  omnis  uis,  in  tino  conlocnta.  nimirum 
'serum'  ex  simili  hic  singnlariter  dioitur  do  soniine  genitali  (Hllisius 
cum  PPetito  [Misc.  Obss.  III  2]  op.  Plut.  de  plao.  pliilos.  24  cjrf()u«r(xui; 
o^^os);  cf.  Colum.  VII  3,  17  vmuhjoidum  est  t:iiyuum  luclis  (LWIU''  70) 

Oatuli.us  vii.  liaohroua.     It.  36 


5G2  LXXXI  1-4. 

'notata',  tatnquam  stigmatc  imbuta  CBse  albo  Bcro  labella  roBea  (ex.  gr. 
Coluin.  VIII  11,  12  p(us  ouorum  notanda  cst  atramcnto).  de  'ab'  quod 
haud  raro  cuui  'ut'  confudere  librurii,  cf.  Driiegcrus  «ynt.  I  §  230. 

LXXXI. 

1.  Ncmoiio  in  laiito  poiuit  popiilo  ossc,   Iiiiicnti,  bclluH  lioino. 

pertinct  hoc  poemation  ad  cyclum  carminum  ad  luuentium  Hpectantiuni 
(supra  p.  38)  scriptumque  est  eodem  fere  cum  c.  XXIV  tempore.  'i.  t. 
poi).'  confirmat  id  quod  iam  ex  c.  XI  conclusimus,  hunc  luuentii  amorem 
Ilomae  habuisse  locum.  'b.  h.'  secundum  luuentii  Furium  sic  saepius 
fortasse  appellantis  uerba  XXIV  7;  est  autem  hic  una  notio,  ut  non  sit 
necesse  comparare  ad  'nemo  homo'  ex.  gr.  Ter.  Eun.  III  5, 1.  'pot.  esse',  hic 
fere  'reperiri'.  Cic.  p.  Kab.  17,  45  ecquis  est  ex  tanto  populo  qiii  eqs.  — 
2.  quem  tu  (llligcrc  incipcres.  prisca  cum  abundantia  pro  simplici 
'diligeres'  (VI  4);  Ellisius  cp.  Enn.  trag.  231  II.  quod  iter  incipiam  in- 
gredi?  —  3, 4.  practerquam  iste  tniis  moribuuda  ab  sedc  Pisauri  liospes 
inanrata  pallidior  statua.  nisi  iste  (contemptim,  ut  XXIV  5)  a  te 
tantopere  dilectus,  qui  a  Pisauro  patria  misella  uictus  quaeritandi  causa 
Komam  profectus  nunc  hic  hospitatur,  famem  iam  facie  monstrans. 
Haus' ,  quod  cum  'iste'  iunge  (XVII  21),  ne  uelis  artius  copulare  cum 
'hospes' :  nam  aeqne  luuentius  quam  Furius  hospes  erat  Romae  (Aurelii, 
ut  uidetur).  nam  Furium  hic  dici,  extra  dubitationem  est  positum  ei, 
qui  carmina  huc  pertinentia  omnia  perpendit;  nec  dubitauere  olim  inter- 
pretes.  huius  autem  patria  in  Umbria  ad  oram  Adriae  inter  Fanum 
Fortuuae  et  Ariminura  sita  quod  'moribunda'  dicitur,  uarias  doctorum 
interpretationes  excitauit.  IVossius  ad  situm  ob  aeris  intemperiem  parum 
salubrem  rettulit;  sed  actiua  significatio  quomodo  uoci  illi  inesse  potest? 
rectius  quidem  alii  id  quod  incolarum  ob  eandem  causam  facile  morieu- 
tium  est  ad  oppidum  transferri  putauere,  quod  simul  utpote  i:)Ortu  merca- 
turaque  carens  parum  floruisse  monent.  utrumque  amplexus  ego  'mori- 
bunda'  et  'pallidior'  inuicem  sese  explicare  debere  intellego;  et  cum 
de  Furio  famelico  agatur,  mihi  hoc  sibi  uelle  Catullus  uidetur,  in  oppi- 
dulo  illo  paupere  et  misello  fame  nimirum  hominee  enecari  (Verg.  Aen. 
III  217  et  pallida  semper  ora  fame);  nimirum  post  ea  quae  antecesserunt 
carmina  de  fame  hic  agi  Furii,  ultro  intellexit  luuentius.  ''ab  sede'  ex 
V  restitui;  nam  ut  'a  sedibus'  (ex.  gr.  Aen.  I  84,  II  6,  11),  ita  'ab  sede' 
(ut  Aen.  I  270,  III  687)  est  sollemne.  ceterum  hoc  ''ab  s.  Pisauri'  ita 
est  dictum,  quasi  fuerit  Pisaurus  quidam  nobis  ignotus  oppidi  conditor 
(de  flumine  enim  nequit  cogitari;  et  sedes  est  incolarum,  non  urbis); 
cf.  Verg.  Aen.  VII  209  Corythi  (conditoris)  Tyrrliena  ab  sedc,  quamquam 
0  'pisanum'  praebens  facile  suppeditat  Tisaurum',  h.  e.  Pisam-orum, 
quae  potest  fuisse  nominis  forma  altera  (hodie  tantnm  'Pisaureuses' 
occurunt  in  titulis),  ut  Tolentini  oppidi  incolae  tam  Tolentini  quam 
Tolentinenses  et  Tolentinates  dicuntur.  de  more  statuas  aeneas  inaurandi 
(ex.  gr.  Cic.  Verr.  II  51,  150  statuae  equestres  inauratae)  cf.  JJWinkel- 


LXXXI  6— G.     LXXXII  1—4.  563 

mannus  historiae  artis  antiquae  p.  173  (ed.  ILessing);  naturalem  auri 
colorem  esse  consimilem  pallori  uidimus  ad  LXIV  100.  ceterum  in  hac 
Furii  cum  statua  comparatione  praeterea  aliquid  reprehensionis  inest, 
scil.  eum  esse  inmobilis  rigiditatis  stupidaeque  taciturnitatis  hominem, 
ut  Plaut.  Pseud.  IV  1,  7 ,  Hor.  epist.  II  2,  83  (Ellisius  cp.  etiam  Eurip. 
EI.  383,  Dio  Cass.  LVIII  2).  —  5.  cordi  est.  quo  delectaris  quemque 
amas,  ut  Plaut.  Cist.  I  1,  111.  —  qiieui  tu  praepouere  nobis  audes. 
grauiter  repetitum  'qui  tibi  .  .  quem  tu' :  luuentio  plane  indignum  esse 
talem  amasium  innuit;  indignum  etiam  esse  semet,  quod  tali  aemulo 
postponatur,  simul  admonet  poeta  illo  'nobis'.  'audes',  post  omnes  preces 
meas  monitaque.  —  6.  et  nescis  quod  facinus  facias.  quale  (h.  e. 
quam  stultum)  factum;  de  'fac.  fac'  cf.  Lorenzius  ad  Plaut.  mil.  308 
et  618.  quamquam  habet  hoc  sane  aliquid  obscuri;  nam  de  facto 
Nemesin  lacessente  (L  20)  non  .esse  cogitandum,  cum  neutiquam  de  fastu 
agatur,  per  se  patet.  unde  cum  in  V  legatur  ''quid' ,  i^ronum  est  con- 
iectare  'quid  fatuus  facias' ,  scil.  ut  isti  famelico  te  addicas  iamque 
ipse  esurire  discas;  cf.  Pompon.  com.  108  R.  mirum  facies,  fatue,  Mart. 
VI  8,  6.  ceterum  per  'et'  liberrima  et  uix  defendenda  constructione 
haec  uerba  accedunt  ad  'audes' ;  unde  non  mirandum  est,  quod  pro  'et' 
Fruterius  'ah',  Muretus  'at'  maluerunt  post  'audes'  fortius  interpuugentes. 
nobis  praeplacet  'en  nescis' ;  cf.  de  hoc  'en'  interrogatiuo  ad  LV  14  adnotata. 

LXXXII. 

1.  Quinti,  si  tibi  uis  oculos  debere  Catullum.  de  hoc  Quintio 
non  ambigua  res  est.  ex  c.  C  uidemus,  eum  deperiisse  Aufilenam, 
quam  et  CatuUus  amauit  (supra  ii.  37);  imde  iam  Vulpius  conclusit 
hanc  feminam  in  nostro  carmine  tangi.  quamquam  is  esse  horum  uersuum 
ardor  uidetur,  ut  non  mirandum  sit  alios  cogitare  maluisse  de  Lesbia. 
sed  de  ardore  illo  multum  detrahitur,  quod  certam  formulam  'carior 
oculis'  noster  adhibet  sat  brcuiter  frigideque:  Quintio  amico  ab  Aufilena 
dosistendi  auctor  extitunis  fiagrantem  quidem  in  feminam  illani  amorein 
prae  se  fert,  sed  ut  facile  intellegamus,  uerba  haec  soUenmia  non  ex 
animo  intime  commoto  profluxisse.  'oculos',  rem  carissimam  (ad  111  5), 
cui  saluos  integrosque  debemus,  ei  sunimas  gratias  et  haboamus  et  refe- 
ramus  oportet.  —  2.  aut  aliud  siquid  carius  est  oculis.  cf.  omnino  ad 
XXII  13.  est  autem  carior  quam  oculi  sola  uita  atque  anima;  cf.  LXVllI'' 
66  et  109,  Cic.  Cat.  I  11,  27  quae  milii  uita  mca  multo  ist  carior,  alia.  — 
JJ.  eriperc  ei  noli.  translate  {dc  amasia  abstrahonda)  adbibetur  hic  senuo- 
nis  cottidiani  formula:  Plaut.  Men.  V  7,  22  eripe  ocuhun  isti  et  Kud.  111  4,  54 
ocidos cripiam  tihi,  Ter.  Ad.  Ill  2,  20,  Ilor.  sat.  II  6,  35.  Vi'  in  hoc  carmine 
rndiore  esset  putandum  monosyllabon  (Lachni.  ad  Lucr.  p.  152,  LMucUerus 
d.  r.  m.  p.  271 ;  cf.  contra  XXIX  20),  nisi  'erpere'  ijracsiaret  pronuutiarc  (cf. 
"■surpere',  sim.).  —  4.  seu  quid.  mirura  est,  pro  'seu'  AStatiuni  nialuissc 
'si'  (Bergkium  'aei')  uanctumquc  esse  sectatores,  siq\iiiii'm  'scu  quid'  plane 
respoudet  illi^aut  siquid'u.  2,  cum'80u'ualeat'uel  si'(CXlll  10).  rl'.  A  CIV  2. 

36* 


5(;4  LXXXIII  1-c. 


LXXXIII. 


1.  Lcsliia  iiii  pracKciitc  iiiro  iiiala  iiliiriiiia  dicit.  iam  pro  con- 
sueto  'jiluriiimm  maledicit'  siuc  'conuiciatur'  quam  pro  'mala  imprccatiir' 
(ut  Tib.  I  2,  11);  nam  'mala  interduia  8unt  ctiam  'conuicia',  ut  in  illo 
'niala  ingcrore'  (Plaut.  Bacch.  IV  8,  34  et  .sacpiun,  Ter.  Andr.  IV  1,  10 
ibiquc  Donatus);  Cic.  ad  fam.  VIII  5,  11  nmlla,  inqtiam,  eum  viala  dixisse. 
coram  marito  (cf.  ad  LXXI  1)  quod  hoc  factum  dicit  poeta,  qui  scil.  ab 
aliis  (ex.  gr.  famulis)  audiuerat,  binc  uidemus  carmen  nostrum,  ut  et 
ipsum  tcstatur,  adscribendum  csse  inounti  Catulli  ct  Lcsbiae  amori  (h.  c. 
anno  62  uel  61):  reluctantcm  adhuc  pu<^nantemquc  sccum  puellam  omnia 
demonstrant  (supra  p.  27).  -  2.  illi  CaliKK  honiini  illi  stulto  et  in- 
sipido;  cf.  XCVJII  2.  —  3.  niulc,  iiiliil  seiids.  conuicium  tam  stultitiae 
a  cogitandi  tarditate  ductum  (luuen.  16,  23  mulino  corde  Vagelli;  Plant. 
Cist.  IV  2,  12  mulo  inscitior  ex  coniectura  ortum,  nec  Most.  878  satis  buc 
qnadrat)  quam  sterilitatis  (Fest.  p.  148  M.);  et  constat  Metelli  et  Clodiae 
nnptias  caruisse  liberis;  fortasse  opprobrium  in  Metollum  ab  inimicis 
iugestum  hic  adhibet  poeta.  'mulle',  quod  Cr  habet  uitio  nou  raro 
(XVII  26  XCVII  8),  non  recte  retinuit  Umpfenbachius  [Philologus  1874 
p.  234J.  'seutis',  ad  XVII  20.  —  4.  saiia  esset.  mentis  compos,  amoris 
tabe  intacta  (contra:  amore  insaua,  furibunda),  ut  Sulpiciae  5  17  uritur 
.  .  ncc,  liceat  qtiamxiis,  sana  fuisse  uclit,  luuen.  6,  652.  —  iiimc  qiiod 
^aiiiiit  et  obloqiiitur.  'nunc',  in  hoc  contra  rerum  statu,  ut  XXI  10. 
'g.',  rauca  uoce  blaterat:  uocabulum  'garrire'  a  canibus,  qui  ringuntur, 
traductum  ad  bomines  (Varr.  d.  I.  I.  VII  103,  Non.  p.  450,  5)  denotat 
querulam  uel  iratam  murmurationem  (Ter.  Ad.  IV  2,  17).  ''obloqui', 
contra  aliquem  dicere,  facile  ualet  'uituperare,  maledicere';  Seru.  ad 
Aen.  VI  646,  Plaut.  Curc.  I  1,  41,  Cnrt.  X  2,  30.  —  5.  q.  m.  acrior  est  res. 
id  quod  multo  magis  me  excitat  exstimulatque;  Lucr.  III  323  acres 
stimulos.  —  6.  irata  est,  lioc  est,  uritur  et  coquitnr,  succensuit  Lesbia 
fortasse,  cum  Catullus  c.  LI  misisset,  et  hinc  ei  maledixit.  iam  solita 
explicandi  formula  'hoc  est'  usus  C.  hinc  facit  conclusionem  obuiam: 
Lesbia,  si  non  solum  mei  amorem  declarautis  meminit  (h.  e.  non  tacet 
oblita),  sed  etiam  (nam  memoria  simplex  cum  auimo  lento  potest  con- 
iuncta  esse)  mihi  irata  est,  huius  irae  necesse  est  causas  habeat  altiores, 
scil.  amorem,  quem  sibi  ipsa  non  uult  fateri.  Prop.  III  8,  11  sqq.  quae 
mulier  rahida  iactat  conuicia  lingua  .  .  .  has  certas  didici  saepe  in  amore 
notas.  scit  femina,  non  concessam  esse  hanc  faceni,  reluctatur,  repugnat; 
et  hinc  ira  in  adulescentem  iura  pndicitiae  sollicitantem.  uir  stultus  non 
potest  agnoscere  abdita  cordis  femineae  sensa;  agnoscit  optime  poeta, 
qui  gaudibundus  ouansque  sic  finit:  Lesbia  'uritur',  amore  me  deperit  et 
ita  ('loquitur'  pergunt  codices  pessime,  quasi  quod  iam  iu  protasi  est 
positum,  nunc  in  conclusione  posset  effici;  bene  Lipsius  correxit:)  *co- 
quituv',  id  est,  intimo  pectore  angitur  (Verg.  Aeu.  VII  345  femineae 
ardentem  curaeque  iracqne  coquehant);  amat  me,  sed  hic  amor  ei  molestus 


LXXXIV  1—4.  565 

est  ct  res  anxia,  et  hinc  studet  illa  efifugere  ardorem  et  ex  animo  extir- 
pare,  dum  mihi  maledicit.    frustra  esse  hunc  conatum  facile  seutit  poeta. 

LXXXIV. 

1,  2.  Chommoda  diccbat,  slqiiaudo  commoda  nellet  dicere  et 
insidias  Arriiis  liinsidias.  de  hoc  Arrio  probabilissima  debetur  con- 
iectura  AStatio  et  Sckwabio  q.  C.  p.  325,  qui  agnouere  Q.  Aitium  ora- 
torem,  de  quo  cf.  Cic.  Brut.  69,  242  qiiod  idem  faciehat  Q.  Arrius,  qui  fuit 
M.  Crassi  quasi  secundarum.  is  omnibus  exemplo  debet  esse,  quantum  in 
Jiac  urbe  polleat  fmultorumj  obedire  tempori  multorumque  uel  Jionori  uel 
periculo  seruire.  Jiis  enim  rebus  inftmo  loeo  natus  et  Jwnores  et  pecuniam 
ct  gratiam  consecutus  etiam  sine  doctrina,  sinc  ingcnio  in  patronorum 
['in  p.'  ante  ''sine  doctr.'  codd.]  aliquem  numerum  perucnerat;  cf. 
EHerzogius  in  Paulyi  Encycl.  real.  I  p.  1757  sq.  (ubi  uide  praeter  alia 
etiam  coniecturam  de  Rossii  malam  aspirationem  ex  origine  Arrii  Etrusca 
repetentis).  ceterum  Quintilianus  (cf.  testim.  uol.  I)  hoc  carmen  non 
recte  rettulit  ad  nimium  aspirationis  usum,  qui  Caesaris  tempore  in- 
crebuerit  et  de  quo  cf.  Corssenus  de  pronunt.  I  p.  103  sqq.,  Brambachius 
libri  'Neugestaltung  d.  lat.  Orthographie'  p.  282  sqq.;  nam  hoc  uitium 
ubique  aspirandi  a  Catullo  quidem  uni  solique  Arrio  eiusque  origini 
rusticae  inputari,  ex  u.  3  sq.  apparet.  ceterum  uocabula  a  poeta  speci 
minis  causa  posita  'commoda'  (lucra;  cf.  ex.  gr.  Maxim.  eleg.  1,  130) 
et  'insidias'  (scil.  forenses  siue  fraudes  astutiasque)  non  sine  consilio 
clecta  esse  uidentur:  quadrant  in  hominem,  qualem  depingit  Cicero.  'si 
uellet'  de  repetita  actione;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  920,  Draegcrus  synt. 
II  p.  733.  —  7.  mirifice.  LIII  2.  —  sperabat.  Cic.  ad.  Att.  I  l,  4 
spero  tibi  me  causam  probasse\  est  germanicum  'sich  schmeicheln'.  — 
8.  quautiim  poterat.  puhnonibus  omni  cum  ui  aspirationem  eftoren- 
tibus.  —  3,  4.  crcdo,  sic  mater,  sic  Liber  auuuculus  eius,  sic  mater- 
nus  aiiiis  dixerat  atqiic  auia.  de  inrisione,  quae  illi  'credo'  inest, 
et  de  'sic'  subiecto  cf.  ad  I  8.  cognatos  maternos,  non  patrem  aguatos- 
que  Arrii  quod  conmemorat  poeta,  ita  est  explicandum,  quod  ex  hac 
origine  uitium  hominis  deriuatur.  non  quia  feminae  incorruptam  anti- 
quitatem  conseruaut  (Cic.  d.  or.  III  12,  45,  ubi  cum  1.  n.  cf.  e.v  quo  sic 
locutum  esse  eius  ^^atrcm  iudico,  sic  muiores),  quae  fuit  Partheuii  opinio 
—  nam  quid  ceteris  cognatis  cum  hoc  feminarum  more?  — ,  scd  quia 
Arrius  teste  Cicerone  iutimo  loco  natus  ex  familia  materua  traxerat 
malam  illam  conbuetudinem;  uiulti  attulere  P.  Nigidii  Figuli  (Gell. 
XIII  6,  3)  uerba  rusticus  fit  scrmo,  si  aspircs  perpcram.  similiter  autom 
ut  Hor.  sat.  I  G,  131  poeta  hoc  geuus  maternuui  persequitur  usquc  ail 
auum,  qui  fortasse  ipse  cum  coniuge  sua  urat  seruili  condicione.  quae  ratio 
fauet  coniccturae  Passeratii,  qui  pro  'Liber'  (quod  iionien  propriuni  sane 
est  inauditum  nec  probabilitate  uititur  ulla)  ropoauit  'liber'  adiectiuum, 
quo  auunculus  primus  ex  familia  ista  ad  libertatis  statuni  oniorsissc 
dicitur.     quod   niagis   utiquo   placet  quam   coniecturao  ThMarcilii  'iber' 


r,(;fi  LXXXIV  5-12.     LXXXV  1. 

(SchwabiuH  q.  C.  p.  320)  aut  NHeinBii  'Cimber'  proponentium.  da  'eius' 
cf.  IJentleius  ad  llor.  od.  III  11,  18  (LXIV  122).  ceterum  quod  V  'eius 
est'  praobet,  tam  in  lioc  ''ost'  quam  iu  illo  CinHidias)  ho'  u.  2  laUitit 
notae,  quibus  omissos  ob  cundem  exitura  'hinsidias'  uu.  7  et  8  inter  2 
et  3  esKe  reponendos  indicabatur.  —  6.  hoc  niisso  iu  Sjrias  rcquierunl 
oiiinibus  aiires.  reipublicae  causa  siae  ipse  magiytratus  siue  magistratui 
additns  Arrius  abierat  in  prouinciam,  ut  'misBo'  indicat;  una  cum  M. 
Crasso  familiari  sub  finem  a.  55  eum  in  Syriam  esse  profectura,  Schwa- 
bius  p.  331  coniecit.  'Syrias'  dedi  pro  tradito  'syria' ,  cura  'n'  ante 
sequentem  'r'  facilius  iuterciderit  quara  'm'  (uulgo  'Syriam'),  pluralem 
de  magna  terra  ex  diucrsis  partibus  constante  intellegena  (aliter  XLV  22), 
ut  habent  pluralem  'Syriae'  Mela  II  7,  102,  paneg.  lat.  p.  139,  9,  alii 
(Kuehnerus  gr.  1.  11  p.  51).  Liu.  XXVI  22,  8  uixdum  requiesse  auris  a 
ti/rc))itii  ct  tumultu  hostili:  aures  populi  Koniani  in  foro  audientis  horri- 
bili  illa  pronuntiatione  male  affectac  paululum  sese  recrearant  Arrio  ab- 
sente.  —  6.  aiidibant  eadeni  liaec.  scil.  uocabula  ''commoda'  et  'in- 
yidias'  similiaque;  de  forma  inperfecti  Ncuius  II  p.  445.  —  leniter  et 
leiiiter.  nimirum 'pronuntiata'.  blandiente  et  allitteratione  et  assonantia 
haec  sunt  iuncta,  ut  amat  sormo  familiaris  (cf.  XCVIl  2),  ut  Cic.  ad  Att. 
XIII  21,  6  de  Attica  optimc,  cjtwd  leuius  ac  leniiis  ct  quod  fert  svy.6Xwg. 
remissa  ui  pulmonura  non  tam  grauiter  urbani  quidera  oratores  uerba 
illa  loquebantur.  —  9.  sibi  postilla  nietuebant.  aduerbium  in  prisco 
scribendi  genere  (inde  ab  Ennio  et  Catone  usque  ad  Terentium)  pro 
"■postea'  adhibitum  ox  sermone  cottidiano  retinuisse  uidetur  noster.  iam 
uon  uerebautur,  ne  abhinc  uoces  tam  atrociter  pronuntiatas  audire  deberent, 
propterea  quod  longa  erat  Arrii  absentia  futura.  —  10.  CHiii  siibito 
afTertur  uuntiiis  liorribilis.  ecce  rupta  est  ingratissime  quies  optata. 
Ellisius  cp.  Cic.  Phil.  XIII  9,  19  parata  sententia  consularis,  cum  repente 
ei  affcrtur  nuntiiis.  in  'horr.'  aspirationem  fortiter  effer.  ceterum  uix 
opus  est,  ut  disquiramus,  quomodo  (num  forte  j^er  Arrii  comitum  una 
in  Syriam  proficiscentium  litteras  ex  portu  aliquo  Italico  Romam  missas) 
et  quando  hic  nuntius  in  urbem  uenerit:  iocus  aperte  a  Catullo  est 
fictus  (quod,  si  amplectimur  Schwabii  rationem,  utique  oportet  statua- 
mus).  —  11.  illuc.  in  Syrias,  per  mare  lonium  Italiam  nempe  relin- 
quens.  —  12.  iani  non  louios  esse,  sed  Hionios.  non  amplius  esse 
notum  gratumque  omnium  auribus  ob  sonum  suauem  dulcemque  mare 
lonium,  sed  nouum  ab  Arrio  accepisse  nomen  Hionii.  quae  deprauatio 
facile  hiandi  uerbum  iu  memoriam  reuocauit. 

LXXXV. 

1.  Odi  et  anio.  auersatur  C.  in  Lesbia  (nara  ad  hanc  recte  pleri- 
que  omnes  rettulerunt  hos  uu.)  morum  deprauatiouem  et  tamen  eam 
amare  pergit  ipsa  iniuria  instimulatus,  quam  perfida  amasia  intulit  ei 
(cf.  LXXIl  5  sq.,  LXXV  3  sq.).  'odisse'  et  'amare'  saepius  siue  con- 
iuncta  siue  opposita  habes:  Publilius  Syr.  6  atU  amat  aut  odit  viulier, 


LXXXV  2.     LXXXVI  1-4.  567 

nil  est  tertium,  Ouid.  am.  III  11,  33  luctantur  pectusque  leue  in  contraria 
tendunt  hac  amor ,  hac  odium;  sed  puto  uicit  amor  et  ibid.  35  odero,  si 
2)otero,  si  non,  inuitus  amabo,  Sen.  d.  benef.  VI  6,  2  aJioqui  iubes  me 
eodcm  tempore  et  amare  et  odisse.  —  id  faciaui.  cf.  ad  XXI  9.  —  for- 
tasse  reqniris.  formula  haud  rara,  cuiua  gemella  est  ^forsitan  requi- 
ras'  (ex.  gr.  Aen.  II  506).  —  2.  nescio,  sed  fieri  sentio  et  excnicior. 
affectuum  inter  se  contrariorum  causam  nondum  inuenit,  ex  ipsa  re- 
pugnantia  multum  doloris  suscii^it.  Vulpius  cp.  Cic.  Brut.  46,  171  qid 
cst,  inquit,  istc  tandem  urhanitatis  color?  nescio,  inquum,  tantum  esse 
quendam  scio;  adde  Mart.  I  32  non  amo  te,  Sabidi,  nec  possum  dicere, 
quare:  hoc  tantum  possum  dicere,  non  amo  te.  'excrucior',  LXXVI  10, 
Plaut.  Cist.  I  1,  61  excrucior,  male  mihi  est,  male  maceror,  ddleo  ab 
animo.  —  scriptum  est  hoc  carmen  paulo  ante  LXXII  et  LXXV. 

LXXXVI. 
1.  Quintia  formosa  est  multis,  milii  caudida,  longa,  rccta  est. 

de  Quintia  nil  scimus,  non  de  Quintii  Veronensis  sorore  posse  cogitari 
temporum  ratio  docet  (u.  5  'est'  ostendit,  tum  cum  C.  Lesbiam  amauit 
hos  uu.  esse  scriptos);  sed  quaecumque  erat,  eam  conlatam  cum  Lesbia 
poetae  ad  corrigendam  hanc  comparationem  ansam  dedisse  probabile 
est.  Quintia  igitur  'formosa',  h.  e.  et  pulcra  et  uenusta  (5  sq.),  ualet 
apud  multos  {-covg  noXXovg).  saepius  enim  datiuus  pronominis  personalis 
cum  uerbo  auxiliari  coniungitur,  ut  iudicium  siue  aestimatio  indicetur: 
Enn.  ann.  284  V.  hostcm  qui  feriet,  mihi  erit  Carthaginicnsis  {=  habebo 
pro  C),  Lucil.  XXX  115  M.  omnes  formosi,  fortes  tibi  (=  ex  tuo  iudicio 
sunt),  Hor.  epist.  I  16,  66  liber  mihi  non  erit  umquam  (ibid.  I,  19,  45,  a.  p.  357), 
Prop.  I  8,  2  et  11,  21,  Verg.  Aen.  XI  416  (ibique  interpp.).  at  ex  C.  sententia 
Quintia  est  tantummodo  'candida'  (ad  XIII  4),  ^onga'  siue  magna  (Ouid. 
am.  II  4,  33  tu  quia  tam  longa  es,  uctercs  heroidas  aequas),  'recta'  siue 
proccra  (X  20),  h.  e.  tantum  corporis  bouis  excellit;  Ilor.  sat.  I  2,  123 
candida  rectaque  sit,  Draoont.  rapt.  Hel.  520  sic  longior  artus  ct  proccra 
regens  in  poplitc  mcmbra  (Kohdius  libri  'd.  griech.  Roman'  p.  154  uot.). 
—  2.  liaec  ego  sic  siugula  coulltcor.  haec  "'c.,  1.,  r.'  ita  ut  feci  parti- 
culatim  concedo;  Seneca  Auth.  lat.  50,  2  formosa  cs  ..  confitear ,  si  uis, 
omnia.  —  "i.  totuui  illiid  Moniiosa'  uego.  sed  ex  tribus  illis  ]iartibus 
effici  attributum  'forniosa',  uon  concedo;  cf.  Quint.  VIII  6,  38  illud  'ca)tto'', 
Mart.  V  58,  2  '<;«.'>'  istud;  Naegelsb.  stil.  p.  135',  U.senerus  Fleckeis.  anu. 
1878  p.  80.  —  3,  4.  uaiu  uiilla  ueuiistas,  uiilla  iu  taiu  luaguo  corporo 
iiiica  salis.  nam  dcsunt,  quao  ad  corporis  bona  oportct  accedaut,  lej)0r 
ille  suauitasque  {xi(i>ig)  et  facctiae  iocique,  si  qua  uore  'formosa'  uult 
dici;  similiter  retron.  Antli.  lat.  89  [TLM.  IV  p.  95]  non  cst  forma  salis, 
nec  quae  uult  bclla  uidcri  dchct  nulgari  morc  phuerc  uiro:  divld,  salcs, 
lusus,  sermonis  gratia,  risus  fingunt  nalurae  candidioris  opus.  cf.  XVI  7 
salem  ac  lcporem,  L  7  sq.,  Cic.  d.  n.  d.  I  28,  79  si  hoc  ipsum  salsum  illi  et 
ucnustum  uidctur;  Afran.  coni.  30  li.  ut,  quidquid  loquitur,  sal  mcrum 


5G8  LXXXVl  5     C.     LXXXVII  1-  4. 

cst;  AStatiuK  cp.  et  Lucr.  IV  1162  chariton  viia,  iota  merum  sal;  nam 
'n.  micu  .s.'  ({jropric  cx.  gr.  Ouid.  f.  I  338)  hic  translate  adhibetur  (=  nil 
ijuitlfinani  facctiaruni),  nt  Mart.  \'\\  'ib,  3  nulluquc  mica  sulis  ("de  cpi- 
f,'raninuitiK)  cx  no.stro  loco.  —  5,  (>.  Lcsbia  foriiiosa  «'sl ;  (iiiae  oiini 
piilchcrriina  tota  ost,  tnni  oinnibns  iiiia  oiiinis  siiln-iiiiiit  iicnorcH. 
Lesbia  fortiter  praepoBita  coqxie  Quintiac  oppoBita  uere  'formosa'  esse 
dicitur  a  poeta  suam  uocis  dehnitionem  exhibente,  utpote  et  corporis 
bonis  (pulch.)  enitens  et  uenustatis  dotes  possidena  una  (ad  V  3) 
omnes  oninium,  scil.  fominarum  (quod  ex  ipso  oppo.sito  subintellcgimus, 
ut  Seu.  Med.  94,  Stat.  .silu.  111  4,  44),  b.  c.  cis  ad  se  solam  tranHlatis  omnes 
puellas  superans ;  cf.  et  ad  LXl  156.  de  plurali  'ueneres'  cf.  Plaut.  Stich. 
II  1,  5  amoenitates  omnium  uencrum  atquc  ucnustatum  affero.  Schwabius 
cp.  Nonn.  Dion.  XVI  45  TiaQ&svLKTi  yccQ  KaXXog  oXov  avXrjatv  'OXvfiTciov. 

Lxxxvn. 

1.  ainutain  ucrc.  cx  animo  nec  tantum  seusuum  titillantium  cupi- 
ditate  uaga.  ad  'tantum  quautum'  cf.  XXXVII  12.  —  2.  Lesbia  auiuta 
inea  est.  male  ct  ipsa  ucrborum  conlocatione  uctante  uulgo  auctore 
Scaligero  legunt  'es'.  hinc  enim  factum  ost,  ut  hoc  carmen  utpote  ad 
Lesbiam  missum  iusto  fine  carcre  opinati  ad  transpositiones  inprobabiles 
delaberentur.  —  3.  niilla  fides  ullo  fuit  uuiquam  foedere  tauta.  ex 
codice  interpolato  quodam  Lachm.  recepit  'nullo',  recordatus  duas  nega- 
tiones  interdum  non  tam  adfirmare  quam  fortius  negare  (Kuehnerus  gr.  1. 
ll  p.  627  et  Draegerus  synt.  hist.  II  p.  68).  sed  dum  huins  usus  exempla 
perscrutamur,  eum  iu  sola  uocc  ''ncmo'  certo  regnasse  reperimus  (cf. 
Plaut.  mil.  1411  non  nociturum  nemini  et  Brixius  ad  Men.  II  3,  20,  Enn. 
trag.  130  quos  non  miserct  ncminis,  Lucil.  XVII  14  M.  nil  neminem,  Sul- 
piciae  epist.  1,  8  et  Prop.  II  19,  32  ne  nemo,  Q.  Cicero  de  pet.  cons. 
5,  20  nemini  illorum  molcstus  nulla  [sic  codd.]  in  re  umquam  fuisii, 
Petron.  42  et  76  nemini  nil;  unde  in  loco  Varronis  ap.  Non.  p.  530, 
quem  attulit  LMuellerus  comm.  Lucil.  p.  241,  scribendnm  est  omiis 
licroas  negat  me  scissc).  sed  qui  'ullo'  retiuendum  censeo,  idem  nunc 
amplcctor  lenem  Doeringii  conecturam,  qui  litterula  'm'  geminata  re- 
posuit  'in  foedere'.  nudus  cnim  ablatiuus  hic  quidem  uix  admitti  potest; 
cf.  omnino  LXXVI  3.  'foedus',  amoris,  cf.  LXIV  335  et  CIX  6.  — 
i.  quauta  in  amore  tuo  ex  parte  reperta  mea  est.  Itali  olim  'suo', 
Frofehlichius  'meo'  couieceruut,  rectc  illi  offensi.  uam  si  uulgo  expli- 
caut  'amore  tui  (=  in  te)'  cp.  LXIV  253,  propterea  notus  hic  loquendi 
usus  a  nostro  loco  alienus  est,  quod  inepte  et  contra  cogitandi  normas 
dicitur  'ex  mea  parte  in  amore  aduersus  te':  quasi  uero  in  amore  sui 
etiam  Lesbiae  fuisset  pars  aliqua.  facile  flagitat  seusus  commuuis  'in 
hoc  foedere  (in  communi  amore)  ex  parte  mea' ;  cf.  LXXVI  6  ex  hoc 
amore,  XCI  2,  CIX  1  sq.  iu  hoc  igitur  nersu  potius  quam  in  u.  2  uitium 
inest;  et  nisi  forte  ipsum  illud  'hoc'  latet  corruptione  paulo  inprobabi- 
liore,   ex   TUO   eliciendum  est  ILLO,   ut   proposui  Fleckeis.   ann.    1878 


LXXXVIII  1—6.  569 

l».  770.  ita  autem  si  ratione  iubente  scribiuius,  dilabitur  offensio  omnis 
in  abrupto  carminis  statu  posita,  quau  Scaligerum  ceterosque  editores 
plerosque  inpulit,  ut  hos  uersus  ante  c.  LXXV,  quocum  in  unum  iunxe- 
runt,  traicerent  nuUa  cum  probabilitatis  specie.  adest  breuis  senten- 
tiola  a  poeta  tristibus  cogitationibus  tradito  in  cartas  coniecta,  quales 
habemus  etiam  in  cc.  LXX  et  LXXXV. 

Lxxxvm. 

1,  2.  Quid  facit  is,  Gelli,  qui  curn  inatrc  atque  sorore  prorit 
et  abiectis  pcruigilat  tuuicis.'  ex  Gellio,  quem  ex  c.  LXXIV  nosti,  rani- 
quam  alieno  ab  his  rebus  omnibus  poeta  quaei-it,  quale  facinus  faciat 
qui  in  niatre  (sic  enim  ad  augendum  scelus  Gellii  nouerca  uocatur)  et 
in  sorore  (LXXXIX  2,  XCI  5)  turpiter  libidinem  exerceat.  Mart.  IX 
73,  6  et  pruris  domini  cum  Ganymede  tui  (Plaut.  Stich.  V  5,  16  (luin 
ego  ibi  pruriam,  scorter);  priscum  'prorire'  a  V  commendatum  restituore 
non  dubitaui.  de  abiectis  tunicis  (tam  maris  quam  feminarum)  cf.  ad  LXVl 
81,  nisi  quod  hic  'abi.'  summara  inpudentiam  denotat;  Apui.  met.  III  20 
omnibus  abiectis  amiculis  .  .  nudati  baccliamur  in  Venerem;  et  ''peruig.', 
sumptum  de  sacris  nocturnis  in  uariorum  deorum  cultu,  hic  de  sacris  Vencri 
factis  intellege;  Elli.^iius  cp.  Aristoph.  fr.  116  D.  et  nub.  1069,  Lucian.  d. 
mer.  16.  —  3.  patruum  qui  non  sinit  esse  niarituni?  qui  disturbat  iura 
coniugalia  patrui  amando  eius  uxorem;  intellege  non  tam  Gallum  (LXXIV) 
quaui  eum,  cuius  cum  femina  Gallo  faueute  fecit  adulteriuui  Gellius 
(LXXVIIl).  —  4.  ecquid  scis  quautuni  suscipiat  scelerisJ  ne  quid 
dubii  restet  dc  interrogationis  'quid  facit?'  signihcatione,  repetitur  sen- 
tentia  derectius  apertiusque.  'ecquid',  num  forte,  nt  XXVIII  6;  cf.  et 
Brixius  ad  Plaut.  mil.  993  (sine  causa  Lachni.  'ecqui').  genetiuus  par- 
titiuus,  ut  alibi,  hic  quoque  non  caret  plane  ui  propria  (germanicc 
•■welch'  grosscs  liubenstueck');  cf.  XCI  10.  'susc.',  scil  in  se;  AStatius 
cp.  Cic.  Phil.  XI  4,  9  miscrior  igitur  qiti  suscipit  in  se  scelus  qiium  si  qui 
alterius  facinus  subirc  cogitur.  —  5,  6.  suscipit,  o  Gelli,  quantuni  non 
ultima  Tethys  ncc  genitor  Nympharuni  abluit  Occauus.  de  'susc'  in 
respousione  repetito  cf.  ad  IX  5;  et  uehumeutiori  alfcctui,  qui  iam 
reguat,  couuenit  'o'  additum  (cf.  coutra  u.  1)  Tethys  (LXIV  29  ct 
LXVI  70,  ubi  uide)  cum  Oceano  suo  iu  mari  oxtremo  habitans  ('ult.') 
hic  fiingitur  secundum  Hom.  II.  XIV  200  t/^t»  yag  orpou^vrj  nolvtpuQ§ov 
nsiQaza  yairis,  'Sl-Aiuvov  rf  &taiv  yiveaiv,  aai  ^i^ztQa  Tij&vv.  quae 
numina  copulata  ut  totum  mare  inmensum  iunuuut,  ita  sine  iusta  ratione 
Oeeanus  hic  quidem  pater  Njmpharum  audit,  si(|uidem  uon  tani  eius 
descriptio  exoruaus  requiritur  quam  causa  totius  conmenuirationis  ad- 
dita.  jier  medium  autem  aeuum  semper  librarii  indifferenter  habebaut 
uoculas  'uympha'  et  'lympha' :  recte  restituit  LMuellorus  'lympharum', 
cum  Oceanus  sit  pator  aniuium  aquarumquc  omnium.  et  iuiuarum  no- 
tiono  hic  quam  luaxime  est  opus,  quippe  ([uibus  sordes  luos  seelcni 
tam  Graeci  quam  liomani  persuasum    habueriut  elui  (ablui)  purgari  ex- 


570  LXXXVIII  7—8.     LXXXIX  1-3. 

piaii:  lloni.  II.  I  ;ill  K(d  ttg  aXa  AvftaT'  t^aXXov,  Soph.  (Jed.  tyr.  1227  sq., 
Eurip.  Ipli.  Taur.  ll'J3  &uXuGau  Y.lvin  ndvza  zdv&Quinwv  ■auv.u,  Cic.  p. 
Rosc.  Am.  26,  71  aq. ,  Lucr.  VI  1077  non  marc  si  Udum  udit  cluere  omni- 
bits  undis,  Ouid.  f.  II  45  et  met.  III  20,  Sen.  i'haodr.  715  quin  elwt  mc 
Tanais  .  .  non  ipse  toto  magnus  occano  pater  tantum  expiarit  scelcris 
(id.  Herc.  fur.  1323  sqq),  Claudian.  Eutr.  II  22;  Vulpio  debeo  Lactant. 
V  19,  38  iamquam  ulli  amnes  ahluant,  ullu  muriu  purificent.  ''abluit' 
(omnino  non  purgat)  multo  fortius  est  quam  quod  olim  edebant  'abluat'. 

—  7.  naiii  niliil  est  quicquam  sceleris  (juo  prodeat  ultra.  'n.  q.' 
(planc  nihil)  saepius  apud  comicos  obuium  (interpp.  ad  Tcr.  Andr.  I 
1,  C3,  Plaut.  Bacch.  IV  9,  113  nil  .  .  consilii  quiccjuam  dabo)  itcrum 
postea  apud  Gellium  (I  3,  3)  reperitur.  'ultra',  scil.  quam  quo  iam  pro- 
diit  (scelestior  fieri  nequit  quam  iam  est);  Hor.  epist.  I  1,  32  (st  quadam 
prodire  tenus,  si  non  datur  ultra.  sine  causa  'quod'  olim  maluere.  —  8.  non 
si  (lemisso  se  ii)se  uoret  capite.  nou  si  (XLVIII  5)  fellandi  actus 
libidinc  (LXXX)  uel  semet  ipse  fellare  (ibid.  6)  uelit.  monstruosisaimum 
et  iuauditum  scelus  poeta  fingit,  masturbationem  (si  ita  loqui  fas  est) 
per  os  capite  deorsum  inclinato  factam.  sed  hoc  tamen  foret  in  se 
solum,  uon  in  aliorum  iura  sacrata  exercere  tuqntudinem  extremam. 
iam  AStatius  cp.  Cic.  d.  dom.  31,  83  latitat  omnino  (Sex.  Clodius  cunni- 
lingus),  sed  si  requiri  iusseris,  inuenient  hominem  apud  sororem  tuam 
occultantem  sc  capite  demisso. 

LXXXIX. 

1,  2.  Oellius  est  tenuis.  (luid  iii'  cui  tam  bona  mater  tauKjue 
ualeus  uiiiat  tauuiue  ueuusta  soror.  idem  initium  atque  in  c.  LXXIX  1 
(ad  'quid  ni'  hic  tamen  supple  'sit',  h.  e.  iure  est  tenuis).  'tenuis'  et 
quod  ut  huius  synonymum  u.  4  et  6  adhibetur  'macer',  h.  e.  exilis,  semper 
in  malam  partem  ualent:  ut  gracilitas  laudis,  sic  tenuitas  uitii  est 
(ex.  gr.  Cic.  Brut.  §  64,  Maxim.  eleg.  1,  85  quaereham  gracilcm,  scd  quae 
non  macra  fuisset).  hic  unde  macelli  (LVII  6)  corporis  habitus  extenuatus 
prouenerit,  ipsa  res  ostendit:  ut  deus  salax  Priap.  26,  8  Gellius  quoque 
est  ccfututus  .  .  confectusque  macerque.  '  bona '  ambigue ,  et  pulcra 
(XXXVII  19)  pelliciensque  et  benigna,  utpote  filio  tam  facile  sui  copiam 
praebens  (CX  1).  'ualens'  autem  soror  (LXXXVIII  1)  dicitur,  quae  ob 
aetatis  florem  uiridem  corpusque  uegetum  concubitum  patitur  indefati- 
gata;  Priap.  26,  10  fures  caedere  quamlibet  ualentcs  (Vulpius  cp.  Plaut. 
Cas.  IV  4,  26  ohsecro  ut  ualentula  est!).  'uiuat',  sit,  ut  X  32.  — 
3.  bouus  patruus.  iterum  ambigue:  adeo  et  beniuolus  facilisque,  ut 
Gellium  cum  fratris  uxore  apud  se  cubare  patiatur,  et  ineptus  stultusque 
(XXXIX   9),   ut   sui   ipsius    adulterium   eundem   doceat  (LXXVIII  3  —  6). 

—  omnia  plena  puellis  cognatis.  intellege  maxime  duorum  patruo- 
rum ,  et  Galli  et  alterius ,  uxores ;  quas  etsi  adfines  tamen  cognatas  Gellii 
uocat  poeta  eodem  modo,  quo  illius  nouercam  fecit  matrem.  'o.  pL' 
sollemnis  est  dictio;   Vulpius  cp.  Cic.  ad  Att.  11  24,  4  ita  suntotnnia 


LXXXIX  4-6.     XC  1-6.  571 

omnium  miseriarum  plenissima ,  ad  fam.  IX  22,  4  stultorum  plena  sunt 
omnia,  Tib.  I  8,  54,  Ouid.  epist.  8,  76.  —  4.  quare  is  desinat  esse 
macer!  XXIII  15.  nulla  ei  tam  bene  beateque  uiuenti  est  causa,  cur 
studeat,  ut  abstinenter  agendo  aliquando  perueniat  ad  opimiorem  corporis 
habitum.  —  5,  6.  qui  iit  iiihil  attiu^at,  nisi  quod  fas  tangere  non 
est,  quantuuiuis  qujire  sit  macer  inuenies.  Scaliger  maluit  'attingit'; 
quem  erant  qui  sequerentur,  nimirum  ^ut'  pro  'quemadmodum'  acci- 
pientes.  sed  salsius  uulgo  ''ut'  accipiunt  pro  'quamuis',  omisso  postea 
'tamen'  (Drakenb.  ad  Liu.  XXII  20,  1),  hoc  modo:  licet  pro  more  suo 
(XCI  7  sqq)  futuat  tantummodo  cognatas  supra  enumeratas  (non  alias), 
iam  ex  harum  et  numero  et  natura  intelleges,  cur  G.  sit  oppido  macer. 
Lucan.  II  81  fus  Jtaec  contingcre  non  est.  'quanturauis'  pro  'ualde'  ad- 
hibitum  nunc  quidem  apud  Senecam  demum  recurrit  Suetouiumque 
(Calig.  53  quantumuis  facundus  et  ])romptus). 

XC. 

1,  2.  Nascatur  magus  ex  (xelli  niatrisque  nefando  coniugio  et 
discat  Persicum  aruspiciuni.  memoriae  est  traditum,  magos,  Persa- 
rum  sacerdotes  (Apul.  apol.  25)  sapientesque,  licitam  ijutauisse  incestam 
cum  matribus  et  sororibus  filiabusque  coniunctionem:  cf.  Strabo  XV 
p.  735  xovxot.q  (jtiKyots)  8\  xcfi.  (irjXQciGi  GvvsQXiod'ai  nccxQiov  vsvouioxcti, 
Clem.  Alex.  strom.  III  515  (iiyvvvxat  ds,  (pt]Gtv ,  ot  nayoi  [irjXQaGL  xai 
&vyaxQ(xGi'  Kai  dSsXcpaLs  iiiyvva&at  &S(iix6v  slvai,  Diog.  Laert.  I  7,  Eurip. 
Andr.  173  cum  scholiis  et  alii  (Pauly,  Enc.  real.  IV  p.  1375).  igitur 
poeta,  qui  ita  illud  in  usum  suum  conuertit  ut  certum  quoddam  reli- 
gionis  praeceptum  ea  de  re  fuisse  fingat,  optat  ut  turpis  illius  inter 
Gr.  matremque  concubitus  (nam  'coniugium'  honeste  de  nuptiis  innuptis 
adhibetur,  ut  Ouid.  met.  X  295,  Lygd.  4,  73)  fructus  sit  filius  isque 
magorum  diuiuandi  ex  uictimarum  extis  disciplina  inbuatur,  h.  e.  fiat 
ipse  magus.  substantiuum  ''aruspicium'  primus  uidetur  noster  adbibuisse 
(inde  a  Suetonio  plures).  —  3.  gignatur  oportet.  hoc  certum  prae- 
ceptum,  ut  iam  dixi,  ex  re  finxisse  uidetur  pocta.  —  4.  iuipia  rclijfio. 
superstitio  ob  tales  leges  ius  fasque  apud  ceteras  gentes  cultum  uiolantes 
horrenda  (XXIIl  10);  quibus  ilhid  ''si  (=  siquidem)  uera  est'  iiuomodo 
accipi  uelit  non  in  dubio  rclinquit  poeta.  —  .'»,  (>.  jjfnatus  ut  accoplo 
ueneretiir  cariuinc  diuos,  omentum  in  flamma  pin^uc  li<|uefuciens. 
'gratua'  correxit  LMuellerus  (etiam  'gnuuus'  minus  bene  propouens), 
cum  traditum  'gnatus'  post  u.  .'5  stare  sauu  ncqueat:  secundum  l'er><arum 
religionem  magus  oportct  oriatur  ex  matris  gnati(|ue  concubitu,  ut  possit 
gratus  dis  acceptusque  horuni  sacra  obire.  haiic  uulgarem  formulaui 
(XCVI  1)  paululum  inuertere  potuit  uoater,  carnien  ipsum  a  magis  can- 
tatum  'acceptum'  siue  iucundura  exaudituuKiue  dicens.  Apul.  apol.  26 
auditistic  inuijiam  ..  urlcm  cssc  dis  immortalHtus  acceptam,  colcndi  cos 
uc  uencrandi  perijnarum,  2>i'i'"  scilicct  ct  diuini  scicntcm.  scd  dubito, 
num  uoco  'acceptus'   ad  carmeu  delioxa  iterum   addi   potuerit  'gratus' ; 


ru2  XCI  1—3. 

ccrto  furimilaij  .sic  (lisruptac  exc'i)i])luiii  dcnidoro,  dcsidcro  etiaui  aliani 
uotioneni  louge  giauiorcra,  scilicct  "'postquara  dihciplinam  didicit',  ut 
rcsi)iciatur  ad  u.  'J.  et  hoc  Apulcius  ut  illo  'pergnaiam'  ita  aliis  uerbis 
1.  1.  c.  25  urguct  premitque  hisce  (magum)  rite  nosse  atqtie  scire  atrpic 
callere  leges  cerimoniarum,  fas  sacrorum,  ius  rcliyionum.  praefero  igitur 
•■gnarus'.  de  cantaniinibus  autcra  magoruni  Strabo  p.  733  th'  ItiI 
Hv^^ivriv  Sia&tvztg  ra  KQia  ^d^doig  Xtmotg  ttpunzovtuL  oi  iiuyoi  xai 
tnnSovaiv  .  .  .  zug  di  incoSug  noiovvzai  noXvv  ^QOvov  (juj^dwv  iivQimvcov 
Xtnzwv  diafirjv  Kuzixovztg  .  .  .  ■nul  7iu&'  ^fiiQUv  dt  tlaiovztg  inu6ovGiv 
wQuv  oxtSov  Ti,  Plato  Charmid.  p.  157*  xdg  8t  incoddg  tlvui  zovg  X6- 
yovg  zovg  v.alovg.  idem  Strabo  p.  732  magos  louem  Solem  Lunam 
Venercm  uua  cum  terra  igni  aqua  aere  ucneratos  esse  testatur  (Pauly 
1.  1.  p.  1370  sqq.);  ibideinque  de  omento  siue  luembrana  pingui  ac  tenui 
intcbtina  integente  (Plin.  h.  n.  XI  204)  legimus  o^iwg  St  zov  ininXov  zi 
liinQOV  zt&iuaiv,  wg  Xiyovai  zivtg,  inl  z6  nvQ.  igitur  non  carnem  uicti- 
marum  igni  sacro  inponebant  magi.  ceterum  iam  Scaliger  cp.  imitatio- 
nem  Persii  2,  47  tot  tihi  cum  in  flammas  iunicum  omenta  liqucscant; 
alios  locos  dat  Marquardtus  antiq.  rom.  VI  3  p.  176.  ad  'liquef.'  cf. 
LXIV  360. 

XCI. 

1  sqq.  11011  irteo,  Gelli,  sperabam  . .  qnod  te  non  iiosscm  bene  . . 
sed  quia  . .  uidebaui.  aperit  hoc  carmen  causam  iuuectiuarum  in  Gel- 
lium,  qui  olim  poetae  amicus  tameu  et  ipse  corruperat  Lesbiam;  nam 
hanc  designari  cum  u.  2,  tum  u.  6  'magnus'  osteudit.  de  constructione 
cf.  Prop.  II  16,  25  non  (ideo)  quia  peccaris  tcstor  te,  sed  quia  uulgo  . . 
fuit,  Cic.  Tusc.  II  23,  56  pugiles  in  iactandis  caestihus  ingemescunt ,  non 
quod  doleant .  .,  sed  quia  . .  corpus  intcnditur;  plura  ap.  Kuehnerum  gr.  1. 
II  p.  917.  —  2.  in  misero  lioc  nostro,  lioc  perdito  amore.  'mis.', 
qui  infelix  est,  ut  XCIX  15;  'perd.',  qui  omni  spe  est  dcstitutus 
(LXXVI  9).  'hoc  nostro',  ut  CIX  2;  nisi  quod  hic  'nostro'  ualet  'meo', 
sequente  nihilo  setius  'nossem'  (Kuehnerus  1.  1.  p.  64).  —  3.  quod  te 
non  nossem  bene  constautemue  putarem  aut  posse  ab  turpi  mentcni 
inhibere  j^robro.  recepi  uerissimam  coniecturam  a  nuperrimis  edito- 
ribus  ne  conmemoratam  quidem  Auantii,  qui  sic  ut  dedi  traditum  iu  Y 
'te  cognossem'  inmutauit.  nam  hoc  ^bene  aliquem  nosse'  (LXI  180  nil 
ad  rem)  ualet  'accurate  alicuius  indolem  moresque  habere  perspectos' ; 
unde  ipsa  sententia  patefacit,  plane  contrarium  hic  adserendum  esse. 
reuera  enim  poeta  Gellium  et  beue  cognitum  habuit  nec  putauit,  eum 
aut  coustantem  siue  stabilem  persistentemque  iu  amicitia  semel  coepta 
(ex.  gr.  Nep.  Lys.  2,  2)  fore  aut  a  flagitio  foedo  (ad  LXI  99  prohra 
turpia)  procul  retinere  animum  ualere.  'inhibere'  etsi  alibi  similem 
constructionem  non  habet,  dubitari  tamen  nequit  quin  'a'  recte  Itali  ex 
tradito  in  Y  'aut'  elicuerint  (Liu.  XXII  3,  9  a&  effusa  praedandi  licen- 
tia  hostem   cohibendum),   nisi   quod   'ab'   in   'aut'    (sequitur   't')  abiisse 


XCI  5-10.     XCII  1—3,  573 

est  probabilius.  —  5.  sed  (ideo  illud  sperabam)  quod  nec  matrem  uec 
germanam  esse  uidebam  lianc  tibi.  acerbe,  qiiasi  Geliiuin  cognatas 
tantum  puellas  tangere  persuasum  habuisset  poeta;  LXXXVIII  1.  'quod 
nec'  optime  dedere  Itali,  pessime  et  sine  iusto  tiilis  quidem  traiectionis 
exemplo  'neque  quod'  V  praebet.  —  6.  edebat.  XXXV  5.  inperfectum 
ostendit,  poetam  de  restituenda  sibi  amasia  a  Gellio  erepta  desperare; 
ceterum  ultro  apjiaret,  hoc  carmen  una  cum  CXVI  in  initio  poematum 
ad  Gellium  pertinentium  esse  conlocandum.  —  7.  multo  coniungerer 
usu.  crebra  ut  inter  amicos  consuetudine  (cf.  CXVI);  Cic.  ad  fam.  XIII 
52  hospes  mens  et  praeterea  coniunctus  magno  usu  familiaritatis.  ~  H.  non 
satis  id  cansao.  Md',  amicitiam  nostram;  te  tam  leue  crimeu,  quale 
est  prae  tactis  cognatis  corrupta  tantummodo  amici  amasia,  spreturura 
esse  coufidebam.  Ellisius  cp.  Cic.  de  inu.  II  20,  60  atrocitas  iniuriaruin 
satisne  causae  sit  quare  praeiudicetur?  —  9.  tu  yatis  id  duxti.  at  tu 
iam  amicitiam  nostram  abunde  sufficere  ad  patrandum  flagitium  cen- 
suisti.  Vulpius  cp.  Sen.  d.  ira  28  qui  nuUius  non  uxorem  concupiscit  et 
satis  iustam  causam  putat  amandi,  quod  aliena  est.  —  in  onini  culpa. 
'omni'  effer,  h.  e.  siue  magno  siue  paruo  in  delicto.  est  enim  '"culpa' 
uox  media  simpliciter  peccatum  indicans;  apte  comparant  Ouid.  tr.  I  3,  37 
quis  me  deceperit  error  dicite,  pro  culpa  ne  scelus  esse  putet.  —  10.  in 
quacuuKiue  est  aliquid  sceleris.  XI  13,  Liu.  XXX  31  omnia,  quae- 
cu7uque  ogimns.  de  genetiuo  partitino  cf.  LXXXVIII  4.  scelus  nimirum 
etiam  in  uiolata  amicitia  est.  modo  paruulum  flagitium  adsit,  uel  tale 
minus  delictum  Gellius  amat. 

xcn. 

1.  Lesbia  mi  semper  dicit  male  nec  tacet  umqnam  de  me.    tam 

sententia  eadem  quam  idem  initium  osteudit,  carmen  nostrum  uuo  cum 
LXXXni  tempore  (etsi  fortasse  paulo  ante  hoc)  esse  compositum  (cf.  ad 
XIII  12).  ad  'male'  cf.  paulo  infra.  'dicit  nec  tacet',  cf.  VI  3;  uega- 
tiue  repetita  sententia  id  quod  iam  adfirraatiue  dictum  cst  plane  con- 
roborat.  ex  his  positis  per  asyndeton  summatiuiuu  iit  conclusio:  — 
2.  Lesbia  me  dispeream  uisi  amat.  solleranis  est  forraula  'peream 
nisi  (hoc  ita  ut  dico  est)',  quam  augere  solebant  addito  'male';  et  hoc 
'raale'  exprimit  etiam  uerbum  corapositura  'disperire',  h.  e.  funditus 
perire;  cf.  Hor.  sat.  I  9,  47,  Prop.  II  21,  9,  Verg.  epigr.  7  (9),  2  dis- 
peream,  nisi  me  perdidit  iste  nothus  et  4  (13),  3.  —  3.  quo  siguo'  breue 
est  sermonis  familiaris  genus  loquendi:  at  quaeret  ((uispiam  ''ex  quo 
signo  siue  argumento  tu  hoc  ooncludis?'  Cic.  Cai-I.  10,  38  quid  sitini^ 
nulli  sumptus,  nuUa  iactura,  nuUa  uersura,  Plaut.  rail.  1001  quo  argu- 
mento?  quia  enim  loquitur  lautc,  ubi  ut  nostro  loco  'quia'  ualet  'pro- 
pterea  sic  statuo,  quod'.  —  quia  suut  totidem  mea.  dinicillinia  haec 
uerba  neque  coraparato  duodecini  scriptorum  hido  (Ouid.  a.  a.  Ill3(>3sqq.) 
auctore  Ellisio  expediuutur  neque  ucro,  si  'totidoiu'  adacquan'  xtatni- 
mus  'itidem';   nam  ut  Ouid.  a.  u.  III  46   iotidnn  promittitc  uerbis   huno 


574  XCII  3.     XCIII  1-2.     XCIV  1-2. 

usiiiu  non  stabilit,  ita  llor.  yat.  II  3,  208  dixerit  insanum  qni  vie ,  toti- 
dem  audiit  nine  dubio  corruptua  est.  ot  codices  nil  Hubsiclii  praebent; 
nam  quod  uitio  peructusto  et  Gellii  libri  et  0  habent  'ea',  nirairum  'ra' 
per  haplographiam  est  omissa.  coniecturae  autem  propo.sitae,  ueluti  a 
Scaligero  'quasi  non  totidem  mox  deprecor  illi',  aFroehlichio  'quia  sentio 
idem.  nam  deprecor  illam',  nimis  recedunt  a  consentienti  Gellii  et 
OxonienslH  memorja.  leni.ssima  autem  mutatione  in  u.  1  Itali  nonnulli 
'mala'  reposuere  approbantibus  cum  aliia  tum  Westphalio  [p.  00];  quod 
non  solum  ex  LXXXIII  1  conmendatur,  ged  etiam  ex  luce  egregia,  quae 
subito  nostro  uersui  adfulget:  quia  nimirum  totidem  quam  Lesbia  in  me 
ingerit  conuicia  atque  imprecationes  in  eam  ingero  et  ipse.  —  deprccor 
illaiii  nssidiic.  nam  semper  mala  ei  dicens  detestor  et  execror,  respuo  et 
recuso  illam;  sic  enim  Gellius  (cf.  testim.  uol.  I)  recte  uerbum  illud  explicat 
cp.  Enn.  trag.  121,  129  R.  —  iniuriam  quam  facturus  sit  bene  sentit  poeta, 
sentit  etiam  Losbia:  nolunt  alter  alterius  esse,  sed  tamen  inuicem  amant. 

xcin. 

1.  Kil  iiiiiiiiiiii  stiidco,  Caesar,  tibi  iielle  plaeere.  uide  supra 
p.  39,  ubi  dc  loco,  quem  in  cyclo  carminum  in  Caesarem  factorum  hi 
uersus  optiueant,  couiecturam  proposui.  insolite  est  dictum  illud  'nil 
nimium',  cum  aut  ''nil  (=  plane  non,  ut  ex.  gr.  XXX  2)  studeo'  fortiter 
aut  leni  cum  inrisione  'non  nimium'  (=  non  ita  ualde ,  Priap.  2 ,  3  et 
49,  2,  Mart.  IX  81,  3)  positum  sufficeret:  coniunctum  ''nil  nimium'  in- 
risionem  reddit  acriorem  (germanice  'durchaus  nicht  sonderlich'),  ut  et 
illud  itidem  curaulatum  'studeo  uelle'.  quod  dicendi  genus,  hic  cum 
consilio  adhibitum,  non  alienum  est  a  uitae  cottidianae  loquella;  cf. 
Buechelerus  ad  Sen.  apocol.  14  incipit  patronus  uelle  respondere;  quam- 
quam  nec  lectae  dictionis  auctores  ab  illa  abhorruerunt,  ut  Verg.  Aen. 
VI  751  incipiant  in  corpora  uelle  reuerti,  Ouid.  met.  X  132  uelle  mori 
statuit  et  f.  II  661  audes  .  .  fallere  uelle  deum.  praepropere  olim  recepi 
ingeniosam  HUseneri  [mus.  Rhen.  XXI  p.  426]  coniecturam  'tibi,  belle, 
placere'.  —  2.  nec  scire,  utrum  sis  albns  au  ater  liomo.  nota  est 
summae  despicientiae  formula,  qua  plane  se  incuriosos  esse  alicuius 
siguificabaut,  ex  Apul.  apol.  16  etiam  libentcr  te  nuper  usque  albns  an 
ater  esses  ignoraui  et  adliuc  hercle  non  satis  noui,  Cic.  Phil.  II  16,  41, 
Phaedr.  III  15,  10  unde  illa  sciuit  niger  an  albus  nascerer?  (ad  longe 
aliud  prouerbium  sjiectat  Hor.  epist.  II  2,  189  et  Porphyrionis  expli- 
catio);  et  consimilia  sunt  Plaut.  Pseud.  IV  7,  99  qtiem  ego  hominem 
nullius  coloris  noui  (h.  e.  omnino  mihi  ignotus  est)  et  Sen.  apocol.  3 
nemo  enim  umquam  iUum  natum  xtutauit,  ubi  cf.  Buechelerus.  ceterum 
cf.  Quintiliani  iudicium  (testim.  uol.  I). 

xcrv. 

1,  2.  Mcntula  moechatur,  inoecliatur  incntula:  certc  lioc  est 
quod  dicunt  ''ipsa  olera  olla  Icgit'.    est  hoc  poemation  primum  eorum. 


XCIV  1-2.  575 

quibus  Catullus  adoritur  Mentulam  (cf.  CV,  CXIV,  CXV),  h.  e.  Mamur- 
ram,  ut  inde  a  Mureto  plerique  omnes  recte  sumpserunt.  nam  neque 
'Mentula'  umquam  uerum  erat  nomen  proprium  (non  recte  arcessiuere 
'Bestia,  Beta,  Bibulus,  Buca',  similiaque)  neque  dispicimus,  in  quem 
melius  haec  carmina  conueniant  quam  in  Mamurram ,  cuius  'diffututa 
mentula'  (XXIX  13)  celebri  dicto  diffamata  ultro  se  optulit  poetae  nouam 
i^himici  appellationem  anquirenti.  nam  anquirenda  ea  erat  sane  tum, 
cum  CatuUus  cum  Caesare  reconciliatus  iam  huic  pepercit:  Mamurrae 
nomen  cum  nomine  Caesaris  artissime  in  carminibus  superioribus  XXIX 
et  LVII  coniunctum  non  adhibere  potuit  poeta  aliter  nisi  ut  Caesaris 
quoque  inuectiuarum  memoriam  resuscitaret  nimis  aperte.  facta  autem 
erat  reconciliatio  cum  uno  lulio ,  non  simul  cum  Mamurra:  hunc  quo- 
minus  etiara  post  eam  insequeretur  nihil  prohibuit,  niodo  solus  ita  iu- 
cesseretur,  ut  Caesar  non  denuo  lacesseretur ;  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  226 — 239. 
ceterum  interpretatio  est  difficillima  propterea  quod  de  sententia  pro- 
uerbii  (quod  introducebant  illo  'quod  dicunt'  similiterue,  ut  XCVIII  2,  C  3, 
Phiut.  Poen.  I  1,  8,  Ter.  Phorm.  III 2, 21,  Prop.  II 16,  35,  Hor.  epist.  I  7,  49)  non 
constat.  'aula'  postquam  iu  'ola'  (adXXV2)et  'olla'  abiit,  populus  facile 
'olus'  cum  'oUa',  in  qua  coquitur,  consociauit  (Varr.  d.  1.  1.  V  108  ah 
olla  olera  dicta,  quorum  *  a  genere  *  cruda  olera).  sed  si  oUa  ipsa 
dicitur  eligere  (Verg.  Aen.  XI  632  legitque  uirum  uir)  olera,  obscura  huius 
dicti  sententia  manet,  cum  quaesitum  uideatur  ex.  gr.  de  uariis  oUis 
quae  uaria  olerum  genera  recipiant  cogitare  et  hinc  explicare :  unus- 
quisque  id  quod  sibi  conuenieus  apturaque  est  eligit  (uec  graecura  svqfv 
7}  lonag  zo  Trcofta  huc  perlinet).  AStatius  ita  expUcat,  Mamurram  se 
excusare,  non  se  moechari,  sed  mentulam  ipsam;  et  in  hanc  sic  culpam 
conferri,  ut  uulgo  etiam  dici  soleat,  non  olera  aUquem  furatum,  sed 
oUam  ipsam;  at  eius  furtum  fuisse  constare,  cuius  etiam  sit  oUa,  ut 
adulterum  etiam  esse  eura  dubitanduni  non  sit,  cuiua  iUae  sint  partes 
obscenae  ('legere'  pro  'furari'  saepius  occurrere,  unde  'sacrilegium' ;  cf. 
etiam  Priap.  24,  4).  additque  Vulpius,  uerba  'Mentula  moechatur'  esse 
adulteri  fttfiTjT^xwff  prolata,  'moechatur  montula  certe'  Catulli  responsum 
concedentis  id  uerum  esse,  at  nihil  eius  causam  iuuare.  quae  orania  ut 
incerta  sunt  (uelut  de  furis  excusationc  ex  oUa  petita),  ita  a  uerborum 
conformatione  uix  quidquam  accipiunt  praesidii.  ScaUger  cp.  llom.  Od. 
XVI  294  avxoq  yap  icpiXiiiTai  avdqa  GidrjQO?.  Muretus  hoc  uulgare 
dictum  fuisse  putat  in  eos  ,  qui  cura  ad  aUorura  libidinem  antea  pro- 
stitissent  prostarentue ,  quaererent  ipsi  quoque,  ubi  Ubidiueni  exercerent 
suam  (cp.  Ter.  Eun.  111  1,  3G).  deniciuo  IVossius  notari  putauit  homi- 
nem  so  ipsum  uorantem  (LXXXVIU  8).  ab  his  siniiUbusque  expUcundi 
conaminibus,  quac  nisi  operose  ex  uorbis  pooraatii  oUciuutur,  proptorea 
abhorret  animus,  quod  perquam  frigidus  est  hiaus  'Maraurra  mocchatur, 
moechatur  eius  penis',  quocuraquo  modo  inteUegiraus,  idque  eo  raagis 
quod  ob  ponera  Maniurrao  dodit  cognonien  Montuhio  C^atuUus  i)Kso.  hiuc 
cum  i)  praebeat  'raotuhi',  suspicatus  suui  latoro  'niecuhi'  siuo  'Moechula', 


r)7f;  xcv  1-3. 

intellegens  Pompoi  uxorfni  Muciani,  do  qua  plura  ad  CXIII  dabimuR. 
huius  0  uulgari  iironuntialione  ,j[cf.  ad  XVII  1)  dictae  'Moecia'  nomen 
jiar  erat  plebom  Hecuiuluni  fuminac  uitam  iirobrosam  deriuasse  a  moe- 
chandi  uerbo,  simili  cum  ctymologia  nua  ab  'olla'  dcriuauit  'olera',  et 
hinc  illam  appeUasse  'Moochula'.  haec  'Moutula'  ot  'Moechnla'  iuxta 
ponons  poeta  acerbissimum  iocum  omnibus  et  allitterationis  et  deriua- 
tionis  salibus  commendatum  iocatur:  Mentula  moechatur  (ot  fjuid  aliud 
ab  'ista  dilFututa  montula'  potest  expectariV),  nioechatur  etiam  Moecia 
(uoc  iu  hanc,  ut  ipsuni  nomon  indicat,  uliud  quidquam  conuonit);  quodsi 
reputatur  a  Mentuhi  inoechante  didicipse  Moeciam  moochari  (CXill), 
apparet  aut  nusijuam  aut  hic  ualore  illud  'i.  o.  o.  1.'  sed,  ut  dixi,  cer- 
tius  de  hac  re  iudicare  liceret,  si  de  sensu  prouerbii  omnes  essent  ex- 
omptae  dubitationcs.  ceterum  'certe'  (LXXX  5)  traxi  ad  sequentia 
auctore  HAKochio  [symli.  philol.  Bonn.  p.  320 1;  minus  bene  ad  priora 
referunt  uulgo. 

xcv. 

1.  Zmyriia  mei  Ciniiao.  carmen  cari  sui  sodalis  (de  'mei'  cf.  supra 
p.  9  not.)  C.  Heluii  Cinnae,  de  quo  cf.  TeufiFelius  HLR.  §  213,  CatuUus 
celebrat  more  tum  uulgato  apud  rovg  vscotiQovg  (hoc  quoque  ad  exem- 
plum  Alexaudrinorum,  cf.  Callim.  epigr.  29,  3  Schn.  xaiQize  Xsnxcil 
()i]airg,  'AQrixov  cvyyovoi  dyQVTtviy);  cf.  apud  Suet.  d.  gr.  11  Ticidae  et 
Cinuae  de  Catonis  carminibus  praedicationes,  Prop.  II  34,  65  et  infra 
ad  u.  6.  erat  autem  hoc  opusculum,  cui  yiscriptum  erat  'Zmyrna'  (sic 
melius  scribitur  quam  SSmyrna';  cf.  I.  R.  N.  1798),  ej^iyUion  hexametris 
conscriptum,  quod  ab  ambitu  cum  CatuUi  c.  LXIV  comparari  potest; 
'libellum'  uocat  Seru.  ad  ecL  9,  35  (cf.  ex.  gr.  'Culicis  liber'  et  'libellus' 
PLM.  II  p.  46  et  72  in  adn.  crit.).  Myrrhae  cum  patre  Cinyra  amorem 
incestum  tractauit  hoc  poema  doctum  et  per  omnia  prae  se  ferens  arti- 
ficia  Alexandrinorum,  quod  operam  limamque  inpensam  adeo  ubique 
prodidit,  ut  obscuritate  laboraret:  Philarg.  ad  Verg.  ecl.  9,  35  fuit  autem 
libcr  olscurus  adeo,  ut  et  nonnulli  eius  aetatis  granimatici  in  eum  scri- 
pserint  magnamque  ex  eius  enarratione  sint  gloriam  consecuti  (cf.  Suet. 
d.  gr.  8).  pancos  uersus  seruatos  uide  in  LMuelleri  Catullo  p.  88.  — 
1;  2.  nouain  post  denique  messein  qiiam  coepta  est  nonamqne  edita 
post  liieineni.  Quint.  X  4,  4  Cinnae  Smyrnam  nouem  annis  accepimus 
scriptam,  Philarg.  1.  1.  (cf.  testim.  uol.  I)  .  .  unde  etiam  Horatium  in 
arle  poctica  [388]  dicunt  ad  eum  aUusisse,  cum  dicat  'nonumque  jircmatur 
in  annum^.  'denique'  cum  'edita'  participio  iungendum  longam  operis 
tandem  emissi  expectationem  innuit  (Plaut.  mil.  1030).  et  'messis'  (h.  e. 
aestas)  et  'hiems'  cum  ad  significandum  annum  a  poetis  adhibeatur, 
utrumqiie  iunctum  longum  anni  uolueutis  ambitum  designat,  ut  Sen. 
Troad.  547  bella  post  hiemes  decem  totidemque  messes  iam  senex  miles 
timet.  de  coustructione  (=  nouo  anno  postquam  coepta  est)  cf.  Kueh- 
nerus  gr.  1.  II  p.  296  sq.,  901.  —   3.   milia  cum    interea  quingeuta 


XCV  3-5.  577 

Hortensius  nno.  de  boc  uersu  iudicare  aleae  est  plenum,  cum  perierit 
pentameter.  in  uniuersum  quidem  sententia  sine  dubio  est  baece:  cum 
interea  (LXIV  305)  unus  ex  his  nolvyQccipoig  D  milia  uersuura  emiserit. 
opponitnr  quippe  una  eaque  parua  Zmyrna  (400 — 500  fere  uersuum) 
longis  extentisque  feracissimi  alicuius  scriptoris  uoluminibus  multis.  licet 
enim  'D  milia'  generaliter  inmensum  numerum  designet  (IX  2,  XLVIII  3, 
Petron.  53),  tamen  aliquam  in  hac  quidem  comparatione  apparet  esse 
habitam  rationem  eorum ,  quae  fieri  possunt.  et  hoc  non  minus  quam 
'interea'  ad  totum  illud  nouorum  annorum  apatium  pertinens  prohibet, 
quominus  ad  'uno'  suppleamus  'anno'  (ut  taceam  de  'mense'  et  'die' 
subhorridis):  essent  enim  per  singulos  dies  fere  1500  uereus  siue  uolu- 
men  integrum.  et  uoluminum  certum  uersuum  numeram  maximum  non 
egredientium  habeatur  respectus:  D  milia  uersuum  siue  350—360  uolu- 
mina  si  noXvyQdcpog  per  nouem  illos  annos  edidisse  dicitur,  exaggeratio 
nimia  et  iocosa  satis  apparet.  unde  redarguuntur  supplementa,  quaUa 
sunt  Froehlichii  'uersiculorum  anno  quolibet  ediderit'.  Parthenius  re- 
cordatus  Hor.  I  4,  10  suppleuit  'in  pede  stans  fixo  carmina  ructat  hians', 
bene  quid  fere  ad  'uno'  possit  adiectum  fuisse  indicans,  sed  cetera 
ineptus.  et  restat  difficultas  in  ipsa  Hortensii  mentione.  fuerit  enim 
Q.  Hortensius  Ortalus,  orator  celeberrimus,  et  scriptor  mediocris  (Cic. 
or.  38,  132,  Quint.  XI  3,  8)  et  poeta  non  bonus  (GelL  XIX  19  Horten- 
sius  inuenusta  et  Cinna  inlepida  ct  Meinmius  dura  ..  fecerunt),  tamen 
Catulli  et  amicus  (LXV)  et  sodalis  fuit,  quippe  quem  inter  cantores  Eupho- 
rionis  omnes  numerent.  quodsi  post  c.  LXV  rixas  inter  eos  qui  antea 
fuere  amici  nasci  potuisse  praefracte  negari  nequit,  tamen  hoc  dubitau- 
dum  est,  num  CatuUus  tara  acerba  castigatione  perstringere  animum 
induxerit  uirum  et  eiusdem  scholae  sectatorem  et  qui  non  tam  poeticeu 
professus  erat  quam  horis  subseciuis  (ut  multi  tum  alii:  supra  y).  19) 
carmina  minuta  lasciuaque  ludebat:  D  milia  uersuum  Hortensium  edi- 
disse  et  ab  homino  et  ab  oratore  et  a  sectatore  twv  viwTtQcov  abhorret. 
deniquo  ita  demum  hoc  carmen  bene  currit,  si  per  totum  Cinnae  cum 
uno  soloque  Volnsio  fit  comparatio,  non  Cinnae  cum  Hortensio  Volusio 
Antimacho.  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  268—288.  igitur  'Hortensium'  non 
posse  stare  inde  a  Froehlichio  plerique  intellexore,  quaniquam  malis 
coniecturis  uocem"  inportunani  remouentos  (Froehl.  'ter  quinque  Tiinusins', 
Pleitnerus  'horrentiua',  Munro  'Hatrianus');  neque  operae  pretium  tulit 
Peiperus  hoc  commento  'Hortensius  uno  miretur  Volusi  carmine  facta 
die'.  manum  nimiruui  ab  inextricabilibus  abstinere  decet,  decet  agno- 
scere  corruptelam  illius  'Hortensius',  cui  nuMlohmi  adferio  ob  j^iMitaniotri 
defectuni  omuino  non  liceat.  —  5.  Xinyrnii  caniis  Satraohi  ponitns 
uiittotnr  aul  nndas.  'Zm.'  subiectum  huius  uerborum  ambitus  uu.  1—6 
complectentis  et  ad  perspicuitatom  (post  enuntiatnm  secundarium)  et  ad 
efferendam  rem  fortiter  est  ropetitum.  Satrachus  (olim  infaustis  con- 
iecturis  remotus)  est  fluuins  Cypri;  cf.  Weichertus  rel.  poot.  lat.  p.  179, 
Hauptius  opusc.    l  p.  71,    Meinekiua   anal.  Ale.\.  p.  279  sq.;   Tzetzes  ad 

0ATU1.LUS  od.   naoliioiis.     II.  .S7 


578  XCV  G-7. 

Lycopb.  448  ZutQUxog  iiolig  -auI  iiotuft.uq  Kvngov  tivtg  dt  dia  tov  e 
yQUfpovat  IJtTQUxov,  Noun.  I)ioii.  XIII  458  vvfKp/iiov  vdwQ  HttQUxog  ifit- 
QOtig,  uO^i  noXXdtiig  o<<i|ia  lu^ovaa  KvitQig  uvtx^uivwat  ItXovfiivov  viia 
AIvQQrjg,  Etymol.  M.  p.  117,  37  'Adoog  noxuuog  trig  KvnQov  'Aw  yuQ  6 
"ASoivig  wvo^a^tto,  ■nal  an  uvtov  oi  KvnQOv  ^aaiXtvauvttg'  ZwiXog  d't 
o  KtdQuatvg  x«i  avtov  dno  trjg  tavtov  (irjtQog  Klrj&^vai-  trjv  yuQ  fJtiav- 
Tog  d^vyattQU  ov  ^(ivqvuv  dXlu  Awuv  v.uXovai.  ^iXtug  dt  nQwtov  ^uci- 
Xiu  'Awov  'Jlovg  ovta  kuI  KtcpdXov,  dcp'  ov  kuI  OQOg  ti  wvo(iua&ri  'Awiov, 
i^  ov  §'  noTUfiwv  (ptQO(iivwv  UtQuxov  yiuL  JlXiiwg,  tov  tvu  tovtwv  6 
naQ&ivi.og  'Awov  ■/.iy.Xriy.t.  quae  uerba  propterea  sunt  meniorabilia,  quod 
Parthenium  cum  Cinnaruni  familia  coninnctum  (Suidas  8.  u.  TlaQ&iviog) 
facile  nobis  persuademus  Heluio  Cinnae  facem  praetnlisse  in  reconditia 
his  fabulis.  recte  autem  Hauptius  perspexit,  Satrachi  fluuii  hic  men- 
tionem  fieri  ob  artani  eius  cum  Zmyrnae  siue  Myrrhae  fabula  con- 
iunctioncra,  quem  loci  adlati  indicant:  fortasse  pars  carminis  ad  Satra- 
chum  et  lauantem  in  eo  uirginem  pertinens  pulcherrima  maximeque 
celebrata  erat.  iam  cum  laus  fuerit  scriptoribus,  si  opera  eorum  etiam 
in  terras  peregrinas  mitterentur  a  bibliopolis  (Weichertus  cp.  Hor.  a. 
p.  34.3,  Mart.  XII  3,  1  ad  pojnilos  mitti  qui  nuper  ah  urhe  solebas,  alia), 
CatuUus  uon  Gallos  aut  Hispanos  aliosque,  a  quibus  Hor.  od.  II  20, 
17  sqq.  olim  carmina  sua  lectum  iri  auguratur,  in  medium  profert,  sed 
scite  sane  uenusteque  adcolas  eius  fluuii,  cui  Cinnani  carminis  descriptio 
nobilitatem  attulit,  Zmyrnae  poematis  cognoscendi  cupiditate  exarsuros 
auguratur.  'penitus'  si  cum  'mittetur'  iungendum  est,  ualet  'longe' 
(Cicero  ap.  Seru.  ad  ecl.  1 ,  58  penitusque  pahimbes  relliquit)  uel  'in  in- 
timam  Cypri  partem';  sed  malim  cum  'cauas'  copulans  explicare  'in 
imo  fnudo'.  nam  'caua  unda'  est  ea  quae  concitatius  fluit  alteque  emitti- 
tur:  Ouid.  Ib.  224  Eumenides  lauere  palustribus  ultiis,  qua  caua  de 
Stygiis  fluxerat  unda  uadis  (XVII  4,  Verg.  G.  I  326  et  IV  427  non  ar- 
cessendi).  —  6.  Zmyriiiim  cana  diu  saecula  peruoluent.  tempora  re- 
motissima  pertractabunt  cum  cura  studiisque  seriis.  ^peruoluere',  quod 
plus  est  quam  ''euolnere',  nunc  sic  adhibitum  non  extat;  similiter  Cic. 
ad  Att.  V  12,  2  meos  ..  peruolutas  Ubros  (de  dialysi  ad  II  6).  'canus', 
ut  est  senii  proprium,  seris  aetatibus  Iiic  attribuitur  (aliter  Mart.  VIII 
80,  2),  ut  similiter  LXVIIP^  6  carta  anus  et  Ciris  41  senibus  saeclis, 
Sil.  Ital.  III  328  cum  pigra  incanuit  aetas;  fuisse  hoc  tum  non  infre- 
quens  loquendi  genus  docet  Cic.  d.  legg.  11,1  ut  ait  Scaeuola  de  fra- 
tris  mei  Mario  'canescet  saeclis  innumerahilibus\  —  7.  at  Volusi  annales 
Paduam  morientur  ad  ipsam.  idem  est  Volusius,  qui.,in  c.  XXXVI 
occurrit;  eius  nomen  fictum  esse  et  uerum  fuiase  Tanusii,  noster  locus 
quam  maxime  reddit  inprobabile,  siquidem  Cinnae  uon  potest  nomen 
fietum  oppositum  esse,  cum  praesertim  Volusii  opus  accuratius  descri- 
batur.  de  Padua  Robertus  Titius  cp.  Polyb.  II  16,  11,  qui  de  Pado 
flumine  axi'C,£tai  8'  tig  8vo  (itQr}  Katu  tovg  nQoguyoQtvo(iivovg  TQiya^o- 
iovs'  tovtwv  dt  to  fitv  ittQov  arofia  nQogovopLu^ttut  UaSoa,  to  S    atsQOV 


XCV  8-10.  579 

"OXccvtt,  Vib.  Sequeat.  p.  13  B.  Padiia  GdlUae  a  Pado  dicta  (male  'Ca- 
puam'  Passeratius,  'Aduam'  IVossius  maluerunt).  hanc  autem  Paduam 
fuisse  patriam  Volusii,  perperam  uulgo  statuunt.  nam  si  Padua,  igno- 
bilis  fere  magni  patris  Padi  filia,  cum  consilio  opponitur  nobilitato  ex 
fabulis  Satracho,  fluuius  fluuio,  oppositionis  aequabilitas  in  ea  quoque 
re  seruata  sit  oportet,  quod  aeque  ac  Satrachus  ex  Cinnae  Zmyrna 
Paduae  memoria  ex  Volusii  annalibus  petita  est:  ut  cum  Satx-acho  no- 
bilis  aliqua  Cinnani  poematis  descriptio,  ita  cum  Padua  insignes  Volusii 
ineptiae  uidentur  fuisse  coniunctae.  et  latius  patet  comparatio:  non 
transgredientur  annales  Volusii  Italiae  fines,  bibliopolae  Romani  emptores 
non  reperientes  mittent  illos  ad  Paduam,  si  forte  ueneant  apud  homines 
rusticos  earum  regionum,  quae  cum  rebus  enarratis  cohaerent;  sed  ibi 
quoque  (^ipsam')  cito  interibuut  neglecti.  simul  autem  discimus,  quid- 
nam  fere  continuerint  saltim  ex  parte  annales  isti:  opus  Ennianum  ut 
Hostius  bellum  Istricum,  alii  alia  bella  postea  gesta  addendo  continua- 
uerunt,  sic  Volusius  noster  res  a  Romanis  in  Gallia  ciaalpina  gestas 
materiam  poematis  ex  multis  uoluminibus  constantis  sibi  sumpsit.  — 
8.  ct  laxas  scoinbris  saepe  dabuut  tuuicas.  a  uemine  lecti  annales 
isti  deferentur  in  tabernas,  ubi  a  uenditoribus  adhibentur  ad  amiciendas 
siue  inuoluendas  merces,  praesertim  pisces  marinos:  Hor.  epist.  H  1,  269 
deferar  in  uicum  uendentem  tus  et  odores  et  jfJt/jer  et  qtiidquid  cartis 
amicitur  ineptis,  Pers.  1,  43  ncc  scomhros  metuentia  curmina  ncc  tus  de 
bonis  libris,  Stat.  silu.  IV  9,  12,  Mart.  III  2,  3  sqq.  et  III  50,  9  scom- 
bris  scelerata  poemata  donas  et  IV  86,  8  nec  scomhris  tunicas  dahis  mo- 
lestas  et  XIII  1,  Sidon.  ApoU.  X  317  (carta)  quae  scomhros  merito  piper- 
que  portet]  cf.  et  Athenaeus  p.  374,  Marquardtus  antiqq.  priu.  p.  792. 
'laxa'  inuolucra  audiunt,  quia  annales  isti  ex  cartis  constabant  formae 
maximae,  ut  (|uani  plurimum  in  eis  scribi  posset;  'saepe'  ob  inoxhaustam 
cartarum  in  uolurainibus  spissis  copiam.  —  J).  pariia  nioi  niilii  siut 
cortli  uiouuiucuta.  parui  (et  cum  cura  elaborati)  libelli,  qiialis  est 
Zmyrna,  quibus  Cinna  sibi  ponit  monumentum  (XI  10),  mihi  quidem  sint 
in  amore  deliciisque  (LXXXI  5).  uersum  lacunosum  uario  supplebant, 
Auantius  "^sodalis'  (X  29),  BGuarinus  'poetae'  addendo  (ut  mittam  alia, 
ut  'Philetae'  et  'Phanoclis';  nam  erant  qui  hoc  diatichon  a  prioribus 
seiungerent,  cf.  Schwabius  q.  C.  p.  282);  mihi  ct  fortiua  ot  gratius  est 
uisum  repeti  nomen  Cinuae,  ut  in  primo  ultiraoquc  disticho  'mei  Ciu- 
nao'  logatur;  ncc  ita  difficilo  'cfno'  post  'sint'  intercidit.  —  10.  at 
populuK  tiiniido  ^aiidcat  Autliiiacbo.  at  uulgus  profanum  (Hor.  od.  1 
1,  32  scccrnunt  ^^opulo)  in  doliciis  haboat  Volusiura  instur  Antinuiobi 
(Colophonii,  circa  a.  400  uigentis)  inprobo  inraodicequo  longuin.  nam 
hoc  apertum  est  designari  Volusium  ipsum  nominc  Aiitiinachi  (XXII  19), 
qui  iufamis  erat  ob  carminnm  (Thebaidis  maxime,  epici  carniinis)  am- 
bitura  inmcnsum  tam  ex  degressionura  sino  fino  factaruni  multitudino 
(Plut.  d.  garr.  21)  quara  ex  cauais  rorum  lougissiuio  ro}>otitis  i>roflaon- 
tem;  cf.  Cic.  Brut.  61,  191,   Porph.  'ad  Hor.  a.    p.  146   Antimachu^t  fuit 

37* 


580  XCVI  1-4. 

cyclicus  poeta;  hic  adtjressus  est  matcriam  illam,  quam  sic  extendit,  ut 
uifjinti  quattuor  uolumina  impJeuerit,  antequam  septem  duces  usque  ad 
Thebas  perduccret  (cf.  et  Acro  ut  comm.  Criiq.),  Lucian.  d.  hist.  conscr.  57. 
ceteriira  Thebaida  hic  exagitat,  non  Lyden,  cannen  elegiacum,  de  quo 
Callim.  fr.  74''  AvSt]  xal  naxv  yQttfifiu  xal  ov  toqov.  nam  'tumidus' 
etsi  ad  dictionem  turgidam  et  narrationis  inpeditum  longumque  teno- 
vcm,  tamen  etiam  ad  multa  sjiissaquc  uolumina  spcctat,  unde  illi  'parua' 
opponitur.  supra  p.  11  exposui  de  Callimachi  praecepto  ad  breuitatem 
spectante. 

XCVI. 

1.  Sl  (iiiicqiiain  iiiiiteis  griituui  acceptuiuque  sepulcris  accidere 
n  nostro,  Calue,  dolore  potest.  si  modo  aliquid,  quantulumcumque 
id  est,  cari  iucundique  contingit  mortuis  sensu  apud  inferos  fruentibus 
ex  nostro  superstitum  luctu  atque  maerore.  'si'  est  formula  modeste 
pieque  iudicandi  de  rebus,  quas  certo  scire  negatum  est:  Ouid.  am.  III 
9,  59  si  tamen  e  nobis  aliquid  nisi  nomen  et  umbra  restat,  consol.  Liu. 
469  Jiacc  sentit  Drusus,  siquid  modo  sentit  in  umbris,  Anth.  lat.  Mey. 
1399,  1  2^ost  mortem  si  uiuit  amor,  si  gratia  prisca  durat  ..  accipe  car- 
men,  Tac.  Agric.  46  (AStatius  cp.  Soph.  El.  355  ta  rs&vrjHon  Ttftcs  nQog- 
Knrsiv,  sl'  Tig  eat'  sv.sl  xaQn;,  EUisius  Anth.  Pal.  VII  23,  5).  'se- 
pulcra',  utjiote  cadauera  sepulta,  de  mortuis  ipsis  Ouid.  f.  II  33  p)Jacatis 
septdcris,  Stat.  silu.  11  7,  103  grandibus  sepuJcris  adhibeut;  Prop.  II 
13,  57  muti  manes  et  II  1,  77  mutae  iace  ticrba  fauiJJae  (CI  4;  et  'sileu- 
tes'  dici  inferos  notum  est).  'gratus  acceptusque'  constans  cst  dictio 
(Nep.  Hann.  7,  3,  Cic.  Tusc.  V  14,  45),  in  qua  'ue'  a  V  hic  male  tra- 
ditum  (IX  11)  locum  nullum  habet.  Cic.  ad  fam.  VI  7,  3  tihi  gratius  . . 
acciderit,  ad  Q.  fr.  I  3 ,  1  a  te  milii  omnia  semper  honesta  et  iuctmda 
ceciderunt  ('a'  germauice  'von  Sciten').  —  3,  4.  quei  desiderio  ueteres 
renoiiamus  aniores  atciue  oliui  inissas  fleniiis  amicitias.  'quo'  in 
initio  habet  Gr,  quod  uulgo  est  receptum.  sed  si  'quo  desid.'  iungimus, 
hoc  absonum  est,  cum  'desiderium'  hic  quidem  non  sit  'dolor'  (qui 
potius  et  'desiderium'  et  ''flemus'  comprebendit);  sin  'quo'  ad  solum 
'dolore'  spectare  dicimus,  insolenter  durissimeque  iuxta  est  positus  abla- 
tiuus  alter.  itaqne  Guarinus  adsentientibus  nonnullis  scribi  uoluit  'quom' 
(LXXVI  2);  interpolatum  esse  in  G,  nunc  docet  0,  ex  cuius  lectione 
'que'  elicui  'quei'  siue  'qui' ;  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  845.  Tib.  II  4,  47 
aJiquis  senior  ueteres  ueneratus  arnores,  h.  e.  affectus  amoris  prioris 
(LXIV  295);  quorum  memoriam  uegetam  semper  recentemque  facit  ipsum 
desiderium  non  intermoriens  (Hor.  od.  I  24,  1).  quod  ad  'missas'  tra- 
ditum,  rectissime  Hauptius  in  memoriam  reuocauit  dubitationem  Italo- 
rum  (opusc.  I  p.  215):  adhibetur  uox  ea  de  eis  quae  sponte  nostra  di- 
mittimus  (LXI  174,  LXVI  29  nemo  prudens  contra  comparabit),  non 
de  eis  quae  inexorabili  necessitate  rumpuntur.  deinde  'olim'  nou  bene 
colt    cum    'missas'    (caue   Liuineium    sequare    ''olim'    a    '^raissas'    iuxta 


XCVl  5.     XCVII  1-2.  581 

posito  diuellcutem  iungentemque  cum  'amicitias',  ut  IV  10):  non  ita 
pridem  rapta  erat  Quintilia;  unde  etiam  Italorum  'amissas',  Schwabii 
'olim  scissas'  coniecturae  concidunt.  sed  Hauptius  audacissime  restituens 
'Orco  mcrsas'  merito  adsensum  non  est  nanctus.  nec  mihi  'olim'  sic 
amolienti,  ut  u.  4  ad  amicos  maximeque  Catullura  referens  scriberem 
'et  quei  discissas',  res  successit;  nam  u.  6  'amore  tuo'  (nisi  forte  et  ipsum 
in  'amore  suo'  mutare  malis)  demonstrat  de  uno  Caluo  agi.  etenim  si 
u.  2  et  3  et  4  prima  persona  pluralis  utitur  poeta,  nimirum  in  uniuer- 
sum  loquitur  superstites  uiuosque  oppouens  mortuis,  contra  in  ultimo 
disticho  de  Quintilia  et  Caluo  solis.  iam  cnm  huius  distichi  medii  haec 
sit  sententia  generalis  'qui  mortuos  et  desideramus  et  flemus',  artis 
concinnitas  nil  requirit  nisi  quod  illi  ''ueteres'  respondeat,  ex.  gr.  'olim 
iunctas'  uel  'nexas'  uel  'mixtas'.  quippe  'amicitia'  etiam  de  amore 
inter  marem  et  feminam  inito  dicitur,  ut  CIX  6,  ubi  itidem  'amor' 
praecedit.  —  5.  certe  noii  tanto  mors  inniatura  dolorist  Quiutiliae, 
quantuni  gaurtet  aniorc  tuo.  tum  profecto  Quintilia  (quae  uidetur  uxor 
fuisse  Calui)  non  tam  dolorem  inde,  quod  ante  suum  diem  e  uinis  ex- 
cessit,  quam  ex  fida  uiuacique  sui  apud  te  memoria  per  desiderium 
fletumque  declarata  laetitiam  capiet.  'tantum  .  .  quantum'  haud  raro 
pro  'tam  . .  quam'  positum  (ut  Hor.  sat.  II  5,  80)  hic  pauhilum  inmuta- 
tum  est,  ut  Lucan.  I  259  sed  quantum  . .  rura  silent  . .,  tanta  quics. 
'dolorist'  cum  Italis  an  auctore  EUisio  prisca  forraa  'doloreist'  ex  tra- 
dito  'dolor  est'  eruendum  sit,  in  dubio  manet. 

Non  inepte  Muretus  statuit,  hos  uersus  tenerrimos  esse  scriptos  a 
CatuUo,  cum  acciperet  a  Caluo  amico  libellum,  quo  hic  canerct  miscrac 
funcra  Quintiliae  (Prop.  II  34,  90);  et  addidit  Lachmannus  (ad  Prop. 
p.  141),  uideri  adludi  ad  spera  a  Caluo  expressam  in  una  aliqua  elegia, 
ex  qua  seruatum  sit  fragmentum  hoce  (17  LM.)  forsitun  hoc  ctiam  gau- 
deat  ipsa  cinis.  nescimus  autem,  quonam  modo  cecinerit  Caluus  Quiu- 
tiliae  mortem  praepropcram;  suspicionem  de  hac  re  pronipsit  Merkeliua 
ad  Ouid.  Ib.  362;  sed  curtum  est,  eundem  non  edidisse  librnm  epistu- 
larum  prosa  oratione  ad  uxorem  olim  datarum :  uerissinie  omnino  locum 
Diomedis  p.  376,  1  Keilius  correxit  in  adnotatione.  quodsi  iara  eripitur 
locus  unicus,  unde  Quintiliam  Calui  uxorem  fuisso  sumpserunt,  nihilo- 
minus  haec  sententia  nianet  perprobabilis  propter  causam  a  Schwabio 
q.  C.  p.  265  recte  adsertam:  'Qnmtilia'  nomen  uerum,  non  lictum  esse; 
et  nomen  uerum  etiara  Lucanum  in  Argeutaria  uxore  retinuisse. 

xcvn. 

1.  ^on  (ita  nie  «lei  auient)  ((iiie<|uam  refVrre  |Hitaiii.  est  solita 
adfirmatiouis  forraula  (cf.  ad  LXI  18'.i),  nt  Ter.  hoant.  111  1,  54  et  IV  3,  8, 
Piaut.  Aiupii.  II  1,50  ncquc  ita  mc  di  nmcnt,  crcdcbam  (de  'di'  correpto  in 
hiatu  ad  LV  4).  'non  quicq.',  iiil  oniniuo,  nt  Plant.  Poon.  V  2,  68  tJOn  .  . 
quicquam  scio.  —  2.  utninine  08  nn  culiiin  olfacereiu  Aeinilio.  de  homine, 
cui   pocta   hoc   conteniptns    snmiiii  testiraouium  cxbibet,  iiil  scitur;   sed 


582  XCVII  3—8. 

uidotur  illo  nescioquos  eius  amores  turbare  uoluisse,  siquidem  hoc 
carminis  consilium  puto,  ut  ab  Aomilio  detorroatur  certa  aliqua  foiuiua. 
Scaliger  cp.  Anth.  l'al.  XI  241  t6  atojia  xm  TtQw-nTug  ruvtov,  HtohuiQh, 
aov  o^fi  v,xl.  (ibid.  415);  cf.  ot  Anth.  lat.  384,  10  ^m«  tc  cum/jue  nwucs, 
os  culum  porrigis  ultro  cqs.  Phaedr.  IV  19,  36  de  canibus  ciilum  olfactt, 
in  V  uulgare  illud  'utrnm'  extat;  recte  Muretus  hiatum  mole8*;um  (ad 
LXVII  44)  remouit  reponendo  rariorem  formam  'utrumne',  quam  saepius 
habet  Horatius,  epod.  1,  7,  sat.  II  3,  251  nec  quicqufon  differre,  utrumne  .  .  an 
et  6,  73.  —  3.  iiilo  iiiiindiiis  lioc  iiiliiloqiie  iiimiindiiis  illiid.  nam  paria 
sunt  ab  impuritate  o.s  ot  culus.  quae  sontentia  goneralis  ex  traditis  uorbis 
aegre  efficitur.  nam  si  'illud',  os,  'nihilo'  (quod  priore  loco  ob  metrum  in 
'nilo'  est  contractum;  cf.  Lachm.  ad  Lucr.  p.  27  sq.)  mundius  uelinmundius 
''hoc',  quam  culus,  esse  dicitur,  perit  uis  omnis  salis,  siquidem  os  solet 
plerumque  mundius  esse  quam  culus.  unde  olim  dedi  e  coniectura  'nilo 
niundior  hic',  cum  ijraesertim  'hic'  ad  magis  propinquom  (culus),  'illud' 
ad  magis  remotum  (os)  referendum  putarem  in  hac  stili  Catulliani  simplici- 
tate.  uerum  'hic  —  ille'  etiam  in  sermone  non  artificioso  haud  raro  ita 
adhiberi,  ut  'hic'  ad  prius  et  'ille'  ad  alterum  membrum  pertineat, 
postea  didici  (cf.  ex.  gr.  Macrob.  VII  4,  21;  Periz.  ad  Sanctii  Min.  II  9,  7, 
Ruhnk.  ad  Riitil.  Lup.  p.  126,  Draegerus  synt.  I  §  43);  nec  aliter  ipse 
nosterC3.  hinc  Lachmanni  correctionem  'inmundior  ille'  (uel  potius  ''illest') 
nunc  praefero  quia  melius  os  nihilo  mundius  quam  culus,  culus  nihilo  in- 
mundius  quam  os  dicitur  et  per  se  et  ob  uersum  sequentem.  —  4.  ueruiii 
etiani.  immo  potius.  —  iiiundior  et  melior.  cf.  adLXXXIVS.  ''melior', 
non  iam  foedus  atque  atrox.  —  5.  os  deutis  sesquipedalis.  ''os'  cum 
ui  praepositum  uere  restituit  Froehlichius  pro  tradito  in  V  'hic',  quod 
sensu  caret:  contra  os  habet  dentes  praelongos.  'sesquipes'  (Plaut.  trin. 
903,  Pers.  1,  57)  et  'sesquipedalis'  (Mart.  VII  13,  10,  Hor.  a.  p.  97)  de 
eis  quae  mensuram  iustam  excedunt  ridicule  dicitur.  —  6.  giuginas  uero 
ploxeni  liabet  ueteris.  XXXIX  19;  pluralis  'gingiuae'  amplitudinem 
dentibus  enormibus  conuenientem  deuotat;  cf.  et  Neuius  I  p.  450  sq. 
''ploxenum'  —  nam  haec  forma  a  Quintiliano  exhibetur,  cui  V,  in  quo 
'ploxoni'  uidetur  fuisse,  in  tanto  elementorum  'e'  et  'o'  similitudine 
accedit,  'ploxinum'  contra  a  Festo  —  est  uox  gallica  (testim.  uol.  I) 
significans  capsum  (Vitr.  X  9,  2)  coriis  tectum ,  in  quo  sedebat  uector 
cisii  siue  rhaedae  regioni  Padauae  propriae,  cuius  imaginem  uide  apud 
Richium  (s.  u.  'plox.');  quod  dicitur  'uetus'  (X  22)  utpote  usu  multo 
detritum  coriis  pertunsis  foedatisque;  comparationem  inde  explicat  IVossius, 
quod  'Aemilius  ovXav  ccTtoaxaaai  laborauit  et  itaQovXiSag  et  inovXidag 
habuit,  quando  nempe  gingiuae  a  dentibus  recedunt  et  purulentas 
agunt  fissuras,  unde  dirus  et  pestifer  oritur  halitus'.  —  7.  rictuni. 
aperturam,  ut  Hor.  sat.  I  10,  7.  —  7,  8.  qualem  defifessus  in  aestu 
meieutis  mulae  cuunus  liabere  solet.  'defessus'  (G)  uulgo  scribunt, 
quod  Scaliger  sic  defendit  'fessi  muli  strigare  solent,  h.  e.  interquiescere, 
ut  meiant,  idque  aut  in  aestu  aut  in  difficili  uia'.     unde  minime  sequitnr, 


XCVII  9-12.  583 

aut  ipsum  cunnum  recte  dici  'defessum'  aut  hanc  uocem  aptam  esse 
comparationi,  quae  potius  flagitat  'late  diductus  distractusque'.  quam 
notiouem  cum  usus  quidem  procul  arceat  a  'defessus'  (neque  ''fatiscere' 
siue  'hiare'  iuuat  contulisse),  manus  danda  esset  AStatio  'diffissus'  resti- 
tuenti,  ut  olim  et  alii  et  ego  fecimus,  nisi  hoc  nimium  plane  esset;  recte 
ex.  gr.  Horatius  de  statua  'diffissa  nate'.  mihi  nunc  aptissimum  uidetur 
quod  ex  ''deflfessus'  (0)  non  difficilius  eruitur,  ''dispessus':  Lucr.  VI  599 
neu  distracta  suum  late  dispandat  Juatum;  cf.  de  foiTna  participii  Brixius 
ad  Plaut.  mil.  361.  'in  aestum'  (V)  erant  qui  retinereut;  sed  huins 
'archaismi'  (Scaliger)  quae  Ellisius  cp.  Handii  Turs.  III  p.  344  attulit 
exempla  Cat.  d.  r.  r.  39  in  uillam  fieri  et  52  m  arhorem  relinquito, 
nuperrima  Keilii  editio  non  agnoscit;  nec  sane  talia  uitia  aperta  sunt 
defendenda;  ceterum  non  de  libidine,  ut  olim  fecere,  sed  de  aestatis 
ardore  feruido  cogita.  de  forma  'coDnus'  (0)  pro  'cunnus'  (G)  dixi 
Fleckeis.  ann.  1882  p.  478  et  1883  p.  783.  —  9.  se  facit  csse  ueuustam. 
cf.  ad  X  17  et  III  2;  uertas  'er  spielt  sich  auf  als  Dandy'.  —  10.  et 
non  pristrino  traditur  atque  asino?  ''et  non'  pro  ^nec',  cum  ''non'  effe- 
rendum  ualeat  'non  potius';  Cic.  Tusc.  I  7,  13,  Draegerus  synt.  II  p.  7. 
'pistrinum'  (de  forma  uulgari  'pristr.'  Ritschelius  opusc.  II  p.  459)  est 
locus,  ubi  frumentum  pinsitur  per  molas  siue  manuai'ias  siue  asinarias; 
cf.  Richius  s.  u.  'pistr.',  Beckerus  Galli  IP  p.  234,  Guhl  et  Koner  p.  288. 
et  loco  asinorum  equonimue  serui  graui  poena  afficiendi  molebant,  quod 
'seruum  in  pistrinum  dare,  dedere,  tradere'  uocabant  (interpp.  ad.  Plaut. 
Most.  1  1,  17);  Cic.  d.  or.  I  46  et  II  144,  Apul.  met.  IX  12.  hic  'asinus' 
dictum  uidetur  siue  ex  usu  uulgari,  ut  mihi  uidetur,  jjro  munere  asini 
inplendo  siue  (ut  Scaliger  putauit)  pro  seruo  punito  ipso;  non  opus  erat, 
ut  'atque  asinus'  (ita  ut  a.)  male  conicerent  Itali;  neque  recte  nonnnlli, 
ut  AStatius  ad  Xenoph.  Anab.  I  5,  5  prouocans,  de  lapide  raohiri  aut 
de  seruo  animalia  molentia  custodiente  cogitauere.  sed  quid  de  tota 
sententia  esset  statuendum ,  nemodum  exposuit.  apparet  nou  posse  de 
uera  poena  turpissimis  in  seruis  usitata  hic  agi,  cum  fuerit  Acmilius 
liber  sine  dubio;  unde  puto  aut  adesse  formuhim  quandam  despectus 
summi,  qua  feminae  abire  a  se  iusserunt  cum  contemptu  minisque  ama- 
tores  inpudicos  aut  adliidi  ad  nescioquam  fabulam,  in  qua  mulier  casta 
sic  elu.serit  soUicitatorem  jiudicitiae,  ut  in  pistrino  eum  iuchuleret,  ubi 
nolentem  uolentem  expectaret  asinus  aliterque  quani  .><i>erauenit  moleudi 
dira  necessitas.  —  11.  (|ucui  siqua  attiu^it.  hoc  uerbuni  alibi  de  uiris 
coitum  patrantibus  adhibetur;  do  femina  si  hic  usitatum  esset,  'ore  os- 
cnlisque'  similiaue  ad  intcllectnm  necessaria  omnino  abessc  nequircnt. 
CatuUi  esse  inito  'admittit' ;  cf.  Plaut.  Asin.  I  3,  83,  Ouid.  am.  1  G,  72 
et  a.  a.  III  605.  —  putcnius.  XXII  12.  cf.  it  Tib.  I  9,  75  sq. 
—  12.  acgroti  culum  liiigerc  caniillcis.'  'cul.  1.  posse'  (XCVIII  4) 
obicitur  abiectissimis  hominibus  quidiubet  pati  et  facere  paratis;  et 
augetur  dictiouis  contemptus  ex  porsoiui  adieeta:  despectissimos  fuisso 
carnuficcs   uidemus   ex   Mart.   II  61,  4   et   luueii.   8,  175.     luorbo  aliquo 


584  XCVIII  1-5. 

taetro   affectus  quod    talis   homo  bic  audit,    porficit  imaginis  foeditatem 
atrocem. 

xcvm. 

1.  si  iu  (iiieiii(|uain.  si  omnino  in  aliquem,  quicumque  is  est.  — 
|»ote.  potest,  ut  LXVII  11.  —  putidc.  taedii  odiique  plene,  ut  XLII  11. 
—  Yicti.  de  hoc  quoque  homine  nil  scitur.  nomen  ipsum  alibi  non 
occurrit;  quamquam  similia,  ut  CIL.  VIII  10475  Viccius,  non  desunt. 
AStatius  bis  "^Vetti'  restituit;  accepitque  Scaliger  de  L.  Vettio,  eq.  R., 
iudice  infamia  cooperto,  quem  Ciccronis  ex  Sestiana  et  Vatiniana  noui- 
mus  (cf.  Pauly,  Encycl.  real.  VI  p.  2530).  sed  re  accurate  perpensitata 
uix  persuadeas  tibi  hunc  hominem  perstringi.  quodsi  ''Vetti'  uelis  retinere 
(nulla  enim  uox  facilius  abire  potuit  in  'Victi'),  possis  agnoscere  Vettium 
illum,  qui  Clodiam  offendit  quam  maxime  (Cic.  Cael.  30,  71);  quamquam 
et  haec  res  tota  adeo  est  inuoluta  tenebris,  ut  praeter  inimicitias  ipsas 
nihil  constet.  possis  quoqne  cogitare,  si  'Vecti'  cum  priscis  editionibus 
scribas,  de  Vectio  Philocomo  gramniatico  (supra  p.  9).  uerum  enim 
uero  incerta  suapte  natura  hic  sunt  omnia.  —  2.  uerbosis  dicitur 
et  fatuis.  in  eos ,  qui  usque  blaterant  insipida.  Donatus  ad  Ter.  Eun. 
V  9,  49  fatuus,  inepta  loquens  .  .  .  falui  sunt  [quij  uerbis  et  dictis  [fatui 
suntj ,  insulsi  uere  cordc  ct  animo.  prouerbium  iam  iu  disticho  sq.  ad- 
latum  aliunde  non  est  notum.  —  3.  ista  cum  liugua.  scil.  tam  forti 
(semper)  et  foeda  (inepte  blaterante).  Ruhnkenius  ad  Ter.  Andr.  V  4,  38 
'sic  indignantes  adhibent  cum:  Eun.  I  2,  73,  Phorm.  III  1,  1,  Hec.  I  2,  59 
di  te  perdant  cum  istoc  odio\  —  si  usus  ueniat  tibi,  possis.  si  forte 
non  domi  sit  spongia  siue  peniculus  (Paul.  Festi  p.  208)  ad  mundandum 
aut  7iqco%t6v  (Mart.  XII  48,  7)  aut  calceamentum,  pro  necessitate  hinc 
oborta  (Ter.  Heaut.  III  2,  43  si  usus  ueniat,  Ad.  V  6,  7,  Phorm.  I  2,  23) 
liugua  tua  in  rem  tibi  esse  possit.  —  culos  et  crepidas  lingere  carpa- 
tiuas.  ''culi'  pluralis  ostendit  non  ipsius  Victi  dici  monstruosa  cum 
hyberbole  (LXXXVIII  8)  ngayitov,  sed  quorumuis  in  domo  eius  uersan- 
tium.  ceterum  etiam  in  illum  ipsum  subest  conuicium  (XCVII  12). 
''carpatinae'  (quas  praeterea  graeci  scriptores  conmemorant,  qui  inter  n 
et  (3  fluctuant)  erant  calceamenta  rustica  ex  crudo  corio  bubulo  confecta 
et  totam  plantam  contegentia  ac  per  amenta  cruribus  adnexa  (Richius 
s.  u.  'carb.');  ob  quam  cum  crepidis  similitudinem  poeta  hic  ''crep. 
carp.'  ita  coniungit,  ut  'carp.'  uice  adiectiui  fungatur;  Pollux  VII  188 
yiaQTtaTivrj  dyQOL-ncov  vnodrjncc  Hlrj&iv  dno  xav  KaQmv ,  Hesychius  et 
Suidas  s.  u. ,  Xenoph.  An.  V  5,  14,  Lucian.  Alex.  39  et  Philops.  13  cum 
scholiis.  has  carpatinas  unusquisque  lector  ultro  sibi  finxit  obductas,  ut 
in  rusticis,  multo  caeno  et  stercore.  et  fortasse  hoc  de  lingua  omnia 
eff^utiente  dictum  et  ipsum  erat  rusticorum.  —  5.  si  nos  omuino  uis 
omnes  perdere.  enecare  blaterando,  ut  Hor.  sat.  I  9,  32,  epod.  14,  5, 
a.  p.  475.  ''omuino'  (=  plane)  non  solum  ciim  'omnes'  (ad  LXI  156, 
Cic.  d.  inu.  I  86  omnino  omnis  argumentatio,  alibi),  sed  etiam  cum  'per- 


XCVm  6.    XCIX  1—8.  585 

dere'  iungas,  ut  iubet  uox  eadem  in  u.  sq.  fortiter  iterata.  —  6.  biseas. 
est  haec  egregia  correctio  ('discas'  T,  unde  Auantius  fecerat  'dicas') 
IVossii:  sufficit  ut  solum  os  tuum  aperias:  iam  omnes  exitium  ex  loqua- 
citate  tua  sibi  inminere  sciunt  (ne  cogites  de  pestilenti  fetoris  afflato 
similibusue).     ad  ultima  uerba  cf.  LXXIV  5  quod  uoluit  fecit. 

XCIX. 

1.  Surripui  tibi,  duiii  liidis,  uiellite  luueuti.  sauium  diu  desi- 
deratum  (XLVIII)  diuque  ob  aemulos  pueri  custodes  negatum  cum  tan- 
dem  oblata  opporturnitate  usus  i:>oeta  feruentior  rapuisset,  se  in  amore  non 
potentem  esse  tris^tis  agnouit.  '"ludis',  scil.  ludos  pueriles  (non  de  campi 
Martii  exercitationibus  cogitauerim):  quod  antea  in  c.  XXI  Furio  obiecerat 
inuidus,  hoc  nunc  ipse  C.  fecit,  scil.  cum  puero  iocatus  ludensqne  una. 
'mellitus'  (III  6),  ut  Cic.  ad  Att.  I  18,  1  cum  uxore  et  filiola  et  meUito 
Cicerone.  de  forma  'surrupui',  quam  hic  indicat  0,  cf.  Corssenus  de 
de  pron.  I  p.  134  sqq.  (Mus.  Rhen.  XXX  p.  68).  —  2.  sauioluui  dulci 
dulcius  ambrosia.  adamata  erat  poetis  osculorum  cum  melle  (Apul. 
met.  II  10  et  IV  26)  et  nectare  comparatio,  ut  Hor.  od.  I  13,  15  dulcia  .  . 
oscida,  quae  Venus  quinta  parte  siii  nectaris  inhuit,  ubi  plura  dat  Mitscher- 
lichius  (cf.  et  Hertzb.  ad  Prop.  p.  195);  ambrosiam  si  hic  comparat 
Catullus,  nisi  forte  usum  uulgi  ambrosiam  et  nectar  perinde  habentis 
(Apul.  met.  VI  23  amhrosiae  jioculum)  secutus  est,  recordatus  fecisse 
uidetur  Ibyci  dictum  (Athen.  p.  29),  ambrosiam  xov  iiiXuog  ivvsaiilaoCav 
k'xfiv  ylvy.vTrjza.  'ambrosio'  forma  (V)  nullo  modo  sustentanda  (Lachm. 
ad  Lucr.  p.  408).  de  traductione  (cf.  u.  14)  ad  IX  10;  Plaut.  Truc.  II  4,  20 
de  amplexu  hoc  est  melle  dulci  dulcius.  —  3.  id  uon  inpuue  tuli.  non 
inultus  discessi;  ad  LXXVIIl^  3.  —  ampliiis  lioram.  Draegerus  .synt. 
I  §  246,5.  —  4.  suffixum  iu  siimma  lue  momini  osse  cruce.  extremum 
animi  cruciatum  sustinere.     miscet  i^oeta  propriam  locutiouem  (Hor.  sat. 

I  3,  80  seruum  .  . .  in  cruce  suffigat,  Cic.  iu  Pis.  18,  42)  cum  translata,  ex 
qua  'crux'  aequat  cruciatum;  unde  'summa'  explicandum;  Colnni.  I  7,  2 
summum  ius  antiqui  summam  putahant  crucem.  —  5.  tibi  me  purgo. 
excuso  et  factum  meum  iiolo  infectum,  ut  ex.  gr.  Cic.  ad  fani.  XII  25,  3 
quod  te  mihi  de  Sempronio  p^urgns.  -  nec.  nec  tamen.  —  6.  tantilliim. 
uel  minimum,  ut  Plaut.  Rud.  IV  4,  106  si  herclc  tantiUu)ii  jiecassis.  — 
uestrae   demere   saeuitiae.     in    uobis    pueris    bellis   aolitae;    Ter.  Ad. 

II  1,  11  noui  ego  uestra  haec,  Ouid.  ep.  1,  75  quae  uestra  (uirorum)  libido 
est,  Prop.  III  15,  44  nescit  ucstra  (puellarum)  rucrn  ira  referrc  pcdem. 
non  recte  AStatiua  accepit  pro  'tuae'.  saeuitiam  non  naturalera  (Prop. 
l  1,  10)  intellege,  sed  ex  facto  natam,  h.  e.  iram  (ibid.  1  3,  18).  — 
7.  siiuul  id  ractuiii  ost.  simul  ac  (LI  (*>)  surripui.  7,  S.  multis 
diluta  labclla  guttis  abstersisti  omnibus  artioulis.  multam  per  aquam 
guttatim  ftdspersam  labra  tua,  tamquain  a  me  poUuta,  purgaeti  ot  simul 
omnibus  digitis  (Prop.  11  34,  80,  Ouid.  am.  II  15,  \)  dctriuisti.  nam 
recte  Muretus  (qui  ad  totum  cp.  Thfocr.  27,  5)  do  labris  atiua  proluondis 


586  XCIX  9—15. 

'diluta'  accepit;  sed  hoc  ut  adseqnamur,  oiioitet  confusorum  ])eri)etuo 
Mo'  et  'di'  momores  scribamu8  Meluta'  secuiidum  Af^roecium  p.  115,  11  K. 
dduit  jmrgul,  diluit  temperat  (GIj.  Keilii  VII  260,  25  et  300,  9);  quam 
distinctionem  non  ubique  respexerunt  editores.  Plant.  Asin.  IV  1,  52 
tii  lahellum  uhstcrgeas.  ceterum  hiatus  in  uerbis  traditis  'guttis  abstersti' 
molestisaimus  tam  facile  remouetur  auctore  Auantio  ita  ut  supra  legitur 
quam  cum  aliis  traiciendo  'abstersti  guttis'  (XIV  14).  —  J),  10.  nei 
qiiicqHam  iiostro  contractiiiu  c\  ore  maucrct,  taniquain  coniictae 
spurca  saliua  liipae.  'nfi',  ne  (supra  p.  51).  iii  uerbis  nondum  ex- 
peditis  inutiliter  arcessunt  soUemnem  formulam  ''contrahere  morbum' 
(ex.  gr.  pituitam).  nam  ut  hoc,  aliquid  luis  manare  ex  saliua  hominis, 
bene  stat,  ita  uerba  ipsa  refragantur  propterea  quod  nec  ipsum  hoc 
'luis'  uel  'mali'  abesse  potest  nec  unde  pendeat  habet  ""saliua';  quae 
tamquam  in  scorto  pessimo  foedatissimoque,  scil.  fellatrice,  dicitur  esse 
"■spurca'  (cf.  ad  LXXVIII''  2).  'saliua'  igitur  cum  deleto  commate  debeat 
esse  enuntiati  subiectum,  'quicquam'  hic  quoque  uice  aduerbii  (=  omnino, 
uel  minimum)  fungi  apparet.  quod  non  intellegens  librarius  ad  'quic- 
quam'  adsimilauit  genuinum  'contracta'  siue  potius  (nam  nec  'saliuam 
contrahere  ex  alterius  ore'  placet)  ''contacta'.  quo  modo  si  scribimus, 
iam  'ex  ore  nostro'  et  a  ''maneret'  et  a  ''saliua',  porro  't.  c.  I.'  et  a 
'nostro'  et  a  'sp.  s.'  pendent.  —  11,  12.  praeterea  infesto  miseriiin 
me  tradere  Amori  non  cessasti  oinnique  excruciare  modo.  et  dum 
totus  miser  (u.  4)  me  excuso,  tu  insuper  execrationibus  in  me  cumulatis 
deum  illum  alatum  mihi  inimicum  reddere  (ex.  gr.  Prop.  I  14,  15  aduerso 
Amore)  eiusque  ultionem  in  me  arcessere  non  desiisti  omnibusque  tor- 
mentis  me  uexare;  Sen.  Thyest.  1110  uindices  aderunt  dei:  his  ptinien- 
dum  uota  te  tradunt  mea.  :):j:  te  j^t^niendum  liberis  trado  meis.  —  13, 
14.  ut  mi  ex  ambrosio  luutatnm  iam  foret  illud  sauiolum  tristi 
tristius  elleboro.  hic  nulla  est  causa  inmutandi  traditum  'ambrosio' 
in  imlgatum  'ambrosia',  quod  uix  recte  defenditur.  est  enim  illud 
adiectiuum,  ut  iam  olim  AStatius  intellexit  cp.  Verg.  Aen.  I  403  am- 
brosiae  comae.  nam  quod  dicunt  'mutatum'  ualere  'mutatione  factum', 
uelim  scire  quonam  modo  hoc  statuere  liceat.  immo  quoniam  sic  latine 
dicitur  'aliquid  ex  aliqua  re  mutare  in  aliquid'  (Ouid.  met.  XV  46  e  nigro 
color  est  mutatus  in  albiim),  post  'sauiolum'  inserendum  puto  'in' :  ut 
basium  illud  mihi  esset  inmutatum  ex  eo,  quod  ambrosium  uidebatur  (2), 
in  id  quod  amara  illa  herba  esset  amarius.  AStatius  cp.  Anth.  Fal. 
V  29,  2  TtiKQOTSQOv  yiyv8tciL  iXXf^oQOv,  Verg.  G.  II  126  Media  fert  tristes 
sucos.  —  15.  poenam  misero  proponis  ainori.  infelici  (XCI  2)  meo  in 
te  ardori  hanc  poenam  (scil.  ab  Amore  sumeudam)  minaris;  Cic.  d.  fin. 
II  17,  57  cum  inprohis  poenam  proponitis.  —  uersu  ultimo  certum  suum 
desistendi  a  puero  ingrato  consilium  manifestare  mihi  uidetur,  idque 
firmius  quam  VIII  13  sq.;  neque  dubito  quin  hoc  carmen  in  cyclo  poe- 
matum  ad  luuentium  pertinentium  fuerit  postremum. 


C  1-6.  587 


c. 


1,  2.  Caeliiis  Aufileniim  et  QuiMtiiis  Aufileiiam,  flos  Veronensum, 
depereunt,  iuueuum,  hie  Iratreui,  ille  sororem.  M.  Caelium  Rufum 
significari  affirraant  alii,  alii  negant.  et  bi  quidem  in  medium  proferunt, 
non  Verouae  illum  natum  esse;  cuius  de  jjatria  quamquam  nil  possit 
certi  erui  ex  loco  corrupto  Cic.  p.  Cael.  2,  5,  tamen  omnibus  numeris 
subductis  eum  in  Italia  inferiore  in  lucem  esse  editum  uideri  (cf. 
Wegehauptius  I.  supra  p.  33  1.  p.  4).  sed  si  Quintius,  qui  est 
sine  dubio  idem  qui  in  c.  LXXXII  (cf.  et  CIV)  nominatur,  et  Caelius 
uocantur  flos  (ad  XXIV  1)  iuuenum  Veronensum  (de  genetiuo  cf.  Neuius 
II  p.  37),  minime  gentium  hinc  sequitur,  Caelium  natum  fuisse  Veronae, 
siquidem  '^Veronensis'  audit  etiam  is  qui  maius  minusue  per  spatium 
Veronae  degit.  et  nil  obstat,  quominus  hieme  anni  56/55,  cui  nos  hoc 
poemation  attribuimus,  Rufnm  per  aliquod  tempus  Veronae  colhnoratum 
esse  aiamus.  ceterum  hoc  quod  inter  omnes  qui  Veronae  sunt  iuuenes 
Caolius  et  Quintius  eminere  dicuntur,  sat  documento  est,  uersus  nostros 
Veronae  esse  scriptos  et  hic  Aufilenam  cum  fratre  uixisae.  quid  enim, 
si  Romae  hoc  poemation  composuit  Catullus,  illa  conmemoratio  sibi  uult 
(etiam  si  Caelium  Veronae  natum  statuis)?  nam  peculiaris  plane  est 
ratio,  ut  uidimus,  locorum  XII  1  et  LIX  1.  quo  inpedimento  remoto  ob 
causas  mox  ad  u.  7  disceptandas  ab  eorum  parte,  qui  M.  Caelium  Rufum 
hic  dici  affirmant,  firmiter  stamus.  Aufilenus  aliunde  nou  est  notus,  soror 
eius  Aufilena  eadem,  quam  mox  in  c.  CX  Ot  CXI  cognoscemus.  cf.  ad 
XXXV  12  illam  deperit;  V  'depereret'  habet;  nimirum  scriba  're'  pro 
'u'  legit.  'hic'  (Caelius')  .  .  'ille'  (Quintins),  ut  XCVII  3.-3,  4.  hoc 
est  quod  dicitur  illud  fraternum  uere  dulce  sodnlicium.  prouerbia- 
liter  (XCIV  '2)  dictuni  MVat.  sod.'  (h.  e.  familiaria  amicitia  uere  iucunda, 
quales  inter  fratres  unanimos  esse  solet)  ideo  poeta  uenusta  cum  am- 
biguitate  adhibet,  quod  qui  inter  se  plurimo  usu  coniuncti  erant  etiam 
iu  amando  non  suam  sibi  uterque  semitam  triuere ,  sed  fratrem  atque 
sororem  deperienint.  nam  ^frater'  ot  'fraternus'  ad  amicitiam  transferri 
constat.  —  5.  cui  raiieam  potiiis.'  Caeli,  tihi.  ad  Corn.  1  cui  duiio  .  .? 
Corneli,  tibi.  quamquam  hic  magis  dubitans  utpote  in  auiicis  aeque 
caris  ponit  coniunctiuum.  'faueam',  onmia  fausta  optem.  -  o,  G.  nam 
tua  nohis  perfecla  est  igitur  est  unica  amicitia.  sic  0  (nisi  quod  'igitur' 
per  compendium),  (i  'esi  exigitur  est'  Iradunt.  quii)j)e  tua  .suinma  siugu- 
larisque  amicitia  etiam  niihi  olim  in  amoro  hiboranti  patcfacta  est:  hanc 
sententiani  apertam  uarie  eliciebant  cx  deprauatis  funditus  litteris  istis. 
quod  nonnuUi  8Ci'ipsei'C  'perfecta  exigitur',  cum  ob  u.  7  'cum  torreret' 
sic  accipere  'perfecta'  debeamus,  ut  sit  'quae  tum  perfecta  eet  cum  .  .' 
(Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  890),  hanc  rationem  (ut  cetera  omnia  mittam) 
iani  id  inprobat  quod  'ainicitiam  perticore'  hitine  non  dicitur.  Lach- 
niannus  propo.suit  'pcr  facta  exhibit-a  est' ,  in  quibiis  factorum  meiitio 
displicet.     rectiasime  Itali  uiilcruul,  in  'porfocta'  latero  'perBpecta',  h.  e. 


588  C  7-8.     CI   1,  2. 

probata,  Kpectata,  ut  ex.  gr.  Prop.  I  11,  17;  quo  accepto  Colucius  'exigit 
hoc%  Fruterus  'est  igitur',  FrouhlicliiuH  'eiit  signis',  HAKochius  'eximie 
est',  ego  'ogrogie  est'  coniecimus.  ut  multa  uuperrime  iiiepta,  eic  hoc 
ioco  praeplacuit  cuidam  'perfecta  ex  igne  est',  cum  tamon  latine  dicatur 
'igni  spectatus'.  nec  nunc  quod  propius  accedat  ad  litteras  traditas  habeo 
quam  quod  olim  proposui.  ceterum  Muretus  'erat  ot  alia  ratio'  inquit, 
'cur  Quintio  fauere  non  posset.  amabat  enim  ipse  quoque  Aufilenara'. 
—  7.  cum  ucsaiui  mcas  torrcrcl  flamma  mcdullas.  quo  tempore  in- 
diguae  feminae  aestuabam  amoro.  VII  10  uesano  Catullo;  cf.  ad 
LXVIU''  12  et  XXXV  15.  spectare  haec  uerba  ad  Lesbiae  amorera, 
ultro  patet  poesis  CatuUianae  gnaris;  neque  quidquam  omni  a  parte 
falsius  extat  Schwabii  q.  C.  p.  142  sq.  opinione,  qui  adulescentulo  poetae 
(nondum  cognita  Lesbia)  Aufilenae  amorem  et  hunc  carminura  cyclum 
attribuit.  ad  LVIII  dixi,  Caelium  Rufum  Clodiae  inimicum  factum 
rediutegrasse  cum  pristino  amico  CatuUo  familiaritatem :  illius  et  de 
Lesbiae  moribus  naturaque  amicum  docentis  et  adlocutionibus  consolantis 
opera  effectum  puto,  ut  Catullus  omnem  mulieris  istius  amorem  tandom 
ex  animo  extirparet.  —  8.  sis  fclix,  Caeli,  sis  iu  amore  potcns.  tu  igitur 
ut  cursu  in  amore  tuo  utaris  secundo,  iure  opto.  'potens',  scil.  uoti  (ut  Ouid. 
met.  VIII  409),  quod  interdum  omitti  solet,  ut  Ouid.  met.  III  292  et  IV  325, 
Prop.  II  26,  22  et  tota  dicar  in  urhe  potens  {cLet'l'ih.  I9,39p.  27  edit.  nostrae). 

CI. 

1,  2.  Miiltas  pcr  gentcs  et  multa  pcr  acquora  ucctus  aducuio 
lias  miscras,  rrater,  ad  infcrias.  ad  fratris  carissimi  olim  circa  a.  60 
in  Troadis  promunturio  Rhoeteo  mortui  conditique  (LXV  7)  sepulcrum 
cum  uenisset  poeta  a.  57  cum  Memmio  in  Bithyniam  profectus  (supra 
p.  36),  iusta  illi  persoluens  nomine  familiae  hoc  carmen  tamquam 
epitaphium  dedicauit.  uenisse  modo  ex  Italia  poetam ,  aperte  indicat 
multorum  aequorum  mentio  (quae,  si  ex  Bithynia  rediens  in  patriam 
a.  56  hos  uersus  scripsisset,  multo  minus  esset  adcommodata):  itinere 
igitur  terrestri  per  Graeciae  partem  aliquam  facto  ('m.  p.  gentes')  hinc 
Memmius  cum  cohorte  plane  ut  Attis  super  alta  uectus  .  .  maria  uenit 
in  Phrygiam,  cui  Bithynia  erat  proxima.  et  gaudium  eius,  qui  tot  labori- 
bus  superatis  tandem  eo  quo  mens  animusque  tetendit  perueuit,  exprimit 
illud  'multa'  in  utriusque  hemistichii  capite  positum  (cf.  XCVII  3  nilo 
.  .  nihiloque,  LXIV  96  quaeqiie  .  .  quaeque,  ad  quae  CPSchuIzius  'de  C. 
Gr.  imit.'  p.  38  cp.  Theocr.  1,  65;  5,  60;  11,  63;  15,  82;  24,  9).  Seruius 
ad  Aen.  X  519  inferiae  sunt  sacra  mortuorum  ab  inferis  dictae;  alii 
rectius  ab  'inferre'  (cf.  Verg.  Aen.  III  66)  deriuant.  quae  cur  hic  'raiserae' 
uocentur,  non  ita  apparet,  siquidem  'miser'  non  est  idem  atque  'tristis', 
sed  in  ea  re  ponitur  quae  ob  suam  ipsius  condiciouem  misericordiam 
mouet.  rectissimo  igitur  sensu  Marklandus  [Hermathenae  uol.  VII  p.  154] 
'seras'  coniecit.  sed  alio  ducere  uidetur  alterius  difficultatis  contemplatio. 
non   minus   enim  recte   AStatius  flagitauit  'adueni'.     licet  illud  'ut  te 


CI  3-6.  589 

donarem'  aliquo  modo  possit  pendere  ex  notione  perfecti,  qnae  illi 
'aduenio'  simul  inest  (=  ueni  et  adsum;  cf.  Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  775  sq., 
Verg.  Aen.  VI  533),  tamen  hoc  alterum  'adsum'  est  fortasse  eins  qui 
loco  sepulturae  uixdum  tacto  in  querelas  erumpit,  non  eius  qui  tumulo 
tituluni  inponit:  in  hoc  elogio  uix  aliud  quam  'adueni'  bene  se  habet. 
uidendum  est  igitur,  num  forte  'o'  correcturae  causa  supra  uersum  ad- 
scriptum  falso  loco  se  insinuauerit  in  textum,  cum  pertineret  ad  uocem 
'miseras'  ex  adsimilatione  prioris  'has'  ortam:  'adueni  has,  miser  o 
frater,  ad  inferias'.  nam  in  hac  adlocutione  affectus  plena  legitima  est 
interiectio.  —  3.  nt  te  postremo  donarem  mnnere  mortis.  accuratius 
defininntur  inferiae.  iusto  sepulcro  sine  dubio  non  caruit  frater;  sed 
quod  poeta  iam  olim  questus  est  LXVIIP  57  sq.,  non  propinquorum  inter 
cineres  illum  esse  compositum,  id  nunc  aliqua  ex  parte  sarcitur  damnum: 
a  manu  carorum  rite  sepultum  esse  iucundum  putabatur  manibus,  iucnn- 
dum  etiam,  si  cognati  aliciiius  uox  ultimum  illud  'aue  atque  uale'  ad- 
clamasset  mortuo.  itaque  quoniam  singulari  'munere'  prohibemur  quo- 
minus  de  uino  odoribus  sertis  in  sepulcrum  infusis  cogitemus  (huc  spectat 
pluralis  Aen.  XI  25  supremis  muneribus,  Ouid.  am.  III  9,  50),  supremura 
illud  mnnus  a  familia  exhibitum  aptissirae  explicabimus  de  tumulo  titu- 
loque;  multi  iam  cp.  Hom.  II.  XVI  675  xv^^co  rs  at^Xi]  ts"  ro  yccQ  ytqag 
£6x1  d-avovTav.  hunc  tumulum  Troiani  Polydori  funus  instaurantes  eri- 
gunt  Aen.  III  63;  et  munus  suprcmum  siue  titulus  siue  totum  monu- 
mentum  audit  in  inscriptionibus  (ut  CIL.  11  1753).  —  4.  et  mntnm 
neqnieqnam  alloqnerer  cinerem.  Tib.  II  6,  34  et  mea  cum  muto  fata 
querar  cinere  (XCVI  1);  de  feminino  ^cinis'  singularis  usu  (ut  LXVIII*^  50) 
cf.  Non.  p.  198,  Neuius  I  p.  657.  'alloqui'  non  secundum  Aen-.  11  644 
aut  Lygdam.  2,  15  explices,  sed  secundum  Aen.  V  98,  ubi  Aeneas  annua 
sacra  Anchisae  peragens  uinaque  fundchat  pateris  animamquc  uocahat 
Ancliisae  magni  manisquc  Acheronte  rcmissos,  scil.  ut  adessent  sacris 
sollemnibus  audirentque  dulcia  uerba  superstitum  gauderentque  horum 
pietate;  nam,  ut  ait  Auson.  parent.  2,  10,  uoce  ciere  animas,  muneris 
('funeris'  codd.)  instar  liahct:  gaudent  compositi  ciuercs  sua  nomina  dici. 
et  uiuis  etiam  hoc  fiiit  solatium^  ad  praesentes  quas  putabant  animas 
facere  uerba  pia  ac  tenera;  AStatius  cp.  Eurip.  Troad.  1184  qpA«  SiSovg 
nQoacp&syfiaTa.  'nequicquara'  (propter  mutura  nec  responsurnra  cinerem) 
doloris  notionem  continet  (eheu  frustra),  ut  Verg.  Acn.  V  81  saluetc  re- 
cepti  nequiquam  cinercs;  TTor.  od.  I  24,  11.  cura  hoc  uersu  artissirae 
cohaeret  u.  sq. :  —  5.  (|naiid4>(|ni(Iem  fortnna  milii  tete  abstnlit  ipsnm. 
mutani  umbrani,  siquideni  te  ip.sura  (uerto  'dich  persoenlich'  et  uoce 
etfer)  fatura  eripuit.  Hete',  plano  ut  'sese;  Neuius  II  p.  182.  cotorum 
cf.  LXIV  218.  —  (».  lien  niiser  indigne  frnter  ndempte  milii.  luioc 
querelarum  olira  fusarura  LXVllI"  20  et  LXVIII**  52  o  (ci)  mistro  frater 
adeuqitc  mihi  dicta  snnt  cura  recordatione;  iterum  Ouid.  fiist.  IV  862 
haec  exprossit.  sed  haec  non  esse  debuit  causa  cuidani  apud  .^Statiuui, 
ut  coniceret  'heu  misero'  (debuit  saltim  'oi  raiaero'),  siquidora  (pioniiuus 


590  Cl  7-10. 

'hfni'  cum  nominatiuo  'miser'  iungatur  iiihil  obstat;  et  apte  poeta  iterum 
(cf.  u.  2)  fratrem  uocat  miserum,  de  ae  ipso  suarjue  iactura  iam  non 
tara  acerbe  Cei  misero  mihi')  quani  antea  dolens  utpote  temjiore  seda- 
tiorem  qnietiorenifjue  animiim  goreus.  KlliHius  cp.  CIL.  I  1422  paren 
tihus  x>yuesidium ,  ainicis  f/uudium  pullicila  pucri  uirlus  indigne  occidit: 
indigne  moritur  qui  longiore  uita  dignus  acerba  et  praeraatura  morte 
est  raptus.  —  7 ,  S.  imiic  tjiiiicn  iiiterea  liaec,  prisco  qiiae  niore 
parcntiim  tradita  siint  tristi  niiuu^re  ad  inrerias.  niagnaa  difKcultutes 
mouet  'interca'.  qua  uoce  (juoniam  significatur  id  quod  U8U  uenit  interim 
donec  alia  retj  fiat,  obscurum  est  quo  ea  spectet  hic,  ubi  alia  ros  expectata 
adest  nuUa.  nam  certum  esse  illum  quem  dixi  uocis  usum  fallique  eos 
fjui  aduersatiue  eara  simpliciter  'tamen'  hic  illic  ualere  putant,  attentiore 
cum  cui-a  exempla  rimanti  facile  apparet.  fuit  haec  causa  cur  FHaasius 
post  carminis  nostri  u.  G  iuseri  uellet  LXV  9  —  14  (cf.  Schwabius  q.  C. 
p.  272  sqq.).  uerum  dolorem  olira  saeuientem  temporis  inter  carmina 
Veronensia  et  nostrum  iutercedentis  longinquitate  iam  sedatum  tjuietum- 
que  carmen  nostrum  in  ceteris  ubique  prae  se  fert,  ut  nullo  pacto  liceat 
ei  interponere  uersus  nonnullos  animum  funditus  conmotum  spirantes. 
nec  a  ratione  diplomatica  ullam  traiectio  illa  habet  probabilitatem.  quid 
ergo?  noua  nimirum  uia  est  ingredienda.  'nunc',  oppositum  illi  "'adueni', 
progressum  quendam  designat,  quo  ad  ea  transitur,  quae  agenda  sunt 
proposita,  ut  XXXVI  11;  et  'tamen'  respicit  ad  "^nequicquam' :  si  mea 
adlocutione  frui  non  potes,  at  saltim  donia  his  postrerais  fruere  (cf. 
interpp.  ad  Verg.  Aen.  IV  329,  ecl.  10,  31).  iam  post  'tamen'  posuerim 
comma  sic  pergeus  'interea  ec  prisco  quae'.  semper  fere  forma  'ec'  in 
codicibus  aut  in  'et'  aut  in  'haec'  abiit  (LXVIIl'*  2);  diciturque  tam 
bene  'e  (ex)  more'  quam  'more'  (Hor.  sat.  II  3,  280);  nunc  autem 
'interea'  ualet:  inter  aduentum  meum  et  hunc  quo  titulum  tibi  consecro 
et  nouissima  uerba  dico  diem.  at,  iuquies,  obstat  locus  Ciris  42  sed 
quoniam  ad  tantas  nunc  pritnum  nascimur  artes  .  .  .  Iiaec  tamen  interea, 
quae  jiossumus,  .  .  .  accipe  dona  meo  multum  uirjilata  labore.  ego  uero 
iam  intellego  tuque,  lector  acute,  lubenter  mihi  concedes,  hic  quoque 
multo  melius  post  'taraen'  interpungi;  quo  agnito  sine  negotio  fit  palam, 
Ciris  auctorem  cetera  inmutauisse  pro  suo  consilio  neque  'haec'  in  Catulli 
textu  inuenisse  necessario.  nisi  forte  secundum  Cirin  in  CatuIIi  textu 
'haec'  in  initium  uelis  reicere  correcturam  illius  'nuuc'  falso  scripti 
dicens.  instituta  autera  maiorum  ut  in  tota  Romanorum  uita,  ita  et  in 
rebus  ad  sepulturam  pertinentibus  anxie  obseruata;  Aen.  VI  223  et 
suhiectam  more  parentum  auersi  tenuere  facem.  cura  hoc  autera  'more' 
non  artius  cohaeret  ''tradita',  ut  uulgo  putant  (Vulpius  cp.  Tib.  H  1,  2 
ritus  ut  a  prisco  traditus  extat  auo):  nec  in  hanc  significationem  quadrat 
'ad  inferias'  (expectes  'in  infexuis')  et  necesse  est  porro  cura  Italia  corri- 
gatur  'tristes  muuera'  (quamquam  Hristes'  ob  priorem  causam  falsum 
eet).  ego  CatuUum  hic  tamquam  ex  mandatu  familiae  agere  recordatus, 
cum   'tradere'   uerbura  proxime  accedat  ad  id  quocrest  'dare',   suppleo 


CI  9—10.    CII  1.  591 

'tibi' :  tumulus  ex  caespite  aggereus  extructus  circaque  saepibus  inclusus 
et  niulto  florum  uariorum  ac  suaueolentium  decore  ornatus  et  titulo 
elogioque  insignitus  "'ad  inferias',  ut  sic  iusta  rite  soluantur,  tibi  est 
datus  et  consecratus.  iam  uero  recte  se  habet  ablatiuus  't.  m.',  cf. 
LXV  19,  Mart.  IX  59,  2  et  mansura  pio  munere  templa  dedit  ('triste' 
sollemne  in  his  rebus,  ut  Verg.  Aen.  III  301  et  VI  223).  —  9.  accipe 
fraterno  multum  mauautia  fletu.  cf.  fraierna  mors  LXVIII*  19.  ne 
mireris  tumulum  titulumque  dici  manare  lacrimis  a  poeta  dolente  pro- 
fusis,  simili  cura  hyperbole  Ouid.  epist.  10,  55  lacrimisque  inquit  toro 
manante  profusis;  ''manare'  igitur  ''continuo  lacrimarum  imbre  made- 
factum  esse'  ualet.  alii  minus  bene  de  sertis  cogitant  cp.  Tib.  II  6,  31 
et  Ouid.  tr.  III  3,  81;  cui  interpretationi  ut  rei  ipsius  paruitas  obstat, 
ita  manandi  uerbum  illi,  qua  "'munus'  siue  ''munera'  accipiunt  lac  uinum 
mel  flores  similiaque  (Verg.  Aen.  VI  225  sqq.).  —  10.  atque  iu  per- 
petuum,  frater,  aue  atque  uale.  ut  rogo  incenso  et  ossilegio  facto 
redituri  de  exequiis  domum  ultimum  'salue  et  uale'  uel  '■(h)aue  et  uale' 
exclamabant  (Aen.  XI  97  sahie  aeternum  mihi,  maxime  Palla,  aeternum- 
que  uale^  ubi  plura  interpp.),  ita  hic  Catullus,  qui  numquam  ad  fratris 
tumulum  se  rediturum  esse  scit  (quippe  ex  Bithynia  longe  alio  itinere 
in  patriam  reuersurus)  plane  ut  Troiani  in  tumulo  Polydori  (Aen.  III  68 
et  magna  supremum  uoce  ciemus)  fratri  dixit  nouissima  illa  uerha  (Aen. 
VI  231),  quae  par  est  saepe  reperiri  in  titulis  sepulcralibus;  collegit 
Ellisius  CIL.  II  3490  haue  uale,  3506  et  3512  et  3519  et  3686  {}i)ai(e  et 
uale.     Cic.  p.  Planc.  37,  90  in  perpetuum  resp.  . .  perdidisset  et  saepius. 

CII. 

1.  Si  quiequaui  tacito  commissuui  est  fido  ab  amico,  cuius  sit 
penitus  nota  fldes  animi.  Cornelius  (Nepos  fortasse,  Catulli  familiaris, 
quam  sententiani  uiles  ob  causas  damnauit  Schwabius  q.  C.  p.  29G)  a 
poeta  rogauerat,  ut  commissum  forte  a  se  secrctum  alto  tegeret  sileu- 
tio;  securum  esae  amicum  de  taciturnitate  sua  ille  iubet.  male  se  habet 
traditum  'quicquam',  siquidem  non  res  eftereada  est  (ut  XCVI  1),  sed 
persona  (^si  quoi  .  .  rae',  ut  similitcr  LXXI);  male  porro  absolute  est 
positum  'tacito'  (h.  e.  ex  noto  usu,  ei  qui  iacere  callet),  cum  aegre 
careas  addito  quodani,  qualc  intulit  IMaehly  coniciondo  'siquoi  quid'. 
quamquam  et  ab  arte  et  ab  usu  (ad  CVII  1)  praestat  'siquid  quoi';  si- 
quid  uraquam  alicui  tamquam  qui  silere  sciat  creditum  est  (LV  16),  nie 
quoque  ...  nam  aliae  coniecturae,  quales  sunt  AStatii  'quoiquam  taci- 
tum'  uel  'quidquid  taciti'  et  Aldiuae  'tacite' ,  nihil  adiuuant:  eum  «lui 
secretura  credit  etterri  ob  notam  hdcm  (Ouid.  f  111  38G  si  mea  nota  fides, 
Ilor.  epist.  I  18,  80  penitus  noliim),  quid  attinetV  itraedicanduni  hoc  est 
aperte  in  tacito  illo.  sed  nuvnet  hoc  quoquo  iu  uulgari  lectioue  durissimuu), 
quod  'cuius'  grammatica  ad  'i\  ab  amico',  contra  sententia  ad  'tacito' 
referre  iubet.  quibus  iu  teuebris  uiara  raonstrat  V,  qui  non  'amico'  illud  in 
codd.  deterioribus  obuium,  sed  'autiquo'  habet:  exaratum  olim  erat  'ab 


592  CII  3—4.     CIII   1—4. 

amico'  ita  iit  suprascriptum  eflset  'nt',  <i\iod  ubi  iriHcreret  librariua 
nescieuH  turbaa  effecit.  tu  me  auctore  reponas  id  quod  aporta  ueritate 
80  commendat  'tacito  c.  c.  fido  ut  amico'.  ceterum  'fido  —  fides'  non 
est  repetitio  otio.sa,  cum  'fidus',  h.  e.  Hpfctatus,  profluat  ex  fide  animi 
nota,  ut  pentameter  ad  definitionem  accuratiorem  faciat.  —  S,  4.  iiie- 
qne  cshc  iniicnics  illornm  inre  Hacrufiini,  Corneli,  ct  factnm  me 
cssc  pnta  Harpocrateni.  'meque',  me  quoque  (ad  LXI  36);  nec  enim 
'que  —  et'  wibi  repondcre  possimt,  cum  desit  uinculum  internum  et  duo 
diuersa  ex'enipla  adferantur.  sed  quod  'i.  i.  s.'  accipiunt  'obligatum 
institutis  (initiatum  praeceptis,  receptum  in  ordinem)  eorum,  qui  taci- 
turni  (fidi  amici)  sunt',  totum  est  fictum  arbitrarie  et  contra  latinitatem 
peccat  omnino.  possunt  ius  et  iura  uocari  'sacrata'  siue  sacra;  nec 
tamen  homo  'sacratus'  est  nisi  aut  a  deis  sacer  factus  aut  deis  deuotus  (ae 
deuouens),  qualis  est  ex.  gr.  sacerdos;  et  sic  apud  scriptores  christianos 
'sacrare'  interdum  adaequare  uidetur  'initiare'.  neque  quidquam  huc 
pertinet  militum  sacramentum.  et  ut  habeat  tacitus  et  fidus  amicns  ius 
quoddam  (rectius  de  amicitiae  iure  loqueris):  quis  hoc  'iure  alicuius 
sacratus'  umquam  fando  uel  legendo  audiuit?  itaque  quod  'illorum' 
per  orationem  dvaKolov&ov  ad  priora  respicere  aiunt,  nil  prodest.  ego 
Catullum,  qui  multum  cst  uersatus  in  exterarum  gentium  moribus  riti- 
busque  (XXXIX,  ^G),  hic  adludere  puto  ad  dei  nesciocuius  sacerdotes, 
qui  ex  certi  alicuius  populi  legibus  institutisque  silentes  colebant  nu- 
men.  unde  uidendum  est,  num  pro  'illorum'  reponendum  sit  'Indorum'; 
cf.  Lucian.  d.  saltat.  17.  de  deo  silentii,  in  quem  ipsum  Cornelius  ami- 
cum  iam  mutatum  esse  iubetur  putare,  cf.  ad  LXXIV  4. 

cm. 

1.  Ant  sodes  mihi  redde  decem  sestertia,  Silo.  hic  homo  ignotus, 
teste  u.  4  leno,  a  poeta  eam  summam  acceperat,  quam  Ameana  quo- 
que  (XLI  2)  prefcium  concubitus  poposcit;  unde  de  puella  quadam  a 
lenone  illo  adduceuda  agi  uidetur.  non  stetit  officio  accepta  pecunia 
contracto  Silo,  qui  praeterea  in  Catullum  fortasse  ob  illud  non  praesti- 
tum  increpantem  et  sestertia  decem  reposcentem  regessit  atrocia  dura- 
que  uerba.  uicem  igitur  reddidit  poeta  publice,  ut  uidetur,  proponens 
hoc  epigramma,  quo  lenonem  de  comitate  necessaria  edocet  simul  et 
pecuniam  reflagitat.  'sodes'  (si  audes,  auidus  es,  Cic.  or.  45,  154),  h.  e. 
si  placet,  sis,  sollemne  est  comicis  (interpp.  ad  Ter.  Andr.  I  1,  58)  eisqne 
qui  sermone  familiari  utuntur  in  precibus  iussisque,  unde  cum  impera- 
tiuo  fere  semper  iungitur.  —  2.  deinde  esto  qnamuis  sacnns  ct  Indo- 
mitns.  tum,  si  reddideris,  per  me  licet  sis  quantumuis  (ad  XII  5)  ferox 
et  inmoderatus  (Plaut.  trin.  III  3,  23  indom.  adulescens ,  Onid.  ex  P.  II 
2,  3).  —  3.  si  te  nnmmi  delectant.  si  ampUus  ex  quaestu  lenonio  uis 
sacculum  replere.  Mart.  XI  70,  7  si  te  delectat  numerata  pecunia.  — 
4,  leno  esse  atque  idem  s.  et  ind.  simul  (de  'idem'  cf.  supra 
ad     XXII     3)     et     lenonis     quaestum    exercere     et     toruum     minacem- 


CIV  1-4.    CV  1.  593 

que  esse;  utrumque  enim  coniungi  nequit;  primum  lenonis  officium  est 
comitas  submissa  humilisque.  more  sibi  familiari  (LXXXII,  XCII)  utrum- 
qne  distichon  poeta  eisdem  uerbia  finit. 

CIV. 

1.  Credis  me  potuisse  iiieae  maledicere  uitae.  agitur  hic  de 
publico  quodam  conuicio  (coi'am  aliis  facto) ,  quod  Catullum  in  amasiam 
iecisse  incertum  quo  iure  arguerat  aemulus  quidam,  non  de  eis  male- 
dictis,  quibus  intra  semet  poeta  amori  reluctans  deprecatur  Lesbiam 
(XCII).  nam  haec  utique  dicitur  in  u.  2,  3.  qui  fuerit  aemnlus  ille, 
latet;  nam  miro  modo  nomen  eius,  quem  refutat  adgrediturque  hoc  epi- 
grammation,  tacetur.  hoc  ex  c.  LX  et  LXXI  utpote  lacunosis  corruptis- 
que  non  posse  defeudi,  et  iam  uidimus  et  ultro  elucet,  siquidem  uis 
inuectiuae  funditus  perit  omisso  eius  qui  iniiugnatur  nomine  et  per- 
suasum  habeo,  'uitae',  etsi  est  usitatum  etiam  Catullo  (LXVIIl''  115),  tamen 
repositum  esse  a  librario  subtiliorcm  illius  ^meae'  usum  (cf.  ad  LXVIII^  78) 
neglegente.  quodsi  comparato  c.  LXXXII  2  cum  u.  2  certo  concludere 
liceret,  hoc  quoque  carmen  ad  Quintium  pertinere,  proponerem  'meae 
maledicero,  Quinti';  nunc  quoduis  aliud  nomen  (uelut  'Victi',  XCVIIl) 
latere  non  minore  cum  iure  statueris.  nam  sentimus  facile,  ob  u.  3  hos 
uersus  non  ad  Aufilenam  posse  spectare  (cf.  contra  LXXXII);  ncc  parua 
illa  in  u.  2  similitudo  ut  de  Quintio  cogitemus  cogit.  —  2.  ambobus  . . 
oculis.  Apul.  apol.  9  lioc  mihi  uos  eritis,  quod  duo  siint  ocuJi.  cf.  ad 
III  6.  —  3.  non  potui;  nec,  si  possem,  tam  perdite  amarem.  Ellisius 
cp.  Ter.  Ad.  III  4,  13,  Plin.  epist.  IX  31,  2  neutrum  possum  satis^  ct  si 
possem,  timcrem.  'nec',  nec  uero.  cf.  XLV  3.  —  4.  sed  tu  cum  Tap- 
pone  omnia  monstra  facis.  Tapponis  cognomen  saepius  obuium  tam 
in  titulis  (CIL.  I  1458,  Orell.  3827)  quam  apud  Liuium  (ut  XXXV  10); 
quis  hic  dicatur,  nescitar.  Quintius  igitur  siue  quicumque  alius  et  (ad 
LXII  61)  hic  Tappo  ex  dicto  fortasse  iocoso  poetae  summum  in  ama- 
tam  conuicium  fecerant;  recte  enim  Scaliger  uerba  'o.  m.  f.'  accepit 
ndvTa  xsQuxokoysig  {-Tzoistg);  Doeringius  cp.  Cic.  ad  Att.  IV  7,  1  mera 
monstra  nuntiarat  (Tusc.  IV  24,  54  monstra  dicere);  cf.  et  Lucil.  XXVIl 
42  M.  summa  omnia  fccerim  ima.  simul  tamen  sane  subest  notatio  ob- 
scenae  inter  homines  istos  consuetudinis:  libidinem  monstruosam  extre- 
mam  exercere  dicuntur;  sic  in  carmine  do  Sodoma  21  indsabant  cadnm 
inuidia  communia  monstra  ex  LMuelleri  emendatione. 

CV. 
1.  3Ientula  conatur  IMpleium  scandcre  inonfcni.  Mamurra  (ad 
XCIV)  inuitis  Musis  poomata  faciens  (LVII  7)  castigatur.  schol.  CuUim. 
Del.  7  nifinlstav ,  OQog  W()«xr;s  uqov  Movawv,  schol.  ApoU.  lih.  1  26 
Ih^nXsiag  xoaQiov  v,axa  IhsQinv  oi  S\  OQog  ffQii^Krjg'  ot  Sl  xp/;v»jr  xal 
7i(6(irjv  riiSQittg  (Strabo  p.  330,  410,  471;  HDeitersius  libolli  dc  Musis 
p.  8).     cotorum    Uomani    hoc   nomcn    extinta  'm'    littora   adsumpsoruut: 

CatuIjI.C8  tul.  llai'hri'na.     11.  38 


r)04  CV  2.     CVI  1-2.     CVII  1-2. 

Varr.  d.  1.  1.  VTI  20  '■[)i])laeiclo8'  habet  FlorentinuB,  I'aul.  Festi  p.  212 
'jicptafideH'  boni  codd.,  'i'ii)lea'  eidem  Hor.  od.  I  2G,  9  (cf.  et  Stat. 
silu.  I  4,  2r,,  Mart.  XI  3,  1);  et  hinc  apud  IleBychium  b.  u.  legitur  forma 
brcuior,  in  qua  Catullus  praetorea  'ei'  eiue  'i'  jjro  'e'  adhibuit  (undc 
e.xplicandum  quod  V  habet  'pipileium':  est  'pipleium'  Huprascripta  'i' 
in  'piplium'  correctum).  Enn.  ann.  223  V.  nequc  Musarum  scopulos  qnis- 
quam  supcrarat,  Prop.  IHl,  17  opvs  hoc  de  monte  sororum.  —  2.  MuHac 
fiircillis  praecipitom  eiciiint.  dictio  pronerbialis:  Ilor.  epist.  I  10,  24 
natriram  expellas  furca,  ubi  Lambinu.s  cp.  Cic.  ad  Att.  XVI  2,  4  quoniam 
furcilla  cxtrudimur  et  Ariat.  pacis  038  et  Lucian.  Tim.  12;  cf.  et  Colum. 
II  10,  13  haculis  furcillisue  contundant:  indignatae  Pierides  ignominiose 
uisitatorem  inportunum  quam  celerrime  abigtint  do  Bacris.  locis  (Cic.  p. 
Caec.  21,  60  praecipitem  agere  de  fundo,  Liu.  XLIV  66  praecipites  castris 
agere). 

CVI. 
1.  Cnm  pncro  bello  praeconem  qiii  ui«let  esse.  praeconis  uoce 
in  auctionibus  maxime  (cf.  et  Pauly,  Encycl.  real.  VI  p.  3)  utebantur 
Romani  tam  publice  quam  in-iuatim;  Cic.  d.  n.  d.  III  34,  84  per  prae- 
conem  uendidisse,  Hor.  a.  p.  419.  'cum  aliquo  esse'  (et  'esse'  nunc  con- 
stat  lectum  fuisse  in  V,  unde  coniecturae  omnes  fiunt  superfluae)  ualet 
^ma  cum  aliquo  uersari,  simul  esse',  ut  ex.  gr.  Tib.  I  1,  57.  iam  si 
poeta  per  uias  ambulans  forte  uidisset  uenustnm  quendam  jjuerum  cum 
homine  praeconis  munus  exercente  familiariter  uersari,  uix  rem  non 
nirais  mirificam  esset  persecutus:  proprias  carminum  causas  semper  esse 
Catullo  recte  perspiciens  Westphalius  [p.  203]  bene  cogitauit  de  luuentio, 
quocum  Furium  simul  esse  et  iocari  doluit  in  c.  XXI  5  poeta.  quam- 
quam  in  ceteris  a  Westphalio  dissentio.  nimirum  Furius  gloriandi  causa 
pulchellum  comitem  amicis  notisque  obuiis  praedicauerat  uoce  alta  (Cic. 
p.  Arch.  10,  24  praeeo  uirtutis).  —  2.  quid  credat  nisi  se  nendere 
«liscnpere.  Caluus  fr.  18  M.  quid  credas  hunc  sihi  uelJe?  uulgo  supplent 
'■puerum';  sed  grammatica  unum  agnoscit  subiectum:  praeco  nimirum 
optat  se  uendere,  h.  e.  ut  equidem  interpretor,  se  iactare  et  praedicare 
(gloriari);  cf.  Hor.  epist.  II  1,  75  ucnditque  poema  (ibique  interpp.).  'se' 
praepositum  igitur  ualet  'se  ipsum'.  quamquam  potest  simul  hoc  am- 
biguitatis  subesse,  ut  puer  se  per  praeconem  illum  uendere  uelle  dicatur, 
tecta  cum  luuentii  reprehensione.  'discup.',  ualde  cupere  (cf.  Misperire, 
dispudet,  distaedet'),  ut  Plaut.  trin.  IV  2,  87  et  Cic.  ad  fam.  VIII  15,  2. 
bilem  mouerat  poetae  Furius  pueri  amorem  ostentans  iactansque. 

cvn. 

1,  2.  Si  qnid  qnid  cnpido  optantiqne  obtigit  umqnam  insperanti, 
hoc  est  gratnni  animo  proprie.  uulgo  hic  pro  'quidquid',  quod  nihili 
est,  scribunt  'quicquam'  secundum  CII  1,  ubi  uide.  hic  cum  solummodo 
''si  quid  ..  hoc'    habet  locum,   iam   olim  Itali  ''si   quis   quid  ..  obtulit' 


CVll  3.  595 

proposuere;  melius  ORibbeckius  [lahnii  ann.  uol.  85  p.  378]  dedit  'si 
quoi  quid',  utpote  in  sententia  generali  'quoi'  optime  adici  intellegens; 
nisi  quod  nec  subiectum  ubique  praecedens  postponi  (cf.  ex.  gr.  Cae^. 
b.  g.  V  58,  4  neu  quis  quem  uulneret,  Nepos  Paus.  4,  4  si  quis  quid 
loqueretur)  nec  'quoi'  a  suo  "^cupido'  diuelli  debuit.  et  eadem  cum 
mutationis  lenitate  elicitur  ^si  quid  quoi'.  recte  autem  Itali  hiatum 
utique  intolerabilem  remouerunt  scribendo  'cupidoq.  optantique'  (Q  ante 
0  periit):  egregie  synonymis  cumuhi,ti.s  accedentes  per  polysyndeton 
copulae  ardentissimum  animi  uotum  exprimunt.  ceterum  non  dubium 
est,  quin  adlitteratio  magis  etiam  perspicua  fuerit  olim,  ipsum  CatuUum 
'optantique  optigit'  scripsisse  cum  oppido  sit  probabile.  facillime  autem 
ex  'quid'  praecedente  obiectum  illorum  'cup.  opt.'  mente  subintellegi- 
mus.  'insperati'  uoluit  Heinsius.  sed  notus  est  usus  participii  'inspe- 
rans'  (=  non  sperans ,  quocum  cf.  ex.  gr.  'indicens'  et  '  inficiens ' : 
FHaasii  praelectt.  I  p.  125)  cum  aliis  ex  locis,  tum  ex  Cic.  de  or.  I  21,  96 
insperanti  mihi  et  Coitae,  sed  udlde  optanti  utrique  nostrum  cecidit.  post- 
ponitur  autem  haec  uox,  ut  quae  omnem  enuntiati  uim  habeat;  Ter. 
Phorm.  II  1,  16  quidquid  praeter  spem  eueniat,  omne  id  deputare  esse  in 
lucro.  'hoc',  quod  ad  totum  colon  prius  respicit,  iterum  cum  ui  pro- 
nuntia.  'gratum  proprie',  prae  ceteris  (praecipue)  iucundum,  quasi  haec 
laetitia  nil  commune  cum  uulgari  aliquo  gaudio  habens  proprii  et  pecu- 
liaris  sit  generis;  Quintil.  XI  1,  114  mira  serinonis,  cuius  proprie  stic- 
diosus  erat,  elegantia,  Kritzius  ad  Vell.  Pat.  II  9,  2;  sine  dubio  erat  dictio 
sermonis  familiaris.  —  3.  quare  hoc  est  gratuin  nobis  quoque  carius 
anro.  ex  sententia  generali  quod  ad  suas  res  redundat  C.  profert  cum 
apta  gi-adatione :  ergo  non  solum  gratum  est,  sed  etiam  auro  non  redimen- 
dum,  quod  eqs.  Tib.  I  8,  31  carior  est  auro  iuuenis,  Ouid.  met.  VIII 
79  illa  mihi  est  auro  pretiosior  (Ellisius  cp.  Aesch.  Choeph.  372).  sed 
obscura  est  media  uersus  pars,  cum  nuda  uox  'quoque'  nusquam  con- 
tineat  gradationem  (=  sed  etiam),  sed  id  uerbum,  cui  postponitur, 
efferat.  unde,  siue  post  'gratum'  sine  post  'nobis'  comma  ponis,  quod 
latinum  sit  et  iustam  sententiam  praebeat  non  lucraris.  quod  AStatius 
proposuit  'nobisque  hoc  carius',  quem  Hauptius  op.  I  p.  63  cum  suo 
'nobi.«que  est  c'  secutus  est,  id  reiectaneum  est  propterea  quod  figurae 
dno  Motvou  usum  hunc  artificiosum  non  nouit  CatuUus.  simplicius 
'nobis,  quin'  Doeringius,  "^nobis,  hoc'  Froehlichius,  'est  nobis  gratum- 
que  et  carius'  GHermannus  coniecere,  sed  magno  oranes  molimine,  ut 
taceam  EUisianum  'Lydo  quoque'  et  figmenta  recentiora.  ego  in  'nobis', 
quod  ante  id  quod  sequitur  'mi',  etsi  non  uitiose,  at  superliue  tamen 
languidequo  addi  uidetur,  ut  olim'  ita  nunc  sedem  uitii  latere  j^uto;  et 
apte  ad  ''auro'  attributuin  acccdere  ratus  comparansque  Tib.  1  9,  .'il 
nullo  te  diuitis  auri  pondere  et  Ouid.  ex  P.  II  8,  5  oinnique  beatius  auro 
scripsi  'quouis  quoque  carius  auro'.  nam  ut  'quoquo'  recte  ad  'quouis' 
pertinet,  sic  totum  hoc  membrum  per  asyndoton  gradationis  accedit 
priori.      'quiuis'    autem    pro    loci   conexu  adaequare   posse   id   quod  est 

38* 


non  cvii  4—8. 

*quantu8uiB',  <uin  latio  l';icil«!  ciiiinit,  tiim  uhuh  demonstrat,  siquidem 
;i))ud  Caes.  b.  g.  IV  2,5  ad  quemuis  nuinerum  ephippiatorum  cquitum 
quamuis  pnuci  adire  quid  uox  ualoat  ostrTidit  'quamuiw'  oppOHitum.  -- 
4.  qiiod  te  r<^slitiiis,  liesbia,  ml  nipido.  te  reconciliaH  mecum;  cf. 
jid  XXXVI  i.  —  et  laetitiao  plcnus  liaec  repetit  u.  6  iterum  cum  grada- 
tione,  non  solum  adiecto  'atque  insperanti'  (facile  autem  ex  hoc  uersu 
ibi  supplemns  'mi'),  quo  ad  poaita  in  u.  2  rcHpicit,  K('d  etiam  his  ad- 
ditis:  —  5,  (i.  ipsa  rcfers  te  iiobis:  o  liiceni  caiididiorc  nota.  uox 
ponderis  plena  'ipsa'  ualet  ''tua  sponte',  ut  LXIII  r)6,  LXIV  81,  Aen. 
VT  146;  recte  ante  'ipsa'  interpunxerunt,  alioquin  cum  male  'cupido 
atque  insperanti',  scil.  mihi,  et  'nobis'  coeant,  quod  non  recte  alieni» 
defendit  Hertzbergius  quaestt.  Prop.  p.  121.  'te'  tara  ad  'restituis' 
spectat  quani  ad  ''refers',  quocnm  cf.  Prop.  I  18,  11  sic  mihi  te  referas 
lcuis  (te  mihi  reddas,  restituas).  in  exclamatione  per  asyndeton  con- 
secutiuum  adiecta  ''o.  L  c.  n.'  (de  'o'  accusatiuom  regente  cf.  supra 
ad  III  16)  non  subintellegendum  est  'insigniendum',  qnod  nullo  pacto 
licet.  omninoque  cauendum  est  ne  fraudem  tibi  faciat  comparatus  locus 
LXVIII'»  108,  ubi  sententia  tantummodo  in  uniuersum  eadera,  sed 
uerba  ualde  discrepantia  a  nostro  habentur  loco,  in  quo  duae  locutiones 
sunt  confusae.  diem  felicem  uocabant  ''candidum'  (VIII  3);  porro  qnid- 
quid  praecellit  aliquantulum  uulgaribus,  'melioris  notae'  esse  dicebatur 
(cf.  ad  LXVIII''  28).  sed  in  hac  locutione  utique  non  est  locus  nudo 
ablatiuo;  sed  res  aliqua  aut  'melioris  notae'  aut  'e  (ex,  de)  meliore 
nota'  est.  unde  cum  V  habeat  'luce',  hoc  ex  'luce  e'  corruptum  puto: 
•^o  lucem  e  candidiore  nota'.  cf.  ad  u.  sq.  —  7.  qiiis  me  iino  uiuit 
felicior.  Plaut.  Curc.  141  qui  me  in  terra  aeque  fortunatus  crit? ,  Ter. 
Eun.  V  9,  1  ecquis  me  uiuit  hodie  fortunatior?  noto  autem  usu  ad  'me' 
eiferendura  adicitur  'uno':  Hor.  epist.  II  2,  157  uiueret  in  terris  te  si- 
quis  auarior  uno,  Verg.  epigr.  4,  9  quis  te  . .  loquitur  iucundior  uno.  — 
7,  8.  aut  uiagis  liac  e  optandus  uita  dicere  quis  poterit.^  ita  0, 
contra  0  'magis  me  est':  in  V  nimirum  scriptum  erat  'magis  hac  e  . 
quid  autem  sibi  uult  ^me'  suprascriptum ?  estne  glossa  truncata  'mea'? 
ego  potius  putauerim,  litterulas  illas  in  fine  uersus  praecedentis  una 
cum  signo  quodam  fuisse  adscriptas,  ad  'luce'  esse  addendum  'm  e' 
significantes:  supra  'hac  est'  positas  ad  hunc  uersum  pertiuere  putauit 
is  qui  Cr  exarauit.  a  libri  igitur  0,  qui  hic  ut  alias  neglexit  ea  quae 
non  in  textu  exemplaris  legebantur,  scriptura  'hae  e'  iiroficiscendum  est 
in  emendatione  loci  nube  coniecturarum  obruti.  interpungendo  prisci 
editores  succurrere  se  posse  putabaut :  'magis  hac  est  (est  me)  optandus 
uita?  dicere  quis  poterit?'  (quibus  ex  parte  IVossius  'magis  esse  optan- 
dus  uita'  et  Heysius  'm;xgi  me  esse  o.  u.'  conicientes  accessere);  sed 
nemo  umquam  'aliquis  optatur  uita'  fando  audiuit.  uoluerixnt  porro 
Auantius  'magis  esse  optandum  uita  d.  q.  p.?',  BGuarinus  'magis  hac 
quid  optaudum  uita  d.  q.  p.',  AStatius  'magi  me  esse  optandum  in  u. 
d.  q.  p.';  commenta  desperantium   potius   quam   quid   latiuitas   et  sana 


cvm  1.  597 

constructio  postulet  obseruautium  sunt  (ueluti  ruale  'magis'  pro  'plus' 
positum  est).  Casaubonus  ''mage  nostra  ('magis  hace'  liibbeckius)  optan- 
dam  uita',  Dousa  pater  ^m.  ista  hac  optandam  uitam',  editor  Canta- 
brigiensius  a.  1702  'mage  nostra  hac  optandam  uitam  ducere',  denique 
Lachmannus  (ut  iam  alia  commenta  adferre  parcam)  'magis  hac  res 
optandas  uita'  coniecere.  in  quibus  omnibus,  quod  simplicem  Catulli 
stilum  deceat  et  artificiis  careat,  non  reperies;  nisi  quod  editori  Canta- 
brigiensi  aliquid  subolebat.  etenim  haec  temi^oris  praesentis  Cuiuit') 
et  futm-i  Cpoterit')  oppositio  hanc  sontentiam  reddit  necessariam:  nemo 
me  est  beatior,  nemo  umquam  se  beatiorem  praedicabit  (ego  omnium 
qui  sunt  et  qui  erant  felicissimus  sum).  itaque  misellum  uerbum  'di- 
cere',  quod  quidquid  temptas  ludit  te  nugas  spernentem,  cedat  aut  in 
'ducere'  aut  in  ""degere'.  et  hoc  uitio  inlato  librarius  pro  sua  latinitatis 
scientia  transmutauit  cetera.  digna  igitur  restituaraus  manu  fortiore 
poetae  nostro  sic:  'aut  magis  hace  optandam  uitam  degere  quis  pote- 
rit?',  quae  magis  quam  haec  mea  expetenda  sit.  Ter.  Phorm.  I  3,  12 
nam  tua  quidem  liercle  ccrte  uita  haec  expetenda  optandaque.  . 

CVIII. 

1.  Si,  Comini,  populi  arbitrio.  sic  egregie  restituerunt  Guarinus 
et  AStatius  id  quod  in  V  legitur  'Sic  homini  popuhiri  arbitrio'  (syllaba 
'ar'  per  dittographiam  est  rei^etita).  Cominium  Lipsius  [uar.  lectt.  III  5] 
iutellexit  dici  eum,  quem  ex  Ciceronis  Corneliana  nouimus.  Asconius 
p.  52,  13  edit.  Berol.  reum  Cornclium  duo  fratres  Cominii  lerjc  Cornelia 
de  maientate  fecerunt:  detulit  nomen  Fuhlius,  subscripsit  Gaius.  ct  cum 
P.  Cassius  praetor  decimo  die,  ut  mos  est,  adesse  iussisset  coque  die  ipse 
non  adfuisset . . .,  circumuenti  sunt  ante  tribunal  cius  accusutorcs  a  mtis 
opcrarum  ducibus,  ita  id  mors  intentaretur,  si  mox  [V]  non  desistercnt; 
quam  perniciem  uix  e/fugcrunt  interuentu  consulum,  qui  aduocati  reo 
descenderant.  et  cum  in  scalas  quasdam  Cominii  fuyisscnt,  clausi  in 
noctem  ihi  se  occidtauerunt ,  deinde  per  tecta  uicinarum  acdium  profugc- 
runt  ex  urhe.  postcro  die  cum  P.  Cassius  adsedisset  et  citati  accicsatores 
non  adcssent,  excmptum  nomcn  cst  dc  reis  Corneli;  Cominii  autcm 
mugna  infamia  flagrauerunt  udulidisse  silentium  magna  pccunid.  uidetur 
autem  P.  Cominius,  qui  mox  ibidem  i^p.  63,  5;  cf.  et  Cic.  Brut.  78,  270) 
solus  uominatur,  fratre  tantum  admiiiistro  usus  maxime  inuidia  thigrasse, 
ut  hunc  oppido  probabile  sit  inpugnari  a  CatuUo.  qui  sino  dubio  in 
propria  causa  ab  homiue  isto  lacessitus  est,  quamquam  ea  hitet.  nam 
inprobabili  pUine  ratione  Cornelium  c.  CU  conmemorutum  eum  osse, 
quom  P.  Cominius  reum  fecorit,  siumpsit  Schwabius  q.  C.  p.  320:  tem- 
poris  ratio  (anuis  quippe  6G  et  05  causa  Corueliaua  locum  habuif»  quum 
maxime  repugnat.  sed  commendat  Lipsii  opiuiouem  odium  iu  Comi- 
nium  populi,  qui,  si  ad  suam  lubidinem  agere  possit,  iuuisum  accu- 
satorem   cupiat   ad   plures   abirc    sub  poena  iam   in    sqq.    descripta.    — 


598  CVllI  2-6.    CIX  1-4. 

hia  <'aiiii  scncctiis.  LXI  155  cana  anilitas;  eodeui  modo  abKtiactum 
1)10  coucroto  hiibot  etiam  Lygdain.  a,  8.  cani  crincH,  alias  hono- 
rati,  hic  ad  augendiun  turpitudinem  faciunt,  ciiius  cauHam  aperit:  — 
2.  spiirrata  ini|>uris  nioribns.  iiorba  tranHliite  iidliibita  putcK,  maximo 
d(!  auaritiii  et  uenalitate.  —  <ij  4.  iion  (Miiiideni  diiliito,  quin  priniuni 
iiiiinicn  boiioruin  lingua  execta  auido  sii  datu  uulturio.  Acn.  VII  311 
duhitein  Ituud  equidcm.  ante  omuia  ('primum')  accusatoris  perosi,  cui 
Cicero  aniicus  1.  1.  acre  diccndi  genas  tribuit,  lingua  execabitur  utpote 
noxia  et  periculosa  probiH  bominibus  (Dirae  815  inimicu  honi  semper  dis- 
cordia  ciuis)  et  proicietur  uolturi  praedam  captanti  (LXVIII''  84,  Ouid. 
tr.  I  6,  11  edax  uoltur)  eo  poenae  genere,  de  quo  cf.  Lambinus  ad  Hor. 
epod.  5,  99.  neque  enim  dubitari  potest  quin  uere  Itali  'exercta'  in  O 
obuium,  h.  e.  'exerta'  (ut  habet  (ir)  cum  suprascripta  'c'  littera,  cor- 
rexerint  in  'execta';  iam  Vulpius  cp.  Cic.  p.  Cluent.  66,  187  Stratoncm  .  . 
in  crucem  esse  actttm  execta  scitotc  lingua.  'sit  data',  quam  celerrime 
detur;  Ellisius  cp.  Sen.  de  ira  II  21,  10  non  dubito  quin  citius  patrem 
imitatus  sit  quam  Platonem.  —  5.  eifossos  oculos  uoret  atro  gutture 
coruus.  tum  populus  cadauer  relinquat  dilaniandum  uolucribus  feris- 
que.  notum  est  (cf.  ex.  gr.  Salomon.  prouerb.  30,  17)  proprium  esse 
coruorum  (quibus  ipsis  conueniens  attributum  hic  ad  augeudam  atroci- 
tatem  transfertur  ad  guttur),  effodere  oculos.  Plaut.  AuL  I  1,  14  oculos 
herclc  ego  istos,  inproha,  ecfodiam  tibi  et  saepius.  —  6.  iutestina  caues, 
cetera  luembra  lupi.  cf.  Hor.  epod.  17,  12;  AStatius  cp.  Ouid.  Ib. 
167  sqq.  (qui  locus  fortasse  Catulli  recordationem  continet)  unnuibus  et 
rostro  tardus  trahet  ilia  uuUur,  et  scindent  auidi  perfida  corda  canes;  de- 
que  tuo  fiet,  licet  hac  sis  laude  superhus,  insatiabilibus  corpore  rixa  lupis. 

CIX. 

1,  2.  locundum,  mea  uita,  milii  proponis  amorem  liunc  nostrum 
inter  nos  i^erpetuumque  fore.  'proponis',  promittis,  ut  Vell.  Pat.  II 
G,  5  prctium  se  daturum  idque  auro  repensurum  jyropostUt;  quocum  artius 
coniunge  'iocundum'  (=  rem  gratam  acceptamque);  ad  haec  autem  ep- 
exegetice  accedunt  reliqna:  scilicet  fore  ''inter  nos',  hoc  est,  mutuum 
(Kuehnerus  gr.  L  II  p.  449)  et  in  omne  tempus  duraturum  hunc  amorem. 
simul  illi  'inter  nos'  inest  haec  notio  'exclusis  aliis  amatoribus'.  suftecit 
deinde  aut  'hunc  amorem'  (Hor.  epod.  15,  10  fore  hunc  amorem  mutuum) 
aut  ''nostrum  amorem' ;  sed  iuuenitur  aliquando  demonstratiuum  'hic' 
coniunctum  cum  pronomine  aliquo  possessiuo,  ut  Ter.  Eun.  II  3,  50  in 
hanc  nostram  plateam  et  Andr.  III  2,  30  opinionem  hanc  tuam  (Bentl.  ad 
Hor.  ep.  II  1,  18,  Hessius  ad  Tac.  dial.  4);  uidetur  poeta  hic  respicere 
Lesbiae  se  restituentis  ultro  (c.  CVIl)  epistulam,  ut  'hunc'  fere  ualeat 
'quem  mihi  oflFers'.  —  3.  dei  magui,  facite  ut  ii.  p.  possit.  de  excla- 
matione  'd.  m.'  hic  ueram  iouocationem  continente  cf.  ad  XIV  12,  de 
'facite  (=  date)  ut'  LXIV  231.  ''possit',  ualeat;  a  nemine  temptata  ab- 
hinc  fidem  seruet.  —  4.  atque  id  siucere  dicat  et  ex  animo.    'sincere'. 


CIX  5-6.     CX  1—2.  599 

simpliciter  et  sine  fallacia,  ut  Ter.  Eun.  I  2,  97  si  istuc  crederem  sineere 
dici;  'ex  animo',  ingenue  (oppos.  'simulate',  Cic.  d.  n.  d.  II  67,  168), 
ut  Ter.  Eun.  I  2,  95  utinam  istnc  iierhum  ex  animo  ac  uere  diceres.  — 
5.  tota  perducere  uitsi.  respectu  illius  'perpetuum',  per  omne  uitae 
tempus  continuare.  quamquam  uerum  est,  alibi  semper  addi  terminum, 
ad  quem  res  continuando  ducatur  (Liuius  XXXVI  23  oppugnatio  ad 
noctem  perducta)\  et  dubium  sane  est,  num  hic  terminus  illi  'tota  uita' 
inesse  possit.  unde  Lachmannus  ad  Lucr.  p.  367  adsentiebatur  Italis 
unius  cum  uirgulae  mutatione  reponentibus  'i^roducere';  quod  uerbum 
'in  longum  trabere'  indicans  et  ipsum  parum  aptum  est.  lubentius 
credo,  Catulli  esse  'traducei*e'  (cf.  Tib.  11,5)  uel  ^totam  per  ducere 
uitam'.  —  6.  aeteruuni  lioc  sanctae  foedus  amicitiae.  ut  Ouid.  trist. 
III  6,  1  foedus  amicitiae  .  .  nostrae;  et  similiter  ''foedus  amoris,  lecti, 
patrocinii,  scelerum'.  dicitur  hic  'amicitia'  nomine  honesto  qaidem  pro  eo 
quod  est  ^imor'  (XCVI  4),  sed  eadem  inepto  omnino  epitheto  audit  'sancta' 
siue  pura  castaque,  qualem  praedicare  eam  nec  Catullo  licuit.  nam  in- 
uiolati  status  significatio  huic  quidem  locutioni  minime  inest,  quem- 
admodum  in  illo  'sanctam  fidem'  LXXVI  3.  V  habet  'sancte',  quod 
recipiendum  duco:  'cum  fide  probeque  continuare',  ut  habet  Cic.  ad 
fam.  V  8,  5  meqiie  ea  quac  tibi  promitto  . .  sanctissime  esse  ohseruaturum. 
uulgatam  lectionem  'aeteruum'  etsi  interpretaris  'perpetuum'  (Ter.  Euu. 
V  2,  33  aeternam  inter  nos  graliam  fore),  tamen  hoc  ipsum  nimium  est, 
perpetuitatis  notiono  iam  in  priore  uersu  expressa;  et  si  in  hoc  fine 
poeta  iusiurandum  a  Lesbia  sibi  datum  respicit,  eum  nunc  alterum 
summique  momenti  promissum,  mutuom  nimirum  hunc  amorem  fore,  eo 
magis  oportet  tangere,  quod  ex  sua  parte  numquam  hoc  foedus  ruptum 
iri  bene  ille  sentit'  unde  suo  iure  Itali  restituerunt  'alteruum'  (aemper 
hae  uoculae  fluctuant  in  libris  mss.);  nisi  quod  optimus  codex  0  'eterne' 
praebens  nobis  est  auctor  repouendi  'alternae',  siquidem  rectius  fortius- 
que  'alterna'  dicitur  amicitia  quam  foedus.  —  scriptum  est  lioc  carmeu 
paulo  post  CVIl. 

CX. 

1.  Aulilcua,  bouac  sempcr  laudautur  auiicae.  dc  Aufilena,  pueUa 
Veronensi,  cf.  ad  C,  uude  eam  fuisse  Quintii  amores  discimus;  cf.  supra 
p.  37.  'b.  a.',  szatQDci  probae,  iugenuae,  ad  pretium  coustitutum  prompte 
prostantes  nec  praeterea  ipiidquam  molestiae  jjarantes;  simililer  Tib.  II 
4,  45  at  bona  quuc  ncc  auara  fuit,  ubi  'uec  auara'  explicat  'bona' 
(rapax  ibid.  31  'mala'  audit).  falsum  est,  quod  uulgo  dicunt,  significari 
eam  quae  non  aere  amet  et  uiro  contenta  uiuat  solo;  nam  ''aniica' 
semper  concubiiiae  uotione  in  his  rebus  utitur.  --  2.  accipiunl  prctiuui, 
quac  faccrc  iustituuut.  certa  enim  pccunia  eis,  (piae  ox  corpore 
quaestuni  faciunt,  exaoluitur.  habet  'acc'  praemissum  fortiter  hauc  uim, 
ut  praeterea  nil  eas  incommodi  parare  amatoribus  signiHcet.  'pretium' 
etiam  ad  'facere'  spectat  (l'laut.  l'crs.  IV  4,  37  fac  prctinm)^  niai  forto 


{',()()  CX  :{-7. 

boc  iifibum  ita  ut  u.  6  eet  iutelle(,'endum;  cf.  et  Ter.  Audr.  1  1 ,  49  et 
52;  'iiJBtituere'  (iucipere,  de  nicretricula  <iuae8tum  occipiente;  dicitur 
Bimiliter  ut  'uitaui  (genus  uitae),  rationem,  artem,  bim.  inHtituere';  Ter. 
Imiu.  jirol.  l'J  ild  nl  faccic  inatiluil.  —  Ji,  4.  tii,  quod  proniihti  iiiilii 
qiiud  inentila  ininiica  es;  qiiod  nec  das  et  lerH,  tiirpe  facis  raeiiiii>. 
tu  uero  non  es  bona  amica,  sed  potiua  et  inimica  et  foede  rapax.  in 
uerbiB  hexametri  difticilibus  duplex  interpungendi  ratio  inita  ebt.  aut 
enim  ante  'inimica'  comma  ponunt  sic  explicantes  'quod  id  quod  mibi 
promisiBti  meutita  es'  (qua  in  ratione  praeter  contortam  conlocationem 
displicet,  quod  'es'  ex  altera  'inimica  es'  etiara  ad  'mentita'  suppletur 
durissime  et  contra  CatuUi  usum)  aut  'promisti,  mihi  quod  mentita 
inimica  es'  coniungunt  ita  ut  iam  notio  principalis  'tu  inimica  en'  plaue 
delitescat  prae  illo  iam  elato  'tu  mibi  mentita  e^'.  nam,  ut  opposituB 
u.  4  aperte  ostendit,  requiritur  boce  'tu  contra,  quod  auimo  mendaci 
mibi  noctem  es  pollicita,  propterea  es  inimica'.  quodsi  intellexeris, 
'mentita'  esse  participiura  (et  mentiendi  uerbum  sollemne  de  amicabus 
promisso  nou  stantibus:  Prop.  II  17,  1  mentiri  noctem,  promisso  duccrc 
amantem,  Jioc  erit  infectas  sanguine  habere  manus,  Hor.  epist.  I  1 ,  20), 
iam  hoc  ultro  perspicis,  tam  ob  perspicuitatem  totius  uersus  quam  ob 
conciunitatem  (u.  4)  melius  abesse  alterura  'quod'.  unde  V  'promisisti' 
praebentem  sequi  placet  scribendo  'tu,  promisisti  mihi  quod  mentita, 
inimica  es' :  in  quibus  uerbis  ''quod'  traiectum  esse  signiiicaturus  libra- 
rius  quidam  alterum  'quod'  ante  'promisisti'  supra  uersum  adscripsit. 
pergitur:  porro  quia  uec  promissam  noctem  praebes  et  tamen  pecuniam 
acce])tam  aufers,  scelesta  es.  'dare'  tam  in  uiris  quam  in  feminis  ab- 
solute  positum  (unde  u.  G  aliter  accipe  'data')  peculiari  utitur  signi- 
ficatione:  Ouid.  a.  a.  III  462  si  dederint  (uiri  pretium),  et  uos  gaudia 
pacta  date,  Priap.  50,  2  fucosissima  mc  puella  ludit  et  nee  dat  mihi  nec 
negat  daturam.  'ferre'  autem  cum  et  'rapere'  ualere  nesciret  librarius, 
in  V  scriptum  est  sine  seusu  'nec  fers'.  nec  minus  male  pro  'turpe', 
quod  Froehlichius  inueuit,  ibi  extat  'saepe' :  agitur  tautummodo  de 
Aufilenae  uuico  in  CatuUum  scelere;  et  illud  'fac.  fac'  (cf.  ad  LXXXI  6) 
requirit  atti-ibutum,  ut  Plaut.  Bacch.  IV  4,  31  fucinus  facere  tam  ma- 
iim.  —  5.  aut  facere  iugenuae  est  aut  nou  promisse  pudicae,  Aufl- 
lcua,  fuit.  nam  aut,  si  matrona  honesta  esse  uoluisti  nec  omnino  inter 
amicas  numerari,  polliceri  non  debuisti  aut,  si  bona  probaque  amica  esse 
uis,  a  poUicito  stare  debes.  uam  'ing.'  est  fere  syuonymum  illius  'bonae', 
desiguans  eam  quae  fidem  seruat  facitque  id  quod  facere  in  se  recepit 
(germanice  'anstaendig').  'facere'  autem  sensu  obsceno  non  solum  de 
uiro  et  de  duobus  amantibus  (Petron.  86) ,  sed  etiam  de  muliei'e  coitum 
patiente  dicitur,  ut  Ouid.  am.  III  4,  4.  ''promisse',  ad  XIV  14.  — 
0,  7.  sed  data  corriperc  fraudaudo  offlciuni,  plus  (xuam  meretricis 
auarae  est.  sed  acceptum  munus  (Plaut.  Pseud.  I  3,  72,  Prop.  III  15,  6 
heu  nullis  capta  Lycinna  datis  et  saepius)  rapaciter  auferre,  dum  de- 
cipis  amantem  re   pro  nuuimis  in   te   recepta,  id   uero    couuenit  scorto 


CX  8.     CXI  1-4.  601 

supra  fas  auaro  (non  bono).  ad  "'plus  quam'  cf.  Liu.  XXI  2,  4  opes 
plus  qiiam  modicae,  plura  apud  Woelfflinum  Hat.  u.  rom.  Compar.'  p.  31. 
y  'efficit'  habet,  unde  elicuerunt  Marcilius  'officium'  (et  dicitur  ''frau- 
dare  aliquid')  et  Bergkius  'officiis'.  et  certe  haec  uox  aptissima  (minus 
placent  alia  commenta,  ut  Heysianum  'effectum',  cf.  Prop.  I  10,  28); 
singularem  autem  nunc  plurali  praefero  utpote  et  meliorem  in  notione 
abstracta  et  facilius  eruendum;  nam  ut  ''o'  et  ''e'  in  V  semper  fluctuant, 
ita  't'  lenius  mutabis  in  Ti'  quam  in  'is'.  in  fine  'est'  omittit  V:  uocu- 
lam  necessariam  (supra  p.  49)  recte  Cali)urnius  adiecit.  —  8.  quae 
sese  toto  corpore  prostitiiit.  scorto,  quod  ob  auaritiam  omnia  libidi- 
uum  genera  exercet;  cf.  Ausou.  epigr.  67  (71),  unde  apparet  quam  male 
Westphalius  traditum  in  Y  ''tota'  (nota  elementorum  'a'  et  ''o'  con- 
fusio)  mutare  uoluerit  in  '"totam'.  ceterum  ad  totum  locum  apte  Vul- 
pius  cp.  Ouid.  a.  a.  III  463  illa  potest  uigiles  flavimas  extinguere  Vestae 
et  rapere  e  templis,  Inachi,  sacra  tuis  et  dare  mixta  uiro  tritis  aconita 
cicutis,  accepto  Venerem  munere  siqua  negat. 

CXI. 

1.  Auflleua,  iiiro  couteutaui  uiuere  solo,  uuptaruiii  laus  est 
laudibus  eximiis.  non  conteutus,  in  carmine  superiore  Aufilenam  do- 
cuisse  discrimen  inter  bonam  et  rapacem  amicam,  ulterius  irae  in  femi- 
nam  istam  indulget  poeta  similia  praecepta  acerba  ad  uitam  honestam 
spectantia  addens:  esse  quidem  primam  gloriam  uuptarum,  iu  uno 
facere  delicias  uiro  (cf.  ad  LXVIII''  95);  sed,  etsi  huius  laudis  compos 
nou  sit  Aufilcna  (quam  certo  hinc  sequitur  nuptam  fuisse),  tamt.n  uxorem 
iura  pndicitiae  uita  lasciuissima  insuper  habentem  esse  meliorem  quam 
iura  sanguinis  incesto  xn-oculcantem.  ''conteutam'  uuamquamque  nupta- 
rum  singillatim  respiciens  dixit  poeta;  superflue  Scaligcr  correxit  'cou- 
tentas';  Ellisius  cp.  Lucil.  inc.  fr.  18  M.  uni  se  atque  cidtm  sludio  omtics 
dedere  . .  bonum  simulare  uirum  se.  in  uersu  minore  uon  posse  abesse 
'e'  uel  'ex',  pridem  intellexere,  sed  quod  arti  responderet  nemo  dedit. 
male  Scaliger  'est',  quod  abesse  nullo  pacto  potest  (cf.  ad  CX  7),  iu 
'ex'  mutauit;  peius  etiam,  quippe  cum  duplici  correctione,  AStatius  'cst 
laus  e'  scripsit.  praestat  igitur  cum  minima  licentia  'c.ximiis'  corrigore 
in  'e  nimiis',  h.  e.  maguis  (cf.  ad  LXIV  22).  Pkuit.  Capt.  III  1,  22 
dictum  de  dictis  tnclioribus;  perquam  familiarem  nostro  esse  Iiauc  ad- 
nominationem  iam  scis.  —  3.  sed  cuiuis  quaiiiuis  potliis  succuiiibere 
par  est.  se  substernere  ad  coitum  (V.arro  d.  r.  r.  II  10,  9  unte  nujdias 
ut  succumbcrcnt,  quihus  ueUcnt)  cuilibet  amatori  uel  abiectissinio  magis 
couucnit  (LXU  9).  nam  'par  est'  facillime  ex  tradito  'purs  est'  elicuero 
Itali;  'fas  est'  Parthenius  mahiit.  uuile  autem,  siquid  seutio,  se  habet 
'quamuis',  quod  utpoto  in  seutentia  generali  multo  rectius  abost;  uec 
omnes  feaiinas  ita  melius  agere  ettereudum  est.  louge  fortius  scripsit, 
ni  fallor,  poeta  'quauis',  h.  e.  quouis  conciibitus  gcncri'  (^etiani  ilhul  tuto 
corporc  CX  8  possis  comparare).  —  4.  qiiam  matrom  fralres  ex  patruo 


()02  CXll   1-2.     CXIII  1. 

parciT.  'ex  patruo'  a  'matrem'  pendet:  Autilena  nh  ipso  patrih  Bui 
fratre  orat  matcr  facta,  hinc  lilioH  Hibi  peijorerat,  qui  aimul  eiua  fratrea 
(scil.  patrueles)  essent.  ex  iure  naturali  haec  cum  patruo  commixtio 
(ut  ex  iure  ciuili  conubium:  cf.  Suet.  Claud.  26,  Iteinius  libri  'Privat- 
recht'  p.  406)  crat  incestura.  inepte  KlIiHius  putat,  Aufilenam  cum 
fratre  suo  (C  1)  rem  habuisso;  at  liic  non  'patruus'  sed  'auunculus' 
prolis  ex  hoc  incesto  natae  essot  factus.  sine  dubio  poeta  hic  betiuitur 
rumores  incertos,  quibus  qui  erant  Aufilenae  liberi  non  a  uiro,  sed  ab 
ijjsius  patruo  geniti  dicebautur.  ''parere'  omittit  V;  rectius  hoc  in  fine 
addi  quam  cum  aliis  Italis  scribi  'fr.  efficore  ex  patrno'  similiaue,  docet 
CXU  1  itidem  in  fiue  lacunosus:  margo  archetypi  hic  erat  abaciBSus. 

CXII. 

1,  2.  Miiltiis  koiiio  es,  Naso,  ueqiie  teciim  miiltiis  lioino  .  . 
dcsceudit:  Naso  multus  es  et  palhicus.  hoc  cpigrammation  difficilli- 
mum  est  propterea  quod  nescimus  quis  fuerit  Naso  (de  hoc  cognomine 
sat  frequenti  cf.  Pauly,  Encycl.  real.  V  p.  421).  adlocutionem  fieri  ad 
Nasonem,  cJausula  aperit  (unde  traditum  u.  1  "'est'  recte  Itali  in  'es' 
mutauere).  sed  obscurius  est  illud  ''multus',  in  quo  luaus  uertitur. 
procul  arcenda  cst  dictio  'multum  esse  in  aliqua  re',  h.  e.  multam 
operam  ei  dare  (Kuehnerus  gr.  1.  II  p.  177),  quoniam  hic  de  qualitate 
quadam  agitur;  iiude  etiam  AStatius  frustra  cp.  Ouid.  am.  II  4,  34  in 
toto  niulta  iacere  toro,  ubi  'multa'  inlustratur  per  'iacet'.  ueque  locutio 
'esse  multorum  hominum'  quidquam  prodest.  nnica  defendendi  ratio 
patet  a  locis  Afrau.  com.  202  R.  multa  ac  molesta,  Plaut.  Men.  II  2,  41 
Jiominem  multum  et  odiosum,  Cic.  d.  or.  II  4,  17  et  11  87,  358  in  re 
nota  multus  et  insolens,  Vopisc.  Aurel.  8,  3:  'loquax,  garrulus'  in  his  ualet 
uox  illa.  lusus  igitur  hic:  muita  semper  narras,  Naso,  nec  tamen  multi 
homines  (Hor.  od.  I  15,  6  multo  milite)  tecum . . . :  garrulus  es  enim  et 
pathicus  (nolunt  homines,  se  a  te  tamquam  amasios  tuos  circumferri). 
hoc  qualecumque  acumen  fortasse  ferendum  est,  cum  praesertim  plenio- 
rem  lucem  ex  accuratiore  de  Nasone  scientia  his  affusum  iri  credibile 
sit.  ex  coniecturis  prolatis  duas  afferam:  Munro  'mutus',  ego  'mundus' 
ter  scripsimus;  et  hoc  quidem  eo  uolui  pertinere,  ut  externi  ornatus  et 
internae  deprauationis  oppositio  etferretur.  post  'homo'  quae  desunt 
(de  origine  uitii  ad  CXI  4)  bene  Scaliger  suppleuit  addendo  'est  qui' 
(tecum  uersatur,  qui:  CVI  1).  'descendere'  sensu  obsceno  hic  ualere 
'pedicare',  male  concludunt  ex  luuen.  11,  164;  unde  Hauptius  'te  scindit', 
uerbum  in  pedicatione  usitatum  (Priap.  77,  9),  restituit.  nec  tamen  iueptum 
est  cogitare  de  descensu  in  forum  (cf.  Gronouius  obss.  III  12,  Bentleius  ad 
Hor.  epist.  I  20,  5) :  uon  multi  te  foruhi  uisentem  honoris  causa  comitantur. 

cxin. 

1.  Consule  Pompeio  primum  duo,   Ciuua,  solebaut  Mecilia(m). 

consulatum  primum  Pompeius  gessit  una  cum  M.  Licinio  Crasso  anno  70: 


CXIII  2-4.  603 

hoc  igitur  duo  tantummodo  amatores  erant  'Meciliae'.  dicunt  latine  de 
commixtione  uenerea  ''solere  cum  aliquo  (-qua)':  Plaut.  Cist.  I  1 ,  38 
uiris  cum  suis  praedicant  nos  solere;  nudus  ablatiuus  fortasse  secundum 
Ter.  Ad.  IV  5,  32  defendi  potest,  ubi  Bembinus  qui  illa  consueuit  prior, 
(ceteri  codd.  dfisTQios  'qui  cum  illa',  Donatus  uariam  lectionem  'illam' 
adfert  male  moneus  rt  dicebant  uetercs  ^hanc  rem  consueuif):  nimirum 
'uti'  uel  'frui'  supplendum  est  mente  tam  hic  quam  apud  nostrum  (Hor. 
epod.  12,  15  Inachiam  ter  nocte  potes  supple  ""futuere').  sine  dubio 
autem  'Mecilia'  legebatur  in  V;  in  qua  lectione  0  cum  codd.  iunioribus 
consentit,  ut  in  G,  qui  'Mecilia'  scribit,  uirguhi  inlata  esse  uideatur, 
Ijostquam  codd.  iuniorum  exemplar  inde  est  descriptum.  feminam  ipsam 
primus  Pleitaerus  rara  insolitaque  alias  felicitate  intellexit  dici  Muciam, 
Pompei  uxorem  tertiam,  uita  lasciuissima  infamem  et  propterea  a  Pom- 
peio  a.  62  dimissam,  quam  cum  Caesare  quoque  rem  habuisse  testatur 
Sneton.  Caes.  50;  ceterum  cf."Schwabius  q.  C.  p.  216  sq.  nam  etsi  'Maeci- 
lius'  nomen  non  est  inauditum  (Pauly,  Enc.  real.  IV  p.  1355,  CIL.  II  1277), 
tamen  ultro  apparet  quantum  Pompei  mentioni  accedat  acumen,  si  de 
ipsa  eius  uxore  agitur.  'Mucillam'  Pleituerus  ipse  restituit  (ut  a  'Te- 
rentia'  fit  ' Terentilla ' :  Schwabius  q.  C.  p.  214);  nos  forma  plebeia 
'Moecilla',  quae  unius  litterulae  'i'  in  'I'  mutatione  recuperatur,  usum 
ease  poetam  statuimus;  cf.  ad  XCIV  1.  iam  duos  illos  Muciae  moechos 
Scaliger  uoluit  designari  Caesarem  et  Mamurram;  et  licet  hoc  Mamurrae 
cum  femina  illa  adulterium  non  sit  compertum,  tamen  probabile  est 
admodum,  ad  hoc  maxime  respicientem  poetam  duos  illos  uocasse 
'riuales  socios  puellularum'  LVII  9;  cf.  et  ad  XCIV.  —  2.  facto  con- 
sulo  minc  ileruui  uiauscruut  duo.  alter  Pompei  consulatus,  in  quo 
idem  Crassus  ei  erat  coulega,  cadit  in  annum  55.  'manserunt'  malim 
accipere  ^duo  illi  moechi  priores  adhuc  uiuunt'  quam  de  continuatis 
eorum  cum  Mucia  amoribus.  ceterum  persisto  in  ea  sententia,  qua  pro- 
nomen  demonstratiuum  ad  Pompeium  respiciens  male  abesse  olim  signi- 
ticaui;  et  facili  opera  restituitur  'facto  hoc  consule'.  —  3,  4.  sed  cre- 
ueruut  uiilia  iu  uuuni  siugula:  fecuuduni  senieu  adulterio.  haec 
bene  quadrant  in  rompoi  Muciam,  quippe  quae  teste  Val.  Max.  IX  1,  8 
a.  52  publice  se  prostituerit  (cf.  et  Schwabius  q.  C.  p.  -217  sqq.).  uni- 
uersa  quidem  seuteutia  aperte  est  haeco  'in  locum  utriusque  illorum 
daorum  uenerunt  singula  milia  moechorum',  sed  uerba  ipsa  uix  respou- 
dent  huic  sententiae.,  cum  'crescere  in  uuum'  fere  sit  'coalcscero,  coire, 
confiuere',  quod  ineptum  est.  nec  uero  'crescere'  pro  eo  quod  eat  'suc- 
crescerc  (alicui)'  adliibL-tur,  ut  taceam  hoc  pacto  roquiri  Mn  utrumque'. 
ut  mittam  Froeblichianuni  "^inilia  numum',  ElJruuerus  'in  anuum'  pro- 
posuit,  quo  et  nimium  quoddam  iufertur  ct  locus  obscurus  manet.  nec 
iuuamur  quidquam  iude,  quod  V  'singnlum'  exhibot;  quod  Scaliger  cp. 
Non.  p.  171  seruari  posse  |)utauit  cxtrita  'u'  media,  1-achin.  ad  Lucr. 
p.  412  recte  abiudicauit  Catnllo,  cum  praesfrtiui  'unus  singuius'  non 
bene    coeat;    adest    adsimilatio    ad    praccedena    'uuum'    iam    uutiquitub 


60-1  CXIV  1. 

(;orni|ituiii.  iiirniruui  ad  ut;iuin  t;rui,'uiluni  pioiiciscenduni  ost  alj  ultiiuis 
uerbis,  iu  tjuibuH  miror  neniinem  aniniatlueitiHHe  datiuum  'adulterio' 
inaolentem.  eone  usum  esHe  poetam  putabimu«  soliua  metri  cauua,  cum 
genetiuum  uecessarium  in  uersum  redigere  non  pouBet  (cf.  LXVl  35)V 
initiuni  adulterii  erat  ferax,  ex  hoc  j^rimordio  larga  subuata  est  Beges; 
V^ulpius  cp.  Pliiut.  trin.  I  1,  8  mores  viali  quasi  licrba  inrifjtia  subcreuere 
ubcrritiu',  Hor.  od.  III  6,  17.  hinc  ortis  facile  licet  restituere,  xjuod  et 
obscuritate  careat  et  recta  uerba  jiraebeat  'sed  creuerunt  milia  in  horum 
singula  (fecuudum  semen!)  adulterio';  iam  autem  ad  'milia'  recte  Bupple- 
bimus  'adulteriorum'.  —  ceterum  cur  poeta  hoc  epigrammation,  quod 
Muciae  exemplo  communem  tuni  liouiae  deprauationem  morum  uidetur 
perstringere,  ad  Cinnam  potissimum  dedorit  nescitur. 

CXIV. 
1.  Firmuuiis  saltiis  uoii  falso,  Meutula,  diues  feriur.  sic  Auan- 
tius  pro  tradito  in  V  '^saluia'  scripsit,  'tu'  pro  'ni'  reponens  nuUa  fere 
cum  mutatione.  quod  qui  spreuere  'saltu'  cum  Italis  legentes,  ei  prae- 
terea  'Firmano'  cum  Aldina  a.  1502  corrigunt  contra  artem.  mitto  alia 
commenta,  ut  Mureti  'Formiano  saltu'  (Scaligeri  'Formianus  saltus'). 
apparet  enim,  'Mentula'  uocatiuum  in  nominatiuum  inmutandi  nullam 
adesse  causam:  ut  alibi,  ipsum  aduersarium  suum  (ad  XCIV)  adloquitur 
poeta.  et  quod  'Formianus'  correxerunt  Mamurram  ut  decoctorem  For- 
mianum  (XLl  4)  notari  opinantes:  neque  metrum  hoc  permittit  (Schwa- 
bius  q.  C.  p.  229)  neque  uero  satis  idonea  adest  causa.  nani  nec  eis 
accedo,  qui  ut  Mamurram  in  Mentulam,  sic  Formianum  in  Firmanum 
leniter  transforraatum  esse  a  poeta  putant.  quod  propterea  est  incredi- 
bile,  quod  'Firmanus'  uerum  erat  nomen,  unde  idem  nomen  fictum  esse 
nequit.  Scaligero  autem  sic  disputanti  'cum  constet  Formiis  natum 
Mamurram,  cur  aliud  illi  praedium  aut  saltum  dabimus  et  suum  illi 
auferemus'  hoc  est  respondendum ,  paiicissima  nos  scire  de  Mamurrae 
rebus,  unde  tutius  sit  insistere  firmiter  eis  quae  codices  suppeditant, 
cum  praesertim  ratione  non  careant.  secundum  quos  Mentula  Firmi,  quod 
est  oppidum  Piceni  non  procul  ab  Ancona  meridiem  uersus,  possedit 
saltum  eumque  ditissimum;  sed  ne  huius  quidem  reditus  satis  erant  in- 
sanae  Mentulae  luxuriae.  est  enim  'saltus'  inmensae  quam  poBsessio 
illa  habuit  mensurae  designatio:  Varr.  d.  r.  r.  I  10  quattuor  centuriae 
coniunctae,  ut  sint  in  utramque  partem  hinae,  appellantur  in  agris  diuisis 
uiritim  publice  'saltus^  (cf.  HNissenus  libri  'das  Tempium'  p.  17):  DCCC 
iugera  qui  solus  possedit  tamquam  alter  erat  Croesus.  bene  Munro  cp. 
gromat.  uet.  I  p.  226  L.  ager  Firmo  Piceno  Umitibus  triumuiralibus  in 
centuriis  est  per  iugera  ducena  adsignatus:  fortasse  Caesaris  nimia  in- 
dulgentia  Mamurra  possessionem  illam  paene  regiam  acceperat.  cf.  et 
Plin.  pan.  50  non  enim  exturhatis  prioribus  dominis  omne  stagnum, 
omnem  lacum,  omncm  ttiam  saltum  inmensa  possessione  circumuenis;  sal- 
tum  pro   magna  possessione   posuit  etiam  luuen.  7,  189.     hoc  notatum 


CXIV2-5.  605 

tum  sermonibns  poeta  ita  adripuit,  ut  prodigam  bominis  uitam  hinc 
perstringeret.  solam  igitur  ingentem  magnitudinem  'saltus'  indicat; 
nam  altera  explicatio,  qna  a  qualitate  agrorum  saltus  est,  ubi  siluae  et 
pastiones  sunt  (Fest.  p.  302;  cf.  et  Varr.  d.  1.  1.  V  36  et  Mommsenus 
Hermae  XV  p.  392),  a  sequenti  saltus  Firmani  descriptione  bic  redargui- 
tur:  nec  agri  culti  prataque  nec  siluarum  conmemoratio  diserta  ad- 
mittunt  explicationem  illam.  'diues'  non  solum  ad  fertilitatera  (Ouid. 
a.  a.  II  263  dtim  bene  diues  arjer)  soli  Picentini  (Varr.  d.  r.  r.  I  2,  7, 
Colum.  III  3,  2),  sed  etiam  ad  largos  qui  ex  saltu  illo  redundant  fructus 
spectat;  CXV^  3.  —  2.  qui  tot  res  in  se  liabet  egregias.  complectitur 
tot  bona,  CXV  4;  conmiscet  iam  poeta  et  partes  singulas  saltus  et  ea 
quae  in  bis  gignuntur  ac  lucrosa  sunt:  —  3.  ancnpia,  omne  genns 
piscis,  prata,  arna  ferasqne.  intellege  aues  edules  captas,  quas 
praebent  cum  palndes  tum  uero  siluae  (Cels.  11  26,  Sen.  d.  prou.  3,  6 
peregrina  aucupia);  'aucupia'  babet  V,  melius  illud  uirgula  dempta 
inmutandum  quam  in  'aucupium'.  'omne  genus'  indeclinabiliter  pro  ad- 
uerbio  positum  (Kuebnerus  gr.  1.  II  ji.  188)  sunt  qui  cum  'auc.',  sunt 
qui  cum  accnsatiuo  nimirum  'piscis'  inngant:  nobis,  qui  tractus  iUius 
in  antiquitate  naturam  et  gignentia  nescimus,  litera  discernere  uix  licet. 
de  pratis,  quorura  reditus  maxime  respicit  poeta,  cf.  Colum.  II  16  (17); 
cum  quibus  arua  siue  agros  cultos  coniungore  araabant,  ut  Cic.  d.  n.  d. 
I  44,  122:  haec  Mentulam  nummo  locasse  probabile  est.  'feras'  intel- 
lege  snes  feras  aprosque  ceteraque,  quae  siluae  saltnsque  subministra- 
bant  (uenationem,  germanice  'Wildpret').  ingentes  pecunias  sic  ex  saltn 
redundare  possessori  perspicitur.  —  4.  neiqnicqnaui :  fructus  snmpti- 
bns  exnperat.  cf.  XXI  7  (LXIV  164).  'fructus'  snnt  reditns:  Ter. 
Phorm.  IV  3,  75,  Cic.  Cat.  II  8,  18;  Plaut.  Poen.  I  2,  74  non  enim  potest 
quaestus  consistere,  si  eum  sumptus  superat,  Varr.  d.  r.  r.  I  53  nc  in  ea 
re  sumptus  fructum  superet  aliter  sunt  dicta;  hic  enim  non  iupensae  in 
saltum  factae  (quae  quales  tandem  simt  in  locis  natnrales  diuitias  iam 
possideutibus?)  dicuntur;  sed  fructus  ex  saltu  redeuntes  inpares  sunt 
inpensis  uitae  Inxuriosae  a  Mentula  Romae  uel  alibi  gestae;  quo  sensu 
nocem  ''snmptns'  saepe  adhibet  ex.  gr.  Terentius.  itaque  cum  nuUo 
pacto  saltus,  sed  solus  Mentula  hnius  merabri  sit  subiectum ,  reotissinu^ 
Scaliger  correxit  Sxuperas'.  —  5.  qnare  concedo  sit  diues,  (luin  ouinlu 
desiiit.  sensu  carent  haoc  uerba.  referunt  uulgo  ad  Mentuhiui;  cui  taujou, 
etsi  plus  quam  redit  consnmit,  non  ilico  omnia  dosunt  (^non  proptoroa 
panper  est);  neque  tum  iara  ^diues'  est  idem.  nimirum  scuerus  inter- 
pres  'diues'  secundum  u.  1  ad  saltum  tot  bona  Incrosa  continentem 
spectare  intollegit  ideraqno  refugit  illud  'concedo  sit':  hitinuni  ost  'con- 
cedo  euni  di\iitem  osse',  cuni  Cic.  Vorr.  II  32,  78  siiniliaquo  aliona  sint. 
nerura  igitur  otianinunc  puto  quod  olini  adsoripsi  'q.  c.  si  diuos,  doninia 
desint':  si  attributinn  ilhid  'diues'  (ad  IjXXXVI  K)  saltui  do,  hoc  re- 
qniro  ut  dominii  ius  prooul  ab  oo  sit  (noii  in  potestiite  sit  possessoris 
priuati).     et  aimul  Jiliquid  arabigui  subest:  tolhintnr  ^Mentulae)  oonuiuia 


oor;  cxiv  e.   cxv  1-2. 

cum  insana  luxnria  inatituta;  nam  hoc  quoque  'dominium'  designat. 
quod  iudiciuni  uorsus  minor  aniplificat.  nam  ut  'domnus'  pro  *domi- 
nus',  ita  'domnium'  pro  Mominium'  dictum  esse  in  hexametris,  docet 
Lucil.  XIII  12  M.,  iihi  Moiiinja'  Holiiin  in  metrum  quadrat.  —  <{.  «al- 
tiini  laiidcniiis,  «Inni  niodo  ipsc  e^cut.  in  hiH  Hanandis  explicundisque 
in  diuersa  omnia  abeunt.  ne^iue  Au^tii  illud  'dum  tamen  ipee  egeaa' 
neque  Froehlicbianum  'dum  modo  tu  ipse  egeas'  similiaque  satisfaciunt: 
inepte  ut  abhinc  Mentula  pauper  sit  optatur.  et  absonum  est  quod 
Munro  excogitauit,  'modo'  non  aduerbinm  esse,  sed  ablatiuum  (=  men- 
sura),  cum  hiatus  tam  parum  in  hac  explicatione  defendi  possit  quam 
in  Lachmanni  illo  'domo'  (ad  Lucr.  p.  196):  tam  mensuram  quam 
domum  et  sententia  (de  neutra  aliquid  conmemoratur)  et  metrum 
damnat;  'certe  hoc  unicum  in  litteris  Latinis  esset  exemplum  hiatus  in 
altero  pentametri  hemistichio  admissi'  uere  monuit  LMuellerus,  qui  ipse 
'eo'  inserens,  ut  saepe,  metro  soli  consuluit.  nos  cum  insigni  sen- 
tentiae  sic  demum  suum  acixmen  nanctae  emolumento  scripsisse  nobis 
uidemur  'dum  modo  te  ipso  egeat' :  laudare  saltum  non  recusamus  sub 
hac  condicione ,  ut  tu  non  possessor  sis,  modo  ne  ille  te  dominum  babeat, 
quippe  qui  sumptibus  efifusis  inmoderataque  conuiuiorum  magnificentia 
mox  plane  illum  sis  exhausturus  populaturusque.  nam  'ipse'  est  Mominus', 
ut  I  9,  LXIV  43,  CXV  7.  sic  in  uersu  minore  accuratius  exponitur  id  quod 
in  hexametro  generaliter  magis  est  dictum  ('egere'  pro  'carere',  ut  saepius). 

cxv. 

1,  2.  Mentnla  habet  noster  triginta  iugera  prati,  quadraginta 
ariii:  cetera  sunt  maria.  idem  quod  in  c.  CXIV  argumentum.  V  'habet 
instar  (istar)'  praebet,  sed  'instar',  cum  necessario  genetiuum  requirat 
(qui  Cic.  ad  Att.  XVI  5,  6  facile  suppletur),  recte  est  uocatum  in  dubi- 
tationem,  quam  intendit  'habet'  a  more  Catulli  alienum.  melius  autem 
AStatio  'iusti'  et  Scaligero  'iusta'  proponentibus  (nam  Lachmannianum 
"■habes'  nil  iuuat)  Muretus  correxit  'noster' ,  quod  cum  inrisione  est 
dictum:  quem  omnes  nouimus  (germanice  ''Freund  Mentula').  nec  minus 
corruptum  est  'maria'.  ad  quod  defendendum  frustra  conmemoratas  u.  5 
'paludes'  attulerunt  aut  cogitauere  auctore  Passeratio  de  lacubus  arti- 
ficiosis  (Plin.  h.  n.  IX  170  Luculhis  euripum  et  maria  admisit);  quasi 
uero  his  opus  fuisset  in  paludibus  illis  a  natura  suppeditatis.  nirairum 
'cetera'  illa  tam  ex  paludibus  quam  ex  ingentibus  siluis  saltibusque  con- 
stant  (quod  non  respiciens  male  Munro  uoluit  'c.  sunt  nemoris').  sed 
Froehlichium  ''paria'  conicientem  ratio  propterea  fefellit,  quod  siluae 
saltus  paludes  magnitudine  longe  superant  arua  prataque  (ad  5).  'uaria' 
ego  olim  scripsi  non  melius.  etenim  certo  definitoque  numero  apparet 
opponi  numerum  iudefinitum,  contra  ea  quae  constitutam  mensuram 
habent  collocari  ea  quae  utpote  uasta  atque  ingentia  mensuram  respuunt. 
quantitatem  nimirum  saltus  in  uniuersum  adumbrat  distichon  primum. 
hinc  probabilius   puto   'cetera  fine   carent' ;   nam   'fine'    semel   in  'sunt' 


CXV  3-7.  607 

uitio  obuio  corruptum  prouocauit  interpolationem.  recordatus  est  antem 
qui  'maria'  reposuit  bonus  monachus  locos,  quales  leguntur  apud  leremiam 
magna  est  sicut  mare  tribulatio  tua.  nec  haec  imago,  qua  infinitum  cum 
mari  confertur,  a  Romanis  aliena;  multi  cp.  Sall.  Cat.  23  maria  et  montes 
polliceri.  sed  huius  imaginis  usus  (propterea  quoque  quod  reuera  cetera 
ex  parte  saltim  erant  'maria'  siue  lacus  et  paludes)  aliis  uerbis  fieri 
debuit,  ueluti  his:  'cetera  sunt  instar  maris  inmensa'.  —  3.  ciir  noii 
diuitiis  Croesnui  snperare  potis  sit.  possit  (LXV  3)  siue  ualeat  uin- 
cere;  Cic.  ad  Att.  I  4,  3  qtwd  si  assequor,  supero  Crassum  diuitiis  atque 
omnium  uieos  et  prata  contemno.  Croesi  opes  in  prouerbium  abiisse 
notum  est;  cf.  ex.  gr.  Prop.  III  5,  17  et  18,  28.  —  4.  nno  qui  in  saltu 
tot  bona  possideat.  tot  res  egregias  (CXIV  2),  quae  tam  largos  jDrae- 
bent  reditus ;  cf.  Prop.  II  14,  2  et  18,  16.  sic  enim  uere  correxit  Auantius 
pro  tradito  in  V  'tot  moda'.  etsi  enim  uulgatum  'totmoda'  non  cum 
Lachmanno  ad  Lucr.  p.  187  damnauerim  ob  formationem  (certe  'multi- 
modus'  haud  pauci  postremae  aetatis  scriptores  agnoscunt,  'omnimodus' 
praeter  hos  Varro ,  'totiugus'  Apuleius ,  unde  talia  composita  et  priscae 
et  plebeiae  latinitatis  fuisse  conligitur),  tanien  a  sententia  hic  pessime 
se  habet  'totmoda' :  quantumuis  diuersae  sunt  res  quas  saltus  in  se 
habet,  diuitiae  non  efficiuntur  ex  dinersitate,  sed  ex  quantitate  atque 
qualitate.  hac  autem  (utpote  in  diuitiarum  mentione)  elata  mox  iterum 
redit  ad  illam,  utpote  in  qua  uersetur  maxime  huius  carminis  consilium, 
enumerans  singula  bona:  —  5,  6.  prata,  arua,  iugenlis  siluas  saltns- 
qne  paludesque  usque  ad  Hyperboreos  et  niare  ad  Oceanuui.  iugera 
DCCXXX,  quae  detractis  aruis  pratisque  u.  1  definitis  restant,  contineut 
ingentes  s.  s.  p.  (ad  quae  tria  uerba  simul  pertinet  'ingentis).  hoc  autem 
'Mentula  in  uno  saltu  (eomplures)  saltus  possidet'  incredibilc  est  uisum 
ei  qui  librum  Datanum  exarauit  liinc  conicienti  'altasque  paludes';  quo 
minus  ridicule  Rossbachius  'latasque',  Bergkius  'salsasque' ,  ego  olini 
'tractusque  paludesque'  uoluimus.  uerum  enim  uero  omnis  difficultas 
dilabitur,  si  pluralis  'saltus'  diuersam  plane  a  singulari  signiticationem 
habet;  et  iure  agnoscere  mihi  nunc  uideor  ferarum  sedes;  cf.  XXXIV  11 
(CXIV  3).  ceterum  hac  per  polysyndeton  concatenatione  non  minus  quam 
ucrsu  hypermetro  in  distichis  insolentiore  (nam  praeter  LXVI  77  hoc 
est  unicum  exemplum)  egregie  ingens  anibitns  describitur:  ut  uersns  fines 
naturales  egreditur,  sic  possessio  in  infinitum  euagatur.  iamque  ipse 
poeta  extra  neritatis  probabilitatisque  fines  se  abripi  ^iatiens  cum  hyper- 
bole  aperta  addit:  tam  latissime  pateiit  siluae  aaltus  paludes,  ut  uersus 
septentrionem  regiones  extremas  f;ibulosas(iuo  (de  liyp.  cf.  Pauly,  Knc. 
real.  II I  p.  1560,  hym.  Hom.  7,  29  k  'T7TfQ{ioQtovg)  et  oriontem  uersus 
ipsum  Oceanum  irnvTu  kvkXovvtcc  attingant.  nam  'ad'  repi-titum  pro- 
hibere  uidetur,  quominns  de  Hyperboreorum  oceauo  septontrionali  copi- 
temus.  'mare  Oceanus  (-num)'  inde  a  Caosare  b.  g.  III  7,  2  complures 
dixere.  —  7.  oninia  nia^na  liaee  sunl,  tanien  Ipsest  iiiaxiniiis  ullor. 
haec  solitam  magnitudiuom  uastitato  sua  exofilcnliii  tanion  oxi("dit  iloiuinus 


G08  CXV  8.     CXVl    1,  2. 

(CXIV  C).  'ultor',  r|uod  AStatius  non  explicauit  ex  Aen.  VIII  '201,  uarie 
ost  iumulatuin,  ex  paite  contra  arteni  Catulli  (Scaliger  'ujaximu  luwtro', 
Meleager  'uultur',  Klirunerus  'multo');  nec  quod  Itali  dederunt  'ultro' 
recte  se  habet,  8if|uidi;ni  loci  ab  EUiHio  adlati  Varr.  d.  r.  r.  III  17,  G 
ticque  satis  crat  eutn  non  ])asci  jnscinis  nisi  cos  ipse  pasceret  ultro  (=  in- 
super)  et  Plaut.  Men.  V  2,  90,  ubi  posito  post  'ultro'  conimate  eadem 
subest  significatio,  nihil  comprobant  neqne  ulla  hic  subest  oppositio 
idonea.     etiam    nunc    placet,    ijuod    ipse    olim   et  (ut  nunc   uideo)   iam 

.  .  .  ....  ,,  um 

AuantiuB  proposuimus  maximus  horum  ;  uitium  ex  hor  ortum  puta. 
Mart.  J  100  mammas  atque  tatas  lidbet  Afrd,  sed  ipsa  tatarum  dici  et 
mammarum  maxima  mamma  potest.  —  8.  non  lionio,  sed  iiero  nientula 
iiiagiia  iiiinax.  ita  nimirum  peno  euormi  et  terribili  (I'riap.  8,  4  mafjnam 
iiieiduldin,  ib.  ;^0,  1  minax  piarte  tui  maiorc  Vriapc-^  minandi  uerbum  sta- 
tum  erectum  indicare  reminiscendum  est;  de  asyndeto  ad  XLVl  11),  ut 
ipse  lam  mentula  potius  quam  homo  uocari  possit.  ualde  erat  adamatum 
hoc  ioci  genus :  Petron.  38  pliantasia,  non  homo  et  43  discordia,  non  liomo 
et  44  piper,  non  homo  et  58  mufrius,  non  magister  et  74  codex,  non 
mulier  et  134  lorum  in  aqua,  non  inguina;  Plaut.  Stich.  I  2,  7  non 
Jiominrs,  sed  sucs,  Ter.  Hec.  II  1,  17,  Nouius  88  R.  ahi,  deturha  te  saxo, 
non  homo,  quisquiliae  (sic  enim  lege),  Cic.  ad  Att.  I  18,  1  et  VII  13,  6 
et  in  Pis.  fr.  6,  Mart.  XII  49,  13,  Amm.  Marc.  XVII  11,  1  capella,  non 
homo,  Anth.  lat.  465,  5  sq. ,  schol.  luuen.  4,  77  Pegasus  .  .  iuris  studio 
gloriani  memoriae  meruit,  ut  liber  mdgo,  iion  homo  diceretur.  sed  omnium 
maxime  ad  nostrum  accedit  siue  Bibaculus  siue  Caluus,  qui  in  Pompeium 
fecit  uersum  hunce  quem  non  pudet  et  rubct,  est  non  homo  sed  ropio 
(=  penis);  cf.  Keilii  Gr.  L.  VI  p.  462,  Buechelerus  mus  Rhen.  35  p.  399. 
de  'sed  uero'  rariore  cf.  Kehnerus  gr.  1.  II  p.  685;  sine  iusta  causa 
priscae  edd.  'uere',  ut  ad  nomen  'Meutula'  adludatur;  quod  tunc  crederem, 
si  uerum  esset  Mentulae  nomen. 

CXVI. 

1,  2.  Saepe  tibi  stmlioso  aniiuo  uenante  requirens  carinina  nti 
possem  mittere  Battiadae.  carmen  ad  ouudem  Gellium  est  missum,  de 
quo  dixi  ad  LXXIV  1.  hunc  hominem  ut  abstrahei"et  a  Lesbiae  amore 
sibique  redderet  amicum,  Catullus  circumspexit  officiosi  in  illum  animi 
documentum  idque  in  dedicata  (LXV  15)  opusculi  alicuius  Callimacbei 
(cf.  ad  LXV  16)  uersione  latina  reperisse  sibi  uisus  saejie  deliberauit, 
quo  modo  siue  quonam  sub  titulo  illud  dedicaret  (praemissa  nempe 
epistula^  qualem  habes  in  c.  LXV);  sic  enim  'uti'  accipe,  ut  ad  causam 
praefandi  referas  (Cic.  p.  Quint.  29,  84  requisiui,  qua  ratione  fecerit). 
uimirum  consilium  quomiuus  exequeretnr  poeta,  prohibuit  perdurans 
Gellii  inimicitia;  uersionem  autem  iam  paratam  aut  noster  ipse  uon 
recepit  in  collectionem  nostram  aut  huius  editores  non  habuere  praesto. 
'animus    uenatur'    dici    putant  de  mente    rei   alicui   summopere  intenta. 


CXVI  3-5.  609 

nota  sunt  ''laudem,  puellam,  suffragia,  sim.  uenari';  sed  hic,  ut  nimia 
est  per  se  talis  sententia,  ita  obicctum  deest  necessarium.  nam  p]llisium 
de  uerborum  cura  atcpie  electione  agi  censentem  (cp.  graecum  Xi^t&rjQia 
et  &r]Qsv£iv  ovoiiara,  porro  Front.  p.  253  N.)  fugit  ratio,  cum  non 
de  ipso  opusculo  Callimacheo  digne  uertendo  deliberauerit  poeta, 
sed  de  modo  mittendi  (ut  maxime  illud  'possem'  o.stendit).  plane  autem 
taedium  mouet  inuestigandi  notio  tertio  repetita  in  illo  'studioso',  pro 
quo  Auantius  coniecit  'studiose'  conprobante  Schwabio.  et  licet  adiec- 
tiuum  et  participium  praesentis  iungi  o.stendat  Verg.  Aen.  lll  70  lenis 
crepitans  mister  (ubi  plura  Ladewigius),  tamen  hic  facile  sentiraus  nil 
alind  requiri  quam  'studioso  animo  reqnirens';  cf.  ex.  gr.  Pliu.  epist. 
VI  16,  9  et  qiiod  studioso  animo  incohauerat  ohit  maximo.  hoc  sentiens 
Scaliger  'uenanda'  dedit;  sed  credi  nequit  tum  temporis  Romae  multa 
cura  opera  inuestiganda  fuisse  Callimachi  exemplaria  (Froehlichius  non 
melius  ^uenata' ,  inepte  'ueneranda'  Hertzbergius).  miror  neminera  cp. 
LXV  IG  uidisse,  'expressa'  dici  debere  carmina  (nec  enim  de  graecis 
exemplaribus  mittendis  cogitauit  poeta)  indeque  ^ienante'  mntandum 
esse  in  'conuersa'.  ceterum  attende  ad  artificiosam  illius  ''tibi'  conlo- 
cationem,  quod  cum  'mittere'  iunge.  'requirens  nunc  uideo',  ut  Aon. 
I  305:  non  habet  lingua  latina  part.  perf  act.  —  3.  qni  te  lenirem 
nobis  nen  eonarere.  unfcum  (quantum  memini)  post  Ennium  excmplum 
uersus  ex  meris  spondeis  constantis;  quo  nmn  sedatum  animum  depingere 
uoluerit  poeta,  dubito;  immo  huic  neglegentiori  uidetur  cxcidisse  (uisi 
forte  idem  imitatur  inpeditos  Gellii  uersus).  'qui',  ut  ita,  oTtag  (ex. 
gr.  Ter.  Andr.  II  1,  34).  Men.'  ferocem  saeuumque  leniorem  aduersus 
me  redderem;  'nobis'  post  'ienirem',  cf.  ad  LXVIIP  37.  ut  conandi  nerbum 
ostondit,  adorturum  (nondum  adorieutcm)  minantemque  praeuenire  uoluit 
poeta.  —  4.  telis  infesta  niittereninsqne  capnt.  ad  has  corruptolas 
sanandas  uiam  muninit  Murctus  rectissirae  'mittcrc  in  usque'  corrigcns, 
h.  e.  uel  in  ipsum  ca[)ut;  Stat.  Theb.  I  439  neqtic  enim  mcus  audcat 
istas  ciuis  in  usqiic  manus  (=  sic  uel  manus  conserere).  nondum  a 
praclnsione  minarum  ad  uerum  praelium  transierat  Gellius,  uondum  ferro 
iaculattis  acuto  .  .  inuisum  caput  pctierat  hasta  (Ouid.  Ib.  50).  ad  quam 
emcndationem  (male  alii  alia  uoluere,  ut  AStatius  'mi  ieoro  musca')  iam 
derigitur  reliqui  uersus  correctio.  et  hic  quoquc  Muretus  egrogie  corroxit 
'tela  infesta',  sed  praeterea  'meum'  addens  ad  rocessum  corruptohxe  nou 
penctrauit.  addidi  potius  'mihi';  quod  ubi  ante  'mittoro'  poriit,  uei-sui 
hianti  consulebant  libraiii  "'tola'  in  'tolis'  mutantes.  noque  probabilius 
alii  'telis  infestum'  uel  'infestans';  arma  uaria  quam  saopo  dicantnr  'iu- 
fcsta'  notum  est.  Soneca  epigr.  20,  4  stringis  in  r.vtinctitm  tclti  crurntn 
caput,  ubi  (ut  hic)  dubitos  sintno  carmina  uononata  intollcgonda  (ot 
dedituH  fuisse  poesi  Gollius  uidetur)  an  uorba  maligiia;  I'ro]).  II  8,  H» 
in  nostrum  iacies  uerba  superba  caput,  Ouiil.  ox  l'.  IV  0,  3('i  Untfunf  tiln 
snliire  liiae  (mot.  XII  l'.).")  tilaqur  in  htinc  miilunt).  —  '>.  Iinur  iiidoo 
iiiilii   nnnc   frnstra   siiiiiplniii  esso  lahorein.     iUiqut»  ultro  ad  |ir.iolium 

C\TUMiUS  od.  TtaoliroH».     II.  39 


GIO  CXVI  C-8. 

transionH  Gcllius  coo))enit  tela  (fortaHso  carmen  mori'  pri.sco  factuni) 
uiliiiiro  in  pootao  capiit.  Caos.  b.  <^.  JII  14,  1  iyiteUexit  frmtra  tantunt 
laborcm  sumi.  —  0.  iiec  iiostras  lilc  iialuisse  preces.  et  in  hac  re 
caruisse  efiFectu  beniuolas  admonitiones,  qnibus  praeterea  Gelliam  inimicc 
80  gerentera  sibi  lenire  studuorat  poeta.  V  'hinc'  habet,  unde  aliao  edd. 
priscae  'huc'  (ad  hanc  rem  efiiciendam)  fecere  minus  bene.  —  7.  coiilru 
iios  tela  Ista  tiia  eiiilabiiiiiis  aiiiicta.  ecce  nec  ultimum  distichon  a 
.spinis  criticiH  uacuoml  Itali  scriiiscre  ''tela  i.  t.  euitamus  amictu'  ad  Sene- 
cam  epist.  53,  12  nullum  telum  in  corpore  eius  (philosophiae)  sedet:  munita 
est,  solida:  qiiaedam  dcfatigat  tela  et  uelut  leuia  ['tela'  post  'leuia'  codd.] 
laxo  sinu  eludit  et  de  const.  7  non  minus  latro  est,  cuius  teluvi  opposita  ueste 
ehisiim  est,  Petron.  80  intorto  circa  brachium  pallio  coniposui  ad  prae- 
liandum  gradum  (ib.  G3,  Pacuu.  186  R.).  quibus  locis  quod  uerborum 
copia  apta  dilucide  est  expressum,  id  hic  uno  illo  'amictu'  obscurius 
adurabratur.  praeterea  sic  contra  artera  remouere  coguntur  futurum 
'ouitabiraus',  cui  cum  altero  'dabis'  unice  conuenit.  denique  'contra 
nos'  quo  uere  pertineat  (nam  nugas  raitto)  plane  latet.  potest  autem 
'ouitare'  absolute  poni,  ut  Ouid.  met.  XII  123  fraxinus  humero  sonuit 
non  euitata  sinistro.  hinc  omnes  difficultates  tollo  remedio  simpli- 
cissimo,  pro  'amicta'  scribendo  ^acta':  tela  ista  tua  (cum  contemptu 
dictum  puta:  nihil  metuenda,  inbellia  et  infirma),  quaecumque  in  me 
missa  (sunt  et)  erunt,  facile  etfugiam.  Auian.  fab.  39,  9  petierunt  tela 
lacertos,  uiribus  .  .  acta  meis.  abiit  'acta'  in  'araicta'  eo  quod  glossam 
'mi'  supra  'dabis  supplicium'  scriptam  pro  litteris  rw  'acta'  &nbscriptis 
habnit  librarius.  —  8.  at  lixus  nostris  tu  dabis  suppliciuui.  nostris 
telis  (intellege  carmina  maledicentissima  in  Gellium  postea  re  uera  facta) 
ictus  tu  potius  poenas  mihi  hies.  'affixus'  in  V  traditura  retineri  nequit, 
cum  uerbum  illud  sine  aliquo  addito  (ut  'terrae  cuspide')  non  intelle- 
gatur.  in  'dabis'  more  prisco,  quem  Cicero  Lucretius  Varro  adhuc 
habeut,  's'  abicitur.  quod  unicum  apud  Catullum  exemplum  (supra  p.  16) 
dubitari  nequit  quin  peculiari  sese  defendat  excusatione:  uidetur  mihi 
poeta  Gellii  ipsius  ex  carmine  aliquo  uerba  adferre. 


FRAGMENTA. 


Paucos  qui  a  grammaticis  adferuntur  uersus  in  Catulli  carminibus 
a  V  praebitis  non  extantes  iara  saepius  declaraui  mihi  uideri  in  fine  libri 
primi  (post  c.  LX)  olim  sedem  suam  habuisse. 

I.  at  non  cffugies  nieos  ianibos.  iam  qui  adfert  Porphyrio  intellexit 
dici  uersus  maledicos:  cf.  XXXVI  5,  XL  2,  LIV  6.  idemque  addit  poetara 
haec  dixisse  minantem:  in  quem  haec  minae  sint  factae,  sine  ariolatione 
diuinare  non  licet  in  tot  Catulli  inimicitiis.  Plaut.  Asin.  II  4,  9  mdlam 
rcm  efjugies  numqucm.  male  nonnalli  Porphyrionem,  cuins  fides  in  ad- 
ferendis  scriptorum  uerbis  constat,  hunc  uel  illum  locum  carminum  nobis 
seruatorum  ob  oculos  habuisse  putabant, 

II.  hoc  fragmentum,  quod  erui  ex  Plinii  uerbis,  ncc  nunc  abicio, 
immo  rationes  in  adnotatione  uol.  I  expositas  etiamnunc  conprobo. 
Plinius  in  CatuUi  hendecasyllabis,  de  quibus  loquitur,  hoc  uituporat, 
quod  habeant  ''primores  syllabas'  permutatas.  sic  enim  codicum  lectionem 
'prioribus  syllabis'  correxi  in  testimonio  c.  ad  Corn.  3  (Suessius  Cat. 
p.  18  falsa  innititur  lectione).  nam  ut  taceam  ineptias  Ellisii  (cdit. 
Cat.  p.  305''),  syllabis  uersus  Phalaecius  non  utitur  prioribus  (quales 
habet  uersus  ex  quattuor  syllabis,  si  dis  placet,  constans);  nec  accersas 
uelim  'priores  pedes' ,  ut  optineas  'priores'  id  quod  cst  'primoreB'  ad- 
aequare:  quod  constat  ex  duabus  partibus,  babet  partem  priorem. 
respicit  Plinius  solummodo  initium  uersus  Phalaecii;  cuius  duae  syllabao 
primac  uariae  ct  pcrmutabilcs  sunt,  cum  modo  iambum  modo  trochaouni 
possint  inplcro  pro  spondco  ipsius  Pliuii  tomporibus  usitato;  et  hinc 
ille  coHterraneura  suum  duriusculum  uocat  (quocum  cf.  Plin.  iunior  cpist. 
I  IG,  b).  sed  hoc,  nolle  se  duriusculum  uideri  Veraniolis  suis  ot  FabuUis, 
cum  poeta  nusquam  declaraucrit,  cur  non  hinc  conchidemus,  quod  et 
obuiura  ost  ct  orania  interprotandi  artiticia  oxchidit,  scil.  respici  uorsum 
amissura? 

III.  hoc  fragmontum  una  onm  scciuouti  IV  ad  ni)bilo  quoddani 
Priapcura  pertinuit;  qualia  compluria  scripsisso  Catullum  adtirnums 
Tercutianus  Maurus  c.  XVII  rospicit,  (|uod  motro  tuntuiu  IViapco  ost 
scriptum;  undc  hoc  carmcn  a  conlocationo  prius  non  niirum  ost  uogleotum 
ossc  a  grauimaticis  prao  co,  quod  ctsi  in  liuo  uoluuiiuis  iHisitum  tamou 
et  metro  ct  arguraeuto  Priapeum  essct  omniuoquo  nuxioro  nororot  fauia. 


i;i2  FRAGMKNTA  111  1-4.    IV. 

—  1.  Iiiiiic  liiciiiii  tibi  dcdicu  cuuHCcroqiic,  rriapc.  cimi  hIuc  ip80  poctu 
in  suo  aliquo  lundo  biue  cius  aniicus  honpoBue  (ut  Hiniilitcr  in  c.  IV) 
1'riapo  Bollcmuitor  dicarct  lucum  (Marquardlub  antiqq.  roni.  VI  3,  p.  148), 
lioc  carmen  fortasse  Hacello  adfigendum  comijositum  est.  eadcm  autciu 
ucrba  hic  adhibentur,  quibus  Komac  publice  in  templis  nuniini  cuidani 
tradcndia  uti  solebant;  magistratus  noinine  reip.  dedicabant,  jiontiliccs 
dei  noraine  consecrabant  aedem,  fjuae  iam  ex  iure  humano  diuinoriuc 
in  poBscssionem  cessit  numinis  sacraque  cst  facta;  cf.  Marquardtus  1.  1. 
p.  259  sqq.  —  2.  qiia  duiiiiis  liia  Lainpsaci  cst  qiiaqiie  rriapc.  haec 
iu  fine  aperte  lacunosa  non  ita  fclicitcr  olim  supplcbant.  ucluti  Scaligcr 
sic  scribens  'quaque  silua,  Priape'  dici  putauit  uon  nimis  apte  lucuni 
Lampsaci  a  Catullo  siue  suo  siue  liospitis  nomine  dicari.  qua  in  rationc 
quid  sibi  uelit  'qua'  non  perspicitur.  rem  acu  tetigit  IJuccheleruB  (ind. 
lectt.  Bonn.  1878/79  p.  26)  uere  ementlans  'quaque  legePriapi':  eadem  sub 
lege,  qua  Lampsaci  (quod  Mysiae  oppidum  ob  dei  salacis  cultum  nobile: 
Athen.  I  23,  Paus.  IX  31,  2,  Ouid.  f.  VI  345  et  tr.  I  10,  27,  Priap.  55,  6) 
et  qua  Priapi  (quod  et  ipsum  est  Mysiae  oppidum  ad  Propontida  situm: 
Strabo  p.  587  tTtcovvnog  8'  iotl  tov  TlQiccnov  ri^cofi^vov  naQ'  avzoig) 
dedicatum  consecratumque  tibi  est  temphim.  saepius  conmemorantur 
hae  templorum  dedicationisque  leges,  quibus  constituebantur  fines  fanorum 
et  iura  ac  reditus  ritusque:  CIL.  III  1933  ceterae  leges  huic  arae  caedem 
sunto,  quae  arae  Dianae  sunt  in  Auentino  monte  dictae:  Jiisce  legihus  hisce 
regionihus  sic  uti  dixi  Jianc  tihi  aram,  lujypiter  optime  maxime,  do  dico 
dedicoquc]  Marquardtus  1.  1.  p.  261.  —  3,  4.  nam  tc  praecipuc  iii  suis 
urbibus  culit  ura  Hellcspuiitla  ceteris  ustriusiur  uris.  haec  puta  in 
integro  carmine  per  parenthesin  esse  adiecta  (cf  XLIV  2  sqq.),  qua 
exponitur  cur  sint  conmemoratae  Lampsacus  et  Priapus.  ceterum  pluralis 
'urbibus'  plane  confirmat  additam  a  Buechelero  Priapum  urbem.  et  cum 
totam  per  oram  Hellespouti  deus  hinc  Hellespontiacus  uocatus  (Ouid.  f. 
I  440  et  VI  343,  Verg.  G.  IV  111,  Petron.  139,  Arnob.  III  10),  tum  uero 
Lampsaci  et  Priapi  colebatur.  quae  ora  quod  exornatur  epitheto 
'ostriosior',  recte  se  habet,  siquidem  complures  Hellesponti  urbes  proptcr 
ostrea  plurima  erant  nobiles,  maxime  Abydus  (Archestr.  ap.  Athen.  III  92  d, 
Ennius  hedyph.  2,  Verg.  G.  I  207)  et  Cyzicos,  quae  ostreosa  audit 
Priap.  76,  13  (Plin.  h.  -n.  XXXII  62).  ceterum  casu  ortum  uidetur,  quod 
et  uu.  1,  2  et  3,  4  in  eisdem  desiuunt  uocabulis;  ad  'ora  ceteris  oris  o.' 
cf.  CXI  2. 

lY.  de  meu  ligurrire  Hbidu  est.  hoc  fragmentum  Nonio  debitum 
in  eodem  quo  fr.  III  Priapeo  lectum  fuit  (uere  Lachm.  in  Nonii  uerbis 
''CatuIIus  priapeo'  correxit:  saepe  sic  grammatici  poetae  nostri  carmina 
adferunt  secundum  metrum).  is  qui  lucum  dedicauit  iu  fine  huius  poe- 
matis  apte  inuocasse  uidetur  agris  hortisue  suis  tutelam  dei.  imde  fere 
suppleo:  ^<^arce  |  fures,  quis  male^  d.  m.  I.  I.  est'.  nam  hoc  fures  a 
frugibus  dcfendendi  officium  quam  maxime  deo  salaci  fuisse  impositum, 
omnes  sciunt.     Ter.  Ad.  I  2,  37  ohsonat,  potat,  olit  ungucnta:  de  meo, 


FRAGMENTA  V— VII.  013 

Plaut.  Pers.  IV  3,  4  nil  (jusiabit  de  meo  (et  sic  'de  suo,  uestro,  alieno' 
dicebant). 

V.  de  loco  Pliuiano  nil  potest  decerni.  nam  quia  de  Vergilii  ecloga 
octaua  aperte  cogitauit  Plinius,  carmen  Vergiliani  illius  nel  Theocritei 
exemplaris  simile  composuisse  censendus  esset  Catullus,  nisi  in  parte 
media  (LXI  —  LXVIII)  integrum  poema  longius  sine  ullis  sui  uestigiis 
intercidisse  plane  inprobabile  foret  (supra  p.  60).  qua  de  re  nugas  uen- 
didit  Birtius  libri  Mas  antike  Buchwesen'  p.  404.  sed  uix  est  quod 
conmemorem,  falli  eos  qui  aut  carminis  LXIV  uersum  intercalarem  aut 
alios  nescioquos  nostri  locos  huc  traxerunt:  nihil  eorum  cum  Plinii 
uerbis  conciliari  potest.  quamquam  nec  eis  accedo,  qui  Calui  aut  Ca- 
tuli  nomen  pro  Catulliano  restituendum  putant;  nam  nec  de  his  quid- 
quam  coustat.  equidem  iu  re  idaue  incerta  lubentius  crediderim,  errasse 
Plinium  et  ex.  gr.  exemplaria  describcntem  confudisse  inter  se  Valerium 
Catonem  et  Valerinm  Catullum. 

VI.  yil.  maximam  mouerunt  uiris  doctis  offcnsionem,  quod  Catullo 
poetae  attribui  librum  quendam  prosa  oratione  de  uino  conscriptum. 
sed  qui  Seruii  testimonium  sobrio  ciun  iudicio  perleget,  mihi  adsentiatur 
oportet  statuenti"*"),  in  carmine  quodam  uix  mirari  potuisse  Catulluni, 
cur  Cato  laudasset  unam  Rbaeticam.  erat  autem  Valerius  noster  sine 
dubio  optimus  de  patriae  suae  uinis  iudex  (VHehnius  libri  'Kulturpflan- 
zen'  p.  72;  Plinius  h.  n.  III  23  JRhaetoriim  et  Euganeorum  Verona);  ne- 
que  idem  is  erat,  qui  patriae  caeco  amore  malam  rem  dissimularet. 
ceterum  in  uinis  notum  est  diuersa  esse  hominum  palata,  ut  de  ipso 
iudicio  poetae  nostri  non  sit  ccrtaudum:  aliis  uina  Rhaetica  non  dis- 
plicuisse  testantur  loci  non  pauci  a  RUngero  dc  Valgio  p.  290  congesti, 
Strabonis  p.  206,  Verg.  G.  II  95,  Plin.  h.  n.  XIV  25  et  67,  Sueton. 
Aug.  77.  iam  hoc  certa  ratiocinatione  inuentum  jjlane  firmatur  Mar- 
tialis  loco  adscripto  in  uol.  I:  uix  ille  de  uinis  Rhaeticis  disserens  de 
'terra  Catulli'  locutus  esset,  nisi  huius  nomen  cum  illis  aliquo  modo 
cohaercret,  h.  e.  nisi  hic  de  eis  scripsisset  opusculum.  ad  quod  etiam 
Varronis  d.  1.  I.  VI  G  locum  refen-e  pronum  est,  quippe  cui  nulla  omuiuo 
similitudo  intercedat  cum  altero  Varronis  d.  r.  r.  I  2,  5  loco:  ex  temeraria 
coniectura  ex  hoc  in  illo  Pacuuium  restituerunt  docti.  putaui  me  laudeiu 
meruisse,  quod  simplici  interpretatioue  usus  procul  ;ircui  arbitrarias 
opiuiones,  quibus  praeterea  priori  Seruii  loco  nil  lucis  atVuuditur.  ueruni 
cnim  uero  Petero  similibusque  nihil  in  his  rebus  est  certum,  nisi  quod 
ccrto   est  traditum.     et  Catullum  librum  prosarium  scripsisse!     ignorarc 


*)  ccce  uaria  doctorum  in  rc  ad  sensum  redeuuto  iudicia.  Sucssius 
Cat.  p.  19  'und  darin  hat  er  eutschieden  liecht,  dass  dio  Polemik  gogou 
Cato  nur  eincm  Prosaiker  angohoeren  kann';  at  oontra  uir  doctissimuB 
IlPetorus  Fleokcis.  ann.  115  p.  749  'uuu  scho  ich  abor  gar  nicht  oin, 
wesshalb  Cato  . .  uicht  auch  in  oincm  Gedichto  von  CatuUus  zuruock- 
gcwicscn  scin  soll'. 


(514  niAUMENTA. 

uidcntnr  iHti,  otiiuii  Calmini  illiiiH  iiniicun)  compoKuiBso  Mo  uf)iiiu;  fri;,''^''^'.' 
UKu'  libriini  qiiciuliini  proHarium  nalde  cclclnatiim  (Mart.  XIV  19G).  nam 
])enicrHC  Milcrtzins  lioc  quoquc  ojiuh  habuitiKC  formam  mctricani  tstatuil: 
rcdarguit  eum  Charisius  p.  81,  24  K.  Calui  uerba  adferens  haece  quorum 
praedulcem  cibum  stomachus  fcrrenonpotcst:  quae  uerba  Holutam  orationem 
])rac  80  fercntia  ununquisquc  semcl  monituH  mibi  concedet  suum  habuiHBC 
locum  in  illo  'dc  iiqniio  frigidao  nsu'  libro,  qiii  ut  iam  titulo  ita  nialcriu 
omnino  abhorrct  a  norsib;i8.     cf.  ct  Hupra  p.   13. 

Dc  fragmentis  iniuria  ad  Catulluni  relatin  eatiB  cst  dictuni  in  uol.  1. 


INDICES. 

[numeri  ad  paginas  spectant.] 


I.   INDEX  LATINITATIS. 


A  interiectio  141 

ab  sede,  a  sedibus  562 

abire  84,  517.     abire  quolubet  176 

adlocutio  inanimntorum  17,  91 

adloqui,  adlocutio  220 

Adonis  (-eus)  182  sq. 

adsiduus  480 

aequor  410 

aer,  aetlier  460,  461 

aerius  430,  507 

Africana  seges  250 

aliquid  esse  68 

alius  jyro  alter  421 

alius  atque  alius  533 

alpha  pi-iuatiuum  389 

amare  95.     amabo  196 

amare  amari  244 

amica  544 

amici  notique  560 

amicitia  581 

amores  103  (221)  • 

an  466 

an,  aut  214 

anastrophe  539 

auime  351 

animus,  aniriia  190  sq. 

antiqui  105,  534 

anus  adicct.  112,  558 

anxius  414 

aptus  177 

arao  402 

aranca,  -neus  131 

arbor  infelix  209 

asyndeton  247,  4r)0 

atque  illc  367.     atque  ita  434 

at  qui  164 

aut  .  .  aut  156 

Basiuni  96 

bellus   159,   167,  539,  556 

benc,  honcsle  317 


bonus,  honestus  296,  306 
bonus,  pcritus  198,  370 
bonus  de  mortuo  543 
bonus  et  magnus  130 

Caedere  c.  compos.  281 

caeca  caligo  415 

candtda  puella  130  sq. 

canus,  candens  365 

caput  carum  et  canum  526 

carmina,  uersus  456 

carta  69 

carum  corpus  460 

castus  331,  445 

camis   146,  578 

centum  96 

cernere,  decerncrc  405 

certe  ego  405 

certus  523 

cinaedus  168,  283 

citus,  citus  202 

classis,  ')iauis  380 

cognitus  317 

colonus  332 

colores  391 

columbae  527 

coniux,  coniugium  524 

conscius  458 

Cortynius  387 

credo  77 

crusare,  crisare  281 

cum  in  contcmptu  584 

cum  j)>o  copula  335 

cupis  i|uod  cupis  318 

currus,  nauis  363 

Cybe(l)lo  340 

Cyronae,  Cyrenf  101 

Oarc  600 

daliui  duo  iuncii  301 

diitiuus  pro  ycnctiuit   424 


ok; 


INDICES. 


(IftfcctuH,  confoctnR  453 

(lefututuH,  dittututus  1H5 

(lo^rCHsuH  399 

(l(!i  rna},mi   1H7 

(l(!i   |»<ir(!iit(;rt  450     ■ 

(l(!lutiis,  diiiituH  580 

(leminutiua  18,  48,  80 

dciis   ItiduH  377 

dosertus  493,  505 

dcsidenuin  75 

desse  405 

deuotus  402 

(lic  190,  484 

dicere  540 

(liligere  99 

doctus  de  poctis  14,   de  Muns  453 

(loloi-  77 

(lominus  (-na)   a  domo   298  sq.,   de 

dcis  359 
doinna  359.     doninium  000 
dum  .  .  dum  330 
duplex  505 

Ebrius,  obriosus  175 

egregius  488 

eheu  555 

ei  datiuus  187 

ei  raibi  553 

om  120,  273 

en  313 

eo  473 

er(i)pere  563 

erus,  era  de  deis  359 

esse   c.  datiuo  pronom.  person.  507 

esse  aliquid  510 

est  omissnm  49,  323 

exaeqimtio  251 

ex  illo  392 

expatrare  186 

Facere  97.    obscene  600.    omisso  id 
154.    ae  aliquid  118.    f.  opus  505 
felix  sis,  uiue  534 
femur  ct  femina  538 
ferrugo  418 
-ficus  424,  450 
figura  etymologica  105,  308 
flagrare,  fragrare  101 
flaua  coma  383 
fluctus  393 
foret  501 
fugit  te  128 
fulgens  511 
fuluor  394 

Grenus  505 
gnatus,  natns  50 


gratus,  ingratuB  pnssiue  545 
gromium  528 

IlesperuH,  liucifcr  328 
hic  adu.  424  sq.,  490 
hic  —  illo  582 
hic  noster  598 

lactarc  caput  344 

iam     -   iam  510 

idem   150 

ilia  120.     ilium  339 

illius  sim.  487 

illud,  pcnis  487 

iinbuere  91,  304 

impiratinus  uniueysrdis   17;» 

impia  facta  103 

in  aliquo  uri  sim.  300  sq. ,  393 

in,  una  cum  399 

in  c.  accus.  420 

incidere  118 

incidit  serino  115 

incolae  dei  418 

incitare  75 

inducere  191 

ineptiae  08,  80 

inprobus  527 

inquit  350 

insidias  struere,  instruere  154 

integer  199  sq. 

inuersio  379 

in  uita  497 

inuolare  170 

io  309,  342 

iocari  70 

iocus  230      , 

inumare  117  {praef.  p.   XV) 

ipsa,  issa  78,  83 

ipse  370,  GOfi 

ita  in  noto  146,  243 

ite  adhortatiue  309 

iugum  524 

lupiter  70 

iura  480 

iuuenis  381 

Laboriosus  70 
lactens  38^ 
lapis  507,  539 
latus  limes  510 
lepor  254 
leuis,  uilis  544 
limen  aetatis  519 
litus,  auxilium  535 
longa  aetas  549 
loqui  504  (558) 


INDICES. 


61 


lucellum  116 
ludere  253,  319,  490 

Magis  546 
magis,  sed  490 
magis  magis  220 

magnus,  commotus  172 

mala  aurea  79 

inala  dicere  564 

mala  puella  122 

male  121 

malus,  infamis  306 

malus  substant.  97,  183,  409 

manare  591 

mane  120 

manere  c.  dat.  et  acc.  109  sq. 

manus  247.    manus  inioctio  204 

maritare  332 

medius  uir  561 

mel  71.     mellitus  83 

messor  metit  441 

miles  517 

milia  c.  (jenef.  319 

mille  96 
mingere  488 
minutus  172 
mirus  532 
misellus  85 
moechus  126 
raonstra  facere  593 
morbus  223 
mortalis  408 
mulier  539 
multus  602 
mulus  564 
mutare  128 

Nec  mirum  163 

negare  se  277 

negatio  duplcx  568 

nei,  ni,  ne  51 

nimis,  nimius  368  .sq. 

nomen  proprium  pro  pronom.  pc 

son.  98  sq. 
non,  nonne  167 
non  homo,  sed  .  .  608 
non  iam  pro  iani  noii  553 
nosse  83,  544 
nouissinius  93  "  • 

nouus  coniunx.  sim.  299 
nox  mortis  96 
nubere  540 
nugae  68 

nullus  pro  non  109 
nunc  155 
nuntium  355 
inisquiim  esso   150 

(JATui,r,ii.s  (.(?.  Itnolin.us.     II. 


sq. 


0   c.  genet.    112.     c.  accus.  85.     in 

altiore  affectu  72 
obscenus  520 

ocnli  83.     ocnlos  sauiari   113 
oliuum  110 
omnes  omnia  314 
omnia  experiri  154 
optatns  372 
optimum  c.  genet.  187 
ora  468 

os  oculique  113  (cf  praef  p    XIV) 
oscitans  169  sq. 

Participia  praes.  act.   cum    nofione 

passiua  396 
passer  74 
pater  151 
pathicns  282 
patruus  547 
pax  515 
peda  276 
pedicare  142 
pendere  385 
per  147  sq. 

perculsus,  percussus  442 
peremnis  74 
pes  nauis  92  sq. 
petere  540 
pipiare  83  sq. 
Fiplius  mons^  593  sq. 
pluraliset  singnhtris  uariant  81,  500 
poenas  poscere  sim.  256 
PoUux  94  gq. 
porrectus  484 
posse  326 
praepositio    ad    altcrum    colon    ad- 

dita  198 
preces  deorum  510 
lirimum  486 
primus  digitus  74 
prior  de  mortuu  486 
r-       prognatus  361 

jyronomen    demonstr.    honcstf    uclat 
165.     pcrson.  rcprtitum  .■{71,  497. 
possess.  in  adtocutionr  omi.ssum  71 
relatiuum  postposHu)n   72 
pro  qno  406 
pupula   .350 

(^iii   teniposfati'  462 
(Hialiscumquc  rehit.  "•> 
que   —  ot  77 
qiiiy  406 
quid?   167,    190 

qiiid     (•omincmonMii,      roninKMnoio 
398  .sq.,  407 

39** 


(;i8 


INDICKS. 


i|iii(l(liiam  (uluerO.   100,.  581   (58(i)    * 

(inidfliiid  mhitrp.  '280.     c.  ijenct.  82 

(|iii(l(liiid  est  ^'SM 

(|iiiiiL'  41 1' 

quis  taiitiis  465  "sq. 

quiiiis  '595  sq. 

quod  [jotui,  quo  potiii  r);j:{ 

quo.  tempoi-0  2U5  (;587,  4y?i) 

R  littcra  'repetita  ;{57 
rarus  "538 
recolerfi  *347 
reddere  467 
reicere  uesteni  479 
Reraus  180,  28G 
rciiocatio  382 
risus  230 
rogare  109 

ros(c)}dus,  roridus  297 
riilDentes  oculi  85 
rumpere  469 
rursus  abundat  348 
ru(^sus  226 

S  littera  repetita  150 
s  finalis  ahiecta  16  sq. 
Sagae  123 
saltus  200,  604 
salue  369 
sanctus  208,  210 
Sa(p'ipho  20G 
scire  186 
scribere  171  sq. 
sed  breuiter  155 
senes  seueri  95 
.  sequi  500 
si  in  obtestationc  552.     in  religio),ic 

551  sq.,  580  •  '      * 

si  dis  placqt  281 
si  sapis  204 
sic  in  uoto  146,  243 
sicine  402 
silua,  arbor  90 

singulariscumpIuralisociatusSl,  500 
sol'  95 

soUloquia  106 
solum.  relinquere  414 
solus  381 
soror  470  sq. 
succisus,  summissus  443 
Syrius,  Assyrius  100  sq. 

Taleutum  128 
tamen  395 
tamenetsi  528 
tangere  127,  533 


tempc  37,3 
;temi»tarc'  125 

tempiw,  cujnd  314 

tendere  oculos  401 

tener  poota  16 

tenere  371  w[. 
■  tept(3  551 

.tiirra,  iiuxilitim  535 

texere  363 

tibi  habe  70 

totus  132,  392 

truductiu  113 

traicctio  18 

tres  560 

turbo  405 

turpe  mihi  est  498 

tuus,  tua  525 

Thy(i)as  446  sq. 

Vacuum,  uanum  398 
uae  413.  .  uae  te  109 
uellea6MM(Zc(«98,574.  (/t'f//sl25.  t'or- 

tilir  103.    lasciue  {ut  ct  nolle)  108 
Veneres  82 
uenustiis  82 
uer  496 

ucrbum  simplex  pro  composito  207 
uerpus  248 
uerus  413,  477 
uester  585 
uiden  ut  304 

uir  532.     pro  uirilitatc  339 
uissere  267 

uiti^im  })ro  uitiosis  150,  152,  185,  248 
uiuere  95.     esse  122 
uix  tandem  323 
ultro  501 
umbrae  473 
unanimus  189,  479 
ungues  iu  auaris   171 
unus,  unus  de  160 
unus  et  uuicus  546 
unus  (et)  perpetuus  96 
uocat  ueutus  92 
uoltur  526 
uorare  204 
uox,  sonitus  343.     uocem   mitterc 

reddero  408 
ut,  ubi  123.     postpositum  110 
uterque  torus  101.    uterque  Neptu- 

nus  192 
utinam  78 
utpote  381 
vtp'  tv  90 

Zonam  soluere  301 


INDlCES. 


619- 


II.   INDEX  SCRIPTORUM. 


Aedituus  5 

Africanus  minor  313 

Aramianus  Marcell.  262 

Apuleru.y  202,  382,  394 

Atlienaeus  464 

Atta  5 

Attius  362,  363,  431 

anctor  ad  Herenniuin  233 

Ausonius  589 

Callimachus  470 

Calpurnius  289 

Caluus  264  sq.,  581,  614 

Q.  Catulus  5 

Cliarisius  304 

Cicero    32,  228,  385,  386,  532,  665 

Q.  Cicero  568 

Ciris  590 

Claudianus  250,  341 

Claudius  Quadrigarius  85 

comicus  incertus  441 

Cornelius  Nepos  317 

Diomedes  1 

Donatus  584 

Egnatius  219 

Ennius  18,  94,  124,  362 

Euripides  lyraef.  p.  XVI. 

Eestus  (Paul.)  224,  301,  310,  457,  594 

Fvu-ius  Ribaculus  13,  21 

Gellius  2,  5,  85,  226,  313,  476,  528 

C.  Gracchus  304 

Grammatici  latini  170 

Ifageni  gradus  398 

lloratius    113,   124,  212,  247,  339, 

361,  406 
llygiuus  405 
incertus-  jjoeta  244 
lustinus  466 
huienalis  86,  249 
Laenius  6  sq. ,  14 
Lucilius    116,    117,    234,   267,  289, 

405.  411,  418,   504,   535   {praet. 

p.  XV  ct  XV J) 
Lucretius  226,  290,  363,  .•(77 


Macrobius  14  , 

Manilius  474 

Martialis  j30,  217,  309 

Naenius  2,- 14,  273 

Nonius  5,  87,  385,  568 

Nouius  608 

Ouidius  85,  86,  417,  49C.,  538 

Paconius  482 

Pacuuii  epigr.  528 

Palladius  3'57 

Petronius  215,  244,  322,  504 

Phaedrus  280 

Placidus  169  {praef.  p.   VI  not.) 

Plautus  70,  231,  486 

Plinius  iun.  63  sq.    maiur  428, '611 

Pompilius  4  sq. 

Porcius  Licinus  5 

Priapea  423 

Propertius  434 

Prudentius  365 

Pupius  560 

Publilius  Syrus  258 

Quintilianus  32  not.,  399 

Sallustius  261 

Seneca  philos.  27,  115,  510,  610 

Seneca  rhet.  285 

Seneca  trag.  124,  357,  393 

Sentius  Augurinus  63  sq. 

Silius  Italicus  365 

Siscnna  87 

Statius  307,  308,  343 

Stephanus  BifZ.  471 

Suctonius  73,   101,  205,  560 

'fcrentius  603 

TibuIIus.232,  289 

tituli  1,  289.    titulorum  carmina  64 

not.,  267 
tragieus  incertus  362 
Valerius  Cato  9  {pntcf.  p.  XIV  \ 
Varro  d.   1.  1.  4  sq.,   220,  547,  591 

sat.  Meu.  20,  568 
Vellcius  Pati-rculus  62 


BINDING  CIIT,  AU6  8  ""tP^ 


PA       Catullus,  Valerius 

6274         Catulli  Veronensis  LAber 

A2 

I876 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY