This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A pubHc domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at |http : //books . qooqle . com/
K*
*<?—>>
^%-i.
&
#v^
i * rs
fe
'-■■.:- t-.:<^:«i»C ... /-;-.^:
' ^ '^ .t '^ *V^.* JfSii^'^;
-^!
igitized by
Go
^7,
SS
IS
Digitized by
Google
Digitized by
Google
C. 8VET0NI TRANQVILLT
OPERA
EX BBCENSIONK
MAXIMILUM IHM
VOLVMEN I
ADIGCTAJB.8VNT CAK8ABVM UUOIVEa SELKCTAK
ET TAJIVLAE PQOTOTyflCAlS TRKS
LIPSIAK IN BVS a G. TKVUNEUl SirMVl
Coogle
Neueste Ersctieiiiuiigen
aus dem Geblete des klassiBclieii AlUrtiiiDa
litt Verlage von B. 6, Teubner ln Leipslg
AuaiV'^', A
I , Jos., Uuiaxkriiik seit IHSi.
' h e A 1 1; X u ti f 1 r; r r Q iti ii
,,, 10,-
'iilu-
Croi
Deui ujfi» utiil I'
^erber, A., M A . <
L'oniecit <'
Gudemati, A
Heinxe. R..
Otixn liiuJomta Aegjpti
T».^^*
Heri
I
Hoct
Imii
Vn.a!>t?5? f o
iii.miiTj iiff.Hriiui, I X
Mit PtntT Abbndnfig
ri ui V iift^yag
r k
XAtatM
. Ftil.wl .Orl .,
i^ n
Digitized by
Google
ir>yx^<^ :!^c<. ^xn^^^^ccc-^^c.
C. SVETONI TRANQVILLI
OPEEA
EX RECENSIONE
MAXIMILIANI IHM
VOLVMEN I
DE VITA CAESARVM LIBRI VHI
LIPSIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMVU
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE VITA CAESARYM
LiBRi vni
EECENSVIT
MAXIMILIANVS IHM
ADIBCTAE 8VNT CAESABVM IMAOINES SELECTAE
ET TABVLAE PHOTOTYPICAE TRES
LIPSIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNEEI MCMVII
Digitized by VjOOQIC
- \X < < ^, >V^ <.X^ ^"1
r
C. SVETONI TRANQVILLI
OPERA
EX RECENSIONE
MAXIMILIANI IHM
VOLVMEN I
DE VITA CAESAEVM LIBEI VIU
LIPSIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNEEI MCMVII
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE VITA CAESARVM
LiBRi vni
RBCENSVIT
MAXIMILIAIfVS IHM
ADIBCTAE SVNT CAKSARVM IMAOINES 8ELECTAE
ET TABVLAE PHOTOTYPICAE TRES
UPSIAE m AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMVII
Digitized by VjOOQIC
LIPMAB: TTPfS B. G. tevbnUrh
Digitized by
Google
PRANCISCO BVECHELER
GEORGIO WISSOWA
LVBENS MERITO
Digitized by
Google
Digitized by
Google
ir.l
PRAEFATIO
Suetonii de uita Caesarum opeiis antiquuin exemplar unum
tantummodo ad mediam aetatem peruenit, ex quo pendent libri
scripti quotquot innotuerunt onmes. quod exemplar ut principalem
octo librorum diuisionem, quam teste Suida Casaubonus reuo-
cauit, iam obscuratam habuit^), ita uariis uitiis minoribus ma-
ioribusque deprauatum fuit, raro interpolationibus^), saepius la-
cxmis*), quanmi grauissima in principio operis amisso cemitur.
nam mutilum esse primum librum uiri docti dudum perspexerunt,
neque Casaubonus, interpretum Tranquilli facile princeps, ad
certa danmi accepti argumenta euertenda ualuit. cum autem non
caput tantum desideretur uitae Diui luli^), sed praefatio etiam
ad C. Septicium Clarum praefectum praetorio, quam Laurentio
Lydo notam fuisse scimus, recte Rothius statuisse uidetur inte-
grum quatemionem deperisse.^) consematum illud idem suo
iure conclusit in Francia imperante Carolo Magno, quo principe
uetemm litteramm nouum studium exarsit, multiplicatis exemplis
describi coeptum, eorum quae ad nos pemenemnt omnium com-
munem originem et quasi parentem factum esse, itaque saeculo nono
prima post gentium migrationem reperiri uestigia operis Suetoniani
lecti et in usum conuersi. at certiora, nisi omnia fallunt, de
libro archetypo effici possunt, id quod primus monuit Ludouicus
Traube.^) extitisse Suetoni exemplar ftpud Fuldenses in duos
nec magnos codices diuisum litteris discimus, quas a. 844 Ser-
uatus Lupus, abbas Ferrariensis notusque philologus, ad Marcwar-
dum Pmmiensem abbatem (a. 829 — 853) dedit, ubi haec: ^Quaeso
1) Cf. subscriptiones singularum uitarum.
2) Pauca admodum Bothio interpolata uisa sunt, plurima Tor-
rentio, BeDtleio aliisque uiris doctis, a quibus plane dissentio, in tan-
tum ut ne Bothiana quidem glossemata admiserim omnia dubitemque
adhuc de lul. 30 p. 16, 27 sq.
3) Tractaui nonnullas Herm. 36 p. 291 sqq. 40 p. 182 sqq.
4) De iis, quae apud alios auctores extantia ad amissum libri
initium pertinere putari possunt, in commentario dicendum erit. de
Seru. Aen. VI 798 u. ad Aug. 94 p. 108, 29.
6) Cf. P. Leo, Die griech.-r5m. Biographie p. 3.
6) Neues Archiv der Gesellschaft fiir altere Deutsche GeschichtB-
kunde XXVII p. 266 sq.; cf Herm. 40 p. 179.
Digitized by
Google
¥ni PRAEPATIO
praeterea ut ad sanctum Bonifatium soUertem aliquem monachum
dirigatis, qui ex uestra parte Hattonem abbatem deposcat, ut
uobis Suetonium Tranquillum de uita Caesarum, qui apud eos in
duos nec magnos codices diuisus est, ad exscribendum dirigat
mihique eum aut ipsi, quod nimium opto, afferatis aut, si haec
felicitas nostris differetur peccatis, per certissimum nuntium mit-
tendum curetis. namque in hac regione nusquam inuenitur, et
credimus hoc quoque nos beneficium uestra liberalitate consecu-
turos/^) exemplar illud Fuldense, litteris capitalibus scriptum
(u. infra), uerum atque unicum archetjpum esse quominus sta-
tuamus nihil me iudice uidetur obstare. fltque ex eodem fonte
hausisse Einhardum facile concedetur, qui cum uitam Caroli im-
peratoris paucis post obitum eius annis conscribere institueret,
hunc potissimum e ueteribus scriptoribus imitandum sibi pro-
posuit, Caesaribus ac maxime uita Augusti tam strenue usus, 'ut
non modo omnem libelli descriptionem sed etiam integras haud
raro sententias inde repetiuerit, et nonnumquam, ut iam Casau-
bonus iudicauit, imitandi studio suae historiae ueritatem trans-
gressus esse uideatur.'^) medio igitur saeculo nono Suetonius in
Galliam perlatus est, non ipsa quidem uolumina Fuldensia, sed
apographum, id quod probant corruptelae nonnullae librum de-
signantes exaratum minuscula litteratura, quali Fuldenses scribae
usque ad id fere fempus utebantur.^) tum demimi Suetoni
opus magis magisque innotuit passimque maxime per partes
Galliarum uulgatum est. testes sunt, ut de his primum paucis
absoluam, uel qui in antiquis bibliothecarum catalogis enumeran-
1) Dtlmmler, Monum. Germ. hist. epist. tomi VI pars prior p. 81
(epist. 91); Desdevises du Dezert, Lettres de Servat Loup p. 98; G. Becker,
Catal. bibl. ant. p. 59. in alia ad eundem epistula (n. 10), de cuius tem-
por6 non constat (Levillain, Bibl. de rEcole des chartes LXn 1901
p. 488 sq.), haec legimus : 'quid super Suetonio Tranquillo et Ipsepho a
uobis fieri optem, demonstrabit Eigil nostramm rerum fidus interpres'
(Mon. Germ. L 1. p. 21. Desdevises p. 84. Becker p. 67). de Marcwardo et
Eigil monacho, qui post illam abbas Prmniensis factus est (a. 853 — 860), cf.
W. Wattenbach, Deutschlands Geschichtsquellen im Mittelalter rp.309 sqq.
2) Roth p. XVIII. — Einhardus etsi non multum confert ad crisin
Suetoni, tamen neglegendus non est {cf. Herm. 36 p. 298 sq.). imitationum
notabiliores tantum inter testimonia posui, usus editione Pertziana quarta
quam curauit G. Waitz (Hannov. 1880), in qua potiora adnotata inueni.
adiecerunt nonnulla Frid. Schmidt (De Einhardo Suetonii imitatore, Bay-
reuth 1880) et M. Maniti^s (Neues Archiv VII 1882 p. 530 sqq.), inda-
garique poterunt alia plura. imitationum pondus leuare parum feliciter
conatus est Gustavus Janke (Der Einflufi Suetons auf die historische
Richtigkeit Einhards in der Vita Karoli, Berol. 1872). cf. praeterea
quae disputauit Ernestus Bernheim, Histor. Aufs^tze dem Andenken an
Georg Waitz gewidmet (Hannov. 1886) p. 73—96, et in uniuersum de
uita Caroli, quae ante a. 820 absoluta est, Wattenbach, Geschichts-
quellen V p. 203 sqq.
3) V. conspectum mendorum infra datum.
Digitized by
Google
PRAEFATIO IX
tur codices^), quorum plerique (uel potius omnes) periisse putandi
sunt, sicut perierunt archetypus Fuldensis eiusque apographum
Seru9.to Lupo missum. nelut memoratur Suetonius in Gerberti
(Siluestris 11 papae) epist. XL (saec. X)^): ^Ad Stephanum Ror
manae ecclesiae diaconum . . . Mihi quidem ac nostro A. archi-
episcopo Suetonios Tranquillos Quintosque Aurelipjs cum ceteris
quos nosti per Guidonem Suessonicum comitem discrete ac sine
lite, quis cuius sit, remittes et quae nomini tuo conuenientia
paremus edisces.' tUm a Ricardo Pictauiensi (saec. XII) in chror
nicis^): 'hoc opusoulum excerpsi de libris Augustini . . . Eutropii,
Titi Liuii, Suetonii' eqs. extabant Suetoniana exempla in Gallia
,apud eoclesiam Becci saec. XII*), in bibliotheca abbatiae s. Mar-
tialis Lemouicensis (saec.XII et Xm)^), Cluniaci (saec.XII med.)^),
inter libros Pontiniacenses (Pontigny, saec. XIII) ^) ; in Britannia
et in Germiania toec.-Xni^).
At non modo multiplicari exempla tunc coepta sunt, sed,
quod peius est, etiam emendari; neque enim defuerunt illa aetate
linguae Latinae plus minusue periti. quo malo latius atque
latius serpente eo tandem peruentum est, ut iam saeculo XTT
uerba scriptoris tamquam a corruptelarum sordibus purgata nite-
rent imaginemque auctoris referrent a uero plane abhorrentem,
talem scilicet qualom uulgatae editiones demonstrant. forte autem
fortuna accidit, ut aetatem ferret unus saltem codex summa fide
ex iOptimo exemplari, fortasse ipso illo apographo Seruati Lupi,
transscriptus expersque etsi non mendorum at certe correctionum
atque interpolationum, quibus alii fere foedantur, Memmianum
dico, omnium qui inuenti sunt et antiquissimum et integerri-
1) G. Becker, Catalogi bibl. antiqui (Bonnae 1886). M. Manitius,
Philologisches aus alten Bibliothekskatalogen , Rhein. Mus. 47 (1892)
fluppl. p. 70 sq.
2) Becker p. 78.
3) Becker p. 217.
4) Becker p. 201 nr. 76 ^Suetouius et Eutropius', nr. 76 ^Sueto-
nius et lulius Frontinus et Eutropius et Tullii Tusculanae et Philippica
eiusdem' (de argumento cf. infra p. XVIII); p. 266 inter Hitulos librorum
Beccensis Almarii' nr. 147 ^Suetonius de uita Caesarum lib. XII, in
eodem Eutropius ab urbe condita lib. X'.
5) L. Delisle, Le cabinet des mss. de la Bibl. Nat. II (Paris 1874)
p. 495 nr. 22 'Trogus Pompeius, Suetonius, Gesta Cesaruin, Facta anti-
quorum in uno' (item p. 601 nr. 179) et p. 497 nr. 48 ^Trogus Poi|ipeius,
Suetonius de gestis duodecim Cesarum, Gneus Florus, Valerius Maxi-
mus, Pomponius Mela. haec omnia in uno uolumine'.
6) L. Delisle, Inventaire des mss. de la Bibl. Nat., Fonds de Cluny
(Paris 1884) p. 339 nr. 28 ''uolumen in quo continetur historia Suetonii'.
7) Cataloffue gen^ral des mss. des departements (4^) uol. I (in
appendic.e ad libros mss. Montepessulanos) p. 715 ^Suetonius de uita
Cesarum uno uolumine et libris XII'.
8) Manitius I. I. p. 71 (Rochester, Canterbury, Neumiinster). alia
quae ab eodem memorantui' ad Suetonium uix pertinent. ,
Digitized by
Google
X PRAEFATIO
mum.^) est autem cod. Parisinus numero nunc 6115 (olim 5984)
M distinctus (mihi Jf), formae quartanariae in membrana saec. IX
pulchre scriptus (u. tab. I. II), foliorum 125.*) in folii primi
margine superiore altera manus (saeculi X ut uidetur) adscripsit
titulum hunc: incipit Suetonim^) de uita cesaru. nu/nc gesta
cesaris, prodiisse e s. . Martini Turonensis inscriptio testatur,
quam in primo folio bibliothecarius aliquis saeculo XII posuit:
iste liber cst de armario hi mdrtini 'tur^\ ibidftmque exaratum
esse uel e litterarum genere elucet.^) saeculo XVI in bibliothe-
cam Henrici Memmii (de Mesmes) peruenit, cuius nomine hodie-
que laudari solet, tum saec. XVIII ineimte in regiam Parisinam.^)
usi sunt libro, cuius praestautiam ab initio omnes praedicauerunt,
plurimi, primus ut uidetur Hadrianus Tumebus, deinde Casau-
bonus, Salmasius^ aliique.^) nostra aetate dtouo contulerunt
Roth (1855), G. Becker (1856), Preud'homme. ipse excussi
a. 1893 et 1895 magnamque partem recognoui a. 1900 et 1904.
i^/* incommode autem accidit ut egregius liber correctoris , ut ad-
solet, manum expertus sit, cuius aetatem accuratius assequi non
potui, qui tamen satis antiquus, certe saeculo XH non est poste-
rior. idem uero opinor est qui primis codicis paginis uel inter
uersus uel ad marginem glossas adleuit, quas hic repetere nolo.^)
non paucis locis dubitatio relinquitur, id quod passim indicaui,
utrum ipsi librario debeantur emendata an correctori et glossa-
tori, id quod cadit maxime in puncta litterarum delendarum
causa supra uel infra posita neque minus in litteras scalpro
erasas, cuius generis si non omnia at pleraque posteriori manui
1) Accuratius primus descripsit Roth praef. p. XX sqq., cf. Preud'-
homme, Troisi^me ^tade p. 63.
2) Folia numeris notata sunt 1 — 116, 118—126 (117 omissus est).
quatemio quartus octo foliis (41 — 48) comprehendens uerba inde a
p. 70, 10 titulis usque p. 94, 19 Corinthia bibliopegi neglegentia male
compactus sexti locum occiipauft.
3) Vel potius Suetanius^ ut adfirmat H. Leb^gue, cui a ex o cor-
recta uisa est.
4) Inde etiam 'Turonensem' appellabant.
5) Cf. infra p. XXV. de scripturae compendiis p. XXVII.
6) In ipso codice manu recenti adscriptum est ^Codex Memmianus
inter Bigotianos, 196. R. 5984'. anno 1706 uenalis propositus erat
inter Bigotianos; cf. L. Delisle , BibUotheca Bigotiana manuscripta.
Catalogue des mss. rassembl^s au XVII® siecle par lesBigot, mis en
vente au mois de juillet 1706, aujourd*hui conserv^s a la Biblioth^que
Nationale (Rouen 1877) p. 56 nr. 196 et p. XIX.
7) Inde ^Salmasiani codicis' mentio apud Graevium aliosque. con-
tulerat Salmasius ad Casauboni exemplum (a. 1610), quod asseruatur
in bibliotheca Leidensi.
8) Ricardo Bentley a. 1719 contulit John Walker, cf Sitz.-Ber. der
k. Akad. der Wissenschaffcen zu Berlin 1901 p. 678.
9) Notabiliores breuiter adnotatas edidi Herm. 36 p. 857 sq.; se-
lectas paucas in commentario critico attuli.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XI
tribuenda uidentur.^) leuiora menda facili opera corrector sustu*
lit, longe plura pessum dedit, partim radendo quae radenda non
erant^), partim restituendo formas usitatiores^), partim substi-
tuendo falsa siue de suo siue adiutus alio exemplari.^) tacerd
autem nolo correctorem, si modo idem est, etiam laude dignum
esse his quidetii locis p. 180^7, ubi ioci et p. 278,9, ubi aut uec-
tore emendauit, quibus accedunt quae minoris momenti sunt
p. 111,22 et 179,17.
E Memmiano libro reliquos deriuatos esse omnes non de-
fuerunt qui suspicarentur, in his Ricardus Bentley. qua de re
rectius iudicauit Rothius (p. XXIII) ne unum quidem ex illo de-
scriptum dici posse propter uitia quaedam, maxime lacunas, qui-
bus M solus laborat. uelut omisit librarius, ut grauiora per-
stringam, p. 229,24 uerba aetatis imperio quarto decivnOy p. 325,13
oc magis, saepiusque currente stilo singulas uoculas.^) accedunt
1) Correctionum specimen earum dmn taxat quae nostris formis
aliquo modo exprimi possunt: 34,3 poenitor (sic m. X ut mihi uisum
est, m. 2 praeterea litteram o expunxit sic o), 83,12 quemuis (m. 2 corr.
ui
ex quemuis)^ 104,26 pmutata (m. 2), 167,10 'vndeuicensimo (m. 2), 193,6
conieclere (puncta superiora m. 1, inferiora m. 2), 197,20 tumultus, 236,23
uelld^ 260,13 septuagensimum (m. 1?), 270,4 tricensimo.
•J) Velut numeri nota, ut grauissimum afferam, p. 13,2 a uiro
imperito funditus deleta est.
3) Vt gen. sing. -ii pro -i, acc. plur. -es pro -is et quae suut
similia.
4) Plurima in adn. crit, commemoraui, fortasse plura quam par
erat (u. p. 2,23 7,25 8,6 13,7 17,11 19,10 20,2 33,5 ;^8,11 39,19 40,9
42,2 42,15 46,3 65,19 60,8 87,2 90,1 98,21 100,24 101,6 101,10 104,25
107.7 107,12 121,11 129,4 168,15). silentio praetermisi huiusce modi:
64,10 coronasq: {M^ recte coronasqC)^ 90,23 agrippam corruptum in
agrippinam. item bene siue m. 1 siue m. 2 correctomm -^uae extant
grauiora in commentario proposui. omisi haec utpote leuiora (asteris-
cus litteram unam erasam signiticat): 3,21 fratri {i in ras. m. 2 corr. ex
is? praecedit uxoris) 5,12 g^n^o 7,29 cati*linae 8,5 se*de 9,26 hi* (hit
L al.) 11,8 ade^ptum 28,3 aifcucior 30,26 ma^crum 33,3 ma**defierent
65,22 u/ni* 56,30 prosci^derunt 87,19 prouinciarum* {q: eras.? sequ.
pleraeque) 98,7 a^cinis 116,18 reponere*tur 116,20 sex^u^ 121,21 usu*
126,30 cotmitis 138,9 siquere\*oril 138,18 annonamque (corr. ex -qu>d)
161.8 semi^ustildndum 19Q,b tribu^nUs (l ferasa?) 179,13 i!^V 225,12
noc^tibus 229,23 octdb**asinio 237,19 fe*rarum 241,24 su*pinus {supp-
T) 262,23 def*ectoribus -266,10 uer*um 277,2 mu*tari {l erasa? sequ.
multoque) 302,3 qu^*iuhebat 304,9 obuiorimabantur (secunda i in ras.
corr. ex u). aliter correctorum quae in adn. critica desiderantur infra
inter mendorum genera relata sunt, paucissimis exceptis ut 331,15 salui.
5) Eorum nihil in adn. crit. praetermissum est. omissa in con-
textu sed ab ipso scriba in margine suppleta habes: p. 77,4 summa^
p. 178,17 modo ad pluteum (desunt in Hulsiano), p. 260,17 naufragio
praetiosissimis; adde 347,11 et a correctore adiecta 281,3 294,3 301,13.
ceterum.de quibusdam lacunis cautius iudicandum erit, cum dubitari
Digitized by
Google
XII PRAEFATIO
additamenta quaedanx hic illic orationem turbantia, quae partim
tamquam uariae lectiones accipi uel emendandi cura orta dici
possunt, ut p. 3.01,5 scarorum sacrorum, p. 309,4 plauti palati})
fteque uero desunt exempla quae confirment talia iam in arche-
tjpo extitisse siue inter uersus siue in margine adscripta.^)
Aetate Meminiano proximus at ducentis minimum annis
minor est, qui diu neglectus iacuit, codex bibliothecae ducalis
<T Guelferbytanae Gudianus 268 (mihi 6r)^), satis bene conscjrip-
tus (u. tab. III) foliis membranaeeis 173, quaternionibus uiginti
quattuor, qui numeris in ultimae quatemionum singulQrum pa-
ginae margine inferiore notati sunt. unde prouenerit non con-
stat.*) notus erat F. A. Wolfio, qui fructum inde tulit nuUum.
primu5 diligenter excussit Gustavus Becker^), nimiuyn, laudans
librum sane uel propter aetatem non oontemjiendum, queiji tam
arte cum Memmiano cohaerere uidit, ut etiam scribarum in^nda
6is communia sint, quibus alii libri carent. cuius consensus ut
liceat num re uera librarii culpa interierint uocabula, uelut de 78,6,
ubi ipsum in ilf omissum Biicheleri coniecturam citauit passusque est
posteros quoque. maiorque scrupulus inicitur iis locis, ubi cum M alii
libri consentiunt, ut de conspiratione uocabulo p. 346,13 infelicissime
posito, cum continuandum sit utique intimorum simul et uxoris; de
p. 41,9 ubi libris a grammatico ignoto facillime inuentum male insertum
■est, cum et ratio palaeographica et usus dicendi Suetonii postulet in-
uersionem. et cum Rothius uersiculum illum p. 26,13, quem alicubi
ad margines Memmiani libri delitescere frustra sperauit Bentleius,
omnino desiderari posse neget, ego quidem confictum esse suspicor a
uiro scholastico quodam nimis acuto ad normam logicae conclusionis ;
nam talia iUo saeculo communia fuisse constat neque in ea re haeren-
dum uidetur, quod bonum septenarium auctor ignotus concinnauit,
meliorem sane quam quos alter ludens adscripsit (u. adn.).
1) Potiora enumeraui Herm. 36 p. 203. u. adn. p. 19,20 28,13 67,3
73,23 112,26 152,23 204,25 (sim. 285,12) 350,13. de singulis in commen-
tario agendum erit.
2) Cf. ad p. 44,15 49,10 (neque enim lectio Papo aetate illa inueniri
potuit), 83,7 (sim. 352,3). antiquissimum. uitium in omnibus resedit
p. 269,1.3. ex hoc et similibus (145,4 835,10) quae de uersiculorum arche-
typi longitudine concludi possint post Rothium et Beckerum exami-
naui Herm. 36 p. 292 sq,; retractauit quaestionem ambiguitatis sane
plenam Preud'homme (Troisi^me ^tude p. 80 sqq.) neque uituperando
meliora elicuit.
3) ^268 Gud. Lat. 4*^' bibliothecarii inscripserunt.
4) Herm. 37 p. 597. fortasse in Germania scriptus est, quod indi-
-care uidetur scholion theodiscum manu antiqua in marginibus fol. 172'
et 173 adscriptum. quod cum olim (Sievers, Beitra.ge zur Geschichte
der Deutschen Sprache und Literatur XXVI p. 312) non satis accurate
ediderim, hic repeti placet: Probacio. Got uater euuich der ist daz
anegeggi aller \ d guoeten digge (nota g priorem ex n corr. m. 1) der
gebunden habet den tiufel des maginchraft \ diu uuonen \ uber al \ diu
obene \ diu dinge \ richten \ de un \ der uf \ habende. — glossas latinas
u. Herm. 36 p. 359.
5) Quaest. crit. p. IV sq.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XIII
exempla plura hic ponain non necesse uidetnr. uel unum, quod gra-
uissimi momenti esse monnit Beeker (p. 145,4 aucorum)^ sufficiat
ad probandum librum ex exemplari deriuatum ei simillimo, unde
fluxit M. at longe plura in illo iam obscurata erant, ueliit nota numeri
p. 13,2. cum autem scateat uitiis uariis iisque insolentioribus ^)
nec non manifestis corrigendi temptationibus^), ualde dubito, «
num quae in eo solo emendatiora extant, ad ipsum archetypum
referri liceat, quod dictum uolo etiam de iis locis, quibus suf-
fragia habet unius uel alterius e recentioribus. accedit quod
non pauca ex iis, quae feliciter emendata sunt^), inuentu facilia
erant uiro latinae linguae satis perito neque graecae prorsus
ignaro; aceedit etiam quod consulto aequabilitatem quandam in
orthographicis affectasse uidetur censor ignotus.*) etiam G
emendatrices passus est manus, alteram ipsius librarii (6r*), alte- 6r*
ram saeculi XV exeuntis (6r*), quae facile distinguuntur adiu- G^
uante maxime codice Monacensi (olim Ebersbergensi) 5977 (^), g
qui a. 1456 ex G transoriptus est.^) Gudianum contuli a. 1895,
recognoui a 1900; Monacensem examinaui a. 1902.
Melius multis de locis deque ipsius archetypi indole iudi-
1) Cf. p. 23,22 124,7 143/22 146,28 148,7 165,21 185,28 194,30
264.19 267,15 281,18 343,6 aliaque multa, quae partim attuli partim
neglegenda (ut p. 112,10 adstrimam 143,6 sputrias) putaui. inuersiones
et lacunas notaui omnes. de lacunis quibusdam u. Herm. 36 p. 293 sq.,
quae aliter quam debuit accepit Preud^bomme, Troisi^me etude p. 83.
2) lul. 37 p. 20,2 dextra sinistraque coniectuxa inuentum esse iden-
tidem monui, cuius generis plurima extant. alia u. p. 25,2 25,27 (fort.
recte et uina) 30,22 et passim. ffrauiora talia p. 146,28 solere reges
uidentur (pro solehat regi uide<^re^tur) , p. 148,6 (inepte interpolatum
ex Cal. 2). improbanda etiam quae Beckero speciosa uidebantur partim-
que in nouissima editione recepta sunt: p. 256,17 III horarum, 256,19
iocabatur (pro uoc-)^ 302,10 sed (mutatum pro et^ quod diTt&g extabat
in uetere exemplari), 326,9 X legioni, quin ne M. Crassus Fruai qui-
dem (p. 212,15) ualde placere potest, cum totiens m abundet (u. p. aXXVI)
nec tiiB, nomina solita sint nuncupari.
3) Cf p. 13,22 17,2 32,4 591,9 60,9 69,23 (m abundans abiecta)
80,22 85,24 {quod mutatum in quid, ut etiam 331,12) 86,22 (ominibus
pro omnibus) 105,20 (gen. plur. -uum pro -um) 148,18 151,27 167,3
167.20 {ne pro wec, cf p. XXXV) 185,8 237,10 274,25 (incertum num recte)
281,31 283,25 (cum Eutropio) 289,18 341,1 349,20.24 353,1 {deuelle-
ret pro diu-, quod mero casui tribuo, cf. p. XLI). graeca: 202,14 et
259,2.
4) Bene scripsit p. 10,23 calpurniam (calph- rel.), 23,7 conchy-
liatae. ex indice infra posito alia de orthographia codicis peti possunt,
in quo constanter scriptum est Brundu^um^ cottidie, incolomis, soboles.
eidem pecaliares sunt apices hic illic appicti in hunc modum : d, desitos,
tonderet, quaniUuis (p 205,23), nomon (p. 241,30); saepius sic: und (ter),
cecin§, alids (bis), quadrimus, hic, quis (ter), re (Herm. 37 p. 595).
5) Cf Herm. 37 p. 593 sqq. aliter censuit C. L. Smith, Harvard
Studies XII p. 42 (cf. XVI p. 13), cui adstipulatur Preud'homme, Troi-
si^me etude p. 67 sq.
Digitized by
Google
XIV PRAEFATIO
X'care possemus, si aliud exemplum seruatum esset, quod X' ap-
pello, communis parens uariorum codicum, quorum consensu
apparet emendatiora ibi extitisse fere decies, corruptiora plus
uiciesJ) inerant praeterea graecorum uocabulorum interpreta-
menta.^) inter illos facile principem locum obtinet codex Vati-
Fcanus 1904 (F), maiore fide dignus quam G, quamuis aetate
paulo inferior. examinanti mihi a 1894 circa a. 1100 scriptus
esse uisus est.^) diu autem latuit liber, ex quo Lipsius aliique
paucas lectiones excerpserant, donec ab Vdalrico Koehler inuesti-
gatus est, qui Gustavo Becker contulit.^) continet glossas par-
tim manu antiqua partim recentiore scriptas, quarum auctor
eiusdem fere farinae est atque corrector Memmiani. ^) ualde
autem dolendum est, quod codex mutilatus ad nos peruenit, de-
ficiens in uitae Cal. c. 3 uerbis decrda sua re (p. 163,24).^)
fidissimus post Memmianum, quocum saepissime consentit^), testis
dici potest, quamuis innumeris erroribus scribae incuria ortis
lacunisque foedatus.^) in uniuersum igitur ut longe a Memmiano
superatur ita in singulis quibusdam dignus est qui laudetur, uel
propter numeri notam p. 13,2 accurate exaratam, quam in 3f
1) Cf. Pr€ud'homme, Troisieme etude p. 26 sq. emendationes plerae-
que opera leui inueniri poterant. grauiores habes p. 79,17 et 166,16.
de lectione p. 64,16 ambigitur. de loco notabili 42,16 u. p. XLVIEE {i : T).
2) Omnia exhibui, accuratius quam sunt edita Herm. 36 p. 361 sqq.
3) Propter temporis angustias totum conferre non potui. excusse-
runt diligentissime meum in usum Gerbardus Ficker amicus Halensis
(nunc Kiliensis) et R. Bfirger (jrottingensis. saeculo XI uel XII tribuit
V. Koehler, ineunti XI Preud*homme (Troisieme etude p. 64). mecum
faciunt (saec. XI — XII) quos consului uu. dd. Nogara Mercati P. Franchi
dei Cavalieri Romani.
4) Symbola phil. Bonn. p. 687 sqq.
6) Glossas antiquiores ut exscripserat G. Ficker, exhibui Herm. 36
p. 369 sq. adde adnotatas ad p. 96,8 101,12 123,7, et p. 136,6 cotidia-
nam (supra ciuicam). posteriori manui debentur haec a Biirgero ex-
ceptae: p. 20,*J6.27 orchestra locus in scena in quo senatores ac principes,
circus romanus a circuitu locus rotundus, euripus piscina manu facta\
21,13 intercalare i. interponere; 24,28 N a/rdore margaritaru pro papa
paulo; 26,24 mirii margarite pretiii; 106,6 alexander a lisippo fingi
ab apelle pingi uoluit; 106,11 pellis uituli marini Augu^tus contra toni-
trua circUtulit.
6) In infima prima folii 62 pagina. in secunda Suetonium exci-
piunt recentiore manu scripta: De cuiusdam clauMralis uita et mori-
bus eqs. tum sequitur fol. 64 liber saUustii historiographi. scripsit igitur
librarius dimidiam fere operis partem, quod suspicionem iniecit Moebio
(Philol. I 1846 p. 634) Vaticanum codicis bipartiti partem priorem esse
ad instar Fuldensis libri.
7) Becker, Symb. phil. Bonn. p. 687 sq.
8) Lacunas et transpositiones omnes attuli. mendorum reliquo-
rum magnam partem praetermisi, ut p. 41,18 monstrdt reuelit, 43,10
cvmectatu^, 46,19 flamine, 137,24 insenatus, 146,27 captiuis (pro captans),
148,20 religituit (pro relegauit) al.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XV
iodoctus uir deleuit. reliqua quae bona in eo praedicantur^),
equidem minoris ponderis esse existimauerim, quoniam aut casu
aut emendandi studio nata^) putari possunt.
Ex eodem quo Y fonte emanauit alterum exemplum in peius
mutatum ^) (Z), quod etsi periit, redintegrari potest per apographa, X
e quibus elegi uetustiora quattuor et quintum recentiore aetate
factum. inter illa eminet ac tamquam frater minor Vaticani
considerandUs est liber Plorentinus Laurentianus plut. 68,7 (i), h
Mediceus tertius, quem dicere solent lac. Gronouius et Oudendor-
pius. binis columnis in membranis formae maximae scriptus
fol. 73 — 157 continet Gaesares, qui excipiunt luli commentarios
de bello Gallico. primus adhibuit Politianus, accuratius coUatum
habuit Gronouius, ipse contuli a. 1894 adsignandumque putaui
saecujo Xn ineunti potius quam exeunti XI. a pluribus cor-
recttis est, rarius manu antiquiore (i^), saepius recenti (i^),X^X^
quae Beroaldi uel Sabellici editionfes olet. heque uero spondeo
me recte ubique diuersas manus distinxisse. in orthographicis
crebrius quam alii eiusdem classis bona seruauit; quae praeterea
in eo solo probanda leguntur, non archetypo debentur, sed iudici
nlicui doctiori.^) ex recentibus libris plures artam cum L cogna-
tionem habent, indeque transsoriptus est Laurentianus s. Crucis
pl. 20 sin. cod. 4. ad L proxime accedit^), sed paulo inferior est
cod. Parisinus 5801, medio fere saeculo XII (an ineunte?) satis
1) Sunt autem haec, de quibus conferatur adnotatio critica: p. 19,20
qiAXWiuiens {quinquies quinquenni M), 28,8 proconsule (sequitur et)^ 66,2
init {mit M), 70,25 grassatu/ras (ita recte ut puto, at uix ex archetypo
flumptum), 113,22 tv(t§ov (at male ibidem siaoQag). adde correcta bene
in margine: p. 25,2 et 83,7; praeterea orthographica quaedam leuiora:
p. 7,30 uettio (item p. 8,6 uettium^ at 8,2 bene .etiam M_ cum aliis),
52,9 incluta, 70,8 a dis^ 71,26 iis {us M^, hiis M^, his rel.), 104,15 gene-
tiuo {geni- rel.), 159,20 chariclen (cf. p. XLVin).
2) Huc non rettulerim quae Preud'homme (Troisi^me etude p. 23)
putat: p. 50,8 hanc charia, 50,9 atia atio, 60,13 adorti, 86,t>l aut fre-
quente^ 109,9 excubiisque, sed quod ille tacuit quodque omnium gra-
uissimum est, lul. 24 p. 12,7 uerba perfecitque utrumqu^e suo loco mota
ac post prorogaretur collocata, ut correxit etiam G^ utque ex admoni-
tione Lipsii Torrentius edidit, quem secuti sunt plures. ita enim sensus
efficitur tolerabilis, at minime sic in archetypo scriptum fuit.
3) Vide quae mala enumerat Preud'homme, Troisieme etude
p. 24 sqq. eorum autem quae tamquam proba laudat , ego quartam
partem non admittendam censui dubitoque de aliis (uelut p. 266,1).
reliqua maximam partem facillima inuentu et partim iam in M latentia
Tiel etiam in aliis uetustiorum extantia a censore medii aeui profecta
-esse pro certo habeo.
4) 18,2 quad/ringenis (pro quadrig-)^ 67,14 (hic accedit P^), 80,17
hylan {yl- fere rel.), 340,21 correctione (pro correptione). quod uini 297,15
recte in eo legitur, hoc parui aestimandum fidemque abrogandam esse
uulgatae lectioni faciliori louis 156,2 litterae w et w passim permu-
tatae satis declarant (Herm. 36 p. 289.).
5) Cf. ex, gr. p. 67,14.
Digitized by
Google
XVI PRAEFATIO
Pnitide foliis 121 scriptus (P). usi sunt libro parui pretii Rober-
tus Stephanus et Turnebus. optimum dixit Rothius, et sane
praestat fratri suo gemello Laur. 66,39 (0) eodem fere tempore
scripto^), quem plenius adhibui in uita Diui luli, praeterea raro,
quoniam prorsus inutilis neque dignus uisus est qui totus con^
feratur. unum in iis recte emendatum inueni p. 192,12 {effera-
hat^ sic etiam L^T); cetera quae praedicantur pessima sunt.^)
contra laudandus uidetur corrector nescio cuius aetatis codicis P,
quod tribus locis ueras reposuit lectiones (p. 114,16 et 242,13),
P® distinguendus a correctore antiquo (P*), qui totum codicem
ad exemplar alterius familiae (T, u. infra) emendauit. plane
similiter correctus est, ita tamen ut quae in P manu altera
adscripta sunt, in illo plerumque in ipsum contextum inrepse-
rint. eodemque modo contaminati sunt qui restant cod. Monte-
pessulanus H 117 formae maioris, non male saec. XII^) binis
8 laterculis scriptus (S\ et Berolinensis lat. fol. 337 eiusdem formae
Tsaec. XIV (olim Hulsianus siue Haganus, mihi T), quem ideo
respiciendum putaui, quia priores deteriorum optimum dixerunt.*)
8 saepe bene concordat cum V ei L (ex. gr. in interpretamentis
Graecorum). correxit uel uarias lectiones adscripsit manus eius-
dem fere aetatis. emendationum uestigia cum aliis communia
habet p. 179,2 185,8 213,18 256,15 303,3 319,5 aliaque. etiam
plura extant in T, ut non sine fructu contulerim.^) alios eius-
dem classis codices neglegendos putaui. extant autem non pauci,
e quibus plerosque examinaui et ut inutiles abieci; in his codd.
Vatic. Regin. 833 saec. XII exeuntis^), Lips. Rep. I 4. 48
saec. Xm^), Laur. aed. eccl. Florent. 178 saec. XTV»), VallicelL
1) Saeculi XI Gronouio uidebatur, cui est 'Mediceus primus'; saeculo
XTTT alii attribuerunt perperam, ut mihi affirmauit Henricus Rostagno.
2) 10,1 quicquam^ 25,20 ac (utrumque etiam in T). de lectionibus
quae Preud*hommio praeterea notabiles uidebantur cf. ad 9,23 et 58,7 ;
tertiae (8,23 pgecunia P sine que) ne mentionem quidem feci.
3) Catalogue gen^ral des mss. des bibl. publiques des departements I
(Paris 1849) p. 325. saeculo Xm tribuit Preud*homme. in ultimo folio
(150) leguntur uersus Ausonii de Caesaribus. fuit olim Clareuallensis,
ut titulus docet in tegumento scriptus liber sancte Marie dareuait.
4) Cf. Roth praef. p. XXV. G. Becker, Quaest. crit. p. VI. de glossa
ad Septizonium (Tit. 2) spectante, de qua dixi Herm. 36 p. 360, cf.
nunc E. Maass, Die Tagesg5tter in Rom und den Provinzen p. 112.
5) Cf. praeter alia {disicere, ancoras, uiriatini in eo scriptum est)
p. 14,18 32,4 44,20 (confirmat lectionem Lipsii) 64,12 69,23 104,18 131,6
144,14 191,9 204,8 206,1 212,26 236,16 284,11 314,19 319,5 335,29 342,26.
6) Saeculi XIV— XV esse contendit C. L. Smith, Harvard Stud. XE
p. 21, miro errore. deest in indice Preud'hommii. consentit cum dete-
rioribus classis X (OST).
7) Continet Diui luli cap. 1—21, tum cap. 44 et 45; in cap. 45 abit
in Heirici excerpta (^Herm. 36 p. 345). proxime accedit ad 0(0*), ut
Bemensis 104 saec. XIV (Preud'homme, Troisi^me etude p. 30.67).
8) Descriptum ex L censet Preud'homme p. 67, cui opiniom non
Digitized by
Google
PRAEFATIO XVn
B 26 saec. XIV ^), Bern. 206 saec. XIV— XV«), Cantabrig.
Dd 10. 41 saec. XV»), Paris. 5806 a. 1460*), Berol. lat. fol. 199
saec. XV ^), Guelferb. Augusfc. 80,2.*) deterioribus huius famiHae
»dnumerauerim etiam cod. Lyserianum siue Oortianum (saec. XV) ^,
qui ubi nunc lateat incertum est; certe oontaminatum esse Beckeri
lectiones satis probant*). contaminatique alii plures saec. XV
jsupersunt, ut non raro parum liqueat utrimi huic classi an alteri,
•de qua nunc dicam, adsignandi sint.
Deteriorem etiam emendationum atque uitiorum condicionem
-deprehendimus in alio exemplari (T), quod eodem fere tempore T
quo X concinnatum est. ad quod repraesentandum tres e magna
copia elegi libros, quibus quae bona quaeque mala insint affatim
demonstrari posse arbitror. utriusque autem exempli cum ketio-
nes paene integras adposuerim, comparatio facile institui potest.
quod qui fecerit inueniet T longe pluribus uitiis, interpolatiomr
bus maxime et lacunis, laborare^), ut iam indicaui Herm. 40
p. 177 sqq., et uel eam ob causam cautius accipienda diligenter-
que pensanda esse quae non paucis looiis in solo T (uel T')^®) ser- T^
Tiata primo obtutu adrident. e tribus illis ut antiquissimus,
quamquam saeculum XII non excedens, ita deterrimus uisus est
<5od. Parisinus 6116 (71)^^), uulgatae lectionis fons ubenimus at 11
non saluberrimus. praeter alios Tumebus et Casaubonus ^^) eo
fauent lectiones a me excerptae (= 08 T). Bimiles sunt Laur. Medic.
Faesul. 181 et Laur. Gadd. pl. 89 inf. cod. Vm 2.
1) Fol. 181 sqq. fuit quondam Petri Antonii ToUentini Cremo-
nensis.
2) Is graeca ubique omittit relictis lacunis. selectas mihi lectiones
«xscripeit loh. Bloesch Bemensis, quae affinem docent OST.
3) Vsurpauit Bentley, contulit Shuckburgh. fortasse Copesianus
codex est (Preud'homme, Premi^re ^tude p. 315).
4) ViterbiensiSf quem maximi aestimabat Casaubonus, afQnis Pala^
tino 898 saec. XV (OST).
5) A Niebuhrio in Italia comparatus. examinaui post Beckerum
{OST).
6) In Italia scriptus. 0. v. Heinemann, Die Hss. d. Herzogl. Bibl.
«u Wolfenbuttel VE (1900) p. 15. lectio exmsit p. 71,3 in eo non extat.
7) Roth praef. p. XXXE.
8) Quaest. crit. p. VEI.
9) Ex. gr. e uita Diui luli coUegi: omissa in X {X'): 5,12 47,8;
in T: 8,8 4,23 6,8 24,9 29,20 42,9. interpolata in X: 7,3 8,2 12,22; in
T{T*)'. 3,1 12,21 20,7 20,24 21,5 26,28 27,19 27,23 27,27 28,8 29,6 29,18
36,26 37,2 40,4 42,8. quod ad cetera menda attinet, neutrum alteri
cedit peccans plus tricies in ea sola uita.
10) Hac nota comprehendi libros familiae T et familiae X eos qui
|kd exemplum aliquod illius correcti sunt (P^OST).
11) Continet foUa 112 formae octonariae signata numeris 1 — 89 et
100 — 122. Fol. 122' adscripti sunt ^Sidonii uersus' i. Ausonii mono-
flticha de Caesaribus, ut in aliis multis.
12) Ad lul. c. 78 'perantiquum' dicit.
SviTONivs ed. Ihm. I. b
Digitized by
Google
XVm PRAEFATIO
asi sunt, tiun Rothius diligenter contulit, cum de uetustioribus
Parisinis hunc Mejnmiano dissimillimum expertus esset. ipse
i7*examinaui a. 1894 et 1900. corrector satis antiquus (il^) plu-
rima ad exemplar codici jR (u. infra) affine emendare studuit,
cum primarius fons maxime propinquus fuerit alteri huius classis
libro, unde manauit Q. concordare igitur solent IIQ {H^Q) et
n^B, notabilia in 11 non inueni^) praeter orthogi-aphica quae-
dam (disicerent, ecquid, spintrias, fasciisque\ quae ad probandam
bonitatem nihil ualere manifestum est. alter est cod. Parisinus
Q 5802 (Q) formae maximae, binis columnis satis nitide exaratus
saeculo XII^). praeter uitas Caesarum (fol. 1 — 68) Ausoniique
uersus continet Plori epitomen, Frontini strategemata, Eutropium,
Ciceronis Phil. I — IV et Tusculanas. ^) adnotationes quae insunt
Francisci Petrarcae^) ad Suetonium non spectant praeter unam
ad ^Versus SuetoniV adscriptam, qui post subscriptionem fol. 68^^
leguntur: ^in quibusdam libris est Sidonii^), sed utrobique est
Q^ error; uere enim sunt Ausonii\ Suetoniana qui correxit {Q^) pau-
culasque glossas ^ adleuit saeculo XV potius quam XIV tribuerim.
Petrum Pithoeum libro usum esse Preud'hommius inde concludit''),
quod ille 'ex optimo libro' laudet productae (321,12), at eadem
lectio extat in JIjR, ut ad classem T referenda sit. neque
minus caute quae ab eodem (p. 52 — 57) proferuntur accipienda
esse nnper monui.^) ipse librum excussi a. 1894 et 1900, re-
1) 96,24 quarum etiam in JT legitur, quod moneo propter edi-
tionem Batauam.
/ 2) Exeunte potius XII quam XIII ineunte. saec. XHI tribuitur in
catalogo codd. ms. lat. bibl. regiae IV p. 158, quem sequitur Preud'-
homme (Troisi^me etude p. 72). ut supra etiam Droysen Ruehl Gunder-
mann Rossbach in edd. Eutropii Frontini Flori. in ultimo folio (189')^
ubi ^M. Tullii Ciceronis Tusculanarum finit liber quintus', adscripta
sunt haec: ^Lan mil CCC. VIII. le premier jom de Jenuier entrerent
pome gent en mal an^.
3) Similis ajg umenti uolumen saec. XH in bibliotheca Beccensi
fuit (cf. supra p. IX).
4) P. de Nolhac, Petrarque et rhumanisme p. 203 sq.
5) Ita in JT, in Dunehnensi aliisque recentioribus.
6) Ad 95,2 uxor rarissima, ad 119,22 (esse) i. comedere, ad 156,3
de uilla louis (cum ipse librarius scripserit ionis). — ad lul. 36 p. 19,17
legitur: ^ad haec uide I. Florum de bello pu/nico secundo de Anihale*
(Flor. I 22,19), et iterum ad Florum fol. 75': ^uide de Pompeio siupra)
in Suetonio de lulio Cesare carta quaHa'*'^ talia plura (cf. fol. 5,9\
12',80 al.), fortasse ab alio uiro docto profecta.
7) Troisi^me ^tude p. 72.
8) Berlin. philol. Wochenschr. 1905 p. 12. — emendatiora quae-
dam ex antiquioribus solus habet, quae tamen in recentioribus quoque
leguntur; u. ad 13,18 43,23 104,22 248,2. cf. 42,13 (coll. 42,15) et 158,7^
ubi rhianum ex Q notaui (sic pro uaria lectione adscr. W)^ cum in
archetypo fuerit hrianum (u. p. LIX). e mendis huic libro peculiaribus
adnotabo palaeographica haec: 37,11 fagmata (pro stigm-), 50,22 dn-
tonio (pro ant-)^ 52,2 plana (pro pland).
Digitized by
Google
PRAEFATIO XrX
cognoui 1904. ex eodem fonte deriuatus est cod. Suessionen-
sis 19 (olim Praemonstratensis, mihi s) saeculo XllL scriptus, s
interpolatus totus contaminatusque, ut abunde apparet ex Preud'-
hommii descriptione ^), nulliusque me iudice ad indagandas ueras
archetypi lectiones pretii. nam quae bona laudantur partim mala
sunt, partim in aliis quoque recentioribus inueniuntur. ceterum
utilem esse ad stemma codicum classis T accuratius definiendum
non negauerim. uersus interpolati, quos Q p. 26,14 praebet in
contextu, in s ad marginem adscripti leguntur; uerba 108,23 in-
testina sua usque somniauit 108,25 post uocem sacerdotibus 109,3
collocata sunt in ^ et f. haec aliaque plurima, quae afferre
supersedeo, artam codicum cognationem ostendunt. selectas ex
eo lectiones in commentario posui, ipse non examinaui. opti-
mum classis T exemplar seruatur in Museo Britannico, cod. Re-
gius 15. C. in (mihi J2), scriptus saec. XII*) foliis 89, quem JB
magni fecit Bentleius. ante eum Is. Vossius contulerat, neque
enim dubitari potest, quin ^excerpta Vossiana' inde fluxerint^),
etsi una manet difficultas, quod B in Dom. cap. 14 uerbis non
alia magis (p. 347,2) desinit*), cum Burmannus Oudendorpiusque
afferant etiam in his ultimis capitibus lectiones quasdam ex
Vossianis simiptas. quibus perpensis et cum indole codicis B
comparatis^) nihil obstat quominus Vossii aetate integrum fuisse
codicem sumamus.^) optimum si dixi, hoc non ita intellegi uelim,
ut leuetur inde auctoritas libri Q^ qui multis locis meliora^)
1) Troisi^me etude p. 44 — 49. excerpta Lislaeana et Bongarsiana
ex Suessionensi desumpta esse idem docuit (Deuxi^me etude p. 544 sqq.).
2) Non saec. X, ut putabat Bentleius utque exhibet David Casley,
Catalogue of the mss. of the King'8 library (Lond. 1734) p. 242.
3) Preud'homme, Premiere ^tude p. 313 sqq.; iam Rothius (p. XXVin)
de Anglico quodam codice cogitauerat, neque Beckerum (Quaest. crit.
p. Vn) mira illa etiam minutissimis in rebus communio inter JR et
Vossiana excerpta fugit.
4) Interienmt duo folia.
6) Non raro codicum il^ lectiones in B pro u. 1. extant supra
uersum uel in margine adscriptae; sic Vossius p. 363,10 (duces) ex-
cerpsit uires pro uaria lectione, 851,3 adhoc exc. Voss. (adhuc soli il^p),
347,2 nanique (pro quam, sic MIIQ, non p), 348,11 commendanti omissum
(cum IIQq)^ 349,26 cuhili (cum^ codice gemello), item cum g 352,16
comesaretur, quae scriptura mihi grauissima uidetur, cum sic constanter
B habeat (u. p. LII).
6) Cf. Preud'homme p. 303. certe falsa de ea re conclusit G. Becker
(Quaest. crit. p. VIII), neque Preud'homme cogitare debuit de lectionibus
a Vossio ex altero Regio (q) sumptis.
7) Cf. adn. 5,8 9,18 21,6 26,26 29,7 54,5 92,20 243,16 262,19 {fami-
liarum Q, famulorum IIB) 264,28 312,26 313,24 318,5 324,5 326,9 326,6
^81,2 al. omisi talia: p. 53,22 pompeium ,G.N. pompeii filium HB
(recte Q)\ 164,18 conuictu egistanum MQ^ (conuictu eg- IIBQ^; 265,19
numentanam IPB (mom- W, num- etiam GST^ recte §); 305,1 incen-
diaruU Q (-ru WB^)-^ 319,23 acroemata Q (acreomata II, acremta B).
b*
Digitized by
Google
XX PRAEFATIO
seruauit quam IIR non tam propinqua affinitat^ coniuncti quam
n et Q.^) certe pauca illa quae in B emendatiora se offerunt,
num ad archetypum referre liceat ualde dubito.*) contnli
• a. 1900. codex Regius alter 15. C. IV (q) saeculo XIII e simili
exemplari descriptus est, tam simili ut Bentleius ex priore trans-
scriptimi pro certo contenderit neque tamen probauerit. ') est
autem interpolatissimus*), neque raro correctus.^) selectas ex-
cerpsi lectiones, plenius adhibui inde a p. 347,2, ubi deficit R.
superest praeterea eiusdem familiae, ut iam significaui, magnus
librorum numerus. ex centum quadraginta sex, quos Preud'hom-
mius recenset*), octoginta fere ad eam pertinent. antiquiores
paucis hic percurram. codices Londinienses duos collegii Sionen-
sis (saec. XII — XIII) Bentleius in usum uocauit alterumque co-
dici ^ affinem dixit; ceterum raro lectiones in medium protulit.^)
de codice Dunelmensi saec. XII (bibl. eccl. Durham. C. III 18)
certius iudicium permittitur. publici enim iuris factus est ^Sue-
tonius collatus cum msto. Dunelmensi' in ephemeride 'The classi-
cal journal' IX (Lond. 1814) p. 143—149 et p. 386—394, ubi
haec: 'codex Dunelmensis, cuius uarietatem hic habes, in biblio-
theca Dec. et Cup. Dim. reseruatus, decimo et secundo uel supe-
riori saeculo adscribitur.^). optimus sane liber, ut ex hac col-
latione, quae olim ab Edv. Rudd, Coll. Trin. Cantabr. Socio,
1) Consensus IIQ plurima exempla attuli, multa neglegenda censui.
de orationis in uita (jralbae ordine turbato in IIQ aliisque eiusdem
familiae u. quae Preud'homme exposuit, Troisieme etude p. 67 not. 2.
sunt autem in Q uerba nec defuerunt p. 276,22 usque decimauit etiam
p. 279,8 transposita post ueodllatione p. 283,8, ita tamen ut quae post
uexiUatione sequuntur uerba ii oh recens hic desint; contra in JT uerba
quam exulantem p. 277,21 usque decimauit etiam suo loco mota iam
post hi ob recens (p. 283,8) leguntur. quo uitio non laborat R.
2) Cf. adn. 69,9 (consentit G) 120,20 214,27 233,31 286,16. infeli-
cius rem gessit Preud'homme (Troisi^me ^tude p. 44) laudando bu^ceas
(98,11) aliaque. 86,12 etsi consensu primitus scriptum fuisse concedo,
tamen concessu lectio archetypi fuit, ac mihi quidem litterae ces in
litura manu prima repositae uisae sunt. emendatricem manum in hoc
libro satis raro offendi.
3) Passim differt ab JJ, ex. gr. his locis: 7,17 10,8 12,6 12,7 12,9
18,1 24,11 27,22 127,12 136,24 237,10. accedit quod capita litteris
initialibus grandibus distincta habet, quae non item in R extant.
4) Cf. p. 6,8 29,30 32,3 46,12. de 318,12 u. Berl. Sitz.-Ber. 1901
p. 693, ubi adnotat Bentleius prorsus sic esse in altero codice Sionensi,
qui gemellus est huius, 349,10 haec excepi: conuertit nescio quid esse
magnum nu/ntians quod afferretur non differendum.
5) Cf. p. 12,17 30,21 38,18 (= N) 50,6 58,18 68,8 84,20 166,21
173,7 184,9 (= N) 242,29 319,24 347,16. propter talia coniectando
inuenta a uiro non indocto fortasse dignus liber qui totus excutiatur.
6) Latent etiam plures in biblio thecis.
7) Becker, Quaest. crit. p. Villi. Preud^homme, Premi^re etude
p. 307 sq., Troisi^me p. 57.71. cf. adn. 125,26.
8) Saec. XII ineunti tribuit Preud*homme.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXI
confecta est, abuiMie patet.'^) qua collatione satis, ut uidetur,
accurata diligenter examinata sine damno neglegi posse patuit
librum modo cum Q (IIQ) modo cum 11 (11 B), rarius cum R
facientem, in uniuersum autem optime cum T concinentem. *) se-
quuntur saec. XT1T scripti cod. Cantabrigiensis Kk 5,24^); Laur. 64,8
(Mediceus secundus Gronovii)*); Laur. s. Crucis plut. 20 sin.
cod. IIL^) accedunt pauci saeculi XIV, plurimi XV.
Restat ambiguae incertiorisque fidei liber (d\ quem in melio- 6
i-um numero habet Preud^homme, non tacens quidem eius uitia,
quae totum interpolatum comiptumque euincunt^), sed in maius
uirtutes quae creduntur extollens tanto opere, ut ad antiquissi-
mum exemplar referri eum uelit.'') est autem cod. Parisinus 5804
saec. XV (ineunte ut uidetur)®) scriptus, quem mirum in modum
cum Memmiano facere iam Rothius uidit neque tamen accuratius
examinandum putauit, id quod fecit Preud^homme. cui adsentien-
dum uidetur non posse codicem ex ipso M descriptum esse. at
fieri potest ut ex Memmiani iam altera manu emendati^) apo-
grapho manarit correcto ad aliud exemplum. mihi contaminatus
uisus est et ob id suspectae fidei. neque enim cum iis tantum
libris, quos meUores dicit Preud^homme (Jf6rX')^®), sed etiam
cum altera classe {T)^^) consentit. etsi non omnes, satis tamen
1) In fine 'Sidonii' uersus leguntur (ut in JI), sequiturque catmen
notissimum CIL lEE 8676 (Bilcheler, Carm. epigr. 427). coUatug est
cum ed. Schildii a. 1667.
2) Attuli lectiones ad 56,22 et 170,15. utilis erit ei qui in stemma
codicum T inquirere uolet.
3) Bentlei 'ms. episcopi Elienais' (Preud'homme , Premiere ^tude
p. 310 sqq.). contulit Shuckburgh. proxime accedit ad Q {H^Q)'
4) Correctus m. 2 ad exempl. X^ affinis JT.
6) Scriptus potius saec. XIV ineunte ex antiquisBimis est eorum
qui p. 334,15 uulgatam lectionem uanae (pro uariae) exhibent.
6) Troisieme ^tude p. 35 sq. interpolationum exempla habes ex.
gr. ad p. 26,23 28,8 32,18 68,18 72,1 133,5 199,9 346,13. cf. praeter alia
etiam 36,8 decimam. Nos (in M sic scriptum decima Nos).
7) 'n semble bien que D (id est d) eut pour anc§tre un excellent
manuscrit, ind^pendant de A (id est M) et meme plus ancien que lui'
(p. 37). scrupulum inicit uel numeri p. 13,td omissio cum lectione no-
mina {X).
8) Exeunti XIV tribuit Preud'homme. Fol. 18 'Incipit liber Sue-
ionii transquilli de gestis cesarum fdiciter . . . Annum agens seoctum deci-
mum* etc, explicit fol. 131. plures partes interierunt: 47,2 dies usque
50,19 crudissimo, 94,26 inuidiam usque 98,21 lactuculae (in d conti-
nuantur lauticiarum et hyrsum)^ 268,14 etiam pone usque 271,3 Liuiae,
— excerpta Cuiaciana inde fluxisse Preud'homme (Deuxi^me etude
p. 549) probare studuit.
9) Multa eorum, quae Jf* correxit uel adscripsit, exhibet; cf.
p. 2,23 7,25 8,2 11,12 11,24 18,2. item glossas in margine; silla mor-
tuus, cesar captus^ questorem appdlat cesarem al.
10) Saepius cum X solo.
11) Cf. p. 20,2 50,22 76,2 (m ait) 127,8 148,24 150,9 158,6 177,6
Digitized by
Google
XXn PRAEFATIO
multas lectiones attulisse milii uideor, ut indoles codicis perspi-
ciatur, poteruntque peti plura ex editione Bataua, in qua sane
eius uitia occultantur. de iis autem quae tamquam egregia et
in d solo exstantia praedicat uir doctus, paulo aliter sentio^)
neque ut credam adduci possum scriptas fuisse in archetypo
lectiones partim probandas^) partim reiciendas^); accedit quod
nonnulla in aliis quoque libris leguntur iisque antiquioribus*),
et nescio an ex ingenti recentiorum copia unus uel alter eadem
uel similia praebeat.
Denique ex iis libris, quibus priores usi sunt quique la-
tent^), unius saltem mentio mouenda est, Tomacensis cuiusdam
^peruetusti', qui alicuius momenti fuisse uidetur, si uera sunt
quae traduntur. narrat autem Glareanus in epistula adnotatio-
nibus Suetonianis praemissa (a. 1559)^) Erasmum RoterodamUm
nactum esse «xetoplar peruetustum ab Wilhelmo MoHtioio Anglo-
rum regulo ablatum e monast^rio diui Martini apud Neruios
(Tornacenses). ab Erasmo dono accepit Glareanus, qui lectiones
nonnullas protulit. noua eiiis coUatione usus esse uidetur Tor-
rentius. desiderabatur autem in illo Domitiani uita inde a
oap. 2. ipse attuli scripturas ex eo sumptas ad p. 54,8 134,10
136,2, quas frustra in meis quaesiui. ex aliis uarias lectiones
adscriptas fuisse patet''), neque reliquae paucae certius de eius
indole iudicium permittunt.®) si quando emerserit, habebimus,
ni fallor, testem saeculo XII non antiquiorem.
De reliquis codicibus quorum ingens est multitudo, nouiciis'
(ei om.) 177,26 196,32 232,12 244,16 354,7. cum GT ex. gr.: p. 113,10
138,2 326,6.
1) Berlin. phil. Wochenschr. 1905 p. 11.
2) Cf. p. 122,22 130,22 (?) 140,14 180,23 279,22 344,28.
3) 26,24 83,8 127,22 166,12 (apparere) 233,26. cf. etiam talia: 19,1
nancta, 60,6 exim. de comitis 41,26 u. p. XXXII.
4) 25,2 89,16 187,15 (lectio dubia) 256,15.
5) Bentleiani superstites sunt omnes (Preud'homme, Premiere etude
p. 299 sqq.). latet autem latebitque ^uetus codex', ex quo Fuluius Vr-
sinus excerpta laudat in notulis a. 1595 emissis. fide dignus uisus est
Bentleio, suspectus Burmanno aliisque, iureque Rothius (p. XXVI) ex-
cerpta illa plerumque commenticia dixit, ex Erasmi Stephani Torrentii
editionibus conficta.
6) Suet. ed. Ba^il. 1560. cf. Roth praef. p. XXV. Drummond,
Erasmus (Lond. 1873) p. 406.
7) 171,22 notatur lectio octingenta, quae est meliorum librorum,
*quamquam quidam spatio, quod uersibus interiacet, octoginta (sic TL)
desuper posuit'. 210,5 'in ueteri codice legitur ad margines perno-
tatum Futeo licuif (sic X). 20,7 Glareanus ^e uestigiis codicis sui'
legit quaterna: in equites uicena quaterna, aderat igitur glossema in
equites {T'F^.
8) 27,5 au/rum in gallia effutuisti (cf. adn.); 61,3 inalpinas (=
MGVLST)\ 122,2 numatio (JT habet numa munatio); 156,16 si om.
{MGT).
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXm
et a grammaticis correctis, quos communi nota g signaui, fusius ^
disputare in animo non est. nam quod Rothius de iis fecit
iudicium (p. XXIX ^auctoritatem habent nuUam'), quod nuper
quidam infringere temptauerunt^), id uerissimum esse perspeximus
magno exemplarium numero examinato et Preud'homme ^) et
ego.^) ^nusquam enim' — ut Rothii uerba repetam — ^ex
antiquitate uUam lectionem seruarunt quae non in Memmiano
aut in duorum generum uetfistioribus exemplis soripta extet.
fit tamen nonnumquam, ut feliciter coniectando uel in uno libro
nouicib uel in compluribus aliquod uitium sublatum sit, ideoque
ab eo qui singularum correctionum auctoritates persequitur pro
Sabellico aut Beroaldo appellandus sit codex Cortianus uel Basi-
liensis, id est ignotus quidam grammaticus saeculi XV, cuius
haud improbabile commeutum in hunc uel illum librum deu-enit/
cuius generis sunt quos nuper iu lucem protraxerunt nimiumque
celebrauerunt^), Paris. 5809 saec. XV exeuntis^) et Vatic: 1906
anno 1466 scriptus.*) addique possiint multi hic illic emenda-
tionum uestigia exhibentes, uelut Vaticani 1906"^) et 3336^),
quique apud priores saepius laudantur: Basileehsis F. I 12^),
Friburgensis 372*®), Lugdimensis Perizonianus fol. 4^^), Lipsiensis
Eep. I fol. 9 (Foucaultianus) ^^), Oxoniensis Lrncoln. 93 (Z Bentlei),
Vindobonensis 183 (Vind. I Oudendorpii).
Praeter integros codices excerpta quaedam ad nostram aeta-
tem peruenerunt, ex quibus uel propter antiquitatem non parui
existimanda sunt ea, quae dictata a Seruato Lupo (u. supra)
1) Chr. Modderman, LectioneB Suetonianae (Groningae 1892);
S.. N. VeldhuiB, Annotationes crit. ad Suetonium (Lugd. Bat. 1S§1\ aliique.
2) Premi^re ^tude p. 318 sqq.
3) Herm- 37 p. 590 sqq.
4) A. A. Howard, Harvard Studies XH (1901) p. 261 sqq. C. L. Smith
ibid. p. 54 sqq.
5) Vt recte docuit Preud*homme, Premi^re ^tude p. 327 sq.; liber
mirum in modum repraesentat Beroaldi Sabellici aliorumque lectiones.
6) Preud^hoiome p. 319 sqq. non pauca communia habet ille cum
uetustioribus duobus gemellis Vatic. 1860 et 7310 saec. XTV in.
7) Liber lohannis Tortellii Arretini, cui transcripsit lohannes
Alemannus.
8) Ahno 1460 per Lianorum Bononiensem scriptus ; cf. P. de Nolhac,
La biblioth^que de Fulvio Orsini p. 170.
9) Iniuria ei tribuuntur lectiones 238,4 toti et 309,16 cui {qui est
etiam in Vindob. I). examinauit mea causa E. Bethe.
10) Roth praef. p. XXXI. excerpta debeo 0. Hense Priburgensi.
11) In Italia scriptus. Catal. bibl. Lugd. Bat. (1716) p. 493. de
locis nonnullis certiorem me fecit P. C. Molhuysen Leidensis. editioni
Venetae hunc et Harlemensem similes ait Preud*homme, Troisieme
^tude p. 76.
12) Romae scriptus a. 1444. ^coUectio' uariae lectionis ad mar-
ginem ed. P. Scriverii a. 1596 adnotatae extat apud Baumgarten-Cru-
sium I p. XXTTT sqq.
Digitized by
Google
XXIV PRAEFATIO
JZ^Heiricus Autessiodurensis excepit (J?) obtulitque inter annos 871
et 876 Hildeboldo episcopo Suessionensi. -^) conscripta igitur sunt
eodem fere tempore, quo librarius Turonensis munere suo functus
est. edidi et adnotaui Herm. 36 p. 343 sqq. ad fidem codicijs^
Parisini 8118 saec. XI ^) adhibitis aliis, recentioribus^). iam in
his excerptis, quae in rem suam conuertit lohannes Saresberiensi^
usus deteriore exemplo^), emendatricem manum animaduertimus;.
caue enim credideris quae bene in iis legantur uel speciem boni-
tatis prae se ferant petita esse ex ipso Lupi exemplari.^)
JVamplior epitome (N) debetur alteri Parisino libro 17903 (olim
Notre-Dame 188) saec. XIII binis laterculis scripto*), cuius auc-
tor, ut abunde ex adnotatione critica patebit, exemplo classis X,.
at iam contaminato, usus est; saepius enim cum deteriori-
bus eius familiae (F08T) concordat, ut fructus inde percipia-
tur fere nullus. nam quae correctiora babet, eadem in aliis
extant*^. memoratu tamen digna uidetur lectio p. 299,15, in
quam postea Bentleius coniectando incidit.^) contuli a. 1900. —
His iam peractis ad archetypum, qualem supra (p. VIII)
indicaui, redeo. quem litteratura, quam capitalem rusticam uulgo
uocant, nulla praeterquam eapitum distinctione ^) scriptum fuisse
1) Traube, Boma nobilis p. 370 sq.
2) Extabant olim in uetustiore Paris. 18296 (saec. X) inter alia.
Heirici collectanea; cf Traube, Rhein. Mna. i/t ^1892) p. 659 sq.
3) Etiam plures supersunt quam dieit Preud'homme, Troisi^me
^tude p. 39, nullus tamen qui cum Parisino possit comparari.
4) In libro qui inscribitur Tolicraticus' (a. 1161); Roth praef.
p. XXXIIT sq., c£ Herm. 36 p. 346.
5) Cf. adn. 59,16 98,4 182,20 193,4 267,9. ex Orosio sumpta est
lectio 249,13.
6) Fol. 146 ^Suetonius in primo libro de XII cesaribus. Verba.
iulii ceearifi laudantis amiitam suam pso rostris' (lul. cap. 6) , et sic
deinceps usque 'libro XH de domiciano'. desinunt excerpta fol. 157
in uoce decemeret Dom. 23 p. 363,17. orta est epitome, qua usum esse
Vincentium BellouaceDsem in Speculo historiali Rothius (p. XXXIV)
probauit, ante a. 12S4.
7) Cf adn. 38,18 70,12 86,24 89,16 106,20 184,9 218,16 331,12.
8) 347,22 cum N edidi aboUtoque dubitans.
9) Male in oratione distinctorum, quae aliquotiens mendis ansam
dederunt leuioribus, exempla adnotaui ad p. 24,24 61,14 81,12 121,22
163,20 160,16 170,19 186,8 189,7 204,3 238,6 (adde sortes §de ptoru 6r);.
quibus addi possunt multa alia, ex. gr.: p, 13,12 cedere M^ 18,6 suc-
cessore inominatus M {sticcesaor rei nominatus V, successor innopunatus
L^), 26,18 praeter eo M, 32,22 adde dicqtionem M^ 36,8 deeima Nos Jf,
46,6 adsimulem M^, 102,17 quod amoris MG, 146,20 officia ut MX\
164,18 cmuictu egistanum MQ^, 197,26 lamianosa^ {-os G) portatum MG,
223,9 a>edes aliis MQ, 228,17 tyrrheni conlihri et carchedonia condiehus M^
242,7 alexandriae uocauit MX, 301,1 raptae {'t§, -te) MX, 862,11 esset
ale ase M {esse tale $). ex G: 101,12 diuos patiebatu^, 160,6 extra tum^
160,6 deficienUa nullum, al.; ex V: 34,9 armi sonarety 74,16 labens
ignibus etc.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXT
uel litterae quaedam permutatae aliaque deelarant, quae infra.
inter mendorum genera et inter orthographica enumeraui, tum
ipsius scripturae uestigia maxime in M residua. ac primum qui-
dem singularum uitarum (praeter Othonis Vespasiani Titi Do-
mitiani) principia in M aliisque grandibus litteris plerumque
rubricatis conspicua facta sunt, partim capitalibus rarius uncia"
libus^). capitaHbus scripta simt in M\ Aug. 1 (fol. 18) GhMem
usque olim (item Y litteris minus puris et fere (r, de quo u.
tab. III); Tib. 1 (fol. 33) Patrida usque plebe (in G tantum Fa-
tricia gens Clatidia); Cal. 1 (fol. 57) Germa/nicm usque Drusi
(in G usque et, in Y tantum Germanicus, C); Cl. 1 (fol. 71)
Pa^em usque Drvsum?) (item G)] Ner. 1 (fol. 83) Ex gente
usque Aeneharhorum (duorum uersuum spatium, in G Ex g^e
usque fami)*^ Vit. 1 (fol. 106) ViteUiorum usque alii (in G prima
tantum uox). accedunt in G: Otho 1 Maiores Othonis, Vesp. 1
Behellione, Tit. 1 Tiius usque ddi, Dom. 1 Bomitianus usque
pa:tre con. contra uncialibus incipiunt in M: lul. 1 (fol. l)
Annum usque amisit (in V usque decimum, in G sic: 6AIVS
IVLIVS CeSAR ANN9 rubr.); Galba 1 (fol. 97') Progenies Caesa-
rum in Nefone defecit (ultima uox capitalibus, in G duo tantum
prima uocabula). item subscriptiones, quae in calce singularum
uitarum leguntur, artificiosius, ut mos est, pictae sunt, et quidem
duplici scripturae genere dum taxat in M una quaeque, pars-
prior capitalibus liitt/is, posterior (inde a uoce INCIPIT, in
ultima uita inde a DO0f)ITIAN) uncialibus. ^) denique in ipsa
oratione principalis scripturae satis multa manserunt in M^ rariua
integra uocabula, saepius litterae singulares.*) iis autem quae
in commentario critico laudata^) et quae infra, ubi de notis
agitur, allata simt, haec fere ex M potissimum addenda uiden-
tur. 30,22 D-PRO*A-ET, 95,23 Scribit ad fUiam (item P et
litt. rubr. 5, u. adn.), 116,11 Tesiamentnm usque A^iks (in G
tantum NON-APRlC), 131,28 VALE, 203,3 Rursus alteris liUe-
1) Rem tetigit Preud*homme, Troisi^me ^tude p. 88, concludena
inde parum ueri similia de duplici archetypo. cf Rev. crit. 1904
nr. 46 p. 380.
2) Versus qui sequitur {olim — augmto) scripturam prodit Turo-
nensem semiunciakm; u. Chatelaia., Paleogr. dAs classiqieies latins K
tab. CLXXXm 2 et L. Traube, Neues Archiv XXVII p. 267. cf. su-
pra p. X.
3) Exemplum luculentum habes in tab. U; de 6r u. tab. lU. in
ceteris quoque codicibus subscriptiones grandibus litteris at rusticiori-
bus exaratae sunt. ad M proxime accedit F, sed in illo solo librarius
constantem diligentiam praestitit. ipse in adn. crit. minusculis usus sum.
4) Quibus non adnumero litterae N formam lapidarem, quam de
more crebrius sCriba Turonensis adhibuit (etiam ligatas r5", cf. p. 31,1
N0^|numqu5).
6) 42,12 106,4 208,9 307,26 348,10.
Digitized by
Google
XXVI PRAEFATIO
ris (item GLP, om. T, u. tab. I), 203,10 Item iertiis liUeris
(item XP, u. adn. et tab. I), 226,11 €T (ET in G^/?, quod inter
graeca resedit ut N^M 203,9); 51,22 AM- (item 55,6 Jfd,
57,12 Jf*£, 68,28 Jf qui antea 68,26 habet ^-L-), 53,11 -M.Q.
M (item iJ, in Jf ante Q- aliquid erasum, ^q; IIQP^y anto-
nioque LP^), 136,8 ^^quae^ 313,14 seRapidis. accedit disti-
€hon (10,1. 2) in VL grandibus litteris scriptum, acceduntque
plura etiam huius modi in G, quae uereor ne librarii arbitrio
magis debeantur quam exemplari unde transscripta sunt: sic
tituli^) 20,4 41,27 46,2 296,10; sic disticha 287,1.2 et 354,3.4;
sic dicta uaria 84,3 84,25.26 197,19 267,18 (haec est fides)
329,17; denique principium capitis uitae Galbae quarti 273,15
SERGIVS 6ALBA et ultima uox Domitiani 354,8 PRINCIPVOO.
Numeros in archetjpo perscriptos fuisse plerosque e uarietate
codicum apparet, quamuis ubique fere, ut adsolet, in parte libro-
rum (praesertim GR) notae compareant. quam uarietatem plene
afferre propter ingentem copiam nolui^, cum etiam his in rebus
M dux sit fidelissimus, ne aduersus consensum quidem reliquo-
rum (ut 197,24.25) deserendus. ipsum autem Suetonium etiam
notis usum esse cum per se intellegatur, tum luculento exemplo
confirmatur p. 13,2, ubi numeri nota scribis mediae aetatis insolita
in Jf erasa, in V bene exarata, ne in nouissima quidem editione
recte expressa est.^) longe rarius pro notis, quas permultis locis
in Sl extitisse certum est, perscripta nomina inueniuntur, ut
171,31 triginta S (213,19 Q\ 197,4 nono P, 213,5 quattuor PQ,
332,22 uigvnti QS (335,8 UQS), quibus addo singularem L{uci)
praenominis solutionem quinquaginta p. 3,20 in PO (corr. m. 2).
De aliis nominibus, quae per notas scribi solent, haec adno-
tabo. retinui fere quales in M notae extant, quocum faciunt plerum-
que reliqui; raro perspicuitatis causa solui, interdum paululum
1) Ego quoque ad normam epigraphicam plerosque dandos putaui,
aeque ut inscriptiones latinam 165^6 graecamque 307,6. de graecarum
litterarum formis consule tab. I; similes autem fere extant in omnibus
libris, solentque confundi I et Y, € et H, € et C, O et W, H et n^
H et Y, H et H, H et Tl, et T, retT,,l et 61, € et Al, A et A.
potiora adnotata sunt, omisi talia: 16,28 XPCTlPANMAOC Jf, 174,24
CKTCO et BACIACHC MLS, 269,2 N€PON MLS, 267,14 OIAT^ MGLS.
2) Cf adn. 20,2 46,1 66,20 116,1^ 167,10 197,19 208,22 (im notaui
ex LPRT) 229,24 i34,6 260,21 {centum LX. L, C. LX. T) 274,26 276,26
279,3 809,2 321,12. alia u. infra p. XXXVI sq. e G notaui praeterea
XVuiros, tribus et XX, C. et XX (item Hi?), duodeXXX.
3) De numeris pauca quaedam praelibauit Preud*homme, M^lan^es
Paul Fredericq (Bruxelles 1904) p. 48 sq. nihil in talibns probant
formae uolgares quindecem (sic 21,21 M, XV. GT)^ septemdecem (u. adn.
846,5); eandem scripturam offendi in parte deteriorum: 66,16 {septem-
decem ST, VII dt X G, septem et decem P), 78,16 {XVII G), 236,27.
maioris sane ponderis numerus est corruptus 22,16.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXVn
mutaui. constantem autem in talibus usum frustra quaesiueris,
neque ipsum auctorem sibi constitisse probari poterit.
Praenomina: Aulm: perscriptum praeter 295,6 et 296,12 ubi u.
adn. Bedmus: nota 54,11.18 (42,2 decio M^TIR, item 43,12 et 44,28
nR), Gaius: u. adn. 36,16 49,4 89,11 162,1 165,9. compendium c
50,22 in M, g pro c saepius in TLR. Gnaeus: cn. saepiusque c-n-
in Jf, gn. et gn. in G (49,6 c. neus Jf, CNeus LS). Lucius: u. 41,8
89,11 296,6.16; cf. 3,20 lucio M^GS*, lucii P^O^ (corr. pro quinquaginta),
340,8 luc G. Marcus: u. 9,7 10,10 60,9 122,21 {amgallio M).. cf 63,10
ubi MQ- MR (in M ante q- aliquid erasum). Publius: u. 4,28 10,14
296,6.10. Quintus: u. 294,5 296,6 307,22. cf 20,21 q- M {quintus S),
109,21 Q- R {Qu§ G, Quintus PT, om. VS), 136,8 quae ML, ^; G.
Seruius: u. 273,16. SeiCtus: u. 81,12 et 122,19. Tiberius: u. 119,13
120,20 186,15. Titus: plerumque perscriptum, ut 306,6 etiam in G; cf.
adn. 68,10.
alia: Kalendae: u. p. LIV. Idus: id et idMG^ saepius perscrip-
tum. Nonae: 116,11 non MG {non et nonas reh). lanuarius: ian. uel
ian. (lAN.) Jf cum plerisque; 86,14 ianr, MQ^ t&io perscriptum. Fe-
bruarius: 197,4 febr. M (feS L). Martius: 196,16 mar • Jf 6rP (war. et
martii rel.; restitui Mart., uttraditur 320,2). cf. adn. 66,21. Aprilis: u.
116,11 160,1 {ap. ML^ ap. FJB, ap. S). Maius^ lunius^ lulim: mai.^ iun^
iui plerique. Augustu^: 201,2 avq - MGn {aug. fere rel.). S^ptember:
116,13 septem^. MPS {sept GVLnR, septembris QT)\ 166,11 et 296,13
sept Jf cum plerisque, 332,21 septb MTLL {sepi rel.). October:. octdb.^ oc^.^
oct. M. Nouember: 334,1 nousl^ M {noy-G). Decemher: 122,2 decM
{dec GLIIR, plenius rel.), 307,22 decb MLP {dec QR, plenius rel).
cormdibus: dedi conss.^ cons.^ coss. {conss^ cons., cds^ coss ikf), perscriptum
fere semper in G^. imperator: u. adn. 273,15. praetor: u. adn. 4,11.
tribunus plebis: trpl- et saepius trpl- M aliique (11,19 tribuno
plebis G et ss. M*). eques Romanus: 139,1 e-q-r- fere omnes^EQR- JB,
equiti Romano Q). cf. adn. 143,3 et 216,25 {equiter. M). populus Ro-
manus: p-r- satis frequens (cf. adn. 108,10 et 13^,22); 218,20 pop. R-
'MLT; 62^1 populique rom. MVLS {romani GPII^ roma R^ rom§ Q)y
item rom 308,17 MLH (r. uel romanam rel.). res publica: rp- ali-
quotiens in Gn {cf. adn. 74,6 109,24 354,7), nusquam in Jf , ex quo no-
taui 131,22 rei-p- (88,1 rep- F, r€p- L) et passim p- (rarius p).
patres cmscripti: pc- 87,9 (perscr. S) 136,11 166,14 (praeterea in G
156,20 et 344,16). senatus constUtum: sc- 90,26 et 121,29, plenius
multis locis. filius, -a: f- 63,22 MV {f. LS, perscr. rel.), 168,7 M {f.
LPSR, filiam rel.).
Reliqua scripturae compendia tralaticia sunt, rariora in Jf,
crebriora in (r ceterisque.^) passim in M leguntur b: = bus^
q: = que (q: « quae\ quae fontem sapiunt primarium. deinde, ut
breuiter componam potiora: p per, p pre, ^ pro (rarum)^), c con
1) De Jf et 6r cf. tabulas adnexas.
2) Haec tria passim permutata : uitium archetypi 14,18; singulorum
librorum: 30,3 30,19 46,7 72,3 73,12 93,18 116,26 144,3 144,11 164,30 {per-
festos et ss. i^ R) 268,5 289,24 321,12 337,16; cf. 9,24 et ex M correcta
in hunc modum: 82,8 proj^sequendosque (112,21 ^isecuturus G), 112,25
^ter (i. j,ter in pter corr. m. 2), 210,1 ^^f^posuissent (i. ^p corr. ex ^t*
m. 2), 273,19 prenomine corr. m. 1 ex pron-.
Digitized by
Google
XXVm PRAEFATIO
(cpulil, cdito), m men ((igin^ tam^ iumti$\ r runt (/wef, meminef),.
i ter (uiq:^ trore, pt^ etiam pat), u uit (t^ptau)^ x xit {fink\
(f dit (ded, vntend)^ C tur {vn^haf^^ talia non minns rara quam
tem,p' nanct* ei'); n (n) non, e est, ee esse (e^^, eew^, ee.do\ s sunt;
au^ autem, qd quod^), q (rarum), qih et qnm quoniam, oma et
omia omnia, oms omnes.*) singxdaria, si recte uidi, haec: dr di-
citur, disdptos^ no^b nobis, scd^o secundo, tepr tempore, tdnib;
in omnibus^), insolentiusque, cum alibi nro nra de more scriptum
sit, nrt pro noster 345,22.*)
De capitum distinctione, quam supra tetigi, Rothio (praef.
p. Xn) adsentiendum fiiit, qui etsi ordinem numerandique morem
a scribis saeculi XV inductum^) et ab Erasmo in editione Basi*
leensi sanctum quamuis non raro incommodiorem mutare noluit,
tamen capitum diuisionem qualis in Memmiano perbene instituta
deprehenditur, lectori uersiculorum initiis reductis indicandam
censuit, paucis tantummodo aliter administratis qtiae necessaxio
refingenda erant.*) reliqui codices partim cum M consentiunt^)^
partim discrepant; certe hac quoque in re libri archetypi ueris-
sima imago Memmianus putandus est.
De nostrae editionis ratione haec fere adicienda uidentur.
breuitati ut consulerem permultas codicum lectiones suppressi
multasque uirorum doctorum coniecturas, iis maxime locis, qui
1) quid et quod confasa: 85,24 96,8 S31,12. minora non comme-
moraui.
2) 260,10 oms falso pro omnis.
3) Hoc lul. 18 p. 6,22; notandum autem est uitae Diui luli capita 11.
12. 13 in litura scripta esse compressius propter spatii angustias litteris*
que paulo tenuioribus.
4) Vide quae L. Traube, Perrona Scotorum p. 624, de hac nota
docuit.
6) Sine capitum numeris uulgata distisctio adiectis argumen-
torum titulis iam extat in editione Veneta prima a. 1471 et in anonyma.
6) Vbique fere talia a Rothio reficta recepi. adieci de meo para-
graphorum nmneros, sed parcius agendum duxi quam fecerunt priorDm
nonnulli, uelut S. Pitiscus in ed. a. 1690.
7) Principia nominum initialium passim omissa sunt in GVy
relicto fere spatio litterae artificiosius pingendae , quod postea neg-
lectum est. uide quae de G monui Herm. 37 p. 594. falsa distinc-
tione in G ex. gr. orta sunt 94,10 fhronosnxit, 110,5 Taliter (Trubr.),
151,13 mala. sper, 166,6 uerum (a Puerum nouum caput incipit M)y
174,8 maluissentpera ^ 175,22 iecitgripp§^ 235,17 premehatur eductus\
falso 201,22 Pater [P rubr.) exaratum in (Sr (corr. 6r*, Ater g), in eodem
263,19 Ferrebatur, 312,9 V§siaci. ex V notaui 82,10 equ^s 5)ro Et quo\
97,15 Esto (pro Festos), 130,1 ximo (pro Proximo). rarius hoc uitio
foedantur reliqui, ut 165,11 et 151,15 (hic etiam M continuans potest-
ones\ — capitum argumenta in M appicta (manu antiqua) non in-
ueni nisi ad Cal. 50 (fol. 68) forma gaii et ad Cl. 30 (fol. 70 litteris
uncialibus) (^d^e forma claudii.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXTX
in commentario accuratius tractandi erunt. recepi e Memmiano
lectiones quam plunmas, quibus si addideris in hac praefatione
•commemoratas integrum fere codicem expressum habebis; e reli-
^uis selectas, et ita quidem ut notarem lacunas notabiliores, id
est unum uel plura uocabula omissa, omnes ex ^ et F itemque
ex classibus X et T, neque minus traiectionimi qui inueniuntur
errores, cum talia maxime idonea sint ad constituendum librorom
jstemma adscribendosque certae classi codices nouos si qui forte
inuestigauerit. contra neglexi fere litteras singulares syllabasque
passim, ut adsolet, currente stilo praetermissas uel additas. sed
talium quoque specimen — quod ad M attinet plenissimum —
dandum putaui, ne quid desideretur quod conferre possit ad per-
spiciendam inlustrandamque meliorum librorum indolem, in ortho-
graphicis Menmiianum, ut par est, ubi fieri potuit uel ubi utile
uisum est, secutus sum. non pauca reuoeaui, quae priores spre-
uerunt, at non raro in deterioribus libris adquiescendum fnit aut
•omnino ab archetypi lectione recedendum. horum quoque con-
spectum infra inuenies. de expilatoribus Suetoni qui dicuntur
locus hic non est ut copiosius disseram. qui cum omnibus libris
superstitibus multo sint uetustioreSj neglegendi minime fuerunt. ret-
tuli igitur inter testitnonia locos scriptorum uarionim, quos ex
iSuetoniano puteo hausisse uel certum uel probabile est^); Poly-
aenum dico, ut potiores enumerem, Eutropium, Aurelium Victo-
rem (cum epitome quae eius nomine fertur), Ausonium, Orosium.
parcior fui in laudandis scriptoribus historiae Augustae, quos
imitatores potius dixeris.*) de his aliisque, uelut de fontibus
^Suetoni, de ratione, quae inter eum et Tacitimi intercedat, plus
semel in commentario sermo inferetur. attuli tamen iam in hoc
uolumine quae necessaria uel impraesentiarum utilia uisa sunt.
Conspectu mendorum, quem subiunxi, cautius ut utantur
lectores uix est cur moneam. uarii enim generis sunt corruptelae,
neque paucas, quae aliis ex litteris perperam lectis enatae uide-
buntur, alii ex prommtiatione uulgari explicare malent, alii com-
rmunes tritosque errores scribarum neglegentia ortos existimabunt.
quai-e consulto legitima consonantium digestione, quam suo iure
artis grammaticae patroni postulabxmt, abstinui. in palaeographi-
cis quae errata sunt, partim, ut iam significaui, ex litteratura
capitali explicantur^), partim uero ex minuscula neque raro tali.
1) Roth praef. p. XVI sq. XXXIV; de Dione illi minime adsentior.
de Einhardo u. supra p. VIII.
2) Cf. interim WOlfflin, Sitz.-Ber. der k. bayer. Akad. 1891 p. 466 sqq.
E. Klebs, Rhein. Mus. 47 (1902) p. 26 sqq. H. Peter, Die script. hist.
Aug. p. 102 sqq.
8) V. infra permutatas b:8, c:g, f:i, i:l b1. cf. errores fabriles,
-quoB e titulis coUegit EngelbertuB Schneider, Dial. Ital. ex. sel. p. 128 sqq.
Digitized by
Google
XXX PRAEFATIO
ut uidetur, quali Fuldenses librarii usque ad medium fere saecu*
lum nonum usi suni^)
Mendorum genera:
Transmutationes uocmn, syllabamm, litteramm:
eum signis corrigendi (ubique fere m. 1): 61,5 seubos M (ita
corrigas uelim in adn. crit.) 75,18 ofaw quo M 174,6 dutem eos M 247,20
extatq. habuit M^ et sic saepius B (ex. gr. 184,19 se plucitam uocasset,
313,18 constabat se, ubi se falso additum est), rarius in reliquis (227,30
// // c a b
uolumen adhuc iS); in G tali modo: 263,11 odio omnium in se, 278,$
h a
tanta re (u. adn.). alia non correcta: uitia archetypi: 46,27 ^wo conse-
cratos (j^ioprimos consecratos)Sl (similiter mutatae terminationes : 207,2 M^
237,27 B, 288,1 Jf, 288,16 Jf, 320,2 M; alia quae non adnotaui: 29,25
ineptu gratis Q, 98,17 senes sex tantos G, 207,7 annuo nataJis UB; cf. etiam
adn. 84,10 127,29 182,20 348,8); 84,20 grandiiam ornatu (pro grandior iam
natu)Sl (cf. 165,4 G)\ 239,2 tamnullo quam (pro tamquam nullo) Sl (cf. si-
milia 106,21 127,5 192,9 172,13 207,31 227,30 310,13 354,7); 55,7 patribus
(yio partibus) Sl {cf. 59,10) 77,10 cesserat (pro cessartt) Sl (cf. 13,2 rediget yio
redegit M^ et adn. 340,3) 89,17 uicinio (pro uinicio) Sl (cf. 256,2 uiciniana
n^Q) 91,10 saluidenium Sl] adde coniecturam Reinesii 168,19. huiu&
generis quae in M aliisque extant, plurima adnotaui: 3,5 60,6 103,4
106,1 110,16 {uers in J[f m. 1 in rasura; item 344,22 in uoce releuando»
litteras leu in litura reposuit Jf, ut fuerit ^ximxim reuelandos; sic 10,7
rettelauit Q\ 225,13 obseruari S) 126,2 (cf 102,21 V et 227,14 adiu-
torio G) 128,18 (contrarium 243,19 et 312,24) 131,26 183,15.21 188,17
189,8 189,27 -235,31 (cf. 239,1 290,23 336,10) 242,13 266,23 292,18 295,15
(contra 61,11 eadem pro aede F, 112,10 eadem pro aedem G) 328,6 (cf.
152,23 327,20 susceptissimum G 120,8 expecto G) 351,1 (sim. 178,12
marconem LPS^ 278,26 marco G). quibus omissa ex M hic adnecto
(de h transmutata u. p. XXXVIII): 17,7 pristino corr. m. 2 in pistrino (item
50,16.19, contra pistrina pro pristina 320,2)^ 19,13 clauinus corr. m. 2
in caluimis (231,1 clauinorum G) 46,1 numicidi (cf. 117,7 G) 153,20
transgulari (ita fere semper in 5, cf. 161,5)') 218,11 orchresta. cf. etiam
Betriacum, flagro, strena.*)
Syllabae (uoculae) omissae uel falso additae, haplographiae-
uel dittographiae quae dicuntur uitia nec non aliter accipienda ^) :
omissae: in archetypo: 12,13 occasione <^ne> (cf. '292,18) 58,18-
repetita (^ltayiia 164,19 iusti<^tiy 193,12 propere ^reyuersus 256,5
laudauit <^et} (cf. 75,14 et 114,15) 269,26 siquidem (^imyagunculam
1) V. permutatas n:r, p:r, r:s. L. Traube, Die ftberlieferung des
Amm. Marcellinus, Melanges Boissier (1903) p. 443 sqq. cf. Gardthausen
ed. Amm. Marc. p. XHsqq.
2) Cf. CIL VI 33899 (Audollent, Defixionum tabellae nr. 140) pristf-
narium.
3) Cf. Schuchardt, Vokalismus III p. 12.
4) Scil. infra in indice litterarum prdine disposito, ad quem
passim delegaui.
5) Cf. que et quoque permutatas: que pro quoqu£: 150,10 191,2.3-
(143,12 siluisque X); quoque pro que: 135,6 173,7 192,25 271,7 310,12:
(149,13 uaria quqque V). adde coniecturas 203,19 310,13 336,15.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXXr
322,8 cdlciasset ^et} (cf. 16,22 et 21,29; praeterea 37,14 133,5 144,4
233,29; etiam 200,26) 345,14 edicere ^re)uocatam. in M aliisque: 7,27
<m> integrum M^Q^ (cf. 12,19 40,21 297,14, etiam 15,7 in aes ^inycisa
M^; aliter 192,16 et 813,18) 12,9 addi<^diyt MGV (cf. 182,10 et 348,13)
50,26 consti<^tuytuvi M^ (cf. 276,6) SO, 10 coer^ciytionem {cohert- Ql}
M^QT{226,H coerci(t%yonem M^WQ, cf. 62,1 ami^ciytiam M 317,3 impu-
di<^ciytiae M 317,12 inimici^tiyarumque MT 347,11 solliti<^ciyor M^)
177,17 dbduxisse (^seycum MGX 179,10 cOmpar<^aryentur M (197,8 prae-
pa<^rayrentur M\ cf. 134,6) 313,26 oculos \siy inspuisset M^. aliter
errata in Sl: 61,2i cubicu<^Uy Lares 131,1 es^seyt 122,11 ite(ruym 162,1
remedi<^oryum (cf. adn. 20,29 et 330,17; at 301,6 phoenicopterum retinui^
cf. Lampr. Heliog. 20,6)*) 160,2 nigr^inyo 283,7 germanici<^anym'um
(cf. 289,15), in pluribua (cum M): 63,22 appellaQayt MGVLP^Qd
(45,20 caelebra(haynt M^) 108,24 terra<ruym 125,25 ui<^siytare 137,15
se ^reyferrent 165,6 exosciUabat^ury (cf. 242,4) 200,14 germani^ciy
(cf. 169,4 germani<[ciy M^) 235,20 oo<^noyniensibus 248,11 sti<^piytem
252,27 in (^seycessu 263,11 repe(teyntique (cf. 347,7) 268,1 du^cu^m
292,10 c{a)el<^eryiter 316,4 in^ter) se\ cf, 239,14 al. in M solo: correcta
m. 1 uel m. 2: 8,2 cog(noyuisse 23,2 dimi^diya 24,11 obtrec<^taytorum
41,16 ^asysertores 109,6 omni(^noy 119,10 com<^meymorem (item Qs)
125,4 cems<se> 154,10 cognitio(niy 195,16 agita^toyri 262,29 respon-
(denyte 274,3 uiri(liy 292,19 (isyidis 312,7 sollici(taytus 314,18-
dis(ciyplinam 322,11 sc*s<c*>tons 347,12 phen(gitey (m. 1); cf. adn. 2,^
49,1 61,14 82,22 110,2 139,2 201,11 312,12. noncorrecta: 79,22 /Mn^ye-
<rc>n*wr 111,10 au(guyrium (item ^) 130,3 sen(ienytid (239,11 s€w<*en>-
tias) 240,16 U(tiygatores (186,23 Ugatorum et 322,7 UgatoriT) 256,6
fla(^giytiis 339,12 s(taytuam. cf. adn. 146,28 165,5 197,10 209,13 226,15
245,6.27 247,7 250,5 265,18 281,18 283,23 299,11 301,4 (336,9 dic^tiy-
tante B'L^PT) 347,20 al.
additae: 92,1 contuUsset [et] Sl (eiusdem generis adnotata ad
34,12 108,16 126,23 198,1 223,4 224,17 276,21 302,10; adde 129,8 in-
staret [et] Jf^, fort. etiam 133,16 Sl). alia dittographiae uitia passim
enotaui (potiora quaedam 60,5 64,2 171,14 213,6 221,11 326,9), alia
praeterii, ut haec in J[f extantia *) ; 38,18 ignorquerat ignorauerat {igno-
rau£rat etiam PO^) 69,8 diuidi iuU 71,10 ad tris qd 82,5 miUtitiae
99.24 uolelebat 117,6 compleocussus ltI0,2 sequereretur 136,9 rogo siquid rogo
siquit (prius deletum) 201,4 gergermanici 215,24 concunererunt 227,16
exorttcs exoHus 284,7 capere (del., incipit noua pagina) capere 287,8
supersuperstiiem 296,22 locum locum^ quibus addi potest 63,19 disci-
[t{]nctosque. aliter explicanda interposita haec in Sl: 8,13 or[dt]na-
rentur (cf. 28,31 ordinatior Bq, 39,20 ordinamenta WQ^ 65,10 ordi-
nandum B) 12,17 prospere [de]cedentibus 36,26 deuersorio lo[co] qu^od
48,10 seru^l%]o 89,16 diu[tu]rnos 114,16 mi[ni]mum (cf. 97,10) 212,26
ea{eo]cogitauit. adde 221,6 in[d{]gentibus 249,6 tirid[it]atem 249,18
aU[en]a, aliaque plura partim in commentario critico laudata partim
neglecta, ex quibus quae ad M pertinent hic adnotaui: 8,8 con^^^^tione
M (cf. 44,17 contentione F, item 288,22 WQ) 17,16 repe[te]nte M^Q
27.25 uirorum M (sequ. mox uirorum) 32,22 adde dicqtionem M (212,17
dedicationem M^Q^P) 56,13 praedicanti M 174,14 contedere M (cf. 193,5).
1) De nummum, deum (saepius trad. deorum) sim. u. Thimm, De
usu atque eioc. Suetonii p. lOsqq.; de sestertium adn. 20,24.
2) 11,19 antistitio X' f44,6 antistitius V). interpolatori potius
debentur quae in T leguntur 123,8 et 214,23. de G pauca protuli
Herm. 37 p. 595.
Digitized by
Google
Xrai PRAEFATIO
Geminatio uocalium et consonantium male uel omissa uel
■admissa: uocalium:
De formis gen. sing., nom. dat. abl. plur. contractis (-i pro
-ii, -is pro -iis) haec fere monenda uidentur.^) pleniorem no-
minum propriorum in -ii formam cum admodum raro testetur
•codicum consensus, retinendam non censui. restitui igitur, ut
sexcenties suadet Jf, 26,17 Sulpid, 122,6 Antoni^ et sic fere
duodecies. contra retinui 244,6 louis Cassii, 316,23 Flauii
^eneris aliaque (u. adn. 87,23 174,29 283,22 330,8). eundem in
modum traduntur Anti (165,21 a/nti MGr^ antii TT, accii X^P/S;
<5f. 234,5), CapitoU (ex. gr. 110,12 capitoli M^V, -ii rel.) et Capi-
tolii^ PalaU (ex. gr. 50,24 palati MV, -ii rel.) et Palatii. appella-
tiuorumferehaec: aerari (73,19 aerari MVQLP^^ cf. 71,2; at 319,8
'ii £1) henefici (216,20 MB, at 318,1 -m ii) himni (280,19
hienm* TI^ -ii PT) collegi (u. 70,23) conloqui (153,13 conJoqui
usus M, conloqui iussus V, colloquii GXT) fili (ex. gr. 92,23
MG-V) imperi (132,18 M^ solus) iustiti (164,19) nummulari (50,18
MV) offid (146,20 officia ut MX\ offidi aut GT) ordinari (209,17
M solus, sequitur iuris) praetori (207,24 MLPS cf. adn., 278,25
MLP, 327,18 u. adn.) proscaeni (237,14 et 246,22 -ii T) trienni
(72,9 MVLP 145,12 Jf FX^); at longe saepius formae in -ii le-
guntur (l 1 5,3 coniikgi Roth contra codd.), quas enumerare longum
^st. idem ualet de nom. plur. (lecticari, retiari, cf. 132,15) «t
dat. abl. plur. (ex. gr. 29,7 39,19 70,8 71,9 268,8).^) in his
•quoque lectores sciant contractas formas nusquam fere stabiliri
librorum consensu (sic 259,11 naupli ii), sed pro fundamento
•esse M^ cui saepius accedunt FX, rarius GPS^)^ rarissime unus
uel alter classis jP.^) neque uero pensi habui quae ut huc per-
tinentia ex solis recentioribus laudantur, ut 41,26 cofnitis ex d
{m quo male praecedit proximi) et 74,25 comitis ex Dunelmensi^)
<cf. adn. 42,6 56,21 264,6).
i^' pro ii: 46,11 ali 3P.
ii pro i: 32,4 quiin (278,19 quim M^) 104,22 custodiit (104,25 prae-
teriitMGVd; cf. 42,21 comperiit GWB)^) 267,3 isthimii', 63,2 quintilii
M (-m T) 164,3 petulantiiam M^ 241,16 probriis M (90,2 probriis M
166,4 probrii MG, cf. 163,7). adde 48,1 74,11 96,24 160,16 178,11
242,13 266,26 (cf. 128,6) 289,16 307,16.
1) Cf. Thimm, De usu atque elocutione Suetonii p. 8 sqq.
2) ismo iis: 66,24 170,6 280,14 283,22; item saepius isdem {his-
dem u. p. XXXVin adn. 1). contra codices Kothius edidit praemisque
27,12 et decmis 200,9.
3) Notabile in G 60,10 uel serui mutatum in Seruii.
4) Cf. Herm. 40 p. 181.
6) 8,18 comitis, quod M^d praebent, retinui dubitans num re uera
ita Bcripsent Suetonius, quod sane cadit etiam in alia.
6) Formas perf. in -it, -iit hic missas facio, cum discrepantias
notabiliores ubique notauerim. cf. interim Thimm, De usu atque eloc.
Suet. p. 23. 81 et Jahrb. f. Phil. 119 (1879) p. 848.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXXm
a* pro uu: 274,24 pr§cipum M et aaepius patrum (pro patruuin, cf.
170,10 176,14 234,14). u pro uu in gen. plur. quartae declinationis
num Suetonius scripserit dubito: 12,28 pa^sum M^ (corr. m. 2) et
31.4 passu M (cf. 213,17; ter pa>ssuum Sl). exercitum u. 106,20 et
181,29 {'Uum ter ii); quinquatrum 263,8.
uu pro w: u. mensis p. LV.
adde ee pro c: 261,20.24 deeorum M.
consonantium:
€ pro cc: «6,7 acusatore M. cf. 8,21.22.
<€€ pro c: nusquam in M^ saepius 6rFal. {luccam maccelli paccuui pec-
cunia sicca siccariis siccula succum etc); cf. 189,8.
d pro dd: 101.1 quidam M^, quidamdd V (item 227,4 Jf5*; cf. 10,1
261,28). 133,1 rediturum MW (contrarium saepius m F); cf. 280,25
(186,17 adicerentur LPT).
dd pro d: 10,14 quoddam Jf^ (cf. 153,27 et 154,1) 128,2 addisset M.
f pro ff: 229,16 aflumte M.
ff pro /*: u. jL/*cr.
2 pro «: 138,16 wwZos Sl (152,6 wt^Zww 5^*) 18,24 solertissimi M^ 115,26
colegiorum M 34H,25 calidae i(/. ex aliis ex. gr. 103,26 saiustius GT'
(item 343,7 GSITB). cf. hallista, sollemnis, Thrasyllus.
II pro Z: 30,21 uellet Sl (pro weZtQ 13,20 millies M^ 25,2 poUitioraque
MGLP^ 79,15 pugillum M^GW (80,3 ^^»ZZes X») 222,1 facillitate
M^G 298,5 calligatorum M; 6,28 sillanum (sy- G) GXIIB (sic passim
6rT), aliaque in deterioribus. cf. feeZwa, uilicm.
m pro ww: 37,9 epigramata MTI 108,3 epigramatum M 160,10 gra-
maticum M 189,5 consumatu/ri MT 243,17 comeabat M (242,6 come-
atu G) 257,14 inflamata ML 341,26 ^wa ilf ; cf. 171,20. omisi e
deterioribus accomodaret, cominus al.
mm pro m: 80,27 commitiorum M 336,6 summere M., cf. 130,22 348,24;
168.17 commoedias GL. cf comisari.
■n pro ww: 129,18 panonicas M^. cf. Britanni.
nn pro w: cf. rmwo, strena {strennuus et tnsirmnwo (r).
j) pro pj?: 141,9 aallipidis {-es) Sl 162,10 capadociam codd. praeter 6rP
(140,20 capaaocem G) 303,22 operienti codd. praeter P5* (reliquis
locis ita fere G cum deterioribus). 80,5 opidanos MST (276,19 opido
M^ sic saepius GV) 120,21 api et 159,6 opia iJf (saepius G) 123,17
agripinam M (219,28 agripina MGS 299,28 agripinensem ML, sae-
piusque G). cf. AppiUeius, luppiter, repperi.
pp pro p: 8,7 suppellectUe MGIIB (item Jf cum plerisque 94,15 138,18
186.18 195,21; recte M 96,22 et 237,8; pp ubique G^JIi?, ter V)
53.5 appolloniam MVLS (item 53,25 MVBT 105,9 P 110,29 J»fJB
111,6 MVSnB; cf Apollo p. L et 57,19 appoUophane M, praeterea
182,20 et 319,24) 76,20 dupplicauit MT 91,10 repperientu/r {-untu/r
F) MF (item repp- 168,26 MGVPSQ) 353,14 clippeosque MT. in
aliis appuliam oppinione supprem- suppinu^s etc. cf oportunus.
r pro rr: 9,25 ferentur M^ 122,12 auferetur GV 237,21.23 pyrich- G.
rr pro r: 89,12 curram M 103,18 mirrohrechis^ {^ny-) X. ex G^ ^erren-
tUlam interrioribus perregre. cf. 242,4 etligurio.
s pro S5: 32,9 fisis M (Jixis NTS) 35,15 casi^M^ (45,26 casw Jfi) 74,16
pmiso M (137,11 misi M^ 149,18 misus M^ 187,8 omwo G) 81,26
cZase/w Jf^ (279,5 clasiarios M, cf 299,»0) 304,5 ^a5i«5 M^ (cf. 213,17)
812,13 ^frasa^t Jf ; cf. 8,5 35,16 126,1 209,23 299,8 343,10. iussise,
remisissim^^ thesdlus etc. in aliis.
ss pro s: 2.28 difissus M^ 5,17 bassUicasque M 38,18 permisserat M
(42,21 dimisserat M 251,12 summississetqus MS 284,18 submississe M
Sll^b permississet M) 128,8 wma Jf ^ (cf 126,1 iussus pro wwi*s G) 230,2
u^espassianum M (item 284,17 302,15 303,1 304,13 [weifpamam G]
SvBTOHiTs ed. Ihm. L C
Digitized by
Google
XXXIV PRAEFATIO
807,13) 294,9 transsisse M 295,11 acmssauit M 313,7 pressidihus M.
alia u. 212,4 220,19 801,6 818,16; cf. 65,16 asscripserant MPIP (eim,
frequentius in 6rF). cf. comisari, disicio.
t pro tt: 80,17 miterent et 182,1 remitmti M 349,22 atonito M^. cf. 7,30
et quattuor, rettuli.
tt pro t: 43,17 littare M 232,10 attauus X (in V inmittis flagittante al.).
cf. Britanni, cotidie, litus, ohlitero, postridie.
in confinio uocabulorum litterae a%X&g positae:
uocales: in Sl: 60,8 integri (jytem 179,2 equestri(^dy ah 261,7
opere <^eyiaboratae. adde adn. 137,16 143,1 164,5 213,21 268,10 330,ia
346,2. ex M 70,9 qui ({ymperium et 266,15 sit(^iy interpeUante (utrum-
que corr. m. 2).
consonantea: inii: 53,15 parte(^sy singillatim 101,8 suhucula;.
e(ty thorace 292,14 pedatus (^sycamhusque (at u. adn.). adde c omissam:
35,3 we<c> cuiquam MPO 196,2 ne<^cyces8auit M. d: 284,17 se^^dyde-
cretum M (corr. m. 2). m: 239,7 moremeu (pro morem eu7n) M 269,5
descensurum vieumM. s: 77,29 phinb: (^sycaenis M XIO^IO prosecutus
^syomnium M^ 142,8 dacis <^syarmatisqu£ G 223,24 mori^sy suppli-
cium M 266,12 traiectos <^syu/rculos M, et adn. ad 28,29 (142,1) 66,»
104,3 137,24 196,4 221,13 341,4 345,13. t: 176,3 et (^tyaedia M 182,24
addehat <Jtyam M 201,9 j)0«<t> tutelam M\ et adn. 66,-J2 78,28 119,13.
^ixx&g positae:
uocales: in ii: 163,24 diu[u]exanti 247,9 gan€a[e] et (cf. 109,4)
263,8 lucra/nti[a] adcreuit (at 269,10 recte quia). adde: 55,2 57,6 65,a
204.12 211,4 214,21 235,1 246,20 278,18; ex M 43,23 differentia db.
consonantes: in Sl: 3,26 rostris sed (pro et) et sim. 13,18 65,T
153.14 291,23 (cf. 129,2) 105,11 repUtus [sjper 141,24 mar^s] statimque
256.15 gentili^s] {gentis T) stemmute 315,14 pleht[s] scita 123,19 et [t\u-
mentihus (nam recte uidetur Lii^sius emendasse) *). adde c adiectam:
152,20 et in uoce nec 217,7 236,15 318,19. d: 315,3 addid M (cf.
70,8 151,8 344,30). n: 146,31. r: 91,4 330,12 (138,9 rumorresset V).
s: 67,2 manumis8is[s]et M 60,7 progeneri^s] sui M^II^ 202,24 urhi^s]
si M (cf 235,22) 213,22 quo[s] stahilius M 214,3 populo[s] saepius M
316,18 iu8[8]umquam M\ et adn. 65,3 278,18 303,8. t: 66,27 em
irihunali M (ex G)*), itemque 210,8 268,5 303,10 (214,7 et PST),
270,3 ettextispicio M. alia u. 164,22 179,4 182,20 281,81 292,7 343,9«).
uarii errores litteris perperam demptis «» uel additis ([]),
non raro pronuntiatione uulgari sattragante orti:
uocales:
<a>: 97,12 aero^aymata et 203,23 8igillari<^ay Sl. ex M: 204,11
254,14 294,3. et postea correcta: 11,23 <a>we 35,16 (^aycili (tota uox
deest LPW).
[a]: 161,12 liber[a]ti M. alia post correcta in M: 190,3 250,12
254,20. cf. 273,6. 11.
<e>: 70,15 th^eyatri M. aliter 133,3 153,11 (fi ?) 178,3 296,7
810,1. praeterea in M correcta m. 2: 4,3 reg^eys 121,12 ca>esar<ey
occiso 347,8 quod(^eycretum. cf. 143,18.
[c]: 45,27 aeg[e]re M 69,16 liherorum M 242,8 seg[e]nius M. cf.
242.13 (Sl) et 312,5. post t abundat* 43,13 104,18 238,19.
1) Cf. coniecturam Tumebi 263,14.
2) ex pro et («I-^IOO^^ V 146,22 B 188,20 G; at 167,2 retinendum
uidetur ex. cf. etiam 213,18 (exf- ortum ex etf- pro eff-?). contrarium
278,11 in G; cf. 14,11.
3) Omisi ex G notata 95,5 auttygrapha^ 146,18 s; Muonome (pro
sed et Vononem).
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXXV
<«>: ex Sl: 75,9 scapt<^iyensihus 97,13 lud<J.yos 167,13 elic^^iyen-
tium 220,16 om<^iynihus (item 86,22 omnes praeter G\ cf. 263,20 et
277,13, praeterea omina in omnia corrupt. 107,3 VL^TL^ 112,23 GT'
113,1 F^i?). talia frequentia in M al., cf. 36,20 (etiam FO^d) 86,16
136,8 328,8 1); 63,23 116,10 116,22 (302,24 mtXiyes M, item 13,20 22
et 317,8 Q) 148,18 (348,3) 233,27 246,8, 292,2 342,9. adde 226,19 ira-
cund(Jyae M et in eodem bene correcta: 40,22 e<t>t*s 53,6 distinct(J>yus
119.1 c1aud<^iya (m. 1?) 243,17 de<^iynde 243,20 dom<^iynis (m. 1)
309,5 sacerdot(iyum.
\i\ (frequens): ex Sl-. 92,15 licin[i]um 142,20 gall[i]o (sim. 40,22
et 208,13; cf. 42,3 181,22 256,10 in optimis libris) 180,6 atellan[i]ae
218.2 esquilin[i]o (recte GQT) 347,16 au4[{]endam. *ex Jf aliisque
melioris notae: 98,13 inii{i]um (137,17 init[t]o V) 101,14 tihur[{]hiduo
(Sl?) 102,8 i?/Mma[*>co 153,20 tradi1{i]o (cf. 276,11) 158,6 conqu{a)es[{]tiG
{Sl?) 173,7 qu[i]ercica 181,7 /[tjcn (cf. 22,27) 184,24 |)ro%[t]orwm (cf.
283.12 (;rc^[i]anw« Jf^) 189,23 190,9 216,20 246,12 galer[i]o 316,17
/*awi7ar[t]ww 320,11 urhan[i]orum. ex ilf solo, postea correcta: 9,25
u^%]que (item non correctum 301,26) 22,3 iudic[i]um (item 68,16 M^ et
207,11 X^ cf. 20,23 princip[i]um MH) 28,17 ptoZomc[i]o 81,11 opin[{]or
90,16 g^w^ija 98,21 uin[t]osioris 122,17 sa[*>*s 207,12 ^ra«[f|a 234,25
messalan[t]a 287,16. non correcta: 20,23 (accedit JT) 223,18 lib[i]'
rum 276,11 297,25. ex X {X')i adn. ad 102,4 107,13 147,20 253,11
265,9. ex T 344,11.
<o>: 269,8 stadi<^oy et 269,19 cupid<^oy M utrumque corr. cf.
341.3 (dubia lectio 177,19). .
[o]: 343,18 inuestigat[o] nouo Sl. adde quae uarii generis sunt
178,11 207,17 211,4 ins[o]cio (sim. consocios 295,12} 261,16 272,13 {Sl?)
287.13 (^?).
(,u{v)y 3,31 8,15 suh<^uyeniret M (corr. m. 2). cf pauo, tumuU
tuo^, unguo et p. XL (a pro au).
[u{vy]: 226,8 fUerunt M 242,2 ahualineis MG8. cf. monstrosuSy
sirena, urgeo et p. XL (aw pro o).
consonantes:
<6>: owms pro ohuius 32,21 43,14 45,27. cf. 171,26 nohUi(hyusque
M (corr. m. 2).
<c>: 246,23 a<^cyspectator M. ante g^: 36,15 si<^cy quoque M
(cf 244,29) et in uoce nec: 66,25 144,11 226,23 262,21. ne pro nec
praeterea 74,1 76,28 161,24 177,4 (at 284,3 Suetonio conuenit neque).
cf. p. XLV {t : ct),
[c]: 68,11 qui{c]que M. 75,22 a[c] lihertate Jf *; in eodem ac pro
a: 71,12 130,23-313,25 340,17. nec pro ne (cf. p. XXXIV) in formula ne-
quidem: 7,2 125,13 167,20 {Sl praeter G) 201,19 244,16 244,29 291,6
320,2 333,5; alia: 203,5 240,23 262,10 335,5 (.ft praeter 11 Q). cf. p. XLV.
<d>: 6,11 a^dyiutore M {d ss. m. 2)«) 138,27 sc<rf> M (corr.)
[d]: 136,12 a[d]uersatus MGT' (cf. 168,12; cpntrarium 136,22 F).
gwod pfo quo 119,7 (i^) 207,8.
[/•]: 216,22 [/]Za*Mm Jf (?. cf. p. XLVI adn. 2.
<(^>: 191,7 profuit M^ {g ss. m. 1 ut uid.). cf 151,1 ambiehatur
et 152,27 reliosus V.
[g]: 131,8 fu[g]itque M (cf. 42,18 142,20).
<;>: 2,2 mu^iytatus M (corr. m. 2). cf. 61,5.
1) gladiatorum pro gladiatorium saepius QFOST\ sed 96,13 aUa-
torium sme necessitate ediderunt.
2) In GX' cum auctore sit, forma illa uulgaris archetypo uindicari
poterit.
0*
Digitized by
Google
XXXVI PRAEFATIO
[/]: 195,24 defiuit M. cf. 102,8 219,3.
<w>: 18,16 (^m}assiltae M (corr.). aliter: 23,8 8u<!^myptuariam MS,
adde 72,8 118,6 184,26 incu<^myhen8 M 334,1 nouefi M. cf. 156,7. in fine
suppressa passim: in St (uei lere St) 88,16 214,27 312,2. in M aliisque:
42,4 191,9 194,26 269,16 272,25 275,13 (adde 133,19 procnmhmte MG^g).
in Mm\0'. 37,16 84,10 127,29 149,26 153,22 189,6 291,13 310,13 335,10,
et quae non attuli: l^fiO prospidente (accedit $) 74,17 gratia {$) 129,11
sinu (sequitur w, item 156,3 anxia 171,20 reditu). in aliis libris ex. gr.
14,13 63,3 55,19 55,27 139,13 181,27.
[m]: 319,5 ade[m]ptum Sl, cf. item ante p: 83,7 182,16 183,24
{196,16 ampophoretis X). adde nomen Poppaeae corruptum in pomp-
218,4 264,8 264,20 256,2 256,9 286,19. m (uel hastula) finalis abun-
dans: uitium frequeus in omnibus, frequentissimum in Jf. St: 43,23
69,23 107,25 136,24 144,14 211,22 229,18 238,24 241,29 269,6 819,4.
ex archetypo fluxisse ueri simile est etiam haec: 19,9 27,6 64,12 96,8
127,29 129,4 136,26 150,19 160,20 197,6 240,1 241,4 241,11. unus uel
alter (maxime G) cum M facit: 21,26 122,15 126,25 136,25.26 141,25
286,17 386,14; quibus adde: 63,4 caesarem M^V^ 79,19 coniugem MQs
80,17 quaerentem MV 156,2 maiestatem MG^ 204,14 pollicentem MBd
258,16 arm{o)eniam MB&. accedunt ex M (praeter laudata 84,11 164,7
228,7 315,13) partim m. 2 correcta: 17,4 quam 68,29 agrippam 74,21
admonitionem 78,20 cognitu 88,1 pacem 128,2 qua (sequ. w-) 132,24 iu-
uenem (cum 9) 148,12 manum 155,14 colim (sequ. passim^ corr.) 196,17
ceUam 268,18 philosophiam 299,15 per que 348,13 mentionem. ex aliis
selecta haec: 10,24 66,19 89,17 93,5 119,18 143,4 144,21 149,27 (in V
praecedit ta pro tam) 196,20 241,13 307,21 308,18. cf. etiam 24,27 et
117,7 {quem pro quae). de 212,15 u. supra p. XIII adn. 2.
<n>: ante c {g) 18,2 quadri<^nygenis M^V (cf. 116,22 236,18) 73,3
fu(ftygerentur M 177,22 coniu(^n}xit M^ 349,8 nuctiata M. cf. 57,6.
ante t {d): 31,20 111,22 229,22 260,10. adde: 123,8 ce^^n^tenum Jf, et
in eodem postea correcta: 101,17 perfu<^nydehatu/r 201,13 ea<^nydem
(cf. 348,11) 217,28 co(n}ditionis 311,11 quo<nydam (cf. 46,18); 106,23
tona(nyti 241,7 ta(n}ta 310,18 a^nytiqua; 191,1 mousra<(ifi}t 206,13
defueri<^nyt. de n ante i suppressa u. coicio^ ante s u. him^nstris^
Caprensis^ quotiens. praeterea 188,28 nemoressi {-esi G^) Sl ei adn. 86,12
168,26 167,6 188,13 822,10 351,20. de numeralibus in -iens, -ensimm
u. infra.
[n]: cf. alioquiy atqui. 80,11 longo pro loco Sl 77,12 post hanc pro
posthac plerique; adde 68,8 relinquerat M (132,26 relinquisset M) 103,1
attingit M. 30,10 i[n]ter M 108,26 cantiling M 204,6 exposcere[n]t ii,
et sic passim ante t in M aliisque: 67,21 81,17 98,1 (134,3) 117,9 {Sl7)
138,5.8 216,20 232,14 240,6 243,20 262,24 321,6 353,12. ante s: 195,26
occdsionis M (m. 1 ut uid.) 225,9 conspiranssent M. adde semensa
188,28. praeterea ns pro ss: consensu 79,2 et mensala 97,2.
in aduerbiis numeralibus quin iure retinuerim -iens lul. 37
p. 19,20 (u. adn.), lul. 50 p. 26,24 MV^ (sexagies rel., sexagesies
L), Vesp. 19 p. 320,8 M (cenfirs rel.), uix dubito, quamuis plus
tricies formam -ies testentur omnes. numeralia in -ensimus non
n
traduntur nisi in M his locis: 30,13 uicesimo (XX GB) 46,25
quinquagensimo (L. GR) 61,18 {trigesimo Q, XXX. R) 71,12 (trig-
GQ) 88,6 146,7 (uice^simum F, XX. R) 162,12 tricesimum (XXX.
R) 167,10 (u. adn.) 260,13 sepiuagensimum (n m. 1 ut uidetur
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXXVn
cleleta, LXX. B) 270,4 tricensimo {triges- G, XXX. R) 290,11
292,10 (XXX GB) 292,11 nonagesimo {XC. G) 323,8 (ZX. B)
350,7 (XLV. Gq)'^ reliquis -esim' praebent omnes, nisi quod tri-
cessimo Tib. 68 p. 157,24 est in G- numerorumque notae hic illic
extant in B.
<j)>: 6,31 (jpyartem M {jp ss.) 111,7 seciem M (p ss. m. 2, sepciem
V). inter m et s, m ett: in M: 27,5 sumsisti 117,3 ahsumsisset (156,17
assumsit V) 160,29 demserat 194,11 comtiusque.
[j?]: 188,15 uolu^p^ltatus MB. inter m et n (cf. sollemnis): 16,21
condempnatus MG F, et sic duodecies cum aliis Jf (dampn- et condempn-) ;
similia longe frequentius in deterioribus , in quibus praeterea here-
dempqus^ prospectamps al. legi. cf. e V contemptus (pro contentus^ con-
trarium p. 127,6 MGB).
(^r}: 57,3 lu>c<^r}inum M'Q 1^7,16 uit<^ryicum M^ 262,6 pe<^r}-
cussoresque M\ cf. 89,11. aliter propter r uiciniorem (cf. crebresco^ si-
nistrorsus): 2,18 prost(jryatae M^V^ 94,3 exprot)(jyant ilfF (144,16 ex-
probata MT^ 49,15 exprobat 6r, 210,16 exprobatione LPT; 167,20 pro-
bosam MT, cf. 74,21). cf. 310,11 cast(ryorum M et 232,14 a<^ryuernis-
que MGQB.
[r] : 39,25 amp[r]ius Sl. 23,22 p[r]omptimas MGT. cf. culcita.
impulsu r uicinae: 23,17 threatrumque M^ (68,29 amphitr- M^ 161,8 Jf,
cf. Archiv f. lat. Lex. XV p. 69 sq.) 55,12 approb[r]aret M (239,19 im-
probrans B) 143,13 prost[r]antisque Sl 144,7 const[r]upraret V 175,20
prop[r]ior M (item 99,23) 184,12 contu[r]bernio G (item VQS alibi) et
fort. 253,26 per mag[r]os M.
<^sy: in terminatione : 134,10 Sl. in M aliisque: 94,15 100,15
147,20 195,10. in M: 89,16 97,22 172,26 177,6 207,32 282,14 343,17.
adde: 112,7 euidentissimi<^sy ostentis M^ 214,25 fero<^sy tauros M^ 237,4
maodmo^sy M^ 267,23 tumultu coniectu<^sy M^. alia u. 32,21 275,6
(297,3 276,31 subtitutus M). 138,6. adde: 9,13 fa<^syces M^ (item 36,23)
32,34 (^sycapham M^ 63,14 po<^sytulantes M^ 73,1 et (sypectandi M
277,19 con<^sycendisset M.
[s]: 56,22 con[s]pecto Sl. 44,20 reliquo[s] Sl 343,5 membrana[s] Sl
(sequ. contionesque); cf. 84,17 115,29 164,6 188,22 263,17 327,16 334,14.
adde ex M correcta haec: 6,24 statuentes {s erasa) 50,12 gradus functus-
que 98,11 buccas manducauis. de s post x admissa uel omissa u. p. LIII.
<*>: l^l,^impe(tyrauit MV (\iem 74,19 V) ISi.U prostitu<[ty§ M.
cf. 140,6 263,4 328,3. in exitu (ubique in temporibus uerbi, maxime M):
52,4 {S17) 80,28 137,6 152,5 167,21 167,23 182,21 184,4 209,23 242,21
296,5 308,9 327,16. pronuntiatione potius oita: 82,12 au(tyodsticorum
3f 120,19 e(tyquidem St praeter n§ (item ante q: 214,15 215,2 242,17).
cf. p. XLV (c pro ct).
[t]: 143,11 impe[t]ratae Sl (cf. 152,10). 86,1 exul[t]antem MGT 171,2
exor{t]atus MGT. ex M solo: 129,4 282,3 283,6. ante f inserta 86,21
145,9 (at u. adn.) 326,1 (Sl). abundare solet in exitu infinitiui in opti-
mis libris: 7,13 27,24 flagrasset M 43,11 77,11 85,25 150,28 322,14 (Sl),
et passim in F, cuius id uitium peculiare (d- pro e). cf. p. XLV.
h omissa, addita, traiecta (cf. in indice aeneus^ charta^ coerceo,
harena aliaque plurima et graeca et latina) : o m i s s a : in principio : 103,2
exametris et 261,16 ydraulica Sl. 68,23 ortatus MVS^ (item 102,24
MVS^ 215,6 MS^ 227,12 MT 228,25 M) 80,17 ylan MGTP 139,26
ospitia M 173,13 ellesponium MT (32,20 GT) 252,13 aedo M (edo HT)
252,22 actenus MWS^T (260,25 iidem) 273,3 istoriam MT 299,25 ausif
M (315,19 exaustos M^T) 342,15 ermogenem M 343,9 eluidiii) MGBLS^T
Digitized by
Google
XXXVm PRAEFATIO
cf. 167,1 308,9. in mediifl uocabulis: 36,20 ahsi/raentihys M^ 196,6
coortis M^ (sic saepius T) 212,3 iMementi M^ (cf. 283,19 aduc M^).
in graecis post c p t: 20,2 lychnucos {lich') MGVPST (oorruptius LOT,
cf. 337,3) 27,3 condliatae M^ {conchil- M* et pierique) 197,11 ceream
M^T 321,19 lacetem XW. 82,15 spinge {^gae MGV, -ga H) Sl 196,23
p§nicopteri {pen- IIB) MGT 143,10 depantiais GVL. 2,16 termi MGX
23,26 partis MS (41,10 M 142,7 MV) 26,21 aegistum M et fere X 49,16
turino MVP {61,16 VS, cf. 49,24) 50,1 tracibus M cum plerisque 123,7
amphiteatro MVQLST (172,12 MQLS 269,12 iJf et plerique) 168,4 phae-
tontem M et fere XT (u. adn.) 214,25 tessalos M^ 268,6 ^cmo iJfJT* 329,2
iermisque M^W. h addita: in principio: 22,11 his (pro iis) Sl
praeter R^) 28,13 hahundaret MVT (97,10 3fT 229,18 MGT 261,29
3fnr) 31,22 /lOTwme M^V (107,3 itfi 112,23 3f* 127,23 M^VL^ 298,19
^f^^^^J; cf. 102,6 ubi hominis GB, *ominis M) 39,5 horchestra M 68,13
hictam M 99,21 ^ac i»f (cf. 19,3 et 54,14) 112,25 hasturam M^ 128,1
hylliricum MG (129,2 MG 285,11 JlfX) 144,15 holido M 195,7 hostiam
omnes praeter J?5* (208,1 iJfTT 264,26 iJfXT; cf. 212,12) 223,12 hos M^
(283,14 hos M). adde adn. 50,8 267,22 284,11. 7,18 nihilhominus ilf (item
9(J,-2 129,21 178,19 222,3) 40,13 trihumphanti M 47,7 irihennio M. post
c p r t: 243,5 canachen {chan- UT) Sl {canace G) 314,3 archadia ii; 2,16
marchi MGPST {in pro m (r*^) 23,25 thrachiam M {trhaciam V) 143,4
archanarum M^TLX' 337,23 chorochitharistae M. 10,23 calphumiam Sl
praeter G^ (43,7 X'T) 195,16 aphophoretis MGWQ {ampoph- X) cf. 87,23.
199.7 rhetici MGWB {reth- n^Q) 216,6 rhostris M. y8,4 sthomachus M
{quos thoma^us G) 146,14 anthiochiam M (item 162,12) 196,20 mathe-
maihicus MW 232,21 rethrahere M^ (310,2 thrahentes M^ 159,23 thraxit
V) 242,3 theathrum M (340,21 theathralem M) cf. 195,4. trans-
posita: 75,2 ieathralis M (237,15 amphiteafhro M) 94,18 chorintiarius M
{chorinth- VLPTI) 140,20 trachem M (cf. 315,2) 196,13 chacinnum M
{chach- GT\ 311,3 chacinnasse M, chach- GWT) 223,13 sthomacum M
242,21 chitaroedorum M cf. 195,16 249,10.
s impura: 46,2 ^inyscripsitque Sl (item 237,7 scrihitur Sl; cf. 61,20 G
312,23 scripserunt WQ)^ 205,29 [e>#w^io .ft e om. G) 245,15 sthmio-
rum {stom- Q) MWQ^) 335,29 [in]struere MT$ 53,4 spanias M^ (corr.
1) Raro commemoraui utpote tralaticia (cf. Birt, Hiat bei Piautus
p. 147. 158. 259). sed nuper cum legerim uindicari talia etiam bonae
aetatis scriptoribus (Wochenschr. f. klass. Phil. 1906 p. 1061 sq.), ple-
niorem hic conspectum propono. nom. sing.: 15,5 his M^T, 225,7 his
MB (cf. 178,11; omisi exemplahaud ita frequentia aliorum codicum).
nom. plur.: 22,18 hi Sl praeter B, 132,4 hii MLSQB hi rel., 166,15 hi G
hii nQLST, 216,15 hi {hii HQLS) Sl praeter B, 280,3 hi {hii QST) Sl,
283.8 hi {hii LST) Sl. dat. abl. plur.: 22,11 (u. supra), 56,24 (u. adn.),
71,26 hiis M^ (corr. ex us) his GXT, 76,11 his GTS^ [hiis S^), 80,30
his Sl, 85,7 his Sl, 114,16 (u. adn.), 122,12 his Sl, 134,12 hiis MHQ his
GVLPS^B {is S^T), 138,28 his Sl {is T), 145,2 et 147,19 his Sl, 166,8
his {hiis S) GPST, 170,6 (u. adn.), 176,18 his {hiis L) GTLS^T {is S\
iis MP), 192,22 his Sl, 209,7 his Sl {is P, hiis JT*), 226,13 et 233,4.7
his Sl, 251,20 (u. adn.), 260,25 his GXUQ {iis MB, sed in M prior i in
ras.), 280,14 (u. adn.), 282,27 his GT hiis LS, 283,22 (u. adn.), 297,26
his GXnQ, 314,5 (u. adn.), 330,10 his GXUQ, 337,18 et 341,24 his Sl,
842,21 (u. adn.). — item Ner. 12 p. 237,19 hisdem Sl praeter ST (sic
saepius GQ, cf. 81,17).
2) 195,14 <^inyscriptu7n coniecit Bentley.
3) 257,3 sthimii MGQ, isthimii LWB, corruptius rel.; at 174,16
isthinum MBL {isthimum WQ) et 241,8 isthumum M, esthumum T, his-
mum L; recte 23,24 Sl.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XXXIX
m. 2).*) scripturae eocspect- (uel eocpect-) pro spect- exempla attuli 20,18 (M)
et 228,23 {MG^, et sp- X), cf. 183,23 et 342,19 (GTJ. piura extant in
MG: 23,16 exp- M (corr. m. 2) 70,5 eoosp- M (corr. m. 2) 79,26 exp- M
^0,19 eocp- M, 84,2 exsp- Mi 105,17 eocp- G 172,15 et 215,3 eocsp- G;
pauciora in aliis, ut 180,2 eocsp- (eocp-) IIQ 328,21 eocp- LPT. adde
234,26 eoctrcmgiUarent M. conferantur praeterea huc utcumque spec-
tantia adn. ad 20,25 46,10 55,21 93,6 102,16 127,27 250,23 338,8.*)
Litterae permutatae:
uocales:
/i:e (cf. camara, contrecto, defetlgo, Belmatia, ianto, Pandataria, Same-
ramis, larracina)
a pro e (ae): in Sl: 28,21 militari quare (pro -qm re) 134,10 quidam
(cf. 50,16 244,29 314,1) 78,9 asernini. in MT (G): 180,6 atallaniae
208,14 massalae (222,6 massalina M); et passim in M(G)i u. 113,14
152,23 259,12 263,9; 98,19 112,15 affluocit (sim. 115,7 127,3 258,11
336,1) 141,27 156,12 209,24 236,19 322,10 340,3. omissa in appa-
ratu ex M: 4,8 sanatus (corr. m. 2, cf. 20,22 sanator) 5,22 capa-
ret (capcB- M^ 6,23 detacta (corr.) 10,7 relauabit (corr.) 17,9 arra-
bundus (corr.) 20,30 nouissime corr. ex -ma 36,13 appallarat
110,32 u^lle (corr.) 123,10 mptam (corr., sic neptas 89,9 M^ et
neptamque 117,4 G) 143,20 famina (corr.) 151,25 infactas (corr.)
161,6 parmanente 252,6 praualeret. similia plura (aggare, tageae,
staphanus al.) in G.
e pro a: in Sl: 13,22 maxim^ (recte 6r, sequ. eocspectatio) 68,14 ^ro-
nuntiarent (cf. 5,7 45,18 259,19). adde 28,19 (^?) 67,19 2,1 (cf.
192,12) 81,13 (cf. 193,1.5) 83,12 121,27 quidem (item 260,8 312,20)
132.9 167,22 217,13. omisi ex M 56,27 reparendarum (corr.) 124,4
ergestulorum 127,29 mecedonia (corr.). ae pro a: 71,21 250,15.
274,30 aequitaniae M.
<i:i (cf. calficio, MassUia, Mithridates)
a pro i: 337,7 nouissama M^ 340,24 gestaculandi M 342,13 paradis
M. cf. adn. 71,20 128,16 131,23 (153,23.27) 165,23 234,26 299,8
338.10 347,11.
* pro a: 285,2 siluius Sl. in M: 23,7 margiritarum et 23,20 liti-
nasque. alia u. 154,20 169,27 217,24 219,13 292,18 316,11 (cen-
tumuirilia MGT). in pro an 209,23 et 242,29 (Sl).
41 :o (cf. paropsis, uocatio)
a pro o: in Sl: 27,7 uasa (pro iV^oso) 96,24 quarum (cf. 194,18) 118,6
coaptata (cf. 67,3 232,12) 183,24 aplomacho (ampl- X) et fort.
89,20 natare., ubi sane adridet Lipsii coniectura notare (cf. 353,1
notaretqu^ G pro wa*-). adde 9,14 dbnuntiantem M^X (sim. 5,8
216,13 279,1 cf. 15,4) 46,18 quandam M (item 148,15 340,1
346,16; sic p. 26,5 Q 323,13 II^Q). praeterea in M: 23,16 27,16
70,11 79,20 (at u. adn.) 119,13 126,12 213,18 283,12 328,1 (cyra-
graphum corr. in cyrogr-).
o pro a: m Sl: 41,1 uoluit 167,3 obleaari (corr. G, cf. 14,2 297,23)
239,25 quorum (recte IIQ).^ in pluribus: 13,1 socios (recte JT',
cf. 169,31) 292,16 adoptata (223,19 adop^ 5i, cf. 84,12 292,6). in
M (praeter adnotata ad 200,7 et 290,9): 11,20 obesset (corr.) 19,1
nouKyrum rerum 25,11 capitoli (corr., cf. 63,17 capituli Q) 108,3
V) isp- semel notaui ex F, saepius ex T; %5p- hic illic in GS.
2) Ikfira lectio 269,18 septentrionem^ quae optimorum est codicum,
nescio an explicari possit ex strionem; ceterum ubique histr- boni libri
3) Fortasse etiam insomnio 192,21.
Digitized by
Google
XL PRAEFATIO
tacto (corr. m. 2, sequ. de caelo) 196,29 pontomimus (ex pom- corr.^
item ^ont- 240,10 et 342,13). in aliis: 144,20 163,18 199,9 242,11
(cf. 252,19) 246,23. praeterii 2,29 dolohellam {deh PO) X alia-
que multa.
a:u (cf. calcem, scalpo)
a pro u: noiim huc trahere 14,20 et 301,18, ubi ^wm ualde dubium
esse monui. ex M huc pertinent 123,3 202,1 213,15 345,18 et
manu posteriore correcta: 19,2 argentibus 85,1) quorandam 214,29
eoctraordinariam 250,30 ueram. ex aliis: 156,7 188,8 340,9.
u pro a: iu Sl 38,14 et 140,14 terminatio -runt pro -rant (item
pauciores 62,3 108,6 181,21 282,25; cf 122,7 et 164,3); 204,&
lucernas ^ (cf. 253,3 lucunaria M). in M: :i38,ll 269,15 273,26
326,6 (ubique exitus -um pro -am, cf. 12,2 148,20 251,14 264,1),
et postea correcta: 21,4 constitutu (corr. in -ta) 70,22 ergustulis
72,4 sumptuarium 111,22 recusura 147,16 ipsu 322,7 mulus
(corr. in -as).
a:au
a pro au: 295,7 praelatus Sl (item 249,2 GS; cf. 217,8 pqlatio LS^
platio P). in M notabile 285,12 cladium L claudium (sic cladio
174,11 et 236,27 6r); adde 114,17 clas^ulam et 313,12 claustra corr.
ex clastra. in deterioribus saepius act- pro auct- (ut 52,7 QB^
26,26 exact- §), in 6r /ra^, adiebat.
au pro a (cf. haruspex): in ii: 131,6 augeret (cf. 133,16) 135,20
audisse 196,32 atictor et 343,26 auctorem (20,22 auctorque QROS;
cf. 3,19 et 33,8). addi possunt ex ilf 41,25 maurullum (70,6
laures B) 345,21 formaulem (u. adn.) 167,15 casu corr. in cat*st«
(205,24 causu B)\ ex F 112,25 austuram; ex T 154,2.4 pauco-
nius, -i.
e:ae:oe
e pro oc : passim ilf aliique et in graecis {dietam machera pean peda-
gogus al.) et in latinis {ceruleu^, edes sepe penitet, fuge praede
nefande al.); non paucis locis ift, uelut 93,8 cinedus, 226,28 que-
stoie, 246,16 et 269,15 parte. saepissime in syllaba pre- {p). cf.
Aesius, caerimonia, caeruleus, caespes aliaque in indice. etiam
adn. 23,12 et 71,8. compendium q: pro quae in M: 11,8 seq:
(corr. m. 2, cf. 348,18), 124,3 annonaeq: (item 6rF), 174,29 interq:
(item JT, inter B) 183,16 antiq:, 331,14 matremq:, 348,9; cf. 27,16
143,14 155,8; 184,18 sique M.
ae (raro §) pro e: uitium regnans in M raro correctum m. 2, ut
extrcema, cetara, uerticqe, filiasuqe, imprqecari, thqeatro, praeci-
puqe, caepionqe, mithridatqe. passim igitur talia (sumpta e uita
Augusti): caeleberrima, gra^garium, dientaela, partae, praeces,
aegregia, praetio, spivgae, praetari (pro precart), muraen§, praes-
sum, minusuae, aenaeis, paecuniae. in graecis: haectorem, hae-
cuhae, haecdtehelete-i , milaeti, ocaeanum, mausolaeo. cf. cena,
fetidus et in adnotatione critica ex. gr. 139,12 ae (praep.) pro e
(item 329,19 et 341,12 3f, cf. 46,11).^) denique ut q: pro quae,
sic etiam q : pro que : 205,28 interq : 320,20 postq : (et frequentiua
-qu>ae pro -que: utquae, felixquae, iuxtaquae, eaquae, tuhaquae,.
adempturumquae, hortareturquae, inchoataquae, conuitiantiquae).^
a€ pro oe: paena saepius M, cf. 196,28 p§nicopteri MGQ {pen- TIB)
et adn. 187,8. male 18,20 ediderunt praelio (hoc uno loco plio-
in M extat).
1) Aug. 80 p. 100,16 coxaindice ortum esse potest ex coxaendice.
2) At 64,10 coronasq: M^ recte, -q: M^ male. cf. etiam inter
compendia p. XXVII s. u. Quintus.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XLI
oe pro ae: poene (saepe), proemium M; 172,28 moenianis MLIPB
{m§n- et men- rel.). cf. faenus.
e pro oe: cepit, federatas (corr. M^^ mechum M aliique, cf. 291,29.
oe pro e: coepit (passim), dboesus, poenetrauit, poenitus, armoenia
(semper fere) M. cf. fetor, fetidus.
€:i^) (cf. quae diuersissimi generis sunt Alexandrea, Asellius, Baliaris,
caerimonia, calceus, cena, Cercei, codicillu^s, comisari, delirus, deli-
tesco, genetiuus, elegam, Heluetii, intellego, internecio, Mauretania,
Mediolanium, Mytilenae, nauis^ ostrea, pallium, penna, guatenus,
reuiuisco, Sameramis, scahellum, spongia, tempora, ualitudo, Vergi-
lius, uindico, uispillo)
e pro i: in Sl 120,22 leuiorum 249,9 speculum 234,5 ante (pro Anti,
Antit). reliqua subieci promiscue neque sedis neque mensurae
ratione habita, ita tamen ut similia quaedam componerem. in
adn. omissa: in M posteriore manu emendata: 8,8 cai>ilen§ 35,11
legiones (item 190,28 atrocitates 255,18 et 326,14 adoptiones, cf.
206,18) 43,17 relegione (item 106,10 M 119,21 M^ 208,18 M
241.5 3f ; 52,6 relegiosa M 209,5 relegiosis M^) 154,21 delegatis
(304,14 relegatis M, cf. 308,16) 164,7 prodesse 241^14 mediocre
(sim. 311,1 matre M\ cf. 25,23 46,8 63,10 109,6 201,9 [278,14]
228,15 261,28 316,16 337,27) .H18,9 interfed. non correcta: 23,11
lectortbus 11,21 quindecem (cf. 346,5; 122,4 204,25) 122,2 aemelio
211,17 dolea (cf. 154,17 classeariorum MGX ) 284,13 sene. adde
adn. 7,29 181,1 (256,10) 186,24 272,9 326,22.
de- pro di- (dis-): passim, cf. dilectus^ discriptio. u. adn. 56,12 (238,19
265.6 300,15) 148,22 (286,25) 174,16 (266,19) 187,22 (contra 196,1
districto PST) 210,8 (291,29; contra discedens pro decedens 4,22
TP) 227,16 (?, cf. 20,1 et 58,22, ubi diff- Sl) 241,7 252,26 261,22
265,11 (cf. 44,4 deffug- L) 321,25. praeterea 304,6 ddabentibus L
(at recte dilapsa 141,18 Sl) 335,8 destribuit M 347,13 destinxit M.
i pro e: 76,15 tricenos 141,9 gallipidis {-es T) 154,17 mari (corr.
WQPT) 177,3 delir- pro deier- (cf. 179,24) 268,2 acti {-ia T)
337,24 uirginis. quibus ex archetypo sumptis *) adiungo neglecta
in adn. haec: 11,24 recipissent M^ (251,24 a^cciperat Jtf*, cf. 13,2
redegit corr. ex rediget M et adn. 22,4 315,4) 112,30 uictores M
{uect- m. 2) 188,25 signiter M (267,8 signitiem itf^; 205,7 signius Qy
cf. 277,4) 255,12 religauit MG (sic passim F, rarius GQB) 287,25
spiculatoribus GT (et saepiias G cum deterioribus , nusquam jf).
adnotata uide: 43,21 51,23 (353,1) 53,6 (item 142,23 V) 60,8
63,10 70,13 70,23 79,11 101,6 {grauidine) 158,26 170,6 311,27
326,9.
di- {dis) pro de: passim, cf. deminuo, derigo, destillatio, deu^rsorius.
u. adn. 3,14 43,13 73,16 (cf. 191,5) 100,26 107,10 (cf. 242,22 di-
missa G) 203,7 (at u. dtlectus p. LIII) 266,11 353,1. praeterea: 5,8
distinatum M^ (item 5,27 dist- M et 14,15 dist- M\ cf. 244,11
destineretue G prodHin-) 192,3 dimersis HGS^N (212,3 et 213,23
dim- G) 303,6 dificeret M.
e:o (cf. Berenice, pignus, Ptolemaeus)
e pro o: in ii ut uidetur 236,16 emisit. in M potissimum: 58,20
86,19 231,2 {eneb- G etiam 232,5) 340,11. in eodem: 56,^7 mode
(corr. m. 2, cf. 28,26 G) 132,15 coherrescit (277,27 cohertium M,
cf. 310,9) 221,19 incerte (corr.). in aliis: 97,5 138,26 183,22
1) Capitalem scripturam arguunt nonnuUa. de coxaindice u. p. XL
adn. 1.
2) Nescio an addi possint alia, ut 74,24 legerint 114,1 putarit
130,11 pernoctarit 287,16 su4:cessioni 328,9 berenicis 329,5 omnigenus.
Digitized by
Google
XLH PRAEFATIO
268,14 283,17. ex omissis unom addo: 196,28 phoenicepteri
ifeni') JT (item 301,6 -ceptenm X).^) cf. etiam 195,26 dtMie [du^)
pro dm {Sl ut uidetur, sim. 221,15 GXII 243,1 Md).
pro e: omissa in commentario: 26,27 facetissimo M et d inter-
polans fcicetissimo uerbo usus (cf. 88,24 6.H,6 115,5) 275,17 modo-
ratus M. cf. 36,11 63,7 79,16 {-quo pro -31*6 MT, similia 220,9
et 13) 227,8. adde tamquam pro oe positam: 258,13 {<iu^am
G) 269,19 307,5. deinde nescio an huc potius referatur 268,4
coUo (pro cdlle siue colli) ^. cf. 147,7 codicollos M, 212,4
stochadas Sl,
e:u (cf. tubures)
e pro u: 219,9 ergulanilla et 220,1 erculanilla Sl (219,7 urg- recte
M solus). accedunt ex M 197,10 249,17 325,8 332,10, et quae
posterior manus correxit 42,19 p^tet 47,7 percussorim , non cor-
rexit 59,14 tempes (297,10 sceles G). de 279,15 licet dubitare.
et pro ut: 163,30 246,10 344,9 (retinui et cum Sl 196,6 et 321,15).
formae in -undus receptae a Suetonio in.parte librorum abierunt
in -endus.y ci. 4,11 et 73,24; omisi 68,8 aperiendum QS et 23,3
repetendarum Q.
u pro e: non in 5i, manifesto enim aberrauit librarius M 170,19
173,13 225,27 227,20 239,3 309,25. at defendi potest hominum
248,16. cf. praeterea 10,3 208,9.
i:o (cf. ApollOy au/richalcum, flamonium)
i pro 0: 163,8 geiinanici omnes praeter IIQ (sequ. corporis). 102,16
scriptis Sl^ at de emendatione haereo. adde quae sunt plurium
librorum 10,28 122,3 159,25. tum errata in M: 114,8 304,4 325,2
327.24 (confidi pro confodi etiam G 66,21) 342,23; in X 225,12.
pro i: neglexi 105,11 pholosophi M. alia u. 67,17 73,24 86,25
100,21 108,19 122,25 150,29 187,8 189,4 212,12 236,27 (ubique
de extrema syllaba agitur). de 147,7 et 268,4 u. supra (o pro e).
i:u (cf. a>ssimulo, Brundisium, contubemium, Hasdrubal, inclutus, ma-
nubiae, monumentum, murmillo, quadripes, recipero, scwrrilis, tegu-
m^entum, uictima)
i pro u: non in 5i, etsi lieri potest nt priuatum 67,11 {-im MGVLP)
a correctore profectum sit, cui certe remotus 142,11 debetur.
reliqua ad M attinentia u. 52,9 121,10 {substititus M^) 150,22
193,28 {fiscinam etiam GS^^) 158,18 281,22 289,9 303,3. ex aliis:
50,24 98,21 143,2.
u pro i: in Sl 59,16 aspersus (corr. H) 160,17 inlatus {ill-) 279,21
exorsus. eiusdem <:eneris 135,8 et 318,19. aliter in pluribus {M)
104.10 130,22 261,22. in M: 58,21 66,9 105,19 232,16 [lucinius
MS, item Q 313,7). adde 45,6 adsimilem corr. ut uid. ex adsi-
mulem^ 102,5 ludibria corr. ex ludubria, 173,8 habitu ex habutu,
i:y passim, maxime in graecis, rarius tamen in M quam in reliquis
(cf. bibliotheca, chirographum , chlamys, ibrida, inclutus, murmillo,
Mytilenae, Sulla, Thrasyllus)
i pro y: cf. adn. 67,5 101,10 140,20 195,16 837,3. quibus tamquam
archetypi, certe plerorumque codicum scripturae accedunt haec
fere: 20,23 bithiniaeque {bythi- G) 23,7 conchiHatae {concil- M^)
et 172,9 conchiUi {concyilii Q) 90,3 licia (315,1 Uciam, at M U-
cyam) 96,10 siracusas (item 160,13 174,12 176,27) 105,12 dionisi{i)
107.25 hierosoUma 140,12 cizicenis {cyziniens V) 143,14 nimpha-
rum 172,25 chrisocoUa (recte GQB) 174,1.h poUcratis (recte GB)
196.11 oUmpiae (^item 246,9 et 245,22) 221,3 poUbium 268,15
sinthesinam 315,1 bizantium. pauciores cum M concinunt his
1) 175,10 -coepteri L, -ceopteri P, -cepteri ST.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XLm
locis: 80,12 xisticorum (86,19 xistis, ubi existis G, xystris V)
238,12 pixidem 312,21 siria et 313,9 siriacum. 35,20 cinegiri MT,
denique notandum est Hlyrici uocabulum semel tantum, si bene
uidi, recte extare in M (129,9), ter quaterue in GVL^ ceterum
uariare libros inter ylli- (rarius hylli'^ sic 128,1 et 129,2 MG^
285.11 M) et illi'^ ita tamen ut hoc praeualeat in plerisque
praeter M^ ex quo semel illi- excepi (11,4).
y pro i: u. adn. 25,22 00,9 192,7 263,12. praeterea in M aliisque:
14,4 tyrones MGVaX. (65,19 tyrocinio MGS, 142,13 tyro MGVaI.,
reliquis locis ita fere GS, rarius B) 27,10 aethyopia M 29,19
hyrtium MGS {hy- 55,5 M, 122,5 MGRS) 50,10 styrpe et 295,2
styrpis M 112,12 tyherium MGS (ita saepius in reliquis) 218,16
dyre M 259,10 ysidorus MTIS {sidorus G) 815,1 licyam M 312,7
lycinium M; et piura in aliis, praesertim G {clyentium, dyalogos,
phylosophyam, syderis al.).
oiu (cf. adhuc, adulescens, consobrinus, Bioscurides, fulgur, epistula,
formidulosus , incolumis, iucundus, lucusta, mausoleum, ruimguam,
promunturium, suboles, uinulentia, utrulique)
uo pro uu: bene traditur his locis: 27,4 ca?won MGV (cf. 216,22
clauion IIQ pro clauum); 44,5 seru^li MW (item 137,27 s&ruolwm
M\ at 14,18 seruul-Sl); 46,27 uolgi MV (item M solus 317,21
et 318,23); 164,24 reuolsae M solus (cf. 266,11). quae in V le-
guntur animaduoitit (43,28, anima aduertit i?), proximom (70,8)
neglexi.
. o pro u: MS^S pomposianum Sl {Sn,21 pompu>S'Sl)^). correcta in 3f :
14,22 lu^xoriaeue (ita M semper, cf. 122,8) 82,7 sumptos (126,22
legatos 170,22 ohtestatos 264,19 usos 280,4 praefectos; cf. 20,24
196,2 261,22*) 288,2) 189,25 lodo 209,23 dilecto (cf. 4,10, plura
huius generis in G al.). non correcta et a me praetermissa :
137,5 admonitionem (item IV^T) 256,26 su^latorum (cf. 269,15).
adde 8,21 consol- (sic 155,17 et 239,17 G) 102,4 204,9 207,15
229,15 263,5.
u pro o: 206,15 armatus Sl ut uidetur (cf. 264,11 daturus et 266,23
perlatus M\ 208,23 primus MG). 109,15 auitu Sl (?), et sic 30,6
consultu M^ 31,22 uersu M^ 148,3 inconsultu M^ 204,27 circuitu
M^S^ (cf. 56,22 344,5 et ex G magnu contemptu stratu institutu).
cf. 108,14 118,7 171,20 233,24 300,12 330,12 (147,26 consulanti-
hus V), quibus addantur ex M: 14,21 prumptissimum (corr. m. 2,
item Q) 72,23 lurica (cum V) 118,4 rumuli 130,13 munitione
250.12 rutunda (corr.) 348,10 furtuna (item JT^).
• -0 pro -um: 200,21 intercepto M^ (sequ. u^eneno) 237,16 spatio M^
(sequ. fdbricato). similia ex uicinitate orta 55,6 205,5 234,21
332,34. aliter 80,21 et 130,26.
-um pro -o: 76,24 populu M (sequ. promissum) 147,15 populum M
(sequ. auxilium). sim. in M 90,3 164,2 285,6 291,1 330,14.
pro au: 70,1 pollatim M} {paulat- m. 2).
u pro au: u. claudo.
u:y (cf. murmillOy murrinus^ Sulla)
u pro y: 321,18 caerulo {ce-) Sl (gr. KriQvXog).
y pro u: 175,32 lyrgonem Sl. rara talia in M 301,9 gylae et 149,1
strangylatam (item 220,5), in i 298,7 mylionibus.
1) De gties^ore 226,28 a Beroaldo in guaestv/rae mutato dubi-
tare licet.
2) intermoHuos M recepit Preud'homme.
Digitized by
Google
XLIV PRAEFATIO
consonantes:
b:d
b pro d: 7,17 abministratione Sl.
d pro 6: 79,21 aderat Sl (pro aberat, item 137,2 adesse Sl) 90,ia
foede Sl (pro Phoebe, sim. 90,14). leuiora haec: 115,1 ad urbem Sl
(pro ab urbe, item 60,27 ad urbem MT^ delet Preud'homme)
342,26 adductam Sl (pro abd-)^) 42,20 rudiconi {-ne Q) MQ^.
b : h incertum num huc referri liceat hac in M traditum 105,4 (u. adn.).
classis X exempla aliqua u. p. LIX adn. 1.
b:p (cf. absum, paropsis)
b pro p: non in M {blebei V, poblites G, bullatorum TIE).
p pro b: 324,4 sup patre M (123,16 sup priore G). praeter 163,7
propriis (pro probris) similia in M non offendi; in G aliisque
preui puplicum expropratione alloprogibu^ al. cf. 9,18 292,14.
b:r
b pro r: 154,12 euocabat Sl. cf. 105,4 141,27 pariebant MG (pro
perierant). contrarium non legitur, nisi quis huc referre uelit 59,9
arreptum pro abr- traditum et coniecturam Trilleri p. 100,18
habenarum pro harenarum legentis.
b:s')
b pro s (in terminatione B- = bus): 103,27 inanibus {inanib: M) Sl
(pro inaniSy sequitur sententiis) 260,20 gaudentibus {-dendi IIQ) Sl
288,16 lecticaribua MGT (praeced. in M deficientis pro deficienti'
bus, terminationes igitur a librario permutatae esse possunt).
quae similia in aliis reperiuntur nihil de archetypo probanL
u. adn. 83,16 (121,11) 157,27 225,24 288,1 296,31 332,12 387,5.
adde 11,15 superiorib; B (praeced. praetoribus) 24,5 uegetib; q; G
38,2 partib\ V 98,11 duab; Q (sequ. buccas),
s pro b : 73,1 excusantis Sl pro excusantib{us) (?) 209,4 sollemnis MT.
nullius momenti putauerim 251,19 compluris MG (praeced. templis)
187,8 eduliis X (pro edulibu^). similes errores 120,25 et 144,9.
b:u {v) (cf. Danuuius, Suebt)
b pro u: in Sl: 21,19 nobis 163,26 beneficiis 215,22 bacillatione^ et
ut uidetur 34,3 conibebat (quod in cohib- mutarunt GXQ) 109,9
exubiisque. 10,7 releuabit M^B. cf. 187,2.
u pro b: 138,2 degluuere (u. adn.) 138,13 lauarent. cf. 242,2 abuali-
neis MGS {ab bal- B) et 307,21 (p. XLIX m : m).
c:g (cf. Cebenna, Egloge, Sigambrt)
c pro g: archetypi propria: 150,14 cadareu^ 220,1 erculanilla (219,7.9^
erc- GTIQ) 269,26 acunculam (pro (^imyagunculam) 339,18 grecum.
accedit 263,14 delicata MGX. aliter comparata 340,2 neclegi MQ
(99,15 neclegens GVQ) 92,25 crassatos G 110,8 dicitis V [dictis G).
addi potest 231,4 auctiores corr. in augu^stiore M (m. 1).
g pro c: in Sl: 80,11 longo (pro loco) 141,9 gallipidis {-es) 174,30
egregia 175,27 singulasque (pro Sicul-) 175,32 lyrgonem 237,6
gatadromum 321,1 g{a)enidis (corr. TLQS^ coU. Vesp. 3 et Dom. 12)^
et fort. 308,16 ubi deligatam (uel deleg-) codices praeter M^ prae-
1) Sim. 93,13 283,14.
2) Omisi 261,3 ahenobardum {eno-) GTIB.
3) In s. c. de Bacch. sacanal, cf. Herm. 36 p. 301. noli huc
trahere scripturam absumo pro ass- {ads-) et assumo {ads-) pro abs-i
u. adn. 155,17 346,9 102,14 {Sl) 249,6 351,24. non temere 254,3 gran-
dibus pro grandis Casaubonus suspicatus est, sed 213,3 ciuibus pro duis
non placet neque libidinibus pro libidinis 284,9, multoque minus uerbis
pro urbibus 103,13.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XLV
bent. singulorum librorum (in his M) potiora adnotaui: 90,11
deneganda 118,3 regens 219,25 ingesta 294,18 segtionibus 334,14
sacrifigulos] omisi 174,13 poligratis M (m. 1 corr.) 130,20 lugu^
brante GFOW (98,24 lug- L), '
-e:p
c pro p: 50,17 carmensis uetus archetypi uitium (praecedit Cassius)
pro parm-^ quod habent UB.
p pro c: u. infra {pt pro ct).
'C:q {qu) (cf. cociis)
g pro c: 309,16 qui Sl (cf. Catull. 1,1).
qu pro c: m M 8olo: 62,21 marsiquoqm 142,18 quodicillis 348,21
guoarr/uem^am. contrarium non in M., raro in aliis, ut 93,3 co-
mollim- V (cf. 146,2).
q pro qu: 254,7 gid Jlf.
c pro s: 86,12 concessu (pro cowsciwm) et 300,13 coluit Sl. adde
207,18 interfectos MLm^ (sim. 164,30 98,20). pro Sicilia 64,12
in archetypo fuit cilicia uel dliciam {cicilia .Q). cf. etiam 107,21
268,8.
s pro c: 142,20 ses^io ii.
'Czt (cf. ecguid)
c pro t: 341,25 rt*sci ii. in M: 21,5 warc» ibn (-cii M^IIQS, -tii
GLPBT) 122,5 %rcjf M {hyrti G, hirti V, birti L, -cii uel 'tii
rel.). in aliis: acratumque cofina parchorum al., cf. 308,16.
t pro c: in ii: 84,21 terrinium (104,13 territo S) 252,3 materia 344,2
arre^mui» (casu recte IIQN). in Jlf: 87,5 praetari, praeterea
sequente i: 25,12 pudititiae (item 120,2 184,9 248,8; 72,5 -ticia)
46,22 octideretur (item 225,4 et 342,15) 91,9 amititia (169,25)
222,12 ceruitibus 321,24 dicatitatem. in aliis: atinis (F), corifite-
retur, continentibus , distinctiqurC^), hipparthus {G)^ partissime (F)
al. cf. 2,27 8,7 249,10. saepiusque at pro ac (99,3 195,5 226,4
261,18), non in M^ nam de 172,9 minime constat. appellationi
potius debentur, quae hic adnecto, t et ct permutatae: 25,2
retiora Sl, 45,13 et 70,21 smcinti M, 80,23 uetigalibus M 316,9
ditionis M\ cf. 302,5 (plura in G: aduetum, defuntae, litore al.).
contrarium: 237,22 edictam Si ut uidetur (cf. 340,22). in M:
240,8 uectiti (corr.) 349,8 nu^tiata (189,28 renunctiantes et 238,26
pronunctiante G); cf. adn. 255,18 266,4 290,9 351,10 {facta X).
c pro ct: 59,22 aciacae^ M, contra 26,21 /ac*io pro facio X.
pt pro ct: 340,21 correptione Sl praeter L. cf. 142,15. contrarium
raro in deterioribus {arrecto subrectum).
^:ti sequente uocali (cf. dicio, setius)
ci pro ti: singulis fere locis M praebet: abolidonem {condone, dedi-
donis, dominadonis, expedicione, lidtado), a^cud&i' (28,3), cuncta-
cior, domidus, hospida, imperdit, infidantem, mundidarum, nego-
datoribus, ocium, ploda, quodens, sedidosorum, uatidnandum:,
paulo saepius sesterdus, padens, precium, marcio.
ti pro d: frequentiora in M aliisque haec: prouintia {prouintiatim),
conditio (sic plerumque ML^ semper 6r), conuitium {-ari^ -ator),
solatium (semel recte M)^ suspitio; commertium^ fidutia, speties,
sotios, sautium] rariora: cappadotiae, constius, gr^ia, otius, pau-
tiores, tenatiores, uities.
1) Cf. 63,19 discitinctosque M, dist- II^Qs.
2) acdfic- hic ilUc in GVT (58,15 iecdo pro actio V, in eodem
'Occtiacum 62,11).
Digitized by
Google
XLVI PRAEFATIO
d:r
d pro r: 308,3 declamantihus Sl (corr. Ss) 326,5 adrecidiam (pro
Arrecinam) Sl; cf. 810,2 debellarunt T (265,12 delegauit P 187,21
expediretur IIQ) et coniecturaa 182,8 205,20 259,15 laudatas.
r pro d: cf. 22,9 et 76,25 ubi de- pro re- coniecerunt. in G legi
glariatoria^ perforere.
d:8
d pro s: 264,14 dedisse Sl (pro desisse ut uid.). cf. 140,3 (?).
d:t (cf. atque, haud, inquit^ quadriduum, quotannis, sed)
d pro t: in exitu: ad pro at saepe M, rarius 6rF, u. 25,20 27,23 72,1
80,30 109,25 111,18 170,7 192,8 193,4 349,2 (dubia lectio 234,27).
quod: 346,5 Sl, cf. 82,22; solus M 21,22. aliquod: in M 11,18 100,24
131,23. capud: 44,29 M 150,29 iJfF. adde 288,24 diariam (pro
itara) Sl 225,26 idew MGLPS^. tum ex 3f ; 45,8 candato (dicto S)
203,22 flagitandi 229,10 halodum (corr.) 283,10 redardati (corr.)
287,14 litigrandi (corrige in adn. crit. itf * in itf ) 296,4 eden^» 337,9
portendosoque. ^)
pro d: at pro a<i in i»f : 129,8 197,20 283,14 (hic corr. m. 2). 320,1»
atmittehat (cf. 9,19 ut quoad in ras. M, d corr. ex <). adde ex
eodem 17,9 tantem (corr. m. 2, non correctum 187,18; cf. 346,12)
61,10 augenti 79,10 glatiatores (corr. m. 1) 192,22 placita (corr.)
262,26 portantis, et adn. 8,27 9,23. aput saepius in G.
:ph (cf. Falacrina, phalerae, phasiana)
f pro ph: 267,15 epafrodito MGT 19,2 famace T 46,19 xenofontemX.
adde 90,13.14 (ii).
jp/i pro /": 300,21 triphariam MWST (298,30 pluriphariam S). sio
orphito phannii G, phorum V.
f:s
f pro s: ferens 179,1 cum proba lectio uideatur, non restant nisi
codicum tenuioris ordinis exempla, fit pro sit et similia, u. 11,3-
183,22 224,29 (175,16 fine G).
s pro /: 39,24 rusioni T 224,8 dissidens L. 340,13.
f pro t: 18,20 effugientem (pro e* /t*^-) MGX\ 348,5 /ac<ww ilf^.«>
« pro f: 327,1 e^ flagitoMtes (pro e^) ilf6r.
flf:» (i) (cf. ianto)
g pro t: 60,16 ganitoribus M. 74,1 magestatem V (item 154,2 6r
cf. 128,26 magiestatem V) 66,6 agebat L^ iiacebat V).
i pro g: 119,25 ilycian Sl pro glycian, cf. 113,2 coniesserant F 284,&
coniestas S.
h pro n: 34,3 cohibebat GXQ9 male potius correctum ex conibebat
quam perperam lectum.
Z pro r:| 136,25 legum Sl. accedunt aperti errores in deterioribus ut
39,26 198,14.
l:t
l pro t: 177,26 pellaque MG{Sl), quod in Td abiit in pallaque
correctumque est in X.
1) Sic etiam G^. talia rarius deprehendi in reliquis, uelut 29,2&
gradum Eq (et pro uar. lectione JI*) 144,15 hvrsudo B 305,6 aurigandi B;
ueUtd saepias in JT, rarius in F.
2) Cf. lectionem 171,14, quae mihi dittographiae uitio orta uide-
tur (revocatosvtsvffragia), et f praue insertam post t 216,22.
3) Quod ex F affert Preud'homme 110,23 enafa, parum certum
esse rescripsit mihi u. d. Nogara Eomanus, potius enasa in enata prima»
manu emendatum uideri.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XLVn
t pro l: cf. 808,8 etiam Sl pro illam (u. infra p. XLVIII i pro l),
m:n (cf. cUiquamdiu, exim, n/umquam, quamquam; Oedipus, Pasiphaa)
m pro n: 16,9 comsummare M 124,13 uimdelicumque MGs (cf. 266,9)
196,29 pomtomimus corr. in pont- M 228,1 implerisque M (305,13
impueritia M, cf. 101,10 et 209,27) 332,3 imminore M (u. adn.).
tacui errores tales 38,10 memini (pro nem-) M8 169,24 artOr-
hamus G;cL 326,7.
n pro m: 2,12 incolumen M (incolum VPSB) 27,4 caluon MGV
311,29 optini M. et saepius in V uirilen, nan, naturandi, tur-
nae^) cf. 342,25.
n : r uitium ortum ut uidetur nonnullis locis e scriptura minuscula Fuldensi.
n pro r: parum probant 6,10 sabinio G (pro rdbirio) 144,18 ligwr-
rine V, confidentiusque 244,24 corrumpere (conr- M) l«ctionem
archetypi sumpsi. neque probabile 165,4 puernascens (MGX)
natum ex puerrascens, cf. 208,4 incessent M (pro -ere).
r pro n: 127,8 remausenses Sl 153,24 carrultts (pro cam-) plerique
(153,23 pauciores). adde ex M 17,17 carms 81,17 cor trtbuit 234,4
nerore, et quae aliter pensanda uidentur: 76,22 uiri V 80,26
decuriores E 179,17 uerberatum XT.
n:s
n pro s: 311,29 uespania/ni M (item 304,13 6r, ex eodem notaul
cenonio 143,3), uix perperam lectum pro uespass-, ut saepius in M.
n:t
n pro t: 92,15 enceladum Sl (pro et Cel- ut uid.) 342,7 ueneranos M.
t pro n: 29,4 uetustate GT (contrarium saepius in Q). cf. 297,11.
p:r praeter 291,29 certabant M^ (m. 2 corr. in cept-) niliil notabile.
cf. 350,13.
r:8 exempla rara in M.
r pro s: 80,22 refrequentauit X' (pro <a> se fr-). cf. 86,19 238,5
282,26 309,12.
s pro r: 202,14 arbitremur corr. ex arbitremus M (203,1 fluctue-
mus XT) 249,17 cussorem M (pro eursorum) 256,25 passu/rum MX
(pro pars-); cf. 6,10 9,1. non quadrat dSl^T seruiisset (pro seruaret)
MGXB (46,8 remmtiassent FS eadem manu corr.).
r:t non offendi nisi in deterioribus {corti pro cotti G^ bolerum L, reci-
tate pro recitare G, ceteris pro Cereris L aliaque). alius generis uide-
tur 116,12 quartuor M.
s:x (cf. sescenti, Xerxes)
s pro X: 39,8 msta M 46,19 senophontem MII^QB. cf. 40,9. at 296,6
retinui Sestilia. in G non legi, raroque in posterioribus , ut
244,32 esoreare WQ (cf. 42,9.10 286,1 327,4).
X pro s: Sb0^9 phyllix Sl, sed sequitur nutrix (nutris L^). item merus
error 22,28 dixtraxit V.
x:d
X pro d: 71,10 addixit Sl (343,7 indixisset U). cf. Bentlei coniectu-
ram 269,21.
consonantes et uocales:
c:e 54,10 cum (pro eum) MG, et pauca in libris saec. XH: 15,28 ei$
alpina Q, cf. 188,17 195,16.
e:t uide t pro *. cf. 208,4 (?).
/•:e(t)
/' pro e: 256,23 flatus pro datus MPOIP{RT}^ sequitur inflatusque,
f pro *: 171,19 adfecit pro adiecit Sl (cf. 170,14) 352,3 alfeno MGTS
1) In eodcm ut con pro cwm ita cum pro con (cwmZwccren* c»w-
sumpsit al.). de utrunque plerunque (codd. saec. XII) susque deque.
Digitized by
Google
XLVm PRAEFATIO
(emendatio adnotata erat in X). cf. 210,16 fecisse MLP8 92,28
effregit TIB (pro ei fr- ; 78,10 effregerat male T pro fregerat),
i:l firequens error, cuius ansam dedit litteratnra capitalis.
i pro h 42,16 Uio (pro illo) MHGT, quod censor libri X' mutauit
in iulo uel, si maior codici V fides tribuenda est, in iiUio. alia
in Sl 128,27 traUianos {tracil- X) 201,1 iulio (pro luUo) 267,22
hiceius (pro Icelus). cf. 808,8 ubi i7Zam recte emendatum uidetur
pro etiam. 68,8 jwo ultione si lectio uera est, promtione in p«'o-
uisione abiisse putari potest.*)
2 pro i: 45,27 heuilum et heiulum codd. pro Heluium. 83,7 sedulo
leniius MGVT pro sed uiolentius (u. adn.) 129,13 gmnftZ^us codd.
praeter JT^ 166,21 Zoco pro toco .» (item 180,7 et 283,81 5i, 215,7
locis MGX 246,4 tocowe Jf)«) 177,8 delirauit MGBLP (deler- S"^
ut uid.) pro deierauit (179,27 similiter) 185,80 inlecto MXd 188,22
ante alter Sl pro antea iter 237,10 aulum codd. praeter G pro
auium 247,10 institor loco pas MX8 pro institorio copas 283,22
patrobil Sl 322,22 cutillas Sl, minoris ponderis 247,7 amhularum
MS pro amhuhaiarum et quod ex e laudatur 69,7 jflammini aula
pro Flaminia uia, nuUiua 298,8 lactassent U,
i:t
i pro t: exemplum graue 186,19 liherios M (pro Uhertos, liheros rel.
codd.); minora ex 6r et T 50,19 98,9 111,10, nulliusque momenti
quod Preud'homme ex s laudat ceriam pro certam. at 215,24
nescio an corruptela eiciente (ita certe in ii fuit) explicari possit
ex etciente.
t pro i: 220,5 et (pro ei) Sl^) 163,5 ettam MGB (u. adn.). uel inde
probabilifl lectio iam pro tam 14,20 et 301,18, ubi inuitus tum
dedi ad fidem deteriorum. 216,5 aut utmm pro aui an pro aue
scriptum sit uon liquet. 386,13 discidit MPd pro discidii.
n:u passim confunduntur in L (cf. p. XV).
n pro u: 54,9 in sulla Sl (pro ius ulla, corruptius X') 58,9 indi-
cato Sl. in libris saec. XII ex. gr. 4,29 antronio L^POS^^ {antonio
L'S^T) 5,2 antronio LPOS^& {antonio S^T) 179,17.
u pro n: 27,7 uasa Sl (pro Naso). praeterea non in M^ saepius in
reliquis (cf 85,16 156,2 291,9 326,7).
litterae contiguae et simplices:
d:cl
d pro cl: 159,20 chariden {-em IIQ) MT, clariden {-e) IjP (recte -cl-
in GVST) 10,15 dodium M^H (13,11 dodi Q, dodii JT) 214,21
adignea corr. in ac lignea M. cf. 52,9 147,20 {andiam ex ancliam?)
186,16 257,3 149,1 dementia HQ.
cl pro d: non in M. 173,9 clareum G^g 174,14 diclymeum S. cf. 21,6.
€C:a
ec pro a: 108,10 senectum M^ (corr. m. 2) 282,14 senectu MS {senec-
tute G). contrarium 219,21 pellatus WQ (pro pellectus).
u:ii (cf. u pro ti 346,2 et contrarium fere 92,12 in T)
u pro ii: 290.,24: moriendum petum MGLP (j^ro moriendi imp-). adde
71,26 ignoscereturus M^ (pro ignosceretur m, -^wr /im M*). ex (r:
1) Preud'homme, Troisi^me etude p. 86. Cf. Schuchardt, Vok. des
Vulgarlat. I 153 m 77.
2) 84,14 ioco corr. ex loco G. contraiium 143,12 iocos P0ST9.
3) Cf. 177,6 et X (om. T) et 289,23, ubi ei pro et Bucheler coniecit
probabiliter. adde coniecturas liherius et uherius (pro Uhertus) 318,16,
quae improbandae uidentur.
Digitized by
Google
PRAEFATIO XLIX
117,4 siqdus (pro si quid iis) 122,6 seruilus auricique (pro seruili
isawr-, u. adn.) 160,16 misenu (u. adn.) 164,28 solatus (pro sola-
dis). nescio an huc pertineat 42,16 capu^ (pro capiis, u. adn.).
ii pro u: non in M. cf. 96,12 109,15 137,4 inopiis WQ (pro inopu^).
uili^)
u pro li: 50,9 *wwa (pro iulia) M 186,17 ubertatis (pro Zi6-)
MG^8{L^P*). cf. 19,6 2>ro/k^- (pro proflig-) S.
li pro u: 327,22 aZ*7t*w ilftr^ 352,7 subrutillim M.
iu : ui
iu pro ui: 297,15 iuniSl (recte i) 305,10 iu^ennae M^ (uiennae m. 2).
cf. ex aliis adn. ad 66,15 126,1 166,14 280,3.
ui pro iu.: unum adnotaui 251,7 ubi recte in M iegitur. omisi
haec: 85,23 ei uinctusLT {euinctus V) 233,1 iunctos recte MGPS,
uinctos n, utrumque legi potest in reliquis.*)
m : ui
307,21 samnis Sl ortum uideri ex sauinis iam Tumebus obser-
uauit.
m:in
m pro in: 66,2 mit M (u. adn.).
in pro m: 121,6 inolientem MG 174,15 isthinum MLB {isthimum IPQ)
277,6 nein orationem M (pro nemo rat-) 2,16 inarchi G^g.
<m pro mi- 320,6 iontarhsque M (pro imit-).
no pro m: 341,17 inopia M (pro impia).
De orthographia singulorum uocabulorum hunc subici indi-
cem utile uisum est, cui immixta sunt ad res grammaticas
spectantia.
absum: perf. afui semper M, plerum-
que GVQ. ceterum abfui faflsim,
item perperam affui^ quod hic
illic in adf- abiit (u. 141,3, eodem
modo discrepanfc libri fere ubi-
que si excipias adf-). de apsente
u. 39,16 (fortasse aps- Suetonius
etiam 86,15; cf. CIL VI 30974).
De praepositionum in compositis assimilatione uel dissimi-
latione cum nusquam fere (saltem in formis dissimilatis) libri
sibi constent, ingens uero uariae lectionis moles sit, ne hic qui-
dem conspectum dare placuit.^) expressi igitur formas in M ser-
uatas paucis exceptis locis.^) certe in M dissimilatas longe
praeualere uidi, et ita quidem ut persaepe in eo solo extent, sae-
pius stabiliantur codicibus aliis, maxime F et X, raro G. in
assimilatis cum M ceteri facere solent, at non ubique; satis raro
1) Frequens in Vaticano Ammiani, u. Gardthausen p. XII sq., qui
de parte lectionum non recte uidetur iudicare.
2) Similia in L: 339,15 indisce (pro uidisse), 338,4 exuuias (pro
eximias). in eodem saepius luna pro liuia (sic 132,28 etiam TPQ).
3) Pauca attigi in commentario: 6,3 9,5 23,12 {app- omnes praeter
M) 40,21 63,10 101,10 (hic falso M^Q, sim. 3,22 assertorium falso B,
cf. ad 85,19 et 246,16) 106,22 137,28 {adst- M\ ast- UB) 169,10 170,14
171,19 218,24 {amin- Q) 244,24 (reliquis locis semper c<wt- M) 288,1.
— cf. in indice adgnosco, coicio al.
4) 79,14 summouit praetuli fortasse iniuria, cum subsHmouit prae-
beat M {summ- rel.); 236,22 et 289,6 su^scr- in solo M extat, reliquis
locis sitbscr- Sl, nisi quod susscr- ter legi in F; 261,28 inminuit ML
(at n in ras. M^ imm- uel tm-re\.).
SvBTONivs ed. Ihm. I. d
Digitized by
Google
PRAEFATIO
coDsentientes libros inueni, ut 41,16 (Msertores (sed as in M ss.),
56,15 ascripserant (at assd' MPIP), 56,3 collocandos (sed
conmc- 77, conloc- Both et Preud^homme), 59,9 irritas^), 63,2 iZ?i-
derct, 63,1 5t*mwi550*), 64,15 impertiendos (inp- 77), 72,16 ttw-
i>05Mi<, 74,25 coUocassent,
adgnosco: adcognosco Suetonium
scripBisse negauerim; u. adn.
90,23 '206,1 Io9,20«) (Heraeus,
Sprache des Petron. p. 18). eius-
dem generis adimpectantium
46,10, et e deterioribus notaui
adeohortandoque, adimprobans, in-
adttolau^ertmt, precognoscere (270,2
X praeter L).
adhuc, adhoc: illud pasdim, hoc
351,3 in archetypo fuit, conuenit-
que fortasse Domitiano. cf.
E. Norden, In Yarronis saturas
Menipp. obseru. sel. p. 293 sq.
Thes. ling. lat I 652,77 sqq.
adulescens (-ntulu^, -ntia): adol-
nusquam Jf, raro F, semper reli-
qui (recte semel G\
aeneu^s: nusquam ahen-, sed Aheno-
harb- cum extet 261,3 et 286,4
in MG^ hoc ubique reponendum
censui.
Aesius: u. 183,21 (Thes. 1. 1. I
1084,30. W. Schulze, Zur Geach.
lat. Eigennamen p. 159).
Afer^ Africa etc: per ff passim
nST^ semel 6r, bis F, nusquam
MQB.
Alexandrea {-ia): formam in -ea
omnibuB locis usurpasse Sueto-
nium affirmare non ausim. hal^Qnt
39,23 M^VL, 41,6 MV, 58,25
MV {anl- F), 148,2 et 191,22 M,
351,25 MP. reliquis locis iisque
pluribus -ia Sl^ item in nomine
mulieris 268,2 {-ea ex. gr. Biicheler,
Carm. epigr. 214).
alioqui: u. 158,20 et 295,8. cf. atqui.
aliquamdiu scribere malui, for-
tasse iniuria, cum bis tantum
extet in M (216,28 et 336,14 ali-
quddiu) , praeterea aliquandiu.
in G semper -quam-, in E ple-
rumque (at in eodem tandiu)
saepiusque in LQ. cf Thes. I. 1.
I 1698,53 sqq.
ancora: u. 173,4.
Apis: acc. -in 107,23 Sl, abl. u. 327,6.
Apollo: gen. dat. -onis, -oni ad-
mittere nolui (cf. Thes. ling.Lat.II
p. 244,20 sqq.). traditur autem
appollonis 69,24 68,3*) 69,20,
appolloni 88,16 in solo M (ubi-
que corr. m. 2)*), reliquis locis
-in-a%
Appuleius: per unam p 115,13 Sl
et sic Suetonius scribere potuit
aeque ut Tacitus.
arcesso: accers- ter in archetypo
fuit, 2,17 31,14 148,17; de 252,8
non plane constat (u. adn). alte-
ram formam octiee exhibent me-
liores libri, u. adn. 183,16 215,7
241,19 283,7. omisi 99,6 accersitis
WQPST, 226,15 accersi corr. ex
accessit S {accersiri T), 286,23
et 326,14 accers- PT.
Asellius,Asillius: u. 142,26 et 166,8.
assimulo: 150,15 assimil- M solus.
{dissimul- passim). cf. Thes. 1. 1. 11
895,82 sqq.
atque: spreui adque (126,8 et 246,25
Jf solus). cf. inquit et p. XLVI.
atqui: 322,12 atquin solus itf, uix
recte. cf. alioqui.
aurichalcum: non auroch- ut trad.
1) Ita reliquis locis fere ^, nisi quod 11,16 inritas habet Jf, 169,10
inirrifa Jf, 106,22 inritanda et 147,17 inrito V.
2) 97,12 quaeritur num submissim ex Q restituendum sit, quod
confirmare uidetur Einhardus.
3) Duobus prioribus locis adgn- exhibui, ut 27,15 adgnitum ad
fidem ilf FP^; praeterea agn- Sl (bis agnitus).
4) 68,12 appoUinis.
5) Duplex p saepius in MR^ semel in F (recte M 86,16 160,12
260,13 269,10).
6) Contra 110,29 appolliniae M^ 111,6 appollinia F^
Digitized by
Google
PRAEFATIO
LI
297,5 in MGL (cf. Thes. 1. 1. 11
1498,36 sqq.).
Baliaris: u. 277,22 (Thes. 1. 1. H
1697,16 sqq.).
balineum, balineae, bailneae: consen-
tiunt codices in hain- (fem.) 184,25
et 278,25. ceterum balin- recte
semper M cum aliis (321,1 solus).
u. ad 98,10 103,4 108,21 242,2
250,13 255,12.
baUista: 190,9 per unam l omnes
(etiam HN) praeter M (cf. Thes.
1. 1. n 1701,1).
bdtia: bis per U M; u. 96,20 183,19
237,21 (Thes. 1. 1. U 1860,25).
beniuoltis {-entia) u. iMUitttdo.
Bermice: beron- GT, u. 328,9.18.
Betriacum, -censis: 290,21 et 312,3
bretiac- Sl 302,22 betr- Sl. cf.
299,5.
biblioiheca scripsit Suetonius, non
bybl- (188,8 bibly- M, bybli- G;
passim recte Sl).
bimenstris (frim-, quadrim-, sem-):
sic Sl (excepto fere T) praeter
239,8 (u. adn.).
brachium: cc non notaui.
Britanni {-ia^ -icus): solitam scrip-
turam dedi, quam semper fere
praebent LB, ilf his locis: 13,5
211,28 276,24 295,21 309,1.8 825,7
343,7 (ita saepius etiam alii).
usitatior forma in M britani-
(18***, accedit hic illic Q)\ prae-
terea traduntur 325,26 brittannia
(ita passim GII), 173,14 et 189,9
brittaniam et brittanorum.
Brundisium: brundus- ubique 6rT,
accedit 31,12 P (non 0), 58,18
OP* (at 58,24 brundisii PO). etiam
in libro de rhet. 1 (p. 122,19 R.)
Brundisii Suetonio restituendum
esse nuper monui (Rhein. Mus. 61
p. 546).
caenum u. obscaenus.
caerimonia: sic bene traditur 4,7 G^
37,23 VL {caere- MG) 69,30 M^G
{caere- M^), 107,17 G {caere- M),
109,2 M, 139,14 G, 215,27 MG.
cerim- rel.
caeruJeus: 284,1 caer- MG, cer- rel.
et sic praeterea Sl.
caespes: recte 197,27 per ae ML.
68,20 et 130,10 cesp- Sl.
caetra: u. 173,7.
calceus, calcio, caJdamentum , cal-
ciarium, cailciatus: sic ubique co-
dices. de compositis iam haereo
an -eulc- Suetonius scripserit; nam
268,17 traditur disaUciatus M^Q,
295,29 exculciandos MGWM,
814,25 exculciatos G, similiaque
in aliis libris (uelut Corp. gloss.
lat. ni 6,64 exdUcia) ex praecepto
Diomedis gramm. lat. I p. 378,81
caJcio disculcio (facit).
ccUficio: u. 160,17 {calfedmus in epi-
stula Augusti 95,14).
camara, concamaratus: u. 106,18
253,6. cf. Thes. 1. 1. m 208,10 sqq.
Caprensis: u. 148,4 {capresi V). cf.
CIL VI 8958. sic Fieulensis CIL
XIV 4012.
Cebenna: 12,22 geb- deteriores.
(Pauly-Wissowa III p. 1820).
cena, cenare al.: saepe caen- in M
scriptum est, sed rarius quam
Rottius exhibuit. sic 215,2 ce-
nulam MXHB {c§n- GQ), 247,4
cenitabatque M al. (cf. 98,13 cini-
tabat Jf ut in titnlo uulgariter
scripto CIL VI 29791 dnacula).
Cercei: u. 159,13. 58,2 recte Sl. cf.
Huelsen P.-W. III p. 2565, Nissen
Ital. Landeskunde II p. 686.
charta: 30,17 recte solus M {carta
rel.); 241,23 cartham MGLB, car-
tam QST.
Chatti (-a) ubique scribendum pu-
taui, cui scripturae proxime acce-
dunt M^G 302,8. cf. ad 389,1.5.
incertum quid in archetypo fuerit.
chirographum : nusquam recte scrip-
tum, in archetypo ubique cyrogr-
fuit (328,1 cyragraphum M\ quod
in deterioribus (singulis locis
VLS) in cirogr- abiit {UT).
chlamys: clamis et clamide constans
codicum lectio (122,20 clamys so-
ius (r), quae Suetonio uindicari
nequit.
drcu{m)eo sim.: u. 4,11 125,29
241,5 264,1. adde 85,13 drcum-
ibat nQT. 112,27 et 204,27
circuitis {-to) Sl, item bis circuitu.
omisi 36,13 drcuegit B 250,13
drcuageretur GB.
classis u. nauis.
daudo: clusit 62, 9 retinui (u. adn.,
praecedit dausum), de du^is 244,18
haereo. praeterea daus- Sl.
dyster: acc. -a 229,18 (u. adn.); sic
agona ubique, cf.phalanga 241,18.
d*
Digitized by
Google
LH
PRAEFATIO
cocm, cocuntur in archetypo fuit
304,2 {cocco PS, coquo T) et
104,11 (u. adn.). cf. 265,26 {perse-
quuntur et persecuntur codd.).
codicillus (semper plur.): codicell-
passim GXT\ recte semper M
(praeter 147,7 codicoUos M^ codi-
cilfts F, codicell- rel.) et F, raro
GLFS (196,8 codicill- G\ quod
eadem manu mutatum est in
-cell').
coercso (-citio): coherc- 33,8 MQLST
et ita nouies M (sexies G) cum
aliifl, plus uicie6 LQ, semper fere
recte VB.
coicio, coiecto (-tor, -tura) dedi his
locis : 4,18 coiectores M^ (n ss. m.
1?) 8,8 coiecit M^V (coni- Jf* et
rel.) 111,13 M (conhiect- V) 140,11
MG^Q (conicit V) 234,8 MS (in
S j in ras., conect- L) 300,12 M
305,9 M 311,25 M. reliquis locis
coni- Sl.
comisari, comisator scripsi ut postu-
lauit Velius Longus *) utque tra- j
ditum est in M 182,3 (cotiiesantis '
ByComess- reL) et 196,16 (comesati- \
one B, comess- XQ, commess- GU).
praeterea : 300,22 comissationes-
que M (comesa- B, comess- uel
commess- reL), 328,7 commissa-
tiones M^ (comesar- By comess- LS,
commess- M^ reL), 352,16 commis-
saretur M (comesa- p, commess-
reL). simplex igitur s constanter
in B(q\ cf. supra p. XIX.
contrecto, detrecto: sic plerumque Sl
(63,8 detract- WT, cf. 264,25).
contract- semelM (335,5), detract-
bis (u. 71,14 et 184,10). consacr-
non legi. cf. defetigo.
consobrinu^s: consuh- 178,10 et 219,11
M. cf. Thes. 1. 1. IV 473,70 sqq.
contuhemium^ -nalis: pasaim Sl,
contib- 106,12 MVL^ quod non
admisi.
cotidie, -anus : cott- nusquam non G.
cotumus: sine h 193,26 ii, retinui
(CIL X 1948).
(in-, per)crehresco : 41,5 -bruit MGLB \
{-buit M)^ -buit rel.; 54,26 -bruit
MGLS*B, -buit rel. ; 144,17 -bruit
Sl (praeter PT); 164,22 -hruisset
MLWQB, -butMet reL uno tan-
tum loco 309,15 -huerat uidetur
lectio archetypi fuisse (u. adn.).
cu^cita: forma uulgaris culcitra
149.20 QBL*T (culina G), 224,13
GBL^STN, 266,14 3PGBPSTN,
304,8 BPST.
curro: de reduplicatione in com-
positis seruata uel omissa u.
Ritschl ad Suet. Ter. p. 498 (Reiff.)
et Thimm 1. 1. p. 24. discrepant
codices his locis: 7,13 176,26
197.21 333,4. reduplicatio ubi-
que seruata in compositis uerbi
poscendi.
Danuuius: per h Sl 129,10 (rarissime
sic tituli).
defetigo: u. 33,14. cf. contrecto.
dein, deinde: pro dein passim in
parte deteriorum (maxime TQ*)
delnde scriptum est. nonnuUa ad-
notaui (124,9 238,24 241,7 266,11
327,8, et in primis ad 341,6),
plura omisi. rarius dein pro
deinde^ cuius uarietatis exempla
grauiora habes 63,12 94,20 194,29
(cf. 136,10).
delirus: 252,2 deleri M8, at 311,4
ddiraret Sl (cf. Vel. Long. gramm.
Vn 78,2 Caper VII 109,6 Charis. I
76,19 al.).
delitesco: 203,26 -iscens MLP*Q
(uix ita Suet.; cf. Eyssenhardt
ed. Amm. Marc. p. VIIII). cf.
reuiuisco.
Delmatia (-icus), Balm-: Delm-
quamuis suspicer Suetonium con-
stanter scripsisse (sic 60,20.21
61,2 62,11 solus 3f, 208,16 MQQ,
dalm- rel.), retinui tamen Balm-
124,15 et 291,5 propter librorum
consensum. cf. Vel. Long. gramm.
Vn 73,6.
deminuo (-nutio): dim- passim pars
codicum, semel itf; u. 3,20 6,5
76,9 115,10 344,26.
derigo: probam formam seruauit
M 173,5 (etiam ^) et 190,8. cf.
adn. 214,2 361,21.
destillatio: 100,26 dist- Sl.
detrecto u. contrecto.
deuersorius (-um\ deuerto, deuerticu-
lum: praue omnes 257,16. recte
solus M 36,26 (u. adn.) 247,9
1) Gramm. lat. VU 72,13 sqq. cf. Diom. I 488,13 (s simplex in
codd.) et Corp. gloss. lat. VI p. 236 sq.
Digitized by
Google
PRAEFATIO
Lm
298,7; MLQ 266,4; plures 126,26
(u. adn.).
dexter: dextra, -um etc. fere semper;
36,20 dextera Sl praeter G, 361,20
dexteiasSl^ u. praeterea 43,6 236,3
238,23.
dieio: semper recte M praeter 316,3
ubi ditionis Sl. cf. 18,7 37,16
(ubirft^wmewX'^) 309,3 {ditionem
XQR),
dilectus: del- passim deteriores, u.
ad 69,19 97,2 209,23 256,10.
praeterea: 41,7 dd- VUBQ*
188,20 del- QU 302,18 deh HQS*.
Dioscurides: 82,17 dioscor- codd.
praeter M.
disido: dissicere^ quam formam
multi defendunt, spreui 42,11 et
165,1 (hic dissiscere /S>*, discire
discriptio: u. 136,23 {dts- etiam «,
descreptione V).
dispando: u. 351,20.
domus: de acc. plur. u. 217,15.
duo: acc. duos passim praeter 208,23
duo Md.
duritia: 254,2 duritie num iure rece-
perim iam dubito (u. adn.). 209,6
duritiam Sl et semper saeuitia.
226,8 luxuriem spemendum fuit
neque 19,1 materies admittendum,
cum primae declinationis formae
passim legantur. certior uidetur
lectio 267,8 segnitiem {sign- ilf*),
sed 277,4 segnitiamque ex meliori-
bus libris reposui (cf. 204,1).
Dyrrachium, -chinus: recte 19,16
et 31,12 MGVL. 35,1 dyrrachina
M {dyrrhacina G F, dyrracina L,
dyrachina TIR, dirrachina Q, cor-
ruptius rel.); 35,7 dyrrhachium
MGVL8 {dirrhachium §, dirra-
chium R, dyra- uel dira- rel.).
ehurneus cum ter extet, ebureum
(195,19) Suetonio adsignare non
ausim, etsi eburarius in glossis
et hic illic in titulis legi. apud
Mart. XIV 6 ehurei, ehorei, ebur-
nei codd. cf. Quint. inst. I 6,23.
ecquid ^) : c litteram testantur 114,15
Md et 144,13 MGVT (u. adn.).
reliqui mutarunt in t (sic Sl 266,1
et 337,11).
Egloge: 268,1 recte i^*). cf. ad 294,6.
degans, -tia: elig- V (semel L^Q).
epistula: latina forma non comparet
nisi in ilf (dimidia fere pars exem-
plorum, quater m. 2 m mutauit
in o). in aliis raro perscriptjam
inueni (FX), sed regnant nota
compendia.
exhodium: 144,10 exhodio MVQ^
exodio rel. {exodiU V in marg.,
exordio g). uide ne h inserenda sit
etiam 343,12.
exim, exin: illud recepi 274,30 et
309,10. cf. 60,6 124,13 (hic Exinc
notaui ex P, at xinc in ras. m. 2)
235,19.
ex- pro eocs- ubique restitui. pau-
cissimis enim locis exs- exhibet
M, ac ne uno quidem libri in
exs- consentiunt. uelut 139,5 exol-
uerentur MWR {exs- rel.), 267,23
eocolutus MR {exs- rel.), 326,12
explenduerunt MGLR {exs- rel.),
59,5 exugerent MVPT {eocs- rel.),
301,3 exuperauit MRT {exs- rel.).
cf. adn. 80,19 et 247,18. contra
passim s suppressa in St. ad M
quae spectant haec sunt: 34,1
exsequebatur MGVPO {exe- rel.\
53,16 exsequar MGS^, 126,1 (u.
adn., sed 138,3 exe- Sl), 44,26 ex-
structus MGPTI, 194,20 exstructo
MLn, 341,13 exstruxerat MG.
pauciora habet F, plura de more
G. contra falso 39,24 exsoleto
MGV (hoc uno loco M^ saepius
GnQ, cf. 328,8).
fa^nu^s^ faenerator, faenebris: semel
tantum recte M 307,6 (f§n- G,
foen- Ry fen- rel.) ; praeterea foen-
M, rarius fen- (187,26 u. adn.,
249,10, ubi f§n- GP).
Falacrina: per ph- Sl 307,22 (cf.
Nissen, Ital. Land. II p. 468; W.
Schulze, Zur Geschichte latein.
Eigennamen p. 356).
fascia u. pallium.
febris u. nauis.
ferculum:feric- pars librorum, semel
12.
1) Cf. Birt, Archiv f. lat. Lex. XV 1906 p. 76 sqq., quem non sequor.
2) M. Schamberger, De Statio uerborum nouatore (diss. Hal. 1907)
Digitized by
Google
LIV
PRAEFATIO
M, fort. retinendum. u. 20,3 39,7
97,9 170,6.
fetor, fetidvs'. u. 103,10 et 268,7.
flamonium: flamin- T 70,2.
flagro: passim recte codd., discre-
pant (fragl-) 243,11 (27,24 fragl-
n\ fragr- B). de fragro u. 314,19.
formidtUostis : 1 06 2 1 formidul-
M'GVP, formidol- M^ rel., et
sic 234,8 Sl.
fulgur: 193,4 fulgora M solus.
fungor: c. acc. 73,3 73,20 (u. adn.),
79,21 (u. adn. et cf. 224,11). pas-
sim c. abl.
genetiuus, genetrix: gene- 32,12 MV
40,9 JtfF 44,28 MV 100,13 M'VR
igera- L *), 104,15 solus V. geni- rel.
Hadriaticus: u. 129,11.
Hannibal: 119,15 annihali MT^
quod Rothius admisit. 343,7 ann-
solus T.
harena: omnibus locis har- G cum
plerisque, ar- 78,17 et 331,1
MBLT, 159,15 VLPHT, et sic
LT passim.
haru/ndo: sine aspiratione 17,16 XTl
(corr. S^).
haruspex: per h M ubique, 32,10
etiam VS. in reliquis semper
arusp-, nisi quod 282,15 et 288,10
aur- est in G et 42,23 mutilatum
ruspex in F. item haruspicio
311,1 solus ilf.
Hasdrubal : 119,14 i?o«^n6-meliores
libri, uix Suetonius.
haud: sic nouies M (il), quod prae-
tuli. haut u. adn. 167,1 et 233,26
(et bis in (7), hau (sequ. dub-) ad
288,1 et 289,20.
haue: u. 216,17.
heiulatus: 248,14 eiul-XT.
Heluetii: u. 307,6.
/k)ZMS: 240,6 oZera XJI (in G h ss.
m. 1).
hoplomachus: u. 183,24.
iaw^o, iantaculum: u. 298,8 et 300,21
(ient- deteriores, gent- G).
ibrida: u. 60,9.
ignis u. nauis.
inclutus: recepi ex V 52,9 (u. adn.).
incoho, non inchoo, Suetonium scrip-
sisse cum testis sit Diomedes *)
(gramm. I p. 365,16 sqq. u. Suet.
rel. ed. Reiff. frg. 207 , Smilda ad
Claud. 3) , sic ubique restituen-
dum fuit contra libros omnes;
neque enim quae in recentioribus
apparent uerae scripturae uesti-
gia (uelut 56,26 incohauit T, 241,9
incohandum S incoandum T) ad
archetypum referri possunt.
incolumis {-itas) : incolom- constanter
G solus (149,24 inculumis V).
inquit: perd: 17,13 r87,3 ilf 136,26
M'GV^ 136,9 F 166,28 F 226,30
M 236,23 M 267,8 M 266,11 M.
cf. atque aliaque p. XLVI.
intdlego u. neglego.
intemecio: u. 289,22 et 293,5.
losephus: h omissa in solo M 311,25
(retinuerunt Rothius et Preud'-
homme).
iucundus: 95,12 (in epistulaAugusti)
iocunde {-dae M) Sl et ioc- reli-
quis locis plerique codices, recte
iisdem M^ cui adstipulantur
131,26 VL^ (iucond- WQ), 131,27
GVL' {iucond- WQ), 142,19 V
(253,7 incond- L).
luppiter: 110,6 iupiter MGVLSU,
item 94,10 GHLST.
Kalendae: cal- uno loco 302,6 M.
uox perscripta etiam 21,18 in
MGVS, 39,16 in M{ki lel.), 172,4
{kt G). praeterea compendium
esse solet ki (kl uel Kt non
raro JW), quod ubique mutaui in
kal. {kat aliquotiens G).
languor u. ungu^o.
ligurio: 144,18 per rr XT.
litus: quater per tt in M aliisque
(3,10 MVQST, 112,1 MVPSHQ,
192,5 MPSnQ, 247,9 MSUQ),
quinquies recte; falso semel 6?,
semper fere QS^ semper recte LB.
lucusta, LucuMa: loc- ubique dete-
riores, u. 152,9.10 252,7 264,20.
Lugudunum: forma plenior 172,2
ML'nQ, 174,2 MQ {lug*duni H,
iwi uid. erasa, certe non w), 201,2
MQBS', lugd- rel.
luxuria u. duritia.
magno opere {quanto opere^ tanto
opere): formas non contractas
omnibus locis restituere placuit,
ut iam Bentleius postulauit
(Herm. 40 p. 181), quamuis con-
tractae ter firmentur codicum con-
centu 86,9 283,9 321,4. non con-
tractas seruauerunt 215,12 omnes
1) De etymo u. Thumeysen, Kuhns Zeitschr. 28 p. 155 sq.
Digitized by
Google
PRAEFATIO
LV
praeter T; 261,6 et 270,12 boIus M;
2,13 M^LQ {tantopere Jf*), 107,9
MR, 144,10 MGLPB {quanto tem-
pore V), 182,26 ilfL5^T, 198,8 MT,
200,28 MLQR, 296,16 MS^QR,
307,28 MLS^T; 36,1 H^; 63,2 et
91,17 F^i^; 69,4 Fsolus; 66,7 QR.
maliuolus u. ualitudo.
manubiae^ ^alis: semper Sl^ nisi
quod in ^ 13,19 erratum est deis
manib; pro de manuhiis.
3fassilia: 212,4 massalia G.
Mauretania: maurit- 196,8 Sl.'^)
inausoleum : sic quater (264,4-aeo Jf ),
mausul' 117,7 et 299,27 solus M.
Mediolanium: u. 60,*i6.
metisis: gen. plur. mensuum traditur
76,6 Ms (praece^it in utroque
quatemuum) et 90,8 MGs pro
mensum (sic Roth*) uel mensium
(sic Sl 21,21); quae forma num
Suetoniana sit dubito, quamuis
in aliis quoque libris bonae
notae legatur et ab Hauptio
uindicata, ab editoribus recepta
sit.*) eiusdem generis in deteriori-
bus u. ad 70,14 et 92,9.*)
Messala: nusquam, ni fallor, du-
plex /, quae tamen uerior uidetur
scriptura; at uariant etiam tituli.
Minos: retinui gen. Minonis, u.
168,18 et 272,12. cf. Bucheler,
Rhein. Mus. 67 (1902) p. 821.
Mithridates, -aticus : quater Mithrid-
(u. 140,3) Sl, Mithrad- solus M
246,10.
monsirosus: 148,6 momtruosique
M*X{-usiqueQ), item 171,1 -uosa-
rum GX {-usarum Q); cf. Papyr.
Berol. 611 (aet. Claud.) 11 7 mon-
strose. sic 184,25 portentuosissima
in recentioribus. ct*. tumultuosus.
monumentum et monimentum scripsi
ad fidem M. in monum- codices
consentiunt 230,4 267,16 261,11,
in monim- 163,17. reliquis locis
(decies) discrepant, et ita quidem
ut cum M faciant FX, dissentiat
fere G {monim- G solus 807,14).
ex. gr. 28,7 monumn MVLS\ mo-
nim- rel.; 42,13 monim- MVL,
monum- rel. (et ET). de 348,8 u.
adn. reliqua missa facio.
murmillo: per w scribi placuit, ut
habent 182,13 MLPST{Jhyrm- G,
mirm- IPT). potuit Suetonius
sane etiam myrm-^ utrumque enim
in titulis, at uix mirm-. tradun-
tur haec: 196,11 myrm- {mirm-
GUT); 249,9 mirmillionem M,
mirmillonem GTIQ, myrmUlionem
LSR (una l SR)^mjirmill9nem P;
266,12 myrmr {mirm- GIIQT);
842,18 myrm- {mirm- IIQPST).
mumnus: u. 94,27.
Mytilenae: 2,22 mitilinarum M^R
{-enarum M^PIIQ, uox in P add.
m. 2), mitylen- G, mitilyn- V,
mitylin- X, mythilin- S; 126,6
mitilenas MQST, mytyl- G, mityl-
VL (recte PIIR, in JI m%t- m. 1).
at 91,24 recte MGPS (^mitylinasV,
mitylenas L, mitilenas TT).
nanciscor : nactus plerique libri ; 19,1
(nancta d) et 61,19 h. nanetus:
6,82 ilf^, 142,10 Jfef^, 163,23 JfC
{nacntus 11), 294,19 et 332,11 M
(hic nactus etiam H).
nauarchu^: u. 301,7.
nauis: acc. nauem {-im fere G), abl.
naue praeter 112,31 (cf. 68,16).
sic fehrem 288,13, fehrim 332,11
{-em 6r), fehre 301,18; igne et igni
(u. adn. 180,7); puppem {-im G)^
puppe; turrem (u. adn. 190,18
214,1), turre (268,6) et turri
(109,14); tussim (176,13); partim-
que {11^1 uar. -emque); at classim
solus G 120,6.
1) Cf index CIL Vlll p. 1094. inuenitur sane etiam in titulis
Maurit- (ex. gr. CIL XI 6968; Der r5m. Limes in Oesterreich V p. 139),
sed alienxun uidetur a Suetonio.
2) Ita saepius tituli, ex. gr. CIL X 7862 (a. 69 p. Chr.) =
Dessau 6947.
8) Fragm. Yatic. 321 cum adnotatione Hauptii ed. Mommsen.
p. 870 sq. in titulis non uidetur extare.
4) De aliarum uocum gen. plur. in -ium uel -um (Thimm 1. \. p. 15)
u. praeterea adn. ad 146,6 286,7 330,16; 6,3 61,14 (adde 223,17 marium
L^S*) 349,26. 213,4 notaui quiritum ex LPSQ {quirinU T), 178,8 in-
fantum ex G,
Digitized by
Google
LVI PRAEFATIO
In iis iudicandis tenendmn etiam est litteras e et i passim
confundi (u. p. XLI), ut interdum quid de genuino scriptoris usu
statuendum sit parum liqueat (de 216,5 u. supra p. XLVILl). accedit
quod codices nonnumquam fluctuant. adiectiui uetus ablatiuum
et in -e et in -i formatum deprehendimus, hoc septies illud ter
decies (cf. 113,11). comparatiui ablatiuus semper in -e exitum
habet (falsa enim praebent T 347,22 aliisque locis alii ex dete-
rioribus, G ex. gr. 122,26; cf. etiam 293,1). de abL part. praes.
(Thimm L L p. 15) u. uarias lectiones ad 103,5 111,22 115,22
122,5 205,25 280,27. — supra quod monui de fornds contractis
(-/ pro -ii, -is pro -iis) CB,dit fere in nominum tertiae declinationis
acc. plur. syllaba -is uel -es terminatos (cf. Herm. 40 p. 181 sq.).
plurimis locis terminationem -is seruauit M, cui accedere solent
FX aliique familiae X, rarius 6r, perquam raro T. totam siluam
hic proponere non intendo (cf. Thimm I. I. p. 16sqq., quae ex
parte refingenda sunt). ad quem usum glossa refertur adscripta
in M manu altera ad 3,16 (nutantis MV, -es rel.): ubique sueto-
e
nius accusatiuum III declinationis plurarem in is ponit (Herm. 36
p. 357), quod confidentius quam uerius dictum esse apparet. ne-
que enim auctor sibi constat. certe pendet in talibus nonnum-
quam ab auctoribus quos sequitur, quod luculento exemplo con-
firmari potest; tris enim, quod traditum est 62,11 et 71,10 in
MV, 91,4 in MGVL (trie suomicas G), ipsi Augusto debetur (tres
plus decies codd.). duobus tantum locis, si b^e uidi, -is consen-
tiens librorum lectio est, 181,12 clientis {-es Q^, praecedit Seiani,
36,17 clientis MV) et 180,23, ubi omnis abiit in (h)ominis^ alteris-
que duobus in graecis uocabulis, 103,18 myrohrechis (miro- Vlly
mirro- LPT^ myrro- S) et 185,4 deccris (u. adn.). T semel cum
MG facit 104,19 (dbundaniis)\ IfiQ cum 31 189,28 (renuntiantis)\
Q cum X 48,10 (gentis), cum ilfF 62,10 (cUrulis), cum MGV
102,3 (amdbilis)\ B cum MV 46,11 (immimnfis) ^ cum MGV
126,32 (repetentis), cum M 342,5 (negotiantis), cum ML^P 345,18
(precantis). non respicienda fuerunt quae traduntur 163,22 qualis^
cumque in IIE (contra 291,18 talis ML^) et 309,2 gentis in solo T;
neque magis audiui meliores testes: 58,9 necessitudinis, 280,20
liheralifatis, 350,9 uispillonis (cf. etiam adn. 329,18, ubi praecedit
omnis seruatum m ML^PT; in G 148,8 noctis et 175,5 saccr-
dotis m. 1 correcta sunt in -es). cum Rothio discrepo his locis:
49.20 campesfres (de L hic non prorsus constat, notaui campestri*^
sed i in litura repositam, praecedit autem operisque pro operas-
que)^ 215,20 omnes (u. adc.). quae praeterea memoratu digna uisa
sunt, adnotata reperies; de substantiuis: 48,10 (retinui gentis fort.
iniuria, sed 124,15 sic habent MGV) 81,21 149,15 (ubi sane
hostis suspicionem mouet, cum clientis cohortis gadisque proba
uideantur) 232,23; de adiectiuis: 102,3 179,6 180,23 (tricies
Digitized by
Google
PRAEFATIO
Lvn
fere omnis^ propter compendii usum plura in -is interiisse ueri
simile est; 102,5 omnis MGX\ oms HQ, os R) 282,26 288,1
(pluris 39,19 JfFX, 238,7 MLS^ saepius plures] item compluris
et complures)\ de participiis praesentis, cuius generis plurima
extant: 33,14 {-es etiam XT) 143,13 159,25 319,2 322,12
343,18.
neglego, intellego: sic semper MV
(99,16 neclegens GVQ, 340,2 wcc-
legi MQ)^ -ig- saepius in aliis
{negligentia semper GQS).
nihil: nichil solita scriptura inde
a saec. XII, sic primum VL.
Nioha u. Fasiphaa.
noctu media 208,9 libri meliores,
fort. uere (108,16 media nocte).
numquam: nunquam non notaui ex
MVL^ decies fere ex G, uicies
ex 5, rarius ex reliquis; nqu^m
scribi solet in B. item nonnum-
qu^am semper M^ nhquam saepe
RS. umquam denique cum plus
60*** in M extet, coneequens uisum
est ita scribi etiam 37,6 (cum XP,
u^q- rel., ut fere ubique GJJQS,
raro VLB). cf. quamquam.
oblitero: per unam t dedi etiam
260,28. sic 133,3 MHS, 147,26
MVS, 167,16 MGBS {-U- rel.).
obscaenus, -itas: u. 144,14. praeterea
obscetv- ii, nisi quod 343,19 ob-
sc§na est in M^L (item § hic illic
in GIjQB). 306,1 ca^no 3f, c§no
GL., ceno rel.
Oedipus (30,24): 243,6 oedipodem G
{-den rel.), 264,14 {-den IIS). simi-
liter in aliis graecis terminatio
fluctuat,u.adn. 11,12 92,17 119,25
182,20 197,16 243,6 328,18 352,19
{-em Sl). 80,18 pylade GW. de
chariclen {-m) u. p. XLVIII.
oportunus^ -itas: opp- uno loco M,
129,12, ubi accedunt VBT; ter
p simplex cum plerisque (pp BT).
optumates u. uictima.
orior, adorior: u. 140,2 et 208,13.
{adorirentur Sl 4,30 et 42,6). de
potior u. 33,4 184,1 264,11 {poti-
rentur Sl 309,26).
ostrea: 143,1 -ia MG (cf. Ed. Diocl.
6,6 CIL XI 6710,18).
pa^lex: 93,16 paelicis M, p§l- VL,
pel- rel. 26,19 pel- Sl.
pallium,palh'atus:palle-y quod 113,8
codd. praeter HBL^S et 209,27
praeter GIPB exliibent ipalli-
reliquis locis ii), non magis ad-
mittere debuerunt quam fascea
similiaque {SA9^1d fasceisque codd.
praeter JIp, cf. 172,9 fasces Sl
ortum ex fasceas). cf. spongia.
Pandataria, Pandateria : illud 148,20
(u. adn.), hoc 169,31 Sl.
parco: u. 266,26 {parciturus etiam
S 154,25). de perfecti forma cf.
Rhein. Mus. 61 <1906) p. 551.
paropsis: u. 279,15 (trad. parobs-y
parabs-^ paraps-).
Parra^ius: u. 144,1.
Pasiphaa: acc. -am dedi (u. adn.
237,24 et 272,12), ut Niobam
242,24 (u. adn.).
pauo: forma uulgaris paonum 301,6
MG.
pedicator: u. 25,17 (Biicheler, Rhein.
Mus. 48 p. 320).
Peloponensu^: u. 68,20 {pelopohense
G%
percontor: u. 114,16 percu/nct- X.
phalanx u. clyster.
phalera>e, phaleratus: sic Sl 64,8 et
212,16 (om. T); per f: u. ad 173,6
et 249,10.
phasiana: per ^^175,11 {pas- n\
per f 301.5 (u. adn.).
pignus: 8,6 pignoribus et 123,23
pignore ii , ut nescio an e et o
saepius permutatarum ratione
habita etiam 61^14t pignora ueiius
sit qvi&m pignera {MGV)^ quam-
quam potest casuum quoque
fuisse diuersitas. in titulis et
pignora legi et pignera (illud ex.
gr. Mon. Ancyr. VI 6). cf. 206,18
pigneratu^ 297,24 pignerauerit.
pinna, pinnatus : per e nusquam M,
u. 223,12 263,23 339,12 (hic pin-
nis MGS).
plebs: de gen. et dat. u. 5,32 (15,4,
itaque 315,4 ^/c6t[s] dandum fuit)
120,14 (sed saepius in similibus
plebis Sl uel compendium pL)y
140,10; 41,1 149,8 160,21 338,8
(adde 101,16 plebique WS^TL%
ceterum plebi Sl.
Digitized by
Google
Lvni
PRAEFATIO
postridie: 107,13 et 2S9,11 posUridie
M cum plerisque, item reliquis
locis deteriores fere. cf. 276,7
(ubi scriba fortasse uoluit posttr-)^
178,8.
potior u. orior,
prehendo et prendo (composita, sim-
plex non legitur): contractas for-
mas sexies admisi non in M tan-
tuii^ sed in aliis quoque traditas^
u. 79,7 167,5 186,21 (hic .», com-
preh' S^) 226,7 236,1 {depreh-
PST) 277,12 (depreh- nQST).
pleniores paene tricies leguntur
in omnibus libris, si singula ex-
cipias qualia sunt 43,24 apprendit
Q {appendit V) et 182,8 appren-
dentes S.
promuntimum: 68,19 promuntoria
(-nctoriaG) codd.praeter Jf FiP^
protinus u. quatenus.
proximus u. uictima.
Ftolemaeus : Graecorum formam
posui refragantibus omnibus li-
bris, qui probant Ptolome- uel
Ptolomae- (sic raro MV, 28,17
ptolomeio M^) in archetypo fuisse
{pthol- passim in deterioribus,
etiam G; p suppressa fere in JI^),
quae scriptura in libris mss. tra-
laticia, in titulis rara est (Bull.
comun. di Roma 1906 p. 188 tab.
Vin Ptolomaei). cf. 196,30.
pulcher: 222,12 pulcra Roth cum
Mni.
punitor: poenitor .S4,3 non admisi
(u. adn.).
puppis u. nauis.
pyrricha : 20,22 pyrrhicam G V,pirri-
cam T 2^1,21pyrricas {pi-)WRTS
237,23 falso nRST. cf. Tyrrhe-
nicus.
Pyrrus: u. 119,11.
quadriduum: reposui 126,11 {quatr-
Sl) propter 112,28.
quadripes, quadruplus: u. 266,12
(179,21 quadrip- Sl\ 138,26.
quamquam et quanquam: ad fidem
M, in quo longe saepius hoc
quam illud, raro concinentibus
VR. in aliis praeualet quamquam.
contra ta/nquam nusquam M^ sem-
per TS. cf. numquam.
quanto opere u. magno opere.
quatenus: 91,19 quaiinus QT; cf. ad
219,16 et 330,12. contra proti-
nus Sl.^)
quattuor {-decim) : duplici t semper
scriptum in M {quartuor 116,12),
simplici semper in Q [(nota xiin
268,11 GLT)\ reliqui uariant uel
notas exhibent (sic constanter G^
in quo semel gtwi^uor' 146,9; cf.
adn. 208,22).
querela: u. ad 140,18. 167,14 que-
relas Sl.
qui: quis pro quihus (semper in for-
mula in quis) 73,16 121,11 388,14.
. cf. adn. 83,16.
quicquam: miro codicum (40*** fere)
consensu, quidqtiam in solo M
repperi 360,2. maiore uarietate
quicquid et quidquid: illud 6***,
hoc 14*** in M (quicq- rel., paucis
locis exceptis V).
quinquatrus, -uum: u. 96,12 et 263,8.
at quinqu^tria 338,2 (sic passim
Gloss., improbat Charis. gramm.
I 81,20).
quotannis (l^'®") : quodannis quod in
solo M extat 71,27 et 107,1 (hic
corr. in quot-)^ neglegendum pu-
taui, non ignarus ita legi in ti-
tulis iisque bonae indolis.
quotiens: semel gwoite* ilf* (14,26) et
quater G, reliquis locis -iens
(item totiens, aliquotiens, quo-
tiensque) Sl.
raeda: u. 31,3.
recipero, -ator, -atorius: peri 240,19
Sl et semper M. recup-: 99,6
M-GXnQ 234,22 GXHR 278,24
et 286,16 X{L^nR 308,17 PST
340,13 X{L^)R.
renuo : 43,23 rennurcntique in arche-
typo fuit, quod est qui admittere
uelit. cf. Heraeus, Sprache des
Petron. p. 39.
repperi, reppuU, rettuli: repperi ple-
rumque Sl^ semel 304,6 reperisset
MT {repp- rel., in G corr. m. 1).
41,4 repulerit T, 226,26 repulit R.
longe rarius rettuli traditur: 16,1
M 44.5 V 200,22 M 224,23 MQ
226,i:J M 339,6 M; praeterea per
unam t Si. fortasse etiam rec-
cidi Suetonio restituendum (7,29
169,17).
1) P. Lejay, M^langes Boissier (1903) p. 349 sqq.
Digitized by
Google
PRAEFATIO
LIX
reuiuisco: 120,6 -esceret MV, reti-
nuit Roth. cf. delitesco.
rhinoceros, Ehodm, Bhianus: 78,21
hrinocerotem MV {rhin^ LS, rin-
rel.). 125,18 hrodum MGS (item
126,20.27 127,10 128,6 137,22 M
solus; 187,25 hrodi G, 218,5 hro-
diisQ). IbS.I hrianumMGVn^RS,
ybianum{ib- ST) X.^) etsiVarronis
is mos fuit etiam alias obserua-
tus, tamen admittere nolui.*) de-
cies enim rhod- in M traditur,
semper rhenus (189,16 hremum G),
rhetor-, rhodanus. de Mhasmiporis
u. adn. 140,20.
saepio, Sa^ta: raro recte scriptum:
260,6 Hrcums^ptum M, 129,23
saeptis MV, 174,10 sa^ta M.
salio: de duplici compositorum per-
fecti forma u. adn. 17,19 33,1 (cf.
2U,19 'luisse Sl) 35,21 111,2 112,1
196,1 215,21 261,13 266,8 822,7.
Sameramis: 11,12 sameramin solus
M^ (cf. titulus Caralitanus, Not.
d. scavi 1892 p. 434).
(re)sarcio: u. 204,14 resarsitrum,
quamquam Caper (gramm. VH
p. 111,9) sartum non sarsum com-
mendat (cf. Explan. in Don. gramm.
rV 614,16 sqq.). sarsor et sartor
(hoc Romanensium) in glossis.
scabellum: u. 194,30. in titulis ex.
gr. CIL VI 33194 scabillariorum
et sic semper ni fallor; cf. F. Som-
mer, Handbuch d. lat. Laut- u.
Formenlehre p. 57.
sca^na, scaenicus: per ae (rarius §)
M passim, neque admittere de-
buerunt sce- (sic 12'®" M). item
246,22 prosc^i{i) MGLB 237,14
solus G.
scalpo,scalptura:u.S2,n 264,7 278,6.
349,6 scalpitSl. cf. Huelsen, Philol.
56 p. 388 sqq.
schola: 126,2 scolas codd. praeter M.
scurrilis: scurrul- 321,6 MQR^ ut
apud Porph. in Hor. serm. I 3,21
et I 8,11 (p. 241,24 273,4 cf.
p. 343,18 H.).
sed: set cur receperint recentiores
ex 3f 171,7 nescio. in eodem set
scriptum est 31,28 (u. adn.), et
falsa adnotat Preud'homme ad
291,23. cf. ad 129,2 et 274,25.
segnitia {-ies) u. duritia.
sepulcrum: aspirant 117,4 GQP
163,19 GVQS 42,10 Sl praeter
RT, item simula^hrum saepe
deteriores (etiam V, frequentissime
6rJI), nusquam M.
sescenti: sexc- non legi in JfB, at
fere inXIT^etbis in G (cf. 144,22
173,2 189,7 237,17).
setius: ubique M et plerique, sedus
semper G. de sequius {setius) u.
adn. 119,10 et 327,7.
Sigambri: u. 61,5 {sic- plerique).
simulacrum: u. sepulcnim.
sinistrorsus: -osns M{T1)R 273,17,
ut CIL VI 29784. similia apud
Suet. non oflfendi.
sollemnis: semper recte M (et fere
ijS), nisi quod sole- est in iif 84,19
et 108,16 (hic etiam G^ et pleris-
que sic locis R) ; sollempn- ubique
F, passim GTl; sollenn- {solenn-)
semper fere §, rarius PR.
spintria: ut 143,6 omnes habent
{sputrias G, spintreas S)j ita 171,1
et 296,19 restituendum uidetur
(ita uulg. ante Rothium).
spongia: ut fascea, palleum its, spon-
gea in archetjpo fuisse testantur
iibri meliores: 97,19 sphongeas
MVLPS"^ {spongeas WRT, spmi-
gias GW^ sphongias Qj sphongyas
S^); 103,7 sphongeam MVLPSQ
{spongeam GT, -iam IIR)\ 174,6
sphongea MGLP {spongea S\
sphongia QR, spongia HT, spon-
gyaS*)\ 318,23 spongeis MGX
{-iis TS*). in titulis ex. gr. CIL
XI 2931 spongiario. cf. Charis.
gramm. I 109,9.
sponsalia u. uectigal.
strena: forma utilgaris strenua ') bis
in archetypo fuit 86,14 et 138,27
(u. adn.). at 138,25 strenarum
{stemarum GL^P, strenn- T) et
188,9 strenas {stemas G, strenn- 1 ).
1) Ortum ex rhiunum {b et h permutatae ex. gr. 122,5 birti L
221,2 barpocran L 239,19 rehili S).
2) Cf. Roth praef. p. XXXVI. Birt, Der Hiat bei Plautus p. 109.
3) Consent. gramm. V 396,26 397,34. in titulis coUegiorum saec. H
CIL VI 10234 (Dessau 7213). 33885 (Dessau 7214).
Digitized by
Google
LX
PRAEFATIO
suboles: sob- codd. praeter MV (recte
89,24 etiam WB, 110,23 H, hic
M* mutauit in sob-).
succenseo, su^censeo: utraque forma
in M, u. adn. 168,25 176,23 811,6
(Sl) 318,7 (susC' Bolus L).
Suebi: 61,6 seubos solus M (i. seubos
corr. in st^bos), per t* rel.
(as-, con)fiwesco: de plusquamper-
fecti formis contractis uel non con-
tractis u. adn. 24,13 37,13 73,21
92,12 118,18 138,26 192,27 237,28
274.7 284,7 347,12. reliquis locis
grauiores discrepantias non in-
ueni.
Sulla: saluo mathematici nomine
196,20 {si aia PQ, tlla T) in dicta-
toris nomine regnat fere Sylla
(uel SUla)\ sed probam formam his
saltem locis semarunt 6,6 M^
(silla M% 24,19 MV, 38,19 MW
{sillae 3f*).
Syria: in dicto Caesaris 11,11 suria
ad fidem MWL^PO^S retinen-
dum fuit.
taeter: 192,12 tetrum Sl.
tamquam u. quamquam.
tanto opere u. magno opere.
Tarracina: praue terr- 273,17 ,ft,
141.16 GPST. item 276,20 terra-
conensis MP (66,2 terr- UBPT,
279,2 terr-PS).
tegumentum: tegim- 195,20 LPT
tempora: timp- u. 192,7.
ten^a: th- 39,7 VL, 78,24 GQ*,
311,29 LPT.
Thraex: ubique restitui, ut tituli
postulare uidentur, u. 183,24
{thred MGX), 194,19 {thrax
MLPQR, trhax IT, trax GST),
195,10 (flireces Sl, sine h XU, i
traces S\ 330,3 842,18.
Thrasyllus: traduntur 113,23 thrch-
silum (sine h MII^ 'ilium T) et
173.17 thrasilus {-ylu^ GL); per II
128.8 solus M (sine h, -ylum uel
-ilum rel.), 164,22 Sl {-illus X'nQ).
Toranius: mangonis nomen 93,18
per h scriptum in MG VT mutaui
ad fidem X fortasse iniuria (cf.
W. Schuke, Zur Gesch. lat. Eigen-
namen p. 98). de C. Toranio (66,8
tor- Sl) u. CIL VI 1311 (Dessau 47).
totus: dat. toto 238,4 suspectus.
tra{ns)duco sim.: transd- 6,31 et
10,16 il, praterea trad- Sl. trans-
latus (-atio) passim Sh, sed trala-
ticius 236,23 {transl- L^) et 262,19
{transl- IIQT); maior discrepan-
tia 64,8 et 268,26 (u. adn.). trans-
marinu^: u. 22,12 (302,14 tram-
n). transmitto^ non tram-. trans-
uexit 31,9, at trau- 74,13.14 (u.
adn.). semper traicio.
tropaeum: legitima scriptura sem-
per seruat» in MV, bis in L
(semel -eum MLP 44,29). in
ceteris (etiam G) semper troph-,
tubures: 848,26 recte solus M {tuber-
rel.). ita codd. saepius apud Plin.
n. h. et Martialem. cf. Consent.
gramm. V 864,10 Poenorum tubur,
Heraeus, Wochenschr. f. klass.
Phil. 1907 p. 212.
tumuUuosus: 189,17 tumultos- M,
reliquis locis -uos-. cf. monstrosus,
turris u. nauis.
tus: aspirant 282,10 i2, ut saepe in
titulis bonae notae; genuinum
exhibent 73,4 MGV {turus V^)
113,1 MV 158,19 MVSB.
tu^sis u. nauis.
Tyrrhenicus: sine h 228,14.17 XIIQ,
cf. pyrricha.
uacatio : uoc- semel tantuin M 209,14.
u. ad 71,16 et 213,3 (72,8 uac- Si).
ualitudo: semper ita codd. et for-
tasse ita Suetonius, quamquam
dissuadere uidentur tituli (de
gr. 2 p. 100,18 et in uita Verg.
p. 56 et 64 ualet- praetulit Reiflfer-
scheid, contra ualit- in uita Ho-
rati p. 46 et 48). item acquiescen-
dum fuit in formis beniuolus,
beniuolentia , maliuolus {maleu-
in uita Verg. p. 66). benificium
non notaui.
uectigal: gen. plur. ter uectigalium,
bis uectigaliorum{lll,10e\> 171,19
[hic -lium STJ). item sponsalio-
rum 84,21 {spomalia 207,21).
Vergilius: uirg- ubique Sl.
uictima Sl praeter 87,16, ubi uictur-
mae MV retinui (at optumates
num Suetonius scripserit 8,25
dubito, sequitur mox o-ptimatibus;
de proxumum u. adn. 348,8; cf.
etiam 130,22).
uilicus: -II- codd. praeter ML^P
226,2.
uindico: uend- saepius GST.
uinulentia: u. 305,4.
Digitized by
Google
PRAEFATIO
LXI
Yiriatinus'. 272,24 -th- in arche-
typo fuit. sine h in titulis legi.
Mispillo: 350,9 uisp- ift, ut ubique
fere (de glossisu. G5tz, Thes. gloss.
p. 409) optimi libri; cf. praeter
alios Boissevain ad Dionem uol. 11
p. 442.
^meo: aspirant deteriores, u. 222,15
et 319,2. cf. 128,19.
^merus: recte semper Fet plerum-
que M soli (5,10 etiam S^). hum-
204,6 ift, 35,17 et 157,6 omnes
praeter V.
Mmquam u. num^uam.
iunguo, imguentum, -tatus, -tarius:
bene ubique M. 98,12 ungi
M^HGP^ST, 101,16 ungebatur
GLST\ 184,26 250,11 314,19 un-
gent- GL; 34,6 G, 6\U V. item
260,30 langore MB^Ts (sed 159,12
languorem Sl et languere semper);
contra 123,14 anguore Q, 339,13
clangvxyres TI^Q. cf. urgeo.
Vologaesu^: u. 270,10 313,8 335,21.
urgeo: urgue- perperam M 328,1 et
327,24. raro in aliis, ut 290,14
urgu^retur WP. cf. adn. 229,7.
utruhique: 58,21 utrob- codd. praeter
M' (cf. CILVIII 9002).
Xeroces: 173,12 xersis in archetypo
fuit {sersis pauci, om. G, xerx- U*
at X prior in rasura). sic passim
codices (cf. Georges, Lat. Wort-
formen p. 742; P. Kretschmer,
Kuhns Zeitschrift XXXVn, 1904,
p. 14*2. sqq. aliique).
Exemplorum typis descriptorum, quorum maior numerus
-extare uidetur quam manu scriptorum^), antiquissima sunt Ro-
maua duo (Rom. I. II) anno 1470 emissa, alterum Sextili mense
cura lohannis Antonii Campani^), alterum Decembri ex recen-
sione lohannis Andreae Aleriensis episcopi^); quibus tertium accedit
editio Veneta (Ven. I) anni 1471.*) quae tres editiones principes
instar codicum habendae, ^cum ex scriptis codicibus pro se quae-
que expressa sit, etsi in multis rebus inter se differunt, cum
1) Plus ducenta inde ab anno 1470 usque ad 1829 prodierunt,
-quae breuiter composuit loh. de Gruber, Jahrb. f. Phil. suppl. III (1834)
p. 142 — 149, praefatus aliqua de nouae Suetoni editionis ratione atque
-consilio, cuius editionis specimen (lul. cap. 4 — 6) dedit in progr. Stral-
sund. a. 1837. recensum editionum habes etiam in ed. Parisina, quam
-curauit C. B. Hase, I p. XXII sqq. denique recentiores enumerantur apud
Mac^, Suetone p. 26 sqq.
2) Editio rara inuentu; quam ubi laudaui, sciant lectores me fere
pendere a prioribus, neque enim quod continuo consulerem exemplum
mihi praesto erat. duo asseruantur in Museo Britannico, unde mihi
aliqua exscripsit H. I. Bell Londiniensis. ipse a. 1894 inspexi exemplar
quod est in bibKotheca publica Florentina (quondam Laur. plut. 64,2)
'fra i rari nr. 20', notis instructum Angeli Politiani, qui in calce ad-
-scripsit haec: Tinit die XXI Februarij circa III horam Florentiae 1478'.
continet autem uarias lectiones ex aliis codicibus sumptas, praeterea
interpretamenta et coniecturas. — huius editionis apographa plura
extant, ex. gr. cod. Laur. Medic. PaL 158.
3) Inde transscriptus ex. gr. cod. Paris. 5754 (cf. M5biu8, PhiloL I
p. 635). — huius ceterarumque plurimarum exemplaria extant in biblio-
thecis Monacensibus.
4) Insunt in hac multisque aliis uersus Ausonii. in fine haec:
^Hoc ego nicoleos gallus cognomine ienson Impressi: mirae quis neget
artis opus? At tibi dum legitur docili suetonius ore: Artificis nomen
fac rogo lector ames. M.CCCC.LXXI'.
Digitized by
Google
LXII PRAEFATIO
exempli causa in Veneta editione Graeca uerba ubique (spatiis
tamen uacuis relictis) omissa sint, in Eomanis capitum descriptio
a uulgari discrepet, in uniuersum tamen iudicanti simillimae
inter se et recentissimorum pessimorumque librorum, quales sunt
Perizonianus et Harlemensis, propago dicendae sunt' (Eoth p. XIX)>
leuiora quaedam menda in illis passim sublata sunt, quo munere
uaria fortuna fungi perrexerunt editores qui secuti sunt. exami^
naui igitur ad indagandas potissimum primarias lectiones e vetu-
stioribus editiones has^): ed. anonymam^), Mediol. a. 1475 (^im-
pressum per Magistrum Philippum de lauagnia', insunt notulae
Calderinii), ed. a. 1480^), Bonon. a. 1488 (cimi Beroaldi uita
Suet.)*), Venet. a. 1490 (cum conamentario M. A. Sabellici)^)^
Mediol. a. 1491 (cima eodem)®), Bonon. a. 1493 cimi commentario
Phmppi Beroaldi (altera ed. a. 1506)'), Lugd. a. 1508®), Paris.
a. 1509, Florent. a. 1510 (^opera et impensa Philippi de Giunta
Florentini'), Venet. a. 1510 (cum comment. Sabellici et Beroaldi,,
^per Philippum Pincium Mantuanum'), Paris. a. 1512, Florent.
a. 1515 (luntina), Argent. a. 1515, Venet. a. 1516 (^in aedibus
Aldi' cura L B. Egnatii, cf. ed. a. 1519), Basil. a. 1518 (Desi-
derii Erasmi), BasiL a. 1533 (huic et alteri BasiUensi a. 154&
repetitionibus Erasmianae Sigismundum Gelenium praefuisse Ro-^
thius existimat), Lugd. a. 1534 per Seb. Gryphium (aHas Gry-
phianas inspexi a. 1544. 1547. 1548 etc), Colon. a. 1539 (^Io-
annes Gymnicus excudebat', item a. 1544), Paris. a. 1543 (Roberti
Stephani), Basil. a. 1560 (cum adnotationibus Glareani), Antverp.
a. 1574 (Suetonii Caesares Theod. Pulmanni opera et studio-
emendati Antverpiae ex officina Christophori Plantini), Antverp.
a. 1578 (c. comm. Laevini Torrentii); agmen uetustiorum clau-
dant Is. Casaubonus (Genavae 1595, Paris. 1610) et Petrus Scri-
verius (Lugd. Bat. a. 1596). posteriores commemoro editiones
loh. Georgii Graevii (Traiecti a. 1672. 1691. 1703), Samuelis-
1) Copiis fere usus sum Monacensibus.
2) Exemplar Monacense sign. ^lnc. s. a. 1721'. uidetur ea quam
Gruber L L p. 142 ex Eberti coniectura anno 1472 adsignauit. consimilis-
autem est editioni Venetae I, paucis locis correctior.
3) Nihil subscriptum nisi 'FINIS MCCCCLXXX'. pendet a
prioribus.
4) Vltimo folio ^ad lectorem' praeter alia haec: 'Simon pasqualis-
ladertinus accurata id egit emendatione, ut quod impediat legentes
iam frustra hic perquiratur. . . . Opus hoc exactum et impressum est
BoDoniae per me Platonem de Benedictis stampatorem eius ciuitatis
ciuem' eqs.
5) 'Venetiis per Baptistam de tortis MCCCCLXXX die XV. Fe-
bruarii'.
6) Ter Vldericum scinzenzeler'.
7) ^lmpressit Benedictus Hectoris Bononiensis'.
8) Similis ed. Bonon. 1488.
Digitized by
Google
PRAEFATIO LXm
Pitisci (Traiecti 1690, Leovardiae 1714), I. Gronovii (Lugd.
Bat. 1698), Petri Burmanni (Amst. a. 1736)^), loh. Aug. Emesti
(Lips. 1748. 1775)^), Francisci Oudendorpi (Lugd. Bat. 1761)^);
denique quas commentariis utilibus instruxerunt D. C. G. Baum-
garten - Crusius (Lips. 1816)*) et I H. Bremi (Ziirich 1820,
ed. II).
Priores longe superasset editio, quam summo studio parauit
at non absoluit Ricardus Bentley. qui uir sagacissimus et ipse
codices quosdam Anglicos, qui hodieque supersunt^), excussit et
per alios in suum usimi conferendos curauit Parisinos, in his
Memmianum. libros eias animaduersionibus doctis coniecturisque
partim audacibus partim ingeniosis plerisque tamen utilibus re-
fertos, qui asseruantur in Museo Britannico, post Beckerum^)
examinaui maximamque partem publici iuris feci a. 1901.^) id
quod philologo Britannico non contigerat, ut uidelicet criticam
Suetonii editionem ad fidem mss. librorum absolueret, perfecit
Carolus Ludouicus Roth (Lips. 1858), uir de auctore nostro op-
time meritus, cuius laudibus nuper quidam obtrectare conati sunt
frustra.®) nouissimam, quae in lucem prodiit, dum mea typis
mandatur, curauit Leo Preud'homme (Groningae 1906) Rothii, ut
par est, umeris innixus.^) denique selectas uitas commentariis
uarii et generis et pretii instructas nuper emisenmt H. T. Peck
(Diuus lul. et Aug., ed. II. New York 1893), H. Smilda (Diuus
Claud., Groningae 1896), E. S. Shuckburgh (Diuus Aug., Cam-
1) Cum notis integris Egnatii Glareani Torrentii Vrsini Casauboni
Gruteri Marcilii Graevii Patini selectisque aliorum. inest index
Matthiae Bemeggeri.
2) Eius notas plenas exhibet cum Is. Casauboni commentario
F. A. Wolfius (Lips. 1802).
3) Cum notis Graevii, I. Gronovii, Dukeri.
4) Vol. tertium (Lips. 1818) indices continet copiosissimos ('CiauiB-
Suetoniana'). eius uiri commentario notas quasdam adiecit C. B. Hase
(Paris. 1828).
6) Preud'homme, Premiere ^tude p. 299 sqq.
6) Quaest. criticae de C. Suetonii Tranquilli de uita Caesarum
libris Vin (Memeli 1862). copiae Beckerianae ubi nunc lateant nescio;
certe plane Beckerum oiet ^Suetonius Bentleianus' Edmundi Hedickii
erroribus plenus (progr. gymnasii Freienwaldensis 1902, in cuius calce
legitur 'reliqua seorsim edentur').
7) Sitzungsberichte der Akad. der Wissenschaften zu Berlin 1901
p. 677 — 696. menda aliqua leuiora inrepserunt, quae facile corriget
lector. unum monere uelim in adn. ad Dom. 10 (342,27) mea culpa-
remansisse ^fabula' pro 'fibula\
8) Cf. Herm. 37 (1902) p. 590 sqq.
9) Praenuntiabant editionem tres dissertationes , Tremi^re (deu-
xi^me, troisi^me) ^tude sur rhistoire du texte de Su^tone de uita Cae-
sarum' (Bruxelles 1902. 1904, in Actis acad. Bruxellensis) , de quibus
cf. quae dixi Berlin. phil. Wochenschrift 1902 p. 1354 et 1905 p. 9 sqq>
ipsius editionis censuram scripsi ibid. 1906 p. 652 sqq.
Digitized by
Google
LXIV PRAEFATIO
bridge 1896), C. Hofstee (Galba Otho Vitellius, Groningae 1898),
I. B. Pike (Tib. Cal. Claud. Nero, Boston 1903).
Bothii editione factum est, ut Suetoniana studia, quae com-
mendata olim splendidissimis nominibus (in his lusti Lipsii Grono-
uiorumque patris ac filii) nostra aetate paululum refrigescere
coeperant, denuo reuiuiscerent. inquisiuerunt igitur plures in
Suetonii genus dicendi') operamque dabant uerbis scriptoris emen-
dandis uel interpretandis non pauci, in iis loh. Nicolaus Madvig.*)
Bestat ut mimere fungens grato gratias agam uiris doctissi-
mis quam plurimis, qui simima comitate assidue impigreque mea
causa codices iterum iterumque euoluerunt, ut de lectionibus cer-
tiorem me facerent. sunt autem praeter eos, quos iam supra
memoraui: B. Peter Berolinensis, TL Sinko Cracouiensis, H. Bo-
stagno Florentinus, G. Ficker I. Simon W. Suchier quondam
Halenses, H. I. Bell I. A. Herbert F. G. Kenyon Londinienses,
M. Bonnet Montepessulanus, F. Haverfield Oxoniensis, H. Lebegue
H. Omont M. Bay Parisiaci, C. Huelsen Bomanus, E. Bormann
et B. Beer Vindobonenses, G. Milchsack Wolfenbuttelanus. neque
minus gratulor me in eligendis imaginum exemplis consiliarium
habuisse Paulum Arndt Monacensem uirum iconographiae peri-
tissimum.
1) H. R. Thimm, De usu atque elocutione C. Suet. Tranquilli
(Regimonti 1867). P. Bagge, De eloc. C. S. T. (Vpsaliae 1875). Aem.
Trachmann, De coniunctionum causalium apud Suet. usu (Halis Sax.
1886). R. Dupow, De Suet. consuetudine sermonis quaestiones (Berge-
dorf 1896). I. W. Freund, De Suet. usu atque genere dicendi (Vratiel.
1901). L. Dalmasso, La grammatica di C. Svetonio Tr. (Torino 1906).
cf. etiam G. M. Lane, Harvard Stud. IX 1898 p. 17 sqq. A. A. Howard
ibid. X 1899 p. 23 sqq. totam deuique Suetonianam prouinciam amplexus
est A. Mac^, Essai sur Su^tone (Paris 1900); inest librorum conspectus
non plenus p. 17 — 24.
2) Aduersaria crit. I (1871) p. 19, U. (1873) p. 670 sqq., III (1884)
p. 247 sqq. aliorum alibi mentionem feci. hic addantur: C. F. W. Miiller,
Rhein. Mus. 20 (1866) p. 166 sqq. Comelissen, Coniectanea Latina (Da-
ventriae 1870) et Mnemos. VI (1878) p. 313. Henr. Alanus, Codicum
Suetonii suorum duorum specimen nec non obseruationes aliquot addi-
dit H. A. (Dublinii et Londinii 1873). V. Jemstedt (de notis eius cri-
ticis, quas a. 1876 in ephemeride Rossica edidit, relatum est Rev. des
Revues I p. 276; cf. Herm. 24 p. 479). H. I. Poiak, Parerga (progr. gymn.
Erasmiani Roterodamensis 1882). H. Kraffert, Beitrage zur Kntik und
Erklamng lat. Autoren (progr. Aurich. 1882). I. C. G. Boot, Mnemos.
XVm (1890) p. 369. T. Halbertsma, Aduers. crit. (Leidae 1896) p. 168 sqq.
P. Thomas, M^langes Paul Fredericq (Bmx. 1904) p. 38.
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE VITA CAESARVM
AD C. SEPTICIVM CLARVM PKAEP. PRAETOKIO
LIBRI VIII
Suidas 8. u. TgdyTivXXog^ 6 Zovr\t6aviO£ xQrnLCiTiaag, ygaiiiicc-
tiTcbg^PaHuxlos, ly^at/^fi . . . <?vyy£vfc%6v Kai6ccQ(ov t§' (Bernhardy^
Kccl GaQcavt cod. Voss.)^ itSQUxn &h §lovg kccI (xatcc BitschT)
SiaSoxccg ccht&v ccnb ^lovXiov icog jdo^ttiavov ^ipXia r[ .
Ad amissam lihri praefationem pertinet:
Laur. Lyd. de mag. 2, 6 TQocyxvXXog toivvv tovg t&v Kai-
aocQcav piovg iv yQcc(i^a6Lv ScTCOtivoDV ^STttLTtio) (-iiica cod.)^
hg fjv vnaQxog t&v nQaitcnQiav&v ensiQ&v iit^ a^btovy TtQai-
cpsxtov avtbv t&v iiQaitoiQiav&v tay^dtcov v.al cpaXdyycov
f]ys^6va tvyidvsiv i6riko)6sv.
Digitized by
Google
^{
T{
NOTARVM CONSPECTVS
M cod. Paris G115 (Memmianus) saec. IX: iW* corrector eius satis
antiquus (saec. XI — XII?)
H Heirici excerpta saec. IX, ad fidem cod. Paris. 8818 saec. XI
G cocl. Gudianus 268 saec. XI; G^ corrector antiquus, G^ corrector
recentior codice Monacensi 0977 (p), qui a. 1456 ex G trans-
scriptus est
V cod. Vatic. 1904 saec. XI — XII deficiens in uitae Calig. cap. 3
L cod. Laur. 68, 7 saec. (XI— )XII; L* corr. antiquior, L^ recens
P cod. Paris. 5801 saec. XII; P* corr. antiquufl
cod. Laur. 66, 39 saec. XII; 0' oorrector antiquus (plenius ad-
hibitus in uita Diui luli, praeterea raro)
S cod. Montepess. 117 saec. XII
T cod. Berolin. lat. fol. 337 (Hulsianus) saec XIV
^n cod. Paris. 6116 saec. XII; U^ corr. antiquus
Q cod. Paris. 5802 saec. XH; Q^ corr. recens, saec. XV ut uidetur
(huic affinis s = cod. Suession. 19 saec. XIII, ex quo selectas
adposui lectiones laudatas a Preud'hommio)
B cod. Regius mus. Brit. 15 C HI saec. XII (q gemellus alter
Regius 15 C IV saec. XIII, quem adhibui inde a Domit. cap. 14,
ubi deficit i?)
.Y excerpta cod. Paris. 17 903 (Notre-Dame 188) saec. XIII
g alii codd. recentiores, unus uel alter aut plures, in his d\ cod.
Paris. 5804 saec. XV
Sl lectio archetypi (Fuldensis ut uidetur libri quo Einhardus usus est)
siue codicum consensus
X' consentiens lectio librorum F et X
T' consentiens lectio librorum T et ST, quibus plerumque accedunt
P- et (O^)
unci quadrati | | delenda comprehendunt, angulati <> supplenda
* unaiTi litteram erasam significat
Kinhard. uitam Caroli Magui ab Kinhardo conscriptam designat,
Kpit. epitomen quae luli Victoris nomine fertur; Torr. Burm. Oud.
B.-Crus. Modd. coniecturas 'J'orrentii Burmanni Oudendorpii Baum-
garten-Crusii Moddermani.
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE VITA CAESARVM
LIBER I
DIWS IVLIVS
* *
*
Annum agens sextum decimum patrem amisit; sequenti- 1
busque consulibus flamen Dialis destinatus dimissa Cossutia,
quae familia equestri sed admodum diues praetextato despon-
sata fuerat; Comeliam Cinnae quater consulis filiam duxit
ex qua illi mox lulia nata est; neque ut repudiaret
Inscriptio primaria periit. in M fol. 1 margine superiore manus
altera adscripsit incipit suetonius de uita cesaru. nunc gesta cesaru
reliqui sic (litteris grandibus omnes): C. Suetonii Tranquilii de uita
Caesarum lib. I incip. diuus lulius Caesar in primis G^ G. Suetonii
Tranquilli de uita Caesarum liber l V et similiter SOT qui fere ad-
dunt incipit diuus lulius, incipit Tranquillinus Suetonius L, incipit
liber Suetonii Tranquilli de uita et moribus XII Cesarum liber primus T,
nuUa praescriptio in P
Ad amissum libri initium non spectat Seru. Aen. VI 798 (u. ad
Aug. 94)
1 Annum agens ilf Fd, lulius Caesar annum agens i, Gaius lulius
Caesar annum agens 6r, Annum agens Caesar rel. {post annum nonnulla
erasa in P) 3 an desponsa ? cf Claud. 27 5 ut] quin G
SvsTONivs ed. Ihm. I. 1
Digitized by
Google
2 C. SVETONI TRANQVILLI
2 compelli a dictatore SuUa ullo modo potuit. quare et sacer-
dotio et uxoris dote et gentilicis hereditatibus multatus diuer-
sarum partium habebatur, ut etiam discedere e medio et quam-
quam morbo quartanae adgrauante prope per singulas noctes
commutare latebras cogeretur seque ab inquisitoribus pecunia 5
redimeret, donec per uirgines Vestales perque Mamercum
Aemilium et Aurelium Cottam propinquos et adfines suos
3 ueniam impetrauit. satis constat Sullam, cum deprecantibus
amicissimis et ornatissimis uiris aliquamdiu denegasset atque
illi pertinaciter contenderent, expugnatum tandem proclamasse 10
siue diuinitus siue aliqua coniectura: uincerent ac sibi
haberent, dum modo scirent eum, quem incolumem
tanto opere cuperent, quandoque optimatium parti-
bus, quas secum simul defendissent, exitio futurum;
nam Caesari multos Marios inesse. 15
2 Stipendia prima in Asia fecit Marci Thermi praetoris
contubernio; a quo ad arcessendam classem in Bithyniam
missus desedit apud Nicomeden, non sine rumore prostratae
regi pudicitiae; quem rumorem auxit intra paucos rursus dies
repetita Bithynia per causam exigendae pecuniae, quae de- ao
beretur cuidam libertino clienti suo. reliqua militia secundiore
fama fuit et a Thermo in expugnatione Mytilenarum coroua
3 ciuica donatus est. meruit et sub Seruilio Isaurico in Cilicia,
sed breui tempore. nam Sullae morte comperta, simul spe
nouae dissensionis, quae per Marcum Lepidum mouebatur, 85
Romam propere redit et Lepidi quidem societate, quam-
quam magnis condicionibus inuitaretur, abstinuit, cum in-
genio eius diffisus tum occasione, quam minorem opinione
4 offenderat. ceterum composita seditione ciuili Comelium Do-
16 cf. Viri ill. 78, 1 contubernalis Thermo in Asiam profectus,
cum saepe ad Nicomeden regem Bithyniae commearet, impudicitiae
infamatus est. 298qq. ihid. 78,3sq. mox Dolabellam iudicio oppressit.
dum studiorum causa Rhodum petit, a piratis captus e<^s)t; redemptus
eosdem [et] postea captos puniuit.
3 discere M^, discederet GFOST et om, G 8 impetrarit F,
perpetrauit X (1: im ss. i*) 11 uicerint M^ 17 accersendam ii,
arcess- itf^ 18 prostat§ M^V^ 23 est. meruit] emeruitiJf *d lyciaG^
26 rediit Jg (uulg.) 27 tum T' (m B corr. ex cum ut uid.) 28 occa-
sioni Casaub, post alios
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [cAP. 1-6] 3
labellam consularem et triumphalem repetundarum postula-
uit; absolutoque Rhodum secedere statuit, et ad declinandam
inuidiam et ut per otium ac requiem Apollonio Moloni cla-
rissimo tunc dicendi magistro operam daret. huc dum hi-
5 bemis iam mensibus traicit, circa Pharmacussam insulam a
praedonibus captus est mansitque apud eos non sine summa
indignatione prope quadraginta dies cum uno medico et cu-
bicularis duobus. nam comites seruosque ceteros initio sta- 2
tim ad expediendas pecunias, quibus redimeretur, dimiserat.
10 numeratis deinde quinquaginta talentis expositus in litore
non distulit quin e uestigio classe deducta persequeretur
abeuntis ac redactos in potestatem supplicio, quod saepe
illis minatus inter iocum fuerat, adficeret. uastante regiones
proximas Mithridate, ne desidere in discrimine sociorum uide-
36 retur, ab Rhodo, quo pertenderat, transiit in Asiam auxiliis-
que contractis et praefecto regis prouincia expulso nutantis
ac dubias ciuitates retinuit in fide.
Tribunatu militum, qui primus Romam reuerso per suffra- 5
gia populi honor optigit, actores restituendae tribuniciae po-
20 testatis, cuius uim Sulla deminuerat, enixissime iuuit. L. etiam
Cinnae uxoris fratri, et qui cum eo ciuili discordia Lepidum
secuti post necem consulis ad Sertorium confugerant, reditum
in ciuitatem rogatione Plotia confecit habuitque et ipse su-
per ea re contionem.
26 Quaestor luliam amitam uxoremque Comeliam defanctas 6
laudauit e more pro rostris. [s]et in amitae quidem laudatione
de eius ac patris sui utraque origine sic refert:
Amitae meae luliae maternum genus ab regibus
ortum, paternum cum diis inmortalibus coniunctum
80 est. nam ab Anco Marcio sunt Marcii Reges, quo
nomine fuit mater; a Venere lulii, cuius gentis fa-
1 uirum post triumphalein add. T'P^ 0* 3 miloni GTIQ 6 phar-
macausam G^ phamacusam V, phamarcusam X 7 dignatione C/r-
sinus 8 ceteros om. T 13 inter] per Bentley 14 dissidere X'
18 Tribunatum TPOT {m in expuncta), Tribunus g {Ton\) cf. Vesp. 2
19 auctoresque T, auctores g, actores auctoresque Graevius 20 de-
minuerat GV8I1, dim- rel. {SIT) 26 e] de uel ex Bentley et
Casaub., sed Sl 27 origine utraque X 28 ab] a XN {in L una
litt, post a era^sa) 31 cuis M (i: cuius m. 2 in marg.)
1*
Digitized by
Google
4 C. SVETONI TRANQVILLI
milia est nostra. est ergo in genere et sanctitas re-
gum, qui plurimum inter homines poUent, et caeri-
monia deorum, quorum ipsi in potestate sunt reges.
2 In Comeliae autem locum Pompeiam duxit Quinti Pom-
pei filiam, L. Sullae neptem; cum qua deinde diuortium fecit 5
adulteratam opinatus a Publio Clodio, quem inter publicas
caerimonias penetrasse ad eam muliebri ueste tam constans
fama erat, ut senatus quaestionem de poUutis sacris decre-
uerit.
7 Quaestori ulterior Hispania obuenit; ubi cum mandatu 10
pr(aetoris) iure dicundo conuentus circumiret Gadisque uenisset,
animaduersa apud Herculis templum Magni Alexandri imagine
ingemuit et quasi pertaesus ignauiam suam, quod nihil dum
a se memorabile actum esset in aetate, qua iam Alexander
orbem terrarum subegisset, missionem continuo efflagitauit 15
ad captandas quam primum maiorum rerum occasiones in
2 urbe. etiam confusum eum somnio proximae noctis — nam
uisus erat per quietem stuprum matri intulisse — coiectores
ad amplissimam spem incitauerunt arbitrium terrarum orbis
portendi interpretantes, quando mater, quam subiectam sibi 20
uidisset, non alia esset quam terra, quae omnium parens ha-
8 beretur. decedens ergo ante tempus colonias Latinas de pe-
tenda ciuitate agitantes adiit, et ad audendum aliquid con-
citasset, nisi consules conscriptas in Ciliciam legiones pau-
lisper ob id ipsum retinuissent. «5
9 Nec eo setius maiora mox in urbe molitus est: siquidem
ante paucos dies quam aedilitatem iniret, uenit in suspicionem
conspirasse cum Marco Crasso consulari, item Publio Sulla
et L. Autronio post designationem consulatus ambitus condem-
natis, ut principio anni senatum adorirentur, et trucidatis so
quos placitum esset, dictaturam Crassus inuaderet, ipse ab
7 in post eam (ea T) add. POT iChid) 10 prouenit G man-
dato VL^T et multi 15 11 fr- MVQRT, rr- U, popnli r- {uel
'Rom&ni)rel.et8tcss.M^,corr.Sigonius iuri 6r, inraiV dicendoX'^
circuiret GLN 12 alexandri magni HN 13 dum MVL^PW^Q,
tum rel. et N, om. H (nichilum L^) 14 id aetatis quo Bentley
19 arbitrum GVS 20 potiundi POSTN, potiendi JI* 23 adiit
om. T (adiit et del. Bentley) 28 Publio] p- X'
Digitized by
Google
DIVVS rVLIVS [CAP. 6-11] 5
eo magister equitum diceretur constitutaque ad arbitrium re
publica Sullae et Autronio consulatus restitueretur. memi- 2
nerunt huius coniurationis Tanusius Geminus in historia, Mar-
cus Bibulus in edictis, C. Curio pater in orationibus. de hac
6 significare videtur et Cicero in quadam ad Axium epistula
</r^. E XI Sy referens Caesarem in consulatu confirmasse reg-
num, de quo aedilis cogitarat. Tanusius adicit Crassum pae-
nitentia uel metu diem caedi destinatum non obisse et id-
circo ne Caesarem quidem signum, quod ab eo dari conuenerat,
10 dedisse; conuenisse autem Curio ait, ut togam de umero dei-
ceret. idem Curio sed et M. Actorius Naso auctores sunt con- 3
spirasse eum etiam cum Gnaeo Pisone adulescente, cui ob
suspicionem urbanae coniurationis prouincia Hispania ultro
extra ordinem data sit; pactumque ut simul foris ille, ipse
15 Romae ad res nouas consurgerent, per ^Ambranos et Transpa-
danos; destitutum utriusque consilium morte Pisonis.
Aedilis praeter comitium ac forum basilicasque etiam 10
Capitolium omauit porticibus ad tempus extructis, in quibus
abundante rerum copia pars apparatus exponeretur. uena-
20 tiones autem ludosque et cum coUega et separatim edidit,
quo factum est, ut communium quoque inpensarum solus
gratiam caperet nec dissimularet coUega eius Marcus Bibulus,
evenisse sibi quod Polluci: ut enim geminis fratribus
aedes in foro constituta tantum Castoris uocaretur,
25 ita suam Caesarisque munificentiam unius Caesaris
dici. adiecit insuper Caesar etiam gladiatorium munus, sed 2
aliquanto paucioribus quam destinauerat paribus; nam cum
multiplici undique familia conparata inimicos exterruisset,
cautum est de numero gladiatorum, quo ne maiorem cuiquam
jo habere Romae liceret.
Conciliato populi fauore temptauit per partem tribuno-H
rum, ut sibi Aegyptus prouincia plebi scito daretur, nanctus
7 cogitarat T'L^F^O^, cogitaret reh, cogitarit Folak 8 abisse Q,
adisse TIB 10 eiceret T, reiceret Burm. 12 Gnaeo om. X'
16 Lambranos uulg. post SabelUcum, Ambrones ed. Bonon. 1488 {Bero-
aldus, Ambronas C. Barth al), Ambarros Urlichs, Aruernos Mommsen,
Campanos Madvig 19 munerum Gujetus parX^* 25 Caesaris
om. V (praecedit mnicus) 32 plebissito F, plebis scito GLT
Digitized by
Google
6 C. SVETONI TRANQVILLI
extraordinarii imperii occasionem, quod Alexandrini regem
suum socium atque amicum a senatu appellatum expulerant
resque uulgo inprobabatur. nec obtinuit aduersante optima-
tium factione: quorum auctoritatem ut quibus posset modis
in uicem deminueret^ tropaea Gai Mari de lugurtha deque 5
Cimbris atque Teutonis olim a Sulla disiecta restituit atque
in eiercenda de sicaris quaestione eos quoque sicariorum
numero habuit, qui proscriptione ob relata ciuium Romano-
rum capita pecunias ex aerario acceperant, quamquam ex-
12 ceptos Comelis legibus. subornauit etiam qui Gaio Rabirio 10
perduellionis diem diceret, quo praecipuo adiutore aliquot
ante annos Luci Saturnini seditiosum tribunatum senatus coer-
cuerat, ac sorte iudex in reum ductus tam cupide condemna-
uit, ut ad populum prouocanti nihil aeque ac iudicis acerbi-
13tas profuerit. deposita prouinciae spe pontificatum maximum 15
petit non sine profusissima largitione: in qua reputans ma-
gnitudinem aeris alieni, cum mane ad comitia descenderet,
praedixisse matri osculanti fertur domum se nisi ponti-
ficem non reuersurum. atque ita potentissimos duos com-
petitores multumque et aetate et dignitate antecedentes su- 20
perauit, ut plura ipse in eorum tribubus suflPragia quam uter-
que in omnibus tulerit.
14 Praetor creatus, detecta coniuratione Catilinae senatu-
que uniuerso in socios facinoris ultimam statuente poenam,
solus municipatim diuidendos custodiendosque publicatis bo- 25
nis censuit. quin et tantum metum iniecit asperiora suaden-
tibus, identidem ostentans quanta eos in posterum a plebe
Romana maneret inuidia, ut Decimum Silanum consulem de-
signatum non piguerit sententiam suam, quia mutare turpe
erat, interpretatione lenire, uelut grauius atque ipse sensisset so
2 exceptam. obtinuisset adeo transductis iam ad se pluribus et
3 quae res Modd. delens quod Alexandrini tcsque expulerant im-
probabatur T, improbatur {in-p- M) rel optimatum TL^T 6 di-
minueret X2T* 8 numero — Romanorum om. T {propterea qui in
post quoque add. U, condempnauit qui per pro quoque interpolauit q)
10 sabinio (-no T) GT 11 aiutore M^, auctore GX' 16 pe-
tiit T non post qua add. G
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [CAP. 11-17] 7
in his Cicerone consulis fratre, nisi labantem ordinem con-
firmasset M. Catonis oratio. ac ne sic quidem impedire rem
destitit, quoad manus equitum Romanorum, quae armata prae-
sidii causa circumstabat, inmoderatius perseueranti necem com-
5 minata est, etiam strictos gladios usque eo intentans, ut se-
dentem una proximi deseruerint, uix pauci complexu togaque
obiecta protexerint. tunc plane deterritus non modo cessit,
sed et in reliquum anni tempus curia abstinuit.
Primo praeturae die Quintum Catulum de refectione Ca-15
10 pitoli ad disquisitionem populi uocauit rogatione promulgata,
qua curationem eam in alium transferebat; uerum impar opti-
matium conspirationi, quos relicto statim nouorum consulum
officio frequentes obstinatosque ad resistendum concucurrisse
cemebat, hanc quidem actionem deposuit. ceterum Cae-16
15 cilio Metello tribuno plebis turbulentissimas leges aduersus
collegarum intercessionem ferenti auctorem propugnatorem-
que se pertinacissime praestitit, donec ambo administratione
rei publicae decreto patrum submouerentur. ac nihilo minus
permanere in magistratu et ius dicere ausus, ut comperit pa-
20 ratos, qui ui ac per arma prohiberent, dimissis lictoribus
abiectaque praetexta domum clam refugit pro condicione
temporum quieturus. multitudinem quoque biduo post sponte 2
et ultro confluentem operamque sibi in adserenda dignitate
tumultuosius pollicentem conpescuit. quod cum praeter opi-
25 nionem euenisset, senatus ob eundem coetum festinato coactus
gratias ei per primores uiros egit accitumque in curiam et
amplissirais uerbis conlaudatum in integrum restituit inducto
priore decreto.
Recidit rursus in discrimen aliud inter socios Catilinael7
30 nominatus et apud Nouium Nigrum quaestorem a Lucio Vet-
tio indice et in senatu a Quinto CuriO; cui, quod primus con-
1 ciceronis JSTJIi?, <Q.> Cicerone Halbertsma 2 ne] nec XQ
3 quoadusque X 13 con**curri8se* M, concucurrisse GII (cur in
marg. add. m. 1 G), concurrisse rel. 17 administratione g, ab-
ministratione MVLPSO^TIB {Sl\ ab administratione GO^Tq, mini-
stratione Qs 25 conuenisset M^S 27 in om. M^Q^ 29 Rece-
dit M^GV 30 uettio solus F, uetio MGQ^ uectio uel ueccio rel.
(item p. 8 l. 6, at p.8 1.2 recte etiam ML Q) 31 ludice Lambinus (iud-
in rec. codd.) nominatus inter socios post Curio add. UP^O^ST
Digitized by
Google
8 C. SVETONI TRANQVIT.LI
silia coniuratorum detexerat, constituta erant publice praemia.
Curius e Catilina se cognouisse dicebat, Vettius etiam chiro-
2 graphum eius Catilinae datum pollicebatur. id uero Caesar
nullo modo tolerandum existimans, cum inplorato Ciceronis
testimonio quaedam se de coniuratione ultro ad eum detulisse 5
docuisset, ne Curio praemia darentur effecit; Vettium pigno-
ribus captis et direpta supellectile male mulcatum ac pro
rostris in contione paene discerptum coiecit in carcerem;
eodem Nouium quaestorem, quod compellari apud se maiorem
potestatem passus esset. 10
18 Ex praetura ulteriorem sortitus Hispaniam retinentes
creditores interuentu sponsorum remouit ac neque more ne-
que iure, ante quam prouinciae or[di]narentur, profectus est:
incertum metune iudicii, quod priuato parabatur, an quo
maturius sociis inplorantibus subueniret; pacataque prouin- 15
cia pari festinatione, non expectato successore ad trium-
2 phum simul consulatumque decessit. sed cum edictis iam
comitis ratio eius haberi non posset nisi priuatus introisset
urbem, et ambienti ut legibus solueretur multi contra dice-
rent, coactus est triumphum, ne consulatu excluderetur, di- 20
19mittere. e duobus consulatus competitoribus, Lucio Lucceio
Marcoque Bibulo, Lucceium sibi adiunxit pactus ut is, quo-
niam inferior gratia esset pecuniaque poUeret, nummos de
suo communi nomine per centurias pronuntiaret. qua cognita
re optimates, quos metus ceperat nihil non ausurum eum in 25
summo magistratu concordi et consentiente coUega, auctores
Bibulo fuerunt tantundem pollicendi, ac plerique pecunias
contulerunt, ne Catone quidem abnuente eam largitionem e
re publica fieri.
2 curius T et sic V in marg. m. 1, curio MGV {in textu) X {in M
rasura supra et sequ. e , fort. s erasa^ certe curiose est in &) e cati-
lina] catilinam G, quia per catilinam X 6 curioni M^ 7 multa-
tum X'T 9 eodem <^et> Casaub. (g.^) 13 ordinarentur (ordiren-
tur O^) Sl, corr. Lambinus 19 in urbem GT 21 coneulatus
(consol- M) om. g, glossema putant Torr. al. luceio GXB 22 lu-
ceium (-ceum 0)GX 25 optumates Ms, glossam antiquitus dictum
adscr. M^ non nihil G (nihil — summo mn. T) 27 pollicenti
(-ceri T) MGX' 28 quidem om. V
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [CAP. 17-20] 9
Igitur cum Bibulo consul creatur. eandem ob causam 2
opera ab optimatibus data est, ut prouinciae futuris consu-
libus minimi negotii, id est siluae callesque, decemerentur.
qua maxime iniuria instinctus omnibus officiis Gnaeum Pom-
6 peium adsectatus est offensum patribus, quod Mithridate
rege uicto cunctantius confirmarentur acta sua; Pompeioque
Marcum Crassum reconciliauit ueterem inimicum ex con-
sulatu, quem summa discordia simul gesserant; ac societatem
cum utroque iniit, ne quid ageretur in re publica, quod dis-
10 plicuisset ulli e tribus. inito honore primus omnium instituit, 20
ut tam senatus quam populi diuma acta confierent et publi-
carentur. antiquum etiam re<t)>tulit morem, ut quo mense
fasces non haberet, accensus ante eum iret, lictores pone se-
querentur. lege autem agraria promulgata obnuntiantem col-
15 legam armis foro expulit ac postero die in senatu con-
questum nec quoquam reperto, qui super tali consternatione
referre aut censere aliquid auderet, qualia multa saepe in
leuioribus turbis decreta erant, in eam coegit desperationem,
ut, quoad potestate abiret, domo abditus nihil aliud quam
«0 per edicta obnuntiaret.
Vnus ex eo tempore omnia in re publica et ad arbitrium 2
administrauit, ut nonnulli urbanomm, cum quid per iocum
testandi gratia signarent, non Caesare et Bibulo, sed lulio
et Caesare consulibus actum scriberent bis eundem prae-
25 ponentes nomine atque cognomine, utque uulgo mox ferrentur
hi uersus <FPB p. 330y.
1 cf. Eutrop. VI 17., 1 CTun L. Bibulo consul est factus.
1 creatas GT 2 ab om. ? 3 id est silaae callesque del.
Willems, siluae callesque id est minimi n. Halbertsma 4 instigatus
Bentley 6 adsecutus M^, assecutus M^, assectatus rel. 7 Mar-
cum] m. GX' 10 primum Modd. 11 conficerentur (confit- S)
T^P^O^ 13 consul ante accensus add. Bentky, ante fasces Modd.
14 abnuntiantem M^X (re post ab ss. L^ 16 quae Ms 18 tur-
pis Q^, culpis nRQ^Q 22 urbaniorum Bentley {cf. Vesp. 20) per
iocum post signarent ponit Torr.y del. C. Ndgler 23 testanti M^8,
testati M^Q {glossam testati dicebantur qui testamento signabantur
adscr. M*) 23/24 cesare et iulio 0<5 (Oud.) 24 bis usque cogno-
mine cwm Lipsio damnant multi proponentes ed. Torr. a. 1578 25 no-
mine atque cognomine del. Modd. ut*que (i erasa) M
Digitized by
Google
10 C. SVETONI TRANQVILLl
non Bibulo quiddam nuper sed Caesare factum est:
nam Bibulo fieri consule nil memini.
3 campum Stellatem maioribus consecratum agrumque Cam-
panum ad subsidia rei publicae uectigalem relictum diuisit
extra sortem ad uiginti milibus ciuium, quibus temi pluresue 6
liberi essent. publicanos remissionem petentis tertia mer-
cedum parte releuauit ac, ne in locatione nouorum uecti-
galium inmoderatius licerentur, propalam monuit. cetera item,
quae cuique libuissent, dilargitus est contra dicente nullo ac,
4 si conaretur quis, absterrito. Marcum Catonem interpellan- lo
tem extrahi curia per lictorem ducique in carcerem iussit.
Lucio Lucullo liberius resistenti tantum calumniarum metum
iniecit, ut ad genua ultro sibi accideret. Cicerone in iudicio
quodam (^de domo 4iy deplorante temporum statum Publium
Clodium inimicum eius, frustra iam pridem a patribus ad is
plebem transire nitentem, eodem die horaque nona transduxit.
5 postremo in uniuersos diuersae factionis <(indicem . . .> inductum
praemiis, ut se de inferenda Pompeio nece sollicitatum a
quibusdam profiteretur productusque pro rostris auctores ex
conpacto nominaret; sed uno atque altero frustra nec sine 20
suspicione fraudis nominatis desperans tam praecipitis consilii
euentum intercepisse ueneno indicem creditur.
21 Sub idem tempus Calpumiam L. Pisonis filiam successuri
sibi in consulatu duxit uxorem suamque, luliam, Gnaeo
Pompeio conlocauit repudiato priore sponso Seruilio Cae- 25
pione, cuius uel praecipua opera paulo ante Bibulum inpu-
gnauerat. ac post nouam adfinitatem Pompeium primum
rogare sententiam coepit, cum Crassum soleret essetque
consuetudo, ut quem ordinem interrogandi sententias consul
Kal. lanuariis instituisset, eum toto anno conseruaret. 30
1 quiddam MGVLST {in M d prior ss., item in f), quicqnam
FOT, quidquam g et fere edd. 2 nihil M 3 stellatum T'F^O^
5 ad Casaub., ac ii 8 ducerentur X, uterentur et ss. i licitarentur q
9 libuisset Bentley, Madvig 10 Marcum] M. X' {non T) 14 Publium]
P. A" 17 inductum Sl, inductum quendam g, induxit Stephanus., in-
duxit Vettium Ursinus, Vettium subomasse {uel immisisse) inductum
Oud., indicem subomauitVettium inductum Roth 19 productosque G
20 sed del Torr. 24 consulatum X{Oud.), cf. p. 15, 19 26 biduum V
28 sileret M^L^PO (i. taceret uel soleret interrogare primitus crassum
adscr. illf *, Crassus sileret d) 29 consul post lanuariis colloc. X*
Digitized by
Google
DIVVS rVLIVS [cAP. 20-23] 11
Socero igitur generoque suffragantibus ex omni pro-22
uinciarum copia Gallias potissimum elegit, +cuius emolumento
et oportunitate idonea sit materia triumphorum. et initio
quidem Galliam Cisalpinam Illyrico adiecto lege Vatinia ac-
5 cepit; mox per senatum Comatam quoque, ueritis patribus
ne, si ipsi negassent, populus et hanc daret. quo gaudio 2
elatus non temperauit, quin paucos post dies frequenti curia
iactaret, inuitis et gementibus aduersaris adeptum se quae
concupisset, proinde ex eo insultaturum omnium capitibus;
10 ac negante quodam per contumeliam facile hoc ulli femi-
nae fore, responderit quasi adludens: in Suria quoque
regnasse Sameramin magnamque Asiae partem Ama-
zonas tenuisse quondam.
Functus consulatu Gaio Memmio Lucioque Domitio prae-23
16 toribus de superioris anni actis referentibus cognitionem
senatui detulit; nec illo suscipiente triduoque per inritas
altercationes absumpto in prouinciam abiit et statim quaestor
eius in praeiudicium aliquot criminibus. arreptus est. mox
et ipse a Lucio Antistio tr. pl. postulatus appellato demum
20 collegio optinuit, cum rei publicae causa abesset reus ne
fieret. ad securitatem ergo posteri temporis in magno ne- 2
gotio habuit obligare semper annuos magistratus et e petito-
ribus non alios adiuuare aut ad honorem pati peruenire,
quam qui sibi recepissent propugnaturos absentiam suam;
4 cf. Eutrop. VI 17,1 decreta est ei Gallia et Hlyricum cum legio-
nibus decem {cf. p. 15, 27 sq). Oros. VI 7, 1
2 Galliam Bentley cuius] quae et Bentley , quae sibi KiessUng
apud Behr ohs. in Caes. III p. 3 {de aliis coniecturis u. adl.3) 3 sit]
fit LPOT {non S), sibi esset uel fieret B.-Crus. totum locum (cuius —
materia) uarie temptauerunt: cuius emolumenta et oportunitates ido-
nea sint materia Casauh., tunc et emolumento et o. idoneas materiae
7. F. Gronov.j cuiuis emolumento et o. idoneas et (sibi pro et Madvig)
materia I.Gronov. (Madvig), quouis emolumento et o. idoneas sibi et
materiam Polak, aliter alii 4 uaticinia L^POS, uaticina d (i. pro-
phetali proprium legis apud romanos ss. M*, rasura supra uatinia), cf.
p. 15,10 8 frementibus Halhertsma 11 respondit q aliique rec,
responderet sr {Torr.) syria M^GO^, siria L^T, assyria T 12 sa-
meramin M"^, samiramin M^, samiramim Fd, semiramim {uel -em,
-en) rel. 21 negotio del. Gujetus 24 pepigissent X {gloss. i. pro-
misissent adscr. M^, inde promisissent uel recepissent 6)
Digitized by
Google
12 C. SVETONI TRANQVILLI
cuius pacti non dubitauit a quibusdam ius iurandum atque
24etiam syngrapham exigere. sed cum Lucius Domitius con-
sulatus candidatus palam minaretur consulem se effecturum
quod praetor nequisset adempturumque ei exercitus, Crassum
Pompeiumque in urbem prouinciae suae Lucam extractos con- 6
pulit, ut detrudendi Domitii causa consulatum alterum pete-
rent, perfecitque +utrumque, ut in quinquennium sibi im-
2 perium prorogaretur. qua fiducia ad legiones, quas a re pu-
blica acceperat, alias priuato sumptu addidit, unam etiam ex
Transalpinis conscriptam, uocabulo quoque Gallico — Alauda lo
enim appellabatur — , quam disciplina cultuque Romano in-
8 stitutam et omatam postea uniuersam ciuitate donauit. nec
deinde ulla belli occasione, <ne> iniusti quidem ac periculosi
abstinuit, tam foederatis quam infestis ac feris gentibus ultro
lacessitis, adeo ut senatus quondam legatos ad explorandum is
statum Galliarum mittendos decreuerit ac nonnuUi dedendum
eum hostibus censuerint. sed prospere [dejcedentibus rebus et
saepius et plurium.quam quisquam umquam dierum suppli-
26 cationes impetrauit. gessit autem nouem annis, quibus in
imperio fuit, haec fere. 20
Omnem Galliam, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et
monte Cebenna, fluminibus Rheno ac Bhodano continetur
patetque circuitu ad bis et tricies centum milia passuum,
19 sqq. EtUrop. VI 17,3 domuit autem annis nouem fere omnem
Galliam, quae inter Alpes, flumen Rhodanum, Rhenum et Oceanum est
et circuitu patet ad bis et tricies centena (centum codd. deter,) milia
passuum.
2 syngraphum (sym-zS, sin- PO, ciro- T) X consulatu JIU, con-
sularis X' 6 peterent X'TIQq^ peteret MGBS (inde alter eorum
pro alterum Salmasius, uterque G.Becker delens quod sequitm utrum-
que) 7 perfecitque utrumque ut MGUBS, perfecitque utrumque
(-imque L) et ut X, et ut et tum perfecitque utrumque post proro-
garetur V {sic corr. G^, et ut {om. perf. utr.) Qs {sic Wolf aliiqu^),
fecitque per utrumque ut q {Casauh.), perfecitque utcumque ut U£l per-
fecitque ut Bentley., perf. per utrumque ut Both 8 quia V , 9 alias
— addidit TS, alias — addit MGV, aliis — additis I/POT unam]
nam TIB, iam Qs, quam q 13 ne suppl. JErasmus 17 cedentibus q,
succedentibus g, ei cedentibus Ca^sauh., dein c. Graevius {cf. Herm. 36
p. 302) 19 in mn. MB, non P^O^ 21 a saltu T 22 gebenna
(geh- B) M^TP^OT fluminibusque X {non T) 23 centena Eutrop.
Digitized by
Google
DIVYS IVLIVS [CAP. 23-26] 13
praeter socias ac bene meritas ciuitates in prouinciae formam
redegit, eique cccci in singulos annos stipendii nomine inposuit.
Germanos, qui trans Rhenum incolunt, primus Romanorum 2
ponte fabricato adgressus maximis adfecitcladibus; adgressus
5 est et Britannos ignotos antea superatisque pecunias et obsides
imperauit; per tot successus ter nec amplius aduersum casum
expertus: in Britannia classe ui tempestatis prope absumpta
et in Gallia ad Gergouiam legione fusa et in Germanorum
finibus Titurio et Aurunculeio legatis per insidias caesis.
10 Eodem temporis spatio matrem primo, deinde filiam, nec26
multo post nepotem amisit. inter quae, consternata Publi Clodi
caede re publica, cum senatus unum consulem nominatimque
Gnaeum Pompeium fieri censuisset, egit cum tribunis plebis
collegam se Pompeio destinantibus, id potius ad populum fer-
15 rent, ut absenti sibi, quandoque imperii tempus expleri coepisset,
petitio secundi consulatus daretur, ne ea causa maturius et
inperfecto adhuc bello decederet. quod ut adeptus est, altiora 2
iam meditans [s]et spei plenus nullum largitionis aut officiorum
in quemquam genus publice priuatimque omisit. forum de ma-
20 nubiis incohauit, cuius area super sestertium milies constitit.
munus populo epulumque pronuntiauit in filiae memoriam,
quod ante eum nemo. quorum ut quam maxima expectatio
2 Eutrop, VI 17, 3 Galliae . . . tributi nomine annuum imperauit
sestertium (stipendium Duncker, stipendium sest. BuhT) quadringenties
{inid^riTis . . . (pdgov Paeanius) 3 ibid. Germanosque trans Rhenum
adgressus immanissimis proeiiis nicit. 4 ibid. Britannis mox bellum
intulit, quibus ante eum ne nomen quidem Romanorum cognitum erat.
eosque (eos quoque et et eos quoque al. codd.) uictos obsidibus ac-
ceptis stipendiarios fecit. 6 ihid. inter tot successus ter male pugna-
uit, apud Aruemos semel praesens et absens in Germania bis. nam
legati eius duo, Titurius et Aurunculeius , per insidias caesi sunt.
18 id. VI 19, 2 rediens ex Gallia uictor coepit poscere alterum con-
sulatum atque ita ut sine dubietate aliqua ei deferretur. contradictum
est a Marcello consule {cf, cap. 28). Oros. VI lo^ 1
1 socias X*IpQ, socios MGT8 2 numerum solu^ seruauit V,
rasura 6 fere litterarum in M (quadringenties Eutrop.\ eique in codd.
rel. lacuna non indicata {cf Herm. 40 p. 187) nomina X8, nomen T
6 ante G 6 per] inter Eutrop. 7 est post expertus ss. Jf * 11 inter-
imqueJIiJ 16 quandocumquei*, etquando JT, quando ^a 16 nec
ea maturius causa G 17 ut om. G IS et Qqs aliique g, sed rel. {Sl)
22 maxima G^, maxime (-§ L) rel. {Sl), inde cum maxime Bentley
Digitized by
Google
14 C. SVETONI TRANQVILLI
esset, ea quae ad epulum pertinerent, qiiamuis macellaris
3 ablocata, etiam domesticatim apparabat. gladiatores notos,
sicubi infestis spectatoribus dimicarent, ui rapiendos reser-
uandosque mandabat. tirones neque in ludo neque per la-
nistas, sed in domibus per equites Romanos atque etiam per 5
senatores armorum peritos erudiebat, precibus enitens, quod
epistulis eius ostenditur, ut disciplinam singulorum susciperent
ipsique dictata exercentibus darent. legionibus stipendium
in perpetuum duplicauit. frumentum, quotiens copia esset,
etiam sine modo mensuraque praebuit ac singula interdum 10
27 mancipia e[t] praed[i]a uiritim dedit. ad retinendam autem
Pompei necessitudinem ac uoluntatem Octauiam sororis suae
neptem, quae Gaio Marcello nupta erat, condicionem ei de-
tulit sibique filiam eius in matrimonium petit Fausto Sullae
destinatam. onmibus uero circa eum atque etiam parte magna 15
senatus gratuito aut leui faenore obstrictis, ex reliquo quo-
que ordinum genere uel inuitatos uel sponte ad se comme-
antis uberrimo congiario prosequebatur, libertos insuper ser-
uulosque cuiusque, prout domino patronoue gratus qui esset.
2 tum reorum aut obaeratorum aut prodigae iuuentutis subsi- 20
dium unicum ac promptissimum erat, nisi quos grauior cri-
minum uel inopiae luxuriaeue uis urgeret, quam ut subueniri
posset a se; his plane palam bello ciuili opus esse dicebat.
28nec minore studio reges atque prouincias per terrarum or-
bem adliciebat, aliis captiuorum milia dono offerens, aliis 25
citra senatus populique auctoritatem, quo uellent et quotiens
uellent, auxilia submittens, superque Italiae Galliarumque et
Hispaniarum, Asiae quoque et Graeciae potentissimas urbes
2 praecipuis operibus exornans; donec, attonitis iam onmibus
et quorsum illa tenderent reputantibus , Marcus Claudius 30
Marcellus consul edicto praefatus, de summa se re publica
1 populmn G 2 adlocata T, oblocata P^O^<s {uulg.), ai: oblo-
cata JI* in marg. {cf. Vit. 7) 3 seruandosque V 9 copia om. G
11 e (ex XJrsin.) praeda Both {cf. Caes. h. G. VII 89), et praedia (pran-
dia Q) Sl, et pecora Burm. 13 condicionem M^G VL ^ -ne rel. 14 sibi G
petiit T 16 gratuite G, gratia Modd. aut] ac Q quemque Bunn.
18 prosequebatur L^T<5 , persequebatur rel. {Sl) 19 qui M^, quis
M^X'T, Quiuis G 20 tum T {uix recte), tam MGX', iam g {cf. Vit. 14)
21 nisi <Bi> Polak 22 uel] aut G 30 et om. V
Digitized by
Google
DIWS IVLIVS [CAP. 26-29] 15
acturum, rettulit ad senatum, ut ei succederetur ante tempus,
quoniam bello confecto pax esset ac dimitti deberet uictor
exercitus; et ne absentis ratio comitiis haberetur, quando nec
plebi scito Pompeius postea abrogasset. acciderat autem, ut 3
5 is legem de iure magistratuum ferens eo capite, quo petitione
honorum absentis submouebat, ne Caesarem quidem exciperet
per obliuionem, ac mox lege iam in aes incisa et in aera-
rium condita corrigeret errorem. nec contentus Marcellus
prouincias Caesari et priuilegium eripere, re<t)>tulit etiam, ut
10 colonis, quos rogatione Vatinia Nouum Comum deduxisset,
ciuitas adimeretur, quod per ambitionem et ultra praescrip-
tum data esset.
Commotus his Caesar ac iudicans, quod saepe ex eo29
auditum ferunt, difficilius se principem ciuitatis a primo
15 ordine in secundum quam ex secundo in nouissimum de-
trudi, summa ope restitit, partim per intercessores tribunos,
partim per Seruium Sulpicium alterum consulem. insequenti
quoque anno Gaio Marcello, qui fratri patrueli suo Marco in
consulatu successerat, eadem temptante collegam eius Ae-
80 milium Paulum Gaiumque Curionem uiolentissimum tribuno-
rum ingenti mercede defensores parauit. sed cum obstina- :
tius omnia agi uideret et designatos etiam consules e parte
diuersa, senatum litteris deprecatus est, ne sibi beneficium
populi adimeretur, aut ut ceteri quoque imperatores ab exer-
26 citibus discederent; confisus, ut putant, facilius se, simul at-
que libuisset, ueteranos conuocaturum quam Pompeium no-
uos milites. cum aduersariis autem pepigit, ut dimissis octo
legionibus Transalpinaque Gallia duae sibi legiones et Cis-
alpina prouincia uel etiam una legio cum Illyrico conce-
20 Schol. Lucan. 1 269 W. Caesar corrupit Curionem pecunia anno,
quo fuit tribunuB, ut faueret sibi, ut Suetonius dicit, et Curionem uio-
lentissimum tribunorum sibi ingenti mercede parauit. 27 u. ad p. 11, 4
3 nec] del, Lipsius, ei Torr. {Mommsen), et /. F. Gronov., lege
0. JSirschfeld 4 plebi.cito V&, plebis scito GTPO obrogasset edd.
cum Stephano 6 a petitione (app- JI^) URP^O^ST 10 uaticinia
LPOSn^, uaticina S, cf. p.11,4 14 ferunt corr. ex fuerint M, corr.
ex fertur P, fertur Bq 16 per om. G 19 consulatum Tg et sic
pro u. l. ss. TP (cf. p. 10, 24) tempestate V 22 et ow. ilf etiam]
iam Q
Digitized by
Google
16 C. SVETONI TRANQVILLI
SOderetur, quoad consul fieret. uerum neque senatu inter-
ueniente et aduersariis negantibus ullam se de re publica
facturos pactionem, transiit in citeriorem Galliam, conuen-
tibusque peractis Rauennae substitit, bello uindicaturus si
quid de tribunis plebis intercedentibus pro se grauius a se- 5
natu constitutum esset.
2 Et praetextum quidem illi ciuilium armorum hoc fuit;
causas autem alias fuisse opinantur. Gnaeus Pompeius ita
dictitabat, quod neque opera consummare, quae instituerat,
neque populi expectationem, quam de aduentu suo fecerat, 10
priuatis opibus explere posset, turbare omnia ac permiscere
3 uoluisse. alii timuisse dicunt, ne eorum, quae primo con-
sulatu aduersus auspicia legesque et intercessiones gessisset,
rationem reddere cogeretur; cum M. Cato identidem nec sine
iure iurando denuntiaret delaturum se nomen eius, simul ac 15
primum exercitum dimisisset; cumque uulgo fore praedica-
rent, ut si priuatus redisset, Milonis exemplo circumpositis
4 armatis causam apud iudices diceret. quod probabilius facit
Asinius Pollio, Pharsalica acie caesos profligatosque aduer-
sarios prospicientem haec eum ad uerbum dixisse referens: 20
hoc uoluerunt; tantis rebus gestis Gaius Caesar con-
demnatus essem, nisi ab exercitu auxilium petissem.
5 quidam putant captum imperii consuetudine pensitatisque
suis et inimicorum uiribus usum occasione rapiendae domi-
nationis, quam aetate prima concupisset. quod existimasse 25
uidebatur et Cicero scribens de Officiis tertio libro KS2y sem-
per Caesarem in ore habuisse [est in Phoenissis (p24y: atTCSQ
yaQ ddixsiv XQV^ rvQavvcdog ^bql xcckh^tov adtxrj^a' tcc d'
aXXa ei)6B^Elv XQBG)(vy\ Euripidis uersus, quos sic ipse con-
uertit: »0
nam si uiolandum est ius, <(regnandi^ gratia
uiolandum est: aliis rebus pietatem colas.
8 alii post alias add. ^*, ante alias Burm. 10 sno T, sni MGX'
(in T post fecerat) haesi an admitterem 26 <^ab> aetate Duker 26 ui-
detur T 27 est — xqswv del. Torr, Casauh., iuetur Graevius legens cum
Stephano eos in Phoenissis Euripidis uersus . . . quos est] quod est G,
ut est g, istos Tumehus damnans in Phoenissis 28 y,dXXiGtov icdvyLBlv
x&XXa 6' JEu/rip. 31 regnandi g (in marg. adser. §*), dominandi (in
marg. post gratia) /S*, imperii Tg, regni in dliis g
Digitized by
Google
DIVVS rVLIVS [cAP. 30-33] 17
Cum ergo sublatam tribunorum intercessionem ipsosqueSl
urbe cessisse nuntiatum esset, praemissis confestim clam cohor-
tibus, ne qua suspicio moueretur, et spectaculo publico per
dissimulationem interfuit et formam, qua ludum gladiatorium
6 erat aedificaturus, considerauit et ex consuetudine conuiuio
se frequenti dedit. dein post solis occasum mulis e proximo 2
pistrino ad uehiculum iunctis occultissimum iter modico co-
mitatu ingressus est; et cum luminibus extinctis decessisset
uia, diu errabundus tandem ad lucem duce reperto per an-
10 gustissimos tramites pedibus euasit. consecutusque cohortis
ad Rubiconem flumen, qui prouinciae eius finis erat, paulum
constitit, ac reputans quantum moliretur, conuersus ad proxi-
mos: etiam nunc, inquit, regredi possumus; quod si
ponticulum transierimus, omnia armis agenda erunt.
15 cunctanti ostentum tale factum est. quidam eximia magni- 32
tudine et forma in proximo sedens repente apparuit harun-
dine canens; ad quem audiendum cum praeter pastores plu-
rimi etiam ex stationibus milites concurrissent interque eos
et aeneatores, rapta ab uno tuba prosiliuit ad flumen et in-
20 genti spiritu classicum exorsus pertendit ad alteram ripam.
tunc Caesar: eatur, inquit, quo deorum ostenta et inimi-
corum iniquitas uocat. iacta alea est, inquit. atque ita33
traiecto exercitu, adhibitis tribunis plebis, qui pulsi super-
uenerant, pro contione fidem militum flens ac ueste a pectore
25 discissa inuocauit. existimatur etiam equestres census pol-
licitus singulis; quod accidit opinione falsa. nam cum in
adloquendo adhortandoque saepius digitum laeuae manus
ostentans adfirmaret se ad satis faciendum omnibus, per quos
dignitatem suam defensurus esset, anulum quoque aequo
80 animo detracturum sibi, extrema contio, cui facilius erat ui-
2 esBet G, s.esset ss. M^, est T'P^O^ {edd.), faisset d, om. M^VLP^
(tierha nuntiatum est — moueretur in marg. add. 0*) ; cf. Herm. 36 p. 294
4 gladiatorum VPOST 11 paululum M^ST 12 substitit POST,
restitit Q 17 carens et 88. m. 2 tuba qua caneret M 18 eos om. V
19 profliliuit MIIT^ -luit rel. 22 esto Erasmus {cf. Otto, Sprich-
worter p. 12) inquit del. Lipsim al. 26 existimabatur C. G. Miiller
27 adcohortandoque T, ex(h)ortandoque n<5 et fere edd. 30 de-
tractaturu et 88. detracturu M (omnia in ra8. m. 1)
Ststokivb ed. Ihm. I. 2
Digitized by
Google
18 C. SVETONI TRANQVILLI
dere contionantem quam audire, pro dicto accepit, quod uisu
suspicabatur; promissumque ius anulorum cum milibus qua-
dringenis fama distulit.
34 Ordo et summa rerum, quas deinceps gessit, sic se ha-
bent. Picenum Vmbriam Etruriam occupauit et Lucio Do- 5
mitio, qui pei- tumultum successor ei nominatus Corfinium
praesidio tenebat, in dicionem redacto atque dimisso secun-
dum Superum mare Brundisium tetendit, quo consules Pom-
2 peiusque confugerant quam primum transfretaturi. hos fru-
stra per omnis moras exitu prohibere conatus Romam iter 10
conuertit appellatisque de re publica patribus ualidissimas
Pompei copias, quae sub tribus legatis M. Petreio et L.
Afranio et M. Varrone in Hispania erant, inuasit, professus
ante inter suos: ire se ad exercitum sine duce et inde
reuersurum ad ducem sine exercitu. et quanquam obsi- 15
dione Massiliae, quae sibi in itinere portas clauserat, sum-
maque frumentariae rei penuria retardante breui tamen om-
35nia subegit. hinc urbe repetita in Macedoniam transgressus
Pompeium, per quattuor paene menses maximis obsessum
operibus, ad extremum Pharsalico proelio fudit et fugientem 20
Alexandriam persecutus, ut occisum deprehendit, cum Ptole-
maeo rege, a quo sibi quoque insidias tendi uidebat, bellum
sane difficillimum gessit, neque loco neque tempore aequo,
sed hieme anni et intra moenia copiosissimi ac soUertissimi
hostis, inops ipse omnium rerum atque inparatus. regnum 25
Aegypti uictor Cleopatrae fratrique eius minori permisit ueri-
tus prouinciam facere, ne quandoque uiolentiorem praesidem
10 Eutrop. VI 20^1 urbem ingressus dictatorem se fecit. inde
Hispanias petiit. ibi Pompei exercitus ualidissimos et fortissimos cum
tribus ducibus , L. Afranio M. Petreio M. Varrone , superauit. 18 id.
VI 20., 3 inde regressus (reuersus pars codd.) in Graeciam transiit, ad-
uersum Pompeium dimicauit. 20 id. VI 21, 2 uictusque ad postre-
mum Pompeius . . . fugatus Alexandriam petiit eqs. 22 id. VI 22., 1
ipsi quoque Ptolemaeus parare uoluit insidias eqs.
1 quam om. M^ 2 quadrigenis M^V {recte L), quadringentis
G8 , quadragenis M^T'PO {in M praeterea ss. m. 2 i quadringentis)
7 ditione Q, deditionem GIIB (uulg.) 11 patribus <c.> Bentley
16 Bumma Q 17 retardatus Bentley 20 et fugientem TT^, effu-
gientem MGX' (eff- corr. ex et f- ut uid. S) 27 ualentiorem Polak
Digitized by
Google
DIYYS IVLIVS [CAP. 33-37] 19
nacta nouarum rerum materia esset. ab Alexandria in Sy- 2
riam et inde Pontum transiit urgentibus de Phamace nuntiis,
quem Mithridatis Magni filium ac tunc occasione temporum
bellantem iamque multiplici successu praeferocem, intra quin-
5 tum quam adfuerat diem , quattuor quibus in co^spectum
uenit horis, una profligauit acie; crebro commemorans Pom-
pei felicitatem, cui praecipua militiae laus de tam inbelli ge-
nere hostium contigisset. dehinc Scipionem ac lubam reli-
quias partium in Africa refouentis deuicit, Pompei liberos
10 in Hispania. omnibus ciuilibus bellis nullam cladem nisi per36
legatos suos passus est, quorum C. Curio in Africa periit,
C. Antonius in Illyrico in aduersariorum deuenit potestatem,
P. Dolabella classem in eodem Illyrico, Cn. Domitius Cal-
uinus in Ponto exercitum amiserunt. ipse prosperrime sem-
15 per ac ne ancipiti quidem umquam fortuna praeterquam bis
dimicauit: semel ad Djrrachium, ubi pulsus non instante
Pompeio negauit eum uincere scire, iterum in Hispania ul-
timo proelio, cum desperatis rebus etiam de consciscenda nece
cogitauit.
20 Confectis beUis quinquiens triumphauit, post deuictum37
Scipionem quater eodem mense, sed interiectis diebus, et
rursus semel post superatos Pompei liberos. primum et ex-
cellentissimum triumphum egit GaUicum, sequentem Alexan-
drinum, deinde Ponticum, huic proximum Africanum, nouis-
26 simum Hispaniensem, diuerso quemque apparatu et instru-
mento. GaUici triumphi die Velabrum praeteruehens paene 2
1 Eutrop. VI 22, 3 rediens inde . . . Phamacen Mithridatis Magni
filium, qui Pompeio in anxilium apud Thessaliam fuerat, rebellantem
in Ponto et multas populi Romani prouincias occupantem uicit acie.
cf. Viri ill. 78, 7 8 cf, Eutrop. VI 23. Viri ill. 78, 8 16 Eutrop.
VI 20, 3 primo proelio uictus est et fugatus, euasit tamen, quia nocte
interueniente Pompeius sequi noluit, dixitque Caesar nec Pompeium
scire uincere et illo tantum die se potuisse superari. VI 24 ultimum
(proelium) apud Mundam ciuitatem, in quo adeo Caesar paene uictus
est, ut fugientibus suis se uoluerit occidere.
1 materfesset M, inde materies esset Salmasius 3 hac MVS^
4 rebeUantem Bentley cum Eutropio recte puto 7 tam beUicoso G
8 ac] et 6r 9 in om. G africa (affr-) T'0\ -Sim rel. 10 in
post omnibus ss. M^ 20 quinquiens F, quinquies quinquenni M
{inde quinquennio d, in biennio Burm., unoque anno Oud.), quinquies rel.
2*
Digitized by
Google
20 C. SVETONI TRANQVILLI
cumi excussus est axe diffiracto ascenditque Capitolium ad
lumina quadraginta elephantis dextra sinistraque lychnuc<Ti>os
gestantibus. Pontico triumpho inter pompae fercula trium
uerborum praetulit titulum VEXi-viDi-vici non acta belli
significantem sicut ceteris, sed celeriter confecti notam. 5
38ueteranis legionibus praedae nomine in pedites singulos super
bina sestertia, quae initio ciuilis tumultus numerauerat, ui-
cena quaterna milia nummum dedit. adsignauit et agros, sed
non continuoS; ne quis possessorum expelleretur. populo
praeter frumenti denos modios ac totidem olei libras tre- lo
cenos quoque nummos, quos poUicitus olim erat, uiritim di-
2 uisit et hoc amplius centenos pro mora. annuam etiam ha-
bitationem Romae usque ad bina milia nummum, in Italia non
ultra quingenos sestertios remisit. adiecit epulum ac uisce-
rationem et post Hispaniensem uictoriam duo prandia; nam i5
cum prius parce neque pro liberalitate sua praebitum iu-
39dicaret, quinto post die aliud largissimum praebuit. edidit
spectacula uarii generis: munus gladiatorium , ludos etiam
regionatim urbe tota et quidem per omnium linguarum histri-
ones, item circenses athletas naumachiam. munere in foro 20
depugnauit Furius Leptinus stirpe praetoria et Q. Calpenus
senator quondam actorque causarum. pyrricham saltauerunt
2 Asiae Bithyniaeque principum liberi. ludis Decimus Laberius
eques Romanus mimum suum egit donatusque quingentis se-
stertiis et anulo aureo sessum in quattuordecim <(e> scaena 25
per orchestram transiit. circensibus spatio circi ab utraque
parte producto et in gyrum euripo addito quadrigas bigasque
et equos desultorios agitauerunt nobilissimi iuuenes. Troiam
3 lusit turma duplex maiorum minorumque puerorum. uena-
tiones editae per dies quinque ac nouissime pugna diuisa in 80
2 limina M^ xl GX dextra sinistraque G^, dextraque si-
nistra (et s. T) MX', dextraque sinistraque O^, dextra atque sinistra
Td {edd.) lychnos g 8 fericula T 5 ceteri g 7 in equiteg
ante uicena add. T'P^ (inde uicena, in equites quadragena Casaub.)
8 quaterna (quater 0\ om. <5?) del. I.F. Gronov. 14 ac] ad T 18 ex-
spectacula M (inde et sp. I. Gronov.) 21 ^oXoviog Uentvog Dio 43, 23
23 principium M 24 eques Romanus (-nos M) del. Kraffert est
post donatusque add. TT 25 <e> Tumebics 26 per orchestram om. G
29 minorumque G T'P* 0*, minorum rel. puerum M
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [CAP. 37-41] 21
duas acieS; quingenis peditibus^ elephantis uicenis; tricenis
equitibus hinc et inde commissis. nam quo laxius dimicare-
tur, sublatae metae inque earum locum bina castra exaduer-
sum constituta erant. athletae stadio ad tempus extructo
6 regione Marti campi certauerunt per triduum. nauali proe- 4
lio in minore Codeta defosso lacu biremes ac triremes qua-
driremesque Tyriae et Aegyptiae classis magno pugnakorum
numero conflixerunt. ad quae omnia spectacula tantum un-
dique confluxit hominum, ut plerique aduenae aut inter uicos
10 aut inter uias tabernaculis positis manerent, ac saepe prae
turba elisi exanimatique sint plurimi et in bis duo senatores.
Conuersus hinc ad ordinandum rei publicae statum fastos40
correxit iam pridem uitio pontificum per intercalandi licen-
tiam adeo turbatos, ut neque messium feriae aestate neque
16 uindemiarum autumno conpeterent; annumque ad cursum so-
lis accommodauit; ut trecentorum sexaginta quinque dierum
esset et intercalario mense sublato unus dies quarto quoque
anno intercalaretur. quo autem magis in posterum ex Ka- 2
lendis lanuariis nouis temporum ratio congrueret, inter No-
so uembrem ac Decembrem mensem interiecit duos alios; fuit-
que is annus, quo haec constituebantur, quindecim mensium
cum intercalario, qui ex consuetudine in eum annum incide-
rat. senatum suppleuit, patricios adlegit, praetorum aedilium41
quaestorum, minorum etiam magistratuum numerum amplia-
«5 uit; nudatos opere censorio aut sententia iudicum de ambitu
condemnatos restituit. comitia cum populo partitus est, ut 2
exceptis consulatus conpetitoribus de cetero numero candi-
datorum pro parte dimidia quos populus uellet pronuntiaren-
tur, pro parte altera quos ipse dedisset. et edebat per li-
80 bellos circum tribum missos scriptura breui: Caesar dicta-
1 trecenis Bentley 3 exaduerso X*Q 6 in regione T'P^O^
6 minori T, morem T cocleta G, cocle^ T (code^ Q^) 7 triae
M classes GXd 14 (a)estati XW et pars edd. 19 nouis Ur-
sintis, nobis Sl 20 ac] et X'q 25 notatos G censorios T',
censores 0* senentia M, seuitia FOST et sic pro u. l. 88. L^
26 comitiam Md, comitium G 28 renuntiarentur Lipsius 29 edi-
disset Stephanus et om. M 30 cuique tribui edd. Bom. al., cir-
cum tribus dliae ueteres {uelut Ven. 1510) et rec. (tributim circummissos
coni. Bentley)
Digitized by
Google
22 C. SVETONI TRANQVILLI
tor illi tribui. commendo uobis illum et illum, ut
uestro suffragio suam dignitatem teneant. admisit ad
honores et proscriptorum liberos. iudicia ad duo genera iudi-
cum redegit, equestris ordinis ac senatorii; tribunos aerarios,
quod erat tertium, sustulit. 5
3 Recensum populi nec more nec loco solito, sed uicatim
per dominos insularum egit atque ex uiginti trecentisque
milibus accipientium frumentum e publico ad centum quin-
quaginta retraxit; ac ne qui noui coetus recensionis causa
moueri quandoque possent, instituit, quotannis in demor- 10
tuorum locum ex iis, qui recensi non essent, subsortitio a
42praetore fieret. octoginta autem ciuium milibus in transma-
rinas colonias distributis, ut exhaustae quoque urbis frequen-
tia suppeteret, sanxit, ne quis ciuis maior annis uiginti mi-
norue ^decem, qui sacramento non teneretur, plus triennio 15
continuo Italia abesset, neu qui senatoris filius nisi con-
tubernalis aut comes magistratus peregre proficisceretur; neue
ii, qui pecuariam facerent, minus tertia parte puberum in-
genuorum inter pastores haberent. omnisque medicinam Ro-
mae professos et liberalium artium doctores, quo libentius et 20
ipsi urbem incolerent et ceteri adpeterent, ciuitate donauit.
2 de pecuniis mutuis disiecta nouarum tabularum expectatione,
quae crebro mouebatur, decreuit tandem, ut debitores credi-
toribus satis facerent per aestimationem possessionum, quanti
quasque ante ciuile bellum comparassent, deducto summae 25
aeris alieni, si quid usurae nomine numeratum aut per-
scriptum fuisset; qua condicione quarta pars fere crediti de-
3 peribat. cuncta collegia praeter antiquitus constituta distraxit.
poenas facinorum auxit; et cum locupletes eo facilius scelere
se obligarent, quod integris patrimoniis exulabant, parricidas, so
1 tribui <^s(alutem)]> Boot 4 redigit M, genuit G ac] et X',
aut S 7 domos G 9 detraxit Bentley 10 instituit <ut> Polak
11 recensiti IIRP^O^ST (uulg.) 12 tramarinas LP^OS 13 urbi
SahelUcus 15 decem (x GT) Sl, quadraginta ed. Basil. 1533 (cod.
Tornac. teste Torr.) recte ut uidetur, lx Casauh., l Oud. 16 qui M,
quis reh {uulg.) 17 peregre oni. G 25 deducto summa LP\ de-
ducta summa VP^O, deducto a (uel de uel e) summa Scriveriu^ ( Ursin.
Oud.) 27 fere GTP^O^ {in T ante quarta), fieret MVLPW^d
28 detraxit (e in ras.) U, destruxit Lipsius 30 exularent L?
Digitized by
Google
DIYYS IVLIVS [CAP. 41-44] 23
ut Cicero Kfrg. inc, I Iff} scribit, bonis omnibus, reliquos
dimidia parte multauit. ius laboriosissime ac seuerissime 43
dixit. repetundarum conuictos etiam ordine senatorio mouit.
diremit nuptias praetorii uiri, qui digressam a marito post
5 biduum statim duxerat, quamuis sine probri suspicione. pere-
grinarum mercium portoria instituit. lecticarum usum, item
conchyliatae uestis et margaritarunci nisi certis personis et
aetatibus perque certos dies ademit. legem praecipue sum- 2
ptuariam exercuit dispositis circa macellum custodibus, qui
10 obsonia contra uetitum retinerent deportarentque ad se, sub-
missis nonnumquam lictoribus atque militibus, qui, si qua
custodes fefellissent, iam adposita e triclinio auferrent.
Nam de omanda instruendaque urbe, item de tuendo44
ampliandoque imperio plura ac maiora in dies destinabat:
15 in primis Martis templum, quantum nusquam esset, extruere
repleto et conplanato lacu, in quo naumachiae spectaculum
ediderat, theatrumque summae magnitudinis Tarpeio monti
accubans;^ ius ciuile ad certum modum redigere atque ex 2
immensa diflPasaque legum copia optima quaeque et neces-
20 saria in paucissimos conferre libros; bibliothecas Graecas La-
tinasque quas maximas posset publicare data Marco Varroni
cui-a comparandarum ac digerendarum; siccare Pomptinas pa- 3
ludes; emittere Fucinum lacum; ^uiam munire a mari Supero
per Appennini dorsum ad Tiberim usque; perfodere Isthmum;
25 Dacos, qui se in Pontum et Thraciam ejffuderant, coercere;
mox Parthis inferre bellum per Armeniam minorem nec nisi
ante expertos adgredi proelio.
Talia agentem atque meditantem mors praeuenit. de 4
13 Einhard. 18 talem eum in tuendo et ampliando simulque or-
nando regno fuisse constat. cf ad Aug. 61 18 cf. Isid. orig. V 1,5
20 cf Isid. orig. VI 5, 1 {Smt. ed. Eeiff. p. 130)
3 remouit G 6 item om. LP^O^ 10 <^petita^ post uetitum
add. PolaJc, <uendentium> BUcheler, <propo8ita> ego (Herm. 36 p. 294)
12 adposita e] adposite M, apposita LPOd 13 Nam] lam g, del.
C. Ndgl&i' 14 in dies om. LP^O 16 Marti Bentley 16 qua M
19 copia legum G 20 Graecam Latinamque Gruter. {Casauh.) 21 quam
Egnatius, uel quantas Torr. (Erasmu^) 22 promptinas MGT {in G
praecedit Siccinas pro siccare), pontinas T 23 fulcinum T Supero
per] super opera Qs, super Xd 27 exploratos Polak 28 gerentem G
Digitized by
Google
24 C. SVETONI TRANQVILLI
qua prius quam dicam, ea quae ad formam et habitum et cul-
tum et mores, nec minus quae ad ciuilia et beUica eius
studia pertineant, non alienum erit summatim exponere.
4:6 Fuisse traditur excelsa statura, colore candido, teretibus
membris, ore paulo pleniore, nigris uegetisque oculis, uali- 5
tudine prospera, nisi quod tempore extremo repente animo
linqui atque etiam per somnum exterreri solebat. comitiali
2 quoque morbo bis inter res agendas correptus est. circa
corporis curam morosior, ut non solum tonderetur diligenter
ac raderetur, sed uelleretur etiam, ut quidam exprobrauerunt, 10
caluitii uero deformitatem iniquissime ferret saepe obtrecta-
torum iocis obnoxiam expertus. ideoque et deficientem ca-
pillum reuocare a uertice adsueuerat et ex omnibus decretis
sibi a senatu populoque honoribus non aliud aut recepit
aut usurpauit libentius quam ius laureae coronae perpetuo 15
gestandae.
3 Etiam cultu notabilem ferunt: usum enim lato clauo ad
manus fimbriato nec umquam aliter quam <ut> super eum
cingeretur, et quidem fluxiore cinctura; unde emanasse Sullae
dictum optimates saepius admonentis, ut male praecinctum 90
46puerum cauerent. habitauit primo in Subura modicis aedi-
bus, post autem pontificatum maximum in Sacra uia domo
publica. munditiarum lautitiarumque studiosissimum multi
prodiderunt: uillam in Nemorensi a fimdamentis incohatam
magnoque sumptu absolutam, quia non tota ad animum ei 25
responderat, totam diruisse, quanquam tenuem adhuc et ob-
aeratum; in expeditionibus tessellata et sectilia pauimenta
47circumtulisse; Britanniam petisse spe margaritarum, quarum
amplitudinem conferentem interdum sua manu exegisse pon-
5 cf. Einhard, 22 {u. ad Tib. 68 et Claud. 31)
3 pertinent G 9 non solum non G diligenter ac raderetur
om. T 11 ferre GS^nB\ ferebat TNqS, tulit B* 13 a om. G ad
uerticem g (saec. XIII) consueuerat HPOTN (ass- rel. praeter M)
17 usque ad manus J?, at minus Qs, ad amussim et tum striato lUmst
Schulze 18 ut om. MGBX'{Sl), post nec add.UQs (edd.)^ ante nec
Gujetus, post quam Bentley 19 manasse Casaub., et mQ.na,SBe Bentley
20 puerum male praecinctum H, cf. Macrob. sat. II 3, 9 24 nemo-
rensiam fund. M& 25 nota T, i tota ss. in B
Digitized by
Google
DIWS IVLIVS [CAP. 44-49] 25
dus; gemmas, toreumata, signa, tabulas operis antiqui semper
animosissime comparasse; seruitia rectiora politioraque in-
menso pretio, et cuius ipsum etiam puderet, sic ut rationi-
bus uetaret inferri; conuiuatum assidue per prouincias duo-48
5 bus tricliniis; uno quo sagati palliatiue, altero quo togati
cum inlustrioribus prouinciarum discumberent. domesticam
disciplinam in paruis ac maioribus rebus diligenter adeo se-
uereque rexit, ut pistorem alium quam sibi panem conuiuis
subicientem compedibus uinxerit, libertum gratissimum ob
10 adulteratam equitis Romani uxorem, quamuis nuUo querente,
capitali poena adfecerit.
Pudicitiae eius famam nihil quidem praeter Nicomedis49
contubemium laesit, graui tamen et perenni obprobrio et ad
omnium conuicia exposito. omitto Calui Licini <^FPR p. 322^
15 notissimos uersus:
Bithynia quicquid
et p[r]edicator Caesaris umquam habuit.
praetereo actiones Dolabellae et Curionis patris, in quibus
eum Dolabella p<(a>elicem reginae, spondam interiorem regiae
ao lecticae, at Curio stabulum Nicomedis et Bithynicum fomi-
cem dicunt. missa etiam facio edicta Bibuli, quibus pro-
scripsit coUegam suum Bithynicam reginam, eique antea
regem fuisse cordi, nunc esse regnum. quo tempore, ut Mar-
cus Bmtus refert, Octauius etiam quidam ualitudine mentis
«5 Uberius dicax conuentu maximo, cum Pompeium regem ap-
peUasset, ipsum reginam salutauit. sed C. Memmius etiam
ad cyathum ^^et ui Nicomedi stetisse obicit, cum reliquis
exoletis, pleno conuiuio, accubantibus nonnuUis urbicis negotia-
2 rectiora 8(5 et sic c&rr. V in marg. m. i, retiora MVLP^O\ re-
centiora (ret- P*) T'F*0^, preciosiora G, decentiora Lipsius, teretiora
Heinsius, erectiora B.-Crus. (Madvig) 3 ipsum TP^O^T^ ipse rel.,
quod defendi liceat ipse post ut iterat G 6 prouincialium Hah
hertsma 7 paruis <^pariter^ Bentley - 16 bithini^ X 17 pdicator
(pre- S) Sl, corr. saec. XV (primum legi in ed. anonyma [a. 1472?] et
Mediol. a. 1475) 20 ad M, a,c P T (Both), ai aut ss. W ■ 22 bithi-
nicam T (c in JR ss.), bithyniam (bythy- M, bithi- GX) MGX^y Bithynam
Bentley fort. rectius 23 corde M^ 27 et ui MVL^S, et in i^, quat-
tuor litt. erasae in P, om. 0*g (Torr.)^ et uina G, et uinum T'0^ (edd.),
eum Salmasius {cf. Herm. 40 p. 187) cum rel. exoletis om. G
Digitized by
Google
26 C. SVETONI TRANQVILLI
3 toribus, quorum refert nomina. Cicero uero non contentus
in quibusdam epistulis <^inc, frg. E XVIII 5)> scripsisse a
satellitibus eum in cubiculum regium eductum in aureo lecto
ueste purpurea decubuisse floremque aetatis a Venere orti in
Bithynia contaminatum, quondam etiam in senatu defendenti &
ei Nysae causam, filiae Nicomedis, beneficiaque regis in se
commemoranti: remoue, inquit, istaec, oro te, quando
notum est, et quid ille tibi et quid illi tute dederis.
4 Gallico denique triumpho milites eius inter cetera carmina,
qualia currum prosequentes ioculariter canunt, etiam illud lo
^FPR p, 330y uulgatissimum pronuntiauerunt:
Gallias Caesar subegit, Nicomedes Caesarem:
ecce Caesar nunc triumphat qui subegit Gallias,
Nicomedes non triumphat qui subegit Caesarem.
SOpronum et sumptuosum in libidines fuisse constans opinio 15-
est, plurimasque et illustres feminas corrupisse, in quibus
Postumiam Serui Sulpici[i], Lolliam Auli Gabini, Tertullam
Marci Crassi, etiam Cn. Pompei Muciam. nam certe Pom-
peio et a Curionibus patre et filio et a multis exprobratum
est, quod cuius causa post tres liberos exegisset uxorem et %o
quem gemens Aegisthum appellare consuesset, eius postea
2 filiam potentiae cupiditate in matrimonium recepisset. sed
ante alias dilexit Marci Bruti matrem Seruiliam, cui et
proximo suo consulatu sexagiens sestertium margaritam mer-
catus est et bello ciuili super alias donatiooes amplissima 35
praedia ex auctionibus hastae minimo addixit; cum quidem
plerisque uilitatem mirantibus facetissime Cicero: quo me-
lius, inquit, emptum sciatis, tertia deducta; existima-
batur enim Seruilia etiam filiam suam Tertiam Caesari con-
3 deductum G<5 4 ortum (r, ort^ (e T) X 13 habent uersum mihi
suspectum T'0*<5, om. MHGVLPO^S 14 post hunc u^rsum Et quare
triumphat c^sar qui subegit gallias nicomedes non triumphat qui subegit
c^sarem add. Q, item s in marg. 17 postuminam MVPOSS 22 re-
cepisse M8 {sic Bentley delens quod l. 20) 23 repetisset post alias add.
MGd {u. l.pro recepisset in a, antequam pro ante interpolauit &) et om.
S\ in P^S^OT 24 primo Torr. {Both) sestertium (-cium) Sl {tuetur
omnibus locis Iloward, Harvard stud. VII310sqq.), sestertio ? {I.F.Gronov.) ;
cf. Aug. 30. 41 Tib. 48 Cal. 38 CL 6 Ner. 27 Vesp. 19 26 hasta e QS,
hast^ e JT, hast^c B, hausta (aucta O^) e X {corr. P^) adduxit X {corr. P^
28 est post deducta add. T'P^O {cf. Macrob. sat. II 2,5)
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [cAP. 49-53] 27
ciliare. ne prouincialibus quidem matrimoniis abstinuisse uel51
hoc disticho (FFR p. 330y apparet iactato aeque a militibus
per Gallicum triumphum:
urbani, seruate uxores: moechum caluom adducimus.
5 aurum in Gallia effutuisti, hic sumpsisti mutuum.
dilexit et reginas, inter quas Eunoen Mauram Bogudis uxo-62
rem, cui maritoque eius plurima et immensa tribuit, ut Naso
scripsit; sed maxime Cleopatram, cum qua et conuiuia in
primam lucem saepe protraxit et eadem naue thalamego
10 paene Aethiopia tenus Aegyptum penetrauit, nisi exercitus
sequi recusasset, quam denique accitam in urbem non nisi
maximis honoribus praemiisque auctam remisit filiumque na-
tum appellare nomine suo passus est. quem quidem nonnulli 2
Graecorum similem quoque Caesari et forma et incessu tra-
15 diderunt. M. Antonius adgnitum etiam ab eo senatui ad-
firmauit, quae scire C. Matium et C. Oppium reliquosque
Caesaris amicos; quorum Gaius Oppius, quasi plane defen-
sione ac patrocinio res egeret, librum edidit, non esse Cae-
saris filium, quem Cleopatra dicat. Heluius Cinna tr. pl. 3
20 plerisque confessus est habuisse se scriptam paratamque le-
gem, quam Caesar ferre iussisset cum ipse abesset, uti uxores
liberorum quaerendorum causa quas et quot uellet ducere liceret.
at ne cui dubium omnino sit et impudicitiae et adulteriorum
flagrasse infamia, Curio pater quadam eum oratione omnium
25 mulierum uirum et omnium uirorum mulierem appellat.
Vini parcissimum ne inimiei quidem negauerunt. Marci63
Catonis est: unum ex omnibus Caesarem ad euerten-
8 cf, Eutrop. VI 22, 3
4 caluom Both, caluon MGV, caluum rel. 5 auro et tum stuprum
emisti pro effutuisti (effudisti L^q)TIR gallia T', galliam rel., Galliis
Chijetus mutuom Bahrens 7 ut om. V Naso s {MancineUm), uasa
corr. ex uasu ut uid. M (priores uasta exceperant), uasa X'T, uasas G
9 thalamoque T'P^O^JJ 12 praemisque Both 13 <;e> nomine Modd.
16 quae (que per compend. M et plerique, quae QB) scire] scireque
Glareanus, <^id>que scire Modd. appium M 19 de cleopatra di-
cant T 21 ut <^e>i Bucheler 22 quas] quos LPO, quas quis
Oud. uellent X, uellet quis q 23 at (ad M) Sl, atque (g) uel ac
fere edd. eum post impudicitiae add. T 27 Verbum ante Marci
add. TP^N, post est 0* (cf. Quint. inst. VI JI 2, 9)
Digitized by
Google
28 C. SVETONI TRANQVILLI
dam rem publicam sobrium accessisse. nam circa
uictum Gaius Oppius adeo indifferentem docet, ut quondam
ab hospite conditum oleum pro uiridi adpositum aspeman-
tibus ceteris solum etiam largius appetisse scribat, ne bospi-
tem aut neglegentiae aut rusticitatis uideretur arguere. ab- 6
stinentiam neque in imperiis neque in magistratibus prae-
64stitit. ut enim quidam monumentis suis testati sunt, in Hi-
spania pro consule et a sociis pecunias accepit emendicatas in
auxilium aeris alieni et Lusitanorum quaedam oppida, quan-
quam nec imperata detrectarent et aduenienti portas pate- lo
2 facerent, diripuit hostiliter. in Gallia fana templaque deum
donis referta expilauit, urbes diruit saepius ob praedam quam
ob delictum; unde factum, ut auro abundaret temisque mili-
bus nummum in libras promercale per Italiam prouinciasque
8 diuenderet. in primo consulatu tria milia pondo auri faratus i6
e Capitolio tantundem inaurati aeris reposuit. societates ac
regna pretio dedit, ut qui uni Ptolemaeo prope sex milia
talentomm suo Pompeique nomine abstulerit. postea uero
euidentissimis rapinis ac sacrilegis et onera bellomm ciuilium
et triumphorum ac munerum sustinuit impendia. 20
66 Eloquentia militarique re aut aequauit praestantissimo-
rum gloriam aut excessit. post accusationem Dolabellae haud
dubie principibus patronis adnumeratus est. certe Cicero ad
Bmtum (^26 ly oratores enumerans negat se uidere, cui de-
beat Caesar cedere, aitque eum elegantem, splendidam quo- «6
que atque etiam magnificam et generosam quodam modo
rationem dicendi tenere; et ad Comelium Nepotem (^epistfrg.
2 II 4y de eodem ita scripsit: quid? oratorem quem huic
antepones eorum, qui nihil aliud egerunt? quis sen-
tentiis aut acutior aut crebrior? quis uerbis aut so
ornatior aut elegantior? genus eloquentiae dum taxat
4 dicat appetisse (ow. scribat) T 8 proconsule V, proconsul
MGLPO^, a (ac q) proconsule T'0^ et a] ex G 13 milibus
militib: M 15 diuideret Xg 19 onere (ho- T) MGPOTd 21 mi-
litarique re Lipsius (g?), militari (mirabili N) quare (quare om. G<5)Sl,
militari quoque re g, militarique arte Heinsius 25 atque X {non T)
26 quondam moderationem G 28 quem corr. ex quid deleto altero
quem X* oratorum TX* {edd.), Quis orator e quem interpolauit d
29 qui] quid M^ quis] qui M, quid S\ om. H^
Digitized by
Google
DIVVS rVLIVS [CAP. 58-66] 29
adulescens adhuc Strabonis Caesaris secutns uidetur^ cuius
etiam ex oratione, quae inscribitur pro Sardis, ad uerbum
nonnuUa transtulit in diuinationem suam. pronuntiasse autem
dicitur uoce acuta, ardenti motu gestuque, non sine uenustate.
6 orationes aliquas reliquit, inter quas temere quaedam ferun- 3
tur. pro Quinto Metello non immerito Augustus existimat
magis ab actuaris exceptam male subsequentibus uerba di-
centis, quam ab ipso editam; nam in quibusdam exemplari-
bus inuenio ne inscriptam quidem pro Metello, sed quam
10 scripsit Metello, cum ex persona Caesaris sermo sit Me-
tellum seque aduersus communium obtrectatorum criminatio-
nes purgantis. apud milites quoque in Hispania idem 4
Augustus uix ipsius putat, quae tamen duplex fertur: una
quasi priore habita proelio, altera posteriore, quo Asinius
15 PoUio ne tempus quidem contionandi habuisse eum dicit
subita hostium incursione. reliquit et rerum suarum com-56
mentarios Gallici ciuilisque belli Pompeiani. nam Alexandrini
Africique et Hispaniensis incertus auctor est: alii Oppium
putant, alii Hirtium, qui etiam Gallici belli nouissimum im-
«0 perfectumque librum suppleuerit. de commentariis Caesaris
Cicero in eodem Bruto <^262y sic refert: commentarios 2
scripsit ualde quidem probandos: nudi sunt, recti et
uenusti, omni ornatu orationis tamquam ueste de-
tracta; sed dum uoluit alios habere parata, unde su-
S6 merent qui uellent scribere historiam, ineptis gra-
tum fortasse fecit, qui illa uolent calamistris inurere,
sanos quidem homines a scribendo deterruit. de isdem s
commentariis Hirtius (l)ell, GalL VIII pr.y ita praedicat: adeo
probantur omnium iudicio, ut praerepta, non prae-
aobita facultas scriptoribus uideatur. <(cuius tamen rei
1 adolescentis T {non g) 6 quae (uel que) post metello add.
T'P* existimabat II^, et sic coni. C. G. Muller 7 acturis G, actua-
riis (auct- IIE) XT excepta T'0* 8 edita T'0 10 scripsit
om. L (quam scripsit suspecta Torrentio) Metellus Modd. 13 uix]
orationem esse {in rasura 0, 0. esse uix T) T'P^O* 18 Oppium
putant alii om. V 19 nouissimum librum imperfectum Polak 20 sup-
pleuit C.G.Muller Caesaris om. T 23 quasi G 30 lacuna, si
modo fuit, expleta ex Hirtio in g, in margini adscripsit m. recens^
<[alii enim quam eleganter> q
Digitized by
Google
30 C. SYETONI TRANQVILLT
maior nostra quam reliquorum est admiratio; ceteri
enim, quam bene atque emendate,> nos etiam, quam
4 facile atque celeriter eos perscripserit, scimus. Pollio
Asinius parum diligenter parumque integra ueritate com-
positos putat, cum Caesar pleraque et quae per alios erant 5
gesta temere crediderit et quae per se, uel consulto uel etiam
memoria lapsus perperam ediderit; existimatque rescripturum
6 et correcturum fuisse. reliquit et de analogia duos libros
et Anticatones totidem ac praeterea poema quod inscribi-
tur Iter. quorum librorum primos in transitu Alpium, cum 10
ex citeriore Gallia conuentibus peractis ad exercitum rediret,
sequentes sub tempus Mundensis proelii fecit; nouissimum,
dum ab urbe in Hispaniam ulteriorem quarto et uicensimo
6 die peruenit. epistulae quoque eius ad senatum extant, quas
primum uidetiir ad paginas et formam memorialis libelli con- 15
uertisse, cum -antea consules et duces non nisi transuersa
charta scriptas mitterent. extant et ad Ciceronem, item ad
familiares domesticis de rebus, in quibus, si qua occultius
perferenda erant, per notas scripsit, id est sic structo lit-
terarum ordine, ut nuUum uerbum effici posset: quae si qui 20
inuestigare et persequi uelit, quartam elementorum litteram,
7 id est D pro A et perinde reliquas commutet. feruntur et
^aituero ab adulescentulo quaedam scripta, ut Laudes Her-
culis, tragoedia Oedipus, item Dicta collectanea: quos
omnis libellos uetuit Augustus publicari in epistula, quam n
breuem admodum ac simplicem ad Pompeium Macrum, cui
ordinandas bibliothecas delegauerat, misit.
67 Armorum et equitandi peritissimus, laboris ultra fidem
3 praescripserit MGPTd, perfecerit Hirtius 5 cum] cui MGd
7 perpetrata G ediderat X(et quae per se usque ediderit om. Q) 9 An-
ticatonis C.G.Miiller lOiter] inter M 13 quarto] septimo Casaub.
16 primus Torr. Ursinus fort. recte, primus is Casauh. 19 proferenda
<pre- T) Xd stricto G 20 qui MGVL, quis rel et edd. 21 uelit q
{Ernesti), uellet Sl^ uolet Stephanus (Both) 22 et (et om. d) aituero
ab M&, et ait*vero ab (et in marg. 'q) V, et a puero ab B, et a puero
et ab TIQs et multi ? (edd.), uero ab LSO^, uero T, et ab G, ab PO^,
uero et ab g (Oud.), ut ait Yarro ab {uel et ab) Bentley, ut ait Q. Tu-
bero ab Beifferscheid , et a Q. Tuberone ab Modd. , et a puero aut lern-
stedt {cf. Herm. 40 p. 188) 24 oedipi (uel -ppi) XIIB 28 et om.
MVL^PW^ (equitandique L^g), cf Tit. 3
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [CAP. 56-60] 31
patiens erat. in agmine nonnumquam equo, saepius pedibus
anteibat, capite detecto, seu sol seu imber esset; longissimas
uias incredibili celeritate confecit, expeditus, meritoria raeda,
centena passuum milia in singulos dies; si flumina moraren-
s tur, nando traiciens uel innixus inflatis utribus, ut persaepe
nuntios de se praeuenerit. in obeundis expeditionibus du-68
bium cautior an audentior, exercitum neque per insidiosa
itinera duxit umquam nisi perspeculatus locorum situs, ne-
que in Britanniam transuexit, nisi ante per se portus et
10 nauigationem et accessum ad insulam explorasset. at idem
obsessione castrorum in Germania nuntiata per stationes ho-
stium Gallico habitu penetrauit ad suos. a Brundisio Dyrra- 2
chium inter oppositas classes hieme transmisit cessantibus-
que copiis, quas subsequi iusserat, cum ad arcessendas fru-
15 stra saepe misisset, nouissime ipse clam noctu paruulum
nauigium solus obuoluto capite conscendit, neque aut quis
esset ante detexit aut gubernatorem cedere aduersae tem
pestati passus est quam paene obrutus fluctibus. ne religione59
qiridem ulla a quoquam incepto absterritus umquam uel re-
20 tardatus est. cum immolanti aufugisset hostia, profectionem
aduersus Scipionem et lubam non distulit. prolapsus etiam
in egressu nauis uerso ad melius omine: teneo te, inquit,
Africa. ad *eludendas autem uaticinationes, quibus felix et
inuictum in ea prouincia fataliter Scipionum nomen fere-
26 batur, despectissimum quendam ex Comeliorum genere, cui
ad opprobrium uitae Saluitoni cognomen erat, in castris se-
cum habuit.
Proelia non tantum destinato, sed ex occasione sumebatGO
ac saepe ab itinere statim, interdum spurcissimis tempesta-
30 tibus, cum minime quis moturum putaret; nec nisi tempore
3 uelocitate et expedib(us) G raeda MQ^, rheda (rh§- X) VLIJQ^
reda rel. 8 praespeculatus Q {sic uoluerunt Bentley al.)^ perspecu-
latoB XNd 9 nisi <ut> Modd. per se del. L.Tross; coniecerunt
praiBter, per suos, persaepe, ipse; audacius per <(Volu>8e<(nuTn^ por-
tubus et nauigatione et accessu . . . exploratis Polak 14 accersen-
das Sl 20 immolati MV 26 probrum G saluitem L^, salu-
tioni g 28 destinatos V, <^ex> destinato Bumi set ex M, sed
W {Burm.), sed et uel sed <(et> ex Bentley .30 speraret n<5 (uulg,)
Digitized by.VjOOQlC
32 C. SVETONI TRANQVILLI
extremo ad dimicandum cunctatior factus est, quo saepius
uicisset, hoc minus experiendos casus opinans nihilque se
tantum adquisiturum uictoria, quantum <^
y hostem fudit, quin
castris quoque exueret: ita [ut] nullum spatium perterritis da- 5
bat. ancipiti proelio equos dimittebat et in primis suum, quo
maior permanendi necessitas imponeretur auxilio fugae erepto.
61utebatur autem equo insigni, pedibus prope humanis et in
modum digitorum ungulis fissis, quem natum apud se, cum
haruspices imperium orbis terrae significare domino pronun- 10
tiassent, magna cura aluit nec patientem sessoris alterius
primus ascendit; cuius etiam instar pro aede Veneris Gene-
62tricis postea dedicauit. inclinatam aciem solus saepe resti-
tuit obsistens fugientibus retinensque singulos et contortis
faucibus conuertens in hostem et quidem adeo plerumque 15
trepidos, ut aquilifer[o] moranti se cuspide sit comminatus,
63alius in manu detinentis reliquerit signum. non minor illa
constantia eius, maiora etiam indicia fuerint. post aciem
Pharsalicam cum praemissis in Asiam copiis per angustias
Hellesponti uectoria nauicula traiceret, L. Cassium partis 20
aduersae cum decem rostratis nauibus obuium sibi neque
refugit et comminus tendens, ultro ad deditionem hortatus,
64supplicem ad se recepit. Alexandriae circa oppugnationem
pontis eruptione hostium subita conpulsus in scapham pluri-
1 cunctantior V 3 quantum] quam cum GT quantum <^au-
ferre calamitas posset. nuUum umquam)> hostem uulgo explent cum g,
quantum hostem perditurum. Sepe postquam hostem fudit non cessa-
bat priusquam castris temptauit q 4 fudit S (m. 1) quin GTQ*,
qui in rel. (Sl), quem non g, qui non et tum exueretur Oud. 5 ita
(adeo q) nuUum — dabat II Qq, ita ut nuUum (nuUum ut jR) — da-
bat MX'B, ita ut nuUum — daret Gd 6 dimisit G 12 ♦ascen-
dit (a corr. ex e) M, scandit H, escendit Graevius {cf. Tit. 4) 16 in
hostem conuertens G 16 aquiUfero ii, corr. Egnatius demoranti
Oud., remoranti Biicheler se 31, secus GUBP^STd, om. VLP^OQ
17 retinentis Burm. minor MGVLP^O^d(Sl), minora T'P^O* (edd.)
18 constantia MGVLPO^Bd(Sl), constantiae IIQO^ST {edd.) maiora
etiam MVP^O^, etiammaiora G, quam maiora etiami (quin m. e. Oud.),
immo maiora etiam T'P^O* {edd.\ cuius eciam maiora 8, del. Torr.
fuerunt GTP^Td 20 uictoria P, uictor T lucium G, Gaium Xy-
lander, Longinum Oud. 21 rotratis et ouium M
Digitized by
Google
DIWS lYLIVS [CAP. 60-66] 33
bus eodem praecipitantibus, cum desilisset in mare, nando
per ducentos passus euasit ad proximam nauem, elata laeua,
ne libelli quos tenebat madefierent, paludamentum mordicus
trahens, ne spolio poteretur hostis.
5 Militem neque a moribus neque a fortuna probabat, sed65
tantum a uiribus tractabatque pari seueritate atque indulgen-
tia. non enim ubique ac semper, sed cum hostis in proximo
esset, coercebat: tum maxime exactor grauissimus disciplinae,
ut neque itineris neque proelii tempus denuntiaret, sed pa-
10 ratum et intentum momentis omnibus quo uellet subito edu-
ceret. quod etiam sine causa plerumque faciebat, praecipue
pluuiis et festis diebus. ac subinde obseruandum se admo-
nens repente interdiu uel nocte subtrahebat, augebatque iter,
ut serius subsequentis defetigaret. fama uero hostilium co-66
15 piarum perterritos non negando minuendoue, sed insuper am-
plificando ementiendoque confirmabat. itaque cum expectatio
aduentus lubae terribilis esset, conuocatis ad contionem mili-
tibus: scitote, inquit, paucissimis his diebus regem ad-
futurum cum decem legionibus, equitum triginta,
20 leuis armaturae centum milibus, elephantis trecentis.
proinde desinant quidam quaerere ultra aut opinari
mihique, qui compertum habeo, credant; aut quidem
uetustissima naue impositos quocumque uento in
quascumque terras iubebo auehi.
Ssqq. Polyaen. VIII 23, 17 xolg evQatiootaig ccsl naQsanBvda^^ca
TtQoahccaasv dtg "nccl iv lo^rg yiccl iv Hii^Qa) yiccl vvntog xal rj^iQccg ^iX-
Xcav i^ccysLv cccpva} trjv 8vvay,iv' nal 8lcc tovxo o^ts tbv %aiQ6v o^ts trjv
TniiQav TTQoeXsysv. 13 id. VIII 23, 18 tag i^o&ovg iTtoislto avv TtoX-
XA d^Oftco, iva ^ii] 7iataXa^§ccvoLto TtQbg tcbv vavsQL^ovtcov. 14sqq. id.
VIII 23, 19 si tsd^OQV^riaivovg kooQa tovg atQattmtag ag nQoaSo-Kca-
(livrig totg itoXsaloig ^si^ovog 8vvdy,scog, ov ^ovov h^aQvog ovx rjv, ScXX*
^ti xal TtXsiova oyxov TtQoatid^slg nal ^isyaXvvGiv id^ccQQVvsv ayg TtQog
itXsiovag XQV ysvvatotSQOv Scyavi^sad^aL.
1 dedisset P^ {inde dedisset se Oud., decidisset Modd.), an desi-
l<(u^isset.^ mari G 2 nauim G eleuata L, eleta Q^ 4 po-
teretur M^, potir- rel. et M^N 6 fortuna M (puncta m. 2), forma Torr.
(Roth) 8 exauctor VT {corr. Q^) 13 nocte <se> Roth 14 se-
quentes G defatigaret LT' 22 equidem Casaub.
SvETOSivs ed. Ihm. I. 3
Digitized by
Google
34 C. SVETONI TRANQVILLI
67 Delicta neque obseruabat omnia neque pro modo exe-
quebatur, sed desertorum ac seditiosorum et inquisitor et
punitor acerrimus coniuebat in ceteris. ac nonnumquam post
magnam pugnam atque uictoriam remisso officiorum munere
licentiam omnem passim lasciuiendi permittebat^ iactare solitus &
milites suos etiam unguentatos bene pugnare posse.
2 nec milites eos pro contione, sed blandiore nomine commi-
litones appellabat habebatque tam cultos, ut argento et auro
politis armis ornaret, simul et ad speciem et quo tenaciores
eorum in proelio essent metu damni. diligebat quoque usque lo
adeo, ut audita clade Tituriana barbam capillumque summi-
68serit nec ante dempserit quam uindicasset. quibus rebus et
deuotissimos sibi et fortissimos reddidit. ingresso ciuile bel-
lum centuriones cuiusque legionis singulos equites e uiatico
suo optulerunt, uniuersi milites gratuitam et sine frumento is
stipendioque operam, cum tenuiorum tutelam locupletiores in
se contulissent. neque in tam diutumo spatio quisquam om-
nino desciuit, plerique capti concessam sibi sub condicione
2 uitam, si militare aduersus eum uellent, recusarunt. famem
et ceteras necessitates, non cum obsiderentur modo sed et 20
1 Polyaen. VIII 23 , 21 ta a^ccQtrJiiaTa t&v GtgatKotcbv o^h ndvra
nagecpvXaaasv, ScXX' ov&h tovg aiiaQtdvovtag ytata tr}v d^lav itmaQSttOy
ti]v avyyvmnTiv dvdQsiag Ttoiritixriv r}yovy.svog. sl {livtoi tig iataalaasv
ri tT]v td^iv JcXmsVj ovx av tovtov dtincoQritov TtaQfjxsv. 7sqq. id. VIII
23,20 totg atQatimtaig TtaQriyysXXsv oirXa ^%siv aQyvQcp %al %Qvam •nsitoi-
TCiX^^va^ ndXiata fihv tioa^ov %dQiv^ ov% rjmata (^&hy^ OTtmg yial ol atQa-
ticbtai, ra noXvtma nsQtnd%rita r]yotvto. VIII 23, 22 tovg atQatimtag
iv.dXsi avatQaticotag tm laotiy,(p tov 6v6y.atog TtQod^v^otiQOvg noi&v ig
xag ^d^ag. Epit 1, 14 milites commilitones nouo blandoque more ap-
pellans. llsqq. Polyaev. VIII 23, 23 7tv^6y.svog iv FaXatia nata-
■nOTtfjvaL cpdXayyag atQaticot&v co^Loas ^r) TtQ^tSQOv <^avy dnoTCsiQaad^aty
ttqIv ins^sXd^ojv tL^oaQfjaat totg dvr]Qriy,ivoig. tovtcp nXsiarriv s^voiav
avrcp naQCi ndvtcov insandaato. lOsqq. id. VIII 23, 24 iv Xiiim
toig atQatttotatg aQtovg dLidco-ns axsvdaag iv. ^otdvr^g. Ilo^nrfCog 8h
noXs^Lcbv nQhg avthv iva aQtov nQoasvs%9ivta toiovtov dnixQvipsv o-^
§ovX6nsvog toig savtov atQatKotaig inidst^ai tr\v t(bv noXs^icov iyxQd-
tsiav. Schol. Lucan. VI 112 W. Celsus {i. Cats. b. c. III 47) et Suetonius
dicit quod Caesar habuit fidos milites et patientissimos incommodorum.
3 punitor corr. ex poenitor J/ (w. 1), poenitor V, p^nitor G co-
niuebat IIB, conibebat J/F, cohibebat GQXN8 4 pugnam om V
l) litis Bentley 12 et post uindicasset add. 31 15 et del. uel scri-
hfndum id est censet C. G. Miiller
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [cAP. 67-68] 35
81 ipsi alios obsiderent, tanto opere tolerabant, ut Dyrrachina
mnnitione Pompeius uiso genere pauis ex herba, quo sustine-
bantur, cum feris sibi rem esse dixerit amouerique ocius nec
cuiquam ostendi iusserit^ ne patientia et pertinacia hostis
5 animi suorum frangerentur.
Quanta fortitudine dimicarint, testimonio est quod ad- 3
uerso semel apud Dyrrachium proelio poenam in se ultro
depoposcerunt, ut consolandos eos magis imperator quam
puniendos habuerit. ceteris proeliis innumeras aduersario-
10 rum copias multis partibus ipsi pauciores facile superarunt.
denique una sextae legionis cohors praeposita castello quat-
tuor Pompei legiones per aKquot horas sustinuit paene om-
nis confixa multitudine hostilium sagittarum, quarum centum
ac triginta milia intra uallum reperta sunt. nec mirum, si 4
15 quis singulorum facta respiciat, uel Cassi Scaeuae centurionis
uel Gai Acili militis, ne de pluribus referam. Scaeua excusso
oculo, transfixus femore et umero, centum et uiginti ictibus
scuto perforato, custodiam portae commissi castelli retinuit.
Acilius nauali ad Massiliam proelio iniecta in puppem hostium
20 dextera et abscisa memorabile illud apud Graecos Cynegiri
exemplum imitatus transiluit in nauem umbone obuios agens.
unde Pompeius uiso genere panis, quo hic Caesariani utebantur, dixit
86 pugnare cam feris, et noluit quod milites illum uiderent, ne despe-
rarent et timerent similiter. Gsqq. Polyaen. VIII 23, 26 oi Kalaa-
gog atQccti&tat Ttsgl JvQQaxiov ijttrid^dvtsg kavtovg 8sxatsvd"r}Co^^vovg
(cf. Appian. h. ciu. II 63) naQidaxav. KaiaaQ ovx o}g ttsqI ti^ooQiag
avTwv i§ovXsvsto^ aXXa %al TtaQa^vd^riao^svog icva^Laxiaaa^ai ti]v rjttav
aiftovg iCQoitQSipsv' ol ds iv talg lomalg ^dxcctg Scsl naQatah,d^svoi noXv
nXsioaiv ixQdtriaav. 1 1 Schol. Lucan. VI 134 lulius {cf. Caes. h. c. III 53)
dixit quod una cohors Caesaris, quae fuit sextae legionis, quasi per to-
tam diem sustinuit impetum omnium legionum Pompei et inuenta sunt in
uallo proiecta contra istos XXX milia sagittarum praeter eas, quae fixae
erant in corporibus hominum. 19 id. III 624 dicit Valerius {III 2, 22),
Suetonius et Florus(.^), quod Attilius miles Caesaris in bello Massiliensi
iniecit manum in nauim Massiliensem et illa amputata iniecit aliam et
tam diu nauim tenuit, donec submergeretur, secutus Cynegirum militem
Atheniensem in bello contra Persas secundum lustinum (// 0, 16).
1 si om. VB^PW^T (in RP ss., m. 1 ut uid.) 3 nec] ne MPO
13 milia sagittarum circiter xxx Caes. h. c. III 53 16 GaiJ q- T ex-
cuso M 17 transfixis Bentley 19 puppim G 20 dextra G 21 tran-
siluit MLS^, -liit G, -liuit rel. et N nauim G
3*
Digitized by
Google
36 C. SYETONI TRANQYILLI
69 Seditionem per decem annos Gallicis bellis nuUam om-
nino mouerunt, ciuilibus aliquas, sed ut c(Jeriter ad officium
redierint, nec tam indulgentia ducis quam auctoritate. non
enim cessit umquam tumultuantibus atque etiam obuiam sem-
per iit; et nonam quidem legionem apud Placentiam, quan- s
quara in armis adhuc Pompeius esset, totam cum ignominia
missam fecit aegreque post multas et supplicis preces, nec
70nisi exacta de sontibus poena, restituit*, decimanos autem
Romae cum ingentibus minis summoque etiam urbis periculo
missionem et praemia flagitantes, ardente tunc in Africa bello, lo
neque adire cunctatus est, quanquam deterrentibus amicis,
neque dimittere; sed una uoce, qua Quirites eos pro militibus
appellarat, tam facile circumegit et flexit, ut ei milites esse
confestim responderint et quamuis recusantem ultro in Afri-
cam sint secuti; ac sic quoque seditiosissimum quemque et 15
praedae et agri destinati tertia parte multauit.
71 Studium et fides erga clientis ne iuueni quidem defuerunt.
Masintham nobilem iuuenem, cum aduersus Hiempsalem re-
gem tam enixe defendisset, ut lubae regis filio in altercatione
barbam inuaserit, stipendiarium quoque pronuntiatum et ab- 20
strahentibus statim eripuit occultauitque apud se diu et mox
ex praetura proficiscens in Hispaniam inter officia prosequen-
tium fascesque lictorum lectica sua auexit.
72 Amicos tanta semper facilitate indulgentiaque tractauit,
ut Gaio Oppio comitanti se per siluestre iter correptoque 25
subita ualitudine deuersoriolo[co], quod unum erat, cesserit
et ipse humi ac sub diuo cubuerit. iam autem rerum potens
5 cf. Schol. Lucan. V 310 secundam lul. Celsum ista seditio non fuit
generalis, sed tantum in nona legione, quia si fuisset generalis, non
sic fuisset usus audacia. et fuit Placentiae, ubi conuocatis multis ex
aliis XI legionibus, quas secum conducebat, fecit ex aliquibus iustitiam
et sedauit tumultum illum.
3 redirent X 6 esset pompeius X Domitius C. G. Muller 10 in
del.Burm. 11 detorrentibus J/, m^Ze dehortantibus J^ewf/ey 12 sed]
et Bentley 13 esse se ?, se esse Bentky 17 ne] neni M {inde in iuuene
Bentley), nec PO 18 masinthiam (mess- 0) X iuuenem nobilem G
19 obnixe G 20 stipendiarum MV^, -dium Q 22 praefectura G^
26 deuersoriolo Casaiih., deuersorio loco Sl (di- codd. pi'aeter M, in di- T,
diuerso N), deuersoriolo eo Politiamis (Heinsius)^ deuersorio cubiculo
Graevius 27 et del. Bentley accubuerit T {in Q praecedit diu)
Digitized by
Google
DIVYS IVLIVS [cAP. 60-75] 37
quosdam etiam infimi generis ad amplissimos honores pro-
uexit, cum ob id culparetur, professus palam, si grassato-
rum et sicariorum ope in tuenda sua dignitate usus
esset, talibus quoque se parem gratiam relaturum.
5 Simultates contra nullas tam graues excepit umquam, ut73
non occasione oblata libens deponeret. Gai Memmi, cuius
asperrimis orationibus non minore acerbitate rescripserat,
etiam suffragator mox in petitione consulatus fuit. Gaio
Caluo post famosa epigrammata de reconciliatione per ami-
10 cos agenti ultro ac prior scripsit. Valerium Catullum, a quo
sibi uersiculis de Mamurra perpetua stigmata imposita non
dissimulauerat , satis facientem eadem die adhibuit cenae
hospitioque patris eius, sicut consuerat, uti perseuerauit.
sed et in ulciscendo natura lenissimus piratas, a quibus74
16 captus est, cum in dicionem redegisset, quoniam suffixurum
se cruci ante iurauerat, iugulari prius iussit, deinde suffigi;
Comelio Phagitae, cuius quondam noctumas insidias aeger
ac latens, ne perduceretur ad Sullam, uix praemio dato eua-
serat, numquam nocere sustinuit; Philemonem a manu ser-
20 uum, qui necem suam per uenenum inimicis promiserat, non
grauius quam simplici morte puniit; in Publium Clodium 2
Pompeiae uxoris suae adulterum atque eadem de causa poUu-
tamm caerimoniarum reum testis citatus negauit se quicquam
comperisse, quamuis et mater Aurelia et soror lulia apud
25 eosdem iudices omnia ex fide re(t)>tulissent; interrogatusque,
cur igitur repudiasset uxorem: quoniam, inquit, meos tam
suspicione quam crimine iudico carere oportere. mo-75
derationem uero clementiamque cum in administratione tum
in uictoria belli ciuilis admirabilem exhibuit. denuntiante
29 Polyaen. VIII 23,27 Kateag IIo\Lnr\iov yLr\Qv^avtog ^%^Qav nal
xotg ^iridetiQG} TtQoeri^B^Livoig ScvtB%riQv^e xal (piXovg r^yriasa&at xar'
laov totg lavrcS avimaxrjaaaLV.
2 eBtpost professus add. TP^O^TN (uulg.), post palam G 6 nul-
los GXTN nunquam (n prior ss.) G (♦unquam g) 11 sibi om. V
13 sic G consuerat (-sueuerat POT)X\ perseuerat M^G, persuerat
M^, persueuerat §i?, perseuerauerat JT, prius sueuersit Bentley 14 et
om M^G 15 dicione 3/, deditionem GIIIl 18ne — Sullam deJ.
Polak 19 seruum del. Torr. al 23 testificatum G 26 meos
om. V 28 cum] tum WQSTN
Digitized by
Google
38 C. SVETONI TRANQVILLl
Pompeio pro hostibus se habiturum qui rei publicae defuis-
sent, ipse medios et neutrius partis suorum sibi numero futu-
ros pronuntiauit. quibus autem ex commendatione Pompei
ordines dederat, potestatem transeundi ad eum omnibus fecit.
2 motis apud Ilerdam deditionis condicionibus, cum, assiduo 6
inter utrasque partes usu atque commercio, Afranius et Pe-
treius deprehensos intra castra lulianos subita paenitentia
interfecissent, admissam in se perfidiam non sustinuit imitari.
acie Pharsalica proclamauit, ut ciuibus parceretur, deinceps-
que nemini non suorum quem uellet imum partis aduersae lo
3 seruare concessit. nec ulli perisse nisi in proelio reperien-
tur, exceptis dum taxat Afranio et Fausto et Lucio Caesare
iuuene; ac ne hos quidem uoluntate ipsius interemptos pu-
tant, quorum tamen et priores post impetratam ueniam re-
bellauerant et Caesar libertis seruisque eius ferro et igni is
crudelem in modum enectis bestias quoque ad munus populi
4 comparatas contrucidauerat. denique tempore extremo etiam
quibus nondum ignouerat cunctis in Italiam redire pennisit
magistratusque et imperia capere; sed et statuas Luci Sullae
atque Pompei a plebe disiectas reposuit; ac si qua posthac 20
aut cogitarentur grauius aduersus se aut dicerentur, inhibere
5 maluit quam uindicare. itaque et detectas coniurationes con-
uentusque noctumos non ultra arguit, quam ut edicto osten-
deret esse sibi notas, et acerbe loquentibus satis habuit pro
contione denuntiare ne perseuerarent, Aulique Caecinae cri- 26
minosissimo libro et Pitholai carminibus maledicentissimis
laceratam existimationem suam ciuili animo tulit.
76 Praegrauant tamen cetera facta dictaque eius, ut et ab-
n-ll Polyam. VIII 23, 28-30 {§29 ccv^itQays 'cpsiSsG&s r&v noUxibv\
cod. F cfsidsa^ai ribv TtoXs^ucov). 12 cf. Vir. ilL 7S, 9 11) Polyaen.
VIII 23, 31 Tovg ccvdQidvrag IIo^-Jir]tov v.al 2vXla xiov ix^Q&v xara-
^Xrid-svzag VTtb xov 7iXri%ovg avxbg dvl6xr\6S.
3 quibus om.MVLFO, add. IJPW^ autera om. S 4 ad
eum om. V 11 reperirentur M^, reperiuntur T' 14 rebellauerant
Stephamts {<;?), rebellauerunt Sl 15 caesari 31 d, c(a)esaris nHO^l'
16 populo Oud., publicum Lipsius., del. Bentley 17 contrucidauerant
letruc- n) nPP{P^?)ST 18 permisit Nq^, permiserat (permiss-
M)Sl 21 aduersum GN 24 nota VnR acerbo M
Digitized by
Google
DIVVS IVLIYS [CAP. 75-77] 39
usus dominatione et iure caesus existimetur. non enim ho-
nores modo nimios recepit: continuum consulatum, perpe-
tuam dictaturam praefecturamque morum, insuper praeno-
men Iraperatoris, cognomen Patris patriae, statuam inter
5 reges, suggestum in orchestra; sed et ampliora etiam hu-
mano fastigio decemi sibi passus est: sedem auream in curia
et pro tribunali, tensam et ferculum circensi pompa, templa,
aras, simulacra iuxta deos, puluinar, flaminem, lupercos,
appellationem mensis e suo nomine; ae nuUos non honores
10 ad libidinem cepit et dedit. tertium et quartum consulatum 2
titulo tenus gessit contentus dictaturae potestate decretae
cum consulatibus simul atque utroque anno binos consules
substituit sibi in ternos nouissimos menses, ita ut medio
tempore comitia nulla habuerit praeter tribunorum et aedi-
15 lium plebis praefectosque pro praetoribus constituerit, qui
apsente se res urbanas administrarent. pridie autem Kalen-
das lanuarias repentina consulis morte cessantem honorem
in paucas horas petenti dedit. eadem licentia spreto patrio 3
more magistratus in pluris annos ordinauit, decem praetoris
»0 uiris consularia omamenta tribuit, ciuitate donatos et quos-
dam e semibarbaris Gallorum recepit in curiam. praeterea
monetae publicisque uectigalibus peculiares seruos praeposuit.
trium legionum, quas Alexandreae relinquebat, curam et im-
perium Rufioni liberti sui filio exoleto suo demandault. nec77
25 minoris inpotentiae uoces propalam edebat, ut Titus Amp[r]ius
scribit: nihil esse rem publicam, appellationem modo
sine corpore ac specie. Sullam nescisse litteras, qui
1. 18 et p. 40, 8 cf. Eutrop. VI 25 agere insolentius coepit et contra
consuetudinem Romanae libertatis. cum ergo et honores ex sua uolun-
tate praestaret . . . nec senatui ad se uenienti adsurgeret aliaque regia
ac paene tyrannica faceret eqs. (u. ad p. 41.,29sqq.)
1 census T, corr. Q^ 6 suggestrum T {corr. Q'), -stium V 7 feri-
culum GT 9 non nullos T'0^, non nullos non P*, nullos P^ 12 in
utroque POST 15 quiapsente M {sic m. 1 ut uid.)^ quia psente G,
qui psente X'Td, corr. Torr. 19 pretoris MV {^ in M exjmncta),
-iis rel. 24 rusioni T, rufini M {JRoth) exsoleto MGQ {in G ti
supra secundam e scr. m. 1, item in g) 25 amprius (-plius QT) Sl,
corr. Pulman. Torr. (^?) 27 speciem Salmasius (ac sine corpore spe-
ciem Graevius)
Digitized by
Google
40 C. SVETONI TRANQmLI
dictaturam deposuerit. debere homines consideratius
iam loqui secum ac pro legibus habere quae dicat.
eoque arrogantiae progressus est, ut haruspice tristia et sine cor-
de extaquondam nuntiante futura diceret laetiora, cum uel-
let: nec pro ostento ducendum, si pecudi cor defuisset. 5
78 Verum praecipuam et exitiabilem sibi inuidiam hinc ma-
xime mouit. adeuntis se cum plurimis honorificentissimisque
decretis uniuersos patres conscriptos sedens pro aede Veneris
Genetricis excepit. quidam putant retentum a Cornelio Balbo,
cum conaretur assurgere; alii, ne conatum quidem omnino, 10
sed etiam admonentem Gaium Trebatium ut assurgeret minus
2 familiari uultu respexisse. idque factimi eius tanto intolera-
bilius est uisum, quod ipse triumphanti et subsellia tribunicia
praeteruehenti sibi unum e coUegio Pontium Aquilam non
assurrexisse adeo indignatus sit, ut proclamauerit: repete 15
ergo a me Aquila rem publicam tribunus! et nec desti-
terit per continuos dies quicquam cuiquam nisi sub ex-
ceptione polliceri: si tamen per Pontium Aquilam li-
79cuerit. adiecit ad tam insignem despecti senatus contu-
meliam multo arrogantius factum. nam cum in sacrificio 20
Latinarum reuertente eo inter inmodicas ac nouas populi
acclamationes quidam e turba statuae eius coronam lauream
candida fascia praeligata inposuisset et tribuni plebis Epidius
Marullus Caesetiusque Flauus coronae fasciam detrahi homi-
nemque duci in uincula iussissent, dolens seu parum pro- 25
spere motam regni mentionem siue, ut ferebat, ereptam sibi
gloriam recusandi, tribunos grauiter increpitos potestate pri-
2 uauit. neque ex eo infamiam affectati etiam regii nominis
3 Pohjaen. VIII 23, 32 KcdacxQ rov d^vtov X^yovtog ^analeia xk
Uqu^ 'nal ^ijv a^sLvco ^qprj yivrjesa^ca, ineL&av ccvtbg id^6X7]G7]. 6 id.
VIII 23, 33 KalaaQ caic^QSiov ^v^cctog iVQsd^ivtog ^xal ti TtccQci^o^ov^j
^'qprj, ^f/ aXoyov ^yov yiaQdlav ovtc ^j^ft;'
3 tristitia VQ^T 4 exta MVL, exacta GP^O^, exacta sacra
T'P^O^ 5 cor pecudi G 6 inexpiabilem T 8 sedens] sede G
9 escepit M^, suscepit M^G 11 ut assurgeret del. Polak 15 repetet
et tum del. tribunus Boot 16 et nec] necBentley dl., et <^. . .ynecBiicheler
proclamantis uerha non plena esse ratiis 17 cuiquamj cui V 21 im-
modicas (imod- IIB) T, modicas MGX' 23 praeligata M, -tam rel.,
fort. rectius 24 flauius MG 26 ut referebat T
Digitized by
Google
DIVVS lYLIVS [CAP. 77-80] 41
discutere ualuit, quanquam et plebei regem se salutanti
Caesarem se, non regem esse responderit et Lupercalibus
pro rostris a consule Antonio admotum saepius capiti suo
diadema reppulerit atque in Capitolium loui Optimo Maximo
5 miserit. quin etjam uaria fama percrebruit migraturum »
Alexandream uel Ilium, translatis simul opibus imperii ex-
haustaque Italia dilectibus et procuratione urbis amicis per-
missa, proximo autem senatu Lucium Cottam quindecimuirum
sententiam dicturum, ut, quoniam fatalibus libris continere-
10 tur Parthos nisi a rege non posse uinci, Caesar rex appel-
laretur. quae causa coniuratis maturandi fuit destinata nego-80
tia, ne assentiri necesse esset.
Consilia igitur dispersim antea habita et quae saepe bini
terniue ceperant, in unum omnes contulerunt, ne populo qui-
15 dem iam praesenti statu laeto, sed clam palamque detrectante
dominationem atque assertores flagitante. peregrinis in sena- 2.
tum allectis libellus propositus est: Bonum factum: ne
quis senatori nouo curiam monstrare uelit! et illa
uulgo canebantur ^FPR p. 330}:
20 Gallos Caesar in triumphum ducit, idem in curiam:
Galli bracas deposuerunt, latum clauum sumpserunt.
Quinto Maximo suffecto trimenstrique consule theatrum in-
troeunte, cum lictor animaduerti ex more iussisset, ab uni-
uersis conclamatum est non esse eum consulem. post re- a
25 motos Caesetium et Marullum tribunos reperta sunt proxi-
mis comitiis complura suffragia consules eos declarantium.
subscripsere quidam Luci Bruti statuae: utinam uiueres!
item ipsius Caesaris (FPB p. 330}:
Brutus, quia reges eiecit, consul primus factus est:
80 hic, quia consules eiecit, rex postremo factus est.
2 cf. Viri ill. 85, 1 29sqq. Eutrop. VI 25 coniuratum est in
eum a sexaginta uel amplius senatoribus equitibusque Romanis. prae-
1 ualuit g, uoluit Sl plebi X, plebeio (-eo Q)GT 4 reppulit Xd
5 ualida g {Casauh.) 8 Lucium] l- X' 9 fatalibus libris scripsi {cf.
Herm. 36 p 295), libris fatalibus TPW', fatalibus (fact- V) rel. con-
tinetur GT, detineretur 3/F 10 non oni. G 11 negotii G, uox su-
specta Casauhono 20 curia G 21 clauom Bahrens 23 mouereil/F(ue
exp.inM) 26 maurullum 3f * 26 declaratum F 28 Caesaris rfd.
Polak 29 et 30 qui Faernus 30 postrcmus edd. aliquot sacc. XVI
Digitized by
Google
42 C. SVETONl TRANQVILLI
4 couspiratum est in eum a sexaginta amplius, Qaio Cassio
Mareoque et Decimo Bruto principibus conspirationis. qui
primum cunctati utrumne in Campo per comitia tribus ad
fluffragia uocantem partibus diuisis e ponte deicerent atque
exceptum trucidarent, an in Sacra uia uel in aditu theatri 5
adorirentur, postquam senatus Idibus Martiis in Pompei cu-
riam edictus est, facile tempus et locum praetulerunt.
81 Sed Caesari futura caedes euidentibus prodigiis denun-
tiata est. paucos ante menses, cum in colonia Capua de-
ducti lege lulia coloni ad extruendas uillas uetustissima se- 10
pulcra dis[s]icerent idque eo studiosius facerent, quod ali-
quantum uasculorum operis antiqui scrutantes reperiebant,
tabula aenea in monimento, in quo dicebatur Capys conditor
Capuae sepultus, inuenta est conscripta litteris uerbisque
Graecis hac sententia: quandoque ossa Capyis detecta 15
essent, fore ut illo prognatus manu consanguineo-
rum necaretur magnisque mox Italiae cladibus uindi-
:2 caretur. cuius rei, ne quis fabulosam aut commenticiam
putet, auctor est Cornelius Balbus, familiarissimus Caesaris.
proxirais diebus equorum greges, quos in traiciendo Rubiconi 20
rtumini consecrarat ac uagos et sine custode dimiserat, com-
perit pei-tinacissime pabulo abstinere ubertimque flere. et im-
molantem haruspex Spurinna monuit, caueret periculum,
cipui fuerunt inter coniuratos duo Bruti ex eo genere Bruti, qui primus
Romae consul fuerat et reges expulerat, et C. Cassius et Seruilius Casca.
cf. Oros. VI 17, 2 in qua coniuratione fuisse amplius sexaginta conscios
ferunt. Vir. ill. 78, 10 Cassio et Bruto caedis auctoribus.
1 uel amplius Kutr. 2 decio ^PIIR Brutis Graevius 3 illum
post utrumne add. T tribuis M 4 uocante J/P^Td, uocantes G
() martis GT 7 facilitatem et locum G 8 caesaris G 9 co-
lonia ad destvuendas 11 Bq (in 11 ad ss. ni. 1), colonia destruendas Q
reliquis omi.'s:s 11 disicerent JI\ disciscerent S, disgicerent T, de-
ijtruerenti? 12 Oeris 31 13 capus Qd, capiens 3P, capians V,
-capis rel. ct 3PHN 15 quandocumque 3i^j\^g, quandoOT capus
yPVQS, capio rel. et IPi/iV (capus M) 16 illo Turnebus (Bentley),
ilio MHGT, iulo LO-SNS (edd.), iulio VPO^ (sic in B ss. m. rec),
iulius 2'<5 18 cuius rei (regi V)] quam rem il^i? putet aut commen-
ticiam G 19 auctor] testis G 20 rubiconi (rudi- Jf, rubu- d) flumini
MGVd (Turnehus), rubicone (rud- Q) flumine rel. et edd. 22 et om. G
113 monuit ut G
Digitized by
Google
DIVYS IVLIVS [cAP. 80-82] 43
quod non ultra Martias Idus proferretur. pridie autem 3
easdem Idus auem regaliolum cum laureo ramulo Pompeianae
curiae se inferentem uolucres uarii generis ex proximo ne-
more persecutae ibidem discerpserunt. ea uero nocte, cui in-
5 luxit dies caedis, et ipse sibi uisus est per quietem interdum
supra nubes uolitare, alias cum loue dextram iungere; et
Calpumia uxor imaginata est conlabi fastigium domus mari-
tumque in gremio suo confodi; ac subito cubiculi fores sponte
patuerunt.
10 Ob haec simul et ob infirmam ualitudinem diu cunctatus 4
an se contineret et quae apud senatum proposuerat agere
diflferret, tandem Decimo Bruto adhortante, ne. frequentis ac
iam dudum opperientis destitueret, quinta fere hora pro-
gressus est libellumque insidiarum indicem ab obuio quo-
15 dam porrectum libellis ceteris, quos sinistra manu tenebat,
quasi mox lecturus commiscuit. dein pluribus hostiis cae-
sis, cum litare non posset, introiit curiam spreta religione
Spurinnamque irridens et ut falsum arguens, quod sine ulla
sua noxa Idus Martiae adessent: quanquam is uenisse qui-
«0 dem eas diceret, sed non praeterisse. assidentem conspirati 82
specie officii circumsteterunt , ilicoque Cimber Tillius, qui
primas partes susceperat^ quasi aliquid rogaturus propius ac-
cessit renuentique et gestu[m] in aliud tempus differenti ab
utroque umero togam adprehendit; deinde clamantem: ista
ssquidem uis est! alter e Cascis auersum uulnerat paulum
infra iugulum. Caesar Cascae brachium arreptum grapbio 2
traiecit conatusque prosilire alio uulnere tardatus est; utque
animaduertit undique se strictis pugionibus peti, toga caput
obuoluit, simul sinistra manu sinum ad ima crura deduxit,
so quo honestius caderet etiam inferiore corporis parte uelata.
2 aureo GVL^P^O^ S eG 6 dexteram XII 8 sponte om. G
11 ageret M^V 13 distitueret e M 14 indicem insidiarum X'
(indicem om. d) ouio MVOd^ corr. in marg. V 20 comparati T
{coi'r. inll, in B ss. i conspirati) 21 circumstiterunt M^V Tillius
Manutius, tullius Sl (tuUus 6) 2ii rennuentique MGVLPO& gestu
Qe? 24 clamanti G 26 e Cascis Beroaldus, e cassiis M8, e cas-
sii V, casias G^ cassius XT aduersum GVO^IIB 26 gulam G
cascae (-ce) T (etiam casched), casiae G, cassii MX' arrepto X
30 reuelata V
Digitized by
Google
44 C. SVETONI TRANQVILLI
atque ita tribus et uiginti plagis confossus est uno modo ad
primum ictum gemitu sine uoce edito, etsi tradiderunt qui-
3 dam Marco Bruto irruenti dixisse: xai 6v rsxvov; exanimis
diffugientibus cunctis aliquamdiu iacuit, donec lecticae im-
positum, dependente brachio, tres seruoli domum rettulerunt. 5
nec in tot uulneribus, ut Antistius medicus existimabat, letale
ullum repertum est, nisi quod secundo loco in pectore ac-
ceperat.
4 Fuerat animus coniuratis corpus occisi in Tiberim tra-
here, bona publicare, acta rescindere, sed metu Marci An- 10
83toni consulis et magistri equitum Lepidi destiterunt. postu-
lante ergo Lucio Pisone socero testamentum eius aperitur
recitaturque in Antoni domo, quod Idibus Septembribus
proximis in Lauicano suo fecerat demandaueratque uirgini
Vestali maximae. Quintus Tubero tradit heredem ab eo 15
scribi solitum ex consulatu ipsius primo usque ad initium
ciuilis belli Cn. Pompeium, idque militibus pro contione
2 recitatum. sed nouissimo testamento tres instituit heredes
sororum nepotes, Gaium Octauium ex dodrante, et Lucium
Pinarium et Quintum Pedium ex quadrante reliquo[s]; in ima 20
cera Gaium Octauium etiam in familiam nomenque adoptauit*,
plerosque percussorum in tutoribus fili, si qui sibi nascere-
tur, nominauit, Decimum Brutum etiam in secundis heredibus.
populo hortos circa Tiberim publice et uiritim trecenos
sestertios legauit. 25
84 Funere indicto rogus extructus est in Martio campo iuxta
luliae tumulum et pro rostris aurata aedes ad simulacrum
templi Veneris Genetricis collocata; intraque lectus eburneus
auro ac purpura stratus et ad caput tropaeum cum ueste, in
qua fuerat occisus. praeferentibus munera, quia suffecturus 30
1 Eutrop. VI 26 cum senatus die inter ceteros uenisset ad cu-
riam, tribus et uiginti uulneiiLus confossus est. cf. Oros. VI 17,1. Vir.
ill. 7H, 10 18—21 u. ad Aug. 7 p. 52, 1
2 et sic LSQ, et sic n, uel et sicut tradiderunt M^ in marg.
6 medicus om. G 11 <(M/> Lepidi Polak 15 maximo aequintus
(equintus 6) MVd (ae emendatio litterae vraccedentis), Maxime ut quin-
tus G, Maxime quintus T 19 Nepost M, neq. nepote post F, nepo-
tera S et deJ. Torr. 20 reliquo T{Lipsius) 22 qui MGd, quis rel.
Digitized by
Google
•DIYVS lYLIVS [cAP. 82-85] 45
dies non uidebatur, praeceptum, ut omisso ordine, quibus
quisque uellet itineribus urbis, portaret in Campum. inter 2
ludos cantata sunt quaedam ad miserationem et inuidiam cae-
dis eius accommodata, ex Pacuui Armorum iudicio Kfrg, XF>:
5 men seruasse, ut essent qui me perderent?
et ex Electra Acili ad similem sententiam. laudationis loco
consul Antonius per praeconem pronuntiauit senatus consul-
tum, quo omnia simul ei diuina atque humana decreuerat,
item ius iurandum, quo se cuncti pro salute unius astrinxe-
10 rant; quibus perpauca a se uerba addidit. lectum pro rostris 3
in forum magistratus et honoribus functi detulerunt. quem
cum pars in Capitolini louis cella cremare pars in curia
Pompei destinaret, repente duo quidam gladiis succincti ac
bina iacula gestantes ardentibus cereis succenderunt con-
15 festimque circumstantium turba uirgulta arida et cum sub-
selliis tribunalia, quicquid praeterea ad donum aderat, con-
gessit. deinde tibicines et scaenici artifices uestem, quam ex 4
triumphorum instrumento ad praesentem usum induerant, de-
tractam sibi atque discissam iniecere flammae et ueteranorum
20 militum legionarii arma sua, quibus exculti funus celebrabant;
matronae etiam pleraeque ornamenta sua, quae gerebant, et
liberorum buUas atque praetextas.
In summo publico luctu exterarum gentium multitudo 5
circulatim suo quaeque more lamentata est praecipueque
25 ludaei, qui etiam noctibus continuis bustum frequentarunt.
plebs statim a funere ad domum Bruti et Cassi[i] cum faci-86
bus tetendit atque aegre repulsa obuium sibi Heluium Cin-
nam per errorem nominis, quasi Cornelius is esset, quem
grauiter pridie contionatum de Caesare requirebat, occidit
30 caputque eius praefixum hastae circumtulit. postea solidam
8 cf. Vir. ill. 85, 1
1 ut] est ut L^f5 (uulg.) 4 pacuuianorum (pacuma- L^ ut uid.) X
6 ex om. G acili (-ii G T) Sl, attilii g (Atilii Cic. fin. I 5, at acilii
cod. Palat. 1525) 7 praenuntiauit M 16 ad manum Beroaldus, ido-
neum Heinsius, ad munus Fcihse, odorum Oud., ad adolendum Biicheler
18 induerent M 26 cum f. tetendit om. G 27 pulsa V ouium 3P
hemlum MVQ, heiulum GII, heuil- uel heiul- legi potest in LR, eiulum
POS, elicium T, corr. Egnatius 29 inquirebat X (in corr. ex re L)
Digitized by
Google
46 C. SVETONI TRANQVILLI
columnam prope uiginti pedimi lapidis Nnmidici in foro
statuit <^in]>scripsitque parenti patriae. apud eam longo
tempore sacrificare, uota suscipere, controuersias quasdam in-
terposito per Caesarem iure iurando distrahere perseuerauit.
86 Suspicionem Caesar quibusdam suorum reliquit neque &
uoluisse se diutius uiuere neque curasse quod ualitudine
minus prospera uteretur, ideoque et quae religiones mone-
rent et quae renuntiarent amici neglexisse. sunt qui putent,
confisum eum nouissimo illo senatus consulto ac iure iurando
etiam custodias Hispanorum cum gladiis +adinspectantium se lo
2 remouisse. alii e diuerso opinantur insidias undique immi-
nentis subire semel quam cauere < > solitum ferunt:
non tam sua quam rei publicae interesse, uti saluus
esset: se iam pridem potentiae gloriaeque abunde
adeptum; rem publicam, si quid sibi eueniret, neque i&
quietam fore et aliquanto deteriore condicione ciui-
87lia bella subituram. illud plane inter omnes fere constitit,
talem ei mortem paene ex sententia obtigisse. nam et quon-
dam, cum apud Xenophontem (fiyrop. VIII 7)> legisset Cyrum
ultima ualitudine mandasse quaedam de funere suo, aspematus 20
tam lentum mortis genus snbitam sibi celeremque optauerat,
et pridie quam occideretur, in sermone nato super cenam
apud Marcum Lepidum, quisnam esset finis uitae commo-
dissimus, repentinum inopinatumque praetulerat.
88 Periit sexto et quinquagensimo aetatis anno atque in 25
deorum numerum relatus est, non ore modo decementium,
sed et persuasione uolgi. siquidem ludLs, quos primo^s]) con-
25 cf. Schol. Lucan. VI 809 translatus est in numerum deorum.
1 XX. VTLPT, Lxx. G 2 inscripsitque Bentley eandem X
3 sacrificare u. suscipere om. V quadam M^, quaedam M^ 8 amice
21^ putant G 9 eum om. G 10 adinspectantium MGT, in-
spectantium X' , ad id sectantium Tjipsius., sectantium Casauh. (nudis
s. Polak)^ stipantium Heinsius (nudis st. Beniley), an adsectantium.^
11 alia M^ (scil. ex ali ae diu-) 12 lacunani <^diu maluisse. dicere^
explet Q, <^soliicitum maluisse. quidam dicere etiam^ Both, qui addere
debehat semper {^oWicitum praeiuerat Bentleij) -., minus commode priores
solitum nec tam (om. ferunt) G 18 quandam M, quodam V 22 in.
del. Bentley 27 primos consecrato ed. Basil. 1546 (primos consecratos
Stephanus^ primo consecrato ed. Basil. 1533)^ primo consecratos (-tis
J/'d) Sl, primos (om. consecrato) G^g (s in G erasa m. 2)
Digitized by
Google
DIVVS IVLIVS [cAP. 85-
47
secrato[s] ei heres Augustus edebat, stella crinita per septem
continuos dies fulsit exoriens circa undecimam horam, credi-
tumque est animam esse Caesaris in caelum recepti; et hac
de causa simulacro eius in uertice additur stella.
5 Curiam, in qua occisus est, obstrui placuit Idusque •
Martias Parricidium nominari, ac ne umquam eo die senatus
ageretur. percussorum autem fere neque triennio quisquam89
amplius superuixit neque sua morte defunctus est. damnati
omnes alius alio casu periit, pars naufragio, pars proelio;
10 nonnulli semet eodem illo pugione, quo Caesarem uiolauerant^
interemerunt.
7 cf. Caj)itol. Gord. 33, 4 quod de C. Caesare memoriae traditum
est, hoc etiam de Gordiano Cordus euenisse perscribit. nam omnes,
quicumque illum gladio adpetiuerunt, qui nouem fuisse dicuntur, postea
tinteremptis a Philippis (interempti sunt a Philippis aut Madvig) sua
manu suisque gladiis et isdem, quibus illum percusserant, interemisse
<se> (interisse uulg.) dicuntur.
3 et om. X' {add. S^) 8 est om. V
subscr. c. suetoni tranquilli de uita caesaf liber primus expl. in-
cipit diuus augustus liber secundus feliciter M et item fere V qui add.
amen, Siwi. POT (feliciter oni. OT, octauius pro diuus augustus O)
iulius c^sar explicit. incipit diuus augustus G explicit liber primus.
incipit de diuo (de diuo om. ST) liber secundns (de octauiano add. T) LST
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE VITA CAESARYM
LIBER II
DIVVS AVGVSTVS
1 Gentem Octauiam Velitris praecipuam olim fuisse multa
declarant. nam et uicus celeberrima parte oppidi iam pri-
dem Octauius uocabatur et ostendebatur ara Octauio conse-
crata, qui bello dux finitimo, cum forte Marti rem diuinam
faceret, nuntiata repente hostis incursione semicruda exta 5
rapta foco prosecuit atque ita proelium ingressus uictor redit.
decretum etiam publicum extabat, quo cauebatur, ut in poste-
rum quoque simili modo exta Marti redderentur reliquiaeque
2 ad Octauios referrentur. ea gens a Tarquinio Prisco rege
inter minores gentis adlecta iii senatum, mox a Seru[il]io 10
1 iielitriis {liit. grandibus) MGV, -tri Q, -trisq; S 2 et uicus]
ex huius G 3 ora G, ara <(ab> (iujeius 4 cum om. V forti V
6 foro n, an <e> foco.? c/. VU. 13 rediit GTT 10 inter mi-
nores g {SaheUicus), interminos MVQ, interminis X, inter romanos
n^]{, inter romanas W et g plurimi^ inter primas 6r, inter conter-
minas uel XeUternSiS Bentley gentis QX, gentes (gs TIB) MGVTIB,
gentium g, om. q seruilio Sl, corr. g {ed. R(m. II)
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 1-3] 49
Tullio in patricias traducta, procedente tempore ad plebem
se contulit ac rursus magno interuallo per Diuum lulium in
patriciatum redit. primus ex liac magistratum populi suflra-
gio cepit C. Rufus. is quaestorius Cn. et C. procreauit, a 2
6 quibus duplex Octauiorum familia defluxit condicione diuersa,
siquidem Gnaeus et deinceps ab eo reliqui omnes functi
sunt honoribus summis; at C. eiusque posteri, seu forturia
seu uoluntate, in equestri ordine constiterunt usque ad
Augusti patrem. proauus Augusti secundo Punico bello sti-
10 pendia in Sicilia tribunus militum fecit Aemilio Papo im-
peratore. auus municipalibus magisteriis contentus abundante
patrimonio tranquillissime senuit. sed haec alii; ipse Augustus 3
nihil amplius quam equestri familia ortum se scribit uetere
ac locuplete, et in qua primus senator pater suus fuerit.
15 M. Antonius libertinum ei proauum exprobrat, restionem e
pago Thurino, auum argentarium. nec quicquam ultra de ^
paternis Augusti maioribus repperi.
C. Octauius pater a principio aetatis et re et existima- 3
tione magna fuit, ut equidem mirer hunc quoque a nonnullis
so argentarium atque etiam inter diuisores operasque campe-
stres proditum; amplis enim innutritus opibus honores et
adeptus est facile et egregie administrauit. ex praetura
Macedoniam sortitus fugitiuos, residuam Spartaci et Catilinae ^
manum, Tliurin[g]um agrum tenentis in itinere deleuit, ne- »
85 gotio sibi in senatu extra ordinem dato. prouinciae prae- 2
fuit non minore iustitia quam fortitudine; namque Bessis ac v
16 cf. Ps. Cic. ejpist. ad Oct. 9 cuius auus fuerit argentarius.
1 patrias et ci ss. M, patricios g 2 magno interuallo per g
muUi et sic in V m. rec, magno interuallo VLO^, magno inter
M{P^?), magna ui per TP*0*T (magno P\ ui per m. 2 in ras.),
magno interuallo ante et ss. (m. 1?) uel magna ui per S, magna-
nimiter per G (nimit p in ras. m. 1, item diuu iu) 3 rediit GTT
4 quaestorios gneum et gaium G 10 papo (pappo G) G VT, paulo X
et sic in marg. V m. 1, **paulo** M (binae uel ternae litt. erasae),
paulo uel papo pro u. l. adscr. in muUis g 18 Gaii octauii G 21 am-
plius V\ amplissimis G 22 est] est et M 23 thuringum (tur- S,
tirung- T) Sl, corr. ed. Bonon. 1488 25 in] a Mommsen (P. Thomas)
Stxtokiyb ed. Ihm. I. 4
Digitized by
Google
50 C. SVETONI TRANQVILLI
^ Thracibus magno proelio fusis ita socios tractauit, ut epi-
stulae M. Ciceronis extent, quibus Quintum fratrem < J 1, 21.
2, 7y eodem tempore parum secunda fama proconsulatum
Asiae administrantem hortatur et monet, imitetur in prome-
4 rendis sociis uicinum suum Octauium. decedens Macedonia, 5
prius quam profiteri se candidatum consulatus posset, mortem
obiit repentinam, superstitibus liberis Octauia maiore, quam
ex Ancharia, et Octauia minore item Augusto, quos ex Atia
tulerat. Atia M. Atio Balbo et lulia, sorore C. Caesaris,
genita est. Balbus, patema stirpe Aricinus, multis in familia lo
V senatoriis imaginibus, a matre Magnum Pompeium artissimo
contingebat gradu functusque honore praeturae inter uiginti-
2 uiros agrum Campanum plebi lulia lege diuisit. uerum idem
Antonius, despiciens etiam matemam Augusti originem, pro-
auum eius Afri generis fuisse et modo unguentariam taber- is
nam modo pistrinum Ariciae exercuisse obicit. Cassius qui-
dem Parmensis quadam epistula non tantum ut pistoris, sed
etiam ut nummulari nepotem sic taxat Augustum: materna
^ tibi farina est ex crudissimo Ariciae pistrino: hanc
finxit manibus collybo decoloratis Nerulonensis men- 20
sarius.
6 Natus est Augustus M. Tullio Cicerone C. Antonio
».63a.c. conss. VIIII. Kal. Octob. paulo ante solis exortum, re-
gione Palati ad Capita bubula, ubi nunc sacrarium habet,
aliquanto post quam excessit constitutum. nam ut senatus 25
actis continetur, cum C. Laetorius, adulescens patricii generis,
in deprecanda grauiore adulterii poena praeter aetatem atque
2 in quibus G 6 profiteri q<5 (Stephanus), confiteri ii, coram
prof. temptauit O^id. se] ex se G mortem (morte GT) obiit repen-
tinam (-na GT) MGVT, mortem repentinam obiit LP^, morte re-
pentina obiit P^ST 7 octauio X' quem M^X' 8 hancharia
(hancch- V) MGVPO octaui V, octauio X acia T 9 atiam
atio 31, acia matio T, atia atio F, Etiam atia G, At atia X iuua
M 16 quidam T 17 parmensis TIR?, carmensis rel. (Sl)
18 Augustum del. Bentlty 19 farina e MV, farina si LPT {inde
farinast PoUtianm, Poth)^ farina e si S, farin^ (farie Qs) si T, fa-
rina G 22 c. antonio MG, antonio VLPS^, antonioque S^, et antonio
(et cint- Q) TT8 24 bibula U^QX {at in L bubula primitus fuit,
i ss. m. 1) habetur T
Digitized by
Google
DIWS AYGYSTVS [cap. 3-7] 51
natales hoc quoque patribus eooscriptis allegaret, esse posses-
sorem ac uelut aedituum soli, quod primum Diuus Augustus
nascens attigisset, peteretque donari quasi proprio suo ac pe-
culiari deo, decretum est ut ea pars domus consecraretur.
5 nutrimentorum eius ostenditur adhuc locus in auito suburbano 6
iuxta Velitras permodicus et cellae penuariae instar, tenet-
que uicinitatem opinio tamquam et natus ibi sit. huc in-
troire nisi necessario et caste religio est, concepta opinione
ueteri, quasi temere adeuntibus horror quidam et metus obi-
10 ciatur, sed et mox confirmata. nam cum possessor uillae
nouus seu forte seu temptandi causa cubitum se eo contu-
lisset, euenit ut post paucissimas noctis horas exturbatus
inde subita ui et incerta paene semianimis cum strato simul
• ante fores inueniretur.
15 Infanti cognomen Thurino inditum est, in memoriam 7
maiorum originis, uel quod regione Thurina recens eo nato
pater Octauius aduersus fugitiuos rem prospere gesserat.
Thurinum cognominatum satis certa probatione tradiderim
nactus puerilem imagunculam eius aeream ueterem ferreis
20 et paene iam exolescentibus litteris hoc nomine inscriptam,
quae dono a me principi data inter cubicu<(li)> Lares coli-
tur. sed et a M. Antonio in epistulis per contumeliam saepe
Thurinus appellatur et ipse nihil amplius quam mirari se
rescribit pro obprobrio sibi prius nomen obici. postea 2
ISsqq. inde talia finxit Seru. Aen. 1 292 adulans populus R. Oc-
tauiano tria obtulit nomina, utrum uellet Quirinus an Caesar an Au-
gustus uocari. ille ne unum eligendo partem laederet, quae aliud
offerre cupiebat, diuerso tempore omnibus usus est et primo Quirinus
dictus est, inde Caesar, postea, quod et obtinuit, Augustus, sicut Sue-
tonius probat et in georgicis ostendit Vergilius. Georg. III 27 ut etiam
in primo Aeneidis diximus, Suetonius Tranquillus hoc de Augusto
commemorat, quodam tempore tres partes populi consentiente senatu
1 esse se XT (se in P ss. m. 2) 6 locus oni. G 6 penuariae
M, paenuariae corr. ex paemariae L, p^nuriae et in margine penuarr
F, penuriae {uel -Tie) rel. 8 nonnisi X 10 confirmata est 11 B8
(uulg.) 15 in memoria Qs, oh memoriam PS^T, uel memoria Bent-
ley delens originis 16 uel om. LPS (quod uel T) in regione
TP^T 20 et] sed Bentley scriptam G 21 cubiculares Sl, corr.
Lipsius 23 ipsi MG
4*
£.0 t •
Digitized by
Google
52 . C. SVETONI TRANQVILLI
<,- ^'V ^ . . -/^ • ' ^ .
Gai Caesaris et deinde Augusti cognomen assmnpsit, alterum
testamento maioris auunculi^ alterum Mimati Planci sententia^
cum quibusdam censentibus Romulum appellari oportere quasi
et ipsum conditorem urbis, praeualuisset, ut Augustus potius
uocaretur^ non tantum nouo sed etiam ampliore cognomine^ 5
quod loca quoque religiosa et in quibus augurato quid con-
secratur augusta dicantur, ab auctu uel ab auium gestu
gustuue, sicut etiam Ennius (flnn, 502 V?y docet scribens:
Augusto augurio postquam incluta condita Roma est.
8 Quadrimus patrem amisit. duodecimum annum agens 10
auiam luliam defunctam pro contione laudauit. quadriennio
post uirili toga sumpta militaribus donis triumpho Caesaris
Africano donatus est, quanquam expers belli propter aetatem.
profectum mox auunculum in Hispanias aduersus Cn. Pompei
liberos uixdum firmus a graui ualitudine per infestas hostibus 15
obtulisse ei tria nomina, Quirini (Cyrini pars codd.\ Augusti, Gaesaris.
iUe, ne unum eligendo alias offenderet partes, primo Quirinus est dic-
tus, inde Caesar, post in nomine permansit Augusti. cf. Lyd. de mens.
4, 72 (p. 150 W.) xal ovtog $h 6 A^yovarog Katcag, vl6g '0}ita§iov,
'Oxtapiavbg itQOtSQOv inaXslto . . . [LBta ^diy ra itoXXa %al ^LsydXa ixslvov
tQOTtaia jtoXXotg dvo^aaiv itm&to' ol ^sv yaQ a^btov d)v6iux^ov KvQtvov
oiovsl ^Poi^Xov, aXXoL KaiaaQa, i/^rjgjo) dh v.oiv^ t&v &Qxi'SQi€i}V nal tf]g
PovXfjg A^yovatog insyiXrjd^ri. 1 Victor Caes. 1, 1 Octauianus patre
Octauio atque adoptione magni auunculi Caesaris ac mox procerum
consulto ob uictoriam partium placide exercitam Augusti cognomento
dictus. Epit. 1, 2 adoptione . . . C. Caesaris maioris auunculi Gaius
Caesar dictus, deinde ob uictoriam Augustus cognominatus est. Eutrop.
VII I Octauianus . . . Caesaris nepos, quem ille testamento heredem
reliquerat et nomen suum ferre iusserat {cf. lul. 83). hic est qui
postea Augustus est dictus et rerum potitus (cf. Oros. VI 18, 1). Auson.
262, 1 Octauius, idem Caesar et Augusti nomine nobilior. 4 Epit. 1, 1
ael sanctiori nomine Augusto appeUato. Lyd. de mens. 4, 72 (p. 151 W.)
A^yovGtov $s oi ^Poj^toi, yiatcc tr]v TtdtQiov ari^aaiav naXovGi. tbv xar'
olavbv xal d^s&v ^QtvQiav TtQoayo^svov slg ^aeiXsiav. cf Isid. orig.
IX 5, 16
1 Gai del. Casaub, Caesaris <^nomen> Bentley 4 praeualuisset
LP^SQ, -luisse rel. et P* 5 tantum g (Erasmus\ eu MQ, cu GIIB,
eni V, autem X, solum e cod. Cuiac. affertur, om. S 6 quod loca —
Roma est del. Cannegieter {Oud., Both) 7 ab auctu — gustuue dd.
Crujetus actu QBs 9 augirio M incluta V (induta d), inclyta M,
inclita (ind- Q) rel. 10 duodecim M^, decimum Valesiu^ (cf. Quint.
inst. XII 6, 1) 13 expers om. G 15 uix tum 11 B
Digitized by
Google
BIWS A7GVSTVS [cap. 7-10] 63
uias paucissimis comitibus naufragio etiam facto subsecutus,
magno opere demeruit, approbata cito etiam morum indole
super itineris industriam.
' Caesare post receptas Hispanias expeditionem in Dacos 2
5 et inde in Parthos destinante praemissus Apolloniam studiis
uacauit. utque primum occisum eum heredemque se com-
perit, diu cunctatus an proximas legiones imploraret, id qui-
dem consilium ut praeceps inmaturumque omisit. ceterum urbe
repetita hereditatem adiit, dubitante matre, uitrico uero Mar-
10 cio Philippo consulari multum dissuadente. atque ab eo 3
tempore exercitibus comparatis primum cum M. Antonio M.
que Lepido, deinde tantum cum Antonio per duodecixn fere
annos, nouissime per quattuor et quadraginta solus rem p.
tenuit.
15 Proposita uitae eius uelut summa parte<(s> singillatim 9
neque per tempora sed per species exequar, quo distinctius
demonstrari cognoscique possint. c^. ^- ^-
Bella ciuilia quinque gessit: Mutinense, Philippense,
Perusmum, Siculum, Actiacum; e quibus primum ac nouis-
20 simum aduersus M. Antonium, secundum aduersus Brutum et
Cassium, tertium aduersus L. Antonium triumuiri fratrem,
quartum aduersus Sextum Pompeium Cn. f(ilium). omnium 10
bellorum initium et causam binc sumpsit: nihil conuenientius
ducens quam necem auunculi uindicare tuerique acta, con-
S6 festim ut Apollonia rediit, Brutum Cassiumque et ui necopi-
10 Eutrop. VII 8,2 ex eo rem publicam per quadraginta et
quattuor annos solus obtinuit. ante enim duodecim annis cum An-
tonio et Lepido tenuerat {cf. VII 8, 3). VII 8, 4 quadraginta et quat-
tuor annis, quibus solus gessit imperium. Epit. 1, 30 imperauit annis
quinquaginta et sex, duodecim cum Antonio, quadraginta uero et quat-
tuor solus {cf. Vict. Caes. 1, 2). Auson. 258^ 2 Augustus post lustra
decem sex prorogat annos. 16 cf. ad cap. 61 18 Oros. VI 18,2
bella ciuilia quinque gessit; Mutinense, Philippense, Perusinum, Siculum,
Actiacum. e quibus duo, hoc est primum ac nouissimum, aduersus M. An-
tonium, secundum aduersus Brutum et Cassium, tertium aduersus L. An-
tonium, quartum aduersus Sex. Pompeium Cn. Pompei filium confecit.
3 industria X' b m om. M, fort. recte (cf p. 19, 2) 6 utqui M
eum ow. G ae om. GW 12 deinde M, dein rel., rectius puto
15 parte Sl, corr. ed. Bom. II {<5?) 17 possit X 21 triumuiri TT,
trium uirum rel. 22 filimn GTPT 25 et uim GTS, per uim Bentley
Digitized by
Google
- 54 C. SVETONI TRANQVILLI
nantis et, quia prouisum periculum subterfugerant, legibus
adgredi reosque caedis absentis deferre statuit. ludos autem
uictoriae Caesaris non audentibus facere quibus optigerat id
2 munus, ipse edidit. et quo constantius cetera quoque exe-
queretur, in locum tr. pl. forte demortui candidatum se osten- s
dit, quanquam patricius necdum senator. sed aduersante
conatibus suis M. Antonio consule, quem uel praecipuum
adiutorem sperauerat, ac ne publicum quidem et translatiuum
ius ulla ia re sibi sine pactione grauissimae mercedis im-
pertiente, ad optimates se contulit, quibus eum inuisum sen- lo
tiebat, maxime quod D. Brutum obsessum Mutuiae prouincia
a Caesare data et per senatum confirmata expellere armis
3 niteretur. hortantibus itaque nonnuUis percussores ei sub-
ornauit, ac fraude deprehensa periculum in uicem metuens
ueteranos simul in suum ac rei p. auxilium quanta potuit i5
largitione contraxit; iussusque comparato exercitui pro prae-
tore praeesse et cum Hirtio ac Pansa, qui consulatum susce-
perant, D. Bruto opem ferre, demandatum bellum tertio mense
4 confecit duobus proeliis. priore Antonius fugisse eum scribit
ac sine paludamento equoque post biduum demum apparuisse, 20
sequenti satis constat non modo ducis, sed etiam militis
functum munere atque in media dimicatione, aquilifero legi-
onis suae grauiter saucio, aquilam umeris subisse diuque
llportasse. hoc bello cum Hirtius in acie, Pansa paulo post
ex uulnere perissent, rumor increbruit ambos opera eius 26
11 Oros. VI 18,3 Antonius a senatu hostis pronuntiatus D. Bru-
tum apud Mutinam obsidione concluserat. 16 Eutrop. VII 1 missi
ad eum persequendum duo consules, Pansa et Hirtius, et Octauianus.
Oros. VI 18, 3 consules Hirtius et Pansa et cum his Caesar ad libe-
randum Brutum expugnandumque Antonium missi. 24 Eutrop. VII 1
euenit . . . ut uictores consules ambo morerentur. quare tres exercitus
uni Caesari Augusto paruerunt {paullo fusius Oros. VI 18, 4. 5).
1 et] sed Bentley 5 petitorem pobt candidatum add. IIB, post
tr. pL P^T {glossa i. petitorem adscr. in s) 8 translaticium (tral-) ius
ulla e cod. Tornacensi affert Glareanus (sic primum ed. B. Stephanus),
translatiuum in sulla M, tralaticium in sulla (sylla G, sula d) GT6,
tralaticium (translaticum T) ullaX', tralaticium munus Madvig . 9 in re]
nire T 10 eum| cum MG 14 hac X' 15 ac X' , aut MGT8,
fort. atque 16 exercitu G 24 et pansa G, pansaque (pens- Q) T
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. io-i3] 55
occisos, ut Antonio fugato, re p. consulibus orbata solus
uictores exercitus occuparet. Pansae quidem adeo suspecta
mors fuit, ut Glyco medicus custoditus sit, quasi uenenum uul-
neri indidisset. adicit his Aquilius Niger alterum e con-
s sulibus Hirtium in pugnae tumultu ab ipso interemptum.
sed ut cognouit Antonium post fugam a M. Lepido receptum 12
ceterosque duces et exercitus consentire pro partibus, causam
optimatium sine cunctatione deseruit, ad praetextum mutatae
uoluntatis dicta factaque quorundam calunmiatus, quasi alii
10 se puerum, alii <Cic. epist XI 20, 1} omandum tollendumque
iactassent, ne aut sibi aut ueteranis par gratia referretur. et
quo magis paenitentiam prioris sectae approbaret, Nursinos ^
grandi pecunia et quam pendere nequirent multatos extorres
oppido egit, quod Mutinensi acie interemptorum ciuium tu-
15 mulo publibe extructo ascripserant pro libertate eos occubuisse.
Inita cum Antonio et Lepido societate Philippense quo-13
que bellum, quamquam inualidus atque aeger, duplici proe-
lio transegit, quorum priore castris exutus uix ad Antoni
comu fuga euaserat. nec successum uictoriae moderatus est,
20 sed capite Bruti Romam misso, ut statuae Caesaris subicere-
tur, in splendidissimum quemque captiuum non sine uer-
bomm contumelia saeuiit; ut quidem uni suppliciter sepultu- 2
ram precanti respondisse dicitur iam istam uolucrum f ore
potestatem; alios, patrem et filium, pro uita rogantis sortiri
25 uel micare iussisse, ut altemtri concederetur, ac spectasse
utmmque morientem, cum patre, quia se optulerat, occiso
filius quoque uoluntariam occubuisset necem. quare ceteri,
in his M. Pauonius ille Catonis aemulus, cum catenati pro-
ducerentur, imperatore Antonio honorifice salutato, hunc foe-
80 dissimo conuicio coram prosciderunt.
2 uictor T, uictor tres g (cf. Eutrop.) equidem X, quoque JT (pansa
§quidem et tum adeos F, pansa equidem Q) 3 uenenum om. V 6 re-
cepto M 7 et om. G partibus- ? {Beroald.), patribus (fratr- V) Sl
11 ne] neque Torr., nec Bentley 19 comu M^V successu J?" 20 obi-
ceretur Bentley 21 in om. 3PGX'$, add. M^P^ captiuorum Bentley,
recte puto 22 seuiit MT, s^uiuit G, seu F, secuit X, extinxit d ut]
et Bentley, si lernstedt 23 praedicanti M^ dicitur MV, dicatur
rel. et edd. in post istam add. LPS, ista in Bentley 25 micari W,
dimicare GL^PT 27 uoluntaria — nece X
Digitized by
Google
56 C. SVETONI TRANQVILLI
3 Partitis post uictoriam officiis cum Antonius Orientem
ordinandum, ipse ueteranos in Italiam reducendos et munici-
palibus agris coUocandos recepisset, neque ueteranorum ne-
que possessorum gratiam tenuit, alteris pelli se, alteris non
14 pro spe meritorum tractari querentibus. quo tempore L. An- 5
tonium fiducia consulatus, quem gerebat, ac fratemae poten-
tiae res nouas molientem confugere Perusiam coegit et ad
deditionem fame conpulit, non tamen sine magnis suis et
ante bellum et in bello discriminibus. nam cum spectaculo
ludorum gregarium militem in quattuordecim ordinibus se- lo
dentem excitari per apparitorem iussisset, rumore ab ob-
trectatoribus dilato quasi eundem mox et discruciatum necas-
set, minimum afait quin periret concursu et indignatione
turbae militaris. saluti fuit, quod qui desiderabatur repente
comparuit incolumis ac sine iniuria. circa Perusihum autem i5
murum sacrificans paene interceptus est a manu gladiatorum,
16 quae oppido eruperat. Perusia capta in plurimos animaduertit,
orare ueniam uel excusare se conantibus una uoce occurrens
moriendum esse. scribunt quidam trecentos ex dediticiis
electos utriusque ordinis ad aram Diuo lulio extructam Idi- 20
bus Martiis hostiarum more mactatos. extiterunt qui tra-
derent con[s]pecto eum ad arma isse, ut occulti aduersarii et
quos metus magis quam uoluntas contineret, facultate L. An-
toni ducis praebita, detegerentur deuictisque is et confiscatis
promissa ueteranis praemia soluerentur. 25
16 Siculum bellum incohauit in primis, sed diu traxit inter-
missum saepius, modo reparandarum classium causa, quas
tempestatibus duplici naufragio et quidem per aestatem ami-
serat, modo pace facta, flagitante populo ob interclusos com-
1 cf. Eutrop. VII 3,3 sic inter eos diuisa est res publica, ut
Augustus Hispanias Gallias Italiam teneret, Antonius Asiam Pontum
Orientem. 5 Schol. Lucan. I 41 Antonium Perusiae obsedit et fame
compulit ad deditionem.
5 meritoue Bentley 10 militem om. G 12 delato GPST
17 erumpebat T 21 martis GQb more remactandos G 22 con-
specto (-tu Q) Sl, uel consulto ss. P* {item in cod. Dunelmensi)^ corr.
Lipsius 24 is MS"^, iis VL, his (hiis T) rel. et S^ 25 persolueren-
tur pars edd. {Roth) cum ed. Rom. pr. II
Digitized by
Google
BIVVS AVGVSTVS ]cap. 13-16] 57
meatus famemque ingrauescentem ; donec nauibus ex integro
fabricatis ac uiginti seruorum milibus manumissis et ad remum
datis portum lulium apud Baias inmisso in Lucrinum et
Auernum lacum mari eflfecit. in quo cum hieme tota copias
5 exercuisset, Pompeium inter Mylas et Naulochum superauit,
sub horam pugnae tam arto repente sonmo deuinctus, ut ad
dandum signum ab amicis excitaretur. unde praebitam An- 2
tonio materiam putem exprobrandi: ne rectis quidem ocu-
lis eum aspicere potuisse instructam aciem, uerum
10 supinum, caelum intuentem, stupidum cubuisse nec
prius surrexisse ac militibus in conspectum uenisse
quam a M. Agrippa fugatae sint hostium naues. alii
dictum factumque eius criminantur, quasi classibus tempestate
perditis exclamauerit etiam inuito Neptuno uictoriam se
15 adepturum, ac die circensium proximo sollemni pompae
simulacrum dei detraxerit. nec temere plura ac maiora peri- 3
cula ullo alio bello adiit. traiecto in Siciliam exercitu, cum
partem reliquam copiarum continenti repeteret, oppressus ex
inprouiso a Demochare et Apollophane praefectis Pompei uno
20 demum nauigio aegerrime eflfugit. iterum cum praeter Locros
Regium pedibus iret et prospectis biremibus Pompeianis ter-
ram legentibus suas ratus descendisset ad litus, paene ex-
ceptus est. tunc etiam per deuios tramites refugientem ser-
uus Aemili Pauli comitis eius, dolens proscriptum olim ab
26 eo patrem Paulum et quasi occasione ultionis oblata, inter-
ficere conatus est.
Post Pompei fugam collegarum alterum M. Lepidum, 4
quem ex Africa in auxilium euocarat, superbientem uiginti
278qq. cf, Oros. VI 18,28 ibique (m Sicilia) Lepidum ex Africa
aduentantem obuium habuit, summas sibi partes terrore, minis ac
superbia uindicantem. VI 18, 30 Lepidus magna uiginti legionum in-
solentia tumens VI 18, 32 Lepidus . . . supplex Caesari factus uitam
et bona impetrauit, perpetuo quidem amendatus exilio.
5 milas (-ias F^T) GX' T, tmopyir milas M, milites d 6 hora T
e tam arto M, etamarte G (etiam pugne arto d) deuictus X'T 7 ei
post unde add. PST {in P uerba ut ad dandum usque Antonio in mar-
gine addita sunt) 10 stupendum V 11 fuisse LP^S^ 16 deinde-
traxerit MG, die detraxerit V (dei in B ss.) 18 <e) continenti Polak
25 Paulum del. Polak legens antea dolentis
Digitized by
Google
58 C. SVETONI TRANQVILLI
legionum fiducia summasque sibi partes terrore et minis uin-
dicantem spoliauit exercitu supplicemque concessa uita Cer-
ceios in perpetuum relegauit.
17 M. Antoni[i] societatem semper dubiam et incertam re-
conciliationibusque uariis male focilatam abrupit tandem, et 5
quo magis degenerasse eum a ciuili more approbaret, testa-
mentum, quod is Romae etiam de Cleopatra liberis inter
heredes nuncupatis reliquerat, aperiundum recitandumque pro
2 contione curauit. remisit tamen hosti iudicato necessitudines
amicosque omnes atque inter alios C. Sosium et T. Domiti- 10
um tunc adhuc consules. Bononiensibus quoque publice, quod
in Antoniorum clientela antiquitus erant, gratiam fecit con-
iurandi cum tota Italia pro partibus suis. nec multo post
nauali proelio apud Actium uicit in serum dimicatione pro-
3 tracta, ut in naue uictor pemoctauerit. ab Actio cum Samum i&
in hiberna se recepisset, turbatus nuntiis de seditione prae-
mia et missionem poscentium, quos ex omni numero con-
fecta uictoria Brundisium praemiserat, repetit<^a It^alia tem-
pestate in traiectu bis conflictatus, primo inter promunturia
Peloponensi atque Aetoliae, rursus circa montes Ceraunios 20
utrubique parte liburnicarum demersa, simul eius, in qua
uehebatur, fusis armamentis et gubernaculo diffracto; nec
amplius quam septem et uiginti dies, donec +ad desideria
militum ordinarentur, Brundisii commoratus, Asiae Syriaeque
circuitu Aegyptum petit obsessaque Alexandrea, quo Antonius 2&
13 Eutrop. VII 7 uictus est {Antonm^ ab Augusto nauali pugna
clara et inlustri apud Actium. 25 Oros. VI 19, 19 Alexandria . . .
uictor potitus est.
2 cercios F, cerocios L^, Circeios fere edd. (cf. Tih.72) 7 quo F
etiam GTIRS, etiam et MQX' de cleopatra MVTd, de cleopatr^
(de om. F) GX, de Cleopatra et de Cleopatrae Casaub., Cleopatra
eiusque Modd.; fort. e pro de legendum 9 indicato Sl, corr.L^ (u^l
L^ 15 necessitudinis MLPS^ (in V -nes corr. ex -ne ut uid.) 10 T.]
oportuit Cn., quod fort. reponendum est 16 naui GT 17 peten-
tiumG' 18 repetita Italia q (Scheffer), repetit italiam g 20 pelo-
penensi ilf, peloponense G^ 21 utrobique ikf^G^X'T luburnicarum ilf
23 ad M, et GX' 6, om. T, ea Oud., ac Modd. statuens lacunam post
donec, puto omnia excidisse post militum (cf, Herm. 40 p. 188)
25 petiit V
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. le-is] 59
cum Cleopatra confugerat, breui potitus est. et Antonium 4
quidem seras condiciones pacis temptantem ad mortem ade-
git uiditque mortuum. Cleopatrae, quam seruatam triumpho
magno opere cupiebat, etiam psyllos admouit, qui uenenum
5 ac uirus exugerent, quod perisse morsu aspidis putabatur.
ambobus communem sepulturae honorem tribuit ac tumuliun
ab ipsis incohatum perfici iussit. Antonium iuuenem, ma- 5
iorem de duobus Fuluia genitis, simulacro Diui luli, ad quod
post multas et irritas preces confugerat, abreptum interemit.
10 item Caesarionem, quem ex Caesare patre Cleopatra concepisse
praedicabat, retractum e fuga supplicio adfecit. reliquos An-
tonip] reginaeque communes liberos non secus ac necessi-
tudine iunctos sibi et conseruauit et mox pro condicione
cuiusque sustinuit ac fouit. per idem tempus conditorium etl8
16 corpus Magni Alexandri, cum prolatum e penetrali subiecisset
oculis, corona aurea imposita ac floribus aspersis ueneratus
est consultusque, num et Ptolemaeum inspicere uellet, re-
gem se uoluisse ait uidere, non mortuos. Aegyptum 2
in prouinciae formam redactam ut feraciorem babilioremque
20 annonae urbicae redderet, fossas omnis, in quas Nilus ex-
aestuat, oblimatas longa uetustate militari opere detersit. quo-
que Actiacae uictoriae memoria celebratior et in posterum
esset, urbem Nicopolim apud Actium condidit ludosque illic
quinquennales constituit et ampliato uetere Apollinis templo
3 Oros. VI 19, 18 Cleopatra poBtquam se ad triumphum seruari
intellexit, uoluntariam mortem petens serpentis, ut putatur, morsu in
sinistro tacta brachio exanimis inuenta est, frustra Caesare etiam
psyllos admouente, qui uenena serpenturo e uulneribus hominum hau-
stu reuocare atque exsugere solent. cf. Eutrop. VII 7 Seru. Aen. VIII
697 10 cf. Schol. Lucan. X 76 18 Epit. 1, 4 regionem Aegypti
inundatione Nili accessu difficilem inuiamque paludibus in prouinciae
formam redegit. 1, 5 quam ut annonae urbis copiosam efficeret, fossas
incuria uetustatis limo clausas labore militum patefecit. cf. Eutrop.
VII 7. 9
3 mortemG^ 4 admonuit G^*P*J?i 8 de TP^ om. MGVLF\
inalim e wel ex 9 abreptum GB, arr- rel. (Sl?) 10 patre (part§ V)
(m. T 16 subiecissent Modd. 16 aspersis HL^ (uel L^, aspersus
MX', aspersu (asperu §, asperu JI^) 6rT, asperis.^ 17 Ptolemaeeum
Bernegger, Bentley 20 omnes fossas G
Digitized by
Google
60 C. SYETONI TRANQYILLI
locum castrorum, quibus fuerat usus^ exomatum naualibus
spoliis Neptuno ac Marti consecrauit.
19 Tumultus posthac et rerum nouarum initia coniurationes-
que complures, prius quam inualescerent indicio detectas,
compressit alias alio tempore: Lepidi iuuenis, deinde Varro- 5
nis Murenae et Fanni Caepionis, mox M. Egnati^ exin Plauti
Rufi Lucique Pauli progeneri sui, ac praeter has L. Audasi
falsarum tabularum rei ac neque aetate neque corpore inte-
gri, item Asini Epicadi ex gente Parthina ibridae, ad extre-
mum Telephi, mulieris serui nomenculatoris. nam ne ulti- 10
mae quidem sortis hominum conspiratione et periculo caruit.
2 Audasius atque Epicadus luliam filiam et Agrippam nepotem
ex insulis, quibus continebantur, rapere ad exercitus, Tele-
phus quasi debita sibi fato dominatione et ipsum et senatum
adgredi destinarant. quin etiam quondam iuxta cubiculum 1«
eius lixa quidam ex Dlyrico exercitu, ianitoribus deceptis,
noctu deprehensus est cultro uenatorio cinctus, imposne
mentis an simulata dementia incertum; nihil enim exprimi
quaestione potuit.
20 Externa bella duo omnino per se gessit, Delmaticum 20
adulescens adhuc et Antonio deuicto Cantabricum. Delma-
tico etiam uulnera excepit, una acie dextrum genu lapide
ictus, altera et crus et utrumque brachium ruina pontis con-
sauciatus. reliqua per legatos administrauit, ut tamen qui-
busdam Pannonicis atque Germanicis aut interueniret aut 25
non longe abesset, Rauennam uel Mediolanium uel Aquileiam
21usque ab urbe progrediens. domuit autem partim ductu
20. 24 Oros. VI 21, 22 multa per se multaque per duces et lega-
tos bella gessit. cf. Einhard. 7. 12. 13
3 posth§c GX 4 prius inualescentem V 5 alias VLP^, ita-
lias M, et alias GT'P*0, at alias S 6 genaiti M, gena F, genati
reZ., corr. g (ed. Bonon. 1488) exim $ 1 2lc oni. V 8 corpori
M^, corporis M^, corporum d integri item asini (-nii G) GL*g, in-
tegrite masini M\ integritate masini M* (integritate strenui masini d),
integri temasini (them- /7) X' T (a in ras. L) 9 parthyna M, par-
thica X' ybridae (hybr- P, hibr- IIB) Sl 12 epicadius X' 13 ad
exercitus] adorti F, ad extremum TP^OT{cf. 1.9) 16 destinarat V
17inop8neX*g 26 mediolaneum ilfF, -num reZ. 27 ad urbem ilf T
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 18-21] 61
partim auspiciis suis Cantabriam, Aquitaniam, Pannoniam,
Delmatiam cum Illyrico omni, item Raetiam et Vindelicos ac
Salassos, gentes Inalpinas. coercuit et Dacorum incursiones
tribus eorum ducibus cum magna copia caesis, Germanosque
5 ultra Albim fluuium summouit, ex quibus Suebos et Sigam-
bros dedentis se traduxit in GalUam atque in proximis Rheno
agris conlocauit. alias item nationes male quietas ad obse-
quium redegit. nec ulli genti sine iustis et necessariis cau- 2
sis bellum intulit tantumque afait a cupiditate quoquo modo
10 imperium uel bellicam gloriam augendi, ut quorundam bar-
barorum principes in aede Martis Vltoris iurare coegerit
mansuros se in fide ac pace quam peterent, a quibusdam
uero nouum genus obsidum, feminas, exigere temptauerit,
quo*d neglegere marum pignera sentiebat; et tamen potesta-
15 tem semper omnibus fecit, quotiens uellent obsides reci-
piendi. neque aut crebrius aut perfidiosius rebellantis gra-
uiore umquam ultus est poena, quam ut captiuos sub lege
uenundaret, ne in uicina regione seruirent neue intra tricen-
simum annum liberarentur. qua uirtutis moderationisque 3
80 fama Indos etiam ac Scythas auditu modo cognitos pellexit
1 JSutrop. VII 9 Romano adiecit imperio Aegyptum (u. p. 59, 18),
Cantabriam, Dalmatiam, saepe ante uictam sed penitus tunc subactam,
Pannoniam, Aquitaniam, Dlyricum, Raetiam, Vindelicos et Salassos in
Alpibus . . . uicit autem <multis> proeliis Dacos, Germanorum ingentes
copias cecidit, ipsos quoque trans Albim fluuium summouit, qui in
barbarico louge ultra Rhenum est eqs. (u. ad Tih. 9). Epit. 1, 7 Can-
tabros et Aquitanos, Raetos, Vindelicos, Dalmatas numero prouinciarum
populo Romano coniunxit. Sueuos Cattosque deleuit, Sigambros in
Galliam transtulit. Pannonios stipendiarios adiecit. cf. VictorCaes.1,2
8 Epit. 1,10 adeo ... turbas, bella, simidtates exsecratus est, ut
nisi iustis de causis numquam genti cuiquam bellum indixerit.
20 Eutrop. VII 10, 1 Scythae et Indi, quibus antea Romanorum no-
men incognitum fuit, munera et legatos ad eum miserunt. Victor
Caes. 1, 7 ut Indi, Scythae, Garamantes ac Bactri legatos mitterent
orando foederi. Epit. i, 9 ad hunc Indi, Scythae, Garamantes, Aethio-
3 cisalpinas P, alpinas T 5 albim 11 Q, abim MG, abin VL{P^?\
albini {potius quam albim B) BPS {in P m.2 in ras.), albinum T
seubos M, sueuo V, sueuos rel. {quarta litt. in ras. B), Vbios Kossinna
cum Pithoeo sigambros MVLs, sic- GIIBPST, sac- Q, fort. Sug-
scripsit Su£tonius 14 neglerem arum M^ (marium LSQ) pignora XT
7 multatus T
Digitized by
Google
62 C. SVETONI TRANQVILLI
ad amicitiam suam populique Rom. ultro per legatos peten-
dam. Parthi quoque et Armeniam uindicanti facile cesserum
et signa militaria, quae M. Crasso et M. Antonio ademerant,
reposcenti reddiderunt obsidesque insuper optulerunt, denique
pluribus quondam de regno concertantibus, non nisi ab ipso 5
electum probauerunt.
22 lanum Quirinum semel atque iterum a condita urbe ante
memoriam suam clausum in multo breuiore temporis spatio
terra marique pace parta ter clusit. bis ouans ingressus est
urbem, post Philippense et rursus post Siculum bellum. cu- 10
rulis triumphos tris egit, Delmaticum, Actiacum, Alexandri-
num, continuo triduo omnes.
23 Graues ignominias cladesque duas onmino nec alibi quam
in Germania accepit, LoUianam et Varianam, sed Lollianam
maioris infamiae quam detrimenti, Varianam paene exitia- 15
bilem tribus legionibus cum duce legatisque et auxiliis om-
nibus caesis. hac nuntiata excubias per urbem indixit, ne
quis tumultus existeret, et praesidibus prouinciarum propa-
gauit imperium, ut a peritis et assuetis socii continerentur.
2 uouit et magnos ludos loui Optimo Maximo, si res p. in 20
meliorem statum uertisset: quod factum Cimbrico Marsicoque
bello erat. adeo denique consternatum ferunt, ut per conti-
pes legatos cum donis miserunt. cf. Oros. VI 21, 19.20 Vir. ill. 79,5
Eifihard. 16 2 Eutrop. VII 9 Armeniam a Parthis recepit. obsides,
quod nuUi antea, Persae ei dederunt. reddiderunt etiam signa Romana,
quae Crasso uicto ademerant. Epit. 1, 8 huic Persae obsides obtule-
runt creandique reges arbitrium permiserunt. Oros. VI 21, 29 Parthi
. . . ultro signa , quae Crasso interfecto abstulerant, ad Caesarem remi-
serunt regiisque obsidibus traditis firmum foedus fideli supplicatione
meruerunt. cf. Vir. ill. 79, 4 7 Vict. Caes. 1, 3 tertius post Numam
uicto Antonip lanum clauserit. Oros. VI 22, 1 lani portas tertio ipse
tunc clausit. cf. Vir. ill. 79, 6 22 Epit. 1, 13 quod in tantum ac-
cidisse perdoluit, ut cerebri ualido incursu parietem pulsaret ueste
capilloque ac reliquis lugentium indiciis deformis. Oros. VI 21, 27
quam rei publicae cladem . . . adeo grauiter tulit, ut saepe per uim
doloris caput parieti conlidens clamaret: Quintili Vare, redde legiones.
2 armenii (-ni T) GT 3 ademerunt X {non T) 5 ipso] eo X
7 a om. MGVL^F^ {add. L^P^, neque addi necesse uidetur 9 clausit
TIBP^ST {cf Mon. Ancyr. II 42 sqq.) 13 quam et tum Lollianam usque
sed om. V 14 sed om. n}Q 18 prorogauit g 20 lem p. T, r. p. T
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 21-25] 63
nuos menses barba capilloque summisso caput interdum fori-
bus illideret uociferans: Quintili Vare, legiones redde!
diemque cladis quotannis maestum habuerit ac lugubrem.
In re militari et commutauit multa et instituit atqueSl
5 etiam ad antiquum morem nonnulla reuocauit. disciplinam
seuerissime rexit. ne legatorum quidem cuiquam, nisi grauate
hibemisque demum mensibus, permisit uxorem interuisere.
equitem R., quod duobus filiis adulescentibus causa de-
trectandi sacramenti pollices amputasset, ipsum bonaque sub-
10 iecit hastae; quem tamen, quod inminere emptioni publicanos
uidebat, liberto suo addixit, ut relegatum in agros pro libero
esse sineret. decimam legionem contumacius parentem cum 2
ignominia totam dimisit, item alias immodeste missionem
postulantes citra commoda emeritorum praemiorum exaucto-
16 rauit. cohorteS; si quae cessissent loco, decimatas hordeo
pauit. centuriones statione deserta, itidem ut manipulares,
capitali animaduersione puniit, pro cetero delictorum genere
uariis ignominis adfecit, ut stare per totum diem iuberet ante
praetorium^ interdum tunicatos discinctosque^ nonnumquam
20 cum decempedis, uel etiam c<(a^espitem portantes. neque26
post bella ciuilia aut in contione aut per edictum ullos mi-
litum commilitones appellabat, sed milites, ac ne a filiis
quidem aut priuignis suis imperio praeditis aliter appellari
passus est, ambitiosius id existimans, quam aut ratio mili-
25 taris aut temporum quies aut sua domusque suae maiestas
15 Polyaen. VIII 24, 1. 2 Zs^aatbg tovs iv xalg iLd%aig xad^vcpLS-
liivovg oisY, 6cvriQSi itdvxag^ kXX' ids-Kcixsvsv. Zs^aaxbg xolg dtcc dsL-
Xiav icjtoXiitoiLivoig ytQi&cig avxl itvQ&v i%iXsvs iLSXQSta^ai. 18 id.
VIII 24, 3 xovg iitl Gxgaxonsdov xi cc^aQxovxag (diaiiaQxovxag uulg.)
ixiXsvGS TtQO xov axQaxriysiov Xvai^mvovg saxdvai, ^axi ds oxs xal nXivd^o-
cpOQstv 8l' oXrig ijiiiQag. 20 sqq. Epit. 1, 14 auunculi quoque inueu-
tum uehementer arguebat, qui milites commilitones . . . appellans {Suet.
lul. 67), dum aflFectat carior fieri, auctoritatem principis emolliuerat.
.u
6 quidem om. M^ grauato GT 7 domum M 10 inminire
{xx m.2) M {uox iuncta sequenti), imminere {uel im-) rel. emptione
MVLPS^ 12 cum am, MGVLP{add, L^P\ habet N), audacius fuerit
ignominia notatam, ignominie tutam temptauit corrector S {cf. Cal.44)
14 praemiorum om. Q {Torr.) 17 delictorum om. T 22 appellabat
nBP^ST, B.yye\la.tMGVLP^Qd, appellauit Salmas. 23 alteril^f \ om.WQ
Digitized by
Google
64 C. SVETONl TflANQVILLI
2 postularet. libertino milite^ praeterquam Romae incendiorum
causa et si tumultus in grauiore annona metueretur, bis usus
est: semel ad praesidium coloniarum IUyricum contingentium,
iterum ad tutelam ripae Rheni fluminis; eosque, seruos ad-
huc uiris feminisque pecuniosioribus indictos ac sine mora 5
manumissos, sub priore uexillo habuit, neque aut commixtos
cum ingenuis aut eodem modo armatos.
3 Dona militaria aliquanto facilius phaleras et torques,
quicquid auro argentoque constaret, quam uallares ac mura-
les coronas, quae honore praecellerent, dabat; has quam par- ^®
cissime et sine ambitione ac saepe etiam caligatis tribuit.
M. Agrippam in Sicilia post naualem uictoriam c<a>eruleo
uexillo donauit. solos triumphales, quamquam et socios expe-
ditionum et participes uictoriarum suarum, numquam donis
impertiendos putauit, quod ipsi quoque ius habuissent tri- 15
4 buendi ea quibus uellent. nihil autem minus [injperfecto duci
quam festinationem temeritatemque conuenire arbitrabatur.
crebro itaque illa iactabat: 6%evSB ^Qadecosl
cc6ipaliig yccQ i6t a^eCvcDv i) '&'()a<?vg 6rQarrikdrrjg
8 sq. Polyaen. VIII 24, 5 rolg iivdqayccQ-ov6iv ccQyvqiov xal ^qv-
alov iisydXag idldov daQsdg. 16 id. VIII 24, 4 Zs§cc6xbg xoig kavxov
axQCixriyotg TtaQrjyysXlsv ScacpaXsiag itscpQOVxi^ivaL ^XiGxa xal 6vvs%&g
iitsXsys xb ^67tsvds pQadiag^ xal xb ^Eurip. Phoen. 599^ ^&6q)aXr}g yccQ
i6x' &iislvoiv ri d^Qa^hg 6XQaxriXdx7ig\ Epit. 1, 11 neque imperatori bono
quidquam minus quam temeritatem congruere.
2 bis] urbis MGVLP^T 3 calumniarum G 5 et feminis G
6 proprio Torr., primore Casauh., priuo Burm. (Mommsen), peiore
0. Hirschfeld 8 et torques] torques et g (edd. Batn.) 9 quam
post coronas ponit Lipsius 12 sicilia T?, cicilia §, cilicia (-tia S)
GTIEN, ciliciam MVLP 16 perfecto duci Bentley (Roth), inperfecto
(imp- PS') duci MGV^LPS, in perfecto duce TV^TN {cf. testim.
supra) 17 uenire T (in Q praecedit qua pro que) 18 CTT6YAe
BfdiAeCOC MG et fere rel. (f notaui ex omnibus), accelera tarde ss.
in V, acelera in S 19 ^C<t)^^HC T^PeCT^MeiNQN HOP^CYC CYPdi-
THAdiTHC M, ^C<t)^AHCT^PeCT^MeiNG)N HOP^CIC CYP^THA^THC
G, ^<t)^^E.CT^^PeCT^.MeiNa)NT^.OP^CYC.CTP^THA^THC et ss.
sciens obtime manentia in pugna bellatoris F, corruptius reliqui (TdiP
pro r^P omnes praeter S, O pro notaui ex omnibu^, CYP- pro CTP-
etiam TP)
Digitized by
Google
DIVYS AVGVSTVS [cap. 26-26] 65
et: sat celeriter fieri quidquid fiat satis bene. proe-
lium quidem aut bellum suscipiendum omnino negabat, nisi
cum maior emolumenti spes quam damni metus ostenderetur.
nam minima commoda non minimo sectantis discrimine simi-
5 les aiebat esse aureo hamo piscantibus, cuius abrupti dara-
num nuUa captura pensari posset
Magistratus atque honores et ante tempus et quosdam 26
noui generis perpetuosque cepit. consulatum uicesimo aetatis
anno inuasit admotis hostiliter ad urbem legionibus missis-
lO que qui sibi nomine exercitus deposcerent; cum quidem
cunctante senatu Comelius centurio, princeps legationis, re-
iecto sagulo qstendens gladii capulum non dubitasset in curia
dicere: hic faciet, si uos non feceritis. secundum con- 2
sulatum post nouem annos, tertium anno interiecto gessit,
t6 sequentis usque ad undecimum continuauit, multisque mox,
cum deferrentur, recusatis duodecimum magno, id est septem-
decim annorum, interuaUo et rursus tertium decimum biennio
post ultro petit, ut C. et Lucium filios amplissimo prae-
ditus magistratu suo quemque tirocinio deduceret in fomm.
10 quinque medios consulatus a sexto ad decimum annuos gessit, 3
ceteros aut nouem aut sex aut quattuor aut tribus mensibus,
secundum uero paucissiniis horis. nam die Kal. lan. cum
mane pro aede Capitolini louis paululum curuli sella praese-
disset, honore abiit suffecto alio in lociim suum. nec omnes
1 Epit 1,11 satis celeriter fieri, quidquid commode gereretur {cf.
Bibbeck com. frg.^ p. 150. Otto, Sprichw. p. 79). Isqq. Epit. 1,12
armaque nisi maioris emolumenti spe nequaquam mouenda esse, ne
compendio tenui, iactura graui petita uictoria similis sit hamo aureo
piscantibus, cuius abrupti amissique detrimentum nullo capturae lucro
pensari potest. Polyaen. VIII 24, 6 Uspaarbg tohs avsv XvtSLtsXslag fitpO'
Tiiv^vvovg iXsys ^ri^hv ^iacp^QSiv t&v %QV6oig ayKiatQOig aXisvo^ivcov
{cf. Otto, Sprichw. p. 158). 8 Eutrop. VII 2,1 Romam cum exercitu
profectus extorsit, ut sibi uicesimo anno consulatus daretur. 17 cf
Auson. grat act. 6, 25 Augusti tredecim consulatus.
1 et expunctum in G {non in g) fiat et G (et ss. m. 1) 3 ma-
iore M^V^Q^s^ {corr. m. 2) emolumentis M 6 hamo aureo G
Epit. 6 possit N 7 sed ante MGT 8 generis noui G 10 posce-
rent G^g 18 petiit TP {edd) C.] brutum X praeditos G
20 undecimum (xi. Bq) T
SvBTOHivs ed. Ihm. I. 5
Digitized by
Google
66 C. SVETONI TRANQVILLI
Romae^ sed quartum consulatum in Asia, quintum in insula
Samo, octauum et nonum Tarracone init.
27 Triumuiratum rei p. constituendae per decem annos ad-
ministrauit; in quo restitit quidem aliquamdiu collegis ne
qua fieret proscriptio, sed inceptam utroque acerbius exer- 6
cuit. namque illis in multorum saepe personam per gratiam
et preces exorabilibus solus magno opere contendit ne cui
parceretur, proscripsitque etiam C. Toranium tutorem suum,
2 eundem coUegam patris sui Octaui in aedilitate. lulius Sa-
tuminus hoc ampKus tradit, cum peracta proscriptione M. lo
Lepidus in senatu excusasset praeterita et spem clementiae in
posterum fecisset, quoniam satis poenarum exactum esset, hunc
e diuerso professum, ita modum se proscribendi sta-
tuisse, ut omnia sibi reliquerit libera. in cuius tamen
pertinaciae paenitentiam postea T. Vinium Philopoemenem, quod 15
patronum suum proscriptum celasse olim diceretur, equestri
3 dignitate honorauit. in eadem hac potestate multiplici fla-
grauit inuidia. nam et Pinarium equitem R., cum contionante
se admissa turba paganorum apud milites subscribere quae-
dam animaduertisset, curiosum ac speculatorem ratus coram lo
confodi imperauit; et Tedium Afrum consulem designatum,
quia factum quoddam suum maligno sermone carpsisset,
4 tantis conterruit minis, ut is se praecipitauerit; et Quintum
Gallium praetorem, in officio salutationis tabellas duplices
ueste tectas tenentem, suspicatus gladium occulere, nec quic- 25
quam statim, ne aliud inueniretur, ausus inquirere, paulo
post per centuriones et milites raptum e tribunali seruilem
in modum torsit ac fatentem nihil iussit occidi prius oculis
eius sua manu eflfossis; quem tamen scribit conloquio petito
insidiatum sibi coniectumque a se in custodiam, deinde urbe so
2 init F, mit M, iniit rel. (uulg.) 4 ne qua om. V 6 per-
sona Madvig 9 eundemque TIS^ (uulg.) patri et aedulitate M
iulius MVd, iunius rel (edd.) 15 iunium X'T 18 <T.> Pina-
rium Casaub. quem Fdhse 19 quendam G, quae V 21 eun-
dem Vttiedium Afrum tituU CIL XIV 3615 esse coni. Borghesius
22 carpisse M, capsisset V 23 uti se G, utisset V 25 gladio V
nec] ne GV 27 e] et Jf, ex (r 28 ac om. G oculos-effusos
(effossos d) Md., inde effusis Heinsius (effosis hahet T) 30 in om. VS
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 26-28] 67
interdicta dimissum naufragio uel latronum insidiis perisse.
tribuniciam potestatem perpetuam recepit, in qua semel at- 6
que iterum per singula lustra coUegam sibi cooptauit. rer
cepit et morum legumque regimen aeque perpetuum, quo
5 iure, quamquam sine censurae honore, censum tamen populi
ter egit, primum ac tertium cum collega, medium solus.
De reddenda re p. bis cogitauit: primum post oppressum28
statim Antonium, memor obiectum sibi ab eo saepius, quasi
per ipsum staret ne redderetur; ac rursus taedio diutumae
10 ualitudinis, cum etiam magistratibus ac senatu domum acci*
tis rationarium imperii tradidit. sed reputans et se priuatum
non sine periculo fore et illam plurium arbitrio temere com-
mitti^ in retinenda perseuerauit, dubium euentu meliore an
uoluntate. quam uoluntatem, cum prae se identidem ferret, 2
15 quodam etiam edicto his uerbis testatus est: ita mihi sal-
uam ac sospitem rem p. sistere in sua sede liceat at-
que eius rei fructum percipere, quem peto, ut optimi
status auctor dicar et moriens ut feram mecum spem,
mansura in uestigio suo fundamenta rei p. quae ie-
»0 cero. fecitque ipse se compotem uoti nisus omni modo, ne
quem noui status paeniteret.
Vrbem neque pro maiestate imperii ornatam et inunda- 3
tionibus incendiisque obnoxiam excoluit adeo, ut iure sit glo-
riatus marmoream se relinquere, quam latericiam ac-
25cepisset. tutam uero, quantum prouideri humana ratione po-
2 Victor Caes. 1, 6 tribunicia potestate perpetuo habitus. Epit. 1, 3
tribuniciam potestatem per se exercuit. Oros. VI 18, 34 ut in per-
petuum tribuniciae potestatis esset, a senatu decretum est. 22 Epit
1, 19 auxit oruauitque Romam aedificiis multis, isto glorians dicto:
urbem latericiam repperi, relinquo marmoream. Oros. VII 7, 7 urbis,
quam se Augustus ex latericia marmoream reddidisse iactauerat.
1 admissum T 3 lacunam post iterum statuunt supplentque <per
decennium, ter> Berglc, <(M. Agrippam, ter Tiberium^ Mommsen coapta-
uit (coact- T)XT 7 primumJkf, primo rel. fort.rectius 10 ac] e s
{edd, Bom., Torr) 11 priuatim MGVLP^ 14 psident idem MV,
psidenti dein G, psidens (pres-iS) identidem P^OST {recte LP^\ psi-
dens idem TS 15 quondam Bentley 17 optimo M^ 19 mensura M^,
mansuram Q 21 peniterent M^ 22 namque TT, om, N
6*
Digitized by
Google
68 C. SVETONI TRANQVILLI
29tuit, etiam iii posterum praestitit. publica opera plurima ex-
truxit, e quibus uel praecipua: forum cum aede Martis Vltoris,
templum Apollinis in Palatio, aedem Tonantis louis in Capitolio.
fori extruendi causa fuit hominum et iudiciorum multitudo, quae
uidebatur non sufficientibus duobus etiam tertio indigere; 5
itaque festinatius necdum perfecta Martis aede publicatum
est cautumque, ut separatim in eo publica iudicia et sortitio-
2 nes iudicum fierent. aedem Martis bello Philippensi pro ul-
tione patema suscepto uouerat; sanxit ergo, ut de bellis
triumphisque hic consuleretur senatus, prouincias cum im- 1«
perio petituri hinc deducerentur, quique uictores redissent,
3 huc insignia triumphorum conferrent. templum Apollinis in
ea parte Palatinae domus excitauit, quam falmine ictam de^
siderari a deo haruspices pronuntiarant; addidit porticus cum
bibliotheca Latina Graecaque, quo loco iam senior saepe i»
etiam senatum habuit decuriasque iudicum recognouit. To-
nanti loui aedem consecrauit liberatus periculo, cum expe-
ditione Cantabrica per nocturnum iter lecticam eius fulgur
4 praestrinxisset seruumque praelucentem exanimasset. quae-
dam etiam opera sub nomine alieno, nepotum scilicet et 20
uxoris sororisque fecit, ut porticum basilicamque Gai et Luci,
item porticus Liuiae et Octauiae theatrumque Marcelli. sed
et ceteros principes uiros saepe hortatus est; ut pro facultate
quisque monimentis uel nouis uel refectis et excultis urbem
5 adornarent. multaque a multis tunc extructa sunt, sicut a 25
Marcio PhiUppo aedes Herculis Musarum, a L. Comificio
aedes Dianae, ab Asinio PoUione atrium Libertatis^ a Munatio
Planco aedes Satumi, a Cornelio Balbo theatrum, a Statilio
Tauro amphitheatmm, a M. uero Agiippa complura et egregia.
1 Einhard. 17 opera . . . plurima . . . inchoauit . . . inter quae prae-
cipua eqs. {cf. 12)
6 perfecta martis aeduplicatu V 8 marti X ultione pg, ui-
sione U (G.Becker), religione lernstedt 14 pronuntiarant Stephanus,
pronuntiarent Sl (-runt T, Bentley) 16 decurias V 19 seruumque
usqtie exanimasset ow. V pr(a)educentem X 19 quaedam] quae V
21 sororisque T, et sororis (r, ac sororis X, sororis MV{Sl?)^ ac sororis
<(generiqiie} Modd. 23 ortatus MVS\ SidhoTta,tm E (Bentley)
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTYS [cap. 29-31] 69
Spatium urbis in regiones uicosque diuisit instituitque, 30
ut illas annui magistratus sortito tuerentur, hos magistri e
plebe cuiusque uiciniae iecti. aduersus incendia excubias
noctumas uigilesque commentus est; ad coercendas inundatio-
5 nes alueum Tiberis laxauit ac repurgauit coinpletum olim
ruderibus et aedificiorum prolationibus coartatum. quo autem
facilius undique urbs adiretur, desumpta sibi Flaminia uia
Arimino tenus munienda reKquas triumpfaalibus uiris ex ma-
nubiali pecunia sternendas distribuit.
10 Aedes sacras uetustate conlapsas aut incendio absumptas 2
refecit easque et ceteras opulentissimis donis adornauit, ut
qui in cellam Capitolini louis sedecim milia pondo auri gem-
masque ac margaritas quingenties sestertium una donatione
contulerit. postquam uero pontificatum maximum, quemSl
isnumquam uiuo Lepido auferre sustinuerat, mortuo demum
suscepit, quidquid fatidicorum librorum Graeci Latinique ge-
neris nuUis uel parum idoneis auctoribus uulgo ferebatur,
supra duo milia contracta undique cremauit ac solos retinuit
Sibyllinos, hos quoque dilectu habito; condiditque duobus
80 forulis auratis sub Palatini Apollinis basi. annum a Diuo 2
lulio ordinatum, sed postea neglegentia conturbatum atque
confusum, rursus ad pristinam rationem redegit; in cuius
ordinatione Sextilem mensem e suo cognomine nuncupauit
magis quam Septembrem quo erat natus, quod hoc sibi et
35 primus consulatus et insignes uictoriae optigissent. sacer- 3
dotum et numerum et dignitatem sed et commoda auxit, prae-
cipue Vestalium uirginum. cumque in demortuae locum aliam
capi oporteret ambirentque multi ne filias in sortem darent,
adiurauit, si cuiusquam neptium suarum competeret aetas,
30 oblaturum se fuisse eam. nonnulla etiam ex antiquis caeri- 4
10 Einhard. 17 aedes sacras . . . uetustate conlapsas.
3 uiciniae lecti X' (uicin§ lecti F^, uicini electi T), uicinia (-na Q)
electi Jf T, uicini§ electi G, uici quatemi electi Modd. 5 repugna-
uit Vn, purgauit B^ 6 prolapsionibus TP^OT, prolax-/Sf* 11 eas-
que om. G ut] utpote T 13 sestertii I. F. Gronov. {cf. ad lul. 50
p. 26, 24) 19 delectu HB condidit V 20 annum diuo MG8,
annX duo {sic m.l)V, annua diuo §, anno a diuo P^ 23 ordinatione
G T, -nem rel. (Sl) 28 ne om. G daret T<s
Digitized by
Google
70 C. SVETONI TRANQVILLI
moms paulatim abolita restituit, ut Salutis augurium^ Diale
flamonium, sacrum Lupercale, ludos Saeculares et Compita-
licios. Lupercalibus uetuit currere inberbes, item Saeculari-
bus ludis iuuenes utriusque sexus prohibuit ullum noctumum
spectaculum frequentare nisi cum aliquo maiore natu pro- 5
pinquorum. Compitales Lares omari bis anno instituit uernis
floribus et aestiuis.
6 Proximum a dis immortalibus honorem memoriae ducum
praestitit, qui imperium p. R. ex minimo maximum reddidis-
sent. itaque et opera cuiusque manentibus titulis restituit et 10
statuas onmium triumphali effigie in utraque fori sui porticu
dedicauit, professus e[s]t edicto: commentum id se, ut ad
illorum <. . .)> uelut ad exemplar et ipse, dum uiueret,
et insequentium aetatium principes exigerentur a
ciuibus. Pompei quoque statuam contra theatri eius regiam 15
marmoreo lano superposuit translatam e curia, in qua C. Caesar
faerat occisus.
32 Pleraque pessimi exempli in pemiciem publicam aut ex
consuetudine licentiaque bellomm ciuilium durauerant aut per
pacem etiam extiterant. nam et grassatorum plurimi palam so
se ferebant succincti ferro, quasi tuendi sui causa, et rapti
per agros uiatores sine discrimine liberi seruique ergastulis
possessoram supprimebantur, et plurimae factiones titulo col-
legi noui ad nullius non facinoris societatem coibant. igitur
grassaturas dispositis per oportuna loca stationibus inhibuit, 25
10 Lampr. Alex. Seuer. 28, 6 statuas . . . in foro diui Neruae . . .
locauit omnibus cum titulis et columnis aereis, quae gestorum ordinem
continerent, exemplo Augusti, qui summorum uirorum statuas in foro
suo e marmore conlocauit additis gestis. 25 Eirihard. 9 dispositis
per congrua confiniorum loca praesidiis. 17 stationibus . . . dispositis.
2 flaminium T (edd.) 8 diis GXTN (addis M) 11 particu M
in fine uersus, m. 2 adscr. la i 12 et Bentley, est Sl (ss. in S m. 1),
om. N^ {Ovd., Both) ad illorum uelut ad MXTIB (uelut in M corr.
ex uilut), ad illorum uelut (uelud N) GQN^ (Both), illorum uelut ad
ed. Bom. II (uulg.\ ad illos uelut ad {Casauh.); <normam> su^ppl. Oud.
<uitam> Biicheler 14 aetatium M^L^O^, -tuum P^, -tum rel. et N
18 correxit (-repsit 0) quae post exempli add. T'F*0 19 aut usque
extiterant om, V 23 factionis M colligi M, coUegii rel. 25 grassa-
turas V {cf. Tib.37), grassatur ad M, grassatura G {Madvig), grassa-
tores XT
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTYS [cap. ai-33] 71
ergastula recognouit, collegia praeter antiqua et legitima
dissoluit. tabulas ueterum aerari debitorum, uel praecipuam 2
calumniandi materiam, ex[c]ussit; loca in urbe publica iuris
ambigui possessoribus adiudicauit; diutumorum reorum et ex
6 quorum sordibus nihil aliud quam uoluptas inimicis quae-
reretur nomina aboleuit condicione proposita, ut si quem
quis repetere uellet, par periculum poenae subiret. ne quod
autem maleficium negotiumue inpunitate uel mora elaberetur,
triginta amplius dies, qui honoraris ludis occupabantur, actui
10 rerum accommodauit. ad tris iudicum decurias quartam ad- 3
didit ex inferiore censu, quae ducenariorum uocaretur iudi-
caretque de leuioribus summis. iudices a tricensimo aetatis
anno adlegit, id est quinquennio maturius quam solebant.
ac plerisque iudicandi munus detractantibus uix concessit,
16 ut singulis decuriis per uices annua uacatio esset et ut so-
litae agi Nouembri ac Decembri mense res omitterentur. ipse33
ius dixit assidue et in noctem nonnumquam, si parum cor-
pore ualeret, lectica pro tribunali collocata uel etiam domi
cubans. dixit autem ius non diligentia modo summa sed et
20 lenitate, siquidem manifesti parricidii reum, ne cuUeo insuere-
tur, quod non nisi confessi adficiuntur hac poena, ita fertur
interrogasse: certe patrem tuum non occidisti? et cum 2
de falso testamento ageretur omnesque signatores lege Cor-
nelia tenerentur, non tantum duas tabellas, damnatoriam et
S5 absolutoriam, simul cognoscentibus dedit, sed tertiam quoque,
qua ignosceretur iis, quos fraude ad signandum uel errore
inductos constitisset. appellationes quotannis urbanorum qui- 3
2 aerario G, -ii T, om. X uel<^ut)> G.Becker 3 exussit Beroald.
{^xavGs JDio 53., 2) 5 iniiriici V 6 conditio V 8 more laberetur
MVL^PS, mora lab-i*T 9 honoratis T, -tHb M^GX 10 addidit
Stephanus, addixit Sl 11 ex] et F 12 a] ac M tricensimo M,
tricesimo (trig- GQ) rel., uicesimo Cuiaciits (Both)^ xxv. Shuckburgh
13 id est — solebant glossema putat Oud. 14 at g (pars edd. et Han-
dius) detrectantibus GXT (detraec- L) 15 uocatio T {coir. TP)
18 uideret lectica V 20 manifesti GT\ -sta M, -stu VLJP, -sto
Bentley 21 haec (e exp. m. 2) paena M., om. T qui ante praebet
quo . . . adiciuntur 22 interpellasse Bentley 23 de ow. G signa-
tores Beroaldus (g), senatores Sl (segnatores affertwr ex cod. Harleni.)
24 tabulas MX'
Digitized by
Google
72 C. SVETONI TRANQVILLI
dem litigatorum praetori delegabat urbano, at prouincialium
consularibus uiris, quos singulos cuiusque prouinciae negotiis
praeposuisset.
34 Leges retractauit et quasdam ex. integro sanxit, ut sum-
ptuariam et de adulteriis et de pudicitia, de ambitu, de 5
maritandis ordinibus. faanc cum aliquanto seuerius quam
ceteras emendasset, prae tumultu recusantium perferre non
potuit nisi adempta demum lenitaue parte poenarum et uaca-
2 tione trienni data auctisque praemiis. sic quoque abolitionem
eius publico spectaculo pertinaciter postulante equite, accitos 10
Germanici liberos receptosque partim ad se partim in patris
gremium ostentauit, manu uultuque significans ne grauarentur
imitari iuuenis exemplum. cumque etiam inmaturitate spon-
sarum et matrimoniorum crebra mutatione uim legis eludi
sentiret, tempus sponsas habendi coartauit, diuortiis modum it
imposuit.
86 Senatorum affluentem numerum deformi et incondita
turba — erant enim super mille, et quidam indignissimi et
post necem Caesaris per gratiam et praemium adlecti, quos
orciuos uulgus uocabat — ad modum pristinum et splendo- 20
rem redegit duabus lectionibus: prima ipsorum arbitratu, quo
uir uirum legit, secunda suo et Agrippae; quo tempore existi-
matur lorica sub ueste munitus ferroque cinctus praesedisse
decem ualentissimis senatorii ordinis amicis sellam suam cir-
2 cumstantibus. Cordus Cremutius scribit ne admissum quidem 26
tunc quemquam senatorum nisi solum et praetemptato sinu.
quosdam ad excusandi se uerecundiam compulit seruauitque
4 Epit 1, 18 leges alias nouas, alias correctas protulit suo no-
mine. Oros. VI 22^ 3 rem publicam . . . pace enutrire atque ampli-
ficare studens leges plurimas statuit, per quas humanum genus libera
reuerentia disciplinae morem gereret.
1 praefecto . . . urbis Lipsius delegebat M at] ad M^V (sic
etiam d interpolans ad pr. etiam curam cons. uiris . . . preposuisset de-
legauit), a M*Q, ac s aliique g (BotJi), in b ss. t ad 3 proposuisset M
6 prius et del. Torr, (^ut in uetusto codice'') 8 adepta et tum om. de-
mum M 13 iuuenes G 17 <^a> deformi Madvig 18 supra Bmtley
et post] ut post jTowj?., ^o^i Bentley 19 ^x%ii\\m. Madvig 20 orciuos
MGVT, abortiuos X {edd. saec. XV et pleraeqae saec. XVT), orcinos g
{edd. fere post Casaub., in margine iam ed. Basil. 1518)
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 33-37] 73
etiam excusantibus insigne uestis et spectandi in orchestra
epulandique publice ius. quo autem lecti probatique et re- 3
ligiosius et minore molestia senatoria munera fungerentur,
sanxit^ ut prius quam consideret quisque ture ac mero sup-
6 plicaret apud aram eius dei, in cuius templo coiretur, et ne
plus quam bis in mense legitimus senatus ageretur, Kalen-
dis et Idibus^ neue Septembri Octobriue mense ullos adesse
alios necesse esset quam sorte ductos, per quorum numerum
decreta confici possent; sibique instituit consilia sortiri se-
lomenstria, cum quibus de negotiis ad frequentem senatum
referendis ante tractaret. sententias de maiore negotio non 4
more atque ordine sed prout libuisset perrogabat, ut perinde
quisque animum intenderet ac si censendum magis quam ad-
sentiendum esset.
16 Auctor et aliarum rerum fuit, in quis: ne acta senatus36
publicarentur, ne magistratus deposito honore statim in pro-
uincias mitterentur, ut proconsulibus ad mulos et tabernacula,
quae publice locari solebant, certa pecunia constitueretur, ut
cura aerari a quaestoribus urbanis ad praetorios praetoresue
«0 transiret, ut centumuiralem hastam quam quaesturam functi
consuerant cogere decemuiri cogerent. quoque plures partem37
administrandae rei p. caperent, noua officia excogitauit: cu-
ram operum publicorum, uiarum, aquarum, aluei Tiberis, fru-
menti populo diuidundi, praefecturam urbis, triumuiratum
«6 legendi senatus et alterum recognoscendi turmas equitum,
quotiensque opus esset. censores creari desitos longo inter-
uallo creauit. numerum praetorum auxit. exegit etiam, ut
quotiens consulatus sibi daretur, binos pro singulis collegas
23 cf. Lyd. de mag. 1,34 {Suet. rel. ed.' Beiff. frg. 200)
1 etiam (m. VS excusantibus uulg. {edd. Bom, Ven, I), excu-
santis MGVLFS, excusantes T, excusatis Tg {Grut, JRoth) 4 thure XT
6 in del, Bentley 9 semenstres G 12 <^uetere> more Polak pro-
gabat G 16 deposito g {edd. Bom. Ven, I), disposito Sl 17 ut
om. M (proconsulibus ad mulos in ras. m. 1) 20 quaestura uulg, (ed.
Bom.)^ hoc loco rectius opinor 21 consueuerant VBT 23 uariaru
{in ras.) post uiarum add. M, tuetur Mommsen 24 diuidundo M (sicut
antea frumento), diuidendi X'T 26 quotienscumque uulg. (ed, Bom.),
cf, Cal. 7 27 reuocauit Halbertsma
Digitized by
Google
74 C. SVETONI TRANQVILLI
haberet, nee optinuit, reclamantibus cunctis satis maiestatem
eius imminui^ quod honorem eum non solus sed cum altero
38gereret. nec parcior in bellica uirtute honoranda^ super tri-
ginta ducibus iustos triumphos et aliquanto pluribus trium-
phalia ornamenta decernenda curauit. 5
2 Liberis senatorum, quo celerius rei p. assuescerent, pro-
tinus ^a^ uirili toga latum clauum induere et curiae inter-
esse permisit militiamque auspicantibus non tribunatum modo
legionum, sed et praefecturas alarum dedit; ac ne qui expers
castrorum esset, binos plerumque laticlauios praeposuit sin- 10
gulis alis.
3 Equitum turmas frequenter recognouit, post longam in-
tercapedinem reducto more trauectionis. sed neque detrahi
quemquam in trauehendo ab accusatore passus est, quod
fieri solebat, et senio uel aliqua corporis labe insignibus per- 16
misit, praemisso in ordine equo, ad respondendum quotiens
citarentur pedibus uenire; mox reddendi equi gratiam fecit
eis, qui maiores annorum quinque et triginta retinere eum
39nollent; impetratisque a senatu decem adiutoribus unum
quenique equitum rationem uitae reddere coegit atque in so
exprobratis alios poena, alios ignominia notauit, plures ad-
monitione, sed uaria. lenissimum genus admonitionis fuit
traditio coram pugillarium, quos taciti et ibidem statim
legerent; notauitque aliquos, quod pecunias leuioribus usuris
40 mutuati grauiore faenore collocassent. ac comitiis tribuniciis 26
si deessent candidati senatores, ex equitibus R. creauit, ita
ut potestate transacta in utro uellent ordine manerent. cum
autem plerique equitum attrito beUis ciuilibus patrimonio
1 nec] ne M 6r-p-T 7a uirili toga quidam apud Torr., uirili
toga MGVQ (fort. recte), uirili togae IIJR (die uirilis togae q), uirilem
togam X; an excidit sumpta.^ {cf. Herm. 40 p. 188) 8 tribunatus ifa^
hertsma 9 sed et GT, BeAMX\ sed ut 8 qaisi*g (uulg,) 11 aliis
MQ 13 tra*uectionis M, transu- X8 14 transuehendo Xd (in tr.
om. T) 15 alia Q 17 retinendi (7asa«*6. 19 uellentX^g, mallent
Mommsen 20 in exprobratis Sl (in M posterior r ss., m. 1 ut uid.\
ex improbatis g et edd,y in probatione Modd. 22 sed] et Modd.
uari§ V 23 tradito Q<s (tradito coram pugillari quod cod. Torr.)
24 legerent TL^T, legerinfMGVL^S, legefP 26 ac ex at corr. Q,
a xn\ an scrib. at.^ {cf. JSerm. 40 p. 184 sq.) 26 ex quib; decreuit G
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 37-40] 75
spectare ludos e quattuordecim non auderent metu poenae
theatralis, pronuntiauit non teneri ea, quibus ipsis parenti-
busue equester census umquam faissei
Populi recensum uicatim egit, ac ne plebs frumentatio- 2
6 num causa frequentius ab negotiis auocaretur, ter in annum
quatemum mensium tesseras dare destinauit; sed desideranti
consuetudinem ueterem concessit rursus, ut sui cuiusque men-
sis acciperet. comitiorum quoque pristinum ius reduxit ac
multiplici poena coercito ambitu, Fabianis et Scapt<i>ensibus
10 tribu^li^bus suis die comitiorum , ne quid a quoquam candi-
dato desiderarent, singula milia nummum a se diuidebat.
Magni praeterea existimans sincerum atque ab omni col- 3
luuione peregrini ac seruilis sanguinis incorruptum seruare
populum, et ciuitates Romanas parcissime dedit et manu-
15 mittendi modum terminauit. Tiberio pro cliente Graeco pe-
tenti rescripsit, non aliter se daturum, quam si praesens sibi
persuasisset, quam iustas petendi causas haberet; et Liuiae
pro quodam tributario Gallo roganti ciuitatem negauit, im-
munitatem optulit affirmans facilius se passurum fisco detrahi
80 aliquid, quam ciuitatis Romanae uuigari honorem. seruos non 4
contentus multis difficultatibus a libertate et multo pluribus
a libertate iusta remouisse, cum et de numero et de condi-
cione ac dififerentia eorum, qui manumitterentur, curiose cauis-
set, hoc quoque adiecit, ne uinctus umquam tortusue quis
«6 uUo libertatis genere ciuitatem adipisceretur.
Etiam habitum uestitumque pristinum reducere studuit, 6
26 sqq. Lyd. de mag. 1, 12 oijSh yccg i^fjv 'Pwfta/ot? pccQ§oeQi>i7}v ato-
Xrjv TtEQid^iad^aL' xal rovro TQdynvXog iv tolg 'jtSQl Aijyovetdv dia^i^ivri-
tai. idovta yccQ (priGi tbv A^yovatov iv tS} inTtodQO^im tivag t&v^Pcn-
{Laifov iitl tb paQpaQixbv iataX^Livovg &yavaxtfjcaL, mg iv &7caQ6t tovg
xatayvoocd^ivtag dcitopaXovtag tb pccQpaQOV iLdyig imyvocd^f^vai, tm KaieaQi.
2 theatralis <legis> Casauh. 4 recensum T, r. (ml r., rom. P)
censum MGX\ rom. recensum P* 5 abj ac i?, a T uocaretur MGT
6 quatemum (quatt- F) GV1{P^)88^ -nuum Mb, -nium Q, -norum JTJRP*,
-nae 1 mensuum Jkf « {fort. ita Stiet., cf, Aug. 65), mensum Both 7 sui
quisque Egnatius, suam (suas Bentley) cuiusque Duker 9 scaptensibus
tribubus Sl, corr. Beroaldus 11 asseX^esseX) 12 ab om. G 14 et
om. G ciuitatem Romanam g et fere edd. {cf, GaTb. 14) dedit et]
dedit MGVLF"^
Digitized by
Google
76 C. SVETONI TflANQVILLI
ac uisa quondam pro contione pullatorum turba indignabun^
dus et clamitans: en (Verg, Am, I 282}
Romanos, rerum dominos, gentemque togatam!
negotium aedilibus dedit, ne quem posthac paterentur in foro
circaue nisi positis lacemis togatum consistere. s
41 Liberalitatem omnibus ordinibus per occasiones frequen-
ter exhibuit. nam et inuecta urbi Alexandrino triumpho
regia gaza tantam copiam nummariae rei effecit, ut faenore
deminuto plurimum agrorum pretiis accesserit, et postea, quo-
tiens ex damnatorum bonis pecunia superflueret, usum eius lo
gratuitum iis, qui cauere in duplum possent, ad certum tem-
pus indulsit. senatorum censum ampliauit ac pro octingen-
torum milium summa duodecies sestertium taxauit suppleuit-
2 que non habentibus. congiaria populo frequenter dedit, sed
diuersae fere summae: modo quadringenos, modo trecenos, is
nonnumquam ducenos quinquagenosque nummos; ac ne mi-
nores quidem pueros praeteriit, quamuis non nisi ab undecimo
aetatis anno accipere consuessent. frumentum quoque in
annonae difficultatibus saepe leuissimO; interdum nullo pretio
42uiritira admensus est tesserasque nummarias duplicauit. sedao
ut salubrem magis quam ambitiosum principem scires, que-
rentem de inopia et caritate uini populum seuerissima coer-
cuit uoce: satis prouisum a genero suo Agrippa per-
2 ductis pluribus aquis, ne homines sitirent. eidem po-
pulo promissum quidem congiarium reposcenti bonae se»
fidei esse respondit; non promissum autem flagitanti turpi-
tudinem et impudentiam edicto exprobrauit affirmauitque
non daturum se quamuis dare destinaret. nec minore
8 sqq. cf. Oros. VI 19, 19
2 ait post en add. T 5 circoue G T {sic corr. in L m. recenti)^
cf. Lyd. supra 8 numinumariae Jf , numumarin§ G 9 diminuto T T
12 senatorium Bentley (cf. Vesp. 17) 13 decies Lipsius sesteriiio
Ernesti {cf ad lul. 50 p. 26, 24) 15 fere om. V quadragenos
GIIR trecenos Torr. {e libro Ferrariensi), tricenos Sl 16 quin-
genosque 8 (tricenosque rel. omissis T), quadragenosque Mommsen 1 7 nisi
om. T 19 uilissimo BentUy 20 xiiritu admensu V 24 idem
Bentley populo deh Torr. 25 deposcenti Polak 28 destinasset
JVg, destinarit Beitzius^ destinarat Burm. nec] ne MVQR
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 40-43] 77
grauitate atqiie constantia^ cum proposito congiario mtiltos
mannmissos insertosque ciuium numero comperisset^ negauit
accepturos quibus promissiini non esset^ ceterisque minus
quam promiserat dedit^ ut destinata summa sufficeret. magna S
6 uero quondam sterilitate ac difficili remedio cum uenalicias
et lanistarum familias peregrinosque omnes exceptis medicis
et praeceptoribus partimque seruitiorum urbe expulisset, ut
tandem annona conualuit, impetum se cepisse scribit fru^
mentationes publicas in perpetuum abolendi^ quod
loearum fiducia cultura agrorum cessaret: neque ta-
men perseuerasse, quia certum haberet posse per
ambitionem quandoque restitui. atque ita postha[n]c
rem temperauit, ut non minorem aratorum ac negotiantium
quam populi rationem deduceret.
16 Spectaculorum et assiduitate et uarietate et magnificentia43
omnes antecessit. fecisse se ludos ait suo nomine qua-
ter^ pro aliis magistratibus^ qui aut abessent aut non
sufficerent, ter et uicies. fecitque nonnumquam etiam
uicatim ac pluribus scaenis per omnium linguarum histriones
80 <^. . . .y non in foro modo, nec in amphitheatro, sed et in
circo et in Saeptis, et aliquando nihil praeter uenationem
edidit; athletas quoque extructis in campo Martio sedilibus
ligneis; item nauale proelium circa Tiberim cauato solo, in
quo nunc Caesarum nemus est. quibus diebus custodes in
%6 urbe disposuit, ne raritate remanentium grassatoribus obnoxia
5 Oros. VII 5, 6 anno imperii Caesaris quadragesimo octauo adeo
dira Romanos fames consecuta est, ut Caesar lanistarum familias om-
nesque peregrinos, seruorum quoque maximas copias, exceptis medicis
et praeceptoribus, trudi urbe praeceperit.
1 gratuitate MP^ pposito congrua V {sic m. 1) 3 ceterisque
corruptum dicit Modd. 5 quadam T, \ quondam ss. in B 7 partem-
que GTT 10 cessaret s (ss. i cesserit) aliique g, cesserat ift 11 per-
seuerasset MX' posse (po8s& V, om.L)Sl, post se g (edd. rec, inde
restitutum iri Madvig) 1 2 posthac QB^, post hanc rel. (ii) 14 duce*
ret Stephanus 16 se om. F, post ludos habet JI 18 etiam om. edd.
Bom,II Ven.Ial. (Both) 20 <^munera^ suppl. Perizonius, ^^circensibus
ludis gladiatoriieque muneribus frequentissime editis interiecit plerum-
que bestiarum Africanarum uenationes^ Both (cf. Mon. Anc. IV 39sqq,
et Claiid. 21) sed et] sed T 21 circo et TT, circo rel. 22 Edidit
athletas quoque Bentley ('sic mss. distinguunf)
Digitized by
Google
78 C. SVETONI TRANQYILLI
2 esset. in circo aurigas cursoresque et confectores ferarum,
et nounumquam ex nobilissima iuuentutC; produxit. sed et
Troiae lusum edidit frequentissime maiorum minorumque
puerorum, prisci decorique moris existimans clarae stirpis
indolem sic notescere. in hoc ludicro Nonium Asprenatem 5
lapsu debilitatum aureo torque donauit passusque est ipsum
posterosque Torquati ferre cognomen. mox finem fecit talia
edendi Asinio Pollione oratore grauiter inuidioseque in cu-
ria questo A<e>sernini nepotis sui casum, qui et ipse crus
fregerat. 10
3 Ad scaenicas quoque et gladiatorias operas et equitibus
Romanis aliquando usus est, uerum prius quam senatus con-
sulto interdiceretur. postea nihil sane praeterquam adule-
scentulum Lycium honeste natum exhibuit, tantum ut osten-
deret, quod erat bipedali minor, librarum septemdecim ac 15
4 uocis immensae. quodam autem muneris die Parthorum ob-
sides tunc primum missos per mediam harenam ad specta-
culum induxit superque se subsellio secundo collocauit. sole-
bat etiam citra spectaculorum dies, si quando quid inuisitatum
dignumque cognitu aduectum esset, id extra ordinem quo- 20
libet loco publicare, ut rhinocerotem apud Saepta/ tigrim in
scaena, anguem quinquaginta cubitorum pro comitio.
5 Accidit uotiuis circensibus, ut correptus ualitudine lectica
cubans tensas deduceret; rursus commissione ludorum, qui-
bus theatrum Marcelli dedicabat, euenit ut laxatis sellae cu- 26
rulis compagibus caderet supinus. nepotum quoque suorum
munere cum consternatum ruinae metu populum retinere et
confirmare nullo modo posset, transiit e loco suo atque in
ea parte consedit, quae suspecta maxime erat.
44 Spectandi confusissimum ac solutissimum morem correxit 30
1 ex equestri post ferarum add. G 2 priiis et del. Torr. 3 ma-
iorum g {e cod. uetustissimo affert Torr.), magnorum ii 4 delectu
post puerorum add. TLBP^O (uulg.) 6 aurea TLR ipsum om. M
7 alia MQB& et sic pro u. l. ss. JI* (ali aedendi M) 9 asemini
(asemi G, asermini V) Sl, corr. Beroaldus 10 effregerat T 11 et
(post operas) om. g 14 lycium (lyt- /S, lic- TLT, luc- JB) ii, L. Itium
Torr., L. Icium Both 15 ac] at Bentley 19 inuisitatum MBT,
inusit- rel. 22 pro] in 6r 27 cum om. G cum constmere et
confirimare {rel. omissis) V 28 posse MG
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 43-45] 79
ordinauitque motus iniuria senatoris, quem Puteolis per ce-
leberrimos ludos consessu frequenti nemo receperat. facto
igitur decreto patrum ut, quotiens quid spectaculi usquam
publice ederetur, primus subselliorum ordo uacaret senato-
6 ribus, Romae legatos liberarum sociarumque gentium uetuit
in orcliestra sedere, cum quosdam etiam libertini generis
mitti deprendisset. miUtem secreuit a populo. maritis e 2
plebe proprios ordines assignauit, praetextatis cuneum suum,
et proximum paedagogis, sanxitque ne quis puUatorum me-
10 dia cauea sederet. feminis ne gladiatores quidem, quos pro-
miscue spectari sollemne olim erat, nisi ex superiore loco
spectare concessit. solis uirginibus Vestalibus locum in thea- 8
tro separatim et contra praetoris tribunal dedit. athletarum
uero spectaculo muliebre secus omne adieo summouit, ut
16 pontificalibus ludis pugilum par postulatum distulerit in in-
sequentis diei matutinum tempus edixeritque: mulieres ante
horam quintam uenire in theatrum non placere.
ipse circenses ex amicorum fere libertorumque cenaculis45
spectabat, interdum ex puluinari et quidem cum coniuge ac
20 ]iberis sedens. spectaculo plurimas horas, aliquando totos
dies aberat, petita uenia commendatisque qui suam uicem
praesidendo fungerentur. uerum quotiens adesset, nihil prae-
terea agebat, seu uitandi riimoris causa, quo patrem Caesa-
rem uulgo reprehensum conimemorabat, quod inter spectan-
26 dum epistulis libellisque legendis aut rescribendis uacaret,
seu studio spectandi ac uoluptate, qua teneri se neque dis-
simulauit umquam et saepe ingenue professus est. itaque 2
corollaria et praemia in alienis quoque muneribus ac ludis
26 cf. Victor. Caes. 1, 4 flagrante haud modice Itmiria ludorum-
que cupidine.
2 consensu MVB 6 considere IIR, consistere Q 7 depre-
hendisset XTLB 9 ne quis om, V 11 sollemni M 12 conces-
sit solis. distivg. Casaub. al. 13 separatum Fg 14 muliebre secus
(sexus Q) omne MQ., muliebre sexu sonme F, muliebrem sexum om-
nem rel. omnes L F. Gronov. subsumouit M 15 partim G
16 edixerit quo MT, edixeritque quo G, edixitque T 17 uenirent MGT
19 cum om. MQd 20 spectacula iltf^, inde edens spectacula ^en^Zey
prohdbiliter 21 aberat g {ed.Basil.l533), aderat ii, lacunam post aderat
statuit Modd. sua uice PST 22 nihil om. M
Digitized by
Google
78 C. SVETONI TRANQYILLI
2 esset. in circo aurigas cursoresque et confectores ferarum,
et nonnumquam ex nobilissima iuuentute, produxit. sed et
Troiae lusum edidit frequentissime maiorum minorumque
puerorum^ prisci decorique moris existimans clarae stirpis
indolem sic notescere. in hoc ludicro Nonium Asprenatem 5
lapsu debilitatum aureo torque donauit passusque est ipsum
posterosque Torquati ferre cognomen. mox finem fecit talia
edendi Asinio Pollione oratore grauiter inuidioseque in cu-
ria questo A<^e^sernini nepotis sui casum^ qui et ipse crus
fregerat. 10
3 Ad scaenicas quoque et gladiatorias operas et equitibus
Romanis aliquando usus est, uerum prius quam senatus con-
sulto interdiceretur. postea nihil sane praeterquam adule-
scentulum Lycium honeste natum exhibuit, tantum ut osten-
deret, quod erat bipedali minor, librarum septemdecim ac 15
4 uocis immensae. quodam autem muneris die Parthorum ob-
sides tunc primum missos per mediam harenam ad specta-
culum induxit superque se subsellio secundo collocauit. sole-
bat etiam citra spectaculorum dies, si quando quid inuisitatum
dignumque cognitu aduectum esset, id extra ordinem quo- 30
libet loco publicare, ut rhinocerotem apud Saepta, tigrim in
scaena, anguem quinquaginta cubitorum pro comitio.
6 Accidit uotiuis circensibus, ut correptus ualitudine lectica
cubans tensas deduceret; rursus commissione ludorum, qui-
bus theatrum Marcelli dedicabat, euenit ut laxatis sellae cu- 25
rulis compagibus caderet supinus. nepotum quoque suorum
munere cum consternatum ruinae metu populum retinere et
confirmare nuUo modo posset, transiit e loco suo atque in
ea parte consedit, quae suspecta maxime erat.
44 Spectandi confusissimum ac solutissimum morem correxit so
1 ex equestri post ferarum add. G 2 prius et del. Torr. 3 ma-
iorum g {e cod. uetustissimo affert Torr), magnorum Sl 4 delectu
post puerorum add. IIRP^O (uulg.) 6 aurea 11 B ipsum om, M
7 alia MQBS et sic pro u. l. ss. JI* (ali aedendi M) 9 asemini
(asemi G, asermini V) Sl, corr. Beroaldus 10 eflEregerat T 11 et
(post operas) om. g 14 lycium (lyt- S, lic- 11 T, luc- B) Sl, L. Itium
Torr., L. Icium Both 15 ac] at Bentley 19 inuisitatum MBT,
inusit- rel. 22 pro] in 6r 27 cum om. G cum constmere et
confirimare {rel. omissis) V 28 posse MG
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 43-45] 79
ordinauitque motus iniuria senatoris, quem Puteolis per ce-
leberrimos ludos consessu frequenti nemo receperat. facto
igitur decreto patrum ut, quotiens quid spectaculi usquam
publice ederetur, primus subselliorum ordo uacaret senato-
6 ribus, Bomae legatos liberarum sociarumque gentium uetuit
in orchestra sedere, cum quosdam etiam libertini generis
mitti deprendisset. miKtem secreuit a populo. maritis e 2
plebe proprios ordines assignauit, praetextatis cuneum suum,
et proximum paedagogis, sanxitque ne quis puUatorum me-
10 dia cauea sederet. feminis ne gladiatores quidem, quos pro-
miscue spectari sollemne olim erat, nisi ex superiore loco
spectare concessit. eolis uirginibus Vestalibus locum in thea- 8
tro separatim et contra praetoris tribunal dedit. athletarum
uero spectaculo muliebre secus omne adeo summouit, ut
16 pontificalibus ludis pugilum par postulatum distulerit in in-
sequentis diei matutinum tempus edixeritque: mulieres ante
horam quintam uenire in theatrum non placere.
ipse circenses ex amicorum fere libertorumque cenaculis45
spectabat, interdum ex puluinari et quidem cum coniuge ac
20 ]iberis sedens. spectaculo plurimas horas, aliquando totos
dies aberat, petita uenia commendatisque qui suam uicem
praesidendo fungerentur. uerum quotiens adesset, nihil prae-
terea agebat, seu uitandi rumoris causa, quo patrem Caesa-
rem uulgo reprehensum commemorabat, quod inter spectan-
26 dum epistulis libellisque legendis aut rescribendis uacaret,
seu studio spectandi ac uoluptate, qua teneri se neque dis-
simulauit umquam et saepe ingenue professus est. itaque 2
corollaria et praemia in alienis quoque muneribus ac ludis
26 cf. Victor. Caes. 1, 4 flagrante haud modice luxnria ludorum-
que cupidine.
2 consensu MVB 6 considere IIB, consistere Q 7 depre-
hendisset XHB 9 ne quis om, V 11 soUemni M 12 conces-
sit solis. disHvg. Casaub. ah 13 separatum Fg 14 muliebre secus
(sexus Q) omne MQ^ muliebre sexu sonme F, muliebrem sexum om-
nem rel. omnes LF.Gronov. subsumouit M 15 partim (x
16 edixerit quo MT, edixeritque quo G^ edixitque T 17 uenirent MGT
19 cum om. MQd 20 spectacula ilf^, inde edens spectacula ^en^Zey
prohdbiliter 21 aberat g {ed,Basil.l533), aderat Sl, lacunam post aderat
statuit Modd. sua uice PST 22 nihil om. M
Digitized by
Google
80 C. SYETONI TRANQVILLI
et crebra et grandia de suo offerebat nuUique Graeco certa-
tuini interfuit, quo non pro merito quemque certantium
honorarit. spectauit autem studiosissime pugiles et maxime
LatinoS; non legitimos atque ordinarios modo, quos etiam
committere cum Graecis solebat, sed et cateruarios oppida- 6
hds inter angustias uicorum pugnantis temere ac sine arte.
^ tiniuersum denique genus operas aliquas publico spectaculo
praebentium etiam cura sua dignatus est: athletis et conser-
uauit priuilegia et ampliauit, gladiatores sine missione edi
prohibuit, coercitionem in histriones magistratibus omni tem- lo
pore et loco lege uetere permissam ademit praeterqiiam ludis
4 et scaena. nec tamen eo minus aut xysticorum certationes
aut gladiatorum pugnas seuerissime semper exegit. nam
histrionum licentiam adeo compescuit, ut Stephanionem toga-
tarium, cui in puerilem habitum circumtonsam matronam is
ininistrasse compererat, per trina theatra uirgis caesum rele-
gauerit, Hylan pantomimum querente praetore in atrio do-
mus suae nemine excluso flagellis uerberarit et Pyladen urbe
atque Italia Summouerit, quod spectatorem, a quo exibilaba-
tur, demonstrasset digito conspicuumque fecisset. »o
46 Ad hunc modum urbe urbanisque rebus administratis
Italiam duodetriginta coloniarum numero deductarum a se
frequentauit operibusque ac uectigalibus publicis plurifariam
instruxit, etiam iure ac dignatione urbi quodam modo pro
parte aliqua adaequauit excogitato genere suffragiorum, quae 25
de magistratibus urbicis decuriones colonici in sua quisque
colonia ferrent et sub die comitiorum obsignata Romam mit-
terent. ac necubi aut honestorum deficeret copia aut multi-
tudinis suboles, equestrem militiam petentis etiam ex com-
mendatione publica cuiusque oppidi ordinabat, at iis, qui e so
7 operis M 10 in omni JT (uulg.) 11 loco g (ed. Basil. 1533),
longo Sl (et longo om. 6) ludis et scaena Stephanus, ludos et 8c(a)e-
nam Sl, in ludos et sc. g, per ludos et sc. Bwm. (praeter pro praeter-
quam Gothofredm) 12 auxisticorum M 18 uerberauit M, uerbera-
uerit IIQs 19 exhilabatur L^, exilaratur P, exhilarabatur (exi- T)
L*ST 21 ad hunc modo M^, adhuc modicum V 22 a se fre-
quentauit G^ ad se fr- Jli?, se fr- MQ, refrequentauit X' (ab se edd.
cum <5 et Beroaldo) 24 quodam modo del. Lipsitis al. 26 in suam —
coloniam T 28 deficere M 30 at (ad F) del. Casauh.
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 45-49] 81
plebe regiones sibi reuisenti filios filiasue approbarent^ singula
nummorum milia pro singulis diuidebat.
Prouincias ualidiores et quas annuis magistratuum im-47
periis regi nec facile nec tutum erat, ipse suscepit, ceteras
5 proconsulibus sortito permisit; et tamen nonnullas commu-
tauit interdura atque ex utroque genere plerasque saepius
adiit. urbium quasdam, foederatas sed ad exitium licentia
praecipites, libertate priuauit, alias aut aere alieno laborantis
leuauit aut terrae motu subuersas denuo condidit aut me-
10 rita erga populum R. adlegantes Latinitate uel ciuitate do-
nauit. nec est, ut opinor, prouincia, excepta dum taxat
Africa et Sardinia, quam non adierit. in has fugato Sex.
Pompeio traicere ex Sicilia apparantem continuae et immo-
dicae tempestates inhibuerunt nec mox occasio aut causa
16 traiciendi fuit.
Regnorum quibus belli iure potitus est, praeter pauca,48
aut isdem quibus ademerat reddidit aut alienigenis contri-
buit. reges socios etiam inter semet ipsos necessitudinibus
mutuis iunxit, promptissimus affinitatis cuiusque atque ami-
20 citiae conciliator et fautor; nec aliter uniuersos quam mem-
bra partisque imperii curae habuit, rectorem quoque solitus
apponere aetate paruis aut mente lapsis, donec adolescerent
aut resipiscerent; ac plurimorum liberos et educauit simul
cum suis et instituit.
25 Ex militaribus copiis legiones et auxilia prouinciatim 49
distribuit, classem Miseni et alteram Rauennae ad tutelam
Superi et Inferi maris conlocauit, ceterum numerum partim
in urbis partim in sui custodiam adlegit dimissa Calagurri-
tanorum manu, quam usque ad deuictum Antonium, item
80 Germanorum, quam usque ad cladem Varianam inter armigeros
circa se habuerat. neque tamen umquam plures quam tres
1 sibi om. V 7 urbes G 8 alias (alia V) aut — leuauit om. T
9 aut] at T 10 lenitate G 12 fagatos ex MGVL^Q (corr.
L% fdgato (-tos S^) sexto IIEPST {at in P sexto in ras.) 13 ap-
parentem MP^T modicae V 15 traicienda G 16 Regna N<5
(uulg.) est om. M 17 isquidem M^ (qui ercts.), hisdem G ad-
emerant M aut <haut> Polak cor tribuit M 21 partesque G T,
partemque XN 27 certum edd. Bom. Ven. I (uulg.) 28 suam X
SvxTONrvs ed. Ihm. I. 6
Digitized by
Google
82 C. SVETONI TRANQYILLI
cohortes in urbe esse passus est easque sine castris, reliquas
in hibema et aestiua circa finitima oppida dimittere assuerat.
2 quidquid autem ubique militum esset, ad certam stipendiorum
praemiorumque formulam adstrinxit definitis pro gradu cuius-
que et temporibus militiae et commodis missionum, ne aut 5
aetate aut inopia post missionem soUicitari ad res nouas pos-
sent. utque perpetuo ac sine difficultate sumptus ad tuendos
eos prosequendosque suppeteret, aerarium militare cum uecti-
galibus nouis constituit.
8 Et quo celerius ac sub manum adnuntiari cognoscique 10
posset, quid in prouincia quaque gereretur, iuuenes primo
modicis interuallis per militaris uias, dehinc uehicula dispo-
suit. commodius id uisum est, ut qui a loco idem perferunt
SOlitteras, interrogari quoque, si quid res exigant, possint. in
diplomatibus libellisque et epistulis signandis initio sp<h)>inge 16
usus est, mox imagine Magni Alexandri, nouissime sua,
Dioscuridis manu scalpta, qua signare insecuti quoque prin-
cipes perseuerarunt. ad epistulas omnis horarum quoque
momenta nec diei modo sed et noctis, quibus datae signifi-
carentur, addebat. 20
61 Clementiae ciuilitatisque eius multa et magna docuraenta
sunt. ne enumerem, quot et quos diuersarum partium uenia
et incolumitate donatos principem etiam in ciuitate locum
tenere passus sit: lunium Nouatum et Cassium Patauinum e
plebe homines alterum pecunia, alterum leui exilio punire 25
satis habuit, cum ille Agrippae iuuenis nomine asperrimam
de se epistulam in uulgus edidisset, hic conuiuio pleno pro-
clamasset neque uotum sibi neque animum deesse confodiendi
21 Eutrop. VII S, 4 ciuilissime uixit, in cunctos liberalissimus,
in amicos fidissimus {cf. Aug. 56. 66).
2 et om. V 7 ac om. G 9 instituit PTN 10 equos V manu
Tg 13 a loco idem Sl (pro idem est eodem uel idemque in ?, a loco
et iidem post litteras in aliis et sic pars edd., idem om. Both), alicunde ei
Casaub. (sine ei Graevius), e longinquo olim O.Hirschfeld, an aliquo.^
14 exigat Stephanus, Salmasius 17 scalpta Ernesti, sculpta (p om.
VS^ Sl, cf. Galha 10 22 sunt om. V ne] et ne X' ne emerem iJf \
nee*miru (r in ras.) G quod et quosdam G (quod etiam MV, in M
corr. m. i), quot et quam Poldk 27 hic usque proclamasset om. V
Digitized by
Google
DIVYS AVGVSTVS [cap. 49-53] 83
eum. quadam uero cognitione, cum Aemilio Aeliano Cordu- 2
bensi inter cetera crimina uel maxime obiceretur quod male
opinari de Caesare soleret, conuersus ad accusatorem com-
motoque similis: uelim, inquit, hoc mihi probes; faciam
5 sciat Aelianus et me linguam habere, plura enim de
eo loquar; nec quicquam ultra aut statim aut postea inqui-
siit. Tiberio quoque de eadem re, sed uiolentius apud se per 8
epistulam conquerenti ita rescripsit: aetati tuae, mi Tiberi,
noli in hac re indulgere et nimium indignari quem-
10 quam esse, qui de me male loquatur; satis est enim,
si hoc habemus ne quis nobis male facere possit.
Templa, quamuis sciret etiam proconsulibus decemi so-52
lere, in nulla tamen prouincia nisi communi suo Romaeque
nomine recepit. nam in urbe quidem pertinacissime abstinuit
15 hoc honore; atque etiam argenteas statuas olim sibi positas
conflauit omnis exqu<(e> iis aureas cortinas ApoUini Palatino
dedicauit.
Dictaturam magna ui offerente populo genu nixus de-
iecta ab umeris toga nudo pectore deprecatus est. domini53
12 Victor Caes. 1, 6 hincque uti deo Romae prouinciisque omnibus
per urbes celeberrimas uiuo mortuoque templa, sacerdotes et coUegia
sacrauere (cf. Epit. 1, 28). 19 sqq. TeH. apol. 34 Augustus imperii for-
mator ne dominum quidem dici se uolebat. Oros. VI 22^4 domini appel-
lationem ut homo declinauit. nam cum eodem spectante ludos pro-
nuntiatum esset in mimo <^Bibbeck com. frg.^ p. 37 8^ ^o dominum ae-
quum et bonum' uniuersique, quasi de ipso dictum esset, exultantes
adprobauissent, et statim quidem manu uultuque indecoras adulationes
repressit et insequenti die grauissimo corripuit edicto, dominumque se
posthac appellari ne a liberis quidem aut nepotibus suis uel serio uel
ioco passus est. {inde paulo aliter Isidor. orig. IX 3, 17). cf. Laur.
Lyd. de mag. 1, 6 A^yovaxog nots, rj xdxa Ti^iQiog {cf. Tib. 27), 6
lisr' ccbrov, %Qog kvbg t&v yioXdx&v dsGTtotris dvoiiacd^sls, i^ccvaatccg 6c(pfiy.s
tbv avXXoyov icTca^iaiaag, mg ^q)ri, dovXoig diaXiysa^ai (cf. de mens. 4,112).
1 dum G 2 obiceret G 4 probefacias G 7 sed uiolentius
Pithoeus et sic uoluisse uidetur correctar codicis V in margine adscri-
bens uiol, sedulo lentius MGVT, sedulo uiolentius XN, sed dolentius
Bentley semper M 8 ita om. V iaetati M, pietati 8 {Bentley),
cf. Claud. 16 10 me] nobis G mala V est om. V 12 quemuis
M^ solere om. T 16 exque iis Casaub. (exque ea pecunia Mon.
Ancyr. IV 53), ex quiis {orium ex exque is.^) MV {in M i prior ex-
puncta m. 2), ex quis (quis G, quib; Ss) GXT, eque 6
6*
Digitized by VjOOQ lC
84 C. SVETONI TRANQVILLI
appellationem ut maledictum et obprobrium semper exhorruit.
cum spectante eo ludos pronuntiatum esset in mimo:
dominum aequum et bonuml
et uniuersi quasi de ipso dictum exultantes comprobassent,
et statim manu uultuque indecoras adulationes repressit et 5
insequenti die grauissimo corripuit edicto; dominumque se
posthac appellari ne a liberis quidem aut nepotibus suis uel
serio uel ioco passus est atque eius modi blanditias etiam
2 inter ipsos prohibuit. non temere urbe oppidoue uUo egressus
aut quoquam ingressus est nisi uespera aut noctu, ne quem 10
officii causa inquietaret. in consulatu pedibus fere, extra con-
sulatum saepe adoperta seUa per publicum incessit. pro-
miscuis salutationibus admittebat et plebem, tanta comitate
adeuntium desideria excipiens, ut quendam ioco corripuerit,
quod sic sibi libellum porrigere dubitaret, quasi elephantois
8 stipem. die senatus numquam patres nisi in curia salutauit
et quidem sedentis ac nominatim singulos nuUo submonente;
etiam discedens eodem modo sedentibus ualere dicebat. offi-
cia cum multis mutuo exercuit, nec prius dies cuiusque sol-
lemnes frequentare desiit, quam grandior iam natu et in 20
turba quondam sponsaliorum die uexatus. GaUum Cerrinium
senatorem minus sibi familiarem, sed captum repente oculis
et ob <id> inedia[m] mori destinantem praesens consolando
reuocauit ad uitam.
64 In senatu uerba facienti dictum est: non intellexi, et 25
ab aUo: contra dicerem tibi, si locum haberem. inter-
dum ob immodicas disceptantium altercationes e curia per iram
se proripienti quidam ingesserunt, licere oportere sena-
toribusderep. loqui. Antistius Labeo senatus lectione, cum
5 prius et om. GTN, eras. in US 8 est om. V 10 neque — cau-
sam M^ 12 adaperta Berodldus {Both) 16 sic om. G dubitaue-
rit N 16 stipem] assem Quint. inst. VI 3, 59 et Macroh. sat. II 4, 3
17 submonentes M^^ se monente N et sic pro u.l. ss. L^ 18 eodem]
eo T 19 mutua I F. Gronov. 20 grandior i^m natu g {ed. princ.
Bom.)^ grandi iam omatuii, iam grandior natu q, grandi iam natuX'b
{ed. Mediol. 1494 al.) 21 quondam om. II^§, quodam Goesius di-
uexatus Bentley, diu uexatus Damsti Cerrinium Bohden., terrinium
M VT., terminum (r, terrinum X 23 ob id inedia ed. Bonon. a. 1488,
ob inediam Sl
Digitized by
Google
DIVYS AYGVSTVS [cap. 63-56] 85
uir uirum legeret, M. Lepidum hostem olim eius et tunc exu-
lantem legit interrogatusque ab eo an essent alii digniores,
suum quemque iudicium habere respondit. nec ideo liber-
tas aut contumacia fraudi cuiquam fait. etiam sparsos de se in56
5 curia famosos libellos nec expauit et magna cura redarguit
ac ne requisitis quidem auctoribus id modo censuit, cogno-
scendum posthac de iis, qui libellos aut carmina ad infamiam
cuiuspiam sub alieno nomine edant.
locis quoque quorundam inuidiosis aut petulantibus laces- 66
10 situs contra dixit edicto. et tamen ne de inhibenda testamen-
torum licentia quicquam constitueretur intercessit. quotiens
magistratuum comitiis interesset, tribus cum candidatis suis
circuibat supplicabatque more sollemni. ferebat et ipse suf-
fragium in tribu[s], ut unus e populo. testem se in iudiciis
15 et interrogari et refelli aequissimo animo patiebatur. forum 2
angustius fecit non ausus extorquere possessoribus proximas
domos. numquam filios suos populo commendauit ut non
adiceret: si merebuntur. eisdem praetextatis adhuc assur-
rectum ab uniuersis in theatro et a stantibus plausum gra-
20 uissime questus est. amicos ita magnos et potentes in ciui-
tate esse uoluit, ut tamen pari iure essent quo ceteri, legi-
busque iudiciariis aeque tenerentur. cum Asprenas Nonius 3
artius ei iunctus causam ueneficii accusante Cassio Seuero di-
ceret, consuluit senatum, quid officii sui putaret; cunctari
25 enim se, ne si superesset, eripere[t] legibus reum, sin
20 Eutrop. VII 8, 4 in amicos fidissimus (fidelissimus pars codd.^
TCiGTotarog Paean.)^ quos tantis euexit honoribus, ut paene aequaret
fastigio suo {cf. Aug. 66).
1 uir uirum Torr. (cf. cap. 35), triumuirum SIN^ del. cum seqiienti
legit Sche/fer exulantem (-te L^) X', exultantem rel. {at in B t ss.)
4 cuiquam fraudi G fuit] defuit T 5 et] nec Torr., diut Burm.
6 id om. G 7 libellis aut crimina V 8 suo alienoue Torr. 10 ne
om. MT8 {cf. 1. 11) ne inhabenda (om. de) G 11 ne senatus post li-
centia add. T, ne & constitueret T 14 tribu Erasmus, tribus (trib: M,
perscriptum in solo G) ii, tribubus T<5, tribu s<^ua^ Torr. ut] et ut TI,
et Q 16 augustius GV 18 adieceret M^ {inde adiecerit Bentley),
addiceret V 19 et adstantibus VLPSQ 22 iudicariis VQ, ac iu-
diciis Modd. tuerentur G 24 quid GN, quod rel. {per compen-
dium VTLT) 25 eripere luncker
Digitized by
Google
86 C. SVETONI TRANQVILLI
deesset, destituere ac praedamnare amicum existi-
maretur; et consentientibus uniuersis sedit in subselliis per
aliquot horas, uerum tacitus et ne laudatione quidem iudiciali
4 data. affuit et clientibus, sicut Scutario cuidam euocato quon-
dam suo, qui postulabatur iniuriarum. unum omnino e reorum 5
numero ac ne eum quidem nisi precibus eripuit, exorato coram
iudicibus accusatore, Castricium, per quem de coniuratione
Murenae cognouerat.
67 Pro quibus meritis quanto opere dilectus sit, facile est
aestimare. omitto senatus consulta, quia possunt uideri uel 10
necessitate expressa uel uerecundia. equites R. natalem eius
sponte atque consensu biduo semper celebrarunt. onines or-
dines in lacum Curti quotannis ex uoto pro salute eius sti-
pem iaciebant, item Kal. lan. stren[u]am in Capitolio etiam
absenti, ex qua summa pretiosissima deorum simulacra mer- 15
catus uicatim dedicabat, ut ApoUinem Sandaiiarium et lo-
2 uem Tragoedum aliaque. in restitutione<m> Palatinae domus
incendio absumptae ueterani, decuriae, tribus atque etiam
singillatim e cetero genere hominum libentes ac pro facul-
tate quisque pecunias contulerunt, delibante tantum modo eo 20
summarum aceruos neque ex quoquam plus denario aufe-
rente. reuertentem ex prouincia non solum faustis ominibus,
sed et modulatis carminibus prosequebantur. obseruatum
etiam est, ne quotiens introiret urbem, supplicium de quo-
68 quam sumeretur. Patris patriae cognomen uniuersi repentino 25
maximoque consensu detulerunt ei: prima plebs legatione
Antium missa; dein, quia non recipiebat, ineunti Romae
25 Victor Caes. 1, 6 pater patriae ob clementiam . . . habitus.
Epit. 1, 28 patrem patriae dixerat senatus.
7 castricio G 10 quia] quae ed. Bom. II Ven. I {vulg.) 12 con-
cessu Sl, in R ces in ras. {m. 1?) fort. corr. ex consensu, ut est in edd.
uet. (Bom. II al.) celebrabant Modd. 13 curtii X, curtis G 14 stre-
nam JT'JB, strennam T, strenuam rel. (strenuas P), cf. Tih. 34 con-
ferebant post Capitolio add. Duker, fundebant Modd. 16 sandaliarum
M^G 17 restitutionem JTJB, -ne rel. (Sl) 18 abruptae X 19 e-
cetere M, c§tera {et tum genera) G libenter G 20 conferebant iV^
21 aceruo G^ autferente ilf, aut frequente F 22 ominibus G, omni-
bus rel. et N {per compendium plerique, in P ss. m. 2), nominibus Torr.
26 uniuerso MQ 26 primo et tum per antium G
Digitized by
Google
DIYVS AVGVSTVS [cap. 56-61] 87
spectacula frequens et laureata; mox in curia senatus, neque
decreto neque adclamatione, sed per Valerium Messalam. is 2
mandantibus cunctis: quod bonum, inquit, faustumque
sit tibi domuique tuae, Caesar Auguste! sic enim
6 nos perpetuam felicitatem rei p. et laeta huic pre-
cari existimamus: senatus te consentiens cum po-
pulo R. consalutat patriae patrem. cui lacrimans re-
spondit Augustus his uerbis — ipsa enim, sicut Messalae,
posui — : compos factus uotorum meorum, p. c, quid
lohabeo aliud deos immortales precari, quam ut hunc
consensum uestrum ad ultimum finem uitae mihi
perferre liceat?
Medico Antonio Musae, cuius opera ex ancipiti morbo59
conualuerat, statuam aere conlato iuxta signum Aesculapi
15 statuerunt. nonnulli patrum familiarum testamento caueruut,
ut ab heredibus suis praelato tituio uictumae in Capitolium
ducerentur uotumque pro se solueretur, quod superstitem
Augustum reliquissent. quaedam Italiae ciuitates diem, quo
primum ad se uenisset, initium anni fecerunt. prouinciarum
20 pleraeque super templa et aras ludos quoque quinquennales
paene oppidatim constituerunt. reges amici atque socii et60
singuli in suo quisque regno Caesareas urbes condiderunt et
cuncti simul aedem louis Oiympii Athenis antiquitus incoha-
tam perficere communi sumptu destinauerunt Genioque eius
26 dedicare-, ac saepe regnis relictis non Romae modo sed et
prouincias peragranti cotidiana officia togati ac sine regio
insigni more clientium praestiterunt.
Quoniam qualis in imperis ac magistratibus regendaque61
21 Eutrop. VII 10, 3 tanto autem amore etiam apud barbaros
fait, ut reges populi Eomani amici in honorem eius conderent ciuita-
tes, quas Caesareas nominarent. 25 id. VII 10, 4 multi . . . reges
ex regnis suis uenerunt, ut ei obsequerentur, et habitu Romano, to-
gati scilicet, ad uehiculum uel equum ipsius cucurrerunt. 28sqq. cf.
Einhard. 18 (ad lul. 44 p. 23, 13). id. 4 ad actus et mores ceterasque
uitae illius partes {cf. Aug. 72) explicandas ac demonstrandas (c/'. Aug. 9)
2 is M^GVL\F^?), id TZ^ non ST\ del M^T', duae uel tres litt.
erasae in P 5 et] utBentley ordiniposthmcstippl. Torr., urbi Oud.
{Roth) 9 exposuit G 16 uictimae GXT 19 se om. M^ 23 olym-
phii M, olimpici T 25 ac si peregrinis G et om. T
Digitized by
Google
88 C. SVETONI TRANQVILLI
per terrarum orbem pace belloque re p. faerit, exposui, re-
feram nunc interiorem ac familiarem eius uitam quibusque
moribus atque fortuna domi et inter suos egerit a iuuenta
usque ad supremum uitae diem.
2 Matrem amisit in primo consulatu, sororem Octauiam 5
quinquagensimum et quartum agens aetatis annum. utrique
cum praecipua officia uiuae praestitisset, etiam defunctae
honores maximos tribait.
62 Sponsam habuerat adulescens P. Seruili Isaurici filiam,
sed reconciliatus post primam discordiara Antonio, expostu- 10
lantibus utriusque militibus ut et necessitudine aliqua iunge-
rentur, priuignam eius Claudiam, Fuluiae ex P. Clodio filiam,
duxit uxorem uixdum nubilem ac simultate cum Fuluia socru
2 orta dimisit intactam adhuc et uirginem. mox Scriboniam
in matrimonium accepit nuptam ante duobus consularibus, is
ex altero etiam matrem. cum hac quoque diuortium fecit,
pertaesus, ut scribit, morum peruersitatem eius, ac sta-
tim Liuiam Drusillam matrimonio Tiberi Neronis et quidem
praegnantem abduxit dilexitque et probauit unice ac per-
seueranter. 20
63 Ex Scribonia luliam, ex Liuia nihil liberorum tulit, cum
maxime cuperet. infans, qui conceptus erat, immaturus est
editus. luKam primum Marcello Octauiae sororis suae filio
tantum quod pueritiam egresso, deinde, ut is obiit, M. Agrip-
pae nuptum dedit exorata sorore, ut sibi genero cederet;26
nam tunc Agrippa alteram MarceUarum habebat et ex ea
. . transire disposui; ita tamen, ut primo res gestas et domi et foris,
deinde mores et studia eius, tum de regni administratione et fine nar-
rando . . . nihil praetermittam. 18 cuius animi dotes {Tit 3) . . . cete-
raque ad interiorem atque domesticam uitam pertinentia iam abhinc
dicere exordiar. cf. Capitol. Max. Balb. 4, 5 14 Epit. 1, 23 abiecta
quoque uxore Scribonia amore alienae coniugis possessus Liuiam quasi
marito concedente sibi coniunxit {cf. Tih. 4). 21 Einhard. 18 de qua
nihil liberorum tulit.
1 re publica G, rei p. MIPB 6 tertium Clinton 7 uitae G
9 habuit g 11 unirentur X 13 uix tum IIB Fuluia del. Hal-
bertsma 16 matrem GUL^S, matre rel. {Sl'i^) 24 tantum quo F,
tantumq(ue) GTIBSTL^ {in P post q; uestigium rasurae) ut subiit G
26 marcellam G
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 6i-65] 89
liberos. hoc quoque defuncto, multis ac diu, etiam ex eque- 2
stri ordine, circumspectis condicionibus, Tiberium priuignum
suum elegit coegitque praegnantem uxorem et ex qua iam
pater erat dimittere. M. Antonius scribit primum eum An-
5 tonio filio suo despondisse luliam, dein Cotisoni Gretarum
regi, quo tempore sibi quoque in uicem filiam regis in matri-
monium petisset.
Nepotes ex Agrippa et lulia tres habuit C. et L. etft4
Agrippam, neptes duas luliam et Agrippinam. luliam L. Paulo
10 censoris filio, Agrippinam Germanico sororis suae nepoti col-
locauit. Gaium et L. adoptauit domi per assem et Kbram
emptos a patre Agrippa tenerosque adhuc ad curam rei p.
admouit et consules designatos circum prouincias exercitus-
que dimisit. filiam et neptes ita instituit, ut etiam lanificio 2
15 assuefaceret uetaretque loqui aut agere quicquam nisi pro-
palam et quod in di[ut]urnos commentarios referretur; extra-
neorum quidem coetu adeo prohibuit^ ut L. Vinicio, claro
decoroque iuueni, scripserit quondam parum modeste fe-
cisse eum, quod filiam suam Baias salutatum uenisset.
20 nepotes et litteras et natare aliaque rudimenta per se plerum- 8
que docuit, ac nihil aeque elaborauit quam ut imitarentur chiro-
graphum suum; neque cenauit una, nisi ut in imo lecto assi-
derent, neque iter fecit, nisi ut uehiculo anteirent aut circa
adequitarent. sed laetum eum atque fidentem et subole et66
14 Einhard. 19 filias . . . lanificio adsuescere . . . iussit 22 id. 19
filionim ac filiarum tantam in educando curam habuit, ut numquam
domi positus sine ipsis caenaret, numquam iter sine illis faceret; ad-
equitabant ei filii, filiae uero pone sequebantur {cf. p. 9, 13). 24 Victor
Caes.1,7 felix adeo, absque liberis tamen simulque coniugio. Einhard. 19
licet alias felix, aduersae fortunae malignitatem expertus est.
5 cosoni* M, cosoni GV {in hoc s in ras.), cosini X8 genitarum
(genist- T)FT 7 petisse Casaub. al. 11 gai. MGVL lucium TP
libam MGV et sic pro u. l. ss. in B 12 ad curam] curram M, curam
VL, curae FST 14 et om, G 16 et quod TN, et MGVLP, ut
Bentley., et <^ut)> Biicheler diumos Nd, diurno et tum commentario g
(commentario etiam in M) 17 c(o)etum XN L. Vinicio ed. Basil. 1533,
1. uicinio (-no V'B) MGVT (Both), lucinio LPOS\ licinio S^N, lini-
cinio T 20 notare Lipsius fort. recte 22 una] unquam Bentley,
Poldk (cf Herm. 36 p. 299) ut in imo] ut in uno IILPT, ut mimo Q,
ut imo i?, in imo S
Digitized by
Google
90 - C. SVETONI TRANQVILLI
disciplina domus Fortuna destituit. luliam, filiam et neptem,
omnibus probris contaminatas relegauit; C. et L. in duode-
uiginti mensium spatio amisit ambos, Gaio in Lycia, Lucio
Massiliae defunctis. tertium nepotem Agrippam simulque pri-
uignum Tiberium adoptauit in foro lege curiata; ex quibus 5
Agrippam breui ob ingenium sordidum ac ferox abdicauit
seposuitque Surrentum.
2 Aliquanto autem patientius mortem quam dedecora suo-
rum tulit. nam C. Lucique casu non adeo fractus, de filia
absens ac libello per quaestorem recitato notum senatui fecit 10
abstinuitque congressu hominum diu prae pudore, etiam de
necanda deliberauit. certe cum sub idem tempus una ex con-
sciis liberta Phoebe suspendio uitam finisset, maluisse se ait
3 Phoebes patrem fuisse. relegatae usum uini omnemque
delicatiorem cultum ademit neque adiri a quoquam libero ser- 15
uo[q]ue nisi se consulto permisit, et ita ut certior fieret, qua
is aetate, qua statura, quo colore esset, etiam quibus corporis
notis uel cicatricibus. post quinquennium demum ex insula
in continentem lenioribusque paulo condicionibus transtulit
eam. nam ut omnino reuocaret, exorari nullo modo potuit, 20
deprecanti saepe p. R. et pertinacius instanti tales filias tales-
4 que coniuges pro contione inprecatus. ex nepte lulia post
damnationem editum infantem adgnosci alique uetuit. Agrip-
pam nihilo tractabiliorem, immo in dies amentiorem in insu-
lam transportauit saepsitque insuper custodia militum. cauit 25
etiam s. c. ut eodem loci in perpetuum contineretur. atque
8 Einhard. 19 mortes filiorum ac filiae . . . minus patienter tulit.
1 iuliam M^ 3 mensuum MGs (in M sequitur spatiii), mensum
Boih {cf. ad Aug. 40 p. 75, 6) 6 stolidum Casaub. 8 mortes Modd.
{cf. Einhard.) 9 de filia nBP^ST, filia MGVL^F\ filiae Q, ut de
filia L^ 11 deneganda MG 13 foede (fede G al.) ^, corr. hic et
1. 14 Pulmannus, Gifanius se om. V 14 foedes (f§- T, fe- P) MVPT,
f^de uel fed§ rel. parem G 15 quopiam pars edd. post Casaubonum
seruoue uulg. post edd. Gryphii saec. XVI, in marg. pro u. l. iam ed.
Basil. 1518 16 quia is M^., quasi G 21 deprecatus a epe V 22 in-
creatus Q, precatus G 23 agnosci (aggn- S) PST {in P rasura ante
B>), adcognosci (acc- JT) MVLTJQ {in L corr. ex adcogniti), cognosci GB
{cf. Claud. 12) 24 insulas G 25 insuper] in V
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 65-66] 91
ad omnem et eius et luliarum mentionem ingemiscens pro-
clamare etiam solebat (^Hom. II. III 40^:
aXd'^ o(pskov aya^og t eiiavai ccyovos t aTColBOd^ai
nec aliter eos appellare quam tris uomicas ac tria carcino-
5 mata sua.
Amicitias neque facile admisit et constantissime retinuit,66
non tantum uirtutes ac merita cuiusque digne prosecutus,
sed uitia quoque et delicta, dum taxat modica, perpessus.
neque enim temere ex omni numero in amicitia eius afflicti
10 reperientur praeter Saluidienum Rufum, quem ad consulatum
usque, et Cornelium Gallum, quem ad praefecturam Aegypti,
ex infima utrumque fortuna prouexerat. quorum alterum res 2
nouas molientem damnandum senatui tradidit, alteri ob in-
gratum et maliuolum animum domo et prouinciis suis inter-
16 dixit. sed Gallo quoque et accusatorum denuntiationibus et
senatus consultis ad necem conpulso laudauit quidem pieta-
tem tanto opere pro se indignantium, ceterum et inlacrimauit
et uicem suam conquestus est, quod sibi soli non liceret
amicis, quatenus uellet, irasci. reliqui potentia atque opi- 3
«0 busad finem uitae sui quisque ordinis principes floruerunt, quan-
quam et offensis interuenientibus. desiderauit enim nonnum-
quam, ne de pluribus referam, et M. Agrippae patientiam et
Maecenatis taciturnitatem , cum ille ex leui <(f>rigoris suspi-
cione et quod Marcellus sibi anteferretur, Mytilenas se relictis
6 Epit. 1, 16 in amicos fidus extitit . . . rarus quidem ad recipien-
das amicitias, ad retinendas constantissimus. cf. Eutrop. VII 8 , 4
{u. ad Aug. 51. 56). Einhard. 19 erat in amicitiis optime temperatus,
ut eas et facile admitteret et constantissime retineret. 11 cf. Eutrop.
VII 7 praepositusque ei (Aegypto) C. Comelius Gallus. hunc primum
Aegyptus Romanum iudicem habuit. 22 Epit. i, 16 quorum (amicorum)
praecipui erant ob taciturnitatem Maecenas, ob patientiam laboris
modestiamque Agrippa.
3 dignu inconiugatu esse in certam perire ss. in S 4 alit^reos
M, alitreos G 7 cuiuscumque G, cuius ■§ 10 repperiuntur V
saluidenium (-demum LS) Sl, corr. ed. Basil. 1533 11 Gallum om. G
13 alterum GT 17 lacrimauit L (ceterum et ss. m. 2) 18 est om. MX\
idcirco et ante uicem erasum in L, fort. recte 20 sui ed. Basil. 1533,
suae Sl cuiusque WB 22 impatientiam MGIIQ8 2.3 frigoris
LipsiuSf rigoris Sl, ai: uigoris ss. W 24 ferretur G
Digitized by
Google
92 C. SVETONI TRANQVILLI
omnibus contulisset, [et] hic secretum de comperta Murenae
coniuratione uxori Terentiae prodidisset.
4 Exegit et ipse in uicem ab amicis beniuolentiam mutuam,
tam a defunctis quam a uiuis. nam quamuis minime appe-
teret hereditates, ut qui numquam ex ignoti testamento capere 8
quicquam sustinuerit, amicorum tamen suprema iudicia moro-
sissime pensitauit, neque dolore dissimulato, si parcius aut
citra honorem uerborum, neque gaudio, si grate pieque quis
se prosecutus fuisset. legata uel partes hereditatium a qui-
buscumque parentibus relicta sibi aut statim liberis eoinim lo
concedere aut, si pupillari aetate eseent, die uirilis togae uel
nuptiarum cum incremento restituere consueuerat.
67 Patronus dominusque non minus seuerus quam facilis et
clemens multos libertorum in honore et usu maximo habuit,
ut Licin[i]um et Celadum aliosque. Cosmum seruum grauis- 15
sime de se opinantem non ultra quam compedibus coercuit.
Diomeden dispensatorem, a quo simul ambulante incurrenti
repente fero apro per metum obiectus est, maluit timiditatis
arguere quam noxae remque non minimi periculi, quia tamen
2 fraus aberat, in iocum uertit. idem Polum ex acceptissimis so
libertis mori coegit compertum adulterare matronas; Thallo
a manu, quod pro epistula prodita denarios quingentos ac-
cepisset, crura ei fregit; paedagogum ministrosque C. fili, per
occasionem ualitudinis mortisque eius superbe auareque in
prouincia grassatos, oneratos graui pondere ceruicibus prae- 25
cipitauit in flumen.
68 Prima iuuenta uariorum dedecorum infamiam subiit.
Sextus Pompeius ut effeminatum insectatus est; M. Antonius
adoptionem auunculi stupro meritum; item L. Marci frater,
27 Epit. i, ^3 seruiebat . . . libidini usque ad probrum uulgaris
famae.
1 omnibus <rebu8> Polak et del Torr. 3 ab om. VL^P^S
9 parte X hereditatuum G, -tum IIRL^T 12 consueuerat MGN,
constituerat T, consuerat (-seuerat T) X' 15 Licinum Torr. et Ce-
ladum Casaub., enceladum Sl, Eunum Celadum Oud. 17 diomedem
TPS 20 proculum B (tmlg.) et sic JI^ corr. ut uid. ex periculum, popim Q
23 creatura G ei fregit] effregit UR 25 onenitos G, oneratis
(hon- T) Tg, et pars edd., fort. rectius 29 ^ut) adoptionem Bentley
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 66-70] 93
quasi pudicitiam delibatam a Caesare Aulo etiam Hirtio in
Hispania trecentis milibus nummum substrauerit solitusque
sit crura suburere nuce ardenti, quo moUior pilus surgeret.
sed et populus quondam uniuersus ludorum die et accepit in
5 contumeliam eius et adsensu maximo conprobauit uersum
<com. inc. frg. p. IdSy in scaena pronuntiatum de gallo Matris
deum tympauizante:
uidesne, ut cin<a)>edus orbem digito temperat?
adulteria quidem exercuisse ne amici quidem negant, excu-69
10 santes sane non libidine, sed ratione commissa, quo facilius
consilia aduersariorum per cuiusque mulieres exquireret. M.
Antonius super festinatas Liuiae nuptias obiecit et feminam
consularem e triclinio uiri coram in cubiculum abductam,
rursus in conuiuium rubentibus auriculis incomptiore capillo
isreductam; dimissam Scriboniam, quia liberius doluisset ni-
miam potentiam paelicis; condiciones quaesitas per amicos,
qui matres familias et adultas aetate uirgines denudarent at-
que perspicerent, tamquam Toranio mangone uendente. scri- 2
bit etiam ad ipsum haec familiariter adhuc necdum plane
20 inimicus aut hostis: quid te mutauit? quod reginam
ineo? uxor mea est. nunc coepi an abhinc annos no-
uem? tu deinde solam Drusillam inis? ita ualeas, uti
tu, hanc epistulam cum leges, non inieris Tertullam
aut Terentillam aut Rufillam aut Saluiam Titiseniam
25 aut omnes. an refert, ubi et in qua arrigas?
Cena quoque eius secretior in fabuUs fuit, quae uulgo70
dcodsxdd^sog uocabatur; in qua deorum dearumque habitu
27 Epit. 1, 22 inter duodecim catamitos totidemque puellas ac-
cubare solitus erat.
5 adsensu (asc- V) GV uersum — pronuntiatum II^Qb, uersu
(uerso V) — pronuntiato rel(Sl) 6 in om. i (Modd.) 8 uides HG,
uiden Torr. 12 obicit Bentley 13 uiro € {Beroaldus) adductam
rursum V 15 et ante dimissam add. T 16 et ante condiciones
add. T 17 qui om. V matrem V adulta Bentley et pro-
spicirent G 18 thoranio (-ano F, -inio G) MGVT, cf. Aug. 27
19 haec ad ipsum G 20 regina FST 21 ineo] mea X (mea po-
tius quam inea L, ineo corrector recens) ^% uti] ut X 24 titi
senia B, titisceniam JT 26 an] an te QB et sic pro u. l. ss. IP,
anne JT^ ubi om. G quam 5 27 dmdBxdO^^og om. G, duodenorum
deorum ss. in V, dodecateos in S m. 2
Digitized by
Google
94 C. SVETONI TRANQVILLI
discubuisse conuiuas et ipsum pro ApoUine ornatum non
Antoni modo epistulae singulorum nomina amarissime enume-
rantis exprobrant, sed et sine auctore notissimi uersus <iFPR
p. 340}:
cum primum istorum conduxit mensa choragum, 5
sexque deos uidit Mallia sexque deas,
impia dum Phoebi Caesar mendacia ludit,
dum noua diuorum cenat adulteria:
omnia se a terris tunc numina declinarunt,
fugit et auratos luppiter ipse thronos. 10
2 auxit cenae rumorem summa tunc in ciuitate penuria ac fa-
mes adclamatamque est postridie: omne frumentum deos
comedisse et Caesarem esse plane Apollinem, sed
Tortorem, quo cognomine is deus quadam in parte urbis
colebatur. notatus est et ut pretiosae supellectilis Corinthi- 15
orumque praecupidus et aleae indulgens. nam et proscriptio-
nis tempore ad statuam eius ascriptum est <^FPR p. 34t):
pater argentarius, ego CorintTiiarius,
cum existimaretur quosdam propter uasa Corinthia inter pro-
scriptos curasse referendos; et deinde bello Siciliensi epi- 20
gramma <^FPR p. 341} uulgatum est:
postquam bis classe uictus naues perdidit,
aliquando ut uincat, ludit assidue aleam.
"^lex quibus siue criminibus siue maledictis infamiam impudi-
citiae facillime refutauit et praesentis et posterae uitae ca- 25
stitate; item lautitiarum inuidiam, cum et Alexandria capta
nihil sibi praeter unum mun-inum calicem ex instrumento re-
gio retinuerit et mox uasa aurea assiduissimi usus conflauerit
omnia. circa libidines haesit, postea quoque, ut ferunt, ad
2 enumerantes X (corr. U), -ratis JI^ 3 nouissimi G 5 primum]
pristinum F, mimxim Heinsins iustumJI^^f, h.\^\xox\im Heinsius, astro-
rum Bdhrens thensa itel scaena Bentley chorangum WQ, cho-
ragium Casaub., choragi Heinsius, chorum omnem Bdhrens 8 cena
et Bdhrens, curat Mdhly 10 aurato — tholo Beniley toros g 12 ac-
clamatum B 14 quo — colebatur glossema putat Huelsen 15 sup-
pellectili MGV8, corr. V in marg. m. 1 ut uid. 16 proscriptio G
20 cleinde T$, inde MLPS, inde inde GV, in T 23 aliam G, alea jL«g
25 castitate (-te Q) om. G 27 myrrinum (mirr- T) MX\ myrrihnum G,
myrrhinum T 29 ut feradiuitiandas V
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 70-72] 95
uitiandas uirgines promptior, quae sibi undique etiam ab
uxore eonquirerentur. aleae rumorem nullo modo expauit
lusitque simpliciter et palam oblectamenti causa etiam senex
ac praeterquam Decembri mense aliis quoque festis et pro-
5 festis diebus. nec id dubium est. autographa quadam epi- 2
stula: cenaui, .ait, mi Tiberi, cum isdem; accesserunt
conuiuae Vinicius et Silius pater. inter cenam lusi-
mus geronticos et heri et hodie; talis enim iactatis,
ut quisque canem aut senionem miserat, in singulos
lotalos singulos denarios in medium conferebat, quos
toUebat uniuersos, qui Venerem iecerat. et rursus 3
aliis litteris: nos, mi Tiberi, Quinquatrus satis iucunde
egimus; lusimus enim per omnis dies forumque alea-
torum calfecimus. frater tuus magnis clamoribus
15 rem gessit; ad summam tamen perdidit nori multum,
sed ex magnis detrimentis praeter spem paulatim re-
tractum est. ego perdidi uiginti milia nummum meo
nomine, sed cum effuse in lusu liberalis fuissem, ut
soleo plerumque. nam si quas manus remisi cuique
20 exegissem aut retinuissem quod cuique donaui, ui-
cissem uel quinquaginta milia. sed hoc malo; beni-
gnitas enim mea me ad caelestem gloriam efferet.
scribit ad filiam: misi tibi denarios ducentos quinqua- 4
ginta, quos singulis conuiuis dederam, si uellent in-
25 ter se inter cenam uel talis uel par impar ludere.
In ceteris partibus uitae continentissimum constat ac 72
sine suspicione ullius uitii. habitauit primo iuxta Romanum
2 Epit. 1, 21 studiosissinms aleae lusor. 26 u. ad p. 87, 2S
1 pronior Bentley 4 alias Modd, 5 id om. X (ne cui dubium
sit lernstedt) aut tygrapha G 8 ysQovTLn&g uulg., seniliter ss. in V
enim om. V 9 cane G aut] ad I. Marquardt 10 singulos om. V
12 quinquatriis GX'T 13 aleatorium edd. post Sahellicum 16 re-
tractatum M, retractus (at in i -us in ras.) X et edd. 18 liberali X
18 ut soleo — retinuissem om. G 23 <et^ scribit Biicheler scribit
ad filiam om. T, item GV uhi spatium uacuum relictum est 24 quot
Lipsius conuiuiis TLQST inter se del. Torr. 25 super cenam
Bentlcy 26 fuisse ante constat add. nP^ST (edd.) 27 primum G
roman V, romanorum X, del. Torr.
Digitized by
Google
96 C. SVETONI TRANQVILLI
forum supra Scalas anularias, in domo quae Calui oratoris
fuerat; postea in Palatio, sed nihilo minus aedibus modicis
Hortensianis, et neque laxitate neque cultu conspicuis, ut in
quibus porticus breues essent Albanarum columnarum et sine
marmore ullo aut insigni pauimento conclauia. ac per annos 5
amplius quadraginta eodem cubiculo hieme et aestate mansit,
quamuis parum salubrem ualitudini suae urbem hieme ex-
2 periretur assidueque in urbe hiemaret. si quando quid se-
creto aut sine interpellatione agere proposuisset, erat illi
locus in edito singularis, quem Syracusas et technyphion uo- lo
cabat: huc transibat aut in alicuius libertorum suburbanum;
aeger autem in domo Maecenatis cubabat. ex secessibus
praecipue frequentauit maritima insulasque Campaniae aut
proxima urbi oppida, Lanuuium, Praeneste, Tibur, ubi etiam
3 in porticibus Herculis templi persaepe ius dixit. ampla et 16
operosa praetoria grauabatur. et neptis quidem suae luliae,
profuse ab ea extructa, etiam diruit ad solum, sua uero
quamuis modica non tam statuarum tabularumque pictarum
omatu quam xystis et nemoribus excoluit rebusque uetustate
ac raritate notabilibus, qualia sunt Capreis immanium belua- 20
rum ferarumque membra praegrandia, quae dicuntur gigan-
73tum ossa, et arma heroum. instrumenti eius et supellectilis
parsimonia apparet etiam nunc residuis lectis atque mensis,
quorum pleraque uix priuatae elegantiae sint. ne toro qui-
dem cubuisse aiunt nisi humili et modice instrato. ueste non 25
temere alia quam domestica usus est, ab sorore et uxore et
filia neptibusque confecta; togis neque restrictis neque fusis,
clauo nec lato nec angusto, calciamentis altiusculis, ut pro-
cerior quam erat uideretur. et forensia autem et calceos
numquam non intra cubiculum habuit ad subitos repentinos- so
que casus parata.
8 assidueque in urbe hiemauit Mdhly transponens post mansit,
aliter alii, cf. JSerm. 36 p. 300 in urbe T, in urbem MG, extra
urbem (urbe V) X' quod M^ 10 x^%vv^>iov (ml tsyvtpiov) Bentley,
tegnophion (tegnof- S, tegnaph- T) ii, xsxvoipvxov Trillerus^ techno-
phyon {x£%v6cpvov) uulg. 14 pr^nestib; (om. Tibur) G 15 et ow.
VL^P^ (amplet G) 20 belluarum MT 24 quorum Sahellicus, qua-
rum Sl 26 quam post usus est transponit Torr.
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 72-76] 97
Conuiuabatur assidue nec umquam nisi recta, non sine74
magno ordinum hominumque dilectu. Valerius Messala tra-
dit, neminem umquam libertinorum adhibitum ab eo cenae
excepto Mena^ sed asserto in ingenuitatem post proditam
6 Sexti Pompei classem. ipse scribit^ inuitasse se quondam,
in cuius uiUa maneret, qui speculator suus olim fuisset. con-
uiuia nonnumquam et serius inibat et maturius relinquebat,
cum conuiuae et cenare inciperent, prius quam ille discum-
beret, et permanerent digresso eo. cenam temis ferculis aut
10 cum abundantissime senis praebebat, ut non nimio sumptu, ita
summa comitate. nam et ad communionem sermonis tacentis
uel summissim fabulantis prouocabat, et aut acro^a^mata et
histriones aut etiam triuiales ex circo lud<i>os interponebat
ac frequentius aretalogos.
16 Festos et soUemnes dies profusissime, nonnumquam tan-76
tum ioculariter celebrabat. Saturnalibus, et si quando alias
libuisset, modo munera diuidebat, uestem et aurum et ar-
gentujn, modo nummos omnis notae, etiam ueteres regios
ac peregrinos, interdum nihil praeter cilicia et spongias et
20 rutabula et forpices atque alia id genus titulis obscuris et
ambiguis. solebat et inaequalissimarum rerum sortes et auer-
sas tabularum picturas in conuiuio uenditare incertoque casu
spem mercantium uel frustrari uel explere, ita ut per singu-
los lectos licitatio fieret et seu iactura seu lucrum communi-
26 caretur. cibi — nam ne haec quidem omiserim — minimi76
1. 9 Einhard. 24 conuiuabatur rarissime et hoc praecipuia tantum
festiuitatibus, tunc tamen cum magno hominum numero. caena ei coti-
diana quatemis tantum ferculis praebebatur. 12 id. 26 submissim . . .
cantaret. 24 inter caenandum aut aliquod acroama aut lectorem audie-
bat. 25 et p. 98, 14 Epit. 1, 22 cibi ac uini multum . . . abstinens.
Einhard. 24 in cibo et potu temperans, sed in potu temperantior. ibid.
uini et omnis potus adeo parcus in bibendo erat, ut super caenam
raro plus quam ter biberet.
2 delectu BL^P^S mensala tradidit M 6 quondam MGVQ,
qnendam XIIB (edd.) 9 fericulis GB aut cum] au G 10 mi-
nimio M {sic m. 1), minimo Bentley 12 cromata M^ acromata M-
et rel. (prolixitates ludi ss. in V), corr. Sabellicus 13 ludos Sl, eorr.
Beroaldm (g) 16 uolgariter Mdhly 21 aduersas VS, auersa et tum
pictarum Bentley 22 plictura M^, plicturas MWB foH. rectius
SvBTONivs ed. Ihm. I. 7
Digitized by
Google
98 C. SVETONI TRANQVILLI
erat atque uulgaris fere. secundarium panem et pisciculos
minutos et caseum bibulum manu pressum et ficos uirides
biferas maxime appetebat; uescebatnrque et ante cenam quo-
cumque tempore et loco, quo storaachus desiderasset. uerba
ipsius ex epistulis sunt: nos in essedo panem et palmu- 5
2 las gustauimus. et iterum: dum lectica ex regia do-
mum redeo, panis unciam cum paucis acinis uuae
duracinae comedi. et rursus: ne ludaeus quidem, mi
Tiberi, tam diligenter sabbatis ieiunium seruat quam
ego hodie seruaui, qui in balineo demum post horam lo
primam noctis duas buccas manducaui prius quam
ungui inciperem. ex hac inobseruantia nonnumquam uel
ante initum uel post dimissum conuiuium solus cenitabat,
77cum pleno conuiuio nihil tangeret. uini quoque natura par-
cissimus erat. non amplius ter bibere eum solitum super 15
cenam in castris apud Mutinam, Cornelius Nepos tradit.
postea quotiens largissime se inuitaret, senos sextantes non
excessit, aut si excessisset, reiciebat. et maxime deleptatus
est Raetico neque temere interdiu bibit. pro potione sume-
bat perfusum aqua frigida panem aut cucumeris frustum uel »0
lactuculae thyrsum aut recens aridumue pomum suci uinosioris.
78 Post cibum meridianum, ita ut uestitus calciatusque erat,
retectis pedibus paulisper conquiescebat opposita ad oculos
manu. a cena in lecticulam se lucubratoriam recipiebat;
ibi, donec residua diumi actus aut omnia aut ex maxima parte S6
14 u. ad p. 97,25 19sqq. Einhard. 14 aestate j)Ost cibum meri-
dianum pomorum aliquid sumens ac semel bibens depositis uestibus et
calciamentis, uelut noctu solitus erat, duabus aut tribus horis quiesce-
bat. noctibus sic dormiebat, ut somnum quater aut quinquiens non so-
lum expergiscendo sed etiam desurgendo interrumperet.
1 erant 3/ 2 bibulum Sl {etiam H et Saresber.), bubalum et Tg,
bubulum g et edd. fico V, ficus GX S et om. H 4 et] quo X
quo om. H, del. Egnatius aliique 5 ex om. Y 8 ne om. V 9 tam]
iam G 10 balneo JHPHGXU demum om. H 11 buceas W,
bucceas WR (edd.), buccatas H 12 obseruantia PT 13 initium
JlVSn cinitabat M, ceni dabat G 15 solitum om. G 19 pro-
positione sumabat (-ebat 3P) MG 20 aqua] in qua G fructum
GIIQ 21 lactucula'* ethyrsum (s ss. m. 2) M, lacticulam ethyr-
sum (et tirs- T) X uiniosioris M^ 24 a om. G', ad F 25 ex
IKjXG^ (at iiiL x in ras.), ea MG^VB, eBentley (maxima ex parte N)
Digitized by
Google
DIVVS AYGVSTVS [cap. 76-79] 99
conficeret, ad multam noctem permanebat. in lectum inde
transgressus non amplius cum plurimum quam septem horas
dormiebat, ac ne eas quidem continuas, sed ut in illo tem-
poris spatio ter aut quater expergisceretur. si interruptum 2
5 somnum reciperare, ut euenit, non posset, lectoribus aut
fabulatoribus arcessitis resumebat producebatque ultra pri-
mam saepe lucem. nec in tenebris uigilauit umquam nisi
assidente aliquo. matutina uigilia offendebatur; ac si uel
officii uel sacri causa maturius uigilandum esset, ne id
10 contra commodum faceret, in proximo cuiuscumque dome-
sticorum cenaculo manebat. sic quoque saepe indigens somni,
et dum per uicos deportaretur et deposita lectica inter ali-
quas moras condormiebat.
Forma fuit eximia et per omnes aetatis gradus uenustis-79
15 sima, quamquam et omnis lenocinii neglegens; in capite
comendo tam incuriosus, ut raptim compluribus simul ton-
soribus operam daret ac modo tonderet modo raderet bar-
bam eoque ipso tempore aut legeret aliquid aut etiam scri-
beret. uultu erat uel in sermone uel tacitus adeo tranquillo
20 serenoque, ut quidam e primoribus Galliarum confessus sit
inter suos, eo se inhibitum ac remoUitum, quo minus, ut
destinarat, in transitu Alpium per simulationem conloquii
propius admissus in praecipitium propelleret. oculos habuit 2
claros ac nitidos, quibus etiam existimari uolebat inesse
2 Epit. 1, 22 aliquatenus . . . somni abstinens. 11 cf. Victor Caes.
1, 4 flagrante . . . ad somnum intemperantie. 23 sqq. Epit. 1, 20 fiiit . . .
corpore toto pulcher, sed oculis magis. quorum aciem clarissimorum
sidemm modo uibrans, libenter accipiebat cedi ab intendentibus tam-
quam solis radiis adspectui suo {addit haec: a cuius facie cum quidam
miles oculos auerteret et interrogaretur ab eo, cur ita faceret, respon-
dit: 'quiafulmen oculorum tuorum ferre nonpossum' cf. Seru.Verg. Aen.
VIII 680 naturaliter . . . Augustus igneos oculos habuisse dicitur, adeo
ut obtutum eius nemo contra aspectare posset, denique quidam eques
Romanus interrogatus ab eo, cur se uiso uerteret faciem, dixerit: ^quia
fulmen oculorum tuorum ferre non possum'; sicut ait Suetonius).
2 horas om. G 3 at F 9 euigilandum Casaub., cf Claud. 33 Vesp.21
12 cum — deportaretur uel dum — deportatur DUpow 13 condormisce-
bat Bentley 15 et om. N in] et in LLQN^ {edd.) 16 commendatam
GL^F (conmendo V) 21 eo se] eos ei G^, eoq; N 23 proprius M
7"
Digitized by
Google
100 C. SVETONI TRANQmLI
quiddam dinini uigoris, gaudebatque, si qui sibi acrius con-
tuenti quasi ad fulgorem solis uultum summitteret; sed in
senecta sinistro minus uidit; dentes raros et exiguos et sca-
bros; capillum leuiter inflexum et subflauum; supercilia con-
iuncta; mediocres aures; nasum et a summo eminentiorem 5
et ab imo deductiorem; colorem inter aquilum candidumque;
staturam breuem, — quam tamen lulius Marathus libertus
+etiam memoriam eius quinque pedum et dodrantis fuisse
tradit — , sed quae commoditate et aequitate membrorum oc-
culeretur, ut non nisi ex comparatione astantis alicuius pro- 10
cerioris intellegi posset.
80 Corpore traditur maculoso dispersis per pectus atque
aluum genetiuis notis in modum et ordinem ac numerum
stellarum caelestis ursae, sed et callis quibusdam ex pruri-
gine corporis adsiduoque et uehementi strigilis usu plurifa- 15
riam concretis ad impetiginis formam. coxendice et femore
et crure sinistro non perinde ualebat, ut saepe etiam inclau-
dicaret; sed remedio harenarum atque harundinum confirma-
batur. dextrae quoque manus digitum salutarem tam imbe-
cillum interdum sentiebat, ut torpentem contractumque frigore 20
uix cornei circuli supplemento scripturae admoueret. questus
est et de uesica, cuius dolore calculis demum per urinam
eiectis leuabatur.
81 Graues et periculosas ualitudines per omnem uitam ali-
quot expertus est; praecipue Cantabria domita, cum etiam 25
destillationibus iocinere uitiato ad desperationem redactus con-
trariam et ancipitem rationem medendi necessario subiit: quia
9 Einhard. 22 tamen haec ceterorum membrorum celabat aequa-
litas. 17 ibid. quod . . . ad extremum etiam uno pede claudicaret.
1 quis WQSTN contuiti (om. acrius) V 4 leniter g 6 ab inicio
deductorem V 8 etiam memoriam MGVT, etiam in memoriam X
(imlg.), ipsius in memoriam g, om. q, et a memoria Lipsius {Both), in
memoria uitae Casaub., et in memoriam Biicheler 9 et] ex V equite G,
aequalitate Casaub. ex Einhardo 14 et om. G 15 strigili (-guli G)
MG V, strigii V in marg. 16 coxaindice (weZ coxa indice) ii, corr. saec.
XV {ed. anon. [a. 1472?], ed. a. 1480 al) 17 inde claudicaret i»g
edd. princ. {tiulg.), cf. Einhard. 18 herenarum FLQ et sic pro u. l. ss.
in R, habenarum D. W. Triller 21 circulo M^ 24 aliquod M^, ali-
quando M^ 26 destillationibus Ton\, dist- Sl
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 79-83] 101
calida fomenta non proderant^ frigidis curari coactus anctore
Antonio Musa.
Quasdam et anniuersarias ac tempore certo recurrentes 2
experiebatur; nam sub natalem suum plerumque languebat;
5 et initio ueris praecordiorum inflatione temptabatur, austrinis
autem tempestatibus grauedine. quare quassato corpore ne-
que frigora neque aestus facile tolerabat. hieme quaternis82
cum pingui toga tunicis et subucula e^t> thorace laneo et
feminalibus et tibialibus muniebatur, aestate apertis cubiculi
10 foribus ac saepe in peristylo saliente aqua atque etiam uenti-
lante aliquo cubabat. solis uero ne hiberni quidem patiens,
domi quoque non nisi petasatus sub diuo spatiabatur. itinera
lectica et noctibus fere eaque lenta ac minuta faciebat, ut
Praeneste uel Tibur biduo procederet; ac si quo peruenire
15 mari posset, potius nauigabat. uerum tantam infirmitatem 2
magna cura tuebatur, in primis lauandi raritate; unguebatur
enim saepius aut sudabat ad flammam, deinde perfundebatur
egelida aqua uel sole multo tepefacta. at quotiens neruomm
causa marinis Albulisque calidis utendum esset, contentus
20 hoc erat ut insidens ligneo solio, quod ipse Hispanico uerbo
duretam uocabat, manus ac pedes alternis iactaret.
Exercitationes campestres equorum et armorum statim83
post ciuilia bella omisit et ad pilam primo folliculumque
transiit, mox nihil aliud quam uectabatur et deambulabat, ita
25 ut in extremis spatiis subsultim decurreret "^sestertio uel lo-
7 sqq. Einhard. 23 ex pellibus thorace confecto humeros ac pectus
hieme muniebatur. ibid. feminalibus lineis induebatur, deinde tuni-
cam . . . et tibialia.
3 uniuersarias M^^ anniuersario {om. ac et certo) G G grauidine
M^GQ quare] quada M^ 8 subuculae (-le GRST) thorace (tor-
LT) Slj corr. Berodldm 9 adapertis (da in ras.^ t eoj s corr. m. 1) G,
aptis {et tum cubili) V 10 imperi stilo M^Q (imperii stilo M^), in
peristilo (-stulo G, -stillo T) rel. 12 quoque om. G petassatus (stc
etiam T) et S8. disco opertus V 13 et post eaque add. G 14 tibur
T, tiburi (ty- GS) MGX' (tibur ibiduo F), inde in biduo suspicatur
Oud. 16 in om. MGVL8 primum 8 17 aut] ut Q, et g 18 at]
aut Moth (g?) 19 calidis albulisque Torr. 23 pilam] primam 31
25 in om. POT sestertio (-cio GQBS, ises tercio L, sextertio T) Sl^
segestro Cuiacius, segestria Both
Digitized by
Google
102 C. SVETONI TRANQVTLLl
dicula inuolutus. animi laxandi causa modo piscabatur hamo,
modo talis aut ocellatis nucibusque ludebat cum pueris mi-
nutis, quos facie et garrulitate amabilis undique conquirebat,
praecipue Mauros et Syros. nam pumilos atque distortos et
omnis generis eiusdem ut ludibria naturae malique ominis 5
abhon^ebat.
84 Eloquentiam studiaque liberalia ab aetate prima et cu-
pide et laboriosissime exercuit. Mutinensi bello in tanta mole
rerum et legisse et scripsisse et declamasse cotidie traditur.
nam deinceps neque in senatu neque apud populum neque 10
apud milites locutus est umquam nisi meditata et composita
oratione, quamuis non deficeretur ad subita extemporali fa-
2 cultate. ac ne periculum memoriae adiret aut in ediscendo
tempus absumeret, instituit recitare omnia. sermones quoque
cum singulis atque etiam cum Liuia sua grauiores non nisi is
scriptos et e libello habebat, ne plus minusue loqueretur ex
tempore. pronuntiabat dulci et proprio quodam oris sono
dabatque assidue phonasco operam; sed nonnumquam infir-
matis faucibus praeconis uoce ad populum contionatus est.
86 Multa uarii generis prosa oratione composuit, ex quibus 20
nonnulla in coetu familiarium uelut in auditorio recitauit, si-
cut rescripta Bruto de Catone, quae uolumina cum iam
senior ex magna parte legisset, fatigatus Tiberio tradidit per-
legenda; item hortationes ad philosophiam, et aliqua de
uita sua, quam tredecim libris Cantabrico tenus bello nec 25
7 Epit. 1, 17 liberalibus studiis, praesertim eloquentiae in tantum
incumbens, ut nullus, ne in procinctu quidem, laberetur dies, quin le-
geret, scriberet, declamaret (m. l. dictaret). Victor Caes. 1, 5 cum elo-
quentiae studio . . . mire attineretur. cf. Eiiihard. 19. 25 erat eloquen-
tia copiosus et exuberans poteratque quidquid uellet apertissime ex-
primere (jp. 103, 11). 8 Suet. de rhet. 1 quidam historici tradiderunt
. . . declamandi consuetudinem . . . Augustum ne Mutinensi quidem
bello omisisse.
3 facie T, facile MGX', facilitate P* amabilis MGVQ, -es rel.
et post conquirebat add. V 4 pumilios (pom- PST) X' 10 princeps
Spejer 12 ratione G deficeret X 14 assumeret (ads- VPS"^) il,
corr. S^? 16 scriptos 5 {Bentley, Burm.), scriptis Sl, in scriptis g,
de scripto Modd. 18 phonaisco MT, phonusco G, uoci ss. in V
19 continuo natus G^ (corr. m. rec.) 21 uel G adiutorium V
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 83-86] 103
ultra exposuit. poetica summatim attigit. unus liber extat 2
scriptus ab eo <h>exametris uersibus, cuius et argumentum et
titulus est Sicilia; extat alter aeque modicus epigramma-
tum, quae fere tempore balinei meditabatur. nam tragoe-
5 diam magno impetu exorsus, non succedenti stilo, aboleuit
quaerentibusque amicis, quidnam Aiax ageret, respondit Aia-
cem suum in spongiam incubuisse.
Genus eloquendi secutus est elegans et temperatum uita-86
tis sententiarum ineptiis atque concinnitate et reconditorum
louerborum, ut ipse dicit, fetoribus; praecipuamque curam
duxit sensum animi quam apertissime exprimere. quod quo
facilius efficeret aut necubi lectorem uel auditorem obturba-
ret ac moraretur, neque praepositiones urbibus addere neque
coniunctiones saepius iterare dubitauit, quae detractae affe-
15 runt aliquid obscuritatis, etsi gratiam augent. cacozelos et 2
antiquarios, ut diuerso genere uitiosos, pari fastidio spreuit
exagitabatque nonnumquara; in primis Maecenatem suum,
cuius myrobrechis, ut ait, cincinnos usque quaque per-
sequitur et imitando per iocum irridet. sed nec Tiberio parcit
20 et exoletas interdum et reconditas uoces aucupanti. M. quidem
Antonium ut insanum increpat, quasi ea scribentem, quae
mirentur potius homines quam intellegant; deinde ludens ma-
lum et inconstans in eligendo genere dicendi ingenium eius,
addit haec: tuque dubitas, Cimberne Annius an Vera- 3
25 nius Flaccus iraitandi sint tibi, ita ut uerbis, quae
Crispus Sallustius excerpsit ex Originibus Catonis,
utaris? an potius Asiaticorum oratorum inani[bu]s
4 sqq. Lyd.de mens.4,112 (cf. Macrob. sat. 114,2) 11 u. adp. 102,7
1 poeticam IIQ (uulg.) 2 cuius om. V 3 modus G 4 labinei G,
balnei M^XU 5 succedente IIQ (uulg.) 8 eloquenti^ (ti^ del. m. 2)
di P, eloquentiae SOTN 9 inconcinnitate uulg. (id. Rom. II), nimia
concinnitate Modd. 10 foetoribus M, f^t- GVPQ, cf. Nero 51 13 ubi-
bus G (pm. g), uerbis L^T<5 (uulg.) addere neque] adereque G (om. g)
20 ut exoletas Bentley 23 ingenium TP"*, om. MGVLP^ (et tum
ius pro eius VLP^), iudicium Bentley melius pitto 24 anneus IIQ
an] ac Bentley (Madvig) fort. recte, aut Wolf uerannius WQS, ue-
narius V, Verrius Beroaldus, Granius Casaub. 25 ut om. GQs 27 in-
anis I. F. Gronov , inanibus (inanib: 3i) Sl
Digitized by
Google
104 C. SVETONI TRANQVILLI
sententiis uerboruin uolubilitas in nostrum sermont^m
transferenda? et quadam epistula Agrippinae neptis inge-
nium conlaudans: sed opus est, inquit, dare te operam,
ne moleste scribas et loquaris.
87 Cotidiano sermone quaedam frequentius et notabiliter 5
usurpasse eum, litterae ipsius autographae ostentant, in qui-
bus identidem, cum aliquos nuraquam soluturos significare
uult, ad K(a)l(endas) Graecas soluturos ait; et cum hor-
tatur ferenda esse praesentia, qualiacumque sint: contenti
simus hoc Catone; et ad exprimendam festinatae rei uelo- 10
2 citatem: celerius quam asparagi cocuntur. ponit assidue
et pro stulto baceolum apud puUum pulleiaceum et pro
cerrito uacerrosum et uapide se habere pro male et
betizare pro languere, quod uulgo lachanizare dicitur;
item simus pro sumus. et domos genetiuo casu singulari is
pro domuos. nec umquam aliter haec duo, ne quis mendam
magis quam consuetudinem putet.
3 Notaui et in chirographo eius illa praecipue: non diuidit
uerba nec ab extrema parte uersuum abundantis litteras in
alterum transfert, sed ibidem statim subicit circumducitque. ao
88orthographiam, id est formulam rationemque scribendi a
grammaticis institutam, non adeo custodi[i]t ac uidetur eorum
potius sequi opinionem, qui perinde scribendum ac loquamur
existiment. nam quod saepe non litteras modo sed syllabas
aut permutat aut praeterit, communis hominum error est. 25
2 quaedam V 3 sed] et M 10 simus HVT^L^P^ (contentis-
simus jB), snmus MGL^P^ {in L si in ras.) 11 coquuntur HTP,
coquntur L^S* (in L coir. ex canuntur ut uid.) 12 pritis et om. Q
bacceolum F, bacheolum /S*, baculum X^ bacelum Erasmus apud
puUum] et pro puUo Sz {in ras. ut uid. S, at m. 1) uulg., aut pullum
Bentley, ut pullum Both, <^c>aput <aut> puUum G. Becker puelleia-
ceum V, puUeiactium L, pullaceum ed. Ald. 1516 al., gallinaceum Bent-
ley 14 beptizare V, beticare T anguere V, languore L^ quod
— dicitur del. Polak laconizare Q, lacharuzare T 16 domuos
Bitschl {cf. Mar. Victor. gi-amm. VI p. 9,4) 16 domuos (domnosi^)
MGX\ domus T et sic corr. L^ (edd.) 18 in om. V diuidit P^S*Ta?,
diuidite MGVL^P^S^ (diuidite V, sed nihil in marg. adscr.), diuidit
et T, diuidere 5 et sic corr. L^ (uel L^) 21 id est — institutam
del. Polak post alios 22 custodit Q^?, custodiit rel. (it in ras.
m. 1 M), cf. l. 25 25 permutata aut M^, permutauit aut M^, per-
mutat ac B pr(a)eteriit MGV6 >cf 1.22)
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 86-89] 105
nec ego id notarem, nisi mihi mirum uideretur tradidisse ali-
quos, legato eum consulari successorem dedisse ut rudi et
indocto, cuius manu ixi pro ipsi scriptum animaduerterit.
quotiens autem per notas scribit, B pro A, C pro B ac de-
5 inceps eadem ratione sequentis litteras ponit; pro X autem
duplex A.
Ne Graecarum quidem disciplinarum leuiore studio tene-89
batur. in quibus et ipsis praestabat largiter magistro dicendi
usus ApoUodoro Pergameno, quem iam grandem natu Apol-
10 loniam quoque secum ab urbe iuuenis adhuc eduxerat, de-
inde eruditione etiam uaria repletus [s]per Arei philosophi
filiorumque eius Dionysi et Nicanoris contubemium; non ta-
men ut aut loqueretur expedite aut componere aliquid aude-
ret; nam et si quid res exigeret, Latine formabat uertendum-
15 que alii dabat. sed plane poematum quoque non imperitus,
delectabatur etiam comoedia ueteri et saepe eam exhibuit
spectaculis publicis. In euoluendis utriusque linguae auctori- 2
bus nihil aeque sectabatur, quam praecepta et exempla publice
uel priuatim salubria, eaque ad uerbum excerpta aut ad do-
20 mesticos aut ad exercituum prouinciarumque rectores aut ad
urbis magistratus plerumque mittebat, prout quique monitione
indigerent. etiam libros totos et senatui recitauit et populo
notos per edictum saepe fecit, ut orationes Q. Metelli de
4 cf. Isid. orig. 1 24, 2 (Suet. rel. p. 137 B.) Caesar quoque Augustus
ad filium: quonianif inquit, innumerabilia incidunt assidue quae scribi
ad alterutrum oporteat et esse secreta, inter nos habeamus notas si uis
tales, ut cum aliquid notis scribendum erit, pro unaquaque littera scri-
bamus sequentem hoc modo : pro A B, pro B C et deinceps eadem ratione
ceteras; pro X autem littera redeundum erit ad duplex A (a a Gud.).
3 ixi] xi G, it V 4 BPRO.AC- pro bac M, R- pro AC- pro
b; ac F 6 duplex b,. &. H 7 disciplina in leuiori G 11 etiam
om. G sperarei MGVT, om. X (ss. L^, replefy L^, repletus in d),
corr. Salmasim 12 contibemium (contintib- V) MVL^ (uix ita Suet),
contubemio TLR iniit post contubemium add. X 18 ut allo-
queretur V 16 dabat, sed plane. distinguunt Bentley et Madvig
dein post imperitus ad/. V 19 priuatum M ad (post aut) om. G,
a F 20 prius ad om. LPS exercituum GL^N, exercitum MX'T (sic
Suet.?) 23 orationesque (-q: M, -quae 11 B) MVT, orationeq; G,
orationes X, corr, s
Digitized by
Google
106 C. SVETONI TRANQVILLI
prole augenda et Rutili de modo aedificiorura, quo
magis persuaderet utramque rem non a se primo animaduer-
sam, sed antiquis iam tunc curae fuisse.
8 Ingenia saeculi sui omnibus modis fouit. recitantis et
benigne et patienter audiit, nec tantum carmina et historias, 5
sed et orationes et dialogos. componi tamen aliquid de se
iSisi et serio et a praestantissimis offendebatur, admonebatque
praetores ne paterentur nomen suum commissionibus obso-
lefieri.
90 Circa religiones talem accepimus. tonitrua et fulgura 10
paulo infirmius expauescebat, ut semper et ubique pellem
uituli marini circumferret pro remedio atque ad omnem ma-
ioris tempestatis suspicionem in abditum et concamaratum
locum se reciperet, constematus olim per nocturnum iter
transcursu fulguris, ut praediximus (cap, 29y. 15
91 Somnia neque sua neque aliena de se neglegebat. Phi-
lippensi acie quamuis statuisset non egredi tabernaculo pro-
pter ualitudinem, egressus est tamen amici somnio monitus;
cessitque res prospere, quando captis castris lectica eius,
quasi ibi cubans remansisset, concursu hostium confossa at- 20
que lacerata est. ipse per omne uer plurima et formidulosis-
sima et uana et irrita uidebat, reliquo tempore rariora et
2 minus uana. cum dedicatam in Capitolio aedem Tonanti loui
assidue frequentaret, somniauit queri Capitolinum louem cul-
tores sibi abduci seque respondisse Tonantem pro ianitore ei 25
appositum; ideoque mox tintinnabulis fastigium aedis redimiit,
quod ea fere ianuis dependebant. ex noctumo uisu etiam
4 Victor Caes. 1,5 doctoram, qui abunde erant, necessariorumque
percultor. 10 id. 1, 5 cum . . . religionibus mire attineretur. cf. Ein-
hard. 26 {coU. Aug. 93 p. 107, 17)
1 domo G^y, cor*-. G^ 2 a] ad M, ab Both (non a se primo
om. T) 4 modis omnibus GN 11 infirmus G 13 concameratum
GXTN 16 desegne legebat V, negligebat de se G 18 est om. G
21 est. ipse T'P^ (est item g), ipse ei M (sic m. 1 ut uid.), ipse e G,
ipse et V, ipse LP^i formidolosissima M*LT' (cf. Nero 6) 22 ut
uana Modd. inritanda V 23 populus post loui suppl. Madvig (aut
scribendum censet cum dedicata . . . aedes . . . frequentaretur) , uolgus
Mdhly, ciuitas Biicheler {cf Dio 54, 4) 24 frequentarent B.-Crtis.
26 redimit (rede- P) LPT 27 dependeant Bentley
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 89-94] 107
stipem quotannis die certo emendicabat a populo cauam ma-
num asses porrigentibus praebens.
Auspicia et omina quaedam pro certissimis obseruabat:92
si mane sibi calceus perperam ac sinister pro dextro indu-
5 ceretur, ut dirum; si teiTa mariue ingrediente se longinquam
profectionem forte rorasset, ut laetum maturique et prosperi
reditus. sed et ostentis praeeipue mouebatur. enatam inter
iuncturas lapidum ante domum suam palmam in conpluuium
deorum Penatium transtulit, utque coalesceret magno opere
10 curauit. apud insulam Capreas ueterrimae ilicis demissos 2
iam ad terram languentisque ramos conualuisse aduentu suo,
adeo laetatus est, ut eas cum re p. Neapolitanorum permuta-
uerit Aenaria data. obseruabat et dies quosdam, ne aut po-
stridie nundinas quoquam proficisceretur aut Nonis quicquam
15 rei seriae incoharet; nihil in hoc quidem aliud deuitans, ut
ad Tiberium scribit, quam Sv6(prifiCav nomiliis.
Peregrinarum caerimoniarum sicut ueteres ac praeceptas93
reuerentissime coluit, ita ceteras contemptui habuit. namque
Athenis initiatus, cum postea Romae pro tribunali de pri-
so uilegio sacerdotum Atticae Cereris cognosceret et quaedam
secretiora proponerentur, dimisso consilio et corona circum-
stantium solus audiit disceptantes. at contra non modo in
peragranda Aegypto paulo deflectere ad uisendum Apin super-
sedit, sed et Gaium nepotem, quod ludaeam praeteruehens
25 apud Hierosolyma[m] non supplicasset^ conlaudauit.
Et quoniam ad haec uentum est, non ab re fuerit sub-94
texere, quae ei prius quam nasceretur et ipso natali die ac
24 Oros. VII 3,4 sq. Gaium nepotem suum Caesar Augastus ad
ordinandas Aegypti Syriaeque prouincias misit. qui praeteriens ab
Aegypto fines Palaestinae apud Hierosolymam in templo dei tunc sancto
et celebri adorare contempsit, sicut Suetonius Tranquillus refert. quod
Augustus ubi per eum comperit, prauo usus iudicio prudenter fecisse
laudauit.
1 a.] e M 7 et om. g ea natam M^, eo ut natam M^ 10 di-
missos MG 12 e&BMd (o ss. M% e&mBentley re om. V 13 aeni-
aria (elna- S) X 16 quide in M 16 quam om. hoc loco X' AYC-
<I>6AAI^N M et sim. rel. (€ omnes praeter Tl), quam dubitationem add. S
et sic ss. in VLP 17 receptas 5croaW., p(opulo) R. receptas {uel ac-
ceptas) Oud, 21 concilio IIBP^ST 22 audiuit 6r 26 Hierosolyma Burm,
Digitized by
Google
108 C. 8VET0NI TRANQVILLI
deinceps euenerint, quibus fatura magnitudo eius et perpetua
felicitas sperari animaduertique posset.
Velitris antiquitus tacta de caelo parte muri responsum
est eius oppidi ciuem quandoque rerum potiturum; qua fidu-
cia Velitemi et tunc statim et postea saepius paene ad exi- 6
tium sui cum populo R. belligerauerant; sero tandem docu-
mentis apparuit ostentum illud Augusti potentiam portendisse.
Auctor est lulius Marathus, ante paucos quam nascere-
tur menses prodigium Bomae factum publice, quo denuntia-
batur, regem p(opulo) R(omano) naturam parturire; senatum lo
exterritum censuisse, ne quis illo anno genitus educaretur;
eos qui grauidas uxores haberent, quod ad se quisque spem
traheret, curasse ne senatus consultum ad aerarium deferretur.
In Asclepiadis Mendetis Theologumenon libris lego,
Atiam, cum ad soUemne ApoUinis sacrum media nocte ue- 16
nisset, posita in templo lectica, dum ceterae matronae dor-
mirent, obdormisse; draconem repente irrepsisse ad eam pau-
loque post egressum; illam expergefactam quasi a concubitu
mariti purificasse se; et statim in corpore eius extitisse ma-
culam uelut picti draconis nec potuisse umquam exigi, adeo 20
ut mox publicis balineis perpetuo abstinuerit; Augustum na-
tum mense decimo et ob hoc ApoUinis filium existimatum.
eadem Atia, prius quam pareret, somniauit intestina sua ferri
ad sidera explicarique per omnem terrarum et caeli ambitum.
somniauit et pater Octauius utero Atiae iubar solis exortum. 25
Quo natus est die, cum de Catilinae coniuratione agere-
tur in curia et Octauius ob uxoris puerperium serius affuisset,
nota ac uulgata res est P. Nigidium comperta morae causa,
ut horam quoque partus acceperit, affirmasse dominum terra-
29 {cf. l 3 et 10) Seru. Verg. Aen. VI 798 huius {Augusti) in ad-
2 superari G possit Q 4 est om. MGV6 eius om. LP^S
oppidi om. V 6 suum V belligerauerunt X 10 populi romani
o o
soliiit §, p. R iS* 12 habent quod a se 6r 14 theulog- ilf 16 et post
uenisset add. M dormirent] domum irent Gi'aevius (dormitum do-
mum irent M.Hertz)., ad aram irent Heinsius, conuenirent Bentley
(Ernesti), coirent Madvig, obirent {sc. sacrum) Modd., <^domi> dormirent
Wissowa, adorarent Bucheler 19 marito M 20 ueluti g eximi X
21 balneis GTII 24 terrarum G T, terram (teram S) MX'
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 94] 109
rum orbi natum. Octauio postea, cum per secreta Thraciae
exercitum duceret, in Liberi patris luco barbara caerimonia
de filio consulenti, idem affirmatum est a sacerdotibus, quod
infuso super altaria mero tantum flammae emicuisset, ut su-
5 pergressa fastigium templi ad caelum usque ferretur, unique
omnino Magno Alexandro apud easdem aras sacrificanti simile
prouenisset ostentum. atque etiam sequenti statim nocte ui- 6
dere uisus est filium mortali specie ampliorem, cum fulmine
et sceptro exuuiisque louis Optimi Maximi ac radiata corona,
10 super laureatum currum, bis senis equis candore eximio tra-
hentibus. infans adhuc, ut scriptum apud C. Drusum extat,
repositus uespere in cunas a nutricula loco plano, postera
luce non comparuit diuque quaesitus tandem in altissima
turri repertus est iacens contra solis exortum.
16 Cum primum fari coepisset, in auito suburbano obstre- 7
pentis forte ranas silere iussit, atque ex eo negantur ibi ranae
coaxare. ad quartum lapidem Campanae uiae in nemore
prandenti ex inprouiso aquila panem ei e manu rapuit et,
cum altissime euolasset, rursus ex inprouiso leniter delapsa
20 reddidit.
Q. Catulus post dedicatum Capitolium duabus continuis 8
noctibus sonmiauit: prima, louem Optimum Maximum e prae-
textatis compluribus circum aram ludentibus unum secreuisse at-
que in eius sinum signum rei p. quod manu gestaret reposuisse;
K at insequenti, animaduertisse se in gremio Capitolini louis
uentum iam nunc et Caspia regna responsis horrent diuum] qaod au-
tem dicit uerum est: nam et Suetonius ait in uita Caesarum (Caesaris
cod. Begin., Stephanus et DanieT)^ responsa esse data per totum orbem
nasci inuictum imperatorem.
4 altari B flamma Modd. fort. recte 5 olimque X 6 sacrificante
MG 7 prouenisse Bentley 9 exubiisque (exc- F) MGVB 11 C.] Cae-
sarem Miiller apud B.-Crusium 12 cuna V 16 auitu (-tii G) MGLP\
auita S 22 e] ex S, om. T 24 in eius sinum (sinum eius LPOT)
signum XT, in eius signum MGVS ( "sinu ad 'signu in marg. adscr. M^,
in eius sinum Bentley (Both) rei p. quod X, rei p. (r p- G) quam
(qua V) MGVT, rem p. quam S (Bentley, Both), Romae quod Lipsius (sl-
xovce tivcc tfjg ^Pm^rig Dio 45, 2) reposuisset F, respondisse G (spon-
dis del. m.l at non corr.) 26 ad G, atque T se om. G
Digitized by
Google
110 C. SVETONI TRANQVILLI
eundem puerum, quem cum detrahi iussisset, prohibitum mo-
nitu dei, tamquam is ad tutelam rei p. educaretur; ac die
proximo obuium sibi Augustum, cum incognitum alias habe-
ret, non sine admiratione contuitus simillimum dixit puero,
de quo somniasset. quidam prius somnium Catuli aliter ex- 5
ponunt, quasi luppiter compluribus praetextatis tutorem a se
poscentibus unum ex eius demonstrasset, ad quem omnia de-
sideria sua referrent, eiusque osculnm delibatum digitis ad os
suum ret<t)>ulisset.
9 M. Cicero C. Caesarem in Capitolium prosecutus som- le
nium pristinae noctis familiaribus forte narrabat: puerum
facie liberali demissum e caelo catena aurea ad fores Capi-
toli constitisse eique louem flagellum tradidisse; deinde re-
pente Augusto uiso, quem ignotum plerisque adhuc auunculus
Caesar ad sacrificandum acciuerat, affirmauit ipsum esse, cuius 15
imago secundum quietem sibi obuersata sit.
10 Sumenti uirilem togam tunica lati claui resuta ex utra-
que parte ad pedes decidit. fuerunt qui interpretarentur, non
aliud significare, quam ut is ordo cuius insigne id esset quan-
doque ei subiceretur. 20
11 Apud Mundam Diuus lulius castris locum capiens cum
siluam caederet, arborem palmae repertam conseruari ut omen
uictoriae iussit; ex ea continuo enata suboles adeo in paucis
diebus adoleuit, ut non aequiperaret modo matricem, uerum
et obtegeret frequentareturque columbarum nidis, quamuis id 25
auium genus duram et asperam frondem maxime uitet. illo
et praecipue ostento motum Caesarem ferunt, ne quem alium
sibi succedere quam sororis nepotem uellet.
12 In secessu ApoUoniae Theogenis mathematici pergulam
coniite Agrippa ascenderat; cum Agrippae, qui prior con- so
sulebat, magna et paene incredibilia praedicerentur, reticere
ipse genituram suam nec uelle edere perseuerabat, metu ac
2 tulamilf *, titulam V 4 murmuratione V 6 Taliter (T rubr.) G
8 dicitis V, dictis G 12 demissum TS, demissa M {coir, ex demisso
m. 1}X, demisso GV e om. G 14 uisoq; magno tum G 16 ob-
seruata X'£ {in 31 uers in ras. m. 1) 17 laticlauia Graevius resoluta
Halhertsma 19 significari Stephanus 29 successu M, secessum X
per tegulam X 30 Agrippa ascenderat cum om. V
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 94-96] 111
pudore ne minor inueniretur. qua tamen post multas adhor-
tationes uix et cunctanter edita exiliuit Theogenes adorauit-
que eum. tantam mox fiduciam fati Augustus habuit, ut
thema suum uulgauerit nummumque argenteum nota sideris
5 Capricomi, quo natus est, percusserit.
Post necem Caesaris reuerso ab Apollonia et ingrediente96
eo urbem repente liquido ac puro sereno circulus ad speciem
caelestis arcus orbem solis ambiit ac subinde luliae Caesaris
filiae monimentum fulmine ictum est. primo autem consulatu
10 et augurium capienti duodecim se uultures ut Romulo osten-
derunt et immolanti omnium uictimarum iocinera replicata
intrinsecus ab ima fibra paruerunt, nemine peritorum aliter
coiectante quam laeta per haec et magna portendi,
Quin et bellorum omnium euentus ante praesensit. con-96
15 tractis ad Bononiam triumuirorum copiis aquila tentorio eius
supersedens duos coruos hinc et inde infestantis afflixit et
ad teiTam dedit, notante omni exercitu futuram quandoque
inter xollegas discordiam talem qualis secuta est, at<(que)>
exitum praesagiente. <. . .)> Philippo<s> Thessalus quidam de
20 futura uictoria nuntiauit auctore Diuo Caesare, cuius sibi spe-
cies itinere auio occurrisset.
Circa Perusiam sacrificio non litanti cum augeri hostias 2
imperasset ac subita eruptione hostes omnem rei diuinae ap-
paratum abstulissent, constitit inter haruspices, quae peri-
25 culosa et aduersa sacrificanti denuntiata essent, cuncta in
ipsos recasura qui exta haberent; neque aliter euenit. pridie
quam Siciliensem pugnam classe committeret, deambulanti in
6 Oros. VI 20, 5 nam cum primum C. Caesare auunculo suo inter-
fecto ex Apollonia rediens urbem ingrederetur, hora circiter tertia re-
pente liquido ac puro sereno circulus ad speciem caelestis arcus orbem
solis ambiit.
2 exiluit VLPnQ, -liit B {cf. p. 112, 1) 7 circulo . . . c§lesti G
10 et] ei T (consulatus die Bentley) 12 (^Si^yj^&iueYunt Bentley, Mad-
vig (<5?) 18 atque exitum Torr., at (ad G) exitum (exercitum V) Sl,
et exitum Both 19 lacunam statuit Boot, exphns eunti (accedenti
uel proficiscenti BucheUr) et tum Philippo^s^, in Philippis uulg. {ed.
Paris. a. 1509), Philippis ed. lunt. 1510 al., apud Philippos Salmasius
quidem G, quiddam S 20 faturam uictoriam Boot 22 litanti M*,
litati M^G, litato X'd, litante T (uulg.)
Digitized by
Google
112 C. SVETONI TRANQVILLI
litore piscis e mari exiliuit et ad pedes iacuit. apud Actium
descendenti in aciem asellus cum asinario occurrit: homini
EutychuSy bestiae Nicon erat nomen; utriusque simulacrum
aeneum uictor posuit in templo, in quod castrorum suorum
locum uertit. 5
97 Mors quoque eius, de qua dehinc dicam, diuinitasque
post mortem euidentissimis ostentis praeeognita est. cum
lustrum in campo Martio magna populi frequentia conderet,
aquila eum saepius circumuolauit transgressaque in uicinam
aedem super nomen Agrippae ad primam litteram sedit; quo 10
animaduerso uota, quae in proximum lustrum suscipi mos
est, coUegam suum Tiberium nuncupare iussit: nam se, quan-
quam conscriptis paratisque iam tabulis, negauit suscepturum
2 quae non esset soluturus. sub idem tempus ictu fulminis ex
inscriptione statuae eius prima nominis littera effluxit; respon- 15
sum est, centum solos dies posthac uicturum, quem numerum
C littera notaret, futurumque ut inter deos referretur, quod
aesar, id est reliqua pars e Caesaris nomine, Etrusca lingua
deus uocaretur.
3 Tiberium igitur in Dlyricum dimissurus et Beneuentum 20
usque prosecuturus, cum interpellatores aliis atque aliis causis
in iure dicendo detinerent, exclamauit, quod et ipsum mox
inter omina relatum est: non, si omnia morarentur, am-
plius se posthac Romae futurum; atque itinere incohato
Asturam perrexit et inde praeter consuetudinem de nocte ad 25
occasionem aurae euectus causam ualitudinis contraxit ex
98profluuio alui. tunc Campaniae ora proximisque insulis cir-
cuitis Caprearum quoque secessui quadriduum impendit re-
mississimo ad otium et ad omnem comitatem animo.
2 Forte Puteolanum sinum praeteruehenti uectores nautae- 30
que de naui Alexandrina, quae tantum quod appulerat, can-
6 sqq. cf. Einhard. 32 (coll Iul. 81 et Cal 57)
1 exiluit VLP*nQ (cf. p. 111,2) 6 hinc JT* {Both), ^®hinc M (de ss.
m. antiqua) 9 circumuolitauit POST 15 affluxit M 17 enota-
ret M, denotaret Biicheler ut om. M^G 18 id est — nomine su-
specta Burmanno del. Polak e om. M^S^T, & G 22 tenerent G
23 omina — si om. V omnia] omina PT (Kraffert) 24 in itinere MG VS
26 aurea aur§ M (aure§ uectus V) ex om. T 27 aluei G 28 quatri-
duum XT 29 comitatum GL^ Sl an hic qttoque naue.^
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 96-98] 113
didati coronatique et tura libantes fausta omina et eximias
laudes congesserant: per illum se uiuere, per illum naui-
gare, libertate atque fortunis per illum frui. qua re
admodum exhilaratus quadragenos aureos comitibus diuisit
6 iusque iurandum et cautionem exegit a singulis, non alio da-
tam summam quam in emptionem Alexandrinarum mercium
absumpturos. sed et ceteros continuos dies inter uaria mu- 8
nuscula togas insuper ac pallia distribuit, lege proposita ut
Romani Graeco, Graeci Romano habitu et sermone uterentur.
10 spectauit assidue exercentes ephebos, quorum aliqua adhuc
copia ex uetere instituto Capreis erat; isdem etiam epulum
in conspectu suo praebuit permissa, immo exacta iocandi li-
centia diripiendique pomorum et obsoniorum rerumque <(. . .y
missilia. nuUo denique genere hilaritatis abstinuit.
15 Vicinam Capreis insulam Apragopolim appellabat a de- 4
sidia secedentium illuc e comitatu suo. sed ex dilectis unum,
Masgabar nomine, quasi conditorem insulae xrCarr^v uocare
consueuerat. huius Masgabae ante annum defuncti tumulum
cum e triclinio animaduertisset magna turba multisque lumi-
20 nibus frequentari; uersum compositum ex tempore clare pro-
nuntiauit:
KrCotov dl rvyL^ov sI<5oqg) TtvQOVfisvov
conuersusque ad Thrasyl<^l^um Tiberi comitem contra accu-
15 Schol. Imi. 10, 93 de qua insula (Capreis) Augustus ScTtQccy^-
noXiv dixit, quod ibi esset otii locus, ut ait Suetonius.
1 thura GXT et om. MGVLP^S, inde <super> fausta omina
eximias coni. Bentlcy coU. Cal. 13, eximia8<^que)> Politianus nescio an
melius 2 per illum nauigare oni. G 3 fortitudinis G 5 iussit-
que G, ius VS a om. V 6 ineptionem MGQ {corr. G^) 10 assi-
dueet (rTd 11 ueteriCr 12 permisso(r 14 missilia (missia i2)ilfG^T,
missilium X' (iiulg.), <similium> missilia Oud., <;omnium> m. C.F.W.
Miiller, <omne genus) m. Polak (cf. Cal. 18 Ner. 11 Dom. 4) ge-
nera M 15 Capreas Torr. appellarat Bentley 16 sedentium G
e] et G, eo V ex] et ex Bentley 17 xtiGtriv om. PT, conditam ss. iv
VL 18 consuerat M^GLT 22 super graeca (KTICOY M, TYMBO^N
codd. praeter V, €ICOP(a]C VLS, nYPOMCNON M) creantis tumulum
in monte {uel montem) ignitum scriptum fuit in exemplari, unde fluxe-
runt VLS (creantis om. V, pro in monte est manentem in L, inno-
centem in V) 23 conuersus V
SvETomvs ed. Ihm. I.
Digitized by
Google
114 C. SVETONI TRANQVILLI
bantem et ignarum rei interrogauit, cuiusnam poetae putaret
esse; quo haesitante subiecit alium:
^Qag (pcc£66L MaOyd^av ri^co^evov;
ac de hoc quoque consuluit. cum ille nihil aliud responderet
quam, cuiutcumque essent optimos esse, caohinnum sustulit 5
6 atque in iocos effusus est. mox Neapolim traiecit quanquam
etiam tum infirmis intestinis morbo uariante; tamen et quin-
quennale certamen gymnicum honori suo institutum perspecta-
uit et cum Tiberio ad destinatum locum contendit. sed in
redeundo adgrauata ualitudine tandem Nolae succubuit reuo- 10
catumque ex itinere Tiberium diu secreto sermone detinuit
neque post ulli maiori negotio animum accommodauit.
99 Supremo die identidem exquirens, an iam de se tumultus
foris esset, petito speculo capillum sibi comi ac malas la-
bantes corrigi praecepit et admissos amicos percontatus, ec- is
quid iis uideretur mi[ni]mum uitae commode trans-
egisse, adiecit et clausulam (com. Att. frg. III p. 544 n.77t}\
ijtel de Tcdvv xa(^iya)g 7te7CaL6tai, ddre xqotov
Tcal Tcdvreg rj^ag [lerd x^Q^S ^QO^e^ilfare.
10 Victor. Caes. 1, 2 morbo Nolae consumptus. Epit. 1, 26 (u. ad
p. 115,11)
1 cuius iam G putaret T, putarit (-uerit S) rel. 2 quod V
3 ss. uides certe j n. sepultum in VLS 4 ac de] adde MQ 7 intesti-
nis ; morbo uariante tamen disting. Modd. 8 suo corr. ex sui (m. 1 ut
uid.) M, sui Bentley 14 labentes GP (inPcorr. m.l), albentes Kraffert
15 et GTS, om. MX' {in V sequitur amissos) percunctatus X h^cquid
(hec- 6) Md, et quid rel. (et expunctum in L), corr. edd. uet. 16 eis G, his
TT, hiis LS minimum ^, nimium edd. pleraeque uet., corr. P* (Beroal-
dus) 17 et del Bentky 18 eTCIA€TI^XOIK^0)CTOTIMCMOAO-
TCKPOTGN M et similiter reliqui, nisi quod initio CTICI dant GVLPOSB,
€TIC T, CTC nQ; ^wmnMCNIO FX, HMCNOIO S; ss. postulet autem
date plausum in VLS {post autem nescio quid erasum in S): trimetrum
supra positum effecit Biicheler, sl dh n&v ^xu yLccl&g x& TtccLyvLcp Sots
yiQOtov Turnehus, insl &' ^xsl {uel dh <?%or) teXog tb icaiyviov $. x. Bent-
ley, sl 6i ti ^x^i 7iccX&g tb ncciyvLov yiQOtov dots Both 19 xcil ndvTSs]
K^ni^NTCC (-HC II) MGPnB, K^n^NTH Q, Kl^ni^NT€C et ss. et
omnes VLS (omnes om. V) €M^C MQ, ss. uos in VLS, viistg Eras-
mus MCT^^^P^C (C om. L) et ss. cum gaudio VLS, MCT^XP^C G
TtQons^ipccts Bentley et Both, TinOHMY^TC M, TIPOHMY^TC (Tl
om. n, TY pro \rin PT) GTPT, TIHMV^TC et ss. aliquid facite VLS,
xTvnrjaats Erasmus , nonnvGccts Turnehus
Digitized by
Google
DIWS AVGVSTVS [cap. 98-100] 115
omnibus deinde dimissis, dum aduenientes ab urbe de Drusi
filia aegra interrogat, repente in osculis Liuiae et in hac uoce
defecit: Liuia, nostri coniugii memor uiue, ac uale!
sortitus exitum facilem et qualem semper optauerat. nam 2
6 fere quotiens audisset cito ac nuUo cruciatu defunctum quem-
piam, sibi et suis svd^avaaCav similem — hoc enim et uerbo
uti solebat — precabatur. unum omnino ante efflatam ani-
mam signum alienatae mentis ostendit, quod subito pauefactus
a quadraginta se iuuenibus abripi questus est. id quoque
10 magis praesagium quam mentis deminutio fuit, siquidem toti-
dem milites praetoriani extulerunt eum in publicum. obiit 100
in cubiculo eodem, quo pater Octauius, duobus Sextis, Pom-
peio et Ap<p>uleio, cons.XIin.Kal. Septemb. hora diei nona, aup.o.
septuagesimo et sexto aetatis anno, diebus V et XXX minus.
15 Corpus decuriones municipiorum et coloniarum a Nola 2
Bouillas usque deportarunt noctibus propter anni tempus,
cum interdiu in basilica cuiusque oppidi uel in aedium sacra-
rum maxima reponeretur. a Bouillis equester ordo suscepit
urbique intulit atque in uestibulo domus conlocauit. senatus
20 et in funere ornando et in memoria honoranda eo studio cer-
tatim progressus est, ut inter alia complura censuerint qui-
dam, funus triumphali porta ducendum, praecedente Victoria
quae est in curia, canentibus neniam principum liberis utrius-
que sexus; alii, exequiarum die ponendos anulos aureos fer-
85 reosque sumendos; nonnulli, ossa legenda per sacerdotes
Bummorum coUegiorum. fuit et qui suaderet, appellationem 3
mensis Augusti in Septembrem transferendam, quod hoc ge-
nitus Augustus, illo defunctus esset; alius, ut omne tempus
a primo die natali ad exitum eius saeculum Augustum appel-
11 JEutrop. VII 8,4 obiit ... septuagesimo sexto anno morte com-
muni. Epit 1, 26 annos septem et septuaginta ingressus Nolae morbo
interiit {cf. p. 114, 10).
1 ab urbe L^S^s {in hoc ss. i ad urbem), ad urbem Sl {sic etiamll^,
ab urbe corr. m. 2, at postea restituta prima lectio) 2 interrogabat T
3 coniugi Both 6 fero M 6 €IT^N^CI^N M, €YT- rel, ss. bonam
mortem in H, bonum exitum in VLS 7 afflatam M 10 psagum M,
inde praesagum Bentley diminutio GXR 14 quinque et triginta
GVSQ (quinque etiam LF) 17 inaedia M, inedia G, in §de IIQS
20 studi Folak 22 pcedenti G 29 natalis GT
8*
Digitized by
Google
116 C. SVETONI TRANQVILLI
laretur et ita in fastos referretur. uerum adhibito honoribus
modo bifariam laudatus est: pro aede Diui luli a Tiberio et
pro rostris ueteribus a Druso Tiberi filio, ac senatorum ume-
4 ris delatus in Campum crematusque. nec defuit uir praeto-
rius, qui se effigiem cremati euntem in caelum uidisse iuraret. 5
reliquias legerunt primores equestris ordinis tunicati et discincti
pedibusque nudis ac Mausoleo condiderunt. id opus inter
Flaminiam uiam ripamque Tiberis sexto suo consulatu ex-
truxerat circumiectasque siluas et ambulationes in usum po-
puli iam tum publicarat. 10
101 Testamentum L. Planco C. Silio cons. UI. Non. Apriles, a.isp.c.
ante annum et quattuor menses quam decederet, factum ab
eo ac duobus codicibus partim ipsius partim libertorum Po-
lybi et Hilarionis manu scriptum depositumque apud se uir-
gines Vestales cum tribus signatis aeque uoluminibus protu- 16
lerunt. quae omnia in senatu aperta atque recitata sunt.
2 heredes instituit primos: Tiberium ex parte dimidia et sex-
tante, Liuiam ex parte tertia, quos et ferre nomen suum ius-
sit; secundos: Drusum Tiberi filium ex triente, ex partibus
reliquis Germanicum liberosque eius tres sexus uirilis; tertio 20
gradu propinquos amicosque compluris. legauit populo R.
quadringenties, tribubus tricies quinquies sestertium, prae-
torianis militibus singula milia nummorum, cohortibus urbanis
quingenos, legionaris trecenos nummos; quam summam re-
praesentari iussit, nam et confiscatam semper repositamque *5
3 habuerat. reliqua legata uarie dedit perduxitque quaedam ad
uicena sestertia, quibus soluendis annuum diem finiit, ex-
cusata rei familiaris mediocritate nec plus peruenturum ad
heredes suos quam milies et quingenties professus, quamuis
4 Eutrop. VII 8, 4 Romae in campo Martio sepultus est , uir qui
non inmerito ex maxima parte deo similis est putatus.
1 falsos G 2 modo om. T 3 <(sub> ueteribus Egnatms 4 cre-
matisque G, crematusque est S, crematus est Stephanus 11 apri-
lis GXT 14 se om. V, sex g 17 sextante T et in marg. V, sex-
tam MGX\ sexta Cuiacius (cf. Tih. 23) 18 quos et] quo G 22 qua-
dri(?enties MGVB {recte g) tribulibus Lipsius quinques MGV,
(recte g)^ quinque X 26 perduxit G, produxitque 11 g et fere edd.
27 uicies sestertium Perizonius 28 plus om. G
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [caf. 100-101]
117
uigiuti proximis anuis quaterdecies milies ex testamentis ami-
corum percepisset, quod paene omne cum duobus patemis
patrimoniis ceterisque hereditatibus in rem p. absumpsisset.
lulias filiam neptemque, si quid iis accidisset, uetuit sepulcro
5 suo inferri. tribus uoluminibus, uno mandata de funere suo 4
complexus est, altero indicem rerum a se gestarum, quem
uellet incidi in aeneis tabulis, quae ante Mausoleum statue-
rentur, tertio breuiarium totius imperii, quantum militum sub
signis ubique esset, quantum pecuniae in aerario et fiscis et
10 uectigaliorum residuis. adiecit et libertorum seruorumque
nomina, a quibus ratio exigi posset.
4 iuliam G et post uetuit acld. V 5 De tribus T 7 in
om. GT {in G praecedit in dici) altero post tabulis add. V quem
MG 9 esset IIRS^T, essent rel. {uix ita Suet.) uicis G
subscr. c. suetoni tranquilli de uita caesar (caesarum V) diuus
aug. explic. (augusf explicit V) incipit tiberius feliciter MV et sim.
GUB, in quihus add. liber tertius (feliciter om. TIR) diuus augustus
explicit. incipit tiberius liber tercius feliciter Q explicit liber se-
cundus: incipit de tiberio lib. \R L et sim. T explicit 1. II. incipit
tertius S nulla suhscr. in P
Digitized by
Google
116 C. SVETONI TRANQVILLI
laretur et ita in fastos referretur. uerum adhibito honoribus
modo bifariam laudatus est: pro aede Diui luli a Tiberio et
pro rostris ueteribus a Druso Tiberi filio, ac senatorum ume-
4 ris delatus in Campum crematusque. nec defuit uir praeto-
rius, qui se effigiem cremati euntem in caelum uidisse iuraret. 5
reliquias legerunt primores equestris ordinis tunicati et discincti
pedibusque nudis ac Mausoleo condiderunt. id opus inter
Flaminiam uiam ripamque Tiberis sexto suo consulatu ex-
truxerat circumiectasque siluas et ambulationes in usum po-
puli iam tum publicarat. 10
101 Testamentum L. Planco C. Silio cons. III. Non. Apriles, a.isp.c.
ante annum et quattuor menses quam decederet, factum ab
eo ac duobus codicibus partim ipsius partim libertorum Po-
lybi et Hilarionis manu scriptum depositumque apud se uir-
gines Vestales cum tribus signatis aeque uoluminibus protu- ib
lerunt. quae omnia in senatu aperta atque recitata sunt.
2 heredes instituit primos: Tiberium ex parte dimidia et sex-
tante, Liuiam ex parte tertia, quos et ferre nomen suum ius-
sit; secundos: Drusum Tiberi filium ex triente, ex partibus
reliquis Germanicum liberosque eius tres sexus uirilis; tertio 20
gradu propinquos amicosque compluris. legauit populo R.
quadringenties, tribubus tricies quinquies sestertium, prae-
torianis militibus singula milia nummorum, cohortibus urbanis
quingenos, legionaris trecenos nummos; quam summam re-
praesentari iussit, nam et confiscatam semper repositamque *5
3 habuerat. reliqua legata uarie dedit perduxitque quaedam ad
uicena sestertia, quibus soluendis annuum diem finiit, ex-
cusata rei familiaris mediocritate nec plus peruenturum ad
heredes suos quam milies et quingenties professuS; quamuis
4 Eutrop. VII 8, 4 Romae in campo Martio sepultus est, uir qui
non inmerito ex maxima parte deo similis est putatus.
1 falsos G 2 modo om. T 3 <^sub> ueteribus Egnatms 4 cre-
matisque G, crematusque esi S, crematus est Stephanus 11 apri-
lis GXT 14 se om. V, sex g 17 sextante T et in marg. V, sex-
tam MGX\ sexta Cuiacius (cf. Tih. 23) 18 quos etj quo G 22 qua-
dri^renties MGVM (recte g) tribulibus Lipsius quinques MGV,
(recte g), quinque X 26 perduxit G, produxitque 11 g et fere edd.
27 uicies sestertium Perizonius 28 plus om. G
Digitized by
Google
DIVVS AVGVSTVS [cap. 100-101]
117
uigiuti proximis annis quaterdecies milies ex testamentis ami-
corum percepisset, quod paene omne cum duobus patemis
patrimoniis ceterisque hereditatibus in rem p. absumpsisset.
lulias filiam neptemque, si quid iis accidisset, uetuit sepulcro
5 suo inferri. tribus uoluminibus, uno mandata de funere suo 4
complexus est, altero iridicem rerum a se gestarum, quem
uellet incidi in aeneis tabulis, quae ante Mausoleum statue-
rentur, tertio breuiarium totius imperii, quantum militum sub
signis ubique esset, quantum pecuniae in aerario et fiscis et
10 uectigaliorum residuis. adiecit et libertorum seruorumque
nomina, a quibus ratio exigi posset.
4 iuliam G et jpost uetuit add. V 5 De tribus T 7 in
om. GT {in G praecedit in dici) altero post tabulis add. V quem
MG 9 esset TIBS-T, essent rel. {uix ita Siiet) uicis G
subscr. c. Buetoni tranquilli de uita caesar (caesarum V) diuus
^ug. explic. (augusf explicit V) incipit tiberius feliciter MV et sim.
GTJB., in quibus add. liber tertius (feliciter om. UR) diuus augustus
explicit. incipit tiberius liber tercius feliciter Q explicit liber se-
cundus. incipit de tiberio lib. IQ. L et sim. T explicit 1. II. incipit
tertius S nulla subscr. in P
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE YITA CAESARVM
LIBER m
TIBERIVS
1 Patricia gens Claudia — fuit enim et alia plebeia, nec
potentia minor nec dignitate — orta est ex Regillis oppido
Sabinorum. inde Romam recens conditam cum magna cli-
entium manu conmigrauit auctore Tito Tatio consorte Romuli,
uel, quod magis constat, Atta Claudio gentis principe, post 5
reges exactos sexto fere anno; atque in patricias cooptata
agrum insuper trans Anienem clientibus locumque sibi ad
3 regens MG8 {in G corr. m. antiqxia), recenter X* 5 Atta]
tatio (-cio) T G atque] a patribus T', atque a patribus P* pa-
tricios n Q coaptata ii , corr. in g (c teste Pre\i(Vhommio) ed. Ven, I
7 enienem V, amnem G lucumque T
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 1-2] 119
sepulturam sub Capitolio publice accepit. deinceps procedente 2
tempore duodetriginta consulatus, dictaturas quinque, censu-
ras septem, triumphos sex, duas ouationes adepta est. cum
praenominibus cognominibusque uariis distingueretur, Luci
5 praenomen consensu repudiauit, postquam e duobus genti-
libus praeditis eo alter latrocinii, caedis alter conuictus est.
inter cognomina autem et Neronis assumpsit, quo[d] signi-
ficatur lingua Sabina fortis ac strenuus.
Multa multorum Claudiorum egregia merita, mnlta etiam 2
10 sequius admissa in rem p. extant. sed ut praecipua comme-
morem, Appius Caecus societatem cum rege Pyrro ut parum
salubrem iniri dissuasit. Claudius Caudex primus freto classe
traiecto Poenos Sicilia expulit. +Tibus Nero aduenientem ex
Hispania cum ingentibus copiis Hasdrubalem, prius quam
16 Hannibali fratri coniungeretur, oppressit. contra Claudius 2
RegilHanus, decemuir legibus scribendis, uirginem ingenuam
per uim libidinis gratia in seruitutem asserere conatus causa
plebi fuit secedendi rursus a patribus. Claudius +Drusus sta-
tua sibi diademata ad Appi Forum posita Italiam per clien-
20 telas occupare temptauit. Claudius Pulcher apud Siciliam
non pascentibus in auspicando pullis ac per contemptum re-
ligionis mari demersis, quasi ut biberent quando esse
nollent, proelium nauale iniit; superatusque, cum dictatorem
dicere a senatu iuberetur, uelut iterum inludens discrimini
26 publico Glycian uiatorem suum dixit.
Extant et feminarum exempla diuersa aeque, siquidem 3
gentis eiusdem utraque Claudia fuit, et quae nauem cum sacris
2 XXII Monimsen 3 sex] vi BT, septem edd. Bom. 7 quo 5
{Beroald.) 10 setius VP, serius L, secus WST 11 pyrrho VB
12 Caudex] claudus TIQ et pro u. l. B 13 poenas M, penes (et tum
sicilia) G expuli M\ t ss. m. 2 tibus M (Tib. Both\ tybus G^8, Ty-
bas G^g, Tibi. V, Tibius P, Tybius S, Tiberius {per compend.) TLT,
Claudiufl uulg. {ed. Bonon. 1488) ; cf. Herm, 36 p. 303 14 hasdriba-
lem MG, hastribabem Q\ hastrubalem (astr- JI) IIBS^ 15 annibali
MT (Both) appius (api- 11) post Claudius add. T (uulg.) 16 re-
gillanus 5 {edd. Borti. Ven. /, uulg.) 18 drus^ns (i erasa?) M, Rusus
Fruin {potius Russus , cf. Herm. 36 p. 303) , Crassus 0. Hirschfeld (Cae-
cus rursus olim Mommsen) 19 cum diademate T'P^ 22 demersit G
26 Glycian Salmasius (Gliciam Sigonius., Glician Both), ilycian (yli- GPS,
ilicy- 77, ili- B, illi- T, terminatio -am LST) Sl 27 nauira G
Digitized by
Google
120 C, SVETONI TRANQVILLI
Matris deum Idaeae obhaerentem Tiberino uado extraxit, pre-
cata propalam, ut ita demum se sequeretur, si sibi pu-
dicitia constaret; et quae nouo more iudicium maiestatis
apud populum mulier subiit, quod in conferta multitudine aegre
procedente carpento palam optauerat, ut frater suus Pul- 5
cber reuiuisceret atque iterum classem amitteret, quo
4 minor turba Romae foret. praeterea notatissimum est, Clau-
dios omnis, excepto dum taxat P. Clodio, qui ob expellendum
urbe Ciceronem plebeio homini atque etiam natu minori in
adoptionem se dedit, optimates adsertoresque unicos digni- 10
tatis ac potentiae patriciorum semper fuisse atque aduersus
plebem adeo uiolentos et contumaces, ut ne capitis quidem
quisquam reus apud populum mutare uestem aut deprecari
sustinuerit; nonnulli in altercatione et iurgio tribunos plebi
pulsauerint. etiam uirgo Vestalis fratrem iniussu populi 16
triumphantem ascenso simul curru usque in Capitolium
prosecuta est, ne uetare aut intercedere fas cuiquam tribu-
norum esset.
3 Ex hac stirpe Tiberius Caesar genus trahit e<t) quidem
utrumque: paternum d. Tiberio Nerone, maternum ab Appio 20
Pulchro, qui ambo Appi Caeci filii fuerunt. insertus est et
Liuiorum familiae adoptato in eam materno auo. quae fa-
milia, quanquam plebeia, tamen et ipsa admodum floruit
octo consulatibus, censuris duabus, triumphis tribus, dictatura
etiam ac magisterio equitum honorata; clara et insignibus 25
2 uiris ac maxime Salinatore Drusisque. Salinator uniuersas
tribus in censura notauit leuitatis nomine, quod, cum se post
priorem consulatum multa inrogata condemnassent, consulem
iterum censoremque fecissent. Drusus hostium duce Drauso
1 uado] Tielo G 6 reuiuesceret M V (Eoth) classim G 7 no-
tissimum g (mmZ^.) 11 uersus G 13 deprecaturi G 14 sustinuerit
<et> Polak plebis6rX§*d 15 patrem Vrsinus propter Cic. Cael. 34
Val. Max. V 4 , 6 19 et quidem /7§i, equidem rel. {Sl) 20 tiberio
RQet sicpro u. l. adscr. in TL {m. 1) et Q {m. 2), timore (thi- d) MG^VLUQd
{in V adpicta notula o, at nihil in marg. adscr. superest), iuniore G'
{m. antiqua, item cofr. in g), minore PSOT et sic pro u. l. ss. L^ ab
Appio] debuit a Publio 21 filii om. V intersertus 31 et] in et T^
22 l§uieorum ilf, leuiorum (len- T) GXT, lemo V, corr. S<5 edd. princ.
25 insignis II Qs 28 condempnasset drusus reliquis omissis G
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 2-5] 121
comininus trucidato sibi posterisque suis cognomen inuenit.
traditur etiam pro praetore ex prouincia Gallia ret<t>ulisse
aurum Senonibus olim in obsidione Capitolii datum nec, ut
fama est, extortum a Camillo. eius abnepos ob eximiam ad-
5 uersus Gracchos operam patronus senatus dictus filium reli-
quit, quem in simili dissensione multa uarie molientem di-
uersa factio per fraudem interemit.
Pater Tiberi, Nero, quaestor C. Caesaris Alexandrino bello 4
classi praepositus, plurimum ad uictoriam contulit. quare et
10 pontifex in locum P. Scipionis substitutus et ad deducendas
in Galliam colonias, in quis Narbo et Arelate erant, missus
est. tamen Caesare occiso, cunctis tui-barum metu abolitio-
nem facti decementibus, etiam de praemiis tyrannicidarum
referendum censuit. praetura deinde functus, cum exitu anni 2
16 discordia inter triumuiros orta esset, retentis ultra iustum
tempus insignibus L. Antonium consulem triumuiri fratrem
ad Perusiam secutus, deditione- a ceteris facta, solus perman-
sit in partibus ac primo Praeneste, inde Neapolim euasit ser-
uisque ad pilleum frustra uocatis in Siciliam profugit. sed 3
20 indigne ferens nec statim se in conspectum Sexti Pompei
admissum et fascium usu prohibitum, ad M. Antonium tra-
iecit in Achaiam. cum quo breui reconciliata inter omnis
pace Romam redit uxoremque Liuiam Drusillam et tunc gi'a-
uidam et ante iam apud se filium enixam petenti Augusto
«6 concessit. nec multo post diem obiit, utroque liberorum
superstite, Tiberio Drusoque Neronibus.
Tiberium quidam Fundis natum existimauerunt secuti 6
leuem coniecturam, quod matema eius auia Fundana fuerit et
quod mox simulacrum Felicitatis ex s. c. publicatum ibi sit.
23 Epit. 1, 23 Liuiam quasi marito concedente sibi coniunxit. cuius
Liuiae iam erant filii Tiberius et Drusus {cf. Aug. 62).
2 retulissent V 3 olim om. G Nec et ss. Hic Gg 4 extor-
tum om. G 6 inolientem MG diuersio G 8 Pater uero Tiberii
(om. Nero) g edd. Bom. Ven. I {uulg.), Pater Tiberius Nero Bentley
10 statutus G 11 quib; G narbona M^L^, narrabo V 12 ob-
liuionem Lipsius, absolutionem Polak 14 defunctus GB 15 ex-
orta g (uulg.) 18 seruisque usque uocatis om. V 22 breuiore con-
ciliata M 27 quidem M, quoque G sicuti G
Digitized by
Google
122 C. SVETONI TRANQVILLI
sed ut plures certioresque tradunt, natus est Romae in Pala-
tio XVI. Kal. Dec. M. Aemilio Lepido iterum L. Munatio
a.48a.c. Planco couss. pcr bellum Philippense. sic enim in fastos
actaque in publica relatum est. nec tamen desunt, qui par-
tim antecedente anno, Hirti ac Pansae, partim insequenti, 5
Seruili Isaurici <L.>que Antoni[i] consulatu, genitum eum
scribant.
6 Infantiam pueritiamque habuit laboriosam et exercitatam,
comes usque quaque parentum fugae; quos quidem apud Nea-
polim sub inruptionem hostis nauigium clam petentis uagitu 10
suo paene bis prodidit, semel cum a nutricis ubere, ite<ru>m
cum a sinu matris raptim auferretur ab iis, qui pro necessi-
2 tate temporis mulierculas leuare onere temptabant. per Si-
ciliam quoque et per Achaiam circumductus ac Lacedaemoniis
publice, quod in tutela Claudiorum erant, demandatus, digre- 15
diens inde itinere noctumo discrimen uitae adiit flamma re-
pente e siluis undique exorta adeoque omnem comitatum
circumplexa, ut Liuiae pars uestis et capilli amburerentur.
3 munera, quibus a Pompeia Sex. Pompei sorore in Sicilia do-
natus est, chlamys et fibula, item bullae aureae, durant osten- 20
dunturque adhuc Bais. post reditum in urbem a M. Gallia
senatore testamento adoptatus hereditate adita mox nomine
abstinuit, quod Gallius aduersarum Augusto partium fuerat.
4 Nouem natus annos defunctum patrem pro rostris lau-
dauit. dehinc pubescens A^tiaco triumpho currum Augusti 25
comitatus est sinisteriore fiinali equo, cum Marcellu» Oc-
tauiae filius dexteriore ueheretur. praesedit et asticis ludis
3 per] post JT§P*5T (uulg.) in fastis MT3, infantis G 4 acti-
que Q, actis W in om. PST (uulg.) partem MG 5 partim
om. V insequente IIQ 6 isauricique (his- 11) MGVLT, aurunci-
que (ar- T)ST, aurunque P (seruilii praecedit in T'P), corr. Bentley
et Both (Isaurici atque Antonii Politian., Is. Antonique ed. Boni. II
uulg.) 7 scribunt MGX' 8 que om. V laboriosam Pithoeus, loxo-
riosam (potius qmm lax-) com in luxoriosam^f (mi.^), luxoriosam corr.
in luxur- G {m. 1), luxuriosam (luxuriam P^) reh, luctuosam Lips. Torr.
et om. V exercitam g {Egnatius) 11 item Sl, corr. Ursinus 14 per
om. GFIS ac] a 77^ et tum demaudati (hoc pro u. l. ss.in B) 15 tu-
telam M^G 19 sexti XT 21 bacis WB, om. II^Q M. (marcon^)
om. G 25 augusto MGV& 26 sinisteriori f. quo G cum om. V
27 atticis T et sic V in marg., atricis (attr- L) LPS, acticis T
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 5-8] 123
et Troiam circensibus <lusit> ductor turmae puerorum ma-
iorum.
Virili toga sumpta adulescentiam omnem spatiumque in- 7
sequentis aetatis usque ad principatus iriitia per haec fere
6 transegit. munus gladiatorium in memoriam patris et alterum
in aui Drusi dedit, diuersis temporibus ac locis, primum in
foro, secundum in^amphitheatro, rudiaris quoque quibusdam
reuocatis auctoramento centenum milium; dedit et ludos, sed
absens: cuncta magnifice, inpensa matris ac uitrici.
10 Agrippinam, Marco Agrippa genitam, neptem Caecili At- 2
tici equitis R., ad quem sunt Ciceronis epistulae, duxit uxorem;
sublatoque ex ea filio Druso, quanquam bene conuenientem
rursusque grauidam dimittere ac luliam Augusti filiam con-
festim coactus est ducere non sine magno angore animi, cum
15 et Agrippinae consuetudine teneretur et luliae mores impro-
baret, ut quam sensisset sui quoque sub priore marito appe-
tentem, quod sane etiam uulgo existimabatur. sed Agrippi- 3
nam et abegisse post diuortium doluit et semel omnino ex
occursu uisam adeo contentis et [tjumentibus oculis prosecutus
80 est, ut custoditum sit ne umquam in conspectum ei posthac
ueniret. cum lulia primo concorditer et amore mutuo uixit,
mox dissedit et aliquanto grauius, ut etiam perpetuo secu-
baret, intercepto communis fili pignore, qui Aquileiae natus
infans extinctus est. Drusum fratrem in Germania amisit,
n cuius corpus pedibus toto itinere praegrediens Romam us-
que peruexit.
Ciuilium officiorum rudiraentis regem Archelaum Trallia- 8
nos et Thessalos, uaria quosque de causa, Augusto cogno-
scente defendit; pro Laodicenis Thyatirenis Chiis terrae motu
80 afflictis opemque implorantibus senatum deprecatus est; Fan-
1 troianis T'P^O lusit hic suppl Benthy^ post Troiam Both,
post maiorum Mace 3 spatiaque M, spaciaque T 4 fere 07n. G
7 rudiaris (-iis XT)] ss. iullianis in V 8 dedit. Dedit et T 9 cuncta]
agnita WQ et pro u. l. B nutrici G 11 ad quem — epistulae glossenia
putant B.-Crus. et G.Becker, cf. Suet. de gr.16 14 est T'B^, om. rel.
18 post diuortiumiwsf omnino transponi uult Halbei-tsfna 19 umentibus
Lipsius, tumentibus (mentibus M^, tu ss. m. 1 ml m.2) Sl 20 eius L^
{uulg.) 27 trailianos (-linos II^Q) MGVT, tracilianos X {in L corr.
ex iiu-), corr. <5 {ed. Bom.) 28 quoque GP^S
Digitized by
Google
124 C. SVETONI TRANQVILLI
nium Caepionem, qui cum Varrone Murena in Augustum con-
spirauerat, reum maiestatis apud iudices fecit et condemnauit.
interque haec duplicem curam administrauit, annonae quae
artior inciderat, et repurgandorum tota Italia ergastulorum,
quorum domini in inuidiam uenerant quasi exceptos sup- 6
primerent non solum uiatores sed et quos sacramenti metus
ad eius modi latebras compulisset.
9 Stipendia prima expeditione Cantabrica tribunus militum
fecit, dein ducto ad Orientem exercitu regnum Armeniae Ti-
grani restituit ac pro tribunali diadema imposuit. recepit et lo
signa, quae M. Crasso ademerant Parthi. post hoc Comatam
Galliam anno fere rexit et barbarorum incursionibus et prin-
cipum discordia inquietam. exin Raeticum Vindelicumque
2 bellum, inde Pannonicum, inde Germanicum gessit. Raetico
atque Vindelico gentis Alpinas, Pannonico Breucos et Dal- 15
matas subegit, Germanico quadraginta milia dediticiorum tra-
iecit in Galliam iuxtaque ripam Rheni sedibus adsignatis
conlocauit. quas ob res et ouans et curru urbem ingressus
est, prius, ut quidam putant, triumphalibus ornamentis hono-
ratus, nouo nec antea cuiquam tributo genere honoris. 20
3 Magistratus et maturius incohauit et paene iunctim per-
cucurrit, quaesturam praeturam consulatum; interpositoque
tempore consul iterum etiam tribuniciam potestatem in quin-
lOquennium accepit. tot prosperis confluentibus integra aetate
ac ualitudine statuit repente secedere seque e medio quam 25
longissime amouere: dubium uxorisne taedio, quam neque
criminari aut dimittere auderet neque ultra perferre posset,
ISeqq. Eutrop. VII 9 bellum {Germanicum) per Drusum, pri-
uigmim suum, administrauit, sicut per Tiberium, priuignum alterum,
Pannonicum <(quo Breucos et Dalmatas subegit, deinde alterum Ger-
manicum inseri uult C. Schradery., quo bello XL captiuorum milia ex
Germania transtulit et supra ripam Rheni in Gallia conlocauit. Oros.
VI 21, 24 Germanos bello arripuit , e quibus quadraginta milia capti-
uorum uictor abduxit.
4 repugnandorum GV {in hoc n prior expuncta) 7 latrieras G
9 deinde Tg {uulg) 10 pro om. G 15 brencos L, breuncos Sl\
breunos M, brennos H et sic pro u. l. ss. in B 19 primus T'P^ {uulg )
21 iunctum VL^Q et W ut uidetur 26 neque om. G
Digitized by
Google
TIBERIYS [c:ap. 8-11] 125
an ut uitato assiduitatis fastidio auctoritatem absentia tuere-
tur atque etiam augeret, si quando indiguisset sui res p.
quidam existimant, adultis iam Augusti liberis, loeo et quasi
possessione usurpati a se diu secundi gradus sporite cessisse
6 exemplo M. Agrippae, qiii M. Marcello ad munera publica
admoto Mytilenas abierit, ne aut obstare aut obtrectare prae-
sens uideretur. quam causam et ipse, sed postea, reddidit. 2
tunc autem honorum satietatem ac requiem laborum praeten-
dens commeatum petit; neque aut matri suppliciter precanti
10 aut uitricq deseji se etiam in senatu conquerenti ueniam de-
dit. quin et pertinacius retinentibus, cibo per quadriduum
abstinuit. facta tandem abeundi potestate, relictis Romae
uxore et filio confestim Ostiam descendit, ne uerbo quidem
cuiquam prosequentium reddito paucosque admodum in di-
15 gressu exosculatus. ab Ostia oram Carapaniae legeus inbe- 11
cillitate Augusti nuntiata paulum substitit. sed increbre-
scente rumore quasi ad occasionem maioris spei commorare-
tur, tantum non aduersis tempestatibus Rhodum enauigauit,
amoenitate et salubritate insulae iam inde captus cum ad eam
20 ab Armenia rediens appulisset. hic modicis contentus aedibus
nec multo laxiore suburbano genus uitae ciuile admodum in-
stituit, sine lictore aut uiatore gymnasio interdum obambulans
mutuaque cum Graeculis officia usurpans prope ex aequo._
Forte quondam in disponendo die mane praedixerat, quid- 2
25 quid aegrorum in ciuitate esset uisitare se uelle; id a proxi-
mis aliter exceptum iussique sunt omnes aegri in publicam
porticum deferri ac per ualitudinum genera disponi. percul-
sus ergo inopinata re diuque quid ageret incertus, tandem
singulos circuit excusans factum etiam tenuissimo cuique et
30 ignoto. unum hoc modo neque praeterea quicquam notatum 3
4 sponte om. G 9 petiit TT 11 per] et per G quatri-
duum (quadruum P\ triduum B^) Sl, cf. Aug. 98 p. 112, 28 13 nec XTL
17 maioris om. V 19 iam om. G 22 gymnasia ex optimo lihro
Imidat Torr., gynnasium d ambulane V 23 usurpant G 25 aegro-
r
tum Bentley {e cod. Sionetisi, ut uid., in qiio est egrotum), Giaiorum
Graevius uisitaret V, uitare MGPII^ 26 acceptum Ouwens 27 per
om. V disponendi M^ percussus V 28 tamen T 29 circuit VL,
circuiit T factum om. TL^Qs
Digitized by
Google.
126 C. SVETONl TRANQVILLT
est, in quo exeruisse ius tribunieiae potestatis uisus sit: eum
circa scholas et auditoria professorum assiduus esset, moto
inter antisophistas grauiore iurgio, non defuit qui eum inter-
uenientem et quasi studiosiorem pai*tis alterius conuicio in-
cesseret. sensim itaque regressus domum repente cum appa- 5
ritoribus prodiit citatumque pro tribunali uoce praeconis con-
uiciatorem rapi iussit in carcerem.
4 Comperit deinde luliam uxorem ob libidines atque adul-
teria damnatam repudiumque ei suo nomine ex auctoritate
Augusti remissum; et quamquam laetus nuntio, tamen officii 10
duxit, quantum in se esset, exorare filiae patrem frequentibus
litteris et uel utcumque meritae, quidquid umquam dono de-
5 disset, concedere. transacto autem tribuniciae potestatis
tempore, confessus tandem, nihil aliud secessu deuitasse se
quam aemulationis cum C. Lucioque suspicionem, petit ut sibi 15
securo iam ab hac parte, conroboratis his et secundum locum
facile tutantibus, permitteretur reuisere necessitudines, qua-
rum desiderio teneretur. sed neque impetrauit ultroque etiam
admonitus est: dimitteret omnem curam suorum, quos
IStam cupide reliquisset. remansit igitur Rhodi contra uo- 20
luntatem, uix per matrem consecutus, ut ad uelandam ignomi-
niam quasi legatus Augusto abesset.
2 Enimuero tunc non priuatum modo, sed etiam obnoxium
et trepidum egit mediterraneis agris abditus uitansque prae-
temauigantium officia, quibus frequentabatur assidue, nemine «5
cum imperio aut magistratu tendente quoquam quin deuerte-
ret Rhodum. et accesserunt maioris soUicitudinis causae.
namque priuignum Gaium Orienti praepositum, cum uisendi
gratia traiecisset Samum, alieniorem sibi sensit ex criminatio-
8 nibus M. LoUi comitis et rectoris eius. uenit etiam in su- 30
spicionem per quosdam beneficii sui centuriones a commeatu
castra repetentis mandata ad complures dedisse ambigua et
1 exeruisse (exs- Q) ius LPQ^B^ exseruis eius MGd, exeruisse eius V,
exercuisse (exs- IIQ) IIQ^STq (uulg.) iussus G 2 adiutoria M 4 in-
cesserit G 12 donaiV/ 15 ^etut {-cut) IIQ (uulg.) 17 curantibus
(5 {Casaiib.) 18 utroq; G 19 ut dimitteret L*<5 22 ab augusto
nQP^-ST, augusti 8 23 Etenim uero MG^VLP^ {corr. G^g) nott
om. V 26 nemine 3IG 26 diuerteret GST, deuerteretur II^Q
Digitized by
Google
TIBERIVS [cAP. ii-u] 127
quae temptare singulorum animos ad nouas res uiderentur.
de qua suspicione certior ab Augusto factus non cessauit
efflagitare aliquem cuiuslibet ordinis custodem factis atque
dictis suis. equi quoque et armorum solitas exercitationes 13
5 omisit redegitque se deposito patrio habitu ad pallium et
crepidas atque in tali statu biennio fere permansit, con-
temptior in dies et inuisior, adeo ut imagines eius et statuas
Nemausenses subuerterint ac familiari quondam conuiuio men-
tione eius orta extiterit qui Gaio polliceretur, confestim se,
10 si iuberet, Rhodum nauigaturum caputque exulis — sic enim
appellabatur — relaturum. quo praecipue non iam metu sed 2
discrimine coactus est, tam suis quam matris inpensissimis
precibus reditum expostulare, impetrauitque adiutus aliquan-
tum etiam casu. destinatum Augusto erat, nihil super ea re
15 nisi ex uoluntate maioris fili statuere-, is forte tunc M. Lollio
offensior, facilis exorabilisque in uitricum fiiit. permittente
ergo Gaio reuocatus est, uerum sub condicione ne quam par-
tem curamue rei p. attingeret. z
Rediit octauo post secessum anno, magna nec incertal4
20 spe futurorum, quam et ostentis et praedictionibus ab initio
aetatis conceperat.
Praegnans eo Liuia cum an marem editura esset, uariis 2
captaret ominibus, ouum incubanti gallinae subductum nunc
sua nunc ministrarum manu per uices usque fouit, quoad
25 pullus insigniter cristatus exclusus est. ac de infante Scribo-
nius mathematicus praeclara spopondit, etiam regnaturum
quandoque, sed sine regio insigni, ignota scilicet tunc adhuc
Caesarum potestate. et ingresso primam expeditionem ac per 3
Macedoniam ducente exercitum in Syriam, accidit ut apud
30 Philippos sacratae olim uictricium legionum arae sponte subi-
3 afflagitare M 5 redegit eedeq: posito M se om. G 6 con-
tentior MGB 8 remausenses (-sisses V) Sl^ corr. Q*<5 (Beroald.) quo-
dam UQ&g 9 eius VP^, om. rel. fort. rectius 10 extulit G 12 tam
X'Qq8 j quam MGIIB (inde qua — qua Bentley) 20 prius et om. G
22 eo scripsi ex coni. Bentleij quipraeterea propos. olim et primum {Lupus
Ferr. dictauerat Tiberio praegnans), eum Sl {tuetur Biicheler^ cf. uit. Verg.
p. 55 B.), enim dg {edd.) 24 eo usque H, usque eo VLS, usque
adeo POT 27 ignoti MGV ignota — potestate del. Halbertsma
29 ducente GQL^PT, ducentem rel. {in M praecedit macedonia)
Digitized by
Google
128 C. SVETONI TRANQVILLI
tis conlucerent ignibus; et mox, cum IUyricum petens iuxta
Patauium adisset Geryonis oraculum, sorte tracta, qua mone-
batur ut de consultationibus in Aponi fontem talos aureos
iaceret, euenit ut summum numerum iacti ab eo ostenderent;
4 hodieque sub aqua uisuntur hi tali. ante paucos uero quam 5
reuocaretur dies aquila numquam antea Rhodi conspecta in
culmine domus eius assedit; et pridie quam de reditu certior
fieret, uestimenta mutanti tunica ardere uisa est. Thrasyllum
quoque mathematicum, quem ut sapientiae professorem con-
tubemio admouerat, tum maxime expertus est affirmantem lo
naue prouisa gaudium aJBFerri; cum quidem illum durius et
contra praedicta cadentibus rebus ut falsum et secretorum
temere conscium, eo ipso momento, dum spatiatur una, prae-
cipitare in mare destinasset.
16 Romam reuersus deducto in forum filio Druso statim e 15
Carinis ac Pompeiana domo Esquilias in hortos Maecenatia-
nos transmigrauit totumque se ad quietem contulit, priuata
modo officia obiens ac publicorum munerum expers.
2 Gaio et Lucio intra triennium defunctis adoptatur ab
Augusto simul cum fratre eorum M. Agrippa, coactus prius 20
ipse Germanicum fratris sui filium adoptare. nec quicquam
postea pro patre familias egit aut ius, quod amiserat, ex
uUa parte retinuit. nam neque donauit neque manumisit, ne
hereditatem quidem aut legata percepit ulla aliter quam ut
peculio referret accepta. nihil ex eo tempore praetermissum 25
est ad maiestatem eius augendam ac multo magis, postquam
Agrippa abdicato atque seposito certum erat, uni spem suc-
16cessionis incumbere; data rursus potestas tribunicia in quin-
quennium, delegatus pacandae Germaniae status, Parthorum
8 Schol. luu. 6 , 576 Thrasyllus multarum artium scientiam pro-
fessus postremo se dedit Platonicae sectae ac deinde mathesi. qua
praecipue uiguit apud Tiberium, cum quo sub honore eiusdem artis
artissima familiaritate uixit. quem postea Tiberius in insula Rhodo
praecipitare uoluit in pelagum quasi conscium promissae dominationis.
quem dolum cum praesensit, fugit,
5 hi (hii QS) tali] ^tali (i erasaY) P, In italia G 7 quam redditu V
lOadmoratG^ cmn Bentley 16esqualiasilf 18 numerumilfi? 19 bien-
nium Glareanus adoptabatur G 22 patris G quod adoptione 5 {ed.
Ven. ly uulg.) 28 decennium ^er^A; {cf. Aug. 27) 29 pacandus Casaub.
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 14-17] 129
legati mandatis Augusto Romae redditis eum quoque adire
in prouincia iussi. sed nuntiata Illyrici defectione transiit
ad curam noui belli, quod grauissimum omnium extemorum
bellorum post Punica, per quindecim legiOnes paremque auxi-
6 liorum copiam triennio gessit in magnis omnium rerum dif-
ficultatibus summaque frugum inopia. et quanquam saepius 2
reuocaretur, tamen perseuerauit, metuens ne uicinus et prae-
ualens hostis iustaret ultro cedentibus. ac perseuerantiae
grande pretium tulit, toto Illyrico, quod inter Italiam regnum-
10 que Noricum et Thraciam et Macedoniam interque Danuuium
flumen et sinum maris Hadriatici patet, perdomito et in dicio-
nem redacto. cui gloriae amplior adhuc ex oportunitatel7
cumulus accessit. nam sub id fere tempus Quintilius Varus
cum tribus legionibus in Germania periit, nemine dubitante
15 quin uictores Germani iuncturi se Pannoniis fuerint, nisi de-
bellatum prius Illyricum esset. quas ob res triumphus ei
decretus est multi<que> et magni honores. censuerunt etiam 2
quidam ut Pannonicus, alii ut Inuictus, nonnuUi ut Pius co-
gnominaretur. sed de cognomine intercessit Augustus, eo
«0 contentum repromittens, quod se defuncto suscepturus esset.
triumphum ipse distulit maesta ciuitate clade Variana; nihilo
minus urbem praetextatus et laurea coronatus intrauit posi-
tumque in Saeptis tribunal senatu astante conscendit ac me-
dius inter duos copsules cum Augusto simul sedit; unde po-
55 pulo consalutato circum templa deductus est.
2 Oros. VI 21 y 25 quod re uera bellum (Germanicum intellegit)
maximum et formidulosissimum quindecim legionibus per triennium
gestum est, nec fere ullum maius bellum, sicut Suetonius adtestatur,
post Punicum fuit. cf. Einhard. 13 18 Oros. VI 21,26 sub eodem
uero tempore Quintilius Varus cum tribus legionibus a Germanis re-
bellantibus, mira superbia atque auaritia in subiectos agens {cf. Florus
IV 12, 31\ fonditus deletus est (w. Suet. Aug. 23\
2 iussisset MG 4 punica X' et sic corr. G^ (c in L expuncta),
punica MG *(</) T, Punicum Oros. 4 patremque M 8 **ultro (et eras.?) M
10 danubium Sl et edd. 11 adriatici GFIQPS^T 13 idem Polak quin-
tilius nQT^, -tillus (-tinus T^) rel. 17 est multique g {edd. Gryphii saec.
XVI, notaui ex ed. Lugd. a. 1544), et multi Stej^nus (multi — honores
suspecta BentJeio) 20 <fo>re promittens Bentley et Madvig, cf. Otho 4
23 in senatu MG^ (in eras. in G m. antiqu^) 24 inde M*
SvxTONivs ed. Ihm. I. 9
Digitized by
Google
130 C. SVETONI TRANQVILLI
18 Proximo aimo repetita Germania cum animaduerteret
Varianam cladem temeritate et neglegentia ducis accidisse,
nihil non de consilii sententia egit; semper alias sui arbitrii
contentusque se uno, tunc praeter consuetudinem cum com-
pluribus de ratione belli communicauit. curam quoque solito 5
exactiorem praestitit. traiecturus Rhenum commeatum om-
nem ad certam formulam adstrictum non ante transmisit,
quam consistens apud ripam explorasset uehiculorum onera,
2 ne qua deportarentur nisi concessa aut necessaria. trans Rhe-
num uero eum uitae ordinem tenuit, ut sedens in caespite 10
nudo cibum caperet, saepe sine tentorio pernoctaret, prae-
cepta sequentis diei omnia, et si quid subiti muneris iniungen-
dum esset, per libellos daret; additia monitione ut, de quo
quisque dubitaret, se nec alio interprete quacumque uel no-
19ctis hora uteretur. disciplinam acerrime exegit animaduer- 15
sionum et ignominiarum generibus ex antiquitate repetitis
atque etiam legato legionis, quod paucos milites cum liberto
suo trans ripam uenatum misisset, ignominia notato. proe-
lia, quamuis minimum fortunae casibusque permitteret, ali-
quanto constantius inibat, quotiens lucubrante se subito ac 20
nuUo propellente decideret lumen et extingueretur, confidens,
ut aiebat, ostento sibi a maioribus suis in omni ducatu ex-
pertissimo. sed re prospere gesta non multum afuit quin a
Bructero quodam occideretur, cui inter proximos uersanti et
trepidatione detecto tormentis expressa confessio est cogitati 25
gOfacinoris. a Germania in urbem post biennium regressus
triumphum, quem distulerat, egit prosequentibus etiam legatis,
quibus triumphalia ornamenta impetrarat. ac prius quam in
Capitolium flecteret, descendit e curru seque praesidenti patri
ad genua summisit. Batonem Pannonium ducem ingentibus 30
donatum praemiis Rauennam transtulit, gratiam referens, quod
se quondam cum exercitu iniquitate loci circumclusum passus
4 tnnc om. G 9 deponerentur IIQ (pars edd.) 11 pemocta-
ret TT, -rit rel. 12 omnia <^ip8e^ Halbertsma 14 quisquis ?, quis
iiel quisquam Folak 19 casibus X 21 et om. M 22 a] ac & (ed.
Ven. pr., Erasmus, uulg.) fort. recte expertissummo (-ssumo G) MG,
expertisomno LT (s supra i add. L^, in P -ssimo in ras.) 23 a] ac ilf
26 biennium X'&, biennio MGT, an leg. biennio post.^ cf, Aug. 35
29 inflecteret V, deflecteret S
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 18-81] 131
es<(se>t euadere. praudium dehinc populo mille mensis et
congiarium trecenos nummos uiritim dedit. dedicauit et Con-
cordiae aedem, item Pollucis et Castoris suo fratrisque nomine
de manubiis. ac non multo post lege per consules lata, ut21
6 prouincias cum Augusto communiter administraret simulque
censum a[u]geret, condito lustro in lUyricum profectus est.
et statim ex itinere reuocatus iam quidem adfectum, sed
tamen spirantem adhuc Augustum repperit fuitque una se-
creto per totum diem.
10 Scio uulgo persuasum quasi egresso post secretum ser- 2
monem Tiberio uox Augusti per cubicularios excepta sit:
miserum populum R., qui sub tam lentis maxillis erit!
ne illud quidem ignoro aliquos tradidisse, Augustum palam
nec dissimulanter morum eius diritatem adeo improbasse, ut
15 nonnumquam remissiores hilarioresque sermones superueniente
eo abrumperet; sed expugnatum precibus uxoris adoptionem
non abnuisse, uel etiam ambitione tractum, ut tali successore
desiderabilior ipse quandoque fierei adduci tamen nequeo 3
quin existimem, circumspectissimum et prudentissimum prin-
20 cipem in tanto praesertim negotio nihil temere fecisse; sed
uitiis Tiberi[i] uirtutibusque perpensis potiores duxisse uir-
tutes, praesertim cum et rei p. causa adoptare se eum pro
contione iurauerit et epistulis aliquot ut peritissimum rei
militaris utque unicum p. R. praesidium prosequatur. ex qui-
25 bus in exemplum pauca hinc inde subieci.
Vale, iucundissime Tiberi, et feliciter rem gere, 4
i^ol xal talg ^(lOVLCacaicr 6xQaxriy&v, iucundissime
et ita sim felix, uir fortissime et dux vopiLfKotaTS^ uale.
1 esset edd. post Stephanum^ est Sl uix recte 6 ageret T<5 12 sub om. V
14 nec om. G 23 iurauerat M 26 gere M, rege rel. {at cf. suprascr. in
VLSadl. 27) 27 \J6\Cpro tatg L8 MOYICd.CAICTeTPd.THr(0N M
etsic fere GTPO {d< pro A habent GTO, MOYCd^C P, MOICd^C Q), MOYU
Cd.C(MOYCd.C L)d<\C{uel DIS)TeCTP^THrQN VLS, d.d.OYCd.lCTeTPd.-
THTCON T, talg Movaccig czgatriyobv uulg. {ed. Bom. II, Ven. 1490);
post Movao£i.g legu/nt xaZa uel agiats Turnebus, ccQiata Casaub., alel
Beniley; talg iiov ha aalg ts atg. Both, talg (^)fiov 7tdaai.g atg. Biiche-
ler, alii {talg in tolg mutantes) aliter; fort. latet compositum avatgat-
88. mihi et meis tuisque commilitibns gere in VLS 28 sim om. G
vo^iiiimrats uulg. {ed. a. 1480, Ven. a. 1490) et sic affert e cod. Toma-
censi Glareanus{?) , NOMIMOOMd^TC a {pro iiS est m in GS, bN inL),
88. legitime in VLS, iioviiimtats Casaub.
9*
Digitized by
Google
132 C. SVETONI TRANQVILLI
5 Ordinem aestiuorum tuorum! ego uero, mi Tiberi,
et inter tot rerum difficultates xal ro6avrrjv dytod^v-
(i\€]tav ra)v 6rQar€vofi8va)v non potuisse quemquam
prudentius gerere se quam tu gesseris, existimo. [h]ii
quoque qui tecum fuerunt omnes confitentur, uer- s
sum illifm <^Enn, ann. 370 F.^ in te posse dici:
unus homo nobis uigilando restituit rem.
6 Siue quid incidit de quo sit cogitandum diligen-
tius, siue quid stomachor, ualde medius Fidius Tibe-
rium meum desidero succurritque uersus ille Home- lo
ricus </Z. 10, 246y:
rovTOt; y i67t<[oy[iBvoLO xal ix TCVQog aid^oaivovo
&(i(pG) vo6r7]6aLiiBv^ i7t(jByl TCBQCotdB V0Yl6ai,
7 Attenuatum te esse continuatione laborum cum
audio et lego, di me perdant nisi cohorrescit corpus 15
meum; teque oro ut parcas tibi, ne si te languere
audierimus, et ego et mater tua expiremus et summa
imperi sui populus R. periclitetur.
Nihil interest ualeam ipse necne, si tu non ua-
lebis. 20
Deos obsecro, ut te nobis conseruent et ualere
nunc et semper patiantur, si non p. R. perosi sunt.
22 Excessum Augusti non prius palam fecit, quam Agrippa
iuuene interempto. hunc tribunus militum custos appositus
occidit lectis codicillis, quibus ut id faceret iubebatur; quos 2&
codicillos dubium fuit, Augustusne moriens reliquisset, quo
materiam tumultus post se subduceret; an nomine Augusti
Liuia et ea conscio Tiberio an ignaro, dictasset. Tiberius
renuntianti tribuno, factum esse quod imperasset, neque im-
1 excidisse uidetur uerbum probandi uel admirandi, lando post Tiberi
inseruit Stephanus^ nerso pro uero propos. Biicheler 2 &no&viiiccv Salmas.,
^nOOYIMldi ML, -eid^N rel. (O om. TP), ^a-O-v^tW uulg. (edd. Bom.),
iiTCQO^v^locv Pithoeu^, itnBi^Hav Bentley, an Xmo^v^Liav? (ss. et tantam
defectionem militantium in VLS) 4 tu te Ursinus 5 omnes om. G
6 in te] inter G 9 stomachor (-cor ST) UQL^ST, -chorum MG V{L^?) P,
-chandum JB, -chosum Heinsius uelde M, uade B 10 desiderio G
12 y' edd. Bom., T Sl,d' uulg. xal — cclf^oiiivoio om. TP 13 NOCTH-
CMeeM€N M et sim. G VLS NOONCC uel NOOHCe codd., corr. ed. Bom. II
15 dii M^GQBL^ST 17 et {ante ego) om. LPS& et de samma TP^T{edd.)
22 non om. WQ populo GT^ populum /7* prosunt G 26 fiiit om.G
Digitized by
Google
TIBERIVS [cAP. 21-24] 133
perasse se et redditurum eum senatui rationem respondit, in-
uidiam scilicet in praesentia uitans. nam mox silentio rem
obliterauit. iure autem tribunieiae potestatis coacto senatu28
incohataque adlocutione derepente uelut impar dolori con-
5 gemuit, utque non solum uox sed et spiritus deficeret optauit
ac perlegendum librum Druso filio tradidit. inlatum deinde
Augusti testamentum, non admissis signatoribus nisi senatorii
ordinis, ceteris extra curiam signa agnoscentibus, recitauit per
libertum. testamenti initium fuit: quoniam atrox fortuna
10 Gaium et Lucium filios mihi eripuit, Tiberius Cae-
sar mihi ex parte dimidia et sextante heres esto. quo
et ipso aucta suspicio est opinantium successorem ascitum
eum necessitate magis quam iudicio, quando ita praefari non
abstinuerit.
16 Principatum, quamuis neque occupare confestim neque24
agere dubitasset, et statione militum, hoc est ui et specie
dominationis assumpta, diu tamen recusauit, impudentissimo
mimo nunc adhortantis amicos increpans ut ignaros, quanta
belua esset imperium, nunc precantem senatum et procum-
20 bentem sibi ad genua ambiguis responsis et callida cuncta-
tione suspendens, ut quidam patientiam rumperent atque unus
in tumultu proclamaret: aut agat aut desistat! alter coram
exprobraret ceteros, quod polliciti sint tarde praestare, se<d>
ipsum, quod praestet tarde poUiceri. tandem quasi coactus et 2
25 querens miseram et onerosam iniungi sibi seruitutem, recepit
imperium; nec tamen aliter, quam ut depositurum se quan-
doque spem faceret. ipsius uerba sunt: dum ueniam ad id
15 sqq. Epit 2, 6 denique delatum a patribus principatum, quod qui-
dem astu fecerat, ficte abnuere, quid singuli dicerent uel sentirent atro-
citer explorans, quae res bonos quosque pessumdedit. cf. Victor Caes.2,1
3 iura G tribunicia M 4 derepente] de re p. 6r 5 sed etj
sed M, sed ut Td {in hoc add. etiam post spiritus) 9 atrox] sini-.
stra IJQ et pro u. l. B 11 ex parte mihi G sexta Cuiacitis {u.
Aug. 101 p. 116, 17) 16 augere G prius et del. Bentley, Madvig
18 mimo I.F.Gronov., animo Sl ignorans G 19 bellua MV^T
23 sed DQ et pro u. l. B, se et 0, set P*, se rel. (ii), del Lipsius al.
fort. recte 24 tarde pstet pollicere G 25 recipit LP {Bentley)
27 hec post sunt add. L^? {uulg.)
Digitized by
Google
134 C. SVETONI TRANQVILLI
tempus, quo uobis aequum possit uideri dare uos ali-
quam senectuti meae requiem.
36 Cunctandi causa erat metus undique imminentium discri-
minum, ut saepe lupum se auribus tenere diceret. nam et
seruus Agrippae Clemens nomine non contemnendam manum 5
in ultionem domini compararat et L. Scribonius Libo uir no-
bilis res nouas clam moliebatur et duplex seditio militum in
2 Illyrico et in Germania exorta est. flagitabant ambo exerci-
tus multa extra ordinem, ante omnia ut aequarentur stipendio
praetoriani<(s)>. Germaniciani quidem etiam principem de- 10
tractabant non a se datum summaque ui Germanicum, qui
tum iis praeerat, ad capessendam rem p. urgebant, quanquam
obfirmate resistentem. quem maxime casum timens, partes
sibi quas senatui liberet, tuendas in re p. depoposcit, quando
uniuersae sufficere solus nemo posset nisi cum altero uel i&
3 etiam cum pluribus. simulauit et ualitudinem, quo aequiore
animo Germanicus celerem successionem uel certe societatem
principatus opperiretur. compositis seditionibus Clementem
quoque fraude deceptum redegit in potestatem. Libonem,
ne quid in nouitate acerbius fieret, secundo demum anno in 20
senatu coarguit, medio temporis spatio tantum cauere con-
tentus; nam et inter pontifices sacrificanti simul pro secespita
plumbeum cultrum subiciendum curauit et secretum petenti
non nisi adhibito Druso filio dedit dextramque obambulantis
ueluti incumbens, quoad perageretur sermo, continuit. 25
36 Verum liberatus metu ciuilem admodum inter initia ac
paulo minus quam priuatum egit. ex plurimis maximisque
honoribus praeter paucos et modicos non recepit. natalem
suum plebeis incurrentem circensibus uix unius bigae ad-
iectione honorari passus est. templa, flamines, sacerdotes de- 30
1 quod G 3 erant M^ 6 comparat MG, -rauerat T 8 in
om. G 10 praetorianis. Germaniciani quidem Stephanus (praetoria-
nis e eod. Tornacensi affert Glareanus, quidem tamquam ex eodem Torr.),
praetoriani germanieiani (-tiani G) quidam MG FL, praetoriani germa-
nicianis (-tianis P, s fort. add. m. 2). Quidam T'PO, praetorianis Ger-
maniciani. Quidam ed. Ald. 1516 detractabant MT, detrect- rel. 12 re
p. urgebant (p in ras.) M, rem purgabant G, rem purgebant V^T 15 uel
07)i. G 16 campluribus U 22 sibi ul G sec§spita M, secespiti (-ci T) X
26 ut post metu add. V 28 non <ullum) Polak 29 adiecit V
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 24-28] 135
cerni sibi prohibuit, etiam statuas atque imagines nisi per-
mittente se poni: permisitque ea sola condicione, ne inter
simulacra deorum sed inter omamenta aedium ponerentur.
intercessit et quo minus in acta sua iuraretur, et ne mensis 2
5 September Tiberius, October Liuius uocarentur. praenomen
quoque imperatoris cognomenque patris patriae et ciuicam in
uestibulo coronam recusauit; ac ne Augusti quidem nomep,
quanquam hereditarium, nuUis nisi ad reges ac dynastas epi-
stulis addidit. nec amplius quam mox tres consulatus, unum
10 paucis diebus, alterum tribus mensibus, tertium absens usque
in Idus Maias gessit.
Adulationes adeo auersatus est, ut neminem senatorum27
aut officii aut negotii causa ad lecticam suam admiserit, con-
sularem uero satisfacientem sibi ac per genua orare conan-
j6 tem ita suflFugerit, ut caderet supinus; atque etiam, si quid
in sermone uel in continua oratione blandius de se diceretur,
non dubitaret interpellare ac reprehendere et commutare con-
tinuo. dominus appellatus a quodam denuntiauit, ne se am-
plius contumeliae causa nominaret. alium dicentem sacras eius
20 occupationes et rursus alium, auctore eo senatum se a[u]disse,
uerba mutare et pro auctore suasorem, pro sacris laboriosas
dicere coegit. sed et aduersus conuicia malosque rumores28
et famosa de se ac suis carmina firmus ac patiens subinde
iactabat in ciuitate libera linguam mentemque liberas
«sesse debere; et quondam senatu cognitionem de eius modi
criminibus ac reis flagitante: non tantum, inquit, otii ha-
bemus, ut implicare nos pluribus negotiis debeamus;
si hanc fenestram aperueritis, nihil aliud agi sine-
18 cf. ad Aug. 53
2 ne ow. G 6 cognomen quoque T 8 hereditaru M^IJ nul-
lu8 My nuUis rel. {Bentley\ ullis edd, 9 mox] omnino T 11 in <^Vn^
idus Graevius 12 auersatus LPN et sic corr. in G (manu antiqua
teste g), uersatus F, aduersatus MG^T* (Sl?) 13 nisi ante prius aut
add, g (Oud.) 14 sibi post genua iteratum in X 16 suffugeret G
17 dubitarit Bentley 20 se adisse g (edd. pi: Eom.), se audisse Sl
(se in G ss.), statuiase Mommsen 23 de post ac iteraf V satis
firmus H 24 menteaque GN* 26 quoddam G senatum MGS
26 flagitantem M8, -tatam G Notandum G
Digitized by
Google
136 C. SVETONI TRANQVILLI
tis: omnium inimicitiae hoc praetexto ad uos de-
ferentur. extat et sermo eius in senatu perciuilis: siqui-
dem locutus aliter fuerit, dabo operam ut rationem
factorum meorum dictorumque reddam; si perseue-
rauerit, in uicem eum odero. 5
29 Atque haec eo notabiliora erant, quod ipse in appellan-
dis uenerandisque et singulis et uniuersis prope excesserat
humanitatis modum. dissentiens in curia a Q. Haterio: igno-
scas, inquit, rogo, si quid aduersus te liberius sicut
senator dixero. et deinde omnis adloquens: dixi et nunc lo
et saepe alias, p. c, bonum et salutarem principem,
quem uos tanta et tam libera potestate instruxistis,
senatui seruire debere et uniuersis ciuibus saepe et
plerumque etiam singulis; neque id dixisse me pae-
nitet, et bonos et aequos et fauentes uos habui do- 15
minos et adhuc habeo.
30 Quin etiam speciem libertatis quandam induxit conserua-
tis senatui ac magistratibus et maiestate pristina et potestate.
neque tam paruum quicquarh neque tam magnum publici
priuatique negotii fuit, de quo non ad patres conscriptos re- 20
ferretur: de uectigalibus ac monopoliis, de extruendis reficien-
disue operibus, etiam de legendo uel exauctorando milite ac
legionum et auxiliorum discriptione, denique quibus imperium
prorogari aut extraordinaria bella mandari, quid et qua[m]
forma[m] regum litteris rescribi placeret. praefectum alae de 25
ui et rapinis reum causam in senatu dicere coegit. numquam
curiam nisi solus intrauit; lectica quondam intro latus aeger
Slcomites a se remouit. quaedam aduersus sententiam suam
1 praetextato T'P^, praetextu N<5 nos g {edd. JRom., Torr.) 2 si
qui de m<e> Madvig dubitans etiam de aliter, pro quo alter e cod. Tornac.
laudat Glareanus 10 inde TIQ 11 et {post nunc) om. V 13 <^8em-
per^ seruire Bergk ciuibus, saepe et distinguunt edd. quaedam {Toir.y
Bentley) 14 me paenitet om. T {ynde^ ut uid.^ Mequei pro neque IIQ)
17 ubertatis MG^{g)d et pro u. l L^P^ 23 discriptione M, descr- rel.
24 et qua forma ed. Basil. 1533 {e mss. affert Torr., forma corr. m. rec.
in G, ubi quam per compendium scriptum est), et quam formam ii, ad
quam formam q {Salmas.)^ et ad quam formam Casaub., et quam ad
forrnam Bentley 26 regum g {edd. Ven. 1, Mediol. a. 1475 aliaeque, qva^e
tamen seruant quam formam), legum ii, om. 6 26 rerum TLS^., om. Q
senatum MGT {corr. /7*) 27 latus om. V 28 ad se V
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 28-32] 137
decemi ne questus quidem est. negante eo destinatos magi-
stratus abesse oportere, ut praesentes honori adquiescerent^
praetor designatus liberam legationem impetrauit. iterum
censente, ut Trebianis legatam in opus noui theatri pecuniam
5 ad munitionem uiae transferre concederetur, dptinere non po-
tuit quin rata uoluntas legatoris esset. cum senatus con-
sultum per discessionem forte fieret, transeuntem eum in al-
teram partem, in qua pauciores erant, secutus est nemo.
Cetera quoque non nisi per magistratus et iure ordinario 2
10 agebantur, tanta consulum auctoritate, ut legati ex Africa
adierint eos querentes, trahi se a Caesare ad quem missi
forent. nec mirum, cum palam esset, ipsum quoque eisdem
et assurgere et decedere uia. corripuit consulares exercitibus 32
praepositos, quod non de rebus gestis senatui scriberent quod-
15 que de tribuendis quibusdam militaribus donis ad se refer-
rent, quasi non omnium tribuendorum ipsi ius haberent.
praetorem conlaudauit, quod honore inito consuetudinem anti-
quam ret<t>ulisset de maioribus suis pro contione memo-
randi. quorundam illustrium exequias usque ad rogum fre-
20 quentauit.
Parem moderationem minoribus quoque et personis et 2
rebus exhibuit. cum Rhodiorum magistratus, quod litteras
publicas sine subscriptione ad se dederant, euocasset, ne uerbo
quidem insectatus ac tantum modo iussos subscribere remisit.
25 Diogenes grammaticus, disputare sabbatis Rhodi solitus, ue-
nientem eum, ut se extra ordinem audiret, non admiserat ac
per seruolum suum in septimum diem distulerat; hunc Ro-
mae salutandi sui causa pro foribus adstantem nihil amplius
quam ut post septimum annum rediret admonuit. praesidibus
29 {cf. 21) Chos. VII 4, 4 plurima imperii sui parte cum magna et
grau modestia rei publicae praefuit, adeo ut quibusdam praesidibus
augeuda prouinciis tributa suadentibus scripserit 'boni — deglubere'.
2 abesse g (ed. Ven. I\ adesse Sl et sic BentUy legens rogante pro
negante adsuescerent Bentley, Duker 3 imperauit MV 4 tribianis
F, trebiani i?, Trebanis Bentley 5 obtineri Casaub. potuit T'P^L*,
potui V in marg., optinuit M V, obtinuit GL ^F^ 6 ee 3f 15 referrent T'P^,
ferrent rel. 16 ipsi ius QV^L^F^TS, ipsius MGV^{F^?)S, ipsi L\ ipse
ius et tum haberet FIR 18 conditione T 24 ac abesse mauult Torr.
iusso M, iussu Gd 28 acstantem itf \ asst- G 29 ut del. Bentley
Digitized by
Google
138 C. SVETONI TRANQVILLI
onerandas tributo prouincias suadentibus rescripsit boni pa-
storis esse tondere pecus, non deglubere.
33 Paulatim principem exeruit praestititque etsi uarium diu,
commodiorem tamen saepius et ad utilitates publicas pronio-
rem. ac primo eatenus interueniebat, ne quid perperam fieret. b
itaque et constitutiones senatus quasdam rescidit et magi-
stratibus pro tribunali cognoscentibus plerumque se offere-
bat consiliarium assidebatque iuxtim uel exaduersum in parte
primori; et si quem reorum elabi gratia rumor esset, subitus
aderat iudicesque aut e plano aut e quaesitoris tribunali le- lo
gum et religionis et noxae, de qua cognoscerent, admonebat;
atque etiam, si qua in publicis moribus desidia aut mala con-
34suetudine labarent, corrigenda suscepit. ludorum ac mune-
rum impensas corripuit mercedibus scaenicorum recisis pari-
busque gladiatorum ad certum numerum redactis. Corinthio- 16
rum uasorum pretia in immensum exarsisse tresque mul<l>os
triginta milibus nummum uenisse grauiter conquestus, ad-
hibendum supellectili modum censuit annonamque macelli
senatus arbitratu quotannis temperandam, dato aedilibus ne-
gotio popinas ganeasque usque eo inhibendi, ut ne opera 20
quidem pistoria proponi uenalia sinerent. et ut parsimoniam
publicam exemplo quoque iuuaret, sollemnibus ipse cenis pri-
diana saepe ac semesa obsonia apposuit dimidiatumque aprum,
affimians omnia eadem habere, quae totum.
2 Cotidiana oscula edicto prohibuit, item strenarum com- 25
mercium ne ultra Kal. lan. exerceretur. consuerat quadri-
plam stren[u]am, et de manu, reddere; sed offensus interpellari
se toto mense ab iis qui potestatem sui die festo n«n habuis-
36sent, ultra non tulit. matronas prostratae pudicitiae, quibus
accusator publicus deesset, ut propinqui more maiorum de
2 deglubere HX (i. excoriare ss. in H), degluuere MV, deglutire
(-gluttire Q, -gutture U^) GT8 3 exercuit VL^T 4 utilitatis copias UQ
6 interueniebant M 6 recidit M, rescindit Q 8 assidebantque M
aduersum TL^Q^ exaduerso X8 10 quesitores G, quisitores F, quae-
storis X* {uel L^ 18 lauarent MGV muneraimpensas M (puncta
et V m. 2) 14 cohibuit Bentley 16 mullos L^ <5 {Beroaldm) 23 se-
mensa MGS dimidiatum g 24 eadem om. V 26 consueuerat (sic) M,
considerat 27*, censuerat X quadruplam X' 27 stemnam G, stre-
mam S^, strennam T, corr. L^S^ {cf. Aug. 57)
Digitized by
Google
TIBERIVS [cAP. 32-87] 139
communi sententia eoercerent auctor fait. eq(uiti) R(omano)
iuris iurandi gratiam fecit, uxorem in stupro generi comper-
tam dimitteret, quam se numquam repudiaturum ante iura-
uerat. feminae famosae, ut ad euitandas legum poenas iure 2
6 ac dignitate matronali exoluerentur, lenocinium profiteri coe-
perant, et ex iuuentute utriusque ordinis profligatissimus quis-
que, quominus in opera scaenae harenaeque edenda senatus
consulto teneretur, famosi iudicii notam sponte subibant; eos_
easque omnes, ne quod refugium in tali fraude cuiquam esset,
10 exilio adfecit. senatori latum clauum ademit, cum cognosset
sub Kal. lul. demigrasse in bortos, quo uilius post diem
aedes in urbe conduceret. alium e quaestura remouit, quod
uxorem pridie sortitionem ductam postridie repudiasset. ex-36
temas caerimonias, Aegyptios ludaicosque ritus compescuit,
16 coactis qui superstitione ea tenebantur religiosas uestes cum
instrumento omni comburere. ludaeorum iuuentutem per spe-
ciem sacramenti in prouincias grauioris caeli distribuit, reli-
quos gentis eiusdem uel similia sectantes urbe summouit, sub
poena perpetuae seruitutis nisi obtemperassent. expulit et
20 mathematicos, sed deprecantibus ac se artem desituros pro-
mittentibus ueniam dedit.
In primis tuendae pacis a grassaturis ac latrociniis se-37
ditionumque licentia curam habuit. stationes militum per
Italiam solito frequentiores disposuit. Romae castra constituit,
25 quibus praetorianae cohortes uagae ante id terapus et per
hospitia dispersae continerentur.
16 Oros. VII 4^ 17 Tiberius siquidem iuuentutem eorum {Itidaeorum)
per speciem sacramenti in prouincias grauioris caeli relegauit, reliquos
gentis eiusdem uel similia sectantes urbe submouit sub poena perpetuae
seruitutis, nisi obtemperassent. 24 Vi<:ior Caes. 2, 4 contractas undique
cohortes praetorias, quae dispersae proximis municipiis seu Romae
quaeque per domos habebantur, in castra apud urbem redegit; qua
tenebantur praefecturam appellans, uel augens, praetorio: nam ceteros
paritorum praesidesque Augustus instituerat (cf. Suet. Aug. 49).
2 iuris corr. ex ius M fecit <(ut> Erasmus^ Madvig 4 famosae
om. n^Q deuitandas iS^, uitanda G, uitandas JT* 7 opere X 8 tene-
rentur s {edd.princ.,uulg.) 9 perftigium Ursinus 10 cognouisset GT
12 e] ae M, om. X'N, et g {uulg. post edd. aliquot saec. XF), a Benthy
13 sortitionem ilf (r F^, sortitione rel, {uulg.) 25 id] idem T
Digitized by
Google
140 C. SVETONI TRANQVILLI
2 Populares tumultus et ortos grauissime coereuit et ne
orerentur sedulo cauit. caede in theatro per discordiam ad-
missa capita factionum et tistriones, propter quos disside-
batur, relegauit, nec ut reuocaret umquam ullis populi pre-
3 cibus potuit euinci. cum PoUentina plebs funus cuiusdam »
primipilaris non prius ex foro misisset quam extorta pecu-
nia per uim heredibus ad gladiatorium munus, cohortem ab
urbe et aliam a Cotti regno dissimulata itineris causa detectis
repente armis concinentibusque signis per* diuersas portas in
oppidum immisit ac partem maiorem plebei ac decurionum lo
in perpetua uincula coiecit. aboleuit et ius moremque asy-
lorum, quae usquam erant. Cyzicenis in ciues R. uiolentius
quaedam ausis publice libertatem ademit, quam Mithridatico
bello meruerant.
4 Hostiles motus nulla postea expeditione suscepta per i&
legatos compescuit, ne per eos quidem nisi cunctanter et
necessario. reges infestos suspectosque comminationibus ma-
gis et querelis quam ui repressit; quosdam per blanditias
atque promissa extractos ad se non remisit, ut Marobodum
Germanum, [t]Rhascuporim Thracem, Archelaum Cappadocem, aa
cuius etiam regnum in formam prouinciae redegit.
16 Eutrop. VII 11^1 nusquam ipse pugnauit, bella per legaios
gessit suos. Oros. VII 4, 3 hic per semet ipsum nuUa bella gessit, sed ne
per legatos quidem aliqua grauia, nisi quod tantum aliquantis in locis
praecogniti cito gentium tumores conprimebantur. 18 Eutrop. VII
11, 2 quosdam reges per blanditias ad se euocatos numquam remisit,
in quibus Archelaum Cappadocem, cuius etiam regnum in prouinciae
formam redegit. Epit. 2, 8 Cappadocas in prouinciam remoto Archelao
rege eorum redegit. cf. Victor Caes. 2, 3 Lyd. de mag. 3,57 19 Victor
Caes.2j4 Marobodus callide circumuentus, Sueborum rex. Epit. 2^8 Ma-
robodum {sic Landolfi cod.) Sueuorum regem callide circumuenit.
1 et hortosX^JT\ exortos WBL^T et ne — cauit om. V 2 ore-
rentur M , orir- rel. 3 quod MG 4 umquam om. X 6 exorta
MG VQ^ 10 plebis X 11 ius] eius LP\ uim (ium P^ HP^T {pars edd.)
12 usque erant V, usurpauerant Bentley 13 quiddam Poldk mitri-
datico (mittri- V) X' 14 meruerant 8 (Beroaldus cum Tac. ann. IV 36),
meruerunt (promer- G) Sl 16 ne] nec IPBL^ (uulg.), an <^eiy ne?
17 suspectos[q]ue PolaJc 18 quaerellis M, qrulis B {cf. Cal. 10)
19 marbodum F, marabodum li^T 20 Rhascuporim scripbi duhitanter
(Rhescuporim Bentley , Rhascypolim Beroald.), thrascipolim (tr- QT,
transci- W) MTT, thrascypolim 6rF, thrascipolum LPS Archelaum
Cappadocem om. T
Digitized by
Google
TIBERIYS [CAP. 37-40] 141
Biennio continuo post adeptum imperium pedem porta38
non extulit; sequenti tempore praeterquam in propinqua op-
pida et, cum longissime, Antio tenus nusquam aftiit, idque
perraro et paucos dies; quamuis prouincias quoque et exer-
s citus reuisurum se saepe pronuntiasset et prope quotannis
profectionem praepararet, uehiculis comprehensis, commea-
tibus per municipia et colonias dispositis, ad extremum uota
pro itu et reditu suo suscipi passus, ut uulgo iam per iocum
Callip<(p)>ides uocaretur, quem cursitare ac ne cubiti quidem
10 mensuram progredi prouerbio Graeco notatum est. sed or- 39
batus utroque filio, quorum Germanicus in Syria, Drusus
Romae obierat, secessum Campaniae petit; constanti et opi-
nione et sermone paene omnium quasi neque rediturus um-
quam et cito mortem etiam obiturus. quod paulo minus >
15 utrumque euenit; nam neque Romam amplius rediit [s]et pau-
cos post dies iuxta Tarracinam in praetorio, cui Speluncae
nomen est, incenante eo complura et ingentia saxa fortuito
superne dilapsa sunt, multisque conuiuarum et ministrorum
elisis praeter spem euasit.
30 Peragrata Campania, cum Capuae Capitolium, Nolae40
templum Augusti, quam causam profectionis praetenderat,
dedicasset, Capreas se contulit, praecipue delectatus insula,
quod uno paruoque litore adiretur, saepta undique praeruptis
immensae altitudinis rupibus et profundo mari[s]. statimque
25 reuocante assidua obtestatione populo propter cladem, qua
apud Fidenas supra uiginti hominum milia gladiatorio munere
amphitheatri ruina perierant, transiit in continentem pote-
statemque omnibus adeundi sui fecit: tanto magis, quod urbe
26 Oros. VII 4, 11 huius tamen imperii anno duodecimo noua et
incredibilis dades apud Fidenatium urbem accidit: amphitheatri cauea
populo gladiatorium munus spectante conlapsa est et plus quam ui-
ginti milia hominum occidit.
3 adfait F, aff- LSm\ abf- PS^T, fuit G 9 gallipidis (gali- T)
MGX\ gallipides i*, gallipedes T, corr. ed. Bcisil a. 1533 (Callipides ed.
Paris. 1509 al. ; cf. Cic. AU. XIII 12, 3 Otto, Sprichw. p. 66. 100) 16 re-
dit G etErasrmis^ sed MGX\ sed et T 16 terracinam GPST 17 ce-
nante g (in cenantem eum Lips.) 18 delapsa s pars edd. {Poth) 24 mari
Stephanm 26 quam MG^, quia X 27 pariebant MG^ pariebat d
28 magis <^mutato animo^ uel <^cunctis mirantibus^ Polak
Digitized by
Google
142 C. SVETONI TRANQVILLI
egrediens ne quis se interpellaret edixerat ac toto itinere ad-
euntis submouerat.
41 Regressus in insulam rei p. quidem curam usque adeo
abiecit, ut postea non decurias equitum umquam supplerit,
non tribunos militum praefectosque, non prouinciarum prae- 6
sides ullos mutauerit, Hispaniam et Syriam per aliquot annos
sine consularibus legatis habuerit, Armeniam a Parthis occu-
pari, Moesiam a Dacis Sarmatisque, Gallias a Germanis uastari
neglexerit: magno dedecore imperii nec minore discrimine.
43ceterum secreti licentiam nanctus et quasi ciuitatis oculis lo
remotis, cuncta simul uitia male diu dissimulata tandem pro-
fudit: de quibus singillatim ab exordio referam. in castris
tiro etiam tum propter nimiam uini auiditatem pro Tiberio
Biberius, pro Claudio Caldius, pro Nerone Mero uocabatur.
postea princeps in ipsa publicorum morum correctione cum i5
Pomponio Flacco et L. Pisone noctem continuumque biduum
epulando potandoque consumpsit, quorum alteri Syriam pro-
uinciam, alteri praefecturam urbis confestim detulit, codi-
cillis quoque iucundissimos et omnium horarum amicos pro-
2 fessus. Cestio 6all[i]o, libidinoso ao- prodigo seni, olim ab 20
Augusto ignominia notato et a se ante paucos dies apud se-
natum increpito cenam ea lege condixit, ne quid ex consue-
tudine immutaret aut demeret utque nudis puellis ministran-
tibus cenaretur. ignotissimum quaesturae candidatum nobilis-
simis anteposuit ob epotam in conuiuio propinante se uini 25
amphoram. Asellio Sabino sestertia ducenta donauit pro
7 Epit. ^, 9 resolutis militiae artibus Armenia per Parthos, Moesia
a Dacis, Pannonia a Sarmatis, Gallia a finitimis gentibus direptae
sunt {cf. Victor Caes. 2,3). 10 cf. Victor Caes. 2, 2 dum urbes et
conuentus exsecratur, Capreas insulam quaesiuerat flagitiis obtentui.
13 Epit. 2, 2 iste, quia Claudius Tiberius Nero dicebatur, eleganter a
iocularibus Caldius Biberius Mero ob uinolentiam nominatus est.
1 qui VL^PWQ {Roth) ac] a F 10 osculis G 11 remo-
tis MGX' , remotus T et fere edd. 12 singulatim G 15 prin-
cipes M^ correptione TS 16 pompeio (pompeo B) QBSN 18 alteri
onu V 20 Cestio Both, sestio (sestigio F, sextio T) Sl Gallo F*
{Tmr.), gallio MGVBd, gaulio LPS, gauinio T, claudio IIQ et sic
pro u. l. ss. in B, gauro N 22 ea om. G 24 questura G, in
questura N
Digitized by
Google
TIBEBIVS [cAP. 40-44] 143
dialogo, in quo boleti et ficedulae et ostreae et tiirdi certa-
men induxerat. nouum denique officium instituit a uoluptati-
bus, praeposito equite R. T. Caesonio Prisco. secessu uero48
Caprensi etiam sellaria excogitauit, sedem arcanarum libi-
5 dinum, in quam undique conquisiti puellarum et exoletorum
greges monstrosique concubitus repertores, quos spintrias
appellabat, triplici serie conexi, in uicem incestarent coram
ipso, ut aspectu deficientis libidines excitaret. cubicula plu- 2
rifariam disposita tabellis ac sigillis lasciuissimarum pictura-
10 rum et figurarum adornauit librisque Elephantidis instruxit,
ne cui in opera edenda exemplar impe[t]ratae schemae de-
esset. in siluis quoque ac nemoribus passim Venerios locos
commentus est prost[r]antisque per antra et cauas rupes ex
utriusque sexus pube Paniscorum et Nympharum habitu, quae
15 palam iam et uulgo nomine insulae abutentes Caprineum
dictitabant.
Maiore adhuc ac turpiore infamia flagrauit, uix ut referri44
audiriue, nedum credi fas sit, quasi pueros primae teneri-
tudinis, quos pisciculos uocabat, institueret, ut natanti sibi
20 inter femina uersarentur ac luderent lingua morsuque sensim
adpetentes; atque etiam quasi infantes firmiores, necdum
tamen lacte depulsos, inguini ceu papillae admoueret, pro-
nior sane ad id genus libidinis et natura et aetate. quare 2
6 Lamprid. Heliog. 33, 1 libidinum genera quaedam inuenit, ut spin-
trias ueterum tmalorum (imperatorum Oherdick) uinceret, et omnis ap-
paratus Tiberii et Caligulae et Neronis norat. cf. Victor Caes. 2, 1
17. 23 Eutrop. VII 11, 1 turpi libidine.
1 ostria itf 6r, ostrea XN {corr. TJN^ 2 indixerant L^PS, in-
dixerat L^TN^ 3 equi. MG VLnB^ equiti {et tum Romano) Q 4 capsi F,
Capreensi uulg. {ed. Aldina 1516) Bellariam TT 7 inuicem se LS.,
se inuicem PT 9 dispositis Casaub. 11 edendi G exemplaru
petratae T; imperatae e libro Tomacensi laudat Torr.y sic primum legi in
ed. Lugd. 1508 12 quoque] que X iocos POST^, lucos L^ {BenUey)
13 prostantesque TIQ, prostrantisque MV, prostratisque G, prostran-
tesque XB 14 habituque (q; F, quae Stephanus Both) palam ii; qui
U£l quin pro que coni. Bentley, quem G.Becker, ob quae Madvig; babitu
palamque s {edd. Bom. Ven. 7, uulg.) 16 uulgato T ab*untes M^
(e erasa?) Caprum eum Bentley 17 uix o/;/. G referre G 18 pu-
ros M^, petros G^ {?, peeros ^), pusos Salmas, 20 sensum Halbkart
22 ceu] ceceo G 23 et {ante aetate) om. V
Digitized by
Google
144 C. SVETONI TRANQVILLI
Parrasi quoque tabulam, in qua Meleagro Atalanta ore mori-
geratur, legatam sibi sub condicione, ut si argumento offen-
deretur decies pro ea sestertium acciperet, non modo praetulit,
sed et in cubiculo dedicauit. fertur etiam in sacrificando
quondam captus facie ministri acerram praeferentis nequisse 5
abstinere, quin paene uixdum re diuina peracta ibidem statim
seductum constupraret simulque fratrem eius tibicinem; at-
que utrique mox, quod mutuo flagitium exprobrarant, crura
46fregisse. feminarum quoque, et quidem illustrium, capitibus
quanto opere solitus sit inludere, euidentissime apparuit Mal- 10
loniae cuiusdam exitu, quam perductam nec quicquam amplius
pati constantissime recusantem delatoribus obiecit ac ne ream
quidem interpellare desiit, ecquid paeniteret; donec ea relicto
iudicio domum se abripuit ferroque transegit, obscaenitate[m]
oris Hirsuto atque olido seni clare exprobrata. unde mora 15
in Atellanico exhodio (com. inc. frg. p. 33S} proximis ludis ad-
sensu maximo excepta percrebruit: hircum uetulum ca-
preis naturam ligurire.
46 Pecuniae parcus ac tenax comites peregrinationum ex-
peditionumque numquam salario, cibariis tantum sustentauit, 20
una modo liberalitate ex indulgentia uitrici prosecutus, cum
tribus classibus factis pro dignitate cuiusque, primae sescenta
sestertia, secundae quadringenta distribuit, ducenta tertiae,
quam non amicorum sed Graecorum appellabat.
47 Princeps neque opera ulla magnifica fecit — nam et quae 25
sola susceperat, Augusti templum restitutionemque Pompeiani
19 Eutrop. VII ll^ 1 scelesta auaritia.
1 parrhasi (-ii B) GVLPB, pharrasii IIQ, pharrasi S^ ore
om. T 3 protulit XT 4 et om. MWQ 6 qui (r 8 exprobra-
rent F, -brabant W, -brant Q 9 capitis quanto tempore V 11 pro-
ductam X nec] ne GTL^ (nequiquam 6r), et g {edd. Bom. pr.), ac
Bentley 13 ecquid W, ecquit JT^§, haecquid (hec- G) MGB, ecqui V,
etquid X 14 obscenitate (obscaen- M) moris ii (-te oris PII^Q,
-te horis F, -te moris iS^), recte T0^<5 15 hircoso Bentley mora]
nota P^I'<5 (uulg.), nec mora 9, mox u^l uox Bentley 18 ligurire
MGT, ligurrire (-ne V) rel. (edd.) 20 solario T {corr. Q^ 21 unam
— liberalitatem (ra om. V) X' 22 sexcenta (rJIT, sescentena (sex- L)
LPS 24 grecorum (gr^c- V) ii (gcor-i^, gtor- PJT, inde gratorum
Turnebus) 25 nam del. Lipsius 26 id est post susceperat add. T'P*
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 44-48] 145
i;heatri, imperfecta post tot annos reliquit — neque specta-
cula omnino edidit*, et iis, quae ab aliquo ederentur, raris-
sime interfuit, ne quid exposceretur, utique postquam co-
moedum Actium coactus est manumittere. paucorum senatorum
« inopia sustentata, ne pluribus opem ferret, negauit se aliis
subuenturum, nisi senatui iustas necessitatium causas pro-
bassent. quo pacto plerosque modestia et pudore deterruit,
in quibus Hortalum, Quinti Hortensi oratoris nepotem, qui
permodica re familiari auctore Augusto quattuor liberos tu-
10 lerat.
Publice munificentiam bis omnino exhibuit*, proposito48
milies sestertium gratuito in trienni tempus et rursus quibus-
dam dominis insularum, quae in monte Caelio deflagrarant,
pretio restituto. quorum alterum magna difficultate numma-
15 ria populo auxilium flagitante coactus est facere, cum per
senatus consultum sanxisset, ut faeneratores duas patrimonii
partes in solo collocarent, debitores totidem aeris alieni
statim soluerent, nec res expediretur; alterum ad mitigandam
temporum atrocitatem. quod tamen beneficium tanti aesti-
20 mauit, ut montem Caelium appellatione mutata uocari Augu-
stum iusserit. militi post duplicata ex Augusti testamento 2
legata nihil umquam largitus est, praeterquam singula milia
denariorum praetorianis, quod Seiano se non accommodas-
sent, et quaedam munera Syriacis legionibus, quod solae
:25 nullam Seiani imaginem inter signa coluissent. atque etiam
missiones ueteranorum rarissimas fecit, ex senio mortem, ex
morte compendium captans. ne prouincias quidem liberali-
tate ulla subleuauit, excepta Asia, disiectis terrae motu ciui-
tatibus.
27 Oros. VII 4, 18 Asiae ciuitates illo {§ 13) terrae motu dirutas
tributo dimisso propria etiam liberalitate (libertate codd. , otyisia da-
TcdvT] Phlegon de mir. 13) donauit.
2 alico F, alio Perizon. (Polak) 3 ne quid] neq: M 4 est om.
MGX' aucorum MG et tum inoppia M {cf, Herm. 36 p. 293) 6 ne-
^uit post ferret add. V uUi et tum probasset Polak 6 necessitatum
-GXT 9 permodicaret MG, permodica'. ret V familiaris M8, -es G
{permodicae rei familiaris Bentley, per modica rei familiaris Biicheler)
12 sestertio g {edd. princ), cf. lul. 50 p. 26, 24 et post rursus ite-
^ant MG 14 (m) magna BentUy 15 est om. V 19 beneficii G
SvBTONivs ed. Ihm. I. 10
Digitized by
Google
' 146 C. SVETONI TRANQVILLI
49 Procedente mox tempore etiam ad rapinas eonuertit ani-
mmn. satis eonstat, Cn. Lentulum Augurem, eui census ma-
ximus fuerit^ metu etangore ad fastidium uitae ab eo actum* ■
et ut ne quo nisi ipso herede moreretur; condemnatam etj
generosissimam feminam Lepidam in gratiam Quirini consula- s^
ris praediuitis et orbi, qui dimissam eam e matrimonio post
uicensimum annum ueneni olim in se comparati arguebat;
2 praeterea Galliarum et Hispaniarum Syriaeque et Graeciae
principes confiscatos ob tam leue ac tain inpudens calumnia-
rum genus, ut quibusdam non aliud sit obiectum, quam quod lo-
partem rei familiaris in pecunia haberent; plurimis etiam
ciuitatibus et priuatis ueteres immunitates et ius metallorum
ac uectigalium adempta; sed et Vononem regem Parthorum,
qui pulsus a suis quasi in fidem p. R. cum ingenti gaza An-
tiochiam se receperat, spoliatum perfidia et occisum. i^
60 Odium aduersus necessitudines in Druso primum fratre
detexit, prodita eius epistula, qua secum de cogendo ad re-
stituendam libertatem Augusto agebat; deinde et in reliquis.
luliae uxori tantum afuit ut relegatae, quod minimum est,
offici aut humanitatis aliquid impertiret, ut ex constitutione 20-
patris uno oppido clausam domo quoque egredi et commer-
cio hominum frui uetuerit; sed et peculio concesso a patre
praebitisque annuis fraudauit, per speciem publici iuris, quod
2 nihil de his Augustus testamento cauisset. matrem Liuiam
grauatus uelut partes sibi aequas potentiae uindicantem, et 25-
congressum eius assiduum uitauit et longiores secretioresque
sermones, ne consiliis, quibus tamen interdum et egere et
uti solebat, regi uideretur. tulit etiam perindigne actum in
senatu, ut titulis suis quasi Augusti, ita et Liuiae filius
3 adiceretur. quare non parentem patriae appellari, non so»
ullum insignem honorem recipere publice passus est; sed et
frequenter admonuit; maioribus nec feminae conuenientibus
negotiis abstineret, . praecipue ut animaduertit incendio iuxta
2 sat g (uulg.) 3 coactum Bentley 4 et ut] et N^ ut Madvig
6 e om. G 19 esset C.F.W.Muller 23 fraudauerit Bentley 25 sibi
om. V 28 solere reges G uidetur M^ uidentur G 29 ut] et G et]
ut n^Q luliae Bentley 30 appellari om. G (appeUari — recipere
om. T) 31 ullum] nuUum MV 32 quod non post admonuit add. T
Digitized by
Google
TIBERIVS [cAP. 49-52] 147
aedem Vestae et ipsam interuenisse populumque et milites,
quo enixius opem ferrent, adbortatam, sieut sub marito solita
esset. dehinc ad sxmultatem usque processit hac, ut ferunt, 61
de causa. instanti saepius, ut ciuitate donatum in decurias
5 adlegeret, negauit alia se condicione adlecturum, quam si
pateretur ascribi albo extortum id sibi a matre. at illa
commota ueteres quosdam ad se Augusti codiciUos de acer-
bitate et intolerantia morum eius e sacrario protulit atque
recitauit. hos et custoditos tam diu et exprobratos tam in-
10 feste adeo grauiter tulit, ut quidam putent inter causas se-
cessus hanc ei uel praecipuam fuisse. toto quidem triennio, 2
quo uiuente matre afuit, semel omnino eam nec amplius
quam uno die paucissimis uidit horis; ac mox neque aegrae
adesse curauit defunctamque et, dum aduentus sui spem fa-
15 cit, complurium dierum mora corrupto demum et tabido cor-
pore funeratam prohibuit consecrari, quasi id ipsa mandasset.
testamentum quoque eius pro irrito habuit omnisque ami-
citias et familiaritates, etiam quibus ea funeris sui curam
moriens demandauerat, intra breue tempus afflixit, uno ex iis,
20 equestris ordinis uiro, et in antliam condemnato.
Filiorum neque naturalem Drusum neque adoptiuum Ger- 62
manicum patria caritate dilexit, alterius uitiis infensus. nam
Drusus fluxioris remissiorisque uitae erat. itaque ne mortuo
quidem perinde adfectus est, sed tantum non statim a funere
25 ad negotiorum consuetudinem rediit iustitio longiore inhibito.
quin et Iliensium legatis paulo serius consolantibus, quasi ob- 2
literata iam doloris memoria, irridens se quoque respondit
uicem eorum dolere, quod egregium ciuem Hecto-
rem amisis^ent. Germanico usque adeo obtrectauit, ut et
21 Oros. VII 4, 9 filios suos Drusum et Germanicum, quorum Dru-
sus naturalis, Germanicus adoptiuus erat^ manifestis ueneni signis per-
didit (cjf. p. 162, 13 154, 8).
9 et {post diu) om. V 12 nec om: M8, in G ss. m. 1 18 ac
om. X' 14 et om. G8 20 equestri MVLPS {corr. i») andia GH
{in hoc hastula post n erasa), antiliam LST, italiam P 21 natu-
ralem Drusum neque om. V Genuanicum om. G {in fine quaternionis)
22 alterius <^uirtutibus, alterius> uitiis Lipsius, alteri eius uitiis et tum
offensus Bentley
10*
Digitized by
Google
148 C. SVETONI TRANQVILLI
praeclara facta eius pro superuacuis eleuarit et gloriosissimas
uictorias ceu damnosas rei p. increparet. quod uero Alexan-
dream propter immensam et repentinam famem inconsulto se
3 adisset; questus est in senatu. etiam causa mortis fuisse ei
per Cn. Pisonem legatum Syriae creditur, quem mox huius b
criminis reum putant quidam mandata prolaturum, nisi ea
secreto ostentant <( y quae multifariam inscriptum et per
noctes celeberrime adclamatum est: redde Germanicum!
quam suspicionem confirmauit ipse postea coniuge etiam ac
liberis Germanici crudelem in modum afflictis. lo
68 Nurum Agrippinam post mariti mortem liberius quiddam
questam manu apprehendit Graecoque uersu <^com. AU. frg. III
p.449 n.212y: si non dominaris, inquit, filiola, iniuriam
te accipere existimas? nec ullo mox sermone dignatus
est. quondam uero inter cenam porrecta a se poma gustare is
non ausam etiam uocare desiit, simulans ueneni se crimine
arcessi; cum praestructum utrumque consulto esset, ut et ipse
temptandi gratia offerret et illa quasi certissimum exitium
2 caueret. nouissime calumniatus modo ad statuam Augusti
modo ad exercitus confugere uelle, Pandatariam relegauit con- 20
uiciantique oculum per centurionem uerberibus excussit. rur-
sus mori inedia destinanti per uim ore diducto infulciri ci-
bum iussit. sed et perseuerantem atque ita absumptam cri-
minosissime insectatus, cum diem quoque natalem eius inter
nefastos referendum suasisset, imputauit etiam, quod non 25
10 et p. 149, 15 {cf. p. 152, 23) Oros. VII 4, 9 filios Germanici filii
sui interfecit.
1 praeclare Bentley elueret JI^, eluderet B, eleuaret ed. Ven. 1510
al. fort recte 2 ceu] ueluti G increparit S^ (ed. lunt. 1510 al.)
4 causam i* 5 creditur G et F* in marg. incertum quam recte, crede-
retur IIQ, credebatur g, om. reh, et sic Bmtley legens antea questus
sit et fuerit 6 nisi ea secreto ostentant quae MX', a senatu ca-
pitis dampnatum nec ea (ex g) secreto ostentant quae G {interpol. ex
Cal.2), nisi ea secreta obstarent per quae T {uulg.), nisi {uel m) spes
secreto {uel a Seiano) ostenta esset uitae. inter quae Bentley, melius nisi
ea s. ostentant<(i auferenda ipsumque iugulandum curasset. propter^
quae Both 7 increpitum T, inferibuntur G 8 creberrime Beroald. (g)
11 quidem G 15 quandam G 17 accersi Sl (-siri Q*) utrique
Folak 18 exitium G et S^ pro u. l. {Beroald.)^ exitum rel. 19 ad]
et M 20 pandantariam F, pandatarum n^Q, -tarium WB 22 deducto
VLPQ 24 insectatus est T {edd.) 25 sanxisset Bcntley
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 52-55] 149
laqueo strangulatam in Gemonias abiecerit: proque tali cle-
mentia interponi decretum passus est, quo sibi gratiae age-
rentur et Capitolino loui donum ex auro sacraretur.
Cum ex Germanico tres nepotes, Neronem et Drusum et54
5 Gaium, ex Druso unum Tiberium haberet, destitutus morte
liberorum maximos natu de Germanici filiis, Neronem et
Drusum, patribus conscriptis commendauit diemque utriusque
tirocinii congiario plebei dato celebrauit. sed ut comperit
ineimte anno pro eorum quoque salute publice uota suscepta,
10 egit cum senatu, non debere talia praemia tribui nisi ex-
pertis et aetate prouectis. atque ex eo patefacta interiore 2
animi sui nota omnium criminationibus obnoxios reddidit
uariaque fraude inductos, ut et concitarentur ad conuicia et
concitati proderentur, accusauit per litteras amarissime con-
15 gestis etiam probris et iudicatos hostis fame necauit, Nero-
nem in insula Pontia, Drusum in ima parte Palatii. putant
Neronem ad uoluntariam mortem coactum, cum ei camifex
quasi ex senatus auctoritate missus laqueos et uncos osten-
taret, Druso autem adeo alimenta subducta, ut tomentum e
20 culcita temptauerit mandere; amborum sic reliquias dispersas,
ut uix quandoque coUigi possent.
Super ueteres amicos ac familiares uiginti sibi e numero55
principum ciuitatis depoposcerat uelut consiliarios in nego-
tiis publicis. horum omnium uix duos anne tres incolumis
25 praestitit, ceteros alium alia de causa perculit, inter quos ^
cum plurimorum clade Aelium Seianum; quem ad summam ^
potentiam non tam beniuolentia prouexerat, quam ut esset
cuius ministerio ac fraudibus liberos Germanici circumueniret,
22 Oros. VII 4, 8 plurimos senatorum proscripsit et ad mortem
coegit; uiginti sibi patricios uiros consilii causa legerat: horum uix
duos incolumes reliquit, ceteros diuersis causis necauit.
8 plebeis G, plebi JIX {cf. p. 150, 21) 9 publica G 14 con-
citarentur {mn. ti prode) G conuiciati Bentley perderentur g
ingestis Bentley 15 hostes GXT 17 cum ei] cui G 20 cu-
lina G reliquiae dispersae Ghronov. 24 omnium in M ss. m, 1
uel m.3, om. Orosius {Both) anne] siue (r, aut TN 25 alia
usque clade om. V 26 summa M 27 beniuolentiam VB quam
utj qui autem V
Digitized by
Google
150 C. SVETONI TRANQVILLI
nepotemque suum ex Druso filio naturalem ad successionem
imperii confirmaret.
56 Nihilo lenior in conuictores Graeculos, quibus uel ma-
xime adquiescebat, Xenonem quendam exquisitius sermoci- ^
nantem cum interrogasset, quaenam illa tam molesta dialectos 5
esset, et ille respondisset Doridem, relegauit Cinariam, exi- ^
stimans exprobratum sibi ueterem secessum, quod Dorice
Rhodii loquantur. item cum soleret ex lectione cotidiana
quaestiones super cenam proponere comperissetque Seleucum
grammaticum a ministris suis perquirere, quos quoque tem- lo
pore tractaret auctores, atque ita praeparatum uenire, primum
a contubernio remouit, deinde etiam ad mortem compulit.
57 Saeua ac lenta natura ne in puero quidem latuit: quam
Theodorus Gadareus rhetoricae praeceptor et perspexisse pri-
mus sagaciter et assimulasse aptissime uisus est, subinde in i5
O obiurgando appellans eum TcrjXbv aificcTL TcatpvQa^svov, id est
I lutum a sanguine maceratum. sed aliquanto magis in prin-
cipe eluxit, etiam inter initia cum adhuc fauorem hominum
2 moderationis simulatione captaret. scurram, qui praetereunte
funere clare mortuo mandarat, ut nuntiaret Augusto non- 20
dum reddi legata quae plebei reliquisset, adtractum ad
se recipere debitum ducique ad supplicium imperauit et patri
suo uerum referre. nec multo post in senatu Pompeio cui-
dam equiti R. quiddam perneganti, dum uincula minatur,
affirmauit fore ut ex Pompeio Pompeianus fieret, acerba 25
cauillatione simul hominis nomen incessens ueteremque par-
58tium fortunam. sub idem tempus consulente praetore an iu-
dicia maiestatis cogi iuberet, exercendasesseleges respondit
et atrocissime exercuit. statuae quidam Augusti caput dem-
4 Zenonem ^ (uulg.) 6 cynariam LP, cynaram {uel cin-) pars
edd. post Bonon. a. 1488., (a)enariam s {ed. Basil. 1533) 9 comperisset-
que G VL^PSR, comperisset ML \ et comperisset T1QTN8 (Roth) 10 qno-
que] que V 14 cadareus (cath- T) Sl., Gad- primum legi in ed. anony-
ma (a. 1472?) et in ed. a. 1480 15 assimilasse M 16 id est —
maceratum del. ed. lunt. a. 1510 19 praetereunte MX' 20 funus X\
funeri et ss. i funere i* {hoc etiam ss. in S) clare] patre F, om. X
{add. L^S^)^ ad aurem R. Unger nuntiarat M 21 plebeis G^ plebi
n^X {cf. p. 149, 8) 22 dicique M ut — referret Polak 24 dum
in 6r 26 ueterumque cum codice Torrentii pars edd. {Roth) 28 esset
MVQ^ 29 augusto M^
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 66-59] 151
pserat, ut alterius imponeret; acta res in senatu et, quia am-
bigebatur, per tormenta quaesita est. damnato reo paulatim
genus calumniae eo processit, ut haec quoque capitalia essent:
circa Augusti simulacrum seruum cecidisse, uestimenta mu-
5 tasse, nummo uel anulo effigiem impressam latrinae aut lu-
panari intulisse, dictum ullum factumue eius existimatione
aliqua laesisse. perit denique et is, qui honorem in colonia
sua eodem die decemi sibi passus est, quo decreti et Augusto
olim erant.
10 Multa praeterea specie grauitatis ac morum corrigendo-59
rum, sed et magis naturae optemperans, ita saeue et atrociter
factitauit, ut nonnulli uersiculis <^FPR p. 35ffy quoque et prae-
sentia exprobrarent et futura denuntiarent mala:
Asper et immitis, breuiter uis omnia dicam?
15 dispeream, si te mater amare potest.
Non es eques; quare? non sunt tibi milia centum;
omnia si quaeras, et Rhodus exilium est.
Aurea mutasti Saturni saecula, Caesar:
incolumi nam te ferrea semper erunt.
20 Fastidit uinum, quia iam sitit iste cruorem:
tam bibit hunc auide, quam bibit ante merum.
Aspice felicem sibi, non tibi, Romule, Sullam 2
et Marium, si uis, aspice, sed reducem,
nec non Antoni ciuilia bella mouentis
«6 non semel infectas aspice caede manus,
et dic: Roma perit! regnauit sanguine multo,
ad regnum quisquis uenit ab exilio.
3 hoc genus uulg. {jprimum legi in ed. anon. [a. 1472?]) 5 aut]
nel LPT 7 periit XT 8 quod MX\ corr. L*S* et V in marg.
11 sed et] sed G, sed re P. Thomas 14 speret G^ asper es Heinsim
16 Non es] ones MVL^P^, omis uel onis P*ST {recte i*) 17 nomina
et en {jpro et) Heinsius 21 tam bibet Gruter. ante om. V 22 Aspice
et M^ Aspicece V remula G {sic m. 1) 23 reduces mauult Bdhrens
24 nec] ne MVLQ^ corr. V in marg. m.l 26 regnabit IIQ {uulg.)
27 quisquis G^, quisque (quiaq: M) rel.
Digitized by
Google
152 C. SVETONI TRANQVILLI
quae primo, quasi ab impatientibus remedi<or)>um ac non tam
ex animi sententia quam bile et stomacho fingerentur, uole-
bat accipi dicebatque identidem: oderint, dum probent.
dein uera plane certaque esse ipse fecit fidem.
60 In paucis diebus quam Capreas attigit piscatori, qui sibi 6-
secretum agenti grandem muUum inopinanter obtulerat, per-
fricari eodem pisce faciem iussit, territus quod is a tergo in-
sulae per aspera et deuia erepsisset ad se; gratulanti autem
inter poenam, quod non et lucustam, quam praegrandem ce-
perat, obtulisset, lucusta quoque lacerari os imperauit. mi- lo
litem praetorianum ob subreptum e uiridiario pauonem capite
puniit. in quodam itinere lectica, qua uehebatur, uepribus
impedita exploratorem uiae, primarum cohortium centurionem,
Olstratum humi paene ad necem uerberauit. mox in omne
. genus crudelitatis erupit numquam deficiente materia, cum ifr
primo matris, deinde nepotum et nurus, postremo Seiani fa-
miliares atque etiam notos persequeretur; post cuius inter-
itum uel saeuissimus extitit. quo maxime apparuit, non tam
ipsum ab Seiano concitari solitum, quam Seianum quaerenti
occasiones sumministrasse; etsi commentario, quem de uita 20
sua summatim breuiterque composuit, ausus est scribere Sei-
anum se punisse, quod comperisset furere aduersus
liberos Germanici filii sui; quorum ipse alterum suspecto
iam, alterum oppresso demum Seiano interemit.
2 Singillatim crudeliter facta eius exequi longum est; ge- 2&
nera, uelut exemplaria saeuitiae, enumerare sat erit. nuUus
a poena hominum cessauit dies, ne religiosus quidem ac sa-
3 cf. Cdl. 30 14 Bqq. Victor Caes. 2^ 1 atrocius puniens insontes
noxios, suos pariter extemosque. cf. Eutrop. VII 11, 1 Oros. VII 4, 10
25 Oros. l. l. referre singillatim facta eius horret pudetque.
1 remedi<(or>um Graevius., remedii Stephanus, Romae domini uel
dominii uulg. (Romae om. ed. Bom. II) 2 bile] ut bibe V, ut bile h>T,
um bile L^ (um del. m. ^), **bile P 5 attigi M 7 is om. V
8 repsisset XN 9 locustam TiPT 10 locusta TFiPT impetrauit
MVL^S 11 uiridario GQTN, uiridiano V 12 puniti>S', -iuit PTN
qu§ G 13 praetoriarum Lipsius 18 s§uissimum et maximo G
19 Seianum] seiano LPS, seiani B 20 et sic LST, etsi <in> P. Thomas
23 filii sui del. Torr. ipsa M suscepto suspecto ilf , suscepto V
(Busp. iam alt. om. T) 27 hominum] omnino Heinsius, Graevius
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 59-61] 153
cer; animaduersum in quosdam ineunte anno nouo. accusati
damnatique multi cum liberis atque etiam a liberis suis.
interdictum ne capite damnatos propinqui lugerent. decreta
accusatoribus praecipua praemia, nonnumquam et testibus.
5 nemini delatorum fides abrogata. omne crimen pro capitali a
receptum, etiam paucorum simpliciumque uerborum. obie-
ctum est poetae, quod in tragoedia Agamemnonem probris
lacessisset; obiectum et historico, quod Brutum Cassiumque
ultimos Romanorum dixisset; animaduersum statim in aucto-
10 res scriptaque abolita, quamuis probarentur ante aliquot an-
nos etiam Augusto audiente recitata. quibusdam custodiae 4
traditis non modo studendi solacium ademptum, sed etiam
sermonis et conloqui usus. citati ad causam dicendam par-
tim se domi uulnerauerunt certi damnationis et ad uexationem
16 ignominiamque uitandam, partim in media curia uenenum hau-
serunt; et tamen conligatis uulneribus ac semianimes palpi-
tantesque adhuc in carcerem rapti. nemo punitorum non in
Gemonias abiectus uncoque tractus, uiginti uno die abiecti
tractique, inter eos feminae et pueri. immaturae puellae, quia 5
20 more tradito nefas esset uirgines strangulari, uitiatae prius
a camifice, dein strangulatae. mori uolentibus uis adhibita
uiuendi. nam mortem adeo leue supplicium putabat, ut cum
audisset unum e reis, Carnulum nomine, anticipasse eam, ex-
clamauerit: Carnulus me euasit. et in recognoscendis custo-
25 diis precanti cuidam poenae maturitatem respondit: nondum
tecum in gratiam redii. annalibus suis uir consularis in- ft
seruit, frequenti quodam conuiuio, cui et ipse affuerit, inter-
1 nouo om. G 2 cum liberis {om. Qs, cum om. n^)Sl, cum liber-
tis Both, cum coniugibus g (Polak) a liberis Jf(rF, liberis XT (-Ro*?i)^
uxoribus g {ed. Bom. II ^ uulg.), om. {cum seq. suis) q 7 agamemnone
corr. ex agamemnoni M {m. 1?)^ agamennonem (-menonem LT) GXT^
Agamemnone <^principem)> G. Becker propriis MLPSS {corr. P^, pro-
briis V, om. 11 8 incessisset {uel Agamemnoni probra ingessisset) Bentley,
lacerasset lApsius 11 custodia MVT, in custodia S 14 et X\ sed
MGT., sed et Grraevtus 17 non in Jf, non et in rel., fort. rectius
18 obiectus X' numerum (xx- B) corruptum putant multi abiecti
tractique del, Torr, 20 traditione fas MVd., traditionis fas (r 21 a
om. MGVSs 23 carrulum BP*T eam {corr. m. 1 ex iam, uix tam)
exclamauerat M 24 carrulus MVBPOST, carn- cum GLIIQ etiam HN
27 quoddam M, quondam G^^, edd. Ven. I et pleraeque affuerat Q
Digitized by
Google
154 C. SVETONI TRANQVILLI
rogatum eum subito et clare a quodam nano astante mensae
inter copreas, cur Paconius maiestatis reus tam diu uiueret,
statim quidem petulantiam linguae obiurgasse, ceterum post
paucos dies scripsisse senatui, ut de poena Paconi quam pri-
mum statueret. &
62 Auxit intenditque saeuitiam exacerbatus indicio de morte
filii sui Drusi. quem cum morbo et intemperantia perisse
existimaret, ut tandem ueneno interemptum fraude Liuillae
uxoris atque Seiani cognouit, neque tormentis neque suppli-
cio cuiusquam pepercit, soli huic cognitioni adeo per totos lo
dies deditus et intentus, ut Rhodiensem hospitem, quem fa-
miliaribus litteris Romam euocarat, aduenisse sibi nuntiatum
torqueri sine mora iusserit, quasi aliquis ex necessariis quae-
stioni adesset, deinde errore detecto et occidi, ne uulgaret
2 iniuriam. camifi.cinae eius ostenditur locus Capreis, unde i5
damnatos post longa et exquisita tdrmenta praecipitari coram
se in mare iubebat, excipiente classiariorum manu et contis
atque remis elidente eadauera, ne cui residui spiritus quic-
quam inesset. excogitauerat autem inter genera cruciatus
etiam, ut larga meri potione per fallaciam oneratos, repente 20
ueretris deligatis, fidicularum simul urinaeque tormento dis-
3 tenderet. quod nisi eum et mors praeuenisset et Thrasyllus
consulto, ut aiunt, differre quaedam spe longioris uitae com-
pulisset, plures aliquanto necaturus ac ne reliquis quidem
nepotibus parsurus creditur, cum et Gaium suspectum habe- 2S
ret et Tiberium ut ex adulterio conceptum aspemaretur. nec
abhorret a uero; namque identidem felicem Priamum uoca-
bat, quod superstes omnium suorum extitisset.
68 Quam inter haec non modo inuisus ac detestabilis, sed
praetrepidus quoque atque etiam contumeliis obnoxius uixerit, so
multa indicia sunt. haruspices secreto ac sine testibus con-
1 Quoddam M 2 copreas MVR^ capreas rel. {cf. Claifd. 8) pau-
conius T 4 pauconii T 7 et] ex Cornelissen intemperantiam MS'
8 ueneno om. TLQ^ post interemptum hahet S interceptum Bentley
10 cuiquam G 12 euocarat (-uerat) g {Berodld.\ euocabat ii (euocabat
romam G) 17 mare WQPT^ mari rel. (Sl) 20 larga eorr. ex largi.
(jn. 1?) M 23 impulisset Bentley 25 nepotibus om. G 30 etiam
contumeliis del. Salmasius
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 6i-«5] 155
suli uetuit. uicina uero urbi oracula etiam dis[s]icere conatus
est, sed maiestate Praenestinarum sortium territus destitit,
cum obsignatas deuectasque Romam non repperisset in arca
nisi relata rursus ad templum. unum et alterum consulares 2
6 oblatis prouinciis non ausus a se dimittere usque eo detinuit,
donec successores post aliquot annos praesentibus daret,
cum interim manente officii titulo etiam delegaret plurima
assidue, quae illi per legatos et adiutores suos exequenda
curarent. nurum ac nepotes numquam aliter post damnatio-64
10 nem quam ieatenatos obsiitaque lectica loco mouit, prohibitis
per militem obuiis ac uiatoribus respicere usquam uel con-
sistere.
Seianum res nouas molientem, quamuis iam et natalem65
eius publice celebrari et imagines aureas coli passim uideret,
15 uix tandem et astu magis ac dolo quam principali auctoritate
subuertit. nam primo, ut a se per speciem honoris dimitte-
ret, collegam sibi assumpsit in quinto consulatu, quem longo
interuallo ab^ens ob id ipsum susceperat. deinde spe affini-
tatis ac tribuniciae potestatis deceptum inopinantem crimina-
30 tus est pudenda miserandaque oratione, cum inter alia patres
conscriptos precaretur, mitterent alterum e consulibus, qui
se senem et solum in conspectum eorum cum aliquo militari
praesidio perduceret. sic quoque diffidens tumultumque me- 2
tuens Drusum nepotem, quem uinculis adhuc Romae con-
26 tinebat, solui, si res posceret, ducemque constitui praecepe-
rat. aptatis etiam nauibus ad quascumque legiones medita-
batur fugara, speculabundus ex altissima rupe identidem signa,
quae, ne nuntii morarentur, tolli procul, ut quidque factum
foret, mandauerat. uerum et oppressa coniuratione Seiani
13 Oros. VII 4, 8 SeiaDum praefectum suum res nouas molientem
interfecit. cf. Einhard, 6
1 disicere T 4 relatas T 5 ausus a se] ausa se M, ausus
LFS (a se post dimittere in marg. add. in P) eo] eo se M, adeo JT
8 assidueq(ue) GII {uulg.\ assidueque quae ed. lunt. 1510 14 passim
coli G 17 absumpsit Jf J?, &de' GPS (Both) 24 pronepotem G in
uinculis G (Graevius) 25 ducem itf, et ducem Salmasius fort. recte
26 apparatis Bentley 28 ne om. T
Digitized by
Google
156 C. SVETONI TRANQVILLI
niliilo securior aut constantior per nouem proximos menses
non egressus est uilla^ quae uocatur lonis.
66 Vrebant insuper anxiam mentem uaria undique conuicia,
nuUo non damnatorum omne probri genus coram uel per
libellos in orchestra positos ingerente. quibus quidem diuer- 5
sissime adficiebatur, modo ut prae pudore ignota et celata
cuncta cuperet, nonnumquam eadem contemneret et proferret
ultro atque uulgaret. quin et Artabani Parthorum regis lace-
ratus est litteris parricidia et caedes et ignauiam et luxuriam
obicientis monentisque, ut uoluntaria morte maximo iustissi- 10
67moque ciuium odio quam primum satis faceret. postremo
semet ipse pertaesus, tali[s] epistulae principio tantum non
summam malorum suorum professus est: quid scribam uo-
bis, p. c, aut quo modo scribam, aut quid omnino
non scribam lioc tempore, dii me deaeque peius per- 15.
dant quam cotidie perire sentio, si scio.
2 Existimant quidam praescisse haec eum peritia futurorum
ac multo ante, quanta se quandoque acerbitas et infamia ma-
neret, prospexisse; ideoqu^^ut-imperium inierit, et patris
patriae appellationem et ne in acta sua iuraretur obstinatis- 20
sime recusasse, ne mox maiore dedecore impar tantis hono-
3 ribus inueniretur. quod sane ex oratione eius, quam de utra-
que re habuit, colligi potest; uel cum ait: similem se sem-
per sui futurum nec umquam mutaturum mores suos,
quam diu sanae mentis fuisset; sed exempli causa 25
cauendum esse, ne se senatus in acta cuiusquam ob-
ligaret, quia aliquo casu mutari posset. et rursus:
4 Si quando autem, inquit, de moribus meis deuo-
toque uobis animo dubitaueritis, — quod prius quam
eueniat, opto ut me supremus dies huic mutatae ue- bo
2 iouis L&g edd. (de uilla louis Q* in marg.\ lunonis Heinsius {cf.
Herm. 36 p. 287 sqq.) 4 per LPOT, om. rel, in marg. add. V (m. 1 ut
uid.) et Q* (inde libello . . . proposito dliaque temptauit Bentley) 7 ca-
peret X conteneret M, contineret GT 12 tali Muretus (part^
sustalis M) principia G 16 perire me cotidie Tac. ann. VI 6, inde
me addi uolunt post quam Wolfflin^ post perire Bentley si om. MGT
(del. P*) 17 praescisse (pr^cisse G) haec del. 6r. Becker 18 ac multo]
multo M {G. Becker), multoque Bentley 22 ex MT, et ex rel. {uulg.)
mscio an melius 27 q P (ia in ras. m. ^), qui Beroald. {uulg.)
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 65-69] 157
strae de me opinioni eripiat — nihil honoris adiciet
mihi patria appellatio, uobis autem exprobrabit aut
temeritatem delati milii eius cognominis aut incon-
stantiam contrarii de me iudicii.
6 Corpore fait amplo atque robusto, statura quae iustam68
excederet; latus ab umeris et pectore, ceteris quoque mem-
bris usque ad imos pedes aequalis et congruens; sinistra
manu agiliore ac ualidiore, articulis ita firmis, ut recens et
integrum malum digito terebraret, caput pueri uel etiam
10 adulescentis talitro uubieraret. colore erat candido, capillo 2>
pone occipitium summissiore ut ceruicem etiam obtegeret,
quod gentile in illo uidebatur; facie honesta, in qua tamen
crebri et subiti tumores, cum praegrandibus oculis et qui,
quod mirum esset, noctu etiam et in tenebris uiderent, sed
15 ad breue et cum primum e somno patuissent; deinde rursum
hebescebant. incedebat ceruice rigida et obstipa, adducto fero 3
uultu, plerumque tacitus, nullo aut rarissimo etiam cum
proximis sermone eoque tardissimo, nec sine moUi quadam
digitorum gesticulatione. quae omnia ingrata atque arro-
20 gantiae plena et animaduertit Augustus in eo et excusare
temptauit saepe apud senatum ac populum professus naturae
uitia esse, non animi. ualitudine prosperrima usus est, tem- 4
pore quidem principatus paene toto prope irdaesa, quamuis
a tricesimo aetatis anno arbitratu eam suo rexerit sine adiu-
25 mento consilioue medicorum.
Circa deos ac religiones neglegentior, quippe addictus69
mathematicae plenusque persuasionis cuncta fato agi, tonitrua
tamen praeter modum expauescebat et turbatiore caelo num-
quam non coronam lauream capite gestauit, quod fuhnine
30 afflari negetur id genus frondis.
5 sqq. Einhard. 22 corpore fuit ainplo atque robusto, statura eminenti
(c/l Cal. 50\ quae tamen iustam non excederet . . . oculis praegrandibus
{l. 13) ac uegetis {cf. lul. 45) . . . incessu firmo (l. 16).
2 patriae P*, patris T, patris patriae <5 (Torr.) 5 fuit post ro-
busto G 11 subtegeret XN 15 a somno n^<5 {Both al.) 19 atque]
et 6rr 21 sepe temptauit G ac] et X 23 prope del. P*, om. ST
27 persuasione G, persuasionibus U^JR 29 gestabat HN 30 fron-
disj arboris G \
Digitized by
Google
158 C. SVETONI TRANQVILLI
70 Artes liberales utriusque generis studiosissime coluit.
in oratione Latina secutus est Coruinum Messalam, quem
senem adulescens obseruarat. sed adfectatione et morositate
nimia obscurabat stilum, ut aliquanto ex tempore quam a
2 cura praestantior haberetur. composuit et carmen lyricum, 5
cuius est titulus conquestio de morte L. Caesaris, fecit
et Graeca poemata imitatus Euphorionem et Rhianum et
Parthenium, quibus poetis admodum delectatus scripta om-
nium et imagines publicis bibliothecis inter ueteres et prae-
eipuos auctores dedicauit; et ob hoc plerique eruditorum cer- lo
3 tatim ad eum multa de his ediderunt. maxime tamen curauit
notitiam historiae fabularis usque ad ineptias atque derisum;
riam et grammaticos, quod genus hominum praecipue, ut
diximus, appetebat, eius modi fere quaestionibus experiebatur:
quae mater Hecubae, quod Achilli nomen inter uir- 15
gines fuisset, quid Sirenes cantare sint solitae. et
quo primum die post excessum Augusti curiam intrauit, quasi
pietati simul ac religioni satis facturus Minonis exemplo
ture quidem ac uino uerum sine tibicine supplicauit, ut
71 ille olim in morte filii. sermone Graeco quamquam alioqui 20
promptus et facilis, non tamen usque quaque usus est ab-
stinuitque maxime in senatu-, adeo quidem, ut monopolium
nominaturus ueniam prius postularet, quod sibi uerbo pere-
grino utendum esset. atque etiam cum in quodam decreto
patrum sfipXrj^a recitaretur, commutandam censuit uocem et 25
pro peregrina nostratem requirendam aut, si non reperire-
tur, uel pluribus et per ambitum uerborum rem enuntiandam.
1 Einhard. 25 artes liberales studiosissime coluit. 4 Epit. 2^ 5
repentinis responsionibns aut consiliis melior quam meditatis. cf. Victor
Caes. 2, 1 ingenio ad repentina longe acriore.
6 conquaesitio ilf, conquesitio VL, conquisitio Td 8 omnium]
eorum uulg. post edd. princ. (quibus usque omnium om. LP^\ omni<a
eor>um Sakellaropulos 12 atque] et G 18 facturis M^ minonis
(mil- T) MTnB, minois GQ {cf. Galha 2) 19 thure GUQLPT
20 alioquin G^X (in G corr. m. antiqiia)^ alias s {edd. Rom. Ven. I,
uulg.) 23 prius ueniam UQ (uulg.) postularit Erasmus 24 cum
post patrum ponimt HQ 25 eMBAeM^ MVLS (^ pro A in LST),
lacuna in P, om. T censuerit Erasmus 26 nostratim MGS aut]
ut M non om. V 27 uerbis Bentley
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 70-73] 159
militem quoque Graece testimonium interrogatum nisi Latine
respondere uetuit.
Bis omnino toto secessus tempore Romam redire conatus, 72
semel triremi usque ad proximos naumachiae hortos sub-
5 uectus est disposita statione per ripas Tiberis, quae obuiam
prodeuntis submoueret, iterum Appia usque ad septimum la-
pidem; sed prospectis modo nec aditis urbis moenibus re-
diit, primo incertum qua de causa, postea ostento territus.
erat ei in oblectamentis serpens draco, quem ex consuetu- 2
10 dine manu sua cibaturus cum consumptum a formicis inuenis-
set, monitus est ut uim multitudinis caueret. rediens ergo
propere Campaniam Asturae in languorem incidit, quo pau-
lum leuatus Cerceios pertendit. ac ne quam suspicionem in-
firmitatis daret, castrensibus ludis non tantum interfait, sed
15 etiam missum in harenam aprum iaculis desuper petit; statim-
que latere conuulso et, ut exaestuarat, afflatus aura in gra-
uioi;em recidit morbum. sustentauit tamen aliquamdiu, quam- 3
uis Misenum usque deuectus nihil ex ordine cotidiano praeter-
mitteret, ne conuiuia quidem aut ceteras uoluptates partim
20 intemperantia partim dissimulatione. nam Chariclen medi-
cum, quod commeatu afuturus e conuiuio egrediens manum
sibi osculandi causa apprehendisset, existimans temptatas ab
eo uenas, remanere ac recumbere hortatus est cenamque pro-
traxit. nec abstinuit consuetudine quin tunc quoque instans
26 in medio triclinio astante lictore singulos ualere dicentis ap-
pellaret. interim cum in actis senatus legisset dimissos ac78
ne auditos quidem quosdam reos, de quibus strictim et nihil
aliud quam nominatos ab indice scripserat, pro contempto se
habitum fremens repetere Capreas quoquo modo destinauit,
80 non temere quicquam nisi ex tuto ausurus. sed tempestati-
bus et ingrauescente ui morbi retentus paulo post obiit in
uilla Lucullana octauo et septuagesimo aetatis. anno, tertio
31 sqq. Eutrop. V 11.11,3 tertio et uicesimo imperii anno, aetatis sep-
2 uoluit JT, uetuerit Bentley 5 est del. Both 8 primum B
9 ei om. M 12 in Camp. Stephanus statim post Asturae add. POST
13 circeios (cyr- L) GXQ {cf. Aug. 16) 16 petiit T 19 parintem-
perantia M^^ parintimperantia {sic) M* 26 singulis MX' dicentis
MVL^P\ dicentes (-te T) rel. et L^P^ 30 sed et g {ed. Bom. II, uulg.)
Digitized by
Google
160 C. SVETONI TRANQVILLI
et uicesimo imperii, XVII. Kal. Ap. Cn. Acerronio Proculo
a.37C. Pontio Nigr<in]>o conss.
2 Sunt qui putent uenenum ei a Gaio datum lentum atque
tabificum; alii, in remissione fortuitae febris cibum desi4e-
ranti negatum; nonnuUi, puluinum iniectum, cum extractum 6
sibi deficienti anulum mox resipiscens requisisset. Seneca
eum scribit intellecta defectione exemptum anulum quasi ali-
cui traditurum parumper tenuisse, dein rursus aptasse digito et
compressa sinistra manu iacuisse diu immobilem; subito uo-
catis ministris ac nemine respondente consurrexisse nec pro- lo
cul a lectulo deficientibus uiribus concidisse.
74 Supremo natali suo Apollinem Temenitem et amplitudinis
et artis eximiae, aduectum Syracusis ut in bibliotheca templi
noui poneretur, uiderat per quietem affirmantem sibi non
posse se ab ipso dedicari. et ante paucos quam obiret dies, is
turris Phari terrae motu Capreis concidit. ac Miseni cinis
e fauilla et carbonibus ad calficiendum triclinium inlatis, ex-
tinctus iam et diu frigidus, exarsit repente prima uespera at-
que in multam noctem pertinaciter luxit.
75 Morte eius ita laetatus est populus, ut ad primum nun- ao
tium discurrentes pars: Tiberium in Tiberim! clamitarent,
pars Terram matrem deosque Manes orarent, ne mortuo se-
dem uUam nisi inter impios darent, alii uncum et Gemonias
cadaueri minarentur, exacerbati super memorianl pristinae cru-
2 delitatis etiam recenti atrocitate. nam cum senatus consulto 25
cautum esset, ut poena damnatorum in decimum semper diem
tnagesimo octauo . . . mortims est in Campania. Victor Caes. 3^1 cum im-
perium tres atque uiginti, aeui octogesimum uno minus annos egisset. Epit
2^10 post septuagesimum octauum annum et mensem quartum 2,1 im-
perauit annis uiginti tribus. Oros. VII 4,1 Auson. 258^3 3 Victor
Caes. 3,1 Claudio febri an (ferian codd.) insidiis oppresso. Epit. 2, 10
insidiis Caligulae extinctus est. Oros. VII 4,18 ambiguis signis ueneni
obiit. 20 Eutrop. VII 11, 3 ingenti omnium gaudio mortuus est.
1 aprilis GIIQPT 2 nigro Sl, con: Torr. al. 3 atque] quoque
LP^S, quoque et P^T 8 tradendum parum pertenuisse G 9 subito-
-que cod. Torr. 12 tementem G 16 miseni icini se M, misenu ci-
nis e (r 17 calficiendum 6rFi*5, ficiendumilf, caLfaciendum P (i?oi/i),
calefac- TT, calefic- L^ illatis s, inlatus (ill- GTPS^T) Sl 20 Mortem
MHGVB (eius mortem H) 21 mittendum post Tiberim add. G, prae-
cipitandum post clamitarent P^STN
Digitized by
Google
TIBERIVS [CAP. 73-76] 161
differretur, forte aceidit ut quorundam supplicii dies is esset,
quo nuntiatum de Tiberio erat. hos implorantis hominum
fidem, quia absente adhuc Gaio nemo extabat qui adiri inter-
pellarique posset, custodes, ne quid aduersus constitutum fa-
6 cerent, strangulauerunt abieceruntque in Gemonias. creuit 8
igitur inuidia, quasi etiam post mortem tjranni saeuitia per-
manente. corpus ut moueri a Miseno coepit, conclamantibus
plerisque Atellam potius deferendum et in amphitheatro se-
miustilandum, Romam per milites deportatum est crematum-
10 que publico funere.
Testamentum duplex ante biennium fecerat, alterum sua,76
alterum liberti manu, sed eodem exemplo, obsignaueratque etiam
humillimorum signis. eo testamento heredes aequis partibus
reliquit Gaium ex Germanico et Tiberium ex Druso nepotes
16 substituitque in uicem; dedit et legata plerisque, inter quos
uirginibus Vestalibus, sed et militibus uniuersis plebeique
Romanae uiritim atque etiam separatim uicorum magistris.
5 stranguillaiierunt MQB, transgula- S 11 alterum sua om, GV
12 liberati M, libertini T
suhscr. tiberius liber III. explicit. incipit caligula liber TITT. feli-
citer MV et sim. T (feliciter om. B^ gaius caligula Q, g. pro caligula JT)
c. suetonii tranq. de uita c^sarum tiberius liber III. explic. incipit.
caligula liber IIII. felic. G explicit lib. tercius. incipit de caligulo
lib. ini. L et sim, ST tiberius lib. tertius explicit P
SvHTONivB ed. Ihm. I. 11
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE VITA CAESARVM
LIBER mi
C. CALIGVLA
1 Germanicus, C. Caesaris pater, Drusi et minoris Anto-
niae filius, a Tiberio patruo adoptatus, quaesturam quinquen-
nio ante quam per leges liceret et post eam consulatum sta-
tim gessit, missusque ad exercitum in Germaniam, excessu
Augusti nuntiato, legiones uniuersas imperatorem Tiberium &
pertinacissime recusantis et sibi summam rei p. deferentis in-
certum pietate an constantia maiore compescuit atque hoste
2 mox deuicto triumphauit. consul deinde iterum creatus ac
prius quam honorem iniret ad componendum Orientis statum
expulsus, cum Armeniae regem deuicisset, Cappadociam in lo
prouinciae formam redegisset, annum agens aetatis quartum
et tricensimum diuturno morbo Antiochiae obiit non sine
ueneni suspicione. nam praeter liuores, qui toto corpore
erant, et spumas, quae per os fluebant^ cremati quoque cor
inter ossa incorruptum repertum est: cuius ea natura existi- 1&
cf. Lampr. Comm.10^2 qui Tranquilli libruin uitam Caligulae con-
tinentem legerat. 1 Eutrop VII 12, 1
1 C. (gai H, gaii PR) om. G 10 expulsus] ex b. c. missus BenU
ley deiecisset uel dedisset Lipsius (hoc prohatum plerisque)., delegis-
set O.Clason 14 erant] extiterant Graevius, parebant Heinsius^ com-
paruerant Oud.
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 1-4] 163
matur, ut tinctum ueneno igne confici nequeat. obiit autem, 2
ut opinio fuit, fraude Tiberi, ministerio et opera Cn. Pisonis,
qui sub idem tempus Syriae praepositus, nec dissimulans
offendendum sibi aut patrem aut filium, quasi plane ita ne-
5 cesse esset, etiam aegrum Germanicum grauissimis uerborum
ac rerum acerbitatibus nuUo adhibito modo adfecit; propter
quae, ut Romam rediit, paene discerptus a populo, a senatu
capitis damnatus est. omnes Germanico corporis animique 3
uirtutes, et quantas nemini cuiquafn, contigisse satis constat:
10 formam et fortitudinem egregiam, ingenium in utroque elo-
quentiae doctrinaeque genere praecellens, beniuolentiam singu-
larem conciliandaeque hominum gratiae ac promerendi amoris
mirum et efficax studium. formae minus congruebat graci-
litas crurum, sed ea quoque paulatim repleta assidua equi
15 uectatione post cibum. hostem comminus saepe percussit.
orauit causas etiam triumphalis; atque inter cetera studiorum 2
monimenta reliquit et com^edias Graecas. domi forisque
ciuilis, libera ac foederata oppida sine lictoribus adibat. sicubi
clarorum uirorum sepulcra cognosceret, inferias Manibus da-
20 bat. caesorum clade Variana ueteres ac dispersas reliquias
uno tumulo humaturus, coUigere sua manu et comportare
primus adgressus est. obtrectatoribus etiam, qualescumque 3
et qiiantacumque de causa nanctus esset, lenis adeo et in-
noxius, ut Pisoni decreta sua rescindenti, clientelas di[u]-
25 uexanti non prius suscensere in animum induxerit, quam
ueneficiis quoque et deuotionibus impugnari se comperisset;
ac ne tunc quidem ultra progressus, quam ut amicitiam ei
more maiorum renuntiaret mandaretque domesticis ultionem,
si quid sibi accideret. quarum uirtutum fructum uberrimum 4
80 tulit, sic probatus et dilectus a suis, ut Augustus — omitto
6 ettam ♦♦ itf, ettam G^ teste g (etiam 6r^, i in ras.)^ et tam et ss.
i- etiam i?, tam ^, et iam Bentley, iam Prettd'homnie 7 quae] quod T
8 germanico UQ^ germanici rel. (Sl) anim^que X (§ in L corr. ex o?)
9 cuiquam] unquam G 10 ingeniumque F, ingenio L 14 equi-
tatione ml equo uect- Bentley 15 saepe comminus G 16 trium-
phales G (Torr.) 20 putres Polak 22 qualiscamque 72i? 24 sua
re] hic deficit cod. V diuexanti Torr. 25 suscensere ML^S, suc-
censere GWL^PT, successere T 26 ueneficiis TIQL^, beneficiis rel. (Sl)
30 ut] et M
11*
Digitized by
Google
164 C. SVETONI TRANQVILLI
enim necessitudines reliquas — diu cunctatus an sibi successo-
rem destiiiaret, adoptandum Tiberio dederit; sic uulgo fauo-
rabilis, ut plurimi tradant^ quotiens aliquo adueniret uel si-
cunde discederet, prae turba occurrentium prosequentiumue
nonnumquam eum discrimen uitae adisse^ e Oermania uero 5
post compressam seditionem reuertenti praetorianas cohor-
tes uniuersas pro^isse obuiam^ quamuis pronuntiatum esset^
ut duae tantum modo exirent^ populi autem Romani sexum^
aetatem, ordinem omnem usque ad uicesimum lapidem efiPu-
5 disse se. tamen longe maiora et firmiora de eo iudicia iu 10
morte ac post mortem extiterunt. quo defunctus est die,
lapidata sunt templa^ subuersae deum arae^ Lares a quibus-
dam familiares in pubiicum abiecti, partus coniugum expositi.
quin et barbaros ferunt, quibus intestinum quibusque aduer-
sus nos bellum esset, uelut in domestico communique mae- 15
rore consensisse ad indutias; regulos quosdam barbam posuisse
et uxorum capita rasisse ad indicium maximi luctus; regum
etiam regem et exercitatione uenandi et conuictu megistanum
6 abstinuisse, quod apud Parthos iusti<(ti)> instar est. Romae
quidem, cum ad primam famam ualitudinis attonita et maesta 20
ciuitas sequentis nuntios opperiretur, et repente iam uesperi
incertis auctoribus conualuisse tandem percrebruisset, passim
cum luminibus et uictimis in Capitolium concursum est ac
paene reuolsae templi fores, ne quid gestientis uota reddere
moraretur, expergefactus e somno Tiberius gratulantium uo- 25
cibus atque undique concinentium (^FPR p. 360} :
salua Roma, salua patria^ saluus est Germanicus.
2 et ut demum fato functum palam factum est^ non solaciis
ullis, non edictis inhiberi luctus publicus potuit durauitque
etiam per festos Decembris mensis dies. auxit gloriam de- so
sideriumque defuncti et atrocitas insequentium temporum,
cunctis nec temere opinantibus reuerentia eius ac metu re-
1 ciinctatus sit G 2 an optandum G tiberium M^ 3 tra-
dunt X 4 sequentiumue G 5 e om. T 6 reuertentis M 10 in-
ditia T, indicia Bentley, cf. Cal. 25 11 ac] et 6r 19 iusticii TIQ
(-tii X'), iusti rel. (Sl) 22 conualuisset MGL^8 tandemque G (non g)
25 morarentur XP/T* (j^ars edd.) e] b, Q est post Tiberius add. TIQ
(uulg.) 28 et] sed c cod. Toir, Casaub. 30 perfectos GL^PT, pro-
festos (-as Q) U^Q
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 4-8] 165
pressam Tiberi saeuitiam, quae mox eruperit. habuit in 7
matrimonio Agrippinam, M. Agrippae et luliae filiam^ et ex
ea nouem liberos tulit: quorum duo infantes adhuc rapti,
unus iam puerascens insigni festiuitate, cuius effigiem habitu
5 Cupidinis in aede Capitolinae Veneris Liuia dedicauit, Augu-
stus in cubiculo suo positam, quotiensque introiret, exoscu-
labatur; ceteri superstites patri fuerunt, tres sexus feminini,
Agrippina Drusilla Liuilla, continuo triennio natae; totidem
raares, Nero et Drusus et C. Caesar. Neronem et Drusum
10 senatus Tiberio criminante hostes iudicauit.
C. Caesar natus est pridie Kal. Sept. patre suo et C. Fon- 8
teio Capitone coss. ubi natus sit, incertum diuersitas tra-a.i2p.c
dentium facit. Cn. Lentulus Gaetulicus Tiburi genitum scri-
bit, Plinius Secundus in Treueris uico Ambitaruio supra
15 Confluentes; addit etiam pro argumento aras ibi ostendi
inscriptas OB agrippinae pverperivm. uersiculi imperante
mox eo diuulgati apud hibemas legiones procreatum indicant
<FPJB p, 361}:
in castris natus^ patriis nutritus in armis^
80 iam designati principis omen erat.
ego in actis Anti editum inuenio. Gaetulicum refellit Pli- 2
nius quasi mentitum per adulationem^ ut ad laudes iuuenis
gloriosique principis aliquid etiam ex urbe Herculi sacra su-
meret, abusumque audentius mendacio, quod ante annum
25 fere natus Germanico filius Tiburi fuerat, appellatus et ipse
C. Caesar, de cuius amabili pueritia immaturoque obitu supra
diximus (c. 7>. Plinium arguit ratio temporum. nam qui res 3
Augusti memoriae mandarunt^ Germanicum exacto consulatu
in Galliam missum consentiunt iam nato Gaio. nec Pli^i
«0 opinionem inscriptio arae quicquam adiuuerit, cum Agrippina
11 cf. Lampr. Comm. 10,2 {1,2)
2 et ex TT, ex rel., an recte? 4 puerascens TL* {uel X*), puer
nascens rel. (puer insigni nascens G) 6 quotienscumque nQL*P*TS
{edd. uet) exosculabat MG8 9 gaius X 11 C. om. GLPSQ
{tum aesa G) 14 ambitarino LSTTP, -riuo {potivs quam -ruio) TI^Q
17 hibema legionum Beroaldus al. 19 natus patriis, nutritus Bentley
21 refert X primus G 23 hercula Md, hercule (-§ L) LPS sa-
crata G 26 fuerit GT, <;mortuus> fuerat Bergk
Digitized by
Google
166 C. SVETONI TRANQVILLI
bis in ea regione filias enixa sit, et qualiscumque partus sine
ullo sexuB discrimine puerperium uocetur, quod antiqui etiam
4 puellas pueras, sicut et pueros puellos dictitarent. extat et
Augusti epistula, ante paucos quam obiret menses ad Agrip-
pinam neptem ita scripta de Gaio hoc — neque enim quis- 5
quam iam alius infans nomine pari tunc supererat — : pue-
rum Gaium XV. Kal. lun. si dii uolent, ut ducerent
Talarius et Asillius, heri cum iis constitui. mitto
praeterea cum eo ex seruis meis medicum, quem scri-
psi Germanico si uellet ut retineret. ualebis, mea lo
Agrippina, et dabis operam ut ualens peruenias ad
5 Germanicum tuum. abunde parere arbitror non potuisse
ibi nasci Gaium, quo prope bimulus demum perductus ab
urbe sit. uersiculorum quoque fidem eadem haec eleuant et
eo facilius, quod ii sine auctore sunt. sequenda est igitur, 15
quae sola [auctor] restat et publici instrumenti auctoritas,
praesertim cum Gaius Antium omnibus semper locis atque
secessibus praelatum non aliter quam natale solum dilexerit
tradaturque etiam sedem ac domicilium imperii taedio urbis
transferre eo destinasse. 20
9 Caligulae cognomen castrensi ioco traxit, quia manipula-
rio habitu inter milites educabatur. apud quos quantum prae-
terea per hanc nutrimentorum consuetudinem amore et gra-
tia ualuerit, maxime cognitum est, cum post excessum Augu-
21 Epit. 3^2 quia natus in exercitu fuerat, cognomentum calcea-
menti militaris, id est Caligulae, sortitus est. Victor Caes.S^d quianatus
in exercitu — unde cognomentum calceamento militari quaesiuerat —
legionibus carus acceptusque habebatur. Eutrop. VII 12, 1 cognomento
Caligula. Auson. 264., 1 post hunc castrensi Caligae cognomine Caesar
successit (c/l 257., 4 Caesar, cognomen Caligae cui castra dederunt).
2 quod usque dictitarent glossema putat Polak desiderans dictita-
bant (-tarint P. Thomas) 6 iamiam M 8 assilius S., asellius T
{cf. Tib. 42) 10 post uellet nesdo quid {octo fere litt.) erasum in M,
<uti> swppl. Casaub. 12 apparere P^g, patere T 15 non sunt se-
quendi. Est igitur G 16 auctor (auctore ST) restat (restat S) et Sl,
auctor et et del. Scriverius, et tuetur Oud. {ei pro et Heinsius); quae sola
auctoritas restat Casaub., quae sola auctore stat uel quo solo auctore
stetur uel quae sola auctor restat {del. et) Bentley, actorum pro auctor
Beroaldus {uulg.) 21 ioco g {Beroald.), loco Sl manipulari G
{Bentley) 22 propterea Casaub. {uel postea Bentley), praeter {om. per)
Kraffert
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. s-u] 167
sti tamaltuantis et in furorem usque praecipites solus haud
dubie ex conspectu suo flexit. non enim prius destiterunt,
quam ablegari eum ob seditionis periculum et in proximam
ciuitatem demandari animaduertissent; tunc demum ad paeni-
5 tentiam uersi reprenso ac retento uehiculo inuidiam quae sibi
fieret deprecati sunt, comitatus est patrem et Syriaca ex-10
peditione. unde reuersus primum in matris, deinde ea rele-
gata in Liuiae Augustae proauiae suae contubernio mansit;
quam defunctam praetextatus etiam tunc pro rostris laudauit.
10 transitque ad Antoniam auiam et undeuicetisimo aetatis anno
accitus Capreas a Tiberio uno atque eodem die togam sum-
psit barbamque posuit, sine ullo honore qualis contigerat tiro-
cinio fratrum eius. hic omnibus insidiis temptatus elic<(i>en- 2
tium cogentiumque se ad querelas nullam umquam occasio-
15 nem dedit, perinde obliterato suorum casu ac si nihil cuiquam
accidisset, quae uero ipse pateretur incredibili dissimulatione
transmittens tantique in auum et qui iuxta erant obsequii, ut
non immerito sit dictum nec seruum meliorem ullum nec
deteriorem dominum fuisse. naturam tamen saeuam atquell
go probrosam ne tunc qiiidem inhibere poterat, quin et animad-
uersionibus poenisque ad supplicium datorum cupidissime in-
teresset et ganeas atque adulteria capillamento celatus et
ueste longa noctibus obiret ac scaenicas saltandi canendique
artes studiosissime appeteret; facile id sane Tiberio patiente,
16 sqq. Victor Caes. 5, 7 quippe qui diu immania animi ita pudore
ac parendi specie obtexerat, uti merito uulgaretur neque meliores fa-
mulos neque atrociorem dominum illo fuisse. inde Epit. 5, 3 in prin-
cipatu . . . talis, ut non inmerito uulgaretur atrociorem illo dominum
non fuisse (c/. Tac. ann. VI 20). 22 cf. ad Ner.26
1 haut GUB, aut Md 2 ex om. WQs {uulg.\ et Both 3 ab-
legari G {Beroaldus), oblegari rel. {Sl) 5 reprehenso X, represso IIQ
6 et] in et tum syriacam expeditionem P*Tg 9 tunc om. T 10 trans-
iitque L^ST undeuicensimo M\ -cesimo GLP^^ inde uicesimo (xx. B)
3f* T'P*, unetuicesimo Oud. 12 post MLQS, p P\ posuit post S,
posit G. Becker 13 his JJ, hinc ed. Ven. 1490 {Kraffert) elicientium
X'g {edd. princ.), elicentium XIIQ, et {et ss. ieB) licentium MGB,
inlicientium Bentley, an pellic-.^ 20 ne (rg, nec rel. {Sl) 21 poenis
M, del. BerUley interesse MGd 22 geneas M adulteria] popinas
Ursinu^, lupanaria Bentley {cf. Capitol. Ver. 4, 6 Tac. ann. XIII 25)
28 obire MG
Digitized by
Google
168 C. SVETONI TRAKQVILLI
si per has mansuefieri posset ferum eius ingenium. quod
sagacissimus senex ita prorsus perspexerat, ut aliquotiens
praedicaret exitio suo omniumque Gaium uiuere et se natri-
cem [serpentis id genus] p(opulo) R(omano), Phaet<(h)>ontem
orbi terrarum educare. &
12 Non ita multo post luniam ClaudiUam M. Silani nobilis-
simi uiri f(iliam) duxit uxorem. deinde augur in locum fra-
tris sui Drusi destinatus, prius quam inauguraretur ad pon-
tificatum traductus est insigni testimonio pietatis atque indolis,
cum deserta desolataque reliquis subsidiis aula, Seiano +uete lo
suspecto mox et oppresso, ad spem successionis paulatim ad-
2 moueretur. quam quo magis confirmaret, amissa lunia ex
partu, Enniam Naeuiam, Macronis uxorem, qui tum praetori-
anis cohortibus praeerat, soUicitauit ad stuprum pollicitus et
matrimonium suum, si potitus imperio fuisset; deque ea re i6
et iure iurando et chirographo cauit. per hanc insinuatus
Macroni ueneno Tiberium adgressus est, ut quidam opinan-
tur, spirantique adhuc detrahi anulum et, quoniam suspicio-
nem retinentis dabat, puluinum iussit inici atque etiam fau-
ces manu sua oppressit, liberto, qui ob atrocitatem facinoris «o
8 exclamauerat, confestim in ^crucem acto. nec abhorret a ueri-
tate, cum sint quidam auctores ipsum postea etsi non de
perfecto, at certe de cogitato quondam parricidio professum;
gloriatum enim assidue in commemoranda sua pietate, ad
ulciscendam necem matris et fratrum introisse se cum pu- 25
gione cubiculum Tiberi[i] dormientis et misericordia cor-
reptum abiecto ferro recessisse-, nec iUum, quanquam sensisset,
aut inquirere quicquain aut exequi ausum.
13 Sic imperium adeptus, p(opulum) R(omanum), uel dicam
29 Victor Caes. 3,1 Caligula anentibus cnnctis deligitur, maiorum
gratiae parentisque. 3, 4 nitebantur onmes casum tantae familiae lenire
3 praedicarit Bentley 4 [ ] proscripsit Graevius phytonem G
5 educere G 10 uete M, uetere G, ue (ne L) tunc LP^S, hoste T,
hoste tunc 0P^T<5 (uulg.)^ iam tunc Politianus {Roth), uero tunc Eras-
mus, autem Bentley {cf. Herm. 37 p. 593 uhi proposui Seianoque tunc
uel Seiano uero) 12 admissa M, dimissa G 13 Naevii Casauh.
tunc GPT 15 de qua M^ 19 renitentis Beinesius 23 quid-
dam G 26 et] sed Lipsius, at Oud. 29 uel] uelut X, uel ut ita T
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. ii-]6] 169
hominum genus, uoti compotem fecit, exoptatissimus prin-
ceps maximae parti prouincialium ac militum, quod infantem
plerique cognouerant, sed et uniuersae plebi urbanae ob me-
moriam Germanici patris miserationemque prope afflictae do-
5 mus. itaque ut a Miseno mouit quamuis lugentis habitu et
funus Tiberi prosequens, tamen inter altaria et uictimas ar-
dentisque taedas densissimo et laetissimo obuiorum agmine
incessit, super fausta nomina sidus et puUum et pupum et
alumnum appellantium ; ingressoque urbem, statim consensul4
10 senatus et irrumpentis in curiam turbae, inrita Tiberi uolun-
tate, qui testamento alterum nepotem suum praetextatum ad-
huc coheredem ei dederat, ius arbitriumque omnium rerum
illi permissum est tanta publica laetitia, ut tribus proximis
mensibus ac ne totis quidem supra centum sexaginta milia
16 uictimarum caesa tradantur.
Cum deinde paucos post dies in proximas Campaniae 2
insulas traiecisset, uota pro reditu suscepta sunt, ne mini-
mam quidem occasionem quoquam omittente in testificanda
sollicitudine et cura de incolumitate eius. ut uero in ad-
so uersam ualitudinem incidit, pemoctantibus cunctis circa Pala-
tium, non defuerunt qui depugnaturos se armis pro salute
aegri quique capita sua titulo proposito uouerent. accessit 3
ad immensum ciuium amorem notabilis etiam externorum
fauor. namque Artabanus Parthorum rex, odium semper con-
86 temptumque Tiberi prae se ferens, amicitiam huius ultro
petiit uenitque ad colloquium legati consularis et trans-
gressus Euphraten aquilas et signa Romana Caesarumque
imagines adorauit.
Incendebat et ipse studia hominum omni genere popu-16
80 laritatis. Tiberio cum plurimis lacrimis pro contione laudato
funeratoque amplissime, confestim Pandateriam et Pontias ad
transferendos matris fratrisque cineres festinauit, tempestate
adulescentuli spe ; tum quia natus in exercitu . . . legionibus carus ac-
ceptusque habebatur (Epit. 3,3 ante principatum omnibus carus ac-
ceptusque fuit).
1 compotes G 2 qui Wg 7 lentissimo PV (Bentley) 8 ^sunt qui
omina legendum putenV Torr. {Gronov.) 10 in irrita M, irrita rel 25 se
om. GWQ eius X 27 romani M, Romae Bentley 31 pontios M
Digitized by
Google
170 C. SVETONl TRANQVILLI
turbida, quo magis pietas emineret, adiitque uenerabundus
ac per semet in umas condidit; nec minore scaena Ostiam
praefixo in biremis puppe uexillo et inde Romam Tiberi sub-
uectos per splendidissimum quemque equestris ordinis medio
ac frequenti die duobus ferculis Mausoleo intulit inferiasque 5
is annua religione publice instituit, et eo amplius matri cir-
2 censes carpentumque quo in pompa traduceretur. at in me-
moriam patris Septembrem mensem Germanicum appellauit.
post haec Antoniae auiae, quidquid umquam Liuia Augasta
bonorum cepisset, uno seuatus consulto congessit; patruum lo
Claudium, equitem R. ad id tempus, collegam sibi in con-
sulatu assumpsit; fratrem Tiberium die uirilis togae adopta-
3 uit appellauitque principem iuuentutis. de sororibus auctor
fuit, ut omnibus sacrameutis adicerentur: neque me liberos-
que meos cariores babebo quam Gaium habeo et soro- is
res eius; item relationibus consulum: quod bonum felix-
que sit C. Caesari sororibusque eius.
4 Pari popularitate damnatos relegatosque restituit; cri-
minum^ si quae residua ex priore tempore manebant, omnium
gratiam fecit; commentarios ad matris fratrumque suorum 20
causas pertinentis, ne cui postmodum delatori aut testi ma-
neret uUus metus, conuectos in forum, et ante clare obte-
status deos neque legisse neque attigisse quicquam, con-
cremauit; libellum de salute sua oblatum non recepit, con-
tendens nihil sibi admissum cur cuiquam inuisus esset, 25
24 Victor Caes. 3, 8 delataque coniuratione quasi minus credens
praedicauit (-ret codd.) uix conuenire in eum, cuius uita nuUius (nuUis
uel nuUi usquam Sylburg) oneri aut incommodo esset.
3 biremi GX 6 feruenti Lipsius, Torr. fericulis MGT 6 is MB,
has L, his rel. publici M 7 at] Ad h§c G 10 concessit Beew-
siu8 patrum ML^PIIQ^ p- G 14 adi(i)cerentur notaui ex ed. Lugd.
a. 1534 muUisque aliis saec. XVI, adficerentur (adf- MU., aflf- rel.) Sl,
adiiceretur ed. Basil. 1533 Stephanus^ adigerentur Ursinus <^ut> ne-
que Casaub. retinens adfic- neque liberos Turnehus 16 habebo
MWR, habeo rel habeo et g {ed. p»'. Bom. J), etabeo M {sic m. 1,
inde et ab eo Bentley, ut notatur esse etiam in cod. Dunelmenst), et
habeo XT, et G ponens habeo post eius, et {del. habeo) edd. Bom.Il
Ven. I al. et sic corr. L^ fort. rectius 16 itemque G reuelationi-
bus T 19 si qua XN temporum anebant M
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 15-17] 171
negauitque se delatoribus aures habere. spintrias monstrosarum 16
libidinum aegre ne profundo mergeret exoratus^ urbe sub-
mouit. Titi Labieni, Cordi Cremuti, Cassi Seueri scripta
senatus consultis abolita requiri et esse in manibus lectitari-
6 que permisit, quando maxime sua interesset ut facta
quaeque posteris tradantur. rationes imperii ab Augusto
proponi solitas sed a Tiberio intermissas pubiicauit. magistrati- 2
bus liberam iuris dictionem et sine sui appellatione concessit.
equites R. seuere curioseque nec sine moderatione recogno-
10 uit, palam adempto equo quibus aut probri aliquid aut igno-
miniae inesset, eorum qui minore culpa tenerentur nominibus
modo in recitatione praeteritis. ut leuior labur iudicantibus
foret, ad quattuor prioris quintam decuriam addidit. tempta-
uit et comitiorum more reuocato suffiragia populo reddere.
16 legata ex testamento Tiberi quamquam abolito, sed et luliae 3
Augustae, quod Tiberius suppresserat, cum fide ac sine ca-
lumnia repraesentata persoluit. ducentesimam auctionum Ita-
iiae remisit; multis incendiorum damna suppleuit; ac si qui-
bus regna restituit, adiecit et fructum onmem uectigalionim
20 et reditum medii temporis, ut Antiocho Commageno sester-
tium milies confiscatum. quoque magis nuUius non boni 4
exempli fautor uideretur, mulieri libertinae octingenta dona-
uit, quod excruciata grauissimis tormentis de scelere patroni
reticuisset. quas ob res inter reliquos honores decretus est
26 ei clipeus aureus, quem quotannis certo die coUegia sacer-
dotum in Capitolium ferrent, senatu prosequ^nte nobilibusque
pueris ac puellis carmine modulato laudes uirtutum eius
canentibus. decretum autem ut dies, quo cepisset imperium,
Pariiia uocaretur, uelut argumentum rursus conditae urbis.
30 Consulatus quattuor gessit, primum ex Kal. lul. per duosl7
menses, secundum ex KaL lan. per XXX dies, tertium us-
1 P. sinthrias MGL^ (Ps- X«), Pinthrias PST, Psinstrias QB 2 ne
T, non MGd {sic et tum mergere Biicheler), ut non X exoirtatus
(exh- G) MGT 14 renocatos MiMGLB^, reuocato ut B, reuocato sua
Bentley {cf. Herni. 36 p. 302) redderet G 16 Liuiae g (Beroald.)
17 centesimam Twrnehus auctionem X, actionum WQ 19 adiecit g
(Beroald.), adfecit (adf- MII, aff- rel) Sl 20 reditu M, -tuum Beroald,
cummageno (cuma-T) X, comageno T 22 octoginta (-enta Q) L^IIQ,
octiginta L^ 30 ian. IIQ, iun. T 31 iun (iunii S) X
Digitized by
Google
172 C. SVETONI TRANQVILLI
que ia Idus lan., quartum usque septimum Idus easdem. ex
omnibus duos nouissimos coniunxit. tertium autem Lugu-
duni iniit solus, non ut quidam opinantur superbia negle-
gentiaue, sed quod defunctum sub Kalendarum diem eolle-
2 gam rescisse absens non potuerat. congiarium populo bis s-
dedit trecenos sestertios, totiens abundantissimum epulum
senatui equestrique ordini, etiam coniugibus ac liberis utro-
rumque; posteriore epulo forensia insuper uiris, feminis ac
pueris fascias purpurae ac conchylii distribuit. et ut laeti-
tiam publicam in perpetuum quoque augeret, adiecit diem !(►
Satumalibus appeUauitque luuenalem.
18 Munera gladiatoria partim in amphitheatro Tauri partim
in Saeptis aliquot edidit, quibus inseruit cateruas Afrorum
Campanorumque pugilum ex utraque regione electissimorum.
neque spectaculis semper ipse praesedit, sed interdum aut is-
2 magistratibus aut amicis praesidendi munus iniunxit. scaenicos
ludos et assidue et uarii generis ac multifariam fecit, quon-"
dam et noctumos accensis tota urbe luminibus. sparsit et
missilia uariamm remm et panaria cum obsonio uiritim di-
uisit; qua epulatione equiti R. contra se hilarius auidiusque io
uescenti partes suas misit, sed et senatori ob eandem causam
codicillos, quibus praetorem eum extra ordinem designabat.
3 edidit et circenses plurimos a mane ad uesperam interiecta
modo Africanamm uenatione modo Troiae decursione, et
quosdam praecipuos, minio et chrysocolla constrato circo nec 2S
uUis nisi ex senatorio ordine aurigantibus. commisit et subi-
tos, cum e Gelotiana apparatum circi prospicientem pauci ex
proximis Maenianis postulassent.
19 Nouum praeterea atque inauditum genus spectaculi ex-
1 ex quibus tris Bentley (tres iam Pagius legerat, ordinariis pro
omnibus Emesti) 5 poterat X 9 fascias s (Beroald.), fasces Sl
ac nx (ac ochilii T), at MQB^ atque G rectiiis puto {cf. Herm, 40
p. 184 sq.), a<u>t Bilcheler et ut GT'P\ ut et Ms, ut XP» 10 diem
om. MGLP^d^ post Satumalibus inserit P*, ante adiecit Bikheler 13 de-
dit GB^ afrorumque campanorum (campanorumque P*) MLP^SB
17 quosdam g {edd. Bom. II Bonon. 1488) 24 Africanarum uenatione
modo om. G 25 quondam Lipsius 26 subito M 27 e gelotiana]
lege lotiana (-cianai?) GT 29 praeterea auditum G
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 17-19] 173
cogitauit. nam Baiarum medium interuallum ^Puteolanas
moles, trium milium et sescentorum fere passuum spatium,
ponte coniimxit contraetis undique onerariis nauibus et or-
dine duplici ad anc[h]oras conlocatis superiectoque terreno
5 ac derecto in Appiae uiae formam. per hunc pontem ultro 2
citro commeauit biduo continenti, primo die phalerato equo
insignisque quercea corona et caetra et gladio aureaque chla-
myde, postridie quadrigario habitu cm*riculoque biiugi famo-
sorum equorum, prae se ferens Dareum puerum ex Partho-
10 rum obsidibus, comitante praetorianorum agmine et in esse-
dis cohorte amicorum, scio plerosque existimasse talem a 3
Gaio pontem excogitatum aemulatione Xerxis, qui non sine
admiratione aliquanto angustiorem Hellespontum contabula-
uerit; alios, ut Grermaniam et Britanniam, quibus imminebat,
16 alicuius inmensi operis fama territaret. sed auum meum nar-
rantem puer audiebam causam operis ab interioribus aulicis
' proditam, quod Thrasyl<(l)>uB mathematicus anxio de succes-
sore Tiberio et in uerum nepotem proniori affirmasset non
magis Gaium imperaturum quam per Baianum sinum
20 equis discursurum.
1 Epit 3,9 m spatio trium milium, quod in sinu Puteolano inter
moles (molem Landolfi cod. m. 2) iacet, duplici ordine naues contexens,
arenae aggestu ad terrae speciem uiam solidatam phalerato (fal- Lan-
dolf.) equo insignis quercea (sic SchoUim, insignisque aerea codd., in-
signis querquea Landolf.) corona, quasi triumphans indutus aureo palu-
damento , curru biiugi decucurrit. cf Vict. Caes. 4, 3 adhuc annonae
egestas composita, quam Caligula inuexerat, cum adactis toto orbe naui-
giis peruium mare theatris curribusque damno publico efficere contendit.
1 Baulorum Oud. {Dio 59,17 ysq^vQmaocs th fierali; t&v ts TlovtsoXav
%ocl t&v BavX&v) interuallum] inter Baulos et Biicheler et pu-
teolanas (et ss. m. 1 ut uid.) S (edd. pler. post Beroald., et Puteolanae
molis ed. Basil. 1533, Oud.), usque ad P. ed. Ven. 1490, usque P. ed.
Paris. 1509 {malim Puteolanas usque), Puteolanas ad uulg. post Casaub.,
ad P. e cod. Torr. Both 2 sexcentorum XIIQ 4 ancoras T aggere
post superiectoque add. VF^ (edd.) 6 falerato Sl 7 insignis quo-
que X quercea g (Bofh), quiercica MG, quercica Td, aerea (erea
PT, exea S^) X, aurea L*S*, quercina {Lips.) et quernea g, an querquea.^
(cf testinh supra) caethra L\ c^tura (cet- IIQ) MGT et pio u. l. L^,
cathedra POST (cetra primum in ed. Bon. 1488) 8 postero die G
quadrigarii lApsius bigi G 12 Xerxis (xersis in archetypo fuit) usque
admiratione om. G 13 angustiorum M 18 in om. M (uerum in Oud.)
Digitized by
Google
174 C. SVETONI TRANQVILLI
20 Edidit et peregre spectacula, in Sicilia Syracusis asticos
ludos et in Gallia Luguduni miscellos; sed hic certaraen quo-
que Oraecae Latinaeque facundiae, quocertamine ferunt uicto-
ribus praemia uictos contulisse, eorundem et laudes compo-
nere coactos; eos autem, qui maxime displicuissent^ scripta 5
sua spongia linguaue delere iussos^ nisi ferulis obiurgari aut
flumine proximo mergi maluissent.
21 Opera sub Tiberio semiperfecta, templum Augusti thea-
trumque Pompei, absoluit. incohauit autem aquae ductum
regione Tiburti et amphitheatrum iuxta Saepta^ quorum ope- 10
rum a successore eius Claudio alterum peractum, omissum alte-
rum est. Syracusis conlapsa uetustate moenia deorumque
aedes refectae. destinauerat et Sami Polycratis regiam resti-
tuere, Mileti Didymeum peragere, in iugo Alpium urbem con-
dere, sed ante omnia Isthmum in Achaia perfodere, miserat* 15
que iam ad dimetiendum opus primipilarem.
22 Hactenus quasi de principe, reliqua ut de monstro nar-
randa sunt.
Compluribus cognominibus adsumptis — nam et pius
et castrorum filius et pater exercituum et optimus «o
maximus Caesar uocabatur — cum audiret forte reges, qui
officii causa in urbem aduenerant, concertantis apud se super
cenam de nobilitate generis, exclamauit (Hom. B. 2, 204^:
elg xoCQavog eaxG}^ elg fia^Lksvg.
nec multum afuit quin statim diadema sumeret speciemque 25
2 principatus in regni formam conuerteret. uerum admonitus
et principum et regum se excessisse fastigium, diuinam ex
eo maiestatem asserere sibi coepit; datoque negotio, ut simu-
lacra numinum religione et arte praeclara, inter quae Olympii
louis, apportarentur e Graecia, quibus capite dempto suum so
17 Victor Caes. 3, 9 tanquam beluae (-lua Mdhly) hausto sanguine
ingenium exeruit. 25 id. 3, 13 his elatus dominum dici atque insigne
regni nectere capiti temptauerat. Epit. 3, 8 primus diademate imposito
dominum se iussit appellari. 29 sqq. cf. Victor Caes. 3, 10 cum louem
88 ob incestum . . . assereret.
2 sedj sed et 6r 6 lingua uelut spongia Helmreich 16 demetien-
dum L 21 maximusque G 23 exclamauit de c§lo uenit nobis (uobis ST)
rex XN, graeca om. PTN 28 negotione (om. ufc — religione) G 29 olympi
M, -pici GT {cf. Aug. 60) 30 e Graecia ed. Ven. 1510, egregia Sl
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [cAP. 20-23] 175
imponeret, partem Palatii ad forum usque promouit, atque
aede Castoris et PoUucis in uestibulum transfigurata, consi-
stens saepe inter fratres deos, medium adorandum se adeun-
tibus exhibebat; et quidam eum Latiarem louem consaluta-
6 runt. templum etiam numini suo proprium et sacerdotes et 3
excogitatissimas hostias instituit. in templo simulacrum sta-
bat aureum iconicum amiciebaturque cotidie ueste, quali ipse
uteretur. magisteria sacerdotii ditissimus quisque et am-
bitione et licitatione maxima uicibus comparabant. hostiae
10 erant phoenicopteri, pauones, tetraones, numidicae, meleagri-
des^ phasianae^ quae generatim per singulos dies immolaren-
tur. et noctibus quidem plenam fulgentemque lunam inuita- 4
bat assidue in amplexus atque concubitum, interdiu uero cum
Capitolino loue secreto fabulabatur, modo insusurrans ac prae-
15 bens in uicem aurem, modo clarius nec sine iurgiis. nam
uox comminantis audita est <^Hom. Ih 23, 724} :
^ fi dvdsLQ^ rj iyco <?«,
donec exoratus, ut referebat, et in contubemium ultro inui-
tatus super templum Diui Augusti ponte transmisso Palatium
20 Capitoliumque coniunxit.* mox, quo propior esset, in area
Capitolina nouae domus fundamenta iecit.
Agrippae se nepotem neque credi neque dici ob igno-23
bilitatem eius uolebat suscensebatque, si qui uel oratione uel
carmine imaginibus eum Caesarum insererent. praedicabat
25 autem matrem suam ex incesto, quod Augustus cum lulia
filia admisisset, procreatam; ac non contentus hac Augusti
insectatione Actiacas Si[n]culasque uictorias, ut funestas p. R.
et calamitosas, uetuit soUemnibus feriis celebrari. Liuiam 2
Augustam proauiam Vlixem stolatum identidem appellans,
so etiam ignobilitatis quadam ad senatum epistula arguere ausus
est quasi matemo auo decurione Fundano ortam, cum publi-
cis monumentis certum sit Aufidium Lurconem Romae hono-
4 consalutarent G 7 iconium WQs, iouicu T 10 tetracones M
13 concubitus G 17 ediAdiNdilPTT€rO0Ce M et sim. rel. (jprimum sig-
num H est in GTPT\ om. N 23 succensebatque GIPQPST 27 Sicu-
lasque <5 {Sahellicus), singulasque (que om. E) ii; Actiacam Siculamque
malehat SabclUcus 28 luliam Casaub. 32 propter titulos expectes
Alfidium Lurconem Stephanus, lyrgonem (lirg- LIl, nirg- T) Sl
Digitized by
Google
176 C. SVETONI TRANQVILLI
ribus fiiiictum. auiae Antoniae secretum petenti denegauit,
nisi ut interueniret Macro praefectus, ac per istius modi. in-
dignitates et taedia causa extitit mortis, dato tamen, ut qui-
dam putant, et ueneno; nec defunctae uUum honorem habuit
3 prospexitque e triclinio ardentem rogum. fratrem Tiberium 5
inopinantem repente immisso tribuno militum interemit; Si-
lanum item socerum ad necem secandasque nouacula fauces
compulit: causatus in utroque, quod hic ingressum se tur-
batius mare non esset secutus ac spe occupandi urbem, si quid
sibi per tempestates accideret, remansisset; ille antidotum 10
obol[e]uisBet, quasi ad praecauenda uenena sua sumptum; cum
et Silanus inpatientiam nauseae uitasset et molestiam naui-
gandi, et Tiberius propter assiduam et ingrauescentem tus-
sim medicamento usus esset. nam Claudium patruum non
nisi in ludibrium reseruauit. 15
24 Cum omnibus sororibus suis consuetudinem stupri fecit
plenoque conuiuio singulas infra se uicissim conlocabat uxore
supra cubante. ex iis Drusillam uitiasse uirginem praetexta-
tus adhuc creditur atque etiam in concubitu eius quondam
deprehensus ab Antonia auia, apud quam simul educabantur; 20
mox Lucio Cassio Longino consulari conlocatam abduxit et
in modum iustae uxoris propalam habuit; heredem quoque
2 bonorum atque imperii aeger instituit. eadem defuncta iusti-
tium indixit, in quo risisse lauisse cenasse cum parentibus
aut coniuge liberisue capital fuit. ac maeroris impatiens, cum 25
repente noctu profagisset ab urbe transcucurrissetque Cam-
paniam, Syracusas petit, rursusque inde propere rediit barba
16 Eutrop. VII 12, 3 stupra sororibus intulit, ex una etiam natam
filiam cognouit (agnouit Merula; cf. cap. 25). Epit. 3, 4 tres sorores
suas stupro maculauit {cf. Cal. 7). Victor Caes. 3, 10 sororum stapro.
Oros. VII 5, 9 libidinibus suis etiam illud sceleris adiecit, ut sorores
suas primum stupro pollueret, deinde exilio damnaret (cf Hier. chron.
a. 2056).
11 oboluisset Beroald., oboleuisset (abol- X*JT, om. T)Sl 12 naus^
(-se PS^) MLPS^ ifum euitasset MR), nausie S^ (impatientia nauseae
uitasset molestiam Bentley) et molestiam usque usus esset om. WQ
14 patrum ML, p. G 16 consuetudo ei fuit Bentley 18 accubante
Bentley hic et alibi 23 eademque G 25 capitale GX, capita
(capta W) T 26 transcurrissetque XII 27 petiit T
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [cAP. 28-25] 177
capilloque promisso; nec umquam postea quantiscumque de
rebus, ne pro contione quidem populi aut apud milites, nisi
per numen Drusillae deierauit. reliquas sorores nec cupiditate 3
tanta nec dignatione dilexit, ut quas saepe exoletis suis pro-
5 strau<er>it; quo facilius eas in causa Aemili Lepidi condem-
nauit quasi adulteras et insidiarum aduersus se conscias ei.
nec solum chirographa omnium requisita fraude ac stupro
diuulgauit, sed et tres gladios in necem suam praeparatos
Marti Vltori addito elogio consecrauit.
10 Matrimonia contraxerit turpius an dimiserit an tenuerit,26
non est facile discernere. Liuiam Orestillam C. Pisoni nu-
bentem, cum ad officium et ipse uenisset, ad se deduci im-
perauit intraque paucos dies repudiatam biennio post relega-
uit, quod repetisse usum prioris mariti tempore medio uide-
15 batur. alii tradunt adhibitum cenae nuptiali mandasse ad
Pisonem contra accumbentem: noli uxorem meam pre-
mere, statimque e conuiuio abduxisse secum ac proximo
die edixisse: matrimonium sibi repertum exemplo Ro-
muli et Augusti. LoUiam Paulinam, C. Memmio consulari 2
20 exercitus regenti nuptam, facta mentione auiae eius ut quon-
dam pulcherrimae, subito ex prouincia euocauit ac perductam
a marito coniunxit sibi breuique missam fecit interdicto
cuiusquam in perpetuum coitu. Caesoniam neque facie in- 3
signi neque aetate integra matremque iam ex alio uiro trium
25 filiarum, sed luxuriae ac lasciuiae perditae, et ardentius et
constantius amauit, ut saepe chlamyde peltaque et galea or-
natam ac iuxta adequitantem militibus ostenderit, amicis uero
10 sqq. Victor Caes. 3, 10 matrimoniis illudens nobilibus. 11 sqq. cf.
Schol. luu. {Vana) 5,109 Piso Calpurnius . . . relegatus est, quia con-
suetudinem pristinae uxoris abductae sibi ab ipso {Caligula)^ deinde
remissae repetiisse existimabatur. 27 Schol. luu. 6, 615 u. ad Cal. 50
3 deierauit IIQP^ST et pro u. l. R, delirauit (dely- G) rel. 4 ne-
dignatione M prostrauerit g (Beroald.), prostrarit Burm, 6 adul-
tera M ei] et X^ om. TN (uulg.) 7 re quaesita {del. fraude ac
stupro) Bentley stupra Lipsius 8 paratos G 11 decemere Perizon.,
Gronov. 13 bimestri Bentley 17 secum T, cum Md, eum G, eam X
19 C.] P. pra^nomen in titulis est memmio GP^ST (in S corr. ex me-
minit ut uid.), memmi (-ii P^IIM) rel. consulari GQP^S^T, consu-
laris rel. 20 regentis s" et edd. uet. retinentes genetiuum, fort. rectius
26 pellaque MG, pallaque Td
SvBTONivs ed. Ihm. I 12
Digitized by
Google
178 C. SVETONI TRANQVILLI
etiam nudam. uxorio nomine dignatus est +quam enixam, uno
atque eodem die professus et maritum se eius et patrem in-
4 fantis ex ea natae. infantem autem, luliam Drusillam appel-
latam, per omnium dearum templa circumferens Mineruae
gremio imposuit alendamque et instituendam commendauit. 5
nec ullo firmiore indicio sui seminis esse credebat quam feri-
tatis, quae illi quoque tanta iam tunc erat, ut infestis digitis
26ora et oculos simul ludentium infantium incesseret. leue ac
frigidum sit his addere, quo propinquos amicosque pacto
tractauerit, Ptolemaeum regis lubae filium, consobrinum suum 10
— erat enim et is M. Antoni ex Selene filia nepos — et in
primis ipsum Macronem, ipsam Enniam, adiutores imperii:
quibus omnibus pro necessitudinis iure proque meritorum gratia
cruenta mors persoluta est.
2 Nihilo reuerentior leniorue erga senatum, quosdam sum- 15
mis honoribus functos ad essedum sibi currere togatos per
aliquot passuum milia et cenanti modo ad pluteum modo
ad pedes stare succinctos linteo passus est; alios cum clam
interemisset, citare nihilo minus ut uiuos perseuerauit , pau-
3 cos post dies uoluntaria morte perisse mentitus. consulibus 30
oblitis de natali suo edicere abrogauit magistratum fuitque
per triduum sine summa potestate res p. quaestorem suum
in coniuratione nominatum flagellauit ueste detracta subiecta-
que militum pedibus, quo firme uerberaturi insisterent.
4 Simili superbia uiolentiaque ceteros tractauit ordines. 25
inquietatus fremitu gratuita in circo loca de media nocte
occupantium, omnis fustibus abegit; elisi per eum tumultum
uiginti amplius equites R., totidem matronae, super innumeram
turbam ceteram. scaenicis ludis, inter plebem et equitem
3 cf. ad p. 170, 10
1 quam enixam post nudam collocant T (uulg.), non prius post
nomine excidisse uidetur Bothio, haud ante post nudam Oud.\ quam
corruptum putat BUcheler coniciens qua<^rtu)>m uel quarto 3 nata M,
nati XR 6 indicio T'P* (ai iudicio 77*, sic Bentley, cf. p. 164, 10), post
feritatis hdbet G nescio an melins, om. MLB^ {cf. Herm.36 p. 296) 8 in-
cesserit L, appeteret N 11 iis il/i^, his S^ antonio iH^, antonii
3/* rel. helen^ {uel -ne, h in S ss., leue T) X 16 occurrere T'P-.,
accurrere Casaub. 19 ut uiuos om. <;, del. Bentley 20 <^e)>mentitus
Bentlty fort. recte 24 qua firme 2iel potius quo firmius PolaJc 25 in-
aolentiaque Bentley
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 25^27] 179
causam discordiarum ferens, decimas maturius dabat, ut
equestri<^a^ ab infimo quoque occuparentur. gladiatorio mu- 5
nere reductis interdum flagrantissimo sole uelis emitti quem-
quam uetabat, remotoque ordinario apparatu tabidas feras,
5 uilissimos senioque confectos gladiatores, ^quoque paegniaris
patres familiarum notos in bonam partem sed insignis debi-
litate aliqua corporis subiciebat. ac nonnumquam horreis prae-
clusis populo famem indixit.
Saeuitiam ingenii per haec maxime ostendit. cum ad27
10 saginam ferarum muneri praeparatarum carius pecudes com-
pararentur, ex noxiis laniandos adnotauit, et custodiarum se-
riem recognoscens, nullius inspecto elogio, stans tantum modo
intra porticum mediam, a caluo ad caluum duci imperauit.
uotum exegit ab eo, qui pro salute sua gladiatoriam operam 2
15 promiserat, spectauitque ferro dimicantem nec dimisit nisi
uictorem et post multas preces. alterum, qui se periturum ea
de causa uouerat, cunctantem pueris tradidit, uerbenatum
infulatumque uotum reposcentes per uicos agerent,
quoad praecipitaretur ex aggere. multos honesti ordinis 3
20 deformatos prius stigmatum notis ad metalla et munitiones
uiarum aut ad bestias condemnauit aut bestiarum more qua-
dripedes cauea coercuit aut medios serra dissecuit: nec omnes
grauibus ex causis, uerum male de munere suo opinatos, uel
quod numquam per genium suum deierassent. parentes suppli- 4
1 serens g et fere edd., uix necesse inferens decima Sabellicus,
tesseras decima Casaub., mimos Bentley 2 equestria SS<5 (at in ras.
ut uid. equestria ab in- S), equestri (-es P^T) rel. (Sl) infirmo G
S omitti G 4 apparat ut M, apparatu ut G tabidas (rab- W) feras
MGT, tabidis feris LP'S' {Roth), rabidis (rap- T) feris P^S^T 5 ualgo
coniungunt gladiatores quoque pegmares, lacunam post gladiatores sta-
tuit Both supplens gladiatoribus ; uilissimos quosque confectores, gla-
diatores quoque primores aliaque temptauit Bentley; uilissimosque senes-
que confectores B.-Crusius; proque pro quoque Biicheler, quod uerum
puto paegniaris (p§- 3/, pe- rel^ -iis S-) MGX^ pegmares IIQ (uulg.),
pmares B, paegniarios Scutilli 6 in bonam partem om. X (edd.) in-
signis MLP^, -es rel. 7 obiciebat Burm. (Both) 8 populo om. T
a
9 Saeuitiem M, Seuiciem G (m. 1) 13 medios Pulm., Torr. 17 noue-
rat XnQN ut post tradidit add. N (Polak), qui post infulatumque
Beroald. (uulg.) uerbenatum M^G, ubenatum 3/^ uerberatum (uer
07n. n^Q) XTN 24 deierassent (degerasset T) TP^O^, delerassent M,
delir- GLP^O^S suppliciis N
12*
Digitized by
Google
180 C. SVETONI TRANQVILLI
cio filiorum interesse cogebat; quorum uni ualitudinem excu-
santi lecticam misit, alium a spectaculo poenae epulis statim
adhibuit atque omni comitate ad hilaritatem et iocos prouocauit.
curatorem munerum ac uenationum per continuos dies in con-
spectu suo catenis uerberatum non prius occidit quam offen- 5
sus putrefacti cerebri odore. Atellan[i]ae poetam ob ambigui
ioci uersiculum media amphitheatri harena igni cremauit.
equitem B. obiectum feris, cum se innocentem proclamasset^ .
28reduxit abscisaque lingua rursus induxit. reuocatum quendam
a uetere exilio sciscitatus, quidnam ibi facere consuesset, re- 10
spondente eo per adulationem: deos semper oraui ut,
quod euenit, periret Tiberius et tu imperares, opinans
sibi quoque exules suos mortem imprecari, misit circum in-
sulas, qui uniuersos contrucidarent. cum discerpi senatorem
concupisset, subomauit qui ingredientem curiam repente hostem 15
publicum appellantes inuaderent, graphisque confossum lace-
randum ceteris traderent; nec ante satiatus est quam membra
et artus et uiscera hominis tracta per uicos atque ante se
29congesta uidisset. immanissima facta augebat atrocitate uer-
borum. nihil magis in natura sua laudare se ac probare di- 20
cebat quam, ut ipsius uerbo utar, adtarQsxljlav, hoc est in-
uerecundiam. monenti Antoniae auiae tamquam parum esset
non oboedire: memento, ait, omnia mihi et <in> omnis
licere. trucidaturus fratrem, quem metu uenenorum prae-
muniri medicamentis suspicabatur: antidotum, inquit, ad- «6
uersus Caesarem? relegatis sororibus non solum insulas
2 habere se, sed etiam gladios minabatur. praetorium uirum
ex secessu Anticyrae, quam ualitudinis causa petierat, pro-
pagari sibi commeatum saepius desiderantem cum mandasset
13 Oros. VII 5, 9 omnes simul exules iussit occidi.
5 catomis Gronov., Beinesius 6 Atellanae ed. Bonon. 1488 {cf.
Ner. 39), atallaniae MT, Tallaniae G, atellaniae (att- P) X 7 loci Sl,
corr. 3P (Beroald.) igne BXN 14 trucidarent Hg 21 ^Al<\-
TPe<l>I^N MG {inGsecunda litt. 6<), primum signum om. rel. etHiWdiTP-),
-<PI^N Sl, -ipLav ed. Bom. II.; ss. disciplinam in LS hoc est inuere-
cundiam del. Egnatius 23 et in omnes <Jg, et hominis MXIIB, et
ominis Q^ (et omnis cod. Cantabrig. KK. 5. 24)^ et dominis Q^, edominis
Gj in omnes g {ed. Bon. 1488), ut dominis Goesim, et domi Gronov., et
non meis Oud. 27 etiam] et H 28 prorogari g
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 27-31] 181
iBterimi, adiecit necessariam esse sanguinis missionem,
*cui tam diu non prodesset elleborum. decimo quoque
die numerum puniendorum ex custodia subscribens rationem
se purgare dicebat. Gallis Graecisque aliquot uno tempore
5 condenmatis gloriabatur Gallograeciam se subegisse. nonSO
temere in quemquam nisi crebris et minutis ictibus animaduerti
passus est, perpetuo notoque iam praecepto: ita feri ut se
mori sentiat. punito per errorem nominis alio quam quem
destinauerat, ipsum quoque paria meruisse dixit. tragicum
10 <^Acc. trag. 203y iilud subinde iactabat:
oderint, dum metuant.
saepe in cunctos pariter senatores ut Seiani clientis, ut ma- 2
tris ac fratrum suorum delatores, inuectus est prolatis libellis,
quos crematos simulauerat, defensaque Tiberi saeuitia quasi
1.') necessaria, cum tot criminantibus credendum esset. equestrem
ordinem ut scaenae harenaeque deuotum assidue proscidit.
infensus turbae fauenti aduersus studium suum exclamauit:
utinam p. R. unam ceruicem haberet! cumque Tetrinius
latro postularetur, et qui postularent, Tetrinios esse
20 ait. retiari tunicati quinque numero gregatim dimicantes sine 3
certamine ullo totidem secutoribus succubuerant; cum occidi
iuberentur, unus resumpta fuscina omnes uictores interemit:
hanc ut crudelissimam caedem et defleuit edicto et eos, qui
spectare sustinuissent, execratus est. queri etiam palam de31
25 condicione temporum suorum solebat, quod nuUis calamita-
tibus publicis insignirentur; Augusti principatum clade Variana,
Tiberi ruina spectaculorum apud Fidenas memorabilem factum,
suo obliuionem imminere prosperitate rerum; atque identidem
exercituum caedes, famem, pestilentiam, incendia, hiatum ali-
80 quem terrae optabat.
17 Oro8. VII 5,2 hic, ut breuiter magnitudinem crudelitatis eius
expromam, exclamasse fertur: utinam populus Romanus unam cerui-
cem haberet. 24 ibid. saepe etiam de condicione temporum suorum
conquestus est, quod nullis calamitatibun publicis insignirentur.
1 interemi M'WQ {cf. Nero 37) 7 feri M^LPS, fieri M^ et rel.
(etiam N) 21 succubuerunt cumque G 22 unius MLPS 23 et eos
edicto X 27 memorabile TPT 28 sui PSTN, sub L^ 29 exercitus.
3f, exercitu G^ exercitibus Bentley
Digitized by
Google
182 C. SYETONI TRANQVILLl
32 Animum quoque remitteuti ludoque et epulis dedito ea-
dem factorum dictorumque saeuitia aderat. saepe in con-'
spectu prandentis uel comisantis seriae quaestiones per tor-
menta habebantur, miles decollandi artifex quibuscumque e
custodia capita amputabat. Puteolis dedicatione pontis, quem 5
excogitatum ab eo significauimus <(cap. Iff}, cum multos e li-
tore inuitasset ad se, repente omnis praecipitauit, quosdam
gubemacula apprehendentes contis remisque detrusit in mare.
2 Romae publico epulo seruum ob detractam lectis argenteam
laminam carnifici confestim tradidit, ut manibus abscisis at- 10
que ante pectus e coUo pendentibus, praecedente titulo qui
causam poenae indicaret, per coetus epulantium circumduce-
retur. murmillonem e ludo rudibus secum battuentem et
sponte prostratum confodit ferrea sica ac more uictorum cum
3 palma discucurrit. admota altaribus uictima succinctus po- 15
parum habitu elato alte malleo cultrarium mactauit. lautiore
conuiuio effusus subito in cachinnos consulibus, qui iuxta cuba-
bant, quidnam rideret blande quaerentibus : quid, inquit, nisi
uno meo nutu iugulari utrumque uestrumstatimposse?
33 inter uarios iocos, cum assistens simulacro louis Apellen tragoe- 20
dum consuluisset uter illi maior uideretur, cunctantem flagellis
discidit conlaudans subinde uocem deprecantis quasi etiam in
gemitu praedulcem. quotiens uxoris uel amiculae collum exo-
scularetur, addebat: tam bona ceruix simul ac iussero de-
metur. quin et subinde iactabat exquisiturum se uel fidi- 25
culis de Caesonia sua, cur eam tanto opere diligeret.
34 Nec minore liuore ac malignitate quam superbia saeuitia-
que paene aduersus omnis aeui hominum genus grassatus
est. statuas uirorum inlustrium ab Augusto ex Capitolina
27 Eutrop. VII 12, 4 cf. Epit. 11,10 in omne hominum genus, etiam
in suos, ferarum more grassabatur {Domitianus).
4 <^et> miles Buhnken, Polak 7 repente] ponte nQ, repente e
ponte Casaub. 8 retrusit Bentley {cod. Torr) 9 lecto N 10 tradit
MLPS 13 e] in Lipsius 15 pomparum IJBXNG^ 17 cuba-
bant] cf.p. 176, IS 18 quidnam usque quaerentibus om. G 20 apellen
(app- d) H8, appellent M, appellem (p simplex in S) rel. 21 consuluisse M
24 demetetur Beinesius {Graevius) 28 omnis aeui hominum genus
(genus om. PQ) MGL{P^?)Q, omne genus hominum P^IIB, omne homi-
num genus STN, omne ante omnis add. Graevius Madvig
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [cAP. 32-36] 183
area propter angustias in campum Martium conlatas ita sub-
uertit atque disiecit ut restitui saluis titulis non potuerint,
uetuitque posthac uiuentium cuiquam usquam statuam aut
imaginem nisi consulto et auctore se poni. cogitauit etiam 2
5 de Homeri carminibus abolendis, cur enim sibi non licere
dicens, quodPlatoni licuisset, qui eum e ciuitate quam
constituebat eiecerit? sed et Vergili[i] ac Titi Liui scripta
et imagines paulum afait quin ex omnibus bibliothecis amo-
ueret, quorum alterum ut nullius ingenii minimaeque doctri-
10 nae, alterum ut uerbosum in historia neglegentemque car-
pebat. de iuris quoque consultis, quasi scientiae eorum
orauem usum aboliturus, saepe iactauit se mehercule effectu-
rum, ne quid respondere possint praeter eum. uetera35
familiarum insignia nobilissimo cuique ademit, Torquato tor-
16 quem, Cincinnato crinem, Cn. Pompeio stirpis antiquae Magni
cognomen. Ptolemaeum, de quo ret<t>uli <c. 2&y, et arcessitum
e regno et exceptum honorifice, non alia de causa repente per-
cussit, quam quod edente se munus ingressum spectacula
conuertisse hominum oculos fulgore purpureae abollae anim-
20 aduertit. pulchros et comatos, quotiens sibi occurrerent, 2
occipitio raso deturpabat. erat Aesius Proculus patre primi-
pilari, ob egregiam corporis amplitudinem et speciem Colos-
seros dictus; himc spectaculis detractum repente et in hare-
nam deductum Thr^a^eci et mox hoplomacho comparauit
26 bisque uictorem constringi sine mora iussit et pannis obsitum
uicatim circumduci ac mulieribus ostendi, deinde iugulari.
nullus denique tam abiectae condicionis tamque extremae 3
sortis fuit, cuius non commodis obtrectaret. Nemorensi regi,
1 conlocatas L, \ collocata ss. TP 2 saluis] suis Torr. 4 nisi
se — auctore poni T {uulg.\ nisi se (ex P) — auctore se poni FST 6 li-
ceret HSQ^d 9 nimiaeque Modd. 13 quid — possent iV, qui —
possint g, quis — possit Lipsim al. praeter eum] praeterea Reinesitts
(possint. praeterea Torr.), praeter se Heinsius, p. reum Butgers., p.
aequum Sdbellicus, p. rem Is. Vossius {duo haec probata Mommseno)^
aliter alii 15 crimen M 16 retulimus G accersitum GWTN
17 perculit Lipsius 19 purpur§ ac oboll§ G 21 Aesius scripsi^ esius
(hesius J7, e suis Q) Sl, Caesius Heinsius 22 colesferos T 23 e specta-
culis GT (detr. sp. T), cf. Dom. 10 24 thraci T hoplomacho
Sabellicus (opl- g, ut sa^pe in titulis)^ aplomacho MGT, ampl- X 28 ne-
morensi G^^ {SabelUcus)^ nemoressi (-esi G^) Sl
Digitized by
Google
184 C. SVETONI TRANQVILLl
quod multos iam auDos poteretur sacerdotio, ualidiorem ad-
uersarium subornauit. cum quodam die muneris essedario
Porio post prosperam pugnam seruum suum manumittenti
studiosius plausum esset, ita proripuit se spectaculis, ut cal-
cata lacinia togae praeceps per gradus iret^ indignabundus et s
clamitans dominum gentium populum ex re leuissima
plus honoris gladiatori tribuentem quam consecratis
principibus aut praesenti sibi.
36 Pudicitiae <neque suae)> neque alienae pepercit. M. Lepi-
dum, Mnesterem pantomimum, quosdam obsides dilexisse lo
fertur commercio mutui stupri. Valerius CatuUus, consulari
familia iuuenis, stupratum a se ac latera sibi contubernio
eius defessa etiam uociferatus est. super sororum incesta et
notissimum prostitutae Pyrallidis amorem non temere ulla
2 inlustriore femina abstinuit. quas plerumque cum maritis ad is
cenam uocatas praeterque pedes suos transeimtis diligenter
ac lente mercantium more considerabat, etiam faciem manu
adleuans, si quae pudore submitterent; quotiens deinde li-
buisset egressus triclinio, cum maxime placitam seuocasset,
paulo post recentibus adhuc lasciuiae notis reuersus uel lau- 20
dabat palam uel uituperabat, singula enumerans bona malaue
corporis atque concubitus. quibusdam absentium maritorum
nomine repudium ipse misit iussitque in acta ita referri.
37 Nepotatus sumptibus omnium prodigorum ingenia supe-
rauit, commentus nouum balnearum usum, portentosissima n
genera ciborum atque cenarum, ut calidis frigidisque unguen-
tis lauaretur, pretiosissima margarita aceto liquefacta sorberet,
9 Victm' Caes. 5, 5 neque suae neque aliorum pudicitiae parcens
(de Nerone, u. ad Ner. 29) 26 Eutrop. VII 14, 1 {de Nerone) ut qui
exemplo C. Caligulae [in] calidis et frigidis lauaret unguentis {inde Hier.
chron. a. 2075 et Oros. VII 7, 3 item de Nerone, ubi om. praepositio in).
1 poteretur MWQ, potir- rel. 3 Porio om. TL^Q, Poro Torr. post]
o\),nQ (uulg.) 4 esse M proripuit se Roth., proripuit ML^P, pro-
ripuit e GB, se proripuit L^ST., se proripuit e flQ {uulg ), prorupit Bent-
ley 7 tribuere Lipsius 9 <^neque suae^ -^P^, cf. testim. supra
16 uocatis M^ 17 manu faciem G 22 nomine maritorum G 24 Ne-
potiatus P, Nepotinis IIQ et sic pro u. l. ss. in B {uulg.)., Depotatus 6r,
Depotatis 5, Deportatus T, Epotatus L^ prodigiorum MGT {corr. Q*)
27 pretiosissimas margaritas — liqnef SictskS XN {uulg.), pretiosissima mar-
garita — liquefacta B
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 35-38] 185
conuiuis ex auro panes et obsonia apponeret, aut frugi ho-
minem esse oportere dictitans aut Caesarem. quin et
nummos non mediocris summae e fastigio basilicae luliae
per aliquot dies sparsit in plebem. fabricauit et deceris Li- 2
5 burnicas gemmatis puppibus, uersicoloribus uelis, magna ther-
marum et porticuum et tricliniorum laxitate magnaque etiam
uitium et pomiferarum arborum uarietate; quibus discumbens
de die inter choros ac symphonias litora Campaniae pera-
graret. in extructionibus praetoriorum atque uillarum omni
10 ratione posthabita nihil tam efficere concupiscebat quam quod
posse effici negaretur. et iactae itaque moles infesto ac pro- 3
fundo mari et excisae rupes durissimi silicis et campi mon-
tibus aggere aequati et complanata fossuris montium iuga,
incredibili quidem celeritate, cum morae culpa capite lueretur.
15 ac ne singula enumerem, immensas opes totumque illud T<(i>.
Caesaris uicies ac septies milies sestertium non toto uertente
anno absumpsit.
Exhaustus igitur atque egens ad rapinas conuertit ani-38
mum uario et exquisitissimo calumniarum et auctionum et
80 uectigalium genere. negabat iure ciuitatem Romanam usur-
pare eos, quorum maiores sibi posterisque eam impetrassent,
nisi si filii essent, neque enim intellegi debere posteros
ultra hunc gradum; prolataque Diuorum luli et Augusti di-
plomata ut uetera et obsoleta deflabat. arguebat et perperam 2
2. editos census, quibus postea quacumque de causa quicquam
incrementi accessisset. testamenta primipilarium, qui ab initio
Tiberi principatus neque illum neque se heredem reliquissent,
ut ingrata rescidit; item ceterorum ut irrita et uana, quos-
cumque quis diceret herede Caesare mori destinasse. quo
30 metu iniecto cum iam et ab ignotis inter familiares et a
4 de cedris TL^N, de ceteris T, decem S^ 8 horos TL^Q, hortos
WB symphonias GSNL^<5 (num recte dubitat Oud., cf. Capitolin.
Verus 6^ 9), symphro ML^P, simphro T, simpro T 10 tam MB, tamen d
15 nmnerem X T.Sl (Ty. S\ tiberii GP), corr. Both 22 nisi si M,
nisi rel. 24 nt] et B, ut et LPS deflabat corr. in deflsebat {i. de-
flebat) M, deflebat (defie- T) XT, delebat G, deflabat uel difflabat Lip-
sius, eleuabat Heinsius, deridebat Ernesti Polak et] nt Bentley
25 editi Casauh. 28 ut gygrata G 30 inlecto (ill- S, ille P) MX
{corr. L^), illato N
Digitized by
Google
186 C. SYETONI TRANQVILLl
parentibus inter liberos palam heres nuncuparetur, derisores
uoeabat, quod post nuncupationem uiuere perseuerarent, et
3 multis uenenatas matteas misit. cognoscebat autem de tali-
bus causis, taxato prius modo summae ad quem conficieu-
dum consideret, confecto demum excitabatur. ac ne paulu- 5
lum quidem morae patiens super quadraginta reos quondam
ex diuersis criminibus una sententia condemnauit gloriatusque
est expergefacta e somno Caesonia quantum egisset, dum
ea meridiaret.
4 Auctione proposita reliquias omnium spectaculorum sub- 10
iecit ac uenditauit, exquirens per se pretia et usque eo ex-
tendens, ut quidam immenso coacti quaedam emere ac bonis
exuti uenas sibi inciderent. nota res est, Aponio Saturnino
inter subsellia dormitante, monitum a Gaio praeconem ne
praetorium uirum crebro capitis motu nutantem sibi prae- 16
teriret, nec licendi finem factum, quoad tredecim gladiatores
39sestertium nonagies ignoranti addicerentur. in Gallia quoque,
cum damnatarum sororum ornamenta et supellectilem et ser-
uos atque etiam libertos immensis pretiis uendidisset, inui-
tatus lucro, quidquid instrumenti ueteris aulae erat ab urbe 20
repetiit, comprensis ad deportandum meritoriis quoque uebi-
culis et pistrinensibus iumentis, adeo ut et panis Romae
saepe deficeret et litigatorum plerique, quod occurrere ab-
2 sentes ad uadimonium non possent, causa caderent. cui in-
strumento distrahendo nihil non fraudis ac lenocinii adhibuit, 25
modo auaritiae singulos increpans et quod non puderet eos
locupletiores esse quam se, modo paenitentiam simulans quod
principalium rerum priuatis copiam faceret. compererat
prouincialem locupletem ducenta sestertia numerasse uocato-
ribus, ut per fallaciam conuiuio interponeretur, nec tulerat 30
1 heredes T 5 (ety confecto Madvig 7 uana T 8 exper-
gefacta e] expergefact§ (experr- Q, -facte JTT) MUQP^T {inde cesoniae
nQP^T\ expergefacta LF^S 11 intendens N {Madvig) 16 ne di-
cendi F^WB, nec dicendi /7^X(P^) quo*ad M, quod ad B, quod G
17 sestertio Ernesti {cf. ad lul. 50 p. 26, 24) 18 damnatorum sociorum
Oud., damnatorum [sororum] Burm. 19 libertos g {Beroaldus), libe-
rios M, liberos rel. {Oud.) 23 saepe aut del. aut miiiandum in paene
putat G.Becker 24 uademonium 3P 26 ecquid puderet tiel ec-
quidnam Bentley
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [cAP. 38-4i] 187
moleste tam magno aestimari honorem cenae suae; huic
postero die sedenti in auctione misit, qui nescio quid friuoli
ducentis milibus traderet diceretque cenaturum apud Caesa-
rem uocatu ipsius.
5 Vectigalia noua atque inaudita primum per publicanos, 40
deinde, quia lucrum exuberabat, per centuriones tribunos-
que praetorianos exercuit, nuUo rerum aut hominum genere
omisso, cui non tributi aliquid imponeret. pro edulibus,
quae tota urbe uenirent, certum statumque exigebatur; pro
10 litibus ac iudiciis ubicumque conceptis quadragesima sum-
mae, de qua litigaretur, nec sine poena, si quis composuisse
uel donasse negotium conuinceretur; ex gerulorum diurnis
quaestibus pars octaua; ex capturis prostitutarum quantum
quaeque uno concubitu mereret; additumque ad caput legis,
16 ut tenerentur publico et quae meretricium quiue lenocinium
fecissent, nec non et matrimonia obnoxia essent. eius modi41
uectigalibus indictis neque propositis, cum per ignorantiam
scripturae multa comniissa fierent, tandem flagitante populo
proposuit quidem legem, sed et minutissimis litteris et an-
20 gustissimo loco, uti ne cui describere liceret. ac ne quod non
manubiarum genus experiretur, lupanar in Palatio constituit,
districtisque et instructis pro loci dignitate compluribus cel-
lis, in quibus matronae ingenuique starent, misit circum fora
et basilicas nomenculatores ad inuitandos ad libidinem iu-
35 uenes senesque; praebita aduenientibus pecunia faenebris ap-
positique qui nomina palam subnotarent, quasi adiuuantium
21 Epit. 3, 7 in palatio matronas nobiles publicae libidini subiecit.
2 friuoli om. G, boli WQ 8 tributo M^ pr^dulibus M, pro eduliis
XK^milg.) 9 statutumque GRT, statimque N 12 condonasse Polak
14 et caput legis Gronov., id capiti 1. Heinsius, caput legi Bentley
15 teneretur MG\g)X quae] qui G meretricium RT8 et sic corr.
P^S^WQ^ duhito num recte^ meretricum rel., meritorium Bodley^ quae-
<^stus> meretricum Biicheler retinens teneretur quiue] et qui PT
(uulg.), et quiue S 18 scripturae glossema putant Burm. aliiqne 20 uti]
utque Burm,., cautumque G.Bechr 22 districtisque M^d^ distructis-
que n^Q et sic corr. in M (m. 1?)^ destructisque reZ., distinctisque ed.
Basil. 1533, discretisque Bentley 24 in libidinem g (ed. Ven. I, uulg.)
*25 fenebris (foe- G) MGX, fenoris T fenebri appositisque e codd.
duohus affert Torr. et sic ed. Aldina 1516 aliaeque (adpositisque etiam L^)
Digitized by
Google
188 C. SVETONl TRANQVILLI
2 Caesaris reditus. ac ne ex lusu quidem aleae compendium
spernens plus mendacio atque etiam periurio lucrabatur. et
quondam proximo conlusori demandata uice sua progressus
in atrium domus, cum praetereuntis duos equites R. locupletis
sine mora corripi confiscarique iussisset, exultans rediit glo- 5
riansque numquam se prosperiore alea usum.
42 Filia uero nata paupertatem nec iam imperatoria modo
sed et patria conquerens onera conlationes in alimonium ac
dotem puellae recepit. edixit et strenas ineunte anno se re-
cepturum stetitque in uestibulo aedium Kal. lan. ad captan- 10
das stipes, quas plenis ante eum manibus ac sinu omnis
generis turba fundebat. nouissime contrectandae pecimiae
cupidine incensus, saepe super immensos aureorum aceruos
patentissimo diffusos loco et nudis pedibus spatiatus et toto
corpore aliquamdiu uolutatus est. i&
43 Militiam resque bellicas semel attigit neque ex desti-
nato, sed cum ad uisendum nemus flumenque Clitumni Meua-
niam processisset, admonitus de supplendo numero Batauorum,
quos circa se habebat, expeditionis Germanicae impetum cepit;
neque distulit, sed legionibus et auxiliis undique excitis, di- 20
lectibus ubique acerbissime actis, contracto et omnis generis
commeatu quanto numquam antea, iter ingressus est confecit-
que modo tam festinanter et rapide, ut praetorianae cohortes
contra morem signa iumentis imponere et ita subsequi coge-
rentur, interdum adeo segniter delicateque, ut octaphoro ue- 2S
heretur atque a propinquarum urbium plebe uerri sibi uias
et conspergi propter puluerem exigeret.
19 Eutrop. VII 12, 2 bellum contra Gennanos suscepit et ingressus
Suebiam nihil strenue fecit. Oros. VII 5, 5 hic siquidem magno et in-
credibili apparatu profectus quaerere hostem uiribus otiosis, Germa-
niam Galliamque percurrens, in ora Oceani circa prospectum Britan-
niae restitit.
Salimoniamn^P^TiV^, -nia/S^ acJetG^ 9 Et dixit G^iV* lOuesti-
buli medio 6r 13 incessus MQ^ds (cupidus pro cupidine incensus //)
17 clitumin (eli- L) MGX, clitumni (-unni B) in TP^, corr. ed. Bon.
1488 (Clitunni sine in ed. Boin. II) 22 quantos MWB antea
iter Gronov., ante alter Sl, ante alius iter Graevius 25 delicat^que G,
delicate MLP\ et delicate T'P^ (edd.) 26 atque a] atque MGLP\
aque Bentley nescio an rectviis 27 et aqua inspergi H (aqua uoluerat
etiam Ileinsius)
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 4i-45] 189
Postquam castra attigit, ut se acrem ac seuerum clucem44
ostenderet, legatos, qui auxilia serius ex diuersis locis ad-
duxerant, cum ignominia dimisit; at in exercitu recensendo
plerisque centurionum maturis iam et nonnuUis ante paucis-
6 simos quam consummaturi essent dies, primos pilos ademit,
causatus senium cuiusque et imbecillitatem ; ceterorum in-
crepita cupiditate commoda emeritae militiae ad +sescentorum
milium summam recidit. nihil autem amplius quam Ad- 2
minio Cynobellini Britannorum regis filio, qui pulsus a patre
10 cum exigua manu transfugerat , in deditionem recepto, quasi
uniuersa tradita insula, magnificas Romam litteras misit,
monitis speculatoribus, ut uehiculo ad forum usque et curiam
pertenderent nec nisi in aede Martis ac frequente senatu con-
sulibus traderent.
16 Mox deficiente belli materia paucos de custodia Ger-45
manos traici occulique trans Rhenum iussit ac sibi post
prandium quam tumultuosissime adesse hostem nuntiari. quo
facto proripuit se cum amicis et parte equitum praetoria-
norum in proximam siluam, truncatisque arboribus et in
20 modum tropaeorum adomatis ad lumina reuersus, eorum qui-
dem qui secuti non essent timiditatem et ignauiam corripuit,
comites autem et participes uictoriae nouo genere ac nomine
coronarum donauit, quas distinctas solis ac lunae siderum-
que specie exploratorias appellauit. rursus obsides quosdam 2
25 abductos e litterario ludo clamque praemissos, deserto repente
conuiuio, cum equitatu insecutus ueluti profugos ac repre-
hensos in catenis reduxit; in hoc quoque mimo praeter mo-
dum intemperans. repetita cena renuntiantis coactum agmen
8 Oros. VII 5, 5 cumque ibi Minocynobelinum {sic codd. plerique)
Britannorum regis filium, qui a patre pulsus cum paucis oberrabat, in
deditionem recepisset, deficiente belli materia {l. 15) Romam rediit.
2 e X 3 cum om.MGLPUcf. Axig.24) 4 mdi^txMOs MGL {nonV )
5 essent] estis M primipilos G 6 imbecillitate M 7 commode
meritae MP, commode m. GL, comodu m. T sescentorum (sexc-
nQX) ii, sex uel senum Lipsius, sexagenum BHcheler 8 milium]
nummum Bentley rescidit UQ {in 11 corr. ex recc-, ut habent etiam M^L)
adnimio G 9 cynobelini L, cinobellini 77, tiniobellini T, an Cunobellini.^
12 sepe latoribus X {corr. P^j ut eras. in Tl 23 quasi MG$
27 immo G 28 repetita cum antece lentibus coniungit Bentley
Digitized by
Google
190 C. SVETONI TRANQVILLi
sic iit erant loricatos ad discumbendum adhortatus est. monuit
etiam notissimo Vergili <Aen, I 207^ uersu durarent se-
cundisque se rebus seruarent.
3 Atque inter haec absentem senatum populumque grauis-
simo obiurgauit edicto, quod Caesare proeliante et tantis 5
discriminibus obiecto tempestiua conuiuia, circum et
46theatra et amoenos secessus celebrarent. postremo
quasi perpetraturus bellum, derecta acie in litore Oceani ac
ballistis machinisque dispositis, nemine gnaro aut opinante quid-
nam coepturus esset, repente ut conchas legerent galeasque et lo
sinus replerent imperauit, spolia Oceani uocans Capitolio
Palatioque debita, et in indicium uictoriae altissimam
turrem excitauit, ex qua ut Pharo noctibus ad regendos
iiauium cursus ignes emicarent; pronuntiatoque militi donatiuo
centenis uiritim denariis, quasi omne exemplum liberalitatis is
supergressus: abite, inquit, laeti, abite locupletes.
47 Conuersus hinc ad curam triumphi praeter captiuos ac
transfugas barbaros Galliarum quoque procerissimum quemque
et, ut ipse dicebat, &i>io^Qidn,^<^ByvroVy ac nonnullos ex princi-
pibus legit ac seposuit ad pompam coegitque non tantum ruti- 20
lare et summittere comam, sed et sermonem Germanicum ad-
discere et nomina barbarica ferre. praecepit etiam triremis, qui-
bus introierat Oceanum, magna ex parte itinere terrestri Romam
deuehi. scripsit et procuratoribus, triumphum appararent
quam minima summa, sed quantus numquam alius 25
fuisset,quando inomnium hominum bona ius haberent.
48 Prius quam prouincia decederet, consilium iniit nefandae
atrocitatis legion,es, quae post excessum Augusti seditionem
8 Victor Caes. 3, 11 sq. contractis ad unum legionibus spe in Germa-
niam transgrediendi conchas umbilicosque in ora maris Oceani legi
iussit, cum ipse nunc fluxo cultu Venerioque {cf. p. 194, 1) interesset,
nunc armatus spolia a se non ex hominibus, sed caelestium capi
dictitaret.
6 intempestiua IlQSTd 9 ignaro MBd (ignaro agmine quidnam H)
13 turrim G pharao M' 19 ^ZIOBPI^MBYTO^ (-BITON LS) Sl,
inuictissimum N et sic ss. in LS, corr. g 22 nomine . . . ferre prae-
cepit. Etiam triremes (-es etiam T') ... deuehi iussit. Scripsit eqx. G
25 nimia X alias Bentley 27 iniit] misit G 28 post exc. Aug.
del A.Biise
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 45-49] 191
olim mouerant, contrucidandi, quod et patrem suum Germani-
cum ducem et se infantem tunc obsedissent, uixque a tam
praecipiti cogitatione reuocatus, inhiberi nullo modo potuit
quin decimare uelle perseueraret. uocatas itaque ad contio-
5 nem inermes, atque etiain gladiis depositis, equitatu armato
circumdedit. sed cum uideret suspecta re plerosque dilabi ad 2
resumenda si qua uis fieret arma, profugit contionem con-
festimque urbem ^omnem petit, deflexa omni acerbitate in
senatum, cui ad <(a>uertendos tantorum dedecorum rumores
10 palam minabatur; querens inter cetera fraudatum se iusto
triumpho, cum ipse paulo ante, ne quid de honoribus suis
ageretur, etiam sub mortis poena denuntiasset. aditus ergo in49
itinere a legatis amplissimi ordinis ut maturaret orantibus,
quam maxima uoce: ueniam, inquit, ueniam, et hic mecum,
15 capulum gladii crebro uerberans, quo cinctus erat. edixit et
reuertise, sediistantum qui optarent, equestri ordini
et populo; nam se neque ciuem neque principem sena-
tui amplius fore. uetuit etiam quemquam senatorum sibi 2
occurrere. atque omisso uel dilato triumpho ouans urbem natali
20 suo ingressus est; intraque quartum mensem periit, ingentia
facinora ausus et aliquanto maiora moliens, siquidem pro-
posaerat Antium, deinde Alexandream commigrare interempto
prius utriusque ordinis electissimo quoque. quod ne cui du- 3
bium uideatur, in secretis eius reperti sunt duo libelli diuerso
24 sqq. Oros. VII 5,10 duo libelli in secretis eius repei-ti sunt, quo-
rum alteri ^pugio', alteri ^gladius' pro signo nominis adscriptum erat;
ambo lectissimorum uirorum utriusque ordinis, senatorii et equestris,
nomina et notas continebant morti destinatorum. inuenta est et arca
ingens uariorum uenenorum, quibus mox Claudio Caesare iubente de-
mersis infecta maria traduntur non sine magno piscium exitio, quos
enecatos per proxima litora pa.ssim aestus eiecit.
5 dispositis T 8 urbem omnem MGd, omnem urbem X, urbem T
{edd.); quid lateat incertum, de Romam iiel amens cogltauit Burm.
petiit T 9 senatu MG^ {corr. G^) ad auertendos TL^ {Sabellicus),
aduertendos MGL^PS, animaduertendos T 15 uersans G edixit
et TL^ {num recte quaeritur)., edixisse ML^P, edixit ST, dicens se G
16 reuertisse sed iis X\ reuerti sese diis P, reuertisse diis G, reuerti sese
is T, reuerti sese S optauerant 6^ * (-uerint (?•') 18 amplius om. G
20 quintum Bycqius al. 23 quoque] que M
Digitized by
Google
192 C. SVETONI TRANQVILLI
titulo, alteri gladius, alteri pugio index erat; ambo nomina
et notas continebant morti destinatorum. inuenta et arca
ingens uariorum uenenorum plena, quibus mox a Claudio de-
mersis infecta maria traduntur non sine piscium exitio, quos
enectos aestus in proxima litora eiecit. 5
50 Statura fuit eminenti, colore expallido, corpore enormi,
gracilitate maxima ceruicis et crurum, oculis et temporibus
concauis, fronte lata et torua, capillo raro at circa uerticem
nullo, hirsutus cetera. quare transeunte eo prospicere ex
superiore parte aut omnino quacumque de causa capram no- 10
minare, criminosum et exitiale habebatur. uultum uero natura
horridum ac taetrum etiam ex industria eflferabat componens
ad speculum in omnem terrorem ac formidinem.
'2 Valitudo ei neque corporis neque animi constitit. puer
comitiali morbo uexatus, in adulescentia ita patiens laborum 16
erat, ut tamen nonnumquam subita defectione ingredi, stare,
coUigere semet ac suflFerre uix posset. mentis ualitudinem et
ipse senserat ac subinde de secessu deque purgando cerebro
cogitauit. creditur potionatus a Caesonia uxore amatorio qui-
:^ dem medicamento, sed quod in furorem uerterit. incitabatur «0
insomnio maxime; neque enim plus quam tribus nocturnis
horis quiescebat ac ne iis quidem placida quiete, sed pauida
miris rerum imaginibus, ut qui inter ceteras pelagi quondam
speciem conloquentem secum uidere uisus sit. ideoque magna
parte noctis uigiliae cubandique taedio nunc toro residens, 85
nunc per longissimas porticus uagus inuocare identidem at-
que expectare lucem consuerat.
6 cf. ad Tib. 68 19 cf. Schol. luu. 6, 615 qTiem adeo medicatis
potionibus uxor Caesonia in amorem suum deduxit, ut de nimia in-
potentia furens saepe eam nudam amicis ostenderet (w. p. 177, 2T).
5 enecatos Oros. 6 pallido TTN , squalido Bentley 7 timpo-
ribus 3PST, tymp- G 8 at (ad M) MGT, et H, ac LPTN (edd.),
aut S, uixfuit atque 10 qualicumque -H 11 exitiabile (exici- G) HGH
12 efferabat i^POT, efferebat rel et N (Sl?) 16 ingredi X, gredi 3f,
gradi GT (cf. Vesp. T) 19 potione inuitatus Heimius, potione tem-
ptatus Oud. coll. Ner. 35 20 uerteret G 21 insomnio (-no STN) Sl,
insomnia edd. cum Stephano fortasse rectius 24 coUoquentis G 25 cu-
bandi quoque XN 26 inuocare et identidem ex amatque etiam ex-
spectare G 27 consueuerat M (corr. m. 1) TSs
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [cAP. 49-52] 193
Non inmerito mentis ualitudini attribuerim diuersissima 51
in eodem uitia, summam confidentiam et contra nimium me-
tum. nam qui deos tanto opere contemneret, ad minima toni-
trua et fulgura coniuere, caput obuoluere, at uero maiore
5 proripere se e strato sub lectumque condere solebat! pere- .
grinatione quidem Siciliensi irrisis multum locorum miraculis
repente a Messana noctu profugit Aetnaei uerticis fumo ac
murmure pauefactus. aduersus barbaros quoque minacissi- 2
mus, cum trans Rhenum inter angustias densumque agmen
10 iter essedo faceret, dicente quodam non mediocrem fore con-
sternationem sicunde hostis appareat, equum ilico conscendit
ac propere <re>uersus ad pontes, ut eos calonibus et impedi-
mentis stipatos repperit, impatiens morae per manus ac super
capita hominum translatus est. mox etiam audita rebellione 3
15 Germaniae fugam et subsidia fugae classes apparabat, uno
solacio adquiescens transmarinas certe sibi superfuturas pro-
uincias, si uictores Alpium iuga, ut Cimbri, uel etiam urbem,
ut Senones quondam, occuparent; unde credo percussoribus
eius postea consilium natum apud tumultuantes milites emen-
20 tiendi, ipsum sibi manus intulisse nuntio malae pugnae per-
territum.
Vestitu calciatuque et cetero habitu neque patrio neque62
ciuili, ac ne uirili quidera ac denique humano semper usus
est. saepe depictas gemmatasque indutus paenulas, manu-
25 leatus et armillatus in publicum processit; aliquando serica-
tus et cycladatus; ac modo in crepidis uel cotumis, modo in
speculatoria caliga, nonnumquam socco muliebri; plerumque
uero aurea barba, fulmen tenens aut fuscinam aut caduceum
22 sqq. Victor Caes. 3, 10 deorum habitu incedebat. Einhard. 23
uestitu patrio, id est Francico, utebatur.
2 et econtra G 4 at (ad M) uero maiore MLP, ad (at G^OT)
uero maiora GT'0 (Madvig), ad maiora uero HNq^, at uero ad ma-
iora Heinsim (cf. Herm. 40 p. 185) 5 se stratu G, sese strato S
concedere M 6 multorum {at or expunct. in G m. 1) GT (uulg.) Pali-
corum BentUy 7 crateris ^e peruetusto libro^affert Turneb. adu. 27, 20
12 prope uersus N, corr. Bentley, Cannegieter fontes T 12 impe-
dientibus G 16 apparebat MQ^ 18 caperent X 23 nec deni-
que Ernesti, aut d. Wolf <non> humano uulg. (Beroald.) 24 pictas
Ernesti 28 fiscinam MGS^&
SvBTONivs ed. Ihm. I. 13
Digitized by
Google
194 C. SVETONI TRANQVILLI
deorum insignia, atque etiam Veneris cultu conspectus est.
triumphalem quidem ornatum etiam ante expeditionem assi-
due gestauit, interdum et Magni Alexandri thoracem repeti-
tum e conditorio eius.
53 Ex disciplinis liberalibus minimum eruditioni, eloquen- 6
tiae plurimum attendit, quantumuis facundus et promptus,
utique si perorandum in aliquem esset. irato et uerba et
sententiae suppetebant, pronuntiatio quoque et uox, ut neque
eodem loci prae ardore consisteret et exaudiretur a procul stanti-
2 bus. peroraturus stricturum se lucubrationis suae telum lo
minabatur, lenius comptiusque scribendi genus adeo contemnens,
ut Senecam tum maxime placentem commissiones meras
componere et harenam esse sine calce diceret. solebat
etiam prosperis oratorum actionibus rescribere et magnorum in
senatu reorum accusationes defensionesque meditari ac, prout is
stilus cesserat, uel onerare sententia sua quemque uel suble-
uare, equestri quoque ordine ad audiendum inuitato per edicta.
54 Sed et aliorum generum artes studiosissime et diuersissi-
mas exercuit. Thra<^e)>x et auriga, idem cantor atque saltator,
battuebat pugnatoriis armis^ aurigabat extructo plurifariam 20
circo; canendi ac saltandi uoluptate ita efferebatur, ut ne
publicis quidem spectaculis temperaret quo minus et tragoedo
pronuntianti concineret et gestum histrionis quasi laudans
2 uel corrigens palam effingeret. nec alia de causa uidetur eo
die, quo periit, peruigilium indixisse quam ut initium in 26
scaenam prodeundi licentia temporis auspicaretur. saltabat
autem nonnumquam etiam noctu; et quondam tres consulares
secunda uigilia in Palatium accitos multaque et extrema
metuentis super pulpitum conlocauit, deinde repente magno
tibiarum et scabellorum crepitu cum palla tunicaque talaiiso
1 Victor Caes. 3, 11 u. ad p. 190, 8
1 deonun insignia del. Bentley, in deorum figura G 4 eius om. G
9 loco GT 12 cum maxime Bentley 13 componere del. Tarr. 16 sti-
lus om. G omare G 18 aliarum ML^PQ 19 edocuit G Threx
Torr. 26 scaenam (sce-) TG^, -na rel. {Sl) 29 deinde MTd, dein rel.
et N, fort. rectius, at cf. Aug. 94, 9 (u. Herm. 36 p. 303) 30 scabillorum
tituU suadent pallatum utique G
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [CAP. 52-56] 195
prosiluit ac desaltato cantico abiit. atque hic tam docilis ad
cetera natare nesciit.
Quorum uero studio teneretur, omnibus ad insaniam fauit. 55
Mnesterem pantomimum etiam inter spectacula osculabatur,
5 ac si qui saltante eo uel leuiter obstreperet, detrahi iussum
manu sua flagellabat. equiti R. tumultuanti per centurionem
denuntiauit, abiret sine mora Ostiam perferretque ad Ptole-
maeum regem in Mauretaniam codicillos suos; quorum exem-
plum erat: ei quem istoc misi, neque boni quicquam
10 neque mali feceris. Thr<(a)>eces quosdam Germanis cor- 2
poris custodibus praeposuit. murmillonum armaturas recidit.
Columbo uictori^ leuiter tamen saucio, uenenum in plagam
addidit, quod ex eo Columbinum appellauit; sic certe inter
alia uenena scriptum ab eo repertum est. prasinae factioni
15 ita addictus et deditus, ut cenaret in stabulo assidue et ma-
neret, agitatori Eutjcho comisatione quadam in apophoretis
uicies sestertium contulit. Incitato equo, cuius causa pridie 3
circenses, ne inquietaretur, uiciniae silentium per milites in-
dicere solebat, praeter equile marmoreum et praesaepe ebur-
20 neum praeterque purpurea tegumenta ac monilia e gemmis
domum etiam et familiam et supellectilem dedit, quo lautius
nomine eius inuitati acciperentur; consulatum quoque traditur
destinasse.
Ita bacchantem atque grassantem non defuit plerisque56
26 animus adoriri. sed una <(atque)> altera conspiratione detecta
aliis per inopiam occasionis cunctantibus, duo consilium com-
municaueront perfeceruntque, non sine conscientia potentissi-
morum libertorum praefectorumque praetori; quod ipsi quoque
etsi falso in quadam coniuratione quasi participes nominati^ su-
80 spectos tamen se et inuisos sentiebant. nam et statim seductis
1 prosiliuit LS^T, prosiliit N 2 notare Bentley nescit LP
3 studiis G 4 mnesther. M, Mnestera Bentley 6 at (tT leniter
LN 7 ut abiret L 8 mauritaniam Sl 10 germani MGL 13 in-
didit Folak 14 inscriptum Bentley 16 euthico.^ (ey-, cy-, ei- codd.
praeter M)\ E^xvxog loseph. ant. lud. XIX 4., 4 19 equum LPOT
ebureum MGL^PT 20 ac] et G monilia gemmas XB {uerha ac
mon. usque dedit in marg. add. 22), monilia et gemmas d, monile e gem-
niis n.Q 26 atque altera scripsi {cf. Herm. 40 p. 182)^ altera MS y et
altera GIIQ, alteraque XB {edd) 26 dubitantibus G duo IIQTy
duae rel. (fl)
13 *
Digitized by
Google
196 C. SVETONI TRANQVILLl
magnam fecit inuidiam destricto gladio affirmans sponte se per-
iturum^ si et illis morte dignus uideretur^ nec cessauit
ex eo criminari alterum alteri atque inter se omnis committere.
2 Cum placuisset Palatinis ludis spectaculo egressum me-
ridie adgredi, primas sibi partes Cassius Chaerea tribunus 5
cohortis praetoriae depoposcit, quem Gaius seniorem iam et
mollem et effeminatum denotare omni probro consuerat et
modo signum petenti Priapum aut Venerem dare, modo
ex aliqua causa agenti gratias osculandam manum offerre
formatam commotamque in obscaenum modum. 10
67 Futurae caedis multa prodigia extiterunt. Olympiae si-
mulacrum louis, quod dissolui transferrique Romam placue-
rat, tantum cachinnum repente edidit, ut machinis labefactis
opifices diffugerint; superuenitque ilico quidam Cassius no-
mine, iussum se somnio affirmans immolare taurum loui. 15
2 Capitolium Capuae Id. Mar<t.> de caelo tactum est, item Romae
cella Palatini atriensis. nec defuerunt qui coniectarent altero
ostento periculum a custodibus domino portendi, altero cae-
dem rursus insignem, qualis eodem die facta quondam fuisset.
consulenti quoque de genitura sua SuUa mathematicus cer- 20
3 tissimam necem appropinquare affirmauit. monuerunt et For-
tunae Antiatinae, ut a Cassio caueret; qua causa ille Cassium
Longinum Asiae tum proconsulem occidendum delegauerat in-
memor Chaeream Cassium nominari. pridie quam periret,
somniauit consistere se in caelo iuxta solium louis impulsum- 2»
que ab eo dextri pedis poUice et in terras praecipitatum. pro-
digiorum loco habita sunt etiam, quae forte iUo ipso die
4 paulo prius acciderant. sacrificans respersus est phoenicopteri
sanguine; et pantomimus Mnester tragoediam (trag,frg, adesp,
p. 838y saltauit, quam oUm Neoptolemus tragoedus ludis, qui- so
bus rex Macedonum Philippus occisus est, egerat; et cum in
Laureolo mimo, in quo a[u]ctor proripiens se ruina sanguinem
6 Auson. 259,4 expetiit poenas de Caesare Chaerea mollis.
2 dignos et necessauit M 4 ludi X 6 et om. N, ut edd. Eom. pr.
13 dedit M 18 portento G 19 eadem X die om. T 20 de] si {et
tum sullam) G 21 et om. X 30 neoptolomeus M^ neptoiemus T
32 laureaco Td auctor Sl, corr. g {Beroaldus) prorepens e ruina Beatus
Bhenayms (e ruina pro se ruina B^ se e ruina Torr.^ ceruina Beinesius)
Digitized by
Google
C. CALIGVLA [cAP. 56-59] 197
nomit, plures secundarum certatim experimentum artis darent,
cruore scaena abundauit. parabatur et in noctem spectaculum,
quo argumenta inferorum per Aegyptios et Aethiopas expli-
carentur. VIIII. KaL Febr. hora fere septima cunctatus an58
5 ad prandium surgeret marcente adhuc stomacho pridiani cibi
onere, tandem suadentibus amicis egressus est. cum in crypta,
per quam transeundum erat, pueri nobiles ex Asia ad eden-
das in scaena operas euocati praepararentur, ut eos inspiceret
hortareturque restitit, ac nisi princeps gregis algere se di-
10 ceret, redire ac repraesentare spectaculum uoluit. duplex de- 2
hinc fama est: alii tradunt adloquenti pueros a tergo Chae-
ream ceruicem gladio caesim grauiter percussisse praemissa
uoce: hoc age! dehinc Comelium Sabinum, alterum e con-
iuratis, tribunum ex aduerso traiecisse pectus; alii Sabinum
15 summota per conscios centuriones turba signum more militiae
petisse et Gaio louem dante Chaeream exclamasse: accipe
ratum! respicientique maxillam ictu discidisse. iacentem con- 8
tractisque membris clamitantem se uiuere ceteri uuhieribus
triginta confecerunt; nam signum erat omnium: repete! qui-
20 dam etiam per obscaena ferrum adegerunt. ad primum tu-
multum lecticari cum asseribus in auxilium accucurrerunt,
mox Germani corporis custodes, ac nonnuUos ex percussori-
bus, quosdam etiam senatores innoxios interemerunt.
Vixit annis uiginti nouem, imperauit triennio et decem69
25 mensibus diebusque octo. cadauer eius clam in hortos La-
mianos asportatum et tumultuario rogo semiambustum leui
caespite obrutum est, postea per sorores ab exilio reuersas
erutum et crematum sepultumque. satis constat, prius quam
24 Eutrop. VII 12^ 4 interfectus in Palatio est anno aetatis uice-
simo nono, imperii tertio, mense decimo dieque octauo. Oros. VII 5, 1
mansitque in imperio annis non plenis quattuor. cf. Auson. 258, 4
1 uomit IIQ, uomitu MGd, uomit ut LR, uouit ut P, uomuit ut ST
6 egressus, cum in cr. Bentley cripta T, cryptam (cri- GPST) rel.
9 sortireturque Nic. Hopsius 10 praesentare et deplex M 12 c^sam
GL^ 16 louem] uocem G cherean MFl 17 reatum L, iratum
Lipsius 19 XXX- GXT omnibus edd. Rom. al. 20 tumultus M^
21 accurrerunt RL^P^T, occurr- OQP^ 23 etiam om.G 24 xxviiii
(xxix ST) GXT 26 viii XT, vii 6r, septem d 26 leui — obrutum est
om. G
Digitized by
Google
198 C. SVETONI TRANQVILLI C. CALIGVLA [cap. 59-6O]
id fieret, hortorum custodes umbris inquietatos; in ea quoque
domo, in qua occubuerit^ nuUam noctem sine aliquo terrore
transactam, donec ipsa domus incendio consumpta sit. perit
una et uxor Caesonia gladio a centurione confossa et filia
parieti inlisa. 5
60 Condicionem temporum illorum etiam per haec aestimare
quiuis possit. nam neque caede uulgata statim creditum est,
fuitque suspicio ab ipso Gaio famam caedis simulatam et
emissam, ut eo pacto hominum erga se mentes deprehenderet;
neque coniurati cuiquam imperium destinauerunt; et senatus 10
in asserenda libertate adeo consensit, ut consules primo non
in curiam, quia lulia uocabatur, sed in Capitolium conuocarent,
quidam uero sententiae loco abolendam Caesarum memoriam
ac diruenda templa censuerint. obseruatum autem notatumque
est in primis Caesares omnes, quibus Gai praenomen fuerit, 15
ferro perisse, iam inde ab eo, qui Cinnanis temporibus sit occisus.
1 fieret etG 2 errore MWQ, horrore Gd 3 periit GT' 7 caede
ow. G 8 caedis famam G 12 conuocarint Oitd. 14 diripienda G,
diluenda Q censuerunt (consul- T) X, censerent Ernesti
subscr. c. suetoni tranquilli de uita caesarum. c. caligula liber nU.
explicit, incipit diuus claudius liber quintus feliciter M et sim. GTIB
(felic. om. R) explicit gaius. incipit diuus claudius liber quintus feli-
citer Q explicit liber quartus. incipit de claudio liber quintus L
et {om. de claudio) S nulla subscriptio in P
Digitized by
Google
■
1
1
i
i^Pji^ dySP^H
"'^Y^I
1
M
is^M
i
m
M
C. SVETONI TEANQVILLI
DE yjTA CAESARVM
LIBER V
DIVVS CLAVDIVS
Patrem Claudi Caesaris Drusum, olim Decimum mox 1
Neronem praenomine, Liuia, cum Augusto grauida nupsisset^
intra mensem tertium peperit, fuitque suspicio ex uitrico per
adulterii consuetudinem procreatum. statim certe uulgatus
6 est uersus <(com. Att frg, III p, 449 n, 2lSy\
totg BVXVX0V6L xal TQC^riva TtatSLa,
is Drusus in quaesturae praeturaeque honore dux Raetici, 2
deinde Germanici belli Oceanum septemtrionalem primus Ro-
manorum ducum nauigauit transque Rhenum fossas naui et
10 immensi operis effecit, quae nunc adhuc Drusinae uocantur.
7 cf. Oros. VI 21, 12 Claudius Drusus . . . Galliam Raetiamque sor-
titus maximas fortissimasque gentes Germaniae armis subegit.
6 6YTYXOICI MLS ss. felicibus et indoctis pueris in LS 9 naui
MG (gnaui Bentley), noui T (edd.), magna ui X, om. & interpolans fossas
immensis operibus {cf. Herm. 40 p. 189)
Digitized by
Google
200 ^ . C. _S VETONI TRANQVILLI
hostem etiam frequenter caesum ac penitus in intimas solitu-
dines actum non prius destitit insequi, quam species barbarae
mulieris humana amplior uictorem tendere ultra sermone La-
3 tino prohibuisset. quas ob res ouandi ius et triumphalia
ornamenta percepit; ac post praeturam confestim inito con- 5
sulatu atque expeditione repetita supremum diem morbo obiit
in aestiuis castris, quae ex eo Scelerata sunt appellata. cor-
pus eius per municipiorum coloniarumque primores suscipien-
tibus obuiis scribarum decuriis ad urbem deuectum sepultum-
que est in campo Martio. ceterum exercitus honorarium ei 10
tumulum excitauit, circa quem deinceps stato die quotannis
miles decurreret Galliarumque ciuitates publice supplicarent.
praeterea senatus inter alia complura marmoreum arcum cum
tropaeis uia Appia decreuit et Germanici cognomen ipsi poste-
4 risque eius. fuisse autem creditur non minus gloriosi quam 15
ciuilis animi; nam ex hoste super uictorias opima quoque
spolia captasse summoque saepius discrimine duces Germa-
norum tota acie insectatus; nec dissimulasse umquam pristi-
num se rei p. statum, quandoque posset, restituturum. unde
existimo nonnuUos tradere ausos, suspectum eum Augusto 20
reuocatumque ex prouincia et quia cunctaretur, interceptum
5 ueneno. quod equidem magis ne praetermitterem rettuli,
quam quia uerum aut ueri simile putem, cum Augustus tanto
opere et uiuum dilexerit, ut coheredem semper filiis institue-
rit, sicut quondam in senatu professus est, et defunctum ita 25
pro contione laudauerit, ut deos precatus sit, similes ei Cae-
sares suos facerent sibique tam honestum quandoque
exitum darent quam illi dedissent. nec contentus elogium
tumulo eius uersibus a se compositis insculpsisse, etiam uitae
memoriam prosa oratione composuit. so
6 Ex Antonia minore complures quidem liberos tulit, uerum
tres omnino reliquit: Germanicum, Liuillam, Claudium.
10 cf. Eutrop. VII 13., 1 Drusi, qui apud Mogontiacum monumen-
tum habet.
7 scelerato M 9 decuris Both 11 statuto GRUPOT 14 ger-
mani MGL 16 generosi Bentley ciuilis quam gloriosi Polak
16 optima G 17 summo Polak 18 pristinum om. G 20 ^stimo G
22 ne <^quid^ Polak 25 et om. MGX 29 exculpsisse X 32 liuiam G
Digitized by
Google
DIWS CLAVDIVS [cap. 1-3] 201
a.ioa.c. Claudius natus est luUo Antonio Fabio Africano conss. 2
Kal. Aug. Luguduni eo ipso die quo primum ara ibi Augusto
dedicata est, appellatusque Tiberius Claudius Drusus. mox
fratre maiore in luliam familiam adoptato Germanici cogno-
5 men assumpsit. infans autem relictus a patre ac per omne
fere pueritiae atque * adiulescentiae tempus uariis et tenacibus
morbis conflictatus est, adeo ut animo simul et corpore he-
betato ne progressa quidem aetate uUi publico priuatoque
muneri habilis existimaretur. diu atque etiam po^t tutelam 2
10 receptam alieni arbitrii et sub paedagogo fuit: quem bar-
barum et olim superiumentarium ex industria sibi appositum,
ut se quibuscumque de causis quam saeuissime coerceret^
ipse quodam libello conqueritur. ob hanc eandem ualitu-
dinem et gladiatorio munere, quod simul cum fratre memo-
15 riae patris edebat, palliolatus nouo more praesedit; et togae
uirilis die circa mediam noctem sine soUemyi officio lectica
in Capitolium latus est. disciplinis tamen liberalibus ab 3
aetate prima non mediocrem operam dedit ac saepe experi-
menta cuiusque etiam publicauit. uerum ne sic quidem quic-
»0 quam dignitatis assequi aut spem de se commodiorem in
posterum facere potuit.
Mater Antonia portentum eum hominis dictitabat, 2
nec absolutum a natura, sed tantum incohatum; ac si
quemsocordiaeargueret^stultioremaiebat filiosuoCIaudio.
25 auia Augusta pro despectissimo semper habuit, non affari nisi
rarissime, non monere nisi acerbo et breui scripto aut per
iutemuntios solita. soror Liuilla cum audisset quandoque
imperaturum, tam iniquam et tam indignam sortem p. R.
palam et clare detestata est. nam auunculus maior Augustus
50 quid de eo in utramque partem opinatus sit, quo certius
cognoscatur, capita ex ipsius epistulis posui.
7 Vtctor Caes.4,1 uecors iuxta atque immemor. Epit.4^3 uecors
et prope hebes.
1 iulio ^y lulo Pulmanmis 6 ac malim ahesse 7 est del Beyd-
ley 8 priuatoue g {Casaub.) 9 munere MGd 11 supermentarium M^
12 quam om. G 19 nec M^FT 24 claudi (-ii G) MGQ, item W ut
uid.^ ubi o est in ras. m. 2 27 liuia G 28 regnaturum G tam
posierius om. G<5 29 et post nam add. T (uulg.) 31 agnoscatur .Y
Digitized by
Google
202 C. SVETONI TRANQVILLr
4 Collocutus sum cum Tiberio, ut mandasti mea
Liuia, quid nepoti tuo Tiberio faciendum esset ludis
Martialibus. consentit autem uterque nostrum, se-
mel nobis esse statuendum, quod consilium in illo
sequamur. nam si est artius, ut ita dicam, holocleros, 5
quid est quod dubitemus, quin per eosdem articulos
et gradus producendus sit, per quos frater eius pro-
2 ductus sit? sin autem rikartcj^d^aL sentimus eum et
^a^kd(p^ai xal slg xi]v xov ^(DfLatog xal slg tijv trjg
ip(vyXVS aQttdtrjta^ praebenda materia deridendi et il- 10
lum et nos non est hominibus ta tovavta axcjTttSLV
xal fivxtriQCisLv sicod^oOiv, nam semper aestuabimus,
si de singulis articulis temporum deliberabimus, firj
TtQovTtoxsifisvov rjiiiv posse arbitremur eum gerere
3 honores necne. in praesentia tamen quibus de rebus 16
consulis, curare eum ludis Martialibus triclinium
sacerdotum non displicet nobis, si est passurus se
ab Siluani filio homine sibi affini admoneri, ne quid
faciat quod conspici et derideri possit. spectare eum
circenses ex puluinari non placet nobis; expositus 20
enim in fronte prima spectaculorum conspicietur. in
Albanum montem ire eum non placet nobis aut esse
Romae Latinarum diebus. cur enim non praeficitur
4 urbi, si potest sequi fratrem suum in montem? habes
nostras, mea Liuia, sententias, quibus placet semel 36
de tota re aliquid constitui, ne semper inter spem
4 coUocatus MW cum om. G 5 icQTLog uulg. utj et ut Be-
roaldus, et Casaub. dXoyiXriQog uulg. 6 est quod om. G 7 per-
ducendus et tum perductus L\L^9)<5 {illud etiam 77) 8 sit] est Q,
fuit pars edd. post Erasmum rjXaTt&Gd^ccL Beroaldus, €A^TTCOC0^I
(uel 'U)C€di\, sic MG^ al.)Sl, ss. muniendus in LS et tum in iisdem ad
nocendum corpori et anime uelox 9 THYXHC M, THCYXHC uel
THCYXHC rel. (i/^v;k?)s om. 77), corr. edd, Bom. 10 ^PnOTHT^ MQB,
^PPOTHT^ G, corruptius rel., corr. q {edd. Bom.) 11 TOI^YCT^
MLS CKWTireiN MG"^ et sim. rel, corr. G^^ {ed. Bom.) 12 eHIOO-
eOQW^Met sim. rel. (6 • M WTOCIN G), corr. s {edd. Bom.) ss. talia inten-
dere et subsannari in LS 14 nPOYnPOKeiMvENOY MLS, HPOY-
nOKeiM6 N()i)Y PB,recte G, corruptius IIQ {qui iamen terminant in OY, non
in ON, ut exhibetpars edd.), ss. non conueniunt hec nobis in IjS 18 Silani
Both aJ. cum Beroaldo, sillani g 22 montem om. WQ 26 detectare G
Digitized by
Google
BIYYS CLAVDIVS [cap. 4-5] 203
et metum fluctuemur. licebit autem, si uoles, An-
toniae quoque nostrae des hanc partem epistulae
huius legendam. rursus alteris litteris:
Tiberium adulescentem ego uero, dum tu aberis, 5
5 cotidie inuitabo ad cenam, ne solus cenet cum suo
Sulpicio et Athenodoro. qui uellem diligentius et
minus fistswQcog deligeret sibi aliquem, cuius motum
et habitum et incessum imitaretur. misellus arvxel'
nam sv tolg GTtovSaloig^ ubi non aberrauit eius ani-
10 mus, satis apparet i] xfig ipvxrjg avrov svyBvsia, item
tertiis litteris:
Tiberium nepotem tuum placere mihi declaman- 6
tem potuisse^ peream nisi, mea Liuia, admiror. nam
qui tam a(Sa(fG)g loquatur, qui possit cum declamat
16 Ga(pibg dicere quae dicenda sunt, non uideo.
Nec dubium est, quid post haec Augustus constituerit et 7
reliquerit eum nuUo praeter auguralis sacerdotii honore im-
pertitum ac ne heredem quidem nisi inter tertios ac paene
extraneos [n|e parte sexta nuncuparet, legatoque non amplius
20 quam octingentorum sestertiorum prosecutus.
Tiberius patruus petenti honores consularia ornamenta 5
detulit; sed instantius legitimos flagitanti id solum codicillis
rescripsit, quadraginta aureos in Saturnalia et Sigilla-
ri<^a> misisse ei. tunc demum abiecta spe dignitatis adotium
25 concessit, modo in hortis et suburbana domo, modo in Campaniae
secessu delitescens, atque ex contubernio sordidissimorum ho-
1 fluctuemus XT .-5 rursus alteris litteris om.T 5 nec MG
cenat G 7 M€T€(i)POC 6r, iocundus ss. in LPS deligeret MJI,
delegeret BS, delegerit L, diligeret GQT, om. P, deligerent Burm. Oud.
9 nam Both, ^^M Sl^ Xlav uel ndvv priores, xal fii^v Turnebu^ ss. in-
esse prudentibus L 9 ss. anime illius (animo alius L) nobilitas LS
10 item — litteris om. GT 13 potuisse et Liuia om. G admirer G
10 et] qui Stephanus, cum Bentley, cum et Oud., ut Smilda 18 in-
ter tercios T, intertios (uel -cios) rel. (Sl?), in tertiis {et tum extraneis)
Beutlty 19 e ed. Bom. II, ex Stephanus (cf. c. 6) partes exta L^,
partes extra GX{L^ nuncuparit Steph., fort. recte legatoque (-taque
GySl, legato Torr , legato quoque Ernesti 20 octogintorum M prose-
cutus sit Steph., sit prosecutus (sit pro nota HS) Bentley 23 sigil-
laria i'g( edd. Bom. Ven. I) 26 suburbana domo modo X^ suburbana
modo domo M, suburbanis modo G^ suburbano modo U^Q., suburbano
modo domo modo WB 26 delitiscens MLP^Q, fort. melius
Digitized by
Google
204 C. SVETONI TRANQVILLI
minum super ueterem segnitiae notam ebrietatis quoque et aleae
infamiam subiit, cum interim, quanquam hoc modo agenti,
numquam aut officium hominum aut reuerentia publice defuit.
6 Equester ordo bis patronum eum perferendae pro se lega-
tionis elegit, semel cum deportandum Romam corpus Augusti 5
[hjumeris suis ab consulibus exposcere[n]t;, iterum cum oppres-
sum Seianum apud eosdem gratularetur; quin et spectaculis ad-
2 uenienti assurgere et lacemas deponere solebat. senatus quo-
que, ut ad numerum sodalium Augustalium sorte ductorum
extra ordinem adiceretur, censuit et mox ut domus ei, quam 10
incendio amiserat, publica impensa restitueretur, dicendaeque
inter consulares sententiae ius esset. quod decretum abolitum
est, excusante Tiberio imbecillitatem eius ac damnum libera-
litate sua resarsurum poUicente. qui tamen moriens et in tertiis
heredibus eum ex parte tertia nuncupatum, legato etiam circa 15
sestertium uicies prosecutus commendauit insuper exercitibus ac
senatui populoque R. inter ceteras necessitudines nominatim-
7 Sub Gaio demum fratris filio secundam existimationem
circa initia imperii omnibus lenociniis coUigente honores
auspicatus consulatum gessit una per duos menses, euenit- 20
que ut primitus ingredienti cum fascibus forum praeteruolans
aquila dexteriore umero consideret. sortitus est et de altero
consulatu in quartum annum; praeseditque nonnumquam
spectaculis in 6ai uicem, adclamante populo: feliciter par-
8 tim patruo imperatoris partim Germanici fratri! nec 25
eo minus contumeliis obnoxius uixit. nam et si paulo serius
ad praedictam cenae horam occurrisset, non nisi aegre et cir-
cuito demum triclinio recipiebatur, et quotiens post cibum
addormisceret, quod ei fere accidebat, olearum aut palmula-
2 a Cum interim uulgo incip. nouum caput {sic in 3f , Tum pro
Cum G^ Cui B.-Cmsiu^ mauuU, ut est in marg. edd. Gryphii), rectius
Torr. al. ab Equester 3 reuertenti a M^ publica Tg (uulg.) 4 lega-
tioni Bentley 6 exposcerent ii (etiam T), expoeceret f, exposceretur
Casaiib. 8 lacemas IPTz, lucernas rel. (Sl) 9 doctorum MT^ 11 in-
cendiomiserat M 12 sententiae eius M, sententia eius GR {inde antea
dicendaque G) 13 eius om. X 14 resarsurum (resaus- JI) Sl et sic ut
uid. Suet., -turum Q^? (uulg.) et del. Lipsius 16 sestertii I. F. Gronov.
[cf. ad lul. 50 p. 26, 24) 18 ^stimationem G 26 paruo -A- patruo M
partem M 26 contumeliis del. Salmasitis 29 obdormisceret ed. Bon.
14S8 al. (ad in G ss. m. 1)
Digitized by
Google
DIYVS CLAVDIVS [cap. 5-10] 205
rum ossibus incessebatur, interdum ferula flagroue uelut per
ludum excitabatur a copreis. solebant et manibus stertentis
socci induci, ut repente expergefactus faciem sibimet con-
fricaret.
5 Sed ne discriminibus quidem caruit. primum in ipso 9
consulatu, quod Neronis et Drusi fratrum Caesaris statuas
segnius locandas ponendasque curasset, paene honore sum-
motus est; deinde extraneo uel etiam domesticorum aliquo
deferente assidue uarieque inquietatus. cum uero detecta
10 esset Lepidi et Gaetulici coniuratio, missus in Germaniam
inter legatos ad gratulandum etiam uitae periculum adiit,
indignante ac fremente Gaio patruum potissimum ad se mis-
sum quasi ad puerum regendum, adeo ut non defuerint, qui
traderent praecipitatum quoque in flumen, sic ut uestitus ad-
16 uenerat. atque ex eo numquam non in senatu nouissimus 2
consularium sententiam dixit, ignominiae causa post omnis
interrogatus. etiam cognitio falsi testamenti recepta est, in
quo et ipse signauerat. postremo sestertium octogies pro in-
troitu noui sacerdotii coactus impendere, ad eas rei familiaris
20 angustias decidit, ut cum obligatam aerario fidem liberare
non posset, in uacuum lege praediatoria uenalis pependerit
sub edicto praefectorum. Per haec ac talia maxima aetatislO
parte transacta quinquagesimo anno imperium cepit quan-
tumuis mirabili casu. exclusus inter ceteros ab insidiatoribus
25 Gai, cum quasi secretum eo desiderante turbam submoue-
rent, in diaetam, cui nomen est Hermaeum, recesserat; neque
multo post rumore caedis exterritus prorepsit ad solarium
proximum interque praetenta foribus uela se abdidit. laten- 2
tem discurrens forte gregarius miles, animaduersis pedibus, [e]
28 cf. Victor Caes. 3, 16 centurio . . . Claudium occultantem se rep-
perit deformi latebra: protractoque eo exclamat apud socios, si sapiant,
adesse principem. cf. Epit. 4,2
1 ferul§(-le) flagro T 2 capreis X, cropeis II {cf. Tih. 61) 3 in-
dui n}Q 6 primo M 6 cesaris fratrum G <C.> Caesaris Bentley
8 est del. Bentley 16 non numquam in G 20 recidit Bentley
26 desideranti MGX (desid. eo T) 27 perterritus G scolarium
ML^PR 29 e om. G {deh Madvig)., ex T, et Politinnus, eius Bentley
Digitized by
Google
206 C. SVETONI TRANQVILLI
studio sciscitandi quisnam esset, ad[co]gnouit extractumque et
prae metu ad genua sibi adcidentem imperatorem salutauit.
hinc ad alios commilitones fluctuantis nec quicquam adhuc
quam frementis perduxit. ab his lecticae impositus et, quia
sui diffugerant, uicissim succoUantibus in castra delatus est 5
tristis ac trepidus, miserante obuia turba quasi ad poenam
3 raperetur insons. receptus intra uallum inter excubias mili-
tum pernoctauit, aliquanto minore spe quam fiducia. nam
consules cum senatu et cohortibus urbanis forum Capitolium-
que occupauerant asserturi communem libertatem; accitusque 10
et ipse per tr. pl. in curiam ad suadenda quae uiderentur, ui
4 se et necessitate teneri respondit. uerum postero die et
senatu segniore in exequendis conatibus per taedium ac dis-
sensionem diuersa censentium et multitudine, quae circum-
stabat, unum rectorem iam et nominatim exposcente, arma- 15
tos pro contione iurare in nomen suum passus est promisit-
que singulis quina dena sestertia, primus Caesarum fidem
militis etiam praemio pigneratus.
11 Imperio stabilito nihil antiqiiius duxit quam id biduum,
quo de mutando rei p. statu haesitatum erat, memoriae exi- 20
mere. omnium itaque factorum dictorumque in eo ueniam
et obliuionem in perpetuum sanxit ac praestitit, tribunis
modo ac centurionibus paucis e coniuratorum in Gaium nu-
8 sqq. Victor Caes. 5, 18 sq. quod ubi patres accepere, mittunt ocius
si ualerent ausum comprimere. sed postquam uariis taetrisque sedi-
tionibus ciuitas cunctique ordines lacerabantur , tanquam ex imperio
omnes dedere se. Oros. VII 6, 3 sq. cum interfecto Caligula multa
de abrogando imperio ac re publica in antiquum ordinem restituenda
euerrendaque penitus Caesarum uniuersa familia senatus et consules
decreuissent, Claudius mox ut confirmauit imperium, magna atque ad-
huc Romae incognita usus clementia, ne in tantam nobilium multitu-
dinem ultio, si esset coepta, saeuiret, (l. 19) biduum illud, quo de rei
publicae statu infeliciter consultatum actumque fuerat, memoriae exemit
omniumque factorum dictorumue in eo ueniam et obliuionem in perpe-
tuum sanxit.
1 adcognouit (acc- GTPH) Sl, agnouit Tg (cf. Aug. 65), delet Madvig
legens extractum et et] ac G 11 in curiam om. G 12 postero
uero die senatu T 13 dissensione G 16 eum poscente Casaub.
armatos JT^, armatus rel. (52), sic et tum iurari Bentley 17 quindena
GSTy XX Ernesti 18 milites MGBd , multis 77, uel militi militis T
20 erat om. G 21 dictorumue G (Oros.), cf. p. 208, 21 23 ac]
a M8s e om. MGX, fort. ex
Digitized by
Google
DIYYS CLAVDIVS [cap. 10-12] 207
mero interemptis, exempli simul causa et quod suam quo-
que caedem depoposcisse cognouerat. conuersus hinc ad 2
officia pietatis ius iurandam neque sanctius sibi neque cre-
brius instituit quam per Augustum. auiae Liuiae diuinos
B honores et circensi pompa currum elephantorum Augustino
similem decemenda curauit; parentibus inferias publicas, et
hoc amplius patri circenses annuos natali die, matri carpen-
tum, quo per circum duceretur, et cognomen Augustae ab
uiua recusatum. "*^a fratris memoria per omnem occasior
10 nem celebratam comoediam quoque Graecam Neapolitano
certamine docuit ac de sententia iudicum coronauit. ne Mar- 3
cum quidem Antonium inhonoratum ac sine grata mentione
transmisit, testatus quondam per edictum, tanto impensius
petere se ut natalem patris Drusi celebrarent, quod idem
15 esset et aui sui Antoni[i]. Tiberio marmoreum arcum iuxta
Pompei theatrum, decretum quidem olim a senatu uerum
omissum, peregit. Gai quoque etsi acta omnia rescidit, diem
tamen necis, quamuis exordium principatus sui, uetuit inter
festos referri.
20 At in semet augendo parcus atque ciuilis praenomine 12
Imperatoris abstinuit, nimios honores recusauit, sponsalia
filiae natalemque geniti nepotis silentio ac tantum domestica
religione transegit. neminem exulum nisi ex senatus aucto-
ritate restituit. ut sibi in curiam praefectum praetori tribu-
26 nosque militum secum inducere liceret utque rata essent quae
procuratores sui in iudicando statuerent, precario exegit. ius 2
nundinarum in priuata praedia a consulibus petit. cognitio^
nibus magistratuum ut unus e consiliariis frequenter interfuit;
eosdem spectacula edentis surgens et ipse cum cetera turba
to uoce ac manu ueneratus est. tr(ibunis) pl(ebis) adeuntibus
se pro tribunali excusauit, quod propter angustias non posset
audire eos nisi stantes. quare in breui spatio tantum amoris 3
2 conuersis hunc M 4 Liuiae om. M (Bentley) 8 quo X, quod
rel. 9 nina Lipsius^ auia ii ' a — meinoria MGX (-ria T in ras.), ad —
memoriam T, at — memoria et tum celebrata Bentley, at in — memo-
riam Ug. puto {cf. Herm. 40 p. 185) 10 quoque <(eiu8)> Bentley 1 1 de-
dit Beroald. 15marmoreomarcum ilf 17 gaio 3/, gaii G^/A*^- 18 in-
terfectos MIM1\ inter fastos {et ss. i e m. 1) G 20 AtJ Et X 24 ptc-
rem G 26 militumq: M 27 petiit T'P 31 pro se 31 32 eo M
Digitized by
Google
208 C. SVETONI TRANQVILLI
fauorisque coUegit, ut cum profectum eum Ostiam perisse ex
insidiis nuntiatum esset^ magna consternatione populus et
militem quasi proditorem et senatum quasi parricidam diris
execrationibus incessere non ante destiterit, quam unus atque
alter et mox plures a magistratibus in rostra producti sal- 5
uum et appropinquare confirmarent.
13 Nec tamen expers insidiarum usque quaque permansit^
sed et a singulis et per factionem et denique ciuili bello in-
festatus est. e plebe homo nocte media iuxta cubiculum eius
cum pugione deprehensus est; reperti et equestris ordinis 10
duo in publico cum dolone ac uenatorio cultro praestolantes,
alter ut egressum theatro, alter ut sacrificantem apud Martis
2 aedem adoreretur. conspirauerunt autem ad res nouas Gallus
Asinius et Statilius Coruinus, Pollionis ac Messalae oratorum
nepotes, assumptis compluribus libertis ipsius atque seruis. 15
bellum ciuile mouit Furius Camillus Scribonianus Debnatiae
legatus; uerum intra quintum diem oppressus est legionibus^
quae sacramentum mutauerant, in paenitentiam religione con-
uersis, postquam denuntiato ad nouum imperatorem itinere
casu quodam ac diuinitus neque aquiia ornari neque signa 20
conuelli mouerique potuerunt.
14 Consulatus super pristinum quattuor gessit; ex quibus
duos primos iunctim, sequentis per interuallum quarto quem-
16 Epit. 4, 4 ScriboDianus Camillus intra Dabnatias imperator crea-
tu8 continuo occiditur. Oros. VII 6, 6sq. accidit . . . praesentis gratiae dei
grande miraculum: siquidem Furius Camillus Scribonianus, Dalmatiae
legatus, bellum ciuile molitus legiones multas fortissimasque ad sacra-
menti mutationem pellexerat. itaque die dato, ut in unum undique
ad nouum imperatorem conueniretur, neque aquilae ornari neque con-
uelli quoquo modo signa moueriue potuerunt. exercitus tanta et tam
inusitata miraculi fide motus et conuersus in paenitentiam Scribonia-
num quinta statim die destitutum interfecit seseque sacramento prioris
militiae continuit. {cf. VII 6, 8 istud ciuile bellum . . . diuinitus esse
conpressum. VII 8, ^)
4 incessent M, om. G, incessens Bentley 6 confirmant i, festi-
narent JT, affirmarent g {Both) 8 sed et a T, etaeta M, et a GX et
sic Betitley delens l. 9 est 9 nocte GBL^S^, noctu MUQX 13 ad-
oreretur MQ, adorir- rel. (adorar- JI^) gallius MGT 14 polionis
MG8 massalae MT {corr, Ll^ 20 ac] an Torr. aquila om. G,
aquilae Oros. {Both) 21 moueriue Oros. 22 ingessit pi'o quattuor
(iiii BLPT) gessit G 23 duo Ms primus 3IG
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 12-15] 209
que anno, semenstrem nouissimum, bimenstris ceteros, tertium
autem nouo circa principera exemplo in locum demortai suf-
fectus. ius et consul et extra honorem laboriosissime dixit,
etiam suis suorumque diebus soUemnibus, nonnumquam festis
6 quoque antiquitus et religiosis. nec semper praescripta legum
secutus duritiam lenitatemue multarum ex bono et aequo,
perinde ut adficeretur, moderatus est; nam et iis, qui apud
priuatos iudices plus petendo formula excidissent, restituit
actiones et in maiore fraude conuictos legitimam poenam
10 supergressus ad bestias condemnauit. in cognoscendo autemlS
ac decemendo mira uarietate animi fuit, modo circumspectus
et sagax, interdum inconsultus ac praeceps, nonnumquam
friuolus amentique similis. cum decurias rerum actu expun-
geret, eum, qui dissimulata uacatione quam beneficio libero-
15 rum habebat responderat, ut cupidum iudicandi dimisit; alium
interpellatum ab aduersariis de propria lite negantemque
cognitionis rem sed ordinari iuris esse, agere causam con-
festim apud se coegit, proprio negotio documentum datu-
rum,quam aequus iudex in alienonegotiofuturus esset.
20 feminam non agnoscentem filium suum dubia utrimque argu- 2
mentorum fide ad confessionem compulit indicto matrimonio
iuuenis. absentibus secundum praesentes facillime dabat,
nuUo dilectu culpane quis an aliqua necessitate cessasset.
proclamante quodam praecidendas falsario manus, camificem
25 statim acciri cum machaera mensaque lanionia flagitauit.
peregrinitatis reum orta inter aduocatos leui contentione, to-
gatumne an palliatum dicere causam oporteret, quasi aequi-
tatem integram ostentans, mutare habitum saepius et prout
accusaretur defendereturue, iussit. de quodam etiam negotio ita s
80 ex tabella pronuntiasse creditur: secundum eos se sentire,
3 et (post consul) om. X 4 goUemnis MT, corr. Q^ 11 ac] et
GT animi uarietate G 13 actui B.-Criisius expunget M, expun-
getur n^Q 14 uocatione MG {in G corr. m. 1) 17 sed ss. in M
18 daturus G 20 adcognoscentem (acco- G) GP8 22 ^de^ absentibus
/. F. Gronov. 23 dilecto M {m, 1), delectuT culpa (nequis) M, culpae GT,
culpam X an Stephanus, in ii cesasse 3f , cessasse uideretur 8 24 prae-
cidendas (-dandas M ^) om. G 26 leui om. G contentione MQ^,
contentatione GT, concertatione X 27 ampalleatum M (gneam pro -ne
an 8, palle- codd. praeter WR) 28 et del B.rCrus. et G. Becker
SvETOWivs ed. Ihm. I. 14
Digitized by
Google
210 C. SVETONI TRANQVILLI
qui uera proposuisseni propter quae usque eo euiluit,
ut passim ac propalam contemptui esset. excusans quidam
testem e prouincia ab eo uocatum negauit piaesto esse posse
dissimulata diu causa; ac post longas demum interrogationes:
mortuus est, inquit, puto, licuit. alius gratias agens quod 5
reum defendi pateretur, adiecit: et tamen fieri solet. illud
quoque a maioribus natu audiebam^ adeo causidicos patientia
eius solitos abuti, ut discedentem e tribunali non solum uoce
reuocarent, sed et lacinia togae retenta, interdum pede ap-
4 prehenso detinerent. ac ne cui haec mira sint, litigatori Grae- 10
culo uox in altercatione excidit: xal 6v ysQcov el xal ficoQog.
equitem quidem Romanum obscaenitatis in feminas reum,
sed falso et ab impotentibus inimicis conficto crimine, satis
constat, cum scorta meritoria citari aduersus se et audiri pro
testimonio uideret, graphium et libellos, quos tenebat in manu, is
ita cum magna stultitiae et saeuitiae exprobratione iecisse in
faciem eius, ut genam non leuiter perstrinxerit.
16 Gessit et censuram intermissam diu post Plancum Paulum-
que censores; sed hanc quoque inaequabiiiter uarioque et
animo et euentu. recognitione equitum iuuenem probri ple- 20
num, sed quem pater probatissimum sibi affirmabat, sine igno-
minia dimisit, habere dicens censorem suum; alium cor-
ruptelis adulteriisque famosum nihil amplius quam monuit,
ut aut parcius aetatulae indulgeret aut certe cautius;
addiditque: quare enim ego scio, quam amicam habeas? 16
et cum orantibus familiaribus derapsisset cuidam appositam
2 notam: lituratamen, inquit, extet. splendidum uirum Grae-
ciaeque prouinciae principem, uerum Latini sermonis igna-
rum, non modo albo iudicum erasit, sed in peregrinitatem
18. 20 Victor Gaes. 4, 4 neque secus censu nouato, cum senatu mo-
tia pluribus lasciuum adulescentem, quem sibi probatum parens aseeru-
erat, retinuisset, censorem et liberis patrem debere esse recte adiecerat.
5 puteoli cui talius X(-i» cui- Lm.2 in ras.) 8 descenden tem T (edd.)
e\et M 11 graeca (OI pro €1 MLS, MOPCOC T) om. P (relicto sjpatio)
et T, xal ^(OQOs om. (r, ss. estu senex et stultus LS 13 potentibus L^{uel L%
impudentibus Bentley 16 et s(a)euitiae XT, saeuitiae M^ s(a)euiti(a)eque
Gd nescio an iierius fecisse ML ^P$, ferisse L^ 19 inaequaliter T, inae-
quabili Bentley 20 Equitem G {male antea distinguens euenturae cogni-
tione, sic etiam 31) 22 confessorem et corruptibiliis G 25 ego ss. in M
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 15-17] 211
redegit. nec quemquam nisi sua uoce, utcumque quis posset,
ac sine patrono rationem uitae passus est reddere. notauit-
que multos, et quosdam inopinantis et ex causa noui generis,
quod se inscio ac sine commeatu Italia excessissent; quen-
6 dam uero et quod comes regis in prouincia faisset, referens,
maiorum temporibus Rabirio Postumo Ptolemaeum Alexan-
driam crediti seruandi causa secuto crimen maiestatis apud
iudices motum. plures notare conatus, magna inquisitorum 3
neglegentia sed suo maiore dedecore, innoxios fere repperit,
10 quibuscumque caelibatum aut orbitatem aut egestatem obi-
ceret, maritos, patres, opulentos se probantibus; eo quidem,
qui sibimet uim feiTO intulisse arguebatur, inlaesum corpus
ueste deposita ostentante. fuerunt et illa in censura eius 4
notabilia, quod essedum argenteum sumptuose fabricatum
15 ac uenale ad Sigillaria redimi concidique coram imperauit;
quodque uno die XX edicta proposuit, inter quae duo, quo-
rum altero adraonebat, ut uberi uinearum prouentu bene dolia
picarentur; altero, nihil aeque facere ad uiperae morsum
quam taxi arboris sucum.
«0 Expeditionem unam omnino suscepit eamque modicam. 17
cum decretis sibi a senatu ornamentis triumphalibus leuio-
rem maiestati principali titulum arbitraretur uelletque iusti
triumphi decus, unde adquireret Britanniam potissimum elegit
20sqq. Oros. VII 6,9 sq. quarto imperii sui anno, cupiens utilem
rei publicae ostentare <8e?> principem, bellum ubique et uictoriam
undecumque quaesiuit. itaque expeditionem in Britanniam mouit, quae
excitata in tumultum propter non redhibitos transfugas uidebatur:
transuectus in insulam est, quam neque ante lulium Caesarem neque
post eum quisquam adire ausus fuerat, ibique — ut uerbis Suetoni
Tranquilli loquar — sine ullo proelio ac sanguine intra pauciesimos
dies plurimam insulae partem in deditionem recepit . . . ac sexto quam
profectus erat mense Romam rediit. cf. Eutrop. VII 13, 2 Britannis in-
tulit bellum, quam nullus Romanorum post C. Caesarem attigerat, ea-
que deuicta . . . triumphum celebrem egit (jt. 212, S). Victor Caes. 4, 2
simul ultima occasus, Britanniae partes contusae, quam solam adiit,
Ostia profectus mari.
3 causis X 4 se in socio MGL, sine inscio P italiae M 1 1 et
quodam Lipsim 12 sibi metu uim ferro MT, sibi ferro metu G IC) quo-
que M 17 ubere G 22 maiestate Sabellicus in comm. ed. Ven. 1490
(Stephanus) principali g (ed, Bon. i46'6% principalem {-em corr, ex
-im S) ^, principis talem Torr. 23 undeunde acquirere (acquirere g,
edd. pr.) I. F. Gronov.
14*
Digitized by
Google
212 C. SVETONI TRANQVILLI
neque temptatam ulli post Diuum lulium et tunc tumultuantem
2 ob non redditos transfugas. huc cum ab Ostia nauigaret,
uehementi circio bis paene demersus est, prope Liguriam iux-
taque Sto<^e>chadas insulas. quare a Massilia Gesoriacum
usque pedestri itinere confecto inde transmisit ac sine uUo b
proelio aut sanguine intra paucissimos^ dies parte insulae in
deditionem recepta, sexto quam profectus erat mense Romam
H rediit triumphauitque maximo apparatu. ad cuius spectacu-
lum commeare in urbem non solum praesidibus prouinciarum
permisit, uerum etiam exulibus quibusdam*, atque inter hosti- lo
lia spolia naualem coronam fastigio Palatinae domus iuxta
ciuicam fixit, traiecti et quasi domiti Oceani insigne. currum
eius Messalina uxor carpento secuta est; secuti et triumphalia
ornamenta eodem bello adepti, sed ceteri pedibus et in prae-
texta, M. Crassus Frugi equo phalerato et in ueste palmata, is
quod eum honorem iterauerat.
18 Vrbis annonaeque curam soUicitissime semper egit. cum
Aemiliana pertinacius arderent, in diribitorio duabus noctibus
mansit ac deficiente militum ac familiarum turba auxilio ple-
bem per magistratus ex omnibus uicis conuocauit ac positis 20
ante se cum pecunia fiscis ad subueniendum hortatus est,
2 repraesentans pro opera dignam cuique mercedem. artiore
autem annona ob assiduas sterilitates detentus quondam me-
dio foro a turba conuiciisque et simul fragminibus panis ita
infestatus, ut aegre nec nisi postico euadere in Palatium ua- 25
luerit, nihil non ex[eo]cogitauit ad inuehendos etiam tempore
hibemo commeatus. nam et negotiatoribus certa lucra pro-
22 Victor Caes. 4, 3 adhuc annonae egestas composita. Oros. VII
6, 17 sequenti anno tanta fames Romae fuit, ut medio foro imperator
correptus a populo conuiciis et fragminibus panis turpissime infestatus
aegre per pseudothyrum in Palatium refugiens furorem excitatae ple-
bis euaserit.
2 ab] ad G (hostia codd. praeter GIIPS^) 4 Stoechadas g {ed.
Ven.pr.), stochadas MGT^ stoca- X a {add. in Mm. 1) del. Graevius
gessoriacum X, fort. scrib. Gaesor- 6 ac Oros. 12 traiecto ML^P
13 secuta LT 14 ptexta M. G (admisi dubitanter) , praetextam M,
pretexta X(eodem u^qus palmata om. T) 20 magistros Lipsius 24 con-
uiciis G ita om. G 26 excogitauit Tg, ex eo excog- g, ex eo
agitauit Bentley inueniendos XE
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 17-20] 213
posuit suscepto in se damno, si cui quid per tempestates
accidisset, et naues mercaturae causa fabricantibus magna
commoda constituit pro condicione cuiusque: ciui[s] uacatio-ll>
nem legis Papiae Poppaeae, Latino ius Quiritium, feminis
5 ius IIII liberorum; quae constituta hodieque seruantur.
Opera magna potius +quam necessaria quam multa per-20
fecit, sed uel praecipua: ductum aquarum a Gaio incohatum,
item emissarium Fucini lacus portumque Ostiensem, quan-
quam sciret ex iis alterum ab Augusto precantibus assidue
10 Marsis negatum, alterum a Diuo lulio saepius destinatum ac
propter difficultatem omissum. Claudiae aquae gelidos et
uberes fontes, quorum alteri Caeruleo, alteri Curtio et Albu-
digno nomen est, simulque riuum Anienis noui lapideo opere
in urbem perduxit diuisitque in plurimos et omatissimos la-
15 cus. Fucinum adgressus est non minus conpendii spe quam 2
gioriae, cum quidam priuato sumptu emissuros se repromit-
terent, si sibi siccati agri concederentur. per tria autem pas-
suum milia partim effosso monte partim exciso canalem ab-
soluit aegre et post undecim annos, quamuis continuis XXX
20 bominum miiibus sine intermissione operantibus. portum 3
Ostiae extruxit circumducto dextra sinistraque brachio et ad
introitum profundo iam solo mole obiecta; quam quo stabi-
lius fundaret, nauem ante demersit, qua magnus obeliscus ex
Aegypto fuerat aduectus, congestisque pilis superposuit altis-
11 Epit. 4,5 aqua Claudia Romae (est add. Landolf.) introducta.
24 sq. cf. Einhard. ann. Lauriss. 811 farumque ibi ad nauigantium cursus
dirigendos antiquitus constitutam restaurauit et in summitate eius
nocturnum ignem accendit. cf. Cal. 46
3 ciui Turnebus, Ursin., ciuibus g uocationem GWS^T 4 pop-
pe^ (pope§ corr. ut iiid. ex j ppe§ JT) T, pompeae MX, pompei§ G la-
tine (-§ P) L^PST, Latinis g {BeroaU.) 5 hodie T 6 potiusque
necessaria ed. Hom. II (Roth)^ potius necessariaque Madvig, at aptior
uidetur alia copula (ac Bentley, atque Kraffert, et ego) quam posterius
om. WQ 7 aquae ductum JTi?, ductum (om. aquarum) Q 11 aquae
om. G 12 Albudino milg. (Frontin. aq. 14) 13 nouo Xd 15 faci-
num M 17 passus MGL8 (prior s in M ss.) 18 effosso Sg, ex-
fossa M, exfosso GLPT^ om. (cum sequ. monte partira) T, ecfosso Both
19 continuis del. uel legendum annos continuos quamuis putat Burm.
21 ostia MX (ostrie T) 22 salo Stephanus (Both) 23 nauim G
24 pellis T
Digitized by
Google
214 C. SVETONI TRANQVILLI
simam turrem in exemplum Alexandrini Phari, ut ad noctur-
nos ignes cursum nauigia dirigerent.
21 Congiaria populo saepius distribuit. spectacula quoque
complura et magnifica edidit, non usitata modo ac solitis
locis, sed et commenticia et ex antiquitate repetita^ et ubi 5
praeterea nemo ante eum. ludos dedicationis Pompeiani thea-
tri^ quod ambustum restituerat, e tribunali posito in orche-
stra commisit, cum prius apud superiores aedes supplicasset
perque mediam caueam sedentibus ac silentibus cunctis
2 descendisset. fecit et saeculares^ quasi anticipatos ab Au- 10
gusto nec legitimo tempori reseruatos, quamuis ipse in histo-
riis suis prodat, intermissos eos Augustum multo post dili-
gentissime annorum ratione subducta in ordinem redegisse.
quare uox praeconis irrisa est inuitantis more soUemni ad ludos,
quos nec spectasset quisquam nec spectaturus esset, 15
cum superessent adhuc qui spectauerant, et quidam histrio-
num producti olim tunc quoque producerentur. circenses
frequenter etiam in Vaticano commisit, nonnumquam inter-
3 iecta per quinos missus uenatione. circo uero maximo mar-
moreis carceribus auratisque metis, quae utraque et tofinaso
ac lignea antea fuerant, exculto propria senatoribus constituit
loca promiscue spectare solitis; ac super quadrigarum cer-
tamina Troiae lusum exhibuit et Africanas, conficiente turma
equitum praetorianorum , ducibus tribunis ipsoque praefecto;
praeterea Thessalos equites, qui feros tauros per spatia eirci 25
agunt insiliuntque defessos et ad terram cornibus detrahunt.
4 Gladiatoria munera piurifariam ac multiplicia exhibuit:
anniuersarium in castris praetoriauis sine uenatione appara-
tuque, iustum atque legitimum in Saeptis; ibidem extra-
ordinarium et breue dierumque paucorum, quodque appellare 80
10 cf. Victor Caes. 4, 14 huius anno sexto . . . octingentesimus urbis
mire celebratus.
1 turrim GIIQ Alexandrinae Beroaldus, fort. recte 2 an derig-.^
3 diremit G 8 apud] B,d G 12 prodat om. G 15 spectasse M
quisquam — esset om. G 19 de post maximo add. G 20 et del.
Madvig {om. g.^), fort. recte 21 ac] et T (adignea M^ iit uid.)
ante ea Jf, ante QT 23 exhibuit. Exhibuit et T 27 plurifaria
(-pharia S) MXTIQ (^), multifaria 6r, recte R(5 30 quodquod M,
quotquot G^ quod Bncheler appellari — sportula Lipsius
Digitized by
Google
DIWS CLAVDIVS [cap. 20-22] 215
coepit sportulam, quia primum daturu[m]s edixerat, uelut ad
subitam condictamque cenulam inuitare se populum.
iiec uUo spectaculi genere communior aut remissior erat, adeo 5
ut oblatos uictoribus aureos prolata sinistra pariter cum uulgo
6 uoce digitisque numeraret ac saepe hortando rogandoque ad
hilaritatem homines prouocaret, dominos identidem appellans,
immixtis interdum frigidis et arcessitis iocis; qualis est ut
cum Palumbum postulantibus daturum se promisit, si captus
esset. iilud plane quantumuis salubriter et in tempore: cum
10 essedario, pro quo quattuor fili deprecabantur, magno om-
nium fauore indulsisset rudem, tabulam ilico misit admonens
populum, quanto opere liberos suscipere deberet, quos
uideret et gladiatori praesidio gratiaeque esse. edidit 6
et in Martio campo expugnationem direptionemque oppidi ad
15 imaginem bellicam et deditionem Britanniae regum praeseditque
paludatus. quin et emissurus Fucinum lacum naumachiam
ante commisit. sed cum proclamantibus naumachiariis: haue
imperator, morituri te salutant! respondisset: aut non!
neque post hanc uocem quasi uenia data quisquam dimicare
20 iiellet, diu cunctatus an omnes igni ferroque absumeret, tan-
dem e sede sua prosiluit ac per ambitum lacus non sine
foeda uacillatione discurrens partim minando partim adhor-
tando ad pugnam compulit. hoc spectaculo classis Sicula et
Rhodia concurrerunt, duodenarum triremium singulae, ex-
25 ciente bucina Tritone argenteo, qui e medio lacu per machi-
nam emerserat.
Quaedam circa caerimonias ciuilemque et militarem mo-22
rem, item circa omnium ordinum statum domi forisque aut
1 daturus edixerat ed. Basil. 1533 y daturum se dixerat (dixerant T,
datumm ss. in E) Sl 2 dictamque T 7 accersitis GWQPST lo-
cis MGX {corr. S*) qualis est suspectum Bentleio ut om. g, del.
multi, uel Biicheler 9 quoque post illud add. 11 (uulg.) 12 debere M
15 editionem MX 17 aue TIQLST imperator om. LPT {uox aue
tn L u^rsum et paginam claudit\ 18 autem non S, an non G, at non q,
auete uos s 19 posthac G 20 uellent MGn} (n in G ss. m. 1)
omines (a nomine signi) M, homines X^ omnis Both 21 prosiliuit
JI*iS'* 22 bacillatione Sl, corr. g hortando G 23 classes Bent-
ley et Rhodia om. G 24 quinquagenarum Casauh., lacunam statu-
unt alii exciente nB, eiciente (eiti- G) rel. (prtum ex et ciente.**)
25 bucinam X
Digitized by
Google
216 0. SYETONI TRANQVILLI
correxit aut exoleta reuocauit aut etiam noua instituit. in
cooptandis per collegia sacerdotibus neminem nisi iuratus
nominauit; obseruauitque sedulo, ut quotiens terra in urbe
mouisset, ferias aduocata contione praetor indiceret, utque
dira aue in Capitolio uisa obsecratio haberetur, eamque ipse 5
iure maximi pontificis pro rostris populo praeiret summotaque
operariorum seruorumque turba.
23 Rerum actum diuisum antea in bibernos aestiuosque men-
ses coniunxit. iuris dictionem de fidei commissis quotannis
et tantum in urbe delegari magistratibus solitam in per- 10
petuum atque etiam per prouincias potestatibus demandauit.
capiti Papiae Poppaeae legis a Tiberio Caesare, quasi sexa-
2 genarii generare non possent, addito obrogauit. sanxit ut
pupillis extra ordinem tutores a consulibus darentur, utque
ii, quibus a magistratibus prouinciae interdicerentur, urbe 15
quoque et Italia summouerentur. ipse quosdam nouo exemplo
relegauit, ut ultra lapidem tertium uetaret egredi ab urbe.
De maiore negotio acturus in curia medius inter consu-
lum sellas tribunicio subsellio sedebat. commeatus a senatu
24 peti solitos benefici sui fecit. ornamenta consularia etiam 20
procuratoribus ducenariis indulsit. senatoriam dignitatem re-
cusantibus equestrem quoque ademit. latum clauum, quam-
uis initio affirmasset non lecturum se senatorem nisi ciuis R.
abnepotem, etiam libertini filio tribuit, sed sub condicione si
prius ab equite R. adoptatus esset; ac sic quoque reprehen- 25
sionem uerens, et Appium Caecum censorem, generis sui pro-
auctorem, libertinorum filios in senatum adlegisse docuit,
ignarus temporibus Appi et deinceps aliquamdiu libertinos
dictos non ipsos, qui manu emitterentur, sed ingenuos ex
2 his procreatos. collegio quaestorum pro stratura uiarum gla- so
diatorium munus iniunxit detractaque Ostiensi et Gallica pro-
5 aue Both (aui Turneb.), aut MGLP, aut in urbe aut T'0 6 com-
monito post pontificis add. T, commonente (-uente T) SOT paulo G
summota G (que del. etiam Bentley) 12 legi Bentley V6 addita 6r,
abdito n*, edicto X abrogauit GT sanxitque G 19 tribunicio^ue^
Mommsen, <^8ella uel^ tribunicio Smilda 22 flatum MG 25 R. (ro-
mano S) om. GWQs 26 proactorem S., auctorem q<5, del. Bentley
legens antea auctorem j^fo censorem 29 mitterentTir Q {in P e ss. m. 1)
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 22-25] 217
uincia curam aerari Satumi reddidit, quam medio tempore
praetores aut, uti nunc, praetura functi sustinuerant.
Triumphalia omamenta Silano, filiae suae sponso, non- 3
dum puberi dedit, maioribus uero natu tam multis tamque
5 facile, ut epistula communi[s] legionum nomine extiterit pe-
tentium, ut legatis consularibus simul cum exercitu et trium-
J)halia darentur, ne causam beUi quoquo modo quaererent.
Aulo Plautio etiam ouationem decreuit ingressoque urbem
obuiam progressus et in Capitolium eunti et inde rursus re-
10 uertenti latus texit. Gabinio Secundo Cauchis gente Ger-
manica superatis cognomen Cauchius usurpare concessit.
Equestris militias ita ordinauit, ut post cohortem alam,25
post alam tribunatum legionis daret; stipendiaque instituit
et imaginariae militiae genus, quod uocatur supra numerum,
15 quo absentes et titulo tenus fungerentur. milites domus sena-
torias salutandi causa ingredi etiam patrum decreto prohi-
buit. libertinos, qui se pro equitibus R. agerent, publicauit,
ingratos et de quibus patroni quererentur reuocauit in serui-
tutem aduocatisque eorum negauit se aduersus libei-tos ipso-
20 rum ius dicturum. cum quidam aegra et adfecta mancipia in 2
insulam Aesculapi[i] taedio medendi exponerent, omnes qui
exponerentur liberos esse sanxit, nec redire in dicionem do-
mini, si conualuissent; quod si quis necare quem mallet quam
exponere, caedis crimine teneri. uiatores ne per Italiae op-
25 pida nisi aut pedibus aut seUa aut lectica transirent, monuit
edicto. Puteolis et Ostiae singulas cohortes ad arcendos in-
cendiorum casus coUocauit.
Peregrinae condicionis homines uetuit usurpare Romana 3
8 Eutrop. VII 13, 4 tam ciuilis . . . circa quosdam amicos extitit,
ut etiam Plautium nobilem uirum . . . triumphantem ipse prosequeretur
et conscendenti Capitolium laeuus incederet.
2 haut G (Bentley) utique nunc B, utique IIQST 6 com-
muni ed. Basil. 1533 (g.^) numero G exierit Ernesti 7 nec T
10 chauchis Gg (h pi'ior exp. m. i), chaucis U 11 chaucius 77, Cauchici
Bentley , puto Cauchi[u8] i. Cauchii (Chaucii uel Chaucium B.-Crusius)
12 aliam (om. post alam) G (aliam utroque loco Q) 13 deret M
constituit et tum generi uel in — genus Bentley 15 domos Erasmus
(Roth), ut trad. Aug. 56 Ner. 16 18 in] ad G 23 quod om. G
24 per uiale IIQ et sic pro u. l. ss. in B oppidi MIIQ
Digitized by
Google
218 C. SVETONI TRANQVILLI
nomina dum taxat gentilicia. ciuitatem R. usurpantes in campo
Esquilino securi percussit. prouincias Achaiam et Macedo-
niam^ quas Tiberius ad curam suam transtulerat^ senatui
reddidit. Lyciis ob exitiabiles inter se discordias libertatem
ademit, Rhodiis ob paenitentiam ueterum delictorum reddidit. 5
Iliensibus quasi Romanae gentis auctoribus tributa in per-
petuum remisit recitata uetere epistula Graeca senatus popu-
lique R. Seleuco regi amicitiam et societatem ita demum
poUicentis, si consanguineos suos Uienses ab omni onere im-
4 munes praestitisset. ludaeos impulsore Chresto assidue tu- 10
multuantis Roma expulit. Germanorum legatis in orchestra
sedere permisit, simplicitate eorum et fiducia commotus, quod
in popularia deducti, cum animaduertissent Parthos et Ar-
menios sedentis in senatu, ad eadem loca sponte transierant,
nihilo deteriorem uirtutem aut condicionem suam praedicantes. is
5 Druidarum religionem apud Gallos dirae immanitatis et tan-
tum ciuibus sub Augusto interdictam penitus aboleuit; contra
sacra Eleusinia etiam transferre ex Attica Romam conatus
est, templumque in Sicilia Veneris Erycinae uetustate con-
lapsum ut ex aerario pop. R. reficeretur, auctor fuit. cum 20
regibus foedus in foro i[e]cit porca caesa ac uetere fetialium
praefatione adhibita. sed et haec et cetera totumque adeo
ex parte magna principatum non tam suo quam uxorum
libertorumque arbitrio administrauit, talis ubique plerumque,
qualem esse eum aut expediret illis aut liberet. 25
10 Orosius VII 6, 15 anno eiusdem nono expulsos per Claudium
urbe ludaeos losephus refert. sed me magis Suetonius mouet, qui
ait hoc modo: 'Claudius ludaeos inpulsore Christo adsidue tumultuan-
tes Roma expulit'. quod utrum contra Christum tumultuantes ludaeos
coerceri et conprimi iusserit, an etiam Christianos simul uelut cognatae
religionis homines uoluerit expelli, nequaquam discernitur. 16 Victor
Caes. 4, 3 denique bonis auctoribus compressa per eum uitia ac per
Galliam Druidarum (drysadarum et drysudamm codd.) famosae super-
stitiones. 23 Auson. 265, 3 libertina tamen nuptarum et crimina
passus non faciendo nocens, sed patiendo fuit.
2 esquilino GQT, -nio rel. 3 curam] usuram G 7 greci^ G
populu>que MGB 9 pollicentes GIPB 10 Christo cum Orosio multi
16 druidarum N^s (druidorum et ss. at druidarum s\ driadarum (cb-ya-
WBLS)Sl, Dryidarum ed. Ven. I {Both) 21 iecit Sl, corr. g {Sabelli-
cus) 24 libororumque G, libertorum S ministrauit GX utique
Ursin., rebus uerbisque Polak 25 illis om. G^ eis T
Digitized by
Google
DIWS CLAVDIVS [cap. 26-27] 219
Sponsas admodum adulescens duas habuit: Aemiliam26
Lepidam Augusti proneptem, item Liuiam MeduUinam, cui
et cognomen Camillae erat, e genere antiquo dictatoris Ca-
milli. priorem, quod parentes eius Augustum oflfenderant,
5 uirginem adhuc repudiauit, posteriorem ipso die, qui erat
nuptiis destinatus, ex ualitudine amisit. uxores deinde duxit 2
Plautiam Vrgulanillam triumphali et mox Aeliam Paetinam
consulari patre. cum utraque diuortium fecit, sed cum Pae-
tina ex leuibus offensis, cum Vrgulanilla ob libidinum pro-
10 bra et homicidii suspicionem. post has Valeriam Messalinam,
Barbati Messalae cousobrini sui filiam, in matrimonium ac-
cepit. quam cum comperisset super cetera flagitia atque de-
decora C. Silio etiam nupsisse dote inter auspices consignata,
supplicio adfecit confirmauitque pro contione apud praetorianos,
1.5 quatenus sibi matrimonia malecederent,permansurum
se in caelibatu, ac nisi permansisset, non recusaturum
confodi manibus ipsorum. nec durare ualuit quin de con- 8
dicionibus continuo tractaret, etiam de Paetinae, quam olim
exegerat, deque LoUiae Paulinae, quae C. Caesari nupta fuerat.
20 uerum inlecebris Agrippinae, Germanici fratris sui filiae, per
ius osculi et blanditiarum occasiones pellectus in amorem,
subornauit proximo senatu qui censerent, cogendum se ad
ducendum eam uxorem, quasi rei p. maxime interesset, dan-
damque ceteris ueniam talium coniugiorum, quae ad id tem-
25 pus incesta habebantur. ac uix uno interposito die confecit
nuptias, non repertis qui sequerentur exemplum, excepto
libertino quodam et altero primipilari, cuius nuptiarum offi-
cium et ipse cum Agrippina celebrauit. liberos ex tribus37
12 cf, Victor Caes. 4, 11. 4, 10 Epit 4, 5. 6 {u. p. 222, 6) 20 Epit.
4, 10 Agrippinam Germanici fratris sui filiam uxorem duxit. Victor
Caes. 4, 12 eoque herilem stultitiam perpulere , uti senex fratris filiam
in uuptias concupisceret. cf. Schol. luu. 2,29
H et cognomen GX, et cognomen et M, cognomen et T cal-
millf M 4 quodquot M eius om. M^ (ei' imeruit m. 1?) 5 ad-
huc om. TLQ 7 urgulanillam M, uergul- P {praecedit plautius), ergul-
(ercul- GUQ) rel. 9 offensionibus G ergulanilla (erc- GIIQ) Sl
13 et dote T consignati M 15 quatinus QRS 17 se confodi PS02'
19 pallinae X 20 sui om. G 25 ingesta MGd
Digitized by
Google
220 0. SVETONI TRANQYILLI
uxoribus tulit: ex Vrgulanilla Drusum et Claudiani, ex Paetina
Antoniam, ex Messalina Octauiam et quem primo Germani-
cum, mox Britannicum cognominauit. Drusum +pompeium
puberem amisit piro per lusum in sublime iactato et hiatu
oris excepto strangulatum, cum ei ante paucos dies filiam 5
Seiani despondisset. quo magis miror fuisse qui traderent
fraude a Seiano necatum. Claudiam ex liberto suo Botere
conceptam, quamuis ante quintum mensem diuortii natam
alique coeptam, exponi tamen ad matris ianuam et nudam
2 iussit abici. Antoniam Cn. Pompeio Magno, deinde Fausto 10
Suliae, nobilissimis iuuenibus, Octauiam Neroni priuigno suo
coUocauit, Silano ante desponsam. Britannicum uicesimo im-
perii die inque secundo consulatu natum sibi paruulum etiam
tum et militi pro contione manibus suis gestans et plebi per
spectacula gremio aut ante se retinens assidue commendabat is
faustisque om<i>nibus cum adclamantium turba prosequebatur.
e generis Neronem adoptauit, Pompeium atque Silanum non
recusauit modo, sed et interemit.
28 Libertorum praecipue suspexit Posiden spadonem, quem
etiam Britannico triumpho inter militares uiros hasta pura 20
donauit; nec minus Felicem, quem cohortibus et alis prouin-
3 Eutrop. VII 13^3 filio ... suo Britannici nomen imposuit.
19sqq. Epit. 4,7 ex quibus {Uhertis) Felicem legionibus ludaeae prae-
fecit. Possidio (sic uel Possidonio, Possidioni codd.., Posidonio Landolf.)
eunucho post triumphum Britannicum inter militarium fortissimos arma
insignia tanquam participi uictoriae dono dedit. Schol. luu. 14^ 91 hic
Posides spado, libertus Claudi imperatoris, tantae gratiae et potentiae
fuit, ut eum Claudius in Britannico triumpho inter militares uiros hasta
pura donauerit, cohortibus quoque et alis prouinciaeque ludaeae prae-
posuerit, lectica per urbem uectandi spectaculaque publice edendi ius
tribuerit. legitur in Suetonio.
1 erculanilla (herc- L, erg- ST) Sl 3 Pompeis impuberem Lip-
sius, propemodum p. UrsinuSj prope iam p. Bentley, prope tum p.
Biicheler 5 cum ei Lipsius, cui et ii 7 ex] ut Ursinus botore G,
Sotere Beinesius 9 aliq:** M, aliique P, aliquo TS 12 despon-
satam TIBLT, cf. lul. 1 13 inque (inquo LB) secundo consulatu del.
Isipperdey, post sibi collocat Glinton, in Q. Secundi consulatu Lehmann
(Cn. Saturnino Q, Secundo conss. Valeion) ; distinctionem mutauit Biicheler
{cf. comm.) 15 aut om. G 16 omnibus (omibus P) ii, corr. <5
{edd. princ.) 19 possiden MS 21 et alis] italis G
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 2r-29] 221
ciaeque ludaeae praeposuit, trium reginarum maritum; et
Harpocran, cui lectica per urbem uehendi spectaculaque pu-
blice edendi ius tribuit; ac super hos Polybium ab studiis,
qui saepe inter duos consules ambulabat; sed ante omnis
B Narcissum ab epistulis et Pallautem a rationibus, quos de-
creto quoque senatus non praemiis modo ingentibus, sed et
quaestoriis praetoriisque ornamentis honorari libens passus
est; tantum praeterea adquirere et rapere, ut querente eo
quondam de fisci exiguitate non absurde dictum sit, abunda-
10 turum, si a duobus libertis in consortium reciperetur.
his, ut dixi (c. 25\ uxoribusque addictus, non principem [se], sed 29
ministrum egit, compendio cuiusque horum uel etiam studio
aut libidine honores exercitus impunitates supplicia largitus
est, et quidem insciens plerumque et ignarus. ac ne singil-
iB latim minora quoque enumerem, reuocatas liberalitates eius,
iudicia rescissa, suppositos aut etiam palam immutatos dato-
rum officiorum codicillos: Appium Silanum consocerum suum
luliasque, alteram Drusi, alteram Germanici filiam, crimine
incerto nec defensione ulla data occidit, item Cn. Pompeium
20 maioris filiae uirum et L. Silanum minoris sponsum. ex qui- 2
bus Pompeius in concubitu dilecti adulescentuli confossus est,
Silanus abdicare se praetura ante IIII. Kal. lan. morique initio
anni coactus die ipso Claudi[i] et Agrippinae nuptiarum. in
quinque et triginta senatores trecentosque amplius equites R.
3 Epit. 4, 8 Polybium inter consules medium incedere fecit. hos
omnes anteibat Narcissus ab epistulis, dominum se gerens ipsius do-
mini, Pallasque (palamque Landolfus) praetoriis omamentis sublimatus.
cf. Schol. luu. 14^ 329. i, 109 8 Epit. 4, 8 adeo diuites, ut causante
eo inopiam fisci, lepidissime famoso elogio uulgatum sit abunde ei
pecuniam fore, si a duobus libertis in societatem reciperetar, 11 ibid.
4, 5 libertorum et coniugis imperiis subiectus fait. cf. Victor Caes. 4, 5
Messalinae coniugis simulque libertorum delinimentis, quibus semet
dediderat. 23 Oros. VII 6, 18 paruo autem intercedente tempore
triginta et quinque senatoros et trecentos simul equites Romanos mi-
nimis causis interfecit.
6 indigentibus MGB8 7 ornari iVg (uulg.) libenter IIQ
11 se del. Graevius 13 impunitate M, -tem Bentley, immunitates
Lipsius 14 est del. Bentley 15 quaeque (queq-) GXII 17 con-
socerem X (non T\ debuisse socerum censet Mommsen 19 ulli Grae-
viiis 24 CCque olim Biicheler et post trecentosque add. G
Digitized by
Google
222 C. SVETONI TBANQVILLI
tanta facilitate animaduertit, ut, cum de nece consularis uiri
renuntiante centurione factum esse quod imperasset, negaret
quicquam se imperasse, nihilo minus rem comprobaret, affir-
mantibus libertis officio milites functos, quod ad ultionem
3 imperatoris ultro procucurrissent. nam illud omnem fidem ex- 5
cesserit quod nuptiis, quas Messalina cum adultero Silio fece-
rat, tabellas dotis et ipse consignauerit, inductus, quasi de
industria simularentur ad auertendum transferendumque peri-
culum, quod imminere ipsi per quaedam ostenta portenderetur.
30 Auctoritas dignitasque formae non defuit +et ueterum 10
stanti uel sedenti ac praecipue quiescenti, nam et prolixo nec
exili corpore erat et specie canitieque pulchra, opimis cerui-
cibus; ceterum et ingredientem destituebant poplites minus
firmi, et remisse quid uel serio agentem multa dehonestabant:
risus indecens, ira turpior spumante rictu, umentibus naribus, 15
praeterea linguae titubantia caputque cum semper, tum in
31 quantulocumque actu uel maxime tremulum. ualitudine sicut
olim graui, ita princeps prospera usus est excepto stomachi
dolore, quo se correptum etiam de consciscenda morte cogi-
tasse dixit. 20
32 Conuiuia agitauit et ampla et assidua ac fere patentissi-
mis locis, ut plerumque sesceni simul discumberent. conui-
uatus est et super emissarium Fucini lacus ac paene sum-
mersus, cum emissa impetu aqua redundasset. adhibebat
omni cenae et liberos suos cum pueris puellisque nobilibus, 25
6 cf. ad p. 219,12. Schol. luu. 10,330 uxor Claudii Messalina, quae
Gaio Silio palam nupsit, inducto etiam Claudio, ut ad^eo> tabulas
dotales obsignaret, [quod] quasi de industria simularentur ad auerten-
dum periculum, quod imminere ipsi per quaedam portenta ostendere-
tur. lOsqq. Eirihard. 22 unde formae auctoritas ac dignitas tam
stanti quam sedenti plurima adquirebatur. ibid. canitie pulchra, facie
laeta . . . ualitudine prospera {cf. lul. 45).
1 cum om. pg (pars edd.) 3 cum tamen post imperasse add. T
comprobarit Bentley 6 silio (-lo Q) TT, sili MGLPO, silani {et ss. ^ e) S
8 simularetur TL^Qe 9 sibi G 10 et ueterum M{-eru in ras. m.l)
GLP {inde ei , uerum Bentley et Oud. probabiliter) , uel T {uulg.) , om.
SOTN, et ueteri uel uel et uerum uel ceterum g, ei uel G.Becker^ ei
quidem uel PoZaA: 11 prolixi GP^ procero Bentley 16 humentibus
GXTN, tumentibus Buhnken 22 sexcenteni (sesc- B) TNT, seceni et
ss. secenteni 6\ sexageni Lipsius
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 29-34] 223
qui more ueteri ad fulcra lectorum sedentes uescerentur.
conuiuae, qui pridie scyphum aureum subripuisse existima-
batur, reuocato in diem posterum calicem fictilem apposuit.
dicitur etiam meditatus edictum, quo ueniam daret flatum
5 crepitumque uentris in conuiuio emittendi, cum periclitatum
quendam prae pudore ex continentia repperisset.
Cibi uinique quocumque et tempore et loco appetentissi-33
mus, cognoscens quondam in Augusti foro ictusque nidore
prandii, quod in proxima Martis aede Saliis apparabatur,
10 deserto tribunali ascendit ad sacerdotes unaque decubuit.
nec temere umquam triclinio abscessit nisi distentus ac ma-
dens, et ut statim supino ac per sonmum hianti pinna in os
inderetur ad exonerandum stomachum. somni breuissimi 2
erat, nam ante mediam noctem plerumque uigilabat, ut
15 tamen interdiu nonnumquam in iure dicendo obdormisceret
uixque ab aduocatis de industria uocem augentibus excitare-
tur. libidinis in feminas profusissimae, marum omnino expers.
aleam studiosissime lusit, de cuius arte librum quoque emisit,
solitus etiam in gestatione ludere, ita essedo alueoque adaptatis
20 ne lusus confunderetur.
Saeuum et sangpinarium natura fuisse, magnis minimis-34
que apparuit rebus. tormenta quaestionum poenasque par-
ricidarum repraesentabat exigebatque coram. cum spectare
antiqui moris supplicium Tiburi concupisset et deligatis ad
25 palum noxiis carnifex deesset, accitum ab urbe uesperam us-
que opperiri perseuerauit. quocumque gladiatorio munere,
uel suo uel alieno, etiam forte prolapsos iugulari iubebat,
maxime retiarios, ut expirantium facies uideret. cum par 2
quoddam mutuis ictibus concidisset, cultellos sibi paruulos
«0 ex utroque ferro in usum fieri sine mora iussit, bestiaris
1 et 11 Epit. 4, 3 uentri uino libidini fpede oboediens. cf. Victor
Caes. 4, 1
1 qui T'0, ut d fort, rectius, om, MGLF {at ui post ueteri addit 6r),
cf. Herm. 36 p. 2U5 uescenti LFO iungentes cum conuiuae 4 et post
daret add. GT8 8 uictusque X, uictus N 12 penna GPTN 14 eui-
gilabat Casaub., cf. Aug. 78 Visp. 21 15 interdiu g {Beroald.), inter-
dum Sl^ inter N 16 uixitque M^ 2;^ expectare MG6, et spectare A^
(cumque sp-iV) 24 et om. LP 28 utj cum G cerneret G 30 in
usum] mixtim Bentley
Digitized by
Google
224 C. SVETONI TRANQVILLI
raeridianisque adeo delectabatur, ut et prima luce ad specta-
culum descenderet et meridie dimisso ad prandium populo
persederet praeterque destinatos etiam leui subitaque de causa
quosdam committeret, de fabrorum quoque ac ministrorum
atque id genus numero, si automatum uel pegma uel quid s
tale aliud parum cessisset. induxit et unum ex nomencula-
toribus suis, sic ut erat togatus.
36 Sed nihil aeque quam timidus ac diffidens fuit. primis
imperii diebus quanquam, ut diximus (c. iSy, iactator ciuili-
tatis, neque conuiuia inire ausus est nisi ut speculatores cum lo
lanceis circumstarent militesque uice ministrorum fungerentur,
neque aegrum quemquam uisitauit nisi explorato prius cubi-
culo culcitisque et stragulis praetemptatis et excussis. reli-
quo autem tempore salutatoribus scrutatores semper apposuit,
2 et quidem omnibus et acerbissimos. sero enim ac uix remi- :5
sit, ne feminae praetextatique pueri et puellae contrectarentur
et ne cuius comiti aut librario calamariae et graphiariae thecae
adimerentur. motu ciuili cum eum Camillus, non dubitans
etiam citra bellum posse terreri, contumeliosa et minaci et
contumaci epistula cedere imperio iuberet uitamque otiosam ro
in priuata re agere, dubitauit adhibitis principibus uiris au
36 optemperaret. quasdam insidias temere delatas adeo expauit,
ut deponere iraperium temptauerit. quodam, ut supra ret-
tuli (c. iSy, cura ferro circa sacrificantem se deprehenso,
senatum per praecones propere conuocauit lacrimisque et uoci- 23
feratione raiseratus est condicionem suam, cui nihil tuti us-
quam esset, ac diu publico abstinuit. Messalinae quoque
amorem flagrantissimum non tam indignitate contumeliarum
quam periculi raetu abiecit, cum adultero Silio adquiri im-
perium credidisset; quo tempore foedura in raodura trepidus so
ad castra confugit, nihil tota uia quam essetne sibi saluum
8 Victor Caes. 4, 1 quamquam . . . pauidus . . animi et ignauior
{inde Epit. 4, 3 ignauus ac pauidus) esset, pleraque per formidinem
tamen egregie consultabat (cf. 4, 9).
3 pretorque destinatus T 7 togatum Casaub. 8 acj aut S^ et N
10 spectaculato G (spic- TIQL^PST) 11 uicem Bentley, cf. Aug. 45
13 sagulis G 17 aut graphiariae ecL Bom. II al. (Both) et ante
thecae add. MGT8 19 ctra G et contumaci del. Bentley 29 filio
GQX (filio silio T) 31 in tota G
Digitized by
Google
DIWS CLAVDIVS [oap. 84-88] 226
iraperium requirens. nulla adeo suspicio, nullus auctor tam37
leuis extitit, a quo non mediocri scrupulo iniecto ad cauen-
dum ulciscendumque compelleretur. unus ex litigatoribus se-
ducto in salutatione affirmauit, uidisse se per quietem occidi
6 eum a quodam; dein paulo post, quasi percussorem agnosce-
ret, libellum tradentem aduersarium suum demonstrauit: con-
festimque is pro deprenso ad poenam raptus est. pari modo 2
oppressum fenmt Appium Silanum: quem cum Messalina et
Narcissus conspirassent perdere, diuisis partibus alter ante
10 lucem similis attonito patroni cubiculum inrupit, affirmans .
somniasse se uim ei ab Appio inlatam; altera in admirationem
formata sibi quoque eandem speciem aliquot iam noctibus
obuersari rettulit; nec multo post ex composito inrumpere
Appius nuntiatus, cui pridie ad id temporis ut adesset prae-
iB ceptum erat, quasi plane repraesentaretur somnii fides, ar-
cessi sfcatim ac mori iussus est. nec dubitauit postero die
Claudius ordinem rei gestae perferre ad senatum ac liberto
gratias agere, quod pro salute sua etiam dormiens excubaret.
irae atque iracundiae conscius sibi, utramque excusauit edicto38
20 distinxitque, poUicitus alteram quidem breuem et inno-
xiam, alteram non iniiistam fore. Ostiensibus, quia sibi
subeunti Tiberim scaphas obuiam non miserint, grauiter correp-
tis eaque cum inuidia, ut in ordinem se coactum conscriberet,
repente tantum non satis facientis modo ueniam dedit. quos- 2
25 dam in publico parum tempestiue adeuntis manu sua rep-
pulit. item scribam quaestorium itemque praetura functum
senatorem inauditos et innoxios relegauit, quod ille aduersus
priuatum se intemperantius affuisset, hic in aedilitate inqui- .
1 sqq. Victor Caes. 4^9 Claudium, uti supra docuimus, natura per-
formidulosum iniecto metu sui agitabant, maxime coniurationiB; quo
commento liberti etiam, quo8 uellent, perditum ibant.
2 existit G 4 se uidisse JT {uulg.) 7 depren*80 M (n irkras.)^ de-
prehenso GXR {in B ssA deprenso) 11 alter MX admiratione (amm-
LS*, affirm- P) GXN 12 firmata (-to N) XN 15 arceri ac statim
Lipsius 17 liberto suo G 19 utraque T, utrumque g (uulg.) 21 sibi
om. X 23 ea (ow. que) G ascriberet g, conquereretiu: Bentley^
scriberet Roth 24 facientib; G, facientes TIQ modo ueniam <s (Torr.),
ueniam modo Sl 26 idem MGLPS^ itemque] item X 27 sena-
torum M
SvBTOinvg ed. Ihm. I. 15
Digitized by
Google
226 C. SVETONI TRANQVILLI
linos praediorum suorum contra uetitum cocta uendentes
multasset uilicumque interuenientem flagellasset. qua de causa
etiam coercitionem popinarum aedilibus ademit.
3 Ac ne stultitiam quidem suam reticuit simulatamque a
se ex industria sub Gaio, quod aliter euasurus peruenturus- 5
que ad susceptam stationem non faerit, quibusdam oratiun-
culis testatus est; nec tamen persuasit, cum intra breue tempus
liber editus sit, oui index erat ikoq&v sjiavA6za6ig^ argu-
mentum autem stultitiam neminem fingere.
39 Inter cetera in eo mirati sunt homines et obliuionem et 10
incohsiderantiam, uel ut Graece dicam, iLBXB&Qiav et a^Xe-
iftav. occisa Messalina, paulo post quam in triclinio decubuit,
cur domina non ueniret requisiit. multos ex iis, quos
capite damnauerat, postero statim die et in consilium et ad
aleae lusum admoneri iussit et, quasi morarentur, ut somni- 16
2 culosos per nuntium increpuit. duoturus contra fas Agrippinam
uxorem, non cessauit omni oratione filiam et alumnam et in
gremio suo natam atque educatam praedicare. adsciturus
in nomen Neronem, quasi parum reprehenderctur, quod adulto
iam filio priuignum adoptaret, identidem diuulgauit nemineni «0
umquam per adoptionem familiae Claudiae insertum.
40 Sermonis uero rerumque tantam saepe neglegentiam
ostendit, ut nec quis nec inter quos, quoue tempore ac loco
uerba faceret, scire aut cogitare existimaretur. cum de laniis
ac uinariis ageretur, exclamauit in curia: rogo uos, quis »
potest sine offula uiuere? descripsit<^que> abundantiam
ueterum tabemarum, unde solitus esset uinum olim et ipse
2 petere. de quaesturae quodam candidato inter causas suffi*aga-
tionis suae posuit, quod pater eius frigidam Begro sibi
tempestiue dedisset. inducta teste in senatu: haec, inquit, so
1 coacta XT n etiam om. G 4 At 5 7 tamen J. F. Gronov.
(tamen ante UrsinicsK, ante Sl {TP corr. ex aut), sane Biicheler cum]
quam X& 8 ss. stultorum exaltatio (exultacio S) in LS 9 stul-
titiam <^8tultum> Casaub. 11 inconsiderationem XN ABA6YI^ M
(N 01». etiam LS, tertia litt. A in GXT), ss. superbiam et indignationem
in L 12 quam] cum Casaub. 14 conuiuium cum Ursino pars edd.
16 admoueri^^s' morentur3f 19 familiaejposf nomeno</d T' 23 ne
quis GT, nec quis Bentley 25 uinagiis T 26 descripsitque Torr..,
descripsit etiam N, ac descripsit Oud., et d. Bucheler 28 quaesturae g
(Beroaldus), questore Sl {tuetur Oud.) 30 senatum W
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 38-41] 227
matris meae liberta et ornatrix fuit, sed me patro-
num semper existimauit; hoc ideo dixi, quod quidam
sunt adhuc in domo mea, qui me patronum non pu-
tant. sed et pro tribunali Ostiensibus quiddam publice oran- 3
5 tibus cum excanduisset, nihil habere se uociferatus est, quare
eos demereatur; si quem alium, et se liberum esse: nam
illa eius eotidiana et plane omnium horarum et momentorum
erant: quid, ego tibi Telegenius uideor? et: Aa/l<(£>4 xal
\iri ^Cyyavs, multaque talia etiam priuatis deformia, nedum
10 principi, neque infacundo neque indocto, immo etiam perti-
naciter liberalibus studiis dedito.
Historiam in adulescentia hortante T. Liuio, Sulpicio41
uero Flauo etiam adiuuante, scribere adgressus est. et cum
primum frequenti auditorio commisisset, aegre perlegit re- -
15 frigeratus saepe a semet ipso. nam cum initio recitationis
defractis compluribus subsellis obesitate cuiusdara risus ex-
ortus esset, ne sedato quidem tumultu temperare potuit, quin
ex interuallo subinde facti reminisceretur cachinnosque reuo-
caret. in principatu quoque et scripsit plurimum et assi- 2
20 due recitauit per lectorem. initium autem sumpsit historiae
post caedem Caesaris dictatoris, sed et transiit ad inferiora
tempora coepitque a pace ciuili, cum sentiret neque libere
neque uere sibi de superioribus tradendi potestatem relictam,
correptus saepe et a matre et ab auia. prioris materiae duo
w uolumina, posterioris unum et quadraginta reliquit. coiupo- 3
suit et de uita sua octo uohimina, magis inepte quam inele-
ganter; item Ciceronis defensionem aduersus Asini Galli
libros satis eruditam. nouas etiam commentus est litteras
tres ac numero ueterum quasi maxime necessarias addidit;
w de quarura ratione cum priuatus adhuc uolumen edidisset,
mox princeps non difficulter optinuit ut in usu quoque pro-
6 illa eiuB] illius X 8 telegoninB GT, Telegennius Scaliger
XdXsi Turnebus, A^AI Sl {prima littera b< inBLST, d^\ UQ), 88. decetX*
9 ivii HyyavB Turnehus, MeeiNf^NA MLS, MH0- rel (-TANA GnQT,
tertia Utt. 6 in E), ss. loquere i* 16 an diffractis? 19 recitauit
aaaidue G 20 perlectoru M 21 sed del. Mtiller apud. B.-Crusium
et.del, Torr. (Madvig) 23 potestatem ante de colloc. G 26 ele-
ganter G 30 uolumen adhuc MLPS^BS {corr. S^, uolumen om. T)
15*
Digitized by
Google
228 C. SVETONI TRANQVILLI
miscuo essent. extat talis scriptnra in plerisque libris ac
diurnis titulisque operum.
42 Nec minore cura Graeca studia secutus est amorem
praestantiamque linguae occasione omni professus. cuidam
barbaro Graece ac Latine disserenti: cum utroque, inquit, 5
sermone nostro sis paratus; et in commendanda patribus
conscriptis Achaia, gratam sibi prouinciam ait commu-
nium studiorum commercio; ac saepe in senatu legatis
perpetua oratione re^pondit. multum uero pro tribunali etiam
Homericis locutus est uersibus. quotiens quidem hostem uel 10
insidiatorem ultus esset, excubitori tribuno signum de more
poscenti non temere aliud dedit quam (^11.24,369 Od. 21,133^:
avdQ^ djta^vvaad^ai^ otf ng JtQdrsQog xaksjtrjvr}.
2 JDenique et Graecas scripsit historias, Tyrrhenicon uiginti,
Carchedoniacon octo. quarum causa ueteri Alexandriae Musio is
additum ex ipsius nomine <^nouum>; institutumque ut quot-
annis in altero Tyrrhenicon libri, in altero Carchedoniacon diebus
statutis uelut in auditorio recitarentur toti a singulis per uices.
43 Sub exitu uitae signa quaedam nec obscura paenitentis
de matrimonio Agrippinae deque Neronis adoptione dederat, to
siquidem commemorantibus libertis ac laudantibus cognitionem,
qua pridie quandam adulterii ream condemnarat, sibi quoque
in fatis esse iactauit omnia impudica, sed non impunita
matrimonia; et subinde obuium sibi Britannicum artius com-
plexus hortatus est, ut cresceret rationemque a se om- »
nium factorum acciperet; Graeca insuper uoce prosecutus:
6 TQm^ag ia^exai, cumque impubi teneroque adhuc, quando
1 ac] actis Bwrm., actorum Muretus (actorum diumorum Torr.)
6 nostro om. X, add. L^ peritus TLT et pro u. l. ss. in R 7 achaiam
Ma 13 \^^Pd.enm\\<d.ce\\ m et <\NAPd.en- si, Mq' iit- uuig., ut
mpra Torr. {cf. codd. Homeri) XMeneAINei M, -nHd^lNei GPnQ,
-TTAINei R, -TreNei LS^ corr. Torr. ss. uir prior iratus alterum facit
irasci in LS (alterum om. L) 15 uetere M^ 16 ex] et Torr., est
Bentley <(nouum> F.LDrechsler; alterum suppl. Ursinus, Claudieum
Both^ aliud Polak, post Musio omnes 18 statis Ursinus (cf. Claud. 1)
22 condempnauerat G 25 ut del. Bentley 27 rectas facite ante
graeca add. X OOGICAC M, OeP03CAe L et fere S (6 ^gcog ^ ind-
ystoct g) idastai m. rec. in marg. P (xal Idcastccv P. VictoiHus fort.
rectius, ae Idastai Bentley^ Scitiaetai L Gronov.)^ TTeiCeTAI MGLS,
neicd^Tdj TPT
Digitized by
Google
DIVVS CLAVDIVS [cap. 41-45] 229
statura permitteret, togam dare destinasset, adiecit: ut tan-
dem populus R. uerum Caesarem habeat. non multo-44
que post testamentum etiam conscripsit ac signis omnium
magistratuum obsignauit. prius igitur quam ultra progredere-
5 tur, praeuentus est ab Agrippina, quam praeter haec con-
scientia quoque nec minus delatores multorum criminum
arguebant.
Et ueneno quidem occisum conuenit; ubi autem et per S
quem dato, discrepat. quidam tradunt epulanti in arce cum
10 sacerdotibus per Halotum spadonem praegustatorem ; alii
domestico conuiuio per ipsam Agrippinam, quae boletum me-
dicatum auidissimo ciborum talium optulerat. etiam de sub-
sequentibus diuersa fama est. multi statim hausto ueneno 3
obmutuisse aiunt excruciatumque doloribus nocte tota defe-
15 cisse prope lucem. nonnulli inter initia consopitum, deinde
cibo affluente euomuisse omnia, repetitumque toxico, incer-
tum pultine addito, cum uelut exhaustum refici cibo oporte-
ret, an immisso per clystera[m], ut quasi abundantia labo-
ranti etiam hoc genere egestionis subueniretur. mors eius45
20 celata est, donec circa successorem omnia ordinarentur. itaque
et quasi pro aegro adhuc uota suscepta simt et inducti per
simulationem comoedi, qui uelut desiderantem oblectarent.
excessit III. Id. Octob. Asinio Marcello Acilio Auiola coss. a.54p.c.
sexagesimo quarto aetatis, imperii quarto decimo anno, fune-
25 ratusque est sollemni principum pompa et in numerum deorum
S et 11 Victm' Caes. 4, 13 (uxor) ueneno coniugem interemit (inde
Epit. 4, 10), Oros. VII 6 , 18 manifestis ueneni signis est mortuus.
Auson. 259, 5 Claudius ambiguo conclusit fata ueneno. 19 Victor
Caes. 4, 15 funus . . . diu occultatum, dum arte mulieris corrupti custo-
des aegrum simulant {inde Epit. 4, 11). 23 Eutrop. VII 13, 5 uixit
annos IIII et LX, imperauit XTIII. post mortem consecratus est diuus-
que appellatus. Epit. 4, 1 imperauit annos quattuordecim (cf. Vict. Caes.
4, 14). 4, 11 uixit annos sexaginta quattuor. Oros. VII 6, 1 mansitque in
eo (regno) annis quattuordecim, cf. Auson. 258, 5 Claudius hebdoma-
dam duplicem trahit.
7 urguebant MiiUer apud B.-Crusium et Mddvig., acuebant Bentley
12 ualidissimo MG8 15 nonnolli propter M 16 afluente M (Graevius)
18 clystera <s (Salmasius), clysteram (cli- LPSO) MLPSO, -rum G, -rem T,
-re r 19 eius mors X 22 oblectaret M 24 aetatis usque de-
cimo otn. M xiiii. GT funeratus G
Digitized by
Google
230 C. SVETONI TRANQVILLI DIVVS CLAVDIVS [cap. 46. 46]
relatus; quem lionorem a Nerone destitutum abolitumque re-
46cepit mox per Vespasianum. praesagia mortis eius praecipua
fuerunt: exortus crinitae stellae, quam cometen uocant, tactum-
que de caelo monumentum Drusi patris, et quod eodem anno
ex omnium magistratuum genere plerique mortem obierant. 5
sed nec ipse ignorasse aut dissimulasse ultima uitae suae
tempora uidetur, aliquot quidem argumentis. nam et cum
/ consules designaret, neminem ultra mensem quo obiit designa-
uit, et in senatu, cui ' nouissime interfuit, multum ad con-
cordiam liberos suos cohortatus, utriusque aetatem suppliciter 10
patribus commendauit, et in ultima cognitione pro tribunali
accessisse ad finem mortalitatis, quanquam abominanti-
bus qui audiebant, semel atque iterum pronuntiauit.
1 destitutum a nerone G destitutum del. Grraevius, desitum ma-
uuU Bentley abolitum {sine que) MXd, del. G.Becker, <tum> abo-
litum Buchehr 3 quam c. uocant del. G.Becker et Polak 4 quod**
M 5 omni Bentley plerique om. G 6 ne ipse quidem (del. qui-
dem l. 7) Bentley 10 patribus suppliciter G 12 accessisse se GT
subscr. c. suetoni tranquilli de uita caesarum diuus claudius explic.
incipit nero feliciter M et sim. {om. feliciter) GUB (lib. V post Clau-
diuB add. 11, liber sextus post Nero GTT) hreuius in reliquis omisso
auctoris nomine (lib. V notatur etiam in LSy lib. VI in QLS)^ nihil
suhscr. in P
Digitized by
Google
C. SVETONI TEANQVILLl
DE VI TA CAESARYM
LIBER VI
NERO
Ex gente Domitia duae familiae claruerunt, Caluinorum 1
et A<h>enobarborum. A<h]>enobarbi auctorem originis item-
que cognominis habent L. Domitium, cui rure quondam re-
uertenti iuuenes gemini augustiore forma ex occursu imperasse
6 traduntur, nuntiaret senatui ac populo uictoriam, de qua in-
certum adhuc erat; atque in fidem maiestatis adeo permulsisse
malas, ut e nigro rutilum aerique adsimilem capillum redde-
rent. quod insigne mansit et in posteris eius, ac magna pars
rutila barba fuerunt. functi autem consulatibus septem, 2
10 triumpho censuraque duplici et inter patricios adlecti per-
1 Schol. Lucani ^, 510 W. ex gente Domitia duae familiae clarue-
runt, Calui et Ahenobarbi, ut dicit Suetonius.
2 aenebarborum MG$
ui uidetur) 7 similem G
4 augustiore corr. ex auctiores M (m. 1
pilum Burm.
Digitized by
Google
232 C. SVETONI TRANQVILLI
seuerauerunt omnes in eodem cognomine. ac ne praenomina
quidem uUa J)raeterquam Gnaei et Luci usurparunt ; eaque
ipsa notabili uarietate, modo continuantes unum quodque per
trinas personas, modo altemantes per singulas. nam primum
secundumque ac tertium A<li]>enobarborum Lucios, sequentis 5
rursus tres ex ordine Gnaeos accepimus, reliquos non nisi
uicissim tum Lucios tum Gnaeos. pluris e familia cognosci
referre arbitror, quo facilius appareat ita degenerasse a suo-
rum uirtutibus Nero, ut tamen uitia cuiusque quasi tradita
2 et ingenita ret<t>ulerit. ut igitur paulo altius repetam, ata- 10
uus eius Cn. Domitius in tribunatu pontificibus offensior,
quod alium quam se in patris sui locum cooptassent, ius
sacerdotum subrogandorum a collegiis ad populum transtulit;
at in consulatu Allobrogibus Aruemisque superatis elephanto
per prouinciam ucistus est turba militum quasi inter sollemnia 16
2 triumplii prosequente. in hunc dixit Liciaius Crassus orator non
esse mirandum, quod aeneam barbam haberet, cui os
ferreum, cor plumbeum esset. huius filius praetor C. Cae-
sarem abeuntem consulatu, quem aduersus auspicia legesque
gessisse existimabatur, ad disquisitionem senatus uocauit; mox 20
consul imperatorem ab exercitibus Gallicis retrahere tempta-
uit successorque ei per factionem nominatus principio ciuilis
8 belli ad Corfinium captus est. unde dimissus Massiliensis
obsidione laborantis cum aduentu suo confirmasset, repente
destituit acieque demum Pharsalica occubuit; uir neque satis 25
constans et ingenio tmci in desperatione remm mortem
timore appetitam ita expauit, ut haustum uenenum paenitentia
euomuerit medicumque manumiserit, quod sibi prudens ac
sciens minus noxium temperasset. consultante autem Cn. Pom-
peio de mediis ac neutram partem sequentibus solus censuit 80
hostium numero habendos.
3 Reliquit filium omnibus gentis suae procul dubio prae-
ferendum. is inter conscios Caesarianae necis quamquam in- ,
sons damnatus lege Pedia, cum ad Cassium Bmtumque se
9 neronem G uitia dm. G 12 comoptassent M{jprior corr, ex \x\
coaptassent T'^ 14 auernisque superantis M (auern- etiam GQE)
16 lucinius M^ 22 successor G 23 massiliensi (massiensi S) X, massi-
lienses GT 25 satis om. G 26 truci <qui> Polak 27 temere Bentley
Digitized by
Google
NERO [CAP. 1-5] 23S
propinqua sibi cognatione iunctos contulisset, post utriusque
interitum classem olim commissam retinuit, auxit etiam, nec
nisi partibus ubique profligatis M. Antonio sponte et ingentis
meriti loco tradidit. solusque omnium ex iis, qui pari lege 2
6 damnati erant, restitutus in patriam amplissimos honores percu-
currit ; ac subinde redintegrata dissensione ciuili, eidem Anto-
nio legatus, delatam sibi summam imperii ab iis, quos Cleo-
patrae pudebat, neque sttscipere neque recusare fidenter propter
subitam ualitudinem ausus, transiit ad Augustum et in diebus
10 paucis obiit, nonnuUa et ipse infamia aspersus. nam Antonius
eum desiderio amicae Seruiliae Naidis transfugisse iactauit.
Ex hoc Domitius nascitur, quem emptorem familiae pe- 4
cuniaeque in testamento Augusti fuisse mox uulgo notatum
est, non minus aurigandi arte in adulescentia clarus quam
15 deinde ornamentis triumphalibus ex Germanico bello. uerum
arrogans, profusus, immitis censorem L. Plancura uia sibi dece- /
dere aedilis coegit; praeturae consulatusque honore equites
R. matronasque ad agendum mimum produxit in scaenam.
uenationes et in circo et in omnibus urbis regionibus dedit,
20 munus etiam gladiatorium, sed tanta saeuitia, ut necesse fuerit
Augusto clam frustra monitum edicto coercere. ex Antonia 5
maiore patrem Neronis procreauit omni parte uitae detesta-
bilem, siquidem comes ad Orientem C. Caesaris iuuenis,
occiso liberto suo, quod potare quantum iubebatur recusarat,
26 dimissus e cohorte amicorum nihilo modestius uixit; sed et
in uiae Appiae uico repente puerum citatis iumentis haud
ignarus obtriuit et Romae medio foro cuidam equiti R. libe-
rius iurganti oculum eruit; perfidiae uero tantae, ut non modo 2
argentarios pretiis rerum coemptarum, sed et in praetura mer-
so cede palmarum aurigarios fraadauerit, notatus ob haec et soro-
ris ioco < y querentibus dominis factionum repraesentanda
3 nifli] sibi M 8 neq. recusare neq suscipere Polak 15 trium-
phalibus ornamentis G 16 uia om. T 19 edidit Bentley 24 pntare
M, portare U 26 repentem d {Gujefus, Bentley) haut MGS {in M
hastula annexa uix i significans) 27 gnarus MB8 obruit POT 29 et
om, M 30 sororis] Caesaris Ursin., Neronis Caesaris Oud. 31 ioco g
{SahelHcus) et sic iam in B ss.pro u. l, loco Sl ante querentibus (quaer-
MB) suppL <^quae> Casaub., <qui> Ursin. {Oud.\ at plura deesse uiden-
tur, <^et Tiberi edicto qui^ propos. Bucheler repsentata jK
Digitized by
Google
234 C. SVETONI TRANQVILLI
praemia in posterum sanxit. maiestatis quoque et adulterio-
rum incestique cum sorore Lepida sub excessu Tiberi reus,
mutatione temporum euasit decessitque Pyrgis morbo aquae
intercutis, sublato filio Nerone ex Agrippina Germanico genita.
6 Nero natus est Anti post VIIII. mensem quam Tiberius s
excessit, XVIII. KaL lan. tantum quod exoriente sole, paene
ut radiis prius quam terra contingeretur. de genitura eius
statim multa et formidulosa multis coiectantibus praesagio
fuit etiam Domiti[i] patris uox, inter gratulationes amicorum
negantis quicquam ex se et Agrippina nisi detestabile lo
2 et malo publico nasci potuisse. eiusdem futurae infelici-
tatis signum euidens die lustrico extitit; nam C. Caesar, rogante
sorore ut infanti quod uellet nomen daret, intuens Claudium
patruum suum, a quo mox principe Nero adoptatus est, eius
se dixit dare, neque ipse serio sed per iocum et aspemante i6
Agrippina, quod tum Claudius inter ludibria aulae erat.
3 Trimulus patrem amisit; cuius ex parte tertia heres, ne
hanc quidem integram cepit correptis per coheredem Gaium
uniuersis bonis. et subinde matre etiam relegata paene inops
atque egens apud amitam Lepidam nutritus est sub duobus 20
paedagogis saltatore atque tonsore. uerum Claudio imperium
adepto non solum patemas opes reciperauit, sed et Crispi
4 Passieni uitrici sui hereditate ditatus est. gratia quidem et
potentia reuocatae restitutaeque matris usque eo fiomit, ut
emanaret in uulgus missos a Messalina uxore Claudi[i], qui 35
eum meridiantem, quasi Britannici aemulum, strangularent.
additum fabulae +ad eosdem dracone e puluino se proferente
3 Einhard. 3 morbo aquae intercutis diem obiit. 4 Epit 5, 1
patre Domitio Aenobarbo genitus, matre Agrippina. 5 cf. Capitol.
Verm Jf, 8 natus est . . . XVIII Kl. lanuariarum die, quo et Nero.
1 sanxit] dixit Lipsius^ suasit Polak 5 Anti Roth (Antii Tur-
nebu^ et sic manu rec. adsci'iptum in P), ante Sl post om. T nonum
GRT, nouem {et tum menses) Jlg (uulg.) 8 formidolosa ii, cf. Aug. 91
11 felicitatis post Ursinum multi 14 patrum M, patrem Q 17 tre-
mulus T, corr. W 21 uero claudio M, claudio uero Gd 25 ema-
narit Lipsius messalama (sic) M uxore Claudii suspecta Polakio
26 britanicae multum M (i S8. m. 2) 27 ad MLP, at G {Roth\ et T,
om. OST {recte puto), est pars edd. post Lugd. a. 1544 (addita fabnla
est Lipsius) ; at bene se habet deleto additum fabulae (cf. Herm. 40 p. 186)
Digitized by
Google
NERO [CAP. 5-8] 235
conterritos refagisse. quae fabula exorta est deprensis in
lecto eius circum ceruicalia serpentis exuuiis; quas tamen
aureae armillae ex uoluntate matris inclusas dextro brachio
gestauit aliquamdiu ac taedio tandem matemae memoriae
5 abiecit rursusque extremis suis rebus frustra requisiit.
Tener adhuc necdum matura pueritia circensibus ludis 7
Troiam constantissime fauorabiliterque lusit. undecimo aeta-
tis anno a Claudio adoptatus est Annaeoque Senecae iam
tunc senatori in disciplinam traditus. ferunt Senecam proxima
10 nocte uisum sibi per quietem C. Caesari praecipere, et fidem
somnio Nero breui fecit prodita immanitate naturae quibus
primum potuit experimentis. namjjue Britannicum fratrem,
quod se post adoptionem A<^h>enobarbum ex consuetudine
salutasset, ut subditiuum apud patrem arguere conatus est.
15 amitam autem Lepidam ream testimonio coram aMixit gra-
tificans matri, a qua rea premebatur.
Deductus in forum tiro populo congiarium, militi dona- 2
tiuum proposuit indictaque decursione praetorianis scutum
sua manu praetulit; exin patri gratias in senatu egit. apud
20 eundem consulem pro Bononiensibus Latine, pro Rhodis at-
que Iliensibus Graece uerba fecit. auspicatus est et iuris
dictionem praefectus urbi sacro Latinarum, celeberrimis pa-
tronis non tralaticias, ut assolet, et breuis, sed maximas plu-
rimasque postulationes certatim ingerentibus, quamuis inter-
25 dictum a Claudio esset. nec multo post duxit uxorem Octa-
uiam ediditque pro Claudi salute circenses et uenationem.
Septemdecim natus annos, ut de Claudio palam factum 8
est, inter horam sextam septimamque processit ad excubito-
res, cum ob totius diei diritatem non aliud auspicandi tempus
to accommodatius uideretur; proque Palati gradibus imperator
consalutatus lectica in castra et inde raptim appellatis mili-
1 fabulae M 3 dextero G 6 tenera G nedum G (m. 1),
nedum T pueritiae M (inde maturae pueritiae Graeviics, maturus
pueritiae Bentley) 7 duodecimo Lipsius, tertio decimo Torr. 9 ferunt
coir. ex fiierunt M {m. 1?) 16 qua reprimebatur X (corr. L^) 19 exinde
JT, exhinc X 20 boniensibus MG Latine — Iliensibus om. T 22 prae-
fectis IIQ urbis sacro G, urbis atque T 23 ut] et ut G 29 auspi-
candi om. II^Q, auspicanti Bentley 31 couBulatatus M{n^?)^ con-
sulatuB GQ, consultatus IPRT {in 11 & ut uidetur post 1 erasa)
Digitized by
Google
236 C. SVETONI TRANQVILLl
tibus in curiam delatus est discessitque iam uesperi, ex im-
mensis, quibus cumulabatur, honoribus tantum patris patriae
nomine recusato propter aetatem.
9 Orsus hinc a pietatis ostentatione Claudium apparatis-
simo funere elatum laudauit <et> consecrauit. memoriae Do- 5
miti[i] patris honores maximos habuit. matri summam om-
nium rerum priuatarum publicarumque permisit. primo etiam
imperii die signum excubanti tribuno dedit optimam matrem
ac deinceps eiusdem saepe lectica per publicum simul uectus
est. Antium coloniam deduxit ascriptis ueteranis e praetorio 10
additisque per domicilii translationem ditissimis primipilarium;
ubi et portum operis suiijptuosissimi fecit.
10 Atque ut certiorem adhuc indolem ostenderet, ex Augusti
praescripto imperaturum se professus, neque liberalitatis ne-
que clementiae, ne comitatis quidem exhibendae uUam oc- 15
casionem omisit. grauiora uectigalia aut aboleuit aut minuit.
praemia delatorum Papiae legis ad quartas redegit. diuisis
populo uiritim quadringenis nummis senatorum nobilissimo
cuique, sed a re familiari destituto annua salaria et quibus-
dam quingena constituit, item praetorianis cohortibus fru- 20
2 mentum menstruum gratuitum. et cum de supplicio cuius-
dam capite damnati ut ex more subscriberet admoneretur:
quam uellem, inquit, nescire litteras. omnis ordines sub-
inde ac memoriter salutauit. agenti senatui gratias respon-
dit: cum meruero. ad campestres exercitationes suas ad- 35
misit et plebem declamauitque saepius publice; recitauit et
carmina, non modo domi sed et in theatro, tanta uniuerso-
rum laetitia, ut ob recitationem supplicatio decreta sit eaque
pars carminum aureis litteris loui Capitolino dicata.
11 Spectaculorum plurima et uaria genera edidit: iuuenales, so
circenses, scaenicos ludos, gladiatorium munus. iuuenalibus
5 et add. g {Both), consecranitque edd. pr. Bom. (uulg.) 7 publi-
carum priuatarumque UQ {uulg.\ priuatarumque (om. publicarum) R
10 est om. X 13 mitiorem s", rectiorem Polak {cf. Oud.) 15 ne] nec
XN, neque S^ 16 omisit BL^S^N, obmisit T, emisit rel. {Sl) prius
aut om. XN 18 quadrigenis (i in ras.) S, quadrigenis MGLR, quadra-
genis rel. 19 sadare M, sed re XN 20 quinquena G, quinquagena PT
22 ut om. R {Bentley) 23 uellet M^T nescirem Bentley {cf. Sen.
clem. II 1, 2) ordine B.-Crus. cum edd. Gryphii aliisque saec. XVI
27 domo M^ et om. X 28 eaque] atque T
Digitized by
Google
NERO [cAp. 8-12] 237
senes quoque consulares anusque matronas recepit ad lusum.
circensibus loca equiti secreta a ceteris tribuit commisitque
etiam camelorum quadrigas. ludis, quos pro aeternitate im- 2
perii suceptos appellari maximos uoluit, ex utroque ordine
5 et sexu plerique ludicras pai-tes sustinuerunt; notissimus
eques R. elephanto supersidens per catadromum decucurrit;
inducta Afrani togata, quae Incendium <(in^scribitur, conces-
sumque ut scaenici ardentis domus supellectilem diriperent
ac sibi haberent; sparsa et populo missilia omnium rerum
10 per omnes dies: singula cotidie milia auium cuiusque generis,
multiplex penus, tesserae frumentariae, uestis, aurum, argen-
tum, gemmae, margaritae, tabulae pictae, mancipia, iumenta
atque etiam mansuetae ferae, nouissime naues, insulae, agri,
hos ludos spectauit e proscaeni fastigio. munere, quod in 12
15 amphitheatro ligneo regione Martii campi intra anni spatium
fabricato dedit, neminem occidit, ne noxiorum quidem. ex-
hibuit autem ad ferrum etiam quadringentos senatores sescen-
tosque equites Romanos et quosdam fortunae atque existima-
tionis integrae, ex isdem ordinibus confectores quoque fera-
20 rum et uaria harenae ministeria. exhibuit et naumachiam
marina aqua innantibus beluis; item pyrrichas quasdam e
numero ephebonim, quibus post editam operaui diplomata
ciuitatis Romanae singulis optulit. inter pyrricharum argu- 2
menta taurus Pasiphaam ligneo iuuencae simulacro abditam
25 iniit, ut multi spectantium crediderunt; Icarus primo statim
conatu iuxta cubiculum eius decidit ipsunique cruore resper-
sit. nam perraro praesidere, ceterum accubans, paruis primum
foraminibus, deinde toto podio adaperto spectare consueuerat.
15 Epit 5, 3 in urbe amphitheatram . . . construxit.
5 et sexu om. G 6 supersedens Xg {utilg.) gatadromum Sl,
corr. fig (Beroald.) 7 inscribitur Ercbsmus 10 auium Gg, aulum
rel. (ii), aurum q<5 17 quadragenos Lipsius, quadraginta Veldhuis
sexcentosquc GTIQLPT, secent- S, sexagenosque Lipsius, sexaginta {et tum
eosque) Veldhuis 19 post integrae non distinguit Madvig 21 bel-
luis BT pyrrichistas quosdam Madvig, ad pyrrichas quosdam Erne-
sti e] C Oud, 22 edictam MGLPSR 24 pasiphaan M {cf. Galba 2),
pasiphan X, pasipham (-phan IV) in GBW, pasipham WQ 26 ip-
8um G 27 paruum primis JR, primuni parais IIQ 28 consuerat
M^XR
Digitized by
Google
238 C. SVETONI TRANQVILLI
3 Instituit et quinqaennale certamen primus omnium Romae
more Graeco triplex, musicum gymnicum equestre, quod ap-
pellauit Neronia; dedicatisque thermis atque gymnasio sena-
tui quoque et equiti oleum praebuit. magistros toto certamini
praeposuit consulares sorte, sede praetorum. deinde in orche- 5
stram senatumque descendit et orationis quidem carminisque
Latini coronam^ de qua honestissimus quisque contenderat^
ipsorum consensu concessam sibi recepit, citharae autem a
iudicibus ad se delatam adorauit ferrique ad Augusti statuam
4 iussit. gyranico, quod in Saeptis edebat, inter buthysiae 10
apparatum barbam primam posuit conditamque in auream
pyxidem et pretiosissimis margaritis adomatam Capitolio con-
secrauit. ad athletarum spectaculum inuitauit et uirgines
Vestales, quia Olympiae quoque Cereris sacerdotibus spectare
conceditur. 15
13 Non immerito inter spectacula ab eo edita et Tii-idatis in
urbem introitum ret<t>ulerim. quem Armeniae regem magnis
pGllicitationibus sollicitatum, cum destinato per edictum die
ostensurus populo propter nubilum distulisset, produxit quo
oportunissime potuit, dispositis circa fori templa armatis co- 20
hortibus, curuli residens apud rostra triumpbantis habitu
2 inter signa militaria atque uexilla. et primo per deuexum
pulpitum subeuntem admisit ad genua adleuatumque dextra
exosculatus est, dein precanti tiara[m] deducta[m] diadema
inposuit, uerba suppiicis interpretata praetorio uiro multi- ss
tudini pronuntiante; perductum inde in theatrum ac rursus
supplicantem iuxta se latere dextro conlocauit. ob quae im-
3 cf, Eutrop. VII 15,2 aedificauit Romae thermas, quae ante Ne-
rouianae dictae nunc Alexandrianae appellantur {Lampr.Alex. Sev. 25,3).
Epit. 5, 3 lauacra construxit.
3 neroniat G 4 totoii, toti g {uulg.), an toto certamine.^ 5 sor-
tes edeptorum (sorte re- Q) T, sorte selectorum p, sorte ductos sed et
praetorios Bentley (sed et praetorios praeiuerat Stephanus; c. octo, sede-
cim praetorios Cornelissen) 8 cytharam S 11 primum M^ aurea
pixide H 12 et del. Bentley capitolino LP (loui. Cap. Casauh.)
14 Oljmpia Casaub, 19 detulisset eproduxit M (de corr. in dis 3f *)
23 dextera G 24 deinde Td tiara deducta g (Beroaldus), diariam
deductam Sl 25 et ante praetorio add. G
Digitized by
Google
NERO [cAP. 12-16] 239
perator consalutatus, laurea in Capitolium lata, lanum gemi-
num clausit^ tamquam nuUo residuo bello.
Consulatus quattuor gessit: primum bimenstrem, secun-14
dum et nouissimum semenstres^ tertium quadrimenstrem-, me-
5 dios duos continuauit^ reliquos inter annua spatia uariauit.
in iuris dictione postulatoribus nisi sequenti die ac per libel-15
los non temere respondit. cognoscendi morem eum tenuit,
ut continuis actionibus omissis singillatim quaeque per uices
ageret. quotiens autem ad consultandum secederet, neque in
locommune quicquam neque propalam deliberabat, sed et con-
scriptas ab uno quoque sententias tacitus ac secreto legens,
quod ipsi libuisset perinde atque pluribus idem uideretur
pronuntiabat.
In curiam libertinorum filios diu non admisit; admissis 2
16 a prioribus principibus bonores denegauit. candidatos, qui
supra numerum essent, in solacium dilationis ac morae legio-
nibus praeposuit. consulatum in senos plerumque menses
dedit. defonctoque circa Kal. lan. altero e consulibus nemi-
nem substituit improbans exemplum uetus Canini Rebili uno
90 die consulis. triumphalia omamenta etiam quaestoriae digni-
tatis et nonnullis ex eqdestri ordine tribuit nec utique de
causa militari. de quibusdam rebus orationes ad senatum
missas praeterito quaestoris officio per consulem plerumque
recitabat. formam aedificiorum urbis nouam excogitauit etl6
25 ut ante insulas ac domos porticus essent, de quarum solariis
incendia arcerentur; easque sumptu suo extruxit. destinarat
24 cf, Victor Caes. 5, 2 augenda urbe.
1 consulatuB MG, consultatus L 2 tamquam nullo Foiemus Lip-
siu8, tam nullo quam Sl, iam nuUo quasi Gronov., iam (tum pro tam
luncker) nuUo usquam Bentley 3 bimestrum M, bimestrem QT
6 interiecto annuo gpatio Veldhuis 6 postularibus 6rP, postulantibus
Beinesius 7 in cognoscendo T' {B in marg.^ in textu habet co-
gnoscendi) 9 ageret T' dubito num recte (ageretur Oud.), om. MGLPy
quaereret aut simile uerhum desiderat BOcheler 10 sed et] sed g (6V-
sinus) fort. rectius 14 admissis & GT, admissa Md, admissos X {at
in L corr. ex admissis) 21 nonnuUis et transponit Lipsius (dignitati
et Bentley dubitanter) 22 sed et post militari add. T (militari, sed
et de quibuBCumque rebus. Orationes Bentleyi de quibusdam rebus
glossema putat G. Becker) 24 et del. Ernesti 25 quarum TT^g.
quorum rel. (Sl) solaria G
Digitized by
Google
240 C. SVETONI TRANQVILLI
etiam Ostia tenus moenia promouere atque inde fossa mare
ueteri urbi inducere.
2 Multa sub eo et animaduersa seuere et coercita nec
minus instituta: adhibitus sumptibus modus; publicae cenae
ad sportulas redactae; interdictum ne quid in popinis cocti 5
praeter legumina aut holera ueniret, cum antea nullum non
obsonii genus proponeretur; afflicti suppliciis Christiani, ge-
nus hominum superstitionis nouae fic maleficae; uetiti quadri-
gariorum lusus, quibus inueterata licentia passim uagantibus
fallere ac furari per iocum ius erat; pantomimorum factio- 10
17nes cum ipsis simul relegatae; aduersus falsarios tunc pri-
mum repertum, ne tabulae nisi pertusae ac ter lino per fora-
mina traiecto obsignarentur; cautum ut testamentis primae
duae cerae testatorum modo nomine inscripto uaeuae signa-
turis ostenderentur ac ne qui alieni testamenti scriptor lega- 15
tum sibi ascriberet; item ut litigatores pro patrociniis cer-
tam iustamque mercedem, pro subsellis nuUam omnino darent
praebente aerario gratuita; utque rerum actu ab aerario cau-
sae ad forum ac reciperatores transferrentur et ut omnes ap-
pellationes a iudicibus ad senatum fierent. sq
18 Augendi propagandique imperii neque uoluntate uUa ne-
que spe motus umquam, etiam ex Britannia deducere exer-
citum cogitauit, nec nisi uerecundia, ne obtrectare parentis
gloriae uideretur, destitit. Ponti modo regnum cojicedente
7 Oros. VII 7, 10 prinlus Romae Christianos suppliciis et morti-
bus affecit. cf. Tertull. scorp. 15 uitas Caesarum legimus: orientem fidem
Romae primus Nero cruentauit. 21 cf. Eutrop. VII 14, 4 in re mili-
tari nihil omnino ausus Britanniam paene amisit (cf. Ner. 39. 40).
24 Eutrop. VII 14., 6 duae tamen sub eo prouinciae factae sunt, Pontus
Polemoniacus concedente rege Polemone et Alpes Cottiae Cottio rege
defuncto. Victor Caes. 5, 3 Pontum in ius prouinciae Polemonis per-
missu redegit, cuius gratia Polemoniacus Pontus appellatur, itemque
Cottias Alpes Cottio rege mortuo (inde Epit. 5, 4). cf. Vopisc. Aurel. 21,11
8ub quo {Nerone) Pontus Polemoniacus et Alpes Cottiae Romano no-
mini sunt tributae.
1 ostiam MGIPR 6 uenirent MLP 7 affecti Stephanus (cf
Oros.) 11 aimul om. G 13 ut] ut in T (uulg.) 15 quis uulg,
(primum legi in ed. anon. [a. 1472?] et ed. a. 1480) 18 causae del.
Madvig 23 ne] nec M 24 gloriam X
Digitized by
Google
NERO [CAP. 16-20] 241
Polemone, item Alpium defuncto Cottio in prouinciae for-
mam redegit.
Peregrinationes duas omnino suscepit, Alexandrinam etl9
Achaicam; sed Alexandrina ipso profectionis die destitit tur-
5 batus religione simul ac periculo. nam cum circumitis templis
iu aede Vestae resedisset, consurgenti ei primum lacinia ob-
haesit, dein tanta oborta caligo est, ut dispicere non posset.
in Achaia Isthmum perfodere adgressus praetorianos pro con- 2
tione ad incohandum opus cohortatus est tubaque signo dato
10 primus rastello humum efifodit et corbulae congestam umeris
extulit. parabat et ad Caspias portas expeditionem conscripta
ex Italicis senum pedum tironibus noua legione, quam Magni
Alexandri phalanga appellabat.
Haec partim nulla reprehensione, partim etiam non me- 3
16 diocri laude digna in unum contuli, ut secemerem a probris
ac sceleribus eius, de quibus dehinc dicam.
Inter ceteras disciplinas pueritiae tempore imbutus et20
musica, statim ut imperium adeptus est, Terpnum citharoe-
dum uigentem tunc praeter alios arcessiit diebusque con-
20 tinuis post cenam canenti in multam noctem assidens pau-
latim et ipse meditari exercerique coepit neque eorum quic-
quam omittere, quae generis eius artifices uel conseruandae
uocis causa uel augendae factitarent; sed et plumbeam char-
tam supinus pectore sustinere et clystere uomituque purgari
25 et abstinere pomis cibisque officientibus ; donec blandiente pro-
fectu, quamquam exiguae uocis et fuscae, prodire in scaenam
concupiit, subinde inter familiares Graecum prouerbium iactans
occultae musicae nullum esse respectum. et prodit 2
Neapoli primum ac ne concusso quidem repente motu terrae
80 theatro ante cantare destitit, quam incohatum absolueret nomon.
4 alexandrina GIIT, -nam rel. (Sl) et sic Bentley legens postea de-
seruit, Alexandrina in Oud. die om. G destituit q<5 6 simul
religione T cum oin. M, post nam add. HQd, post templis GBX
circuitis GT' 7 deinde Tg {uulg.) despicere ii, corr. g {edd.pr. Bom.)
11 conscripta IJQST, -tam rel. (Sl) 13 phalangam T, -guam S, -gem
LPT 15 probriis M, probri LP 16 ac] et (r, a P 19 arcessit B,
accersiit (acer- T) GPS^T diebus GB^ 23 uocis gratia H 26 po-
tibus uel pomatis Beinesius 28 prodiit TT (uulg.) 29 neapoli IIQ,
neapolim rel. (ii) 30 nomen {uel nom) XN (quam inchoata finiret H)
SvBTONivs ed. Ihm. I. 16
Digitized by
Google
242 C. SVETONI TRANQVILLI
ibidem saepius et per complures cantauit dies; sumpto etiam
ad reficiendam uocem breui tempore, impatiens secreti a ba-
lineis in theatrum transiit mediaque in orchestra frequente
populo epulatus, si paulum subbibisset, aliquid se sufferi
8 tinniturum Graeco sermonepromisit. captus autem modulatis 5
Alexandrinorum laudationibus, qui de nouo commeatu Nea-
polim confluxerant, plures Alexandria euocauit. neque eo
segnius adulescentulos equestris ordinis et quinque amplius
milia e plebe robustissimae iuuentutis undique elegit, qui di-
uisi in factiones plausuum genera condiscerent — bombos 10
et imbrices et testas uocabant — operamque nauarent can-
tanti sibi, insignes pinguissima coma et excellentissimo cultu
pu[e]ris ac sine anulo laeuis, quorum duces quadringena mi-
lia sestertia merebant.
21 Cum magni aestimaret cantare etiam Romae, Neroneum 16
agona ante praestitutam diem reuocauit flagitantibusque cnnctis
caelestem uocem respondit quidem in hortis se copiam uo-
lentibus facturum, sed adiuuante uulgi preces etiam statione
militum, quae tunc excubabat, repraesentaturum se pollici-
tus est libens; ac sine mora nomen suum in albo profitentium 20
citharoedorum iussit ascribi sorticulaque in urnam cum ce-
teris demissa intrauit ordine suo, simul praefecti praetorii
citharam sustinentes, post tribuni militum iuxtaque amicorum
2 intimi. utque constitit, peracto principio, Niobam secanta-
turum per Cluuium Rufum consularem pronuntiauit et in 25
horam fere decimam perseuerauit coronamque eam et reK-
quam certaminis partem in annum sequentem distulit, ut
saepius canendi occasio esset. quod cum tardum uideretur,
non cessauit identidem se publicare. dubitauit etiam an pri-
2 abualineis MG8, ab balineis B, a balneis PST 4 epulat M8,
epulans Salmasius sufferi MG, sufferri TLPT, ♦sufferre S'^ (i: ef-
ferre /S^, sufferti ed. Ven. I, suffertim Egnatius {(5?) 11 discerent
(discerent quos S) post imbrices add. X {expunctum in P) nouarent
GTLBS 13 puris P* (Bentley), pueris MXd, pueros S\ pueri GT (uulg.),
purpureis Both ac] nec 6rg (uulg.) l§uis G {sic etiam in P m. rec),
laeuiis M, leuis T (uulg.), leuiis ST, uelis iPO, sortis tf, laenis Both
quadragena T (uulg.) 14 sestertium uel HS. uulg., abesse mauult Oud.
IC praestitam T 17 respondi M 18 prece G 21 iussi M^ 23 post]
pro M 24 nioba G, -ban MT, -bem X, -ben uulg. 29 non dubitauit
STN{ uulg.) an pg {I.F.Gronov.), in MGT, om. XN
Digitized by
Google
NERO [CAP. 20-22] 243
uatis spectaculis operam inter scaenicos daret quodam prae-
torum sestertium decies oflferente. tragoedias quoque can- 3
tauit personatus heroum deorumque, item heroidum ac dea-
rum, personis eflfectis ad similitudinem oris sui et feminae,
6 prout quamque diligeret. inter cetera cantauit Canac[h]en
parturientem , Oresten matricidam, Oedipodem excaecatum,
Herculem insanum. in qua fabula fama est tirunculum mi-
litem positum ad custodiam aditus, cum eum ornari ac uin-
ciri catenis, sicut argumentum postulabat, uideret, accurrisse
10 ferendae opis gratia.
Equorum studio uel praecipue ab ineunte aetate flagrauitSS
plurimusque illi sermo, quanquam uetaretur, de circensibus
erat; et quondam tractum prasiui agitatorem inter condi-
scipulos querens, obiurgante paedagogo, de Hectore se loqui
15 ementitus est. sed cum inter initia imperii ebumeis qua-
drigis cotidie in abaco luderet, ad omnis etiam minimos cir-
censes e secessu commeabat, primo clam, deinde propalam,
ut nemini dubium esset eo die utique aflfuturum. neque dis- 2
simulabat uelle se palmarum numerum ampliari*, quare specta-
20 culum multiplicatis missibus in serum protrahebatur, ne do-
minis quidem iam factionum dignantibus nisi ad totius diei
cursum greges ducere. mox et ipse aurigare atque etiam
spectari saepius uoluit positoque in hortis inter seruitia et
sordidam plebem rudimento uniuersorum se oculis in circo
25 maximo praebuit, aliquo liberto mittente mappam unde magi-
stratus solent. nec contentus harum artium experimenta Ro- 3
mae dedisse, Achaiam, ut diximus <c. 19y, petit hinc maxime
motus. instituerant ciuitates, apud quas musici agones edi
solent, omnes citharoedorum coronas ad ipsum mittere. eas
1 daret MGTq, dare XNS (uulg.) quaedam M6 5 quam M^
{Bentley) canace G 6 §dipode G^ -den rel. {cf. Nero 46) 8 onerari
notaui e marg. ed. Gryphii Lugd. 1544 11 fraglauit MLS 12 uete-
raretur MB 13 prasini MT, -sim LST, -su P, -siniu G, prasinum s
et edd. post Beroaldum 14 magistro T 16 mimmos S^ {et sic fort. i\
uhi ini in ras. hgitur), mimos PS^T circenses ej circenses LPTN,
circense Q (circenses ' ecessu m. 1, circenses i secessu m. ^), circensi JT* et
pro u. 1. R in marg., circensi eW 18 afuturum Casaub. 19 mune-
rum M ampliare nQST et fere edd. 20 protrahebantur MTd
21 factionum iam G 25 libertorum Bentley 28 instituerat T, ut in-
stitueret B^ ciuitates om. TL^Q
16*
Digitized by
Google
244 C. SVETONI TRANQVILLI
adfeo grate recipiebat, ut legatos, qui pertulissent, non modo
priinos admitteret, sed etiam familiaribus epulis interponeret.
a quibusdam ex his rogatus ut cantaret super cenam, exce-
ptusque eflFusius, solos scire audire Graecos solosque se et
studiis suis dignos ait. nec profectione dilata, ut primum 5
Cassiopen traiecit, statim ad aram louis Cassii cantare auspi-
23catus certamina deinceps obiit omnia. nam et quae diuer-
sissimorum temporum sunt, cogi in unum annum, quibusdam
etiam iteratis, iussit et Olympiae quoque praeter consuetu-
dinem musicum agona commisit. ac ne quid circa haec oc- 10
cupatum auocaret detineretue, cum praesentia eius urbicas
res egere a liberto Helio admoneretur, rescripsit his uerbis:
quamuis nunc tuum consilium sit et uotum celeriter
reuerti me, tamen suadere et optare potius debes, ut
Nerone dignus reuertar. 15
2 Cantante eo ne necessaria quidem causa excedere thea-
tro licitum est. itaque et enixae quaedam in spectaculis di-
cuntur et multi taedio audiendi laudandique clausis oppido-
rum portis aut furtim desiluisse de muro aut morte simulata
funere elati. quam autem trepide anxieque certauerit, quanta 20
aduersariorum aemulatione, quo metu iudicum, uix credi
potest. aduersarios, quasi plane condicionis eiusdem, obser-
uare, captare, infamare secreto, nonnumquam ex occursu
maledictis incessere ac, si qui arte praecellerent, conrumpere
3 etiam solebat. iudices autem prius quam inciperet reueren- 26
tissime adloquebatur, omnia se facienda fecisse, sed
euentum in manu esse Fortunae; illos ut sapientis et
doctos uiros fortuita debere excludere; atque, ut aa-
deret hortantibus, aequiore animo recedebat, ac ne sic qui-
dem sine sollicitudine, taciturnitatem pudoremque quorundam so
pro tristitia et malignitate arguens suspectosque sibi dicens.
24 in certando uero ita legi oboediebat, ut numquam excreare
ausus sudorem quoque frontis brachio detergeret; atque etiam
3 <^et> a Bentley 4 scire eiG 6 casii N^<5 (Sabelliciis) auspi-
catus est 11* B 16 nec HT& 17 est] erat X 18 clusis MQ oppi-
dorum del. Polak 19 simulata morte H 20 funere del. G. Becker
23 cantare LPS^ causare T, cauillari Bentley 24 corrumpere GXT,
quod in archetypo fuisse putauerim 28 adderet T 29 ne] nec X
siquidam MG (sic- G) 31 et] ac T
Digitized by
Google
NERO [CAP. 22-25] 245
in tragico quodam actu, cum elapsum baculum cito resum-
psisset, pauidus et metuens ne ob delictum certamine sum-
moueretur, non aliter confirmatus est quam adiurante hypo-
crita non animaduersum id inter exultationes succlamationesque
5 populi. uictorem autem se ipse pronuntiabat; qua de causa
et praeconio ubique contendit. ac ne cuius alterius hieroni-
carum memoria aut uestigium extaret usquam, subuerti et
unco trahi abicique in latrinas omnium statuas et imagines
imperauit. aurigauit quoque plurifariam, Olympiis uero etiam 2
10 decemiugem, quamuis id ipsum in rege Mithradate carmine
quodam suo reprehendisset; sed excussus curru ac rursus re-
positus, cum perdurare non posset, destitit ante decursum:
neque eo setius coronatus est. decedens deinde prouinciam
uniuersam libertate donauit simulque iudices ciuitate Romana
15 et pecunia grandi. quae beneficia e medio stadio Isthmio-
rum die sua ipse uoce pronuntiauit.
Reuersus e Graecia Neapolim, quod tn ea primum artem26
protulerat, albis equis introiit disiecta parte muri, ut mos
hieronicarum est; simili modo Antium, inde Albanum, inde
20 Romam ; sed et Romam eo curru, quo Augustus olim trium-
phauerat, et in ueste purpurea distinctaque stellis aureis
chlamyde coronamque capite gerens Olympiacam, dextra manu
Pythiam, praeeunte pompa ceterarum cum titulis, ubi et quos
quo cantionum quoue fabularum argumento uicisset; sequenti-
2f> buscurrum oiiantium ritu plausoribus, Augustianos milites-
que se triumphi eius clamitantibus. dehinc diruto circi 2
maximi arcu per Velabrum forumque Palatium et Apollinem
petit. incedenti passim uictimae caesae sparso per uias iden-
tidem croco ingestaeque aues ac lemnisci et bellaria. sacras
30 coronas in cubiculis circum lectos posuit, item statuas suas
citharoedico habitu, qua nota etiam nummum percussit
9 cf. Oros. VII 7, 1 (u. ad c. 53) 31 Eutrop. VII 14, 2 cantaret in
scaena citharoedico habitu. Schol. luu. 2, 147 (cf. ad cap. 38)
1 quondam Bentley 6 condit M aut ne cui uis G 8 abcique
M 10 mithradate M^ mithri- uel mitri- rel. IH decedensque inde
Bentley (deinde ow. L) 16 ipsa G 17 e] a FSTN 20 et del.
Torr. 21 ueste del. Torr. aliique 23 ceterorum T\ cytharedorum N
27 maxi arcu M 28 petiit IIQ (uulg) 29 ingestique flores Gra^vius
Digitized by
Google
246 C. SVETONI TRANQYILLI
3 ac post haec tantum afuit a remittendo laxandoque studio, ut
conseruandae uocis gratia neque milites umquam, nisi absens
aut alio uerba pronuntiante, appellaret neque quicquam serio
iocoue egerit, nisi astante phonasco, qui moneret parceret
arteriis ac sudarium ad os applicaret; multisque uel ami- 5
citiam suam optulerit uel simultatem indixerit, prout quisque
se magis parciusue laudasset.
26 Petulantiam, libidinem, luxuriam, auaritiam, crudelitatem
sensim quidem primo et occulte et uelut iuuenili errore
exercuit, sed ut tunc quoque dubium nemini foret naturae 10
illa uitia, non aetatis esse. post crepusculum statim adrepto
pilleo uel galero popinas inibat circumque uicos uagabatur
ludibundus nec sine pernicie tamen, siquidem redeuntis a
cena uerberare ac repugnantes uulnerare cloacisque demergere
assuerat, tabernas etiam eflfringere et expilare; quintana domi 15
constituta, ubi partae et ad licitationem diuidendae praedae
2 pretium absumeretur. ac saepe in eius modi rixis oculorum
et uitae periculum adiit, a quodam laticlauio, cuius uxorem
adtrectauerat, prope ad necem caesus. quare numquam postea
publico se illud horae sine tribunis commisit procul et oc- 20
culte subsequentibus. interdiu quoque clam gestatoria sella
delatus in theatrum seditionibus pantomimorum e parte pro-
scaeni superiore signifer simul ac spectator aderat; et cum
ad manus uentum esset lapidibusque et subselliorum frag-
minibus decerneretur, multa et ipse iecit in populum atque 25
27etiam praetoris caput consauciauit. paulatim uero inualescen-
8 Oros. VII 7y 1 petulantiam libidinem luxuriam auaritiam crude-
litatem nullo non scelere exercuit. 11 sqq. cf. Capitol. Ver. 4, 6 in
tantum uitiorum Gaianorum {cf. Cal. 11) et Neronianorum ac Vitelliano-
rum fuisse aemulum, ut uagaretur nocte per tabernas ac lupanaria ob-
tecto capite cucullione uulgari uiatorio et comisaretur cum triconibus,
committeret rixas, dissimulans quis esset, saepeque efflictum liuida facie
redisse et in tabernis agnitum, cum sese absconderet.
3 appellarit Bentley 4 locoue M parceretj eum parcere H
8 luxoriem M, -uriem T 9 feruore exeruit Bentley 10 ut] et MGBd
12 galerio MLPOd 15 tabemulas TIQ 16 et allicitatione in G
diuendendae Torr. 17 adsumeretur (ass-) TLS? 20 a publico MGIPR
(a in E erasa), public§ L^S^ 24 munus WQ et sic pro u, l. ss. in R
23 simul aspectator M, s. aspector d 26 iecit et ipse G
Digitized by
Google
NERO [CAP. 25-28] 247
tibus uitiis iocularia et latebras omisit nullaque dissimu-
laudi cura ad maiora palam erupit.
Epulas a medio die ad mediam noctem protrahebat^ re- 2
fotus saepius calidis piscinis ac tempore aestiuo niuatis; ce-
5 nitabatque nonnumquam et in publico, naumachia praeclusa
uel Martio campo uel circo maximo, inter scortorum totius
urbis et ambubaiarum ministeria. quotiens Ostiam Tiberi 3
deflueret aut Baianum sinum praetemauigaret, dispositae per
litora et ripas deuersoriae tabemae parabantur insignes ga-
10 nea[e] et matronarum institorio copas imitantium atque hinc
inde hortantiiun ut appelleret, indicebat et familiaribus ce-
nas, quomm uni mitellita quadragies sestertium constitit, alteri
pluris aliquanto rosaria.
Super ingenuorum paedagogia et nuptarum concubi-28
15 natus Vestali uirgini Rubriae uim intulit. Acten libertam
paulum afuit quin iusto sibi matrimonio coniungeret, summissis
consularibus uiris qui regio genere ortam peierarent. puerum
Spomm exectis testibus etiam in muliebrem naturam trans-
figurare conatus cum dote et flammeo per soUemni<^a)> nuptia-
20 rum celeberrimo officio deductum ad se pro uxore habuit;
extatque cuiusdam non inscitus iocus bene agipotuissecum
rebus humanis, si Domitius pater talem habuisset
ux or em. hunc Sporum, Augustamm ornamentis excultum lecti- 2
caque uectum, et circa conuentus mercatusque Graeciae ac mox
4 cf. ad p. 184, 26 15 Victor Caes. 5, 11 hic paulatim ad sacer-
dotem Vestae (processerit). 18 Epit. 5, 7 spadone Sporo, quem quon-
dam exsectum formare in mulierem temptauerat {ex Vict Caes. 5, 16
uhi deest nomen Spori). cf. etiam ad p. 248, 8sqq.
2 causa T palam om. WQ 3 a] e UQ 6 martio Xd, a martio
rel. 7 urbis om. G ambularum M8 8 aut] aut ad T 9 ganea
Salmasius 10 institorio copas (copiis II^Q^ copias IP) T, institor (in-
stitutor P) loco pas MX, institutor iocopas G, institorias operas uel in-
stitonim loco passim edd. uet. inuitantinm X 11 hortantium X,
omantium M, orantium GT appellaret GQLPT 12 sestertio Sal-
wasius {cf. lul. 50 p. 26, 24) 13 plures LS {X ut uid.^ alteri — rosaria
om. PT) 15 actenus WQ et pro u. l. ss. in B libertum WQ 16 quin
(qui WQ) iniusto (inusto B) matrimonio sibi T {inuersio etiain in T)
summis G 18 exsectis (exs- codd. praeter MB) testiculis H 19 fla-
mineo (flami- B) T soUemnia s (Oud.), sollemne Turmhus 22 ha-
buissem M^
Digitized by
Google
248 C. SVETONI TRANQVILLI
Romae circa Sigillaria comitatus est identidem exosculaDS.
nam matris concubitum appetisse et ab obtrectatoribus eius,
ne ferox atque impotens mulier et hoc genere gratiae prae-
ualeret, deterritum nemo dubitauit, utique postquam mere-
tricem, quam fama erat Agrippinae simillimam, inter concu- 5
binas recepit. olim etiam quotiens lectica cum matre uehe-
retur, libidinatum inceste ac maculis uestis proditum affirmant.
29 Suam quidem pudicitiam usque adeo prostituit, ut conta-
minatis paene omnibus membris nouissime quasi genus lusus
excogitaret, quo ferae pelle contectus emitteretur e cauea 10
uirorumque ac feminarum ad stipitem deligatorum inguina
inuaderet et, cum aflfatim desaeuisset, conficeretur a Dory-
phoro liberto; cui etiam, sicut ipsi Sporus, ita ipse denupsit,
uoces quoque et heiulatus uim patientium uirginum imitatus.
ex nonnullis comperi persuasissimum habuisse eum neminem 16
hominem pudicum aut uUa corporis parte purum esse,
uerum plerosque dissimulare uitium et callide op-
tegere; ideoque professis apud se obscaenitatem cetera quo-
que concessisse delicta.
80 Diuitiarum et pecuniae fructum non alium putabat quam 20
2Bqq. cf. Victor Caes. 5,8sq atque inter haec matrem etiam con-
taminauisse plures habent, dum ea quoque ardore dominandi scelere
quolibet subici filium cupit. id ego quamquam scriptoribus diuersa
firmantibus uerum puto {Epit. 5, 5 matrem etiam stupro contaminauitf
quam postmodum interemit). Oros. VII 7, 2 {u. ad 1.8). 8 Victor Caes.
5, 5sq. 60 progressus est, uti neque suae neque aliorum pudicitiae par-
cens {haec ex Suet. Cal. 36) ad extremum amictus nubentium uirginum
specie, palam senatu, dote data, cunctis festa more celebrantibus {cf.
p. 247., 19) in manum conueniret lecto ex omnibus prodigiosis. quod
sane in eo leuius aestimandum. quippe noxiorum uinctis modo pelle
tectus ferae utrique sexui genitalia uultu contrectabat ; exactor parium
maiore flagitio {inde breuius Epit. 5, 5). Oros. VII 7, 2 libidinibus porro
tantis exagitatus est, ut ne a matre quidem uel sorore uUaue con-
sanguinitatis reuerentia abstinuisse referatur, uirum in uxorem duxerit,
ipse a uiro ut uxor acceptus sit.
2 ab §f, ad JT {exp. m. 2)^ om. rel. {Sl), inde ab rectoribus coni.
Bentley 6 quae forma erat A. simillima G.Becker <^esse> simil-
limam Madvig 7 ac] a PO, et s, om. T {G. Becker), ex Gruter. affir-
mabant M (b ex n corr. ut uid. m. I) 8 Suam] Quam G 9 poene M,
plene G, pene rel. 10 excogitarit Bentley 11 stipem MT8 12 eua-
deret M 14 heiulatus MG, ei- rel. 16 hominum M$ {fort. rectim),
am, N
Digitized by
Google
NERO [cAP. 28-31] 249
profusionem: sordidos ac deparcos esse quibus impen-
sarum ratio constaret, praelautos uereque magnificos
qui abuterentur ac perderent. laudabat mirabaturque
auunculum Gaium nuUo magis nomine, quam quod ingentis a
5 Tiberio relictas opes in breui spatio prodegisset. quare nec lar- 2
giendi nec absumendi modum tenuit. in Tiridatem, quod uix
credibile uideatur, octingena nummum milia diurna erogauit
abeuntique super sestertium milies contulit. Menecraten cithar-
oedum et Spiculum murmillonem triumphalium uirorum patri-
10 moniis aedibusque donauit. cercopithecum Panerotem faene-
ratorem et urbanis rusticisque praediis locupletatum prope
regio extulit funere. nullam uestem bis induit. quadringenis 3
in punctum sestertiis aleam lusit. piscatus est rete aurato et
purpura coccoque funibus nexis. numquam minus mille car-
15 rucis fecisse iter traditur, soleis mularum argenteis, canusi-
natis mulionibus^ armillata phalerataque Mazacum turba at-
que cursorum.
Non in alia re tamen damnosior quam in aedificando31
3 Eutrop. VII 14 , 1 Caligulae, auunculo suo, simillimuB , qui Ro-
manum imperium et deformauit et minuit, inusitatae luxuriae sumptu-
umque. Oros. VII 7,1 Gai Caligulae, auunculi sui, erga omnia uitia
ac scelera sectator, immo transgressor. 13 Eutrop. VII 14, 1 ut qui
. . . retibus aureis piscaretur, quae blattinis funibus extrahebat {Hier.
chion. a. 2075 pro blattinis exhihens purpureis, item Orosius VII 7,3,
quo usus est Heiricvs: piscabatur . . . retibus aureis quae funibus pur-
pureis uel coccineis extrahebantur. inde etiam Fulg. de aet. mund. 51
p. 177, 1 da Caligulam aureis piscantem retibus funibusque purpureis).
14 Oros. VII 7,3 numquam minus mille carrucis confecisse iter tra-
ditur. cf. lampr. Heliog. 31, 5 adserens . . . Neronem quingentis carru-
cis iter inisse. 18 Schol. Lucan. 10, 111 W. fuit nimius in aedificando.
2 praelatos GS, air pclaros Q^ in marg. 6 tam breui u£l in bi-
enni Bentley 6 assumendi M tiriditatem (tyr- d) ML^PSB^
9 speculum Sl, corr. Beroaldus (ef. cap. 47) uirorum GTLQT, uiuorum
MLPSBS 10 cercophitecum (-tetum T, circo- G, certo- PT) ^
funeratorem Gronov. filius, uenatorem Gronov. pater (faeneratorem et
del. Bentley accipicns de uero cercopitheco) 13 alea T piscabatur
autem H rete aurato T (retibus aureis H cum Eutropio), ueste aurato
M (inde reste Sahnas.), ueste aurata GXN et om. GTN 15 confe-
cisse Oros. 16 falerataque Mazacum Salmasius (Mazacum ed. Ven.
a. 1471, Mazycum mauult Both post alios), falerata cimazacum M {rasura
supra tertiam a), phalerata (phalera G, fallerata T) cimazacum GBX,
et phalerata cimazacum (cucymazacum 77) HQ 17 cussorem M 18 alia
GTIQN (tamen re N), aliena rel., alia uUa {u£l aliqua) tamen re Bentley
Digitized by
Google
250 C. SVETONI TRANQVILLI
domum a Palatio Esquilias usque fecit, quam primo traDsito-
riam, mox incendio absumptam restitutamque auream nomi-
nauit. de cuius spatio atque cultu sufiFecerit haec ret<t)>ulisse.
uestibulum eius fuit, in quo colossus CXX pedum staret ip-
sius effigie; tanta laxitas, ut porticus triplices miliarias ha- 5
beret; item stagnum maris instar, circumsaeptum aedificiis ad
urbium speciem; rura insuper aruis atque uinetis et pascuis
siluisque uaria, cum multitudine omnis generis pecudum ac
2 ferarum. in ceteris partibus cuncta auro lita, distincta gem-
mis unionumque conchis erant; cenationes laqueatae tabulis 10
ebumeis uersatilibus, ut fiqres, fistulatis, ut unguenta desuper
spargerentur; praecipua cenationum rotunda, quae perpetuo
diebus ac noctibus uice mundi circumageretur; balineae ma-
rinis et albulis fluentes aquis. eius modi domum cum ab-
solutam dedicaret, hactenus comprobauit, ut se diceret quasi i6
hominem tandem habitare coepisse.
3 Praeterea incohabat piscinam a Miseno ad Auernum la-
cum contectam porticibusque conclusam, quo quidquid totis
Bais calidarum aquarum esset conuerteretur; fossam ab Auemo
Ostiam usque, ut nauibus nec tamen mari iretur, longitudinis 30
per centum sexaginta milia, latitudinis, qua contrariae quin-
queremes commearent. quomm operum perficiendorum gratiii
quod ubique esset custodiae in Italiam deportari, etiam sce-
lere conuictos non nisi ad opus damnari praeceperat.
4 Ad hunc impendiorum furorem, super fiduciam imperii, 26
etiam spe quadam repentina immensarum et reconditarum
opum impulsus est ex indicio equitis R. pro comperto polli-
centis thesauros antiquissimae gazae, quos Dido regina fu-
giens Tyro secum extulisset, esse in Africa uastissimis spe-
32 cubus abditos ac posse erui paruula molientium opera. uerum 30
ut spes fefellit, destitutus atque ita iam exhaustus et egens
ut stipendia quoque militum et commoda ueteranorum pro-
5 effigie (e finalis in ras.) M, effigi§ LTS, effigiei GT, effigies T
habet M8 10 erat MX^8 tubis Bentley 11 fistulis XN^ fistulatae
Casaub. 12 aspargerentur M 13 balneae LS^, balineaeque G
16 haectenus M 21 per c- xl- G 23 essent g (quot — essent
Lipsius) custodiarum Torr., Casauh. (^^^ scelere Bentley et
C. F. W. MUller, recte puto
Digitized by
Google
NERO [cAP. 31-33] 251
trahi ac differri necesse esset, calumniis rapinisque intendit
animum.
Ante omnia instituit, ut e libertorum defunctorum bonis 2
pro semisse dextans ei cogeretur, qui sine probabiK causa
5 eo nomine essent, quo fuissent ullae familiae quas ipse con-
tiugeret; deinde, ut ingratorum in principem testamenta ad
fiscum pertinerent, ac ne impune esset studiosis iuris, qui
scripsissent uel dictassent ea; tunc ut lege maiestatis facta
dictaque omnia, quibus modo delator non deesset, tenerentur.
10 reuocauit et praemia coronarum, quae umquam sibi ciuitates 3
in certarainibus detulissent. et cum interdixisset usum ame-
thjstini ac Tyrii coloris summisissetque qui nundinarum die
pauculas uncias uenderet, praeclusit cunctos negotiatores. quin
etiam inter canendum animaduersam matronam in spectaculis
15 uetita purpura cultam demonstrasse procuratoribus suis dici-
tur detractamque ilico non ueste modo sed et bonis exuit
nuUi delegauit officium ut non adiceret: scis quid mihi4
opus sit, et: hoc agamus, ne quis quicquam habeat.
ultimo templis compluribus dona detraxit simulacraque ex
20 auro uel argento fabricata conflauit, in iis Penatium deorum,
quae mox Galba restituit.
Parricidia et caedes a Claudio exorsus est; cuius necis33
etsi non auctor, at conscius fuit, neque dissimulanter, ut qui
boletos, in quo cibi genere uenenum is acceperat, quasi de-
25 orum cibum posthac prouerbio Graeco conlaudare sit solitus.
certe omnibus rerum uerborumque contumeliis mortuum in-
sectatus est, modo stultitiae modo saeuitiae arguens; nam et
morari eum desisse inter homines producta prima syllaba
13 cf. Oros. VII 7, 8 22 cf. Eutrop. VII 14, 3 Orcs. VII 7, 9
1 atque rapinis G 4 <(8i/ qui Lipsius delens ei, <^et ut liberti
haberentur^ qui Madvig 5 esset quo fuissent Ursinus, fuissent quo
essent Casauh. fuissent del. G.Becker {totum locum sic reddit K: bonis
qui eo nomine fuissent quo familie quas ipse contingeret dextans ei
cogeretur) ullae] illae (-e) X {ut in L i corr. ex u) 7 studiosi QB,
-sius JT iuris M, uiris notaui ex GFIPST, utrumque legi potest in
LQR 10 quae] quas Bentley in certaminibus ciuitates T 13 per-
culit Budaeus 14 animaduersum X 19 compluris MG 20 in
ius X, in his GTIQ deeorum M {item l. 24) 23 at certe N 26 om-
nium G 28 desisse om. G, post homines collcc. T, dixisse T
Digitized by
Google
252 C. SVETONI TRANQVILLI
iocabatur multaque decreta et constituta, ut insipientis atque
deliri, pro irritis habuit; denique bustum eius consaepiri
nisi humili leuique maceria neglexit.
2 Britannicum non minus aemulatione uocis, quae illi iucun-
dior suppetebat, quam metu ne quandoque apud hominum s
gratiam paterna memoria praeualeret, ueneno adgressus est.
quod acceptum a quadam Lucusta, uenenariorum indice, cum
opinione tardius cederet uentre modo Britannici moto, arces-
sitam mulierem sua manu uerberauit arguens pro ueneno
remedium dedisse; excusantique minus datum ad occultandam lo
facinoris inuidiam: sane, inquit, legem luliam timeo,
coegitque se coram in cubiculo quam posset uelocissimum ac
3 praesentaneum coquere. deinde in haedo expertus, postquam
is quinque horas protraxit, iterum ac saepius recoctum por-
cello obiecit; quo statim exanimato inferri in triclinium dari- is
que cenanti secum Britannico imperauit. et cum ille ad pri-
mum gustum concidisset, comitiali morbo ex consuetudine
correptum apud conuiuas ementitus postero die raptim inter
maximos imbres tralaticio extulit funere. Lucustae pro nauata
opera impunitatem praediaque ampla, sed et discipulos dedit. 20
34 Matrexa facta dictaque sua exquirentem acerbius et cor-
rigentem hactenus primo grauabatur, ut inuidia identidem
oneraret quasi cessurus imperio Rhodumque abiturus, mox
et honore omni et potestate priuauit abductaque militum et
Germanorum statione contubemio quoque ac Palatio expulit; 25
neque in diuexanda quicquam pensi habuit, summissis qui et
Romae morantem litibus et in secessu quiescentem per con-
7 sqq. cf. Schol. luu. J, 71
1 atque] et 6^ 2 deleri MS {sic Suet.? cf. Vesp. 5,2) consepire
Bentley 3 maceria Gutherius {Beinesius), materia Sl 7 locusta
QLP^T (item l. 19) ueneioruui inclite T, uenenariorum (-arum Oud.)
inclyta g, uenenorum (uenenorum s teste Preud'hommio) indice Guje-
tus, uenenorum uenditrice (artifice P. Thomas) uel uenenaria institrice
Heinsius, uenenariomm principe W.H.Boscher, uenenorum rariorum
(uariorum ego Herm. 36 p. 296) iudice Madvig 8 acersitam MT,
accers- GPT 10 minus <^uelox> lernstedt 19 nouatu /T^§, noua
tu WB 20 praemiaque Bentley {cf. P. de Winterfeld sched. crit.p. 33)
discipulas Winterfeld 21 dicta factaque JVs {uulg.) corripientem
Bentley {Boot, Polah) 26 in deuexanda XN, inde uexando Bentley
27 et incessu MGS
Digitized by
Google
NERO [CAP. 33-34] 253
uicia et iocos terra inarique praeteruehentes inquietarent.
uerum minis eius ac uiolentia territus perdere statuit; et cum 2
ter ueneno temptasset sentiretque antidotis praemunitam, la-
cunaria, quae noctu super dormientem laxata machina de-
5 ciderent, parauit. hoc consilio per conscios parum celato
solutilem nauem, cuius uel naufragio uel camarae ruina per-
iret, commentus est atque ita reconciliatione simulata iucun-
dissimis litteris Baias euocauit ad soUemnia Quinquatruum
simul celebranda; datoque negotio trierarchis, qui liburnicam
10 qua aduecta erat uelut fortuito concursu confringerent, pro-
traxit conuiuium repetentique Baulos in locum corrupti na-
uigii machinosum illud optulit, hilare prosecutus atque in
digressu papillas quoque exosculatus. reliquum temporis cum 3
magna trepidatione uigilauit opperiens coeptorum exitum.
15 sed ut diuersa omnia nandoque euasisse eam comperit, inops
consilii L. Agermum libertura eius saluam et incolumem cum
gaudio nuntiantem, abiecto clam iuxta pugione ut percussorem
sibi subomatum arripi constringique iussit, matrera occidi, quasi
deprehensum crimen uoluntaria morte uitasset. adduntur his 4
80 atrociora nec incertis auctoribus: ad uisendum interfectae ca-
dauer accurrisse, contrectasse raembra, alia uituperasse, alia
laudasse, sitique interim oborta bibisse. neque tamen conscien-
tiam sceleris, quanquam et militum et senatus populique gratu-
lationibus confirmaretur, aut statim aut umquam postea ferre
85 potuit, saepe confessus exagitari se materna specie uerberibus-
que Furiarum ac taedis ardentibus. quin et facto per Magos
sacro euocare Manes et exorare temptauit. peregrinatione qui-
dem Graeciae et Eleusinis sacris, quorum initiatione impii et
scelerati uoce praeconis summouentur, interesse non ausus est.
3 lucunaria M 6 camare ML, camer^ {uel -re) rel. 8 quin-
quatrum MLTS (sic Suet.?\ -trium GPT {uulg.), quinquennalium S, corr.
Gronov. 9 tetrarchis (tretr- <S, tethr- P) X 10 concurcusu Jf *, inde
concussu SahndS. 11 repentique MIl^Q^S baiulos X {in L corr. ex
babulos ut uidetur) 12 Et hilare T, ad mare Bentley 16 dimersa T
eam euasisse G 16 lagermum MGWQST (e ex a corr, M m. 1, lar-
germu G, lagemium T), lagerinum rel., L. Agerinum edd. cum g {Erasmo),
Agerinum Tumebus (agerm- etiam Taciti cod. teste Andresen, Wochenschr.
f. kUiss. Phil. 1905 p. 1178) 17 iuxta om. G 20 nec] sed Lipsius
22 Bceleris conscientiam T 26 permagros M, per manes G 28 et
om. GflQ eleusin^ G
Digitized by
Google
254 C. SVETONI TRANQVILLI
5 lunxit parricidio matris amitae necera. quam cum ex
duritie alui cubantem uisitaret, et illa tractans lanuginem
eius, ut assolet, iam grandis natu per blanditias forte dixisset:
simul hanc excepero, mori uolo, conuersus ad proximos
confestim se positurum uelut irridens ait praecepitque me- 5
dicis ut largius purgarent aegram; necdum defunctae bona
inuasit suppresso testamento, ne quid abscederet.
35 Vxores praeter Octauiam duas postea duxit: Poppaeam
Sabinam quaestorio patre natam et equiti R. antea nuptam^
. deinde Statiliam Messalinam Tauri bis consulis ac triumpha- lo
lis abneptem. qua ut poteretur, uirum eius Atticum Vesti-
num consulem in honore ipso trucidauit. Octauiae consue-
tudinem cito aspernatus, corripientibus amicis sufficere illi
2 debere respondit uxoria ornamenta. eandem mox saepe
frustra strangulare meditatus dimisit ut sterilem, sed impro- 15
bante diuortium populo nec parcente conuiciis, etiam rele-
gauit, denique occidit sub crimine adulteriorum adeo inpu-
denti falsoque, ut in quaestione pernegantibus cunctis Ani-
cetum paedagogum suum indicem subiecerit, qui fingeret +
3 dolo stupratam a se fateretur. Poppaeam duodecimo die 20
post diuortium Octauiae in matrimonium acceptam dilexit
unice; et tamen ipsam quoque ictu calcis occidit, quod se
ex aurigatione sero reuersum grauida et aegra conuiciis in-
cesserat. ex hac filiam tulit Claudiam Augustam amisitque
admodum infantem. 25
1 Schol. luu. 8, 213 a Nerone . . . mater occisa est et amita.
8 sqq. Epit. 5, 5 Octauiam et Sabinam cognomento Poppaeam in matri-
monium duxit uiris earum trucidatis. 22 Schol. luu. 6, 462 decessit
calce a Nerone percussa.
2 duritiae M., durici| P {sic m. 1), -ia rel. {cf. Claud. 14) 3 asso-
lent iam grandes Salmas. et Grut, assolet iam grandibus Casauh.
5 praeceptoque Bentley 8 pompeiam (pope- JT, poppe- cod. Dunel-
mensis) Sl, corr. Sabellicus {cf. l. 20) 11 abnepotem MGL^Qd potere-
tur M^Q, poti- M^ et rel. 14 uxori M, uxoris & 19 indicem om.
ed. Bom. II {Torr.) fingeret MG, fingeret et X fort. recte, om. T
(uulg.), lacunam statuit Both {cf Tac. ann. XIV 62 fingit fateturque)
20 stuparatam M^ fatereturque G, del. Oud. pompeiam (pop-
peiam Q) Sl, corr. Sdbellicus [cf supra l. 8, sim. p. 255 l. 2 et 9] p. 255, 9
poppeia et'am L)
Digitized by
Google
NERO [CAP. 34-36] 255
NuUum adeo necessitudinis genus est, quod non scelere 4
perculerit. Antoniam Claudi filiam, recusantem post Pop-
paeae mortem nuptias suas, quasi molitricem nouarum re-
rum interemit; similiter [inter] ceteros aut affinitate aliqua
5 sibi aut propinquitate coniunctos; in quibus Aulum Plautium
iuuenem, quem cum ante mortem per uim conspurcasset:
eat nunc, inquit, mater mea et successorem meum os-
culetur, iactans dilectum ab ea et ad spem imperii impul-
sum. priuignum Rufrium Crispinum Poppaea natum, impube- 6
10 rem adhuc, quia ferebatur ducatus et imperia ludere, mergen^
dum mari, dum piscaretur, seruis ipsius demandauit. Tuscum
nutricis filium relegauit, quod in procuratione Aegypti bali-
neis in aduentum suum extructis lauisset. Senecam prae-
ceptorem ad necem compulit, quamuis saepe commeatum pe-
15 tenti bouisque cedenti persancte iurasset suspectum se frustra
periturumque potius quam nociturum ei. Burro praefecto re-
medium ad fauces poUicitus toxicum misit. libertos diuites et se-
nes, olim adoptionis mox dominationis suae fautores atque recto-
res, ueneno partim cibis partim potionibus indito intercepit.
20 Nec minore saeuitia foris et in exteros grassatus est.36
stella crinita, quae summis potestatibus exitium portendere
uulgo putatur, per continuas noctes oriri coeperat. anxius
ea re, ut ex Balbillo astrologo didicit, solere reges talia
ostenta caede aliqua illustri expiare atque a semet in capita
B5 procerum depellere, nobilissimo cuique exitium destinauit;
enimuero multo magis et quasi per iustam causam duabus
1. 4 Oros. VII 7, 9 ceterosque omnes cognatos et propinquos sine
haesitatione prostrauit. 2 Schol. luu. 8, 213 a Nerone . . . occisa est
. . . Antonia Claudii iilia, quae iUi pro harum morte nubere noluit.
26sqq. Victor Caes. 5, 13 cum omne ius fasque parricidio triuisset ac
magis magisque in optimos saeuiretur, coniurauere plures uaria sane
tempestate ad liberandam rem publicam. quis proditis caesisque eqs.
4 inter {pro quo interemit uel item est in g) delendum uidetur cum q
(Torr.), inter<^cepit> Polak (simili pemicie I. Gronov.., insimulauit item
Veldhuis) 9 rufrium MGQB, rufirium (rufin- T) X, rufium H (Both)
Poppaea] u, ad p. 254, 20 12 balileis B, balneis GTIXN 16 persepe
XN 16 praefecto <^praetorii> Bentley 18 adoptionis mox om. G
donationis M fauctores MBS8 {incte auctores Salmas.), factores LN
19 interemit G 23 ea] ex ea G babillo IIQ, Babyla Casaub.; Ban-
pLXXos Bionis 66, 9 num idem sit quaeritur
Digitized by
Google
256 C. SVETONI TRANQmLT
coniurationibus prouulgatis, quaruin prior maiorque Pisoniana
Komae, posterior Viniciana Beneuenti conflata atque detecta
2 est. coniurati e uinculis triplicium catenarum dixere causam,
cum quidam ultro crimen faterentur, nonnulli etiam impu-
tarent, tamquam aliter illi non possent nisi morte suc- 5
currere dedecorato flagitiis omnibus. damnatorum li-
beri urbe pulsi enectique ueneno aut fame; constat quosdam
cum paedagogis et capsaris uno prandio pariter necatos, alios
diumum uictum prQhibitos quaerere.
37 Nullus posthac adhibitus dilectus aut modus interimendi 10
quoscumque libuisset quacumque de causa. sed ne de plu-
ribus referam, Saluidieno Orfito obiectum est quod tabemas
tres de domo sua circa forum ciuitatibus ad stationem locas-
set, Cassio Longino iuris consulto ac luminibus orbato, quod
in uetere gentili[s] stemmate C. Cassi percussoris Caesaris 15
imagines retinuisset, Paeto Thraseae tristior et paedagogi
2 uultus. mori iussis non amplius quam horarum spatium da-
bat; ac ne quid morae interueniret, medicos admouebat qui
cunctantes continuo curarent: ita enim uocabatur uenas mor-
tis gratia incidere. creditur etiam polyphago cuidam Aegypti 20
generis crudam carnem et quidquid daretur mandere assueto,
concupisse uiuos homines laniandos absumendosque obicere.
3 elatus inflatusque tantis uelut successibus negauit quemquam
principum scisse quid sibi liceret, multasque nec dubias
significationes saepe iecit, ne reliquis quidem se parsumm sena- 26
toribus, eumque ordinem sublaturum quandoque e re p. ac
prouincias et exercitus equiti R. ac libertis permissumm.
10. 25 Eutrop. VII 14, 2 infinitam senatus partem interfecit, bonis
omnibus hostis fuit. Oros. VII 7, 9 crudelitatis autem rabie ita effe-
ratus est, ut plurimam senatus partem interfecerit, equestrem (eumque.^
Zangemeister) ordinem paene destituerit.
1 promulgatis R<5^ profligatis Bentley 2 uiniciana (uenic- R,
uenet- /I^) MGRW, uniciana X, uiciniana WQ 8 de post cum add. M
10 NuUius MGLP posth^c GL delectus T interemendi MLSR
{cf. Cal. 29) 11 libuisset <et> P. Thomas 15 gentili S^^<5, gentilis
MGX, gentis T 16 restituisset X 17 III ante horarum add. G, trium
Q, duarum sr {cf. Bom. 3) horarium Beroald. spacia G 19 uoca-
bat X, iocabatur G {G.Becker), placebat d 23 elatus] flatus MPIP (Ela-
tus potius in R), om. U^Q inflatus {om. que) WQ uelut om. G suc-
cessionibus M 25 passurum MXicorr. L% parciturum G 27 et om. M
Digitized by
Google
NERO [CAP. 36-38] 257
certe neque adueiiiens neque proficiscens quemquam osculo
impertiit ac ne resalntatione quidem; et in auspicando opere
Isth[i]mi[i] magna frequentia clare ut sibi ac populo R.
bene res uerteret optauit dissimulata senatus mentione.
5 Sed nec populo aut moenibus patriae pepercit. dicente38
quodam in sermone communi ^trag. frg. adesp. 513} \
ifiov d^avovros yccta iiSLxd^tca Ttvgl^
immo, inquit, iiiov %cbvzoci, planeque ita fecit. nam quasi
offensus deformitate ueterum aedificiorum et angustiis flexu-
10 risque uicorum, incendit urbem tam palam, ut plerique con-
sulares cubicularios eius cum stuppa taedaque in praediis
suis deprehensos non attigerint, et quaedam horrea circa
domum Auream, quorum spatium maxime desiderabat, ut
bellicis machinis labefacta atque inflammata sint, quod saxeo
16 muro constructa erant. per sex dies septemque noctes ea 2
clade saeuitum est ad monumentorum bustorumque deuerso-
ria plebe compulsa. tunc praeter immensum numerum insu-
9 sqq. Eutrop. VII 14, 3 urbem Romam incendit, ut spectaculi eius
imaginem cerneret , quali olim Troia capta arserat. Oros. VII 7, 4 — 7
urbis Romae incendium uoluptatis suae spectaculum fecit (hiicusque ex
Eutropio, reliqua ex Su^t); per sex dies septemque noctes ardens ci-
uitas regios pauit aspectus ; horrea quadro structa lapide magnaeque illae
ueterum insulae, quas discurrens adire flamma non poterat, magnis
machinis quondam ad externa bella praeparatis labefactatae atque in-
flammatae sunt, ad monumentorum bustorumque deuersoria infelici
plebe conpulsa. quod ipse ex altissima illa Maecenatiana turre pro-
spectans laetusque flammae, ut aiebat, pulchritudine tragico habitu
{cf. Eutrop. VII 14,2) Iliadam decantabat. auaritiae autem tam prae-
ruptae extitit, ut post hoc incendium urbis . . . neminem ad reliquias
rerum suarum adire permiserit; cuncta, quae flammae quoquo modo
superfuerant, ipse abstulit eqs. Schol. Lucani 1, 605 W. Nero, ut dicit
Suetonius, fecit immitti ignem in pluribus locis, ut stratae reficerentur
maiores, quia timebat interfici in uiis strictis.
2 opere sthimii (isth- B, sith- W) MGT (isthmii JT*), operisthimii i,
opere thimii PST 3 dare X ac] a X 4 intentione T 6 con-
uiuii g (Ernesti) 7 T^l^ XT MIX0HTG) Jf, M^XONTOa LS {in hoc
6 pro O) ss. me moriente in ea igne in L, me moriente mea crementur
igne in S 8 iiio^ ^h ^&vtog Turnebus, ss. me uiuente LS 12 c6-
prehensos G 13 desiderabat ut (d. in §, d. ui g) ift, desiderabatur
I<ic. Gronov., lacunam stU)esse suspicatur Oud., ut del. B.-Crusim ex coni.
Wolfii {cf. Becher obseru. p. 81, qui transponi uult uerba atque inf. sint
post constructa erant) 14 labefactata uulg. (cf. Oros.) atque] nec
Lipsius, neque Bentley 16 diuersoria Sl
Sv«TONivB ed. Ihm. I. 17
Digitized by
Google
258 C. SVETONI TRANQVILLI
larum domus priscorum ducum arserunt hostilibus adhuc
spoliis adomatae deorumque aedes ab regibus ac deinde Puni-
cis et Gallicis bellis uotae dedicataeque, et quidquid uisen-
dum atque memorabile ex antiquitate durauerat. hoc incen-
dium e turre Maecenatiana prospectans laetusque flammae, 5
ut aiebat, pulchritudine Halosin Ilii in illo suo scaenico ha-
3 bitu decantauit. ac ne non hinc quoque quantum posset^
praedae et manubiarum inuaderet, pollicitus cadauerum et )
ruderum gratuitam egestionem nemini ad reliquias rerum
suarum adire permisit; conlationibusque non receptis modo 10
uerum et efflagitatis prouincias priuatorumque census prope
39exhausit. accesserunt tantis ex principe malis probrisque
quaedam et fortuita: pestilentia unius autumni, quo triginta
funerum milia in rationem Libitinae uenerunt; clades Britan-
nica, qua duo praecipua oppida magna ciuium sociorumque is
caede direpta sunt; ignominia ad Orientem legionibus in Ar-
menia sub iugum missis aegreque Syria retenta. mirum et
uel praecipue notabile inter haec fuerit nihil eum patientius
quam maledicta et conuicia hominum tulisse, neque in uUos
leniorem quam qui se dictis aut carminibus lacessissent ex- 20
2 titisse. multa Graece Latineque (^FPR p. 369y proscripta
aut uulgata sunt, sicut illa:
12 Oros. VII 7,11 mox aceruatim miseram ciuitatem obortae un-
diqne oppressere clades. nam subsequente autumno tanta urbi pesti-
lentia incubuit, ut triginta milia funerum in rationem Libitinae ueni-
rent. 14 sqq. Eiitrop. VII 14, 4 Britanniam paene amisit {cf. Nero 40).
nam duo sub eo nobilissima oppida capta illic atque euersa sunt.
Armeniam Partbi sustulerunt legionesque Romanas sub iugum miserunt.
Oros. VII 7,11 Britannica deinde clades e uestigio accidit, qua duo
praecipua oppida magna ciuium sociorumque clade et caede direpta
simt. praeterea in Oriente magnis Armeniae prouinciis amissis Roma-
nae legiones sub iugum Parthicum missae, aegreque Syria retenta est.
cf. Buf Fest. 20
1 ducum T, dum MGFO, dm LS, deu T 2 ab] ac LF, om. T
3 deuotae G, uota 8 dedicataeque TT, deditaque MLPS8, edit^que
G, dedicatae Salmas. 6 e corr. ex et M, de M perspectans Q,
prospiciens H 7 decantauit post Itii colloc. T 9 neminem Oros.
11 afflagitatis M, flag- T priuatorum G 13 quodam M trecenta
Lipsius 14 milia om. L, ante funerum habent T (milium) et Oros.
15 sociorum G 18 fuerat G 20 lacerauissent Kraffert
Digitized by
Google
NERO [CAP. 38-40] 259
Nbqcov 'OQe0trjg 'JlxfiecDV firitQOxtdvog, -^
v£(J^ij9?ov NeQcov ISCav firjteQa oTcexteive. i
Quis negat Aeneae magna de stirpe Neronem?
sustulit hic matrem, sustulit ille patrem.
5 Dum tendit citharam noster, dum cornua Parthus,
noster erit Paean, ille Hecatebeletes. i
Roma domus fiet: Veios migrate, Quirites,
si non et Veios occupat ista domus.
sed neque auctores requisiit et quosdam per indicem delatos ad
10 senatum adfici grauiore poena prohibuit. transeuntem eum Isi- 3
dorus Cynicus in publico clara uoce corripuerat, quodNaupli
mala bene cantitaret, sua bona male disponeret; et
Datus Atellanarum histrio in cantico quodara ^Atell, inc. frg, F>
vyiaive ndteQ^ vyCuive fiijteQ
15 ita demonstrauerat, ut bibentem natantemque faceret, exitum
scilicet Claudi Agrippinaeque significans^ et in nouissima
clausula
Orcus uobis ducit pedes
senatum gestu notarat. histrionem et philosophum Nero nihil
20 amplius quam urbe Italiaque summouit, uel contemptu omnis
infamiae uel ne fatendo dolorem irritaret ingenia.
Talem principem paulo minus quattuordecim annos per-40
1 cf. Auson. 259., 6 matricida Nero. 22 Epit. 5, 1 imperauit an-
nos tredecim. Eutrop. VII 15, 1 per haec Roraano orbi execrabilis (cf.
p. 263, 11) ab omnibus simul destitutus est. VII^ 15, 3 obiit . . . anno
imperii quarto decimo. Oros. VII 7, 1 annis non plenis quattuordecim.
cf. Atison. 258, 5 sq.
1 OP6C06C M iiritQoyitovoL SdbeTlicus nero iratus latro (iatro S)
matricida ss. in LS 2 N60YH<t>0N Sl {quartum signum V in LST), ut
supra distinxit BUcheler Bhein. Mus. 61 p. 308, vsowiicpov <s (edd.)
N6PON MLS ^n6KTeriN6 (-TINe LS) MLS, ^Kn6KTeiN6 TPT,
recte G qui addit latine autem haec ss. iuuenis nero propriam matrem
occidit (-di L) in LS 9 requisiuit quosdamque G 12 cantitaret del.
O.Jahn male] mala MS 12 Edatus G 14 HATHPYreiNeMeTHP
Sl (Yr^lN6 S, T pro f in GPT, MeT6P S, MHTHP P»), corr. in g et
edd. uet. 15 rem monstrauerat BentUy exitium T {at itium in
ras. m. 2 Q) 19 senatus cum gestu G notarat Oud., notaret Sl
<et> histrionem Bentley fort. recte (notar<at> et) 22 principem om. UQ
17*
Digitized by
Google
260 C. SVETONI TRANQVILLI
pessus terrarum orbis tandem destituit, initium facientibus
Gallis duce lulio Vindice, qui tum eam prouinciam pro prae-
tore optinebat.
2 Praedictum a mathematicis Neroni olim erat fore ut
quandoque destitueretur; unde illa uox eius celeberrima: ro 6
xixvvov iificcg SiaxQitpei^ quo maiore scilicet uenia meditare-
tur citharoedicam artem, principi sibi gratam, priuato neces-
sariam. spoponderant tamen quidam destituto Orientis domi-
nationem, nonnulli nominatim regnum Hierosolymorum, plu-
res omnis pristinae fortunae restitutionem. cui spei pronior, lo
Britannia Armeniaque amissa ac rursus utraque recepta, de-
3 functum se fatalibus malis existimabat. ut uero consulto
Delphis ApoUine septuagensimum ac tertium annum cauen-
dum sibi audiuit, quasi eo demum obiturus, ac nihil con-
iectans de aetate Galbae, tanta fiducia non modo senectam i5
sed etiam perpetuam singularemque concepit felicitatem, ut
amissis naufragio pretiosissimis rebus non dubitauerit inter
suos dicere pisces eas sibi relaturos.
4 Neapoli de motu Galliarum cognouit die ipso quo ma-
trem occiderat^ adeoque lente ac secure tulit ut gaudentis «o
etiam suspicionem praeberet tamquam occasione nata spolian-
darum iure belli opulentissimarum prouinciarum; statimque
in gymnasium progressus certantis athletas effusissimo studio
spectauit. cenae quoque tempore interpellatus tumultuo-
sioribus litteris hactenus excanduit, ut malum iis qui de- 26
scissent minaretur. denique per octo continuos dies non
rescribere cuiquam, non mandare quid aut praecipere cona-
41tus rem silentio oblit[t]erauit. edictis tandem Vindicis con-
tumeliosis et frequentibus permotus senatum epistula in ul-
tionem sui reique publicae adhortatus est, excusato languore so
11 u, ad p. 258, 14
2 Galliis Bentley 6 creberrima Bentley tot €XNION M, tote
eXNION X, TOVeXNION T 6 AI^TPeC<r>ei (^l^- L, Dl^- S) MLS,
d<\^{ml AI^)TPe<l>ei rel., SLad^gi^tpsL Tvmebm e Dione, &sl tQi<psL Is.
Vossitis 8 quidem (e paene erasa) M dominationem (ordinationem
JT) orientis T 10 oms M 12 malis fatalibns §stimabat G 19 de
ipso qui G 20 gaudentis Beroaldus, gaudentib(us) (-dendi IIE) Sl,
perscriptum in G 21 occasionem nactus g Bentley 28 Vindicis
<et> Bentley
Digitized by
Google
NERO [CAP. 40-42] 261
faucium^ propter quem uon adesset. nihil autem aeque do-
luit, quam ut malum se citharoedum increpitum ac pro Ne-
roue Ah^obarbum appellatum; et nomen quidem gentile^
quod sibi per contumeliam exprobraretur, resumpturum se
6 professus est deposito adoptiuo, cetera conuicia, ut falsa, non
alio argumento refellebat, quam quod etiam inscitia sibi tanto
opere ^e)laboratae perfectaeque a se artis obiceretur, singulos
subinde rogitans, nossentne quemquam praestantiorem.
sed urgentibus aliis super alios nuntiis Romam praetrepidus 2
10 rediit ; leuiterque modo in itinere friuolo auspicio mente
recreata, cum adnotasset insculptum monumento militem
Gallum ab equite R. oppressum trahi crinibus, ad eam
speciem exiluit gaudio caelumque adorauit. ac ne tunc qui-
dem aut senatu aut populo coram appellato quosdam e pri-
15 moribus uiris domum euocauit transactaque raptim consulta-
• tione reliquam diei partem per organa ,'<h)>ydraulica noui et
ignoti generis circumduxit, ostendensque singula, de ratione
ac difficultate cuiusque disserens, iam se etiam prolaturum
omnia in theatrum affirmauit, si per Vindicem liceat.
20 Postquam deinde etiam Galbam et Hispanias desciuisse42
cognouit, conlapsus animoque male facto diu sine uoce et
prope intermortuus iacuit, utque resipiit, ueste discissa, ca-
pite conuerberatO; actum de se pronuntiauit consolantique
nutriculae et aliis quoque iam principibus similia accidisse me~
26 moranti; se uero praeter ceteros inaudita et incognita
pati respondit, qui summum imperium uiuus amitteret.
nec eo setius quicquam ex consuetudine luxus atque desidiae 2
omisit uel inminuit; quin immo, cum prosperi quiddam ex pro-
uinciis nuntiatum esset, super abundantissimam cenam iocularia
20 Oros. VII 7, 13 postquam Galbam in Hispania imperatorem
creatam ab exercitu cognouit, totus animo ac spe concidit.
2 ac] et 6r 7 elaboratae Bernegger (Bentley) perfect^ G 1 1 in-
«culpta in G 13 exiliuit GQB, -liit S* ac] at X 16 eouocauit M
16 reliqua diei parte eos Casauh. 17 <ac> de uel de<que)> Bentley,
hoc etiam Oud. 18 de facultate Cornelissen 20 descisse JV 21 male
fracto X (uulg.), om. (cum praeced. que) N, labefacto s {Heinsius) 22 inter-
mortuos M, instar mortuus L resipiit MPOT, -puit rel. et N discussa
MUQS, descissa L 28 prospere XNd quidam M 29 fuisset G
Digitized by
Google
262 C. SVETONI TRANQVILLI
in defectionis duces carmina lasciueque modulata^ quae uulgo
notuerunt^ etiam gesticulatus est; ac spectaculis theatri clam
inlatus cuidam scaenico placenti nuntium misit abuti eum
occupationibus suis.
43 Initio statim tumultus multa et inmania^ uerum non ab- 5
horrentia a natura sua creditur destinasse: successores per-
cussoresque summittere exercitus et prouincias regentibus,
quasi conspiratis idemque et unum sentientibus ; quidquid
ubique exulum, quidquid in urbe hominum Gallicanorum es-
set contrucidare: illos ne desciscentibus adgregarentur, hos 10
ut conscios popularium suorum atque fautores; Gallias exer-
citibus diripiendas permittere; senatum uniuersum ueneno per
conuiuia necare; urbem incendere feris in populum immissis,
2 quo difficilius defenderentur. sed absterritus non tam paenitentia
quam perficiendi desperatione credensque expeditionem necessa- 15
riam, consules ante tempus priuauit honore atque in utriusque *
locum solus iniit consulatum, quasi fatale esset non posse Gallias
debellari nisi a consule. ac susceptis fascibus cum post epulas
triclinio digrederetur, innixus umeris familiarium affirmauit,
simul ac primum prouinciam attigisset, inermem se 20
in conspectum exercituum proditurum nec quicquam
aliud quam fleturum, reuocatisque ad paenitentiam
defectoribus insequenti die laetum inter laetos canta-
turum epinicia, quae iam nunc sibi componi oporteret.
44 In praeparanda expeditione primam curam habuit deli- 25
gendi uehicula portandis scaenicis organis concubinasque, quas
secum educeret, tondendi ad uirilem modum et securibus pel-
tisque Amazonicis instruendi. mox tribus urbanas ad sacra-
mentum citauit ac nuUo idoneo respondente certum dominis
seruorum numerum indixit; nec nisi ex tota cuiusque familia so
probatissimos, ne dispensatoribus quidem aut amanuensibus
12 Victor Caes. 5,14 urbem incendio, plebem feris uulgo missis,
senatum pari moriie tollere decreuerat. cf, Oros. VII 7, 13 cumque in-
credibilia perturbandae, immo subruendae rei publicae mala moliretur*
2 innotuerunt UQ 10 nec M 14 defenderetur T {at in B rasma
supra quartam e) absterritus est (r 18 a] a se g et edd. recentiores
19 famulorum HR 21 nec] ne X 22 quam om. M 24 oporterent
MS, oporteret. At Bentley 29 idonee B, ideo WQ de minis G
Digitized by
Google
NERO [CAP. 42-46] 263
exceptis, recepit. partem etiam census omnes ordines con- 2
ferre iussit et insuper inquilinos priuatarum aedium atque
insularum pensionem annuam repraesentare fisco; exegitque
ingenti fastidio et acerbitate nummum asperum, argentum
5 pustulatum, aurum ad obrussam, ut plerique omnem collatio-
nem palam recusarent, consensu flagitantes a delatoribus po-
tius reuocanda praemia quaecumque cepissent. ex annonae45
quoque caritate lucranti[a] adcreuit inuidia; nam et forte ac-
cidit, ut in publica fame Alexandrina nauis nimtiaretur pul-
10 uerem luctatoribus aulicis aduexisse.
Quare omnium in se odio incitato nihil contumeliarum 2
defuit quin subiret. statuae eius a uertice cirrus appositus
est cum inscriptione Graeca: nunc demum agona esse, et
traderet tandem. alterius coUo ascopa deligata simulque
15 titulus: ego quid potui? sed tu culleum meruisti. ascri-
ptum et columnis, etiam Gallos eum cantando excitasse.
iam noctibus iurgia cum seruis plerique simulantes crebro
Vindicem poscebant.
Terrebatur ad hoc euidentibus portentis somniorum et46
30 auspicionmi et ominum, cum ueteribus tum nouis. numquam
antea somniare solitus occisa demum matre uidit per quietem
nauem sibi regenti extortum gubemaculum trahique se ab
Octauia uxore in artissimas tenebras et modo pinnatarum for-
micarum multitudine oppleri, modo a simulacris gentium ad
20 Tert. de anima 44 {p, 373, 13 Vind.) sed et Neronem Suetonius
et Thrasymedem Theopompus negant unquam somniasse, nisi uix Nero-
nem in ultimo exitu post pauores suos.
1 Recepit etiam partem G 4 acerbitae M argenteum G 6 pustu-
latum G, postulatum TP aurum om. JJQ adeo brussam G, ad obrusam IT,
obrusam T (i: obrizam ss. in B) 8 lucranti Oud , lucrantia (luct- Os) Sl,
lucrantium g {inde lucranti tum Lipsius\ luctantium Sdbellicus, flagrantior
Bentley 9 fama M 12 fuit Ernesti cyrrus §, currus X 1.3 est
om. G 14 raderet Turnebus . ascopa (ac scopa B, et sc- JT^) ii,
ascopera edd. cum Politiano (g), ascoma Tumehus, &6yi6g et tum prae-
ligatus Howard deligata T, delicata MGX 15 ego quod potui
Torr. {coU. Ter. Phorm. 476), egi quod potui Gruter., ego quid? potui
{dai.) Chawner, egi ego quod potui Howard 16 columnae JJ^Q
etiam] iam WQ et pa/rs edd. {Both) 17 iam] etiam Torr. pleris-
que MGBd 19 et auspiciorum om. G 20 omnium MX (ni in ras.
m. 1 M, omitL L\ hominum /I^ 22 nauim G 23 pennatarum GXTN
Digitized by
Google
264 C. SVETONI TRANQVILLI
Pompei theatrum dedicatarum circumiri arcerique progressu;
asturconem, quo maxime laetabatur, posteriore cdrporis parte
in simiae speciem transfiguratum ac tantum capite integro
2 hinnitus edere canoros. de Mausoleo, sponte foribus pate-
factis^ exaudita uox est nomine eum cientis. Kal. lan. exor- 5
nati Lares in ipso sacrificii apparatu conciderunt; auspicanti
Sporus anulum muneri optulit; cuius gemmae scalptura erat
Proserpinae raptus; uotorum nuncupationC; magna iam ordi-
3 num frequentia, uix repertae Capitolii claues. cum ex ora-
tione eius, qua in Vindicem perorabat, recitaretur in senatu 10
daturos poenas sceleratos ac breui dignum exitum facturos,
conclamatum est ab uniuersis: tu facies, Auguste. obser-
uatum etiam fuerat nouissimam fabulam cantasse eum publice
Oedipodem exulem atque in hoc desisse uersu <Jtr<ig, frg.
adesp, sy. 15
^avetv II avcoys 6vyya^og^ f^^^^P^ natr}Q,
47 Nuntiata interim etiam ceterorum exercituum defectione
litteras prandenti sibi redditas concerpsit, mensam subuertit,
duos scyphos gratissimi usus, quos Homerios a caelatura car-
minum Homeri uocabat, solo inlisit ac sumpto a Lucusta 20
ueneno et in auream pyxidem condito transiit in hortos Ser-
uilianos, ubi praemissis libertorum fidissimis Ostiam ad clas-
sem praeparandam tribunos centurionesque praetorii de fugae
2 societate temptauit. sed partim tergiuersantibus, partim aperte
detrectantibus, uno uero etiamproclamante<(Fer^.-4ew.i^,^4^)>: «6
usque adeone mori miserum est?
uarie agitauit, Parthosne an Galbam supplex peteret, an
atratus prodiret in publicum proque rostris quanta maxima
27 cf. Victor Caes. 5, 14
1 dedicaturum X circuiri G^g 6 sacrificia L, fuitne sacrifici.^
7 scalptura corr. ex scu- ut uid. 11, sculptura rel. (Sl), cf. Galba 10
9 exhortatione Qi om. T) GT 10 quam in FST 11 exitium GQ
12 facias L 14 desisse g {Torr.^ Salmas.), dedisse MLOT, ^dedisse
S {S8. m. 2), dixisse P, finem dedisse G, decidisse T 16 M€N(ji)r€
MGPB, corruptius rel. (M€N- Sl\ cf Bio 63,28 ss. mori quidem
cum uxore mater pater in LS 19 homericos a IT, homeriana G
20 locusta QFT 23 apparandam Bentley 25 detractantibus GLII
27 uaria UQ (uulg.) aut Galliam Bentley 28 atraciis Q^ atractus H^P*,
attractus TPBLT quanto T (m JT corr. ex quanta m. i), quam BenUey
Digitized by
Google
NERO [CAP. 46-48] 265,
posset miseratione ueniam praeteritorum precaretur, ac ni
flexisset animos, uel Aegypti praefecturam concedi sibi oraret.
inuentus est postea in scrinio eius hac de re sermo formatusj
sed deterritum putant, ne prius quam in forum perueniret
5 discerperetur.
Sic cogitatione in posterum diem dilata ad mediam fere $
noctem excitatus, ut comperit stationem militum recessisse,
prosiluit e lecto misitque circum amicos, et quia niliil a quo^
quam renuntiabatur, ipse cum paucis hospitia singulorum adiit;
10 uerum clausis omnium foribus, respondente nuUo, in cubi-
culum rediit, unde iam et custodes diffagerant, direptis etiam
stragulis, amota et pyxide ueneni; ac statim Spiculum mur-
millonem uel quemlibet alium percussorera, cuius manu peri-
ret, requisiit et nemine reperto: ergo ego, inquit, nec amir
16 cum habeo nec inimicum? procurritque, quasi praecipita-
turus se in Tiberim. sed reuocato rursus impetu aliquid se-48
cretioris latebrae ad colligendum animum desiderauit, et offe-
rente Phaonte liberto suburbanum suum inter Salariam et
Nomentanam uiam circa quartum miliarium, ut erat nudo
20 pede atque tunicatus, paenulam obsoleti coloris superinduit
adopertoque capite et ante faciem optento sudario equum in-
scendit quattuor solis comitantibus, inter quos et Sporus erati
statimque tremore terrae et fulgure aduerso pauefactus audiit 2
e proximis castris clamorem militum et sibi aduersa et 6al-
25 bae prospera ominantium, etiam ex obuiis uiatoribus quen-
dam dicentem: hi Neronem persequuntur, alium sciscitan-
13 £Jpit. 5, 7 cum sane prius nullo reperto, a quo feriretur, ex^
clamaret: ^tane nec amicum habeo nec inimicum?' cf. Victor Caes. 5, 16
desertus undique . . . cum implorans percussorem diu ne ad mortem qui-
dem meruisset officium. 17 Eutrop. VII 15, 1 e Palatio fugit et in
suburbano se liberti sui, quod inter Salariam et Nomentanam uiam
ad quartum urbis miliarium est, interfecit {cf. Hier. chron. a. 2084
Oros. VII 7, 13) 22 Epit 5, 7 desertus undique noctis medio egressus
urbem sequentibus Phaone, Epaphrodito Neophytoque et spadone Sporo.
1 peccatorum post praeteritorum add. T nisi FLQ 8 est om.
WQ 4 in om. X (non T) 6 delata TS 8 prosiliit 8^T circum
<^ad^ Bentley (misit qui citarent a. iV^) 11 defugerant S, fugerant G
14 requisiuit GTN, inquisiit T ergo] ego G 21 obtenso IIQ
ascendit IIBL^N (cf lul. 61 Tit. 4) 22 solum T, tantum N 28 au-
diuit M* 26 hii MLSQ persecuntur GHBLST
Digitized by
Google
266 C. SVHTONl TRANQVILLI
tem: ecquid in urbe noui de Nerone? equo autem ex
odore abiecti in uia cadaueris constemato^ detecta facie i^ni-
8 tus est a quodam missicio praetoriano et salutatus. ut ad
deuerticulum uentum est^ dimissis equis inter fruticeta ac
iiepres per harundineti semitam aegre nec nisi strata sub pe- 5
dibus ueste ad <a>uersum uillae parietem euasit. ibi hor-
tante eodem Phaonte^ ut interim in specum egestae harenae
concederet; negauit se uiuum sub terram iturum, ac parumper
commoratus, dum clandestinus ad uillam introitus pararetur^
aquam ex subiecta lacuna poturus manu hausit et: haec est^ 10
4 inquit, Neronis decocta. dein diuolsa sentibus paenula tra-
iectos surculos rasit^ atque ita quadripes per angustias effos-
sae cauemae receptus in proximam cellam decubuit super
lectum modica culcita, uetere pallio strato, instructum; fame-
que et iterum siti interpellante panem quidem sordidum ob- 15
latum aspematus est, aquae autem tepidae aliquantum bibit.
49tunc uno quoque hinc inde instante ut quam primum se im-
pendentibus contumeliis eriperet, scrobem coram fieri impera-
uit dimensus ad corporis sui modulum, componique simul^ si
qua inuenirentur, frasta marmoris et aquam simul ac ligna 90
conferri curando mox cadaueri, flens ad singula atque identi-
dem dictitans: qualis artifex pereo!
2 Inter moras perlatos a cursore f^haonti codicillos praeri-
puit legitque se hostem a senatu iudicatum et quaeri, ut
24 Eutrop. VII 15^1 a senatu hostis iudicatus; cum quaereretur
ad poenam {inde Hier. chron. 2084), quae poena erat talis, ut nudus
per publicum ductus fiirca capiti eius inserta uirgis usque ad mortem
caederetur atque ita praecipitaretur a saxo, e Palatio fugit. Epit.5,7
ubi aduentare Nero Galbam didicit senatusque sententia constitutum,
ut more maiorum collo in fnrcam coniecto uirgis ad necem caederetur.
Oro8. VII 7, 13 hostis a senatu pronuntiatus.
1 etquid Sl, quid #, corr, ^ (ed. Bom. II) ex X, e M, eius G, om. T
fort. rectiua 3 ut UQST, sed ut N, om. rel. 4 fructiceta MIIT,
fractecta-AT 6 sub IIQ (edd.), om. rel. etN pellibus G 6 aduersmn A,
corr. I. F. Gronov. 7 in om. M 8 conderetur T terra Q, terras G
9 clamdestinus MULST 10 potaturus GT, potiturus L^ 11 deinde
TQ^ diuolsa M^LP, diuulsa GTN, deuulsa M* 12 quadrupes
UBFTN 14 strato instructum] instratum N Torr. (cf. Aug. 73), stra-
tum Ernesti 15 et (et om. T) iterum] interim et T^ et pars edd.
16 aliquantulum GT 17 astante X, hortante N 18 coram se
HPOSTN 19 demensus M 21 itidem G 23 phoanti G, phaonte 11, -tis X
Digitized by
Google
NERO [CAP. 48-50] 267
puniatur more maiorum, interrogauitque quale id genus esset
poenae; et cum comperisset nudi hominis ceruicem inseri
furcaC; corpus uirgis ad necem caedi, conterritus duos pugio-
nes^ quos secum extulerat^ arripuit temptataque utriusque acie
5 rursus condidit^ causatus nondum adesse fatalem horam.
ac modo Sporum hortabatur ut lamentari ac plangere inciperet, 3
modo orabat ut se aliquis ad mortem capessendam exemplo
iuuaret; interdum segnitiem suam his uerbis increpabat: uiuo
deformiter, turpiter — ov nginBi Nsqcovi^ ov TtQimL —
10 vritfHv del iv rotg xoiovtols — &y6 eyetgs esavtov. iamque
equites appropinquabant; quibus praeceptum erat ut uiuum
eum adtraherent. quod ut sensit^ trepidanter effatus ^Hom,
II 10, 53S}:
Xmrayv iL\e\ axvjtddcav afig)l XTvitog ovara pdklBL
15 ferrum iugulo adegit iuuante Epaphrodito a libellis. semia- 4
nimisque adhuc irrumpenti centurioni et paenula ad uulnus
adposita in auxilium se uenisse simulanti non aliud respondit
quam: sero et: haec est fides. atque in ea uoce defecit,
extantibus rigentibusque oculis usque ad horrorem formidinem-
90 que uisentium. nihil prius aut magis a comitibus exegerat
quam ne potestas cuiquam capitis sui fieret^ sed ut quoquo
modo totus cremaretur. permisit hoc Icelus, Galbae libertus,
non multo ante uinculis exolutus, in quae primo tumultu con-
iectus fuerat.
25 Funeratus est impensa ducentorum milium, stragulis albis50
8 Epit. 5, 7 dedecorose uixi, tnipius peream. 16 Victor Caes. 5, 16
desertus undique nisi ab spadone . . . semet ictu transegit. Epit 5, 7
semet ictu gladii transegit adiuuante trepidantem manum impuro, de
quo diximus (i. Sporo)^ eunucho. cf. Auson. 259^ 6 proprii uim per-.
tulit ensis.
3 uero post corpus add. H 8 uiuo deformiter] dedecorose uixi
Epit. 9 turpiter Sl, om. L^g {glossema putant Bitrm. Oud. aliique),
turpius pereo H, turpius peream Epit., morior turpiter P*, ac turpiter
uulg. po8t SaheUicum Nigoiv edd. Bom. 10 NH<r)€IIN LS, Mme\^
TPT 88. 8upra Ghraeca non decet neronem non decet uigilare (-te S)
semper (semen L) in talibus resuscita te ipsum (sed resuscita te S)
in LS C^^YTON (C^ITON G^g) GBFTd post CC^^YTON 8patium
nouem fere litterarum tMcuum relictum in M 11 ut HGLHBN, om.
rel. 12 eum om. Ng 15 epafrondito Halabilis G 21 quo-
quo] quo G 22 hiceius (hicheius G, hiccius L^)Sl, corr. Politianu8
Digitized by
Google
268 C. SVETONI TRANQVILLI
auro intextis^ quibus usus Eal. lan. fuerat. reliquias Egloge
et Alexandria nutrices cum Acte concubina gentili Domitio-
ruin monimento condiderunt, quod prospicitur e campo Martio
impositum colli Hortulorum. in eo monimento soHum por-
phyretici marmoris^ superstante Lunensi ara, circumsaeptum 5
est lapide Thasio.
61 Statura fuit prope iusta, corpore maculoso et fetido, sub-
flauo capillo, uultu pulchro magis quam uenusto^ oculis caesis
et hebetioribus, ceruice obesa, uentre proiecto, gracillimis
cruribus, ualitudine prospera: nam qui luxuriae immodelratissi- 10
mae esset, ter omnino per quattuordecim annos languit, at^
que ita ut neque uino neque consuetudine reliqua abstineret;
circa cultum habitumque adeo pudendus, ut comam semper
in gradus formatam peregrinatione Achaica etiam pone uerti-
cem summiserit ac plerumque synthesinam indutus ligato 15
circum coUum sudario prodierit in publicum sine cinctu et
discalciatus.
62 Liberalis disciplinas omnis fere puer attigit. sed a philo-
sophia eum mater auertit monens imperaturo contrariam esse;
a cognitione ueterum oratorum Seneca praeceptor, quo diu- 20
tius in admiratione sui detineret. itaque ad poeticam pronus
carmina libenter ac sine labore composuit nec, ut quidam pu-
tant, aliena pro suis edidit. uenere in manus meas pugillares
libellique cum quibusdam notissimis uersibus ipsius chiro-
grapho scriptis, ut facile appareret non tralatos aut dictante 9$
aliquo exceptos, sed plane quasi a cogitante atque generante
exaratos; ita multa et deleta et inducta et superscripta ine-
9 JEinhard. 22 ceniix obesa et breuior uenterque proiectior {cf.
Tit. 3).
1 Ecloge edd. rec. post Basil. 1533 2 Acte g (Beroaldus), acti
MGLP, actia T'0 4 colli (Stephanus) et colle g (hoc fort. melius),
collo MLT' (Sl), coUu (praeced. imposito) P, colliculo G (G. Becker)
porphyritici G 6 <[e> Lunensi Salmasius, recte puto 7 faetido M,
fft- GL, foet- B 8 cecis (c^cis Q) T, caesiis uulg. io luxoriae
immoderatissima M 13 ut om. MLP coma et tum formata G
14 pene GBL (pone corr. ex pene L, praeterea pene in marg. L^
16 circa GS 17 disculciatus M^Q 24 libellique uel saltem que
del G. Becker 26 scriptis del. Torr. translatos GXUQ 26 sed
post plane iterat M
Digitized by
Google
NERO [CAP. 50-66] 269
rant. habuit et pmgendi fingendique [maxime] non mediocre
studium.
Maxime autem popularitate efferebatur, omnium aemulus,63
qui quoquo modo animum uulgi mouerent. exiit opinio post
scaenicas coronas proximo lustro descensurum eum ad Olym.
pia[m] inter athletas; nam et luctabatur assidue nec aliter
certamina gymnica tota Graecia spectauerat quam brabeuta-
rum more in stadio humi assidens ac, si qua paria longius
recessissent, in medium manibus suis protrahens. destinauerat
10 etiam, quia ApoUinem cantu, Solem aurigando aequiperare
existimaretur, imitari et Herculis facta; praeparatumque leo-
nem aiunt, quem uel claua uel brachiorum nexibus in amphi-
theatri harena spectante populo nudus elideret. sub exitu64
quidem uitae palam uouerat, si sibi incolumis status perman-
15 sisset, proditurum se partae uictoriae ludis etiam hydrau-
lam et choraulam et utricularium ac nouissimo die histrionem
saltaturumque Vergili Tumura. et sunt qui tradant Paridem
histrionem occisum ab eo quasi grauem aduersarium. erat66
illi aetemitatis perpetuaeque famae cupido, sed inconsulta.
20 ideoque multis rebus ac locis uetere appellatione detracta no-
uam indixit ex suo nomine, mensem quoque Aprilem Nero-
neum appellauit; destinauerat et Romam Neropolim nuncupare.
Religionum usque quaque contemptor, praeter unius Deae 66
Syriae, hanc mox ita spreuit ut urina contaminaret, alia
85 superstitione captus, in qua sola pertinacissime haesit, siqui-
dem <^im>agunculam puellarem, cum quasi remedium insidia-
rum a plebeio quodam et ignoto muneri accepisset, detecta
confestim coniuratione pro summo numine trinisque in die
1 cf. Oro8. VII 7, 1 aurigas saepe sibi superasse uisus est.
1 maxime emendatio eius qmd sequitur maxima {cf. Herm. 36 p. 292)
3 Maxima Sl, corr. g {SabeUicus) 4 quomodo et moueret G 5 Olym-
pia g {edd. Mom. Ven. I) 8 stadi et acsidens M {illud cmr. m. 2)
10 qui g {edd. Bom. Ven. I al.) 15 proditorum T, corr, IP hydrau-
lum M 16 histrione MB 18 histrionem (hystr- iV^, istr- T) TTN,
septentrionem (septe- LFS) MGLPS, uix cogitandum de duplici histnonis
nomine Paridem Septentrionem 19 perpetuoque M 21 induxit n
{uulg.\ indidit Bentley fort. recte {cf. Aug. 32 p. 71, 10) neronem G
26 sic quidem IIB 26 acunculam Sl, corr. post Sabellicum multi,
icunculam Egnatius {Both)
Digitized by
Google
270 C. SVETONI TEANQVILLI NERO [cap. 5«. 67]
sacrificiis colere perseuerauit uolebatque credi monitione eius
futura praenoscere. ante paucos quam periret menses attendit
et extispicio nec umquam litauit.
67 Obiit tricensimo et secundo aetatis anno, die quo quon-
dam Octauiam interemerat, tantumque gaudium publice prae- 5
buit, ut plebs pilleata tota urbe discurreret. et tamen non
defuerunt qui per longum tempus uemis aestiuisque floribus
tumulum eius omarent ac modo imagines praetextatas in
rostris proferrent, modo edicta quasi uiuentis et breui magno
2 inimicorum malo reuersuri. quin etiam Vologaesus Partho- lo
mm rex missis ad senatum legatis de instauranda societate
hoc etiam magno opere orauit, ut Neronis meraoria coleretur.
denique cum post uiginti annos adulescente me extitisset
condicionis incertae qui se Neronem esse iactaret, tam fauo-
rabile nomen eius apud Parthos fuit, ut uehementer adiutus i5
et uix redditus sit.
3 Eutrop. VII 15, 3 obiit tricesiino et altero aetatis anno (Hier.
chron. a. 2084 anno aetatis XXXII). Epit. 5, 8 periit anno aetatis tri-
cesimo secundo. 4 Epit. 5, 9 ceterum adeo cunctae prouinciae om-
nisque Roma interitu eius exultauit, ut plebs induta pilleis (palliis
Landolf.) manumissionum tamquam saeuo exempta domino triumpharet.
9 Epit. 5, 8 hunc Persae in tantum dilexerunt, ut legatos mitterent
orantes copiam construendi monumenti.
1 motione G 4 trigesimo ii. {om. et) G Meio Eutrop. 5 prae-
buit] fuit POT, p(opulo) R. fuit Oud. 10 uologaosus POT, -gesus Ti»
11 exmissis MLP 13 xx. GTLPT
subscr. c. suetoni tranquilli de uita caesaruni explic. nero. incipit
galba feliciter M et sim. IIR (feliciter om. B) explicit nero. incipit
galba liber septimus feliciter Q nero explieit. incipit galba feliciter G
explicit lib. VI. incipit de galba lib. VII LS (de galba om. S) nuUa
subscr. in P
Digitized by
Google
C. SVETONI TEANQVILLI
DE VITA CAESARVM
LIBER Vn
GALBA OTHO VITELLIVS
GALBA
Progenies Caesarum in Nerone defecit: quod futurum 1
compluribus quidem signis, sed uel euidentissimis duobus ap-
paruit. Liuiae olim post Augusti statim nuptias Veientanum
suum reuisenti praeteruolans aquila gallinam albam ramulum
5 lauri rostro tenentem, ita ut rapuerat, demisit in gremium;
cumque nutriri alitem, pangi ramulum placuisset, tanta pullo-
rum suboles prouenit, ut hodieque ea uilla ad Gallinas uoce-
tur, tale uero liauretum, ut triumphaturi Caesares inde laureas
decerperent; fuitque mos triumphantibus, alias confestim eo-
1 sqq. Victor Caes. 5,17 hic finis Caesarum genti fait: quem fore prodi-
giorum multa denuntiauere praecipueque eorum praediis arescens lauri
nemus dicatum triumphantibus atque interitus gallinarum, quae adeo
multae albaeque erant aptioresque religionibus, ut iis Romae habeatur
hodie locus. Eutrop. VII 15, 3 in eo omnis Augusti familia consumpta
est {Hier. chron. a. 2084 Oros. VII 7, 13), Schol. luu. 4, 38 in illo
Caesarum origo defecit. cf. Auson. 266, 1
2 uel om. T (uulg.) 7 hodie quoque JI (uulg.), hodie X 9 post
decerperent spatium uersus unius et dimidii u^cuum relictum in M
fuitque mos triumphantibus del. BentUy legens decerperent et alias . . .
pangerent; obseruatum est et sub eqs. alias] eas Lipsius, illas Burm.
propter Plin. nat. hist. XV 136 sq.
Digitized by
Google
272 C. SVETONI TRANQVILLI
dem loco pangere; et obseruatum est sub cuiusque obitum ar-
borem ab ipso institutam elanguisse. ergo nouissimo Neronis
anno et silua omnis exaruit radicitus, et quidquid ibi gallina-
rum erat interiit. ac subinde* tacta de caelo Caesarum aede
capita omnibus simul statuis deciderunt, Augusti etiam scep- 5
trum e manibus excussum est.
2 Neroni Galba successit nullo gradu contingens Caesarum
domum, sed haud dubie nobilissimus magnaque et uetere pro-
sapia, ut qui statuarum titulis pronepotem se Quinti Catuli
Capitolini semper ascripserit, imperator uero etiam stemma in 10.
atrio proposuerit, quo patemam originem ad louem, maternam
ad Pasiphaam Minonis uxorem referret.
3 Imagines et elogia imiuersi generis exequi longum est,
familiae breuiter attingam. qui primus Sulpiciorum cognomen
Galbae tulit cur aut unde traxerit, ambigitur. quidam putant, 15
quod oppidum Hispaniae frustra diu oppugnatum inlitis de-
mum galbano facibus succenderit; alii, quod in diutuma uali-
tudine galbeo, id est remediis lana inuolutis, assidue uteretur;
nonnuUi, quod praepinguis fuerit uisus, quem galbam Galli
uocent; uel contra, quod tam exilis, quam sunt animalia quae 20
2 in aesculis nascuntur appellanturque galbae. familiam illu-
strauit Seruius Galba consularis, tempomm suomm +et elo-
quentissimus, quem tradunt Hispaniam ex praetura optinentem,
triginta Lusitanomm milibus perfidia trucidatis, Viriat[h]ini
belli causam extitisse. eius nepos ob repulsam consulatus in- 25
fensus lulio Caesari, cuius legatus in Gallia fuerat, conspi-
rauit cum Cassio et Bmto, propter quod Pedia lege damnatus
7 Eutrop. VII 16, 1 huic Seruius Galba successit antiquissimae
nobilitatis senator. Victor Caes. 6, 1 haud secus nobilis e gente cla-
rissima Sulpiciorum {Epit. 6, 1).
1 et] ut JI^ est] est et MS 9 sequenti M, sequuti P Catuli om. X
12 pasiphaam (phas-^) M8^ pasipham (passi- F) XT, -phen G^ ir phe
ss. W {cf. Nero 12) minonis MLBS, minois rel. (cf. Tib. 70) 13 elogia
H^Q, eologia MLT^ eulogia rel. 16 illatis T 19 uisus] et obesus t*el ut
uitulus Bentley quem GL T, quam MPOSTd, qualem BentUy 20 uocant
S^ {Bentley) tam om. B {Bentley) quam] quod Jf, qualia g {Bentley)
22 et om. JI* {uulg.\ alioqui aut uel scribendum uidetur {sic BenUey,
C. F. W. MiiUer) aut statuenda lacuna (ditissimus auctore Casaubono Bur-
mannus ex Appiano Hisp. 60) 24 uiriatini I 25 causa MXS {non T)
infensus om. G 26 iegatus] inlatus (ill- QB)MT, ir legatus ss. B, corr. JI'
Digitized by
Google
GALBA [cAP. 1-4] 273
est. ab hoc sunt imperatoris Galbae auus ac pater: auus cla- 3
rior studiis quam dignitate — non enim egressus praeturae
gradum — multiplicem nec incuriosam historiam edidit; pater
consulatu functus, quanquam breui corpore atque etiam gibber
5 modicaeque in dicendo facultatis, tausas industrie actitauit.
uxores habuit Mummiam Achaicam^ neptem Catuli proneptem- 4
que L. Mummi, qui Corinthum excidit; item Liuiam Ocellinam
ditem admodum et pulchram^ a qua tamen nobilitatis causa
appetitus ultro existimatur et aliquanto enixius, postquam
10 subinde instanti uitium corporis secreto posita ueste detexit,
ne quasi ignaram fallere uideretur. ex Achaica liberos Gaium
et Seruium procreauit, quorum maior Gaius attritis facultati-
bus urbe cessit prohibitusque a Tiberio sortiri anno suo pro-
consulatum uoluntaria morte obiit.
16 Ser. Galba imperator M. Valerio Messala Cn. Lentulo 4
cons. natus est Vflll. Kal. lan. in uilla colli superposita prope a.sac.
Tarracinam sinistrorsus Fundos petentibus, adoptatusque a
nouerca sua Liuia nomen et Ocellare cognomen assumpsit
mutato praenomine; nam Lucium mox pro Seruio usque
20 ad tempus imperii usurpauit. constat Augustum puero adhuc,
salutanti se inter aequales, apprehensa buccula dixisse: xal
0v texvov Tf}g ccQxfiS rniCjv TcaQatQw^ri. sed et Tiberius, cum
comperisset imperaturum eum uerum in senecta: uiuat sane,
ait, quando id ad nos nihil pertinet. auo quoque eius 2
26 fulgur procuranti, cum exta de manibus aquila rapuisset et
in frugiferam quercum contulisset, responsum est summum
sed serum imperium portendi familiae; et ille irridens: sane,
inquit, cum mula pepererit. nihil aeque postea Galbam
temptantem res nouas confirmauit quam mulae partus, ceteris-
2 studio JI*g {Bmm) 4 quam (pro quanquam) X 6 achaia-
cam GLP et sic corr. in R, achaiam IIQS 11 achaiaca L et sic
corr. in B, achaia IIQ 12 sergium Sl^ corr. Glareanus, cf. l. 19
13 consulatum G 16 Ser. J/, Sergius rel. imp MPS., impr GL
Cn.] debuit L. 17 terracinam Sl, cf. Tih. 39 sinistrosus MB
{sic Suet.?), sinistros JI, sinistrorsum GI 18 liuia Sl^ Liuii g Beroald.
(Liui Both), Liuium Heinsius., Liuianum Bentley ocellare (occella-
re nT) Sl, Ocellae ed. Basil. 1533 {Both al.) 19 eergio Sl, cf l. 12
22 TT^P^TPG)ZH(-Ze P) Sl^ corr. Tumehus praeferens tamen cum aliis
nccQaysvoij e Bione 64, 1 {yBvatj Dio 57, 19) 26 frugiferum Mds
SvBTONivs ed. Ihm. I. 18
Digitized by
Google
274 C. SVETONI TRANQVILLI
que ut obscaenum ostentum abhorrentibus, solus pro laetis-
simo accepit memor sacrificii dictique aui.
3 Sumpta uirili toga somniauit Fortunam dicentem, stare
se ante fores defessam et nisi ocius reciperetur, cuicumque
obuio praedae futuram. «itque euigilauit, aperto atrio simula- 5
crum aeneum deae cubitali maius iuxta limen inuenit idque
gremio suo Tusculum, ubi aestiuare consueuerat, auexit et in
parte aedium consecratum menstruis deinceps supplicationibus
et peruigilio anniuersario coluit.
4 Quanquam autem nondum aetate constanti ueterem ciui- lo
tatis exoletumque morem ac tantum in domo sua haerentem
obstinatissime retinuit, ut liberti seruique bis die frequentes
adessent ac mane saluere, uesperi ualere sibi singuli dicerent-
5 inter liberales disciplinas attendit et iuri. dedit et matrimo-
nio operam; uerum amissa uxore Lepida duobusque ex ea i5
filiis remansit in caelibatu neque soUicitari uUa condicione
amplius potuit, ne Agrippinae quidem, <^quae^ uiduata morte
Domiti[i] maritum quoque adhuc necdum caelibem Galbam
adeo omnibus sollicitauerat modis, ut in conuentu matrona-
rum correpta iurgio atque etiam manu pulsata sit a matre 20
Lepidae.
2 Obseruauit ante omnis Liuiam Augustam, cuius et uiuae
gratia plurimum ualuit et mortuae testamento paene ditatus
est; sestertiura namque quingenties praecipuum inter legatarios
habuit, sed quia notata, non perscripta erat summa, herede 25
Tiberio legatam ad quingenta reuocante, ne haec quidem
accepit.
6 Honoribus ante legitimura tempus initis praetor com-
missione ludorum Floralium nouum spectaculi genus elephan-
tos funambulos edidit; exim prouinciae Aquitaniae anno fere so
1 portentum (pro- T) GTq 7 consuerat M^GLSQ 8 <prima>
parte Boissevain 10 autem om. U^^ pars edd. (aut ss. JT*) 11 sua
domo G 16 amplius conditione G 17 ne] neq: M quae hic add.
G. Becker, post Domitii habcnt JJQL^ (uulg.) uiduata MG, uiduatae
{uel -te) rel. {uulg.)., uiduata {uel uidua) <^ea> Bentley 18 nedum g
(Oud.) necdum caelibem glossema putat Torr. 24 quinquagies
Casauh cum post quingenties add. T' (uulg.) 25 habuit sed G6
{BentJey), habuisset rel. {uulg.) 26 quingenta] l. G 28 praeter
commissiones G 30 bfunambulos M, et funambulos G (elefantorum
phun- T) exim MG, exin XT, exinde Q% cf. Vesp. 4
Digitized by
Google
GALBA [cAP. 4-7] 275
praefuit; mox consulatum per sex menses ordinarium gessit
euenitque ut in eo ipse ^L. Domitio patri Neronis, ipsi Sal-
uius Otho pater Othonis succederet, uelut praesagium in-
sequentis casus, quo medius inter utriusque filios extitit im-
5 perator.
A Gaio Caesare < in locum 6aetu)>lici substitutus, 2
postrldie quam ad legiones uenit, soUemni forte spectaculo plau-
dentes inhibuit data tessera^ ut manus paenula[s] continerent;
statimque per castra iactatum est <^FPR p. 36 9^:
io disce miles militare: Galba est, non Gaetulicus.
pari seueritate interdixit commeatus peti. ueteranum ac tiro- 3
nem militem opere assiduo corroborauit matureque barbaris,
qui iam in Galliam usque proruperant, coercitis, praesenti
quoque Gaio talem et se et exercitum approbauit, ut inter
15 innumeras contractasque ex omnibus prouinciis copias neque
testimonium neque praemia ampliora ulli perciperent; ipse
maxime insignis, quod campestrem decursionem scuto mode-
ratus, etiam ad essedum imperatoris per uiginti passuum
milia cucurrit.
20 Caede 6ai nuntiata multis ad occasionem stimulantibus 7
quietem praetulit. per hoc gratissimus Claudio receptusque
in cohortem amicorum tantae dignationis est habitus, ut cum
subita ei ualitudo nec adeo grauis incidisset, dilatus sit expe-
ditionis Britannicae dies. Africam pro consule biennio optinu-
10 JSpit. 6^3 ante snmptam dominationem multas prouincias egre-
gie administrauit^ militem seuerissime tractans, ita ut ingresso eo
castra uulgaretur statim: 'disce militare miles, Galba est, non Gae-
tulicus'.
1 sex] VI GB, tres T<5 2 lucio 6r, debuit Cn. (sic Torr.)^ an de-
lendum L.? 4 quod UQ 6 Caesare del. Bentley lici MX, licio 6r,
licis (-iis B) T, licie (-§) 0<5 : lacunae supplenda^e quod Bothim proposuit
<[in locum Gaetu^lici non sufficere perspexit Madvig addens in admini-
stratione exercitus Germanici (malini legatus Germaniae superioris, cf.
Herm. 36 p. 291)\ e prioribus Gaetulico legerant Stephanus (Turnebus),
Gaetulici uice Heinsius subtitus posteridie M 8 manus paenula
Salmasius, manus paenulas (-is OST) MXT (Sl), manu paenulas G
(BecJcer) 11 commeatus ueterano {usl -nis). Ac Bentlty 13 gallia
MGX usque quaque prorupe G 14 et ee et] et se 3fJI*, esse Q
18 imperatori Bentley 20 occasionem <captandam> G. Becker
23 Bublata G
18*
Digitized by
Google
276 C. SVETONI TRANQVILLI
it extra sortem electus ad ordinandam prouinciam et intestina
dissensione et barbaroram tumultu inquietam; ordinauitque
magna seueritatis ac iustitiae cura etiam in paruulis rebus.
2 militi, qui per expeditionem artissima annona residuimi ciba-
riorum tritici modium centum denariis uendidisse arguebatur, 5
uetuit, simul atque indigere cibo coepisset, a quoquam opem
ferri; et is fame extabuit. at in iure dicendo cum de proprie-
tate iumenti quaereretur, leuibus utrimque argumentis et testi-
bus ideoque diflicili coniectura ueritatis, ita decreuit ut ad
lacum, ubi adaquari solebat, duceretur capite inuoluto atque 10
ibidem reuelato eius esset, ad quem sponte se a potu rece-
pisset.
8 Ob res et tunc in Africa et olim in Germania gestas
ornamenta triumphalia accepit et sacerdotium triplex, inter
quindecimuiros sodalesque Titios item Augustales cooptatus; 15
atque ex eo tempore prope ad medium Neronis principatum
in secessu plurimum uixit, ne ad gestandum quidem umquam
iter ingressus quam ut secum uehiculo proximo decies sester-
tium in auro efferret, donec in oppido Fundis moranti Hispania
2 Tarraconensis oblata est. acciditque, ut cum prouinciam in- 20
gressus sacrificaret, intra aedem publicam puero e ministris
acerram tenenti capillus repente toto capite canesceret, nec
defuerunt qui interpretarentur significari rerura mutationem
successurumque iuueni senem, hoc est ipsum Neroni. non
multo post in Cantabriae lacum fulmen decidit repertaeque 25
sunt duodecim secures, haud ambiguum summae imperii signum.
9 Per octo annos uarie et inaequabiliter prouinciam rexit,
primo acer et uehemens et in coercendis quidem delictis uel
immodicus. nam et nummulario non ex fide uersanti pecu-
nias manus amputauit mensaeque eius adfixit, et tutorem, quod so
pupillum, cui substitutus heres erat, ueneno necasset, cruce
3 etiam] etiam et MX 11 reuelatio M 18 <[aliter> iter in-
gressus Torr. fort. recte, ^al^iter egressus Lipsius ^e^ proximo Torr.
20 terraconensis MP^ tarasc- T 21 intra T, et inter MGX, et intra d
ut inter L\ lacunam suspicainr Oud. (et intraret.^) 24 hoc — Neroni
suspecta Bentleio nec JI (uulg.) 26 xii GTL summi GXT (i in
ras. corr. ex e iit uid. II, ambiguissimu iS*), om. 8 28 et {post acer)
om. X 29 pecunias del. aut scrib. in pecuniis cenbtt Casaub. 30 men-
8(a)eque IIQSTN, mensisque G, mensasque rel. eius om. WQ qui TN
Digitized by
Google
GALBA [cAP. 7-10] 277
adfecit; implorantique leges et ciuem RomaDum se testificanti^
quasi solacio et honore aliquo poenam leuaturus, mutari mul-
toque praeter ceteras altiorem et dealbatam statui crucem
iussit. paulatim in desidiam segnitiamque conuersus est, ne
5 quid materiae praeberet Neroni et, ut dicere solebat, quod
nemo rationem otii sui reddere cogeretur.
Carthagine noua conuentum agens tumultuari Gallias com-
perit legato Aquitaniae auxilia implorante; superuenerunt et
Vindicis litterae hortantis, ut humano generi assertorem
loducemque se accommodaret. nec diu cunctatus condicio-
nem partim metu partim spe recepit; nam et mandata Neronis
de nece sua ad procuratores clam missa deprenderat et confir-
mabatur cum secundissimis auspiciis et ominibus uirginis
honestae uaticinatione, tanto magis quod eadem illa carmina
15 sacerdos louis Cluniae ex penetrali somnio monitus eruerat
ante ducentos annos similiter a fatidica puella pronuntiata.
quorum carminum sententia erat oriturum quandoque ex
Hispania principem dominumque rerum.
Igitur cum quasi manumissioni uacaturus conscendisset 10
20 tribunal, propositis ante se damnatorum occisorumque a Ne-
rone quam plurirais imaginibus et astante nobili puero, quem
exulantem e proxima Baliari insula ob id ipsum acciuerat,
deplorauit temporum statum consalutatusque imperator lega-
tum se senatus ac populi R. professus est. dein iustitio in- 2
25 dicto, e plebe quidem prouinciae legiones et auxilia con-
scripsit super exercitum ueterem legionis unius duarumque
alarum et cohortium trium; at e primoribus prudentia atque
aetate praestantibus uel instar senatus, ad quos de maiore
re quotiens opus esset referretur, instituit. delegit et eque- 8
80 stris ordinis iuuenes, qui manente anulorum aureorum usu
4 u. ad p. 278, 27 11 Victor Caes. 5, 15 cognito mandatum sui
exitium.
3 prae ceteris Bentley 4 segnitiamque (sign- S) MGLSd {cf. Oros.
ad p. 278, 27), -emque rel. (edd.) 6 nein orationem M 7 Karta-
gine G 12 procuratore G 13 omnibus MS^, hominibus LT, om.
Q et ante uirginis adl. X, tum Beroaldus (uulg.) 22 baleari
(ball- T) codd. praeter MS 26 legionem Heraeu^ ad Tac. hist. I 6
27 prudentia atque T, prudentiaque M, prudentiaque et GX (Oad.)^ pru-
dencia ot d, an aetate prudentiaque.^ 28 uel] uelut T {uulg.)
Digitized by
Google
278 C. SVETONI TRANQVILLI
euocati appellarentur excubiasque circa cubiculum suum uice
militum agerent. etiam per prouincias edicta dimisit, auctor
in singulis uniuersisque conspirandi simul et ut qua posset
quisque opera communem causam iuuarent.
4 Per idem fere tempus in munitione oppidi, quod sedem 5
bello delegerat, repertus est anulus opere antiquo, scalptura
gemmae Victoriam cum tropaeo exprimente; ac subinde
Alexandrina nauis Dertosam appulit armis onusta, sine guber-
natore^ sine nauta aut uectore uUo^ ut nemini dubium esset
iustum piumque et fauentibus diis bellum suscipi: cum repente 10
5 ex inopinato prope cimcta turbata sunt. alarum altera castris
appropinquantem paenitentia mutati sacramenti destituere co-
nata est aegreque retenta in officio, et serui, quos a liberto
Neronis ad fraudem praeparatos muneri acceperat, per angi-
portum in balneas transeimtem paene interemerunt, nisi co- 15
hortantibus in uicem ne occasionem omitterent, interrogatis-
que de qua occasione loquerentur, expressa cruciatu confessio
11 esset. accessit ad tanta discrimina mors Vindicis, qua maxime
constematus destitutoque similis non multum afuit quin uitae
renuntiaret. sed superuenientibus ab urbe nuntiis ut occisum 20
Neronem CTmctosque in uerba sua iurasse cognouit, deposita
legati suscepit Caesaris appellationem iterque ingressus est
paludatus ac dependente a ceruicibus pugione ante pectus;
nec prius usum togae reciperauit quam oppressis qui nouas
res moliebantur, praefecto praetori Nymphidio Sabino Romae, 25
in Germania Fonteio Capitone, in Africa Clodio Macro legatis.
12 Praecesserat de eo fama saeuitiae simul atque auaritiae,
quod ciuitates Hispaniarum Galliarumque, quae cunctantius
sibi accesserant, grauioribus tributis, quasdam etiam murorum
destructione punisset et praepositos procuratoresque supplicio so
27 Oros. VII 8, 1 cumque omnes auaritia, saeuitia segnitiaque
offenderet {cf. p. 277, 4).
3 in ow. IIQ (edd.) qua* M 6 sculptura GXW {cf. Nero 46)
9 aut uectore Jf * (Salmas.), auectore M^, ac uectore rel. (ac uetore i'),
cf Aug. 72 Glaud. 17 Tib. 11 11 ex] et G prope om. G 12 mutatis
sacramentis G 13 re tanta GT (in G corr. m. 1 ex tanta re) 14 mu-
nere T 16 in] ad 6^ balnea B 18 uindicis T, sui indicis MGL,
sui uindicis POST, lulii Vindicis Casaub., subita Vindicis Oud. 24 qui
om. M 26 nymphido X (limpido T)
Digitized by
Google
GALBA [cAP. 10-14] 279
capitis adfecisset cum coniugibus ac liberis; quodque oblatam
a Tarraconensibus e uetere templo louis coronam auream
librarum quindecim conflasset ac tres uncias, quae ponderi
deerant, iussisset exigi. ea fama et confirmata et aucta est, 2
6 ut primum urbem introiit. nam cum classiarios, quos Nero
ex remigibus iustos milites fecerat, redire ad pristinum statum
cogeret, recusantis atque insuper aquilam et signa pertinacius
flagitantis non modo inmisso equite disiecit, sed decimauit
etiam. item Germanorum cohortem a Caesaribus olim ad
10 custodiam corporis institutam multisque experimentis fide-
lissimam dissoluit ac sine commodo uUo remisit in patriam,
quasi Cn. Dolabellae, iuxta cuius hortos tendebat, proniorem.
illa quoque uerene an falso per ludibrium iactabantur, ad- 3
posita lautiore cena ingemuisse eum, et ordinario quidem
15 dispensatori breuiarium rationum offerenti paropsidem legu-
minis pro sedulitate ac diligentia porrexisse, Cano autem
choraulae mire placenti denarios quinque donasse prolatos
manu sua e peculiaribus loculis suis.
Quare aduentus eius non perinde gratus fuit, idque proximo 1 3
20 spectaculo apparuit, siquidem Atellanis notissimum canticum
<^com, frg, p. 333^ exorsis:
uenit[i] Onesimus a uilla
cuncti simul spectatores consentiente uoce reliquam partem
ret<t)>ulerunt ac saepius uersu repetito egenmt. maiore adeol4
2B et fauore et auctoritate adeptus est quam gessit imperium,
quanquam multa documenta egregii principis daret; sed ne-
quaquam tam grata erant, quam inuisa quae secus fierent.
5 cf. Victor Caes. 6, 1 ubi Romam ingressus est, quasi luxuriae
aut etiam crudelitati auxilio uentitauisset, rapere trahere uexare.
24 Eutrop. VII 16., 3 huius breue imperium fuit et quod bona haberet
exordia, nisi ad seueritatem propensior uideretur.
1 ac liberis quoque M, ac liberisque d ablatam POT^s {Ernestt)
3 XV GLT 11 ullo commodo JT (uulg.) 12 dolabella — proniore G
16 rationem ML^PT., delendum putat Bucheler {cf. Sen. epist. 39, 1) uel
scrib. breuiariam rationem par (per S) obeidem MS, parabsidem G.,
parapsidem XT {uulg.) 21 exorsis Beroaldus {<5?)^ exorsus Sl 22 uenit
onesimus d {Ant. Augustinus)^ uenitione (ued- T) simus (simul G) Sl (uenit
lonesimula uilla (r), uenit io simus (Simus) Turnebus {uulg.), uenit ohe
Simus lac. CHronov. , uenit Dorsennus W. A. Schmidt 23 concinente
Bentley 27 grata <ea> Casaub.
Digitized by
Google
280 C. SVETONI TRANQVILLI
2 Regebatur trium arbitrio, quos una et intra Palatium
habitantis nec umquam non adhaerentis paedagogos ui^lgo
uocabant. ii erant T. Vinius legatus eius in Hispania, cupi-
ditatis immensae; Cornelius Laco ex assessore praefectus prae-
torii, arrogantia socordiaque intolerabilis; libertus Icelus, paulo 6
ante anulis aureis et Marciani cognomine omatus ac iam
summae equestris gradus candidatus. his diuerso uitiorum
genere grassantibus adeo se abutendum permisit et tradidit,
ut uix sibi ipse constaret, modo acerbior parciorque, modo
remissior ac neglegentior quam conueniret principi electo lo
atque illud aetatis.
3 Quosdam claros ex utroque ordine uiros suspicione mi-
nima inauditos condemnauit. ciuitates R. raro dedit, iura
trium liberorum uix uni atque alteri ac ne is quidem nisi
ad certum praefinitumque tempus. iudicibus sextam decuriam is
adici precantibus non modo negauit, sed et concessum a
Claudio beneficium, ne hieme initioque anni ad iudicandum
16 euocarentur, eripuit. existimabatur etiam senatoria et eque-
stria officia bienni spatio determinaturus nec daturus nisi iii-
uitis ac recusantibus. liberalitates Neronis non plus decimis 20
concessis per quinquaginta equites R. ea condicione reuocan-
das curauit exigendasque, ut et si quid scaenici ac xystici
donatum olim uendidissent, auferretur emptoribus, quando iUi
2 pretio absumpto soluere nequirent. at contra nihil non per
comites atque libertos pretio addici aut donari gratia passus 25
est, uectigalia immunitates, poenas innocentium impunitates
noxiorum. quin etiam populo R. deposcente supplicium Ha-
loti et Tigillini solos ex omnibus Neronis emissariis uel male-
ficentissimos incolumes praestitit atque insuper Halotum pro-
1 Epit. 6^ 2 trium amicorum consilio, id est Vinnii {sic codd.^ at
Vinii Landolf.)^ Comelii et Iceli cnncta disponens, adeo ut intra Pala-
tinas aedes pariter habitarent et uulgo paedagogi dicerentur.
3 iunius T, lunius PST {cf. Vit. 7, 1) 6 superbiaque Cornelissen
{genetiuum mauuJt Bentley) 7 summi <5 {Ca^saub.) 13 ciuitatemJT'^, cf.
Aug. 40 p. 75, 14 14 is M, his (hiis T) rel. {uulg.), cf p. 283,22 20 libera-
litatis M 22 ac] aut Jlg {uulg., Roih) 24 non om. G 26 adici XN8
lucri post gratia add. G 26 innocentium IIBN., nocentium rel. {Sl)
27 deposcente TIQN, deposcenti rel. (ii)
Digitized by
Google
GALBA [CAP. 14-18] 281
curatione amplissima omauit^ pro Tigillino etiam saeuitiae
populum edicto increpuit.
Per haec prope uniuersis ordinibus offensis uel praecipualG
flagrabat inuidia apud milites. nam cum in uerba eius ab-
6 sentis iurantibus donatiuum grandius solito praepositi pronun-
tiassent^ neque ratam rem habuit et subinde iactauit legere
se militem, non emere consuesse; atque eo quidem no-
mine omnis, qui ubique erant, exacerbauit. ceterum praetorianos
etiam metu et indignitate commouit, remouens subinde pleros-
10 que ut suspectos et Nymphidi socios. sed maxime fremebat 2
superioris Germaniae exercitus fraudari se praemis nauatae
aduersus Gallos et Vindicem operae. ergo primi obsequium
rumpere ausi Kal. lan. adigi sacramento nisi in nomen senatus
recusarunt statimque legationem ad praetorianos cum mandatis
16 destinauerunt: displicere imperatorem in Hispania fac-
tum; eligerent ipsi quem cuncti exercitus compro-
barent. quod ut nuntiatum est, despectui esse non tam senec- 17
tam suam quam orbitatem ratus, Pisonem Frugi Licinianum
nobilem egregiumque iuuenem ac sibi olim probatissimum testa-
20 mentoque semper in bona et nomen adscitum repente e media
salutantium turba adprehendit filiumque appellans perduxit in
castra ac pro contione adoptauit, ne tunc quidem donatiui ulla
mentione facta. quo faciliorem occasionem M. Saluio Othoni
praebuit perficiendi conata intra sextum adoptionis diem.
25 Magna et assidua monstra iam inde a principio exitumlS
ei, qualis euenit, portenderant. cum per onme iter dextra
sinistraque oppidatim uictimae caederentur, taurus securis ictu
constematus rupto uinculo essedum eius inuasit elatisque pe-
dibus totum cmore perfudit; ac descendentem speculator im-
80 pulsu turbae lancea prope uulnerauit. urbem quoque et deinde
Palatium ingressum excepit terrae tremor et assimilis quidam
4 cf. Victor Caes. 6, 2 quia opes militum nimis pecmiiae cupidus
attenuauerat. 18 Oros. VII 8,1 Pisonem sibi nobilem industriumque
adulescentem in tilium atque in regnum adoptauit {cf. Otho 5).
3 propere g ordinibus in marg. add. M* offensus XN (Both)^
infensus g (cf. Herm. 40 p. 190) 12 aduersis M 13 ausi] aut se
B, ac se IIQ 18 licianum MP\ licini admodum G 20 insuper
Torr., nuper Cornelissen {cf. Herm. 37 p. 592) 31 terrae tremor G
(Erasmus), terra et tremor 3f, terra tremore rel
Digitized by
Google
2^2 C. SVETONI TRANQVILLI
2 mugitui sonus. secuta sunt aliquanto manifestiora. monile
margaritis gemmisque consertum ad ornandam Fortunam suam
Tusculanam ex omni gaza secreuerat; id repente quasi augu-
stiore dignius loco Capitolinae Veneri dedicauit, ac proxima
nocte somniauit speciem Fortunae querentis fraudatam se dono 6
destinatO; minantisque erepturam et ipsam quae dedisset. cum-
que exterritus luce prima ad expiandum somnium, praemissis
qui rem diuinam appararent, Tusculum excucurrisset, nihil in-
uenit praeter tepidam in ara fauillam atratumque iuxta senem
in catino uitreo t[h]us tenentem et in calice fictili merum. ob- lo
3 seruatum etiam est Eal. lan. sacrificanti coronam de capite ex-
cidisse^ auspicanti pullos auolasse; adoptionis die neque milites
adlocuturo castrensem sellam de more positam pro tribunali
oblitis ministris et in senatu curulem peruerse coUocatam. pri-
19 us uero quam occideretur sacrificantem mane haruspex identi- is
dem monuit, caueret periculum, non longe percussores abesse.
Haud multo post cognoscit teneri castra ab Othone, ac
plerisque ut eodem quam primum pergeret suadentibus —
posse enim auctoritate et praesentia praeualere — nihil am-
plius quam continere se statuit et legionariorum firmare prae- 20
sidiis, qui multifariam diuerseque tendebant. loricam tamen
induit linteam, quanquam haud dissimulans parum aduersus
2 tot mucrones profuturam. sed extractus rumoribus falsis,
quos conspirati, ut eum in publicum elicerent, de industria
dissiparant, paucis temere affirmantibus transactum negotium, 25
oppressos, qui tumultuarentur, aduenire frequentis ceteros
gratulabundos et in omne obsequium paratos, iis ut occurreret
prodiit tanta fiducia, ut militi cuidam occisimi a se Othonem
glorianti: quo auctore? responderit, atque in forum usque
processit. ibi equites, quibus mandata caedes erat, cum per so
publicum dimota paganorum turba equos adegissent, uiso pro-
cul eo parumper restiterunt; dein rursum incitati desertum a
suis contrucidarunt.
21 Victor Caes. 6, 2 lorica tectus {Epit. 6, 4).
1 manifestiora] maiora et tristiora T 3 gazta M 10 ficticuli M
11 est etiam G, est om. PT 12 euolasse X 14 obliti M senectu Md,
8enectute(r locatam(r 21 diuersique^en*/. 26di8siparuntM^ disper-
serant S 26 frequentes GTIBPST, -ter Q, -tius i* 30 processerit Bentl.
Digitized by
Google
GALBA [CAP. 18-20] 283
Sunt qui tradant, ad primum tumultum proclamasBe eum:20
quid agitis commilitones? ego uester sum et uos mei^
donatiuum etiam pollicitum. plures autem prodidenmt optulisse
ultro iugulum et ut hoc agerent ac ferirent, quando ita
5 uideretur^ hortatum. illud mirum admodum fuerit neque
praesentium quemquam opem imperatori ferre conatum et
omnes qui arcesserentur spreuisse nuntium excepta Germani-
ci<(an>orum uexillatione. ii ob recens meritum, quod se aegros
et inualidos magno <(o>pere fouisset, in auxilium aduolauerunt,
10 sed serius itinere deuio per ignorantiam locorum retardati.
lugulatus est ad lacum Curti ac relictus ita uti erat, 2
donec gregarius miles a frumentatione rediens abiecto onere
caput ei amputauit; et quoniam capillo arripere non poterat,
in gremium abdidit, mox inserto per os pollice ad Othonem
15 detulit. ille lixis calonibusque donauit, qui hasta suffixum
non sine ludibrio circum castra portarunt adclamantes iden-
tidem: Galba Cupido, fruaris aetate tua, maxime irri-
tati ad talem iocorum petulantiam, quod ante paucos dies
exierat in uulgus, laudanti cuidam formam suam ut adhuc flori-
20 dam et uegetam respondisse eum \Hom. II, 5^254 0d,21, 426^:
Bti iLOL iLBvog ifiTteSdv i6tvv.
ab is Patrobii Neroniani libertus centum aureis redemptum
eo loco, ubi iussu Galbae animaduersum in patronum suum
fuerat, abiecit. sero tandem dispensator Argiuus et hoc et
26 ceterum truncum in priuatis eius hortis Aurelia uia sepul-
turae dedit.
11 Eutrop. VII 16, 3 iugolatas in foro Romano. Victor Caes. 6, 3
ad lacum Curtium caesus est (Epit. 6, 4). cf. Oros. VII 8, 1 {ad Galb. 23)
25 Eutrop. VII 16, 3 sepultusque in hortis suis, qui sunt Aurelia uia
non longe ab urbe Roma.
1 Sunt autem POST 4 ut del. Torr. ac ferirent del. Lipsius
6 fuerat Gy fuit N 6 optem M^ om. HQ inserentes auxilium post
imperatori 7 arcessirentur MGT Germanicianorum Turnebus
9 refouisset Woelfflin, cf. Tac. hist. 1 31 12 abiecta M 13 capillo
prae caluitie JTi' et ff plurimi (uulg.) 14 addidit P^SW ifioth)
17 cupide GX (uulg.) 20 et (&) ante hi add. GXR (& ti pro hi HQ)
22 his GXT {cf. 280, 14) patrobil (-roil T) Sl, corr. g {SabeUicus)
neronianus T et sic i' corr. ex neroniam C. aurei G 23 aduersum M
24 sero otn. G 25 aurelia uia G {Eutr.)^ aureliae uiae rel.
Digitized by
Google
284 C. SVETONl TRANQVILLI GALBA [cap. 21-23]
21 Statura foit iusta, capite praecaluo^ oculis caeruleis^
adunco naso^ manibus pedibusque articulari morbo distortis-
simis, ut neque calceum perpeti neque libellos euoluere aut
tenere omnino ualeret. excreuerat etiam in dexteriore latere
eius caro praependebatque adeo ut aegre fascia substringeretur. &
22 Cibi plurimi traditur, quem tempore hiberno etiam ante
lucem capere consuerat, inter cenam uero usque eo abun-
danti^s^, ut congestas super manus reliquias circumferri
iuberet spargique ad pedes stantibus. libidinis in mares pro-
nior et eos non nisi praeduros exoletosque; ferebant in Hispania la
Icelum e ueteribus concubinis de Neronis ^'^t\x nuntiantem
non modo artissimis osculis palam exceptum ^ -o, sed ut
sine mora uelleretur oratum atque seductum.
23 Periit tertio et septuagesimo aetatis anno, imperii mense
septimo. senatus, ut primum licitum est, statuam ei decre- is
uerat rostratae columnae superstantem in parte fori, qua tru-
cidatus est; sed decretum Vespasianus aboleuit percussores
sibi ex Hispania in ludaeam submisisse opinatus.
6. 9 Epit. 6, 2 in adulescentes (adolescentia cod. Landolfi m. 2,
adolescen* m. 1) infamis, ad uescendum intemperans fuit. 14 Eutrop.
VII 16, 1 cum septuagesimum et tertium annum ageret aetatis. i^, 3
occisus est imperii mense septimo. cf. Vict. Caes. 6\ 3 mense imperii
ac die septimo. Epit. 6, 4 cum septuagesimum tertium aetatis annum
ageret. 6, 1 imperauit menses septem, dies totidem. Oros. VII 8, 1
cum quo (Pisone) septimo mense imperii sui ab Othone iugulatus est.
2 pedibus manibusque G 3 neque {ante libellos) G8, ne M. nec reh
(edd.) 5 caro] gybus /I\ gibbus §, ai caro JI*, gibbus uel caro g
7 consueuerat PN adeo Q abundantis Graevius, abundanti Sl
(s supra ti S m. 2, et abundans g), abundancius {om. usque eo) &, abundan-
tem uulg. (usque ab- ed. Mediol. 1475, usque eo ab- Bon. 1488), abun-
danter Gruter., abutens {et tum subter) Gujetus 9 libidini Torr., libi-
dinibus Boxhorn pronioris Steph. {cf. uita Verg. p. 56 R.) 11 hicelum
(ic- T)X, ehicelum MGT {inMsic: hispaniae hic elume), e<^t> Ic- BUcheler
suhscr. c. suetoni tranquilli de uita caesarum galba explicit. incipit
otho feliciter M et sim. GPIIR (feliciter om. GR , incipit — feliciter
om. P) explicit galba. incipit otho feliciter Q explicit lib. VII.
incipit de othone lib. VIII LS (de othone om. S)
Digitized by
Google
OTHO
Maiores Othonis orti sunt oppido Ferentio, familia uetere 1
et honorata atque ex principibus Etruriae. auus M. Saluius
Otho, patre equite R., matre humili incertum an ingenua, per
gratiam Liuiae Augustae, in cuius domo creuerat, senator est
5 factus nec praeturae gradum excessit.
Pater L. Otho, matemo genere praeclaro multarumque et 2
magnarum propinquitatium, tam carus tamque non absimilis
facie Tiberio principi fuit, ut plerique procreatum ex eo cre-
derent. urbanos honores, proconsulatum Africae et extra-
10 ordinaria imperia seuerissime administrauit. ausus etiam est
in IUyrico milites quosdam, quod motu Camilli ex paenitentia
praepositos suos quasi defectionis aduersus Claudium auctores
occiderant, capite punire et quidem ante principia se coram,
quamuis ob id ipsum promotos in ampliorem gradum a Clau-
15 dio sciret. quo facto sicut gloriam auxit, ita gratiam minuit; 3
quam tamen mature reciperauit detecta equitis R. fraude,
quem prodentibus seruis necem Claudio parare compererat.
namque et senatus honore rarissimo, statua in Palatio posita,
prosecutus est eum et Claudius adlectum inter patricios con-
30 laudans amplissimis uerbis hoc quoque adiecit: uir, quo
meliores liberos habere ne opto quidem. ex Albia
Terentia splendida femina duos filios tulit, L. Titianum et
1 Epit. 7, 1 Saluius Otho splendidis ortus maioribus ex! oppido
Ferentano. 6 Eutrop. VII 17, 1 matemo genere nobilior quam pa-
terno, neutro tamen obscuro.
1 ferentino X (uulg.), Ferento Ursinus 2 ex] e G siluius Sl,
corr. Stephanus 6 praeclarum M 7 propinquitatum GIIQX 12 cla-
dium A- claudium M 16 mature om. G 17 quam G 19 eum et
T, eum rel. ^
Digitized by
Google
286 C. SVETONI TRANQVILLI
minorem M. cognominem sibi; tulit et filiam^ quam uixdum
nubilem Druso Germanici filio despondit.
2 Otho imperator lUL KaL Mai. natus est Camillo Arrontio
p/c.Domitio Ahenobarbo cons. a prima adulescentia prodigus ac
procax, adeo ut saepe flagris obiurgaretur a patre, ferebatur 5
et uagari noctibus solitus atque inualidum quemque obuioinim
uel potulentum corripere ac distento sago impositum in
2 sublime iactare. post patris deinde mortem libertinam aulicam
gratiosam, quo efficacius coleret, etiam diligere simulauit
quamuis anum ac paene decrepitam ; per hanc insinuatus 10
Neroni facile summum inter amicos locum tenuit congruentia
morum, ut uero quidam tradunt, et consuetudine mutui stupri.
ac tantum potentia ualuit, ut damnatum repetundis consularem
uirum, ingens praemiumpactus, prius quam plane restitutionem
ei impetrasset, non dubitaret in senatum ad agendas gratias 15
3 introducere. omnium autem consiliorum secretorumque parti-
ceps die, quem necandae matri Nero destinarat, ad auertendas
suspiciones cenam utrique exquisitissimae comitatis dedit; item
Poppaeam Sabinam tunc adhuc amicam eius, abductam marito
demandatamque interim sibi, nuptiarum specie recepit nec 20
corrupisse contentus adeo dilexit, ut ne riualem quidem
2 Neronem aequo tulerit animo. creditur certe non modo missos
ad arcessendam non recepisse, sed ipsum etiam exclusisse
quondam pro foribus astantem miscentemque frustra minas et
preces ac depositum reposcentem. quare diducto matrimonio 25
sepositus est per causam legationis in Lusitaniam. et satis
uisum, ne poena acrior raimum omnem diuulgaret, qui tamen
sic quoque hoc disticho <^FPR p. 370} enotuit:
4 Epit. 7, 1 uita omni turpis, maxime adulescentia (maxime in
adolescentia omni turpis Landolf.) 10 Eutrop. VII 17, 2 in pri-
uata uita mollis et Neronis familiaris. Victor Caes. 7, 1 Neroni quon-
dam criminose familiaris.
1 quam uixdum (quamuis dum LP) MGX., quamuis nondum R,
quam nondum IIQ 7 potulentium (>, petulentum X*P, petulantium
n\ temulentum Graevius 9 coleretur Kraffert 13 <de> repetundis
Ursinus (0. F. W. Muller) 16 dubitarit Salmasius 17 diem MPO
non L) 19 poppeam (-eiam L^Q) GL^SQR^, pompeam MII, pom-
peiam R^L*PT 25 deducto X 26 et] id edd. post Casaubonum
Digitized by
Google
OTHO [cAP.i-6] 287 .
cur Otho mentito sit, quaeritis, exul honore?
uxoris moechus coeperat esse suae.
Prouinciam administrauit quaestorius per decem annos,
moderatione atque abstinentia singulari. ut tandem occasio 4
6 ultionis data est, conatibus Galbae primus accessit; eodemque
momento et ipse spem imperii cepit magnam quidem et ex
condicione temporum, sed aliquanto maiorem ex affirmatione
Seleuci mathematici. qui cum eum olim superstitem Neroni
fore spopondisset, tunc ultro inopinatus aduenerat impera-
10 turum quoque breui repromittens. nuUo igitur officii aut 2
ambitionis in quemquam genere omisso, quotiens cena prin-
cipem acciperet, aureos excubanti cohorti uiritim diuidebat,
nec minus alium alia uia militum demerebatur; cuidam etiam
de parte finium cum uicino litiganti adhibitus arbiter totum
15 agrum redemit emancipauitque, ut iam uix ullus esset, qui
non et sentiret et praedicaret solum successione imperii
dignum. sperauerat autem fore ut adoptaretur a Galba, idque 5
in dies expectabat. sed postquam Pisone praelato spe decidit,
ad uim conuersus est instigante super animi dolorem etiam
20 magnitudine aeris alieni. neque enim dissimulabat, nisi prin-
cipem se stare non posse, nihilque referre ab hoste
in acie an in foro sub creditoribus caderet. ante pau- 2
cos dies seruo Caesaris pro impetrata dispensatione decies sester-
tium expresserat; hoc subsidium tanti coeptifuit. acprimo quin-
25 que speculatoribus commissa res est, deinde decem aliis, quos sin-
guli binos produxerant; omnibus dena sestertia repraesentata
et quinquagena promissa. per hos sollicitati reliqui, nec adeo
17 sqq. Victor Caes. 6, 2 praelatum adoptione eius Pisonem im-
patientius dolens {cf. Galb. 17) accensas cohortes armatasque in forum
deduxerat.
1 merito T 6 et ex] ex P0<5 (Graevim) 9 imperatorem — <^fo^re
promittens Madvig (cf. Tih. 17) 13 nec minus TPQ^ necominus
(necho- L) MGL, nec quominus PO, nec (non S) eo minus II^ESTN
(uulg.) 13 militem ed. Ba>sil. a. 1546 al.^ milites Burm. 14 liti-
grandi M^ 15 emancipiauitque Jf \ eique mancipauit Torr. 16 suc-
cessione XN (imperii succ- N), -ni MGQ, -nis IIB 17 forte G
18 die (die T) X 20 dissimulare G 21 referre GSN, refelli
MTPT (ai reffere Q^ in marg.), refelli i referre X\ i referre del. et ai
referre in marg. adscr. L* ab] sub Bentley in acie ab hoste G
Digitized by
Google
288 C. SVETONI TRANQVILLI
multi, haud dubia fiducia in ipso negotio pluris adfuturos.
6 tulerat animus post adoptionem statim castra occupare cenan-
temque in Palatio Galbam adgredi, sed obstitit respectus co-
hortis, quae tunc excubabat, ne oneraretur inuidia, quod eius-
dem statione et Gaius fuerat occisus et desertus Nero. medium 5
quoque tempus religio et Seleucus exemit.
2 ^ Ergo destinata die praemonitis consciis, ut se in foro
sub aede Satumi ad miliarium aureum opperirentur, mane
Galbam salutauit, utque consueuerat osculo exceptus, etiam
sacrificanti interfuit audiuitque praedicta haruspicis. deinde 10
liberto adesse architectos nuntiante, quod signum conuenerat,
quasi uenalem domum inspecturus abscessit proripuitque se
postica parte Palati ad constitutum. alii febrem simulasse
aiunt eamque excusationem proximis mandasse, si quaereretur.
3 tunc abditus propere muliebri sella in castra contendit ac 15
deficientibus lecticaris cum descendisset cursumque cepisset,
laxato calceo restitit, donec omissa mora succollatus et a
praesente comitatu imperator consalutatus inter faustas ad-
clamationes strictosque gladios ad principia deuenit, obuio
quoque non aliter ac si conscius et particeps foret adhaerente. 20
ibi missis qui Galbam et Pisonem trucidarent, ad conciliandos
pollicitationibus militum animos nihil magis pro contione
testatus est, quam id demum se habiturum, quod sibi illi
reliquissent.
7. Dein uergente iam die ingressus senatum positaque breui 25
oratione quasi raptus de publico et suscipere imperium ui
coactus gesturusque communi onmium arbitrio, Palatium
petit. ac super ceteras gi-atulantium adulantiumque blanditias
26 Eutrop. VII 17, 1 Otho occiso Galba inuasit imperium {Schol.
luu. 2i 99). cf. ad p. 289, 15
1 hau M\ haut S pluros adfuturis M {i. pluris adfuturos mu-
tatis terminationibus, sic Both)^ plures afFuturos Gj plurib(u8) affuturis
JI^, plures affuturi (adf- S^) BX, plures ^dfuturis d 2 tulerat] erat X^
fuerat Ursin. {cf. lul. 82) animos MG8 statim om. M 6 seleucius
(-tius) X 10 superfuit Emesti 12 iuuenalem {om. domiim) T pro-
ripuit G 16 deficientis M lecticaris Bothy lecticaribus (-rib ; GT) MGT,
lecticariis X 23 illi] ipsi T 26 oratione qiti tuentur scribunt posito-
que G, H. Walther, perfunctusque uel professusque Bentley, expositoque
Burm., ratione cum Erasmo plerique {at propositaque mauult Oud.)
Digitized by
Google
OTHO [CAP. 6-8] 289
ab infima plebe appellatus Nerp nullum indicium recusantis
dedit, immo, ut quidam tradiderunt, etiam diplomatibus pri-
misque epistulis suis ad quosdam prouinciarum praesides
Neronis cognomen adiecit. certe et imagines statuasque eius
5 reponi passus est et procuratores atque libertos ad eadem
officia reuocauit, nec quicquam prius pro potestate subscripsit
quam quingenties sestertium ad peragendam Auream domum.
Dicitur ea nocte per quietem pauefactus gemitus maximos 2
edidisse repertusque a concursantibus humi ante lectum iacens
10 per omnia piaculorum genera Manes Galbae, a quo deturbari
expellique se uiderat, propitiare temptasse; postridie quoque
in augurando tempestate orta grauiter prolapsum identidem
obmurmurasse:
tC yccQ /tot xal ^axQotg aikotg;
16 Sub idem uero tempus Germaniciani exercitus in Vitelli 8
uerba iuraimt. quod ut comperit, auctor senatui fuit mitten-
dae legationis, quae doceret electum iam principem, quietem
concordiamque suaderet; et tamen per internuntios ac litteras
consortem imperii generumque se Vitellio optulit. uerum
20 haud dubio bello iamque ducibus et copiis, quas Vitellius
praemiserat, appropinquantibus animum fidemque erga se
praetorianorum paene internecione amplissimi ordinis expertus
est. [et] placuerat per classiarios arma transferri remittique 2
nauibus; ea cum in castris sub noctem promerentur, insidias
25 quidam suspicati tumultum excitauerunt; ac repente omnes
nuUo certo duce in Palatium cucurrerunt caedem senatus
flagitantes, repulsisque tribunorum qui inhibere temptabant,
15 JEutrop. VII 17 f 3 cum isdem temporibus, quibus Otho Gralbam
occiderat, etiam Yitellius factus esset a Germanicianis exercitibus impe-
rator. Oros. VII 8, 6 cum . . . inuasisset imperium ac mox creatum
imperatorem in Qallia per Germanicas legiones Vitellium comperisset.
9 repertisque MS conuersantibus X 12 prolapsusT {cf. p. 292, 17)
14 avXolg g {Bio 64, 7 ti yaQ fis idsi fiaxpoig aifXotg a^bXslv), AOYAOIC
M, AAOYAOIC G, DOY^OIC 5, ^OY^OIC (-OIC T) LT, (i(yi5io^ff g, om.
PT 16 geimanicianii MGEy germanici X 16 iurauit X, iurant PO
18 concordiamque GT&, et concordiam T {edd.\ concordiam rel.^ del.
G. BeQker {cf. Herm. 40 p. 182) 20 hau M^ 22 intemectione LPl^
-nitione SU 28 est om. Q et del. Torr. {om. (S?), etemm Lipsius^
quando Glareanus, ei Bucheler praemittique StephanuSy demittique
Oud. 24 pmerentur T
SviTOHivs ed. Ihm. L 19
Digitized by
Google
290 C. SVETONI TRANQVILLl
nonQullis et occisis^ sic ut erant craenti^ ubinam imperator
esset requirentes perruperunt in triclinium usque nec nisi uiso
destiterunt.
3 Expeditionem autem inpigre atque etiam praepropere in-
cohauit, nuUa ne religionum quidem cura, sed et motis nec- 5
dum conditis ancilibus^ quod antiquitus infaustum habetur^
et die, quo cultores deum Matris lamentari et plangere in-
cipiimt, praeterea aduersissimis auspiciis. nam et uictima
Diti patri caesa litauit^ cum tali sacrificio contraria exta
potiora sint, et primo egressu inundationibus Tiberis retar- 10
datus ad uicensimum etiam lapidem ruina aedificiorum prae-
9 clusam uiam ofiFendit. simili temeritate^ quamuis dubium
nemini esset quin trahi bellum oporteret, quando et fame et
angustiis locorum urgeretur hostis, quam primum tamen de-
certare statuit, siue impatiens longioris sollicitudinis sperans- 15
que ante Vitelli aduentum profligari plurimum posse, siue
impar militum ardori pugnam deposcentium. nec ulli pugnae
aflFuit substititque Brixelli.
2 Et tribus quidem, uerum mediocribus proelis apud Alpes
circaque Placentiam et ad Castoris, quod loco nomen est, 20
uicit; nouissimo maximoque apud Betriacum fraude superatus
est, cum spe conloquii facta, quasi ad condicionem pacis mili-
tibus eductis, ex inprouiso atque in ipsa consalutatione dimi-
3 candum fuisset. ac statim moriendi impetum cepit, ut multi
19 Bqq. Eutrop. VII 17, 3 bello contra eum suscepto, cum apud
Betriacum in Italia leui proelio uictus esset, ingentes tamen copias ad
bellum haberet, sponte semet occidit. Epit 7^2 9, Vitellio primum apud
Placentiam, dehinc apud Betriacum uictus ( Vict. Caes. 7,-2 Veronensi proelio
pulsus est). Oros. VII 8, 6 Otho cum . . . bellum ciuile molituB tribus
primum leuibus {ex Eutropio) proeliis, hoc est uno apud Alpes, alio
circa Placentiam, tertio circa locum, quem Castores (uar. Castoris) uo-
cant, contra Vitellianos duces congressus uictor extitisset, quarto apud
Bedriacum proelio cum animaduertisset suos uinci, . . . sese interfecit.
4 praeponere (pre- 8) M8, propere IIQ^ praepostere Bentley 6 ha-
beretur IIT (uulg.) 8 uictimas — c(a)esa8 X 9 dicti et exto M
13 quoad Kraffert 17 illi JT, ille Ursinus 20 Placentiam usque
maximoque om. II^Q inserentes factis ante apud caBtros L^FOT, ca-
stolifl i* 21 bretiacum (breciac- G^JT, bretiamc- QE) Sl 23 conaaluta-
tione II^Qt consultatione rel. etL^ (de L^ non prorsus constat), nesdo an
rectius (cf. comm.) 24 moriendum petum (-potum L^) MGLFy morien-
dum Retiam (R ex P corr.) S
Digitized by
Google
OTHO [cAP.8-n] 291
nec frastra opinantnr, magis pudore, ne tanto rerum homi-
numque periculo dominationem sibi asserere perseueraret,
quam desperatione ulla aut diffidentia copiarum; quippe resi-
duis integrisque etiam nunc quas secum ad secundos casus
5 detinuerat^ et superuenientibus aliis e Dalmatia Pannoniaque
et Moesia, ne uictis quidem adeo afflictis ut non in ultionem
ignominiae quiduis discriminis ultro et uel solae subirent.
Interfait huic bello pater meus Suetonius Laetus, tertiaelO
decimae legionis tribunus angusticlauius. is mox referre
10 crebro solebat Othonem etiam priuatum usque adeo dete-
statum ciuilia arma, ut memorante quodam inter epulas de
Cassi Brutique exitu cohorruerit; nec concursurum cum Galba
fuisse, nisi confideret sine bello rem transigi posse; tunc ad
despiciendam uitam exemplo manipularis militis concitatum,
15 qui cum cladem exercitus nuntiaret nec cuiquam fidem faceret
ac nunc mendaci nunc timoris, quasi fugisset, ex acie arguere-
tur, gladio ante pedes eius incubuerit. hoc uiso proclamasse
eum aiebat, non amplius se in periculum talis tamque
bene meritos coniecturum.
20 Fratrem igitur fratrisque filium et singulos amicorum 2
cohortatus, ut sibi quisque pro facultate consuleret, ab amplexu
et osculo suo dimisit omnis, secretoque capto binos codicillos
exarauit, ad sororem consolatorios et ad Messalinam Neronis,
quam matrimonio destinarat, commendans reliquias suas et
25 memoriam. quicquid deinde epistularum erat, ne cui periculo
aut noxae apud uictorem forent, concremauit. diuisit et pe-
cunias domesticis ex copia praesenti. atque ita paratus in-11
tentusque iam morti, tumultu inter moras exorto ut eos, qui
discedere et abire coeptabant, corripi quasi desertores deti-
10 sqq. Eutrop, VII 17, 3 petentibus militibus, ne tam cito de belli
desperaret euentu, cnm tanti se non esse dixisset, nt propter enm
bellum ciuile moneretur.
1 tantum M^ 4 etiam tunc Ursinus adnersos uel iactus pro
casns Bentley 6 o] & B 6 ne] nec WQX 8 Laetus] lenis Tg
{uulg.) 9 angusticl- GT'P iste WQ 11 arma] bella T
12 occisumm enm Galbam Bentley cum Galba del. Polak 13 bel-
lore M 22 capito B, captato X 23 consolatorias L^P et Torr.t sed
MLT, sed et GPiin hoc om. ad) SOT{uulg.) 26 noxiae G 29 descen-
dere G certabant itf \ cept- M^GTS^ capt- rel. et 9 (in hoc om. et abire)
19*
Digitized by
Google
292 C. SVETONI TRANQVILLI
nerique sensit: adiciamns^ inquit^ uitae et hanc noctem,
his ipsis totidemque uerbis, uetuitque uim cuiquam fieri; et
in serum usque patente cubiculo, si quis adire uellet, pote-
2 statem sui praebuit. post hoc sedata siti gelidae aquae po-
tione arripuit duos pugiones et explorata utriusque acie, cum 6
alterum puluino subdidisset, foribus adopertis artissimo somno
quieuit. et circa lucem demum expergefactus uno se traiecit
ictu infra laeuam papillam irrumpentibusque ad primum ge-
mitum modo celans modo detegens plagam exanimatus est
et celeriter, nam ita praeceperat, funeratus, tricensimo et lo
octauo aetatis anno et nonagensimo et quinto imperii die.
12 Tanto Othonis animo nequaquam corpus aut habitus
competit. faisse enim et modicae staturae et male pedatus
<s>cambusque traditur, munditiarum uero paene muliebrium,
uulso corpore, galericulo capiti propter raritatem capillorum i5
adaptato et adnexo, ut nemo dinosceret; quin et faciem coti-
die rasitare ac pane madido linere consuetum, idque instituisse
a prima lanugine, ne barbatus umquam esset; sacra etiam
Isidis saepe in lintea religiosaque ueste propalam celebrasse.
t per quae factum putem, ut mors eius minime congruens uitae 20
7 Victor Caes. 7, 2 mortem sibimet consciuit. Epit. 7, 2 semet
gladio transfixit (c/. ad p. 290, 19 sqq.). 10 JEutrop. VII 17, 3 uolun-
taria morte obiit tricesimo et octauo aetatis anno, nonagesimo et quinto
imperii die. Epit. 7, 2 anno aetatis tricesimo septimo. 7, 1 imperauit
menses tres ( Vict. Caes. 7, 2 dies fere quinque et octoginta). Oros.
VII 8, 6 mense tertio quam imperare coeperat {Hier. chron. a. 2084).
14 cf. Schol. luu. 2, 99 tam probrosae curae in polienda forma fuit, ut
humecto pane faciem liniret ad sollicitandum candorem. 20 Ausorh.
259, 8 Otho famosus, clara sed morte potitus (cf. 268, 3).
2 feri M 4 haec IIQST (uulg.) 6 adapertis Q<s altissimo
Valesius 7 settraiecit Jf, straieciti* 8 irmmpentibus 6rT 10 cae-
liter nam M, apud c^litemam (ueli- §, culi- JI) T (et celeriter — fune-
ratus om. T) 18 fuisse enim traditur T, fuisse traditur N 14 scam-
busque Turnebus, cambusque (camp- Q, canib- LS^) MGLPSQB (que
om. in Sy ghssa i caluus adscr. in GR), i caluns cambusque 11 (i caluus
del, busque in ras. m. 2, praeterea in margine ai campusque m. 2\
caluusque T, et caluus N-, an recte camb-.^ {cf M. Bonnet, Archiv f
Lex. XIII p. 579) 15 galericio i, galerico POST, galero N? capi-
te G 16 adaptato QBHWL^ adoptato MGXW 17 linire QPST
consuetufl Bentley {cf. p. 289, 12) 18 linguine Jf ^ languine 3f *, lanu-
guine L ne om. M
Digitized by
Google
OTHO [CAP. 11. 12] 293
maiore miraculo fuerit. multi praesentium militum cum plu-
rimo fletu manus ac pedes iacentis exosculati, fortissimum
uirum, unicum imperatorem praedicantes, ibidem statim nec
procul a rogo uim suae uitae attuleruntj multi et absentium
6 accepto nuntio prae dolore armis inter se ad intemecionem
concurrerunt. denique magna pars hominum incolumem gra-
uissime detestata mortuum laudibus tulit, ut uulgo iactatum
sit etiam, Galbam ab eo non tam dominandi quam rei p. ac
libertatis restituendae causa interemptum.
1 Epit 7, 2 adeo amabilis militibiis propriis, ut pleriqiie corpore
eius uiso suis manibus interierint.
1 maiore 3fX, maiori GT {uulg.) 2 osculati G 5 intemitio-
nem X 6 gratissime G
subscr. c. suetoni tranquilli de uita caesarii otho explic. incip ui-
tellius feliciter M et sim. JPUB (feliciter om. E, inc. uit. fel. om. P)
otho explicit. incipit uitellius G et fere Q, qui add. feliciter explicit
lib. Vin. incipit de uitellio lib. VIIII L8 (de uitellio om. S)
Digitized by
Google
VITELLIVS
1 Vitelliorum originem alii aliam et quidem diuersissimam
tradunt, partim ueterem et nobilem, partim uero nouam et
obscuram atque etiam sordidam; quod ego per adulatores
obtrectatoresque imperatoris Vitelli euenisse opinarer, nisi
2 aliquanto prius de familiae condicione uariatum esset. extat 5
Q. ^Elogi ad Quintum ViteUium Diui Augusti quaestorem
libellus, quo continetur, ViteUios Pauno Aboriginum rege et
ViteUia, quae multis locis pro numine coleretur, ortos toto
Latio imperasse; horum residuam stirpem ex Sabinis transisse
8 Romam atque inter patricios adlectam; indicia stirpis mansisse lo
diu uiam ViteUiam ab laniculo ad mare usque, item coloniam
eiusdem nominis, quam gentUi copia aduersus Aequiculos
tutandam oUm depoposcissent; tempore deinde Samnitici beUi
praesidio in ApuUam misso quosdam ex ViteUis subsedisse
Nuceriae eorumque progeniem longo post interuaUo repetisse is
2 urbem atque ordinem senatorium. contra plures auctorem
generis Ubertinum prodiderunt, Cassius Seuerus nec minus
aUi eundem et sutorem ueteramentarium, cuius filius sectioni-
bus et cognituris uberius compendium nanctus, ex muUere
uulgari, Antiochi cuiusdam fumariam exercentis fiUa, equitem «o
1 Epit 8, 1 Vitellius ortuB familia nobili. Eutrop. VII 18, 1 fa-
milia honoiata mag^s qnam nobili.
1 et om. G 3 ego in marg. add. M* adnltores Jtf, adnl-
teros nB 5 extatq(ue) elogi (-gii XT, -gium G) Sl et sic Bentley et
M. Hertz (nisi quod ille mauult extaretque), Q. Clodii MtMretus (e codice
aliquo?)^ Q. Longini Lipsius, Q. Eulogii usl Eclogii Casauh. (potitis
Eg^ogi) 7 a fauno G 18 segtionibus (segc- 8) M8 et fere L, in
quo segition- corr. uidePur ex segnon- 20 fili§ G
Digitized by
Google
VITELLIVS [OAP.1.2] 295
R. genuerit. sed quod discrepat, sit in medio. ceterum P. 2
Vitellius domo Nuceria, siue ille stirpis antiquae siue puden-
dis parentibus atque auis, eques certe R. et rerum Augusti
procurator, quattuor filios amplissimae dignitatis cognomines
5 ac tantum praenominibus distinctos reliquit Aul(um), Q(uin-
tum), P(ublium), L(ucium). Aulus in consulatu obiit, quem
cum Domitio Neronis Caesaris patre inierat^ praela<u>tus
alioqui famosusque cenarum magnificentia. Quintus caruit
ordine, cum auctore Tiberio secemi minus idoneos senatores
10 remouerique placuisset. P(ubKus), Germanici comes, Cn. 3
Pisonem inimicum et interfectorem eius accusauit condemna-
uitque, ac post praeturae honorem inter Seiani conscios ar-
reptus et in custodiam fratri datus scalpro librario uenas sibi
incidit, nec tam mortis paenitentia quam suorum obtestatione
15 obligari curarique se passus in eadem custodia morbo periit.
L(ucius) ex consulatu Syriae praepositus, Artabanum Pirtho- 4
rum regem summis artibus non modo ad conloquium suum,
sed etiam ad ueneranda legionum signa pellexit. mox cum
Claudio principe duos insuper ordinarios consulatus censuramque
«0 gessit. curam quoque imperi sustinuit absente eo expeditione
Britannica; uir innocens et industrius, sed amore libertinae
perinfamis, cuius etiam saliuis melle commixtis, ne clam
quidem aut raro sed cotidie ac palam, arterias et fauces pro
remedio fouebat. idem miri in adulando ingenii primus C. 5
S6 Caesarem adorare ut deum instituit, cum reuersus ex Syria
non aliter adire ausus esset quam capite uelato circumuer-
tensque se, deinde procumbens. Claudium uxoribus libertisque
addictum ne qua non arte demereretur, proximo munere
a Messalina petit ut sibi pedes praeberet excalciandos; de-
16. 19 Eutrop. VII 18, 1 pater eius non admodum clare natus tres
tamen oidinarios gesserat consulatus. Epit 8, 1 patre L. Yitellio ter
consule (cf. p, 298, 5).
6. 6 pramomina perscripta habent GQS* (l 10 et 16 solifs G) 7 Caesa-
ris om. G praelatus il, corr. ed. JBasil a. 1533 8 alioqui MQ, alioquin
GX, eloquio JTl? 12 consocios QLST 15 in aedem ML^PS, ir inedia
8S. i* cu8todi§ LPS\ sub custodia d 18 signa] uexilla G 23 ar-
teria MGS 25 adorari T institit Graevitts 28 qua om. G
proximo MGLP, pro mazimo T\ pro summo lac. Gronov. 29 petit
ut sibi om. G petiit TT exculciandos MGWB, exoBCulandos Q
Digitized by
Google
296 C. SVETGNI TRANQVILLl
tractumque socculum dextrum inter togam tunicasque gesta-
uit assidue, nonnumquam osculabundus. Narcissi quoque et
Pallantis imagines aureas inter Lares coluit. huius et illa uox
est: saepe facias, cum saeculares ludos edenti Claudio
3 gratularetur. decessit paralysi altero die quam correptus est, 5
duobus filiis superstitibus, quos ex Sestilia probatissima nec
ignobili femina editos consules uidit, et quidem eodem ambos
totoque anno, cum maiori minor in sex menses successisset.
defunctum senatus publico funere honorauit, item statua pro
rostris cum hac inscriptione: pietatis immobilis erga prin- 10
CIPEM.
2 A. Vitellius L. filius imperator natus est VIII. Kal. Oct.,
a.i5p.o. uel ut quidam VII. Id. Sept., Druso Caesare Norbano Flacco
cons. genituram eius praedictam a mathematicis ita parentes
exhorruerunt, ut pater magno opere semper contenderit, ne is
qua ei prouincia uiuo se committeretur, mater et missum ad
legiones et appellatum imperatorem pro afflicto statim la-
mentata sit. pueritiam primamque adulescentiam Capreis egit
inter Tiberiana scorta, et ipse perpetuo spiiit[he]riae cogno-
mine notatus existimatusque corporis gratia initium et causa 20
4 incrementorum patri fuisse; sequenti quoque aetate omnibus
probris contaminatus, praecipuum in aula locum tenuit, Gaio
per aurigandi, Claudio per aleae studium familiaris, sed ali-
quanto Neroni acceptior, cum propter eadem haec, tum pe-
culiari merito, quod praesidens certamini Neroneo cupientem 35
inter citharoedos contendere nec quamuis flagitantibus cunctis
promittere audentem ideoque egressum theatro reuocauerat,
quasi perseuerantis populi legatione suscepta, exorandumque
praebuerat.
5 Trium itaque principum indulgentia non solum honoribus so
uerum et sacerdotiis amplissimis auctus, proconsulatum Afri-
cae post haec curamque operum publicorum administrauit et
5 es Jf 6 sextilia POST, et sic apud Tac. hist. II 64 editur
7 ditos Jf, edito B, edictos JT 12 Auitellius ML^P, At uitellius
L^OST (praenomen perscriptum in IIQy om. in G) 17 statim om. T,
ante pro hahet T 18 capitis T 19 in perpetuo X (imp- P)
sphinterie JI, spinterie ST 22 post contaminatus punctum ponit Both
24 cum] tum TN et pro u. l. ss. S^ 27 promittere] prodire Becher
28 exorabilemque Bentley 31 sacerdotib; G
Digitized by
Google
VITELLIVS [cAP. 2-7] 297
uoluntate dispari et existimatione. in prouincia singularem
innocentiam praestitit biennio continuato, cum succedenti fra-
tri legatus substitisset; at in urbano officio dona atque oma-
menta templorum subripuisse et commutasse quaedam ferebatur
6 proque auro et argento stagnum et aurichalcum supposuisse.
Vxorem habuit Petroniam consularis uiri filiam et ex ea 6
filium Petronianum captum altero oculo. hunc heredem a
matre sub condicione institutum, si de potestate patris exis-
set, manu emisit breuique, ut creditum est, interemit, insimu-
10 latum insuper parricidii et quasi paratum ad scelus uenenum
ex conscientia hausisset. duxit mox Qaleriam Fundanam
praetorio patre ac de hac quoque liberos utriusque sexus
tulit, sed marem titubantia oris prope mutum et elinguem.
A Galba in inferiorem Germaniam contra opinionem mis- 7
15 sus est. adiutum putant T. Vini suffiragio, tunc potentissimi
et cui iam pridem per communem factionis Venetae fauorem
conciliatus esset; nisi quod Galba prae se tulit nullos minus
metuendos quam qui de solo uictu cogitarent, ac posse pro-
uincialibus copiis profundam gulam eius expleri, ut cuiuis
20 euidens sit contemptu magis quam gratia electum. satis 2
constat exituro uiaticum defuisse, tanta egestate rei familia-
ris, ut uxore et liberis, quos Romae relinquebat, meritorio
cenaculo abditis domum in reliquam partem anni ablocaret
utque ex aure matris detractum unionem pignerauerit ad iti-
25 neris impensas. creditorum quidem praestolantium ac deti-
nentium turbam et in iis Sinuessanos Pormianosque, quo-
rum publica uectigalia interuerterat, non nisi terrore calumniae
amouit, cum libertino cuidam acerbius debitum reposcenti
iniuriarum formulam, quasi calce ab eo percussus, intendisset
30 nec aliter quam extortis quinquaginta sestertiis remisisset.
2 continno B,'Cru8. 3 subtitisset M^ subfltitutus esset X, sic
Graevius coniciens decedenti pro snccedenti 4 contaminasse O
5 stamnum G, stannum il^g et edd. aurochaloum (-chalchum G)
MGL 10 et suspectum Bentleio 11 hausit X, habuisse 27 gale-
rianam T fundatam G 14 in om. WQPS^N^ 16 uini notaui
ex L qui in talibus fide caret, iuni MPS\ iunii rel,, corr. Torr, {cf. Galba
14, 2) 16 et] ut BenUey factionis Venetae] factionisu^ X, inde
factionis suae (sue) POST et sr plurimi 19 cuius X {non T) 20 sit
om. G 23 ablocarit Bentley, oblocaret Sahellicus (cf. lul, 26) 24 pi-
gneraret N 25 creditorium M ac post quidem add. G
Digitized by
Google
298 C. SVETONI TRANQVILLl
3 Aduenientem male animatus erga principem exercitus
pronusque ad res nouas libens ac supinis manibus excepit
uelut dono deum oblatum, ter consulis filium^ aetate integra^
facili ac prodigo animo. quam ueterem de se persuasionem
Yitellius recentibus etiam ezperimentis auxerat, tota uia ca- 5
ligatorum quoque militum obuios exosculans perque stabula
ac deuersoria mulionibus ac uiatoribus praeter modum comis^
ut mane singulos iamne iantassent sciscitaretur seque fecisse
8 ructu quoque ostenderet. castra uero ingressus nihil cuiquam
poscenti negauit atque etiam ultro ignominiosis notas, reis lo
sordes^ damnatis supplicia dempsit. quare uixdum mense
transacto^ neque diei neque temporis ratione habita^ ac iam
uespere, subito a militibus e cubiculo raptus, ita ut erat in
ueste domestica^ imperator est consalutatus circumlatusque
per celeberrimos uicos, strictum Diui Iuli[i] gladium tenens is
detractum delubro Martis atque in prima gratulatione porrec-
2 tum sibi a quodam. nec ante in praetorium rediit quam fla-
grante triclinio ex conceptu camini, cum quidem constema-
tis et quasi omine aduerso anxiis omnibus: bono, inquit,
animo estote! nobis adluxit^ nullo sermone alio apud mili- so
tes usus. consentiente deinde etiam superioris prouinciae
exercitU; qui prior a Galba ad senatum defecerat^ cognomen
Germanici delatum ab uniuersis cupide recepit^ Augusti distu-
9 lit, Caesaris in perpetuum recusauit. ac subinde caede Gal-
bae adnuntiata, compositis Germanicis rebus, partitus est co- 86
pias, quas aduersus Othonem praemitteret quasque ipse per-
duceret. praemisso agmine laetum euenit auspicium, siqui-
dem a parte dextra repente aquila aduolauit lustratisque
signis ingressos uiam sensim antecessit. at contra ipso mo-
uente statuae equestres, cum plurifariam ei ponerentur, fractis 3o
repente cruribus pariter corruerunt, et laurea; quam religio-
S u. ad p. 295, 16. 19 4 Auson. 259, 9 prodiga . . . sceptra Vitelli.
3 uelut deo donam X {at t ter do donu P, ter uir dono deu deo donti T)
6 quosque GS^N obuios om. G 8 iantassent ilfd, iactaasent (la-
JI) TPOT^ gentassent G, ientassent LS {in L corr. ex ieu- ut uid,)
et sic S8. in E, om. N (cf. Vit. 13) 11 depressit Q, remisit Bentley
13 a militibus om. G 14 dominica et 88, i. domestica G {m. 1) 20 alio
sermone GT 22 prius T {uulg.) 26 denunciata G 27 agmini ed,
Basil. 1533 28 lustratisque g {ed. pr. Eom. 11)^ lustrauitquei2
Digitized by
Google
VITELLIVS [cAP. 7-11] 299
sissime circumdederat, in profluentem excidit; mox Viennae
pro tribunali iura reddenti gallinaceus supra umerum ac deinde
in capite astitit. quibus ostentis par respondit exitus; nam con-
firmatum per legatos suos imperium per se retinere non potuit.
5 De Betriacensi uictoria et Othonis exitu, cum adhuc inlO
Gallia esset, audiit nihilque cunctatus, quicquid praetoria-
narum cohortium fuit, ut pessimi exempli, uno exauctorauit
edicto iussas tribunis tradere arma. centum autem atque
uiginti, quorum libellos Othoni datos inuenerat exposcentium
10 praemium ob editam in caede Galbae operam, conquiri et
supplicio adfici imperauit, egregie prorsus atque magnifice
et ut summi principis spem ostenderet, nisi cetera magis ex
natura et priore uita sua quam ex imperii maiestate gessisset.
namque itinere incohato per medias ciuitates ritu triumphan- 2
15 tium uectus est perque flumina delicatissimis nauigiis et ua-
riarum coronarum genere redimitis, inter profusissimos ob-
soniorum apparatus, nulla familiae aut militis disciplina, ra-
pinas ac petulantiam omnium in iocum uertens, qui non con-
tenti epulo ubique publice praebito, quoscumque libuisset in
20 libertatem asserebant, uerbera et plagas, saepe uulnera, non-
numquam necem repraesentantes aduersantibus. utque cam- 3
pos, in quibus pugnatum est, adit, abhorrentis quosdam Cada- .
uerum tabem detestabili uoce confirmare ausus est, optime
olere occisum hostem et melius ciuem. nec eo setius ad
S5 leniendam grauitatem odoris plurimum meri propalam hausit
passimque diuisit. pari uanitate atque insolentia lapidem
memoriae Othonis inscriptum intuens dignum eo Mausoleo
ait, pugionemque, quo is se occiderat, in Agrippinensem co-
loniam misit Marti dedicandum. in Appennini quidem iugis
80 etiam peruigilium egit. urbem denique ad classicum introiitll
paludatus ferroque succinctus, inter signa atque uexilla, sagu-
atis comitibus ac detectis commilitonum armis.
Magis deinde ac magis omni diuino humanoque iure 2
2 super GS 6 bethriac- G, bebriac- IIE 8 iusas M, iuasa
Pn*E tribunas M$, -no T 10 praemia uulg. {edd. Mediol. 1475
Bonon. 1488) 11 aegiae M, inde regie Piiihoeus 15 uario N
(Bentley), fort. recte 21 repraesentantes om. G 22 adit ML^P^
adJit rel. et N 24 et] at Ernesti, set G. Becker 80 claflicum M^
scasiscum G
Digitized by
Google
300 C. SVETONI TRANQVILLI
neglecto Alliensi die pontificatum maximum cepit, comitia in
decem annos ordinauit seque perpetuum consulem. et ne cui
dubium foret, quod exemplar regendae rei p. eligeret, medio
Martio campo adhibita publicorum sacerdotum frequentia in-
ferias Neroni dedit ac sollemni conuiuio citharoedum placentem 6^
palam admonuit, ut aliquid et de dominico diceret, in-
cobantique Neroniana cantica primus exultans etiam plausit.
IStalibus principiis magnam imperii partem non nisi consilio et
arbitrio uilissimi cuiusque histrionum et aurigarum admini-
strauit et maxime Asiatici liberti. hunc adulescentulum mutua la
libidine constupratum , mox taedio profugura cum Puteolis
poscam uendentem reprehendisset, coiecit in compedes statim-
que soluit et rursus in deliciis habuit; iterum deinde ob
nimiam contumaciam et furacitatem grauatus circumforano
lanistae uendidit dilatumque ad finem muneris repente sub- is
ripuit et prouiacia demum accepta manumisit ac primo im-
perii die aureis donauit anulis super cenam, cum mane ro-
gantibus pro eo cunctis detestatus esset seuerissime talem
equestris ordinis maculam.
13 Sed uel praecipue luxuriae saeuitiaeque deditus epulas 20
trifariam semper, iuterdum quadrifariam dispertiebat, in ian-
tacula et prandia et cenas comisationesque, facile omnibus
sufficiens uomitandi consuetudine. iudicebat autem aliud alii
eadem die, nec cuiquam miuus singuli apparatus quadringenis
2 milibus nummum constiterunt. famosissima super ceteras 15
2 sqq. Eutrop. VII 18, 4 cum Neroni similis esse uellet atque
id adeo prae se ferret, ut etiam exequias Neronis . . . honoraret.
20 Eutrop. VII 18, 2 graui saeuitia notabilis, praecipue ingluuie et
uoracitate, quippe cum de die saepe quarto uel quinto feratur epulatus.
Oros. VII 8, 7 incredibili . . . uoracitatis appetitu. cf. Lampr. Heliog.
24^ 3 25 Eutrop. VII 18, 3 notissima certe cena memoriae mandata
est, quam ei Yitellius frater exhibuit, in qua super ceteros duo milia
piscium, septem auium adposita traduntur.
5 ac] ac ne ilf 6 et om, M^Q (in M praecedit aliquit), etiam (ec-
S) Nd de om, G dominico MGT, domitio JOT, domino (dnico) il*,
dominicis Hofstee 12 puscam T 13 soluit ed. Basil, a, 1533, coluit
ii, ex(s)oluit Oud, iterum om. G 14 ferocitatem X {at furoc- L,
u in ras. m. 2) et fere edd. circumforaneo ff et imlg, post Sa-
bellicum 16 delatumque T 16 manu emisit G 21 in om. X,
corr. L* iantacula MGQ (ir gentacula G in marg. m. 1), ientacula
(gen- HP) rel. {de L^ non constat\ cf. Vit. 7 24 minoris Ursinus
Digitized by
Google
VITELLIVS [cAP. 11-14] 301
fait cena data ei aduenticia a fratre, in qua duo milia lectissi-
morum piscium, septem auium apposita traduntur. hanc quoque
exuperauit ipse dedicatione patinae, quam ob immensam magni-
tudinem clipeum Mineruae nokio^ixov dictitabat. in hac
5 scarorum iocinera, phasianarum et pauonum cerebella, linguas
phoenicopterum, murenarum lactes a Parthia usque fretoque
Hispanico per nauarchos ac triremes petitarum commiscuit.
ut autem homo non profundae modo sed intempestiuae quoque 3
ac sordidae gulae, ne in sacrificio quidem umquam aut itinere
10 uUo temperauit, quin inter altaria ibidem statim uiscus et
farris +paene rapta e foco manderet circaque uiarum popinas
fumantia obsonia vel pridiana atque semesa.
Pronus uero ad cuiuscumque et quacumque de causali
necem atque supplicium nobiles uiros, condiscipulos et ae-
15 quales suos, omnibus blanditiis tantum non ad societatem
imperii adlicefactos uario genere fraudis occidit, etiam unum
ueneno manu sua porrecto in aquae frigidae potione, quam
is adfectus febre poposcerat. tum faeneratorum et stipula- 2
torum publicanorumque, qui umquam se aut Romae debitum
90 aut in uia portorium flagitassent, uix ulli pepercit; ex qui-
bus quendam in ipsa salutatione supplicio traditum statim-
que reuocatum, cunctis clementiam laudantibus, coram inter-
fici iussit, uelle se dicens pascere oculos; alterius poenae
duos filios adiecit deprecari pro patre conatos. sel et equitem 3
25 R. proclamantem, cum raperetur ad poenam: heres meus es,
exhibere testamenti tabulas coegit, utque legit coheredem
sibi libertum eius ascriptum, iugulari cum liberto imperauit.
quosdam et de plebe ob id ipsum, quod Venetae factioni
clare male dixerant, interemit contemptu sui et noua spe id
1 data est ei {om. fuit) G aduenticia om. TN 3 in post ipse
add. H 4 TONAYXOY (^ pro A in TT) Sl, corr, in edd. uet. {Bom. II
ah), ss. art ambabus in LS dictabat M^ dictitabant G 6 Bcarorum
sacrorum M fasianarum (fass- MLS^) MGLPS^ fasianorum (fass- B)
HTN, fasianorumque T paonum MG 6 phoenicopterorum Both
pathia B {contecerunt Carpathio, Carteia, Carpetano) 7 nauarcos
MGXB 11 farra s {ed. Bom. 11), farris frusta (-stra b) g, farris
grana Oud., farcimina Bentley, liba farris Bo^, farria panes (hoc pro
paene) G. Becker mandaret G 13 et quacumque in marg. add. M*
15 non om. M 18 tum (tunc T) XT, tam MG, iam Salmasiv^ recte
puto {cf. lul 27) 26 tabulas testamenti G utique M, ubique Salmas.
Digitized by
Google
302 . C. SVETONI TRANQVILLI
4 ausos opinatus. nuUis tamen infensior quam uemaculis et
mathematicis, ut quisque deferretur, inauditum capite punie-
bat exacerbatus, quod post edictum suum, quo iubebat intra
Kal. Oct. urbe Italiaque mathematici excederent, statim libel-
lus propositus est, et Chaldaeos dicere, bonum factum, 5
ne Vitellius Germanicus intra eundem Kalendarum
sdiem usquam esset. suspectus et in morte matris fuit,
quasi aegrae praeberi cibum prohibuisset, uaticinante Chatta
muliere, cui uelut oraculo adquiescebat, ita demum firmiter
ac diutissime imperaturum, si superstes parenti extitisset. alii 10
tradunt ipsam taedio praesentium et imminentium metu uene-
num a filio impetrasse, haud sane difficulter.
16 Octauo imperii mense desciuerunt ab eo exercitus Moe-
siarum atque Pannoniae, item ex transmarinis ludaicus et
Syriaticus, ac pars in absentis pars in praesentis Vespasiani 15
uerba iurarunt. ad retinendum ergo ceterorum hominum
studium ac fauorem nihil non publice priuatimque nullo ad-
hibito modo largitus est. dilectum quoque ea condicione in
urbe egit, ut uoluntariis non modo missionem post uictoriam,
sed etiam ueteranorum iustaeque militiae commoda pollice- 20
2 retur. urgenti deinde terra marique hosti hinc fratrem cum
classe ac tironibus et gladiatorum manu opposuit, hinc Be-
triacenses copias et duces; atque ubique aut superatus aut
proditus salutem sibi et milies sestertium a Flauio Sabino
13 Eutrop. VII 18, 6 periit . . . imperii mense octauo et die uno
(fiiaff 7cgo6d£ov6r\g ijiiiQag Faean.^ septimo Enmann) Epit. 8, 1 impe-
raidt menses octo. Yictor Caes. 8, 6 tyrannidis octauo mense. Oros. VII
8, 8 octauo quam regnum praesumpserat mense. 13 sq. Victor Caes.
8, 2 quoniam legati Moesiae Pannonicique exercitus hortantium uene-
rant. 8, 3 Vespasianum perpulere, in quem iam Syriacae cohortes ob
egregia uitae consenserant {cf. Suet. Vesp. 6). 24 Victor Caes. 8, 5
Vitellius ab Sabino urbi praefecto, Vespasiani fratre, sestertium millies
pepigerat arbitris militibus imperio decedere. Oros. VII 8, 7 primum
deponere molitus imperium.
1 opinatus (opp- T) X, obstinatus (obti- J?) MT^ obstinatosque G
diuinaculis Tu>rnebus, genethliacis Madvig, aliter alii et del. SabeUicus
6 positus T edicere Ursinus fatum TLS 6 calendarum M 7 extet
BentUy matris morte G 8 chattha MG (h prior expwncta in M),
catha T (JT*), cata XW 10 alii XN, et alii MTS, sed alii G, at alii
Burm. 20 iustaque Lipsius 22 et post hinc add. T 24 sibi et]
sibimet G, sibi VaUsius
Digitized by
Google
VITELLrVS [CAP. u-16] 303
Vespasiani fratre pepigit; statimque pro gradibus Palati apud
frequentes miKtes cedere se imperio quod inuitus recepiaset
professus^ cunctis reclamantibus rem distulit ac nocte inter-
posita primo diluculo sordidatus descendit ad rostra multisque
6 cum lacrimis eadem illa, uerum e libello testatus est. rursus 3
interpellante milite ac populo et ne deficeret hortante omnem-
que operam suam certatim pollicente, animum resumpsit
Sabinumque et reliquos Flauianos nihil iam metuentis ui
subita in Capitolium compulit succensoque templo louis Op-
10 timi Maximi oppressit, cum et proelium et incendium e Tibe-
riana prospiceret domo inter epulas. non multo post paenitens
facti et in alios culpam conferens uocata contione iurauit
coegitque iurare et ceteros nihil sibi antiquius quiete publica
fore. tunc solutum a latere pugionem consuli primum, deinde 4
15 illo recusante magistratibus ac mox senatoribus singulis porri-
gens, nullo recipiente, quasi in aede Concordiae positurus
abscessit. sed quibusdam adclamantibus ipsum esseConcor-
diam, rediit nec solum retinere se ferrum affirmauit, uerum
etiam Concordiae recipere cognomen; suasitque senatui, utl6
jo legatos cum uirginibus Vestahbus mitterent pacem aut certe
tempus ad consultandum petituros.
Postridie responsa opperienti nuntiatum est per explora-
8 Eutrop. VII18, 4 interfecto prius in urbe Sabino, Vespasiani impe-
ratoris fratre, quem cum Capitolio incendit. Victor Caes. 8, 5 sed post-
quam mox circumuentum se nuntio ratus est, quasi renouato furore
ipsum ceterosque aduersae partis cum CapitoliOf quod saluti remedium
ceperant, cremauit. Epit. 8^ 4 per scalas Gemonias . . ., ubi Sabinum
Vespasiani fratrem necari permiserat. Oros, VII 8, 7 post a quibusdam
animatus Sabinum, Vespasiani fratrem, nihil tum mali suspicantem,
cum ceteris Flauianis in Capitolium compulit succensoque templo et
mixta simul flamma ruinaque omnes in unum pariter interitum ac
tumulum dedit. 22 sqq. Victor Caes. 8, 6 ast ubi uera esse ac pro-
pinquare hostes patefactum est, productus e tugurio, quo se abdiderat,
ianitoris iniecto laqueo parricidarum more ad scalas Gemonias perque
eas pertractus; simul ictibus, quantum quisque ualuerat, confosso cor-
pore in Tiberim deicitur. Epit. 8, 3 sqq. e Palatio , quo se abdiderat
Vitellius, uinctis a tergo manibus productus circumducitur ad specta-
3 est ante professus (professis M^) add. G reclamantibus Se
(in hoe 88. i declamantibus) aliique <s (BeroaMus)^ declamantibus rel. (Sl)
6 uilla G 8 ui subdita G, sui (ui S, in T) subito X 10 oppressit.
cum . . . epulas, non uulgo distinguunt^ rectius B.-Crusius et Madvig
e] et M 13 et om. GT (uulg.)
Digitized by
Google
304 C. SVETONl TRANQVILLI
torem hostes appropinquare. continuo igitur abstrusus ge-
statoria sella duobus solis comitibus, pistore et coco, Auen-
tinum et patemam domum clam petit, ut inde in Campaniam
fugeret; mox leui rumore et incerto, tamquam pax impetrata
esset, referri se in Palatium passus est. ubi cum deserta 5
omnia repperisset, dilabentibus et qui simul erant, zona se au-
reorum piena circumdedit confugitque in cellulam ianitoris,
religato pro foribus cane lectoque et culcita obiectis.
17 Irruperant iam agminis antecessores ac nemine obuio
rimabantur, ut fit, singula. ab his extractus e latebra, sci- 10
scitantes, quis esset — nam ignorabatur — et ubi esse Vi-
tellium sciret, mendacio elusit; deinde agnitus rogare non de-
stitit, quasi quaedam de salute Vespasiani dicturus, ut custo-
diretur interim uel in carcere, donec religatis post terga mani-
bus, iniecto ceruicibus laqueo, ueste discissa seminudus in 16
forum tractus est inter magna rerum uerborumque ludibria
per totum uiae sacrae spatium, reducto coma capite, ceu noxii
solent, atque etiam mento mucrone gladii subrecto, ut uisen-
2 dam praeberet faciem neue summitteret; quibusdam stercore
culum uulgi. ac ne homo impudens in extremis saltem malorum, quae
gesserat, rubore faciem demitteret, subiecto in mentum gladio, semi-
nudus, multis caeno fimoque et ceteris turpioribus dictu purgamentis
uultum eius incessentibus , per scalas Gemonias trahitur . . . numerosis
ictibus confossus interiit. Eutrop. VII 18, 5 interfectus . . . est magno
dedecore: tractus per urbem Romam publice, nudus, erecto coma capite
et subiecto ad mentum gladio, stercore in uultum et pectus ab omni-
bus obuiis adpetitus, postremo iugulatus et in Tiberim deiectus etiam
communi caruit sepultura. Oros. VII 8, 8 {ex Suet. et Eutropio) desti-
tutus adpropinquantibusque iam hostibua trepidus cum se in quandam
proximam Palatio cellulam contrusisset, turpissime inde protractus cum
per uiam Sacram nudus duceretur, passim fimum in os eius coniectan-
tibus in forum deductus, . . . apud Gremonias scalas minutissimorum
ictuum crebris conpunctionibus excamificatus atque inde unco tractus
et in Tiberim mersus etiam communi caruit sepultura.
1 hostem IIQ (uulg.) 3 petiit T ut inde] unde WQ
4 incerti M^ incerte L^ 6 simulauerant G^ simul ierant Bentley
9 autem ante iam add, II (pars edd.)^ tres fere litt. (iam?) erasae in P
11 ecubi esset (esset T^) Vitellius Bentley^ et ubi esset Vitellius num
Madvig 12 mendacio ♦ lusit (o in ras.) M 17 sacrae om. G
redacto {corr. ex reducto) X, reducta TN, erecto Eutrop. capite
coma S, coma a capite T, a capite coma N noxiis solet Casauh.
18 subiecto N et s plurimi, cf. testim.
Digitized by
Google
VITELLIVS [cAP. i«-i8] 305
et caeno mcessentibus, iaJiis incendiarium et patinarium uoci-
ferantibus, parte uulgi etiam corporis uitia exprobrante; erat
enim in eo enormis proceritas^ facies rubida plerumque ex
uinulentia^ uenter obesus, alterum femur subdebile impulsu
6 olim quadrigae, cum auriganti Gaio ministratorem exhiberet.
tandem apud Gemonias minutissimis ictibus excamificatus
atque confectus est et inde unco tractus in Tiberim.
Periit cum fratre et filio anno uitae septimo quinquage-18
simo; nec fefeUit coiectura eorum qui augurio, quod factum -
10 ei Viennae ostendimus ^cap. P]>, non aliud portendi praedixe-
rant quam venturum in alicuius Gallicani hominis potestatem,
siquidem ab Antonio Primo aduersarum partium duce oppres-
sus est, cui Tolosae nato cognomen in pueritia Becco fuerat:
id ualet gallinacei rostrum.
8 Eutrop. VII 18, 6 periit . . . aetatis anno septimo et quinqua-
gesimo. Epit. 8, 5 uixit annos quinquaginta septemc cf. Victor Gaes. 5, 6
annos natus quinquaginta et septem (septuaginta et quinque codd.)
amplius.
1 incendinarium et platinarium G 4 uinolentia GXTN olim
impulsu G 5 ministratorem ae GPOST^ se min. ^ 9 qui] qui in G
10 ei om. P ♦uennae M (i erasa?, i ss. m. 2) 14 gallinacii G
suhscr. c. suetoni tranquilli de uita caesar. uitellius explic. incipit
uespasianus feliciter Met sim. GIIBP (feliciter om. GB, incip. uesp. feli-
citer om. P) explicit uitellus. incipit uespasianus feliciter Q explicit
lib. VULlI. incipit de uespasiano lib. X LS (de uesp. om. S)
SvBTOHivs ed. Ihm. I. 20
Digitized by
Google
C. SVETONI TRANQVILLI
DE VITA CAESARVM
LIBER Vni
DIYVS YESPASIA^NTS DIWS TITYS
DOMITIAOTS
DIVVS VESPASIANVS
1 Rebellione trium principum et caede incertum diu et
quasi uagum imperium suscepit firmauitque tandem gens Fla-
uia, obscura illa quidem ac sine uUis maiorum imaginibus,
sed tamen rei p. nequaquam paenitenda, constet licet Domi-
tianum cupiditatis ac saeuitiae merito poenas luisse.
2 T. Flauius Petro, municeps Reatinus, bello ciuili Pom-
peianarum partium centurio an euocatus, profugit ex Phar-
salica acie domumque se contulit, ubi deinde uenia et mis-
sione impetrata coactiones argentarias factitauit. huius filius,
1 Victor Caes. 9, 1 Vespasianus . . . exsanguem din fessumque {cf.
Sall. Cat. 39) terrarum orbem breui refecit (inde Epit. 9, 5. cf. 9, 16
Komana res publica exsanguis saeuitia tyrannorum). cf. Vesp. 8
p, 314, 9 3 Eutrop. VII 19, 1 princeps obscure quidem natus , sed
optimis comparandus. Victor Caes. 8, 4 u. ad p, 310, 7 6 Victor
Caes. 8, 4 Reatinis maioribus.
6 petronius Tl 7 incertum sponte post centurio add. X
Digitized by VjOOQ lC
DIWS VESPASIANVS [cap. 1-2] 307
cognomine Sabinus, expers militiae — etsi quidam eum pri-
mipilarem, nonnulli, cum adhuc ordines duceret, sacramento
solutum per causam ualitudinis tradunt — publicum quadra-
gesimae in Asia egit; manebantque imagines a ciuitatibus
5 ei positae sub hoc titulo: KAAGJC TeAOJNHCANTI. postea 3
faenus apud Heluetios exercuit ibique diem obiit superstitibus
uxore Vespasia Polla et duobus ex ea liberis, quorum maior
Sabinus ad praefecturam urbis, minor Vespasianus ad prin-
cipatum usque processit. PoUa Nursiae honesto genere orta
10 patrem habuit Vespasium Pollionem, ter tribunum militum
praefectumque castrorum, fratrem senatorem praetoriae di-
gnitatis. locus etiam ad sextum miliarium a Nursia Spole-
tium eimtibus in monte summo appellatur Vespasiae/ ubi
Vespasiorum complura monumenta extant, magnum indicium
16 splendoris familiae et uetustatis. non negauerim iactatum 4
a quibusdam Petronis patrem e regione Transpadana fuisse
mancipem operarum, quae ex Vmbria in Sabinos ad cultu-
ram agrorum quotannis commeare soleant; subsedisse autem
in oppido Reatino uxore ibidem ducta. ipse ne uestigium
20 quidem de hoc, quamuis satis curiose inquirerem, inueni.
Vespasianus natus est in Sabinis ultra Reate uico modico, 2
cui nomen est Falacrinae, XV. Kal. Decb. uesperi, Q. Sulpicio
Camerino C. Poppaeo Sabino cons., quinquennio ante quam a.9p.c.
Augustus excederet; educatus sub patema auia TertuUa in
26 praediis Cosanis. quare princeps quoque et locimi incima-
bulorum assidue frequentauit, manente uilla qualis fuerat
olim, ne quid scilicet oculorum consuetudini deperiret; et
auiae memoriam tanto opere dilexit, ut sollemnibus ac festis
diebus pocillo quoque eius argenteo potare perseuerauerit.
6 Einhard. 3 diem obiit superstitibus liberis.
1 etsij et T 3 publicanum Sahellicus 4 monebantque Lipsius,
manent hodieque Ca^avh, 5 posito M^ 6 heluitios (heluttios L,
eluitios T, heluiticos G) Sl, forma uix Suetoniana ibidemque G
12 etiam nunc T spoletum GS*T 13 uespassiae M, uespasianae T
16 petroniis MTd 17 operarium G 21 sabinis s (^Sabellicus),
samnis (sannis n^S, saniis T) Sl reatem TS 22 phalacrinae MLPB,
phalacrine (-trine I) GWST (edd.), ph§rin§ Q, pherine n\ Falacrino
Cluver. uesperiq(ue) H, coir. 5 25 incunabulo. k. MB, cunabulorum
n^Q et sic pro u. l ss. B 26 fuerit LPSB {Bentley)
20*
Digitized by
Google
308 C. SVETONI TRANQVILLI
5 Sumpta uirili toga latum clauum, quanquam fratre adepto,
diu auersatus est, nec ut tandem appeteret compelli nisi a
matre potuit. ea demum extudit magis conuicio quam pre-
cibus uel auctoritate, dum eum identidem per contumeliam
anteambulonem fratris appellat. 5
; Tribunatum militum in Thracia meruit; quaestor Cretam
et Cyrenas prouinciam sorte cepit; aedilitatis ac mox prae-
turae candidatus, illam non sine repulsa sextoque uix adep-
tus est loco, <h)>a<n>c prima statim petitione et in primis.
praetor infensum senatui Gaium ne quo non genere demere- 10
retur, ludos extraordinarios pro uictoria eius Germanica de-
poposcit poenaeque coniuratorum addendum censuit, ut inse-
pulti proicerentur. egit et gratias ei apud amplissimum ordi-
nem, quod se honore cenae dignatus esset.
Inter haec Flauiam Domitillam duxit uxorem, Statili Ca- 15
pellae equitis R. Sabratensis ex Africa delicatam olim Lati-
naeque condicionis, sed mox ingenuam et ciuem Rom. reci-
peratorio iudicio pronuntiatam, patre asserente Flauio Libe-
rale Ferenti genito nec quicquam amplius quam quaestorio
scriba. ex hac liberos tulit Titum et Domitianum et Domi- 20
tillam. uxori ac filiae superstes fuit atque utramque adhuc
priuatus amisit. post uxoris excessum Caenidem, Antoniae
libertam et a manu, dilectam quondam sibi reuocauit in contu-
bemium habuitque etiam imperator paene iustae uxoris loco.
Claudio principe Narcissi gratia legatus legionis in Ger- 25
15. 20 Epit 10, 1 Titus . . . matre liberta Domitilla nomine genitus.
11, 1 Domitianns Vespasiani et Domitillae libertae filius , germanus
Titi. 25 Eutrop. VII 19, 1 ut qui a Ciaudio in Germaniam et deinde
in Britanniam missus tricies et bis cum hoste conflixerit, duas ualidis-
simas gentes, uiginti oppida, insulam Yectam Britanniae proximam
imperio Bomano adiecerit.
3 extulit GQST 5 appellabat Q 6 Tribunus Torr. et sic e
codd. (?) affert Glareanus; cf, lul. 5 Tit. 4 8 iUam Torr. (aedilitatem
praeiuerat Glareanus\ etiam i2, eam Pighius, sed eam uel et eam u,el
et illam alii 9 ea M loco post sextoque exhihent T (uulg.) hanc
Bentley (Duker), ac ii, at Glareanus, at hanc Oud. 10 pter G
infensum Lipsius, infensus MXIPR, infensos GII^Q 14 est WQ
16 sabracensis LT, scabrat- P^S, sabiat- IIQ delicatam M^, deli-
gatam M^LT, delegatam GTPS 18 liberale ferente G 23 missam
post manu add. G, missam pro glossa adscr. s
Digitized by
Google
DIWS VESPASIANVS [cap. 2-4] 309
maniam missus est; inde in Britanniam translatus tricies cum
hoste conflixit. duas ualidissimas gentes superque uiginti oppida
et insulam Vectem Britanniae proximam in dicionem redegit
partim Auli Plauti legati consularis partim Claudi[i] ipsius ductu.
6 quare triumphaHa ornamenta et in breui spatio duplex sacer- 2
dotium accepit, praeterea consulatum, quem gessit per duos
nouissimos anni menses. medium tempus ad proconsulatum
usque in otio secessuque egit, Agrippinam timens potentem
adhuc apud fiKum et defuncti quoque Narcissi amici perosam.
ip Exim sortitus Africam integerrime nec sine magna di- 3
gnatione administrauit^ nisi quod Hadrumeti seditione quadam
rapa in eum iacta sunt. rediit certe nihilo opulentior, ut
qui prope labefactata iam fide omnia praedia fratri obligaret
necessarioque ad mangonicos quaestus sustinendae dignitatis
15 causa descenderit; propter quod uulgo mulio uocabatur. con-
uictus quoque dicitur ducenta sestertia expressisse iuueni, cui
latum clauum aduersus patris uoluntatem impetrarat, eoque
nomine grauiter increpitus.
Peregrinatione Achaica inter comites Neronis cum can- 4
20 tante eo aut discederet saepius aut praesens obdormisceret,
grauissimam contraxit offensam, prohibitusque non contuber-
nio modo sed etiam publica salutatione secessit in paruam
ac deuiam ciuitatem, quoad latenti etiamque extrema metu-
enti prouincia cum exercitu oblata est.
25 Percrebruerat Oriente toto uetus et constans opinio esse 5
in fatis ut eo tempore ludaea profecti rerum potirentur. id
26 sqq. Oros, VII 9, 2 ludaei . . . quibusdam in Carmelo monte {u.
p. 311,22) seducti sortibus, quae portenderent exortos a ludaea duces
rerum potituros fore, praedictumque ad se trahentes in rebeUionem
exarserunt extinctisque Romanis praesidiis legatum quoque Syriae sup-
- petias ferentem rapta aquila caesisque copiis fugauerunt.
1 in om, M tricies et bis Eutrop, 2 xx. GTL 3 Vectam
Eutrop. {Bixrriv Paean.) deditionem GII 4 plauti palati M,
palatini (- tani Q) T 9 amicos perosam s {edd. pr. Bom.), amici-
tiam periculosam Modd. 10 Exim M, Exin rel, cf. Galba 6
11 quiddam rapinarum in eum iactarunt G 13 labefacta X (-tata
L*) fratri praedia G obligauerit (et ss. i ret) s, obligarit
Egnatius 16 cui SabeUicus (^F), qui Sl 22 satisfactione T
23 etiamque] et iam Bentley {cf. Cal, 2) 26 percrubuerat M, -buerat
etiam rel. praeter L^IPQ esse in fatis om. G
Digitized by
Google
310 C. SVETONI TRANQVILLI
de imperatore Romano, quantam postea euentu paruit^ prae-
dictum ludaei ad se trahentes rebellarunt caesoque praepo-
sito legatum insuper Syriae consularem suppetias ferentem
rapta aquila fugauerunt. ad hunc motum comprimendum
cum exercitu ampliore et non instrenuo duce, cui tamen tuto 5
tanta res committeretur, opus esset, ipse potissimum dele-
ctus est ut et indiistriae expertae nec metuendus uUo modo
6 ob bumilitatem generis ac nominis. additis igitur ad copias
duabus legionibus, octo alis, cohortibus decem, atque inter
legatos maiore filio assampto, ut primum prouinciam attigit, la
proximas quoque conuertit in se, correcta statim castrorum
disciplina, unoque et altero proelio tam constanter inito, ut
in oppugnatione castelli lapidis ictum genu scutoque sagittas
aliquot exceperit.
5 Post Neronem Galbamque Othone ac Vitellio de princi- 15
patu certantibus in spem inperii uenit iam pridem sibi per
haec ostenta conceptam.
2 In suburbano Flauiorum quercus antiqua, quae erat Mai-ti
sacra, per tres Vespasiae partus singulos repente ramos a
frutice dedit, haud dubia signa futuri cuiusque fati: primum 20
exilem et cito arefactum, ideoque puella nata non perannauit,
secundum praeualidum ac prolixum et qui magnam felicitatem
portenderet, tertium uero instar arboris. quare patrem Sabinum
4sqq. Victor Caes. 8, 1 ludaeorum bello, quod Neronis iussu susce-
perat. cf. Oros. VII 9, 3 ad hos (ludaeos) Vespasianus a Nerone missus
{Hier. chron. a. 2084). 7 Victor Caes. 8, 4 Vespasianus noua senator
familia . . . industria rebusque pacis ac militiae longe nobilis habe-
batur. cf. ad p. 306, 3 8 sqq. Oros. VII 9, 3 Titum filium suum
maiorem inter legatos habuit; nam multas et ualidas legiones secum
in Syriam traiecit. 11 cf Eutrop. VII 20, 1 diligens . . . coercitor
disciplinae militaris (cf cap. 8).
1 postea uentu M, euentu postea JT (pars edd.) apparuit ^,
patuit (S 2 debellarunt T, rebeUarant Bentley 5 cum <et> Bentley
7 industriae expertae HQ, industria experti MB, industria expertus GX
9 legionibus duabus et tum coherentibus G 10 prouinciam <suam>
G. Becker 12 uno quoque TIQ (uulg.) 13 ictu M scutoque
sagittas X (scutosque X^), scuto sagittasque M, scutoque sagittasque G,
scuto sagittas T (uulg.), scuto sagittas <^quo^que Bucheler 18 quae
IPQB, post sacra hahet S, post erat ponit Bentley, om. rel. (Sl), inde ea
post sacra suppl. G, Becker, quae erat in optimo cod. deesse testatur
Torr. deletqu^e Ernesti 19 repente om, X {add. L*) an frutices
Lipsius, a fomite Gnjetiis, a radice Bentley 20 edidit Bentley
Digitized by
Google
DIWS VESPASIANVS [cap. 4-5] 311
ferunt, haruspicio insuper confirmatum^ renuntiasse matri, ne-
potem ei Caesarem genitum; nec illam quicquam aliud quam
cacbinnasse, mirantem quod adhuc se mentis compote
deliraret iam filius suus.
5 Mox, cum aedilem eum C. Caesar, succensens curam 3
uerrendis uiis non adhibitam, luto iussisset oppleri congesto
per milites in praetextae sinum, non defuerunt qui interpre-
tarentur, quandoque proculcatam desertamque rem p. ciuili
aliqua perturbatione in tutelam eius ac uelut in gremium de-
10 uenturam.
Prandente eo quondam canis extrarius e triuio manum 4
humanam intulit mensaeque subiecit. cenante rursus bos
arator decusso iugo triclinium irrupit ac fugatis ministris
quasi repente defessus procidit ad ipsos accumbentis pedes
15 ceruicemque summisit. arbor quoque cupressus in agro auito
sine uUa ui tempestatis euulsa radicitus atque prostrata inse-
quenti die uiridior ac firmior resurrexit.
At in Achaia somniauit initium sibi suisque felicitatis 6
futurum, simul ac dens Neroni exemptus esset; euenitque ut
20 sequenti die progressus in atrium medicus dentem ei osten-
deret tantumque quod exemptum.
Apud ludaeam Carmeli dei oraculum consulentem ita con- 6
firmauere sortes, ut quidquid cogitaret uolueretque animo
quamlibet magnum, id esse prouenturum poUicerentur ; et
25 unus ex nobUibus captiuis losephus, cum coiceretur in uin-
cula, constantissime asseuerauit fore ut ab eodem breui sol-
ueretur, uemra iam imperatore. nuntiabantur et ex urbe 7
praesagia: Neronem diebus ultimis monitum per quietem, ut
tensam louis Optimi Maximi e sacrario in domum Vespasiani
22 u. ad p. 309, 25 25 Oros. VII 9, 3 maxime losephi lu-
daeorom ducis sententia, qui captus cum in uincla coiceretur, con-
stantissime dixerat, sicut Suetonius refert, continuo se ab eodem sed
imperatore soluendum (VII 9, 7 propter praedictum imperium).
5 succensus MLP, offensus Bentley 14 ipsius 5 17 surrexit G
18 Et GQ 21 tantumque quod MGLPQd, recenter quod E, recenter
IPST, recenter quidem IP, tantum quod s 24 esset G {edd. uet.
plures, Salmas., Bentley) id post prouenturum iterat G 25 captiuus
IIE iosepus M 27 imperatori MGd, ab imperatore T et om. PST
Digitized by
Google
312 C. SVETONI TRANQVILLI
et inde in circnm deduceret; ac non multo post comitia se-
cundi consulatus ineunte Galba statua<m> Diui luli ad Orien-
tem sponte conuersa<(m)>, acieque Betriacensi, prius quam com-
mitteretur, duas aquilas in conspectu omnium conflixisse ui-
ctaque altera superuenisse tertiam ab solis exortu ac uictri- 5
6 cem abegisse. nec tamen quicquam ante temptauit, promptis-
simis atque etiam instantibus suis, quam sollicitatus quo-
rundam et ignotorum et absentium fortuito fauore.
2 Moesiaci exercitus bina e tribus legionibus milia missa
auxilio Othoni, postquam ingressis iter nuntiatum est uictum 10
eum ac uim uitae suae attulisse, nihilo setius Aquileiam us-
que perseuerauerunt, quasi rumori minus crederent. ibi per
occasionem ac licentiam omni rapinarum genere grassati, cum
timerent ne sibi reuersis reddenda ratio ac subeunda poena
esset, consilium inierunt eligendi creandique imperatoris; neque 15
enim deteriores esse aut Hispaniensi exercitu qui Galbam,
aut praetoriano qui Othonem, aut Germaniciano qui Vitellium
3 fecissent. propositis itaque nominibus legatorum consularium,
quot ubique tunc erant, cum ceteros alium alia de causa im-
probarent et quidam e legione tertia, quae sub exitu Neronis 20
translata ex Syria in Moesiam fuerat, Vespasianum laudibus
ferrent, assensere cuncti nomenque eius uexillis omnibus sine
mora inscripserunt. et tunc quidem compressa res est reuocatis ad
officium numeris parumper. ceterum diuulgato facto Tiberius
Alexanderpraefectus Aegypti primus in uerba Vespasiani legiones 25
adegit Kal. luL, qui principatus dies in posterum obseruatus
est; ludaicus deinde exercitus V. Idus lul. apud ipsum iurauit.
15sqq. Victor Caes. 8^3 milites praedicti, postquam Othonem prae-
toriis, ViteUium Germanicianis legionibus factum comperere, aemuli,
ut inter se solent, ne dissimiles uiderentur, Vespasianum perpulere.
Ch'os. VII 8,3 de Hispania siquidem ilico Galba surrexerat; quo mox
oppresso Otho Romae, Vitellius in Germania, Vespasianus in Syria
imperia simul atque arma rapuerunt.
2 statuam — conuersam g {edd. pr. Rom.) 3 bretiacensi (breciac-
LT, bretic- T) Sly bebriac- uulg. concurreretur Bentley 5 super-
euenisse M solis ortu TL^, exortu solis PT 9 e om. LP, cum
ST 12 perseuef M^ 16 esse <se> BOcheler 19 alii alium alia
POT implorarent T 20 quidem M 22 efferrent G^ 24 mu-
neris X et pro u. l W 26 allegit (adl- Q) T 26 — 27 qui usque
idus iul. om. GIPQ 27 idus] nonas ex Tac. hist. II 79 uolunt multi
Digitized by
Google
DIWS VESPASIANVS [cap. 6-7] 313
Plurimum coeptis contulerunt iactatum exemplar epistu- 4
lae uerae siue falsae defuncti Othonis ad Vespasianum ex-
trema obtestatione ultionem mandantis et ut rei p. subueniret
optantis, simul rumor dissipatus destinasse uictorem Vitel-
5 lium permutare hibema legionum et Germanicas transferre
in Orientem ad securiorem moUioremque militiam, praeterea
ex praesidibus prouinciarum Licinius Mucianus et e regibus
Vologaesus Parthus; ille deposita simultate, quam in id tem-
pus ex aemulatione non obscure gerebat, Syriacum promisit
10 exercitum, hic quadraginta milia sagittariorum.
Suscepto igitur ciuili bello ac ducibus copiisque in Italiam 7
praemissis interim Alexandriam transiit, ut claustra Aegypti op-
tineret. hic cum de firmitate imperii capturus auspicium aedem
Serapidis summotis omnibus solus intrasset ac propitiato mul-
16 tum deo tandem se conuertisset, uerbenas coronasque et pani-
ficia, ut illic assolet, Basilides libertus obtulisse ei uisus est; quem
neque admissum a quoquam et iam pridem propter neruorum
ualitudinem uix ingredi longeque abesse constabat. ac statim
aduenere litterae fusas apud Cremonam Vitelli copias, ipsum
20 in urbe interemptum nuntiantes.
Auctoritas et quasi maiestas quaedam ut scilicet inopi- 2
nato et adhuc nouo principi deerat; haec quoque accessit.
e plebe quidam luminibus orbatus, item alius debili crure
sedentem pro tribunali pariter adierunt orantes opem ualitu-
26 dini demonstratam a Serapide per quietem: restituturum ocu-
los, si inspuisset; confirmaturum crus, si dignaretur calce
contingere. cum uix fides esset ullo modo rem successuram 3
7 Victor Caes. 9, 10 at bello rex Parthorum Vologesiis in pacem
coactuB {inde paullo aliter Epit. 9, 12). 11 Victor Caes. 8, 5 huius
legatorum in Italiam transgressu. 12 Oros. VII 9, 3 per Alexandriam
profectus est Romam; sed cognita interfectione Vitelli paulisper Alexan-
driae substitit (Hier. chron. a. 2085 a), 19 Victor Ca^. 8,5 fusisque
apud Cremonam suis {Vitellianis).
2 <^siue^ uerae C. F. W. MuUer 4 hortantis g (sic uel orantis
Bentley) 6 melioremque g 7 municianus X 8 uologesus GTS
12 transit L8T (non F) 13 infirmitate GQ 15 se om. WQ
16 bassilides Me libertus del. Torr., uberius Bentley, liberius Oud.
{cf. Tac. hist. IV 82) 18 gredi et in ss, B se abesse MS, abesse
se IPB (a longo tempore posse Bentley) ac] et ifef 21 ut solet
cod. Torr. 23 debilis H^ 24 sedentem om. UB ualitudinis Ilg
25 a] ac M 26 si {post oculos) om, M^ ^
Digitized by
Google
314 C. SVETONI TRANQVILLI
ideoque ne experiri quidem auderet, extremo hortantibus
amicis palam pro contione utrumque temptauit, nec euentus
defuit. per idem tempus Tegeae in Arc[h]adia instinctu ua-
ticinantium effossa sunt sacrato loco uasa operis antiqui at-
que in iis assimilis Yespasiano imago. 5
8 Talis tantaque cum fama in urbem reuersus acto de lu-
daeis triumpho consulatus octo ueteri addidit; suscepit et
censuram ac per totum inperii tempus nihil habuit antiquius
quam prope afflictam nutantemque rem p. stabilire primo,
deinde et omare. 10
2 Milites pars uictoriae fiducia, pars ignominiae dolore
ad omnem licentiam audaciamque processerant; sed et
prouinciae ciuitatesque liberae, nec non et regna quaedam
tumultuosius inter se agebant. quare Vitellianorum qui-
dem et exauctorauit plurimos et coercuit, participibus au- 15
tem uictoriae adeo nihil extra ordinem indulsit, ut etiam
3 legitima praemia sero persoluerit. ac ne quam occasio-
nem corrigendi disciplinam praetermitteret, adulescentulum
fragrantem unguento, cum sibi pro impetrata praefectura
gratias ageret, nutu aspematus, uoce etiam grauissima in- 20
crepuit: maluissem alium oboluisses, litterasque re-
uocauit. classiarios uero, qui ab Ostia et Puteolis Ro-
mam pedibus per uices commeant, petentes constitui aliquid
sibi calciarii nomine, quasi parum esset sine responso
abegisse, iussit posthac excalciatos cursitare; et ex eo ita 25
eursitant.
6 JEutrop. VII 20, 1 hic cum filio Tito de Hierusolymis triumphauit.
Oros, VII 9, 8 Yespasianus et Titus imperatores magnificum agentes
de ludaeis triumphum urbem ingressi sunt (cf. Tit. 6 Bom. 2).
8 Einhard. 27 neque ille toto regni sui tempore quicquam duxit anti-
quius , quam ut urbs Roma . . . uetere poUeret auctoritate et ecclesia
. . . esset omata. 9 cf. Victor Caes. 9, 1 {ad p. 306, 1)
11 sqq. Eutrop. VII 20, 1 {u. ad 310, 11)
1 quidam M^ orantibus II 2 amicis om. G nec defuit
euentus H 5 his (hiis L) codd. praeter B 9 nutantem rem publi-
cam G 10 deinde exomare Xg 17 persolueret G 19 fragrantem
T<5, fragl- HGLUQN\ flagr- MBPSN^ ptura G 21 aUium
QB 23 per uicos g commeabant POST 25 post h(a)ec XT
{uulg.) exculciatos (r, discalciatos T
Digitized by
Google
DIWS VESPASIANVS [cap. 7-9] 315
Achaiam, Lyciam, Rhodum, Byzantium, Samum liber- 4
tate adempta, item Trachiam Giliciam et Gommagenen
dicionis regiae usque ad id tempus, in prouinciarum formam
redegit. Gappadociae propter adsiduos barbarorum incursus
5 legiones addidit consularemque rectorem imposuit pro eq. R.
Deformis urbs ueteribus incendiis ac ruinis erat; uacuas 5
areas occupare et aedificare, si possessores cessarent, cuicam-
que permisit. ipse restitutionem Gapitolii adgressus ruderi-
bus purgandis manus primus admouit ac suo collo quaedam
10 extulit; aerearumque tabularum tria milia^ quae simul confla-
grauerant, restituenda suscepit undique inuestigatis exemplari-
bus: instrumentum imperii pulcherrimum ac uetustissimum,
quo continebantur paene ab exordio urbis senatus consulta,
plebi[s] scita de societate et foedere ac priuilegio cuicumque
16 concessis. fecit et noua opera templum Pacis foro proximum 9
Diuique Claudi in Gaelio monte coeptum quidem ab Agrip-
pina^ sed a Nerone prope funditus destructum; item amphi-
theatrum urbe media^ ut destinasse compererat Augustum.
Amplissimos ordines et exhaustos caede uaria et conta- '^
1 JEutrop. VII 19, 4 Achaiam, Lyciam, Rhodum, Byzantium, Samum,
quae liberae ante id tempus fuerant, item Thraciam, Ciliciam (©^axa?
ts inl tovtoig xal KiXixag Pcteanitis), Commagenen, quae sub regibus
amicis egerant, in prouinciarum formam redegit (inde Hier. ckron.
a. 2090). Epit. 9, 13 Syria, cui Palaestina nomen est (haec ex Vict.
Caes. 9, 10; cf. Eutrop. VII 19, 5), Ciliciaque ac Thracia (trachia codd.)
et Commagene . . . prouinciis accessere. Oros. VII 9, 10 Achaia, Lycia,
Rhodus, Byzantium, Samus, Thracia, Cilicia, Commagene tunc primum
redactae in prouincias Eomanis iudicibus legibusque paruerunt {ex
Eutropio potius). 6 Epit. 9, 8 Romam deformem incendiis ueteribus
ac ruinis, permissa, si domini deessent, uolentibus aedificandi copia,
Capitolium, aedem Pacis, Claudii monumenta reparauit multaque noua
instituit. Victor Caes. 9, 7 Romae Capitolium, quod conflagrauisse supra
memorauimus, aedes Pacis, Claudii monumenta, amphitheatri tanta uis
multaque alia (multaeque aliae codd.) ac forum coepta seu patrata.
19sqq. Victor Caes. 9, 9 censu more ueterum exercito senatu motus
probrosior quisque, ac lectis undique optimis uiris mille gentes com-
positae, cum ducentas aegerrime repperisset extinctis saeuitia tyran-
norum plerisque (imde Epit. 9,11).
2 Trachiam Bentley (Tracheam Turnebus), thraciam Sl (thratiam
QS^, trachiam U, traciam T), cf. testim. supra ciliciamque G
4 redigit M 9 primus manus G 13 consultam M., consulta ac
(i*c/ et) Bentley 19 amplissimum Lipsius iungens cum praecedentibus
Digitized by
Google
316 C. SVETONI TRANQVILLI
minatos ueteri neglegentia purgauit suppleuitque recenso
senatu et equite^ summotis indignissimis ^ honestissimo quo-
que Italicorum ac prouincialium allecto. atque uti notum
esset, utnmique ordinem non tam libertate inter se quam
dignitate differre, de iurgio quodam senatoris equitisque R. ita 6
pronuntiauit, non oportere maledici senatoribus, rema-
ledici ciuile fasque esse.
10 Litium series ubique maiorem in modum excreuerant,
manentibus antiquis intercapedine iuris dictionis, accedenti-
bus nouis ex condicione tumultuque temporum; sorte elegit lo
per quos rapta bello restituerentur quique iudicia centum-
uiralia, quibus peragendis uix suffectura litigatorum uideba-
tur aetas, extra ordinem diiudicarent redigerentque ad bre-
uissimum numerum.
11 Libido atque luxuria coercente nuUo inualuerat; auctor i5
senatui fuit decemendi, ut quae se alieno seruo iunxisset,
ancilla haberetur; neue filiorum familiarum faeneratoribus
exigendi crediti ius umquam esset, hoc est ne post patrum
quidem mortem.
Ceteris in rebus statim ab initio principatus usque ad «o
ISexitum ciuilis et clemens, mediocritatem pristinam neque dis-
simulauit umquam ac frequenter etiam prae se tulit. quin
et conantis quosdam originem Flauii generis ad conditores
Reatinos comitemque Herculis, cuius monimentum extat Sa-
laria uia, referre irrisit ultro; adeoque nihil omamentorum *5
extrinsecus cupide appetiuit, ut triumphi die fatigatus tarditate
et taedio pompae non reticuerit, merito se plecti, qui
triumphum, quasi aut debitum maioribus suis aut
speratum umquam sibi, tam inepte senex concu-
pisset. ac ne tribuniciam quidem potestatem <. . .> patris so
patriae appellationem nisi sero recepit. nam consuetudinem
scmtandi salutantes manente adhuc beUo ciuili omiserat.
20 cf, Eutrop. VII 19,2 Romae se in imperio moderatissime gessit.
4 inter se T, in se MGX, om. N 7 uile IIQ {tum inesse Q)
11 centumuirilia MGT (corr. TP) 16 decernend§ M, -de d 17 fa-
miliarium MXB8 {non T) 18. 19 hoc est usque mortem glossema
putant Burm. Oud. 24 uia salaria T' 30 tribunitia — potestate
nQ nec ante patris add. G (G. Becker)^ et g (ed. pr. Ven., uulg.),
aut Both, statim 0. Hirschfeld et 0. Bossbach, statim nec Biicheler
Digitized by
Google
DIWS VESPASIANVS [cap. 9-u] 317
Amicorum libertatem, causidicorum figuras ac philoso-lB
phorum contumaciam lenissime tulit. Licinium Mucianum
notae impudicitiae, sed meritorum fiducia minus sui reueren-
tem, numquam nisi clam et hactenus retaxare sustinuit, ut
5 apud communem aliquem amicum querens adderet clausu-
lam: ego tamen uir sum. Saluium Liberalem in defensione
diuitis rei ausum dicere: quid ad Caesarem, si Hippar-
chus sestertium milies habet? et ipse laudauit. Deme-
trium Cynicum in itinere obuium sibi post damnationem ac
10 neque assurgere neque salutare se dignantem , oblatrantem
etiam nescio quid, satis habuit canem appellare.
Offensarum inimicitiarumque minime memor executoruel4
Vitelli[i] hostis sui filiam splendidissime maritauit, dotauit
etiam et instruxit. trepidum eum interdicta aula sub Nerone
15 quaerentemque/ quidnam ageret aut quo abiret, quidam ex
officio admissionis simul expellens abire Morbouiam ius-
serat. in hunc postea deprecantem non ultra uerba excan-
duit, et quidem totidem fere atque eadem. nam ut suspicione
aliqua uel metu ad pemieiem cuiusquam compelleretur tan-
20 tum afuit, ut monentibus amicis cauendum esse Mettium
Pompusianum, quod uolgo crederetur genesim habere impera-
1 Eutrop. VII 20, 1 conuicia a causidicis et philosophis in se dicta
leniter (leuiter codd., ^irj ^aqioig Paean.) tulit. Epit. 9, 3 sq. ferebat
patienter amicorum motus, contumeliis eorum, ut erat facetissimus,
iocularibus respondens. namque Licinium Mucianum, quo adiutore ad
imperium peruenerat, fiducia meritorum insolentem lepide flectebat,
adhibito aliquo utriqne familiari, id unum dicens: ^nosti me uirum
esse'. sed quid mimm in amicis, cum etiam causidicomm obliqua
dicta (cf. Dom. 2 p. 336, 3) et philosophoram contumaciam con-
temneret? 12 JEutrop. VII 20, 1 offensaram et (et om. pars codd.)
inimicitiarum immemor fuit. Epit. 9, 2 huius inter cetera bona illud
singulare fuit inimicitias obliuisci, adeo ut Vitellii hostis sui filiam
locupletissime dotatam splendidissimo coniungeret uiro. 20 Epit. 9, 14
monentibus amicis, ut (ut om. Landolf.) caueret a Metio (Mettio Lan-
dolf) Pomposiano, de quo sermo percrebnerat regnaturum (fore add.
Landolf)^ consulem fecit alludens tali cauillo: quandoque memor erit
tanti beneficii.
1 ac om. N 6 clausulam Buker, claasiilae Sl 11 canem ha-
buit T 13 dotauitque uulg. post ed. Ven. I (maritatam dotauit
Bentley) 17 non] haud g {edd. princ, uulg.) 18 atque eadem
fere G 20 esset (eet) L\ esse et POS (non T) metium XT {corr. L*)
Digitized by
Google
318 C. SVETONI TRANQVILLI
toriam^ insuper consulem fecerit^ spondens quandoque bene-
ficii memorem fiiturum.
16 Non temere quis punitus insons reperi[r]etur nisi absente
eo et ignaro aut certe inuito atque decepto. Heluidio Prisco,
qui et reuersum se ex Syria solus priuato nomine Vespasia- 5
num salutauerat et in praetura omnibus edictis sine bonore
ac mentione ulla transmiserat^ non ante succensuit quam al-
tercationibus insolentissimis paene in ordinem redactus. hunc
quoque, quamuis relegatum primo, deinde et interfici iussum,
magni aestimauit seruare quoquo modo^ missis qui percusso- 10
res reuocarent; et seruasset, nisi iam perisse falso renuntiatum
esset. ceterum neque caede cuiusquam umquam < >
iustis suppliciis inlacrimauit etiam et ingemuit.
16 Sola est, in qua merito culpetur, pecuniae cupiditas.
non enim contentus omissa sub Galba uectigalia reuocasse^ 15
noua et grauia addidisse^ auxisse tributa prouinciis^ nonnul-
lis et duplicasse, negotiationes quoque uel priuato pudendas
propalam exercuit, coemendo quaedam tantum ut pluris post-
2 ea distraheret. ne candidatis quidem honores reisue tam
innoxiis quam nocentibus absolutiones uenditare cunctatus 20
est. creditur etiam procuratorum rapacissimum quemque ad
ampliora officia ex industria solitus promouere, quo locu-
pletiores mox condemnaret; quibus quidem uolgo pro spongiis
9. 12 sq. cf. Eutrop. VII 19, 2 placidissimae lenitatis, ut qui maie-
statis quoque contra se reos non facile puniret ultra exilii poenam.
cf. Vict. Caes. 9, 2 sq. {Epit 9, 5) 14 sqq. Victor Caes. 9, 6 infirmus
tamen, uti quidam praue putant, aduersum pecuniam, cum satis con-
stet aerarii inopia ac labe (et clade Epit.) urbium nouas eum neque
aliquamdiu postea habitas uectigalium pensiones exquisiuisse (inde
Epit. 9,7). Eutrop. VII 19, 2 pecuniae tantum auidior fuit, ita
<^tamen> ut eam nulli iniuste auferret. quam cum omni diligentiae
prouisione colligeret, tamen studiosissime largiebatur, praecipue in-
digentibus. nec facile ante eum cuiusquam principis uel maior est
liberalitas comperta uel iustior.
3 reperietur « {ss. i reperiretur) Salmas., reperiretur ^ (repp- G,
reperitur T) 5 reuersus ex IIB Vespasianum del. Polak 7 sus-
censuit L 12 laetatus suppl. g (uulg.), gauisus 0. Bossbach, laetatus
est et Both, laetatus est et quamuis Biicheler 18 suppliciis iustis
G etiam et MGLP, etiam Q, neque etiam 11, neque etiam et BST,
neque non etiam Is. Vossius legens quamquam pro umquam 18 quae-
dam om. T 19 nec nQSTN& candidatis T'N, candidatus rel.
Digitized by
Google
DIWS VESPASIANVS [cap. u-i9] 319
dicebatur uti, quod quasi et siccos madefaceret et exprimeret
umentis.
Quidam natura cupidissimum tradunt, idque exprobratum 3
ei a sene bubulco, qui negata[m] sibi gratuitafm] libertate[m],
5 quam imperium ade[m]ptum suppliciter orabat, proclamauerit,
uulpem pilum mutare, non mores. sunt contra qui opinen-
tur ad manubias et rapinas necessitate compulsum summa
aerarii fiscique inopia, de qua testificatus sit initio statim prin-
cipatus, professus quadringenties milies opus esse, ut res
10 p. stare posset. quod et ueri similius uidetur, quando et male
partis optime usus est. in omne hominum genus liberalissi-17
mus expleuit censum seuatorium, consulares inopes quingenis
sestertiis annuis sustentauit, plurimas per totum orbem ciui-
tates terrae motu aut incendio affiictas restituit in melius,
15 ingenia et artes uel maxime fouit. primus e fisco LatinislS
Graecisque rhetoribus annua centena constituit; praestantis
poetas, nec non et artifices, Coae Veneris, item Colossi re-
fectorem insigni congiario magnaque mercede donauit; me-
chanico quoque grandis columnas exigua impensa perductu-
20 rum in Capitolium poUicenti praemium pro commento non
mediocre optulit operam remisit praefatus sineret se plebi-^
culam pascere. ludis, per quos scaena Marcelliani theatril9
restituta dedicabatur, uetera quoque acroamata reuocauerat.
^Appellari tragoedo quadringenta, Terpno Diodoroque cithar-
25 oedis ducena, nonnullis centena, quibus minimum, quadragena
sestertia super plurimas coronas aureas dedit. sed et con-
uiuabatur assidue ac saepius recta et dapsile, ut macellarios
13 Victor Caes. 9,8 per omnes terras, qua ius Romanum est, re-
nouatae urbes cultu egregio {inde Epit. 9, 9).
1 et post quasi om. G 2 umentis M, humentis WQ, umentes
P, humentes TPBTN, tumentis (m ras. w. 2) L, tumentes GS 4 ne-
gata — gratuita libertate WQST, negatam (-ta ^) — gratuitam liber-
tatem rel. {Sl), quod retineri tnauult Oud. mpplens ob 6 adeptum
S^Ts (imperio adepto d) orarat Bentley 9 quadragies Budneus
12 senatorum Ts 17 Coae Veneris Graevius, coeuenerit (co§- G)
MGT, coemerit LPS\ coemit 5*T et sic ss. in II m. 1 (del. m. 2),
scaenae Lipsius, coronauit C. A. Bdttiger 21 plebeculam N^<s {edd.)
22 quos om. G 24 apelli q<5 {ed. Bonon. 1488), Apollinari ed. Bom.
II {uidg.), Apellari Politianus {Both), Apellae BiicMer dioroque T
27 recte TT, om. S
Digitized by
Google
320 C. SVETONI TRANQVILLI
adiuuaret. dabat sicut Satumalibus uiris apophoreta, ita per
Kal. Mart. femiQis. et tamen ne sic quidem pristina cupidita-
2 tis infamia caruit. Alexandrini Cybiosacten eum uocare per-
seuerauerunt, cognomine unius e regibus suis turpissimarum
sordium. sed et in funere Fauor archimimus personam eius 5
ferens imitansque, ut est mos, facta ac dicta uiui, interroga-
tis palam procuratoribus, quanti funus et pompa constaret,
ut audit sestertium centiens, exclamauit, centum sibi
sestertia darent ac se jibI in Tiberim proicerent.
20 Statura fuit quadrata, compactis firmisque membris, uultu 10
ueluti nitentis; de quo quidam urbanorum non iufacete, si-
quidem petenti, ut et in se aliquid diceret: dicam, inquit,
cum uentrem exonerare desieris. ualitudiae prosperrima
usus est, quamuis ad tuendam eam nihil amplius quam fauces
ceteraque membra sibimet ad numerum in sphaeristerio defri- 1&
caret inediamque unius diei per singulos menses interponeret.
21 Ordinem uitae hunc fere tenuit. in priucipatu maturius
sempor ac de nocte uigilabat; dein perlectis epistulis offi-
ciorumque omnium breuiariis, amicos admittebat, ac dum sa-
lutabatur, et calciabat ipse se et amiciebat; postque decisa 20
quaecumque obuenissent negotia gestationi et inde quieti
uacabat, accubante aliqua pallacarum, quas in locum defun-
1 Gloss. Verg. Seru. ed. Hagen III 2 p. 529 apophoreta uascula.
Suetonius in X de XII Caesaribus: dabat Satumalibus uiris apophoreta,
ita per KI. Martias feminis. 17 Epit. 9, 15 institutum uero uni-
forme omni imperio tenuit. uigilare de nocte publicisque actibus ab-
solutis caros admittere, dum salutatur calceamenta sumens et regium
uestitum. post autem negotiis, quaecumque aduenissent, auditis ex-
erceri uectatione, deinde requiescere, postremo ubi lauisset, remissiore
animo conuiuium curabat. Einhard. 2i cum calciaretur et amiciretur, non
tantum amicos admittebat, uerum etiam, si comes palatii litem ali-
quam esse diceret, quae sine eius iussu definiri non posset, . . . lite
cognita sententiam dixit.
2 nec si M, nec sic ST pristina G8, pistrina M, pristinae
{ml -ne) XT {uulg.) 3 Cybiosacten Torr. e Strabone, cybiotanten
(cibio- S) MGL^PS, cybiotante (cibio- T, cibo- nQ) TL^T 4 suis
om. G 6 fauo T 6 iontansq: M, inde ioculans u£l iocans Bentley
mos est GP uiri T 8 audiit GT sestertio /. F. Gronov., cf.
lul. 50 p. 26,24 11 nitidis (11^?) Q de quo] unde JT (ai de quo
ss. m. 2), de Q urbaniorum MB {Bentley, cf. lul. 20) ei pro si-
quidem Burm, 14 nihil om. G 17 uere G 18 euigilabat Graevius;
cf testim supra, Aug. 78 Claud. 33 19 salutatur Both ex Epit.
Digitized by
Google
DIVVS VESPASIANVS [cap. 19-23] 321
ctae Caenidis plurimas constituerat; a secreto in balineum
tricliniumque transibat. nec ullo tempore facilior aut indul-
gentior traditur eaque momenta domestici ad aliquid peten-
dum magno <(o>pere captabant.
5 Et super cenam autem et semper alias comissimus multa22
ioco transigebat; erat enim dicacitatis plurimae, etsi scurrilis
et sordidae, ut ne praetextatis quidem uerbis abstineret. et
tamen nonnuUa eius facetissima extant, in quibus et haec.
Mestrium Florum consularem, admonitus ab eo plaustra
lopotius quam plostra dicenda, postero die Flaurum salutauit.
expugnatus autem a quadam, quasi amore suo deperiret, cum
perductae pro concubitu sestertia quadringenta donasset, ad-
monente dispensatore, quem ad modum summam rationibus
uellet inferri: Vespasiano, inquit, adamato. utebatur et23
15 uersibus Graecis tempestiue satis, et de quodam procerae
staturae improbiusque nato (Hom. II, 7, 213^:
ILccKQa Pi^cig^ xQadoov SoXlx66xlov Byxog^ f
et de Cerylo liberto, qui diues admodum ob subterfugiendum
quandoque ius fisci ingenuum se et Lachetem mutato nomine
20 coeperat ferre (Menandri frg, 223, 2 KocTc}:
S) Adxrig^ ^«Z^ff,
€7C&v d^od^dvrig^ avd^Lg i^ dQx^ig B6ai
6v Kr^Qvlog,
maxime tamen dicacitatem adfectabat in deformibus lucris,
25 ut inuidiam aliqua cauillatione dilueret transferretque ad sales,
6 sqq. Victor Gaes. 9,1 facundiae haud egens promendis, quae
senserat. Epit. 9, 3 {u. ad Vesp. 13)
1 c^nidis Q, cen- JIS^', gaenidis (geni- MB, gaetu- 5*) rel.
a om. G balneum GXT 6 super aleas T<s (super etiam PO),
super aleam Gra^vius comisimus i^P, comisimus JI\ com(m)unis-
simus Tg (uulg.) 6 transigebant M et sic GX scurrulis MQBd
7 ac sordidae JT (uulg.) 11 sui uulg. post SabeUicum, se Modd.
12 productae T, perducta Casaub., perducta ei Bu/rm. quadraginta
IIQd, XL G 16 et] et ut T, ut g {ed. Bom. II) 16 nato] temp-
tauerunt nasato, uasato, mutoniato al. 17 KP^IA^CONAOAIKOCKI-
ONCNKOC M (-CNXOC GXT) 18 caerulo MG, cerillo T, cerulo rel
22 ^^nOe^^NCC MG, corruptius rel. (-€C Sl) SiQxfjs Casaub., MX^PXHC
M, ^^YX^PHC G, ^YX^PXHC fere rel, 'bTCccQxfjg uulg. {ed. Bom. II)
Uu ch BucheUr (lcjiy Steph., hst Both), CIPCV^ (IPCY S, CIPCI JT),
BlQrin uulg. 23 rHPYACC (THP- GIIQ, FP- B) Sl 24 Et maxime
JT {uulg.) 25 deflueret X, deflecteret N {Bentley)
SvBTOKivs ed. Ihm. I. 21
-1
Digitized by
Google
322 C. SVETONI TRANQVILLl
2 Quendam e caris ministris dispensationem cuidam quasi
fratri petentem cum distulisset, ipsum candidatum ad se uo-
cauit; exactaque pecunia^ quantam is cum suffragatore suo
pepigerat, sine mora ordinauit; interpellanti mox ministro:
alium tibi, ait^ quaere fratrem; hic, quem tuum putas, 5
meus est. mulionem in itinere quodam suspicatus ad calci-
andas mulas desiluisse^ ut adeunti litigatori spatium moram-
que praeberet, interrogauit quanti calciasset, <et> pactus
3 est lucri partem. reprehendenti filio Tito, quod etiam urinae
uectigal commentus esset, pecuniam ex prima pensione admouit 10
ad nares, sciscitans num odore offenderetur; et illo ne-
gante: atquin, inquit, elotioest. nuntiantis legatos decretam
ei publice non mediocris summae statuam colosseam, iussit uel
continuo ponere[t], cauam manum ostentans et paratam
4 basim dicens. ac ne in metu quidem ac periculo mortis ex- 15
tremo abstinuit iocis. nam cum inter cetera prodigia Mauso-
leum derepente patuisset et stella crinita in caelo apparuisset,
alterum ad luniam Caluinam e gente Augusti pertinere dicebat,
alterum ad Parthorum regem qui capillatus esset; prima
quoque morbi accessione: uae, inquit, puto deus fio. 20
24 Consulatu suo nono temptatus in Campania motiunculis
^^" leuibus protinusque urbe repetita, Cutilias ac Beatina rura,
ISsqq. Epit. 9, 17 sq. seriis ioca, quibus delectabatur, admiscens inter-
iit. quippe . . . cum crinitum sidus apparuisBet: istud, inquit, ad regem Per-
sarum pertinet, cui <est add. Landolf.y capillus effusior. 21 sqq. JEutrop.
VII 20, 2 profluuio uentris extinctus est in uilla propria circa Sabinos
Qmec ex Tit. 11. 10)., annum agens aetatis sexagesimum nonum, imperii
nonum et diem septimum {Oros. VII 9, 12 nono anno principatus).
Epit. 9, 17 annum agens uitae absque uno septuagesimum . . . interiit.
9, 18 uentris eluuie fessus et adsurgens: stantem, ait, imperatorem ex-
cedere terris decet. Victor Caes. 10, 5 cum eius (Titt) pater septua-
gesimo obisset, imperator decennii.
1 ministris del. Lipsius 6 quondam Bentley 7 desiluisse M,
desilisse (desel- P) rel. lig»tori T {corr. Q*) 8 et pactus est
/. Gronov., pactus et Bentley, pactusque est i*g iedd. pr. Bom.)
10 passione M, pansione GBd 12 atquin M, atqui rel. et N uerius
puto nuntiantes legatos GLT'N, nuncianti legato g, nuntia^te le-
gato Oud. IH ei] rei T 14 ponere BenUey (Burm.), poneret MG&,
ponerent rel. et N {uulg., ut pro uel pars edd.), ponere et Both 15 ex-
tremo om. T 17 repente G 20 uae (ue LIIB al.) Sl, ut sr {edd.
princ, wdg.), coniecerunt uah nae at eu 22 cutillas Sl, con\ ?
\Beroa:idu4t)
Digitized by
Google
DIWS VESPASIANYS [cap. 23-26] 323
ubi aestiuare quotannis solebat, petit. hic cum super urgen-
tem ualitudinem creberrimo frigidae aquae usu etiam inte-
stina uitiasset nec eo minus muneribus imperatoriis ex con-
suetudine fungeretur, ut etiam legationes audiret cubans, aluo
srepente usque ad defectionem soluta, imperatorem ait stan-
tem mori oportere; dumque consurgit ac nititur, inter ma-
nus subleuantium extinctus est VIIII. Kal. lul. annum agens
aetatis sexagensimum ac nonum superque raensem ac diem
septimum.
10 Conuenit inter omnis, tam certum eum de sua suorum-25
que genitura semper fuisse, ut post assiduas in se coniura-
tiones ausus sit adfirmare senatui aut filios sibi succes-
surosautneminem. dicitur etiam uidisse quondam per quie-
tem stateram media parte uestibuli Palatinae domus positam
16 examine aequo, cum in altera lance Claudius et Nero starent,
in altera ipse ac filii. nec res fefeUit, quando totidem annis
parique temporis spatio utrique imperauerunt.
10 Eutrop. VII 20,3 genituram filiorum ita cognitam habuit, ut,
cum multae contra eum coniurationes fierent, quas patefactas ingenti
dissimulatione contempsit (c/. Vesp. 14), in senatu dixerit, aut filios sibi
successuros aut neminem. Victor Caes. 9, 4 diuinis deditus, quorum
uera plerisque negotiis compererat, successores fidebat liberos Titum
ac Domitianum fore.
1 petiit T'P 4 ut del. Bentley 7 gerens T {uulg.) 8 super
mensem ad (r 12 successores ML^S (cf. testim. supra) 14 in
media T 15 cum in] cum T, cuius Bentley
stdibscr. c. suetoni tranquilli de uita caesarum diuus uespasianus
explic. incipit diuus titus feliciter M et sim. GIIBP (diuus ante titus
om. G, feliciter om. B, incipit — feliciter om. P) explicit uespasianus.
incipit diuus titus feliciter Q explicit lib. X. incipit de tito lib. XI
LS (de tito om. S)
21*
Digitized by
Google
DIYVS TITVS
Titus, cognomine paterno, amor ac deliciae generis hu-
mani — tantum illi ad promerendam omnium uoluntatem
uel ingenii uel artis uel fortunae superfuit, et, quod difficilli-
mum est, in imperio, quando priuatus atque etiam sub patre
principe ne odio quidem, nedum uituperatione publica caruit —
natus est III. Kal. lan. insigni anno Gaiana nece, prope Septi-
zonium sordidis aedibus, cubiculo uero perparuo et obscuro,
1 Eutrop. VII 21y 1 huic Titus filius successit, qui et ipse Vespa-
sianus est dictus, uir omnium uirtutum genere mirabilis adeo, ut amor
et deliciae humani generis diceretur {^(og xb v.al tgvq^r} xov d^vritov . . .
yivovg Capito). Victor Caes. 10, 6 generis humani delicias appellantes.
Epit. 10, 1 Titus uocabulo patris etiam Yespasianus dictus. 10, 6 de-
liciae atque amor humani generis. 10, 16 eum delicias publicas, ut
diximus, appellantes. Auson. 259, 11 Titus orbis amor {271, 2).
2 sqq. Victor Caes. 10, 1 Titus postquam imperium adeptus est, in-
credibile quantum, quem imitabatur, anteierit, praesertim litteris cle-
mentiaque ac muneribus. Epit. 10, 3 ubi patriae curam suscepit, in-
credibile est, quantum, quem imitabatur, anteierit, praecipue clementia,
liberalitate, honorificentia ac pecuniae contemptu, quae eo amplius
grata fuere, quod ex nonnuUis a priuato adhuc patratis, asperior luxu-
riaeque et auaritiae amans credebatur fore {partim spectant ad Suet
cap. 6. 7).
3 fortunae] naturae FOTN<s 6 necdum Illt Q Uil M, at
ultima hasta expuncta nece] c^de G
Digitized by
Google
DIVVS TITVS [CAP. 1-4] 325
nam manet adhuc et ostenditur; educatus in aula cum Bri- 2
tannico simul ac paribus disciplinis et apud eosdem magistros
institutus. quo quidem tempore aiunt metoposcopum a Nar-
cisso Claudi liberto adhibitum, ut Britannicum iuspiceret,
5 constantissime affirmasse illum quidem nullo modo^ ceterum
Titum, qui tunc prope astabat, utique imperaturum. erant
autem adeo familiares, ut de potione, qua Britannicus hausta
periit, Titus quoque iuxta cubans gustasse credatur grauique
morbo adflictaius diu. quorum omnium mox memor statuam
10 ei auream in Palatio posuit et alteram ex ebore equestrem,
quae circensi pompa hodieque praefertur, dedicauit prose-
cutusque est. in puero statim corporis animique dotes ex- 3
plenduerunt, magisque ac magis deinceps per aetatis gradus:
forma egregia et cui non minus auctoritatis inesset quam
15 gratiae, praecipuum robur, quanquam neque procera statura et
uentre paulo proiectiore; memoria[e] siDgularis, docilitas ad
omnis fere tum belli tum pacis artes. armorum et equitandi 2
peritissimus, Latiae Graeceque uel in orando uel in fingendis
poematibus promptus et facilis ad extemporalitatem usque;
20 sed ne musicae quidem rudis, ut qui cantaret et psalleret
iucunde scienterque. e pluribus comperi, notis quoque ex-
cipere uelocissime solitum, cum amanuensibus suis per lu-
dum iocumque certantem, imitarique chirographa quaecum-
que uidisset, ac saepe profiteri maximum falsarium esse
25 potuisse.
Tribunus militum et in Germania et in Britannia meruit 4
12 Epit 10, 2 a puero praeclaris studiis probitatis, militiae litte-
rarum instantissime deditus, quo contenderit, animi et corporis muneri-
bus ostendit. cf. Einhard. 18 ad Aug. 61 16 Einhard. 22 {u. ad
Ner. 51) 18 Eutrop. VII 21, 1 facundissimus . . . causas Latine egit,
poemata et tragoedias Graece composuit. cf. Einhard. 25 Latinam
{linguam) ita didicit, ut aeque illa ac patria lingua orare sit solitus.
2 magi^tris M, -stratos Q, -stratus JI 3 a om. G 8 cubans]
u. ad p. 176, 18 gestasse M 9 afflictus IIB, adflictatus sit Oud.
13 magis ac magis n, magisque (om. ac magis) M 16 praecipuum
robur post proiectiore ponunt Ernesti et Oud. 16 memoria IPQ, me-
moriae rel, et N (ii), memoria et Om^. 17 cum belli g (Bentley)
18 lingu^ post graec^que add. TT uet. edd. (Latina Graecaque lingua
Lipsius) 19 ad ext. usque om. HQ
Digitized by
Google
826 C. SVETONI TRANQVILLI
summa[e] industriae nec minore mo(lestiae[t] fama^ sicut
apparet statuarum et imaginum eius multitudine ac titulis
per utramque prouinciam.
2 Post stipendia foro operam dedit honestam magis quam
assiduam, eodemque tempore Arrecinam Tertullam, patre eq. 5
R. sed praefecto quondam praetorianarum cohortium^ duxit
uxorem et in defunctae locum Marciam Fumillam splendidi
generis; cum qua sublata filia diuortium fecit.
8 Ex quaesturae deinde honore legioni praepositus Tari-
chaeas et Gamalam urbes ludaeae ualidissimas in potestatem 10
redegit^ equo quadam acie sub feminibus amisso alteroque
inscenso, cuius rector circa se dimicans occubuerat.
6 Galba mox tenente rem p. missus ad gratulandum^ qua-
qua iret conuertit homines^ quasi adoptionis gratia arces-
seretur. sed ubi turbari rursus cuncta sensit, redit ex itinere, 15
aditoque Paphiae Veneris oraculo, dum de nauigatione con-
2 sulit, etiam de imperii spe confirmatus est. cuius breui com-
pos et ad perdomandam ludaeam relictus, nouissima Hiero-
solymorum oppugnatione duodecim propugnatores totidem
sagittarum confecit ictibus, cepitque ea natali filiae suae tanto 20
militum gaudio ac fauore, ut in gratulatione imperatorem eum
consalutauerint et subinde decedentem prouincia detinuerint,
1 cf. JEutrop. VII 21, 1 bellicosiflsimus, moderatisBimuB. 18 Victor
Caes. 9, 10 ludaeique {in pacem coactt) annitente filio Tito, quem trans-
grediens in Italiam reliquerat extemae militiae. Oros. VII 9, 3 relicto-
que in castris ad procurationem obsidionis Hierosolymorum filio Tito.
18 sqq. JEutrop. VII 21, 2 in oppugnatione Hierusolymorum sub patre
militans duodecim propugnatores duodecim sagittarum confixit ictibus
{iaccQid^iioig piXscL Paean.) 21 Oros. VII 9, 6 Titus imperator ab
exercitu pronuntiatus.
1 Rumma industriae — modestiae fama s' {edd. pr. Rom.), summae
industriae (sunmia industria n^Q<5 uulg) — modestia et fama Sl (et
fama om. N) 2 et ante statuarum add. T (imlg.) 6 Arrecinam
Both, adrecidiam (arr- JliQ Sl tertullam X, tertullum M, tertuUo
GT8 6 sed] sed de UB, natam sed T 7 furuillam LT et pro
u. l. IP, furmillam T, fuluiam sr 9 Ex om. G legioni IIQ, religioni
(-ne i?) MR, x legioni G {G. Becker), regioni X Tarichaeas (-chicas g,
-cheas Ursinus, -chias Bentley, -cheam H. Barharus), thiacias Sl (thacias
G, trachias JI22) 12 ascenso Q {cf. lul. 61) uector Heinsius
contra se g {edd. princ, uulg.) 15 rediit T 20 confixit Eutrop.
ea M, eam rel. 22 consalutauef Jf, -uerunt JT* detenuerint M,
detinuef X*P
Digitized by
Google
DIVVS TITVS [cAP.4-6] 327
suppliciter nec non et minaciter efflagitantes^ aut remaneret
aut secum omnis pariter abduceret. unde nata suspicio est, 3
quasi desciscere a patre Orientisque sibi regnum uindicare
temptasset; quam suspicionem auxit^ postquam Alexandriam
6 petens in consecrando apud Memphim boue Apide diadema
gestauit, de more quidem rituque priscae religionis; sed non
deerant qui sequius interpretarentur. quare festinans in Ita-
liam, cum Regium, dein Puteolos oneraria naue appulisset,
Bomam inde contendit expeditissimus inopinantique patri,
10 uelut arguens rumorum de se temeritatem: ueni, inquit,
pater, ueni. neque ex eo destitit participem atque etiam 6
tutorem imperii agere.
Triumpbauit cum patre censuramque gessit una, eidem
collega et in tribunicia potestate et in septem consulatibus
15 fuit; receptaque ad se prope omnium officiorum cura, cum
patris nomine et epistulas ipse dictaret et edicta conscribe-
ret orationesque in senatu recitaret etiam quaestoris uice^
praefecturam quoque praetori suscepit numquam ad id tem-
pus nisi ab eq. R. administratam^ egitque aliquanto inciuilius
«0 et uiolentius, siquidem suspectissimum quemque sibi sum-
missis qui per theatra et castra quasi consensu ad poenam
deposcerent, haud cunctanter oppressit. in his Aulum Cae- 2
cinam consularem uocatum ad cenam ac uixdum triclinio
egressum confodi iussit, sane urgente discrimine, cum etiam
ISu.ad Vesp. 8,1 18 sqq. Victor Caes. 9, 10 quem ( litum) . . . uictorem
praefectura praetorio extulerat (Vespasia/nus). (addit Vidor: unde etiam
is hoDOB, ingens a principio, tumidior atque alter ab Augusto imperio
fuit). Epit 10,4 praefecturam praetorianam patre imperante adeptns
suspectum quemque et oppositum sibi inmissis, qui per theatra et
castris inuidiosa iactantes ad poenam poscerent, quasi criminis con-
iiictos oppressit. in quis Caecinam consularem adhibitum cenae, uix-
dum triclinio egressum, ob suspicionem stupratae Berenicis uzoris suae,
iugulari iussit.
1 et flagitantes MG aut] ut POST 3 regnum sibi T (edd.)
4 ausit (haus- H^) T {corr. IP) 5 api TL^ (uulg.), cf. Aug. 93
7 setius X, secus uulg. (ed. Bom. 11) 8 dein] de WQ {corr. W),
deinde T puteolis T 11 pater ueni] pat mi G 13 eiusdem G
15 ad se om. n\ a se X (Oud.) 16 dictare M edictas MR$ (et
edicta usque recitaret om. T) 18 praetori MS\ -ii GX (S*), -is T
22 alilum MG8 23 consularem uirum Tl {cf. testim. supra) 24 con-
fidit M (o ss. m. 2)
Digitized by
Google
328 0. SVETONI TRANQVILLI
chirographum eius praeparatae apud milites contionis depre-
hendisset. quibus rebus sieut in posterum securitati satis
cauit, ita ad praesens plurimum contraxit inuidiae, ut non
temere quis tam aduerso rumore magisque inuitis omnibus
transierit ad principatum. 5
7 Praeter saeuitiam suspecta in eo etiam luxuria erat, quod
ad mediam noctem comisationes cum profusissimo quoque
familiarium extenderet; nec minus libido propter exoletorum
et spadonum greges propterque insignem reginae Berenices
amorem, cui etiam nuptias poUicitus ferebatur; suspecta 10
rapacitas, quod constabat in co<(g)>n<i>tionibus patris nundi-
nari praemiarique solitum; denique propalam alium Neronem
et opinabantur et praedicabani at illi ea fama pro bono
cessit conuersaque est in maximas laudes neque uitio ullo
reperto et contra uirtutibus summis. 15
2 Conuiuia instituit iucunda magis quam profusa. amicos
elegit, quibus etiam post eum principes ut et sibi et rei p.
necessariis adquieuerunt praecipueque sunt usi. Berenicen
statim ab urbe dimisit inuitus inuitam. quosdam e gratissi-
mis delicatorum quanquam tam artifices saltationis, ut mox 20
sca-enam tenuerint, non modo fouere prolixius, sed spectare
omnino in publico coetu supersedit.
3 Nulli ciuium quicquam ademit; abstinuit alieno, ut si
quis umquam; ac ne concessas quidem ac solitas conlationes
6sqq. Epit 10,3 u. ad p. 324, 2sqq. 8. lOsqq. Epit 10, 5sqq.
iurgia autem sub patre uenumdata; rapinarum cupidum, unde Neronem
cuncti opinantes uocantesque summam rerum nactum grauiter ac-
ceperant. sed haec in melius conuersa . . . ei immortalem gloriam
contulere . . . ut subiit pondus regium, Berenicem nuptias suas speran-
tem regredi domum et eneruatorum greges abire praecepit. quo facto
quasi signum protulit mutatae intemperantiae.
1 cunctionis PO, coniurationis TX' 3 cauitia ad MG 4 ad-
uersoru ore MGP, aduerso more (m in ras. m.2) L, aduersa re T'0
6 susceptam MG^, i su8<^. . .y G in marg, resecta m. 1 (fuerit suspecta)
8 famiiiarum M^GII^ exsoletorum G, insoletorum (insoli- JT^) T
9 berenicis (bem- T) MX, beronices T, beronicis G et pro u. l. S^
11 et rapacitas T cognitionibus Torr., contionibus (conc- Q) Sl, ne-
gotiationibus Ursinus, cocionibus Boden, auctionibus Cornelissen 18 prae-
cipuisque Bentley sunt usi] sumptam sibi T berenicen (-ce S^^
bemice T) MX, beronicem GTS^ 20 tam om. M^ artificis Bentley
22 coetu del Torr. {om. ^?)
Digitized by
Google
DIWS TITVS [cAP. 6-8] 329
recepit. et tamen nemine ante se munificentia minor, amphi-
theatro dedicato thermisque iuxta cele[b]riter extructis munus
edidit apparatissimum largissimumque; dedit et nauale proe-
lium in ueteri naumachia, ibidem et gladiatores atque uno
5 die quinque milia omne genus ferarum.
Natura autem beniuolentissimus, cum ex instituto Tiberi 8
omnes dehinc Caesares beneficia a superioribus concessa prin-
cipibus aliter <(rata)> non haberent, quam si eadem isdem et
ipsi dedissent, primus praeterita omnia uno confirmauit edic-
10 to nec a se peti passus est. in ceteris uero desideriis ho-
minum obstinatissime tenuit, ne quem sine spe dimitteret;
quin et admonentibus domesticis, quasi plura polliceretur
quam praestare posset, non oportere ait quemquam a ser-
mone principis tristem discedere; atque etiam recordatus
15 quondam super cenam, quod nihil cuiquam toto die praesti-
tisset, memorabilem illam meritoque laudatam uocem edidit:
amici, diem perdidi.
Populum in primis uniuersum tanta per omnis occasiones 2
comitate tractauit, ut proposito gladiatorio munere, non ad
2osuum, sed ad epectantium arbitrium editurum se pro-
1 Eutrop. VII 21, 4 Romae amphitheatrum aedificauit et quinque
milia ferarum in dedicatione eius occidit (Hier. chron. a. 2096). Victor
Caea. 10, 5 amphitheatri perfecto opere lautusque. 6 sqq. Epit. 10, 8
dehinc cum donata concessaue a prioribus principibus firmare insequen-
tes solerent, simul impehum cepit, talia possidentibus edicto sponte
cauit. Victor Caes. 10,2 denique cmn concessa per priores principes
firmari ab insequentibus mos esset, simul imperium cepit, talia possi-
dentibus edicto sponte cauit prospexitque. lOsqq. Eutrop. VII 21, 3
facilitatis et liberalitatis tantae fuit, ut, cum nulli quicquam negaret
et ab amicis reprehenderetur, responderit nullum tiistem debere ab
imperatore discedere, praeterea cum quadam die in cena recordatus
fnisset nihil se illo die cuiquam praestitisse , dixerit: 'amici, hodie
diem perdidi' {Hier. chron. a. 209S). Epit. 10, 9 quadam etiam die re-
cordans uesperi nihil se cuiquam praestitisse, uenerando caelestique
edicto: amici, ait, perdidimus diem, quia erat magnificae liberalitatis.
Aiison. grat. act. 16, 72 celebre fuit Titi Caesaris dictum, perdidisse se
diem, quo nihil boni fecerat.
2 celeriter Dom. Calderinus ad Mart. spect. 2, 7 (g) 6 omnigenus
(hominum g- T) MGX 8 <rata> Egnatius quasi PIl^Q easdem
MGT {corr. IP) 10 hominum] hunc morem et tum <ut^ ne Bentley
12 quin etiam et quod plura H 16 tota XN {corr. P*) 17 <hodie>
diem Casaub. 18 occasione M^, -nis 3f*X*
Digitized by
Google
330 C. SVETONI TRANQVILLI
fessus sit; et plane ita fecit. nam neque negauit quicquam pe-
tentibus et ut quae uellent peterent ultro adhortatus est. quin
et studium armaturae Thraecum prae se ferens saepe cum
populo et uoce et gestu ut fautor cauillatus est, uerum maie-
state salua nec minus aequitate. ne quid popularitatis praeter- 5
mitteret, nonnumquam in thermis suis admissa plebe lauit.
3 Quaedam sub eo fortuita ac tristia acciderunt, ut confla-
gratio Vesuuii montis in Campania, et incendium Romae per
triduum totidemque noctes, item pestilentia quanta non temere
alias. in iis tot aduersis ac talibus non modo principis sol- 10
licitudinem sed et parentis affectum unicum praestitit, nunc
consolando per edicta, nunc opitulando quatenus suppeteret
4 facultas. curatores restituendae Campaniae e consularium
numero sorte duxit; bona oppressorum in Vesuuio, quorum
heredes non extabant, restitutioni afflictarum ciuitatium attri- 15
buit. urbis incendio nihil publice nisi perisse testatus, cuncta
praetoriorum suorum omamenta operibus ac templis destina-
uit praeposuitque compluris ex equestri ordine, quo quaeque
maturius peragerentur. medendae ualitudini leniendisque mor-
bis nuUam diuinam humanamque opem non adhibuit inqui- 20
sito omni sacrificiorum remediorumque genere.
5 Inter aduersa temporum et delatores amendatoresque erant
ex licentia ueteri. hos assidue in foro flagellis ac fustibus
6 cf. Einhard. 22 7 sqq. Epit. 10, 12 huius tempore mons Vestiiiius
in Campania ardere coepit, incendiumque Bomae sine noctuma requie
per triduum fait. 10, 13 lues quoque <Romae add. Landolf.y, quanta
uix unquam antea, fait. 10,14 quibus tamen malis nullo uexato pe-
cunia propria subuenit cunctis remediorum generibus, nunc aegrotantes
per semet ipsum reficiens, nunc consolans suorum mortibus afflictos.
3 threcum ML, thracum (trac- JI*, trach- JZ*J?) rel. 7 ac del.
Poldk acciderant Bentley 8 ue*bii (l erasa?) M, uesubii G (su
€8. m. i), suebii X, bebii T, ueseui N {u. infra l. 14) 10 <fa>talibu8
Cornelissen 11 unici Lipsim 12 consulando MB, consulendo
Bentley perredicta MG quatinus UBX {corr. S*) 13 e om. XJI^Q
14 numeru M uesuuio M, uesubio G^ uesieuio L, ueseuio JJ^BPST,
ueseuo QN et pro u. l. TP 16 ciuitatium ML, -tum rel. et N
16 nichil nisi sibi perisse testatus pubiice T {ss. 2A n sibi nichil IP),
nichil nisi sibi publice perisse testatus Jsr {uuHg.), nichil nisi sibi per.
publ. test. N, nihil publ. perisse t. Boih e codice (?) Torrentii 17 prae-
torium M 22 amendatoresque M, amandatoresque G^, amandores-
que T, mandatoresque X 23 ueterib; {om. hos) G
Digitized by
Google
DIVVS TITVS [CAP. 8-0] 331
caesos ac nouissime traductos per amphitheatri harenam partim
subici ac uenire imperauit^ partim in asperrimas insularum
auehi. utque etiam similia quando que ausuros perpetuo coer-
ceret, uetuit inter cetera de eadem re pluribus legibus agi
s quaeriue de cuiusquam defunctorum statu ultra certos annos.
Pontificatum maximum ideo se professus accipere ut pu- 9
ras seruaret manus, fidem praestitit, nec auctor posthac cu-
iusquam necis nec conscius, quamuis interdum ulciscendi causa
non deesset, sed periturum se potius quam perditurum
10 adiurans. duos patricii generis conuictos in adfectatione im-
perii nihil amplius quam ut desisterent monuit, docens prin-
cipatum fato dari, si quid praeterea desiderarent pro-
mittens se tributurum. et confestim quidem ad alterius ma- 2
trem, quae procul aberat, cursores suos misit, qui anxiae
15 saluum filium nuntiarent, ceterum ipsos non solum familiari
cenae adhibuit, sed et insequenti die gladiatorum spectaculo
circa se ex industria conlocatis oblata sibi ferramenta pugnan-
tium inspicienda porrexit. dicitur etiam cognita utriusque
genitura imminere ambobus periculum adfirmasse, uerum
20 quandoque et ab alio, sicut euenit.
7 Euti'op. VII 21,2 Romae tantae ciuilitatis in imperio fait, ut
nullum omnino puniret, conuictos aduersum se (sese oZ.) coniurationis
dimiserit et (uel HarteT) in eadem familiaritate qua antea habuerit.
Oros. VII 9,13 cuiua tanta tranquiliitas in imperio fuit, ut nullius
omnino sanguinem in re publica administranda fudisse referatur.
lOsqq. Victar Caes. 10,3sq. neque minus sancte facilis in tuendis, qui
forte in se coniurauissent, adeo ut, cum amplissimi ordinis duo abnuere
cogitatum scelus nequirent patresque censuissent de confessis suppli-
cium sumendum, deductos in spectaculum se utrimque adsidere iusserit
petitoque ex industria gladiatoris (-rum Opitz, mirmillonum Epit.\ quo-
rum pugnae uisebantur, gladio quasi ad explorandam aciem uni atque
alteri committeret (committere codd., commiserit Epit). queis (quibus
Epit.) perculsis et constantiam mirantibus: uidetisne, inquit, potestates
fato dari frustraque temptari facinus potiundi spe uel amittendi metu?
{inde nonnullis mutatis Epit. 10, 10 ubi ante deductos additum ex Sue-
tonio primum monuerit, post).
2 ac] aut /S (subici usque partim om. L^F), in seruos ac IPEg
(glossa in seruos ss. in s aliisque g) asperrima IIB 6 professus
est ST 7 seruaret IIQ, seruasset rel. et N 9 perditurum] puni-
turam T« (*n hoc ss. i: peri-) 10 iurans IP, affirmans G et in mar-
gine resecta m. 1 <. . .^rans (om. g) affectione GII^Q 12 quid
GN6, quod rel 16 et om. X (Oud.) 17 omamenta T 19 uerum]
uenturum T' 20 sic Gg (sed in G ras. supra c ut uidetur)
Digitized by
Google
332 C. SVETONI TRANQVILLI
3 Fratrem insidiari sibi non desinentem, sed paene ex pro-
fesso sollicitantem exercitus, meditantem fugam, neque occidere
neque seponere ac ne in minore quidem honore habere sustinuit,
sed, ut a primo imperii die, consortem successoremque testari
perseuerauit, nonnumquam secreto precibus et lacrimis orans, 5-
lOut tandem mutuo erga se animo uellet esse. inter haec
morte praeuentus est maiore hominum damno quam suo.
Specfcaculis absolutis, in quorum fine populo coram uber-
tim fleuerat, Sabinos petit aliquanto tristior, quod sacrificanti
hostia aufugerat quodque tempestate serena tonuerat. deinde lo-
ad primam statim mansionem febrim nanctup, cum inde lectica
transferretur, suspexisse dicitur dimotis pallulis caelum, mul-
tumque conquestus eripi sibi uitam immerenti; neque
enim extare ullum suum factum paenitendum excepto
2 dum taxat uno. id quale fuerit, neque ipse tunc prodidit is
neque cuiquam facile succurrat. quidam opinantur consue-
tudinem recordatum, quam cum fratris uxore habuerit; sed
nuUam habuisse persancte Domitia iurabat, haud negatura,
si qua omnino fuisset, immo etiam gloriatura, quod illi promp-
tissimum erat in omnibus probris. 20
11 Excessit in eadem qua pater uilla Id. Sept. post bien-
nium ac menses duos diesque XX quam successerat patri,
1 Epit 10, 11 fratrem quoque Domitianum parantem insidias mili-
tumque animos sollicitantem flens saepius obtestatus est, ne parricidio
adsequi cuperet, quod et se uolente esset obuenturum ei et iam haberet,
cum sit particeps potestatis. 7 Eutrop. VII 22, 1 per haec inusitato
fauore dilectus periit. 11 Epit. 10, 15 febri interiit {Victor Caes. 10,5
ueneno). 13 Auson. 271, 3 unum dixisti moriens te crimen habere :
sed nulli de te, nec tibi credidimus. 21 Eutrop. VII 22, 1 periit in
ea, qua pater, uilla post biennium et menses octo (duos Enmann\ dies
(diesque.?) uiginti, quam imperator erat factus, aetatis anno altero et
quadragesimo. Vict. €aes. lO^ 5 biennio post ac menses fere nouem . . .
interiit anno aeui quadragesimo. Epit. 10, 1 imperauit annos duos et
menses duos diesque uiginti. 10, 15 uixit annos quadraginta unum et
3 imminore M, imminuere T habere om. T 5 precipib: M
lacrimis et precibus T (uulg.) 6 mutato Modd. 10 aufegerat M
11 febrem G (sic Otho 6 Sl) 12 pallulis MLF9, palludis G, paludib-,^
T, paludamentis (palude- 0) OST et g plurimi, pellibus uel palliolis
uel plagulis u£l palliis aliaqu^ in recentioribus (u. Herm. 36 p. 301 sq.
37 p. 590) 13 conquestus est H 14 existere G factum suum
POST paenitendo MBS et pro u. l. TP, quod sibi esset paeniten-
dum H 16 succurrit GHBS^
Digitized by
Google
DIVYS TITYS [CAP. 9-11] 333
altero et quadragesimo aetatis anno. quod ut palam factum
est, non secus atque in domestico luctu maerentibus publice
cunctis, senatus prius quam edicto conuocaretur ad curiam
concurrit, obseratisque adhuc foribus, deinde apertis, tantas
5 mortuo gratias egit laudesque congessit, quantas ne uiuo qui-
dem umquam atque praesenti.
in eodem, quo pater, apnd Sabinos agro febri interiit. Oros. VII 9, 14
in eadem uilla, qua pater eius, morbo absumptue est. VII 9, 13 biennio
jDOst Vespasianum regnauit.
2 Eutrop. VII 22, 2 tantus luctus eo mortuo publicus fuit, ut
omnes tamquam in propria doluerint orbitate. senatus obitu ipsius
circa uesperam nuntiato nocte inrupit in curiam et tantas ei mortuo
laudes gratiasque congessit, quantas nec uiuo umquam egerat nec
praesenti. Victor Caes. 10, 6 huius sane mors adeo prouinciis luctui
fuit, uti . . . orbatum orbem deflerent. Epit. 10, 16 huius mors, credi
uix potest, quantum luctus urbi prouinciisque intulerit, adeo ut eum
. . . quasi perpetuo custode orbatum terrarum orbem deflerent. Oros.
VII 9, 14 cum ingenti omnium luctu.
4 cucurrit QSN {pars edd.) ^ quantas congessit ed. pr. Ven. al.
(Gronov.) nec UBS
subscr. c. suetoni tranquilli de uita caesaru diuus titus explic.
incipit domitian felicit M et sim. TIIl (augustus pro titus JT, feliciter
om. B) explicit diuus titus. incipit diuus domicianus feliciter Q
explicit lib. XI. incipit de domitiano lib. XII LS (de domitiano om. S)
incipit domitianus G nulla suhscr. in P
Digitized by
Google
DOMITIANVS
1 Domitianus natus est VIIII. Kal. Nouenib. patre eonsule
*• "^ designato inituroque mense insequenti honorem, regione ur-
bis sexta ad Malum Punicum, domo quam postea in templum
gentis Flauiae conuertit. pubertatis ac primae adulescentiae
tempus tanta inopia tantaque infamia gessisse fertur, ut nul- 5
lum argenteum uas in usu haberet. satisque constat Clodium
Pollionem praetorium uirum, in quem est poema Neronis quod
inscribitur Luscio, chirographum eius conseruasse et nonnum-
quam protulisse noctem sibi pollicentis; nec defuerunt qui
affirmarent, corruptum Domitianum et a Nerua successore mox lo
2 suo. bello Vitelliano confugit in Capitolium cum patruo
Sabino ac parte praesentium copiarum, sed irrumpentibus
aduersariis et ardente templo apud aedituum clam pemocta-
uit, ac mane Isiaci celatus habitu interque sacrificulos uariae
superstitionis cum se trans Tiberim ad condiscipuli sui matrem i5
comite uno contulisset, ita latuit, ut scrutantibus qui uestigia
3 subsecuti erant, deprehendi non potuerit. post uictoriam de-
5 tempora T egisse Casauh. 6 constet Lipsius 7 uirum
del. Torr. 9" pollicenti XJJQ et sic pro u. l. ss. in B 10 Domitia-
num del. Torr, Polak 14 isiciT habitus M sacrifigulos M&,
sacricolas Bentley e Tac. hist. III 74 uanae ? (edd.), Pbariae I. Gronov.
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. i. 2] 335
mum progressus et Caesar consalutatus honorem praeturae
urbanae consulari potestate suscepit titulo tenus, nam iuris
dictionem ad collegam proximum transtulit, ceterum omnem
uim dominationis tam licenter exercuit, ut iam tum qualis
5 futurus esset ostenderet. ne exequar singula^ contractatis
multorum uxoribus Domitiam Longinam Aelio Lamiae nup-
tam etiam in matrimonium abduxit, atque uno die super
XX officia urbana aut peregrina distribuit, mirari se Vespa-
siano dictitante, quod successorem non et sibi mitteret.
10 expeditionem quoque in Galliam Germaniasque neque necessa- 2
riam et dissuadentibus patemis amicis incohauit, tantum ut
fratri se et opibus et dignatione adaequaret.
Ob haec correptus, quo magis et aetatis et condicionis
admoneretur, habitabat cum patre una sellamque eius ac fra-
15 tris, quotiens prodirent, lectica sequebatur ac triumphum
utriusque ludaicum equo albo comitatus est. qui<(n et e]> sex
consulatibus non nisi unum ordinarium gessit eumque cedente
ac suflfragante fratre. simulauit et ipse mire modestiam in 2
primisque poeticae studium, tam insuetum antea sibi quam
20 postea spretum et abiectum, recitauitque etiam publice. nec
tamen eo setius, cum Vologaesus Parthorum rex auxilia ad-
uersus Alanos ducemque alterum ex Vespasiani liberis depo-
poscisset, omni ope contendit ut ipse potissimum mitteretur;
et quia discussa res est, alios Orientis reges ut idem postu-
25 larent donis ac pollicitationibus soUicitare temptauit.
Patre defuncto diu cunctatus an duplum donatiuum militi 3
offerret, numquam iactare dubitauit relictum se participem
imperii, sed fraudem testamento adhibitam; neque ces-
sauit ex eo insidias struere fratri clam palam<(que>, quoad cor-
2 cum post urbanae add. T nam I. Givnov., quam ii, quia g,
quoniam Oud. (cf. p. 347,2) 6 ne TJQ, nec rel. contrectatis
codd. praeter M 10 quoq: ne in MS (ne pertinet ad cessariam, cf.
Herm. 36 p. 293) gallia M, gallias 9 neq: cessariam M {u. ante),
neccessariam (ow. neque) S 12 operibus Wg {uulg.) et dignitate G,
indignatione L 14 unam Mn 16 qui<n et e> sex scripsi (quin
ex Bentley, cf. Herm. 40 p. 1^0) ^ quis ex MB, qui sex GLP6, in sex
a
TIQSOT {uulg^) 20 etiam om. G 21 uologesus T, uologisus (a s$.
m. 2) S 29 instruere MT8 palamque T<5 {cf. lul. 80, 1\ et palam
L, palam rel.
Digitized by
Google
336 C. SVETONI TRANQVILLI
reptum graui ualitudine, prius quam plane efflaret animam^ pro
mortuo deseri iussit; defunctumque nullo praeterquam conse-
crationis honore dignatus, saepe etiam carpsit obliquis ora-
tionibus et edictis.
3 Inter initia principatus cotidie secretum sibi horarum 5
sumere solebat nec quicquam amplius quam muscas captare
ac stilo praeacuto configere, ut cuidam interroganti, essetne
quis intus cum Caesare, non absurde responsum sit a Vibio
Crispo, ne muscam quidem. deinde uxorem Domitiam, ex
qua in secundo suo consulatu filium tulerat alteroque anno 10
<^ ]>, consalutauit Augustam; eandem Paridis histrionis
amore deperditam repudiauit intraque breue tempus inpatiens
discidii quasi efflagitante populo reduxit.
2 Circa administrationem ^tem imperii aliquamdiu se ua-
rium praestitit, iliixtura quoque aequabili uitiorum atque uir- is
tutum, donec uirtutes quoque in uitia deflexit: quantum con-
iectare licet, super ingenii naturam inopia rapax, metu saeuus.
4 Spectacula assidue magnifica et sumptuosa edidit non in
amphitheatro modo, uerum et in circo, ubi praeter soUemnes
5 8qq. Victor Caes. 11, 5 dehinc atrox caedibus bonorum segnisque ridi-
cule remotis procul omnibus muscarum agmina persequebatur {u. ad
p. 352, 18). 11, 6 hincque iocorum pleraque: nam percontanti cuidam,
quispiamne (quisquanme cod. JP, Epit) in palatio esset, responsum: ne
musca quidem, nisi forte apud palaestram {sim. Epit. ll^ 6. 8). 11 Victor
Caes. 11, 7 uxore . . ., quae amorem histrionis uiro praetulerat. Epit. 11, 11
uxore Domitia ob amorem Paridis histrionis a principe cruciatus for-
midante. 14 sqq. Eutrop. VII 23, 1 u. ad p. 341, 15
1 afflaret Md animam om. G 6 initia TNd, uitia MHGLPO
tempus horarum s, horarum spatium loh. Saresber. Policr. III 14, hora-
rium tmlg. {ed. Rom. II Ven. I), lararium Is. Vossiu^, numerum excidisse
putat Casaub. {cf. Nero 37) 6 summere M amplius] aliud H
9 muscam MHLS, musca rel. et N {cf. testim. supra) 10 secundo] VIII.
Graevius 11 consalutauit Boih lacunam post tulerat statuens, consulatu
filium*** uit (uit in ras. post 3 uel 4 litt. erasas) M (deest aliquid in marg.
adsor. m, rec), consalutauerat ut X {uulg.), consulatus (-tu JR) filium et
GT; lacunam uarie suppleuerunt: alteroque anno ab hoc consulatu
filiam: Augustam eqs. Graevius, filiam tulerat alteroque anno filium ac
consalutauerat Aug. Oud., alteroque anno filiam consalutauit A. Madvig,
alterumque imperii altero anno Mommsen, alteroque a. quam imperium
adeptus est amisit ego conieceram Herni. 36 p. 292 13 discidit
MPS{S^?), dissidii T 15 mixturaque Lipsius fort. recte, mixtura
prope Bentley, mixtura {del. quoque) Bucheler 18 magnifica assidue T
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. 3. 4] 337
bigarum quadrigarumque cursus proelium etiam duplex,
equestre ac pedestre^ commisit; at in amphitheatro nauale
quoque. nam uenationes gladiatoresque et noctibus ad lych-
nuchos, nec uirorum modo pugnas, sed et feminarum. prae-
5 terea quaestoriis muneribus, quae olim omissa reuocauerat,
ita semper interfuit, ut populo potestatem faceret bina paria
e suo ludo postulandi eaque nouissima aulico apparatu indu-
ceret. ac per onme gladiatorum spectaculum ante pedes ei 2
stabat puerulus coccinatus paruo portentosoque capite, cum quo
10 plurimum fabulabatur, nonnumquam serio. auditus est certe,
dum ex eo quaerit, ecquid sciret, cur sibi uisum esset
ordinatione proxima Aegypto praeficere Mettium
Rufum. edidit naualispugnas paene iast9.rum classium, .effosso
et circumstructo iuxta Tiberim lacu, atque iiitermaximos im-
16 bres perspectauit.
Fecit et ludos saeculares, computata ratione temporum s
ad annum non quo Claudius proxime, sed quo olim Augustus
ediderat; in iis circensium die, quo facilius centum missus
peragerentur, singulos e septenis spatiis ad quina corripuit.
80 Instituit et quinquennale certamen Capitolino loui triplex, 4
musicum equestre gymnicum, et aliquanto plurium quam
nunc est coronatorum. certabant enim et prosa oratione
Graece Latineque ac praeter citharoedos choroeitharistae quo-
que et psilocitharistae, in stadio uero cursu etiam uirgines.
26 certamini praesedit crepidatus purpureaque amictus toga Grae-
canica, capite gestans coronam auream cum effigie louis ac
lunonis Mineruaeque, adsidentibus Diali sacerdote et collegio
16 Epit 11, 14 huius tempore saeculares ludi celebrati sunt.
1 duplex etiam T 3 lihnucos (lihin- WQ) MT9, linuchos G,
lichnucos fere rel. et 11* (corruptim LT), cf. lul. 37 6 questoris WQ,
questorib; G reuocarent M^ -carat T (Graevitts, fort. recte), -caret S
7 e om. WQ ea quae (que T) POS^T, quae HQ nouissimo POT
11 ecquid sr \ed. Bom. IT), et quid (et qui X, non T) Sl cur] quid (qui B,
et quid T) T' 12 mettium (mertium X, metuui(); S) GLPS8, metium
MT, §thium TIQ, etium B {in T pra&iBdit pfiteeret), Maecium Oud. {Both),
Metilium.o2m Dittenberger 14 circumducto Q inter maximos] in
thermisT, 15 prospectauit UB 17 ab annoT' 18 diebus Fried-
Idnder {Marquardt, St. V. III p. 516) 21 pluri*um M (m erasa ut uid.)
22 coronarum Stephanu^ 23 ac] et G 24 uirgines Lipsius, uirginis Sl
(etiam uirginum c. p. Tumebus) 26 certamine LPT 27 diale itf*
Syxtonits ed. Ihm. I. 22
Digitized by
Google
388 C. SVETONI TRANQVILLI
Flauialium pari habitu^ nisi quod illorum coronis in^rat et
ipeius imago. cielebrabat et in Albtmo quotannis Quinquatria
Minemae, cui coUegium instituerat, ex quo sorte ducti magi*
sterio fungerentur ederentque eximias uenationes et scaenicos
ludos superque oratorum ac poetarum certamina. 6
6 Congiarium populo nummorum trecenorum ter dedit at-
que inter spectacula muneris largissimum epuluin Septimontiali
+ sacrorum quidem senatui equitique panariis, plebei sportellis
cum obsonio distributis initium uescendi primus fecit; dieque
proximo omne genus rerum missilia sparsit^ et quia pars lo
maior intra popularia deciderat^ quinquf^enas tesseras in sin-
gulos cuneos equestris ac senatorii ordinis pronuntiauit.
5 Plurima et amplissima opera incendio absumpta restituit^
in quis et Capitolium, quod rursus arserat; sed omnia sub
titulo tantum suo ac sine ulla pristini auctoris memoria. no- 15
uam autem excitauk; aedem in Capitolio Custodi loui et fo-
rum quod nunc Nemae uocatur^ item Flauiae templum gen-
tis et stadium et odium et naunuidiiam; e cuius postea la-
pide maximus eircus deustis utrimque lateribus extructus est.
6 Expeditiones partim sponte suscepit, partim necessario: 20
13 Eutroj^. VII 23, 5 Bomae quoque multa opera fecit, in his Capi-
tolium et Forum transitorium , Diuoram porticus, Isium ac Serapium
et Stadium {Hier. chron. a. 2105 ef. Ch/ron. a. 354 p. 147). Vietor Caes.
11, 4 multaque operum inchoata per patrem uel fratris studio atque
inprimis CapitoHum absoluit. Epit. 11, 3 Romae multa aedificia uel
coepta uel a fundamentis construxit. cf. Oros VII 10, 2 plurimas urbis
aedes destructis popnli Romani rebus extruxit. 20 sqq. Eutrop. VII
23, 4 expeditiones quattuor habuit, unam aduersum Sarmatas, alteram
aduersum Cattos (cathos u. l., Kdtd^ag Paean.), duas aduersum Dacos.
de Dacis Cattisque (cathisque, chattisque u. l.) duplicem triumphum
egit, de Sarmatis solam ):auream usurpauit. multas tamen calamitates
isdem bellis passus est; nam in Sasmatia legio eius cum duce inter-
fecta est, et a Dacis Oppius Sabinus consularis et Comelius Fuscus
4 redderentque codd. pra^ter MS 7 epopulum M, populum 8
septimontialis T epulum Septimontiali sacro : cum quidem I. Gronov,
prohabiliter, Septimontiali sacro quidem Torr. (s.^), Septimontiali sacro-
rum quidem die uulg. post Sahellicum (Septimontiale. Saororum quidem
die Handius) , alii aliter (quondam pro quidem propos. Torr. Bentley)
8 plebi iaportellis MG, plebi sp. d 10 massilia M, massillia et in
marg. resecta m. 1 ^ mi8sil<;ia> G, massalia d 16 custodiuit et T
18 et odium (ho- G) MGT, et exmetodium X e cuius] et usus G
tO de iustis WQ
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. 4-7] 339
sponte in Chattos^ necessario unam in Sarmataa legione cum
legato simul caesa; in Dacos duas^ primam Oppio Sabino
consulari oppresso, secundam Comelio Fusco praefecto co-
bortium praetorianarum^ cui belli summam commiserat. de
6 Chattis Dacisque post uaria proelia duplicem triumpbum egit,
de Sarmatis lauream modo Capitolino loui rettulit.
Bellum ciuile motum a L. AntoniO; superioris Germaniae 2
praeside^ confecit absens felicitate mira^ cum ipsa dimicatio-
nis bora resolutus repente Rbenus transituras ad Antonium
10 copias barbarorum inbibuisset. de qua uictoria praesagiis
prius quam nuntiis comperit^ siquidem ipso quo dimicatum
erat die statuam eius Romae insignis aquila circumplexa pin-
nis clangores laetissimos edidit; pauloque post occisum An-
tonium adeo uulgatum est^ ut caput quoque adportatum eius
15 uidisse se plerique contenderent.
Multa etiam in communi rerum usu nouauit: sporfculas 7
publicas sustulit reuocata rectarum cenarum consuetudine;
duas circensibus gregum factiones aurati purpureique panni
ad quattuor pristinas addidit; interdizit bistrionibus scaenam^
«ointra domum quidem exercendi artem iure concesso; casi^ari
mares uetuit; spadonum^ qui residui apud mangones erant^
praefectus praetorio cum magnis exercitibus occisi sunt. Victor Caes.
11, 4 Dacis et Cattorum manu deuictis. JSpit 11, 2 Cattos GermanosT
que deuicit. cf. Oros. VII 10, 3 bellum aduersum Germanos et Dacos
per legatos gessit pari rei publicae pemicie, cum et in urbe ipse sena-
tum populumque laniaret et foris male circumactum exercitum adsidua
hostes caede conficerent. VII 10, 4 sub nomine superatorum hostium
de extinctis leg^onibus triumphauit.
3 Schol. luu. 4, 112 Fuscus sub Domitiano exercitui praepositus in
Dacia periit. 7 cf, Epit 11, 9 his eius saeuitiis, ac maxime iniuria
uerborum, qua se scortum uocari dolebat, accensus Antonius, curans
Germaniam superiorem, imperium corripuit. quo per Norbanum Appium
acie strato eqs.
1 cathos Mn*S^, catthos GPB {Both), carthos L, cathdos T (sponte
usque Dacos om. WQ imerentes Consul ante duas, legione pro legato
JT*jB) 6 catis MB, catthis GFP, cattis PWQ, cartis L, cathis 8,
cathdiis T (de dacis cathisque d) 10 prius presag^is T 11 dimi-
candum X 12 erat] est T pennis XT 15 sepelirique X {in L
prctecedit indisce) contenderint BenUey 16 in communes rerum usus
XN 18 grecum Sl, corr. Beroaldus 19 scaena Heinsius
22*
Digitized by
Google
340 C. SVETONI TRANQVILLI
^ pretia moderatus est. ad summam quondam ubertatem uini^
frumenti uero inopiam existimans nimio uinearum studio neg-
legi arua, edixit, ne quis in Italia nouellaret utque in pro-
uinciis uineta succiderentur, relicta ubiplurimum dimidia parte;
nec exequi rem perseuerauit. quaedam ex maximis officiis inter 5
s libertinos equitesque R. communicauit. geminari legionum
castra prohibuit nec plus quam mille nummos a quoquam ad
signa deponi, quod L. Antonius apud duarum legionum hibema
res nouas moliens fiduciam cepisse etiam ex depositorum summa
uidebatur. addidit et quartum stipendium militi aureos ternos. 10
8 lus diligenter et industrie dixit, plerumque et in foro
pro tribunaK extra ordinem; ambitiosas centumuirorum seix-
tentias rescidit; reciperatores, ne se perfusoriis assertionibus
accommodarent, identidem admonuit; nummarios iudices cum
2 suo quemque consilio notauit. auctor et tr(ibunis) pl(ebis) 15
fiiit aedilem sordidum repetundarum accusandi iudicesque in-
eum a senatu petendi. magistratibus quoque urbicis prouincia-
rumque praesidibus coercendis tantum curae adhibuit, ut ne-
que modestiores umquam neque iustiores extiterint; e quibus
8 plerosque post illum reos omnium criminum uidimus. sus- 20
cepta correctione morum bcentiam theatralem promiscue in
equite spectandi inhibuit; scripta famosa uulgoque edita, qui-
bus primores uiri ac feminae notabantur, aboleuit non sine
auctorum ignominia; quaestorium uirum, quod gesticulandi
saltandique studio teneretur, mouit senatu; probrosis feminis 25
lecticae usum ademit iusque capiendi legata hereditatesque ;
equitem R. ob reductam in matrimonium uxorem, cui dimis-
sae adulterii crimen intenderat, erasit iudicum albo; quosdam
12 Epit 11, 2 ius aequissime dixit.
1 quandam MG8 {Graeviits) ; in G totus locus sic extat: est ad sum-
mam quandam. Vbertatem uero uini frumenti inopiam; JDuker malebat
ac summa quondam ubertate uini, frumenti uero inopia 3 nouallaret
{corr. m. 1 ex noualleret) 3f " in prouinciis ow. X 6 militesque (i:
equites ss. m. 2) TI 9 depositurum X\ -arum POST 10 aureis
temis lApsiuSy in (ad Casaub.) aureos temos Salmasius 11 in fore M
12 pro tribunali: extra ordinem ambitiosas distinguit Momm^sen post
alios {cf. Vesp. 10) <et> extra Bentley 13 semper fasoriis (sus-
JT*) n}Q, semper suasoriis JI*, se persuasoriis ST et pro u. l. ss. IP
17 a] ac ilf 21 correctione Xg, correptione rel. {Sl) promiscue om. G
22 edicta M
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. 7-9] 341
ex utroque ordine lege Scantinia condemnauit; incesta Vesta-
lium uirginum, a patre quoque suo et fratre neglecta, uarie
ac seuere coercuit, priora capitali supplicio, posteriora more
ueteri. nam cum Oculatis sororibus, item Varronillae liberum 4
5 mortis permisisset arbitrium corruptoresque earum relegasset,
mox Comeliam maximam uirginem absolutam olim, dein longo
interuallo repetitam atque conuictam defodi imperauit stupra-
toresque uirgis in comitio ad necem caedi, excepto praetorio
uiro, cui, dubia etiam tum causa et incertis quaestionibus
10 atque tormentis de semet professo, exilium indulsit. ac ne 5
qua religio deum impune contaminaretur, monimentum, quod
libertus eius e lapidibus templo Capitolini louis destinatis
filio extruxerat, diruit per milites ossaque et reliquias quae
inerant mari mersit.
16 Inter initia usque adeo ab omni caede abhorrebat, ut ab- 9
sente adhuc patre recordatus Vergili[i] uersum K^corg, 2, 538^:
impia quam caesis gens est epulata iuuencis
edicere destinarit, ne boues immolarentur. cupiditatis quo-
que atque auaritiae uix suspicionem ullam aut priuatus um-
20 quam aut princeps aliquamdiu dedit, immo e diuerso magna
saepe non abstinentiae modo sed etiam liberalitatis experi-
menta. omnis circa se largissime prosecutus nihil prius aut 2
acrius monuit quam ne quid sordide facerent. relictas sibi
hereditates ab iis, quibus liberi erant, non recepit. legatum
25 etiam ex testamento Rusti Caepionis, qui cauerat ut quotannis
ingredientibus curiam senatoribus certam summam uiritim
16. 18 {cf. p. 342, 11) Eutrop, VII 23, 1 primis tamen annis moderatus
in imperio fait, mox ad ingentia uitia progressus libidinis, iracundiae,
crudelitatis, auaritiae tantum in se odii concitauit, ut merita et patris
et fratris aboleret {cf. Dom. 3). Victor Caes. 11, 3 primo clementiam
simulans {item Epit. 11, 2). 11, 1 praedas caedein supplicia agere occepit.
1 scantinia G {Sahellicus, scatinia s), cantinia MQLS, catinia
IIBPOT 2 suo om. G 3 at Bentley supplici M 4 oculati (osc-
8^) X, Ocellatis Beroaldus ueronillae G 6 uirginem maximam T
olim <yni. T deinde XQ^S^ dehinc 11 {uulg.) 7 atque] neque Duker
coll. Plin. epist. IV 11 17 inopia M 18 ediscere M destinarit X,
destinauit MGN% destinauerit TN* 20 e diuerso] diuerso (-sf P)
MLPd, etiam iV, del. Ernesii magna MS., magnae rel. etN 21 ex-
perimento XN 25 rusci ii, Rusti quod affertur ex g, postulant tituli
{sic iam Torr. et Burm.)
Digitized by
Google
342 C. SVETONI TRANQVILLI
praestaret heres suus, irritum fecit. reos, qui ante quinquen-
nium proximum apud aerarium pependissent, imiuersos dis-
crimine liberauit noc repeti nisi intra annum eaque condicione
permisit, ut accusatori qui causam non teneret exilium poena
3 esset. scribas quaestorios negotiantis ex consuetudine sed 5
contra Clodiam legem uenia in praeteritum donauit. subsi-
ciua, quae diuisis per ueteranos agris carptim superfuerunt,
ueteribus possessoribus ut usu capta concessit. fiscales calum-
nias magna calumniantium poena repressit, ferebaturque uox
eius: princeps qui delatores non castigat, irritat. 10
10 Sed neque in clementiae neque in abstinentiae tenore
permansit, et tamen aliquanto celerius ad saeuitiam desciuit
quam ad cupiditatem. discipulum Paridis pantomimi <im>pu-
berem adhuc et cum maxime aegrum, quod arte formaque
non absimilis magistro uidebatur, occidit; item Hermogenem is
Tarsensem propter quasdam in historia figuras, libraris etiam,
qui eam descripserant, cruci fixis. patrem familias, quod
Thraecem murmilloni parem, munerario imparem dixerat, de-
tractum spectaculis in harenam canibus obiecit cum hoc
titulo: impie locutus parmularius. 20
2 Complures senatores, in iis aliquot consulares, interemit;
ex quibus Ciuicam Cerealem in ipso Asiae proconsulatu, Sal-
uidienum Orfitum, Acilium Glabrionem <in> exilio, quasi moli-
tores rerum nouarum, ceteros leuissima quemque de causa.
Aelium Lamiam ob suspiciosos quidem, uerum et ueteres et «6
innoxios iocos, quod post abductam uxorem laudanti uocem
suam eutacto dixerat quodque Tito hortanti se ad alterum
11 sqq. u. adp. 341, 15 21 Eutrop. VII 33, 2 interfecit nobilissimos
e senatu. Oros. VII 10,2 nobilissimos e senatu inuidiae simul et praedae
causa alios palam interfecit, alios in exilium trusit ibique trucidari
imperauit.
2 aerarium apud T 4 non om. T (propterea ni causam BentUy)
7 ueneranos M et pro u. l. 8 superfuerant Ernesti 9 calumnantium
ML uox om, WQs 10 inuitat I. F. Gronov. 13 impuberem ed.
Ba^il. 1533 (adhuc puberem T) 18 threcem (tr- P) MGX, thracem
(trach- nB) T 19 e (et Q) spectaculis GT 21 in iis M, in his
(hiis X*) GTL^, iniuste XN^ et in his d, in his <et> Bentley 22 cere-
alam X 23 in add. Torr. militores M (militatores 8), motores JI*^
24 nouarum rerum G 25 laniam X (corr. L^T^ 26 abductam Tsr
(Beroaldus)^ adductam reh (Sl) 27 Eu. tacito G^ fi-^axr» uulg.
Digitized by
Google
DOMITIANVS [cAP. 9-11] 343
matrimonium responderat: fi'^ xal 0v yaii^^^av #aJL<£>tg; Sal- 3
uium Cocceiwum^ quod Othonis imperatoris patrui sui diem
natakm celebrauerat; Mettium Pompusianum, quod habere
imperatoriam genesim uulgo ferebatur et quod depictum or-
5 bem terrae in membrana[s] contionesque regum ac ducum ex
Tito Liuio circumferret quodque seruis nomina Magonis et
Hannibalis indidisset; Sallusfium Lucullum Britanniae legatum,
quod lanceas nouae formae appellari LucuUeas passus esset;
lunium Rusticum, quod Paeti Thraseae et Heluidi Prisci
10 laudes edidisset appellassetque eos sanctissimos uiros; cuius
criminis occasione philosophos omnis urbe Italiaque summo-
uit. occidit et Heluidium filium, quasi scaenico exodio sub 4
persona Paridis et Oenones diuortium suum cum uxore taxasset;
Flauium Sabinum alterum e patruelibus, quod eum comitiorum
15 consularium die destinatum perperam praeco non consulem
ad populum, sed imperatorem pronuntiasset.
Verum aliquanto post ciuilis belli uictoriam saeuior, ple- 6
rosque partis aduersae, dum etiam latentis conscios inuesti-
gat[o], nouo quaestionis genere distorsit immisso per obscaena
so igne; nonnuUis et manus amputauit. satisque constat duos
solos e notioribus uenia donatos, tribunum laticlauium et
centurionem, qui se, quo facilius expertes culpae ostenderent,
impudicos probauerant et ob id neque apud ducem neque
apud milites ullius momenti esse potuisse.
26 Erat autem non solum magnae, sed etiam callidae inopi-
nataeque saeuitiae. a[u]ctorem summarum pridie quam cruci
figeret in cubiculum uocauit, assidere in toro iuxta coegit,
17 Epit. lly 10 quo {Antonio) . . . acie strato Domitianus longe
taetrior in omne hominum genus, etiam in suos ferarum more grassa-
batur {cf. Cal 34).
1 0€AIC Sl, uarie cmruptum in XT 3 metium TS*Td pompo-
sianumii, corr. Both coU. Vesp. 14 6 membrana Scriverius, mem-
branis s (Beroald.), membrana s^ecum^ 0u4. 6 hannonis}6^ 9 peti
GTd (pethitrase d), petit M, petitus XN et Heluidi] cf. Mace, Suet
p. 413 10 appellasetque M, raretque d 12 quod quasi T' 13 para-
dis M 17 ciuili M^ 18 dudum T'0 latentes T'ON, fatentes
Bentley conscios del. Torr. inuestigat Stephanus (per conscios in-
uestigatos Casaub.) 19 torsit Bentley 21 e notioribus] remotioribus
B^ e remotioribus (reme- JI*) TIQs tribunos T, -us T 23 iudicem BB
26 actorem Torr. (g.^, auctoremii 27 figerent ^, suffigeret Ursinus
Digitized by
Google
344 C. SVETONl TaANQVILLI
securum hilaremque dimisit, partibus etiam de cena digna-
tus est. Arrecinum Clementem consularem, unlim e familiari-
bus et emissariis suis, capitis condemnaturus in eadem uel
^tiam maiore Jgratia habuit, quoad nouissime. simul gestanti,
conspecto delatore eius: uis, inquit, hunc nequissimum s
seruum cras audiamus?
2 Et quo contemptius abuteretur patientia hominum, num-
quam tristiorem sententiam sine praefatione clementiae pro-
nuntiauit, ut non aliud iam certius atrocis exitus signum esset
quam principii lenitas. quosdam maiestatis reos in curiam la
induxerat, et cum praedixisset experturum se illa die
quam carus senatui esset, facile perfecerat ut etiam more
3 maiorum puniendi condemnarentur ; deinde atrocitate poenae
conterritus, ad leniendam inuidiam intercessit his uerbis —
neque enim ab re faerit ipsa cognoscere — : permittite, is
patres conscripti, a pietate uestra impetrari, quod
scio me difficulter impetraturum, ut damnatis
liberum mortis arbitrium indulgeatis; nam et par-
cetis oculis uestris et intellegent me omnes senatui
interfuisse. 20
12 Exhaustus operum ac munerum inpensis stipendioque,
quod adiecerat, temptauit quidem ad releuandos castrenses
sumptus numerum militum deminuere; sed cum et obnoxium
se barbaris per hoc animaduerteret neque eo setius in expli-
candis oneribusvhae^eret, nihil pensi habuitquin praedaretur 25
omni modo. bona uiuorum ac mortuorum usquequaque quo-
libet et accusatore et crimine corripiebantur. satis erat obici
qualecumque factum dictum[q]ue aduersus maiestatem prin-
2 cipis. confiscabantur alienissimae hereditates uel uno existente,
qui diceret audisse se ex defuncto, . cum uiueret, heredem sibi so
Caesarem esse. praeter ceteros ludaicus fiscus acerbissime
2 est om. S (Polak) arrecinum U^QN, arretinum (arrent- LS,
aret- GPT) rel. (^) 6 conspectu MWQ$ 7 quo] cum WQ 9 utj
et M$ 10 principi 8^, principis B.-Crus. 11 experiturum T 16 im-
petrare G 17 scio me difficulter me (deleto m.l priore me) G diffici-
liter T 19 intelligetis T 20 infuisse WQ 23 diminuere nPST&
24 per hoc om. G 26 h(a)erere IIQ (Scriverius, Bentley) 26 quolibet
et accusati et (et ss. in B) accusatores crimine T 28 dictumue ^s
{Torr.), dictumque Sl 30 quid M
Digitized by
Google
DOMITIANYS [cap. 11-13] 345
actus est; ad quem deferebantur, qui uel[ut] inprofessi ludai-
cam uiuerent uitam uel dissimulata origine imposita genti
tributa non pependissent. interfuisse me adulescentulum
memini, cum a procuratore frequentissimoque consilio inspi-
5 ceretur : nonageuarius ? senex, an . cir cumaectus esset.
Ab iuuenta minime ciuilis animi^ confidens etiam et cum 3
uerbis tum rebus immodicus, Caenidi patris concubinae ex
Histria reuersae osculumque, ut assuerat, oflferenti manum
praebuit; generum fratris indigne ferens albatos et ipsum
10 ministros habere, proclamauit <^Hom. II, 2, 204^:
ovx dyad^QV nokvxoiQavCri.
principatum uero adeptus neque in senatu iactare dubitauit etl5
patri se et fratri imperium dedisse, illos sibi reddi-
d i s s e , neque in reducenda post diuortium uxore edicere <(r e)> u -
15 catam eam in puluinar suum. adclamari etiam in armphi-
theatro epuli die libenter audiit: domino et dominae feli-
citer! sed et Capitolino certamine cunctos ingenti consensu
precantis, ut Palfurium Suram restitueret pulsum olim senatu ac
tunc de oratoribus coronatum, nullo responso dignatus tacere
«0 tantum modo iussit uoce praeconis. pari arrogantia, cum pro- 2
curatorum suorum nomine formalem dictaret epistulam, sic
coepit: dominus et deus noster hocfieri iubet. unde in-
stitutum posthac, ut ne scripto quidem ac sermone cuiusquam
22 Eutrop. VII 23, ,2 domiimm se et deum primus appellari iussit
{Hier. chron. a. 2102). Epit. 11, 6 naore C. Caligulae (cf. Cal, 22) domi-
num sese deumque dici coegit. Victor Caes. 11,2 maior libidinum flagitio
ac plus quam superbe utens patribus, quippe qui se dominum deumque
dici coegerit. Oros. VII 10 ^ 2 in tantam superbiam prolapsus fait, ut
dominum sese ac deum uocari, scribi colique iusserit {ex Eutropio et
Suetonio).
1 exactus 6rs (Bentley), auctus S uel inprofessi I. Fr. Gronov.^
uelut inprofessi (iprofessi Q, impr- 8) MGTd, ueluti professi JT, uel ut
professi Casaub., uel ut inprofessi lac. Gronov, 2 intra urbem post lu-
daicam add. T 3 me adulescentulum del. Bentley 4 frequentissimo
{del. que, quod ss. est in B) Torr. al. 6 tum QSTNL^ 11 'graeca om,
n^Q^ ss. non bonus multum (multum bonus S) hic nec in uUo in LS
13 illo M, et illos T (illos — reddidisse om. L^F) 14 ediceret X (i eaj u
corr. L)y dicere G reuocatam Salmasius 18 palfarium Md 21 for-
maul emdictaret M (formatilem d, formularem C. Barth), inde formulam
dictaret epistula Bentley 22 hoc] sic N {uulg.) 23 ac] aut GN
Digitized by
Google
346 C. SVETONI TRANQVILLI
appellaretur aliter. statuas sibi in Capitolio non nisi aureas
et argenteas poni permisit ac ponderis certi. lanos arcusque
cum quadrigis et insignibus triumphorum per regiones urbis
tantos ac tot extruxit, ut cuidam Graece inscriptum sit: arci.
8 consulatus septemdecim cepit, quot ante eum nemo ; ex quibus 5
septem medios continuauit, omnes autem paene titulo tenus
gessit nec quemquam ultra Eal. Mai., plerosque ad Idus nsque
lanuarias. post autem duos triumphos Germanici cognomine
assumpto Septembrem mensem et Octobrem ex appellationibus
suis Germanicum Domitianumque transnominauit, quod altero lo
suscepisset imperium, altero natus esset.
14 Per haec terribilis cunctis et inuisus, tandem oppressus
est <. . .y amicorum libertorumque intimorum simul et uxoris.
annum diemque ultimum uitae iam pridem suspectum habe-
bat, horam etiam nec non et genus mortis. adulescentulo 15
Chaldaei cuncta praedixerant; pater quoque super cenam quon-
dam fungis abstinentem palam irriserat ut ignarum sortis suae,
2 quod non ferrum potius timeret. quare pauidus semper atque
anxius minimis etiam suspicionibus praeter modum commo-
1 Eutrop. VII 23, 2 nullam sibi nisi auream et argenteam statuam
in CapitoHo passus est poni {Hier. chron. a. 2107). 6 Atison. grat.
act. 6, 27 septem ac decem Domitiani consulatus, quos ille inuidia alios
prouehendi continuando conseruit. 8 Victor Caefi. 11, 4 Dacis et
Cattorum manu deuictis Septembrem Octobremque menses Germanici
superiorem, e suo nomine alterum appellauerat. 12 Eutrop. VII 23, 6
cum ob scelera uniuersis exosus esse coepisset, interfectus est suorum
coniuratione in Palatio {Hier. chron. a. 2112 Oros. VII 10, 7). Victor
Caes. 11, 7 magis magisque saeuitia nimius eoque suspectior etiam suis
libertorum consilio uxore non ignara . . . poenas luit. Epit. 11,11 metu
crudelitatis et conscientiae suae coniurauere plerique . . . adscita etiam
in consilium tyranni uxore Domitia.
2 certianos M8, Ceruianos T 4 ac] aut T, ai ac JT* arci MG$,
arti T (m « ss. \ arci), arcui X, iiQ-^Bi TumebuS'. Hatinum uerbum quae-
renduiu, non gi'aecum &Q'ii6V Bentley, qui antea coniecerat apk i. mcxx
5 septemdecem (septen- B, vii. x 11) MT (cf. Auson. supra) quot q et
edd. uet, quod Sl 8 germanico B et pro u. l. IP nomine G 9 ab-
sumpto MIIQ8 12 tandem corr. ex tantum M {m. 1) 13 conspira-
tione post intimorum Shtppl. T'ON {post uxoris cod. Guelf. August. SO, 2
saec. XV), insidiis ante amicorum G ethic meliu^s {siue consiliis siue con-
spiratione siue coniuratione, cf. testim. supra et Herm. 36 p. 295), desti-
tutus solaciis post uxoris d 16 quandam X, (^.. .^da in marg. resecta
add. G^ {om. g)
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. 13-15] 347
uebatur. ut edicti de excidendis uineis propositi gratiam
faceret, non alia magis re compulsus creditur, quam quod
sparsi libelli cum his uersibus erant <^Antk Pal IX 75^:
x&v fis q^dcyrjg inl Qlt,av^ 5(i(og hi xaQTCotpoQ^^efto^
5 0660V BTtL^TCslaac (foC^ XQdys^ ^o^dvc).
eadem formidine oblatum a senatu nouum et excogitatum 3
honorem, quamquam omnium talium appetentissimus, recu-
sauit, quo decretum erat ut, quotiens gereret consulatum,
eq(uites) R. quibus sors obtigisset, trabeati et cum hastis
10 militaribus praecederent eum, inter lictores apparitoresque.
Tempore uero suspecti periculi appropinquante soUicitior 4
in dies porticuum, in quibus spatiari consuerat, parietes phen-
gite lapide distinxit, e cuius splendore per imagines quidquid
a tergo fieret prouideret. nec nisi secreto atque solus ple-
16 rasque custodias, receptis quidem in manum catenis, audiebat.
utque domesticis persuaderet, ne bono quidem exemplo aud[i]en-
dam esse patroni necem, Epaphroditum a libellis capitali
poena condemnauit, quod post destitutionem Nero in adipi-
scenda morte manu eius adiutus existimabatur. denique F]a-15
20 uium Clementem patruelem suum contemptissimae inertiae,
cuius filios etiam tum paruulos successores palam destinauerat
abolito<que)> priore nomine alterum Vespasianum appellari.
2 facere — credatur T (uulg.) in uoce magis, quam om. W^ de-
sinit U; ahhinc notantur lectiones codicis q quam Xq^ namque
MUQ&^ nam G (cf. p. 335, 2) 4. 6 om. FIQs, in marg. adscr.
KMMH<|)^THCeTPl5. et cetera W 4 x&v Both et sic in titulo Pom-
peiano CIL IV 3407,6, KW Sl^ %t}v Politianus (cum codd. Anth. Pat.
IX 75, Schol. Arist. Plut. 1129, Suid. s. u. 'Aa%6g Ktri<n(p&vtog) MH(M€
i5)D^rHC€TPl5^NOMOCC€ni (CHI corr.6a;€THiH)K^PnO<l>OP€CCHC
(-«POPCCHC G, -<POPeT€H L) M et sim. rel. {notl giSccv in tit. Pompeiano)
5 epicneicec m, enieneicec gx, enicnnic^ 9, iTedst^oa, schoi. Arist.
et Suid. aol tQdys Btntley (Both), C0\Kd<PB6 MGLP (paululum cor-
ruptius in rel.)^ KccicaQi Politian. (uulg^, aoi xdnQS Bilcheler nescio an
rectius OYAOM€Na) M et sim. re?.(OYA- G.OyU- L, OID- iS^^OY^- PTq)
7 appentensimus M (appetesimus &) 11 uero Sl {in marg. add. Mm. 1),
am. Both, quoque uulg. suspecto LP pericula M, periculo LP&
12 coBsueuerat Pq 16 manu X {Oud.) 16 audendam q et sic corr. L^^
audiendam rel et N (esse om. ^) 20 contemptissi M 22 abolito-
que iV, et abolito T (edd.)^ abolito MGX {Bentley) priori T appel-
lari] appellari iusserat T'N {in q post Domitianum Ugitur) et edd., appel-
lans Bentley^ appellare Preud'homme
Digitized by
Google
348 C. SVETONI TRANQ.VILLI
alterum Domitianuni; repente ex teuuissima suspicione tantum
non in ipso eius consulatu interemit. quo maxime facto
maturauit sibi exitium.
2 Continuis octo mensibus tot fulgura facta nuntiataque
sunt^ ut exclamauerit: feriat iam^ quem uolet. tactum de s
caelo Capitolium templumque Flauiae gentis, item domus
Palatina et cubiculum ipsius, atque etiam e basi statuae tri-
umpbalis titulus excussus ui procellae in monimentum pro-
ximum decidit. arbor, quae priuato adhuc Vespasiano euersa
surrexerat, tunc rursus repente corruit. Praenestina Fortuna, lo
toto imperii spatio annum npuum commendanti laetam ean-
demque semper sortem dare assueta, extremo tristissiraam
reddidit nec sine sanguinis mentione.
3 Mineruam, quam superstitiose colebat, somniauit exce-
dere sacrario negantemque ultra se tueri eum posse, quod is
exarmata esset a loue* nulla tamen re perinde commotus est
quam responso casuque Ascletarionis mathematici. hunc
delatum nec infitiantem iactasse se quae prouidisset ex arte,
sciscitatus est, quis ipsum maneret exitus; et affirmantem fore
ut breui laceraretur a canibus, interfici quidem sine mora, so
sed ad coarguendam temeritatem artis sepeliri quoque accura-
tissime imperauit. quod cum fieret, euenit ut repentina
tempestate deiecto funere semiustum cadauer discerperent
canes, idque ei cenanti a mimo Latino, qui praeteriens forte
animaduerterat, inter ceteras diei fabulas referretur. 25
16 Pridie quam periret, cum oblatos tubures seruari iussisset
in crastinum, adiecit: si modo utilicuerit, et conuersus ad
proximosaffirmauitfore ut sequenti die luna se in aquario
3 exitum XN {uulg.), corr. L^ 4 iacta Crraevius 6 factum
Md 8 proxumum M {inde opinor monum- hic in archetypo fuisse, ut
praebent GIIQPT) 10 tunc] tnc M$^ tunc s 11 commendanti
om. T eademque MT&, eandem WQ 13 reddidit T\ reddit rel. (fl?),
edidit BentUy 16 lacunam ante negantemque statuit Both, negantem
uulg. post Stephanum, negantem quoque 0u4. {cf. Cal. 57) 17 ascleta-
rionis ii, ^quaere an Ascleparionis' Bentley et sic emend. Kumanudis {cf.
Boissevain ad Bion. 67, 16, 5), Asclationis F. Cumont {Catal. codd. astrol,
Graec. V p. 205) 18 8eq(ue) MGLPTq prouidisse GLPT 21 quo-
que om. p, quam y^l quoque quam Duker 23 detecto iV^, disiecto
Bentley al.^ deserto Emesti 24 a immo M 26 tubures M^ tuberos
L, tuberes rel. et edd., i. boletos ss. in s
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. 16-17] 349
cruentaret factumque aliquod existeret, de quo loque-
rentur homines per terrarum orbem. at circa mediam noc-
tem ita est exterritus, ut e strato prosilirei dehinc mane haru-
spicem ex Germania missum, qui consultus de fulgure muta-
6 tionem rerum praedixerat, audiit condemnauitque. ac dum exul- 2
ceratam in fronte uerrucam uehementius scalpit, profluente san-
guine: utinam, inquit, hactenus. tunc horas requirenti pro
quinta, quam metuebat, sexta ex industria nuntiata est. his
uelut transacto iam periculo laetum festinantemque ad cor-
10 poris curam Parthenius cubiculo praepositus conuertit, nuntians
esse qui magnum neseio quid aflferet, nec diflferendem. itaque
summotis omnibus in cubiculum se recepit atque ibi occi-
sus est.
De insidiarum caedisque genere haec fere diuulgata sunt.17
15 cunctantibus conspiratis, quando et quo modo, id est lauan-
temne an cenantem adgrederentur, Stephanus, Domitillae pro-
curator et tunc interceptarum pecuniarum reus, consilium
operamque obtulit. ac sinisteriore brachio uelut aegro lanis
fasciisque per aliquot dies ad auertendam suspicionem ob-
so uoluto, sub ipsam horam dolonem interiecit; professusque
conspirationis indicium et ob hoc admissus legenti traditum
a se libellum et attonito suflTodit inguina. saucium ac re- 2
pugnantem adorti Clodianus comicularius et Maximus Par-
theni libertus et Satur decurio cubiculariorum et quidam e
25 gladiatorio ludo uuhieribus septem contrucidarunt. puer, qui
curae Larum cubiculi ex consuetudine assistens interfuit caedi,
hoc amplius narrabat, iussum se a Domitiano ad primum
10. 16. 23 Epit 11, 11 impulsoribus Parthenio procurante cubiculum
et Stepbano et tum ob fraudem interceptae pecuniae supplicium su-
spectante Clodiano (sic etiam Landolf.) 26 Epit. 11, 12 Domitianum
multis uulneribus confodiunt.
2 ad circa 3f, ad Grcievim al. 3 prosilierit Bentley 16 id est
del. Burm., item Emesti 16 an] aut is, a T 19 obuoluto sub
G (SalmaMiLs)^ obuolutamb MS^ obuoluto in X, obuoluto ad T {uulg.)
20 dolonem Ferrarius, dolum St^ dolo d 24 et satur GS^ est et satur
MLF, est et saturius 0, et saturius T' (edd.): idem ut uidetm Sigerus
uocatur apud Dionem 67, 15 al. 26 arae Emesti (Eoth), cura
C. G. Miitter curae larium cubiculis JI^, cubiculariorum cubili ^
Digitized by
Google
350 C. SVETONI TRANQVILLI
statim uulnus pugionem puluino subditum porrigere ac
ministros uocare, neque ad caput quidquam excepto capulo
et praeterea clausa omnia repperisse; atque illum interim
arrepto deductoque ad terram Stephano conluctatum diu, dum
modo ferrum extorquere, modo quanquam laniatis digitis &
oculos eflPodere conatur.
3 Occisus est XIIII. Kal. Octb. anno aetatis quadragensimo
quintO; imperii quinto decimo. cadauer eius populari sanda-
pila per uispillones exportatum Phyllis nutrix in suburbano
suo Latina uia funerauit, sed reliquias templo Flauiae gentis xo
clam intulit cineribusque luliae Titi filiae, quam et ipsam
educarat, conmiscuit.
18 Statura fuit procera, uultu modesto ruborisque pleno,
grandibus oculis, uerum acie hebetiore; praeterea pulcher ac
deoens, maxime in iuuenta, et quidem toto corpore exceptis i&
pedibus, quorum digitos restrictiores habebat; postea caluitio
quoque deformis et obesitate uentris et crurum gracilitate.
7 Eutrop. VII 23, 6 interfectus est . . . in Palatio anno aetatis qua-
dragesimo (tricesimo codd.^ recte Paean.) quinto, imperii quinto decimo.
funus eiuB cum ingenti dedecore per uispillones (bispellones uel bispil-
liones fere codd.) exportatum et ignobiliter est sepultum (inde Hier.
chron. a. 2112 per uispillon^s ignobiliter exportatus anno aetatis xxxxv)^
Victor Caes. 11, 7 poenas luit quinto et quadragesimo uitae anno, do-
minationis ciiciter quinto decimo. Epit. 11, 12 Domitianum . . . con>
fodiunt post annum quintum et quadragesimum uitae. 11, 1 imperauit
annos quindecim. Victor Caes. 11, 8 senatus gladiatoris more funus ferri
(efferri Epit.) . . . decreuit {inde Epit. 11, 13). Oros. VII 10, 7 (ex Suet.
et Eutropio) cuius cadauer populari sandapila per uispillones (uisph-
et uesp- fere codd.) exportatum atque ignominiosissime sepultum est
{inde Plac. Corp. gloss. lat. V 97, 23). VII 10, 1 per annos xv. cf,
Auson. 258, 12 quindecies saeuis potitur . . . habenis. 16 Auson. 257, 12
quem caluum dixit sua Roma Neronem. Schol. luu. 4, 38 nam et Sue-
tonius refert quia caluus fuit.
2 ministro suo carere L^POT 4 ad] in PST conluctantem ig,
-nti T dum] tum LPOS, cum T, om. uet. edd. aliquot in quihus l. 6
conatum seruatur {sic primum ed. Bonon. a. 1488), nesdo an uerius
6 conatur T, conatum rel. et sic corr. IP {Sl), conaretur Ernesti
9 uispillonis MGd {at in G m. 1 corr. in -es), uispillones (-iliones T)
TLST, uispalliones P, uespillones edd. cum Beroaldo phyllis Q<5y
phyllix (phylix G, phill- X1JQ) St 11 et ipsam om. T, et ipsa uulg. (ed.
Bom. II) 12 educauerat G^T {in G corr. m.ant.) 18 nAr — 5 ttel 6
litt. erasae — rubrisq: M^ rubeus rubrisque 8 {sequ. plene), puborisque P,
pudorisque OSTN 17 quoque om. P, prope Bentley {cf.Dom. 3p.336,15)
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. 17-20] 351
quae tameu ei ualitudine louga remacruorant. CQmmftndari 2
se uerecundia oris adeo sentiebat^ ut apud senatum sic quon-
dam iactauerit: usque adhoc certe et animum meum
probastis et uultum. caluitio ita offendebatur, ut in contu-
5 meliam suam traheret, si cui alii ioco uel iurgio obiectaretur;
quamuis libello, quem de cura capillorum ad amicum edidit,
haec etiam, simul illum seque consolans, inseruerit <^jH(W. II,
21, 108}:
o{>x 6pa<a)>ff, olog xayh xakdg t€ iiiyug ts;
10 eadem me tamen manent capillorum fata, et forti
animo fero comam in adulescentia senescentem. scias
nec gratius quicquam decore nec breuius. laboris im-19
patiens pedibus per urbem non temere ambulauit, in expe-
ditione et agmine equo rarius, lectica assidue uectus est.
16 armorum nullo, sagittarum uel praecipuo studio tenebatui
centen9.s uarii generis feras saepe in Albano secessu con-
ficientem spectauere plerique atque etiam ex industria ita
quarundam capita figentem, ut duobus ictibus quasi comua
efficeret. nonnumquam in pueri procul stantis praebentisque
20 pro scopulo dispansam dexterae manus palmam sagittas tanta
arte derexit, ut omnes per interualla digitorum innocue eua-
derent.
Liberalia studia imperii initio neglexit, quanquam biblio-20
thecas incendio absumptas impensissime reparare curasset,
25 exemplaribus imdique petitis missisque Alexandream qui de-
scriberent emendarentque. numquam tamen aut historiae car-
15. 19 Epit. ll^ 5 sagittarum tam doctus fiiit, ut inter patentes digitos
extentae manus uiri procul positi spicula transuolarent. 23 Epit 11, 4
bibliothecas incendio consumptas petitis. undiquef praesertim Alexandria,
exemplis reparauit.
1 ualitudine* M remarcuerant G^ emacruerant Bentley, Duker
(longiore macr- lernstedt) 2 gestiebat Heinsius 3 adhuc n^gg
{edd.), ai hoc ss. IP et om. T 9 ss. non (num S*) uides tu quomodo
ego bonus et magnus in LS 10 me manent tamen POST, tamen me
manent ^, me tamen remanent 17 facta X 19 effingeret Beroaldus
20 scopo Stephanus (uulg.) dispassam G 21 derexit s {teste
Preud'hommio) ^ derexerit Q, direxit (dirr- P) rel. innocuae Bentley
Oud., sic P et H {cod. Paris. 8818) 23 imperii corr. ex imperio M,
inde imperio inito BenUey 24 assumptas MT reparari Duker
Digitized by
Google
352 C. SVETONI TRANQVILLI
miiiibusue nosceudis operam uUam aut stilo uel uecessario
dedit. praeter commentarios et acta Tiberi Caesaris nihil
lectitabat; epistulas orationesque et edicta alieno formabat
ingenio. sermonis tamen nec inelegantis, dictorum interdum
etiam notabilium: uellem, inquit, tam formosus esse, 5
quam Maecius sibi uidetur; et cuiusdam caput uarietate
capilli subrutilum et incanum perfusam niuem mulso
■21dixit. condicionem principum miserrimam aiebat, qui-
bus de coniuratione comperta non crederetur nisi
occisis. 10
Quotiens otium esset, alea se oblectabat, etiam profestis
diebus matutinisque horis, ac lauabat de die prandebatque
B.iB9tie^t&Ba, ut non t^meresuper^cenam praeter Matianum
malum et modicam in ampulla potiunculam sumeret. con-
uiuabatur frequenter ac large, sed paene raptim; certe non i5
ultra solis occasum nec ut postea comisaretur. nam ad horam
somni nihil aliud quam solus secreto deambulabat.
32 Libidinis nimiae, assiduitatem, concubitus uelut exercitatio-
nis genus clinopalen uocabat; eratque fama, quasi concubi-
8 Vulc. GaUic. uita Auidi Cassi 2, 5 scis enim ipse, quid auus
tuus Hadrianus dixerit: ^misera condicio imperatorum, quibus de ad-
fecta tyrannide nisi occisis non potest credi.' eius autem exemplum
ponere <[malui> quam Domitiani, qui hoc primus dixisse fertur.
18 Victor Cass. 11, 5 muscarum agmina persequebatur (w. ad Dom. 5),
postquam ad libidinem minus uirium erat, cuius foedum exercitium
Graecorum lingua nXivondXriv uocabat. Epit. ll^ 7 furens libidine,
cuius foedum exercitium Graecorum lingua vXivoitdXriv (olinopalen Lan-
dolfus) uocabat. cf. Mart. XIV 201 xriv iiti%Xivo7idXr\v. Victor Ca£S. 11, 2
maior libidinum flagitio. Oros. VII 10, 2 libidinis intemperantia quid-
•quid cogitari potest fecit.
1 cognoscendis 11 3 alieno g {edd. pr. Bom. II Ven. J), alfeno
(alph- d, in 11 in ras.) MGT8, alieno alfeno LP^ alieno alfeto S^^ alieno
alfabeto (alph- OT) S^OT^ 4 et dictorum int. not. N, et uoluerat
etiam Torr., lacunam post inelegantis suhesse <nec . . •> suspicatu^
I. W. Freund, post tamen Biicheler iniercidisse ratus talia <nec indili-
gentis^ nec 5 nobilium G 6 maetius corr. ex maecius ut uid.
M, mecius 6r, metius rel. 7 subrutillim M et canum X 8 <;et>
condicionem Both 13 martianum X (non T) 14 modica (om. in) T
modica Lipsius ampuUam Jlg daret et ss. {m. 2) ai sumeret JT
17 secreto solus ^s 19 clinopalem {uel -le, cly -d) MXT8, palam G {cf.
Mstimonia supra)
Digitized by
Google
DOMITIANVS [CAP. 20-23] 353
nas ipse deuelleret nataretque inter uulgatissimas meretrices.
fratris filiam adhuc uirginem oblatam in matrimonium sibi cum
deuinctus Domitiae nuptiis pertinacissime recusasset, non
multo post alii conlocatam corrupit ultro et quidem uiuo
5 etiam tumTito; mox patre ac uiro orbatam ardentissime palam-
que dilexit, ut etiam causa mortis extiterit coactae c6nceptum
a se abigere.
Occisum eum populus indiflferenter, miles grauissime tulit 23
statimque Diuum appellare conatus est, paratus et ulcisci,
10 nisi duces defuissent; quod quidem paulo post fecit expostu-
latis ad poenam pertinacissime caedis auctoribus. contra
senatus adeo laetatus est, ut repleta certatim curia non tempe-
raret, quin mortuum contumeliosissimo atque acerbissimo ad-
clamationum genere laceraret, scalas etiam inferri <5lipeosque
15 et imagines eius coram detrahi et ibidem solo affligi iuberet
nouissime eradendos ubique titulos abolendamque omnem me-
moriam decemeret.
Ante paucos quam occideretur menses comix in Capitolio 2
8 Victor Caes. 11,9 quo moti milites, quibus priuatae commoditates
dispendio publico largius procedunt, auctores necis ad supplicium
petere more suo seditiosius coeperunt. qui uix aegreque per prudentes
cohibiti , tandem in gratiam optimatum conuenere eqs. cf. Epit. 12, 8
Lampr. Alex. Seu. 63, 1 mortem eius milites . . . grauissime tulerunt
atque auctores caedis trucidarunt. 16 Victor Caes. 11, 8 senatus . . .
radendum . . . nomen decreuit {inde Epit. 11, 13). 18 sq. Epit 13, 10 {de
Traiano) quae omnia eo maiora uisebantur, quoniam per multos atque
atroces tyrannos perdito atque prostrato statu Romano in remedium
tantorum malorum diuinitus credebatur oportune datus, usque eo, ut
adueniens imperium eius pleraque mirifica denuntiauerint. in quis
praecipuum, comicem e fastigio Capitolii Atticis sermonibus effatam
esse naX&g J^atai.
1 ipse co/T. ex ipsi M deuelleret G {Gujettis)^ diuelleret rel. (ii)
nataretque M (w. 1 ut uid.)^ notaretque G, Natharamque d uulgarissi-
mas <5 2 uirginem non M {expunx. m. 2) sibi in matrimonium G8
3 deuictus ps 8 eum om. N 9 eum post statimque add. T
10 duces] uires T 12 temperarent MS^ -rarit Bentley 13 contume-
liosissimo] turpissimo G atque acerbissimo om. T {add. IV) iniuria-
rum pro adclamationum q 14 laceraret (re in ras.) M^ cf. ad l. 12
16 affigi qT et sic pro u. l. adscr. L^, uox euanida in G, ubi tamen affigi
uel a.fLigi potius fuerit
SvBTOKivs ed. Ihm. I. 23
Digitized by
Google
354 C. SVETONI TRANQVILLI DOMITIANVS [cap. 23]
elocuta est: 60tai ndvxa xakcbg^ nec defiiit qui ostentum sic
interpretaretur <FPB p.370y:
nuper Tarpeio quae sedit culmine cornix
*est bene' non potuit dicere, dixit: *erit'.
ipsum etiam Domitianum ferunt somniasse gibbam sibi pone 5
ceruicem auream enatam, pro certoque habuisse beatiorem
post se laetioremque portendi rei publicae statum, sicut sane
breui euenit abstinentia et moderatione insequentium principum.
7 cf. Eutrop, VIII 1, 1 Vetere et Valente consulibus res publica
ad prosperrimum statum rediit bonis principibus ingenti felicitate com-
missa. Domitiano enim, exitiabili tyranno, Nerua successit eqs. Epit
11, 15 quid enim Nerua prudentius aut moderatius {ex Vict. Caes. 1^,1)?
quid Traiano diuinius? quid praestantius Hadriano?
1 ss. erit (erie S) semper bene in LPS nec fuit G qui M*
corr. ex quod, inde qui id Salmasiics sic om. G 7 rei p. (r. p. JT,
rei publice gS) statum Td\ rerum statum publice Jf, rei statum public^ 6r,
statum rei publicae (r. p. T) X
suhscr. c. suetoni (-nii Pq) tranquilli de uita caesarum domitian expl.
feliciter MPq (feliciter om. q) c. suetonii tranquilli de uita cesarum
liber XII expi. domitianus explic feliciter IIQ (expi. et feliciter om. U)
gaii Buetonii tranquilli de uita cesarum domitianus diuus lib. XII expL
feliciter S explicit lib. XII. deo gratias L nulla suhscriptio in Gl
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM^)
Aborigines Vit. 1^2
Accius trag. Cal. 30,1 (cf. T. 69,2)
Cn. Acerronius Proculus cos. a. 37
T. 73,1
Achaia T. 4,3 6,2 Cal. 21 Cl. 26,3
42.1 N. 19,2 22,3 V. 6,5 8,4
Achaica peregrinatio N. 19,1 61
V. 4,4
Achaica u. Mummia
Achilles T. 70,3
Acilius (in Electra) C. 84,2
C. Acilius miles C. 68,4 (bis)
Acilius Auiola cos. a. 54 Cl. 46
Acilius Glabrio D. 10,2
Acte lib. Neronis N. 28,1 50
Actiacus, -a, -um bellum A. 9 tri-
umphus A. 22 T. 6,4 uictoria
A. 18,2 Cal. 23,1 (jplur.)
Actium A. 17,2 17,3 18,2 96,2
Actius comoedus T. 47
M. Actorius Naso C. 9,3 52,1 (cogn.)
Adminius Britannus Cal. 44,2
Aegisthus C. 50,1
Aegyptii Cal. 57,4
Aegyptius, -a, -um C. 39,4 (classis)
T. 36 (ritus) N. 37,2 (generis)
Aegyptus C. 11 36,1 62,1 A. 17,3
18.2 66,1 93 Cl. 20,3 N. 35,5
47,2 V. 6,3 7,1 D. 4,2
Aelianus u. Aemilius
Aelius Lamia D. 1,3 10,2
Aelius Seianus T. 48,2 (pis) 55 61,1
(quinquiens) 62,1 65,1 66,2 Cal.
12,1 30,2 Cl. 6,1 27,1 (bis) Vit. 2,3
Aelia Paetina Cl. 26,2 (bis) 26,3 27,1
Aemiliana locus Bomae Cl. 18,1
Mamercus Aemilius C. 1, 2
Aemilius Aelianus Cordubensis A.
61.2 (bis)
M. (Aemilius) Lepidus triumuiri
pater C. 3 (bis) 6
M. Aemilius Lepidus triumuir C.
82,4 87 A. 8,3 12 13,1 16,4 27,2
31,1 54 T. 5
(Aemilius) Lepidus triumuiri f. A.
19,1
M. Aemilius Lepidus, Drusillae
maritus Cal. 24,3 36,1 Cl. 9,1
Aemilia Lepida Augusti proneptis
Cl. 26,1
Aemilius Papus A. 2,2
Aemilius Paulus triumuiri frater
C. 29,1
L. Aemilius Paulus censoris f. A.
16.3 19,1 64,1 eius pater A. 16,3
Cl. 16,1
Aenaria A. 92,2
Aeneas N. 39,2
Aenobarbus u. Ahenob-
Aequiculi Vit. 1,3
aesar A. 97,2
Aesculapii signum A. 69 insula
CL 26,2
Aeseminus A. 43,2
Aesius Proculus patre primipilari
Cal. 36,2
Aethiopes Cal. 67,4
Aethiopia C. 52,1
Aetnaeus uertex Cal. 61,1
Aetolia A. 17,3
Afer u. Tedius
Afer, -a, -um A. 4,2 (generis)
CaL 18,1 (pugilum)
1) A. uitam Augusti designat, C(aesaris), Cal(igulae), Cl(audi),
D(omitiani), G(albae), N(eronis), O(thonis), T(iberi), Tit(i), V^espasiani),
Vit(elli). — omissa sunt mensium nomina praeter selecta quaedam (u.
supra in praef. p. XXVII).
23*
Digitized by
Google
356
INDEX NOMINVM
A£raniu8 (in togata Incendium)
N. 11,2
L. Afranius C. 34,2 75,2 75,3
Africa C. 35,2 36 59 70 (his) A.
16,4 47 T. 31,2 N. 31,4 G. 7,1
8,1 11 0. 1,2 Vit. 5 V. 3 4,3
Airicanus, -a, -um triumphuB C. 37,1
A.8,1 AfricanaeCal.18,3 Cl.21,3
AfiricanuB u. Fabius
Africum bellum C. 56,1
Agamemnon T. 61,3
L. Agermus lib. N. 34,3
M. Agrippa A. 16,2 25,3 29,5 36,1
42,1 63,1 (bis) 64,1 (bis) 66,3 94,12
97,1 T. 7,2 10,1 CaL 7 23,1
— iuuenis A. 19,2 61,1 64,1 65,1
65,4 T. 16,2 (bis) 22 25,1
Agrippina Attici neptis T. 7,2 7,3
— Augusti neptis A. 64,1 {his) 86,3
T. 53,1 Cal. 7 8,1 8,3 8,4 (bis)
— mater Neronis CaL 7 CL 26,3
(bis) 29,2 39,2 43 44,1 44,2 N. 5,2
6,1 6,2 28,2 39,3 G. 5,1 V. 4,2 9,1
Agrippinensis colonia Vit. 10,3
Ahenobarbi N. 1,1 1,2 Ahenobar-
borum familia N. 1,1 u. Domitius
Ahenobarbus u. Neio imp.
Aiax A. 85,2 (trag. Augustt)
Alani D. 2,2
Alauda legio C. 24,2
Albanum N. 25,1 D. 4,4
Albanus, -a, -um A. 72,1 (colum-
narum) Cl. 4,3 (montem) D. 19
(secessu)
Albia Terentia splendidissima femi-
na 0. 1,3
Albis fluuius A. 21,1
Albudignus fons Cl. 20,1
Albulae A. 82,2 (calidis) N. 31,2
(aquae)
Alcmeon N. 39,2
Magnus Alexander C. 7,1 (bis) A.
18.1 50 94,5 CaL 52 N. 19,2
Alexander u. Tiberius
Alexandria (-ea u. p. L) C. 36,1
35.2 64 76,3 79,3 A. 17,3 71,1
T. o2,2 CaL 49,2 CL 16,2 42,2
N. 20,3 V. 7,1 Tit. 5,3 D. 20
Alexandria Neronis nutrix N. 50
Alexandrini C. 11 N. 20,3 V. 19,2
Alexandrinu8,-a,-um bellumC.56,1
T. 4,1 mercee A. 98,2 nauis
A. 98,2 N. 45,1 G. 10,4 peregri-
natio N. 19,1 (bis) pharus Cl.
20.3 triumphus C. 37,1 A. 22
41,1
Alliensis dies Vit. 11,2
AUobroges N. 2,1
Alpes C. 25,1 56,6 A. 79,1 CaL 21
61.3 N. 18 0. '.»,2
Alpinae gentes T. 9,2
Amazones C. 22,3
Amazonicae secures peltaeque N.
44,1
Ambitaruius uicus Cal. 8,1
Ambrani (?) C. 9,3
T. Ampius C. 77
Ancharia A. 4,1
Ancus MarciuB C. 6,1
Anicetus paedagogus N. 35,2
Anio T. 1,1 CL 20,1 (nouus)
L. Annaeus Seneca Cal. 63,2 N. 7,1
(bis) 35,6 52 foH. pater T. 78,2
Annius Cimber A. 86,3
Antiatinus u, Antium
Anticatones Caesaris C. 56,6
Anticyra CaL 29,2
Antiochia T. 49,2 CaL 1,2
Antiochus Commagenus rex CaL 16,3
— quidam Vit. 2,1
L. Antistius tr. pL C. 23,1
Antistius medicus C. 82,3
Antistius Labeo A. 54
Antium A. 58,1 T. 38 CaL 8,2 8,5
49,2 N. 6,1 9 25,1 Antiatinae
Fortunae CaL 57,3
Antonii A. 17,2
C. Antonius cos. a. 63 a. C. A. 5
— triumuiri frater C. 36
L. Antonius triumuiri frater A. 9
14 15 68 T. 4,2 5
M. Antonius triumuir C. 52,2 79,2
(consul) 82,4 (consul) 83,1 84,2
A. 2,3 4,2 7,1 8,3 (bis) 9 10,2
10.4 11 12 13,1 13,2 13,3 16,2
17,1 17,3 17,4 17,5 20 21,3 28,1
49,1 62,1 63,2 68 69,1 70,1 86,2
T. 4,3 59,2 CaL 26,1 CL 11,3 N.
3.1 8,2 (bis)
Antonius triumuiri f. A. 17,5 68,2
luUus Antonius cos. a. 10 a. C. CL 2,1
Antonius Musa medicus A. 59 81,1
Antonius Primus Vit. 18
L. Antonius (Satuminus) praeses
Germ. sup. D. 6,2 (ter) 7,3
Antonia maior triumuiri f. N. 5,1
Antonia minor triumuiri f. CaL 1,1
10,1 15,2 28,2 24,1 29,1 CL 1,6
3.2 4,4 11,2 (Augusta) V. 3
Antonia Diui Claudi f. CL 27,1 27,2
N. 35,4
tApellari V. 19,1 (u. Apelles)
Apelles tragoedus CaL 33 fort. idem
V. 19,1
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM
357
Apis A. 93 Tit. 6,3 (boue)
Apollo A. 70,1 94,4 (his) N. 25,2
40,8 (Delphis) 58 Palatinus A.
31.1 52 (N. 25,2) Sandaliarius
A. 57,1 Tortor A. 70,2 Teme-
nites T. 74 templum Actii A.
18.2 templum in Palatio A. -29,1
29.3 (N. 25,2)
ApoUodorus Pergamenus A. 89,1
ApoUonia A. 8,2 10,1 89,1 94,12 95
Apollonius Molo C. 4,1
Apollophanes A. 16,3
Aponi fons T. 14,3
AponiuB Saturninus praetorius Cal.
38,4
Appenninus C. 44,3 (dorsum) Vit.
10,3 (iugis)
Appi Forum T. 2,2
Appius u. Claudius, lunius
Appia uia T. 72,1 Cal. 19,1 Cl. 1,3
N. 5,1
Sex. Appuleius cos. a. 14 A. 100,1
Apragopolis A. 98,4
Aprilis mensis N. 56
Apulia Vit. 1,3
Aquila u. Pontius
Aquileia A. 20 T. 7,3 V. 6,2
Aquilius Niger A. 11
Aquitania A. 21,1 G. 6,1 9,2
Arcadia V. 7,3
Archelaus Cappadox T. 8 37,4
Arelate T. 4,1
Areus philosophus A. 89,1
Argiuus dispensator G. 20,2
Aricia A. 4,2 (bis)
Aricinus A. 4,1
Ariminum A. 30,1
Armenia C. 44,3 (minor) A. 21,8
* T. 9,1 11,1 41 Cal. 1,2 N. 13,1
39,1 40,2
Armenii Cl. 26,4
Arrecinus Clemens consularis D. 11,1
Arrecina Tertulla uxor Titi Tit. 4,2
Arruntius u. Furius
Artabanus rex Parthorum T. 66
Cal. 14,3 Vit. 2,4
Aruemi N. 2,1
Asclepiadis Mendetis theologumena
A. 94,4
Ascletario mathematicus D. 15,3
Asellius Sabinus T. 42 2
Asia C. 2 4,2 22,2 28,1 39,1 63 A.
3,2 17,3 26,3 T. 48,2 Cal. 57,3
58,1 V. 1,2 D. 10,2
Asiatici oratores A. 86,3
Asiaticus libertus Vit. 12
Asillius Cal. 8,4
Asinius Epicadus A. 19,1 19,2
Asinius Gallus PoUionis f. Cl. 41,3
Asinius Gallus Pollionis nepos Ci.
13,2
Asinius Marcellus cos. a. 54 Cl. 46
Asinius PoUio C. 30,4 55,4 66,4 A.
29,5 43,2 Cl. 13,2
Asprenas u. Nonius
astici ludi T. 6,4 Cal. 20
Astura A. 97,3 T. 72,2
Atalanta T. 44,2
Atella T. 75,3
Atellana Cal. 27,4 N. 39,3
Atellanicus, -a, -um T. 46 (exhodio)
Atellanus actor G. 13
Athenae A. 60 93
Athenodorus Cl. 4,5
Atilius u. Acilius
M. Atius Balbus A. 4,1 (bis)
Atia A. 4,1 (bis) 94,4 {ter)
Atta u. Claudius
Attica Cl. 26,5
Attica Ceres A. 93
Atticus u. Caecilius
Atticus Vestinus cos. N. 36,1
L. Audasius A. 19,1 19,2
Auentinus Vit. 16
Auernus lacus A. 16,1 N. 31,3 (bis)
Aufidius Lurco Cal. 23,2 .
Augur M. Lentulus
Augustales sodales Cl. 6,2 G. 8,1
Augustiani N. 25,1
Augustinus currus CL 11,2
Augustusimp. Augustus: C. 65,3
55,4 56,7 88 A. 2,2 (bis) 2,3 (bis)
4,1 4,2 (bis) 6 7,2 (cognomen) 59
94,2 94,4 94,8 94,9 94,12 100,3
T.4,3 6,3 6,4 7,2 8 (bis) 10,1 11,1
11.4 12,1 12,3 13,2 15,2 16,1 17,2
{bis) 21,1 21,2 22 {ter) 23 42,2 47
48.2 60,1 50,2 51,1 57,2 58 61,3
68.3 70,3 Cal. 1,1 4 7 8,3 8,4 9
16.1 23,1 25,1 31 34,1 48,1 CL 1,1
1,4 1,5 3,2 4,7 6,1 11,2 20,1 21,2
26.5 26,1 N. 3,2 4 10,1 26,1 G. 1
4.1 Vit. 2,2 V. 2,1 9,1 23,4 D. 4,3
Augusti forum Cl. 33,1 Augusti
templum T. 40 {Nolae) 47 Cal. 21
22.4 Augusti statua T. 53,2 68
N. 12,3 G. 1 Augusti simula-
crum T. 58 Diuus Augustus A.
6 Cal. 22,4 38,1 Vit. 1,2 Caesar
Augustus A. 68,2 C. Caesar A.
7.2 Caesar A. 51,2 70,1 70,2
97.2 C. Octauius C. 83,2 {bis)
Romulus A. 7,2 cf. Thurinus
Augustus mensis A. 100,3
Digitized by
Google
358
INDEX NOMINVM
Augustus mons T. 48,1
Augustum saeculum A. 100,3
Augustus u. Nero, Vitellius, Tibe-
rius impp.
Augustae N. 28,2 (-arum ornamentis)
Augusta u. Antonia minor, Claudia,
Domitia, lulia, Liuia Drusilla
Auiola u. Acilius
aurea domus N. 31,1 38,1 0. 7,1
Aurelius Cotta C. 1,2
L. (Aurelius) Cotta C. 79,3
Aurelia mater Caesaris C. 74,2
Aurelia uia G. 20,2
Aurunculeius leg. Caes. C. 25,2
L(?). Autronius C. 9,1 {bis)
Axius C. 9,2
B
Baiae A. 16,1 64,2 T. 6,8 CaL 19,1
N. 31,8 34,2
Baianus sinus C. 19,3 N. 27,3
Balbillus astrologus N. 36,1
Balbus u. Atius, Cornelius
Baliaris insula (i. 10,1
Barbatus u. Valerius
Basilides libertus V. 7,1
Bataui CaL 43
Bato Pannonius dux T. 20
Bauli N. 34,2 cf. CaL 19,1
Beccus (-0) Vit. 18
Beneuentum A. 97,3 N. 36,1
Berenice Tit. 7,1 7,2
Bessi A. 8,2
Betriacum 0. 9,2
Betriacensis, -e Vit. 10,1 (uictoria)
15,2 (copias) V. 5,7 (acie)
Biberius Caldius Mero T. 42,1
M. Bibulus C. 9,2 10,1 19,1 (bis)
19,2 20,2 (ter) 21 49,2
Bithynia C. 2 {bis) 39,1 4J,1 49,3
Bithynicus, -a, -um C. 49,1 (fomi-
cem) 49,2 (reginam)
Bogudis {gen.) C. 52,1
Bononia A. 96,1
Bononienses A. 17,2 N. 7,2
Boter lib. Cl. 27,2
Bouillae A. 100,2 {bis)
Breuci T. 9,2
Britanni C. 25.2 CaL 44,2
Britannia C. 25,2 47 58,1 CaL 19,3
Cl. 17,1 21,6 N. 18 40,2 V. 4,1
{bis) Tit 4,1 D. 10,3
Britannicus, -a, -um clades N. 39,1
expeditio G. 7,1 Vit. 2,4 trium-
phus Cl. 28
Britannicus Diui Claudi f. CL 27,1
27,2 43 N. 6,4 7,1 33,2 {bis) 33,3
Tit 2,1 {ter) Germanicus CL 27,1
Brixellum 0. 9,1
Bnlcterus quidam T. 19
Brundisium C. 34,1 58,2 A. 17,3
{bis)
D. Brutus C. 80,4 81,4 83,2 A. 10,2
10,3
L. Brutus C. 80,3 {bis)
M. Brutus C. 49,2 50,2 56,1 56,1
80,4 82,2 85 A. 9 10,1 13,1 85,1
T. 61,3 N. 3,1 G. 3,2 0. 10,1
ad capita bubula A. 5
Burrus praef. N. 35,5
Byzantium V. 8,4
Caecilius Atticus eq. Bom. T. 7,2
Q. Caecilius Metellus C. 16,1 55,3
Q. Metellus (or. de prole augenda)
A. 89,2
A. Caecina C. 75,5
A. Caecina consularis Tit. 6,2
Caecus u. Claudius
Caelius mons T. 48,1 {bis) V. 9,1'
Caenis Antoniae lib. V. 3 21 D. 12,3
Caepio u. Fannius, Rustius, Seruilius
Caeruleus fons Cl. 20,1
Caesar u. Augustus, Claudius, Do-
mitianus, Gaius, lulius, Nero,
Sulpicius Galba, Tiberius, Ve-
spasianus, Vitellius
Caesar Cal. 37,1 38,2 Cl. 48 (uerus)
Caesares Cal. 60 (Caesares omnes
Gaio praenomine) Cl 1,5 10,4
G. 1 (friumphaturi) 12,2 Tit. 8,1
(omnes) Caesarum aedes G. 1
domus G. 2 imagines CaL 14,3
23,1 memoria ac templa CaL 60
nemus A. 43,1 potestas T. 14,2
progenies G. 1
Caesar Strabo C. 55,2
L. Caesar iuuenis C. 75,3 {bis)
C. Caesar Augusti nepos A. 26,2
29,4 64,1 {bis) 65,1 {bis) 65,2 67,2
93 T. 11,5 12,2 18,1 13,2 15,2 23
N. 5,1
L. Caesar Augusti nepos A. 26,2
29.4 64,1 {bis) 65,1 {bis) 05,2 T.
11.5 15,2 23 70,2
Caesareae urbes A. 60
Caesarianus, -a, -um N. 3,1 (necis)
Caesario A. 17,5
Caesetius Flauus tr. pl. C. 79,1 80,3
T. Caesonius Priscus eq. Rom. T.
42,2
Caesonia uxor Caligulae CaL 25,3
33 38,3 50,2 59
Calagurritani A. 49,1
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM
359
Caldius u. Biberius
Caligula u. Gaius imp.
Callippides T. 38
Q. CalpenuB C. 39,1
Calpumii :
Cn. Piso adulescens C. 9,3 (bis)
L. Piso socer Caesaris C. 21 83,1
L. Piso T. 42,1
Cn. Piso legatus Syriae T. 62,3
Cal. 2 3,3 Vit. 2,3
C. Piso, maritus Liuiae Orestillae
CaL 25,1 (bis)
iuratio
PisoFrugiLicinianusG.lT 0.5,1 6,8
Calpumia L. Pisonis f. uxor Cae-
saris C. 21 81,3
Caluinorum familia N. 1,1
Caluinus u. Domitius
Caluina u. lunia
Caluus u. Licinius
Camerinus u. Sulpicius
Camilla u. Liuia MeduUina
Camillus u. Furius
Campania A. 72,2 98,1 T. 11,1 39
40 72,2 Cal. 14,2 24,2 37,2 Cl. 5
Vit. 16 V. 24 Tit. 8,3 8,4
Campanus, -a, -um ager C. 20,3
A. 4,2 uia A. 94,7 pugiles Cal.
18,1
Campus u. Martius campus
Canace N. 21,8
Caninius Rebilus N. 15,2 (cf. C. 76)
Cantabria A. 21,1 81,1 G. 8,2
Cantabricus, -a, -um bellum A. 20
85.1 expeditio A. 29,3 T. 9,1
Canus choraula G. 12,3
Capella u. Statilius
ad Capita^ bubula A. 5
Capito u. Fonteius
Capitolium C. 10,1 15 37,2
79.2 A. 29,1 57,1 69 91,2
94,9 (bis) T. 1,2 2,4 8,2 20
6,1 16,4 22,4 46 60 Ci. 2,2
22 24,3 N. 12,4 13,2 46,2
15.3 V. 8,5 18 D..l,2 6 (bis)
16.-2 23,2 Capuae T. 40 Cal. 57,2
Capitolinus, -a, -um area Cal. 22,4
34,1 certamen D. 13,1 u. Q.
Catulus, luppiter, Venus
Cappadocia Cal. 1,2 V. 8,4
Cappadox T. 37,4
Capreae A. 72,3 92,2 98,1 98,3 98,4
T. 40 60 62,2 73,1 74 Cal. 10,1
Vit. 3,2 cf. T. 45
Caprensis secessus T. 43,1
Capricornus A. 94,12
Caprineus T. 43,2
! Capua C. 81,1 (bis) T. 40 Cal. 57,2
Capys C. 81,1 (bis)
I Carchedoniacon historiae Claudi
I Cl. 42,2 (bis}
I Carinae T. 15,1
Carmeli dei oraculum V. 6,6
Camulus T. 61,6 (bis)
I Carthago noua G. 9,2
Cascae duo C. 82,1 82,2
Caspiae portae N. 19,2
j Cassiope N. 22,3
cf. Pisoniana con- Cassius luppiter N. 22,3
' Cassius quidam Cal. 67,1
C. Cassius C. 80,4 85 A. 9 10,1 T.
61.3 N. 3,1 37,1 G. 3,2 0. 10,1
L. (?) Cassius C. 63
Cassius Chaerea Cal. 56,2 57,3 58,2
(bis)
L. Cassius Longinus consularis Cal.
24,1 57,3
Cassius Longinus iuris consultus
N. 37,1
Cassius Parmensis A. 4,2
Cassius Patauinus A. 51,1
Cassius Scaeua centurio C. 68,4 (bis)
Cassius Seuems A. 56,3 Cal. 16,1
Vit. 2,1
Castor C. 10,1 T. 20 Cal. 22,2
ad Castoris 0. 9,2
Castricius A. 56,4
Catilina C. 14,1 17,1 (ter) A. 3,1
94,5
Cato icensorius) A. 86,3 (ex Origi-
nibus)
M. Cato (Vticensis) C. 14,2 19,1
20.4 30,3 53,1 A. 13,2 86,1 87,1
Catullus u. Valerius
Q. Catulus Capitolinus C. 15 A. 94,8
{bis) G. 2 3,4
Cauchi Cl. 24,3
Cauchius u. Gabinius Secundus
Caudex u. Claudius
Cebenna mons C. 25,1
Celadus lib. A. 67,1
Ceraunii montes A. 17,3
Cercei A. 16,4 T. 72,2
j Cerealis u. Ciuica
Ceres A. 93 (Atticae) N. 12,4 (sacer-
I dotes)
Cerrinius Gallus A. 63,3
Cerylus libertus V. 23,1
Cestius Gallus T. 42,2
Chaerea u. Cassius
Chaldaei Vit. 14,4 D. 14,1
I Charicles medicus T. 72,3
I Chatta mulier Vit. 14,5
I Chatti D. 6,1 {bis)
54,3
94,8 I
Cal. '
10,3 i
Vit. i
13,2,
Digitized by
Google
360
INDEX NOMINVM
(tem-
28,8
Chii T. 8
Chrestus Cl. 25,4
Chrifitiani N. 16,2
Cicero u. Tullius
Cilicia C. S 8 V. 8,4 (Trachiam)
Cimber u. Annius, Tillius
Cimbri C. 11 Cal. 51,3
Cimbricum bellum A. 23,2
Cinaria T. 56
Cincinnatus Cal. 35,1
Cinna u. Comelius, Heluius
Cinnanus, -a, -um Cal. 60
poribus)
Cisalpinus u. Gallia
Ciuica Cerealis D. 10,2
Claudilla u. lunia
M. Claudius Marcellus C. 28.2
{cf. 29,1)
Claudius, -a, -um T. 1,1 (gens) Cl.
20,1 (aquae) 39,2 (familiae)
Claudii T. 2,1 (multorum) 2,4 (om-
nis) 6,2
L. Claudii duo T. 1,2
Atta Claudius T. 1,1
Claudius Regillianus decemuir T.
2,2
Appius Claudius Caecus T. 2,1 3,1
Cl. 24,1 {bis)
Claudius Caudex Caeci frater T. 2,1
Tib. (?) (Claudius) Nero T. 2,1
Tib. (Claudius) Nero Caeci f. T. 8,1
Ap. Claudius Pulcher Caeci f. T.
2,2 2,3 3,1
Claudius Drusus (anRussus.^) T. 2,2
Tib. (Claudius) Nero Liuiae maritus
A. 62,2 T. 4,1
Claudius Nero u. Tiberius imp.
Claudius imp. T. Ciaudius Drusus
CL 2,1 Tiberius CL 4,1 4,5 4,6
Claudius CaL 15,2 21 23,3 49,3
CL 1,6 2,1 3,2 29,2 37,2 N. 6,2
6,8 6,4 7,1 7,2 8 9 38,1 35,4
39,3 G. 7,1 14,3 0. 1,2 1,3 Vit.
2,4 2,5 4 V. 4,1 25 Tit. 2 D. 4,3
Claudius Caesar CL 1,1 Diuus
Claudius V. 9,1 (templum) Ger-
manicus cogn. Cl. 2,1
Claudia Caeci f. T. 2,3
Claudia (Quinta) Caeci neptis T. 2,3
Claudia uirgo Vestalis T. 2,4
Claudia Fuluiae ex P. Clodio filia
A. 62,1
Claudia Diui Claudi f. CL 27,1 {bis)
Claudia Augusta Neronis f. N. 35,3
Clemens Agrippae seruus T. 25,1
25,3
Clemens u. Arrecinus. Flauius
Cleopatra C. 35,1 52,1 52,2 A. 17
{quater) N. 3,2
Clitumnus (nemus flumenque) CaL 43
Clodia lex D. 9,3
Clodianus comicularius D. 17,2
P. Clodius C. 6,2 20,4 26,1 74,2 A.
62,1 T. 2,4
ClodiuB Macer legatus G. 11
Clodius Pollio praetorius D. 1,1
Clunia G. 9,2
Cluuius Rufus consularis N. 21,2
Coa Venus V. 18
Cocceianus u. Saluius
Codeta (minor) C. 39,4
Colosseros CaL 35,2
colossus N. 81,1 V. 18
Columbinum uenenum CaL 55,2
Columbus CaL 55,2
Comata u. Gallia
Commagene V. 8,4
Commagenus CaL 16,3
Compitales Lares A. 31,4
Compitalicii ludi A. 31,4
Comum u. Nouum Comum
Concordia (Vitellius) Vit. 15,4 {bis)
Concordiae aedes T. 20 Vit. 15,4
Confluentes CaL 8,1
Cordubensis A. 51,2
Cordus u. Cremutius
Corfinium C. 84,1 N. 2,2
Corinthia uasa A. 70,2 (bis) T. 34,1
Corinthiarius A. 70,2
Corinthus G. 3,4
Comeliomm genus C. 59
Cornelius, -a, -um C. 11 (legibus)
A. 33,2 (lege)
Cornelius u. Scipio, Sulla
Comelius centurio A. 26,1
Comelius Balbus C. 78,1 81,2 A. 29,5
(L. Cornelius) Cinna quater consul
C. 1,1
L. (Cornelius) Cinna filius C. 5
Comelius Cinna C. 85
Comelius Doiabella consularis C.4,1
49,1 {bis) 55,1
P. Dolabella C. 36.
Cn. Dolabella G. 12,2
Cornelius Fuscus praef. coh. praet.
D. 6,1
Coraelius Gallus A. 66,1 66,2
Cornelius Laco praef. praet. G. 14,2
Comelius Nepos C. 55,1 A. 77
Cornelius Phagita C. 74,1
Comelius Sabinus CaL 58,2 (bis)
Cornelia Cinnae quater consulis f.
C. 1,1 6,1 6,2
Comelia uirgo maxima Vest. D. 8,4
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM
361
L. Cornificius A. 29,4
Coruinus u. Statilius, Valerius
Cosana praedia Y. 2,1
Cosmus seruus A. 67,1
Cossutia C. 1,1
Cotiso Getarum rex A. 63,2
Cotta u. Aurelius
Cottius T. 87,8 (regnum) N. 18
CrassuB u. Licinius
Cremona V. 7,1
Cremutius Cordus A. 86,2 CaL 16,1
{cf. T. 61)
Creta V. 2,8
Crispinus u. Rufrius
Crispus u. Passienus, Sallustius,
Vibius
Cupido Cal. 7 G. 20,2
C. Curio pater C. 9,2 {bis) 9,8 49,1 (bis)
62,3 filius C. 29,1 86 Curiones
pater et filius C. 60,1
Q. Curius C. 17,1 {bis) 17,2
Curti lacus A. 67,1 G. 20,2
Curtius fons CL 20,1
Custos u. luppiter
Cutiliae V. 24
Cybiosactes V. 19,2
Cynegirus C. 68,4
Cynicus u. Demetrius, Isidorus
CynobellinuB Britannorum rex CaL
44,2
Cyrenae V. 2,3
Cyrus (Xenophontis) C. 87
Cyziceni T. 37,8
D
Daci C. 44,3 A. 8,2 21,1 T. 41 D.
6,1 {bis)
Dalmatae T. 9,2 u. Delm-
Danuuius T. 16,2
Dareus puer Parthus CaL 19,2
Datus histrio N. 39,3
December mensis C. 40,2 A. 32,8
71,1 Cal. 6,2
Dehnatia (Dalm- u, p. LII) A. 21,1
CL 13,2 0. 9,3
Delmaticus, -a, -um bellum A. 20
(bis) triumphufl A. 22
Delphi N. 40,3
Demetrius Cynicus V. 13
Demochares A. 16,8
Dertosa G. 10,4
Dialis, -e C. 1,1 (flamen) A. 31,4
(flamonium) D. 4,4 (sacerdote)
Dianae aedes A. 29,6
Dido regina N. 31
Didymeum Mileti Cal. 21
Diodorus citharoedus V. 19,1
Diogenes grammaticus T. 32,2
Diomedes dispensator A. 67,1
DionysiuB Arei f. A. 89,1
Dioscurides A. 60
Dis pater 0. 8,3
Dius Fidius T. 21,6
Dolabella u. Cornelius
Domitia gens N. 1,1
Domitianus imp. Domitianus V.
1.1 8 D. 1,1 {bis) 17,2 23,2 Cae-
sar D. 1,8 8,1 12,2 Germanicus
D. 18,8 Diuus D. 23,1
Domitianus mensis D. 13,3
Domitianus Flaui Clementis f. D»
16,1
Domitiorum gentile monumentum
N. 60 praenomina duo N. 1,2
DomitiuB, -a
L. Domitius Ahenobarbus primus
N. 1,1
Cn. Domitius Neronis atauus N. 2,1
Cn. Domitius Caluinus C. 86
I L. Domitius praetor, abauus Neronis
C. 23,1 24,1 {bis) {cf. N. 2,2)
I Cn. {trad. T.) Domitius cos. A. 17,2
' (c/:n. 3)
Domitius Neronis auus N. 4
(Cn.) DomitiuB Ahenobarbus pater
Neronis N. 6,1 9 28 G. 6,1 6,1 {ubi
male L. traditur) 0. 2,1 Vit. 2,2
cf N. 6
(Domitia) Lepida Neronis amita N.
6.2 6,8 7,1
Domitia Longina Domitiani uxor
Tit. 10,2 D. 1,8 8,1 (Augusta) 22
Domitilla u. Flauia
Dorice T. 66
Doris dialectos T. 66
Doryphorus lib. N. 29
Drausus T. 3,2
Druidae Cl. 26,6
Drusi u. Liuii
Drusilla u. lulia, Liuia
Drusinae fossae Cl. 1,2
Drusus primuB T. 8,2
Drusus u. Claudius
DruBus Tiberi auus T. 7,1
Drusus Tiberi frater olim Deci-
mus mox Nero praenomine CL
1,1 Drusus A. 99,1 T. 7,8 60,1
76 CaL 1,1 CL 1,1 1,2 11,3 46
Nero T. 4,3 Germanicus Cl. 1,3
C. Drusus A. 94,6
Drusus Caesar Tiberi f. A. 100,3
101,2 T. 7,2 16,1 28 26,3 39 62,1
{bis) 64,1 66 62,1 Vit. 3,2 (Dru-
sus Caesar cos.)
Digitized by
Google
362
INDEX NOMINVM
Drusus Germanici f. T. 54,1 64,2
66,2 Cal. 7 12,1 Cl. 9,1 0. 1,3
Brusus Diui Claudi f. Cl. 27,1 {bis)
Djrrachium C. 36 58,2 68,8
Dyrrachinus, -a, -um C. 68,2 (muni-
tione)
Egloge nutrix N. 60
<J. Eglogus (?) Vit. 1,2
M. EgnatiuB A. 19,1
Electra Acili C. 84,2
Elephantidis libri T. 48,2
Eleusinia sacra Cl. 26,5 N. 34,4
Q. tElogi libellus Vit. 1,2
Ennia Naeuia Macronis uxor Cal.
12,2 26,1
Ennius i)oc*a A. 7,2 (ann.) cf. T. 21,6
Epaphroditus a libellis N. 49,3 D.
14,4 ,
Epicadus u. Asinius
Epidius Maruilus tr. pl. C. 79,1 80,3
Erycina Venus Cl. 25,5
Esius u. Aesius
Esquiliae T. 15,1 N. 31,1
Esquilinus campus Cl. 25,3
Etruria C. 34,1 0. 1,1
Etrusca lingua A. 97,2
Q. Eulogius {?) Vit. 1,2
Eunoe Maura C. 62,1
Euphorion T. 70,2
Euphrates Cal. 14,3
Euripides (in Phoenissis) C. 30,6 cf.
A. 26,4
Eutychus agitator Cal. 56,2
Eutychus asinarius A. 96,2
Fabiani tribules A. 40,2
Fabius Africanus cos. a. 10 a. C.
Cl. 2,1
Q. (Fabius) Maximus cos. C. 80,2
Falacrina V. 2,1
Fannius Caepio A. 19,1 T. 8
Faunus Aboriginum rex Vit. 1,2
M. Fauonius A. 13,2
Fauor archimimus V. 19,2
Faustus Sulla nob. iuuenis Cl. 27,2
c/: Sulla
Felicitatis simulacrum T. 6
Felix lib. Claudii Cl. 28 cf L.
SuUa dictator
Ferentium 0. 1,1 V. 3
Fidenae T. 40 Cal. 31
Fidius T. 21,6 (medius Fidius)
Flaccus u. Norbanus, Pomponius,
Veranius
Flaminia uia A. 80,1 100,4
Flauialium coUegium D. 4,4
Flauiani Vit. 15,3
Flauii Vit. 5,2 (suburbanum Flauio-
! rum)
I Flauius, -a cf Domitianus, Titus,
I Vespasianus
I FlauiuB Clemens Domitiani pa-
truelis D. 15,1
Flauius Liberalis Vespasiani socer
V. 8
T. Flauius Petro municeps Reati-
nus V. 1,2 1,4
Flauius Sabinus Petronis f. Ve-
spasiani pater V. 1,2 5,2
Flauius Sabinus Vespasiani frater
Vit. 15,2 15,3 V. 1,3 D. 1,2
Flauius Sabinus Domitiani patruelis
D. 10,4
Flauia Domitilla Vespasiani uxor
V. 3
(Flauia) Domitilla Vespasiani f. V. 8
(Flauia) Domitilla Clementis uxor
D. 17,1
Flauius, -a, -um gens V. 1,1 gentis
templumD. 1,1 5 15,2 1T,3 gene-
ris origo V. 12
Flauus u. Caesetius, Sulpicius
Florales ludi G. 6,1
Florus (Flaurus) u. Mestrius
C. Fonteius Capito cos. a. 12 Cal. 8,1
Fonteius Capito legatus G. 11
Formiani Vit. 7,2
Fortuna A. 65,1 N. 23,8 G. 4,3
18,2 {bis) D. 15,2 (Praenestina)
Fortunae Antiatinae Cal. 67,8
Forum Appi T. 2,2
Frugi u. Calpumius, Licinius
Fucinus lacus C. 44,3 Cl. 20,1 20,2
21,6 32
Fuluia A. 17,5 62,1 {bis)
\ Fundanus, -a CaL 23,2 (decurione)
Fundana (auia Tiberi) T. 5 cf
Galeria
Fundi T. 5 G. 4,1 8,1
Furiae N. 34,4
(Furius) Camillus dictator T. 8,2
Cl. 26,1
(Furius) Camillus Arruntius cos. a. 32
0. 2,1
Furius Camillus Scribonianus, Del-
matiae legatus Cl. 13,2 35,2 0. 1,2
Furius Leptinus C. 39,1
Furnilla u. Marcia
Fuscus u. Cornelius
Digitized by
Google
INDEX NOMmVM
363
G
A. Gabinius C. 50,1
Gabinius Secundus Cauchius Cl. 24,3
Gadareus T. 57,1
Gades C. 7,1
Gaetulicus u. Lentulus
Gaiana nex Tit. 1
Gaius (Caligula) imp. Caligula
Cal. 9 Gaius T. 64,1 62,3 73,2
76,2 76 Cal. 8,3 8,4 8,5 15,3 19,3
38,4 56,2 58,2 60 Cl. 7 9,1 10,1
11.1 11,3 20,1 38,3 N. 6,3 80,1
G. 6,3 7,1 0. 6,1 Vit. 4 17,2 V.
2,3 C. Caesar Cal. 1,1 7 8,1 8,2
16,8 Cl. 26,8 N. 6,2 7,1 G. 6,2
Vit. 2,5 V. 5,3 Caesar Cal. 29,1
39.2 41,1 45,3 Cl. 9,1 optimus
maximus Caesar Cal. 22,1 lup-
piter Latiaris Cal. 22,2
Galba u. Sulpicius
Galeria Fundana Vit. 6
Gallia C. 25,1 (omnem) 25,2 51 54
A. 21,1 T. 3,2 4,1 9,2 Cal. 8,3 20
39,1 G. 3,2 C,8 Vit. 10,1 D. 2,1
Cisalpina C. 22,1 29,2 (prouincia)
citerior C. 30,1 56,5 Comata
C. 22,1 T. 9,1 Transalpina C.29,2
Galliae C. 22,1 24,3 28,1 49,4 A.
79.1 T. 41 49,2 Cal. 47 Cl. 1,3
N. 40,4 43,1 43,2 G. 9,2 12,1
Galli C. 76,8 80,2 {bis) Cal. 29,2
Cl. 25,5 N. 40,1 45,2 G. 8,1 16,2
Gallus A. 40,3 (tributario) N.
41.2 (militem)
Gallicanus Vit. 18 (hominis) N. 43,1
(homines)
Gallicus, -a, -um bellum C. 56,1
(bis) 69 (plur.) N. 38,2 {plur.)
exercitus N. 2,2 (plur.) habitus
C.58,1 prouincia Cl.24,2 trium-
phus C. 37,1 37,2 49,4 51 uoca-
bulum C. 24,2
ad Gallinas uilla G. 1
M. Gallius senator T. 6,3 (bis)
Q. Gallius praetor A. 27,4
Gallograecia C. 29,2
Gallus u. Galli
Gallus u. Asinius, Cerrinius, Cestius,
Comelius
gallus Matris deum A. 68
Gamala urbs ludaeae Tit. 4,3
Gebenna u. Cebenna
Gelotiana domus Cal. 18,3
Geminus u. Tanusius
Gemoniae T. 53,2 61,4 75,1 75,2
Vit. 17,2
Genetrix u. Venus
Genius A. 60 (Augusti) Cal. 27,3
(Gai)
Gergouia C. 25,2
Germania C. 58,1 A. 23,1 T. 7,8
16,1 17,1 18,1 20 25,1 Cal. 1,1 4
19.3 61,3 Cl. 9,1 G.8,1 11 V. 4,1
Tit. 4,1 D. 16,1 inferior Vit. 7,1
superior G. 16,2 D. 6,2 {cf. G. 6,2
Vit. 8,2) Germaniae D. 2,1
Germani C. 25,2 (bis) A. 21,1 49,1
T. 17,1 41 Cal. 45,1 55,2 58,3
(corporis custodes) Cl. 1,4 25,4
N. 84,1 G. 12,2 Germanus (Ma-
robodus) T. 37,4
Gennaniciani T. 25,2 G. 20,1 Ger-
manicianus exercitus 0. 8,1 V. 6,2
Germanicus, -a, -um bellum A. 20
(plur.) T. 9,1 9,2 Cl. 1,2 N. 4,1
expeditio Cal. 43 gens Cl. 24,3
legiones V. 6,4 res Vit. 9 sermo
Cal. 47 uictoria V. 2,3
Germanicus Caesar Drusi f. A . 34,2
64,1 101,2 T. 15,2 25,2 25,3 39
62.1 52,2 52,3 54,1 55 61,1 76
Cal. 1,1 2 3,1 6,1 8,2 8,3 8,4 (bis)
13 48 Cl. 1,6 7 26,3 29,1 N. o,2
0. 1,3 Vit. 2,3
Germanicus u. Britannicus, Clau-
dius, Domitianus, Drusus, Vitellius
Germanicus mensis Cal. 15,2 D. 13,3
Germanus u. Germani
Geryonis oraculum T. 14,3
Gesoriacum Cl. 17,2
Getae u. Cotiso
gigantum ossa A. 72,3
Glabrio u. Acilius
Glycias uiator Claudi Pulchri T. 2,2
Glyco medicus A. 11
Gracchi T. 3,2
Graecanica toga D. 4,4
Graecia C. 28,1 T. 49,2 Cal. 22,2
Cl. 16,2 (prouincia) N. 25,1 28,2
34.4 53
Graeci C. 52,2 68,4 A. 98,3 T. 46
Cal. 29,2 N. 22,3
Graeculi T. 11,1 56 Cl. 15,4 (sing.)
Graecus, -a, -um bibliotheca C. 44,2
A. 29,3 certamen A. 45,2 cliens
A. 40,3 comoediae Cal. 3,2 Cl.
11.2 disciplinae A.89,1 epistula
Cl. 25,3 facundia Cal. 20 genus
A. 31,1 habitus A. 98,3 histo-
riae Cl. 42 2 inscriptio N. 45,2
kalendae A. 87,1 litterae C. 81,1
mos N. 12,3 poemata T. 70,2
prouerbium T. 38 N. 20,1 33,1
pugiles A. 45,2 rhetores V. 18
Digitized by
Google
364
INDEX NOMINVM
senno A. 98,3 T. 71,1 N. 20,2
studia Cl. 42,1 uerba C. 81,1
uersus T. 63,1 V. 23,1 uox Cl. 48
Graece T. 71 Cl. 39,1 42,1 N. 7,2
39,2 Tit. 3,2 D. 4,4 13,2
H
Hadriaticum mare T. 16,2
Hadrumetum Y. 4,3
Halosis nii N. 38,2
Halotus spado praegustator Cl. 44,2
G. 16,2 (bis)
Hannibal T. 2,1 D. 10,3
Harpocras Ci. 28
Hasdrubai T. 2,1
Q. Haterius T. 29 {cf. 27)
Hecatebeletes N. 39,2
Hector T. 52,2 N. 22,1
Hecuba T. 70,3
HeUus lib. N. 23,1
Hellespontus C. 63 Cal. 19,3
Heluetii V. 1,3
Heluidius Priscus Y. 16 D. 10,3
filius D. 10,3
HeluiuB Cinna C. 62,3 86
Hercules C. 7,1 (Gadibus) 56,7 A.
29,5 (aedes H. Musarum) 72,2
(Tiburi) Cal. 8,2 (Tiburi) N. 21,3
(insanum) 63 (facta) Y. 12
Hermaeum Cl. 10,1
Hermogenes Tarsensis D. 10,1
heroides N. 21,3
heroum arma A. 72,3
Hiempsal C. 71
Hierosolyma A. 93 N. 40,2 Tit. 5,2
Hiiario Aug. lib. A. i01,l
Hipparchus Y. 18
A. Hirtius C. 56,1 56,3 (b. Gall VIII)
A. 10,3 11 {bis) 68 T. 5
Hispania C. 9,3 34,2 35,2 86 54,1
65,4 71 A. 68 T. 2,1 41 G. 3,1
3,2 9,2 14,2 16,2 22 23 Tarra-
conensis G. 8,1 ulterior C. 7,1
18.1 56,5 Hispaniae C. 28,1 A.
8,1 8,2 T. 49,2 N. 42,1 G. 12,1
Hispani C. 86,4
Hispanicus, -a, -um A. 82,2 (uerbo)
Yit. 13,2 (freto)
Hispaniensis, -e C. 37,1 (triumphum)
38.2 (uictoriam) 56,1 (belli) Y. 6,2
(exercitu)
Histria D. 12,3
Homeri carmina Cal. 34,2 N. 47,1
Homerici uersus T. 21,6 Cl. 42,1
cf. A. 65,4 Cal. 22,1 22,4 Cl. 42,1
N. 49,3 G. 20,2 Y. 23,1 D. 12,3
18,2
Homerii scyphi N. 47,1
Hortalus T. 47
Q. Hoi-tensius orator T. 47
Hortensianae aedes A. 72,1
collis Hortulorum N. 60
Hylas pantomimus A. 45,4
laniculum Yit. 1,3
lanuariae kalendae C. 40,2
lanus geminus N. 13,2 Quirinus
A. 22 marmoreus A. 31,6 lani
D. 13,2
Icarus N. 12,2
Icehis Galbae libertus N. 49,4 G.
14,2(Marciani cognomine ornatus)
22
Idaea Mater deum T. 2,3
Ilerda C. 75,2
IHenses T. 62,2 Cl. 25,3 {bis) N. 7,2
Ilium C. 79,3 N. 38,2
lUyricum C. 22,1 29,2 36 {bis) A.
21,1 25,2 97,3 T. 14,3 16,1 16,2
17.1 21,1 25,1 0. 1,2
IUyricuB exercitus A. 19,2
Imperatoiis praenomen C. 76,1 T.
26.2 Cl. 12,1
Inalpinae gentes A. 21,1
Incendium togata Afrani N. 11,2
Incitatus equus Cal. 55,3
Indi A. 21,3
Inferum mare A. 49,1
Inuictus T. 17,2 {cogn. Tiberi)
lonis uilla {Capreis) T. 65,2
losephus Y. 5,6
Isauricus u. Seruilius
Isiacus D. 1,2
Isidis sacra 0. 12,1
Isidorus cynicus N. 39,3
Isthmia N. 24,2
Isthmus C. 44,3 Cal. 21 N. 19,2 37,3
Italia C. 28,1 38,2 42,1 54,2 75,4
79.3 81,1 A. 13,3 17,2 17,3 46,4
46 59 T.2,2 8 16,2 37,1 Cal.16,3
Cl. 16,2 23,2 25,2 N. 31,8 39,3
Yit. 14,4 Y. 7,1 Tit. 5,8 D. 7,2
10,3
Italici Y. 9,2 tirones N. 19,2
luba C. 35,2 59 66 71 filius Cal.
26,1
ludaea A. 93 Cl. 28 G. 23 Y. 4,5
6,6 Tit. 4,3 6,2
ludaei C. 84,6 T. 36 Cl. 26,4 Y. 4,6
8,1 sing. A. 76,2
ludaicus, -a, -um exercitus Yit.
15,1 Y. 6,3 fiscus D. 12,2 ritus
Digitized by
Google
INDEX NOMINYM
365
T. 36 triumphus D. 2,1 uita
D. 12,2
lugurtha C. 11
luliani milites C. 76,2
lulii C. 6,1 luliae A. 66,1 66,4
101,3 Cl. 29,1
lulius, -a {cf. etiam Caesar)
•C. lulius Caesar dictator Cae-
sar C. 1,3 9,2 (pis) 10,1 (bia)
10,2 17,2 20,2 {Ur) 28,3 {his) 2U,1
30,6 82 49,1 49,4 {quater) 60,2
62,2 {Ur) 52,3 63 66,1 66,3 66,1
66,4 79,2 79,3 (rex) 80,2 80,3 81,1
81,2 82,2 ^b{his) 86,1 88 89 A.
8,1 8,2 10,1 10,2 13,1 17,6 36,1
46.1 68 94,9 94,11 96 (5is) T. 4,1
N. 37,1 Caesar dictator C. 41,2
Cl. 41,2 Gaius Caesar C. 30,4
A. 4,1 31,5 94,9 T. 4,1 N. 2,2
lulius Caesar G. 8,2 lulius C.
20.2 Diuus Caesar A. 96,1
Diuus lulius A. 2,1 15 17,6 31,2
94,11 100,8 Cal. 38,1 Cl. 17,1
20.1 Vit. 8,1 V. 6,7
lulia dictatoris amita C. 6^ (his)
lulia soror Caesaris C. 74,2 A. 4,1
8,1
lulia dictatoris f. C. 1,1 21 84,1
A. 96
lulia Augusta u, Liuia Drusilla
lulia Augusti f. A. 19,2 63,1 {his)
63.2 64,1 66,1 101,3 T. 7,2 {his)
7,3 11,4 60,1 Cal. 7,1 28,1
lulia Augusti neptis A. 64,1 Q>is)
66.1 65,4 72,3 101,8
lulia Tiberi neptis Cl. 29,1
lulia Liuilla Germanici filia Cal. 7
Cl. 29,1
lulia Drusilla soror Caligulae Cal.
7 24,1 24,2 CL 29,1
lulia Drusilla filia Caligulae Cal.
26,4
lulia Titi f. D. 17,3
lulius, -a, -um basilica CaL 37,1
curia CaL 60 familia Cl. 2,1
lex C. 81,1 A. 4,1 N. 33,2 por-
tus A. 16,1
(lulius) mensis C. 76,1
lulius Marathus lib. A. 79,2 94,3
lulius Saturninus A. 27,2
lulius Vindex N. 40,1 41,1 41,2
46.2 46,3 G. 9,2 11 16,2
luUus u. Antonius
lunius, -a
lunius Nouatus A. 61,1
lunius Busticus D. 10,8
D. (lunius) Silanus cos. des. C. 14,1
M. (lunius) Silanus Cal. 12,1 23,3 (bis)
Appius (lunius) Silanus CL 29,1
37,2 {ter)
L. (lunius) Silanus Appi f. CL 24,3
27,2 29,1 29,2
lunia Claudilla M. Silani f. CaL 12,1
12,2
lunia Caluina e gente Augusti V.
23,4
luno D. 4,4
luppiter C. 81,3 A. 70,1 94,8 94,9
CaL 33 (simulacrum) 67,1 (simula-
crum Olympiae) 57,1 57,3 68,2
G. 2 9,2 12,1 D. 4,4 16,3 Opti-
mus Maximus C. 79,2 A. 28,2
94,6 94,8 Vit. 15,3 V. 5,7 Ca-
pitolinus C. 84,3 A. 26,3 30,2 91,2
94,8 T. 63,2 Cal. 22,4 N. 10,2 D.
4,4 6,1 8,6 Cassius N. 22,8
Custos D. 6 Latiaris CaL 22,2
Olympius A. 60 Cal. 22,2 To-
nans A. 29,1 29,3 91,2 {his) Tra-
goedus A. 67,1
luuenalis, -e CaL 17,2 (dies) N. 11,1
(ludi)
Labeo u. Antistius
D. Laberius C. 39,2
T. Labienus CaL 16,1
Lacedaemonii T. 6,2
Laches V. 23,1
Laco u. Comelius
C. Laetorius adulescens patricii ge-
neris A. 6
Laetus u. Suetonius
Lamia u. Aelius
Lamiani horti CaL 59
Lanuuium A. 72,2
Laodiceni T. 8
Lares A. 7,1 (cubiculi) 31,4 (Compi-
tales) Cal. 5 (familiares) N. 46,2
Vit. 2,5 D. 17,2 (cubiculi)
Latiaris luppiter CaL 22,2
Latinitas A. 47
Latinus iure Cl. 19
Latinus mimus D. 15,8
Latinus, -a, -um bibliothecae C.
44,2 A. 29,8 carmen N. 12,3
coloniae C. 8 condicio V. 3
facundia Cal. 20 (feriae) C. 79,1
Cl. 4,3 N. 7,2 genus A. 31,1
oratio T. 70,1 pugiles A. 45,2
rhetores V. 18 sermo CL 1,2
16,2 uia D. 17,3
Latine A. 89,1 T. 71 CL 42,1 N.
7,2 39,2 Tit. 3,2 D. 4,4
Digitized by
Google
366
INDEX NOMmVM
Latium Vit. 1,2
Lauicanam 0. 83,1
Laureolus mimus Cal. 57,4
Cn. Lentulus cos. a, 3 a. C. G. 4,1
Cn. Lentulus Augur T. 49,1
Cn. Lentulus Gaetulicus CaL 8,1
8,2 Cl. 9,1 G. 6,2 (bis)
Lepidus, -a u, Aemilius, Domitius
Lepida uxor Quirini T. 49,1
Lepida Galbae uxor G. 5,1 {bis)
Leptinus w. Purius
Liber pater A. 94,5
Liberalis u. Flauius, Saluius
Libertatis atrium A. 29,5
Libitina N. 89,1
Libo u, Scribonius
liburnica A. 17,3 Cal. 37,2 N. 34,2
Licinianus u, Calpumius Piso Frugi
Licinius Crassus orator N. 2,2
M. (Licinius) Crassus C. 9,1 {bis)
9,2 19,2 21 24,1 50,1 A. 21,3
T. 9,1
C. LiciniuB Caluus C. 49,1 73 A. 72,1
M. (Licinius) Crassus Frugi Cl. 17,3
Licinius Mucianus V. 6,4 13
Licinus lib. A. 67,1
Liguria Cl. 17,2
Liuii T. 3,1 (Liuiorum familia)
Liuii Drusi T. 3,1 cf. Drusus
Liuius mensis T. 26,2
T. Liuius Cal. 34,2 Cl. 41,1 D. 10,3
Liuius Drusus primus T. 3,2
(Liuius) Drusus Tiberi auus T. 7,1
Liuius Salinator T. 3,1 3,2
Liuia Drusilla A. 62,2 T. 4,3 Dru-
silla A. 69,2 Liuia A. 29,4 40,3
63,1 69,1 84,2 99,1 {bis) 101,2
T. 6,2 14,2 22 50,2 {bis) CaL 7
CLl,l 4,1 4,4 4,6 11,2 G. 1 Li-
uia Augusta Cal. 10,1 15,2 23,2
G. 5,2 0. 1,1 lulia Augusta
Cal. 16,3 Augusta Ci. 3,2 11,2
Liuia Medullina Camilla CL 26,1
Liuia Ocellina G. 3,4 4,1
Liuia Orestilla Cal. 25,1
Liuilla Drusi f. T. 62,1 Cl. 1,6 3,2
Liuilla Germanici f. CaL 7 u. luiia
Locri A. 16,3
Lollia A. Gabini C. 50,1
LoUia Paulina Cal. 25,2 CL 26,3
LoUiana clades A. 23,1 {bis)
M. Lollius T. 12,2 13,2
Longina u. Domitia
Longinus u. Cassius
Luca C. 24,1
L. Lucceius C. 19 {bis)
Lucrinus lacus A. 16,1
Lucullana uilla T. 73,1
Luculleae lanceae D. 10,3
L. Lucullus C. 20,4
LucuUus u. Sallustius
Lucusta N. 33,2 33,3 47,1
Lugudunum Cal. 17,1 20 Cl. 2,1
Lunensis ara N. 50
Lupercale sacrum A. 31,4
Lupercalia C. 79,2 A. 31,4 (luperci
C. 76,1)
Lurco u. Aufidius
Luscio poema Neronis D. 1,1
Lusitani C. 54,1 G. 3,2
Lusitania 0. 3,2
Lycia A. 65,1 V. 8,4
Lycii Cl. 26,3
Lycius adulescens A. 43,3
Macedones Cal. 57,4
Macedonia C. 35,1 A. 3,1 4,1 T.
14,3 16,2 Cl. 25,3
Macer u, Ciodius, Pompeius
Macro praef. coh. praetor. CaL 12,2
{bis) 23,2 26,1
Maecenas A. 66,3 72,2 86,2
Maecenatianus, -a, -um T. 15,1
(hortos) N. 38,2 (turre)
Maecius D. 20
Maeniana Cal. 18,3
Magi N. 34,4
MagnuB u. Alexander, Mithridates,.
Pompeius
Mago D. 10,3
Mallia A. 70,1
Mallonia T. 45
ad Malum Punicum D. 1,1
Mamercus u. Aemilius
Mamurra C. 73
Manes dii T. 75,1 Cal. 3,2 N. 34,4
0. 7,2
Marathus u. lulius
Marcellae sorores duae A. 63,1
Marcellianum theatrum V. 19,1
(Marcelli A. 29,4 43,5)
Marcellus u. Asinius, Claudius
C. Marcellus C. 29,1
C. Marcellus Octauiae maritus C.
27,1
M. Marcellus Octauiae filius A. 29,4
43,5 63,1 66,3 T. 6,4 10,1
Marcia Fumilla splendidi generis-
Tit. 4,2
Marcianus u. Icelus
Marcii Reges C. 6,1
AncuB Marcius C. 6,1
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM
367
Marcius Philippus A. 8,2 29,5
Marii (in dicto Sullae) C. 1,3
C. Marius C. 11 T. 69,2
Marobodus Germanus T. 37,4
Mars A. 1 (bis) 18,2 29,1 29,2 Vit.
10,3 (»n Col Agripp.) V. 5,2
Martis aedes Cal. 44,2 Cl. 13,1
83,1 delubrum Vit. 8,1 tem-
plum C. 44,1 M. Vltor A. 21,2
29,1 Cal. 24,3
Marsi Cl. 20,1
Marsicum bellum A. 23,2
Idus Martiae C. 88
Martiales ludi Cl. 4,1 4,3
MartiuB campus C. 39,3 84,1 Cl. 21,6
N. 12,1 27,2 Vit. 11,2 campus
Martius A. 43,1 97,1 Cal. 34,1
Cl. 1,3 N. 50 Campus C. 80,4
84,1 A. 100,3
Marullus u. Epidius
Masgabas A. 98,4 {ter)
Masintha C. 71
Massilia C. 34,2 68,4 A. 65,1 Cl. 17,2
Massilienses N. 2,3
Mater deum A. 68 0. 8,3 Idaea
T. 2,3
Matianum malum D. 21
C. Matius C. 52,2
Mauretania Cal. 55,1
Maurus C. 52,1 (Eunoen Mauram)
A. 83 (pueros)
Mausoleum A. 100,4 101,4 Cal. 15,1
N. 46,2 Vit. 10,3 V. 23,4
Maximus Partheni libertus D. 17,2
Maximus u. (Fabius)
Mazacum turba N. 30,3
Mediolanium A. 20
MeduUina u. Liuia
Meleager T. 44,2
meleagrides Cal. 22,3
C. Memmius praetor C. 23,1 49,2 73
C. Memmius consularis Cal. 25,2
Memphis Tit. 5,3
Menandri frp. V. 23,1
Menas lib. A. 74
Mendes A. 94,4
Menecrates citharoedus N. 30,2
Mero u. Biberius
Messala u. Valerius
Messalina u. Statilia, Valeria
Messana Cal. 51,1
Mestrius Florus (Flaurus) consularis
V. 22
Metellus u. Caecilius
Mettius Pompusianus V. 14 D. 10,3
Mettius Rufus D. 4,2
Meuania Cal. 43
Miletus Cal. 21
Milo C. 30,3
Minerua Cal. 25,4 Vit. 13,2 (no-
Xlovxov) D. 4,4 {his) 15,3
Minos T. 70,3 G. 2
Misenum A. 49,1 T. 72,3 74 75,»
Cal. 13 N. 31,8
Mithridates C. 4,2 19,2 35,2 (Magni)
N. 24,2 (Mithrad-)
Mithridaticus, -a, -um T. 87,8
(bello)
Mnester pantomimus Cal. 36,1 55,1
57,4
Moesia T. 41 0. 9,3 V. 6,3 Moesiae
Vit. 15,1
! Moesiacus exercitus V. 6,2
I Molo u. ApoUonius
Mortouia V. 14
Mucia Cn. Pompei C. 50,1
Mucianus u. Licinius
L. Mummius G. 3,4
Mummia Achaica neptis Catuli G.
i 3,4 (bis)
j L. Munatius Plancus A. 7,2 29,5^
T^V^Cl. 16,1 N. 4 ''
I L. (Munatius) Plancus cos. a. 13 A.
101,1
Munda A. 94,11
Mundense proelium C. 56,5
Murena u. Varro
Musa u. Antonius
Musae u. Hercules
Musium Alexandriae Cl. 42,2
Mutina A. 10,2 77
Mutinensis, -e acies A. 12 bellum
A. 9,1 84,1
Mylae A. 16,1
Mytilenae C. 2 A. 66,3 T. 10,1
Naeuia u. Ennia
Nais u. Seruilia
I Narbo T. 4,1
' Narcissus ab epistulis Cl. 28 87,2
Vit. 2,5 V. 4,1 4,2 Tit. 2
Naso u. Actorius
Naulochus A. 16,1
Nauplius N. 39,3
Neapolis A. 98,5 T. 4,2 6,1 N. 20,2:
20,3 25,1 40,4
Neapolitani A. 92,2
Neapolitanum certamen Cl. 11,2
Nemausenses T. 13,1
Nemorensis C. 46 Cal. 35,3 (regi)
j Neoptolemus tragoedus Cal. 57,4
I Nepos u. Comelius
Digitized by
Google
368
INDEX NOMINVM
Neptunus A. 16,2 18,2
Nero twx Sabina T. 1,2
Nerones T. 4,8
Nero u. Claudius, Saluius Otho,
Tiberius, Titus
Nero Germanici f. T. 64,1 (pis) 64,2
(bii^) Cal. 7 [bis) Ci. 9,1
Nero imp. Abenobarbus N. 7,1
41,1 Augustus N. 46,8 Nero
Caesar Vit. 2,2 Nero Cl. 27,2
(bis) 39,2 48 46 N. 1,2 5,1 5,2
6,2 7,1 28,1 39,2 (graece bis) 39,2
(latine) 39,3 40,2 41,1 48,2 (bis)
48,3 49,8 (graece) 57,2 G. 1 (bis)
2 6,1 8,1 8,2 9,1 9,2 10,1 10,5
11 12,2 15,1 15,2 22 0. 2,2 3,1
4,1 6,1 10,2 Vit. 4 11,2 V. 4,4
5,1 6,6 5,7 6,3 9,1 14 25 D. 1,1
14,4
Nero falsus N. 57,2
Neroneus, -a, -um N. 21,1 (agona)
55 (mensem) Vit. 4 (certamini)
Neronia N. 12,3
Neronianus, -a, -um Vit. 11,2 (can-
tica) cf. Patrobius
Neropolis N. 55
Nerua D. 1,1 5 (forum)
Nerulonensis A. 4,2
Nicanor Arei f. A. 89,1
Nicomedes C. 2 49 {sexies)
Nicon nomen aselli A. 96,2
Nicopolis A. 18,2
Niger u. Aquilius, Nouius
P. Nigidius A. 94,5
Nigrinus u. Pontius
Nilus A. 18,2
Nioba N. 21,2
Nola A. 98,5 100,2 T. 40
Nomentana uia N. 48,1
Nonius Asprenas Torquatus A. 43,2
66,3 Cal. 35,1
Norbanus Flaccus cos. a. 15 Vit.
3,2
Noricum regnum T. 16,2
Nouatus u, lunius
Nouember mensis C. 40,2 A. 32,3
Nouius Niger quaest. C. 17,1 17,2
Nouum Comum C. 28,8
Nuceria Vit. 1,3 2,2
numidicae Cal. 22,3
Numidicus lapis C. 85
Nursia V. 1,3 {bis)
Nursini A. 12
Nymphae T. 43,2
Nymphidius Sabinus praef. praet.
G. 11 16,1
Nysa C. 49,3
Oceanus Cal. 46 (bis) 47 Cl. 1,2
(septemtrionalem) 17,3
Ocellare cognomen G. 4,1
Ocellina u. Liuia
Octauia gens A. 1
Octauii A. 1 duplex Octauiorum
familia A. 2,2
Octauii proauus et auus Augasti
A. 2,2 2,3
Octauius uicus Velitris A. 1
Octauius dux Velitemorum A. 1
C. Octauius Rufus A. 2,1
Octaoius quidam C. 49,2
C. Octauius pater Augusti A. 3,1
3,2 7,1 27,1 94,4 95,5 (bis) 100,1
Oetauius u. Augustus
Octauia maior Augusti soror A. 4,1
Octauia minor Augusti soror C. 27,1
A. 4,1 29,4 61,2 63,1 T. 6,4
Octauiae porticus A. 29,4
Octauia Diui Claudi f. Cl. 27,1 27,2
N. 7,2 85,1 (bis) 85,3 46,1 57,1
October mensis A. 85,8 T. 26,2 D.
18,3
Oculatae sorores D. 8,4
odium D. 6
Oedipus C. 56,7 (tragoedia) N. 21,3
(excaecatum) 46,8 (exulem)
Oenone D. 10,4
Olympia Cal. 57,1 N. 12,4 28,1
plur. N. 24,2 63
Olympiaca corona N. 25,1
Olympius u. luppiter
Onesimus G. 13
C. Oppius C. 52,2 (bis) 53 56,1 72
Oppius Sabinus consularis D. 6,1
orciui senatores A. 35,1
Orcus N. 39,3
Orestes N. 21,8 (matricida) 89,2
Orestilla u. Liuia
Orfitus u. Saluidienus
Oriens A. 13,3 T. 9,1 12,2 CaL 1,2
N. 5,1 39,1 40,2 V. 4,6 5,7 6,4
Tit. 5,3 D. 2,2
Origines Catonis A. 86,3
Ostia T. 10,2 11,1 Cal. 15,1 56,1
Cl. 12,3 17,2 20,3 26,2 N. 16,1
27,3 31,3 47,1 V. 8,8
Ostiensis, -e Cl. 20,1 (poitum) 24,2
(prouincia)
Ostienses Cl. 38,1 40,3
Otho u. Saluius
Pacis templum V. 9,1
Paconius T. 61,6 (bis)
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM
369
Facuuius (in Armorum iudicio) C.
Paean N. 39,2
Paetina u. Aelia
Paetus Thrasea N. 87,1 D. 10,3
Palatium A. 6 29,1 72,1 T. 5 64,2
Cal. 14,2 22,2 22,4 41,1 46 54,2
Cl. 18,2 N. 8 25,2 31,1 34,1 G.
14,2 18,1 0. 1,3 6,1 6,2 7,1 8,2
Vit. 16,2 16 Tit. 2
Palatinus, -a, -um ApoUo u. ApoUo
atriensis Cal. 67,2 domus A. 29,3
57,2 Cl. 17,3 V. 26 D. 16,2 ludi
Cal. 56,2
Palfurius Sura D. 13,1
Pallas a rationibus Cl. 28 Vit. 2,6
Palumbus Cl. 21,6
Pandataria (-eria) T. 53,2 Cal. 16,1
Paneros N. 30,2
Panisci T. 48,2
Pannonia A. 21,1 0. 9,8 Vit. 16,1
Pannonicus cogn. Tiberi T. 17,2
bellum A. 20 {plur.) T. 9,1 9,2
Pannonius T. 17,1 (plur.) 20
Pansa A. 10,3 11 (bis) T. 6
Paphia Venus Tit 6,1
Papia Poppaea lex Cl. 19 23,1 N.
10,1
Papus u. Aemilius
Parilia Cal. 16,4
Paris Troianus D. 10,4
Paris histrio N. 64
Paris pantomimus D. 3,1 10,1
Parmensis u. Cassius
Parrasius T. 44,2
Parricidium C. 88
Parthenius poeta T. 70,2
Parthenius cubiculo praeposituB D.
16,2 17,2
Parthi C. 44,3 79,3 A. 8,2 21,8 43,4
T. 9,1 16,1 41 49,2 66 CaL 5 14,8
19,2 Cl. 26,4 N. 47,2 67,2 (bis)
Vit. 2,4 V. 23,4 D. 2,2 sing. N.
39,2 V. 6,4
Parthia Vit. 13,2
Parthina gens A. 19,1
Parthus w. Parthi
Pasiphaa N. 12,2 G. 2
Passienus Crispus N. 6,8
PatauinuB u. Cassius
Patauium T. 14,3
Patris patriae cogn. C. 76,1 A. 68,1
T. 26,2 67,2 N. 8 V. 12
PatrobinB Neronianus G. 20,2
Paolina u. Lollia
Paulus u. Aemilius
Pax V. 9,1 (templum)
SvBTONivg ed. Ihm. L
Pedia lex N. 8,1 G. 8,2
Q. Pedius C. 83,2
Peloponensus A. 17,3
Penates dii A. 92,1 N. 32,4
Fergamenus A. 89,1
Perusia A. 14 15 96,2 T. 4,2
Perusinus, -a, -um A. 9 (bellum)
14 (murumj
M. Petreius C. 34,2 75,2
Petro u. FlauiuB
Fetronia uxor Viielli Vit. 6
PetronianuB Vitelli imp. f. Vit. 6
Phaethon Cal. 11
Fhagita u. Comelius
Phalacrina u. Fal-
Phaon lib. N 48,1 48,3 49,2
Pharmacussa insula C. 4,1
Phamaces C. 86,2
Pharsalicus, -a, -um acies C. 80,4
63 76,2 N. 2,3 V. 1,2 proelium
C. 85,1
Pharas T. 74 {Capreis) Cal. 46 Cl.
20,3 (Alexandrini)
phasianae Cal. 22,3 Vit. 13,2
Philemon seraus C. 74,1
Philippi A. 96,1 T. 14,8
Philippensis, -e acies A. 91,1 bel-
lum A. 9 18,1 22 29,2 T. 6
Philippus rex Macedonum Cal. 67,4
Philippus u. MarciuB
Philopoemen u. Vinius
Phoebe liberta A. 66,2 (bis)
PhoebuB A. 70,1
Phoenissae (Euripidis) C. 80,6 cf.
A. 26,4
Phyllis nutrix D. 17,8
Picenum C. 34,1
L. Pinarius C. 83,2
Pinarius eq. Rom. A. 27,8
Piso u. Calpumius
Pisoniana coniuratio N. 36,1
Pitholaus C. 75,6
Pius T. 17,2 {cogn. Tiberi) Cal. 22,1
{cogn. Gai)
Placentia C. 69 0. 9,2
Plancus u, MunatiuB
Plato CaL 34,2
(Plautius) u. SiluanuB
A. Plautius legatus Cl. 24,2 V. 4,1
A. Plautius iuuenis N. 85,4
Plautius Rufus A. 19,1
Plautia Vrguianilla CL 26,2 {bis)
27,1
Pliniu8SecundusCaL8,l 8,2 8,3 (6is)
Plotia rogatio C. 6
Poeni T. 2,1
Polemo N. 18
24
Digitized by
Google
370
INDEX NOMINVM
Polla u. Vespasia
Pollentina plebs T. 37,3
Pollio u. Asinius, Clodius, Vespasius
Pollux C. 10,1 Tib. 20 Cal. 22,2
Polus lib. A. 67,2
Polybius Aug. lib. A. 101,1
Polybius ab studiis Cl. 28
Polycratis regia (Sami) Cal. 21
[Pompei urbsj c coni. incerta Cl. 27,1
Q. Pompeius (Rufus) C. 6,2
Pompeia Q. Pompei f. C. 6,2 74,2
Cn. Pompeius (Magnus Pompeius
A. 4,1) C. 19,2 {his) 20,5 21 ipis)
24.1 26,1 (pis) 27,1 28,2 29,2
80.2 34,2 35,1 35,2 Q)is) 36 37,1
49,2 50,1 (6is) 54,3 68,2 68,8 69
75,1 {his) 75,4 83,1 A. 8,1 31,5
N. 2,3 Pompei curia C. 80,4
84,8 theatrum A. 31,5 Cal. 21
Cl 11,3 N. 46,1
Pompeianus, -a, -um bellum C. 56,1
biremes A. 16,3 curia C. 81,3
domus T. 15,1 partes V. 1,2
theatrum T. 47 Cl. 21,1
Pompeianus T. 57,2
Sex. Pompeius Cn. f. A. 9 16 {ter)
47 68 74 T. 4,3 6,3
Pompeia Sex. Pompei soror T. 6,3
Pompeius Macer C. 56,7
Sex. Pompeius cos. a. 14 p. C. A.
100,1
Pompeius quidam eq. Rom. T. 57,2
Cn. Pompeius Magnus, maritus An-
toniae Claudi f. Cal. 36,1 Cl. 27,2
(his) 29,1 29,2
Pomponius Flaccus T. 42,1
Pomptinae paludes C. 44,3
Pompusianus u. Mettius
Pontia insula T. 54,2 Pontiae Cal.
15,1
Pontius Aquila C. 78,2 (ter)
C. Pontius Nigrinus cos. T. 73,1
Pontus C. 35,2 36 44,3 N. 18
Ponticus triumphus C. 37,1 37,2
Poppaea u. Papia
Poppaea Sabina N. 36,1 36,3 35,4
35,5 0. 3,1
C. Poppaeus Sabinus cos. a, 9 V. 2,1
Porius essedarius Cal. 35,3
Posides spado Cl. 28
Postumia Ser, Sulpici C. 60,1
Postumus u. Rabirius
Praeneste A. 72,2 82,1 T. 4,2
Praenestinus, -a, -um T. 63,1 (sor-
tium) u. Fortuna
Priamus T. 62,3
Priapus Cal. 56,2
Primus u. Antonius
Priscus u. Caesonius, Heluidius,
Tarquinius
ProculuB u. Acerronius, Aesius
Prbserpinae raptus N. 46,2
Ptolemaeum A. 18,1
Ptolemaeus (Auletes) C. 54,3 Cl.
16,2
Ptolemaeus (Auletae f.) C. 35,1
Ptolemaeui lubae regis f, Cal. 26,1
35,1 55,1
Pulcher u. Claudius
Punicus, -a, -um bellum A. 2,2
bella T. 16,1 N. 88,2 ad Malum
Punicum D. 1,1
Puteoli A. 44,1 Cal. 32,1 Cl. 25,2
Vit. 12 V. 8,3 Tit. 6,3
Puteolanus, -a, -um A. 98,2 (sinum)
Cal. 19,1 fmoles)
Pylades A. 45,4
Pyrallis Cal. 36,1
Pyrenaeus saltus C. 25,1
Pyrgi N. 5,2
Pyrrus rex T. 2,1
Pythia corona N. 25,1
Quinquatrus A. 71,3 N. 84,2 D. 4,4
(Quinquatria)
Quintilius Varus A. 23,2 Tib. 17,1
Quirinius consularis T. 49,1
Quirinus u. lanus
Quirites C. 70 Cl. 19 N. 39,2
R
C. Rabirius C. 12
Rabirius Postumus Cl. 16,2
Raetia A. 21,1
Raeticus, -a, -um bellum Tr 9,1 9,2
Cl. 1,2 uinum A. 77
Rauenna C. 30,1 A. 20 49,1 T. 20
Reate V. 2,1
Reatinus, -a, -um conditores V. 12
municeps V. 1,2 oppidum V. 1,4
rura V. 24
Rebilus u. Caninius
Reges u. Marcius
Regilli opp. Sabinorum T. 1,1
Regillianus u. Claudius
Regium A. 16,3 T. 5,3
Rhascuporis Thrax T. 37,4
Rhenus C. 25,1 25,2 A. 21,1 25,2
T. 9,2 18,1 18,2 Cal. 45,1 61,2
Cl. 1,2 D. 6,2
Rhianus T. 70,2
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM
371
Rhodanus C. 26,1
Rhodia classis Cl. 21,6
Rhodiensis hospes T. 62,1
Rhodii T. 32,2 66 Cl. 26,3 N. 7,2
Rhodus C. 4,1 4,2 T. 11,1 12,1 12,2
13.1 14,4 32,2 69,1 N. 34,1 V. 8,4
Roma C. 3 5 9,3 10,2 34,2 88,2
42.2 70 A. 7,2 13,1 17,1 26,2
26.3 44,1 46 62 58,1 60 93 94,3
97,3 T. 1,1 2,3 4,3 6 7,3 10,2
16.1 16,1 76,3 32,2 37,1 39 {bis)
69.2 62,1 63,1 65,2 72,1 Cai. 2
6,1 {bis) 15,1 23,2 32,2 39,1 44,2
47 67,1 67,2 Cl. 3,4 6,1 17,2 25,4
25,5 N. 6,1 12,3 21,1 22,3 25,1
{bis) 28,2 84,1 36,1 39,2 41,2 66
G. 11 Vit. 1,2 7,2 14,2 V. 8,3 Tit.
6,3 8,3 D. 6,2
Romani C. 25,2 A. 40,6 {uerstts Ver-
gili) 98,3 T. 61,3
Romanus, -a, -um ciuis, ciues C. 11
T.37,3 Cl.24,1 G. 9,1 V.3(/€W.)
ciuitas A. 40,3 {plur.) 40,3 {sing.)
Cal. 38,1 {sing.) Cl. 25,3 {sing.) N.
12.1 {sing.\ 24,2 {sing.) G. 14,3
{plur.) disciplina cultusque C.
24.2 duces Cl. 1,1 equites C.
14,2 26,3 A. 40,1 43,3 57,1 Cal.
16,2 26,4 41,2 Cl. 25,1 29,2 N. 4
12.1 G. 15,1 D. 7,2 14,3 eques
C. 39,2 48 A. 24,1 27,3 T. 7,2 35,1
42.2 57,2 Cal. 16,2 18,2 27,4 56,1
Cl. 16,4 24.1 N. 5,1 11,2 31,4 35,1
87.3 41,2 0. 1,3 Vit. 2,1 2,2 14,3
V. 3 8,4 9,2 Tit. 4,2 6,1 D. 8,3
forum A. 72,1 gens Cl. 25,3
habitus A. 98,8 imperator V. 4,5
nomina Cl. 26,8 plebs C. 14,1
T. 76 populus A. 21,3 31,6 47
58.2 66,3 94,2 94,3 101,2 T. 21,2
21.3 21,7 {bis) 49,2 Cal. 4 11 13
28,1 30,2 Cl. 3,2 6,2 26,3 25,5 43
N. 87,3 G. 10,1 16,2 sermo A.
98,3 signa Cal. 14,8
Romulus A. 7,2 96 T. 1,1 59,2 Cal.
25,1
Rubico C. 31,2 81,2
Rubria uirgo Vestalis N. 28,1
RufiUa A. 69,2
Rufio liberti Caesaris filius C. 76,3
Rufrius Crispinus priuignus Neronis
N. 36,5
Rufas u. Cluuius, Mettius, Octauius,
Plautius, (Pompeius) , Rutilius,
Saluidienus
Russus (?) u. Claudius
Rusticus u, lunius
Rustius Caepio D. 9,2
Rutilius (Rufus) A. 89,2 (or. de
modo aedificiorum)
S
sabbata A. 76,2 T. 32,2
Sabini T. 1,1 Vit. 1,2 V. 1,4 2,1
Tit. 10,1
Sabina lingua T. 1,2
Sabina u. roppaea
Sabinus u. Asellius, Comelius,
Flauius, Nymphidius, Oppius,
Poppaeus
Sabratensis V. 3
Sacra uia C. 46 80,4 Vit. 17,1
Saeculares ludi A. 31,4 {bis) Cl. 21,2
Vit. 2,6 D. 4,3
Saepta A. 43,1 43,4 T. 17,2 Cal. 18,1
21 Cl. 21,4 N. 12,4
Salaria uia N. 48,1 V. 12
Salassi A. 21,1
Salinator u. Liuius
SaUi Cl. 33,1
Sallustius Crispus A. 86,3
Sallustius Lucullus leg. Britanniae
D. 10,3 cf. Luculleus
Saluia Titisenia A. 69,2
Saluidienus Orfitus N. 87,1
Saluidienus Orfitus D. 10,2
Saluidienus Rufus A. 66,1
Saluito C. 69
M. Saluius Otho auus imperatoris
0. 1,1
L. Saluius Otho pater imperatoria
G. 6,1 0. 1,2
M. Saluius 1 h imp, M. Saluius
Otho G. 17 M. 0. 1,3 Otho
G. 6,1 19,1 19,2 20,2 0. 1,1 3,2
10,1 12,1 Vit. 9 10,1 10,3 V. 6,1
6,2 6,4 Otho imp. 0. 2,1 D.
10,8 Nero 0. 7,1 {bis)
L. (Saluius) Titianus Othonis imp.
frater 0. 1,8
Saluius Cocceianus D. 10,3
Saluius Liberalis V. 13
Salutis augurium A. 31,4
Sameramis C. 22,3
Samniticum bellum Vit. 1,3
Samus A. 17,3 26,3 T. 12,2 Cal. 21
V. 8,4
Sandaliarius u. ApoUo
Sardi C. 65,2
Sardinia A. 47
Sarmatae T. 41 D. 6,1 {bis)
Satur decurio cubiculariorum D.
17,2
24*
Digitized by
Google
372
INDEX NOMINVM
Saturnalia A. 76 Cal. 17,2 Cl. 5 V.
19,1
L. Satuminus C. 12
Satuminus u. Aponius, lulius
Satumus T. 69,1 aedes A. 29,5
0. 6,2 aerarium Cl. 24,2
Scaeua u. Cassius
Scalae anulariae A. 72,1
Scantinia lex D. 8,3
Scaptienses tribules A. 40,2
Scelerata castra Cl. 1,3
P. Scipio C. 36,2 37,1 69 {bis) T.
4,1 cf. Cornelius
Scribonia A. 62,1 63,1 69
Scribonianus u. Furius
Scribonius mathematicus T. 14,2
L. Scribonius Libo T. 26,1 26,8
Scutarius quidam A. 66,4
Scythae A. 21,8
Secundus u. Gabinius, Plinius
Seianus u. Aelius
Selene CaL 26,1
Seleucus rex CL 26,3
Seleucus grammaticus T. 66
Seleucus mathematicus 0. 4,1 6,1
Semiramis u. Samer-
Seneca u. Annaeus
Senones T. 3,2 Cal. 61,3
September mensis A. 31,2 36,3
100,3 T. 26,2 Cal. 16,2 D. 13,3
Septimontiale sacram D. 4,6
Septizonium Tit. 1
Serapis V. 7,1 7,2
Sertorius C. 5
Serailia mater M. Bruti C. 50,2 (bis)
Seruilia Nais N. 3,2
Serailiani horti N. 47,1
Serailius Caepio C. 21
Seruilius Isauricus C. 3
P. Seruilius Isauricus A. 62,1 T. 6
Sestilia mater Vitelli Vit. 3,1
Seuerus u. Cassius
Sextilis mensis A. 31,2
Sibyllini libri A. 31,1
Sicilia A. 2,2 16,8 25,3 47 86,2 T.
2,1 2,2 4,2 6,2 6,3 CaL 20 Cl.
26,6
Siciliensis, -e A. 70,2 (bello) 96,2
(pugnam) CaL 61,1 (peregrina-
tione)
Siculus, -a, -um bellum A. 9 16,1
22 classis CL 21,6 (fretum
T. 2,1) uictoriae CaL 23,1
Sigambri A. 21,1
Sigillaria CL 6 16,4 N. 28,2
Silanus u. lunius
C. Silius cos. A. 71,2 101,1
C. Silius adulter Messalinae CL 26,2
29,3 36
Siiuanus (M. Plautius) Cl. 4,3
Sinuessani Vit. 7,2
Sirenes T. 70,3
Sol deus N. 63
C. Sosius cos. A. 17,2
Spartacus A. 3,1
Spelunca T. 39
Sphinx A. 60
Spiculus murmillo N. 30,2 47,3
Spoletium V. 1,3
Sporus N. 28,1 28,2 29 46,2 48,1
49,3
Spurinna hamspex C. 81,2 81,4
Statilius Capella eq. Rom. V. 3
Statilius Cominus CL 18,2
Statilius Taums A. 29,6 CaL 18,1
N. 36,1
Statilia Messalina N. 36,1 0. 10,2
Steliatis campus C. 20,3
Stephanio togatarius A. 46,4
Stephanus Domitillae procurator
D. 17,1 17,2
Stoechades insulae CL 17,2
Strabo Caesar C. 66,2
Subura C. 46
Suebi A. 21,1
Suetonius Laetus pater scriptoris
0. 10,1
L. SuUa Felix dictator C. 1,1 1,2
3 5 11 46,3 74,1 76,4 77 T. 69,2
P. Sulla C. 9,1 (bis)
Sulla Faustus C. 27,1 76,3
Faustus Sulla nobilissimus iuuenis
CL 27,2
SuUa mathematicus Cal. 67,2
Sulpicius CL 4,5 {in epist. Augustt)
Ser. Sulpicius C. 29,1 60,1
Q. Sulpicius Camerinus cos. a, 9
V. 2,1
Sulpicius Flauus CL 41,1
Sulpicii (Galbae) G. 8,1 r3,8)
Sulpicius Galba primus G. 3,1
Ser. (Sulpicius) Galba consularis,
orator G. 8,2
C. (Sulpicius) Galba imperatoris
frater G. 3,4 {bis)
Ser. Sulpicius Galba imp. Ser.
Galba imp. G. 4,1 Semius G.
3,4 4,1 Caesar G. 11 0. 5,2
L. Liuius Ocella G. 4,1 Galba
N. 32,4 40,3 42,1 47,2 48,2 49,8
G. 2 3,3 4,2 6,1 6,2 20,2 0. 4,1
6,1 6,1 6,2 6,3 7,2 10,1 12,2 Vit.
7,1 8,2 9 10,1 V. 5,1 6,7 6,2 16,1
Tit. 5,1 Galba Cupido G. 20,2
Digitized by
Google
INDEX NOMINVM
373
Superum mare C. 34,1 44,3 A. 49,1
Sura u. PalfuriuB
Suria u, Syria
Surrentum A. 65,1
Syracusae T. 74 Cal. 20 21 24,2
Augusti: A. 72,2
Syri pueri A. 83
Syria (Suria C. 22,2) C. 36,2 A. 17,3
T. 14,8 39 41 42,1 49,2 62,3
Cal. 2 N. 39,1 Vit. 2,4 2,6 V. 4,6
6.3 16
dea Syria N. 66
Syriacus, -a, -um T. 48,2 (legio-
nibus) Cal. 10,1 (expeditione) V.
6.4 (exercitum)
Syriaticus exercitus Vit. 15,1
Talarius Cal. 8,4
Tanusius Geminus C. 9,2 (bis)
Tarichaeae urbs ludaeae Tit. 4,3
Tarpeius C. 44,1 (monti) D. 23,2
(culmine)
Tarquinius Priscus A. 2,1
Tarracina T. 39 G. 4,1
Tarraco A. 26,3
Tarraconenses G. 12,1
Tarraconensis Hispania G. 8,1
Tarsensis D. 10,1
T. Tatius T. 1,1
Taurus u, Statilius
Tedius Afer A. 27,3
Tegea V. 7,3
Telegenius Cl. 40,3
Telephus seruus A. 19,1 19,2
Temenites u. ApoUo
Terentia u. Albia
Terentia Maecenatis A. 66,3
Terentilla A. 69,2
M. Terentius Varro u. Varro
Terpnus citharoedus N. 20,1 V. 19,1
Terra mater T. 76,1 (c/l C. 7)
Tertia soror M. Bruti C. 60,2
TertuUa M. Crassi C. 60,1
Tertulla A. 69,2
TertuUa Vespasiani auia V. 2^1
Tertulla u. Arrecina
Tetrinius latro Cal. 30,2 (ibid. plur.)
Teutoni C. 11
Thallus seruus A. 67,2
Thasius lapis N. 60
Theodorus Gadareus T. 67,1
Theogenes mathematicus A. 94,12
M. Thermus praetor C. 2 (fns)
Thessali T. 8 Cl. 21,3
Thessalus quidam A. 96,1
Thoranius u. Tor-
Thracia C. 44,3 A. 94,6 T. 16,2
V. 2,3
Thraces A. 3,2 sing. T. 37,4
Thraex Cal. 36,2 64,1 D. 10,1
Thraeces Cal. 66,2 Tit. 8,2
Thrasea u. Paetus
Thrasyllus mathematicus A. 98,4
T. 14,4 62,3 Cal. 19,3
Thrax u. Thraces
Thurinus, -a, -um A. 2,3 (pago)
3,1 (agrum) 7,1 (regione)
Thurinus cogn. Augusti A. 7,1 (fer)
Thyatireni T. 8
Tiberianus, -a, -um Vit. 3,2 (scorta)
16,3 (domo)
Tiberinum uadum T. 2,3
Tiberis C. 44,3 82,4 83,2 A. 30,1
37 43,1 100,4 T. 72,1 76,1 Cal.
16.1 Cl. 38,1 N. 27,3 47,3 0. 8,3
Vit. 17,2 V. 19,2 D. 1,2 4,2
Tiberius imp. Tiberius Clau-
dius Nero T. 42,1 Tiberius Nero
T. 4,3 Ti. Caesar T. 3,1 23
Cal. 37,3 Cl. 23,1 D. 20 Caesar
T. 31,2 69,1 Tiberius A. 40,3
61.3 Q>i8) 63,2 66,1 71,2 71,3
76.2 86,1 86,2 92,2 97,1 97,3
98.4 98,6 (pis) 100,3 {hia) 101,2
(6t«) T. 4,1 6 21,2 21,3 21,4 21,6
21,6 22 (&w) 76,1 76,2 Cal. 1,1
2 4 6,1 6,2 7 10,1 11 12,2 12,3
13 14,1 14,3 16,1 164 16,3 19,3
21 28 30,2 31 38,2 Cl. 4,1 6 6,2
11.3 26,3 N. 6,2 6,1 30,1 G. 3,4
4,1 6,2 0. 1,2 Vit. 2,2 Tit. 8,1
Augustus T. 26,2 Pannonicus,
Inuictus, Pius T. 17,2
Tiberius mensis T. 26,2
Tiberius u. Claudius imp.
Tiberius imperatoris nepos T. 64,1
62,3 76 Cal. 16,2 23,3 {his)
Tiberius Alexander praef. Aegypti
V. 6,3
Tibur A. 72,2 82,1 Cal. 8,1 8,2 Cl.
34,1
Tiburti regione Cal. 21
Tigillinus G. 16,2 {bis)
Tigranes T. 9,1
Tillius Cimber C. 82,1
Tiridates Armeniae rex N. 13,1 30,2
Titianus u. Saluius
Titii sodales G. 8,1
Titisenia u. Saluia
Tituriana clades C. 67,2
Titurius legatus Caesaris C. 26,2
Digitized by
Google
374
mDEX NOMmVM
Titus imp. Titus cognomine
patemo Tit. 1 alius Nero Tit.
7,1 Titus V. 3 23,3 Tit. 2 D.
10,2 17,3 22
Tolosa Vit. 18
Tonans luppiter u. luppiter
C. Toranius A. 27,1
Toranius mango A. 69,1
Torquatus w. Nonius
Tortor w. Apollo
Trachia Cilicia V. 8,4
Tragoedus luppiter A. 57,1
Tralliani T, 8
Transalpini C. 24,2 u, Gallia
Transpadani C. 9,3
Transpadana regio V. 1,4
C. Trebatius C. 78,1
Trebiani T. 31,1
Treueri Cal. 8,1
Triton Cl. 21,6
Troia lusus C. 39,2 A. 43,2 T. 6,4
Cal. 18,3 (decursione) Cl. 21,3 N. 7,1
Q. Tubero C. 83,1
Ser. TulKus A. 2,1
M. Tullius Cicero A. 5 M. Cicero
A. 3,2 {ad Qu. fr.) 94,9 Cicero
C. 9,2 (i^ist. adAxium) 17,2 20,4
{de domo) 30,5 {de off.) 42,3 (scri-
bit, frg. inc.) 49,3 {epist. inc.)
50,2 66,1 {Brut.) 55,1 {epist. ad
Nep) 66,1 {Brut.) 56,6 T. 2,4 7,2
Cl. 41,3
Q. (TuUius) Cicero C. 14,2 (Cicerone
consulis firatre) A. 3,2
Tumus Vergili N. 54
Tusculana Fortuna G. 18,2
Tusculum G. 4,3 18,2
Tuscus N. 35,5
Tyrrhenicon historiae Claudi Cl.
42,2 (bis)
Tyrus N. 31,4
Tyrius, -a, -um C. 39,4 (classis)
N. 32,3 (coloris)
(C.) Valerius CatuUus C. 73
Valerius Catullus consulari familia
iuuenis Cal. 36,1
Valerius Messala Coruinus A. 58,1
58.2 74 T. 70,1 Cl. 13,2
M. Valerius Messala cos. a. 3 G. 4,1
Valerius Messala Barbatus Cl. 26,2
Valeria Messalina Claudi uxor Cl.
17.3 26,2 27,1 29,3 36 37,2 39,1
N. 6,4 Vit. 2,5
Variana clades A. 23,1 {his) 49,1
T. 17,2 18,1 Cal. 3,2 31
M. (Terentius) Varro C. 34,2 44,2
Varro Murena A. 19,1 56,4 66,3
T. 8
Varronilla D. 8,4
Varus u. Quintilius
Vaticanum Cl. 21,2
Vatinia lex C. 22,1 rogatio C. 28,3
Vectis insula V. 4,1
Vei N. 39,2 {his)
Veientanum G. 1
Velabrum C. 37,2 N. 25,2
Veliterni A. 94,2
Velitrae A. 1 6 94,2
Veneta factio Vit. 7,1 14,3
Venus C. 6,1 49,3 Cal. 62 56,2
Capitolina Cal. 7 G. 18,2 Coa
V. 18 Erycina Cl. 25,6 Gene-
trix C. 61 78,1 84,1 Paphia
Tit. 5,1 iactus A. 71,2 Venerii
loci T. 43,2
Veranius Flaccus A. 86,3
Vergilius (Maro) Cal. 34,2 46,2 N. 54
D. 9,1 cf A. 40,5 N. 47,2
Vespasiae locus V. 1,3
Vespasia Polla V. 1,8 {bis) 5,2
Vespasiorum monumenta V. 1,8
Vespasius PoUio ter trib. mil. V. 1,3
Vespasianus imp. CaesarV. 6,2
13 Vespasianus Cl. 45 G. 23
Vit. 16,1 15,2 17,1 V. 1,3 2,1 5,7
6,3 (bis) 6,4 7,3 15 22 D. 1,3 2,2
D. 15,2
Vespasianus Flaui Clementis f. D.
15,1
Vestae aedes T. 60,3 N. 19,1
Vestalis uirgo T. 2,4 N. 28,1 uirgo
maxima C. 83,1 D. 8,4
Vestales uirgines C. 1,2 A. 31,3
44,3 101,1 T. 76 N. 12,4 Vit. 16
D. 8,3
Vestinus Atticus cos. N. 35,1
Vesuuius mons Tit. 8,3 8,4
L. Vettius C. 17,1 (bis) 17,2 (cf 20,6)
Vibius Crispus D. 3,1
Victoria A. 100,2 G. 10,4
Vienna Vit. 9 18
Vindelici A. 21,1
Vindelicam bellum T. 9,1 9,2
Vindex u. lulius
L. Vinicius A. 64,2
Vinicius A. 71,2
Viniciana coniuratio N. 36,1
T. Vinius legatus G. 14,2 Vit, 7,1
T. Vinius Philopoemen A. 27,2
Viriatinum bellum G. 3,2
Vitellia colonia Vit. 1,3
Vitellia dea Vit. 1,2
Digitized by
Gdogle
INDEX NOMINVM
375
Vitellia uia Vit. 1,3
Vitelliani milites V. 8,2
Vitellianum bellum D. 1,2
Vitellii Vit. 1,1 (origo) 1,2 1,3
Q. Vitellius Diui Augusti quaestor
Vit. 1,2
P. Vitellius imperatoris auus Vit. 2,2
A. Vitellius imperatoris patruus
Vit. 2,2
P. Vitellius P. f. imperatoris pa-
truus Vit. 2,2 2,3
Q. Vitellius imperatoris patruus
Vit. 2,2
L. Vitellius P. f. imperatoris pater
Vit. 2,2 2,4 3,2
A. Vitellius L. f. imp. Vit. 3,2
imp. Vit. 1,1 Augustus Vit. 8,2
Caesar Vit. 8,2 Vitellius 0. 8,1
{ter) 9,1 Vit. 7,3 17,1 V. 6,1 6,2
6,4 7,1 14 Germanicus Vit. 8,2
14,4 Concordia Vit. 16,4
Vitellius u. Petronianus
Vlixes stolatus CaL 23,2
Vltor u. Mars
Vmbria C. 84,1 V. 1,4
Vologaesus Parthorum rex N. 57,2
V. 6,4 D. 2,2
Vonones rex Parthorum T. 49,2
Vrgulanilla u. Plautia
Xenon (Zen-uulg.) T. 56
Xenophon C. 87 {Cyrop.)
Xerxes Cal. 19,3
CONSPECTVS IMAGINVM
P. 1 Diuus lulius, mus. NeapoL; P. Amdt, Griech. u. Rdm. Portrats
nr. 261. 262.
P. 48 Augustus, mus. Florent. ; Amdt nr. 243. 244.
P. 118 Tiberius, Louvre; cf. BemouUi R6m. Ikonogr. II 1 p. 151 nr. 39.
P. 199 Claudius, mus. Neapol.; Amdt nr. 708.
P. 231 Nero, Romae mus. therm. DiocL; W. Helbig, Fiihrer durch die
Sammlungen klass. Alt. in Rom II* p. 194 nr. 1064.
P. 306 Vespasianus, ibid.; Helbig H* p. 206 nr. 1086.
P. 324 Titus, mus. Vatic; W. Amelung, Die Skulpturen des Vatica-
nischen Museums (Braccio nuovo nr. 26) I p. 40.
P. 334 Domitianus, mus. Vatic; Amelung ibid. (nr. 129) I p. 162.
Amdtii exempla ut exprimerem benigue concesserunt editores Mona-
censes (in aedibus F. Bmckmanni). nummorum aureomm argenteorum
aereomm ectypa comiter mihi suppeditauemnt uu. dd. Imhoof-Blumer
Vitodurensis (p. 47 sup. sin. inf., p. 117 sin. dext., p. 161 dext., p. 270,
p. 271, p. 323, p. 333), Riggauer Monacensis (p. 117 inf., p. 198, p. 230
dext., p. 284, p. 286, p. 294), Dressel et Regling Berolinenses (p. 47 dext.,
p. 161 sin., p. 162, p. 280 sin., p. 354); Neronis Vespasiani Titi imagi-
jnum formas W. Amelung Romanus.
Digitized by
Google
ADDENDA ET CORRIGENDA
1 in adn. 1. 2 lege gesta cesaris (n. praef. p. X)
4 ad 1. 29 L.] cUbuit P., sic Pulmannm
12 ad 1. 6 alterum] altnu V
23 ad 1. 21 qnam hahei d
25 ad 1. 17 pedicator iam ed. Bom. I
42 ad 1. 20 Rubicone flumini Bentley, Preud'homm^
43 ad 1. 12 ne] ueq: M
ad 1. 16 Kbellum M
ad 1. 26 alter Casca ed, Bonon, 1486, alter e Cascis Oud,
49 ad 1. 2 int ualle F* (e m o corr. m, rec)
62 ad l. 5 solum et 88. i eum b teste Preud'hommio
67 ad 1. 18 ^ey iam Heinsius
61 ad 1. 6 (u. praef. p. XXX)
73 ad 1. 12 atque] neque GO
73 ad 1. 20 questura d
76 ad 1. 28 destinarat iam edd. Bom. II Bonon. 1488 multa^que
saec. XVI
80 ad 1. 11 loco iam ed. lunt. a. 1515
85 ad 1. 2 Scheffer delet etiam -que
86,9 quanto <o>pere exprimere debui (u. praef. p. LIV)
90,1 lege lulias
99 ad 1. 12 dum — deportatur iam B.-Crus, III p. 317
110,7 leqe eis
209 ad 1. 27 palliatum etiam G
237,4 leqe susceptos
287 ad 1 14 corr. M pro M^
Digitized by
Google
Sti^ioMfwr ^d. Ihm. I.
I
fxaenduitffeic iudtfm^^r^
n^htfe^* frAzuendam qo^d
ixm^M^tcA^ U0L?^^f*ofaai
d^^^T^iiftn^Auctn^iuffit i
CJi^J^TKjUCeM fermTnuf
O^M JLTOC^JCAI ctc ie>i TH
rfclm«^i ^tllafnezrf0ff^^
7cjtiMr}cTHri^eiMe^
crrdimi w f*«?Ti drfp Ucec n^
AJfjint AArmmem nwjat^i^
^w cirmi/rr^paUjftTArtH
f^tt»XMU^rwn omfptmiii
-4XIX 00^ rom j^ Lmn j^*umd
fMfuf fr^Tremfixum %rjmm\
|?U«ftr f^mricifWcLr^AU*^
-tttrmur" Uciftfr^ixii^m fuui
eyif-i^Lu^ huJLufie(^n^bJ[
( i ihertum ^uUfanvem ^
f-4M4hlafcener:cumfu0fh
1 ecmtnuf MtTC^cuj>C4jC <
I enti ceffum imttArecur m
H tc abiH^Ttt^ijerraurc: m*/^
Cfa
Digitized by
Google
Digitized by
Google
SueionitiS ed. Ihm. 1.
xcfir^cal^rncrrift^trtrn0jJ^
mJUif^Uum derepentet>Axut\
fHXfn AAtuntxm cAlatnxm C^
x\^crttmrt^trn cftudffiLLirui
c^utv vuxD deuffic -
CJ ^fuULxuiltc n^otemjyvxtu
reftcttx cutiilACAcrexanxrv
fup urtrucnrem uxUtudtnen^
umxffer fueceomtnufmunet
utenxm le^xxtanefMidtrtcc
tmptrxtartm xttiixmtmmi
mxntif fuhietxxnnum ttctinct
mum xcHcmtifuvcj: mtnftm
V' cnutntt t nt t r ommftxmcert
utyoivxfiiAitxTtnfec^turxc
fucceiV^nef Auvnemtnem Atc
m^txfyxrrt^ueihhuU ^Axn
ixnce dxuAtufaCfUtr^ itxrtr
XCtiAtmxnntf pxrtc^xtmtfc
C Svr roNi
DI wi TA
Diwws wis
IMCI PIT Ol
Cod.
Digitized by
Google
Digitized by
Google
Sueimius ed, Ihm. 1.
!
Ufahtrupi-hiudpUnetm^
TT pene^escfmmmA <»l«»5»/i
fhetre^ ieiptfei^ «TTW «faw^i
Jefunere^fiufdfjfem^mtfisC
n4ii> faj^cfttdA^ud mAfvuU^
medtffiin-^revei^ttmmop
JP entffti' *t" t • pamfMtto 'Jct^ U
m Aectrnewiu-ftttffaAftont
eihfftfMiptfhtfedehM^9^
fh'eKertenfcireA'Xi-hefi'€t
cfiurece^'tvhdctie€MfAftti
C «n^ •" *i*'-* occifafet^ftrttt f\
unominAp-Mntunc^uieei
Amfcrtntc^-rrtennto*fufc{a
morte defanetvfr-tinan <n
^ fr4^opdrrptn»'5»«Ujfem
^i- c*** utcUufrsttn^ tniemervt^'
{HTioCTAIfllffELj
TTi u ini Ae^UifAtW'^
ofptdt lApde octstti
pja ocr4Mia cfeefan»'(^ai l|
m^irojr-dtutnA ^cefcr*
CW. Gudianus 268 j
Digitized by VjOOQIC
h:
Digitized by
Google
t rjiii
M VV N.IK^
Maaqiieray, K, A b r i tt d «* r g r i o <? h i e c h t^ n M o fc r i L imt Dent^clie hht' r
eeUt vou Dri»bil,BM.Ptti£KKt,BJi. [Xnii.24aS.J ft *' • * i-v ' ■'
MittejB, Ludw., ^,ri*f rLische Urkuiulcii *!
AM Leipzij»^, lluwd T mtt lieitrtli^ru von
2 TafdtJ lu Uchtriruok. (XIJI u. UHO S.] 4.
NilBgon, Martin P., gritjcbiecbe Feste voii ^ ^'
init AusscbtuD tler ttttiscben. [Vlu.4'
Otto. Walter, rritiater untl Tenjpel im heUefli^tUcben Ag^
Kiu Uttitrag xur KulturgeBcbiobte d«9 HelipTiiHrniig. Itatnl I. [XjV
418 SJ gr. 8. geh, .^U.— , j<«L Jt 17.—. {iiarid II imtw *liir Wt^^er
H&edi "; ''" ^ ! fiische Kntwlcl» lung. Vou (itLr
i tt flcr VVi««euHeh«i>.en gtjkrOute
Heitzenstein^ R.j belleni^tt^che Wuudnrer^iihluiigoii. | Vu ! .
geh. .^ 5 . —
ili*r Aut*an;=L
m Lirlitdruck [LIV u. JGG i<.j
fioliulz, O. Th*, dftH Kfti><rrlin uv
HiMtor»K»ii Ronift, K>
Au«;m»vi»m»>i. <>ir»*l]fnflti:
[pp Plira.MiH Mifr )i. Tafclu
, geb. .C tl.fiO.
Steuj
l
Usen:
•^f^lA Vfii\*?.Mt, flrw#>it*'r
Welier, W. ,
»itP d*?# K"fti>***r
Ai«i>ibluu^r^i|.
Weis
Sur!in'!''ni^ v;isr-
»r Komn*
r^
Coo^^le
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11