Skip to main content

Full text of "Censorini De die natali liber"

See other formats 


ein  SBnd^  fiir  bie  Sngenb  oon  Dr.  3S*  ^raejJelilU  SJiit  Sei(§= 
nnngcn  »on  ^"  "^  '  '  '  '  '  -  -  •  •  -  Seinn)anb= 
bonb  A  S.l 

Begteriae  Sugcnb^ 
tnbem  e§  uon  bcj 
§aufe§  au§gcf;t, . 
gorm  beS  lefienbl 


unb  SBtrfungen 
©tcinfo^Icn.  | 
fln  bcn  ^anatl 
tcie  an  be^i  tteuetf 
toic  boS  «Pelat] 
bte  ^{Ijc  unb  ffl 
nod^  bie  bon  <^ 
bic  cinen  fa^Itd^^i 


(5in  93nd^  fn 
nnngen  tjon 
banb  A  a.l 

^eranjuac^fenbcn  S 
naiier  bttngcn,  vti 
Sluffaffung  be§  Stti 


!rn«  unb  miu* 
ufen  outcgejt, 
bc8  elterli^en 
I  niitb  in  ber 
)cnen  ^oitncn 
>alj  unb  bic 
fnu^icit  fi(5 
nb  '©pinne, 
ttpflonsen, 
"  SJeOcwefen, 
lung  bebiirfeu 
{Hufttotionen, 
§  bilben. 


tt 

miffacj. 

mt,  Sei(f)= 
Beiniuanb^ 


®atten"  ber 
unb  ccntiitli(fi 
eiuet  ticfcten 
unb  tietifc^en 

Objeften  bie  9Iufmerriomiett  Teiieit,  oas  wttD  tn  jnjangiofct  ^iouoctet  Deiprocfjeu,  njobci 
bann  au8  bem  fiJCSieHen  %aU  no^  TOSglit^feil  atfgcmeinctc  ®eri4t§punftc  entJuitfelt 
njctbcn.  ^ie  grii^IinGSiJflanscn  unb  anbctctfcit3  bol  ipctbotititn  bilbcn 
notutgemaS  bcn  ©ef^Jtofi^aftoff  be8  ctftcn  9ia^mtttag§.  Sln  bic  Slegenmiitnict  fnilpfcn 
ebenfo  iuteteffonte  (£t5ttetungen  an,  Joie  on  bie  TOoifafet,  an  bie  ©toSmiidCc, 
bie  95Iatttaupcn,  bic  ^t&ten  unb  felbft  bie  Slottloufe  unb  SBcfDcnncflct. 
3lnberetfeit§  btlDen  bie  ©attenotBciten,  UJic  (Sintid^tuno  bet  SScetc,  boS  Clu- 
lieten  unb  ^ftopfen,  bm  SluSgongSpunft  fiit  bie  SBettod^tungen,  fiit  onbcic 
h)iebcr  bic  ^Piljc  be3'  ©ortcnS  unb  bie  nnftautct.  ^ietbel  toerbcn  bic  ©(^utj- 
m.ittel  ber  2;ierc  ttjie  ber^flonsen  crSrtcrt,  ,enblid^  an^  bie  8"^tung  bct 
*45flanjen,  S^^^'  wnl>  Ku&t^floujen  Bef^jrod^cn.  S)ie  tion  D.  ©(^roinbta jljeim 
mit  fiicbe  unb  ©otgfolt  ougflefii^tten  Scidjnungcn  ttogcn  jur  58etanfd)ouIirf|unfl  be§ 
XcEtea  nid^t  unttefentlid^  Bci. 


SBerlog  »on  3.  ®.  tltttbntv  m  Sei<)}ig. 


@ine  3tnleitung  jiir  SSeobac^tung  ber  ^eimifd^en  S^latur 
iu  9Konot«btIbern.  giir  $au5  unb  (Sc^ule  BearBeitet  Duu 
Dbcrte^rer  iB^niljarii  CmtllslJUrg*  3iueite  ^luftage.  9Jiit 
84  gttuftrationeu  na^  Origmatgeid^nungen  Don  grau  §.  Sanb^; 
bcrg.    ^n  OriginatsSeinttjanbbaub  Jf-.  5  — 

SSott  (gicBcnborffS  SBott  „aBem  Oott  toitt  ted^te  ©unft  erhjcifcn"  flC^t  ber 
JBctfaffctbiefeS  Suc^eS  auS.  (5t  hjitt  bic  3u0cnb  onleiten,  bie  aSBunber  ,(in  BnQ  «nb 
Zf)al  unb  ©tcom  unb  gclb"  gu  fe^^en  unb  ju  tjcrflc^cn,  ju  eiflcncn  ©treifsiisen  unb 
Untctfut^unfi^cn  ontcflen.  gfn  brei  ^ol^rcSfreifen  fn^rt  boS  ©ud^  in  immcr  me^r  oer' 
tiefcnbcr  JBcife  in  bie  SRatur  !^incin  unb  biird^  i!^c  fiefien  im  fioufc  cine§  ^aljxei 
^lnburd^.  ©urd^  ^gfru^lingSioeben"  unb  ^©rntefegcn"  jum  „3a;^re8enbe"  fil^rt  cS  im 
erftcn  So^rc  3m  jnjciten  le^tt  c8  uns  ben  „gflu6  unb  bo8  giugt^ol",  bcn  „@umpf 
unb  fcinc  giod^botfd^aft",  bic  „gtcunbc  unb  gfcinbc  bct  ^flonjcn"  Icnncn  unb  fijl^tt  iu 
bos  fieben  ber  *{JfIon5cn,  ii^tc  „©rua^ning,  i:^r  ©d^Iofcn  unb  83till^en"  6etrad^tenb  cin, 
um  mit  einer  Sctrod^tunfl  beS  „6toppeIfeIbcS"  ju  fd^Iicften.  ^tn  britten  3a^re  Wirb 
bo8  „ern)ad^cn  ber  giatur"  Begrii&t,  bie  „6bung  unb  ba8  ©eeufer",  bic  „5SBiefe",  h)tc 
bct  „2felbrain  unb  boS  JRoggcnfcIb"  ntit  i^^cm  rei^en,  uncrfcfidpflid^en  fietcn  Bctradjtet» 
S)ic  „gfeinbc  ber  ^ftonjennjelt"  bieten  meitercn  reid^en  ©toff,  iinb  Ivic  SBctrot^tnng  ber 
„(5intt)interuug"  leitet  ubcr  ju  bem  otfd^IieBenbcn  „9JildEbUdt"  auf  ha^  „fieBeu  ber 
^jjflanien".  S)ie  bou  bcr  ©attin  beS  SScrfaffcrS  nad^  ber  S^otur  gejcid^ncten  SlbBilbungcn 
bilben  cincn  ebenfo  nii|Ii(^en  mie  onfprec^cnbcn  ©cftmud  beS  S3ud^e2. 

|etmatklan0e  att0  bentf(^en  taen. 

t5ur  jung  unb  alt  au^gcma^lt  bon  ®$iav  Saljnljarbt* 
SDltt  95uc!^f(!^mudE  don  Uotot  ^nsty* 

I.  HuS  ^Jiatfd^  unb  ^elbc.     3licbcvbcutfd()c  ©ebtd^tc  unb  ersa^fungctt. 
II.  9lu3  aHcbcnfiur  unb  SBatbcSgrunb.    SJllttetbcutfd^e  ©cbic^te  u.  ^rjSl^fungen. 
in.  !lu8  ^od^fanb  unb  ©d^neegebirg.     Obctbcutfd^c  ©ebtt^tc  uub  erja^fungcn. 

3u  Kinftfcrifd^m  Umfd^fag  gc^cftct  je  ca.  2  m.,  gebunben  ca.  2  ^e.  60  ipfg. 


DflS  ©u(^  toiU  ein  bcutfd^cS  $ou86ud^  locrben.  3)enn  ba$  Seftc  ouS  ber 
ajlunbortbit^tung  mit  i^rer  urmitd&flgen  ficbenbigfeit,  mit  bcr  Kroft  unb  bod^  oud^  njlcber 
bcr  Sort^eit  i^rer  (Smpfinbuug,  mit  ber  fptubclnbcn  fiuftigfcit  unb  bem  flnnigcn  Srnft 
tl)re8  (5Jeraiite8  :^at  eln  9led^t  ouf  biefe  ©tcllc.  3n  i^r  fpicgelt  fld^  bic  (Sigenart  beS 
beutfd^en  aSefcnS,  bo3  bei  oaer  ©in^eit  bod^  eine  rtunberBorc  SWonnigfaltigfeit  oufiueift. 

®ic  acit^nttngcn  tfon  9io6ett  (sngclS  geftoltcu  iKotiDe  ber  SJic^tungen 
feiufinnifl  au8,  fobofe  fie  al8  ftunflwetfc  felbftfinbigcn  SBctt  ^abeit. 


Jum  miiM-Hnfetridit 

i|l  tm  SJerlagc  t>on  33.  ®.  Seubner  in  Scipjig,  ^ojlfra^e  3,  er= 
fd^icncn  unb  burt^  allc  ^But^^anbtungcn  ju  bcjic^cn: 
Hhibti,   fiurl,  2)i5pontionen  §u  bcutfc^cn  Slufidfecn  ^lr  bie 
2;ertia  bcr  :^5^crcn  fic^^ranftatten.    2  SSfinbdbcn.    8.    ge^.  jcbc^ 
95onbd&cn  .^2.— 
I.  Sonbd^cn.    [KYI  u.  228  ©.]    1884.    n.  ©inbc^en.    [XX  u.  »«  6.]    1888. 
€lj0l£tJtu$,  Dr.  ^.,  ^rofcffor  am  ^ncip^Sfifd^en  ©^mnafium  ju  ^dnigg^ 
bcrg  i.  ^r.,  2)i^poiitioncn  unb  SKatcrialtcn  ju  bcutfc^cn 
9lufffi^cn  flber  X^emata  fflr  bic  beiben  crflcn  ^lagcn  l^dl^crcr 
fie^ranftattcn.     SSicr   ^cftc   in    jtoei   S3finb(^cn.      SBo^^tfcilc 
STuflagcn.    8.    1898.    ^e\>e§  ^eft  ge^.  .fC  1.— 
I.  8b(^cn.  1.  $eft.  il.  Slufl.  [XXI  u.  160  ©.]in.  Sbt^en.  i.  ©eft  9.  «ufl.  [Xintt.2i8@.] 
I.      —     2.    —    11.  8lufU[Vu.@.161— 326.]1II.    _     2.    —     9.  ?Iufl[VIu.©  219— 890.] 

praftifc^c    5tnleitung    jur    ^bfaffung    bcutft^cj 

Stufffi^c  in  ^ricfcn  an  cincn  jungcn  grcunb.     6.  ?tuft. 
u.  194  ©.]     8.     1893.     gc'^.  .^2.40. 

ftrumbttrf;,  Curl  IJulius,  Obcrtc^rcr,  bcutfd^c  Stnffgfee.    gflr  bi 

untcrcn  .^taffcn  p^crer  Sc^ranftattcn,  fotoie  fur  SSoI!3-,  ©ilrge 

unb  «Olittctfd^utcn.    Sn  8  SSanbd^cn.    gr.  8.    gcl^.  je  JC  1.6 

I.  «anbd^en:  erja^Iungen.    [X  u.  188  ©.]    1890. 

II.        —        a3cfd^tetBungenunb6c^ilbcrungen.  [Xu.  184S.3  11 

ni        —        Snefc.  [XiVu.200€.]  1892.  [3nSein»anb  fle6.a. 

b.  Z.:  JBricfc  fur  ftnaben  unb  3»4bc^cn.   Qtf>.  JCi.- 

fUi^er,  Dr.  ;Xb0lf,  @QmnafialIeI)rcr,  ^raftifc^e  Stnlcttung  ju 
SScrmcibung  bcr  ]^auptfo(^Iid^ftcn  ^rcl^Ier  in  Slnlag 
unb  Stu§fu!^rung  bcutfdjer  5lufffi|c  fur  bic  Sc^ulcr  b 
mitttcrcn  unb  obercn  ^loffcu  bcr  ©^mnaftcn,  Slcolfc^ulen  un 
anbrcr  J5I|ercr  Se^ranftatten,  foiDlc  jum  ©elbjtftubium  bci 
SSorbcrcitung  ouf  f^riftlic^e  $riifungen  im  3)cutfcl3cn.  2.  Stuflagi 
9^cu  bcarbeitet  bon  Dr.  Dtto  fiijon.  [88  6.]  gr.  8.  189^ 
fart.  JC  1.— 

menge,  Dr.  ^orl,  9ffcftor  beg  ^rog^mnafiumS  §u  5Bopparb,  au^ 
fil^tlic^c  S)tg<}ofitionen  unb  SKuftcrcntmiirfc  5 
bcutfc^cn  9tuffa|cn  fur  obere  Staffcn  p^crcr  fic^ranjtafte 
[XX  u.  215  ©.]     8.     1890.     Qtf):  JC  2.— 

mmimumi,  Dr.  5uliu$,  ^ircftor  be§  jRcalg^maafiumS  juOfterobe  0/^.; 
t]^eorctifc^=^raftifd^c9(nteitung5ur3lbfaffungbcutfd^c 
2luf f  fitJC  in  Sflegctn,  3)ZuftcrbetfpieIcn  unb  2ii»^ofitioncn  bcfonbcr: 
im  2(nfc^Iufe  an  bic  Seftiirc  ftajfifd^cr  SBcrfc  nebft  2tufgab( 
-  p  ^laffcnarbcitcn  fiir  bte  mitttercn  unb  obercn  ^laffen  ^^cn 
©c^ulcn.   6.  3tuftagc.    [XVI  u.  548  @.]   8.    1897.   ge^.  UK3.6o: 

HtUrii^,  Dr.  j^crnmnn,  Dberlcl^rcr  in  K^cmni|,  bcutfc^c  ?[liufter 
ttufffi^e  fiir  allc  Slrtcn  ^a^erer  ©d^ulcn.    [X  u.  268  8.]  gr. 
1899.    ©oucr^oft  gcb.  .fC  2.40. 

3urb0rg,  Dr.  f.,  ©^mnariallcl^rcr  in  S^^^f^^  l^unbcrt  %fftmatd 
fur  beutfc^c  9tufffi|e.  ©in  ^itfSbuc^  fiir  bcn  bcutfc^cn  Untcr= 
ric^t  auf  ber  (Sefunbancr«@tufe.  [64  ©.]  8-  1881.  fort.  ^^  —.60. 


9ENS0RINI 

DE    DIE    NATALI    LIBER 


RECENSUIT 


FRIDERICUS   HULTSCH. 

I 


•  •  •   • 


••  •••  .*. 


LIPSIAE 

IN   AEDIBUS    B.  a.  TEUBNERI. 
MDCCCLXVII. 


^^"cx'^^ 


^r^A 


\ 


4 


mpsiae:  ttpis  b.  g.  teubxeki. 


•> 


ri 


'^t. 


CAROLO  HALM 
AUGUSTO  WILMANNS 


D  •  D     D 


PRAEFATIO. 


Censorini  recognoscendi  ut  consiliiim  caperem 
factum  est  Cakoli  Halmii  beneficio,  qui  ante  hos 
quattuor  annos,  cum  Misniam  convenissent  Germa- 
niae  viri  philologi;  obtulit  mihi  suum  Censorini 
exemplum;  in  quo  variam  codicis  Darmstadiensis 
scripturam  diligentissime  adnotaverat.  Namque,  ut 
fere  fit,  postquam  Ottonis  lahni  cura  Censorini  liber, 
vulgo  pessime  edituS;  mirum  quanto  emendatior  pro- 
diit  ex  codicibus  Darmstadiensi  et  Vaticano,  tamen 
satis  ampla  variae  scripturae  copia  omissa  erat,  cuius 
si  ratio  haberetur,  multos  locos  adhuc  minus  recte 
editos  corrigi  posse  viderat  Halmius.  Itaque  ego 
summi  viri  auctoritati  libenter  obtemperans  Censo- 
rini  librum  ita  recensere  institui,  ut,  quantum  fieri 
posset,  ipsam  antiquam  codicis  Darmstadiensis  scri- 
pturam,  non  recentiorem  illam  quam  alia  manus  in 
eundem  librum  passim  intulit,  tamquam  certissi- 
mam  ducem  sequerer.  Quam  rationem  ita  facillime 
omnibus  probatum  iri  existimabam,  si  et  antiquae 


TI  ^^PRAEFATIO. 

scripturae  varietas  et  altera  illa  quam  dixi  con- 
textus  forma  plene  ac  perspicue  in  adnotatione  ap- 
poneretur.  Itaque  pergratum  contigit  ut  AuGUSTUS 
WiLMANNS,  cuius  amicitia  non  in  hac  una  re 
prompta  mihi  ac  parata  fuit  Romae  commoranti; 
sponte  concederet  commentarios  suos  quibus  omnem 
e  codice  Vaticano  varietatem  sedulo  exscripserat. 
Hic  enim  liber,  ut  cum  Darmstadiensi  fere  ubique 
consentit,  ita  in  dissensu  plerumque  sequitur  alte- 
ram  illam  recentiorem  manum. 

Hanc  quidem  vetusti  cuiusdam  interpolatoris 
operam,  paucissimis  locis  probandam  (ut  p.  25;  16. 
jS6;  20);  cum  secuti  essent  priores  editores  pleriquC; 
plurima  sane  indicia  mendorum  quae  antiquitus  in 
Censorini  librum  irrepserant  quodammodo  oblita  et 
occultata  fuerunt.  Postquam  vero  omissis  his  ina- 
nibus  commentis  Otto  lahnus  reverti  coepit  ad  pri- 
mariae  manus  vestigia,  multa  olim  immerito  spreta 
aut  neglecta  ex  hac  ipsa  auctoritate  corrigi;  alia 
probabili  coniectura  sanari  potuerunt,  nonnulla  ta- 
men  quae  gravius  corrupta  essent  intacta  relin- 
quenda  fuerunt.  Et  maxime  lacunarum  notas  sae- 
pius  poni  oportuit  quam  antea  factum  erat.  Quo  e 
genere  ut  unum  afferam,  apparet  cap.  xiv  (p.  25, 
17)  verba  turbata  quae  duo  cet.  non  posse  ea  ra- 
tione  sanari  quam  Ludovicus  de  lan  iniit  in  com- 
mentariis  Monacensibus  qui  inscribuntur  Gelehrie 
Anzeigen  (tom.  XXIV  p.  211  ss.).  Nam  cum  de 
duodenis  annorum  hebdomadibus  in  aetatem  huma- 


PRAEFATIO.  VII 

nam  incurrentibus  antea  scriptum  sit,  non  potuit 
quasi  maius  quiddam  subiungere  Censorinus  aiqiue 
ad  decies  sepienos  aiinos  (viiam)  posse  —  proferri. 
Immo  verba  quae  duo  initium  fecerunt  sententiae 
-alicuius  nunc  truncatae,  qua  scriptor  primum  Sta- 
seae  et  Etruscorum  placita  de  duodecim  hebdoma- 
dum  spatio  bre\iter  comprehendit  et  de  his  nescio 
quid  adiecit;  tum  aliam  quandam  opinionem  protu- 
iit,  ex  qua  brevius  etiam  spatium  concederetur  vi- 
tae  humanae;  tamen  homines  aeiaiem  suam  (haec 
enim  fere  extrema  in  lacuna  exciderunt)  ad  decies 
sepienos  annos  posse  —  proferre.  Praeterea  obiter 
commemoro  in  Livii  loco  quem  Censorinus  cap.xvii 
affert,  si  sub  finem  (p.  33;  8)  post  saeculi  addideris 
modum  (coll.  p.  32;  19.  32;  1);  hanc  orationem  obli- 
quam  non  alienam  videri  a  reliquis  quae  intercide- 
rint.  Cuius  loci  similitudine  paulo  post  (p.  35;  2) 
nescio  an  scribendum  sit  si  quis  credii  ludis  saecula- 
rihus  saecula  ierminari. 

Contrariam  hiatibus  scripturae  labem,  glosse- 
mata  dico  ab  interpolatoribus  inculcata;  vix  minus 
saepe  notare  debui,  ac  saepissime  quidem  in  frag- 
mento.  Ut  p.  57,  10  verba  et  poploe  anafora  dicun- 
iur  non  tam  propterea  seclusi;  quod  intellegi  ne- 
quirent;  sed  quia  illum  qui  ea  scripsit  voluisse 
putarem  ei  populo  canaphora  dicuniur ,  eiusmodi  au- 
tem  mira  sententia  non  tribuenda  esse  videretur 
ipsi  compilatori  fragmenti.  Sed  notanda  est  et  ap- 
pellatio  quae  hoc  loco  signis  zodiaci   imponitur  et 


VIII  PEAEFATIO. 

forma  Kavaqpopa  adhuc  non  cognita  nisi  ex  Hesy- 
chio.  Ahud  Graecum  vocabulum  nondum  receptum 
in  nostra  lexica  latet  in  glossa  quae  paulo  ante 
(p.  57,  2)  primum  margini  adscripta  fuit,  tum  in 
contextum  verborum  illata.  Ubi  dubitari  non  potest 
quin  recte  aniisioechoe  scripserit  lahnus  Isaacum 
Vossium  secutus;  quod  autem  in  codice  sequitur 
antiscepe,  id  nec  anioeci,  ut  suasit  Carrio,  nec  Lach- 
mannianum  aniiscioe  fuisse  videtur,  sed  id  ipsum 
quod  Nunnesius  interpretatus  est  qui  aversi  contra- 
rios  polos  specieni:  at  vero  hoc  non  est  barbarum 
aniiscepae,  ut  ille  voluit,  sed  antiscopoe  sive  Grae- 
cum  dvTiCKOTTOi.  Denique  etiam  apud  ipsum  Cen- 
sorinum  insolitam  formam  Graecam  Haimio  monente 
e  codice  restitui,  enneaeieris  p.  37,  12,  cui  similia 
sunt  evveaeiia  et  evveaexric,  de  quibus  vide  Din- 
dorfios  in  Stephani  thesauro. 

Monent  me  haec  Graeca  ut  paucis  significem, 
quam  normam  et  in  Graecis  vocabulis  et  in  nume- 
ris  scribendis  secutus  sim.  Nam  cum  ex  utroque 
genere  permulta  pro  brevitate  libri  reperiantur  apud 
Censorinum,  minime  ea  res  neglegenda  videtur. 
Primum  autem  hoc  mihi  persuasum  esse  profiteor, 
certam  legem  neque  alios  scriptores  plerosque  nec 
Censorinum  sibi  sanxisse,  ex  qua  et  numeros  aut 
notis  aut  litteris  et  Graeca  aut  Graecis  aut  Latinis 
ductibus  scriberent;  sed  regulas  quidem  fuisse  ali- 
quas,  nequaquam  tamen  immutabiles.  Tum  negari 
non  potest  veteres  librarios  in  describendis  codici- 


PRAEFATIO.  IX 

bus  multa  suo  arbitrio  variavissO;  at  certe  eo  pau- 
ciora  quo  vetustiores  sunt  libri  manu  scripti.  Ita 
cum  hac  etiam  in  re  secundum  antiquissima  ve- 
stigia  Censorini  librum  ediderim,  minime  equidem 
affirmem  in  omnibus  me  ipsius  scriptoris  manum 
repraesentasse;  hoc  tamen  facile  concessum  iri  ar- 
bitror,  nullam  aliam  rationem  inveniri  potuisse, 
qua  propius  ad  verum  accederetur.  Nonnullis  au- 
tem  locis  ipsa  codicis  menda  indicio  fuerunt  alia 
oHm  scripta  fuisse.  Velut  p.  44,  27  recte  in  codice 
exstare  videtur  annos,  quod  suspensum  fuit  ex  com- 
putaruni  vel  simili  quodam  verbo  nunc  in  maiore 
lacuna  omisso ;  iam  cum  huic  accusativo  bis  in  co- 
dice  appositum  sit  quadrigenii ,  dubitari  vix  potest;. 
quin  utroque  loco  CCCC  invenerit  librarius  easque 
notas  imperite  in  litteras  transcripserit.  Eadem  de 
causa  p.  37,  7,  ubi  primum  est  in  codice,  emenda- 
tae  vulgo  scripturae  unum  praetuli  notam  i,  quae 
nisi  olim  locum  obtinuisset,  qua  tandem  ratione 
illud  mendosum  primum  oriri  potuit?  Quamquam 
non  me  fugit  relinqui  ut  hoc  statuatur;  ab  ipso 
scriptore  positum  esse  unum,  idque  postea  in  no- 
tam  mutatum,  denique  e  nota  primum  iactum  esse, 
Sed  ne  in  minutias  aberrem,  nihil  nisi  in  re  dubi- 
tationis  plena  probabiliorem  rationem  amplecti  vo- 
kii,  cum  ipsam  veram  invenire  non  liceret.  De 
Graecis  vocabulis  unum  hoc  addo,  Censorinum  multo 
pkira  Latine  quam  Graece  scripsisse  videri ,  siqui- 
dem  recte  lahnus  dimidio  fere  rarius  quam  priores 


X  PRAEFATIO. 

editores  Graeca  admisit,  ego  porro  codicis  vestigia 
persecutus  ex  his  Graecae  scripturae  reliquiis  plus 
dimidiam  partem  in  Latinas  litterarum  formas  re- 
duxi. 

Ad  ea  quae  imis  paginis  ad  singulos  quosque 
locos  adnotavi  perpauca  hic  sunt  addenda.  Cum 
Urlichsius  in  annalium  quibus  tituhis  est  Eos  vol.  II 
(p.  456  ss.)  nonnuUas  varias  scripturas  e  codice 
Darmstadiensi  protuHsset,  postea  rogatus  ab  Halmio 
eosdem  locos  denuo  inspexit  eaque  quae  discrepa- 
rent  ab  Halmii  collatione  cum  hoc  per  litteras  com- 
municavit.  Ex  his  subsidiis  ea  quae  pertinerent 
ad  extremas  fragmenti  paginas  in  corrigendis  pla- 
gulis  adhibere  potui;  ex  priore  autem  partC;  qua 
lahnianae  editionis  paginae  primae  sex  collatae 
erant;  haec  tantummodo  ad  nostram  adnotationem 
addenda  sunt:  p.3;  1.  celato  i>,  p.4;  3.  conparatum 
D,  5.  beatej  unci  notam  sub  extrema  e  addidisse 
videtur  manus  secunda;  p.  5;  6.  institutique  ^  17.  iit 
D  (at  idem  genamur  habet;  ut  editum  est,  non  ge- 
nemuf),  21.  inquis  D ,  inquid  d,  p.  6,  1.  preter|** 
dei  Dj  preterea  |  dei  d.  —  Ut  reliqua  persequar, 
iterum  grata  memoria  repetenda  est  Caroli  Halmii^ 
qui  cum  etiam  eam  operam  in  se  suscepisset  ut 
plagulas  typis  expressas  perlegeret;  multos  locos 
sua  coniectura  correxerit.  Ex  quibus  cum  plera- 
que  suis  locis  adscribi  potuerint,  hic  restat  ut  com- 
memoretur  p.  8,  6  conformat  et  p.  35,  21  id  cor 
(omisso  que)  coniici  ab  Halmio,  tum  p.  40,  1  eidem 


PRAEFATIO.  XI 

non  tam  T.  omissum  videri,  quam  id  ipsum  ex  et 
corrupto  eliciendum.  Idem  suasit  ut  p.  8;  14  cal- 
facto  e  codice  ederem  coll.  Quintil.  1,  6,  21,  et 
fragmenti  locum  adhuc  desperatum  qui  est  p.  Q^^ 
20  s.  recepta  e  Vaticano  scriptura  numerorum  ita, 
ut  nunc  editum  est,  distinxit.  Meminerat  etiam 
Censorini  sui  Otto  lahnus,  et  quaerenti  mihi  ami- 
cissime,  ut  solet,  rescripsit  p.  QQy  1  Parnasiae  sibi 
legendum  videri;  praeterea  p.  6,  9  Lachmanni  con- 
iecturam  ad  cereos  commendari  similibus  Plutarchi 
(an  seni  cet.  cap.  9)  et  Senecae  (de  brev.  vit.  20 
extr.)  locis.  Consulto  omisi  ad  p.  23,  12  afferre 
coniecturam  H.  Wittichii  Persicum  pro  Pyihicum 
suadentis  in  Philol.  vol.  XX  p.  431,  quoniam  non 
credibile  videbatur  unum  Censorinum  Persici  ne- 
scio  cuius  stadii  notitiam  habuisse  a  totius  anti- 
quitatis  memoria  plane  alienam.  P.  38  versum 
tertium  cum  relegerem,  in  mentem  mihi  veniebat 
proxima  est  hanc  [pctaeteridd)  magnitudine  cet.;  sed 
obloqui  videtur  ipse  scriptor,  qui  paulo  post  haec 
annorum  magnitudo  dederit.  At  locus  qui  est  p.  51,  3 
dubito  num  satis  sanatus  sit  Lachmanni  medela 
egregia  illa  quidem  ad  sensum,  sed  paulo  remo- 
tiore  a  litterarum  ductibus.  Servata  igitur  libro- 
rum  scriptura  paucisque  litteris,  quae  faciilime 
intercidere  potuerunt,  additis  legendum  videtur  id- 
que  similitudo  testatur  usus  militaris.  Denique  in 
fragmenti  p.  60,  7  quidni  codicis  ductus  uaRiae  ct 
olim    fuerint    variat,    quod    verbum    eodem    sensu 


XII  PRAEFATIO. 

p.  59,  24  legimus?  —  Ludovici  de  lan  coniecturaS; 
quas  passim  in  adnotatione  citavi,  repetivi  e  cen- 
sura  lahnianae  editionis  quam  scripsit  in  commen- 
tariis  qui  supra  p.  vi  laudati  sunt. 

Descripsit  etiam  Halmius  mihique  misit  codicis 
Bernensis  87  anno  Miiii  exarati  eam  partem  quae 
fragmenti  cap.  v — viii  continet.  Usus  erat  eodem 
iibro  Otto  lahnus  (v.  praef.  p.  xxi,  unde  corrigas 
p.  74  sec.  XI  pro  sec.  XV^\  sed  non  alienum  vide- 
batur  Halmii  apographum  cum  nostra  editione  con- 
ferre,  a  qua  quae  differant  haec  sunt:  p.  60;  17. 
Ex  libro  Censorini  de  geometrica.  Greometrica  est 
€et.         19.   suis]   sui ,  ui    V        20.   et  hdbet  ut  d  V 

21.  Deformis  coniinuo  versu  22.  nota]  nata 
m.  1,  ui  DV,  natura  super  versum  23.  Lineae  ac 
:finis,  ui  DV  p*  61,  1.  posita  et  summissa  est. 
Quod  longitudinem  tantum,  ut  DV  3.  finis  li- 
neae  sup  plana,  ut  DV        4.  sup         8.  hae,  ut  V 

sint,  ut  BV  his,  ui  D  9.  supra  om..,  su- 
per  super  vs.  add.  m.  1        11.  tum]  tantum,  ut  DV 

12.  ea  linea]  aliaena,  smiliter  ac  DV        grece 

13.  angelus  17.    comprehensa         20.    immissa 
21.  Emicyclum;    ut  DV        Entigramae    m.    1, 

j  ex  i  fecit  eadem  manus,  similiter  atque  in   V 
22.  tetragonum  q^  •iiii-         p.  QQ,  2.  duo]    -ii- 
3.  Ortogonium;  ut  V^        4.  Ampigonium.  quod  ha- 
bet  idem;   ut  V        5.  oxigonium,  rectius  quam  DV 
6.  Quadrilaterum;  ut  DV        7.  omnia  •iiii-  la- 
tera  habet;  similiter  ac  DV        8.  EteromeceS;    ut 


PRAEFATIO.  XIII 

BV        rectos  om.  cum  DV        9.  rubos;  ut  DV 
10.  similes,  ut  DV        12.  aequaliter  aut  omne  quae 
rectis,   smiliier  ac  V        Rapedia,   ut  D  et   V  corr. 

13.  Parelle  lineae,  partim  rectius  quam  DV 
16.  geometriarum ,  ut  dV      quinque]  -v-         17.  ad 
oranem;  ut  DV        18.  medio]  nodo  et  superscr.  mo 

20.  lineam,  omisso  rectas,  ut  DV        p.  63;  1. 
immissa        duos  rectis   pares   fecerit;    ut  DV 
4.  adempta        5.  paria  sunt:    haec  exirema  sunt  in 
codice. 

Litterarum  formas  quae  sunt  in  codice  Darm- 
stadiensi,  quatenus  fieri  potuit,  similibus  typis  ex- 
primendas  curavi,  quo  et  accuratior  vetusti  illius 
libri  imago  effingeretur  et  nonnuUorum  mendorum 
origo  facilius  cognosceretur.  Non  licuit  tamen  in 
litteris  F  et  L  reddere  illud  codicis  proprium,  quod 
altera  infra  longius  deduci,  altera  supra  emergere 
solet,  et  Y  quoque  plerumque  infra  descendit.  Re- 
scripsit  mihi  de  his  rebus  ambigenti  singulari 
comitate  Carolus  Bossler  atque  etiam  codicis 
fere  dimidiam  paginam  accuratissime  depictam  ad- 
didit,  pro  qua  opera  ad  propositum  meum  utilis- 
sima  debitas  hic  refero  gratias. 


D  est  codex  Darrastadiensis  166  saec.  VII. 

d  in  eodem  manus  correctoris. 
V  codex  Vaticanus  4929  saec,  X. 

V^  manus  correctoris  eiusdem  aetatis. 
m.  rec,  tertia,  passim  etiam  quarta  quaedam  manus 
recentior. 
*  spatium  litterae  erasae. 
I    finis  versus  in  codice. 


C  OREIGEND  A. 

no  pro  Antonio 
50,  19  M'.  pro  M.  propagata  c  codicibus  scriptura. 


p.  46,  16  Antonino  pro  Antonio 
M. 


CENSORINI 

DE    DIE    NATALI   LIBER 
AD  Q.  CAERELLIUM. 


CENSORINUS. 


JVlunera  ex  aiiro  vel  qiiae  ex  argento  nitent,  caelato  1 
opere  quam  materia  cariora,  ceteraque  hoc  genus  blandi- 
menta  fortunae  inhiat  ille  qui  vulgo  dives  vocatur:  te  au- 
,1       tem,  Quinte  Caerelli,  virtutis  non  minus  quam  pecuniarum 
I    5  divitem,  id  est  vere  divitem,  ista  non  capiunt;  non  quod  2 
eorum  possessionem  vel  etiam  usum  a  te  omnino  abiece- 
ris,  sed  quod  sapientium  disciplina  formatus  satis  liquido 
conperisti  huius  modi  sita  in  lubrico  bona  malave  per  se 
non  esse,  sed  tiuv  juecuuv,  hoc  est  bonorum  malorumque 
i  10  media  censeri.    haec,   ut  comicus  ait  Terentius,  per-S 
I       inde  sunt  ut  illius  est  animus  qui  ea  possidet; 
qui  uti  scit  ei  bona,   ilii  qui  non   utitur  recte 
mala.    igitur  quoniam  quisque  non  quanto  plura  possi- 4 
det,  sed  quanto  pauciora  optat,  tanto  est  locupletior,  opes 
15  tibi  in  animo  maximae,    et  eae  quidem  quae  non  modo 
bona  generis  humani  praecedant,    sed  quae   ad  deorum 
I       immortalium  aeternitatem  penitus  accedant.    quod  enim 
I       Xenophon  Socraticus  dicit,  nihil  egere  est  deorum,  quam 
minime  autem  proximum  a  diis.   quare  cum  dona  pretiosa  5 


iNCipiT  LlBeR    aLlub    B,    InCIPIT  LIBER  |   CENSORINI  AD  •  Q  •  | 

CERELLIVM  V  2.  opeRe  1  quam  Z),  non  post  opeRe  in  marg. 
adscr.  d,  opere  |  nonnunquam  V  ceieRa  quae  D  3.  in- 
lii«n^  hi  (ant  hi  dinras.)  B,  inhiant  M  V,  inhiat  is  Carrio 
diuites  d  V  uocantur  V  4.  qu*nte  {erasa  i)  V  6. 
BBiceRis  Z),  corr.  d  8.  *iTa  {erasa  s)  D,  ita  V  9.  esse 
***TUJv  Z),  T  super  primam  litteram  erasam  add.  d^  esse  sed 
TOJV  V  10.  Ter.  Heaut.  /,  2,  21  s.  11.  illius  J)V,  tul- 
lius  d        12.  ei  i)F,    unde  ductu  iransverso  addito   ct  fecit  d 

15.  maxime  DV         ea   V  m.  2         17.  inmortalium  V 
paeNiTus  JD        18.  ♦e^eRe  B,  aegere  d        19.  bi*\s  -D,  diis  V, 
deis  vulgo        pRaeTiosa  I) 

1* 


4  DE   DIE  NATALI   CAP.  II. 

neque  tibi  per  animi  virtutem  desint  nec  mihi  per  rei 
tenuitatem  supersint,  quodcumque  lioc  libri  est  meis  opi- 

6  bus  comparatum  natalicii  titulo  libi  misi.  in  quo  non,  ut 
plerisque  mos  est,  aut  ex  ethica  parte  philosophiae  prae- 
cepta  ad  beate  vivendum ,  quae  tibi  scriberem ,  mutuatus  5 
sum,  aut  ex  artibus  rhetorum  locos  laudibus  tuis  cele- 
brandis  persecutus  (ad  id  enim  virtutum  omnium  fa- 
stigium  ascendisti,  ut  cuncta  ista,  quae  vel  sapienter 
monentur  vel  facunde  praedicantur,  vita  moribusque  su- 
peraveris),  sed  ex  philologis  commentariis  quasdam  quae-  lo 
stiunculas  delegi ,  quae  congestae  possint  aliquantum  vo- 

7  lumen  efficere.  idque  a  me  docendi  studio  vel  ostentandi 
voto  fieri  non  praedico,  ne  in  me,  ut  vetus  adagium  est, 

8  iure  dicatur  sus  Minervam.   iam  vero  cum  tuo  collatu 
scirem    me  plura   didicisse,    ne  beneficiis   tuis   viderer  15 
ingratus,   nostrorum  veterum  sanctissimorum  hominum 

9  exempla  sum  secutus.  ilU  enim  quod  alimenta,  patriam, 
lucem,  se  denique  ipsos  dono  deorum  habebant,  ex  omni- 
bus  aliquid  deis  sacrabant,  magis  adeo  ut  sese  gratos 
adprobarent  quam  quod  deos  hoc  arbitrarentur  indigere.  20 

10  itaque  cum  perceperant  fruges,  ante  quam  vescerentur 
deis  libare  instituerunt,  et  cum  agros  adque  urbes  deorum 
munere  possiderent,  partem  quandam  templis  sacellisque, 
ubi  eos  colerent,  dicaverunt:  quidam  etiam  pro  cetera 
corporis  bona  valetudine  crinem  deo  sacrum  pascebant.  25 

11  ita  ego,  a  quo  plura  in  htteris  percepi,  tibi  haec  exigua 
reddo  libamina. 

2  Nunc  quoniam  hber  de  die  natali  inscribitur,  a  votis 
auspicia  sumantur.  itaque  hunc  diem,  quod  ait  Per- 
sius,  numera  meliore  lapillo,   idque  quam  saepis-  30 


4.  ex  ethica  Manutius,  exhica  I),  hic  a  F  5.  seate 
J)  6.  Locus  jD  9.  moNeTUR  D  raciiNbae  I)  11.  con- 
geste  F  13.  non  fieri  V  abgagium  {prior  Cf  ex  q  facta 
esse  videtur)  D,  elogium  V  14.  iam  vero]  ucro  Z),  docere 
V,  verum  lahnus  15.  benificiis  V  18.  habebam  V^  corr. 
m.  2  19.  sese  g-ratos  Halmius,  se  gRegaTos  D,  se  gratos  V 
20.  6****  D,  diis  d  aRBiTRaRCTUR  iNbe^eRe  D  22.  ajque  D, 
atque  V        29.  sumaTUR  D      Pers.  2,  1        30.  sepissime  V 


DE   DIE  NATALI  CAP.  III.  O 

sinie  facias  exopto,    et,    quod  idem  siibiungit,    funde 
merum  genio. 

Hic  forsitan  quis  quaerat,  quid  causae  sit  ut  meruni  2 
fundendum  genio,  non  hostia  faciendum  putaverit.  quod 
5  scilicet ,  ut  Varro  testatur  in  eo  libro  cui  titulus  est  Atti- 
cus  et  est  de  numeris,  id  moris  institutique  maiores  nostri 
tenuerunt,  ut,  cum  die  natali  munus  annale  genio  solve- 
rent,  manum  a  caede  ac  sanguine  abstinerent,  ne  die 
qua  ipsi  lucem  accepissent  alii  demerent.     denique  Deli  3 

10  ad  Apollinis  genitoris  aram,  ut  Timaeus  auctor  est,  nemo 
hosliam  caedit.  ilhid  etiam  in  hoc  die  observandum,  quod 
genio  factum  neminem  oportet  ante  gustare  quam  eum 
qui  fecerit. 

Sed  et  hoc  a  quibusdam  saepe  quaesitum  solvendum 

15  videtur,  qui  sit  genius,  curve  eum  potissimum  suo  quis- 
que  natali  veneremur.    genius  est  deus,  cuius  in  tutela  ut  3 
quisque  natus  est  vivit.    hic  sive  quod  ut  genamur  curat, 
sive   quod  una  genitur  nobiscum,    sive  etiam  quod  nos 
genitos  suscipit  ac  tutatur,  certe  a  genendo  genius  appel- 

20  latur.    eundem  esse  genium  et  larem  multi  veteres  me-  2 
moriae  prodiderunt,   in  quis  etiam  Granius  Flaccus  in 
libro  quera  ad  Caesarem  de  indigitamentis  scriptum  reli- 
quit.    hunc  in  nos  maximam,  quin  immo  omnem  habere 
potestatem  creditum  est.     nonnulli  binos  genios  in  his  3 

25  dumtaxat  domibus  quae  essent  maritae  colendos  putave- 
runt:  Euclides  autemSocraticus  duplicem  omnibus  omnino 
nobis  genium  dicit  adpositum,  quam  rem  apud  Lucilium 
in  libro  satirarum  xvi  licet  cognoscere.  genio  igitur 
potissimum  per  omnem  aetatem  quotannis  sacriflcamus ; 


5.  esT  exi7'a  verswn  {incertnm  an  a  m.  2)  D         6.   et  est] 
et  intus  coni.  Ritschelius  in  Indice  schol.  hibern.   a.  1845/6  p.  4 
{an  vero  Censorinus  scripsit  cui  titulus  Atticus  est  de  cet.?) 
numeris]  muneribus  Manutius,  probat  Ritschelius  l.  c.  p.  5 
10.  TimeusZ>F        11.  illut  D        17.  quob  ut  D        19.  sus- 
cepiT  DV^   corr.  Carrio         TueaTUR  DV,   corr.  lahnus        21. 
quisi)F,  quid  <i        gRauius  Z>F        22.  ReLiquib  Z>         25.  po- 
TaueRUNT  D        27.  qua*  Re*  (quam  Rem  ante  rasuram)  D 
28.  saTYRaRum  DV        29.  quoT  asNis  D 


6  DE  DIE  NATALI   CAP.  IV. 

4  quamquam  non  solum  hic,  sed  et  alii  sunt  praeterea  dei 
conplures  hominum  vitam  pro  sua  quisque  portione  ad- 
miniculantes,  quos  volentem  cognoscere  indigitamentorum 
iibri  satis  edocebunt.  sed  omnes  hi  semel  in  uno  quoque 
homine  numinum  suorum  effectum  repraesentant,  quo-  5 
circa  non  per  omne  vitae  spatium  novis  religionibus  ar- 

5  cessuntur :    genius  autem   ita  nobis  adsiduus   observator 
adpositus  est ,  ut  ne  puncto  quidem  temporis  longius  abs- 
cedat,  sed  ab  utero  matris  acceptos  ad  extremum  vitae 
diem  comitetur.    sed  cum  singuh  homines  suos  tantum-  lo 
modo  proprios  colant  natales,    ego  tamen   duplici  quot- 

6  annis  officio  huiusce  religionis  adstringor:  nam  cum  ex 
te  tuaque  amicitia  honorem  dignitatem  decus  adque  prae- 
sidium,  cuncta  denique  vitae  praemia  recipiam,  nefas  ar- 
bitror,  si  diem  tuum,  qui  te  mihi  in  hanc  lucem  edidit,  15 
raeo  illo  proprio  neclegentius  celebravero:  ille  enim  mihi 
vitam,  hic  vitae  fructum  adque  ornamentum  pepererunt. 

4        Quoniam  aetas  a  die  natali  initium  sumit  suntque  ante 
hunc  diem  multa  quae  ad  hominum  pertinent  originem, 
non  alienum  videtur  de  iis  prius  dicere  quae  sunt  natura  20 
priora.    igitur  quae  veteribus  de  origine  humana  fuerint 
opiniones,  ex  his  quaedam  breviter  exponam. 

2  Prima  et  generalis  quaestio  inter  antiquos  sapientiae 
studiosos  versata  est,  quod,  cum  constet  homines  singu- 
los  ex  parentum  seminibus  procreajtos  successione  prolis  25 
multa  saecula  propagare,  aUi  semper  homines  fuisse  nec 
umquam  nisi  ex  hominibus  natos  adque  eorum  generi 
caput  exordiumque  nullum  extitisse  arbitrati  sunt,  ahi 
vero  fuisse  lempus  cum  homines  non  essent,  et  his  ortum 

3  aliquem  principiumque  natura  tributum.    sed  prior  iila  30 


4.  libris  d       saTisseboceBUNT  D       hu  D        5.  quo  ciCRa 
D        6.  NOBis  D         aKces*+|NTUR  D,  mu  in  marg.  adscr.  d 

9.  acepTos  D,    adceptos  dV,   ad  cereos  et  extr.  Lachmannus 

10.  TaNTum  mo6o  D       11,  quoT  aNNis  D       12.  EegiloNis  D 
astringor  V        13.  atque   F,  item  vs.  17  et  27         16.   nec  gle-, 
gentius  V        caeLeBEaueRo  D         18.  suNiquae  D        20.  hi§ 
d  in  ras.    F,   corr.    Halmius        21.    22,   fuerunt  —   quasdam 
lahnus         28.  capub  D 


DE   DIE   NATALI   CAP.  IV.  7 

sentenlia,  qua  semper  humanum  genus  fuisse  creditur, 
auctores  liabet  Pythagoran  Samium  et  Ocellum  Lucanum 
et  Archytan  Tarentinum  omnesque  adeo  Pytliagoricos. 
sed  et  Plato  Atheniensis  et  Xenocrates  et  Dicaearchus 
5  Messenius  itemque  antiquae  academiae  philosophi  non 
aliud  videntur  opinati,  Aristoteles  quoque  Stagirites  et 
Theophrastus  multique  praeterea  non  ignobiles  peripate- 
tici  idem  scripserunt.  eiusque  rei  exemplo  [dicunt  quod] 
negant  omnino  posse  reperiri,  avesne  ante  an  ova  gene- 

10  rata  sint,  cum  et  ovum  sine  ave  et  avis  sine  ovo  gigni  non 
possit.   itaque  et  omnium,  quae  in  sempiterno  isto  mundo  4 
semper  fuerunt  futuraque  sunt,   aiunt  principium  fuisse 
nuUum,   sed  orbem  esse  quendam  generantium  nascen- 
tiumque,   in  quo  unius  cuiusque  gentis  initium  simul  et 

15  finis  esse  videatur.     qui  autem  homines  aliquos  primi-  5 
genios  divinitus  naturave  factos  crederent  multi  fuerunt, 
sed  aliter  adque  aliter  haec  existimatione  versata.    nam  ut  6 
mittam,  quocl  fabulares  poetarum  historiae  ferunt,  homi- 
nes  primos  aut  Promethei  molli  luto  esse  formatos  aut 

20  Deucalionis  Pyrrhaeque   duris  lapidibus   enatos,    quidam 
ex  ipsis  sapientiae  professoribus  nescio  an  magis  mon- 
struosas,  certe  non  minus  incredibiles  rationum  suarum 
proferunt  opiniones.   Anaximander  Milesius  videri  sibi  ex  7 
aqua  terraque  calefactis  exortos  esse  sive  pisces  seu  pisci- 


1.  quae  D        2.  phytagoran  V        oceium  D,  occeium  V 
3.  abReNYTaN  jD,  architam  V        phytagoricos  V        4.  axhe- 
NicNses   i),   corr.  d        *et  xenocrates    {erasa  s)    V        hicae- 
aRchus   (icae  d  in  ras.)   D         5.   que   om.   V        6.   aResTOTe- 
LisZ),  aristotelis  V       STagiRiTis  DV        7.  TheopRasTus  DV 
peRipaTeciTici  D  V\  corr.    V^        8-    scribscrunt  D         eius 
quaeri  exemplo  lahnus  ex  coni.  Lachmanni      exempLa  DV 
9.  ReppeRiRi  DV        geNCRa  i>,  corr.  d        10.  ct  aues  D 
13.   quacNbam   D         14.  UNiusquisque  D         geniti  V  vulgo 
17.  aLTCR  —  aLTCR  D        atque  V        hac  V        ueRsaTi  DV, 
tinde  in  hac  existimatione  versati  vulgo       19.  FURmaTos  D 
20.  enatos  Halmius  {conf.  cap.  6,  1  extr.) ,   *NaTOS  D,    ee  na- 
tos  d,  unde  esse  natos   V  vulgo      post  enatos  manus  X  saeculi 
in  D,  m.  priina  in  V  add.  uerg.  (uirg.  V)  hinc  lapides  pyrrhae 
(pyrre  V)  iactos  saturnia  regna  et  alibi  quo  tempore  primum 
deucalion  uacuum  lapides  iactauit  in  orbem 


8  DE  DIE  NATALI   CAP.  IV. 

bus  simillima  animalia,  in  his  homines  concrevisse.  fetus- 
que  ad  pubertatem  intus  retentos  tunc  demum  ruptis  iilis 
viros  mulieresque  qui  iam  se  alere  possent  processisse. 
Empedocles  autem  egregio  suo  carmine,  quod  eiusmodi 
esse  praedicat  Lucretius,   ut  vix  humana  videatur  5 

8  stirpe  creatus,  tale  quiddam  confirmat.  primo  mem- 
bra  singula  ex  terra  quasi  praegnate  passim  edita,  deinde 
coisse  et  effecisse  solidi  hominis  materiam  igni  simul  et 
umori  permixtam.  cetera  quid  necesse  est  persequi,  quae 
non  capiant  similitudinem  veritatis?  haec  eadem  opinio  10 
etiam  in  Parmenide  Veliate  fuit  pauculis  exceptis  ab  Em- 

9  pedocle  dissensis.  Democrito  vero  Abderitae  ex  aqua 
limoque  primum  visum  esse  homines  procreatos.  nec 
longe  secus  Epicurus:  is  enim  credidit  limo  calfacto 
uteros  nescio  quos  radicibus  terrae  cohaerentes  primum  15 
increvisse  et  infantibus  ex  se  editis  ingenitum  lactis  umo- 
rem  natura  ministrante  praebuisse,  quos  ita  educatos  et 

10  adultos  genus  hominum  propagasse.   Zenon  Citieus,  stoi- 
cae  sectae  conditor,  principium  humano  generi  ex  novo 
mundo  constitutum  putavit,  primosque  homines  ex  soio  20 
adminiculo  divini  ignis,  id  est  dei  providentia,  genitos. 

11  denique  etiam  vulgo  creditum  est,  ut  plerique  genealogoe 
auctores  sunt,  quarundam  gentium,  quae  ex  adventicia 
stirpe  non  sint,  principes  terrigenas  esse,  ut  in  Attica  et 
Arcadia  Thessaliaque,  eosque  autochthonas  vocitarunt.  25 
in  Italia  [poeta  cecinit]  Nymphas  indigenasque  Faunos 
nemora  quaedam  tenuisse  non  difficile  rudis  antiquorum 


1.  foetusque  dF       2.  puueRTaTem  i)        3.  umo  I),  corj\  d 
5.  Lucret.  I  733        7.  pRegNaTe  B,  pregnante  V        11.  Ve- 

•TeR  id)  y.    .       . 

liate  Rutgersius,  uenNS.Te  -0,  uel  in  sterte  V,  Veliensi** 
Idhnus  eNpebocLe  DV  12.  dissensisse  dV  14.  LONgi 
(i  in  ras.)  D  ealefacto  dV  16.  iNgeNium  DV  umoRe  DV 
18.  Citieus  Jahnus,  tici  eius  D,  ticieteius  c?,  tieteiu+s  {eraso 
s)  V;  scribendum  videtur  Citieius  19.  nonouo  D  20.  ex 
solo  dV,  exoLO  D  21.  dei]  di  V  22.  genealogoe  Lach- 
mannus,  geNeaLogiae  DV  24.  terriginas  V  25.  auTocTho- 
Nas  D,  autlioc  tonas  V  vocitarunt  Lachmayinus,  uociTaBi'UT 
DV        26.  SYmphas  D 


DE   DIE   NATALI   CAP.  V.  V 

credulitas  recepit.  nunc  vero  eo  licentiae  poetica  pro-  12 
cessit  libido,  ut  vix  auditu  ferenda  confingant,  post  ho- 
minum  memoriam  progeneratis  iam  gentibus  et  urbibus 
conditis  homines  e  terra  diversis  modis  editos,  ut  in  At- 
5  tica  fertur  regione  Erichthonius  ex.  Vulcani  semine  humo 
exortus,  et  in  Colchide  vel  Boeotia  consitis  anguis  denti- 
bus  armati  spartoeve,  e  quibus  mutua  caede  inter  se  ne- 
catis  pauci  superasse  traduntur,  qui  in  conditu  Thebarum 
Cadmo  fuerint  adiumento,  nec  non  in  agro  Tarquiniensi  13 

10  puer  dicitur  divinus  exaratus  nomine  Tages,  qui  discipli- 
nam  cecinerit  extispicii,  quam  lucumones  tum  Etruriae 
potentes  exscripserunt. 

Hactenus  de  prima  hominum  origine:   ceterum  quod  5 
ad  praesentes  nostros  pertinet  natales  eorumque  initia, 

15  quam  potero  conpendio  dicam. 

Igitur  semen  unde  exeat  inter  sapientiae  professores  2 
non  constat.   Parmenides  enim  tum  ex  dextris  tum  e  lae- 
vis  partibus  oriri  putavit.   Hipponi  vero  Metapontino  sive, 
lU  Aristoxenus  auctor  est,    Samio  ex  medullis  profluere 

20  semen  videtur,  idque  eo  probari,  quod  post  admissionem 
pecudum  si  quis  mares  interimat,  medulias  utpote  exhau- 
stas  non  reperiat.    sed  harlc  opihionem  nonnulli  refellunt, 
ut  Anaxagoras  Democritus  et  Alcmaeon  Crotoniates:    hi  3 
enim  post  gregum  contentionem  non  medullis  modo  ve- 


1.   poetica  Manutius,    poeTicae  BF        2.   coNFUNgaNT  D 
ante  ras.,  corr.  d        4.  e  rf  (m  ras.)   F ,  ex  coni.  Halmius 
5.   eBiceThoNius   Z),     ericthonius    V.       homo    V        6.    choL- 
chi6e  DV        7.  aRmaTis.paRTOToe  DV,  armati  spartoe  Idhnus 
10.  divinus  Lachmannus,  6iui»iTus  DV        exaratus  Guilielmus., 
exoRaTus  D  V^ ,    exorlus    V^    in  marg.         11.    lucum  hone- 
stum    V        12.   exscRiBseRUNT  D         14.  peRTmeNT  DV 
15.  bzcam  (i  d  in  ras.)  D        17.  bexiris  (tris  d  in  ras.)  D 
e  -LB,euis  (uis  d  in  ras.)  D,   leuis  V        18.  oriri  ed.  Rostoch., 
ab^Ri  D  {\  a  pr.  m.,  ut  videtur)^   adiri    V,  forsitan   olim  fuerit 
tum  ex  dextera  tum  e  laeva  parte  suboriri         hrppoNi  DV 
ueRO  eT  D        20.  probare  V^,  corr.  m.  2        21.  pecobum  D 
maBesiNT  |  peRimaT  D,  ad  IN  d  superscr,  s  {omnino  igitur  mares 
sint  cet.)y  mares  perimat  V,  corr.  lahnus        22.  repperiat  V 
23.  aLgemeoN  D,  alcmeon  V        24.  gregum  Guilielmus,  gBae- 
cam  D,  grecam  V 


10  DE   DIE   NATALI   CAP.  VI. 

rum  et  adipe  multaque  carne  mares  exhauriri  respondent. 

4  illud  quoque  ambiguam  facit  inter  auctores  opinionem, 
utrumne  ex  patris  tantummodo  semine  partus  nascatur, 
ut  Diogenes  et  Hippon  stoicique  scripserunt,  an  etiam  ex 
matris,  quod  Anaxagorae  et  Alcmaeoni  nec  non  Parme-  5 
nidi  Empedoclique  et  Epicuro  visum  est. 

5  De  conformatione  autem  partus  nihilo  minus  defmite 
se  scire  Alcmaeon  confessus  est,   ratus  neminem  posse 

6  perspicere  quid  primum  in  infante  formetur.  Empedo- 
cles,  quem  in  hoc  Aristoteles  secutus  est,  ante  omnia  cor  10 
iudicavit  increscere,  quod  hominis  vitam  maxime  conti- 
neat;  Hippon  vero  caput,  in  quo  est  animi  principale ; 
Democritus  alvum  cum  capite,  quae  plurimum  habent  ex 
inani;  Anaxagoras  cerebrum,  unde  omnes  sunt  sensus. 
Diogenes  Apolloniates  ex  umore  primum  carnem  fieri  15 
existimavit,  tum  ex  carne  ossa  nervosque  et  ceteras  par- 

2  tes  enasci.  at  stoici  una  totum  infantem  figurari  dixe- 
runt,  ut  una  nascitur  aUturque.  sunt  qui  id  opinentur 
ipsa  fieri  natura,  ut  Aristoteles  adque  Epicurus ;  sunt  qui 
potentia  spiritus  semen  comitantis,  ut  stoici  ferme  uni-  20 
versi:  sunt  qui  aetherium  calorem  inesse  arbitrentur,  qui 
membra  disponat,  Anaxagoran  secuti. 

3  Utcumque  tamen  formatus  infans  quemadmodum   in 
matris  utero  alatur,  duplex  opinio  est.    Anaxagorae  enim 
ceterisque  conpluribus  per  umbilicum  cibus  administrari  25 
videtur.    at  Diogenes  et  Hippon  existimarunt  esse  in  alvo 
prominens  quiddam ,  quod  infans  ore  adprehendat  et  ex 


1.    abipem   D        4.  biogeNis   D        liYppoN   SThoiciq.   DV 
scEiBseEUNT  D         5.  matrib;   V  ante  ras.,  matris  corr.  1  m. 
6.  eNpebocLique  DV      epicoEO  D         7.  6e  conFmmaTioNe  [sic 
pro  conformatione)  —  miNus  DV  hahent  extremo  cap.  6  et pro 
his  hoc  loco  ponunt  quae  6isseNSio  ex  cap.  17,  10;  corr.  Lach- 
viannus  et  lahnus         12,   hrppoN    V        13,    pLummum  D 
14.   oms  V  [nota  compendii  a  m.  2)         15.    apoLLiNiaTes   DV 
humore   V        17.  sthoici  V        18.  ut  om.  D         19.  atque   V 
epicoRus  D         20.  sthoici  V,  sed  h  del.  1  m.         UNiueRi   DV 
21.  aeTheRium  (a  d  in  ras.)  D,    etherium   V        aRBiTEeNTUR 
D  ante  ras.,  ut  videtur,  arbitrantur  dV        26.  hyppon  V 
27.  abpRaeheNbaT  D        et  07n.  DV 


DE   DIE   NATALI   CAP.  VI.  11 

eo  alimentum  ita  trahat  ut,    cum  editus  est,    ex  matris 
uberibus. 

Ceterum  ut  mares  feminaeve  nascantur  quid  causae  4 
esset,  varie  ab  isdem  philosophis  proditum  est.  nam  ex 
5  quo  parente  seminis  amplius  fuit,  eius  sexum  repraesen- 
tari  dixit  Alcmaeon.  ex  seminibus  autem  tenuioribus  fe- 
minas,  ex  densioribus  mares  fieri  Hippon  adfirmat.  utrius  5 
vero  parentis  principium  sedem  prius  occupaverit,  eius 
reddi  naturam  Democritus   rettulit:    at  inter  se  certare 

10  feminae  et  maris,  et  penes  utrum  victoria  sit,  eius  iiabi- 
tum  referri  auctor  est  Parmenides.    ex  dextris  partibus  6 
profuso  semine  mares  gigni,  at  e  laevis  feminas,  Anaxa- 
goras  Empedoclesque  consentiunt;  quorum  opiniones,  ut 
de  hac  specie  congruae,   ita   de  similitudine  libeforum 

15  dispariles.    super  qua  re  Empedocles  disputata  ratione  ta- 
lia  profatur.    si  par  calor  in  parentum  seminibus  fuit,  pa-  7 
tri  similem  marem  procreari ;   si  frigus,  feminam  matri 
similem.    quod  si  patris  calidius  erit  et  frigidius  matris, 
puerum  fore  qui  matris  vultus  repraesentet:  at  si  calidius 

20  matris,    patris  autem  fuerit  frigidius,   puellam  futuram 
quae  patris  reddat  similitudinem.   Anaxagoras  autem  eius  8 
parentis  faciem  referre  liberos  iudicavit,  qui  seminis  am- 
plius  contuhsset.    ceterum  Parmenidis  sententia  est,  cum 
dexterae  partes  semina  dederint,    tunc  filios  esse  patri 

25  consimiles,  cum  laevae,  tunc  matri. 

Sequitur  de  geminis,  qui  ut  aliquando  nascantur  modo  9 
seminis  fieri  Hippon  ratus  est:  id  enim  cum  amplius  est 
quam  uni  satis  fuit,   bifariam  deduci.     id  ipsum  ferme  10 


4.  uaRiae  aB  hisbem  D  6.  aLcmeoN  DV  7.  hyp- 
pon  V  9.  retulit  V  ab  D  10.  Femmae  DV^^  feminas 
m.  rec.  i?i  V  maRes  ei  paeNes  DV  11.  ex]  eT  DV 
13.  eNpebocLesque  DV  15.  dispariles  sunt  lahnus  eNpe- 
bocLes  DV  talia  profatur  Lachmannus^  xaLis  pRoreRTUR 
DV  17.  pRopReaRi  D  frigus  Carrio,  FRigibus  DV 
18 — 20.  caLibus  —  Figibus  (frigidus  V)  —  caLibus  —  FR191- 
6us  DV,  corr.  lahnus  19.  uultus  D,  uultum  dV  23.  sen- 
tentia  dV,  seNTia  D  24.  semina  om.  V  26.  NascaTUR 
D,  corr.  d       27.  hyppoN  V       est  add,  Carrio       28.  diduci  vulgo 


12  DE  DIE  NATALI   CAP.  VII. 

Empedocles  videtur  sensisse :  nam  causas  quidem  cur  di- 
videretur  non  posuit,  partiri  tantummodo  ait,  et  si  utrum- 
que  sedes  aeque  calidas  occupaverit,  utrumque  marem 
nasci,  si  frigidas  aeque,  utramque  feminam,  si  vero  alte- 
rum  calidiorem,  alterum  frigidiorem,  dispari  sexu  partum  5 
futurum. 

Superest  dicere  de  temporibus  quibus  partus  soleant 
esse  ad  nascendum  maturi;  qui  locus  eo  mihi  cura  ma- 
iore  tractandus  est,  quod  quaedam  necesse  est  de  astro- 
logia  musicaque  et  arithmetica  attingere.  10 

lam  primum  quoto  post  conceptionem  mense  infantes 
edi  soleant,  frequenter  agitatum  inter  veteres  nondum 
convenit.  Hippon  Metapontinus  a  septimo  ad  decimum 
mensem  nasci  posse  aestimavit.  nam  septimo  partum  iam 
esse  maturum  eo  quod  in  omnibus  numerus  septenarius  15 
plurimum  possit,  siquidem  septem  formemur  mensibus, 
additisque  alteris  recti  consistere  incipiamus,  et  post 
septimum  mensem  dentes  nobis  innascantur,  idemque 
post  septimum  cadant  annum,  quarto  decimo  autem  pu- 
bescere  soleamus.  sed  hanc  a  septem  mensibus  incipien-  20 
tem  maturitatem  usque  ad  decem  perductam  ideo  quod 
in  aliis  omnibus  haec  eadem  natura  est,  ut  septem  mensi- 
bus  annisve  tres  aut  menses  aut  anni  ad  consummationem 
accedant:  nam  dentes  septem  mensum  infanti  nasci  et 
maxime  decimo  perfici  mense,  septimo  anno  primos  eo-  25 
rum  excidere,  decimo  ultimos,  post  quartum  decimum 
annum  nonnuUos,  sed  omnes  intra  seplimum  decimum 
annum  pubiescere.  huic  opinioni  in  parte  aliqua  repu- 
gnant  alii,   in  parte  consentiunt.     nam   septimo  mense 


1.   enpedocles  V        2.  partiri  lahnus,  paKTim  DV,  partu 
V^  in  marg.         6.  post  futurum  DV  add.   6e   cONFiRmaTioxe 

auTem  paKTUS  nihil°°^^^^^^  ^  \  quae  pertinent  ad  cap.  5,  5; 
tum  sequuniur  ex  cap.  14,  7  in  prima  hebdomade  usque  ad 
eap.  17,  9  nocte  frequentes;  denique  redit  scriptura  ad  cap.  7 
init.  superest  dicere  cet.  10.  adtingere  V  11.  coNce- 
pTioNe  D  13.  hyppon  V  20.  huNC  D  24.  mensuum 
d,  mensium  V        25.  pmmus  D        26.  uLTimus  D 


DE   DIE  NATALI   CAP.  VIII.  13 

parere  mulierem  posse  plurimi  adfirmant,  ut  Theano  Py- 
thagorica,  Aristoteles  peripateticus,  Diocles,  Euenor,  Stra- 
ton,  Empedocles,  Epigenes  multique  praeterea,  quorum 
omnium  consensus  Euryphonem  Cnidium  non  deterret  id 
5  ipsum  intrepide  pernegantem.  contra  eum  ferme  omnes  6 
Epicharmum  secuti  octavo  mense  nasci  negaverunt:  Dio- 
cles  tamen  Carystius  et  Aristoteles  Stagirites  aliter  sen- 
serunt.  nono  autem  et  decimo  mense  cum  Chaldaei  plu- 
rimi  et  idem  supra  mihi  nominatus  Aristoteles  edi  posse 

10  partum  putaverint,  neque  Epigenes  Byzantius  nono  fieri 
posse  contendit,  nec  Hippocrates  Cous  decimo.    ceterum  7 
undecimum  mensem  Aristoteles  solus  recipit,  ceteri  uni- 
versi  inprobarunt. 

Sed  nunc  Chaldaeorum  ratio  breviter  tractanda  est,  8 

15  explicandumque  cur  septimo  mense  et  nono   et  decimo 
tantummodo  posse  homines  nasci  arbitrentur.  ante  omnia  2 
igitur  dicunt  actum  vitamque  nostram  stellis  tam  vagis 
quam  statis  esse  subiectam,  earumque  vario  multiplicique 
cursu  genus  humanum  gubernari,    sed  ipsarum  motus 

20  schemataque  et  effectus  a  sole  crebro  inmutari.    nam  ut 
aliae  occasum,  nonnullae  stationem  faciant  nosque  omnis 
hac  sua  dispariU  temperatura  adficiant,  solis  fieri  potentia. 
itaque  eum,  qui  stellas  ipsas  quibus  movemur  permovet,  3 
animam  nobis  dare  qua  regamur  potentissimumque  in  nos 

25  esse  moderarique,  quando  post  conceptionem  veniamus 
in  lucem ;  sed  hoc  per  tres  facere  conspectus.  quid  au- 
tem  sit  conspectus  et  quot  eius  genera ,  ut  liquido  per- 
spici  possit,    pauca  praedicam.    circulus  est,    ut  ferunt,  4 


1.  pYThagoEicus  DV        2.  aRtSTOTGLis  D        enener  V 
STaRTON  DV        4.   euRiphoNem  DV        5.   omNe  D,    corr.  d 
8.  chaLbei  DV        9.   mihi  om.   V        10.   ephigeNes  D,  ephy- 
genes  V        BizaNTius  DV        11.   hippocRaTis  D,    hyppocra- 
tes    V        12.    aRisTOTCLis    DV        14.    chaLbeoRum    DV 
15.  quur  V        18.  siaTis  D,  stantibus  d  V        19.  motu  V 
20.  shemaTasque  DV        22.  6ispaRiLiTaTempeRiTUKa  Z),    dis- 
parilitate  pariter  V        24.  et  ante  animam  add.   V  vulgo 
25  coNcepTiONe  D         27.  quob  eius  D      liquodo  V^,  corr.  m.  2 


14  DE   DIE  NATALI   CAP.  VIII. 

signifer,  qiiem  Graeci  vocant  zodiacon,  in  quo  sol  et  luna 
ceteraeque  stellae  vagae  feruntur.  hic  in  duodecim  par- 
tes  totidem  signis  redditas  aequabiliter  divisus  est.  eum 
sol  annuo  spatio  metitur:  ita  in  uno  quoque  signo  ferme 
unum  mensem  moratur.  sed  signum  quodiibet  cum  cete-  5 
ris  singulis  habet  mutuum  conspectum,  non  tamen  uni- 
formem  cum  omnibus:  nam  validiores  alii,  infirmiores 
aiii  habentur.  igitur  quo  tempore  partus  concipitur ,  sol 
in  aliquo  signo  sit  necesse  est  et  in  aliqua  eius  particula, 

5  quem  locum  conceptionis  proprie  appellant.   sunt  autem  lO 
hae  particulae  in  uno  quoque  signo  tricenae,  totius  vero 
zodiaci  numero  CCCLX.    has  Graeci  moeras  cognomina- 
runt,  eo  videhcet  quod  deas  fatales  nuncupant  Moeras  et 
eae  particulae  nobis  velut  fata  sunt:  nam  qua  potissimum 

6  oriente  nascamur  plurimum  refert.  sol  ergo  cum  in  pro-  15 
ximum  signum  transcendit ,  locum  illum  conceptionis  aut 
inbecillo  videt  conspectu  aut  etiam  nec  conspicit:  nam 
plures  proximantia  sibimet  zodia  invicem  se  videre  omnino 
negaverunt.  at  cum  in  tertio  est  signo,  hoc  est  uno  me- 
dio  interposito,  tunc  primum  illum  locum  unde  profectus  20 
est  videre  dicitur,  sed  valde  obliquo  et  invalido  lumine; 
qui  conspectus  vocatur  Kaid  eHdfuJVOV,  quia  sextam  par- 
tem  circuli  subtendit.  nam  si,  ut  a  primo  zodio  ad  ter- 
tium,  sic  a  tertio  ad  quintum,  inde  porro  ad  septimum  ac 
deinceps  alternae  lineae  emittantur,  hexagoni  aequilate-  25 

7  ralis  forma  in  eodem  circulo  scribetur.     hunc  quidam 
conspectum  non  usquequaque  receperunt,  quod  minimum 

8  ad  maturitatem  partus  videbatur  conferre.    cum  vero  in 


1  greci  V  9.   et  add.  Cauchius        10.  pBopEiae  D 

12.  NumeRi  D  greci  V        cognominarunt  —  moeras  om.   V 

13.  quo6  eas  D  14.  hae  V  ueL|uT  racTa  D  ante  ras., 
ueL2^^|**Fa*Ta  d  qua  DV,  quia  d  15,  NascaNTUR  DV, 
corr.  Cauckius  19.  est  in  uno   V        22.  vocatur]  dicitur  V 

KaTaeSaruj'NON  Z>,  KaTaEaraJNON  V  (e  add.  m.  rec.)  23.  si 
ut  Carrio,  lus  D,  cuius  d  V  lahnus  25.  Luxae  DF  {ortum 
ex  LiNiae)  aemiTTaNTUR  D  exagoNi  aequiLaTeRaLis  D, 
exagoniae  qui  lateratis  V       26.  scRiBeEeTUR  DV,  corr.  lahnus 


DE   DIE   NATALI   CAP.  IX.  15 

quartum  signum  pervenit  et  media  duo  sunt,  videt  Kaid 
TeTpdTuuvov,  quoniam  linea  ilia,  qua  visus  pertendit, 
quartam  partem  orbis  abscidit.  cum  in  quinto  autem  est  9 
tribus  interiacentibus  mediis,  KaToi  Tpifuuvov  aspicit: 
5  nam  tertiam  signiferi  partem  visus  ille  metitur.  quae 
duae  visiones  tetragoni  et  trigoni  perquam  efficaces  in- 
crementum  partus  multum  adminiculant.  ceterum  a  loco  10 
sexto  conspectus  omni  caret  efficientia:  eius  enim  linea 
nullius  polygoni  efficit  latus.     at  a  septimo  zodio,  quod 

10  est  contrarium,  plenissimus  potentissimusque  conspectus 
quosdam  iam  maturos  infantes  educit,  qui  septemmestres 
appellantur,  quia  septimo  mense  nascuntur.     at  si  intra  11 
hoc   spatium   maturescere   uterus   non  potuerit,    octavo 
mense  non  editur   (ab  octavo  enim  signo  ut  a  sexto  in- 

15  efficax  visus),  sed  vel  nono  mense  vel  decimo.    sol  enim  12 
a  nono  zodio  particulam   conceptionis  rursum   conspiciL 
KaTot  TpiTUJVov  et  a  decimo  KaTd  T€TpdTUJVOV ;  qui  con- 
spectus,  ut  supra  iam  dictum  est,  perquam  sunt  efficaces. 
ceterum  undecimo  non  putant  nasci,   quia  languido  iam  13 

20  radio  infirmum  lumen  KaTd  eHdyuJVOV  mittatur;  multo 
minus  duodecimo,  unde  conspectus  pro  nullo  habetur. 
itaque  secundum  hanc  rationem  eTTTdjurivoi  nascuntur 
KaTd  bidjueTpov,  evvedjur|voi  autem  KaTd  TpiTUJVov ,  be- 
Kdjurjvoi  vero  KaTd  TeTpdTUJVOV. 

25        Hac  Chaldaeorum  sententia  exphcata  transeo  ad  opi-    9 
nionem  Pythagoricam  Varroni  tractatam  in  libro  qui  vo- 
catur  Tubero  et  intus  subscribltur  de  origine  humana; 
quae  quidem  ratio  praecipue  recipienda  ad  veritatem  pro-  2 


2.   quoniam]    qm.J)        6.   TeTpcxTUJVoi   et  TpiTuuvoi  vulgo 

s 

9.  eppeciT  DV      lrtu*  LaTasaTissepTimo  D  et  d         11.  se- 

ptem  menstres  V        14.  octavo  dV,  ocTaBo  D        17.  tritiu- 

NON  D        leTpaTUJNON  D        20.  Kaia  eSaTUUNON  {super  e  re- 

e 
ceyitissima  m.  add.  ')  D,  KaTaHaruJNON  V  (e  add.  1  m.)        22. 
eTTTamHNOi  DV       23.  KaTabiamHTPON   V        eNNeaAaHNOi  D 
TeTnamHNOi    ueEo  D        25.   chaLbeoKum  DV        27.    scribi- 
tur  V        28.  pRoximae  D 


16  DE   DIE   NATALI   CAP.  X. 

xime  videtur  accedere.    alii  enim  plerique,  cum  omnes 
partus  Hon  uno  tempore  fiant  maturi,  una  tamen  eadem- 
que  tempora  omnibus  conformandis  dederunt;  ut  Dioge- 
nes  Apoiloniates,  qui  masculis  corpus  ait  quattuor  men- 
sibus  formari  et  feminis  quinque,  vel  Hippon,  qui  diebus  5 
LX  infantem  scribit  formari,    et  quarto   mense   carnem 
fieri  concretam,  quinto  ungues  capillumve  nasci,  septimo 
3  iam  hominem  esse  perfectum :   Pythagoras  autem,  quod 
erat  credibilius,  dixit  partus  esse  genera  duo,   alterum 
septem  mensum,  alterum  decem,  sed  priorem  aliis  dierum  lo 
numeris  conformari,  ahis  posteriorem.    eos  vero  numeros 
qui  in  uno  quoque  partu  aliquid  adferunt  mutationis,  dum 
aut  semen  in  sanguinem  aut  sanguis  in  carnem  aut  caro 
in  hominis  figuram  convertitur,   inter  se  conlatos  ratio- 
nem  habere  eam   quam  voces  habent  quae  in  musice  15 
cujuq)iuvoi  vocantur. 
10        Sed  haec  quo  sint  intellectu  apertiora ,  prius  aliqua  de 
musicae  reguhs  huic  loco  necessaria  dicentur,  eo  quidem 
magis,    quod   ea  dicam   quae  ipsis  nmsicis  ignota  sunt 

2  nam  sonos  scienter  tractavere  et  congruenti  ordine  red-  20 
didere  illorum  *,  ipsis  autem  sonis  motuum  modum  men- 

3  suramque  invenere  geometrae  magis  quam  musici.   igitur 
musica  est  scientia  bene  modulandi:  haec  autem  est  in 
voce:  sed  vox  alias  gravior  mittitur,  alias  acutior.    sin- 
gulae  tamen  voces  simplices  et  utcumque  emissae  q)66YYOi  25 
vocantur:  discrimen  vero,  quo  alter  q)06YTOC  acutior  est, 

4  alter  gravior,  appellatur  bidcTri)ua.  inter  infimam  sum- 
mamque  vocem  multa  esse  possunt  in  ordine  posita  [quae] 
diastemata  alia  aliis  maiora  minorave,  ut  est  illud  quod 


1.  omNis  ex  omNes,  incertum  an  a  1  m.^  D  4.  appollo- 
niates  V  5.  hyppon  V  7.  capillumque  vulgo  11.  con- 
FiiunaRi  D  12.  aLuquib  D  ferunt  V  17.  quosiNxeL- 
LecTu  D  21.  iLLOKu  DV,  illorum  apjLioviav  cojii.  Lachmannus, 
illos  vulgo  moTium  D  22.  geomeRae  Z),  unde  geometriae 
fecit  m.  recentissiina  25.  q)0ONroi  D  et  V  corr,  m.  rec, 
TTcpGoNroc  V^  26.  (pGoNroc  D  et  V  corr.  7n.  rec,  TrqaGoN- 
roc   V^         28.  quae  seclusit  laknus         29.  illut  D 


DE   DIE   NATALI   CAP.  X.  17 

tonon  appellant,  vel  hoc  minus  bemitonion,  vel  diiorum 
triumve  ac  deinceps  aliquot  tonorum  intervallum.  sed 
non  promisce  voces  omnes  cum  aliis  ut  libet  iunctae  con- 
cordabiles  in  cantu  reddunt  effectus.  ut  litterae  nostrae,  5 
5  si  inter  se  passim  iungantur  et  non  congruenter,  saepe 
nec  verbis  nec  syllabis  copulandis  concordabunt,  sic  in 
musica  quaedam  certa  sunt  intervalla  quae  symphonias 
possint  efficere.  est  autem  symphonia  duarum  vocum  6 
disparium  inter  se  iunctarum  dulcis  concentus.    sympho- 

10  niae  simplices  ac  primae  sunt  tres,  quibus  reUquae  con- 
stant;  una  duum  tonorum  et  hemitonii  habens  bidcTr|)Lia, 
quae  vocatur  hia  xeccdpuuv,  alia  trium  et  hemitonii, 
quam  vocant  bid  TrevTc:  tertia  est  bid  TTacuuv,  cuius  bid- 
CTrijLia  continet  duas  priores.    est  enim  vel  sex  tonorum,  7 

15  ut  Aristoxenus  musicique  adseverant,  vel  quinque  et  duo- 
rum  hemitoniorum,  ut  Pythagoras  geometraeque ,  qui 
demonstrant  iii  hemitonia  tonum  conplere  non  posse. 
quare  etiam  huius  modi  intervallum  Plato  abusive  hemi- 
tonion ,  proprie  autem  bidX€ijLi|ua  appellat.    nunc  vero  ut  8 

20  liquido  appareat  quemadmodum  voces  nec  sub  oculos  nec 
sub  tactum  cadentes  habere  possint  mensuras,  admirabile 
Pythagorae  referam  commentum,  qui  secreta  naturae 
servando  repperit  phthongos  musicorum  convenire  ad 
rationem  numerorum.    nam  chordas  aeque  crassas  pari- 

25  que  longitudine  diversis  ponderibus  tetendit,  quibus 
saepe  puisis  nec  phthongis  ad  ullam  symphonian  eoncor- 


1.  Tovov  vulgo  «emiTONioii  (s  in  ras.,  ex  h  facta^  ut 
videtur;  conf.  ad  vs.  11.  17.  18  cet.)  D,  semitonion  V  2.  aLi- 
quo6  D  3.  pRomiscae  DV  9.  simphoniae  V  11.  6uo  D, 
duorum  V  vulgo  hemiTONU  Z>,  semitonii  dV  12.  dia  tes- 
saron  V  alia  dV,  aLa  D  eTemiTONU  DV,  et  semitonii  d 
13.  diapente  V  bia  uasoN  D,  diapason  V  diastema  V 
15.  aResToxeNUs  D  16.  emitoniorum  V  qui  add.  Carrio 
17.  III  semFiTONia  (s  in  ras.)  D,  idem  sine  ras.  V,  ii  semitonia 
lahnus  ex  edit.  Rostoch.  18.  «emiTONiON  (s  in  ras.)  D,  idem 
sine  ras.  V  19.  pBopRiae  D  5id\eiiu|aa  lahnus,  beaLnmma 
DV  21.  cabeNTis  D  possiT  D  23.  servando]  immo  re- 
serando  pThoNgos  DV  24.  coRbas  DV  25.  puNbeBi- 
Bus  D         26.  ThoNgis  D,  pthongis   V 

CENSORINUS.  2 


18  DE  DIE  NATALI   CAP.  X. 

dantibus  pondera  mutabat,  et  identidem  frequenter  ex-  | 
pertus  postremo  deprebendit  tunc  duas  cbordas  concinere 
id  quod  est  bia  Teccdpiuv,  cum  earum  pondera  inter  se 
coliata  rationem  baberent  quam  tria  ad  quattuor,  quem 
phthongon  arithmetici  Graeci  epitriton  vocant,  Latini  5 
9  supertertium.  at  eam  sympbonian  quae  bid  Trevie  dici- 
tur  ibi  invenit  ubi  ponderum  discrimen  in  sesquialtera 
portione,  quam  duo  faciunt  ad  tria  conlata,  quod  bemi- 
oUon  appellant.  cum  autem  altera  cborda  duplo  maiore 
pondere  quam  altera  tenderetur  et  esset  diplasion  logus,  10 

10  bid  TTacujv  sonabat.  boc  et  in  tibiis  si  conveniret  tempta- 
vit,  nec  aliud  invenit.  nam  quattuor  tibias  pari  cavo  pa- 
ravit,  inpares  longitudine,  primam  verbi  causa  longam 
digitos  sex,  secundam  tertia  parte  addita  id  est  digito- 
rum  VIII,  tertiam  digitorum  viiii  sescuplo  longiorem  15 
quam  primam,  quartam  vero  xii  digitorum,  quae  primam 

11  longitudine  duplicaret.  bis  itaque  inflatis  et  binarum 
facta  conlocatione  omnium  musicorum  auribus  adprobavit 
primam  et  secundam  reddere  eam  convenientiam  quam 
reddit  dia  tessaron  sympbonia,  ibique  esse  portionem  su-  20 
pertertiam;  inter  primam  vero  ac  tertiam  tibiam,  ubi 
sescupla  portio  est,  resonare  dia  pente;  primae  autem 
quartaeque  intervallum,    quod  babet  duplam  portionem, 

12  diastema  facere   dia  pason.     sed   inter  tibiarum  cborda- 
rumque  natiyam  hoc  interest,   quod  tibiae  incremento  25 


2.  6epBaeheN6iT  D  dephendit  V  cordas  V  3.  dia- 
tessaron  V  5.  ptonqon  D,  pthongon  V  greci  V,  corr. 
m.  rec.  emTpiTOV  vulgo  6.  a.b  DV  symphoniam  V 
diapente  F'  7.  ubi  i>,  *bi  d,  hi  V  addita  u  a  m,  rec. 
sesquialtera  iSca^i^^er,  sesquipLeTKa  Z),  sesquipetra  V  8.  pro- 
portione  vulgo  hic  et  infra  hemiLioN  D,  emiolion  V^  r\\x\6- 
Aiov  vidgo  10.  bipLasioN  locus  DV,  6iTrXaciuL»v  \6yoc  lahnus 
secundum  Scaligerum  11.  dia  pason  V  13.  ueRBi*  (ueE- 
Bis  ante  ras.)  D  18.  conlatione  V  vulgo  abpROBaBiT  D^ 
corr.  d  19.  pRima  D  20.  6iaTessaE0N  DV,  h\a  Teccd- 
pujv  vulgo  SYfnphoNia  D  22.  proportio  V  biapcNTe 
DV,  h\a  iT^VTe  vulgo        24.   6idcTr||Lia  facere  bid  Tracuuv  vidgo 

cordaruq;   V 


DE   DIE   NATALI    CAP.  XI.  19 

longiludinis  fiunt  graviores,  cliordae  autem  augmento  ad- 
ditiponderis  acutiores:  utrubique  tamen  eadem  portio  est, 

Jflis  expositis  forsitan  quidem  obscure,  sed  quam  potui  11 
lucidissime,  redeo  ad  propositum,  ut  doceani  quid  Pytha- 
5  goras  de  numero  dierum  ad  partus  pertinentium  senserit. 
primum,  ut  supra  memoravi  generaliter,  duos  esse  partus  2 
omnino  dixit,  aiterum  minorem,  quem  vocant  septem- 
mestrem,  qui  decimetducentesimo  die  post  conceptio- 
nem  exeat  ab  utero,    alterum  maiorem   decemmestrem, 

10  qui  edatur  die  ducentensimo  septuagensimo  quarto.    quo- 
rum  prior  ac  minor  senario  maxime  continetur  numero. 
iiam  quod  ex  semine  conceptum  est,  sex,   ut  ait,  primis  3 
diebus  umor  est  lacteus,    deinde  proximis  octo  sangui- 
neus:   qui  octo  cum  ad  primos  sex  accesserunt,    faciunt 

15  primam  symphoniam  dia  tessaron.  tertio  gradu  novem  dies 
accedunt  iam  carnem  facientes:  hi  cum  sex  illis  priniis 
collati  sescuplam  faciunt  rationem  et  secundam  sympho- 
nian  dia  pente.  tum  deinceps  sequentibus  duodecim  die- 
bus  fit  corpus  iam  formatum :  horum  quoque  ad  eosdem 

20  sex  collatio  tertiam  dia  pason  reddit  symphonian  duplici 
rationi  subiectam.    hi  quattuor  numeri  vi  viii  vim  xii  4 
coniuncti  faciunt  dies  xxxv.    nec  inmerito  senarius  fun- 
damentum  gignendi  est:    nam  eum  telion  Graeci,   nos 
autem  perfectum  vocamus,   quod  eius  partes  tres,  sexta 

25  et  tertia  et  dimidia,   id  est  unus  et  duo  et  tres,   eundem 
ipsum  perficiunt.     sed  ut  initia  seminis  et  lacteum  illud  5 
conceptionis  fundamentum  primitus  hoc  numero  absolvi- 
tur,    sic  hoc  initium  formati  hominis  et  velut  alterum 
maturescendi  fundamentum,  quod  est  quinque  et  triginla 


1.  cord^  V  4.  lucidisse  me  V^  corr.  m.  rec.  6.  duos 
in  V  add.  m.  rec.  7.  sepTemesTRem  i>,  septem  menstrem  V 
8.  decimo  et  ducentesimo  V  vulgo  9.  decem  menstrem  V 
10.  septuagesimo  V  14.  accesserint  V  15.  6ia  Teccdpujv 
vulgo  16.  sex  V  m.  rec.  in  ras.  17.  «escupLam  (sesc  in 
ras.)  D  secuN&um  JD  symphoniam  V  {item  mox  vs.  20) 
18.  bict  TT^VTe  vulgo        20.  6id  iraciuv  vulgo        21.  RaTioNe  D 

hu  D  numerii  V  vi]  sex  V  xii]  xi  J)  22.  bies 
CX)u  I)  23.  TeAioN  V,  T^Xeiov  vulgo  greci  V  26.  il- 
Lum  JD        29.  maturascendi  F        TBigcNTa  D 

2* 


20  DE    DIE   NATALI   CAP.  XI. 

dierum,  sexies  ductum,  cum  ad  diem  ducentensimum  de- 

6  cimum  pervenit,  maturum  procreatur.  alter  autem  ille 
partus,  qui  maior  est,  maiori  numero  continetur,  septe- 
nario  sciiicct,  quo  tota  vita  humana  finitur,.ut  et  Solon 
scribit  et  ludaei  in  dierum  omnium  numeris  secuntur  et  5 
Etruscorum  libri  rituales  videntur  indicare.  Hippocrates 
quoque  aliique  medici  in  corporum  valitudinibus  non 
aliud  ostendunt:  nam  septimum  quemque  diem  crisimon 

7  observant.  itaque  ut  alterius  partus  origo  in  sex  est  die- 
bus,  post  quos  semen  in  sanguinem  vertitur,  ita  huius  in  lo 
septem;  et  ut  ibi  quinque  et  triginta  diebus  infans  mem- 
bratur,  ita  bic  pro  portione  diebus  fere  quadraginta. 
quare  in  Graecia  dies  habent  quadragensimos  insignes. 
namque  praegnans  ante  diem  quadragensimum  non  pro- 
dit  in  fanum ,  et  post  partum  quadraginta  diebus  plerae-  15 
que  fetae  graviores  sunt  nec  sanguinem  interdum  conti- 
nent,  et  parvoU  ferme  per  hos  [fere]  morbidi  sine  risu 
nec  sine  periculo  sunt.  ob  quam  causam,  cum  is  dies 
praeteriit,  diem  festum  solent  agitare,  quod  tempus  ap- 

8  pellant  TeccepaKOCxaTov.  hi  igitur  dies  quadraginta  per  20 
septem  illos  initiales  multipHcati  fiunt  dies  ducenti  octo- 
ginta ,  id  est  hebdomadae  quadraginta :  sed  quoniam  uUi- 
mae  iUius  hebdomadis  primo  die  editur  partus,  sex  dies 
decedunt  et  ducentensimus  septuagensimus  quartus  ob- 
servatur.      qui   numerus   dierum   ad   tetragonum    illum  25 

9  Chaldaeorum   conspectum  subtiUter  congruit:    nam  cum 


3.  maiore  V  4.  uita  in  V  add.  m.  rec.  5.  ludei  D 
sequuntur  V  et  om.  D  6.  hippocRaTis  i>,  hyppocrates  V 
10.  ita  et  V  11.  ubi  V  TRigeNTa  D  12.  poRTiTioNe  D 
13.  qua5Ra9iNSimos  D,  quadragesimos  V  insignos  V,  corr. 
1  m.  14.  pRe^NaNS  ♦***  aNTe  {litteris  quattuor  quinqueve 
erasis)  D .,  pregnans  ante  V  quadragesimum  V  proce- 
dit    d  V        17.    paruuli    V        fere]    infirmi    Lachmannus 

19.  pRaeTCRiT  DV        agiTaReRe ,  sed  alterum  Re  erasum,  D 

20.  eccepaKOCTeNu  D,   TecceRaKosTeNU  V.,   corr.  Lachmannus 
hu  D         21.  buoceNTi  ocTogeNTa  (octoginta  d)  D        22.  eb- 
domadae  V        23.  ebdomadis  V       6ie+    (6ies  ante  ras.)  D 
24.  ducentesimus  septuagesimus   quartus    {non  partus)    V 

26.  chaLbeoRum  DV 


DE   DIE   NATALI    CAP.  XII.  21 

signiferum  orbem  diebus  CCCLXV  et  aliquot  horis  sol  cir- 
cumeat,  quarta  necesse  est  parte  dempta,  id*  est  diebus 
Lxxxxi  aliquotque  horis,  tres  quadras  reliquis  diebiis 
CCLXXIIII  non  plenis  percurrat,  usque  dum  perveniat  ad 

5  id   loci    unde   conceptionis   initium    quadratus    aspiciat. 
unde  autem  mens  humana  dies  istos  commutationis  spe-  10 
culari  et  arcana  naturae  rimari  potueril,  nemo  miretur. 
haec  enim  frequens  medicorum  experientia  pervidit,  qui 
cum   multas   animadverterent   semen   non  retinere  con- 

10  ceptum,   conpertum  habuerunt  id   quod  intra   sex  dies 
septemve  eiciebatur  esse  iacteum ,  et  vocaverunt  eKpuciv, 
quod  postea  autem  sanguineum,  idque  eKTpoiCjUOC  appel- 
latur.    quod  vero  ambo  partus  videntur  paribus  dierum  11 
numeris  contineri,   Pythagoras  inparem  laudat,  lamen  a 

15  secta  non  discrepat.  duo  enim  inpares  ccviiii  et  CCLXXIII 
dicit  expleri,  ad  quorum  consummationem  ahquid  ex  se- 
quentibus  accedere,    quod  tamen  diem  solidum  non  ad- 
ferat.    cuius  exemplum  videmus  tam  in  anni  quam  mensis  12 
spatio  servasse  naturam,    cum   et  anni  inparem  dierum 

20  trecentorum  sexaginta  quinque  numerum  aUquanto  cu- 
mulaverit  et  mensi  lunari  ad  dies  undetriginta  aliquid  ad- 
diderit. 

Nec  vero  incredibile  est  ad  nostros  natales  musicam  12 
pertinere.     haec  enim  sive  in  voce  tantummodo  est,   ut 

25  Socrates  ait,   sive,    ut  Aristoxenus,   in  voce  et  corporis 
motu,    sive  in  his  et  praeterea  in  animi  motu,    ut  putat 
Theophrastus,  certe  multum  obtinet  divinitatis  et  animis 
permovendis  plurimum  valet.     nam  nisi  grata  esset  deis  2 
inmortalibus,  qui  ex  anima  constant  divina,  profecto  ludi 

30  scenici  placandorum  deorum  causa  instituti  non  essent, 


1.  bies  DV  aLiquob  D  3.  lxii  DV  aLiquobque  D 
quadrans  V^,  corr.  m.  2  7.  MmaRi  DV  8.  peRuibex  DV 
10.  haBueRiNT  ib  in  quo5  D  11.  eiicebatur  V  €KKpycin 
DV,  corr.  m.  rec.  in  V  12.  sanguine  V  eKTPOCMOC  V 
(m  sic  fere  ducium  D-c)  14.  in  partem  V  LaubeT  D 
16.  exequeNTiBus  D  18.  uibemus  (e  ex  i  facta)  D  21.  un- 
beTRi^eNTa  D  24.  ut  socrates  dV^  uTCRaTes  D  26.  ami  V 
27.  TheoFRasTUS  DV 


22  DE   DIE   KATALI   CAP.  XIII. 

nec  tibicen  omnibus  supplicationibus  in  sacris  aedibus 
adhiberetur,  non  cum  tibicine  Marti  triumphus  ageretur, 
non  ApolUni  cilhara,  non  IMusis  tibiae  ceteraque  id  genus 
essent  adtributa,  non  tibicinibus,  per  quos  numina  pla- 
cantur ,  esset  permissum  aut  ludos  publice  facere  ac  vesci  5 
in  Capitolio,  aut  Quinquatribus  minusculis,  id  est  idibus 
luri-iis,  urbem  vestitu  quo  vellent  personatis  temulentisque 

3  pervagari.     hominum  quoque  mentes  et  ipsae,  quamvis 
Epicuro   reclamante,    divinae  suam  naturam   per  cantus 
agnoscunt.     denique  quo  facilius  sufferant  laborem,  vel  10 
in  navis  meatu  a  rectore  symphonia  adhibetur:  legionibus 
quoque  in  acie  dimicantibus  etiam  metus  mortis  classico 

4  depellitur.  ob  quam  rem  Pylhagoras,  ut  animum  sua 
semper  divinitate  imbueret,  prius  quam  se  somno  daret  et 
cum  esset  expergitus,  cithara  ut  ferunt  cantare  consueve-  15 
rat,  et  Asclepiades  medicus  phreneticorum  mentes  morbo 
turbatas  saepe  per  symphonian  suae  naturae  reddidit. 
Herophilus  autem,  artis  eiusdem  professor,  venarum  pul- 

5  sus  rhylhmis  musicis  ait  moveri.    itaque  si  et  in  corporis 

et  in  animi  motu  est  harmonia,  procul  dubio  a  natalibus  20 
nostris  musica  non  est  allena. 
13        Ad  haec  accedit  quod  Pythagoras  prodidit  hunc  totum 
niundum  musica  factum  latione ,  septemque  stellas  inter 
caelum  et  terram  vagas,    quae  mortalium  geneses  mode- 
rantur,   motum  habere  enrythmon   et  intervalla  musicis  25 
diastematis  congrua .    sonitusque  varios  reddere  pro  sua 


2.  cum  om.  V  Marti]  auT  B^  om.  F,  aut  tubicine  lah- 
nus,  avitus  Prellerus  Rom.  MythoJ.  p.  316;  mihi  in  auT  latere 
visum  maETi,  quod  in  DV  additum  post  a^CEeTUR,  sed  in  D 
super  versum  3.  appollini  V  chiTaRa  D  4.  iiBXcinibus 
(cinibus  d  in  ras.)  D  quos  DV,  quod  d  6.  capiTULio  D 
quib  paTRiBus  fniNUs  oculis  DV  7.  urbcs  DV  uesTiTO  D 
9.  epicoRO  D  10.  fieilius  V,  corr.  m.  rec.  11.  nieatu  uel 
metatu  uel  motu  Pontanus  ad  Macroh.  in  so7}in.  Scip.  II,  5, 
cneTVL  DV  uecTOReZ)F  13.  pbytagoras  F  15.  srThaRa  D, 
cythara  V  16.  ascLepiabes  (iin  ras.  pro  e,  ut  videtur)  D 
FReNeTicoRum  DV  18.  leRophiLus  DV  aurem  moRTis  D 
19.  RYThmis  DV  20.  in  om.  V  vulgo  axw^i  {mi  d  in  ras.) 
D         armonia  V        22,  accebiT  D,  accidit  c?  F 


DE   DIE   NATALI   CAP.  XIII.  23 

quaque  altitudine  ita  concordes,  ut  dulcissimam  quidem 
concinant  melodian,  sed  nobis  inaudibilem  propter  vocis 
magnitudinem,  quam  capere  aurium  nostrarum  angustiae 
non  possint.  nam  ut  Eratosthenes  geometrica  ratione  coi-  2 
5  legit  maximum  terrae  circuitum  esse  stadiorum  ducentum 
quinquaginta  duum  milium,  ita  Pythagoras  quot  stadia 
inter  lerram  et  singulas  stellas  essent  indicavit.  stadium 
autem  in  hac  mundi  mensura  id  potissimum  intellegen- 
dum  est  quod  ItaUcum  vocant,  pedum  sescentorum  viginti 

10  quinque:  nam  sunt  praeterea  et  alia  longitudine  discre- 
pantia,  ut  Olympicum ,  quod  est  pedum  sescentum,  item 
Pythicum  pedum  M.   igitur  ab  terra  ad  lunam  Pythagoras  3 
putavit  esse  stadiorum  circiter  centum  viginti  sex  milia, 
idque  esse  toni  intervallum;   a  luna  autem  ad  Mercuri 

15  stellam,  quae  stilbon  vocatur,  dimidium  eius,  velut  hemi- 
tonion;  hinc  ad  phosphoron,  quae  est  Veneris  stella,  fere 
tantundem,  hoc  est  aliud  hemitonion;  inde  porro  ad  so- 
lem  ter  tantum,  quasi  tonum  et  dimidium.     itaque  solis  4 
astrum  abesse  a  terra  tonos  tres  et  dimidium ,    quod  vo- 

20  catur  dia  pente,  a  luna  autem  duos  et  dimidium,  quod 
est  dia  tessaron.  a  sole  vero  ad  stellam  Martis,  cui  no- 
men  est  pyrois,  tantumdem  intervalli  esse  quantum  a  terra 
ad  lunam,  idque  facere  tonon;  hinc  ad  lovis  stellam,  quae 
phaethon  appellatur,  dimidium  eius,  quod  faciat  hemito- 

25  nion;  tantundem  a  love  ad  Saturni  stellam,  cui  phaenon 
nomen  est,  id  est  aliud  hemitonion;  inde  ad  summum 
caelum,    ubi  signa  sunt,   perinde  hemitonion.     itaque  a  5 


1.  quaeque  DV,  corr.  Halmius  coll.  Madvigio  ad  Cic.  de  fin. 
p.  699  3.  caRpeRe  I)  4.  eRasTOSTheNes  geomiTBica  I) 
coUigit  V  6.  qnot  (l  d  in  ras.)  D  7.  interra  V  9.  ui- 
QCNTi  D  12.  pedu'?Ti'  V  13.  uigeNTi  D  14.  meECOEi 
D,  mercorii  d,  Mercurii  V  15.  stilon  D  semiTONioN  DV 
17.  emiTONioN  Z>,  semitonion  dV  (hemiTONioN  D  ante  ras.  illo 
loco  qui  a  nohis  adscriptus  est  ad  p.  25,  2)  19.  a*STRum 
(ausTRum  anieras.)  D  20.  diapeNie  Z)F,  hia. 'Kiv':^  vulgo 
21.  6iaTessaR0N  DV,  hxb.  xeccdpujv  vulgo  24.  pheTON  D, 
phoeton  V  25.  pheNON  DV  26.  27.  hemiTONioN  D  ante 
ras.,    semitonion  dV 


24  DE   DIE   NATALI   C^P.  XIV. 

caelo  summo  ad-solem  diastema  esse  dia  tessaron,  id  est 
duorum  tonorum  et  dimidi,  ad  terrae  autem  summitatem 
ab  eodem  caelo  tonos  esse  sex,    in  quibus  sit  dia  pason 
symphonia.   praeterea  multa  quae  musici  tractant  ad  alias 
rettulit  stellas  et  hunc  omnem  mundum  enarmonion  esse  5 
ostendit.    quare  Dorylaus  scripsit  esse  mundum  organum 
dei:    aiii  addiderunt  esse  id  eTiTdxopbov,    quia  septem 
6  sint  vagae  stellae,    quae  plurimum  moveantur.     sed  his 
omnibus  subtiiiter  traclandis  hic  locus  non  est;  quae  si 
vellem  in  unum  librum  separatim  congerere,   tamen  in  10 
angustiis  versarer :  quin  potius,  quoniam  me  longius  dul- 
cedo  musicae  abduxit,  ad  propositum  revertor. 
14        Igitur  expositis  iis  quae  ante  diem  natalem  sunt,  nunc 
ut  climactericoe  anni  noscantur,  quid  de  gradibus  aetatis 
2  humanae  sensum  sit  dicam.   Varro  quinque  gradus  aetatis  15 
aequabiliter  putat  esse  divisos,   unum  quemque  scilicet 
praeter  extremum  in  annos  xv.    itaque  primo  gradu  us- 
que  annum  xv  pueros  dictos,   quod  sint  puri,   id  est  in- 
pubes.    secundo  ad  tricensimum  annum  adulescentes,  ab 
alescendo  sic  nominatos.    in  tertio  gradu  qui  erant  usque  20 
quinque  et  quadraginta  annos,  iuvenis  appellatos  eo  quod 
rem  pubHcam  in  re  mihtari  possent  iuvare.   in  quarto  au- 
tem   adusque  sexagensimum   annum   seniores   vocitatos, 
quod  tunc  primum  senescere  corpus  inciperet.   inde  us- 
que  finem  vitae  unius  cuiusque  quintum  gradum  factum,  25 


1.  biaTessaRON  DV,  6ia  xeccdpujv  vulgo  2.  6imibiaTeR- 
Rae  Z>,  dimidiiaterrae  d,  dimidii  •  terrae  V  summiTaTem 
D,  summitate  dV  3.  a6  eobem  D  biapasoN  D,  diapa- 
san  V  {corr.  m.  2),  bia  Traciuv  vulgo  4.  muLTa  q^  D  ad 
alias  om.  V  5.  ReTULiT  DV^  corr.  d  enarmomo^s.  (enar- 
moni  d  in  ras.)  D  6.  dorilaus  V  7.  id  lTrTdxop6ov  Sca- 
liger,  ibesT  TaxopaoN  .0,  id  est  taxopaon  V  quia]  qui  V 
12.  musica**  D  13.  his  V  q  D  14.  CLimacTeRica  D, 
climacterici  d  V  vulgo  17.  usque  ad  vuJgo  19.  secuNbus 
Z>,  secundos  V  tricesimura  V  20.  aLLesceNbo  DV 
cRaT  DV  21.  iuuenes  V  appcLLaTus  D  23.  abus- 
que  ♦♦  (erasis  ab)  D,  usque  ad  V  sexa^iNsimum  /?,  sexa- 
gesimu  V        24.  iNcipia^  (at  d  in  ras.)  D,  incipiat  V  vulgo 


DE   DIE   NATALI   CAP.  XIV.  25 

in  quo  qui  essent,  senes  appellatos,  quod  ea  aetate  corpus 
iam  senio  laboraret.  Hippocrates  medicus  in  septem  gra-  3 
dus  aetates  distribuit.  finem  primae  putavit  esse  septi- 
mum  annum,  secundae  quartum  decimum,  tertiae  duode- 
5  tricensimum,  quartae  tricensimum  quintum,  quintae  duo 
et  quadragensimum,  sextae  quinquagensimum  sextum, 
septimae  novissimum  annum  vitae  humanae.  Solon  autem  4 
decem  partes  fecit,  et  Hippocratis  gradum  tertium  et  sex- 
tum  et  septimum  singulos  bifariam  divisit,   ut  una  quae- 

10  que  aetas  annos  haberet  septenos.    Staseas  peripateticus  5 
ad  has  Solonis  decem  hebdoniadas  addidit  duas,   et  spa- 
tium  plenae  vitae   quattuor  et  octoginta  annorum  esse 
dixit;  quem  terminum  si  quis  praeterit,  facere  idem  quod 
stadiodromoe  ac  quadrigae  faciunt,  cum  extra  finem  pro- 

15  currunt.    Etruscis  quoque  hbris  fatalibus  aetatem  hominis  6 
duodecim    "hebdomadibus    discribi    Varro    commemorat. 
quae  duo**  ad  decies  septenos  annos  posse  fataha  depre- 
cando  rebus  divinis  proferre,    ab  anno  autem  LXX  nec 
postulari  debere  nec  posse  ab  deis  impetrari.     ceterum 

20  post  annos  Lxxxiiii  a  mente  sua  homines  abire,    neque 

his  fieri  prodigia.    sed  ex  eis  omnibus  proxime  videntur  7 

.adcessisse  naturam   qui  hebdomadibus  humanam   vitam 

emensi  sunt.    fere  enim  post  septimum  quemque  annum 

articulos  quosdam  et  in  his  aUquid  novi  natura  ostendit, 

25  ut  et  in  elegia  Solonis  cognoscere  datur.     ait  enim  in 
prima  hebdomade  dentes  homini  cadere,  in  secunda  pu- 


2.  post  laboraret  in  D  add.  hiNC  ab  phospliORON  quae  esT 
ueNeRis  STCLLa  Feae  TaNTumbem  hoc  esT  aLiu6  hemiTomoN 
(semitonion  d) :  vide  p.  23, 16  hippocRaiis  D,  hyppocrates  V 
3.  aetatu  F  4.  6uo6eTEicesimum  DV  5.  tricesimum  V 
6.  quadragesimu  V  quinquagesimum  V  8.  hyppocra- 
tis  V  11.  ebdomades  V  13.  preterit  V  15,  eTRURsus  D 
16.  eBbomabiBUS  DV  bescRiBi  D  17.  que  dum  ad  V 
depraecando  F,  corr.  m.  2  21.  pRoximae  D  22.  esbo- 
mabiBus  DV  25.  et  inlegia  V  atenim  V  in  prima  heb- 
domade  cet.  in  DV  supra  invenvintur  {vide  ad  p.  12,  6);  hoc 
autem  loco  leguntur  temporum  si  veterum  cet.  [vide  cap.  17,  10) 
26.  eBbomabae  D,  ebdomade   V 


26  DE   DIE  NATALI   CAP.  XIV. 

bem  apparere,  in  tertia  barbam  nasci,  in  quarta  vires,  in 
quinla  maturitatem  ad  stirpem  relinquendam,  in  sexta 
cupiditatibus  temperari,  in  septima  prudentiam.linguam- 
que  consummari,  in  octava  eadem  manere  (in  qua  alii 
dixerunt  oculos  aibescere),  in  nona  omnia  fieri  iangui-  5 
diora,  in  decima  hominem  morti  fieri  maturum.  *  +  tamen 
in  secunda  hebdomade  vel  incipiente  tertia  vocem  crassio- 
rem  et  inaequabilem  fieri,  quod  Aristoteles  appellat  tra- 
gizin,  antiqui  nostri  irquitallire,  et  inde  ipsos  putant 
irquitallos  appellari,   quod  tum  corpus  ircum  olere  inci-  10 

8  piat.  de  tertia  autem  aetate  adulescentulorum  tres  gradus 
esse  factos  in  Graecia  prius  quam  ad  viros  perveniatur, 
quod  vocent  annorum  xiiii  Tiaiba,  jue\\eq)ripov  autem 
XV,  dein  sedecim  eq)r|pov,  tunc  septemdecim  e^eq)r|pov. 

9  praeterea  multa  sunt  de  his  hebdomadibus  quae  medici  ac  15 
philosophi  libris  mandaverunt,  unde  apparet,  ut  in  morbis 
dies  septimi  suspecti  sunt  et  crisimoe  dicuntur,  ita  per 
omnem  vitam  septimum  quemque  annum  pericuiosum  et 

10  velut  crisimon  esse  et  cUmactericum  vocitari.  sed  ex  his 
genethliaci  alios  aliis  difficiliores  esse  dixerunt,  et  non-  20 
nuUi  eos  potissimum  quos  ternae  hebdomades  conficiunt 
putant  observandos,  hoc  est  unum  et  vicensimum,  et 
quadragensimum  secundum,  dein  tertium  et  sexagensi- 
mum,  postremum  octogensimum  et  quartum,  in  quo  Sta- 

11  seas  terminum  vitae  defixit.    alii  autem  non  pauci  unum  25 
omnium  difficillimum  climactera  prodiderunt,  anno  scili- 


1.  xeETiam  D  u*Res  Z),  uires  dV  3.  temptari  V 
4.  ocTaBa  D  in  qua  —  languidiora  om.  V  7.  eBbo- 
mabe  DV  8,  aKisTOTCLis  D  Tpa-^it^w  vulgo  9.  irqui- 
TaLLiRe  {x  dinras.)  D  10.  ***quiTaLLos  i),  irquitallos  dV 
eLCRe  D  13.  Tra6a  D,  irabb  V,  iraiba  corr.  rec.  m.  in  V 
meLLephoeboN  DV  14.  aephoeBON  Z),  ephoebon  V 
€H€q)OiBON  D,  eHeq)iB0N  V  15.  eBbomabiBus  DV  17.  cRi- 
simie  Dj  crisimiae  V  19.  climactericum]  add.  V  m.  1  in 
marg.  climacI,  m.  2  super  uersum  va.cer\,u  20.  anas  aLUs 
DV  biFFiciLLiORes  D  21.  TCRNas  (s  d  in  ras.)  D  eB- 
6oma6es  DV  22.  oc  V  uicesimum  V  23.  quabRagix- 
simum  D,  quadragesimum  V  sexagusimum  J9,  sexagesi- 
mum  V        24.  lxxx  D  V        quo*  D 


DE  DIE   NATALI   CAP.  XIV.  27 

cet  undequinquagensimo,  quem  conplent  anni  septies 
septeni;  ad  quam  opinionem  plurimorum  consensus  in- 
clinat:  nam  quadrati  numeri  potentissimi  ducuntur.  de-  12 
nique  PJato  ilie  veniat  veteris  philosophiae  sanctissimus, 
5  qui  quadrato  numero  annorum  vilam  humanam  consum- 
mari  putavit,  sed  novenario,  qui  conplet  annos  octoginta 
et  unum.  fuerunt  etiam  qui  utrumque  reciperent  nu- 
merum,  undequinquagensimum  et  octogensimum  unum, 
et  minorem  nocturnis  genesibus,  maiorem  diurnis  scri- 

10  berent  * .    plerique  [aliter  moti]  duos  istos  numeros  sub-  13 
tiliter  dicreverunt,  dicentes  septenarium  ad  corpus,  no- 
venarium  ad  animum  perlinere;  hunc  medicinae  corporis 
et  Apollini  adtributum,  illum  Musis,  quia  morbos  animi, 
quos  appellant  pathe,  musice  lenire  ac  sanare  consueve- 

15  rit.     itaque  primum  climactera  annum  quadragensimum  14 
et  nonum  esse  prodiderunt,  ultimum  autem  octogensimum 
et  unum ;  medium  vero  ex  utroque  permixtum  anno  ter- 
tio  et  sexagensimo,   vel  quem  hebdomades  novem  vel 
septem  enneades  conficiunt.    hunc  hcet  quidam  periculo-  15 

20  sissimum  dicant,  quod  ad  corpus  et  ad  animum  pertineat, 
ego  tamen  ceteris  duco  infirmiorem.  nam  utrumque  qui- 
dem  supra  dictum  continet  numerum,  sed  neutrum  qua- 
dratum ,  et  ut  est  ab  utroque  non  ahenus ,  ita  in  neutro 
potens.     nec  multos  sane,    quos  vetustas  claro  nomine 

25  celebrat,  hic  annus  absumpsit.    Aristotelen  Stagiriten  re-  16 


1.  uNbe  quiNquagiNsimo  Z),  unode  qu.  d,  uno  de  quin- 
quagesimo  V  2.  opoNiONem  D  4.  veniat  veteris  lahnus, 
ueNia?  (t  in  ras.  trium  litierarum)  ceTeRis  D,  ueniat  ceteris  V 
6.  Lxxx  DV  7.  fuerunt  —  8.  unum  om.  V  8.  uNbe-L-eT 
Lxxx  UNum  D  9,  ascriberent  vulgo  sine  nota  lacunae;  scri- 
berent  fieri.  quali  termino  duos  cet.  ego  proposui  in  Eos,  siid- 
deutsche  Zeitschr.  fiir  PhiloL  II  1866  p.  625  10.  istos  dF, 
isTo  D  11.  becReueBUNT  D,  decrevef  [inmarg.  dis  m.  rec.) 
V,  discreverunt  vulgo  14.  TrdGr)  vidgo  15,  cLamacTeRa  Z), 
clamaectera  rf,  clim^ctera  V  xl  eT  UNum  esse  DV 
16.  Lxxx  DV  18.  sexaglsimo  />,  sexagesimo  V  ebdo- 
mades  V  19.  heNNeabes  D  25.  aRiSTOTeLe*  (s  a  m.  2,  ut 
videtur)  D,  aristoteles  V  EepeRU  (t  in  ras.)  D,  repperit  V, 
corr.  Guilielmus 


28  DE   DIE   NATALI   CAP.  XV. 

perio:    sed  hunc    ferunt   naturalem  stomachi   infirmita- 
tem  crebrasque  morbidi  corporis  ofTensiones  adeo  virtute 
animi  diu  sustentasse,  ut  magis  mirum  sit  ad  annos  LXiii 
eum  vitam  pertulisse  quam  ultra  non  protulisse. 
15         Quare,   sanctissime  Caerelii,   cum  istum   annum  qui  5 
maxime  fuerat  corpori  formidolosus  sine  uUo  incommodo 
iransieris,  ceteros,  qui  leviores  sunt,  climacteras  minus 
tibi  extimesco,  praesertim  cum  in  te  animi  polius  quam 
corporis  naturam  sciam  <iominari,   eosque  viros  qui  tales 
fuerunt  non  prius  vita  excessisse  quam  ad  annum  illura  10 
octogensimum  et  unum  pervenerint,  in  quo  Plato  finem 
vitae  et  legitimum  esse  existimavit  et  liabuit  legitimum. 

2  hoc  anno  et  Dionysius  Heracleotes,  ut  vita  abiret,  cibo 
abstinuit  et  contra  Diogenes  cynicus  cibi  cruditate  in  cho- 
ieram  solutus  est.    Eratosthenes  quoque  ille  orbis  terra-  15 
rum  mensor  et  Xenocrates  Platonicus  veteris  academiae 

3  princeps  ad  eundem  annum  vixerunt.  non  pauci  etiam 
per  animi  spiritum  molestiis  corporis  superatis  limitem 
istum  transgressi  sunt,  ut  Carneades,  a  quo  tertia  acade- 
mia  est,  quae  dicitur  nova,  qui  ad  annum  nonagensimumt,  20 
vel  Cleanthes,  qui  uno  minus  centura  explevit.  at  Xeno- 
phanes  Colophonius  maior  annorum  centum  fuit.  Demo- 
critum  quoque  Abderiten  et  Isocraten  rhetorem  ferunt 
prope  ad  id  aetalis  pervenisse  quo  Gorgian  Leontinum, 
quem  omnium  veterum  maxime  senem  fuisse  et  octo  su-  25 

4  pra  centum  annos  habuisse  constat.  quod  si  cultoribus 
sapientiae  sive  per  animi  virtutem  seu  lege  fati  diutina 
obtigit  vita ,  non  despero  quin  te  quoque  diu  corpore  ad- 


1.  sThomaclii  D  4.  ptulisse  V  non  peRTULisse  DV 
5.  cerelli  V  ex  sil.  cum  d  in  ras.  7.  raeuiORes  D 
11.  octogesimum  V  12.  exTimauiT  D  13.  6ioNisius  DV 
15.  soLUTum  D  16.  xeNocRaTis  Z>,  ♦xenocrates  [erasa  e)  V 
achabemiae  DV  19.  achademia  V  20.  Noua  ucl  CLe- 
aNThes  (cleantes  V)  qui  ab  aNNum  NONa^cNSimum  (nonagesi- 
mum  V)  UNO  minus  ceNTum  DV.,  transposuit  lahnus;  idem  ac- 
gessit  {Halmius  vixit)  post  nonagensiraum  intercidisse  coniecit 
21.  xeNephaNes  DV        28.  atque  V 


DE    DIE   NATALI    CAP.  XVI.  29 

que  animo  valentem  longior  maneat  senectus.  quem  enim 
veterum  nunc  memoria  suspicimus  prudentia  vel  tempe- 
rantia  vel  iustitia  vel  fortitudine  tibi  antestare  [dicimus]? 
quis  eorum,  si  adesset,  non  in  te  omnium  virtutum  prae- 
5  dicationem  conferret?  quis  tuis  laudibus  se  postponi 
erubesceret?  illud  certe ,  ut  arbitror,  dignum  est  prae- 
dicatione ,  quod ,  cum  illis  ferme  omnibus  quamvis  pru- 
dentissimis  et  procul  a  republica  amotis  non  contigerit 
sine  offensione  et  odio  plerumque  capitali  vitam  degere, 

10  tu  tamen  officiis  municipalibus  functus,  honore  sacerdotii 
in  principibus  tuae  civitatis  conspicuus,  ordinis  eliam 
equestris  dignitate  gradum  provincialium  supergressus, 
non  modo  sine  reprehensione  et  invidia  semper  fuisti ,  ve- 
rum  etiam  omnium  omnino  amorem  cum  maxima  gloria 

15  consecutus  es.    quis  a  te  nosci  aut  ex  amplissimo  senatus  5 
ordine  non  expetiit  aut  ex  humiliore  plebis  non  optavit  ? 
quis  mortalium  vel  te  vidit  vel  de  tuo  nomine  accepit, 
quin  et  loco  fratris  germani  diligat  et  vice  parentis  vene- 
retur?  quis  ignorat  probitatem  primam,  fidem  summam, 

20  benignitatem   incredibilem,     modestiam    verecundiamque 
singularem  ceteraque  humanitatis   officia  penes  te  unum 
esse,    et  quidem  maiora  quam  possint  digne  a  quoquam 
referri?    quare   et  ego  his  nunc  commemorandis  super-  6 
sedebo.    de  eloquentia  quoque  sileo,  quam  omnia  provin- 

25  ciarum  nostrarum  tribunalia,  omnes  praesides  noverunt, 
quam  denique  urbs  Roma  et  auditoria  sacra  mirata  sunt. 
haec  se  et  ad  praesens  et  in  futura  saecula  satis  ipsa 
nobihtat. 

Nunc  vero  quatenus  de  die  natali  scribo,  meum  mu-  16 

30  nus  inplere  conabor,  tempusque  hodiernum,  quo  maxime 


1.  quem  enim  veterum,  quorura  memoriam  suspicimus, 
prudentia  —  antistare  dicemus  lahnus  secundum  Lachmannum 
2.  suscepimus  V  3.  FORTiTubiNem  D  5.  posTpoNiT  eRU- 
BisccReT  Z),  corr.  d  8.  moTis  DV^  remotis  Cauchius 
9.  uiTa  DV  10.  sacerdoti  V  13.  RepraeheNSioNe  D 
15.  qui  d  (s  littera  expuncta)  16.  expeTiT  D  27.  pre- 
sens   V        30.  implere   V 


30  DE   DIE   NATALI    CAP.  XVII. 

flores,   qiiam  polero  lucidissimis  notis  signabo;    ex  quo 

2  etiam  primiis  iiie  tuus  natalis  liquido  noscetur.  tempus 
autem  non  diem  tantummodo  vel  mensem  vel  annum  ver- 
tentem  appello ,  sed  et  quod  quidam  lustrum  aut  annum 

3  magnum  vocant,  et  quod  saeculum  nominant.     ceterum  5 
de  aevo,  quod  est  tempus  unum  et  maximum,  non  muitum 
est  quod  in  praesentia  dicalur.    est  enim  inmensum,  sine 
origine,  sine  fine,  quod  eodem  modo  semper  fuit  et  sem- 
per  futurum  est,    neque  ad  quemquam  hominum  magis 

4  quam  ad  alterum  pertinet.  iioc  in  tria  dividitur  tempora,  10 
praeteritum,  pxaesens,  futurum.  e  quibus  praeteritum 
initio  caret,  exitu  futurum,  praesens  autem,  quod  medium 
est,  adeo  exiguum  et  inconpreliensibile  est,  ut  nuliam  re- 
cipiat  longitudinem  neque  aliud  esse  videatur  quam  trans- 
acti  futurique  coniunctio,  adeo  porro  instabile,  ut  ibidem  15 
sit  numquam,  et  quidquid  transcurrit  a  futuro  decerpit  et 

5  adponit  praeterito.  haec  inter  se  tempora,  ante  actum 
dico  et  venturum ,  neque  paria  sunt  neque  ita  ut  alterum 
altero  longius  breviusve  videatur:    quidquid   enim  non 

6  habet  finem,    coniationem  mensurae  non  recipit.     qua-  20 
propter  aevum  neque  annorum  nec  saeculorum  numero 
nec  denique  ullo  finiti  temporis  modulo  metiri  conabor : 
haec  enim  ad  aetatem  infinitam  non  sunt  brumahs  unius 
instar  horae. 

7  Itaque  ut  saecula  possim  percurrere  et  hoc  nostrum  25 
praesens  designare,    omissis  aureis  argenteisque  et  hoc 
genus  poeticis,  a  conditu  urbis  Romae,  patriae  nostrae 

17  communis,    exordiar,    et  quoniam  saecula  aut  naturalia 

sunt  aut  civilia,  prius  de  naturalibus  dicam. 
2         Saeculum  est    spatium   vitae  humanae    longissimum  30 


4.  aut  unum  annu  V  5.  seculum  V  7.  presentia  V 
10.  quam  abuLxeRum  Z),  quam  ad  adulterum  d  11.  e  om. 
BV  12.  i]sn**Tio  (iNiNiTio  ante  ras.)  D  exiTum  D 
13.  iNCONpRaelieNSiBiLe  D,  inconprensibile  V  16.  quic- 
quid  V  et  adponit  praeterito  om.  V  18.  paria]  pro- 
pria  V  19.  quicquid  V  26,  besigNaRe  (be  ex  h\)  D 
28,  exoRbiaB**  |  et  qm  ( et  initio  versus  adscr.  m.  2)  Z> ,  exor- 
diar  |  DE  SAECVLIS   V  omissis  et  quoniam  —  dicam 


DE   DIE   NATALI    CAP.  XVII.  31 

partii  et  morte  definitum,  quare  qui  annos  triginta  sae- 
culum  putarunt  multum  videntur  errasse.  hoc  enim  tem- 
pus  genean  vocari  Heraclitus  auctor  est,  quia  orbis  aetatis 
in  eo  sit  spatio.  orbem  autem  vocat  aetatis,  dum  natura 
5  ab  sementi  humana  ad  sementim  revertitur.  hoc  quidem 
geneas  tempus  alii  aiiter  defmierunt.  Herodicus  annos 
quinque  et  viginti  scribit  dici  genean,  Zenon  triginta. 
saeculum  autem  quid  sit,  usque  adhuc  arbitror  ad  subtile 
examinatum  non  esse.    poetae  quidem  muita  incredibiha 

10  scripserunt,  nec  minus  historici  Graeci,  quamvis  eos  a 
vero  par  non  fuit  decedere;  ut  Herodotus,  apud  quem 
legimus  Arganthonion  Tartessiorum  regem  centum  et 
quinquaginta  annorum  fuisse,  aut  Ephorus,  qui  tradit  Ar- 
cadas  dicere  apud  se  reges  antiquos  ahquot  ad  trecentos 

15  vixisse  annos.  verum  haec  ut  fabulosa  praetereo:  sed 
inter  ipsos  astrologos,  qui  in  stellarum  signorumque  ra- 
tione  verum  scrutantur,  nequaquam  etiam  convenit.  Epi- 
genes  in  centum  duodecim  annis  longissimam  vitam  con- 
stituit,    Berosos  autem  centum  sedecim:    alii  ad  centum 

20  viginti  annos  produci  posse,  quidam  etiam  ultra  credide- 
runt.  fuerunt  qui  non  idem  putarent  ubique  observan- 
dum,  sed  varie  per  diversas  regiones,  pro  ut  in  singuHs 
sit  caeli  ad  circulum  finitorem  inclinatio,  quod  vocatur 
clima. 

25  Sed  licet  veritas  in  obscuro  lateat,  tamen  in  una  qua- 
que  civitate  quae  sint  naturalia  saecula,  rituales  Etru- 
scorum  hbri  videntur  docere,  in  quis  scriptum  esse  fertur 
initia  sic  poni  saeculorum.  quo  die  urbes  adque  civitates 
constituerentur ,   de  his  qui  eo  die  nati  essent  eum  qui 


^  3.  Yevedv  vulgo^  item  posthac  Yeveac  et  feveav  4.  uocaNT 
BV  corr.  Lachmannus  5.  ab  sementi  Halmius^  a6  semeNTi  i>, 
om.  V  sementem  V  7.  TRigeNTa  D  8.  quid  om.  D 
9.  exanimatu  V  10.  scEiBseRUNT  D  eos]  eo  D,  om.  V 
12.  arganthonnion  V  ^«rcessiORum  (tar  in  ras.)  D,  tarces- 
sioru  V  13.  quinta  V,  corr.  m.  rec.  fuisse  antephorus  V 
aRchabas  DV  14.  apuT  D  aLiquo6  D  tricentos  V 
17.  epigeNesiN  D,  epygenes  in  V  20.  uigeNTi  D  22.  ua- 
Riae  D         26.  secula   V        28.  atque  V 


32  DE   DIE   NATALI   CAP.  XVII. 

diutissime  vixisset  die  mortis  suae  primi  saeculi  modulum 
finire,  eoque  die  qui  essent  reliqui  in  civitate,  de  his  rur- 
sum  eius  mortem,  qui  longissimam  egisset  aetatem,  finem 
esse  saeculi  secundi.  sic  deinceps  tempus  reliquorum 
terminari.  sed  ea  quod  ignorarent  homines,  portenta  mitti  5 
divinitus ,   quibus  admonerentur  unum  quodque  saeculum 

6  esse  finitum.  haec  portenta  Etrusci  pro  haruspicii  di- 
sciplinaeque  suae  peritia  diligenter  observata  in  libros 
rettulerunt.  quare  in  Tuscis  historiis,  quae  octavo  eorum 
saeculo  scriptae  sunt,  ut  Varro  testatur,  et  quot  numero  10 
saecula  ei  genti  data  sint  et  transactorum  singula  quanta 
fuerint  quibusve  ostentis  eorum  exitus  designati  sint  con- 
tinetur.  itaque  scriptum  est  quattuor  prima  saecula  an- 
norum  fuisse  centenum,  quintum  centum  viginti  trium, 
sextum  undeviginti  et  centum,  septimum  totidem,  octa-  15 
vum  tum  demum  agi,  nonum  et  decimum  superesse,  qui- 
bus  transactis  fmem  fore  nominis  Etrusci. 

7  Romanorum  autem  saecula  quidam  ludis  saecularibus 
putant   distingui:    cui  rei  fides  si  certa  est,   modus  Ro- 
mani  saecuH   est  incertus.     temporum   enim   intervalla,  20 
quibus  ludi  isti  debeant  referri ,  non  modo  quanta  fuerint 
retro  ignoratur,  sed  ne  quanta  quidem  esse  debeant  sci- 

8  tur.  nam  ita  institutum  esse,  ut  centesimo  quoque  anno 
fierent,  id  cum  Antias  aliique  historici  auctores  sunt,  tum 
Varro  de  scaenicis  originibus  hbro  primo  ita  scriptum  25 
reliquit:  cum  multa  portenta  fierent,  et  murus 
ac  turris,  quae  sunt  inter  portam  Coliinam 
et  Esquilinam,   de  caelo  tacta   essent,   et  ideo 


7.  aruspicii  F  biscipLiNae  quae  D  9.  RexTULLeRUNT 
/>,  retulerunt  V  10.  ut  d  in  ras.  eT  quob  D  11.  trans- 
actarum  V,  corr.  m.  2  12.  **0NTiNeTUR  D,  continetur  d, 
iiem  V,  in  quo  ntinet  1  m.  in  ras.  14.  ceNTeNii  fuii  in  D,  nunc 
posi  ceNT  est  rasura  trium  litterarum  et  um  superscr.,  tertio 
auiem  loco  comparet  etiam  nunc  ducius  transversus  qui  fidt  su- 
per  u;  centu  V  qmnTum  (in  in  ras.)  D  15.  unumdevi- 
ginti  dV  22.  debeat  V^ ,  corr.  m.  2  25.  scenicis  V 
26.  muros   V        28.  tracta  V 


DE   DIE   NATALI    CAP.  XVII.  33 

librosSibyllinosxviri  adissent,  renuntiarunt 
uti  Diti  patri  et  Proserpinae  ludi  Tarentini 
in  campo  Martio  fierent  tribus  noctibus,  et  ho- 
stiaefurvae  immolarentur,  utiqueludi  cente- 
5  simo  quoque  anno  fierent.  item  Titus  Livius  libro  9 
cxxxvi:  eodem  anno  ludos  saeculares  Caesar 
ingenti  apparatu  fecit,  quos  centesimo  quo- 
que  anno  (his  enim  terminari  saeculi  +)  fieri 
mos  *  ut  *.     contra  ut  decimo  centesimoque  anno  re- 

10  petantur  tam  commentarii  xv  virorum  quam  Divi  Augusti 
edicta  testari  videntur,  adeo  ut  Horatius  Flaccus  in  car- 
mine  quod  saecularibus  ludis  cantatum  est  id  tempus  hoc 
modo  designaverit:  Certus  undenosdeciesperan- 
nos  Orbis  ut  cantus  referatque  ludos  Ter  die 

15  clara  totiensque  grata  Nocte  frequentes.    quae  10 
dissensio   temporum,    si  veterum   revolventur    annales, 
longe  magis  in  incerto  invenietur.    primos  enim  ludos 
saeculares  exactis  regibus  post  Romam  conditam  annis 
CCXLV  a  Valerio  Publicola  institutos  esse  ^^  ad  xv  viro- 

20  rum  conmentarios,  anno  ccxcviii  M.  Valerio  Spurio  Ver- 
ginio  conss.  +  *  anno  post  urbem  conditam  "^octavo  et 
quadringentensimo,  ut  vero  in  commentariis  xvvirorum 
scriptum  est  anno  CCCC  et  ^  decimo  M.  Valerio  Corvino  ii 


1.  SYBiLLiNOs  BP^  X  vlrl  Mommsenus  ChronoL  Rom.  p.lSl^ 
•XU'UIRI  D,  XII  uiri  F,  xv  viri  vulgo  renuntiarent  F^, 
corr.  m.  2  8.  is  {immo  hic)  enim  terminus  saeculi  vulgo 
9.  sed  moris  esse  ut  contra  coni.  Lachmannus  ut  contra, 
omisso  altero  ut,  F,  at  contra  ut  vulgo  ante  lahnum  11.  Hor. 
carm.  saec.  21  ss.  13.  ceRTos  BV  14.  oRBes  I)  V\  or- 
bis  F2  15.  CLaRo  DF  post  frequentes  BV  hahent  cap.  7 
Superest  —  cap.  14^  7  ait  enim;  tum  quae  dissensio  repetivit 
Lachmannus  ex  eo  loc9  qui  indicatus  est  ad  p.  10,  7 ;  denique 
temporum  et  cet.  supra  leguntur:  vide  ad  p.  25,  25  16.  re- 
uoluantur  dV  19.  xl  uiRORum  DV  20.  ccxcuiiii  DV 
21.  coNss-  DV  post  conss.  lacunam  sic  explevit  Lachmannus : 
secundos  ludos,  ut  Antias  vult,  M.  Popilio  Laenate  iiii  M. 
Valerio  Corvino  cos. ;  idem  pro  octavo  correxit  sexto,  et  vs.  23 
octavo  pro  decimo  {conf.  C.  L.  Roth  in  Mus.  Rhen.  Vlll 
J9.  371  s.)  22.  quabfiagiNSimo  D,  quadragesimo  V  xu 
uirorum  V        23.  cuRmiNo  DV,  legendum  Corvo  cum  Manutio 

CENSORINUS.  3 


34  DE    DIE   XATALI    CAP.  XYII. 

C.  Poetilio  cons.  lertii  lutli  fuerunt  Anliate  Livioque 
auctoribus  P.  Claudio  Pulcliro  L.  lunio  Pullo  cons.  ♦  ♦ 
anno  quingentensimo  duodevicensimo  P.   Cornelio  Len- 

11  tuio  C.  Licinio  Varo  cons.    de  quartorum  ludorum  anno 
Iriplex  opinio  est.     Antias  enim  et  Varro  et  Livius  rela-  5 
los  esse  prodiderunt  L.  MarcioCensorino  M'.31anilio  cons. 
post  Romam  conditam  anno  DCV.     at  Piso  Censorius  et 
Gn.  Gellius,  sed  et  Cassius  Hemina,  qui  illo  tempore  vi- 
vebat,  post  annuni  factos  tertium  adfirmant  Gn.  Cornelio 
Lentulo  Lucio  Mummio  Achaico  cons.,  id  est  anno  DCViii.  lo 
in  XV  virorum  autem   commentariis  notantur  sub  anno 
Dcxxviii  M.  Aemilio  Lepido   L.  Aurelio  Oreste   cons. 
quintos   ludos   C.   Furnio  C.   lunio    Silano    conss.    anno 
DCCXXXVii  Caesar  Auguslus  et  Agrippa  fecerunt.   sextos 
autem  fecit  Ti.  Claudius  Caesar  se  iiii  et  L.  Vitellio  iii  15 
cons.    anno  DCCC,  septimos  Domitianus  se  xiiii  et  L.  Mi- 
nucio  Rufo   cons.    anno  dcccxli,   octavos  imperatores. 
Seplimius   et   M.   Aurelius  Antoninus   Cilone    et   Lib6ne 

12  cons.  anno  dcccclvii.  hinc  animadvertere  licet  neque 
post  centum  annos  ut  hi  referrentur  iudi  statum  esse,  20 
neque  post  centum  decem.  quorum  etiamsi  alterutrum 
retro  fuisset  observatum,  non  tamen  salis  id  argumenti 
esset  quo  quis  his  ludis  saecula  discerni  constanter  adfir- 
met,  praesertim  cum  ab  urbis  primordio  ad  reges  ex- 
actos,    annos  CCXLiiii,     factos    esse   auctor  sit  nemo,  25 


1.  poeTaeno  cs  -0,   poetelio  cons-   V        axTiaTae  D 
2.  puLLoi  •  cos  D,  pulloi  cons  V        3.  quing-entesimo  duode- 
uicesimo   V        4.  linio  BV       uaKRO  D        cos-  D,    cons-   F 
6.    m    maNLio   DV  cos*  D,    cons-    V  9-    cn  DV  (at 

vs.  8  uterqiie  hahet  qn)         10.   mummo  DV        cos-   DV 

bciii   DV        11.  suB  aNNis  DV        12.  M.  om.  DV    emiLio 

DV  cos-  D,  cos  V  13.  C  prius  om^  DV  cgnss-  DV 
14.  aug.  et  agryppa  V  15.  t  •  CLaubius  DV  caesaRsae- 
i«C'iii  eTLUi^TCLLio  D,  cacsar  se-i-c^iii  et  l.  uitellio  V  (l. 
uitellio  ex  sil.)  16.  cos  D,  cons  V  {item  uterque  proximo  versu) 
bomcTiaNus  sex-mi-  D  minuci  V  17.  impp.  sepi.  et  m. 
auR.  D,  imper.  sept.  et  m.  aur.  V  18.  nibone  V  19. 
cos  D,  cons.  V  bcccLUii  DV  20.  ut  hi]  uti  V  sta- 
tutum  V  25.  aNNO  ccxliii  D  {conf.  ad  p.  35  vs.  7)  ludos 
ante  factos  add.  lahnus 


DE   DIE   NATALI    CaP.  XVII.  35 

quotl  teinpus  procul  dubio  naturali  niaius  est  saeculo. 
quod  si  quis  credit  iudis  saecularibus  saeciila  *,  sola  no-  13 
minis  origine  inductus,  sciat  saeculares  dici  poluisse  quod 
plerumque  semel  fiant  hominis  aetate,  ut  multa  aiia  quae 
5  rara  sunt  post  saeculum  evenire  loquentium  consuetudo 
usurpat. 

Sed  nostri  maiores,  quod  natura  saeculum  quantum 
esset  exploratum  non  habebant,  civile  ad  certum  modu- 
lum  annorum  centum  statuerunt.    testis  est  Piso,  in  cuius 

10  annali  septimu  scriptum  est  sic:  Roma  condita  anno 
DC  septimum  saeculum  occipit  his  consulibus 
qui  proximi  sunt  consules,  M.  Aemilius  M. 
filius  Lepidus,  G.  Popilius  11  absens.  sed  ut 
hunc  annorum  numerum  constituerent  nostri,   non  nihil 

15  causae  fuit,  primum  quod  multos  suorum  civium  ad  hunc 
aelatem  perducere  videbant,  dein  quod  Etruscos,  quorum 
prima  saecula  centenum  fuerunt  annorum,  etiam  hic  ut 
in  aliis  pierumque  imitari  voluerunt.  praeterea  fieri  potest  14 
quod  refert  Varro,    quod  Dioscorides  astrologus  scribit, 

20  Alexandriae  inter  eos  qui  mortuos  sallunt  constare  homi- 
nem  plus  centum  annos  vivere  non  posse,  idque  cor  ho- 
minum  declarare  eorum  qui  integri  perierunt  sine  cor- 
poris  tabe;  ideo  quod  multis  annis  pendendo  cor  omnis 
aetatis  incrementa  et  deminutiones  conseruere:  et  anni- 

25  culi  pendere  duas  dragmas,  bimi  quatluor,  et  sic  in  an- 
nos  singulos  usque  ad  quinquaginta  accedere  binas;   ab 


2.  cludi  ante  ludis  add.  Lachmannus,  discerni  posi  saecnla 
Carrio  7.  naturale  vulgo  post  saeculum  D  V  ex  p.  34 
vs.  25  add.  ccxliiii,  Mc  igitur  recte  iiii,  non  iii  8.  cmiLem 
Z),  ciuile  V  11.  •b-sepximo  jDV,  corr.  Lachmannus  ac- 
cipiT  BV.,  corr.  Scaliger  (coipit  coni.  Mommsenus  Chronol.  Rom. 
p.lOi)  12.  emiLius  D  M-F-laepidus  V  (m.  f.  ex  sil.) 
sedut  F,  SQ^ii  mutavit  1  m.  15.  haNC  DV  16.  producere 
vulgo  17.  ut]  et  V  18.  imitare  V  praeterea  adferri 
C07ii.  Lachmannus  19.  quodque  Dioscorides  vidgo  scripsit  V 
20.  eos  quae  V  SRllunt  Lachmanrius,  soLeNT  DV  21.  id- 
que  cor  hominum  Lachmannus ,  ibciRCo  humaNum  DV  23. 
pependo  V  24.  coNsenue^'^  (nt  fortasse  a  pr.  m)  D,  con- 
seruent  V,  observent  vulgo         26.  quinquaginta   V  in  ras. 

3* 


36  DE   DIE   NATALI   CAP.    XVIII. 

iis  centuni  dragmis  abusque  anno  qninquagensimo  item 
decedere  in  uno  quoque  binas;  ex  quo  perspicuum  sit 
centensimo  anno  redire  ad  anni  primi  pondus  nec  longius 
vitam  possc  producere. 

15        Quoniam   igitur  civile  Romanorum  saeculum  centum  5 
annis  transigilur ,  scire  licet  in  decimo  saeculo  et  primum 
natalem  tuum  fuisse  et  hodiernum  esse.    quot  autem  sae- 
cula  urbi  Romae  debeantur,  dicere  meuni  non  est:  sed 
quid  apud  Varronem  legerim  non  tacebo,  qui  libro  anti- 
quitatum   duodevicensimo   ait  fuisse  Vettium  Romae  in  10 
augurio  non  ignobilem,  ingenio  magno,   cuivis  docto  in 
disceptando  parem:  eum  se  audisse  dicentem,  si  ita  esset 
ut  traderent  bistorici  de  Romuli  urbis  condendae  augu- 
riis  ac  xii  vulturis,  quoniam  cxx  annos  incolumis  prae- 
terisset  populus  Romanus,  ad  mille  et  ducentos  perven-  15 
turum. 

18        Hactenus  dictum  de  saeculo:   nunc  de  annis  maiori- 
bus  dicam ,  quorum  magnitudo  adeo  diversa  tam  gentibus 
observata  quam  auctoribus  tradita  est,    ut  alii  annum 
magnum  esse  in  annis  vertentibus  duobus,  alii  in  multis  20 
milibus  annorum  arbitrati  sint.    quod  quale  sit,  iam  hinc 
2  conabor  absoivere.  veteres  in  Graecia  civitates  cum  anim- 
adverterent,  dum  sol  annuo  cursu  orbem  suum  circumit, 
lunam    novam    interdum   tridecies   exoriri   idque   saepe 
alternis  fieri,  arbitrati  sunt  lunares  duodecim  menses  et  25 
dimidiatum  ad  annum  naturalem  convenire.    itaque  annos 
civiles  sic  statuerunt,  ut  intercalando  facerent  alternos 
duodecim  mensum,  alternos  tredecim,  utrumque  annum 
separatim  vertentem,  iunctos  ambo  annum  magnum  vo- 
cantes.    idque  tempus  trieterida  appellabant,  quod  tertio  30 
quoque  anno  intercalabatur,  quamvis  biennii  circuitus  et 


1.   his    V        abusque  Lachinannus,   abq;,  D,    atq;    V 
quinquagesimo  V        3.  centesimo  F        7.  quo6  D        8.  ue- 
Bis  D         10.   duodeuicesimo    V        11.   augoRio  D         ignora- 
bilem  V        cuius  DV ,   eius   m.  rec.  in  V  in  marg.         6octo 
7),    doctori  V  et  m.  recentior  in  D,    doctiori  Lachmannus 
12.  esseNT  D         13.   tradebant  V        14.   cxx]    ex  x  DV 
18.  tam]  eTiann  DV        24.  terdecies  vulgo 


DE    DIE   NATALI   CAP.  XVllI.  37 

re  vera  dieteris  esset;  unde  mysteria,  quae  Libero  alter- 
nis  fiunt  annis,  trieterica  a  poetis  dicuntur.  postea  3 
cognito  errore  hoc  teinpus  duplicarunt  et  tetraeterida 
fecerunt:  sed  eam,  quod  quinto  quoque  anno  redibat, 
5  pentaeterida  nominabant.  qui  annus  magnus  ex  qua- 
driennio  commodior  visus  est  ♦  *  solis  annum  constare  ex 
diebus  CCCLXV  et  diei  parte  circiter  quarta,  quae  i  in 
quadriennium  diem  conficeret.  quare  agon  et  in  Elide  4 
lovi  Olympio  et  Romae  Capitolino   quinto  quoque   anno 

10  redeunte  celebratur.    hoc  quoque  tempus,  quod  ad  solis 
modo  cursum  nec  ad  lunae  congruere  videbatur,  duplica- 
tum  est  et  octaeteris  facta,  quae  tunc  enneaeteris  vocitata, 
quia  primus  eius  annus  nono  quoque  anno  redibat.    hunii  5 
circuitum    vere   annum  magnum   esse    pleraque  Graecia 

15  existimavit,  quod  ex  annis  vertentibus  solidis  constaret, 
ut  proprie  in  anno  magno  fieri  par  est,  nam  dies  sunt 
solidi  77  DCCCCXXII,  menses  solicU  uno  minus  centum, 
annique  vertentes  solidi  octo.  hanc  octaeterida  vulgo  cre- 
ditum  est  ab  Eudoxo  Cnidio  institutam,  sed  ahi  Cleostra- 

20  tum  Tenedium  primum  ferunt  conposuisse  et  postea  ahos 
ahter,  qui  mensibus  varie  intercalandis  suas  octaeteridas 
protulerunt,  ut  fecit  Harpalus,  Nauteles,  Menestratus,  item 
alii,  in  quis  Dositheus,  cuius  maxime  octaeteris  Eudoxi 
inscribitur.    ob  hoc  in  Graecia  multae  religiones  hoc  in-  6 


1.  biexeRes  D,  diesteres  d  V  misteria  V  post  Li- 
bero  vulgo  add.  patri  3.  TeTRaheTeRiba  DV  4.  se5  eam 
/>,  sed  ad  eam  dV  5.  penteterida  V  7.  quae  pRimum 
DV,  quae  unum  vulgo  8.  CLibe  i>,  aelide  V  9.  olira- 
pio  V  capitolio  V  10.  a'  solis  D  12.  ocTeTeRis  />, 
octo  teris  V  aenneaeteris  F,  ennaeteris  lahnus  '  13.  re- 
diebat  d  huc  D  14.  graetia  V,  corr.  m.  rec.  16.  pRO- 
pRiae  D  17.  soli  D;  dierum  numerum  et  menses  solidi  add. 
Scaliger  _  minis  V  {scilicet  soli  diu  nominis  V^,  unde  solidi 
uno  minis  fecit  m.  rec.)  18.  hanc  om.  V  ocToaeTeRi6am 
DV  19.  alii  lahnus,  aN  D,  hanc  et  tum  leostratum  V 
20.  alius  V  21.  uaRiae  D  ocToeTeRibas  DV  22.  aR- 
paLUs  D,  corr.  d  NauTCLis  DV  23.  ocToaeTeRis  D^ 
ocaeteris  V,  corr.  d      24.  religiones  m.  rec.  in  V,  RegiONes  DV 


38  DE   DIE   NATALI    CAP.  XVIII. 

tervallo  temporis  summa  caerimonia  coluntur,  Delphis 
quoque  ludi  qui  vocantur  Pythia  post  annum  octavum 
oUni  conficiebantur.  proxima  est  hanc  magnitudinem 
quae  vocatur  dodecaeteris  ex  annis  vertentibus  duodecim. 

7  huic  anno  Chaldaico  nomen  est,  quem  genethliaci  non  ad  5 
solis  lunaeque  cursus  sed  ad  observationes  alias  habent 
adcommodatum,  quod  in  eo  dicunt  tempestales  frugum- 
que  proventus  ac  sterihtates,  item  morbos  salubritatesque 

8  circumire.  praeterea  sunt  anni  magni  conplures,  ut  Me- 
tonicus,  quem  Meton  Atheniensis  ex  annis  undeviginti  10 
constiluit,  eoque  enneadecaeteris  appellatur  et  intercala- 
tur  septies,  inque  eo  anno  sunt  dierum  vi  milia  et 
DCCCCXL.  est  et  Pliilolai  Pythagorici  annus  ex  annis 
quinquaginta  novem,  in  quo  sunt  menses  intercalares  vi- 
ginti  et  unus ;  item  Callippi  Cyziceni  ex  annis  septuaginta  15 
sex,  ita  ut  menses  duodetriginta  intercalentur;  et  Demo- 
criti  ex  annis  Lxxxii  cum  intercalariis  perinde  viginti 

9  octo;  sed  et  Hipparchi  ex  annis  ccciiii,  in  quo  interca- 
letur   centies  decies  bis.     haec  annorum  magnitudo   eo 
discrepat,  quod  inter  astrologos  non  convenit  quanto  vel  20 
sol  plus  quam  CCCLXV  dies  in  anno  conficiat  vel  luna 

10  minus  quam  triginta  in  mense.  ad  Aegyptiorum  vero  an- 
num  magnum  luna  non  pertinet,  quem  Graece  kuvikov, 
Latine  canicularem  vocamus,  propterea  quod  initium  illius 
sumitur,  cum  primo  die  eius  mensis,  quem  vocant  Aegyptii  25 
0uju9oi,  caniculae  sidus  exoritur.  nam  eorum  annus 
civilis  solum  habet  dies  ccclxv  sine  ullo  intercalari:  ita- 


1.  cerimonia  V        3.  proxime   V        4.  do  deceteris  V 
5.   geneetliliaci    V        7.    abcommodaTas   (as  d  in  ras.)  D 
8.  morbosque,   omisso  salubritates,   V        9.  meTOKTicus  DV 
10.   UNbeui^eisTi  D         11.  eNNeacae|  ceTeKis  D,    m.  2   delevit 
ceTCRis    et  post  eN»eacae  in  marg.   adscr.  teris;    ennea  cete- 
ris  V        12.  iNq.  D       ui  miLia  ct  accccxL  D,  ui  et  accccxL 
V        13.    phiLOLaus   DV        pythagori    V        14.    isTeRcaLa- 
Eis  D,    intercalarii  coni.  Hahnius         15.    caLippi  DV        cizi- 
cen   V        16.  buobeTRi^eNTa  D         17.  iNTCRcaLaRes  DV 
19.  cencies   V        22.  egyptiorum  V        25.  quam  D       aegipTi 
D         26.  eoeYOi  DV,  Ouuuei  lahnus  secundum  Plin.  27,  12,  105 
27.  solum  Halmius,  solus  DV,  solos  vulgo 


DE   DIE   NATALI   CAP.  XVIII.  39 

que  quadriennium  aput  eos  uno  circiter  die  minus  est 
quam  naturale  quadriennium ,  eoque  fit  ut  anno  MCCCCLXI 
ad  idem  revolvatur  principium.  hic  annus  etiam  heliacos 
a  quihusdam  dicitur,  et  ab  aliis  GeoO  eviauTOC.  est  prae-  11 
5  terea  annus  quem  Aristoteles  maximum  potius  quam 
magnum  appellat,  quem  sohs  et  lunae  vagarumque  quin- 
que  stellarum  orbes  conficiunt,  cum  ad  idem  signum,  ubi 
quondam  simui  fuerunt,  una  referuntur;  cuius  anni 
hiemps  summa  est  cataclysmos,  quam  nostri  diluvionem 

10  vocant,  aestas  autem  ecpyrosis,  quod  est  mundi  incendium. 
nam  his  alternis  temporibus  mundus  lum  exignescere 
tum  exaquescere  videtur,  hunc  Aristarchus  putavit  an- 
norum  vertentium  IIcccCLxxxnii,  Aretes  Dyrrachinus 
Vdlit,  Heraclitus  et  Linus  Xdccc,  Dion  Xdccclxxxiiii, 

15  Orpheus  CXX,  Cassandrus  tricies  sexies  centum  milium: 
aUi  vero  infinitum  esse  nec  umquam  in  se  reverti  exi- 
stimarunt.     sed  horum   omnium   pentaeteridas   maxime  12 
notandis  temporibus  Graeci  observant,  id  est  quaternum 
annorum  circuitus,  quas  vocant  oiympiadas:  et  nuncapud 

20  eos  ducentesima  quinquagensima  quarta  olympias  nume- 
ratur,    eiusque  annus  hic  secundus.     idem  tempus  anni  13 
magni  Romanis  fuit,  quod  lustrum  appellabant,  ita  qui- 
dem  a  Servio  Tullio  instilutum,   ut  quinto  quoque  anno 
censu  civium  habito  lustrum  conderetur,    sed  non  ita  a 

25  posteris  servatum.   nam  cum  inter  primum  a  Servio  rege  14 
conditum  lustrum  et  id  quod  ab  imperatore  Vespasiano  v 


1.  apud  V  2.  iiccccLXi  Z),  iiccccLxi  V  3.  ab  biem 
i),  addie  V  ReuoLUiTUE  D  i^XiaKOC  vulgo  4.  a  om,  V 
5.  amsTOTeLis  D  9.  hiems  V  catadysmos  V^^  corr.  ?«. 
rec.         11.  12.  bum  —  bum  D        12.  amsThaRcus  i9,  aristar- 

cus  V  puTflz^Y  **^  (auit  din  ras.  et  esse  sup.  vers.)  D,  pu- 
tauit  esse  V  vulgo  13.  Ticccclxxxiiii  V  aneTis  DV 
bYRRaciNUS  D,  dirracinus  V  14.  u5lii  V  heraclytus  V 
xbccc  V  bioN*l|  D  •x-bcccLxxxiiii  V  15.  orfeus  cxx 
V  TRicicies  DV  17.  paNTahaeTCRibas  />,  pata-haeteri- 
das  V  19.  olimpiadas  V  20.  quinquagesima  V  olim- 
pias  V  23.  seruo  V\  corr.  m.  2  ut]  ei  D  24.  ceNso  D 
25.  seruo   V 


40  DE   DIE   NATALI   CAP.  XIX. 

et  T.  Caesare  iii  cons.  factura  est  anni  interfuerunt  paulo 
minus  dcl,  lustra  tamen  per  ea  tempora  non  plura 
quam  Lxxii  sunt  facta  et  postea  plane  fieri   desierunt. 

15  rursus  tamen  annus  idem  magnus  per  Capitolinos  agonas 
coeptus  est  diligentius  servari,  quorum  agonum  primus  a  5 
Domitiano  institutus  fuit  duodecimo  eius  et  Servi  Corneli 
Dolabellae  consulatu.  itaque  hoc  nunc  anno  qui  celebra- 
tus  est  agon  undequadragensimus  numeratur.  quod  ad 
annos  pertinet  magnos  in  praesentia  satis  dictum:  nunc 
de  annis  vertentibus  dicendi  locus.  10 

19        Annus  vertens  est  natura,    dum  sol  percurrens  xii 

2  signa  eodem  unde  profectus  est  redit.  hoc  tempus  quot 
dierum  esset  ad  certum  nondum  astrologi  reperire  potue- 
runt.  Philolaus  annum  naturalem  dies  habere  prodidit 
CCCLXiiii  et  dimidiatum,  Aphrodisius  CCCLXV  et  par-  15 
tem  diei  octavam,  Calhppus  autem  CCCLXV  et  Aristarchus 
Samius  tantumdem  et  praeterea  diei  partem  MDCxxiii, 
Meton  vero  CCCLXV  et  dierum  quinque  undevicensimam 
partem,  Oenopides  CCCLXV  et  dierum  duum  et  viginti 
partem  undesexagensimam,  Harpakis  autem  CCCLXV  et  20 
horas  aequinoctiales  xiii,    at  noster  Ennius   CCCLXVi. 

3  plerique  praeterea  inconprehensibile  quiddam  et  inenun- 
tiabile  esse  existimarunt,  sed  pro  vero  quod  proximum 
putabant  ampiexi  sunt,  dies  scihcet  CCCLXV. 

4  Igitur  cum  tanta  inter  viros  doctissimos  fuerit  dissen-  25 
sio,    quid  mirum  si  anni  civiies,  quos  diversae  civitates 


1.  T.  om.  DV  caesaR  tbr  cos-  D,  caesare  ter  cons-  V 
interfuerint  vulgo  3.  lxxu  DV^  corr.  Borghesius  Oeuvres 
epigr.  II  p.  78  ss.  (conf.  Mommsen.  Chronol.  Rom.  p.  169) 
6.  bomexiaNO  D  6ie  ante,  duodecimo  add.  DV  seRgi  DV 
8.  undequadragesimus  V  12  sig:  Z>,  sTg  V  quo6  D, 
corr.  d  13.  ReppeRiRe  D  14.  pYLOLaus  DV  16.  aRi- 
SThaRCUs  DV  m.  rec,  aristarcus  V^  17.  tantundem  et  in 
marg.  du  V  MiLLe  bcxxiii  Z>,  mille  bcxxii  V;  post  hunc 
numerum  d  super  vs.  add.  sup,  V  in  vs.  sup  18.  undeuicesi- 
mam  V  19.  ueNopibes  DV  20.  undesexagesimam  V 
21.    XII   coni.   Scaliger         ab  D         22.   iNcoNpRaeheNsiBiLe  D 

quibem    bt   cNUNTiaBiLe  DV;   olim  fuisse  videtur  quid  nec 
(neq.  Halmius)  enuntiabile         23.  pRoximam  D 


DE   DIE   NATALI   CAP.  XX.  41 

rudes  etiam  tum  sibi  quaeque  slatuebant,  tam  inter  se 
discrepent  quam  cum  illo  naturali  non  congruant?  et  in 
Aegypto  quidem  antiquissimum  ferunt  annum  menstruum 
fuisse,  post  deinde  ab  Isone  rege  quadrimenslrem  fa- 
5  ctum,  novissime  Arminon  ad  xiii  menses  et  dies  quin- 
que  perduxisse.  item  in  Achaia  Arcades  trimestrem  an-  5 
num  primo  habuisse  dicuntur,  et  ob  id  proselenoe  appel- 
lati,  non,  ut  quidam  putant,  quod  ante  sint  nati  quam 
lunae  astrum  caelo  esset,  sed  quod  prius  habuerint  an- 

10  num  quam  is  in  Graecia  ad  lunae  cursum  constitueretur. 
sunt  qui  tradunt  hunc  annum   trimestrem  Horon  insti-  6 
tuisse,  eoque  ver  aestatem  autumnum  hiemem  horas  et 
annum  horon  dici,   et  Graecos  annales  horus,   eorumque 
scriptores  horographos.    itaque  quattuor  annorum  circui- 

15  tum  in  modum  pentaeteridis  annum  magnum  dicebant. 
Cares  autem   et  Acarnanes  semenstres  habuerunt  annos  7 
et  inter  se  dissimiles,  quibus  alternis  dies  augescerent  aut 
senescerent,    eosque  coniunctos  velut  trieterida  annum 
magnum. 

20        Sed  ut  hos  annos  omittam  caligine  iam  profundae  20 
vetustatis  obduclos,  in  his  quoque,   qui  sunt  recentioris 
memoriae  et  ad  cursum  lunae  vel  solis  instituti,  quanta 
sit  varietas   facile   est  cognoscere,    si  quis  vel   in  unius 
Italiae  gentibus,  ne  dicam  peregrinis,  veht  inquirere.  nam 


1.   lam   D         2.   congregant    V,   corr.   m.  2   in  marg. 
3.  menstruiim  coni.  lahnus,   meNSTRgTw    (em  in  ras.  trium  liit.) 
J),  bimenstrem  F",   bimestrem   vulgo         5.    Nouissimae  D 
XIII  *  D,    XIII-   V        6.   in   adiaia    V        trimenstrem    V 
7.  pROseLeNaM  D,  prose  l^nam  V        appeLLaTi*UT  D,  appel- 
lat  id  ut  d,    appellant-   Id  ut  V        9.    coelo   V         10.   quam 
07n.  DV      his  V      coNSTiTuaeReNTUR  Z),  constituerentur  dV 
11.  trimenstrem  V        12.   horus  DV,    ujpac  vulgo         13.   ho- 
ron  om.  DV,  Jjpov  vulgo         grecos   V,  corr.  m.  rec.         horus 
DV,   ujpouc  viilgo         eorum,    omisso   que,    V        14.   scribto- 
Res  D        OupoYpdqpouc  vulgo        circuitu  DV        15.  peNTahe- 
TCRibis  DV        16.  semesTRes  D         17.  et  erasum  in  D,  habet  V 
18.  TRiheTeRiba  D         20.  omitam  V      cangiNem  D         21.  ue- 
TUSTaTos  D,  corr.  d        ReceNTioRes  D 


42  DE   DTE   NATALI   CAP.  XX. 

11 1  alium  Ferentini  alium  Lavinii  itemque  Alliani  vel  Ro- 
mani  habuerunt  annum,  ita  et  aliae  gentes.  omnibus  ta- 
men  fuit  propositum  suos  civiles  annos  varie  intercalandis 
mensibus  ad  unum  illum  verum  naturalemque  corrigere. 

2  de  quibus  omnibus  disserere  quoniam  longum  est,    ad  5 
Romanorum  annum  transibimus. 

Annum  vertentem  Romae  Licinius   quidem  Macer  et 
postea  Fenestella  stalim  ab  initio  duodecim  mensum  fu- 
isse  scripserunt:  sed  magis  lunio  Gracchano  et  Fulvio  et 
Varroni  et  Suetonio  aliisque  credendum,  qui  decem  men-  lo 
sum  pularunt  fuisse,  ut  tunc  Albanis  erat,  unde  orti  Ro- 

3  mani.  hi  decem  menses  dies  CCCiiii  hoc  modo  habebant: 
Martius  XXXI,  Aprilis  xxx,  Maius  xxxi,  lunius  xxx, 
Quintilis  xxxi,  Sextiiis  et  September  tricenos,  October 
XXXI,  November  et  December  xxx;    quorum  quattuor  15 

4  maiores  pleni,  ceteri  sex  cavi  vocabantur.  postea  sive  a 
Numa,  ut  ait  Fulvius,  sive,  ut  lunius,  a  Tarquinio  xii 
facti  sunt  menses  et  dies  CCCLV,  quamvis  luna  xii  suis 
mensibus  ccCLiiii  dies  videbatur  explere.  sed  ut  dies 
unus  abundaret,  aut  per  inprudenliam  accidit,  aut,  quod  20 
magis  credo,  ea  superstitione  qua  inpar  numerus  plenus 

5  et  magis  faustus  habebatur.  certe  ad  annum  priorem 
unus  et  quinquaginta  dies  accesserunt:  qui  quia  menses 
duo  non  explerent,  sex  ilhs  cavis  mensibus  dies  sunt  sin- 
guli  detracti  et  ad  eos  additi,  factique  dies  LVir,  et  ex  25 
his  duo  menses,  lanuarius  undetriginta  dierum,  Februa- 
rius  duodetriginta.  adque  ita  omnes  menses  pleni  et  in- 
pari  dierum  numero  esse  coeperunt,  excepto  Februario, 
qui  solus  cavus  et  ob  hoc  ceteris  infaustior  est  habitus. 

6  denique  cum  intercalarium  mensem  viginti  duuni  vel  vi-  30 


1.  FeRexTinf  (ui  i?!  i^as.)  D  3.  uamae  DV  8.  meu- 
sium  V  9.  gRacchaNO  Z)  perspicne  ante  ras.^  9Racch**o  rf, 
graccho  V  12.  ccciii  DV  14.  ocTUBeR  D  15.  trice- 
nos  lahnus  16.  a  Numa]  aNNum  D  18.  facti  —  luna  xri 
F'  in  ras.  24.  illis]  his  V  dies  om.  V  25.  FflicTique 
(ac  in  ras.  trium  litt.)  D  lxii  DV  26.  fabruarius  V 
27.  atque  V  mense  D,  corr.  d  30.  mens?<m  (u  in  ras.) 
D,  mensu^^m  d,  mensiii   V 


DE   DIE    NATALI    CAP.  XX.  43 

ginti  trium  dieruni  alternis  annis  addi  placuisset,  ut  civi- 
lis  annus  ad  naturaleni  exaequaretur,  in  niense  potissimum 
Februario  inter  terminalia  et  regifugium  intercalatum  est, 
idque  diu  factum  prius  quam  sentiretur  annos  civiles  ali- 
5  quanlo  naturalibus  esse  maiores,  quod  delictum  ut  corri- 
geretur,  pontificibus  datum  negotium  eorumque  arbitrio 
intercalandi  ratio  permissa.  sed  horum  plerique  ob  odium  7 
vel  gratiam,  quo  quis  magistratu  citius  abiret  diutiusve 
fungeretur  aut  publici  redemtor  ex  anni  magnitudine  in 

10  lucro  damnove  esset,  plus  minusve  exlibidine  intercalando 
rem  sibi  ad  corrigendum  mandatam  ultro  quod  deprava- 
runt,  adeo  aberratum  est  ut  G.  Caesar  pontifex  maximus  8 
suo  III  et  M.  Aemilii  Lepidi  consulatu,  quo  retro  delictum 
corrigeret,    duos   menses  intercalarios  dierum  LXVii  in 

15  mensem  Novembrem  et  Decembrem  interponeret,  cum 
iam  mense  Februario  dies  iii  et  xx  intercalasset,  faceret- 
que  eum  annum  dierum  CCCCXLY,  simul  providens  in 
futurum  ne  iterum  erraretur:  nam  intercalario  mense 
sublato  annum  civilem  ad  solis  cursum  formavit.    itaque  9 

20  diebus  CCCLV  addidit  decem,  quos  per  septem  menses, 
qui  dies  undetricenos  habebant,  ita  discriberet,  ut  lanua- 
rio  et  Sextili  et  Decembri  bini  accederent,  ceteris  singuli ; 
eosque  dies  extremis  partibus  mensium  adposuit,  ne  sci- 
licet  religiones  sui  cuiusque  mensis  a  loco  summoveren- 

25  tur.    quapropter  nunc  cum  in  septem  mensibus  dies  sin-  10 
guli  et  triceni  sint,  quattuor  tamen  illi  ita  primitus  instituti 
eo  dinoscunlur  quod  nonas  habent  septimanas,  ceteri  tres 
[omnes  alii  reliqui]  quintanas.    praeterea  pro  quadrante 


3.  interminalia  V  5.  biLecTum  D  8.  posL  abiret  V 
add.  diutius  abiret  biuTiusque  DV  9.  redeptor  d 
10.  miNusueL  D  Liuibixe  DV  iNTeKKaLanbo  D,  interca- 
landi  V  11,  ultro  quod  Halmius  (quia  Lachmannus) .,  ul- 
TRoq.  i),  ultroque  V^  utroq;  m.  rec.  in  V  in  marg,  13.  aemi- 
Lio  i),  ^mili  V        14.  lxiiii  DV        18.  iNxeKkaLaKio  D 

21.  discriberet  Hahnius,  biscRiBe  *♦*  />,  distribuit   V  vuJgo 

22.  post  Decembri  D  add.  Ne  23.  meNsium  D  ante  ras.  V, 
mensuum  d  24,  reg-iones  V  28.  oranes  alii  reliqui  eiecit 
Modius,  omnesque  reliqui  corii.  Lachmannus 


44  DE   DIE   NATALI   CAP.  XXI. 

diei,  qui  annum  verum  suppleturus  videbatur,  instituit  ut 
peracto  quadrienni  circuitu  dies  unus,  ubi  mensis  quondam 
solebat,   post  terminalia  intercalaretur,    quod  nunc  bis- 

11  sextum  vocatur.  ex  hoc  anno  ita  a  lulio  Caesare  ordinato 
ceteri  ad  nostram  memoriam  luliani  appellantur,  eique  5 
consurgunt  ex  quarto  Caesaris  consulalu.  qui  etiam  si 
optimo  *  ♦,  non  soli  tamen  ad  annum  naturae  aptati  sunt: 
nam  et  priores  anni,  etiam  si  qui  decemmenstres  fuerunt, 
nec  Romae  modo   vel   per  Itaiiam,    sed   et  aput  gentes 

12  omnes,  quantum  poterat,  idem  fuerunt  correcti.    itaque  10 
cum  de  aiiquo  annorum  numero  hic  dicetur,    non  alios 
par  erit  quam  naturales  accipere. 

Et  si  origo  mundi  in  hominum  notitiam  venisset,  inde 
21  exordium  sumeremus:  nunc  vero  id  intervallum  temporis 
tractabo  quod  historicon  Varro  appellat.     hic  enim  tria  15 
discrimina   temporum  esse  tradit,   primum  ab  hominum 
principio  ad  cataclysmum  priorem,  quod  propter  ignoran- 
tiam  vocatur  adelon,    secundum  a  cataclysmo  priore  ad 
olympiadem   primam,    quod,    quia  multa  in  eo  fabulosa 
referuntur,  mythicon  nominatur,  tertium  a  prima  olym-  20 
piade  ad  nos,  quod  dicitur  historicon,  quia  res  in  eo  ge- 
2  stae  veris  historiis  continentur.     primum  tempus,   sive 
habuit  initium  seu  semper  fuit,    certe  quot  annorum  sit 
non  potest  conprehendi.     secundum  non   plane  quidem 
scitur,  sed  tamen  ad  mille  circiter  et  sescentos  annos  esse  25 
creditur.     a  priore  scilicet  cataclysmo,    quem  dicunt  et 
Ogygii,  ad  Inachi  regnum  annoscirciter  CCCC  +  +,  hinc 


2.  peRacTo*  Z>  qiiadriennii  V  meNses  D  7.  ob- 
timo  V ,  optime  lahnv.s  sine  lacunae  noia  8.  anni  Lach- 
mannus,  aLU  DV  9.  apud  V  10.  poterat  idem  CarriOj 
poTe***  6e  D,  postea  ide  d,  postea  idem  V  11.  biceiieTUR 
NON  aLius  D  15.  hiSTomcon  (con  in  ras.)  D,  icTopiKOv  vulgo 
17.  quod  —  adelon  om.  V  18.  *a6eL0N  D,  abrjXov  vulgo 
a  cataclysmo  priore  om.  V  pRiORem  D  20.  iiiuGiKOV  vulgo 
21.  iCTopiKov  vulgo  22.  Tempum  Z),  corr.  d  23,  quob  D 
24.  coNpRaeheNbi  i),  conphendi  V  26.  et  Ogygii  L.  de  lan, 
eRogYCU  D,  erogicii  V,  et  vulgo  om.  27.  iachi  V  annis  F, 
anni  sunt  lahnus         quabRigeNTi  D,  quadringenti  V  vulgo;  in 


DE   DIE   NATALI   CAP.  XXI.  45 

ad  olympiadem  primam  paulo  plus  CCCC.  quos  solos, 
quamvis  mythici  temporis  postremos,  tamen  quia  a  me- 
moria  scriptorum  proximos  quidam  certius  definire 
voluerunt.  et  quidem  Sosibius  scripsit  esse  cccxcv,  3 
5  Eratosthenes  autem  septem  et  quadringentos,  Timaeus 
ccccxvii,  Aretes  DXiiii,  et  praeterea  multi  diverse,  quo- 
rum  etiam  ipsa  dissensio  incertum  esse  declarat.  de  ter-  4 
tio  autem  tempore  fuit  quidem  aliqua  inter  auctores  dis- 
sensio  in  sex  septemve  tantummodo   annis  versata:   sed  5 

10  hoc  quodcumque  caliginis  Varro  discussit,  et  pro  cetera 
sua  sagacitate  nunc  diversarum  civitatium  conferens  tem- 
pora,  nunc  defectus  eorumque  intervalla  retro  dinume- 
rans  eruit  verum  lucemque  ostendit,  per  quam  numerus 
certus  non  annorum  modo  sed  et  dierum  perspici  possit. 

15  secundum   quam  rationem  nisi  fallor  hic  annus,    cuius  6 
velut  index  et  titulus  quidam  est  V.  C.  Pii  et  Pontiani  con- 
sulatus,    ab  olympiade  prima  millensimus  est  et  quartus 
decimus,  ex  diebus  dumtaxat  aestivis,  quibus  agon  Olym- 
picus  celebratur;  a  Roma  autem  condita  nongentensimus 

20  nonagensimus  primus,  et  quidem  ex  Parilibus,  unde  urbis 
anni  numerantur;   eorum  vero  annorum  quibus  lulianis  7 
nomen  est  ducentesimus  oclogensimus  tertius,    sed  ex 
die  Kal.  lanuariarum,  unde  lulius  Caesar  anni  a  se  con- 
stituti  fecit  principium ;  at  eorum  qui  vocantur  anni  Au-  8 

25  gustorum  ducentesimus  sexagensimus  quintus,    perinde 


lacuna  haec  fere   exciderunt   computarunt,    hinc   ad  excidium 
Troiae  annos  dccc  {conf.  Idhni  adnoiationem  et  H.  Kettnerwn, 
Varronische  Studien  p.  46  s.)         1.  olimpiadem  V        quabRi- 
geJSTi  JDF,  quadringenti  vulgo         2.  mytichi  V        3.  scribto- 
Kum  i>        5.  emTOSTheNes -Of''      quaTRigexTos  Z)       Timeus /), 
iti-meus  F        6.  eRCTes  BV,  Crates  coni.  lahnus      bciiii  F^, 
corr.  m.  2         8.  acTORes  D,  corr.  d         11.  coNTeRCNS  DV 
12.  c^mumeRaNS  (din  in  ras.)  D         15.  aNus  D         16.  quidam 
om.  lahnus       V.  C.  {i.  e.  virorum  clarissimorum)  Pii  Borghesius 
in  Ann.  inst.  archaeol.  a,  1856  p.  48,  utpu  DV,  Ulpii  vulgo 
pontiam  V        17.  miLeNsimus  Z>,   millesimus   V        19.   non- 
gentesimus   nonagesimus    V        20.  urb*3  D,   urbes  d        22. 
octogesimus  V        23.  ki;  Z),  'k  et  \  perscripta  V  {item  vs.  6) 
lUNiaRum  DV        24.  a6  D        25.  sexagesimus  V 


46  DE   DIE   NATALl    CAP.  XXI. 

ex  Kal.  lanuariis,  quamvis  ex  ante  diem  xvi  Kal.  Febr. 
imperator  Caesar,  Divi  filius,  sententia  L.  Munati  Planci 
a  senatu  ceterisque  civibus  Augustus  appellatus  est  se  vii 

9  et  M.  Vipsanio  Agrippa  iii  cons.    sed  Aegyptii,  quod  bien- 
nio  ante  in  potestatem  dicionemque  populi  Romani  vene-  5 
runt,   hunc  Augustorum  annum  ducentesimum  sexagen- 

"simum  septimum  numerant.  nam  ut  a  nostris  ita  ab 
Aegyptiis  quidam  anni  in  litteras  relati  sunt,  ut  quos  Na- 
bonnazaru  nominant,  quod  a  primo  imperii  eius  anno 
consurgunt,  quorum  hic  nongentesimus  octogensimus  sex-  10 

_tiis  est;  item  Philippi,  qui  ab  excessu  Alexandri  Magni 
numerantur  et  ad  hunc  usque  perducti  annos  dlxii  con- 

10  summant.  sed  horum  initia  semper  a  primo  die  mensis 
eius  sumuntur  cui  apud  Aegyptios  nomen  est  Thouth, 
quique  hoc  anno  fuit  ante  diem  vii  Kal.  lul.,  cum  abhinc  15 
annos  centum  imperatore  Antonio  Pio  ii  Bruttio  Prae- 
sente  Romae  consuHbus  idem  dies  fuerit  ante  diem  xiii 
Kal.  Aug. ,  quo  tempore  solet  canicula  in  Aegypto  facere 

11  exortum.     quare  scire  etiam  licet  anni  illius  magni,    qui, 

ut  supra  dictum  est,    solaris  et  canicularis  et  dei  annus  20 

12  vocatur,  nunc  agi  vertentem  annum  centensimum.  initia 
autem  istorum  annorum  propterea  notavi,  ne  quis  eos  aut 
ex  Kal.Ianuariis  aut  ex  aliquo  tempore  simul  putaret  inci- 
pere,  cum  in  his  conditorum  voluntates  non  minus  diversae 

13  sint  quam  opiniones  philosophorum.   idcirco  aliis  a  novo  25 
sole,   id  est  a  bruma,   aliis  ab  aestivo  solstitio,   plerisque 

ab  aequinoctio  verno,    partim  ab  autumnali  aequinoctio, 


1.  ex  priiis  ora.  V  laNuaRias  B,  ianuar  V  ex]  et  V 
2.  imp-clTei  B,  iinpcaeS  V  3.  Augustus  ow.  V  si  sepTies 
B^  se  septies  V  4.  agippa  cons-,  omisso  iii,  V  7.  nu- 
merant  add.  lahnus  8.  nabonnazarii  V  10.  octogesimus 
V  14.  Thoyth  lahnus  16.  imp.  V  ii  Halmius,  eT  Z>F", 
II  et  vulgo  17.  consulib:  B  FueRUNT  BV  xii  BV, 
corr.  Scaliger  18.  k1  (1  deleta)  augs-  V  20.  est  om.  V 
coLaRis  BV  21.  centesimum  V  23.  aliquo]  immo  alio 
quo  24.  in  his  Nagelius,  his  BV,  hic  Lachmanmcs  25.  phy- 
losophorum  V  sljais  B  anie  ras.,  alii  dV  26.  aERu|aLiaB 
B,   a  brumali-ab   V        pLCRique  BV 


DE   DIE   NATALI   CAP.    XXII.  47 

quibusdam  ab  ortu  vergiliarum ,  nonnullis  ab  earum  oc- 
casu,  mullis  a  canis  exortu  incipere  annus  naturalis  vi- 
detur. 

Mensium  genera  duo:    nam  alii  sunt  naturales,    alii  22 
5  civiles.    naturalium  species  duae,  quod  partim  solis  par-  2 
tim  lunae  esse  dicuntur.   secundum  solem  fit  mensis,  dum 
sol  unum  quodque  in  zodiaco  orbe  signum  percurrit;  lu- 
naris  est  autem  temporis  quoddam  spatium  a  nova  luna. 
civiies   nienses  sunt   numeri  quidam    dierum   quos   una  3 

10  quaeque  civitas  suo  instituto  oliservat,  ut  nunc  Romani  a 
kalendis  in  kalendas.    naturales  et  antiquiores  et  omnium 
gentium  communes  sunt,   civiles  et  posterius  instituti  et 
ad  unam  quamque  pertinent  civitatem.  qui  sunt  caelestes,  4 
sive  solis  seu  lunae,  neque  peraeque  inter  se  pares  sunt 

15  nec  dies  babent  totos.  quippe  sol  in  aquario  moratur 
circiter  undetriginta ,  in  pisce  fere  triginta,  in  ariete 
unum  et  triginta,  in  geminis  prope  triginta  et  duos,  et 
sic  in  ceteris  inaequabiliter,  sed  usque  adeo  non  totos 
dies  in  singulis,  ut  annum  suum,  id  est  dies  CCCLXV  et 

20  portionem  nescio  quam  adhuc  astrologis  inexploratam,  in 
XII  suos  dividat  menses.    luna  autem  singulos  suos  men-  5 
ses  conficit  diebus  undetriginta  circiter  et  dimidiato,  sed 
et  hos  inter  se  dispares,  ahas  longiores,   alias  breviores. 
at  civitatium  menses  vel  magis  numero  dierum  inter  se 

25  discrepant,  sed  dies  ubique  habent  totos.    apud  Albanos  6 
Martius  est  sex  et  triginta,  Maius  viginti  duum,  Sextilis 
duodeviginti ,  September  sedecim:  Tusculanorum  Quinti- 
iis  dies  habet  xxxvi,  October  xxxii,  idem  October  apud 
Aricinos  xxxviiii.     minime  videntur  errasse  qui  ad  lu-  7 

30  nae  cursum  menses  civiles  adcommodarunt,  ut  in  Graecia 
plerique,  apud  quos  alterni  menses  ad  tricenos  dies  sunt 


2.  muLTi*  D,  corr.  d  4.  meNSium  D  ante  ras.  F,  men- 
sum  d  14.  paRTes  DV  16.  uisbexxx  BF  pisce  (e  in 
ras.)  D  16.  xxx  —  uNum  ex  xxx  —  xxx  ct  buos  DV  {super 
ultimum  xxx  V^  add.  ta)  22.  UNbeTRi^eNTa  D  24.  nu- 
meRos  D  26.  uiqinti  ibuum  J9,  uiginti  et  duum  vulgo 
27.  quiNTiLes  D 


48  DE   DIE   NATALI   CAP.  XXII. 

8  facti.  niaiores  quoque  nostri  idem  sunt  aemulati,  cum 
annum  dierum  CCCLV  haberent.  sed  Divus  lulius  cum 
videret  hac  ratione  neque  ad  lunam  menses,  ut  oporte- 
bat,  neque  annos  ad  solem  convenire,  maluit  annum  cor- 
rigere,  ut  sic  etiam  menses  civiles  cum  veris  illis  sola-  5 
ribus,  etsi  non  singuli,  tamen  universi  ad  anni  fmem 
necessario  concurrerent. 

9  Nomina  decem  mensibus  antiquis  Romulum  fecisse 
Fulvius  et  lunius  auctores  sunt.    et  quidem  duos  primos 

a  parentibus   suis  nominasse,    Martium   a  Marte  patre,  10 
Aprilem  ab  Aphrodite,  id  est  Venere,  unde  maiores  eius 
oriundi  dicebantur.     proximos  duos  a  populo,  Maium  a 
maioribus  natu,  lunium  a  iunioribus.     ceteros  ab  ordine 
quo  singuH  erant,   Quintilem  usque  Decembrem  perinde 

10  a  numero.    Varro  autem  Romanos  a  Latinis  nomina  men-  15 
sum  accepisse  arbitratus  auctores  eorum  antiquiores  quam 

11  urbem  fuisse  satis  argute  docet.   itaque  Martium  mensem 
a  Marte  quidem  nominatum  credit,  non  quia  RomuH  fue- 
rit  pater,  sed  quod  gens  Latina  bellicosa.   Aprilem  autem 
non  ab  Aphrodite,   sed  ab  aperiendo,  quod  tunc  ferme  20 
cuncta   gignantur    et  nascendi   claustra   aperiat   natura. 

12  Maium  vero  non  a  maioribus,  sed  a  Maia  nomen  acce- 
pisse,  quod  eo  mense  tam  Romae  quam  antea  in  Latio 
res  divina  Maiae  fit  et  Mercurio.  lunium  quoque  a  lu- 
none  potius  quam  iunioribus,    quod  illo  mense  maxime  25 

13  lunoni  honores  habentur.  Quintilem,  quod  ioco  iam  apud 
Latinos  fuerit  quinto,  item  Sextilem  ac  deinceps  ad  De- 
cembrem  a  numeris  appellatos.     ceterum  lanuarium  et 


2.  haBBNT  DV  3.  RaTiONe  quae  a.b  Dp^  4.  annos 
Habnius,  anNO  BV,  annum  vulgo  maluitj  aLiub  I)  5.  ci- 
viles  Lachmannus,  ueL  DV  7.  coNcuRReNT  D  12.  a  post 
Maium  om.  V  13.  ceieRis  DV  16.  aRsiTRaNTUR  D,  ar- 
bitratur  dV,  corr.  lahnus  acTORES  D,  autores  d  17,  ar- 
gute  Carrio,  aRKTi  D,  arkiti  d,  arkyti  V  20.  apRobiTe  DV 
FCRRe  i),  fere  V  vulgo  25.  maximae -0  26.  loco  lam  D, 
loiam  V  27.  quinto  m.  rec.  in  D  in  ras.  sexTite  D 
28.  Numis  appeLLaTUs  D 


DE   DIE   NATALI   CAP.  XXIII.  49 

Februariiim  postea  quidem  addilos,  sed  nominibus  iam 
ex  Latio  sumptis;  et  ranuarium  ab  lano,  cui  adtributus 
est,  nomen  traxisse,  Februarium  a  februo.  est  februum  14 
quidquid  piat  purgatque,  et  februamenta  purgamenta, 
6  item  februare  purgare  et  purum  facere.  februum  autem 
non  idem  usquequaque  dicitur :  nam  aliter  in  aliis  sacris 
februatur,  hoc  est  purgatur.  in  hoc  autem  mense  Lu-  15 
percalibus,  cum  Roma  lustratur,  salem  caHdum  ferunt, 
quod  februum  appellant,  unde  dies  Lupercahum  proprie 

10  februalus  et  ab  eo  porro  mensis  Februarius  vocitatur. 
ex  his  duodecim  mensibus  duorum  tantum  nomina  inmu-  16 
tata.    nam  QuintiUs  luHus  cognominatus  est  C.  Caesare  v 
et  M.  Antonio  cons.   anno  luhano  secundo:    qui  autem 
Sextilis  fuerat,  ex  SC-  Marcio  Censorino  C.  Asinio  Gallo 

15  cons.  in  Augusti  honorem  dictus  est  Augustus  anno  Au- 
gusti  vicensimo.    quae  nomina  etiam  nunc  ad  hanc  per- 
manent  memoriam.     postea  vero  multi  principes  nomina  17 
quaedam  mensium  inmutaverunt  suis  nuncupando  nomi- 
nibus;   quod  aut  ipsi  postmodum  mutaverunt,    aut  post 

-20  obitum  eorum  iila  nomina  pristina  suis  reddita  mensibus. 

Superest  pauca  de  die  dicere,  qui,   ut  mensis  aut  an-  23 
nus,  partim  naturalis  parlim  civilis  est.     naturahter  dies  2 
est  tempus  ab  exoriente  sole  ad  sohs  occasum ,  cuius  con- 
Irarium  tempus  est  nox  ab  occasu  solis  ad  exortum.    civi- 

-25  liter  autem  dies  vocatur  tempus  quod  fit  uno  caeli  circum- 
actu,  quo  dies  verus  et  nox  continetur,  ut  cum  dicimus 
aliquem  dies  xxx  tantum  vixisse :  reUnquitur  enim  etiam 
noctes  inteliegere.    huius  modi  dies  ab  astrologis  et  civi-  3 


3.  FeBRum  DV  4.  quicquid  V  piaT  D,  ex  initio 
superscr.  d,  expiat  F  vulgo  5.  reBRum  Z)/^,  iiem  uterque 
vsj_9  12,  Nam  qui  iulius  DF  13.  ex  maNTUNio  DF 
cos-  Z),  cons-  F,  item  uterque  vs.  15  14.  exc-  maRCo  DV 
C.  Asinioj  casiNio  DV  15.  augustio  uincesimo  V  20.  post 
mensibus  vulgo  add.  sunt  22.  NaTURa****  (rasura  quattuor 
quinqueve  litt.)  D,  naturales  d,  naturalis  V  vulgo  23.  a 
soLis  D  24.  est  tempus  V  civilis  vulgo  25.  ciRCum- 
acTum  quo6  D        27.  xxx]  ta  superscr.  m.  2  in  V 

CENSORINUS.  4 


50  DE   DIE   NATALI   CAP.  XXIII. 

latibus  quattuor  modis  definitur.  Babylonii  quidem  a  so- 
lis  exortu  ad  exortum  eiusdem  astri  diem  statuerunt,  at  in 
Umbria  plerique  a  meridie  ad  meridiem,  Athenienses 
autem  ab  occasu  solis  ad  occasum.  ceterum  Romani  a 
media  nocte  ad  mediam  noctem  diem  esse  existimarunt.  5 

4  indicio  sunt  sacra  publica  et  auspicia  etiam  magistratuum, 
quorum  si  quid  ante  medium  noctis  est  actum,  diei  qui 
praeteriit  adscribitur,  si  quid  autem  post  mediam  noctem 
et  ante  lucem  factum  est,   eo  die  gestum  dicitur  qui  eam 

5  sequitur  noctem.   idem  significat  quod  qui  a  media  nocte  10 
ad   proximam  mediam  noctem  in  his  horis  quattuor  et 

6  viginti  nascuntur  eundem  diem  habent  natalem.  in  horas 
XII  diem  divisum  esse  noctemque  in  totidem  vulgo  no- 
tum  est:  sed  hoc  credo  Romae  pQst  reperta  solaria  ob- 
servatum.  quorum  antiquissimum  quod  fuerit  inventu  15 
difficile  est:  alii  enim  apud  aedem  Quirini  primum  sta- 
tutum  dicunt,  alii  in  Capitolio,  nonnuili  ad  aedem  Dianae 

7  in  Aventino.     iliud   satis  constat,  nuUum  in  foro  prius 
fuisse  quam  id  quod  M.  Valerius  ex  Sicilia  advectum  ad 
rostra  in  columna  posuit.    quod  quoniam  ad  clima  Sici-  20 
liae  descriptum  ad  horas  Romae  non  conveniret,  L.  Phi- 
lippus  censor  aliud  iuxta  constituit.  deinde  aliquanto  post 

P.  Cornelius  Nasica  censor  ex  aqua  fecit  horarium ,  quod 
et  ipsum  ex  consuetudine  noscendi  a  sole  horas  solarium 

8  coeptum  vocari.    horarum  nomen  non  minus  annos  tre-  25 
centos  Romae  ignoratum  esse  credibile  est :  nam  xii  ta- 
bulis  nusquam  nominatas  horas  invenies,  ut  in  aliis  postea 
legibus,  sed  ante  meridiem,  eo  videlicet  quod  partes 


1.  BaBYLLONi  D,  babilonii  V  quibam  DV  3.  axhe- 
meNSis  B  8.  pRaeTeRiT  Z>,  preteriit  V  9.  biceTUR  DV 
qutaeam  D  12.  oRas  D  15.  iNueNTum  D  17.  capi- 
TOLijno  D  (no  d  adscr.  exiremo  versu,  proximi  auiem  versus 
initio  una  littera  erasa  esi),  capitulino  V  18.  illos  D 
20.  qm  !>,  cum  V  vulgo  acLimma  Z>,  aclimmate  d,  a  cli- 
mate  V  21.  ORas  DV  {in  Vh  add.  in  marg.  m.  rec.)  23.  p. 
corTi  V  NamsicaeNSOR  D  24.  hoRaRum  D  25.  TRae- 
ceNTOS  D         26.  duodecira  V 


DE   DIE  NATALI   CAP.  XXIV.  51 

diei  bifariam  tum  divisi  meridies  discernebat.     alii  diem  9 
quadripertito,  sed  et  noctem  similiter  dividebant.    idque 
consuetudo  testatur  militaris,  ubi  dicitur  vigilia  prima, 
item  secunda  et  tertia  et  quarta. 
5        Sunt  etiam  plura  noctis  et  diei  tempora  aliis  subno-  24 
tata  propriisque  discreta   nominibus,    quae  apud  veteres 
poetas  passim  scripta  inveniuntur.    ea  omnia  ordine  suo 
exponam.   incipiam  a  nocte  media,  quod  tempus  princi- 
pium  et  postremum  est  diei  Romani.    tempus  quod  huic 

10  proximum  est  vocatur  de  media  nocte:  sequitur  gal-  2 
licinium,   cum  galli  canere  incipiunt;    dein  contici- 
nium,  cum  conticuerunt ;    tunc   ante  lucem,    et  sic 
diluculum,  cum  sole  nondum  orto  iam  lucet.     secun-  3 
dum  diluculum  vocatur  mane,  cum  lux  videtur  sole  orto; 

15  post  hoc  ad  meridiem;  tunc  meridies,  quod  est 
medii  diei  nomen;  inde  de  meridie;  hinc  suprema. 
quamvis  plurimi  supremam  post  occasum  solis  esse  existi- 
mant,  quia  est  in  xii  tabulis  scriptum  sic,  solis  occa- 
sus  suprema  tempestas  esto:    sed  postea  M.  Plae- 

20  torius  tribunus  plebiscitum  tulit,  in  quo  scriptum  est 
Praetor  urbanus  qui  nunc  est  quique  posthac 
fuat  duo  lictores  apud  se  habeto  iusque  ad 
supremam  [ad  solem  occasum  iusque]  inter  cives 
dicito.   post  supremam  sequitur  vespera,  ante  ortum  4 

25  scilicet  eius  stellae  quam  Plautus  vesperuginem,  Ennius 


1.  ams  D  ante  ras.^  corr.  d  6ie  BV  3.  consuetudo 
Lachmannus,  simiLiTubo  DV  5.  TempoRaLi  suBNOTaTa  /?, 
tempora  subnotata  V  7.  scRiBTa  D  11.  coNTicium  DV, 
conticuum  coni.  L.  de  lan  13,  6eLUCULum  2),  diculum  V, 
corr.m.rec.inV  14:.  orto  coniectura  addidi  16.  cnebi  DV 
19.  esTo  D,  sed  o  erasa  pLeTORius  DV  20.  scRiBTum  D 
21.  pretor  V  22.  fuat  Modius,  FiaT  DV  licores  V 
lusque  ad  R.  Schoellius  legis  XII  tahid.  rel.  p.  3  s.,  isque  DV, 
usque  Lachmannus  23.  ad  solem  occasum  ah  ipso  Censorino 
explicandi  gratia  addita  esse  suspicatur  Schoellius  24.  6ic+to 
(biciTo  ante  ras.)  D  uespeRaNTeoRum  D,  uesperanteeo- 
rum  d,  uesp  •  antetorum  V  25.  pLausTUS  D,  corr.  d  Plaui. 
Amphitr.  1  1,  119 

4* 


52  DE   DIE  NATALI   CAP.   XXIV. 

5  vesperum,  Vergilius  hesperon  appellat.  inde  purro  cre- 
pusculum.   sic  lortasse   appellatum  quod  res   incertae 

6  creperae  dicuntur  idque  tempus  noctis  sit  an  diei  incer- 
tum  est.  post  id  sequitur  tempus  quod  dicimus  lumi- 
nibus  accensis:  antiqui  prima  face  dicebant;  deinde 
concubium,  cum  itum  est  cubitum;  exinde  intem- 
pesta,  id  est  multa  nox,  qua  nihil  agi  tempestivum. 
tunc  [cum]  ad  mediam  noctem  dicitur,  et  sic  me- 
dia  nox  *  *  + 


1.  uirgilius   V         Verg.  ecl.  8,  30.  10,  77        appellant   V 
3.   iNceRTe   cRepeRe   D        6.    comiTum    esT    coBiTum    D 
7.  quia  d  V        8.  a6  mebia  D 


FRAGMENTUM 

CENSORINO  ADSCRIPTUM. 


DE  KATURALI  INSTITUTIONE.  1 

Initia  rerum  eadem  elementa  et  principia  dicuntur. 
ea  stoici  credunt  tenorem  adque  materiam.  tenorem,  qui 
rarescente  materia  a  medio  tendat  ad  summum,  eadem 
5  concrescente  rursus  a  summo  referatur  ad  medium.  Tha- 
les  Milesius  aquam  principium  omnium  dixit,  et  alias  opi- 
niones  supra  rettuli.  Stoicorum  opinio  probanda,  qui  cum  2 
arte  conpositum  mundi  opus  considerarent,  introduxe- 
runt  naturam  providam  ac  sapientiam ,  quam  ordo  inper- 

10  mutabilis  ostenderet,  et  industria  factum  pronuntiaverunt. 
sive  perpetuus  sive  longaevus  est  mundus  et  in  flammas  3 
abit  et  vicissim  ex  flammis  renovatur  ac  restituitur,  du- 
rantibus  tamen  principiis,  nec  reccidere  ad  nihilum  videri 
potest,  quod  in  se  deticit  et  in  se  regignitur.     et  constat  4 

15  quidem  quattuor  elementis,  terra,  aqua,  igne,  aere. 
cuius  principaiem  solem  quidam  putant,  ul  Cleanthes;  et 
Chrysippus  aethera,  cuius  motu  perenni  subiecta  tenen- 
tur  et  administrantur,  et  ipse  quidem  aether  nihil  pati- 
tur;   aer  aethera  supra,  infra  aquam;   aera  supra  aqua, 

20  infra  terram.     terra  omnia  ex  se  omnium  permixtione  5 


DE  NATURALI  INSTITUTIONE  cet.  nullo  spatio  inter- 
posiio  ultima  Censorini  sequuntur  in  DV  3.  atque  V 
5.  assummo  D  xaLes  D  7.  R.eTTULLi  D  8.  opus  mundi  V 
10.  et  om.  DV  12.  *aBiiT  (baBiiT  ante  ras.)  D  et  uicis- 
sim  d  in  ras.  14.  beFicUT  D,  tum  et  om.  DV  16.  CLeaN- 
Tes  eT  cRYSippus  DV  et]  at  Idhnus  secundum  Manuiium, 
set  coni.  Halmius  18.  aeTeR  D  19.  aeRa  aeTheRa  —  su- 
pRa  aquam  DV^  corr.  L.  de  lan  et  L.  Urlichsius  in  Mus.  Rken, 
XI  p.  159  20.  omNi  exe  D,  omni  sex,  omisso  se,  J^ 
permixTio  D 


56  FRAGMENTl    CAP.  II. 

progignit,  et  temperantia  fovetur,  intemperantia  laeditur. 
invicem  porro  elementa  succedere  et  interitu  singulorum 
universa  fieri  sempiterna  manifestum  est. 

DE  CAELI  POSITIONE. 

Caelum  circulis  quinque  distinguitur.  quorum  duo  5 
extremi  maxime  frigidi,  australis  humillimus  et  aquilonius 
excelsissimus.  his  utrimque  proximi  duo  paralleloe  vo- 
cantur,  ut  ita  dixerim,  aeque  distantes,  idem  tropici,  idem 
solistitiales ;  alter  hihernus,  per  quem  sol  transmittens 
octava  parte  capricorni  sohstitium  hibernum  facit;  alter  10 
aestivus,  per  quem  sol  octava  parte  cancri  solistitium 
aestivum  facit.  medius  est  aequinoctialis,  qui  octava  parte 
arietis  aequinoclium  vernum,  octava  lihrae  autumnale 
constituit. 

Ut  circuii  in  caelo,  ita  in  terra:  zonae  vocantur.  in-  15 
habitahihs  infra  frigidus  circulus  oh  rigorem  ♦  +  quod  ab 
his  longissime  sol  abest,  item  inlra  cahdus  aequinoctialis, 
quod  suh  vertice  solis  est.  suh  quo  quidam  hahitare  di- 
cunt  *  Tcydropiae  et  Aethiopiae  maximam  partem,  item 
plurimas  insulas  maris  ruhri  aliosque  vertices  eminen-  20 
tiasque  terrarum  nostris  ampliores.  sub  tropicis  habitare 
nihil  duhium  est.  noster  solistitialis  aestivus  est  excelsus 
adque  arduus.  divisi  a  nohis  circulo  aequinoctiali  antich- 
thones  nominantur.  videntur  humiles  adque  depressi  [qui- 


2.    succibeRe  D        7.    paRaLLeLae    D,    parallele    V 
9.    solstitiales    V  TRaNsmiTTeNS    ocTauam    paRTem    DV^ 

transiens  et  tenens  octavam  partem  lahnus  ex  schol.  Ger- 
manici  10.  11.  solstitium  V  15.  in  om.  BV  16.  -post 
rigorem  adde  item  supra  vel  item  is  qui  supra  est  quo 
ab  V  17.  iTem  in  Rabios  aequiNocTiaLes  BV  {sed  extre- 
mam  s  in  B  add.  m.  2) ,  item  medius  aequinoctialis  cod.  Manutii 

18.  dicunt]  putant  V        19.  cydrop  ae  d  in  ras.^  cydropiae  F, 
Gedrosiae  Urlichsius         eThiopiae  BV        22.  solstitialis  V 
23.  atque  V        antichthones]  acTioNes  BV  {correxit  vetus  ille 
grammaiicus  gui  glossema,  guod  nunc  infra  legitur  posi  terrarum, 
adscripsit),  antistones  m.  rec.  in  V  in  marg.         24.  atque   V 


FRAGMENTI    CAP.  Ilf.  57 

busque  antipodes  infra  sunt],  quod  ut  posse  videatui% 
efficiunt  flexus  obliquitatesque  terrarum.  [antictones  idem 
et  antisloche  et  antiscepe  nominantur.] 

Incipit  signifer  non  ab  extremo  circulo  nec  ad  ex- 
5  tremum  pertenditur,  sed  ab  infimo  tropico  australi  l)ru- 
malique  eodem  per  aequinoctialem  ad  summum  solisti- 
tialem  eundemque  aestivalem  per  medium  longitudinis 
latitudinisque  porrectus  in  obliquum.  circuli  signiferi  5 
partes  CCCLX,  signa  duodecim,  partium  singula  tricena- 

10  rum,  quorum  quaedam  minora,  quaedam  ampliora  [et 
"{■poploe  anafora  dicuntur]:  sed  conpensatio  in  quinque 
partes  creditur  adplicari,  ut  sint  omnes  signiferi  partes 
CCCLXV.  horum  incipientia  ab  ariete  altera  sunt  [mascu- 
linis  femininis]    masculorum   natalibus,    alia   feminarum 

15  convenientia.     item  quartum  quodque   eorum   aut  tropi-  6 
cum  aut  solidum   aut  biforme.     incipiet  dinumeratio  ab 
ariete,  quod  signum  tropicum  est.    tropicorum  duo  sunt 
aequinoctialia,  aries  et  libra ,  duo  solistitialia,  capricornus 
et  cancer,  tropicis  proxima  solida,  anteposita  bis  biformia. 

20  DE  STELLIS  FIXIS  ET  f  STANTIBUS.  3 

Stellarum  aliae   cum   caelo   feruntur,   ideoque   quod 
non  excedunt  suos  locos  fixae  nominantur,   aliae  contra 


2.  voluit  glossator  antichthones  idem  et  antistoechoe  et 
antiscopoe  nominantur  aNTicTONes  Z>,  antistones  V 
3.  antistoche  (§  m.  rec.)  et  antischepe  (^  m.  rec.)  V  5.  se6 
***Timo  i>,  sed  ab  intimo  dV.^  sed  ab  imo  vulgo  in^wiaLique 
(brum  d  in  ras.)  D  6.  solstitialem  V  7.  LON^iTubo  in  his 
LaTiTubiNisq.  D  8.  in  addidi  obliquae  schol.  German.,  unde 
Urlichsins  oblique  cuculi  V^  corr.  m.  2  11.  popLO-eaNa- 
FORa  I) ,  poplo  eana  fora  V^  polon  anaphora  coni.  Urliclisius 
bicuNT;  J9,  dicunt  V  in  addidi  12.  adplicare  V  vulgo 
13.  ame^i  (eti  dinras.)  D  et  masculinis  feminis  F,  eiecit 
Urlichsius  '  14.  natalibus  schol.  Germ.,  NaTURaLiBUS  DV 
15.  partii  [in  marg.  m.  rec.  quartu)  eorum  quoq;  V  16.  ut 
beroRme  i),  aut  deforme  dV,  corr.  Cauchius  18.  aequi- 
noctiali  V  aries  om.  DV  librae  duo  solstitialia  V 
19.  maxima  DV  beFORmia  DV  20.  stillis  D  erran- 
tibus  lahnus;  ego  malim  vagantibus  coU.  p.  59,  1 


58  FRAGMENTI   CAP.  III. 

caelum  et  in  ortus  caeli  eunt,  sed  mundi  celeritate  victae 
occidere  videntur  cum  eo,    quamvis  cursum   suum  per- 

2  agant.  sol  maximum  sidus  aetheris  medii  limite  ignescit, 
singulis  diebus  et  noctibus  peragit  singulas  partes,  signi- 
ferum  pervadit  anno.  luna  de  sole  flammatur,  ambit  5 
circuitu  brevissimo  terram  triginta  diebus,  adeo  vicina 
vertici  terrae  iunctaque,  ut  in  umbram  eius  incidere  soleat 
et  videri  deficere.  eadem  cum  subiit  solem  et  substitit 
radiis,  facit  obscurationem ,  quae  defectio  solis  videtur. 
interim  lamen  cava  paucioribus  quam  triginta  diebus  cir-  10 

3  culum  suum  transit.  Saturni  stella  per  maximum  ambi- 
tum  fertur,  ideoque  tricenis  mensibus  singulis  signis  re- 
sistit,  per  triginta  annos  signiferum  pertransit,  frigida  et 
sterilis,  infecunda  terris,  nascentibus  non  salutaris,  facit 
adversa  diuturna  nec  subita.  lovis  stella  in  singulis  signis  15 
anno  manet,  signiferum  duodecim  annis  evadit,  salutaris 

4  et  temperata  et  universis  euntibus  prospera.   Martis  stella 
non  eodem  spatio  signis  singulis  haeret,  sed  signiferum 
novem  fere  annis  pervagatur,  ignea  intemperans  et  in  ad- 
versis  et  in  mortalibus  subita,  vel  ferit  repentinis  morbis  20 
vel  ferro  perimit.     stellae  Mercuri  et  Veneris  solem  se- 

5  quuntur  eademque  spatia  custodiunt.  Mercuri  stella  fit 
similis  illi  quam  videt,  Veneris  genitalis  et  roscida  et  pro- 
spera  et  salutaris.  luna  globum  suum  creditur  habere, 
sed  ignem  a  sole  concipere  et  quantum  percutitur  ar-  25 
descere.  quantum  igitur  a  sole  discedit,  augetur:  cum 
vero  contra  stetit,  toto  feritur  adverso  et  velut  speculum 
non  vim,  sed  imaginem  reddit.     hac  universa  gignentia 

6  crescente  pubescunt,  tenuescente  tenuantur.   umor  etiam 

et  spiritus  omnis  augescit,  tumescit  oceanus,  deinde  cum  30 


6.  aNNum  DV,  corr.  Cauchius  6.  TeERae  (e  in  ras.)  D, 
terrae  V  13.  anos  [corr.  m.  rec.)  V  14.  STegeLis  D 
15.  biuRNa  DV^  corr.  lahnus  loBis  i>,  corr.  d  17.  even- 
tibus  coni.  Cauchius  19.  ferre  V  20.  ferit  Carrio,  peRiT 
DV  21.  STeLLa  DV,  quod  forsiian  scripserii  ipse  epitoma- 
tor  mercoRi  D,  mercurii  V  sequNTUR  D,  corr.  d 
22.  mercurii  V  24.  luna  m  2  in  V  ex  luna  creditu  et 
a  2  m.  creditii  V        29.  puBesccNT  D 


FRAGMENTI    CAP.  III.  59 

ipsius  fulgore  considit.  diversi  ergo  caeli  et  vagantium 
stellarum  concursu  quod  [temperatur]  utrimque  deteritur 
et  infra  fluit,  id  excipit  luna  et  soli  tradit,  quo  et  animalia 
vigescunt  et  liumus  quodam  modo  animatur  genitali  ca- 
5  lore  [ut  ita  dixerim  vivo]. 

Plurimum  in  originibus  valent  quae  in  ortu  sunt,  lan- 
guent  in  occasu.     ortum  facit  stelia  quam  sol  praeterit,  7 
deinde  stationem   matutinam,    cum  a  quinto  loco   solis 
stetit.    in  eodem  manet  signo,  donec  ab  eodem  sole  mo- 

10  veatur.  quae  contraria  est  soli,  mane  occidit,  oritur  simul 
nocte  et  vocatur  acronychos,  deinde  rursus  altero  latere 
a  quinto  signo  deprehensa  postmeridianam  stationem  fa- 
cit ,  donec  ingresso  sole  idem  signum  sub  radiis  eius  de- 
litescat  et  in  totum  occidat. 

15        Aspiciunt  inter  se  stellae  ex  quinto  signo,    quod  di-  8 
citur  trigonum,  et  habent  maximam  consensionem.    item 
a  quarto,    quod  dicitur  tetragonum  [et  centron  vocatur], 
et  in  alterutrum  maximum  praestat  eff^ectum.     item   ex 
contrario,  quod  est  septimum  signum  et  diametron  voca- 

20  tur  estque  maxime  adversum.  cetera  dissident  vel  le- 
viter  aspiciunt,  ut  tertium  quodque,  quod  dicitur  hexa- 
gonon. 

Signa  tropica  peregrinationibus  praesunt  et  omnino  9 
mobilibus,   et  in  conslliis  subinde  variant  adque  permu- 

25  tant.  biformia  geminatione  rerum  omnium  repetitionem 
significant  et  interim  dilationem.  solida  vehementer  et 
instanter  efficiunt  et  ad  exitum  vel  prospera  vel  adversa 
perducunt,  sicut  aspiciuntur  a  stellis  vel  faventibus  vel 
repugnanlibus. 


1.  deversi  V  uagaNTia  DV  2.  temperatur  eiecit  Ur- 
lichsius  3.  excepiT  B  5.  ante  ut  vulgo  et  add.  vivit 
coni.  Urlichsius  9.  STeTi*  /),  steterit  dV  10.  quae] 
quod  V  11.  acRONicos  acRONicus  D,  acronicos  aronicus  V\ 
corr.  Salmasius  exerc.  Plin.  p.  507  a  F  13.  beLiTesca^  (cat 
d  in  ras.)  D  17.  centroni  V  19.  sepTum  D,  corr.  d 
20.   6isse6eNT  D        21.   exagoNON  DV        24.   mouiUBUS  DV 

atque   V        26.  biLaTiONe  DV 


60  FRAGMENTI    CAP.  IV.  V.  VI. 

Multiim  lamen  refert,  cuiiis  quaeque  stellae  domus, 
10  alienae  an  ipsius  sit.  domus  solis  leo,  lunae  cancer,  Mer- 
curi  virgo  et  gemini,  Veneris  libra  et  taurus,  Martis 
scorpio  et  aries,  lovis  sagittarius  etpiscis,  Salurni  ca- 
pricornus  et  aquarius.  nocturnis  originibus  favent  luna  5 
Mars  Venus,  plus  die  possunt  sol  Saturnus  luppiter,  Mer- 
curius  varie  et  quomodo  consensit  aut  visus  est. 

4  DE  TERRA. 

Terra  media  omnium  rerum  est,  forma  globosa.  aquis 
cingitur,  in  aera  prominet,  excipit  caelum.     aquae  omni  10 
vel  aeris  temperie  quantum  adficitur,   ita   quaecumque 
sustinet  afficit  et  movet. 
2        Poterat  finem  liber  plenus   omnibus  necessariis  iam 
videri  consecutus:  sed  cum  et  mundi  dimensiones  et  plu- 
rima  praeterea  in  universis  rebus  ratio  geometrica  inple-  15 
verit,  pauca  de  numeris  mensurisque  dicemus. 

5  DE  GEOMETRICA. 

Geometrica  est  scientia  digerendi  figuras  [  +  numeros 
emetiendi  cum  suis  resolutionibus.  numerus  est  congre- 
gatio  singulorum  finita  semper  et  iiafinita  natura].  20 

6  DE  FORMIS. 

Nota  est  cuius  pars  nulla  est,  linea  longitudo  sine 
latitudine,   lineae  fines  notae.     recta  linea   est  quae  su- 


1.  sieLLe  DV,  stella  vulgo  2.  aliena  V  meRcnRi 
D  V^,  mercurii  V  m.  rec.  4.  io*u*  D^  ioui  d  pisces  V 
6.  iupiter  V  7.  uaRiae  D  10.  in  aere  V  11.  acris 
add.  lahnus  temperiae  F',  corr.  m.  2  iTaq.  cumq.  D 
14.  uibeRz  (i  in  ras.)  D  16.  dicimus  V  17.  ^eomeTRiaca 
Z>,  geometria  V  18.  dirigendi  vulgo  et  numeros  vulgo, 
arithmetica  num.  coni,  laknus  19.  sul  V  20.  et  om.  D, 
add.  d  natura  de  formis  nata  coniinuo  versu  V  22.  xoTa 
(o  in  ras.)  D,  nata  V  23.  LiNcae  ac  finis  DV^  corr.  Cauchius 
et  lahnus        recte  V 


FRAGMENTI   CAP.  VII.  61 

per  se  posilis  iiotis  aequaliler  posila  est.  summitas  est 
quotl  longitudinem  et  latitudinem  tantum  liabet.  sum-  2 
mitatis  lines  lineae  sunt.  plana,  quae  dicitur  epipedos, 
summitas  est  quae  super  se  positis  rectis  iineis  aequali- 
5  ter  posita  est,  vel  quae  suis  iinibus  aequaliter  posita  est. 
planus  angulus  est  in  planitie  duarum  linearum  non  e 
regione  positarum  ad  unum  signum  conlingens  curvatio. 
haec  lineae  quae  angulum  continent  cum  rectae  sunt,  is 
angulus  reclis  lineis  contineri  dicitur.  si  recta  linea  su-  3 
10  pra  rectam  iineam  stans  conlinuos  angulos  inter  se  pares 
facit,  lum  uterque  ex  paribus  angulis  rectus  dicitur,  et 
ea  linea  Graece  cathetos,  Latine  normalis  dicitur.  rectus 
angulus  est  modicus  et  sibi  congruens,  hehes  maior  recto, 
acutus  minor  recto. 

15  DE  FIGURIS.  7 

Figura  est  quae  aiiquo  fine  aut  aliquibus  finibus  coii- 
tinetur.  circulus  est  figura  plaiia  una  linea  conprehensa, 
^■ii^^quem  mediae  omnes  lineae  inter  se  pares  sunt.  cen- 
tron  est  nota  circuli  medii.  diametron  est  recta  linea  per  2 
20  centron  inmissa  et  in  utramque  partem  secans  circulum. 
hemicyclium  circuU  dimidium.  euthygrammoe  formae  smit 
quae  rectis  lineis  continentur.  ti^gonum  trilaterum,  ie- 
tragonwn  quod   quattuor,   multilaterum   quod  pluribus. 


1.  noctis   V       posiTa  ex  summissa  esT  DV,  corr.  Cauchius 

2.  et  latitudinem  add.  lahnus  ex  Balho  p.  99,  12  {Lachm.) 

3.  fiNis  LiNeae  supeR  pLaNa  DV,  corr.  Cauchius  8.  hae  V 
vulgo         RecTe   D         sint   DV,   corr.   Manutius        his   D 

11.  fecit  V  tum]  TaNTum  DV  12.  ct  aLieNa  D,  et 
ali^na  V  LaTiNae  ac  posiea  vocabulum  erasum  D  15.  de 
figuris  versu  continuo  V  17.  wNa  (u  in  ras.)  D  18.  me6ia 
omNis  DV        ceTRON  D,  sed  s  prima  vu^  ut  videiur,  super  ver- 

sum  add.         19.    NOTa   (o  in  ras.)  D        20.    ce^TKON   D 
emissa  vulgo        21.  emicYCLum  DV        eNTr^Rammae  D  {sed 
CN  non  perspicuae ;  possuni  etiam  legi  eu),  entigramm^  V^,  en- 
tygramm^   V^         22.    quae   superscr.   in  D   antiqua  manus 
tetragonum  om.  D 


62  FRAGMENTI   CAP.  VIII. 

triangulum  aequilaterum   quod  paribus  trinis  lateribus. 

3  isosceles  quod  duo  tantum  latera  paria  habet.  scalenon 
quod  tria  latera  inaequalia  habet.  orthogonium  quod 
habet  rectum  angulum.  amblygonium  quod  habet  unum 
angulum  hebetem.  oxygonium  quod  omnes  tres  acutos  5 
aijgulos  habet.  quadrilaterarum  formarum  quadratum 
est  quod  omnia  quattuor  latera  paria  habet  et  angulos 
rectos.    heteromeces  quod  angulos  rectos  nec  latera  pa- 

4  ria  habet.  scutula,  id  est  rhombos,  quod  latera  paria 
habet  nec  angulos  rectos.  simile  scutulae,  cuius  contraria  10 
latera  et  contrarii  anguli  inter  se  pares  sunt,  sed  neque 
aequilaterum  neque  rectis  angulis  est.  trapezia  cetera 
nominantur.  paralleloe  lineae  sunt  quae  in  eadem  planitie 
positae  numquam  inter  se  contingunt. 

8  DE  POSTULATIS.  15 

Postulata  geom.etrarum  sunt  quinque.  ut  liceat  ab 
omni  signo  ad  omne  rectam  lineam  ducere,  et  omnem 
finitam  rectam  lineam  e  regione  eicere,  et  omni  medio 
et  intervallo  circulum  scribere,  et  omnes  rectos  angulos 
inter  se  pares  esse,    et  si  in  lineas  rectas  recta  linea  20 


1.  aequiLaTeKMW  q^  (um  qd  in  rasura  quinque  sexve  litte- 
rarum)  D;  olim  fuisse  videtur  aequilaterum  est  post  lateri- 
bus  vulgo  add.  concurrit  2.  ipsoscaelos  quod  tuo  V 
scabaeNON  i),  scad^non  V  3.  ortogoniu  V^,  corr.  m.  rec. 
4.  ampliYgoNium  D,  ampigonium  V  unum  Nunnesius,  ide 
d  in  ras.,  idem  V  5.  haBexem  D,  habentem  dV  ocho- 
goNium  DV  6.  quabRiLaTeRum  DV,  corr.  Nunnesius 
7.  paria  add.  Cauchius  8.  CTeRomeces  DV  rectos  add. 
Nunnesius        9.  RumEos  DV        10.  simiLes  DV        12.  aequa- 

LiTeR  auT  omNeq^eRecTis  D  (v  add.  d),  aequaliter  aut  omne^ 
que  rectis  V,  corr.  Cauchius;  mihi  tamen  aequilateratum  olim 
fuisse  videtur  Rapebia  D,  repedia  superscripta  b.  V  1  m. 
13.  paRaLLeLY+**+ Z),  parallelynae  rf,  parall^  lin^  V  eabea- 
bem  D,  corr.  d  planici^  V  14.  contiqunt  D  16.  geo- 
metriarum  cZ f^  17.  ab  omNem  Z>F  18.  LiNiam  i)  medio 
Nunnesius,  mo6o  DV,  KevTptu  Euclides,  centro  interpres  Eucli- 
dis  in  Gromat.  Lachm.  p.  379,  11  20.  inter  se]  minores  duos 
rectis   V        lineas  rectas  Nunnesius,  LiNeam  DV 


FRAGMENTI   CAP.  IX.  bd 

inmissa  interiores  angulos  minores  duobus  rectis  fecerit, 
eiectas  lineas  concurrere. 

Si  paribus  paria  adiecta  fuerint,  omnia  paria  erunt; 
et  si  paribus  paria  dempta.    et  quae  isdem  paria  sunt,  et 
5  inter  se  paria  sunt. 

DE  MUSICA. 

Prior  est  musica  inventione  metrica.    cum  sint  enim 

10  antiquissimi  poetarum  Homerus  Hesiodus  Pisander,  hos 

secuti  elegiarii  Callinus  Mimnermus  Euenus,  mox  Archi- 

lochus   et  Simonides  trimetrum  iambicum,   chorium  ca- 

talecticum  tetrametron  conposuerint,  Archilochus  etiam 

commata  versibus  adplicando  variavit  epodis  per  pluri- 

15  mas  species,    seciiit  Alcman  numeros  ■{'etiam  minuit  in 

carmen.  ,  hinc  poetice  meUce.    at  Telesilla  etiam  Argiva 

minutiores  edidit  numeros.    quae  species  cum  iam  displi- 

ceret  et  integra  brevior  videretur,    magnitudine  Pindari 

adserta  est,  qui  liberos  etiam  numeros  modis  edidit.    hos 

20  secuti  musici  Timotheus  et  Polyidos  et  Hyperides  et  Phyl- 

lis  et  clarissimus  cum  peritia  tum  eloquentia  Aristoxenus. 

modulati  protinus  cantus.   nec  tamen  "^an  non  putes  anti- 

quiores  cantus  esse  numeris,  sed  rusticos  et  inconditos, 


1.  6uos  RecTis  paKes  receRiT  DV^  corr.  Nunnesius;  conf. 
tamen  Gromat.  p.  379,  13  4.  que  V  eisdem  vulgo^  eidem 
coni.  lahnus  10.  Terpander  coni.  Cauchius  11.  ^rllinus 
mixeRuus  euNecTus  DV  archiloglius  V  12.  iamBic*um  D 
13.  conposuer  V  aRchiLocum  DV  14.  commoTa  DV 
epodis  G.  Hermannus ,  ea  poTius  (ea  in  ras.)  D,  ea  potius  V 
15.  aLCONaN  DV  NumeRus  D,  corr.  d,  numertis  V  et  im- 
minuit  carmen  coni.  Lachmannus  auctore  Hermanno  16.  poe- 
Ticae  DV  meLicae  aTAHc:  iLLa  Z),  melic^r  aTanc-illa  V, 
corr.  Carrio  argina  V  18.  diceretur  V  19.  lib****  D, 
libros  f/F,  corr.  Lachmannus  indidit  coni.  Lachmannus 
omnino  de  vs.  13 — 19  conf.  G.Hermann.  epit.  doctr.  metr.  §  571 
20.  Polyidus  Scaliger,  poNbos  DV  Phyllis  Manutiiis,  follis 
DV;  alias  virorum  doctorum  coniecturas  de  his  musicorwn  nomi- 
nibus  vide  apud  lahnum      21.  peritia  V  in  ras.       22.  protenus  V 

an  non  V,  aNNo  D,  annon  d,  non  codeoc  Mamdii,  quod  pro~ 
hat  Urlichsius       23.  rusticis  DV       inconditis  F\  corr.  m.  rec. 


64  PRAGMENXr    CAP.  X.  XI. 

postque  hos  poetica  valuit  veluti  legitima  [musica  licen- 
tior]  magisque  moduiata. 

10  DE  NOMINE  EHYTHMI. 

Rliytlimus  creditur  dictus  a  Rythmonio  Orphei  filio 
et  Idomenae  nymphae  Ismaricae,  ut  tradit  Nicocrates  5 
hbro  queni  conposuit  de  tMusio.  tfralre  Kythmoni  tradit 
Hymene,  Varritonis  autem  et  Coloridis  Tirisiae  filiae  Peri- 
clemenum  etPeridememi",  qui  primus  cecinerit  res  gestas 
heroum  musicis  cantibus. 

11  DE  MUSICA.  10 

Musica  est  peritia  faciendorum  et  canendorum  mo- 
dorum.  eius  partes  harmonica,  organica,  rhylhmica, 
crusmatica.  crusmata  pulsus  decori  sine  carmine  vocan- 
tur;   harmonia   est  consonantia;    organica  ♦  *  rhythmos 

2  Graece ,  modus  dicitur  Latine  *  *  nominatus  versus  ab  eo  15 
quod  fluat  seque  ipse  circumeat.     raodus  autem  est  lex 
quaedam   et  ordo  vccalium  intervallorum   et  difl^erentia, 
vel,  ut  Aristoxenus  finit,  non  utcumque  conpositum  voca- 

3  Hum  temporum  intervallum.    carmen  est  modus  vocibus 
iunctus,  cuius  discrimina  cantus,  modus,  motus.    +  +  tem-  20 
pus   est  syllabae  spatium,   huius  elementum   brevis  syl- 


1.    posTq,   D,    postquam    V        3.    RYThmi   D,    ritmi    F^, 
rithmi    V  m.   rec.         4.   RYThmus   DV        Riihmojvio   DV 
5.  ibNomeN*|ae  jsYmFae  maRice  D,  idnomeae  nymf^  maric§  V, 
corr.  Loheckius,   Idmoniae   coni.   Urlichsius         xicocRaris  DV, 
Nicostratus  Stiehle  Philol.  X  p.  170         6  —  8.  composuit  de  mu- 
sice.    fratrem  Rhythmonii  tradit  Hymenaeum,  Rhythmonii  au- 
tem  et  Chloridis,  Tiresiae  filiae,  Periclymenum  et  Perimedem 
lahnus         6,    musico    V        rithmoni    V         7.    himene   uarri- 
Tonis   V        tirisi^  V        8.  ceciNeRiT  trbs  D         10.  Item:  de 
MvsicA  V        12.  armonica  V        RYThmica  Z),  rithmica  V 
13.  becoRB  D,  coi^.  d         14.  aRmoNica  DV        oR^aNi  caRYT- 
tnos  D,   org-ani  caritmos  V^,  organica  rithmos  V  m.  rec. 
15.   motus  dicitur  Latine,    nomiuatur  vero  ab  eo  cet.  lahnus 
partim  secundum  Lachmannum         LaTiNae  D         21.  ■post  est  in 
V  repetuntur  ex  vs.  19  ss.  modus  vocibus  —  tempus  est 


FRAGMENTI 

CAP. 

XII. 

65 

laba.     "^  divisio 
ratione  estt. 

brevi 

alia 

loii 

igum 

a  longo 

iit 

neutriiis 

DE  MODULATIONE.  12 

Modulalio  est  modorum  prudens  dispositio;  eius  tres" 

6  species,  bidTovoc,  xp^^oi,  dpjuovia.    species  carminum 
tredecim  *  +  ex  quibus  primi  Dorius,  Phrygius,  Lydius. 
his  accesserunt  gravissimus  hypodorius,  mox  duo  liypo-  2 
phrygii,    gravior  et  acutior,    deinde  hypolydii  totidem  et 
perinde  gravior  et  acutior,   deinde  Dorius  medius,   tum 

10  Phrygius  gravis  et  alter  excelsus,  totidem  Lydii,  gravis  et 
acutus,  tum  mixolydii  pari  diversitale,  postremus  hyper- 
mixolydius  acutissimus. 

Organum  quondam  liabuit  tres   intentiones,  gravem,  3 
mediam  et  acutam:  inde  Musae  quoque  tres  olim  existi- 

15  malae,  Hypate,  Mese,  Nete.  nunc  in  ampliore  numero 
soni  considerantur,  nt  sit  proslambanoineiios,  hypate  hy- 
paton,  deinde  parypate  hypaton ,  deinde  lichanos  Iiypaton, 
deinde  hypate  meson,  deinde  parypate  meson,  deinde  li- 
chanos  meson,  deinde  trite  synemmenon,  nete  synemme- 

20  non,  paramese,  trite  diezeugmenon,  paranete  diezeugme- 
non,  trite  hyperbolaeon. 


5.  biaEoxoc  D,  6iazoNoc   V  "     6.  pRimis  D,   primi  s  V 
boEi*    FRrgio    ly6io    Z),    doriu    frygiu    Ijdiu   d,    dorium    fri- 
gium  lydium  V        7.   gRamssimum  liipoSoRium  DV        hrpo- 
pliRi^u  DV        8.  deinde  >—  acutior  om.   V         hypoLibu  D 
9.  beixbe  orius  DV        10.  phrigius   V        lidii  V        11.  mix- 
TOLibi  Z>,   mixto   lipi    V        hYpeRamvxoLrbius   D   {medium  y 
ex  \  ut  videtitr) ,  hypera  mixtolidius   V         14.  exximaTae  D 
15.  hypaTe|*ese  Neie  D,  hypaten  mesen  neten  dV        17.  pa- 
RipaTB  DV      hipaton  V      LYcaNos  D,  licanos  V       18.  deinde 
hypate  bis  hahei  V  {iiem  D  teste  Urlichsio)       hypaTe  C(\QSon  (son 
in  ras.)  D       paripate   V        LYcaNOS  D,  licanos   V        19.  sy- 
NBNmeNO  (syuenmenon  d)  NeTe  syNeN|  meNON  D,  sinenmenon  • 
netesinenmenon  F        20.  paRmese  D,  corr.  d       diezewmeNON 
(e  et  u  in  ras.)  D,   diezeumenon   V        paRNCTe  Z>,  corr.  d 
biezegmeNON  DV        21.  hypeRBOLeoN  DV 

CEXSORINUS.  5 


66  FRAGMENTI   CAP.  XIII. 

4  Animadvertisse  chordae  sonantis  suavilatem  in  arcu 
[sororis]  Apollinem  tradunt  et  intendisse  protinus  cilha- 
ram ,  tum  notasse  quod  adstrictiora  fila  nervorum  in  acu- 
men  excitarentur,  gravibus  responderent  remissa,  inde 
fecisse  tres  primos  de  quibus  supra  dictum  est:  hanc  5 
excepisse  intentionem  Lycorem,  quem  quidam  Apollinis 
filium  tradunt  et  nymphae  Paramesae,  +  Chrysolhemidi 
reliquisse:  ab  eo  adiunctum  modum  qui  synemmenos  di- 
citur:  hunc  numerum  auxisse  Terpandrum  adiectione 
diezeugmenu,  qui  primus  a  gravibus  in  acumen  avertitur.  10 
deinde  Timotheus  addidit  duos,  paramesen  et  hyperbo- 
laeon.  i 

5  Initium  modi  dicitur  diesis,  dimidium  semitonium,  to- 
tum  tonos.  toni  duo  et  dimidius  diatessaron  nominantur, 
ires  et  dimidius  diapente,  sex  diapason.  15 

Haec  musicae  summa  sunt. 

13  DE  METRIS  ID  EST  NUMERIS. 

Metra  Graece,  Latine  numeri  vocantur.   numerus  est 
aequalium  pedum  legitima  ordinatio.   huius  pars  integra 
pes;  partes  sunt  pedum  syllabae,  elementa  numerorum;  20 
2  modorum  elementa  spatia  syllabarum  ac  tempora.   pedes 
conponuntur  ex  syllabis  minimum  binis,  plurimum  ternis;      i 
incipiunt  temporibus  binis,  ad  sena  perveniunt;  bisyllabi      i 
quattuor,    trisyllabi  octo.     plures  quam    duodecim  esse      i 
non  possunt.  25! 

1.  animadvertisse  chordae  Lachmannus,  aNim  abueRTis  se-       i 
cu5v6e  DV ,   animadvertisse   secundae  Urlichsius  {Eos  II  1S66       j 
p.  460)         suavitatis   V        arcu   sororis   V  vulgo,   aRcus|oRO       i 
(oRO  in  marg.  adscr.)  D,  arcus  sono  Urlichsius         2.  citharam 
tum  Cauchiics,  CLYTaRaNTmm  DF        3.  absTRicTOR  ariLia  D 
4.   gravibus   sonis   coni.   lahnus         5.    recisseNT   D         6.    ex-       | 
cepisse**  D         ncoRem  D,  liquorem  V,  corr.  lahnus  {Ber.  d. 
Sdchs.  Ges.  I  417)         7.  paRa?;2ese  (ame  inras.)  Z?,  paramese 
V,  Parnasiae  et  coni.  lahnus       CRYS0Themi6i  DV        8.  as  ea       \ 
DV       SYNheNmeNos  Z),  sinenmenos    V        10.  6iezeumeNu  D,       \ 
die  zeumeno  V        11.   hYpeRBOLeoN  DV        14.   TONibmm  ct 
DV        6iaTe5saRON  (ss  in  ras.)  D         20.  peR  paRTes  DV 
SYLLaBa'  D,  syllaba  V        NumeRum  D        23.  ah  se  DV 


FRAGMENTI    CAP.  XIII.  67 

Pyrrichius  ex  duabus  brevibus,  cuius  exemplum 
Cato;  iambus  ex  brevi  et  longa,  cuius  exemplum  salus; 
chorius  ex  longa  et  brevi,  cuius  exemplum  Roma;  spon- 
dius  ex  duabus  longis,  cuius  exemplum  vates.  duo  igi-  3 
5  tur  quantitate  contrarii,  spondius  et  pyrrichius,  duorum 
alter,  alter  quattuor  temporum;  duo  ordine,  quorum 
uterque  trinorum  temporum ,  iambus  et  chorius.  ita  non 
plures  quam  quattuor  pedes  sunt  nec  esse  possunt. 

Trinarum  syllabarum  primus  est  dactylus,  qui  con-  4 

10  stat  ex  longa  et  duabus  brevibus,  cuius  exemplum  Anni- 
bal;  anapaestus  contra  ex  duabus  hrevihus  et  longa, 
cuius  exemplum  Capaneus;  amphibrachys  ex  brevi  et 
longa  et  brevi,  cuius  exemplum  avarus;  brachysyllabus 
ex  tribus  brevibus,  cuius  exemplum  Cicero;  ei  contra-  5 

15  rius  molossus  [in  tribus  longis] ,  cuius  exemplum  Mae- 
cenas.  item  tres  quinum  temporum,  bacchius  ex  duabus 
longis  et  brevi,  cuius  exemplum  Latona;  huic  ordine 
adversus  palinbacchius  ex  brevi  et  duabus  longis,  ut 
Aquinas;  creticus  [et  amphimacrus]  ex  longa  et  brevi 

20  et  longa,  ut  sanitas.    duos  habes  quantitate  contrarios,  6 
brachysyllabon  et  molosson,  quorum  alter  trium  tempo- 
rum  est,  alter  sex ;  ordine  tres  in  quaternis,  tres  in  quinis 
temporibus. 


1.  diiobus  V  2.  Cato  —  exemplum  om.  V  3.  cuius 
exemplum  om,  D,  addidi  ego,  ut  d  super  versu77i,  quod  propa- 
gatum  in  V  6.  ante  ordine  d  sup.  vs.  add.  in,  quod  propa- 
gatum  in  V  9.  dactilus  V  10.  Annibal  —  exepiplum 
[anie  Capaneus)  om.  V  11.  aNapesTus  B  ex  duabus  bre- 
vibus  et  longa  om.  B,  add.  vulgo  12.  amphYBRacYS  /?, 
amphibrachus  d  13.  cuius  om.  D,  add.  dV  brachi  syl- 
labus  V  14.  eT  coNTRaRius  DV  15.  molosus  V  in 
DV,  exvulgo       mecaenas  V        16.  BRacchius  D,  bachius   V 

17.  et  breui  cuius   V  in  ras.       or6inz  (i  in  ras.)  D,  ordini  V 

18.  ex  buaBUS  D,    et  ex  duabus  dV        ut  D  sup,  vers.   fort. 
1  m.        19.  eT  amFimacRus  DV,  qui  et  amphimacrus  vulgo 
20.  5uoB  •  haseT  D,   duobus   ab    V,    duo  pedes   habes  lahnus 

contrariis  V        21.  BRachiSYLLaBO  D,  bracchi  syllabo   V 
moLosso  DV        22.  sex]  ex  D        ordinem  V 

5* 


68  ■     FRAGMENTI   CAP.  XIV 


14  DE  I.EGITIMIS  NUMERIS. 

Primus  est  et  legitimus  maxime  numerus  hexameter 
lieroicus.  liuius  pedes  aut  dactyli  sunt  autspondii:  raro 
et  in  extremo  yersu  reperietur  trochaeus.    eius  exemphim 

Avia  Pieridum  peragro  ioca  nuUius  ante.  5 

totus  iste  dactyhcus  fuit  et  habuit  summum  trochaeum. 
sed  mixtus  ex  spondiis  hic  erit, 
2  Italiam  fato  profugus  Laviniaque  venit; 

totus  ex  spondeis 

Cives  Romani  tunc  facti  sunt  Campani.  10 

hoc  genus  numeri  paucissimarum  duodecim  syllabarum, 
phu*imarum  decem  et  octo.  tempora  recipit  viginti  quat- 
tuor,  interim  viginti  [tres  pedibus]  tribus  tantum  con- 
ficitur.  formas  excipit  triginta  duas,  quas  -enumerare  fe- 
stinantibus  longum  est.  15 

S        Pentameter  elegiacus  habet  exemphmi 

Dum  meus  adsiduo  luceat  igne  focus. 
recipit  dactylum,  spondium,  anapaestos  duos,  in  fme  ver- 
sus  aliquando  brachysyllabum.    fit  syllabarum  paucissima- 
rum  duodecim,  pkuimarum  quattuordecim.  tertium  pedem  20 
spondium  semper  habet,  quartum  et  quinium  anapaestos, 
quintum  aUquando  brachysyUabum. 
4        Trimetros   iambicos   Latine   senarius  dicitur,     cuiu? 
exemplum 

Phaseius  iste,  quem  videtis  hospites.  25 


2.  exameTeR  BV        3.  dactili  V        4.  seppeRieTUE  D 

TROcheus    DV        5.   Lucret.   I,  926.  IV,  1        peRagEA   (a  in 

he 
ras.)   J),   peragra  V        6.    dactilicus    V        troc    ncn   (troc   m 

7^as.)  D,  trocheum  V         8.    Verg.  Aen.  I,  2       racTo  D  ante  ras. 

lauinaque    V         10.    ex  Ennii  annalibus ,   ut  videtur    {apud 

Vahlen,  vs.  174)         12.  xvii  coni.  lahnus,  sed  videtur  ipse  epi- 

tomator  erravisse   (conf.  i7iit.  huius  capitis)         14.    recipit  coni. 

lahnus         TEi^eNia  D         17.   Tihidl.  1,1,6         a6si6uus  DV 

18.   spondeura   anapestos    V        19.    BRachisYLLaBus  D  V 

21.  quintum  anapaestos  add.  Cauchius        22.  bracchisyUabu  V 

23.  iambicus  V        25.  Catull.  4,  1        raxaLis  D 


FRAGMENTI   CAP.  XIV.  69 

duodecim  syllabarum  est.    recipit  aliquando  praeter  cete- 
ros  iambos  in  extremo  pyrrichion.    trimelrus  tragicus 

Pro  veste  pinnis  membra  textis  contegit, 
et 
5  Aquilonis  stridor  gelidas  molitur  nives. 

recipit  in  parte  prima  gressionis  spondium,  et  eius  loco 
dactylon  et  anapaestum,  et  pro  iambo  chorium  et  tribra- 
chym.  fit  syllabarum  paucissimarum  xii,  plurimarum 
XVII.  recipit  tempora  plurima  quattuordecim,  paucissima 
10  decem  et  octo.  comicos  trimetros  solet  magis  in  breves  5 
minui.  trimetros  Hipponactius  pedem  novissimum  adsu- 
mens  spondium  vel  chorium  tahs  est, 

Calentibusque  lympha  fontibus  semper. 
eosdem  pedes  quos  reUqui  trimetri,  praeter  novissimum, 
15  recipit,  et  +  ♦ 

Tetramelros,  qui  Latine  quadratus  vocatur,  choriacus  6 
talis  est, 

Tela  famuli,  tela  iela  propere:  sequitur  me  Thoas. 
recipit  eosdem  pedes,  pervenit  ad  septem  et  semipedem. 
20  summum  pedem  patitur  aut  creticum  autdactylum.    octo- 
narius  iambus 

Proin  demet  abs  te  regimen  Argos,  dum  est  poteslas 
consili. 
Septenarius  7 

25         Haec,  bellicosus  cui  pater,  mater  cluet  Minerva. 


2.  iambus  extremo  V  trimetros  V  3.  Atiius  Phi- 
locteta  vs.  540  Ribbeck.  5.  idejn  ibid.  vs.  567  6.  gressio- 
uis]  scansionis  V  eius  Halmius,  om.  B,  alio  dJ^  7.  aNa- 
pesTum  /)F  TRiBRacHYiN  B,  tribrachin  V^  tribracliyn  F^ 
8.  pLuramu  BV  9.  xviii  ante  quattuordecim  add.  V  10.  xiiir 
ante  decem  et  octo  add.  V  11.  hYppoNacTius  DV  14.  Re- 
LiquiT  D  timetri  V  15.  ^ post  et  excidit  tenxporum  com- 
putatio''  lahnus  18.  versus  incerti  poetae  tragici;  conf.  Ribbeck^ 
p.  217  tela  ante  propere  add.  Bothius  toas  V  20.  pe- 
titur  V  22.  versus  ijicerti  poetae  tragici;  conf.  Ribbeck. 
p.  203  proin  demet  Lachmannus,  pROiNbe  ct  DV  23.  con- 
suLeN6i  DV,  corr.  Lachmannus  24.  sePTiNaRius  D  25.  conf.. 
Ribbeck.  trag.  rel.  p.  204  BeLHCosis  cui  maTeR  paTCR  DVy 
corr.  Carrio 


70  FRAGMENTI   CAP.  XIV. 

constat  ex  pedibus  isdem. 

8  lonicus  septenarius 

Ibant  malaci  viere  Veneriam  coronam.  . 
lonicus  a  maiore 

Ille  ictus  retro  reccidit  in  natem  supinus.  5 

habet  vilium  in  tertia  syllaba.    a  minore 

Metuentis  patruae  verbera  linguae. 
recipiunt  pedes  maxime  pyrrichium  et  spondios,    et  so- 
lent  divisis  syllabis  longis  phirium  syllabarum  pedes  ad- 
mittere.  10 

9  Aristophanius  anapaestus 

Axena  Ponti  per  freta  Colchos  denique  delatus  adhaesi. 
recipit  pedes  quaternorum  temporum  omnis,  inplet  pe- 
des  Yii  et  semipedem.    anapaestus  octonarius 

Orte  beato  lumine,   vohtans  qui  per  caelum  candidus  15 
equitas. 
recipit  eosdem  pedes  praeter  semipedem.    Aristobolius 
Quae  tam  terribihs  tua  pectora  turbat,   terrifico  sonitu 
inpulit? 
is  circuitus  magis  quam  versus  est.     dactyhun  crebrum  20 
habet,  rarum  spondium. 
10        Paeon  duodenarius 

Ouis  meum  nominans  nomen  aede  exciet?  quis  tumultu 
invocans  incolarum  fidem? 


3,  Ennius  Soia  fr.  1  maLa  CLueRe  DV  4,  a  addidi 
maioRe  D,  maior  es  V,  maior  est  vulgo  5.  EeTKO  Kecibix  D, 
retrorecedit  V,  corr.  Lachmannus  6.  a  addidi  minorem. 
et  uentis  V  7.  Hor.  carm.  III,  12,  2  paxKiae  DV 
8.  peRcipiuNT  DV,  corr.  lahnus  pedes]  linguae  V  spon- 
dion  co7ii.  lahnus  9.  biuisi  DV  pLURimum  DV  11.  aRi- 
STOFaNius  aNapesTus  DV        12.  co7if.  Ribbeck.  irag.  rel.  p.  224 

poNTi  FeR  DV       cholcos   V       abhesi  D         13.  imple   V 
14.  aN-apesTus  D,    anapesto   V        15.   conf.  Rihbeck.  l.  c. 
ORe  DV,    corr.  Lachmannus         18.  23.  conf.  Ribbeck.  j).  212 
18.  Quae  tam  Boihius,  quaebam  DV        turbans  lahnus,  turba 

et  e^  aniea  terribili  ego      '  19.  intulit  V        20.  his  D^ dacti- 

lum    V        22.   peon   (o  in  ras.  ex  a  ui  videtur)  Z>,  peon  P' 
5uo6eNaEios  D        23.  aede  add.  Laehmannus      TumuLum  DV, 
corr,  Scaliger 


FRAGMENTI   CAP.  XIV.  71 

et  liic  circuitiis  magis  quam  versus  est.    huic  suberunt  *  + 
(lenarius 

TQui  repens  semipulsus  onere  gravi  fores  crepitu  terrent, 
recipiunt  pedes  creticos,  chorios,  spondios,  iambos,  bra- 
chysyilabos,  anapaestos. 
'  Undecim  syllabarum  Phalaecius  11 

Passer  deliciae  meae  puellae. 
recipit  pedes  spondium,  dactylum,  creticum,  palinbacchium. 
Angehcus  ■i'numeratus  syllabam  coartat  hexametro,  ut        12 

Ilectoris  Andromachen?  Pyrrin  conubia  servas'' 
Anacreontius  13 

Miseri  invidi  viyimus  scientes. 
recipit  pyrrichium ,  chorium,  spondium,  brachysyliabum, 
anapaestiim.   primus  est  semper  pyrrichius. 

Numerus  Saturnius  '  14 

Magnum  numerum  triumphat  hostibus  devictis. 
sunt  qui  Imnc  Aristobolion  vocant.    recipit  pedem  spon- 
dium,  iambum,  pyrrichium,  chorium,  dactylum,  bracliy- 
syllabum,  anapaestum. 

Priapeum  15 

Hunc  lucum  tibi  dedico  consecroque  Priape. 
tertium  pedem  pro  dactylo  creticum  habet ,  alioqui  hexa- 
metros  esset. 


3.   Rihheckius  l.  c.   versum  sic   emendai:   Qui  repens  semi- 
somnum,  onere  pulsans  gravi  |  Has  fores,  strepitu  terret? 
lionere    V        4.    braci  syllabos    V        5.    aNapesTOs   DV 
6.  paLecms  7),  faleucius  d,  faleutius   V        7.  Catull.  2,  1 

8.  dactilu    V        paLiNBacium  Z),  corr.  d,    palinbacchjum   V 

9.  aggeLicus  D,  acg^licus  V  numer \is  lahnus  aucioreNaekio; 
immo  minuatur  syllaba  :  coartatur  liexametros  {vel  in  hexa- 
metron)  coaETa^  {iinras.)  D  exameTRo  DV  10.  Verg. 
Aen.  III,  319  haec  toris  V  C0Nu[Bia  scRuajs  D  {lit- 
terae  inclusae  plane  evanuerunt)  12.  vivimus  delendum  iudi- 
cat  laknus  13.  prRRi[chium  choRium]  D  {v.  ad  vs.  10) 
BRachiSTLLaBum  DV  14.  aNapesTum  DP^  est  semper  V 
15.  numeros  V  16.  beuiCTi  D  17.  aRiSTobonoN  'D  V^ 
Archebolion  Carrio ,  Archilochium  co7ii.  Vinetus  aliique 
spondeum  V  18,  dactilu  brachisyllabura  V  19.  aNape- 
STum  DV  20.  priapium  V  21.  Catidl.  fr.  2  Locum  DV 
22.  dactilo  V        alioquin  d        exameTRos  DV 


72  FRAGMENTI    CAP.  XV. 


15  DE  NUMERIS  SIMPLICIBUS. 


Pyrrichius 

Rapite,  agite,  riiite  celeripedes. 
Contrarius  est  huic  et  duodecasyllabus  spondiazon, 

Oili  crateris  ex  auratis  hauseriint.  5 

Daclylus 

Pulverulenta  putrem  sonitu  qualit  ungula  campum. 
Amphibrachys  non  facit  numerum. 
Anapaestus 

AgiHs  sonipes  rapitur  celeri  sonitu  trepidans.  10 

Creticus 

Horridi  transeunt  ad  pedes  ex  equis. 
Pahnbacchius 

Amicos  ad  hanc  rem,  si  voles,  advoca. 
Bacchius  non  facit  numerura.  15 

Molossus  idem  est  qui  spondiazon. 

Nunc  quemadmodum  a  principali  heroico  plures  nu- 
meri  transfigurantur  ostendam.  ac  primus  trimetrus  slt 
heroicus  spondiazon. 

Cives  Romani  tunc  facti  sunt  Campani:  20 

syllabam  unam,  quae  est  ante  extremam,  ex  longa  con- 
traho,  ut  sit 

Cives  Romani  tunc  facti  sunt  Apuli, 
et  esse  coepit  trimetros.    +*  elegiacum  transibit, 

Bella  per  Emathios.  05 


2.  piRRicbius  D  3.  cojif.  Ribbeck.  trag.  rel.  p.  228 
4.  poKbia^on  (agon  171  ras.)  D,  spondiacon  V  5.  Entiius 
Qjuial.  604  CRaterib;  (aterib;  in  ras.)  D^  craterib;  V  au- 
serunt  V  6.  dactilus  V  7.  conf.  Verg.  Aen.  VIII ,  596 
8.  amphibracbius  V  9.  anapestus  V  10.  12.  14.  conf. 
Ribbeck.  trag.  rel.  p.  231  12.  ct  equis  DV  13.  panN- 
Bachius  D,  palimbacliius  V  14.  ut  soles  advocato  coni. 
lahnus  15.  bachius  V  16.  molosus  V  18.  TRaKSFigu- 
RaNT  D  fit  F  {ex  sil.)  vulgo  20.  vide  supra  p.  6S,  10 
21.  contra  hoc  •  ut  sit  V  23.  apum  D  24.  TRimeTRON 
DV        25.  Lucan.  /,  1 


FRAGMENTI   CAP.  XV.  73 

Rursus  a  pentametro  ut  conponam»heroicos,  sunio  par- 
tem  posteriorem, 

Dum  meus  adsiduo  luceat  igne  focus, 
et  conpono, 
5  Luceat  igne  focus  Troiae  qui  prinuis  ab  oris. 

Phalaecium  numerum,  qui  est 

Altis  llumina  vaUibus  tumescunt, 
insertis  verbis  facio  heroicum, 

Altis  flumina  prodita  valHbus  inde  tumescunt. 
10  lonicus  est 

Metuentis  palruae  verbera  linguae: 
adiciam  trinis  verbis  singulas  syllabas, 

Nunc  metuentis  nunc  patruae  nunc  verbera  linguae. 
retro 
15  Italiam  fato  profugus  Laviniaque  venit, 

cui  est  simile 

Palriam  tum  profugus  Lavinaque  cepit. 
Aristophanius  fit  heroico: 

Arma  virumque  cano  Troiae  qui  primus  ab  oris, 
•20         Nunc  arma  virumque  cano  nimc  Troiae   qui  primus 

ab  oris  nunc. 
Angelicum  syllaba  breviata  heroicum  esse  monstravi;  item 
Priapeum,  si  syllabam  subripias,  fieri  heroicum. 


1.  a6  peJsxameTRos  DV  3.  Tibull.  I,  1,  6  a5si6uus 
DV  5.  TRoiae  (oi  i7i  rns.)  D  6.  phaLecmm  D,  faleu- 
tium  V  7.  RLTissima  rLumiNa  DV  {recte  autetn  uterque 
vs.  9)  11.  Hor.  carm.  III,  12,  2  12.  post  adiciam  de- 
sinit  D  fol.  262^  exlr.  (constat  codex  ex  XXXIV  quateriioni- 
bus;  sed  huius  ultind  quaternionis  tria  tantum  folia  servata  sunl) 

trinas  V  singulis  V  13.  metuentes  V  15.  Verg. 
Aen.  I,  2  lauiuaque  V  {conf.  p.  6S,  8)  17.  vinaque  coni. 
lahnus,  regnaque  Christius  coepiT  DV,  corr.  Christius 
20.  nunc  post  Troiae  additum  a  lahno  et  Christio  ante  Troiae 
posuit  Halmius  21.  nunc  delebat  lahnus  22.  acgelicum 
syllaba  V  in  ras.         itam  V,  corr.  1  m. 


INDEX  IN  CENSORINUM. 


Asteriscus  numero  apposilus  desig-nal  aclnotalionem. 


Abhinc  annos  centuni  p.46, 15. 
abicere  a  se  usum  rei  3,  6. 
abire    a  mente   sua   homines 

25,  20. 
abscidit  linea  quartam  partem 

oibis  15,  3. 
abstinere  manum  a  caede  ac 

sanguine  5,  8. 
abusive  17,  18. 
abusque  36,  1. 
academiae   antiquae  philoso- 

phi   7,   5;    vetus    academia 

28,  16.   —  tertia  academia, 

quae  dicitur  nova,  28,  19. 
Acarnanes  41,  16. 
Achaia  41,  6. 
actum  vitamque  nostram  stel- 

lis  esse  subiectam  13,  18. 
acutior  vox  16,  24,    q)96YYOC 

16,  26,  chorda  19,  2. 
ad  meridiem  51,  15;    ad  rae- 

diam  noctem  52,  8. 
vetus  adag-ium  est  4,  13. 
adelon  (tempus)  44,  18. 
adficiunt  (stellae)  nos  sua  dis- 

parili  temperatura  13,  22. 
adipe  exhauriri  10,  1. 
adminiculantes  (dei)  hominum 

vitam  6,  2;  (visiones)  incre- 

mentum    partus    adminicu- 

lant  15,  7. 


adminiculum  divini  ignis  8, 21, 
administrare  cibum  10,  25. 
admissio  pecudum  9,  20. 
adpositus  est  genius  nobis  ob- 

servator  5,  8. 
adprobare  sese  gratum  4,  19. 
adseverare  17,  15. 
adstringor  officio  6,  12. 
adulescentes  ab  alescendo  sic 

nominati  24,  19, 
adusque    cw7i  accus.    24,    23; 

conf.  usque. 
adventicia  stirps  8,  23. 
Aegyptii  38,  22,25.  46,4,8, 14. 
Aegyptus  4.1,  3. 
aequabiliter    divisus     14,  13. 

24,  16. 
aequilaterale  hexagonum  14, 

25. 
aequinoctium     vernum,      au- 

tumnale  46,  27. 
aestas  (anni  maximi  Aristote- 

lici)  39,  10. 
aestimare    c.    accus.    et   infin. 

12,  14;  reUquis  locis  scriptor 

praetulii  existimare. 
aetatis   humanae    gradus    24, 

14  ss. 
aeternitas  deorum  3,  17. 
aetherius  calor  10,  21. 
aevum  quid  sit  30,  6  ss. 


INDEX   IN   CENSORINUM. 


75 


agere  triumplium  22,  2. 

agitare  diem  festum  20,  19. 

agon  Capitolinus  37,  8.  40, 
4  ss. ,  Olympicus  37,  8.  45, 
18. 

Agrippa  34,  14. 

Albani42,  1,  11.  47,  25. 

albescere  oculos  26,  5. 

Alcmaeon  Crotoniates  9,  23. 
10,  5,  8.  11,  16. 

alescere  24,  20. 

ab  excessu  Alexandri  Ma- 
gni  46,  11. 

Alexandria  35,  20. 

aliraentum  trahere  11,  1. 

alternis  36,  25.  4r,  17. 

alvus  10,  13;  in  alvo  promi- 
nens  quiddam  10,  26. 

amotus  procul  a  republica 
29,  8. 

Anaxagoras  9,  23.  10,  5,  14, 
22,  24.  11,  12,  20. 

Anaximaxder  Milesius  7,  23; 

anguis  dentibus  consitis  9,  6. 

anima  divina  21,  29.  —  ani- 
mam  nobis  dat  sol  13,  24. 

animi  principale  in  capite 
10,  12. 

annale  munus  5,  7. 

anuales  veterum  33,  16. 

anniculus  35,  24. 

annus  naturalis  36,  26. 
40,  14.  41,  2.  44,  12.  47,  2, 
sive  naturae  44,  7;  solis 
annus  37,6;  annus  civilis 
36,  26,  is  ad  naturalem  ex- 
aequatus  43,  1  ss.;  anni 
vertentes  36,  20,  29.  37, 
14.  38,  4.  39,  12.  40,  10  ss. 
46,  21.  —  annus  mag-nus 
30,4.  36,  29.  37,  5,  14,  16. 
38,  9;  anni  maiores  36,  17 
ss.  —  anni  deceramen- 
stres  42,  10  ss.  44,  8.  — 
annus  ccclv  dierum  42,  18. 
43,  20.  48,  2.  —  annus  ver- 
tens    Romanorum    42, 


6  ss. ;  urbis  anui  45,  20; 
anni  luliani  44,  5.  45,  21. 
49,  13 ;  anni  A  u  g  u  s  t  o  r u  m 

45,  24.  46,  6;  annus  ma- 
gnus  Romayiorwn,  quod  lu- 
strum  appellatur  39,  21. 
40,  4.  —  sequuntur  anni 
aliarum  gentium:  annus  in 
A  e  g  y  p  t  0  antiquissiraus 
menstruus,  tum  quadrimen- 
stris  cet.  41,  3ss.;  annus 
civilis  Aegyptiorum  38,  26; 
aunus  magnusAegyptiorum, 
qni  vocatur  kuvikoc  38,22  ss. 
sive  canicularis  38,  24.  46, 
20,  vel  heliacos  39,  3  sive 
solaris  46,  20,  vel  6eo0  ^vi- 
auTOC  39,  4  sive  dei  annus 

46,  20.  —  annus  trimestris 
Arcadum  41,  6  ss.,  eorun- 
dem  magnus  41,  15.  —  an- 
nus  magnus  sive  maximus 
Aristotelis  39,  5  ss,  — 
annus  Callippi  38,  15.  — 
anni  semenstres  Carum  et 
Acarnanum  41,  16,  eorun- 
dem  annus  magnus  41, 18.  — 
annus  Chaldaicus  38,  5. 
—  annus  Democriti  38, 
16,  Hipparchi  38,  18, 
M  e  L  0  n  i  c  u  s  38 ,  9 ;  anni 
N  a  b  o  n n  a  z  a  r  u  46, 8,  P  h  i  - 
lippi  46,  11;  annus  Phi- 
loIai38,  13. 

ante  lucem  51,  12;    ante  me- 

ridiem  50,  28. 
antestare  29,  3. 
Antias    32,  24.    33,  21*.    34, 

1,  5. 
antiqui  nostri  26,  9;     antiqui 

sapientiae    studiosi    6,    23; 

rudis  antiquorura  credulitas 

8,  27. 
Aphrodisius  40,  15. 
Aphrodite  48,  11,  20. 
Apollo  22,  3.  27,13;  Apollinis 

genitoris  ara  5,  10. 


76 


INDEX   IN 


.Aprilis42,  13.  48,  11,  19. 
aqua  7,  24.  8,  12. 
aquarius  (signum  zodiaci)  47, 

15. 
Arcades  31,  13.  41,  6. 
Arcadia  8,  25. 

arcana  uaturae  rimari  21,  7. 
arcessere    deos  novis  relig-io- 

nibus  6,  6. 
Archytas  Tarentinus  7,  3. 
Aretes    Dyrrachinus   39,  13. 

45,  6. 
Argantlionios       Tartessiorum 

rex  31,  12. 
argentea  saecula  30,  26. 
argute  docet  48,  17. 
Aricini  47,  29. 

aries  (signum  ^odiaci)  47,  16. 
Aristarchus   Samius   39,  12. 

40,  16. 
Aristoteles  Stagirites   peri- 

pateticus   7,  6.    10,  10,  19. 

13,  2,  7,  9,  12.  26,  8.  27,  25. 

39,  5. 
Aristoxenus   9,    19.     17,    15. 

21,  25. 
arithmetica  12,  10. 
arithmetici  Graeci  18,  5. 
armati  spartoeve  9,  7. 
Arminos  (Aegvptius)  41,  5. 
artes  rhetorum  4,  6.      "* 
articuli  (corporis  humani)  25, 

24. 
ascendere  ad  fastigium  omni- 

um  virtutum  4,  8. 
Asclepiades  medicus  22,  16. 
aspicit    sol    (locum    zodiaci) 

21,  5,  KQTa  TpiYajvov  15,  4. 
astrologi  31,16.  38,20.  40,13. 

47,  20.  49,  28. 
astrologia  12,  9. 
Athenienses  50,  3. 
Attica  8,24,  in  Attica  regione 

9,4. 
auditoria  saera  29,  26. 
augescere  41,  17. 
augurium  36,  11,  13. 


Augustorum  anni  45,  24.  46,6. 

Augustus  49,  15,  Caesar  33,6, 
Caesar  Augustus  34,  14; 
imperator  Caesar,  Divi  fi- 
lius,  quo  die  Augustus  app,el- 
latus  sit  46,  2 ;  Divi  Augusti 
edicta  33,  10. 

Augustus  (mensis)  49,  15. 

aurea  saecula  30,  26. 

M.  Aurelius  Antoninus  34,  18. 

auspicia  magistratuum  50,  6, 
auspicia  sumere  4,  29. 

autochthones  8,  25. 

Aventinus  50,  18. 

Babjlonii  50,  1. 

barba  qua^ido  nascaiur  26,  1. 

Berosos  31,  19. 

bifariam  deduci  11,  28,    divi- 

dere  25,  9.  51,  1. 
bimus  35,  25. 
bissextum  44,  3. 
blandimenta  fortunae  3,  2. 
Boeotia  9,  6. 
bruma  42,  26. 
brumalis  hora  30,  23. 

cadere  sub  oculos,  sub  tactum 

17,  21.  —  cadunt  dentes  ho- 

mini  12,   19.    25,  26;    co7if. 

dentes. 
Cadmus  9,  9. 
caelatum  opus  3,  1. 
caelestes  menses  47,  13. 
Quinte    Caerelli   3,4,    san- 

ctissime  Caerelli  28,  5. 
summ a    c  a  e  r  i  m  o  n  i  a    eolun- 

tur  (religiones)  38,  1. 
Caesar:  vide  l\x\'ms. 
calefactus    7,    24,     calfactus 

8,  14. 
caligine  profundae  vetustatis 

obductus  41,  20;    hoc  quod- 

cumque  caliginis^'arro  dis- 

cussit  45,  10, 
Callippus  Cycizenus  38,  15. 

40,  16. 


CENSORINUM. 


77 


campus  Martius  33,  3. 
caniculae  sidus  38,  26.  46,  8. 
canicularis  annus  38,  24. 
canis  exortus  47,  2. 
capere    similitudineni  verita- 

ti8  8,10;  te  ista  non  capiunt 

3,  5. 
capillus  16,  7. 
capitale  odium  29,  9. 
Capitolini  agones  40,  4,  cmif. 

37,  9.  40,  8. 
Capitolium  22,  6.  50,  17. 
caput  exordiumque  nullum  ex- 

titisse  (hominum  generi)  6, 

28. 
Cares  41,  16. 
Carneades  28,  19. 
caro  in  hominis  figuram  con- 

vertitur  16,  13;  carnem  fieri 

ex  umore  10,  15 ,    fieri  con- 

cretam  16,  6;    novem  dies 

iam  carnem  facientes  19, 16. 
Cassandrus  {Salaminiiis,  histo- 

ricus)  39,  15. 
Cassius  Hemina  34,  8. 
KaTCi  bid|U€Tpov  15,  23. 
KttTa  IHdYUUvov  14,  22.  15,  20. 
KttTd  TeTpdYUJVov  15,  2,  17,24. 
KaTd  TpiYUJVov  15,  4,  17,  23. 
cataclysmos  39,  9,    cat.  prior 

44,  17,  18,  26. 
cavi  menses  42,  16,  24. 
celebrare   diem   (natalem)    6, 

16. 
censeri  tujv  fAecujv  3,  10. 
censu  civium  habito  39,  24. 
cerebrum  10,  14. 
Chaldaei  13,  8,  14.  15,  25.  20, 

26. 
Chaldaicus  annus  38,  5. 
in  choleram  solvi  28,  14. 
chorda    17,  24.    18,  2,  9,  24. 

19,  1. 
circulus  14,  23,  26. 
circulus  signifer,  quem  Graeci 

vocant  zodiacon,  13,28,/rfm 

circulus  finitor  31,  23. 


circumactus  caeli  49,  25. 

cithara  22,  3,  15. 

civilis  annus:   vide  annus,  — 

civiles  menses  47,  5,  9,  12, 

30.    48,  5.    —     civilis   dies 

49,  22. 
civiliter   dies  quod  iempus  sit 

49,  24. 
classicum  22,  12. 
nascendi     claustra     aperit 

natura  48,  21. 
Cleanthes  28,  21. 
Cleostratus  Tenedius  37,  19. 
clima,  i.  e.  caeli  ad  circulum 

finitorem  inclinatio,  31,  24; 

sic  clima  Siciliae  50,  20. 
climacter  26,  26.  27,15.  28,7. 
climactericoe  anni  24, 14,  cli- 

mactericum  (annum)  26,  19. 
cognominare  14,  12. 
coipit  35,  11*. 
coisse  membra  8,  8. 
Colchis  9,  6. 
tuo  colla  tu  4,  14. 
porta  Collina  32,  27. 
commentarii   xv   virorum  33, 

10,  20,  22.  34,  11.  —  comm. 

philologi  4,  10. 
concentus  dulcis  17,  9. 
conceptio  12,11.  13,25.  19,8; 

conceptionis   fundamentum 

19,  27,  initium  21,  6,  locus 

(in  zodiaco)  14,  10,  16,  par- 

ticula  15,  16. 
concinere    (chordas)    18,    2; 

dulcissimam  concinant  me- 

lodian  23,  2. 
concipitur  partus  14,  8;  con- 

ceptum  semen  21,  9. 
concordabiles   in   cantu    effe- 

ctus  17,  4. 
concordant   (litterae)    17,    7; 

concordantibus      phthongis 

17,  26. 
concordessonitusreddere23,l. 
concrevisse  homines  in  pisci- 

bus  8,1;  concreta  caro  16,7. 


78 


INDEX  m 


conciibium  52,  6, 
conderetur,  conditum  lustrum 

39,  24,  26. 
in  conditii  Thebarum  9,  8;  a 

conditu  urbis  Romae  30,  27. 
conformandi    partus     16,    3^ 

(partum)  conformari  16,11  \ 

conf.  formare.  ' 

conformatio  partus  10,  7. 
congerere    quaestiunculas   4, 

11. 
congi'uenter  iunctae  (litterae) 

17,  6. 
congruenti  ordine  16,  20. 
congruere  ad/^ew  20,26,  37, 11. 
congruus  c.  dat.  22,  26;    con- 

gruae  de  hac  specie  opinio- 

nes  11,  14. 
conlocatione  facta  18, 18;  re- 

liquis    locis    Censorirais   fre- 

quenlat  conferre  et  conlatio. 
conpendio  dicere  9,  15. 
cons.  34,  1,  2,4  cet.,    conss. 

33,  21 ;  conf.  consules. 
conserere    omnis    aetatis   in- 

crementa    et    deminutiones 

35,  24. 
consimilis  11,  25. 
couspectus    (signorum  in  zo- 

diaco)    13,    26  ss.;    consp. 

tetragonus  20,  25. 
conspicit    (sol  locum  zodiaci) 

14,17,  idem  particulam  con- 

ceptiouis  15,  16. 
consuetudo  loquentium  35,  5, 

militaris  51 ,  3  {coiif.  tamen 

similitudo). 
consules: 

jM.Aemilius  Lepidus,  L.  Au- 
relius  Orestes  34,  12. 

M.  Aemilius  M.  f.  Lepidus, 
G.  Popilius  II  35,  12. 

Antoninus  Pius  ii,  Bruttius 
Praesens  46,  16  {ubi  cor~ 
rige  Antonino). 

Augustus  VII,  M.  Vipsanius 
Agrippa  iii  46,  3. 


G.  Caesar  iii,    M.  Aemilius 

Lepidus  43,  12. 
ex   quarto   Caesaris  consu- 

latu  44,  6.  . 
C.  Caesar  v,    M.  Antonius 

49,  12. 
Cilo,  Libo  34,  18. 
P.  Claudius  Pulcher,  L.  lu- 

nius  Pullus  34,  2. 
Ti.    Claudius    Caesar    iiii, 

L.  Yitellius  iii  34,  15. 
Gn.  Cornelius  Lentulus,  L. 
Mummius  Achaicus  34,  9. 
P.   Cornelius  Lentulus,    C. 

Licinius  Varus  34,  3. 
Domitianus  xii,  Ser.Corne- 

lius  Dolabeila  40,  6. 
Domitianus  xiiii,  L.  Minu- 

cius  Rufus  34,  16. 
C.  Furnius,  C.  lunius  Sila- 

nus  34,  13. 
L.  Marcius  Censorinus,  M'. 

Manilius  34,  6. 
Marcius  Censorinus,  C.  Asi- 

nius  Gallus  49,  14. 
Pius,  Pontianus  45,  16. 
M.  Valerius  Corvus  ii,    C. 

Poetilius  33,  23. 
M.  Valerius,  Spurius  Vergi- 

nius  33,  20. 
Vespasianus  v,  T.  Caesar  iii 
39,  26. 
consummare   26,  4.   27,  5.  46, 

12. 
consummatio  12,  23.  21,  16. 
contentio  gregum  9,  24. 
conticinium  51,  11. 
conticuum  51,  11*. 
convenientia  (vocum)   18,  19. 
cor  ante  omnia  in  infante  in- 
crescere  10,  10;    cor  homi- 
num  declarare  gradus  aeta- 
tis  35,  20  ss. 
P.  Cornelius  Nasica  50,  23. 
crassior  vox  26,  7. 
creperae  res  52,  3. 
crepusculum  52,  1. 


CENSORINUM. 


79 


crinem    deo    sacrum    pascere 

4,  25. 

crisimoe  (dies)  26,  17;  crisi- 
mon  (diem)  20,  8 ,  (annum) 
26,  19. 

cnltores  sapientiae  28,  26. 

KUviKOv  (anniim)  38,  23. 

(le    raedia   nocte    51,  10;    de 

meridie  51,  16. 
&eKd,ui]voi  15,  23. 
decedere  a  vero  31,  11. 
December  42,  15.  43,  15,  22. 

48,  14,  27. 
decemmestris  partns  19,  9. 
X  viri  33,  1. 
deduci  bifariam  {imlgo  diduci) 

11,  28. 
defectus  {solis  et  lunae)  45,  12. 
defigere  terminum  vitae  26,25. 
definite  scire  10,  7. 
dei  annus  46,  20. 
delictum    {in  computando)   43, 

5,  13. 
Delphi  38,  1. 
Delus  5,  9. 

Democritus  Abderites  8,  12. 

9,  23.    10,  13.   11,  9.   28,  22. 

38,  16. 
dentes  quando  nobis  innascan- 

tur   12,  18;    dentes   infanti 

nasci  12,  24,   perfici  12,  25, 

homini    cadere    12,  19.    25, 

26,  excidere  12,  26. 
Deucalionis  Pyrrhaeque  lapi- 

des  7,  20. 
bia  -rracuuv  17,  13.  18,  11,   dia 

pason  18,  24.  19,  20.  24,  3. 
6id   irevTe   17,  13.   18,6,   dia 

pente  18,  22.  19,  18.  23,  20. 
6id  Teccdpuuv   17,  12.    18,  3, 

dia  tessaron  18,  20.  19,  15. 

23,  21.  24,  1. 
6id\ei|Li,ua  17,  19. 
6id^eTpoc  15,  23. 
Dianae  aedes  in  Aventino  50, 

17. 


bidcTvma  16,  27.  17,  11,  14, 
diastema  18,  24.  24,  1,  dia- 
stemata  16,  29,  diastematis 
{dat.)  22,  26. 

DicAEARCHus  Messcnius  7,  4. 

dicare  templis  sacellisque  4, 
24. 

dicreverunt  [vidgo  discreve- 
runt)  27,  11. 

diducere  11,  28*. 

dies  naturalis  et  civilis  49, 
21  ss.,  Romanus  51,  9;  diei 
divisio  50,  12  ss.  51,  1,  5  ss. 
—  dies  insignes  20,  13.  — 
diemtuum,  /.  e  natalem,  6, 
15  {conf.  natalis). 

dieteris  37,  1. 

digitus  {mensura)  18, 14, 15, 16. 

diluculum  51,  13. 

diluvio  39,  9. 

dimidiatus  36,  26.  40,  15.  47, 
22. 

dinoscere  43,  27. 

DiocLES  Carystius  13,  2,  6. 

DioGENES  Apolloniates  10,  4, 
15,  26.  16,  3. 

Diogenes  cynicus  28,  14. 

DioN  {Neapolites,  mathe^nati- 
cus)  39,  14. 

Dionysius  Heracleotes  28,  13. 

DioscoRiDES  astrologus  35, 
19. 

diplasion  logus  18,  10. 

Dis  pater  33,  2. 

discerni  34,  23,  discretus  51, 
6;  conf.  dicreverunt. 

disciplina  (Etruscorum)  32,  7, 
extispicii  9,  10,  sapientium 
3,7. 

discribere  (dies  pei*  menses) 
43,  21;  aetatem  hominis 
duodecim  hebdomadibus  di- 
scribi  25,  16  {uhi  vulgatum 
describi  tuetur  D;  sed  ve- 
rum  esse  discribi  docet  Bue- 
chelerus  in  Mus.  Rhen.  XIII 
598  ss.) 


80 


INDEX   IN 


disignare  30,  26*. 

dispar  12,  5.  17,  9. 

disparilis  11,  15.  13,  2f2. 

disponere  membra  10,  22. 

dissensio  temporum  33,  16. 

dissensum  participiutn  substan- 
iivi  vice  usurpatum  {similiter 
ac  factum,  dictum) :  paucu- 
lis  exceptis  ab  Empedocle 
dissensis  8,  11. 

dives  virtutis  non  minus  quam 
pecuniarum  3,  5. 

divinitate     animum     imbuere 

22,  14. 

euivis  docto  in  disceptando 
par  36,  11 ;  inter  viros  do- 
ctissimos  dissensio  40,  25. 

dodecaeteris  38,  4. 

Domitianus  40,  6. 

dona  pretiosa  3,19;  dono  deo- 
rum  4,  18;  conf.  munus. 

DOEYLAUS  24,  6. 

DosiTHEUs  37,  23. 

dragma  35,  25.  36,  1. 

ducere  sexies  20, 1 ;  conf.  mul- 

tiplicati. 
dulcedo  musicae  24,  11. 
duo  18,  8.  19,25.  25,17;  duo- 

rum  17,  1,  15.    24,  2.   49,  1; 

duum  17,  11  {eoc  conieclura). 

23,  6.  40,  19.  42,30.  47,26; 
duarum  17,  8;  duos  23,  20. 
47,  17.  48,  12 ,  duo  accus.  in 
lege  Plaetoria  51,  22;  duas 
17,  14.  18,  2. 

XTi  tabulae  50,  26.  51,  18. 
duplicare  18,  17. 
duplo  maior  18,  9;  dupla  por- 
tio  18,  23. 

ecpyrosis  39,  10. 

^Kpucic  21,  11. 

eKxpuDCiuoc  21,  12. 

editur  partus  13,9.  19,  10.  20, 
23,  infans  8,  16.  11,  1.  12, 
12.    15,  14;    edita   membra 


■     ex   terra   8,  7;     homines  e 

terra  editos  9,  4. 
educit  (conspectus)    maturos 

infantes  15,  11. 
effectus  stellarum  13,  20. 
efficaces  visiones  15,6,   con- 

spectus  15,  18. 
efficientia  15,  11. 
polygoni  ef  ficit  latus  (linea) 

15,  12. 
elegia  Solonis  25,  25. 
Elis  37,  8. 
emittantur  lineae  14,25;  emis- 

sae  voces  16,  25. 
Empedocles  8,  4,  11.  10,  6,  9. 

11,  13,  15.  12,  1.  13,  3. 
enarmonion      esse      mundum 

24,  5. 
enasci  10,  17;    enati  liomines 

lapidibus  7,  20. 
eviauToc  Geou  39,  4. 
enneadecaeteris  38,  11. 
enneades  27,  19. 
enueaeteris  37,  12. 
evved|urivoi  15,  23. 
Enkius  40,  21.  51,  25. 
enrythmos  motus  22,  25. 
eqprjpoc  26,  14. 
Ephoeus  31,  13. 
Epicharmus  13,  6. 
Epicurus  8,  14.  10,6,19.  22,9. 
EpiaENES  Bvzantius  13,  3,  10. 

31,  17. 
epitritos  pbthongos  18,  5. 
ordinis    equestris    dignitas 

29,  12. 
Eratosthenes   23,  4.    28.  15. 

45,  5. 
Erichthonius  9,  5. 
erubescere  c.  accus.  et  inf.  29, 6. 
porta  Esquilina  32,  28. 
ethica  pars  philosophiae  4,  4. 
Etruria  9,  11. 
Etrusci   32,  7.    35,  16;    Etru- 

scorum  libri  rituales  20,  6. 

31,  26,   librifatales  25,  15; 

nomen  Etruscum.32,  17. 


CENSORINUM. 


81 


EucLiDES  Socraticus  5,  26. 

EuDOxus  Cnidius  37,  19,  23. 

EUENOR  13,  2. 

EuRYPHON  Cnidius  13,  4. 

exaequare  civilem  annum  ad 
naturalem  43,  2. 

exaquescere  39,  12. 

exaratus  puer  divinus  9,  10. 

exempla  veterum  4,  17. 

^EeqpriPoc  26,  14. 

exignescere  39,  11. 

exordium  6,  28. 

exoritur  caniculae  sidus  38, 
26;  ab  exoriente  sole  49, 
23.  —  ex  aqua  terraque 
exortos  esse  pisces  7,  24; 
Ericlitlionius  humo  exortus 
9,6. 

ad  exortum  (solis)  49,  24; 
a  solis  exortu  ad  exortum 
eiusdem  astri  50,  2;  solet 
canicula  facere  exortum  46, 
18 ;  a  canis  exortu  47,  2. 

experg-itus  22,  15. 

exscripserunt  disciplinam  ex- 
tispicii  9,  12. 

extispicii  disciplina  9,  11. 

fabulares  poetarum  historiae 

7,  18. 
facere  hostia  5,  4,  geuio  fa- 

ctum  5,  12;    occasum,  sta- 

tionem  faciant  (stellae)  13, 

21. 
fata  14,  14. 
fatales  libri  (Etruscorum)  25, 

15;   fatalia  deprecando  25, 

17. 
Fauni  indig-enae  8,  26. 
fax.  prima  face  52,  5. 
febru-araenta  49,  4. 
februare  49,  5,  7;    februatus 

dies  49,  10. 
Februarius  42,26,28.  43,3,16. 

49,  1,  3,  10. 
februum  49,  3,  5,  9. 
femina  11,  3  ss.  12,  4.  16,  5. 

CENSORINUS. 


Fenestella  42,  8. 

fere  23,  16.  25,  23;  ferme  10, 
20.  11 ,  28.  14,  4.  20,  17. 
29,  7. 

Ferentini  42,  1. 

fetae  20,  16. 

fetus  (procedit)  8,  1. 

figurari  una  totum  infantem 
10,  17. 

finitor  circulus  31,  23. 

finitur  tota  vita  humanasepte- 
nario  numero  20,  4. 

forma  hexag-oni  aequilatera- 
lis  14,  26. 

formare.  quid  primum  in  in- 
fante  formetur  10,  9;  ut- 
cumque  formatus  infans  10, 
23;  diebus  lx  infantem  for- 
mari  16,  6;  corpus  quattuor 
mensibus  formari  16,  5;  se- 
ptem  formamur  mensibus 
12,  16;  fit  corpus  iam  for- 
matum  19,  19;  initium  for- 
mati  hominis  19,  28;  homi- 
nes  luto  esse  formatos  7, 
19.  —  annum  ad  solis  cur- 
sum  formavit  43,  19.  —  sa- 
pientium  disciplina  forma- 
tus  3,  7. 

formidulosus  28,  6. 

frugum  proventus  ac  sterili- 
tates  38,  7. 

fuat  51,  22. 

FuLVius  {fastorum  scriptor) 
42,  9,  17.  48,  9. 

functus  officiis  muuicipalibus 
29,  10. 

fundamentum  gignendi  19,22, 
conceptionis  19,  27,  matu- 
rescendi  19,  24. 

fundere  merum  genio  5,  1,  4. 

hostiae  furvae  33,  4. 

futurum  tempus  30,  11,  12. 

gallicinium  51,  10. 
Gn.  Gellius  34,  8. 
gemini  quomodo  nascantur  11, 

6 


82 


INDEX  IN 


26  ss,  —   (signum  zodiaci) 

47,  17. 
genamiir  5,  17,   genitur  5,  18, 

a  genendo  5,  19. 
genea  31,  3,  6,  7. 
genealogoe  8,  22. 
generaliter  19,  6. 
generare  7,9;  orbem  esse  ge- 

nerantium     nascentiumque 

7,  13. 

geneses    mortalium    22,    24, 

nocturnae  et  diurnae  27,  9. 
genethliaci  26,  20.  38,  5. 
genius  5,  2  ss.  6,  7. 
gens    {in  natura  rerum)    7,  14. 

8,  23;    progeneratis   genti- 
bus  9,  3. 

geometrae  16,  22.  17,  16. 
geometrica  ratione  23,  4. 
gignere  7,  10,    genitos  8,  21, 

gignendi  fundamentum   19, 

23. 
Gorgias  Leontinus  28,  24. 
gradus    aetatis   humanae   24, 

14  ss.    —    gradum  provin- 

cialium  supergressus  29,12. 
Graeci  14,  1,  12.  18,  5.  19,23. 

39,  18.   —  historici  Graeci 

31,  10;  Graeci  annales  41, 

13. 
Graecia  20,  13.  26,  12.  36,22. 

37,  14,  24.  41,  10.  47,  30. 
Granius     Flaccus     in    libro 

quem  ad  Caesarem  {dictalo- 

rem,  ut  videtur)  de  indigita- 

mentis  scriptum  reliquit  5, 

21. 
gravior  vox  16,  24,    q)96YTOC 

16,  27,  tibia  19,  1. 
gubernari     genus     humanum 

stellarum  cursu  13,  19. 

liabitum  referri  (parentis)  11, 

10. 
harraonia   22,    20,     dpjuoviav 

16,  21*. 
Hakpalus  37,  22.  40,  20. 


haruspicii  peritia  32,  7. 
hebdomadis20,23,  hebdomade 

25,  26.    26,  7,    hebdomades 

26,  21.  27,  18,  hebdomadae 
20,  22  ,  hebdomadas  25,  11, 
hebdomadibus  25,  16,  22. 
26,  15. 

heliacos  annus  39,  3. 

hemiolion  18,  8. 

hemitonion   17,  1,  18.    23,  15, 

17,  24,  26,  27,  hemitonii  17, 

11,  12,    hemitonia   17,  17, 

hemitoniorum  17,  16. 
iTTTdxopbov  24,  7. 
dTTTdjurivoi  15,  22. 
Hekaclitus  31,  3.  39,  14. 
Heeodicus  31,  6. 
Hekodotus  31,  11. 
Herophilus  (medicus)  22,  18. 
hesperos  52,  1. 
^HdYUJVov  14,  22.   15,  20;   he- 

xagoni  aequilateralis  forma 

14,  25. 
hiemps    (anni  maximi  Aristo- 

telici)  39,  9. 
HippARCHUs  38,  18. 
Hippocrates  Cous,  medicus, 

13,  11.  20,  6.  25,  2,  8. 
HipPON  Metapontinus  siveSa- 

mius  9,  18.    10,  4,  12,  26. 

11,  7,  27.  16,  5. 
historiae  fabulares  7,  18,  ve- 

rae  44,  22 ;  in  Tuscis  histo- 

riis  32,  9. 
historici  32,  24.  36,  13;  histo- 

rici  Graeci  31,  10. 
historicon  (tempus)  44,  15,  21. 
hora,  i.  e.  anni  tempeslas,  41, 

12. 
horae   xii    diei    et    noctis   50, 

12  ss. ;  horae  aequinoctiales 

40,  21;   horarum  uomen  an- 

nos  trecentos  Eomae  igno- 

ratum  50,  25. 
horarium  ex  agua  factumoO,2B. 
HoRATius  Flaccus  iu  carmine 

saeculari  33,  1. 


CENSORINUM. 


83 


horographi  41,  14. 

annura  horon  dici   et  Grae- 

cos    annales    horus     (i.    e. 

Ojpouc)  41,  13. 
Horos  41,  11. 
hostiam  caedere  5,  11 ;  hostia 

facere  5,  4. 
humanitatis  officia  29,  21. 

lanuarius  42,  26.  43,  21.  48, 
28.  49,  2. 

lanus  49,  2. 

idibus  luniis  22,  6. 

ignis  8,  8;  ignis  divinus  8,  21. 

imbuere  animum  divinitate 
22,  14. 

Inachi  regnum  44,  27. 

inaequabilis  vox  26,  4. 

inaequabiliter  47,  18. 

inaudibilis  23,  2. 

inbecillus  conspectus    14,  17. 

inconprehensibilis  30,  13.  40, 
22. 

incrementum  partus  15,  6. 

indigitamentum  5,  22.  6,  3. 

inefficax  visus  15,  4. 

inenuntiabilis  40,  22. 

infans.  quid  primum  in  inf ante 
formetur  10,  9;  una  totum 
infantem  figurari  10,  17; 
utcumque  formatus  infans 
quemadmodum  in  matris 
utero  alatur  10,  23;  diebus 
Lx  infantem  formari  16,  6; 
quinque  et  triginta  diebus 
infans  membratur  20,  11; 
maturos  infantes  educit  15, 
11.  —  in  alvo  prominens 
quiddam,  quod  infans  ore 
adprehendat  10,27.  —  conf. 
editur. 

infima  vox  16,  27. 

infirmiores  conspectus  14,  7; 
infirmum  lumen  15,  20. 

inflare  tibias  18,  17. 

ingenitus  lactis  umor  8,  16. 

ingratus  beneficiis  4,  16. 


inhiat  munera  ex  auro  —  blan- 
dimenta  fortunae  3,  3. 

initia  seminis  19,  26. 

initiales  dies  20,  21. 

innascantur  nobis  dentes  12, 
18;  conf.  dentes. 

inpar  numerus  plenus  et  ma- 
gis  faustus  habebatur  42, 
21. 

insignes  dies  20,  13. 

intempesta  52,  6. 

intercalare  36,  27,  31.  37,  21. 
38,  11,  16,  18.  42,  3.  43,  3, 
7,  10,  16.  44,  3. 

intercalares  menses  38, 14(in- 
teYcalarii  Halmius),  sine  ullo 
intercalari  38,  27;  inter- 
calarium  mensem  42,  30, 
intercalario  mense  43,  18, 
menses  intercalarios  43, 14 ; 
cum  intercalariis  38,  17. 

intervallum  tonorum  17,  2,18. 
18,  23.  23,  14;  intervalla 
quae  gymphonias  possint  ef- 
ficere  17,  7;  intervalla  mu- 
sicis  diastematis  congrua 
22,  25.  —  temporum  inter- 
valla  32,  20. 

intrepide  pernegare  13,  5. 

invalido  lumine  14,  21. 

ircum  olere  26,  10, 

irquitallire,  irquitalli  26, 9, 10. 

Isocrates  rhetor  28,  23. 

Ison  rex  (Aegypti)  41,  4. 

Italia  8,26.  44,9;  Italiae  gen- 
tes  41,  24. 

Italicum  stadium  23,  9. 

ludaei  20,  5. 

luliani  anni  44,  5.  45,  21. 
49,  13. 

lulius  Caesar  44,  4.  45,  23; 
G.  sive  C.  Caesar  43,  12. 
49,  12;  Divus  lulius  48,  2, 
Divus  (Caesar)  46,  2;  conf. 
Granius. 

lulius  (mensis)  49,  14. 

6* 


84 


INDEX   IN 


luNirs  Gracchanus  42,  9,  17. 

48,9. 
lunius  (mensis)  42,  13.  48,  12, 

24;  idibus  luniis  22,  7. 
luno  48,  24,  26. 
luppiter   Capitolinus,    Olym- 

pius  37,  9,  —   lovis  stella 

23,  23,  a  love  23,  25. 
iuvenes  unde  appellati  sint  24, 

21. 

3£alendae.  ex  die  Kal.  lanua- 
riarum  45,  23,  ex  Kal.  la- 
nuariis  46,  1,  18,  ex  ante 
diem  Kal.  Febr.  46,  1,  ante 
diem  vii  Kal,  lul.  46,  15, 
ante  diem  xiii  Kal.  Aug. 
46,18;  a  kalendis  in  kalen- 
das  47,  10. 

laeteus  umor  19,  13;  laeteum 

conceptionis   fundamentum 

19,  26;    lacteum  semen  21, 

11. 
languido  radio  15,  19. 
lapidibus  duris  enatos  liomi- 

nes  7,  20. 
lar  5,  20. 
Latini  18,  5.  48,  15,  27;    gens 

Latina  48,  19. 
Latium  48,  23.  49,  1. 
Lavinii  42,  1, 
libamina  reddere  4,  27. 
libare  deis  4,  22. 
Liber  37,  1. 
LiciNius  Macer  42,  7. 
limus  8,  13,  14. 
linea  14,  25.  15,  2,  11. 
LiNUS  39,  14. 
liquido   3,  7.    13,  27.    17,  20. 

30,2. 
Livius  34,  1,  5,   libro  cxxxvi 

33,  5. 
locus  conceptionis  14,  10,  16. 
logus  diplasion  18,  10. 
in  lubrico  sita  3,  8. 


LuciLius   in   libro    satlrarum 

XVI  5,  27. 
LUCRETIUS  8,  5. 
lucumones,     Etruriae    poten- 

tes,  9,  11. 
ludi  saeculares  32,  18ss.,  sce- 

nici21,  29,  Pythia  38,  2. 
luminibus  accensis  52,  4. 
luna  14,  1.    23,  12,  14,  20,  23, 

quot  diebus  singulos  suos  men- 

ses  conficiat  47,  21  ss.,   lu- 

nae  astrum  41,9,  orbis  39,  6 

{conf.  orbis),   cursus  37,  11. 

38,  6.    (38,  21).    41,  10,  22. 

(42,  18).   47,  29;   luna  nova 

36,  24.  47,  8. 
lunaris  mensis  21,  21.   36,  25. 

47,  7. 
Lupercalia  49,  7,  9. 
lustratur  Roma  49,  8. 
lustrum  30,  4.  39,  22  ss. 

luto  moUi  formatos  esse  ho- 
mines  7,  19. 

lux.  lucem  accipere,  i.  e.  na- 
sei,  5,  9;  in  lucem  venire 
13,  26;  te  in  hanc  lucem 
edidit  (dies)  6,  15.  —  ante 
lucem  51,  12. 

Maia  48,  22,  24. 
maiores  natu  48,  13,  22. 
Maius  (mensis)  42,  13.  47,  26. 

48,  12,  22. 
mane  51,  14. 
maritae  domus  5,  25. 

Mars  22,2.  48,10,18.  -  stella 

Martis  23,  21. 
campus  Martius  33,  3. 
Martius  (mensis)   42,  13.    47, 

26.  48,  10,  17. 
mas  9,  21.  11,  3,  7,  10,  12,  17. 

12,  3. 
masculi  16,  4. 
materia  hominis  8,  8. 
maturescere   uterus   non   po-         j 

tuerit  15,  13;   maturescendi 

fundamentum  19,  29. 


CENSORINUM. 


85 


maturitas  partus  14,  28,  a  se- 
ptera  mensibus  incipiens  12, 
21.  —  maturitas  ad  stirpem 
relinqueudam  26,  2. 

maturus  ad  nascendum  (par- 
tus)  12,  8.  16,  2 ;  maturos 
infantes  (educit)  15,  11.  — 
hominem  morti  fieri  matu- 
rum  26,  6. 

meatus  navis  22,  11. 

medici  26,  15,  medicorum  ex- 
perientia  21,  8. 

medicina  corporis  27,  12. 

medius  bonorum  malorumque 
3,  10.  —  media  nox:  vide 
nox. 

ex  medullis  profluere  se- 
men  9,  19;  medullae  ex- 
haustae  9,  21 ,  covf.  9,  24. 

.ueXXeqpiiPoc  26,  13. 

melodian  concinere  23,  2. 

membratur  infan.s  20,  11. 

Menestratus  37,  22. 

menses  naturales  47,  4  ss., 
caelestes  47,  13 ,  secundum 
solem  47,  6,  veri  solares 
48,5,  lunares  21,  21.  36,25. 

47,  7,  civiles47,  5,9,  12,30. 

48,  5,  antiqui  a  Eomulo 
facti  48,  8  ss.,  pleni  et  cavi 
42,  16  ss,,  intercalares  {sive 
intercalarii)  38,  14  ss,  — 
genit.  plur.  mensum  36,  27. 

42,  8,  10.  48,  15,  mensium 

43,  23.  47,  4.  49,  18. 
mensurae  vocum  17, 21 ;  mundi 

mensura23, 8;  conlationera 
mensurae  non  recipit  30,20. 

Mercurius  48,  24.  —  Mercuri 
stella  23,  14. 

meridies  51,  15;  ante  meri- 
diem  50,  28,  ad  meridiem 
51,  15,  de  meridie  51,  16. 

)LA6ca,  hoc  est  bonorum  malo- 
rumque  media,  3,  9. 

metatus  uavis  22,  11*. 


Meton  Atheniensis  38, 10.  40, 

18;   Metonicus  annus  38,  9. 
militaris    consuetudo     51  ,    3 

(conf.  tamen  similitudo). 
sus  Minervam  4,  14. 
ministrante  natura  8,  17. 
mittitur   lumen    15,    20,    vox 

16,  24;  conf.  emittantur. 
moderari   mortalium   geneses 

22,  24. 
modulandi  scientia  16,  23, 
modulo  finiti  temporis  metiri 

30,    22;     saeculi   modulum 

finire  32,  1. 
modus  saeculi  32,  19.  praef. 

p.    VII. 

moerae  (zodiaci)  14,  12. 

Moerae,  deae  fatales,  14,  13. 

monstruosae  opiniones  7,  21, 

morbi  animi  27,  13. 

morbidus  20,  17.  28,  2. 

motus  stellarum  13,  19;  mo- 
tuura  modus  mensuraque 
16,  21 ;  motus  navis  22, 11  *. 

multiplicati  (dies)  per  septem 
20,  21. 

L.  Munatius  Plancus  46,  2. 

mundus  sempiternus  7,11,  no- 
vus  8,  20;  hunc  totum  mun- 
dura  rausica  factura  ratione 
22,  22;  hunc  omnem  mun- 
dura  enarmonion  esse  24,  5, 
et  org-anura  dei  24,  6 ;  mundi 
mensura  23,  8,  incendium 
39,  10. 

raunicipalibus  officiis  functus 
29,  10, 

raunus  annale  5,  7;  munera 
ex  auro  vel  quae  ex  argento 
nitent  3,  1 ;  deorum  munere 
4,  23. 

Musae  22,  3.  27,  13, 

musica  {sive  musice)  12,  10. 
16,  15  ss. ;  rausicae  regulae 
16,  18;  dulcedo  musicae 
24,11;  musice  lenire  ac  sa- 
nare  morbos  animi  27,  14; 


86 


INDEX  IN 


raiisicam   ad  natales  perti- 

nere  21,  23. 
musica  ratione  22,  23;  rhyth- 

mis  musicis  22,  19;  musicis 

diastematis  22,  25. 
musici  16,  19,  22.   17,  15,  23. 

18,  18.  24,  4. 
mutuari  praecepta  ex  ethica 

parte  philosophiae  4,  5. 
mysteria    quae    Libero    fiunt 

37,  1. 
mjthicon  tempus  44,  20.  45,2. 

Nabonnazaru  anni  46,  8. 

uascendi  claustra  48,  21;  or- 
bem  esse  generantium  na- 
scentiumque  7,  13;  nati 
homines  ex  hominibus  6,27. 

natalicii  titulo  4,  3. 

dies  natalis  4,  28.  5,  7. 
6,  18.  24,  13.  29,  29.  50,  12. 
—  tuus  natalis  30,  2;  suo 
natali  5,  16;  suos  natales 
colere  6,  11;  ad  nostros  na- 
tales  21,  23;  a  natalibus 
nostris  22,  20;  ad  praesen- 
tes  nostros  natales  9,  14; 
et  primum  natalem  tuum  et 
hodiernum  36,  6. 

natura  ministrante  8,  17,  na- 
tura  {ahlat.)  6,  30.  7,  16, 
ipsa  natura  10,  19;  annus 
vertens  natura  40,  11,  an- 
nus  naturae  44,  7.  —  se- 
creta  naturae  17, 22,  arcana 
21,  7,  —  nascendi  claustra 
aperit  natura  48,  21.  — 
reddi  naturam  parentis  11, 9. 

naturalis  annus:  vide  annus; 
naturales  menses  47,  4,  11; 
naturalis  dies  49,  22. 

naturaliter  dies  qiiod  tempus 
sit  49,  22. 

Nauteles  37,  22. 

nobilitare  29,  28. 

nonae  septimanae  et  quinta- 
nae  43,  27  s. 


notis  lucidissimis  signare  30, 
11. 

November  42,  15.  43,  15. 

nox  quomodo  divisa  sit  50,  13. 
51,  2,  5  ss.;  media  nox  52,  8, 
ad  mediam  noctem  52,  8, 
de  media  nocte  51,  10. 

Nuraa  42,  17. 

nurainum  suorura  effectum 
(dei)  repraesentant  6,  5. 

Nymphae  8,  26. 

Obliquo  luraine  14,  21. 
observator  adsiduus  6,  7. 
occasus  (stellarum)  13,  21. 
occipit  35,  11. 
OcELLus  Lucanus  7,  2. 
octaeteris  37,  12,  18,  21,  23. 
October  42,  14.  47,  28. 
Oenopides  40,  19. 
offensiones    morbidi    corporis 

28,  2. 

Og-ygii  cataclysmus  44,  27. 

olympiades  39,  19  s.  44,  19  ss. 

Olympicus  agon  45,18;  Olym- 
picum  stadiura  23,  11. 

opes  in  anirao  raaxiraae  3,  14. 

orbis  generantiura  nascen- 
tiumque  7,  13 ;  orbis  aeta- 
tis  31,  4  s.  —  oi'bis,  i.  e, 
circulus,  15,  3;  sol  annuo 
cursu  orbera  suura  circurait 
36,  23;  solis  et  lunae  vaga- 
rumque  quinque  stellarura 
orbes  39,7.  —  orbis  signifer 
21, 1 ;  in  zodiaco  orbe  47,  7. 

ordo  senatus,  equester,  plebis 

29,  11,  16. 

organum    dei    esse    mundum 

24,  6. 
oriente  qua  particula  zodiaci 

nascamur  plurimum   refert 

14,  6. 
origo   priraa  horainum   9 ,  13, 

mundi  44,  13. 
OEPnL:us  39,  15. 


CENSORINUM. 


87 


ortus  principiumque  6,  29. 
ostenta  52,  12. 

:i:aic  26,  13. 

parere  vitam,  vitae  fructum 
6, 17.  —  septimo  mense  pa- 
rere  mulierem  posse  13,  1. 

Parilia  45,  20. 

Parmenides  Veliates  8,  11. 
9,  17.  10,  5.  11,  11,  23. 

particulae  (zodiaci)  14,  9, 
11  ss.;  particula  conceptio- 
nis  15,  16. 

partus  unde  nascatur  10,  13, 
concipitur  14,  8 ,  conforma- 
tur  16,  3,  11;  de  conforma- 
tione  partus  10,  7;  partus 
ad  nascendum  maturi  12,  7, 
conf.  12,  14;  partus  non 
omni  tempore  fiunt  maturi 
16,  2;  partus  maturitas  14, 
28,  incrementum  15,7;  nono 
et  decimo  mense  edi  posse 
partum  13,  10;  partus  se- 
ptemmestris,  decemmestris 
19,  6  ss.;  partus  dispari 
sexu  12,  5. 

parvoli  20,  17. 

pascere  crinem  4,  25. 

pathe  27,  14. 

pellere  chordas  17,  26. 

pentaeteris  37, 5.  39, 17.  41, 15. 

percipere  fruges  4,  20, 

perducere  aetatem  35,  16. 

perfectus  homo  16,  8. 

perferre,  proferre  vitam  28,  4. 

peripatetici  7,  7. 

pernegare  13,  5. 

persequi  locos  ex  artibus  rhe- 
torum  4,  7. 

Persius  4,  29. 

personatus  22,  7. 

pertendit  visus  15,  2. 

pervidere  21,  8. 

phaenon  23,  25. 

phaethon  23,  24. 

Philippi  anni46,  11. 


L.  Philippus  censor  50,  21. 
Philolaus   Pythagovicus   38, 

13.  40,  14. 
philologi  commentarii  4,  10, 
philosophi   26,  16;    opiniones 

philosophorum  46,  25. 
philosophiae  pars  ethica  4,  4; 

vetus  philosophia  27,  4. 
phosphoros  23,  16. 
phrenetici  22,  16. 
q)06TTOC  16,26,  q^e^YTOi  16,25; 

phthongon  18,  15,   phthon- 

gos  {accus.)  17,  23,    phthon- 

gis  17,  26. 
piare  49,  4. 

piscis  (signum  zodiaci)  47,  16. 
Piso  Censorius  34,  7,   in  an- 

nali  septimo  35,  9. 
M.  Plaetorius  51,  19. 
Plato  Atheniensis  7,4.  17,18. 

28,   11,    Plato  ille  veteris 

Philosophiae     sanctissimus 

27,  4. 
Plautus  51,  25. 
humilior  plebis  ordo  29,  16. 
pleni  menses  42,  16,  27;  ple- 

nissimus     potentissimusque 

conspectus  15,  13. 
poetica  libido  9,  1 ;    poetica 

saecula  30,  27. 
poetae  31,  9;   poetarum  fabu- 

lares  historiae  7,  18. 
poiygoni  latus  15,  12. 
pontifices  43,  6. 
portenta  32,  5,  7,  26. 
portio  18,  8,  20,  22,  23.    19,  2. 

20,12.47,20;    pro  sua  quis- 

que  portione  6,  2. 
postmodum  49,  19. 
potentissimus  conspectus  15, 

13. 
praecepta  ad  beate  vivendum 

4,4. 
praedicare   facunde   4,  9;    id 

fieri  non  praedico  4,  13. 
praedicationem    omnium   vir- 


88 


INDEX   IN 


tutum   in   aliquem   conferre 

29,4. 
praedicere  pauca  13,  28. 
praegnans   {substant.)   20,  14; 

praegnas  terra  8,  7. 
praemia  vitae  6,  14,   conf.  6, 

17. 
praesens  tempus  30,  11,  12. 
praesides  (in  provinciis)  29, 25. 
praeteritum  tempus  30,  11. 
praetor  urbanus  51,  21. 
prima  face  52,  5.  —   probitas 

prima  29,  19. 
primigenii  homines  7,  15. 
principale  animi  10,  12. 
principium  6,  30.  7,  12.   8,  19 

cet. ;     principium     parentis 

11,  8. 
procreari  seminibus  parentum 

6,  25. 
prodigia  25,  21. 
producere  vitam  36,  4;    conf. 

perducere  et  perferre. 
profari  11,  16. 
proferre  vitam  28,  4;  ohiectum 

vitam  vel   aetatem    excidit 

25,  18. 
professores   sapientiae    7,  21. 

9,  16;  artis  professor  22, 18. 
progeneratis  gentibus  9,  3. 
Prometbei  molle  lutum  7,  19. 
promisce  17,  3. 
propagare  genus  hominum  8, 

18,  multa  saecula  6, 26  {conf. 

successione). 
ad  propositum  revertor  24, 

12. 
proselenoe  (Arcades)  41,  7. 
Proserpina  33,  2. 
providentia  dei  8,  21. 
provinciales  29,  12. 
proximantia  sibimet  zodia  14, 

18. 
pubem  apparere  25,  26. 
pubertas  8,  2. 
pubescere  12,  19,  28. 
publici  redemtor  43,  9. 


pueri  ityide  dicti  sint  24,  18. 
ne  puncto   quidem  temporis 

6,  8. 
pyrois  23,  22. 
Pyrrha  7,  20. 
Pythagoras  Samius  7,2.  16,8. 

17,  16,  22.  19,  4.  21,  14.  22, 

13,  22.  23,  6,  12. 
Pythagorici  7, 3 ;  Pythagorica 

opinio  15,  26. 
Pythia  (ludi)  38,  2. 
Pythicum  stadium  23,  12. 

(Juadragensimos   dies   habent 

insignes  20,  13. 
quadrans  diei  43,  28, 
tres  quadras  (partes)  21,3. 
quadratus  numerus  27,  5,  22. 

—  quadratus  (sol)  aspicit 
21,  5. 

quadrigae  25,  14. 
quadripertito  51,  2, 
quaesitum  solvere  5,  14. 
quaestio    prima    et   generalis 

6,23. 
quaestiuncula  4,  10. 
XV  viri  33,  10,  19,  22.  .34,  11. 
Quinquatribus  minusculis  22, 

6. 
Quintilis  (mensis)  42,  14,    47, 

27.  48,  14,  26.  49,  12. 
Quirini  aedes  50,  16. 

radio  languido  15,  20. 

ratio  numerorum  17,  24,  vo- 
cum  16, 14.  18,  4,  sescupla 
19,  17,  duplex  19,  21;  rau- 
sica  ratione  22,  23,  geome- 
trica  23,  4;  in  stellarum 
signorumque  ratione  31,  16. 

—  disputata  ratione  11, 15  ; 
rationum  opiniones  7,  22; 
Chaldeorum  ratio  breviter 
tractanda  est  13,  14;  inter- 
calandi  ratio  43,  6. 

recipere  honorem  dignitatem 
ce^.  6, 14;  credulitas  recepit 


LofC. 


CENSORINUM. 


89 


cwn  acciis.  et  inf.  9,  1.  — 
nullam  recipiat  longitudi- 
nem  30,  13,  conlationem 
raensurae  non  recipit  30,20. 

reclamare  22,  9. 

rector  (navis)  22,  11. 

reddere  naturam  parentis  11, 
9,  similitudinem  patris  11, 
21. 

redemtor  publici  43,  9. 

referre  habitum  (parentis)  11, 
11,  faciem  parentis  11,  22, 
ludos  34,  5,  20. 

regifugium  43,  3. 

regulae  musicae  16,  18. 

religiones  in  Graecia  celebratae 
37,  24. 

repraesentantdei  effectum  nu- 
minura  suorum  6,  5.  —  re- 
praesentare  sexum  parentis 
11,  5,   vultus  matris  11,  19. 

reserare  secreta  naturae  17, 
23  * ;  conf.  rimari. 

retro  observare  34,  22;  retro 
delictum  corrigere  (zn  com- 
putatione)  43,  13,  retro  di- 
numerans  45,  12. 

rhetorum  artes  4,  6. 

rhythmi  musici  22,  19. 

rimari  arcana  naturae  21,  7, 

ritualesEtruscorum  libri  20,6, 
31,  26. 

Roma  49,  8.  50,  21;  urbs 
Roma29,  26.  30,  27.  36,  8; 
Romae  36,  10.  37,  9.  42,  7. 
44,  9.  46,  17.  48,  2.3.  50,  14, 
26;  a  Roraa  condita  45.  19. 

Roraani  39,  22.  42,  1,  6,  11. 
47,  10.  48,  15.  49,  4;  popu- 
lus  Roraanus  36,  15.  —  Ro- 
manorum  saecula  32,  18, 
Romani  saeculi  raodus  32, 
19 ,  civile  Romanorura  sae- 
culura  36,  5. 

Roraulus  48,  8,  18;  Rorauli 
urbis  condendae  auguria  36, 
13. 


Sacellura  4,  23. 

sacerdotii  honore   conspicuus 

29,  10. 
sacra  publica  50,  6. 
sacrare  deis  4,  19. 
ludi  saeculares  32,  18.  33, 

6,  12,  18.   34,  1  ss.   35,  2,  3. 
saeculura  30,  5,  25;  naturalia 

saecula  30,  28  ss.  31,  26ss. ; 

civilia  saecula  30,  29.    35, 

8  ss. ;    Romanorum  saecula 

32,  18  ss.  36,  5.  —  saecula 

multa  propagare  6,  26. 
«al  calidus  fertur  in  lustratione 

49,  8. 
sallunt  mortuos  35,  20. 
sanctissimus    (Plato)    27,   4; 

sauctissime  Caerelli  28,  5. 
sanguineus  umor  19,  13;   san- 

guineum  semen  21,  12. 
sanguis  in  carnem  convertitur 

16,13;  sanguinem  non  con- 

tinere  20,  16 ,   co7if.  semen. 
sapientiae  studiosi  6,  23,  pro- 

fessores  7,  21.  9,  16. 
sapientium  disciplina  3,  7. 
Saturni  stella  23,  25. 
SC.  49,  14. 
scenici  ludi  21,  30;  Varro  de 

scaenicis  originilDus  32,  25. 
schemata  stellarum  13,  20. 
scribetur   forraa  hexagoni   in 

circulo  14,  26. 
scrutari  31,  17. 
secreta  naturae  17,  22. 
secta  stoica  8, 19,  Pytbagorae 

21,  15. 
sedem  occupat  (semen)  11,  8. 

12,  3. 
semen  unde  exeat  9,  16;   se- 

men  ex  medullis   profluere 

9,  20;  seraina  parentura  6, 
25 ;  utrumne  ex  patris  tan- 
turamodo  seraine  partus  na- 
scatur,  an  etiam  ex  matris 

10,  3;  calor,  frigus  in  pa- 
rentum  seminibus  ll,16ss.; 


90 


INDEX   IX 


semen  in  sangiunem  con- 
vertitur  16,  13,  vertitur  20, 
10;  quod  ex  seraine  con- 
ceptum  est  19,  12;  semen 
non  retinere  conceptum  21, 
9;  initia  seminis  19,26;  se- 
mina  tenuiora  11,  6,  den- 
siora  11,  7;  profuso  seniine 
11,  12,  modo  semiuis  fieri 
11,  27. 

sementis  humana  31,  5. 

semitonion  17,  1*  cet.:  vide 
liemitonion. 

senarius  numerus  19,  11,  22. 

amplissimus  senatus  ordo 
29, 15. 

senes  el  seniores  unde  dicti 
si7it  25,  1.  24,  23. 

September  42,  14.  47,  27. 

septemmestris  partus  19,  7; 
septemmestres  infantes  15, 
11. 

septenarius   numerus   12,   15. 

20,  3. 
Septimius  34,  18. 

servare  secreta  naturae  17,23. 
Servius  Tullius  39,  23,  25. 
sescupla  portio  18,  22,    ratio 

19,  17;  sescuplo  lougior  18, 

15. 
sesquialtera  portio  18,  7. 
Sextilis  (mensis)  42,14.  43,22. 

47,  26.  48,  27.  49,  14. 
sexus  (procreatorum)  11,  5  ss. 

12,5. 
iibri  Sibyllini  33,  1. 
Sicilia  50,  19,  20. 
signa  (m  caelo)  23,  27.  31,  16; 

signa    (zodiaci)    14,    3    ss. 

39,  7.  40,  12.  47,  7. 
signifer  circulus  14,  1,    orbis 

21,  1;  signifer  {siibstani.) 
15,5. 

similitudo  liberorum  11,  14; 
similitudo  testatur  u  s  u  s 
militaris  legendimi  videtur 
51,  3  {conf.  'praef.  j).  xi). 


simplices  voces  16,  25,  sym* 
phoniae  17,  10. 

sistere.  ut  hi  referrentur  ludi 
statum  esse  34,  20. 

SOCRATES  21,  25. 

sol  annuo  spatio  metitur  zo- 
diacon  14,  4;  quot  dies  in 
uno  quoque  signo  moretur  47, 
15  ss.;  solis  cursus  37,  10. 
38,6.  (38,21).  41,22.43,19; 
solis  orbis  39,  6  {conf.  or- 
bis);  sol  quantum  distet  a 
terra  23,  17;  quam  vim  exer- 
ceat  in  stellas  13,  20  ss.  — 
solis  annus  37,  6;  secundum 
solem  quomodo  mensis  fiat 
47,  6.  —  a  novo  sole,  id 
est  a  bruraa,  46,  25. 

solares  menses  48,  5. 

solaria  Romac  statuta  50,14ss. 

solidi  hominis  materia  8,  8; 
dies  solidi  21,  17.  37,  17, 
menses  37,  17,  anni  verten- 
tes  37,  15,  18. 

SoLON  20,  4.  25,  7,  11,  25. 

solstitium  aestivum  46,  26. 

solvere  munus  genio  5,  7;  hoc 
—  quaesitum  solvendum  vi- 
detur  5,  4. 

soni  (in  musica)  16,  20  ss. 

SosiBius  45,  4. 

spartoe  9,  7. 

opiniones  de  hac  s  p  e  c  i  e  con- 
gruae  11,  14. 

speculari  21,  6. 

spiritus  semen  comitaus  10, 
20;  per  animi  spiritum  mo- 
lestiis  corporis  superatis  28, 
18. 

stadiodromoe  25,  14, 

stadium  23,  7,  stadia  23,  6, 
stadiorura  23,  5,  13;  sta- 
dium  Italicum,  Olympicum, 
Pythicum  23,  9,  11,  12. 

Staseas  peripateticus  25,  10. 
26,  24, 


CENSORINUM. 


91 


fitatae  (var.  script.  stantes) 
stellae  13,  18. 

statio  (stellarum)  13,  21. 

stellae  tam  vagae  quam  sta- 
tae  13,  17;  conf.  vagae. 

stilbon  23,  15. 

stoica  secta  8,  18. 

stoici  10,  4,  17,  20. 

stomachi  infirmitas  28,  1. 

Straton  13,  2. 

subnotare  51,  5. 

suboriri  9,  18*. 

subtendit  (conspectus)  sextam 
partem  circuli  14,  23. 

ad  subtile  esaminare  31,  8. 

subtiliter  tractare  24,  9,  di- 
cernere  27,  10. 

successione  prolis  multa  sae- 
cula  propagare  6,  25,  ubi 
successioni  coyii.  L.  de  lan 
[Milnchener  gel.  Anz.  XXI F 
n.  155)  coll.  Cic.  Catil.  II, 
5,  11:  mihi  ahlativus  non  vi- 
detur  tempiandus  esse. 

SUETONIUS  42,  10. 

sufferre  laborem  22,  10. 

summa  vox  16,  27. 

summitas  terrae  24,  2. 

supergredi  gradum  provincia- 
lium  29,  12. 

supertertius  (phthongos)  18, 
8;  portio  supertertia  18,20. 

supplicationes  22,  1. 

suprema  (pars  diei)  51,  16  ss. 

sus  Minervara  4,  14. 

suscipere  ac  tutari  5,  19. 

suspicere  memoria  29,  2. 

symphonia  17,8.  18,20.  22,11. 
24,  4,  symphoniae  17,  9, 
symphonian  17,  26.  18,6. 
19,  17,  20.  22,  17,  svmpho- 
niam  19 ,  15 ,  sjmphonias 
17,7. 

CL)|U(pujvoi  voces  16,  16. 

tabes  corporis  35,  23. 
Tao-es  9,  10. 


ludi  Tarentini  33,  2. 
Tarquiniensis  ager  9,  9. 
Tarquinius  42,  17. 
Tartessii  31,  12. 
telion  (numerum)  19,  23. 
temperatura  disparilis  stella- 

rum  13,  22. 
tendere  chordas  17,25.  18,10. 
Terentius  3,  10. 
terminalia  43,  3.  44,  3. 
terra  7,  24;   homines  e  terra 

editi  9,  4;    terrae  radices  8, 

15 ,  circuitus  23,  5. 
terrigenae  8,  24. 
TGCcepaKCCTaiov  tempus20,20. 
tetraeteris  37,  3. 
TeTfxxYUJvov  15,  2.  17,  24;  vi- 

sio  tetragoni  15,  6. 
ad  tetragonum  conspectura 

20,  25. 
Theano  Pythagorica  13,  1. 
Thebae  9,  8. 

Theophrastus  7,  7.  21,  27. 
Thessalia  8,  25. 
Geou  eviauToc  39,  4,   sive  dei 

annus  46,  20. 
GuuuOoi  (raensis)  38,  26,  sive 

Thouth  46,  14. 
tibia  18,  11  ss.  22,  3. 
tibicen  22,  1,  2,  4. 
TiMAEUs  5,  10.  45,  5. 
tonus.   toni  23, 14,  touonl7, 1. 

23,  23,  tonura  17,17,  23,18, 

tonorum  17,  2,  11,  14.  24,  2, 

tonos  23,  19.  24,  3. 
tragizin  (TpaYi^ieiv)  26,  8. 
tribunalia  provinciarura  29, 25. 
trideeies  36,  24. 
trieterica  raysteria  37,  2. 
trieteris  36,  30.  41,  18. 
TpiYUJVGV    15,4,17,23;    visio 

trigoni  15,  6, 
triuraphus  22,  2. 
Tuscae  historiae  32,  9. 
Tusculani  47,  27. 
tutari  5,  19. 
tutela  genii  5,  16. 


92 


INDEX   IN 


Ubera  matris  11,  2. 

umbilicus  10,  25. 

Umbria  50,  3. 

umor  8,  9,  16;  ex  umore  car- 
nem  fieri  10,  15;  umor  la- 
cteus,  sanguineus  19,  13. 

ungues  16,  7. 

uniformis  14,  6. 

unus  quisque  6,  4.  7, 14.  14, 4, 
16,  12.  24,  16,  25.  25,  9.  31, 
25.  32,  6.  47,  7,  9,  13. 

usque  c.  accus.  24,  17,  20,  24. 
48,  14,  conf.  adusque;  us- 
que  ad  12,  21.  35,  26,  ad 
hunc  usque  (annum)  46,  12; 
usque  adhuc  31,  8;  usque 
adeo  47,  18;  usque  dum 
perveniat  21,  4. 

usquequaque  14,  27.  49,  6. 

usurpat  loquentium  consue- 
tudo  35,  6. 

uterus  15,  13.  19,  9,  ab  utero 
matris  6,  9,  in  matris  utero 
10,  24;  uteri  nescio  qui  8, 
15. 

utrubique  19,  2. 

Tagae  stellae  13,  17.  14,  2. 
22,  24.  24,  8.  39,  6, 

Valerius  Publicola  33,  19. 

M'.  Valerius  {Messalla,  consul 
a.  u.  491)  50,  19. 

Valerius  :  vide  Antias. 

bona  valetudo  corporis  4, 
25 ;  valitudines  corporum 
20,  7. 

validiores  conspectus  14,  7. 

Varro  24,  15.  25,  16.  32,  10. 
34,  5.  35,  19.  42,  10.  44,  15. 
45,  10.  48,  15;  in  eo  libro 
cui  titulus  est  Atticus  cet. 
5,  5;  in  libro  qui  vocatur 
Tubero  cet.  15,26;  de  scae- 
nicis  originibus  libro  prirao 
32,  25;  libro  antiquitatum 
duodevicensimo  36,  9. 

V.  C.  45,  16. 


vector  navis  22,  11*. 
venarum  pulsus  22,  18. 
Venus  48,  11 ;   Veneris  stella 

23,  16. 
verbi  causa  18,  13. 
vergiliarum  ortus  et  occasus 

47,1. 
Veegilius  7,  20*.  52,  1. 
veritas  in  obscuro  latet  31, 25; 

veritatis    similitudo    8,  10; 

ad  veritatem   accedere  15,. 

28. 
versata    est    quaestio    6,    24; 

haec  existimatione  versata 

(sunt)    7,   17;    dissensio   in 

sex  septemve  annis  versata 

45,  9. 
verum  scrutari  31,  17;   a  vero 

decedere  31,  11. 
vesper  (stella)  52,  1. 
vespera  51,  24. 
vesperugo  51,  25. 
Vettius  [augur)  36,  10. 
vetus  philosophia  27,  4;  vete- 

res  poetae  51,  6.  —  veteres 

5,  20.   6,  21.    12,  12.   28,  25. 

29,  1;   veterum  annales  33, 

16;  nostrorum  veterum  san- 

ctissimorum  hominum  exem- 

pla  4,  16;  conf.  antiqui. 
vetustas  27,  24. 
videre  dicitur  (sol  locum  zo- 

diaci)  14,  21.  15,  1. 
vigilia  prima,     secunda    cet. 

51,  3. 
visiones   tetragoni   et  trigoni 

15,6. 
visus  inefficax  15,  15. 
vitae    finis   legitimus    28,  12,. 

conf.  25,  11  ss. 
vocitare  8,  25.  24,  23.  26,  19. 

37,  12,  49,  10,  praeierea  ad- 

modum  usitatum  est  vocare,- 
votum  ostentandi  4,  12;  a  vo- 

tis  auspicia  sumere  4,  28. 
vox.     voces    quae   in   musice 

cO)uqpujvoi  vocantur  16,  15; 


CENSORINUM. 


93 


Yocum  concentus  17,  9;  vox 
gravior,  acutior  16,  24;  in- 
ter  infimam  summamque  vo- 
cem  16,27;  voces  simplices 
et  utcumque  emissae  16,25; 
promisce  iunctae  17,  3,  nec 
sub  oculos  nec  sub  tactum 
cadentes  17,  20.  —  vocem 
(humanam)  crassiorem  et 
inaequabilem  fieri  26,  7. 

ex  Vulcani  semine  exortus 
9,5. 

vulturis  [ahlat.)  36,  14. 

vultus  matris  repraesentare 
11,  19. 


Xenocrates  7,  4;  X.  Pla 
tonicus  veteris  academiae 
princeps  quem  ad  annum  vi- 
xerit  28,  16. 

Xenoplianes  Colophonius  28, 
21. 

Xenophon  Socraticus  3,  18. 

Zenon  Citieus  8,  18.  31,  7. 
zodio  [ablat.)    14,23.    15,  12, 

16,  zodia  14,  18. 
zodiaci  14,  12,  zodiacon  14,1, 

in  zodiaco  orbe  47,  7. 


INDEX  IN  FRAaMENTUM. 


Acronyclios  59,  11. 

acutus  angulus  61,  14.  62,  5. 

aequilateratum   ( triangulum ) 

62,  1*. 
aequilaterum  triangulum  62, 

1,  (tetragonum)  62,  12. 
aequinoctialis  circulus  56, 12, 

17,23.  57,6;  aequinoctialia 

(signa)  57,  18. 
aequinoctium     vernum  ,     au- 

tumnale  56,  13. 
aer  55,  15,  19.  60,  10  s. 
aether  55,  17,  18.  58,  3. 
AetMopia  56,  19. 
Alcman  63,  15. 
amblygonium  (triangulum)  62, 

4. 
ampliibracliys  67,  12.  72,  8. 
amphimacrus  67,  19. 
Anacreontius  71,  11. 
anapaestus  67,  11.  68,  18,  21. 

69,  7  ss.  72,9,  Aristopha- 
nius  70,  11.  73,  18,  octona- 
rius   70,    14,     Aristobolius 

70,  17. 

angelicus  71,  9.  73,  22. 
angulus  61,  6  ss.  62,  4  ss. 
antichthones  56,  23.  57,  2  *. 
antipodes  57,  1. 
antiscopoe  57,  2*.   praef.Yiu. 
antistoechoe  57,  2*. 
Apollo  66,  2,  6. 


aqlia  55,  6,  15,  19.  60,  9,  10, 
aquarius  (signum)  60,  5, 
aquilonius  circulus  56,  6. 
Archebolios  71,  17*. 
Archilochius  71,  17*. 
Archilochus  63,  11,  13. 
aries  (signum)  56,  13.    57,  13, 

17,  18.  60,  4. 
Aristobolius  70,  17.  71,  17. 
Aristodolios  71,  17*. 
Aristophanius  anapaestus  70, 

11.  73,  18. 
Aristoxenus  (musicus)  63,  21. 

64,  18. 
aspiciunt  inter  se  stellae  59, 

15,  21,  28. 
(Attius)  69,  3,  5. 
augescere  58,  30. 
australis  circulus  56 ,  6 ,  tro- 

picus  57,  5, 

bacchius  67,  16.  72,  15. 
biforme    (siguum)    57,  16,  19. 

59,  25. 

bisyllabi  (pedes)  66,  23. 
brachysyllabus  67,  13,  21.  68, 

19,  22.  71,  4  ss. 
brumalis  tropicus  57,  5. 

Caelum  56,  4  ss,   58,  1.   59,  1. 

60,  10. 
Callinus  63,  11. 


INDEX   IN   FRAGMENTUM. 


95 


calor  genitalis  59,  4. 

cancer  (signum)  56,11.  57,19. 

60,  2. 
cantus  63,  22  ss.  64,  9,  20. 
capricornus    (signum)    56,  10. 

57,  18.  60,  4. 
carmen  63,  16.  64,  13,  19.  65, 

5  ss. 
cathetos  61,  12. 
(Catullus)  68,  25.  71,  7,  21. 
centron  59,  17.  61,  18,  20. 
Chloris  64,  7  *. 
chorda  66,  1. 
chorius  67,  3,  7.  69,  7,  12.  71, 

4ss.,  catalecticus  tetrame- 

tros  63,  12. 
XpOj|ua  65,  5. 
Chrysippus  55,  17. 
Chrysothemis  66,  7. 
circuitus  70,  20.  71,  1. 
circulus  61,  17  ss.  62,  19;  cir- 

culi  in  caelo  56,  5  ss. ,    in 

terra   56,  15  ss.;    circulum 

suum  transit  (luna)  58,  10. 
cithara  66,  2. 
Oleantmes  55,  16. 
commata  63,  14. 
creticus  67,  19.    69,  20.   71,  4, 

8,  22.  72,  11. 
crusmata  64,  13. 
crusmatica  61,  13. 

dactylicus  (hexameter)  68,  6. 
dactylus  67,  9.    68,  3,  18.   69, 

7  ss.  72,  6. 
defectio  soHs  58,  9. 
deficere  (videtur  luna)  58,  8. 
delitescere  59,  13. 
diametron  (circuli)  61,  19. 
diametron  (signum)  59,  19. 
diapason  66,  15. 
diapente  66,  15. 
diatessaron  66,  14. 
bidTOvoc  65,  5. 
diesis  66,  13. 
diezeugmenu    adiectione    66, 


10;  trite,  paranete  diezeug- 

menon  65,  20. 
digerere  figuras  60,  18. 
domus  stellarum  60,  1  ss. 
Dorius  65,  6,  9. 
duodecasyllabus     spondiazon 

72,  4. 
duodenarius  paeon  70,  10. 

eicere  rectam  lineam  62,  18; 

eiectae  lineae  63,  2. 
elegiarii  63,  11. 
elementa  55,  2, 15.  56,2;  ele- 

menta   metrica    64,  21.    66, 

20  s. 
eminentiae  terrarum  56,  20. 
emittere  (lineam)  61,  20*. 
(Ennius)  68,  10.  70,  3.  72,  5. 
epipedos  summitas  61,  3, 
epodi  63,  14. 
errantes  stellae  57,  20*. 
Euenus  63,  11. 
euthygrammoe  formae  61,  21. 

facit  ortum  (stella)  59,7,  sta- 

tionem  59,  12. 
faventes  stellae  59,  28. 
figura  60,  18.  61,  15  ss. 
fila  nervorum  66,  3. 
finire,  i.  e.  definire,  64,  18. 
fixae  stellae  57,  20,  22. 
flammatur  luna  de  sole  58,  5. 
formae  60,  21.  61,  21.  62,  6. 

Gedrosia  56,  19*. 
gemini  (signum)  60,  3. 
genitalis  calor  59,  4. 
geometrae  62,  16. 
geometrica  60,  17  s. 
geometrica  ratio  60,  15. 
gressio  69,  6. 

ctpiUGVia  65,  5,  harmonia  64, 14. 
harmonica  64,  12. 
hebes  angulus  61,  13.  62,  5. 
hemicyclium  61,  21. 


96 


INDEX   IN 


heroicus  72,  17.   73,  1,  8,  22, 

23  {conf.  hexameter),  spon- 

diazon  72,  19. 
Hesiodus  63,  10. 
heteromeces  62,  8. 
hexagonon  (signum)  59,  21. 
hexameter  heroicus  68,  2.  71, 

9,  22. 
Homerus  63,  10. 
(HoRATius)  70,  7.  73,  11. 
Hj^menaeus  64,  7*. 
hypate  hypaton  65, 16,  hypate 

meson  65,  18. 
Hypate  (Musa)  65,  15. 
hyperbolaeos  66,11;  trite  hy- 

perbolaeon  65,  22.* 
Hyperides  (musicus)  63,  20. 
hypermixolydius  65,  11. 
hypodorius  65,  7. 
hypolydius  65,  8. 
hypophrygius  65,  7. 

iambicos  trimetros  68,  23. 
iambus  67,  2,  7.  69,2ss.,  octo- 

narius  69,  20,    septenarius 

69,  26. 
Idmonia  64,  5*. 
Idomena  64,  5. 
ignescere  58,  3. 
ignis  55,  15.  58,  25. 

INCERTORUM  POETAEUM    VCrSUS 

69,  13,  18,  22,  25.  70,  5,  12, 
15,  18,  23.  71,  3,  12,  16.  72, 
2,  10,  12,  14,  20.  73,  7. 

inmittere  lineam  63,  1. 
intendere  citharam  66,  2. 
iutentiones  (organi)  65,  13. 
lonicus  73,  10,  a  maiore  70,4, 
a  minore  70,  6,  septenarius 

70,  2. 

lovis  stella  58,  15.  60,  4,  6. 
Ismarica  nympha  64,  5. 
isosceles  (triangulum)  62,  2. 

leo  (signum)  60,  2. 
libra  (signum)  56,  13.   57,  18. 
60,3. 


lichanos  hypaton  65,  17,   me- 

son  65,  18. 
linea  60,  22  ss. 
(LucANUs)  72,  25, 
(LUCEETIUS)  68,  5. 
luna  58,  5,  24.  59,  3.  60,  2,  5. 
Lycores  66,  6. 
Lydius  65,  6,  10. 

Martis  stella  58, 17.  60,  3,  6. 
materia  55,  3,  4. 
matutina  statio  59,  8. 
medium,    i.  e.  centron,  62,  18. 
melice  poetice  63,  16. 
Mercuri  stella  58,21s.  60,2,6. 
Mese  (Musa)  65,  15. 
metra  66,  17  ss. 
metrica  63,  9. 
Mimnermus  63,  11. 
mixolydii  65,  11. 
modulatio  65,  3  ss. 
modus    {in  musica  et  jnetrica) 

63,  19.   64,  11  ss.   65,  4.  66, 

8,  13,  21. 
molossus  67,  15,  21.  72,  16. 
motus  64,  20. 
multilaterum  61,  23. 
mundus  55,8,11.  58,1.  60,  14. 
Musae  65,  14. 
musica  63,  6  ss.  64,  10  ss. 
musici  cantus  64,  9. 
musici  63,  20. 
Musius  64,  6, 

iiatales  57,  14. 

natura    provida    (stoicorum) 

55,  9. 
naturalis  institutio  55,  1. 
nete  synemmenon  65,  19, 
Nete  (Musa)  65,  15. 
NlCOCRATES  64,  5. 
NlCOSTEATUS  64,  5*. 

normalis  61,  12. 

nota  60,  22  s. 

numerus  60,  16,  19.  —  numeri 

{in  metrica)  63,  15,  17,19,23. 

66,  17  ss.  68,  1  ss. 


FRAGMENTUM. 


97 


Occasus  (stellarum)  59,  7. 
octonarius  iambus  69,20,  ana- 

paestus  70,  14. 
organica  64,  12,  14. 
organum  65,  13. 
>        Orpheus  64,  4. 

orthogonium  (triangulum)  62, 

3. 
ortus  (stellarum)  59,  6  s. 
oxygonium  (triangulum)  62,  5. 

paeon  duodenarius  70,  22,  de- 

narius  (?)  71,  2. 
palinbacchius   67,  18.    71,  8. 

72,  13. 
paralleloe  lineae  62,  13,  cir- 

culi  56,  7. 
paramese  65,  20.  66,  11. 
Paramese  nympha  66,  7. 
paranete  diezeugmenon  65, 20. 
Parnasia  nympha  66,  7*. 
parypate  hypaton  65,  17,  me- 

son  65,  18. 
pedes  66,  19  ss. 
pentameter  elegiacus  68 ,  16. 

(72,24).  73,  1. 
Periclymenus  64,  7. 
Perimedes  64,  8*. 
pertransit  58,  13. 
Phalaecius  71,  6.  73,  6. 
Phrygius  65,  6,  10. 
Phyllis  63,  20. 
Pindarus  63,  18. 
Pisander  63,  10. 
piscis  (signum)  60,  4. 
planities  61,  6.  62,  13. 
poetica  64,  1 ;  poetice  melice 

63,  16. 
polon  anaphora  57,  11*. 
Polyidos  63,  20. 
postmeridiana  statio  59,  12. 
postulata    geometrarum     62, 

15  ss. 
Priapeum  71,  20.  73,  23. 
principia  55,  2,  6,  13. 
proslambanomenos  65,  16, 

CENSORINUS. 


pyrrichius  67,  1,  5.  69,  2.    70, 

8  ss.  72,  2. 

q^uadratum  62,  6. 
quadratus  (versus)  69,  16. 
quadrilaterae  formae  62,  6. 

rarescere  55,  4. 
reccidere  55,  13.  70,  5. 
rectus  angulus  61,  11,  12.  62, 

4,  8  ss. 
repugnantes  stellae  59,  29. 
rhombos  62,  9. 
rhythmica  64,  12. 
rhythmus  64,  3  ss. 
rubrum  mare  56,  20. 
Rythmonius  64,  4,  6. 

Sagittarius  (signum)  60,  4. 
Saturni  stella  58,  11.  60,  4,  6. 
Saturnius  numerus  71,  15. 
scalenon  (triangulum)  62,  2. 
scorpio  (signum)  60,  4. 
scutula  62,  9,  10. 
semitonium  66,  13. 
senarius  (versus)  68,  23. 
septenarius   (iambus)   69,  24, 

lonicus  70,  2. 
signa  (zodiaci)  57,  9  ss.   58, 

15  ss.   59,  9  ss.   —   signum 

(in  geometria)  61, 7.  62,  17. 
signifer  circulus  57,  8 ;  signi- 

fer  57,  4,  12.  58,  4  ss. 
Simonides  63,  12. 
sol   55,  16.    58,  5,  8,  21,  26. 

59,  3,  7  ss.  60,  2,  6. 
solidum    (signum)   57,  16,  19. 

59,  26. 
solistitiales   circuli   56,  9,  22. 

57,  6;    solistitialia   (signa) 

57,  18. 
solistitium  hibernum   56,  10, 

aestivum  56,  11. 
soni  65,  16. 
speculum  58,  27. 

7 


98 


INDEX   IN  FRAGMENTUM. 


spondiazon  72,  16,   duodeca- 

syllabus  72,  4,  heroiciis  72, 

19. 
spondius  67,  3,  5.  68,  3  ss. 
statio  matutina  (stellae)  59,8, 

postmeiidiana  59,  12. 
stellae  57,  20  ss. 
stoici  55,  3,  7. 
summitas  61,  1,  2,  4. 
syllaba  64,  21.  66,  20  ss. 
syneramenos  66,  8 ;  trite,  nete 

synemmenon  65,  19. 

taurus  (signum)  60,  3. 
Telesilla  Argiva  63,  16. 
tempora  64.  19,  20.  ^6,  21,  23. 

68,  12  ss. 
tenor  55,  3. 

Terpander  63,  10*.  66,  9. 
terra  55,  15,  20.  60,  8  ss. 
tetragonum  61,  22. 
tetrag-onum  (signum)  59,  17. 
tetrametros  cboriacus  69,  16. 
Thales  Milesius  55,  5. 
(TiBULLUs)  68,  17.  73,  3. 
Timotheus  63,  20.  66,  11. 
Tiresias  64,  7. 
tonos  66,  14. 
trapezia  62,  12. 
triangulum  62,  1  ss. 


tribrachys  69,  7. 

trigonum  trilaterum  61,  22. 

trigonum  (signum)  59,  16. 

trilaterum  61,  22. 

trimetrus  72,  18",  24,  comicus 
69,  10,  Hipponactius  69, 11, 
iambicus  63,12.  68,23,  tra- 
gicus  69,  2. 

trisyllabi  (pedes)  66,  24. 

trite  synemmeuon  65,19,  die- 
zeugmenon  65,  20,  hyper- 
bolaeon  65,  21. 

trochaeus  68,  4,  6. 

tropici  circuli  56,  8,  21;  tro- 
picus  australis  brumaiisque 
57 ,  5  ;  tropicum  (signum) 
57,  15,  17,  19.  59,  23. 

Vagantes  stellae  57,20*.  59,1. 
Veneris  stella  58,  21,  23.   60, 

q        e 

(VeWilius)  68,8.  71, 10.  72, 7. 

73,  15,  19. 
versus  64,  15. 
vigescere  59,  4. 
virgo  (signum)  60,  3. 
vocalia  intervalla  64,17,  tem- 

pora  64,  18. 

zonae  56,  15. 


Unfcre  ZHuttcrfprad^e, 

iljr  IDerben  unJ)  tl^r  IPefen» 

Pon  prof,  Dr.  1&.  IDBtr^e* 

3,,  vetb,  ^luflage.  [Vm  «.  269  5.]  8.  3n  £nn>b.  geb.  2  mf.  60  pf. 

5ie  ruljt  auf  toiffenf djaf tlidjer  (Srunblage,  ifi  jebodj  g  c  m  c  i  n  d  e  r  )1 3  n  M  i  clj  unb' 
ftberaus  anregenb  gcfdjviebcn.  2ln  eine  furse,  flarc  Sdjil^crung  ber  rdunilidjen  unb  jcits 
Ild?pn  €ntQ)irfeInng  unfcrer  Sprcidje  fdjliefet  ftdj  eine  ausfitljrlidjc,  fctjr  Icbenbtge  unb 
feffelnbe  ParftcIIung  bcr  neuI)odjv>cutfdjen  Sdjriftfpradje,  unb  iwav  wixb  junddjji  iljre 
Bejicljung  ^ur  Dolfaart,  jui..  Stammesart,  ^um  5tani>c  unb  sur  jetoeiligen  <Sefit.'nng 
erortert  unb  fobann  itjre  (Elgentamltdjreit  tm  Cautnjanbel,  in  ber  IDortbicgung,  VOoxu 
bilbung,  IDorJbebcutung  unb  Sagleljre  be^anbelt.  I)as  Sudj  ifl  nidjt  in  ^orm  eincr 
Iet)rmd"^-igen  llberftdjt  obcr  eines  nadjfdjlagcwerfes  gcfdjriebcn,  fonbern  als  eine  lebi 
Ijafte  unb  anfdjaulidjc  €r6ttcrnng,  unb  ^coat  in  eincr  tbeife,  bic  gecignct  erfdjcint,  b  i  e 
dnfterlidjcyuffaffuri^gDomlPefennnfcterniuttctfpradjc  ju  bcfdmpfcn 
«nb  bie  rociten  Kreifc   ber  (Bcbilbcten  3u  feffeln  unb  3U  unterridjteti. 


ncbft  einer  Darftellung  6es  £ebens  im5  6er  Sprad^e  3ismarcfs. 

3fur  Sdiufe  utttr  ^am 

auggettjd^lt,  ()erau§gege6en  uttb  karBettet  t)ou 
(Stabtfc^urrat  ^rof.  Dr.  l&ftxr  %u^n. 

[VI  u.  243  ©.]    gr.  8,    ^n  Origtnot-Setntoanbbanb  2  m. 

®et  gettjaltigc  Qfntialt  unb  bie  bottenbete  gorm  ber  {Reben  unb  poltttfd^en  Sriefe 
aSiSinardg,  bie  fic^  iibcrafl  tn  bet  Ge^tolften  2Beife  mit  bem  i^ii^altc  bedEt,  erfieben  bie 
felben  ju  flafftfcfien  aBerten  unferer  Sitteratur.  2)er  iiBernjdltigenbe  ®ebanfenrei(f)tunt, 
bic  ©cfiarfe  unb  ^lov^eit,  bie  Stnfd^oultc^leit  unb  a3ilblt(^fett,  bie  tjolfstiiinlicrje  ^roft  unb 
|)Ioftifd&e  Jftunbung  beS  2Iu3brud§,  burc^ftro:^It  bon  jilnbenbem  SUi^  uni)  geiiiiittjoHein 
^umor,  bor  aHem  ober  ber  gro§artige  notionale  ®ef)alt  loffen  bie  aiebeff"  uub  Sricfc 
«nfereS  Slltreic^SfonjIerS  al§  ffienfmaier  unfereS  beutfd^en  SenlenS  uiib  eut|)finben§ 
ctfdjcinen,  toel^e  bie  Qfol^r^unberte  iiberbauern  ttjcrben.  Sen  3vebcn  unb  Sriefen  ge^t 
elne  SebeuSgefdiid^te  be3  grofeen  (staat8monne§  uub  eine  SlOIjonblung  iiber  bie  ©prod^e 
IBismarcfS  ol8  einlettung  toorauS. 

Jtruna.    ^mi^iilt  Beltrenja^eu 

bBttt  htxiijtijtn  BoIkB  unb  JBtnBr  3IugEnb  xoxititvtxia^li 
t)on  ^axt  ^einric^  ^ecR. 

=  SBol^Ifeae  9ludga5e.  = 

58ier  Sietlc,  in  2  rcid^en  iieinnjanbbanben.  ^ret§  4  SUl!.  60  ^f. 
StU(^  fn  4  cinjelnen  pbfd^  fortonierten  Si^eilen: 
I. Scil:  ^ttbrttit.  80  «Pf.  n. 3:eil:  Dic  ^idef unflcttfage.  2  m.  10  <J5f.  m. Xeil:  5f <  Sttftc 
p.?SteIanbb.$d>m{eb.  90<Uf.  IV.Jeil:  5)fcttt($  Don|Jcrn  u.f.  ^cfeffcu.  ianf.80«JSf. 
©iefe  neue  Seorbeitung  ber  beutfd^en  Jpetbeufogen,  roelc^e  nic^t  fnr  boS  ffinbe?= 
ottct,  fonbem  fiir  baS  gebilbete  ^iubtifum  unb  bie  reiferc  Sugenb  beftimmt  ift,  itjirb 
»on  ber  ftrittf  ubcreinftimmenb  olS  ein  tioraiiglidjcS  58ud)  onerfannt,  ouggejeic^net  burcf) 
ein!)eitli^e  fi:oin|JDfition  unb  tiinftlerifdj  tjotlenbetcn  6til.  S)er  SSerfaffer  Ijot  ouS  ber 
SScrglcid^ung  ber  bentfcf)en  unb  notbifc^en  ftbertieferung,  in  ftetem  ^inbtifE  ouf  bie  Sbee 
bc3  bet  ©oge  ju  ®runbe  liegenben  religi5fen  9J?t)tI)U§,  bic  ec^ten  unlf.  urfprflnglid^en 
^uQt  toiebcr^ctflcfteat. 


l^erlaggbutfjljanblung  3.  (B.  ^tnbntx  in  Egty|tg, 

gCn  erfcfidpfcnbcr  alig^mcinberftiinMicS?t  tgeSanb* 
rung  taprben  in  a6aerc6Io(rcnen  tSfinm^en  ouf 
tni(irenfc?iaftlitfler  <3runtilaqe  cujjfenbe  ^gar^ 
IteUungen  totd&tioer  igeDiete  in  planboHer  'Bt^ 
fctiranRMng  au^  aifen  gbieigen  be^  XPifTeng 
gebotcn,  bie  toirRIttSe  ^cfriebtgung  unb  bauern^ 
ben  JButsen  5U  eetoipren  bcrinijoen  unb  fomit 
auf  angemeineg  '^ilntercfre  retfincn  ftdnnen.  '*»-^ 

SHu^  Batur  unti  ^Eiftc^taelt. 

>§^tnniiun9  hiijTenftliaftliri^^gEineinbcrfianblitliec  ^arflcaungen 
'^'^^^^^'S  au^  anen  a5ebieten  be^  D^iffenf*  •w«r<^-»««r^-<ir 
>^i^^  Momtlit^  ttitijtint  tin  ^inbt^en  bon  130— ido  ^. 
3U  I  .IJ&lr.,  in  ffcfrfimartiDonem  Cinfianb  5U  i  Mfi,  25  PU  >«*»*>• 
3[e6e#  25anbcSicn  ifl  in  firi&  afijefrigiloffcn  unti  einscln  saufltrift. 


Sttft,  SBaffrr,  fiii^t  itnb  SBdrtne. 

9ld)t  SSortroge  auS  ber  ej^ert- 
mental  5  ©^emie  tton  ^^Srof.  Dr. 
moti^mann,    mt  103  mh. 

SJtd^t  SSortrage  auS  bem  ©eftiete  ber  ej= 
j3ertmental»e]^emie.  giiftrtunterfiefonberer 
iBeriitffid^ttgung  ber  aUtftglid^en  ©licfiei' 
nungcn  be§  profttfci&en  Seben§  in  ta^  ^ex-- 
ftfinbniS  bet  d^emijc^en  ©rfc^einungen  ein. 

^ic  lieutfi^eit  fBolWammt  untt 
8anbfi|ttftett  tjon  ^rof.  Dr.  O. 
SSctfc.    2Kit  26  mb. 

6d^ilbert,  burc^  eine  gute  Slusma^I  bon 
Stabte»,  CanbfdSaftS'  unb  onbcren  SSilbern 
unterftiifet,  bie  ffiigenort  ber  beutfd^en  @ouc 
u.  ©tammc. 

^e  8ei6e9itlitttt|en  unb  i$re  Se» 
^eutttng  ffir  bie  ®efttttti|eit  oon 

«Prof.  Dr.  m.  3anbcr.  m  19 
Mh.  im  %tit  imb  auf  2  2;afe(n. 

28ill  barii&er  auffldren,  ttjeS^oIB  unb 
untcr  mcl^en  Umftanbeu  bie  Seibe§= 
itbunflen  fegenSreid^  mirfcti,  inbem  c§  i^r 
Sffiefen,  anbcrweit  bte  ia  SScfrad^t  fom» 
mcnbcn  Crgonc  befprid^t. 


Unfere  ttiilltiofien  JlttUur^flanjen 

oon  ^rit^otbogent  Dr.  ®icfcn  = 

f)  0 g en.  SO^^it  ga^Ir.  9lbb.  im  Scjt. 

SSermittelt  burd^  bie  ©d&tlbetung  bcr 

ftidjtigften  ftultur  bcr  ®ctrctbcpf[onjcn  ju= 

glcid^  in  onft^oulid^cr  gorm  ttffgemeinc 

botanif(^e  ftenntniffc 

9Qtt  unt)  Seben  M  Sierel  bon 

Dr.    m.   ^aadt.     TO  xaMr 
2rbb.  im  Xejt. 

SBemtog  5U  cincm  ftcffercn  aSerftdnbniS 
unferer  llmgebung,   unfercr  greunbc  tn 

tau§  unb  §of  unb  gelb  unb  aEBafb  suju^ren- 
)er  aautpf  gmifi^en  S^eUfil  ttttb 
Xier  oon  ^rof.  Dr.  tart  (Sd- 
ftcin.    TO  31  Slbb.  im  Stcft. 
Scr   ^obe   mirtfd^oftlt^c   ©ebeutung 
6confprud^enbe  ^ampf  crfa^tt  eine   cin» 
ge^cnbe ,  cBcnf 0  tntereffantc  mtc  le^tteit^e 
2)orftcIIung. 

^ttS  Ji^ettter  oon  «Pritjatbo^entDr. 

S5orin§li.    mu  8  SSilbniffcn. 

Cafet  6ei  ber  95orfii^ning  ber  brotna' 

tifc^n  (:i<attunecn  bie  bromatift^en  9)?ufter 

ber  83STf er  unb  Settcn  tfiunlid^ft  felbft  rcben. 

SDcr  Sfltt  UB  SBcUflHS  0.  «^rof.  Dr 

^.  ©rf)einer.    aKit  ga^Ir.  mb. 

SE&tU  in  bai>  tiaupt);robIem  bcr  aftro= 

nomic,  b.  (JrfcnntniS  b.  aajcltoa»,  cinfa^rcn. 


«ttSfit^rfi^e  i0tt^rierte  fJraf|ie«te  uttctttgertri^  nn^  |io|lfrei. 


SBerkg  uon  B.  <&.  tleubncv  in  &tipm- 


6ieBcnte  tjcrbefjerte  toffage  oon  ^rof.  Dr.  ^lMar  (^xitt. 

3Wtt  ga^Ircic^cn  ^lbbilbungcn. 
Sc?.*8.    «Prcig  flcTjcttct  14  «01!.,  rcic^  gcbunbcn  16  Wl  60  <|Jfg. 

=  IB^ol^If eile  ^ui^aUn  ju  Bebeuiettb  emagigten  ^veif en.  ^ 

Hif  «imjr  mh  ^txiftrt  ^t$  klaf(xf±tn  ;Xltjrttim$*   «popurarc  5i«^t^o= 

Io0ic  bct  (Sried^en  ttnb  9i5mcr.  S5on$.833.  StoII.  7.2IuUaflc.  S!Jlit  42  SHBbilbungcn 
noc^  antifen  ^ttiftnjcrlcn.    8.    SBo^Ifeilc  SluSgafcc    Oebunben  .^8.60. 

^Xt  SBOBtn  ttS  Wantfrijitt  ;3CitfrtUttt0»  ffirja^Iungcn  ou§  ber  alten  aSelt. 
aSon  $.  saj.  ©toll.  5.  Sloflaoc.  Swei  Sonbe  mit  92  2l6bilbunflen  nac^  antifen 
^nfttDcrlcn.    8.    aBo^Ifcile  Slu?gal»e.    ©ebnnben  JC  4.50. 

©gfrijtrijte  htt  ^tkttittt  mh  ^Smtx  xn  i3l00ra}il|iett*  ason^.aB.ston 

2  JBonbe.    8.  Sluflaflc. 
I.  2»ic^eIben®ricd^enIanbSim  Sricfl  unb  gfricben.  ®cfcl^id^tc  ber  (Sried^eti 

in  bioflrot)^ifd§er  gomt.  3Jlit  1  ©tofilftid^.  8.  aBo^Ifeile  Slugg.  @eBunben^«:  8.— 
n.  2)ic  fielbcn  flflomS  im  ftrieg  unb  grieben.    Oefc^id^te  ber  JR8mer  in  6iO' 

9ra<)W«^er  gorm.  2Kit  1  ©to^Iftic^.  8.  933oI)IfeiIc  8lu8flo6c.  ®ebunben.^3.60 

«rjiililttttgett  UU$  htX  ttltttt  (!5«flljtll|t]e*  Son  ^.  SB.  ©toll.  2  «anbt^en. 
s.    3n  1  Sonb  getiunbcn  ^3.75. 

iBiUJCr  aUifli  htm  ftttjjrtJrflifrijJtt  Mtn*  SBon  ^.SEB.StoIl.  gRit  sol^trcic^eu 
9IBBilbungcn.    2.  SHuflaflc.    8.    SBo^Ifcilc  2tuSflabe.    OcBunbcn  ./^  8.— 

Hiihtx  mst  htm  aitrSmifrijctt  Mtn.   s8ou  $.  m.  ©toii.    mt  m^ 

tcid^en  aiBBilbnngcn.    2.  Sluflogc.    8.    3BoI)Ife{Ic  2Iu§go6c.    ©cBunben  Ji  8.60. 

IDiJ  MtlfitX  htX  grierirtfrijJtt  Citterfttur*  ©inc  ilberfid^t  bcr  Iloffift^en  fiitte. 
rotur  ber  ©tiec^en  fur  bic  reifere  Suflenb  unb  gteunbe  beS  SlltertumS.  S8ou 
§.  SB.  <gtoIf.  «Jtit  einem  ©to^Iftirf).  8.  SBo^Ifcilc  2lu8go6e.  ®cbunben  »^«:  2.70. 

Mt  MtipX  UX  r0mifrirCtt  CtttcrutUr*  einc  ii6erfic^t  ber  Ilofrtfc^en  Sittc» 
rotur  ber  8l6mcr  fiir  bic  reifere  ;3ugenb  unb  fjfteunbc  be§  Slltertumg.  fiSon  fi. 
SS.  ©toll.    awit  einem  ©to^Ifad).    8.    SBo^Ifeilc  SluSgote.    ©eOunbcn  M.  2.70. 

mattbcruttsett  burrij  ;?Clt-a5ricrirettitttt3i*    sscn  ^.sB.stoii.  g«it  io^ireic^cn 

ftotten,  ^lftnen  unb  Sltifiilbungcn.  3n  jmei  Seilen.  I.  2:eil:  25cr  S)SeIoponne8. 
n.  Jeil:  aJHttel'  unb  'Stoxb--  ©riedjenlonb.  6.  SBoTjIfeile  2lu§gafie.  Sebct 
SBonb  gcB.  M.t.—