Skip to main content

Full text of "Das Registrum multorum auctorum des Hugo von Trimberg : ein Quellenbuch zur lateinischen Literaturgeschichte des Mittelalters"

See other formats


|00 

!oo 

[CO 
:0 


^^■>:^ 


•  N^' 


^  > 


V-     ^ 


••■t-i^ 


>i 


^  ^ 


V  ~ 


>.  n 


.  .  rr**- 


7^- 


PA 

8347 

H8R35 

c.l 

ROBARTS 


\     "■ 


J>^' 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2009  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.arcliive.org/details/dasregistrummultOOhugo 


Tö3lr 


DAS 


REGISTKUM 
MÜLTORUM   AÜCTORUM 


DES 


HUGO  VON  TRIMBERG. 


EIN  QUELLENBUCH 


LATE1NISCHP:N  LITEßATUEGESCHICHTE  DES  MITTELALTERS 


VON 


PROF.  D"  JOH.  HUEMEß. 


WIEN,  1888. 

IN    C  Ü  M  M  I  S  S  I  0  N    BEI     F.    T  E  M  P  S  K  Y 

BUCHHANDLEK   DICK    KAIS.  AKADEMIE    DEK  WISSENSCHAFTEN. 


Ans  dem  Jahrgange  1888  der  Sitzungsberichte  der  phil.-hist.  Classe  der  Vais.  Akademie 
der  Wissenschaften  (CXYI.  Bd.,  I.  Hft.  S.  145)  besonders  abgedruckt 


Druck  von  Adolf  Hol-Ahaiunn  in  Wien, 
k.  k.  Hof-  iinil  IlnWariUlUtK-Bupliilrupkar. 


Einleitung. 

I.  Das  Registrum  miiltorum  auctoruiu. 

xlugo  von  Trimberg  hat  seine  literarische  Thätigkeit  selbst 
beschrieben.  Er  sagt  am  Schlüsse  des  Registrum  multorum  aucto- 
rumV.  1021ff.: 

Ad  torporem  removendum  quosdam  non  inbellos 
Latinos  et  Theutonicos  edidi  libellos. 
Scripsi  quidem  rigmice  Registrum  auctorum, 
Deinde  versifice  Lauream  sanctorum, 
Postca  Sol  sequi  um,  quod  hagiographorum 
Dat  clericis  prosaice  notitiam  rumorum. 
Preterea  prosaice  et  rigmice  miütarum 
Compilavi  codicellum  quendam  literarum. 
Sed  primitus  Theutonicc  scripsi  quater  binos 
Libellos,  tres  ad  seculum,  quinqueque  divinos. 
Nunc  in  hoc  opusculo  lassum  pedem  sisto, 
Rogans  ut  in  domino  nostro  lesu  Christo  — 

und  im  Renner  V.  16616  (der  Bamberger  Ausgabe)  bemerkt  er: 

Ich  hete  bi  den  tagen  min 
Gesament  zwei  hundert  büchlin 
uü  selber  z  weife  gemacht. 

1 


4  Hucmcr.  [14ß] 

Von  den  an  ei-ster  Stelle  aufo;ezählten  lateinischen  Werken 
ist  nur  die  Laiirea  sanctoruni'  und  das  Registrum  multorum 
auctorum  erhalten.^  Letzteres  hat  Moriz  Haupt  im  Jahre  1854 
aus  einer  Grazer  Handschrift,  die  unten  des  näheren  beschrieben 
werden  wird,  ans  Licht  gezogen,  aber  nur  Bruchstücke  aus  dem- 
selben im  Wortlaut  mitgetheilt.^ 

Hugo,  der  bekanntlich  Schulmeister  in  der  Vorstadt  Theuer- 
stadt  zu  Bamberg  war,  hat  dieses  Werk  im  Jahre  1280  für 
Unterrichtszwecke  verfasst.'  In  der  Praefatio  sagte  er,  dass 
durch  dieses  Schriftenverzeichniss  die  Schüler  zur  Leetüre  der 
Autoren  angeregt  werden  sollen.  Das  Studium  der  Alten  (vetus 
Studium)  hält  er  für  die  Ausbildung  der  Jugend  wichtig  und 
vortheilhaft.''  Indem  er  dieses  mit  den  zu  seiner  Zeit  beliebten 
dialektischen  Uebungen  vergleicht,  kommt  er  zu  dem  Schlüsse, 
dass  in  der  Dialektik  und  Jurisprudenz  nur  wenige  es  zur  Voll- 
endung brächten,  das  bescheidene  Ziel  dagegen  eines  auctorista 
und  latinista  wohl  jeder  erreichen  könne.  Mit  einem  Ausfall 
auf  den  aufgeblasenen  Gelehrtendünkel  und  der  Bitte  um  wohl- 
wolhiude  Aufnahme  seines  Werkchens  schliesst  er  die  Praefatio. 

Das  Kegistrum  selbst  ist  in  di'ei  Abschnitte  (distinctiones) 
getheilt.  Der  erste  Abschnitt,  der  über  die  alten  Autoren  zu- 
nächst handelt,  beginnt  mit  einem  Lobe  der  Kriegsthaten  Julius 
Caesars,'"  dem  Caesar  Octavianus  Augustus,  der  Beschützer  und 
Förderer  der  Dichter  und  Gelehrten,  in  der  Herrschaft  folgte. 
Unter  ihm  blühten  in  Rom  Virgilius,  Horatius,  (Jvidius,  Sallustius 
und  Tullius.  Dem  Virgilius  wird  ausser  den  Bucohcis,  den 
Georgicis  und  der  Acneis  das  Gedicht  Moretum  zugeschrieben. 


'  Horausgegobon  von  Grotofoiul  im  Anzuifj^ür  für  Kuudo  doiitsclior  Vorzoit, 
Jahrgang  1870,  S.  279—284,  302—311;  vf,^!.  aiu-li  Latoiidorf  chtMida,  .Jalir- 
gang  1871,  H.  66—69. 

'  Da«8  (lio  anonym  llborlioforten  Gedichte  1.  nota  dignu.s  sermo  pro.saicus 
de  Horida  iuventuto  amenus  nnd  2.  notabilis  sermo  prosaicus  de  grandi 
Bonoctuto  bidurns  (vgl.  Otto,  Coinmontarii  crit.  in  cod.  Giss.  \\.  158)  dorn 
Hugo  V.  Trimborg  angoli/Iron,  ist  zwar  Itohauptot,  al)or  nicht  orwiosiMi 
wordon   (vgl.  Lntiinianii,  L(>H.sing's  Worko  XI,  48.')). 

»  Vgl.  Moricht  llbor  di«  Vnrhandlnngon  der  k.  Akademie  dor  Wi«son.sch.  zu 
Burlin  1864,  K.  142—164. 

*  Vgl.  V.  947  «r. 

»  Vgl.  V.  22  ff. 

•  Vgl.  V.  .'l  ipii  n  codundiN  iiuHtibiis  (IcHar  .ippiIlatuH. 


ri47]  Has  Eegistnim  mnltorum  aiictoruiri  dos  Ilufjo  von  Trimberg.  i) 

Die  metrischen  Inhaltsangaben  der  einzelnen  Bücher  der  Aeneis, 
gesammelt  von  Ribbeck,  Proleg.  ad  Vergil.  p.  369  s.,  schreibt 
Hugo  dem  Ovidius  zu,  hierin  ohne  Zweifel  den  Handschriften 
folgend,  die  diese  Gedichte  überliefern. 

Von  den  Gedichten  des  Horaz  werden  neben  den  im  Mittel- 
alter wenig  geschätzten  Oden  und  Epoden  die  Sermonen  mit 
den  Briefen  und  als  specieller  Theil  die  ars  poetica  unter  dem 
Namen  poetria  vetus  (im  Gegensatz  zur  poetria  nova  des  Gal- 
fredus)  angeführt. 

Zu  den  gelesensten  Autoren  des  Mittelalters  gehörte  be- 
kanntHch  Ovid. '  Hugo  verzeichnet  die  Anfänge  der  Heroiden, 
Amores,  der  Schrift  de  arte  amandi,  de  remedio,  der  Fasti,  der 
Metamorphosen,  im  Mittelalter  Ovidius  magnus  oder  maior  ge- 
nannt, der  Tristia,  der  Epistulae  ex  Pento  sowie  des  pseudo- 
ovidischen  Gedichtes  Ibis. 

Aus  der  Regierungszeit  Neros  nennt  er  die  Satiriker  Juvenal 
und  Persius,  den  Philosophen  Seneca,  die  Epiker  Lucan  und 
Statius,  welch  letzterer  in  die  Zeit  Domitians  hineinreicht.  Auf 
die  Regierungszeit  Vespasians  nebenherkommend,  erwähnt  er 
die  Zerstörung  Jerusalems,  was  ihm  die  Veranlassung  zu  einem 
Ausfall  auf  die  Juden  bietet.  Die  ersten  sieben  Verse  der  Phar- 
saha  Lucans  werden  als  Prologus  des  Seneca  angeführt. 2  Von 
Statius  Gedichten  nennt  Hugo  nur  die  Thebais  und  Achilleis, 
die  allein  im  Mittelalter  gekannt  waren.  Den  griechischen  Homer 
kennt  er  nur  dem  Namen  nach,  er  spricht  von  einem  Homerus 
minor,  den  Pindarus  übersetzt  haben  soU.'^  Auf  Pindar  folgt 
Priscianus  (von  Hugo  nach  der  Sitte  des  Mittelalters  Priscius 
genannt),  dessen  Abfall  vom  christlichen  Glauben,  wofür  er 
sich  auf  Alanus  als  Gewährsmann  beruft,  hier  wie  im  Renner^ 
beklagt  wird,  während  Donatus  wegen  seiner  Standhaftigkeit  im 


>  Vgl.  Bartsch,  Albrecht  von  Halberstadt  und  Ovid  im  Mittelalter.  Quedlin- 
burg 1861. 

2  Vgl.  Scholia  Lucani  1,  1  (bei  Usener  p.  8):  Hos  VH  versus  primos  dicitur 
Seneca  ex  suo  addidisse  .  .  .  ne  videretur  Über  ex  abrupto  incohare;  dazu 
C.  P.  Weber,  De  duplici  Pharsaliae  Lucanoao  exordio.   Marburg  1860. 

3  Vgl.  Plessis  in  der  praef.  zur  Ausgabe  des  Pindarus  Thebanus. 
*  V.  14650  ff.  Her  priscian  hat  hie  niht  stat, 

wän  er  von  unserm  gclaubü  trat, 
uü  wolde  niht  komen  wider  dran, 
Sam  tet  sin  herre  her  Julian. 

1* 


6  Huemer.  [148] 

Glauben  gefeiert  wird.  Von  diesem  Grammatiker  heisst  es,  dass 
er  zu  den  zwei  Redetheilen,  dem  nomen  und  verbum,  sechs 
hinzugefügt  habe ;  Priscian  habe  die  Grammatik  Donats  nur  er- 
weitert. Den  Grammatikern  Donat  und  Priscian  wird  der  Grae- 
cismus '  des  Eberhard  von  Bethune  und  das  Doctrinale  des 
Alexander  de  Villa  Dei/'^  das  schon  zu  Hugos  Zeit  eine  weite  Ver- 
breitung hatte,  angereiht.  Darauf  folgen  Boetius,  Claudius  Clau- 
dianus,  der  imter  Florentinus'  (d.  i.  Stilicho's)  Regierung  blühte 
und  dessen  Thaten  er  besehreiben  wollte  ^  —  dann  Macer,  nach 
den  Handschriften  auch  Macer  Floridus^  genannt.  Nur  neben- 
bei erwähnt  er  Sallustius,  Tullius  und  Terentius,  die  in  usu 
modemorum  sunt.  An  die  Zeiten  des  Verfassers  des  Registrum 
reichen:  Alanus  genannt  ab  Insulis,  dem  ausser  dem  Anticlau- 
dianus'"^  und  dem  Werk  de  planctu  naturae  der  Floridus  aspec- 
tus^  zugeschrieben  wird,  Matthaeus  von  Vendome  mit  dem  To- 
bias,^ Galfi'idus  de  Vino  Salvo  (Geoffry  Vinesauf)  von  Hugo 
Ganifredus  genannt  mit  der  nova  poetria,^  Walther  von  Lille 
genannt  von  Chatillon  mit  der  Alexandreis,^  den  er  gegen  den 
Tadel  des  Alanus  in  Schutz  nimmt.  Den  Schluss  der  ersten 
distinctio  bildet  die  poetria  Parisiana,'^  welche  der  Verfasser 
irrthümlich  dem  Johannes  von  Garlandia  zuschreibt. 


'  Herausgegeben  von  Jt)li.  Wrobel,  Breslau  1887.  Vgl.  Bäbler,  Beiträge 
zu  einer  Geschichte  der  lateinischen  Grammatik  im  Mittelalter  S.  95  ff. 

*  Vgl.  Bäbler  ebenda  S.  116  ff.  und  K.  Neudecker,  Das  Doctrinale  des 
Alex,  de  Villa  Dei  und  der  lateinische  Unterricht  während  des  späteren 
Mittelalters  in  Deutschland,  Piriuv  1885. 

2  V^gl.  über  Florentinus  den  Iudex  zur  Ausgabe  des  Claud.  Claudianus  von 
Joep  II,  p.  233. 

*  Vgl.  Ebert,  Allgemeine  Ge.schichte  der  LitiMJitur  im  AhtMidlaiulo  1{.  Hl, 
8.  351. 

^  Vgl.  O.  Leist,  Der  Anticiaudiaims,  tun  laliiiiii.sclics  (nMlidit  dos  12.  .lalir- 
hunderts.     ProgrAmm  von  Seehan.son  1878  und  1879. 

*  Von  Beaugeiulre  unter  die  Werke  des  Hildebort  von  lo  Maus  aufge- 
nommen p.  1382,  t.  181  Migne. 

'  Horausgogoben  von  Milldoner.     Glitt.  1855. 

*  Ilerausgugoben  von  Loyser,  Hist.  i)oet.  modii  aevi  j).  8G2;  vgl.  auch 
K.  Francko,  Zur  GeHcliichte  der  lateini.sclion  Schulpoosie.  München  1879. 

*  IlarniiHgogobon   von   Mdldener,    Loipzig  1863;   dazu  K.  Francko  a.  g.  (). 
•*•  Vgl.   i{ockiiig(>r,    Brii'fstollcr  n.   Formell).  (C^iiell(«n  ini<l    FWJrleningeii  zur 

bnyr.  (iescli.)  Bd.  IX,  8.  4851'.  und  l'.H;   Imipit  poetria  uiagistri  loliaunis 
Angliri;   I/ttysor  I.  c.   p.  1003. 


ri  49J  Das  Registrum  ranltorum  auctorura  des  Hugo  von  Trimberg.  7 

Der  zweite  Theil  des  Registrum  beginnt  mit  einem  Lobe 
der  Theologie  (quae  scientiariim  est  omnium  regina,  cui  digna 
subditur  omnis  disciplina).  Er  setzt  die  theologischen  Schrift- 
steller (theorici)  zwischen  die  ethici  raaiores  (in  der  I.  distinctio) 
und  die  ethici  minores  (in  der  III.  distinctio)  mit  der  Begrün- 
dung V.  387:  est  etenim  scriptum  medium  tenuere  beati. 

Den  ersten  Kang  räumt  er  dem  christlichen  Epiker  Sedulius 
ein,^  von  dem  er  einige  Verse  aus  dem  Paschale  carmen,  dessen 
II.  Buch  er  mit  mehreren  Handschriften  als  I.  bezeichnet,  so- 
wie den  alphabetischen  Hymnus  II  citirt.  Dieser  Hymnus  war 
zu  kirchlichen  Zwecken  getheilt  worden ;  ^  den  ersten  Theil 
bilden  die  Strophen  A — G,  die  als  ganzes  genommen  zu  den 
beliebtesten  Weihnachtsliedern  des  JMittelalters  gehörten.  Die 
folgenden  vier  Strophen  H — L  bildeten  gleichfalls  ein  Lied,^ 
das  sogenannte  Epiphanienlied ,  so  dass  Hugo  mit  Recht  sagt, 
dass  11  versus  (d.  i.  Strophen)  gesungen  werden,  während  das 
ganze  Gedicht  22  Strophen  zähle.  Da  das  Gedicht  in  Wahr- 
heit 23  Strophen  enthält,  so  haben  wir  in  der  obigen  Angabe 
entweder  einen  Irrthum  Hugos  zu  erblicken  oder  zu  ver- 
muthen,  dass  in  der  ihm  vorliegenden  Handschrift  der  Gedichte 
des  Sedulius  der  2.  Hymnus  um  eine  Strophe  verkürzt  war. 
Möglich  auch,  dass  ihm  ein  Hymnarium  vorlag,  in  welchem 
das  Gedicht  des  Sedulius  die  genannte  Zahl  von  Strophen 
umfasste. 

An  Sedulius  reiht  sich  Juvencus,  an  diesen  Arator,  von 
dem  er  soviel  Biographisches  zu  erzählen  weiss  als  durch  hand- 
schriftliche Notizen  bekannt  ist,*  dann  Prosper  mit  den  epi- 
gramraata  Augustini,  weiter  Prudentius,  von  dem  die  Psycho- 
machie,  die  libri  titulorum,^  contra  Symmachum  et  hymnorum, 
quidam    cum   grecis   titulis    de    divinitate    (Apotheosis,   Hamar- 


'  Vgl.  über  Seduliiis'  IJedeiituiig   im   Mittelalter   meine  Ausgabe  p.  II  und 

p.  361  ff. 
2  Vgl.  Kayser,  Beiträge  zur  Geschichte  und  Erklärung  der  ältesten  Kirchen- 

hymnen.  2.  Aufl.,  S.  337  ff. 

Vgl.  Kayser  a.  a.  O.  S.  317  ff. 

*  Vgl.  Wiener  Studien  2,  79. 

*  Tituli  historiarvim  wird  in  Handschriften  das  Dittochaeon   genannt.     Vgl. 
Dressel's  Ausgabe  p.  470. 


8  Hiicracr.  [150] 

tigenia),  das  Hexaeineron  de  mimdi  vetustate  ^  und  quedara  de 
vetere  et  novo  testamento  (Dittochaeon)  hervorgehoben  werden. 
Dem  Verfasser  des  Registrum  stand  nur  die  Psychomachie  zur 
Verfügung. 

Es  folgt  Petrus  de  Riga^  der  als  clcricus  Parisiensis  nieht 
Remensis  angeführt  wird.  Diese  Notiz  dürfte  auf  einer  Ver- 
wechslimg  mit  Aegidius,  der  die  Aurora  erweiterte,  beruhen. 
Dass  Petrus  Comestor/-  der  eine  im  Mittelalter  viel  gelesene 
Historia  seholastica  sehrieb,  mit  dem  erstgenannten  Petrus  schon 
im  Mittelalter  verwechselt  wurde,  beweist  V.  474.  Von  Bernhard 
V.  Morlay,  der  wie  aus  Hugo  zu  entnehmen  ist,  in  der  Literatur- 
geschichte des  Mittelalters  mit  Bernhardus  Clarevallensis  identisch 
ist,  erwähnt  das  Registi'um  einen  contemptus  mundi  maior  und 
einen  contemptus  mundi  minor.  Beide  Gedichte  sind  in  vielen 
Handschriften  erhalten,  letzteres  auch  unter  dem  Namen  des 
Damasus,  Coelestin,  Bernardus  Silvester,  Johannes  de  Garlandia ;  ^ 
häutig  anonym.  Ueber  das  weiter  folgende  Gedicht  des  Amar- 
tius  hat  nach  Haupt ^  ]\Iax  Büdinger  eingehend  gehandelt,'^  so 
dass  von  einer  Behandlung  des  Gedichtes  hier  Umgang  ge- 
nommen werden  kann.  Die  vollständige  Veröffentlichung  des 
in  der  Dresdeuerhandschrift  A  1G7^  enthaltenen  Gedichtes  wäre 
aus  mehreren  Gründen  erwünscht. 

Von  Theodulus,  dem  Verfasser  der  oft  genannten  Eeloga, 
erzählt  Hugo  bekannte  Dinge:  dass  er  in  Italien  geboren  wurde, 
in  Athen  dem  Studium  namentlich  der  classischen  Dichtungen 
obgelegen  und  nach  seiner  Rückkehr  in  das  Vaterland  die 
Eeloga  verfasst  habe,  in  welcher  die  wunderhaften  Erzählungen 
des  alten  Testamentes  mit  den  Fabeln  der  alten,  heidnischen 
Dichter  verglichen  werden. 


•  Nach  clor  Uoberlioforung  des  Gonimdiu.s  p.  7(j  od.  llcnlinjj:  Coinniontjvtus 
OHt  et  in  niorom  Oraücoriiin  Iioxcnionm  do  mundi  t'nlirica  uscuio  ud  con- 
dicionoin  IioininiH  «t  ]iniov;iricutii)iiüin  eins.  Vfi^l.  Drcsstsl,  l'nidüutii  opp. 
p.  XV. 

»  Vffl.  Fftbr.  I»ild.  I,  p.  373  f.,  Hudiimzky,  Univ.   Puris  S.  200  f. 

'  Vgl.  IIaur(')Aii,  pcu'ünoH    latiii.H   attribu/tH  a  S.   HiMiuird  (.Idiini.  des  sav.'iiits 

1882,  p.  108—113). 
«  A.  a.  O.  H.  171  f. 

*  l)«r  Pi>«!t  AinarciiiH,  licuondorH  nlijrndnickt  aiiH  rinn  üKcvstm  hcnUnialcii 
dor  Ziiriidinr  Litoratiir.   18GG. 


riölj  Dati  Registrum  multorum  auctorura  des  Hugo  von  Trimberg.  9 

Das  folgende  Gedieht  ,Quid  suum  virtutis^  wird  von  Hugo 
einem  nicht  weiter  bekannten  Kalphunius  zugeschrieben,  während 
in  den  Handschriften  Mamucius  oder  Hildebertiis  als  Autor  ge- 
nannt wird.'  Häutig  wird  das  Gedicht  unter  dein  Namen  de 
nummo  citirt. 

Als  Werke  des  Warnerius  aus  Basel  erwähnt  der  Ver- 
fasser des  Registrum  den  Sydonius,  richtiger  Synodicus,  und  den 
Paraclitus,2  von  denen  crstcrer  mit  einer  literarhistorischen  Ein- 
leitung in  den  Romanischen  Forschungen  HI  p.  315—330  zu 
lesen  ist.  Aus  den  Eingangsversen  dieses  Gedichtes  ersieht 
man,  welch  schleclite  Texte  Hugo  bei  der  Abfassung  seines 
Werkes  zuweilen  vor  sich  hatte. 

Von  den  nächsten  Gedichten,  dem  Genealogus,  einer  alle- 
gorisierendcn  Abstammungsgeschichte  der  heiligen  Maria  und 
dem  Pistilegus,  der  den  Streit  zwischen  dem  alten  und  neuen 
Testament  darstellt,  eri*egt  letzteres  besonderes  Interesse.  Die 
Eingangsverse  des  Gedichtes,  sowie  die  erkennbare  Anlage  des- 
selben erinnern  an  den  oben  genannten  Synodicus  des  Warnerius  ; 
beide  Dichtungen  hatten  die  Ecloga  des  Theodolus  zum  Vor- 
bild.^ Zu  der  Gruppe  der  mystisch-allegorisierenden  Gedichte 
gehört  weiter  das  nicht  näher  bekannte  Gedicht  de  virgula  et 
tlore,  ferner  der  liber  de  sacramento  missae,  der  in  vielen 
Handschriften  sich  tindet  und  häutig  dem  Hildebertus  zuge- 
schrieben wird.'  Inhaltlich  mit  dem  letzteren  Gedicht  verwandt 
ist  das  folgende  de  corpore  Christi,  das  nach  Fabricius  (biblio- 
theca  V,  258)  dem  Petrus  Pictor  angehört  und  den  Titel  führt 
de  sacramento  altaris.  Die  Sunnuula  Raymundi  de  Pennaforti 
(V.  582)  übertrug  in  hexametrische  Verse  ein  nicht  näher  be- 
kannter magister  Adam.  Es  folgt  noch  der  Anfang  des  liber 
de  miraculo  Mariae  virginis,  worauf  Hugo  die  Bemerkung  macht, 
dass    er   im  Pantheon  des  Gotfrid  von  Viterbo  ^   viele   Schriften 


'  Vgl.  Otto,  Coinnieutiirii  tritici  istc.  p.  O.S  s. 

-  l'arnclitus  Wil)ran(li  do  Wiclo  nach  einer  lieriiuer  Haiulsclirift  (vgl.  Voigt, 

Ysengriniu.s  p.  CXX),  doch  die  akrosticlii.scheii  Autang.sver.se  des  Gedichtes 

ergeben  Warnerius  liasiliensis  nie  fecit. 
2  Vom  Pistilegus   wird   dies   ausdrücklicli    erwähnt  V.  öG5:    Sicnt   in  Tlieo- 

dulo  Fronesis  locatur. 
'•  Vgl.  die  Ausgabe  bei  Migne  t.  187,  p.  1175. 
^  Vgl.  Bartoli,  Geschichte  der  italienischen  Literatur  1,  p.  21  ff. 


10  Huemci.  [152] 

christliclier  wie  heidnischer  Dichter  gelesen  habe,  die  er  aber  über- 
gehen müsse,  damit  sein  Werk  nicht  übermässig  ansgedehnt  werde. 

Den  Schhiss  der  2.  Abtheilung  des  Registrum  bilden  einige 
vitae  et  passiones  sanctorum,  nämlich  die  vita  s.  Johannis  evan- 
gelistae,  die  von  einem  Würzburger  Canonicus  Heinrich  stammt, 
die  passio  Eustachii,  die  in  einer  Handschrift  von  St.  Omer 
als  Gedicht  des  Petrus  von  Reims  angeführt  wird/  die  vita 
des  h.  Mauricius  und  der  h.  Agnes,  abgedruckt  unter  den  Werken 
Hildeberts,^  die  vita  Mariae  Aegyptiacae,  bisher  gleichfalls  unter 
den  Werken  des  Hildebertus  angeführt, ^  von  Hugo  als  Werk 
des  Zosimas  bezeichnet,-*  die  vita  des  heihgen  Benedict,  die 
dem  Paulus  diaconus  zukommt,^  endlich  die  vita  s.  Kiliani,  die 
bisher  unbekannt  geblieben  ist. 

Den  dritten  Abschnitt,  der  kleine  Dichtungen  für  jüngere 
Schüler  umfasst,  beginnt  Hugo  mit  der  Bitte  an  die  Leser,  sie 
mögen  wohlwollend  das  Werk  beurtheilen  und  die  fehlerhaften 
Stellen  mit  der  crux  versehen.  Die  Aufzählung  der  Dichter 
beginnt  mit  Cato,  dem  Verfasser  der  Disticha,*'  die  mit  dem 
Carmen  de  moribus  des  alten  Cato  häufig  verwechselt  wurden.'' 
Hugo  weiss  unter  den  verschiedenen  Catones  zu  unterscheiden. 
Quelle  seiner  Kenntniss  dürften  die  in  den  Handschriften  der 
Disticha  vorangehenden  Bemerkungen  über  den  Dichter  ge- 
wesen sein.*^  Cato,  der  Verfasser  der  Disticha,  genoss  neben 
Salomo  als  Moralist  im  Mittelalter  bedeutendes  Ansehen.'' 

Auf  Cato  folgt  der  A  es  opus,  der  in  der  Literaturgeschichte 
des  Mittelalters  als  Anonymus  Neveleti  bekannt  ist,  während 
Hugo  den  lateinischen  Fabeldichter  mit  dem  Griechen  verwechselt 
und  daher  seine  Heimat  nach  Phrygien  verlegt.  Die  ver- 
schiedenen Fragen,  die  sich  an  den  Anonymus  Neveleti  knüpfen. 


•  Vgl.  Catal.  {jt'n.   des  (h'part.  III,  (>G;  Au{,'li;i  III,  400;  Zoitsclir.    für  diMit- 
KchcH  Altorth.  XIII,' 1. 

2  Bei  Mipno  t.  171,  S  1G20  mirl  1307.        »  Ehonda  S.  1322  ff. 

•  Vpl.  V.  2  dos  (iwliclitds.        5  Vj,]    DUnnnlor,  I'ootn«  lat.  aovi  Car.  1,  p.  3(5. 

•  \ff\.  nUlirons,    I'ofitao   lat.    min.   VII,  211;    Zarncko,   l)or   doiit.sclin   Cato, 
Lcilizip  1862. 

'  Vgl.  .lordan,  M.  Catonin  «juao  nxtaiit.  j).  82. 

•  Vgl.  Wioiiftr  Stmlißn  1883,  H.  169. 

•  Vgl.  Zoit«clir.  für  »Htorr.  Gymn.  1881,  H.  421: 

Multa  Hajo,  und  plura  (Jato  nio  vorlta  doceti« 
Et  nemo  vcHtnun,  quaiita  docetin  agit. 


n  53]  üas  Registrum  inultorum  auctorum  des  Hugo  von  Trimberg.  11 

hat  W.  Förster  eingehend  behandelt  in  der  Ausgabe  des  Lyoner 
Yzopet  (B.  V  der  altfranzösisclicn  Bibhotliek).  Avianus  wird 
ganz  abfällig  beiirtheilt  und  nur  darum  der  Erwähnung  wert 
befunden,  weil  er  Christ  war.  Es  folgt  eine  Reihe  kleinerer 
Dichtungen  und  Dichter  mit  kurzen  Charakteristiken:  Maxi- 
mianus/  Pamphilus,^  der  viel  gelesene ^  Ovidius  pucUarum/ 
Geta  (des  Vitahs  Blesensis),^  Facetus,''  Physiologus,  der  dem 
Ilildebertus  Cen.  zugeschrieben  wird,"  der  kleinere  Fabularius, 
Lapidarius  des  Marbod,^  Querulus  (Aulularia),  die  bekannte 
Comödie  des  Vitalis  Blesensis ,  ^  Merulus ,  Philo , '°  Arabs, 
Palponius  sive  Palponista^'  des  Bernardus  Geystensis,  liber  de 
quinque  clavibus/^  über  synonymorum,  der  dem  Johannes 
von  Garlandia  zugeschi'ieben  wird.^^  Eingehender  berichtet  Hugo 
über  den  Magister  Heinricus,  einen  Cleriker  des  Neuklosters  in 
Würzburg,  von  dem  er  drei  Gedichte  anführt:  1.  das  Buch  de 
statu  curie  Romane, ^^  2.  die  gesta  Johannis;  beiden  Werken 
hatte  er  3.  ein  Buch  de  Septem  electoribus  imperii  (oder  de  s. 
columnis  Germaniae)  angeschlossen.  Unter  einer  culturhistorisch 
interessanten  Kritik  der  Moral  seiner  Zeit  emphehlt  der  Ver- 
fasser des  Registrum  das  supplementum  Catonis.^^  Diesem  lässt 
er  den  novus  Facetus,"'  novus  Cato  •'  und  novus  Aesopus,'*  durch- 
wegs moralisierende  Gedichte  folgen.     Zu  den   gelesensten  Ge- 

1  Cf.  Bährens,  Poetae  lat.  min.  V,  316.         2  Cf.  Leyser  1.  c.  p.  3071. 
3  Cf.  V.  735  quem  in  scolis  omnibiis  non  credo  fore  rarum. 
*  Vgl.  Bartscli,  Albrecht  von  Ilalberstadt  p.  IX. 

5  Cf.  A.  Mai  class.  anct.  V,  463. 

6  Notices  et  extr.  t.  XXVII,  2,  p.   15  s.;  Komania  1886,  p.  192. 
^  Migne  t.  171,  p.  1218.         8  Migue  1.  c.  p.  1758. 

9  Cf.  Muellenbach,    Comoediae  elegiacae  p.  53.         '"  Ley.ser  1.  c.  j).  2081. 
"  Ed.  Daum  1660,   cf.  Fabriciu.s  1.  c.  I,  214,   Ley.ser  1.  c.  2001,  Francko,  Zur 

Gesch.  der  latein.  Sclmlpoesio  S.  75  fF.;  Voigt,  Ysengrimus  p.  CXXII. 
"  Cf.  Endlicher,  Catalogns  etc.  p.  161. 

"  Cf.  Programm  des  Gymnasiums  im  IX.  Bezirke  Wiens  1885.  S.  1,  Anm.  1. 
1*  Vielleicht  das  unter  dem  Namen  des  Galfridus  de  Vino  Salvo  bekannte  und 

von  Mabillon,  Analecta  IV,  535  s.  herausgegebene  Gedicht  De  statu  curiae 

Komanae;  cf.  Leyser  1.  c.  p.  979.  985;  Fabricius  III,  14. 
>5  Cf.  Ley.ser  1.  c.  p.  439. 
">  Herau.sgegeben  unter  dem  Titel:  M.  Ileineri  Alemannici  Phagifacetxis  von 

Friedrich  Jacob,  Liibek  1838. 
"  Vgl.  Zarncko,  Der  deutsche  Cato  p.  186. 
18  Vgl.  Du  Mcril,   Poesies  inedites  du  moyen  äge,   precedees  d'une  liistoire 

de  la  fable  Esopique.  Paris  1854. 


12  Huemer  [154] 

ilichteu  des  Mittelalters  gehört  der  ^Wettstreit  des  Schafes  und 
des  Flachses^  (conflictiis  ovis  et  lini),  eine  Dichtung,  die  dem 
St.  Gallner  Mönch  Hermannus  Contractus  (f  1054)  zugeschrieben 
wird.i  Das  Leben  des  Pilatus  behandelt  ein  kleines  Gedicht, 
das  Mone  im  Jahre  1835  bekannt  gemacht  hat.-  Grösserer  Ver- 
breitung als  das  genannte  Gedicht  erfreute  sich  die  Elcgia  des 
Pauper  Henricus  d.  i.  Henricus  Septimellensis."^  Darauf  folgt  das 
Gedicht  De  Pyramo  et  Thisbe,  welches  den  Licbcsschmcrz  des 
Pyramus  besingt.'  Eine  Anzahl  kleinerer  Gedichte  erwähnt 
Hugo  nicht  wegen  ihres  bedeutenden  Inhaltes,  sondern  nui* 
Avegen  ihrer  Verwendung  in  den  Schulen  seiner  Zeit;  dazu  ge- 
hörten: Pyrrhus,^  Asinarius,"  Miles  ruralis,  Rapularius,'  Femidolus, 
localis'^  und  Miraculum  de  quadam  virgine.  Den  Schluss  der 
in  der  dritten  Distinctio  aufgezählten  Dichtwerke  bildet  der 
Pcregrinus,'-'  ein  Gedicht  auf  die  Ränke  der  Wirte,  welches 
Hugo  auch  im  Renner  erwähnt.'"  Daran  schliesst  sich  ein  Ver- 
gleich des  menschlichen  Lebens  mit  einer  Pilgerreise. 

Nun  erzählt  der  Dichter  über  seine  Person  und  die  Ent- 
stehung des  Gedichtes:  dass  er  als  Schulmeister  zu  St.  Gangolf 
in  Bamberg  unter"  Papst  Nicolaus  HI.  und  unter  der  Regierung 
Rudolfs  im  Jahre  1280  sein  Gedicht  geschaffen  habe.  Lidem  er 
schliesslich  die  Erzählung  vom  Suchen  und  Sammeln  des  Manna 
in  allegorisierendcr  Weise  auf  seine  und  seiner  Zeitgenossen 
literarische  Thätigkeit  überträgt,  stellt  er  sich  in  bescheidener 
Weise  den  prahlerischen  Gclelu'ten  seiner  Zeit  gegenüber.  Mit 
der  Aufzählung  seiner  Werke  schliesst  Hugo  die  Schrift  ab. 


*  Vgl.  Du  M(5ril,  Podsies  popul.  lat.  aiit.  mi  1'2'=  .sicclo  Paris  1843,  p.  370  s; 
Zeitschr.  f.  deutsch.  Alterth.  XI,  215  ff.;  Wattenbacli,  Oesch.  Quell.  IP,  37  f. 

'  Anzeiger  filr  Kunde  deutscher  Vorzeit  1835,  Sp.  425. 

'  Cf.  Leyser  1.  c.  p.  453;  Fabric.  bibl.  VI,  666;  Wiener  Studien  1887,  8.  79. 

*  Don  Anfang  theilt  Leyser  mit  a.  a.  O.  p.  2086. 

1  =  Lydia  des  Mattliaeus  Vindm-inensis  od.  Du  Mi'ril  Poi'sios  in6(l.  (1854) 
p.  350—373. 

*  Vgl.  Miin«,  Anzeiger  t'ilr  Kund«)  d.   V.  183'J,  .Sp.  551. 

T  Vgl.  Mone  ebenda,  .Jahrgang  1830,  Sp.  561;  Ad.  Wolf,  (icrm.nii.i  VII  J.ni'.; 

ebenda  A.  Mussaiia  S.  237. 
»  Doni»,  Codd.  niss.  bibl.  Pal.   Vind.  I,  1,  874 
»  Cf.  LoyHor  1.  f.  p.  2099  h. 
'"  V.  6406  ff.  Swer  io  gela«  ein  puchicin, 

Daz  ist  gelieizzö  der  biigroin, 

D'   WfM/.    vi!    muri'   vuii    Iiohmti    wirf«' 


ri55]  Das  Registruiu  inultorum  auctorum  des  Hugo  von  Trimberg.  13 


II.  Die  haiidsehrittlicbe  Uebcrlicferiiiig. 

Das  Registrum  iimltoriim  auctorum  des  Hugo  v.  Trimberg 
ist  nur  in  der  Handschrift  1259  (alt  f^)  der  Grazer  Universitäts- 
bibliothek überliefert.  Die  Papierhandschrift  zählt  238  Blätter, 
ist  21'^'"  hoch  und  lö'^"'  breit,  in  Holzdeckel  gebunden,  die 
mit  gepresstem  Leder  überzogen  sind.  Die  Innenseiten  der 
Deckel  sind  überklebt  mit  einer  Urkunde  ^  aus  dem  Jahre  1454; 
Vorsteckblätter  fehlen.  Die  rechte  Ecke  der  Handschrift  nmss 
an  einer  nassen  Stelle  gelegen  sein,  weil  dieser  Theil  des  Papiers 
stark  vermodert  ist. 

Die  Handschrift,  die  dem  15.  Jahrhundert  angehört,-  be- 
steht aus  verschiedenen  Theilen: 

a)  f.  1 — 72'  von  einer  Hand;  f.  1 — 2G  enthält  das  Registrum 
multorum  auctorum  mit  Randbemerkungen,  den  Inhalt  der  Verse 
beti'cffend,  f.  27 — 29'  gereimte  Sprüche:  Inc.  castitas  (Ueber- 
schrift)  Qui  fugit  incestum  dyadema  meretur  honestum.  Expl. 
pertinacia  (Ueberschrift)  ncc  male  concepta  nuitabo  nee  bene 
cepta.  amen.  f.  30  leer;  f.  31 — 32'  prosaische  Vorrede  zu  einem 
längeren  Gedicht:  Inc.  (pioniam  aninia  rationalis  effigiata  ad 
ymaginem  et  similitudinem  creatoris  —  Expl.  seeundum  consue- 
tudinem  poetarum  auctor  istc  ea  facit  scilicet  proponit  in  prin- 
cipio  ibi  septritenentis ,  invocat  ibi  astripotcns,  narrat  ibi  eus 
(sie)  sine  principio.  Inc.  sceptritenentis  arat  sollers  mca  clyo 
palestram  —  Expl.  squamiferos  rictus  pungens  pugile  pugione. 
Dann  unterhalb:  Expl.  auctor  de  victoria  Christi  per  me  goluj 
Ehinger  utriusque  iuris  doctorem  anno  domini  1452  in  vigilia 
beati  nicolai. 

h)  f.  73 — 108'  von  einer  Hand,  ein  Wörterbuch:  Inc. 
Albula  argriofria  arguofora  .  .  .  darunter  auch  der  Name  Laibach 
—  Expl.  Initara  rosacea,  finitus  est  liber  sinonimorum  deo  adiu- 
tore  sine  quo  nichil  est  inchoatum  nichil  terminabile  anno  domini 
1444  in  septimana  conversionis  Pauli,  f.  109 — 112'  leer. 

c)  f.  113 — 174  von  einer  Hand;  fol.  113 — 141'  ein  Lehr- 
buch der  Rhetorik:  Incip.  Rcthorica  dicitur  a  resis  quod  est  or- 
natus   et  ycos  scientia  quasi   scientia   de   ornato   modo   dicendi. 

1  Notariatsinstrnment  hetroffond  Trinkstuben  in  Ulm. 

2  Siehe  unten. 


14  Huemer.  [156] 

Expl.  Indecens  relatio  ut  quando  relatum  refertur  ad  dubium 
animus  ut  Kathrina  vidit  margaritam  qiie  est  pulcherrima.  f.  142 
bis  146'  leer.  f.  147 — 174  ein  Lehrbuch  der  Grammatik:  Incip. 
Gramatica  est  scientia  recte  loquendi  recteque  scribendi.  Sub- 
seriptio:  Exphciunt  regule  Guarrini  1460.    f.  175  leer. 

d)  f.  176 — 199'  von  einer  Hand.  Augustini  dati  Senensis ' 
ysagogicus  libellus  pro  conficiendis  epistolis  ad  Andream  de 
Christofori  filium  feliciter  incipit.  Credimus  iam  dudum  a  pleris- 
que  viris  —  ad  exercitationem  ac  commoda  vale  etc.  Darunter 
deo  gratias.  (Gehört  der  Schrift  nach  an  das  Ende  des  15.  Jahr- 
hunderts). 

e)  f.  200 — 211  von  einer  Hand,  und  zwar  gleich  a;  ein 
Gedicht,  dem  eine  epistola  loco  Prologi  vorausgeschickt  ist.  In- 
cip. numina  si  tantum  sequeris  nee  pectora  mulces  |  interdum 
placidis  vir  tua  docte  iocis  |  Hinderbache  meam  moneo  iam  perde 
camenam  |  siste  gradum  nihil  hie  religionis  habes  —  Expl.  Acu- 
mulat  tonsor  omnia  pacta  dedit.  Gedicht:  Incip.  iam  pincerna 
lovis  liquidis  surgebat  ab  undis  —  Expl.  plaudite  iamquc  mcrum 
fundite  ipse  bibam. 

f)  f.  212  —  237'  von  derselben  Hand.  Eine  lateinische 
Uebersetzung  des  Plutarch  (.  .  .  accipe  breves  inter  se  claro- 
rum  hominum  contentiones  ab  Plutarcho  vestro  collectas  et  a 
me  nuper  in  latinum  conversas  .  .  .)  Incip.  Cum  te  policinus 
ager  suavissime  lacobe,  me  vero  policeanus  in  presentia  teneat 
.  .  .  Expl.  Sed  qui  indigent  quod  exhibere  nequcunt  id  eos 
denegare  necesse  est.  Darunter  finis  cpistolarum  bruti  deo  gra- 
tias (Schrift,  Mitte  des  15.  Jahrhunderts). 

Wie  die  Untersuchung  der  Lagen  ergibt  und  wie  dies 
auch  die  Jahrcsangaben  in  den  Schreibervermerken  zeigen,  sind 
ganz  verschiedene  Bestandtheile  hier  in  einem  Codex  vereinigt 
und  haben  e  und  /  ursprünglich  zu  n  gehört.  Die  Abschrift 
der  Handschrift  besorgte  auf  meine  Veranlassung  Dr.  Steinherz. 

Die  Schreibweisen  sind  nicht  besonders  auffallend:  häufig 
sind  Vocal-  und  Consonantenvcrwechslungcn  wie:  c  ae,  yi  j,  et, 
u  w,  ph  v,  c  k,  d  t;    desgleichen    Consonantenverdoppclungcn. 

>  Cf.  Fabric.  bibl.  I,  141. 


ri57l  Das  Registrum  multorum  auctorum  des  Hugo  von  Triraberg.  15 


[Praefatio.] 

1     Quoniam  sco[lariuin  ad]  informationem 

Hanc  sollerter  edidit  compilationem 

Auctorista  minimus  Hugo  nuncupatus, 

Cupiens  scolaribus  cunctis  fore  gratus, 
5     Retexebat  titulos  omnium  auctorum 

Simul  et  versiculos  priinos  singulorum, 

In  quibus  studuerat  sepius  legendo, 

Scolis  dum  prefiierat  pueros  docendo. 

Materias  et  ordinem  librorum  pretermittit, 
10     Amputans  fastidium,  sed  et  his  committit, 

Qui  perfecte  discere  gestiunt  auctores, 

Ut  maiorem  operam  addant  et  labores. 

Res  vulgata  nauseam  parit  et  contemptum, 

Et  servatur  cautius  care  quod  est  emptum. 
15     Discant  nunc  initia   rüdes  ethicorum, 

Ut  per  exercitia  vim  capiant  tenorum 

Et  ut  crebro  studio  de  proverbiorum 

Messe  fructus  prodeat  cum  odore  florum; 

Vel  si  quis  inveniat  copiam  librorum, 
20     Titulos  ut  presciat  ipsorum  libroinim. 

Ignoratis  partibus  totum  ignoratur: 

Qua  propter  scolaribus  hoc  registrum  datur, 

Ut  liec  puerilia  pueri  primo  discant,  ^°^-  ^ 

Post  hec  ad  subtilia  sc  transferre  gliscant. 
25     Altis  in  gurgitibus  simplex  natat  agnus, 
Ubi  forte  mergitur  elephas  permagnus. 
Nullius  scientiam,  dum  sit  bona,  sperno, 
Per  experientiam  rerum  tamen  cerno 
Crebris  cogitatibus  metumque  discerno, 


1   ex    liUerarum   evanidarum    vestigiit    supplevi  2    compillacionem   c 

6  tytulos  c  6  prim.as  c  8  dinü  c  14  caure   care  c  15  iuicitia  c 

22  quo  c       25  auguus  c 


16  Huemcr.  [158] 

30     Quod  omne  vetus  Studium  perit  accedente  moderno. 
Quondam  apud  veteres  lecti  sunt  auctores, 
Per  quos  multi  iuvenes  adepti  sunt  lionores 
Et  rüdes  egregios  didicerunt  mores: 
Sed  querit  laborinteos  modo  quisque  lahores. 

35     Tot  sunt  dialectice  modi,  tot  tumultus, 
Tot  immutat  facies,  tot  assumit  cultus, 
Ut  iam  dicat  aliquis  animo  consultus: 
Quo  feneam  modo  mutantem  Protea  vultus? 
Non  contempno  Studium  dialecticorum, 

40     Nee  contempno  gloriam  iuris  peritoruni, 
Vos  ad  exercitium  invitans  etliicorum: 
Scilicet  est  cupidus  studiorum  quisque  suorum. 
Qui  pcrfectus  ficri  nequeat  artista 
Vel  proptcr  pcnuriam  rerum  decretista, 

fol.  2       45     Saltem  illud  appetat,  ut  sit  auctorista, 
Sicque  non  inglorius  erit  latinista. 
Sibique  grammatica  sit  nota  rcgularis, 
In  qua  studens  sedulo  proficit  Scolaris, 
Ut  prodesse  valeat  plui-ibus  ignaris, 
50     Tarnen  sc  non  prcferat  doctoribus  claris. 
Quidam  de  scientia  nimis  gloriantur 
Et  inter  suos  socios  soli  cornicantur, 
Cum  sc  magnos  autumant  tumide  grassantur 
Et  verbis  et  gestibus  [nimis]  ampullantur. 
55     Altis  et  subtilibus  opcram  hi  dantes 
Camehim  transglutiunt  culicem  colantes, 
Cum  ignorant  minima  grandi  sono  boantcs, 
Qui  sint  non  intelligunt  sc  magnificantcs. 
Sed  nunc  ad  propositum  stihis  rc^traliatnr, 


84  Inhyrinthoos  Haupt,  at.  cf.  Eherhardi  lielh.  Ln/iorintum  et  liemirjU 
AnlÜH.  expnnitioneni  ad  Sediilü  jm-urh.  carm,  I,  4-1  'Mt  (ly.•ll(>ti(•(^  r  tiiniultus] 
Haupt,  tuinulntUH  c  38  Hör.  Kpiit.  I,  90  Quo  frnenm  vulius  mutantem  J'rnica 
nodo  modo  e  Prothon  r  89  (lyaloticorum  r  47  prainnticin  c  ropulnris 
Haupt,   roffulnnim   c  48  i)ro(lnHt  Haupt      scholnris   Haupt,    scolaniiu  r 

62  MUOH  HocioH  coni.  Haupt-,  hIcioh  r  cornicnntur  coii-.  in  corvicniitiir  r 
04  niiiiiN  atld.,  a(M|iu*  Haupt  T)?  (yniiidisima  llavpt  Ö8  mai^'-iiirUonito»  c 
ö'J    r«jl»iicli«tnr  c,    rutraliHliir   Ifaupt,  rf.  v.  S4r>. 


n  591  1*18  Registrum  mnltoium  auctorum  des  Hugo  von  Trirabcrg.  17 

60     Ne  multis  ambagibus  lector  offendatur, 

Et  si  quid  ambiguc  forsan  hie  ponatur, 

A  discretis  sociis  toi'\^e  non  rodatur, 

Sed  per  hos  in  meUus  blande  corrigatur 

Et  in  cirpo  scrupuh  nodus  non  queratur. 
05     Divinum  flamen  instruat,  adiuvet  nos.  amen. 

Incipit  registrum  multorum  auctorum. 
I. 

Lcgitur  in  cronicis  antiquis  Romanorum,  fol.  '2' 

Quod  primus  Cesar  fuerit  luhus  ipsorum, 

Qui  a  ccdendis  hostibus  est  Cesar  appcllatus, 

Et  in  mense  luHo  fuit  idem  natus. 
5     A  quo  Romani  principos  Cesares  vocantur, 

Qui  factis  virihbus  ilhnn  imitantur. 

Post  predictum  luHum  nobilis  Romanus 

Suscepit  imperium,  dictus  Octavianus, 

Fihus  Octavii,  clari  senatoris 
10     Et  Attiae,  scilicet  luHe  sororis. 

Hie  Romanam  gloriani  muhum  augmentavit, 

Quod  Romanus  popuhis  Augustum  hune  voeavit, 

A  quo  Romani  Cesares  Augusti  sunt  vocati, 

Rem  augentes  pubHcam  ilhim  imitati. 
15     Sceundus  Cesar  erat  is  primus  et  Augustus, 

Potens  verax  providus  hirgus  et  venustus. 

Ideo  quod  fuerat  in  illo  mense  natus, 

A  quo  mensis  etiam  Augustus  est  vocatus. 

In  tantuni  quoque  floruit  eins  dominatus, 
20     Quod  per  orbis  cardines  est  census  sibi  datus. 

Suisquc  in  temporibus  est  deus  incarnatus 

Et  pacis  insohte  Status  reformatus. 

Poetas  et  physiologos  hie  diHgens  ornavit,  fol.  3 

Cibans  potans  et  vestiens  et  xeniis  dotavit. 


GO  lector  Haupt,  sector  c  63  quoritatur  c,  corrigatur  Hmipt  64  scirpo 
Haupt  65  adinvat  nos  c,  nos  instruat  ac  iuvet  coni.  Haupt  4  fuit  c,  fuerit 
Haupt  8  Octaveanus  c  10  acthyge  c  sororis]  erravit  Hugo  23  phy- 
sologus  c     dilligens  c         24  potens  c    et]  fort.  del. 


18  Huemer.  [160] 

25     Nam  Romaiiam  gloriam  per  hos  ampliavit 
Laudumque  preconia  scriptis  perennavit. 
In  quo  sui  nominis  famam  dilatavit, 
Et  per  mundi  climata  laus  eius  volavit. 
Hie  annis  quinquaginta  sex  dieitur  regnasse 

30     Et  gentes  innumeras  regno  subiugasse. 
Suis  in  temporibus  Rome  floinierunt 
Virgilius,  Horatius,  cum  quibus  scripserunt 
Ovidius,  Sallustius  et  TuUius  facundus, 
In  quorum  carminibus  delectatur  mundus. 

35     Igitur  preeipue  doctissimi  poete 

Preponamus  opera,  quem  laudat  facetc 
Donatus  in  volumine  maiori  cum  minore, 
Dicens  hunc  in  carmine  dignum  laude  fore. 
Incipit  Carmen  Bucolicum  Puhlii   Virgilii  Maronis: 

40     Tityre,  tu  putule  recubans  sub  tegmine  fagi 
Süvestrem  tenui  musam  meditaris  avena. 
Quid  faciat  letas  segetes,  quo  sidere  terram 
Vertere,  Mecenas,  ulmisque  adiungere  vites  |  Conveniat  etc. 

fol.  3'  Antcquam  Virgilius  Eneados  tangatur, 

45     Titulus  Ovidii  sibi  preponatur. 

Hie  enim  libris  singulis  titulos  prefixit, 
In  laudem  tanti  opcris  unde  scribcns  dixit: 
Virgilius  magno  quantum  concessit  Homero, 
Tantum  ego   Virgilio  Naso  poeta  meo. 

50     Hinc  totius  operis  summam  compilavit 
In  versibus  duodecim,  quos  prctitulavit: 
Primus  habet  Libycam  veniant  ut   Troes  in  urbem. 
Edocet  excidium  Troie  clademque  secundus. 
Primi  libri  titulum  postca  subiunxit 

55     Et  singulis  per  ordiiuMii  eui(pie  suum  iuuxit: 
Eneas  primo  Libycis  depellitur  oris. 
Vir  magnus  hello  nulli  pietate  secundus. 

82   OrntiuH  c  33   SnlustiuH    c       Tiiliiis    c  35    doftissiino   c 

89  maiori»  e     ^  40  ßuoolic.  i'.  nt.      Hitiiro  c      recubas  c  42  Qoorp.  »'.  «i. 

43   (viiivnniAnt  c  4f)   tytulo»  c  48.   49  <•/.   RiMcck,  Proleg,  nd  Ve.rq. 

p.  nnn       49  ejfci  |»c>otn  r       52  cf.  Rihheck  l.  c.  p.  .'17S     or\mn  r      63  Troo  c 
6«  |K)  tuüiln  i.  VI.,  cf.  lUhheck  l.  r.  p.  .V77         57   Jlihhrrk  l.  c.  p.  mO. 


rißl]  r>!is  Registrum  imiltoniin  anctonim  des  Hugo  von  Trimberg.  19 

Arma  virumque  cano,   Troie  qui  primus  ab  oris 
Italiam  fato  profugus  Laviniaque  venit  \  Litora. 

60     Preterea  composiüt  Virg^ilius  Moretum, 
Librura  parviira  compare  themate  facetum. 
Sed  in  hoc  ingcniura  fertur  acuisse 
Suamque  per  bucolicam  tandem  incepisse: 
lam  nox  hibernas  bis  quinque  jjeregerat  horas 

65     Excubitorque  diem  cantu  predixerat  ales. 

Sequitur  Horatius  prudens  et  discretus,  fol.  4 

Vitiorum  emulus,  firmus  et  mansuetus, 

Qui  tres  libros  etiam  fecit  principales, 

Duosque  dictaverat  minus  usuales, 
70     Epodon  videlicet  et  librum  o darum, 

Quos  nostris  temporibus  eredo  valcre  parum. 

Hinc  poetrie  veteris  titulum  ponamus, 

Sermones  cum  epistolis  dehinc  adiciamus: 

Humano  capiti  cervicem  pictor  equinam 
75     lungere  si  velit  et  varias  inducere  j)lum<is. 

Qui  fit,  Mecenas,  ut  nemo,  quam  sibi  sortem 

Seu  ratio  dederit  seu  fors  obiecerit  illa  \  Contentus  vi. 

Prima  dicte  mihi,  summa  dicende  camena, 

Spectatum  satis  et  donatttm  iam  rüde  queris  etc. 
80     Sequitur  Ovidius  letus  et  facetus, 

Sententiarum  floribus  midtimodis  repletus; 

Eins  libromm  ordines  si  quis  scire  querit 

Perlectis  bis  initiis  ipsorum  certus  erit: 

Hanc  tua  Penelope  lento  tibi  mittit,  Ulixe. 
85  Nil  mihi  rescribas,  at  tarnen  ipse  veni. 

Qui  modo  Nasonis  fueramus  quinque  libelli, 
Tres  sumus.  hoc  Uli  pretulit  auctor  opus. 

Si  quis  in  hoc  artem  populo  non  novit  amandi, 


58  Aen.  I,  1     Troiam  c         59  Ytaliaiii  c         Lavinaque  c         62  set  c 
64  cf.  Baehi-ens  P.  l.  m.  II,  p.  179  s.  65   cantuni  c  66  Oratius  i.  m. 

67  man.swotns  c       73  episcopis  c     ulla  c        74  Vetiis  pootria  t.  m.   {—  epist. 
II,  S)  76  Sat.  I,  1  77  dedit  c  78  Epistole   Oratii  ».  m.  (=  I,   1) 

79  est  c       80  Ovidius  i.  m.       84  Tenolpe  c    Ovidius  epistole  t.  m.  (^  Her. 
I,  1)  86  Ovidius  sn't    (sine   titulo?)    i.    vi.   (—  Am.  I,  1)  88   O.    de 

arte  amandi  /.  ?u. 


20  Huemer.  [162] 

fol.  4'  Hoc  legat  et  lecto  carmine  doctus  amet. 

90     Legerat  huius  amor  titulum  nomenque  lihelli: 
Bella  mihi,  Video,  hella  paraiUur,  ait. 
Tempora  cum  causis  Latium  digesta  pe?"  annum 

Lapsaque  snh  terras  ortaqne  signa  canam. 
In  nova  fert  animus  mutatas  dicere  formas 
95     Corpora,  di  ceptis,  nam  vos  mutastis,  et  ipsas. 
Parve,  nee  invideo,  sine  me,  liher,  ibis  in  Urhem, 

Heu  mihi,  quod  domino  non  licet  ire  tuo. 
Naso   Tomitane  iam  non  novus  incola  terre 
Hoc  tibi  de  Getico  litore  mittit  opus. 
100     Tempus  in  hoc  lustris  bis  iam  mihi  quinque  peractis 
Omne  fuit  muse  Carmen  inerme  mee. 
Neronis  temporibus  Rome  floiniemnt 
luvenalis,  Persius,  qui  satiras  scripserunt, 
Seneca  philosophus,  avunculus  Lucaiii, 
105     Et  plures  philosophi  poeteque  Romani. 

Fertur  quoqiie  Statins  tunc  tcmporis  scripsisse, 
Statins  Thebaidos,  Romamque  venisse. 
Qui  post  Neronis  obitum  diu  floruisse 
Scitur  et  Domitiani  tempore  vixisse. 
110     Eins  gesta  scribere  proposuit  rogatns 

Iluic  et  Achilleidos  est  libor  inchoatus, 

fol.  6  Quem  tamen  nt  volnit  idcm  non  complevit, 

Nam  in  quinto  libro  mors  scribentem  luuic  delevit. 
Inque  libri  prologo  lucide  monstratur, 
115     Quod  Achilles  Ccsari  preludere  sinatur. 
Titi  IVater  exstitit  idem  Domitianus, 
Amborumque  genitor  erat  Vespasianus, 
Qui  mortem  Christi  vindicans  lerusalem  destruxit 
Et  ludeos  crucians  ])lurimos  abduxit. 


89  hoc]    mo    r  110  ().   de  reraedio  ».  m.    (—   v.  1  s.)  92  O. 

firtnfi,  faHtoruin  i.  m.  (—   I,  1  a.)  93  urUi  urtmiiio   c  94    O.    maior 

1.  m.  (—  Met.  I,  1 ».)  9r>  ipwifll  illnK  codd.  Ov.  96  ().  tiistiuni  i.  »».  (= 
I,  lt.)  97  tiK.I  adil.  t«a  «pir  c  98  ().  d«  ponto  t.  m.  (—  I,  /  » J  99  lit- 
tore  c  100    <).    in  ^biiii.  i.  »».       inj    Jid   UM  lO.'J  yloasu  man/,  evauiila 

P«ni«UH  c,  rf.  Jienner  v.  1298  (nt  c  Htatiiim  c  113  quinto]  «tV  <•  Imne 
■cribeutoiii  r       114    libro  c        llti  Thiti  c         118  Vlilnn  <• 


ri63l  I>as  l{egistnim  multorura  auctorum  dos  Hugo  von  Triraberg.  21 

120     Triginta  pro  denario  vendcns  hos  dampnavit 

Et  ut  Christianorum  sint  famuli  mandavit, 

Latrinas  atqiie  stabiila  fetida  purgantes 

Earumque  stercoribus  scordiscuiu  cavantes, 

Ut  opere  vilissimo  sint  deteriores 
120     Quam  cerdones  squalidi  sive  frumitores. 

Hoc  in  gestis  Ronianoruni  plenius  leguntur, 

Sed  plerique  dominorum  bis  non  instruuntur. 

Quorum  secretarii  viles  sunt  ludei, 

Horum  dum  denarii  cecant  legem  dei. 
130     Nunc  secundum  ordinem  ulterius  procedamus, 

Ne  digrcssionibus  auditores  ledamus. 

Proponatur  reliquis  mordax  luvenalis, 

Constans  et  veridicus,  non  adulans  maHs: 

Sem2)er  ego  auditor  fantum?  nuiiquamne  reponam,         fol.  5' 
135      Vexatus  totiens  rauci   Theseide  Cordi  etc. 

Sequitur  hunc  Persius,  cultor  honestatis, 

Repreliensor  vitii,  lima  pravitatis: 

Nee  fönte  labra  prolui  cahalliuo, 

Nee  in  bieipiti  sompniasse  Pai-naso  |  Memini  etc. 
140     0  euras  hominum !  o  quantum  est  in  rebus  inane! 

Quis  leget  hee?  min'  tu  illiid  ais?  nemo  hercule,  nemo? 

Hunc  sequitur  in  ordine  belligrapbus  Romanus 

Describens  bella  punica  grandiloquens  Lucanus: 

Bella  per  Emathios  plus  quam  civilia  campos, 
145     lusque  datum  seeleri  canimus  populumque  potentem. 

Quis  furor,  o  cives?  que  tanta  licentia  ferri, 

Gentibus  invisis  Latium  prebere  ertiorem? 

Statins  laudabilis  Lucanum  comitatur, 

Hicque  memorabilis  locus  sibi  datur: 
150     Fraternas  acies  alternaque  regna  profanis 

Deeertata  odiis  sontesque  evolvere   Thebas  etc. 

Magnanimum  Kaeidem  formidatamque   Tonanti 


134  luvenalis  i.  m.  {—  sat.  I,  1)  ailiutor  c  135  rauei]  tanti  c.  The- 
seida Chodri  c  137  Prologus  Persei  i.  m.  (^  prol.  1)  cabelino  c  140  Nar- 
raeio  i.  m.  (—  sat.  I,  1)  144  [Pro]logus  Seuece  in  Lucamim  i.  m.  (—  Luc. 

I,  1  s.)     146  Lucaims  (—  I,  v.  8  a.)       150  Statins  Thebaidos  i.  m.  (=  v.  1  s.J 
prophanis  c      152  Statins  Achill  i.  vi.  (—  r.  1). 

2* 


22  Huemer,  [164] 

Progeniem  et  patrio  vetitam  succedere  celo  etc. 
Sequitur  in  ordine  Statium  Homerus^ 
155     Qui  nunc  visitatus  est,  sed  non  ille  verus. 

fol-  ^  Nam  ille  Grecus  exstitit  Greceque  scribebat 

Seqiientcmque  Virgilium  Eneados  liabebat, 
Qui  principalis  exstitit  poeta  Latinorum. 
Sic  et  Homerus  claruit  in  studiis  Grecorum, 

160     Hie  itaque  Virgilium  precedere  deberet, 
Si  Latine  quispiani  hunc  editum  haberet. 
Sed  apud  Grecos  remanens  nondum  est  translatus, 
Hinc  minori  locus  est  hie  Houiero  datus. 
Quem  Pin  dar  US  philosophus  fatur  transtulisse 

165     Latinisque  doctoribus  in  metrum  convei-tisse : 
Iram  yande  mihi  Pelide,  diva,  sttperhi, 
Tristia  que  miseris  iniecit  funera  Grais. 
Priscio  grammatico  sedes  iure  datur 
Cum  poetis  metricis,  si  unum  non  negatur: 

170     Factus  est  apostata  idem  Priscianus, 
Ut  librum  reciperet  suum  lulianus, 
Hunc  scilicet  quem  dicimus  Priscium  maiorem, 
Propter  quem  et  vendidit  fidci  decorem. 
Sed  librum  periegcsis  metriee  scribebat, 

175     Tamen  adluic  catholicam  fidem  dilig^ebat; 
Liber  is  periegesis  ideo  voeatur, 
Quod  orbis  dispectio  per  hunc  declaratur. 

fcl.  c'  Tcstatur  enfreg^ie  nobilis  Alanus, 

In  libro  qui  dicitur  Anticlaudianus, 

180     Quod  J^'iscianus  fuerit  apostaüi  confusus 
In  suisquc  tractatibus  amcns  et  diffusus. 
E  converso  laudibus  multimodis   Douatum 
EHert  ut  g^rammaticum  iiiiuin  et  probaluui. 
Hibiquc  grauimaticam  totam  asscribendo 

185     Prisciano  dcroffat  satis  hunc  rodendo. 


ir»8  projf«iii(!  piitro  r  fcititaiii  c  155  usitatii.s  roni.  Unvpl  Ifil  latur  <• 
lOn  HoiiinruH  eliiiH  i.  m.  (■=  v.  t)  168  IMHcinnuH  ».  »i.  170  niijHistdla  <• 
174   iicrcK'i'NiM  r  175  i1iHip-l>at    r         170  jii-ojfctiiMi  r         184   ^'ramaticiiiii  r. 


flGöl  Das  Registrum  multorum  auctorum  des  Hugo  von  Trimberg.  23 

Donatus  hereticus,  a  quo  Donatiste 

Dicti  sunt  in  Africa,  lector,  non  est  iste. 

Nam  clarus  gramraaticus  fuit  hie  Donatus 

leroninii  didascolus  Ivome  diffaraatus, 
190     Ut  idcm  leronimus  plenius  testatur, 

De  viris  illustribus  über  si  Icgatur. 

Magnus  Aristoteles  partes  orationis 

Duas  tantum  posuit  ad  vim  perfectionis, 

Sed  syncategoremata  Donatus  sex  adiecit, 
195     Cum  quibus  orationcm  integre  pertccit. 

Nam  partes  Aristotelis,  nomen  atque  verbum, 

Öepe  seruplum  gignerent  loquentibus  acerbum, 

Si  partes  appendiees  sex  non  declararent 

Sensura  et  discentibus  ausum  loquendi  darent. 
200     Nam  quod  ille  strictius  intransite  ponebat, 

IIoc  Donatus  largius  extransite  docebat.  fol.  7 

Sic  rivos  grammatice  solus  plene  liausit 

In  magnoque  volumine  totam  summam  clausit, 

Quam  suus  sequax  Priscius  tandem  retractavit, 
205     Dum  garriens,  non  corrigens  illam  dilatavit 

Sic,  ut  ipsius  opera  iam  passim  legantiu- 

Et  aurea  volumina  Donati  negligantur. 

Hec  de  Donato  dixerim:  quamvis  inter  poetas 

Metricos  non  sedeat,  hie  sibi  pono  metas. 
210     Laude  quidem  dignior  foret  Priscianus, 

Si  mansisset  ut  erat  pridem  christianus, 

Eius  vita  despicitur,  eins  doctrina  sordet, 

Nam  quod  lingua  loquitur,  cor  discolum  remordet. 

Forsan  dicet  aliquis,  quod  multi  gentiles 
215     Multos  libros  scripserunt  claros  et  subtiles, 

Qui  propter  incredulos  auctores  non  dampnantur, 

Ut  cum  hagiographis  quodammodo  ponantur. 

Verum  Aristotelem  adhuc  visitantur: 

Satis  probabiliter  tales  excusantur, 
220     Si  fidem  catholicam  lii  non  didicerunt. 


192  Aristotiles  c  (passim)  194  sinkathegoreumata  c  197  pingnerent  c 
scrumpmim  c  199  fort,  iisum  205  corriens  c,  corr.  Haupt  209  metrios 
213  ligwa  c  217    agyrograpliüs  c         220  hü  (passim)  c. 


24  Huemcr.  [166] 

Quod  et  theologice  multotiens  scripserunt, 
Tarnen  fortes  in  sua  iicle  perstitcrunt 
Tantisque  virtutibus  scribendo  floruerunt. 

fol.  7'  Si  ficlem  catliolicam  plene  cognovissent, 

225     Credo  quod  fine  tenus  Imic  adhesissent. 
Plus  valet  catholieam  tidem  ignorare, 
Quam  post  fideni  agnitam  in  heresim  labare. 
Sed  ne  arti  deroget  Prisciani  vita^ 
Ne  in  vices  de  forica  levetur  margarita, 

230     Et  ars,  cum  sit  utilis,  digne  commendetur. 
Licet  cum  hereticis  auctor  condempnctur. 
Kam  de  vase  squalido  mel  quoque  manat, 
Quod  a  vase  discrepans  cibat  linit  sanat. 
Igitur  dent  veniam  Priscio  lectores, 

235     Ut  inter  doctissimos  sedcat  auctores: 

Nature  genitor,  qui  mundum  continet  omnem, 
Annue,  rex  cell,  positum  telluris  et  unde, 
In  quas  Imperium  mortalihus  Ipse  dedistl, 
Materiem  tantam,  me  promere  carmine  digno  etc. 

240     Priscianum  sequitur  Grecismus  et  Donatum, 
Quem  ipsius  editorem  scimus  imitatum : 
Quoniam  Ignorantie  nubilo  excecati 
Turpiter  quidam  imperiti  fatuitatem  exprimentes  etc. 
Est  proprle  meta  trans  Grece,  format'io  plasma, 

245     Indeque  transformatlo  dicatur  metaplasmus  etc. 
Non  sequitur  incongruc  Grecismum  Doctrinale, 

f"'-  ^  Quod  apud  granmiaticos  est  satis  usualc: 

Scribere  clericulis  paro  doctrinale  novellum 
Pluraque  doctorum  sociaho  scripta  meornm. 
250     Sequitur  Hoctius  de  consolationc, 

iJignus  et  laudabilis  in  onnii  natione, 
Qui  Hciniit  tomporihus  regis  Tlieodorici, 

221   tholoic«)  c       224  kAtholicain  c  (pemitimj       229  in  om.  c       236  In- 
ripit  lihf>r  pori  («'(ff^K)  »>».   IViKciniii  i.  m.         289  nintori»^   tntit»  <;  242  l'ro- 

lognK  in  (irfM-iKiiiiiiii  [K|l)r»  i.m.(=p.  1  ed.  Vi'rohd)  243  oxoifnti  r  244  (Jip- 
riNiniiN  •'.  m.  forrimknii  c  246  UrecigMmuni  r  248  l)i>ctriiial(>  Alcxfoidri  i.  m. 
2fj2  Thüdddrici   r. 


Mß  7"J  Das  Kegistrum  mnltorum  auclorum  des  Hugo  von  Trimherg.  25 

Severus  adversarii  legum  inimici. 

Quosdam  de  Greco  transtulit  libros  in  Latinum 
255     Imitatusque  fuit  sanctum  Augustinum 

In  libro,  quem  composuit  de  saneta  trinitate, 

Scripsit  quoque  topica  florente  sub  etate. 

Quam  plures  Aristotelis  libros  commentavit 

Sieque  sui  nominis  famam  dilatavit: 
260     Carmina  qui  quondam  studio  florente  peregi, 
Flebilis  heu  mestos  cogor  inire  modos. 

Boetium  in  ordine  sequatur  Claudianus, 

Cum  poeta  fuerit  etiam  Romanus. 

Claudianus  floruit  regnantc  Florentino 
265     Librosque  sUos  edidit  stilo  repentino, 

Nam  P^lorentini  scribere  gesta  gestiebat: 

Inventa  secuit  prirnus  qui  nave  profundum, 
Et  rudihus  remis  sollicitavit  aquas. 

Dux  Herehi  quondam  titmidas  exarsit  in  iras 

270     Prelia  moturus  super is,  quod  solus  egeret  etc.  fol. 

Claudianum  sequitur  Mac  er,  qui  virtutes 
Herbarum  metro  texuit  ob  hominum  salutes. 
Galenus,  Hippocrates  etiam  scripserunt 
De  medicinis  carmina,  sed  metro  non  cinxerunt. 

275     Ob  hoc  his  et  aliis  locus  hie  negatur 
Nee  eis  prosaicum  Carmen  suffragatur: 
Herbarum  quasdam  dicturus  carmine  vires 
Herbarum  matreni  dedit  Artemisia  nomen  etc. 
Sallustius  et  Tullius  in  usu  modernorura 

280     Non  sunt  et  Terentius  et  plures  antiquorum, 
Qui  quamvis  docuerint  in  seientia  etliicorum, 
Non  tarnen  in  numero  ponuntur  metriconim. 
Cum  iam  de  prioribus  auctoribus  seiatur, 
Qui  fuerunt,  quid  scripserunt,  cursim  reducatur 

285     Stil  US  ad  initia  quorundam  auctorum, 


253  severum  c,  at  cf.  Boeti  vitam  p.  XXXI III  ed.  Peiperinnae 
260  Boetius  i.  m.  261  flebiles  c  niolos  c  262  Boetiu.s  c  Cladianus  c 
267  crisnms  c  In  ti.  li.  Claudy  Cladiani  de  raptu  Proserpie  prologus  t.  m. 
269  Narracio  i.  vi.  (=  v.  32)         273  Galiemis  Ypocras  c  277  Macer  t.  m. 

dictarus  c       279  Salustius  c     TiiHus  c         280  Therentius  c. 


26  Huemer.  [168] 

Quos  videi'unt  tempora  fere  modernorum. 
Inter  quos  precipuc  quatuor  fucrimt, 
Qui  vcrborum  nectare  clerimi  rigavcruiit. 
Alanus  egregius  Mattheusqiie  sincerus, 
290     Ganifredus  non  plcbcius,  simiil  et  Gualtherus. 
Hi  poetas  vetcrcs  scriptis  cxtulerimt 
Ac  defecatissima  carmina  cuderunt. 
Quod  fuerit  melliflorus  cditor  Alanus 

fol.  9  Testatur  libro  nobili  Anticlaudianus. 

295     Pretcrea  composiiit  Floridum  aspcctuin 

Et  de  nature  qucstibus  libruin  non  dcspcctum, 

Legens  et  intelligens  hoc  Codices  probavit 

Et  Alanum  laudibus  dignum  exaltavit. 

Mattheus  metaphorice  metriticat  Tobiam, 
300     Ganifredus  rcthorice  novam  poetriam 

Edidit  scribentibus  et  ut  conciliaret 

Papc  regem  Anglie  per  librumque  placaret. 

Nam  idem  rcx  ut  dicitur  Cantuarcnsem 

Thomam  occidit  presulcm  non  formidans  ensem 
305     Civilis  iudicii,  sed  nee  spiritalem 

Abhorruit  sententiam  aut  penam  gehennalcm. 

Gualtherus  mctriticans  Alexandri  gesta, 

Qucdam  intermiscuit  scripta  per  digesta. 

Nam  sompnians  extasi  vetus  testamentura 
310     Introduxit  t'aciens  quoddam  ostentanientum. 

In  hoc  ipsum  arguit  Alanus  non  ioeose 

Dicens,  quod  metra  scrij)serit  (juodaininodo  pannose. 

8ed  quis  umquam  hominuni  totus  abs(iiie  novo 

Vixit  apud  veteres  nostro  vel  in  ovo. 
315     Hie  sedeat  in  ordine  (lualtherus  cum  predietis 

Et  sileat  lüterius  stilus  his  reiictus. 

fol.  ö'  IncipU  proloijus  in  Floridum.  na ihtcium.  Alant: 

Rfiro  exfi7npli  ganere  cUves  huiniHn  invaniiur. 
Nectareum  roram  terris  inatillat  Olyiujnis, 
820         Totam  respergunt  flumina  mellis  humum. 

289  MntlioiiHiHqtit)  c      290  hhtlxüiiN  c.      292  xwv  c     299  inntliaplKirit'i  <; 
807  inotrinic/iiii«  c         818  C=  prol.  p.  ISSI,  Umi.  181  MUjne)         319  ('=  «.  1) 


Fl 69]  Das  Hcgisti'um  niultorum  auctüiuiu  dos  Hugo  von  Trimlieig.  27 

Aurea  sanctorum  rosa  de  pvato  paradisl 
Virginis  in  gremium  lapsa  quievit  ibi  etc. 

Auctoris  mendico  stilum  falerasque  poete, 

Ne  niea  segnitie   Clio  deiecta  senescat  etc. 
325     In  lacrimas  risus,  in  luctus  gaudia  verto 

In  planctiua  plausus,   in  lacrimosa  iocos  etc. 

Ex  agro  veteri  virtutttvi  semina,  morum 
Plantula,  iustitie  pullulat  ampla  seges  etc. 

Papa  Stupor  mundi  si  dixero  papa  nocenti 
330     Acephaluiu  nomen  trihuam  tibi,  si  caput  addam  etc. 

Incipit  catholicus  primus  liber  Gualtheri  Alexandreidos  etc. 

Primus  Aristotelis   imbutuDi  nectare  sacro 

Scribit  Alexaadrum  sceptroque  insignit  et  armis. 

Antequam  historie  cui*sus  inchoetur, 
335     Rudibus  scolaribus  quoddam  reveletur 

Nomen,  quod  in  frontibus  colli<.^itur  librorum 

Et  fallitur  intuitu  pluriniuni  lectorum, 

Qui  se  raagnos  autumant  et  subtilitatem 

Talern  non  considerant  ob  exilitateni. 
340     Tarnen  non  est  adoD  res  vilis  et  exilis, 

In  qua  non   proticiat  aninius  subtilis:  fol.  10 

Sit  licet  exile  quicquid  procedit  ab  yle, 

Versibus  est  abile,  nil  ergo  putes  fore  eile, 

Scd  nunc  ad  propositum  stilus  rcvehatur, 
345     Nee  sie  inexpositum  nomen  subtrahatur, 

Remcnsis  ieonomus  et  archimandrita 

Guillermus  vocabulo  clarus  in  liac  vita, 

Gualtlicro  dum  viveret,  ore  manu  favit. 

Hinc  illc  sui  nominis  famam  perennavit, 
350     Quod  sparsim  in  ordine  librorum  invenitur, 

Si  cum  capitalibus  literis  vincitur: 

Incipit  liber  Gualtheri  Alexandreidos : 


321  starum  c  imnito  c  .^22  iiif^inium  c  .323  Anticlaiuliauus  i.  m. 
(^z  j)raef.  v.  1  ed.  Leyser  l.  c.  p.  1022)  325  Alanii.s  de  planctu  natuie  i.  m. 
(=  V.  1  ed.  Leyser  l.  c.  p.  1045)  327  Thobia.s  ».  vi.  (=  o.  1  s.  ed.  Miildener) 
329  Poetria  uova  i.  m.  (=  v.  1  s.  ed.  Leyser  l.  c.  p.  862)  330  accei»lialum  c 
eajmd  c  331  allexandreyflos  c  333  insijrnat  c  336  collegitnr  c  338  au- 
tumiant  c     342  abyle  c         348  Galtero  c. 


28  Hueraer.  [170] 

Gesta  ducis  Macetum  totum  digesta  per  orbeni, 
Quam  large  dispersit  opes,  quo  milite  Forum  etc. 

355     Sequitur  hos  quatuor  non  errante  via 

lohannis  de  Grarlandia  quedain  poetria, 
In  qua  via  camiinura  demonstratiir  plana. 
Et  poetria  dicitur  hec  Parisiana, 
jMetrorum  quoqiie  genera  prosarum  et  ritmorum 

360     Ponuntur  ibi  varia  cum  votis  exemplorum : 
Parlsiana  iuhar  diffundit  gloria.  clerus 

Crescit.  Apolloneas  fons  iaculatus  aquas  etc. 
Quid  dedignaris  tu  qui  maiora  requiris? 

fol.  10'  Vidimus  in  plana  sepe  lahare  pedes  etc. 

n. 

365     Si  te  metris  potioribus  undique  cedcs, 

Omnis  homo  sapiens  ad  unum  tendens  esse 

Deum  ut  cordicitus  amet  est  neccsse, 

Qui  est  rerum  omnium  principium  et  finis : 

Hunc  querere  non  desinat  homo  qui  est  cinis. 
370     Ad  ciiius  notitiam  ducit  quemquem  via, 

Quam  sub  typo  vario  monstrat  theologia, 

Que  scientiarum  est  omnium  regina, 

Cui  digne  subditur  omnis  discipHna. 

Hec  diverses  continct  prosaicos  scriptores 
375     Et  quaraplures  ctiam  metricos  auctores. 

Inter  quos  precipue  Sedulius  ponatur, 

kSibi  quidem  merito  sedes  prinui  datur. 

Nam  dispersit  metricc  gcsta  salvatoris, 

Ex  ]joe  sibi  vindicas  locum  dignioris. 
880     Hunc  iniunctus  sequitur  Prosper  et  Arator, 

Prudentius  Amartius  Petrusque  Rigator. 

Sic  secundum  ordinem  locentur  digniorcs, 

Ut  in  tinc  sedeant  ethici  minores. 

Per  majores  cthicos  lectores  inflati, 

868    ni«ntiiluiii  r  '.i'iC,    lolianiios   do    (larlamlia    t.  »n.      (Jailamlria   c 

360   notiM  roni.    Ilnupl.        'M'A    rarisiatiH   |»(M'tria    i.    in.    (rf.    Jiockinger,    Jirirf- 
itelle.r  u.  Fnrmdhürhr.r  p.  7<V.'»^J  302  A]i|i<>ll()niaM  c     claniiii    rnni.    Haupt 

863.4  !=  v.l.  H     367  Hi!ciiinln  diMtinctio  opiiHciili  iiicipit  •'.  m.      371   tliivilitfift  c 
876    Hwliiliin  c        37U  vomlicR«  c     «lidfnioro  e        380  «nntor  r.       H«H  nüiyci  c. 


ri711  Das  RegistruiB  raultorum  auctoruin  des  Hugo  von  Trimberg.  29 

385     Possent  quidem  lieri  per  medios  beati. 
Sunt  ex  hoc  in  medio  tlieorici  locati, 
Est  etenim  scriptum:  medmm  tenuere  beati. 

Cumque  Unem  occupent  ethici  minores,  foi.  ii 

Docent  huius  seculi  quoscimque  maiores, 
390     Si  laudes  perpetuas  querant  et  honores, 

Ut  semper  credant  se  eunctis  inferiores. 

Scribens  evan^elia  Sedulius  dictavit: 

A  solis  ortus  cardine  et  versus  inchoavit 

Per  literarum  numerum,  que  sunt  alphabeto 
395     Hostis  Herodes   impie,  lector,  adhibeto. 

Sic  liabebis  undecira  versus  qui  cantantur, 

Cum  in  suo  carmine  bis  undeeim  legantur. 

Composuit  preterea  8alre  sancta  parens, 

Quod  in  libro  primulo  cernitur  apparens. 
400     Is  denique  Sedulius  satis  conmiendatur, 

Dum  de  sanctis  omnibus  sermo  recitatur. 

In  quo  duo  versiculi  sui  libri  leguntur 

Qui  Stellas  numeras  et  ea  que  sequuntur. 

Incipit  Sedulius  quasi  dolum  secans 
405     Et  diversas  hercses  vero  seripto  neeans: 

Faseales  quicunque  dapes  concica  requiris 
Dignatus  nostris  accubitare  thoris  etc. 

luveneus,  evangelicus  etiam  poeta, 

Sequitur  Sediüium  sub  equali  mcta, 

410     Quem  et  in  catalogo  leronimus  laudavit  fol.  li' 

Et  de  breviloquio  satis  eommendavit. 

Scripsit  hie  in  tempore  regis  Constantini, 

Qui  et  eultor  exstitit  operis  divini: 

Inmortale  nil  mundi  conpage  tenetur, 
415     Non  orhis,  non  regna  hominum,  non  aurea  Koma, 

Non  mare,  non  tellus,  non  ignea  sidera  cell  |  Nain  etc. 

luvencum  et  Sedulium  sequitur  Arator, 

Apostolorum  actuum  verus  mctriticator, 


393  hynm.  II  v.  1    versus]  klem  quod  ,Strophe'  395  hymn.    II  v.  29 

lieredes  c     398  Pasch,  c.  II,  63      399  primilo  c     403  cf.  ib.  /,  66     406  Seduliu.s 
».  m.  (=  praef.  v.  1)       414  luveneus  ».  m.       418  metrifficator  c. 


30  Huemer.  [172] 

Quos  Lucas  prosaice  noscitiir  scripsisse 
420     Sanctusque  Icronimus  de  greco  transtulisse. 

Textum  evangclii  mctrice  scripsissct 

Arator,  si  non  prius  hunc  scriptum  prestivisset. 

Romc  subdiaconus  erat  is  Arator 

Sub  papa  Vigilio  clarusque  dictator. 
425     Librum  suum  edidit  tempore,  quo  Gothi 

Romam  circumdederant  et  Vandali  commoti, 

Sicut  et  in  prologo  secundo  protestatur, 

In  quo  pape  Vigilio  liber  commendatur. 

Scd  abbati  Floriano  prologum  premittit, 
430     Nam  et  illi  corrigendum  librum  recommittit : 

Qui  meriti  florem  maturis  sensihus  ortum 
Nominis  ore  tut  iam,  Floriane,  tenes  etc. 

fol.  12  Menihus  undisonis  bellorum  incendia  cernens, 

Pars  ego  tunc  populi  tela  paventis  eram  etc. 
435      Ut  sceleris  ludea  sui  polluta  cruore, 

Alisa  nefas,  conplevit  opus  rerumque  creator. 
Sequitur  in  ordine  Prosper  Aratorem, 
Quem  scimus  catholice  lidei  doctorem. 
Nam  idem  epigrammata  scripsit  Augustini, 
440     Cuius  erat  discipulus  solamque  divini 
Studii  notitiara  cordicitus  amabat 
Omnemque  sophisticam  artem  refutabat: 
Ilec  Auyustini  ex  sacris  epicjrammata  dlctis 
Dulcisono  rethor  conponens  carmine  Prosper  etc. 
445      Cuvi  sacris  rnentem  placet  exercere  loquelis 
Celestique  animum  pascere  pane  iuvat  etc. 
Perfecte  bonus  est  et  mre  dicitur  insons 

Nee  sihi  nee  cuiquam  quod  noceat  faciens  etc. 
S(!quitur  Prudentius  hie  psycliomachie, 
450     l*er  quem  pugnantes  anime  clarescunt  agonic. 
(JompoHuit  prctcrea  I  ihn  im  litulorum 

422  Arrnto  »:  4'.i.'J  .Anatur  c  431  Trolof^iis  primus  (irntoris  i.  m. 
432  iiomino  c  433  iiiidimiN  c  t.'U  rnilo^nis  '2""  uni.  t.  m.  435  Niirniciu 
i.  m.  437  (»rntorntii  c  441  fordintiiM  c  443  rnilDjfiiH  priiniiH  i.  m.  (cf. 
Mniimct.e.UuH.  V,HHii)  445  I'roIo^iiH  2'"  i.  m.  447  Narraci«!  I'rn.siicri  i.  m. 
Ux  <'iii|iinni  c       449  pMic.lionintliyo  r.  (patnini)       450  /'ori    «(lumi 


ri73l  r)as  Regfistrum  mnltornm  auctorum  des  Hugo  von  Triraberg.  31 

Duosque  contra  Symmaclium  librum  et  hymnoriim, 
Quosdam  cum  jn^recis  titulis  de  divinitate 
Simul  et  liexaemeron  de  mundi  vetustate 
455     Et  quedam  de  vetere  novoque  testamento, 

Que  prodesse  poterunt  bibliis  intento,  M  12' 

Vel  qui  vult  expositor  fore  theoloo^ie. 

Sed  in  usu  nobis  sit  liber  psychomachie : 

Senex  fidelis  prima  credendi  via  est 
460     Abraham,  heati  seminis  serus  pafer  etc. 

Christe,  graves  hominum  semper  miserate  lahores, 

Qui  patria  virtute  cluis,  propriaqxie  sed  nna  etc. 

Prima  petit  campum  dubia  sub  sorte  duelli 

Pugnatura  fides,  agresti  turbida  cultu  etc. 
465     Sequitur  Prudentium  Petrus  dictus  Riga, 

Currus  theologici  providus  auriga, 

Qui  Pentateucliuni  Moysis  raetro  compilavit 

Totamque  fere  bibliam  metrice  dictavit. 

Allegorias  plurimas  liuic  interserendo 
470     Stilum  suum  acuit  optinie  scribendo. 

Liberque  suus  raerito  dicitur  Aurora, 

Nam  in  se  metra  continet  cunctis  clariora. 

Quidam  tarnen  autumant  Pctrum  Manducatorem 

Iluius  libri,  quamvis  non  fuerit,  auctorem. 
475     Scolasticara  historiam  scitur  is  scripsisse 

Nee  ut  credo  metrice  quicquam  edidisse. 

Parisiensis  clericus  Riga  Petrus  erat, 

Ut  in  libri  prologo  idem  asseverat  t'ol.  13 

Dicens,  quod  pctitio  frequens  sociorum, 
480     Cum  (juibus  exegerat  cursum  studiorum, 

Ipsum  ad  scribendum  hoc  opus   compulisset, 
Quippe  cum  Ins  minime  negare  potuisset: 
Frequens  sodalium  meorum  petitio 
Cum  quibus  conversando  ßorem  infantie  exegi  etc. 


452  ympnorum  c  454  examenon  c    (cf.  edit.  Dress.  praef.  p.  XVJ 

459   Prologus   f—   praef.    v.    1    eiL    Dresn.    p.    169)  461    cf.    Psych,   v.    1 

463  Narracio  i.  m.  (=  v.  21)     premia  c       467  pentathecum   c        473  auttu- 
nant  c       483  Prologus  aiirore  i.  m.  (cf.  Fahr.    V,  263)     solium  c. 


32  Huemer.  [1''4] 

485     Primo  facta  die  duo  celum  terra  leguntur, 
Sic  firmamenti  spera  sequenti  die. 
Petro  non  incong:rue  iimgatur  Bernhardus, 
Cuius  scripta  redolent  ut  sincera  nardus, 
Qui  docte  composuit  maiorera  et  minorem 

490     Mundi  contemptum,  indicans  secularem  dictatorem. 
Idem  qiioque  Bernhardus  abbas  Clarevallensis 
Erat  atque  speculum  gregis  Cisterciensis, 
Qui  beatam  virginem  medullitus  dilexit 
Et  ad  ipsiiis  mimina  cor  sedulum  direxit. 

495     Mtilta  quidem  opera  scripsit  in  hac  vitu 
Perque  sua  merita  fulgent  redimita: 
Hora  novissima,  t empor a  pessima  sunt,  vigilemus, 
Ecce  minaciter  imminet  arbiter  ille  supremus. 
Cartula  nostra  tibi  mandat,  dilecte.  salutem, 

fol.  13'     500     Pauca  videbis  ibi,  si  non  mea  dona  refutes. 
Sequitur  Aniartius,  doctor  veritatis, 
Catholicus,  satiricus,  amator  honestatis, 
Turiaea  provincia  secus  Alpes  natus, 
Horatium  in  satiris  suis  imitatus. 

505     Scripsit  lue  temporibus  Cesaris  Heinrici, 

Sed  cuius,  cum  plures  sint,  nequit  a  me  dici. 
Reor  tarnen  quod  fuerit  lleinricus  ille  pius, 
Qui  vcrbis  et  opcribus  totus  erat  dius. 
Quatuor  nominibus  est  .auctor  is  vocatus, 

510     »Sextus  et  Amartius  (lallus  Piosistratus. 
Liber  hie  in  quatuor  libros  est  divisus 
Et  quisquis  in  varios  sermones  subdivisus. 
Hec  de  Ins  suf'Heiant,  nc  v(^lut  ignarus 
Amartiuni  posuerini,  cum  sit  auctor  rarus: 

515      Vivtutum  norma   Theopisti  fulte  decora 

Inque  dei  vernana  candidus  obaequin  o.ic. 


486  Nnrrncio  i.  m.  priiim  c  4H7  MorlanciisM  est  cf.  Fahr.  I,  p.  215 
49.1  «liilflxit  e  497  ContoniptUH  iiuiiidi  nmior  i.  »u.  (cf.  Flac.  p.  247  et  Wriffht 
AnyUilalin   itUir,  jweta  and  ejtü/r.  II,  IS72)  400  (^<nit«Miipt,UH  minor  i.  ni.  (ed. 

Eilliiird  Luhin,  Hoiilitrk-  IHK»)  diltH'tH  linnpl  fi()4  Onitiiini  c  MM\  iH«qui(l  c 
610  l'yoNiNtnitiiM  r  Til'i  (|iiiliilH  r,  <|i)i(l«tiii  rcmi.  Haiipf  515  ;i<l  (•.■mdidiiiu 
«|ijr-Nt(dA  Aiiiani  TlioopyMcuiii  .,..•'.  m.         610  cnndido  c. 


ri75]  r)as  Kegistrura  multonira  iiuctoruiii  des  Hugo  von  TrimLeig.  33 

Quem  bis  natorum  semel  ex  genitrice  secundo 
Pneumate  de  sancto  regni  celestis  amore 
Corrugare  genas  et  easdeni  spergere  fletti  etc. 
520     Amartium  in  ordine  Theodolus  sequatiu', 
Nam  triplex  legentibus  fructus  in  lioc  datur: 

Per  fabulas  historias  et  allegorias  ^"'  ^^ 

Ad  discendum  tripliees  lector  habet  vias. 

Natus  in  Italia  didicit  Athenis 
525     Idem  atque  fidei  se  cingens  habenis 

Sententias  ex  fabulis  divinasque  collegit 

Ad  patriamque  rediens  in  eelogam  compegit. 

Quam  enucleatius  libens  correxisset, 

Si  de  manu  calamum  mors  non  rapuisset: 
530     Ethiopum  terras  iam  fervida  torruit  estas, 

In  cancro  solis  dum  volvitur  aureus  axis  etc. 

Liber  hie  inseritur  dans  viam  salutis, 

Cuius  legi  titulum  Quid  suum  virtutis, 

Quem  auctor  Kalphunius  dicitur  scripsisse 
535     Talemque  sibi  titulum  mox  imposuisse: 

Destituit  terras  decus  orhis,  gloria  verum, 
Virtus,  mortali  dicta  negare  mori  etc. 

Basilieusis  clericus  Warnerius  vocatus 

Catholicis  auctoribus  sit  hie  annumeratus, 
540     Qui  duos  egregrie  libros  compilavit, 

Ununupie  Sidonium  ex  Ins  pretitulavit, 

Alterum  Paraclitum,  quod  a  multis  scitur. 

Warnerius  in  frontibus  horum  invenitur, 

Sicut  in  Sidonio  duo  protestantur  fol.  14' 

545     Versiculi  lectoribus,  qui  per  ipsum  dantur: 
Ut  nomen  foris  landet ur  conpositoris 
Sensum  prhnarum  serie  coniunge  notarum  etc. 


517  sei'  c  genitore  c  522  pefabulas  c  526  fort,  qui  527  elogam  c 
528  enucliatus  c  529  Theodolus  i.  m.  530  torruit  ex  torruat  c  533  quem  c 
q'd  Cod.  Lips.  (cf.  OUo,  Comvi.  n-ü.  p.  101),  quid  Co<l.  Lamb.  100  (cf. 
Muellenbach  Com.  eleg.  p.  43)  536  Kalphunius  ».  7U.  (cf.  Leyser  l.  c.  p.  2092 
et  Otto  I.e.  p.  163,  Muellenhach  I.e.  p.  43)  541  Sedonium  c  542  paracli- 
meiitum  c       546  coupositorum  c       547  priorum  primorum  seriem  c. 


34  Huemcr.  [l'<6] 

Versibus  emensis  his  auctor  Basiliensis, 

Vir  quidem  elertim  paritates  querere  rerum  etc. 
550     lam  calor  estiviis  fugiente  leone  nocivus 

Transiit,  augusti  finis  dat  yocula  musti  etc. 

Vir  celebris  quondam,  qua  me  sub  rxipe  o'econdam? 

Ut  viea  feda  tegam,  que  latebrosa  petam?  etc. 

Liber  Gcnealog'us  liis  anmimeretur, 
555     Quaravis  is  anagraphus  esse  comprobetur. 

Nam  beate  virg^inis  genealogiam 

Disserit  probabilem  per  allcgoriam 

Et  quod  ad  typum  genesis  dat  lectori  viani 

Cor  ignavum  instruens  per  tropologiam: 
560     Morhidulos  noster  dignatus  visere  soter 

Rede  vivendi  formam  dedit  et  sapiendi  etc. 
►Sequitur  Pistilegus,  velut  altercando 

Litern  legis  veteris  et  nove  declarando, 

fol.  15  In  quo  loco  iudicis  Pistis  designatiir, 

565     Sicut  in  Theodolo  Fronesis  locatur, 

Et  per  Carmen  disticum  lis  hec  agitatur, 
Donec  tandera  raisticum  finem  sortiatiir: 
^ole  sub  estivo  perfecte  iam  redivivus 
Sursum  quarta  vehi  cum  ceperit  hora  diei  etc. 

570     Hos  liber-  quidam  sequitur  de  virgula  et  flore, 
Qui  lectori  nuntiat  claro  cum  Icpore 
Salvatoris  omnium  incarnationem 
Per  testamenti  veteris  attestntionem: 
Virgula  ßos  duo  sunt,  parit  hec,  et  nascitur  iste, 

575     Sic  de  matre  tua,  tun  fit  processio,  Christe  etc. 
De  sacramcntis  etiam  duo  sunt  libclli 
Utilcs  8Colaril)us  dericisquc  belli : 
IScribere  proposui  quid  mistica  sacra  priornm 
Missa  representet,  quidve  minister  agnt  etc. 


Ö48  Profatitinciiln  Hynodi  i.  m.  (rf.  Rom.  Forsch.  III,  p.  niO)  rif)!  Pro- 
lopiiH  ayiKMli  i.  m.  ßßU  l'aniditiiH  i.  m.  ßß.H  m(rnm  c  554  H(MU'alc)<,nis  c 
f)öö  qtiAtnviH  Unupt,  t\\uy\\\  «(t  c  657  i»rol)Hl)ilo  c  658  quotl  uncin  inchmü  Haupt 
5ßO  iii(»rlMilul(m|  in<»nli<liil<m  c  OononlopuH  i.  m.  5ß4  «um  c  500  (•nrnoiii  c 
«liHtu'om  r  60H  l'iHtil««pii«  t.  m.         570  lihnt  c        574  Lihor  <]«^  virjrulo  ot 

ilori)  I,  VI.       578  Lil»«!r  do  MJurniiumtiH  ».  m.  (rf.  Mi;]W  fom.  lS7,p.  mS) 


ri77l  Das  Rcgistruin  raultoruin  aiictorum  dos  Hugo  von  TriitiTjorg.  35 

580     Omnibus  inceptis,  benefactis  sive  peractis 
Debet  proponi  decus  humane  racioni  etc. 
Magister  Adam  metrice  summulam  dictavit, 
Quam  ex  summa  transtulit  Raimundi,  nam  speravit 

Hanc  prodesse  nimium  clericis  iiovellis,  ^°^-  ^^ 

585     Quorum  multi  sepius  carent  his  libelHs. 

Ex  quibus  instruere  populum  deberent, 

Se  quoque  prccipue,  si  scirent  et  haberent: 

In  summis  festis  ad  missam  dicitur  una 

Tantum  collecta,  ne  sit  coniuncta  diei  etc. 
590     Liber  de  miraculo  virginis  Marie 

Se  sociat  auctoribus  liic  theologie: 

Laudis  ut  eximie  titulos  augere  Marie, 

Passim  Christe  peto  da  formam  carmine  leto  etc. 

In  libro  qui  dicitur  Pantheon' Gotfridi 
595     Vitcrbiensis  clerici  multa  scripta  vidi 

Metrice  composita  de  gestis  antiquorum 

Principum  lidelium  et  incredulorum^ 

Quorum  quedam  congnie  possent  adaptari 

Presenti  particule,  sed  ne  dilatari 
600     Per  excerpta  talia  libellus  videatur, 

Simul  hoc  et  aha  stihis  dctestatur. 

Multos  quidem  metricos  hbros  sepe  legi, 

Quos  tamen  transihens  hie  minime  compegi. 

Ne  vehit  precautius  opuscuhim  fedarem,  fol.  16 

605     Hoc  si  per  incongruos  hbros  ampliarem 

Et  ne  sie  fastidium  per  idemptitatem 

Gignerem  legentibus  et  prohxitatem, 

Gesta  quedam  metrica  quorundam  sanctorum 

Hie  annecti  poterunt,  quippe  cum  illorum 
610     Landes  et  victorie  potius  legantur 

Quam  veterum  historie,  que  nugis  eolorantur. 

Ponantur  ergo  breviter  in  ordine  gradatim, 


580  Liber  de  corpore  Chri.sti  ».  m.  (=  Petri  Picloris,  cf.  Fahr.  V,  258J 
581  racione  c  583  remxmdi  c  588  Summa  Rymundi  i.  m.  592  Miraculnm 
delectabile  t.  m.       594  Gotfredi  c       595  Siterniensis  c      597  principium  c 

3 


36  Huemer.  [178] 

Finguntur  enim  carmina  quam  plurima   diatim. 

Quc  si  lector  sediilo  vult  investigare, 
615     Quibit  hoc  opusculnin  ex  his  ampliare. 

lohannis  apostoli  et  evangeliste 

Dilecti  discipuli  Cliristiqiie  symmiste 

Vita  sive  passio  prior  hie  locetur, 

Consequenter  reliquis  tandem  locus  detur: 
620     Claruerit  meritis  quibus  inclita  vita  lohannis, 

Que  fuevit  Christi  virtus  operata  per  illuvi. 

Sequitur  Eustachii  passio  beati 

Cum  fihis  et  coniuge  pro  domino  cruciati: 

fol.  16'  Tempore  Traiani  studii  cultura  prophani 

625     Regis  Romani  sacra  spe  fraudarat  inani. 
Sequitur  Mauricius  constans  in  agone 
Regi  regum  militans  cum  sua  legione: 
Dum  cohibere  parat  Gallos,  quos   conglomerarat, 
Ne  varie  gentes  varias  habeant  quoque  mentes, 

630     Consociare  manus  iubet  agmina  Maximianus  etc. 
Ex  aspecto  florido  virginis  Agnetis 
Est  excerpta  passio  metri  cincta  metis : 
Agnes  sacra  sui  pennam  scriptoris  inauret, 
Linguam  nectareo  conpluat  imbre  meam  etc. 

635     Sequitur  hanc  Zosimas  auctor  non  ingratus, 
Per  quem  Egyptiace  Marie  claret  status: 
Sicut  hiems  laurum  non  urit  nee  rogus  auruin, 
Sic  Zosimam  puerum  nee  opes  nee  gloria  rerum. 
Sequuntur  miracuhi  sancti  Benedicti, 

640     ]\Ionachorum  spcculi  patris  et  invicti: 

Ordiar  unde  tuos,  sacer  o  Benedicte,  triumphosl 

Virtutwn  eumulos  ordiar  unde  tuos  etc. 
Sequitur  episcopus  et  martir  Kilianus 

618  eteniiii  c  617  Hymninte  c  619  Vita  Haiu-ti  loiinuis  owaiigßli.ste  i.  m, 
623  c-ranati  c  625  PaHMio  Haiu-ti  Euxtnchij  i.  m.  629  l'HNsio  Haucti  Moricij 
/,  m.  Cef  lliltleh.  Cen.  171  p.  102H  M.)  post.  v.  629  niutiin  inraiido  »ibi 
fwlera  eliH<[iif!  litnndo   edilio    Ilngeni  (cnnn.   vied.    aevi  p.  152)  633  Ipncs 

vc>ro  c         684  PnxMid  wiiictd  ApiictiH  i.  in.  (cf.    Ilikleh.    Cen.  111  p.  /.W7  Af.) 

637  Vita  beato  Mnri«  Pjfyptiaco  i.  m.  (cf.  Ililddi.  Cen.  181  p.  Ict22  M.)     youis  c 

638  imrcni  <•       641  Vita  uancti  üonedicti  i.  m.  (=  Pauli  Diaconi  cf.  DuemvUer 
p.  l.  arv.   Cnr.  l,  p,  HO, 


ri79l  üas  Registiuni  raultoruiu  auctorum  des  Hugo  vou  Tniiibcrg.  37 

Francoriim  apostolus  vir  quondain  insulanus :  fol.  17 

645     Nobilis  et  jjvudens  Kilianus  origine  Scotiis 
Exulat  ut  iitulis  vacet  et  niediantlhus  Anylis 
Et  Gallis  Francos  adiit  statuitque  morari  etc. 

ni, 

His  habitis  nunc  ultima  distinetio  tangatur, 

Ut  ad  fincm  operis  naviter  curratur. 
650     Hec  quia  particula  per  quemlibet  ampliticatur, 

Cum  ex  omni  parte  nil  plene  sit  perfectum, 

In  inventionibus  Immanis  quod  perfectum 

Est,  in  hoc  opusculo  blandum  corrigatur, 

A  üde  dignis  sociis  quando  recitatur, 
655     Ne  livoris  dentibus  mordeant  aut  secent, 

Attendentes  potius  quod  parimm  parva  decent. 

Est  etenim  difticile  regulam  linitam 

De  intinitis  dicere  nee  non  expeditam. 

Hinc  presens  opusculum  rudibus  est  missum, 
660     Ut  provecti  suppleant  quidquid  est  obmissum, 

Si  pro  continuantia  rythmatica  censura 

Fit,  cum  discrepantia  careat  censura, 

Quam  dictat  mens  livida  nauci  pendens  iura, 

Que  condempnat  acriter  multa  profutura,  fol.  17' 

665     Commendans  alacriter  quedam  noeitura. 

Dispari  libramine  cruciantur  plura, 

Veri  sub  examine  que  sunt  valitura, 

Cum  res  novas  fingere  sit  cor  urens  cura, 

Sed  fictas  arguere  minus  sit  dura. 
670     Deprecor  hinc  socios,  quos  lenit  natura, 

Quibus  conscientia  semper  inest  pura, 

Ut  sine  rasiira  cruce  signant  hie  paritura. 

Virtutum  expositor,  regulator  morum, 

Cato  prior  sedeat  in  ordine  minorum. 
675     Quis  iste  Cato  fuerit  a  multis  dubitatur, 

Nam  Catones  phirimos  Rome  fuisse  datur 

Diversis  temporibus  ut  Cato  Uticensis, 


645  Passio   sancti  Kiliani  i.  m.       649  vanite'  c      651  Incipit   tertia  et 
ultima  distinetio  huius  opusculi  i.  vi.         663  livia   c        674  Catho   c  (pcusim) 

3* 


38  Huemer.  [180] 

In  Africam  quem  lulii  minax  fugat  cnsis, 
Catoquo  censorius  rigidusquc  Cato. 
680     Nullus  lioriim  tribuit  hec  precepta  nato. 
Cato  disertissimus  leronimo  testante, 
Cato  prudentissimus  Tidlio  monstraute, 
Librum  hunc  de  moribus  is  creditur  scripsisse 

fol.  18  Et  sub  forma  tilii  pueros  instruxisse. 

685     Et  quamvis  in  numero  sedeat  minorum, 
Ponitiir  in  ordine  tamen  antiquorum. 
Hunc  gradatim  sequitur  Esopus,  Avianus, 
Geta,  Physiologus  et  Älaximianus, 
Et  quam  plurcs  alii  de  numero  multorum, 

690     Qui  et  nunc  in  studio  currunt  puerorum. 
Licet  tamen  veteres  sint,  merito  cesserunt 
Maioribus  et  locum  bis  primum  dimiserunt. 
Hie  ob  minores  pueros  cursorie  ponantur, 
Nam  doctis  superfatue  nota  recitantur. 

695     Cumque  sit  diflicile  de  singulis  monstrare 

Qui  fuerint,  quid  scripserint,  quo  tempore  vel  quare, 
Lector  liic  contentus  sit  titulis  inventis 
Et  quod  hie  non  invenit  querat  in  commentis : 
Cum  animadverterem  quam  2>lurimos  homines  etc. 

700     Catonom  in  ordine  sequitur  Esopus, 
Clara  cuius  carmina  hicent  ut  pyropus. 
Fertur  is  in  Frigia  quondam  floruisso 
Et  fabularum  carmina  dulcia  tinxisse: 

ff)l.  18'  Ut  luvet  et  prosit,  conatur  i^agina  presens  : 

705         Dulcius  arrident  seria  picta  iocis  etc. 
Hunc  sequitur  per  avia  stolpus  Avianus 
Inquc  suo  canninc  blaterans  et  anus, 
Qui  scribendo  meruit  vappara  et  lupinum, 
Esopus  triticeum  pan(Mn  atque  viinim. 
710     Cum  per  hunc  volueril  i(U;m  conimenfhiri 
Talcmque  pream))uhnn  scriptis  imitari, 

678  Affricam  c  081.  '2  Kiito  c  082  Tulio  ß  088  (it^flm  c  OlLHiiiu- c 
697  tytuhiN  c  OOÜ  Katlu.  i.  m.  704  </.  Anon.  Ncucleti  (W.  Förata;  Yxopet 
p.  iftij  iuvnt  c     jiuragiiiH  c       707  ot]  ut  coni.  Haupt. 


riSll  Das  Kegistrum  multorum  auctorura  des  Hugo  von  Trimberg.  39 

Vere  non  imraerito  fertm*  Avianus; 

Scribens  enim  ut  ipsius  avi  tonat  anus, 

Acsi  nullum  habeat  previum  ductorem, 
715     Sed  devius  sie  abeat  sentium  per  errorem, 

De  metro  tarnen  scabido  sensus  eliciatur, 

Ut  tarnen  vili  spurco  locus  eoncodatur. 

Verbis  acrioribus  iara  dictus  Avianus 

Carperetur,  idem  si  non  foret  christianus. 
720     Tempore  Theodosii,  regis  Romanorum, 

Scripsit  is;  in  nuraero  sit  igitur  auctorum: 

Rustica  deflenti  parvo  iuraverat  olhn, 

Ni  taceat,  rabido  quod  foret  esca  lupo  etc. 

Avianum  sequitur  hie  Maximianus,  fol.  19 

725     Qui  licet  in  themate  fuerit  prophanus, 
Tarnen  in  dictaminis  cursu  non  effluxit 
Multosque  notabiles  versus  introduxit: 
Emula  quid  cessas  ßnem  j^orare  senectus? 
Cur  in  hoc  fesso  corpore  tarda  venis  etc. 
730     Maximianum  sequitur  Panphilus  laseivus 
Comptis  et  proverbiis  ad  mala  non  proclivus: 
Vulneror  et  clausuni  porto  suh  pectore  tehim, 

Crescit  et  assidue  cura  dolorque  mihi  etc. 
Sequitur  Ovidius  dictus  puellarum, 
735     Quem  in  scolis  omnibus  non  credo  fore  rarum. 
Summi  victoris  fierem  cum  victor  amoris 
Sperabavi  curis  ßnem  posuisse  futuris  etc. 
Sequitur  Ovidium  Geta  movens  risum, 
Quem  licet  falsidicum  non  reor  invisum: 
740     Grecorum  studia  nimiumque  diuque  sequutus 
Anphitrion  aberat  et  sibi  Geta  comes  etc. 
Supradictis  etiam  iungitur  Facetus, 


714  per  viam  coni.  Haupt,  at  cf.  v.  773         715  sib  c  716  scabidus 

coni.    Haupt  717   tarn   c      spurcoque   crnii.    Haupt  720   Roinonorum   c 

722  Avianus  i.  m.  f=  I,  1  ed.  Froehner)  728  Maximianns  t.  m.  (—  v.  1  cf. 
Baelirenx  P.  l.  in.  V,  316)  cessas  ex  cessos  c  properare  libri  Max.  731  et 
in  c  732  Panphilus  i.  m.  (cf.  Leyser  l.  c.  p.  2071)  73G  Ovidius  puellarum 
».  m.  (cf  Bartsch,  Albrecht  von  Halheratadt  p.  IX)  740  Getha  t.  m.  (=  Vi- 
talis  Bleu.,  cf.  A.   Mai  class.  auct.    V,  403). 


40  Huemer.  [182] 

Licet  in  quibusdam  sit  locis  indiscretus : 
Morihus  et  vita  quisqtiis  vult  esse  facetus, 

fol.  19'      745         Me  legat  et  discat  quod  mea  musa  docet  etc. 
Sequitur  Physiologiis  liimc  in  statione, 
Quamvis  sit  theologus  in  adequatione: 
Tres  leo  naturas  et  tres  habet  inde  ßguras, 
Quas  ego,   Christe,  tibi  bis  seno  carmine  scripsi. 

750     Minor  Fabularius  hie  interseratur, 
Ne  suis  comparibus  forte  subtrahatur: 
Musa  refer  clausas  verum  levium  mihi  causas, 

Ut  levium  levitas  prima  sit  utilitas  etc. 
Quamvis  Lapidarius  minoribus  iungatur, 

755     Tarnen  a  maioribus  non  dissociatur. 

Nam  virtutes  continet  plurium  gemmarum, 
Hunc  igitur  doctoribus  reor  esse  cariim: 
Eva^c  rex  Arabum  legitur  scripsisse  Neroni, 
Qui  post  Augustum  regnavit  in  orbe  secundus  etc. 

760     Querulus  et  Merulus  his  adiciantur, 
Qui  non,  ut  in  nomine,  re  confederantur, 
Nam  Queruhis  falsidicus  totus  est  iocosus, 
Merulus  veridicus  et  totus  seriosus: 
Committens  olle  fragili  Queruli  pater  aurum 

765         Fecerat  in  titulo  funeris  esse  ßdem. 

fol.  20  Cum  multos  homines  in  fraude  perire  viderem, 

Pertimui  culpam^  si  vera  tacendo  tenerem  etc. 
Philo  delectabilis  predictos  comitetur, 
Nam  pueris  est  habilis,  hinc  locus  sibi  detur: 
770     Grecia  aummorum  feeunda  parens  studiorum 
Clara  viris  doctis  ar genta  dines  et  auro  etc. 
Arabs  amicubilem  continens  ruraorem 
Philonem  ut  previum  sequitur  ductorem : 

744    FacetUH    i.  »i.    (cf.   Noticea  et    extrail»   tom.    XXVII,   2,   15a;    lio- 

mania   IHHH,  p.  192)       748    PliUiolojfiiH   ♦.  tw.  (cf.    Ilüd.   op.    17t   p.  1218    M.) 

7i2  FabulariuM  ».  vi.       768  Ln|)idiiriuB  i.  «i.  (cf.  Marbodi  op.   171  p.  1708  M.) 
m 
fff  e       76Ü  rn^nnt  r       764  (ju«ruluN  i.  m.  (cf.  MuelUnhach,    Com.  eleg.  p.  68) 

frageli  c        706  Meriilut«  i.  m.       767  vÜ  c        77«   IMiilo  t.   m.   (rf.   Lerjnrr   l.  r. 

p.  iOflt)     pHroiin  f.       773  AniltH.   i.  m.     dodiiftonMii  r 


ri83l  Das  Registruin  multoium  auctoiura  des  Hugo  von  Trimburg.  41 

Mortis  ad  imperium  aiunt  condicere  nullt 
775         Aut  licet  aut  licuit  sive  llcebit  adhuc  etc. 

Hunc  sequitur  Palponius  sive  Palponista, 

Per  quem  fallit  dominum  famulus  sophista: 

Riire  suhurhano,  suh  vere,  sub  aere  sano, 

Si  volo,  suh  divOj  vel  si  non,  suh  lare,  privo, 
780      Vivo  private,  me  iudice  vivo  beate  etc. 

Claves  sapientie  libellus  in  se  gerens 

Ad  doctrinam  rudium  sit  reliquis  adherens: 

Utilis  est  rudibus  presentis  cura  libelli 
Et  facilem  parvis  prebet  in  arte  viam  etc. 
785     Hie  annecti  poterit  liber  synonymorum, 

Cum  sit  satis  utilis  in  studio  minorum:  ful.  20' 

Ad  mare  ne  videar  latices  deferre,  caminis 

Igniculum,  densis  vel  frondes  addere  silvis  etc. 

Adiciatur  nuraero  veterum  auctorum 
790     Poeta  qui  temporibus  scripsit  modernorum, 

Herbipolensis  clericus,  magister  Heinricus, 

Quem  Novi  monasterii  novit  olim  vicus. 

Nam  idem  canonicus  apostoli  lohannis 

Erat  et  scolasticus  ibidem  multis  annis. 
795     Librum  de  statu  curie  Romane  dictavit, 

lohannis  et  apostoli  gesta  metriücavit, 

De  Septem  electoribus  imperiique  fecit 

Librum  quem  prioribus  opusculis  adiecit. 

Horum  hie  in  ordine  capita  ponantur, 
800     Sed  apud  Herbipolim  corpora  querantur, 

Ubi  non  immerito  sunt  authentizati, 

Cum  in  locis  aliis  sint  minus  usitati. 

Cumque  sit  apostoli  liber  prenotatus, 

Locus  hie  tantummodo  sit  duobus  datus: 
805     Pastor  apostolicus  a  cardine  solis  ad  undas, 


776  Palponius  i.  vi.  (Bernhardi  Qeyatenai»,  cf.  FcJ>r.  I,  p.  214)     778  rare 
sub  urbano  Fabr.  779  dius  c  non]  volo  Fahr.  783  Libellus  de  V 

clavibus  sapientie  i.  m.  (cf.  Endlicher  catal.  p.  161)  787  Liber  synoniuio- 
runi  i.  m.  (auctorem  lohannem  de  Garlandia  dicunt,  cf.  M.  Kurz,  Die  Si/noni. 
des  Joh.  de  Oarlandia,  Wien  1885)  lancos  c  7^0  scripsit  Haupt  scripta  c 
795  cf.  Fahr.  III,  p.  14  801  antentisati  c  802  fort,  visitati  805  Liber 
de  statu   c-urie   i.  m. 


42  Huemer.  [184] 

fol.  21  Equoris  occidui  quem  timet  omne  solum  etc. 

De  Septem  Geruianie  columpnis  liic  sequatur, 
Liber  namque  titulus  talis  sibi  datur: 
Miles  ad  arma  novus licet  usum 

810     Militieque   modum    quem  ficina    semper    arena 

Conspexisse  iuvatur  etc. 
Sequitur  in  ordine  moriim  instrumentum, 
Libellus  qui  dicitui'  Catonis  supplemeutum, 
Qui  docet  egregie  cunctos  disciplinam, 
Qui  vitare  gestiunt  dedecoris  seutinam. 

815      Amodo  non  dicitur  a  disco  disciplina, 
Sed  plus  a  displiceo,  quasi  displicina, 
Quippe  cum  displiceat  ut  discantur  mores, 
Per  maiores  ethicos  sire  per  minores. 
Sic  etenim  desipiunt  nosti'i  iuniores, 

820      Quod  quasi  despiciunt  suos  seniores: 
Quibus  reverentiam  simul  et  honores 
Potius  impenderent,  horum  sunt  osores, 
Immo,  quod  deterius  est,  iam  derisores 
Sunt  rectorum,  subditi  simul  et  censores. 

825     Unde  supervacue  solent  iam  garrire 

fol.2r  Doctores  et  artium  cum  pica  carrire. 

Quis  etenim  vigilias  frigidamque  cellam 
Ferre  vult  assiduc  vitamque  misellumV 
Tutius  est  iacuisse  thoro,  tenuisse  puellam. 

830     Sunt  cnim  discipuli  temporis  modcrni, 
Sicut  a  prudentibus  potcrit  discerni, 
Potores  bibuli  media  de  nocte  Falerni, 
Studens  in  graramatica  dicitur  insanus, 
Sed  studens  in  crapula  minus  est  prophanus, 

836     Cui  revocat  cupidas  alea  sepe  manus. 
Criminum  hydropisim  tales  vix  ovadcnt, 
Qui  laborant,  ut  pro  miuidi  sordibus  sua  dnnt : 
Nox  et  <imor  vlnununii',  nihil   moderahile  suadeirt. 


807  0«»riiiJiiii;ii'  llnupl,  (H'rj,'iiiiic  c  810  Iiil)or  do  VII.  (•oluninis  (i".  ».  »u. 
flcitui  (de)  e  nr\\\:\  <•  Kl'J  KatlmuiM  r  81(5  {liHci|iIiiiji  c  ^2^»  fort.  Hii|)(>rfntnii 
82M  v..lt  c  882  —  Nor.  ep.  /.  IM,  Ut  Vfiloriii  r  K.H.'i  (|iii  r  H'.W  -  (}„id. 
amor.  J,  0,  M. 


1 185]  l>as  Registrum  multorum  unctorum  des  Hugo  von  Triraberg  43 

Thesaurizant  aliqui  timentes  egere 
840     Illudque  satiricum  attendentes  vere  : 

Unde  haheas  nemo  querit,  sed  oportet  habere. 
Dicet  forte  aliquis  fatuus  de  rure: 
Quid  prudentes  sentiant  non  sit  nobis  eure, 
Pectoribus  mores  tot  sunt  quot  in  urbe  ßyure. 

845     Sed  nunc  ad  propositum  stilus  retrahatur,  fol-  22 

Ne  facta  digressio  nimis  protrahatur 

Morumque  libellus  hinc  incipiatui*: 

Cum  nihil  utilius  humanae  credo  saluti 

Quam  morum  novisse  modos  et  moribus  uti  etc. 
850     Novus  Facetus  sequitur  brevis  et  exilis, 

Facilis  in  themate,  sed  carmine  subtilis, 

Qui  docet  tantummodo  disciplinam  mense 

Moduraque  reverentie  sodalibus  impense: 

Res  rerum  natura  parens  ita  condpit  omnes 
855     Et  parit  ut  nate  potuque  ciboque   diatim 

Indigeant  pascique  velint  vel  vivere  nolint. 

Hunc  novus  Cato  sequitur  a  veteri  Catone 

Differens  tantummodo  continua  scansione: 

Lingua  paterna  sonat  quod  ei  sapientia  donat, 
8G0     Exaudi,  ßli,  mentisque  reconde  cubili  etc. 

Novus  Esopus  sequitur  antiquum  imitando, 

Sed  multis  proverbiis  librum  protelando: 

In  conmune  timens  prodire  pagina  nostra 
Audet  in  arbitrium  tuta  venire  tuum  etc. 

865         Addiciamus  reliquis  quendam  hie  libellum,  fol.  22' 

Qui  lini  simul  et  ovis  continet  duellum, 
In  quo  lini  dignitas  pariter  et  lane 
Metrico  litigio  denumeratur  plane: 
Tempore  quo  campi  linum  solet  herba  vocari, 


839  thesaurisant  c      840  sattiricum  c      841  =  luvm.  14,  207      843  quit  e 
847  liiiic  hie  coni.  Haupt.  848  Suppleinentum    Kathonis  i.  m.  (cf.   Leyaer 

l.  c.  p.  439)  849  modus  c  854  Novus  Faeotus  ».  m.  (cf.  Friedrich  Jacob, 
M.  Eeineri  Alemannici  Phagi/acetus,  Lübek  18S8)  857  Katho  c,  Kathone  c 
859  cf.  Zarncke,  Der  deutsche  Cato,  p.  186'  863  Novus  Esopus  i.  ni.  (cf.  Du 
Meril,  Poesies  inedit.,  Paris  1854)  863  prodiri  c  868  denotatur   Haupt 

869    De  lino  et  ove   i.  in.  (cf.  Du  Meril,   Poesis  pop.  I,  p.  319). 


44  Huemer.  [186] 

870  Cum  sihi  iam  telas  spondet  anus  dubias, 

Stans  iuxta  positus  linum  mirahar  in  arvo  etc. 

Sit  libellus  parvulus  his  associatus, 

Qui  de  ciarat  metrice  quis  fuerit  Pilatus: 

Si  veluti  quondam  scriptor  vel  scripta  placerent ^ 

875     In  n&va  dicendo  multi  velut  ante  studerent. 
Hunc  libellus  sequitui-  pauperis  Heinrici, 
Fortune  mutabilis  crudelis  inimici: 
Quomodo  sola  sedet  probitasf  ßet  et  ingemit  aleph, 
Facta  velut  vidua,  que  prius  uxor  erat  etc. 

880     Item  libellus  parvulus  hie  etiam  locetur, 
In  quo  dolor  et  amor  Pyrami  docetur: 
Carmina  fingo  licet  iam  nullus  carmina  curet^ 
Heu  quid  carminibus  prevalet  usus  opum  etc. 

fol.  23  Sunt  quam  plures  alii  libelli  nee  despecti, 

885     Qui  leguntur  sepius  in  scolis  et  sunt  lecti: 
Pyrrhus,  Asinarius,  Milesque  ruralis, 
Simul  Rapularius,  Femidolus,  localis. 
Horum  si  materie  sint  utilitatis 
Modice,  sunt  carmina  tarnen  digna  satis  : 
890     Pyrrhus  eques,  Decius  dux  est  et  Lydia  coniunx, 
Est  ducis  hie  fidus,  hie  gravis,  illa  levis  etc. 
Rex  fuit  ignote  quondam  regionis  et  urbis, 

Et  regis  nomeii  pagina  nulla  docet. 
Milite  de  quodam  quoddam  mirabile  prodam, 
895  Quod  vix  credet  homo  pro  novitate  rei  etc. 

Fama  faisse  duos  testatur  frivola  fratres, 

Quos  uni  mater  edidit  una  viro  etc. 
Clericus  igni  novo  succensus  [amatj  nee  amatur, 
Non  amat  imo  fiirit,  dum  ratione  caret  etc. 
900     Sub  brevitate  stili  seribo  modulo  puerili, 

871   posito  Du  Miril         872  parvulus  corr.  in  purvulos  874  IMlatus 

i.  m.  (Mone,  Am.   f.    K.   d.    V.    18/iß,    42n)  878    l'jiupor    Heinricus  i.  vi. 

(e/.   Leyter   l.    r.  j».  4f>'t,    Fuhric.    VI,  Oh'5)  882   l'yrnmus  i.  in.  (cf.   Leyaer 

l.  c,  p.  2080)  rutlüt  I.^yiier  886  l'irruH  ».  w».  890  cf.  Du  MMl,  Pois.  inkl. 
(IHM)  p.  :f04  892  AuiMJiriuH  i.  vi.  (cf.  Mmie,  Am.  f.  K.  d.  V.  1839,  ßni; 
Otrtnan.  VII,  43)  894  MiluK  runiÜH  ».  m.  89(J  itnpulnriuH  t.  vi.  (cf.  M</ne, 
Am.  f.  K.  d.  V.  iSna,  not)  8U«  iM-nudolus  t.  in.  .■im.'it  xuppl.  Haupt.  900  lo- 
calU  i.  m.     inixlo   Ifnupt. 


ri87]  Das  Registrum  multorum  auctoruin   des  Hugo  von  Trimbeig.  45 

Quae  tu  subtili  condas  in  peetore,  fili  etc. 

Nunc  de  quadam  virgine  miraculum  preclarum 

Addiciatur,  cum  et  id  verum  sit  et  rarum,  fol.  23' 

Quodque  sie  hie  positum  non  moveat  maligmmi. 
905     Est  euim  miraculum  tale  scitu  diguum, 

In  quo  legens  aliquis  plus  edilicatur, 

Quam  in  liis  que  veritas  mera  detestatur: 

Grande  novumque  stilo  mandahimus,  utilitatia 

Intuitu  quod  celebret  laus  posteritatis  etc. 
910     Peregrinus  utilis  cunctis  peregrinis 

Ponitur  hie  ultimus,  sie  operis  est  linis. 

Nam  nos  in  hoc  seculo  peregrini  sumus, 

Vitaque  nostra  preterit  ut  umbra,  velut  fumus. 

In  peregrino  denique  fraudes  describuntur, 
915     Quas  peregrini  sepius  viatim  patiuntur: 

Nosque  mala  patimur  in  seculo  palantes, 

Hostes  per  innumeros  nobis  insidiantes, 

Quorum  tres  precipue:  mundus,  demon,  earo, 

Nunquam  nos  seducere  cessant  sive  raro. 
920     Verbis  et  operibus  illis  resistamus, 

Ne  crebris  scelei'ibus  nos  subiciamus. 

Et  peregrini  seriem  hie  incipiamus :  fol.  24 

Olim  qui  peregre  fortasse  voles  proficisci, 
Cautius  2Lt  vadas,  hec  mea  scripta  legas  etc. 
925     Cum  hie  simus  exules,  Paulus  ut  testatur, 

Ex  quo  manens  civitas  nulli  nostinim  daUir, 

Virtutum  gymnasiis  sie  adhereamus, 

Ut  ad  veram  patriam  celi  veniamus, 

In  qua  suos  dominus  famulos  coronat 
930     Et  eterne  claritatis  gloriam  Ins  donat, 

Quam  et  nobis  tribuet  in  numero  sanctorum, 

Qui  vivit  regnans  orania  per  secula  seculorum.  amen. 
Si  forte  subtilitas  invidi  lectoris 

Dicat,  quod  utiUtas  modici  valoris 


903  remm  c     900   edifficatnr  c     909  cellebret  c     917  hostis  c    921  cel- 
leribus  c         923  fretasse  c,  af  cf.  Leyser  l.  c.  p.  2099  924  tutius  Leyaer 

927  adheramus  c. 


46  Hucmcr.  [188] 

935     Sit  in  hoc  opusculo,  sibi  locus  detur, 

Ut  ab  ipso  dignior  materia  tractctur: 

Augustinus  siquideni  in  reti'actationum 

Libro  modura  servat  hunc  inceptionum, 

Ordinem  elucidat  plurium  librorura, 
940     Quos  sparsim  edidit,  atque  titulorum. 

Lector  ergo  sciolus  nolit  derogare 

fol.  24'  Dictatori  nee  eum  verbis  lacerare, 

Ipsum  si  non  libeat  tale  quid  dictare, 

Si  qua  sint  hie  discula,  veht  siniugare. 
945     Cum  sit  facta  mentio  temporis  moderni, 

Ter  in  hoc  opuseulo  valet  hie  discerni, 

Quotus  annus  fuerit  inearnationis 

Christi  codieelHquc  eonsunimationis. 

Mille  simul  cum  dueentis  annis  eomputatis 
950     Oetoginta  pariter  a  nativitatis 

Domini  diecida  presens  est  registrum 

Editum  in  Baubenberg  rüde  per  magistrum, 

Qui  suis  Scolaribus  illud  compilavit. 

Dum  Gangolphi  martiris  scolas  gubcrnavit 
955     Nicoiao  tertio  sedi  presidente 

Regnique  monarchiam  Rodolpho  regente. 

Scripsitque  precipue  zclo  caritatis,  ' 

Fiat  ut  perpctue  consors  claritatis, 

Non  quod  deeeptorium  sit  pseudorectorum, 
960     Cum  sit  inceptorium  plurium  auctorum, 

fol.  26  Sed  quod  instructorium  sit  potius  minorum 

Ac  introductorium  in  cor[)ora  tenornm, 
Ne  de  fronte  capillata  velit  quis  gai'rirc, 
Quem  confusio  calvum  cogat  resiiirc. 
965     Plus  cnira  confunditur  qui  se  iactat  scire 
Id  quod  eum  veritas  predicat  ncscire. 
Qui  rüdes  decipere  forte  nuicliinatur, 
Caveat  nc  gravius  ipsomet  fallatur, 


938    iikmIuiii    ex   iiiniliiin   r  U4ö    moimii»    rtporiH  r  '.M7    <|iinrmii 

Ifatipt       948  OriHti  «•       968  fi«t  r       ',)M  pHCMwlorliotornm   Uniipt. 


[189]  Das  RfigistruTO  mnltortim  auctorum  des  Hugo  von  Trimberg.  47 

Siquidem  decipulis  cepus  capiatur; 
970     Argus  dum  advenerit  fallens,  superatur, 

Lippis  et  tonsoribus  derisuique  datur. 

Ob  hoc  tale  vitium  primo  caveatur, 

In  deserto  patres  nostri  maiina  coUegerunt, 

Simul  sed  dispariter  goinor  compleverunt. 
975     Nam  hie  plus  ille  minus  forte  eoUigebat, 

Prout  tunc  aviditas  quemlibet  m'gebat: 

Sed  qui  plus  collegerat,  non  amplius  habebat, 

Quam  qui  minus  legerat,  sie  deus  disponebat.  fol.  25' 

Hec  ad  hos  reflectere  per  allegoriam 
980     Possum  et  uberius  per  tropologiam, 

Qui  studentes  in  hoc  mundo  velut  in  deserto 

Manna  querunt  artium  oreque  diserto 

Oomor  implent  avide  mira  facultate. 

Sed  hec  prosunt  minime,  que  non  voluntate 
985     Bona  sunt  cordicitus  in  illo  radicata, 

Per  quem  bona  cuncta  sunt  stirpitus  creata. 

Manna  quidem  ,quid  est  hoc'  Hebraice  signare 

Solet:  per  hoc  mystice  possumus  notiire 

Miram  indignantiam  veterum  doetorum 
990     Hebreorum  et  Greeorum  atque  Latinorum, 

Qui  studentes  ,quid  est  hoc'  quodammodo  dixerunt, 

Dum  variarum  artium  manna  coUegerunt, 

Que  nunc  in  theologicis  scriptis  ancillantur. 

Cum  doctores  fidei  passim  his  utantur. 
995     Sed  cum  summus  artifex  plus  utilitatem 

Requirat  a  doctoribus  quam  subtilitatem 

Artium  inutilem,  de  sentibus  auctorum  fol.  26 

Legi  quosdam  flosculos,  quos  sie  geminorum 
Ritmorum  redimiculo  seu  trium  coloravi, 
1000     Quo  odorem  eorundem  magis  dulcoravi, 

Quia  numquam  ambulavi  dictitans  in  magnis 


969  eaec'iis  coni.  Haupt.  973  colligenint  c  977  coUigerat  c  981  de- 
serto ex  doserto  c  992  momia  c  colligerunt  c  993  tUeoloycis  c  997  se  c 
1000  quod  c     odoerem  c       1001  anibulä  c. 


4'"^  Tlupmer.    Das  Kogistrum  multonim  auctunim  des  Hugo  von  Tniiil)(.ai,'  flOOl 

Nec  in  mirabilibus  super  me,  sed  agnis 
Simplicibus  me  comparans  simpliciter  transivi 
Moiites  altos  artium  in  valleque  qucsivi 

1005     Flores,  qui  temporibus  nostris  maturuerunt 
Et  lucrativis  artibus  credentes  aruerunt. 
Horum  de  uredine  si  gomor  implere 
Nequeo  dulcedine,  scio  tarnen  vere, 
Quod  apud   altissimuni  plenum  invenitur, 

1010     Sicut  olim  in  deserto  factum  fore  scitur. 
Deprecor  hinc  socios  doctos  et  discretos, 
Ut  compescant  emulos  invidia  repletos, 
Ne  rodant  hoc  opusculum,  si  forsan  imperfeetum 
Sit  ex  parte,  cum  in  multis  libris»sit  collectum. 

1015     Noverit  enim  ille  solus,  quem  nil  rerum  latet, 

Cui  voluntas  loqiütur  omne  corque  patet, 

Quod  aliena  disserui  libentius  pudenter 

Mea  quam  dissererem  scriptis  imprudenter. 

Sed  cum  doctores  sedulos  mecum  non  haberem 
1020     Et  vane  mea  tempora  me  perdere  dolerem, 

Ad  torporem  removeudum  quosdam  non  inbellos 

Latinos  et  Theutonicos  edidi  libellos. 

Scripsi  quidem  rigmice  Registnim  auctorum, 

Deinde  versifice  Lauream  sanctorum, 
1025     Postea  Solsequium,  quod  hagiographoi'um 

Dat  clericis  prosaice  notitiam  rumorum. 

Preterea  prosaice  et  rigmice  multarum 

Com])ilavi  codicellum  quendam  literarum. 

Sed  primitus  Theutonice  scripsi  quater  binos 
1030     Libellos,  tres  ad  seculum,  quinqueque  divinos. 

Nunc  in  hoc  opusculo  lussum  pedcm  sisto, 

Hogans  ut  in  domino  nostro  lesu  (.'liristo. 
amen,  finis.  laus  dco. 


lOOA  innturorunt  c      lOOQ  cedontvM  Haupt      1008  Hcio  wio  c  101(>  v<>- 

liiutn«  JfaujU.,  voIuptaM  c        1017  lÜHconü  c        1024  liKMitimm  c  10'2ö  ny<i- 

jfrAiihoruin  c        1027   ricinico  c         lO^'.t  tlitMituiiic«  c.     i\\mUn-  c  1033  iiui.s] 

HIIIIH    0. 


AuN|;()|f()>>eti  .'im    1<».  Mhi   IHHH. 


y(^  ■ 

• 

University  of  Toronto 

99\ 

Library 

Iß                      P 

-^        o 

1 

cvi       -P 

yyr 

cd 

DO  NOT           z;^ 

o 

REMOVE       / 

-p 

THE              // 

CARD           1 

O  -P 

\\ 

t»D   CO 

\\ 

3  «H 
33    bfl 

FROM            W 

•^(S    f^ 

'A 

^1    w    Ö 

0)  (d  (1) 

THIS               \ 

-g"-^ 

^\ 

6       a3i 

•H 

POCKET             X 

(t 

Acme  Library  Card  Pocket 

LOWE-MARTIN  CO.  LIMITED 

dS 

V, 


r^^"^ 


/   < 


^<f 


V  t 


..  '  J  -- 


'^   '*  ^M^.