w^
i<^H-
i,r
y V » - -*'^ •■
^, ,.;VvV^
ii I
tfV\
' 1
^^^^^^H 3
PI
n^lll
J i i 1 1
lilMi
^
REESE LIBRARY y
OF THF, i
UNIVERSITY OF CALIFORNIA. |
■1
.Mcessions No.^^"^ 0 O . Class No. V Z ) A
V J 2,?
PA
6105
V24
V.128 T^j^-^^^^ _
Southern Branch
of the
University of California
Los Angeles
Form L 1
PA
v.l £8
This book is DUE on the last date stamped below
Form L-9-15m-8,'26
Digitized by tine Internet Arciiive
in 2008 witii funding from
IVIicrosoft Corporation
littp://www.arcliive.org/details/delpliinclassics128valp
. ACCII PLAUTl
C O M CE D I ^.
VOL. IV.
DJith. el Viir. Clus.
Plant.
M. ACCII PLAUTI
COMCEDI^
EX EDITIONE J. F. GRONOVIl
CUM NOllS ET INTKKl'KETATIONK
IN USUM DELPHINI
VARUS LECTIONIBUS
NOTIS VARIORUM
UECl^NSU EDITIONUM ET CODICUM
ET
INDICE LOCUPLETISSIMO
ACCURATE RECENSlTiE.
VOLUMEN QUARTUM.
T
LONDINJ:
CUKANTE El IMlMilMENTE A. J. VALPV, A. M.
(( univeesitt)
5^0 ^ c) o
RUDKNTIS ACT. IV. SC. 4. 1505
Si id (Icdcrit, qui suos parentes quaerat. Dm. faciani nt
det: tacc. 40
Gr. Nihil, hercle, ego sum isti datuius. Tr. nihil i)eto,
nisi cistulam, [lua ?
Et crcpundia. Gr. quid si ea sunt aurea? Tr. quid istic
Aurum auro expcndetur; argentum argento exa^quabitur.
Gr. Fac sis aurum ut videam ; post ego faciam, videas
cistulam. 44
D/E. Cave malo, ac tace tu ! tu perge, ut occepisti dicere.
Tr. Unum te obsecro, ut te hujus commiserescat nuilieris,
Siquidem hie lenonis ejus est vidulus, quem suspicor.
Hie nisi de opinione, certum nihil dico tibi.
Gr. Viden' scclestus ut aucupatur ! Tr. sine me, ut oc-
cepi, loqui.
Si scelesti illius est hie, quojus dico, vidulus, 50
Hae poterunt novisse : ostendere his jube. Gr. ain' os-
tendere ?
D.^. Haud iniquom dicit^ Gripe, ut ostendatur vidulus.
Gr. Immo hercle insignite inique. Dje. qui dum? Gr.
quia si ostendero,
Conlinuo hunc novisse dicent scilicet. Tr. scelerum caput,
suos jiarente/i. D/E. Cnraho nt restHunt ; sile. Gu. Per Herculem nihil sum isti
ddlurus. Th. Nihil postulo, nisi cistulam ct crepuiidia. Gk. Quid si eu sunt
aurea? Tit. Quid id twi vct'fil i Pondcrahilur aurum pro auro, dabilur a>§^en-
tu)ii pro arf^enlo, ccquidis ponderis. (Jr. Da copimn, si placet, ridendi uuri ;
postea daho copiam ndeudcc cisluUe. U.E. Care ah jiif<irtuuii), ac sile: tu prose-
quere Inqui, ut cxorsus es. Tr. Te rogo unuiit, ut iniscrturis hujus 7nulieris, si
hie vidulus est hujus lenonis, sicut existimo. Nihil a£inno hie pro eerto ; sed tan-
tuin sicut opinor. Gr. Animadcertisne ut capiat animum hnminis ille nequam !
Tr. Patere me verba faeere, ut institui. Si hie vidulus pertinet ad hune nefarinm,
quem nominari, hie poterunt cognoscere : manda ut his praheutur. Gr. Dicisne
id prcrbeatur? MJE. Non rogat rem injustam, CJripe, ut prubeatur vidulus.
Gr. Immo, per Herculem, dicit rem manifeste injustam. 1).K. Quare? Gii.
Quia nimirum, si prabuero, uno tempore affirmabunt hunc novisse. 'i'R, Quia es
40 Si id dederis ecUl. vett. qicis i-os Vcn. 1. suos ^wi Ven. 1518. — 41 Cam.
hamb. ego hercle. — 42 S. Lips. Yen. l.,sj ea; Vcii. 1518. si autem ea. — 43 S.
Lips. Vcn. 1. Veil. 1518. excequahimus. — 44 I'acias aurum S. Lips. B.l.Ven. I.
Yen. 1518. Facis aurum Pll. — 45 S. ]». 1. turn perge ; Veii. 1. \'en. 1518. de-
leiit tu. — 4G i'num ted Sclineider. et edd. veil. — 47 Schneider, ejus est
lenonis v. quod. — 48 Prononien tibi deest in S. Lips. Ven. I. Ven. 1518. —
49 S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. pro ut, liabent is. Mox, occepisti S. Lips. —
51 Hac Pll. Ven. 1. Both. Nee S. Lips, hie jube S. Lips. Pll. Ven. 1. iis
Delph. el Var. Clas. Plaut. 5 C
1506 M. ACCII FLAUTI
Ut tute es, item omnis censes esse? perjurii caput! 55
Gr. Omnia istaec ego facile patior, dum iiic hinc a me
sentiat.
Tr. Atqui nunc abs te stat: verum hinc ibit testimonium.
Dje. Gripe, advorte animum : tu paucis expedi, quid pos-
tulas ?
Tr. Dixi equidem : sed si parum intellexti, dicam denuo :
Hasce ambas, ut dudum dixi, ita esse oportet liberas. (iO
Ha3C Athenis parva fuit virgo surrepta. Gr. die mihi,
Quid ista ad vidulum pertinent, servae sint istae, an liberee?
Tr. Omnia iteium vis raemorari, scelus, ut defiat dies.
D/E. Abstine maledictis, et mihi, quod rogavi, dilue.
Tr. Cistellam istic inesse oportet caudeara in isto vidulo,
Ubi sunt signa, qui parentes noscere base possit suos, 66
Quibuscum parva Athenis periit, sicuti dixi prius.
Gr. Juppiter te Dique perdant! quid ais, vir venefice?
scelestissimus, similiter arbitraris qiiosvis esse scelestissimos ? homo perjurissime !
Gr. Ego perfero facile uuiversa hac, dummodo hie dicat sententiain pro me.
Tr. ?^iinc stat a tuis partibus. Sed testes prodibutit ex hoc vidulo. Dm. Gripe,
ausculta/ aperi, lu TracliHlio, pmtcis, ijiiid roges. Tr. Aperiii equidem: sed
aperiam rursus, si non bene audivisti: oportet hasce duas imilieies esse liberas,
sicut dtxi jampridetn, Hicc parva virgo fuit furto ablata Athenis. Gr. Lnquere;
quid ista spcctant ad vidulum, ista siiilnc serrce an libera:? 1'r. Cupis me repetere
omnia, scelestc, ut dies deficiat. D/E. Tempera a cunviciis, et mihi enoda id quod
postulavi. Tr. Oportet cistulam ex piiis caudw equina esse in hoc vidulo; in
qua sunt indicia, cum quibus perdita est Athenis, quibus possit luec intelligere qui
sint sui parentes, sicut dixi antea. Gr. Jupiter et Dii te perdant ! Quiddicis,
jube Carpentar. an ustendere S. Lips. — 55 Ut tu es Ven. 1. Ut tu te es Ven.
1518. censes omneisX en. \51S. ynjuri Pll. S. Lips. — 5G Ven. 1518. ergo fw
^04 Apsline C. — 05 Meiirs. canderam in isto; Pll. S. Lips. B. 1. VtM). 1.
gaudeam in isto. — G7 Quihu'cum ."Schneider, periit Athenis S. Lips, sicut dixi
S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. — 08 Dique omnes Ven. 1518. quis ais S. Lips.
quid ais, triveneficc Diss, vir deest in B. I. S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. —
NOTiE
50 j4 Mesfn/Ju/]Sententiam pro me 05 Caudeam] Festus, ' Caiidea cis-
ferat. tella e jiinco a siniilitudine caudie
57 /lbs te] Id est, contra te. equinx facta.'
Hinc] Ex vidulo.
RUDENTIS ACT. IV. SC. 4. 1507
Quid? istae. mutae sunt, quae pro se fabulari non queant?
Til. Eo tacent, quia tacita bona 'st mulicr semper, quam
loquens. 70
Gr. Turn pol tu pro oratione nee vir nee mulier mihi es.
Tk. Qui dum? Gii. quia enim neque loquens es, neque
tacens unquam bonus. [hue
Quasso, en unquam hodic licel)it mihi loqui 1 D.*;. si praeter
Vcrbura faxis hodie, ego tibi comminuam eaput.
Tr. Ut id occepi dicere, senex, eam, te quasso, cistulam 75
Ut jubeas hunc reddere illis: ob eam, si quid postulat
Sibi mercedis, dabitur: aliud quiequid ibi est, habeat sibi.
Gil. Nunc deraum istuc dieis, quoniam jus meum esse in-
telle<^is : [peto.
Dudum dimidiam petebas partem. Tr. immo etiam nunc
Gr. Vidi petere milvum, etiam cum nihil auferret tamen. 80
D^. Non ego te coraprimere possum sine malo ? Gr. si
istic tacet, [loqui.
Ego tacebo : si iste loquitur, sine mea pro re me parte
veneficef Quid? Illce mulieres sunt muta, qucB nequeunt loqui pro se? Tr. Si-
lent, qtda mulier tanto est melior quee silet, quam qua loquitur. Gr. Per PoUu-
cem, reor te neque virum esse, neque muUerem, si ratio liabeatur oralionis. Tr.
Quare? Cr. Quia sive taceas, sive loquaris, nunquani es probus. Obsecro,nun-
quamne mihi dabitur locus loquendi ? \)je. Si feceris unum verbum hodie, ego tibi
frangam cervices. Tu. Te obsecro, senex, ut obsecravi, impera hunc reslituere illis
eam cislellnm. Si postulat sibi tribui quamdam mercedem ob eam cistellam, ei tri-
buetur. Retineat vera cetera omnia quwcumquc sunt in pern. Gn. Nunc demum
concedis id, quia vides esse jus meum: mux postulabas dimidiam partem. Tr.
Immo postulo etiamnum. Gr. Conspicatus sum milrum involare in pracdain, tam-
etsi uliquandu cuperet nihil. Dm. Ego non possum co'ercere tuam linguum citra
poenas? Gr. Si iste silent, ego silebo: si iste loquitur, patere me dictrc pro mea
m Pro fabulari, Ven. 1518. Iiabet /«H.— 70 Benll. ad Tereiit. Pliorm. ii. 3.
21. iacitast melior mulier. — 71 Tu pol tu S. C. 2. Tu pol proportione Pll. Lips.
li. 1. Ven. I. Ven. 151H. pro poriione al. ne vir B. 1. mihi omittnnt Ven. 1.
et Carpentar. — 74 Unum verbum edd. vett. et Schneider. [LacnnaJ verbum
Pll. Unum deest in S. Lips. Ven. 1. Tu verbum Ven. 1518. diminuam S. Lips.
— 7.5 Ila ut occepi edd. vett. eam senex Ven. 1.018. — 7G C. et C. 2. postulas. — ■
77 C. quilquit.~80 V. p. milium S. a ni. pr. V. p. miluom Ven. 1518. Hoth.
milvium Cam. Lamb, auferet S. Lips. — 81 Lamb. taceat.—Si S. Lips, siistic.
Cod. Leid. ap. Gronov. me pro re, S. Lips. Leidd. Pll. mea parte, Ven. 1518.
NOTJE
70 Bona 'si] Snpp. magis. Tacitus, tuslis,' id est, magis Claris.
* Agrippa Claris niajoribus quam ve-
1508 M. ACCir PLAUTI '
Dm. Ccdo modo mihi istura vidulum, Gripe. Gr. con-
credam tibi ; [Gr. teue.
At si istoriim nihil sit, ut mihi reddas. D.e. reddetur.
DiE. Audi nunc jam, Palasstra atque Ampelisca, hoc quod
loquor. 85
Estne hie vidulus, ubi cistellam tuam inesse aiebas? Pa.
is est. [illico
Gr. Peril, hercle, ego miser ! ut, priusquam plane aspexit,
Eum esse dixit! Pa. faciara ego hanc rem planara tibi:
Cistellam istic inesse oportet caudeam in isto vidulo.
Ibi, ego dicam, quicquid inerit nominatim ; tu mihi 90
NTullus ostenderis : si falsa dicam, frustra dixero ;
Vos tamen istaec, quicquid iilic inerit, vobis habebitis.
Sed si erunt vera, turn obsecro te, ut mea mihi reddantur.
D^. placet.
Jus merum oras, meo quidem animo. Tr. ac meo, hercle.
Gk. Quid si ista aut superstitiosa, aut ariola est, atque
omnia 95
Quicquid insit, vera dicet? anne habebit ariola?
re. V>JE. Da mihi modo islu7n vidtilum. Gripe. Gr. Tibi dabo: sed ea lege, ut
mihi reddns, si sit nihil corum. Dm. Restituetur. Gr. Accipe. Dje. Auscultu
nunc jam PnUcstra atque Ampelisca, hoc quod dico. Estne hie vidulus in quo dice-
has esse tvam cistellam] Pa. Ea est. Gr. Ego peril, per Herculem, infelix !
ut untequam videat plane vidulum, illico affirmet eum esse! Pa. Ego reddam hoc
ex prarupto jilanum: oportet esse cistellam jimceam in isto vidulo. Ego appel-
labo suo nomine, quicquid erit in hac cistella; nihil 7nihi oslcndas. Si nomi-
navero perpcraw, nominarcro incassum ; et ad I'os pertinehit quicquid erit in
hac cistella. Sed si erunt vera, turn qiueso, ut mihi reslituantur ea, qua ad
me pertinebunt. 1)/e. Libet ! Rogas id quod est cequum meo quidem ju-
dicio. Tr. Et meo, per Herculcm. Gr. Quid si ista est aut venejrca, aut
tales, et appellavtrit vere omnia qua sunt in hue cistella? habebitne divina /
mea pro parte. — 83 Schneider, vidulum istnm. C. 2. S. Lips, concedam. — 84 Ac
si S. Lips. Veil. 1. Veri. 1518. sit nihil Ven. 1518. — 85 Audin' jam Carpentar.
Palastram atque Ampeliscam Caipentiir. — 8G C. aiebas. — 87 Proiioinen ego
delct Caipciiiar. ut deest in Yen. 1518.— 88 C. dixi. B. I. rem nam tibi ; Pil.
•vm [lacuna] «am tibi; Giilielm. ex proclivi planum. — 8'J Cistulam Yen. 1518.
istancine esse S. islanccine esse Li()s. isticine esse Yen. I. isticcinc esse Ven.
15IH. gaudeam Pli. S. Lips. Yen. 1.— 90 Ubi Ven. 1. Ven. 1518. singulatim
Yiilla.— 91 Nullum S. Lips. 1*11. Yen. 1.— 92 Vos t. istil Ven. 1518.— 93 Sed si
vera erunt Sciineider. placit C. — 94 Jus meum C. oras merum Ven. 1518. ut meo
ISclineider. hercle injuriam meram edd. vett. — 96 Quicquid injit Carpenlar.
NOT)E
SS Rem planam {rem ex proclivi pla- no,' quasi significet viam sciobibus
nam] 'Proclive' hie oj)pouiiur ' pia- iuu>qu<iieiii.
RUUHNTIS ACT. IV. SC. 4. 1509
D.E. Non feret, nisi vera dicet : nequicquam ariolabitur.
Solve vidulum ergo, ut, quicquid sit verum, quam primuai
sciam. [^Dje. haeccine est?
Gr. Hoc habet! solutura est: ah! perii ! video cistcllam.
Pa. lsta3C est: o mei parentes ! hie vos conclusos gero!
Hue opesque spesque vostrum cognosccndum coudidi. 101
Gr. Tunc tibi, hercle, Deos iratos esse oportet, quisquis es,
Quae parentes in tarn angustum tuos locum compegeris.
D/E. Gripe, accede hue : tua res agitur : tu puella, istinc
procul
Dicito, quid insit, et qua facie, raemorato omnia. 105
8i hercle tantillum peccassis, quod posterius postules
Te ad verum convorti ; nugas, mulier, magnas egeris.
Gr. Jus bonum oras. Tr. edepol baud orat te : nam tu
injurius. [ac tace.
Dje. Loquere nunc jam, puella. Gripe, animura advorte.
Pa. Sunt crepundia. D^. ecca video. Gr. perii in pri-
mo praelio ! 110
Mane, ne ostenderis. Dm. qua facie sunt? responde ex
ordine.
D.*:. Noil hahehit, nisi dixerit vera: incassum divinabit. Aperi igitur li-
dulum, ut (juamprimum noscam, (juid sit verum. Gr. Capta est J est apertun
vidnliis: Ah interii .' video cislellam. V)M. Hcfciie est? Pa. Est islcec. O
mei parentes, vos porta conclusos in hue cislelht. Inclusi in hac cisfella auxilia, et
spes vestrum cognoscendorutn. Gr. Per Uercidem oportet Deos tibi esse infensos,
quisquis es, qua; concluseris tuos parentes in tain ungusto fipatio. D>«. Accede hue.
Gripe! Agitur de tuts rchus. Tu puclia, die procul quid sit in hac cistella, et
memora qua forma sinl iiniversa. Per Herculem, si peccaveris, vel minimum, tnu-
lier, si coneris postea temet rerocare ad verum, effutieris inera nugamenia. (Jr.
Exoras quod par est. Tr. Per (edem Potlucis, non te exorat : nam tu afficis inju-
ria. D.-£. Loquere nunc, puella ; Gripe, ausculta et site. Pa. Adsunt crepun-
dia. Dje. Ecce conspicor. Gr. Cecidi in prima congressn. Mane ne ostendas.
D.'E. Qua forma sunt i responde ex ordine. Pa. Primum est parvus ensis aureus,
Pro anne, S. Lips. Pll. Ven. 1. liabent in me. Valla abit, pro habebit. Lips.
Yen. 1518. /irtri(./«.— 97 Aon refert 1?. 1. S. Lips. Non fertC.—m S. Lips.
Veil. 1. Ven. 1318. quam p. faciam. — 99 Bene hoc Ven. 1518. habere bene Clar-
penlar. solutus est Lips, aperi S. Lips. Ven. 1. ah peri \en. 1518. — 100 S.
Lips. Pll. Ven. 1. Ven. 1518. ami parentes. — 101 S. Lips, et codd. Lanibini,
credidi, pro cnndidi. — 102 TumS. Lips. Pll. Ven. 1. Ven. 1518. hercle deest
in B. 1. S. Lips. — 103 S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. tnm in ; pariicnia in non
legitiir in L>. 1. — 100 S. Lips. Ven. 1. tantalum p. quot. Ven. 1. posleris; S.
Lips, posccris ; Yen. 1518. postea. — 107 Ven. L Ven. 1518. convorti. — lOSS.
Lips. Yen. I. Veil. 1518. te oral ; Scliueider. ted oral. — 109 Vtn. 1. udcorlite.
1510 M. ACCII PLAUTI
Pa. Ensicuhi'st aureolus primum IKeratus. H/p.. dice
dura:
In eo ensiculo literarum quid est? Pa. mei nomen patris.
Post altrinsecus est securicula ancipes, item aurea 114
Literata : ibi matris nomen in securicula 'st. Dm. mane :
Die, in ensiculo quid nomen est paternum? Pa. Dae-
mones. [edepol, raeae ?
Dje. Di immortales ! ubi loci sunt spes meae? Gr. immo
Dje. Perge, te obsecro, continue. Gr. placide! aut ite
in malam crucem.
Dm. Loquere matris nomen hie in securicula quid siet.
Pa. Daedalis. DiE. Di me servatum cupiunt. Gr. at me
perditura. 120
Dje. Filiam meam esse banc oportet. Gripe. Gr. sit per
me quidem.
Qui te Di omnes perdant, qui me hodie oculis vidisti tuis ;
Meque adeo scelestum, qui non circumspexi centies
Prius, me ne quis inspectaret, quam rete extraxi ex aqua.
Pa. Post est sicilicula argenteola, et duaj connexae mani-
culaei, et 125
inscriptus Uteris. Dm. Die vero lileras qucc sunt i7iscripta; in hoc parvo ense.
Pa. Nomen mei patris. Ex altera parte cistellcB est pari^a securis, acuta
utrimqite, item aurea. Uteris inscripta, iti qua nomen matris est inscriptum. V)JE.
Mane! Die, quod est nomen patris in parvo ense'/ Fa. Dcemones. Y)JE. Dii
immortales ! ubi sunt constitutte mea; spes? Gr. Immo per adem FoUucis, mete?
DjE. Perge continuo,te obsecro. Gr. Leniter ! aut properale in malam crucem.
Dje. Die, quod sit nomen matris hie in parra securi. Pa. Dadalis. Dje. Dii
volant me servari. Gr. Sed me perdi. D.K. Gripe, oportet hane esse meam
filiam. (jR. Sit tua filia, per me licet. Omnes Dii te perdant, qui me vi-
disti hodie tuis oculis, et me infelicem, qui non circumspexi centies, ne quis me
inspectaret, priusquam extraherem rete ex aqua. Pa. Postea est parva sica
—110 S. Lips. Pll. Ven. 1. ;)€ri.— Ill Ven. 1.518. responde ordine.—\\2 En-
siculus est S. Lips. Lamb, primum aureolus fjaiiib. — IIS S. Lips. Uteratum.
Mox, quid sit Sclineicler. — 114 Prisciaiii codd. octo lib. vi. p. 280. ilidem au-
rea ; una editio idem aurea. — 110 C. quit nomen; S, Lips. Ven. 1. quod no-
men.— 118 Pergite I'll. Vm. 1. Ven. 1518. Perge tu S. Lips, placide at tu in,
ifc. S. Lips. — 119 Eloquere Ven. 1.518. in securicula qui S. a in. pr. quod siet
Lamb, quit siet C — 122 Quin <e Ven. 1. Vnn. 1518. Lamb.— 123 Vl\. centi-
ens. — 124 I'rius ne quis Ven. 1518. quam recte Lips, quam retem Ven. 1518.
quam re te \jiiu\U. 1577. — 125 Post sicilicula .Schneider. I'osl est situla S. Lips,
codd. Lambiiii, Lamb. I'osl est sicula Ven. I. Ven. 1518. argentea Schneider.
NOT;*:
114 >4nci'pej] Utrimque secans. 125 Sicilicula] A 'sica,' ' sicila,
RUDENTIS ACT. IV, SC. 4. 1511
Sucula. Gr. quin tu i dicrecta, cum sucula ct cum por-
culis !
Pa. Et bulla aureacst, pater quam dedit mihi natali die.
D^. Ea est profecto ! contineri, quin complectar, non queo.
Filia mea, salve : ego is sum, qui te produxi, pater : l'2i)
Ego sum Daimones, et mater tua, ecca hie intus, Daedalis.
Pa. Salve, mi pater inspcrate ! Dje. salve! ut te amplcc-
tor libens!
Tr. Volupe 'st, cum istuc ex pietate vostra vobis contigit.
Dm. Capedum : hunc, si potes, fer intro vidulum ; age Tra-
chalio.
Tr. Ecce Gripi scelcra! cum ista^c res male cvenit tibi,
Gripe, gratulor. Dje. age, earaus, mea gnata, ad matrem
tuam, 3 5
Quae ex te poterit argumentis banc rem magis exquirere ;
Quae te magis tractavit, magisque signa pernovit tua.
Tr. Eamus intro omnes, quando operam promiscuam da-
mus.
argentea, et duce maniculce connexa;, et part^a sus. Gr. Quin alns tu scelesta
cum sue et cum parvis porcis. Pa. Est et bulla aureu, quam pater mild dedit in
die natali. Dm. Est ea profecto / nnn possum me continere, quin complectar.
Salva sis, mea filia ! Ego sum is pater qui te genui: ego sum Dumones, et ecce
hie intus tua mater Dadalis. Pa. Sulcus sis, mi pater, insperale ! Dje. SaUa
sis ; quam te amplector Icctus ! Tr. Est jucundum, quandoquidem coins id evcnit
propter vestram pietatem. \)je. Accipe igitur ! infer in adfs hunc vidulum, si va-
les; age Traclialio. Tr. Hac sunt scelera Gripi! quandoquidem hccc res tibi
accidit male, (iripp, gaudeo. D/E. Age, mea filia, pergamus ad tuam matrem,
qucE poterit agnoscere id diiigejitius ex tc indiciis,qu(B te mugis informavit, et ma-
gis novit signa quibiis te agnoscat. Tr. Inlrucamus omnes, quandoquidem cun-
— 12G Editio Parisiensis Prisciani an. 1517. Iiahet, Quin tu directa cum sucidu
ct porculis. ' Codicuin in Iioc loco magna est vaiietas. Lips. 1 . 2. et Liiili.
Sucula quin tu die recta, ifc. Eri. 2. et Heidcll). Quin tu die recta ; Eil. 1.
Sucula quinta die recta; Dresd. 1. Sucula prolulit quinta porrecta ; Lips. S.
Sutula quinto die et recta curricula cum porculis; Dresd. 2. Sucula quinta die
recta, Sfc. Veu. \. quinto die recta.' Ita notat Krelil. ad Prise, lib. in. pag.
130. — 127 Et abula aurea C. Vmlmm est delet Schneider. — 128 Ea profecto
est Ven. 1518.— 129 S. Lips. Ven. I. Ven. 1518. salve mea.—VAO Voc. ecca
deest in S. et Lips.— 131 S. Lips. /uiens.— 132 Carpentar. tv)H<iMi;(<.— J38 In-
troeamus Schneider, operam omnes promiscum Schneider, promiscam etiani C.
NOTvE
idem ac falxr 'sicilire prata,'/a«cAer 138 Promiscuam] Alii promiscam.
les pris. ' Sicelices,' et ' sicilices ; ' ' Promiscus,' ' promiscue.'
cultra tonsoria, rasoirs.
1512 M. ACCII FLAUTI
Pa. Sequcrc me, Arapelisca. Am. cum te Dii amant, vo-
luptati est mihi.
Gr. Surane ego scelestus, qui illunc hodie excepi vidu-
lum ! 140
Aut cum excepi, qui non alicubi in solo abstrusi loco !
Credebam edepol turbuleiitam praedam eventuram mihi.
Quia ilia mihi tam turbulenta tempestate evenerat.
Credo edepol ego illic inesse auri et argenti largiter.
Quid melius est, quara ut hinc intro abeam, et me suspen-
dam clanculum? 145
Saltern tantisper, dum abscedat haec a me asgrimonia.
/erimus cotnmnnem operam. Pa. Ampelisca, sequere me. Am. Blilii jucundum
est quando Dii te amant. Gr. Sumne egn infelix qui piscatus sum hodie ilium vi-
dulum! aut qui non ahxcondi aliadii in loco desei to, quando piscatus sum? Ptr
adem PoUucis arbitrahar mihi eventuram pradam, de qua mihi erut J'utura con-
tentio, quia ilia mihi conUgerat tempestate desccviente. Credo, per trdem Pul-
lucis, ijiesse in hac pera magnnm copiam auri et argenti. Prtcstat lit ingrediur in
icdes, et me suspendam occulte ; saiie/n, dum hwc tcgritudo unimi paululum ab-
sislat a me.
-140 PII. qui illuc. — 144 C. argenti ct auri largiter.
ACTUS QUARTI SCENA QUINTA.
DiEMONES.
Pro Di immortales, quis me est fortunatior.
Qui ex improviso filiam inveni meain ?
Satiu' si quoi homlni Dei esse benefactum voluiit,
AIi(juo illud pacto obtiiigit optatum piis !
Ego liodie, qui ncque speravi, neque credidi, 5
Is improviso filiam inveni tamen:
Et cam de genere summo adolescenti dabo
Da-.. O Dii immnrtaies / quis est fiUcior me, qui reperi me am filiam minime daln
opera! Nonne hincperspcclum est, Deos impertire <iuoqiiomodo piis benejicia, qui-
hus eos volant ufjicere! i'.go innni hodie inconsuUo meam filiam prater spent et
expeclulionem, et earn malrimonio jiingam jutcni Atheniensi ingenuo, nato nobili
'A PII. homini delesse. J{. 1. S. Lips, volo ; Vcn. 1. volant. — 4 Aliquo islitc 1?.
1. S. Lips, opligil Veil. 1.-5 ICgu quod hodie Vcn. 1518. <fui dcest in 15. 1.
RUDIiNTlS ACT. IV. SC. G. 1513
Ingenuo, Atheniensi, ct co2:nato meo.
Ei?o eum adeo arccssi hue ad me qnamprimiim volo,
Jussique exire hue ejus servom, ut ad (oriirn 10
Iret: nondum egrcssnui esse eum, id miror tanieu.
Aecedam opinor ad fores ; quid conspicor ?
Uxor coniplexa eollo retinct filiain :
Nimis pajnc iucpta atque odiosa ejus amatio est.
loco, el meo cons(ii\s;uitieo. Opiitrem ut vocaretur hue ad me exteniph ; et mmulnri
ejus seiTum pmdiie Ituc, "t pevgerct ml forum. Tamen miror id, eum nondum pro-
diisse. Aecedam oportet ad fores, ut opinor. Quid vidio? Uxor tenet filimn
complexa collo. Signijicatio hujus amiciticc est prope insulsa et molesta.
S. Li|)s. Ven. 1. Ven. 1518.— 6 S. Lips, invcnit—'xi Eum ego R. 1.— 10 S.
Lips. V^en. I. servum ejus. — 1 1 S. Lips, admiror tnmen. — 12 C. atforis, quit. —
14 Voc. pcene deest in C. 2. V^en. 1. Ven. 1518. est amatio Ven. 1518.
NOT/E
8 /nifCHXo, ^</ienien.si] PieMsi(lip|)o. plexanda filia, et interim omittere
11 0(/jo,sa] Alii, otiasa. Quasi di- qu« ad saciificiuni sunt necessaiia.
cat nimiuni temporis ponere in am-
ACTUS QUARTI SCENA SEXTA.
D/EIMONES, TRACHALIO.
Dm. Aliquando osculando melius est, uxor, pausam fieri.
Atque adorna, ut rem divinam faciam, cum intro advenero,
Laribus familiaribus : cum auxerunt nostram familiam.
Sunt domi a«;ni et porci sacres : sed quid istum remoramini,
Mulieres, Trachalionem ? atque optime, eccum, exit foras.
Tr. Ubi ubi crit, tamen jam investigabo, et mecum ad te
adducam simul G
D^. Prastat, uxor, inlermitlerc tandem oscula : et compura omnia, u/, quanda
ingressus fuero, sacrificem larilms ftmiliar/l)us, quoniam auxerunt nostram fami-
liam. Sunt domi agni et porci idonei ad sacrificandum. Sed, quid relardatix, o
mulieres, Trachalionem? sed ecce egreditur foras tempesfire. Tr. Vbicumqne
versabitur, tamen queeram jam et adducam mecum Pleusidippum. D^E. Memora
2 Lamb, adornare, — 4 S. Camer. porcisacres. — C Particula ju»j deest in S.
^OTJE
1 Aliquandol Tandem. 4 Porci sacres'] Porci sacres ap-
Osculando] Osculandi. pellantur destioati sacris. TibuUns
1514 M. ACCII PLAUTI
Pleusidippum. D.e. eloqiicre, ut haec res obligit de filia:
Eum rogato, ut relinquat alias res, et hue veniat. Tr. licet.
Dje. Dicito, daturiim meam illi filiain uxorem. Tr. licet.
Dje. Et patrem ejus me novisse, et niihi esse cognatum.
Tr. licet. 10
Dje. Sed propera. Tr. licet. Dje. jam hie fac sit, coena
ut curetur. Tr. licet.
DiE. Omnian' licet? Tr. licet; sed scin' quid est quod
te volo? [licet.
Quod promisisti, ut memineris, hodie ut liber sim. D^.
Tr. Fac, ut exores Pleusidippum, ut me emittat manu.
Dm. licet.
Tr. Et tua filia facito oret: facile exorabit. D/e. licet. 15
Tr. Atque ut mihi Ampehsca nubat, ubi ego sim liber.
Dje. licet. [Dje. licet.
Tr. Atque ut gratum mihi beneficium factis experiar.
Tr. Omnian' licet? D^e. licet: tibi rursum refero gratiam.
Sed propera ire in urbera actutum, et recipe te hue rursum.
Tr. licet.
Jam hie ero : tu interibi adorna ceterum, quod opus est.
D^. licet. 20
illi quemndinodum htcc res accidit de filia: roga eum vt, omissis omnihus rebus, ve-
nial hue. Tr. Fiet. 1'>JE. Die me illi daturum meam fiiiam uxorem. Tr. Di-
cani. I)>F,. Et me novisse ejus patrem, et meum esse cognulum, Tr. Dicam.
D.-E. Sed accelern. Tr. Acceleratio. D.E. Da operam jam ut instrualur
cana hie. Tr. Faciam. \)JE, Licetne facere omnia? Tr. Licet, Sed ca-
jtisne (jtiid te tdim? ut recorderis corum qua polUcitus es, ut sim hodie liher,
Dje. Fris. Tr. Da operam ut impelres a Pleusidippo, ut me manu mittat.
Dm- ninnu millet. Tr. Ft da operam, ut tua filia rof^et : impetrahit facile.
"Dai. Fffieiam. Tr. Atque ut afficiar revera beneficio mihi jucnndo. Dje. Affi-
cieris. Tr. lAcelne (acurti omnia? Dje. Licet : denuo tibi refero graliam. Sed
accelera in urbem, et rcvcrlcre hue denuo. Tr. Jievcrlar : ero jam hie. Tu in-
terim apjtara cetera qua sunt neccssaria. D.«. Apparabo. Tr. Hereules miseruin
Lips. Ven. 1. Ven. 1518.— 8 Fum deest in Ven. 1518. rogita Schneider, ut
linqual Mediol. — D Lips. Ven. 1. daluram. Mox, tne illi Sclineider.— 11 S.
Lips. Ven. 1. fac sis. — 12 Omnia S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. Omnia hie
Carpenlar. i licet Ven. I. — 14 Fac ut tu Ven. 1518. manu deest in K. 1. S.
J.ips. I'll. — 15 T:t tua filia fato S.— 1(> Alque ut mi S. Fiips. Ven. 1. Alqiie ut
Ampiiisca mi Von. 1518. — 17 Hiinc versiini hoc loco omittiint S. et Lips, mihi
^ru<«m Ven. 1518.— 18 Omnia I'll. S. Lips. Ven. 1. Yen. 1518. j/ice< Ven.
NOT a:
' niysticos ' vocat. I'orci imniolaban- quia Hie porcum Laribiis.'
tur Laiilju!). Iloratins, ' innnolet if-
RUDENTIS ACT. IV. SC. 7. 1515
Tr. Hercules istum infclicct cum .sua liccntia !
Ita mcas rcplcvit aures, quicquid meraorabam, licet.
efficiul kiinc cum sua licet ! adeo oncravit meas aures, (luicquid dicerem, sno
iicct.
1518.— 19 S. el riciprre <c.— 20 S. Lips, tu interim ibi.— 21 Ven. 1. Yen.
1518. in/elicitct. — 22 Ita meas comylecit S. Lips. B. 1.
ACTUS QUARTI SCENA SEPTIMA.
GRIPUS, D^MONFiS.
Gr. Quam niox licet to compellare, Daemones?
D/E. Quid est negotii. Gripe? Gr. de illo vidulo
Si sapias, sapias : habeas quod Di danuntboni.
D/E. TEquom videtur tibi, ut ego, alienum quod est,
Meum esse dicam ? Gr. quodne ego invent in mari? 5
D^i:. Tanto melius illi obtigit, qui perdidit:
Tuum esse nihilo magis oportet vidulum.
Gr. Isto tu pauper es, cum nimis sancte pius.
D/E. O Gripe, Gripe, in aetate hominum plurimae
Fiunt transennae, ubi decipiunlur dolis. 10
Atque edepol in eas plerumque esca imponitur :
Ga. Quando licebit te alloqui,o Dcemones? D.E. Quid est rei, (iripc? Or.
Consule tibi de illo vidulo, si sapis. iSerrn quod Dii tibi beniu^nc dederint. D/K.
Tibine vidilur txifuum ut ego (iffirmcin ad mc pcrtinere, id quod ud alium pertinet '!
Cit. Estne id quod ego nnclus sum in muri? D^k. Qui aiitisit ridulumfuil lunlo
felicior : non drbet idcirco liunc viduluui esse tna;; is tuum. (Jit. Tu es pauper id-
circo, quia e» nimis religiosus. Uje. O Uripe, (iripe, teuduutur complures luquei
hominibus, dum vivunt, in quos incurrunt : alqueper adem Pollucis impoyiitur esca
1 Tuam mox S. Lips. B. 1.— 2 Pil. S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. negoii.—
3 Alteriiin sapias deest in B. 1. S. Lips. Si sapias capias Pist. boni dauuut
S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. dant boni Schneider. — 6 Tanto illi melius Scrhnei-
der.optigit C. — 8 Schneider, es pauper, q. n. s. pius. — 9 O deest in B. I. S.
NOTiE
6 Isto tu pauper] Persius : ' Varo, terebrare salinnm,' est extremo di-
regnstatnni digito terei)rare salinnm pito illato in saliniun acnero fanieiu
Cuntentns perages, si vivere cum coiidiincntoriim loco onininni.
Jove tendis.' Si vir bonus esse vo- 10 Tran.scJi/x/'] Laqucus quo inscrnnt
lueris, vitam inopeni duces. ' Digiio caput aves (piibus tcnduniur.
151G M. ACCII FLAUTI
Quam si quis avidus poscit escam avariter,
Decipitur in transenna avaritia sua.
Ille qui consulte, docte, atque astute cavet,
Diutine uti bene licet partum bene : 15
Mihi istaec videtur prasda praidatum irier,
Ut cum majore dote abeat, quam advenerit.
Egone ut quod ad me allatum esse alienum sciam,
Celem ? minurae istuc faciei noster Daemones.
Semper cavere hoc sapientes aequissuraum est, 20
Ne conscii sint ipsi maleficiis suis.
Ego mihi cum lusi, nihil moror ullum lucrum.
Gr. Spectavi ego pridem comicos ad istum modura
Sapienter dicta dicere, atque iis plaudier,
Cum illos sapientis mores monstrabant poplo : 25
Sed cum inde suam quisque ibant diversi domum,
Nullus erat illo pacto, ut illi jusserant.
D^. Abi intro, ne molestus ; linguae tempera.
iis, quam si quis cupidius occupct, irretitur sua avaritia, lanquam suo laqueo. Ille
qui sibl consuiit pruclenter, sapienter, ct caute, utitur diu iis quce recte cmnparavit :
mild videtur luce prada sie futura ipsa, ut auferatiir, ctim majore accessione, quam
ereptafnerit. Egone committam ut celem quod noiim ud me allatum esse alienum?
Noster kerux Damonen non faciei illud. Est par sapientes curare semper illud, ne
ipsi sint rci suis malcfactis. Quando ego ludo ad meam oblectationem, iiullum
euro quwstum. Gu. Elquidem observavi jamdudum comicos rcferre effata snpientiu,
atque iis tribui applausum, quando ostendcbant bonos mores populo : veruni quando
(jhisque rcvertcbatur in suus cedes, nullus erat talis qualem pradicarerant eum esse
oportere. Dje. Ingredere, ne sis molestus ; coerce linguam. Ego nihil tibi sum
Lips. — 10 Pll. et Veil. 1518. irascnna. — 11 S. Lips, in cis. — 12 Tliomson. et
JSclmcider. pnscit. S. poscit earn. B. 1. S. Lips, avarus. — 13 Ven. 1.518. tra-
scnna. — 15 Diutine ubi Lips. I), ei uti Caiiier. Luiiib- beue priiis deest in S.
Lip^. Veil. I. parum bene S. Lips. — 17 C. docte abeat. — 18 S. Lips.\'eii. 1518.
nbliitum. — 19 Yen. 1518. et Aciilal. roster Dtcmones. IJonti. ad Hor. ii.Sat.
(i. 48. probat nosier. Post Iiiiiic versiini S. Lips. B. 1. addiint, hoc licet:
Atque ut gratum mihi benejicium factis experiar. ilf. supeiloiis sceira? vs. 17. —
"20 1j. 1. S. Lips. Ven. i. sapientissi)num est; Ven. 1518. dictum sapientissi-
mum est. — 21 flnlieim. muleficii suis ; Ven. 1518. maleficii sui. — 22 Ven.
1518. lusi nil; Sciincider. Nihil ego mihi cum lusi. — 'I'.i Pro pridem, S. et
Jyips. Iialicnl quidem. — 25 Tamen illos S. Lips, (juom illos \'en. 15 IK. »»«?i-
strabat a. Li|is. populo H, Lips. Von. 1. Ven. 1518. potio Pll. — 28 Scliiieider.
NOT/i:
12 I'oscil] Alii, ;»«sci' : antique pro 15 IJiiparluml Uti parto.
cdii. 22 ('urn lusi] I'go cum nie obicctcm
Avariter] Avidc. honcslc, uon euro lucrum.
RUDRNTIS ACT. IV. SC. 8. 1517
Eijo daturus tibi nihil sum ; nc (u fnistia sis.
Gr. At ego Deos qua^so, ut qiiicquid in illo vidulo 'st, 30
Si aurum, si argeiitum est, onine id ut liat cinis.
DvE. Illuc est, quod nos nequam servis utimur.
Nam illic cum servo si quo congressus foret,
Et ipsum sese ct ilium furti astringeret :
Dum pra3dam habere se censeret, interim 35
Pra;da ipsus esset: praeda praedam duceret.
Nunc hinc introibo, et sacrificabo : postibi
Jubebo nobis coenam continuo coqui.
ihiturus ; nefnUaris. Gu. Sed ego ohsecrn Deos, ut qidcquid est in illo vidulo sive
est awum, sive argentum, ut id oinrie redigatur in cinerem. Dm. Idcircu iios
habemus improbos servos. Nam ille, si esset certamen cum qiiodam servo, sese ipse
redderet affinem furti, et servum, quando pufaret se habere pncdam ; interim ipse
esset prceda prada. Nunc ingrediar et sacrificabo: postea mandabo continuo coqui
canutn.
molestu's. — 29 Ego tibi daturus nil sum Schneider, frustrnssis S. Lips. — 30 C.
quilquit.— i\ C. owne it ut. — 32 Idem coiiex, nos neq\iaquam.—ZX Pli. S.
Lips. Veil, 1. forti ; Vaila sorti. — 35 S. Lips. hab('ret.—37 S. a m. pr. post id ;
et a ni. sec. post ibi, — 38 Videbo Veil. 1. Ven. L518. et S. a m. pr.
NOTyE
SI Cinisi Ovidiiis, ' Deiis quisqnani opes.'
Tain male qiieesitas pulvere niutet 32 ///«c es<] Idcirco.
ACTUS QUARXr SCENA OCTAVA.
PLEU81DIPPUS, TRACIIALIO.
Pr,. Iterum mihi istaec omnia itera, mi anime, mi Tra-
chalio.
Mi liberte, mi patrone, immo potius, mi pater. [perit.
Kepperit patrem Pala3stra suum atque matrem? Tr. rep-
Pl. Et popularis est ? Tr. opinor. Pl. et nuptura est
mihi ? Tr. suspicor.
Pr,. 3Ii aiiime, mi Trachalio, mi liberte, mi patrone, immo potius, mi paler, r/?-
pete mihi iterum omnia ilia. Palastra nacta est suvm patrem atque mutrcmf Tr.
Nacta est. Pl. Et est popularis? Tr. Arbitror. Pl. Et nubet mihif Tr.
1 Iterum mc Ven. 1518. Itera dum ynihi al. ap. Parenm. — 2 Schneider.
potius immo. — 4 B. S. Lips. PU. Ven. I. Ven. 1518. el mihi nuptura est. —
1518 M. ACCIl PLAUTl
Pl. Censen' hodie despondebit earn mihi? qua?so. Tr.
censeo. 5
Pl. Quid J patri etiam gratulabor, cum illam invenit ? Tr.
censeo. [Tr. quod rogas,
Pl. Quid, matri ejus? Tr. censeo. Pl. quid ergo censes?
Censeo. Pl. die ergo quanti censes? Tr. egone ? censeo.
Pl. At sume quidem, ne censionem semper facias. Tr.
censeo.
Pl. Quid si curram ? Tr. censeo. Pl. an sic potius
placide ? Tr. censeo. 10
Pl. Etiamne eam adveniens salutem ? Tr. censeo. Pl.
etiamne ejus patrem ? [quid poslea ?
Tr. Censeo. Pl. post ejus matrem ? Tr. censeo. Pl.
Etiamne adveniens complectar ejus patrem ? Tr. non
censeo. [illam ? Tr. non censeo.
Pl. Quid, matrem? Tr. non censeo. Pl. quid eampse
Pl. Peril! delectum diraisit : nunc non censet, cum volo. 15
Tr. Sanus non es : sequere. Pl. due me, mi patrone,
quo libet.
Suspicor. Pl. Putasne,olisecro,D(rmonem mihi eam hodie desponsurum? Tr.
Puto. Pl. Quid? gratulabor etiam patri, quia illam nactus est? Tk. Puto.
Pl. Quid? ejus matri? Tr. Puto. Pl. Quidi^itur pvtas? Tr. Puto, id quod
rogas. Pl. Die igitur quanti putas ? Tr. Egone ? censeo. Pl. Sed accipe
quidem, ne semper exerccas poleslatem censoriam. Tr. Censeo. Pl. Quid si
curram? Tr. Censeo. Pl. Aut sie potius ambulem placide, ut nwbwlo ^ Tr.
Censeo. Pl. Salvtabone etiam eam in sua adcenlu? 'J'k. Censeo. Pl. Salutabo
quoque ejus patrem ? Tr. Censeo. Pl. Postea ejus matrem ? Tr. Ceiiseo.
Pl. Quiddeinde? complectarne quoque ejus putrcm quundo advenero? Tr. Non
censeo. Pl. Quid, matrem! Tr. Son censeo. Pl. Complectarne Palicstram?
Tr. Non censeo. Pl. Interii! omisit delectum: non censum facitf quando volo.
Tr. Non es sanus : sequere. Pl. Due me, mi patrone, quo placet.
6 Hanc versnm omittnnt S. et Lips. — 7 C. quit ergo. — 9 Assume S. Lips.
B. 1. Adsume \en. 1. Yen. L518. At summa Pont. — 11 S. Lips. Ven. 1.
Ven. 1.518. etiam ejus. — 14 li. 1. S. Lips, quid eam ?/>.srt»i palaslram. — 15 Peri
Ven. I. Ven. 1.518. dilectum Pll. S.— 16 S. Lips. Ven. 1518. quo hibet.
ACTUS QUINTI SCENA PRIMA.
LAIJRAX.
Quis mc est mortalium miscrior, qui vivat alter hodie,
La. Quis c(( me ir[felicior in vita ? Plcuiidippus mc condcmnavil apud rccupe-
RUDENTIS ACT. V. SC. 2. 1519
Qiiem ad rccuperatores modo damnavit Plcu.sidippus!
Abjiidicata a mc modo est Palaestra ; perditus sum!
Nam lenones ex «jaudio credo esse procreates,
Ita omncs mortales, si quid est mali lenoni, gaudent. 5
Nunc alteram illam, qua? mca est, visam hue in Veneris
fanum,
Saltem ut cam abducara, de bonis quod restat reliquiarum.
ratores, PaUcstra mihi erepta est modo jmlicio. Sum perditus! Namputo omnes
lenones esse procreutos ex lictitia, udeo omnes homines latuntur, si accidit aliquod
nudum lenoni. Nunc ibn hue, el videlw illam ulterum, quce e>>t men, infuno Vene-
ris ; ut saltem abducam Ampeliseam, qua: mihi restat una ex omnibus bonis.
1 Srlineider. mortalis. — 2 Queyn modo damnavit ad rccuperatores Ven. 1518.
— 3 Adjudicata B. 1. — 5 S. Lips. B. 1. tnale lenoni. — G B. 1. et S. a ni. pr.
visam hie, — 7 C. reliquarum ; S. 1. a in. pr. aliquarum.
NOT/E
2 /^ecK/jfntiorcs] Judiceseiant tres, 3 Ahjudicata] Id est, Pala?.stra :
qui dabaiitiir a piaetoie, et discepta- sententia recuperatoruni a nie ab-
bant caiisas privatas. ducta est, et Pleusidippo adjudicata.
ACTUS QUINTI SCENA SECUNDA.
GRIPUS, LABRAX.
Gr. Nunquam edepol hodie ad vesperam Gripum in-
spicietis vivum,
Nisi vidulus mihi redditur. La. perii, cum mentionem
Fieri audio usquam viduli, quasi palo pectus tundat.
Gr. Illic scelestus liber est : ego qui in mari prehendi
Rete atquc excepi vidulum, dare ei negatis quicquam. 5
Gr. Per eedem Pollucis non videhiiis hodie vivere Gripum ad vesperam, nisi
mihi resiituatur vidulus. La. Interii, quando acclpio fieri mentionem viduli ; sum
quasi aliquis impellut pectus palo. On. Ille nefarius est liber; et recusnlis dure
quicquatn mihi, qui piscatus sum, atque comprehendi vidulum retibus. La. Pro Dii
1 S. Lips. B. 1. Veil. 1. Ven. 1518. tesperum. Ven. 1518. rivom — 3
Douz. et Bipont. tundar ; Schneider, tundor. — 4 Istic S. Lips. Ven. 1.
Ven. 1518.— 5 S. Lips, ei dare ; Ven. 1. ei darct ; Ven. 1518. iradere. —
15*20 M. A ecu PLAUTI
La. Pro Di imraortalcs ! sno mihi hie scrmone arrexit
aures. [quaque,
Gr. Cubitum, hercle, longis Uteris signabo jam usque
Si quis perdiderit vidulum cum auro atque argento multo,
Ad Gripuui ut veniat: non feretis istum, ut postulatis.
La. Meum, hercle, illic homo vidulum scit, qui habct, ut
ego opinor. 10
Adeuudus mihi illic est homo : Di, quaeso, subvenite.
Gr. Quid me intro revocas? hoc volo hie ante ostium
extergere.
Nam hoc quidem pol e robigine, non e ferro factum est;
Ita quanto magis extergeo, rutilum atque tenuius fit:
Nam quidem hoc vere natum est verum : ita in manibns
consenescit. 15
La. Adoleseens, salve ! Gr. Di te ament cum irraso ca-
pite. La. quid fit ?
iinmortales ! hie reddidit mens aures attentas suo sermo7ie. Gr. Per Herculcm
dennntiirho jam usqtiequaqite omnibus Uteris cubitalibns, si quis amiseril vidulum
cum auro luutto atque argento, ut veniat adGrifium: non uccijuetis ut rogaiis.
IjA. Per Hevculem. tile homo scit quis habet vidulum, ut ego existimo. Opurtet
ut convetiium ilium hnminem. Obstcro, adeste, Dii! Gil. Qnare me rerocas in
cedes ? Volu converrere has sordcs aule ostium ; nam per Pollucem, hoc vera now
est e ferro, sed e rubigine ; el qunuto magis extergeo, tauto magis fit tenue, atque
rubigiriosum : etenim hoc veru est natum verno tempore : udeo marcescit in meis ma-
nibus. La. Salvus sis, udolesceiis ! Gk. Dii te anient cum tuo eapite irraso. La.
6 Pronomen tnihi deest in B. 1. S. Lips. Ven. 1. — 7 Voc. jam tleest in
B. 1. S. Lips. Veil. 1. Ven. 1518. usque in urbe Ven. 1518. —9 S. a ni. sec.
Lips. B. 1. is ut venial.— W Ven. 1518. quis habit. — 11 Sclineidei. mi
illic.— \2 S. Lips. Veil. 1. Ven. 1518. hoslium. — 13 Ven. 1. pul est rubigine ;
.Sciineiilei. jml e robigine est, et non. Ven. IHIH. falire factum est.—\i Ita
quanti Pil. Lips. Yen. 1. Ven. 1518. extergern S. Lips, tenuis S. Lips. —
1.'} Numquid natum est hoc vere verum Sciineider. hoc vcnalus remm 1*11.
Ven. 1. Veil. 1518. hoc tenustust verum S. Lips. — 16 Ven. 1518. quid sit ; C.
NOT/E
7 Cnbifumi Si quid aniissnm fue- qno pins detergit rubiginis, hoc ma-
rat, aiit voce prffiponis proclamaba- gis e vestigio reiiasci, iit verno teni-
tiir, ant insrribebalnr longioribns li- pore res oniiies sobolcscunt.
teris ill locis qno vulgo convenirent Consenescit] Deteritnr, et rubigi.
cetns iirbis, nt snnl teinpla, (ornni, nem contraiiit.
niacelliim. Cnbitmn Ioiic'it literae, 10 Cum irraso capile] Qui evase-
grandiores, capitalcs, (|iiadiatac. rant ex iianfragio capiilos depone-
15 Vere natum est verum] Dabat bant in signiiin liberatioiiis a tanto
scilicet in bplendoieiii vein. Dieit peiiciilu.
RUDENTIS ACT. V. SC. 2. ]521
Gr. Veriim extergetur. La. ut vales ? Gr. quid tu ? niiin
mcdicus, qurxso, es ? [turn tu
La. Immo cdcpol una litcra plus sum, quam inedicus. Gr.
Mendicus es ? La. tetigisti acu. Gr. videtur digna forma :
Sed quid tibi est? La. hac proxima iioctc in mari clavi. 20
Confracta est navis : perdidi, quicquid crat, miser ibi
omne. [gento multo.
Gr. Quid perdidisti? La. vidulum cum auro atque ar-
Gr. Ecquid memiuisti in vidulo, qui perit, quid infuerit
ibi ? [t'abulemur.
La. Quid rcfort, qui periit? Gr. tamen si non hoc, aliud
Quid si ego sciam qui invenerit? volo ex te scire signa, 25
La. Nummi octingenti aurei in marsupio infuerunt :
Prajterea centum denaria Philippea in pasceolo seorsus.
Gr. Magna hercle praeda 'st! largiter mercedis indipiscar:
Di homines respiciunt: bene ego hinc praedatus ibo.
Quidrerumgerihir? Gr. Extergitur veru. La. Quomodo vales? Gil. Quid petis?
ISlum es medicus, obsecro ? La. Imfno per adem PoUncis plus sum quam medkus, vna
litem. Gr. Igitur tu es mendicus? h\. Recte divinasti. Gk. Tua furma vi-
detur digna. Sed quid libi est? La. Perdidi omnia in mari hac node ultima.
Navis est confracta: perdidi infelix omnia, qua: erant mea. Gr. Quid perdidisti?
La. Vidulum cum tnullo auro atque argc7ito. Gr. Quid mcminisli quud fuerat
in illo vidulo, qui est pcrditus? La. Quid interest, quando quidem perditus est?
Gr. Tamen si nihil dicimus de hoc, loquamur de aliis. Si ego norim, quis invene-
rit} Volo scire ex te indicia. La. Fuerant in marsupio octoginti nummi aurei:
prceterca seorsum centum denaria Philippea in sacculo. Gr. Est ingins per tler-
culem prada ! Consequar targam mercedem. Dii respiciunt homines. Ego ibo
quit ft. — 17 Ferrum extergetur S. Lips. Ven. 1. Ven. L>18. aut vales PII. —
1« Pro turn tu, S. et Lips. Iiabent numquid tu; Lamb, num tu. — 20 Ven.
1. hoc proxuma. Mox, li. 1. Pil. S. Lips. Ven. 1. in mare et alii; Ca-
nier. in mare mihi et alii. — 21 Contra fracta est S. Lips. Ven. 1. quitquit C. —
23 Eo quid S. Lips. Ven. 1. quid perit S. Lips, quod peril Ven. 1. perit deest
in Ven. 1518. et Lainb. 1577. Mox, et quit/ Ven. 1. iij iti/uerit Schneider.
ihi deest in Ven. 1518.— 24 Lamb. 1577. quid periit; S. Ven. 1. qui perit.
Ven. 1518. Lamb, nihil tamen.— 2G Octingenti in marsupio nummi aurei Schnei-
der, auri B. 1. S. Lips. Ven. I. Ven. 1518. primum infuerunt Ven. 1518. —
27 Pll. centum mna philippea ; Ven. 1518. et IJipont. centum mmc philippicce ;
et sic Anselmus ex codd. pastcolo B. 1. S. Lips.— 28 S. Lips, adipiscar
NOTiE
27 Centum denaria Philippea] Alii, nioile et tenue corium, ex quo fiunt
centum mna Philippea, pro mina* Phi- chiroiheca; ; loculi, follnli.
lippicae. 29 Di homines respiciunt] Alludit ad
Pasceolo] Nonius, ' Pasceoliis ex Fortimamrespicientcm feiicenict pro-
alula saccnlus,' Est aulem ' alula' piliaiu. Zivsiiroilaos, Jupiter inspector.
Delph. et Far. Clas. Plant. 5 D
1522 M. ACCII E^LAUXr
Profecto liDJus est vidulus : perge alia tu expedire. 30
La. Talentum argenti commodura magnum inerat in cru-
mina,
Praeterea sinus, epichysis, cantharus, gaulus, cyathusque.
Gr. Papaj ! divitias tu quidem habuisti luculeutas.
La. Miserum istuc verbum et pessumura est, Habuisse, et
nihil habere.
Gr. Quid dare velis, qui istaec tibi investiget indicetque? 35
Eloquere propere celeriter. La. nummos trecentos. Gr.
tricas. [Gr. cassam glandem.
La. Quadringentos. Gr. traraas putridas. La. quingentos.
La. Sexcentos. Gr. curculiunculos minutos fabulare.
La. Dabo septingentos. Gr. os calet tibi ! nunc id fri-
gidefactas ?
hinc bene onustus prada. Profecto vidulus ad liunc pertinet, Prosequere comme-
morare alia. La. Inerat in crumena magnum talentum argenti commodum, prce-
terea umu, uqualis, cantharus, cymbium, cyuthus. Gr. Papcp ! Tu habuisti
quidem divitias luculentas. La. lUud verbum habuisse, et habere nihil, est 7nise-
rum et pessimum. Gr. Die cito, quid velis dare, cui iiivestigtt isla et tibi indi-
cet ? La. Trecentos nummos. Gr. Res nullius prelii. La. Quadringentos.
Gr. Polliceris tramas putridas. La. Quingentos. Gr. Loqueris cassatn glan-
dem. La. Sexcentos. Gr. Dicis vermiculos parvos. La. Dabo septingentos.
Gr. Os tibi calet .' nunc frigefacis buccellam in ore? La. Milk nummos. Gr.
29 D/J/np Cam. Lamb. Dii omnes homines V en. 1518. ergo hinc C. — 30 Pro-
fecto est hujus Scliii»'i(ler. — 31 S. a m. pr. erat in. Ven. 1. Cam. Lamb, crumena.
— 32 S. Lips. B. 1. caidiis. B. 1. S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518, cijathus, oniisso
r^ que. — 33 Para Vun. 1. I'll. — 3G Ven. 1. trichas. — 37 Quadrigentos Schnei-
der, pulidas S. Lips. Ven. 1. Ven. 1.518. putridas Valla. — 38 S. Lips, gttrgu-
liunculos ; nonniilli codd. Piisciani lib. in. p. 131. ed. Krelil. habpnt gorguli-
vnculos.—VJ B. 1. OS calet tibi linguam frigide facias ; Alciat. tiunc git frige-
f actus ; Pll. nun git; Ven. 1. Ven. 1518. num git. S. et Lips, habent etiani
NOTiE
Apnleins, ' In fiitclani jam rocepliis qnotannis Expectare sat est.'
es Fortiinae, sed Videntis.' Virgiliiis, Epichysis] Y-ds vinarinm, e quo in
* Lib(;rtas, qiuv sera tanien respexit cyatiios viniim eiriinditur.
incrlem.' Gaulusl Vasctiliim in forinain cym-
31 Commoduni] Commodae nione- bii, sen crateris.
tse, id osl, inlcgro niarginc. Comnio- 34 Habuisse] Seneca, ' Habere eri-
diim talenliiin, commoda' minsv, a pitnr; habuisse iinnqiiam.'
quibus nihil exsertiim detritiini(pie 37 Tramas] Id est, fila piitrida.
est. 39 i\unc id [num git] Frntex qiieni
32 Sinns] Vas sinnosnm, ventrio- Latiiii nigellam vocant, giistu similis
sum et oris angusti. Virgilius, ' Si- pipcri. Ansonius, ' Kst inter frnges
mini lactis, et lixc tibi liba, Priape, morsu piper aequiparans git.' Prover-
RUDENTIS ACT. V. SC. 2. 1523
La. Millc dabo nummos. Gr. somnias. La. nihil addo:
abi ! Gr. igituraudi: 40
Si, hercle, abiero hinc, hie non ero. La. vin' centum et
mille ? Gr. dermis. [addas ;
L\. Eloqiiere quantum postules. Gr. quo nihil invitus
Talentum magnum : non potest triobolum hinc abesse.
Proin tu vel aias, vel neges. L\. quid istic neeessum est,
video :
Dabitui talentum. Gr. accede dum hue : Venus haec volo
arroget te. 45
La. Quod tibi libet, id mihi impera. Gr. tange aram
banc Veneris. La. tango. [Gr. quod jubebo.
Gr. Per Venerem banc jurandum est tibi. La. quid jurem ?
La. Praei verbis quid vis : id quod domi est, nunquam uUi
supplicabo. [argentum daturum,
Gr. Tene aram banc. La. teneo. Gr. dejura, te mihi
Eodem die, viduli ubi sis potitus. La. fiat. 50
Gr. La. Venus Cyrenensis, testem te tester mihi,
Somnias. La. Nihil adjicio : abi! Gr. Audi igitur ! Si per Herculem hinc
demigravero, non ero hie. La. Visne centum et mille ! Gr. Dormis. La. Die
quantum rones. Gr. Ut 7iihil addas invitus ; magnum talentum : non potest de-
traki hinc triobolum. Itaque tuvel die, rel nega. La. Cideo quid oporteat agere
hie : dabilur talentum. Gu. Accede dutn hue : volo ut hac Venus te roget viecum.
La. Manda mihi id quodvolueris. Gr. Tange hanc aramVeneris. La. Tango. Gr.
Oportet tejurnre per hanc Venerem. La. Quid jurem? Gr. Id quod mandabo.
La. Dictita mihi: nunquam petam a vicinis id quod habeo domi. Gr. Tange
hanc aram. La. Tango. Gr. Jura te mihi daturum pecuniam pactum, en die,
quo habcbis vidulum. La. Esto. Gr. La. Venus Cyrenensis, te tester mihi tts-
frigide /actus. — 42 Eloquere hercle Cam. hamh, — 43 S. a m. pr. ef Cam. tri-
bolum. — 44 Proin tu aias Veil. 1. vel alas S. a m. pr, vel unimas Cai pentar.
isluc est\'ei\. 1518. Quin istuc neeessum esse video al. ap. Pareimi. — 4j PH.
atroget — 46 Quod t. lubet Veil. 1.518. it mihi C. imperat Fll. haraniC. —
47 Ven. l.'ilS. ju/ew tibi. Mox, S. Lips. Ven. 1. Yen. 1518. quod jubeo. —
48 Pro verbis li. 1. 8. Lips, quidem his id quod S. Lips, it quod d. est num quis
vili C. vili etiam C. 2. — 49 Tenaram Ven. 1. te tni argentum Schneider. —
50 Eodem illo die edd. vett. et Sclineider. Eodem ipso die Ven. 1518— .'SI Cij-
NOTiE
bialis forma in eos, qui trepide et peijuria snmina Exigua, Cereris tan-
snniiiiis taiitnni labris loqiinnttir. gens aramque p» demqiie.' Aras tan-
45 Arroget te] Id est, volo id a te gebant et precatiiri.
petal Venus ipsa. 48 Id quod domi] Id liabent in proin-
46 Tang-c aram] Cicero,' Is si aram tu, doniesticum, familiare, ut sint
t^nens juiaret, crederet nemo.' Ju- perjuvi.
venalis: ' Falsus erit testis, vendet
1524 M. ACCII PLAUTI
Si vidulura ilium, quern ego in navi perdidi,
Cum auro atque argento salvom iavestigavero,
Isque in potestatem raeara pervenerit.
Gr. Turn ego huic Gripo dico, inquito, et me tangito. 55
La. Turn ego huic Gripo dico, Venus, ut tu audias.
Gr. La. Talentum argenti magnum continue dabo.
Gr. Si fraudassis, dicito, uti te in qua^stu tuo
Veuus eradicet caput atque aatatem tuam.
Tecum hoc habeto tamen, ubi juraveris. 60
La. Et ilium ego advorsum si quid peccasso, Venus,
Veneror te, ut omnes miseri lenones sient.
Gr. Tamen fiet, etsi tu fidem servaveris.
Tu hie opperire, jam ego faxo exibit senex :
£um tu continue vidulura reposcito. C5
La. Si maxume mihi ilium reddiderit vidulum,
Non illi ego hodie debeo triobolura.
Mens arbitratus est, lingua quod juret mea.
Sed conticescam : eccum exit, et ducit senem.
tern, si invenero ineam peram salvam, quam ego perdidi in navi cum auro et argen-
to, et ea venerit iii meam potestatem. Gr. Turn, ego dico huic Gripo, die, et me
tange. La. Tu7n ego dico htiic Gripo, Venus, ut tu audias. Gr. La. Dabo
continuo magnwn talentum argenti. Gr. Sifraudaveris, dicito, ut Venus te era-
dicet in tuo qucEstu, caput et tuam vitam: tamen liabe hoc tecum, quando juraveris.
La. Et ego te rogo, ut si quid peccavero adversus ilium, ut omnes lenones sint in-
felices. Gr. Tamen lenones erunt miseri, etsi tu fidem servaveris, Tu opperire
hie ; jam ego curaho, ut senex egrediatur : tu repete continuo vidulum. La. Etsi
mihi restitucrit hodie vidulutn, ego non illi dabo tres obolos. Est situm in meo ar-
bitrio, quod mea lingua juraverit. Sed tacebo : ecce exit Gripus, et adducit
senem.
renetisis testor te mihi B. I. Icstem omittiint etiam S. Lips. Ven. 1. teslor te
etiani S. Lips. — .52 V^eii. l.'jlS. ego quern. — 55 Voc. dico deest in C. ' Cete-
riim, post liunc versnin iioiuiulli inciilcant liunc : Talentum argenti magnum
continuo dabo. Sed nihil tale extat in Pll.' Parens. — 50 Turn me S. Lips, me
nudias Ven. 1518. exudias Cam. Lamb. — 58 Quod si Ven. 1518. die ut S.
Lips. Ven. 1. Ven. 1518. — 60 Cam. habeto, tamen. — Gl C. Ilia egat vorsnm ;
C 2. S. Lips. Ven. 1. ilia negat vorsum ; Ven. 1518. ilia negat vorsum
C2 B. 1. S. Lips. Ven. 1. homines sint. — (J3 S. Li|)S. servaris. — 04 TibiS. —
00 Sclineider. mi ilium ; Vtn. 1518. ilium tnihi. S. Lips, redierit. — 07 S
Lips. Ven. 1. ego illi, — 08 PH. arbitratus tungua ; S. Lips. Ven. 1. Ve
1518. arbitratus lingua. S. Lamb, quid juret.
en.
RUDENTIS ACT. V. SC. 3. 1525
ACTUS QUINTI SCENA TERTIA.
GRIPUS, DvEMONES, LAJ3RAX.
Gr. Srquere hac : ubi istic leno est? heus tu, hem tibi,
hie habct vidulum. [beas tibi.
D/E. Habeo, et fateor esse apud me : et, si tuns est, ha-
Omnia, ut quicquid infucrc, ita salva sistentur tibi.
Tone, si tuus est. La. o Di immortales ! raeus est : salve,
vidule.
DiE. Tuusne est? La. rogitas ? siquidcm licrcle Jovis
fuit, meus est tamen. 5
DyE. Omnia insunt salva : una istinc cistella excepta est
modo
Cum crepundiis, quibuscum hodie filiam inveni mcara.
La. Quam ? D^. tua quae fuit Palaestra ; ea fdia inventa
est mea. [tentia
La. Bene mehercle factum est: cum istaec res tibi ex sen-
Pulchre evenit, gaudeo. Dm. istuc facile non credo tibi. 10
La. Immo, hercle, ut scias gaudere me, mihi triobolum
Ob cam ne duis: condono te. D^E. benigne edepol facis.
La. Immo tu quidem hercle vero. Gr. heus tu ! jamne
habes vidulum ?
Gr. Sequere hac. Ubi est ille leno ? Ileus tu, hem tibi: hie habet vidulum.
1)/E. Habeo, et fateor eiim esse apud me: et, si ad te perliiiet, serva. Quemad-
modum (juidlibet fuit in eo, ita tibi reslilueiur sahnim. Accipe, si est tnus. La.
<) Dii immortales! est meus: salve, vidule. 1)JE. Estne tuus] La. Rogas ?
iSi per Uerculcm, fuit Jovis, tamen est meus. U^. Universa sunt integra in eo :
unaarcula tantumfuit depromla cum crepundiis, quorum opera detexi hodie nieam
filiam. La. Quam? \^je. PaUcstram, quw fuit tua, inveui meam esse filiam.
La. Gaudeo per Herculem ; lector quia id tibi erenit pulchre et ex sententia.
D.E. Non credo facile te latari. La. Immo, per Herculem, ztt intelligus me gau-
dere, ne dederis mihi ob earn peram Ires obolos: cam tibi do. V>je. Per adem
PoUucis facis urbane. La. Immo lu per Herculem, Gr, Heustu! habesnejam
1 Pll. S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. leno, et heus tu. C. em tibi. — 3 Omnia nt
quidem S. Lips. B. 1. Omnia, ut quidque Pll. Ven. 1. Ven. 1518. Omnia ut
quceque Cam. Lamb, sistetur Caipentar. — 5 Vro fuit, Schneider, huheifuverit.
Mox, meus tamen S. Lips. Ven. 1. tamen deest in Ven. 1518. — 8 Ven. 1518.
delet tua. — 9 Cam. Lamb, est factum .... tibi res. — 10 Sciineider. won facile.
— 11 Lamb. 1577. tu hercle .... tribulum. — 13 Immo quidem, oniisso tu. Lamb.
1577. jam habeas B. I. Pll. Lips. Ven. 1. jam habes S. Ven. 1518.— 10 Ven.
1526 M. ACCll PLAUTI
La, Habeo. Gr. propera. La. quid properabo? Gr. red-
dere argentum mihi.
La. Neque edepol tibi do, neque quicquam debeo. Gr.
quaehaec factio est? 15
Non debes? La. non hercle veio. Gr. non tu juratus
mihi es ? [mihi :
La. Juratus sum : et nunc jurabo, si quid voluptati est
Jusjurandum rei servandae, non perdendae, conditum est.
Gr. Cedo sis mihi talentum magnum argenti, perjuris-
sume.
DiE. Gripe! quod tu istum talentum poscis? Gr. jura-
tu'st mihi 20
Dare. La. libet jurare : tun' raeo pontifex perjurio es?
D^E. Qua pro re argentum promisit hie tibi? Gr. si vidulum
Istum redegissem in potestatem ejus, juratus dare
Mihi talentum magnum argenti. La. cedo quicum habeam
judicem ;
vidulum? La. Habeo. Gr. Accelera. La. Quid accelerabo? Gr. Mihi red-
dere pecuninm. La. Neque, per adem Pollucis, tibi do, neque debeo quicquam.
Gr. Quce est hevc ratio agendi? Nnndehes? IjA, Noh debeo per Herculem. Gr.
Non tu mihi jurasti? La. Juravi ; et jurabo nunc, si lubeat : jusjurandum fuit
inventum ad rem fuendam, non perdendam, Gr. Da mihi, si vis, magnum talen-
tum argenti, perjurissime. YiM. Gripe! quod talentum tu poscis? Gr. Jura-
vit se mihi daturum. La. Placet jurare. Esne tu pontifex, ul judices de meo per'
jurio? Y>jE. Pro qua re tibi promisit pecuniam? Gr. Juruvit sc mihi dalt(rum
magnum talentum argenti, si ei resliluissem suum vidulum. La. Eligamus judi-
1.518. num tu juratus. — 18 S. Lips. Ven. 1. Valla m rcscrvandce ; Ven. L518.
servanda; rei. — 19 Crede H. periturissime Vi\. S. Ven. 1. — 20 Caipcntar. quid
tu. Ven. L518. possis. IVIox, mihi deest in eadeni ed. — 21 li. 1. S. Lips.
Ven. 1. Veu. 1518. tu we. B. I. S, Lips. Ven. 1. delent meo. — 23 S. Lips, mihi
NOITL
18 Jusjurandum conditum est] In- re juratus sum, aiifcret a me jiidicio,
ventum est. Pacuvins: ' Jiisjiiran- si piobaveriin te stipulatiim esse dolo
dum est mantile, (|i)o (|iiotidian<u nialo, et per hoc stipniationeni non
noxap extergenlur.' Lalterius : ' Quid valere ; meqiic viginti (|ninqne annis
est jusjurandum ? Eniplaslium ajris niinorem esse, et ob id Lajtoriie legis
alipni.' beneticio uli posse ? Minores viginti
21 Pontifex] Qui consiilio per De- <|uin()iii' annis sine aiictore, nequc-
os ariisf|ue Deuiuin peijurabant, nnt obligari, atcpio adeo Lirtoria; le-
ponliticibiis picnas dabant ; <iui per gis beiieficio in integrum ristilnnn-
genium principis, principi; (|ui alia tur. ' Stipulari,' ' instipiilaii,' ' re-
ratiotic, cetisoribus. stipiilaii,' idem est (piod promittere
24 CeJo f/Mtcum] Quis id, quod da- et repromittcre. Dolus mains est
RUDENTIS ACT. V. SC. 3. 1527
Ni dolo malo instipulatus sis, nive ctiam dum siem 25
Quinquc et viginti natus annos. Gr. habc cum hoc. La.
alio 'st opus. [navero.
D/E. Jam ab isto auferre baud sinara, nisi istum condcm-
Promisisti huic argentum? La. fateor. D/e. quod servo
meo
Promisisti, meura esse oporlct : ne tu, leno, postules
Te hie fide lenonia uti : non potcs. Gr. jam te ratus 30
Nactum hominem, quern dclVaudares : dandum hue argen-
tum est probum :
Id ego continuo huic dabo, adeo me ut hie emittat manu.
D/E. Quando ergo erga te benignus fui, atque opera mca
Ha3C tibi sunt servata. Gr. immo hercle mea, ne tu dicas
tua.
Dm. Si sapies, tacebis : tum tc mihi benigne itidem adde-
cet 35
Benemerenti bene referre gratiam. La. nempe pro meo
cem ad disceptandam hanc controversiam ; et priinn, probabo te stipulnlum es'ie
dolo malo, deinde me minorem esse quinque et viifinli annis. Gr. Ilabejiidiccm
cuw Damoue, ut coram CO cum D(Eiiioiie dc spunsiuuc certes. La. Est ojiiis olio.
Dje. Non sinam te auferre viduliim, visi coiulemnacero istum. lluicne poUicitus
es pecuniam? La. Fateor. D.e. Quod pollicilus es meo servo, oportet ad me
pertinere : ne putes, o leno, tibi utendum esse hie fide lenonia : non potes. (iu . Ar-
bitraris jam te incidissc in hominem quem dcfraudes. Oportet dure huic argentum
probum : id ego dabo continuo huic, adeo ut hie me manumittal. Dm. Quoniam te
affeci hoc benvficio, et luce sunt servata mea ojiera, Cli. Immo per llerculem
mea, ne tu dicas tua. D^K. Tacebis, Gripe, si sapias / Tum te, o L<ibra.r, adde-
cet etiam mihi referre gratiam de te bencmerito. La. Nempe quando dicis tibi esse
dare.— 25 In dolo S. Lips. Ven. I. neve etiam S. Lips, ni etiam Bentl. ad Te-
rent. Enn. iii. 5. 22. dum hand siem Bentl. I. c— 26 Schneider, annos natus.
Lamb, alio opu'st. — 27 Jam te Lamb, aut sim S. Lips. Ven. 1. Pll. hand sciam
Ven. 1518. si istunc S. Lips. Ven. 1. Ven. I.'JIS. si isluc Carpentar.— 28 Pro-
misistin' Schneider, meo deest in B. 1. S. Lips. Ven. 1. PH.— 2U Promissum
est Ven. 1518. ne ut Ven. 1.518.— 30 Tu Carpentar. interpunciione post uti
sublata. potes: servanda est fides Yen. 1518. lanteratus Lips, jam te ratus al.
jaw <e irrt<«>i Carpentar.— 31 Nanctum P\\. NactlisS. defrandandum dares S.
Lips. Ven. 1. Ven. 1518. huic S. €.2. Lips. — 32 S. Lips. /kc m/</(i(.— 33 S.
Lips. Ven. 1. Ven. 1518. tibi benignus. — 31 Von. 1518. ne dicas tua, on)i»so
pronominc tu. — 35 S. Lips, tum mihi, omisso te. Pll. mihi benhme. il. itidem
addam. — 36 S. Lips. Ven. I. Ven. 1518. bene ferre. Mox, pro meo, Srhnei-
NOT/i:
machinatio quxdani alterius decipi- .'iiniuiattir.
endi causa, quando alind agittir, aliiid
1528 M. ACCII PLAUTl
Jure oras. Dm. minim, quin tuum jus meo periculo abs
te expetam.
Gr. Salvos sum : leno labascit: libertas portenditnr.
Dje. Vidulum istic ille invenit ; illud mancipium meum est :
Ego tibi hunc porro servavi cum magna pecunia. 40
La. Gratiam habeo, et de talento nulla causa est, quin feras,
Quod isti sum juratus. Gr. heus tu ! mihi dato ergo, si
sapis. [tibi mu * *
Dje. Tacen' an non? Gr. tu meam rem simulas agere;
Non hercle istoc me intervortes, si aliam praedam perdidi.
Dm. Vapulabis, verbum si addes istuc unum. Gr. vel
hercle enica, 45
Non tacebo unquam alio pacto, nisi talento comprimor.
La. Tibi operam hie quidem dat; taceto. D^. concede
hoc tu, leno. La. licet.
Gr. Palam age, nolo murmur ullum neque susurrum fieri.
Dm. Die mihi, quanti illam emisti tuam alteram muliercu-
1am
Ampeliscam? La. mille nummos denumeravi. Dm. \m
tibi 50
Conditionem luculentam ferre me ? La. sane volo.
n me referendum gratiam, loqneris pro meo jure. D.i;. Mirum quin expetam tuum.
jus meis damnis. Git. Sumsalvus: leno vncillat : ostenditur libertas. D.T„ Ille
ipse invenit vidulum: illud mancipium est meum. Ego tibi hunc sercuvi cum
magna pecunia. La. Ilabeo gratiam, et de talento est nulla causa, quiri uccipias
id quud isti sum pnllicilus. Gr. Ileus tu! Da tnitiiigitur, si sapis. \yjE. Sile-
bisne? Gu. Tu simulas curare meam rem; tibi mu . . . per llerculem non me
circumvenies, si jierdidi aliam prcedam, D.t:. Dabis pccnas, si addideris udhuc
vnum verbum. Gr. Per Herculem, vcl eneca; non silcbo unquam alio pacto, nisi
coiirceur talento. La. Hie quidem tibi studet ; tace. T>jf.. Da hoc, leno. La.
Licet. (iR. Age coram, nolo edi murmur ullum, neque vel minimum Jiatum. T)JE.
Die mihi quanti emisti tuam illam alteram mulierculam Ampeliscam? La. Nume-
ravi mille nummos. Dm, Visne me tibi offerre luculentam conditionem? La.
der. et edd. vett. habciit ()(o. — 37 S. Lips, jus wie. Vcn. 1518. S. periclo. —
36 Salvus S. Lips. Ven. 1. prolenditur S. Lips. Veil. 1518. — 3!) Doiiz. Viduluni
iitunc.^ Vi Quidem isli Veil. 1. lieuluH. ergo data \'cii. l.'ilH. — 43 S. Lips.
Vcn. 1 518. tun meam; Veil. 1. tu meam ; Cai pintar. <nm Wit'fim. Ed. Paris.
tuam agis ; l^ainl). Jiunc commodus. I'll, tibi mu [lacuna]; Cam. tibi iiunc * ;
li, 1. tibi non, sine ali(|iio lacuniE si(;no. — '11 V^alla, .si credila ; Saracen, si
aliam credam. \'en. J51H. pra-ndero. — 15 S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. si ver-
bum. Ven. 1. adde.—4G S. a in. pr. inquam.—M Pll. 15. 1. S. Lips. Ven.
l^AV,. tacebo. S. concedo. S. Lips. Lamb, hue <«.— 48 B. 1. S. Lips, nolo ego
murmilellum ilium; PIL murmur ilium ; Ven. 1518. Lamb, murmurillum. Car-
RUDENTIS ACT. V. SC. 3. ^ 1529
DvE. Dividuom talcntum faciam. La. bene facias. Dje.
pro ilia altera,
Liberia ut sit, dimidium tibi sumc, dimidium huic cedo.
La. Maxume. D.e. pro illo dimidio ego Gripum emittara
manu,
Quem propter tii vidulum, etcgo natam inveni. La. bene
facis : 55
Gratiara habeo magnam. Gr. quarn mox mihi argentum
ergo redditur? [me mavolo.
Dje. Res soluta est, Gripe: ego habeo. Gr. hercle, at ego
Dje. Nihil hercle hie tibi est, ne tu speres : jurisjurandi volo
Gratiara facias. Gr. perii hercle ! nisi me suspendo, oc-
cidi.
Nunquam hercle iterum defraudabis rae quidem post hunc
diem. 60
D/E. Hie hodie coenato, leno. La. fiat: conditio placet.
DvE. Sequimini intro. Spectatores, vos quoque ad coenain
vocera,
Ni daturus nihil sim, neque sit quicquam pollucti domi,
Volo sane. D.'e. Dividatn tnlentum. La. Facias recte. Dm. Ut sit pro ilia
altera liberta, tibi uccipe ditnidium, da huic dimidium. La. Optime. Y)n. Ego
mauumittam Gripum pro illo dimidio, cujus opera tu invenisli vidulum, et ego na-
tam. La. Recte facis: habeo magnam gratiam. Gr. Igitur mihi reddatur sta-
tim pecunia? D.e. Gripe, res est soluta: ego habeo. Gr. Per Herculem, sed
ego inalim habere. Dje. Per Herculem nihil habes hie, ne tu speres. Volo con-
dones jusjurandum. Gr. Perii per Herculem: occidi, nisi 7ne suspendo. Per
Herculem nnnquamme defraudabis iterum post hunc diem. D.-ii. Leno,ca;nato hodie
hie. La. Fiat! conditio placet. Dje. Sequimini intro .' Spectatores, vos voca-
rem quoque ad ccenam, si esset quod apponerem, ct si esset aliquid delicati domi, et
pentar. neque futurum. Ven. 1518. fieri mihi. — 50 C. mille 7iu7nmum. — 52 Di-
viduum S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. bene facis S. Lips, ilia deest in Ven. 1518.
— 5'i Libera S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. summe Ven. 1518. hue cedo C. —
54 Gripum ego INIediol. et Schneider, ego altera gripum Ven. 1518. ego grif-
fumS.A m. pr. — 50 Voc. magnam deest in Ven. 1518. wo.r /ni Sciineider. —
57 Schneider, tu hercle. — 58 S. Lips, tibi hie est. Mox, Ven. 1518. Carpen-
tar. jusjurandi. — 59 Grat [lacuna] fatiam C. peri Carpcntar. jwrii ergo nisi
B. 1. — 02 S. Lips. Ven. 1. vos quiqui. — 03 Nam S. Lips. »u7 sim Sclineider.
NOT/E
52 Dividuom faciam'] Id est, divi- votoruni gratiam facere alicui : Dis-
dam. pcnser quelqu'un de sesvaeux.
58 Juriyurandi volo Gratiam facias] 03 Pollucti] Si nobis esset ccena
Volo te liberare ienonein praestiti ju- tam iante apparata, quam esse solet
risjurandi ; id est, vulgo dispensaie. eoruni fjui votivum epulum faciunt,
Pecuniae gratiam facere, reniittcre, vos invitarem.
1530 RUDENTIS ACT. V. SC. 3.
Neve adeo vocatos credain vos esse ad coenam foras.
Verum si voletis plausum Fabulee hiiic clarum dare, 65
Comissatum omnes venitote ad nie ad annos sedecim.
Vos hie hodie coenatote ambo. La. fiat. D^e. plausum
date.
nisi crederem vos esse vocatos ad coenam foras. Sed si volueritis dare hide Fabulte
altum plausum, venite ad me omnes comissatum in annos sexdccim. Vos canate
ambo hie hodie. La. Fiat, D.E. Date plausum.
sum S. Lips. Ven. 1. Ven. 1518. neque est S. Lips, quique Carpentar. polluti
S. Lips. — 64 Nive Schneider, et Doiiz. no.s esse S. a ni. pr.— 6.i Ven. 1. cla-
rum date. — 60 Commessaturn S. Lips. Comessatum \en. I, Yen, 1518. sexdc'
dm S. Lips. Plauti Rudens explicat feliciter S.
M. ACCII PLAUTI
S T I C H U S.
DRAMATIS PERSONyE.
Panegyris, 7 ,r ,.
T, > Mulieres.
PiNACIUM, S
Antipho, Senex.
Gelasiaius, Parasitus.
Crocotium, Ancilla.
DiNACiUM, Piter.
Epignomus.
Stichus, Servus.
Pamphilippus, Adokscem,
Sagarinus, Servus.
Stefhanium, Ancilla.
ARGUMENTUM, UT QUIHUSDAM VIIJETUR, PRliiClANI.
.9enex castigat filias, quod liic viros
Tarn perseverent peregiinantis paiiperes
/ta siistinere fi aires, neqne lelinquere.
Sencx increpatjilias, quod non disistunt a ttiendis parlibus suorum viarilorum
pauperum et peregrinantium, neque repttdiar'e velint. Iinmo pater sic dimulcetur
NOTiE
I Setiex] Antipbo pater Pinacii et Viros] Pamphilippum et Epigiio-
Panegyris. mum inaritos Pinacii ct Panegyris.
Filias] Panegyris et Pinacium.
1532 M. ACCII PLAUTl
Contiaque verbis delenitiir commodis,
Habere ut sineret, qiios semel uactee forent. 5
Firi revenitint opibiis aucti trans mare :
iSuam quisque retiuet; ac Sticlio Itidiis datiir.
sermonc blando filiarum snarnm, ut patiatureas servare viros quibus semd matri-
monio junctce sunt. Mariti retcrtuntur a regionibus, quie sunt ultra mare, di-
vltiis onusti. Vterque suam conjugem denuo accipit ; et ludendi copia Sticho
conceditur.
1 Pll. quod ecE. — 5 B. 1. quod semel. C quos semel inacta.
ALIUD ARGUMENTUM CAMERARII.
Argumentum hiijus Fabulas est et leve et futile. Etsi in hac bonae et prae-
clarae sententiEe insertae sunt: et exemplum proponitur egregium fidei
conjugalis. Duo adolescentes fratres habebant dnas sorores conjuges.
Dum vivunt in luxu et deliciis, rem familiarem perdnnt. Hanc recnpe-
rare student mercaturis faoiendis : quod autem longo tempore abessent,
vnlt pater filias, uxores illorum, alils coilocare ; sed illae constanter refra-
gantur. Redeunt illi re bene et feliciter gesta, et aucti opibus : itaque
facile reconciliantur socero. Parasitus autero, quo socio et adjutore rem
amiserant, ab iliis repellitur, et ludibrio babetur. Sticho etiam servo
potestas fit convivii agitaadi cum altero servo Sagariuo.
ACTUS PRIMI SCENA PRIMA.
PANEGYRIS, PINACIUM.
Pa. Credo ego miseram fuisse Peuelopam,
Soior, suo ex animo ; quas tarn diu vidua
Pa. Ego arbitror Pcndopcn doluisse serio, soror ; quw fuit privata tarn longo
NOTJE
1 Dliser am fuisse ex animo] Home- virum?' Immo virgo quae nunquam
rus, Trddfv &\y(ativ Kark evfidv. liabuit marifiim dicitur ct 'vidua.'
2 Tarn diu] Vif;inti annis. Idem Seneca, ' An tc moranlur vir-
Vidiia] ' Vidua ' dicitur, et ca cu- n'mea vidua^ domi ?' Uno vcrbo, ' vi-
jiis inortnus est vir, et ea a qua diu dua ' est ab antiquo ' iduo,' divide :
vir abcst. Seneca de uxore Aga- nude ' Idus' dictae sunt, quod in duas
menuionis post decennium, (idem partes fcrnie a^quales dividant. Quae
quod de nxore Ulyssis Plautiis,) igitur nudicr sejuncta esla viro dicta
' Decern per annos vi(bia rcspiciam est ' vidua.'
STICHI ACT. I. SO. 1. 1033
Viro suo caruit : nam nos ejus animum
De nostris factis noscimus, quarum viri hinc absunt,
Quorumque nos nej^otiis abscntum, ut est a3quum, 5
Solicita3 noctcs et dies, soror, siimus semper.
Pi. Nostrum oflicium nos facere aequom est: nequc
Id magis facimus, quam nos monet pietas.
Sed hie, mea soror, assis dum: raulta voio tecum
Loqui de re viri. Pa. salvenc, araabo? 10
Pi. Spero quidem, et volo : sed hoc, soror, crucior,
Patrem tuura meuraque adco, unice qui unus
Civibus ex omnibus probus perhibetur,
Eum nunc improbi viri officio uti ;
Viris qui tantas absentibus nostris 15
Facit injurias immerito,
Nosque ab his abducere volt.
Hae res vitas me, soror, saturant :
Has mihi dividiae et senio sunt.
Pa. Neu lacruma, soror ; neu tuo id animo 20
Fac, quod tibi tuus pater facere minatur.
Spes est eum melius facturum.
tempore suo marito tanqiiam tidua. Nam nos intelligimus qua fuerit ejus mens
ex nostra sorte ; videlicet nustri marili absunt hinc, et nos tencinur sempiterna
soHciludiue diu noctuque, soror, ut est par, de eorum ne^otiis, iiitereadiini ahsunt.
Pi. Oportet nos obire nostras partes : ntque facimus plusquam pietas nos Iwrtatur.
Sed veni hue, mea soror ; mens est disserere tecum de negotiis mei muriti pluribus
verbis. Pa. Sehabentne bene, obsecroi Pi. Est spes quidem, et opto: sed idcir-
CO doleo, soror, quod tuus pater et meus, qui prwdicutur esse unus omnium civium
longe ccquissimus,fungutur nunc officio viri ncquam, et ufficiat immerito tunta contu-
melia noslros vmritos ubsentes, et cvnetur nos uvocare ub his. Id, soror, me reddit
de/essam vita: id me conficit marore et tadio. V\. Ne luge, soror; neque tibi
injiige vuluus, quod tuus pater minatur infligere. Spero eum acturmn mitius.
2 Alii vidua expiingunt. — 4 Meurs. de nostris fatis noscimus ; al. facil nosci-
mus.—G C. nodes sed dies.— 9 C. adsidum. Pro tnulta, quod servant B. 1. C.
et C. 2. al. ap. Pareiim habent mutua. — 10 Edd. quapdam vett. sulvtfne. —
14 Lamb, viri officio fungi, contra codd. — 15 Prononifii nostris deest in B. 1.
— 17 C. et Parei 3. ab is abducere. — 18 B. 1. soror »««.— 19 Hce }ni B. 1. C. et
C. 2. — 20 Edd. qiixdam vett. neve tuo. — 21 Al. ap. Pareuni, minatur factu-
4 De nostris factis] Id est, per nos de viire.
ipsas. lU Senio] Id e.st, taedio et odio.
18 Vitcc me saturant] Jc suis lass/:e
1534 M. ACCII PLAUTI
Novi ego ilium : istaec jociilo dicit :
Neque ille sibi mereat Persarum
Moates, qui esse aurei perhibentur, 25
Uti istuc faciat, quod tu metuis.
Taraen si faciat, minume irasci
Decet ; neque id iramerito eveniet.
Nam viri nostri domo ut abierunt,
Hie tertius annus. Pi. ita ut memoras. 30
Pa. Cum ipsi interea vivant, valeant ;
Ubi sint, quid agant, ecquid agant,
Neque participant nos, neque redeunt.
Pi. An id doles, soror, quia illi suum officium
Non colunt, cum tuum facis ? Pa. ita pol. 35
Pj. Tace sis! cave sis audiam ego istuc;
Cave posthac ex te. Pa. nam qui jam?
Pi. Quia pol meo animo oranes sapientes
Suum officium aequom est colere, et facere.
Quamobrem ego te hoc, soror, tametsi es major, 40
Moneo, ut tuum memineris officium.
Et, si illi improbi sint, atque aliter
Nos faciant, quam sequum est ; tamen pol
Ne quid magis simus omnibus obnoxiae opibus,
Ef;o ilium nosco: dicit ha:cjocando,nec si poUicearis monies Persarum, qui dtcuntur
esse aurei, mvliatur id quod tu pertimescis. Tatnen si ag'at, von oportet wgre fer-
re : neque id accidet immerilo. Nam sunt tres anni, ex quo nostri marili rnigra-
verunt domo. Pi. Sic res est ut dicis. Pa. Cum ipsi interim, neque ad nos scri-
bunt sintne adhuc in vivis, sintne sani, quibus in Incis versentur, quid faciant, quid
non faciant; neque rcvertuntur. Vi. Anidcirco fersagre, soror, quia illi non fun-
guntur suo officio, quandofungeris tuo? Pa. Ita per Pollucem. Vi. Tace, si vis!
cave, cave si vis, ne ego audiam id deinceps a te. Pa. Qnarel Pi. Quia per
Pollucem, ut ego arbitror, decet omnes qui sapiunt obire et excqui suutn munus.
Quocirca ego te monitam volo hnjus rei, soror, quamris es major natu, ut recorde-
ris tuarum partium. Etsi illi sint iniqui, et agant itobiscum aliter quam decet ;
tamen per Pollucem oportet nos recordari nostri officii ornnibus viribus, ne magis
rum. — 23 15. 1. joculo istac. A), ap. Parenm, joco. — 20 Ut istuc IJ. 1. —
37 Va\i\. (|nap(lam vett. quid jam. — 42 Etsi improbi sint illi, atque aliter in nos
faciant secus al. ap. Parcuin. — 44 C. 2. omnibus obnixe opibus; al. 77iagis simus
NOT/E
44 Ne quid] Ne alifpia ex parte decet meminisse officium nostrum
magis obse(]iiainut' patri,8Uiniiiopere erga viros.
STICHI ACT. I. sc. 2. 1535
Nostrum officium mcminisse decet. 45
Pa. Placet: taceo. Pi. at mcmineris facito.
Pa. Nolo ego, soror, me credi esse immemorem viri,
Neque ille eos honores, mihi quos habuit, perdidit:
Nam mihi pol grata acceptaque hiijus est benignitas:
Et me quidcm haec conditio nunc non poenitet : 50
Neque est, cur nunc studeara has nuptias mutarier.
Verum postremo in patris potestate est situm :
Faciendum id nobis quod parcntes imperant.
Pi. Scio, atque in cogitando raoerore augeor.
Nam propemodum jam ostendit suam sententiam. 55
Pa. Igitur quaeramus, nobis quid facto usus sit.
simiis obsequentes nosUo patri. Pa. Benemones: sileo. Pi. At da operamut
recorderis. Pa. Ego nolo haberiimmemor mariti, o soror, neque ille amisit eos
honores, quos mihi exhibuit. Num. per Pvllucem ejus lenilas mihi est dulcis et ju-
cunda : neque me pudet hujus surtis nunc, neque est cur telim nunc mutari has nup-
tias. Sed demum est positum inarbitrio patris : est agendum id quod parentes no-
bis prascipiunt. Pi. Intelligo, atque excrucior moerure dum reputo. Nam dc-
texit jam ferme suam mentem. Pa. Itaque excogHemus, quid jwbis agendum
sit,
obnoxicB opibus omnibus. — 50 Et me quidem hoc C. — 51 PlI. quor non studeam. —
54 E(hi. vett. incogitando. Pro augeor, quod servant B. 1. C. et C. 2. angeor
legitiir in coil. Scliobiog. angor in al. vett.
ACTUS PRIMI SCENA SECUNDA.
ANTIPHO, PANEGYRIS, PINACIUM.
An. Qui manet ut moneatur semper servos homo officium
suum, [probus est.
Nee voluntate id facere meminit, servos is habitu baud
Vos meministis quotcalendis peterc demensum cibum.
An. Non est bonum habere ilium servum, qui expectat semper donee moneatur sui
muneris, nee recordatur imptere id ultro. Vos recordaminijrrimo quoque die mensis
3 F\\. quod Calendis ; GroDov. Delph. Bipont. al. quotcalendis. Mox edd.
NOTiE
1 Qui manet ut moneatur] Qui ex- 2 Ilahitu hand probus] II n'y a pas
pectat ut moneatur. Decern priori- de phiisir d' avoir un tel valet.
bus versibus alloquitur Antiplio ser- 3 Quotcalendis] Ut quotannis, qnot-
vos, ut omnia doDii munda sint. mensibus, quotdiebus : pro, siogulis
153G M. ACCII PLAUTI
Qui minus meministis, quod opus sit facto, facere in asdi-
bus?
0 am quidera in suo quidque loco nisi erit mihi situm sup-
pellectilis, 5
Cum ego revortar, vos raonumentis commonefaciam bubu-
lis.
Non homines habitare mecum mihi hie videntur, sed sues.
Facite, sultis, nitidos ut aedes meee sint, cum redeam do-
mura. [mum.
Jam ego domi adero : ad meam majorem tiliam inviso do-
Si quis me quseret, inde vocatote aliqui : autjam egomet
hie ero. 10
Pi. Quid agimus, soror, si offirmabit pater advorsum nos ?
Pa. Pati
Nos oportet, quod ille faciat, cujus potestas plus potest.
An. Si manere hie sese malint potius, quam alio nubere,
Non faciant : quid mihi opu'st decurso aetatis spatio cum
eis
exigere mensuram frumenti ; quare non recordamini etiam agere domi id, quod est
opus facto ? Nisi omjiis supellex erit jam posita in suo loco, quando ego redibo, vos
admonebo memoria bubula. Arbilror non homines manere hie mecum, sed sues,
Agile, si vuUis, tit mea domus sit munda, quando rcpctam cedes. Ego jam ero domi:
eodomum ad invist-ndam meamfiliam majorem. Si quis me petel, vacate i7ide aliqui :
aut egomet ero hie jam. Pi. Quid faciemus, soror, si pater nos urgebit pertinu-
citer '! Pa. Oportet nos ferre ilia quce adhibet adversum nos ille cujus potes-
tas plus valet. An. Si optent maf^is stare in his nuptiis, quam inire alias;
stent. Quid est necesse cxacta atate pugnure cum lis, quandoquidem non video
qiiBpdam vctt. dimensum. — 5 B. 1. quoque loco . . . sita. — 8 Facite [lacuna] ni-
tida C. Faciele sulcis nilidce C. 2. — 9 Acidal. filiam inviso : domum Si quis, SfC.
NOTyE
annis, niensibus, diebiis: pro, uiio- tamqiie piisillo.' Cibaria auteni alia
qiioqiie anno, ni^nse, die. eiant ' iiistica,' alia ' urbaiia.' Cy-
Demensum] Tertnllianiis, ' Ciba- prianiis: 'Mensurna divisio: hiiec erat
ria.' IVIartiaiis, ' Diaria.' Donatus: quae in alinicnta piesbyteroruni da-
' Servi (juaternos modios accipiebaut batur, seu dcnieusuui |)i°esbytero-
frumenti in mensem, ct id deinen- rum.'
sum dicebatur : utrum a niensc, an G 3Ionnmenfis bubulis'] Id est, loris
a metiendo, inccrtum est.' Juvena- e corio bubulo factis ad admonendos
lis: ' Servoruni ventres medio casti- officii sui servos immemores.
gat iniquo I|)se quoque esuriens.' 11 OJirmabit] Offirmato aniuio ur-
Sencca, ' Servus est: quinquc mo- gebit, pertinaci.
dies accipit.' Horatius, ' cui satis 14 Non faciant] Id est, non digce-
uoa Farris libra foret, gracili sic, dent a niaritis. In quo .'^ibi ipse re-
STICfH ACT. I. SG. '2. 1537
Gerere bellum ? cum nihil, quamobrem laciam, meruisse
arbitrer ? ' 15
Minume ! nolo turbas : sed hoc mihi optumum factu arbi-
tror, ■*
Principium ego quo pacto cum illis occipiam, id ratiocinor :
Utrum ego perplexim lacessam oratiouo ad hunc modum.
Quasi nunquam quicquam in eas simulem ; quasi nihil in-
audiveiim,
Eas in sc meruisse culpam : an potius tentem leniter, 20
An minaciter? scio lites fore: ego meas novi optunie.
Pi. Exorando, baud advorsando sumendam operam censeo.
Gratiam a patre si petimus, spero ab eo irapetrassere:
Advorsari sine dedecore et scelere summo baud possumus.
Nequeegosum factura ; neque tu ut facias, consilium dabo :
Verum ut exoremus : novi ego nostros : exorabili'st. 2G
An. Sic faciam : assimulabo, quasi aliquam culpam in sese
admiserint.
quid coinmeiuerinl, fjuamobrem id agam? Nequaquam ! Odi coiiteutiones. Sed
reor milii esse id faciendum ; ptimuin sic mcditahur tneciim ipse, quomodo incipiiim
agere cum illis! Vtrum ego illiis nggrediar sermone perplcxo sic, qunsi nihil cul-
pem in eis ; quasi non audiverim eas esse affines culpa' : an putius adariur benigne,
an adhibilis minis ? Scio futuras esse contcnliones ; ego vovi penilus indolcm men-
rum. Pi. Exislimo agendum esse cum palre exorando, non obtiictumlo. Si rogamus
henejicium a patre, spes est fore ut impetremus ab eo : non possitmus ohniti sine
summa contnmelia et crimine. Neque ego commitlam ; neque auclor ero, ut tu
committas: sed ut exoremus. Ego novi nostrum sunguinem; facile exorari potest.
An. Sic again! Simulabo quasi perpetrarinl aliquod peccatum. Perlerrefaciam
— 14 Non faciam C. et C. 2. Nmi deest in I'arei 3. — 15 B. 1. C. et C. 2. <ir-
bitror ; et sic edJ. vett. — 16 Minime volo turbas Dotiz. rolo etiain 15. 1. —
17 C 2. raciocinor ; al. ap. I'meiiiii ratiociner. — 18 Vtrum ego B. 1. — \<) V\\.
nikil iude audiverim. — 20 Aciiial. ac potius. — 22 VW. haut adversando ; al. ap.
Pdi eiiiii aut adversando ; alii omittunt haud. — 23 Al. ap. Pareuin impetrasce-
re.— 24 Adversariis iude decore C. et C. 2.— 20 C. exorabile est; C. 2. cxorabi-
NOT^
ponit Antiplio, quasi secum dixerit : est, et falsi et veri ciiiniiiis incii-
Enitar auctoritate patria, ut filias satio.' Cicero, ' Nihil coiiim, quie
jiieas abducam a mantis. Sed, • si Galli insimiilabaiit, nesjainiit.'
maiiere iiic,' &c. 21 Anjuinaciler] Adhibilis minis.
18 Perplexim] Alibi ' verbiim per- 22 Exorando] Ovidins, ' blamliti.
plexabile.' ' Contoiliplicata oratio.' isque niagis (jiiaiu viiibiis nti Con-
Pha'drus, ' VerbosiL' stiophae.' Mar- venit.'
tialis, ' Niliil stroplianini est.' 23 Impctrassere] Inipctratnras.
19 In eas simulem] Tmesis, eas in- 26 Nostros] Nostri generis homi-
siniiilem. Donatns, ' Insimulatio nes.
Delpk, cl Var. Clas. Pluut. 5 K
1538 M. ACCII PLAUTI
Perplexabiliter earura hodie perpavefaciam pectora :
Post id agam igitur: deinde, ut animus meus erit, faciam
palam.
Multa/ scio, facienda verba : ibo intro : sed aperta est foris.
Pi. Certo enim mihi pateinae vocis sonitus aures accidit. 31
Pa. Is est ecastor : ferre advorsum hominem occupemus
osculum. [cedite.
Pi. Salve, mi pater. An. et vos : ambae illico, agite, abs-
Pi. Osculum. An. sat est osculi mihi vostri. Pi. qui,
araabo, pater ?
An. Quia ita meae animse salsura evenit. Pi. asside hie,
pater. 35
An. Non sedeo istic : vos sedete : ego sedero in subsellio.
Pi. Mane pulvinum. An. bene procuras mihi : satis sic
fultum est mihi.
Pi. Sine, pater. An. quid opus est? Pi. opus est. An.
morem tibi geram : atque hoc satis est. [filiae.
Pi. Nunquam enim nimis curare possunt suum parentem
Quern cequius est nos potiorem habere, quam te? postidea,
pater, 40
hodie verbis perptexis eartim inentein. Postea agam serio, et patefaciam, quce sit
meamens: scio esse umila dicendn, Iiigrediar : sed limen est apertum. Pi. Nam
sonitus vocis pntriie mihi venil certo ad aures. Pa. Est ille, per adem Castoris :
occvrramus homini ad ei ferendum osculum. Pi. Saleus sis, mi pater ! An. El
vos! salvo; silis. Agile amba, abscedite illico. Pi. Osculum. An. Vos satis
osculatce estis. Pi. Quare, obsecro, paler? An. Quia sic sal aspersum est mece
animcB. Pi. Sede hie, pater. An. Non sedeo istic f ros sedete: ego scdebo in
subsellio. Pi. Expecta pulcinum. An. Mihi impendis amicam operam: subsel-
lium sufficit. Pi. Fatere, pater. An. Quid est 7iecesse? Pi. Est necesse. An.
Tibi obsequar, et hoc sufficit. Pi. Nutujuam enim Jiliw possunt impcndere satis
curarum purenti, Quis debet nobis esse carior, quam lu? postea, pater, qui ca-
lest.—'27 C. adsemulabo. — 29 Prius id agam Aciihil. et Parei 3. contra codd.
faciam pacem 15. 1. — 32 Doiiz. homini. — 33 C ascidete ; C. 2. abscedite. —
34 C. voslri osculi. — 3b Idem codex, hoc est satis. — 40 Qum C. Cum C 2.
NOT/E
32 Occupemus osculum] Sautons lui bonus ; si satis, bonus est. Sic in
au col. osculis : si minus impertias, videtnr
35 Quia mcce anhucc salsura cvenil] aiuicitia fiigidior; si plus, eris mo-
Metapliora a sale ducta, ostcudit lestus.
esse satis osculoi uui. Quasi dicat : 37 Mane pulvinutn] Expecta diun
Oscula sunt sali similia ; si plus vol snpponatur pulvinum.
minus aspcr^as salis cibo, non est Eullum] Subseliium.
STIOHI ACT. I. sc. 2. 1539
Viros nostros, quibus tu voluisti esse nos matresfamilias?
An. Bonas ut aequo m est lacere, facitis, cum tamen ab-
sentcs viros [pater,
Perinde habetis, quasi praesentes sint. Pi. pudicitia est,
Eos mafrnificare, qui nos socias sumscrunt sibi.
An. Numquis hie est alienus nostris dictis auceps auri-
bus ? 45
Pa. Nullus, praetcr nosquc teque. An. vostrum animum
adhiberi volo, [rum.
Nam ego ad vos nunc imperitus rerum, et morum mulie-
Discipulus venio ad magistras: quibus matronas moribus,
Quas optumae sunt, esse oportet? sed utraque ut dicat mihi.
Pa. Quid istuc est, quod hue exquaesitum muiierum mores
venis ? 50
An. Pol ego uxorem quaero, postquara vostra mater mor-
tua est.
Pa. Facile invenies et pejorem et pejus moratam, pater,
Quam ilia f'uit: meliorem neque tu reperies, neque sol vi-
det. [edepol, pater.
An. At ego ex te exquiro, atque ex istac tua sorore. Pr.
Scio, ut oportet esse, si sint ita, ut ego aequum censeo. 55
An. Volo scire ergo, ut aequum censes. Pi. ut per urbem
cum ambulent,
riores esse debent, (jwun nostri mariti, (]uibus tu voluisti nos esse mntrimonio con-
junclas? An. Agitis, ut est par, bonas iixores, i/UfB habetis sic ciros (jui absunt,
quasi adessent. Pi. Est custarutn, pater, magni pendere cos, qui nossibi copularunt
matrimonio. An. Estne a'iquis hie qui aucupelur auribus nostra verba? Pa.
Est nullus, prater nos ct te. An. Cupio vos udhibere mcntem ; nam ego accedo
7iunc ad vos, tanquam discipulus iiidoctus i7i rebus et iiistitulis tnuliebribus ad ma-
gistras. Sed ut utraque mihi dicat, (juibus rnorihus deceat esse matronas, qua sunt
optima. Pa. Quare venis hue ad inquirendos mores mulicrioii? An. Per Pot-
lucem ego qucero uxorevi, postquam vestra mater est functa fato. Pa. Reperies
facile, pater, et delerinrem, et deteriorum morum, qtium illajuit: sed meliorem ne-
que tu invenies, neque sol aspicit. An. Sed ego peto a te, et ah hue tua sorore.
Pi. Per adem PoUucis, pater, non ignoro, quales eas deceat esse, si sint tales, qua-
les existimo par esse. An. Volo igitur scire, quid putes esse par. Pi. Ut quando
Quin al. — 43 Verbum sint deest in edd. qnibusdam vett. — 44 Et nos Pll. —
46 C. et C. 2. Jiosf/xe te qui. Mox, al. ap. Parenm, vos turn a. advortere volo.
— 50 Al. exquisilum. — 53 C. et C. 2. neque videt sol. — 50 C. i<( trqum. — •
NOT.E
44 Magnijicare'\ Pro, magni facere.
1540 M. ACCU FLAUTI
Omnibus os obturent, ne quis merito maledicat sibi.
An. Die vicissim nunc jam tu. Pi. quid vis tibi dicam,
pater ?
An. Ubi facillime spectatur mulier, quae ingenio est bono?
Pa. Cui malefaciundi est potestas, qua3, ne faciat, id tern-
perat. 60
An. Haud male jstuc : age tu altera ; utra sit conditio
pensior, [est,
Virginemne an viduam habere? Pi. quanta mea sapientia
E malis multis malum quod minuraura est, id minumum est
malum.
Qui potest mulieres vitare, vitet; ut quotidie
Pridie caveat, ne faciat quod pigeat postridie. G5
An. Quee tibi mulier videtur multo sapientissuma?
Pa. Quae tamen, cum res secundae sunt, se poterit noscere :
Et ilia quae aequo animo patietur sibi esse pejus, quam tuit.
An. Edepol vos lepide tentavi, vostrumque ingenium in-
genii.
incedant per vrliem, obslruant os omnibus, ne ullus maledicat sibi merito, Ak.Lo-
(juere tu nunc vicissim. Pi. Quid ciipis, tibi dicam, pater? An. Quomodo ag-
voscitur sine ullo negotio mulier, qua; est prastanti animo? Pa. Quce potest mule
ugere, et quel' continet sese ne id committat. An. Nonilamale. Age tu, altera,
utra conditio sit anteponcnda ; utrum prcustet duccre tirginem an viduam? Pi.
Quantum ego existimo, vialum quod est minimum e pluribus inulis,id est minimum
malum. Qui potest fugere mulieres. Jug iat ; ut rideat quotidie, ne agat pridie, id
cujus pigeat postridie. An. Quce mulier tibi videtur huge optima? I'a. Quce
potest se noscere, quatido res fluunt ex voto: et ilia qua-feret ccquo animo sibi esse
pejus quam fuit. An. Per adem Pollucis exploravi festive, quce sit vestra mens
.'57 Piior PI. optnrent.— tiO Cum Acidal. Quoi C. et C. 2. — Gl Uau male C-
— (il Pll. quantum eas sapientia. — OS Heralil. id minime est malum; C. C. 2. ct
Faivei 'i. mininmm'sl. — 01 Pll. viliisut; Paici 3. rilet is, ut. C cotlidie ; C
2. cotidie. — 07 Quie turn al. ap. Paieuiii. secundce sient IJ. I. — 69 Pll. ingeni;
NOT^E
61 Pensior] Melior, qua pensi ina- est deciinare corpoic ct effiigere
gis sit liabeiuia. iioxam. Seneca, ' Nociturain po-
63 E mails multis malum quod niinn- tcntiain vitat, hoc priiniini cavens ne
mum est, id minumum est malum] Un vitare videaliir.'
petit malest nn petit mat. Utitiir Plan- 68 Pejus, quam fuit] Cicero, ' Tmii
tiis cjiisniodi lucntionibu.s tVequenter, ubi iion sis, <jui fueris, non est cur
sive aerio, sive joco. Inest iu illis vivcre velis.'
nonnunquam acinneii : ut, ' siiiiia G9 Ingenium ingenii] Oliiii ingeni-
est scuiper siniia.' uin, pro natiira cnjuslibet rei suine-
6.> I'arcal] ' Cavere,' est sibi pro- batiu ; ut itigeniuui vestrum est at-
spicirc qiiocuinque modo. ' Vilare,' reeUim : la disposition de voire esprit.
STKHII ACT. I. SC. 2. 1541
Sed hoc est, quod ad vos venio, quodque esse ambas con-
ventas volo. 70
Mihi auctores ita sunt amici, ut vos bine abducam domuni.
Pa. At enim nos, quarum res agitur, aliter auctores suraus.
Nam aut olim, nisi tibi placcbant, non datas oportuit :
Aut nunc non aiquom est abduci, pater, illisce absentibus.
An. Vosne ego patiar cum mendicis nupias, me vivo,
viris? 75
Pi. Placet ille mens mihi mendicus : suus rex rcginoe placet.
Idem animus est in paupertate, qui olim in divitiis luit.
An. Vosne latrones et mendicos homines magnipenditis i
Pa. Non me tu argento dedisti, opinor, nuptum, sed viro.
An. Quid? illos expectatis, quiabhinc jam abierunt trien-
nium ? 80
Quin vos capitis conditionem ex pessuma primariam ?
Pa. Stultitia est, pater, venatum dncere invitas canes.
Hostis est uxor, invila quae ad virum nuptum datur.
An. Certumne est neutrara vostrarum persequi imperium
patris ?
Pi. Persequimur: nam quo dedisti nuptum, abire nolu-
mus. 85
penitissime. Sed idcirco venio ad vos, et volo vos convenire amhas. Mei amici
mihi suitdfnt, ut vos ahJucum hinc in meam donium. Pa. Sed nos, qtiarum in-
terest, suademus aliud. Nam aut non debebas olim nos dare, si tibi non plucebant ;
aut mm est par nos ubduci, illis absentibus, pater. An. Feramne es;o, me vivo,
vos conjunctas cum viris mendicisl Pi. Ille mens mendicus mihi ^ratus est. Suus
rex est f^^ratus regina. Est idem animus in inopia, qnij'uit olim in opibus. An.
Facitisne tanti vos fares et egestute perdilos? Ha. Tu non me copulasti argento,
sed viro. An. Quid? expeclalis illos,qui profecti snnt hinc jam a tribus annis?
Quin eligitis vos optimam conditionem ex pessima? Pa. Est sltiltum, pater, tra-
hcre ad venafionem caues invitas. (Jxor, qua: Iraditur viro invito, est hosiis.
An. Eslne deliberatum neuiram vestrum nbsequi mandatis paternis? Pi. Ohse-
quimur : nam nolumus discedere ab iis quos dedisti marilos. An. Valete bene.
:il. ap. Pareiim internum duum. — 71 Alii, adducam hinc domum, contra co<Jd. —
79 Non tu me Parei 3. contra cotld.- — 80 Parol 3. jam, quom abierunt, trien-
nium 'st. — 82 Sttdtiast Parei 3. invitos canes edd. quuedam vett. — 83 Al. ap.
NOT/E
81 Conditionem'] Conditio dicitur, 82 Venainml Proverbium, ' invi-
qnnndo de niiptiis et niatrinioniis lis canibiis veiiari,' .significatur, quae
agitur. In divorliis erat formula so- invito genio fiiint non bene succe-
tennis, ' conditione tiia non utor.' dere.
jj>y *» 4'> .^ ;■ ■(
JiJ sJ i/ "31 sJ
1512 M. ACCII PLAUTl
An. Bene valete : ibo, atque amicis vostra consilia eloquar.
Pa. Probiores credo arbitrpbunt, si probis narraveris.
An. Curate igitur fam ilia rem rem, ut potestis, optume.
Pa. Nunc placet, cum recte monstras : nunc tibi auscul-
tabimus.
Nunc, soror, abeamus intro. Pi. immo intervisam prius
domurh. 90
Si a viro tibi forte veniet nuntius, facito ut sciam.
Pa. Neque ego te celabo, neque tu me celassis, quod scies.
Eho, Crocotium, i, parasitum Gelasimum hue arcessito :
Tecum adduce : nam ilium ecastormittere ad portum volo,
Si quae forte ex Asia navis heri aut hodie venerit. 95
Nam dies totos apud portum servos unus assidet :
Sed tamen volo intervisi : propera : ac actutum redi.
Proficiscar, et aperiam amicis vestram mcntem. Pa. Existimahunt nos esse pro-
bas, credo, si aperueris probis. An. Ergo curatn gerite rei familiaris, optime, ut
valetis. Pa. Bene est, quando doces probe : nunc tihi aures commndabimus. In-
grediamur nunc, 0 soror. Pi. Immo videro prius quid agatur domi. Si forte ad
te venerit nuntius a viro, extra ut sciam. Pa. Neque ego te celabo, quod sciam ;
neque tu nie celaveris quod accipias. Eho, Crocotijim, i arcesse hue parasitum
Gelasimum : adduc tecum. Nam per cedem Castorisvolo ilium mitlere ad portum,
lit videat utrum aliqua navis venerit hodie aut heri ex Asia. Nam unus servus
assidet quotidie ad portum. Attamen volo intervideri. Accelera, ac reverters
statim.
Parenm, ad virum ducitur. — 85 B. 1. abire volumus. — 89 Nunc places edd.
qua?dani vett. contra codd. — 90 Nu7ic soror nos Puiei 3. habeamus intro C.
prius deest in B. 1. — 93 Parei 3. arcersito; onines vero codd. arcessito. —
97 Particiila ac deest in B. 1. C. et C. 2. Alii legiint atque actutum redi.
ACTUS PRIMl SCENA TERTIA.
GliLASIMUS, CROCOTIUM.
Gk. Famem fuisse suspicor matrem milii :
Nam postquam nalus sum, satur nunquam fui.
Quam ego matri nietc retuli invitissumus,
Ck. Suspicio est famem esse meam matrem: nam ex quo edilus sum in lucem,
nunquam fui satur. MaUr me nunquam affccit tanlo bemjicio, quanta cam affeci
STICHI ACT. I. SO. 3. 1543
Earn mihi nunqiiam rctulit mater gratiam.
Nam ilia me in alvo menses gcstavit decern, 5
At ego illam in alvo gcsto plus annos decern.
Atqne ilia puerum me gestavit parvolum.
Quo minus laboris illam cepisse existimo :
At ego non pauxillulam in utero gestol'amem,
Verum hercle multo maxumam et gravissumam. 10
Uteri dolores mihi oboriuntur cotidie ;
Sed matrem parere nequeo ; nescio quoraodo.
Audivi saepe hoc volgo dicier,
Solere elephantum gravidam perpetuos decern
Esse annos : ejus ex semine haec certo est fames: 15
Nam jam complures annos utero haeret meo.
Nunc si ridiculum hominem quaeret quispiam,
Vensilis ego sum cum ornamentis omnibus.
Inanimentis explementum qua^rito.
Gelasimo nomen mihi indidit parvo pater ; 20
Quia inde jam a pauxillo puero ridiculus fui.
itivitissimus. Nam ilia me portavit in utero decent mensibus, std ego illam jxtrlo
in ahdomiiic plus decern annis. AUjue ilia ute bnjnlarit purtulum jnieruluin, t/uo
puto illam sensisse viimts moleatia : tied ego non fero parvulam fmnem in ventre,
sed per Herculcm maximum et gruvissimam. Dolores ventris mihi eveniunt quoti-
die. Sed non possum edere in lucent matrem ; nescio quo pacto. Accept frequen-
ter hoc pradicari vulgo, Elephonlem consuerisse esse preegnantem decern annis con-
tinuis. Hwc fames est sine dubio ex ejus genere ; nam hceret in meo venire
a compluribus atinis. Si quis quierit parasitum, ego sum renulis, cum universo
commeatu. Ciipio c.rplere inanitnlem. Pater me vocavit Gelasitnum, qunndo
eram parvulus ; quia jam iride a prima pueritia fui ridicidus. Invent hoc nomen
3 Sedquam VU. refero mecB matri C C. 2. matri mece refero ii . 1 . — 4 Quatn
veque retulit ego refero meat matri fami B. 1. Neque retulit quam ego mece matri
Fumi C. C 2. Ven. 1. — 5 Art ilia me in alvo C. Nam illam me in alvo C. 2.
Nam me ilia in ulc»a\, ap. Fareiim. — 8 Edd.qiiaedam vett. illam cepse.- — 9 li. 1.
gestor, — 11 L't aridi dolores B. 1. Ut teri didolores Pll. cottidie C. — 13 Aut
di viscE phehoc volgo C. — IG Namiam conplures C. — 19 B. 1. exsupplemenlum ;
tiOTJE
8 Cepisse] AlW, cepse. incipif.'
14 FAephanium] Pliniiis viii. 10. 18 Cum ornamentis^ Cnltiis vesti-
' Decern aunos gestaie in nteroviilmis tusqiie cor|)oiis est item siipellex.
existiniat ; Aristoteles hiennio, nee Olim vcndere servnni cum ornamen-
amplius qiiani singulos gigneie: vi- tis, id est, cum vestiijus.
veie diicenis annis, et «|uosdam tre- 21 A pauxillo puero] A pucris; a
cenis. Juventa eouim a sexagesimo pueritia, a prima pueritia.
1544 M. ACCII PLAUTI
Propter paupertatem adeo hoc nomen repperi ;
£o, quia paupertas fecit, ridiculus forem :
Nam ilia oranes artes perdocet, ubi quern attigit.
Per annonam caram dixit me natum pater : 25
Propterea, credo, nunc esurio acrius.
Sed generi nostro haec reddita est benignitas,
Nulli negare soleo, si quis esura me vocat.
Oratio una interiit hominum pessume,
Atque optuma, hercle, meo animo, et scitissuma, 30
Qua ante utebantur, Veni illo ad ccenam ! Sic face!
Promitte vero ! Ne gravare ! Est commodum ?
Volo, inquam, fieri ! Non amittam, quia eas !
Nunc repererunt ei verbo vicarium,
propter inopiam: quia paupertas effecit, ut essem ridiculus. Condocet omiies artes,
quando tenet ali'juem. Pater mihi dixit me fuisse natum, quando aniiona erat ca-
ra : idcirco ego existimn me csurire nunc magis. Ea hutnanitas est ingenitu nos-
tree famili(B, ut si quis me invitat ad ccenam, suleam negare nulli. Per Herculem
hie sermo, quo utebantur nntea,qui erat optiniwt meo a'linw, atque clcgantissimus,
periit pessime ; Veni xUuc ud ccenam ! inqiiiehajit: Sic age ! Pollicereenimrero !
Ne sit grave! Est commodum? Oro, inquam, venias! Sun dimittam, nisi ve-
nias J Invenerunt nunc vicariam orationem, quam adhibeant hujus vice, orationem
C . exiplementum ; C. 2. exisupplement. — 21. 22 Hi versus tianspositi sunt in
B. 1. et Pil. jam a /un/si iUo Pll. — 26 Parei 3. nunc ego esurio. — 28 Pll/fssi/w
me vocat ; al. an. Pareuni, me esum vocat. — 29 C. et C. 2. interit. — 33 Volo i.
NOTyE
23 Paupertas fecit'] Alliidit eo loci nium civitatnm conditiix, omnium
Jnvenalis: 'Nil liabet infelix pan- artinm lepertrix.' D. Hieroiiymiis :
perfas duriiis in se, Quani quod lidl- ' Literae marsupium non sequuntur;
culos liomiiies facit.' labnris comites sunt et sndoris.'
24 Ilia omnes artes perdocct] Per- Theocritus: a irevla [x6va toj Ttx^as
sins : ' Qiiis expedivit psiltaco iytlpef Paupertas sola excitat artes.
sunni x°-^P^' Picasqtie docuit nostra Perdocet] Cicero, ' Quem Minerva
verba conari ? iNIagistcr artis ingc- omnes artes perdocuit.'
nique largitoi Venter, negatas arti- 28 Esum tne vocal] Nonnulii ex-
fex seqiii voce.-.' Maniliiis: ' Et la- puncto esum, liunc versiim scribunt.
bor ingenium miseris dedit : et sua Sane apud antique* ' vocare ' sine
qiienique Advigilare sibi jussit for- addifo, idem erat ac ' vocare ad cce-
tuua premendo.' Seneca : * Quos nam,' ' vocare esum.' Servi quorum
nova artificia fames docuit.' Apu- opera utebantur ad iuvilandos con-
lenis : ' Quemcumque cum aliqua vivas dicebantur ' vocatores.' No-
laude miramur,eum paupertas ab in- nius, Revocare, est per vices mu-
cuuabuiis uutricafa est: paupertas, tuo vocare.' Lucae xiv. 12. cti'TiKaA^.
inquam, prisca apud saicula oui- ffwa-i, reiocent; id est, ad ccenam.
STICHI ACT. I. sc. 3. 1545
Nihili quidem, herclc, verbum ac vilissumuni, 35
Vocem tc ad coenam, nisi egomet coenem foris.
Ei, hercle, ego verbo lumbos defractos velim,
Ni vere perierit, si coenassit donii.
,.--Haec verba subigunt me, mores ut barbaros
Discam, atque ut faciam pifeconis compendium ; 40
Itaque auctionem prajdicem, ipse ut vcneam.
Cr. Hie ille est Parasitus, quern arcessitum missa sum.
QucB loquitur, auscultabo, priusquam colloquar.
Ge. Sed curiosi sunt hie quam plures mali,
Alienas res qui curant studio maxumo, 45
Quibus ipsis nulla est res, quara procurent, sua :
Ei quando quem auctionem facturura sciunt,
Adeunt, perquirunt, quid siet causae illico :
Alienum aes cogat, an pararit prandium :
Uxorin' sit reddenda dos divortio. 50
Eos omnes (tametsi hercle hand indignos judico,
— - Qui, ut multum miseri sint, laborent) nihil moror :
Dicam auctionis causam, ut animo gaudeant,
(Nam curiosus nemo est, quin sit malevolus,)
profeclo despicatissimain ac vilissimam ; Te invitarem ad ccenam,nisi egomet ccena-
rem foris. Per Hcrcukm optarem ut confringerentur Ittmbi liuic urationi, nisi vere
perierit, si ccenet domi. Htec oratio me coffit discere 7nores barharorum, et ut
oheam paries prcrcunis. Ilaque indicabo auctionem, ut ipse veneain. Cr. Hie est
ille Parasitus, quem sum missa vocatum. Audiam quid d/cat, priusquam alloquar.
Ge. Sed sane liic sunt complures curiosi ncquam, qui soliciti sunt de rebus alienis
studio maxinio ; qui nullam habent rem propriam, cujus gerant curam : ii, quan-
do audiunt aliqucm facturum auctionem, conveniunt, percontanlur illico, quare
fiat id : an ut solrat as alienum, an quia comparavit prandium : an sit reddenda
dos uxori facto dirortio. Minime euro omnes illos, quamvis per IJerculcm non
judico indignos, qui angantur curis, ut sint calaniitosi : afferam rationem quare
fiat audio, ut oblecientur animo. Nam est nullus curiosus, qui non sit idem
fieri PH.— 3,5 Nihili quidem Parei 3. contra codd. aculissiimum C. et C. 2.
ac civilissimum B. 1. — 38 Ni vere perierit Pll. Nive repleverit B. 1. domo
B. 1. et margo ed, Gionov. ex codd.— 39 C. et Exc. Pll. mors ut — 40 C. et
C.2. pra'cones; B. 1. precones. — 41 Atque auctionem e<\d. (]iiee(\am -velt. lla-
que aution Pll. ipse ut me veni item C. mule aliquis rcnitem ; vel, ut me vendi-
tcm.—il B. \. hie qui jam.— is VW. quicquid siet. — 19 Pro prandium, al. ap.
Pareiim pradium ; Lips, pararit pralium. — 51 C. et C. 2. judicio. — 52 Qui
multum PH.— 53 C. ut amno gaudeant.— 5i Pll. qui non sit. C. malibolus.—
NOTiE
41 Auctionem prcedicem'\ Procla- Ipse ut veneam'] WW, venitem ; aVu,
mem. venditem; id est, ut me vendam.
1546 M. ACCII PLAUTI
Ipse egomet quamobrem auctionem praedicem : 55
Damna evencrunt inaxuma misero mihi,
Ita me mancupia miserum affecerunt male,
Potationes plurimae demortuae :
Quot adeo coenae, quas deflevi, mortuas !
Quot potiones mulsi ! quot autem prandia ! 60
Quae inter continuum perdidi triennium !
Prae mcErore adeo miser atque eegritudine
Consenui : pasne sum fame emortuus.
Cr. Ridiculus aeque nullus est, quando esurit.
Ge. Nunc auctionem facere decretum est mihi : 65
Foras necessum est, quicquid habeo, vendere.
Adeste sultis, praeda erit prassentium.
Logos ridiculos vendo : agite ! licemini.
Qui coenaposcit? ecqui poscit prandio 1
Hercules te amabit prandio ? coena tibi ? 70
tnalevolus; quamobrem egomet ipse indicabo quare auctionem indicem : maxima de-
trimenla mihi acciderunt infortunato, sic niulta mnncipia me reddiderunt mise-
rum; tnultce compolationes Mint citptcB: quot ccena ereptof, quas dcploravi ! quot
potationes 7nulsi .' quot prandia! qua; umisi intra IrieJinium. Factus sum macilen-
tus prcE mwrore atque eegritudine: sum propemodum mortuus esurie. Cr. Est
nullus perindefestivus, quando esurit. Ge. Nunc est 7nihi deliberatum facere auc-
tionem. Oportet vendere quicquid habeo /oris. Adeste si libet, prccsentes habe-
bunt prcedam. Vendam sermoncs ad viovendum risum : adeste! licitemini. Quis
me vult emere pretio canal Ecquis rult me emere pretio prandii? Hercules
tibine concedet ut me ad prandium invites ? Tune me vocabis ad ccenam ? Ehem
56 Dampna C. 2. — 57 Edd. qua>dam vett. effecenint. — GO Quod p. m. quod C.
— 03 Parei 3. fame ipsa. — CI Plat, quam dum esurit ; B. \. qii esurit. — 67 At
stultus pradu B. 1. Ad se se ullis preda Pll. — G8 Locos C. ft C. 2. age lice-
7nini Pll. — 70 Hercles te amo tibi p. c. tibi al. ap. Pareuin ; praitdium coenam
NOTvE
01 Inter triennium] Alii, intra trien- significationem liahent activam.
nium. 09 Qui ccena poscit] Quis vnit me
63 Consenui] Senium est vita mo- emere una ca-na iiiiiii data? Quis me
lestiis referta. venit emtum, pro nna coena ?
67 Pra-da erit prasentium] Nemo 70 Hercules te amabit prandio] A-
qiiicqnam anferct <ic iiac aiictione, mare est iiiterdnm amice rogare. Sic
nisi qui affnerit. Apposite id dicit dicimns ' te amabo,' pro te rono. Igi-
para&itns : quia vendit serniones ri- tur * te Hercules amabit,' niliil aliud
dif:ulos, qui lion nisi a prascntibus significat, quam Hercules te liac gra-
audiri possunt. tia afiicict, ut me invites ad coenam.
08 Licemini] Impcralivus modus : Hoc autcni loco parasitus nominal
' liceri ' et ' licitari,' in voce passiva Herculcm, 'piia dccimis cduliorum
STICHI ACT. I. sc. 3. 1547
Elicm annuistin*? nemo mcliores dabit.
Nullis mcliores esse parasitos sinam ;
Vel unctiones Graecas, sudatorias,
Vel alias malacas crapularias,
Cavillationes, assentatiunculas, 75
Ac perjuratiunculas parasiticas,
Rubiginosam strigilem, ampullam rubidam,
Parasitum inancm, quo recondus reliquias.
Haec venisse jam opus est, quantum potest,
Uti decumam partem Herculi polluceam. 80
Cr. Ecastor auctionem baud magni pretii!
Adhaesit homiui ad infimum ventrem fames.
Adibo hominera. Ge. quis haec est, quae advorsum it mihi ?
Epignomi ancilla haec quidem est Crocotium.
Cr. Gelasime, salve. Ge. non est id nomen mihi. 85
Cr. Certo mecastor id fuit nomen tibi.
pollicerisne ? Nullus pm-asilvs suppeditabit meliores sermones ridiciilos. Non
feram dari a qucquam parasiticos serinnnes meliores, vel unctiones Greecas suda-
torias, vel alias inolles unctiones, ad ejflandam crapulam ; jocos, blanditias, uc
perjuratiunculas parasiticas, striffilem rubiginosam, rubram ampullam, inanem pa-
rasitum, quo repotius reliquias ciboniin. Oportet hcec vendi quamprimum poterurit ,
ut off'eram Herculi decimam partem. Cr. Per adem Castoris /acit auctionem non
magni pretii! Fames tenet hominem in imis visceribus. Conveniam hominem.
Ge. Qucb est ilia, qua mihi venit ohviam? Hac est quidem Crocotium, ancilla
Epignomi. Cr. Salvus sis, Gelasime. Ge. Non habeo id nominis. Cr. Per
tibi al. ibid. — 71 Al. ap. Paienm, annuisne. — 72 Nulli m. e, parasitoa.]. ap.Pa-
leiim ; Giiliclm. parasitis. — 74 Vel alias mugis Parei 3. et Bipont. malacas
ampuUarias B. 1. et Coler. — 77 RobigonosamC. — 80 Ut decumam Pl\. — 81 Pa-
re! 3. auctionem facit liaut m. preti. — 83 Adibo ad hominem C et Parei 3. —
aOTJE
ara Herciilis onerabatiir; qnae cede- teai ampullae vetnstate rugosae et co-
bant in cibiim infiniae plebis, atqiie loris ejusdem nibidae dici solent.'
adeo parasitorum. 80 Herculi polluceam'] ' Polliicere '
71 Vel alias malacas] ' Malaciis, est siinitum e sacrificiis qtitv fiebant
nialaca, malaciim,' est vox Gra^ca, Hercilli,ex deciinis cibonini verbum.
qua?, mollem significat et delicatum. Queniaduioduni autem qui Herculi
Crapularias] Unctiones erant, quae sacrificabat decimis oblalis, oplinia
discutiebant ebrietatem. qua?que ejus arae iniponebat; nata
77 Strigilem] Strigilibus defrica- est inde ilia forma loquendi ; ' epu-
bantur veieres in balneis, ad deter- lari poUucibiliter,' id est, laute,splen-
gendas sordes quse tenacius cnti ad- dide. Et 'poUuctum' appellata est
liaerescerent. ilia ccena.
Ampullam rubidam] Feslus, 'Scor-
1548 M. ACCII PLAUTI
Ge. Fuit disertim : verum id iisu perdidi :
Nunc Miccotrogus nomine ex vero vocor.
Cr. Heu ecastor, risi te hodie raultum. Ge. quando, aut
quo in loco ?
Cr. Hie cum auctionem piaedicabas. Ge. pessuma, 90
Ehon' audivisti? Cr. te quidera dignissimara.
Ge. Quo nunc is? Cr. ad te. Ge. quid venis? Cr.
Panegyris
Rogare jussit te opere maxumo,
Mecura simitu ut ires ad sese domum.
Ge. Ego illo raehercle vero eo, quantum potest. 95
Jamne exta cocta sunt? quot agnis fecerat?
Cr. Ilia quidem nullum sacrificavit. Ge. quomodo?
Quid igitur me volt? Cr. tritici modios decern
tedem Castoris habuisti id nominis. Ge. Fuit plane : verum id perdidi nsu : nunc
appellor J}Iiccotrogus ex vero nomine. Cr. Heu per <edem Casforis, te irrisi hodie
plurimum. Ge. Quando, aut ubi? Cr. Hie quando indicubas auctionem. Ge.
Pessima, eho nieue audiisti? Cr. Auctionem quidem te digiiissimam. Ge.
Quo tadis nunc? Cr. Ad te. Ge. Quare vcnis? Cr. Panegyris mandaiit te
orare niagnopere, ut venires mecum domum ad sese. Ge. Ego per Hcrculem eo
illuc contento cursu. Exta suntne jam cocta? Quot sacrijicavit agnos ? Cr.
Ilia quidem nullum sacrificavit. Ge. Quomodo? Quid me tult igitur? Cr.
86 Cerlo ecastor B. 1. — 87 Fuit desertum B. 1. C. 2. Fuit discrlum C. verum
in usu perdidi Gnit.— 88 Micolrogus C. 2.-89 Eu C. Eij C. 2.-93 Rogare
jussit te jnultum I'aiei 3. te ut opere B. 1. C. et C. 2. iinde Griit. te met opere.—
95 Ego illo mehercule edil. vetl. — 96 Pl\. quod tacnis ; uiide Pareus, quot ac-
aOTJE
87 Disertim^ Plane, piano ser- fecissent domnm poitabant, et ex iis
nione. Diserta est eniin inprimis crenabant. Horatiiis, ' Ante Larem
oratio qna^ plana et non confraf^osa, proprinin vescor, vernasque procaces
liqiiida et pelliicida, et non obscnra. Pasco lihatis dapibns.' Minutiiis Fe-
88 miccotrogus} A fnKKiis et p-iKpl)?, lix, ' Prirceptos cibos et delihatos
r.trpwyu, comedo; quasi dicas 'pan- altaribns potus abhorretis.' De Ciiris-
cirodns.' tianis loquitur, (|ni lecnsabant come-
Ex vero'] Horatius, ' Cni Canis ex deie de cainibns victimarnni Diis ob-
vero ductuni cognomen adiui ret.' latannn. Ad lias dapes nulli admit-
Ovidiiis, ' Flebilis indi;;nos, Elegeia, tebantiir, nisi sacerdotes, aut qui a
solve lapillos. All niniis ex vero saciis non csscut pioliibiti apud eth-
nunc tibi nomen erit !' Ex facili, ex nicos.
tuo. Agnis fecerat] Id est, sacrificave-
90 F.xta cocta] De reliqniis exto- rat agnos.
rum <iua supererant ex sacrificiis qua;
STICHl ACT. I. sc. 3. 1549
Ilogaic, opinor, te volt. Gn. mcnc, ut ab sc petam 1
Cr. Immo, liercle, ut abs tc mutuum nobis dares. 100
Ge. Negato esse quod dcm, nee mu, nee uiutuum,
Neque aliud quicquam, nisi hoc, quod habeo, pallium ;
Linguam quoque etiam venditariam.
Cr. llau, nulla libi lingua est, quaj quidem dicat, Dabo?
Ge. Veterem reliqui : eccam illam, quaj dicat, Cedo. 105
Cr. Malum tibi Di dent! Gk. ha^c eadeni dicit tibi.
Cr. Quid nunc? iturus, an non ? Gk. abi sane domura.
Jam illo venturura dicito, propera, atque abi.
Deiniror quid illaec me ad se arcessi jusserit,
Qua3 nunquam jussit me ad se arcessi ante hunc diem, 110
Postquam vir abiit ejus : miror, quid siet.
Nisi ut periculum fiat ; visam, quid velit.
Sed cecum Diuaeium ejus puerum : hoc vide !
Satin' ut fucete, atque ex pictura astitit?
Nae iste edepol vinum poculo pauxillulo 115
Consilium est, ut opinor, a te petere decern modios Irifici. Ge. Cupilne ut ah se
postidem? Cii. Immo, per Herculem,ut nobis des mutuum abs te. Ge. Die illi
nihil esse quod dem, nee mu, nee mutuum, neque aliud quicquam, 7iisi hoc pallium
quodfero ; mihi esse etiam linp;u'im venalem. Cr. Hau, tibi non est lins:ua, qua
quidem dicat, Dubol Ge. Depnsui veterem: udest ilia, qme dicit, Da. (Jr.
Dii tihi dent tnalum ! Ge. Hac eadem tihi dicit. Cr. Quid nunc '! venies, necne '!
Ge. Peri^e sane domum. Die jam me venlurum illuc ; accelera, atque abi. De-
iniror quare ilia me jusserit vocari ad se, quw nunquam me mandavit vocari ad
se ante hunc diem, ex quo ejus vir abiit. Miror quid sit, nisi ut fiat pericu-
lum inecE voluntatis. Visam quod velit. Sed ecce Dinucium ejus puerum. Vide
etiam atque etiam. Satisne astitit lepide, atque graphice ? Per adem Pollu-
nis.—99 Pli. et Paiei 3. ut ab sese petam.— 100 Immo ut, omisso hercle, B. 1.
— 101 1*11. IJ. 1. et Douz. nee nuhi nec.— \Ot C. quisquam. — 103 Linguam
quoque mihi etiam esse Parei 3. Praierquam linguam unam etiam al. vendidila-
rium C. — 104 Au nulla I'H. — 110 Edd. qiianiaiii vett. u(/ /t»«f (i/twz.— 112 Nisi
ut periculum C. C. 2. et Parei 3. — 113 Sed eceum pracium C. — 114 Paiei 3.
NOT^
101 Nee mu, 7icc mutuum'] Mu est ditaret,' id est, veiidere vellet.
syllaha prima vocis hujiis mutuum: 112 Nisi ut periculum fiat] Nisi pro
quasi dicat, iiiillain partem mutiii se * sed.' Cicero, ♦ De re nihil possum
esse datnnmi. judicare, nisi illud certe niilii per-
lO'i Linguam venditariam] \'\eni\i- siiadeo, te talem vinini nihil temere
to,' quod est, vendere ciipio. Lingua fecissc'
venditoiia.quae vendere cupiat. Ci- 114 Ex pictura] Id est, graphice,
cero, ' Atcjue ei sese,cui totus venie- eiischeme.
rat, etiam vobis inspcclaiitibus veil-
1550 M. ACCII PLAUTI
Saepe exanclavit submerum scitissume.
cis ille hausit scite vinum non admodum dilutum poculo minutulo.
pictura hie adstitit. — 116 Sape exantlavit eM. qiiiEdain vett. Sape exmela-
vit B. 1. C. C. 2. Ven. 1. submetrum Ven. 1.
NOTJE
116 Exanclaviti A\i\, exantlavit. Submerutn] Non admodum aqua (lilutnm.
ACTUS SECUNDI SCENA PRIMA.
DINACIUM, GELASIMUS.
Di. Mrrcurius, Jovis qui nuntius perhibetur, nunquam
aeque patri [nuntiabo.
Suo nuntiura lepidum attulit, quam ego nunc meae heras
Itaque onustum pectus porto la^titia lubentiaque :
Neque lubet, nisi gloriose, quicquam proloqui : profecto
Amoeuitates omnium venerum atque venustatum affero, 5
Ripisque supcrat mihi atque abundat pectus Jaetitia meura.
Propterea, Dinacium, pedes hortare : honesta dicta factis :
Nunc tibi potestas adipiscendi est gloriam, laudem, decus :
Heraeque egenti subveni : bencfacta majorum tuorum ex-
auge.
Di. Mercurius, qui dicitnr nuntius Jovis, nunquam nuyitiavit quicquam tarn ju-
cundum suo patri, quam ego nuntiabo nunc mca: liera:. Itaque gero animum refer-
turn gaudio et jucundilate. I^eque volo dicere quicquam nisi superbe. Sane affero
suacitales omnium i^enerum atque Icporum, et cumulat meum cor et mihi rcdundat
latitia. Itaque, Dinacium, hortare pedes, ut facta respondeant dictis: nunc pu-
tes quarere glurium, pradicationvm, honorem : succurre lierw inopi ; cumula prte-
NOTyTi:
6 Ripisque'\ Metaplioia ducta a flu- dicta factis,' valet verba ad rem con-
viis, qui aqua redundant, plenoque fcrre; iiilionesta enim oratio est, cui
alvco exiindant. fidcm re non facias.
7 Iluucstu dicta factis] ' Jlonestare
STICIII ACT. II. SC. 1. 1551
QiiEG misera expectatione est Epignomi adventus viri. 10
Proinde, ut decet, amat virum suum cupide : nunc expedi,
Dinacium. ["s ;
Age, ut placet : curre, ut lubet ; cave quenquam floccifece-
Cubitis depulsa de via ; tranquillam concinna viara.
Si rex obstabit viam, regcm ipsum prius pervortito.
Ge. Quidnam dicam, Dinacium 15
Lascivibundum tarn lubenter currere?
Arundinera iert, sportulamque, et haraulum piscarium.
Di. Sed tandem, opinor, aequius est iieram mihi esse sup-
plicem, [gas,
Atque oratores mittere ad me, donaque ex auro, et quadri-
Qui veliar : nam pedibtis ire non queo : ergo jam revortar.
Ad me iri et supplicari egomet mihi censeo aequom. 21
An vero nugas censeas ; nihil esse quod ego nunc scio ?
Tantum a portu apporto bonum, tam gaudium affero grande,
Vix ipsa domina hoc, nisi sciat, exoptare a Dis audeat.
Nunc ultro hoc deportem ? baud placet : neque id vero
officium arbitror. 25
Hie hoc videtur mihi magis meo convenire huic nuntio ;
dare facta tuorum majorum. Qua est fessa in expectando vivo suo Epignomo.
Amat ardenter suum tnarituin,'ut par est. Nunc propera, Dinacium, Age ut pla-
cet, curre ut label; vide ne fiocci feceris queiufuam; dejice cubilo de via; redde
viam facilem. Si rex occurrat, everte regem ipsum. Ge. Quare Dinacium ex-
uUahundus currit tam alacriter? Tenet arundinem, spurtam, et hamum piscato-
rium. Di. Sed denique, arbitror, est satius hcram mihi supplicare, atque ad me
mittere legatos et dona ex auro, et currus quibus vehar : nam non possum ire pcdi-
bus. Ergo redibo jam. Equidem cxistimo par esse, ut ad me veniant, et ad me
accedant supplices. An vero exisliiuas esse 7iugas, nikil esse quod nunc scio? Ap-
porto tantum bonum a portu, tam grande gaudium affero, ut vix domina ipsa audeat
id expectare a Diis, nisi sciat. Nunc hoc dcferam ultro ? Non libel : neque arbi-
tror id muneris esse. Mihi videtur convenientius, huic 7iuntio quern affero, ut
rumC. exauge deest in B. 1. C. et C. 2. — 10 C. adventum; C.2. adventu ;
al. ap. Pareiini adventi. — 11 C. expidi. Pll. pinacium. — 12 Pll. currere. —
14 Particula prius deest in edd. quibnsdam vett. — 20 Qui vear C. — 21 C.
censeo acum. — 22 B. 1. viihi esse. — 23 Tantum a hortu C. Tantum portu C. 2.
B. 1. grande adfero gaudium edd. vett. — 24 C. ne si sciat. Mox, edd. vett. a
Dis ausit ipsis. — 25 B. 1. neque vero. Edd. vett. id viri officium esse arbitror. —
NOTiE
10 Adventus] Alii, adventi; nt ' se- herani defero nuntium, ut vix a Diis
nutiis, senati;' ' victiis, victi.' earn expectet. De re quae superat
24 Exoptare a Dis] Id est, res spem.
tanta est, tamque jiicunda cnjus ad
1552 M. ACCIl PLAUTI
Advorsum ut veniat, obsecret, se ut nuntio hoc impertiam.
Secundas fortunas decent superbiae.
Sed tandem cura reco<:jito, qui potuit scire ha?c scire me ?
Non enim possum, quin revortar, quia loquar, quin edis-
sertem, 30
Heramque ex moerore eximam, benefacta majorum meum
Exaugeam, atque illam augeara ex insperato opportune
modo. [tios :
Contundam facta Talthybii, contemnamque omnis nun-
Simulque ad cursuram meditabor me ad ludos Olympiai.
Sed spatium hoc occidit : breve 'st curriculo : quara me
poenitet ! 35
Quid hoc? occlusam januam video: ibo, et pultabo fores.
Aperite, atque approperate, fores facite ut pateant : remo-
vete moram. [asto et pulto !
Nimis hajc res sine cura geritur : vide, quamdudum hie
veniat obvium, ut roget ut earn faciam purticipem Iwjiis iiuntii ; impotevtia dccet
fortunas secundas. Sed tandem qiiaudo reputo, quomodo potuit anitiiadi:ertere me
ha^ scire? xVoh enim possum, quin repitum, (juin uarrem, quin de hoc dissernm,
viudicemne heram a Iristitia, et cumulem praclare facta meorum majorum, aique
illam exornem ex improviso iempestive. Superabo eelerilaiem Talthijhii, rincam-
que omnes nuniios, et una me exercebo ad cursum ad ludos Ohjmpicos. Sed hoc
spatium est jam ciwfeclum : est curriculum breve : quam me poenitet liujiis bievi-
talis! Quid hoc est? Video ostium occlusum. Accedam et feriam. Patefacite
atque accelerate, facite ut fores pateant, removete moram. Id a^itur nimis negli-
genler ; vide, quamdudum hie usto et pulto! Dormitisne? Periculum faciam.
20 .?ic /toe Acidal. Hoc mihi^A. — 28 C super vi(E ; C. 2. super hire. — 29 Sed
tandem repetitnr in Ji. 1. — 30 Hie versus deest in C 2. qui me diserte C. —
31 Eramque . . . mulorum I'll. — 32 Gulielm. ex insperato a porlu bono. — 33 Tal-
ihijbi I'W. Thnlthibo \j. 1. coiiteravique Vu\iu.- — 3-1 l^U. olimpiw. — 35 Sed spa-
cium hoc (occidi!) breve Acidul. — 38 Pil. asto es pulto. — 'i'J Sum non C. 2.
NOTiE
27 Advorsum ut veniat] Vei ha stint ' Contiindere facia Tallliybii,' est ini-
piicri nia^iiificc sese et ininiodcrate niiniieie faniain eonini. 'Contemiiere
elleientis jiropler jiiciinditaleni iinn- aiittni onines nuntidH,' est coiitcni-
tii (iiieni ad I'aiiegyrini defcrt; rjiiaiii ncndos pra- se reddere.
veiit sil)i servuiiis doiniiiani obviani 34 Cursuram^ Pro ' ciirsii.' ' Usu-
venire. rain ' pro ' iisii.' Ad cursuram medi-
33 Contundam facia Talthybii] Tal- labor me, id est, me exercebo.
tliybiiiK el I'^inyijates, niintii in exer- 35 Sed spatium] Loquitur dc senna,
cilu (jrjrcoiiiiii rclcbciiiiiii, in obsi- qua; est angiisliiis spatiniii ad sese
dionc 'Irojanii, ab lii^iiiciu ceiebrati. cxdcciidiiin ad cuisuiain.
STICHI ACT. II. SC. 1. 1553
Somnon' operam datis ? expcriar, lores, an ciihiti, an pe-
des plus valeant.
Nimis vcllem ha? fores herum fugissent, ea causa ut habe-
rent malum. 40
Defessus sum pultando.
Hoc postremum est vobis.
Ge. Ibo, atque hunc compellabo.
Salvus sis! Di. ct tu salve.
Ge. Jam tu piscator iactus? 45
Di. Quampridem non edisti?
Gk. Undeis? quid fers ? quid festiiias ?
Di. Tua quod nihil ret'ert, ne
Cures. Ge. quid istic inest?
Di. Quas tu vides colubras ? 50
Gk. Quid tam iracundus? Di. si in te
Pudor assit, non me appelles.
Ge. Possum scire ex te verum ?
Di. Potes: hodie non coenabis.
iitrnm fores, an cubiti, an pedes, plus valeant. Ulinam ha fores fuissent fugiti-
vce, ut darent pcenas. Sum defessus pulsando : 7ion ainplius pulsitbo. Ge. Adibo,
atque hunc alloquar. Salve! Di. Kt tu sis salvus. Ge. Jam tu evasisti pisca-
tor'/ Di. A quo tempore non rnanducasti? Ge. Unde rcuis'/ Quid fers? Quid
festinas? Tii. Ne cures id quod nihil tua interest. Ge. Quid est hie? Bi. Quos
serpentes tides? Ge. Quare es tarn ferox? Di. Nisi pvdorem ejurasti, ne me
appelles. Ge. Pbssumnc discere a te verum? Di. Potes: non manducabis
hodie. ,^„,^^^,^^,
plussu leant C. — 40 Al. h<rc fores. Mox, Pll. ut haberent manum. — 41 Hi
versiciili sic prorsiis concipiniitiir in C at in C. 2. confii«i sunt, nt om-
nes ceteri nnmeri sine nlla carminis lege scripti sunt. — 42 Hoc est postremmn
edd. vett. — 43 Pll. conpello. — 40 C. et C 2. non dedisti. — 47 C. quid fes. —
49 Pll. quidislinc est. — .50 Qua tui des colubras C. 2. Qua tu re id excolubras
al. ap. Pareum. — 54 Potest C. et C. 2.
NOT/E
39 Somnon' operam dans'] Alloqni- arnndineni, liamiim, el sportulam fe-
tur fores. In Curciilione, ' doiini- rebat Dinacinni.
unt pessiili.' Piopertins: ' Ille nieos 50 Quas tu vides colubras ] Insa-
niinquam patitur re(jniescere postcs, nnni dicit esse parasituni puer, et a
Argiita leferens carniina blanditia.' furiis ajjitari. Itaqne per contiime-
Hic janna lo(|nitnr. iiani al) eo quaeiit, qnas colubras vi-
40 Nimis vellem'] Precatnr foribns deat, Aibitrabantiir enim veteres,
ab hero nt f'lifjiant, nt pnstea recep- eos, qni a fnrils agitabantnr, non so-
la; pcenas dent, quas solent fugitivi Inm i;pdas ardentes, sed etiani co*
servi. Iiibras videre.
45 Jam tu piscator factus] Videlicet
Delph. et Var. Clas. Plant. 5 F
1554 M. ACCII PLAUTI
ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.
PANEGYRIS, GELASIMUS, DINACIUM.
Pa. Quisnam, obsecro, has frangit fores? ubi est?
Tun' haec facis? tun' mibi hue hostis venis?
Ge. Salve, tuo arcessitu venio hue. Pa. can' gratia fores
cftringis ? , [visebam :
Ge. Tuos inclama, tui delinquunt : ego, quid me velles,
Nam equidem harum raiserebat. Di. ergo auxiUura pro-
pcre latum est. 5
Pa. Quisnam hie loquitur tam prope nos? Di. Dinacium.
Pa. ubi is est ?
Di. Respice me, et relinque egentem parasitum, Panegyris.
Pa. Dinacium ! Di. istuc indidere nomen majores mihi.
Pa. Quid agis? Di. quid agam, rogitas ? Pa. quidni
rogitem? Di. quid mecum est tibi ?
Pa. Mein' fastidis, propudiose? eloquere propere, Dina-
cium. 10
Di. Jube me omittere igitur hos, qui retinent. Pa. qui re-
tinent? Di. rogas ?
Omnia membra lassitudo mihi tenet. Pa. linguam quidem
Pa. Quis, amabo, comminuit 7:ostrani jamtam ? ('hi est ? Facisne id, Gelasi-
me? Venisne hue, sicut vieus Iwstis? Ue. tSalva sis, vetiio hue ut rogasti. Pa.
Jdcireone cvmminuis januum? Ci;. Incrcjia tuos ministros, tui peccant: venit-
bum visum nuul mc vcUi's: nam miscrcbat iiujus ostii. Di. Jdcirco auxdium fuit
latum celcrilcr, 1*a. Quis lo(juilur hie turn ]trope'! Di. Dinacium. Pa. Ubi
est ? Di. Jlispice me, Panegyris, et relinque ilium in/elicem paiasilum ! V\. Di-
nacium! Di. Miijorcs mihi trilmere id niiminis. Pa. Quid vis l Y)\. I'ostulas,
quid relim? Pa. Quure nun postularnn? l)i. Quid iiegolii est lihi tneeum?
Pa. 3Jeiie aspirnaris, inipndcns? Die eito, Dinacium. ' Di. BJnnda ergo illus
a me dimitti, qui me prohibenl. 1'a. Qui proliibent ( Di. I'etisf Defatigatii)
2 Tune here C. — 4 Tuo sinclamatui \i . \ . — 5 Nam me quidem Rittets. oi edit.
(]\in'6diu veil, iiliter vero codd. latum'st eis Parci 3. — 7 Pro Panegyris, Pll.
liabeiit pinaciris, etpanegiris. — H It. I, indtdernnt nomen. — 10 I\Iihi in fastidis
I'll. jVen' fastidis al. iip. Pareiiii) ; HJ en' rogas? propudiose aln coitUa. oiu-
NOTjE
10 Mt'in* fastidis, propudiose'} Fas- aliquo,velut ignoto, vel indigiiu avcr-
tidire alicujiis, e»t fariein siiain ab tere.
STICHF ACT. II. sc. 2. 1555
Sat scio tibi non tcnerc. Di. ita celcri curriculo fui
Propere a porta, tiii honoris causa. Pa. ecquid apportas
boni ?
Di. Nimio impertior multo tanta plus, quam spcras. Pa.
salva sum. 15
Di. At ego perii, quoi raedullam lassitudo perbibit.
Gi?;. Quid ego, quoi niisero medullam ventris percepit
fanics. [quern? Di. pluriinos :
Pa. Ecquem convenisti ? Di. multos. Pa. at virum ec-
Verum ex multis nequiorcm nullum, quam hie est. Ge.
quomodo ?
Jamdudum ego istum patior dicere injuste mihi. 20
Praeter hac si me irritassis! Di. edepol, esuries male.
Ge. Animum inducam, ut istuc verum te clocutum esse
arbitrer. [arundinem,
Di. Munditias volo fieri: efferte hue scopas, simulque
Ut operam omnem aranearum perdam et texturam im-
probem,
Dejiciamque earum omnis telas. Ge. miserae algebunt
postea. 25
occupat omnes artus. Pa. Video siilis won tenere iuam im^unm. Di. Adeo advo-
lavi velociter e porta, tua gratia. Pa. Quid inilii nunlia>i (xini? Di. Nunlio
jucundiora quam speras. Pa. Sum salva. Dr. Sed ego intcrii ; defatigatio de-
scendit in inedullas. Ge. Quid dicam, cui esuries vastavit medullas ventris?
Pa. Qaem adiiisli? Di. Phires. Pa. Scd quern virum? Di. Plurimos, sed
nullum nequiorem quam est hie. Ge. Quare? Jampridem ego patior hunc mihi
dieere injuste. Si me h rilaveris prceterea ! Oi. Per cedcm Pullucis male esuries.
Ge. Dubo operam ut existimem te esse Incutum illud vere. Di. Volo omnia fieri,
munda. I'.ffcrte hue scopas, et una arundinem, et everlam omnia opera aranearum
et texturam improbein, et discutiam omnes earum telas. Ge. Postea algebunt viise-
iies codd. — 13 EHd. qiiapdam vett. fui curriculo. — 15 Nimio imparti li. 1. C.
et C. 2. A', impartior edd. vett. multo tanta plusque C. et C. 2. N. impertior
mulo: tanto plusque al. ap. I'areum ; tanto plus al. ibid. — IG At ego peri C.
lassitudo perbitat al. ap. Pareum. — 17 Edd. qiizedam vett. percipit ; al. per-
edit ; al. perrepit. — 18 C. C. 2. ft li. 1. ad virum. ]\Iox, quam plurimos Parei
3. et al. vett. — 23 liJundicias v. f. hec ferte I'll. — 24 C. et C. 2. aranearum; et
sic edidit Parens, inprobem C improbam C. 2. et Bipont. — 25 Dclciamque
N OTIE
13 Ita celcri curriculo fui] Id est cerfos gradiis auctiini, qiionini pri-
vem.
lunni est tantoplus; secundiiin multo
tanto-plus ; tertiuiu nitnio-mvlto-tanto
plus.
multo-lanto-plus : quod tit ex plus per 17 Percepit fames] ' Percipere ' est
15 Nimio impertior] Mullo-tanlo- tanto-plus ; terUum nitnio-mvlto-tanto-
plus. Alii lino verbo effenint, 7iimio- plus.
1556 M. ACCn PLAUTI
Di. Quid ? illas itidem esse censes, quasi te cum veste
unica ? [convene. Ge. fecero.
Cape illas scopas. Ge. capiam. Di. hoc egomet, tu hoc
Di. Ecquis hue eftert nasiternam cum aqua? Ge. sine
suffragio [ocyus
Populi tamen asdilitatem hie quidem gerit. Di. age, tu
Pinge humum, consperge ante eedis. Ge. faciam. Di.
factum oportuit. 30
Ego hinc araneas de foribus dejiciam, et de pariete.
Ge. Edepol rem negotiosam ! Pa. quid sit, nihil etiam scio;
Nisi forte hospites venturi sunt. Di. lectos sternite.
Ge. Principium placet de lectis. Di. alii ligna caedite.
Alii pisces depurgate, quos piscator attulit, 35
Pernam et glandium dejicite. Ge. hie, hercle, homo ni-
mium sapit.
Pa. Non ecastor, ut ego opinor, satis herae morem geris.
Di. Immo res omnis relictas habeo, prae quod tu velis.
Pa. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, raihi
expedi.
Di. Dicam : postquam me misisti ad portum cum luci
simul, 40
rcE. Di. Quid? Putasne illas esse, sicut tu es, cum una veste? Accipe illas
scopas. Ge. Accipiam. Dr. Tu converre hoc, ego converram illud. Ge. Fecero.
Di. Quis afferl urmtm aqua pleuam? Ge. llic quidem gerit adilitatem, sed sine
suffragio populi. Di. Age tu signa celeriler parimentum aqua, effunde ante ades,
Ge. Effundam. Di. Oportet fecisse. Ego prcccipitabo hinc araneas e foribus,
et de pariete. Ge. Per cedem PoUucis rem arduam ! Pa. Nescio adhuc, quid
sil, nisi forsitan hospites sunt venturi. Di. Alii sternite lectos! Ge. Initium
placet de lectis. Di. Alii scindite ligna ! Aid cxenlerate pisces, quos piscutor
attulit! Deponite pernam, et glandium. Ge. Per Hereulem hie homo est ni-
vtis sapiens. Pa. Per Castorem, ut ego arbilrur, non obtemperas satis herte.
Dr. Immo relinquo omnia, ut parenm lis, quce tu optas. Pa. Die mihi id ub
quod te niisi ad portum. Di. Aperiam. Postquam me misisti ad portum.
Parei 3. Dthiciamque C. Dchinciamque C. 2. misera falgehunt C misera
fulgebant C. 2. — 28 l-*!!. effert nasciternam. — 30 Tinge humum Lips. — 31 Uniis
Pll. araneos. — 35 Ali pisces C. quod piscalor attulit idem codex; quos piscatu
NOTiE
penitns caperc, et fotiim pcrsnadere, liaberet, sen potiris angiilos. Jiive-
A\\\, peredil fames, perbihit fumes. jialis : ' Siccabis caiiccni nasoniin
28 A'osi7frn«m] ' Nasiteriia ' genus qiiatiior'.'
vasis acpiarii, aiisati et patentis, ita .Sine «wjfrag-io] U»urpatnr, iibi quit
dicu qiio'l ticfi iiasos, lioc est, aiisas in alieno negotio imperiosior est.
STICHI ACT. II. sc. 2. 1557
Commodum radiosus ecce sol superabat ex man,
Dum percontor portitores, ecquae navis venerit
Ex Asia : negant venisse : conspicatus sum interim
Cercurum, quo ego me majorem non vidisse censeo :
In portum vento secundo, velo passo pervenit : 45
Alius alium percontamur, Cuja est navis? quid vehit?
Interim Epignomura conspicio, tuum virum, et servora
Stichum. [rum, et vitam meara.
Pa, Hem! quid? Epignomum elocutus? Gii. tuum vi-
Di. Venit, inquam. Pa. tun' eum ipsum vidisti ? Di. ita
ego, libens.
Argenti aurique advexit multum. Pa. nimis factum bene. 50
Ge. Hercle vero capiam scopas, atque hoc converram
libens. [trera vestiam ?
Di. Lanam purpuramque raultam. Ge. hem ! qui ven-
Dr. Lectos eburatos, auratos. Ge. accubabo regie.
Di. Tum Babylonica peristromata, consutaque tapetia:
Advexit nimium bonae rei. Ge. hercle, rem gestam
bene ! 55
statim atque diluxit, sol luculentus emergehat e mari ; quando peto a nautis num.
aliqua navis appuleril ex Asia, aiunt non vinisse : interea cnnspicor cercurum, quo
7ion puto me vidisse majorem, venicntem in portum ventis secundis, velis pussis. In-
terrogamus alius nlium, Ciijus sit navis ? Quid portet ? Interea conspicor Epigno-
mum tuum virum, et Stichum servum. Pa. Hem! quid? Dicis Epignomum?
Ge. Tuum virum, et nieam vitam. Di. Veiiit, inquam. Pa. Eumne vidisti ip-
sum? Di. Ita ego ridi libens: multxim attulit argenti et auri. Pa. Optime factum!
Ge. Per Herculem ego capiam lubenter scopas et converram hoc. Di. Atlitlit la-
nam, ct multam purpuram. Ge. Hem! ecce quo induam venlrem. Di. Attulit
lectos eburneos et aureos. Ge. Decumbam ut rcges. Di. Attulit peristromata
Babylonica, et tapetes consutos, et niulla alia optima. Ge. Per Herculem, rem
rcttuli Lips, quos piscatu retulit al. ap. Paienm. — 3G PlI. deicite. — 41 C. et
C 2. esse sol.- — 42 C. C. 2. et Parei 3. perconctor. — 45 Pro pervenit, quod ex-
hibpiit Pll. pcrvehi leu'iliir in eiM. vett. — 47 li. 1. et servum est hie hum. — ■
48 Em C. Ehem Parei 3. Hem C. 2.—r,'2 C. ern ; Parei 3. ehem.—.n H. 1.
accubabor egle ; C. et C. 2. accubabo regie. — 54 Tarn habilonica Pll. peristroma
NOTiE
41 Superabat ex mari] Id est, siir- 48 Vitam meam] V^ernaciilo parasi-
gebat. tico, ' vita niea,' id est, iile apud
45 Velo passo] Nonius, ' Laxo et quern coeuo gratis et asymboius.
rugose' Alii, ' explicato et exten- 53 £6j»«<«.s] Apuleius, 'Eboreni-
to.' Melius Nonius: niniirum, vela tentes lecti.' Varro, ' Cuui in ebu-
contraliunt nauts, quando portum rato Ircto ac purpurei operis toro cu-
ingrediuntur. bare videas agrotum.'
1558 M. ACCII PLAUTI
Di. Post, ut occepi narrare, fidicinas, tibicinas,
Sambucinas advexit secnm forma exiniia. Gm. eugepae !
Quatido adbibero, alludiabo: turn sum ridiculissumus.
Di. Postea unguenta multigenerum multa. Ge. noa vendo
logos.
Jam non facio auctionem : mihi obtigit haereditas. GO
Malevoli perquisitores auctionum perieriut.
Hercules, decumam esse adauctam, tibi quam vovi, gra-
tulor. [miser !
Di. Post autem advexit secum parasitos. Ge. hei, peril
Di. Ridiculosissumos. Ge. reverram, heroic, hoc, quod
converri modo.
Pa. Vidistin' virum sororis Pamphilippum ? Di, non.
Pa. adest? 65
Di. Immo aiebant eum venisse simul: sed ego hue citus
Praecucurri, ut nuntiarera nuntium exoptabilem.
Ge. Venales logi sunt illi, quos negabara vendere ;
Illico et meo malo est, quod malevolentes gaudeant.
Hercules sane, qui Deus sis, discessisses non male. 70
Pa. I, i intro, Dinacium : jube famulos rem divinara mihi
apparent.
gestam f elicit er ! Di. Prccterea aitulit sccnm, ut cwpi narrare, fidicinas, tibicu
nas, sambucinas, elfganti forma. Ge. Eus;epct ! Quanilo potabo, circumludam:
sum jam facetissimus. I)i. Deinde plurima unguenta diversa. Ge. I^'on vendam
jocos. Nvn indico auctionem. Hareditas mihi erenil. Indagatores malevoli
auctionum dispereant / Hercules, gratulor decimam, quam tibi vovi, tibi cessisse.
Di. Turn adduxit secum Parasitos. Ge. Ilei, peril miser ! Di. Facetissimos.
Ge. Per Herculem reverrum hoc, (juod modo cunverri. Pa. Conspexistine maritum
sororis Pamphilippum? Di. A oh. Pa. Adest f Di. Immo dicebant eum ve-
nisse una cum Epignomo : sed ego pracucurri hue velociler, ut afferrem nuntium
exoptatissimum. Gk. Illi joci sunt renalis, (juos nolebam vendere; et est jam
quod malevoli gaudeant meo malo. Sane, Hercules, iu <]ui es Deus, recte fecisses,
si discessisses. Pa. Ingredere, ingredere, Dinacium: manda faniulis ut comparent
ton silla C. sella C. 2. pcristromata, solla, et tapetia Parei 3. — 57 Sambucas C.
et C. 2. euge B. 1.— 58 I'll. ridicutosi>.sumus.— r}'J Post hac B. 1. C. 2. Post
unus C— GO Pll. et Parei 3. (juaudo mihi optigil. — (il Malivoli C. et C. 2. —
C2 Hercoleles C. Hcicolcdes C. 2.— C3 Pll. ei peril; Parei 3. heu peril. —
64 Uidiculissumos edd. r|ir.p(iam velt. — (iC Immo ale bat V\\. — 67 B. 1. et Pll.
oplabilem. — (iH Venales joci l\. 1. Venales loci C Venales luci C 2 — 09 Ilicet
meo malo Acidal. audeant PH.— 70 Dcos sis C. et C. 2.-71 / intro edd. quae-
NOTiE
rtl Sambncinas'\ Id est, sambncisiri- 58 Alludiabo^ AdludaiD,et adblan-
a^, a sambuca, instrunienio muiico. diar mulieribiis.
STICHI ACT. III. SC. 1. 155'J
Bene vale. Ge. vin' administrem? Pa. sat servorum ha-
beo domi.
Ge. Enimvcro, Gelasime, opinor provenisti futile,
Si neque ille adest, neque hie, qui venit, quicquam sub-
venit.
Ibo Intro ad libros, et discam de dictis melioribus : 75
Nam ni illos homines expello, ego occidi planissume.
rem divinam. Bene tale. Ge. Visne ut serviam? Pa. Ilahco domi satis
muUos f amnios. Ge. Gelasime, hue accessisti incnsaum, ut arhilror, si ne<iue
ille adesi, neque hie qui venit auxilio est ullo pacta. Iiv^rcdiav ad libros et
discam de melioribus jocis : nam nisi superavero illos parasitos qui adveniuut,
peril plane.
dam vctt. Danacium lube famulos C— 73 Fll. fu(tile.—7S Edd. quaedara
vett. ad liberos, contra codd.
NOT/E
72 Administrem] Sacris privatis Vestas, quod stare non poterat, ut
6ui erant, minister, ai uspex, fidici- aqua statim eflftinderetur : quod ideo
na, popa. excogitatum est, quod piacuium sit
73 Provenisti futile] Futile, id est, in sacris Vestae aquam in terra po-
futiliter. ' Futile vas,' lato ore, an- nere. ' Futiiis homo,' est qui servare
gusto fundo, quo utebantur in sacris secretum non potest.
ACTUS TERTII SCENA PRIMA.-
EPIGNOMUS, STICHUS.
Ep. Cum bene re gesta salvos convortor doraum,
Neptuno grates habeo et tempestatibus :
Simul Mercurio, qui me in mercimoniis /
Juvit, lucrisque quadruplicavit rem meam.
Glim quos abiens afleci a^grimonia, 5
Eos nunc la;tantes faciam adventu meo.
Nam jam Antiphonem conveni affinem raeum,
Cumque eo reveni ex inimicitia in gratiam.
Vidcte, quajso, quid potest pecunia !
Ep. Heversus in palriam incolmnis, rebus felicitcr gestis, gratias ago Neptuno et
tempestatibus: Mercurio etiam, qui mihi favit in commercio, et fecit locupletiorem
quarto tajito. Ohlectuhor modo meo reditu eos, quos affeceram dolore meo disces-
su. Nam adivi jam ad Anlipkonem meum affinem, rediique cum eo in gratiam ex
odio, Videte, obsecro, quantum valeat pecunia ! Quoniam Antipho cernit mc
1560 M. ACCir PLAUTI
Quoniam re bene gesta redisse me videt, 10
Magnasque apportavisse divitias domum.
Sine advocatis ibidem in cercuro, in stega,
In amicitiam atque in gratiara convortimus.
Et hie hodie apud me coenat, et frater mens :
Nam heri ambo in uno portu fuimus : sed raea 15
Hodie soliita est navis aliquanto prius.
Age, abduo has intro, quas mecura abduxi, Stiche.
St. Here, sive ego taceam, sen loquar, scio scire te,
Quara multas tecum miserias multaverim.
Nunc hunc diem unum ex illis multis miseriis 20
Volo me Eleutheriara capere advenientem domum.
Ep. Et jus et aequom postulas : sumas, Stiche,
In hunc diem : te nihil moror, abi quo lubet.
Cadum tibi veteris vini propino. St. papae!
Ducam hodie amicam. Ep. vcl decem, dum de tuo, 25
Ubi coenas hodie, si banc rationem instituis ?
St. Amicam ego habeo Stephanium hinc ex proxumo,
Tui fratris ancillam : eo condixi in symbolam
reversum esse rebus prospere gestis, attiiUsse mnsnas opes, redimus in amicitiam
alque in gratiam, sine arbitris, in ipso navigio, in ipsa slega. Et hie canal hodie
apud me, et 7neus frater : nam fuimus heri amho in uno portu. Sed mea navis
est soluta hodie aliquanto antea. Age abduc in cedes has tibivinas, Stiche, quas
adve.ri mecum. St. Here, sive ego sileam, sive verba faciam, non ignoro te re-
cordari quot calamitates pertulerim tecum. Nunc precor ut mihi reverso liceat
libertate frui, hoc die uno, pro illis mails. Ep. Rogas quod justum est et 7neri-
tum: accipe, Stiche, in hunc diem ; non te retineo ; vade quo volueris. Tibi dono
cadum veleris vini quo bibas. St. Papcc ! Ducam hodie amicam. Ep. Due
rel decem, modo diicas de tua re. Ubi ccenas hodie, si hnnc rationem instituis? St.
Ego habeo Stephanium amicam, in viciniis, ancillam tui fratris: eo iiivitavi ad ccc'
5 B. 1. ad fecla (Vgrimonia.—M) C. et C. 2. re bone.—\i C. 2. adqne in gra-
ciam. — 14 Et sic Parei 3. Et sik VW. apus me C — 17 Age adduc edd. \ett.
adduxi B. 1. — 18 Sriiopp. et Pll. si ego taceam, seu. — 19 Quas multas
B. I. tecum anumnulas multaverim al. ex Festo ; mulcaverim Pll. mulla
verim al. — 'ZO Nunc ytunc diem C. Nunc in hunc diem al. — 22 Et jus et
acnm C— 2«i Particiila si <ieest in B. 1. Pro instituis, utcique Pll.
habet inslit ; B. 1. insto. — 28 B. 1. ancilla meo cotiducam symbolo ; Parei
NOT/li:
19 Miserias multaverim'] Voteres libcrtatcm in liiiiic diem, cadutnqne
* miiltare,' pro numerare dicci)ant. veteris vini.
20 llalionem instituis [St. Si hanc 28 Eo condixi in symbolam] Cond'icit
rationem instituis, Amicam, ^c] Si id qui prior et nllroseu invocatusdennn-
concedis, id est, das Eleutheriam, scu tiat se apud alteruni coenaturum ; quod
STICHI ACT. III. SC. 1. 1561
Ad coenam, ad ejus conservoni Sagarinum Syrum.
Eadem est arnica ambobus, ri vales sumus. 1]0
Ep. Age, abduc eas intro : hiinc tibi dedo diem.
St. Meam culpara habeto, nisi probe excruciavero.
Jam, hercle, ego per hortum amicam transibo meam,
Mihi banc occupatum noctcm : eadem symbolam
Dabo, et jubebo ad Sagarinum coenam coqui. 35
Aut egomct ibo atqiie opsonabo opsonium.
Atqiie id ne vos raireniini, homines servolos
Potare, amare, atque ad coenam condicere.
Licet hoc Athenis nobis : sed cum cogito,
Potius quam in dividiam veniam, est etiam hie ostium 40
Aliiid posticum nostrarum harunce aedium.
(Posticam partem magis utuntur aidium)
Ea ibo opsonatum, eadem referam opsonium
Per hortum : utroque commeatus continet.
nam, in qua quisfjue sunm pendet symbolam, apud ejus conservum Sagarinum Syrum.
Est eadem arnica amborum; sumus rivales. Ep. Age abduc tibicinas in ades !
tibi dono hunc diem. St. 3Jilii verte vitio, nisi confecero recte. Per Herculem
ibo ad meam amicam, per hortum, ad laborandum tola hac nocte ; turn dabo symbo-
lam, et mandabo coqui ccenam apud Sagarinum. Aut egomct ibo, ct parabo eduiia.
Et ne vos miremini homines servnins potare, amare, et invitare ad coenam. Hoc
nobis licet Athenis: sed quando reputo, quo minus mole slice sit, est hie etiam aliud
ostium in posteriori parte cedium, quo ud id uti magis convenit, eo ibo ad paranda
opaonia; eo referam opsonia per hortum. Est commeatus communis utrique aedi.
Z. ei condixi ; VW. eo condici i?» simbolam. — 32 B. 1. nisi perexcruciavero ; C.
nisi ,jB excruciavero; C. 2. nisi per excruciavero. — 33 Pll. per ortum; Acidal.
j)er hortum ad amicam transibo. — 31 In banc B. 1. I\li hanc C '2. — 35 C. et
ludebo. C. et C 2. Sangnrinum. — 38 I'utare Pll. — 31) Liccnt hire Parei 3.
Licet hccc C. et C. 2. — 40 Pll. quam individiam inveniam. — 42 ' Hie versus in
utroque quideni visitur cod. sed videtur glossargi aliciijus coDiiiientum.' Pa-
NOT^
nonnisifamiliBrissimifactitant. Pro- Stichns sfatnit hunc vexare.immoex-
mittit ad cnenani invitatus. In sym- cruciare. In enm fernie sensuni di-
bolam est quando singuli viritini pen- cit Horatins, ' diem mero frangere.'
fiitant partem sumtiis in coena faci- Et niox Plautiis, ' lacerare.'
endi : Lorsque chacun paie son icot. 37 Homines servolos Potare'] Atlie-
32 Excruciavero'] Quia dixit Epi- nis, licebat servis condicere ad coe-
gnomus, ' dedo til)i Imnc diem,' quia nam, et agilare convivia ; non Roinap.
in eos qui in potestate nostra sunt li- 40 In dividiam] Damnum, moles-
cet quidvis impune aiidere ; sic, quia tiam, invidiam.
' dedit' hunc diem Sticho Epignomus,
1562 vM. ACCII PLAUTI
Ite hac secundum vos me : ego hunc lacero diem. 45
Ite vos hac post me; ego contero hunc diem.
reus. Deest in ed. Bipont. — 44 Per hurtum utroque comeatus C. — 45 Ita hac
Pll. vos ne ego hinc B. 1.
NOTiE
45 Lacero diem^ Id est, in varias am alii tribnam,
partes distralio, ut unain uni rei, ali-
ACTUS TERTII SCENA SECUNDA.
GELASIMUS, EPIGNOMUS.
Ge. Libros inspexi : tarn confido, quam potest,
Me meum obtenturum regem ridiculis meis.
Nunc intervisi, jamne a portu advenerit,
Ut eum advenientem meis dictis deliniam.
Ep. Hie quidem Gelasimus est parasitus, qui venit. 5
Ge. Auspicio hodie opturao exivi foras ;
Mustela murem abstulit praster pedes :
Cum strena obscasvavit, speclatum hoc mihi est.
Nam ut ilia vitam repperit liodie sibi,
Item me spero facturum: augurium hajc facit. 10
G E. Consului codices. Tunta est spes, quanta esse potest, me rccuperaturutn
mium nulritium, meis jncis. A'i/nc videro, ulrum reversus sit a portu, ut evm dc-
tnukcnm meis verbis, quando ve7iiet, Ep. Ecce Gelasimus parasitus, qui venit.
(lE. Exivi hodie forus faustissimo auspicio. Mustela abstulit vntrem ante pedes:
cum alacriter devoracit, hoc coiispicutus sum. Sicut mtistela inveuit hodie victum,
spero me invcntiirum etiam. llccc prwbet auspicium. Adest Epignvmus, qui
1 C. C. 2. et Ripont. poli 'si. — 3 Nunc inlcrviso Bipont. — G Auspitio C.
hodie herculc Parei :J. conlia codd. — 7 l*aiei ."$. et al. vett. mihi abstulit. —
8 Quom strena I'll. Eum slrenua obsccnavit iioniiulli ap. Pareiim ; Ettm stre-
nue obsonavil al. ibid. Earn strenam obscaravit al. Cum strena obsonavit status
NOTiE
2 Regem'] Epignomnm, qui inealit. avp.^o\ov, signum in via ostensum.
Parasitica adiilatio. H Cum strena obscavavit] A\i\, Eum
7 Mustela] Mustela et f'elis anti- .strenua obcanavit, id est, coinedit,
qiiis ocriii'811 sun fcccriint aiis|)iri- voravit.
um : qi'.od Gracci vocabant tvooiov
STICHI ACT. MI. sc. 2. 15G3
Epignomus hie quidem est, qui astat : iho atque alloquar.
Epignome, ut ego tc nunc eonspicio libcns !
Utprab laetitiu laciumas prajsiliunt mihi !
Valuistin' usque? Ep. sustentatum 'st sedulo.
Ge. Bene atque amice dicis. Di dent qutc velis. 15
Propino tibi salutem plenis f'aucibus.
Ccenabis apud me, quoniam salvos advenis.
Ep. Vocata est opera nunc quidem: tarn gratia est.
Ge. Promitte. Ep. certum est. Ge. sic fac, inquara.
Ep. certa res 'st.
Ge. Lubente me, hercle, facies. Ep. idem ego istuc
scio. 20
Quando usus veniet, fiet. Ge. nunc ergo usus est.
Ep. Non edepol possum. Ge. quid gravare ? censeo
Eas : nescio quid vero habeo in mundo. Ep. i modo,
Aliuni convivam quaerito tibi in hunc diem.
Ge. Quiu tu promittis ? Ep. non graver, si possiem. 25
Ge. Unum quidem hercle certum promitto tibi :
Libens accipiam, certo si promiseris.
astat; accedam atque conferam orationem. Epiiitiome, quam ego te video liben-
ter ! Ut lacrynue mild eruinpunt pne guudio ! Vuluisline usque? Ep. A'os
curavimua raletudinem diligenler. Ge. Luqueris rede atque amice. Dii
concedant qua volueris! Tibi libo salutem plena gutture. Ccenabis apud me,
quoniam reverteris salvtis. Ep. Sum quidem iniilatus: nee mitius habeo gratiam.
Ge. Pollicere. Ep. Est deliberatum, Ge. Fac quod rogo, inquam. Ep. Est
res rata. Ge. Per Hercidem, pei-gratum mihi feceris. Ep. Non ignoro. Ibo,
quando opus erit. Ge. Atqui est nunc opus, Ep. Per tedem PoUucis, nequeo.
Ge. Quid fers moleste? Existimo tibi esse veniendum ! est mihi nescio quid pa-
ralum, Ep. I modo ; invita uUuinconiicum, qui cwnet tecum hodie. Ge. Polli-
cere sane? Ep. Lubenterfeccrim, sipossim. Ge. Ego vero per Uerculem tibi poUi-
ceor unum certum diem : accipiam libenler, si pollicitus fueris certo. Ep. Vale
hie mihi est B. I. hie mihi est etiain C. et C. 2. — 10 PlI. hoc facit ; al. ap. Fa-
reiim hoc facit. — 13 C. et C. 2. prasillunt. — 14 Pll. est seduo. — 17 C. ft C. 2.
Cenem illi aput te qm. — IS Pll. num quidem turn graliam est; B. 1. non qui'
dem grave est ; al. ap. V ax enm, nunquid e ml a est! ni grave est, promitte; al.
ibid, numquid hoc tibi lam grave est. — 20 JubenteC. — 22 li.\. censes; Pll. cen-
NOTiE
^ 14 Sustentatum'] * Snstentare se,' catus sum ad ccenam.
est portare se, et bene valere. Jii- Tarn gratia est] Tarn, id est, tamen.
venalis, ' Et pedibiis me porto meis :' Quasi dicat, Nibilomiuus gratuiu milii
Je me parte bien. facis.
18 Vocata est opera] Id est, alio vo-
1564 M. ACCII PLAUTI
Ep. Valeas. Ge. Certumne est? Ep. certura, coenabo
domi.
Ge. Quaiidoquidem operam tuam non vis proraittere,
Via' ad te ad coenam veniam ? Ep. si possim, velim : 30
Verum hie apud me coenant alieni novem.
Ge. Haud postulo equidem me in lecto accurabere :
Scis tu me esse imi subsellii virum.
Ep. At ii oratores sunt popnli summi viri,
Ambracia veniunt liuc legati publice. 35
Ge. Ergo oratores populi, summates viri,
Summi accumbent, ego infimatis infimus.
Ep. Haud asquom est te inter oratores accipi.
Ge. Equidem hercle orator sum, sed procedit parura.
Ep. Cras de reliquiis nos volo : multum vale. 40
Ge. Perii hercle vero plane, nihil obnoxie.
Uno Gelasimo minus est, quam dudum fuit.
Ge. Estne apud te ddiheratuml Ep. Cerium! Ccenaho domi. Ge. Quia non
vis id polliceri, visne veniam ad te ad canum ? Ep. Velim, si possim : verum
novem alieni ccenant apud me. Ge. Equidem haud rof^o locum habere in lecto, ad
mcnsam; tu scis me esse hominem imi subsellii. Ep. Sed ii legati sunt summi
viri apud sues, veniunt hue auctnrHate publica ex Ambracia. Ge. Ergo viri sum-
males accumbent summi, ego infimus sedebo in infimis. Ep. Non decet te nume-
rari inter legatos. Ge. Per Herculem sum orator, sed prodest parum. Ep. Volo
nos epulari cras de reliquiis. Vale plurimum. Ge. Inlerii per Hercidem fundi-
tus, nee provocaiioni locus est. Numerus hominum est minor uno Gelasimo, quam
seas; Douz. censeas: Nescio, ^c— 23 £as deest in B. 1. — 28 Certum est VW.
Certumn' est Parei 3.-29 Voc. operam deest in C. et C. 2.— 30 Edd. qua--
dam vett. si possit. — 32 Edd. vett. equidem summo i« lecto. — 33 B. 1. ttnius
subsellii; Pll. imisubsclli.— ia Ambraccia PH. puUice C. puhlicitus Chaiis. po-
plicitus al. ap. Pareiini. — 40 Cras dereliquis PH.— 41 Peri C. et C. 2. Peri
NOT/E
31 Novem] Convivanini numerus niiis ' dicebatiir, qui erat ad caput
aptid antiqiios erat ant triiim, ant Iccti; ' imus,' qui ad pedes; ' nie-
novem. lllo Gralias, hoc Miisas dins,' qui inter istos.
con.slitixse arhitrabantur. 33 Imi subsellii] Varro: ' Ut snb-
32 Me in lecto] Accnmhebant re- sipere, quod non plane sapit ; sic
clinata supera parte corporis in cu- quod non plane erat sella, subsellium
bitum sinislrum, infera in longum dictum.' Hinc erpo imi subsellii vi'
porrccta ac jacente ; capite leviter rum dixit i'lanlus.
erecto, dorso a pulviilis n)odicc suf- 35 Ambracia] Urba est Epiri.
fnlto. PriuMis dccuuibebat ad caput 37 Infimatis] Id est, infimi ordi-
lecti. Pedes porrigebantur pone dor- nis.
sum sccundi, et sic dcinccps. 'Sum-
STICHI ACT. IV. sc. 1. 15G5
Certum est mustclae posthac niinquara credere:
Nam inccrtiorem nullam novi bestiam,
Quae ne et ipsa decies in die niutat locum. 45
Earn auspicavi ego in re capitali mea.
Certum est amicos convocare, ut consulam
Qua lege nunc me esurire oporteat.
fuit antea. Deliberalum est nullam fidem habere postea ampiciis mmtelee : nam
nullum novi bestiam minus certam ; qua el ipsa mutut locum decies in die. Sunisi
auspicium ab ea in meam pemiciem. Est constilutum convocare nunc necessarios
meus, ut deliberem qua lege famem perferam.
vero hercle nihil obnixe B. 1. Nunc ego liercle peril plane non obnoxie Gelliiis
VII. 17. — 45 Qua ettit ipsa V\\. Quo nee ipsa B. I. Quinipsa,ve\ Quin et ipsa
al. ap. Pareiini. deciens C. et C. 2. Post Ininc versiim codex C. exliibet vs.
42. Uno Gclasimo, ^c. — 48 Qua lege me nunc al. ap. Fareuni.
ACTUS QUARTI SCENA PRIMA.
ANTIPHO, PAMPHILIPPUS, EPIGNOMUS.
An. Ita me Di bene araent, measque raihi bene servassint
filias, [domum
Ut mihi volupe 'st, Pamphilippe, quia vos in patriani
Redisse video, bene gesta re, ambos, te et fratrem tuum.
Pa. Satis abs te accipiam, nisi videam mihi te amicum
esse, Antipho.
Nunc quia te amicum mihi experior esse, creditur tibi. 5
An. Vocem ego te ad me ad coenam, frater tuus nisi dix-
isset mihi, [nam vocat.
Te apud se coenaturum esse hodie, cum me ad se ad coe-
Et magis par fuerat me dare vobis coenam advenientibus.
An. Juro per Deos, et salutem fiUarum, Pamphilippe, me incrcdibili gaudio
affici, quando aspicio ros revcrsos, te et tuum fratrim, in restras cedes, rebus jtros-
pcre gestis. Pa. Nisi scirem te esse meum a)iiicum, a te peterem Jideijussores ;
sed quia intdligo te esse meum amicum, Antipho, tibi fidem habeo. An. Ego te
iuvitarem ad cccnam, nisi luus frater mihi dixisxet te esse cwnulurvm Imdie apud
se, quando me vocavit ad eandem coenam. El Juerat aquius, me ros invilare re-
1 C. serva sint. — 4 Vades abs te Pont, — 9 Quam me ad Hut (,'. ad illud C. 2.
NOTvE
4 Satis abs te accipiam] Id est, vades a te accipiam.
1566 M. ACCII PLAUTI
Quam me ad ilium prornittere, nisi nollem ci advorsarier.
Nunc me gratiam abs te inire verbis nihil desidero : 10
Cras apud me eritis, et tu et ille, cum vostris uxoribus.
Pa. Et apud me perendie : nam ille heri me jam vocaverat
In hunc diem : sed satin' ego tecum pacificatus sum, An-
tipho? [que addecet*
An. Quando ita rem gessistis, uti vos vellem, amicos at-
Pax commerciumque est vobis mecum : nam hoc tu facito
cogites, 15
Ut cuique homini res parata est, firrai amici sunt : si res
.lassa labat,
Itidem amici coUabascunt: res amicos invenit.
Ep. Jam redeo : nimia est voluptas, si diu abfueris a domo,
Domum si redieris, si tibi nulla est segritudo anirao obviam.
Nam ita me absente familiarem rem uxor curavit meam, 20
Omnium me exilem atque inanem fecit eegritudinum.
Sed eccum fratrem Pamphilippura, incedit cum socero suo.
Pa. Quid agitur, Epignome? Ep. quid tu ? quamdudum
in portum venis [tibi ?
Hue? Pa. longissume. Ep. postillajam iste esttranqnillus
versos, qnnm me invitari ab eo, nisi noluisscin ei ohliiclnri. Nunc non aipio inire
gratiam a te verbis tantum. Etenim cavabitis cras apud mc, et tu, el ille, cum
vestris vxoribus. Pa. Et apud me post crastinu7n. Nam ille me invitarerat jam
heri in hunc diem. Sed suiune ego satis cunsiliatvs tecum, Antipho? An. Quo-
niam sic gessistis rem sicut vus optabnm, atque ut oportebat amicos, pax et com-
mercium sancita sunt inter nos: rccordare eniin necessarios esse constaules, si divi-
tice sunt co7istantes ; si vacillunt covcussar, sic amici vacillant. Divitiie amicos
jiarant. Ep. Jam revertor. Est incrcdibilis jucuiiditas, si postquam abfueris
diu, 7-eversus domum, nullas arumnas domi nactus fueris ; sic mea uxor curavit
tneas res familiares, me absente, ut me prcestiterit immunem ab omni animi 7noles-
tia. Sed adcst fratcr Pa7)iphilippns, (]ui accedil cum suo socero. Va. Quid agis,
F.pignotne? Ep. Quid in? A quo tempore reversus es in portum? Pa. A
longo tempore. Ep. Esine iste jam tibi placatus? An. Magis quam mare, quo
— 12 Eat apud C. C. 2. B. 1. here ed<l. vett. — 14 Edd. vett. amicosqve addecet.
— 1.5 Vax com7nerciq7ic \*\\. <'om7nercium paxque ]i. 1. — 10 C. 2. res lassee la-
bant. — 18 C;. 7niniast ruhiptusl. {'. et (!. 2. diu n/ueris ; et sic Parci S. —
.19 Efld. vett. si ibi. — 20 C et C 2. 7uc absente7n. — 21 Omniut/i me extdcm
Lamb. — 22 C quoin s(ice7o suo ; C 2. cum socere suo. — 25 C. 2. qua u7nbo ; t5
NOT/E
10 Vt cuique homini res] S'neca: det, quisfjuis noii tc, sed aliiid scqiia-
' Quod til bencficio tiio non potcs tiir. Non est aiitem vel hoc imo a-
Bcire, |>an|)ci tatis srics. Ilia veros inanda paiipei ta9>,quod a qnibtis anic-
ccrtosquc amicus rctincbit. Dittcc- ris, ostcndit.'
I
STICHI ACT. IV. sc. 1. 15G7
An. Maoris quam marc, quo ambo estis vccti. Ep. facis,
lit alias res soles. 25
Ilodiene cxoneramus navem, frater? Pa. cleraentcr volo,
Nosmet potius oneremus vicissatim voluptatibus.
Quam mox cocta est coena? impransus ego sum. Ep. abi
intro ad me, ct lava. [domum.
Pa. Deos salutatnm atqne uxorem modo intro devortor
Ep. a pud nos eccilla fcstinat cum sorore uxor tua. 30
Pa. Optumum est: jam istoc moraj minus erit. Ep. jam
ego apud te ero. [unum volo.
An. Priusquam abis, praescnte te huic apologum agere
Ep. Maxume. An. tuit olim, quasi ego sum, senex : el
filiae [fratribus,
Duae erant, quasi nunc meae sunt : ece erant duobus nuptae
Quasi nunc meaj sunt vobis. Pa. miror, quo evasuru'st
apologus. 35
An. Erat minori illi adolescenti fidicina et tibicina;
Peregre advexerat quasi nunc tu : sed ille erat ccelcbs
senex,
Quasi ego nunc sum. Pa. perge porro : praesens hie qui-
dem est apologus.
An. Dcinde senex ille illi dixit, quojus erat tibicina,
Quasi ego nunc tibi dico. Pa. ausculto, atque animiim
advorto scdulo. 40
estis n)nbo recti. Ep. Agis henigne ut solen cetera. Exoneramitsne hndie natem,
f niter? V\. Placiile, si placet. Oneretnus nnsinet potius vicissim lictitia. Coena
estne jnmjaiii cocta? Ef(o sum incanatus. I'2p. Ingrcdere ad me, ct lava. Pa.
Pergo jam domum ad Deos sidutandus, ct uxurem. Eh. Adest tua uxor ; accele-
rat ad nos, cum sorore. P.v. Commode, idcirco erit minits 7nor<E. Ep. Ego ero
jam apud te. An. Antequam abeas, volo huic offerre unum apologum^ te audientc.
Ep. liJaxime. An. Euit quondam senex, qunlis e^o sum: habehat duas filias,
quales sunt nunc mca ; eit erant coiijuuctie matrimonio fratribus, quales sunt nunc
me<e filiw tobis. Pa. Nesciu quo tandem recidat hie apologus. An. I\Etnor ille
adolescens hnbebat fidicinam et tibicinam ; ndvcxerat a longc, quasi nunc tu : sed
ille senex erat orbus conjuge, qunlis egu sum nunc. Pa. Perge modo. lEic apolo-
gus est sub i7ianu. An. Deinde Vic senex dixit illi, cujus erat tibicina, sicut ego
tibi dico nunc. Pa. Ausculto, atqne animadverto diligenter. An. Ego tibi dedi
quo ileest in C — 27 A'os met p. o. vosmet PH.— 28 C. et C. 2. cocta cs. —
30 Aput nos ex ilia C Apud ?ios ha-c ilia C. 2. B. 1. Apud nos hie cccilta Parri
3. — 31 Caput te. — 32 PH. pruscntct. Mox, wic fliT'^ie Parei 3. contra codd,
— 36 JEre minori Pll. — 37 Quam pcrcgre Parei 3, celepsen C, celeps senex C. 2,
1568 M. ACCII PLAUTI
An. Ego tibi meam filiam, bene quicum cubitares, dedi :
Nunc mihi reddi ego sequom esse abs te, quicum cubitem,
censeo. [nunc dico tibi.
Pa. Quis istuc dicit ? an ille, quasi tu? An. quasi ego
Immo duas dabo, inquit ille adolescens, una si parum est :
Et si duarum poenitebit, inquit, addentur duae. 45
Pa. Quis istuc, quajso? an ille, quasi ego? An. is ipse,
quasi tu ; turn senex
Ille, quasi ego, si vis, inquit, quatuor sane dato ;
Dum equidem, hercle, quod edant addas : meum ne con-
truncent cibum.
Pa. Videlicet parcum ilium fuisse seuem, qui dixerit :
Quoniam ille illi pollicetur, qui eura cibum poposcerit. 50
An. Videlicet fuisse ilium nequam adolescentem, qui
illico,
Ubi ille poscit, denegavit se dare granum tritici.
Hercle, quia oequom postulabat ille senex, quandoquidera
Filias illae dederat dotem, accipere pro tibicina.
Pa. Hercle, ille quidem certo adolescens docte vorsutus
fuit, 55
Qui seni illi concubinam dare dotatam noluit.
An. Senex quidem voluit, si posset indipisci de cibo :
meam fiUam, cum qua cubarcs; nunc ego existimo esse aquum abs te mihi restiluiy
cum qua cuhem. Pa. Quis dicit id'/ An ille qui dicebal mudu, quasi tu? An.
Quasi ego nunc dico tibi, Immo dabo duus, inquit ille adolescens, si una non
est satis: et si non sunt satis dua', inquit, addentur ducr. Pa. Quid illud est,
obsecro? An ille, quasi ego? An. Is ipse, quasi tu. Tum ille senex, quasi ego :
sitis, inquit, dalo sane quatuor ; dum, per Ihrculem, addas quod vescantur, ne im-
minuant meos cilios. Pa. Licet intclligere ilium sencm fuisse parcum, qui dixerit
h<£c : quoniam ille poposcerit cibum ab eo, qui illi pollicetur uu'\c'ma.s. An. Licet
viderc ilium adolescentem fuisse improhum, qui negavit se daturum granum tritici,
statim atque ille senex poposcit. Per Ilerculcm ilk senex merilo rogabut doteni
yro tibicina, ulpote qui dederat dotem filia;. Pa. Per Ilerculem ille adolescens
sapiebal, qui rccusabal dure concubinam dotatam illi seni. An. Senex quidem co-
— 42 C. cecum esse- — 43. 44 Verba, quasi tu? An. quasi ego nunc dico tibi.
Immo duas dabo, inquit ille, desiint in C. — 40 C. C. 2. B. 1. quasi tu senex,
omissa (Mrticiila <«m. — IH Dum cquem i\ quod cdint vtiid.vdt. — 49 Edd. vett.
fuisse ilium parcum. Mox, qui id dix4:rit F.iipi .i. qui hoc dixit al. ap. Paretiin ;
qui dixit al. ibid.— 50 Qiii ille V\\. Quid uulcm an ille illi al. ap. Pareiim. qui
cum c. poposcerit edd. vett. — .51 Vidttur IJ. 1. Videlicet 7ion fuisse Pll. nequam
udulescenlium C. et C. 2.-53 Iltrcle quin edd. (|u«;(hm velt. equm C. —
STICHI ACT. IV. sc. 1. 1569
Quia nequit, qua lege licuit, vellc dixit (icri.
Fiat! ille inquit adolescent : facis benigne ! iiiquil scnex.
Habeon' rem lactam ? inquit : faciam ita, inquit, ut fieri
voles. ()()
Sed ego ibo intro, et gratulabor vostrura advcntum filiis :
]'ostca ibo lavatum in pilum: ibi lovebo sencctutcni meam.
Post ubi lavero, otiosus vos opperiar accubans.
Pa. Graphicum mortalem Antiphonem ! ut apologiim fecit,
quam fabre !
Ut jam nunc scelestus esse ducit pro adolescentulo ! 65
Dabitur homini arnica, noctu quae in lecto accendet senem :
Naraque, edepol, aliud quidem illi quid arnica opus sit,
nescio.
Sed quid agit parasitus noster Gelasimus? etiam valet?
Ep. Vidi edepol hominem baud perdudum. Pa. quid agit ?
Ep. quod famelicus.
Pa. Quin vocasti hominem ad coenam ? Ep. ne quid ad-
veniens perderem. 70
Atque eccum tibi lupum in sermone ; prassens esuriens
adest.
natiis est obl'mere cuncubinam cum cibo, si posset : sed quia non ■putuit, dixit se velle
accipeie qua lege plncerel filio. Ille adolescens ait, fiat ! facis humaniter ! senex
ail. Res cslne facial ait. Sic faciam, ut voles fieri, ait : sed ego ingrediar, et
gratulabor de vestro reditu apud filias. Postea ibn lavatum, ad pilum : recreabo %bi
meam senectutem. Postquam lavivo, vos expectabo accubans molliter. Pa. Lepi-
dum hominem Antiphonem ! ut fecit apologum scitum ! Ut nequam scse jam
abtrudit pro juvenef Dabitur arnica homini, qua concalescal senex in lecto:
nam per cedem Pollucis, nescio, quid opus sit illi arnica. iSid quid agit noster
parasitus Gelusitnus? Etiam valet? Ep. Per cedem Pollucis mox conspicalus
sum liominem. Pa. Quid facit ? Kp. Quod fame pcrditus. Pa. Quure non in-
vitasli hominem ad canam ? Ep. Ne perderem aliquid meo adventu, Sed ecce
55 Edd. vett. ccr<e. — 58 Quia nequid C. 2. — 60 Habeon' rem pacfam edd. vett.
— 62 Palm, iho lavatum a pila ; Bipont. et al. ap. Pareiini, ibo I. in pyelum. —
(j3 C. et C. 2. accumbans. — 05 Ut et jam Parei 3. It jam C. Id jam C. 2.
B. 1. se esse Parei 3. sese ducit Douz. — 06 Pist. occentct senem; C acentct se-
nem; B. I. nccedit senem. — 07 C opns sit; C. 2. quid arnica possit nescio. —
69 Verba, hand perdudum, desniit in C. 2. haud perdudum. V A. quid agit?
Ep. quod famelicus. Pa. Quin v. hominem, de&wnl h\ il. — 70 C. perdedere. — •
NOTiE
62 Ibo lavatum in ])ilum] Id est, in 60 Accendet senem] Id est, concale-
baliifas sub insifjni pili. faciei sencni, fovebit.
Delph. et Var. Clas. Phut. 5 G
1570 M. ACCII PLAUTI
Pa. Ludificernur horainem. Ep. capti consilii meraorem
mones.
lupus in fabula, adest prcesens esurietts. Pa. Illudamus homini, Ep. Admones
tnemorem capti consilii.
72 Idem codex, consili.
NOT.E
71 Lupum in sermone] ' Sermo ' ac- lemiiis, 'Lupus iu fabula.' Eadem
cipitur pro familiari coUoqnio. Te- est paicEmia.
ACTUS QUARTI SCENA SECUNDA.
GELASIMUS, PAMPHILIPPUS, EPIGNO.MUS.
Ge. Sed ita quod occepi narrare vobis; cum hie non affui,
Cum amicis deliberavi jam, et cum cognatis meis;
Ita mihi auctores fuere, ut egomet me hodie jugularem
fame. [atque is est.
Sed videone ego Pamphilippum cum fiatre Epiguomo ?
Aggrediar hominem : sperate Pamphilippe, o spes mea ! 5
O mea vita! o mea voluptas! salve : salvom gaudeo,
Peregre te in patriam redisse salvom. Pa. salve, Gelasime !
Ge. Valuistin' bene ? Pa. sustentavi sedulo. Ge. edepo],
gaudeo. [velim.
Edepol 1133 egomet mihi modium nunc mille esse argenti
Ep. Quid eo tibi opus est? Ge. hunc ad coenam hercle
ut vocem, te non vocem. 10
Ep. Advorsum te fabulare illud quidem. Ge. aiiibos ut
vocem.
Ge. Sed ita ut cxorsus sum vobis expnnere ; quia tion affui hie, deliberavi modo
cum amicis, et cutn meis cof;natis: eorum sententiafuit, ut niemct jugularem hodie
evirie. Sed videone Pamphilippum cumfvalre Epignomo ? ipse est. Adoriar ho-
minem. Desideratissime Pampliilippe ! () mea spes ! o mea tux ! o mea jncundi-
tas! salvus sis! Lator te reversum esse inculumem peregre in patriam. Pa. Sal-
rus sis, Gelasime! Gk. Rectene valiiisd? Pa. Sustetitavi vitaiii diligenter.
Ge, L<vli)r. Per tcdem Pollucis, optarem ut mihi cssent mille tnodii argenti,
Ep. Quid opus est tibi ? Ge. Per Uerculem ut invitem hunc ad canam, te non
invilem. Ep. Dicis id ijuidem contra te. Ge. Lt invitem utrumque. Ep. Per
^ Kdil. velt. cum hinc mndo ab/ui ; Pll. citm hie nnn adfui. — 3 C. 2. 7ne h.
vntfulanm; al. ap. I'areiini, tne h. jugidem. — 5 }i. I. hospes mea. — 7 Peregre
in 15. I. ih te cxtal in Pll. salvom dv.vbi in Ji. 1. — 5* luhpol nc (.". et C 2. mihi
STICHI ACT. IV. sc. 2. 1571
Kp. Edepol te vocem libenter, si superfiat locus.
Ge. Quin til : stans obstrusero aliquid strenue. Ep. iinmo
unum hoc potest. [aetati tuae !
Gk. Quid? Ep. ubi convivae abierint, turn venias. Ge. vae
Ep. Una lautum, non ad coenam dico. Ge. Di te per-
duint! 15
Quid ais, Pamphilippe ? Pa. ad coenam, hercle, alio pro-
misi foras. [lum, tibi lasso libet
Ge. Quid, foras? Pa. foras hercle vero. Ge. qui, ma-
Foris coenare? Pa. utruni tu censes? Ge. jube domi
coenam coqui,
Atque ad ilium renuntiari. Pa. solus coenabo domi?
Ge. Non enira solus: me vocato. Pa. at ille ne suc-
censeat, 20
Mea qui causa sumtum fecit. Ge. facile excusari potest ;
Mihi modo ausculta: jube domi coenam coqui. Ep. non
me quidem [abis ?
Faciei auctore, hodie ut ilium decipiat. Ge. non tu hinc
Nisi me non perspicere censes quid agas, cave sis tu tibi.
Nam illic homo tuam hasreditatem inhiat, qua.si esuriens
lupus. 25
adcm PoUucis te invitavero libenter, si siipersil locus. Ge. Quin In invifas,
slans intercijiiam aliquid alacriter. Ep. Imnw jiotcst fieri hoc unum. Gr.. Quid f
Kp. Quundo coiivivo! discesserinf, turn venias. Ge. Vcb tibi ! Ep. Lautum no •
biscum, non dico ad ccenam. Ge. Dii te pcrdant .' Quid ais, Pampkili/ipe ^ Pa.
Per lierculempollicitus sum ire alio ccennlum. Ge. Quid, foras'' Pa. l'uras,per
Jlerculem. Ge. Quomodo, malum! tibi licet coenare /oris defesso f Pa. Quid
suades? Ge. Manda coqui coenam domi, ct renuntiari illi qui te invitavit. Pa.
Ccenurem solus domi? Ge. Non solus. Invita me. Pa, Sed \ereor ne iUe mo-
leste ferat, qui mea cauM fecit sumtum. Ge. Potest facile excusari : audi me
modo, manda coqui ccenam domi. Ep. Non committet profecto me suasore, -ut de-
cipiat hodie ilium. Ge. Non tufugis hinc? Nisi putasmenon videre quid violi-
ar is, cave tu tibi, si vis : nam ille homo flagrat desiderio tuce haredilatis, quasi
medium C. 2. mihi medediam C. — 13 Quin stas al. ap. Pareiim. — 14 C. et C. 2.
convivce abirent. — 15 Di te perdunt Pll. — 10 Quid ai^is edd. vett. pro)nissi C. —
18 Pll. juben domi.— 19 Adque ad ilium C. 2.-20 Pll. suscenseat. — 22 C.
NOT/E
13 Quin in : stans obstrusero] Alii hoc loco est avide vesci. Alibi, ' tu-
stas, pro stans; ut * piaegnas,' pro buicinari,' ' corvitare.'
' praegnans ;' * niussas,' pro ' inns- 22 Non me Faciei auctore] Frater
sans:' id est, si non est locns nbi mens Pamphilippus.
sedeam, stans coenabo. 'Obstrudere' 23 Ilium decipiat] A quo vidtlicet
1572 M. ACOII PLAUTI
Noil til scis, quain efflictentur homines noctu hie in via?
Pa. Tanto plures, qui defendant, ire advorsum jussero.
Ep. Noil it, non it: quia tanto opere suades ne ebitat.
Ge. jube
Domi mihi, tibi, tuseque uxori celeriter coenam coqui.
Si, hercle, faxis, non opinor dices, deceptum fore. 30
Pa. Per hanc tibi coenam incoenato, Gelasime, esse hodie
licet. [proxumo.
Ge. Ibisne ad coenam foras ? Pa. apud fratrem coeno, in
Ge. Certumne est? Pa. certum. Ge. edepol te hodie
lapide percussum velim. [publicum.
Pa. Non metuo : per hortum transibo, non prodibo in
Ef. Quid agis, Gelasime? Ge. oratores tu accipis : ha-
beas tibi. 35
Ep. Tua, pol, refert enira. Ge. siquidem mea refert, opera
utere,
Posce. Ep. edepol tibi, opinor, etiara uni locum con-
spicor, [pjdi !
Ubi accubes. Pa. sane faciundum censeo. Ge. o lux op-
Ep. Si arte poteris accubare. Ge. vel inter cuneos fer-
reos.
lupus famelicus. Tu nescis quantum hommes vcxenlur noctu hoc in itinere? Pa.
Mandabo tanto plures ire obviam ad eum tucndum, Ep. Non ibil, non ibit, quia
hortaris tanlopere ne eat. Ge. Manda coqui domi canam mihi, et tibi, tu(cque
uxori velociter. Per Ilerculcm, si feceris, non dices, ut arhitror, delusum fore.
I'A. Gelasime, tibi licet esse hodie impranso, per hanc coenam. Ge. Ccnnabisne
hodie foris? Pa. Coeno apud fratrem, in vicinis. Ge. Estne verum? Pa. Est
verum. Ge. Per adem Pollucis te velim vexatum hodie lapide. Pa. Non timeo.
Transibo per hortum, non egrediar in publicum. Ep. Quidfacis, (ielasime? Ge.
Tu invitas oratores! habeas oratores! Ep. Per Potlucem enim tua interest.
Ge. Si mea refert, utere mea opera. Invita me. Ep. Per cedent Pollucis, video
adhuc unum locum, in quo accubes. Pa. Existimo sane esse faciendum. Ge. O
luxurbis! Ep. Si potueris accubare arete. Ge. Vel inter c.meos fissiles /tr-
num me quidem. — 25 C. et C. 2. turn heredcm.— 26 Edd. vett. afjlictentur. —
2« Aon it quia tanto R. I. we bitat al. a|>. PanMim. — 33 Cerlumii est C. et C.
2. Certum est al. ap. Pareiiin. cesium C. 2. hodie e lapide B. 1. lampadc etld.
NOT;i;
est invitatii^ ad coenam. 39 Inter cuncos'\ Id est, vel in aic-
31 Per ha)ic tibi cmnam] Si tibi alia tissimo loro stabo; fjiialis est inter
nulla C(cna paratu est, inccuiiatusdor- cuneos, (jiiilius dihcliiditur fisMlc lig-
iiiies. uiim.
\
STICHI ACT. IV. sc. 2. 1573
Tantillum loci ubi catelliis cubet, id mihi sat est loci. 40
Ep. Exorabo aliquo modo : veni. Gk. huccine? Ep.
immo in carccrem ; [camus, tu.
Nam hie quidem meliorem Genium tuum non facies :
Pa. Deos saliitabo modo, postea ad te continuo transeo.
Ge. Quid igitur? Ep. dixi equidem, in carcerera ires.
Ge. quin jusseris,
Eo quoque ibo. Ep. Di immortales! hie quidem in sum-
mam crucem 45
Coena aut prandio perduci potest. Ge. ita ingenium meum
est ;
Quicumvis depugno multo facilius, quam cum Fame.
Pa. Non ergo is tu ? apud me satis spectatu est mihi jam
tua felieitas :
Dum parasitus mihi atque fratri fuisti, rem confregimus.
Nunc ego nolo e Gelasimo mihi te Catagelasimum. 50
Ge. Jamne abisti ? Gelasirae, vide, quid es capturus con-
silii. [vis !
Egone? tune? mihine? tibine ? vides, ut annona est gra-
Vides, benignitates hominum ut periere et prothymiae :
reos. llle locus, in quo catulusdecuhct, mihi svfficiat. Ep. Exorabo (piodammodo.
Ve7n. Gk. Huccine? Ep. Immo in carcerem: nam non ohleclabis hie tuum
Genium. Pergumus, tu, /ruler. Fa. Adorabo Deos, posted transibo statim <td
te. Ge. Quid ergo J Ep. Equidem dixi ut ires in carcerem, Ge. Quiti tu
imi/ernveris, eo etiam pergam. Ep. Dii immortales ! hie potest perduci in suin-
mnm crucem cana pacta, aut prandio. Ge. Ejusmodi est mea mens ; decerto longe
facilius cum quovis adversaria, quam cu7n Fame. Pa. Tu non is ergo? Tua for-
tuna mihi est jam satis perspecta: dum fuisti mens parasitus et fratris, fecimus
naufragium rei familiaris. A'unc ego nolo te mihi de derisore fieri ridiculum.
Ge. Abisne jam? Gelasime, vide, quid consilii es capturus. Egone? tune? tni-
hine? tibine? Inlelligis quemadmodum annona est cara. Ut periere liberulitatcs
vett.— 34 C.pupUcum. — 37 Posse P\\. — 10 C. et C. 2. sater est loci; Paiei 3.
sat erit loci. — 41 Pll. hucine. — 42 Etid. vett. tuum haul, pioptiT versuni. —
44 Quid agis B. I. Quid agilur edd. vett. quin si jusseris I'aiei 3. contra
codd. — 15 H. 1. summam in crucem; Pll. vi sutnma in crucem. — 48 Aon ego
istiapudte Pll. apute C— 50 VW.noUo. — 51 Edd. vett. utasti.— 53 Pll. pro-
NOT/i:
50 r«<rtg-e/Hsi;HH»(i] ' Gelasimns' est, 53 Prolhijmia:] Gifeciim est ; aiii-
qui risum allis niovet. Non irridetnr nioniin alacritates, festivxet pronitie
' Catagelasimus,' qui ipse ridiculus vohiptates.
est. Est ratio nominis parasitici.
^UK
1574 M. AGCII PLAUTI
Vides, ridicules nihili fieri, atque ipsos parasitarier.
Nunquam, edepol, me vivom quisquara in crastinum pro-
spiciet diem ; 55
Nam mihi jam intus potione vincea onerabo gulam.
Neque ego hoc committam, ut homines mortuum me dicant
fame.
luDiiinum et alacritan in henefac'iendol Animadvertis parnsitos nihili fieri, et ip-
sos sibi esse parasites. Per cedem PoUucis nemo me conspiciet vivum in diem cras-
tinum. Indamjam gutturi pocula vincea, et dabo operam ne dicant me extinctum
fame.
thimicB. — 55 C. in c.inspiciet ; et sic Parei 3. — 56 Nam intus mihi jam p. jun-
cea B. 1. juncea etiam Pll. gilam C. 2.
NOT/E
56 Potione vincea"] ' Potionem vin- qiiadam facta ad vinmn, tanqnam sit
ccam ' appellat suspendiiim, allusione a ' vinciendo ' coUo.
ACTUS QUINTI SCENA PRIM
STICHUS.
More hoc fit, atque stulte, mea sententia :
Si qucm hominom expectant, eum solent provisere:
Qui hcrcle ilia causa nihil ocyus venit.
Idem ego nunc I'acio, qui proviso Sagarinum,
Qui nihil ocyus venit tamen hac gratia. 5
Jam hercle ego decumbam solus, si ille hue non venit.
Cadum modo hinc a me hue cum vino transferam :
Postea accumbam : quasi senex tabescit dies.
St. Id fit insipientcr et insulse, meojudicio, ut si opperiantur quempiam, suleant
I'um habere semper in animo ; nam per Herculem nihilo venit celerius idcirco. Ego
sic ago, qui Sagarinum cxpecto, qui non venit diligentius idcirco. Per Herculem
ego decumbam sotus, si ille non venit. Hue transferam modo hinc cadum vini :
(leinde accumbam mensa;. Dies languet, ut seufx.
1 C. atque st ulle ; C. 2. atque est vita- ; nnde Pnteiis coiij. atque astute.
— 3 Pll. vihilotius venit ; edd. veit. nihilo cilius venit, — 5 Qui nihilo citius
Cam. veniet tamem B. 1. — 8 Pll. qua senex ; cdd. vetl. quia sensim cxtabescit
dies.
NOTvE
(» Decumbam] Acnimham, aiit dis- 8 Senex tabescit dies] Id est, lan-
ciinihani : nam ' dccuinbcre ' ferme Riiet et fcime extingiiitnr. Meta-
xgrotonim est. pliora al> aiiiiiialihiis diicta.
STicrii ACT. V. sc. 2. 1575
ACTUS QUINTI SCENA SECUNDA.
SAGARINUS, STICHUS.
Sa. Salvete, Athen3e,quae nutriccs Graeciae !
Terra herilis palria ! te video libens.
Sed arnica mea et conserva quid agat Stephanium,
Cura est, ut valeat: nam Sticho mandaveram,
Salutem ut nuntiaret ; atquc ei ut diceret, 5
Me hodie venturum, ut cocnam coqueret temperi.
Sed Stichus est hie quidem. St. fecisti, here, iacetias,
Cum hoc donavisti dono tuum servum Stichum.
Pro Di immortales, quot ego voluptates fero !
Quot risiones ! quot jocos ! quot savia ! 10
Saltationes, blanditias, prothymias !
Sa. Stiche! St. hem! Sa. quid fit? St. euge, Saga-
rine lepidissume !
Fero convivam Dionysum mihique et tibi.
Namque edepol coena dicta est, locus liber datus est
Mihi et tibi apud vos : nam apud nos est convivium. 15
Ibi voster coenat cum uxore adeo et Antipho.
Ibidem herus est noster : hoc mihi dono datum 'st.
Sa. Salrete AthencE.nutricesGracicE! term patria mei heri! Te conspicio
lihenter. Sed solicitus sum quid ngat Stephunium, mea ainka et conserva; quo-
modo valeat. Nam rogaveram Stichum, ut deferret ad cam salutem, et ut ei nun-
tiaret me venturum hodie, et ut coqueret canam tempeslive. ' Sed adesl Stichus.
.St. Pergralum mihi fecisti, o Epignome, here, quando donavisti hiiiic cacJmii
Stichu tun serco. Pro Dii immortales .' quot ego uppurto gaudia ! quot risus ! quot
jocos! quot osculu! saltationes! Idanditins ! alacritates ! Sa. Stiche! St.
Hem! Sa. Quid agitur? St. Euge! Sagarine suavissime ! appor to Diony-
sum convivam et mihi et tilii. Namque per adem Pollucis cwna est indicata,
locus est assignalus liber nobis apud vos : nam est convivium apud vos. Ibi vestef
domiiius coenat cum uxorc et Antiphone. Noster herus est ibidem: hoc mihi
2 Ut terra llouz. contra rodd.— 6 Edd. vett. tempori.—\0 Quo risionis C.
Quot risiunis Farei 3. quot locos C. quot suavia C 2. — 13 Edd. (|ua>daiii vett.
mihi et tibi, contra codd.— IG Tibi noster 15. 1.— 17 Ibidem eru'st C. et C. 2.
NOTiE
1 Athena;, nulrices Gracice] Cicero: atqiie in omnes terras distribiitas pii-
' Atlienieuses, undo iinmanitas, doc- tantur.'
trina, religio.fruges, jura, leges ortae, 13 Convivavi Dionysum'] Bacclunn.
1576 iM. ACCII PLALTI
Sa. Quis somniavit aurum ? St. quid id ad te attinet?
Proin' tu lavare propera. Sa. lautus sum. St. optume :
Sequere ergo hac me intro. Sa. ego vero sequor. 20
St. Volo eluamus hodie: peregrina omnia
Relinque : Athenas nunc colamus : sequere me.
Sa. Sequor, et domura redeundi principium placet.
Bona scaeva strenaque obviam occessit mihi.
d alum est dono. Sa. Quis furatus est aurum? St. Quid id ad te spectat? Ita-
que accetem lavare. Sa. <S«m lautus. St. Optime. Itatjue sequere me in has
ades. Sa. Sequor. St. Volo dilapidenius liodie qiiicqiiid est nobis. Omitta-
mus r.uncta externa: sumus Athenis : sequere me. Sa. Sequor: iniiium reditus
nostri in cedes fdustum est. Bonum auspicium, et bona strena ostetiditur mihi.
Itidem lurus es nosier al. ap. Pareiim. — 18 Quis id donacit nutem edd. qiia?dain
vett. Quis summanavit al. ap. Parenm ; Quis obsonavit aurum al. il)id. —
23 Aci'ial. redeunti. — 24 Bona scena B. 1. Bona sceva C. 2. Bona ccena
ai. ap.Pareiini. accessit mihi stephanium B. 1. obulam 1*11. hoc halo edtl. vett.
NOTyE
18 Quis somniavit aurum] Id est, ftirom.
quis fiiraiiis est aiiiiim ? ' Soninia- 24 Bona scceva strenaque] Id est,
lor' idem, qui dorniitator. ' Dorini- bonuiu et faustiim auspicium.
tator ' autein significat iiocturnum
ACTUS QUINTI SCENA TERTIA.
stephaniu.m.
Ml RUM videri nemini vostrum volo, spectatores,
Quid ego hinc, qu* illic habito, exeam : faciam vos cer-
tiores.
Domo dudum hue arcessita sum quoniam nuntiatum est,
Istarum venturos viros : ibi festinamus omnes,
Ste. Nemini vestrum videaturmirum, spectatores, quare ego, qua vianeo illic,
egrediar hinc : vohis rem aperium. Sum vocula modo hue, quia relalum est maritos
3 C. iircesita ; al. aj). Pareuin, sum hue arcessita. Mox, C. nunciatumst ;
Gnit. quoniam jam nunciatum est.
NOT/!-:
1 Spectators] Raro a dramaliris in piologis.
diiigitur ad ftpectatorcs oratio, nisi 2 Hinc] Ex acdibnsEpignomi heri.
STICHI ACT. V. SO. 4. 1577
Lectis sternendis studuimus, munditiisquc apparandis. 5
Inter illud tamen nei^otinm meis curavi amicis,
Sticho et conservo Sa<,^arino meo, coena coda ut esset.
Stichus opsonatus est: ceterum ego curando id allegavi.
Nunc ibo hinc, et amices meos curabo hie advenientes.
nffiituros. Turn universcc incuhuimus cuhilihns componen(lis,7nunda7idisque omnibus,
i'lniien interim ojieram dtdi, ul coqueretur ccena meis amicis, Sticho et Saga-
rino meo conserro. Si'chus paravil edulia : ego tero misi aliiim, qui eorum curam
gereret. Nunc projiciscar hinc, el excipium hie meos amicos, quundo venient.
ACTUS QUINTI SCENA QUARTA.
SAGARINUS, STICHUS.
Sa. Agite, ite foras: ferte pompam : cado te pra^ficio,
Stiche. [viviiim.
Omnibus modis temperare certum 'st nostrum hodie con-
Ita me Di ament, lepide accipiemur, cum hoc recipiamur
in loco.
Quisquis praetereat, comissatum volo vocari. St. convenit ;
Dum quidem, hercle, quisque veniat cum vino suo : nam
hinc quidem 5
Hodie polluctura, proetcr nos, jactura dabitur nemini.
Nosmet inter nos rainistremus, monotrophe : hoc convi-
vium est
Sa. Agite, exite ; ducite pompam : te pra-pono cado, Stiche. Constittilum est
instruere hodie nostrum convivium omni ratione. Ita me Dii ament, invilabimur
eleganter et polite, quuniam invilamur in hoc loco. Quisquis hnc transeat, invitan'
dus est ud epulas. St. Consentio ; modo, per Herculem, quisque ajferat vinum.
Nam quisque offeret decimam de suo sine 7iostro vino ; netno fraudabitur. Opor-
tel ut nobis mitiistremus ipsi soli sine ministro, o Sagarine. Est concivium satis
2 C temptare ; C.2.tempere; al. ap. Parentn <en<are; al. ibid, enterare, —
3 I'll, accipiamur. RIox, qm hoc 15. 1. — 4 C. et C. 2. conmessatum. — 5 C.
ercle. hipont. 7iam hue quidem. — G i*l\. poUcctura. Mox, Jac/«»a dee»t in edd.
NOT/E
4 Comissatuin] Deducit Lanihiniis C Polluctura'] ' Polliictiiraiii' vocat
a Kufxa^eiv, (jiiod iion tantum comedo, pai teni Hercnleani, qii2e eiat deci-
sed salto, lascivio,jocor, 6cc. sisnificat. nia ednlioriiiri omnium.
5 Cum vino suo] Est id affine pro- 7 Monotrophe] ' IMonotrophiis' est
verbio, « Quisque adsit cum suo qui vivit siue contubernali et coii-
cibc' viva.
1578 M. ACCII PLAUTI
Pro opibus nostris satis commodule, nucibus, fabulis, fi-
culis,
Olea in tryblio, lupilli comminuto crustulo.
Sat est : servo homini raodeste melius facere sumtum, quam
ampliter. 10
Suum quemque decet: quibus divitiae domi sunt, scaphio
et cantharis,
Batiolis bibunt : at nos nostro Samiolo poterio [moenia.
Tamen vivimus : nos tamen efficimus pro opibus nostra
Sa. Amicaj uter utrubi accumbamus ? S r. abi tu sane
superior:
Atque adeo ut tu scire possis, factum ego tecum divido. 15
Vide, utram tibi libet etiamnum capere, cape provinciam.
Sa. Quid istuc est provincias? St. utrum Fontinali an
Libero
Imperium te inhibere mavis ? Sa. nimio liquido Libero.
Sed arnica mea et tua dum comit, dumque se exornat, nos
volo
lautum pro iiostris divitiis, nucibus, minutis fahis, partis ficubus, olea in patella,
jmrvis lupinis incrustatis. Satis est. Prcestat servum facere sumtum modestuni,
quam opijxirum. Ciiique est sua regula vilw. li qui divitiis abundant, potant
scapliio el cunthnro, et batiolis: sed nos potamiis nostro paculo fictili : attamen nos
pro virili curamus nostra munia. Sa. Non curamus ad qund latus amiccc accum-
bamus? St. Sede sane superior, Sagarine : ct ut tu intelligas, ego pavlior tecum
negotiutn. Vide; suscipe provinciam quam volueris. Sa. Qucc est ilia provincia?
St. Utrum mavis prtxesse fonti, an cado? Sa. Prcestat pr a esse cado. Sed in-
terea dum tnea arnica et tua se depectit, et sese exornat, vulo nos colludere inter
qnibiisdani vett. — 7 Al. ap. Pareiim, monosiropke, contra codd. — 9 Olea in-
tfrruplo lupillo H. 1. Olea interrupto lupillo al. ap. I'Hrenm ; Olece interipleo
C. et C. 2. lupillo etiam Pll. — 11 C. C. 2. B. 1. capltio, pro scaphio. — 12 Ba-
Ihinchis ]i . ^ . liatiockis C et C.2. Baliocis Turn, ad nos VU. — 13 Alteriim
fuwew deest in li. 1. — 14 Arnica C — 15 Edd. \en. scite possis. V\l. facto. C.
tecum hoc, — IG C eliam nunc; C. 2. etiun nunc. — 17 Pll. utrum fontale. —
NOTiE
8 Fabulis] Id est, parvis fabis. niio.
9 Olea in tryblio] Id est, in catino 17 /"on/mn/i] ' Fontinaiis' 13eii.s fon-
aiit patella. ' Tryblion ' Gra?cum. tiiim. Unde ' foiitinalia sacra.' Qua-
Lupilli] Id est, liipini parvi. .si dicat, Utrum aijiiiu an vino praL:esse
12 Batiolis] ' liatiola ' est pociili mavis i"
genus. 19 y^Km co»t2<] Id est, coniilur Sle-
Samiolo] Id est, cxiguo vase Sa- plianium.
STICHI ACT. V. sc. 4. 1570
Tamcn ludere inter nos : strategum te facio huic convivio.
St. Nimium lepide in mcntem venit: potius in subsellio 21
Cynicc accipiemur, quam in lectis. Sa. immo enim hie
magis est dulcius.
Scd interim, stratege noster, cur hie ccssat cantliarns?
Vide, qiiot eyathos bibimus. St. tot, quot digiti sunt tibi
in manu.
Cantio est Graeca : i^ ttevtb ttIv, y] rplj ttiV, i^ [xyj Thrupci. 25
Sa. Tibi propino decuma fonte : tibi tute inde, si sapis.
Bene vos, bene nos, bene te, bene me, bene nostram etiam
Stephanium. [convivi sat est,
St. Bibe, si bibis. Sa. non mora erit apud me. St. edepol
Modo nostra hue arnica aeeedat : id abest, aliud nihil abest.
Sa. Lepide hoc actum est : tibi propino cantharum : vi-
num tu habes. ?iO
nos. Te salulo ref^cm liujtis cnnvivii. St. Hoc tihi venit in mentem commode.
Epulabimur pnlius cynice in subsellio, quam in leclis. Sa. Immo est mollins in
lectis. iSed interea, noster imperulor, cur cantharus hie cunctutur ? Vide (}Uot
siccavimiis scyplws. St. Tot quot habes di^itos in manu. Est cantilena Grtcca,
vel quinos bibe eyathos, vel ternos, sed ne quattior. Sa. Tibi propino decima parte
aqua: tibi misce si sapis. Bene vobis s'\t, bene nobis, bene tibi, bene etiam nos-
tra-Stephnnio. St. Pota, si libet. Sa. Non cunctor. St. Per ccdem Pollucis,
est conviviinn satis Ia»itiim, nostra arnica veniat jam hue: id nobis deest ; nihil
aliud nobis deest. Sa. Hoc scitum est. Tibi propino cantharum: habesne satis
19 H.l. dum cfcnat ; PlI. dum cenat ; al. ap. Pareum, dum comat. — 20 Pll.
hue convivio.—2l Pll. in mente. B. 1. et Pll. potius quam in. — 22 I'll, accipi-
mur quam in lecticis. — 24 Vide quod C — 25 B. 1. C. et C. 2. cepente pine tt
trispine ; B. 1. cmet ei tarn ; C. et C. 2. emet eltara; Bipont. ?j TreVre trivfiv,
^ rpia, ^ JU7J TtTTapa' Turn. ^ rpia irlv, k. t. \. — 2(i Tibi propinod ecrum ! a fonte
<iAi Acidal. Tibi propino decum ama fonte C. Tibi p. decern: ajfunde tu tibi
inde liipont. et al. ap. Pareiiiii. — 28 liibes si C. C. 2. Bibe sis B. 1. convivii
mOTJE
20 Slratefium] Qui has leges biben- 2G Decuma funte] Et ' decumana
di feifbat, 'inagisttr' vulfijo dictus. fonte.' Turnebiis intelligit de vino
Allienaens vocat oluoirras et 6(t)6a\- decima parte aqtup diliito. Lipsius
fjiovs. intelligit de deoeni cyatliis. Sticlnis
21 In subsellio'] Asconius Pedianiis: nientioneni feci^ral de qiiinqne cya-
' Subsellia sunt tributioruni, triuinvi- tliis, Sagarinus bis quinos esse sic-
rnruin, qna'stonun, et ln)ju«inodi mi- camlos (licit.
nora exercenlium ; qui non in sellis 27 Bene vos, bene nos] Apprecatio-
curulibus, nee tribunalibus, sed in nes invitantium sese, et compotan-
subselliis subsidebant.' tium.
1580 M. ACCII PLAUTI
Nimis vellem aliquid pulpamenti, St. si horum quae as-
siint prenitet, [pedia-
Nihil est : tene aquam. Sa. melius dicis : nihil moror cu-
Bibe, tibicen : age, si quid agis : bibendura, hercle, hoc
est, ne nega. [bibis?
Quid hie fastidis ? quod faciundum vides esse tibi, quin
Age, si quid agis : accipe, inquam : non hoc impendet
publicum. 35
Haud tuura istuc est te vereri : eripe ex ore tibias.
St. Ubi illic biberit, vel servato meum modum, vel tu dato.
Nolo ego nos pro summo bibere ; nuUi relerimus postea:
Namque edepol, quamvis desubito vel cadus vorti potest.
Sa. Quid igitur? quanquam gravatus fuisti, non nocuit
tamen. 40
Age, tibicen, quando bibisti, refer ad labias tibias.
Suffla celeriter tibi buccas, quasi proserpens bestia.
Agedum, Stiche; uter demutassit, poculo mulctabitur.
villi ? Utinam esset aliquid edulii delicatioris. St. Si ea quce assunl non suffi-
ciunt, nihil snffi,ciat. Accipe aquam. Sa. Melius Inqueris: non euro cupedia.
Bibe, tibicen : a^e quod agis. Per Herculem est hoc bibendum ; ne recusa. Quid
aversnris fucere id quod est tibi faciendum? Quiji bibis! age quod agis: accipe,
inquum. Hoc pociiliini non pensabit vectigal. Non est quod id formides.
Dcme tibias ex ore. St. Quando ille tibicen biberit, vel proscquere ad mensuram
quam prctscripsi, vel incipe aliam prascribere convivis. Ego nolo nos bibere
pleiiis scypliis. Postea nulli depromemus. Nam per adem PoUucis, vel cadus
potest siccari subito. Sa. Quid ergo ? quanquam magnum pocidum siccasti, tamen
non nocuit. Age, tibicen, quoniam bihisti ; refer tibias ad os ; injla velociter buc-
cam , quasi serpens. Age dum, Sticke: qui turbaverit ordinem, punietur scypho
sat edil. vet t.— 29 C. aliut nihil. — 31 C. el C. 2. pulpulmenti.—^2 Al. ap, Pa-
remii, merum jus dicis. Pll. cuppedia. — 33 Al. ap. Pareum, hercle, non est. —
34 Quid hie fastidis cdd. velt. — 35 Acidnl. Jto« impedit hoc publicutn ; C. hoc
inpendet ; C. 2. hoc inpendit ; al. ap. l*areiiii), 7wn impedit hoc publicum. —
30 Aultuum PH.— 37 C. ct C. 2. vel tu dabo.—^iS Nollo I'll, nos decst in B. 1.
•sumo C. nulli rci ci-imus Pare) 3, nulli rel. erimus Pll. — 39 C. et C. 2. quam :
vide! — 40 Quid agitur Pll. nun nocuit C. et C. 2. — 41 Vl], ad labeas ; B. 1.
NOTiE
31 /'u//)(imfn</°] 'Pnlpamentnni' est siimniiim .sit, ct ultiiniim <|nod bibe-
opsoniiini IX parte carnosiorc anima- iniis, ICst edictiim a nia<!;istro cou-
lis. Donatiis: ' Lepiis ex parte .sui vivii latum, quod, cum facit, tenet in
posleriore pid|)amentum pracbet.' niauu, et ostendit compotoiibtis nicn-
32 Cupedia] Festus : ^ Cupesetcu- suram.
pedia aiiti<nii laulioies cibos iiomina- 41 Ad labias] Pro, labia,
bant.' 43 Uter demutassit] Uter nostrum
38 ]'ro summo bibere] Id est, hoc ab liac lege discesserit, pro niulcta
STICHI ACT. V. sc. 4. 1581
St. Bonum jus dicis: impetrare oportet, quia aiquom pos-
tulas.
Age, ergo observa : si peccassis, mullam hie retinebo illico.
Sa. Optumum atque aequissumum oras. St. hem tibi hoc
primum omnium. 46
Ilaec facetia 'st, amare inter se rivales duos ;
Uno cantharo potare, et unum scortum ducere. [mus :
Hoc mcmorabil' est: ego tu sum, tu es ego: uni animi su-
Unani amicam amamus ambo : mecum ubi est, tecum est
taraen ; 50
Tecum ubi autem est, mecura ibi autem est : neuter utrl in-
videt. • [volo.
Sa. Ohe, jam satis ! nolo obcaedes : catuli ut ludunt, nunc
Via' amicam hue evoceraus? ea saltabit. St. censeo.
Sa. Mea suavis, amabilis, amoena Stephanium, ad amores
tuos
Foras egredere ; satis mihi pulchra es. St. at enim pul-
cherruma. 55
Sa. Fac nos hilaros hilariores opera atque adventu tuo.
uno. St. Sancis bonam le^em. Decet tibi morem geri, quia postulas remjustum. ■
Af^e,igitur ohsequere : si violaceris, retinebo poculuin in muktam. Sa. Ro^as
rem bonam aUjue justam. St. Hem tibi pio[)ino primum omnium. Est id perk'
pidum duos rivuks sese mutuo amare; bibere uno poculo, ducere vnam amicam.
Hoc est memoria dignum : ego sum tu. lu es ego: suvius unanimes, ambo amamus
itnam amicam ; quando est mecum, tamen est tecum ; et tibi est tecum, est et me-
cum: neuter invidet alteri. Sa. Ohe .' jam satis est. ISolo ludos operosos ; vulo
ludere tit cutuli ludunt : visnc evocemus hue amicam ? Ea saltabit, St. Vulo.
Sa. Mea suavis, amabilis, amwna Stephanium, egredere foras ad tuos amores ; es
mihi satis scita, St. Est tnihi scitissima. Sa. Redde nos e.v hilaribus hilariores,
ad labia — 42 Sufla C. proferrens bestia C. et C. 2. — 43 B. 1. uter demuUassis
procul midtabitur ; Cv\\(\. al. a^^. Vnrtum, demutassit poculo; C. procuio muta-
bitur. — 41 C. qui acum ; C. 2. quia equum ; Scliop. qui cequum postulat. —
4.5 C. 2. mulla hie. — 48 PariicMila et deest in C. et C. 2. — HI Tecum autem
ubi est ibi est neuter H. 1. Tecum autem mihi est, mecum autem tibi est Do«z.
neuter alteri invidet al. ap. Pareum. — 52 C. nollo obtwdes catuli ut ludum ; C. 2.
nollo opcedes catuli in ludum.
NOTiE
pociiluin ei aufeietiir, et, poculo iu qiiicqiiam tragiciini et cruentiim,
Oibeiii circiimdiicio, oniitteiiir. (juoiitjiie CJedes imitetur.
52 Nolo ubca:des] Id est, nolo liic
1582 M, ACCII PLAUTI
Peregre advenientes te cxpetiraus, Stephaniscidium, mel
meura ;
Si amabilitas tibi nostra placet, si tibi ambo accepti sumns.
tua opera atque tuo adcentu. Exoptamus te reversi peregre, mea parva Si epha-
'aium, meum mel ; nisi tioster amor tibi sordet, si tibi sumus jucundi ambo.
ACTUS QUINTI SCENA QUINTA.
STEPHANIUM, SAGARINUS, STICHUS.
Ste. Morem vobis geram, meae delicias : nam ita me Venus
amoena amet,
Ut ego hie jamdudum exissem simitu vobiscum foras.
Nisi me vobis exornare : nam ita est ingeuium mulicbre,
Bene cum lauta est, tersa, ornata, ficta est ; infecta est ta-
men :
Nimioque sibi raulier meretrix rcpperit odium ocyus 5
Sua immunditia, quam in perpetuom ut placeat munditia
sua. [oratio,
Sa. Nimium lepide fabulata est. St. Veneris mera est
Sagarine. Sa. quid est? St. totus doleo. Sa. totus?
tanto miserior.
Ste. Utrubi accumbo? Sa. utrubi tu vis? Ste. cum
ambobus volo : nam ambos amo.
Ste. Vobis obsequar, mei amores. Nam ita me suavis amet Venus, ut ego venis-
setn hue jampridem, nisi me exornassem vestri gratia. Nam mutieres sunt cjus-
modi, ut cum una est bene lauta, tersa, ornata, et picta, tumen est deformis. Me-
retrix dispitcet faciliiis suis sordihus, quam placet sua munditia. Sa. Locuta est
nimis vcnuste. St. Est oratio germana Veneris, Sagarine. Sa. Quid est ? St.
Totus doleo. Sa. Totus? tanto pejus. Ste. Ubi uccumbam? Sa. L'bi toles?
Ste. Volo cum ambobus : nam amo umbos. St. Peritresfamiliaris: actum est ;
1 Hzec scena a diiabiis seqq. in C. 2. exprcsse disciiininaliir ; at in C. et
B. 1. uiio continuo nexu omnia scribuntiir nd fineni l'"ab\ila', ita nt una diin-
taxat scena videri possit. Ita qtioqne in cd. Jiipunt. vobis ccram C — 2 Vt
ego liiuc ]i. 1. sumitu exissem Pll. — 3 li. 1. exornarcm. Mox, C. et Exc. Pll.
muliehnin. — 4 Edd. qna>dam vett. injicla 'st ; C. C. 2. et Exc. Pil. infecta 'st.
— 5 Pll. olius. — 8 Sangariane C potus doleo C. potus dcleo C "2. — 9 Utrum
NOT/E
4 Infecta'\ M est, non ficta. Unde 9 Utrubi] In quacuinque volueris
Lamb. Ii-git mficta, id est, impel tecta. parte.
I
STICHI ACT. V. sc. 5. 1583
St. Vapulat pcculium : actum est, fugit hoc libcrtas ca-
put. 10
Ste. Date mihi locum ubi accumbam, amabo, siquidem
placco : tum mihi
Cupio cum utroque mihi esse bene. St. disperco ! Sa. quid
ais? St. quid, ego?
Sa. Ita me Di ament, nunquam enim fiet hodie, haec quin
saltet tamen.
Age mulsa mea! suavitudo! saUa : saltabo ego simul.
St. Nunquam edepol me istoc vinccs, quin ego ibi pruriam.
Ste. Siquidem mihi saltandum est, tum vos date, bibat,
tibicini. 16
St. Et quidera nobis. Sa. tene, tibicen, primum ; postidea
loci
Si hoc eduxeris, proinde ut consuetus antehac, celeriter
Lepidam et suavem cantationem aliquam occipito cina^di-
cam,
Ubi perpruriscamus usque ex unguiculis : inde hue aquam.
Uberias lonf^^e abest a me. Ste. Date w»7u locum in quo decumham, obsecro, si
vobis grata sum : nam cupio dcliciari cum utroque, St. Disperco ! Sa. Quid
ais? St. Quid, ego? Sa. Ila me Diiament, mm eveniet ut luce non saltet ho-
die. Age mea mulsa! suarilas! salta : ego saltabo tecum. St. Per adem Pol-
lucis nwKjuatti assequeris, quin ego pruriam. Ste. Si mild est saltandum, funditc
tibicini, ut bibat. St. Et quidem nobis fiindite. Sa. Accipe, tibicen, primo loco ;
el postquam siccaveris hoc poculum, ut solitus es antea, incipe celeriter aliquam ju-
cundam et suavem cuntitenam, protervam, qua excites nobis pruritum ab imis uvgui-
bus. Asperge hue aquam.
utruhi accumbo C. Utrum tibi accubo C.2. utnim ubi tu visVW. — 10 P\\. capud.
— 11 C. tun mihi.— 12 Parei 3. esse mihi bene; Pll. ei mihi bene. — 13 B. 1.
hoc qui non saltern ; Pll. hac qui 7ioh salient- — 15 C. ibi pluriam — 17 B. 1. post
id ea luci. — lS Si hoc edu.Terit B. 1. et Pll. — 19 Edd. qiiadaiu veil, cantioitem.
jVIox, B. 1. C. et C. 2. occipio ; edd. vett. occupato.
N0T;E
10 Vapulat peculium] id est, m'lna- coniposita verl)is inodisqne cantio.
itur et dissipatiir in his deliciis. Qui fiierint Cynici pliilosoplii, et
Fugit hoc libertas caput] lil est, mm- unde dicti, nemo iiescit.
quain iiiaiiiiinitlemur, (luaindin inlioc 20 Perpruriscamus usque e.x ungJti-
gcnere vita degeinus. cuUs] Id est, inceiidamnr libidsne.
19 Cantationem cimcdicam] A\\\ can- Non Cynici servi, sed ipsiiis cauis
tionem. ' Cantio cinicdica,' est pro- impudenlia digna oralio.
terva ct ad coucitandam libidineni
1584 M. ACCIl PLAUTI
ACTUS QUIjSTI SCENA SEXTA.
El DEM.
Sa. Tene tu hoc, educe : dudum baud placuit potio :
Nunc minus gravate jam accipit ; tene tu : interim
Mens oculus, da mihi suavium, dum illic bibit.
Prostibili est autem stantem stanti savium
Dare amicum arnicas : euge, euge ! sic furi datur ! 5
Quid igitur ? quanquam gravatus, non nocuit tamen.
Age, jam infla buccas. St. nunc jam aliquid suaviter !
Redde cantionem veteri pro vino novara.
Sa. Accipe tu, sicca hoc poeuliim : mnx bihere recusasli: potat nunc minus
tBgre ; accipe tu. Interea, inea Stephanium, da mihi osculum, intereadum ille bibit.
Est meretricis stanleni amicutn osculari. Euge f Sic datur fur tim ! quid ergo?
Quanquam bibisti agre, tamen non nocuit. Age, infla nunc tibias. St. Nunc
aliquid suaviter! funde cantilenam 7iovam pro veteri vino.
1 Tene tu ! hoc educe edcl. vett. — 3 Edd. vett. da mihi savium. — 4 Prostibu-
li Turn. Prostibile Bipont. Prostibilest Faiei 3. Prostipil C 2. Proslibiles
tandem'st PH. Proslibiles tandem stantem slantes ante B. 1. stantis aiit C. —
G Quid dicitnr tanquam ]i. I. Qui die it ur quanquam Hll. nu nocuit C. 'Hie
versus otiose iiic lepetitiis videlur ex v. 4. 40.' Pareus. — 7 C. bucas. — 8 Redde
cantione B. 1. pro vi novam B. 1. et Pll.
NOTyE
1 Hand placuit potio] Versu 34. nem ejiirassenr, iit sese piiblicae li-
scenae IV. tibicen recusavit bibere: bidini offeiient, stabant viilgo ante
id illi exprobrat boc loco Sagariims. ostium stabiiloriiin. Uiide ' prosti-
4 Prostibili] ' Staljiilum' ferine ap- bula'snnt appellata?.
pelkbatnr stalio ill qiiaconiiiioraren- 5 Sic furi datur] 0>culnm, (jiiasi
tiir, ant sese prostitiierent meretri- ab iiivita Stephanie, inter saltanduni,
ces, qiiaium, quae adeo pudorem om- extortiira uotat Sagariniis.
ACTUS QUINTl SCENA SEPTIMA.
KID KM.
Sa. Qui lonicus aut cinaedicus, qui hoc tale facere pos-
siet?
Sa. Quis est saltator lonicus aut cinecdicus, qui sic saltet? Si me superaveris
NOT/t
1 Qui Innicus] Krat modus lonicns ad iibidinem factiis.
ad ciMolliijndu? aninio»,incilaudos(pie
STICni ACT. V. sc. 7.
1585
Si istoc mc vorsu viccris, alio mc provocato :
Fac tu hoc mode. St. at tu hoc modo. Sa. baba3 ! St.
tatae ! Sa. papae ! St. pax !
Sa. Nunc paritcr ambo : omnes voco cinaedos ; contra
Satis esse nobis non magis potis est, quam fungo iniber. 5
Intro hinc abeamus : nunc jam saltatum satis pro vino 'st.
Vos spectatores plaudite, atque ite ad vos comissatum.
hac co7iversione in orhctn, provoca mc alia: salta hoc modo. St. At tu hoc modo.
Sa. Uuhcc ! St. Tata'! Sa. Papcel St. Pax! Sa. Nunc saltemus amho
pari saltti. Provoco omnes cincedos. Non nohis magis pares eruiit, (junm ulltis
imher est par funs^o. Ingrediamur. Est jam satis suUalum pro vini copia. Vos
speclalores plaudite ; el ite ad vos comessatutn.
1 C. ceenedicHs ; C. 2. cenijdicus. — 3 C. tate ; C. 2. lata. — 4 C. cinadus ;
C. 2. cydedus. — 5 Stalls esse \'l\. fungus imber Parei 3. — 7 C. ad nos oinnis
salum ; C. 2. adque i ad nos commissatum.
NOTJE
2 Vorsu] ' Vorsns,' sen * versus,' atur, ex imbre consfet
est orbis saltatoriiis. Cicfro, ' Cum
ilium suum saltatorium versaret or-
bem.'
5 Fungo itnber] Nunquam fungus
Ejusmodi
est comparatio: quemadmodum est
nullus itiibcr (pi sit par fungo; sic
nuilus cin-dHlus esse potest par Sa-
garino. Satis animadvertit lector,
satis habere potest inibris, utpote qui quid mea comparatioiie desideretur.
ex iuibrc euascatur, ex imbre uutri-
Delph. el Var. Clas.
Phut.
H
M. ACCII PLAUTI
T R I N U M M U S.
DRAMATIS PERSONJi:.
LUXURIA,^
Inopia, 3 <=>
Megaronidt.s, 7
Callicles, S
Lysiteles, Adolescem.
Philto, Sener.
Lesuonicus, Adolescens.
Stasimus, Serviis.
Charm IDES, Setiex.
Sycophanta.
ARGUMENTUM, UT QUIBUSDAM VIDETUR, PRISCIANI.
riiesauruin abstnisum abiens peregre Cliarmidcs,
/ifeniqne omnem amico Callicli ninndat siio.
/stoc abseiite male rem perdit filius :
JVam et a'dis vendit : lias mercattir Callicles.
Fiigo indotata soior istiiis poscitur: 5
3/inus quo cum invidia ei dot dotem Callicles,
Charmides, jamjnm profectnrus longe, commendat tliesaurum absconditum el
fortunns omnes amico suo Callicli. Filius, eo absente, fortunas misere ditapidat.
Domtim etiam rcndit : Callicles illam emit, Virgo, \soror Leslwnici, poscitur in
matrimonitim sine dote: Callicles, ut citra invidiam frairis tribuat dotem virgini.
1 Tliensnurum Pll. Tliesaurum suum abstrusutn Hermann. — C Minus cocum
NOTiE
3 rHius] Lpsbonicns Charniidis fi- 5 Virgo] Soror Lesbonici anonyma.
liiis. G Cum invidia'] Videlicet noii au
1588 M. ACCII FLALTI
Maiidat qui dicat aiiniin ferie se a patrp.
Ut venil ad ^edis, Ininc deliidit Clianiiides
(Seiiex, lit rediit ; quojus luibunt liberi.
allegat Sycophantam, qui projjteatur se afferre pecuniam a patrc viiginis. Qiian-
do Sy co\A\anla uccedit ad ades CaWiclM, reveisus Charmidcs hominein deludit ;
hvjus conjuguntur liberi.
C. — 7 V\\. sese a patrc. — 9 B.l. ciijus vubuntur heri ; Mediol. 1500. etiam wii-
buntur ; C. quojus nubunt eri ; C. 2. cujus nubuntur ire ; Bartb. Adv. x vi. 29.
sublieri; al> ap. Paieum nubunt heriles.
NOTtE
debat quicqnam dare sorori in do- 9 A'«ti<nn/6m] Lesbonicus et Les-
teni, qnin filio invidiae locum daret bonici soror.
Lesbonico,
ALIUD ARGUMENTUM CAMERARII.
H.tc Fabiila et elegans est, et exeitiplum boni ac fidelis amici proponit : et
abniidat ntilibiis sententiis. Conimendarat liberos siios et rem faniiliarem
sciiRX, ad mercatum abiens, amico, Interea aliis absunitis, aedes etiam
j)aternas venditiirus eiat filiiis perditns. In illis eedibtis thesaurus defos-
sus erat : id quia senex is, cujus fidei omnia commissa fiierant, sciebat,
pra>niercatur acdes. Hoc nomine cum male audiret vulj;o, castigatur ab
auiico quodam suoveibis. Sed facile defendit se, re expiicata. J'eteba-
tur auteni in niatrimonium fiiia absentis senis ab adolescente nobili et
divite : cui queeruut duo scnes, quomudo dotem dare possint, cum noii
vellcnt thesaurum indicare. Et deveuitur ad fallaciam banc, ut allegent
qiiendam, qui quasi a patre virginis adveniat, et aurcos Philippos niille
afferat. Hunc forte rediens ante jdes convenit iile senex pater virjjinis,
et ignarus omnium, quid rei sit, miratur. Idem cogiioscit amicuni snuni
emisse apdes ; et fert inique. Sed mox omnibus exploratis, et fideni
iiiius rollaudat, et filiam adolescent! illi, cui erat desponsa, tradtt ; et
filio ignoscit.
P 11 O L O G U S.
LLXURIA Ct INOPIA.
Lu. SivQUKRii mc, niea gnata, ut muiuis fungaiis tuum.
Ll'. Siquere me, mca fiUa, ut obras tuum ojficium. In. Scquor. Quousquc
1 Srqune hue vie ^nuld Nonius p. 7G4. et Cociler. wie deest in edd. quibus-
Noivi;
1 Sniucif tiic. vieit gunta] Liixuria qn;iui lno|)i:ini. Non rsl opus nuiltis
alloquilur fili.im .luaui, ac pc'(lis>.c- \erbi>, ut o^ti ndaUir quani sapicnter
IN TRINUMMUM PROI.OOUS. 1589
In. Sequor: scd fincm lore quom dicam, ncscio.
Lu. Adcst: hem! illae sunt acdcs : i intro nunc jam.
Nunc, nc quis crrct vostrum, paucis in viam
Deducam, siquidem operam dare promittitis. 5
Nunc primnm ij^itur, qua? ego sim, et qune illahaec siet,
Hue quM al)iit intro, dicam, si animum advortitis.
Primum mihi Plautus nomen Luxuriae indidit :
Turn banc mihi gnatam esse voluit Inopiam.
Sed ea hue quid introierit impulsu mco, lO
Accipite, et date vacivas auris, dum eloquor.
Adolescens quidam est, qui in hisce habitat aedibus :
Is rem paternam me adjutricc perdidit.
Quoniam ei, quirae aleret, nihil video esse reliqui,
Dedi meara gnatam, quicum aetatem cxigat. 15
Sed de argument© ne expectetis Fabulae.
Senes qui hue venient, hi rem vobis aperient.
Huic nomen Graece est Thesauro Fabulae :
tandem te scqunr ? Lu. Adest : hem! udest illadomus-: Ingrcdcre ! mine dedu-
cam vos in ituure, pancii verl)is, ne (inis veslritm aberret, dum modo jwlliceatuini
prabire attentionem. Primum ajieriam, tjiue ego sim, et (jiue sit ilia, ijua: eat in-
s^ressa in ledes, si altcnle audinlis. Pritinuit Plaulns me vocavit Luxuviam :
dcindc ei ])lacuit meam Jiliam esse Inopiam. Sed niidile, qnare ilia in'^ressa tst
illtic meo hnrtatu ; et prcebete aures vaetias, dum verba facto. Est quidam juvenis,
qui manet in hisce tectis : is amisil opes palernas vieu auxilio. Qiua unimadrerlu
ei nihil superessc, quo mc nulriat, dedi meam jiliam , cum qua traducat vilam. Ve-
rum ne expectetis arf^umenltim liujus Comccdice. Hi senes, qui prodihuul hue, vobis
expUcabunt rem. Nomen hiijus Comoeduc est Thesaurus: Philemo earn scripsit
dam vclt. Sequere hac meu gnala Hermann.— 2 C fidetnforem. — 3 Adest: en
Goeller. et Hermann. Ades, vel Adestu Giiilielm. — G Nunc iaitnr primum C.
qu(e hccc etium siet Goeller. et Heitn. qiKe ilia here etiani siet Aid. seiut (J.
seiet C.'i. — 7 C. 2. intro, ducum. — 9 Turn mihi natam banc is esse rolnit Lamb. —
10 Sed hue nunc ea (fuid Goeller. et Herm.— 12 Adulesccns Pll. habitat in hisee
ed'l. vett — 15 Dcdi ei mram Parei A. Dedi e' meam C. ei deest in C. 2.—
— 18 Verba, Huic nomen Grace.... Trinummo fecit, Osann. Anal. Crit.
NOT;E
a poiita Inopia dicatur et filia et jie- sec|nam pigronini' dixit esse * Ino-
dissecjua Luxmiip. Cland. in Riifi- piam.'
num : ' Et Luxiis populator opum : 2 Sed finem fore quern dicant] Ap-
ciii semper adiia-rens Infelix hiimili posita Inopi* responsio ; videlicet
giessn comitatur I'gestas.' S. I'aiili- assidna est, et perpctna LuxiuiaK
nus Epistola ad Aniandnm, 'pedis- pedisseqiia.
1590 M. ACCII PLAUTI
Philemo scripsit, Plautus vortit barbare :
Nomen Trinummo fecit : nunc hoc vos rogat ; 20
Ut liceat possidere banc nomen Fabulam.
Tantum est : valete, adeste cum silentio.
Grace, Plautus earn vertit Laline : earn vocaoit Trinummum. Nujic vos Plaiitns
orat, ut liceat huic Comcedice obtinere hoc nomen. Habeo tantum hoc dicenduu).
Valete : audite cum silentio.
pag. 176. pro interpolatis liabet. — 21 Edd. qiitedam vett. hoc nomen, contra
codd.
NOTiE
19 Philemo] Menander et Phile- ria' ponitur pro Italia: nam 'Bar-
mo apud Graecos ejusdem argiimenti bari' dicebantiir a Graecis antiqtiitus
sciipserimt Comrediam, et ' Thcsau- omiiesgentes, exceptis Gra?cis. Idem
riini ' inscripsenint. Hanc Plantns frequentatiim est deincepsa Romanis.
vertit Latine, inscripsiiqne ' Trinum- Nos non Barbaros dicinius, nisi alie-
muni ;' quia triiim nunimonim mer- nos a religione Christiana : ceteros
cede sycophantia siiscepta est. non Barbaros, sed iirbaniori nomine
Barbare] Id est, Latine. ' Barba- exteros vocamus, Strangers.
ACTUS PRIMI SCENA PRIMA.
MEGARONIDKS.
N/ii amicum castigare ob meritam noxiam.
Immune est facinus ; verum in a^tate utile
Et conducibile : nam ego amicum bodie mcum
Concastigabo pro commerita noxia,
Invitus, ni me id invitet ut I'aciam fides. 5
Mi;. Profcclo est ixrave castigare amicum quando meretur ; attamen est salutare
et J'rucluosuin in vita. Ego arguam hodie mcum u)iiicum propter culpam quam ad-
misit • facerem invilus, nisi fides me adduceret ut id J'acerem. Ltenim hac tabes
1 Me amicum B. 1. C. [Lacuna] e amicum C. 2. Ne amicum Ven. 1. Medi-
ol. ob meritam nun mala noxiam C. ob tiierita non mala [lacuna] noxia C. 2. —
NOT/L
2 Immune] ' Immune ' est factum vult argui, rem metiamur, reprchen-
miniiiie amicuni. ' Munes ' oiim, ami- sio est non amiri, sed iniinici.
ci ; ' immuncs/ inimici. Sane si jii- hi alatv] [d est, in vita,
dicio ejus qui pcccavif, ct qui non
TRINUMMI ACT. I. SC. 2. 1591
Nam hie nimium morbus mores invasit bonos,
Ita plerique omnis jam suut intermortui.
Sed dum illi aggrotant, interim mores mali,
Quasi herba irrigua, succreverunt uberrume.
Neque quicquam hie vile nunc est, nisi mores mali. 10
Eorum licet jam messem metere raaxumam,
Nimioque hie pluris pauciorum gratiam
Faciunt pars hominum, quam id, quod prosit pluribus.
Ita vincunt illud eondueibile gratiae ;
Quae in rebus multis obstant, odiosaeque sunt, 15
Remoramque faciunt rei privataj et publicae.
infecit mores nimium bonos ; et sic universi hoc morbo suntferme extincti. Interea
dum illi lubvranl, improbi mores copiose inoleverunt, veluti herba irrigata. Ts'i-
hil negligitur hie, nisi pravi 7nores. Potest eorum colligi nunc uberrima messis,
et magna pars hominum fucit multo pluris amicitiam nonnullorum, quam id,
(juod pertinet ad plures: udeo gratia; conceitit utililas publica. Gratia, inquam,
quec obest compluribus rebus, el est invisa, et impedimenta rebus publicis et pri-
vatis.
2 Imjncene Parei S. Immene PIl. — 7 Ita plerumque Pll. — 9 Quasi erba C
succrevere Herm. et Goeller. succrerunt Acidal. — 11 Quorum R.l. metere mes-
sem C. — 12 li. 1. paucique.
NOTiE
7 Plerique sunt intermortui] Supe- 8 jEgrotant] Id est, homines,
riori versii de moibo inorum : liocde 11 3Iessem tnetere] Id est, sunt [)lu-
graviori morbo hominun), et eo ciii res.
mors imminere jamjaiu videatur.
ACTUS PRIMI SCENA SECUNDA.
CALLICLES, MEGARONIDES.
Ca. Larem corona nostrum decorari volo.
Uxor ! vcnerare : ut nobis hasc habitatio
Bona, fausta, felix, fortunataque eveniat,
Ca. Volo nostros penates ornari corona. Uxor ! cole eos : tit hac commoralio
nobis sit bona, uuspicata, beata, et opportuna, et ut te conspiciam mortuam quam
1 C. decorati. — 2 Idem codex, habetatio. — 3 C. 2. frausta. Herm. ct Goel-
NOT/E
3 Bona, fausta] Prafatio oininis fortuuatumque sit.'
causa, ' quod bomim, faustiim, feiix,
1592 M. ACCII PLAIITI
Teque iit quara primum possim, videam emortuam.
Me. Hie ille est, senecta aetate qui factus est puer, 5
Qui admisit in se culpara castigabilem.
Aggrediar hominem. Ca. cuja vox prope me sonat ?
Me. Tui benevolentis, si ita es, ut ego volo :
Sin aliter es, inimici atque irati tibi.
Ca. O amice, salve, atque sequalis ! ut vales, 10
Megaronides ? Me. et tu edepol salve, Callicles.
Valen'? valuistin'? Ca. valeo, et valui rectius.
Me. Quid agit tua uxor ? ut valet ? Ca. plusquam ego volo.
Me. Bene hercle est, illam tibi bene valere et vivere.
Ca. Credo hercle te gaudere, si quid mihi mali est. 15
Me. Omnibus amicis quod mihi est, cupio esse idem.
Ca. Eho, tua uxor quid agit? Me. immortalis est.
Vivit, victuraque est. Ca. bene hercle nuntias,
Deosque oro ut vitae tuae superstes suppetat.
Me. Dum quidem hercle tecum nupta sit, sane velim. 20
Ca. Vin' commutemus I tuam ego ducara, et tu meam ?
Faxo baud tantillum dederis verborum mihi.
Me. Namque enim tu, credo, mihi imprudent! obrepseris.
Ca. Nae tu hercle faxo baud scies quam rem egeris.
primum. Me. Ilic est ille, qui evasit pucr <ctatc dcve.ru, qui perpclravit accltts
sttljjicioidum pcpntc. Adorinr liomincm. Ca. Qua vox sonat juxtn me ? jNIe.
Tui umici, si es sicut ego eaopto: si es ulitcr, vox est lw>,iis, et tibi ivfoisi. Ca.
() amice, atque (£(]U(ilis, salve .' Quomodo vales, IMegaronides? Me. Lt tu certe,
Callicles, salve! Valesne? valuistine? Ca. Valeo, et rectius valui. Me. Quid
facit tua coujux ? quomodo valet ? Ca. ]\Jelius quam ego opfo. RIe. Profecto es
beatus, quod recte valeat et vivat. Ca. Profecto credo te latari si mild ucei-
dat uliquid adrersi. JMe. Exnpto esse cunctis amicis idem quod milti est. Ca.
l-llio, quid facit tua uxor? Me. Est iinmortaUs. Vivit, et virct. Ca. Pro-
fecto iiunlias jucuuda, et precor Deos ul tilii sit suiierstes. Me. Dum modo essct
cotijugata tecum, optiirim. Ca. Visne ut commutemus? Ego ducaiu tuam, et tu
meam? Efficiam ul mm milii verba dedeiis xillo modo. Me. Namque enim, credo,
iu mihi imposueris imprudenti. Ca. Profecto ejficiam ut tu liaud scias rem quam
Jcr. evenat. — 10 C. 2. adque. Mox, aqualis milii Parei 3. — 14 C. ercle. —
23 Nunquam tu Cam. et Lamb. Neque eniut tu crede Acidal. — 24 Gcelltr.
NOT;E
5 Senecta atate'\ ' Senectum cor- 11 Et tu edepol salve] Dotiatiis in
pus,' ' scnerta membra,' ' senectam Tcrent. ' Olim salntantes jiisjuian-
jiifirmitatcMii,' Flautiis, Ltic-retius.Sal- <lnm aildideniiit, ut sedulo ftcisse vi-
lusiiiis, ApuUins dixciuiif. deieulur.'
TRINUMMI ACT. I. SC. 2. 1593
Me. Habeas, ut nactus : nota mala res, optuma 'st. 25
Nam ego nunc si ignotam capiam, quid agani, nesciara.
Ca. Edepol, proinde ut bene vivitur, diu vivitur.
Me. Sed hoc animum advorte, atque aufer ridicularia :
Nam ego dedita opera hue ad to advenio. Ca. quid venis ?
Me. Malis te ut verbis niultis multuni objurgitem. 30
Ca. Men"? Me. num quis est hie alius prajter me atque
to ? [tern ?
Ca. Nemo est. Me. quid igitur rogitas, tene objurgi-
Nisi tute niihi me censes dicturum male.
Nam si in te ajgrotant artes antiquae tua*.,
Sive immutare vis ingenium moribus, 35
Aut si demutant mores ingenium tuum,
Neque eos antiques servas, ast captas novos ;
Omnibus amicis morbum tu incutics gravem,
Ut te videre audireque aegroti sient.
Ca. Qui in mentem venit tibi istasc dicta dicere? 40
perfeceris. ]M^:. Itctine earn ut accepisti : Ttidhi res cngnita, est optima. Nam si
ego ducamjnm inc"^'-M</((w, ifrtwraho quid 7wiliar. Ca. Prufecto, quo melius vivi-
tur, vivitur diulius. IMk. Sed adltibe mentem ad line, et aufer juculnria : nam ego
accedo hue ad te de imiiislria. Ca. Quare venis? Me. Ut te increpem plurimum,
plurihus verbis. Ca. Mene ? IMe. Estne hie aliquis prteler te et me f Ca. Est
nemo. Me. Quare igitur rogas, ulrum te increpem] Nisi tu existimas me mihi
ipsi malediclurum. Nam si luce anti<iucc teeluuc laburant in te, sive optas tnutare
mentem morihus, aut si mores mutant tuam mentem, neque tueris veteres, sed ussu-
mis nofos ; tu eonjlabis gravem agritndinrm ottniibus amieis, ila ut evadant agroti,
si te aut videant, aut audiant. Ca. Quomodo tibi ineidit in animum proferre ista
faxo, tunc scias. — 2.5 C. maclus. — 27 Acidal. ut diu vivitur : bene vivitur ; ant,
proinde liene, ut diu vinitnr. — 30 Pll. objurgem. — 32 Nemo est. Quid igitur?
Me. rogitas tdd. velt. olijurgentem C. — 35 Hiinc et se(|iieiitem vs. Iranspo-
suit Acidal. Sinimmuture l^ll. U. I. — 36 ^Ic si Acidal. — 40 Q«?-(i i« Parei 3.
NOT.E
25 Nota mala res, optiima'sf'] A pud 34 Si in te agrotant artes'] Liicre-
Liviiim, ' Mnlier tiiiii deiiium est bo- tins lib. iv. ' i^igrotaf fania vacillans.'
na, otiin apiTte est n)ala.' Donatus, ' Aiitifjui artes, et virtiiies,
27 Proinde ut bene vivitui-] Vano: et vitia vocaiunt.' Certe etianiniim
' Non eos optime vixisse dixit, (nii artes, sine adilito, fernie accipiuntur,
dintissinie vixerint, sed qui modes- et \)\o bonis, et pro niaiis ariibus.
tissime.' Seneca do IJrcvitate Vitee 30 Mores] Id est, contagio mornm
cap. S. ' Non est qnod quenujnam sacculi hujus. Seneca, ' Desinit esse
propter canos, aut rugas putes din reniedio locus, nbi qua; fnerant vitia
vixisse : non ille diu vixit, sed diu mores sunt.' Tacitus dc Moribus
fuit.' Germanorum : ' Nemo illic vitia ri-
1594 M. ACCIl PLAUTI
Me. Quia omnes bonos bonasque accurare addecet,
Suspicionem et culpam ut ab se segregent. [rogas?
Ca. Non potest utrumque fieri. Me. quapropter? Ca.
Ne admittam culpam, ego meo sum proraus pectori.
Suspicio est in pectore alieno sita. 45
Nam nunc ego si te surripuisse suspicer
Jovi coronam de capite, e Capitolio,
Quod in culmine astat summo ; si id non feceris,
Atque id tamen mihi lubeat suspicarier.
Qui tu id prohibere me potes, ne suspicer ? 50
Sed istuc negotii scire cupio, quicquid est.
Me. Haben' tu amicum aut familiarem quempiam
Cui pectus sapiat? Ca. edepol baud dicam dolo ;
Sunt, quos scio esse araicos ; sunt, quos suspicor ;
Sunt, quorum ingenia atque animos non possum noscere.
Ad amici partem, an ad inimici perveniant. 56
verba ? Me. Quia decet o/tines bonos et bonus providere, vt nrceant ab sese culpam
et suspicionem. Ca. Non potest fieri utrumque. Me. Quainobrem? Ca. Pos-
tulas? Ego sum dominus animi, ne admittam peccatum : suspicio est pusita in
animo alieno. Nam si ego suspicer nunc te suffuratum esse coronam de capite Jo-
vis, qui Stat in summo culmine Capilolii : si non commiseris, attamen mihi placeat
sitspicari id, quomodo vales tu me impedire,ne suspicer id? Sed opto scire, quce
sit hwc res. Me. Estne tibi aliquis amicus, autfumiliaris, qui suiiiat? Ca. Pro-
fccio non dicam dolo: sunt, quos novi esse amicos : sunt, quos suspicor: sunt,
quorum nequeo penetrare ingenia atque animos, ulrum stent a j^artibus ami-
Quid in edd. vett. — 42 C. ut apse segregent. — 47 C. capite, Capitolio. — 49
Dotiza, mi lubeat; C. 2. mihi jubeat ; al. delent rh mihi. — 51 Sed istud edd.
vett. — 55 Sunt deest in edd. (jiiibnsdam vett. Sunt quoi-um haud possiim ivigenia
atque animos noscere Herm. adque animos C. 2. atque animos nequeo noscere
NOTiE
del: nee conumpere et corrumpi sins in Epistolis: ' Mihi sententia de
bacciiliim vocatur.' me, non nisi apiid me fertnr : necqnis
41 Accurare] Id est, accurate ope- sini, aliuni rogo. Interno isto judice
ram dare. Aiisonins: 'Necverocri- si prolxis aiidiam ; (|nid addent ant
mine Iccdar, Nee niacnicrdiibio: pan- dement mihi Marciili ant Laconis ali-
liiiM differre videntnr Siispectus vert- cujus sermones? Qiiis sini, innie sci-
(|ue reus.' tnni est: fjualis niidiam, in vano isto
14 Meo smn promus pectori] Eras- vulgo.'
niiis in Epistolis: ' Iniiocenliam prx- 47 .loci coronam] I'ctilins Jovi Ca-
8tdrc possnrn : (|ui(l homines dc me ))ilolino surripuisse coronam dicitur;
lo(|uanlur, non possum.' Justus Lip- nude' Capiloiinus ' dictus est.
TRINUMMI ACT. I. SO. 2. 1595
Sed tu ex amicis certis niihi es certissumus.
Si quid scis me fccisse inscite aut improbe,
Si id me non accusas, tute ipseobjurgandus es. Me. scio ;
Et, si alia hue causa ad te adveni, aequom postulas. 60
Ca. Expecto, si quid dicas. Me. primum dum omnium,
Male dictitatur tibi volgo in sermonibus :
Turpilucricupidum te vocant cives tui.
Tum aulem sunt alii, qui te volturium vocant :
Hostesne an cives comedis, parvipendere. 65
Haec cum audio in te dicier, excrucior miser.
Ca. Est, atque non est, mihi in manu, Megaronides.
Quin dicant, non est : merito ut ne dicant, id est.
Me. Fuitne hie tibi amicus Charmides ? Ca. est, et fuit.
Id ita esse ut credas, rem tibi auctorem dabo. 70
Nam postquam hie ejus rem confregit filius,
Videtque ipse ad paupertatem protractum esse se,
Suamque filiam esse adultam virginem,
Simul ejus matrem, suamque uxorem mortuam ;
corum, an vwnicorum. Sed tu miki es cerlissimus omnium amicorum cerlo-
rum. Si scis me feeisse ubquid i7iscite aut improbe, si me non insimulas hu-
jus rei, tu i})se es reprehendcndus. Me. InteUigo : et rogas cequum, si adveni
hue ad te alio consilio. Ca. AuscuUo si dicas quiddam. Me. Ante omnia
vulgus t)bi maledicit in confahulationibus : tui cives te nunciqiant turpis quastus
amantem: sunt alii qui te appellant vulturium: diciint^ue te non curure vores
liostem an civem. Quando audio did hcec in te, anger infelix. Ca. Hcec res
est in mea potestate, et non est, Megaronides. Quuminus dicant, non est in
mauu : ut non dicant merito, est in nianii. Me. Ilic Charmides fuitne tuus
amicus ? Ca. Est, etfuit. Tibi proferam rem ipsam, quasi testem, ut credas hoc
esse sic. Etenim ex quo hie ejusjilius Inbefaclavii rem familiar em, et animadter-
tit se esse delapsum in egestatem, et suam natum esse virginem atate provectam, et
una ejus matrem esse dejunctam, et siiam uxorem ; quia ipse est 7nigraturus hinc
Goeiler, Acidal. et Rentl. ad Terent. Ad. in. 2. 10.— 5G C. pervemtt.—^f) Si
id non a. tu ipse edd. vett. ipse deiet Goeiler. — 05 C. comedes. — GO 1^11. in te
NOTiE
63 Turpilucricupidum'] Vox ex ni- Iniperator.' Ibidem, ' Scaurus vul-
biis conllata, aiVxpoKtpSTJs. Apiileiiis turiiis reipnb.'
Lucjfcu/jiJinem appellat, quod Graeci 05 Hostesne an cives] Vaiioni,
ipiKoKipZiiav. ' liostes ' sunt peregiini.
64 Volturium] ' Vultur,' sen ' vul- 70 Rem tibi auctorem dabo] Id est,
turius,' avis est rapax. Conjectum re ipsa osteiidero. Maniiius lib. ii.
in avaros rapaces et fures. Cic. in ' Ipsi res operi faciei pondusque fi-
Pisonem : ' Appellatus est hie vul- demque.'
turius illius provinciac, si Diis placet, ^
1596 M. ACCII PLAUTI
Quoniam hinc iturus est ipse in Seleuciam, 75
Mihi commendavit virginem gnatam suam,
Et rem suam omnem, et ilium corruptum filium.
Msec, si mihi inimicus esset, credo, baud crederet.
Me. Quid tu adolescentem, quern esse corruptum vides,
Qui tua3 mandatus est fidei et fiduciae, bO
Quin eum restituis? quin ad frugem corrigis ?
Ei rei operam dare te fuerat aliquanto a?quius,
Si qui probiorem facere possis, non uti
In eandem tute accederes infamiara,
Malumque ut ejus cum tuo misceres malo. 85
Ca. Quid feci? Mk. quod homo nequam. Ca. non istuc
meum est.
Me. Emistin' de adolescente has sedes? quid taces ?
Ubi nunc tute habitas. Ca. emi, atque argentum dedi
Minas quadraginta adolescenti ipsi in manum.
Me. Dedisti argentum ? Ca. factum: neque facti piget.
Me. Edepol fidei adolescentem mandatum rnala3 ! 91
Dedistine hoc pacto ei gladium, qui se occideret?
Quid secus est, aut quid interest dare te in manus
Argentum amanti homini adolescenti, animi impoti.
Qui exaiditicaret suam inchoatam ignaviara ? 95
Ca. Non ego illi argentum redderem? Me. non redderes :
in Seleuciam, 7nihi commendat suam filiam vir^^inem, et sua bona, et ilium nalum
vitiosum. Si essct inimicus, luito, liaud committeret ilia. Me. Quare tu non resti-
tuis adolescentem, ijui est commissiis tuj.' fidei et fiduciw, (iiicm cernis esse Jiagitio-
sum? Quare nan revocas ad mcliorem frugem? Fuisset muUo justius, te incum-
bere ei rei, si qua ratiune cum posses ejficere meliorem, non ut tu incurrcres in
fandem coniumeliam, et ut vtiseeres ejus vitia cum luis vitiis. Ca. Quid egi?
jVIk. Id ijuod liiniio perversus. C\. 1 stud non ad »ie spectat. Me. Esne merca-
tus luinc domuni III) juvene'f Quare sites? Ubi manes nunc. Ca. luni et nu-
tnerari quadraginla minas ipsi juccni in manum. Me. Numerasti pecunium } Ca.
Est factum : neque piget facli. Me. Sancjurenemcommissumpravtejldei! Line
contulisti ensem, quo se interimeret eu ralione? Quid est aliud, aut quo dif-
fers, qui suppeditasli jureni amanti et amenti pecuniam, ut afferret cxtremam
manum sua: socordia pristince? Ca. Ego non illi restitucrem pecuniam? Me.
dicis; (loeller. in tc dici, ego exc. et sic cdd. velt. — 77 C. corrutlam.—7S Ilic
si B. 1. milii dcest in C. 2. — 79 Quia tua a. q. e. corruilum C. — 82 Ei rei Schnei-
der.— 8:{ Goeller. posses. — 87 I'arei ;{. ndulescenle.—*M) Dedislin 15. I. — 91 Ede-
/wZ/fifi Srlineider. adulescentem V\\.—\)2 IM. hoc facto. — 9;j Quid sequius est
JiiUcrs. ap. Sciopp. Quid seculus est I'll.— 91 C. unqnite ; i'y.2. jampoli, —
TUINL'RIMI ACT. I. SC. 2. 1507
Ncquc de illo quicqiiam neque emcres, neque vcnderes ;
Nee, qui deteiior esset, faceres copiam.
Inconciiiaslin' eum qui mandatu'st tibi ?
Ille qui mandavit, eum exturbasti ex sedibus? 100
Edepol mandatum pulchre, ct curatum probe!
Crede huic tute : suam jam melius rem gesserit.
Ca. Subigis malcdictis me tuis, Megaronides,
Novo modo adeo, ut quod meaj concreditum est
Taciturnitati clam, fidei et liduciie, 105
Ne enuntiarem cuiquam, neu faccrem palam ;
Uti mihi necesse sit jam id tibi concredere.
Me. Mihi quod credideris, sumes, ubi posiveris.
Ca. Circumspice dum te, ne quis assit arbiter
Nobis : et quseso identidem circumspice. 110
Ml. Ausculto, si quid dicas. Ca. si taceas, loquar.
Quoniam hinc est profectus peregre Charmides,
Thesaurum mihi demonstravit in hisce ajdibus,
Hie in conclavi quodam : sed circumspice !
Me. Nemo est. Ca. nummorum Philippeum ad tria
millia. 115
Id solus solum, per amicitiam et per fidem,
Non restitueves: neqrte venderes, emcres neque quicquam ah illo, neque dares, quo
esset pejor. Almlienastine ub officio eum qui tibi demandatus est? F.jccisti ex
cedihus eum qui tibi eum credidU! Profecto commissum est commode, et bene eru-
ditum. Cummitte tu huic : administrarit nunc melius sua bona. Ca. 3Ie cogis
tuis conriciis, Megaronides, nova ruiioiie, ut mild sit necesse nunc tibi commiltere
id, quod est concreditum clam meo sileutio fidei et Jiilucitc, ne aperirem cuiquum, et
ne putefacercm. Mk. Invenies id, quod mihi cumiiiiseris, ubi dcposueris. Ca.
Circumspice, ne quis sit testis, <iui7iobis adsit : el rof^o circumspice identidem. Me.
Ausculto, si dicas aliquid. (' A. Loquar, si sileas : quoniam i harmides est profec-
tus hinc longe, mild ostendit thesaurum, in hisce tectis, hie, in quodam concla-
vi. Sed circumspice. Me. Est nemo. Ca. Ad tria millia nummorum Philip-
peorum. Me rugavit solum solus lacr^jmans, per amicitiam et per Jidem, ne crede-
100 Ilium B. 1.— 101 C. pulchere. — 102 Crede huic tute jam tuani B. 1. Credehuic
tute : hie jam tuam rem melius gesserit Goeller. Crede huic tutelam : suam me-
lius rem gesserat Giiilielm. — 104 C. quo mece concreditum sim ; C. 2. ut cum aee
concreditus sim. — 107 ('/ jnihi 1*11. — 108 C 2. posueris. — -101) Circumspiciendum
tcne quis adsit B. I. — 110 C. 2. itidemtidem. — 112 Cum jam al. prcfectus est
Atidal. — 113 Parei 3. demonstravit mihi. — 115 Phil, attria C. wi/itt C. 2, —
NOT.E
99 Inconciiiaslin' eum'\ Id i:st,iioiine pei iloluin decepisti ? Feslus.
1598 M. ACCII PLAUTI
Flens rae obsecravit, siio ne gnato crederem,
Neve cuiquam, unde ad eum id posset permanascere.
Nunc si ille hue salvus revenit, reddam suum sibi :
Si quid eo fuerit, certo illius filiae, 120
Quae mihi raandata est, habeo dotem unde dem,
Ut earn in se dignam conditionera collocem.
Me. Pro Di immortales ! verbis paucis quam cito
Alium fecisti me ! alius ad te veneram.
Sed ut occepisti, perge porro proloqui. 125
Ca. Quid tibi ego dicam? qui illius sapientiara
Et raeam fidelitatem, et celata omnia
Paene ille ignavos funditus pessum dedit. [dies,
Me. Qui dum? Ca. quia rure dum sum ego unos sex
Me absente atque insciente, inconsultu meo, 130
iEdes venales hasce inscribit literis.
Me. Adesurivit magis, et inhiavit acrius
Lupus: observavit, dum dormitaret canes,
Gregem universum voluit totum avortere. .
rem id stio nato, et nulli a quo id posset jtervenire ad eum. Si ille reversiis sit hue
salvus, illi reddam, quud ejus est, sulvnm : si quid acciderit hnmanitus, habeo
unde dem certo dotem ejus Jilice, qute mihi est commissa, ut earn tradam in matri-
monium dignum se. Me. Pro Dii immortales! quam cito me reddidisti alium
paucis verbis! Sed prosequere loqui, ut instituisti. Ca. Quid tibi dicam ego?
quomodo ille ignavus pessumdedit propemodum prorsus illius sapientiam, et mram
fidem, et omnia arcana ! Me, Quoniodo? Ca. Quia dum ego sum rure per sex
dies tantum, inscribit literis, me absente atque insciente, me inconsuUo, has redes
esse venales. IVIe. Lupus esurivit magis, et inhiarit cupidius ; observarit usque
eo dum canis dormitaret ; voluit abducere gregem totum universum. Ca. Pro-
118 C.etC.2. permanescere. — 120 Si quid eo fuerit factum edd. (]\\w dam vett,
— 124 P\\. alius ate. — 128 C funditus spessum. — 130 Me apsente C — 131 jE-
dis Pll. — 133 Lupus adservavit B. 1. dormitarent B. 1. C. et C 2. — 134 Aci-
NOTjE
120 Si quid eo fuerit] Cicero, ' Si abiit, fnit.'
quid hnmanitus ei arcideiit,' id est, 131 Inscribit] Veleri more vcnnlia
hi mortuus fuerit. Veteres abstine- pracdia pro.scribebantur, iii etian)nuni
bant, (juantuni in sc crat, a mortis apud nns tani vcnaiia, r)iiatn iocabilia.
incntionc, tanquam a vcrbo maii Cic. Oilic. lib. iii. ' Claudius a-deji,
oniinis. Idcirco, aiit cirrnmioculi- quas in C%lio montc liabebat, pro-
one ulebantur, aut rnetonyniia. Ita- scripsit; insulam vcndidit.' Teren-
que abiiiononi, pro moric, dicebant : tins Hcaut. ' Inscripsi illico aodcs
Graeci olx^^Oai, ubirc vita. ' Vixit, inercede.' Cic. ad Atticuni, ' Iste
I'RINUMMI ACT. I. SC. 2. 1599
Ca. Fccissct cdcpol, ni haec praesensisset canes. 135
Sed nunc rogare ego vicissim te volo,
Quid fuit officiuui meum nic i'acere, face sciam.
Utrum indicarc me ei thesaurum aequum fuit,
Advorsum quam ejus me obsccravisset pater ;
An ego aliura dominum paterer fieri hisce aedibus? 140
Qui emissct, ejus cssetne ca pecunia?
Emi egomet potius aedis, argentura dedi
Thesauri causa, ut salvom amico traderera.
Neque adeo hasce emi mihi, nee usuras mesa :
lUi redemi rursum : a me argentum dedi. 145
Haec sunt, seu recte, seu pervorse facta sunt :
Egomet fecisse confiteor, Megaronides.
Hem mea malefacta ! hem meam avaritiam tibi !
Hascine me propter res maledicta difFerunt?
Me. Pausa ! vicisti castigatorem tuum : 150
Occlusti linguam : nihil est, qui respondeam.
Ca. Nunc ego te quaeso, ut me opera et consilio juves,
Communicesque hanc mecum meam provinciam.
fectofecisset, nisi canis persensisset hac. Sed ego volo nunc a te scisdtari vicissim,
ut facias ut intellignm, quid meum fiterit agere ; utrurn fuerit par vie ei dete-
gere thesaurum, contra obsecrationem ejus patris, an ego sinerem dari alium domi-
num hisce adibus ? Eane pecunia esset ejus, qui emissel has ades ? Sum potius
mercatus egomet cedes ; nuvieravi pecuniam propter thesaurum, ut servarem amico
salvum. Neque sum ntercatus has ledes pro me, nee in meum usu7n ; redemi He-
rum illi ; numeravi pecuniam e meo cere. Hac feci, seti sunt facta probe seu im-
proh : fateor me fecisse, Megaronides. Ecce meum crimen! ecce men avaritia!
Conviciis appetnr idcirco? Me. Subsiste, superasti tuum reprelicnsorem. Ob-
struxistios; est nihil quod reponam. Ca. Ego te rogo jam, ut me adjuves opera
el consilio, et communices mecum hanc meam provinciam. Me. Spondeo au.xHium.
dal. voluit secum averiere ; al. ap. Pareiim, tecum. — 136 Edd. vett. ego rogare;
PI. liotli. orare. — 137 Herm. et Goeller. fac sciam. — 138 C. et C. 2. thensau-
rum aqitoin. — 139 Adversurn quod \en. I. Mediol. al. vett. ilem Dresdensis
Lindemaiini p. 2:i0. opsecravisset C. — 140 Voc. hisce deest in edd. quibiisdam
vett. — 141 Acidal. ejusne esset. — 14.5 C. russum ; C. 2. rusum. — 147 Ego me
edd. qiiadain vett.— 148 Em mea malafacta, em, ^c. C. 2. Em mea 7na-
lefacta, em, Sfc. C. — 149 C. Nascine me proterres ; C. 2. etiani proter-
res. B. 1. C. C. 2. Yen. I. al. vett. mated ictas famas ferunt ; Goeller.
Hascine propter res maledicas famas serunt ; Doiiza, maledictis differunt. —
NOT/E
locale incipit non proscripta neque 141 Ejus essetne ea pecunia] Tlie-
edicta die.' Id Ikbat pendente ex sanriis in re emta inventus cedit ein-
xdibtis tabula, ut nunc lit. tori.
IGOO M, ACCH PLAUTI
Me. Polliceor operam. Ca. erj^o ubi eris paulo post?
Me. domi.
Ca. Numquid vis? Me. cures tuam fidem. Ca. fit se-
dulo. 155
Me. Sed quid ais? Ca. quid vis? Me. ubi nunc ado-
lescens habet ?
Ca. Posticulum hoc recepit, cum aedis vendidit.
Me. Istuc volebam scire : i sane nunc jam.
Sed quid ais? Ca. quid? Me. nunc virgo nempe apud
te est. Ca. ita, est:
Juxtaque earn euro cum mea. Me. recte facis. 160
Ca. Num, priusquam abeo, me rogaturus ? Me. vale.
Nihil est profecto stultius, neque stolidius,
Neque mendaciloquius, neque argutum magis,
Neque confidentiloquius, neque perjurius,
Quam urbani assidui cives, quos scurras vocant. 1C5
Atque egomet me adeo cum illis una ibidem traho.
Qui illorum verbis falsis acceptor I'ui :
Qui omnia se simulant scire, nee quicquam sciunt :
Ca. Ubi eris igitur modo ? Me. Domi. Ca. Numquid vis aliud? Me. Cura
quod est commissum tuajidei. Ca. Vuro atteiite. Me. Quid diets? Ca. Quid
vis? Me. Uhi manet nunc juvenis? Ca. Rttinuit Iia7ic partem jwstcrioretn,
ifuando vendidit dumum. Me. Optahum scfre id, Proficiscere nunc. Sed quid
ais? Ca. Quid? Me. Nempe nunc virgo est apud ie. Ca. Itn est, et euro
cam juxta atque meam. Me. liecte fncis. Ca. Nitm vis rogarc aiiquid, antc-
quam excedo? Me. Vale, Certe est nihil ainentius, neque hchetius, neijuc meiidu-
cius, neque argutius, neque conjidetttius, neque peijurius, quam cires urlxini assi-
dui, qnos appelliint scurras. Atque adeo tne insinuo ibidem simul cum illis, qui
txlili illorum falsis diclis: qui Jingunt sc nosse euneta, ncc norunl quicquam: no-
152 1>. I. ut fucit opera. — ir>'.\ Cominunilcsque Gulieliii. — 150 Nonius, pag.
701. 11. adoU'scens habitat. — 157 Idem ibid, cum <rdes veiuhret. ■- l5iS)
Acidal. Ca. quidnunc? Me. virgo, t!jc. — IGl Numquid ediliones quxdani
NOT a:
157 Posticulum hoc recepit] Id est, iiiiin reccpisse.' ' Kfcipeie ' liic pro
po^teiiorctn duniiis parlcin i'X('(.-|>tani excipi-ri".
ffcit. Noiiiii.s : ' Cum U'di'S vendidif, Ki.S Qui omnia se simulant scire'] De
paiticiilani qiiniiduin, (\{\x post cas ciiriosis dicitiir ; ipio peitinct illiid
a-des erat, nnn vendidit, sed reti- Tlieftciiti : Hoi'to yvi'a7Kfs ta-avn, uaX
iiuil.' Cic. dc Oratore lib. ii. ' Di- is Zeus ^7^766' "Hpiji'" Mulieres omnia
cet, to, rum acdes vendcres, tic in ru- sciunt, eliam quod Jupiter tiactat cum
tia ({uidcin et ccrsiii boliuni (ibi paler- Junont,
TRINUMMl ACT. I. SC, 2- IGOl
Qnod quisqnc in animo liabct, aut liabiturus est, sciunt.
Sciunt id, quod in anrem rex rcgiuae dixcrit : 170
Sciunt, quod Juno labulata est cum Jove :
Qua3 ncque futnra, neque facta sunt, tamen illi sciunt.
Falson' an vero laudent, culpent, qucm velint,
Non flocci faciunt: dum illud, quod lubeat, sciant.
Omncs mortales iiunc aiebant Calliclem 175
Indignum civitate hac esse et viverc.
Bonis qui hunc adolescentem evortisset suis.
Ego dc corum verbis famigcratoruni inscius
Prosilui amicum castigatum innoxium.
Quod si exquiratur usque ab stirpe auctoritas, . ISO
Unde quicquid auditum dicant, nisi id appareat,
Famigeratori res sit cum damno et malo :
Hoc ita si fiat, publico fiat bono.
Pauci sint faxim, qui sciant quod nesciunt,
Occlusioremque habeant stultiloquentiam. 185
runt quod quisqiie liabet in mente, aut luihiturus est. Norunt id quod )v.r dix-
erit ad aurciii regiiuc. Norunt quod J uno fabulala est cum Jove : lumen illi sciunt
res, qucE neque fnlurce, neque gestcc sunt. Non curant utrum falso an vero lau-
dent, vituperent, queni voluerint ; du)nmodo Jioscant illud, quod lubeat. Cuncti
mortales dicebunt hunc Calliclem esse indignum hac ciiilnte et vila, qui avocasset
hunc adolescentem a suis bonis. Ego imprudens cucurri ad increpundum ami-
cum innoxiutn, impulsus dictis islorum sparsorum rumoris. Quod si investigen-
tur auctores usque ah initio, unde dicant quicquid auditum, nisi id patcat, res
cedat in detrimentum et chtdem spursoris rumorum ; si hoc fiat, sic ceriat in
bonum publicuni : ejjiciam ut sint paiici qui sciant quod ignorent, et habeant amen-
tiam obstructiorem.
vott. — 1G2 C. stullicius. — IGG E<1(1. qnaulam vett. vna totidem traho. — 170 Aci-
dal. et Paiei 3. Quoil in anrem rc.v regime dixit, id sciunt. — 171 Quod Juno f.
est cum Jove, id sciunl Aciilal. ii sciunt Parei 2. — 172 Lipsius duU't vnc.facta;
et sic ed. Hipont. alii legiint, neque. sunt facta, illi sciunt ; alii, neque sunt
facta, tamen sciunt ; Parens, tamen ii sciunt. — 173 Falson' an vere edd. vrtt. — •
176 Indignum civilatc ac sese viiere Giilielm. civitate hac et se virere Acidal.
et Heiiii. essct vivere Fll. et deest in 15. I. — 178 Ego de verbis iltorum 1>. I.
famigeneratorcm C. 2. — 180 C. apstirpe. — 181 Unde quidque Acidal. Hfrni.
Goelier. — 182 Famigalor ne sit Ii. 1. J'amigeralor ire sit Pll. Famigerulor
jure siet al. ap. I'aieum.— 184 Faucis ini faxim VU.
NOT/E
182 Famigeratori] Id est, ruiniiscii- Auctores riinioniin inccrtornm, cmi-
lonim auctori et sparsori. osi, et novarum renim architecti, olini
185 SluUiloquentiam] MxpoXoyiav. suppliciis coeicebantnr.
Delph. el Var. Clas. Plant. 5 I
1602 M. ACCII PLAUTI
ACTUS SECUNDI SCENA PRIMA.
LYSITELES.
MuLTAS res simitu in meo corde vorso, multum in cogi-
tando [defatigo.
Dolorem indipiscor: egomet me concoquo, et macero, et
Magister raihi exercitor animus bine est : sed hoc non li-
quet, [petessam.
Nee satis cogitatura est, utram potius haium mihi artem ex-
Utram aetati agundae arbitrer tirmiorem : araorin' me, an
rei 5
Obsequi potius par siet: utra in parte plus voluptatis sit
vitas, [nisi hoc
Ad aetatem agundam: de hac re mihi satis baud liquet:
Sic faciam opinor: utramque rem simul exputem : judex
sim, [primum
Reusque ad earn rem : ita faciam ! ita placet ! omnium
Amoris artes eloquar, quemadmodum expediant : nun-
quara 10
Amor quenquam nisi cupidum bominem postulat se in
plagas [ab re
Conjicere: eos cupit, eos consectatur, subdole blanditur :
Ly. Volvo in mea tnente mullas res una : viagnam (rgritud'mcm in meditando
colligo: mcmel exercHo, et re.ro, et incilo. Animus est mcus pccdagogus a quo exer-
ceor. Id non constat, ncc satis est mrditaluin, utram luirum arlium magis expe-
tarn, utram svlidiorcm ad agendam atatem pulem ; an sit potius tcquum me oblem-
perare amori, ati rei familiari ; in qua parte vita sit plus roluptatis, ad dcgendam
atatem. Non satis mihi constat de hac re ; nisi putem mihi ila agendum: expen-
dam una ulrumque : sunt judex el reus in hac re. Sic agam / Sic It bet .' Inpri-
mis cxpnnam in quo arlcs amoris utiles sint. Nunquani amor gaudet ullum in-
currcre in retia, nisi volentem. Los ambit ; eos prosequitur, callide udulatur : cu'
2 Pll. conquoquo. C. defecigo ; C. 2. defecligo. — 3 R, 1. Lips, animus hie est.
— 4 Neque satis WW. Vro artem, Acid.il. coiij. partem. — 5 C agunde arbitres.
Amor in me an rei opsequi ; C 2. amor ire me. — G Pll. volupfati sit. — 8 Si/aci'
am C. et C. 2. — 10 Palmer, expetant, pro c.rpediant. — 12 Hcrm. et Goeller.
NOTiE
3 Kxcrcitor animus^ Graece ttoiSo- praccptor. Graecis etiam ' progym-
rpifirjt, magister, exercitor dicilur, sou iiaata;,' orant pa'dagogi.
IRINUMMI ACT. II. SC. 1. 1()0.3
Consulit blandiloqucnlulus, harpago, mcndax, cupes, ava-
ru.s,
Elcgans, despoliertor, latcbricolarum hominum corrupter,
Blandus, inops, celati indagator : nam qui ab co, quod
amat, 15
Quam extcmplo saviis sagittatis percussus est, illico res
foras [audcs.
Labitur, liquitur. Da mihi hoc, mel mcum, si mc amas, si
Ibi illi cuculus: Ocelle mi, fiat! et istuc, et si amplius
vis dari, [sat
Dabitur: ibi ilia pendentcm ferit: jam amplius orat : non
Id est mali, ni amplius etiam, quod ebibit, quod comest, 20
Quod facit sumti : nox datur? ducitur familia tota ;
Vestispicge, unctor, auri custos, flabelliferae, sandaligerulae,
pit consilium e re vain ditlciloquus , rapax, mendax, cupidus, avarus, scitus, prado,
vitiator hnmimim qui cvlunt latebras, insidiosus, egeniis, curiosus secretorum ulie-
norum. JSmn bona ejus, qui est vutneratus, ah eo quod amat oscnlis, tanquam so^'i<-
iis, dissolvunluv, statim labuvtur. Cedo mihi id, mea suavitas, si me diligis, si
pates. Turn cuculus respundct illi: esto, mi ocule! et hoc accipies et amplius, si op-
tns dari. Turn ilia mulclat mvnere pendentem anitui : rogat amplius. Id non est
satis detrimenti, nisi delur etiam, quod potet, quod comedal, quod insumat. Nox
amatori conceditur ab arnica? ducitur iota familia ; custodes vestium, unguen-
tarius, custos auri, qua flabellum, qua: sandalia ferunt, psaltrice, cistellatrices,
Subblanditur. C. ob re. — 14 F.ligans idem codex. — 15 B. 1. indagator ncc qnen-
quam adclamat ; Herin. et Goellcr. celatum indagator, &j-c. C. nam quam ad quod
damal ; C. 2. nam qui ad quod damat ; Saracen, et Botii. nam cum quis clam
amat quam ; Herm. nam curn quisquam amat quam. — 17 IJ. 1. si audis ; Parei 3.
sndcs : Herm. si me amas, audias. — 18 Ibi ille c. ecce ocule mi Henn. I ibi etiam
vis dari \i\em. — 19 Idem, ilia ibi. — 20 V\l, quod ebebit ; Herm. quod bibit. —
21 Harm. sum/)<uis : n. d. d. f.ei tota; al. ap. Parcum, rf«<«r jio.t. — 22 Vesti-
aOTJE
14 Elegaus'] Hie in vitio ponitur. de Moribus, ad filiiim : * Utere qiia;-
A. Geiliiis: 'Elegaus homo non di- sitis parcc, cum siimtus abundat. La-
cebatnr cnm laude : sed id fere ver- bitiir exigiio, quod partum est tern-
bum ad Ktatem Marci Catonis, vitii, pore longo.'
uon laiidis ftiit.' 18 Cuculus] Avis dicta a diiabiis
IG Saviis sagHtalisI Id est, oscula prioribus vocis hujiis syllabis, quae
instar sagittarum animum percellen- cantiim ejus exprinitint. Veteres
tia. Alibi, ' armata oscula' diciintiir, enim et lerme omnes gentes praeter
et e contrario, ' iuermia oscula.' Gallicara nostram, curuium quidem
17 Labitur] Lucretius lib. iv. * La- scribunt, sed quasi coucoulum pro-
bitur interea res, et vadimonia fiunt.' nuntiant. De alieni tori insidiatore
Tibulliis, ' Labuntur opes.' Sallus- dicitur, quuniam avis lia^c in alieno
tius, ' Diiabiliii',' pro diitiiiit ac dis- nido ova ponit. Alibi dictum,
sipalur. Dionysius Cato iu Distichis 22 Veslispica:} Nonius : ' Vestispici,
1604 M, ACCII PLAUTI
Cantrices, cistellatrices, nusUii, renuntii, raptores panis et
pcni. [ago
Fit ipse, duni illis comis est, inops amator : hasc ego cum
Cum meo animo, et recolo, ubi qui eget, quam pretii sit
parvi ; a page te, 25
Amor! non places: nihil te utor: quanquam illud est
dulce, esse et bibere. [fugat tuos
Amor araara dat tibi satis, quod asgre sit : fugit forum,
Cognatos, fugat ipse se a suo contuitu.
Neque enim eum sibi amicum volunt dici : mille modis
amor ignorandu'st:
Procul adhibendus est, atque abstinendus : nam qui in
amorem 30
Praicipitavit, pejus perit, quam si saxo saliat : apage sis,
amor ! [sunt tamen,
Tuas res tibi habe ! amor, mihi amicus ne fuas unquam :
Quos miseros maleque habeas, quos tibi obnoxios fecisti.
Certum 'st ad frugem applicare animum : quanquam ibi
animo
nuntii, retiuntii, pradones panis et peni. Ipse amator evadit cgenus, quundo est
liberalts illis. Quttndo ego agilo luce rnccum, et rcputo quam sit exigui pretii qui
inops est ; ahi, amor ! non places, non utor tua consuetudine : quamvis est illud ju-
cundnm edcre et potare. Amor tibi ministrat satis acerba, qute sunt molesta : fui>it
forum, excludit tuos cognatos, ipise fugat suum conspectum, Neque enim patiun-
tur eum appellari suum amicum. Est ejicicndus animo amor mille dc causis : sum-
7>iovendus est procul, atque deprecandus a se. Nam qui corruit in amorem perit cru-
delius, quam si dcsiliat de rupe. Abi, si vis, amor ! Ilabe tints res tibi, O amor!
ne mihi sis taiquam amictis. Sunt tamen quos reddas infcUces, et male acci-
pias, quos tibi devinxisli. Propositum est mentem convcrtere ad mcliorem fru-
plice Pll. Vestispici Herm. — 25 C. etrectilo. — 26 C. nonpagalcs; C. 2. nonpa-
liiges. — 27 I'W. fugat ros cognatos. — 29 Neque eum sibi . . . ignorandum est C. —
SO Hoini. et Goeller. adiiibcndum. V. aplincudus ; C 2. abtinendus. — 31 Apace
I'll. — 33 Edd. qiixdain veil. fecisti obnoxios. — 34 B. I. quanquam tibi unim<e. —
NOTiE
id est, veslinm rustodes scrvi : quod ' solca piier objiirgaberc rubra.'
fi cqiicnli dilij^rntia vcsfes iijspiciant.' 21 Comis] Coinitas, qiije alias laii-
Diceljantiir etiatn ' a veste,' et 'ad datiir, hie vitio vertitur, iu prodigo.
vpslein.' Oliin ' coeiispex ' etiam di- 31 Saxo saliat] Subauililur ' Tar-
c»;i)atiir, pro astrononio. peic' Cngebantur interdmu sontes
Sandaligerula] Saudalia crant ma- de Tarpeia rupe sesc dare pra-cipi-
trnnis lautioribiis, ut nunc sunt, ca- tes.
lissiuia, ctiani aurea. Persius Sat. 32 Tuns res tibi Itnbe] Verba in di-
V. notril piMpiirca intcr*luni foi^sf, vnrtiis taciendis soknnin.
TRINUIMMI ACT. II. SC. 2. 1G05
Labos grandis capitur : boni sibi hcec cxpctunt, rem, fidem,
hoiiorem, 35
Gloriam et gratiam: hoc probis pretium'st: co mihi magis
lubet
Cum probis potius, quam cum improbis vivcrc vanidicis.
gem: <iuanqnum ad id improlms labor adhiheiidus sit. Boni sihi opiant hccc ; rem,
fidem, lionorem, gloriam et gratiam. Probi hoc sibi prccmium proimnunt. Idcirco
libentius vilam agam cum probis, (juam cum improbis, qui vu7ia garriuitt.
85 VW. bonis sibi ; GoeUer. sibi boni; Palmer, et Ac\^a]. bonis ibi hac e. res,
fides, honor. — 36 Gloria et gratia Palmer, et Acidal. est prcti Herm. et Goel-
li'r. — 37 Al.ap. l^aieiim, vanidicis vivere.
NOTiE
35 Labos grandis capitur] Nihil est 37 Vanidicis] Comica compositio.
enim tain ardtium, (|nam vitia vitio- Alibi, * blandidicus,' ' magiiidicus,'
riiiii(|ue matrem cnpiditateni domare. * fiilsidicns.' Terentiiis, ' saevidica
Persius Sat. v. ' Et premitur ratlone dicta.' Cicero, ' veridicus.'
animus vinciqiie laborat.'
ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.
PHILTO, LYSITELES.
Ph. Quo illic homo foras se penetravit ex aedibus? Ly.
pater, assura. [me abs tuo
Impera quod vis : neque tibi ero in mora, neque latebrose
Conspectu occultabo. Ph. feceris par tuis ceteris lactis,
patrem [te viris,
Tuum si percoles. Per pietatem ! nolo ego cum improbis
Gnate mi, neque in via, neque in foro ullum sermoneni ex-
equi. 5
Ph. Quo ille prorupit ex (cdibus? Ly. Adsum, pater. ISIanda quod libeut.
Non tc morabor, neque fugiam in latebras a tuis oculis. Ph. I-'ucies rem dignam
tuis ceteris gestis, si honores tuum patrem. Per pietatem ! ego tibi veto, mi fili,
iimtitucre ullum colloquium cum malis viris, neque in itinere, neque in foro. Ego
1 Quo i. k. forlasse penetravit Nonius p. 097. foras deest in B. 1.— 2 C. aps
NOT/E
4 Per piclatcm] Obtcstatio est atqiie obsecratio; ut lia;c, ' per Dcos.'
160(1 M. ACCII FLAUTI
Novi ego hoc saeculum, moribus quibus sit: malus bonum
malum [rapax.
Esse volt, ut sit sui similis : turbant, miscent mores mali,
Avarus, invidus : sacrum profanum, publicum privatum
habent : [ciant.
Hiulca gens : haec ego doleo : haec sunt quae me excru-
Haec dies noctesque tibi canto, ut caveas : quod manu
non queunt 10
Tangere, tantum fas habent, quo manus abstineant :
Cetera, rape, trahe, fuge, late: lacrumas haec mihi, cum
video, [prius
Eliciunt, quia ego ad hoc genus hominum duravi : quia
Me ad plures penetravi? nam hi mores majorum laudant;
Eosdem lutulant, quos collaudant : hisce ego te artibus
gratiam 15
Facio, neu colas, neu imbuas ingenium : meo modo, et
moribus vivito
Antiquis: quae ego tibi prascipio, ea facito : nihil ego istos
Moror fatuos mores, et turbidos, quibus boni dedecorant se.
Haec tibi, si mea imperia capesses, multa bona in pectore
consident.
intelligo quibus inslif litis sit hoc sivculum. Iinprobus optat probum fieri improbunif
ut sit sui similis : mali mores concilant turbas, salitiuncs ; rapax, avarus, invidus
habent sacra perimle ac prof ana, publica veluti privata : gens avida. Ego cegre/ero
hcBC. Hac sunt quce me torquent. Tibi occanto luec diu noctuque, ut caveas ab
his. Exislimant esse tantum tequum non injicere tnunus iis qua non possunt rape-
re. Aufer cetera, trahe, fuge, delitesce. Qunndo video hac, cxculiunt tacrymas,
quia ego vixi usque ad hoc genus hominum. Quin descendi ad mortuos ante hoc
tempus? Nam hi celebrant mores majorum: inficiunt eosdem, qtios pnedisant.
Ego tibi concedo ut non excolas te his artibus, neve imbuas ingenium. Vive meo
niudo et inslitutis veluslis : fac ca quce ego tibi mando. Aspcrnor istos insanos
mores, et turbulentos, quibus boni sese inquinaut. Omnia hac bona manebunt
tuo. — 4 Tuum si pair cm percolas, pies pietatem Palmer. — 11 C. aptineant. —
12 C. quon video. — l'.i Palmer, quianam ego, ifc. — 14 Me ad patrcs Camer. —
XTt Verba, quos collaudant, rleRunt in)H. 1. ct cdd. vett. quns laudant, lutant
Hcrm. et (Joeller. lutitant 1*11. his ergo lu artibus gratiam 'V\ton\son. hisce er-
go tu,llfc. al. ap. Paronni. dc artibus (Joeller. — 17 Antiquis delct Herm. pra-
cipito 1*11. — 18 I'W. J'aceos 7}iores; Caimcr.facetos mores. — 19 Acidal. si capesses
mea imperia, mulla bona in tempore confident ; Herm. et Goeller. bona multa in
NOTvE
15 Gratiam Eaciu'] Id est, condono. ferme scriptores siionim temponim
IG Moribus vivitit Antiquis'] Omncs mores ciilpanint; autiqua tempore,
TRINUMMI ACT. II. SC. 2. 1607
Lv. Semper ego usque ad banc aetatem ab ineunte ado-
Icscentia, 20
Tuis servivi servitutem imperiis et praeceptis, pater.
Pro ingenio, ego rae liberum esse ratus sum ; pro imperio,
tuum.
Mcuin aiiimum tibi servitutem servire, aequom censui.
Pjj. Qui homo cum animo inde ab ineunte aetate depug-
nat suo,
Utrum is itane esse mavelit, ut eura animus a^quom ccn-
seat, 25
An ita potius, ut parentes cum esse et cognati velint:
Hi animus hominem perpulit, actum est; animo servibit,
non sibi :
Sin ipse animum perpulit ; dum vivit, victor victorum cluet.
Tu si animum vicisti, potius quam animus te, est quod
gaudeas.
Nimio satius est, ut opu'st, te ita esse, quam ut animo
lubet. 30
in ttio pectore, si capcssas trna mnndata. Lv. Paler, semper ohtemperavi tuts
mandutis et documentis, ah ineunte irifanlia ad liana iBtatem. Ego rqtiis sum me
esse liberum, pro ^-irifius animi : pro imperio tuo,txislimavi esse aquum meum ani-
mum tibi servitutem pendere. Pii. Homo qui ab ineunte utute jntgnat cum suo
animo, utrum malit esse, sicut animus existimat esse par eum esse; an potius, sicut
parentes et cognati velint eum esse. Si libido incitat hominem, est actum tie eo ;
vblemperabit libidini, 7ion sibi: sin ipse regit Ubidinem, qwimdiu vivet, tamdiu lia-
hebitur victor victorum : si tu superavisti Ubidinem, puliusquam libido te supera-
vit ; est quod tibi graluleris. Est longe prcestantius te esse, sicut decet, quam
tuo pectore consident consilia. — 21 Tui servivi C. — 22 Pro in ego B. 1. pro im-
perio tuo C. C. 2. li. 1.^ — 24 C inennti. — 25 Utrum is ita se esse Acidal. Utrum
id itane I'll. — 27 Si a. hominuni ('. perculit Lamb, animo servicit PII. animo
servit Herin. et Goeller. — 28 iS't ipse 1*11. yepulit C. et C. 2. perpulit B. 1,
NOTiE
antiqnosque mores impense laiida- Plato i. de Legibiis : Th viKav favrhv,
rnnt. Hoc etiam ferine homines in ■traaoiu vikwv Trpurri re koI aplcxTT)- rh 5e
devexa atate solent facere. Unde ■fjTTaadai avrby v<f> Savrov, Trdvrocv ai-
HorntiHS senos vocat, ' laiidatorcs ffxi-<rr6v re koI KdKicrrou. Vincere se
temporis acli.' est optima omnium rictvriarum : vinci
25 Animus'\ Id est, libido. Alibi autem a se turpissimum omnium malo-
Plaiitiis, ' INIco animo morem geio.' rum. Valer. Max. lib. iii. • Mnlto
firaeei,<J)i'A?; 4"'X?' X°P'f*<'^^*">Sf""' *"■ si'ipsum, quam hostein supeiasse 0-
dulgere. perosius est.'
28 Dum vivit, victor victorum cluetl
1G08 Rl. ACCII PLAUTI
Qui animiim vincunt, quam quos animus, semper piobi-
ores cluent.
Ly. Istaec ego mihi semper habui aetati tegument urn mea3,
Ne penetiarem me usquam, ubi esset damni conciliabulum,
Ke noctu irem obambulalum, neu suum adimercm alteri.
Neu tibi a^gritudinem, pater, parerem, parsi sedulo. 35
Sarta tecta tua praecepta usque habui mea niodestia.
Ph. Quid exprobras ? bene quod fecisti, tibi fecisti, non
mihi.
Mihi quidem ajtas acta estferme: tuaistuc refert maxume.
Is probus est, quem non p(Knitet, quam probus sit et frugi
bonae.
Qui ipsus sibi satis placet, nee probus est, nee frugi bonae.
Benefacta benefactis ahis pertegilo, ne perpluant. 41
Qui ipsus se contemnit, in eo est indoles industrias.
Ly. Ob earn rem haec, pater, autumavi : quia res qua3-
dam 'st, quam volo [ge.-,tio.
Ego me abs te exorare. Ph. quid id est? veniam jam dare
sicut placet menti. Qui e.vpugnant lihidiiiem, semper habebuntur tiicliores, quum
ii quos libido debellnt. Ly. Ego semper habui lioc prcesidium nuo: vitce, ne
me conjicerem in ullum locum, in quo easet concilium peslifcrum: ve 7ioctu diva-
garer, cavi diligenter, et ne detruhereui aliis quml est sunm, et 7ic tibi procurarem
moleslinm, a pater. Servari tua institula, sulva et Integra, prcc mea modeslia.
Pu. Quid exprobras? Tibi fecisti, non mihi, id quvd benefecisti. Dleavita qui'
dem est propemodum e.racln: islud tua interest inprimis. Is est bonus quem noti
poenilet quod sit bonus et laudato: frugi. Qui sibi placet satis ipse, ncc est bonus,
vec rcctce frugi. Conlegc rectefucta idiis rectefactis, ne impluat. Qui se dcspicit
ipse, est in eo indoles induslria, Ly. Dixi hoc, paler, idcirco, quoniam est
qucedam res, quam ego opto impclrare a te. I'n. Quid est id 7 Libel jam tibi
Ven. 1. et edd. vptt.— 30 Priiis vt deest in B. 1.— 31 Pll. cluentis.—:i2 Istte
rgo ('. — 33 C ft C. 2. conciliabolum. — 30 Sancta tua 15. 1. — 3!) Herni.et Goel-
\p.\\ quem panilet. liipont. quam sit probus. — 40 Hie vs. deest in C. 2. Qui ip-
sius C. — 42 Pll. et I'aici 3. contempnif, — 13 Pll. quia res qua dant quam volo.
NOTyE
38 Mihi quidem atas acta est ferme] quod sibi placeant, Deo displicenf.'
Cicero ad Hnitiim: * Scd de hoc tii 44 Veniam jam dare gestio] Ad Hc-
videris. l)e me pnssinn idem (|nod icn. lib. iv. ' Veniam ad vos, si mihi
l»iaiiiinu8 pater in 'I'l inimimo : ' inilii senatns det veniHm,' id est, si permit-
<|iii(lcm jetas acta ft'inu" est.' ' tat. Nam,' veniam dare,' non est lan-
40 Qui ipsus sibi satis /j/acf/] Cy- tnni parcere el ignnscere alicnjiis ciil-
prianus Scrni.3. de Jlono Paiientia?: pa; et errato ; sed intcrduni peiniit-
' Qui ncc hiiniiles sunt, ncc miles, terc, concedcre, sineic.
scd sibi niulliim placcnt, hoc ipso
TRINIJMMI ACT. II. SC. 2. IGOl)
Lv. Adolesccnti huic generc sumnio, amico atquc a^quali
meo, 45
Minus qui caute ct cogitate suam rem tractavit, pater.
Bene volo ego illi facere, si tu non ncvis. Ph. nempe
de tuo.
Lv. Do meo : nam quod tuura *st, meum 'st : omnc mcuni
est aulom tuum.
Pii. Quid is, egetne? Ly. eget. Pii. liabuitne rem? Lv.
liabuit. Ph. qui cam perdidit ?
Publicisne affinis fuit, an maritumis negotiis? 50
Mcrcaturamne, an venales habuit, ubi rem perdidit ?
Lv. Nihil istorum. Ph. quid igitur? Lv. per comitatcm
edepol, pater.
Praeterea aliquantum animi causa in deliciis dispcrdidit.
Ph. Edepol hominein pra^dicatum ferme familiariter.
Qui quidem nusquam per virtutem rem confregit, atquc
eget, 55
Nihil moror eum tibi esse amicum cum ejusmodi virtuli-
bus. [volo.
Lv. Quia sine omni malitia est, tolcrare cgestatem ejus
conccderc veniam. Lv. E^o exojtto, pater, si tii vis, bencficio nfficere hunc jitvc'
7ievi natum summo gcncrc, meum amicum aquntem, qui administravit sua bona ni-
mis piudenter et cvjisidcrnte. Ph. Nimirum de lua pecunia. Lv. Demea: nam
quod est tuum, est meum: omne autem meum est tuum. 1*H. Quid est, estne
inops? Lv. I-'net. Pii. Hahuitne opes? Lv. liabuit. Fii. Quomodo ens
amisii? Sene implicuil rebus publicis, an maritimis? Exercuitne merenluram, an
sumsit res ve7inles, in quibus amisit opes? Lv. Niliil horum, Pii. Quid est ergn ?
Lv. Profecio per urbanilatem, jHtter. Prceterca amisit uliqunm partem in volup-
talibus, animi gratia. I'll. I'rofecto ecce hominem celebratum amice ]iro]iemodum.
Qui quidem 7iusquam profudit bona sua in praclare factis, et indiget ; nihil im-
pidio quvminus sit tuus amicus cum ejusmodi lirtutibus. Lv. Quoniam est absque
ulta nequitia, desidero levare ijus inopiam. Pii. Ille e.xitio est 7nendico, qui ei
— 44 Ac\Aa\. ertim jam dare gestio ; al. ap. Vaveum, die enim jam, Sfc. — 47 AI.
Bp. Pareiim, si lu 7ion abnuis. — 51 Mercatnra ne B. 1. Mercaturam earn renulis
Koiiiiis p. 004. urbireinli. I. — 52 Nihil storum C. — 55 Qui quidan nunquum
not.t:
51 Mercaturanvie, an venales habuit] 54 Precdicalum familiariter'} Hoc
Id est, fiiiliie niercator, an mango? loco familiariter sigiiificat ' coniitcr.'
' Mercator' dicitur dp (iiiavis iiicica- Quasi dicat : Exciisas amicum alio,
tiira; ' mango/ de mancipiis vcnali- qiiin iciim vereciiuda ciiciimlocuti-
biis. one.
IGIO M. ACCII PLAUTI
Pir. De mendfco male meretur, qui ei dat quod edit, aut
quod bibat : [miseriara.
Nam et illud quod dat, peidit, et illi producit vitam ad
Non eo hoc dico, quin, qua? tu vis, ego velini, et faciatn
lubens : GO
Sed ego hoc verburn cum illi cuidam dico, praemonstro
tibi,
Ut ita te aliorum miserescat, ne tui alios misereat.
Ly. Deserere ilium, et dejuvare in rebus advorsis pudet.
Ph. Pol pudere quam pigere praestat, totidem literis.
Ly. Edepol, Deum virtute dicam, pater, et majorum, et
tua, 65
Multa bona bene parta habemus : bene si amico feceris,
Ne pigeat fecisse : ut potius pudeat, si non feceris.
suppeditat id quod comedat, aid id quod potet. Nimirum et ille amittit quod dat,
et producit ejus vitam ad perferendam calamitatem. Ego minime loquor id, quia
ego noHmjuvarc et facere lubenter quod optus. Sed quimdo ego dico hoc verbum de
illo, quicumque tandem sit, commonefaciu te, ut te misereat ejus, ita ut efficias tie
alius miserescat tui. Ly. Pudet ilium deserere, et minime adjuvare in rebus
afflictis. Ph. Profecto prwstat pudere quam pigere, totidem Uteris, Ly. Dicam
quod auxilio Deorum, et majorum, et tuo habemus multa bona parta. Si ajfeceris
benejicio amicum, 7ie poeniteat fecisse : sed pudeat potius, si non feceris. 1'h. Si
edd. vett. adque cgit C. 2.-58 Edd. veil. cdat. Mox, aut bibat Reizius,
Herm. et Goeller.— 59 Serviiis ad Viig. /En. iv. 231. et illi prodit ; et sic
Herin. et Goeller.— Gl C. pra' nostra. — 02 C.2. miseres [lacuna] care tuialiis;
C. miseres cane tui alius.— ii'S Festus, et desivare ; Acidal. et nejuvare ; al. ap,
NOTiE
58 Demendico'] Sententia Laconici tis ista verba sunt, et liac desinatione
apophtliegmatis, <jnod extat apud misericordiain captantis.' Ubi ' de-
IMiitaiciiiiin : ' Memliciis a Laconc sinatio' significat, desinerc auxilium
fitipeni petebat : hie vero : Si darem, ferre.
inqiiit, tibi, eo magis niendicaics ; G4 Pol pudere quam pigere prastafl
nam iiiiic t(ia> defonnitali caiisani Nonius, ' Pudet, verecundiae est :
prapbiiit is, (|iii piinms tibi dodit, eo- jjjg-f/, pcenitentiaj,'
que te ignavuin reddidit.' Sed est ')•'> Deum virtute'\ Formula loqnen«
lia^c crudelis, et barbara senis ava- di a vetenbiis usurpari solita, qua
ritia. res prosperas Diis acceptas refere-
03 Dejutare] Id est, non juvare. bant, et siiam operatn in iis quam nii-
Alii desivare, et desinare, pro dese- nimi facere significabant.
rere et desiiicre juvare, ex Festo. GO Multa bona bene parta habemus]
Olim vetercs diccbant ' desinere' et Terentius, ' Oinnes te in lauta, ei
♦ dcninare ;' * fodcre * et • fodare.' bcncauctu parte putant.'
Seneca Kpist. 117. ' Imbecilla; men-
TRINUMMI ACT. 11. SC. 2. IGU
Prr. De raagnis divitiis si quid denias, plus fit, an minus?
Ly. Minus, pater: sed civi immunifico scis quid cantari
solet ?
Quod habes, ne habeas : ct illud quod nunc non habes,
habeas malum : 70
Quandoquidem nee tibi bene esse potes pati, nee alteri.
Ph. Scio equidem istuc ita solere fieri : verum, gnate mi.
Is est immunis, cui nihil est, qui munus fungatur suum.
Ly. Deum virtute habemus, ct qui nosmet utamur, pater,
Et aliis qui comitati simus benevolentibus. 75
Ph. Non edepol tibi perncgare possum quicquam quod
velis.
Cujus egestatem tolerare vis? loquere audacter patri.
Ly. Lesbonico huic adolescenti, Charmidas filio.
Qui illic habitat. Ph. qui comedit quod fuit, quod non
fuit?
Ly. Ne opprobra, pater: multa eveniunt homini, quae volt,
quaj nevolt. 80
Ph. Agedum, eloquere : quid dare illi nunc vis? Ly. nihil
quicquam, pater.
Sapientia3 aetas condimentum 'st : sapiens aetati cibus est.
iollas aliquid de tnagnis opibus, super e sine plus, an minus / Ly. Minus, pater.
Sed nosti id quod soUt occantari civi illiberali ? Ne habeas id, quod habes; et
habeas inalum, quod non habes ; quoniam nee pules pati tibi esse bene, nee
alteri. Ph. Ego sane novi istuc solere sic circumfevri. Sed, mi fiU, ille est im-
munis a munere largiendo, cui est nihil, quo fungatur sua munere. Ly. Pater,
habemus benignitale Deorum, et id quo utamur nosmet, et id quo simus mnnijici er-
ga amicos. Ph. Projecto nihil possum negare, quod velis. Cujus cupis levare
inopiam? Die auduclir patri. Lv. Uujnsjuvenis Lcsl,onici,qui estfilius Charmida,
qui manet illic. Ph. Qui ligurit quod fuit, quod non fail f Ly. Ne exprobra,
puter. Multa accidunt homini, qiue optat, qua' non vutt. Ph. Agedum die. Quid
optas illi dare nunc? Ly. Nihil omnino, pater. JElas est condimentum supien-
Paieii
inmunifi
im, et desinare. — 07 Pll. ttt potius ; Parei 3. at potius.— fi9 C. civi inmuni
^..,i,u„iJicos ids ; C. 2. civi inmimi inmnnijicos scis ; Herni. et Goeller. civi immu-
ni scis.— 7S Charmidof hujus Jilio Bentl. ad Terent. Adelpli. v. 8. 23. Acidai.
et Herni. Charmidaiflio Goeller. — 79 C. non fui.— HO Pll. multe veniunt h.
qui V. qui nevolt ; C. 2. quce ne volt.— til Agidum C— 82 Sapientia C. 2. Supi-
NOTiE
73 Is est immwiis] Isidorus, *A- sine fructu, iinde niillus fructus ex-
mcena loca Verrius Flaccus dicta ait, solvitiir.' Inde etiam nihil praestan-
quod sine mnueresint, nee quic(niain tes, ' imniunes,' vocantnr.
in iis officii; quasi ainunia; id est, 82 Sapientia alas condimentum] Id
1G12 M. ACCII FLAUTI
Pii. Mentire, edepol, gnate ! atque id nunc facis baud
consuetudine :
Nam sapiens quidem pol ipse fingit fortunam sibi ;
Pone multa quae nevolt eveniunt, nisi fictor mains siet. 85
AJulta est opera opus ficturas, qui se fic(orem probuni
Vitae agendas esse expetit. Ly. sed bic admodum adoles-
centulus.
Pii. Non aetate, verum ingenio adipiscitur sapientia.
Ly. Tu modo ne me prohibeas accipere, si quid det mihi.
Ph. An eo egestatem ejus tolerabis, si quid ab illo acce-
peris ? JJO
Ly. Eo, pater. Pfi. pol ego istam volo me rationem edo-
ceas. Ly. licet.
Scin' tu ilium quo genere gnatus sit ? Ph. scio, apprirae
probo.
Ly. Soror illi est adulta virgo grandis: earn cupio, pater.
ticv : sapiens est esca atali. Pii. Profcct(>,fili, tncntiris ! et facts nunc id prater
niarcm. Eteiiiin sane safiicns silii fuhricatur ipse fortunam. El iilcirco nulla con-
tingunt sapienli contra senlinliam, nisi quia est iinperilus fahcr forfnnce. Ei lat
opus magna indiistria in fingendo, qui exoptat se esse laudutum artijiccm regcndtv
vita. Ly. Sed hie admodum juvenis. I'll. Acquit itur sapientia non alale, sed
vicnte. Ly. Dumnindo tu non reles ne uecipiam, si mihi det aliquid. Ph. A'ou-
ne Icvabis ejus inopiam, si quid acceperis ab illo? Ly. Levalio, pater. PiC. Pro-
fecto ego exopto ut me doceas istam rationem Icvandai alienee inopice. Ly. Edocebo.
Seisne tu qtw genere ille est ortus? Pii. Scio, probo inprimis. Ly. Illi est so-
ror qucc est grandis adulta virgo: opto earn ducere uxorem, paler. Ph. Sine dote?
enli C. et Parei 3. cibum 'si C. 2. Alii vss. 81. 82. coUocant post v?. 83. —
85 Parei 3. j«a/u's<. — 87 Pll. expetis ; C. adulescentulus. — 88 Non cetatem VU.
NOTyE
est, sptas perficit sapientiam ; acce- niaximani dicitur, fortiina ipsa cedit,
dtiite ciiini ;itatc acccdit sapieu- sicut sapiens poc'ia (lixit, ' Siiis ea
tia. ciiiqne fiii^itiir nioriijiis.' ' Appiiis
Sapiens (Tluli cibus csti Id est, sa- in .Snllnstio : ' Sed res docuit id ve-
piiMitia aiit sclalcni ; a-tatein cniin mm esse, quod in carminibiis Appiiis
ci'ra sapientiam laiigneic oportct, ail :' Fabinm esse sua- (jueni(|ne for-
atfjiie einori. tiiniv.'' Cornelins Nepos, in \'ila
81 Sapiens fingit forltinam sibi] Ci- Attici, 'Siiiquique mores fortnnani
cero in Paraditxis: ' Nccest ulla res, fwipant.'
i|iiic plus a|iud sapicnleni poileat, 8h Non utate] Anihrnsins, ' Non
(jiiam ipsids voiun(asati|ii(' JMiliiiiini : annonini canities cbt laiidanda, sed
cni (juideni cliaui, quLc vim liabcrc inoinui.'
TRINUMMI ACT. 11. SC. 2. 1013
Diiccrc iixorcm. Pii. sine dofc? Ly. sine dote. Pn.
uxorcni ? Ly. ita :
Tua ve salva : hoc pacto ab illo inibis .sumniam gra-
tiain, J>o
Ncque com mo dins ullo pacto ci potcris auxiliarier.
Ph. Et,^one indotatam te iixorcm lit patiar? Ly. patiun-
dum est, pater :
Et eo pacto addidcris nostra? Icpidam tamam familia^.
Ph. Multa ego possum docta dicta, et quamvis facunde
loqui :
Ilistoriam veterem atque antiquam haec mea scnectus sus-
tinct : 100
Veriim ego quando te et amicitiam et gratiara in nostrain
domiim
Video ailicere, etsi advorsalus tibi fui, istac judico.
Tibi permitto, posce, duce. Ly. Di te servassint mihi,
Sed adde ad istam gratiam unum. Ph. quid id est autcm
unum? Ly. eloquar.
Tute ad eum adeas, tutc concilies, tute poscas. Ph. ec-
cere. 105
Ly. Sine dole. Ph. Uxor em? L\. Ita; salva tua re : hoc modo ilium ajjicies
magna bencficio : neque potcris ilium adjuvare commodius idla rationc. Pii. Pa-
tiarne ego te ducere itxorem sine dole? Ly. Ferendum est pnter, et hoc mmln
impertieris voslrte fumilia.' jucundam fumam. Vn. Ego possum loqui multa
dicta docta, et magnopere diserta : hccc mea scnectus tenet historiam veterem alquc
anliiiuam. Verum quando ego te video inducere in ledes nostras, et aoticitiam et
gratiam, iamctsi fui contrarius, tibi illam odjudico ; tibi concedo ; postula ; due.
Ly. Dti te servent mihi. Sed adjice unum ad istam gratiam. Ph. Quid autem
est id unum? Ly. Edicam. Adi tu ad ilium, iu consilia, tu posce. Ph. Pro'
— 90 C. et tolerabis; C.2. et lolerabilis. — 94 Reizius, Herm. et Gocller. Pu.
uxiircmne ? — 9.J-98 Hicc verba, ab illo i. s. g. N. c. u. p. ei p. a. Pii. E. i. te
uutp. L\.p.est,p. £7 eo;)at7o, ilesunt in li. I. — 98 Pl\. nostra. — W2 Video
adlicere et si adversutus t. f. istec B. I. etsi adrcr.sntus tibi fui istuc sedulo conj.
Acidal. advorsatua si tibi fui PII. — 104 Sed ad istam adde Herm. et Goeller.
NOT/E
lOo Concilies'] ' Concilio ' et ' con- lena.
ciliator,'et 'coiiciliatrix,' in ulram- Eccerc] Charisins, idem qnod ' ec-
qiie partem capiiintiir; nounnnquam ce.' Festiis, formula jitrandi per
ill l)onam, noniiuiiqiiam in malam : Cererem ; quasi esset 'e Cere,'
nonniinquam pro proxeneta et pro- ' per a:dein Cereris,'
xenetria ; nonniinquam pio lenone et
1614 M. ACCII PLAUTI
Ly. Nimio citius transiges : firmum omne erit, quod tii
egeris. [turn mea.
Gravius erit tiium unum verbum ad earn rem, quani cen-
Ph. Ecce autem in bcnignitate hoc repperi negotium.
Dabitur opera. Ly. lepidus vivis : has sunt aedes : hie
habet.
Lesbonico est nomen : age, rem cura : ego te opperiar
domi. no
fecto. Ly. Transiges multo celerius : qnicquid tu feceris erit firmum. Unum
tuorum verboruyn erit grniius in ea re, quutn centum meorum. Ph. Ecce vera sus-
cepi hanc rem propter meam beneficvntiam. Curabilur id. Ly. Es jucundus.
Adsunt ejus ades: liic manct, Nominatur Lesbonicus : age, cura negotium : ego
te expectabo dovii.
ACTUS SECUNDI SCENA TERTIA.
PHILTO.
KoN optuma haec sunt, neque ut ego aequom censeo :
Veruni meliora sunt, quam quae deterruma.
Sed hoc unum consolatur me atque animum meum,
Quia, qui nihil aliud, nisi quod sibi soli placet,
Consulit advorsum filium, nugas agit : 5
Miser ex animo fit: factius nihilo facit.
Suae senectuti is acriorem hyemem parat,
Ph. Ilac non sunt bona, neque esse puto, ut est aquum ; sed sunt meliora, quam
ea qua sunt pessima. Veritm id unum me reficit alque meam inentem ; quia ille agit
nugas, qui nihil aliud sundet ad rcrsus filium, quam id quod sibi soli placet : est fere
infelix: nihilo melius agit. Ilk accersil hyememmolcstiorem s^uc senectuti, quan-
1 B. 1. neque ego ut ; et sic ctliJ. vett, Mox, ccum censeo C. — 3 C. consuh'
iuru nic ; C. 2. cunsohiiurum 7ne.—6 I'lo factius, quod liabent C. et C. 2. sec-
tius conj. Gulieliii. sanctius 13. I.
NOTiE
C I'actius nihilo facit] I'dctius a ' fii- spcm. Inde 'seculnm,' ' secnn-
cicndo ;' id est, fiiciliiis. Alii Irgiint dns,' • secla ;' uno verbo, seclius, et
aectius, sive sccius, a 'sero;' quasi secius, a'scco,' idem sunt, ac sfqiuius
'scqno;' quod vices Rcrciet activi a ' scqnor.'
' sequor.' Sic sexto Illnc'\(\os , ' Ille 7 Senectuti hyemem'] Eratoslliciies
viam sccat ad naves,' id est, scquitur senectutcm ' liyemem viliE ' appel-
ad naves. Lt dcrimo, ' Quam qnis- lat.
que sccat 5i)cm,' id est, scquilur
TRINUMMl ACT. II. SC. 4. 1G15
Cum illanc importunam tcnipcstatcm concict.
Sed aperiuntur aides, quo ibam : commode
Ipse exit Lesbonicus cum servo foras. 10
do conflnt ilium proccUtim im]U)vtimtmi, At domus quo pcrgtbam jmnditur. Les-
bonicus ipse cum servo prvdit foras commode.
ACTUS SECUNDI SCENA QUARTA.
LESBONICUS, STASIMUS, PHI LTD.
Lr. Minus quindecim dies sunt, cum pro hisce gcdibus
Minas quadraginta accepisti a Callicle.
Estne hoc quod dico, Stasime ? St. cum considcro,
Meminisse videor fieri. Le. quid factum est eo ?
St. Comesum, expotum, exutum, elotum in balineis. 5
Piscator, pistor abstnlit, lanii, coqui,
Olitores, myropola", aucupes : confit cito,
Quam si tu objicias formicis papaverem.
Le. Minus hercle in hisce rebus sumtum est sex minis.
Le. Nondum sunt quindecim dies, ex quo numeralcE sunt tibi a Callicle quadra-
ginta mince pro hisce adibus. Verane dico, Stasime? St. Qunndo cogito, videor
meminisse me accepisse. Le. Quid est actum deeo? St. Liguritum, exhaus-
turn, consumtum in vestibus, dilulum in bnlneis, Piscator, pistor abstulit, lanii,
coqui, olitores, myropolcB, aucupes. Consumitur citius, quam si tu apponas papa-
ver formicis. Le. Profecto est ininus insumlum sex tninis in hisce rebus. St.
1 B. 1. his adibus ; C. pro isce bibus ; C, 2, qm pro his adibus. — 4 Meminesse
V\\. fieri (leest in B. 1. actum'st Parei 3. factunst Pll. — 5 Pro exutum, (|iio(J
servant Pll. et IJ. I. exunclum conj. Giilielin. ct sic edidere Hertn. et (ioel-
ler. — G C. apstulit. — 7 Holitores, miropole Pll. — 8 Quasi tu Acidal. Herni. et
Goeller. et sic Cliaris. p. G4. Putsch. — 9 B. 1. C. et C. 2. in istis rebus. Mox,
NOT^
5 E.ru<«m] Id est, peciinia in ves- lioc poiita, ' elotns bonis ' dicitnr, sic,
tibiisemendis posita. A\\\, exunctum, et 'exiitus bonis' nietapliorice, pro
id est, in nngnentis parandis. ' spoliatns bonis. '
Elotum] Id est, in balneis est pe- 7 Confit cito, Quam si] Cito, pro
cunia perdita. ' Heine,' ab ' ehien- citins.
do.' Magis crediderini exutum, et 8 Papaverem] Charisins, ' Papavcr
elotum dici a poiita, quia ante quam neutri generis est: sed mascnlino
se eluant in balneisjseseexuunt.lta- Plautus dixit.' Varro, ' Infria seni
que ad notandain bonornm diJapi- papaverem.'
datiouem, queiuadiuodiim saepius in
lulG M. ACCII PLAUTI
St. Quid, quod dedisti scortis ? Le. ibidem una traho. 10
St. Quid, quod ego delVaudavi ? Le. hem ! ista ratio
maxuma est.
St. Non tibi illud apparere, si sunias, potest:
Nisi tu immortale rere esse argentum tibi.
Sero, atque stulte, prius quod cautum oportuit,
Postquam comedit rem, post ralionem putat. 15
Le. Nequaquam argenti ratio comparet tamcn.
St. Ratio quidem hercle apparet: argeiitum oi^srai,
Minas quadraginta accepisti a Caliicle,
Et ilie eedis abs te accepit mancupio. Le. admodnm.
Ph. Pol, opinor, affinis noster aedes vendidit. 20
Pater cum peregrc veniet, in porta est locus,
Nisi forte in ventrcm lilio correpscrit.
St. Trapezitae mille drachumarum Olympicum,
Quid dicnm id, quod impendisli mcrelricihus ? Le. In eodem ai'licidu acceiifteo.
St. Quid dicnm de eo, quod sujf'urat us sum? Le. Hem! ista est maxima ratio.
St. Id ticquit <t te auimadvcrti, si expendas: nisi arliitm-is tibi esse ar'^cnlum in-
exhauslum. Lxpendis tarde et insipicnttr id, quod oportchut cavere auteu. Pi'sl-
qiiitm ligurivit sua lioiia, postea rntinncs subducit. I.E. Tamcn rutiuncs picunice
cxpens(E nullo mudo habcntur, St. Profccto, ratio teuelur, ar^cntum eiusit. Ac'
ccpisti a Caliicle quadraginta minas, el die domum accepit a le maucupio. Le.
Maxime. Vh. Per PoUucem existimo nostrum njfincm vendidisse domum. Quaudo
pater vcnie ta percgrinatione, erit mancndum sub dio, nisi fortasse irrepserit in
rcntrem filii, St. Iteddilw sunt mille drachma; Olympics Irupezitcc; quas dcbuibti
sumptus est eximiis.— II C. defrud,tvi. — \2 Pont, si summos. — 17 C. C. 2. ercle
a. a. achel(c ; 15. 1. crclwte. — I'J {;. aps. te. — 20 Pol, opino conj. Afidal. et sic
Herm. ei (iocllcr. — 21 Palri conj. Donza. Al. ap. Paicnm, in ponle est. —
22 li, 1. invtnirem filium cum repserit. — 23 Trapezilem ilk diagmurum B. 1.
NOTiE
10 Ibidem una truho'] Id est, sex <]nod in illornni nnnicro considco,qni
alleras minas dnco. nianiim ad sdpcni poirigiint.'
12 Si sumas, potest] Pro insiiinai!. 22 Sisi in ventiem correpseiif] Ni-
17 ylrg-cH/K/n oifxcToi] Id est, ;)c»u7, miriiin Lesljonirus filius Chaiinidis
abiit. aMles pateiiias et vcndidciat et vo-
21 In porta est locua] Id est, foils ct ravcrat. Itaqne coniice dicitur, ' lia-
snb dio lialiital)it, vcl nionilicabil in bore donnini in ventre' Cicero, 'Est
porta tii};i inina, in qua considere 80- gorges, vorago, baratliruin, evcrsor
lebant nx ndicantcs. Alii U-gunt in patrimonii.'
ponte, in (|iio iidcm stijicm rogaliant. 23 iVilte drachumarum'\ Sicnt mille
•Seneca dr; Vila Heala :' In siibliciinn lioniinnin, mille passuiini. Id o^t,
pontem mo transfer, et inter i-gentcs mille draclintu', mille homines mille
abige : non ideo tanien me dr spiciani, passus.
TRiNU\'Mi A<;r. II. sc. 4. 10*17
Quas dc rationc dcbuisti, rodditae.
hv.. Ncmpc quas spopondi. St. iinnio, qiias dependi,
inquito : 25
Quas sponsionc pronuper tu exactus es
Pro illo adolcscente, quern tu aiebas esse diviteni.
Lii. Factum. St. ut quidcm illud pcriciit. Le. factum
id quoque est.
Nam nunc eum vidi miserum, et me ejus miseritum 'st.
St. Miscret te aliorum, tui te nee miseret, ncc pudet. 30
Ph. Tempus adeundi est. Lk. estne hie Pliilto, qui ad-
venit?
Is, hercle, est ipsus. St. edepol, nse ego istum velim
Meum fieri servom cum suo peculio.
Ph. Herum atque servum plurimum Philto jubet
Salvere, Lesbonicum et Stasimum. Le. Di duint 35
Tibi, Philto, quaecumque optes : quid agit filius ?
Ph. Bene volt tibi. Le. edepol mutuom mecum facit.
Si. Ncquam illud verbum 'st. Bene volt, nisi qui bene facit.
ex rationc. Le. Nimitum quas spopotidi. St. Iinino die, <juas impendi. Quas
tu es cuactus simnsione cxsolvere nuper pro illo juvene, quern tu diccbas esse locu-
pletem. Le. Sic est actum. St. Scis quemadmodnm hac pecunia perierit. Le.
Jd est actum quoque. Nam eum conspicutus sum nunc infelicem, et me est miser-
iuni ejus. St. Tc miseret iiliorum, nee te miseret tui, ncc pudet. Pn. Est tem-
pus conceniendi. Le. Estne hie Philto, qui accedit? Est ilk ipse per Herculem.
St. Per adem Pollucis, ego vellem ilium fieri meum servum cum suo peculio. I'ir.
Philto jubet plurimum salvere dominum atque servum, Lesbonicum atque Siasi-
vium. Lk. Dd tibi tribuunt, Piiillo, quacumque cupis. Quid Jacil filius? Pn.
Tibi vult bene. Le. Per adem Pollucis bcnevolentia est mulua. St. Illud ver-
bum est malum, optat bene, nisi qui agit bene. Ego exoplo etiam esse liber ; opto
drachmarumei\d. vetr. — 24 C. deliibuisfi.— 25 B. L C. 2. dependit inquit ; C. 2.
drpindit in quid.— 26 QuaB. I. Pll. Q«as s/wnsiones Seal, et Casanb. Quam
sponsiunem al. ap. Paieiini. — 29 C. et C. 2. miserium me ejus miserum unst. —
31 Tempu'st adeundi n\. — S2 Pll. edepol, »»'.— 35 Pro Di duint, Pll. Iiabent di-
dunt. — 3G C2. qua- quoniamque. — 37 C meum facit. — 38 Neque illud old. inix-
NOT/L
Olympicum] Pro Olynipicamm. bum jmidiruin, quod nos veinactiio
Notimi esi, et pervulgatuiii, alia, at- iiostro, jiromesse, obligation.
«)iie alia inoiieta iisos fiiisse Giapro?, 32 Nw ego] Pro, ni ego.
jii <iiiibii.s aliiKJ erat talentuin Atii- 37 Mutuom tnecumfacit] Id est, a
cum, aliud Olynipicuin. Sic de me mntno amatiir.
dracbma, sic de mina. 38 Nisi qui bene facit] Id est, nisi
20 Quas sponsionc] ' Spoiisio ' vcr- qui in aliqiia re se beneficiiui osiendit.
Dclph.el Var.Clas. Plaut. 5K
1G18 M. ACCII PLAUTI
Ego quoque volo esse liber ; nequicquam volo :
Hie postulet frugi esse; nugas postulet. 40
Ph. Mens gnatus me ad te misit, inter se atqne vos
Affinitatem ut conciliarem et gratiam.
Tuani volt sororem ducere nxorem : et niihi
Sententia eadcm 'st, et volo. Lk. hau ! nosco tuum :
Bonis tuis rebus meas res irrides malas. 45
Ph. Homo ego sum, homo tu es : ita me amabit Juppiter !
Neque te derisum veni, neque dignum puto.
Verum hoc, ut dixi, meus me oravit filius,
Ut tuam sororem poscerem uxorem sibi.
Lk. Mearum rerum me novisse aequom 'st ordinem. 50
Cum vostris nostra non est aequa factio ;
Affinitatem vobis aliam quajrite.
St. Satin' tu sanus mentis aut animi tui.
Qui conditionem banc repudies ? nam ilium tibi
Fercntarium esse amicum inventum intellego. 55
I.E. Abin' hinc dierecte? St. Si hercle ire occipiam, vetes.
incas.imn: is postulet esse pi'obus ; pnslulet m(gas. Ph. Meus filius vie misit ad
te, ut co7draherem affinitatem et gratiam inter se atque vos. Optat habere uxorem
tuum sororem; et inihi est eadem mens, et opto. Le. Ilau! 7iori tuam menlem.
llludis jaclurce mearum fort unarum tua secunda furtuna, Vu. Ego sum homo, tu
es homo : ita me amahit Jupiter ! neque accessi ad te deridendum, neque existimo
esse (cqnum. Sed, ut dixi, meus filius me rogavit, ut rogarem tuam sororem sibi
uxorem. Le. i'us est recordari ruiionem mearum rerum. Nostrtc opes non sunt
aqnalcs vestris. Quarite aliam affinitatem. St. Tune satis sanus mentis el tui
animi, qui rejieis hanc conditionem ! Nam animadverto te invenisse ilium amicum
expeditum ad ferendumauxilium. hE, Abisnehinc,furcifer? St. Si per Ilerculem
dam velt. — 41 B. 1. inter se atque nos. — 44 IJ. 1. hand nescio tu ; Lninb. et
Cjocller. haud nosco tuum. — 49 C puscere. — 55 Fercntancum Pll. f'erenlarium
edd, veil.— 50 Pro vetes, codi). Pll, el li. 1. Iiabeut votes; edd. vett. velueris. —
NOT^
44 Ilau] Iiilcijertio (uihatiB men- oelcbrem et expeditum. Nimiriiin
tin index, indignabundii-, ct scnsii ferentaiii milites, qui facile upitulan-
tiiali perculsaj. tnr. Plautns jocose el comicp, ami-
.ll Non est aqua /actio'] Vostri or- cum fercntarium vocat, qui laboranli
dinis linininibiis, (jui estis facliosi, id aniico tiltro siiccurrit. Varro expli-
psf, divitcs ac potentes, iio.s inopcs cat fercntarium, inanen), id est, levis
tcnucHcpic, pares esse non possnniu.s. arniatura; erpiitem.
!>:t lerentarium esse amicum] \i\ wt, 5ti Dierecte] Nonius, ' Uierectus
TRINUMMl ACT. II. SC. 4. KilO
Lk. Nisi quid me aliud vis, Philto, respondi tibi.
Pii. Bcnigiiiorcm, Lesbonicc, te milii,
Quain mine experior esse, confido fore :
Nam et stulte faccre, et stulte fabularier, GO
Utrumquc, Lesbonice, in aetate hand bonum 'st. [tibi,
St. Verum, hcrcle, hie dicit. Lk. ocuhim ego cflbdiam
Si verbum addideiis. St. hcrcle qnin dicam tamen.
Nam si sic non licebit, luscus dixero.
Ph. Ita tu nunc dicis non esse asqniparabiles 65
Vostras cum nostris factiones atque opes ?
Lr. Dico. Ph. quid? nunc si in a;dem ad coonam veneris,
Atque ibi opulentus tibi par iorte ut venerit,
Apposita sit coena, popularem quam vocant,
Si illi congestae sint epulae a clientibus, 70
Si quid tibi placeat, quod illi congestum siet,
Edisne, an incoenatus cum opulento accubes?
Li:. Edim, nisi ille vetet. St. at pel ego, etiamsi vetet,
incipiam ahire, prohibeas. Le. Nisi vis me alujuid aliud, Philto, tibi reposui.
Pii. Lesbonice, spero te mihi futurum esse humnniorem, quam seiitio esse nunc :
nam et facere umenter et loqui insipienter, neulrum est luudulnle in cctate. St.
Hie per Ilcrculem dicit verum. Le. Ego tibi eruam oculum, si <utdideris verbum.
St. J^er Herculem loquar tamen. Nam si non sic licet, loquar luscus. Ph. Ita
tu dicis nunc veslras divitias atque forlunas non esse conferendus cum nvsiris?
Le. Dico. Ph. Quid? Nunc si veneris j'n templum ad canam, et ibi forte in-
structa sit coena, quam popularem appellant, quando opulentus tibi cequulis venerit,
si cibi sint collati illuc a clientibus, edesne, si aliqiiid tibi placeat quod sit illic up-
positutn, an accubes cum opulento impransus ? Le. Edam, nisi ille proliibeat.
St. At certe ego ederem, etiamsi vetaret, et manducarem plenis ^cnis amlxdius : et
02 B. 1. et PII. oculum tibi effodiam. — G3 VW.quid dicam. — M Aum sjf si Goel-
ler.— 66 Nonius p. G57. nustri factiones. — 67 ImIcI. vett. quid tunc; Aridal.
ronj. quid tu. — 08 B. \ . opulentius tibi forte ut veneris; VisX. forte obvenerit. —
70 C. congeste. C. 'l.tepuUc.—ll Si quid illi placeat PH.— 72 JEdisne PH.
NOT.E
est afl cruccin actus: quasi ad diem Et quia ex ovibiis proveniunt opes
erectiis.' mull<r, al) * opibus,' id est, ovibus,
61 In cetate'l Id est, interdum, aut dicta; sunt o/)es, sen divitia*.
in vita. 69 Popularem] Est epiiliim, quod
61 Luscus dixero] Id est, vcl dis- populo diibatiir in pul)lica aliqua hr-
pendio unius oculi dixero. titia ; verbi gratia, quando quis triuni-
06 Opes] Veteres ♦ oves ' appella. phabat.
bant opes. Hiiic ' opicerda,' ' opilio.'
J 620 M. A ecu PLAUTI
Edim, atque ambabus malis expletus vorcm :
Et quod illi placeat, praeripiam potissumum : 75
Neque illi concedaai qiiicquam de vita mea.
Verecundari neniinem apud raensam decet,
Nam ibi de divinis atqvie humanis cernitur.
Ph. Rem fabulare. St. non tibi dicam dolo :
Decedam ego illi de via, de semita, 80
De honore populi : veriim quod ad ventrem attinet,
iSTon lieicle hoc Jonge, nisi me pugnis vicerit.
Coena hac annona est sine sacris haereditas.
Pii. Semper tu hoc facito, Lesbonice, cogites.
Id optumum esse, tute uti sis optumus : 85
Si id nequeas, saltern ut opturais sis proxumus. [peto,
Nunc conditionem hanc, quam ego fcro, et quam abs te
Dare atque accipere, Lesbonice, te volo.
Dei divites sunt, Deos decent opulentiee
Et factiones : verum nos homunculi flO
occupitlo inprimis id, quod illi placeat : neqxic patiar ah illo adimi quicquam de mea
vita. Ncminem oportet esse verecundum in menaa, nam ibi certamcn est, de divi-
vis et humanis. I'h. Die quod res est. St. Non tibi dicam subdole : e{;o illi
concedam in via, in incessu, in hunorUms popularibus : sed quod spcctut ad mensum,
per Hcrculem, nc latum unguem cesserim, nisi me .superaverit pugnis. Cwna hac
unriuu est hccreditas sine sacris. Ph. Tu age semper hue, Lesbonice : cogita id esse
optimum, ut tu sis optimus ; si id non possis, ut proxime accedas ad optimns. Les-
bonice, volu te dare et accipere nunc hunc conditionem, quam ego fero, et quam a te
postulo. Divites sunt Dii, opulentia et polentia decent Deos. Sed vos homunculi
Edasnc edd. vett. — 74 Edim atque C. 2.-76 V\\. priceripiam.— S2 Roveiianiis
hbcr i. lj\\nV\, hoc ongue ; uncle Lips. Aiit. Lertt. i. 5. e1ifin\\t hoc ungue. —
83 Carna hcec nnnona I'aliiier. — 85 1^11. ut sis. — 80 Si id neque lis at saltern ut
Optimo M. 1. Si id neque ad salulem I'll. — S7 PII. up te pelo ; iiiide Pareii.s, apte.
— 80 IJ. 1. C. 'J. Veil. 1. ill. ante Caiiier. decei opulentia; C decet opulentia;.—
NOi\i:
77 Verecundari apud mensam] Sen- las, qua- olivonit, luillis sacris obnox-
tPntia parasitica de depoiiciiilo oiiiiii ia, sacroniiiiqiie suiiitibiis. Cosna an-
piidorp, cum de ventie .sabiirramlo nona, quasi 'coena annonaria;' est
apitiir. enini ' annonus, a, nin.' Ilcrreditas
78 ('ernitur'\ Id est, diniicattir. sine sacris, est qiiando lia-res non
H3 Coena hac [hwc] annona est] I<l asciscittir in sacra et gentem. (Jinn
est, C(ena ista pnpiilaiis aunwiis qui- ea lidrrodilau* serviis ca-nani compa-
(lani iiubih veliit fni^uiii pruvcntiis lut (;iMtiiitaiii.
eiil, ••iiif iillo iiiipcndio : nl liuTcdi- UO I\'os homunculi Sulillum animce]
TRINUMMI ACT. II. SC. 4. IfiSl
Salillnm animac : qui cum cxtemplo amisimus,
iEquo mendicus atque ille opulcntissumus
Censetur censu ad Acherontem mortuus.
St, Mirum, ni tu illuc tecum divitias fcras,
Ubi mortuus sis, ita sis, ut nomcii cluet. 95
Ph. Nunc ut scias hie factiones atque opes
Non esse, ncque nos tuam negligere gratiam,
Sine dote posco tuam sororem filio.
Quae res bene vortat! habeon' pactam ? quid taces?
St. Pro Di immortales, conditionem quojusmodi ! 100
Ph. Quin fabularc : Di bene vortant ! spondeo.
St. Eheu! ubi usus nihil erat dicto ' Spondeo,'
Dicebat : nunc hie, quom opus est, non quit dicere.
Le. Cum aftinitate vostra me arbitramini
Dignum, habeo vobis, Philto, magnam gratiam. 105
Sed etsi hercle graviter cecidit stultitia mea,
Philto ; est ager sub urbe hie nobis, eum dabo
salinum anima sumus, qui cum primum mortui sitmus, mendicus et ille ditissimus
censetur (equali censu, apud inferos, (juitndo est mortuus. St. Mirum, nisi tuferas
tecum opes illuc, quuudo eris mortuus, ut sis quod nomen sonut. Pii. Ut intelligns
nunc non esse kic opes ct jiotentinm, ueque nos aspernari tuam amicitiam, postulo
tuam sororem pro filio sine dote. Quod verlat bene ! haheone promissam ? Quid sites '(
St. Pro Dii immortales, qucc conditio J Vh. Quin proJiuntias Itac verba : Dii bene
vertant! spondeo. St. Heu! quando non erat opus dicere, dicebat, ' Spondeo:'
nunc kic, quando est necesse, non potest dicere. Le. Quando me putalis dignum
vestra affinitate, vobis habeo, Philto, mngnam ifratiam. Verum per llercukm,
Philto, tametsi mea amentia corruit graviter, 7iobis est hie ager in suburbio, quern
91 Tantilluin animcB B. 1. quam quom exemplo emisimus Acidal. et Tiirnel).
tmisimus etiam B. 1. — 92 ^que coiKI. et eild. vett. /Equo Aridal. — 93 C
acharute ; C. 2. ucheronte. — 94 An mirum Pll. Au! jnirum Faiei 3. ni In ilium
PH.— 97 C. neglelere.— 99 Querens C— 101 Di bene vortat PH.— 104 C. et C.
NOT/E
Id est, anima nostra est nostro cor- pueris.'
poripiosale. Id aClnysippo siimtimi, 95 Ut nomen cturl] Quasi dicat :
qui dixisse dicitiir, ' Porco pro sale Credo pioferto te ad Aciieroiitein di-
animam datam ne computresceret.' vitias tiias perlaturiim uhi deniiiin
Hoc videtiir niniis detract iiiii digni- post moiteni sis, ut nomen cliiet, id
tati naturii' liiimana;, nieliori parte est, sonat. ' Philto,' hoc est, liomi-
sui imniortalis. niun aniaiis. Nam, nt nunc es, In
92 jEquo Censetur censu] Id est, es admodum parens, et ' Aphiito,' id
post n)orteni mendicus est opuientis- est, non amans benignitatem et hu-
simo similis. Inde Horatins, ' Vtqua nianitalem.
teliiis patiperi recluditnr, rrgumque
1622 M. ACCII PLAUTI
Dotem sorori : nam is de stultitia mea
Solus supertit praeter vitam reliquus.
Ph. Profecto dotem nihil moror. Lii. certum 'st dare. 110
St. Nostramne vis nutricem, here, quae nos educat,
Abalienare a nobis? cave sis feceris.
Quid edemus nosmet postea ? Le. etiam tu taces?
Tibi ego rationera reddam ? S r. plane periimus.
Nisi quid ego comminiscor. Philto, te volo. 115
Ph. Si quid vis, Stasime ? St. hue concede aliquantum.
Ph. licet.
St. Arcano tibi ego hoc dico, ne ille ex le sciat,
Neve alius quisqnam. Ph. crede audacter, quid lubet.
St. Per Deos atque homines dico, ne tu illunc agrum
Tuum siris unquam fieri, ncque gnati tui. 120
Ei rei argumentum dicani. Ph. audire edepol lubet.
St. Primum omnium, olim terra cum proscinditur.
In quinto quoque sulco moriuntur boves.
Pn Apage ! St. Acherontis ostium in nostro 'st agro.
datio dolcin sorori. Nam ille solus superest de mea stultitia, prater vitam. Ph.
Profecto ■nihil euro dotem. Le. Est propusilum dare. St. Here, visne agrum,
jwstram nutricem, (jua; nos educat, amnridarc a nobis? Cave ne feceris. Quid
Jiosmet comedemus deinceps? Le. Etiam tu taces? Ego tibi reddam rutionem?
St. Nisi ego excogito aliquid, plane interiimus. Te volo, Philto, Pn. Si vis
aliquid, Stasime '/ St. Concede hue uUquantidum. Pir. Concedo. St. Ego tibi
dico hoc secrtto, ne ille accipiat ex te, ncre alius quisquam. Pii. Die constaiiler
quid vis. St. Dico, per Deos et homines, tu ne patiaris unquam ilium agrum fieri
luum, out tui Jilii. Dicaiii rationem hujus rei. Pii. Per adem Pollucis velitn
scire. St. Primum quando aratur terra, boves tnoriunlur quinto quoque sidco.
Pii. Apage. St. Janua est inferorum iti nostro agro. Aniequam etiam vinum
2. mea arhitrami)ii. — lOG Sed etsi heec res eecidit Sarar. res graviter H. 1. her-
cules Pll. — l(l!> Hie versus in iiti'(>(|iie cod. PI. collocaliir post vs. 105. —
111 l\'(i.slramne relis o.dd. \c{t. Noslnimne dcris Pll. — 114 V\\. plane perimus.
■ — 120 Tuum si7ias B. 1. Tuum sciris C. Tuum sitis C. 2. — 128 JJ. 1. C et C.
NOT/l::
III Nostramne vis nutricem] Id milro, sexto, nono,' diciint, pro, se-
CKt, a);iiiin, ciijiis proveiitii, tan(|iiani rare c|iiiiu|(iips, sexies, navies exara-
iiiitrice, alehaiitiir. Valcr. Max. ' Si- turn a^riiiii. Hoc loco significat, bo-
<-iliam(|iie, et Sardinian), licni^nissi- voh vix <|tiintuni dcsignasse siilcuni,
man nrbis nostra! nntrices.' ciimslatini perciint.
123 Quinto quoque sulco] ' (Juinto I'il Acherontis ostium] Id est, infc-
TRINUMiMI ACT. II. SC. 4.
1G23
Turn vinum, priusquam coactum 'st, pendet putidum. 125
Le. Consuadet homini, credo ; etsi scelestus est,
At mihi inlidelis non est. St. audi cetera.
Post id, frumenti (luoin alibi messis maxuma'st,
Tribus tantis illi mimis rcdit, quam obscveris.
Ph. Hem ! istic oportet obseri mores malos, 130
Si in obserendo possint interfieri.
St. Neqne unqiiam quisquam est, quojus ille ager fuit,
Qiiin pessume ei res vorterit, quojum fuit.
Alii exulatum abicrunt, alii emortui,
Ali se suspcndcre : hem ! nunc hie, cujus est, 135
Ut ad incitas redactus ! Pii. apage a me istum agrum !
St. Magis apage dicas, si omnia a me audiveris.
Nam fiilijuritas sunt hie alterna^ arbores :
est coactum, pendet putidum. Le. Credo, suadet homini ; tametsi est scelestus,
at non mild est injidus. St. Altende cetera. Prateren, quando alibi missis
frumenti est copiosissima, ille reddit minus tertio tanto, <juam mandaris. Ph.
Hem! oportet serere in illo vialos mores, si possint interfici in ohscrendo. St.
Neque est ullus unquam, ad quern hie ager pertinuerit, quin negotia ei verterint
pessime. Alii sunt ejecti in exiliuin, alii sunt mortui, alii sese suspendcrunt.
Ecce cero hie, ad quern pertinet nunc, quo pacto est redactus ad egeslatem! Ph.
Apage a me islunc agrum! St. Dicas magis, apage! si a me acceperis cetera.
Nam arbores pcrcutiuntur fulmine alterna in illo agro : sues intereunt celeriter
2. quo alibi. C. mesis. — 130 Em istic C. — 131 Si in opserendo PH. intcrficier
edd. veit. — 133 Pro quojus, C. habet quoium; C. 2. cirium ; Goellcr. quorum ;
al, cujus. — 13G Ut ad incitas redactus est Nonius p. 553. — 137 C. omnia me audi-
NOTiE
roriiii). Veleres existimabant Oici
patcre ostium in his locis, in quibiis
esset pestilenlia. Festus, ' Mansleni
lapidem, sen potius manul, sive nia-
nalc ostium nianiuni vocat.' Cirero,
'Sunt partes agroruni alias pestiien-
tes, aiiae salnbres.' Idem, 'Ager
cceIo ac loco calamitosus.'
125 Vinum pendet putidum] Id est,
uvap, vinden>ia.
129 Tribus tantis] Vernacnlo nos-
tro, trois fois autant. In Baccliidi-
bii8, ' Sexcenta tanto reddam.'
131 Possint interfieri] Id est, con-
fici, absumi. Luciciiti;) lib. iii. 'Aiit
flammiH intcrfiat, nialisve ferariim.'
136 Ad incitas redactus] Antiqui
fines sen termiiios, qiios amplins pro-
niovt're non possent, ' incitos' voca-
bant. Et qui eo rertini redacli erant,
lit nullum cei'tum in rebu!< suis consi-
lium capessere possent, 'ad incitas'
redact! dicebantur : ubi subaiidi ' li-
neas.' Est metaphora a ludo duode-
cini scriptnrum. Nam cum ad ulti-
niam iineam piomoti erant calculi,
turn is, CMJus intererat, ' ad incitas li-
neas ' dicebatur redactus ; calculi
vcro ipsi ' inciti.'
138 rulgurilic] Id est, fulgure af-
1624 M. ACCII PLAUTI
Sues moriunlur angina acerrume :
Oves scabrae sunt, tarn glabrae, hem ! quam haec est
manus. 140
Turn autera Syrorum, genus quod patientissumum est
Hominum, nemo extat, qui ibi sex menses vixerit:
Ita cuncti solstitiali morbo decidunt.
Ph. Credo ego istuc, Stasime, ita esse : sed Campas genus
Multo Syrorum jam antidit patientia. 145
Sed iste est ager profecto, ut te audivi loqui,
Malos in quem omnes publico mitti decet.
Sicut fortunatorum memorant insulas,
Quo cuncti, qui aetatem egerunt caste suam,
Conveniant: contra istoc detrudi maleficos 150
^quom videtur, qui quidem istius sit modi.
St. Hospitium est calamitatis : quid verbis opu'st?
Quamvis malam rem quaerens, illic reperias.
ttJigina : oves sunt scabrce, tarn glabra, aspice, quam est hcec manus. Turn vera
est nullus iSyrorum, quod est genus hominum palientissimutn, qui in eo vitam pro-
duxcril <id sex menses: sic omnes intcreunt morbo solstitiali. Fh. Ego puto,
Stasime, id esse sic : sid genus Cumpanum antecellit multum patientia genus Syro-
rum. At sane iste ager est tjusmodi, ut te audivi loqui, in quem oportet mittere
cunctos improhos. Sicut dicunt insulas fortunutas, in quas otnncs qui duxerunt
caste suam vitam., conveniant ; contra videtur quidem justum conjici in agrum,
sceleralos, qui sit hujusmodi. St. Est domicilium malurum. Quid est opus verbis?
reris ; C. 2. omnia mea audiveris ; B. 1. omnia a me audieris.— lZS Namfulgurit
ussunt allerna B. 1. fulgurila C. 2. fulgure ita affiatce co<l. Meurs. Iiic deest
in Pll. — Ki!) Etid. vett. acerrnma. — 141 Verbuiii est exiilat in C. — 144 Cam-
pans Nonius p. 758. — 145 Idem ibid, jam nntcit. Pll. patientia. — 149 Voc.
suam dep.st in B. 1. — 150 Edd. vett. istuc. C,dest7'udi; C. 2. deirumdi. —
151 B. 1, si istius modi .sit; Pll. et Parei 3. sint modi. — 153 C guar as. —
NOT;^
fl.ilEp arborcs. lis. Quasi dicat servus, nemineni
Allerua] Id est, e diiabns altera, intra sextiim mensem iis in acdibn.s
nt una inroinniis remanent. noninlerire. Hippocrates de aere, lo-
r.{<t Angina] Sues angina infestan- cis, et aquis, dorct solstitium pericu-
Inr. I'linius lib. viii. * Obnoxiiim losuni, attiiic e.\ilialc esse,
genus sues morbis anginas maxima ct \i\ Campus genus^ Id est, Cam-
strumis.' pans genus, .sen Cam|)anuni, pro mol-
140 Oves scabro! sunt] Id est, sea- libus et libidinosis lioininibus.
bie aspersr. 115 Anlidit] Pro anteit; ' anti-
143 Sulstitinli morbo] Solstitialis dco,' pro aniceo.
morbus, est quilibet praviis ct Ictlia-
TRINUMMI ACT. 11. SC 4. 1025
1*H. At til hcrclc et illi ct alibi. Sr. cave sis dixcris,
Me tibi dixisse hoc. Ph. dixisti arcano satis. 155
St. Qiiin hie qiiidem cupit ilium ab scse abalienaricr ;
Si quidem repcriii posset, cujus os sublinat.
Ph. Mens qnidem hcrcle nunquam fiet. St. si sapies
quidem.
Lepide herclc do agro ego luinc senem deterrui:
Nam qui vivamus, nihil est, si ilium amiserit. 160
Pii. Redeo ad te, Lcsbonice. Lk. die sodes mihi.
Quid hie loeutus tecum ? Pii. quid censes ? homo 'st ;
Volt IJeri liber: verum, quod det, non habet.
Le. Et ego esse locuples, verum nequicquam volo.
S r. Licitum, si velles : nunc, quoniam nihil est, non
licet. 165
Le. Quid tecum, Stasime? St. de istoc quod dixisti
modo,
Si antea voluisses, esses ; nunc sero cupis.
Ph. De dote mecum convenire nihil potes :
Quid tibi lubet, tute agito cum nato meo.
Nunc tuam sororem filio posco meo. 170
Quae res bene vortat ! quid nunc ? etiam consulis.
Invetiias in eo agro quamlibet rem malam, si (juarns. Ph. At tu profecto qiucre et
illic et alibi. St. Cure, si vis, ne dixeris, me tibi dixisse id. Ph. Dixisti satis
arcano. St. Quin hie quidem optat ilium abalienare ub sese, si quern possit re-
perire, quern decipiat. Ph. Profecto nunquam erit meus. St. Ita sane, si
sapies. Ego profecto festive deterrui hunc senem de agro: nam est nihil, quo
vivamus, si ilium amiserit. Ph. Lesbonice, redeo ad te. Le. Die mihi sodes,
quid hie fabulahatur tecum ! Ph. Quid put as? Est homo : optat fieri liber : sed
non habit, qitod det. Le. Et ego cupio esse locuples, veru/n incassum cnpio. St.
Concessum, si optares: nunc quoniam est nihil, non licet. Le. Quid dicis tecum,
Stasime? St. Esses, si voluisses antea islo modo, quo dixisti: jam optas sero.
Ph. Nihil potes statuere mecum de dote: quid tibi lubet, agito tuto cum meo nato.
Nunc posco tuam sororem pro meo filio. Qua res vertat bene ! Quid nunc? d«-
154 At tu hercle illic et alibi B. 1. At tu h. illi ct alibi Pll. ibi et alibi edtl. velt.
— 136 C. aps sese ; edd. veH. ab se.—l57 Si quern Acidnl. et Goeller. possit
Herni. et Goeller. cujus sublinnt Pll. cui os sublinat Parci 3. — 102 Pll. quid
census. — 1')3 C ex eiiore hif scribit, verum nequicquam volo, f\ se(|iienli ver-
8U.— IGG Kdd. tnia>dam velt. quod di.vli.— 107 Si voluisses antea Hci in. et Goel-
ler.— 108 Ve dotem C. Mox, conveiiiri non potest Acidal.— 171 Quereyis C.
NOTiE
157 Os sublinaf] Id est, illudat.
1626 M. ACCIl PLAUTI
Le. Quid istic? qiiando ita vis, Di bene vortant ! spondeo.
Ph. Nunquam edepol cuiquam expectatus filius
Natus, quam est illud ' Spondeo' natum mihi.
St. Di Ibrtunabunt vostra consilia ! Ph. ita volo. 175
Le. Sed, Stasime, abi hue ad meam sororem : ad Cal-
liclem,
Die hoc negotii quomodo actum est. St. ibitur.
Le. Et gratulator meae sorori. St. scilicet !
Ph. I hac, Lesbonice, mecum, ut coram nuptiis
Dies constituatur : eadem ha^c coniirmabimus. 180
Le. Tu istuc cura, quod jussi : ego jam hie ero.
Die Callicli, me ut conveniat. St. quin tu i modo !
Le. De dote ut videat, quid opus sit facto. St. i modo !
Le. Nam certum 'st me sine dote baud dare. St. quin
tu i modo !
Le. Ncque enim illi damno unquam esse patiar. St. abi
modo ! 185
Le. Meam negligentiam. St. i modo ! Le. o pater!
^Equum videtur, quin quod peccarim. St. i modo !
Le. Potissumum mihi id obsit ? St. i modo ! Le. o pater !
bitasetiam. Le. Quid islic? Qmmloquidetn sic vis, Dii bene vertant .' spondeo.
Pii. Sane nunijuum nntivilas Jilii fiiit tarn cxpectata cuiquam, quam milii est ex-
pectaluvi illud verbuin, ' Spondeo.' St. Dii forlunubunt vestra consiliu ! Pu.
Sic volo. Lk. Sed, Stasime, abi hue ad meam sororem : die ad Calliclem, quo-
modo hac res facta est. St. Ibimus. Le. l£t gratulator mece sorori. St. <SVt-
licet / Fh. Veni mecum, Lesbonice, ut te presente, indicetnr dies nuptiarum: con-
firmabimus hecc eadem. Le. Tu cura id quod mandavi: e^o ero jam hie. Die
Callicli, ut me udeat. St. Quin tu i modo .' Le. Ut videat de dote, quid fieri
oporteat. .St. / modo! Le. Nam conslilutum est me non daturum esse sine
dote. St. Quin tu i modo! Le. Nam non feram illi esse detrimento. St. /
modo! Le. Meant socordiam ! St. / modo! Le. O pater! videttirne <c-
quum, ut quod peccarim. St. / modo ! Le. Id mihi non ohsit potissimum ?
bT. / modo! Le. O pater ! Nunquamne aspiciam te? St. I modo ! i modo !
consuix PH.— 172 Quid istuc Parei 3.— 173 Edd. vett. tarn expectatus.—
17.') Nonius p. .'j4.'>. nostra consilia. — 179 V. ut c noptiis. — 181 Eild. (piiBdam
wit. jam p^'o.— 182 lit Calliclidic Heiiii. el (Jocllcr.— 183 C. ct C2. quid pos-
.itl facto.— \*i\ (.. had dare. Mox, A<-i<lal. primus addiilil quin tu ; Ooeiler. t
viodi), j mf)(/o. — 18.'» C. 2. dampno. Mox, pro unquam, cpiod exliibent B. 1. et
J'li. ill. iiabciU inf/uam.— 187 C. et C. 2. pcccarem.—\m PH. id opsit.—i^O lin
NOT/E
182 1 modo] Quasi dicas per contcnUuin et fastidiuin, u/n, a6t.
TRINl'M.MI ACT. III. SC. 1. IG'27
En iinquam aspiciam tc ? St. i modo, i niodo, i modo !
Tandem inipctravi abirct. Di, vostram fidcm ! 19(J
Edepol re gesta pessume gcstam probe,
Siqnidcm agcr nobis salvos est! etsi adrnodtjtn
In arabiguo est etiam, nunc quid do hac re fuat.
Sed si alienatur, actum 'st de collo meo.
Gestandus peregrc clypeus, galea, sarcina : 195
Effugiet ex urbc, ubi erunt facta) nuptiae :
Ibit istac aliquo in maxumam malam crucem
Latrocinatum, ant in Asiam, aut in Ciliciam.
Ibo hue, quo niihi imperatura 'st, etsi odi banc domum,
Postquam cxturbavit hie nos ex nostris a^dibus. liOO
i modo! Tandem consecutus sum ut aliiret. Dii veslram fidcm! sane rem
gestam feliciter re gesta pessume, sirjuidem ager nobis est salvus! tameisi est
etiam admodiim in ancipiti, nunc quid fiet de hac re. Sed si alienatur, est factum
de nii'O collo. (iestandus longe clijpcus, cassis, sarcina : effugiet ex urbe, (jiiando
vuptice fuirunt celehratcc : per^et istac aliquo in maximum malum crucem prtedu-
lum, nut in Asiam, aut in Ciliciam. Ibo hue, quo mihi est imperatum, etsi odi hunc
domum, postquam hie nos exturbavit ex iwstns adibus.
nxmquam al. ap. Pareum, contra codd. — 191 Pll. gestam, et sic Parei 3. —
19S C. de ea refuat.—\9i Sed id si B. 1. C C. 2.-195 C. clupeus.— 107 Ibit
isthinc Uoiiz. Heim. et Goeller. — 200 Proiioiiien nos deest in li. 1.
NOT/E
189 En unquami Antiriuitns pro tamen et hoc bene gessimiis, quod
' unquamne f ' Virgil. Eel. i. ' En inde tiiia lieri collocata sit in lam hi-
iinquani patrios longu post tpmpore culentam familiam, et salviis nobis
fines,' &€. Et alibi, ' En erit nn- nianeat agcr nostcr.
qnani ilia dies :" 198 Latrocinatum] Id est, niilita-
191 Gestam probe] Quasi dicat ta- turn, bellatum.
metsi rem iiactenus mate gessinius,
ACTUS TERTIT SCENA PRIMA.
CALLICLES, STASIMUS.
Ca. Qvo modo tu istuc, Stasirne, dixisti? nostrum lie-
ri Icm filiuni
Ca. Quo pacto, Slasime, tti dixisli id? niium nostri domini Lesbonicum
1628 Rl. ACCII PLAUTI
Lesbonicum suam soroiem despopondisse ? St. hoc modo.
Ca. Quoi homini despondit? St. Lysiteli Philtonis filio.
Sine dote. Ca. sine dote ilie illam in tantas divitias dabit?
Non crcdibile dicis. St. at tu edepol nulliis creduas. 5
Si hoc non credis, ego credidero. Ca. quid ? St. me nihili
pendere. [ante ostium :
Ca. Quamdudum istuc, aut ubi actum 'st ? St. illico hie
Tarn modo, inquit Prainestinus. Ca. tanton' in re perdita,
Quam in re salva, Lesbonicus factus est frugalior?
St. Atque equidem ipsus ultro venit Philto oratum filio. 10
Ca. Flagitium quidem hercle fiet, nisi dos dabitur virgini.
Postremo edepol ego istam rem ad me attinere intellego.
I bo ad meum castigatorem, atque ab eo consilium petam.
St. Propemodum quid illic lestinet, sentio, et subolet mihi:
Ut agro evortat Lesbonicum, quando evortit eedibus. 15
O here Charmide, quam absente te hie tua res distrahitur
tibi!
Utinara te redisse salvom videam, ut inimicos tuos
Ulciscare, ut mihi, ut erga te fui et sum, referas gratiam !
Nimium diflicile 'st reperiri amicum, ita ut nomen cluet,
despopondisse suam sororem? St. Hoc modo. Ca. Cui homini despondit ? St.
Lysiteli filio Phillonis, sine dote. Ca. Ille illam inducet in tantas opes sine dote?
i\'o« dicis verisimite. St. At tu per adem Polliicis credideris : si non credis hoc,
eiio credidero. Ca. Quid? St. IMe pendere nihil. Ca. A quo tempore, aut
ubi hoc factum est? St. Statim hie ante januam. Quam mox, ait Prtenestinus.
("a. Lesbonicus factusne est moderatior, in re eversa, quam in re incolumi? St.
Atque prof ecto ipse Plultn venit ultro rogatum pro filio. Ca. Per llerculem fiet
scelus, nisi delur dos virgini. Postremo ego scio id ad me pcrtinere. Ibo ad meum
censorem, atque ab eo rogabu consilium. St. Video ferine et odoro quare ille agi-
letur, ne avocet Lesbonicum ub agro, postquam cjecit ex irdibus. O here Char-
mide, quantum dilapidatur hie tua res, te absente! Utinam te aspiciam rcversum
incohnnem, ut sumas ultionem de tuis inimicis, ut inihiagas gratias quod sum et
1 IC(l(i. vctt. vostrum h.fdium. — 2 15. 1. C. et C. 2. despondisse ; cod. Canier.
ap. (j rol^ov. despondisscm. — 'i Edd. vmt. dcspopondit. — 5 V\\. dices. IMox, IJ. 1.
(I. et C. 2. crcdas. — G I'll, nte nihil pendere. — 7 1$. 1. illico hincante, Isfc. — l(j C.
quota apsente ; C. 2. B. 1. quoninm absente. — 17 C te redisse salum ; C. 2. te re-
diisse salvam. — 19 C. C. 2. et Jixc. I'll, inimicum ita. — 20 Pll. cum rem credas.
NOTE
b Turn vindo] I(J est, modo. Fes- et iiridet peregrinitatem sertuonis.
ttisi iioial I'laiK ^liiioiiiin hnibariciii, 10 ll<i ut nomen cluet] Id est, re non
TRINLfMMI ACr. III. SC. 2. H}'29
Cui tiiam ciun rem crcdidcris, sine onini cura dorinias. 1^0
Scd gcncruni nostrum ire cccilluin video cuin allini suo.
Nescio quid non satis inter eos convenit : ccleri gradu
Eunt uterque. Illc rcprehendit hunc priorcm pallio.
Haud illi euschemc astiterunt: hue aliquantum abscesseio.
Est lubido orationcm audire duorum aflinium. 25
J'ui ijiisinodi erf^a te / Est talde urduum, invenire amicum, sicut nomen sonat, cui,
qunndn commiseris tuam rem, dermius citra ullum solicit udincin. Sed eccc video
tiostrum generuin accedcre cum suo ojjini. Est uliquid in quo wow conseJilivnt
satis inter sese. Uterque ambulat veloci gradu. llle retrahit hunc priorem pallio.
Illi astitenmt haud decore. Couccssero liuc uliquautum. Lihet audire oralionem
duorum affinium.
— 21 Pll. et Parei 3. ecillum. — 23 Sunt uterque Pll. Herm. et Gonller. celeri
graduscunt al. — 24 IJaud ju.xia me astiterunt B. 1. Haud in eusce me astiterunt
Pll. Haud illijuxta me astiterunt al. ap. Pareiini. apscessero C.
NOT/E
nomine tantuin. Amiciini vocavit somnu.s ?' Horalius, ' Somnus agies-
antea ferentariiiin, id est, (jiii semper turn Lenis viioriim non liiiniiles do-
cst in procinctii ad jiivandiiin. mos Fastidit.'
Clnet] Vox et ipsi Ciceroni nsur- 22 Celeri gradu Eunt} Alibi, ' tu
jiatain linito. es gradibns grandibiis,' pro, tii is ce-
20 Sine omni cura dormias'] Tibiil- leri cnrricnlo.
lii«, ' Somnns solicitas deficit ante 24 Euscheme] Ev(TxVf^<^s, id est, Iw-
fores.' Statins, ' Quis aha tucnti neste, decore.
ACTUS TERTII SCENA SECUNDA.
LYSITELES, LKSBONICUS, STANIMUS.
Ly. Sta illico : noli avorsari, nequc te occultassis raihi.
Lie, Potin' ut me ire, quo prolectus sum, siiias ? Ly. si
in rem tuam,
Lesbonice, esse videatur, glorias aut faraae, sinam.
Ly. Mane illic. "Noli aversari, ncque te ahscondas a me. Le. Paterisne )ne
pergere, quo sum profectusf Lv. Lesbonice, patiar,si putes esse cnnducihile tuic
2 Pll. quod profcctus . ... si rem tuam ; al. in rem tuic. — 'i Al. gloriam aut fa-
IC30 M. ACCII PLAUTl
Le. Quod est facillumum, facis. Ly. quid id est? Le.
amico injuriam.
Ly. Neque meum 'st, neque facere didici. Le. indoctus
quam docte facis ! 5
Quid faceres, si quis docuisset te, ut sic odio esses mihi ?
Qui bene cum simulas facere mihi te, male facis, male
consulis. [ego nolo, id cum facis.
Ly. Egone? Le. tuna?. Ly. quid male facio ? Le. quod
Ly. Tuae rei bene consulere cupio. Le. tu mihi es raelior,
quam egomet mihi ?
Sat sapio, satis in rem quae sint meam ego conspicio
mihi. 10
Ly. An id est sapere, ut qui beneficiura benevolente re-
pudies ? [placet.
Le. Nullum beneficium esse duco id, quod, cui facias, non
Scio ego, et sentio ipse, quid agam, neque a me officium
migrat :
Nee tuis depellor dictis, quin rumori serviam.
Ly. Quid ais ? (nam retineri nequeo, quin dicam ea quaj
proraeres) 15
gloria; aut fama. Le. Agis quod est facillimum. Ly. Quid est id? Le. Injuriam
amico. L\. Neque est meum, neque didici facere. Le. Quam facis docte indoctus f
Quid agercs, si quis tibi commonstrasset, ut mihi esses sic odiusus? Qui facis
male, quando jingis te mihi facere bene, consulis male. Ly. Egonc? Le. Tu profeeto.
liW Quid conimitto improbe? Le. Quando agis id quod ego nolo. Ly. Opto consu-
lere recte tuis commodis. Le. Tumihi es commodior,quam ego mihi? Satis prudeyis
sum, ego video satis ea qua: mihi sunt commoda. Ly. Estne id sapientis viri, i-ejicere
tnunus oblatum ah amico? Le. Existimo illud munus esse nihili, quod non uccep-
turn est ei, cui prwstes. Ego scio ipse et sentio quid faciam, neque munus ubscon-
dit a me: neque avocor tuis verbis, quominus obtemperem fama. Ly. Quid dicis?
mam. — 5 Keque meust I'll, quandocte C. 2. — 7 Qui delet Herm. — 8 Acidal.
Herm. et Oocller. qui male facio. — 10 Al.in rem meam. — 11 Lamb, et liipont.
benrficium a benevolente. — 12 Eild. vett. duco esse. — 13 Ueiziiis et Goeller.
neque se a me ; Scioppins et Parens, neque meum se. — 15 Quid ais nam? Ac'i'
NOT/E
13 Neque a me officium migrat'\ Ali- Omnia commntat Nat lira, et vertere
tcr, 'neque innnm scofliciiini migrat ;' cogit.' Cicero, ' Credo, ne commii-
in quo ' niigraie ' active dicitiir, pro nia jura inigiare vidcatur.' A. Gel-
niiilare. Lucrciiiis, ' Nee inanet iiiis, ' Cassita nidiim migravit.'
ulla >iii siniilis res ; omnia migrat.
TRINUMMI ACT. III. SC. 2. 1031
Ttane tandem majorcs famam tradidernnt tihi tni,
Ut virtute coriim antcparta per flagitiiim perderes,
Atque honori postcrorum tuorum ut vindex fieres?
Tibi paterque avosque lacilem fecit et planani viam
Ad quajrendiim lionorem : tu fecisti, ut diflicilis foret 20
Culpa maxume ct desidia, tuisque stultis moril)U.s.
Pra3optavisti, amorem tuiim uti virtuti praeponeres.
Nunc te hoc pacto credis posse obtegere errata? ah! non
ita est.
Cape sis virtutem animo, et corde expelle desidiam tuo :
In foro operam araicis da, baud in lecto arnicas, ut soli-
tus es. 25
Atque ego istum agrum tibi relinqui ob cam rem cnixc
expeto ;
Ut tibi sit, qui te corrigere possis; ne omnino inopiam
Cives objectare possint tibi, quos tu inimicos habcs.
Le. Omnia ego, istic quae dixisti, scio, vel exsignavero :
Ut rem patriam et majorum gloriam foedarim meum. 30
Non possum non diccre ea qua mereris: siccine demum tui majores tihi pepererunt
gloriam, lit ujnitteres ea qua comparaverunt antea sua virtute per Jlagitium, et
ut evaderes lahes honoris tuorum posterorum? Pater et arus slruverunt iter pio-
num et expeditum ad comparandam gloriam: tu rcddidisti culpa et socordia, el tuis
ittsanis mnribus maxivie arduum, ut unteferres tuum amorem virtuti. Nunc exisli-
tnas te passe obcelare hoc modu peccata? Ah! non est sic. Indue, si vis, constan-
tiam menle, et depone segnitiem de tua mente : fer opem amicis in foro, non iu
cubiti arnica, ut maris est, Idcirco exopto etiam atque ctium ut istum agrum
retineas : ut habeas, quo te vuleas emendare: ne cives, quos tu hubes infensos,
qtieant tibi exprobrare egestatem, Le. Ego teneo cuncta quae locutus cs hie, vel
dal.— 18 C. ut undex.—\9 V\\. facitem facil.— 20 C. 2. diJicilius.—25 C. Iiada
aut intellectu amice ; C. 2. hada aut intellccto amice. — 2(j C remenixe ; C. 2. rem
enixe ; uncle I'areiis con], anxie. — 27 B. 1. ne animo. — 29 C. ista qua ; edd.
vett. isltEC qua. IVIox, al. ap. Pareum, scio vindex ignaiia ; B. I. qua te dixisti
NOTvE
18 Ut vindex'\ Ut vindex fieres ho- ra Gr<rce vindicta diciliir, a^afpecny,
nori posterorum ; id est, ut postero- et i^alpeais, dimissio. Alii i)ro iin</ex,
rum honoreui contaminares. ' Vin- scribunt vibex ; (juasi dicas esse in-
djcare ' cnim intcrdum sigiiificat, in- untam gloriae posterorum labem et
jecta manu aliq\iid occupare per vim, macuiam.
quod non est sutiui. Aliter, ' vindi- 29 Vel exsignavero'] Iu est, sub-
care,' est, dimittere : ut dicitur vin- scripsero : adeo scitum illud, et cer-
dicari servus in libertatem. Keve< turn puto.
ir(32 M. ACCII PLAUTI
Sciebam ut esse me deceret ; facere non quibam miser,
Ita vi Veneris vinctus, otio captus in fraudem incidi :
Et tibi nunc, proinde ac merere, summas habeo gratias.
Ly. At operam perire meam sic, et te ha^c dicta corde
spernere,
Perpeti neqneo : simul me piget parum pudere te. 35
Et postremo, nisi me auscultas, atque hoc, ut dico, facis,
Tute pone te latebis facile, ne inveniat te honor :
In occulto jacebis, cum te maxurae clarum voles.
Pernovi equidem, Lesbonice, imperitum tuum ingenium
admodum :
Scio te sponte non tuapte errasse, sed amorem tibi 40
Pectus obscurasse : atque ipse amoris teneo omnes vias.
Ita est amor, balista ut jacitur : nihil sic celere est, neque
volat,
Atque is mores hominum moros et morosos efficit.
Minus placet, magis quod suadetur : quod dissuadetur,
placet.
suhsignavero, ut contaminaverim fuvtunas patrias, et notnen inajorum meorum.
Intelli^ebam qualem opiirteret me esse ; iion poteram esse, infelix : ita constricius
vi Veneris, delinitus (juitte in perniciem incurri: et tibi ago jam magnas gratias,
sicut viereris. Ly. Sed nequco ferre meiim laborem labi sic, et tc contemnere hccc
verba: 7tna me piget te minime pudere. Lt demum nisi me audis, et a^is hoc, ut
edico, tu tc occullabis facile pone le, ne honor te reperiat -.jacebis in obscuro, quando
opiahis le esse maxime illustrem. Prufecto, Lesbonice, intclligo tiiam mentem
viagnopere hebctem. Scio te peccassc, non tua spunic, sed amorem tibi obtudisse
mentem; et ipse novi omnes vias amoris. Amor est ejusmodi, sicut coniorquetur
tvluin : est nihil tarn velox, neque tarn celcriler volat, atque rcddil mores hominum
dijficiles ac stultos. Id quod ei suadetur viagis, ei placet minus : id quod ei dissua-
scio vel e.v signis vera. — 31 Scibam Hcrm. et Goeller. — 32 Tta vi V. inunclus ;
C 2. victus ill. ap. I'aieiini. — 33 Kt tibi von B. 1. sumas C. — 34 Voc. corde
(leest in edd. fjuibusdain vett.— 35 (;. 2. me piel. — 30 C. ausultas.— 'SS In
oculto C3. 2. — 'S'.i I'll, imperium; al. ap, Parnim, impedilum ; al. ibid, peritum.-^
41 (^. opacurasse. M ox, uMiores Fll. — 42 Vt. \. balista jacit. — 43 Atque hisVW.
NOT;E
32 (ttio caplus'] 1). Clirysostoinii!^ : 3!) fmperilum tuum ingenium] ' Iiii-
-rraffav KUKiav iSlSa^fv T] apy(a- i\\K)(\ c\- pcrilus' vcleribiis ' inipoditiis.' Sic
pressit e Sniptiira : (hnncm malitiam dicoliaiit, ' aifiiies ' pro * adfines,'
docuit otiosilas. (|uod iios ' alfines ; ' ' aifenc,' ' ar-
37 Tute pone te] Id est, tu ipse ti- vciiiie,' pro ' adfeire,' 'advcnire.'
hi obslaliin, cl efricieti nc le honor 43 Moros] Mtipovs, id est, stultos.
inveniat.
TRINUMMI ACT. III. SC. 2. IGlJS
Cum inopia 'st, cupias ; quando ejus copia 'st, tuni noii
veli.s. 4.")
lUc qui aspcllit, is compcUit: ille qui consuadet, vetat.
Insanum est malum in hospitium devorti ad Cupidinem.
Sed te monco, hoc etiam atquc etiam ut reputes, quid fa-
ccrc expetas.
Si istuc, ut facis indicium, conarc, tuum incendes genus.
Turn igitur tibi aquae crit cupido, genus qui restinjjuas
tuum. 50
Atque erit, si nactus, proinde ut corde amantcs sunt cati ;
Ne scintillam quidem relinques, genus qui congliscat tuum.
JjK. Facile est invcntu : datur ignis, tamenetsi ab inimicis
petas.
Sed tu objurgans me a peccatis, rapis deteriorem in viam.
Meam vis sororem tibi dera : suades sine dote : hoc non
convenit ; 55
Me, qui abusus sum tantara rem patriam, porro in divitiis
Esse, agrumque habere : egere illam autem ; ut me merito
oderit.
detur, ei placet. Quando abest aliqu'ul, id desideras; quando adest, tunc nolis.
Ille qui avncat, idem incitat : ille qui hortutur, prohihet. Est insignis umcnlia
qua;rere hospitium apud Cupidinem- Sed te hortur, quantum in me est, ut cngites
quid velis agerc. Si enilare ugere id quod indicas te telle agere, injlammubis tuam
domum : tum optabis nijuam, ut arceas ignem a tua familia. FA si inveneris ut
amantes sunt caUtdcc mentis, nc relinques quidem scintillam, qua tuum genus augea-
tur. Lk. Est facile reperire ignem: datur etiam, si rcges ab inimicis. Sed
quando me castigas ob peccota, tratiis in viam pejorem. Exoptas ut tibi collocem
meam sororem: Iwrtaris ut dem sine dote : sed non decet me versari diutius in bo-
nis, qui dilapidavi lantas forlunas patrias, et me possidere agrum : illam vcro esse
morbos et m, cfficit B. 1. — 44 C. quia non suadetur ; C. 2. qui non suaddur.—-
47 Insanum et malum C. fnsanum 'st et male C. 2. devoti in hospitium Herin.
et Goeller. — 48 C. 2. adque etiam ut res putes. — 49 Si istuc conare ut Heim.et
Goeller. Si istuc, ut conare, facis indicium, conare Gronov. facis incendium edd.
quaRdam velt. — 50 Gvonov, tibi aqua. Doiiz. Braiil. Taubin. Delpli. liipont.
al. tibi aqua ; C. tibiaquerit ; C. 2. tibi querit. Mox, restringas al. a|). Paieiiin.
— 51 Atque erit C 2.-52 C. condiscat ; C. 'Z.conclusit. — 53 Eacil' est Parei 3.
tametsi hi[>onl. abinimicesC — 54 P\\. rapidis deteriorem. — 50 C tatitem rem.
NOTiE
47 Insamnn est malum] Festus, dicere, dicit »isa?ie ; quod insani om-
* Insanum magnum, j)io valde mag- nia faciunt vehementer. ' Cicero,
num.' Nonius, ' Insannm te uter- ' Insanas moles substructionum.'
que amat, pro, valde.' Ausonius, 49 Tuum incendes genus'] Ut nos
'Dives insanum in modiim.' Var- vernaculo dicimus, Fo«s »nf</rfz /e/cu
ro, ' IMautus cum vehementer vellet aux quatre coins devoir efamille.
Delph. et Var. Clus. Plaut. 5 L
1634 M. ACCil PLAUTI
Nunquam erit alienis gravis, qni siiis se concinnat levem.
Sicut dixi, faciani : nolo te jactari diutius.
Ly. Tanto meliu'st te sororis causa egestatem exequi, 60
Atque eutn agruin me habere quam te, tua qui toleres
moenia? [tera leves,
Le. Nolo ego niilii te tarn prospicere, qui meam egesta-
Scd ut inops infarais iie sira : ne mihi banc iaraam differant,
Me germanam meam sororem in concubinatum tibi
Sic sine dote dedisse, magis quam in matrimonium. 65
Quis me improbior perhibeatur esse? hsec famigeratio
Te honestet, me auteni collutulct, si sine dote duxeris :
Tibi sit emolumentum honoris; mihi, quod objectent, siet.
Ly. Quid, te dictatorem censes fore, si abs te agrura ac-
ceperim ?
Le. jSTeque volo, neque postulo, neque censeo : verura
tamen 70
Is est hones homini pudico, meminisse officium suum.
inopeni, adeo ut me aversetur jure. Qui studet esse facllis suis, nunquam erit
difficilis aliis. Again sicut dixi: ui'lo te ngiluri diutius. Lv. Est trquius te so-
roris gratia iiremi inopia, et me possidere tuni agrum, quam te, quo oheas tua viu-
nia? Le. Nolo te tarn providere mihi, quomodo succurras mew itinpice, rerum ut
non sim una et in/amis et egeuus : ne spargaut liunc rumorcm, me tibi collocasse
meam sororem germanam, sine dote, quasi in concuhinam, potins quam in conjU'
gium. Quis dicalur esse me sceleslior ? fii duxeris sine dote, liic rumor te efferut,
me vera deprimat. Tihi erit accessio glorice : milii vera sit convicium. Ly. Quid?
ilxistimas te fore dictatorem, si acceperim a te agrum ? Le. Seque opto, neque
rogo, neque existimo, Atlamtn est hominis honest i rccordari sui officii, Ly.
— 59 Sicut dixit C. 2. — CO Tandem conj. Acidal. absque te.—Gl Pro mcenia,
C. liabet munia. — G3 Edi». vett. mehe hue fama.—65 Si sitie PH.— 66 Uouz.
/ami/eratio.—67 Pll. conlutulent et si sine.— 60 Cut te dictatorem C. 2. fores «
NOT/E
CI Tua qui toleres macnia] Uiule esl opcrosiini ac difficile, attentio-
tua miiiiia et suintus qiiotidiauos to- ncmqiie rcqiiirit.
lerare ac siislinere possis. 09 Quid, te dictatorem] Hoc eo per-
63 Famam differant] ' Diffenc fa- tinct, ([iiod Lpsboniciis dixerat, Ly-
mam ' est inalis serniuiiibiis diffene. siteleni apiul lioiiiines lionorein con-
Ali<iiii l<'Hiiiit mc/.if, pro wc. scciitniuin esse, si agriini non acci-
67 Collutulil] Noniiif, ' Dedeco- pial ; se vero dcdecus. Quid, inqiiit
ri-f, ft quasi Into inqiiinct.' Lysilelos, si agrum mihi dederis?
CM /^mo/i(»K-»i<Mm] ' KinoliiiDcntnni ' tciic dictaturani couseciituriini pu-
non taninin si<>iiificat qiiif'8tui)), ct tas ?
qiiicqiiid coiiducit ; scil ctiam id (jiiod
trinummT ACT. III. sc. 2. 1G35
Ly. Scio cquidem to, animalus ut sis: viilco, subolet,
sentio.
Id agis, lit ubi affinitatera inter nos nostram astrinxeris,
Atque enm agriim dederis, nee quicquam hie tibi si(, qui
vitam eolas,
Effiigias ex nrbe inanis, prolugus patriam dcscras, 75
Cognatos, aflinitatem, amicos, laetis niiptiis :
Mea opera hinc proterrituni te, meaquc avaritia autumcnt.
Id me comniissurum, ut patiar fieri, ne animum induxeris.
St. Non enim possum quin exclamem, Euge! euge! Ly-
siteles, tt^Ajv
Facile palmam habes! hie victns. Vicit ^ua comoedia. 80
Hie agit magis ex argunicnto, et versus meliores facit,
Etiam ob stultitiam tuam te tueris? mulctam abomina. "ii"
Li',. Quid tibi interpeliatio aut in concilium hue accessio
est? [mecum domum,
St. Eodem pacto, quo hue aecessi, abscesscro. Le. i hac
Lysiteles: ibi de istis rebus plura fabulabinuir. 85
Ly. Nihil ego in occulto agere soleo : meus ut animus est^
eloquar :
Si mihi tua soror, ut ego a?quum censco, ita nuptum dalur
Profecto ti(o scio quce sit tua 7nens ; video, ndoro, aniinadverto. Conlendis id, ut
tjiinndo conjutixeris nnstmm (iffinilittem inter nns, atque dederix eum ogrnm,ti(>i
niliil sit hie quo loleres XHlam ; celihiatis nuptiis, fffu^ias ex tirbe egenus, relin-
quas patriam fitgitivus, cognatos, itjjinitaleni, amicos : cxistimetit te eject um hinc
viea culpa, tneaque avaritia. Ne existimes me id facturum, ul patiar fieri. St.
Nam non possum quin exclamem, Euge! euge! Lysiieles: oldines facile victo-
riam ! hie est superatus. Tua comwdia est anteponcnda. Ilic cam exhihet mu-
gis ex rationc argumeuti, et condit versus mtliores. Te ipse defeiidis tua amentia?
Abominare mulctam. Li;. Quare nos inlcrpellas, aut uccedis hue in consilium?
St. Migrabo eodem rnodo, quo aecessi hue. Lk. / hac mecum domum, Lysiteles ;
dicewus plura de istis rebus. Ly. Ego nihil soleo agere in occulto. Eloquar, ut
est meus animus: si tua soror mihi datur nuptum, sine dote, ut ego existimo esse
aps te C— 73 Tu agis C— 75 C. et C. 2. pmfugiens p. defercs. — 77 Gulielrn.
hinc perterritum. — 71) Enim non Palmer. ttciAii' ilecst in H. 1. — H2 B.l. tuam te
multa luris abomiuu: Lips, tete vo'is multabo minis ; C te curis ; C. 2. te tu-
ris. Vi\. multa. — 81 Capscessero. — S6 C, 2. oculto. — 88 Sine dotem C habitu-
NOTiE
79 Tld\iv] Rursus. qneiite, et repngnare ? Sile, et prop-
82 Ululctain ahomina] Id est, abo- ter prccata abominare, id est, verere
minare ; qii.isi dicut : .\iides cuiiteii' iiiiilctaiii.
deie cum Lysitele, in tuam rem lo-
163G
Af. ACCII FLALTI
Sine dote, neque tu hinc abiturus; quod meum erif, id enl
tuum :
Sin aliter animatus es ; bene quod agas, eveniat tibi : 89
Ego amicus nunquam tibi ero alio pacto : sic sententia est.
St. Abiit hercle ille quidem : ecquid audis, Lysiteles? ego
te volo. [nunc agani.
Hie quoque hinc abiit. Stasime, restas solus: quid ego
Nisi uti sarcinam constringam, et clypeum ad dorsum ac-
commodem ;
Fuhiientas jubeam suppingi soccis ? non sisti potest.
Video caculam militarem me futurum baud longius : 95
Aut aliquera ad regem in saginara herus se conjecit meus.
justiim, neque iu ahiiurus hinc; id qmd er it meum, erit tuum: sin es affeclua
uliter, tibi id quod ag^as, vertat bene. Ego nuvqunm ero alio modo iuus amicus,
mens est sic. St. Profecto ille excessit. Quid auscultas, Lysiteles? Ego te cu-
pio. Hie abiit hinc quoque, Stasime, superes solus. Quid agam ego jam, nisi
ut constringam sarcinam, et accommodem clypeum ad dorsum ; jubeairi suffigi soleas
soccis? non potest rctineri. Video me futurum breri culonem: aut meus herus
coHcesserit apud aliquem divitem, upud quern saginatur. Puto fore veminem in
rus PH.— 89 C. et C. 2. ereniet 91 C. ercle . . . LysHelis.—fJ2 C. hive hahiit.
— 94 Fulcimentaj, s, soccos^, \. Fulmenla j, s. snccos Sa\n\as. socios C, sotioe
C. 2. — 95 V, callamilitarem herus et se H. 1. — 96 Suginam me rus conjecit I'll.
NOTyE
94 Fulmentas jubeam suppingi soc- qiiod ' anreis clavis crepidas siiffigere
cis'] Id est, jiiheam fulcimenta, scu solebat.'
fulnienta, subsiii soccis, lit sint soli-
diores et firmiores. Festus : 'Cal-
ceamenta clavis fixa' sunt clavata ;
qui ea conficiunt, clavarii. ' Fulmen-
tas ' aiiteiii Mint ' sole;v,' scu ' solum ;'
' Suppactum,' subauditur ' solum,'
' suppinjjicre,' suhaudilur ' calceos.'
In Haccliidibus, 'qui soccis liabcat
atirum suppactum solimi,' id est, qui
soleas soccorum liabct suppactas, et
snffixas clavis auieis. Apud veteies
95 Cuculavi'] Idem quod 'calo;'
'calones' autem dicli sunt, oTrb toD
KuAov, a //'g^?io,quod coiuni esset mili-
tihus ligna suppeditare; vel quod
ligneis clavis ntcbantiir ad tutrlam
dominoruni. 'Lixaj' etiam appella-
bantur a ' lixa,' veteii voce qua
aquam significat.
Haud longius] Id est, prope diem.
90 Suginam] Alii sagcnam. Est
autein 'sagena,' retis genus, in quod
sutiijji solebant solcae calccornm ar- cum incunerunt pisces niillo pacto
gcnteis aurcisque clavis. J)icitur de scsc cxtiicare possunt. 'Sagina'
Antioclii cxercitu, quod magna ex vcro est hoc loco sese alicui nianci-
paile aiircos clavos crepidis subjec- pare non ad laborem,sed ad otiimi et
tos liabucrit. I'linius rcfcrt de pur- saginam. Unde Piopcrtius : ' Qui
purato quodam Alexaudri Magni ; dabit imniuuda: vcnalia farta sagina-.
TRINUMMI ACT. III. S(;. 3. 1G37
Credo ad summo.s bcllatorcs acrcm fugitorcm lore :
Et captmum spolia ibi ilium qui mco hero advorsus ve-
ncrit. [ct sagitta.s sumsero,
Egomet autem quotn extcmplo arcuni inihi, ct pharetrani,
Cassidem in caput, dormibo placidc in tabernaculo. 100
Ad forum ibo : nudius sextus quoi talcntum mutuum
Dedi, reposcam, ut habeam mecum quod feram viaticum.
fuga mngis strenuum inter hellalores: et ilium caplurum ibi prcedarn, qui occurrerit
meo hero. Ego vera quando acceiiero urcum, et pharetrani, et sa^iiltas, cassidem in
caput, dormiam quiete in tcnlorio, Ibo ad forum : repetam tatetitum ab eo cui
dedi mutuum nudius sextus, ut habeam viaticum quod de/eram mecum.
coiijexit Par. — 98 \c\i^\. sibi ilium. — 100 Herm. et Goeller. placide in contu-
bernio.
NOTiE
Vincet ubi crasaas barba pudenda aiitein bellatores, id est, si confe-
geiias.' Ill fttiosiim dicltur, et pin- raris cum summis bellatoribus ; ut
guedine distentum. > supra in Captivis, ' Nam ad sapien-
97 Acrem fugitorem'] Quasi dicat : tiam liujus ille nimius nugator fuit ;'
Ego novi, quam acris etfoilis sis.non id est, si Tlialetem compares cum
beilator, sed fugitor, ad summos bujus sapienlia, &c.
ACTUS TERTII SCENA TERTIA.
MRGARONIDES, CALLICL.liS.
Mk. Ut mihi rem narras, Callicles, nullo modo
Potest fieri prorsus, quin dos detur virgini.
Ca. Namque hercle lioneste fieri ferme non potest,
Ut earn perpetiar ire in niatrimonium
Sine dote, cum ejus rem penes me habeam domi. 5
M K. Parata dos domi 'st, nisi expectare vis.
Me. Vt mihi cxpnnii rem, Callicles, nullo paclo potent fieri, quin dclur dos
virgini. C.\. Etcnim per Ilerculem nequit fieri ut sinam earn jungi matrimonio
sine dote, inlerea dum habeo ejus bona domi in mea poteslate. Mk. Dos est parata
2 C. prosus. — 5 Idem codex, quin ejus. — G B. 1. dos ni is domist. — 11 C. po-
1638 M. A ecu I'LAUTI
Ut earn sine dote frater nuptiim collocet:
Post adeas tute Pliiltonem, et dotem dare
Te ei dicas : facerc id ejus ob amicitiam patris.
Vcrum hoc ego vereor, ne istaec pollicitatio 10
Te in crimen populo ponat atque infamiam.
Non temere dicant te benignum virgini,
Datam tibi dotem, ei quam dares, ejus a patre :
Ex ea largitari te illi; neque ita, ut sit data, in-
Columera te sistere illi, et detraxe autument. 15
Nunc si opperiri vis adventum Charmidis,
Perlongum 'st : liuic ducenti interea abscesserit.
Ca. Nam hercle omnia istaec veniunt in mentem mihi.
Me. Vide, si hoc utibile magis atque in rem deputas,
Ut adeam Lesbonicum, cdoceam ut res se habet. 20
Ca. Ut ego nunc adolescenti thesaurum indicem
Indomito, pleno amoris ac lasciviae?
Minumc minume hercle vero ! nam certo scio
Locum quoque ilium omnem, ubi situ 'st, comederit:
Quern fodere metuo, sonitum ne ille exaudiat, 25
domi, nisi cupins crpectare ut fraler cam det nvptiim sine dote: postea tu confc-
vias Pliiltonem, et dicas te ei daturum dotem: te ageve id amicitia; gratia ejus pa-
tris. Sed meltw ne lure promissn te exponant conticiis popidi atque contameliis : ne
prccdicent te non esse sine ratione liberalem in virginon : tibi dutam esse dotem,
quam ci dares, ab ejus patre ; te in earn esse liberalem ex ea ; et ne existimenl Ic
mm illi reddere incolumem, ut est data; sed le detra.ris.se. Nunc si libet cxpeetaie
adventum Charmidis, est diulurnum : interim fntudabilur Lysitcks, qui pueltam
ducit. Ca. Etenim per Hercnlcm cuncla luce mihi veniunt in animum. Me. Vide
si arbitraris id utilius atque conducibilius, ut eonveniam Lesbonicum, aperiam
quemadmodum res sese habeal, Ca. LH ego detegam nunc thesaurum juveni J'eroci,
ardenti amure et petubintia? Neqtinquam per lierculem ! nam pro certo habeo ub-
sumserit etiamomnem ilium locum ubi est posilus: timco turn effodere,ne ille uudiat
pulo populo ponat, t^ populo bis posito. — 14 Pit. B. 1. largitatc illi. Mox,
lit dcest ill IJ. 1. C. et C. 2. — 15 Fll. detraxi. — IG C. vis udicintum. — 17
I'll, huic ducendi ; al. ap. Paiemii, hinc diicenda i. «. ilia interea in domum
tnariii abiit ; al. ibid, ducendi muteteria abscesserit. I'osI hiinc vs. Henii.
•■t (Joelicr. iiisei Mill, lAibido, atque ea conditio huic vel primariasl, e cod.
Ambios. INIediol. (|ii('iii IM;iiiis cxtiissil. — 18 Kadein omnia islac idem
cod. Me(boi.— I'J C. utibilcm a{:is.—20 fit adeas L. edoceas Acidal.—
21 I'll, thensaurum. — 2^ Allerimi minumc deest in B. 1. certe scio C. 2, —
NOT-ii
17 Ducenti abscesserit] Id est, dii- voles faiitisper forfe diiccndir virgi-
ccndi volimias, vtl, diiccnii piicllain iiis voluiilatciii, aljicict Lysilelcs.
juveni dos. Quasi dicat : si oii|ierirt
TRINUMMI ACT. III. SC. 3. I(j:j9
Neu ipsam rem indagct, dotem dare si dixerim.
Me. Quo pacto ergo igitur? Ca. clam dos depromi potest,
Diun occasio ei rei reperiatur: interim
Ab amico alicunde argentum roges.
Me. Potin' est ab aniico alicunde exorari ? Ca. potest. 30
Me. Gerrae ! nae tu illud verbura actutum inveneris:
Mihi quidem hercle non est quod deni mutuotn.
Ca. Malim hercle ut verum dicas, quani ut des mutuiim.
Me. Sed vide consilium, si placet. Ca. quid consili'st?
Me. Scitum, ut ego opinor, consilium inveni. Ca. quid
est ? ;J5
Me. Homo conducatur aliquis jam, quantum potest,
Quasi sit peregrinus. Ca. quid is scit facere postea?
Me. Is homo exornetur graphice in peregrinum modum,
Ignota facies, qua) non visitata sit,
Falsidicum, confidentem. Ca. quid tum postea? 40
Me. Quasi ad adolescentera a patre ex Seleucia
Veniat, salutem ei nuntiet verbis patris.
Ilium bene gerere rem, et valere et vivere,
Et eum rediturum actutum : ferat epistolas
sonitum, ne investiget rem ipsam, si di.rerim me daturum dotem. Me. Quomodo
ergo? Ca. Potest depromi dos occiitte, inlerea ditm sese offerat occasio illius rei :
interim petas alicunde pecunium a quopium amico. Me. Potestne exorari ali-
cunde ab amico? Ca. Potest. Me. Nima'! Profecto tu repcries illico in ore
omnium hoc verbum : Per Herculem mild no7i habco quod tribuam comma-
dttto. Ca. Per Herculem malim ut dicas verum, quatn ut des muluum. Me. At
vide consilium, si placet. Ca. Quodnam consilium est ? Me. Reperi, ut ego
cxistimo, rectum consilium. Ca. Quid est? Me. Conducatur aliquis homo nunc,
quamprimum fieri poterit, quasi sit peregrinus. Ca. Quid facial deinceps ? Me. Jlle
homo reHliatui- scilc, sicul peregrinus, ruUus ignotus, iyiusitatus, falsidicus, uudux,
V\. Quid deinceps? I\1e. Quasi reniat ex Seleucia ad adolescentem u palre, eum
jubcat salcere verbis palris, ilium gerere rede rem, et valere et vivere, et eum reveV'
2G Ne ipsatn Horm. el Gorller. indacet Pll. — 27 Al. ap. I'aienm, ergo agetur.
— 28 Voc. rei dtcst in C. et C. 2. — 29 Herin. et GocUer. alicunde mi argentum
in dotem mgem ; Acidaliiis etiaiii rogem. — 30 Al. ap. Pareuni, exorare. —
31 iierraVt.\. — 32 Po/ >«(/(( Hern), et Goeller.— 33 humh. ijuam ut dct ; Pll.
quam vides muluum ; B. 1, quam fides mutetur. — 34 Pll. consili (st. — 37 Heriii.
quid isloc facere postea. — 39 Pll. visita sit; al. ap. Pareiim r(sa si< ; vel, j/si-
tata sit. — 40 Falsidicus conjidensque al. il)icl. cum fidenlem Pll. — 41 Pll. ex
leutia, — 43 C. et C. 2. bene gererem et valere, — 44 lideiii codd. uuctulum. —
NOT/E
30 Quantum polesi] Id est, cum priminn fici i poleiit.
1040 M. ACCII PLAUTI
Diias : eas nos consignemus, quasi sint a patre: 45
Det alteram illi, dicat alteram tibi
Dare sese velle. Ca. perge porro dicere.
Me. Seque aurum ferre virgin! dotem a patre
Dicat, patremque id jussisse aurum tibi dare. 49
Tenesjam? Ca. propemodo! atque ausculto perlubens.
Me. Turn tu igitur demum id adolesceuti aurum dabis,
Ubi erit locata virgo in matrimonium.
Ca. Scite hercle sane. Me. hoc, ubi thesaurum efFoderi.s,
Suspicionem ab adolescente amoveris.
Censebit aurum esse a patre allatum tibi. 55
Tu de thesauro sunies. Ca. satis scite et probe :
Quanquam hoc me astatis sycophantari pudet.
Sed epistolas quando obsignatas afFeret,
Siquidem obsignatas attulerit epistolas,
Nonne arbitraris eum adolescentem annuli GO
Paterni signum novisse? Me. etiam tu taces?
Sexcentae ad eam rem causae possunt colligi :
Ilium, quem habuit, perdidit, alium post fecit novom.
Jam si obsignatas non feret, dici hoc potest,
Apud portitorem eas resignatas sibi 65
Inspectasque esse: in hujusmodi negotio
Diem sermone terere, segnities mera 'st.
mirum hrevi. Gerat duns epistolas: nos ohs>f:;nemns eas, quasi sint apnlre: illi det
ollerain, dicat sese velle tibi dare alteram. Ca. Proscquere porro. Me. Ill dicat se
ferre aurum virgini dotem a patre, patremque imperasse tibi dare id aurum. iScis
jam 1 Ca . f-'ermc ! el audio lubenter. M E. Tum demum ergo tu dabis id aurum juvenif
quando virgo erit cullocala iu matrimonium. Ca. Festive profecto. Me, Quando
cfj'iideris lliesaurum, arerteris suspicionem, hoc modo, ub aduUscenle. Exislimabit
aurum tibi fuisse allatum a patre. Tu accipies de thesauro. Ca. Satis clcganter
et probe : quamvis me pudcl sijcophanlam ugere hue atate. Verum (juando ajfe-
ret epistolas sigillo munitas, dummodo attulerit litcras sinillo communitas, nonne
rxistimas ilium jurencm cognoscere signum annuli patris? I\Ik. Tu etiam sites?
I'nssunt confirri in unum sexcenlce rationcs hujns rei: amisil ilium quem Uabtbat,
posfea fecit aliud novum. Nam si ferat minimc obsignatas, potest dici hoc, eas
fuisse aperlas apud tabcllarium, el visas. Kst mera negligenlia consumerc diem
40 I>ll. alterum dicat ; et sic Parei 3.-47 Dari se velle Lamb.— 50 E(I(t. quae-
•lain vttt.;)ro;>/'mo(/i/>/j.— .03 I'll. Ihensaurum.—ryr) C. aliatum .sibi; C. 2. aliena-
tum sihi. — .07 Pll. sicophantnri. — .OO C. opsignutas a. epistulas. — GO Pll. nnidi. —
(12 Scceiita: C. Secente C. 2.— <i3 Fum quem I'aiei 3. ct al. vett. Ilium quem
I'l. 1. C. ct C. 2. — Cft C, in hujus modo. — Cil Diem sermonem terrere VU. —
TRINUMMl A(3T. 111. SC. 3. 1G41
Qimmvi.s scrmoncs possunt longi tcxicr,
Abi ad thcsauium jam confestim clanculnm ;
Servos, ancillas amove: atque audin'? Ca. quid est? 70
Me. Uxorem quoquc ipsam banc rem ut celes, face.
Nam pol laccre nunquam quicquam 'st quod queat.
Quid nunc stas? quia Ic bine amoves, et te moves?
Aperi, deprome inde anri ad banc rem quod sat est.
Continuo operito dcnuo : sed clancnlum, 75
Sicut pracccpi : cunctos exturba ajdibus.
Ca. Ita faciam. Mk. at enim nimis longo sermone utimur.
Diem conficimus, quod jam properato 'st opus.
Nibil est, de signo quod vereare ; mc vide.
Lepida est ilia causa, ut commemoravi, dicere, 80
Apud portitores esse inspectas: denique
Diei tenipus non vides? quid ilium putas
Natura ilia atque ingcnio ? jamdudum ebriu'st.
Quidvis probari poterit: tum, quod maxumum est,
Afl^rre, non peterehic se dicet. Ca. jam sat est. 85
Me. Ego sycopbantam jam conduco de foro,
Epistolasque jam consignabo duas,
Eumque buc ad adolescentem meditatum probe
Mittam. Ca. eo ego igitur intro ad officium meum.
sermone in hacce re. Tametsi jwssunt inslitiii lon^a oraliones. Vaile jam ad
thesaurum veluciler clam, amove servos, ancillas : aiidisne f Ca. Quid est? Me.
Fac eliam ut celes uxorem hanc rem. Nam per PoUucem est nihil (juod jiossit
celare unquam. Quid slas jam? Quin fugis hinc et te moves loco! Resera, de-
j>rotne initc quod tst satis auvi ad hanc rem. Stalim tcg^e rursus : at occulte, sicut
manditri. Fxlurlia omnes ex (cdilius. C\. I'aciam sic. INIe. Sed versamur in
longa oratione. Co7ifecimiis diem, (jiw opus est accelerate. Vide, est nihil quod
formides de signo ! Ilia causa est f estiva, ut inslitui dicere, esse visas apud label'
lurios. Demum non rides timpus iliei? Quid existiinas hunc ilia indole ulque «ni-
mo ? Est ebrius jampridem, polertt suaderi quidvis. Tum hie dicet, se aff'erre,
quod est maximum, non rogare. Ca. Nunc sat est. Me. Ego nunc conduco sy-
cophanlam de foro, jamque consignabo duns epistolus, eumque mittam hue ad jure-
nem egregie doclum. Ca. Igitur ego inlro'co ad mtum officium. Fac id. IVIe.
I'erjiciam,
C9 P\\. thensaurum. — 71 Voxorem C— 72 Nam pod tacere C. — 73 C. tu hinc ;
C. 2. tu hunc— 71 Pll. at hanc rem.— 76 Sicuti precepit PH.— 79 C. et C. 2.
quo vereare.— SO C est ille. — 84 C. et C. 2. maxumi 'st ; et sic I'arei ;{. —
85 At ferre C. non petere isce dicet. tarn sat est B. 1. — 87 Fpislulas C. tt Paif}
NOTyE
83 J amdtidum ebriu'st} Aiiciipanlur diini Losbonicnm, qno videlicet jam
senes teiiipus ad piudenter decipien- bit tcinulciitus.
1642 M. ACCII PLAUTI
Tu istuc age. Me. actum reddaiii. 90
3. — 88 AI, ap. Pareum, adulescenti. — 90 Ms. Cam. actum reddam ; nugaces
sunt nisi; al. ap, Paieiim, jaw migas hie fuit ; Si\. ih'iA. nugte hce sunt ; Pll.
nugace sunt nisi,
NOTyE
90 Actum reddam'] Qnasi dicat : Dicebant veteres * nugas adassint,'
Alia ciira : liujus perficieudi proviii- pro ' adaxint.' Quasi dicat ' n\igax
clam ill nie recipio. sim,' nisi 'actum reddideio.'
INugace sunt nisi] Pro ' niigax.'
ACTUS QUARTI SCENA PRIMA.
CHARMI DES.
Salsipotenti et multipotenti Jovis fratri, et Nerei Nep-
tuni, [fluctibus salsis,
Lastus, lubens, laudes ago, et grates gratiasque habeo, et
Quos penes mei potestas, bonis meis quid foret, et nieaj
vitae : [faciunt.
Quom suis me exlocis in patriam urbisque moenia reducem
Atque ego, Neptune, tibi ante alios Deos gratias ago at-
que habeo summas. 5
Nam te omnes sajvomque severumquc atque avidis mori-
bus commemoiant,
Spurcificum, immanem, intolcrandura, vesanum : contra
opera expertus :
Cii. Laudo et gratias ago hUariter, lubenler Nereo Neptuno frntri Jovis, domino
maris omnipoltnli, ct Jluclibus salsis, penes quos J'neruiit fiuic(iuid boiiornm fuit,
ego et mea riln: qnnninm me rcducunt ex suis locis in patriam et in mania url)is.
Atque ego, Neptune, tihi ago gralias ma.rimas et luibeo prteter alios Deos. A'aw
cuncli pradicaut tefcrocem ct morihus cupidis, imviuudum, crudclem, intoleramlum,
insauum. Experienlia didici te tion esse cjusmodi: elenim sum experlus Ic in
1 Salipnfcnti Brant. Neptuno et Nereo Herm. et Bipont. Jovis fratri
(Ttherii .Vt/Wioio B(»lli. Pt Goellcr, ct Nereo Neptuno al. ap. Pareiini.— 2 Aid.
Jiinr. Parci 1. 2. .i. gvntas gralias; Hi-rin. et gratis graUis habeo ; Cocller.
et grates giatiasijue habeo et, ifc. TMox V\\. e Jiiiclibus — 3 Cum penes l\. 1.
Quo penes C. Qiil penes C.2. tne post bonis mis quid f. et mea ivile C. me potes-
tas bonis min quid, Sfc. C 2. bnni narisque foret ai. ap. Pareiini. — 4 B. I. wi pa-
triam ut redeam facis ; Pll. in patriam urbis cumam reducem ; C. 2. redeuni, Ja-
ciunt.—i Atque neptuno tibi li. 1. AdqueC'^.—l C. intokrandam ve fanum.—
NOTyE
1 Salnipotcnti] Iloiatius, ' Potcnli 7 Spurcificum] Nonius, ' Sa;vum,
maris Deo.' sanguinariuui.'
TRINUMMI ACT. IV. SC. 1. 1643
Nam pol placido te ct dementi mco usque modo, ut volui,
usus sum ill alto.
Atque banc tuam <;loriam jam ante auribus acccpcram, ct
nobilcs apud boiriincs,
Pauperibus tc parccrc solitum, divites damnare atque do-
marc. ]0
Abi, laudo : scis ordinc, ut aiquom 'st,
Tractarc bomincs : boc Uis dignum 'st, semper mcndicis
modesti sint. [solo, in alto
Fidus fuisti: intidum esse iterant: nam absque I'oret te, sut
Distraxissent, disque tulissent satellites tui me miserum
foede,
Bonaquc omnia item una mecum passim coeruleos per
campos. 15
Ita jam quasi canes, baud sccus, circurastabant navem
turbines venti :
Imbres fluctusque atque procellae infensae frangere malum,
Ruere antennas, scindcre vela, ni lua pax propitia tbrct
praesto.
mart quietem, atque levem mco arhitrin, ut rolui, Et quidem audireram aurihiis
jam aniea upud homines nubilcs tuam beul'^nitatem, te consuctum ignnscere egcnis,
texare opulcntos ct domare. Abi: laudo: noati agere cum liominibus orditie,ut
est par, id est, dignum Diis, ut sunt semper propitii indigis. Fuisti fidus;
quamqunm dictent te esse injidum. Nam nisi tu prohibuisses, tui satellites, satis
scin, dilacerassml misere in maii, et dissipassent /cede me infdicem et universas
foitunas simul mecum passim per agros cwrnleos. Adeo turbines venti circumre-
viebavt jam navem, nan aliler ae canes : imbres unda que at ({ve proctUa conjuratic
rumpcre malum, dejicere antennas, lacerare vela, nisi J'uisses propitius. Abduc
8 C. 2. sum in alio ; al. ap. Painini, sum hand alio. — 9 Atque hanc gloriam tuam
ante aunbus nobilem jam uccepcram ad homines Bothe ; At'iue ego hanc tuam
glnriam auribus quidem jam aectperam ante GoeWer. jio/yf/cw coiij. Brant, apra
homines il. — 10 C. 2. dampnarc. — 11 Domare abi C ordincm equnct C — 13 C.
apsquc foret et stut, C. 2. in alia. — 15 Pro ite7n, Acidaliiis fonj. ibidem; al.
ap. Pareiiin, ita una. — IG B. 1. C. et C. 2. turbines veriit. — 17 Imber B. 1. ik-
NOTili:
13 In alto Distraxissent, disque tu- se poiiti plajra coenilii tendit.' Vir-
Iisscn<] Virgiliiis, ' Haiiil piociil in- giliiis, ' Aimixi torquent spunias et
de citse Metiim in diversa qiiadrigx cceiiila verrimt.' Alibi, ' iiatanles
Bistnlerant.' campos,' ' li(iiientes campos,' ' sails
15 Coeruleos Campos'] Id est, mare, cauipos,' ' arva Nepliiuia' appellat.
Lucretius lib. v. ' Maxima qua nunc
1644 M. ACCII PLAUTI
Apage mc sis ! deindc hinc certum 'st otio mc dare : satrs
partum habeo.
Quibus aeruranis deluctavi, filio dum divitias quaero! 20
Sed quis hie est, qui in plateam ingreditur cum novo
ornatu specieque
Simul ? pol ! quanquam domum cupio, opperiar hie, quam
gerat rem.
me, si placet ! constitiii me dedere deinceps hinc otio. Uabeo satis comparatum
divitianim. Cum quot mnlestiis colluctaitis sum, dum paro opes filio! Sed
fjuis est hie, qui ingreditur in plateam, cum novo habitu, ct nova specie simul?
Per Pollucem I tametsi opto ire domum, expectabo, ut videam, quid agat.
fense C. — 18 Re vere antemnas C. 2. — 19 Apage a me Goeller, Apage te Acl-
dal. Apage 7nessis C. 2.— 20 Cum his arumnis eluctavit Nonius p. 748. — 21 C.
plauteam .... speciaque ; al. ap. Paicuni, sp. Simula personnta. — 22 C. sol^
quanquam. Pro domum, Doiiat. al. ap. Pareum domi. B. 1. quam hie rem
gerat.
NOT/E
21 Specieque Simul] W\isimida,\d 22 Domum cupio] Alii domi. Ut
est, ' simulata :' veteres enim 'si- est in TeieiUio, ' quasi domi cupi-
niule/ ' sinmlate,' et * ficte.' diis.'
ACTUS QUARTI SCEiNA SECUNDA.
SYUOl'IIAN TA, GIIAR.MIUES.
Sv. riuic ego diei nomen Trinuramo faciam : nam ego
operam meam
Tribus nunnnis hodie locavi ad artcs nugatorias.
Advciiiocx Scleiicia, Macedonia, Asia, atque Arabia,
Quas ego neque oeulis, neque pcdibus unquam usurpavi
nicis.
Sy. Appclluho hunc diem Trinummum: nam cnllocavi hodie meam industriam
tribiiH nummis ad arles ladicras. Venio ex SvliUcia, Macedonia, Asia, et Arabia,
qaa.i nunquani, aut vidi oculis, aul pcdilius pcragraci, Cernisnc quid inopia accer-^
NO'IVE
•1 f}cuHs uiurpavi] ' Usurparc ocu- del e, scntirn.
lis,' ' iisurparc seiisibus,' id est, vi-
TIUNUMMI ACr. 1\, 'SC. 2. JG45
Vidcn' cgcstas quid ncgotii dat homiiii miscro mali! 5
Qui ego nunc subigor trium nummorum causa, ut has
epistolas
Dicam ab co hominc me accepisse, quem ego, qui sit
homo, nescio,
Nequc novi : ncquc natus, necne is fuerit, id solide scio.
Ch. Pol hie quidem fungino gcnere est, capite sc totum
tegit :
Iliuvica facies videtur liominis; eo ornatu advenit. 10
Sy. Ille (j[ui mc conduxit, ubi conduxit, abduxit domum.
Quai voluit, mihi dixit: docuit, et pra^monstravit prius,
Quomodo quicque agerem : nunc adeo, si quid ego addi-
dero amplius,
Eo conductor melius de me nugas conciliaverit.
Ut ille me exornavit, ita sum ornatus : argentum hoc facit.
Ipse ornamenta a chorago haec sumsit suo periculo. IG
Nunc ego si potcro ornamentis homincm circumducerc,
Dabo operam ; ut me esse ipsum plane sycophantara
sentiat.
sit molestiariim homini calamitoso ! Ego cogar jam dicere, propter ires nutri'
mos, me accepisse ah eo homiiie has epistolas, quem ego ignoro, qui homo sit,
neque novi: neque scio certo, utrum is fu(rit natus, necne. Ch. Per Pollucem,
hie est de prosapia fungorum ; se operit totum capite: vultus homiiiis videtur ex
lUyria ; accedit hoc ornatu. Sy. Ille qui mc locavit, uhi locuvil, abduxit do-
mum, mihi di.rit quce libuit: docuit et prumonuit antca, qua ratione quidre fa-
cerem. Nunc adeo, si ego addidero aliquid amplius, qui me condii.rit proferet
CO melius nugas mea opera. Sum veslitus, ita ut ille me vestiit. Pecunia prcc-
stat hoc. Ipse sumsit htcc ornamenta suis damnis a chorago. Jam si ego po-
tero decipere hominem vestibus, efficiam; ut intelligat me esse plane sycophanlum.
1 C. 2. nam ergo, — 4 Quas ego non V\\. — G C. subicor. V\\. cpistulas, — 9 Sol
hie C. capit e e t. C capite tot t. C 2. — 10 Uillnrica Fll. — 11 C. de me nogas.
— 15 Pll. cxornavi. C. sum urnutus. Pll. hac facit. — 18 Gulielm. «< /ne esse
NOTiE
9 Fungino genere esf^ 'Fungi' ni- am fecerit.
Iiil aliiid sunt fernie, qnani caput. De 10 A chorago] Choragus est see- •
petaso sen pileo sycopliantap. nici apparatus pra-fectus. HiiicClio-
14 Eo conductor melius] Siea,qnae ragium, locus undo omnia ad ludos
doctus sum,expolivero, tanto melius necessaria protnuntur.
conductor, luca opera, rem nugatori-
1()4G M. ACOII FLAUTI
Ch. Quam magis specto, minus placet mihi hominis fa-
cies : niira sunt,
Ni illic homo 'st aut dormitator, aut sector zonarius. 20
Loca contemplat, circumspectat sese, atque eedis noscitat.
Credo edepol, quo mox furatum veniat, speculatur loca:
Magis lubido 'st observare, quid agat : ei rei opcram dabo.
Sy. Has regiones demonstravit mihi ille conductor meus :
Apud illas aedis sistendas mihi sunt sycophantiae. 25
Fores pultabo. Ch. ad nostras asdes hie quidem habet
rectam viam. [vigilias.
Hercle, opinor, mihi advenienti hac noctu agitandum est
Sy. Aperite hoc, aperite : heus ! ecquis his foribus tutelam
gerit ? [tas ? Sy. heusenex!
Ch. Quid, adolescens, quaeris ? quid vis? quid istas pul-
Census cum juratoii recte rationem dedi. '60
Lesbonicum hie adolescentem quaero, in his regionibus
Ch. Quo magis specto faciem hominis, mihi placet timius ; fallor, 7iisi ille homo est
aut fur, aut sector zonarius. Lustrat loca, sese circumspicit, ati/ue cognoscit ades.
ICxisliino pro/ecto, contemplatur loca, ut venial mox furatum. Libel observare
magis quid facial, dabo operam ei rei. Sy. Qui me locavit mihi demonstravit has re-
giones: sijcophantiie mihi sunt depromendce apud illas cedes : feriam fores. Ch.
Hie profecto tenet viam rectam ad nnstram dnmum. Exislimo sane esse ngitandas
rigilias, hue node, mihi advenienti, Sv. Panditc hoc, pandite. Heus! Ecquis
tuelur has fores? Ch. Quid quteris, adolescens? Quid vis? Quid feris istas
fores? Sy. Heu senex / Sum j-elatus in censum, si tradidi recte rationem qu<esto-
ipsus. — 10 R. 1. C. 2. mihi hcec hominis. — 20 Ni illinc h. a. dorminitator C. —
22 I'lo mox, Pll. liabciit nn.v ; el sic ememl. Palmer, speculator B. 1. — 23 C.
opera,— '2-1 Idt in codex, de manslravit. — 26 Pll. at nostras .... habeai ; C.
ediachic ijuidem. — 27 lidd. vett. ante Gniler. agUandie sunt vigilia, — 28 C.
hcequis,—'2'J Paiei 3. heus senex. — 30 Census sum, cum, l^c, Reizius ; Census
NOTiE
20 Dormitatorl Id est, fur. Hesi- clum pst.' Cicero, ' Qnam viam no-
odiis, rifxepSKoiTov, furem appellat, bis quoqne ingrediendinn sit.' Hel-
qnod interdin doriiiiut, noctu fine- lenisuiiis est, aKpoariov avrovs, istos
liir: rjixipoiiXi-mai, noclurni grassato- uudicndum.
rc.?, passim dicnnliir. 30 Census cum J uratori dedi] ' Con-
Sector zonarius] BaAajTiJro/uos, crit- jiuator ' crai apiiil quein percgrini
meniseca,crumenisex,saccularinf. Aiiti- proliteri cogebaiitnr, et noinina, et
qnitiis I rmuenani do zonis pciidcntem patriam, et negolia. Gm?ce, (Tvyu/xS'
gereb.int, vel in ipsis zonis insimia- ttjs, conjurator, sen censor. ' Conju-
l)anl peciiniam. rater' forte significatjiiratoris soci-
27 Agitandum est vigilias] Virgi- nui tt colUgain.
liu.i, ' paccni TrnjaTio a rege peten-
TRINUMMI ACT. IV. SC 2. 1G47
Ubi hnbitct, ct item altcrum ad istanc capitis albitudinem :
Calliclem aicbat vocari, qui has niihi dedit cpistolas.
Ch. Meum gnatum hie quidem Lesbonicura quaeritet ami-
cum meum,
Cui cj^o liberosquc bonaque coramendavi, Calliclem. 35
Sy. Fac mc, si scis, certiorem, hice homines ubi habitcnt,
pater, [adveuis ?
Cii. Quid eos qua^ris ? aut quis es ? aut unde cs ? aut unde
Sy. Multa simul rogitas ! nescio quid expediam potissu-
mum.
Sin unumquicquid singillatim et placide percunctabere,
Et meum nomen, et mea facta, et itinera ego faxo scias. 40
Ch. Faciam ita ut vis : agedum nomen tuum primum rae-
mora mihi. [quia, pater,
Sy. Magnum facinus incipissis petere. Ch. quid ita? Sy.
Si ante lucem ire occipias a meo primo nomine, [ris.
Concubium sit noctis, priusquam ad postremum pervene-
Cii. Opus face est et viatico ad tuum nomen, ut tu pra^-
dicas. 45
Sy. Est minusculum altcrum, quasi vasculum vinarium.
Ch. Hie homo solide sycophanta est : quid ais tu, ado-
lescens ? Sy. quid est?
rj ; qucero ubi manent Leshenicus adolesccns in his rep^ionibufi, et item nliittH
"pcTinde cantiin atijue line caput est: dicelmt se (iiijwildri CulUclem, qui mild tie-
dil has literas. Cir. Ilic pro/icto quan-it Lcshonicum meum Jiliuiii, el meum umi-
cum Culliclcm, cui ego coiiimisi lihc'os et /orlunas. Sy. Doce me, pater, si scis,
ubi manennt hi hoiniiies. Ch. Quare eos tjuuris? Aut ijuis es ? Aut unde es?
Aut unde renis ? Sy. Rofras uno tempore muUa! L^noro quid respondebo pri-
mum: si forte interrnges sii;;ill(ttim et leviler unumtjuodque, ego efjiciam ul cog-
noscas et meum nomen, et mea gesla, el mea itinera, ("ii. Faciam sicut vis. Age-
dum, die mihi primum tuum nomen. Sy. Incipis rogare rem arduam. Ch. Quid
ita ? S\. Quiii, pater, si incipias ante lucem ire a meo primn 7iomine, erit con-
cubium nocti.s, anlequum perceneris ud postremum. ('h. Adhibenda est fax et
tiattcum ad tuum nomen, ut tu dicis. Sv. Est alterum minusculum, velut r«s vi-
narium, Ch. Hie homo est plane sycophanta. Quid diets tu, adolescens? Sy.
guom sum Acidal. et Goeller. Census conjuratori Lamb. — 33 C epistulas. —
Hi \'\\. si sis. Ii. I. Usee ; Paiei 3. Aiste. V\\. ul habitem. — 'iO Si unum \i. I,
qiii'lque edd. vett. — 42 C. 2. et fdd. veit. ante Ciuliflni. incipis sic petere. B. 1.
quia petere ; C. q. palrem ; C. 2. quia patrcm. — 13 Si ante lucem me occipias
B. 1. — 45 Opus facto est 1*11. et edd. vett. Opus farto est Lamb. (.>pus sacco,
vel face est Palmer. Face opus est Reiz. llenn. Coeller. — 40 Pll. quasi vix
NOTyE
45 Opus face est et viatico] Quasi dicat Cliarmides: Si tuum nomen est
164B ivJ. Accii pi,AUTi
Ch. Eloquere, isti tibi quid homines debcnt, quos tu quse-
ritas ?
Sy. Pater istius adolescentis dcdit has duas mihi epistolas
Lesbonici : mihi est amicus. Ch. teneo hunc manifesta-
rium. 50
Me sibi epistolas dedisse dicit : ludam hominem probe.
Sy. Ita ut occepi, si animum advortas, dicam. Ch. dabo
operam tibi.
Sy. Hanc me jussit Lesbonico suo gnato dare epistolam ;
Et item hanc alteram suo amico Callicli jussit dare.
Ch. Mihi quoque edepol, quom hie nugatur, contra nugari
lubet. 55
Ubi ipse erat ? Sy. bene rem gerebat. Ch. ergo ubi ?
Sy. in Seleucia. [ipse in manus.
Ch. Ab ipson' istas accepisti ? Sy. e manibus dedit mihi
Ch. Qua facie est homo? Sy. sesquipede quidem est
quam tu longior. [sens, longior.
Ch. Haeret haec res : siquidera ego absens sum, quam pras-
Novistin' hominem? Sy. ridicule rogitas, quo cum una
cibum (JO
Capere soleo. Ch. quid est ei nomen ? Sy. quod edepol
homini probo.
^uid est 7 Ch. Die, quid tihi mgotii est cum istis hominibus, quos tu quarilasf
Sy. Pater islius adolescentis Lesbonici, et metis amicus, mihi dedit has epistolas.
Cii. Deprehendo hunc manifeste: ait me sibi tradidisse epistolas. Ludificabo
egregie hominem. Sy. Loquar sicut iucepi, si advertas vienlem. Cm. Te au-
diam. Sy. Mihi imperavit reddere hanc literam Lesbonico suofilio, et mandavit
etiam dare hanc Callicli suo amico. Ch. Per adem Pollucis, quandoquidem hie
nugatur, mihi lubet nugari etiam ex advcrso. Ubi erat ipse ? Sy. Gerebat rem
bene. Cii. Ubi inquam? Sy. In Seleucia. Ch. Accepistine illas literas ub
illo? Sy. Ulihi tradidit ipse e manibus in manus. Ch. Quo vultu est homo?
Sy. Est quidem altior tc pedc et dimidio. Ch. IIccc res cohceret ; videlicet, ego
sum absens procerior, quam jira sens. Novistine hominem? Sy. Interrogas ridicule
utrum noscam eum, cum quo consucvi sumere cibum una. Cii. Quomodo vacatur T
ilium tiiiarium.— 47 C. et C. 2. quid cs. — 49 C. 2. duas epislulas, om'is^o pro-
nomino mihi. — 50 Lesbunicis C. is mihi amicus l*<ir. is mi est amicus Goellcr. —
65 li. 1. C. C. 2. quoniam hie. Mox, I'll, nuguratur ; C. nugaratur.—HVi IMI.
quiddamst,—li\) Hie vs. ileeil in C. 2. Yen. 1. et edd. vctt.— Gl Edd. vett.
NOT^
tam lon(;iim, ut nc intra innim qui- que deficiat.
demdicin jiioiiuntiaii possit, est opns 59 llarel hcec res] Non bene ca-
tibi face ct viatico, lie lux tc victus- pio, quid id sibi vclit.
TRINUMMI ACT. IV. SC. 2. 1G49
Ch. Lubet audire. Sy. illc cdepol ! illi illi ! vac misero
mihi! [modo.
Ch. Quid est negotii ? Sy. devoravi nomen imprudens
Ch. Non placet, qui amicos intra dentes conclusos habet.
Sy. Atque etiam modo vorsabatur mihi in labris primori-
bus. 65
Ch. Temperi huic hodie anteveni. Sy. tencor manifesto
miser !
Ch. Jamnc commentatus es nomen? Sy. Deum hercle
me atque hominum pudet.
Ch. Vide, homo, ut hominem noveris. Sy. tanquam me :
fieri istuc solet,
Quod in manu teneas atque oculis videas, id desideres.
Literis recomminiscar. C est principium nomini. 70
Ch. Callicias? Sy. non est. Ch. Callippus? Sy. non
est. Ch. Callidemides?
Sy. Non est. Ch. Callinicus? Sy. non est. Ch. Cal-
limarchus ? Sy. nil agis. [mei.
Neque adeo edepol floccifacio, qiiando egomet memini
Ch. At enira multi Lesbonici sunt hie : nisi nomen patris
Sy. Profecto est nomen quod homini bono. Ch. Libet audire. Sy. Ille profecto !
illeille! vw mihi misero ! Cii. Quid est rei? Sy. Imprudens devoravi nomen. Ch.
Non placet, qui tenet amicos inclusos infra dentes. Sy. Atque etiam modo mi-
hi erat in ore. Cn. Ilunc anteverti hodie tempestive. Sy. Teneor manifesto,
miser! Cn. Esnejam recordatus nomiuis? Sy. Profecto me pudet Deum atque
hominum. Ch. Animadverte, homo, ut noveris hominem. Sy. Velutime. Id
solet, quaras id, quod habeas in manu, et videas oculis. Literis refricabo memo-
riam. C est principium nominis. Cu. Callicias? S\.^'onest. Cii. Callippus?
Sy. Non est. Ch. Callidemides? Sy. Non est. Ch. Callinicus? Sy. Non
est. Ch. Callimarchus ? Sy. Nihil agis: neque per adem Pollucis, cujusquam
facio, quando egomet recordor mei. Ch. Nam sunt hie complures Lesbonici ; nisi
quod est. — 62 B. 1. ille adepol illeve misero mihi ; Palmer. Spicil. p. 758. le-
git, it, il, edepol, it, il. — 64 Non places . . . hahes Acidal. quia amicos C. conclu-
so habet C. et C. 2. — 65 Adque etiam C. 2.-67 Jam re C. Jam rem C. 2.
commentus Paiei 3. — 68 Edii. vett. istuc fieri. — 61) Quod manu Goeller. —
72 Pll. et Paiei 3. nihil agis; inargo ed. Groiiov. ex Mss. mihi agis.—7?> C.
NOTiE
62 Ille edepol! illi j7/e ] Est cona- 67 J arnne commentatus {commentus']
tus vocis redtiend*, qualis est ille es] In aliis, jamne recommentus es.
hominuin lion bene recordantium eo- Jam recommentatus es. Jamreincom-
mm, qnce sunt agf^ressi dicere. mentatus es.
C6 Temperi'] Id est, tempestive.
Delph. el Var. Clas. Plaut. 5 M
1650 M. ACCll PLAUTI
Dices, non monstrare possum istos homines, quos tu quae-
ritas. 75
Quod ad exemplum est? conjectura si reperire possumus.
Sy. Ad hoc exemplum est, Char. Ch. an Chares ? an
Charidemus? num Charraides? [jamdudnm tibi ;
Sy. Hem istic erit : qui istum Diperdant! Ch. dixi ego
Te potius bene dicere cequom 'st honiini amico, quam male.
Sy. Satin' intra labra atque dentes latuit vir minunii pretii?
Ch. Ne male loquare absenti amico. Sy. quid ergo ille
ignavissuraus 81
Mihi latitabat? Ch. si appellasses, respondisset, nomine.
Sed ipse ubi est? Sy. pol ilium reliqui ad Rhadamantem
in Cecropia insula. [sim, quaeritem ?
Ch. Qui homo est me insipientior, qui ipse egomet, ubi
Sed nihil disconducit huic rei : quid ais ? Sy. quid? Ch.
hoc te rogo. 85
Quos locos adisti? Sy. nimium miris modis mirabiles.
Ch. Lubet audire, nisi molestum'st. Sy. quin discupio
dicere.
appelles nomen patris, non possu7n oslendere illos homines quos tu quaris. Ad quod
exemplum est ? Si possumus invenire conjectura. Sy. Est ad hoc exemplum, Char.
Cit. An Chares? An Charidemus? A'um Charmides? .Sy. Hem! erit iste.
Qui Dii perdant istum f Cii. Ego tibi dixi jampridem ; est potius a quum te be-
ne dicere homini amico quam male. Sy. Salisne vir minimi pretii occultueit se
intra labra et dentes? Ch. Ne male dicas amico absenti, Sv. Quid ergo ille ho-
mo ignavissitnus me latebat ? Ch. Si vocasses nomine, respondisset : sed ubi est
ille? Sy. Pol ilium reliqui ad Rhadamantem in insula Cecropia. Ch. Qui homo
est stolidior me, qui quaritem, ubi egomet sim ? Sed nihil obest huic negolio : quid
dicis? Sy. Quid? Ch. Te quccso hoc. Qucb loca udiisti? Sy. Admirabilia
inodis nimis admirabilibus. Ch. Velim audire, nisi est incotnmodum. Sy. Quin
et C. 2. memini mihi. — 7!) C. non mostrare. — 76 C. possumus i(t.— 77 Edd.
vett. Ad h. e. est? an Cliares? u7i Charmides? num Charmides? Palmer.
Quod ad e. est ? conjectura si reperire possumus ; Acidal. et Herm. an Charmi-
des? an Charidemus? Syllaba Char clcest in 15. 1.— 78 Hem i. erat Acidal. —
81 IJ. l.loquere ei prascnte ; Lainh. loquare ei, prirsenlc amico. INlox, quid
ille ergo Heizius. — 83 C. ndi hada mante in Cccropio ; Both. Pol cum reliqui ad
likiulaman Cecropia in insula; 15. 1. in ceropin ; Menrs. in Cercopia. — 84 Qui
homo est dcsimt in 15. 1. nl)i, pro me, ligitiir ne. — 85 Cam. IJolh. Honn.
tJoellcr. hoc quod te rogo. — 80 Quos I. adistis Acidal. — 87 Lubet audires C. —
NOT/E
83 In Cecropia insula] Liideiis ap- sceleratos CerropiiP insulae inqiiili-
pellat Orcuni, rcgnmn Kiiadaniantis, nos. Nam KfKpwra ct ttIOikoi ^unt
qui sceleratos ibi jxi nis, ct cniciali- sitni(r, niajigiia; iiipiiniib bustia'.
bus mjxiniij excicci: homines vero
TUINUMMI ACT. IV. SC. 2. 1651
Omnium primum in Pontum advccti ad Arabiain terrain
sumiis. [illa3C, ubi thus gignitur,
Ch. Eho ! an etiam Arabia 'st in Ponto ? Sy. est: non
Sed ubi absinthium fit, atque cunila gallinacca. 90
Ch. Nimium graphicum hunc nugatorcm ! sed ego sum in-
sipientior, atque hie neseiat :
Qui egomet, unde redeam, hunc rogitem, quae ego sciain.
Nisi quia hibet expcriri, quo evasuru'st denique. [mihi :
Quid est tibi nomen, adolcseens ? Sy. Pax, id est nomen
Hoc cotidianum'st. Ch. edepol nomen nugatorium : 95
Quasi dicas, si quid crediderim tibi, pax ! periisse illico.
Sed quid ais, quo inde iisti porro? Sy. si animum advor-
tas, eloquar.
Ad caput amnis, quod de coelo exoritur sub solio Jovis.
Ch. Sub solio Jovis? Sy. ita dico. Ch. e coelo? Sy.
atque e medio quidem.
Ch. Eho! an etiara in ccelura escendisti ? Sy. immo ho-
riola advecti sumus, 100
opto diceve. Primum omnium sumus devecli in Pontum juxta Arnhiam, Cif.
Eho! Araliin estne (jUO(iue in Ponlo] S\. Est: non ilia in t/ua thus nascitur,
sed ubi fit absinthium, at<jue cunila gallinucea. Cii. Nugatorcm hunc nimium gra-
phicum ! sed ego sum stolidior, qui interrogem hunc, unde egomet reverlar ; qu<E
ego sciam, atque hie neseiat: nisi quia libet experiri, quo cvasurus est denique.
Quod tibi est nomen, adolescens? Sv. Pax, id est meum nomen : hoc est quoti-
dianutn. Ch. Per adem Pollueis nomen ridiculum : quasi dicas, pax ! si tibi cre-
diderim aliquid, periisse illico. Sed qiiid dicis, quo pcrrexisti inde porro? Sy.
Dicam, si advertas animum. Ad fontes fiuvii, qui nascuntur in ca-lo sub solio Jovis.
Ch. Sub solio ,]ovis? Sy. Dico ita. C\i. E ccelo? Sy. Atque e medio qui-
dem. Ch. Eho! an etiam ascendisti in ccelum? Sy. Immo advecti sumus navi-
cula, semper adversa aqua per fiumen, Ch. Eho, an vidisti quoque Jovem? Sy.
88 B. ^. inponto advecti arabiam ; C advectia arabiam ; C. 2. in potenlum ad-
vectia arabiam. — 89 P\\. iliac ubi tus gignitur. — 90 C. apsentium ; C 2. ubsen-
tiii ; Parei 3. absynthium. — 9G Pro pax, Meuis. legit <(/.r. — 97 Parei 3. islis
porro ; PlI. isti porro. — 99 Edci. ante Acidal. atque medio. — 100 Eo C. escen-
disti Pll. ascendisti B. 1. immod C. C. 2. Parei 3. immo doriola B. 1. immo do-
NOTiE
88 Arabiam terram^ Quasi * Ara- go.' 'Tagax' qui bene non ntatiu
bicam tcrrani : ' sic 'Italia terra,' niann sinistra. 'Taiigere' est fiira-
* Thessalia regio,' ' Galiiae nuilieres ;' ri. Tax, fiirlini, taclim. I'orro pnx
pro Italica.Tliessalica, Gallicae. est vox, f|ua silentiuin iniperaimis ei
90 Cutiila gallinacea] Aiiter ' sa- quociim lofiniinnr.
tyreia,' de la serrielte, odorata herba, 100 Ilorivla] Est navis ievis et ve-
ct condendis legnminibus, ac prjEsir- lox gravioribus navigiis, ad apecu'
tim fabis, iitiiis. landuni utilis.
96 Pax] Aliis, tax, dicitur a ' tail-
1652 M. ACCII PLAUTI
Usque aqna advorsa per amnera. Ch, eho, an etiam vi-
disti Jovera ? [bum.
Sy. Alii Di isse ad villam aiebant servis depromtum ci-
Deinde pono. Ch. deindeporro nolo quicquara prasdices.
Sy. Ego hercle, si es molestus. Ch. nana pudicum nerai-
nem
Esse oportet, qui abs terra ad coelum pervenerit. 105
Sy. Dimittam, ut te velle video : sed monstra hosce ho-
mines mihi.
Hos ego qusero, quibus me oportet has deferre epistolas.
Ch. Quid ais tu nunc? si forte eum ipsum Charniidem
conspexeris,
Ilium, quern tibi istas dedisse commemoras epistolas,
Noverisne hominem? Sy. nas tu me edepol arbitrare bel-
luam, 110
Qui quidera non novisse possim, quicum a;tatem exegerini.
An ille tarn esset stultus, qui mihi mille nummum crederet
Philippeum, quod me aurum deferre jussit ad gnatum suum,
Atque ad amicum Calliclem, quoi rem aiebat mandasse
hie suam ? 114
Mihi concrederet, nisi me ille et ego ilium nossem approbe?
Ch. Enimvero ego nunc sycophantae huic sycophantari
volo ;
Celeri Dii dicebant ivisse ad villam, latum cibos servis. Deinde porro. Ch.
Deiiule porro, nolo pradices quictjuaDi. Sv. Nolo profeclo si sim imjiortHnus, Ch.
A'((/« oportil nullum esse castum, qui Irauslatus/ucrit a terra ad calum. Sv". Si-
nnm ahire ut unimndrerto te optare. Sed ostende milti kosce homines. Ego quaro
homines, quitius oportet me deferre has Uterus. Ch. Quid dices tiijam! Si forte
videris eum ijisum Cliarmidem ; ilium, quern dicis tibi tradidisse istas epistolas ;
noverisne hnminem? S\. Certe tu existimas me esscfemm, qui quidem non pos-
sum co^nosccre quocum duxerim titum. Kisetiie ille adeo amens, ut mihi confide-
ret mille nummos Philippeos ; quod aurum me mandarit fcrre ad suum filium, et ad
Calliclem amicum, cui dicehal mandasse suam rem hie? HJihi concrederet, uisi ille
me nosset,et ego ilium nossem oplime? Ch. Nam ego volo sycophantari nunc huic
rj<i/iu 00(1(1. Cam. — 101 Pll. eo ante clinm ; R. 1. eo anne etiam. — 102 Callidus
ad villam .... servi 15. 1. Callicli isse ad villam aibunt servis Aridal. Cullicli se
ad {'..'2. Citlliclis ad V. — 103 Mande porro V\\. Deinde, ct u\o\ i)\\i^vum deinde
(lt^>iiiU ill 1$. 1. — 101 Ilho hercle si est !>. 1. J'^ho hercle vera si eris I'aiei 3.
lltio vera hercle («oeller. Ejio quidem hercle Ilcrm. Ilcrclc vero t\c\y\i\\. O
hercle sies molestus I'll, et Both, non pudicum H. 1. — 105 Pre oportet C
[IjarniiaJ ere oportet C. 2. Manere oportet Sdiopp. — 100 Di millam Fa-
rci 3. Mit aut I'll. Dlittam ut al. ap. I'areiim. mostru C — 107 Quos
ego Acidal. Heiiii. Gocilfr. — 112 C. 2. nummos.— l\'i C. ad gnitum. — 115
TRINUMMI ACT. IV. SC. 2. 1G53
Si hunc possum illo mille iiummnm Philippo circumducerc,
Quod sibi me dedissc dixit: quern ego, qui sit homo, ne-
scio, [crederem ?
Neque oculis ante hunc diem unquam vidi : eine aurum
Cui, si capitis res siet, nummum nunquam credam plum-
beum. 120
Aggrediundu'st hie homo mihi astu : heus, Pax, te tribus
verbis volo. [pisti a Charmide ?
Sy. Vcl trecentis. Cir. haben' tu id aurum, quod acce-
Sy. Atque etiam Philippeum, numeratum illius in mensa
manu,
Mille nummum. Cii. nempe ab ipso id accepisti Charmide ?
Sy. Mirum quin ab avo ejus, aut proavo acciperem, qui
sunt mortui. 125
Ch. Adolescens, cedo dum istuc aurum mihi. Sy. quod
ego aurum dem tibi ?
Ch. Quod a me te accepisse fassus. Sy. abs te accepisse?
Ch. ita loquor. [ego sum Charmides.
Sy. Quis tu homo es? Ch. qui mille nummum tibi dedi,
Sy. Neque edepol tu is es, neque hodie is unquam eris,
auro huic quidem.
Abi sis, nugator ! nugari nugatori postulas. 130
Ch. Charmides ego sum. Sy. nequicquam hercle es: nam
nihil auri fcro.
sycophanttr ; si possvm huic emungcre mille niimmos illo PUilippeo auro, quod
(iffirmaiit silii a me datum : quern ego ipnoio, qui homo sit ; neque conspicatus sum
uwiuam oculis ante hunc diem ; eine crederem aurum? Cui non crederem num'
mum plumhcum, si agalur dc capile. ICst vtihi a<loriendiis hie homo astutia. Heus,
Pax, te volo Iribns verbis. S\. V(l trecentis. Cii. Uuhcsne id nurum, quod ac-
cepisti a Charmide ? Sy. Atque etiam aurum mille nummorum Philippeorum nu-
meratum illius manu in mcnsa. Cn. Scilicet id suscepisli a Charmide ipso? Sy.
3Iirum si non ab ejus avo acciperem, aut proavo, qui sunt mortui. (,'n. Da mihi
igitur, adolescens, illud aurum. Sy. Quod aurum tibi dabo ego? Cil. Quod fas-
$us es te accejnsse a me. Sy. A te accepisse? Ch. Sic loquor. Sy. Quis es til f
Cm. Ego sum Charmides, qui tibi dedi mille 7Uintmos. Sy. Neque profeclo tu cs
is : neque eris hodie unquam, quidem auro huic. Abi si vis nugatur ! vis nu-
gari apnd nugatorcm. Cn. Ego sum Charmides. Sy. Nequicquam cs per Iler-
Pll. ni me .... nossem aprote. — 117 Edd. ante Scio}>p. illis mille numis
Philippeis. Pll. civein ducere. — 118 Quos sibi pdiiiones veleref.— 1 1'.) Pll.
ve mirum crederim ; imde l*ar»'n«, nimirum. — llM li. 1. C. 2. humn 7nas-
tichcus ; C. homo mi astu heus. — 12:5 1>. 1. illius immensa. — 121 !\liile nuni-
7nos I'll. B. 1. ct <'d(l, ante Sciopp. !\Jille nummum C— 12.1 31irum quid I'll.
— 126 Goellcr. Heriii. Keiz. ego dcm aurum tibi, — 129 B. 1. ncquc hodie un-
1654 M. ACCII PLAUTI
Nirais argute obrepsisti in eapse occasiuncula : [des.
Postquara ego me auruni ferre dixi, post tu factus Charmi-
Prius tu non eras, quam auri feci mentioneni : nihil agis.
Proin' tu te itidem, lit Charmidatus es, rursum recharmida.
Ch. Quis ego sum igitur, siquidem is non sum, qui sum?
Sy. quid id ad me attinet ? 136
Dum ille ne sis, quern ego esse nolo, sis raea causa, qui
lubet. [eras.
Prius non is eras, qui eras: nunc is factus, qui turn non
Ch. Age si quid agis. Sy. quid ego agam ? Ch. aurum
redde. Sy. dormitas, senex.
Ch. Fassus Charmidem dedisse aurura tibi. Sy. scrip-
tum quidera
Ch. Properas, an non properas abire actutum ab his regi-
onibus, 141
Dormitator, priusquam ego hie te jubeo mulcari male?
Sy. Quamobrem ? Ch. quia ilium quem ementitus es,
ego sum ipsus Charmides, [is es ?
Quem tibi epistolas dedisse aiebns. Sy'. eho! quaeso ; an tu
Ch. Is enimvero sum. Sy. ain' tu tandem, is ipsusnc es?
Ch. aio. Sy. ipsus es? 145
Ch. Ipsus, inquam, Charmides sum. Sy. ergo ipsusne es ?
Ch. ipsissumus.
Abi hinc ab oculis. Sy. enimvero sero quoniara advenis,
culein : nam nihil/ero auri. Ohrcpsisli nimis astute in haccc occasiuncula. Post'
i)uam ego dixi meferrt a unan, poslcn tu evasisli Charmides. Tu non t'i«>-, atite-
(juarn facerem minlioncm auri. Nihil assi'tjueris. lUuiuc quemadmodum tu Char-
midatus es.tc itidem rursus recharmida. C'n. Quis sum ergo, si is non sum, (jui
sum f Sy. Quid id ad vie special/ Dum modo non sis ille, (jucm rgo nolo esse ;
sis i/uilibet ; per me licet. A'on eras prius is <jui eras: nunc is factus, qui non eras
turn. Ch. Age si (juiil agis. Sv. Quidfaciam! Cii. liedde aurum. Sy. /)o»--
milas, senex. Cit. /•,'.< conj'essus Charmidem ilcdissc aurum. Sv. Scriptuiii quidem.
C.U. Acceleras, an non acceleras discedere statimab iis regionihus, prtedo, antequam
fpo mandavcro tc tnulcari male hie / Sy. Quarc ? (^ii. Quia ego sum ipsus ille
Charmides, quem es ementitus, et quem diccbas tibi dedisse literas. Sy. Eho!
amabo, an es tu is ? Ch. iSum is enimvero. Sy. Dicisne tandem, esne tu ipse?
C;ii. Aio. Sy. Ipse cs? Cii. Ipse sum Charmides. Sy. Ergo ipscne cs? Cii.
Ipsissimus. I'uge hinc a conspectu. Sy. Enimvero, quia venis tarde, dabis poe-
quam. \)(>\\z. aurum hoc cui dem. — 130 A si sis C. Al si sis C. 2. — 1.32 Pll
itbrciiali in eapse ; al. .t|). I'areiim tncapse. — KU> Quid ego C. — 137 B. 1. quod-
Inbrt ; ('.2. quilibet ; «(l(l. ante Acidal. quidluhct. — 141 C. abere. ('..'I. ac-
tuum. — J42 F.iltl. vftt. tniiltari, sive mulctari. — 114 C. aiebat. Mox, C. eho que
Mean; C. 2. ehoque [lacuna] es [lacuna] is enim. — 117 Ab hinc ab I'll, serio
TRINUMMI ACT. IV, !SC. 2. 1C)55
Vapulabis mco arbitratu et novorum aediliiim.
Ch. At etiam maledicis? Sv. immo, salvos quandoqui-
dem advenis,
Di tc pcrdant; etsi floccifacio, an periisses priiis. 150
Ego ob banc opcram argentum accepi : te macto infortunio.
Cetcrum qui sis, qui non sis, floccum non interduira.
Ibo ad ilium, renuntiabo, qui mihi tris nummos dcdit,
Ut sciat, se pcrdidisse : ego abco ; male vive et vale.
Quod Di te omnes advcnientcm peregre perdant, Cbarmides.
Ch. Postquam illc hinc abiit, post loquendi libera 156
Videtur tempus veuissc, atque occasio.
Jamdudum meum illc pectus pungit aculcus,
Quid illi negotii fuerit ante aedis meas.
Nam epistola ilia mihi concentuiiat metum 160
In corde, et illud mille nunimura quam rem agat.
Nunquam edepol temere tinniit tintinnabulum :
was mco arhitrio ct novorum adUium, Ch. At cUcis male ad hue? Sv. Immo,
quoniam advenis salvus, Dii ic perdaiit ; etsifacio nihili, an periisses antea. Ego
accepi pecnniam ob haiic rem: te macto infortunio ; sed floccifacio qui sis, qui
non sis. Ibo ad ilium, qui mihi dedit tres nummos ; renuntiabo, ut sciat se
amisisse. Ego proficiscor, vii^e male et vale ! Omnes Dii te perdant adve-
nientem peregre, Charmides. Ch. Postquam ille profectus est hinc, verba facicndi
tempus, et locus oblatus videtur. Jamdudum ille aculcus pungit meum pectus,
quid rei illi sit, ante meas ades. Nam ilia litem mihi injicit metum in corde, et quam
rem gerant illi mille nummi. Profecto tintinnabulum nunquam tinniit temere. Est
quoniam Pll. et edd. vett. — 148 Parei 3. arbitrio meo. — 1 19 An etiam edd.
ante Sciopp. — 150 Di me pcrdant Goeller. et edd. vett. si tefl. an periisne PH.
— 1.51 Pll. accepe macto importunio ; li. 1. emacto imporlunio. — 152 Sed erutn Pll.
et Diesd. Sed hcrum H. i. Sed eriim emend. Sciopp. iNIox, I'll, ct B. 1. non
interdum.—\5i Ibi ad ilium V\\. — \5i Ut siat C. — 155 Quo Di Herm. C/iur-
»nj(/es deest in B. 1. — ICO C. concenturiat metuum. — 162 Num quern V\l. temere
NOTyE
147 Enimi'erosero] Moris erat apud bus, est, in re militari, sufficere in
antiquos, ut, qui iioctii vagarentur, locum deficientis militis aliuni niili-
triunivirorum arbitrio poenas darent. teni. Hinc metaphora fit ad signi-
Id in Amphitryone, et alibi. ficandum qucmlibet qui alienas vices
150 Etsil In aliis, si te floccifacio, implct.
pro etsi, trajectione literaruui. 102 Nunqtiam temere tinniit tintiu'
160 Co«ccn<«r(a<] ' Concenturiare' nubulum} Quasi dicat: Hoc quod di-
est colligere, ductum acenturiis, quae cilur a sycopbanta, non temere dici-
ad suffragia conveniebant, et in cer- tur ; neque eniin pulsatur tintinna-
tas classes distribuebantur. 'Sue- bulum, nisi ad aliquod, seu signum,
centuriatus * melioris notJc auctori- seu indicium.
165() M. ACCII PLAUTl
Nisi qui illiid tractat, aut movet, rautum est, tacet.
Sed quis hie est, qui hue in plateam cursuram ineipit?
Lubet observare, quid agat: hue eoneessero. 165
mulum, tacet, nisi aliquis illud impellit, aut motet. Sed quis est hie qui aceurrit in
plateam ? Obsevtabo quid facial ! hue recedam.
tinnilinnabubnlum C temere tintinnabulum C. 2. — 163 A'isi^wfsal. ap. Pareiim.
niutust Pai ei 3. mutus tacet Pll.
NOTiE
163 Mutum est, tacet] Id est, tin- iit tintinnabulum non snopte Dutn,
tinnabulum ; quasi dicat : Hie non sed alieno tinnit.
ita lo()ueretiir, nisi impuisn alieno;
ACTUS QUARTI SCENA TERTIA.
STASIMUS, CIIARMIDllS.
St. Stasime, fac tc propere eelerem, reeipe te ad domi-
num domum ;
Ne subito mctus exoriatur seapulis stultitia tua.
Adde gradum ! appropera ! jamdudum fuetum 'st, eum abisti
domo.
Cave sis tibi, nc bubuli in te cottabi crebri crepcnt,
Si abieris ab heri qua^stione : ne destiteris currere ! 5
Eece hominem te, Stasime, nihili ! satin' in thermopolio
St. Stalisme, fac te repente velocem, concede tu domum ad herum ; ne timor
eveniat repente humeris, tua amentia. Accelera grodum ! accelcra ! jampridem
excesni.sti exadibus. Vide, si vis, ne crebri cottabi bubuli rcsonent, si e.rcesseris
qutindo herui te qu<rrct. Ne cesses accelerare ! Ecce hominem nihili, Stasime !
1 Al. ap. PaiPiim, face te p. celeres recipere. Voc. dominum dcost in B. 1.
ICdd. ante Gulielni. facile propere. — 2 B. 1. C. et C. 2. stulltliam, oniisso tua.
— 3 Abde gradum B. I. — 6 (/. nihil s. in lermipolio, — 7 Goelier. thermopolas. —
not;e
4 Se bubuli jH te cnttabi] CJra'ci, ' cottabos ' Plautus appellat, pernie-
inttr bibendiini, quod r<-iiqnuni ciat tapiioiani, rdit\im flagris sonitiim,
in pocriiis, ad terrain ccrta ratione quando subjiciuntnr mustigiu*.
ronjiriil);<nt ; ct qnod iiidi- existerct (» 7Vi(iHio/)n/io] ' Tiiernio|i<)iia ' vo-
munnur, 'coltabiim' appellant. Sic cabanlur oliin caupouir, in qitibus
TRINUMMI ACT. IV. .SC. 3. 1G57
Condaliuni cs oblitus, postquam theiniopotasti giiUurcm ?
Recipe tc, ct rccune pctcie re rccenti. Cii. hiiic, quisquis
est,
Curculio 'st cxcrcitor : is hunc homincm cursuram docet.
St. Quid, homo nihilijuonpudet Ic? tribusnc tc poteriis 10
Memoria esse oblituin ? an vero, quia cum tiugi hominibus
Ibi bibisti, qui ab alieno facile cohibcrcnt manus?
Tiieruchus fuit, Cerconicus, Criiinus, Cercobulus, Collabns,
Oculicrepida?, Cruricrcpidas/Ferriteri, Mastigiae.
Inter eosne homines condalium te redipisci postulas, 15
Quorum corum unus surripuit currenti cursori solum ?
csnc ohlitiis condalium in thermopolio, postquam proluisli g^ullur calidis laticibus ?
Recipe te, et rcdi ad petendum, dum res est reccns. Ch. Ilic, quisquis est,
magistrum liabuit curculionem : is docuil hunc huminem currere. St. Quid, ho-
mo nihili, tenon pudct? Oportelne te esse lapsum memoria tribus scypiiis siccatis?
An vero, quoniam ibi polasti cum hominibus frugi, qui co'ercerent facile manus ab
alienis? I'uit Theruchus, Cerconicus, Crinnus, Cercobulus, Collabus, Oculicrepi-
dee, Cruricrepidcc, Ferriteri, Mastigio', Sperasne te recuperaturum condaliumiii-
ter eos homines ; quorum eorum unus surripuit soleam calcei cursori currenti ? Ch.
8 Pll. petere rccenti ; al. ap. Vareum, pcde recenti. — 9 Curculiost Herm. Goel-
ler. Gurgutiost C GurgUiost C. '2. — 10 V\l. poferis. — 11 Memoria: GnWelm.
flJemorie Drosd. RIox, an vero quoniam frugi Reiz. ap. Herin. et Goeller. —
13 Truthus C Truchus C. 2. Terrucus B. 1. I'ro Collahus, quod exliibent
B. 1. C. et C. 2. Cottabus legit Palmer, et sic Parei 1. 2. 3.— 14 Oculi
crepidtE B. 1. Pll. OcculteripidcE Palmer. Crucicrepida: B. 1. et ediliones
NOT/E
calida et esculenta, et potiilenta ap- Grapco, partim ex Latino constet.
ponebantiir. Apiid Plautiim, ' tliei- 8 lluic, quisquis est, Curculio 'st ex-
mopotare ' veibiim partim Gi^-ciim, crt(7or] Athletarum gyniiiasta> et ma-
partim Latiiiiim. Ammianns Mar- gistri ' exercitores ' appcllabantiir.
cellimis de a>vi sui moribus : ' Ita au- In hoc joco pciila rationem liabet
ten paiici sunt inter eos severi vin- priin» syllabze liujiis vocis Curculio,
dices delictoriim, nt si aqnam calidam quia ciiisitat servuliis. Et farile cie-
tardius attulerit serviis, trecentis af- diderim indeetiam appellatuiu 'Cur-
fligi veiberibus jiibeatur.' ciilionem' ilium, qni nomen deditfa-
7 Condalium] ' Conduliis,' ' con- biila^ Plautiiiae, propter ejus velori-
daliis,' et 'condalium.' Festo est tatem ciirsus in Chaviam. ' Exerci-
annuli genus. tio ' dicebatnr, pro ' exercilatio.'
Thermopotasti gutfurem] Quasi di- 13 Thcruclius] Nomina servorum
cat : Postquam calida potione gut- a Plaiilo conficta, qua- per sese nihil
tur proluisli. Comica licentia dixit ferme significant ; aut adeo palam
thermopotasti, verbo, turn ex Gra'co, significant, ut Soli foenereris lucem,
turn ex Latino constante. Hoc enini si velis intcrpietari.
in nullo ferme laudata; nota? auctore IG Surripuit currenti solum'] Hyper-
repcritur, ut verbum ullum partim ex bole est audacissima, Quis enini ore-
1658 M, ACCII PLAUTI
Ch. Ita me Di ament, graphicura fiirem ! St. quid ego,
quod periit, petam ? [per ?
Nisi etiam laborem ad damnum apponara epithecam insu-
Quin tu quod periit, periisse ducis ? cape vorsoriam.
Recipe te ad herum. Ch. non fugitivos est hie homo,
commeminit domi. 20
St. Utinam veteres mores, veteres parsimonias
Potius majori hoiiori hie essent, quam mores mali.
Ch. Di immortales! basilica hie quidem facinora incep-
tat loqui.
Vetera quaerit, vetera amare hunc, morem majorum, scias.
St. Nam nunc mores nihil faciunt, quod licet, nisi quod
lubet. 25
Ambitio jam more sancta 'st, libera 'st a legibus :
Scuta jacere, fugereque hostes, more habent licentiam :
Petere honorera pro flagitio, more fit. Ch. morem irapro-
bura I
Itn me Dii ament, consummatum furem ! St. Quid rognho, qimd amisi? Nisi
etiam adjiciam laborem ad jacturam, quasi epithecam ? Qitin tu putus amissum
esse, quod est amissum ? Accipe versoriam. Keverlere ad herum. Ch. Hie 7ion
est homo/ugilivus, recordalur a-dium. St. Utinam essent antiqua instilutu, atiti-
qua- parsimoni(E ; essent hie mnjori honori, quam mala instituta. Ch. Dii immor-
tales! hie orditur pronwitiare regin facta. Queer it antiqua; ne ignores hunc dili-
gere antiqua, murem majorum. St. Nam faciunt nunc nihili mores, 7iisi licet fa-
cere quod lubet. Ambitio est fuinc consecrata consuetudine ; est immunis a legi-
bus : qui abjiciunt scuta, qui fugiunt in certamine, in consuetudine habent aucto-
ritaiem. Fit consuetudine, si pelas Iwnores pro scelere. Ch. Malum, consuetudi-
veteres.— IG Quorum unus Heini. ct Goeller.— 17 Di amant PH.— 18 B. 1.
laborem addam. INIox, I'll, et editiones vett^res, apolhecam ; li. 1. nam
apponam apotecam ; Lamli. hypolhccam. — 21 Atque utinam editiones vete-
res : Utinam veteres homines HI I. Utinam %'eteres homines, utin(tm veteres
(ivuX. Utinam veteres mores omnes, veteres Uotli. — 24 Don/.. Herm. Coeller.
more majorum. J}. 1. sciat.—2G Gulielm. liherala leg i bus.— '27 I'arei 3. habet ;
B. I . fugere qua hostes mores. — 2\) .S'/rtJiuiorcs Heiz. ap. Heim. Strenuos jam
NOTiE
dat qnonqnam adco esse et fiiraccm, 19 Cape vorsoriam] Id est, da vela
et ill fiirando |iromtiiin, lit cuirenti retrorsiim. Nimiriim ' vcisoi la ' est
lioiiiiiii solum, id ist,8olcam scu cal- funis, qno velum verlitur.
cciim detrahatt' 21 Vetera amare] Id est, veteres
17 (iruphicum furem] Id est, liomi- mores, vctercm paisimoniam.
nem verc furem. 2(> .SV»ic/rt 'st] Id est, tiita et invio-
IH I'.pithecam] ' Kpitlicca ' est ad- lata facta est.
dilio, adj<ctio.
TRINUMMI A(;T. IV, sc. 3. 1G59
St. Strenuos practeriic, more fit. Cif. nequam qnidem.
St. Mores leges perduxerunt jam in potestatem suam, 30
Magis quis sunt obnoxiosi, quam parentes liberis.
Eae misera^ etiam ad parietem sunt fixoe clavis ferreis,
Ubi malos mores afligi nimio f'ucrat asquius.
Ch. Lubet adirc atquc appellare hunc : veriim auscuKo
perlubens.
Et metuo, si compellabo, nc aliam rem occipiat loqui. 35
St. Neque istis quicquam lege sanctum 'st : leges mori
serviunt.
Mores autem rapere properant, qua sacrum, qua publicum.
Ch. Hercle istis malam rem magnam moribus dignum'st
dari ! [minum omnibus
St. Nonne hoc publice animum advorti? nam id genus ho-
Universis est advorsum, atque omni populo male facit : 40
Male fidem servando, illis quoque abrogant etiam fidem,
Qui nihil meriti : quippe ex eorum ingenio ingenium horum
probant. [sum.
Hoc qui in mentem venerit mihi, reipsa modo commonitus
nem. St. Est consnetudo aspernari furies. Ch. Nequam profecto cojisnetudo.
St. Mores jam i-indicaninl in swim ditioncm leges, i/tdbus sunt 7im^is obnoxii,
ijwim parentes liberis. Eu- infelices sunt etiam dcfixa: ad parietem clavis ferreis,
ad quern erat tnagis par defigi malos mores. C-if. Libet convenire hunc atque
appellare: verum audio perlibenter ; et pertimesco, si interrogem, ne incipiat dicere
de alia re. St. Neque est quicquam inviolabite lege. Leges suhjiciuntur con-
suetudini: mores autem invadere accelerant, et sacrum, et publicum. Ch. Per
Herculem, mali mores mercnlur affici mala re / St. Nonne animadverti hoc pub-
lice f Nam id genus hominum omnibus est conlrarium, et omni plebi mahfacit :
fidem male tuenilo dclrahunt eliam fidem illis, qui nihil meriti sunt: vimirum me-
liuntur horum menlem ex illorum tnente. Qua raiione id mihi venerit in animum,
praterire Goeller.— 31 Magis qui PH. obnoxioscc Brant, quam p. liberi Pll. —
ao Neque isti Pll. sanctu'st C — 39 C. pullice. Goeller. genus hominum homi'
NOT^
29 Strenuos prcetcrire, morefit] Id praesentat leges clavis confixas,
est, consiietudiiie nunc fit, ut vii i for- quemadmoiluni servos reos et fiigiti-
tes at) iiiiprobisisimo quoqiie in hone- vos.
ribus peteiidis victi discedant, loco- 39 Nonne hoc publice anirnum adror-
que moveantnr. ii] Quasi dicat, nonne in hoc publice
31 Obnoxiosi] Id est, leges illis pa- animadvertendum est?
rent, non illi legibus. 42 Ex eorum ingenio ingenium horum
32 £,'«? Mjisfra'] Ingeniose poetarc- probant] Persa, 'Tuo ex Ingenio mo-
1660 M. ACCII PLAUTI
Si qiiis mutuom quid dederit, fit pro proprio perditum.
Cum repetas, inimicum amicum beneficio invenis tuo. 45
Si mage exigere ciipias, duarum rerum exoritur optio :
Vel illud, quod credideris, perdas ; vel ilium amicum ami-
seris. [talentum mutuom
Ch. Meus est hie quidem Stasimus servos. St. nam ego
Quod dcdcram, talento inimicum mihi emi, amicum ven-
didi.
Sed ego sum insipientior, qui rebus curem publicis 50
Potius, quam id quod proxuraum 'st, meo tergo tutelam ge-
ram.
Eo domum. Ch. heus tu, asta illico : audi, heus tu ! St.
non sto. Ch. at ego te stare volo.
St. Quid si egomet te velle nolo? Ch. ha nimiiira, Sta-
sime, saeviter ! [argentum dedi.
St. Emere meliu'st, cui imperes. Ch. pol ego emi, atque
Sed si non dicto audiens est, quid ago? St. damnum ma-
lum. 55
Ch. Bene mones : ita facere certum est. St. nisi quidem
cs obnoxius. [ jubes.
Ch. Si bonus est, obnoxius sum : sin secus est, faciara uti
sum (idtnonilus mox re ipsa. Si quis ihderit aliquid inutuuin, dci'crditur pro
proprio, Qutmdo rcpctis, iiitenis inimicum tuo beneficio pro ainico. Si relis
repetere acrius, optio duarum rerum nascitur : vel amiseris id quod dederi.i, vel per-
didcris ilium umicum. Cii. Jlic est profecto meus sirrus Stasimus. St. Nam
emi (o liilento quod ego dederam mutnum, inimicum, vendidi amicum, Sed ego sum
amenlior, qui curam geruvi rerum ptiblicarum, potius quam id quod est proximum,
ciiraho tncum iergum. Eo domum. Cii. Ileus tu ! sta illico. Audi, heus tu !
St. Non sto, Ch. At ego oplo te consist ere. St. Quid si egomet nolo te velle'!
Cii. Ah, Stasime, agis nimium crudeliler .' St. Est satins emere, cui imperes.
Cii. Profecto ego emi, et dedi pecuniam. Sed si non est morigcrus, quid ago?
St. Da infortunium grandc. Cii. liecte mones! institui sic agere. St. Nisi
quidem es obnoxius. C^ii. >S'J est bonus, .sum obnoxius : si est secus, agam ut impe-
tiihus, nt emond. .Sciopp. — 1.5 Pll. invenias ; C inx'enicas. — 47 Pll. amicum
miseris. — V.) C vendedi. — 50 C. qui r. c. pullicis. — ."i'i Vriba, at ego te stare vo-
lo, dcsiint ill I'll. — 55 H. 1. C^. C 2. audiens es. Mox, </tt magnum inalum
Giiliclin. et Bipont. dano malum Palmer. — 5G Pll. certunst. B. 1. quidem
NOT/T
res alirnos proha.s.' Tcrenlins, ' Hei 4(» Optio] Id est, olcctio.
nif iiiiRciniii, fjiii tiitiin aiiimum ex .Ol E.mercm eliu'sl] Peisa, ' Emere
animo upcclavi mco !' oportct cuicin tibiobedire velis.'
TRINUMMI ACT. IV. SC. 3. IGOl
St. Quid id ad me attinet, bonisne servis tu utare an ma-
ils ? [alteram
Ch. Quia boni malique in ca re pars tibi est. Sr. partem
Tibi permitto, illam alteram ad me, quod boni est, apponito.
Cfi. Si cris nicritus, fict : scd rcspice ad me hue! ego sum
Charniides. Gl
St. Hem ! quis est, qui mentionem facit homo hominis
optumi? [vostram fidem !
Ch. Ipse homo optumus. S r. mare, terra, coelum, Di,
Satin' ego oculis plane video? estne ipsus, an non est? is
est.
Certe is est! is est profecto ! o mi here exoptatissume, G5
Salve ! Cii. salve, Stasime. St. salvum te. Ch. scio
et credo tibi.
Sed omitto alia ; hoc mihi responde : liberi quid agunt mei,
Quos reliqui hie, filium atque iiliam ? St. vivunt, valent.
Ch. Nempe uterque? St. uterque. Ch. Di me salvom
et servatum volunt.
Cetera intus otiose pcrcunctabor quae volo. 70
Eamus intro : sequere. St. quo tu te agis? Ch. quonam,
nisi domum ? [censeam ?
St. Hiccine nos habitare censes ? Ch. ubinam ego alibi
St. Jam. Cn. quid jam? St. non sunt nostras aedes is-
tae. Ch. quid ego ex te audio? [tariis
St. Vendidit tuus natus asdis. Ch. peril ! St. pra^sen-
ras. St. Quid id ad me speclut, an utaris bonis servis, an tnalis 1 Cii. Quia oh-
liiies partem in ea re boni maUijue. St. Tibi concedo alteram partem, adde mihi
illam alteram, (juie est bona. Cht. Addetur si bene meritus es ; sed respice kite ad
me! ego sum Vharmides. St. Hem quis est, (jui facit menlione7n vptimi viri ?
Ch. Ipse est vir optimus. St. Mare, terra, ccelum, Dii rcdratn fidem ! Conspi-
corne ego oeulis satis plane ? Estne ipse, an non est / Is est pm/tclo ! is est, is est
sane! O mi here exuptatissime, sis sakus! Cu. Salve, Stasime ! St. Salvum te.
Cii. Seio et tibi credo. Scd prcvtermitio alia ! responde mihi hue : quid faciunt
mei liberi, ipius hie reliqui, filium et filiam? St. Vivunt, valent. Ch. Nempe
uterque? St. Uterque. Cii. Dii volunt me salvum et servatum. Ate petam
reliqua quw volo scire in (cdibus otiose. Ingrediamur! sequere. St. Quo teagis?
Ch. Quonam, nisi dnmum! St. Futusne hie nus manere ? Ch. Ubinam ego putem
alibi? St. Jam. Ch. Quid jam? ST.Hceadesiionsuntjnmnostrce. Ch. Quid ego
ex te audio? St. Tuus filius vendidit trdes. Ch. Interii. St. Prasentibuset nume-
est. — 57 Si bonus cs I'll, ct edd. vett. secus es PU. ut jubes Hcrm, — 59 Qui
boni C.~G7 Sed nmiite alia Aid. Jiint. Acidal. Heini. Goeller. — 72 Hiciiie
1662 M. ACCU PLAUTl
Argenti minis iiumeratis. Ch. quot? St. quadraginta.
Ch. occidi ! 75
Qui eas emit? St. Callicles, cui tuam rem commenda-
veras,
Is habitatura hue commigravit, nosque exturbavit foras.
Ch. Ubi nunc filius meus habitat ? St. hie, in hoc pos-
ticulo. [fore.
Ch. Male disperii ! St. credidi aegre tibi id, ubi audisses,
Ch. Ego miser meis periculis sum per maria maxuma 80
Veetus capitali periculo, per preedones phirimos
Me servavi, sah'os redii : nunc hie disperii miser,
Propter eosdem, quorum causa fui hae gRtate exercitus.
Adimit aniniam mihi aegritudo. Stasime ! tene me. St.
visne aquam
Tibi petam ? Ch. res quom animum agebat, tum esse of-
fusam oportuit. 85
rath minis argenteis. Ch. Quot? St. Quadraginta. Ch. Per ii. Quis eas emit?
St. Callicles, cui commiseras tuas fortunas ; is commigravit hue hubitatum, nos-
que cjecit foras. Ch. Ubi manet nunc metis Jilius? St. Hie ir hoc post iculo.
Ch. luterii male. St. Existimnvi te agre Inturum esse hoc, quando ucccpisses.
Cn. Ego infclix sumjaelalus meis jacturis per maria maxima periculo capitis, a
piralis me defendi,retirtor incolumis: nu7ie hie naufragium feci, infelix propter
eosdem, quorum causa fui jactalus hac atate. Dolor adimit mentem : tene me,
Slnsime ! St. Msne ut postulem aquam pro te? Cic. Quando fortunce inieri-
bant, turn oporlcbat effundere.
C. ubinam ego Pll. Herm.— 73 Voc. i5<rt'deest in B. 1. — 75 Pll. ^j/of/.— 80 Ego
ntisiruin Vl\. nteis periclis Herm. — 81 Herm. periclo. — 83 Nonius hoe atate ;
nnde (iulielni. conj. hoc atatis. — 85 Voe. res dcest in B. 1. Mox, in codeni
cod. cum animam aiebam tuvi esse effusa ; C. 2. res quoniam. Pll. offusa.
NOTyE
83 Ilac (ctatc'] Id est, hoc a-tatis, ' Hac nocte,' id est, hoc noctis.
sen aetate tarn praecipiti, sen efluuta.
ACTUS QUARTI SCENA QUARTA.
CALLICLES, CHARMlDliS, STASIMLS.
Ca. Quid hoc hicclamoris audio ante asdis meas ?
Ch. O Callicles! o Callicles! o Callicles !
Ca. Quumvoci/erationcm audio anlc mcas (cdcs? Cm. () Callicles.' O Calli-
TRlNUiMMI ACT. IV. SC 4, 1GG3
Qualinc amico mca commcndavi bona !
Ca. Piobo el fidcli, et fulo, ct cum magna fide;
Et salve, et salvom te advenisse gaudeo. 5
Ch. Credo omnia ist£ec, si ita 'st, ut praidicas.
Sed quis iste est tuns ornatus? Ca. ego dicam tibi.
Tiiesaurum effodiebam intus, dotem, filiae
Tua3 quae darctur : sed intus narrabo tibi
Et hoc et alia: scquere. Ch. Stasime! St. hem! Ch.
strenue 10
Curre in Pirreeum, atque unum curriculum face.
Videbis jam illic navem, qua advecti sumus.
Jubeto Sangarionem, quae imperaverim.
Curare, ut efFerantur : et tu ito simul.
Solutum 'st portitorijam portorium. 15
St. Nihil est morae. Ch. i, i, ambula ! actutum redi.
St. Illic sum atque hie sum. Ca. sequere tu hac me In-
tro. Ch. sequor.
St. Hie meo hero amicus solus firmus restitit,
Neque demutavit animum de firma fide.
Quanquam labores raultos *** 20
Sed hie unus, ut ego suspicor, servat fidem.
cles ! O Callicles ! Quali amico credidi mens fortunas ! Ca. Bono, et fido, et
cum magna fide; et salve, et lator tc advenisse sahum. Ch. Credo omnia islhac,
si est ita ut dicis. Sed quis est tile tuus ornatus? Ca. Ego tibi dicani. Effodie-
bam intus Ikesaurum, qui donelur dos tuce filia. Sed tibi nurrubo intus, et hoc et
cetera. Sequere. Cn. Stasime ! iir. IJem! Cii. Curre cHeriler in Piraeum,
et ne desiste. Videbis jam illic navem, qua sumus allati. Mandn Sangarioni, ut
curet, ul vfferantur, quie imperaverim. Et tu perge simul. Portorium est jam
solutum ])orlitori. St. Est nihil quod morctur. Ch. I, i, ambula ! stalim redi.
St. .S'«w illic, et sum hie. Ca. Sequere me tu hac intra. Ch. Siquor. St. Ilic
amicus solus firmus restitit jneo hero, neque dimovit animum de firma fide.
Quanquam ipse pertulit multos labores; sed hie unus tuetur fidem, ut ego su-
3 Quidin' Parei 3 5 Et salvet et C— 6 Omnia prcedicas credo edd.
vett.— 8 ThensaurumVW.—Q Tuaque V\\.—\2 Videbis nam R. 1.— 13 Videto
15. Let PH.— 1.5 Solutust I'll.— 10 Mhil est morucii ambula Pll. iinde RitloD-.
Nihil est mora? Cu. i, nihil, ambula ; Lamb. Nihil est morw? Cn. ftihil, ambu-
la.— 17 Acidal. et Goeller. tu me inlro /lac— IS Pll. amico solus. — ll>. 22 li. 1.
fide: hie unus ut ego suspicor Servat fidem quanquam labores mullos cepisse cen-
seo ; Aid. et Meins. fide. Ilic unus, ut ego suspicor, servat fidem. Quanqiuun
aOTJE
l\ Pircpeum] ' Piraeus ' est portus star curricnli accelera. Uiio spiritii
Atlicnaruni. viara conlice.
Unum curriculum face] Id est, iii-
1G64 M. ACCir PLAUTI
Ob rem laborem euni ego cepisse censco.
spicor : ego existimo eum laborusse 7wn sine causa.
labores mnltos ob rem eum ego cepisse censeo ; Lamb, laborcs multos ipse perluli.
Pro ob rem, Acidal. conj. ab re.
ACTUS QUINTI SCENA PRIMA.
LYSITELES.
Hic homo est omnium hominnm praecipuus, voluptatibns
gaudiisque antepotens :
Ita commoda, quas cupio, eveniunt : qiiod ago, assequi-
tur, subest,
Subsequitur : ita gaudiis gaudium suppeditat.
Modo me Stasimus Lesbonici servos convenit : is
Mihi dixit, suum hcriiin peregre hue advenisse Charmidem. 5
Nunc mihi is propere conveniendus est ; ut, quai cum ejus
filio
Egi, ei rci fundus pater sit potior : eo : sed fores
Ilae sonitu suo mihi moram objiciunt incommode.
Lv. Ilic est omnium facile primus, prce ceteris potcns volupfatibus et gaudiis : ila
bona contingunt, (jua- exopto : ijuod ago, assequitur, subest, subsequitur : ita jucun-
ditas cuiiiulatur jucunditate. Stasimus, servus Lesbonici, me adiit modo : is mihi
dixit Charmidetn, suum herum, advenisse hue a longini/uis. Is mihi adeundus est
velociter, ut pater sit pracipuus auctor tjus rci quam feci cum ejusjilio. Sid h<£
fores me rcmorantur incommode suo slrepitu.
1 Voc. /lomjnuw dcest in B. 1. pracipuis odd. veft. anteponcns C. 2. ante-
ponendus H. 1. et al. ii)i. l-*aiciim. — 2 Jlacommodo edd. vett. Vro subest, Aci-
dal. IJotli. ft (Jocllor. subit.—'i \\o\\i. gaudia suppcdilant. — 4 Hoc vorsu nova
iccna incipit in li. 1. convenicntis Mihi, S)-c, idem codex. — 8 I'll, obiciunt.
NOTyE
1 Jlic homo] r.ysiteles manii ad teris moi tnlibiio, cumnlatus volii|)ta-
pcctiis adniula seipstini noiiiinat in tihiis ct gaudiis.
terda pciMOna : (juasi dical, Kgo titiin 2 Commoda] Id est , commode,
bouio pra-cipiiiis. 7 I'undus] Id est, aiictor.
Antcpolcnii] Id est, poteiis pia' cc-
TRINUMMI ACT. V. SC. 2. 1(105
ACTUS QUINTI SCENA SECUNDA.
CHARMIDES, C A LLIGMIS, LYSITELES, LKSBONICUS.
Cii. Nequk fuit, nequc crit, ncque esse quenquam homi-
num in terra dum arbitror,
Cui fides fidelitasque amicura crga eequiparct siiiim :
Nam exaedificavisset me ex his aedibus, abs(iue te foret.
Ca. Si quid amicum erga bene feci, aut consului fideliter,
Non videor meruisse laudem : culpa caruisse arbitror. 5
Nam beneficium, homini proprium quod datur, propriura
sumserit : [velis.
Quod datum utendum est, id rcpetundi copia'st, quando
Ch. Est ita, ut tu dicis : sed ego hoc nequeo mirari satis,
Eum sororem despondisse suam in tarn tbrtem familiam,
Lysiteli quidem Philtonis filio. Ly. enim me nominat. 10
Cn. Familiam optumam occupavit. Lv. quid ego cesso
hos colloqui ? [tur loqui.
Sed maneam etiam opinor : naraque hoc commodum ordi-
Ch. Necdum extilit, neque existct, 7ieque esse tillum komincm in mundo pulo,
cujus fides et cotistuntia sit comparanda erga suum amicum: nam citra tuam ope-
ram me ejecisset ex his adibus. Ca. Si ajfeci aliquo beneficio amicum, aut si con-
sidui fideliter, non pulo me hiudandum; sed exislimo vacasse culpa. Nam munus
quo afficilur homo ut sua, sit semper penes cum: quod vero datur, ut utatur, ejus
repetendi potestas est, quando velis. Ch. Est ita, itt tu Inqueris. Sed non pus-
sum satis hoc udmirari^ eum despondisse suam sororem in familiam tarn polcutem,
Lysiteli filio Philtonis. Ly. Pro/eclo me nuncupal. Cii. Invasit in optimum
familiam. Ly. Quid ego cunctor hos uffari? Sed exislimo mihi tnamndum esse
1 C. C. 2. B. 1. hominum interdum arbitror.— 2 'Sensiis postiilat, (equi-
peret tuce.' Goeller. — 3 B. 1. ex his rebus. — 6 I'll, alii cod'J. et ed. Botii.
datur prosumserit ; edd. vett. datur proprium erit ; rh sumserit deest in
B. 1. pro (pio Acidal. conj. sumseris. — 7 Fll. utendum 'st ; al. est utendum.
— 8 Pro nequeo, Pll, liabent metuo. — 9 Nonius p. C.58. despondisse se suam.
NOTyE
3 Exadificavissef^ Ejecisset me fili- tiir, si semper tenere liceret.'
HS epdibus, absque te, et nisi nienti rci Proprium sumserit [prosumserit] Hoc
familiari siiccmrisses. est, pvopriiiin erit, proprium siinise-
0 Proprium] Id est, pcrpetunm. lit.
Lucretius * auiorem proprium' ap- y Fortem] Nonius, divitem, copio-
pellat, stablieni, et perpetuuiu. INIa- sam.
crobius, ' Proprium liabere dicere- 11 Occupavit] Invenit, pos.s(>dit.
Delph. et Vur. Clas. Plant. 5 N
1()()G M. ACCll FLAUTI
Ch. Vah! Ca. quid est? Ch. oblitus intus dudum tibi
sum dicere :
Modo mihi advenienti nugator quidam accessit obviam,
Nimis pergraphicus sycophanta : is mille nummum se au-
reiim 15
Meo datu tibi ferre, et gnato Lesbonico aiebat meo :
Quern ego nee qui esset noram, neque eum ante usquam
conspexi prius. [mihi
Sed quid rides ? Ca. meo allegatu venit, quasi qui aurum
Ferret abs te, quod darem, tuaj gnatae dotem : ut filius
Tuus, quando illi a me darem, esse allatum id abs te cre-
deret : 20
Neu qui rem ipsam posset intelligere, et thesaurum tuum
Me esse penes, atque eum a me lege populi patrium pos-
ceret. [et tuus
Ch. Scite edepol. Ca. Megaronides communis hoc mens
Benevolens commentu':it. Ch. quin collaudo consilium,
et probo.
Ly. Quid ego ineptus, dum sermonem vereor interrumpere.
Solus sto ; nee, quod conatus sum agere, ago ? homines
colloquar. 26
Ch. Quis hie est, qui hue ad nos incedit? Lv. Charmi-
dem socerum suum
adhiic: namque incii>it loqui opportune. Cn. Vah! Ca. Quid est? Ch. Obli-
tus sum jnmpridem tibi dicere : quidam nutiator mihi occurrit mox advenienti, sy-
cophanta nimis gruphicus : is dicebat se ad Ic afferre mille nummos aureus, quos de-
dissem, et meo jfilio Lesbonico: ego nee noram qui esset, neque vidi usquam prius
antea. Sed quid rides? Ca. Venit meo imperio, quasi qui ad me deferret aurum
a te, quod darem dotem tua filice : nt tuus filius e.ristimarel id esse ullatutn abs te,
quando illi darem a me, ne posset reseire ullo mndo rem ipsam, et tuum thesauruni
esse penes me, et eum a me repelent lege populi, tanqwnn paternum. Cu. Scite
per cedein Pollucis ! Ca. Megaronides, mens communis amicus et tuus, commenlus
est hoc. Ch. Quin collaudo consilium, et probo. I>v. Quarc ego stolidus sto so-
lus, cum vereor obturbare oralionem ; neque facio quod mihi proposuifucerc 1 Al-
loquar homines. Cu. Quis est hie, qui hue uccedit ad 7ios? Ly. Lysi teles salu-
— 12 K(I(J. f)iia>(iam vott. namque /j/t.— 13 Vha I'll, uid est C— 14 E(hl.
vett. oceessit.— \5 H. 1. C. et (;. 2. se aurum. — IG l\leo datum K. 1. aiebat meo
PH.— 17 H. 1. ne qui eum. C ante usque. — \H Sed quid prius rides M. 1. a in.
pi. — I'J C aps te q. d. lue. — 21 A'cu '/u«s I'll, el IJ. 1. thensaurum \'\\.— 2i C.
NOT.'E
10 Meo datu] Dictum, meo logatii, 21 Neu qui] Id est, fpiodam niodo.
nico coiiccsbii.
TRINUMMI ACT. V. SC. 2. 1G67
Lysiteles salutat. Ch. Di dent tibi, Lysiteles, quae velis.
Ca. Non ego sum salutis dignus I Ly. immo salve, Cal-
licles.
Hunc priorem aequom 'st me habere : tunica propior pallio
est. 30
Ch. Deos volo consilia vostra recte vortere.
Filiam meam tibi desponsatam esse audio. Ly. nisi tu
nevis. [uxoremmihi?
Ch. Immo baud nolo. Ly. sponden' ergo tuam gnatam
Ch. Spondeo, et mille auri Philippum dotis. Ly. dotem
nihil raoror.
Ch. Si ilia tibi placet, placenda dos quoque est, quam dat
tibi. 35
Postremo, quod vis, non duces, nisi illud quod non vis,
feres. [tro.
Ca. Jus hie orat. Ly. irapetrabit te advocato atque arbi-
Istac lege filiam tuara sponden* mihi uxorem dari ?
Ch. Spondeo. Ca. et ego spondeo idem hoc. Ly. oh,
salvete, affines mei !
Ch. Atque edepol sunt res, quas propter tibi tamen suc-
censui. 40
tein (licit Charmidi suo socero. Ch. Dii tibi impertiant, qucB optes, Lysiteles.
Ca. iSon sum dignus salute ? Ly. Immo salvus sis, CuUicles. Purest tne ante-
ponere liunc, Tunitvj propior est pallio. Ch. Rogo Deos ut secundent vestra
consilia. Audio meam filiam tibi esse desponsatam. Ly. Nisi tu recusas.
Ch. Immo non nolo. Ly. Miliine spondes ergo tuam filiam uxorem? Ch. Spow
deo, et mille Pliilippos auri in dotem. Ly. Nihil euro dotem. Ch. Si ilia tibi
placet, oporlet dotem tibi placere quoque, quam tibi spondet. Demum non duces
quod cupis, nisi accipies quod non cupis, Ca. Hie rogat quod cequum est. Ly.
Obtinebit te arbitro atque patrotio. Promittisne mihi tradi tuam filiam u.vorem
ista conditione ? Ch. Prnmitto. Ca. Et ego promitto hoc idem. Ls. Oh! sal-
vete, 7nei affines. Ch. Attamen per adem Pollucis sunt res, propter quas tibi iratus
comentust.— 25 Al. ap. Pareiim in eptus.— 29 B. 1. C. C. 2. Ven. 1. et edd.
vett. salute dignus. — 31 C. vortere [lacuna]. — 32 Voc tu nevis desiinl in PlI.
ubi vacuum est. — 34 C. morer. — 36 li. L non vis feras. — 37 C. at vocato, —
NOT7E
29 Salutis dignus] Viig. ' Indignus nos aliia, atqne aliis magis esse de-
avorum.' Siieton. in Othone, ' pi«- vinctos, et nobis ipsis devinctiores.
dicaret solum imperii digniim.' 35 Placenda] Lorntio imisirata,
30 Tallica propior pallio] Proverb!- placenda dos, id est, dos qua; placere
alis formula, qua significatur amicis, debet. Quaiidicas, 'stiindus,' ' se-
1G68 M. ACCII PLAUTI
Ca. Quid ego feci? Ch. meum corrumpi quia perpessus
filium. [seas.
Ca. Si id mea voluntate factum est, est quod niilii succen-
Sed sine me hoc abs te impetrare, quod volo. Ch. quid
id est? Ca. scies.
Si quid stulte fecit, ut ea missa facias omnia.
Quid quassas caput? Ch. cruciatur cor mihi, et raetuo.
Ca. quidnam id est ? 45
Ch. Quom illeita'st ut esse nolo, id crucior ; meluo, si
tibi
Denegem, quod me oras, ne tc leviorem crga me putes.
Non gravabor: faciam ita, ut vis. Ca. probus es : eo, ut
ilium evocem. [non licet.
Ch. Miscrum 'st, male promerita, ut merita, si mihi ulcisci
Ca. Aperite hoc, aperite propere, et Lesbonicum, si do-
mi 'st, foras 50
Evocate : ita subitu'st, propere quod eum conventum volo.
Le. Quis homo tam tumultuoso sonitu me excivit subito
foras ? [mihi.
Ca. Benevolens tuus atque amicu'st. Le. satin' salve? die
fui. Ca. Quid ego feci? Ch. Quia pussus es meum filium fieri corruptum.
Ca. Si id (tccidit me volenle, est quod mihi irascaiis. Sed palere me consequi
hoc a te, quod oplo. Ch. Quid est id I Ca. Scies. Si quid fecit amenter,
ut facias missa ea tiiiiversa. Quid coticutis caput? Ch. Cor mihi dolet, et
timco. ('a. Quid est id ? Cn. Quoniam ille est ejusmodi qualem esse nolo, id-
circo doleo ; limco nc, si tihi negcm quod me rogas, cxislimcs te minus posse apud
me. Nvn crgre feram. Agam ita ul optas. Ca. Es probus. Ko, ut ilium evo-
cem. Ch. I'lst miserum, si non mihi licet ultioneni sumerc de male faclis, ut me-
renlur. Ca. Fundilc, pavdile cilo, et erocate e.v (cdibus Lcshonicum, si domi est:
adeo suliila est causa, propter quam volo eum conrcnire cilo. FjE. Quis me evocavit
foras tain repentino et tumulluosn slrepitu ? Ca. Est tuus amicus ct henecolens.
Lk. Sunlne res satis incolumcs? die mihi. Ca. liecle : gralulor tuum palrem
38 U. 1. spoiide mihi. — 40 I'll. suscensui.—AI AUfinni est non legitiir in Pll, —
41 Groiiov. wis.su /'((CJ«<. — 4H C probus seseo. — lU V\\. si nis ulcisci. — 50 Voc.
/orus ilelon I Ueiz. Hfiin. cl Goeller. — .'il Evocate ila subito: est propter quod
al. ap. Gionov. — 52 Voc. subito dclevit lleiz. ap. Heiin. — 53 Pll. satinst. —
NOT/E
dendiis,' ' siiif^cndiis.' loins, ' I'lur nhi sif, et qnam salve
51 Jta suhilu'sl] Id est, adeo res agat, intei rof;at.' U.sitata erat in-
C8t snbitaiia, ct repentina. terrogalio redeuntinni pcregrc, 'Rec-
r):i Siilin' salve] 'Hoc lovo salve est tcne omnia?' et discedentiiim,
adveiljiiim, a ' salvns,' id e3t,iecte, ' Nuinqiiid vis?'
commode, iiuegre.' Donalds. A])ii-
TRINUMMr ACT. V. sc. 2. 1GG9
Ca. Rcctc : tuiim peitrcm rcdiissc sulvom percgrc, gaudco.
Le. Quis id ait? Ca. ego. Le. tun' vidisti ? Ca. et
tute idem videas liceat. 55
Le. O pater, pater mi, salve! Ch. salve multum, gnate mi.
Le. Si quid tibi, pater, laboris? Cii. nihil evenit, ne time:
Bene re gesta salvos redeo : si tu modo I'rugi esse vis,
Ha3c tibi pacta 'st Caliicli filia. Le. ego ducani, pater :
Etiam et si quam aliani jubebis. Ch. quanquam tibi suc-
censui. GO
Ca. Miseria una uni quidem homini 'st aflfatim. Ch. immo
huic parum st.
Nam si pro peccatis centum ducat uxores, parura 'st.
Le. At jam posthac temperabo. Ca. dicis; si facias modo.
Le. Numquid causae est, quin uxorem eras domum ducani ?
Ch. optumum 'st, licet.
Tu in pcrendinum paratus sis ut ducas. Plaudite. G5
essereversum incolumem alonge. Le. Quis ait id ? C\. Ego. Le. Tune vidisti?
Ca. Et potes ipse conspicari. Le. O pater, mi pater, salvus sis. Cfi. Salvus sis
multum, mi Jili. Le. Tiiiine accidit illiquid Inhoris, pater ? Cii. Nihil accidit, ne
tnetue. Revertor salvus, refeliciler gesta : si tu vis essefrugi, hcec filia Caliicli tibi
est prnmissa. Le. Ego ducam, pater : et etiam aliquam aliam, si imperabis.
Ch. Tametsi tibi iralus fui, Ca. Una calamitas svfficit uni homini. Ch. Immo
non svfficit huic. Nam est parum, si ducat centum uxores pro delictis. Le. Sed
jam deinceps ero temperantior. Ca. Polliceris ; si pra-stes modo, Le. Quid im-
pediat, quominus eras ducam vxorem domum? Cii. Est optimum, licet. Tu sis
paratus, ut ducas in diem terlium ab hodierno. Plaudite.
60 Etiayn si Pll. suscensui I'll. — 61 Miseret tamtn una quidem homini sat est B.
1. loid non est in Fll. atfatim I'll. — 64 Quid causa est Pll. domum ducat B. 1.
optuma est Both, licet ileest iu ed. Goeller.
NOT/E
61 Miseria una uni quidem homini immortale et necessarium malum. Pro-
'st affatim'] Vox est Calllclis injiiriosa pertiiis : ' Cum satis una tuis insom-
nuilieribiis : liac eniin significat Les- nia poitet ocellis, Una sit et cuivis
bonicnm satis po^naruni datiirnm esse foeniinamulta mala.'
anteactae vitae, et anteactanim libi- Parum'st] Id est, parum miseria
dinum, si cogatnr nubere. Philemo, est : quasi dicat, non est satis magna
auctor luijus P'abulie, primus apud miseria.
Graecos dixisse dicitur, 'Addi'aT6v 65 Plaudite] Hoc uno verbo cou-
iari KaKhv b.vayKu.~iov yvvr}' Mulier est stat Epilogiis Fabulac.
M. ACCII PLAUTI
T R U C U L E N T U S.
DRAMATIS PERSON/E.
DiNARCHUS, Adolescens.
Phronesium, Meretrix.
Grta, Servus.
Gallic LES, Senex.
AsTAPHiUM, Ancilla.
Strati LAX, Servus.
Stratophanes, Miles.
Si'RABAX, Adolescens 7-usticus.
Ancilla altera.
ARGUMI'.NTUM, ut quiuusdam videtur, prisciani.
Tres unam perciint acJolescentes niulierem,
Rare iiims, alter urbe, peregre tertiiis.
l/tique ista ingcnti niilitcm tangat bolo,
Clam supposuit sibi claiidestino edidini.
Vi magna servus est ac triicibus moribiis, 5
Tres juveyies amant perdite unam mcretricem : U7ius eat ugrcstis, allcr urbnnus,
(ertius peregriniis : ct ut circumveniat militem majori prada, sihi supponit piienim
clam occulte iiatum. Servus est magnw violenticc, ac morum /erorum, nc mere-
3 Utque edd. vett. Goeller. — 4 B. 1. C. C. 2. et edd. vett.sibi supposuil ;
NOTvE
1 Tres] Strabax nisticiis, Dinaichus urbanns, Stratophanes miles.
1672 ARGUMENTA.
Lupae ne rapiant doniini parsimoniam.
Et is tanien moliUir. Miles advenif,
iS^atique causa dat piopensa muneia.
Tandem conipressae pater cognoscit omnia.
t/tque illam ducat, qui vitiarat, convenit: 10
iSuiimque is repetit a meretrice snbditum.
trices auferant qiis donwuis comparavit sua parsimonia. Attamen ille mitior
fit. Miles revertitur, et dat munera. Maxime tandem pater vitiata puellce deiegit
cuncta. Et ut ille, qui ilium corrupit, illam ducat iixorem, adit patre7n ; et ille
reposcit a meretrice suumfilium, qui illi suppositus fuerat.
GaeWer. supposiiit sibi.— 6 Ut inopem rapiant B. I.— 7 Idem codex, meUitus
miles; Aid. Goeller. mollitur. Miles.— 9 Tamen compressce codd. et ed. Goeller.
— 10 Vtque litam ducat PI. Utqup vitum ducat alii codd. Utque natam ducat
B. 1. et add. vett. Vitiatam ut ducat Goeller.
NOTiE
6 Lupa] Meretrices diet* lupcc : Parsimoniflm] Fortunas parsimonia
nnde ' lupanar.' partas ; metonymice.
ALIUD ARGUMENTUM CAMERARII.
H^c Comoedia est altera, qiiam Ciceroni inprimis placuisse, de Catone
intelligi potest, ut retulimus in Pseudolo. Et quamvis mendosissima et
lacera ad nos pervenerit ; tamen quasi de nngue leonem, ant de cnlmo
fruges aestimant, ita de his reliquiis pra?stantia luijus Fabulae plane judi-
catur. Argnmentum tale est : Meretrix qua=dam callida et astuta, et
famulitio atque rebus omnibns ad faliacias et frandes instructa, pellicit in
amorem sui ires adolescentes : unum urbanum, quem celeriter conficit ;
alterum rusticum, qui profusns est in dando ; tcrtium militem, cujus stoli-
ditate abuti, et qiiem compilare cupieiis, sinnilat se ex ipso esse gravi-
dam : et hoc persuadet crcdulo. Ut enim hoc genus fastuosum, ita et
stolidum est. Erat rustico servus immitis et cui doleret corrumpi filium
herilem: sed et ille tamen niulalur, et desinit esse saevus sen truculenlus,
nam hinc nomen Fabulae indituni est. Ut autem minus simplex argn-
mentum esset, inspritur et virginis stuprnm, conipressae per vim ab ur-
bano, quae cum filiolum peperisset, liunc meretrix sibi supposuit allalnm
a tonslricc. Ac rr palam facta, virgo nrbano nubit, et ille a meretrice
puer\mi repetit, ac auiorcs iios relinquit. Ita retinct meretrix par ama-
tornui, rusticum ac uiilitcm : et ludificando ac dp>poliando milite delicias
facit. Fabula liabet formam eoruni poen)atum, quae fxtfxovs appellant.
Est autem ita dcpravata ct corrnpta a librariis, ut aliquotics fiiei it milii
in animo me cdilurum non esse illam. Scite vero, t-l, ut Plautus loquitur,
nimis graphice exprcssa est levitas, et malilia et fraudulentia meretricia ;
ct quantopcrc desipiant in amore voluptatum illecebris simplices ; et
fjuod isto genere liominuni, quod se primum esse vulf, et virtutis ac dig-
nitatis possessionem propriam esse ducit, nihil rcipsa plcrumquc sit va-
niii<, ncque futilius.
IN TRUCULKNTUM PROLOGUS. 1G73
P 11 O L O G U S.
Pkrparvam partem postulat Plaiitus loci
De vostris magnis atque amoenis moenibus,
Atbcnas quo sine architectis conferat.
Quidnunc? daturin' cstis, an non? annuunt.
Meditor cquidem vobis me ablaturum sine 5
Mora: quid si dc vostro quippiani orera ? abnuunt.
Ell mchercle in vobis resident mores pristini.
Ad denegandum ut celeri lingua utamini.
Scd boc agamus, qua hue ventum est gratia :
Athenae istae sunto, ita ut hoc est proscenium, 10
Tantisper dum transigimus banc Comoediam.
Hie habitat mulier, nomine quae est Phronesium.
Haec hujus saccli mores in se possidet :
Nunquam ab amatore suo postulat id quod datum est ;
Sed reliquam dat operani ne sit reliquum, 15
Pluutus rogat exiguum locum m vestra ampUssima grntissimaque urbe, in
quern devehal Athenns sine architectis. Quid rcspondetis 7 concedetisne, an
non ? Concedent. Equidcm sum arlnlratus vos mihi daturos statim. Quid si
rogem aliquid de vestris bonis ? Nulu negant. En per Herculem untiqui mo-
res manent apud vos, quando adhibetis linguam velocem ad abnuendum. Sed
exequamur id, cujus causa hue accessimus. Sint hie Athena, sicut est pro-
acenium, intereadum exhibemus breviter hanc Comcedium. Mulier hie manet, qua
vacatur Phronesium. Hac continet in se mores hujus temporis : nunquam repe'
tit a suo amatore id quod est concessum ; sed curat nihil ut ei reliuquut, ro-
1 P. arlem p. Plaudi locu. Pro loci, B. 1. habet loqui. A(). Apiil. FloriiL
torn. II. p. 141. ed. Bipoiit. li. 1. ita legiliir : Qntnn pnrvam partem, tVc — 2 Dcm
eris C. Deum eris C 2. — 3 B. 1. sine arcu peltis ; PH. et <iuo Vatt. sine arcus-
pletii ; tertiiis Vat. sine arcupctis ; Botli. sine arcis pletis ; Aid. sine arcus peltis,
— t B. 1. an non? at nunc ; PH. an non '! adnunt. — 5 Melior me quidem Pll. ob-
laturum B. 1. abinturum PH. — 6 C. orem abdunt ; C 2. ore abdunt ; B. I. orem
abducunt. — 7 En mehcrcle in odiis \\. I. EumhercleVW. in vodiis C viodiisC
2. Eti im lurcle lio\h. more pristini C.~-S C utanimi.—i) Parei 3. hue- qua. —
10 Alhenis irnctn, ita B. I. P]\. ct edd. vctt. Athena' in Acta Jito al. ap. Pa-
reiini. ubihocA\. proscinium C pro schenium C 2. — 15 Pll. et edd. vett. rc/i-
cuum . . . relicuuni ; Gronov. reliquum dat operam ; al, reliquam da opiram, ^c—
NOTyE
5 Meditor vobis me ablaturum'] Id bus sacris atteiitionis.
est, piito me a vobis ablaturum, ob- \<i Athena istcesunto\^Athenislracto]
tenturum. Id e-t, hoc prosceiiiuin Atlienis tra-
9 Hoc agamus] 'Hoc agite,' erat bo, et hue transfero. Trado a ' tra-
solennis formula imperandae in re- ho;' ut'dicto' a ' dice'
1674 M. ACCII PLAUTI
Poscendo atque auferendo, ut mos est mulierum.
Nam omnes id faciunt, cum se araari intellegunt.
Ea se peperisse puerum simulat militi,
Quo citius rem ab eo auferat cum pulvisculo.
Quid multa? aetas huic si superet mulieri, 20
Is cum anima ad earn habentiam everrerit.
f^ando atque detrahendo, ut solent miilieres. Nam omnes agunt id, ijitando ani-
madvertunt se diligi. Ea fingit se peperisse puerum a milite, ut ei adimat
omnia bona cum ramentis. Quid plura ? Si vivat hac muiier, ea expresseril omnia
bona cutn anima, ab homine.
19 Roth, avfert. — 20 Quid multa svperest mulicrem, omissis intermediis, B. 1.
Pll. Qii)(/ multa superem muUerem odd. vf tt. Quid multa . , . stuic superet muli-
ere cod. 'l^iuhm. Quid multa ? vita sid huic superet mulieri Both. — 21 His cum a.
nd eum hnhenli B. 1. Palm, habentiam e|co everrerit al, ap. Palmer, evorterit
B. 1. et Aid. erseteritur Palm. Iinbentiatn omnem everterit Sea], erce teritur C
et Camer. erte teritur C. 2. Hisce anima etiain ad snam habentiam exterebrabi-
tur Both.
19 Cum pulrisculo] ' Aiiferre cum 20 Quid multa'\ Contrahendi in
pulvisculo,' est nihil qnicqiiam reli- pauciora sernionis formula.
(|ui facere ; sod omnia converrere, Superet] Id est, supersif.
ac minimam etiain scobem ac ranien- 21 Is cum anima habentiam everrerit]
turn piilvercnique rappre. 'Piilvis- Id est, is corraserit quicqnid liabet,
cuius ' accipitur et pro peniculo quo idque ad amicam una cum vita detu-
exculitur pulvis, et pro pulvcre qui lerit.
excutitur.
ACTUS PRIMI SCENA PRIMA.
niNARCHUS.
NoN omnis aetas ad perdiscendum sat est
Amauli, dum id pcrdiscat, quot pereat modis.
Nequc cam rationem eapse unquam edocet Venus,
Quam penes araantum summa summarum redit,
Di. Omnis vita non sufficit amanti ad discendum quot rationibus intereat, dum-
modo discat. Nique Venus ipsa tradit unquam, in quo tola ratio rerum amatoriarum
2 yam iintedum is B. 1. — 'i Neque ca ralione me ab se B. 1. — 4 Quam penes
NOTE
i Summa summarum redit] Id est, marum est cum in rationibus accepti
penes r|ii;uu Huiuma rerum, eoruni, et expensi multa noniina et capita
qui airiiini, potcslrts est. Summa sum- in unaui summam rediguntur.
TRUCULENTl ACT. I. SC. 1. 1075
Quot amans cxemplis ludificctiir, quot modis 5
Pereat, qiiotque exoretur exorabulis.
Quot illic blanditia3, quot illic iracundiaj
Sunt! quot sui pcricia amanda ! Ui, vostram fidein ! liui !
Quid perjerandum est etiam, praetcr raunera !
Primum dum rairos annua: is primus bolu'st. 10
Ob cam tris noctes utor : intcrca loci
Aut aera, aut vinum, aut oleum, aut triticum
Tentat, bcnignusnc an bonae fVugi sies.
Quasi in piscinam rete qui jaculnm parat ;
Quando abiit retc pessum, turn adducit sinum: 15
Sin jecit rete, pisces ne efFugiant, cavet;
Dum hue dura illuc reti cos impedit
Pisces, usque adeo donicum eduxit foras.
Ttidem est amator: sed id, quod oratur, dedit,
Atque est benignus potius quam frugi bonae. 20
consislit, (fiiot rationibus illudatur amanti, quot modis amans pereat, quot exoretur,
quot sint illecebrce in amore ! quot ine, quot pericula suheunda! Dei, i^estram
Jidem ! hui ! quot sunt facienda perjuria, prater prcemia ! Primum merces an-
nua : is est primus juctus retis. Idcirco conceduntur tres noctes. Interea e.xplorat
utrum liberalis et bonus sis, rogatis aut pecunia, aut vino, aut oleo, atit tritico.
Quasi qui conjicit rete jaculum in piscinam ; quando rete incidit in aquam, turn
contrahit rete: sin conjecit rete ; cavet ne pisces elabanlur ; donee rete hue et illuc
irretiatf et extrahat ex aqua. Amator est ejusmodi : sed tribuit id quod est roga-
amantem PH. et Pist. — G Barth. conj. exroretur. — 8 B. 1. quot s^nt pcrclaman-
da ; Goeller. quot sunt pericla ! Amando ; Pll. sui perclamanda ; edd. vett. sunt ?
quotque pericla vianda ; Meiiis. quot pericla manda ; Both. Quid ibi perclaman-
dum. — 0 Q. perferendum H. 1. — 10 P. dum miret animus premii si obolus est "B,
1. miror annuus primus ebolust C 2. Primum dum doeret animus ed<l. vett. —
11 Obeunt tres n. diicttnt B. 1. notes dulor, sive tutor, Pll. tutor eUam edd.
vett. dantur Botli.^12 Aut ara Pll. aut olivum Both. — 13 Tenlant benignus
an ne bone B. 1. — 14 Pro parat, Palmer, conj. dutat. — 15 B. l.pessutn adducit
infra; C. turn adducit sin/a ; C. 2. turn adducit ii{fra. Voc. turn deest in edd.
vett, — IG Si non ierit piscis ne effugiat B. 1. Si irrelit rete Goeller, iS't inegit
rete pisces Palm. Sin icit rete pisces Pontan. — 17 Turn hie turn illic irretitos
impedit Seal. Dum hinc . . . irretitos impedit Goeller. retcor impedit C rete or
impedit C. 2. rete impedit B. 1. — 18 B, 1. dolum/oras eduxit ; Pll. dolum ; ne-
NOT/E
6 Exorabulis] Dictum ab ' exo- II Ob earn tris tioctes utor] Id est,
rando ;' lit a ' conciliando,' ' conci- tribiis noctibiis fruor amoribus,
liabuliini ;' a ' latf ndn,' ' latibiiliim.' 1,5 .S'lnum] Laxitatem retis contra-
10 niiros annua] Id est, pensio an- hit.
nna. 18 Donicum] Donee.
Pn'wNS to/w'st] Prima jactiua est. 20 lienignus] Prodigiis.
1676 M. ACCII PLAUTI
Addiintur noctes: interim ille hamum vorat.
Si semel amoris poculura accepit mere,
Eaque intra pectus se penetravit potio,
Extempio et ipsus periit, et res, et fides.
Si iratum est scortum forte amatori suo, 25
Bis periit amator, ab re atque animo siraul.
Sin alter alteri potior est, idem perit:
Si raras noctes ducit, ab animo perit:
Si increbravit, ipsus gaudet, res perit.
Ita disciplina in aedibus est lenoniis, 30
Priusquam unum dederis, centum quae poscat, parat.
Aut aurum periit, aut conscissa pallula est,
Aut emta ancilla, aut aliquod vasum argenteum,
Aut vasum aenum aliquod, aut lectus dapsilis,
Aut armariola Graeca, aut aliquid semper est 35
Quod pcreat, debeatque amans scorto suo.
turn, et est libemlis polius qnam probus. Adjiciuntur nodes: inlerea ille deglutit
hamum. Si libavit semcl jwculum merum amoris, el ea potio descenderit allius in
pectus, stalim vccidit ct ipse, et for tun a, et fides. Siforte meretrix est infensa suo
amatori, amator diiplicem jncturam palilvr, et fortutiarmn et animi simul. Si alter
amator antefertur alteri, idem perditus est. Si obtinct paucas noctes, cadit animo:
si crebras, latatnr quidem ipse, sed ejus fortuna labuntur. Disciplina lenojiia est
ejusmndi, ut a7itequam larf^ilusfueris tinum rttunus, leno excogitet centum alia, quce
Jtanitct. Aut pecunia disperit, aut palla est lacerata, aut ancilla emta, aut ali-
quod van argenteum aut a'eneum, aut lectus latus, aut armarium Grcccum, aut est
semper aliquid quod adimatur, et quod amans debeat su<e vieretrici. Atque nos
fjne alitor edd. vett. — 19 C. et edd. vett. set id. — 25 Si i. scortum forlest B. 1.
— 20 tiis peril Heriii. et Goeller. — 27 Sin aliler alteri C. 2. Sm alteri alter
Gocllcr. /w/jHS Pll. Sin potius alterum altera est Bolli. Sin alter aufem polius
est Acidal — 2'.» .S'/« crebravit C. Sin incrcpravit C. 2. Si increbuit Aid. Sin
increbruvil CJoilkr. — 30 Ita et in adibus lenoniis B. 1. Ven. 1. et edd. vett.
Itcca in adibus lenosis C. Ita et in adibus leuosis C. 2. Quasi incitega esin tedi-
biis lenoniis conj. Both. — 32 Aut petit animum quod concessa B. 1. — 34 Vatt.
aut I. taplilis; \al. :i. aut I. leptiUs ; C electus taplilis ; C. 2. lectus lapliles. —
35 VeibiJiii est noii legitur in B. 1.— 30 Quod pctra 1*11. Quod petal ca, debeat-
NOT/E
22 Amoris poculum] Est iplxrpov, alteio potior : nt ' die crastini,' pro
sive amatorium. Seneca: ' Ego lib! die crasiiiio ; 'die sepiimi,' pro die
tiionstrabo aTiialoriiim sine incdica- septinio ; ' qiiolidie,' pro qnoto die.
iiHuto, sine herba, pine nllins vcne- 2'J Si increbruvil} Si id crcbro
fica; carmine. Si vis amari, ama.' fiat.
20 Ab re] Eamiliari. 31 Lectus dapsilis] Lectus splendi-
'17 Sin<tltcr nltiii potior] Sin alter (lii«.
TPUCULKNTi A(rr. 1. sc. 1. 1677
Atqiie haec celamus nos tiamna, una industria
Cum rem lidemque nosquc nosmet pcrdiuuis,
Ne quid parentes, neu co^nati scntiant.
Quos cum celamus, si faximus conscio.s, 40
Qui nostrae a3tati tempestivo tempcrint,
Unde anteparta demus postpartoribus,
Faxim lenonum et scortorum ut plus est, minus
Et minus damnosorum liominum, quam nunc sunt, siet.
Nam nunc lenonum et scortorum plus est fere, 45
Quam olim muscarum est, cum caletur maxume.
Nam nusquam alibi si sunt, circum argenlarias
Scorti lenones quasi sedent quotidie.
Ea nimia est ratio; quippe qui certo scio,
JEri plus scortorum esse jam quam pondcrum : 50
Quos quidem quam ad rem dicam in argentariis
Reicrre habere, nisi pro tabulis, nescio,
Ubi aera perscribantur usuraria :
dissimulamus hac detrimenta una opera, quando perdimus vem,fidem, nos ; et cave-
rn us, ne parentes neve affines resciscant, A liquid quiOus si aperiremus, et vuh
dissiinularemus lis qui tempestive nostriE cetati cnnsulant, ut nos daremus ea quce
sunt parta a nostris parcnlibus, iis quos nos genuerimus ; daho operam ut,
(juemadmndum sunt plures lenones et meretrices, sic esset minus Iwminum per-
ditorum quam nunc sunt. Nam est nunc fvrme plus lenonum et niervtricum,
quam muscarum, quando est <cstus caloris inaximus. Nam si sunt 7iusquam
alibi, sedent quotidie circum argenlarias officinas, quasi scorti lenones. Ea ra-
tio pittct ; nam certo scio, esse nunc plures meretrices ad aucupandum as, quam
pondera ; nescio quare illi haliitent apud argentarios, nisi quia arger.tarii /i«-
Ocant tabulas in quas referantur ana, qua fcenore dantur : illico Phrunesium acci-
que Roth. — 37 C. nos clatn ynina ; C. 2. nos dammina. — 38 Cum jum rem fidem-
que B. 1. Hiinc et seqiienteni vs. tianspoiiit I'ontainis. — 39 Ncque parentes
neque^. 1. — 10 Quos ut celamus HocWe v. sic facimus consciasM. 1. si facimus
Pll. — 11 R. 1. tempeslire temperant. —i2 Ut ne ante parta demus Pist. ap.
Barlh. ante parata B. 1. et Pll. ciiui edd. antiq. — 43 Verba, ut, est, et minus,
desiiiit in B. 1. scortorum multo minus Acidal. plus est et minus C. 2. et edd.
vett. Faxim scortorum pausa sit et minus Both. — 15 Both, plus fere, omisso rcf
est. — 46. 47 Hi versus transpositi sunt in B. 1. Quam usquam alibi sunt B. 1.
— 48 Scortis lenones Goeller. quasi scatent Osann. Anall. p. 188. — 49 Ea ni-
miast natio GoeWer.— 50 Ileri plus B. 1. £rj>/us Valt. Lips. Pll. Triplo plus
Goeller. Triplum Baith. esse earn PH.— 52 Both, habei-i. — 53 Ubi hce B. 1.—
NOTiE
42 Postpartoribus'] Id est, nostris accipiuntur, vel pro iis quibus mul-
successoribus et lieeredibus. Sic di- turn datur, vel pro iis qui niultuiii
citur ' antcporta,' ' antecupido,' ' pri- dant,
us-damnum,' ' nunc-dea.' 48 Scorti lenones] Id est, scorta ct
44 Damnosorum] ' Damnosi ' hie leuoiies.
1(578 M. ACCll l»LAUTI
Accipiat illico expensa, neqiie censeat.
Postremo in magno populo, in multis hominibus, 55
Re placida atque otiosa, victis hostibus,
Amare oportet omnes, qui, quod dent, habent.
Nam mihi haic meretrix, quae hie habet, Phronesium,
Suum nomen ouine ex pectore exmovit meo,
Phronesium : nam Phronesis est sapientia. 60
Nam rae fuisse huic fateor summum atque intimura.
Quod amantis multo pessumum est pecuniae.
Eadem, postquam alium repperit, qui plus daret,
Daranosiorem, me exinde amovit loco,
Quem infestum ac odiosum sibi esse memorabat mala, C5
Babyloniensem militem : is nunc dicitur
Venturus peregre : eo nunc commenta est dolum,
Peperisse simulat sese, ut me extrudat foras,
Atque ut cum solo pergraecetur milite :
Eum esse simulat militem puero patrem. 70
Quid isti suppositum puerum opus pessumae ?
Mihi verba retur dare sese? an me censuit
Celare se potesse, gravida si foret ?
j)i(it quae sunt tradita, ncque in rationem referat. Pustremo in nnmcroso populo,
rehus compositis atque otiosis, supcratis hostibus, oportet cunctos amori operam dare,
qui habent quod dent. Nam meretrix Phronesium, qucc habitat hie, mihi expulit
ex meo pectore omne suum nomen Phronesium: nam Phronesis est sapientia. Fa-
teor enim me fuisse huic summum atque inlimum, quod est funestissimum crumena
amantis. Eadem, postquam iuvenit alium, qui duret jilus, et plus perderet, me sum-
viovit a se; is erat iniles liabylonieiisis, quern mala dictitabat sibi esse iufislum at-
que odiosum: dicitur is venturus peregre. Idcirco nunc est arcliilcctatu fraudem :
Jinf^it sese peperisse, ut me excludat foras, ct ut perputet cum solo milite : mentitur
eum militem esse patrem pueri. Quid opus est isti nequam supposito puero? Ar-
bitratur sese tnihi dare verba? An putacit se posse me celare, si foret gravida?
54 Accipiat dicn R. 1. Accepta dico Aci(l;il. et Goeller. ne qui censeat Acidal.
— 55 Postremo id mnpno in populo 15. 1. N'cii. 1. et edil. aiiti(|. mulier omnibus
B. 1. Postremo nuifiuo in populo l{otli.---5S yiam mihi i^th<tc IJolli. ct Goeller.
— 59 Suum nomen tlcKuni in li. 1. omnis C. omnes C. 2. omnem edcl. vett. —
GO Hmic vs. S|iiirinni Judicavit Canter, eiini taincn omnes et scripti et edd.
servant. — 02 Quod amanlis mullti prssum ill pccunia I'alm. — G4 Danosioretn
Brant. — G5 Quem senium ac odium sibi Acidal. Qui munifcsla ac odiosum sibi
esse m. mihi co(\i\. a\i. lioili.— (i? 1$. 1. ea nunc.-- OS //c/xr/sAe ideiii rcdcx. —
70 ilum esse simulant csdil. v«'il. — 71 Hum isti Aid. et (loeller. optant pessumce
codd. et ed. K. Stepli. puerum optant pcssuma- Acidal.
NOIVE
."i!) Suum nomen] I'lironChiiun, id est, pnidiiitiam.
TRUCULKNTI ACT. I. S(J. 2. 1G7I)
Nam ego Lcmno advenio Athcnas nudius tertius,
Lcgatus hinc quo cum publico impcrio fui. 75
Sed haec quis mulier est? Astaphiura est ancillula.
Cum ea quoque etiam mihi fuit commcrcium.
Natn ego advenio Lcmno Alhenaa nudius tertius, quo fid legatus hinc cum impcrio
publico. Sed quw est hccc mulier f Lst ancillula Aslapkium. Mihi quoque res
fuit cum eu.
ACTUS PRIMI SCENA SECUNDA.
ASTAPHIUM, DINARCHUS.
As. Ad fores auscultate, adque serva has asdis.
No quis adventor gravior abcat quam adveniat :
Neu qui manus attulerit stcriles intro ad nos.
Gravidas foras exportet : novi ego hominum mores ;
Ita nunc adolescentes morati sunt : quin ei 5
Ut simitu adveniunt ad scorta congerones,
Consulta sunt consilia, quando intro advenerunt ;
Unus eorum aliquis osculum amicae usque oggerit.
Dum illi agunt quot agunt, sunt ccteri clepta).*
As. Manete nd ostium atque custodite domum, ne quis veniat, et abeat onustior
quam venerit ; neve qui veneril hue cum inanibus vacuis, efferut foris jilenas: ego
novi iiidolem hominum ; juvenes suyit nunc sic fact i ; ut stntim atque adveniunt
ad meretrices prcedones, eorum consilia sunt composita ; quando ingressi sunt,
unus eorum offert savium amiccc. Dum illi sunt interiti suo operi, reliqui sunt
1 Pll. auscultate, li. 1. asserrabis ades ; C. 2. asservas cedes; edd. veft. asser-
va has ades ; C. atque servos ades; Priscian. p. 1326. Putsch, atque assnvale
ades. — 2 Idem ibid, abeat atque adveniat ; C. gravior abatat qua adveniat ; edd,
\ell. habeat quam. — 5 Vto qui ei, fioeWev. dcdh quin eo ; Tio\\i. quippe.— G Ut
reapse neque veniunt Aid. Aut senex adveniunt al. ap. Jiotli. ad scorta i\e\et
Goeller. — 7 Consultassunt concilio B. 1. Consultassunt consilio Aid. — 8 Codd.
et edd. velt. aliquis oculum. Mox, aggerit B. 1. et edd. anlKi. — 9 Dum agunt
sunt ceteri cleptce Goeller. Dum illi agunt : quom videut Aid. quot agunt desiint
NOT;E
6 Ut sitnitu] Simiilatqiie. Uiide alilii Plantiis, ' Foras-gerones.'
Congerones] Nonius a 'congtien- Nonius, ' Coiigerrones dicti a gerris,
do.' Fidgentius : 'Congerones, qui id est, nugis et ineptiis.'
aliena ad se congregant ; nnde apnd 9 Sunt ceteri clepta] Fuies. Gra-
Romanos Gerones Brictiaui dicti.' cum.
1680 M. ACCII PLAUTI
Sin videant quempiam se asservare, obludunt, qui custo-
deni 10
Objectent per joculum et ludum : de nostro saepe edunt,
quod
Fartoies faciunt ; fit pol lioc, et pars spectatorum scitis
Pol, li£ec vos me baud mentiri. [pere.
Ibi est ibus pugnae et virtuti, de praedonibus praedam ca-
At nos rursum lepide referimus gratiani furibus nostris : 15
Nam ipsi videat, cum eorum aggeiimus bona : quin etiam
ultro ipsi aggerunt ad nos.
Di. Me illis quidera haec verberat verbis; nam ego huic
dona accongessi. [cum adducam.
As. Commemini : jam pol ego eum ipsum, si domi erit, me-
Di. Ileus, manedum, Astaphium, priusquam abis. As.
qui revocat? Di. scies :
Rospice hue. As. quis est? Di. vobis qui multa bona
esse volt. As. dato, si esse vis. 20
Di. Faxo, erunt: respice hue modo. As. io! enicas me
miseram, quisquis es.
fures. Si animadvertant a quopimn sese observari, ludunt coram eo, ut deludant
oOservatorem jocis et prasligiis ; epula7itur sape scepius de nostra re, sictit far-
tores aguut. Per PoUncem, hoc solet fieri, et vos non ii^noratis tnagna ex parte,
spectalures, me miniinc mentiri. Tunc arbitrantur esse furtitudinis et constantice
detrahere spolia preedonibus. Sed wos remetimur vicissim festive gratiatn nostris
pradonibus: nam cernunt ipsi, quundo cnlligimus eorum foriunas : quin etiam
ipsi comporlant ad nos libenter. Di. Hccc sane milii obtundit uures his verbis ;
nam ego hanc cumulavi muneribus. As. Commemini! jam per PoUucem, ego
adducam Strabacem mecum, ut mandavit hera, si erit in adibus. Di. Ileus, ma-
nedum, Astaphium, antequam prnfidscaris. As. Qui revocat ? Di. Respice hue,
vidcbis. As. Quis est ? Di. Est ille qui vobis optal multa buna. As. Da ea nobis, si
vis nos habere. Di. Dabo operam ut sint : respice hue modo. As. Io ! me occi-
in 14. 1. I'll, ct C(l(i. vett. clepta- lucrantur,\L'\ harpagunf, Doiiz. — 10 Cainer.
dum cuHliidem- — 11 Obteclcul B. 1. — 12 Fectorcs C Fectorem cod. Camer. —
It I'bi USUI piignic Aid. IJbi ususl pugna Goellcr. — IG I'll, et edd. vett. bona
loqui etiam; iinde lioth. quo bona coram adgerimus Loci; etiam, Sfc. Aid. bona:
alioqui Etiam, ^-c. — 17 B. 1. hue dona congessi ; C. done adcessi ; C. 2. dona con-
cesii. (ioflier. et edd. vett. hue dona, ^c — 18 Goellcr. cumpse ego. Aid. Jam
pol ego visam : si domi erit. — 21 Di faxo erunt codd. ct edd. vett. — 22 Pessi-
NOT/t:
12 Farlores] Nam de iis quae ad cnntiir.
eos dfclat.-i sunt, ut faicimina coiifici- II Ibi est ibus] Ibus, pro ' iis.'
ant, nunnihil dtlialiunt, eorjuc vcs-
TJIUCULI'NTI ACT. I. SC. 2, 1G81
J) I. Pessunia, mane.
As. I, optume, odiosus cs.
Dinarchusnc illic est? atqueisest: it ad nos. I)i. et tu
for contra manum, ct paritcr
Gradere. As. tibi scrvio, atque audiens sum imperii. Dr.
tutc quid agis ? 25
As. Valeo, ct validum tcnco : percgre cum advenis, coena
detur. [jussit. Di. cas.
Di. Benigne dicis. As. at cnim, amabo, sine mc ire quo
Sedquidais? As. quid vis? Di. istic, quo iter inceptas,
qui est? quern arcessis? As. Archivam
Obstetricem. Di. mala foemina es. As. solens sum : ea
est disciplina.
Di. Manifestam meudacii, mala, te teneo. As. quid jam,
amabo ? 30
Di. Quia te adducturara hue dixeras eum ipsum, non
eampse. [ator !
Nunc mulier facta est ex viro ; mala es ! As. praestigi-
Di. Sed tandem loquere : quis is homo est, Astaphiura ?
novus amator ? [nam arbitrare ?
As. Nimis otiosum arbilror hominem esse te. Di. quia-
dis iti/elicem, qiiisqui:! es. Di. Mane, pessima! As. /, oplime ! es mnleslus.
Estne ilk Dinurchus ? Et quiilem est is. Veiiit ad nos. Di. Et tu confer te oIj-
viam, et occurre occurre7iti. As. Sum tua, et quidem dicto audiens. Di. Quid
agis tu ? As. Valeo, et teneo fortem. Quando advenis peregre, dahiiur cana.
Di. Dicis urbane. As. Sed, obsecro, patere me pergere quo me hera mandavit ire.
Di. Perge. Sod quid dicis? As. Quid vis? Di. Qiiis est ille ad (luem conten-
dis? Quern accersis ? .As. Arcliivam obstetricem. Di. Es Jiequam niulitr. As.
Sum consueta esse : fuit mea institulio. Di. Te deprchcndo in manifesto mendacio,
nequam. As. Quare, obsecro? Di. Quia pollicita fueras te adducturam eum ip-
sum, non earn ipsam, Jamvir inutatus est in mtilierem: esimproba! As. Pra-
stigiator! Di. Sed tandem die, Quis est ille, Aslaphium? Novus amator? As.
mam anel optume PH. — 24 En Dinarchus Goeller. atque iserlas aduas lissi iluli
fert C. atque is estis aduas lissi it lulfert C. 2. atque is est, adi nos si iturus,fcr
contra maunm, Sfc. Alil. — 20 Valcns validum IJ. 1. percgre quoniam udccnis cen-
tur C 2.-27 Benigne dicis astale umbo C. 2. et edd. vett. Benigne dicis astat
cum amabo P\\. — 28 Arcliinam I'W. et Goeller. — 29 B. 1. soteo una c*'^; edd.
vett. soleo, una ex disciplina ; codd. ap. Both, solesunics disciplinam. — 31 Vait.
et Coeller. adducituram, — 33 C. Astaphi unous amator ; edd. vett. unusnc ama-
NOTyE
21 Fer contra manum'] Manns porrigitur in salutationibus.
Delph. et Var. Clas. Phut, 5 O
1G82 M. ACCIF PLAUTf
As. Quia tuo vestimento et cibo alienis rebus curas. 35
Di. Vos me reddidistis otiosum. As. quid jam, amabo?
Di. ego expedibo :
Rem perdidi apud vos : cum re meum negotium abstulistis.
Si rem servassem, fuit, ubi negotiosus essem.
As. An tute bene rem publicam aut amoris alia lege
Habere posse se postulas, quin tu otiosus lias? 40
Di. Ilia, baud ego, habuit publicum : pervorse interpretaris.
Nam advorsum legem a me, ob meam scripturam, pecudem
accepit [rentes :
jEraque. As. idem, quod tu facis, faciunt rei male ge-
Ubi non est, scripturam unde dent, incusant publicanos.
Di. Male vortit res pecuaria mibi apud vos: nunc vi-
cissim 45
Volo habere aratiunculam pro copia hie apud vos.
Existimo te abundare otlo. Di, Quare? As. Quia curas res alienas (ua veste et
esca. Di. Vos me reddidistis otiusuin, tu et tua hera. As. Quare, obsecro?
Di. Ego dicam: dilapidavi bona apud vos: abstulistis meum laborem cumfortunis.
Si custodissem meas fortunas, habnissem in quo essem occupalus. As. An tu arbi-
traris te posse gerere bene res publicas, nisi sis otiosus? Di. Ilia tractavit rem
publicam, non ego : explicas maligne. Nam accepit pecudem adversus legem, prie-
ter me, et pecuniam ab eo, ob meam scripturam. As. Qui gerunt male rem, agunt
id quodtuagis: quando non habent, quod dent publicanis ut lenentur ex scripto,
accusant publicanos, Di. Commercium pecudum niihi cessit male apud vos: nunc
volo habere niodulum agri, apud cos, quern arem pro viribus. As. Hie ager non
tor ; Vn\nier. novusne amator. — 34 B. I. te esse, IMox, Pn.7JH nam. — 35 Goel-
Iei-. vestimento et cibo tuo, — 36 I'os me dedistis B. 1. Vos mihi dedistisaVn codtl.
edd. veil, et Goeller. ego expcdiuo C. ego deest in C. 2. — 37 Verba, apud
vos: cum re, desnnt in B. 1. et edd. vett. Res perdidi Goeller. qui post linnc
vs. addidil ex Prisciaiio, Dona perdidi : mala reperi : /actus exlimus sum a vobis.
— 39 yll tute B.l. rem publicum ('. 2. et edd. velt. rem publicani Camcr. —
40 Habere te ]iostulas Acidal. Habere posses postulas C. 2. Habere posset pos-
tulas IM. alter, se dcest in B. 1. — 41 Goeller. habui publicum. — 42 Bipoiit.
pecudem cepit.— \^ Pro .Eraque, codd. Ciinicr. et edd. vett. habent Fierique.
Mox, al. res male, — 14 B. 1. scriplura u. d.incussant. — 45 Veiba, nunc ritissiw,
ct 8e(|iiens vcrKiis desuiit in B. 1. — 4G Voc. hie deest in edd. antiq. apud has
NOTiE
41 Habuit publicum'] A se condnc- 44 iStW/i/MJvim] Est illiid quod ideo
turn. d;iiur, ut ager publicus aliciii ascri-
■l'\ /Eraque'] ' /Era ' crant muIctiE l)atur.
poi iinittriif,<|uas pcrlilores autscrip- 40 Aratiunculam] XgtWwm conduc-
tiiani impnncbiinl. tuni qncntarern.
TRUCULF.NTI ACT. I. SC. 2. 1G83
As. Non arvus liic, scd pasciiiis est aocr: si arationcs
Habituris, qui arari solent, ad pucros ire melius.
Hunc nos habemus publicum : illi alii sunt publican!.
Di. Utrosque percognovi utrobidem. As. istoc pol fii
otiosus, 50
Cum et illic et hie pervorsus es: sed utris cum rem esse
mavis?
Di. Procaciores estis vos, scd illi pcrjuriosi.
nils pcrit, quicquid datur, ncque ipsis apparet quicquam.
Vos saltern, si quid quaeritis, et bibitis et comestis.
Postremo illi sunt improbi, vos nequam ct i^loriosae 55
Malaeque. As. quas in nos illosquc, ca omnia tibi dicis,
Dinarche, [nemdicam:
Et nostram et illorum vicem. Dr. qui istuc? As. ratio-
Quia qui alterum incusat probri, eum ipsum se intueri
oportet. [bemus.
Tu a nobis, sapiens, nihil habes : nos nequam abs te ha-
Di. O Astaphium, baud istoc modo solita es rac ante ap-
pellaie, CO
est arandus, sed pascendus. Si vis habere arationem, qua; solent arari, prastai ire
ad pueros. Nunc habemus nos res publicas: illi alii sunt publicani. Di. Novi
penitus vtrosque ab utraque parte. As. Per Pollucem, tu es otioms, idcirco quia
est tempus ut sis pcrversus, et illic et hie. Sed cum utris mavis esse negolium?
Di. Vos estis procaciores, sed illi perjuriosi. Quicquid illis datur, peril ; et nihil
ex iis apparet. Vos si qucprilis aliquid, saltem et patalift, et comcdilis. Postrc'
mo illi sunt improbi; vos nequam el arro(>antes el improbce. As. Ilia universa di-
cis advcrsus temetipse, Dinarche, qua dicis adversus nos et illos, in nostram vicem
et illorum. Di. Quarc? As. Dicam rationem : quia qui accusal alterum Jiagitii,
debet ipsum conlemplari. Tu nihil accepisli a nobis sapieniue : nos accepimus a te
nequitiam. Di. O Astaphium, non es consueta me voctue adeo ferociter antea, sed
Doiiz. — 47 Verba, sed pascuus es ager: si araliones Habiluris, desunt in B. 1.
— 48 Ambitiiris Lips. Habilurtts edd. vett. ad eos rero ire al. melius est Both,
et Bipont. — 49 Jlic . . . illi alibi Acidal. — ."50 Cod. Camer. cognovit trobeidem ;
edd. vett. cognovi probe. Voc. utrobidem debetiir Acidalio. — 54 Goeller. et
ebibilis. — 56 MaUrque in nos illis ea omnia, Sfc. edd. vett. illi Sarraceni editio.
— 58 B. l.probri se ipsum intueri ; Vatt. probri sutnsit intueri ; Pll. probri sumsit
NOT^
47 Konarints'] Varro, ' Ager arvus 52 Procaciores'] Festus, ' Procari,
est, consitiis, pascuus, florens.' pascere est: unde rt proci, et proca.
48 Habiluris] Id est, habere desi- ces meretrices, et verbuin procas, id
deras, ab 'habiturio.' est, poscis.'
16S4 M. ACCII PLAUT!
Sed blande : cum illuc, quod apud vos nunc est, apud me
haberem.
As. Dum vivit, horainem noveris : ubi mortuus est, qui-
escas.
Te, diun vivebas, noverara. Di. an me mortuum arbitrare?
As. Qui potis est, amabo, planius ? qui antehac amator
summus
Ilabitu'st, istunc ad amicani meras querimonias refcrre. 65
Di. Vostra liercle factum injuria, quae properavistis olim
Rapere: otiose oportuit, diu ut essem incolumis vobis.
As. Amator simili'st oppidi hostilis. Di. quo argumento
est? As. quam-
Prinium expugnari poti'st amator, opturaum est amicae. (J9
Di. Ego fateor : sed longe aliter est amicus atque amator.
Certe hcrcle quam veterrumus honiini optumus est amicus.
Non hercle occiderunt mihi etiam fundi et asdis.
As. Cur, obsecro, ergo ante ostium pro ignoto alienoque
astas? [liodie
I intro : baud alienus tu quidem es : nam ecastor neminem
Mage amat corde atque aninio suo, siquidem habes fundum
atque asdis. 75
Di. In melle sunt linguae sitae vostras atque orationes
Lacteque : corda felle sunt lita, atque acerbo aceto.
leniter, ijuando hubeirm apud vie, qua sunt nunc apud vos. As. Agnoscendus
est homo, duia viv.it : quandu est mortuus, est (juicsceiHlum. Te norerum, quando
vivehu:<, Di. An aibiliaris me esse mortuum? As. Quis potest esse mafiis mor-
tuus, obscero, (juaui qui est habitus anlea strenuus amator, et qui nunc confert ad
umicani meras (luerimonias? Di, Per Ilerculem, hoc est factum vestia culpa, quce
iicceleravislis ulim auferre. Dtbebatis auferre minus cilo, ut esseni vobis diu inco-
lumis. As. Amator est similis opjiido hostium. Di. Qui> paclo? As. Quam velo-
cissime potest capi amator, est satius amicce. Di. lHquidem fateor. At amator
est loiif^c di^siiiiilis ttmico. Per Ilerculem, amicus est optimus qui est rctus-
tissimus. Per Ilerculem fundi el udes non sunt inortU(c adhuc. As. Quure
if^iluv astas, ante ostium, sicut iirnotus el jieref^riuus ? Inf^redere ! non alienus tu
es. Nam, per <edem Castoris, mea hcra nullum amat impensius te e.v animo et cor-
de, ai habes fundum el ades. Ui. Veslnc linguce utque orationes tnanant melle el
seniteri nportet. Lipsins cmcnil. cmnpscd, ve\ enm sed, intueri.—6\ R. \, cum
iltud. — «»i Qui polls amabo Clocllor. — (i(» 15. I. properavil is olim. — 70 I\i;o i.\e-
ctl ill IJ. 1. longe alter Acidal. et GocIIlt.— 72 Pll. et GocWcr. fundique et
ades. — 7:{ Pll. pro ignato. — 70 In medio sunt 15. 1. ct luiiis Vat. /;( mede sunt
alter Viit. In medic sunt Vat. lcitiu'5. — 77 Cfac utque corda belle ; C 2. va-
TRUCUr.FNTI ACT. J. sc. 2. 1685
E linguis dicta diilcia datis, corda amarc facitis
Amantcs, si ({ui non danunt. As. non didici fabulare.
Df. Non istaec mea benignitas docuit te fabulari, 80
Sed isti, qui cum Geiiiis suis bclb'gerant, parcipromi.
Mala OS, atquc cadem, quae soles, illeccbra. As. ut cx-
pectatus [hera videre.
Peregre advcnisti ! Di. nam obsccro ? As. cnpiebat te
Di. Quid tandem? As. te unura ex omnibus amat. Di.
euge, funde et aedcs,
Per tempus subvcnistis mihi ! scd quid ais, Astaphium ?
As. quid vis ? 85
Di. Estne intus nunc Phronesium? As. tibi quidem intus.
Di. Valetne? As. immo edepol melius credo fore, ubi te
videbit. [pcrimus.
Di. Hoc nobis vitium maxumum est: cum amamus, turn
Si illud, quod volumus, dicitur, palani cum mcntiuntiir,
Vcrum esse insciti crcdimus: nai, ut in aestu, mutuamur
ira. 90
As. Eia! baud ita 'st res. Di. ain' tu, me amare? As.
immo unice unum.
lacte: sed cor scatet felle , et nceto acerho. Profertis dicta suavia e ling^ ids, facitis
corda ainara in ainore, si qui non iiifundunt viunera. As. Non didici fahulai-i.
Di. Mea liberalitas non te docuit dicere luce, sed isti avari qui bellum gerunt cum
genio. Es nequam et eadent, qua soles, auceps crumence. As. Quam advenisti
peregre exoptalus ! Di. Nam itmabu > As. ilera cnpiebat te videre. \}i. Quare
tandem? As. Te amat prater ceteros. J)i. ihige, funde et ades,fuistis aurilio
tempfslive/ sed quid dicis, Astaphium? As. Quid vis? Di. Phronesium estne
nunc in adihus? As. Est intus pro te. Di. Valetne? As. Immo per (tdem
Pollncis credo fore, ut magis rccreelur a morbo, quando te cnnspiciet. Di. Nobis
vertilur maxima probro : quando amamus, turn perimus. Si dicitur id quod volu-
mus, quando mentiuntur palam, arbilramuv slulti id esse rerum. Certe jactamnr
vicihus ira et amoris, ut mare. As. Eia ! res 7wn est ejusmodi. Dr. Dicisne tii
tuam heram me amare? As. Immo amat te unum pra omnibus. Di. Audici earn
catque corda belle. — 78 E deest in codd. ct edd. vptt. amare factis edd. vett. —
79 15. 1. et Pll. si quid; n\, si quit ; Doiiz. sj qui dent, non habent. — 81 B. 1.
yarce promt. — 83. 84 Acidal. advenisli! namcupiebat te hera videre. Din. obsc-
cro? A.ST. Qua tandem te unum, S)-c. ISoili. advcnisti! Din. ain' ohsecro ?
AiiT. cujiiebat te ticra videre. l)i\. Qui tandem, Sfc. — 8.5 Pronoincn mihi <\efst
i<) Fll. eted. Goeller.— 87 Codd. edd. vpU. et GocWer. jam fore.— 90 Palmer.
credimus, velut in astu mutiiamus iia ; I'll, et CaiiKT. na ut in cestu muluamur
ira; Both, credimus, ne ut astuilemus ira. — 91 IMl. haut ita est res. INlox C. '^.
NOT/E
80 Benignitas'] Id est, beneliceii- 81 Qui cum Geniis] Qui ventri sno
till, et liberalitas. beliiiiii indixeriint.
1G8G M. ACCll PLAUTI
Dl. Peperisse earn audivi. As. ah! obsecro, tace, Dinarche.
Di. quid jam?
As. Horresco misera, mentio quoties fit partionis :
Ita paene tibi fuit Phronesium: i intro jam, amabo,
Vise illam, atque opperire ibi : jam exibit ; nam lavabat. 95
Di. Quid ais tu? quae nunquam fuit praegnans, qui paiere
potuit? [sensi.
Nam equidem uterum illi, quod sciam, nunquam extumeie
As. Celabat, metuebatque te ilia, ut ne sibi persuaderes
Ut abortioni operam daret, puerumque ut enecaret.
Di. Tum pol isti puero quis est pater? As. Babyloniensis
miles, 100
Cujus nunc ista adventum expetit: imrao adeo, ut uunti-
atum 'st.
Jam hie alTutuium aiunt eum : nondum advenisse miror.
Di. Ibo igitur intro? As. quippini? tarn audacter, quam
domum ad te. [Quam rnox
Nam tu edepol noster es ctiam jam nunc, Dinarche. Di.
Te recipis tu? As. jam hie ero: prope est, prolecta quo
sum. 105
Dl. lledi vero actutum : ego interim te apud vos oppe-
ribor.
peperisse. As. Ila! quaso, silc, Dinarche. Di. Quare? As. Ilorrcscn infcli.x:,
quolies Jit mentio partus : nam Phronesium tua umica ferme pcriit. Ingredere
jam, amabo ! vise illam, et e.rpccta ibi. Jam egredictur ; vam lacit. Di. Quid
dicis tu? quomudo potuit parere, qiice nunquam /nil gravida? Nam ego iiunquam
animadverti, quod sciam, tiler um illi intumescere. As. Ilia sciebat se esse i^ravi-
dnm, el metucbat, ne tu sibi persuaderes ne abortum procurarit, et ut enecaret pue-
rum. Dl. Tum per I'ollucem qui est pater itliuspuerij As. !\Hles Jiabylonicus,
cvjus ilia expectat nunc adventum. Immo ubeo ! ut est relutum, dicunt eum jam
ajfuturum hie. Miror nondum advenisse. Di. Introibo igitur? As. Quid-
ni ? Ingredere tarn audacter quam in tuas cedes. Nam per cedem Pollucis,
tu es etiam noster, a Dinarche! Di. Quam mox tu recipies te '/ As. Jam
ero hie: est prope, quo sum prof eel a. Di. Redi vero actutum. Lgo te expectabo
interim apud vos.
anin tu ; IJ. 1. ain tu te amare ; IJipont. ain' tu me amare ; Lamb, ain' tu me
amnri. — <J2 Vi ogWcv. obsecro ah. INlox, coilil. Gniteii, quid cam. — 93 Piiscian.
J). 710. I'litsrli. menliiinrm quoties fit ; Nonius p. 000. mentio quo fit. — 94 GoeU
\vr. pane tibi Phronesium fail. INlox, jnm tleest in 15.1. — 95 I'll, lavabit. — ■
97 \'i\. nunquam qiiiid scias.- \}H Holli. silii nc ant persuaderes. — 99 li. 1. pue-
rumque abnicaret. — 100 I(lcii) codex, ]iuero quidem est pater. — 101 Edd. vett.
txpilili. Mox, licnll. ad Torcnt. P^iin. iv. (». 5. et (;oeller. immo ab eo ut nun-
tialumnt, — 101 U. 1. C. 11. 2. et cdd. volt, tiostcr sed jam nunc ; (ioeller. sed i
jam nunc. 1$. 1. Dimarche ; I.anil). Dinarche, hares <u. — 105 Tele rcccpistii
jam hie eras Acidal.— 100 Rede codd. CJmlcri ; Reddc C 2.
TRUCULENTI ACT. II. SC. i. 1(J87
ACTUS SECUNDI SCENA PRIiMA.
ASTAPHIUM.
Ha, ha, ha! hercle quievi, quia introivit odium: tandem
sola sura. [quae lubebit.
Nunc quidem mco arbitratu loquar libere quae volam et
Huic horaini amanti raea hera apud nos dixit nacniam de
bonis : [verum
Nam fundi et aedis obligatas sunt ob amoris prandium :
Apud hunc mea hera cousilia summa eloquitur libcre: ma-
gisque 5
Adeo ei consiliarius hie amicus est, quara auxiliarius.
Dum fuit, dedit: nunc nihil habet: quod habebat^ nos ha-
bemus : [factum est.
Iste nunc id habet, quod nos habuimus : humanum facinus
Actutum fortunte solcnt mutarier: varia vita est.
Nos divitem eum meminimus, atque iste paupcrcs nos. 10
Vorterunt sese memoriae : stultus sit, qui id admiretur.
As. Ua, ha, ha! per Ilerculem sum cnyitenta, quia est iiigressus homo iniisus,
Demum sum sola. Nunc vcrl/afacium libcre mcu arhitriu, (juce optabo et qua; exop-
iabo. Mea hera occantavit huic Umnini amaiiti nugas de/urtunis. Nam pradiaet
adea sunt ohstricta ad alendum amorem. Sed mea hera disserit libere cum hoc de
suis consiliis, et Dinarchus est polius ejus amicus ad consilium, quam ad opem.
Dedit tamdiu quamdiu habuit : nunc 7tihil est ei : nos hahemus, quod ei erat : ille
habet nunc id, quod nos habuimus. Id est urbanum, t'ortunw solent mulari dere-
pente. Vita est varia. N<>s recordamur eum/uisse locupletem, et ille recordatiir
nosfuisse pauperes. Recordatio hcec versa est. Sit stultus, qui demiretur id. Si
1 Ila, ha, ha, requievi edd. vett. et Goeller. introavit C. infra ivit C. 2.
iniroil Goeller. — 3 Huic nomini a. m. h. dixit domi, et apud nos de bonis neniam
esto Verriiis Flarcus p. I'ij. 7ue hera B. 1. dixit veniam edd. vett. ap. Both. —
8 Edd. vett. /uc/«w; a\. factumst ; dl. fuctu. — 10 Edd. vett. ap. Botli. is-
tum meminimus; et sic Goeller. — 11 Vertit sese rota ticissim sic quid ita vii~
renlur B. 1. Vertit sese rota vicissim : stultust qui id admiretur Gtilielm.
Verterunt sese memoria est vilus sit quid ita miretur PI. prior. Ver-
tere sese memoriast rices sic quid ita miretur editioiies vetcres. Viliis
sit, quid ila iniretur PI. ap. Boili. qui ita viiretur C. 2. Vorterunt se
NOTyE
1 Quievi] Id est, traiiquillo aiiimo it: valedixit, abire jnssit.'
sum. 1 1 V'ortcrunl sese mcmoritc] SciU«
3 Dixit naniam] Fcstus, ' Nicniam cet, mcuioria nostra atquc ipiiiis.
dixit, idem est, (juod, suprcmuiu dix-
1G8S M. ACCII PLAUTI
Si eget, necesse est nos patiatur ali ; ita ?eqiiom factu est.
Piactilum est, misereri nos hominum rci male gcrcntum.
Bonis esse opoitet dentibus lenam probam : arridere,
Quisquis veniat, blandeque alloqui : male corde consul-
tare, 15
Bene loqui lingua : meretiicem esse similem sentis con-
decet, [num dari.
Quenquam hominem attigerit, profecto aut malum aut dam-
INunquam amatoris meretiicem oportet causam noscere,
Quin, ubi nihil det, pro infrequente eum mittas militia
domum.
Nee unquam quisquam probus erit amator, nisi qui rei
inimicu'st suae. 20
Nugae sunt, nisi quod modo cum dederit, dare jam lubeat
denuo.
Is amatur hie apud nos, qui, quod dedit, id oblitu'st datum.
Dum habeat, turn amet: ubi nihil habeat, alium qusestum
coepiat. [cum.
iEquo animo, ipse si nihil habeat, aliis qui habent, det lo-
Probus est amator, qui relictis rebus rem perdit suam. 25
At nos male agere prccdicant viri solere secum,
inops est, est necesse ut nos sinat nutriri. Sic est justutn factu. Est scelus, nos mi-
sereri huminum, qui mate regunt sua bona. Oportet probam lenam esse Jirinis
dentibus: oportet earn arridere cuivis udvenieiiti, et alloqui ■urbane: meditari ma-
lum in corde, loqui recte linp;ua. Decet mcretricetn esse similetn sentibus, quern-
cumque implicaverit, oportet earn afferre dolorem aut detrimentttm. Nunqtiam
meretrix debet audire cansas, qnas nff'ert amator ; et stutim atquc nihil dat, oportet
eum exauctoret pro absentia ab e.rercilu. Neque quisquam erit unquam bonus ama-
tor, nisi qui inimieus est suorum Imnorum. Supiatur, nisi relit dare denuo id, quod
dederit mmlo. llle amatur apud nos, qui oblilusest ejus, quod dedil : qui tumamet,
(jiiamlo habeat : ijuando nihil tiabet, Hie facial aliud lucrum : ipse det locum tcquo ani-
mo aliis, qui h(tbenl,si nihil habeat. l-'st slrcnuus amator, qui omissis rebus dilapidat
8UUS Jortunas. Scd homines dicunt nos consuevisse male agere secum, et nos esse uva-
memoriie Cocller. — 12 H. I. pali in rilia ceqnom ; PI. prior, paliam avita equom
me factum est ; cdd. velt. nos palier a vita tequum factum est ; I'l. 2. ap. IJotli.
nos patiur avita ccquum me factum est ; Goellt'r. factust. — IS Codd. Cam<>r. et
edd. vetl. rem male. — 17 Quemijucm codd. (.'aiin'r. cdd. vett. ct Gocller. —
I'J I'W. cum mittas ; I'lorAlr.r. eum mitlat. — 21 \e'u\ii\. nisi quoi modo; Uoiiz.
nisi qui modo ; {iiifMt'i. ni.si modo quoil dederit. INlox, V\\. jubeat. — 22 15. 1.
quod dedit lubatus datum. — 23 Dum abeam quodam, et ubi nihil cupiam tiomus
NOT/E
It lionii dentibus'] Id est, (piibus 19 IHillas militia domum] Casscr un
coiiu-dat anialorcs. soldat.
TRUCULRNTI ACT. H. SC. 1. lOSi)
Nosquc esse avaras: quasso, nam qui male nos agimus
tandoin? ' [amator :
Nam ecastor nunquam satis dcdit suae quisquam amicae
Ncquc pol satis acccpimus, nequc uUa satis poposcit.
Nam quando stcriiis est amator a datis, inii)robus est : JiO
Si negat se habere quod det, soli pernoctandum est :
Nee satis accipimus, satis cum quod det, non habet.
Semper datores novos oportet qua:rere,
Qui de thesauris integris demunt, danunt.
Velut hie agrcstis est adolesccns, qui hie habcf, 35
Nimis pol mortalis lepidus, nimisque probus dator.
Sed is, clam patre, etiam banc noctcm iliac
Per hortum transilivit ad nos: eum volo convenire.
Sed est huic unus servos violentissumus.
Qui, ubi quamque nostrarum videt prope aedis, hac si ag-
gredias, 40
Item ut de frumento anseres, clamore absterret, abigit.
Is item est agrestis: sed fores, quicquid est futurum, fc-
riam.
Ecquis huic tutelam janua) gerit? ecquis intus exit?
ras. Deimim, an aliquid midifucimus, ohsecro? Nam per aalem Castoris nuiupium
ainalor dedit satis sua; ainicce : iteque per I'olluceni aci-i'iiiiitns sittis, vcipie ulla pc-
tivit satis. I\'um amator est nequam, quando est tardus in dandis mitncrihus. Si
dicat sibi niliil esse ijuod tribuat, cubandum est ei soli. Ncc accipinins satis, quan-
do non haltet salts quod det. Oportet semper ambire novos datores, qui dant quod
deprumnnt de tliestiuris plenis. Velut hie jurenis rusticns, qui manel hie, per Pol-
lueem, mortalis nimis Jestivus, et muneratur uimis bonus. Sed is, inseio patre,
etiam Iransiliit ad uos hac noete per horluni. Volu eum adire. Sed lialiet unum
serrum imiiortuuissimum, qui statim alque aspieit quundam itoxtrum ju.vla <vdes,
.si prtetereas iliac, te insectalur voei/eratione, el abi^il ut anseres e frumento. Is
rustiens est ejusmodi. Sed pulf^abo ostium, quicquid sit. Ecquis liietur hanc ja-
nuam i Ecquis piodil ab udibus f
p. r»3l.— 27 C. qui si 7iunqnam alienos ai^imus tandem; C. 2. qui sim umquiun
alienos asimus tandem. — :iO V\. ap. liotli. amator datis, ouus^is improbus est ;
(\\\x voc. desnnt oliam in 15. 1. — 31 .Si dtcsi in 15. 1. Veil)a soli pernoc-
tandum est (lesiinl in 15. 1. I'll, et odd. vett. — 32 Sin nee satis 15. I. — 31 Pi^t.
et (> I'll t. (/<«;«,< (/(/?(i/h/ ; i'(\ii. vvAt. dona danunt ; al. deniuni danunt.— 'il I'll.
clam pater; Douz. elum palrem. 15.1. hac noete ; Lain!), ot liopWer. etiam
hue node illani maceriam ; \'\\. hac noclem iltac ]ier.^\0 Edd. veil, prope tedes
hasce egreitiens ; C. agi^rtdias ; C. 2. hac si ai;redias. — 12 Uu is est ai^reslis
Hotli. et Goclkr.
1600 M. ACCII PLAUTl
ACTUS SECUNDI SCENA SECUNDA.
STRATJLAX, ASTAPHIUM.
St. Quis illic est, qui tarn proterve nostras aedis arietat?
As. Ego sum, respice ad me. St. quid, ego? nonne ego
video? va3 tibi ! [est?
Quid tibi ad hasce accessio est aedis prope, aut pultatio
As. Salve. St. satis milii est tuae salutis: nihil moror :
non salveo :
iEgrotare malira, quam esse tua salute sanior. 5
Id volo scire, quid debetur hie tibi nostrae domi? As.
coniprime. [primas.
St. Spcro meam quidem hercle : tu, quas solita es, com-
Imprudens per ridiculum ut rustico suadet stuprum !
As. Irara dixi. St. ut esse coepisti, si dem, si est una
altera.
As. Nimis hie quidem truculentus. St. pergin' male lo-
qui, mulier, niihi? 10
As. Quid tibi ego autem dico ? St. quia enim me Irucu-
lentum nominas.
St. Quis est ille, qui impcllil nostrum ostium tarn pelulantcr? As. E^o sum.
Jntuerc me. St. Quid! cuo? ^wimc ego consjiieor? Vcc tibi! Quare venis ad
has ades, aut pulsus ! As. Stdvus sis. St. DJilii est satis tua: salutis : non earn
euro: non sum salvus : oplatim potius ninrbo teneri quam esse salvus tua salute.
Volo scire id ; quid tibi debetur hie apud nos? As. * * * St. Loco cet/e-
rem, si esset altera mulier tarn mohsla, ijuam esse capisfi. As. IJic sane est ni-
tnium truculentus. St. Tune pcrgis, mulier, mild matedicere 7 As. Quid vera ego
tibi dico ? St. Quia me appellas truculenlum. Nunc, nisi absistas e vestigio, ac
1 GocUcr. in nostras trdis.— 2 Acidal. St. quid ego? Ast. non nego. St.
video : va tibi ! I'll, et cdd. vett. nonne ego videor te tibi; Donz. non te ego
video? ]i. 1, non ego videor tibi.—G At roh ]$. 1.— 7 Lij.s. te qui solilus est,
comprimat ; (J nil. tu quern solita es ; 1»11. tuque snlilas ; 1$. 1. tu solita es com-
primi.—S 'Hie versus spuriiis est.' (ioeller. Jmprudens per deridiculum Vonz.
Impudens al.— 9 Pro si dem, al. Iiabeiit /idem ; C. 2. ct edd. vott. fidem si est
una altera; I'll, ut esse cepi si dim sist un alteram ; Ali\. ut esse ctrpisti qui-
dem, »i est una altera. — 10 Pll. pergin mule hiqui mulier milii es.— ll Ecquid ti-
NOT^li
1 iirk'ini] Id est, cum inipetii con- aiu tenipoiibns I'laiili ; scd rustico
curnt. Seneca, ' Ante(|uarn acies condonanduin Siratilaci.
inter so arictarcnl.' <) m esse capisti, si dem] Alii cedum,
4 .Vtt/i;coJ Inubilatnin vcibum cli' jU est, Ut molesta ct odiosa esse coc-
TRUCULliNTI ACT. II. SC. 2. KiOl
Nunc adco, nisi ahis actutuiii, ac dicis, quid qucxras, cito,
Jdiu, hcrcle, ego hie te, mulier, quasi sus catulos, pcdijjus
proteram.
As. Rus merum hoc quidcm est. St. pudendumnc ? lu
vero chirinuni pccus,
Advenisti hue sistentatum cum exornatis ossibus : 15
Quia tibi insuaso inlccisti, propudiosa, paHulam.
An eo bella cs, quia acccpisti? ar me advenias. As. nunc
places. [logo?
St. Quam me illi velim ! As. mentiris. St. dicis, quod te
Mancupium qui accipias, gesta tecum pcnos annuos.
(licas celeriter quid petan, per Hcrcuhm ego te proteram hie pedibus, quasi sus ca-
tulos. As. Ha c est mera rusticilas. St. hine verlaiduin vilio? tu rero pecus
clusinutyi, acctssisli temet ostenlutuni ossibus restitis scile : quiajiiixistijusco colo'
re togatn, impudica. Esne bella, quia ucapisti? Audes ad nie venire. As. Nunc
places. St. Quam oplarem me illi placere ! As. DIenliris. St. Dicis quod a
te expecto? ut habeas mancipium, gesta tecum hos annulus (Ciieos qui sunt servo-
bi ego aniea dico Acidal. — 12 Nan adeo edii. vett. aut dicis GoeUer. nt dicis
edd. vett. — 14 B. 1. hie quidem est. Pll. B. 1. et edd. vett. pudendum et vera.
RIox, Scluirer. cluninitm pceus ; Acidal. urbicum pecus. — 15 Adveni hue sub'
tentatum exornatis H. 1. Adceni istuc, sis, tentatum GoeWer. et Palmev. Ad-
venisti hue te oslentatum Acidal. et I>ipoiit. Adceni 7ws hue tentatum al. Ad-
venisti hue sistentatum \'att. ap. Lips, et Pll. Adcenisti hue sustentatum edd.
vett. — 16 Quid tibi rei suaso B. 1. Quia iibire suasu V[\. Quia tibi7i' suaso
Meiirs. Acidal. et Goeller. — 17 Acidal. quin accedis ar me? (i. e. ad me) adve-
nias; C. 2. ci\d. ve\t. quia cepisli urma? udrenias ; Goeller. quam clepsisli. —
18 Cum me illi vel in mcritiri dicis quid quod C. Cum me illi velim vuntiri dicis
quid quad C. 2. Quam me tibi velim Oocller. Quuin me illi velim. AsT. »«fn-
tiris. St. quid quod te rogo? Lips, t/ices edd. vett. quidquid V\\. — 19 MancU'
pi vin quia Lanili. Quos mancupio accipias Both, annuos pcnus Cloeller. ha nos
an vos Aid. henos annuos Pll. Lamb, ahenos annulos Both, he an nos C. 2. —
NOTiE
pisti cedarn tibi, si una altera fcemina IG Insuaso] Festiis': * Siiasiim, colos
ad te accedat, ae()ue odiosa. appellatur, rpii fit ex stillicidio fiinio*
14 Clurinum pecus] Clusinum pecus, so in vestiineiito albo. Plaiitns, 'Quia
permiitatione r in s, fjnod anti<|iiiini tibi suaso infecisti.' Quidain aulem
et famiiiaie fuit Romanis, tractum ab legunt, insuaso. Nee desunt, qui di-
uibe Clusio, ubi non egregia erant cant, onineni coloiem, qui fiat infi-
foitasse pecora. ciendo suasum vocari : quod quasi
15 Sistentatum] ' Sistentare,' pro persuadetur in aliuni ex albo trans-
ostentare, antiquum : quasi dicas, ire.'
sistere se et ostentare. 19 .Mancupium qui accijiias, gesta te-
Exornatis ossibus] Tibulliis, ' Qui cum pcnos annuos] Stralilax hoc in-
succo splcndente genas OHerassc.' Do nuit Astapliio, se esse servum et illain
fucis loquitur. esse servani. Penos, Alii hcnos, pro
1G92 M. ACCII PLAUTI
As. Dignis dant. St. Lavinia? hie sunt, quas habes vic-
torias. 20
As. Ne attigas me. St. tangam ? ita me amabit sar-
culum,
Ut ego me ruri hamaxari mavelim patalem bovem,
■ Ciimque eo ita noctem in stramentis pernoctare perpetem,
Quam tuas centum coenatas noctes mihi dono dari.
Rus tu mihi opprobras ? ut nacta es hominem, quem pu-
deat probri ! 25
Sed quid apud nostras negotii, mulier, est aedis tibi?
Quid tu hoc occursas, in urbem quotiescumque adveni-
raus ? [eres
As. Mulieres volo convcnire vostras. St. quas tu muli-
Mihi narras? ubi musca nulla foemina est in aedibus.
As. Nulhme istic mulier habitat? St. rus, inquam, abi-
erunt: abi. 30
mm. As. Danlur annuli cpnei iis qui merentur. St. Victoria quas refers sunt
LnvinifE potiitf, qudin luce. As. Ne me atlinffus. St. Tcne atlingam? I la me
vii'Hin snrctilnm amuhit, ut ego muliin suhjici aratrn, cum hove pittentilius cornilms
ruri, et pernoctare lutam noctem dormiens cum co in stramentis, quitm cuhare tecum
centum nuctilnis, postquam licne cornaverim. Tu mihi exprobras rus ? Quam bene
hactit es liomincm, quem puilent iiujus convicii! Seil quid est tibi rei, mulier, apud
nostras tides? Quarc tuaecurris line, quotiescumque venimusad urbem/ As. Op-
to adire vcstras mulieres. St. Quas mulieres mihi commemoras tu I Qunudoqni-
drm nulla est musca fwmiiia in adibus. As. Nullane foemina manet in isiis ccdi-
bus? St. ProfecttB sunt rus, inquam. Abi. As. Quid vociferaris, stuUe ?
20 Dignosdaut Ci\i\. \e\t. vt \\i]. Dignus V\\. Lavime hie sunt C.2. lamic hie
sunt c(l. Paris, ap. (3iiit. Lacinia: Goeller. Mox, quas arcs victorias eadi-ni
cditio. — 21 (Jocller. tongamue ego te? ita me amubis ; Pll. ctiani «)««^/a-. —
22 li. \ . ruri jam examaverim sarculum movere ; i'W. palulum vov(ri. — 23 Cum-
que cri Rolli. Tu quod ita noctem in stramentis pernosture B. 1. — 30 I'lo ubi,
NOT/E
* ai'iios;' rt)i?iuos, al) ' mills ;'' annus,' Ijns IMuoncsii, amatores sua bona
ab 'anus;' 'annnlii",' ab utrof|ue. davarc, ([iio ut alhulat, 7^((fj»icf, se»
Sunt igitiir ' annuli ai'tiei,' sen a-nei, Lavinii opp'uli in Italia, noinon iisnr-
intclligendi, (pios geslarc seivoruin pat.
ciat. 22 Hamaxari] Id est, plausfniin
20 F^ariuiti] Jnciis est ox aiiibi- trahcie, aut plausiro jungeic."A/uo^a,
(;uo, (|uia voluptaiibtis dediti ina;;ua currus.
ex parte profniidtbaiit forlunas in Patalem bnvem] Festus : ' ]*atalem
(luliciiK balnrariiiu. Unde Trcipien- bovcni IMaiilus ajipcllat, cujus cor-
tissinic Plautus, pio ' profiidi bona,' niia divcrsa sniii, ac late patent.'
♦licit 'einvi bonis.' Moe i(i;itiir loeo 20 Musca nulla fa:mina est in tcdi-
Slratilax cxiiiobral Aslapbin in a'di- bus] h\ est, mares onincs siiinns in
TRl'CULliNTl ACT. II. SC. 2. IG93
As. Quid clamas, insane? St. abirc liinc ni propcras
grandi gradu,
Jam ego islos fictos, composites, crispos cincinnos tnos
Ungucntatos usque ex cerebro cxpcUam. As. quanam
gratia? [ccdere,
St. Quia adeo fores nostras ungucnlis uncta es ausa ac-
Quiaqiie istas buccas tarn belle puvpurissatas babes. 35
As. Erubui niccastor miscra propter clamorem tuum.
St. Itane? erubuisti ? quasi vero corpori reliqueris
Tuo potestatem coloris ulli capiendi, mala.
Buccas rubricae ; cera omne corpus intinxit tibi. 30
Pessum£e estis. As. quid est, quod vobis pessumae haec* * *
St. Scio ego plus, quam me arbitrare scire. As. quid id
est, obsecro,
Quod scias? St. herilis noster filius apud vos Strabax
Ut pereat, ut eum illiciatis in malam fraudera et praemium.
St. Ni ncceleras exccdere hinc gnmdi passu, ego decutiam usque a cerebro istos
tuos cincinnos fictos, coinpositos, crispatos, ungnentis deiibutos. As. Quare? St.
Quia es ausa venire per/usn unguenlis ad nostras fores, et quia hnbes illas mains
tarn accurate purpurisso infcctas. As. Erubui, per Castorem, iufelix propter tuus
vociferationes. St. Erubuisti ? Quasi vero reliqueris, mala, ullum locum tuo cor-
pori ad recipiendum colorem, Rubricie tinxerunt os, cera universum corpus. Es-
tis pessimce. As. Quare a vobis habemur pcssiina-? St. Ego scio plus quam
arbitraris me scire. As. Quid est id, obsecro, quod scias ? St. Quemadmodum
Strabax filius heri se perdat apud vos, quemadmodum pellicialis infraudes et niM-
Pll. habent /wtj ; U oih, pap^e. — 32 B. 1. cinnos tuos. — 33 Sea], ex cerebro ex-
rcllain. — 34 Codtl. Canicr. /«)'«.s nostras tinguant j uncta esse audes accedere.
Verlmm /oris delot Goeller. — 38 Tuo dcest ap. l*ri<cian. p. 091.— 3'J fiuccas
rubrica ; crela omne Goeller. liuccas rubrica, cera omne c. inlinxti tibi Seal.
rubriceta omne c. inlinxisti tibi IJ. 1. — 40 B. 1. quod vobis pessumu- est ; C. pes-
sumu: tunc ma ; al. pessumce luce via ; Ac'u\ii\. quod v. p.sumus? St. lue avi ;
Goeller. coiij. 7uo(i v. p. qucuso sumus? — 42 B. 1. herns noster filius apud vos-
tram perit ut 2'crastute cum injiciatis. — 43 Pll. etiam injicialis ; edd. velt. et
NOTvE
aedibtis, ut no inusca quidem fcemina nuis ; ore fraenato, risii roseo.' De-
sit, sciiptio est exciuisitie piilcliriiiidinis.
32 Cincinnos] Id est, brevioribus 35 liuccas purpurissutas] A\)n\cii\s i
capillis, qui aliis siibolescuiit, id est, ' Quis noii disciplinani niatiis agiio-
crescuiit. Vairo: 'Ante auies nodi ex vit ? cum iu puella videret imuiedica-
subolibns paivuli intorti dimittebau- tuin cs, et puipurissatas genas, et il-
tur cincinni ; sed et ocnli suppetuli, lices oculos.'
nigeliis pupillis quandam liilaritatein 3!) liubricw] Idem ferme, quod
significantes aniuii, rictus parvissi- ' purpurissum.'
1G94 M. ACCII PLAUTI
As. Sanus si videare, dicam: dicis contumeliam,
Nemo hominum hie perire solet apud nos : res perdunt
suas. 45
Ubi perdidere res, abire hinc si volunt, nudis licet.
Ego non iiovi adolescentern vostrum. St. veron'? As.
serio. [singulas
St. Quin maceria ilia ait, in horto quae est, quae in noctes
Latere fit minor, qua iste ad vos damni permensu'st viara?
As. Non mirum ; vetus est maceria ; lateres si veteres
ruunt. 50
St. Ain' tu, mala, lateres veteres ruere ? nunquara edepol
mi hi
Quisqnam homo mortalis posthac duarum rerum creduit,
Ni ista ego vostra hero majori facta denarruvero.
As. Estne ille violentus ? St. suam non enim ille me-
retriciilis
Muniendis rem coegit, verum parsimoniae 55
Duritiaeque : quae nunc ad vos jam exportatur, pessumae.
nera. As. Dicam till, quod res est, si sapis: sed dicis coiivicium. Nemo so-
let perdi hie apud 7ios. Perdunt bona sun. Ubi perdidere res, si volutH, abire
hinc licet tiudis. Ego non novi cestrum adolescentern. St. Verumne? As. Se-
rio. St. T amen ille mums, qui est in horto, dicit id: hie in singulas noctes Jit
minor inio latere, qua iste sibi stravit viam ad vos, in suam pcrniciem ? As. Est
vetus murus ; non mirum est, si veteres lateres decidant. St. Dicisne tu, iinpro-
ba, veteres lateres decidere ? Per ccdem Pollucis nunquam quisquam homo mihi
posthac credat divini et humani, nisi ego narravcro ista veslra facta majori hero.
As. Estne ille ferox? St. Non enim ille compararit suas opes, qua nunc confe-
runtur ad vos, in dandis muneribus merelriculce, verum in parsi7nonia et severitate
Goeller. inlicialis. — 44 Sanus si videar, edicam. Ast. dicis edd. vett. dicam dicis
contumclia' V iiU.—iG V\\. ut vis licet ; edd. vett. uti jus licet. — 48 Quid maceria
edd.velt. et (inaedani odd. Prise, p. OTS. et sic Acidal. — 41) Lateri PlI. Mox,
I'lisc. 1. c. ct edd. vett. qua is ad vos ; I'W. qua istivos. I'risc. permensus est. — 51
Ain' tu veteres lateres ruere Prise. 1. c. — 54 15. 1. violentus? St. non enim ille ;
Palmer, el l.ips. St. sum : non ille. — 55 Monendis \n\i. !\Ioniendis n\\\ Vatt.
el PlI. iMokndis Lips, rem cogi B. 1. parsimonia I'alincr. — 50 Duritiaque
NOTyE
44 Sanus si videare] Si putareni to 52 Duarum rerum creduit] Id est,
santim esse, moiierein te niihi eoiitu- divini etliiiniani.
mcliain dieere. Krat formida lo(]iun- 54 Meretriculis I\Juniendis]'Mni\\ve'
di, qua irolliiig diccbatiir, ' tn es a- est niuiiertbus afficere, quasi dicat,
mens, tu cs insaniis.' niiiner;iiidi!i.
r.O Vetus est maceria] Murus sine 50 Duriticrquc] Id est, severitati
calcc et c*incnio. moruin.
TRUCULENTI ACT. II. SC. 2. 1G95
Hem til, o scxungiila! male vivitis: egone hacc rrmssitem?
Jam cnim cccere ibo in forum, atquc ha3C facta nanabo seni:
Neque istuc in se gestit, ergo coget exanimem mali.
As. Si ecastor hie homo siiiapi vietitet, non ecnscam GO
Tarn esse tristem posse : at pol hero bcnevolens ut is est
suo ! [potest
Verum ego ilium, quanquam violentus est, spcro mutari
Blandimentis, ornamentis ceteris meretriciis.
Vidi cquidcm ex jumentis domita fieri, atque alias beluas.
Nunc ad heram revidebo : sed, cecum, odium progreditur
meura. 65
Tristis exit : haud convenit etiam hie dum Phronesium.
moru7H, Hem tu, 0 senis ungulis armata ! vivitis mule. Dissimulahone ego hcpc?
Jam enim, per Cererem, perf;am in forum, et referam hcec seni. Neque expectaho
us(]ue eodumfuciat examen istoiumfaclorum filii inmeo tcrgo verberando. As. Si,
per Castore?n, iste homo viclitet sinapi, non puto futurum esse adeo morosum. Sed,
per PoUucem, vl is est bene affectus in keruin ! Sed ego credo ilium posse molliri
blanditiis et ornamentis meretriciis, tamelsi est violentus. Equidem vidi ju-
mentd mmisuescere, et ceteras belluas. Nttnc repetam ad heram. Sed ecce ho-
mo mihi odiosissimus egreditur. Prodit moeslus. Nondum convenit Phronesium,
ul puto.
idem et Goeller. Ruri ceque qua nunc duo sciam exportntur pessumum B. I. —
57 Hem tuos ex ungula itiem codex ; exungula edd. vett. Hem, o sexungula
Goeller. — 58 Pll. exercere ibi forum ; edd. vett. et Aid. eccere ibo ad forum. —
59 Lips, istuc ipse g. e. c. examen ; Acidal. Neque iste huic, ut se g. lergo c. ex-
amen ; vel, Neque iste huic in se gesti tergo c. examen ; vel, Neque ego istuc meo
geslio tergo cogere examen, Pll. Imbeiit Neque isluc. Goeller. etiam examen. —
61 Aid. benevolens uti est is vos ; Acidal. conj. benevolens vivit hero ; rh ut de-
letiim malit Goeller.— 02 Idem Goeller. deleret hoc loco ant e^o, ant ilium, —
63 Pro ornamentis, Meiirs. conj. oramentis. — 61 Vidi equidem ex inem intu
domitu fieri VW. inlum \no intu, i'.i. id tanien iiegat Parens. Vidi equidem
exindomito IJ. 1. V'idi equidem jnmentutn ex indomito dnmitnm fieri edd, \ett.
Vidi equidem juvencum ex indomito domilum fieri Aid. Vidi equidem ex indo-
7nilis domitas GocWer. — 05 Nunc ad h. ire jubebo eccum B. I. — 00 Tristis exit
adcnnvenire B. 1. Tristis exit avet convenire Colv. ad convenire Ven. I. at con-
venire alicE vett.
NOT^E
57 Sexungula] Senis manibns. Ergo coget exanimem mali'] Id est,
59 Neque istuc in se gestit] Id est, itaqne coget me aliqnando id confi-
senex id nou putat. teri adhibilis tormentls.
1G9G M. ACCII FLAUT
ACTUS SECUNDI SCENA TERTIA.
DINARCHUS, ASTAPHIUM.
Di. Pisces ego credo, qui usque dum vivunt, lavanf,
Minus diu lavere, quani haec lavat Phroncsium.
Si proinde amentur mulieres, diu quam lavant,
Omnes amantes balneatores sient.
As. Noa quis parumper durare, opperiiier? 5
Di. Quin hercle lassus jam sum durando miser.
As. Mibi quoque pra3 lassitudine opus est ut lavem.
Di. Sed obsecro, hercle, Astaphium, i intro, ac nuntia
Me adesse : tu i propere, et suade jam ut satis laverit.
As. Licet. Di. audin' etiam ? As. quid vis? D.'. Di
me perduint, 10
Qui te revocavi : non tibi dicebam : i modo.
As. Quid jam me rcvocabas, improbe nihilique homo?
Quae tibi mille passuum peperit morai mora.
Di. Sed quid hjec hie autem tamdiu ante aedis stetit?
Nescio quem praestolata est : credo, militem. 15
Di. Ego arbitror pisces, qui innatant aqua tamdiu quamdiu vivunl, minus se
lavare quum hac l^hronesiitm se lavat. Si 7nulieiis peiinde ameulur atque diu
laiaulur, omucs amautcs sint bulnealores. As. Non potcs expeclure imitisper?
Di. Pcrlltrvuleinsumjamdefessuscxpcctandoiiifclix. As. Est viilii opus eti-
am ut cam ill balneum pra dcfaiigatione. Ui. <SV</, qtufso per Uaculem, Astu-
phium, inundere, ac die me adesse. Tu pergc vclocitir, it suade ei quod jam satis
laverit. As. Eo. Di. Audis adhuc? As. Quid cupis? Di. Dii me perdaut,
qui te revocavi I non tibi dicebam: i modo ! As. Quare me revocas,jam scclcste
vir ei vilissime? lloec mora tibi attulit retardationem mille passuum. Di. Sed
quare hac tnansit hie tamdiu ante ostium? Nescio quem cxpectat. Credo cam
1 Varro de L. L. p. 91. adlarant. — 2 Diu minus lavari idem ibid. — 4 Omnes
amatores IJ. 1. ('. C. 2. el tdd. vctl.^7 I'll, oyii/s est lave; Ven. 1. et aliai
vctt. opus est lavere; 1$. 1. opus est lavare. — 9 J^Ie adesse tu projicre Vl\. Me
adesse cui properet suaviiim, ut satis cdd. vetl. ap. Moms. 3]e adesse: tu i prcc,
et, Ifc. Acidul. — \'i I'loiioiiicii me deest in 1». 1. improbus idem codex. —
i;{ Qua: tibi mille passum I'll. Qikc mille ]>assum peperit tibi Acidal. et Coeller.
Acidulius cuiij. ctiain, Qucu t, m. passuum j>. moras mora; edd. vctt. ct Aid.
NOTif:
a Larcre] Antifinitiis pro ' lavare.' 15 Quem prasiolata cs<] • Piacsto-
."i Durare, oppeiirier] id est, du- lor' est prasto sum; in prociiictu
rando oj)periri. sum.
TRUCULENTI ACT. II. SC. 3. 1097
lllud est: vide utjam, quasi volturii triduo
Prills praedivinant, quo die esuri sicnt :
Ilium inhiant omncs : illi est animus omnibus.
Me nemo magis respiciet, ubi iste Imc vencrit,
Quam si hinc ducentos annos fuerim mortuus. 20
Ut rei servire suave est ! vae misero milii !
Post factum plector, quia ante-partum pcrdidi.
Verum nunc si qua raihi obtigerit bajieditas
Magna atquc luculcnta, nunc, postquam scio,
Dulce atque amarum quid sit ex pecunia, 25
Ita ego illam edepol servem, itaque parce victitem,
Ut nulla faxim cis dies paucos siet.
Ego istos, qui nunc me culpant, confutaverim.
Sed est vocis sat: sentio aperiri fores.
Quae obsorbent quicquid venit intra pessulos. 30
expect.ire militem. Est id! Vide quemadmodtim divinant jam triduo, quasi vul-
tures, quo die sint esuri: omnes inhiant: habet animus omnium conversos in se.
Nemo me respiciet magis, quando iste venerit hue, quam si fuerim tnorttius adu-
cenlis annis. Ut est suave esse diiitem! Vw mihi misero ! do panas perditarum
opum, quia dilapiduvi ea quce habebam antea. Sed si aliqua hareditas mihi eve-
nerit ; ampla alque egrcgia, nunc postquam inlelligo quid sit dulce et amarum
in pecunia, ita per cedcm Pollucis, ego illam servabo, itaque vivam puree, ut sit
nulla pecunia intra paucos dies. Ego rcfellam istos, qui me culpant nunc. Sed
est satis vocis: video januam Mare, qua degtulit quicquid tenit intra limina.
Quod tibi m. pussus peperit mono. Voc. mora deest in B. 1. et IMl. — IG Ilium
student jam quasi volturii P!l. est detent Aciiial. et Cainer. Illuc sis ride, ut
jam Goeller.— 18 Ilium imant B. 1. ilUc est edd. (iii.jpdam velt. — 19 Me nimo
C. Me nimio C. 2. Me nihilo B. 1. wii is iileni codex. — 21 Utrum servim
B. 1. C. 2. Verum servire Ven. 1. et edd. vett. salve est C. 2. vce vce Pll. —
22 Pll. edd. velt. et Delpli. (lector; Seal. conj. fiiclor. — 28 B. I. confutavero.
29 Sed est vos adscntio Pll. iSed assentio edd. velt. Sed testuosas sentio Goel-
ler.— 30 Codd. et edd. veil. ii\/ra pessulos.
NOTyE
16 Quasi volturii] Vultures. Pii- 22 Plector [flector] A • flictor ; '
nius, ' Umbriciis liaruspicnni nostro unde ' atflictor ;' id est, do poenas.
asvo pcritissimns tradit, triduo ante Ante-partum] Id est, anle-acquisi-
aut biriuo vultures volare, ubi cada- tun), ante-possessum.
vera futura sint.'
Delph. et Var. Clas. Plant. 5 P
1098 M. ACCll I'LAUTi
ACTUS SECUNDI SCENA QUARTA.
PHRONESIUM, DINARCHUS.
Ph. Num tibi nam, amabo, janua est mordax mea,
Qao introiie metuas, mea voluptas? Di. ver vide :
Ut tota floret ! ut olet ! ut nitide nitet !
Ph. Qui tarn inficetus Lemno adveniens, qui tuse
Noil des araic£3e, Dinarche, suavium 1 5
Di. Vah ! vapulo hercle ego nunc, atqne adeo male.
Ph. Quo te avortisti ? Di. salva sis, Piironesiura.
Ph. Salve : hie ne hodie ccenas, salvos cum advenis?
Di. Promisi. Ph. ubi ccEuabis tu ? Di. ubi tu jusseris.
Hie. Ph. me lubente facies. Di. edepol me magis. 10
Nempe tu eris hodie mecum, mea Phronesium.
Ph. Velim, si fieri possit. Di. ccdo soleas mihi :
Properate : auferte mensam. Ph. amabo, sanun' es ?
Di. Non edepol bibere possum jam, ita animo male est.
Pir. Num obsecro, mea voluptas, meurn ostium mor ileal, quia vereris ingredi?
Di. Aspice ver. Ut tota florida est.' ut olet .' ut fulgct ! ut niliJa est/ Ph.
Quomodo es tain illepidus, Dinavche, ut advenias ex Lemno, et non offeras osculum
arnica? Di. Vah! ego do panas nunc, per Her cxdem, atque adeo immerito, Vh.
Quo te avertisti? Di. Salve, Piironesium! Pii. Sis sulvus, cannsne hodie hie,
fjuoniamrevcrleris iiicolumis? Di. I'ollicitus sum. Ph. Ubi cannabis tu ? l)i.
Ubi tu volueris. Hie. Ph. Mihi feceris pergratum. Di. l^er adem Pollucis
J'eceris mihi gratius. Nam tu eris hodie mecum, mea Phronesium. Pn. Optem,
si posset fieri. Di. Da mihi soleas : properate: auferte mensam. Ph. Obsecro,
sapisne? Di. Per cedem Pollucis non possum bibere, adeo est agre animo. Ph.
2 B. 1. Di. fervide. — 3 B.l.nt oleumnitide. — 4 Edd. vett.ctBoth. iw/flcpius. —
SCodd.Cain. Diniarchis avivium ; C.2. Diniarchis avium; G oeWei: mi Dinarche
— 9 Promisi jube enabist ubi tu luseris coA6. Cam. — 13 Properate auferre mensam
NOTiC
2 Ver vi(/c] Id est, Plironcsiiim flo- 11 Tu eris hodie mecum] Veiecnn-
rentem ornaincntis. Iloraliiifi, ' In- duni in ipsa inverecundia verbuni.
»tar veris cuiin vultus nbi tiuis Aftul- Varro : ' Violavit virginem, pro, viti-
sit ; popiilo gratior it dies.' avit : dicebant jpque eadeni niodes-
4 Juftcclus] Id est, infacetiis, in- tie potiiis, cnni mnlieic fiiisse, (juam
Kiatiig. Caiiillus, ' Idem iiificeto est conciibiiibse.'
inficelior lure.'
TRUCULIiNTl ACT. H. SC. 4. 1G99
Ph. Mane: aliquid fiet, ncabi. Di. ah ! aspersisti aquani,
Jam rediit animus: dcme soleas : cedo : bibam. IG
Ph. Idem es ecastor qui soles : sed die mihi,
Benene ambulavisti ? Di. hue quidem herclc ad tc bene,
Quoniam tui vidcndi est copia. Ph. complcctcre.
Di. Libens: ah! hoc est mel melle dulci dulcius ! 20
Hoc tills fortunis, Juppitcr, preestant meae.
Ph. Dane suavium ? Di. immo vel decern. Ph. hand
istoc pauper es.
Plus pollicere, quam ego a te postulo.
Di. Utinam a principio rei item parsissem raeae,
Ut nunc reparcis suaviis ! Ph. si quid tibi 25
Compendii facere possim, factum edepol velim.
Di. Jam lavisti? Ph. jam pol mihi quidem atque oculis
meis.
Num tibi sordere videor ? Di. iion pol mihi quidem.
Verum tempestas memini cum quondam fuit,
Cum inter nos sorderemus unus altcri. 30
Sed quid ego I'acinus audivi adveniens tuum ?
Quod tu hie, me absente, novi negotii gesseris ?
Mane! facicmus Illiquid, ve abi. Di. Ah! aspersisti aquam. Animus recrealur
jam; deme soleas: cedo! bibam, Pn. Per adeui Castuiis, es idem qui unlca.
Die mild, liabuisline ilerfelix? Di. Felix quidem, per Hereutem, quando est fa-
cultas tui conspiciendi. I'h. Compleetere. Ui. Libens. Ah! hoc mel est sua-
vius melle dulci. Mecc fnrtunce, Jupiter, hoc complexu superant tuas! I'll. Da
osculum, L)i. Immo vel decern. Fii. Nun es pauper osculis. Promittus plus,
quam ego a te ])osco. l)i. Ulinam pepercissem ab initio meisfortunis, ut nunc re-
parcis osculis! Ph. Si tibi possim prodesse, per ecdem Pollucis, prosim. Df.
Lttvistine jam? Pii. Per Pollucem tniUi videor lauta, ct 7neis oculis. Tibine
videor illauta ? Di. Per Pollucem non mihi videris. Verum recordor, cum
quondam alter alteri essemus illauti. Sed quid audivi de te quando sum rerersus?
Quod novum 7iegolium gessisti hie me absente? Et gaudeo quod evasisti saka, et
Donz. — 14 Gion. libere possum, — IC L\ps. deme, deme soleas. Mo\, cedo vivamC.
cedo vivum C. 2. et ciid. velt. cedo vinum li. 1. et Fins. — 17 B. 1. sed dicas. —
18 Bene num li. 1. ambulasli PI. ap. Botli. nunc quidem hercle atttbene B. I. —
19 Quam tui Pll. Quotn tui Gocller.— 20 Eiiii. velt. at hoc. PII. hoc est me
illi dulci; (Joeller. hoc est melle dulci. — 22 Da nunc suavium ci\i\, vvtt, Dant
suavium I'll. Dan saviuni Bipont. INIox, iideiii Pll. ut em istoc p. esse ; edd.
vett. utinam istoc.— 2'i Plus pollicere lu li'ipont. — 27 Jam jam aiesse B. 1. —
29 Paiticiila cum deest in B. 1. C. C. 2. et edd. vett. — 30 Cum uter nostrum
sorderemus alteri ed. Paris. Cum uterque nostrum sorderemus alteri Diss, alter
alteri Both, et Goellcr. unus deest in B. 1. C. C. 2. ct edd. vett. — 31 Sed quod
Acidal.— 32 Acidal. negotii gesli. Post luiiic versiira Both, ex cod. Aaibros.
3700 M. ACCIl PLAUTI
Curaqiie bene provenisti salva, gaudeo.
Ph. Tibi mea consilia summa semper credidi.
Equideni nee peperi pueriim, nee proegnas fui, 35
Verum assimulavi me esse praegnatem, baud erara.
Di. Quapropter, o mea vita? Ph. propter railitem
Babyloniensem, qui quasi uxorem sibi
Me habebat anno, dum hie fuit. Di. ego senseram,
Sed quid istuc ? qnoi rei id te assimulare retulit ? 40
Ph. Ut esset aliquis laqueus et rediraiculum,
Revorsionem ut ad me faceret denuo.
Nune hue remisit nuper ad me epistolam,
Sese expcrturum, quanti sese penderem :
Si, quod peperissem, id educarem ac tollerem, 45
Bona sua me habiturum omnia. Di. ausculto hibens.
Quid denique agitis ? Ph. mater ancillas jnbet,
Quoniam jam decimus mensis adventat prope,
Aliara aliorsum ire, praemandare et quserere
Puerum aut puellam, qui supponantur mibi. 50
incohtmis ex his doloribiis. Ph. Tibi commisi semper mea consilia penilissima.
Lquiilem nee peperi puerum, ncc fui gravida ; lerum simulavi esse prcrgnanlem,
non eram. Di. Quncirca, u men vita? Ph. Propter militem Bahyloniensem, qui
agebnt hie mecum, qunsi cum uxore, per annum. Di. Kgo existimneeram. Sed
quareid? Quo coiisilio tu simulu-ti id? Ph. Ut esset aliquis laqueus et nodus,
ut reverterelur denun ad me. \unc ad me scripsit nuper have epistolam, sese vi-
surum, quanti sese facerem : si educarem ac tollerem id quod peperissem, me ha-
biturum cunclu sua bona. Di. Audio ultra. Quid agitis denique? Ph. Mater
mandat ancillas ire, aliam alio quasitum pucrjim aut puellam, qucc mihi supponere-
tur, quoniam jam mensis decimus pro]>emvduni adventat. Quid faciam 7nuUa rer-
IMaii primus inseniit, Nam quid id est? Din. primnm quom tu es aucta liberis ;
codi-x vero linbei, ]>rimum cum tuis es aucta liberis ; CJocller. Icffit, Quid id est ?
UlN. primum dum cum tu es aucta liberis. — 33 Post liiiiic versiiin Holli. pt Gnel-
IfT. <l(Mleiiiiit ex eixicni cod. Aminosian. Phu. Concedite hiuc ros inlro atque
operile ostium: Tu nunc supirslcs s<dus sermoui meo cs. — 3(> Pro hand eram,
co(i(l. Iiiilxiit liiiud ego ; (Jint. et (Jonller. baud nigo. — 37 QuapropUr mea vita
h. I. — 3'.) Me h. itnnum <(1(1. veil, el Holli. Me h. anno uno dum \'iitl. Me h.
annoum dum Pll. — tO (lodd. ct I'dd. nine Doiiz. cui rei item assimulare. —
41 H. I. aliquis ulquc usque est el rediaiiculu)n. — 4^> Vcrhii, id educarem ac, de-
Runt in It. I. — K) Pll. omnia esse. — 18 (VHo»i«m «oh cod. Canirr. nude Itoilii-
uii, Quoniam nunc. — 41) Pro pramandare, tiuiiclin. legit yervenari ; Acidal.
NOT;E
33 Hene provenisti] Id csJ, profeci»ti, nt|)Ote ancta liberis.
TRUCULENTI ACT. II. SC. 4. 1701
Quid niulta verba Caciani ? tonstricem Siirain
Novisti nostram, qua^ niodo erj^a a^dcs habct.
Di. Novi. Ph. haec una opera circumit per familias,
Puerum vestigat clanculum, ad me detulit.
Datum sibi esse dixit. J)j. o merccs malae ! 55
Eum nunc non ilia pepeiit, quae peperit, prior,
Sed tu posterior. Pji. ordine omnem rem tenes.
Nunc, ut praimisit nuntium miles milii,
Non multo post hie aderit. Di. nunc tu te interim
Quasi pro pucrpcra hie procuras ? Pfi. quippini ? 60
Ubi sine labore res geri pulchre potest,
Ad suum quemque aequom est quaestum esse callidum.
Di. Quid me futurum est, quando miles venerit ?
JKelictusne abs te vivam ? Ph. ubi illud, quod volo,
Habebo ab illo, facile inveniam, quomodo 05
Divortiura et discordiam inter nos parem :
Postidea ego tota tecum, mea voluptas, usque evo
Assiduo. Di. immo hercle vero accubuo mavelim.
Ph. Quin Dis sacruficare hodie pro puero volo,
Quinto die, quod fieri oportet. Di. censeo. 70
ba ? Novisti Suram nnstram tonstricem, qutr Imhilat nunc ante has cedes. Dl,
Noti. Pji. II per omncsfumilids, una opera quarit puerum clam, ad me apporta-
vit. Dixit sihi esse datum. Di. O imprubai merces! Ilia prior non peptrit, qua
euin\ peperit prior, sed Ju pepcristi. Ph. Capis sigillalim omnem ron. Aunc
miles veniet hue stntim, quia ad me misit nuntium. I)i. Nunc tu te procuras hie
interea, quasi ptierperam? Pii. Quidni f Quando res potest fieii sine labore,
est par quemque esse industrium in suum commodum. Di. Quidjiel de me quan-
do hcllalor venerit ? Viramne destrlus a te> J'li. Quando oblinuero ab illo id
quod expeto, exco^ilabo facile, quomado nioviam inter nos discordiam et divortium.
Poslea ego ero assiduo tecum tola, mea voluptas. l)i. Immo per tierculem malini
esse accubuo, Pii. Quin volo hodie sacrijicare Diis pro puero quinto die, quod
percontari. — 50 Acidal. et Gopller. supponatur. — 51 F.dd. qnvr(lam vctt. verba
facimns. — 52 PII. qnem erga adem sese habet ; vor. modo tleest etiam in IJ. I. —
57 Voc. oirfiHc, quod liaheiit PII. Valt. et edii. aiiliq. deest in edd. quibiis-
dani ante Gtilielm.— 05 C facile invenio ; Cam. in niarf^iiie ed. Gionov. faci-
le invenero. — <>7 Post id ego totum tecum Aid. et al. vett. Post id ego tecum
noim:
70 Quinto dis] Hie dies vorabatiir sed apiid Latinos octavo qnidem pu-
ap.(piSp6ixios, a litii, quo cuisim circa eilae ; iiono piieri : qui 'dies Jiistri-
lociini gestabatiir piier. Apiid Cr*- ciis ' dicebatnr ; Synimaclio ' liistra-
cos infans die quinto liistiabalur ; lis soicnnitas:' item ' nominali!;,'
1702 M. ACCII PLAUTI
Ph. Non audes aliqiiod dare mihi mnnusculum ?
Di, Lucrum liercle videor facere mihi, voluptas mea,
Ubi quippiam me poscis. Ph. at ego, ubi abstuli.
Di. Jam faxo hie aderit: servolum hue mittam meum.
Ph. Sic facito. Di. quicquid autem erit, boni consulas.
Ph. Ecastor munus te curaturum scio, 76
Ut cujus me non poeniteat, mittas mihi.
Di. Num quippiam me vis aliud? Ph. ut, quando otium
Tibi sit, ad me revisas. Di. valeas. Ph. vale.
Di. Pro Di immortales, non amantis mulieris, 80
Sed sociae unanimantis, fidentis fuit
Oflicium facere, quod modo hcec fecit mihi.
Suppositionem pueri quae mihi credidit,
Germanae quod sorori non credit soror.
Ostendit sese jam mihi medullitus, 85
Se mihi infidelem nunquam, se viva, fore,
Egone illam ut non amem ? egone illi ut non bene velim ?
Me potius non amabo, quam huic desit amor.
Ego isti non munus mittam ? jam modo ex hoc loco
Jubcbo ad istam quinque perferri minas : 90
oporleA fieri. Di. Censeo. Ph. Non nudes mihi prwbere ulliim munus? Dt.
Per Uerculem lucro apponn, mearolitptas, ijiiodamerogas. I'h. Sed ego, quando
tthstuli. Dl. Fucium aderit jam hie .' mittam hue meum servulum. Ph. Fac sic.
Di. Quicfjuid uutcm accideril, (cqui lumbjue consule. Ph. Per adcm Castoris,
scio te curaturum, ut ad me mittas munus, cujus me non poeniteat. Dr. Mihine
vis (juidpiam aliud? Ph. Ut quando tibi liccbit perutinm,ad me repctas. Di.
Valeas! Ph. Vale. I)i. Pro Dii immortales / non fuit mulieris amantis, sed
socio', sed nnanimis, sed fidei officium, quando hac mihi mo.x fecit. Nimimm mihi
delexit suppositionem pueri, quam nun dctexit soror germana: sorori. Indicarii
dare jam jam mihi medullitus, fore nuuqwtm infidelem duni vieet. Egone ut non
earn amem? Egone ut illi non telim bene? Non me amabo potius, quam amor
ejus me dcslituat. Ego ad illam non mittam munera ? Alandabo jam ad ilUun
Coeller. — CO H. 1. hodie sacruficare. — 71 Vrn mnnusculum, C. liabet munus civi-
Urn; C. 2. et cdil. vetl. wjiiriMs civilium.— 77 Ut ejus me H. 1. — 79 Tibi sit me,
omisso ad, U. I. reri'«tst raleas 1*1. ap. !$otli. ad me iuterrisas Doiiz. — 81 Sed
nnatiimaulis soei(r ( JocIIit. ijiii coiij. ctiam, Sed social (vol sociemue) unaniman-
Hh Sj. bf) Osttndisse sciam mihi medullilus Infidelem nunquam dum vivam fore
Noniiiii p. ^02. jam sese, oinisso mihi, U. 1. dum rival li. I. Ven. I.ct a), veil.
NOTyE
rpiia noiiifn turn iiiraidi indcbatiir. Gicgorius Na/.ianz. oi'o/ixao-Tiijpio. Fata
Tei tiilliamr ' nominalia ' appcllat ; ctiam scril)cnda advocaliantur.
TRUCULENTI ACT. II. SC. 5. 1703
Prajterca opsonari dimtaxat ad minam.
Multo illi potius bene ciit, bene qiia3 volt railii,
Quam mihimet, omnia qui mihi facio mala.
comporlari qiiinque minas ex hoc loco: praterea parnri cditlia ad tninam. Prcrstat
illi esse bene quce mihi vult bene, quam tnthi, qui mihi omnia viala facio.
ne vivat PH.— 89 Goeller. jam domo eloco ; Gulielm. e loco. — 92 B. 1. qucB bene
vuU.—9i Pll. et edd. vett. viihi facto.
ACTUS SECUNDI SCENA QUINTA.
PHRONKSIUM.
PuERO isti date mamniara : ut miserae matres solicitae-
que
Ex animo sunt, crucianturque! edepol commentura male !
Cumque earn rem in cordc agito, nimio minus perhibemur
jMalae, quam sumus ingenio: ego prima domi modo docta
dictito.
Quanta est cura in animo, quantum corde capio doloreni, 5
Dolus ne occidat raorte pueri ! mater dicta quod sum, eo
magis
Studeo vita3, quas ausa sum tantum clam dolum aggrediri.
Lucri causa avara probrum sum executa : alienos dolores
Mihi supposivi : nuUam rem oportet dolose aggrediri, nisi
Phii. Piabete papillam illi puero : quam malves sunt tnisera et inquietu- ! quantum
angnnlur ! per adem Pollucia excogitatum male! et quando recogito in mente,
dicimur multo minus mulie, quam sumus. Lgo fateor 7iunc id quod didici domi.
Quanta est sidicitudo animi, quantam (egvitudinem concipio pcctore, ne fraus in-
tereat interitu pueri ! quoniam sum appellata ejus mater, idcirco impensius exopto
tueri ejus vHam, utpote qu(B sum ausa machinari tantam fallacium. Commisi hoc
f acinus quaslus gratia: mihi supposui partum alius tnalris. Nulla est suscipienda
1 C. data amam tnam. — 2 Exanimos cruciant B. 1. Ex aniitio sua sunt, cruci-
anlque Bipoiit. et Goeller. — 4 3Iulo B. 1. prima de me modo dicta B. 1. Pll. et
edd. vett. ego primum de me domo docla GoeUvr. ego prima de me modo ista
dicta al. vett. ego prima domi docta Paliner. — G B. 1. ego magis.— 7 Pll. et edd.
vett. qua: hunc ausa sum tantundem dolum aggrcdiar ; Goeller. quce hoc ausa sum
tantum dolum. Voc. clam deest in B. 1. adgrediri, vel adgrediari, al. ap.
4 Do7ni docta] Id est, doniestico expcriniento instructa.
1704 M- ACCIl PLAUTI
Astute accurateque exequare: vosmet jam videtis, 10
Ut ornata incedo : puerperio ego nunc me esse gegram as-
simnlo.
Male quod mulier facere incepit, nisi id etficere perpetrat,
Id illi morbo, id illi senio est, ea illi miserae miseria est :
Si bene facere incepit, ejus earn cito odium percipit.
Nimis quara paucae sunt defessae, male quae facere occe-
perunt : 15
Nimis quam paucas efficiunt, si quid occeperint benefacere.
Mulieri niraio malefacere melius est onus, quam bene.
Ego, quod mala sum, matris opera mala sum, et meapte
malitia :
Quas me gravidara esse assimulavi militi Babylonio :
Eam nunc malitiam accuratam miles inveniat volo. 20
Iste hie baud multo post credo aderit : nunc prius praeca-
veo sciens :
Eumque gero ornatum, ut gravida, quasi puerperio cubem.
Date mihi hue stactam atque ignem in aram, ut venerem
Lucinam meam.
Hie apponite, atque abite ab oculis : eho Pithecium,
rc» cnllide, nisi pmsequarisfraudulenteretdiligenter. Cernite nunc vos ipai, ut
sum instructa. Ego Jingo me esse nunc agram propter partum. Nisi mutiir per-
JicH id quod orsa est, id illi est molestum, est acerbutn, est miscrum illi iniserce.
Si incepit facere nliijuid boni, eam ejus pceiiitet rcpente. Sunt perpuucce, quas pi-
gtnt corum perficiendorum qua: inceperunt facere male: sunt perpauccc qutc perfi-
ciant id, quod inceperunt facere recte. Est munus tnulicri tmdto jucundius male
ngere, quam recte. I\Iea malitia est quod sum mala, et quia sum mater, et quia sum
per memet mala: quia simulavi me esse gravidam ex militc Babylonia, rnlo wi/nc
ut miles repcriat iUam fraudem excogitatam. Ilk veniet hue mudo,ut arbilror :
nunc prorideo ddigcnicr ejus advtntum, ornata hoc ornament u ; ut cubnn,
quasi aeru ob partum. AJf'erte rnihi hue stactam ct ignem in aram, ut venerer
meam Lucinam. Hie apponite: atque discediie a eonspectu. Eho Pithecium!
I'aroMin.— 10 V\\. exsequrre. — 11 .9J (lee«t iiiH. 1. — 15 Nimisque pauccc C2.
ft edil. vett. Hie versus doest in C. — 17 IMulierio nimioque m. levius est H. 1.
liviu% est etiHiii l^aiiil). — IH Gronov. el me apte. — 22 Cumque ornatu gravida
B. 1. Cumque ornatu ut gravida Vrn. 1. et al. velt. Eumque ornata ornatum
Clriit. el p(l. Tanliiii. Eumque ornatum** ut grarida (Joeller. accubem 15. 1. —
-l'.\ Dale m. hue ejectam H. 1. ul benercm IMI. ut lenercr odd. velt. ricinam
NOT/E
1'. Simis ijuiim paucfi'\ I'anrissimc. 2S lit venerem Lucinam^ Id est, ut
\(j Efficiunt] I<l est, perficiiint. vcJiercr.
TRUCULENTI ACT. II. SC. C. 1705
Face ut accumbam : acccilc : adjutare sic decet piierperam.
Soleas niihi ducc, pallium injicc in mc hue, Archilis. Ubi
OS, 26
Astaphium ? fer hue verbcnam niilii, thns et bellaria.
Date aquam manibus : nunc ecastor ut vcniret miles vclim.
cura ut dccumbiim. Accede ; oporlet ndjuvare sic puerperam. Dttrahe calceos ;
injice hue in me pallium, Arcfiilis. Uhi es, Astaphium? Affer mihi hue verbe-
nam, thus, et bellaria. Infundile aquam in manibus. Vellem nunc, per Castorem,
ut miles veniiet.
ineam B. 1. — 25 Goeller. adjuta: sic,Sfc. Hnnc et spqnenfem vs. trai)sponit
Acidal. — 20 Salens mihi dato Acidal. Soleas deme Goeller. — 28 Pll. ecastorum
venirel ; Goeller. ecastor vcniat militem velim.
NOT/E
27 Thus et bellarial Domi sacra fie- ob puerpprium.
bant viilgo infinitis de causis, etiam
ACTUS SECUNDI SCENA SEXTA.
STRATOPIIANES, PIIRONESIUM, ASTAPHIUM.
St. Ne expectetis, spectatores, meas pugnas dum prtedi-
cera :
Manibus duelli praedicare .soleo ; baud in sermonibus.
Scio ego multos memoravisse milites mendacium.
Et Homeronidae poetillai mille memorari potest,
Qui et convicti et condemnati falsis de pugnis sient. 5
Non laudandus est, quoi plus credit qui audit, quam qui
videt.
St. Ne opperiamini, spectatores, dum commemorem mea certamina. Consuevi
celehrare faclisJielUcis, non diclis. Non ignoro complures bellatores rettdisse tnen-
dacin, et possunt recenseri po'elastri imilalores Hnmeri, qui fuerunt convicti et
condemnati de falsis ccrlaminibus. Noti mihi probatur quijidem majorem habet ei
2 Pll. C. C. 2. R. 1. et odd. vett. duellis. — 4 Et Homeronidam et postillam
nil memorari potest Pll. El Homeronidam et postilla mille inemorari potest ed.
Camer. Et llomeri Alridam et post ilium mille memorari potest Goeller. Cf.
Heins. ad Ovid, ex Pont. iii. 4. 84.— .5 B. 1. falsi de pugna. — G Pll. cui plus
NOT;E
2 Duelli] Id est, belli. ' Duellato- non inagni nominis poula^ Ilomero-
res,' bellatores. ««/</•, quasi de Homer! gente.
4 Uomeronidw poclilUr] Poctilla, Mille memorari potest] Possunt.
1706 M. ACCII PLAUTI
Non placet, cum illi plus laudant qui audiunt, quam qui vi-
dent,
Pluris est oculatus testis unus, quara auriti decern ;
Qui audiunt, audita dicunt; qui vident, plane sciunt.
Non placet, quern scurrae laudant, manipulares raussitant :
Neque illi, quorum lingua gladiorum aciem prasstringit
domi. 11
Strenui nimio plus prosunt populo, quam arguti et cati.
Facile sibi facunditatem virtus argutam invenit.
Sine virtute argutum civem mihihabeam pro prasfica,
Quaj alios collaudat, eapse se vero non potest. 15
Nunc ad amicara, decurao mense post Atlienas Atticas
Viso, quam gravidam reliqui meo compressu, quid ea agat.
Ph. Vide quis loquitur. As. jam propinque miles, mea
Phronesium.
Tibi adest Stratophanes : nunc tibi opu'st, aegram ut tu te
assimules. Ph. tace.
ulis praficw, qua- cclehrut alios, et 7ion potest cekbrare scipsam. Nimcpergo ad
icam, et videro quid ugat post deccin menses, ex ijuibus earn reliqui Allicnis
prccgnatilem meo concubilu. I'll. Vide quis verba facit. As. Mea Phronesium,
miles Stratophanes adesi jam propc. Nunc oportet,ut simules te esse agrutam.
credit; editioncs veteres qui plus credit; Goeller. quoi credit.— 7 Kditio-
iic veteres qua audiunt, quam qu<e vident; Aciiial. quern illi plus laudant,
qui, gfc.—S 15. 1. testis unusquam ; rh unus dccst in I'll.— 12 li. 1. quam
argute et rati.— \.i ImU). ante Acidal. argula. — irt I'll. Quw alios collaudate apsa
Severn, ve\ collaudate abse se vero; cild. volt, collaudat eapse sc, vel eabse se,
vfl case, teste Crnteio ; cotlaudarc apsa sau vera non potest PH. teste Sciop-
pio; at I'arcns ait in codd. esse collaudat, non collaudate. — IG Nam ad Noni-
us p. 711. — 18 Vtde quis loquitur iam propinque. AsT. i17//cs Acidal. et quis
loquitur PH.— 19 Kdd. vetl. «/ ul te assimules ; Pll. Bipont. et Goeller. ut te
NOT/i:
10 ScuTrcc'\ Seqnaccs liominnni po- piacfecia'.' Statins, 'Ut Phaiios alise
toniionim, et ad eonim libidincni lo- ficta pietato doloies, lMygdonio3(|ne
(jnentes. colunt, et non sua fnncra ploiant.'
H I'm prafua] Festus : ' Pracfirac ' Nania' Plirygiiim vocabninm, et
•liruntiir miilieres ad lamenlandtnn ' lessns ' Latiniim, est pra-ficarum
mnrtminj conducta;,(]iia2 dant ceteris cantus.
niodiim plangendi, quasi in hoc ipsiiin
TRUCULENTI ACT. H. SC. G. 1707
Quid adhnc cgco tui, malum, admonilricis? an mc malcH-
cio vinccrc est ? 20
St. Peperit mulicr, ut ego opinor. As. vin' adeam homi-
nem ? Pii. volo.
St. Euge Astaphium eccam, it mihi advorsum. As. salve
ecastor, Stratophancs. [slum ?
Venire salvom. St. scio : sed pepcritne, obsecro, Phrone-
As. Peperit puerum nimiura lepidiim. St. ccquid mihi
simili'st ? As. rogas ?
Quin ubi natu'st, machaeram et clypeum poscebat sibi. 25
St. Mens est, scio jam de argnmentis: nimium quidem
simili'st: papae !
Jam'magnu'st? jamne electat legionem, quam spoliare velit?
A.s. Here nudiusquintus natus quidem ille est. St. quid
postea?
Inter tot dies quidem hercle jam actum aliquid oportuit.
Quid illi ex utcro exitio est, priusquam poterat ire in prae-
liiim? :30
As. Conscquere, atque illam saluta, et gratulare illi. St.
sequor. [tit?
Ph. Ubi ilia, obsecro, est, quae me hie reliquit atque absti-
Ph. Sile ! quid egen adliuc tuis admonltionibus, malum? An potest aliquis me
superme scelere? St. Midier peperit, sicul ego exislimo. As. Visne ut conve-
niam liominem? Ph. Voh. St. F.ugc, ecce Astaphium ! utilii venit obviam.
As. Salvus sis, per cedent Casloris, SlratoplianesI Gaiideo te reversum esse sal-
vum. St. Novi, sed, obsecro, Pliroiiesitim pepcritne? As. Peperit puerum nimis
pulchrum. St. Ecrjuid miliine est similis? As. Petisf Quin qnando est 7Uitus,
petiit macharam el chjpeum. St. Kst meus, scio jam ex illis indiciis. Sane est
simillimus. Pupic ! eslnc jam magnus? Eli^itne jam legionem, quam relit spo-
liare ? As. Natus est heri a ijuinque diebus. St. Quid fecit postea? Per Her-
culem oportuit ficisse aliquid intra tut dies. Quarc prodiit ex utero antequam
posset proficisci ad bellum? As. Sequere, et illam saluta, et illi cougrutulare. St.
Sequor. Pn. Vbi est ilia, obsecro, qua: me deseruit hie atque evanuit? As. Ad-
assimules. — 20 Cui adhuc ego tu mala in earn emonet ruri a me mnficio B. 1. Qui
adhuc ego lu mala me amcmonet ruria me malificio tincer est C. Cui adhuc ego
tumala meant cmouct ruri a me viafficio vincerest C. 2. Cui adhuc ego tu malum
earn emovet ruri a me matitio vincere est Vatt. Cui adhuc ego tu malum emonet
ruri a me vincerest Ven. 1. Quoi adhuc ego tu 7nalam emonet ruri a mc maficio
vinceresl Alii. Ilic vs. (ieest in cd. Camer. — 21 liepperit II. 1. et edd. vett.
vina dea aut PII. edd. vett. et P»otli. — 23 Venire salvotn gaudeo Aid. — 25 Quin'
Goeller. jam tnachfvramedd. vett.— 20 Yoc. quidem deltt Goeller. — 27 Mag-
nust? jam eUctal Goeller. Jam m.ijus est? jamne kctat ed. Paris. Jam ma-
nust IVIediol, et Pariii. Jam immnnist Venet. et Aig. lectat omnes edd. ante
1708 M. ACCII PLAUTI
As. Assum: adduco tibi exoptatum Stratophanem. Ph.
ubi is est, obsecro?
St. Mars peregre adveniens salutat Nerienem uxoiem suam.
Cum til recte provenisti, cumque es aiicta liberis, 35
Gratulor, cum ruihi tibique magnum dedisti decus.
Ph. Salve, qui me interfecisti pasne et vita et lumine,
Quique vim magni doloris per voluptatem tuam
Condidisti in corpus, quo nunc etiam morbo misera sum.
St. Eia, baud ab re, mea voluptas, tibi obvenit istic labos :
Filium peperisti, qui asdis spoliis opplebit tuas. 41
Ph. Multo ecastor magis oppletis opu'st tritici granariis ;
Ne, ille priusquam spolia capiat, hie nos extinxit fames.
St. Habe bonum animum. Ph. savium sis pete hinc a
me : nequeo caput
Toilere, ita dolui, itaque ego nunc doleo : neque etiam
queo 45
Pedibus mea sponte ambulare. St. si plane ex medio marl
Savium petere tuum jubeas, petere baud pigeat me, mel
meum.
Id ita esse experta es, nuncque experiere, mea Phronesium,
Me te araare : adduxi ancillas tibi eccas ex Suria duas :
sum: tibi adduco Stratophanem desideratum. Ph. Ubi est is, quceso? St. Mars
reversus peregre salutem dicit I^'crietii succ iixori. Tilii gratulor, ijuia tibi resfeli-
citcr cesserujit, quia peperisti puei'um, ct quia )niln attulisli magiunn decus et tibi.
1'h. Salve, qui me ferine prirasti et vita ct lumine, quique attulisti tanium dolorcm
ud exphndam tuam voluptatem. JEgroto nunc etiam eo tnorho. St. Lia! noti
sine pramiu, mea voluptas, iste labor tibi obtigit: peperisti filium qui reddct cedes
tuas refcrtijs prada. I'H. Per adcm Castoris est multo viagis opus granariis
plenis frumento, ne fames nos jugulct, antequam ille detraliat spolia. St. Esto
(tquouniino! 1'h. Accipe a me o.sculum liinc,sivis: non po'isum levare caput;
adeo afirolavi, adto agitito nunc, el nequeo etiamnuni slare judihus per memet.
St. Si imjwres accipere tuum osculum e medio mari, non me pigeat accijicre, meum
mel. Tu es experta olim, et experieris nunc, mea Plironcsium, te a me amari.
Grut. ligionem (fs poliarel Pll. — 28 Dolpli. et Ripont. quid turn postea? — 32 B.
1 . I'll, ct ('till. Vfll. reliquit ab se ahisli ; C. eid)se ; Acidal. al<iue a me abstitit ;
(Joellei'. el ahs me destitil. — 3(i \'\\. dcrisli decus ; (Jocller. peperiali decus, —
3H |{. 1. magnos dolores, Acidal. aildit mitii. — i'2 Both, et Goeiler. trilici
opust granariis. — 14 I'll. ap. Both, suavium sispele hinc ubnequeo caput, — 48 B.
NOTyE
34 Nerienem] Maitis nxorcm.
TRUCULKNTI ACT. II. SC. G. 1709
lis tc dono : adduce hoc tii istas : sed ist£e rcginae domi 50
Sua3 luerc anibto : vcrum patiiani ego excidi nianu.
lis te dono. Pii. poenitetne te ? quot ancillae suntjara?
Quine etiam super adducas, quai mihi comedint cibura ?
St. Hoc quidcra [perulara.
Hcrcle si ingralum est donum, cede tu mihi istam, puere.
Hem ! mca voluptas, attuli eccam pallulam ex parva Grae-
cia tibi. 55
Tene tibi. Pii. hoccine mihi ob labores tantos tantillum
dari ?
St. Peril hercle miser: jam mihi auro contra constat filius.
Etiamnum me viiipendit : ad id, purpuram ex Sara tibi
Attuh', et induvias Ponto amoenas : tene tibi, voluptas mea.
Accipe hoc : abduce hasce hinc e conspectu Suras. GO
Ecquid amas me ? Ph. nihil ecastor : neque meres. St.
nihilne huic sat est ?
Ne mihi vcrbum quidem unum dixit ! viginti minis
Ecce duas anciUas tibi adduxi ex Syria: tihi eas do : tu adduc islas : ista; fuere
regincE ambce upud suos ; sed eg;o everti manu putriam. Tibi eas do. Ph. Pceni-
tetnete? Quot sunt aucilla; jam? Nonne sttperaddis adliuc duns, qucE liguriant
meum cibum ? St. Per llerculem, nisi hoc pramium est stratum, o pucr, cedo
mihi ilium peram. Hem ! mea voluptas, tibi attuli ex parva Gracia ilium pallu-
lam; accipe have! Fn. Oportelne mihi dare tarn pnrvam merccdem ub tantos
labores ? St. Interii per llerculem miser ! filius mihi auro pr<pponderatus est : et
me spernit adhuc ! l^raterea tibi attuli purpuram ex T^jro, et indumenta amcena
ex I'oiifo. Accipe, mea voluptas, accipe hoc: amove hasce Syras hinc e conspectu.
Mene amas? Fh. Per ccdc.m Castoris nulla modo, neque mereris. St. Quid huic
satis est? Ne mihi quidem dixit unum verbum! credo munera quw ei donavi jiosse
1. experla nunc experire. — 49 Voc. duas deest in B. 1. — 50 Jstas dono B. ].
sed regina- islcc domi Both, et Goellor. — 51 Suce fuerunt ambcc Both, et Goel-
ler. — 52 C. ancilla siam ; C 2. ancillast jam. Gulielni. oonj. qnod ancillas
olas alum, A'i insuper, Ifc. vel, te, quot a. s. jam ? Quine etiam nunc insuper, Ifc.
unde Goeller. Quin etiam insuper. PII. ap. Both. Quin eliammen super, Pll.
ap. Paroiim, Quine etiam men super. 'Ei\(.\. \eU. super ducas. — 54 P\\. puere
perviam ; cild. veXt.puere pallulam. — 57 Pronomcn mihi deest in li. 1. et Pii. —
58 I'll, mali pendit ; edd. vett. et Goeller. nihili pendit. — 59 Pll. ap. Botli.
altulituas ponto amwnns ; (ioelier. et duas Ponto. — (iO Pll. ince conspcclu suras.
— 01 Pquidcm has ecastor nihil moror Aid. Pquidem has nihil ccastur: neque
meres Paieiis ex codd. Equidem Amazonas has ecastor nil moror conj. Goeller.
NOT/E
53 Quine] Qiia«i dicat : Pancae tihi 58 Ex Sara] Id est, ex Tyro. Vir-
videntur tot ancillip, (j\iot mihi nunc gilius, • Ut genuiia bibat, et Sarrano
sunt, nisi tu pliires adducas iiltro es- dormiat ostru.'
trices in adcs meas ?
1710 M. AGUll I'LAUTI
Venire illaec posse credo dona, quae ei dono dedi.
Vehementer nunc mihi est irata : sentio atqiie intellego.
Verum adibo : quid ais nunc lu ? nunine vis me, voluptas
mea, G5
Quo vocatus sum, ire ad ccenam ? mox ad te hue cubitum
ivero.
Quid taces? planissume edepol perii ! sed quid illuc boni
est ? [quo ferant,
Quis homo est, qui inducit pompam tantam ? certum 'st,
Observare : huic credo fertur: verum jam scibo magis.
tiendi tiginli minis: milii est irata jam magnupere. Animadvei'lo atrjue video,
Verum conveniam. Quid dicis tu nunc? Visne me ire ad ccenam, mea voluptas,
guo sum vocatus ? Revertar inox cubitum ad te. Quid sites? Per tcdem Pollu-
cis interiifunditus ; sed quid est hoc? Quis est ille qui inducit tantam pompam ?
Est cnnstilutum videre quo iuferant. Arliitror hanc dej'erri ad Plirouesium. Ve-
rum jam norim magis.
— 62 A^e tinum vcrbum quidem num dixit Pll. ap. Botli. — 64 li. 1. mihi nunc.
— 66 B. 1. Hiox hue cubitum iero ; Falrner. et Goeller. wo.r ad te ; desunt in B.
1. C. et C. 2.
NOTiE
66 Mox] Alii nox, id est, noctn.
ACTUS SECUNDI SCENA SEPTIMA.
Gl'TA, PIIRONKSIUM, STRATOPH AN ES.
Ge. Ite, ite hac simul, muli aoris, damnigeruli, I'oras
gerones, [nihili
Bonorum hamaxagogaj : satine qui amat, nequit quin
do. Pergite,]icrgile hac una, nntli onustiarc, quiferlisforas, ijui l>ajululis dam-
nu, qui expnrtatis bona plcuis pluuslris. IS'onne satis est, is qui amat, non potest, quia
1 B. 1. ft IMl. simul mulin-c ; odd. veil, simul mulieri. VU. idamnigerull.
Scio))p. conj. hai: simul hcri damnigeruli. \'iic. foras gerones deli't Goeller. —
2 Uonorttm cxngoga L\\)^. C(J(I. velt. tl Gdcllir. H. exagocte W. \. macagoce,
sive axagoce, Pll. satis est qui amat B. 1. satin' se quis amat Pll. el edd. vett.
NOT/E
1 Muli ariii] Est alliisio (|ua-<lnin 2 I {onorum hamaxagoga] l<i est, <\ui
ad miilicres. veliiciilis bona anialonim exporta-
Damnigeruli] Coiiipoiitio coinica, ti.H.
ut ' forasgerones.'
TRUCULENTI ACT. II. SC. 7. 1711
Sit, at(jue improbis scsc aitibiis cxpoliat ? nam hoc qui
sciam, nc quis [aniator;
Id quaerat ex me : domi est, qui facit improba facta.
Qui bona sua pro stercorc habet, foras jubct ferri : me-
tuit 5
Publicos : mundissumum sit: puras sibi esse volt aedes.
Domi quicquid habet, verritur s'^w quandoquidem ipsus
perditum se it,
Secreto hercle equidem ilium adjutabo : neque mea quidem
Opera unquam nihilominus propere, quam potest, peribit.
Nam jam de hoc opsonio, de mina una deminui 10
Modo quinque nummos: mihi detraxi partem Hcrculaneam.
Nam hoc assimile est, quasi de fluvio qui aquam derivat
sibi ;
Nisi derivetur, taraen omnis ea aqua abeat in mare.
Nam hoc in mare abit, misereque perit sine omni bona
gratia : ha^c
Cum video fieri, sutTuror, suppilo, de praeda praedam 15
Capio : meretricem ego item esse reor, mare ut est : quod
des devorat, nee unquam
Abundat : at hoc saltem servat mare ; quod illi subest,
apparet : huic des
sit nihili/dciendus, alque sese enudet pravis artibus ? Nam ne aliquis a me rogel, quo-
modo sciam ill ml : Iwc accipe. Est domi amator, qui perpelrnt facta ncquum, qui
intuetur suas fortunasut stercus,mandat ejici foras, mctuit a'diles: verritur domus:
vidt suas adts esse uiviidus: everrilur res. Quoniam ille ruit in exilium volunta-
rium, equidem per Herculem illi opitulabor occulte in se perdendo : neque peribit
minus celeriter, tametsi non adjuvero in se perdendo, quam peril. Nam demi
mox quinque nummos de hoc opsonio, de una mina demi partem Ilereiilaneam. li
quifaciunt sic sunt similes iis, qui derivant aquam de flumine ; nisi dericetur, tamen
omnis ilia aqua effluat in mare. Nam id effluit in mare, et perit miscre citra uUam
significationem animi grati. QuaJido video fieri hue, suffurur, suppilo, detraho prie-
dam de prada. Ego existimn esse meretricem similem mari : ahsorhct id quoddatur,
neque redundat, Sed mare conserval hoc quod inferlur ; apparet id quod iiiest in eo.
nihil 15. 1. — 3 Sint . . , cxpolient Goeller. expoliet edd. vetf. Hoc verbnm
deest in C— G B. 1. 7Hundissimis est ; Palmer, et Lips, tnundissimust. — 7 B.
1. perditur exeo q. ipsus perditus est ; V\\. perditum sit ; PI. ap. IJoili. perditum
fit. — 9 Opera unquam hilo minus Goellrr. Opera unquam nihili onyfibus Pll.
Bolii. — 10 B. 1. demina diminui. — 11 Ucreulamtm Gamer. — 15 Pli. si fieri;
Parens sic fieri. — IG Verbnm esse deest in Pll. nee deest in B. 1. — 17 Abun-
KOTJE
11 Herculaneam'] Alii Ilerculanam. enini Herculi pendebantnv.
Est nuniinus unus ex dccem ; decinice
1712 M. ACCIl PLAUTI
Quantumvis; nusquam apparet, neque datori, neque ac-
ceptrici. [tiilit in
Velut raeretrix meum herura miserum sua blanditia in-
Pauperiem, privavit bonis, luce, honore, atque amicis. 20
Attat eccara, adest propinque : credo audiisse haec me
loqui.
Pallida est, ut peperit puerum : alloquar, quasi nesciam.
Jubeo vos salvere. Ph. noster Geta, quid agis? ut vales?
Ge. Valeo, et venio ad minus valentem ; et melius qui
valeat, fero.
Herus meus, ocellus tuus, ad te ferre me haec jussit
tibi 25
Dona, qua? illos ferre vides, et has quinque argenti minas.
Ph. Pol haud perit, quod ilium tantum amo. Ge. jussit
orare, ut haec grata haberes tibi.
Ph. Grata aequaque ecastor habeo : jubeo auferri intro : i,
Cyame :
Ecquid auditis haec, quae imperata sunt? Ge. vasa nolo
auterant :
Da njeretrici quantum volueris,id apparet nunquam; neque ei qui dat,nequeeiqui
accepit. Sic mcrctrix iiitpulit in paupevlatevi meum miserum hcrum suis illecehris,
pellexit in inupiam ; spuliacit bonis, luce, honore, atque amicis. Atat ccce adest
juxla: arbitror me ab ea ituditum esse loquenlcm hax. Est pallida, quia peperit
puerum. Affabur, quasi ignorvm. Opto vos esse sulcos. Ph. Quid facis, noster
Geta? Quomudo vales? Ge. Vah'D, el venio ad earn qucc non valet lam bene ; el
fero id quo valeat melius. 31cus lierus, tuus ocellus, mihi imperavit, ut tibi affer-
rem hue muncra ad te, qua illos cernis conftrre, et has quinque minas argenti.
Ph. Per I'ullucem, n<in est ingralus erga mc,quod ilium amo tantum. Ck. Alihi
viandavit, ut eliam atque etiam rogarem, ut haberes luce accepla. Ph. Per ccdem
Cantoris, habeo grata et jucunda. Prcecipe ea in/erri. I, Cyame ! audilisne hccc
quce sunt mandataf Ge. Nolo auferri vasa: oportel ea desiccare. Ph. Per
dat hoc saltern servat mccum illi suhesl apparet des B. 1. et Vat. At hoc saltern
lerviiium lihi ustuat : cecum apparet cod. Scali^eii ; At hoc salt cm servat mare:
quod illi subest, apparel: huic des Palmer, at hoc salton serratu bi est va mccum
apparel dial Acid.il. Ille veto li'f;it, At hoc saltern inlerest : nam illi astuanti
ejeclum apvarel ; I'll, servat mecuni illi subeste apparet des quantum. — 18 Pll.
veil. It Goeller. acceptricic. — 19 Pro int ulit, <\\\oil cxiiihent codd. et edd.
velt. Lips. conj. impulil.--'2A Jubeo vos valere edd. vett. salvere Pll. et Vatr.
nosier Greta Groiiov. — '27 B. 1. Pll. et edd. velt. jussit opcrare ttt hwc ;
Palm, et \V\yt)n\.. jussit opere orare ; \')v\\)\\. jussit opera orarc ; Par. obsecra-
rc— i!H (iiataque acaslor 1!. 1. C. 2. el edd. vdt. Grata acaque C Grata
accrptaquc Caiiier. et Lamb. Grata ecastor h.j. a. intra hac ad me Aid. —
TJ I'll. Ilecquid (C 2. Ilcce quid) auditis heque lam imperat suasa nolo. Goelltr.
TRUCULENTI ACT. II. SC. 7. 1713
Dosiccari lubct. Pii. impudcns, mccastor, qiiatUi est ne-
gotii ! Gi;. tun' bona lidc, 30
Tune ais impudenteiu nie esse, ipsa quae sis stabulum
fla;^itii ? [die ob hacc dona, quae
Ph. Die, amabo te, ubi est Dinarchus? Gii. domi. Pii.
Ad me miserit, me ilium amare plurimuni omnium homi-
num :
Er^o meumqiie honorcm ilium habere omnium maxumum :
Atque, ut hue veniat, obseerare. Gii. ilicet : sed quis nam
illic homo est, 35
Qui ipsus se comest, tristis, oculis malis ? animo hercle
homo suo est miser, [non novisti, obseero ?
Quisquis est. Pii. dignus est mecastor. Gii. quid est? Pii.
Qui illic apud me erat, hujus pater pueri illic est: usque
ad jentaculum
Jussitali: mansi, auscultavi, abservavi. Gi:. quem pernam,
Novi hominem nihili : illic quaeso est ? Pu. illic est.' Gk.
me iiituelur gemens. 40
etilein Castoris qunm impudens est molestiis.' Ge. Tune seiio, tune ais me esse
impudentein, ipsa i/itce sis seittina viliorum? Pii. Die, te obseero, ubi est Di-
purchus? CiE. Domi. I'h. Ntintia Hit ilium a me amnri prater ceteros liomi-
Kt-s, propter muuera (fiia delulit ad me, et milii ducere tnaximo honori, (/uod amor
ab illn, et rogare etiam atque ctiam ut ven'al hue. V'E. I'aciam luhens : sed quis-
Kamest Hie, qui scipsum discerpil mcestus ocuUh torrisf Ptr llerenlem, quisquis est
HU', komo miser V ere. I'll. Mertlur, per adem disloris, esse miser. He. Quid
est igitiii? I'll. i\(inne iiuvisti, quu-so, ilium qui ernt apud me! lUe est pater
Itujus pueri. Mandavit i}u[rui jiuerum, usque ad jenlaeulum : expectari, audii^i,.
obiercavi. Ge. Estiie, obseero, ille Iwmo cilissimus quem pernuvi? Pii. Est ilk »
leuitn nolo. — 30 Desiecari jubet I'll, et edtl. veil, jube ed. Paris. Defricari
jnbe Acidal. impudens es, meeustor : quantum est >i>Kotii edii. veil, impudens e»,
mecastor. Get. quid est mgotii? tun' btrna JiUe, Tun' ais,6je A(\(\ki\. — Z'i Ad-
miserit H. 1. — 31 Er^a eumque honorcm habere me Palmer, et Goeller. Erga
eumijue honorem, eumque habere Aid. et al. vett. * Unique houorem HU me habe-
re CaiiHM-. — 3.1 l-'iijue hue rcniat ohseerare. (jET. lieet,&,e. Acidal. el Goelier,
obseerat PII. o/rsicivi cd. (Gainer, ilieet codd. et edd. vett. — 3(i Tiislis, qui ip-
3US se comesl? herele, animo homo, Sfe. Goeller. Qui ipsus seeum est tristis, ani-
mo hercle homost suu miser Aid. — 37 PI. ap. liilU. ne quid est ; Grui. ecquid
est; GoeWev. quid id est. ^'iH B. 1. et PI. ap. JJotli. pater usque ad jectacu-
lum ; C. usque ad eetaculum. Voc. pueri illic e<l desiuU in C;. 2. abjeelaculum
Biaiit. — 30 'Palm, dtiltl, juisit ati: mansi, auscuUaei, obseriaii-' (Jronav. —
NOT^
28 Jentaculum] Piiiiuis erat cil)iis aKpantT^a, quem serjaebatur/jraHrfiufn,
apud Roiiianos, nt apud CJraecos deiiule vespeina: po>>tienio cana .
Detph%t Var. Clas, I'l.iui. 6U
\
1714 M. ACCII PLAUTI
Traxit ex intimo ventre suspiriura : hoc vide, dentibus
Frendit: icit femur: num obsecro nam hariolus, qui ipsus
se verberat ? [pectore
St. Nunc ego meos animos violentos, meamque iram ex
Jam promara : loquere, unde es ? quojus es ? cur ausus
inclementer
Mihi dicere ? Gi:. lubido est. St. istuccine mihi re-
spondes ? 45
Gii. Hoc: non ego te floccifacio. St. quid tu? cur ausa
es alium te
Dicere amare hominem? Ph. lubitum est. St. ain' tan-
dem ? istuc primum experiar. [carura,
Tun' tantilli doni causa, olerum, atque escaram, et pos-
Moechuni malacum, cincinnatum, umbraticolam, tympa-
notribam
Amas, hominem non nauci ? Ge. qua? haec res ? meone
hero tu, improbc, 50
Maledicere audes, fons vitii et perjurii? St. verbura unum
Ge. Me anpectat ejulan.i. Duxit gcmitum ah imo pectore. Aspice id : /remit
dentibus : ferit femur. Estne, quceso, hariolus qui se pulsat ipsel St. Nunc
ego ostentubo meos animos indomitos, et meam iracundiam ex pectore. Die, unde
es? cujus es? (juare es ausus me alloqni inurhnne ? Ge. Sic placet. St. Siccine
repoiiis? Ge. Repono hoc: ego nihili facio te. St. Quid tu? Qunre is ausa
dicere a tc amuri alium hominem'! Ph. Sic placet. St. Dicisne id tandem?
Experiar primum illud, utrum amas adullerum, effccminaium, culamistratum, luci-
fugam, mollem, hominem non ftocci, propter minimum munus olerum, escarum, et
poscarum. Ge. Quid est hoc ? Audesne tu, sceleste, maledicere meo hero, fons
aceleris et perjurii? St. Adde unum verbum liuic rei : per Herculem ego te con-
41 Pll. Fii'*. et edd. \eyx. suspirilium ; Aid. Pt Goeller. sunpiritum ; al. aus-
pensum. — 4.5 Pll. istuc ncc mihi responsis.— 'iS ('odd. ('amerarii, pentilli, vel
pertilli doni ; iindc Holh. putilli doni.~,')0 Hominem amas . . . res est Goeller.
NOT^
apndGrzpcos.ipio-Tov doindc etTTrfpio-- 49 Umbraticolam] ' UiDbraticoIa '
fia- poslreino StJTrfoi'. Qiiiridir Pliro- diciliir mollis et a fortitiidine niilitari
iif'siiim, militeiij alnisse piieiiini \n- alicnus, nfpote qui in nmhrosis locis
cjtie ad jfiitaciiltim dtinlaxat. ''cgat. >iec .^olein piilveieinqne, ut
42 //anot«s] Hie accipitiir pro fii- honiiiie.s iniiilares, foire soleat.
rioso. Nam inter liarioliiiidum, ut- Tijmpanotriham] * Tympaiiotriba, '
plurimum, evadebant furiosi ; qua- liic tncrvatns et effa'niinatu,s, qualei
li« dciciibilur (Juniaja Sibylla Vir- erant Cybela> sacerdotci nianibui
K"'"- tyiHpana puUanti-s.
TRUCULKNTI ACT. II. SC. 7. 1715
Adde istoc ; jam hevcle ego te hie hac ofFatim conficiam.
Ge. tange [cabo : si tu
Modo! jam ego te hie agniim faciam, et medium distrun-
Ad legionem bellator clues, at ego in culina iVres.
Ph. Si aequom facias, adventores meos non incuses : quo-
rum mihi 55
Dona accepta et grata habeo ; tuaque ingrata, quae abs te
accepi.
St. Tunc pol ego et donis privatus sum, et perii ! Ge.
plane istuc est.
Quid nunc ergo hie odiose es, confessus omnibus reus ?
St. Perii hercle hodie, nisi hunc a te abigo ! Ge. accede
hue modo !
Adi hue modo ! St. etiam, scelus viri, minitare ? quem
ego 60
Offatim jam, jam, jam concipilabo : qui tibi hue ventio
est?
Quid tibi banc aditio est? quid tibi banc notio est, inquam,
Amicam meam ? emoriere ocyus, si manu niceris.
cidam hac mnchctra /rustatim. Ge. Attinge modo ! ego te reddam nunc hie ag-
nuin ; te secaho medium. Si tu celebreris strennus in urmis, at ego sum Mara in
culina. Ph. Si facias lequum, non six molestus iis qui veniunt ad vie, quorum ha-
lieo munera grata et jucunda ; et ea qucE accepi a te ingrata. St. Per Pollucem,
ego sum spoUatus nunc muneribus, et interii. Ge. Id fst apertum: quare igitur
es molestus huic, qui cnnfiteris te esse reum? St. Per Herculem interii hodie^
nisi arceo hunc a te. Ge. Accede hue jam; accede hue. St. Minilaris ndhuc,
Mcelesle vir? quem ego jam, jam, jam compilabn. Quare venis hue? Quare adit
hue? Quare tu novisti hanc meam amicam? Peribis statim, si moveris manum.
— 52 B. 1. fe hie affatim efficiam ; Pll. affatim offutiam ; al. et edd. vett,
officiam. \'oc. con^ciam dehetiir Lipsio. — 54 Edd. vett. c/uo ; Pll. et al. at«
vis. at ego in culina ates ; Vat. ave at ego. Pi'o ares, al. iiabent cive — 55 Pro
adventores, al. legiini adrectores ; Pll. adventores m>os incuses. Palmer, et
Goeller. inciirscs. — 58 V\\. huic odio es. B. 1. omnibus te iis ; Pll. ap. Giut.
omnibus teus ; ed. Paris, omnibus te diis. Meiirsiiist citat, huic odio es * * but'
teas.— 61 Affatim B. 1. C. 2. et edd. vett. compilabo q. t. hue B. 1.— 63 B. 1.
C. C. 2. et edd. vett. plerasque, si m. viceris ; Seal, si riani imbiteiia.-^^
NOTili:
64 Ares] Mars, Grapce. dictum a Njevio, pro, conipiiisti et
55 Adventores] In caiipoiiis et di- involasti : \)ro\n\e compilusti.'
versoriis liospites. 63 Munu niceris] ' Nicere,' a quo
61 Offatim] Id est, minntatim. dedurttim est ' nictaie,' signitit-at,
Concipilabo] resfiis; ' Concipilasti, ocnlo inuneie.
171G M. ACCll PLAUTI
Gk. Quid, manu nicerim ? S r. fac quod jussi : mane ! jam
ego to hie
Oflfatim conficiam. Ge. occidi ! optumum est : captio est:
istam 65
Macbairam longiorcin habes, quam haec est: sed verum
Sine dum petere, siquidem belligerandum est tecnm.
Ibo domurn : ego tecum, bellator, arbitnini asquom ceperim.
Sed ego cesso me blue amoliri, ventre dum salvo licet?
Ge. QuuI? 7}ioveritn manuml St. AgeitI quod impcravi. Mane ; ego te conficiam
mndo hie in frusta. Ge. Interii ! est optimum : suvi cuptus: Uahes lUam machceram
longiortm, quam luec est ; sed earn qucesitum reru, si dimicem tecum. Ibo domum :
ego eligam nrbilrum inlei me et te justum, bellatur. Sed ego cunctor memet pro-
ripere liinc, dum licet ventre incolumi ?
64 Quid viam imhiterim Sca\. vicerim U. \,- — 65 AffatimH.l, optimumst occe-
di Gocller. occidit optumumst Fll.— GO Pdliner. std veru ; Gouller. verum sed.
— G7 Hie sine dum Goeller. — 09 B. 1. liinc amovere ventrem.
ACTUS SECUNDI SCENA OCTAVA.
PHRON ESIUM, STRATCtPllAN KS.
Pii. Daiin' soleas ? atque me intro actutum ducite :
Nam mihi de vento raisera? condoluit caput.
St. Quid miiii fudirum est, cui du;e ancilhe dolent,
Quibus le douavi 1 jamne abiisti ? hem, sic dutur !
Quo pacto excludis? quae.so potin' planius, 5
Quam cxclusus nunc sum? ])iilchre ludificor: sine!
Quantillo mihi opcie nunc persuaderi ])otest,
lit ego sulTringam hisce talos totis aidibus !
Nimi quiilpiam avarum mutat mores mulierum?
Ph. Affirle cnlceos^ et me inducilc qunmprimum iu adis: 7iam caput mihi
dvlit wagiinprre a vento. St. (juid faciam ego, qui dideo, quod lilii dederim
duas aucillasf Janine aliivi'ili ? Hon. sic tilii datur ! Quomodo e.rctudis? ob-
iecri), piittstut! quisquam excludi ]ilauius quam sum nunc e.rclususf Mihi illu-
dilur fgrrgie. I'alrre! quam fucile milii /lotesl pirsuad(ri nunc, ut ego cli-
dam talos his totis tidihus ! ICstne aliquid quod acctdal ad avaritiam mulierum?
1 Di tc jam solias 15. 1. I)(de jam soleas edd. antiq. Date soleas siliiv vrtt.
--'2 Pi. I. di' reto.— \ I'l. »y. IJoili. et Oocllcr. n/;i,s(/'. — .'i V\i. excludis quam,
no )ioliiis planius; nlil. Mi'diol. I'.iiin. et Sanac. e.rcludis qua so csuplius;
ed't. I'Hiiv. et ArKTiit. e.rcludis quuso e.t hospilio planius.— 7 Quantillo opere,
omisso mihi, U. 1. — 0 Sum quicquam aliarum mutat Goeller. avarum ut ad »n«-
TRUCULLNTI ACT. III. SC. 1. 1717
Postquam filiolum peperit, animos sustulit : 10
Nunc, quasi milii dicat. Nee te jubeo, nee veto
Introire in £cdis: at ego nolo, non eo.
Eo:o faxo dieat nie in diebus pauculis,
Crudum virum esse: sequerc me hae : verbum sat est.
Postqwim ediilit puerum in liicem, evusil firox: nunc ngil sic mecuin, quasi mihi
dicat. Nee tihi imperu mgrcdi in adis, ncc prohiheo : at ego nolo, nun eo. I- go
dalio vpi'iam ut dicat intra paucus dies me esse virum crudelem. Require me hue !
est satis cerborunt'
res Vatt. I'll. IJ. 1. Uiponf.et eild. velt. ul at mores C. — 11 Pin ncc veto, B. 1.
Pll. cl edd. vett. exiiibent neque volo ; Goeller. conj. neque veto.
SOTJE
14 Crudum rirutn] Inipotenteii), iracundum, iniiunianiun.
ACTUS TERTII SCEN V PRIxMA.
SrilABAX, ASTAl'lllUM.
St. Rus mane dudum bine ire me jiissit pater,
Ut bubiis glandem prandio depiomerem.
Post, illoc veni, quam advenit (si Dis placet)
Ad villam argcntum meo qui debebat patri,
Qui ovis Tarentinas erat mcrcatus de patre. 5
Quaerit patrem : dieo esse in uibe : intenogo,
Quid cum velit : bomo ciuminam sibi de coUo detrabit ;
Minas viginti mihi dat : accipio lubens.
St. Patir milii mandavil ut pmficiscerer rus, primo mane, ut appnnerem glan-
dem hobus ad prandium. Veni tlliic, postijuam advenit (si Diis placet) ille qui
debebat prcuniam mto patri, qui cmerat a meo palre ores Tarentinas. Ptlit pa-
trem. Dico euin esse in urhe. Pito quid cnpial cum. llumo iollil crumenani de
tuo collo; mihi numerat viginti minas. Accipio ultro. liepono in crumenam.
2 r'< iHtus edd. quaedam vett. — 3 Verba, (/i/nm (((?rf»n7, desiint in IJ. 1 . sic
Dis placet Goeller.— 4 Ad butlum B. 1.— 5 Qui frumenlum feral mercaliis B. 1.
SOTJE
5 Otis Tarentinas] Oves et lanas nam de collo pendeiitem gerebant.
Tarentinas Uiidavit antirjuitas. ' Uecollare .'pein,' id est, eripere
7 De collo dclruhit] Olim crume- spun.
1718 M. ACCII I^LAUri
Condo in crumenam : ille abiit: ego perperas, minas
Oves in crumena liac in urbem detuli. 10
Fuit edcpol Mars meo periratus patri :
Nam oves illius baud longe absunt a lupis.
Nunc ego istos mundulos urbanos amasios
Hoc ictu exponam, atque omnes ejiciam foras.
Eradicare est certiim cumprimis patrem, 15
Post id locorum matrem : nunc hodie efFeram
Ad banc argentum, quara mage anio quam matrem meani.
Tat! ecquis est? nulla est? ecquis apeiit hoc ostium?
As. Quid istuc alienum est, amabo, mi Strabax,
Qui non extempio intres ? anne opportuit 20
Ita, te quidem qui es familiaris ? S r. ibitur ;
Ne me morari censeas. As. lepide facis.
Ille prnficiscitur: ego fern oves erranle^ in nrhem in hnc crumena. Per eedem
Pollucis, Ulars fuit iralissiinus meo patri: nam illius oves non distant longe a iu-
j)is. Nunc ego sternam hoc ictu illos nitidulos urlxtnos atnasios, et extrudam am-
ne* foras. Juprimis est delUieratum perdere patrtm, postea matrem. Efferam ho-
die pecuniinn ad illam, quam anio magis quam meam matrem. Tat ! ecquis est
intus? Kstne nulla? l-'cquis reserat hanc januam? As. Quid est id, obsecro?
esnc alienus, mi Strabax, qui non ingrederis stalim ? Nonne oportuit te intrare,
qui es familiaris? St. Ibimus ; ne pules me iardare. As. Agis festive.
— 6 Idem ro'fex, urbe : intcUigo. — 9 C. 2. ego per peraminns ; Ven. 1. Medi-
ol. Sarrarm. ego perpere ; }i. \. Aid. Jiint. al. \et\. ego propere. Mox, verba,
minas Oces in c. hac, desiint in B. 1. — 13 C. 1. urbanos umapsos ; C. 2. urbanos
amas [lacinia]. — 14 Ocius exponam IJ. 1. — 1,5 Idem codex, certum inprimis. —
16 A('nl:i\. hodie feram. — 19 Quid istuc? es alienusne Palmer, ct Goeller. — 20
Pro intrrs, Pll. Camer. Iiabent ires ; PI. ap. Both, ite si.
NOTyE
0 I'crperas] Id est, inuliles. ictn,' loco inovere, de gradii dejicere,
Minas] Ventre glabro. sterncre.
14 Hoc ictu exponam] 'Exponere
ACTUS TI-RTII SCENA SECUNDA.
STRATI I.AX, AS PA I'll I L'M.
St. Mi rum vidctur, ruri hcrilcni lilium
Strabaccm non rcdii.^se, nisi si clanculum
Collapsus est liic in coiruptclam suam.
St. Miror si Strabax filiui heri non est reverius ruri, nisi incidal clanculum in
TRUCULENTI AC I". III. SC. 2. 1710
As. Jam pol illic me inclamabit, si aspexerit.
St. Nimio minus saevus jam sum, Astaphium, quara
fui: 5
Jam non sum truculentus : noli metnere.
Quid vis? As. quid? tuam expecto truculentiam.
St. Die ; impera niihi, quid vis, et quovis modo.
Novos omnes mores liabeo, veteres perdidi.
Vel amare possum, vel jam scortum ducere. 10
As. Lepide mccastor nuntias : sed die milii,
Habent? St. parasittim te Ibrtasse dicere.
As. Intellexisti lepide, quid ego dieerem.
St. Heus tu ! jam, postquam in urbem crcbro commoveo,
Dieax sum iaetus : jam sum cavillator probus. 15
As. Quid id est, amabo? istaeece ridicularia
Cavillationes vis fortasse dicere?
St. Ita, ut pauxillum dillerat a eavillulis. [hoc tibi :
As. Sequere intro me, amabo, mea voluptas. S r. tene
Rabonem habeto, mecum ut banc noetem sies. 20
earn quee eum corrumpit. As. Per Pollucem, si ille me videat, mc vocahit. St.
Sum jam nudlo minus crudelis ijuumfui, o Asluphium : non sum nunc ti'uculentua :
ne time. Quid vis? As. Quid? Expecto luam truculentiam. St. Die, manda
mihi id quod optaris, et quuvis ratione : sum morilms omuino novis ; deposui anti-
quos. Possum rinnc aiiniie vel diictnre meretricem. As. /•"<?»" cedent Casluiis, mo-
nes commode. Sed die milii, liahent ? St. Eorsitan tu »i<e//iiri.« parusitum. As.
Capis suite quid dicam. St. Heus tu ! ex quo versor frequeiilius in urbe, sum
/actus scurra. Sum strenuus cavillator. As. Quid est id, olisecro? Vis,utputo,
appellare hac dicta perjocum cavillationes f St. Etiam ; ut dicta/estiva differant
parum a cacillis. As. Sequere me intiu, obsecro, mea voluptas. St. Accipe id:
habeio rabonem, ut sis mecum hac node. As. Perii: rabonem? Qua: est ista
2 PI. ap. Both, et Goeller. r«(/«sse. Mo\, nisi clanculum B. \. — 6 Aciilal.,
Tarn non .... metuvcre; i\\\\ Imnc et st'()iienteiii vs. tirtnsponit. — 7 VW.tuum
exspector oscuhniiam ; edd. vili. truculentum. — 8 V\\. incipera. Max, quid tibi
el li. 1. — 12 Uiiben Lips, et Goeller. Ain' parasilum t.f. ducere couj. IMeiirs.
An et parasilum t. f. ducere e<l(i. vett. — 14 I'lo commoveo, C. 2. l)Hbet coiiimo-
heo ; B. 1. et edd. vett. convenio ; ('aiiiei'. et CJot'ller. commeo. — 15 >'erl)a,
Dicax sum, c\ jam, desnnt in B. 1. llic axsum factum C. et edd. velt. Hie ax-
vmfactumC.'2. sum villator con}. Miiret. — 17 CurJ//(«<<»Tfs Sciopp. vis,opivordi-
cere Pll. et Goeller. — 18 li. 1. et C, diff'ert ; Coeller. differant a eavillibtis ;
Pll. et edd. vett. Meiirs. differl a cavillibus. — 20 B. I. ut mecum lute node ;
not^e
6 Truculentus} A ' triix,' saevus, qui, cavendo ab aliis srrupulosiiis,
aRper, rusticus. mrictur ut alii caveant alt eo.
16 Cavillator'] Id est, vililitigator,
1720 M. ACCIl PLAUTl
As. Perii ! rabonem ? quam esse dicam banc belluam?
Qiiin tn arrbabonem dicis? St. ar facio lucri:
Ut PiEenestinis conia est cioonia.
As. Sequere, obsecro. St. Strabacem bic opperiar modo.
Si ruri vcniat. As. is quidem apud nos est bic Strabax : 25
Modo rure venit. St. priusne, quam ad niatrem suam?
Hen edepol bomiiiem nibili ! As. annc autem, ut soles?
St. Immo nibil dice. As. i intro, amabo: cede manum.
St. Tene : in tabernam ducor devors^oriara,
Ubi male accipiar mea mibi pecunia. 30
hellua qua vncalur rabn? Qiiare Tion dicis til nrrhtihoTietn? St. Lvcror nr : quern-
ndmodum ciconid n])pellatur conia npial I-'rieiiestinos. As. Seiiuere me, nmnbo.
St. h'.xpectnho jum Slrabucem, si rereilatur ruri. As. Hie Strabiix est hie apud
nos: reversus est tnox rure. St. Ivitne prius ad ros, quam nd suam tnatrem?
lieu per a-dim I'nllucis rirum nihili faciendum ! As. Fledisne ad sidilnm trucu-
lentiamf St. Immo nihil dico. As. Ingndire, amnbo : porno^e manum. St.
Accipe ; deducor in tabernam diversoriam, uhi iiivitabor malt pro mea pecunia.
C. 1 tincte ; C. 2. ac node ; edil. vrtt. mecum ut hnc node. — 22 Pll. fudo lucri.
— 27 Eu ppepol . . . janine autem Acidal. et Gnoller.— 28 Jamne nihil B, 1. Pll.
Veil. 1. et edd. vett. — 30 li. 1. 7nea nunc pecunia.
ACTUS QUARir SCENA PRIMA.
DINARCHUS.
Nkque gnatu'st, neque progignetur, neque potest repe-
ririer,
Cui ego mine dictum aut i'actiim mcbus quam Veneri vebm.
I)ii magni ! ut ego \x\us sum, ct bvtitia diiVcror ! ita
Ad mc magna nuntiavit Cyamiis bodie gaudia :
Mea dona deamata acccptaque babita esse apud Phro-
iiosium. 5
Cum lioc j:im volupe 'st, tum buc nimio magnai mclbniic
mibi :
Di. Neque csl nalus, neque nascetur, neque potest iureniri, cui optarim esse me-
liu», nunc, quam I < H( ri. Dii ma^ni ! quam ego i;iiudeo.' quam sum referluHgaudio !
ndro CyamuH tiiihi nunliant Iwdic maf:^naiii lalitiam, mea rnuucra/uisse p^rula it
juiundii PUron,»ut. Cumque hoc est jueundum, tum viullo jucundissimum, quod
A Vol nuultoril dccsl in 11. 1. I'ro Cyamus, IMcurs. ct Oofllcr. loguiit
TRUCULKNTl ACT. IV. SO. 2- 1721
Militis odiosa ingrataqiie habitat totus gaudco.
Mca pila est : si repudiatur miles, iiuilicr niccum perit.
Salvus sum, quia pereo : si uom pcrcam, plane iiiteream. 9
Nunc speculabor (piid ibi auatur; (juis cat intro, qui Coras
Vcniat : procul hinc obscJvaI)(>, mcis quid loilunis fuat:
Quia nihil habeo, unum animos niovit mihi ; omnia agam
prccario.
vinncru uiililis non ftieinnt accepla, el odiosti. Ejf'cror Uitilia. f'ila est wia : 5J
viUvs exclmlitur, mulin' ]ieiil mecuin. Sum incolninis, quni pereo: si non pcmiiu,
fundilus ititcrcitm. Sinic ubifJivtiho quid af^atur ihi ; quis iutioent, qui rmiut fo-
ras. Ohstrvuho Itiiic a lon^c, quid mihi eveniat. Una res milii jurcellit inenlein,
quia nihil hulieu : faciain omuia precario.
Gein meus ; edd. vplf, Chyainus. — 8 Men ilia est coild. et erid. vett. Lectio
nostra d^l>etiir I'alineiid. IVIox, R. 1. et Taiihm. mecutn erit; 1*11. micuni
prit. — 9 E<ld. vf tt. si nou pereaiii pane vicem qui foras; al. vett. plaue esui-imie ;
codd. Crtiiipr. si /(on piream, pane uricin ; vel, pntie urienl ; Gnelk'i'. conj. pinna
perhitnm. — 10 15. \. qui ent. — 11 B. 1. PH. et edd. vett. miles ijuid fuciurus.
T(> Mi'/c's debetnr Acidalio. \l fortunis e^t in cod. Canier. Vvn fuat, H. 1.
liahet siet. — 12 B. 1. ttnus animus monuit : omnia, Sfc. C. animos vwri mihi
comnia ; C. 2. animos inuvi tnihi omnia; Pi. a|i. Rotii. animos moni mihi omnia ;
codd. Lamb, et Uoeller. unum animus monuit me ; edd. vett. unum un(mus mo-
nuit mihi.
NOT.E
Ci Mellinice] A'liiel,' ' mellinia,' id nuns est ordo, meap vices,
est, diilreilo qiialis est niellis. 12 Precario] Precibiis.
8 3Iea pila est] Aleiiin est liideie,
ACTUS QUART! SCENA SECUNDA.
ASTAPHIUM, IMNARCflUS.
As. Lkpiue efficiam nieiim, hera, oflicium : vide intiis
modo ut tu tuuni [inani.
Item efiicias : ama, id quod decet, rem tnam : istum ex-
Nunc dum isli lubct, dum habet, tempus ei rei secundcs :
As. Sustinebo festire mens partes. Curajam ut tu sustinens quoque tuns in crdi-
bus. Stude tuis utililatihus sicut ciinvenit : spolia tllum. Intereadum isli placet,
dum est ci pccuuia, impende luum temiius huic negotio : cxplica tuam pukhriludi-
1 Pll. I'«. 1. el edd. vett. men hera ; alii codd. men ero. — 2 VW.eslum exinnni;
edd. \ ell. estum ex inani ; Aikciii. astum exinani ; ed. Palis, dumcst tihiin ma-
Ji«.— 3 li. 1. et edd. vett. ei obsecundes ; Pll. ei rei secundas ; Acidal. tempus ei
NOT;t
3 Ei rei secundes] Id est, (ciinnis ei rei impciidas.
1722 M. ACCII PLAUTI
Prome venustatem amanti tuarn, ut gaudia compares.
Ego interim hie restitrix his praesidebo, iste dum sic fa-
cial , 5
Domiim ad te exagogam : nee quenquam interim istoe ad
vos,
Qui sit odio, intromittam : tu perge, ut lubet : ludin' istos ?
JJi. Qui est iste ? eia, Astaphium, indica : qui perit ? As.
amabo, hiccine tu [nam nisi qui
Eras 1 Di. molestusne sum ? As. nunc magis quam fuisti :
Nobis usu est, nobis molestus : sed, obsecro, da mi ope-
ram, ut 10
Narrem quae volo. Di. nam quid est? num mea refert?
As. non mu : sed
Intus, bolos quos dat ! Di. quid ? amator novus quispiam ?
As. Integrum et plenum adorta est thesaurum. Di. quis
est? As. eloquar.
Sed tu taceto: novisti tun' hunc Strabacem? Di. quid ni?
As. Sohis summam habet hie apud nos: nunc is est fundus
nobis. 15
ncm anidiiti, ut crees voluptatem. Ego interea hie ero in prasidiis, donee compor-
tet ad te dona qua; sunt in adibun paternis : neque interea inducam tiUum ad vot,
9HI vubis sit molcslus, Tu proscr/uerc ut voles: illudi.sne istos? Ui. Quis est ille?
Lid! O Astdjihium.' qui occidit} As. Erasne tu hie, obsecro? Di. Sumne in-
cowmodus? As. Es magis nunc mnleslus quam fuisti. Nam nisi uliqtiid nobis
est utile, est molestum : sed obsecro, ausculta mihi, ut exponam ea quw expeto. Di.
Quidnam est? Xum mea interest? As. Ne mjm quidem ; sed ille, qui est in
trdibus, qwis jaclurasfacit nummorum? Ui. Quid! Estne aliquis noi-us amator ?
As. Est naclii thesaurum integrum el re/ertum. Di. Quis est? As. Aperiam. Sed
site tu. Novistine tu hunc Strubucem. Di. Quidni? As. Hie solus tenet primal
rri tccundal ; (Jiiliclm. et liipont. ei rei obsecunda.—A Goeller. annnti tuarn.
Mox, compcreis I'll.— 5 Ego interim hie rei triticete puesidebo Seal, resti-
tilricis C. restitricis 15. 1. C. 2. Brix. et ed. Menila-; PI. ap. Uotli. Ego
intirim hie reslitricis prirsidebu ; Goeller. Ego hie interim reslilrix pnesidebo. —
7 Acid.il. tu iwrj^e, ul lubcl, ludi istoe; Doiiza et Goeller. ludcre istos. — I) Pll.
nam si quid ; etiil. veti. nam nisi quia ; al. num nisi quid. — 10 Nobis usus est I'll,
Nobis usust Goeller.— 11 l»l. ap. Hotli. qu,r volom. Mox, eodd. et edd. vett.
non mussel ; vel, non mus sid ; vcd, nnvus sed ; U. 1. non mea r. non viusset. —
l.t Ixiiiib. et p. adepta cst. — \4 Sed diu taceto 1*11. et edd. vett. novistin tu„
NOT/t
5 Re»lilri.r] Id est, liic inancbo, re- exportatilem doniiini.
*'"'">• 1 5 Solus summam habet] Id est, siitn-
0 hxagogam] Dum rem paternam mam reriiin, buniiiiam auctoritatis.
doiiio ad le appoitabit. (iiiasi dicas,
TRUCULENTI ACT. IV. SC. 2. 1723
Animo bono male rem gevit. Di. peril Iiercle ego idem.
As. Stultus es, qui facta infecla facerc verbis postules.
Thetis quoque etiam in lumen tando lessum fecit filio.
Di. Non ego nunc intro ad vos mittar? As. qui dum quam
miles magis ?
Di. Quia cnim plus dcdi. As. plus enim es intromissus,
cum dabas. 20
Sine vicissim, qui dant operam, ob id, quod dant, operis
utier.
Literas didicisti : quando scis, sine alios discere.
Di. Discant, dum mihi argumentari liceat, ni oblitus siem,
Quod dedi. As. interea magister dura tu commentabere,
Volt interim ilia itidem commentari. Di, quid? As. rem
accipere idenlidem. 25
Di. Dedi equideni hodie ei quinque argenti deferri minas,
Praeterea unam in opsonatum. As. idem istoc delatum
scio. [mei
De eo nunc bene sumus tua virtute. Di. illine ut inimici
Bona istic edant? mortuum hercle me, quam ut id patiar,
mavelim.
As. Mavelim mihi inimicos invidere, quam me inimicis
meis. 30
npud nos. Is fundus est nunc nosier. Perdit male bona cequo nnimo. Di. Per
Jlerculem ego ipse pcrii. As. Es amens, qui oplcs verbis rcddere ex factis non
facta. Thetis fecit quoque lessum in lugendo filio. Di. Non recipiar jam apud
vos? As, Quure recipereris polius quiim mites? Di. Quia plus dedi. As. Fu-
isti scepius admissus, quando sapius dabas. Patere vicissim eos, qui largiuntur,
vti nostra opera ob id quod dant. Didicisti literas: quia scis, patere alios discere.
I)i. Discant, dummodo mihi liceat argumentari, nisi sim oblilus eorum qucr dedi.
As. Interea dum tu commentaberis magister, interim ilia vull quoque commentari.
Di. Quid vult commentari? As. Vult commentari, quomodo accipinl pecuniam
identidem. Oi. Equidem dedi Imdie quinque minas argenti, quw ad earn deferren-
tur, prceterea unam ininani ad opsonandum. As. Scio esse delatum hue idem: su-
mus nunc felices ex eo quod dedisli tua liberalitate. Di. Oporletne ut mei inimici
liguriant bona kic? iMaliin mortem oppetere, quam id ferre. As. Ulaliin inimi-
Pl. ap. Both, — 15 Solus summa C. — 16 Voc. rem Aeest in PI. ap. IJolh. et edd.
vett, Mox, ego quidem Gulielni.et Goeller. — 18 Pro lessum, Vait. H. 1. PII.
et cdd. veil, iialifiil lausus ; Merrer, et Goeller. paiisam. — 19 li, I. quid num-
quid miles.— 21 Meiiiol. ;»!. vett. Boili. et Goeller. operamutier. — 23 B. 1. mi'
hi argentarii illic cam ne oblitus ; C. argentarilliceam ni, ^-f. C, 2. argenturi illic
earn ni, Sfc. liolh. argutari ; ed(l. vett, commentari; Acidal. commentari I. ni,
SfC. — 24 Qui dedit i. magis dum B, Quod didici Acidal, et Goeller. — 28 PI. ap.
Both, virtutem ime ut inimtm cimei ; C. virtutem imenie ; B. 1. imino et inimici.
1724 M. ACCII PLAUTI
Nam iiividere alii bene esse, tibi male esse, miseria est.
Qui invident, egent : illi, quibiis invidetur, rem habent.
Stultus es. Di. quid est? As. opperire. Di. quid jam?
As. quia pol mavelim.
Di. N'on licet de opsonii mna me participeni fieri ?
As. Si volebas participari, auferres diniidium domuni : 3o
Nam itidem hie ut Acherouti ratio accepti scribitur :
Intro accipimus: quando acceptum est, non potest ferri
foras : [intro. As. ad to quidem.
Bene vale. Di. resistc. As. amiltc, sine. Di. amitto
Di. Immo istoc ad vos. As. iri non potest. Di. niniium
potest.
Experiri sine. As, immo opperire : vis est experirier. 40
Dicam adesse, ui occupata est. Di. rcsiste, hem ! As.
frnsira es. Di. redin',
An non? As. redeam : sed vocat me, qua^ in me plus
potest, quam potes.
cot mihi inridfre, qvam me meis inimich. Kam est miseria alleri si sit
bene, el til>i sit male. Qui sunt inridi, inopes sunt : illi habent opes, qui-
hui iHriilitur. Es amens. Dr. Quid est? As. Expecta. I)i. Qwire? As.
Quia per Pullucem malim. Dr. Son licet me fitri participem de mina quam
dedi ad opionamlum ? As. Si tolebas esse particeps, auferres domum dimi-
dium. Sam scribitur ratio accepti apud merrlricem sic, ut apud Aclterontem :
accipimus intro: quando est acceptum, non potest efferri furas. Bene rale. Df.
.Vane, quasn. As. Dimitte, linqne. Di. Amitto intro. As. Ad te quidem.
Di. Immo i't ad vol. As. Immo non potest iri. Di. Simis potest: patere me
experiri. As. Expecta! rim afferres, si experireris. Snntium te adesse, nisi
est imj)fdita. Di. Mane, hem! As. Fit incussum. Di. Reverlerisne, an
non? As. Rerertar ; sed qua habet plus imperii in me, me cocnt. Ui. Eto-
Prn mei, Donza logit men. — 31 B. 1. miserum est. — H C. do opsoni me partici-
pern : Hi. ap. Bolh. et li. 1. de opsonii me parlicipem ; f'\d. vetl. da obsonii me
parlicii'em ; fd. Camcrarii, do nbsoni me parlicipem ; Goeller. de obsoni parte me
participem. — 36 Sam idem ut .-Igtonti C. Sam idem vt achemnli hie C 2. Sam
item Unttr*. — 36 l)i. sitte. .\i. omille mr. Di. omitlo intro P,. I. miltin' in-
tro Dnuz. mitte intro GofWcT. — ZO Immo isloc ad tns. As. .Irf nos irj G.ipller.
irem 1*1. ap. lioth. potest. Di. immo ftolest H. I. nimhnn pali Fll. — 40 Expe-
riar tine I'alu or. Mox, B. I. ris e»t experiri ; I'll, vis est experile ; al. jus est.
— 41 15. 1. nisi oecupatasl . . . sisle hem fruslra fit ; C. uhi occupatast re>islal ex
ex/ruslra sit: redin; C. 2. ubi occupatuU rfsntal ft fruslrasit: redin; Gnit.
retta. As. ei, ei fruttra, Ifc. — 42 .An non redin si rocat IMI. plus, quam tu, po-
SOT/E.
30 I I Ackeronli] Id e»t, nt OrriM cipit, rccribir, id PM, rennnieraf,
nnn'iuam qiiirqiiaiii roriiin, qnje ac- sen reddii ; sic nefpie ineretiix.
TRUCLLENTl ACT. IV. SC. 2. 17:25
Df. Uno verbo eloquar : Mittin' me intro ? As. mciidux
cs, abi.
Unum aiebas, sed tria dixti verba, atque mendacia.
Di. Abiit : intro liinc ivit : ego ut ha?c mihi pitiar fieri ? 45
Jam hercle ego libi, illecebra, ludos laciain clamore in via :
Quae advorsum legem accepisti a pluriinis pecuniani.
Jam hercle apiul omnes magistratus faxo erit noinen tuura :
Post id ego te manum injiciam quadrupli, venelica,
Suppostrix puerum : ego edcpol jam tua probra aperibo
omnia. 50
Nihili me! perdidi omne quod fuit : fio impudens,
Nee mihi adest tantilium pensi jam, quos capiam calceos.
Sed quid ego hie clumo ? quid si me jubcat intromittier ?
Conceptis, me non facturum, verbis jurem, si velit.
Nugae sunt ! Si stimulos pugnis cjedis, manibus plus
dolet. 55
De nihilo illi est irasci, quas te non flocci facit.
Sed quid hoc est? pro Di immortales ! Calliclem video
seneni,
qvar uno verbo : rnene m'lttis intro ? As. Abi, es memlax : dicebas unum
rerbum, dixisti jam tria verba, et tnendacia. Di. Abiit : hinc insrtssa est.
L't egn feram milii fieri Iubi:] Per Htrculein, ego te exiionani ludiiiriu omnium in
via, clamore, o illectbra; qtice accepisti ptcuniam a inulds contra Itgeiii. Per Her-
culem ffficiatn ut tiium uumen sit nunc apnd omnes jitilices. Postea ego inji-
ciam in te manum quadrupli rt-aiii, venrfica ! suppostrix putrorum ! Per a dent
PuUucis, ego jam delegam unirersa tuafiugitia. (J me liominem nihili fdciendiim !
amisi omnes fartunas. Perdidi pudurem, neijue jam euro quos calceos accipiam.
Sed quid ego hie tociferor? Quid si imperct »/.e admilti? Jurabo verbis eoncep'
tis, me non ingressnruin: sunt nuga : si inculis pugnns stimulis, dnUnt plus ma-
nu<: frustra irusceris illi, quce te nun J'<icit fiocci. Sed quid est hoc ? Pro Dii
immortales ! conspicor senem Callickm, qui fuit mens ujpnis, ducere duas ancil-
test Goe\\er. — i3 Unorerbo eloquerePU. Eloquar unnrerbo GoeUer. — 44 Unum
aiebat sterilia dixti verba B. 1. i'num aiebas siridia di.rti eo i. !Meiii>. sleriliu
jam dixti verba Saiiiltiic. i'num aiebat, slrtdia dixit I'll, stria jam diri C. 2. a
m. pr. i'num uiehas : tria jam dixli verba, atque ea Goi'WtT. — 45 C. intro incluit ;
C. 2. intro induit ; Parens el (Jot Her. intru hinc irruit. — 47 Goilier. legemad-
vorsum. — 49 f'ostidea Acid-tl. In te ego edii. vett. quadrupus cndil. et eJd.
vett. quadrupes d\. \eH. — oO Gronov. tua proba. — 51 i\/7iii we cdd. vctt. iS'W
mihi jam liuili. — 52 PH. adest ad ilium ptnsi ; Goeller. Neque adiost,S(c. —
NOTyE
46 Ludos faciam clamore] Id est, pi- nitas hominis, el nisticitas in calceis
pulo te dit]:e:'aii) ante ardc;-. depit^lieudilur.
52 Quos capiam calceos] Inconcin-
1726 M. ACCII PLAUTI
Meus qui affinis fuit, ancillas duas constrictas ducere,
Alteram tonstricera hujus, alteram ancillam suam.
Pertimui, postqiiara una cura cor racum movit modo. 60
Timeo, ne malefacta antiqua mea sint inventa omnia.
las vinctas, alteram hujus tonstricem, alteram suam ancillam. Pertimui, quia una
solicitudo occupatit ineuin cor, Timeo ne omnia mea antiqua peccata me jam cir-
cuinstent.
56 Ne 7iihilo nihil e^t codd. edd. velt. et Goeller. — 58 Voc. fuit deest in codd.
extat tanien iiijVen. 1. el leliquis vett. — 59. 60 Hi vss. transpositi sunt iiiB.
1. plus quam una Palmer, et Goeller. — Gl Pll. ne m. a. mea sine inveniu om-
nia ; C. 2. et edd. veil, ne me mahfacta a. m. sine inveniam omnia; Paris, et
Argent, nee mea malefacta a. nunc senex inveniat omnia ; B. 1. sine inveniam
omnia.
ACTUS QUART[ SCENA TERTIA.
CALLICLES, ANClLLyE, DINARCHUS.
Ca. Egonk tibi male dicam, aut tibi adeo male velim ? ut
animus meu'st, [lusque homo.
Propemodum e.xpertae esti.s, quam ego sim miti.s tranquil-
Rogitavi ego vos verberantes ct pendentes simul :
Commemini, quo quicque pacto .sitis confes.sae : scio.
Hie nunc voio scire eodem pacto, sine malo fateamini. 5
Quanquam vos colubrino ingenio ambaj estis; edico prius,
Ne duplices habcatis linguas ; ne ego bilingues vos necem :
Nisi si ad tinlinnaculos vos voltis educi viros.
Ca. E^one te conviciis appetam, aut tibi adeo exoptem male? ut quidem exis'
timo, periculum fecisli, quam ego sim lenis et mansuetus. Ego cos inlerrogavi
prudintes una suh verbenlms : recordor qua rutione sitis confessa omnia: scio.
A'uHf exoplu scire euilem ratione ulrum cunfiteamini sine supplicio. Qnariquam
estis amha mente seri)entina ; inoneo prius, ne sU vobis duplex lingua; ne ego
vot jugulvm bilingues: nisi lullis deduci jam ad lorarios. An. Vir coiigit confi-
I JJ. 1. nut tibi mahvelim ut animo mrost ; prononicn /;/;i: delcl Ooeller. —
2 It. 1. sun Iratiquillus usque modn — 3 B. I. Pll. et edd. veil, verberantes hat
(<;. has) pendinlcs ; (JoeUi:!. verberones, ambus pendentis.—Q Nisi ad 11. I. Mox,
NOT/i:
S Vos verberantes] Id est, vapnlan- 8 Tintitmaculos] Hnut toilorea, ttu
te»; aciiviim pio passivo. lorai ii, (pii loiis biibulis sontes cse-
0 Colubrino ing(nio] Id est, ficrpcw. diiiit, ficlo vocabiilo a sonitu quem
tinoct doloio. vPtberaefficiiint.
TIIUCULKNTI ACT. IV. SC. 3. 1727
An. Vis subcgit verum faleri, ita lora laedunt brachia.
Ca. At, si verum mihi eritis fassae, vinclis exsolveniini. 10
Di. Etiam nunc, quid sit negotii, falsus incertusque sura ;
Nisi quia timeo tamcn. An. ego nee, quid peccavi, scio.
Ca. Omnium primum diversas state: hem sic! istuc volo.
Neve inter vos significetis, ego ero paries: loquerc tn.
An. Quid loquar? Ca. quid puero factum est, mca quem
peperit lilia, 15
Meo nepoti ? capita rerum mihi expedite. An. istaj dedi.
Ca. Jam tace: accepistin' puerum tu ab hac? An. accepi.
Ca. tace:
Nihil moror praeterea: satis est fassa. An. inficias non eo.
Ca. Jam livorem tute scapulis istoc concinnas tuis.
Conveniunt adhuc utriusque verba. Di. vaj misero mihi! 20
Mea nunc facinora aperiuntur, clam quae speravi fore.
Ca. Loquere tu : qui dure te huic puerum jussit? An.
hera major mea. [me minor,
Ca. Quid tu? cur eum accepisti? An. hera mea rogavit
Puer ut afl'erretur, eaque ut celarentur omnia.
Ca. Loquere tu : quid eo fecisti puero? An. ad meam
heram detuli. 2.3
Ca. Quid eo puero tua hera fecit? An. hera3 mea3 ex-
templo dedit.
teri verum, adeo lora prcmunt lacertos. Ca. Scd, si confiteamini verum, liberahi'
mini vinculis. l)i. Sum etiamuum inscius, quid sit rei nunc: nisi quia metuo.
An. E^o nescio (juid sceleris admisi. Ca. Primum omnium state sejuncla: : hem
ita J volo ita vos ditidi: et ne robis sii^iiis aliquid innuatis, ego slabo sicut murus
inter vos. Die tu. An. Quid dicam? Ca. Quid aclutn est de puero quem mea
fiiia peperit, meo nepoti? Dicite mihi rem paucis verbis. An. Dedi isti. Ca.
Sile jam. Accepistine tu puerum ab hac? An. Accepi, Ca. Site! Nihil in-
quiro prcEter id: est satis fassa. An. Non nego. Ca. Tu arcessis nunc, hoc re-
sponsit, vibices tuis humeris. Verba utriusque consentiunt hucusque. l)i. Vce mihi
infelici! Mea fingitia deteguntur nunc, qua; speravi fore occulta. Ca. Loquere
tu: qui mandavil dure huic puerum? An. AJea major hera. Ca. Quid tu?
Quare eum accepisti? An. Minor hera me rogarit ut afferretur, et ut ca omnia
occultarentur. Ca. Loquere tu: quid fecisti de eo puero ? An. Detuli ad meam
heram. Ca. Quid tua hera fecit de eo puero? An. Dedil stalim mece hera.
idem codex, vollis vos. — 10 PII. ap. Grut. vincis exsolve mihi ; B. l.juncis eX'
solve mihi ; Wn. 1. et edci. vett. vincis exsolve. Ca. mihi; Ardent, el Sarrac.
vinctas. — 15 Pro factum est, codii. Ciuner. IiMl)ti)t datumst ; C. ap. Pareuii),
datum sit ; ('. 2. datum est ; codd. ap. Gnif. dactum est ; edd. vott. actumst. —
16 I'rononieii mihi deest in B. 1. — 17 Idim codex, pro accepi, liabtt accepit.
— Itt .Jamluorem C. — 23 PI. ap. Bolli. cram crouit minor. — 25 B. I. ad mea. — ■
1728 M. ACCII FLAUTI
Ca. Cui, malum, lieras ? An. duoe sunt istae. Ca. cave tu,
nisi quod te rogo, nisi
Ea qua? exquiro. An. mater filiae dono dedit, inquam.
Ca. Pius quam dudum, inquam, loquere. An. plus tu ro-
gitas. Ca. responde ocyus.
Quid ilia, cui donatus est? An. supposivit. Ca. cui?
An. sibi 30
Pro filiolo. Ca. pro filiolo ? Di, obsecro vostrara fidem!
Ut facilius alia, quam ilia unde est, puerum alienura parit !
Ilaec labore alieno puerum peperit sine doloribus.
Puer qiiidem beatus ! matres duas habet, et avias duas:
Jam metuo, patres quot fuerint : vide sis facinus rau-
licbre ! 35
An. Magis pol haec malitia pertinet ad viros, quam ad
muliercs. [istiic scio.
Vir illam, non mulier praegnantem fecit, Ca. ct idem ego
Tu bona ci custos fuisti. An. plus potest, qui plus valet.
Vir erat, plus valcbat, vicit : quod petebat, abstuiit.
Ca. Et tibi quideni hcrcle idem attulit magnum malum. 40
An. De istoc ipsa, etsi tu taceas, reapse experta intellego.
Ca. Nunquam te facere hodie quivi, ut, is quis essct,
diceres. [indicem.
An. Tacui: at nunc non taceo; quando adest, necesse est
('a. Cui her a? tnahim ! An. Sunt diiee istce. Ca. Vide In ne respoviics, nisi
de iis qua' te ri'go, nisi de its i/uu- « tc exquiro, A\. Mnler dcdit dono sua; fdiw.
Ca. Loqueris filus quam es luculii haclcuus. An. Tu ragas plura. ('a. liesponde
veliiciler: quid ilia, cui est truditus? An. Suiiposuit. ("a. Cui? An. Silt pro
filio. Ca. Pro Jiliu? Dii, obsecro veslrum fidem ! Quitin alia niuiicr pnrii faci-
lius puerum nlicnum quam ilia cujus est puer! Hue peperit puerum sine doloribus
alieno labore: puer sane bralus! habet duas matres, el duas arias : jam metuo ve
fiicrinl jdures patres. }'ide si vis scelus inulicris ! An. Per Pollucem, lure ma-
litia pertinet magis ad viros, quam ad mulieres. 1'ir fecit ilium ]>ra(inatil< m, non
ntulier. (a. I-igo scio idem isluc. Tu earn bene custudisti. An. Qui est robus-
lior, plus potest. Erat vir, plus rulebat viribus, ricit ; abstuiit quod rolebat. Ca.
Ll tihi, per Jlerculem, attulit ingens nudum. An. /./ si tu sileas, intelligerem satis
cxpcrienlia. ("A. Non polui hodie te addncere ut diceies quis esset. An. Tacui:
sed nun sileo nunc ; esl necesse ut indicem, quandoquidem adest. Ui. Sum la-
20 Quid de puero ]\. 1. Cui tc puero IM. a|>. IJotli. — 27 PI. liottiii, caf u nisi quod
te rogo nmi l-'.a te exquiro, — 28 CmaWi'r. inater inquam fiUa dono dfdil. — 29 Idi'iii
di-lel vor. inquam, I'l. ap. Holli. Iiabct inqua. — 31 Pro filiidu toui pro filiolo
I'll.- 3'2 C. puii iim ut nam paril ; fdil. veit. rt ]^^^[U. puerum nalum ]>arit. —
3'J C. ijuoil pi 1 1 lull (id\tuni; C. '2. t'l Veil. 1. quod petihat adest uni. C^aiiicr. pri-
mus edidil uts/u*i/. 12 I'll. ;ip. IViicinii, ut quis is, quis esset, —-Vi Veibum
TRUCULENTI ACT. IV. SC. 3. 1729
Di. Lapideus sum, commoverc me miser non audeo.
Res palam omnis est ; meo illic nunc fiunt capiti co-
mitia : 45
Meum illuc facinus, mca stultitia est : timeo, quam mox
nominer.
Ca. Loqucre, filiara meam quis integram stupraverit?
An. Video ego te, propter mala facta qui es patroniis
parieti. [faciam, scio.
Di. Neque vivus neque raortuus sum: neque, quidnunc
Neque ut hinc abeam, neque ut hunc adeam, scio : timore
torpeo. 50
Ca. Dicin', an non? An. Dinarchus : cui illam prius
despoponderas. [per tua obsecro
Ca. Ubi is homo est, quern dicis ? Di. assum, Callicles:
Genua, ut tu istuc insipienter factum sapienter feras,
Mihique ignoscas, quod animi impos vini vitio fecerim.
Ca. Non places : in mutum culpam confers, quod nequit
loqui. 55
Nam vinum, si fabulari posset, se defenderet.
Non vinum hominibus nioderari, sed vino homines solent.
Qui quidem probi sunt : verum, qui improbus est, sive
subbibit,
pideus, non audeo miser me movere loco. Omnis res est delecta : nunc habeiur con-
silium de men vita. Perpetravi hoc /acinus, est mca amentia: cereor ne nominer
statim. Ca. Die, qui'i vilium altulit mece filicc virf^ini ? An. Ego te video, qui
es fulcrum parietis propter mala facta. Di. Neque sum vivus, neque morluus :
neque scio quid agam nunc. Neque quemadmodum abeam hinc, neque scio quemad-
modum adeam: obslupeo prcc mctu. Ca. Loqueris, antnccs? An. Dinarchus,
cui illam desponderas antea. Ca. Ubi est is homo, quein nominaa? Di. Adsum,
Callicles! obsecro per tua genua, ut tu feras moderate illud facinus, quod perpetravi
insipienter ; el mihi condones id quod perpetravi vitio vini, inops animi. Ca. Non
places. Dcrivas culpam in mutum, quod nequit loqui; nam vinum se defenderet,
si posset loqui. Vinum non consuevit regere homines; sed homines, qui .sunt probi,
consueverunt moderari vino: ml qui est improbus, sive bibat, site ubstineat vino,
est non legitur in Pll. — 46 C. et edd. vett. stulta est t. q. mox non miner ; C. 2.
stulta est t. q. mox non ininetur. — 48 Aridal. propter malefacta quojus potior onus
parietis. Valiuer. propter. C\. mala qui est ? Ak. patronus parieti. — 49 B. 1.
nee quid nunc. — 50 Pll. abeam ut neque ad hunc. — 51 B. 1. potius dixi spnnderas.
— 55 Non placet B. 1. Mox, idem codex, confcrt . . . loqui non potest. — 56 PI.
a\i. Bnih. fabularem ; G oeWer. fabulare. — 57 Pll. B. 1. Ven. 1. et edd. vett.
Non vinum moderari, sed vim solent ; aliee edd. sed vino solent. Parens dicit, se
ex codd. ernisse, Nam vinum moderari, sed vim non solent. — 58 PI. ap. Both.
verum qui jam probus est si quam sibibit ; Camer. verum qui improbus est aquam si
Delph. et Var. Clas. Plaut. 5 R
1730 M. A ecu PLAUTI
Sive adeo caret temeto, taraen ab ingenio est improbus.
Di. Scio equidem ; quae nolo, raulta mihi audienda ob-
noxia. 60
Ego tibi me obnoxium esse fateor, culpee compotem.
An. Callicles, vide, quaeso, homini ne facias injuriam.
Reus solutus causam dicit: testes vinctos attines.
Ca. Solvite istas: agite, abite, tu domum, et tu autem
domum :
Eloquere base herae tuae : puerum reddat, si quis eum
petat. 65
Eamus, tu, in jus. Di, quid vis in jus me ire? tu es prae-
tor mihi. [licles.
Verum te obsecro, ut tuam gnatam des mihi uxorera, Cal-
Ca. Eundem pol te judicasse quidem istam rem intellego:
Nam baud mansisti, dum ego darem illam: tute surasisti
tibi.
Nunc habeas, ut nactus : verum hoc ego te mulctabo bolo :
Sex talenta magna a dote demam pro ista inscitia. 71
Di. Bene agis mecum. Ca. filium istinc tuum te meliu'st
repetere.
Ceterum, uxorem, quam primum potest, abduce ex aedibus.
ist tamen improbus animo. Dr, Scio equidem mihi audienda esse muHa convicia,
^uibus me reddidi dii^num. Ego fateor me i'tbl esse devinctum, et affmem culp^.
An. Callicles, vide, obsecro, ne facias injuriam homini. Reus dcfendit causam so-
lutus, tenes testes conslrictns. Ca. Solvite istus; agite, abite, tu domum, et tu
quoquc domum: eloquere htec tucc hero;: reddat puerum, si quis eum roget. Per-
gamus tu in jus. Di. Quare vis me ire irijus? Tu es mens jude.v. Sed te
quaso, ut milii des tuum Jiliam uxorem. Ca. Per Poltuccm, animadverto quidem
te judicasse eandem rem : nam von exi^ectavisti donee illuui darem : sed tu
sumsisti tuo arbitrio: nunc habe illam, ut cepisli! Scd ego te mulctabo hoc jac-
tura: adimum sex magna talenta a dote, pro ilia audaciu. Di. Agis prceclare me-
cum. Ca. 'Oporlet te repetere istinc tuum filium. Ceterum adduc uxorem ex
libit ; Parens et Goeller. verum, qui improbus, is quamvis bibit. — 59 Sive adeo
■caret te me tu tamen ah ingenio timidus est improbus V\. ap. Both, scatet temeto
Acidiil.— GO Palmer, liipont. et Goeller. o/; noxiam. — Gl 15. \. culte compote me.
■ — 63 VerljR, testes vinctos attines, dcsiint in edil. velt. Lipsiiis primus siipplevit
e libritt Vatt. (|ui ^i^ t"tTel)ant, dicit, tamrstis victo sut'ines ; vcl, iam estis victo
tnti iiics ; \'i\. ta eslis victo sal i inis. — G") PH. ap. IJotii. hrra- tu. — 71 Sex L
tnalana dites dem an PI. ap. IJolli. magna dntis (ioMfr.—T2 B. \. istinc tute
mielius est. — 73 C. abdu ex adibus ; C. 2. et edd. vett. plcraeijue, abducicx (£-
NOT/E
50 Caret tcmcto'\ Id est, vino. . - '
TRUCULKNTI ACT. IV. SC. 4. 1731
Ego adeo jam illi remittam nnntium affini meo :
Dicani, ut aliam conditionem filio itiveniat suo. 75
l)i. At ego ab hac puerum rcposcam, ne raox inficias eat.
Nihil est : nam ipsa haec ultro, ut factum est, fecit omnem
rem palam.
Sed nimium pol opportune eccc ab sese egreditur foras.
Nae ista stimulum longum habet, quae usque illinc cor pun-
git meum !
adibus, qtiam prhnum potueris. Ego adeo jam remittam modo nuntium ad meum
ilium affinem: dicum, ut inteniat suo filin aliam conditionem. Ui. Sed ego re-
petam puerum, ne neget modo, Fiet sine opera ; nam hac ipsa patefecit sponte
omnem rem, ut est acta. Sid eccc prodit foras ab adibus suis, per Pollucem, ad-
tnodum opportune ! Ista habet longum stitnulum quo pungit meum cor, usque ab
illo loco.
dibits. — 78 Etld, vett. opportuna ecce ab se egreditur ; Bothe edidit, opportune
capse €ccam egreditur.
ACTUS QUARTI SCEx\A QUARTA.
PHRONESIUM, DINARCHUS, ASTAPHIUM.
Ph. Blitea et lutea est meretrix, nisi quae sapit in vino
ad rem suam.
Si alia membra vino madeant, cor sit saltern sobrium.
Nam mihi dividia est, tonstricem meam sic mulcatam male :
Ea dixit, eum Dinarchi puerum inventum filium.
Di. Ubi id audivit, quam penes est mea omnis res et li-
beri ? 5
Ph. Video eccum, qui manstutorem me adoptavit bonis.
Pir. Meretrix est vilior fungo et cano, nisi quw curat suas utilitates, eti<tm
quando polat. Si alia membra madeant vino, snltem iiigenium debet esse siccum,
j\am doleo meam tonstricem fuisse sic exceptam. Ea dixit eum puerum esse
inventum filium Dinarchi. Ui. Quandu audirit id, penes quam opes et filius
sunt ? Ph. Conspicor eum, qui me adoptavit lutricem suorum bonorum.
1 Blitea est meretrix, omissis et lutea, B. 1.— 6 Pro manstutorem, quod ser-
NOT/E
1 Blitea^ Plinitis : ' Blitum iners iilla : iinde conviciiiin fu?minis apud
videtiir, ac sine sapore aut acrimonia Meuandrum faciunt niariti.'
1732 M. ACCII PLAUTI
Di. Mulier, adsum : profectu'st. Ph. quid agitur, vo-
luptasraea? [f^go.
Di. Nonvoluptas: aufernugas: nihil ego nunc de istac re
Ph. Scio mecastor quid velis, et quid postules, et quid
petas.
Me videre vis, et me te amare postulas : pueium petis. 10
Di. Di iramortales, ut planiloqua est ! paucis ut rem ipsam
attigit !
Ph. Scio equidem sponsam tibi esse, et filium ex sponsa
tua: [tuum:
Et tibi uxorem ducendam jam esse : alibi jam animum
Ut me quasi pro derelicta sis habiturus : sed tamen
Cogitato, mus pusillus quara sit sapiens bestia, 15
^tatem qui uni cubili nunquam coramittit suam :
Quia, si unum ostium obsideatur, aliud perfugium gerit.
Dj. Otium ubi erit, de istis rebus turn amplius tecum lo-
quar. [quos sinas
Nunc puerum redde. Ph. immo, amabo, ut hos dies ali-
Eum esse apud me. Di. minunie. Ph. jam, amabo. Di.
quid opu'st? Ph. e re mea est. 20
Triduum hoc saltem, dum aliquo miles circumducitur.
Di. Adsum, mulier : profeci. Vii. Quid /it, mea vnhiptas? Di. Non volup-
tas : omitie nugas. Ego nihil ago nunc de istis rebus amatoriis. Ph. Per
Castorem intelligo quid velis, quid postules, et quid roges. Lihet me videre,
et cupis vt te amem : rngas puerum. Di. Dii immortules ! ut loquitur res
palnm ! ut comprehendit paucis rem ipsam ! Fh. Equidem intelligo tibi esse
sponsam, el Jilium e tua sponsa: et tibi ducendam jam esse uxorem: et tuum
animum esse jam alibi : me a te deserendam. Attamen reputa, quam pusillus
mus sit sapiens bestia, qui nunquatn credit suam vitam uni cava : quia si
obslruatur untim osliiim, aliud aperit per/ugium. l)i. Quando erit otium,
turn fubulabur amplius tecum de istis negoliis. Reslitv.e nunc puerum. Pii. /m-
mo obsecro ut jialiaris cutn <sse apud me per dies aliquot. Di. Minime. Ph.
Jam obsecro. Di. Quid est opus ? Ph. Est e mea re. Saltern per hos dies tres,
dum miles circumvenitur, Aliqua prada si mihi erit hoc dolo, partiar tecum. Si
vant C. C. 2. 15. 1. suis iulorem exliibeiit edd. vett. meis fu/orem Acidal. et
al. ap. Tiiiiltm. adoplavis 15. 1. — 7 Mulier, ad te sum profectus eA\d. y/eH. et
(jopWit. Mulier assum. I'll, prqfeclo is est. Quid agitur? Lips. I\lulier ad sum
profectus est PII. — 8 Goeller. nihil nunc ego. — 9 I'olli. quid i-is, et q. postulas, et
q. pelts. PII. Iiabrnt ri.f ; et edd. vett. y»).s7u/a.s. — 10 Verhum t« delet Gocl-
ler. el puerum Acidal. — 13 (lodd. et edd. vett. alibi jam animum tuum sine
fiir ; (Jcxilcr. nlihi jam esse animum tuum. — Ifi 15. 1. quin ocubi culum quam cu-
mitlil — 17 Quia vinum obsedeaturprofugium gerit idem codex ; perfugium qtuB-
ril Pins ; Quasi unutn obsidcnlur, aliunde perfugium C. 2. Quia si u. odium C.—
20 PII. o;(Mi litre mea ; edd. vett. l)i. minime: nam Co quid opus? Vu. in re
TRUCULENTI ACT. IV. SC. 4. 1733
In earn rem, si quid hubebo, tibi quoque etiara proderit.
Si aui'eres pucrum, a milite omnis turn milii spes animam
efflaverit.
Di. Factum cupio: nam re facere, si velim, non est locus.
Nunc puero utere, et procura; quia, unde procures, babes.
Ph. Multum amabo te ob istam rem mecastor : ubi domi
raetucs malum, 26
Fugito hue ad me: saltern amicus mihi csto manubiarius.
Di. Bene vale, Pbronesium ! Pii. jam me tuum oculura
non vocas?
Di. Id quoque interim futatim nomen commemorabitur.
Ph. Numquid vi ? Di. fac valeas: operas ubi mihi erit,
ad te venero. 30
Ph. Ille quidem hinc abiit, abscessit : dicere hie quidvis
licet. [opus.
Verum est verbum, quod memoratur: ubi amici, ibidem
Propter hunc spes etiara se hodie * ri militem :
Quern ego, ecastor, mage amo quam me, dum id, quod
cupio, inde aufcro.
auferas piierum, turn omjiis spes concidet. Dr. Volo fieri ; nam non possum fa-
cere si velim. Nunc idere puero, et euia cum, quia est tihi quo cures. Pu. Per
Castorem te amabo itnpensissime idcirco. Quando timebis malum domi, ccni hue
ad me. Esto mihi saltern amicus, in tuam rem. Di. Beue vale, Phronesium !
Ph. Non me appellas jam tuum oculum? Di. Interim dispulabitur quoque de islo
nomine. Ph. Visne aliquid ? Di. I'ac valeas! Ilevertar ad te, quando mihi
erit opus. Ph. Ille hinc profectus est, fugit : licet dicere hie quidquid voluero.
Id quod dicitur est vemm : quando sunt amici, turn est mnlestiu. Propter hunc
miles se vidit scepe exclusum: quern ego etiam hodie amo, per ccdem Castoris, ma-
gis quam me, dum aufero ab eo id quod exopto. Merelrices in eo ponunt suam
mea triduum ; Goeller. in rem meant est. — 22 In earn rem? Ph. in earn: si, Sfc.
Coeller. — 25 Pll. quando procures habes ; Arg. el S irrac. quando quod procures.
— 27 Codd. et edd. veil, manubinarius. — 29 I'ro /u((i<»n, ([iiod exliibeiit Pll.
/«!•«< !7?i legitur in cocid.Li|)sii etedd. vett. Jntutim Palmer. Mox, cowmcffio-
raii ter edd. vett. — 30 I'lo^uc valeas, Pll. et etid. vett. Iiabent fncultas. —
:U Particula hinc deest in B. 1. — 32 C. 2. et edd. vett. ubi amici ibidem;
PI. ap. Both, et ed. Paris, opes. — 33 B. 1. hodie tantum militem; V\\. prop-
ter hunc spes etiam se hodie tanfuni rim tnililem; edd. vett. ap. Mi-nrs. spes
etiam se hodie tam interit in militem; ed. Pii et INlediol. tantum rim mili-
NOT/E
27 Ulunubiarius] Esto mihi saltern collator,
amicus ; si non ex animo, at fructiio- 20 Futatim'] Proftisim.
£us ; at maiinbianim, et spoliorum
1734 M. ACCII PLAUTI
Quae cum multum abstulimus, baud multum apparet, quod
datum est ; 35
Ita sunt gloriae meretricura. As. aha, tace ! Ph. quid
est, obsecro ? [is est modo.
As. Adest pueri. Ph. sine eum ipsum adire hue ! sine, si
Sine eum ipsum adire, ut cupit, ad me hac recta : si ve-
nerit,
Nae istum, ecastor, hodie astutis confectum fallaciis.
gloriam, quod cum ahstulerunt plurimum, quod datum est putatur nihil. As. Aha,
site! Ph. Quid est, amabo? As. Adest pater pueri. Ph. Permitte hunc acce-
dere hue, permitte, inquam, si est is: sine eum ipsum adire, ut exoptat, ad me hac
recta. Si venerit, per Castorem iste est confectus dolis fallacibus.
tcm; Argent, tantttm vitn; Petitiis et Goeller. tactum re iri militem. — 38 C. 2.
Sine eum ipse adire vt cupit, ad me ad recta si tenenl ; C, et B. 1. etiaro, ad rect.%
si tenent ; edd. Pii et Mediol. ad me hac recta sitenent ; Aid. ut cupin, ad me hac
recta si vetieril. — 39 Neislum PII. hodie haslis B. 1. C. et C. 2. confexim fallu'
ciis Acidal. et Bipunt.
ACTUS QUINTUS.
STRATOPHANES, ASTAPHIUM, PHRONESIUM,
STRABAX.
St. Eo mihi amare! fero supplicium damnis ad amicam
meam. [insuper.
Utut illud acceptum sit, prius quod pcrdidi, hoc addam
Scd quid ? video heram atque ancillam ante aedis : adeunda
est ha3c mihi. [saevis. Ph. sic sine.
Quid hie vos agitis ? Ph. ne me appella. St. nimium
St. Perfrn ad amicam ! drfcrn munus ad cam placandam,jactura. Quoquo mo-
do id jucnndumfueril quod amisi antea, atljicinm id praltrca. Sedquid? Video
heram et ancillam ante ostium ; oportet ut hanc conreniam. Quid/acitis vos hie ?
IMi. Ne me appella. St. Kh savior. P)i. .Sine me sic savire, ne mihi sis molestus.
1 Lips, e rod. Uoveriano Iccit, Eu mihi, amare! fero supplicium jam bis ad
amicam meam: Mciirs. Ko mihi amor e fero, ^c. Goeller. e conjectiira, Meo
mihi amore . . .jam bis ad, Hfc. \i. 1. dumus ad. — 2 Ut illud codd. et edd. vett.
NOTyE
I Supplicium'] ' Supplicium ' dicitiir ninniis, tit tibi propitiutn facias ali>
a siipplex ; (piasi dica.s id (|uod ofl'ers (juem.
TRUCULENTI ACT. V. 1735
Potin' es ut mihi molcstus ne sies? St. quid, Astaphili-
tium, est? 5
As. Merito ecastor tibi succenset. Pii. egon'? atque isti
etiam parum
Male volo. St. ego, mea voluptas, si quid peccavi prius,
Supplicium ad te banc minam fero auri : si raihi rides,
espice. [credere.
Ph. Manus vetat, priusquam penes sese habeat, quicquam
Puero opu'st cibum, opus est matri autem, qua? puerum
lavit, 10
Opus nutrici autem, utrem ut habeat veteris vini, largiter,
Ut dies noctesque potet : opu'st igne, opus est carbonibus :
Fasciis opus est, pulvinis, cunis, incunabulis :
Oleum opus est, farina puero opus est; opu'st totum diem.
Nunquam hoc uno die efficiatur opus, quin opus semper
siet. 15
Non enim possunt militares pueri setanio educier.
St. Respice ergo ! accipe hoc, qui istuc efficias opus. Ph.
cedo ! [postea. Pii. parum est.
Quanquam parum est. St. addam minam adhuc istic
St. Quid <st, mea AstaphilUium ? As. Per adem Castoris, Phronesium est
iruta merito tibi. Ph. Effone? E^o illi non sum tamirata.quam debeo. St. Ego,
mea voluptas, si peccavi unlea in uliquo, accedo sup]>lex,cum hue minaauri. Si mihi
es propitia, aspiee vie. Ph. Manus prohibet credere quicquam, antequam id teneat
penes sese. Puero opus est cibo ; nuUri, quce lavit puerum, est opus ; 7iulrici est
opus, ut habeat utrem veteris vini, ut bibal largiter dies noctesque: opus est igne,
opus est carbonibus: opus est fasciis, pulvinis, cunis, incunabulis : opus est oleo,
opus est farina pro puero: opus est tolo die, et nunquam ejficietur, hoc uno die, quin
sit semper opus. Pueri militum non possunt nutriri viUbus cibis. St. Respice
igitur .' accipe hoc, ut efficias istud opus. Ph. Da! tamelsi est parum. St. Ad-
jiciam adhuc minam deinceps. Ph. Est parum. St. Numerabilur id, quod 7nan-
—4 Voc. sic sine desiint in B. 1.— 5 Polin' est Acidal. et Goeller.— 6 VII. et
erld. vett. legon' alque ne isti ; eii. Paris, legonat qui atom omni isti; S. et ed.
Pii, ttlazon? atque ne isti; PII. ap. Holli. succenset legon atque ne isti.—S Sup-
plicium est hanc B. 1. si mihi ridespice I'll, et tdd. vett. espice deest in H. 1. S.
Ven. 1. rides pice PI. ap. Both, nisi mihi credis, spice Acidal.— 12 Vll. opui
icno; Scliobin;;. et edd. vett. o/iws ^>?hs ; al. ap. Pitini, wyii/s lAJtiKm ; Cap.
Vdremn, opus istic non.— \ 5 K. 1. ejficietur. — IG Enimnon GoeWer. possimVU.
pueri et avio B. 1. pueri etavio edd. vett. a via educier Valt. pueri et avoi exdu-
cier al. prutauio exducier Lips. — 17 PII. exefficias opus.— IS Cedo bis posuit
NOTiE
8 Espice'] Quasi aspice : respice, 10 Setanio'] Est vilis et uiillius
pro reaspice. fernie pretii, obviaqiie esca.
173(> RI. ACCII PLAUTI
St. Tuo arbitratu, quod jubebis, id dabitur: da nunc sa-
vinm.
Ph. Mitte me, inquam, odiosus. St. nihil fit: non amor:-
teritur dies. 20
Plus decern pondo amoris pauxilisper perdidi.
Ph. Accipe hoc, atque auferto intro. Str. ubi mea arnica
est gentium ? [situ ;
Neque ruri, neque hie operis quicquara facto : corrumpor
Ita miser cubando in lecto hie expectando obdurui.
Sed eccara video: heus amica, quid agis? St. quis illic
homo ? 25
Ph. Quem ego mecastor raagis amo, quam te. St. quam
me? quoraodo ?
Ph. Hoc modo, ut molestus ne sies. St. jam abis, post-
quam aurum habes ? [alloquor.
Ph. Condidi intro, quod dedisti. Str. ades, amica! te
Ph. At ego ad te ibam. Str. ad me, delicia? Ph. her-
cle vero serio.
Str. Quanquam ego tibi videor stultus, gaudere aliqui me
volo : 30
Nam quanquam es bella, malo tuo es, nisi tuo ego aliqui
gaudco.
dabis, tuo arbitratu. Da nunc osculum. Pii. Dimitte me, inquam; estnolestua.
St. Nihil fit: non amor. Coiiterilur dies. Amisi plus decern pondo amoris fere.
Ph. Accipe hoc, atque infer intro. Str. Vbi est genlinm mea arnica? Nihil facto
operis, neque hie, neque ruri. Pereo dcsidia; adeo obdurui infeli.v expectando hie
cubando in lecto. Scd illam conspicor. Heus vica arnica! quidfacis? St. Quis
hie homo? Ph. Est homo quem ep;o, per Castorem, nmgis amo quam te. St.
Quam me ? Quo pacto ? Vh. Hoc pacto, ut ne sis molestus. St. Jam abis
postquam accepisti aurum ? Vh. Condidi intro id, quod dedisti. Str. Adesduni
arnica.' te alloqunr. Pri. At ego pergebam ad te. Stk. Ad me,mea voluptas!
J'h. Per Hcrculcm ibam. Str. Quanquatn tibi ego videor aniens, volo recreare
animum uliqualcnus : nam quanquam es vcnusta, es tuo malo, nisi ego tua ope
Ooellpr. in exitii et initio iitrinsqnc versus. Cedo, quamqunm p. est adomne
manuc istic paste parusl \'\. iij). l$oth. Cedo q. p. est. Mi. ad omne majus istuc
pn.^ilum paru'nt Aid.— l'.» ]i. I. addabilur. — 21 VW.moris pausilli per ; edd.vetr.
nmorj.s pausillis per. — 25 (Jiut. amica mi; I'll, amicatn; C et C 2. quid agis
mittr quis tllic, ^'c. — 20 PI. ap. IJotli. ego ccastor age amo. — 29 Lips, et Goel-
\f!T. delicia? Veron'! Ph. hercle, serio ; Acidxl. Str. ad me? Phr. mea de-
licia, hcrcle rero serio. — 31 PII. B. I. Ven. 1. Paris. et aliae vett. est bella. Mox,
not/e
21 Pauxilisper] Id est, per particulas.
TUUCULENTI ACT. V. 1737
Pn. Vine tc amplectar, ct savium dem ? Stu. quid vis face,
gaudcarn.
St. Meosne ante oculos ego illam patiar alios amplexarier ?
Mortuum hercle me duco satius : abstine hoc, mulier, ma-
num !
Nisi si te mea manubia machaera et hunc vis emori. 35
Ph. Nihil (pxvugiiv satius est, miles ; si te amari postulas,
Auro, baud fcrro deterrcre potes, ne amet, Stratophanes.
St. Qui, malum, bella aut faceta es, quae ames hominem
istimodi i [histrio?
Ph. Venitne in menteni tibi, quod verbum in cavea dixit
Omnes homines ad suum quaestura callent et fastidiunt. 40
St. Hunccine hominem te amplexari, tarn horridum atque
squalidum ?
Ph. Quanquam hie horridu'st, quanquam hie squalidu'st ;
scitus bellum init.
St. Dedin' eno aurum? Ph. mihi? dedisti filio cibaria.
gaudeo aliqualenus. Ph. Visne te complectar et deosculer? Str. Fac id quod
volueris, non erit ingratum. St. Feramne illam amplexari alios, ante rneos oculos f
Per Herculem, existimo esse satius me esse mortuum. Abstine manum ub hoc,
mulier, nisi vis obtruncari,et te et ilium, mea machwra inclita manubiis a me partis.
Ph. Nihil prodcst nugari, o miles; ai cupis amari, potes terrere Strnbucem ab
amore auro, nonferro, Stratophanes. St. Quomodo potes esse rcnusta et scita,
ifucE amas hominem ejusmodi ? Pn. Tibinc venit in animum verbum, quod histrio
altuiit in cavea? omnes homines sunt ardentes et remissi, pro lucro quod eis osten-
dilur. St. Te complecti hominem tarn horridum, atque sordidumf Ph. Quanquam
hie est hurridus, quanquam hie est sordidus, lepidum bellum iiifert. St. Nnnne ego
dedi aurum! Ph. Mihi i dedisti filio cibaria. Stu. Nunc, si spcras hanc esse
B. 1. tun nisi iuo ; Pll. Ven. 1. Sarrac. et Basil, tun nisi tu ; Paris, tuo nisi te-
cum; Pll. ap. Paieiim non iiabent hjo/o, seil »iairt. Palmer, emend. iV('7»ic-
quam es bella, hello Iuo ni simitu et ego aliqui gaudeo.— 'i'2 B. 1. vin te ampUcla-
rier suarium dem ; edd. vett. amplecter. Mox, quid visfacere Goeller. ex emend.
Oronovii.— 34 Mortuum hercle medio satius Pll. hercle me aio satius Goellcr. —
35 Nisi mea manu ris in machara te et hunc emori Turneb. et Goeller. manu in
machara . . . mori B. 1.— 36 Nihili phiari B. I. — 37 Auro aufero B. 1. jnitest
PI. ap. Hotli, potes me,ne amcm Acidal. Jie me amet conj. Goeller. Stratopha-
nes deest ill B. I. — 38 C. eaciela es ; alii codd. et edd. vett. cfl^c^a es ; Hiiis
emend, aut faceta es. Mox, co(\i\. hmnini istimodi.— W Pro C'(//("<, codd. et
ed. Pii liahent calent.—i2 Pll. hie qnali est, quam hie horridus citum helium hi ;
C. 2. qualis ; Vatt. /lie qualis est, quam hie horridus, citus bellum mihi; edd.
NOT.E
35 Mea mantthia machara] Quasi manubiis comparandis sueta.
3738 M. ACCII PLAUTI
Str. Nunc, si banc tecum esse speras, alia opu'st auri
mina.
St. Malam rem his et magnam ! Str. raagno opere serva
tibi viaticum. 45
Quid ista debet, nisi tria ? St. quse tria nam ? Str. un-
guenta, noctem, savium. [mihi
Ph. Par pari respondet : verum nunc saltem si amas.
Da tu de tuis deliciis summis quid pauxillulum.
St. Quid id, ai, amabo ! est, quod dem ? die dum ! si su-
peret, feres.
Ph. Campasdicis: abi, abi! consultavi istuc. St. mihi,
homo, 50
Cave faxis vulnus, tibi jam cui sunt dentes ferrei.
Vulgo ad se omnes intromittit : abstine istac tu manura.
Str. Jam, hercle, jam magno tu vapula vir strenuus.
St. Dedi ego huic aurum. Str. at ego argentum. St.
at ego pallam et purpuram.
Str. At ego oves, et lauam: et alia multa, quae poscet,
dabo. 55
tecum, opus est alia auri mina. St. Apprecor illis jnalam rem et magnam. Str.
ficrca diligenter tuam picuniam in viaticum ituro in malam cruccm. Quid debet
h(Ec, nisi tria ? St. Qucenatn tria 1 Stk. Ungucnta, noctem, osculum. Pii.
Respondet par pari : sed si amas saltern nunc, da mild nunc pauxillulum de tuis deli-
ciis. St. Quid dicis id, obsccro? Est quod dem? Die dum! accipies, si supersit.
I'll. Nugaris: abi, abi! consultavi istuc. St. O homo, cui sunt dentes ferrei,
cave ne milii infligas vulnus. Introducit vulgo ad sc omnes: tu abstine ab istac
manum. Sir. Per Herculem, o vir strenue, da pamas magna mercede. St. Ego
huic dedi aurum. Stk. At ego ai-gcntum. St. Sed ego pallam et purpuram.
Str. Sed ego oves et lanam; et dabo alia complura qmc petcl. Prastat tc decertare
vptf. citus bfllum init. — 15 ISInlam rem is et B. 1. PII. Vcn. 1, et edd. vett. In
ma,tam rem is Afidal. et (!o»-lloi'. magnopere scrvatibatlicum 1?. 1. — 46 Quid isti
}i. 1. — 47 Par pari rcspnndcs, verum, ifc. conj. Goeller. PII. .<*/. a))ins Dantu mihi
de tuis delicds sum quicf/uid pusilluhim. — 4H Holli. ox codd. odidit, Dan' tit
tiiihi de tuis deliciis siiwmis, (fc. Acidal. hiis diriliis. — 49 Quid ita alubo est
ijHiid idem dictum super fieri (",. I. Quid ila tib aro est quod idem dictum .super/ert
('.. 2. (Juid id est, ai, aniabo, quitd dem (JocIIit. — ,50 C'ampas dicit abavi consul-
turn istuc mihi li. 1. — 51 CaieJ'a.vit volnuslibi tarn Acidal. et (Joeiler. — 53 PI.
NOTiE
45 Viaticum] Scilicet, in malam tiir, jactantia!).
rem ilmo. tt'.i Magno vapuUi] Id est, magno-
50 Vampa%] I^nmbinus iiilcrpicta- pere.
TRUCULKNTl ACT. V. 1739
Melius te minis certare mecum, quam minaciis. [cro.
Ph. Lepidus ccastor luortalis ! Stral)ax mi, perge, obse-
Stultus atque insanus damnis certant : nos salvas sumus.
St. Age prior, tiro, da aliquid. 8tr. immo tu prior perde,
et peri.
St. Hem tibi talentumargenti ! Philippicum est: tene tibi.
Ph. Tanto melior ! noster esto ; sed de vostro vivito. 01
St. Ubi est, quod tu das ? solve zonas. Ph. provocatur.
St. quid times? [bulo.
Str. Tu peregrinus : hichabito: timeo meos : non ego am-
Pecua ad banc collo in crumina ego obligata defero.
St. Quid dedi ? ut distrinxi hominera ! Str. immo ego
vero, qui dedi. Q5
Ph. I nunc intro, amabo, et tu ergo hac mecum. St. tu
eris mecum quidem. [dedi.
Str. Quid tu, quid ais ? cum hoccine ? St. ego posterior
Ph. Tu dedisti, hie jam daturus est : istuc habeo, hoc ex-
peto.
mecum pecunia, quam miyiitationihus. Ph. Per adem Castorisfestivus mortnlis .'
mi Slrabax, perge quccso. Stultus et itisamis decertant, uter plus jaclurie facial :
nos sumus salves. St. Age, tiro, da prior aliquid muneris. Str. Immo tu prior
perde, et peri. St. Hem tibi talentum argenti! est Philippicum: accipe. Pii.
Est tanto melior! esto noster ; sed five de luo. St. Vbi est, quod tu das? Solve
zonas. Ph. Provocatur. St. Quid metuis ? Str. Tu es advena : hie maneo : timeo
meos. Ego non ambulo. Ego affero ad hanc pecudes inclusas in marsupio. St. Quid
dedi? ut impedivi Iwminem ! Str. Immo ego vero, qui dedi. Ph. Intro i nunc,
amabo, et tu, hac mecum. St. Tu quidem eris mecum. Str. Quid lu, quid ais,
Phronesium? Eris cum hoc? St. Ego dedi posterior. Ph. Tu dedisti, hie est da-
iinus, mngno tux rapula.—SG Blelius te munere cdd. vett. — 59 Verbum da non
legitiir in Aid. — 60 IJ. 1. philippei est. — 02 Acidal. et Goeller. so/i'e :on«s, pro-
vocator ; quid times? — 03 Acidal. et Coeller. ego hie habito : timeo meos: non
nego : clanculo Pecua, &,-c. C. habito nunc 7neos nego ambulo ; C 2. nunc meos nc-n
ego ambulo. — 04 Priscian. p. 7 19. Piitscli. collo nercina ego ; ubi Griiteri codex
exliibet, co/one rumina ego. Codd. et edd. vett. Platiti, f^'o in crumina. — 65
Quod dedi, ut discinxit Iwminem. Str. ego immo vero quod dedi Goeller. e con-
jectiiia. PII. distinxi, sive deslinxi. — 00 I nunc desiml in 15. 1. In intro amabo
et tu vergo a me cum tu eris mecum quidem PI. ap. Botli. a me cum tu B. 1. et tu
hac. St. ergo mecum tu eris? Ph. tecum quidem Acidal. quidem deest in B.
1. — 67 B. 1. quid ais tu hoc ne ; Aid. quid ais? Mi. tun' hoc? an ego Posterior
dedi? Aci&d\. ego enim posterior dedi ; GoeUeT. cum hoccine tune eris? St. ego
NOTiE
64 Pecua^ Id est, pecudes, oves 65 Distrinxi hofninem] Id est, de-
Tarentinas,seu potius pretlum ovium vinxi, Phronesium; ita nt niiiii dc-
Tarentinarum. beat, et satisfacerc necesse habeat.
1740 M. ACCII PLAUTI TRUCULENTI ACT. V.
Verura utrique mos geratur amborum ex senteutia.
St. Fiat ! ut rem gnatara video, hoc accipiundum est, quod
datur. 70
Str. Meum quidem te lectum certe occupare non sinam.
Ph. Lepide mecastor aucupavi, atque ex mea sententia :
Meamque ut rem bene gestam, vostram rursus bene gerara.
Verum, amabo, si quid animatu's facere, fac jam ut sciam.
Veneris causa applaudite : ejus haec in tutela est Fabula, 75
Spectatores : bene valete, plaudite, atque exsurgite.
iuvus nunc. Habeo islud, cxpeto id. Verum obsequamur utrique ex sententia.
St. Fiat ! ut res ipsa loquitur, accipiendum est id, quod datur. Str. Profecto
non patiar te occupare meum lectum. Ph. Per Castorem aucupata sum lepide^
et ex meo arbilrio : et ut rnluistis meam rem gestam bene, geram bene vestram.
Sed obsecro, si est animus facere aliqtiid, fac ut sciam, Applaudite Veneris
causa: ha c fabula est ei dicala, spectatores : bene valete, plaudite, atque consur-
gite.
p. dedi. — G8 Tu ded'isti jam B. 1. — 70 Edd. ante Tiirncb. id rem gratam. — 71
Goeller. lectulum. INIox, Fll. sinem. — 72 B. 1. ancupabatque ex mea. — 73 JEque
ut . . . rursum B. 1. /Eque ut etiam C. 2. et edd. vett. rem debere negestain PH.
jEquum, mea uti re bene gesta Acidal. et Goeller. — 74 Verum deest in B. 1. C.
C 2. Itomabo si, Sfc. l*i\. Geram amabo eiid. vett. Re, amabo, si ... uti sciam
Both, animntust C, et C. 2. animatum est ed. VW. Mox,/aciam ut sciam Yi. \.
— 75 Goeller. in tutela fibulast. In vet. coi). Canierarii ad iinem ascriptum
erat, Plauti Truculentus explicit : iiicipit Vidularia.
NOTiE
Rusticnm deduxi ad id, nt moliri ul- currit dextcra laeva.' Ovidins, ' In
teriiis nihil possit. Ferii et quasi medio plansu (plausiis tunc arte ca-
transadegi ictu muneris amatoreni rebat) Rex populc' Quintilianns :
rusticnm. 'Tunc est commovenduni thealrum,
72 .luc«;)aii] Id est, aucupata sum, cum ventuni est nd ipsnm illud, quo
pra>data sum. veteres tragcedia? comoedixque clau*
70 Plaudite] Horatius, ' quibus ob- duntnr, ' plaudite,' '
litus actor, Cum Btetit in scena, con-
M. ACCII PLAUTI
FABULARUM
FRAGMENT A.
HjEC Fragmenta, et Comici (ut si dicam) Colossi (nrapayfiaraf
Jac. Helias, Graecarutn Literarum Doctor Regius, a Georgio Fabrlcio
Germano olim collecta, et postea (ut ait) a Petro Daniele Gallo
alicubi correcta et aucta, Commentariis Lambinianis, quos ille ab
auctoris morte Parisiis edidit, adjecit. At enim vero, cuicuiraodi
easint; necdum satis probe aut congesta, aut digesta, aut casti-
gata animadvertet, qui de singulis paulo accuratiivs cogitaverit.
Minati sunt quidem viri docti, et publice etiam ab annis aliquam-
multis professi, omnia se exacliora daturos. 8ed, ut res docuit,
Lucinam clamarunt, quod ille ait, foetu nondum concepto. Eos
autem dum ego expecto, nee mihi interim aliam copiam paro;
fit, ut hsec etiam editio ab operis expedita, iterum aut sine his
Fragmentis, aut facie ista priore ac deform i prodiret. Quod
tamen utrumque ct a Comico nostro et a me editore procul haben-
dum censui. Aliis itaque cunctantibus, aut prorsus forte nolenti-
bus, ego banc operam sumere coactus fui : quod in priori edilione
a me fieri debuisse, per epistolam Scaliger expostulaverat. Cum-
que ad finem spectaret typographus, (nam Trinummus jam proce-
debat) relictis omnibus rebus, dieculas aliquot huic curte impendi,
et opera tumultuaria quod exhibeo, concinnavi. Nee ita me amo,
aut ita in his mihi placeo, ut meliora non fieri potuisse aut posse,
existimem : sed majus et otium et tcmporis spatium rcquiri aio.
Hoc Catone igitur, quod Augustus dicebat, pro tempore contenti
simus. Tav.hm.
PARS PRIMA.
LOCI EX AMISSIS PLAUTI COMCEDIIS
MAX IMAM PARTEM A GRAMMATICIS CITATI.
ACARI STUDIUM.*
Quam ego tanta pauperavi per dolum pecunia.
ABROICUS.f
Quasi lupus ab armis valeo : clunes infractos gero.
ADDICTUS.
Opus facere niraio quam dormire mavolo : veternum me-
tuo.
AcARi Studii'M. Quam ego fraude adeo spoliavi argento. Abroicus, sive
Agroicus. Sum finnis laferibus ianijuam lupus, habeo tergum indomitum. Ad-
DiCTUS. Magis libet indulgere luhori, qnam somno. Pertimesco somnokntiam.
* "Axapt studiumedd.y ctt. ^<:fc«n»<io al. ap. Pareiira.— 1 HocFragmentiim
legitiir ap. Noiiiiim IMaicclliini in ' Pauperavit,' p. 537.— t "AYpoiKor Voss.
Ambroicus al. ap. Pareiim.— 2 Nonius p. 595. dunes desertos. Extat etiam
NOTiE
1 Pauperavi] Nonius hoc verbiim Agroicum. QuM significat Abroicus,
laudat, quasi sit Plaiili in Fabula quae neque ex Graeco, iieque ex Latino
appclletur ♦ Acari Studium.' Quid conjicere est. Jgroici/s autem est a
sit autem Acarus, tarn notum est, (3ra>fo &ypotKos, id est, agrestis: et
quam divinatu difficile, quod ai{;u- similis fiiisse argumenti suspicio est
mentum fuerit iiujus Fabul* ex lioc cum Truculenio, in qua lusticorum
tituio. Sunt qui'Axapi sludium repo- ingenium adinnhratur. ' Aimi, armo-
Buerint ; quasi voce ex diiabus una ; rum ' ea pars in quii)us est praecipua
quod est iiignitum studium. Alii, A- sedes roboris. Ab armis valeo, id est,
caristio, id est, ingratus. Pauperavi, sum vaiidis armis, validi sunt niei
id est, paupi liorem feci. Tlitur hoc armi.
verbo el in Truculento Plautns, :i 0/»?«/rtC(?rf] Addictus ferme sig-
'Qudp iniproba meix est, pro niercis iiificat dicto audientem alieno : et
vitio doniinum prctio pauperat.' versus bic, qui unus ex ilia Fabula
'1 Ml nrmis] Haiic Fabulam Noni- supercst, boniinem notat seduium iu
us laiidal ft vocat, seu Abroicum, sen opi're suo, et dcsidiac nietucntem.
FRAGMENTA. PARS I.
1743
ARTAMON.
Nunc mihi licet quidvis loqui : nemo adest superstes.
AsTRABA, Latino Clitellaria.
Sequere, sequeie, Polybadisce : meam spem te cupio
consequi. 5
PoLYu. Sequor hercule quidera : nam lubenter mea
sperata consequor.
Axitiosae aunonam caram e vili concinnant viris.
Quasi tollenonem aut pilum reciproces plana via.
Terebra tu quidem pertundis.
Artamon. Jam nihil tetat ijuominus quidlibct dicam: nullus hie superest
AsTRABA, Latine Clitellaria. Sequere, sequere, I'olybndisce : exopto te,
ut tu, qui es mea spes, me assequaris. Polyj!, Seqiior per Herculem. Ele-
nim alacriter assequor, id quod spero. . . . Contumaces reddunt annonam pretio-
sam ex vili. . . . Quasi tolleres ac deprimeres tollenonem, aut pilum Grcecum in
ap. Festnni in ' Ciiines.' — 3 Citat interpres Virgilii avcitm/xos. — 4 Hie vs. ex-
tat ap. Festum p. 282. in 'Siiperstiles.' Huic subjiciunt Parens, Deiph. et
Bipont. Unguenlum quod naribus 7nuliomtm nauteam /ecisset, e\ eadem Festo
p. 210. in ' Naiitea.' — 5. 6 Hi dno vss. leguntnr ap. Van. de L. L. v. p. 59.
— 7 Ex eodem Varr. de L. L. vi. p. 76. in ' Anxitiosns.' — 8 Hie vss. deest in
ed. Parei. Citatnr a Festo in ' Toileno.'— 9 Terebratum quid pertundis ? Pa-
NOT.E
4 Superstes] Artamon, vel est ab
aprdixwi> quod praecipuiim est navis
velum ; vel ab UpTafxas, quod est lani-
vs, cocus, Superstes, hoc loco signifi-
cat eum qui superest in scena alibi,
viventeni.
[Naribus muHonum'] Exaggerafio
in nngnentum fictidiim inprimis :
oporlet eniin foetoreni esse giavissi-
nuim, qui niulionum inter teterrimos
odores in stabulis et sterquiiiniis per-
petno degeiitium nares percellat.
Nonius, ' Nautea aqua ex navis sen-
tina veniens.'
5 Polybadisce] In omnibus frag-
mentis JMautinis, lia'c sola persona
nominatur: adeo nihil retinent, unde
Fahularum argunientum licoat de-
prehendere. Hsec autem Fabula
Graece est acrrpd^i}, (|uod He«ychio
est ephippium, et Latine clitellaria a
' cliteilis,' quod idem significat atque
Asti'aba. Probus Gramniaticus in
vita Virgilii dicit y\strabam vehicn-
lum fuisse dictum -rrapd rh /i^ crrpe'
(p€(T6ai; quo titiiio Plautum dicit
scripsisse Coniocdiani in <iua mulieres
sunt, quae cjusmodi vehiculo indii-
cuntur. A. Gellius et Nonius di-
cunt incertuni esse ntrum Coma-dia
liapc sit Plauti.
7 AxilioscB] Id est, factiosap. Fes-
tus : ' Axiticsi, factiosi dicebantiir :
cum plures nna quid agerent face-
rciit(pie. Axit autcni pro egerint;
unde axites mulieres, sive Dii, dice-
bantur una ageutes.'
8 Tollenonem] Festus, 'ToUenoest
genus niacliinae quo liauritur aqna in
alteram partem praegravante pon-
dere.'
Filum] Pilus hie Graecus diceba-
1744 M. ACCil PLAUTI
Dare pedibus protinara sese ab his regionibus. 10
Terebratus multum sit: et subscudes addite.
[Hac hactemis titido Astrab/E landata sunt ab Actori-
bus: nunc deinceps qua sequuntur, ClitellarIvE nomine
citantur :]
Non quasi ut haec, sunt heic liraaces lividae,
Diobolares, scenicolae, miraculae.
Cum extritis talis, cum crotilis crusculis,
Capillo scisso, atque excissatis auribus. 15
■ quasi loUeno, vel
Pilum Graecum reciproces plana via.
Quae nisi sic biteris, nimiuni is vegrandi gradu.
Pol ad cubituram, mater, mage sum exercita ;
Reliquura, ad cursurara sum tardiuscula. 20
piano loco. . . . Profecto tu perforas terehra . . . Fugere protinus sese ah his
regionibus .... Sit perforatus penitus, et Jibulis compactus. . . . Non sicut ilia
sum erga tuos qualcs sunt cochlea; squalida, diobolares, scenicolar, viiraculcc, cum
extritis talis, cum crotilis crusculis, capillo scisso, et e.rscissis auribus ... quasi
tolleno, vel pilum Grcecum erigas ac deprimas in plana loco ; qua nisi ita gradia
ris, pergis grandiori passu. Per Pollucem, mater, sum exercitatior ad cttbatidum ;
ceterum sum paulo segnior ad cursum. . . . Quare metuis tuam amicam, ne ie peri-
reus, e Nonio in ' Exterebrare,' p. 528.— 10 Ex eodem Nonio in 'Protinani,'
p. G97.— 11 E Festo in ' Sdbsciides,' p. 27G. Parens addit ex A. Gellio xi.
7. et Nonio c. 2. p. 522. Apluda. Fur fnnnenii. — 12 Hie et sequens versus
citantnr a Varrone L. L. vi. p. fG. ut hac sum tuis limaccs Parens. — 13 Pa-
rens, schccnicola. — 14 E Festo in ♦ Crocotiliim.' — 15 E Nonio in ' Excissa-
tiim,' p. 544. — 16.18 E Festo in • Reciprocare.'— 19. 20 E Nonio in ' Cnr-
8U8.' Menrsius legit, magis sum exercita A te quam ad cursuram, eo sum tar-
NOT/E
tnr, ut videre est pauris post versi- ' beto,' id est, vado : in Curcnlione
bns; ct sunii potest pro illo pondere, et in Pseudolo ntitur hoc verbo
quo elato dcniittitur vas ad lianricn- Plautus.
dam aqiiani, deprcssoqnc ievatin. Vegrandi gradu'] Id est, parvo gra-
9 Pertundis] Id «st, perforas. dn. Sane ex contextu conqueritnr
10 Dare pedibus sese] Id est, fu- uiiquis de alio, qui jaceat iiibenlins,
gere. (jiiani pedeni prnnioveat, quod est
Protinam] Vetus, protinns. fessi itoininis ct vix, ac ne vix quidem
11 Subscudes] Est fibiilii iignca, sese inoventis. Vecors est ciii vix est
sen clavug cominittendis iignis duo- cor. Vejovem appeliabant veteres,
bun vi adactns, qui Inbentins lacderct quam juvaret.
IH Uilcris] liiicris est ab antique Quasi luininie juvauteni.
FRAGMENTA. PARS I. 1745
Quid tuam amicara times, ne te manulea cajet.
Prohibet divitiis maxumis, dote altili atque opima.
Expurgabo hercle omnia ad raucara ravira.
Quae quasi carnuficis angiporta purgitans.
Intro ad bonam merctricem : astat ea in via 25
Sola : prostibula sane est
Meminere officium suum.
Potin' OS til, homo, facere strenuum?
N. Aliorum est affatim qui faciant : sane ego
Me volo fortem perhiberier virum 30
Tun', tune igitur, mea matercula ?
Germana mea sororcula.
Si quidem imperes pro copia, pro recula.
Datores bellissurai negotioli senecis soletis esse.
Adhinnire equulam possim ego banc, si detur sola soli. 35
mat manica. Arcet opibus amplissimis, dole alma, atque ampla. Excusabo uni-
versa ttsque ad raucedinem. . . . Qua sicut ilia qua mundat angiportum carnijU:is^
. . . Ingredior in cedes probi scorti : ea stat in via sola: est sine dubio prostibulum.
. . . Recordantur suaruin partium. ... Vulesne, o homo, perpetrate atiquid prce-
dari ? N. Sunt satis multi qui perpetrrnt : profecto libet me slreriuum virum pra-
stare. , . . Tune, tune ergo, o mea matercula ? . . . 3hu sororcula germana. . . . Si a
me exigan, id qiioti possum prastare pro viribus, pro opibus teuuibus Vobis
vioa est facessere kpidissime negolium seni . . . Ego possem adhinnire ad hanc equam.
diuscula — 21 Citat Fiilgentius de Continentia Virgiliana.— 22 E Nonio in
• AUile,' p. 524. — 23 Ex eodem in ' Kavis,' p. 577.-24 Ex eodem Nonio in
• Angiportus,' p. 591.— 25. 26 Citantiir a Nonio in 'Prostibula.' Hie Pa-
rens, Delpli. et Bipont. subjiciiint ex eodem Nonio in 'Opus,' p. 750. Ma-
lutn aufer: bomim mihi opus est. — 27 E Nonio, p. 705. — 2!i-30 Laiidat A.
Gellins VII. 7. e Cistellaiiit. — 31 Parens, tunc igitur. Hie vs. el duo 8e()q.
citantur a Prisciano, iii. pp. Oil. 012. 013.-34 Apiid Priscian. iii. p. 610.
e Cistellaiia. — 35 Citat Priseian. m. p. 017. Post liiine versum Parens dedit
e Nonio in ' iVIustulentnni,' p. 519. Nam ita 7nustulentus ceatus nares atligit. —
NOT^
21 Manulea cajef^ Manica feriat a est oripo voris Inijns, prostihnlnm.
▼eteri, ' caio,' ' caias,' ferio. 35 Adhinnire equulam] Id est, ad-
24 Angiportal Angiportnni, i. liinnire ad eqnam : est allegoria due-
26 Prostibula] Prostibula, a", pro ta ab eqno ad lioinineni non absimi-
prostibulnm. In his duobus versibus lem e(|uo, quando insaoit amore.
Delph. ct Var. Clas. Plaut. i S
1746 M. ACCII PLAUTI
BACCHARIA.
Quis est mortalis tanta fortuna affectus unquam,
Quam ego nunc sum? cujus hasc ventri portatur pompa.
Vel nunc qui mihi in mari acipenser latuit antehac,
Cujus ego latus in latebras reddara meis dentibus et ma-
nibus.
BIS COMPRESSA.
BcEOTiA.* Ut ilium D'l perdant, primus qui horas repperit,
Quique adeo primus hie statuit solarium. 41
Qui mihi comminuit misero articulatim diem.
Nam me puero uterus hie erat solarium
Multo omnium istorum optumum et verissumum ;
Ubi iste monebat esse, nisi cum nihil erat. 45
Nunc etiam quod est, non est, nisi soli lubet.
Itaque adeo jam oppletum est oppidum solariis.
$i essem solus cum sola. . . . Baccharia. Quis est homo qui tanta felicitate unquam.
cumulatusest, quanta ego nunc sum? Ad cujus abdomen luec pompa confertui: Ego
effodiam nunc in cavernam dentilms et manibus, latus acipenseris, qui delituil hacte-
wu«2n mart. .. .Bis Compkessa. B(eotia. Dii perdant primum Iwrarum aucto-
rem, et qui primus collocalo hie solario discerpsitfrustalitn diem mihi infelici. Nam
quando eram puer uterus erat hie solarium, quod istis omnibus longe untecellcbat,
et bonitate et veritale ; quando hie indicabat edendum, nisi quando nihil habebam.
Nunc non habeo ctiatn, quod habeo, nisi sol velit. Tola urbs est plena solariis.
3(> Hie (|natnor versus citantiir a Macrob. Saturn, ii. 12. — 37 Bipont. por-
tanlur pompcE. — 40 Citautur hi versus ab A. Gellio, iii. 3. ex persona Parasi-
NOTiE
Turn cniin maxime comparandus est tio habitus. Hujus squamae esse
jumenlis insij)icutibus, ut scriptura dicuntur aliter atqne in aliis pisci-
innuit. bus sitae.
30 Quis est mortalis'] Hi versus qua- * BaiOTiA] Ut ilium Dii. Hi ver-
tuor arteruntur a IMacrol)io, tan(iuani sus noveni dicuntur ab Aulo Gel-
c Baccharia IMauti. liationcm au- lio IMautinissimi ; quamquam apud
ton) noiniiiis iiujus, et argiinicntuni cuudcni Varro asserat ininiinc Plauti
Fabula;, nemo ex liis versibus con- esse, scd Aquilii cujusdani Conieedi-
jiciat. I'orro iii versus videntur es- arum scriptoris. Porro cujuscuin-
se para»iti exultantis, quod ab eo sit que tandem sint poi'ta-, sunt pcrso-
niodo depcclcndus digitis acipen- nae parasiticap. De invcntoribus ho-
«''»■. rologiorum lege Phu. ii. 72. vii. CO.
'SH Acijwnser] Piscis olini in pre-
FRACMENTA. PARS I. 1747
Major pars populi aridi reptant fame.
CvECUS, sive rR^,DONES.
Nihil quicquara factum nisi fabre, nec-
quicqiiam positum sine luco, auro, ebore, ar- 60
gento, purpura, picturis, spoliis, turn statuis.
Neque earn a mc invito unquam abduces.
Spectari ludos magnifice atque opulentcr.
Peregre est.
Plure altero tanto, quanto ejus fundus est, vclim. 55
Ita sunt praedoncs, prorsum parcunt nemini.
Vclim te arbitrari factum. R. sedulum est: submoventur
hostes, removentur lapides.
Si non strenue fatetur, ubi sit aurum, membra ejus exsece-
mus serra.
Nihil feci secus, quam me decet.
Quis tu es, qui ducis me? mu ! peril hercle, Afer est. GO
CALCEOLUS.
MoUuscam nucem super ejus dixit impendere tegulas.
Major pars plebis jncet arida ob inediam.. .. C/F.cvs, sive Prtedones. Nihil er at
nisi elegaiiti artijicio perpolilum, nihil collocatum sitie luco, auro, chore, argento,
purpura, picturis, spoliis et slatuis. . . . Et nunquam illam avocahis a me nisi ro-
lente. . . . Cend ludos splendidos atque divites. . . . Abiit extra patriam. . . . Optcm
esse carius duabus partibus, quam ejus est pncdium. . . . Ejusmodi sunt latrones,
tiulli omnino ignoscunt. . . . Optarem te judiccm ejus rei. R. Est res diligeiis.
Arcentur hostes, tolluntur lapides. . . . Coticidamus ejus artus serra, si non indicet,
in quo toco sit pecunia. , . . Nihil commisi, quod me dedeceat, . . . Quis es tu, qui
ducis mel interii, per llerculem, Afer est. ... Calceolus. Dixit nucem MoUuscam
ti esurientis. — 43 Salm. puero venter. — 46 Salm. non estur nisi. — 49 Hi versus
citantur a Charis. lib. il. pp. 179. 187. 189, 194. 195. 213.— 53 Spectavi Pa-
NOT^E
49 Nihil quicquam"] Cliaiisius in titiir. Lucilio, ' Mu facere,' est mu-
adverbio hos versus quatuordccim tire,
affert. 01 MoUuscam nuccm^ Versus hie
55 Plurc] Pro ' pluris.' Laudat affertur a Macrobio, et iuterpretatur
Ciceroneni idem Cliarisius in eadeiu nioliuscam nucem de persica, quam
voce, ' plure venit.' nos vocamus, une ptche.
CO Mu] Particula qua terror incu- ^'
1748 M. ACCII PLAUTl
CARBONARIA.
Secundum ipsam aram aurum abscondidi.
Esto pernam, sumen sueris, spectile, callum, glandia.
Patibulus ferar per urbera, deinde affigar cruci.
COLAX.
Batiolam auream octo pondo habebat, accipere nolnit. 65
COMMORIENTRS.
Saliam in puteura praecipes.
CONDALIUM.
Tam crepusculo fere, ut amens, larapadas accendit.
CORNICULARIA.
Facite olant aedes Arabice.
suo tecto imyninere. . . • Carbonaria. Juxta altare ipsum occuUavi aurum, . ..
Comede pemam, sumen suis, spectile, callutn, glandia. .. . Me trahent per civita-
tern patibularium, deinde affigar cruci. ...Colax. Egerat batiola aurea octo li-
brarum, accipere recusavit. ... Commorientes. 3Ie dabo prcecipitem in puteum.
. . .CoNUALiuM. Adco mane, ut stuUus lucernas accendit. ... CoRtiicvhARix.
Date operam, ut domus odore Arabico repleatur. . . . Qui militavit annis decern sub
reus.— 61 E Macrob. Saturn, ii. 14—62 E Piisriano, lib. x. p. 890.— 63 E
Fcsto Pompeio in 'Sprctiie,' p. 264.— 64 Cilat Nonius in « Patibnliim,' p.
608.— Hic Dfipii. et al. inseiunt, Cnlacem esse Nievii et Plauti veterem Fabu-
lam.*—V)5 Laudat Nonius in ' Batiola,' p. 792.-66 E Piisciano, lib. vi. p.
725.-67 Citatur a Varr. de L. L. vi. p. 77.-68 Laudat Diomcdes, lib. i. p.
NOTiE
63 Sueris'] Id est, suis. 66 Pracipes'] Id est, prafceps.
61 Pdlibitlus] Adjective. 67 Tam crepusculo] Haec Fabiila
[Colacem] Colax Gra-cum est, et Condalium vocatur. Condalium autem
adulatorem significat. Argumentum est annul! genus. Festus, ' Conda-
liujus Fabiilx videtur fuisse parasiti- lus, annulus; Condalium similiter,
cum ; nam tria erant genera parasi- anniili genus.' Varro ncgat Conda-
lornm; alii vorabantiir ridiciili, (|ui lium esse Plauti, ut scribit Anlus
risiini couvivis movcbant ; alii plagi- Gelliiis: affirniat Terentius Conda-
pnlidic et laronc!«, in qiios liccbat lium, et Commorientes esse Plan-
(|uodvi4 audrre, dummodo a mcnsa tina.
non n moverentur ; alii adulatores, 6S Olant] ' Olo, olis,' pro * oleo,
qimd (jmiis srrium crat et grave. oirs,' antique. ' Olcre Arabice,' id
Ci liittiidiim] ' Haliola,' vas vina- est, suaviter. Siiavissimi enim affe-
riuin ill rjuod viiiiiin educitur primuiii rrbantnr ex Arabia odoreii.
e rado.
FRAGMKNTA. PARS I.
1741)
Qui regi latrocinatus decern annos Demetrio
Mercede. 70
Pulchrum et luculentum hodie evenit praelium.
Te obsecro, Lyde, pileiim meum, mi sodalis, mea salu-
britas.
Quid cessamus ludos facere? Circus noster ecce adest.
Qui amant ancillam meam Hedylium oculitus.
Mibi Laverna io furtis celebrassis raanus. 75
DYSCOLUS.
Virgo sum : nondum didici verba nupta dicere.
rcge Demetrio. . . . Egregium atque pradarum ccrtamen commissum est hodiema
die..., Te rogo, Lyde, piletim meum, mi amice, mea saliis.... Quid moramur
committere ludos? Adest noster circus. . . . Qui in ocnlis liabent Hedylium meam
ancillam. . . . Laverna, redde meas vianus celebres furto. . . . Dvscoi.us. Sum
virgo : nescio quidem nomina rerum ohsccenarum. . . . F^ceneuatkix. Ileus tu!
378. olunt ades Arabicas edd. ante Putscli.— 09 Est apiid Varr. de L. L. lib.
VI. p. 74. Citatur a Nonio in ' Latrofinari,' p. 500. ita, Latrocinatus decern
annos mercedem. — 71 E Nonio in ' Lucuieniiim,' p. 518. Pro pralium, al. le-
gnnt prcemium, i. e. przpda. — 72 Apud Noninm in ' Pileus,' p. 008.— 73 Ci-
tatur a Varr. de L. L. lib. iv. p. 37. — 74 Sic Nonius in ' Oculitus,' p. 567.
Al. legiint //«/((/(««, e Pseud. 1.2.54.— 75 Apud Noniuni in 'Laverna,' p.
500. Parens legit, Lita Vam Lavernam, ni furis scelerascil manus ; Taubni.
NOTyE
69 Latrocinatus] Latro direbatur
stipator, non a latere principis, ad
quod stabat ; sed a mercede quam
stipationis ergo recipiebat, quae vo-
cabatur \6.Tpov.
73 Circus] Putat Varro circuni di
auteni est precor.
Furtis manus] Id est, fures, seu,
furaces manus. Alius legit, Mitiga-
veram Lavernam ni, (id est, mitiorein
reddideram, placa veram) /«res cele-
rassit manus, id est, celeres manus in
ci, quod milites defixo in terram palo furando redderet.
circuniluderent. Et ille Indus voca-
batur, olini, ' palaria,' a palo.
75 Laverna] Fures olim venera-
bantur Lavernam, tanquam palro-
nam suam. Horatius quas precos ad
eam funderent etiam referl : ' pul-
76 Verba nupta] Festus, ' Niipta
verba dicebantnr ab antiqnis, qu£E
virginem dicere non licebat.' Idem,
'Nnbentibus depositis pra>textis, a
multitudine puerorum obscoena cla-
mantur.' Varro, ' Pueri obscoenis
era Laverna, Da milii fallere : da verbis novse nuptae aures retnrant.'
justiim sanctumque videri.' Haec
Dea Griecis trat npo|iSiK7j. Plagia-
riuin versuum appellat Aiisonins ' La-
vernam carminuni.' Parens legit,
Lilavatn Lavernam, ni furis scelerascit
manui. Litavam, pro litabam. ' Lito'
Videlicet antea erant obturatae.
Pueris antem non ante licebat ob-
scoina jactare ad novas nnptas,quam
pra'te.vtam detulissent ad Fortuuam
vireinalen).
1750 M. ACCII PLAUTI
FCENERATRIX.
Heus tu ! in Barbaria quod dixisse dicitur
Liberia sua3 patronas, id ego dico tibi :
Liberia, salve : vapula, Papyria.
FRETUM.
Hoc illud est 80
Quod arietini responsum magnis ludis dicitur:
Peribo, si non fecero : si faxo, vapulavero.
FRIVOLARIA.*
Commodo dictiteraus.
Is mihi erat bilis, aqua intercus, tussis, febris querquera.
sequimini hac 85
Sultis legiones omnes Lavernae : ubi rorarii
Estis ? en sunt : ubi sunt accensi ? ecce
tibi dico id quod liberta refertur dixisse sua patrona: apvd Romanos : salve
Uhfita : vapula, Papyria. . . . Fretum. Jd est quod dicitur in magnis ludis
resjionsum Ai'ictini : Occidam, nisi ey;ero : si cgero, pwnas i/niy. . . . Fkivola-
kia. Dicamus commode. . . . Is mihi erat instar bills, aquie intercutis, tussis,
J'cbris rubustce. ... Sequimini hue, si vultis, legiones omnes Lavernce ! U hi estis
primce aciei militcs? Ubi accensi? ecce * agito, subsistite universi, sicut qui tertio
cclerassis manus. — 7G E Festo Pomp, in ' Niipta verba,' p. 129. — 77 Hi tres
versiciili Icgiintiir apnd eiindem Festiim, p. 302.^ — 80 Hoc Fragm. cilatiir ab
A. Gcllio, III. 3. nl)i pro vapulavero, al. loguiit vapularo. — * Fribulnriu Prisci-
an — 83 Extat ap. Cliaris. lib. n. p. 174. et 177. — 84 Citat Priscian. lib. vi.
p. 719. sed absque querquera, quod est apiid Feslum, p. 196. — 85-88 Extant
NOTiC
77 Barbaria^ Si argumenti est 81 Arietini responsum] 'Arietinnm
Gianci Fahiila barbaria sigiiificat Ko- responsum' est anceps, et qnocnm-
maiiQs ; si Roniaiii, sigiiificat Grje- que to vertas incommodum : lice pa-
cos, tet ex sequcuti versu : Peribo, .si 7wn
79 Vapula, I'apyria] l-'cslus: ' Va- fecero: si faxo, vapulavero, 'u\ est, s\vc
pula Papyria, in proverbio antiquis fecero, sivc non fecero, incommodum
fuit. lie quo Siunius Capito refer! : eiil.
turn dici solitiim esse, cum vellent H(i L'orarii] Festns : ' Korarios
minnntibns signifirare, se eos ne^li- niilitos vorabant, qui ievi armalura
gerc el non curare fretos jure liber- primi pra'linm committebant ; <|uo(l,
latin.' Alii accipiunt pro ' dole:' ut ante imbrem fere rorare solet ;
Varro pro ' peri.' Scaligero est o'i- sic illi ante pravem armaturam (piod
fiw^f. Pra-ler lios versus, Diomedes ]>r(idil)ant, rorarii dicti.'
\ui»r. uftiii I, (jua ego populabo probe: 87 Accensi] Varro, 'Accensi dicli
alii, projicrc. sunt, (|U()d decurionibus et centurio-
FRAGMENTA. PARS I.
Agito, subsidite omnes, quasi solent triarii.
Nave agere oportet, quod agas, non ductarie.
Superaboque omnes argutando praeficas.
tunc papillae primitus
Fraterculabant : illud volui dicere,
Sororiabant : quid opus est verbis ?
O amice, ex multis mihi une Cephalio.
Strebula agnina tene.
1751
90
95
ordine decertant. . . . Decet perficere id, quod instituisti, ullro, non agre. . , . Et
vincam universas preeficas areata voce. . . . Tunc mammce primum eminebant ut
fratres: volui dicere, ut sorores. Quid opus est verbis? ...O amice Cephalio,
unus inter multos. ... Accipe agninam Diis oblatam. .. . Gastrion, vel Gas-
ap. Festum in ' Siiltis,' p. 280. et in 'Subsidium,' p. 276. et ap. Varr. de L.
L. IV. p. 24. Agite nunc, subsidite Parens.— 89 Citattir a Festo in ' Navus,'
p. 117.— 90 E Nonio in ' Prspfica,' p. 520.— 91-93 Citat Festns in 'Soroii-
are,' p. 242. — 95 Ex eodeni Festo in ' Strebula,' p. 270. Hie Parens addit
e Prisciano, lib. v. p. 673. O amice, ex 7uultis inilii une ; Cephalio! et e Var-
rone de L. L. lib. vi. p. 76. Age, age, specta: vide vibices! quantas! Pol.
NOT;E
nibus accensebantur, id est.attribne-
bantur.' lidem 'ascriptivi,' et ' op-
tiones' dicti sunt.
88 Subsidite] Festns: 'Subsidinm
dicebat\ir, (juando milites snbside-
bant in extrema acie, labentiqiie aciei
siiccurrebant. Qnod genus militum
constabat ex iis, qui etneruerant sti-
pendia, et tamen retinebant locum in
exercitu; qua; erat lertia acies, qns
dicebatur triariorum.'
Triarii] 'Triarii' dicti, quod in
tertio ordine aciei starent.
89 Nave] Id est, naviter. Fes-
tus : 'Navus, celer, ac strennus, a
navinm velocitate dictus.'
Ductarie] Ductarie, quando adver-
so amne fiinibus traiiitur navis.
90 Praficas] ' Prseficae ' erant iiiu.
lieres conductitia>, quae pra-irent fu-
neri, ad lamentandimi ct lacrynian-
dum ; et quia arguta, acutaquc mu-
lieruDi esse vox solet, ideo pollicc-
tur hapc qnajcnmqne sit tandem per-
sona, fore ut vincat arguta voce et
acuta praeficas.
92 Fratercxdabant] De geminis pa-
pillis, quasi de geminis pueris, et imo
partu editis, qui solent esse simiiii-
mi. ' Fraterculare,' sen ' sororcula-
re,' sen ' sororiare.' ' Frater ' et
' soror ' obscoena erant olim : iis e-
nim nominibus abutebantur conjnnc-
tionis naturalis, ad expriuiendam su-
ani lasciviam.
94 Une] Pro ' nnns,' in vocandi
casu ; et alibi 'sole,' pro 'solus.'
Priscianus quidem, pro ' frivolario,'
ponit ' fribularia ;' scd in manuscriptis
vpteribns b litera pro ;/ consonante
non raro ponitur; et pro a poneba-
tur ou, quod deinde vel in « vel in o
nintatuni fiiit. Undo ' fribularia,' j)ro
' fribolaria ;' ' frivolaria.'
95 Strebula agnina] 1(1 est, caro
agnina, cnjus pars fuit adiiibita ad
1752 M. ACCII PLAUTI
GASTRION, tel GASTRON.*
Caro strebula, vitellina est : coenabis.
HORTULUS,
Praeco ibi adsit cum corona : quique liceat, veneat.
KAKISTUS.
raalo hunc alligari ad oriam;
Ut semper piscetur, etsi sit tempestas maxuma.
LENONES GEMINI.
Dolet hie puellus, sese venum ducier. 100
MEDICUS.
In conspicillo asservabam : pallium observabam.
Parasito cum virgis caseum radi potest.
Domi reliqui exoletam virginem.
NERVOLARIA.
Scobinam ego lima actutum adrasi.
TRON. Habeo carnem coxendicis vitulince : ccenahis. . . . HomvLVi. Prtrco re-
mat, et habeat corojiam: et vendaluv tanti quant i licituinfuerit. ...Kakistus
Hunc malo ad oriam constringi ; ul semper pisces capiat, licet sit tempestas maxi
ma. ... Lknones Gemini. JEgre fert hie puer, quia ducitur ut t-endatur. .,
Medicds. Intuebar in specula : obtuebar pallam. ... Cnseus potest radi cum rir
gis parasito. . . . Deserui m ccdibus virginem adultam. N ervolaria. Ego adrasi
jam inspexi: quid est.—* Al. ap. Pareiim, Gestrio, vel Gestio, vel Quastio,
vel Restio.— 06 Hoc citat Varro dp L. L. lib. vi. p. 76. — 97 E I'psto in ' Sub
corona vendere,' p. 273. Al. \cguut quanti liceat. — 100 Ita lej^itur ap. Piis-
cian. lib. VI. p. G97. Festus vero ila citat, Olim huic puetlo sese, Ifc. — 101 E
Nonio in ' Conspicilium,' p. 532. /« conspicilio I'aieiis. — 102 Ex eodcm No-
nio in ' Caseiis,' p. 597. Post linnc vs. Parens inscruit e Nonio in ' Lopa-
des,' p. 795. Addite lopades, echinos, ostreas. — 103 Citat Priscian. lib. x. p.
tiOTJE
sacrificium. Nonnulli pntant esse vendebantiir, Festo teste.
carnem coxa-, quia arptpKhs est cur- Q«iijuc/icc(j<] Tanti vendatnr,qH«n-
vuH ; qnalis est roxa. ti lireaf.
96 Carn strebuia] Vnn verbo dici- 98 Oriam] 'Oria,' et nt aliis ' lio-
tiir, carnslrehulof. Dividit tamon Ar- ria,' rst navis pisratoriae genns.
nobiiit adversiis Genles : ' Nonne 101 In conspicillo'] ' Conxpicillo,'
placet rarnnm «(rebiilani nominare, vel nt alii, ' conspicilio observare,'
qua: tauronirn e coxcndicibiis denii- est adhibito vitro oculorum jnvare
*'"■ ■ aciem.
97 Cum corona] Captivi coronali
FRAGMENTA. PARS I. 1753
Scrancise, scrupedae, strictivellae, tantulae. 105
Prohibent, quom mcenia aliunde ego fungor raea.
Ocyssume nos liberi possiraus fieri.
Polluctc prodigum esse amatorem addecet.
Vinum sublestissumum.
lusanum valde uterque deamat. 110
PARASITUS PIGER, sive LIPARGUS.
Inde bene appotus primulo crepusculo
Domum ire coepi tramite recta via.
Ambo magna laude lauti : postremo ambo sumus non nauci.
itatitn scohinam lima. , . . FoetidcB, tarda, rugosa, hreves. . . . Impediunt, quando
ego nbeo meum ojficinm. . . . Valeamus manumitti celerrime. . . . Oportet amatorem.
esse abunde pro/usum . . . Vinum insuavissimum. . . . Uterque magnopere insanit
amore. . . . Parasitus Piger, sive Lipargls, Inde probe viadidus vino reversus
sum recta in ades prima luce. ... Ambo laulissimi: demum uterque non sumus
872. — 104 Apiid Varr. L. L. lib. v. p, 76. — 105 Ap. eundem Varr. ibid, iibi
nonnnlli leguiit, strict ipclUc sordidte. — 106 E Festo in ' Moenia,' p. 273. —
107 E.\ eodeni in ' Ocyssime,' p. 136. — 108 Ex eodem Festo in ' Prodege-
rl»,' p. 181. — 109 Ex eodcm in 'Siibigere,' p. 274. — 110 Apud Noniiun in
' Insannni,' p. 6.56. t6 valde pro glossemale habet Parens. Delpb. et Bipont.
addnnt e Patina, sive Patinaria, ISam quid ilknunc tarn diu intus remoran-
tur remeligines? — III. 112 Extant ap Varr. L. L. lib. vi. p. 75. ccepit Parens. —
NOTyE
105 Scrancia] Id est, identidem lem, lit asperitatem rugaruin tollant,
screanles fiKtorem stomaciii spiitis et expoliant cntem. Ab aliis dice*
egerentes. H» et ' screatix' dictae. bantur ' tentipelles,' vel ' tentipeU
Scruped<e] Tardee et male stantes, he :' eae vero, qnip. ad id adliibebant
quasi per scrnpos et lapillos perpe- ignem, dicebantnr ' incoctae niulie-
tuo incedant : veteres etiam * pe- res.'
treias ' appellabant. Scaliger trans- TanfuZff] Breves vocantnr ac parvae.
latum e Oraeco putat, et scrupedas 106 Mania fungor] Id est, niiiniis,
dici, quasi crupedas: croupedas aul^m sen niuneribus, et partibus fungor.
derivat a Kf/ouTTsSoi, id est, (/«ris /lo/ni- 109 Vinum sublestissumum] Infir-
nes pedibus. mtini, teniic ; et quasi dilutius aqua.
Strictivella] Aliis strict ipcllw ; sed 110 Insanum valde] Id est, niagno-
ytTO[tr\e strictipelUe, qua- sniM stricti- pere. Insanum saipe in auctoribus,
vell<e : significautur enim niulieres, non qiiod non sanum est, sed quod
qua; cum sint rugosx, distenduat peN est inagnuui.
1754 M. ACCII PLAUTI
Addite lepades, echinos, ostreas.
Nihil moror mihi fucum in alveo, apibus qui peredit ci-
bum. 115
PHAGON.
Honos syncerasto perit.
PLOCIONA.
Nam coloratam frontem habet, petilis labris.
SATURIO.
Catulinam, carnem esitavisse, [hoc est, comedisse Romanos,
FlanUis in Saturione refert.']
Retrahi nequitur, quoquo progressa est semel.
Male tibi evenisse video, qui glaber erattanquam rien. 120
Succenturia ; centum require, qui te delectent domi.
SCYTHA LITIJRGUS.
Mulier es, uxor: Quoja, vir? ego novi, scio : axiosa es.
Sin ea mihi insignitos pueros pariat postea,
spernendi. , . . Addite lepades, echinos, ostreas. . . . Non euro si/ucus est in alveo,
qui vorat cibum apum. .. .Vii AG oii. Honor syncerasti interit. .. .Vlociohx.
Est illifrons colorata, et exilia labra. . . . Saturio. Comedisse carnem catulorum.
. . . Aon potest retrain, in quemcunique locum progressa est semel. .. . Animadverto
id tibi male cessisse, qui imberbis erat veluti ren. ... Succenturia; quare vel
centum qui te oblectent in adibus. . . .Sc\th\ Liturgus. Ls mulier, o uxor.
Ct{ja, vir ? Ego novi, scio : factiosa es. , . . Si deinceps non edat mild jmeros
113 E Fcsto in ' Naucntn,' p. 115.— Ill Vide ad vs. 102.— 115 Citat Prisci-
an. lib. x. p. 893. — IIG Ap. V^arr. de L. L. Ill), vi. 75 — 117 CitaHir a Nonio
in ' Petilum,' p. 568.— 119 E Festo in ' Nequitnni,' p. 121.-120 Ex eodeni
Feslo in ' Ilienes,' p. 219. — 121 Ex eodem in ' Siiccentmiare,' p. 277. —
122 Citat Varro de L. L. vi. p. 7(J. actiosa cs Parens. — 123. 124 Extant apud
NOT/E
117 Nam coloratam] ITacc Fahula dictum. Festns, ' Neq>iitiim, et ne-
vocaliir Plociona, a TrAoKiwvris, stuppa- qiiittir, pro non posse dicebant.'
rum cmtor. 120 Rien] Nihil est liene magis
Petilis labris] I''cstns : ' Petilam glabnim.
siiram, siccani, ct siibslrictaui vulgo 121 Succenturia] Festns: 'Succen-
intcrprelantiir.' Nonius, ' Pctiluin, turiare, est explenda: centurite gratia
tenuc r:t exile.' snpplerc, subjicere.'
119 Nequitur] Nequitur antique
FRAGMENT A. PARS I. 1755
Aut varum, aut valgum, aut compcrucm, aut paetum, aut
brocchum filium.
TRIGEMINY
Ni fugissem, medium credo prajmorsisset. 125
VIDULARIA.
Ubi quamque pedem videbat, sufl'urabatur omnis.
Ncscio qui servos e myrteta prosiluit.
Paupera haec res est.
Opposita est claxendix : at ego dicam, signi quid sit.
Animum advortite ambo, si voltis, vidulum hie apponitc. 130
Ego servabo, quasi scquestro dctis : ncutri reddibo, donicum
Res judicata erit haec.
Haud fugio sequestrum.
Inopiam, luctum, moerorem, paupertatem, algum, famcm.
ncEvo quodam notatos, qui sijit aut vari, ant valgi, aut compernes, aut pati, aut
brocchi, . . . Trigkwin i. I\'isi infugayn me conjccissem, me medium deulibus inva-
sisset. . . . ViDULARiA. Statim atque pediculum ccrncbat, eum surripiebut. . .. A'e-
scio quis setTus erupit ex myrteto. . . . tJac res est ndsera. . . . Opposila est con-
cha; ego vero aperium, quod sit signum. . . . Animadvertite ambo, si libct, dcponite
hie vidulu7n. Ego custudiam, quasi deposueritis upud sequestrum : reddam neutri,
donee hae lis sit dijudicata. ... Non deprecor sequestrum. . . . Egesiatem,Jidum,
, __ . . _. ..p
et tres seqq. versus citantiir a Priscian. lib. vi. (>92. 959. et a Nonio in
aOTJE
124 Varum] 'Varus' distortis est Pcelum] Tremulis est, et clausissi-
cruribns valgo contrarins, atqiie adeo mis oculis.
incedit genibus juxta positis, pcdi- lirocchum] Nonius, 'Broncus,qni
bus longissinie disjunctis. denies babet prominiilos, et os pro-
Valgum] Valgum appellant, qui in- ductum.'
cedit talis juxta se positis, sed dis- 129 Claxendix] Priscianiis, ' Clax-
junctis genibus. endix ' siguificat concliani, qua sig-
C.omper7iem'] Longis est ' compcr- num tegitur.
nis' pedibus.
1756 ^^• accii plauti
Ejusdem Bacchae fecerunt nostram navim Pentheura. 135
Nunc, ut apud sequestrum vidulum posivimus.
Nunc servos argentum a patre expalpabitur.
Imrao id quod hciec nostra est patria, et quod hie mens
Est pater, illic autem Soterinis est pater.
Malim moriri meos, quam mendicarier. Boni rainistran-
tur : ilium nunc irrident mali. 140
Signum recte comparebat : hujus contendi annulum.
Quid multa verba? plurimum luctavimus.
— Tube hunc insui culleo,i
Atque in altum deportari, si vis annonam bonam.
Ibi ut piscabar, fuscina ici vidulum. 145
Nam audivi foeminam ego leonem semel parire.
tristiliam, inopiam, frif^us, /amem. . . . Ejusdem hacchationes dilaceraverunt nos-
tram navim, sicut Pentheum. . . . Nunc, quia deposuimus riduluin apud seques-
trum, . . . Nunc servus circumvenict palrcm pecunia. . . . Immo quia adest patria
nostra, et quia hie est meus pater, ilk vero est pater eorum, qui salutifuerunt. . . .
Malim tncos mortem ojipetere, quam mendicare. Quia boui serviunt niortiio :
mali illuduiit mendico. . . . Signum uptime itpparebat: contuli cum annulo. . . . Quid
plura? Mullum luctali sumus. . . . Impera hunc includi culeo, atque deferri in
altum, si cupis habere annonam uberem. . . . Cum piscarer in illo loco, fuscina ferii
vidulum. . . . Audivi mulierem olim peperisse leonem.
135 Fecerunt navim Pentheum] No- 140 Boni ministrantur'] Alii, Boni
ta est Fabiila dr. Pentlieo, (jiii cum inmiserantur, id est, bunos ejus mi-
ciiriobiiis coiiteiiiplaretiir orgia Bac- seret.
rlii, a Jiaccliidibiis discerpiiis est. 141 Contendi] Id est, coniparare
IV.) Soterinis est pater] Hacc Sote- aliqnid cum alio, ut deprchendan in
ri.H, InijiiB Soterinis ; id e»t, palur sal- quo diH'eranl. ('ontcndt're fila, iitnim
valricin. Nam ' Soteris,' est a Ora;-. sint auqualis lonyitudinis.
CO.
FRAGMKNTA. PARS H. 1757
PARS 8ECUNDA.
LOCI EX AMISSIS CITATI,
AMISSO ETIAM COMCEDIii: NOMINE.
Epeum fumificum, qui legioni nostrae habet coctum cibum.
Oggannuit odiosus omni tolas familia;.
Licet vos abire curriculo.
Jam tibi tuis mentis crassus corius redditus est.
Di bene vortant ! tene cruminam ; in ea erunt triginta
minae. 5
Nullam ego rem citiorem apud homines esse, quam fa-
mam reor.
Stultus est advorsum aetatem et capitis canitudinem.
Numnam mihi oculi caecultant ? estne hie noster Hermio ?
Epeus fumosus, qui coquit cibos nostris copiis. , . . Oblatratit invisus umvence
nostra familicE. . . . Licet cos fugere celeriter, . . . Tua cutis etasit crassior tuis
virtutibus. . . . Dii bene vertant ! Accipe crumenam, sunt in ea triginta minct.
Arbilror nihil esse velocius apud homines fama. . . . Desipit piceter alatem et ca-
niliem. , . . Nonne oculi fullunturl Estne hie noster Hermio ? . . . Deseruit arma
1 Citat Varro de L. L. vi. p. 72. — 2 Ex eodem Varr. lib. vi. p. 81. toti /««
milite Parens. — 3 Citat Festns in ' Curriculo,' p. 45. — 4 Ex eodeni Festo in
' ('orius,' p. 42. — 5 Apud Festnm in ' Crnmina,' p. 43. — 6 Apud eundem in
' Citior,' p. 3.5. — 7 Citatur a Festo in ' Caniludo,' p. 30. — H Citatur ab eo-
NOT;E
1 Epeum fumificum] Epeus cocus 4 Corius] Vetns pro ' corium.' Tuus
dicitur 'fumificus;' quia coci utplii- corius redditus est crassus tuis meritis,
rimnm versantur in fnmo, atqucadeo id est, induruit flagris tibi propter
melius ' funiosuni ' dicas, quam ' fu- nequitiani inHirtis.
niificum.' 7 Canitudinem] Id est, canitiem,
2 Oggannuit] ' Oggannire ' est la- vetus.
tratus iile tenuis et amicus canum 8 CcecuUant] Feslus, ' Cjccultant ;
gestientium, et ut ita diram gratu- ca'cis pruxinii sunt oculotum acie
iantiiini, propter reditum heri. obtuaa.'
i Curriculo] Id est, cursim.
1758
Rl. ACCII PLAUTI
Ejuravit militiam.
Sic me subes cotidie, quasi fiber salicem. 10
Herbara do.
Iniit te unquam febris?
Neque muneralem legem, neque lenoniani,
Rogata fueritnecne, floccid' aestimo.
Perfidiose captus, edepol nervo cervices probas. 15
Muriatica autem video in vasis stagneis :
Bonam naritam, et camarum, et tagenia :
Echinos fartos, conchas piscinarias.
. . . Sic subis meas cedes singulis diebus, quasi Castor siibit salices. . . . Herham
porrigo . . . Ntinquamne lefebris occupavit ? ... Naucifacio, rogatane fuerit necne
lex 77iunerum dandorum, aut lenonia. . . . Per adtin Pullucis perjide occupatus ex-
ploras utruni collumferre possit nerium. . . . Animadverto res muria mersus in i-a-
sis stanneis: videlicet naritam, et camarum, et tagenia: echitios fartos, conchas
dem Festo in ' Caeciiltant,' p. 28. — 9 Ex codem in ' Ejiiratio,' p. 53. — 10 Le-
gitiir ap. Festiim in ' Fiber,' p. 02. Sic me subas cottidie Parens. — 11 Festtis
in ' lierbam,' p. 71. — 12 Festns in 'Iniit,' p. 78. — 13.14 Hi versus iepun-
tiir ap. Festum in ' Muneralis lex,' p. 107. — 15 Festus iu ' Nervuin,' p. 121. —
NOTiE
9 Kjuravit militiam'] ' Ejuratio sig- 13 Muneralem legem'] Lex niunera-
nificat id, quod desideretur, non pos- lis erat lex Cincia, qua cautinn erat
se praestari.' ne quis miinus acciperet ob causani
10 Fiber] Dicitur etiam 'Castor,' orandani, et patrociniuni pracstan-
et ' Canis Ponticus.' Varro de Ling. diim.
Lat. ' Fiber, ab extrema ora fliiminis 15 Nervo certnces probas] Festus :
dextra et sinistra niaxinic quod solet ' Nervum appellanius etiam ferreum
videri ; et antiqui fibrum diccbant vinculum, quo pedes impediuntur :
extremiiin. Unde et in sagis extrema
fimbria?, et in jecore extremum fim-
briae.'
11 Ilerbam do] Festns: ' Herbam
do, cum ait Plaiitus, sinuificat, vic-
tim) me f'ateor ; quod est antiijuaK et
pastoralis vitx indicium: nam qui in
pralo, cursu, aut viribus conlcnde-
bant, cum supcrati erant, ex co solo,
iu quo ccrtameu erat, decerptam her-
bam adv«rgario tradebant.'
12 Jniil] lutroiit.
quan(|uam Plautus eo etiam cervices
viiiciri ait.'
10 3Jurialica] Edulia muria con-
dita.
Vasis stagneis] Id est, stanneis ;
nisi forte allusionc facta ad stagnum
exprimat vasa lata in (jiiiluis iunatent
in muria pisces, et cetera edulia.
17 Narilutn] Ostrei genus, ' na-
rita.'
Camarum] Aliud cdulii genus.
Tagenia] Piscis genus.
FRAGMENTA. PARS II. 1759
Non ego te novi, navalis scriba, columbar impudcns?
Nihil deconciliares illi : nisi quid Pcrsibus sapis. 20
Sacrum an profanura habeas, parvipenditur.
Ulcerosam, conipeditam, subvcrbustam, sordidam.
Glirium examina.
sed leno egreditur foras.
Hinc ex occulto sermonera ejus sublegam. 25
Nee, machaera, audes dentes frendere.
Floccipendo quid rerum geras.
Argentum hinc facite,
Clandestina ut celetur consuetude.
Properant prandium. 30
Quam folles taurini habent, cum liquescunt petras, ferrum
ubi fit.
Non hie ut possit, edit ; sed posse cupit, ut edat.
depromtas e piscinis. ... Non te novi, navalis scriba, columbar itiipudentia? . . .
Niliil adimeres illi, nisi videaris Pcrsibus sapere. . . . Sacrum an profanum cxisti-
mcs perinde est. . . . Ulceribus plenum, compedilms vinctam, rerubus aduslam, sor-
didam. .. . Glirium examina. . .. Sed leno exit foras. Aucupnbor ejus orationem
hinc ex occulta. . . . Nee audes dentibus, frendere, o machcera. . . . Nihili facia,
tfuid agas. . . . Hinc liabete pecunium, ut esset incognita familiaritas. . . . Ac-
celerant prandium. ... Quemadmodum folles fabriles, quando funditur ferrum, et
liquescunt lapides . . . Hie non edit ut valeat, sed vptat valere ut edat. . . . Forsitan
16 Hie et versus duo seqq. citantiir a Festo in ' Narica,' p. 113. — 19 Citat
Festus ill 'Navalis scriba,' p. 511. — 20 Festus in ' Persians, ' p. 160. —
21 Apiid Festnm, p. 182. — 22 Apud eundeni in ' Subverbnstam,' p. 277. —
23 E Nonio in ' Glis,' p. .SSI. — 21. 25 Citantur a Nonio in ' Legere,' p. 073. —
20 Nonius in ' Frendere,' p. 730.— 27 Fulgentius in ' Fiocci,' p. 805.— 28 Ci-
tat Interpres Tercntii ad Piiorm. — 29 Citat Interpres Terentii ad Adelph.
— 30 Pliiiargyrns ad Virg. Georg. iv. — 31 Idem citat ibid, ubi sit Parens. —
NOTiE
19 Navalis scribal Navalis scriba foraminaquoproferunturextranaviin
geininuin est conviciiim. Nam nava- renii.ad remigandnni.
lis homo dicebatnr in contemtnm de 22 Subverbustam] Id est, verubns
homine vili et nequam. ' Scribai ' ustani. Videlicet ferro calente tor-
etiam inter viles accensebantur. quenl et crispant capillos.
Columbar impudens] Columbaria sunt
1700 M. ACCII PLAUTI
Fortasse se amare suspicavere.
Instare factum.
Egone illi venear ? 35
Inimicus esto, donicum ego revenero.
Pedibus.
Corpus tuum virgis ulmeis inscribam.
Nunquam ad civitatem venio, nisi cum infertur peplura.
Scelerare manus. 40
Ipsa sibi avis mortem creat.
Pro larvato tc circuraferam.
Paupera haec est mulier.
Si quae forte concio est,
"Ubi eum hietare nondum in mentem venit. 45
Cilix, Lyciscc, Sosia, Stiche, Parraeno,
Exite, et ferte fusteis privos in manu.
Anus haec in pellis periculum protenditur.
Cedite mihi.
Mecum habet patagus, morbus, aes. 50
tusi)icat<B sunt se amare. . . . Urgere rem. . . . Egone illi vendar ? . , . Esto inimicus,
donee ego revertar. . . . Pedibus. . . . Inscribam tuum corpus virgis ulmeis. . . . Nun-
quam tenio ad urbem, nisi (junndo infertur pcplum. . . . inquinnre manus. . . , Avis
tibi affert exiiium ipsa. . . . Te pradicabo larvatum esse. . . . Il(vc mulier est inops
. . . Si quis est forte ccetus in quo nondum venit in mentem adesse hiscendo. . , .
Cilix, Lycisce, Sosia, Sticlie, Parmeno, adestc, et afferte singuli suum fuslem in
manu. . . . Hiec anus exlenditur in cutis periculum. . . . Dale mihi. . . . Patagus,
32 Cf. Milcrob. ii. 8. — 33 Citat Donatns in Heryram Terentii. suspicarere
Parens. — 34 Donatii8 ad Terenl. Aiidr. i. 1. — 35 Citat Diomedes lib. i. pag.
SO.'j. — 30 E Cliarisio lib. ii. p. 178.— 38 K Servio ad Viitj. yliii. i. p. 203. —
3'J Kx eodcni ail Virg. /llii. i. p. 2G. — 10 Ex todem Servio ad Virfj, i?in. m.
p. 2'J.j. — 41 ]l Servio ad Virg. ytn. vi. p. 410. mortem ciicat Erasiii. et al. —
42 E Servio ad lEn, vi. p. 412.— 43 Ex eodem Servio ad /En. xii. p. 690. —
44. 4.'> Hi VS8. citantiir a Dioiiiede lib. i. p. 336. — 46. 47 Citat Iiitirpres Ho-
ralii ad Sat. ii. 5. 10. — 48 Forpliyr. ad Moral, de Ami Dorniifiiriente. in pel-
lis legiculum Salni. — 49 Cf. I'liocas Graiiiin. p. 1718. — 50 Macrob. v. 19. p.
NOTTE
37 Pedibm'\ Adverbialiter. cpin laborabant Corybantes in sacria
60 Patagusi Id ost, capitis qiias- Cybeles.
• ■lio. /7';,?] De aire quo Corybantes cele-
Morbm] Id cjt, patagus morbus, brabant Cybeles sacra intellige.
FRAGMENTA. PARS III. 17G1
Quid est hoc ? rugat pallium, amictus non sum commode.
exi tu, Dave,
Age, sparge: mundiim esse hoc vestibulum volo.
Venus Ventura est nostra: non hoc pulveret.
Regiescit. 55
Pullaria.
Vesperna.
Neque ego ad raensam publicas res clamo, neque leges
crepo.
viorhiis, ct ces alicnuin mecum habitant. .. . Quid est hoc? pallium est rugosum ;
7wn sum indulus commode. . . . Egredere tu Dave, age, sparge. Opto hoc vestibu-
lum esse tnundum. Nostra Venus est hue ventura. Ne puhis supersit. . . . Crescit
. . . Manns dextra. . . . Vespertina caena. . . . Neque ego voci/eror ad mensam de
rebus publicis, neque leges pradico.
418.— 51 A. Gellins v. 19. p.418.— .52. 53.54 Hoc Fragm. extat ap. Gellinm
ibid.— 55. 56. 57 E Festo pp. 188. 208- 305.
NOTjE
55 Regiescit] Festns, ' Regiescit interprete Fesfo.
apud Plantiim significat crescit.' 57 Vesperna] Vespertina coena.
56 Pullaria] Id est, nianus dextra
PARS TERTIA.
LOCI EX COMOEDIIS, QUiE EXTANT, ClTATl :
QUI TAMEN
IN NOSTRIS IIODIE CODICIBUS NU8QUAM COMPARENT.
AMPHITRUO.
Optumo jure infringatur aula cineris in caput.
Ne tu postules matellani unam tibi aquas infundi in caput.
Herus Amphitruo occupatus.
Amphitruo. Meritofrangatur olla plena cinere in ejus caput. , . . Ne una Tna-
tella aqua- injicialur in tuuni caput. . . . Amphitruo herns est impeditus. . .. Quare
IE Nonio in 'Aula,' p.791.— 2Ex eodem in 'Matella,' p. 791.— 3 Exeodem
Delph. et Var. Clas. Plaut. 5 T
1762 M. ACOII PLAUTl
Quae se adveniente morbo nunc raedicum tibi.
Enim tu certe aut larvatus aut cerritus es. 5
Edepol hominein te raiserum ! medicum quajrita.
Quoique, me absente, corpus volgavit suum.
Exjuravisti te mihi dixe per jocum.
Qui nequeas nostrorum uter sit Amphitruo decernere.
Nisi hoc ita factum est, proinde ut factum esse autumo, 10
Noil causam dico : verum qui insimulet probri ?
Manifestum hunc obtorto collo teneo furem.
Ibi scrobes effodito duplos sexagenos in dies.
At ego certe cruce et cruciatu mactabo : exi o foras,
raastigia.
ASINARIA.
Qui etiam me miserum famosum flagitiis facit suis. 15
Heic aderit credo, congerro meus.
AULULARIA.
Nee noctu ncc diu quietus unquam earn : nunc dormiam.
jam medicum ad te curandiini morbo accedente. Profecto, aut larvis, aut Ccrere
instinctus es. Per cedcm PoUucis liominem infeliccm ! quccre medicum. . . . Cui-
vis, quando abfui, vul'^avit suum curptis, Juravisti te mild dixisse joco. . . . Qui
■non potcs statuere uter noslrtwi sit Ampliilruo. . . . Nisi id ita gcstum est, ut ges-
tum esse dico, non me defcndam. Sed tu me insimulas flttgitii? .. . Teneo hunc
furem manifestum obtorto collo. . . . Eff'odies bis sexagenos scrobes in dies singulos.
. . . Sed ego te adigam in crucem, el cruciatum: egredere forus, o mastigia, . . .
AsiNARiA. Qui me reddit quoque celebrem pi-nhris suis, . . . Meus congerro hue
veniet, ut puto. . . . Aulularia. Non sim quietus, nee diu, nee noctu. Nunc
Noiiio iu ' Occiipatiis,' p. CHS. — 4 Hie et duo spqq. versus citaiittir a Nonio
in ' Cerrili,' p. 508. et ' Ad venire,' p. (J24. — 7 E Nonio in ' Viiljiare,' p. 587.
— 9 Qui rtequeo Parens. Citatin a Nonio in ' Decernere,' p. ()4G. — 10. 11 Hi
versus lepuntur ap. Noniuin in 'Autuniare,' p.GlH.^ — ^12 E Nonio in ' Furlnm,'
p. 7:{'». — i:i Cital Nonius in ' Scrdbcs,' p. (ill. item IMiscian. lib. v. p. 057.
VII. p. 75l.et Servins ad Virg. CJeor^. n. p. 108. — 15 E Nonio in ' Eaniosns,'
p. 018. — 10 Citatur a Nonio in ' (Jerne,' p. 550. qui ^lossani addit, ' et col-
lusor mens, ijui easdeni excrcct nngas.'— 17 E Nonio in 'Diu,' p. 539. —
N O IVE
■\ OccupiituH] Id est, inipeditus. sere.'
I Qua iie\QuttHe] A veleri, '(juie- 10 Congerro] Conlabulalor, nuga-
»o, sis, sit: quiusivi, quu:situm, tpia:- rum sociu.s.
FRAGMKNIA. PARS III. 1703
sed leno Cii^reditur foras.
Uinc ex occulto sermone satus sublcgam.
IJonio ebriolatus somno saiiari solet. 20
Qui mihi olcra cruda ponunt, halec danunt.
Ego ecfodiebam in die denos scrobes.
Hie quidem pervicus custodem addidit.
Pro illis crocotis, stropbiis, suratu uxoris.
Ut admomordi hominem. 25
myrtam, myrtum.
CAPTEIVKI.
Fac fidele : cave fluxam fidem I'eras.
Pileum, quern habuit, deiipuit, eumque ad coeluin tollit.
somno inihdgeho. . . . Sed Icno exit foras. AuscuUaho ex occulto sermonem ejus. . . .
Homo iemnlcnius consuevit levari somno. .. . Qui mihi apponunt olera cruda, halec
dani. . . . Ego effndivbam decern scrobes in singulos dies. . . . Ilic contumax adjecit
custodem. . . . I'ro illis vestihiis croco tinctis, strophiis, sumtu uxoris, ... Ut mo-
mordi hominem. . . . Myrtam: myrtum. . . . Captivi. Esto Jidus: tide ne fluxa
sit fides tua. .. . Eripuit pileum, quern hubehat in capite, et eunt sustulit in coe-
19 ^lerc. sermonem ejus. — 20 Ho?no e/>»i(i<us al. ap. Pareiiin ; Homo ebriacus a\.
ibid, (,'itatnr v Noiiio in ' Ebriacns,' p. 544. — 21 (^ilat Nonius in ' Hal<c,'
p. 551. — 22 Citat idfiii ISonins in ' Scrobes,' p. Oil. — 23 E Nonio in ' I'er-
vioo,' p. 758. Al. pcrricax. — 24 E Nonio in ' Stropiiinm,' p. 788. sumlu uxorio
I'arcns. — 25 Ex A. Oellio, vii.9. admemordi ed<J. vett. — 2G Citat Porphyrins
ad Herat. Od. ii.3S. myrta el myrlum Parens. — 28 Nonius citat in 'Pileuni,'
NOTyE
v.) Sermone salus sublegam] Sermone- Strophiis] Stropiiinm fascia peclo-
satK.v, nna voce e duobns facta : sufus, rails, qna? ad orani snniniani vestis
autem quartse declinationis si<;nificat mnliebris posita ^capnlis sinuique, in-
sationem. Sermo7icsatus igitur idem sidet.
est, ac ea, qna; in sermonem incitle- 25 Ut admomordi [admemordi] Pro
rint: aVil \egunt, sermonem ijus suble- admomordi.
gam. 26 HJyrlam, myrtum] A ' myrta,'
23 Pervicus] Id est, pervicax. 'myrins.'
24 Crocotis] 'Crocota' est vestis 27 Fac fidele] Fac qnod est homi-
crocei coloris. In Epiilico est ' croco- nis fidijqnod estlidei.
tula.'
17G4 M. ACCn PLAUTI
Auctionem facio parasiticam.
CASINA.
Peril ! illic habebit flocco jam homo lumbos mcos. 30
Intro ad uxorem, sufferamquc mourn tergiim ob injnriam.
BACGHIDES.
Tlla mei cognominis fuit.
nam ct ex mari tiraida ecce ego
Pavitare
Quibusingenium animi ntibile, est modicum et sine :35
Vernilitate
Ecquis evocat cum nasiterna et cum aqua ilium impuris-
sumum ?
QucTC sodalem atque me exercitos habet.
Nam tu quidem quoivis excantare cor facile potes.
Vincla, virgae, mole sasvitudo mala fit pejor. 40
Cor meum, spes mea, mel meum, suavitudo, cibus, gau-
dium. Limaccs viri.
Inm. . . . Facio nuclionan puviisilicam. . . . Casina. Occidi ! ilk homo modo nauci
faciei meum leii^um. . . . Incredior ud uxorem, et coii/emm tiieum tergum, ut (iffi-
ciatur injuvui. . . . Bacchides. lilt fuit idem cognomen ac milii. . . . Nam ecce ego
trepidnre capi receiis a mari. . . . Qui Imlient animum commoiliim, modeslum et mi-
nime rusticum. . . . Quis vocat ilium impuvum cum nusilerna aqmi; plena? .. . Qua
vie discrucial alque mdidem. . . . Nam tu (/uidem potes facile aiiimum incantare cu-
jusvis. . . . Vincula, verhera, crudelitas, evadit gracior quavis vwlc. . . . Cor meum,
spes mea, mel meum, suavitudo, cibus, gaudium. Viri limaces. . . . A/e acciperes
p. 008.— 29 Cilat Fulgentiiis in ' Auctio,' p. 804.— 30 E Nonio in ' Dttloc-
cai*',' p. lis?. /iow« (ieest in edii. vctt. — 31 Ex eodem Nonio in ' SnttVi re,'
p. 708. ud iiijiiriain Acidal. — 32 Ilia mea Pareiis. Cilatiir a Servio ail ALn.
VI. p. 420. — 33 Cilat Donatus atl Terent — 'irt E Nonio in ' Modicum,' et
Cliaris. lib. ii. p. 1H5.— 37 E Eesto in * Nasiierna,' p. 328.-38 Citat
Nonins in ' Exercilnin,' p. 480. Cliaris. il. p. 204.— 39 Citant Nonins in
' Excanlan',' p. 580. et Scivius ad Rel. viii. p. 45—10 E Nonio in ' Saevi-
ludo,' p. .082. — 41 E Nonio in 'Suavitudo/ p. 581.61 in ' Limaces,' p. 073. —
NOT/E
31 Ob injuriam] Id rsl, ad injuii- 30 Vernilitate] Indoles qnaR sei-
nin ; obviain injuria-. vuin ct vcrnmn icdoleat, etlibciuni
33 I'lx mnriliiniila] III est, tiiubans, lioniiinin dedcccal.
Pl male staiii*; eos ciiiiii (jui navi!j;an» 37 A'((.v/<()»<i ] Jiivpnalis vocat, • Ca-
toipor urciipal. liccin nusoiuin (juatnoi.'
FRAGMliNTA. I'ARS I J I. 170'5
Ne a quofjuam alio accipcres merccdern annuani
Nisi ab sesc : nee cum quiquara limarcs caput.
Cupido te conficit, anno amor I
Pra^nestinum opinor esse: ita eral gloriosus. 45
Sin lenocinium forte collubitiim est tibi,
Vidcas mercedis quid tibi est aequum dari,
Ne isla a^tate me sectere jrratiis.
Ulyssem audivi fuisse aerumnosissumum,
Qui annis viginti errans a patria abfuit : 50
Verum hie adolescens multo Ulyssem anteit.
Qui illico errat intra niuros ci%'icos.
MOSTELLARIA.
Sine juxta aram sedeam, et dabo meliora consilia.
WILKS.
Ita nos nostramque familiam babes exercitam.
Modice sapis. 55
a quoquam alio mercedem annuam, visi nh sese: neque limarcs caput cum quoquam.
. . . Cupidone, an amor te conficit ? . . . Opinor ilium esse Prtenestinum : adeo erat
gloriosus. . .. Sin libet lenocinium c.rercere, vide qnid par est tibi dari pramii, ne
me sequiiris ista (dale. . . , Audivi Ulyssem in (erumms vcrsalnm esse plurintis, qui
viginti annis ahfuit a patrin ragus: sed hie juvenis longe antccellit Ulyssem, qui
errat illic intra muros civitntis. . . . IMostellaria. Patere ut sedeam juxta aram,
et dabo meliura consilia. . . . INIiLiis. Ita nos divexas, et nostrum familiam. . . . Sapis
42.43 Hi vprsds e Nonio in ' Liinare,' p. 673. iia legiintiir ap. Pareiim, Nee
cum quuquiim , . . nee cum quoquam, S^c. — 44 E Sri vio ad Virg. /En. iv. p. 325.
et Nonio in ' Cnpi<lo,' p. 721.— 45 E Nonio in ' Opino,' p. 751. opino esse
Parens et e<ld. vett. — 4(1 Hie et dno seqi]. vnsus cilantnre Cliaiisio lib. ii.
p. 180. — 49 Hoc Fragni. legitiir ap. Cliaiis. ibid. — 53 E Servio ad TEn. i. p.
553. — 54 Extat ap. Fulgent, p. 805. — 55 E Nonio in ' Modicum,' p. G78. —
NOTvE
41 Limaces viril Id est, assueti ii- est consilium capere. Qui iniincitiii
mare caput: id in obsccKuis. Mostellaria, ^ervnm dicentcm, ' Sine
45 Opinor [opino] Antique, pro o/)i- juxta aram sedeam, et dabo meliora
nor. consilia.' Nam et ipsa consilia a se-
53 CoKsi/irt] Servius ad illiid jEnei- dendo, quasi 'considia' dicta sunt,
dos IX. ' Luco turn forte parentis Sedentium euiin animi trauqnilliores
Piliimni Tiirnus sacrata valle sede- fiunt.'
bat.' •Secundum Plautuui ' sedere,
1766 FRAGMENTA. PARS III.
PSEUDOLUS.
Nisi carcerem aliquando effregeritis vostram dornum,
PCENULUS.
Importuna avis venit vesperi.
RUDENS.
Quid murrnurillas tecum, et te discrucias ?
Aulas abstulas.
STICIIUS.
Noniie lioc publicitus ? 60
TRDCl'LENTUS.
Bona perdidi, mala repperi : factus sum extimus a vobis.
moderate. . . . PsEunoLUS. 'Nisi effregeritis aliquando carcerem, veslram domum. . . .
PoENULUs. /Ivis importuna retiil ad vcperam. .. . Rudens. Quid imirmuras te-
ctim, et te discrucias ? . . . Ollas aufers. . . . Sticiils. Nonnc hoc puhlirc ? . . . Tiiu-
CULENTUS. Amisi for tunas, iufortuniam uactus sum : evasi ulienus a vobis.
5(> Citiit Seiviiis ill Virg. yEii. I. p. 178.— 57 Citat Chaiis. lib. ii. p. I<)7.—
58 Legitiir apii<l Noiniim in ' Miiiiniiiilluiii,' p. 667. — .'i'J Apiid Diomed. lib.
I. p. 376.— GO Extat apiid Cliaiis. lib. ii. p. 190—61 Apiid I'liscian. lib. ui.
p. 609.
NOT/E
56 Carcerem . . . vostram domum'\ caiccr videretiir.
Jactiini illud videtnr in seiviim <|iien- !>'J Aulas al>stiilas'\ Id est, ollas aii-
dam, qui sa'piiis in carcerem propter feis. ' Abslnlo ' anliiinnm, pro aiifo-
scelera conjiceretur, lit domiis ejus ro; mule ' abstiili.'
NOTiE VARIORUM
IN
M. ACCII PLAUTI COMCEDIAS.
EX ED. GRONOVII ET ERNESTI,
Lips. 1760. Svo.
NOTJi VARIORUM
IN
M. ACCII PLAUTI COMCEDIAS.
AMPHITRUO.
Argumentum. — 3 UsurariamyXJ xor
usnraria,' mulier ea est, qua quis uti-
tur; qiiamque accipit ad teinpus vel-
ut iiiutuatitiaiii: iit ' peciinia usnra-
ria,' quae ad usum accipitur niutiio.
Taiibm.
Akgum. Prisciani. — 1 Amore cap-
tus] Adjecta sunt pleris(|ue omni-
bus Comoediis Aigumenta, carmine
iambico senaiio, eaque siibinde du-
plicia; ex quil)us alterum, ant rex^i-
Khv, aut /j.ifiiatj.fioi', ab artificio et imi-
tatione dicitur; nam in Uteris initi-
antibus primae cujusque versus dic-
tionis, in.'criptio, sen nomen, Comoe-
dia; repra'sentatur. Longol. Alcume-
tifjs] Genitivus antiquus more Grae-
corum. Virg. /tn. xi. ' Nihil ipsa nee
auras Nee soiiitus inemor.' Taubm.
3 Cernit cu7n Iwstibus] Ennius: 'Fer-
ro, non auro, vitani cernamus utrique.'
Lucret. lib. iv. Virgil. ^En. xii. ' cer-
uere ferro,' pro decernere. Taubm.
7 Bleplturo captus arbiter] Videtur
hoc Argumentum pra-fixum Comne-
diee post insitas illas scenas : alioquin
falsum quod ait, Blepharonem cap-
turn arbitrum. Nam ex legitimis,
non Blepharo, sed Naucrates arbiter
captus inter nxorcm et virum. Ex
illegitimis vero, casii occurrens Am-
phitrnoni Blepharo, judex coiistiln-
itur, uter sit verus Amphitruo. Dis-
sald. Failitur Dissalda'us, etsi Bar-
thium traxerit Adv. xxx. 6. Nam
et Jovem atque Amphitruonem rap-
tasse invicem pro nicechis, quamvis
baud esset repiaesentatnm in scena,
et cum doii)i non fuissct inventus
Naucrates, Ble[)liaronenj falsi Am-
phitruonis vocatu intervenientein
desperasse arbitrium, satis intelligi-
tur ex principio iv. 3. ' Vos inter vos
partite,' <StC. quae sine dubio Planti
est. Grunov,
Prologijs. — 1 Voltis'] Margini ad*
scripsit Ms. Palat. ter(. ' Linjiua
Umbrorum vertit U in O ; Hetrusca
contra A in U.'
2 LcBtum] ' Lapti Dii,' sunt propi-
tii : nt, 'omina' et ' exta laeia,' quae
secunda : contra ' tristes Dii,' irati,
apud Propert. Unde patet, ' la>tuin
IVlercurinm ' signitirare propitium,
hoc est, bono publico lubentem, ac
la-iificantem suos. J. Guliel.
4 Et ut res, ralionesquc] Per res,
ncgotia domcstica et rem familiarcni
1770
NOTiE VARIORUM IN
intelligit : per rationes, noraina, et
fjuae in codiceni accept! et expensi
refernntur. Jam, ' expeditae ratio-
lies,' liqiiidje sunt et minime contiir-
batae : contra, ' inipeditse,' iibi plus
aliis debemiis, qtiam alii nobis. Lamb.
12 Nuntiis prasim'] Duo praecipua
Mercnrii niunera sunt, nuntium De-
orum agere, et lucrum mortalibus,
imprimis mercatoribus, afferre. A
quorum illo dyye\os rajr ©eit', Deo-
rum nuntius, hoc, KepSifOS, Uteri dator,
Grfficis dicitnr. Lamb.
13 Vultisapprobare] Et mutant male,
nee bene, qui retinent, explicant. Ha-
bet autem verbum duas baud tralati-
cias siguificatioiies, quae utra»que hue
congruunt. 'Approbaut' opus per-
fectum susceplores vel redemtores
' probantibus' censoribus, vel priva-
tis, qui id locaverant. Hue respicit
et Phaedrus de Simnnide, ' Opus ad-
probavit.' Appuleius lib. vi. ' ante
istam vesperam opus expeditum ap-
probato niihi.' I, xxiv. D. locat. 'Si
in lege locationis comprehensum sit,
ut arbitratu domiiii opus adprobetur.'
Sic f'oret igitur, hac adprobare, base
rebus et opere vobis probare ac re-
prajsentare, qualia optatis. Altera
approbare. proprie Dii dicuntur, qui-
bus nutum numenque benignum pr*-
srant; qii;i> prosperant ac fortunant.
Cic. in Verr. lib. v. * At enim idcir-
co navem Mamertinis non imperasti,
quod sunt fcederati, Dii approbent.'
Idem Famil. ii. 15. ' Quod actum
est, Dii approbent.' Ad Atticum vi.
0. ' Factus sum ejus soccr : id quidein,
incpiis, Dii approbent.' Liviiis lib. x.
' Dii approbent, quod agitis actiiriquc
csiii, Quirites.' Melellus Numidicus
apud (Jell. I. (i. ' Dii immortalcs vir-
tiitem approbare, non adliibere dc-
bcnt.' Noster Panul. v. 4. ' Eas Uiis
«-st -d-(pnim gratias nos agere sempi-
ternas, cum nostram pietatem appro-
bant decorantque.' I'crtinet eodem
Catulli : ' Ucxtram steruuit adproba-
tioncm.' Optimiu Grutcrus snspica-
batur legendum, adprosperare : nee
intelligebat, ante oculos esse, quod
velut aniotuni conjectura quaerebat.
Gronor.
14 Lucrum nt perenne] Quasi dicat:
Haec ut vultis me approbare, hoc est,
vobis dare atque anniti, ut vobis eve-
niant, nempe ut perpetuum lucrum
suppetat ; ita huic facietis tabulae si-
lentium. Taubm.
16 Arbitri'] Spectatores, judices.
21 Tanietsi pro imperio, vobis] Mn-
tanda distinctio: ' Tametsi, pro im-
perio vobis quod dictum foret, Scibat
facturos.' Est enim dictum pro impe-
rio, non rogatum, sed imperatum, in-
junctumjure imperantis. Gronov.
23 Vereri vos se et metucre] Vereri
ut patrem et beneficum ; metuere, ut
maximum et potentissimum. Dona-
tus, ' Veretur liber, metuit servus.'
Taubm.
26 Etenim ille] Hactenus Mercu-
rius de se et Jove locutus est, tan-
quam veris Diis, quos vereri homines
et metuere a?quum est; nunc vero
tanqnam de Diis, ut erant scenicis et
personatis, et servilis conditionis ho-
minibus, qui soli olim rem scenicam
tractabant, et male tractantes, ser-
vilibus pccnis afficiebantur. Boxkovn.
29 Pra timet] Quidam hie intru-
diint pcrlimet ; quod nullo modo ad-
mittendum : ' pertimere ' enim est
valde timere : ' praetimere ' autem
est ante timere, quod hie facit Jup-
pifer iste sccnicus. Gnit.
31 IMuluHi] Malum hie utrobique
serviles pcenas interpretatur Dousa.
Taubm.
32 Proptcrca pace advenio] Recte
Acidalius interpretatur ' per pacem,'
ut scena sequenti v. 232. Sic Ovidi-
us : ' Tutius est aptimique niagis dis-
cedere pare.' EtLucanus: 'si jure
venitis. Si cives, hue usque licet.'
Gronor. Pace adiienio] Locutio per-
|)eram improbata viris doctis, et con-
jecluris obnoxia, et suspecta Germa-
nismi, qunm sit elegans et bene La-
PLAUTI AMPIIITR. I'ROI.OGUiM.
1771
lina, pro pacate advenio. Jiistiiiiis
IX. 2. ' pacatiiin acccssiini peteie'
dixit. Sic contra ' venire vi * in for-
mula interdioti apnd Oicer. Fam. vii.
13. ' Uiiod tn prior vi liotniniiiiis ar-
niatis non veneris.' Virgil. ;1ui. ill.
' Venit niodo vi pondiis.' Tale est
' redire arniis ' Cic. IMiilipp. xiii. 12.
'Quo scelere damnatiis In earn nrbcm
rediit arniis, e quo excesserat legi-
bns :' ubi excedere legilms urbe est jii-
dicio damnatnm in exilium ire. Gro-
ttov. Pace] IJona vestra venia. For-
mnla antiqna et elegans; ' Pace ves-
tra, tna, venio, ago, dico,' itc. Lamb.
31 Orator] ' Orare' hie rogare est.
Taiibm.
41 Quis bencfactls] Qnornm bene-
f'actornin tanien omnium mens pater,
nt verns Jiippiter, et rex Deorum,
auctor atque opifex est. Sic Stoi-
<i ' architecti verboruni ' Ciceroni.
Ln7nb.
48 Gratum arbitrntur] Non cepe-
rnut cum siiis datum, gnatiiin, ratum.
Nee qni interpretantiir, prodesse eti-
ain sibi, et beneficinni ad se redire.
Non homines niodo grati dicnntiir,
sed et beneficinni gratum, (|Uod gra-
tis datur. Contra Terentins Heant.
V. 1. ' Ignosces tamen post, et id in-
gratum.' Seena seqnenti : ' quoniani
bene quae in me fecerunt, ingrata et
liabni atque irrita.' Asinar. i. 2. 'In-
grata at(|ue irrita esse omnia intelli-
go, Qua: dedi et cpiod bene feci.' Igi-
tiir arbitratur esse id sibi gralum, id
est, bene positum vel collocatnm.
Seneca »le IJeneficiis ii. 1. ' Gralis-
sima snnt beneficia parala, facillime
occnrrentia, in qiiibns mora nulla
fuit, nisi in accipientis verecundia.'
A vobis, id est a vestra parte, (jiian-
tnm a vobis gratiae recipere vnit ac
deliet. Gronov.
52 Contra.ristisfrontem] Vide Epi-
dic. v.1.3.
59 Tragicocomoedin] Vide Jul.Scalig.
Poet. I. 7.
65 Conquisilnrex] Sensns est : Ut
specniatores et quasi wraKouaral et
auricularii (ut Olossar. vertit) spec-
tatoribus appositi in singula sul>sellia
per totam caveam eant : si cni bis-
trif)ni faiUores assignatos aniniadver-
terint, )it ab his togae auferantnr in
I)ignus. Et notum est, histriones
invirem de victoria certasse, victo-
remtpie muneratum esse. Quae vic-
toria quia interduni non virtute sed
favore parabatnr, laborat INlercuri-
us, ne fiat id in hac Coniredia. Gra-
ter.
66 Caveam] In anii)liitIicatro nlti-
mns locus, in quo populus sedebat,
' cavea ' dicebatur, a forma, quia erat
excavatns.
70 Artijici] Sr. sceniro. Taubm.
72 Quoi duint] Id est, dedcrint. Ju-
rabant auteni a-diles qui Indis prae-
erant, se illi, qni optime cgisse visns
esset, palmam daturos. Lamb.
73 Sirempse] Id est, similem re ip-
sa legem jussit esse Jup;)iter. Sensus
est: Qua poena afficinntur, qni ma-
gistratum largitione et consimili pac-
to adipisc'untur : eadem p(«na affici
voluit Jiij)piter et euin bistrionem,
qni sibi palmam ambiverir, ft eum
spcctatoreni, qui histrioni palmam
ambitione conciliaiit. Lamb. Sircm-
se legem] Non mutandum Sirempse
lege, aut Sirempse in lege, nt quidam
ernditi volucrunt. Phrasis Plant!
aiitem concepta est, nt apnd Cic. de
Ortic. III. ' Nee eum esse deceptum,
qui id quod emeret, (|uo jure esset,
teneret,' i. e. sciret qnibus Icgibns
adstrictnni esset. Liv. xxxvin. 38.
' Quo jure ante helium fuenint, eo
lihodiorum sociornmqne sunto.' Cic.
pro lialbo, ' <^uo jure civitas Gadi-
tana esset, nesciebat.' Vox anttin
formulaipie ' Siremps lex esto ' in
antiquis legibns frequens est. Earn
adiiibuit eleganler Seneca Epist. 91.
' Conditor ille juris liiimani non nafa-
libus, nee nominum claritaie nos dis-
tinxit, nisi dum hie snnins. Ubi ad
fiuem mortalinni ventum est, discede,
1772
NOT^ VARIORUM IN
inqiiit, arabitio ; omnium, qui terram
premiint, Siremps lex esto ;' i.e. om-
nibus terreuis,quaeque liominum sunt,
eadem lex dicta sit : aeque disce-
<)ant, abeant, evanescant. Gronov.
79 Sat habet favitoruin] Vrofauto-
rum. Hie versus conjunctim legen-
dns cum seqnenti, in liaiic senten-
tiam : Satis habet fautovum, qui recte
facit ; si fidi sint, et integri alienae
virtutis ffistimatores ii, quorum est
praeuiia et Iionores dare. Lnmbin.
82 Co7iquisitores] Superiores con-
quisitores addendi sunt spectatori-
bus, ne quid gratiae causa tribuant
histrionibus: hi vero histrionibus, ne
qui histriones mandent certis specta-
toribus, ad eam rem data opera hie
et iliic dispositis, ut sibi piaudant
quasi palma dignis : aut malitiosis
consiliis peificiant, quo miuns alter
histrio placeat. Et vult, ut conqui-
gitores in horum uno deprehensum
vestitu spolient, et ' corium,' id est,
tergum, loris discindant. Riecard.
91 Anno cum in prvscenio] Nannio
Pliilelphus et Meursius, Nano Peti-
tus: fiustra. Nee anno est olim, sed
■KfpvcTi, anno praeterito, vel ante an-
num, ut recte acceperunt dudum in-
terpretes. Mena>chm. i.S.'Quatuor
minis ego emi istani anno uxori me,r.'
Trucul. I. 4. ' Qui quasi uxorein sil)i
ftlehabcbat anno, dum hie fuii.' Iii-
tclligitur rh ahliinc. Gronov.
92 Jovem invocurnul] Qebs anb firj-
Xavfis. Scaliger. Foiita;^ in iuextrica-
bilibus aclionibus, fineu) miraculosuni
iinponunt, et solutionem a Deo pe-
tunt: mm nihil non dissolvi sic pos-
sir. Undo usus machinae apparet.
Ileinsius.
93 Cerlo protlil in Iragadia] Sine
controvcr-ia et sine cujosquam re-
prehensioiie. At Ir.rr I'abnla Iragi-
cocomnrdia est. Lamb.
98 Kx Argo ]mire'\ Id est, patre et
ip*o Argis oriuiido. INlale pleri(|UC
oniufs /Irt'o inlcrprctantur Argivo.
Est enim Argo ab ' Argos," ut ' cliao '
a 'chaos,' ' pelago ' a ' pelagus :' et
similia. Vide Observ. iv. 17. Gro-
nov.
105 Quam liber karum rerutn multU'
rum siet] Id est, quam libere mceclie-
tur. Harum rerum Suktikws adulteria
et stupra significat. Multnrum, id
est, quae vuigo fieri solent. Lambin.
Quam liber harutn rerum multurum']
Quam multa ejusmodi licenter agat.
JMale liberarum rerum ; male liber ac
mulierum multurum ; male rerum mul-
tarum. Quasi non infra seen. 3. ' Neb
ilia si istis rebus te sciat operam
dare.' Rlilite act. v. 'Si sic aliis
nicEchis fiat, minus hie moechorum
siet ; Magis inetiiaut ; minus has res
studeant.' Arnobius lib. iv. ' Si qui-
dem vobis Deus Hercules natus est,
qui in rebus hujusmodi patris sui
transiret exsuperaretque virtutes.'
Apud AppoUonium Rhodium lib. iv.
Juno de Jove : Keivcp yap del r&Se fp-
ya jUe'/XTjAe, 'He avv adavdraLS, T)e dinrjTOi-
aiv lavviiv, Gronov.
108 Usuramque] Id est, ea usus
est: usnin ejus corporis cepit. Hinc
' mnlier usuraria,' quam quis ad usual
habet tantum, idque ad tempus. Mn-
lier quasi fundus est; in ea proprie-
tatem alius habet, interdnm alius
usuin : proprielas mariti est, velnti
legitimi donjini, usus adulteri : quod
ail fructum adtinet, semper niarito
iiuputatur. Saimas.
117 Schema] Est penulaB servilis
genus. Scalig. Nomina neuira ter-
tiap declinationis, anti(]uissiu)i secun-
dum priniam (ifcliuationem siepe
proluleruiit, decliuaveriinlque ut foe-
niinina. I'riscian.
lis .■ln<i(/Hf/HJ rem novum] Anti-
quum tempore, olim gesiam ; novum,
coniica hac rcpta»sentauone.
120 I'.ccum] Notelur, eccum etiam
arcommodari absentibus. Grut.
123 Versii>ellcm] Constat Jovem
nulli unquam puellarum vim intulis-
sc, scd ai>tu semper iis polilum. Guel-
lius.
PLAUTI AMPIIITR. ACT. !. SC. 1-
1773
131 Morem geril] Suae libidini ser-
vil : rri ypvxf <pi^l) X'^P't^"''"'^- tlistell.
IV. 1. Taubm.
133 y///] Pro * illic,' frequentiss.
Planto, Tcrentio, aliis. Idem.
143 Petaso'l Petasus a imauwixc
pileus est viatoribiis sok>m (Icfcmiens.
Apiileius ' pilei uiDlnaculmn ' vocat.
Taubm. Finiiuia:] Ornanienta qiire-
<lain crant ex nobilibtis pennis, quae
aiireis aciibiis petasis affigebantur.
Longol.
141 Torulus] Meiirs. corrigit, tor-
tttlus; quod a ' torqnendo.' Et ' lor-
ti' sunt loia contorta, qui ninlti|>li-
cati et coagnientati * fuiies ' diciiii-
tnr. Viilt (licere, euin Athenieiisiimi
more, capilhiin habere congestnm in
conuni, el TiTTiyucpopovvra, atqne inde
dijijnosci ab Anipliitnione gerniano
debere : qui, ciun Tiiebanus esset,
aliocajiitis omatii incedel)at.
151 Adest] P Ahn. Adeste: er it ope-
ra, ifc. Menrsiiis r f wnet ferit ; qua-
si sit apxo-^cf^^s, [>ro fueril. Castalio
taincu iiibil nmtanduin censet : praj-
sertint cum ad Sosiae adventantis ce-
leiitateiii et rupiditateni, sese in wdes
doniini recipiendi, exprirncndnni, nii-
rifice pertineant duo ilia verba, adest,
ferit. Licet eniui nonduin propins
accesserit, neque fores pulsaveiit,
tamen Mercurio trepidant! ne quid
tale accidcret, adesse jam Sosia, et
pulsate videbatur.
ACTUS I.
ScENA I. 1 Hoc nocljs] AeiKTiKws
est dictum, nocte tani sera atque in-
tenipesta. Vide Triiuim. iv. 3.
3 Tresviri] Agiiur hie de Triumvi-
ris, qui iioctiirni dieuutnr, et noctu
exculiias agebant, adversus grassa-
tores, et pacis publicae turbatores.
J'nuHus libra secundo de ojjfic. Prcef. Vi-
gil. D. Me in carccrem] Tanquam
grassatorem norturnuni ; sicariuui pu-
ta, aiit qui veclicniariam vitam colat.
Ad legem aliquaui Pop. R.jorus hie
respicit, qua cautun)fuit, ne cui uoc-
tis conticinio per urbem iter facere
liceiet: pra-sertmi IMautinis et belli
Punici secundi temporibus. Taubm.
4 Cms e promptuaria cclla] Jocus
servilis, quo earrereui comparat peno-
ri. Nam cella promptuariu e>t, in quam
penus aiit utensilia eonduntur, et un-
tie ad usuui familiarem proiuuutur.
Ejusmodi cell* qui pmsunt, ' prouii-
condi ' dicuntiir. Taubm.
5 Nee caussam liceat die.] Nee milii
liceat recusare aiit verbis purgare,
quo minus ciedar. Lamb.
7 Homines oclo] Octo enim lictores
habebant Triumviri isti rapitales, qui
eorum jussu in damnatum animad-
vertebant. Hotom.
8 Ita peregre adveniens hospitio pub-
licitus accipiar'] Alludit ad eos, qui
peregre venientes, honoris canssa,
publice accipiuntur hospitio : ant for-
tasse ad id, quod civibus in patriam
redenutibus crena dabatur. Lamb.
9 HcEc heri immod.] Haec omnia
quae dixi, heri procuravit immodes-
tia, qui me, &c. Excituvit a portu,
lioc est, portu exe<;it, nee ibi quietem
duceie passus est. Taubm.
11 Hoc luci] Hoc adverbium est
scriptura prisca, pro ' line' Gruter.
Pro luci, srribendnm lucu, tit ' noctu.'
Terent. Adeljih. ' cum primo lucu.'
Meurs. ' Qiia^ciinqtie numina E litte-
ra, ai)lativo sitigtihiri, terniiuantur, I
littera finita, adverbia tnint, lit inani.'
Charis. Hoc] Hoc, notat hie, et ver-
sa sequente, ob lioc, sive, ideo. Grut.
12 Opulenlo homini servitus] Ser-
vitiis opulento homini, est servitus
quam cpiis servit opulento. Hoc, id
est, ob hoc, idoo. Taubm.
15 Quo facto] Id est, iibi facto.
Glossce iMss. Plaut. Cod. Bo.rhorn.
16 Dives operis] Explicant servis,
sive operariis. Imo dives operis est
qui multuin o|)eris habet faciundi at-
que imperandi. Ut, ' Nasamoniaci
Dorylas ditissimus a^ri, Dives agri
Dorylas,' apiid Ovidiuin Metain. v.
Gronov.
1774
NOT^ VAItiORURl IN
17 Accidit] Cum libeie alias foitni-
tiim quid denotet, acceiiente verijo
accidit, libidineni honiinis extra om-
neni ratioueni caussanique ostendit.
Ut sit sensus: Qnicquid accidit, ut
homini alhibescat, id retur se posse :
nee reputat, quid iaboiis aliis afFerat.
Pistor.
20 Expetunt] Id est, accidunt. No-
nius.
22 Hodie'] Hodie demum id mune»
lis delegavit milii Juppiter, ut servus
essem, aut esse nie, assininlareni.
23 Euin nunc potirit pater servitutis']
Me, qui fuerini liber, pater pro suo ju-
re conipotem servitutis fecit. Taubm.
Potitit in actione hie usurpavit. Tur-
neb.
24 Qui verna natus esfl Viliores na-
ti servi, quain facti. Lips. Ver?ia]
Jocus est in verberonem vernain :
quasi non tantuni servus sit, sed eti-
aui vapulet. Turneb. Palat. 6. et vul-
gat. Icgunt verbo ; quasi dicat, non re,
sed titulo tantum ; sum enini Mercu-
rius. Taubm.
25 Nuvicro] Hoc est, cite, Mihi
in mentemfuit] Ita Bacch. i. 2. ' ec
quid in menlem est libi?' Non est
solnecismus inquit Agell. i. 7. locum
hunc laudans, sed ratioue dictum
certa et proba, qua et Graeci utun-
tur. Taubm.
28 OccilU't] Os pugnis frangat et
contundat, ab ' occare.' Quid si os-
sillel, vocabulnin ab ' esse' potius
qnam ab ' ore ' formatum, rescriba-
mus? id est, sic quasi ossatini scu
frustulatim totum (;a|)Ut commiiiuat,
sen concipilft milii. Douz. Agitet
(ilosH. MsH. Codic. Plant. lio.rhornii.
Forle, OS .iiiggillct probe. Scrivcrius.
32 Polircmur diimum'\ Ms. noster
domi. (jlossa, ' (jcnitivus pro abla-
tivo.' Nonius. lioxlwrn.
31 IJuello] Dueilum, Ifdiiini vide-
licet, (|uu(i, diiabiis pnrlibus dc vio
toria coiiti iidentibus, dimicatur. Ao-
nius. Inlr.rnccalis] I'enitus inteiroc-
ti» hoslibiis. Sic ' bcllum inlcrncci-
num.' Taubm.
38 Adoreaque affecit] ' Adorea affi-
cere ' est idem, quod infra v. 2. 10.
• Immortali afficere gloria.' Romani
miiitesnsque ad annum U. C. cccliv.
Veiis obsessis, nihil accipiebant e
publico, nisi forte aliquantulum fru-
mentum ; postea certe et frumentnm
supra stipendium, eoque turn ante
tum post sappe virtutis causa dona-
bantur. Liv. lib. vii. ' Milites, qui
in praesidio fuerant, duplici frumento
in perpetuum donati.' Caesar Bel.
Civ. III. ' Cohortemque postea dupli-
ci stipendio, frumento, veste, dia-
riis. niilitaribus donis amplissime do-
navit.' Hinc Ciceroni ad Attic. ' Cae-
sar diariis incitare dicitnrmilitum ce-
leritatem.' Hinc 'adoreae' vocabu-
lum per avTowfiiav pro ipsa gloria am-
bulare coepit. Horat. Od. iv. 4. ' Et
pulcher fugatis lile dies Latio tene-
bris, Qui primus alma risit adorea.*
Vide Not. Scriv. ad Veget. pag. 621.
Gronov.
40 Fabularierl Id est, fari, fivdi'io--
f)ai. Taubm.
49 Primorumprincipes'\ Legates ex
proceribus deleetos.
51 tSi sine vi et sine bello'] Romapi,
antequam bella susciperentur, fecia-
les ad res rcpetendas niiitebant: quae
quia clara voce fiebat repetitio, dicta
est * clarigatio.' Formulam auteni
cxponit Livius lib. i. Brisson. For-
niul. lib. IV. Agell. xvi. 4.
53 Agro jirgivos] Argifos dixit pro
' Tliebanis,' quia sequebantur Argi-
vuni ducem, Ampliitruonem. Dissuld.
55 Expugnassere'l Id est, expugna-
turiini esse. Infiiiitivns antiquus a
future ' expugnasHo,' pro 'expugna-
vero.' Turn. iv. 15.
«)() Modo] Id est, arbitratu nostro.
Taubm.
(i8 Utriijui: imperalores] Pal. 2. et
Pauli Stepliani scriptus, wieryxc. Lan-
giaiii el Servius Fuldensis utrimque.
I'areus ct CJrutcrus. Intncdium] Id
ist, inter utrumquc uxerciium ; est
PLAUTI AMPHITR. ACT. I. SC. 1.
1775
etiam in apertiint. Taulim.
71 Uli deilerent] Detlitio qua vcr-
lionim conceptione fieret, Livius lib.
1. docet: 'Rex,' ait, ' interrogavit,
Estisne vos legati oratoresque missi
a popnlo Collatino, nt vos popiilum-
que Collatiniiin dederetis ? Siimus.
Estne pop. Collatinus in sua potesta-
te? Est. Deditisne vos, populiiniqiie
Collatiniim ; urbem, agios, aqiiani,
terminos, deiiibra, utensilia, divina
hiinianaque omnia in meani populi-
que Rom. dcditionem ? Uedimus. Et
ego rccipio,' &c. Hanc fonnam Plaii-
tiis liif, cum iis quse versu 102. Ic-
gunUir, expiessit.
73 Consonat terra] Lege, Conso-
nantferra ; nam is ritus erat bellicus,
nt cum claniore ac tubarum clangoie
armaconcuterent, antequam pugnam
pugnarent. Scriverius.
75 Vola suscipere] Votautique piu-
rimum in ipso pugna; «iisciimine fie-
ri, bene monet Gutherius de Jure
Pontif. IV. 13. Brisson. de Formulis
lib. I. Taubni.
83 Sed fugam'] Convortitur, pro
convortit, Nonius. Ut in Baccbid.
' praesagitur,' pro 'preesagit.' Scalig.
Constructio ergo est, sed in fugam se
tamen nemo convortit. Lamb.
91 Foedant] Id est, dilacerant et
cruentant. ' Foedum ' enim tarn apud
Virgil, quam Sailust. non ' turpe '
significat, sed ' crudele.' Taubm. Jure
injuslas] Jure baud referri debet ad
injustas, sed proterunt. Jure proterunt
hostiutn copias etfadant. Boxhorn.
95 Vortentibus] Pro ' versis ' dic-
tum puto ; ut Lucr. ' Omnia com-
mutat natura et vertere cogit,' pro
verti et mutari. Taubm.
101 Velatis] 'Velati' dicebantur,
qui caput ciiictum licio laneo habe-
bant. Sic supplicia et velamcnta dice-
bant TTjc iKiT-npiav, quod iiimirum filo
laneo velatum erat caduceum. Scull-
ger. Non velata tantum dim pre-
cantium capita, sed et viltis manus.
' Praeferiinus manibus vittas ct verba
precantum,' Virgil. jEh. ii. HocVir-
gilii dcsumtum est ex Homer. Iliad.
A. ubi inducitur Cbryscs ^Ttfifxaj'
Gronov.
103 Dedunt sc in arbilratum] Ex
formula et ritu quasi solenini dixit,
in urbiirutum. Poly bins ^TrirpoTr^.
105 Qui Plcrtla potilare] Aut awo-
KOTT^v voluut pro Plcretaus, aut legi
Pterelas. luio Plereta proprie ac
maxime Latina est terminatio ex re-
gula Prisciani : ' Apud Gracos in As
desinentia vel Es, apud nos in A ter-
minantur.' Vide Observ. iv. 15.
Gronov.
110 Stalum'] 'Statura' corpori ad-
scribitur ; 'status' ad babitum re-
fertur. Donatits.
113 Mulitia] ' Malitia est versuta
et fallax nocendi ratio.' Cicer.
IIG Nociurnum] Id est, vesperum;
qnem pro 'Lucifero' sumsit. Ne-
que turbet aliquem, quod statim
' Vesperuginis' nientio tiat a Sosia ;
baec enim decore confunduntur in
persona servi. Doitz.
118 Quoquam mutat atcjue] Passe-
ratius motut statque. Sed verbum
prins non corrigendum, satis demon-
stravimus Observ. iii. 1. Salva sit
etiam particula : nam mutat atque est
dictum, ut ' alitor atque.' Quum di-
ciiiius, ' non se mutat quoquam at-
que,' significamus, ' non se alio loco
babet atque.' Gronov.
120 Stalim] Id est, fixe: supra vs.
84. Tum die, pro 'diei.' Virgil.
Georg. I. 208. Vide et Agell. ix.
14.
124 Perpetetn'] Id est, perpetuam,
jugem. Fes t us.
127 Invitavif] Id est, nisi meracius
et plus apquo bibit. Taubm, Honesta
est locutio et per AitJttjto, quam vo-
cant rbetores, rem extenuans. Gro-
nov.
130 Sis veni] ' Quia imperativa
verba sunt cuntumeliosa, addebant
veteres, ' sis,' quod siguificat, ' si
1776
NOT^ VARIORUM IN
vis." Donatus. Invenies'] Compara-
bis, accerses. Taubm.
132 Conducto male] Id est, care,
dispendiose, inagno. Pseud, i. 2.
Taubm.
134 Qui cotnplexus] Fallitur Lam-
binns, cum ' earn ' subintelligit ; nam
cornplexus conjwngi debet cum duabus
sequent! bus vocibus, Vossius.
137 JEque] Adverbio ceque tribnit
ablativum, ut si esset comparativum.
Lamb.
Quern] Quern? supple 'video hoc
noctis ante aedeis ?' nam referendum
ad priora verba, quae, cum Mercu-
rius interrupisset, eo modo resiimit.
Meurs.
138 Volt pallium detexere] Proin-
de, quasi hoc pallium meura textoris
opera adhuc indigeat : ille autem, ut
textor, id sit perfecturus ; eo me
despoliaie ac nudum statuere cogi-
tat. Mercurius enim so ad pugnam
conipoiiens, bracliia hue et iliuc jac-
tabai, in niorem textoris. Douza.
139 Denies fruriunt] Vide Milit.
II. 4.
140 Hospitio] Jocus nrapa TrpocrSoKi-
av. Quasi dicat: Accipiet me, non
adventicia coena, sed pugnis : vel
poeta ailudit mori veterum, imovero
et iiostro ; quo insigniuntur domus,
ct praeci()ue hospiiia publica, pictu-
ris quibusdam : dicat(|ue Sosia, se
excpptimi iri hospitio, cui pra^picta
'pugna,' sive adeo ' pugims.' G'ru-
teru.s.
143 Oppiilo] Id est, valdc. Noni-
us. Vide ct Fcslum.
145 If^iliir innf^is modum] Idem est,
quod ' niulto niagis,' ' magis magis-
que.' Itaqiic niiiil inutandum. Igi-
tur iiic ut ahbi Plauto significat ' pro-
inde.' lin.rkorn.
110 Quod centri lidum von datis]
.Significit Be esse grnssatorem noc-
tnrnuiii, ct ex spoliiH hominum pug-
nis a sc cnutuAorum vitam tolcrarc,
igiliir minas epoUatorig imitatur.
Turnrh.
148 In soporem collocastis] Plagis
sopitos propeque exanimatos stravis-
tis.
149 Quintus Jiam e Sosia] Jocus in
ambiguo. Nam et Quintus prceno-
nien est Romanum: et quintus at,
qui sequitur quantum. Taubm.
152 Cingitui'] Pro ' accingitur,' ap-
tatque se pugnee, id est, gradum ad
prseiianduui componit. Taubm.
154 Hoc noctis esse] Nocte tarn se-
ra edere. Taubm.
157 Quid si ego ilium tractim tan-
gam] Non a nutriculis, non a medicis
acceptum loquendi genus, ut volue-
runt : sed loquitur, ut Mercurius, cu-
jus est, virga tractim tangendo ocu-
los, sive deuiiilcendo, quibus vult,
somnos conciliare. Inteliigit autem
ductas aiapas. Vide Observ. ii. 1.
Gronov.
158 Pessumum] Lego, Pessimum est
/acinus, nequiter ferire malum maledi-
cis, majius. Alia, £fc. Quasi dicat :
Cum prorsus iniquum sit, maledicis
hou)inibus leviter et Igniter praci-
dere os ; oportet, o niauus, ut quem-
cunque tu composita in pugnum per-
cusserisformam totam inimutet. Gru-
ierus.
160 Quern tu pugjio Irgeris] Traiatio
est a leguli suvarum et fructuum : ut
eniui iili nianu uvas, oleas, fructns
Icgunt ; ita vindemia et fructus gras-
satoris est, homines pugnis male mul-
catos, tanquam fructus legcre et spo-
liare. Turneb. Grutcrus siuipliciter
capit legerc pro ' eligcre ;' ut alluda-
tur illi, ' legitque virum vir,' apud
Maronem. luio Icgcris est transieris,
persecutus fucris, mulseris, perstrinx-
eris. Sic vicissim ' transire ' Gellio
est avayivdxTKfiv et Petronio ' perse-
c|ui totum parietem,' pro, oculis ar-
bitrari. Fit enim lectio ducendo vi-
suu) continunta super verba. Sic * le-
gitiir ora vcl litus navibns, ' quae
praetereunt ; 'Icguntur vestigia,' quse
seipiimur nostris. Lcgeris igitur oti-
am duxeris, tractim tetigeris ; ut ' du-
PLAUTl AMPHITR. ACT. I. SC. 1.
1777
ccfp alinii alapam.' Gronov.
Hi'JS JC.iossdtum os'\ Exos et edcn-
tattim ac coiitritum. Tauhm.
103 H] uitejKtm] MiiiiiMiiP spinis us-
que adco snbiilibus sunt refertac, ut
esui non sint, iii exiinantur. ' Exos-
sare ' igitur ut murcenam, est, fuste
beror. Ad lioc Mercurius : Faciam,
inquit, mox dicas, me verum dicerc,
et te esse vcrberonem, cum coutude-
ro piignis pioI)p. ./. Guliel.
102 C'uiiijniinam liuguam] Horuni
verboiinu, ut a servo Sosia accipiun-
tur, seiitenlia obscoena est; sed ta-
hene dolaie, vel ossa usque eo com- men explicnnda : Rleicurius Sosiae
minuere, ut nullum eornm sit rcii- minatur, se loquacitatem et ar^utiam
quum vestigium. Contureiius, ejus compiessuiuin. At Sosia sic ac-
104 (Jltro istiincl Id est, procnl a cipit, quasi Mercurius minetur se
me absit. Ita Casina, ' Ultro te, a- Sosiam irrumaturum. Ilaque respou'
inator : apage te a me.' Capt. ' Ul- det Sosia, non potes me irnmiare;
Iro isturii a me.' Douza. linguam enim habeo pudicam, non
105 Olet liomo] Hominis cnjusdam ftliatricem atque iinpudicam. Lamb.
odor ad nares meas pervenit, magna 200 At scin' quomodo] Scil. liorum
cum ipsius poena. Vide Asin. i. 2. servus sis? sc««' quomodo, formula mi-
Hid! iiumnami Leg. llei mild, quia nanJis est, crebra Plauto. Gruler.
nam ego obolui? Id est, cur, aut quo 201 Superbum] ' Superbi' videntur
pacto ? Cainerar. qui plagis ita sunt contusi, ut pedibus
1G7 Superstiliosus est] Hie homo ambulare nequeant, auferanlur sub-
est ariolus, qui sciat, me longe liinc limes necesse est : atque liac ratione
abfuisse. Nam superstiliosus etiam ' superbi ' dici possunt. 'Superbum'
arioium signiticat. Lamb. hie ' mortuum ' interpretatur Nonius.
108 Domes'] Mollias. Taubm. Neque repugnat (Jutherius: vult
170 Qui non alas intcrcelU] Hoc eo enim eo nomine vocatos ' superbos,'
muttit Sosia; quia Mercurius dixc- quod tunc potissimum splendidiore
rat, ' vocem sibi ad aures advolas-
se ;' ut persistat in metaphora, pro-
inde ac si de bestia alicjua volatica
loqueretur. Douza.
eiferantur habitu, etiam pauperes.
Taubm.
209 Davo] Monet hie Meursiiis,
Davi personam nihil aliud esse, quaui
171 Jumfwio] Ductum aboneribus, quod Vulpes in /Esopi Fabuiis: tcs-
qua; jumentis imponimus. V'el poti- temque producit Phiiostratum.
ns, sua opera impensaque sibi quaerit. 212 Consutis] 'Sucre,' proverbiali
Pistor. Glut. metaphora signiticat idem, quod
170 Nescio quem] Suspicio erat o- GreEcis pinTeit', id est, aliquid, quod
lini, Plautum, qui uudiquaque jocum alteri damnosum sit, strucre : quod
captare solet, iliud Nescio quem, ut in structoris perniciem verii cum op-
iiomen personte haberi voluisse : cer- tarunt, dixerunt, ' Suo capiti.' Mu-
le sequentia tale quid clamare vide- ret.
bantur. Forte alUuiit ad ovtls Ho- 213 Ccrio pedibus, non tunicis venis]
inericum. Taubm.
185 Vulcanum in cornu] Ficbant o-
lim laternse et ex cornu, et ex vesi-
ca. Taubm.
188 Verbcro] Verberonem servili
Alius jocns, ex intcrpunctione natus ;
quasi dixerit conjunctim, ' tunicis
venio :' sicut prior ex nomine quaesi-
tus est. Interim notandum, ' tuni-
cam' Plauli a?.vo commuuem Romas
convitio Sosiam Mercurius increpat: scrvorum vestem fuisse, rusticorum
id ille alio torqnens, ' Mentiris,' ait: item in coloniis et municipiis. At
neque enim verberas ; vel potius, nc- temporibus Imperatorum, non tnni-
que enim sum verbcro, qui non ver- cae amplius fucrc, sed penulae, in usn
Delph. el Var. Clas. Plaut. 5 U
1778
NOTyE VARIORUM IN
servorum, perinde ut militum, Grit-
ter.
219 Usu fecisti tuxim] Nosterjnra-
consinltornm • usucapioni' allusit.
Hoiat. ' Si propriiim est quod qiiis
libra mercatur et aere ; Qiiffidam, si
ciedis consultis, niancipat usus.'
Gronov.
220 Pro fidi Thebani] Palmer, et
Meurs. leg. Proh fidem, Thehani ci-
vesf qiialia sunt, ' Pro Deiini atque
homintim fidem !' Taubm.
228 Sociuin] Cum Caiiier. lego So-
ciennum. Tanquam in ea voce con-
sistat potissimum jonis, aut ejus ve-
rius explicatio. Erras, inqiiit Sosia :
neque enim nnquam dixi, ceite dic-
tum nolui, nomen niilii esse Sosiae :
dixi me Amphitruonis soeinm : lioc
est, ne iterum vicinitate soiii decipia-
ris, sociennum, Griit. V. C. soeinm med
esse. Sic lege. Scrii-erius.
230 Utinam isluc pvgni fecissent <ui]
Utinaiii nie pugni ita fugissent tiii,
sicuti me rationem fugisse dicis. Mu-
ret.
243 Tu me alicnabis tiiinquam] Nun-
qnam nie, qui sum faniiliaris, alienum
fades. Lamb.
247 Quid, malum ! non~\ ' Malum per
parentliesin suaviter infertnr, et in-
terjectioest.' Donat. ad Terent. Euu.
IV. 7.
248 Nonne hac noclu] Vide Macrob.
I. 4. Porlu Pcrsico] Mari Euboico,
quod in eo steterit classis Persarum,
non procul a Tiiebis. I'est.
252 Hercle] Plautus Iiic dcfccisse
visns, qui per Herrulem juraiiteni in-
ducit, nondum nato Hercule, ciijus
paulo post in Alcumenic parlu nati-
vitas ponitur; distractus scilicet
tcmporis sui consnctudine, qua per
Uercuic-ni juraretur. Anij:il. Deccmb.
2G3 yiurcn] Subinlell. 'donavit/\m-
pliilruoneni.' Ha-c verba pracvcnit
aut iutercipit fesijnans Sosia.
2().j Signi] Primum nudas duntaxat
litlerarum iiotas pro j^igiii.s liabcbant,
scdlptura tamcn multiplex postca in
usu fuit. Quin et bruta animalia
inscnipi solita: talis erat Angusti
Sphinx. Aut historia aliqua, vej fabu-
la : talis ista Ampliitruonis. Metirsius.
260 Cum quadrigis'\ De hiijusmodi
annulorum scalptnra vide Meurs.
Exerc. Critic. Part. u. c. 9. Quid me
captas] Quid per captiosas interroga-
tiones a me veritatem exquiris? vide
Epid. II. 2. Taubm.
273 Hirnemn] ' Hirnea,' vel potins
' Irnia,' genus vasis est vinarii: anti-
quitiis ' Erneum ' vocabatur, iraph,
rh opveov, quod avis figuram liaberet ;
sic, quod scarabaeo similis, Kaydapos.
SctUig. Ingressus] Bene et ex vero
coepit.
274 Earn ego ita ut matre fuerat na-
turn villi eduxi meri^ Earn hirneam vi-
ni meri, ita nt matre fuerat natum,
id est, ita ut ex vite, sen uva fuerat
expressum, eduxi, id est, ebibi, ex-
haiisi, exsiccavi : vide et Victorium
Var. Lect. xxiit. 5. Lamb.
282 Salfem] Est quod Barbari di-
cunt, ' ad minus.' Lamb.
283 Ubi ego Sosia nolim esse] Ita
omn. Mss. et edd. veteres intrusere
posteriores .7a»w; sed de suo. Taubm.
292 Sane sapio] Saneh'xc ' saniter'
est, ut sani homines solent: nam qui
sapit animo, et sentit sensibus, is sa-
nus est. J. Gul.
294 Quadrigas si nunc inscendas Jo-
vis] Credibile est Jovis qnadiigas om-
nium esse celerrimas, ut quas alalae
slut, auctore Platone in Pliasdro, et
Luciano in Piscatore : etiam Horat.
Od. 1. 34. ' volucreni currum Jovis '
dixit. Douza.
301 An egomet] Corrigo, An ego-
met me illic rcliquisse forte, Sfc. tali
seusu : An fieri forte poinit, ut ego-
met Sosia non ivcrim una cum hero
Anipli. ad exercilum, scd illic donii
rcslitcriu) ; idque tamen niinconinino
dcmeiiiiiicrim r (iruter.
303 Vivo fit] IMIlii vol me vivo,
imago mea praefertur, quod nunquam
quisquain faciet, me inortuo. Vel ab
PLAUTI AMIMIITR. ACT. I. SC. 3.
1779
ipso aiictore gennaua loci linjiis ex-
plicatio arcesseiuia est : Moslell. ii.
I. ' Ludos ego hoilie vivo prujseiili
liic sein Faciaiii, (iiiod creiio niortuo
nnnqiiam fore.' Sciimis cniin, Iiidos
fiinebres Romae,lioc est, {jladiatorios,
in iihistriiiin vironini funeribiis, sic
quasi in liictu publico, ad rogiuii fieri
consiievisse antiqiiiliis. Ad quos re-
spectans Sosia, per joculuni et iuduin
inquit, argute sane et vcriiilem in
modtim : Nunc 7nilu fiunt Itidi, hoc
est, nunc ego ludificor prol)e, ciii
ntilliis postca ludos facere volet in
morte. Douza.
ScENA n. 15 Probri] Vide notain
ad III. 2. 1.
IG Earn seditiouem'] Raro sic inve-
nias 'seditionis' vocabultim de tiirba
privatorum. Apud Terentiuin tanien
est, non minus elegantcr Andr. v. 1.
II. ' Perpulisti me, ut homini ado-
lescentiilo, In alio occupato aniore,
abliorrenti a re uxoria, Filiam darem
in seditionem, atque incertas nup-
tias.' Sic ' seditiosus ' et 'bellum'
Cicero ad Att. ii. I. Groiwv.
17 Ditdiim quod dixi minus] Id est,
quod vobis de Alcuniena nunduni eti>
am edissertavi. Douza.
19 AUer decumo, fyc] Coiilirmat
Plautiis hie eorum sententiani, qui
affirmant, et vere, muliereni siiper-
foetari posse. Plinius inter alia re-
fert, muliereni quandani septem men-
siimi edito puerperio, insecutis nien-
sibus, geminos enixam. Tnubm.
20 Seminatus] 'Eawapixifos' in utero
matris conceptus est. Tuubin.
22 Minor i puero major] Id est,
Herculi, qui minor, ratione sationis.
Taubm.
2'i 3Iajori] Sc. Iphiclo, filio Ani-
phitr.
25 Uno ut foetti] Uno onere, nna-
que (ut ita dlcani) gravidatione.
Lips.
20 Lahore] Vel gravidationis, vel
partus. Idem.
28 Suspicio] Ha>c vox suspicio, non
itnmcrito miiltis mcndit; suspicionem
movit. Si (juid nnitaMdum, malini
leg. LI clandeslina ut ceUtur Ituc itio ;
id est, ut adventiis hue noster clan-
destinus celetur. Donatus, inter|)re-
tans ilia cumici sui verba, Adelph.
IV. 5 'Qui cum ilia consuevit priu'^ :'
quo loco ' consuescere ' e'u(rx'?u<^«''>'s
ponitur, pro rem habere : addit pro
exem|)lo; ut Plaiitus ; et vtandeslitiu
ut celetur consuetudo. Atqui versus
non palitur vocem consuetudo, cwm sit
iambicus senarius : itaque pro c"7i<-
siktudo repono consuetio, ne fraus fiat
legi pedariae. Recte id porro a me
fieri, Feslus, vel potius Verrius Flac-
cus, praestiterif, cujiis haec verba
sunt : ' Consuctionem Plautus j)ro
consuetudine dixit.' Quod ad Dona-
tum attinet, etiam ille sine dubio
consuetio scripserat : sed quod vox
insolens videretur, ab aliis postca
fuit interpolata. Ncioppins.
33 Kvpeterc] Kecidere, evoniere,
exundare, Nonius. Transire, desiderc.
Gl. Mss. PI. Boxliorn.
ScENA III. 2 Imperce] Jubet par-
U\i vicinam parcere sibi, et labore
abstinerc. Camer. In nonnumquam
aiiget signiticationem, ut ' inipetor,'
et hie ' imparco,' et alibi. lioxhorn.
3 Quod erit natum] Ita loqueban-
tur ncutro geriere de partii et futnro
et recens nato. (ironov. Tollito] In-
fantes olim, simul ac nati forent, liu-
nii deponebantnr : ab humo vero pa-
ter tollebat, et in sinum reripiebat.
Qui autem non tollebatur, pro abdi-
cato et projectiiio erat. Lamb.
G Ubi summus] Hoc vulf, impera-
torem esse debere imperii diligcn-
tem. lioxhorn.
y Quam hlande mulieri palpabitur]
' Palpaii,' et ' palpo percutere,' pro-
prie est molli et blaiido manus plaiisu
tangere et contrectare, ac veluti pop-
pysmo demulcere : Griecis y\/ij\a<pay.
Hinc pro blandiri, assentari et adu-
laii fre(|uenlatur. Turncb.
12 Ldipol, nw] Hie sensus : Si te
1780
SOTM VARIORUM IN
tamen Alcnmena norit, ita profec-
to te accipiat, ut simiilationis biijiis
pceniteat, ac nialis JuppUer mansisse,
qiiain falsus Ampliitruo venisse. Aci-
dal. Mss. qiiidam diserte/«)7Js. For-
tasse veiiiin est, transpositis Uteris,
Frulis rebus, id est, venereis. De
Friiti Venere Aruobiiis et Angusti-
nus de Civitate Dei. Scriverius.
21 Hanc curatio est rem] Verbalia
ID io regiint casiim verbi sui, passim
apiid Plautum. Lamb.
23 Nequiter] Doiiza expedivit in-
terpretatur, expedita est, id est, per-
acta est : lit et INIeursins, qiii,Hegai-
ter expedivit, inteipietatiir, paruni
utilis fuit prima parasitatio: qtialia
ilia sunt, 'male sanus,' ' male sua-
dus.'
24 Non te mild irasci decet] Voss.
secnndus, won te mecum irasci decet,
Et sunt Planti, 'orare cum aliqno,'
• cavere cam aliqiio,' ' captare cum
aliquo,' ' servare cum aliqno fidem,'
' queri cum aliquo,' ' osculari cum ali.
quo,' ' facere mentioiicm cum aliquo,'
' complexus cum aliquo.' (ironov.
30 PrcEvorlisse] Praeposuis.se. Gloss.
Mss. PI. Boxhorn.
45 Me. Eamus, Amphitruo'] Domi-
nunj hoc loco nomine Ampliilruonis
sei'vus conipellat, satis pol familiari-
ter: >it itemSosia multo etiam licen-
tius Alcumenam, non ' lierani,' sed
' mulierem ' vocitat, ii. 2. Sed et
Servius nolat contiimeliam esse, su-
periorem nomine vocare. Nam salu-
tare proprio nomine .rqualium erat,
vel superiorimi, ad conciliandam vel
firmandam gratiain. Vouz.
51 Ul atiue] Lego, ut teijue dispa-
res Et dien el nox accidut ; hoc sen^su :
Quid ba^c nox longitudine sua proxi-
nie praccf'denti non respondct, fa-
ciam lit nee dies prarcedenli dici re-
jipondtat ; sed tanto superiore die
brevior nit, qunnto bapc nox praece-
duntc nncic fuit longiur: .-it(|uc ita
fiol, lit aeqiic dispares liacc nox ct in-
•tans dies, a prapcedtiuibiis node et
die evadant. Pistor.
ACTUS II.
ScENA I. 1 Secundum] Id est,
post me ; sequere me. Lamb. Se-
ijuor] Bene: aliud ei\im est 'sequi,'
aliud ' subsequi :' sequilur quis emi-
nus, snbsequitur comiuus. Grut.
4 Eccere] Eccere,jusjurandum est,
ac si dicatur, per Cererem, ut ' aecas-
tor.' Festus. Id cum significat, eecere
scribendum est ; at eccere idem est,
quod ecce. Lamb. THati7n] Sosipater
Cbarisius 1. ii. ' Tuatim. Plant, in
Ampliit. jam tuatim facis: ubi Sisen-
na, ' ut nostratim.' Significat au-
tem tuo more.' Similia Nonius Mar-
cellus. Ex quo probaverunt Lambi-
nus et Guilelmus. Neque aliterMss.
Langiani.
13 At(]ue ego hodie dabo] Id est,
statim. Colvius.
20 Tun ex re] E re tua, id est, ex
tuo comniodo. Nam utile tibi est, te
servum li;ibere, qui duobus in locis
nno tempore esse possit. Bosius.
22 Si id ita factum eat] Nempe, nt
te ludificaverim. Taubm. Acidalius
l?git. Nisi id ita factum est, scil. nt
tibi narravi.
26 Ilominis] Per genitivum inju-
riose dicitiir ; per nominativum ho-
noiifice. Don.
35 Te ego faciam] Genus loquendi
Graecum, freqnens comicis, pro, te
faciam minus valero. Lamb.
44 Si id vi rerum] Si umnino nolit
verum esse, quod lamen verum est,
et verum diceuti sit infestus. Box-
horn.
45 IS'am mecum argumrntis] Vide*
tnr distiiiguendum : Quo id, malum,
pacto potest nam (mecum argumentis
puta) Fieri? Atque ita prorsus Voss.
2. Th nam per tmesin, qiiam vo-
cant, Bpjunctum a t^ quo, ciijiis par
est, ut solet Plautus. Aulul. in. 2.
< Sed in anlibus quid tibi meis nam
rrat negotii .^ ' Merc. v. 4. 'quid
negotii est nam <|uu;so istuc ? ' Gronov.
PLAUTI AMFimR. ACT. II. SC. 2.
1781
52 Sedimns] Id fst, desedinuis,
consedimiis cum exercitii. Douza.
55 Nam ul] Pendel sontentia, iii-
terttirhata ab irato. Tauhm.
57 Sic sum, ut lirfes] Senno est lio-
minis iiec laiulaiitis se, iiec vitiipe-
raiitis : et existiinaverim fiiisse for-
imilani, qua utcbantur viilgo, cum
oculis siiis (jiiemqiie cicdeie jnbe-
reiit, ita ut sui niliil i)r*terca piac-
staient. Gruler.
58 Mala ohjectiim manu] Ncsrio
qnis veiieficus ejus inentem excania-
vit. Nam in venetiriis non tantiini
est carmini locus, sed etiam ' mainii,'
id est, iis, qiise fiiint inaiius operrf :
lit cum adiiibentiir lieib*, medira-
nienta mala, venena, vinciila. Tur-
neb.
59 Sum oblusiis piignis pessume] Jo-
catur in ' mala nianu,'quam Amphitr.
pro venefica snmit ; Sosia pro, png-
iiis sibi molesta et onerosa. Taubm.
G3 Uno le plus] Id est, niilii (jiii-
dcm phis etiam servornni est, (jiiaiu
volo, cum te unnm Sosiam liabeo.
Si{;nificat, Sosiain esse seivum iniiti.
lem et nequani, et se facile eo carere
posse; atqiie adeo optajjile esse, ut
eo careat: quo fit, ut niiilto minus
velit duos liabere Sosias. Lamb.
G7 Forma, wtate item] Viiis doctis
novum fuit ab uno aspectu Sosiam
definiie aptatem alterins sui : itaque
conjtcfiunt alii, forma eadem item ;
alii eo sunt progressi, ut dno vocdbula
cctale item deiereiit. Non ego illos,
sed Terentius ineliorat in Eunuclio
II. 3. ubi Cliaerea de virgine, (|uam,
nisi senu'i, oculis nsuipaverat iiun-
qnani, interroganti I'armenoni anni?
lespondet, anni sedecim. Quod et
iiiuito confidentius in adolescente
pra^scrtim, et ipso non aduiodnm
piovectiorc. Rursus iv. 4. Pytliias
loquens de Cliaerea pro Eunuclio ad-
diicto, quicuin sermones nulli ancillis
fuerant, nisi quos ipse recenset iii.
3. De hoc ilia, 'At ille alter venit
annosnatussedcciin.' IdeniiuHeaut.
I. 1. 'Annos sexaginta natus es, aiit
pliiseo, ut coiijicio.' Neqiic iiibomiui-
bus lantiiiu, fci) eliain in Hignis a-tas
ex forma. Cic. Verr. iv. * Erat ad-
modum amphim et excelsum signuin
cum Stella : veriimtamen inerat in
ilia magnitudine a-tas, atqiie liiibitiis
virginalis.' Plinins Epist. in. G. lo-
quens de signo: 'Pendent lacerti,
papillaj jaccnt, recessit venter. A
tergo quoqiie eadem a-tas, ut a icr-
go,' &c. Ncr pra>ter rem est, quod
ill eadeni Euiiucho ista duo, perinde
Ht Plauto junguntur : ' Pra-terea for-
ma et a-tas ipsa est, facile ut pro
Euiiiicho probes.' Gronov.
ScENA II. 1 Salin' parva] Hoc di-
cil : In vita hominum pauc;e et raraa
voliiptates sunt, si cum molestiis com-
parentur. Jam, res volujitatum, pro
ipsis voluptatibus dictum est, more
Gra-corum, qui Aizerent,ru xpv^l■a rwv
TjSovwv. Muret.
5 Voluptatem ut viaror] Fide Gru-
teri et Rittershus. edd. vett. rolupta-
ti, lit sit Gra;cismus, eneadat-nj rjSoi^-^.
ut alias, decere alicui, Trpfireiv rtvi. Ci-
cero simili Gra-cismo,' comitari liuic
vita;.' Similis sententia Curcui. i. 3.
Merc. 1. 2. Taubm.
7 Domo] OiKodeV ut, otKoBev 6 /xdp-
Tvsy de eo, qui se ipse indicat : et,
olKf'iov, quod cujusque proprium ac
suuin est. 3Iuret.
16 Victor vir belli clneat] Victor
nominetur, et omnium sermone celc-
bretur ; airh rod K\veiv. lielli, 'datem,
pro in hello, adverbiahter. Cumer.
20 Proirnali'] Id est, progeniti,
posteri, ini-yovoi. Lamb.
25 Ampicio meo atque. diictu] Su-
premiis ducum ipse imperator est :
ille est, qui non ductum solum, sed
auspicia cliam liabet. Dislincta eniin
ista: duciu, cum ipse interfuit, au-
spiciis, cum illo inaudante ahus, et
fortunam ac Deos suos commodaule.
Lipsius. Prima catu] Prima congres.
sione, coitioiie. G7. fllss. PI. lioxh.
' Primaiu coitionein ' dixere Terenii-
1782
NOT^ VARIORUM IN
us Pliorm. II. 2. 3S. et Quinctil. i. 3.
Gronov.
33 Prandium] Recte, prandium ;
nam domiiin veniunt mane. Solebat
autem dari coeua peregre venienti-
bus. Taubm.
37 Ad aquam prtebendam commodum
adveni domum'] Nam a partii lavatio-
nibus miiltum utebantnr. Ter.An-
dr. ' Fac istaec nt lavet:' ' ista;c '
autem, inquit Donatiis, ' vel quae ex
puerperio sordent; vel ipsa puerpe-
ra.' Taubm.
38 Decumo post metisel Scil. lunari;
qui menses nostris breviores. Ter-
tull. ' Legitima nativitas ferme de-
cimi mensis ingressus est.' Turn.
40 Divini] Jurandi et detestandi
solennes formulae. Lamb.
41 Ni ego illi puteo] Vult dicere :
Nisi omnem aquam de puteo extiax-
ero, et ilium desiccaro: quae esset
quasi exanimatio putei. Aqua enim
puteo, quod anima est anin)antibus.
Camerar.
43 ]\]ugls] Deliberat cum animo
suo Alcumena, obviamne eundo, an
niancndo magis officium suum factu-
ra sit. Et respondet ipsa sibi, magis
convcnirc ut maneat, cum vir suns
non nunc primum adveniat peregre,
sed modo digressus, domum tentan-
di sui, an qua alia dc caussa rcvcrta-
tur. Ita ne salutat quidem, aut os-
culum offert, (|uaE leviora : tantum
abcst, ut obviam processerit. J.
(iul.
44 Speratum sunm'] Eae pueliiB pio-
prie * speratir,' (juiB in matrinioninm
dcstinata: erant: ut postca interposi-
to sponsu et parto, 'pacta}' al(|iie
*sponsa;.' ./. Gul.
47 Jlaud vidi ma/;is'\ Cum Aiiipiii-
triio salulassct uxorem, neque ilia
quicquam responderet ; quod virum
a 8c paullo ante ablissc, sc(|ue ab illo
iiludi arbitrarctur ; jocaiis, qui cis
adstubal, scrvu.s Sosia in(|uit, ' baud
vidi magis llxspectatum !' quod vc-
nustitsimc dictiun est ; ct ex con-
trario intelligendiim. Mur.
58 All te auspiciumi An tibi omen
aliquod, vel (ut alibi dicil) religio
objecta est ? Taubm.
64 Deliramenla^ ' Lira ' arationis
genus estjCnmagvicolae facta semen-
te dirigunt sulcos : inde ' delirus,'
qui a recto ordine et quasi a sulco et
lira ratioiiis evagatur. Idem.
G5 Dum edormiscat wniim somnum^
Voss. 3. obdovmiscal. Quale in Mos-
tell. ' Ubi somnnm sepelivi omnein
atque obdormivi crapulara.' G/»-
nov. QucB ne] Quasi dicat, Quid
opus est Alcumenae somno, quae vi-
gilans jam somniat? Taubm.
70 Assenlaris] Est ' assentari
duplex: unum a ' sensu ' dictum,
quod Grjecis est KoXaKivfiv: alterum
a ' semita,' quasi 'asseniitari,' vel
'assemtari ' dixeris, quod Graecis est
(rwairdyeffdai. Nee aliud proprie sibi
Plautus voluit, cum ' assentari ' ol
'adversari' opponeret hoc loco. Fr.
Jun.
73 Umt rcsolvai] Hoc vult : Si
BaccbiE baccliantiet obviosquosquc,
ex more, tliyrso percutienti velis re-
sistere, tanio plurcs ab ea plagas ac-
cipies, qnanto diiitius adverseris: si
cedis et obsequcris.semel tantum fe-
riet, non siepius: una plaga ipsi sa-
tisfiet. Pislov. liesolvcs] Liberabis
te. Gloss. I\lss. PI. Boxh.
91 3]aium el malum'\ Malum et ma-
lum, duplici iutcllectu et eifertur a
. Sosia et arripittir a populo : ut vide-
licet opus iialieat vel Funicis malis,
qiuf ctintra gravidarum malaciam in
usu, IMiuio et Dioscorido tcstibus j
vel ctiaiu ut eidem biua omuino con-
vcuiaiit n)iila,(ita enim accipit malum
el milium) sed qualibus auiiciP sua;
niniis quam acceptus cultor quisque.
ii ruler.
'.(7 JmpHciscicr'] Iniplicari, involvi
istaui airaui bilein. Lamb.
103 Quid id exl] Meur.->ius hie vcr-
suui, qui est in mi^diis edti. restiluit:
S'lhil If pudctyscdcsla, populi in coti.
PLAUTI AMIMIITK. ACT. II. SC. 2.
1783
spfcfum ingrcdi ?
1U.> Primula] Mens hsc est: Quia
dixerat Alciinicna, abiisse Aiiipliitni-
oneni ad legiones prinio diliicido ;
liinc colligit Sosia, earn narrare soiii-
niuni : dicit quippe so priino diliiciilo
experrectain esse. Itacjiie noii viilt
Sosia earn ab Amphitriione interpel-
lari. Rectc, inrpiit, dicit ; ne iiiter-
t-tirba: soinniiiin, prout in iiieinoriain
revocat suani, nairat tibi. Solebant
autem, qui fabiiiain narrassent, dl-
cere ' se postea expeiiectos esse.'
Petitus.
108 3Jola salsa'] Graeci hordeo non
inolito in saciis, in piiscae niemoriani
vita\ ntebantur, in qua lioniines non-
duin molere friiges, sed solidis vesci
solebant. Est igitnr mola salsa, tan-
qiiain molitura salsa ; ut niola», qua
frumenta franguntiir, nonien niolito
f.uri tribnatur. Taubm. Comprecatam
oyortuit] 'Comprecaii' quid sit, co-
piose Douza in Cent. iii. 9. Porro
superstitionem veterum in expiandis
somniis, festive notat Martial. Epig.
VII. 53. ' Semper mane niilii,' (ic.
Taubm. Verbi ' coniprecari ' syn-
taxis hie est, qualis toD ' precari '
Asin. II. 4. 71. ' Pergin' precari
pessinio r' Virgil, ^lin. vii. 127. 'Op-
tima Grajugenum, cui me fortuna
precari Et vitta comtos voluit pra^-
t€iidere ranios.' De 'mola salsa'
vid. Serv. ad Virgil. Eel. viii. 82.
Gronov.
110 Sine malo] Id est impune.
Lamb.
115 Tuteistic] Menrs. legend, cen-
set, Tule istuc, scil. dixisti. Taubm,
118 il/e hue aspice] Forinnla est
parandai attention!. Taubm.
123 Quin nunc] Atiimiantis est,
pro alque etiam. Taubm. Ego vero]
So. audio: et hoc etiam audio, ipsuni
mentiri. Camer.
137 Quid hoc] Haec secum Amphi-
truo, quasi dicat, uxorem habco valde
inirabilem. Taubm. Imo sic distin-
gue et lege: Quid! Hoc sit hominis?
quasi dicat : Hasc ilia nosse non po-
test, nisi per artes, quae superant bu-
manas. Boxh.
138 Inluspateramproferto] Ex Hel-
lenism! forma interprctandiiin, qua
dicunt, rh ivrh^ Tror-qpiuv fiat, pro-
ferto paterani eani, qua: inlus est.
Douza,
141 Circumfirri] ' Circumferre '
verbum pontificale est, pro ' lustra-
re,' et luslratione curare : ut notat
Servius ad ilhid Virgil. ;En. vi. ' I-
deni ter socios piira circumtulit un-
da:' ' circumtulit,' id est, purgavit ;
nam lustratio a circumlatione dicta
est vol tacds vel sulpburis. Scalig.
Non solum taeda ct sulpbure lustra-
batnr sed etiam scilla aliisque rebus
pluribus ad earn reu) aptis: sinnilque
arcanum quoddaui carmen submur-
nuirabant lustrantes. Lucian. Necy.
cKoidijpe Te fxf, ical ajrejuale Kui vepiriyKTe
6a5J, (TKiA.A.j;, Kal &\\ots n\f'to<Ttv, a/ua
Kal tV eircfS^v iKitvfjv vnorovQopvaas.
Gronov. Quin facto] Id est, circum-
latione, sive lustralione est opus.
Jioxhorn,
145 Lurvarum plena] A laribus lar-
va; : a larvis furiosi insanique vocan-
tur. Tunieb.
152 Obsignnta'st rcctc] Grut, ita
distiiignit: Obsignata est: rede! res
g. Nam recte obsignatam hero jam
satis constabat, qui earn niodo in-
spexerat : tantum iniratur servus,
cur earn resolvere jubeat, nisi velit
signum ruinpi, quod lini nodis super
impressum. Taubm. lies gesla est
bene] Quasi dicat : Bene babet, quod
e siniplis gemiiii sumus facti. Lamb.
157 Postulat] 'AfioT, aequuui putat.
Lamb.
158 IS'isi abs te, qua mihi] Emen-
dant, quoi mihi, quod sit, a quo. Sed
distinguendiim : nisi, abs te (jua mihi
dono data, est? Unde est, nisi est,
quse abs te niilii dono data? Gronov.
IGl At cum cruciatu] Id est, Vaj
tibi ! r.7. !\Iss, PI, Boxhorn.
1G9 Pcrgam exequi] IMnrct. Var.
1784
NOTiE VARIORUM IN
Lect. X. 13. ait legendiim, pcrge ex-
sequi. Est antem exseqtii, nairare,
Sfijyf7(T6ai. Taubm.
173 Lecfo'] Convivali, more vete-
riim disciimbentium.
175 Dormitare] Desiderativnm po-
tiiis, qiiam freqiientativum. Turneb.
177 Perdidisti] Scil. me.
181 Falso] Malim, A^e me appella
falsa /also nomine. Fulsn, lioc est, ant
mendaciloqua, aut imaj^ine veri de-
cepta atqiie a recta ratione evagaiis.
Douza.
182 Siquidem hcec jam mulier facia
est ex viro] Sic restitnere se ait 6
irivv ad iiistoriam Aiigiistam. Nee
tamen aut Camerariiis, ant Taiib-
mannus, aut Gruterus aliter fdide-
runt. Sed mirificam interpretatio-
iiem comminiscitur, factum ex viro
dici Alcmenam. (juib virum amiserit.
Id vero Latinuni esse iiunquam ilii
concedetnr. Nam qiiee atfert nihil
habent simile. ' Sergioliis ex gladia-
tore' apnd Sclioliasten Juvenalls est,
qui gladiator fuerat : ' pecudes ex
maribus' apnd Arnobinm, qui fiie-
rant mares. Sic igitur mulier ex viro
facta, quae fuerat vir antea ; nou quae
perdidit maritum. Veniilis est jo-
cus. Amphitruo negat se Alcmon<B
virum esse: ergo fingit se suspirari
servus, factum mulierem, neque enim
hermapliroditum, nam liic et vir et
mulier: Hceret hcec res, si quidem hcec
jam mulier facia est ex viro : virnui
enim se esse negat : o|)ortet igitur,
qui mens est stupor, credam in fce-
minam versum. Hue facia antem ait
partim respiciens, quod nunc euni
esse fingit se putaie; partim, ut Ci-
cero, ' Kpicurus (hoc eniui vestrniii
lumen est,)' <Si:c. Vide in Senec. ad
Marciam c. I'J. Sic ludit Ovidius in
illis, quibus sexiis ferlur mutatns, 'I'i-
resia, Iphi, Cvrnide. (ironov.
185 Tecum fiii] ' (vum viro esse'
honeiite et more Graccorimi dicfun»,
pro Tip av^pi a-vvuvai, cum viro rem ha-
bere. Scalig.
1 87 Si pudoris egeas, suinas muluum]
Id est, etsi oinneui jam pndorem for-
tasse deposueris, debebas saitem co-
ram marito dissimulare, et mihi adsci-
titio pudore imponere ; eoruni more,
qui alienis opibus snam tegunt inopi-
am. H. Junius.
188 Noslro generinon decet] Imita-
tione GrEEcornm : sic infra iir.4. 'or-
natum capiam, qui potis decet.' Te-
rent. ' vobis decere :' ubi notat Do-
natus, ' Gnpce dixit, vfuv irpe-Kei.'
Antiqui si addebant statini verbinu,
' Nos decet facere,' ' Nos decet di-
cere,' dicebant. Si non addebant,
' Nobis decet.' Meurs.
189 Caplasi Ponitur desiderative,
pro velis capere. Boxhorn.
193 Qui? testes] Scaliger ad illud
in Phallicis, ' Magnis testibns istares
agetur,' notat : Testis, 6 /maprvs, ex
antiqua lingua Gra-ca etcrwp' et fxap-
Tvpfs OfCTaf rovs SiSvfj.ovs vero (quos
eleganter ' pares' vocat Plinius) ita
nominarunt, quod et ipsi fxdprvpes rf/s
a^pev6rT]Tos, idcirco ambigue Insit
Plautus. Nam, ut mos erat vete-
rnm, verbnm formavit ex re, quani
non intelligebat : ex ' teste,' 'tesli-
culari.' At dedita opera ' testicu-
lar! ' dixit, pro eo, ()uod Grtpci, opx'"
■jreSrjaat' sicut et KAeiTopiafeij/ dicebant,
a pudendo muliel)ri; quod Laberins,
ut ego puto, ' puellitari' interpreta-
tus est.
191 Nobis prcesente] ' Praesente' et
' absente nobis' dixerunt veteres, ut
docet Nonius.
200 Fruslrator] ' Frustror,' verbuin
commune utrumque siguiticat, fallo
et fallor. ' P'rustra sum,' est fallor et
dccipior. In quibus facele Insit En-
nius in Sat. ' Nam qui lepide postulat
alterum frustrari, Qucni frnstratur,
frustra cum dicit frustra esse,' &C.
Aus. I'opm.
203 fllortalis] Recta addit morla-
lis, quia putavit cum, qui erat Juppi-
ter, esse vcre nmrtalem et suum y\iu-
phitruoncm. Buxhorn.
PLAUTI AMI'HITlt. ACT, HI. SC. 2.
1785
205 Non vis crederel ' Miilicri ne
credas, ne tiiortiiac qnidpiii,' Diogrn.
214 DuUnitus sum] Delenilus e\\^o-
nitiir liic ' iiieiite alienatns,' a Noino.
Scip. Geiitilis docet, eiiaiii apiul jii-
riscoiisultos ' deleniinenta' el * dele-
uifica dicta,' siimi pro incantalionibns
et vciienis, qnibiis mens de stio statu
dejicitiir. Lamb.
215 Usu perduis] Quia si nescires,
(ait vetiis interpres) quis e^ses, posset
alius in tui locum succedere, et sic
te privare te ipso : quia cum per usum
fuisset in possessione tui, ille te ac-
qnisivisset, et tu te perdidisses, ut in
fiindis contingit. Dictum autem ' u-
superdere,' ut ' usucapeie;' et supra,
♦ usufacere snuni.' Lamb.
222 3Iultem] Adulierse non domo
solum exactee et dote privatae fue-
runt, sed etiam necata? : ipsique adeo
niagistratus, pra-sertim adiles, adul-
teras Intcrduni accusarunt. Lipsius.
227 Abeo,si juhcs] Jocus ex ambi-
guo : nam ei qui manuniitttintur, ab-
ire a dominis jubentur. Lamb.
229 Sic »nc] Subintelligendum for-
tassis est, ' fecisse,' ant ' admisisse.'
Licet etiam ' insimuiare me,' expli-
carc, insimuiare in me, quod est, inilii
objicere, et in me confingere falsum
faclnus. Lamb.
ACTUS III.
SCENA I. 3 Ccenaculo] Perlopide
jocatur histrio, qui personam Jovis
susceperat pro Ampliitruone subditi :
se eniin paupcrculiiiu dirit ccBiiacu-
lariuni, qui liabitet in superiore do-
niu» ccenaculo ad tegulas ; non iu pri-
ma coutiguatione, sed in suprema.
Turncb.
8 Inchoatam'] Ne inter initia pro-
dens me esse Jovem, statlm finem
liuic Comcediae imponam. Vult idem
ex lege pluribus actibus et scenis per-
fici ComcEdiam, priusquam se prodat.
In eo enim, se prodeutc, est finis.
Jioxli. Incboatuu), imperfectum. Gl.
3hs. Flaul. lioxh.
lU Jit me] Subintell. ex. Taubin.
Sine doloribus] Krustra bic a Conta-
reno aliisque reprelienditur Plautus,
qui t>ub finem adscribit dolores partus
Alcumenap. At hie agitur de dolori-
bus et a?gritudine animi. Hanc dicit
se tollere velle Jiippiier. lit suslulit
exortani inter maritum et uxoreni.
Jjoxlwni.
ScENA II. 1 Probri] ' Probrum' ct
' o|)probriuu» ' proprie siguiticat adul-
teiium. Scip. Gcntil.
2 Arg:utam] Soil, patiar, vel, par
est. Taubm.
3 Irifecta refert, ac clam.] Hicc Ca-
nierarii conjectura est. Scripii, vel,
infc'cta re est ut clamitat ; iinde Guli-
elmius, infecia reslat ac clamitat ; vel,
infecta re acclam. vel, inj'tcla te acclam.
Langianus uniis, infecta esse acclami-
tat. Unde sciibendum, infecta esse
occlamilat: ut ' oggaunire,' ' occen-
tare,' 'objurgare.' Et liabet ipse in
Cure. II. 3. ' dorniio ne occlamites:'
T^ reslare bic locus nuUus, Gionov.
5 Id me susquc deque esse habituram
piitai] Agellius xvi. 9. ' Susque de-
que ft-rre,' et ' Susque deque liabere,'
significat, aquo animo esse, et quod
arcidit, non magno peudere, alque
inlerdum negligere et conlcninere :
et propemoduui id viilet, (juod diei-
tur (ira^ce a^Latpopuv.
8 Salisfacial] Olini jurabant, se ag-
noscf-re, quod indigiio eani injuriam
intulissenl : eaque res vindicabat \\v-
sum ab infamia. Satisfacimus vel ver-
bis : * nollem esse factun).' Tercnt.
Adelpli. II. 1. 11. ' Novi ego vestra
haec : Nollem factum; jusjurandum
dabitur, te esse indignum injuria
hac:' vel reapse, ut puta supplicio,
mulcta, damuo. Gronov.
11 Ad sese studeam] Id est, si stu-
deam illam recipere ad sese me aman-
tern, hoc est, me cpii ejus aniore dis-
tineor. Douza.
14 Nunc autem insonti mihi] Hand
scio, quic sit ea Camirarii editio, in
qua legatur sonli. (Juam ego ante
1786
NOTiE VARIORUM IN
ociilos liabeo, insonti, Ht et script!
omnes. Nee vero cum Scaligero le-
geudum m hunc, aut cum Salmasio,
ne in hanc expctant. Nondtun enim
id agit Jupiter, ut innocentiam AIc-
menae marito probat : id reservavit
poeta in extremum actum : sed ut ne
ob mariti probra ipse, quasi maritus,
ab ea excludatur. Ergo insonti exlii-
buit ; non Ampbitruoni interpreter,
sed Alcmenae, quae ob Jovis amorem
tarn male accepta fuerat a marito.
Deinde, insonti mihi Jovi illiiis Am-
phitruonis ira in hanc et maledicta ex-
petent, est in me, qui non feci convi-
ciiim Alcmenae, atque hujus cnlpae
insons sum, recident meque plectent,
ut ab ea repellar, ira Amphitruonis
in uxorem et maledicta. Habenda
miiii expurgatioest, nisi velim fastuni
pati, et ab Alcmena excludi : quan-
doquidem, quod ego feci, id Amplii-
truonem decepit, ut illam insonteni
et nullius culpa? sibi cousciaiu rapta-
let probris : nunc autem futurum
est, nisi satisfaciam, tanquam ipse
auctor convicioruni, ut ego insons
ncc istius criminationis reus ob Am-
phitruonis iram in uxorem et male-
dicta poenas luam, et ab ea segreger.
' Espetere alicui,' pro ' ex|)etcre in
aliqiiem,' ut ' congerere alicui' et
' in aliquem ' et siniilia. Jlli, quod
olim conjecit Dissaldaeus, facile ad-
mitto. Gronov.
19 Inimicos] Scipio Genlilis nio-
net, juriscousultos virum post divor-
tiuin appellasse inimicum. Osn sum]
Id e.st, odi contra intiieri. ISoriius.
22 Verecunda] Quamvis alii legant
iiacunda es ; retineo tamen t6 vere-
cunda, sensu piano.
40 Serio prccvorlier] Taiibmanno
serio est adverbiiim, ut sit serio pra-
vorlier, serio accipere. Male, opinor.
Ait Jiipp. non esse a^quuni, si quas
i|)se per jocum dixcrit, Alcuniena
pr.r.iiabcat seriis verbis, (|uibus nunc
cam allo(|uilur. ]'2t est ea vcrbi ac-
ceplio biipra, i. 3. ' Ne me uxorem
praevorfisse dicant prae republica.'
Diss(ddceus.
44 Ego istac feci verba virlute irrital
Ego maledicta tua pudicitia mea feci
cassa et inauia. Cic. pro Q. Rose.
' Nonne ut ignis in aquam conjectus
continue restinguitur, et refiigera-
tur: sic falsum crimen in purissimam
et castissimam vitam collatum, sta-
tim concidit et restinguitur ? ' Gellius
docet 'irritum' esse verbum augu-
rale, cum ait, ' Aves irritas Labuit
Remus : ' nam et ' ratum facere,' au-
gurii estTuUio. Lamb.
47 Valeas] Verba, quibus nteban-
tur, cum solvebatur matrimonium,.
extant Lege xii. Tabb. 'Si vir ab
uxore divortit, uxori res suas sibi ha-
bere jubeto, eique claves adimito.'
48 Juben' mi ire comites'] Moris fuit,
ut sine comite mater familias aut
matrona non prodiret in publicum :
et idcirco non levem injuriam eisdem
fieri ab iis, qui comites earum abdu-
cunt, teslatur Ulpianus. Ravardus,
Si non juhes] Lege, Sin ; ibo ego,
ISlecum cumit. Sfc. Ilia verba, si non
juhes, glossema sunt particulae st'it.
Scioppius.
52 Turn te, summe Juppiter] Ridi-
culum. Jurat per Jovem, qui ipsus
est. Taubm.
.57 In liominum] Hunc locum Plu-
tarchus simili valde eleganti uecla-
ravit : ' Queniadmodiim enim,' in-
quit, ' cum c nubibus exiit sol, ac post
caligiuem deniqiie ferventior est ;
ita anior, cum intercussit ira aut su-
Bpicio, pace facta, reconciliatisque
animis, jucundior est, atque acrior.'
62 Jiis lunto] Lamb, subaudit, ' ma-
gis : ' frustra, opinor : bis lanto tnagis
amicisunt, nou apte sonat : tanto quam,
non male. Dissald.
03 I'rimum cavisse ojyorluil'] Mens
Aliumiiia; est : Etsi decuisset te
))rius cavisse ne diceres: quia tamen
tu idem cadem qua: dixisti purgas,
ea patiar necessc est. (iruler.
(}5 Vasa ;>«r«] Vasu puru sunt, qnuc
PLAUTI AMPIIITR. ACT. IV. SC 1.
1787
in alio usn non fuenint. Sic ' vestis
pnra,' in saciis appellatur, inquit
Seivius, quae neqiie funesta sit, De-
que niacnlam habeat ex liomine inoi-
tuo. Alias vasa pura, et ' argentnm
puriim ' opponi etiiblematis cxiato,
notiim est. Scalig.
72 CoUo obstrictol ' ()bstrin(;ere*
est vinculo aicte circumviiicire.Lrtmi.
ScENA III. 2 Optume adverds] Op-
portiine.
4 Sese instituere] Par videtnr, ser-
vuni fingi ita se coniponere. Tauhm.
5 Vultum e vultu] Viiliiim suiini e
vultu beri fingat ct conformet. Lam-
binus.
11 Vota qum siint'\ Mutat nume-
rnm, more solito : pro, rem, qua: vota
est; id est, faciam intiis rem divi-
nam, et quae Diis, si salviis redircm,
a me vota siinf,ea persolvam. Lamb.
Veleres duplici de caussa sacrifica-
baiit; vol quia votum, vel quia ab
oraculo mandatum. Haec saciificia
oirb T7JS juacreias dicebantnr, ilia eu-
KToia, et x"P"''''"*iP'"' ^Jt'W's. Inde
toties in autiquis inscriptionibus,
' Ex voto fecit, solvit.' Boxhorn.
12 Verbis meh^ Meo nomine.
13 l/f re divina facta, niecum pran-
deat] De extis reliquiisqne aliis sa-
crificiornm, domuin secuin asporla-
tls, ctenabant dim. P. Colvius.
17 iSit mora] Hie versnm a Nonio
citatum, de senteiitia Rosii, interpo-
suit Lambinus, quem etiam reperi in
Aid. et Brix. solis: nam in ceteris
prioribus tempore non apparet; ut
nee in Mss. Cam. ant Pall. sex. Est
autem talis, Qiiando islhcec omnia ex-
jurasti te 7nihi dixe per jocum. Grute-
rus.
20 Errant probe] Plane falluntur.
24 Fac commentus] Id est, fac cal-
lide exrogitaveris. Lamb.
26 Morigero] Id est, moreni gero,
Genio meo obseqnor. Doiiza.
ScENA IV. 3 Uercle] Hercules et
liic et siipcrius juratur nondum na-
tus, uedum Dcus. Sunt, qui prolcp.
sin faciant. Sunt qui ad j^gyptium
ilium, qui hoc nostro anliquior, refe-
rant. Ef^o puto comicum simplicilcr
cum vulgari usu sic locutnm, aut
more suo risuin captasse. Tauhm.
.5 Irati] Lego ingrati. Ingratus
enim pleruimine adventus seuum, illi
non semper iraii. Acid.
13 Fiat bono] III est, dum ne quid
fiat contra leges, (iruter.
17 Cispellam] Cispellam, \no repel -
lam : quod qui repellitur, citra re-
gredi cogitur, non ultra progredi per-
mitlilur. Turneb.
18 Ut sit madidtis] Loci hujus
sentenlia petenda videtur e versu,
quem ex Amph. Plauti cilat No-
nius in 'Matella:' quamvis is liodie
in liac Comocdia non reperiatur : ' Ne
tu pustules matellam unam tibi acjuae
iufundi in caput.' Hoc igitur iunuit
se facturum Mercurius, ut Amphi-
tnionem ab a?dibus abigat. Et jocus
est in ambiguitate vocis mudidiis ;
quod ad exteriora et interiora refer-
tur. Pislor.
ACTUS IV.
ScENA 1. 1 A'aucia/em] More Grae-
corum, accusativus pro nominative.
Tauhm.
3 Mijropolia] Latine vocat Sueto-
nius ' tabernas unguentarias.'
4 Emiioriiim] Locus, in quo fre-
quenies sunt inercatores. Gl. 3Iss.
PL Boxhorn.
8 Quem propter] Ter. Eun. ii. 3.
declarat, ' Cibum nonnunquam ca-
piet cum ea, interduni propter dor-
m\et. ' Sciopp. Propter, pTO\)c. Glos,
I\Iss. PI. Boxhorn.
y QiKCslionem inquisitam hodic amil-
tere] ' Inquirere ' non luodo diligen-
ter et anxic qujerere, sed eliam non
qujsiere, signiticat, sicut boc loco.
Porro cave pro amitlere, hie cum qui-
busdam legas omittcrc. QuKslioneni
amitlil, i|ui eam incepit, sed ad fineni
non peiducit. lioxh.
10 Fugcp(c] Intcrjcctio est gau-
1788
NOT^ VARIORUM IN
(lentis et probantis. Sed hie ironia
est. Lambin.
ScENA II. 7 Publicilus'] Id est, ex
Etrarii) piibliro siippeditari. Taubm.
9 Ulinorutn'} Ciijus tergiim ulmeas
virgas voiat, quemadmodum auimas
A< lienins. Taubm.
]1 Mendicas'] 'jMendicaie malum,'
raibiinciiliis est oi alionis, qiiem ante
ociilos foisan liabiiit Prudent, cum
scriberet Tlfpl ^re^ivcuv : ' Istnm li-
bido foetida Per scorta tractum pnb-
lica Luto et cloacis inquinat, Duin
spnrcae niendicat stiipra.' Grutei-its.
Senecta atale, pro senili, more Plauti,
qui sjepius suhslantivum, ad instar
adjeclivi, cum alio substautivo coii-
jnuiait.
14 Mccto vifortu7!io] Sacrifico tibi,
non quidem victinia*, sed infortn-
iiiiini. Taubm. ' Mactare quern in-
fortunio,' apud Plant, solenine est.
Arbitrabantur, inquit Pahn. IDeos
delectari, si sil)i res divma miilta
fieret, et ea re felicitatcm eoriini au-
pere. J. Gruler. Post isth;rc, te mac-
iu in/orlunio, statim sequuntur et in
vet. codd. et in Palat. sex, Vos inter
vns p., ifc. nonnulla tamen dcesse,
res ciamat : nisi furte ilia ipsa inlus
acta dicamus, non coram populo;
qiioil verius putavirim, estquc per-
sonis convenientius. Taubm. Quan-
qiiam dictator ilie secuii erudiii Jos.
Scali^er peculiari epistola me mo-
iHiit, lit ha>c atque ojusmodi alia a?vi
non quidem recenlioris, sed tamen
sequioris, in locum privatum conjice-
rem ; tamen quia in illo crilira? cn-
riie scnatu piurinii etiam reslant, qui
(alculum daninatoriiim suspendnnt,
et nostra Sarsinati omnia ex a-(|no
nondiim abjudicant ; sed pluscula
lioriim aut gerniana esse ct-nscnt, aut
talia quic non facile internoscas ;
possoK8ionem eonmi tcmcre sollici-
tare nut tnrbare nee ipse volui. l)i-
vrrsi tamen cliaracteris notam pra;-
Bentitiiis inipriniere visum est, nt cui-
vi« appareret, ipsos aliquando in
reos a criticis relates, licet nondum
peractos.
SUPPOSITA.
SuPPOS. 1. 2 BubuUs coriisl Id est,
scuticis, ex boum corio consutis, ca^-
daris. Saturnihoslia'\ Cartliaginienses
bello durissime afflicti, dicebant, Sa-
turnunisibiiratum esse, quod prinsex-
cellentiores e tiliis sacriticarint ; post-
ca vero clam emptis infantibus et e-
ducatis, liberorum loco immolabant.
Atque inde apparet, Plautum ad emp-
tos illos et siipposititios respicientem,
Sosiam ' Saturni liostiam ' appellas-
se ; veluti'ad eum usiuni coni[)aratus,
foret, nt niox liberorum loco Saturno
mactaretur. Tauhm.
4 Laria umbratilis'] Non homo, sed
larva? (juaedam umbra. Etiam homi-
nes niliili, ' larviB.' Taubm.
10 Accipel Cum hoc verbo accipe,
Mercnrium ex loco superior!, in ca-
put Ampliitruonis impluisse existi-
mo. Pistorius.
12 Bacchanal te excrcuisse oportuW]
Cum delirare ali(|uem dicere velleut,
'Bacchanal exeiccre' eum inquie-
bant. Nam Luna, Bacchus, Ceres
furoris praesides credebantur. Unde
' Lunatic!,' ' Bacchi,' ' Cerriti,' ita
niox, ' tu Bacchus es :' /uaii'J/iieros.
Mcurs.
2-1 Blandius] Lego, blaudiris ? cum
Alcumena: hoc sensu : Nihil eram tibi
ultra responsnrus ; sed quoniam adeo
blande me comi)ellas, iterum repe-
tam quae dixi, ' Cubat cum Alcume-
na.' 31i autem blandientis esse, vel
pueri norunt. Gruler.
29 Qui 7u] Positum ))ro 71U. Nam
ncirap«AK6i,ct ornatus caussa additnm
est. Lamb.
SO De fnrUius tu inlcrea sis vide] De
foribus tu intcrea, si vis, discedas,
vide. Lamb.
Supi'os. II. 'i Mutatos'] De line re
PI in. V III. 22.
14 Martiginam ille] Cadmus, qui
Thebauus fuit, scrpentem ilium inter-
PLAUTI AMIMIIFR. SUPPOSITA.
1769
fecit: ex ciijns dentibus disseminatis
nati sunt homines armati. Taubm,
Europa: quaslor] Pro quzesitor, id est,
qui ad Eiiropam ab Agenoie missus
est. Douza.
16 Et rtostrcB auctorem gcntis'] Et
Cadmiim Tliebarum conditorem, cnni
Hermiona iixore sua angueis ex ho-
iiiinibus factos repsisse. Ovidiiis :
' Serpentem spectas, et tii spectabcre
serpens.'
22 Salutatory Tanqnam ii, qui sa-
lutatum ibant potentiores ; qui si
lion statim adniittebantur, foris pro-
deanibulabant. Douz.
24 A'e pravorterelur'^ Jocns ; nam
fores clausit, ne fames egressa eum
anteverteret. Donzu.
35 Uominem lie coitgrediamiir'] Vi-
dentiir Lambino superiora, usque ad
Iniiic locum, vendi posse pro Plauti-
nis; quae vero sequiintur, non item:
cum multa ex eis aliudne sunipta, et
pjene mendieata siut, nonnuUa incon-
cinna et Plauto indigna.
40 Fames et mora bilein in nasum
coiiciunt] Veterum opinio fuit, lit
frontem pudoris, risus lienem, sic
et iraB sedem esse nares. Hine
Persius : ' Disce, sed ira cadat naso
jugosaque sanna.' Id inde, quod in
onini graviore commotione, maxime
antem ira», spiritns concitatus ac vel-
ut acstuans vehementins ebnilit, na-
resqne erumpeudo dilatat. Cernas
id maxime in brntorum generosissi-
inis, equo, tauro, leone. Casaub.
41 E loco] Alii interprelantur, ' op-
portune.' Mihi videtur nihil aliiid
significare qtiam, ' statim.' Ad eum
moduu) cadem significatioue dicitur,
' e vestigio.' Boxhorn,
50 Si me Dwdaleis] Id est, si volas-
sem. Victor.
51 Non potuimus grand.] De illo
dicitur, qni compernis junctis geni-
bns incedit. Salmas.
52 drullatorius] Varro apud Noni-
um, 'Grallatores qui incedunt gral-
lis, quje sunt perticaj ligneze.'
62 Tu purg.] Leg. ut purgari juss.
Quasi dicat : Precor ut nee panem,
nee potum ori hodic mco admovcam,
nisi tu JMsseras, Sec. 'Salutare,' ri-
dicule, pro ori admovere, quia ' salu-
tare' et 'adorare Deum,' rem unam
notat. Quierit Amphitruo ex servo
Sosia. quando gentium ipsum miserit
accersitum Ijlepharonem : respondet
servus, id jam, niodo, pridem factum
fuisse : et nt planius etiani loquatur,
circumstantias addit ; Ubi, iuquit,
rediisti cum wxore tuu in gruliam, Vo-
lebat alia addere : interpellat herns,
cui cum, ut fere fit, concise admoduni
respondisset, ad inchoatum sernioneni
revortitur; ut, vel, nbi, inquit,/;Mrg-a-
ri jusseras vasa, ut rem divinam face-
res, tunc me mittis hinic accersitum.
Ergo verba ista, Nee Bacchum, ^x.
clam a Sosia proferuntur : q. d. St
Bacchus nie irritare debet, nolim ego
vel Bacchum, vel Cererem sabitare.
Uterque autem furorem liominibus
immittere ciedebatur. Scioppius.
Suppos. III. 3 Telehoissacriificubo ma-
»ij/;Ms]Teleboariim interf'.ctorum uin-
bris mactabo. Lamb. Porro Dissal-
daeus hie finiri vult Jovis sermonem,
et sequentia tribuit Amphitruoni.hoc
niudu : sucriificabo munibus. A.M. Nihil
cst,ut did sulit, quod hodic bene succedat
jnihi.
13 Stupri] Post vocenis<«/;rJ, hunc
versum insero, Cuiqjte tned absrntc
corpus (uxor) vulgavit suum. J. Gii-
liel.
21 Omneisque trullas] •Trulla,' vas
potorium ; ' trua,' vas aquarium, quo
e culina aquam calefaciam in lavatri-
nam, hoc est, domeslicum balneum
fundebant. Omnes trullas hauriam,
sic interprctamur, lit tndtas omnes
accipiamus arrl rou iraarav apvTMvav,
sive truliaruin oiiine genus : neqiie ad
oivhpvtTii' tantum referimns, sed etiam
ad reliquas trullas : puta irvripiaus,
^wp-ripvaets, et alias, si quae erant aliae.
Casaub.
37 Parata «ai*] Mandavi tibi, ut se-
1790
NOT^ VARIORUM I\
dnlo giibernaciilo affixiis esses. Lamt.
Cluvu h(ereres'\ Sic distingue meo pe-
liculo : Clavo harercs sedulo, Ut suios-
trifugam fucerent, illuc me tuto recipe-
rem. Bl. Item aliud. Am. iU benenum-
malum sercaretur 7narsupium. Caecii-
tiuut qui non vident, hacc ita fiiisse
disponenda. Dissald.
41 Talenta quinquaginta Attica] Id
est, vicena quina niillia aureoruni
Hiiugaricoruni, quadringentos quin-
quaginta quatuor, et dimidiato paul-
lo plus. Tot etiam talentis niulctatus
fuit Demosthenes convictus siientii
Harpalo venundati. Tauhm.
53 Latrones] Id est, niilites con-
ductos, quibus utebantur hostes.
Douza.
(J4 Snblurida'] ' Luridus color ' a si-
militudine coloiis • lurae,' id est, utiis
coiiacei, atque adeo a siniilitudine
coiii appeliatus. Turtieb. Judicium
silet] 'Silenlium' in caussis judiciis-
qtie iiitelligitur, cum nulla prorsum
proniit se conjectura verilatis dispi-
cienda?, unde ferri possit sententia.
Kespicit autem ad ' ampliationis ' nio-
rem, cum in tempus aliud judicium
ditfinditur. Ccel. lihodig.
ScENA III. 1 Partite] Vos inter vos
istam controversiam dicidite ac diri-
mite. Lamb.
4 Nescio] Post liunc versuin insero
aliuin, quern Nonius in ' Decernere,'
ex Ampii. cital : Qui nequeo, vostro'
rum utcr sil Am})liilruo, decernere. J.
(iuliel.
5 Am. Peril miser f quid cgi>] Per-
sonis aliter collocatis, sic scribo: Ju.
Intro ego hinc CO. Alcumena parturit :
perii miner ! Ai>r. Quid ego '! quern ad-
vocalijam omncs atque nmici descrunt.
Juppiter cum Aiiipliitruoncu) egregie
couf'iitassel, rediie sc intro ait : turn
inter eundnm, tuniultum ct t'lamoreni
Alcumfinaa parturicutis exaudiens;
Alcunuiia, inquit, parturit: ct addi-
*\\\, Peril miser ! aiiiicii- saluti prirti-
nieuH. Ncqiie inilii hoc quiscjuam ob-
jicial, Jovi parum convcnirc banc for-
midinem ; nam baec ipsa simiilatio
scenam adjuvat et Aniphitruoneni
ex snbditivo prope germaiium facit.
Huic subjiciens Ampbitruo: Quid
ego ? inquit ; an non magis perii etiam,
queni amici et noti omues deserunt.''
J. Gutiel.
9 Tliessalum] Thessali veneficiis et
magicis artibus infames. Taubm.
13 Ignorant] ' Ignorare ' est asper-
nari et cognoscere nolle. J. Guliel.
14 Introinitnpam in adibus] 'Apxaia-
fj.hs est : apparet enim veteres prae-
positioni ' in,' sive motum in loco,
sive ad locum significaret, indifferen-
ter accusativum et ablativum adjunx*
is.se. Meurs.
ACTUS V.
ScENA I. 1 Sepulta] Id est, ex»
stinctaj : omnis spei atque auxilii in*
opiam significat.
3 Consequi] Consequi hie pnto idem
esse, quod, circumcyrari, in orbem
rapi, aut agi : nam in orbem rapta S3
invicem consequuntur. Maxime au-
tem consternatis coelum, terra, et
mare circumrotari fere, et lapsum
niinari videntur. Boxhorn,
G Aquam velim] Qua suffiisa, senii-
animis recreer, atque reficiar. Lamb.
y Dcos sibi invocat] Forte puerpe-
ris illud soleume dixit, ' Juno Luci-
ra, fer openi.' Taubm.
17 Ilerilis prccvortit metus] Plus va-
let apud nie Alcunienae metus, quam
mens. Lamb.
21 Percussit Juppiter] Gravissimi
est et lellialis vulueris verbum per-
cussit : unde ' percussores ' dicti : di-
citur etiam de fulmine. Passerut.
21 Interii] luterire plus est, quara
peri re. Ciloss. ]\].ss. PL Boxhorn.
25 Increpuit] Id est, crepitu fulmi-
nis pertermit. Passcrat,
2'J Kxpedi] IJic actutura. Cil. Mss.
Boxhorn.
31 Piam] Amantem tui. Pietas
omnia debita ofticia corapleclitui.
(iUiss. !^hi. Boxhorn.
PLAUTI ASINAR. PROLOGUM.
1791
42 Manibus piiris] ' Piiras nianns '
tani a soidibiis ot illuvie, qiiain a c<r-
de et sanguine, in saoris exigebant
antiqui. Minuis, ' Piiras Dens, non
pleuas adspicit nianiis.' Fiebantqiie
eac lavationes fere in vivo fliunine.
Brissou. Cupileopertu] In saliitandis
et atloiandis Diis stanles capite oper-
to, corpus dextroversuni in orbein
circumagebant, procumbebaut ptiani,
dextranujue ori adnioventes, osculuni
labris premebant, turn deinde sede-
bant. Brisson.
52 Incunabulis] ' Incunabula ' sunt
fasciae et paniii, quibus pueri in cunis
involvuntur, involucraque eoi um, uno
verbo, linea et lintea. Nam in cunis
pueri involuti incunabulis colligantur.
Turnebus.
5G Avgues jubati ] Jubas angni-
bus et draconibus tribui solent, quze
quidem cristae sunt in eorum capiti-
bus eniinentes. Turneb. Impluviiuii]
' Si relictus erat locus in medio, ut
lucem caperet deorsum, qua implu-
ebat, impluviuui dictum,' Varro.
GO Recessim] Gloss, nostrae Mss. in'
terpretantur, ' retro :' recte : et nihil
hie mutandum. Nunc recessim, id est,
retro; rursum, id est, nunc vorsum,
cunas traxi. Belgse dicerent, Nu
voorwaerts, dan acliterwaerts. Boxh,
(jl AllcTum altcni] Id est, unnm
dextra, alteruni hiva. Ovid, de Art.
I. ' Parvus frat, manibusque suis Ty-
rintliius an^ueis Pressit : et in cunis
jam Jove dignus erat.' Taubm.
73 Cum Jove] Aiiter Propertius,
' Uivaleni possum non ego ferre Jo-
vem.'
75 Paccm expetam] ' Pacem petere'
projiria plirasis veteruni in re sacra,
pro Deos placare, veniam delictorum
petere, numen exorare et propitium
reddere. (ironov.
70 Tiresiami Tiresias vates nobilis
TliebanHs ; ' Conjector,' divinator.
Briss. Consulam] liecte dicit,cons«-
lum : auspices enim ' exta consnlere'
proprie dicuntur, cum inspiciunt.
Brisson.
ScENA II. 9 Qui est susceptus] Mss.
Lang, qui est conceplus semine: for-
tasse melius. Aliud enim conceptio
est, aliud snsceptio. ' Conceptio'
proprie seminis, primus uteri actus
in geueratione. ' Susceptio,' in lucem
cditi pueri, opus parenttim, qui natos
manibus suscipiunt, atque e terra tol-
lunt, ut ostendant, velle se eos ali at-
que educari. Dissnld.
ScENA III. 3 Cliire plnmHie'] Mss.
Cainer. clara plaudite : forte, applau'
dite. Grut.
ASINARIA.
Argum. 6 Riiinus] Idem qui
' rivalis,' a ' rivus ;' ut a ' vicus,' ' vi-
cinus.' (ironov.
PaoLOGus. 3 Conducloribus] Lam-
binus accipit de iis, qui couduxerunt
omamenta, itdilibus. Imo vero de
iis capiendum qui ludos exhibent,
quique bistrionum operam couduxe-
runt. Gruter.
4 Auritum] Auritum pnpulum acci-
pio, qui usu aurium non destituitur.
J. GuUel. Aurilum, attentum. Glost.
Mss. Buxhorn. Gratiis] Epid. iii.4.
38.
10 Greece est Onngos] Langianu5,
Onu^iTiist. Duo Palatt. Onai;ro est.
IJaiiliiiiii. Onega. Scribendum,(»rtfc«;
est Onugo; vel, Onega: nam t^ est
tiansponi vetat metruni. Vide ad
Livii lib. i. Gronov. Onagos] Cum
vfriyhs sonet asinarius, cur Aninarm
vocatur Comoedia? Kespondeo, sub-
1792
NOT/E VARIORUM IN
auditur 'fahnia:' lit perinde sit, ac
si diceretnr ' Fabula de asinariomei-
calore.' Stephan.
ACTUS PRIiMUS.
ScENA I. 6 JElatem'] Pro, dintis-
sinie, sive apternum, adverbialiter
positum. Nonius.
7 Pestem] * Pestis ' etiam pro
morte ponitiir; siciit ' febris ' pro
quocnnqtie niorbo. 3feurs. Inde' pes-
tem oppetere,' quemadmodiim ' inor-
teiii oppetere.' Veins poeta apiid
Cic. Tusciil. lib. ii. ' Vestras niamis
peto, priiisqiiam oppeto itialam pes-
tem.' Ciipt. III. 3. 11. Gronov.
8 Deum Fidium] ' Fidius ' est Jovis
filius, id est, Hercules. Aihs vlhs'H'
paK\^s, cujns sacramentum saiictissi-
imim erat. Festus.
16 Lapis lapidem'\ Duae rationes
inolendi indicantur a poeta : una,
cum siispensa mola fruges frangimns,
lit in faba fresa, et in polenta cras-
siiiscnla ; altera, ciun niola; non sus-
pendiintnr, sed lapis lapideni terit, id
est, mola molam; ciini teniiior farina
et minntior elicitiir. Atqne hinc.co-
niica qiiadam lasrivia et liisn servnni
circiimloqiii ' pistrinum,' ex genere
niolitnra?. Turncb.
18 Polentniu] Id est, bordetim, vcl,
liordcaceam farinam. Tuubm.
Qui polentam pmnsitant] Sic om-
nes omnino scripti. Cainerarianns
inter versus pinsilant : et idem nnns
secundo post hiinc versn, pinsilaut.
Quod in spericm comiitodius: hoc
enim illorum o|)us est, non ' pransi-
tare :' a quo adeo erant remoti, ut et
vavaiKiirriv macliifam iiaberent alli-
gatam,qua;et vesci polenta et ni<inus
ori admovcre proliilicret. Unde igi-
ti:r hie rodicum in hoc verbum con-
senRns? Portasse ntrobique scripsit,
IJbijicnt nequam homines, ui polentam
pransitenl. Sicnificat uiniin illis esse
durae sortis solaliuni, «i quid dc po-
lenta f'lirtim aliquando siibducere et
pransilare pos*siiit. Ubi homines ne-
quam perpetuam sentinnt miscriam,
nisi si quando contingat, ut furtim
aliqtiid polentas ori inserant. Gro-
novius.
21 Fustiiudinas'\ ' Insulas ' vocat
niolas, quod in mediis pistrini locis
collocatap, vehiti insnlae specieni prae-
beant. ' Fustitudinas ' vero, quod
illic fiistihus adigercntiir servuli si
alicubi cessareut. ' Forricrepidinas'
etiam, quod conipedibus vincirentnr,
ne fiigiendi daretur facnltas. Long.
22 Blortuil Id est, ubi servi loris
e pellibus bubulis factis canlnntur.
Lambin.
26 Despuas'] Despuebant veteres,
quie abominabantur ne evenirent.
Lamb, Sputum apud veteres extra
nsniTi naturalem erat vel religiosum
in avertendis roalis ominibus, quze
' despuimns,' ut hie ; vel contumeli-
osnm ad contemuendos alios, quos
' conspuimus,' ut Cure. iv. 2. 17. Ad
illud referendum etiam, quo nteban-
tur mediciuiP causa in morl>is, quos
incantando ciirari putabant, aut co-
mitialibus, quos item ' despuimns,'
Plinius xxviir. 4. Petron. Noster
Capt. III. 4. 18. Gronov.
28 Penitis'] Voeabant ' penitnm '
veteres, qnod intimum esset ; unde
et ' Penum ' et ' Penates' dixernnt.
HJuretus.
31 Expcrs sis metu] Expers cum
sexto casu, more veternin. Catullus,
' omnibus expers.' Murtt.
32 Rcdde operarti] Scil. ' anscultan-
do.' Lambin.
36 Quid istucnovi fs<] Vix mihi du-
bium sit, qiiin post li<ec ponendtis sit
versus 69. Demiror quid, (fc, at ver-
sus ordine 70. delendus.
37 r.quidem scio jam, Jilius quod
umel] Nunqiiaui niagis se traduxit
Scioppius, quam cum congestis aut
corrui>tis aut male iutcllectis ancto-
rnm locis vincere voluit, scio quod, ut
vulgus iisurpat, Latine dici. De sin-
gulis vidcbimus alibi. Nimc nione-
mus tirones, ab hac barbaric sibi ca-
I'LAUTI AS«INAR. ACT. I. SC. 1,
1793
veant. Hie auteni scribeiiilinii ant tus' dicilnr, rpii parce ac diuiter vi-
rum Fr. Sanctio, qiwm, vel (fuum: ant vit, cliani lloiutio Ej). i. 7. 91. ' Dn-
luiuidem ncio jam, Jilius qunm iimcl iiis, ait, Vultci, iiiniis attentusqtie
mens, hthunc. Quasi esscf, Isthanc videris Esse niilii.' (ironuv.
scilicet. Bis codein nioilo peccatiim (id Habere lionorem] Morem ip^i
est apud Liviuni, iii.,52. tt iv. 31. geieie. Lamh.
Pseud. I. 5. * Ecquam scis filium ti- 72 DotulemY Dotalis servus,' idem
bicinam nienni ainarer'' Gronou. piorsus qui A^eliio ' receptitius. '
40 Invnsit gravis] Post \vxc verba, Qucni vide xvii. 6. Qui quidem ser-
veius codex liunc versuni iiiserit : vus in niariti poteslate non eiat, lit.
De. Ltiamnc? Li. age tjuceso, hercle, reliqui; sed inatroiiie pecuiiaris ;
vsque ex penilis faucibua. quippe ' exceptns ' cum reliqua pe-
41 Ay« siii>i)etunt] Non habet, unde cnnia, nee datus doti : quain pecuDi-
piomissnni solvat. Lamb.
4G Nos tamen pranosciiims] Came-
rarii et Langii codices, nos tamen in
am ilia pro libitn tractabat, vei invi-
to marito. Douza.
7() Viginti] Miror, qui senex scire
prelio sumus: lecte: Tu in primo potuerit filio opus esse viginti minis,
pretio senlis, qualis sit uxor Ina : nos cum iniilto post (sceiia 3.) lena su-
tamen ipsi aliquo in pretio sive loco per illis cum adolescente paciscatur.
el tempore, id sentimus. Nam quuni Muret.
dicitur' primo,' ' secundo,' ' tertio,' 84 Circumduce] Decipe, circum-
potest intelligi ' pretio,' perinde ut veni. Gloss. Mss. Boxh.
' loco ' et ' numero.' Poennlo i. 2. 86 Piscari in dere] ' Piscari in
' Primuin prima salva sis, et secunda acre,' et ' venari in inari.' liabent
tn secundo salve in pretio, Tenia forniam jnoverbii. Vide Erasmuni.
salve extra preliuni.' Sedifjitus Vol- bl Rete juculu] Est ' reie jaculuni,'
catius: ' Uein Nsevius qui serv*t, letis genus dictum a jaciendo, quod
terlio in pretio est.' Sciopp. et ' funda' appeliatur, a ' fuiidendo,'
03 Arete cuntcntequc habet] Ride vel a ' fuiido:' /SrfAosGraecis, ut docet
hie gravitateni niimici philosophi. Serv. Georg. i. 141. dicitur ' reteja-
Virtutem ait nietain habere, intra ciihim,' ad ditferentiam ' verriculi,'
quam et in qua consistit, qua; voce- quod non jacitur, sed veiritur, id
tiir niediocritas: in ea qui inanent, est, traliitnr. Turneb.
'continenter' aut ipsos agere aut 88 0;<<ioHfcm] ' Optiones ab optan-
alios liabere dici Plauto. Atqui con- do appcllati : quod antccfdentibus
tinenter vivcre potest et qui in spien- a-gritudine preepeditis, hi, tanquam
dore vivit, con<(?H<e non nisi qui parce adoptati eoruni atque vicarii, soleut
aut x^^'^XP'^^' I*iu" intellexit, quid
esset contente. Cicero pro Plancio :
' Cn. Maiiliuiu, non solum igiiobilem,
verum sine virtute, sine ingenio, vita
etiamcontenta ac sordida.' Latinus
Pacatus ■ 'Cum videret Imperato-
rein, rerum potientcm, tcrrarum ho-
iini versa curare.' Vegetius. Est et
opiio fabriciE leg. 6. U. de Jure Im-
munitatis, quo inaxime respexisse
videtur Plautus. Grunuv.
94 Aliudcura] Id est, tu de hac re
sis securus, ego vidcro. Taubm.
95 /; eliamnc ambulas] Suspicor
minumque dominum, parce conten- fuisse initio, Ei, ei ; ne ambula : hoc
teque vivcntem.' J'auilinus Natali est, I,i; nc ambula: sic respexerit
sexto Eelicis : * Quos solos Iiabuit ad dictum senis ' Eo ; ' jubeatque
contentae rustirns illos Paiipertatis porro ire, iiein'c ambuiure : minus
opus.' Cicero pro Sex. Roscio, ' Haec enim est, imo vero et aliud ' ambu-
attenta vita et rusticana.' ' Atten- lare,' quam 'ire.' Lepor autem iii
Delph. ei Var, Clan. Plaui. 5 X
1794
-SOTM VARIORUM IN
eo, quod senex scipioni inniteretur,
ideoque itioni minus aptiis. Gruter.
104 Si quid opus] Hoc de sollenini-
bus Romance antiqiiitatis formulis
depromptum, teste Cic. ad Attic.
' Erat enim, si meministi,in consula-
tus petitione per te milii pollicitus,
si quid opns e<;set.' Douza.
Ill Contiii] Id est, contueri, cer-
nere. Lamb.
ScENA II. 4 At main cum <«o] V^e-
teres cum rainarentur, aut significa-
rent, quod quis direiet ant faceret,
imptine non habiturum, malo id ejus
futuruni aiebant, et fere bac formula,
malo tuo. J. Guil. Ex hoc loco] Id est,
e vestigio. Lamb.
5 Tresviros] Tresviri, vel triumviri,
capitales ex niagistratibus erant mi-
noribus, qui career! praeerant et sup-
pliciis, cognoscebant de criminibus
servorum, ineretricum et viiiornm
capitnm, eosque puiiiebant. Unde
apud Herat. ' Sectus flagellis trinm-
viralibus.' Gronov. Tresviros] Vide
notas Anipb. i. 1. 3. Nomina] Sole-
bant enim rei nomen apud magistra-
tuin ante accusatiunem datis tabellis
deferre. Douza.
7 Perkcebrce] ' Pellecebrae ' delini-
meiitii sunt nieretricia, blandidicis
diclis et snaviliidiis imperitos jiive-
num animos irretientia: unde ipsae
meretrices ' pellices.' Joh. GuUclm.
9 /k 7nari] Id est, in niercatura fa-
cienda. Douza. Elavi] ' liluere,' est
decoquere, substantiaui iancinare: nt
Rud. u. 7. Sic ' proiuere' (juoqiic:
itaqiie ' proiuvium,' pro imuioderata
et eflusa largiiato. Tacitus, ' I'ro-
hiere opes,' <!v:c. Palmer.
10 Surdido vilam oblcctabas pane]
' Surdidiim panein ' Lanibinns inter-
pretutiir pancm cibariiim, qui servis
diibalur. Sed putat Coleriis viiioiein
fuisse : nimiriiui ilium, qiiem jusculo
snperfu.so canibus pra'beri sulitum
scribit veins Scboliastes Juvenalis.
Taubm. In pannis, inopia] Pra-lcr-
quani (piod Lipsius, inpannis, una vo-
ce, consensernnt omnes lacunam hie
esse, et quidem plurium vel certe
unius versus. At locus est integer-
rimus : ad vocem inopia repetenda
est proximee voci apposita pra^posi-
tio : quasi esset, in pannis,in inopia;
more Latinis nsitatissimo, quod non
attendernnt etiam in S. Cypriani
Epistola ad Donatum : ' In judiciis,
concioue, pro rostris opulenta facun-
dia volubili ambitione jactetur.' Sic
Mss. faniores, et invenit Palmerius
in suis, etsi improbet. Deinde snb-
auditur participium veibi substanti-
vi, ' vivens,' ' degens,' ' agifans,' ' de-
tatem agens.' An aliqiiid deest bnic
orationi : in vestitu inendico et egestate
ritam surdido pane oblectabas. Atqui
haec est ipsa oratio Plauti. Sed ta-
men dicent, Atque ea si erant, quod
sequitiir non potest referri ad in-
opiam. Potest imo: nam inopia non
liic significat indigentiam ipsam, sed
angustias et tenuitatem inopum: ut
cum dicimus, ' in egestate esse,' ' in
inopia vivere,' intelligimus res par-
viilas et tenues, quibus (amen anima
quantumvis egeni sustinetur. Atque
ea si erant, nempe panis sordidiis,
panni et liabitus mendicorum, alia
suppellex et frivola mendicitatis.
Terentius Eunuclio v. 5. Gronov.
18 Ignuras] Vid. Ampb. iv. 3.
19 IMansuetem] Ita Nonius mansue-
tcm, a nomine ' mansucs,' id est, x«'-
poridrjs' quasi adsuelus ad manum acce-
dere, et ut ait Maro, ' Ille manum
patiens,' jEneid. vii. 490. Taubm.
jliscbylus Agam. Aifihs ^woikIs fi.a?\.0a-
Khv a<p' (<p6\p€Tat. Scriver.
20 Nam isti] Scil. Philenio.
20 jDIodo] ' More : ' ubi iis praesen-
tibus loqiiimur quos mctuimus, aliis
in dicendu potii:s moreiii gerinius,
quam nobis. Boxhorn. An modo, ar-
bitratu.
ScENA III. 1 Fhilippcis] Sciendum
numnios Pbilippeos fuisse quondam
aunos insignes imagine Pbilippi,
rc^is Macedonun:. t'umer.
PLAUTI ASINAR. ACT. I. SC. 3.
1705
3 Nee rectc'] Id est, male. Tnub-
man. Auniin merum est] Uiide mere-
trices liitea veste iiitrodiict;e ; (jiiia
color aiiro, cujus illee ciipieiiteii max-
ime sunt, similis, .S'ai/jg-.
4 Clavo Cupid.] Plane adamantino.
Taubm.
5 liemigio veloque] Notatur snnima
el celeritas et conatiiE. Idem.
G In dllum] Id est, mare.
7 Puitorio] Qiiacstmn significat me-
retriciiim, ' Portorinm,' <p6peTpov, yav-
\ov, vectura, sive prefium vectura.
Taubm.
12 Ductein'] ' Diicere' et 'perdu-
cere,' inter Venerea habentur. Grut.
14 Dttm superes datis] Soil, alios:
vel superes, id est, abundes datis, ut
vult Hosius. Sed simplicius est prius.
Taubm.
IG Quod accepisli] Quod Plauto in-
terdum est accessio sermonis, preeter
vebenientiam, sermoui nibil afferens.
J. Gul.
20 riostimenturn] Festus, * Hosti-
mentuni est beneficii pensatio.' Sic
Serv. ' Hostia,' victima est ; et dicta,
quod Dii per illam bustientur, id est,
Jequi et propitii rcddantur: iiide lios-
timentuiii, aequatio. Opera] Gen. fce-
min. est opus vel labor, pro snmpta
niercede, ut boc loco. ' Opus ' est,
id, quod opera perficilur. Nonius.
25 Non tu scis] Quae amantem par-
ce et timide poscet, ea sibi erit dam-
nosa. Lamb.
28 PaliJiarium] Piscis put. est, qui
non assatur, nee elixatur, sed in pati-
na cum jure ai)ponitur. Turneb. Ver-
ses] Amatorem scil. ut piscen), dum
assatur. Taubm.
29 De pk'iw] Cum amator nonduni
exbaustus est. Lamb.
37 Te earn ductare] Postulas te due-
tare, ex elt'gantiis Plautinis est. Ait,
amantem frusira, ac neqnicciuam
velle amicam verbis ductare, non do-
nis. Diss.
41 Numerata in 7itanum] Vide Tnr-
neb. IV. 11. iibi explicat illud Cic.
Pbilipp. II. ' in manum latio.' Tuub-
vtann.
41 Abusa] Utendo, vel in usum
consuiiipta. Turneb. xxii. 5. Pio-
priissime boc verbo Plautus utitur:
so. in vino, unguentis, pigmentis, &c.
nam id significat ' abuti.' Donal.
47 (.VrtCfj] Graca mercari fide, liic
est, optima et repra'sentata pecunia
mercari, ut in palliata atque adco
Attica Comoedia : cjuasi Graeci nun-
quam fallerent. Gra?ci Gra-cis fa-
vent, et bene de gente sua et existi-
niant et praedicant. Turneb. Quia
niulii inventi Atbenis, qui debiluni
abjurarent, factum est, ut (idem
non liaberent nisi praEsentarium au-
rum ferenti. Nuspiani auteni cer-
tior (ides, quam ubi stalim res pro re
redditur. Qua in re quia videntur
Graeci diiigentes ("uisse, iude (ides il-
lorum optima in proverbium abiit.
Vellei. II. 23. ' Adeo enim certa Atbe-
niensium in Romanos fides fuit, ut
semper in oinni re, quicquid sincera
fide ageretur, id Komani Attica fieri
praedicarent.' Sed ' Punica fides '
in contrarium pro mala valiiit. Au-
son. Epist. 10. Gronov.
51 Nihili cocio est] Vidit liic ali-
quid Muretus. Quicquid enim re-
pugnent, cocio est ipsum vocabuluni
' caiitio,' ut ' plodo,' • plaudo; ' ' co-
j)0,' ' caupo.' Sed cum scriptura
niutat significationem et genus : non
enim syngrai)bam significat, sed per-
sonam: perinde ut vocabulum 'op-
tic' et electionem significat et adju-
torem. Pr« boc tarn facili eiymo
quam speciem liabent, qua3 commi-
niscuntur docti a cuuctando, a co-
quendo, a conciendo, a cogendo ?
omnia [xia fivKovos. Cocio est arrila-
tor vel proxeneta, qui arra data
contrabenles conciliat : inservitque
empturis ac vendituris aut utris-
quc, et apud alterum, ut aliquid re-
mittat.alterum ut addat pretio, inter-
veniendo, rem conficit. lidem et
pro emptore interdum spondebnnt;
1796
NOTyl]: VARIORUM IN
iniei'dum et ipsi qtiaedani emptita-
bant; ut nunc quoque faciiint : inde
' cociones ' et pro spoiisoiibus et pro
KOTTTJAois. Hinc explicandum diciiim
Laberii: ' Diias uxores? Iioc hercle
plus Hiegotii est, inquit cocio : sed
iediles viderent.' Cocio sic loque-
batiir, nrgeus contrahentes, ut fineni
negotio imponerent, sibi enim et alia
negotia cnranda esse: ut rh hoc sit
ablativi casus. Sed abutitur eo La-
berius, quasi noniinativi esset, et sig-
nlficaret: hoc gravins esl quam pu-
taram. Hinc et Plautiuuni : ' Non
desidero,' inquit, ' et pro niiiilo habeo
cocioneni, qui inlercedat et promit-
tat, 3(1 diem solutum iri ; praesens
volo.' Cutn autein ad d i t, stvs cuj«s?
iudicat verbuni iioc frequenter audi-
tUHi in scena ex noiissiuia aliqiia co-
inoedia. Illud absurde Salmasius,
cujus, hie esse posituni, ut ' cnjum
pecus.' Ita enim dicenduni fuisset:
scis cujuin. Nee ' cnja res ' est quaiis
res, sed cujus domini res. Accipio
autem ab eodem ' cociones ' apud Pe-
tronium : et inteiligo arrilatores, qui
iu mutatione niercium intervenire so-
lerent, et verborum, quee inter se
contrahentes commutarent, arbitri ac
medii essent. Acci|)io et ' cociona-
ri ' apud Qiiintiliauum, ut sit facere,
quod et Kd-rrrjAoi et proxenefze solent :
laudare nierrein, pretium intendere,
dein aiiquid remittere, turn Jurare
lion niinoris dari, rursus concedere,
donee contractus perficiatur. Sic
cocionatus est Cato in Cypro irdvra
i^aKpifiovv KoX Ka.Tarilvwv ds 6.Kpav ri-
fi-^v, KoX Ttdcrav avrhs Trapuv, Ka\ irpoad-
ywv rhv taxo-Tov ^KKoyicrfjihv, ut halji't
Plutarchus. Sic Caligula ' exc|uirens
per se pretia et cxtendens' apud
Sueton. cap. 38. Hinc Glossae : Ar-
rilulnr, cocio, (i /itra/SoAeur. Cocio, /ut-
rdffuKos. i'ociitnalura, niTa^KTiriKii.
yitrd^oKos, dardnnarius, cocioiiator, «>•.
rilatnr. McTOTrpciTrjs, cocio. Mfrdnpa-
iris, cocioniiliiin. (iiouoviiis.
57 Quun coiuml/a:] Nota est colum-
borum in oscuiando improbitas. Ca-
tull. Garni, lxv. ' Nee tantum niveo
gavisa est ulla coiunibo Conipar, quae
niulto dicitur improbius Oscula nior-
denti semper deccrpere rostro.'Lawj-
bin.
58 3Ieo de studio'] Id solum agere
studebatis, quod mihi placebat.
G4 Concinnavit'] Paravit locum se-
quabilem et planum. Nonius.
08 niix] Ab ' illiciendo' fit ' illix.'
Nonius.
09 Bene salutandol Id est, dum sa-
lutantur. Taubm.
70 Vinnula] Ita Isidorus Origin.
1. II. ' Vinnulata vox, est lenis et
mollis atque flexibilis : et vinnulata
dicta, a vinuo,' id est, ' cincinno mol-
liter flexo.' Unde nunc primuui dis-
cimus, ' vocem vinniilam,' sive ' vin-
nulatam,' ad fractas et concisas iilas
ffl'aMiiinalissimis modis in coucentu
niusico flexiones proprie pertinere,
hoc est, dicta infracta et quasi modu-
lata voce labiis teniis modo, non au-
tem e pectore penitissinio enuncia-
ta; nota nieretricularum arte. Dou-
za.
71 llaud est] Significat, non est
rei familiari aucupis damnosum ; non
immiuuit rem familiarem. J. Gu-
lielm.
72 Sine retihus] Habere cum licet
spontaneum, non coaclum. Pylad.
75 67] Si, pro 'cum,' ' post(|uam,'
' sunul atciue,' poni amat. J. Gut.
Si conjunctio cum verbo indicativo
juncta, rem magis indubitatain facit.
Pri.scianus,
[)'i Exohsecrubo] Exquisite obsecra-
bo. Lamb.
91 Dignos, indignos] Id est, om-
neis.
95 Si mutuus non jiotero] Recte mu-
tuus ab amico, fwnore ab danista.
Sed quum mutuo scribit Salmasius,
contra uiorcin antiquoruui loqiii facit
poctam. Vid(' dc I'ociinia Vet. in.
1. Gronov. Dluluns] ' Muliiuni sine
u:>uris ; foiMius ciirn usuris suriiitur.
PLAUTI ASINAR. ACT. 11. SC. 2.
17!)7
et est accept! foetus : nnde et fcEnns
dictum est: iit Graeci t6kos, (|uasi
partus miitui sunipti.' Aon.
ACTUS II.
SCENA 1. 10 Celncem'] ' Celox' na-
vigium breve et celere, quod majori-
bus et tarcliorihns suhservit. Siguifi-
cat se dubitare quil)us rationibus et
qua celeritate navem in portum du-
cat, boc est, rem ad optatuui cxitum
perducat. Lamb.
11 Impetritum] In sacrificiis quod
' litare' est, id in auspiciis ' impe-
trire.' Nihil autem aiiud est, quam
' impetrare.' Scalig. Quovis admit-
tunt aves] In quanivis partem admit-
tunt sen addicunt aves, et consilium
sue garritu aut volatu ratum faciiint.
Taubm. Verba ' adinittere,' ' addi-
cere,' propria sunt augunim, qiiibus
et 'adniissivap aves' dicebantiir, quae
consulfntem de incepto bene sperare
jubfrent. Grower.
12 El fornix] V. N. Aulular. iv. 3.
Porro] Mss. Camer. parra. Jam Pii-
nit) 11.37. Parraj avi in capite cor-
niculatus est apex, ut phasianis ; in-
auspicatnsque : quze Sirio oiiente ip-
so die non apparet, donee occidat.
XVIII. 29.
14 Ulmum] Unde virgae fiebant.
Tanhm.
16 In imindo] Id est, paratiP sunt:
in expedito sunt. Charisiiis. Vide
E|iid. V. 1. Gronov. Uti quaj munda
liabemus, veluti cbartain, vestimen-
tuin, ferranieiitinu, quibus statim, ul)i
necessitas iiicidirit, uti possimus, n»c
t'xspectandiim est, dum mundentur.
Gronov. Atriensi] 'Atrienses' >er-
vi observabant atrium, ub: ccvnabaiit
veieres : et suppellectilcm icdiuin aut
villa> exponebant, et ut omnia mun-
da et integra praestarentur,curabant.
' Sei vus ad iimina,' dictiis pro atri-
ensi Virgil. /En. IX. 'fidnsque ad Ii-
mina custos.'
18 Obscavavit ] Id est, ' malam
scaevam sive omen obtulit.' Nonius.
ScENA 11. 7 Obscrvavit] Custodes,
servitii pars erant : eorum munus
'observatio:' et ipsi illi, cum aediuni
ciistodia; diligenter et ex officio suo
prirsunt, ' observare ' dicuutur, ant
* scrvare.' ./. Gulielm.
8 Jiitatem] Pro ' diutissime,' sive
' a^ternum, ' adverbialiter posilnm.
Casaub. in Allien, vii. 1. • /Etatem,'
interpretatur, per omnem a»tatcm,nt
Craici dicunt 5ict $iov, pro 5j' SAou
/Si'ou, et ut Hesychius, Sia travThs, au.
Taubm.
10 Prwgnantis] Id est, eminentes
ac protuberantes, ut pra'gnantium
uleri Solent. Varro, ' Excitatnm
verberibus corpus.' Et est jocus,
quasi magnum quid largiturus sit.
Taubm.
13 Quadrigis'] ' Quadriga; alba; '
sunt Jovis quadrigae, qua; celerrinio
per crelum ferri cnrricido censentur.
Turneb. Indipiscet] Adsequetur, adi-
piscelur. Fcstus.
14 In obsidione'] In discrimine, a
re niilitari sumpta coinparatione.
15 Opprimere] Occupare, et ita
subito arripere, ut elabi non possit.
Taubm.
IG Opimitates'] Vide Capt, iv. 1.
18 Sint obnoxii] ' Obnoxium esse
alicui ' ))ro obligatiini, deditum, sub-
jectum et devinctum alicni esse, sive
per benefiria accepta, sive per po-
testatem, et jns, puta niagistratiis,
vel doiuiiii, vel patris, sive denique
per patientiam non satis lionestam.
Gronof .
20 In cuntmune] INlilii et illi. Ne
iiuam fraudem frausus siet] Id est,
fVaudcMii cummlseiit. Festus. Forniu-
lam banc anti<|uaii) emollivit Living
xxiii. 14. 'Qui ca[)ital<'m fraudem
aiisi, (piique pcruniit judicali in vin-
culis essenl.' Ubi tanien Scalig. ma-
vnlt ' frausi.' Gronov.
23 Pro monstro] Portenti loco est,
divrl Ttparos. Taubm. Sudati Alliidi-
tnr ad 'sudiculnm,' flagelli genus
dictum Festo, quod vapulantes sii-
1798
NOTiE VARIORUM IN
dautes facit. Passer. Sudor frigidiis
et tieinentis et Eestiiantis animi in-
dicium est. Vide Cep\. Rliodig. vi. 4.
24 Properans concesso pedibus, lin-
gua largior'] Bosius, cum ccsso : male ;
ram concesso, nihil aliiid est, qiiani
cesso. Poenulo i. 2. ' ambae niin-
qiiatn concessavimiis.' Ut ' condo-
leo,' ' concastigo,' 'coniputo,' idem
quod simpiicia significant. Pro pro-
perans, legi posset perperam. Sed
lion est necesse. Id enim refertur
ad aniiiuim, ei ncgotium. Quid ego
cesso, cum negotiiim sit, quod festino
et cnpio ceieriter exsequi ? Gronov.
26 Pal.ro7iu)n] Sic INIenander 7Ac(!(r-
(TaffTTiSas servos vocat; quod lingua se,
tanquam scuto, defendant. Tatibm.
31 Gymtiasium] Vide Aulul. in. 1.
32 Catenarum colone'] Vide Pseud.
IV. 6. Virgarum lascivia^ In cujus
tergo lascivire et exsultare solent
virga;. Lamh.
34 Expendi^ Libra vi, heri jussn.
Servi autem pendentes vapulabant.
Tctuhm.
35 Centum pondo es] Usitata ho-
niinis statura erat pedum fere sex ;
pondus Romanarum libraruni cen-
tum plus minus. Casaub.
37 yEquum cetitupondium] /Equum
cenlupondiuin est justum et sequiim
centum liiirarum pondus. Alligaba-
tur autcin ad pedes servorum pen-
dentium pondus aliquod, ne inter
vnptiianduiu calcitrarent, neve pedi-
bus aut calcibus eos a quibus verbe-
rabantiir, peterent. liosius.
v.) Dcpcndis] (Juo tandem niodo
pcndeas, plane et ex ouini parte im-
probus es. ' Depcudere ' est non
satis penderc, nec pondus apquarc.
' Propendere ' plus |)endpre. Turneb,
40 Hoc leslamcnlo] Scrvitus libi
V(C, id est, niiseriam, tanquam lega-
tum quoilddUi, tcstiimcntu rcliquit.
Lamb.
41 Verbis] Sensus est, Vcrbis-ve-
lilalionem, id fwt, banc ipsam vclila-
tioncm el conlcntioncm nostrnin,
quae fit verbis, volo compendi fieri,
id est, volo non usurpari : volo nos
desinere verbis velitari. Verbis au-
tem cobaeret cum velitationem ; ut in-
telliganius, verbiS'Velitationem dictimi,
pro verboruni velitationem, quam Ao-
jop-ax^av Gra^ci appellant. Lamb.
43 Sis'] Licet, si vis.
45 Omnes de nobis] Quivis loqne-
tur de exquisitis cruciatibns, qui in
nos confluent.
53 Familiarem tergum] Id est, do-
nii babeo tergum, ne milii queeren-
dum sit foris : quod valet, paratus
sum ad verbera, si quod facinus au-
dax fecero. 'Tergus' autem, nias-
cul. genere veteres dixisse, hiuc pro-
bat Nonius,
55 Quin si tergo res solvenda est]
Omnes et Pall, et nostri Voss. ac
Jim. resolvenda vel re solvenda. Plant,
scripsit, Quin si tergom re solvenda
est. Nam re solvenda esse et solvendo
e«se idem. Et sane Acid. Quinsiter-
gian resolvenda est. Gronov. Publicum]
Id est, pecuniam publicam. Lamb.
58 Idem post patitur bonnm] Lainbi-
nus politur, quasi pati semper de nia-
lo dicatur. Inio non semper. Vide
Observ. i. 14. Gronov,
Gl Anhelilum etiam ducere] Mss.
Lang. aH/i('/(<um etiam Irahere! Sig-
nificantius ; nam plus est truherc
qir.im ducere. Ait, se ex cursura
TJVivffTiav Kol aaOixaiveiv, Dissald.
G'i fllajor] ' jVIajores ' et ' mino-
res' inter coguomina. Ita filii cum
essent sui lieredes, baberentque do-
minium in spe, ' minores beri ' ap-
pellabantur ; patres autem ' majo-
res.' Scalig.
«ii Tum igitur tu dives] Jocus ex
CO, quod dixcrat Leonida, sibi jam
satis esse, \:e. Nam alt(>r satis ' ver-
boruni ' inteiiigit, alter satis * l)ono-
riim ' fortiiua? ; qu;v quibus contin-
glint, ii divites sunt. Lamb.
G7 Asinos Arcadiios] Piinins Arra-
diros asinos pra-cipue a vetcriijiis
quies-ilos osliindit. Longol. Pcllteo]
PLAUTI ASINAR. ACT. II. SC. 4.
179D
Pellaio. Pella iirbs est Macedoniie,
in qua iiatiis Alexaiid. iMagn. In ea
niercalores fainosissimos fnisse, faci-
le est videre apud Luciaiiiim. iScniig.
71 Devorandum] Latet oi)s(:ienior
sensus : tanquani si alter conditionem
ejus anibiat, et desideret nua esse.
Parens.
73 Fcmina] Hypi-rbole. Neqiic e-
nim junieiitis uscjue ad feinina, ant
femora iiiiguiae sunt, vel atlerniitnr.
Lamb.
75 Meinor es probe] F . 7nemoras pro-
he. Scriverins.
81 Vigi7iti minus] Menrs. leg. vig.
mnas, nunieiis obsecntus. Veteres
dicebant, 'nina,' 'niina,' ut ' lanina,'
'lamina.' Ita Cuic. u. 3. ' Triginta
mnis.'
92 Et adventorcm] Script! advecto-
rem, id est, qui argentnin advexit.
Vide de Pec. Vet. ii. 3. et ad Senec.
de Tranq. An. c. 5. Grvnoc. Adien-
turem] Id est, liospitem.
93 Est e.rasciatu7n] Significat, lioc
negolium jam iiice|itum esse : et
quamvis rude adhiic sit, taraen inibi
esse, ut mox perfici et perpoliii pos-
sit. ' Exasciare' est ascia, sive secu-
ri, parare, et rudiore quasi opera
praparare. Lamb.
9G Ulmeos ] Ulmeis excipiendos
virgis.
99 Dixit sese] Dixit, se nobis ad-
jutorem fore, ut promisit. Operam
sese promissam] I*'ilio scil. et lioc a se
factum supra iudicavit Dema;netus.
Taubm.
103 Oblectabo] &e\^w, bland is ver-
bis lactabo et reliuebo.
104 Quid ais] Ivectnt. Sed tjuid ais?
Sed (juid, transitum significat ad ali-
aui rem ab ea (jUiv aijebalur. Donat.
107 Nomen commutateris] Kx Leo-
nida factiis sis Tauica. Alludittir ad
vocem T((urc<(, qua- loreum etiam fla-
gellum siguiticet, quod Pseud. ' ter-
ginum ' appellct, wixolivpaivoi'. Ter-
tullianus : ' Alii inter veuaionnn tau-
reas scapulis patientissimis inambu-
laverunt.' Coler.
110 Uoslire] Redhostire, par pari
referre, supra i. 3.
112 Tetie] Oblecta. Gloss. Mss.
Boxh.
ScENA in. 4 Ohe] Vox signifi-
cantis, satis esse.
G Conservas] Lepide fores domiis
herilis conservas suas appellat. Sic
Ovid. 'Duraque couservae ligna va-
lete fores.' Douzu.
7 Amicus nostris adibus] Fnrcillis
expellu illud adibus, quod line infer-
scriint ii, qui non aniniadverterent,
nostras dixisse veteres de iis, qui in
eadem secum familia, lioc est famili-
ares essent ; ut ceteros, ' alieuos.'
Lepide igitur servus de janua ut de
fduiiliarium aliquo loquitur. J. Gu-
licbn.
15 Quum venisset ] Venissct, pro
ivisset. Gloss. AJss. Plant. Boxhorn.
17 Qui pro] Pro 'quo,' ' quare.'
Gloss. Mss. Boxh.
21 Commoda statura] 'Statura' sive
' proceriias commoda,' classiris auc-
toiibiis dicitur etiam 'media,' item
' niilitaris.' Et banc qua? superaretj
dicta 'statura procera,' item ' pro-
Jixa' Spartiano ; 'emiuens' Sneto-
nio ; 'eximia' Livio. Qui minores,
'exiles,' 'breves,' et ' brevi statura'
dicti. Stetvech.
25 Macidinis] Id est, etiamsi ' Pe-
lida^ stomaclio ' (uti apud Horat. est)
' cedere nescio,' fastuque et iracun-
dia Acliillea plenns ac sufflatus am-
bnlel. Douza. I\Jinis animisque ex-
pletus incedit] Suspicor scripsisse,
expletu' cedit, id est, venit. Ut in
Aulul. 'Jam iios absolutos censeas :
cedunt, petunt trecenti. ' Et sta-
tim, ' Ibi ad postremum cedit miles,
a-s petit.' Gronov.
26 Iratus vapulabit] Inlelligi po-
test, inquiuut, vel verberandus, vel
verberaturus est, et in eo esse Planti
jocum. Atqui nee 'vapulare' est
veiberare, iiec ' vapulatum' est ver-
beratuui. Irutus vapulabit, est, iratus
liabebit malum. Gronov.
ScENA IV. 2 A'u//u$ tenil ] Sic
1800
NOT/E VARIORUM IN
Cic. Ep. u. 24. ad Attic. 'P!iiloti-
miis nulliis venit.' Sic Hosier liac-
chid. ' niilliis affiieris.' Terent. ' niil-
liis mones,' &c. iibiqne pro ' non,'
eleganter et antique. Taubm,
4 Salvere jussi] Scilicet iionia, qua
significat seiviim se gerere pro li-
berto.
6 Occesshti'\ Hinc apparet, nbi-
cnnque fere 'obviam accessit ' ba-
bes in Plauto, 'occessit' reponen-
dum. Et 'occedanms,' pro, contra
cedamiis, PiaiUuin dixisse, notat Fes-
tns. Tantefsi non nesciam, ' ad '
pro ' ob,' et contra 'ob' pro 'ad,'
operas inter se mutuas tradere. Dou-
21.
13 OccaUuerel Id est, sensnm ma-
il assnetiidine aniisere. Long.
17 Suppediliire] 'E7rapK«rj', par esse.
Lainbin.
20 Bullas] ' Bulla,' Cicero Ver.vj.
pro ca|)ite clavi iiinbcllato, in bullse
moduni fastigato, quo superbarum
ae.iium fores configi solenf, interduni
deaiirato. H. Junius.
21 Cum fusli] Eustis est et clau-
dicantium, et eoriini qui iniperiosi
sunt in negligentes. In dnbia vel
verbi, vel rci significalionc Plautina;
Coni(Bdiap jocns versatur. Boxhorn.
24 In hani] ' Hara ' est in qua pe-
cora includuntiir. Donnt,
25 Ihm] Hem verberantis est.
Tauhm.
30 Vinario'] Servi servo. Lamb.
33 Sic dedero] Jure querilur Ca-
merariiis, injuria lioc niutari : nun
cepit tainen,curn cxplicat, ita poiius
donare velle,qMam vendi-re, cum tain
male snivaliir : qucm secpiitur Lam-
binus. Sensns enim : Hmc quideni
ronditione semper paratus sum dare
rem, nempe si ipse ultro debitor et
tani celeriler satinfrfciaf, utetiam ac-
cepit Acidalius. Post qtiem tamcn
corrjgimt pessime : sic dvbco prius
yuamctfdidi. Pccnulo v. .O. ' Sic de-
dero : a^re militari t<'tigero lenuncu-
lurn.' Muc periinet 'ilibi I'requenta-
tum, ' Sic dalur.' Lxcffi tut rcdegi
et recppi. Cic. ad Attic, v. 21. 'si
praefectus esse vellet syngrapbae
causa, nie curatiiruin lit exigeres.'
Gronov.
34 Adducit] Gloriatur Leonida, se
Exrerambum eo prioribus suis tiagita-
tionibus perduxisse, et adeo soilici-
tum effecisse in maturanda soltitio-
ne, lit qiiamvis id quod aiitea ei cre-
diderat, toto demiiin anno post exi-
gere ab eo potuerit, nunc tamen
Exxrambus ilie de maturanda solu-
tione niagis sollicitus sit, (boc enim
est ilhid, Nunc salagit) adeo ut non
necesse f'ueril ipsuni sequi ad trape-
zitam in forum, sed ipsemet ultro
trapezitam in forum, sed ipsemet ul-
tro trapezitara doinuin adduxerit, el
per eum nummos rescripserit, id est,
efff cerit ut trapezita noniine Exa'ram-
bi se soluturum constiluerit, idqiie in
tabulas siias retulerit. Pist.
37 Jlelineri] Dicit, Dromonem ex-
cusasse se, quod reliquiim non red-
dat : eo, quod is, cui operiv Droino-
iiis a Saurea locatic essent, totam
nifrcedem non prius solvere velit,
qiiaui opus loratum sit perfectum.
Retineri scil. uiercedem vel reliqiiuiu.
Pist.
39 Si rclis, da, commoda] Piito
Plaiitum scripsisse, 'si velis dare,
commoda liomini amiro.' Quasi <ri-
cat : Idem est dare et couimodare
amicis ; quod scilicet raro reddant
com modal iiiii. Dissald.
40 Suo ndio] Id est, sua odiosa lo-
quendi importunitaie. Lnmbin. Vi-
dcntiir lia-c, iMeicatore non audiente,
sibi mutuo insiisurrare. J)ouz.
48 Kipromilfam] Id est, slipulati-
one a te roncepta, me obslringam.
Vel repromiltam tibi neminem ampli-
iis isto nomine petiluriim, tequc om-
ni obligatione liberum pra^stabo.
Longol. Istnc nntnine] ' Nomen ' pro
syngraplia crcditarum aut solularuni
pccuninriiui sumitiir. Idem.
i'ti Omnium mum] Id est, quod ad
res oiiines aitinol. Sic 'ceterarum,
aliaruui rcriini, ' Ciceroni et aliit.
PLAUTI ASINAR. ACT. M. SC. 4.
1801
Intelligitur U'lr 'serviis actor,' Siot-
KTjTr/s irdaris oucrias" (|iiil)us rerum oni-
niiiii) siimma commissa ; (luiqiie vil-
licis rebus et rrtlionil)iis doineslicis
j)riepositi. Suetonius 'adores siim-
inaruni' vocat. Ab 'actore' tamen
dirtert ' servus procurator,' et ' dis-
pensafor.' Ilotomnn,
04 Nimis iracunde] Sensus hie est :
Cum Leonida nia^^nilice a se rejecis-
set chlamyd<uun), et ille diceret, non
derere siiperbiaui serviiui : conversns
ille ad Libanum, Malum tibi, inqiiit,
nisi iu istum (clilamydatuni innuens)
mala luulta verba coiigesseris. CuL
alter fiaret sane dilif^enter: et tamen
instat, ut ptofrat hie: et qui speraret
coDviciis aliquid profertum, numera-
ri sibi argentum jubet modestius :
ita finem nialcdiceiitiie fore : sed
strenue clilaniydattis sustinet liajc om-
nia: qui)d non feit contumax scur-
ra Leonida, et quasi paruni fecisset
Libanus, impndicitiam prasterea per-
egrine exprobrari jubet, quod con-
vicinm homini liiiero gravissimuui :
et adjicit, nisi ita friciat, vapiilntu-
rum ; et simul ad verberandum gestu
se parat : queni metuens scilieet Li-
banus, auxilium sc peteie ab iiospite
simnlat, adspersis interim flagiiioruui
istis noniiuibus. ./. (iulielm.
68 IJiJfriiifientiir] CiuriJ'rasiu7n,s\\e
crurifruiiffium, (TKiKoKoiria, ut ' crnx '
ipsa, servornm pt'culiare (juasi sup-
pliciuni fuit. Ratio autem et modus
frangendi crura talis erat; ut incus
cum malleo vel vecte ferreo infcrre-
tur, ac tibias incudi apponerent, va-
lidis ictibus sir frangeudas. Lipsiiis.
fi5) Fercics] Id tsr, claia voce pro-
clanies. Acidal.
70 3Iihi scelcslo] IMihi infelici, cui
Dii sunt irati, ut scelesto. Lamli.
74 Memenlu] Alludere videtur ad
formulani attestaudi. Dnuz.
80 Nunc demuin] Scil. ad lierum
te venire velle? Dottz.
82 Cunlumeliam fncius] Antonius
dixerat, 'facere contunicliam, ' pro
affici contutnelia ; ut, ' facere dam-
num,' 'jacturam:' quam phrasin Ci-
cero Pliilip. iii. repreliendit ; non,
tanquau) nemo unquam sic locutus
fuerit, sed (|uod tunc ita nemo lo()ue-
retur. Taubm. Vide de hoc loqucndi
genere, quas scripsimus Observ. iii.
b. Grunov.
84 Prafiscini] Vctus erat opinio,
periculum esse aliquod a fascino, ubi
quis impensius aut laudaret ipse se,
aut pra-sens ab alio laudarctur. Et
ex ea opiiiione recei)tum erai, ut in
laudando plerumque adderent voceui
' praetiscine ' aut 'prafiscini;' (jna
invidiam et fascinum a se amoliren-
tur ac deprecarentur. Vid. Turneb.
XIV. 31. Agell. X. 21. Muretus.
88 Lupus est homo homini] It a Se-
nec. Epist. 103. ' Ab honiine homini
qtiolidianum periculum.' Contrariuni
illi Cfficilliano apud Symmachum :
' Hon)o homini Dens est, si suuui
ofBcium sciat.' Vide Ritterslius. Op-
pian. Hal. lib. ii.
89 Sicunda] Lego, Secundas mihi
facis. Quid sit, ' secundas facere, '
aut * secundas agere,' docet Seneca
de Ira iii. ' Optimum judicavit, quic-
quid dixi^set, secpii, et secundas a-
gere. Non tiilit (^lelius assentien-
tem,' &1-. Lipsius. Significat autem
servus, niercatorem non contentuin
prioribus injuriis, novas sibi alias di-
cendo facere. Lanihin. Iluic cupitulu]
Quasi de semilibero : servi enim in
jure caput non habent, ideo uec ca-
pite minui possunt. Propert. ii. 8.
'an usque In nostrum jacies verba
superba caput ? Pass.
90 Sum sordidiilus] Vult dicere :
Non est quod me a'stimes ex vilitate
vestis; tantum enim tideli frugali-
tate consecutus sum peculii, ut eo
neuiini cedam. Tauhm. ' Peculinm,'
quod servo lierus permisit, velut pro-
prium. (iruler.
91 AVc potest pecuitum etinmeraril
Volunt dicere tautum illud esse, non
quod revera sit, sed quod servo, ut
1802
SOTM VARIORUM IN
cuivis egeno, raodinim videatiir max-
imum. Rectius Lambinus. Audit
Loc mercator, tanquaai insanum mag-
num sit, Leonidas aiitem aiubiguis
verbis fatetur nullum esse: nam et
quod nihil est, eiiumerari non potest.
Gronov.
ACTUS III.
SCENA I. 2 Ut qui expers] Pro
' ut quae.' Lamb.
3 Piein] Colam. Nonius.
7 Qua delinijuunt] Id est, in qui-
bus; ut ad parentes leferatur. Dou-
za.
13 Dedie'\ Vultdiceie: Si tu con-
tiuenter ita loqueris, milii de die se-
niel diintaxat loqui licebit. Parens.
15 Ad loquendum] Idem dicit aliis
verbis. Tu ipsa jiis habeas et ora-
tionis imperandae, et silentii indicen-
di. Taubm. Tute habeas portisculum^
' Portisculus ' non est liortator ipse,
nt pleiique putarunt, sed instrumen-
tum hortatoiis, malleus, quo ille pul-
saus, verbi causa, dcneiim orbeni, mo-
tum et quietem dictabat remis. V^i-
de Obseiv. iv. 20. Gronov.
16 Castcria] Pro ' scasteria.' Sal-
mas.
17 Causa consislil] Singularis ilia
vocis causa significatio liiiic erui po-
test, cnjus in jure non obscurns usus
est, cum dicimus, ' rem alicui resti-
tuendam esse cum sua causa,' id est,
cum oiuui emolumento, quod ex re
liai)ere potuisset. Iia ergo, otnnis
causa familia libi consistit, csset, omne
eniolumculuni, quod ex familia capis,
cessat el impeditur. Pistoris. Vel
cnnsislii tibi, id est, in le sita est.
Douza- Omnis familue causu'\ Id est,
omnis quaestus vol rcdiins, unde fa-
niiliam tiieris, cessat. Vide Observ.
IV. 20. Grnnuv.
22 Ducta] Scita, ex Vcuerum et
CM|)idinum arte deprompta. I'acit
line illud Juvenalis, ' coiicumbutit
(Jra-cc.' Jtoxhorn.
2li niatcr sua] Ul ' siius paler,' in
duodecim tabulis, et apud Cic. iden-
tidem. Terent. Hec. iv. 4. 'Mater
quod suasit sua,' Sec. Taubm.
30 Largus] Nihil largiturus pra-ter
lacrinias. Lamb.
31 Hie dies] Sensus est : Qui ne-
gat se nobis quicqiiam dare posse
propter inupiam, is mibi quodanimo-
do mortem deniinciat. Taubm. Hie
dies summust apud nie] Nostri omnes
summcE, \e\ summe : neqiie abler Pa-
latini, prseler unum, in quo summust
pro sutnmast. Neque aliud volunt
isli quam summa est. Sermo elcgan-
tissiuius, Hie dies summa est apud me
inopics excusatio. Hie dies est, quo
postrenium lia-c excusatio accipitur :
ultra quem nulla talis excusatio va-
let. Tempus pro re, qua.* in tem-
pore. Tale in Persa i. 1. ' Hjpc dies
summa liodie est, mea arnica sitne
libera. An sempiternam servitutcm
serviat.' Gronov.
34 Occuputust] Scilicet amore Ar-
gyiippi. Taubm.
35 Caput] Quod jam canum est.
Taubm. In flore aitatis rebus tuis
consule, ne inops, ut ego, pervenias
ad miseram seuectulem. Jioxhorn.
Contemples] Pro, ' couteuipleris.' V^id.
Agell. XVIII. 12.
37 Peeuliarem'] ' Peculatorias oves '
hoc genus indigelat Varro, quae ni-
iiiirum servis atit tiliis familias sunt in
pt-culio.
40 Produxisli] ' Producere,' edn-
cere, institiiere. Gl. Mss, Plaut. Box-
horn.
Scf;NA II. 2 Quum noslris syco-
phanliis] Duo suut,quii; adliuc locum
huiic obsciiriim et impervestigabilem
fecerunt: alterum, quod rh Qui in
quarto versii ((piod delent aut mu-
tant, quum sit in omnibus scriptis)
revocandiim est sensu ad sociindum :
altenim detVctus verbi siibstaulivi,
(jiiod iiitelligitur in Toh freti et potili.
Sic eniin evolvriida oratio : Quum,
qui adversum stimulos, laminas cruces-
que compedcsquc , ticrvos, catenas, cnrcc«
I'LAUTJ ASINAR. ACT. III. SC. 4.
1803
res, nttmellas, pedicas, boias, inductores-
que acerrimos gnurosque nostri tergi
(qui s<cpe ill nostras scapulas cicatrices
imiidcrunt) nostris sycupkantiis, dulis
astutiisque scapularutn cunjidentiu, vir-
tute humerorum freti siuiiiis,fMS nunc
legiones, Sfc. potiti siinuis : nt in Ilu-
deute II. 4. 32. ' qii.int ratae ' est,
quani rata; siiniiis. Iiiiitatiir hand
dnbie priscuni sernioneni, qno ordiri
apud excrcitnm solebant iinpeiato-
res, qiuim liostem acie vicissent, et
niiliti pro concione ob operain egre-
gie reipnbl. navatani grates agerent.
Ut et in Persa \. 1. ' Hostibus vic-
tis, civibtis salvis, re planida, pacibus
l>erft;ctis, Delio exstincto,' Ike. Pla-
cet antem Lamb, humerorum, qnlc-
qnid reptignent. Placet inductores,
lion ut illi volnernnt a re niilitaii,
sod ab illis, qni tectorio parietein in-
dnciuit, ant qui anru vel argcnto
' indnccre ' aliqiiid dicuninr. Sic
enim iivore ca-sis inducebatnr ter-
guni. Sic in Rudente : ' Fiet tibi
punicenni corinni, post atruni denuc'
Restat nodus in postreniis. Omnes
enim omnino Mss. Ha: vel lie nunc
legiunes copiic, non eas et cupias. Hoc
in)lii snspicionem facit auctoreni de-
disse, IIc£ nunc legiones, copia exerci-
tusque eorum, Vi, pugnando, perjuriis,
nostri, euge, potiti. Ut inteiligatur
sunt. Potiti respicit postremum ex-
ercitus : et potiti sunt nostri, nt putitus
hostium, qni in eorum potestatem de-
venit. IMilit. ii. 2. ' Vi pugnandoqne
liominem capere certa les est.' Me-
na-chm. v. 8. 'Quum ego accnrro, te-
que eripio, vi, pugnando, ingratiis.'
Forum, quod est in IMss. videtur fac-
tum ex eorum, nt et iv. 1. 24. Tertii
tanien Vossiani margo : ' pro furum,
O pro V more antiqno :' et Junianns
plane : IJce nunc legiones, copice, exer-
citusque furum. Guilianns : lice nunc
legiones, copie exercitus furumque. Et
si lubct aocipere nt Tereniianum,
• ubi ceiiturio est Sanga et nianipulus
furum,' per nie licet, (ironov.
5 Doias] Vide Capt. iv. 2.
IG Verbis conceptis^ Vide Pseudoi.
I. 2.
19 Astutos'\ Lego artitos, id est,
robustos : ' ars ' enim prima sua ori-
gine robnr corporis ac fortiludinem
designavit.
21 Iterari] Memorari, antique.
Tuubm.
22 I'ideli] Qui tibi fidebat. Idem.
2!l I'lmeis affcctos] lia Ms. Cam.
et vett. codd. instructos flexilibus
virgis. Taubm.
31 Ingenio nostra decuit] Lego in-
genium nostrum decuit ; nisi sit meta-
lepsis, decuit, pro, dignum fuit, ut
meque teque^'ml ablativi casus. Douzil
34 Edepol] Edepol cum infinitivo :
sicnt ' scilicet,' ' fortassis,' ' niniirum.'
Palm.
30 Inclatnavit] ' Conviciis et male-
dictis insectatus est,' Fcstus.
38 Manoritcr'\ Id est, memoriter
facere, ut nee compacto et compo-
sito, nee tanipiam praMueditatus, sed
ex tempore dicere l'acere(pie vide-
aris. Memoriter, iii est, prompte.
Boxhorn.
41 Lucinia^ Limbo vestis, vel ora.
Gl. Mss. PI. Boxhorn. Vide Turneb.
XXI. 14.
44 Asinos'] Urbane, viginti niinas
pro asinis acceptas, vocat asinos.
Taulim.
ScENA ill. 4 Mater suprcmum mihi
tua dixit'\ Vere Turnebus suprcmum,
qnicquid ogganniant. Varro de LL.
lib. V. ' Suprema snmmuni did : id a
superrimo : hoc tempns xii. tabuhc
dirnntesse occasum solis : sed postra
lex IMa^toria id quoque teuipus jnbet
esse supremum, quo pra;tor in comi-
tio Snpreinam pronuntiavit populo.'
Intellige ' per praerouem :' aut certe
legendum, ' quo pracc' IMiuius vii.
CO. ' XII. tabb. orlnstantnm et occa-
sns nominantnr: post aliquot annos
adjectus et meridies, acrenso consu-
lum id pronuntiante, cum a Curia in-
ter Rostra et Grajcostasiii prospex-
1804
NOTiE VARIORUM IN
isset solem : a coliimna Maenia ad
carcerem incliiiato sidere snpreraaui
prounntiabat.' Videtur scripsisse
Plinins, ' iit a colnirina.' Censori-
nus de die natali : ' Inde de meridie :
hinc siiprema; quanquam plurimi sn-
premam post occasiim solis esse ex-
istimant, quia est in diiodecim tabii-
lis sciiptum, 'Sol: occasus : siipre-
ma.' ' Donatiis in Phorm. i. 4. ' Ili-
ret per avyKon-rjv. Sic jiidices de con-
silio dimiitebautur siiprema dicta,
qiiuin praeco pronunciasset, llicet.'
Glossariiim Latiuosaxonicum /Elfrici
editiim doctissimo Soninero : 'Sii-
prema, O/ernon oiUle gelotendag.' Quin
idem vocabiilum restitiiendiim Justine
censeo, xxxi. 2. * Qnum tola die in
oculis principnm legatique Komani
in foro Carthaginiensiiim obversatus
in supremam fiiisset.' Utcnnique om-
nes libri ' in supremum.' Et siiprema
dicta foro excedebant, domum ibant.
At, inqniunt, sequitur, Jcer^um/unus
jilicB facict. At,S TreVofej, liter domum
ire jiibetur, qui ninesta supremum voce
rietiir, an quibus siiprema dicta est?
liiicqiiidem cni 'supremum' dicitnr,
(lit vos interpretamini, ego Latino iisii
id receptum non puto) forte portatnr
in lima et quidem in agrnm, ubi se-
pulcro effatus locus : nequaqiiam ve-
ro it domum : dein acerbum funusfilicE
faciei, est, filiam immaturam efferet.
De se boc dirit Plironesium, non de
Argyrippo. Gronov.
7 Nnx] Id est, noctii. Nam ado-
lescentem aliqiiid de nocte dixisse,
patet stalim ex scciiionti vcrsu. Lips.
y Srgotiosus] Iiitcrdiii est occupa-
tiis in coiiscribeiidis legibus : noctu
lantiim vacat. Ironia est. Aawft. Vi-
delicet Solon est] Indignor, ()nan(loque
liic tardus celercm Parens o(Xii|)a-
vit Griiteriini. Pleriqiie INIss. ut fa-
tt'tiir ipse, Solnncm. V.t sic loque-
bantiir. Vide Obscrvat. in. 9. Gro-
nov.
10 Gerree] H'ic. gerra non sunt nn-
gac et affania", Hcd ' gcrroiu-s.' (Jlos-
sarium, Gerra, ovSafxivds: et ita vete-
res accepisse, praeter bunc locum,
probat ab bac composita vox, ' con-
gerree.' Liicilius, ' Tapullam rident
legem congerrae Opimi.' Qui versus
verbis Plant! illustrandis aptissimus
est : nam iisdem de legibus convivi-
orum agit hie Plautus: quas ita ab
Argyrippo ait remisse et prolixe
scriptiim ire, ut gerrae sive compo-
tores, qui iis parituri sint, noctes et
dies ebrii sint futuri. J. Gid.
19 Deficere'] Hoc genere loquendi
in magni amoris significatione vete-
res nsi sunt. Seneca : ' Dicere so-
lent eis, quos validissime diligunt,
paratos se partem annorum suorum
dare.' Muret.
24 Dulci dulcior'] Carpiint bic qui-
dam poiitam, quasi per pleonasmura
adjecerit dulci, verum sciant ex auc-
toribus, mella quoqiie amara pluribus
in regionibus esse. Longol.
29 Sed mim] Usitatum est Plauto,
post salutationem statim per parti-
cnlam sed, aliiid aliqnid subjungere.
Pistor. Fumus] Qiiia/umiis lacriinas
commovet. Parens.
36 Verberare] Sc. lubet, velini.
Lamb.
42 Delegit] 'Deligere' et ' dili-
gere ' significant distractionein et di-
visionem. Nonius.
50 Complcxos] Soil. vos. Hoc eo
dixit, (juod collaiis capitibus <ollo-
qiiebautiir. Lamb,
53 Hujtts] Scil. LeonidiV. Uacus-
pernalur] Serviliter pcnitiis et irri-
sive, culpain et catisam separalioiiis
sua; in I'bilcniimi nlorquet. 12t non
video, quo modo non argute dical ser-
vus : bunc Lcdiiidani non libet am-
plexari, illam tiiam I'liileniiim non
licet. Camer.
59 Auscultate, ^-c. derornte] Pn-iiu-
lo, ' Orationeni allies devnrant,' Arc.
Meursius emendat, uuscultato atque
op. dalo et vi. d. devorato. Quia ad
unnm Argyrippum ei .sermo sit.
Taubm.
P LA DTI ASINAR. A CI'. 111. SC. ii.
1805
G3 C'rw/nimi] * Bnlga. Est follicii-
liis onniis, quani ct cniminam vetcres
appellaniiit : et est sacculus e bia-
cLio pendens.' A'omjms.
G5 Ctistos hcrilis] Id est, licri. Ila
Varro Atlacinns : ' Hiiniiino major
Cato,' id est, liomiiie. Riltcrshus.
CG Salus intcrioris'] Siihesse aliiid
puto qnam viiigiis coninicntatoniin
tractat. Videtiir enini niilii pocta
signiticasse vim anioris, (|ui ' inteii-
ora corporis' nsque ad ossa depasce-
re iiicitiir. Lojifi^oL lioxhornius le-
gendiini piitat, Sulus imperaloris, do-
mini amorisque imperator. Salve tii,
ciii salntem siiam imperator tuns, id
est, doininus, debet : tn salve, qui in
dominiiin ac domini ainores omne im-
peritim jam potes exercere. Herns
alibi ' rex,' hie ' imperator,' a Plauto
appellatiir.
70 Ego bajulabo] ' Bajulare ' dicun-
tnr, qui corpore proprio ferunt. Cai-
ns lib. HI. ad leg. xii. Tab. ' Ferri
dicimns, qua? quis suo cotpore bajii-
lat : Portari ea quae quis jumento se-
cum dncit : Agi ea, quee animalia
sunt.' Slewech.
71 Ciumiiiam ptessatum herum] Hx-
rent hie interpretes. Et milii qnoque
haerenti legendimi videtiir, ve\,pres-
atira7n herum; vel, i pra, ante herum ;
id est; personam mutemus, tu ante
me ito inanis, ut dominus.ego sequar
te, ut servus, cum crnmena. / pra-,
diserlim habet noster INIs. lioxhvrn.
Sed Meursius leg. are pressatam, id
est, etfertam nummis et distentam.
Gronov.
72 Ifanci Scil. Philenium. Ilatw]
Scil. crumenam. Mccum] Pro me.
Douz.
73 ProcUve] Vult dicere : Quin tu
potius Philenium mecuin agere jiibes,
cui daturus sum, quae a me impelra-
blt. Nam eo jamdudum propendet ac
fertur, quod tu in te tanquam in lo-
cnm planum collocari volebas. Pis-
tor.
73 Prekende auriculis] Solebant sic
veteres oscniari, ut pifhensis ejus,
quam carissimam habebant, aaribus,
oscula libarent. Sculig.
80 Si genua] Id est, nisi mihi ge-
nua attrectans supplicaveris. Douz.
81 Quidvis egeslns imp.] Excusat sc
dominus, et dicit : Fricabo igitur ser-
vi mei genua, cum egestas fas jiixta
atque nefas imperare soleat. Tuubm.
M) In partem] Pro tua parte, kot^
fiipos. liosius.
92 iSupplicubunl] Argyripjms et
Philenium.
93 Sis herum] Frustra versat se
Lambinus: cum omnia siiit plana, si
sis pro ' si vis ' accipiamus, hoc sen-
su : Si vis comilati tuic salutein ac-
ceplum ferani, trade hue milii quas
habes 20. niioas. Taubm.
95 Conticinio] ' Coniicinium,' pri-
ma pars noctis, secunda vigilia, vvk'
rhs apxh- Taubm.
101 Ocellus aureus] Conjunxit duas
res omnium carissimas, • oculum ' et
' aurimi.' Taubm.
103 Anaticulam] Ideo hie aves hie
comniemoranlur, tanquam delicata-,
quia istie et alia; id genus pueris pa-
iriciis in delitiis erant. Lamb.
104 I'utillum] ' Potus,' seu ' pu-
tns,' viroK6pi(Tfj.a nutricum est. Lasci-
via iuest, nt et iu usu vocis, ita et in
etyPiio. Ergo lascivia in Gra^cis nu-
tricibus, irapa rr]y wSadrii' pueros ttoV-
Bufas vocare : eadem el iu Komanis a
puta 'putos' seu ' potos :' unde et
hodie pars in mnliere, qua; honeste
nominavi non potest, vulgo in Italia
eo nomine nota est. Scnlig.
10.5 Fac proserpentem] Compone
linguam tuam cum mea inter oscu-
landuui, ut .similis tiam serpenti : cui
Plinius bisuicam linguam tribuit. Pa-
rens.
Ill Perii] E Ms?. Biisbequii, hue
coUoco taleni versum : Perii: illic ha-
bebit flocco jam homo lutnbos meos. J.
Gul. Si cerum quidem] Nihil niutan-
duni. Sensus est : Si verum est, deco-
rum esse, ut lierus servum vthai.
1806
NOTiE VARIORUM IN
Boxhom. Non vidit verum hoc loco
significare ' aequiim,' sen ' justiim,'
quod ter qiiater apiid Terentiiini : et
ciii ignotuin illiid Horatii est ? ' Me-
tiri se qtieniqiie siio modulo ac pede
verum est.' Verum ibi pro ' sequum '
seu 'justum' positnm fiiit. Neque
pauca apud Grjecos sunt exetnpla
hiijiis significationis in voce ^TVfios,
quae et ' verum' et ' asquuui ' notat.
Tan. Faber.
113 Consuetus} Palmeiius genus li-
bidinis notat, quod 'equus ' nomina-
batur. Colero tamen hie nihil obsceni.
Vult, ut quadrupes fiat: quo niodo
pueri tenelii solent grassari. Boxh.
114 Hem sic, abi] Exclamatio lau-
dantis est, abi, non discedere juben-
llsinciamatio. Vide True. ii.l. Taubm.
116 Tolutim] Quasi 'volutim' et
' glomcratini.' Verbo bitdizas bis idem
dicit : nam /SoSifeii', propriimi grada-
rii ac toliitaiii e(iui. Clossa; fiaSicrrijs,
(olutarius. Nonius. lilercerus.
118 Quadrupeiicm] Id est, contra
ascensum, in (pio laborat tquus. Sal-
mas.
124 Etiam] Pro qn'ni. Douz. Ag-
gredire] Pro aggrederis.
12G Fortunum, utque Obsequentem}
Servus vocaii se I'ortunam vult, et
quidem, quia obsequebatur aniori et
voliintati hcri sui, cognomento Obse-
ijuenlem. Colebatur autcm Fortuna
Obsequens Itoina',co(jue allusum est.
Lips.
128 Tamen, ut ne Salulem culpem^
Ita niilii laudaie rortuuaui licet, ut
tamen Salutem non vitupeicm. Lamb.
131 Operas] Iii est, IMiiUnii noctes.
Lamb.
135 Commodas minas] Justi ponde-
ris, non adulterinas. Douz. Viile Mer-
cat. II. 3.
130 Face] Pignus in omncs fortu-
nas meas <lare paratus sum, Plautum
Bcripsisde Faciem exopt. Vclcres ' fa-
ricrii,' 'diccui,' pro ' faciani,' < di-
cam,' scripsisse, auctor tst et Quin-
til. Lips.
13S Caput] ' Caput, origo et sum-
ma uuius cnjusque rei est,' Uonat.
Dux, sigTiiter.
139 Pes] Jocus. ' Pes, quodvis fun-
danienlnm.' Scalig.
146 Noctem hiijus] Hie verum est,
quod ait Lucilius lib. xxviii. ' In me-
dium Chreuies, in summuin ire De-
niffinetus:' q. d. Chremes ille in filio
indulgendo medium teniiit: Demaene-
tus Planti medium excessit. Lips,
148 Dispulsos compulit] Bella anti-
tliesis. Cic. ad Attic. 'Quid ergo, iu-
quis, acturus es ? idem quod pecudes,
quas dispulsa sui geneiis sequuntur
greges.' Taubm.
149 Hac facile] Scil. cruniina SetK-
Tt/cwy nam manii earn identidem trac-
tabat ac vibrabat. Douz.
155 HeiaJ benedicite] Cum Libanus
aliquid mali omiiiis esspt additurus,
interpellans Argyrippus, Ei<i, itiquit,
€vip-ijf/.i7Te. Sic enim solebant veteres
mala omina vitare et aversari. Lamb.
ACTUS IV,
ScENA I. 1 Sijngraphum] ' Cliiro-
graphum ' est privata scriptura, ma-
nu cujusque subscri|)ta ; ' syugia-
phum ' quod ^imul i)lures subscripse-
runt : in illo, tantinn qua< gcsta sunt,
continentnr ; in hoc etiaiu pactiones
veniunt, ut in hoc nostri. Aus. I'opma.
3 Unicus] ' Unicum ' veterihus vi-
deo idem sonare ac valere, quod
egregiimi, przeclarum, ac singulare.
Gifan.
5 Mi hercle] Crutero non satisfacit
illiul hercle: mutatum ibat in liasce,
aiit dare, ant aliud (piid. Tauhm.
12 Quod illu] De antiqua hac locu-
tioup, vide not. Milit. ii. 2.
15 Occupaiam esse se] Veteres co-
dices hunc versuu) inlerserunt: Pa-
trem hanc nmplcxari tuum. Di. luec
facile faciei ut patiar. I*A.
18 Neccerala] Iconicum hand dubie
ex cera picturu- genus intelligit,ima-
gincsquc, ac iiescio (]iiii! Doorum si-
mulacra, aut eonim ctiam^ quos ca-
PLAUTI ASINAR. ACT. IV. SC. 2.
1807
ros habebant sibi, vultiis reprjcseii-
tantia. Dotiza.
19 luittilis piclura] Eaest, qnaR es-
sel niali exempli ; <]U« (XKvartKuv ri
coiitineret atl libidines excitaiulas,
vel ut peccaret acciisatiiis. Qualis
ilia Terent. Euniicli. Puieus.
22 Ne illi cera] Ne ilia piotiira in-
iitilis iiiateriani scurtillo suppcditet,
unde taiitiim cera; abradat siibdola,
in qua litteras clanculum ad aniato-
reni persciibat. Douza.
24 Ad corum] In oninibiis Mss. ex-
tat forum: idcpie piito deinde dege-
nerasse in sorinii, cum potius debiiis-
set in eortim ; veteri enini scripiura
E pariim distat ab /■'. Gruter.
26 Tecum una postea] Malim, Te-
cum una poscat : aque pocula putitet,
Sfc. Miilta sunt, in quibns delitias
.sibi faciinit amantes in potn. Simiil
poscere: simiil bibere : invicem sibi
porrigere : propinare, et ba;c talia.
Pistur.
37 Si 7nagis reUgiosa] Si plus ni-
niio lelijjiosa fiieiit, nt putet non
tantnm Deas freniinas ; sed et Decs
mares sibi invocaiidos et propitian*
dos, ne ipsa facial, sed te vicarium
snpponat. Lamb.
39 Nutet, nictet, annual] ' Nntare '
capitis ; ' nictare' oculornni ; ' an-
nuere ' nariiim, labiornin, siipcrcilio-
iiim significantiam esse, decreverunt
vettres. Per signa autcm iocutos
olini amantes, notum est. Ovid, de
Arte lib. i. ' Nil opus est digitis, per
quos arcana loqiiaris : Nee tibi per
notas accipienda nota est.' Taubm.
4-1 Nolo habere illam causam] Nolo
liabere illam liunc praUextnm, cur
non moveatiir (rwovffiaaixt^- nt dicat,
se votilam, id est, religione aliqua
proliibitam. Nonius.
50 Tussiendo proferati Ne lingua
prolata videatnr aliqnem ad basian-
dum invitare. Lamb.
53 Savium'] ' Savinni ' bic longe
diversnm a comnnini nsu significare
autumo et ' salivam ' expono, qtiam
snspiciosiis amator aliorum oculis
pnidiant palam fieri non vu\t. Douza.
54 Ad vinum] Id est, ad niensani;
ad ponila. Lamb.
59 Veneri aut] Ut militares cxaiic-
torati arma sua ad Martis, gladiato-
res rude donati ad Hercnlis pone-
bant : ita arbitror et comessatores,
et puellas etiam illasquie Veneri nii-
litarent, languidas corollas deniptas
sno capiti, Deo ciiipiam in niunus
dedisse. Hoc quo(pie seivasse nie-
retriculas puto, nt quoties pensum
absolvisseiit, aut ut Propert. lo()ui-
lur, (|not itinera norte una ronfecis-
sent, tot corollas liidicro cui|)iam et
miuorum gentium Deo donarent, pu-
ta Trepliallo, INIarsyac, Herniae, tali-
bus. Lipsius.
CO Serrel] Id est observet. Vivo']
Alicui amatori. Lamb.
61 Si forte pure] In casto aut per-
vigilio Isidis votivas decern noctes
ntatronis et meretricil)us secuban-
dum erat ; neqiie aliter rem divinam
f'acere sine piaculo poterant : id La-
tini pure habere, Gra-ci ayveiieiu, ayyijs
exeji', dicebaut. Duuza.
62 Tot noctes reddat spurcas] Tot
noctes tecum cubet, quot abs te se-
orsum cubuerit. Taubm.
63 Non nuii(c] ' Nuga?,' et ' nior-
tualia,' vocautur carmina prajfica-
rum. Scaligcr.
ScENA II. I Seijuere] Non conve-
nit ut statim atque leges legerunt,
exieruntqne e scena, nullo spatio in-
terjccio, prodeant lursiis in scenam
cognita pactioue Argyripjii. Krgo
bine fit exordium actus (piiuti : quip-
pe dum canunt tibicines, satis tempo-
ris fuit adolescenti ac parasite, ut
rescisccrent cam pactionem, de qua
qiiesii in scena, exceilunt ; et turn
aperitur siparium, ut decunibentes
aspici possint a popuio. Mucerus.
3 Ain' iu] .Scil. talia debere dissi*
inulari? Stcphun.
5 Amanti] Argyrippo, vel potiui
niihi. Lamb.
1808
NOlMi VARIORUM IN
7 Tacit(i] De lioc genere lof)«endi,
' taciturn feire ab aliqno,' vide ad Li-
viuin I. 50. Gronoc.
9 Effigies'} Sensiis est : Tii quidem
uxoreni luam nimis parcam, certo
scio, Decides tandem, ut siuiitus ad
luxuriam liabere possis ; nisi ilia te
praevenit, ut tibi inferat, quod a te
exspectat. J. Gul.
14 At pol] Soil, ergo ipse rem fa-
cere palam volo. Sequitnr tamen
correctio, * Imo vero dixisti reclius.'
Lamb.
16 De die] Id est, de medio die.
Sic ' de node,' pro de media nocte
dicebant. Tunc enim maxime nox
aut dies esse intelligitiir, qiium me-
dia sunt. Salmasius. Quod Latini di-
cunt 'convivia de die ducere,' id
Graeci efferre solentd^)' r]fj.epas' aqui-
bus mutuati esse videntur Latini.
Sic Polyb. lib. viii. raicp r^ Ai^icfi
vefioiMiPCf! /ueri rwv avv7)6u>v a(j>' r}ixipas'
et paulo post bis eadeni lociitione
utitnr. Haec Latini tempestiva con-
vivia appellant, qua; scil. ante horam
nonam inclioabantur, ut recte Lipsius
ad lib. XIV. Taciti adnotavit : quare
errat is qui aiiter contra Lipsii sen-
tentiam interpretatur dc die, ut idem
sit quod meridie. Igitur si quis ab
horaseptima convivium inierit, is de
die potare non dicetur i quo cpiid est
absurdius ? Valesius.
ACTUS V.
StENA I. 4 Oculis dolorcm] Vete-
res ei dicebant ' ocuios dolere,' qui
quod nollei, viderct. Sic Terent.
Phorm. 'Viu' faccre quod tuo vi-
ro oculi dolent :■' Contra (Jra>ci auc-
tores ' orulos dolcrc ' illis significa-
runt, qui rem pulcliram ct jucundani
cernerent, (|ua tamtn frui non pos-
sent. P. Vict.
11 Putem ego] Quasi dicat : Nihil
hie opus est putarc; cum res ipsa
loquatur,te tristem esse. Lam/>. Qua-
.11 dicn] Id est, quasi certa difs accu-
sationib reo consliluta sit. Longol.
ScENA II. 1 Neque divini] Vid.
Ampl). II. 2.
C Prater alios] Ita J. (J nil. e Lang,
et Doiiza, piater alios, fii\i(TTaTa!v&K'
K<»v. Tuubm,
\Z Duclel] Vide Epid. 1II.2. Dfi-
crepitus opponitur crudo seni. Vide
Epid. V. 2. Taubm.
17 Liberis lustris] Qua; sunt ' libe-
ra lustra ?' Scribo, Is apud scortitm
corruptelcc est liberis ; lustris studet.
Nam cum filio apud nierttriceni de-
sidebat. Heinsius. Hunc locum per-
peram solliciiant viri docti : nam hie
accipienda 'libera lustra ' sunt, nbi
onini libidinandi licentia genio suo
libere indulgent. Salmasius.
23 Opere Juris faciundo] Nihil fre-
quentius nostris, qiiam agricultnrae
vocabula transferie ad rem volupta-
tum. Eandem et ' liorto ' et 'agel-
lo ' designari, notatum est multis. In
C'arni. libero: 'Quod meus horlns ha-
bet, sumas impune licebit, Si dederis
nobis quod tuus hortus liabet.' Et
Martial. vii.lOl. Lipsius.
25 Filium] Post hunc versuni ex-
istimat J. Gul. istuin e Nonio locum
habere : Quin etiam memiseram famo-
samfacitjlagitiis suis.
36 Vita uxoris annua] Sensus est :
Si quis mihi ita dicat : Demaenete,
si paliam uxori tua , quam in delitiis
ilia habet, non surripics, neque ad
Philenium deferes, banc tibi ejus rei
mercedem promitto, quod tua uxor
non plus anno victnra est ; couditio-
nem non accipiam : etsi inorte ipsius
nihil mihicarius. />«>n/^. Adde, si tanti
est, nostra in eccUsiastici.s scriptori-
hiis observatac. vii. p. 77. (iron.
41 Ab summo] Nentpe ab Aigyrip-
po filio, (|ui suuiniam Iccti convivalis
partem premcbat. Singularis lecti-
slernii mcntionem hie fieri videmus,
in quo scnex ipse niedius(ut a;quum
erat palreni) loco puta honoratiore,
Philenium interior porro, hoc est, in
gremio capularis antatii sui iina ac-
cubat, more ainantibus solcmui. Uu-
PI. A DTI ASINAIl. ACr. V. SC. 2.
1»()9
(ic, siiaviiiiii ab iiifiino daii silii, pos- odorein ex a(|iin fiillunit'a minis pei-
tulal Dciiiaiictiis, al) ea ^cilicel pin- mixta, in rpia slaljiint ct argtitahan-
tc, at(|iie ex eo loco, nbi basiatiira de- Itir pcdibiis, plane <|iiasi nioventcs
cninbebat. Douza. ("ainarinam. Athcna;iis lib. ii. ri
42 Cupidi} ' Capiiliis a capiendo : arp' ri/xwi' StTjOovfjuvov oZj)6v dan Sptfiv'
nam .sepnlcrum veteres capniiim dici to yodv Ifidria Tovrcfi xpt^/uevoi (lufiUTL
voliienuit, (jiiod corpora capiat.' No- irhwovaiv ol yva(pus. Igiiiii(|iium niu-
nius. Viilt i<;itiir Iniic seni convenire lier dixisset, Non (jueo diirare, rcspon-
magis captilnm, id est, sepnlcrum, aiit det parasitns, Si iwn didicisli fulloni-
plieretrum, qnam lustra sen g;iiicum. cant, Non est »/i(;((h(7i<w, scilicet tenon
Lamb.
48 Sinel ' Sine ' miuantis est.
Taubm.
52 Foeneratol Hie locus explica-
tur a versn snperiore, ' Edepol na*
tu,' (Sec. Taubm. Verba liaec, qua; in
me fundit, magno illi constabunt.
Lamb.
54 Jace talos'] Vid. Pers. v. 1.
55 Mortem} Sell. ' opto,' ' voco.'
Solcbant amatores pnellas, quas ama-
posse durare : nam illi, si <|iiis(|uani
mortalium, diirant, quum Mistinciit
gravem odorem agitati cum subactis
vestibus lotii. Gronov.
GO Pollinctorem} Qui cam scpcliat.
Lamb. Vide Pcen. Prolog.
6G Ei] Lena?. Amanli] Diabolo.
Lamb.
C9 Rcgeiii] Id est, qui me alit, vel
doniiniim. Taubm. ' Reges ' et ' do-
mitios,' vocabniis, qua; Romzc erant
bant, inter talorum jactus, invocare. incivilia, appellabant diviies, convi-
Lambhi. Hoc Venerium] Jactuni Ve- vatores lautos, qui amicos pra-cipue
neris significat. Dicebatur talis, cum liumiliores, et re familiari paulo an-
quatuor tali jacti dissimiliter cecidis- gustiore, frequenter excipiebant con-
sent. Is felix habebatur. Lambin. vivio, Gronov.
57 Si non didicisli fullonicam] Duas 71 Eiiicavit] Illud * enicavit ' re-
hic interpretationes liabet Lambinus, spicit non Artenionam, sed vero De-
ex quibus meliore pra;terita pejorem ma>nptum : ut velit I'liilcnium ; imo
rc'ferunt et venditant. Sed regnat rertc factum, quod capularem istuni
bic Guilflmus, etsi npc de 'consilio' excitas, qui milii supra omne odium
nee de ' durandi ' verbo quicquam odiosus. Gruler.
sani. Quid est 'durare vesteni ?' 73 C'«<)«<] In cubitum sc com|)onil.
Creta scilicet? Quis ita locutus ? Douza. ('!/c«/«aJ ' Ciicnii ' etiam di-
Id tamen supinis manibus excepe- cebaiitur olini iu re paruni honcsla
runt Til. Marciliusad Persium ct Ka- deprcliensi. Erasm.
miresins, et inde tenlant lib. xxxi. 80 Promisit] Minatus est sen pa-
I), locati et it. i. Instit. codcm et I. lam dixit. De simili captionc vide
XII. D. de furtis, nbi recte ' vesti- Mena;cbm. iv.2.
mcuta curanda.' Curabant fullones 87 Judicatum me uxor] Addunt iiic
vestem, lioc est, eluebant ct interpo- notam ex Ms. • damnatum indicta
labant, ut ' curare arnia et tergere ' causa.' Quae explicatio anceps et
apud Livium lib. xxvi. 'curare vi-
ncauifalce' Calo de Re Rust. cap.
137. et Pliuius XVII. 22. idem 'cu-
rare Cruges,' XVII I. 34. Festns in
Polimcmo : ' a politione segetuni aut
vc'stimeutorum, qua; similiter atquc
ilia curentur.' Sed inter curandum
' durabant ' tclorrimum tolerando
falna est. Hie quidem illud fit, quia
seiiex suo jiidicioex couscientia dam-
natiis erat, nee hisccre audebat pro
causa. Ceterum 'judical! ' sunt non
damnati indicta causa, sed sive dic-
ta, sive non dicta, addict! croditori-
bus. ^'ide Observ, ii. 11. Gronov.
Grex] Gregem liistricum, lioc est
Delph. ct V(ir. Clas.
riaut.
6 Y
1810
NOT/E VARIORUM IN
chorum et catcrvam liistiioniam faci-
entiiini eleganiibiis versiciilis desig-
nat Petionius Arbiter: ' Grex agit
iu sceiia aiimuiu : pater ille vocatiir,
Filins hie: nomen divitis iile tenet.
Mox ubi ridendas incliisit pagina
parteis, Vera redit fades, adsimulata
perit.'
AULULARIA.
Prolog us. 2 Lar sum] Adhibetur
hie Dens : quia, quae a Lare dicun-
tur, non nisi a Deo sciri poterant.
Horat. in Arte Poet. ' Nee Dens in-
tersit, nisi dignns vindice nodus In-
ciderit.' Lares aiitein non solum a*.-
dibns, sed et vicis iutegris et itinerl-
bus praesidere existiniabantnr. He-
rald. Adv. I. 7.
4 Cub] ' Colere ' etvivere,et iia-
hitare significat. Vid. Mil. iii. 1.
5 Patrique, avonuc] Sic eniendo,
cum posshleo, el color Patrique, <8fc.
Qnomodo alias hos versus coniiectes?
Ait Lar, annos jam mnltos se domiim
earn possidere, et a patre avoque
liodierni doniini pro Lare cnltuni.
Acidal.
9 Avido] Pro or(<i'», notat Scaiiger,
veteres codices iiabere avio, id est,
stoiido. Scntentia est: Ita ut stoli-
dus ant avarns ille scncx fnit, nt de-
fossum thesaiirnm sibi etiam niortno
crcdiderit usni fiitnriini. lioxhorii,
17 Honorem] ' Honos ' hie sacrifi-
cium et iitatio est. Nonius. Kt pro
cnltnra et obsfrvantia snniitnr.
18 I\linus/]ue imjiendid] Id est, mi-
nus multo ciiral)at. Nonius.
25 Coionus] Vel nieo capili inipo-
nit : vet, nt Cato aulniiiat, in focnm
indit. Coronas antem, (jii.i' Laribns
suspense, imisitata niagnitndinc fu-
issc, docet. Hlfurs.
30 Cercris vif^iliiH] Tois OfcT/xoipoptots.
Sarra ciiiin hacc a mnlicribiis jejn-
nantibns nodnrna oclcbi ab.intiir ;
quod CeiTs (iliani siium noctc (jnie-
sierit, in j^tna oberrans. Et Deze
appellabantnr Qifffio<p6pw, Ceres et
Proserpina. Camer.
39 Ne surreptum] 'E\\. pro ' annc.'
Scalig^. Vel est anastropiie, pro sur-
replumne sitt ; vel potius subintellige
' verens.'
ACTUS I.
ScENA I. 2 Oculis emissitiis] ' O-
cnli emissitii' sunt, qui hue atqne iU
hic excnrrunt, omnia cnriose obser-
vitantes. Alii tales interpretanlnr,
qnales ianiise <'ircnnitpr!int. Longol.
4 Malum ittatem] ' Mala atas,' pro
senectnte crebro et argute ponitur.
Contra, ' tetas bona,' pro jnventa.
J. (hd.
G Stimulorum seges] Id est, digna
in ciijiis corpore stimuli perpetno sa-
ti et defixi stent, nt in segele spicaf.
Lam I).
7 Jlluc rcgredere] J. Gui. ita inter-
pnngit, lUuc rcgredere ah ostio, illuc:
sis vide, ut Incedit ; nam quo eam re-
tro aliire vclit, iteratione adverbii
magis signKicat : et ea sententia ges-
tn adjnvanda est, nt plurimac comt-
cornm.
10 drandibo] Etficiam nt majora in
gradicndo spacia facias. Taubm.
11 Adaxint] Pro ' adigant.' No-
nius. 'I'lirn. xxiii. IH. pro ' adegcrint.'
' Axit aut<Mn anli(|uos dixisse, pro
egciit, manifi'stuni est,' Fcstns.
18 Dtgitum Iransvcrsum] Digitum
dioebaiit proverbio do re valdc brcvi.
Aicirns, irlpwutv rl rhf Kvxvov afi/x^-
PLAUTI AULULAR. ACT. I. SC. 2.
1811
fo/utev ; HktvXos a^fpa' Bibainus : cur
lucemam expectamus ? dies dif^itus, id
est, «lies iion longior est disito, sen
valile brevis. Si adiiiic coutralieie
et minus facere spatiiim velicnt, dice*
bant ' digituni transversiiiii.' Ea-
dem ratio est do ' iingue.' Cic. Famil.
VII. 25. ' Urgiie igitur, nee transver-
sum iinguem, quod aiiint, a stilo. Is
enim dicendi opifex.' Cic. ad Attic.
XIII. 20. Gronov.
20 Discipulain cruci] In cnicem
agam te, tamijiiam suh disciplinani et
-iiiagistciium qiioddain, ubi discas
ocnlos i-tos emissitios nou contiiieie,
.sed claiidere. Siherus.
23 Duit] Pro dederit.
27 Miserum modis] Post hiinc ver-
snm inserit e Nonio talem J. Gnl.
Nee noctu, nee diu quietus unqnam
earn.
32 Inlcmperiee] Ab ' intemperantia,'
id est a tola mente et ratione defec-
tio. Turneb.
38 Lilennn loiigum] Litterae / so-
ntim tripliceni dfpreliendo : prinium
ejus longa?, et vere longae : quia non,
lit ceteree, geminatur, sed produclior
fit, rt longitudine velut dupla : ideo
«ot' i^oxv") inter onines litteras hac
proprie dicta longa. Et qua? sola in-
ter grandes et Romanas illas litteras
super ceteras eminuit, et forma i|)sa
pensilem praptulit ac porrectam. Hac
eadem mente Ausonius Epigr. cxx.
in liguritorcui Eunum scripsit : ' Quid
impcrite P putas ii)i scriptuni, Ubi
locaii iota conveiiit longum ?' Nam
suspendio ceuset cum dignum. Lip-
sius.
ScENA II. 1 Deficcato] li\ est, ii-
quido, miuime(|iie turbido, id est, hi-
lar!. Vide Epid. v. 1.
3 Scrua] ' Servare soUicite et su-
spiciose observare.' Nonius. ' Serva-
re domum,' pro, domesticae rei curam
sedulam habere, diceiiant veteres.
Inde in lapide anti(|uo, ' Lanam fe-
ci, domum servavi.' lioxhorn.
G luaiiiis] ' Inania, ae,' id est,
inanitas. Nonius. Jam vero qnse va-
cua sunt, etiaiii ' aranearuin plena'
esse dicinius. biuret.
15 Si ignis tnvet] Id est, si ignis a
te non exstinguatur, tii vila exstin-
gueris. Ita ' interfici torrem flam-
meuin,' Attius ; ' mori conscium ig-
nem,' Statins dixere. Boxhont.
24 Qnamquam prope csf] Unas sic
Camerarianus. At Pall, sex abcrat
vcrbum: primus etiam (jiiafyuam. Scri-
benduni censeo, Earn ad adis nostras
nvnqtiam ndiit quaqnam propc. Hoc
est, nlla ox parte. Nee dubito quin
ilia partirula veteribus in usu fuerit.
Nam et Sosipater Charisius lib. ii.
hoc inter adverbia ponit, addilo ex-
emplo Pomponii, ' quaqnam iifga.«i
nuptam,* et composita ostendunt
' liaudquaquam ' et ' nequaquam.'
Denique et Langiani codices, nun-
quani. Gronovius.
26 Ambobus'] Supero et iufero : tot-
idem enim pessuli,qnot limina. Apud
coniicos, cum dicitur 'foribus' vel
'ostio obdi pessulus,' non satis scio,
utrum PaKavos intelligatur, an nox-
\hs parvus, et obex : cui proprie
verbum ' obderc ' videtnr convenire.
Latini auteni fidXavov, pessulum, quasi
parvum nfaahu dixenint; nou a ' pe-
de.' Casauhon.
28 Inritus abeo'] Ait invitissimuin
se domo egredi, ob nimiam curam
scilicet pro aula ilia sua : ceteruin
scire se quid agat, neque teinerarium
ant de niliilo esse, quod in publicum
subinde prodiens, conspiciatur a le-
gitiuio Iribus su.r divisore, una cum
reli(|iiis curialibus numntulum peii-
turus : quo ab se omnes videlicet sii-
spiciones de thesauro reperto quam
longissime segreget. Douza.
29 Mtigister curia] • IVIagister cu-
ria,' cun) sit coiiiccdia palliata, vide-
tnr esse,quem Gra>ci rpiTTi/apx'?'' ap-
pellant : nt enim curia pars est tribus
Romanis, sic et Gra^cisTpirruj. Gra?-
ca ad consuetudincm Romanam ira-
ducta sunt : et uf pagornm erant ma-
181-2
NOT^ VARIORUM IN
gistri, sic et ciuiaiiini. Turmh.
30 In tiros'] Virilim, kut ScSpo.
Taubni.
38 Consislunt] In via eiinfein sis-
tunt et compellant. Bnxkorv. Copu-
lantur] Toy Sepias efxol ifx^dWovcrt.
Copulantur, pro copulant. Lamb.
40 Quo profectus] Quo ire et profi-
cisci intenderam.
ACTUS II.
ScENA I. IG Quh] Antique, pro 9«(P.
Quis enim est generis communis, ut
Graecis ris. Prise.
26 Quod tibi sempilernum] Sic so-
lebant initio rei gerendse profari,
bene ominandi caussa. Vide Formul.
'Quod bonuni,faustum,felixque sit.'
Taubm.
27 ltd Di faxint] Inde non seqni-
tiir, ilia verba, ita Di faxint, absurde
Megadoro tribui, quoniani abhorret
ab uxore frater : nam potuit vel joci
causa iioc interfari ; tauquam scilicet
eiiam liberos procreare liceret ex alia
re qnam fceminis : respexeritqne ad
ilia Eiiripidis in Hippol. 'Xi ZeD, rl Si)
Kifi5r]\uv avdpwvois KaKhv, k. t, A. Gru-
ter, Ita Dii faxint, inquito"] Postre-
mum verbum Heraldusex conjectura
interposuit, et liaec verba dedit Eu-
vomlzc, quum vulgo liaberet Megado-
riis, q\iippe ctii a nuptiis abliorrenti
male convenirent. Intellexit nodnni :
quam jocosi sunt, qui sic tollnnt, joco
interfari Megadornm, quasi cogifarot
posse liberos procreari aliunde <]uain
exfocminis. Lanibinus vidit raUbiris
prucreundis non bene conjungi cum
precaiionc, sed polios pcrlinere ad
ilia uxorein diicerc. Ut apud Enninm :
' iiberum qua'sendorum gratia fanii-
Vide malreni duccrc:' et ' ducit me
uxorcm sibi liborum qua;.scnduni gra-
tia.' Et passim. Sed iinmodicus est,
qunm scribit : salittare sil. Mk. ila
Dii faxint. Eu. liberie procrcaudis u.v-
orem. Utrumque incommodtim sola
noit intorputictione tollimus, srriben-
do, Quod tibi svmpilcrntim saluture sil ,
procreandis liberis (ifu Dii faxint) Volo
te uxorem domum ducerc. Gronov.
28 Domu7n ducere] Mos erat Roma-
nis, in domum mariti novas uuptas, et
quidem velatas, traducere; quod fie-
bat vespere teedis ac facibus praeeun-
tibus; noctu enim nubebant. Aiigus-
linus de Civit. Dei vi.9. 'Sed domum
ducenda est, quae nubit : adhibetur
Deus Doniiducus :' sic enim eum De-
nm, qui ei solenini deductioni prae-
erat, appellabant. Brisson.
30 Lapides loqueris] Diirus et asper
tuus sermo est, qui me quasi lapidi-
bus impetit. Contra Aristophanes,
'P65a iJ.' iXprt)itas, Rosas mihi locutus es.
Longol.
34 Foras feratur] * Foras ferre,'
est efferre, iK<pipiiv. Terentius, ' Ef-
fertur: imiis:' ubi Donatus : ' Effer-
ri proprie dicuntur cadavera niortuo-
rum : et ire, proprie ad exsequias.'
Herald,
30 Quam maxima possuni] Nee Gru-
teri cum admittendum,noc audiendus
qrii refiiigit, Quam? maxima. Accipi-
nnt illi dnas esse, quarum optiouem
fratri facit Eunomia. Sed errant:
nam una eademqne est ilia grandior
natu et cujus media setas est. Gro-
nov.
40 Qui mediam ducit uxorem"] Nimis
acris ille codex, qui delet rh mediam.
Habent miilto plures et meliorcs. Si
defendere libet, pra^sto est Seneca
Epist. 20. ' Quenicunque vis,occupa,
adolescpntem, scnem, medium.' Ego
tHinon Plautum scripsisse censeo,
Post mediam alatcm qui media ducil
uxorcm: ut intelligas uxorem media
Ktate. Et sic Langiani codices. Gro-
noc.
41 Annm pragnantemforluitu] Non
possnnt ferre anum dici, qua! sit 7ne-
dicc aitatis. Ecce codicem, in quo
unum. Ergo conjiriunt nno, et uno
fortnilu, esse, si semel forte prangnan-
tern fecerit. Gaudeant suo ««') /or-
tuitu, quod sine exemplo comnu-nti
sunt. Pliinlu.s dicit anum, pro, quasi
PLAUTI AULULAR. ACT. II. SC. 2.
1813
anil, vel propemoiliim ami. Grnnov.
42 ]'oslumits] Scribeiuhim Postu-
mus sine k, est enim a post, quia post
patrein inoitiium nascittir postuinns.
Postumns tainen censetiir etiaiii, (pii
post factum testamentiim iiatiis est,
etiam vivo patrefamilias : sed et qui
post alios liberos, uitimusque gigni-
tiir. Tiirneb.
45 Factionesi Id est, opulentiam
et nobilitatein. Nonius. Ciieiitelas.
Boxh. Dapsiles] Vide INIostell. iv. 2.
et Pseudol. i. 4.
52 Scio quid diclura e.«] Hoc qiio-
que servit Scioppio ad libeiaiidiim
soloecismi crimine, scio quod : quia
sic ill Langianis. Sed illiid servant
Cam. et sex Pall. Bactli. i. 1. ' Sr io
quid ago. P. et pol ego scio quid me-
tuo.' Et tameii in altero quoqiie t5
quod pronomen foiet, iion conjunctio ;
qiiippe quod plenum sit : ' Scio id,
qnod dictura es.' Gronov.
53 Quid me nunc] Sermo disceden-
tis. Lainbin.
ScKNA II. 2 Curialium] 'Cniiales'
a curiis dicuntur, in quas uliin divisns
popiil. Romanus, iit ' tiibules ' a tri-
bubiis. Lamb.
3 Mnv;ister'\ Romap. singulas tiibiis
siios divisores liabuisse docet Ascon.
Actione ii. in Verrem,qiii pecuniam
populo viritim dividebaiit, singuli in
sua tiibii: et alio nomine ' magistri
curiarniii' appellantiir, Ciceroni 'cii-
rioncs.' Rtcvard.
10 Satis liabes] Ex hoc vcrbo su-
spicatur Eiiclio, istum do aiiio ali-
(jiiid rescivisse. Taubm,
11 Cass«m] Id est, carentem. Cas-
sum enim, ut ' caiitum,' a ' careo.'
I'lisc. lib. IX. "'AirpotKuf, itulotulam.
Tiirneb. Illucabilem] Virgo illocabi-
lis est aveicdi^criixos, quae oiiiiiino nuptiii
collocari neqiiit ; non aiitem di'««5o-
Tos; ea enim est, (jua" nondiini elo-
cata est, otjiru eKSeSu/ieV?/. Siberus.
17 Inlnat] Vide 'i'liiium. i. 2. et
Menacchm. iii. 1.
20 Manum injicWj Manum cum ma-
nil copuiat. Lamb. Oncrat aliquam
zamiatn] Hie locus excrcitos iubuit
hactenus eriiditissimos criticos. One-
rare zamiam sic dictum est, iit Virgil.
' vina onerare,' pro, in navem impo-
nere, dixit : et Cato apud Noninm,
' onerare comnieatum in navi.' Ne-
que hie hypallage, ut viilgo sibi per-
snadent: iierjue It'gendum, vnerat :fi-
mia. ' (Onerare zamiam,' est iniponere
et inferre zamiam, hoc est, jacturam;
nam onerare est (Tn<poprl^(iv koI ifi^aK-
Aetj', et onus, ffx^oK-q. Salmasius.
21 Polyjios] ' Polypus,' piscis.quic-
quid siiis fibris et branrhiis amplexus
est, firmissime tenet. Per lies signi-
ficat rapaces et tenaces. Lamb, Qui
sibi quicquid tetigerinl] Ita Gruterus
de conjectura. Caiiierarianus, qui
vibi quidquid. Pall, quin ibi quicquid,
vel, quill ubi quidquid : lege, ubi quid-
que tetigerint, tenent. Sic Hacchid. ir.
3. ' Istius hominis iibi fit qiiaqne
nientio.' Pcenuli Prologo, ' Ubi
quamque in urbem est ingressiis.'
Virgilius /En. vii. ' Io matres a«-
dite ubi quaeque Latinae.' Liviiis
lib. XXIV. ' (Quantum copiarum et
ubi quapque essent.' Nee diibitoquin
et Statins scripserit in Soteriis Ruti-
lii, ' Urboscpie ubi quaBque togala; ;'
non ' iibiciimque,' ut vulgo. Gronov.
24 Earn rem] Id est, ob eain rem.
Donza.
27 Mentionem] De sponsalibus fu-
turis loquitur; ideo aptis illi rei ver-
bis ntittir, id)i tnentioncm feccro. Nam
qui poscit, 'mentionem face re ' dici-
tiir; qui rcspondet, ' repromittere,'
sivc taiitnm ' promittere ;' ut iiic
paiiio infei'ius, ' proiiiitto hoc fore.'
J. Gulielm.
29 Ex paujiertnte] It! est, ex ordine
sen ntimero paiipcrum. (Vim.
30 Sidiiim est] Lectio viilgata pa-
lam incpta est. Scribe, Stdva rescst ;
snlvum est si, quod non pcriit. Tb periit,
non jicrit, liabenl Mss. ipios vidi. Et
id rectum est. Euclio, semper male
liinens aiiro sue, qnod in pnrsens
1814
NOTJi VARIORUM IN
aalvum invenit, metnit in fiitnriini.
Salva, inqiiit, res est, si salva dicenda
sit, qiiJe sicut nondiim periit, ita po-
test aliqnando perirp. Boxhorn.
38 Mala omni malititi] ' Maiitiam
veteres, ut Doliim, mediam ponen-
dam esse duscsnint : qtiasi sit et bo-
na.' Nonius.
41 QttcE res'] Praefatio vetenim be-
ne oniinandi gratia. Taubm.
44 Atque innoxium] Qui nee tibi
nee tiiis nociiit ; vel, qui innocens,
quod ad te, atqiie ad tiios attinet.
Irrideas] Juvenalis: * Nil habet paii-
pertas diiriiis in se, Qiiam quod ridi-
cnlos iiomines facit.' Boxhorn.
50 Facliosiim] Miiltis innixum et
florentem clientelis. Boxhorn.
54 Gnatiis] Pro 7ialus. Pius est au-
tcni, ' nunquam natiim esse,' quam,
' niortiiuin esse.' Lamb.
57 Mordicibus'] Dictum videturnon
quidem pro ' niorsibus,' sed pro ipsis
* dentibiis ;' quemadinoduni Catullus
'nutrices' dixit pro 'mamniis:' et
Plauto ' mordices ' nihil aliud sunt,
quani * dentes : ' et ' denies' idem
quod oblocutiones atque cavillatio-
nes : sicut ' cornaa ' sunt injuiiap, et
oppressioncs. Siber,
58 31 e ab asinis ad botes] Id est,
iniplicari inconveniente necessitu-
dinc. Camerar.
CO AuscidtamiUi, Atque] Primus et
antiquissimus Vossianiis : ausc. mihi
proderis alquc. Nuuiquid: tu condilio-
nem hunc accipe, ausculla mihi, (prode-
rit,) Atque earn dcsponde mihi. Sic ba-
bes Capt. II. 2. ' IJenc niercnli i)ciie
profnerit, male merenti par erit.'
Curcid. V. 2. 'Hcicle istnm rem Ju-
dicasti pcrfidiose, Pliicdiomc, l"t tibi
oberit.' Milit. iir. 3. ' Naui id pro-
dcrit mihi, niiliti male quod facielis
ambac.' Trucul. iv. 4. ' In «iun rem
fi quid lialjcbo, tibi (jUoqiii> «liani
prodcrit.' Kt sic rccte Gruterus in
(^isicllaria iv. 2. 75. ' Commoda bi-
qucl'ini tnam, tibi nunc prodcrit, con-
fitcmur Noscistcilam liaberc' Nostri
quoque omnes prodetis: aon prodimus
et, ut vulgo. Grnnov.
63 Thcsauros] Homo suspiciosns
celare non potest, quod tautopere
cupit celatum. Gruter.
66 Hie] Id est, donii mea?. Haec a
ctepto sermone aliena a Megadoro
dicuntur, ut omni suspicione Euelio
liberetur, qui nibilomiuus se proripit.
Unde siatim quaerit Megadorus, Sed
ubi hie est homo? nempe, Euclio.
67 Fasfidit mei] Vide Stieh. ii. 3.
Lucillius : ' Tristes, difficiles sumu',
fastidimu' bonorum.' Taubm.
72 Elinguandam] Unde elinguatio,
yXwcrcroTofjiia, quod Scaliger notat ad
Fesf um.
73 Casti'and. loces] Mercede pacta
tradas castrand. Taubm.
76 Copia est] Id est, possum. Inte-
rim alludit ad ludos, negaique tani
divitem se, ut pecnniam profnndere
possit in iudicra ilia piiblica. Taubm.
81 Perplexarier] Perplexeagereet
captiose, Douza.
87 Axirtim quid valet] Asin. iii.S.
89 Obstinavit] Id est, obfirmato et
perseveranti animo expetivit. Fes-
ius.
.ScENA III. 1 Deblaterasti] De hie
auget. Vide Epid. iii. 1.
3 Pure propcra] Forte, properatn-
que : vel pura properam atque elue.
Scriverius. ' Pure lautuni, est aqua
pura lavatum,' Festus. Alluditurad
cousueludinem vetenmi, (|uibus ante
nuptias sacriticare moris fuit ; et qui-
dem Junoni, Vencri, et Gratiis.
3Ieurs. Propera, atque elue] Id est,
propcra eluerc. Cnsaub.
5 Subitum est nimis] Id est, ita fes-
tinatum, ut ad id pnrati esiic ncquea-
mus. Sic Cic. Famil. XIII.2. 'Prop-
ter opera instituta mulla multorum
subitum est ci rcmigrare Kal. (juinc-
lilibus,' id est, noii jiotesl esse para-
tus ad remigrandum Kal. Quinctil.
Gro7io\;.
12 Malum marorem mctun,ne] Mi-
rificc laborant. Mislim, amijstim, ma-
I'LAUTI AULULAR. AC I', II. SC. 4.
1815
lum meraciiin,itnmixli)n, imniixlum, ln-
dibria coiijectiiianiiu. Scribe, Malum
moeroie tneluo tic mistutii bibam : Malum
cui additus sit incBror, nt viiiiiin bibi-
tur mistiim aqua. Grotiov.
ScENA IV. 1 Conduxit coquos] Fri-
vala; personae, qiiw coros sive ' coc-
torcs,' lit Pctioii. appellat, non lia-
bebant laniiliares, in foro conducc-
baiit. Tiiubm.
4 Divides] \ox 'dividere' capi c-
tiaiii potest seiisii turpi, qtiiquc allies
palaniofl'fiidat ; ciiiii interim iunuere
vidcatur, sese palain tidem ref'ragari
in ilia re. Gruterus.
5 Si quo tu latum] Recte : nam ob-
sonii pars erat dividenda siujiil ; et
ei pra^poneniliis, item divisim uter-
que coqiius. Ciruter,
6 I'rostibulum] De prostibulo vide
Stich. V. (i.
12 Dimidium jussit] Cur non dimi-
diatum obsonium dixerit, vide Agell.
III. 14. Taubm.
14 Dimidium domi] Ergo domi eii-
anj ad lociiui sij;ni(icat. Donalus.
18 Pumex] Spongia dicitur Vitrn-
vio, qiind fistulosus sit spongia; iiiodu.
Unde ill I'ersa, ' Nam lu aqiiam e
pumice posttila.s, Qui ipsus sitiat.'
Scali^.
21 Erudicarier] Radicitns extirjja-
ri, lioc est fortunis omnibus pcnitus
everli. Siber.
22 Tigillo] 'Tifjnum'ef 'tii;ilium'
omne notat qiiod est e ligno. Diciint
enim de Kuclionc, cuj)ere ilium f'u-
mum nullum exire a'diciilas. (irultr.
23 FolUm sibi obstriiigil oh gulam]
Nihil Iiic miri, nisi quod hoc faciebat
ciibitum itiirus. Nam et qiiiiui in
publicum irent, cum peciiuia crume-
nani dc collo suspeiidcbaiit. Id illc
faciebat etiam in Icoto fiirnii noctur-
niim timens. Quum rogasset cocus,
cur ? iliudens stupori ejus, irapa irpoa-
^oKiav faUam caiisam inveiiit: taii-
quam id faceret, lie inter respiran-
dum aliquid aniuKc amitlerct. Et
solvutilnr auditores nihil tale ex-
spect^iitcs in risiim, niagis etiam
(|uuiii coiiliniiat rociis jocuiii. Vide
Diatribeii ad Stat. r. 27. Gvonov.
25 Inferiorem] Notandum liic per
' inferiorem guttiirem,' an urn sive
podicem designari, eadcm metaplio-
ra, (|ua apiid Caton. ' superiorem
album dfjicere,' id est, stoniaciium,
sive adco ventriculum, nausea graveni
voniitu exonerarc, scriptum reperi-
nius. Douza.
27 Hcpc milii le, ul] Jociis latet ci-
vilior. Innnit enim,neutri ab altero
credenduni. Acid.
28 At scin' etiam quomudo] Jiibent
post qnomodo interroganJi notam tol-
li. Negat id Flautiis, qui lior genere
Io(|iiendi toties iititur. Anipliitr. i.
1. 199. hac Aulular. v. 1.22. Rud.
111. 5. 18. et alibi. Eodem sensii quo
diceret, 'vis etiam dicam?' vel ' at
etiam vis aiidirc amplius r' Gronov.
29 Aquam] Ob earn causam nun-
quam lavit Falrocles Aristoplianiciis.
Longol. I'ott, quomodo, tollenda hie
est interrogandi iiota, et sic distin-
guendiim : At scin' etiam quomodo
aquam herde ploraf, quum litcnt, pro-
fundere? Scisiic tu etiam, quomodo
deploret aquam se profundeic, ejus-
que jactiirain facere, rum se lavat P
Boxliorn.
33 Tonsor] PersoiiaD Eunlionis ac-
commodatius k-gi potest, tnusori un-
gues dcmpserut. Nam iit illc tripar-
cus sciu'X, (|tii famem nemini uten-
dam daret, arupiiil erogavciit tonsori,
ob ungues docuitamlos, non lit vero
simile; utque id ci oft'icinm gratis
pra>stiterit quis, iiugii' : qnin imo ipse
Euclio ultro potius adiit toiisoris
proximam ofliriuam, eicpie ungues re-
seciiit : vel ideo forsaii, ut |)r*seg-
inina (nihil enim avanliae parvuni)
doniiim ret'errt t. Gruter.
39 Poslularc] Nam privtor actio-
nem et judice> dahal. Qui actionem
habibat, ex qua cum alio experiretur,
bosteni in jus vocal urus, priniuin a
prxlore pelebat, ut liceiut euin,
181G
NOT.E VARIORUM IN
qiieni libello descripserat, vadari,
Preetor libello suhscribtbat. ' Vadari'
aiitem, vel ' convadari,' est in jus ci-
tare, die dicta. Lamb.
40 Miluum vadarier] A niiltio vades
postulare, qui ilhini certae pecuniae
sponsions vadimoniumobiturum piai-
starent. Sibtr.
42 Celerior'} Furum nianns ' celeies'
vulgo dicuntur: quo Piautus alludit.
J. Gulielm.
45 Cocus 7iundhialis'] ' Congrionem'
istura bustuarii ordinis coquum esse,
intelligi vult : quein nos ' seniirasuni
ustorein ' cum Catullo indigitare pos-
sunins, qui mortuis et jam ad rogum
elatis ctiiiiam coqueret illam feralcm,
quod ' siliceinium ' vocarunt. Quod
qiioniam nono die tiebat, (unde et
' novendiales pulveres ' apud Horat.)
caussam joci comico prapbuit, ut ' co-
cum nnndinalem ' diceiet Congrio-
nem, queni insubidum piorsus at(|ue
iuiperitum, et ad viscerationes illas
novendiales et inconditas ustrinae
hive culinx niortualis struices esca-
rias, quam ad ingeniosae gulae ge-
iiium sapientioieni esse indicaverit.
(iruter.
47 HJc viluperas? fur] Illu<! fur,
quod sequitur post vituperns, videtur
esse inepticium, et glossema ejus
quod dixerat, 'trinm litcrarum homo.'
Dissald.
ScENA V. 1 Tace] In quibnsdam li-
Lris Iiaec scena priori conjungilur.
Taubm.
2 Licet. St. tu, Congrio] Poni vo-
lunt interrogalionis notam postLii'£><.
Imo nee liic ponendn, et supcriuri
versu tollenda est. Ncque cnim ro-
gat Strobilus: sed quia tI) uler inter-
rogandi sapc initium est, intcrpellat
cum coquus, nondum oralioue ab.so-
luta, quasi rogaict, dicturus, ' Licet
id quidem vidcre vel canco.' Sed
vicissim prius cjuam boo expcdiat,
quod instituerat dicere, interfatur,
nuljii ejus rationc liabila, et eunli-
Duat, qua: ipse exorsiis erat Strobilus.
Non igitur, Liqxiel : non Hie est.
Grouov.
G Pinguior iiii'cJHa] Tibicines enim,
quia sacrificiis frequenter adhibit),
pingues fiebant. Taubm.
8 Ad nos] iEdes Megadori. Lamb,
11 Sine gratia] Ingratus est.
12 Tibi recte facere] Scil. aliquis
ausit? aut simile quid. Corner.
15 Posccre] Id est, in poscendo.
Lamb.
21 Inputeum] Id est, hypogaeum,
sen barathrum, locum poenee coquc
rum destinatum ; quod genus XaKKOvs
vocabant. Turncb. vi. 24.
23 Ubi quid surripias] Ita Lambi-
uns : nam Camerarius ex unico co-
dice surripiat : veteres autem edi-
tiones et Pall, sex ea voce deficiun-
tur. Nos in tribus invenimus. Voss.
3. et Juniaiius surripiat: Voss. 1.
subripiat : ueque id mutandum, sed
explicanduu) ; sensus enim, Quippe,
ubi, qui quid subripiat, hoc est,(pii fur
sit, qui solens aliquid summanare ve-
lit, ei nihil est promti atque parati.
Nam et versus vocem requirit. Etsi
intelligo, quam eleganter id verbum
subliceatur, quamque facile ex disci-
plina sua id supplenduni sciat Con-
grio. Ut suspicari possis scripsisse
Plautum, Ubi quid, nihil est. Seque-
rcd hac me. Con. Consequor : nam
illud Con depasci potuit praecedens
nomeu coqui. Certe et apud me t6
surripiat Acad. Voss. 2. et Gudianus
ignorant. Gronov.
Scena vi. 3 Obsoniumque] Quam-
vis vtpov significet opsonium, hoc est,
omne id, (|uod una cum pane rom-
edinius, imo quidquid in macello vae-
nit, quod Trpo(7(^a7i/tioi', sive Trpocr<pd-
yiov dicitur; uihilominus tamen obti-
nuit tanqiiam victor solus piscis, quod
eximius sit eibus, ut ita solus vocare-
lur. Nans.
fl Tcmeti] Kara decori obscrvatio,
(|uam im^quam (iuvidia gcmenie hoc
dicam) temere IMautus neglexit; ne-
dum in persona auili : quod genus
PLAUTI AULULAR. ACT. II. SC. i).
1817
ille iniiilibibuni fere ac nicrohibum
iiidiicere aniat. Doiizn.
10 Quamfiuam Vulcuno] Signilicat,
tantam ejus iinpiiritatein esse, lit iie
ignis qtiiflem, cujiis vi solidisximonim
qiioqiir corponiiii nietalla defivcatio-
ra reddiiniiir, illis puigandis iinqiiam
snffiiiat, taineisi emu (igiiem) in prae-
fectiira sua focariee provinciae sem-
. per colat ac tractet. Duiiza.
11 Aut ttict mercedts fC'atid] Manu-
pretii, hoc est, minimi illiiis binos
circiter aureos nostrates pendentis,
qua coci antea a Megadoio conducti
ftierant. Douza.
ScENA VII. 5 Deorsiim] 'Deorsnm'
heic non mottiin, sed quietem signiti-
cat. Varro : 'Qui cobint deorsnm,
magis aestate iaborent ; qui sursnin,
nia<j;is hieme.' Donza.
8 Itapacidarum] 'Kapacidas' extii-
lit pro rapacibns, patronyiiiici more
ludens : ut pro ' Scipionibus ' dicun-
tur 'Scipiadae : et jocando fecit, ut
furacissimum genus coqnorum piite-
mus, quasi familiasit ' Rapacidarum,'
ut 'vEacidarum,' aut ' Pelopidarum.'
Turneb.
ScENA vni. 8 Adii manum] Vide
Pccnul. II. 11.
13 Accessit animus ad meam'] As-
sensus sum biiic mese sententiee.
Lamb.
15 Nunc tuscuhim] Ad hiinc ritnm
quod attinet, constat, Pihiinnum (ut
rem paulo altius repetam) cum Ro-
niiiio Quirino, Picumnum vero cum
Marte Silvano doniestico, eiindem
esse: eosque Deos conjugales habi-
tos, lectos lis stratos, et vota facta :
Picumnum ' Praestitem Larum,' et
Larcm kot' ^|oxV appellatum : (ut
Piutonem Manium,Joveni Ueorum,
Janum Genioriim) i)arentesque eo
nomine liberos in matrimonium elo-
caturos, n( bene nuptiae cederent,
sacra ei fecisse, ut iiic Euclionem :
Pibimnum vero eiindem cum Genio
maritorum esse, et custodein piierpe-
rai'uni. Meurs,
Hi Nostra Lari] Penatnm et Lari-
iim sedes in privatis a-dibus non una.
(Jolebantiir maximc in foco : item in
cubiculo : siepe in parte aliqiia atrii ;
puta in conipiuvio, vel in porlicii
cunipluvio adjuncta. Casaub.
20 Aulam] 'Aulas antiqui dico-
bant, (juas nos dicimus olias : quia
niillam iitteram geminabant,' Fcstus.
2;$ Propcre jiropeio currere] Plau-
tiis scnariis iambicis adniisciiit sep-
tenarium trocbaicum, ut properatio-
nem senis, carmine ipso concitatiore,
exprimeret. J. Gulielm, Pall, (non
tamen Camerarianus) hunc versum
sic legunt, Nimirum occidor, nisi ego
intro propero ; quod videtur sane ger-
manius Grutero.
24 Apollo] Apollinem invocat, ut
dAe|iKOKoi', et malorum depiiisoreni.
Et constat, Apollinem dictum anti-
quitus ' Apellinem, quasi mala apei-
lentem.' Meurs.
25 Confige sagillis'] Est enim jacn-
lator Apollo : Graecis (Kr]p6\os,kKaTri'
/SeAeTTjs, et (KUTos, fKoifpyos, Turneb.
ScENA IX. 1 Machctrio] ' Macliir-
rionem,' coqui nomen esse, omnes
putant: ego aliter censeo, macliaerio
juberi exdorsuari muraenan), et id
ciiltelli coquiiiarii genus esse. Cul-
tellos qiiidem /xaxaip^a et fxaxaipiSia
Graeci voeant, et Plant. Rud. sicnias
' macliaeria ' dixit. J. Gul.
2 Exdorsua] Id est, 'dorsum con-
fringe,' Festus. ' Dorso nuda.' No-
nius, alii, ' exime.' Quantum poles]
Non bic inodo, sed ubicun(|ue aptid
Plant, quantum pates legitur, in quan-
tum pote'st commutandum est : id
est, quam primuni, et (juidem celer-
rime, fieri potest : locutione priscis
oppido familiari. Douza.
3 Atque omnia] Hie versus sua par-
te debetur Noiiio, nam non babctur
in IVIss. praeterquam exossuta fac si-
ent: verum aut omnia me falluiit,aut
exossata fac sient, est a glossa srriba-
rnni, ad illud exdorsua. Griit.
■1 Artoptum] ' Artopta ' utensile,
1818-
NOTyE VARIORUM IN
sive testa, assandis torreiuUsque pa-
nibiis. Triplex enim panis erat, ex
coquendi ralione : ' fiirnacens,' ' tes-
tuaceus,' et 'artopticiiis.' Turneb.
5 A Congrione] Qui roqnebat aptid
Euciioiiem. Male ergo Lanibiniis de
Megadori domo interpretatur. Douz.
6 Volsus ludius] ' Liidii ' adoles-
centes erant tnnicnlas indnti insig-
nes, galeati et ensiferi, peltatique ;
qui omnibus Ciicensibus et theatra-
libus pompis in versum incedebant,
ipsis velut poinpze duces Saliis simi-
les. 'Ludii' ex eo vocati, quod a
Lydis hoc genus Indicri inventum vi«
deretur. Si qui eonim igitur essent
grandiusculi et jam vesticipes, velle-
bantur, glabiique reddebantur. Tur-
neb. Volsus] Id est, evuisis pilis lae-
vis et glaber faclus. Taubm.
ACTUS III.
ScENA I. 2 Date viani] Hac voce
monebant lictoies popnlnm niagistra-
tibus via decedere, ' Date viam con-
sul!.'
3 Bacchanal coquinatuni] Veni in
locnni, in (pio ad coquendurn desti-
nalo, non jam sunt nisi t'urentes et
bacchantes. Boxhorn.
5 Gymnasiuin] Ita ego isti seni pro
gymnasio fui, in quo se cxerceret.
Douza.
G Neque ligna ego] Jocus ex ambi-
guo. Antea ligna ad ravim usque
poscebam : sod advenit tandem se-
nex, qui ' pulchre,' id est, largiter
pra'l)uit ligna, nun qnideni ad obso-
iiium coqucudum; sed fiistes, quibns
capita niilii incisque contunderet.
Lamb.
ScENA II. 3 Quia cuHrum habes]
Nota culirum geslari vetilnm : et
insigne atque notam coijui habitani.
Uleitrs. Coinviinutus] Non id accu«o
quod cum cuitro es, scd quod co n)i-
natus milii. Douza.
8 Cinadus] Incrmcm fraclum(|uc
Ct velut exos.si'm ti ipndialorem, oo
uoiuine intelligi crcdidcriin : airh tou
Kivuv TO. Kw\a, vel riiv alSw, sive aiSojo.
Turneb.
9 Tnctio est] Vid. Epid. ii. 2.
11 Caput senlit] Si quid ego sapio :
quae verba Euclio in aliam sententiam
detorquet. Lamb.
16 Edim] Pro ' cdam.' Horatius
Epod. HI.
20 Me hand pcejiilet] Id est, me,
aut meis bonis content us vivo. Taubm.
24 Perviam facitis] Sic dictum, ut,
' obviam facilis.' Turntb.
31 Laverna] Hanc Deam Romani
fures precabautur, ut institiita sua et
consilia fiirandi ac mentiendi fortu-
naret. Horat. Epist. i. 16. ' Piilcra
Laverna, Da mihi fallere, da jastum
sanctumque videri.' Sic Graeci eo-
dem modo orabanl t^v Upa^idiKriv, nt
consilia furaudi ad effeclum diiceret.
Eratautemea Deatantiim caput sine
reliquo corpore. Scaliger.
32 Pijndo] Id est, convicio. ' Pi-
pare ' Osci dicebant, pio eo quod est
ejulabunde con(]ueri. Ab eo cocus
iste, ' pipulo differre' dixit : pro quo
erat in xii.Tabb. ' obvagulari.' Olim
cni testimonium deerat, hoc est, qui
suani intentionem nullo poterat tes-
timonio confirmare, is die tertio ' ad
aedes adversarii obvagiiiatum ibat,'
id est, adversario jiisttim, tcstibus
adhibitis, couvicium faciebat. lia-
vard.
31 Nummo] Non sestcrtio, scd au-
reo, qui valei)at paido plus duobus
aureis nostiis : ut ego et CI. Teneni-
inis, qui mihi alicjuot ostendit, ex pon-
dcre existimavimns. Lamb. Nummo
sum coiiduclus] Id cst,didrarhmo, vel
draclimis duabus. Pseudolo in. 2.20.
Vi«lc do modo usurarum c. 2. Salmas.
.ScKNA III. 4 Venalium] Servornm,
qui pleri(|ue fnres. Lamb.
6 Facile] V. C. liabct/rtffssi(e, vo-
ciui hie nihili. Ego gfslio legere,
farcilc, quod veibum est coquinariuni,
ct huii: loco nplissinte quadrat. Gloss,
veins, /(nc/<, i/dtrirei. Dissaldaus.
6 Imi>kvisli fustibus intorum] Sic
PLAUTl AULULAR. ACT. III. SC D.
1S19
dedit Cameiarins, quiim in scripto
\nveu\rei fustijissorum, Melleriis. PaU
nieriiis, impluisti fustibus istorum in
caput. Parens conjicit, fuslium ipso-
rum. Exspectant alii fore, iit isli
* fustifissores' nonrmili forsan hand
displiceant. Friistra illi qiiidem; sed
egregia est vctns Icclio, inodo sepa-
rentiir voces, postquam implevisli/us-
tifissonim caput. Ut alibi ' fores im-
plere elogioniii) carboiiibns.' ' Fissa '
sunt viilneia. Sic prapcedente srena,
' Non fissile liaberes caput.' Bacchid.
n. 3. ' Meuni ror et cerebrum findi-
«ur.' Ut Virgilius lib. ix. ' Media
adversi liquefacto leinpora piiinibo
Diffidit.' Appuleius lib. ix. ' Jam-
que Inversa vite de vastiore nodiilo
cerebrum siium diffindere.' Hoc Ju-
venal, est Sat. IX. ' Fuste aperire
caput.' Ovidio INIet. in. ' Juvenili
guttura pngno Rumpere.' Petronio
' solvere frontem.' Plauto in Bac-
cliidibus ' dirumpere capiit.' Sic
' fissum ' in extis. Implevisiijissorum,
est plenum reddidisti fissorum vel
vulnerum. Gronov.
10 Lege agito'] ' Dicebatur ei, cu-
jus intenlio contemptibilis adversario
videbatur ' Donatus. Vide Mil. ii. 5.
ScENA IV. 2 NegvtUmi] Dubitatnm
olimfuit inter prudentes, utrum ' rem'
an ' litem' dici oporteret,&c. ' Neg-
otinm,' aut ' res' apud Plant, legi-
tur. Cujacius.
7 Peculiarisi In peculio ancillte
Stapliyl<r. Asin. in. 1. Patiisstime]
Id est, pzpne niliil abfuit, qiiin me
perderct, a' pspne ' forniatum. Lips.
Episf. Quapst. in. 12.
8 Scatpturire] Id est, scalpere ;
nam frequentaiiva verba interdum
ponebanliir pro priniigeniis. yossius.
9 Ha tnihi peclus'\ Scribendnm esse,
ira milii pectun peracuit, ostendimus
Observat. ni. 21. Groiioi-ius. Pera-
cuit] Peracre sen peracidum factum
est, id est, ira acerrima incensuni.
Lamb.
12 Exemi] Furibns occasionem in-
veniendi thcsaurum praeripui. Taub-
mun.
ScENA V. 2 Conditioned 'Condili-
onem ' pro conjiinctione sponsalio-
rum et nuptiarum dici, multi nota-
runt. Festus r ' Conventa conditio
dicebatur, cum prinnis sermo de nup-
tiis et earum conditione liabebatur.'
Id etiam sinipliciler ' conditio ' dice-
batur. Unde formula repudii : ' Con-
ditione tna non utor.' Et quod di-
cebatur, ' Parentes liberis suis con-
ditiones quarcre.' Drisson,
5 Opulentioi-es'] Hanc sententiam e
Plat, de Repiib. lib. vi. expressam,
notat P. Victor.
9 Malam reni] Quasvis malas artes,
ad quas so niulieres applicant, intel-
ligo. Et pronomen ' illae ' non ad
pauperes taiitum, sed generaliter ad
omnes mulieres refero: quae si in-
dotatae nuberent, semper magis ob-
sequentes esscnt viris, minusque ar-
rogautes, ct niinori etiafm sumptui.
Pistor.
12 In pauciores] Sententia est :
Non est diibinm, quin si fiat, quod
dico, major pars popuii probatura
sit. Restant nunc pauci locupletes
et avari, quibuscum controversia nii-
(li futura est, qui hoc non probabunt.
Lamb.
14 Capere] Id est, concipere, sen
constituere. Douza. Palmer, leg. ca-
vere, quod et Meursio placet.
15 Namque hoc qui dicai, Quo] Male
Meursius, Qitoi. Namijuo est in quain
domum. Nee vero rh Qui acci[>ien-
duni pro Quis, ut voluit Gruterus.
Nam qua? sequuntur, Quo lubeal,nu-
bant, (iiciiiitur per intiUectum tSiv ei
respondeo: etsi in istis quoque leve
vitium esse censeo. Habeo legatuni
Parei, curiosissima ejus e Pall. codd.
exrerpta, sic ut ne tillum (juidem li-
brarii niendum omisi>se videatur. In
iis video alios quidem aliter, ununi
vcro liabuisse, Quoquo jubent. Ilaque
lego, Quoquo lubct, nubant. Ut 5u|)ra,
• Hoc quidem hercle, quoquo ibo
1820
NOTyE VARIORUM IN
mine, mecuin eiit.' Mox, 'quoquo
venias.' Gronov.
20 Midi] Mnlis mulabusque pliiri-
imim usi sunt veteres, ad cairncas
trahendas, quibiis pleniniqiie inside-
bant iionestiorcs niatronae; tit et ho-
die moris est. Vide Martial, iii. 62.
' Aurea quod fundi pretio carruca
paratur : Quod pluris mulaest,quan)
doiuus enipta tibi.' Taubm.
28 Salutigendos] Glossar. Saluti-
gerulns, iTrtcxKeirTrjs.
30 JMoribus prcefectum] Sequitur
Plaiitus Graecani consuetndineni : ab
lis enim creari soliti sunt niagistra-
tus, qui niulienim ornatui pises-
sent. Vide V. Victorium xxi. C.
Taubm.
33 Prcs quam] Id est, prae eo, quod
fit, cum cieditores aut artifices pe-
cuniam sibi peliint. Lamb.
35 Caupones, patagiarii] ' Caupones'
non sunt, qui vinum vendunt ; sed
nouien babent generaie a copiis; ut
sint niercatores et institores patagi-
oruni, indiisioiiim, nammeorum, vio-
lacei panni, et cerini. Turneb. Pata-
" giiirii. Vide Epid. II. 2.
30 Flammcarii] ' Flanimeariiim '
liic interpretor, qui flammeo sive rii-
bro colore vestes tingit. li. Junius.
37 Manulearii] Qui ' manuleas,' id
est, tunicanini inanieas vendunt :
bine ' nianuieata tunica. ' Pseud.
Murobalkrurii] Sic legunt onines li-
bri ; pro quibus, malubatrarii magis
piaciicre doctis viris : niilii murobrac-
larii niagis adrideut, pro myrobredU'
rii, cjui /xupufipeKTai Graris. Ita brae-
tare verbinii, ctTr^ toC ^ptKTov, finxe-
runt, quod buniectare et inadefarerc
sigtiificat, et idem plane, (jiiod Pp4-
X6if. Hi calceauienta,iuuliebria un-
guentis, odoribiis, ct sufiinientis ini*
biiebant. Salmas.
3H Propola:] ' Propola ' ex Gracco
TTuXcii'- sed prii-positio Lalina est,
proibicitur enim : (jiiud non esset, si
(Jru'ca. Dirtiis eniui, quod primus
vcndat merees, quas in porlu primus
anticipat: et ut Peisius ait, 'Primus
tollit piper e sitiente camelo.' Ut
prior vendat. Scutiger. Linleones']
' Linteones,' qui iintea texerent ;
' lintearii,' qui venderent. Popma.
39 Diabatlirarii'] Festiis, ' Diaba-
tbra genus soiearum GrEPcaniearum ;'
bine' diabathrarii,' qui eas faciunt et
di vend lint. Tunieb.
40 fllolochinarii] Qui colorem tin-
guntad piirpuram inclinantem ; qua-
lis in malvae flore spectatur. Et
malva qnidem, p.aAdxv, et IJ^o\6xny di-
eitur. Camer.
42 Stropliiarii] Nonius : ' Stro-
pbium fascia brevis, quae virginalem
papillarum tumorem cobibet.' Hinc
' slrophiarii,' earuni fasciarum opi-
fices. Taubm. Semizonaiiil Qui zo-
nolas minus dimidio latas, quam jiista
zona est, faciunt; qua- semicindia di-
cuntur,quod partem bominis anterio-
rein a cingulo et bimbis, ad pedes
usque preecingant. Turn.
43 Absolutos] Hoc est, demissos,
eleganter. Brant.
44 Treceni cum slant'] Videtur fu-
isse, Treceni ceu stunt. Exspectant,
inqiiit, in atriis treceni, ceu pliyla-
cista?. Nam nugantur, qui rrctew* ad
petunt volunt referri, non ad phyUi-
cislcB. Gronov. Phylacistce] ' Pliyia-
cistae ' sunt, qui servos in custodia et
ergastulo servabant ; nt Capt. iii. 5.
Hie, per translationem, artifices in-
telligtiniur, qui manupretiiim, vel
niercis nicrcedem ilagitant : qui quod
in atriis diutius expectant, custodes
et pbylacistae appositi videntur.
Turneb.
45 Limbolarii] Nonius leg. Textores
limborurii ; tit a 'limbo' et ' ora '
dediictiim sit ; et sane, iiiliil aliiid
sunt limborarii, quam qui limbo oras
vesliniu pinguiit, sive pia'ttxunt. J.
<;ui.
47 Infectores crocotarii] ' Crocola,
genus vestis crocei coloiis.' Nonius.
Epid. 11.2.
."il Nufrigcrttlis'] Milii magis pro-
PLAUTI AULULAR. ACT. III. SC. (I.
1821
batiir altera lectio, Jiuijivcndis, qiiain
et Nonius agnoscit ; ' nam omnia, (iiii-
biis matronae utnntiir, 7iugas voliiit
appellari.' Lambin.
52 Cedit 7nUes'\ Pro incedit, acce-
dit, venit. Turn. 3Iiles] Vide Varr.
de L. Lat. lib. iv. sub finem.
.53 Putdlur ratio'] ' Piitare,' inqiiit
Varr. lib. v. valet ' piirum facpre:'
ideo antiqiii ' piirnni ' appcilariint
' piituni.' Sic ' ratio piitari ' di-
citnr, iu qua, summa fit pura. Sca-
liger.
56 Debet argeyitario] Post Imnc
versnm e Nonio lalem insero : Pro
illis crucotis, strophiis, sumplu uxorio.
Qua accessione sententia perspiciie
jtivalur. Ait eniin, post absolutos
nngivendos istos, et niimdi miiliebris
instnictoies, tandem nt sua (juoqne
nomina militi expediat, adire trape-
zitam: at ratione ducta, etiam ultro
apsalienum apud eum snum reperire,
quod conflarint nomina exsoluta pro
crocotiis, strophiis, ceteris iixoris
suae ornamentis : ideo necessario mi-
liti diem differri, cum illis reprzesen-
tata sit. J. Gul.
Ol-Mttctant] Id est, niagis augent
viros nialo et danino: /wrtZo, quia vi-
ros in servituteni redigunt; damiw,
quia sunt sumptuosae. Jam, 'augere
dauino,' Latine dicitur. Ter. Heaut.
' lierus diimno auctus est.' Lamb.
' Mactus' verbuni est antiquum ser-
vatiim in formula, ' macte virtute
esto,' qua virtutem alicujus, re bene
gesta, laudabant. Inde 'mactare'
in iitramque partem. Proprium au-
tem sacroruui est : Deos enim augeri
putabant sacrificiis,quibus eos ' mac-
tare ' so dicebant, ct inde etiam ip-
sa sacrificia * mactari ' dicebantur.
Gronov.
ScENA VI. 1 Edi sermoneni] Dic-
tum more vetustissimi sapctili, quod
indiciis minima quidem raris agnos-
cit matrcm et suam ct omnium liu-
guarum Hebrasam. Jercm. xv. l(j,
'Inventi sunt sermones tui, ct come-
di cos,' &c. (iuldast.
5 Et gloriam pro copia] Lambinus
bio ponit reKdau (ni-yp.y]v, et intelligit,
' quajrerc,' vel ' esse oportet :' dein
Qui habeiit, explicat, qui divites et
copiosi sunt, subscribentc Grutero.
At Scioppius, Pro: re nitorem ct glo-
riamprcE copia. Qui habent. Placet
vetiis. Sic Cato de lie Rust. cap.
144. ' Per eosdemque dies lari fami-
liari pro copia siipplicet.' Nosier in
Sticlio, 'hoc convivium est pro opi-
bus nostris.' El ibidem, ' tamen ef-
ficimus pro opibus nucnia.' 'I'rucu-
lento, ' Volo iiabere aratiunculam
pro copia apud vos,' Mercatore,
' facere certum est pro copia et sapi-
entia, quiB te vclle arbitrabor.' Ho-
ratius Sat. i. 2. ' Pro quaestu sump-
tiim facit.' Livius lib. XXVI.' prinii-
tias frugum eo donaque alia pro co-
pia portantes.' Idem lib. xxviii.
' Ludi funebres additi pro copia.'
Dein ex Langianis scribes, mcmine-
runt: quibus accedunt tres Vossiani,
et Junianus, Gudianusque. Decet
iinumquemque meminisse quibus na-
tus sit, et quern ordincm pro genere
ac patrimonio acceperit. Id niagis
faciunt, qui habent nitorem pro re ac
gloriam pro copia: qui tantnm ni-
tent seque efferunt quantum res et
copia patitur. Gronov.
10 Plus plusquel Veteres gemina-
bant voces intendend<E rei caiissa,
VidePopman), de usu A. L.
13 E senatu sfiotas] De ccttxi se-
ducis. Taubm.
18 Gerxjonaceo'] Geryon, rex His-
paniarum, fingitur a poeiis tricor-
por, habeus terna ca|)ita, sex manns,
totidcmque pedes. Taubm.
19 Oculeus] Non vocatur forsan
' oculeus,' quod tolus, quantus erat,
ex oculis constaret ; sed quia plures
ei oculi. Grutcr.
20 loni] Vide Ovid. I\Ief. i. Fab.
ir,.
21 Tibicinami Tibiciuam et apud
Homanos, et apud alios in iiuptiis ad-
1822
NOTiE VARIORUM IN
hiberi solitam, docet TiraqnoU. ad
Alex. Tatibm.
22 Interbibere] Id est, totuni ebi-
bere ; iit * intercipere,' totuni capere
Donat.
23 Pirenein] Pirene fons est Musis
conseciatns: quern Probns in Heli-
cone collocat : Stiabo autein sub
Acrocorintho cum omnibus geogra-
|)his. Taubm.
24 Turn obsonium autem'} Subau-
diunl ' misisti :' sed ceite subintelli-
gendum est, ' potest absumere sola
tibicina;' ut, ' fontem interbibere.'
Propterea rrspondetMegadorus, non
posse, etianisi sit maxima esitatrix ;
quia quod niisit etiam leoni, aut, si
mavis, legioni satis esse possit. Dis-
snld. Legioni] Ironia ; quasi dicat:
Quid tu obsonium exaggeras? atqui
vileni duntaxat agnum misi. Taubm.
26 Curiosam] ' Curiosi,' vulgi dic-
terium erat in graciles et niacilentos :
quasi ii curis semet conficerent et
macerarent. J. Gulielm.
28 Macet] Macie confectus est.
Taubm.
30 Punica] Laternx enim Africanse
supra ceteras erant peilucidae. De
cornea laterna inteiligit. Scaligcr.
31 Cadundum ego ilium coiiduxi]
Cum Nonio interpretantur emi ; ne
cum Lanibino necesse sit scribere
locavi. Sed proprie loquitur Plautus.
• Locator ' enim, qui dat utendum,
fruendum, faciendum ; ' conductor '
qui accipit. Adi Cujaeium Observ.
II. 28. Dabant autem agnos ca?dnn-
dos ianii, unde et ' iocare ' dicuntur,
Captivis IV. 2. Accipicbant obsona-
tores; ergo ' conducebant.' Vide et
Observ. i. 20. Gronov.
32 Locea effercndum] Apnd vetercs
cadaver, post efliatani animam, cubi-
culo < tfertbant, et ablutum, unctum,
coioiiatiim, in vc.stil)ulo aedium ad
januam ipsam collocal)ai)t ; ita ut
pedes in viam spect;irent; iioc situ
abilionem illam posiremam gignifi-
canles: idcjuc proprio verbo dice-
bat ur collocatio, tloos vtKpov. Lipsiiis.
35 A me] Ponitur pro e donio meat
Sticb. V. 1. 7. Sic Cic. pro Milon.
' Atque illo die Aricia rediens diver-
tit Clodius ad se in Albanum :' id est,
in villain suaui in Albano. Idem ad
Terentiau) : ' Quid causae inde fu-
erit, postridie intellexi, quam a nobis
discessi :' id est, donio nostra. £t
sic noster sa?pius. Gronov.
38 Te cui decretum] Scribe, Tibi
cui decrelum est bibere aqunm ; ut edi-
dit Gruterus et adsentiiintur sex
nostri. Est idem sermo Epidico iii.
1. 8. praecisus qui foret integer, Tibi
dico, cui decrelum est bibere aquam.
Ut altero loco: ' qui, tibi' dico,
' quoi divitiae domi maxim* sunt, is
nummum nullum babes.' Truculento
act. V. ' Mibi bomo cave faxis volnus,
tibi jam cui sunt denies ferrei.'
Gronov.
39 Me dcponat vino] Me vino cnpit
eo deducere, ut nihil ditTeram a de-
posito, et vix aiiimani ducente. Gra-
ter. Etenim niortui • positi,' * com-
positi,' et ' deposit! ' dicebantur, qui
in agone erant, vel animam agebant.
Lucill. 'Jam depositus bui)Mlcus ' ex-
halans aniniam. Virgil. ;?in. xii.305.
' lUe ut depositi proferret fata pa-
rentis.' Ovid. Trist. iii. 3. Gronov.
40 Cvloniiim] Locum. Tralatio a
coloniarum deduccndarum consuetu-
dine. Lamb.
43 Laratum] Servius ;Eneid. ill.
' A()ud veteres neque uxor duci, ne-
que ager arari sine sacrificiis peractis
poterat.' Vide notas Auipbit. v. 1.
44 Inimicos liabcs] Diogenes inter-
rogatus, cur aurum palleret, respon-
dit, quia multus babct iusidiatores.
4(i J'aclum est o/i/m/huw] Ex for-
mula solcnni edictoruni. Douza.
47 Aulam in Fidti] Lo(|uitiir dc
Fidei tempio Atlicnis extructo. Oliin
luoris fuit, ut in a[>dibn8 sacris pecu-
niae deponereiitur. Unde serarium
Komanum <rat in a?(Ie Saturni, ar-
gcntarii in furo. Long.
PLAUTI AULULAR. ACT. IV. SC. 4.
1823
<)9 Ne tu in"] Ne fias in mc infide-
lis ; lit tibi pro ' Fidei ' nomine,
' Perfidiae ' ant * Infidelitatis ' no-
men sit inipoiieiiduni. Taubm.
ACTUS IV.
ScENA I. 4 Cai)essere'\ Id est, per-
ficere.
5 Sin donnitel'] Si qiiandosit neg-
ligcntior, ita sit, lit mcininerit, ea
sarcienda esse niajori diligentia, qua;
negiccta sunt. Lamb.
8 Quo incitmbnt] Non adjuvare ejus
amentiam. Lamb.
9 Scirpea latis] ' Scirpuni ' gram-
matici interpretantur ' id quod in
palnstiibus locis nascitur ieveac pro-
cei'un), iinde tegetes tiiint.' Hoc est
(p\ovs GraRroiiim. Indo scirpea ratis
hoc loco 7] (pKoivt}. Nihil rediiis et
enodius lioc jiinco; unde proverbi-
nni, ' nodiim in scirpo qtiaeiere.' Ex
sciipi cortice, tegetes (juoque et alia
vitilia texebantnr. Detraoto corti-
ce, medulla interior candclis facien-
dis serviebat, cera circiinidata. Sal-
mas.
12 Ul toleret, ne pessum abcat, (an-
quani] Libri baec scnbiiut sine lacu-
na ulla ant hiatus siK^picione. Mini-
ma niiitatione legenduni pularim,
Tamquc herile imperium cdiscnt, vt quod
frons vclit, ocuii .scimit. Id est, adeo
ediscat, tain cdiscat (nam ita lo-
qunntiir veteres) imperium herile, iit,
quid viiUns velit heri, eum vidcndo
norit. Sal mas.
15 Ccusione biibula] ' Censionem
bubulam ' festive vocavit verbera lo-
ri bubuli, cujus censura in servos ani-
niadvertitur. Itaqne ' censio,' quK
proprie est astimalio, rifxTjffif, heic
est ' aniniadversio,' Tifj.wpia. Tunieb.
IG In splcndorem] Nunquam vincie-
tnr. Ex conspqiiente iutelligendiim
antecedens. Lamb.
20 In nra] Erant arae non publicae
tantum in templis, sed et in plateis,
viisqiie. Moslel. v. 1. ' arain in via
Tranio occupat.' Taubm.
21 Arbitrarier] I*rospiccre ac spe-
ciilari. Nam ' arbiter ' eiiam spccii-
latorem ; ' arbitrium,' prospectiim ;
et ' arbitrari,' prospicere significat.
Lamb.
ScENA II. 8 Intuoloco] Proverb,
olet, id est, in tua potestate, manu,
tiitela est. Sic, 'Intra siias praise-
pes,' Casina. Cic. ' In mcis castris
|)r*nidiisque versaris.' Tauhm.
15 Congiakm picuinn fucinm tibi fi-
deliam] Coiigins ca|)it scxtarios sex.
' Fidelia ' auteni, Samiuni vas est
ad iisiis plurimos.' Ao/i/ms. Faciam]
Id est, sacrificabo. Taubm.
ScENA III. 1 Ab lava] Vanitas an-
gurum auspicia corvorum faiista a
dextra, a lacva infausta jactabat.
Turneb. vi. 2G.
2 Crocibat] ' Crocitum ' voceni cor-
vorum esse, docet Nonius.
3 Artem/acere ludicram] Cn^pitpal-
pitare et niicare. Vide Turn. xiv. 5.
et XIX. 22. item Brodaum iMisc. ill.
27.
4 Emicarel Id est, erigi.
ScENA IV. 1 Lumbrice] "Eirtpov
yris. ' Lumbrici ' etiain dicebsntiir,
qui ex imis sordibiis ad .suiiiuias dig-
nitates erant evecti : geniina ratione
' terrai filii.' Casaub.
5 Ajfiictasi Affiigerc est TrpoffovSi-
^eiu, ad terrain dare. Casaub, Itap-
tas] 'Kaptare' est convitiari. Vid.
Mil. II. G.
G y'lrberabilissime] MaffTiyoof a^tS'
TttTf. Vcrbirabilis est fj.acniyw(Ttij.os,
verberibus digniis. Taubm.
8 Quid tibi] Homo suspiciosissimns
putat, servuhim tricari in voce tibi,
quasi dicat, At illud icdde, quod
usus tiii gratia abstuleins. La/n^.
9 Item quid agis] Uectc lure verba
contiiiiiat sub persona Euclionis Aci-
dalins : sed pra?tcrea legendum, Ec-
quid ; nam Camer. et Voss. 1. Hac
quid ; alii oniiics nostii clare, Ecquid.
Sic igitur fiat : Eu. At illud, quod tibi
abstukras, cedo. Ecquid agis? St.
18->4
NOTiE VARIORUM IN
Quid again ? Eu. Atiferrc von potes.
Gronov.
10 Eu. Pone. St. equid.] Cum ca-
villatio aliqua pra^cesserit, vel ipso
seiie teste, fieri noii potest, qiiin iste
versus omnino reqiiiratur, queni e
Mss. Cam. et Pali, leposui ; nam abs-
que eo nihil tale dici possit. Sensus
autem obsccenior; latetqne ambigiii-
tas in pone: quod, nt verbum, usui-
pat Eiiclio : at adverbialiter accipit
servus neqiiam, proque eo quod a
tergo est. Grutcr.
Dalare] Vocabulum amatorium et
venereum est. Riilershus.
11 Cavillami Festus : ' Cavillatio,
est jocosa caliimniatio.' ' Cavillare,'
est a ' cavendo,' {nroKopicniKws' pro-
priumqne est leguleiorum ; ut juris-
consultonim, ' cavere.'
14 Tcrlium] Ridicnluni. Ostendit
auteni Plautus, (juam miser sit ava-
rus, qui auri et servandi cura, et
aniitteiidi mctu perturbalus, ne ocu-
lis quidem suis credit. Lamb.
19 Eu. Nive adeo ahstitUsse] Eiiclio
addit de suo, quod a servo adliuc di-
ci volebat. Et alioquin, etsi servilia
ingenia irreligiosa fere sunt ; hand
putarim, id ipsum ultro ausum dicere
Strobilum. Gronov.
20 Ne inter tunicas^ Debent ha^c
connecti cum illis, agedum exc. pal-
lium; et notare, Euclioncm ttmicas
dicere, non iunicatii. Jam pnUium,
vestis Gracorum exterior ; tutiica, in-
terior : illud ifxariov, ha^c x'''"''"' die la.
Lam I).
2H Quis illic] (Juis ille, &r. Nemo
erat omnino, praMer Strobilum ; sed
homo avarissimiis tuta eliam timet.
Lamb.
'it Socienno] Vide nolas Amphitr.
I. 1. ct Mil. IV. 2.
ScKNA V. 9 Concesscro'] Scioppius
C Nonio adtcxit hiinc versum, Jlinc
ex occulta sermones salos subleiium.
ScENA VI. 2 Sableril] Prorsuit milii
ruciiiii I'ccil, me dciusil, el pro i idicii-
luhabuit. Tractum agcucic ludi, quo
dormientibus ora piuguntur, ut habet
Glossa RIss. Pall, quart. Cujus rei
vestigium est apud Petron. et Virgil.
Eclog. VI. 22. Gronov. Panissume]
Supra III. 4.
6 Dicami Nota,senem non dicere,
' donem,' aut ' largiar ;' sed, dicam
aliquid boni : hoc enim fit absque
sumptu. Lamb.
8 Silvani lucus^ Quidam 'lucos'
dictos, Servio teste, asserunl, quod
ibi lumina accendeieutur causa reli-
gionis. De hoc ' luco Silvani ' auc-
tor de limilibus: ' tertius Silvanus
dicitur orientalis, cui est in confinio
lucus positus.' Greeci &\(tos. Glos-
sae, lucus. Hesychius, SAcrrj Tffxivrj.
Sic vocant loca arboribus consita, et
consecrata. Ita Latini ' lucos,' sil-
vas religione sacras; iiec poette tan-
tum, sed omnes qui proprie locuti
sunt. Plinius arbores dixit religio-
sas, quia non omnes tales : at ' lucos '
absque epitheto, quia omnes sacri,
et qui ' lucus ' dicitur proprie, sacra
silva est. Sulmas. Extra murum] In
suburbio. Taubm.
ScENA VII. 3 Fac mentionem cum^
Id est, age cum eo verbis. Cistell. i,
2. 15. Ol)servanda syntaxis. Gronov.
4 Ilcsecroque] Helif^ioue jurisjiiraii-
di solvo. Obtesfatus eral matrein
Lycouides, ne eoruui, (\\\,v ipsi de
Eiiclionis filiaaliquandodixerat, apud
avuiiculiim mentioiicu) faccrtt : nunc
obsecrationis religione cam absolvit,
rogatque, ut cum avnnculo de amica
colio(iuatur. P. Pitltcvus.
0 Jmpclrasserc] Est idem (piod ' im-
petratnrumcsse.' Nam sentcntia est :
(^ulloquar cum aviuiculo IMcgadoro
de tc, et amica tua, ICuclionis fdia ; ac
quando(|uidem ea a tc vitiala est,
spero me impctratiirum ab eo, ut tu
«am ducas uxorcm. Vossius.
10 IJterum dolel] Meiitro et masc.
generc usurpabani, auctore Nonio.
Taubm.
11 .luuu Lncina] Mirnutur erudiii,
quod in coinoediit palliata iuvucetura
I'LAUTl AULULAR. ACT. IV. SC. 10.
1825
piiorpera Juno Liicina. Scd injuria nuindo vestitn cretatoque. Scrihitur
niirantur; et niiilto ini<|iiius Teren- in homines tcnuioies ; (juibns cum co-
tiuni reprcliendunt : utittir eniin ser- pia niiitanda; togx non csset, tamen
nioiie Latino, sed (|ui Gra>cain Ueani \\t nitidi ct nulioris fortunaB appaie-
Ililiiyiam expiiniat. Itaque ah Ho- rent, snb dies liidoiiini togiiiam suam
ratio Carni. Sajciil. sciibitiir, ' Lcnis incretabant. Lipsius. Plin. xxxv. 15.
liithyia, tnere niaties.' Ex consue- et 17. Proprie dicuntnr ' vestitu et
tiidine Roniana. Juno aiitem Liirina crela se occnilare,' qui toga Candida
Diana est : ' Lncina ' vero dicta, qnod simulant se jn obos ct magistratu dig-
ejtis opera partus in Incem prodeant, nos. Inde Plautus tiansfert ad eos,
et lumen solis intueri incipiant. Tur-
neb,
12 Rem potiorem] Quasi dicat :
Non esse, ut argumentis niultis nia-
qni lionestHte vestis mores improbos
vei animum dis.-imuiant. Gvonuc.
7 Quid aw] Ex abrupto ad alium,
forte sibi oblatum, sermoncm Euclio
trem doceat, stnprasse se filiam, cum convertit, priori sententia nondum
ipsa inibi sit, ut revera ostendat se expleta. Boxhorn.
vitiatam. Gruterus. 8 Novi onmes] Nihil hie video quod
14 Ut istuc] Editt. vett. et Mss. morari lectorem possit. Dicit, se
Camcr. et Pall. 3. 4. 5. 6. plane le- scire fures esse in cavea complnres ;
gunt, Ul istuc, quod me oras, efficiam non niirandum si prius dixerit se no-
tibi, impetratum ah eo auferam ; nisi visse omnes. Oportet oniiies nove-
quod iidem omnes uno versu cnncta lit, (]ui sciret, qui fures ex illis, et qui
includant. At Pall. I. et 2. non ha- non. Sed homo hie turbatus et quod
bent ilia, impetratum ah eo auferam^ amiserat quaerens, cum et omnibus
cum glossemasint praecedentium.f^- qui in cavea essent, earn sibi demon-
ciam tibi. Camerarianus tamen ad- strari peteret, cum nemo responde-
huc omnia ilia servat quae: conipa- ret, et omnes riderent, omnes se no-
rent in vulgg. quae certe supervacua visse ait, et fures esse complures.
sunt. Idem. Non alia sententia existeret ex eO'
20 Sunt comitia] Ubi de fama et rum correctione, homines novi. Sal-
salule mea agitur. Tractum a P.
R. comitiis. Taubm. Vide Pseud.
IV. 7.
ScENA VIII. 1 Pici divitiis] Noni-
masius.
11 Tanlum gemili] Pro gemitus ; ut
senati, &r. Taubm.
Hi Puti nefjueu] Id est, vivere, du-
ns : ' Picos, veteres esse voluerunt, rare. Vide ad Senecae Thyestem v.
quos Grajc. ypviras appellant.' Et iii 470. Gronov.
ex montibus Hyperboreis aurum ef-
fodere creduntur. Herodotus etiam
ypviras XP""'*"^'^^''"''''* memorat apud
Arimaspos geutem Scythicam. Scalig.
Vide Turneb. xxin. 26. xxiv. 23.
8 Dmco] Id est, descendo, demitto
nie sensim. Boxhorn. Vide Bacchid.
IV. 2.
17 Ejulavs] Cic. Tusc. lib. u. * In-
gemiscere nonnunquam viro conces-
sum est, idque raro : ejulare ne mnli-
eri quidem,' &c. Horat. Epod. x.
' Et ilia non virilis ejulatio.' Lamb.
ScENA X. 6 Perdilum ires^ Vid.
Persa i. 2.
7 Deus impulsor'] Significat Cupidi-
ScENA IX. 1 Peril, interii] Vide neu) ; a quo impulsus fuit ad filias
notas Capteiv. iii. 5.45. amorem, et ad illam corrumpendam.
2 Tene, tene] Furem insequentes Lamb.
clamabant etiam, ' preheude furem.' 13 In wert)o] Id est, ut apud te mi-
Briss. Ill laqueo, sen potius ferreo vinculo,
6 Et creta'\ Elegante nitidoque et interstringam gulam. Lamb.
Delph. et Var. Clas. Plant. 5 Z
1820
NOTi^S VARIORUM IN
14 Tactio est] Est ambiguitas in
' tangere,' quod et fiirari, (iinde ' la-
gaces ' pro fnribiis) et oiini niuliere
rem habere significat. Horat. Sat. i.
2. ' inatronain imllam ego tango.'
Passerat. Epid. ii. 2. flieam] Scil.
• ollain,' lit qiiidem Euclio sentit; ' fill-
am,' ut Lyconides. Lamb.
18 Luce claro] Argiimentum ab ab-
siirdo, et iniprobabili consequenti.
Sic enim legendiim ; non clam: quod
et Nonius tutattir. Cic, Offic. iii.
' luce claro in foro saltet.' Lamb.
20 Nhnis r/7e] Id est, iion potest
satis niagno emi vinnni atque amor,
siqiiidem viniim ebrio, amor amauti
dant omniiim facinoriim licentiam et
impnnitatein. Lamb.
22 Stiiltitiamli Biclt siuUitiam ; (][}0-
iiiam stolida omnia, quiaabest malig-
iiitas, miseranda. Doxliorn.
25 Hand caussificor] Non reciiso,
oil i7po<pa(Ti^ofiai. Lamb.
28 Quin tu'] Qui civem Romanam
vitiarat, aut eani indotalam diicere,
aut si hoc reciisaret, ca[iitis argni
consuevit. Nee intererat, fiiiusne t'a-
niilias esset, an paterfamilias ; iit tes-
tatiir expresse Terent. Adeiph. Ra-
vard.
29 Nisi re/crsi 'Airoffiwwrjffis. scil.
prenas de te ineritas siiinam. Lamb.
30 Rapiam] Dixit, nt |)erlinbatiis ;
nam ad j)ra'toreni ' diicere,' et in jus
' vocare ' licebat ; ' rapere ' non li-
cebat, nisi ei, qui autestatus esset.
Lamb, Scriham dicam'] rpa\pofj.ai Si'ktjj',
id est, accHsabo ; nam 'ypa.(pui ai>ud
Graecos etiam accuso significat, id est,
SidiKu, KaTTjyccpu). AiKot aiitem sunt
Kplfffis et iynKitfjiara. Long.
40 De alia re rescivisxe ccnsen, quod'\
De lioc genere loquendi scripsinnis
Observat. m. 2. Gronuv.
42 Die bona fide] Jurabant et, ' per
fidcm,' .simpliciter. I'elron. 'Et,per
(idem, iiiqiiam, pater, cujusiiacc navis
c;sl, am (juos vrhat, dicerc pof<'s ?'
' Ml per fidcm ;' id est, die perfidiMn.
Sanciiisimum erat jusjurandum ' per
fid em.' Herald.
4.5 Neijiie/urem excipies] Quod No-
nius explicat, ' excusai)is vel celabis,'
dubitant an satis proprie : ipsi malint
respici ad Festi ' Excipuum.' Alius,
imo ait proprie: non uteris wpoa-anro-
Aiji^i'a" quicunque tandem sit, queni
tu furem esse cognoveiis, indicabis.
Recte Nonius, 'celabis.' nam qui
'recipit' vel 'receptator' est, dat
locum delitescendi. Hoc autem est
hie ' excipere.' Sic Cicero pro L.
aianilia de Mithridate : ' Hunc in ilia
fuga 'J'igranes rex excepit, diffiden-
temque rebus suis confiimavit.' Gro-
nnv.
51 Eccillam] Vide Milit. iii. 1.
53 Renuiiciare reimdium] Reuiisit
tibi per me re|)udium. Lamb.
57 Quw res tibi] Formula precandi
solemnis, qua utebautur initio rei cu-
juslibet gtrendae, negoliique contra-
hendi. Lamb.
02 Si ijuid ego crga ie] Canieraria-
nus, Lt si quid ego. Mss. Pall. Ut
quia ego, ut et Junianus. Edd. vete-
res, (J t quod ego; et sic tres Vossiani
cum Acadeniico et Gudiano. Nee
niutandum est : est enim elegans re-
petitio particiiia; ut, de qua in Bac-
cliides et ad Livium diximus. Gro-
noi:
G3 Leges jubeiil] Jubent enim le-
ges eum, qui virgincm vitiavit, eani
aut dotare,aut uxorem ducere. Lamb.
67 Quem hodie ego avom] Genus lo-
quendi permixtum. Vid. Epid. iv.2.
Taubm.
08 Numerum cape] Id est, accipe.
IS'onius. Tcmpus .supputa, sc. a 6ea-
fj.o(popiois. Taubm.
73 In vado] In salute cxplorata et
certa. Sic Terent. Andr. v. 2. * Om-
nis res est jani in vado.' Lamb,
77 Anu] Staphyla.
ACTUS V.
0 Coutollam] Id est, congrediar ;
nam 'contollere' valet, coiiferic ; ut
' prolollere,' proftrre. Lantb.
PLAUTI CAPTRIV. PROLOGUM.
18-27
8 Quinegoilli] iMoribiis receptum,
ut servus intertlum cmn domino quasi
pacisceretur in certuni pretium, cpiod
si exsolisset, liber esset. Id pretium
e pecnlio servi, vel adveiititio Iticro.
Sen. Epist. 80. Qui cmn frugi esseiit,
raro serviebant ultra quinquennium;
teste ipso Tullio Philippica vm. Gru-
ter.
9 Manumemitlat] ' Manumitti ser-
vus dicebatur, cum dominus aiit caput
ejus servi, aut aliu(l membrum te-
nens, dicebat, Hunc iioniinem libe-
runi esse volo ; et emittebat eum ma-
nu,' Festus.
11 /« faha'\ Ne existinies rem ni-
hili, piita vermiculum, quern 'midam'
vocant, me reperisse ; sed quiddam
pretiosum. Lamb.
21 At scin' quomodo] Vide notas
Amph. I. 1. 200.
Joannes Meursins scenam, quae
nunc est ultima, fide codicis sui ita
supplet. Quae quidem et in editi-
one, qnam Simon quidam Carpenta-
rins Parisiis ante saeculnm prociira-
vit, verbatim ita leguntur : ut et in
Grypbii Lugdunensi, et Hervagii Ba-
silicnsi.
' Quid hie quondam pervicus addit?
Non t'eramn' unquam,' &c. [Vid.
textum nostrum.] Verum niliilomi-
nu8 sic etiam mutila est. Quia ve-
ro bajc comoedia, si ulla alia, fre-
quentisxime non legi sobim, sed do-
ceri agique solet ; nee facile ap-
plausum mereri poterit, si ipsa so-
lemni illo suo 'Plaudite' careat ;
patiamini, quaeso, Persii nostri, pau-
num ilium Bononiensem purpura liuic
Romanjp interea sic adsui, dum forte
melius quid ab aliquo vestrum impe-
tretur. Erant quidem ad manum ali-
orum etiam Supplementa, nee displi-
cebant, inprimis, Joacli. Camerarii,
et Georgii Reinmanni, Profess. Regi-
on!, elegantissimi certe ingenii et doc-
trina;: sed quia ille Codrus a multis
jam annis in Quattuordecim sedit, lo-
co eum pellere et excitare novus ego
Oceanus aut apparitor forte non de-
bni. Taubm.
CAPTEIVEI.
Argumentum. 2 Alium quajr.] Id
est, alterum Hegionis filium, Pa'gni-
um, (]ui postea dictns est Tyndarus.
' Alius,' pro alter. Taubm. Servus]
Stalagmus vendidit Tlieodoromedi.
4 Natum] Pliilopolemum ; nam de
altero nulla spes erat. Taubm.
G /s] Tyndarus, qui servit Philo-
crati. Taubm.
7 Amittatur] Id est, dimittatnr.
Douza.
8 Et is red.] Pliilorrates Pseudo-
lyndarus reduxit et Philopolemum et
StaJagmuni, qui olim Philocratis pa-
tri vendiderat Pa>guium. Lamb.
9 Alinm] Tyndarum, eundemque
Paegnium, quern putabat esse ser-
vnm. Taubm.
Prologus. 1 Hos quos] Construc-
tio es«, qualis ilia Terent. ' Eunu-
chum quern dedisti nobis, quas tur-
bas dedit ! ' Item Amphitr. iv. 1.
' Nancratem quern convenire volui, in
navi non erat.' Ridiculum hoc est
INIureto : at non aliter quofjue Cice-
ro, iirut.
2 nil] Pro illic.
4 Est htijus] Tyndari.
9 Alide] Pro Elide. Elis Achaiae
oppiduni. Sic autem restituit Tur-
nebus : quod porrigendum est ad
omnes locos, in quibus legitur, ' Au-
1828
NOr^ VARIORUM IN
lide,' ' Aliis,' ' Aulidis.' Lamhin.
11 Negat hercle ] 'AirocrTpo<pri, ad
quendam obstrepentem Prologo, de
ultima cavea. Catner.
J 3 3Iendicarier] Histrio, cni ob-
strepitnr, vocem plerunque obtundit
clamaudo: ravi aiitem contracta, px-
sibilatiir : atque ita arte liistrionica
deserta cogitur mendicare. Nonius,
' Mendicarier,' pro ' mendicare.'
Lamb.
14 Tua caussa] Ego ea de caiissa,
ut til, qui in extrema scena stas, fa-
bulae argumentiim intelligas, me riip-
tiirus non sum. Pistor.
15 Ope vestra] Id est, opibus ves-
tris. Intelligit Qiiirites, qnibus qnin-
to qiioque anno in lustrum ac censum
civiuin R. nomina sua referre jus
erat. Taubm.
10 Accipitc reliqunm'] Lainbinum et
Dotizam hie aiiint friistra esse : dici
enim se nolle dintius iiDinorari di-
cendis ab argumento et institiito ali-
enis. Imo ipsi frustra fuere, non
Douza. Liidit omnino Plautus in
ambigna significatione tov reliquum:
quod si conjiingas cum t(^ accipite,
est id quod de argumento dicendiim
restat, sed quod sequitur; ila conti-
naatur, ac si significaret as alie niiin
vel debitum. Sic Cicero ad Atti-
cum : ' Maxime me angit ratio reliquo-
nim meorum.' Plinius Epist. in. 19.
* dum reliqua colonorum miniiit.' Leg.
81. D. de condit. et dcni. ' vel paria-
tore vel reliqua habente.' Unde
' reiiquari, ' ' reliquaiio,' ' reliqiia-
tor,' in libiis juris. Par lusiis Cis-
tellaria prologo vs. 40. (|ueni locum
opportune apposnit Douza. (iron.
18 Dominum] Domini siii Hegionis
filiiim, et ita dominum sivu lieiuin
minorem, Pa^gniiiin. Lamb.
19 llic] Tlitodromcdes Pliilocra-
tis pater. Lamb.
20 I'eculiarcm ] ' Peculiares ser-
vos,' niincupntos esse ' servos vica-
liod,' doccl Tit. Popma.
21 Ilti nunc] Tyndarus.
22 Di nos qitasi pilas'] Versant nos,
et ut ipsis commodum est, male ha-
bent. ' Pilee et effigies viriles et
muliebres e\ lana coinpitalibus siis-
pendebantur in compitis, quod liunc
diem festum esse Deorum inferoruni,
quos vocant Lares, pntareiit ; quibus
tot piiiE qiiot capita servorum, tot
effigies qiiot essent liberi, poneban-
tur; ut vivis parcerent, et essent bis
pilis et simulacris contenti,' &c.
Festiis. Atque hoc illud esse arbi-
tror, quod etiamiium in superstitibus
Romanee antiquitatis monumentis
Lares Peuatesqiie cum pilis depicti
spectantur ; quas in manibus gestan-
tes versent quo pacto liibet : eoque
hand dubie a callentissimo poeta al-
ius iim. Douza.
28 Cutn quo mutet] Id est, pro quo
recipiat. Ut Ovidius in septimo :
' Quemque ego cum rebus, quas totus
possidet orbis, illsoniden niiitasse ve-
lim;' id est, quern recipere, parare,
meum facere velim, vel rebus omnibus
aliis tanquam mercede data pro eo.
Nam ill permutatioue non datur tan-
tuin, sed etiain accipitnr: est igitnr
' mutare rem cum re,' tarn accipere
quam dare rem pro re. Et geritur
negotiiim inter personas, utrimque
alicjuid dantes et aliqiiid accipientes :
ideo et ' mutare quid cum aliqiio ho-
mine ' bene dicitiir. Sic Salliistio
' niancipia et pecus mutare cum nier-
catoribus vino advectiiio ' est dare.
Justino' sexiiin cum nialre mutasse'
et dedisse et accepisse. Male igitur
hie lentaverc Plaiilum : male haec
genera loqiiendi aiit carpseruiit, aut
confiiderunt. (ironov.
30 hide] Ex Elide.
32 I'iiio dum parceret] Diimmodo
filio siio consuleret, eum(|ue in liber-
tatem vindicaret. Lamb.
33 Itcconciliare] Reciiperare.
34 J)e quic'sloribus'] Urbanis scili-
cet, qui ararinui ciirabant. li et
iiiaiiubias bostiiim pra>das(|ue vendc-
baiit. Lamb.
PLAUTI CAPTKIV. ACT. I. SC. 1.
1829
40 Expediet'] Explicabit.ad cxitiim
peidiicet. Lamb.
4G Sua sihi] Sua ipsoriiin. Lamb.
48 De sua sentenlia] Niillis aliis in
consilium adiiibitis. Sic loqutintttr
boni scriptoies, ' ile consiiii seiiten-
tia,' ' de amiconini sentenlia.' Lamb.
51 Cum recos^ito] Sane quidani
scripti, rem cogitn : sed non omnium
princeps Cameiarianns. Rccogito, s\c,
ut Columella lib. i. ' Quae cum ani-
niadverterem, sjcpe niccnm retrac-
tans recogitansque.' Utitur et Cice-
ro. Gronov.
52 Hac res agelttr] Non fubula po-
iiitur hie sexto casu, nee vobis nobis
est vobis nobisque. Mos comicoriim,
ut loquantur, quasi ea comcedia non
esset, sed vera et non simulata res
ageretur. Vide Obseivatioiium nos-
trarum in Ecclesiasticos Scriptoies
caput secundum. Nos, inquit, hoc
repraesentabimus ornatn, voce, vultu
gestuqne quasi rem veram ; quasi es-
senius illi quibns hoc evenit : vo-
bis id erit spectaculiim et Indus.
Gronov.
53 Sed etiam est] Etiam, insuper,
prwterea. Boxhorn.
55 ^on pertraclale] Non scurrili-
ter, ant lascive. ' Pertractare/ nos-
tro vocabulum Venereum est. Asin.
• Osculando, oratione vinula vennstu-
la. Si papillam pertractavit.' ScuUg.
Agellius lib. ix.
56 Versus immcmorabilcs] Menio-
ratu indigni, infandi. Cistell. ii. 1.
61 Comico citoragio] Id est, * comi-
co instrumento et apparatu scena-
mm,' Festus. Tragcediaj enim agun-
tnr clioragio tragico; comcEdiae, co-
mico. Lamb.
63 Proin, siquis] Totius hujus loci
Laec senfentia est: Proinde, si quis
pugnae spectandae cupidus est, lites
et valentiorem in se adversarinm ex-
citet. Sic fiet, ut puguam inspectet
tristem victo sihi et funestam, adeo
nt omnia pugnarum spectacula dein-
ceps odio sit habiturus. Boxlwrn.
68 Bellifjue] Vult domi eos esse
jiisiissimos judices, et militiae opti-
mos bellatores. Do7ni auten» bellique,
id idem quod Terentio, ' domi niili-
tijpque,' Demostheni tV oIkIo. koI iu
iroKf/xcfj.
ACTUS I.
ScENA I. 1 Nomen indidil scoria
mild] Turnebus hoc ex loco coliigit
parasitos appellatos fiiisse * scorta.'
Imprndenter profecto : et perinde
ac si ex verbis his in ]\Iena'chnii>,
' Juventus nomen indidit Peniculo
niihi,' aliqiiis certet parasitos omnes
vocatos fuisse ' Pcniculos.' Uterque
narrat, qtiid singulis ipsis acciderit ;
non quid universo generi : uterque
refert nomen irpoar^yopiKbv in se uno
factum esse Kvpwv. Illud planum lu-
di in ambiguo sensu toO invocatus.
Scortum invocabatur talos jacienti-
bus in vino; ut Asinaria v, 2. 55. et
Curcuiione ii. 3. 77. At ego sicubi
cfenae nidor nares percussit, adsuni
invocatus. Hinc milii facetus aliquis
invocari solito nomen imposuit scor-
to. Locus ex Truculento, queni eo-
dem torquet Turnebus, obscurus est
et corruptus. Gronov.
3 Dcrisores] Id est, parasitos et
palpones : nam ' ridere ' et ' irridere '
veteribus pro ' adulari ' positum : tri-
plexqne genus parasitornm fuit, ' de-
risores,' ' plagipatidae ' sive ' Laco-
nes,' et ' adulatores.' Nonius.
5 Talos] Vide Persa v. 1. Mil. ii.
2. Asin. V. 2.
7 Planius] Scilicet sumns invocati,
id est, non vocati : quia neqtie ad cre-
nam vocamur, neque in talorum jactu
invocamur, &c. Ludit in ambiguo :
nam, invocatus, est etiam &K\TjTos,non
vocatus, et qui avrSixaros Kal avrd-
KArjTos comparet. Ter. Eun. v. 9. ' Ut
tua mihi domusTe praesente, absente
pateat; invocato ut sit locus semper.'
Tuubm.
10 Res prolatce] Et pro Muraena,
'rebus prolatis,' et ad Attic, lib.
1830
NOT^ VARIORUM IN
VII. ' reriiin piolatio,' apiid Cic.
significatur negotionini suspensio, et
jmisdictionis silentiiim, vel jnstitio
indicto belli temporibiis, vel feriis et
vacationibiis. Liican. in Pison. ' si
quando jiidice fesso Tiubida prolatis
taciiertint jiirgia rebus.' Camerar.
12 Caletur] Dictum, iit ' statur,'
' sudattir.' Cochlea autem alia est a
testitdiiie, 'liiuax' etiani dicta non-
nnllis. Grut.
16 Rurant] ' Rurare ' interpretan-
tur rusticari : ego, opus ruii facere,
rns coiere ; ut ' arare,' aivnni colere :
hinc, * rurationis Dii,' apud Apulei-
uin, qui opeii rustico faciundo prje-
sunt. J. Guh
17 Venutici] Graciles, macri, ad
cibnin qua?ieiiduni expediti. Taubm.
18 Quando res redierunl] Quemad-
iiiodum feiiis res prolatae; ita iis ex-
actis, rediisse, dicebantur. Sicama.
3Jolossici] Sic, ' odiosici ' et ' incom-
niodistici,' non sunt Latina nouiiua,
sed a Planto sub persona Parasili,
risus niovendi caussa, a ' molosso,'
' odio,' et ' inconiniodo,' ita producta.
Lamb.
20 Nisi qui colaphos] Parasiti, etsi
non servi, niaxiine tauien serviles
eraiit, qui libertatein otfa venaleni
liHJjebant, ejusque };ratia pra;ter irri-
suni, dicteria, colaplios, etiani ollas
sibi in ca|>ut confringi permittcbant.
Hie olla; cinere erant repiela?; ut
nimiinin eo per totuni corpus eftnso,
niajorem risum pra:bitoribu8 suis ex-
liiberent. Meurs.
22 Portam trigemincnn] Ita dicta a
terpeminis Horatiis et Curiatiis: qu<c
eadeni et ' Ostieusis,' quod per cam
iretur Ostiaui. Lamb. Ad sacculuin]
Sacculuiii locum fuisse puto extra
trigcniinam |)ortaui, in quo paupores
stipen) ineudicantes Hcdcbant: nam
extra banc portam nien<licabula pan-
pcruin fuisse, multis ex (Cicerone pro-
bare poHscni. Lotigul,
21 Hex] Vide Asinar. folitm]
\\) iioHtibus cuptus C8t. Nos istaui
asperitatem in meliorem receptani
legem emollivimus, et interpretamur
yevbnm potitus est, passive: subintel-
ligimus, ' vi ' ant ' opera : ' sicut xa-
piv snbintelligunt Graeci, et Sallus-
tius. Scaliger.
ScENA II. 2 Quastoribus] Vide no-
tas supra Prol. vs. 34.
3 Catenas singularias] Quas sunt
singularum librarum. Sic ' ballistse
centenariae,' quae saxa centum pondo
jaciebant : ' talentaria",' quae talenti
pondo. Turneb. Lambinus singularias
interpretatur singulares, id est, sim-
plices, niinoresque : atqne has oppo-
sitas majoribus, patere ait ex sequeu-
ti, ' Istas majores,' &c. Alii inter-
pretantur sjngulas; quasi dicat, non
binas, sed singulis singnlas.
5 Si /oris, si] Id est sive. Sciop.
Vide Merc. ii. 2.
7 Avisfei-a'] Avis enim fera e ca-
vea libenter evolat, neque postea re-
dit: istam lectiunetn reijuirit re^pon-
sio vs. 14. Turneb.
9 tSntis est] Th satis, conclamatiun
est. Scalig.
11 Non videre tn quidem] Pessime
Dissaldiens, Non lud. re re ista tu qui-
dem, Nihil mutandum est; et recie
Lambinus : Non videris liber esse
inalle (|uam servire ; nam istuc si vel-
hs, tVugi foies, el operam dares, ut
vel ventre casligato et genio det'iau-
dato comparares peculiuni, quo te
redimeres. Gronov.
12 Si non est quod dem] Dom. liau-
diuf, qui dem. Sciiv.
13 Si dederis] Scilicet te in pedes.
Taubm. Dem libi] Scilicet magnum
malum. Est autem minis le|)os iu
verbo dare., totics iterato. Lamb.
II Avis me ferae] Id est, aufugiam,
avolubo. Lamb.
15 lla vl dicis] Luditur in verbis,
avis /era consimilem facere : quod sig-
nilicat, et autiigere, ut lorarins, ct
in caveam includerr, ut Hegio ncci-
pit. Fiet, iiii|uil, hie, ut dicis. Nam
81 aufugcre volucris, proftclo avis Ic-
PLAUTI CAI'TEIV. ACT. I. SC. 2.
1831
rae consimiiem te a niP factum vide-
bis, in ctivcmn, id est, aiciioii custo-
divE datum. Boxhorn. In caventn]
INIanet in nietapiiora : iiiteiliglt coin-
pedes, ciistodiam. Lamb.
17 Qmd fgo] Uefeiendiim ad ilia
siipprioia, nbi tlixit, Hcijionen) ho-
milies captivos comiiiercari, si forte
qiieat aliquem iiiveniie, quo filiuni
siiiiiji peiiimtet, Quod ego (juiilcm, in-
qiiit, &c. Lamb.
20 Antiquis moribus] Antiqiia, et
quit at) aureo illo sa'cnio, iiajjita sunt
omnia melioia nostiis : quia scilicet
rect'nlia a Deis propins etiani ad ip-
sos accedebant. Ita noster Tiiii. ii.
2. 'aniiqiiis vivito moiilnis.' Tuuhm.
21 ('ujus,^'c.] Id est, nunqtiani ex-
hilaravi illiiiii absqiu- pi;riiiio aiit nier-
cede. drntiis] Id est, gratis. Camer.
2(j Qiicestumairc.'] QiKCsttim ex cap-
tivis in caicereen conjoctis. Lamb.
28 Hue cuticilinri] ' Conciliare ali-
quo,' est farere ut aliqno venias. Sic
' reconciiiare' est rediiceiii faoere, su-
pra Prolog, vs. 83. et infra i. 2. 05. et
III. 4. 44. Gronov.
29 Caniijicinamfacere] Homines ex-
carnificare, et quaestum ex carnificina
ilia qiiBerere. Lamb.
33 3IejiiV(it] IMilii prodest : /xi urn-
(Tiv. Hinc cibns oveiap appellatur a
Grajcis, eo qnod juvet. Lamb.
36 Effone non d(fleam'\ Sainhuci co-
dex habet, egomenon dcjieani? Uecte,
opinor, liidit parasitus in affinitate
vocuin me et nc. Ni.m re vera, niagls
ille dolebat suani, quani regis sui vi-
ccm, quamvis contra vellet ab Hegi-
one intelligi. Pro|)t<rea ait llegio
vs. 49. ' buic illiic dolet, Quia nunc
remissus esi edendi exercitiis.' Dig-
niis parasito jocns. Dissald.
44 (Jnicns] Id est, unice diiectiis.
Graeci ayaw-qrhv dicnnt. Ita imicuni
Hectoris filium 'EktopiSt^v ayanrirhu
dixit Homerus. Sic ' uiiicum ami-
cam ' Romaiii dicnnt, queni plus a-
maiit ceteris. Taubm.
50 Quia nunc remissus] Verba sirm-
mam ad renipnblicam pertinentia a<l
parasiticas cojnas lepide ac ridicule
detoiquet. ' Kemissus exercitus' di-
cebatur, quum cessaret maximus
comitiatus sive comitia centuriata :
quemadiiiodum ' iiiiperatus exerci-
tus,' quum agerentur centuriata co-
mitia. Sic 'remissus exercitus' e-
dendi est parasito, quum iion coitiir
ad convivium : ' inipcratus,' cum sa-
gina Citditur, vino et victu, piscatii
probo, elcctili,sodales inter vita coli-
tur. Neqiie ablioiret illud, 'qui pos-
set tibi.' Nam et consul impcrabat
exercituin prieconi, jubebatque eum
vocare inlicium Quirites. Sic exer-
citus edendi parasito iiiiperabatur
quum mittebatnr obsunatum, iii. 1.
aut fiebat cellarius, iv. 2. quum ju-
bebatur contrahere Quirites pistori-
cnses, placentinos, turdetanos, &c.
hoc est, ex pisiorum, dulciariorum,
anciipum, piscatoruni, scitanientis et
malleis epulum parare. Vide Obser-
vat. I. I. Posset, .est, auderel aut
vellet. Li'gendum aiUem vel quern
duxti, vel quern dixti. Gronov.
57 Pistoriensibus'] ' Pistorium,' op-
pidnm est Italiae. Ha?c autem no-
mina populorum ad esciilenta per jo-
cum transfert. Sane Pistorienses nt
habet Ms. Camer. hie etiam 'coquos'
complecti videmiis; nam ' co(iuiim '
et ' [listorem ' apud aliquos euiidetu
fuisse monet Festus. Taubm,
59 Paniceis] l^opiili a Pana urbe
Samnilinmdenominali; videaturStra-
bo 1. V. Placenlinis] Alludit ad eos,
qui placentas couficiuiit, Glossae :
TrAa/cowToptos, placcnlarius, dutciarius.
Tauliiii.
GO Turdelanis] Significat eos, qui
turdos veiidunt. Vide mihi Strabon.
1. III. et Comment. Is. Casanboni,qiii
de Turdetania, sive JJoetica.qii-.e His-
paiiiiv regio, accurate scribit. Taubm.
I'iceduleiisibus] l-'icednla-, vicus Ro-
nianus. Alludit ad licedulariim ven-
di lores. Lamb.
01 I^larilumt] Piscatores, qui sunt
1832
NOTiE VARIORUM IN
mnltonim generiira. Lamb.
65 Reconciliassei-e'} Reducem fac-
tiirnm. Est aiitem infinit. modi an-
tiqiii, fiitiiri temporis. Sic Amph.
' expugnassere,' Aul. ' impetrassere.'
Lamb.
66 Eccum'\ "Vide notas Amphit.
Proloa;. vs. 120.
73 Si patixillum potes Conterilus'j
* Contentus aliqno' dicimus, non ' a-
liquid.' Est qnideni fragmentum Ci-
ceronis apud Noniiim : ' me aut ama-
bis, vel, quod contentus sum,diiiges.'
Sed ilie hand dubie scripsit 'quo.'
Quid si ergo rh Cuntentus accipiamiis
eo sensn, quern obsei vavimus in Asi-
naria i. 1. 63. et 'esse' pro edere ?
lit sit, si pauxillo potes parens con-
tentusque vesci. Gronov.
76 Age sis rnga] Quae praecednnt
pt sequuntur, male intellerta inter-
jM-eiibus, qnaedam et male lecla, per-
sonae etiani tnrbatfp. Hegio, qnoni-
am suns est natalis, parasituni ad
roBiiam vocare velle se ait. ' Heg.
Quia mihi natalis est dies.' Respon-
det parasitns, ' facete dictum.' Qua-
si diceret, Dubiumneid est, qnin vo-
catns veniam, cimi invitatns soleam
saepe venire ? Non ergo mnltuni o-
perap sumenduni esse in se vocando.
Supra dixit ideo se scnrtnm esse vo-
catum, quia ' invocatus soleret esse
in convivio.' Sed addit senex qua
conditione euni vocatiiin velit, 'sed
si panxillo potes contentus esse.' Ad
haec reponit parasltus, ' ne perpaux-
illnm niodo, Nam istoc me asiiiduo
victu delecto doini.' Hie enim ver-
sus parasito debet tribui, qui perpe-
ram Hegioni adscribilur in vnlgatis.
Respondet ergo parasitus se posse
contentiim esse pauxillo, niodo ne
illud pauxillum fiat perpauxillnm :
possum accipere conrlitioncm cienvB
tuap.nt panxillo sini contentus. Fer-
pauxillum niilii ordinariiim est et qno-
liilianinn, cum domiciiMiio laboro.
Qnve sp(|iiuntur, verba Hegionis sunt,
lion para-ili. He(;. Age sis, rogo.
Age sis ergo, inquit Hegio, cum pos-
sis pauxillo contentus esse, ego te
rogo nt venias. Perperam vulgo e-
ditur, roga. Quae subjiciuntur, pa-
rasito dari debent, non Hegioni.
Cum enim dixisset Hegio, ' Age sis,
rogo,' respondet parasitns, ' Emp-
tnm, nisi qui meliorem adferet. Quae
mihi atque amicis placeat conditio
magis. Quasi fundum vendens, meis
me addicam legibns.' Haee omnia
parasiti sunt, quae perperam Hegioni
tribuuntur. Roganti ad coenam He-
gioni bis verbis, ' age sis rogo,' re-
spondet parasitus, ' emptnm :' hoc
est, res empta tibi est ; ego tibi sum
addictus, nisi quis meliorem conditi-
onem adferat, quae mihi atque amicis
placeat magis. Haec erat formula
fundorum in diem addictorum. ' Ille
fundus centnm esto tibi emptns, nisi
quis intra Kalendas Jannarias melio-
rem conditioneni atlulerit, vel fece-
rit,' nt babetur leg. i. I), de ir. diem
addictione. Parasitus ergo qui se
tanquam fundus suis legibus addice-
bat, non aliter se vendit quam sub
liac conditione, nt si lautioris ccenae
spes ei non appareat, niancipatus sit
Hegioni. Salmus. Age sis, rogo] Sub-
scribo libens Salmasio. Hegio aif,
Age sis, rogo. Quod accipiendum,
quasi esset, Age si.", veni, rogo.
Plernmque enim ista formida, ' agfl
sis,' cnm alius verbi imperativo po-
nilnr: quod hie intdligitur. Para-
situs captat argutiam in verbo ' rogo,'
quasi rogassei, nt solebant in aiictio-
nibus. Epidico iii. 4. ' Estne mihi
empta hacr' Et quia penes senem
tristem ac priusijuam invitaret, nt
parvi cibi esset, excipientem minns
laute se fuluium esse prospiciebaf,
(juau) apud liilaros et escae maxinix
juvenes, ob nescio quam spcm aliam
andjigue proniitlit. ' Eniptimj, nisi
i|ui meliorem adferet, Quap mihi at-
que amicis placeat conditio magis.
Quasi fundum vrndani, mcis hm- ad-
dicam legibus.' Hoc solum addo, me
PLAUTI CAPTT'IV, ACT. H. SC. 1.
1833
ita Jistingtii maile, et continiiari,
'emptiiiii n)e addicam.' Sic in 1. II.
D. de II. V. ' Si quis liac lege erne-
rit, lit si alius nieliorcni conditionein
attuierit, recedatur ab anctione.'
Martialis ii. 53. 'Cannabis belie, Jiili
Cerealis, apiid me ; Conditio est nie-
lior si tibi nulla, veni.' ' Atqiie anii-
cis,' ait, quia solebant et de re fami-
liari nmicos in consilium adiiibere.
' Meis legibus,' ut Asinaria i. 3. ' Ha-
beo, uncle istiic tibi quod poscis dem,
sed in leges nieas Dabc' Persa i.
2. 'atque etiam niea lege adscribi-
tur.' (jronov.
78 Meis me addicam legibus"] Meo
niodo et conditione ntar.
80 Sed si venturus] Si venturiis cce-
natum es ad me, veni tempestive et
mature. Turneb. Hem! vel jam, &(c.']
Fuit qui ex antiqua; scriptiirae vesli-
giis, ' apiiiiilis,' hem mulis otium est, le-
geret, hoc sensu : meis jam jumentis
otium est, iiec iillo occupalus sum
opere. Qui, mediiis fidius, sensus
non indignus est Plautino sale ; ut
parasitiis de se quasi mulione loqua-
tur. Itaque ne discedebat quidem :
ac eum prope, ut discedat, cogit se-
nex, dicens, Imo vcnare lepnrem, Ifc.
Turneb.
81 / jno(/o] Hnnc versiculiim tali
modo rescribendnm vel adlmc piier
olini vidi, Modo vetune lcporem,nunc
erem tenes. Dicit parasite seuex vic-
tiim suuni aspernm esse, proiude si
velit molliorem meliorcmqiie, aliam
mensam qiiaerat. ' Eri,' hoc est, eri-
naceo, asperura victum siium coin-
parat spiiiulento animali : niollcm
antem et delicatiini ' lepori,' cujus
pilo nihil moliius: asper victus quo
apud me cctnabis, tibi paratus est :
nunc erem tenes ; si tibi displicet hie
eres, leporem venare, id est, mollio-
rem apud alium (pisere. Male Scali-
ger legebat nunc t'irim tenes ; quod
editiones iiuperaR male recepernnt.
Salmas. Venare leporem, nunc erem
tenes] Instar proverbii ad eos, qui
conditionem parnm commodam nac-
ti, mcliorem qujerere jubentur : ant
etiam, qui optimum se invenisse rati
in multo villus inciderunt ; eoqne
iilteriiis vestigandum monentur. Ce-
teriim non est sua laiis intcrvertenda
Jano iMellero Palnierio, qui primus
sic legendiim esse vidit. Propert.
II. 19. ' milii sit lepores audacia mol-
les Excipere.' Gronov.
82 i\(»« mens scruposam'] Alludit
ad proverb. ' Terere saxosam viam,'
pro eo quod est, in difficultatibus ver-
sari. Seal.
84 Calceatis deritibus] Hoc vult pa-
rasitus : Quamvis dicis victum tuum
asperum et scruposum esse, non de-
terrebis tainen, quin veniam, et qui-
dem cum dentibus calceatis, id est,
ita munitis, ut viam illam scruposam
facile conficere possint. Metaphora
ducta a viatoribus, qui per saxa et
scrupos ituri calceis se diligentius
muniunt; cum in locis planis, nudis
sajpe pedibus incedant. Pistor.
80 Terrestris cwna] Interpretatur,
quod obscurius dixerat Hegio. Est
aiitem terrestris ccena, quje nihil nisi
terra natnm habet: quam HoratiiiR
egregie ' canam sine sanguine' dix-
it, imitatione Graera. Diphiliis : SeiTr-
pov, dA.A' oi'5' aifxa ex^'*'- P^^' Victor.
87 Curato] Si istam coenam parare
cogitas, eam ffgrotis apponito, qui
teniii victii niendi sunt. Lamb.
8U Suhducam ruliitncuUun] ' .Siibdii-
cere rationem,' est digitis seorsum et
secreto piitare rationem, ut appareat,
quid nobis debeatur, quid nos aliis.
Taubm.
ACTUS II.
ScENA I. 4 Eienit] Proprie : nam
servitiis, libertas, divitiae, \'c. a Lii-
cret. lib. i. appellantur ' evcnta.'
Mas bonu'st] KaAjf iariv ^6oi, hoc est,
TTphs oc5pos ^crriv ^0?; Ka\a tx^"'''''^' bene
moratos dccet. Non minus diflerunt
Latiiiis ' mos ' et ' mores,' qnam
Gra?cis e9os et fidos, quae et necessa-
1834
NOT^ VARIORUM IN
rio a sapientibus distinguuntur. Ca-
saub.
5 Eamqiie lieriii] Legendiim et e-
niendanduni censet Lanibinus, Earn-
que et herile iwperittm ingeniis vestris
lene redd ere. Hac senteiitia : Et nios
bonus est, leneni reddere earn servi-
tiiteni, et herile iiiipeiiiim lene red-
dere, ingeniis vestris: quod valet, di-
ligenter et fideliter serviendo, liben-
terqiie parendo. Ingeniis vestris, non
sunt dandi rasns, sed auferendi. Lene
vero conjungl debet cum liej'ili impe-
rio, non ingeniis vestris. Boxhorn.
Eamque herili] Siniplicissimiim vide-
tiir, Eique herile imperium ingetiiis
vestris lene reddere, Gronov.
7 Oculis multam miseriam additis'\
Ha?c est conjectnra Camerarii. Prins
edebatur, midla ocidis niulta misera
edilis. Optinnis codex et Langianns,
multa oculis multa tniraclitis. Ex hac
scriptura conjicicndum. Nam quod
alii script!, mira dicis, miracudis, mi-
»(i cuditis, fecerimt pro captii qiiis-
que siio librarii. Vide an fiierit,
Ejulalione hand opus est : multam oculis
modo irrogutis. Habes ' irrogare niul-
fani ' apiid Ciceronem, Liviiiin, nos-
tnini in hac ipsa fabnla. 'Multo'
autein pro ' niodo,' et vicissini in
vett. codd. sape aniniadvertiinus.
Gronov.
13 OJJicium quod est^ Est, pro ' sit,'
more Plantino. OJficium autem hie
fiiga est. Taubm. lino ' officii ' no-
mine raptivi intelligi hi voliint omnc
obscqiiinm, quod domino debebanr.
Diciint antem, id pr<Estare se posse,
Ptiam vinculis soliitos. Ciir ergo
\iiiculis non solveientiir ? Interim
meditanliir fiigam. lioxhorn.
11 Eingilis] Non viilgariter dic-
tum, ' fugam lingere,' pro moliri et
stnicre fugam: sed honeste inprimis,
et antiqna ratione loquciidi. Lucill.
' Sfd fuga finpiiur, timido vadit pede
percitiis.' J. (iul.
17 Sine his arbiiris'] Scil. captivis
alii^i. Lamb,
19 Incipisse'} Mss. incipesse. Vete-
res dicebant ' incipio,' ' incipesso,'
sicut ' lacio,' 'lacesso;' facio,' * fa-
cesso ;' ' capio,' ' eapesso.' Meurs.
Verba in ' isso ' vel av^T)TiKa sunt,
vel primigeniorum loco usurpantur:
nee iiiiitationem significant, nisi quee
a nominibus veniunt. Vossius.
21 Cutn, quce~] Nihil hie difficidta-
tis. Legitur fern)e in omnibus, cum,
quce volumns, copia est, id est, cum eo-
rum qua; volumns copia est, facultas
est, et ejus copia facilis nos compotes.
Salmas. Imo omnes scripti, ea facilis
nos ; sine rip et, sine tw ejus. Scriben-
duni igitur, cum, quam voluimus nos
Copiam, eafacitis nos computes, Juxta
Latine ' compos aiiquo ' ac ' compos
alicujns ' dicitur. Ailins : ' magnis
cotiipotem et inultis malis.' Gronov.
24 Arbitrari] Id est, spectare, au-
ribus excipere, oculis cernere. Lamb.
2G Nisi astu colas] Nisi callide trac-
tentur.
29 Sobrie^ Nij^oAicos, considerate.
Dotiza.
34 yUilafi] Vitam ac salutem meam
vilem et quasi venalem habere, mini-
mique a;stimare. Carum caput] Grae-
coruni more, (plKTj KtcpaXij, vel Ti/xia
K«pa\i'i. Douza,
37 Du7ii id impetraui] Impetrare
conantur. Lamb,
45 Animum oslendcrunt suum] Suam
voluntatt'tn ai)eruerunt, ac declara-
runt. Lamb,
47 Oro per precem] Orare per pre-
cem, est orare precaudo vel piece, nt
liorat, dixit, ' Grains niulta prece.'
Lamb.
53 Memoritcr meminisse] Sic Afran.
' memoritcr memini.' Sed vim honini
non scnsit Lanibinus. Vide tu milii
notas Asin, iii. 2. Taubm,
ScENA II. 3 Ne quaslioni cssemus]
Hoc est, ne opus esset nos quaerere.
Dissald.
12 IgnaviJ'uimus] Forliiim virorum
videlur, in prteliis aiit vincere, ant
iiiori : (jui cniin cnpiiintur, vix inter-
PLAUTl CAPTEIV. ACT. II. SC. 2.
1835
diini tffugiiint ignaviic autcerte (pi\o-
i^wx'ax, notaiii. At(]ue hoc sii;nifi<:a-
vit Pliilociates Plautiiius,&c. Mure-
15 Id nesciuui] Id i<,'noratiim et in-
cognitiiiii ilicain libi. ' Nesciiis ' sig-
nificat, et emn qui iicscit, et quod
nescitur. Lamb. Plane ut' dubiiim '
dicimtis et eiiiii (|iii dubitat, et id de
t]HO duhitatiir. JSuxhorn.
Ifi Attitu't] Adinolos tenet : scilic.
Pliiiocrates. Taubm.
17 Itivolucre] Leg. Jnto/Mcrum, quod
interpreter linteuni illud, quo ton-
sores Solent humeros tondendorum
involvere, ne vestis capilli tonsi lap-
su inquinctur: wfj-dKiPou vorut Plu-
tarclius. Signifieat, Pliilocrateui sine
nlla acciirata cura, et sine nllo pu-
dore ant nietn Hegionem duceptn-
rnni. Tiirneb.
18 Slriclim] ' Striotini tondcre,'
est tondere ad cntoni, eV XPV Kelpeiv.
Per pectinem, est pauliolongius a cute
interposito pectine londere. Sic Gra;-
cis duo tondendi genera sunt, cKa(piov
et KTjTTos" iilud strictim, hoc secus.
Turneh. Manet auteni in allegoria,
ducta a tonsore. Signifieat vero, se-
ueni velut in tonstrina esse, iit a Phi-
locrate omnibus modis decipiatnr,
strictim, et per pectinem tondendo,
et admutilando, id est, non leniter, sed
prorsus et penitus decipiendo. Lamb.
21 ProxiimiDiKiuod sit bono] Ethic
tacent. At inihi quin(|ue scripti co-
dices offerinit bonum. Quo inducer,
ut suspicer, Proxime (jiiod sit bonum,
quodque a malo longissume. Genus
loquendi in Obscrvatiouibus et ad
Livium illustravimns. Gronov.
24 Eugepa] Gestientis lapiitia in-
terjectio est. J. Guliel. Thalein tu-
lento] Thalem, (jui unus e septem sa-
pientibus, prse iioc contemnau), et
enui talento miiii addictum einere
nolim : quia Philocrates scilicet mui-
to est sapientior. fMtnb.
25 Ad sapientiam] ' Ad ' conipara-
tioDcm etiain notat ; ut liir, et apud
Cin. de Oratore lib. ii. ' Nihil ad
Persium.' Terent. ' At nihil ad uos-
tram banc' Lamb.
27 Illic Plulocrates'] Sic eum ap-
pellat errans, cum sit Tyndarus.
Lamb.
30 Cum in Aleis] Cum, ait, tarn
gratiosiis ille sit in civitate sua, ec-
quid in re bene nncta est ? Dixerat
autem talsus ille Tyndarus, Pliilocra-
tis fauiiliam at(iue ipsum adeo el pol-
lere illic ()lurinium, et roll niaxime
ab Alii-. Verum, quid caussae arbi-
traniur, cur hie noster ' Aleos ' sein-
per et ' Alideni ' uominet, cum onines
ceteri Laliui scriptores ' Eleos ' et
'Elidem?' An, quod ea nomina ita
elata minus nova essent Ronianis ho-
iiiinibus, rudibus adhiic et imperitis
reruui Graecarum? equidem censeo ;
nam neque ' Alia ' fluvio Latium, ne-
que 'Aliens! die' fasti clarius quic-
quaui liabent. J. Gtil.
31 Unde cxcuquat] J. Douza leg.
unde excoqiiat sebu)n. He. senex Quid
pater? vivitne? Sed nihil fuit immu-
tandum. Ait, tarn 0[)imas esse opes,
ut senex ex iliis posset sebum exco-
quere. Ex mentione seiiis facta ad-
monitus Hegio, rogat an adhuc vivat
ejus paler. Sic itacpie <lispunge, wn-
de excoquat serum senex (hoc est, pa-
ter). He. quid? pater vivilne] Dis-
sald. Cum autem sebum, ut Nonius
ait, ' fiat ex adipe ruminantium,'
opinantur qiiidam, Pliilocralis patris
divitias fuisse in re pecuaria. Lamb.
33 Orcum scire] Nam quic(|uid
hiortunm est, apud Orcum est. Lamb.
'6'j Tliesauroekrysonicochrysides] Lu-
sit, more veteris comcedia', in mirifi-
ca nominis compositione. Est autem
hnjus significatio, ' thesauri,' et * au-
ri,' et ' victoria-.' Si autem scribatur
Tliesauroclirysonijchockrysidcs, ' unguis'
erit significatio in nomine. Camerar,
LezeThcsaurochrysonieocUry sides. Qudc
dicMiilur a Philocr. nieam confiiinant
sentuntiam, ' Imo edcpol propter
avaritiam,' .Jv-c. Nam avari est Kpv-w
1836
NOTyE VARIORUM IN
T6I1/ Tovs 67)(Tavpovi' Riulacis et factio-
si, viKav SvvaffBai tw xP^'^V' Eiit ergo
seiiex ille ant dr](ravpoxpvcrovvxoxpv<Ti-
Srjs, aut potiiis 6ri(ravpoKpv\\/ovvxoxp"0'i'
Sr]s, quasi qui migulis, iisque tantiim
lion omnibus, ami siii theaaiirum
abscoiidat : nam, 'omnibus ungulis,'
idem est quod omnibus nervis ac vi-
ribus. Cic. Tuscui. II. Herald.
36 Inditum id nomen quasi est] Sn-
spicor ipsi Plauto scriptum esse, nt
alioqiii solet loqui; et versum esse
inripixerpov. Vide Observ. in. 9.
Gronov.
37 Auduciani] ' Andacia ' hie est
aviditas, audacter invadens alienum.
Turncb.
39 Pertinax] Id est, valde tenax.
'Pertendere' est t^ inrepHiaTfiviffdai,
ad verbum. Propeit. ' Pertendens
animo.' Plautns more suo allnsit ad
etymologiam verani ; non <'nim a
' perlcndendo,' sed a ' pertiuendo.'
Scalig.
40 Quando'] Non est ea vox in Mss.
Lang, et sane quid aliud est quam
interpretamentum toO ubi ? Di^sald.
41 Samiis vasis] Id est, testaceis
fictilibus. Celebrata terra Samia ad
figniina, omnium auctornm lestimo-
niis: nibil autem ad aurum ct argen-
tum, quibus in sacrificiis ntebantur
ditiores. Longol. Samiis'\ Vide IMe-
niechm. i. 2. 65. et inprimis Alex.
ab Alexand. atque inibi Tiraquuii.
Taubm.
42 Surripiat] Soil. ' vasa :' si non
Samiis, sed aiiis preliosioribus nta-
tur: quo ipso apparet, nullam fuisse
familiam paiilo iocupletiorem, in (|ua
non essent sacrorum vasa, (jnibus
Htercntur ad rem divinam, suinptuo-
siora. Guther.
54 I'ortuna humami] Id est, res hu-
manas. ' Fortunam,' ait Saliust.
« plerasque res ex liliidinc sua agi-
tare' Et secundum Plin. ' Fortuna
utramrpic pagiuam facit.'
03 IIU prii/ecto] Formula oliin re-
eepta est, qua, ' Deos esee,' excla-
roabant. Livius lib. iii. ' Dura pro
se quisqne, Deos esse, et non negli-
gere liumana, fremnnt.' Brisson.
71 Ne patri decerel ' Decere ' jun-
xit cum dandi casu, ut in Aniph.
' Capiam ornatum qui potis decet.'
Sententia haec est: Te obtestor, He-
gio, ne meae divitiae te faciant pecn-
ni<E avidiorem, atque ad qujestnm
attentioreni ; ut ne, si ita feceris, pa-
trem meum decere videalur, tametsi
tinicus ei sim filius, relinquere me
apnd te in servitnte, tno snniptu co-
piose viven'.em, potius, quam me im-
penso pretio abs te redimere, ut illic,
ubi minime honestuni est, nempe in
patria et apud nolos, mendicus et
egens vivan). Lamb,
76 Scio ego] Duo bic opponit He-
gio: Scio quidem multos avaritia sua
ditatoa : sed et hoc scio, eos qui lu-
cruiri in loco neglexere, rem fecisse.
Gruterus.
77 Est etiam, ubi] Est etiam tcmpus
vel locus, &c. Sic Ter. Adelph. ii.
2. ' Pecuniam in loco iiegligere, ma-
ximum interdum est lucrnni.' Bene
sententiam castigat, ' in loco, inter-
dum.' Taubm.
82 Amitta7n] Sunm hoc sibi quo-
dammodo J^lautus liabet, ut ' amit-
tere,' pro a se dimittere usurpet : ita
Terent. Heaut. iii. 1. ' prius Pecu-
niam omncm, quam abs te aruittas
filium.' Et Virgil. /En. ii, * Quis-
quis es, amissos hinc jam obliviscere
Graios.' Taubm.
84 Privntam servitute7n] Servitus
quaedani privata, quaedam publica.
Isti servi, late sumto vocabulo, pub-
lici nominantur, (]ui, licet scrvitute
liberati niauu(|ue missi fuerint, mi-
nisterium tamen publicum aut ma-
gistratibus aut sacerdotibus cxbi-
bent : qui ex libertinorum corpore
plerunque sumebantur. i'aber,
86 Tarn hoc (juidcm tihi in proctivi]
Hyperbole: quid cnim procliviiis esse
potest imbri decidente ? Sic Sallust.
Orat. II. ad C Cicsar. ' alia omnia iu
PL.VUTI CAPTEIV. ACT. II. SC. 2.
1837
proclivi eriint.' Lamb.
88 Duin all re lie quid ores] Contra
honesttiiii et iisum. Ita 'rriniim. ' ab
re coiisiilit,' id est, fnislia. Taulnn,
89 Donicum] Donee ille line ledi-
erit. Donicum antiriuiui), pro donee :
quo et Lucretius usus est non seniel.
Lamb.
90 Ut cestimatum lutnc viihidcs] Sic
Mercatore i. 1. ' Lucrum ingens fac-
to, praeterquain milii mens pater de-
dit aesiiinatas inerces.' Faullus lib.
II. Recept. sent. tit. 4. 'Si rem a?sti-
matani tibi dedero, ut ea distracta
pretiiim ad me defcras.' Gronov. JEs-
timalum'^ Ut, si non redierit, solvani
ipse tibi quanti fuerit aestinjatus.
Lamb.
95 Tvansactum redilef] Confectum
redder. Lamb.
97 iScrvus ex sententia] Servus ei
gratior atque acceptior. Lamb.
100 Quod me esse] Lego, quod vied
esse scio erga benevolum. Nam caus-
sam tnittendi habere debeat alterius
in se benevolentiam, non suaiu in aU
terum. J. iMulielm.
104 Optima imo] Sic libri optimi.
Sed ncc credendiun Lambino, aliquid
aliud dieturuni fiiisse Tyndaruni sive
Pseudoplillocratem, nisi Hegiointer-
pcliasset : nequc admittenda distinc-
tio Camerarii, Optima: imo. Guliel-
mius vero quod adfert, imo optime,h\
eo duplex peccatum est. Priiis,quod
nescit juxta eleganter atque exqui-
sitius particulae aliud verbuni vel vo-
cabulnm a fronte prieponi. Auluiar.
IV. 10. ' pernego imo.' Plin. in Pane-
gyr. 'quasoimo et obtestor.' Vide
ad Livium xxxviii. 43. Deinde quod
adverbiuni facit pro nomine, secutus
Lanibinuni, subaudientem etiani ' di-
cis.' Ad interrogationem illam, Num
qucE causa est, quiii fiat, siuipliciter
quidcm rcspondebant, ' Nulla,' ut
Amphit. II. 2. 223. at doctius, Opti-
ma. Id ortuni ab religiosis veteruni
ct ubicjue eiif^Tj^eT^/gestientibus. Nam
' niliil' aut 'nulla' hmfrjua- ' nulli '
enim illis mortui. Et idem efficiebat
alteruni: nam si optima erat causa,
ut fieret, vel cur fieret, utiqiie et erat
nulla, quin vel cur non fieret. Sic
Auluiar. ii. 2. 84. ' Sed nuptias liodie
quin faciamiis, num qua2 causa est?
Eb. Imo edepol optima.' Trinummo
V. 2. 64. ' Num quid causic est, quin
nxorem eras ducam domum? C. Op-
timum est: licet.' Ubi sane vix est,
nt non etiam scripserit Plautus,
' Optuma est.' Terentius Andria v.
4. ' De uxore, ita ut possedi, nihil
Miutat Chremes. Ch. Causa optima
est.' Refugit enim et hie dicere ' Ni-
hil.' Nee nimis abit illud Auluiar.
IV. 10. 42. * Die bona fide, tu id au-
rum non surripuisti ? Lv. Rona. Eu.
Neque scis, quis abstulerit '■: Ly. Is-
tuc quocjue bona.' Ejusdem evcpritiias
est, quod in diseessti interioganti,
' Numquid vis i' malebant respondere
' Recte,' quam ' Nihil.' Terentius
Eunuclio II. 2. 50. ' Rogo, numquid
velit?' ' Recte,' inquit, 'abeo.' Cui
simile in Hecyra iii. 2. ' Quid tu igi-
tur lacrumas, aut quid es tam tristis ?
Pa. Reele, mater.' Et Plauti in Mer-
cat. II. 3. < Unde incedis, quid festi-
nus, gnate mi? Cii. Recte, pater.'
Et tamcu hoc ' Recte' sensu eoilem
est quo 'Nihil:' nimirum in prima.
Nihil volo, nisi vos recte rem gerere,
recte se omnia habere. Aut adeo in
omnibus ; Recte omnia se habent.
Donatus in Hecyram : 'Sicdicimus,
quum sine injuria intcrrogantis ali-
quid reticemus. Alii ' Recte ' sic ac-
cipiunt, ut iutelligant, Nihil est niali.'
Sic in formula S(;. per discessionein :
'Qui hoc eensetis, iliac transite: qui
alia omnia, in earn partem, (jua een-
setis.' ♦ His verbis,' inquit Fcstus,
' praE>it oniinis videlicet causa, ne di-
cat, ' Qui non eensetis." Hiuc intel-
ligitur, quod est in Casina. ii. G. 58.
' Cur omen mihi vituperat?' De quo
ad illiini locum. Gronov.
107 VoUaria'] ' Collaria,' sive 'col-
lare,' vinculi genus, quo coilum ad-
1838
NOT/E VARIORUM IN
stringitiir. Liicillius lib. xxix. ' Cum
manicis, catiilo collareqne, lit fugiti-
viini, Deportem.' Turn ' colitis ' et
' coUum' dixisse veteres, docet No-
nius.
108 Gratia ea gravida est boms']
Sciibitur in libris, gratia ac gravida
est bonis, non gratia ea gravida est bo-
nis. Nos ex vestigiis aiitiquae lectio-
nis scribendum putamns, Quod bonis
benefit, beneficium gratia ac gravitas 'st
bonis. Id est, id gratnm ac grave est
bonis. Id alio loco, totidem fertne
verbis et iisdein expressit. In Persa
IV. 5. 11. ' Si quid bonis bene fit, esse
idem et grave et gratum solet.' Istic
dixit, gratia est et gravitas est bonis,
cum ipsis bene fit, id est, gratnm et
grave liabent. Ubi grave ponitiir pro
pretioso, nam qnie ad pondiis dantiir,
quo graviora eo majoris pretii. Unde
apud Symmachiim, ' in gravi dono
habeo.' Qiiibus autem gratum et
grave beneficium quod arceperunt,
solent et iidem operam ponere, ut se
grates ac mcmores testentur, parem
refereudo graliam. Salmas. Gratia
ea gravida] Ignoro libros, in qnibus
sit, gratia ac gravida, praeter editio-
nem primain Parei, in qua cum id
reprebendisset Gruterus, respondit
alter operarum esse mendimi. Nee
possum capere, beneficium est gravitas.
Nihil melius vulgato, qnicnm oonsen-
tiunt scripti, et id ita explicandiim :
Quod beneficium lionis bene fit, id est,
recle atqiie opportune confertur, ea
gratia, id est, «b id gratia, est bonis
gravida, impensa, j)iena. Gronov.
ScENA III. 8 Utroque, Sj-c] Vide
nolasEpid. in. 2. 35.
11 Ea] Sc. ' ratione,' sen, ob »>am
causam. Lamb. Tuopte] Daiuli casus
est. Douza. Scd iiterque Lamb, et
Doiiy.a falluntiir. Ne dubita, qiiin
scripseiit IMautus, Tii tihi a tiiople
ingenio prndcs jdurimum. Vera plira-
sis IMauliua est. Triicul. iv. 3. • ab
inpt-uio iuiproltus est.' Itoxhitrn.
U'> Qui me] Hellcnisiiius ; nam La-
tino more dixisset: Qui, quid ego re-
rum bic agitem, et quid fieri velim,
omnem rem pairi nieo illuc ordine
perferat. Lamb. Qui 7ne quid rerum]
Recte Lambinus, et nugatur, qui rh
me conjnngit cum t<^ perferat. Enal-
lage accusalivi est frequentissima
Plauto et aliis scriptoribus. Vide ad
Senec. de Benef. iv. 32. Gronov.
20 Si non rebitas hue] Si non rede-
as hue. ' Betere ' antiquum, hoc est,
ire: tunc ' rebitere,' ' perbitere,'
♦ preeterbitere,' hoc est, redire, per-
ire, preeterire. Pacuvius in Medo:
' Si resto peigit iter : turn si ire Co-
nor proliibet betere.' Nonius.
25 Ut adliuc Incorum feci] Ut usque
ad hoc tempos feci. Lamb.
30 Benevolentem] Benevolum. Usi-
tata vox Plauto, ut et Terentio. Lamb.
33 Facile memoria memini tatnen]
Intelligitur, ' etiamsi nihil tiicas.' Ma-
le, memini a me: male Tyndaro datur
rb tamen, tanqiiam intelligatur, ' di-
cendum fuit.' Quasi non post paul-
lo, ' gessisse moreui in tantis a?rum-
nis tamen.' Et sic Plautus ceuties.
Gronov.
36 Qucr memini] RIemorem mones :
qui autem memoreni nionet, moratur
eum quem monet, et tempus frustra
conterit. Lamb.
38 Quam primum potcris] Lege po-
<erjt, scil. ' pater.' Quanipiiinum po-
terit, remittat. Boxhorn.
40 3Ieus mihi] ' Praiterea nemo
dicendo cousequi possit, quantum re-
ferat ad voliiptatem, existimare ali-
quid esse proprie suum.' Aristoteles
Polit. 11.
50 Hied crga] Pro erga n\e.
Gl Istic pol] Notandum loquendi
genus. Hoc autem vult : Centum
partibus magis a me laiidari nieritus
est, quam ego ab eo laiidor, sen lau-
datiis sum. Lamli.
65 Magis non] Ordo est, A'on ma-
g-is possum factum velle, id est, non
magis possum cupeio id effcrtum red-
deie, quod dico, quam re enitar, ut
IM.AUTI CAPTMIV. ACT. III. SC. 1.
1839
fiat. Lamb.
CO Testem Imdo] Id est, iioniino.
Nonius, qui hiiDC locum profert.
Agell. II. G.
71 /gnores] Id est, asperneris, et
quasi ij;uotnm negli;;as. Sic Ainpliitr.
IV. 4. ' Qiieiii omnes moitalcs igno-
rant et ludificant.' Douza. Vide no-
tas ibid.
76 Tuque te pro libera] Ne tn te
pro libero geras, qui liber non es, et
me, qui pro te pignori oppositus
sum, deseras. Vide Sticlio, iv. 1.
Lamb.
79 Fnc Jidelis] Nonius tantum ha-
bet, Fac fidele : cave fltixam Jidcm
feras. Obiter nota, posterioris a!vi
scriptores ' Hdeles ' substantive ser-
vos suos vocasse : uti lionio in Pan-
dectis est seivus. Lamjiridiiis, ' per
fideles suos qnaesivit.' Flitxam] In-
stabileni. Casaub.
81 Inveni] Et illud, inventum in-
veni, inleliigit de tilio Hegionis, qui
eatenus quidem inventus erat, quod
sciebat paler, ubi serviiet, sed nou-
dum receperat. Quasi dicat : Inveni
eum, qui jam ex parte inventus est.
Phtor.
82 Per dexteram] Pacta quae ve-
teres rata esse voicbant, per dexte-
rarum complicationem stabiliebant,
in signum fidri. Lamb.
84 IJvc ai^e] Quasi dicat : Erecto
et intento aninio in eani curam uiiice
incumbe ; nee [tei tnnctorie aut osci-
tanter age, (luod agis. Taubm.
87 Ft tun et] Et tua Hegionis, et
tua IMiilocratis. Lamb.
89 A Irapezita] Id est ex trapezitae
area, sive penes eum fuerit pecniiia
deposita, sive ab eo mutuum suni-
serit. Sic Cic. pro Flacco : ' Pecu-
niam opinor numeratam tibi esse non
abs te.' Idem ad Attic, v. ep. ult.
' Homines non niodo non recusare,
sed etiani iioc dicere, se a me solvere :
quod euiiu praMori dare consuessent,
quoniam ego non acceperam, se a me
quodamniodu dare.' Noster Cure. v.
2. 20. Gronov.
90 Syngraphum] ' Diploma,' per
quod liceat Pseudotyn<laro, belli
tempore, ire in Elideni. Lamb.
91 Si Diis ]ilacet] Si Dii approbant,
Diis volentibus. Interdum dpecviKcus
usurpatnr. Lamb.
9J Dubitari] Proinde ac si dicat :
Stullus fui, qui dubitavi ; nullo enim
pacto diibitare debui, bos captivos
ernerem an non emerem. Lamb.
97 Apparebo] Comparebo domi :
bine ' apparitores,' (|ui semper appa-
rent: sive ' apparituram faciunt,' ut
loquitur Suelon. ' inagistratibus. '
Unde apparitores in vett. Glossis ex-
poniintur airo^nKTai' etcrSl 5e vmjpfTai
Toij apxovffi irpocreSpivovTes iK^i^aa-Tai.
Faber. Praeslo ero. Gloss. 31ss. PI.
Boxhorn.
100 Amittam] Absolvam, expe-
diam ; sumpta a trapezita pecuuia,
quam tibi dem in viaticum. Lamb.
Dimittani. Boxhorn.
ACTUS III.
ScENA I. 4 Oculos ejfudiam] Lu-
ccm cripiam : tralatio est. Lamb.
5 Malignitute oneravit] Ita omnes
homines reddidit in me illiberales et
nialignos. Lamb.
G .Tejuniosiorem] INIagis jejuiiiosum,
sou majore jejunitate tcniiem attjuc
iuopcm : vocabuluiu risus gratia usur-
patum. Ut autem Aulular. i. 2. cum
totas ajdes iiianes significare vidt,
ait ' plenas esse iuanitate;' ita hie
hominem a cibo iuanem deuotans ri-
dicule ' fame efi'ertum ' dicit. Taubm.
8 Resident esuriales] ' Kesidere ' et
* sedere,' interdum est quiescere, et
a rebus agendis supersedere : quod
feriis et festis diebus licebat : hinc
' resides,' &c. Resident igitur esu-
riales ferias, dixit Plautus, pio eo
quod est, agitant ferias, quie Esnri-
tioni sunt dicata? : quod nihil aliud
est, quam qiiiescunt et cessant ab
edendo et bibendo. Turiieb.
9 Ilicet parasiticce] Imperfecta ora-
1840
NOT.E VARIORUM IN
tio. In crucem ire jam licet arti nos-
trae. Camerar.
10 Ridiculos] Ridiculus, yeXaiToiroihs,
qui risiini captal. Naimius.
11 Laconas'] Jocatur de solemni
verbeiatione piierorum Laconicorum.
Camerar. Imi subsellii] Yiri imi sub-
sellii sunt, qui sedent in ima parte
subsellii, non prima. Apud Cicer.
Epist. III. 9, ' res longi subsellii ' di-
citur, quas multis indiget, qui delibe-
rent: possunt enim in longo subsellio
niuiti sedere. Turnebus.
12 Plagipatidas] Legend una est
Blagipatidas, fiXaynrariSfs. Plantus
jta appellat Lacones, quod P\ay75is,
id est, ov\as, cAktj, oj'ei'577, KT)\7Ses, hoc
est, cicatrices, convitia, verbera,
uicera flagellaque paterentur: haec
enim oniuia significat fiXayi's. Longol.
Quibus sunt verba, ij-c] Proverb, olet.
Est auteni ' penus' omne id, quo
vescuntur homines, et quod intus re-
conditur: unde ' penitus,* ' penitra-
re, 'penates,' id est, Uii interiores,
et qui in adito penitissimo coluntur :
unde et * penetraies ' dicti. Taubm.
13 Requirunt] Esum vocant. Lam-
bin. Qui libenter] Qui, cum jucunde
comederint, revocent eos, a quibus
bene accepti sunt. Cicer. de Finib.
II. ' Ncgat eum bene ccenare, qui
omnia ponat in vohiptate,'&c. Lamb.
15 Apertu capite] Id est, sine pu-
dore ; confidenter. Contra, operto
capite, iyKaXvil/d/xevos. Et bene dixit,
aperto capite ; talia enim loca probro-
sa : operiebaturque caput. Quare
non recte noster Douza hie substituit
Inniones ; neque tarn probrosum sane
adire maccihim. Sed ringitur para-
Hitus, quod jam omnia per se agaut
Hdole<>centcs, neglecta ipsorum ope-
ra. Giniter.
17 Tcruncii faciunt] Id est, flocci
faciunt. 'Tenincius' a tribus uiiciis
dictus, inquit \'arro.
20 Qiiis nil ? hoc] Id est, hue. Dix-
erat parasiius. Quo imus tina ad
prandium' idco tacenlibus illis, quos
rogarat, adjicit, Ecquis audet dice-
re, 'Hue,' id est, ad me eamiisi'
Usitata in ilia re adverbia, ' hue,' aut
'hie' Menaech. ' nuniero hue adve-
nis ad prandium.' Mostell. ' Hie
apud nos liodie coenes.' Guiit/m. Quis
profitetur] ' Profiteri prandium ' esse
promittere uotat Guilelmius. Sane
' profiteri artem ' et * promittere ar-
tem ' eadem res est. Sed nescio
quomodo displicet illud ' profiteri
prandium.' Blagis etiam, quum id
confirmat loco Ciceronis Philip, ii.
' Ut igitnr intelligeretis, qualem ipse
consul profiteretur, objecit mihi con-
sulitum meum.' Hac verba exstant
cap. 5. sed editum invenio, 'qualem
ipse se consulem profiteretur.' Nee
verbo meminit ille se corrigere aut
in scripto invenisse, ut videatur me-
moria:^ vitium. Censeo, abstineamus
hoc genere loquendi : in Plauto zxi-
tern quis prnfitetur ? intelligamus 'se'
aut ' nomen.' Gronov.
21 Neque me rident] UpotryeXccaiv
f/xoi. Eodem modo Virgil. ' qui non
risere pareutes.' ' Ridere parenles,'
est ridere ad parentes ; ut infantes,
quibus blandiunturnutrices. Scaliger.
Atque illi abnuunt] Continuo nutu ca-
pitis significant, se nusquam C(£natuin
ire. Lamb.
22 Dictum] ' Dicla ' suntjoci. Lii-
can. in Paneg. ' patiuntur dicta jo-
cornm.' Varro ' dicteria ' vocavit.
Taubm.
23 MenstruaU's epulas] Loquitur de
coeuis quas sutficiebant promiscne
Romani, singulis calendis. Longol,
Qua> mihi in mensem satis essent.
Lamb.
21 De compaclo] Compacto, (vel com-
pecto, scribendi ratione tunc tralati-
tia, a ' comppciscor ') iK (TvvOiifj.aTos'
merum Latium. Usus Livius v. 11.
et Cicero ipse ad Att. x. 13. Lipsius.
De compacto geri] ' De compacto rem
gerere,' et ' compacto rem agere,' in-
fra vs. 21). dicitur de duobus pluri-
busvc codcn» prorsus inodo loquen-
PLAUTI CAPTEIV. ACT. III. SC. 2.
1841
tibns a\it agentibiis, ita ut aiit coii-
veiiisse inter eos aiitea, quid age-
rent, appaieat, ant certe ronvenisse
villi atiir. Livius dicit ctiani eodfin
significatii, 'ox coinposito,' lib. iii.
Flaiitiis appellat ; dalisve, ni praidja
possideret, vaddius, vel [)i!;nore, di-
niiltebal. Hccvaidus.
37 Sica decotlabit] Sciiljtndiiin es-
se dccotaliit, (jiiod est, deliciarii, de-
Virgiliijs veio simpliciter ' ccniposi- flnxcrit, efttiixerit, eiapsa est, ut in-
to.' Gronnv.
2.5 Irr'Uuliini] ' Initare ' noii ab
ira, lit qiiidani piitani, .»implici scri-
Dentes liiera, sed venit ab 'irriie;'
qiioJ canum est, cum liiigi incipiunt.
Passer at.
20 Denies ut reslrins^erentl Est le-
viter riderent : rismi liabitum figura-
fiii lu(|uitur, inultis ostendinius ad
Liv. xxvir. 17. Gronuv. Decolahil]
' Decoiaie ' natura sua est attivnm,
ideiiKjuc (|Uod per coluni trausmitte-
re, sed inteiligitur iiic proiioinen 'se:'
sic igilur ' s|ies dorohit,' neriipe se
ipsani, quse detluit, iuterit, .sublabi-
tur. Varro de R. R. 1.2. 'Duo vi-
lent, sic ut labellis dischisis dentes dentur specta.sse Iiali homines colen-
ostenderent. Quintil. Decl. xii, « In- do; possentne fructus pro impensa
ter horrorem ac famem restrictis la- ac laboie rediie, et iitriim sahiber
bris moisus abrnpimus.' Appuleius locus esset an non. Quorum si alter-
in Apologia : ' Ne qua visatur tetra utruui decolat, et nihilo minus quis
labes sorilium, restrictis forte si la- vult colere, mente captus est.' ' De-
bellis riseris.' Gronov. Restringrrent] colat,' id est, detieit. Sic noster
' Rcstriugere' est aperire, et quod Casin. ii. 4. 28. * Si sors auten. deco-
constrictum erat, laxare ; ut bic ' re-
stringere denies:' qnod irritati ca-
nes, dum ringuntur, faciunt. Tunieb.
Ita et Casaub. notat, rh re in niultis
lassit.' Quod interpretalur ipse ii.
0. 47. ' Ista in sortiendo sors delicu-
erit,' id est, liquefacfa fuerit. ' De-
collare ' Ccecil. apud Nonium, pro.
esse niodo i-KnaTiKhv fx.6piov, niodo de collo deponere : ' Habes, vide, tibi
crrepriTtKov. Taubm. tradidi, in tuo collo est, decolles ra-
2'J Vclal/ro olearii] Sicnt ii, qui o- ve.' Et 'decollate ' pro capite trun-
leum vendiint, communi pacto et care, sen cervices pra^cidere, apud
j)retio id vendunt. ' Velabrum ' lo- Senecam et Suetonium hue nihil per-
ous Roma; juxta Aventinum monlem, tinent. Gronov.
vel a ' veliindo,' quod viam ad hip- Scena ii. 1 Bene rem gererel -Sd-
podromum ferentem e foro, velis in hitationis genere expressit Griecum
ipsis ludis obtendcre solebant, vel niodum x"'V*"' '^"^ *^ ■"'/"*''"'''*"'• ^""'""•
dictus a ' vcliendo ;' nam olim palu- Uono publico^ Hoc eo dicit, quia au-
dibus Aventinus mons a reliquis erat dierat, Philocrateni summo loco na-
fliscliisus. Hoc loco prostabant om- turn: et idcirco non solum sua, sed
Ilia, quae ad victus rationem, et deli- etiam reipnb. interesse, eiim suis
cias pertinebanl. Lamb. reddi. Lamb.
32 Barbaricu] Id est, Romana. In- 3 licstitando^ Dum ipsi crcbrocon-
nuit autem eam, quje a Q. Vario lata sistunf.
est in eos, qui in remp. conspiras- 5 Eminebam] Vix videri poteram ;
sent, consilio inito, quo populum ita me pivne obrutum et sepuitiim
Rom. vita et viclu prohibeient. Ca- quasi detincbant. Taubm.
vier. s Indc illico rcvortov domu))i] \'ide-
• 34 Irrogabo mitltum] Si honestior tur dlstingnendum : Indc illico nvor-
esset persona, quam ut eam rapi in tor: domum, post'iuatn id actum est, eo.
j«s conveniret, «licm ei dicebat, earn- Ncqtie cnini etsi brcvius ha c dici po-
que, proraissa pccna, qnani 'niultam' tuissent, ideo plebeia fxaKpoKoyiq. sic
Vclplt. cl Var, Clus. Phut. 6 A
1842
NOTiE VARIORUM IN
quoqne dici non posse necesse est.
Tale, quod in Livio notarunt veteres :
' Legati non impetiata pace retro,
unde venerant, domiim reversi siiiil.'
Gronov. Eo: Prolinus'] Aut Plantiis
sui hie oblitus, leges oeconomise nii-
gravit : ant ilia dno sunt additamen-
ta andacissinia : Inde iliico revortor
doinum, et inde abii : cum in nnllis
etiani editi. appareanl. Legoitaque :
rogo syngraphum, Datur mihi: iliico
dedi Tyndaro : ille ubiit domum. Post-
quam id actum est, eo Protinus ad fra-
trem, jnei ubi sunt alii captivi. Acidal.
ScENA III. 1 Cum me/«fsse] Quern
auctores ivc(>r]ixovvTes volebant dicere
♦ niovtuuni,' dicebant, ' vixit.' Ut
Cicero de Conjuratis : ' vixerunt.'
Vug. lEii. II. ' fuiinua Trees, fuit
Ilium.' Passerat,
2 Segregant spermintque] Segregant
est velut interpretanientiim verbi
subsequentis. Nam ' spernere,* dis-
jungere ct segregate est. Ennius:
' Melius est virtute jus : nam sa?pe
virtntem mali Nanciscuntur : jus at-
que a?quum se a malis spernit pro-
cul.' Douzii.
4 Neque exilium exitio est] Quasi
dicat: Necpie ullus locus est, quo
profugiens po>sini exitinm declitiare.
Paullo post ' fugam ' dixit, quod hie
' exilium.' Lumbin. Ego legehain,
auxilium exitio est. Quasi dicat : Nul-
lum prxsto est auxilium, quo minus
in cxitium ruam. Dissaldceus. Dicit
Tyndarus : Pizescntissimum certissi-
niumrjue exilium sc nbique locorum
manere ; cupere se illud quasi in exi-
lium niittere, in ultimas terras de-
portare, et procul a se aniandare ;
sed non posse, adeo(|ue baud dubie
sibi esse pprenndnm. lioxhorn.
0 Manlellum] Genus pallii aut ve-
lament!. Vairo vocat ' mantelium,'
quasi ' manutcriuni ' x^'P'^/"'"''''?'"'*
Etiam apud Athcnjeum x^'P'^M'"'''?'"'
c'st genus velamenti. Sic Latine ' man-
tfliiim ' et 'mantile' ad tergcndas
niauim. Scalig. Manttllum] ' .Mau-
tnm ' dixere Latini veteres, qnod
Graeci ;uapBoK77, amictum. Est enim
7] fiapSoKi^ irepi^KTj/ia bfxoiov T(f Ka\ov-
ixevw (payviirr), ut ait Pollux, amictui
similis ei, qui vacatur panula, unde
' chlamys mantuelis' apud Trebell.
Poll. Claudio. Est ergo ' mantelium,'
diminutivum , proprieidem quod pal-
liolum, velamentum, aniiculum. Vo-
rabulum * mantum,' cum diminu-
tivum niagis pldceret, sprevit cito
vetus Latiiiitas. Sed recentior re-
sumsit, unde apud Isidor. ' Manfum,
quod manus tegat lantnra : est enim
breve amictum.' Postea ' mantel-
ium ' confuderunt cum ' mantili,' id
est, mappa, qua vel manus ad nien-
sam tergentur, vel ipsae mens» ster-
nuntur, eaque est recepta significa-
tio. Varro de L. L. lib. v. ' Mantel-
ium, quasi manutcrium, ubi manus
tergentur.' Hoc irvjxov magis ab nsn
illius aevi, qtiam a proprietate vocis
depromtum. Sed nihil impcdit, quo
minus et bic de stragula mensaria
accipiatur. Gronov.
ScENA IV. 5 Quam periisti e patria
<««] Utinam prius vitam perdidisses
quam patriam, et in hostium non ma-
nus, sed gladios potiiis ipsos incidis-
ses. Siberus. Etiani jurisconsuiti di-
cnnt eos periisse patriap, qui capti
sunt, vel exules. Taubm.
6 Qui ex paruta re] Omnia compo-
sita conturbas. ' Imparati,' ' parati,'
passim etiam Tacito dicuntnr, qui
jam impares aut pares sunt defen-
sioni. lioxhorn.
7 Occisa est] Id est, interiit, et de-
sperata est haec res. Lamb. Atrocem]
Festus : ' Atroces appellantur ex
Graeco : quia illi ArpuKra appellant,
quap cruda sunt : sive ' atrox ' dicitur
ab eo,quod nihil timeat.' Scalig.
18 Qui sputtttur] Plin. x. 23. et
xxvMi. 3. disertissimis verbis nion-
strat, ' epilepsiani ' euin t'uisse mor-
bum,qui insputabatur. Ego sum ejus
sententi*, id fecisse priscos hac in re,
quod (diiiint hodie in plerisque regi-
PLAUTI CAPTEIV. ACT. III. SC. 4.
184J5
onihiis, tit ubi cpilcpticns vel occur-
rit, vel luorbiis nominatur, sputum
emittatnr, tanqiiam liiijuscemodi con-
spnitio ad aveitendam a sesc morbi
perniciem coiiferat. Neque vcio si-
mile videtnr, vel in a»gioti»iitis faci-
em, vel alio pacto adversiis ipsiim
conspuitionem faciendi consuetiidi-
neni extitisse. Mercurial is.
19 Ultro] V. N. Aiiiph. i. 1.
21 Ut qui me] Mss. Lang, non ha-
bent ut: et hie sane male feriatur.
Qui, hoc est, ciijiis caiissa. Dissald.
23 Quibiis insputari] Argiitationo
sua usque adeo Hegioni persiiaserat
Tyndarus, Aristoplionteni couiitiali
morho laborare, ut ille jam bono ani-
mo Arislophontcin esse jul)eiet ; pos-
se euin sola inspntatione sanari : ad
qua^ verba servus : Bene loqueiis, in-
quii, et veriim est, quod hie sputo
cnrcntur homines cadiici : nam et
npque apnd nos in Alide idem est
eidem n)orbo remedium. Gruter.
25 ConcecW] Tutissimum est ei cedi.
hamb.
29 Hand ridi] V. N. Amph. it. 2.
30 AlcmcBo] Ties insauos nobilissi-
niosconimcmorat : quos eodem modo
sibi dirit sodalcs esse, atquc istum.
At iili nullo modo fuerunt : neque
igitur iste. Lamb.
37 Vera] Id est, qui ea qua? vera
sunt, convincas vanitate ac menda-
ciis tiiis. Douz.
42 Quern pntrem] Idem sonat, at-
que si scriptum esset, ' Patrem non
habet:' additur ratio: quia servus
est. Mercer. Hoc autem eo perti-
net, qiiod jure civili nulla sit servilis
I'ognatio. Lamb.
46 Non equidcm me Lihcrum] Huic
loco optima interpretatio accedet ex
vs. 59. ubi ait Tyndarus, ' Pergin'
servom me exprobrare esse, id quod
vi hostili obtigit.'" Non ait Tynda-
rus sfe esse liberum, quia sit in servi-
tutem redactus, sed fuisse. Certe
liber natus fuerat, et postea reperie-
tur Hesjionis filius. Sed ludit etiam
altcro ambiguo, j)otest enim intelligi,
' non dico ine esse libprum, sed me
esse Philocrateui:' et * nou dico me,
sed Phiiocrateni esse liberum.' Dis-
satd.
51 Bonia] Id est, divitibus et bea-
tis. Douzn. Ita ' bona' dicuntur opes,
Nata autem est oa loquendi ratio ex.
opinione vulgi, in amplissimis opibus
ac posscssionibus sumnium bonum
con^tituentis. Boxhorn. Vide Tri-
num. II. 4.
53 Alitjuid pugncB edidit] Aliquid
jam macliiuatus est. Lamb.
59 Exprobrare] 'Oi'eiSi^nv. Etsi
pari jure habebantur servi bellocap-
ti, atque ii qui verns essent : hoc il-
lis tameu quasi miseriie suii: solatium
ac levanieu eraf, quod exprobrare
servitutem non liceret: cum id ipsiim
mininie honestnm existimarent.ilifur-
sius.
62 Ardent ocuU] Nam, ut iratis,
ita et iusanis ardere oculi solent ; iiec
niirum; cum ' ira sit furor brevis.'
Lamb.
64 Atra bilis] Vide Menirchm. v.
2.
05 Atra pix] Qua cruciabantur sou-
tes et malctici. Liicret. ' Verbera,
carnifices, robur, pix, lamina, tzeda-.'
Vid. Mercat. iii. 4. Lamb.
66 Deliramenta] Vide Aniphit. ii.
2.
72 Adbiles] Vide notas supra ii. 3.
20. EtEpid. 1.2.
7S Ut verux Iwdie reperiare Tynda-
rus] Ut vaptiles, queuiadmodum ser-
vi vapuhire solent. Lomt.
80 Nuf^as ludificabilur] Id est, Nu-
gator ludos faciet. Scio, ' nugas
capi posse 'niigax:' nialim tamen
'nugas ' seorsini poni, ut subintelli-
gatur, ' egeris.' Acidulius.
81 Neque pes unquam] Vide Asin.
in. 3.
82 Ornamenta absunt ; .■1'"'^*'"']
Hiinc cum vides, inquit, Ajaceui ip-
suni vides. Ornamenta tantum ab-
sunt Ajacis. Hoc uno excepto quod
1844
NOT.E VARIORUM IN
non ornatus est nee indutus, iit Ajax,
cetera Ajaci similis est. Quid sint
ornamenta liisiiioni'.ni vel persona-
rum coniicami!) tras>icarunique, ne-
niiueni latet. Salmas.
84 Inter sacrum saxumque sto'] Id
est: In piasentissiiuo atqiie inevita-
Tjili periculo suui, quod dicunt alias
'inter malleuni et inrudetii.' Ubi
scilicet quod est, fieri nou potest,
quin feriatur. ' Sacrum ' est hie idem,
(]!!od sacrificiuni, victinia ; ' saxum,'
quo victima feritur ex antiquissimo
veteniin more. Liv. i. 24. ' Id ubi
dixit, porcuni saxo silice percussit.'
Nam porcus liic pro sacro est, sea
victima. Gronov.
92 Nullum caussam dico] Non recu-
so. Lamb.
93 Ddiquio siVi] ' Deliquio,deliqui-
ouis,' idem quod ' deliquiuni,' ut
' obsidio, obsidioni* ' et ' oi)sidium,'
' vrstimio, aestimioniSj'et 'a>stiinium'
pro £estimatione. Et sic alia sexcen-
tn. Salmas. Robertas Steplianus in
tertio casu accepit: et pntat Sibe-
I lis dictum ut ilia: ' Est nilhi bono,
fraudi, exitio.' Taubm.
95 Fui] Veruin diclt impradens ;
est enini Hegionis tilias. Lamb.
99 Si recte facias^ Sic Cic. pro
Rose. Amer. dixit,' si recte fiat,' pro,
si officio t'ungatur. Lamb,
103 Quin qxdcscis dicredum] Quid
sit 'dierectain' qua-ritur. Frustra
qaa?ritur in Latino solo liujus vocis
origo et significatio, quaB Latiua non
est, sed plane Gra-ca, at niultas usar-
patas a Plauto constat, ut ' protliy-
iniam,' ' tynipanotribani,' ' niastipi-
am.'et alia infinita. Nam ' dierec-
tum' dixere pro ' diarectum.' Sic
'palenam' ex ■naTikvr} fccere. Sic
' reninlcum' pro Gricco pu(xov\Khs,
una littcra inutata; ct ' pinccrna,'
(|ui Gra-cc est iniKlpvas, ' thcnsau-
rum' Bcribebant pro ' thesauro,' ex
Grirco O-qaavpux. Ita ergo ' diercc-
tuni ' srripsisse pro ' diarectum,' lioc
o*t, oiujiftriKTOi. ' Abi dierccUi-,' iUc uj
quod &vi9i Sid^priKros. Qnod nno ver-
bo apud comicos, Stappayeirjs, ut saepe
apud Aristophanem occarrit. Hinc
'dierectum' pro corde disrupto, ' lien
dierectns ' disruptus. Quod e'Ao/cjjffe
fxecros in N. Test, id ipsnm Graecis
dia^payrjvai, oiapp-qKrov elvai. Quo re-
ferendum est, et illud ' rumpauiur ut
ilia Codro,' et disrumpi, ' disrumpor
miser,' Siapp'liyvTjfj.ai. Inde etiam dicti
' dierectarii ' portarum efFractores,
fures et dvpeTravvUTes, ut vocantur in
Glossis, quod fores SiappiiKTovs face-
rent. Vel quia Grascis Siapp'rjKTes, id
est, effractores, qui Latinis inde dicti
sunt' dierectarii' pro ' diarrectarii.'
Sic qui Greecis aifM/Maxoi, Hygino ap-
pellantur ' symmacharii.' Qui Grav-
els Trapdi3o\ot, Latinis ' parabclarii.'
Qui opxy]ffTvn\oi, et aliis birXopxriaral,
' orcistoplacii,' et alia ejus generis.
Dierectarii igitur sunt SLappriKTai, sive
effractores. Dierectus, Si&^^tiktos. Ita
et diatretum Latini ex Grteco sump-
sere ZiaTpy\Tov. ' O quantum diatreta
valent,' ftlartiali. Pro ' dierectarii '
perperam in Glossis scribuntur ' <le-
rectarii ' et ' directarii.' A ' dierec-
to' venire illani vocem, vel Glossa?
testantur, qua." etiani KaTap6.7ovs in-
tcrpretautur : Dcrectarius, d-qpciravolK-
rr\s, sTreKTTTjjSaT^js, KaTapa,TO<i, Nam
sa>pe pro Karapais, usurpatur haec
vox, 'abi dierecte,' ilsKorapav, vel Ka-
TapaToi, utpote disrumpi dignus. Sal-
musius.
108 Deruncinntus] A ' rnncina,'
quaa serras genus est, nt censent cri-
tici ; pvyx^VT] (Jra-cis : verbo non in-
scita trauslationc sed vere coniica
nsurpato. Tnrneb. Deartuatus~\ Id est,
per artus coiicisus. Nonius. Bosius,
Siei.ie\lx0r)V.
110 Vide sis] Sitne hoc ccrtum et
ex(|uisitum. Lamb.
117 Morienturl Hoc satis expliciit,
cur ' uluiornm Aclieruntem' dixerit
Ampliilr. iv. 2. min»\ virgarum or-
ciiui et necem. Turneb.
119 Vt vos cuslodiam] A contrario
PLAUTI CAPTEIV. ACT. III. SC. 5-
1845
spnsu ; ut ' ciistos carceris.' Asin.
Taubm.
122 PiUaminu] ' Piitaniina non so-
lum arboi'iiiu sunt, veniin oiiiniiini
leniin piirgainenta ; nam qnicfuiicl
ex ijiiaque re piojicitiir, putaiiieii ap-
pillatur.' Nonius.
125 Lignatum] Sencx rasligando
Tyndaio lora clamat : (nam servis
f.uniendis lora poscebanttii) illi aii-
tem joco, quasi ambigentes, ad lic-
nationem referunt; nam ^-t lii^na-
tum itiiri ferebant secuiim it lora.
Lips.
ScENA V. 3 Sartorque] ' Sartores'
jion modo a ' sarciendo,' sed et a
' sarriendo' dicti sunt. Nonius.
0 Occant] ' Occatlo ' satis denmm
frugibus locum habebat. Hinc occa-
tiuneni, ' occascationeni ' veteres ex
nominis veriloquio ioterprelabantur,
quod ea occsfcareiitur fi\imenta,
lioc est, sub terra operirentur et oc-
I iiltareutur. Hanc statim sequeba-
tiir 'sarritio,' jam eiiatis frugibus.
Kialmasius.
7 Decet innoccnteml Similia sunt
Ainphitr. ii. 2. ubi notas vide; et
Pseud. I. 5.
14 Deartuavistique] In articulos
dissecuisti : 5ifix4Xtaas. Bosius.
15 Confecisli] Ita, ' conficere ar-
^'fntum,"rerent. dixit; et ' patrimo-
iiiuiu conficere,' Cicero: id est, per-
dcre, decoquere, lacerare, consu-
jiiere. Pusserat.
30 Pona'e] Pro exponere. Dotiza.
31 Aclierunti] Adverbium; ut Km-
lliagini. Lamb. Sententia est : Faci-
«o ergo tu, ut apud Acherontein ce-
Jel>reris laudibus. Tuiibm.
32 Periiat, non interit] Id est, non
separatur prorsiis a vivis, sed re-
inauet in fama iiominum.
33 Exemplis] ' Graves poenap, quae
possunt ceteris docuniento esse, 'ex-
empla ' dicunlur.' Donaius.
34 Sutelns] Glossar. Stilela, kciko^-
^>a<pia. V. N. Amph. i. 1.
35 Vel te interissel ' Interire,' est
ex quacunque caussa occidcre et
eniori : ' Perire,' casu vel infortunio ;
ut iyni, fame, naufragio. Itaque ' in-
terire' RiMieralius est, et majorem
vim liabet, quam ' perire,' quod ali-
(juando sii^nilicat evanescere et exte-
nuari, spe deeidere. 'Perire' liic
exponitur ' mori,' sed niorte violenta.
AuH. Pop ma.
30 hiterduo] ' Nibil interdare, '
siiS(|ue deque facere est, Kal aSiacpo-
peiv. Riid. n, 7. Trinun). iv. 2. J.
Giilielm. Sed tanieu et ' interdico'
inierpretor ouSer Sidcpopov iroiovfiat,
adtacpopio. Scdiig.
42 .^que meliusi Comparativum pro
ab^oluto. Terent. Heauiont. ' Cui
deque audivisti commodius quicquam
evenisse?' Act. iv. 2. 47. Taubm.
59 Custodem] Id est, paMJagogum.
Hor. I. Sat. 4. ' Dum custodis eges.'
' Herns major' hie est, Tlieodoro-
niedes, Philocratis pater,
GO Novitium] Servus novitius, est
servus rudis, et ministerioruni om-
nium servilium imperiius, qui oppo-
nitur veteratori. Cic. in Pis. ' Syro-
rnm nescio quem de grege novitio-
rum.' Lamb.
Gl Perdoccre] Id est, persuadere.
Douza.
G3 Gratiam istam] Gratia, v X"P'^>
bcneficium cujus gratia comes. Te-
rent. Hecyr. iii. 3. ' Hauc gratiam
sibi uti des rogat.' Passerat.
G4 Crassasi Id est, duplices, non
singularias. Douza.
65 Latomias] Id est, lapicidinas :
qua', alioqui sine adjectione, carce-
rcm significant : a latomiis Syracu-
sanis. Turneb.
GO Effodinl] Pro effoderint. Ca-
nter. At lioc nulla analogia potest
defendi : scribo, cffndent. Veteres
' fodare' pro ' fodere ' extulisse tes-
tator Festus. 3Icurs.
f)7 Cotidianus] Lego, co</i(/(un«. So-
ldi* priscis sine additione dicere
' hesterno,' ' coltidiano,' ' anno,' ' lior-
no,' ' postero:' et vere adverbionim
1840
NOT^ VARIORUM IN
in moreii). Tacitus, ' Postrio, cum ad
eosdein cruciatus retraheretur.' Lips.
Sesquiopus con/eceris^ Id est, octonos
et qiiaternos lapides effoderis. Est
enim liic niiinerus ■^/^idAtos, id est,
sest/ui ad octo. Cam.
70 Perduis] Sententia aperta. At
Hegio aliovorsiim hoc veibuni acci-
piens, obtestationem Aiistophontis
eludit response ex anibiguitate, quae
verbo ' peidideris,' subest, jociim au-
cnpatns. Douza.
71 Nervo'] ' Nervus' liic pro vin-
culo aut compede ponitur. Lamb.
80 Ne qui deterius] Ne qua ratione
deteriiis cu)n illo agatur, quani cniii
his qui pessime habentur. Eodem
ergo plane modo cum co agi vnlt,
quo cum pessimis. Alii dicerent,
iVe qui melius hide sit, quam ciii pes-
sume est. At Hegio, quia, ne melius,
uiollius aliquid mitiusque significat,
nialnit dicere, we deterius. Boxhorn.
82 Slat tuo pericuto] Servus euiin
cum damno et periculo domini iiiori-
tur. Lamb.
85 Minitas'] Pro minilaris.
86 Vale atque salve] Haec conjuu-
gebant veteres, discedentes ab iis,
quos nunquam visuri essent. Quin
ita ' salvere ' et ' valere ' mortuos
jubebant. Virg. iEneid. xi. ' Salve
sternum milii, maxime Palla, JLter-
nuniqne vale.' Lamb.
92 Vis hac] Veteres cum velic-
nientius et violentitis vel arctiiis te-
nebantur, pellebantur, trudcbantur,
exriamare solebant, IJac vis est.
Sic C Jill. C;psar peti se videiis pu-
gioiiibus, ' Ista quident vis est,' cla-
mat. TiDucb.
93 Phylucam] 4>kAok^, career. Vide
Auliilar. III. 5.
91 Dociimeiilum dabu,iie quis] Vide
bac du aiiliqua eleganlia, qua; scrip-
^iimiis Observ. iv. 11. firnnov.
90 Quod absque hoc essel] Id est,
quod nisi hie esset, videlicet Aristo-
phonics, (|ni niilii patefecit Tyiidari
tit Pliilucralis laliacias. Sic sa.>pc
nostcr loqui solet, item alii coniici.
Terent. Phorm. ' Nam abs(|ue eo es-
set, Recte ego mihi vidissem, et se-
nis esseni ultus iracundiani.' Lamb.
Vide Menaechm. v. 7.
97 Offrenatum'] ' Offrenati dolls '
sunt, qui veluti capistro ori injecto
dolis devincti quolibet ductantur. Sic
Apul. lib. vs. ' Hunc (de Cerbero lo-
(j liens) offrenatum unius offiilae pra?-
da, facile praeteribis.' J. Guil.
105 Quasi in orbitatem'] Sic milii
omnes liberi pereiint, quasi eos pro-
duxerim, non ut liberis essem aucti-
or, sed nt orbus viverem. Lamb.
108 Exauspicavi] Jocus ab auspi-
ciis tractus. Auspiciiim itineris hue
faciundi mihi e vinculis ductiim est:
et ita malo aiispicio hue veni : qiiare
ad vincula meriio redeiindiim est.
Lamb. Die potiiis, allusum ad disci-
plinam K. ubi domi repetebantiir a
ducibus aiispicia, si quid male ressis-
set publice. Et hoc ' redanspica-
li ' dicebant, Grseci fj.eToiunni(faa8at.
Taubm.
ACTUS IV.
ScENA I. 6 A'am vel prodesse] Po-
tentis honiinis est facern utrumqiie.
Notum est illud, ' Servare potni ;
perdere an possim, rogas r' Lamb.
7 Oneravit] ' Onerare,' copiam non
modo mali, sed el boni significat.
Boxhorn.
8 Sine sacris] Id est, sine siimtii.
Sacra enim fainiliaria, quae peruni-
aiii, id est, hasredem sequebantiir,
alii|no cum sumtii fieri necesse erat.
Lamb. Soli cives Rom. habebant sa-
cra hanreditaria ex lege xii. Tabb.
SACRA. PKIVATA. PERPETVA. MA N EN-
TO. qua cavebatiir, ut pater filiusque
lucres cadeni sacra colerent. Undo
cum de potestate filiiis exibat, non
anipliiis paternis sacris astriiigeba-
tiir. Pvpma. Aplus] Id est, adeptus.
ab ' apiscor.' Vouza. Vide Epid. v.
2.
12 Conjiciam in collum] Vctcrcs
PLAUTl CAPTKIV. ACT. IV. SC. 2.
1847
Gra?ci ct Romani subligaculis, iitinos
liodie, extra stadium aut scenam iion
iitebaiitur; itaqiie illi pallium, hi tu-
gain ad calceus demitlebant. Quod
si quid iiiis, qui navi et actuosi iiabc'
ri voleliant, diligentius faciendum es-
sct, vel pallium ponebiint, vel in lin-
nieios rejiciebant. Atijue bicest fVie
servorum habitus in Conioediis. Pal-
lium sane Grxci banc ipsam ob caus-
sam, ut expeditiores essent, belli tem-
pore deponebant ; ut Romani togam.
Casaub.
13 Mlernum cibiun] 'iEterna' di-
cnntur, aut qua; revera talia, ut Dii ;
aut qua; veto talia facimus, ut Prin-
cipes ; aut quae effertissima, uberrima
ao prope Inexhausta sunt, ut cibus,
hoc loco. Jioxliorn.
ScENA II. 7 Sencx ductus] ' Duci-
tur ' eniui <jui decli'itur; qui alierius
ad libidineu^ hue Illuc circiimducitur.
Gruter.
9 Collecto'\ ' Pallium collectum '
oppunitur ' lluido.' Hoc otiose de-
anibulantium est; illud eoruui, qui
guaviter ct celeriter aliquid acturi
sunt. 'Colligere' dicuntur res suas,
qui cupiunt esse expediti. Boxiwrn.
11 Liiihwr] Palam, vel pro nieo
jure minor : sic dictum ' eminor,' ut
edif'o, (mod est vs. 23. Lamb.
l'.{ Ore sistet] Ad fum modum, quo
in Curcul. dixit, ' capite sistet.' Box-
horn. Pugilatumincipit] Brachia jac-
tat, quasi pugilatu certatiirus. Tuubm,
IG BuHista] Du|)lex instrunienluui
priscis, quo in hostes emittercut, et
jacularentur : altero, tela vel ^randi-
ores sagittas, altero lapides ct saxa.
Id prius ' catapultaui ' dixere vete-
res, hoc po«terius ' b^liislam.' Plau-
tus hoc ipsuni discrimen palam hie
ingerit. ' Pu^num ' enim suum, qui
rotundus, cum lapide ballistario coni-
parat; 'cubitum,' qui longior, cum
telo catapultse ; ita dico, 'telo:' ncc
aliter in his versibus utraqne vox ca-
pienda, quam pro eo quod catapulta
emittilur, aut ballista. Lip-.
17 Turn genu'] Sententia est : Non
tantuni mihi pugnus et iubitu5, et
humerus sunt, quibus valeo, scd prae-
terea etiam genu; quod ad queni-
cumque jecero, id est, quo (]uenicun-
qiie iuipeliero, ad terram dabo. ' Ja-
ci ' dicuntur, quibus alios aggredi-
niur, ut ' oscula,' 'manus,' 'genua,'
Box horn.
18 Dentilcgos] Denies ex ore ex-
cuiiani ; ita ut eos in terram decus-
SOS, e terra tollere et colligere neces-
se habeant. Lamb.
25 In ventrem sumpsit] Vino et epu-
lis calens ac repletus, potius ex ven-
tre, quam aninio et fiducia virtutis,
adeo confidens ac niinax est. Box-
horn.
20 Impensior] ' Impensus' hcic va-
let, f'arctu'< : quomodo ' impensa,'
farclura.il/curs. Quod olim majorem
pccuniarum numerum in cella Dei
reponerent. lestus ait 'impensam'
vocatam fuisse earn pecuuiani ; quod
nondum esset pensa, sed tantum sli-
pata. Unde factum, nt qua>vis sli-
patio et farctura diceretur ' impen-
sa.' Scaliger. Ms. Camerarii legit
imperiosior, id est, (popriKSi- quod re-
tinendum censet Salmasius.
27 Scrophipasci] Scrophas pascen-
tes : 'scroplia' sus fa^mina. Lambin.
J-^trfitrc] Pro, crassiori farinae recre-
iiiento. Vossius. i-'ui/uri] Pro J'urfu-
re. Cic. in versu : 'parti niiscetur
in una:' mutato e in i longum. Ca-
merar. Vide Menaechm. ii. 3.
30 Ex ipsis dominis] Lepide mina-
tur se id facturum dominis, quod
juxta nexum oratioiiis facturum quis
putaret suibus. (iriit,
31 Basilicas] Quicquid splendidum,
maguificum, et imperiosum erat,Grae-
ci fiaaiXiKuu dicebant. Longol.
34 Quadrtipcdanti] Turnebiis xxvi.
29. 'Quadrupedare,' inquit, de qua-
diupodibus dicitur. Vide Virgil.
Taubm. Crucianti canterio] ' Crucians
canterius' Ausonio dicitur 'caballus
tripes,' et ' claudicans,' et ' aiium-
1848
NOTiE VARIORUM IN
nosiis,' et ' rnptns terga verbere :'
qiiales sunt plerumque, qui ad ma-
chinas inolarias <iamnantnr. Scalig.
35 Suhhasilicanns'l Homo aySpaios
est, qui totos dies forum conterit,
queniqiie oratores et comici appel-
laut ayopas irepiTpt/xyua- Latini veteres
' hominem ordinaiium,' teste Festo ;
vel 'snbrostianiim,' utCic. Glossaiii
aiictor paiilo aliter, Basiliciarius, /xa-
AaKhs, ay6pai.os. Notum est in basi-
licis jndicia Romae, preesertim cen-
tumviralia, celebrata fuisse. Casaub.
36 Surpiculis] 'Surpicula' vel 'sur-
piculnm,' canistri genus, a sirpanilo,
id est, liffando dictum. 'Sirpare' a
sirjw, ffxoiv(ii, ex quo oniue -irAeyna fie-
bat : unde qiiiestiones obscurie 'siipi'
olim Latinis, Giaecis vero yplcpoi di-
cebantnr: quod ut yplcpoi erant irAe'Y-
fxara aXievTiKo, ex sirpo; itaetiam ex
sirpis nassa; piscatoriep, dicebantiir
' siipif'uliv.' Scalig.
39 Duplam agnivam danuvt] Qneri-
tur bic paiasitus carnem agninain
frequentioiein esse veivecina, apud
lauiones, et duplo plures aguos ciedi
quani verveces, Parasiti qui ventri
tantnm implendo operam dabant,
pr:pferebant vervecinam agnina". Ag-
niiia, ut t«iieiior, baud adeo sabunan-
do abdomini idouea est ventripotan-
tiuin paia>itovum. Pra-terea agnina
etiani caiior. Et male hie adnotaut
docti a veteribiis despicatni liabitam
agniiiam et vilissinram fuisse. Ut
coniiiiendarent agiiinam lanii, vcrve-
ci sectario indebaiit nomeii J'etronis,
quia niniii'um dura esset ac respon-
saret dentibus vervecina. Petroncs
diiri liominis est, asperi, ut et nipices.
Laiiii verveci sectario indtbant no-
men pplroni ob diiriciani carnis, ct
fifidundds agnos rrebrius locabant
qiiam vciveces, adcoiit diiplaiu agni-
nain vendcrent pra- sirnpla vervecina,
lioc est, duplo plus agnin.i! vende-
rent, quani vervecina". Quod liuic
parasito displicct. J)iij)ltim agninnm
ditnunl, id est, vcnaleni babcnt, prae-
bent. Sic paulo ante, 'qui prabent
populo pisces foetidos,' id est, vena-
les exbibent, vendunt. Salmas.
40 Pelroni] ' Petrones,' rustici a
petraruin asperitate: qui et 'Rupi-
ces :' item ' Varrones,' a 'varris,'
qui stipites sunt non dolati, preeduri
ac enodes. Ita Festiis et Scalig.
' Seclarii ' epitlieton aptandnm non
'verveci,' sed ' petroni.* Nec'sec-
tarius ' nspiau) reperitur pro eo cui
ablati testes; est potius admissarius
qui gregem init, qui feniellas passim
sectatur : veiuti miles Plauti dicitnr
'consectari qua mares qua feminas.'
G niter.
43 EJictiunes (edilitias'] Vide Hist.
Fori Rom. Fr. Polled iii. 2. Taubm.
41 Agoranomuin] Vid, Rud. ii. 3.
46 In portu cibus] Nou est legen-
duin, in porta cibu' est. Sed sic dis-
tiugueiiduin : Tuntus, ventri commen-
tits meo, adeat in pnrtu cibus. ' Cibum'
enim vocat per iire^r]y7]'nv, quam vul-
go appositionem voc.uit, commeatiim
ventri suo. Neqne intelllgit alium
quam Pbiiopoleninm, a quo per om-
nem vitam (hoc enim est ' eeternum '
IV. 1. 13.) cibum sperabat. Priscia-
nus 'cibus' quarta declinatione se-
ciuido casu accipit. Gronov.
52 Vel assuhttim'] Id est, minuta-
tim. Nonius. Assulatim foribns exi-
tium afferre Planto in Merrat. dici-
tnr, facere foribus assulas. Scalig.
54 Forlutm quod] Ludit in verbo
ambigiio, ' respicere.' Jnbes, iuquit
parasitus, nie ad te respicere, qnod
I'ortuna tibi non facit ; nam tibi,
qui me properatitem moraris, eer-
ie irata est : quia pngnis, cnbito,
bumeris, caput tibi coniiuinuani,
dcnlesqiie excntiam. Alludit autcm
ad ji'dem ' Fortune respicientis,*
qua' Roma" jiixta templum Jovis Vic-
toris (irat : quam Cic. de Lcgg. ii.
rommcniorat, el Plufarclnis. Lamb.
(H E.rigam omiics] Lo(|uilur tan-
quam de vcstc : ut corpus Immanum
vcstis est auimi, eum(|ue a;grnm ina-
PLAUTI CAPTFIV. ACT. IV. SC 2.
1849
ciilis, ill est, pallore, illnvie, riigis
l>rodit. ' Exignntiir niaciilae' e vesti-
biis, qmini a fiillonibiis !>iil)igiintiir
vpstes. Gronoc.
G3 Ingentem] Tertntiiis Enntirh.
III. 1. ' Magiias vero agere gratias
Tliais niihi ? fJN. Ingciites.'
(i7 Fvculis^ Veliin liic non fociilos
significaii, sed ' fonila,' qiije sunt
(ut Non. docet) mitiimenta. Plant.
Persa, ' intns fumaiit focula.' Om-
nium tamen iiiaxime velim It gi, cncu-
lis: ct vasciila apnea ad coqucndum
apta intelligi. Omnia enim vasa co-
(jiiendi cans>a parata, ' cociila ' di-
cuniur, teste I-iidoio et Festo. Plaii-
tiis, ' itneis cociilis niilii excocta est
oninis niisericordia.' Lamb.
70 Scis bene esse] Scis lante te ac-
oipeie, si habeas unde smniiim facias.
Vide Most. 111. 2. et Mena-clim. iii.
'2. OpiUlutlmiii] Pijcis ab otidoiiiH!
magnitiidine sic dictus. Pliniiis ' ocu-
latani ' vocat ; alii ' nielaiuirum.' At
'J'lirncb. carnem ocidis vicinam ocii-
losque interpretatiir, quo mode car-
nem capitis Liicillius dixeiit ' ceplia-
leam.' Lamb.
71 Ilora-um] Salsamenti genus ex
pelamide pisce. Vide Apicium x. 5.
Diciintiir ab ' horaea,' non a tenipes-
livitate, sed a Veris tempore: quod
turn salsanienlum istnd fieret. Tur-
veb. 'Scomber' piscis est, ex quo
garuni optimum fiebat, Tpvyicv piscis,
qui Latiiiis pitstinaca marina dicitur.
Celiun] Majores pisces 'cete' sive
' cetos ' appellant ei Grxci et Latini.
Lamb. HJollem caseum] Keccntem,
vel pingueni.
75 Victi] AfFer ad me vcntiem non
fastidiosum, sed victn quotidiano
contt-ntiiiii. Lamb. Vkti, pro victus.
79 Nilulseiitio] Vide Epid. iv. 1.
80 Nun es in senticeto] Non est mi-
rum, te nihil sentire : non enim es in
loco sentibus obsito. Jocus. Lamb.
81 Vasa tibi] V. N. Aulular. ii.3.
82 Proprium] Id est, tuum, nam
aliena Uiis inimolare nefas ; vel sa-
cris accommodum ; ut habeat soil,
omnia insignia hostiae necessaria.
Pius.
87 Hk. Tuo arbitrntu] Ita Ms. Ga-
mer, et liidit parasitus anibiguitate
verbi ' patior :' ' n)ulieres ' enim 'pa-
ti natas ' Seneca ait. Gr«(.
90 Nunc tu milii ])laces'] Non jilaces
e«t placeris : nee legenduin, Non tu
viilti places : nee sunt lia^c verba Ile-
pionis. Parasitus dixerat se emptum
Hegioni, nisi quis meliorem afferret.
Eandem quucsierat in. 1. et qucesi-
ttim ituruiii amplius se dixerat in por-
tu : qiiie si spes decolaret, tum de-
mum se recepturuni ad Hegionis cn;-
iiani asperam. At qnani aliaui qua?-
rcrot invento in portu Hegionis filio
Philopolemo? Nunc ait, tu mild pla-
ces, hoc est, nunc aliam conditionem
iiullam circiiinspiciam : nunc nihil
vereor, ccenam hic fore asperam aut
victum tuum scruposani couimeare
viani ; nam et ille non nolet, et tu ei
ind(dgel)is ut possit me lautius alere.
(ironov.
94 Celoce] Fulgent. ' C'dox, genus
navicula; modicum, quod bauiplum
dicimus.' Vide notas insuper Asinar.
II. 1.
95 Alium] Id est, Eleum. Lamb,
97 Saturilas] ' Saturitas' parasito
edaci omnium Deoriim est instar.
Idem.
98 Condec. nomine] Et ita me sem-
per facial saturum. Imo faciat, ut
dici possim S.iturio.' Idem.
99 Et genium vteum] I'arasiti, di-
vites sub quorum clieutela essent,
' Genios sues ' nominabant. Mciirs.
100 AUdensem'] Poljcratem. Ma
rhv'A.] Per ApnUinem. Quod Graeci
jurantes, Ma, vi], pra^ponunt, id Ro-
maiiis erat 3IE el E, Mccastor, T\Ie-
dius fuiius, Mehercule, Ejiuio, E(iui-
rinc, Ecere, Epol, Ecastor. Sca-
liger.
101 NvjTof '^opai'l Neccssario scri-
bendum cum Camerariano, Langianis,
Palatinis, el quinque nostris Nt; 7av
1850
NOT.E VARIORUM IN
Kopwv nam alioqiii nnllus est trans-
iliis ab Apoiline ail tirbes. Sed rav
K6pav dat occasioiiem conimodam :
id enini sequittir piins jiisjnrandum,
lit rjKdpf) est Proseriiina, Dea Deiim.
At liaiic seqiiitur r/j rav TlpaiveaTTit',
quasi prius inteliexisset Coram iir-
bem. Grvnov.
102 UpaiuiaTTiv'] Haec Praeneste, et
reliqua quae sequiintur nomioa civi-
tatum Campaniae sunt.
l(H Barbaricas] Pro Italicas ; nam
' Barbari ' dicebanliir antiquitiis om-
nes jzentes, exceptis Graccis, Festiis.
106 Sedulo] Id est, sine dolo : bona
fide. Nonius.
108 Boius est] * Boia ' accipiendum
pro collaii : cum tamen, qui hoc di-
cit, vellet accipi, tanquam si dixisset,
ipsum Galium cum Galla cubare.
Notum enim Boies esseGallos. Glos-
sar. Bos, ^ovs : Boi, Irepoiajs ol ydAAoi.
Est etiam in verbo terit, alaxp'^^oy'^''-
Piopert. III. 11. de Cleopatra, * Et
families inter fcemina trita sues.'
Scalig.
110 Bonan' fide'] Erat etiam affir-
niatio et jusjurandum, ' Bona fide.'
Nos tamen liodie, nisi ajipellato nii-
niine, sacranientum non putainus :
nam se(|uitiir mox, ' sancte cum ju-
rem tibi ?' Turneb.
111 Ittrum gyiatus] Antiqui voca-
ruiit 'natales' omiies dies, propter
ali(|uam la'titiam insignem, sibi so-
lenines. Cnsaiib.
110 I\Jantiscinalus] Alii codices
scri{iti, inantissinalits, aiit mantichia-
tus. Unira littera mutata scriben-
dum, nisi panticinalus probe cro. Id
est, nisi pantices probe implevero. A
pantico ' panticinari.' P, B, et M,
in veteribus »a>pe invicem permu-
tantiir, lit ^eiius vanis niodo * bas-
caiida,' niodo ' inasconda' in libris
scriptum repei itiir. Pra-terea quibiis
igiiutiiiii erat vcrbiini ' paiilicinari,'
poiiiig voliieriint facerc, le^cndo
' inaiiticinari,' (jiiasi a mantica.
' Pantict^s' sunt iutcstina. Virgilius
in Catalectis, ' noctnqne solvit pan-
tices.' Apud IMartialem, ' pantices'
sunt intestina, ' Quod cum panticibus
laxis et cum pede grandi.' Inde ergo
verbuni ' panticinari,' pro ' pantices '
implere et sagiiiam casdere. Salinas,
Fasti, pro fuste.
ScENA in. 2 Collos] Collusin masc.
gen. dicebant veteres. Tattbm. Tergo-
ribus] Turneb. leg. tegoribus : et iia
est in Paris, nam apparet veteres
non tantiim ' tergus,' sed et ' tegus '
dixisse. Quia vero neqne sic loci
difficultas tollitur, Lamb, snspicatur
legi posse, ptcnribus.
4 Absumedo] Vocem finxit ab * ab-
sumo,' non multiim a ' sumine ' dis-
crepantem, in paronomasia leporem
qiiaerens. Lamb. ' Sumen' auteni
contendunt dici quasi ' sugiiiien :' ac
proprie in suibus, quo siiilla ubera
conlineiitur. Jam delitias et ganeain
a siiibus peti solitas. Taubm, Callo]
' Apri ' a veteribus in conviviis aesti-
mabantiir; ciijus ' lumbus ' omnibus
aliis partibus ejus pripponebatur :
hiinc Plautus et Cato ' aprugnnm '
vocavere, cujns tenera durities com-
inendata ipsi etiam ' calli ' nomen
dedit. Propter iiiiod etiam Horatins
' longa ova ' extoUeiis, ' callosa' niin-
ciipavit, tanquam compacta ilia tene-
riliido ill omnibus cibnrum gcneribiis
et deiitibiis et palato valde grata sit.
Mercer. Var. Lect. ii. 22.
5 Porcinariis] lis, qui porcina? carni
praefecti sunt. Lamb.
7 Ad prafecluram] Solebant enim
pra-fecti in siiis prafecturis jus di-
cere. Pollet.
8 Pendent indeninut(c] Non cepe-
runt interpreles ignoraiitia t'ormiilae
juris ' lite pendente.' Accessit et
(|ui ' iiidemnatas,' innoceiites, sns-
pensas, et tamen nulla jiidieis senten-
tia ad luquniiii aiit siispendiiim dam-
natas interpretaretiir. Proprie ' pen-
dent indemnati,' quorum lites buiit
pcndcntcs : qui non qiiidcm iiino-
ccntes, sed accusati ct iionduui per-
I'LAUTI CAPTHIV. ACT. V. SC. 1.
1851
acli sunt lei. Suet. Doniit. 9. ' Keos
(|iii uiite r|iiii)qnenniiiiii |)ruxiiinim ae-
raiiiiiii apiid pependissent, uiiiversos
discrimine liberavit.' Qiiiiitiliaiius
Tiisf. VII. 5. ' Cmn ex prajsciiptione
lis pendet, de ipsa re qna-ii iion est
necesse.' Cum igitur dicit, qua- pen-
dent, simplicitcr accipit, iit soleiit
snspensas in carnaiio esse periia; :
cum addidit indemnatce , loquitur de
illis, lit leis, rontinuata aWTjyopla.'
inceperat eniin, ' et jus dicani la-
rido.' Plin. Epist. iv. 9. ' Accusatus
est sub Vespasiano a privatis duo-
biis : ad senatum remissus, di» pe-
pendit.' L. xxi. D. de accus. ' Ca-
pitis reus suspenso crimine causani
dicere non probibetur.* Ubi male
Gotbofredus : non liabita latione
criminis. Cicero pro Cluentio^ ' Haj-
rebant in tabulis pnblicis reus et ac-
cusator.' Ceterum scripti fere il/o
ut ]>r (if L durum : Angl. ilw in prcFfec-
turam. Lege, Nunc ibo in pra/ec-
iuram, ut jus dicam larido. Nam ire
in prafecturam, qiiemadmodum ire in
provinciam. Tb ut autem bic neres-
sario poscit sequens ut ferani. Gro-
iiov.
ScENA IV. 4 Quasi lupus esur.'\ Ad-
monet ujc bic locus versuum e sexto
Satyrarum Ennii, quos ob elegantiam
adscribam ex emeudatione Mureti
Variar. xix. 7. ' Quippe sine cura,
laetus, lautus cum advenis, Exsertis
malis, lupine exspectans inipetu,
Quam mox alterius obligurrias bona.
Quid censes domino esse animi ? pro
Divum lidem! Dum ille cibum tristis
servat, tu ridens voras.'
7 CAandiii] Plin. ii. 37. ' Tonsillar
in bomine, in sue glandula; : ' qua; et
' glanilia' dicuntur, sive 'glandula.'
Glandulae sunt in cervicibus, ideoque
per glandia, sen glandulas, cervices
bic significari pnto. Lamb.
8 Modiales^ Modii unius capaces.
Pius.
9 Posscntne scri(e'\ Ac si quis * or-
cas ' nostrates, id est, ' cades salsa-
nientarios' (fleisclUunnen) ad focum
admoveri postulet ; quasi iiiicgruni
bovem pariter, Herculis ^ovqxiyuv in
niorem, prinio velut pedatu absiim-
turus. Douzd.
10 Armarium] Turneb. Armarium
bic interpretatiir pronipluarium, e
quo proniitur cibns: at Lanibinus lo-
cum, in quo numnii reconduntnr. Wd.
Epid. II. 3.
12 Dicamut sibi] Hoc est, sicpiidem
volet aliquando genio suo indiil^ere,
censeo illi aliud penum quu;renduni
paranduuKjue. Nam parasiiiis toium
carnarium detuibaverat, et aulas, et
calices confregerat, et cellas omues
refregerat, et omnia denique, qutc ad
genium lepide curandum valt -nt, con-
ttirbaverat. Haec vulgo male acci-
piunt interpretes, cum sarcinosis illis
commentariis. Salmas. Si sese uii
volet] Sese uti non est se ipso uti, vel
sibi esse utibilis,non geiiio indulgere,
sed quasi esset si sese eo volet uii. Th
sese nape\Kei, ut plurimis locis apud
Plautum : perinde foret si uti volet,
si quod in posterum penum bal>ere.
Non voluptates, sed usus tantummo-
do necessarios signiticat. Neque id
ignoravit Lambinus, qui diserte:
' Penu subiutelligendum, nt intelli-
ganius antique dictum : si volet se
uti penu, pro, si volet uti penu.'
Sed blaniliente ingenio alteram ex-
plicationem falsam addidit. Grono-
rius.
ACTUS V.
ScriNA I. 4 Quiv] Qu(e, referen-
dum ad totam orationem. Lamb. Sed
Acidal. bunc versum, ut indignum
Plaiito, aiit delendum censel, aut
ita emendandum, Qutis, dum te caren-
dum hie /nil, susteviabam.
5 Ilunc] Stalagmum.
8 Hoc! Sutis] Sic Mss. et editi,
nisi quod Camerarius rh Hoc dclevit.
Grutcrus putat sic belle distinxisse.
Placeret magis. Hoc (satis jam audivi
Tnas icrumnas, adportum mihiquasmc-
1852
NOT.^ VARIORUM IN
mnrasti.) Hoc agamus. Quasi sit, Hoc,
hoc, incjuam, agamus. Nisi coniipta
tea vox ex iiiterjectione, (Jh! satis
jiiin audivi. Qua in Lac ipsa fabula
ja;i! his usus. Gronov.
10 Ttcu7n'] Id est, tibi. Dnuza.
20 Pretiu)n] Id est, ineicedein.
Sic Terent. Andr. ' Ego pretium ob
sfiiltitiain fero.' Lambin,
•i4 In lapicid'mas] Ita Ms. Canier.
etsi taiuen piins videbatur habuisse
liipidicinas : quomodo adluic servant
Pail. 4. priores, nt iiotat Gruterus.
Ita Heraldus contendit perpeliio le-
jjeiid. lapicidiyiafi. Gloss. LajiidiciiUE,
XaTOfxia. Lupidarius, Xard/xos. Taiibm,
Compeditum cGndidi'\ Compedibus
viiictuni conjoci. Lamb.
27 LibeUam'] Libeliam argenti, id
est, assein. Cic. Aceiis. ii. ' si unam
libeliam argenti dedisset.' Id. pro
IiO.-c. dixit, ' ad libeliam debcre : '
(juod Horatiiis, ' ad assem.' Quanilo
iiiiiiiniain pecuniam sigiiificare vole-
bant, ' assf m ' et ' libeliam ' dicebant.
V. N. Pseud, i. 1. <JG.
31 Inlcrilii cgd] Interea ex hoc
verberone Stiilagiiio volo ' erogitare,'
id est, rogando extorcpierc. Tauhm.
!5CEN\ II. 3 Nequcfrugi buna-] Rit-
terslius. e Ms. Eystadiensi, (|uem cum
Fr. Modio coutulit, versuni liic in-
serit talem: Atiiiie ubi ego fui in la-
picidinis bonus vir, neque bona: fntgi :
Neque ero, ^-c.
8 Quod ego falcar] Credi^nc fore,
lit nie ejus pmleat, quod fatc^ir, sc.
nie iccte niiii(|uam quicquam fecissc:
cum til ill dicas? Lumb.
'.} In riiborcm] Jocus. Qiios piidet,
I uborc HiiO'iiiKliiiitiir ; ot qui loris ca--
duiitur, ciiaiii riibeiit saiigiiiin'. Lamb.
10 Imperiln] Ironia, ipiasi dicat ;
Expt'rieiidojaiii prideiii didici, quam
sis plagosiis.
11 Tandem istn anfcr'] Id est, cum
sermoiicin oiiiiile. Iloxhitrn.
Quid fcrs] Quid in ammo habeas.
Douzn.
J3 Dene morigcrut] I<1 e^t, fiiii ini-
piidicns, et aliorum libidine obsecii-
tiis est; sed nunc exoletum et gran-
dem iiatu non decet. Hegio ergo
ilia, ut vis fiat, ad spurcitiem adoles-
ceiiiis Stalagmi traxit. Lamb. Vid.
Cistell. IV. 1.
18 Patica effugiani] ' hTpoaro6K7)rov
servilis joci in periculo.
ScENA III. 5 Peculiarem'\ V. N.
Asin. III. 1. 36. et Scenam banc se-
quent, vs. 16.
14 Argumenta loquitur] 'Argumen-
ta loqui,' vel ' eloqui,' pro signis, in-
diciis, ox quibus depreiiendi conjcc-
tura Veritas potest. Ampb. v. 1. 35.
Sic ' res exqiiirere argnmentis,' Rud.
IV. 4. 13G. id est, indagare, investi-
gare. Gronov,
18 Phis minnsqne feci] Plus mail,
minus boni. Lamb. Ilivc fuernnt
in meiile Foeno illi, cum scriberet
Phoi m. ' Ne quid plus niiiiusve fax-
it, (|Uod nos pi^eat postea.' Plnsmi-
7ms, -nXilov t) ^Kuttov in quibus rebus
omne vitiiiin intelligitur. .7. Gulielm.
20 Ornatus hand ex suis] Ita Mu-
retiis, Lips, et Acidalius : ex mcnte
Hegionis, qui (ilium suum non pro-
iiide, nl nieritus esset, acceptuiu in-
dicat. Placet et Grutero: qiiamvis
legat l\Is. Cam. aitdax suis virlidibus:
et olim cnsi, el Pallat. uudax suis vi-
ribus.
ScEN A IV. 1 Acherunti] Veteres,
nt melius in officio contiiiereniur ho-
mines, et a aceleribiis absterrcrentiir,
cruciatns iufernales, quos imminere
iis credebant, in tabiilis depinge-
bant, lit quasi pra'sentes intiiercntur.
Mciirs. Achcniuti'l Id est, apud Ache-
runtem,in inferno, vel Latiiiius, apud
inferos. Dictum autcm est, nt ' ruri,'
* Cartbagini.' Gronov.
7 Vpupn] Hoc loco upupa non est
malleus, nt stultc sunt iiilci prctali ;
sod opv^, ut optimc (ilossarii aiictor
cxpoiiit; non ea (|iiid<'m plane forma,
nee idem insiriinieiitum cum ' ama ;'
Diim hac ad terrani fodiendani, et
latior, nude (rKa(ploy TrAari/ exponitur
IM.AUTI CURCUL. ACT. I. SC. 1.
185:i
a graminaticis : ilia ad eniendos lapi-
(ies, et acuta, et non male rcfeiens
upiip.K caput cum rostro. Nobis est
U7ipic: nomen tauieii etiani 'upupac,'
vel ' opop*,' vulgo letinemiis : nam
lio'ue vocamus instiiiinentuiu illuii
opvKTtK6v ut ' ciicubam,' qu« est noc-
tiia, cho'ile appellamus : sic ' upup<im '
vel 'opopam' lapidiciuis reddidiiniis.
Sttlmas.
1 1 Quia milii] Ad lapicidinas rctoro,
quiK sub terra eraut tciiebrosit^ : unde
sit productiis et quasi deiino in lucem
opera Hegionls editus. Sub terra au-
tem fuisse, docet ille versus su[)ra :
' Interdius sub terra lajjides eximet.'
Quo pcrtinet illud Cassiodori, ubi de
roiscrabiii iilurnm vita qui in uietal-
lum daumantur, loquitur: 'Intrant
homines caligines profundas: vivunt
sine superis : exuiant a sole,' &c.
Pistor,
Ifi Peculiarcm] Ut adolescentulis
servuli custodes dabantnr, ita puellis
servulat", qu<E in laniticio una essent,
eas sectarentur et curareut : ii aque,
ut jurisconsulti loquuutur, ' peculia-
res ' iliis plerunque eraut, hoc est, in
peculio. Et vero qua? curabant |)u-
ellani, aut in latiiticio una erant ser-
volap, Latine ' circa illam esse,' dicun-
tur. J. Gulietm.
22 At ego liunc grandis] Longe ele-
gantius erit, si scribas, At ego nunc
srandis. Boxhorn.
20 Awlisse me quasi] Namque et
per nebulam, si ea crassior sit, obtu-
sius audimus; uti in strepitn. Alii
tralationeni esse dicmit a sensu vi-
dendi, ad sensum audiendi : propter
siu)ilitudineni, quam inter se habe-
aut. Cic. ail Attic. ' In strepitu ex-
audisse videor:' item, 'per calis;i-
nem videre,' Philipp. xir. 2. item 'per
caliginem cerneie,' ('ic. de Tinib. v.
15. Victor.
29 Ceitum est] Stat sententia pri-
mum omni\mi id facere. Lamb,
31 Quui pecnlii] Distingue, Cuj;)e-
culii nihil est. Rede feccris. Stalag-
nius jocatur, et rh dem ita accipit, ac
si alia omnia potius, quam compedes
subintelligercntur. Recte ergo tli-
cit facturum Hegioncui, si det ali-
quid illi, ciii peculii nihil est. Box-
horn.
Caterva. 2 Subagitationes]' Si\h-
agitare mulierem' est lascivins earn
attrectare.
3 Pueri sujipositio] I'uerum suppo-
nere dicuutur mulieres, quie fetiim
alienum pro suo alunt, ac foveut.
Hinc ' pueri suppositi,' iu est, subdi-
ti. Lamb.
5 Reperiunt] Excogitant, finguiit;
quod proprium poiitarum est.
7 Signuin hoc] IMilii videtur hoc
gestu expressuin fuisse sigmini, quod
spectaiores suo exemplo Grex imi-
tari postidct. Douza.
C U R G U L I O.
ACTUS T.
ScENA I. 1 Quo] Ha'C Comcedia,
nti multa? alia, prologo caret, quia
ab ipso auctore prologus non fiebat,
nisi si quaudo in eo arguuientum t'a-
bula3 narrarent. Alias cum fabuhe
post mortem auctoris in scenam re-
ferrentur a celebribus histrionibus,
solebant illi de suo pnvstare aliquid,
et in prologo rationem dicere, cur
banc aut illam fabulam de novo re-
posuissent. Salinas.
2 Ornatu] Cum cerco funali in ma-
num, et cctero inslrumento armato-
rum proprio. Lamb. Pompa] Cum
1854
NOTiE VARIORUM IN
aliis servis, qni vinuni et jentaculum
Veneris gertint. Lamb,
4 Si media] Sponsionum et stipu-
lationuin formulas certis verbis con-
cipiebant, et fere ordiebantiir a ' si,'
* sive,' ' ni,' * nive.' Vide Mercat.
II. 2. et Pseud, iv. 6. J. Gul.
5 Condictusi * Condicere ' inquiiint
jiirisconsuiti denimciare est prisca
lingua. Lamb. Vide de iiac formula
Gronov. Not. ad Senec. de Tranq.
Anim. lib. n. et plura de t^ ' condi-
cere ' Observ. I. 1. Gronov.
7 Tandem tandem] Scil. intelligo te
ainare. Vel, desine insanire, resipis-
ce et ad sanitatem revertere. Lamb,
9 Tute tibi puer es] Ex tot dorto-
rnni opiiiionibus nihil placet niagis,
qnain iiliid Scaligeri, sensiis lit sit,
Tute lotus ex balneo tibi faceui ges-
tas. Puerorum sive servulornm erat
officiuni doniinis a rcena vel balneo
ledenntibus faceni pra^ferre. At liic
Phaedrouius ipse nitidus, lautus, et e
balneo veniens, facem portabat. In-
de Palinurus, Tute tibi puer es ; id
est, ipse tibi ministras, te ipse ut pu-
ero uteris. Ut Mercat. v. 2. ' Ego-
met niilii comes, calator, equus, aga-
so, armiger.' Martialis xiv. 64. 'De-
fneiit si forte puer, soleasque libebit
Sumere,pro puero pes erit ipse tibi.'
Deinde lautus luces cereuin: id est, e
balneo modo egressus pra?fers tibi fa-
cem. Casin. 1. 1. 30. Gronov. Puer
es lautus] Pueri lauti, id est, uncli
terse et splendide vestiti pra>luce-
bant novae nuptic faces. Quod hie
amator pra>ter decorum sibi ipsi prac-
luceri't, dicit pueruni eum sibi lau-
tum esse et lucere ccreum, id est
facem cercam ])raelucere. Non aliud
quiprenduni. Sntmas.
11 flh'Uiculo] Planesio, amoribus
meis. Donza.
16 Salve : valuistin' usque ostium]
Erat baec ronsuctudo interrogandi
cos, qno« ex intervallo videbant,
non, nt ita siuipliciler dicercnt, Vn-
luistine? s<'d hoc inodo, Vnluistin'
usque? ant Perpetuone valnisti.' Mu-
ret. Mlrum vero, banc loquendi ra-
tionem Palinuro esse insaniae argu-
mentum. Nam de tedibus, villis,
siuiilihusque aliis, baud aliter, quam
(ie bominibus, quaerere veteres sole-
bant. Plin. Epist. lib. 1. 'Quid agit
Comum, quid arbor, quid porticus,'
&c. Boxhorn.
17 Caruitne] Quoniam bomines ex
febre aut ex longo jejunio delirare
interdum, et mentis errore adfici so-
lent, idcirco interrogat herum ser-
vus, carueritne febre proximum bi-
dnum, et num vespere coenaveril ?
Videbatur enim ei delirare, qui tali-
bus verbis ostio blandirelur. HJuret.
20 Taciturnissimum] Votum amato-
rum, qui difBciles sectantur Veneres,
ut januee sine stridore pateant. Lamb.
28 Tuum amare] Id est, tuas ama-
tiones. Sic Graeci, rh ipav, pro rb
fpios, K. T. A. Taubm.
30 Intestabilis] Ne sis infamiae no«
ta innstus, neque amittas testimonii
dicendi potestatem. Lamb.
36 Fundum septum] Agricolationis
vocabula ad rem voluptatum crebro
translata, dictum Asin. v. 2. Taubm.
41 Oblnquere] Ambigiium. Phae-
dromus accipit ut indicativum, pro
'obloqueris:' servus ut imperativum,
quasi obloqui Jiibeatnr. Lamb.
45 Minus formidabo ne excidnt] Li-
bri liabent excednt pro e.rcidat. Sic
apud Salustium * accedere ad genua,'
pro accidere. Quod sequitur, odiosus
es, non mtitaudum putem in otiosus
est. Locjuutio lia>c familiaris comi-
cis, cum quis pra'tcr rem rcsponde-
rct, aut ill re seria jocaretur, dice-
bant, ' Odiosus es,' 'Odio enecas,'
' Digniis es cuinbac tna superstitione
odio.' Salmas.
47 Facere nolo mutuum] Quod mi-
raiulum videretur, cum certum esset
mutuo amore sese invicein depcrire ;
eed captavit jocum comicis familia-
rem, el dixit, cum ab ilia insane
araareinr, se tamen nolle facere cum
PLAUTI CURCUL. ACT. I. SC. 1.
1855
ea mutnum. Alter mirabnndns quaj-
rit : (juidita? quia, inqiiit, propriiim
facio, aino paiitcr simul. Allii>it ad
differentiam, quie est inter intitmini
et proprium. Quse propria liabemiis
ea servamus, ne a nobis anferantur :
qna; vero niiitua accepimns, a nobis
aliqnando recedunt, cum repetit a
nobis is qui dedit. Ut ostenderet
igitiir arooris sui magnitiidiiiem, qui
sibi extorcjueri et eripi niinquam pos-
set, proprinin in aniore cum ea qna»
ilium aniabat se facere respondet
non mutnum, cum sese ambo ita
efflictim amarent, nt amor ille utri-
iisque esset proprius, id est, nunqiiam
auferendus, ut ea quae mutuo dantur
et accipiuntur. Salmas.
50 Fert jugum] Est, quod inferius
dicit, ' cubatne cum viris ?' Ita ' jn-
gum Veneris ' dicit matrinionium
Oppian. Servius et Isidor. memo-
rant, jujjum dicis caussa imponi con-
suevisse sponsis, ut societatis indi-
vidnae admonerentur hoc synibolo.
Et ' Junoni jugae ' noraen inde esse,
monet Rittersliusius.
51 Pudica est] ' Piidica matrona,'
qua" niarito contenta est ; at liic pu-
dica, quae omnino virum ignorat. Et
* signalam virgincm ' in eum sensuni
dixit Lurillius illa?$am, inviolatam.
Terentius * integram a viro.' J. Sca-
lig.
53 Flamma fumo] Significat, oscn-
lis concnbitum esse proximum. Lam-
bin,
56 Pandit saltum snviis'] Vtdgo,
pangit saltern suaiium. Sed illud pro-
bavit ex Langianis Palmerius: nee
aliter optimum Cameraiii codex. Ca-
rina V. 2. ' Ubi ilium saltum video
obseptum.' Gruterus.
59 lino ut illam censes] Nugas max-
imas agit ille cum s<io, Tu illam cen-
ses, ut quaque, Sfc. ad me? Idque eo
inftilicius, quia quae liic dicenda fue-
runt, jam occuparunt interpretes il-
lustrate genere loqnendi admodum
comico, qiiQil ille non intellexit.
Baccliid. ii. 2. ' Imo ut earn credis?
misera amans desiderat.' Trinummo
III. S. ' Diei tempus non vides? quid
ilium putas Natura ilia atqiie ingc-
nio ? janidudum ebrius est.' Teren-
tius Andria v. 2. 'Quid ilium cen-
ses f cum ilia litigat.' Adelpli. iv. 5.
'Quid aiuntf Mi. Quid illas cen-
ses? Niliil.' Formula (jua interrum-
pebant narrationeni rei pr»sertim
inopinatie : qnalis apud Ciceroneni,
' Quid quaeris ?' Gronov.
60 Suavium oppegit] Ori meo con-
tra affixit. Lamb.
62 JEsculapii fano] Qui a Diis ali-
quid petere cogitahant, cubabaut in
eorum, quorum ope indigebant, fi-
nis, tanquam responsa ab lis vel vi-
gilantes vel in soninis accepturi : ut
notat Servius ad illud Virgil. JE».
VII. ' caesarum ovium sub nocte si-
lent! Pellibus incubuit stratis, som-
nosque pelivit.' Sic igitur aegroti in
templo iEsculapii incuhahaiit, ad re-
media per soumium accipienda. Lam-
bin.
66 Id ab] Vel id, apquum et bo-
nuiii. L'amb.
70 Dextrovorsum] Nam in saliitan-
dis et precandis Diis, dextrovorsum
se vevtere solebant. Hinc festive in
verbo ' vertere' ex anibiguo hie ludit
Palinurus. Turn. i. 17. et xxn. 23.
71 llorunc] Lenonis, lenae, et pu-
ellaj. Lamb.
72 Veneri roti jam jentacidum] \o-
tum est e Latinis auctoribus, pueros
fere solos jentaculo uses : perinde ut
hodie ubique fere gentium hoc usnr-
patum CNt, ut pueri summo mane
semper aliquid cibi capiant. Ea
propter Plautus facit PhaDdromiim
adolescentulum Veneri jentaculum
vovere. Mercurial.
73 An te pones Veneri] Palinurus
excitalus novitate dicti. Quid, in-
quit, an temet Veneri dabis in jen-
taculum? et applicant joculariter
statim ; Ph. Me, te atque omnts.
Taubin.
ISofJ
NOT.E VARIORUM IN
75 Sinum] Vasis genus siniiosiiui.
IS'onius.
7S Quasi tu lii^e7iam] Allmiit ad ii],
quod Latiiii scriptoies soleliant cor-
pus liumanum appellare ' iitrera' et
' foUem.' Ariiob. 1. ii. Lncili. ' coi-
ticem.' Varro. 'Amphora' Vopisc.
Boiioso : ' Laqiieo vitam linivit : turn
qtiidem jociis exiitit, ainphorain pen-
dere, non liominem.' Gruter.
79 Chium] Jocatur ex eo, rpiod
cum -vino Grapco fere aqua maris ad-
luixta esi^et, Cliio tamen non addcba-
tnr, sed meracum erat. Horat. Sat.
II. 8. ' Alcon Ciiium maris expers.'
Turneb.
S3 Istunc qui fert] Injuriam farit
Lambino, qui scribit euin t^ istunc
retulisse ad s'mum: sed et sibi iliudit,
quiim legit istuc. Recte Lambinus :
' Islunc, nempe puerum, qui fert si-
num villi plenum, adflictum ad t>T-
ram veliin, nt ejus casu omne vinum
effuuderefur, ac periret potiiis (piain
ad auum perferretur.' Gron. -Afflk-
tuvi] Ad terram datum. V. N. Au-
hilar. IV. 3.
8G Ist'tc fiuvius] Cum mari anum,
cum fliivio vinnm coniparat. Vide
Lucan. V. 355. Lamb.
89 Vokntes propitia:] Hoc dictum
ex relii^ione prisca, et communi sa-
crifieantium formula petitiim. Ex-
emplo fuerint concepta ilia et soleni-
nia prerationum verba apud Caio-
nem : ' Mars pater, te precor qiiasso-
que, nti sies volens proi)itius milii,
domo, familiaque nostriv.' Duuza.
90 VuUisne vUvas] Urbane iierum
jidet. Quod ' oiivas ' el ' capparim '
dicit, vult bijinifirare biEC condimen-
ta in crapulis et ebrietatibus conve-
nientissima. l)e ' ca|)pari ' pknius
Dioscnr. II. 201. Lvn^.
SCKNA II. 1 rios vflcris villi] 'Av-
Ouff/xias ohos, ut et apud Lucrci. ' liac-
ciii fios,' odor es-t et fragranlia viui.
' Flos vini ' alias etiam dicitur, cum
viiiun) in sunnno tcnuem (juuudum
Label spumain. Carrier.
2 Amos] Antique; nt ' colos,' ' va-
pos,' ' nidos,' tie. Hac una de cau-
sa censeo, Plautum dixisse ' amos,'
' odos,' 'lepos;' ut exprimeret ser-
monein anus blasula?. Acidal.
4 Libert lepos] Bacchi suavitas.
Taubm, Vcteris vetusti] Quae ejiis-
dem signilicationis conjungnntur, li-
cet significatione non augeaut, au-
gent conjunctione. Ita hie significu-
tur vinum veterrimnni. Sed et en,
(pue desinunt in ustus, ut, ' onustUN,'
' robustus,' et alia, vim habent au-
gend i. Boxhorn.
5 ]S:autea] Vid. not. Asin. v. 2. 45.
7 Crocinum] Croci nnguentnm ; ila
dictimi, ut ab ' amaraco,' ' amaraci-
num.' J. Gul. Bdellium] BSiWiov
diminntivae forma; est : nam princi-
pale est ySSeAXa. Ita vocal auctor
Peripli aliquot locis. Marcello Em-
plrico, bedtlla: ' Crocon atque be-
dellam.' Apud Plautum in antiquis
libris bedeUium scribitur pro bdellium,
quod aliud non potest significare
pra'ter aromaticum gummi. Salmas.
8 Pervelim sepuUum] Veteres lis,
qua2 viventes gratissima habuerani,
spargi aut perfiindi sepulchra sua
optabant. Hand aliud votum est ant
mandatuni Sergii Polensis parasiti,
in veteri inscriptione, qua; iegitur
Pola; in Istria: 'Si urbani perhi-
bcri vultis, arenli iiu-o cineri can-
tliaro piaculum vinarium feslinate.'
Boxhorn.
U Nihil ago tecum] Sc. O odor, ni-
hil te moror ; nisi et vinum bibam.
Lamb. Ipsus] Flos Liberi. Jdcin.
12 Livergere] Id est, infundere.
Virgil, ytn. vi. 244. ' Frontique in-
vergit vina saccrdos ;' id est, deor-
sum fuudit : de quo Strvius. Dio-
nii dcs ' seusiui illabi et influere,' ex-
pouit. Tauhm.
Ki Duclim] E siiu). Adverb, lioc
Prise, inlcrpretatus est airffvarl,
quod significat in bibendo avidita-
U.m et coplam. Camer.
1.0 Quadrunlal] Vas pedis quadrali,
PLAUTI CVllCVl.. ACT. I, SC. 3.
1857
ocio ct fiuadrapinfa capit sextaiios :
amphora C I aeiis, Fesliis.
18 Sii^a.v nasum] ' Nasiim ' genere
neiHro observat ctiam Nonius. Ita
Mena'clim. i. 2. ' Spurcatiir iiasuni
odore.' Taubm.
20 Imperator quis esf] Sic Canu-ra-
riaaiis codex et Pal. 4. Reiiqni, quis
es, ut ct olim impiessi: bene, nisi
obstaret infra vs. 24. Grut,
21 Vini pollens] Vini copia in-
sfructiis, scil. Baccliiis ipse. Taubm.
22 Siccce] Vide Mil. m. 1.
28 Oculissume] Muretus ad versuni
Catulli, ' Ambobiis milii quae carior
est oculis,' notat : Oculoruin sensus
nobis omnium est caris.simus, ut pras-
clare disputat Aristoteies de Sapien-
tia lib. I. Ideo oculorum in expri-
nienda vi amoris crebra fit nientio.
Plautus quidem * oculitus amare,'
pro eo, quod est, sinpulariter aniare :
et 'oculissimum liominem,' pro ca-
lissimo dixit.
29 Cloacam] Ventrem. Taubm.
31 Venus, de] Exprimit anus ri-
tuu) libandi. De pociilo enim pleno,
quod erat potatura, pauliim Veneri
libat, id est, in honorem Veneris le-
viter defundit. Sic enim libare so-
lebant, quod vel in aram faciebant,
vel in mensam, quze arae loco erat ;
vel in focuin, qui sacer habebatnr ; vel
in mare, in lionorem Deorum niari-
norum ; vel in quemcunque locum
pro re nata. Virg. lEu. v. ' extaque
quo dcdicationunt ritii desumpta : ita
infra iii. 1. GO. ' Ibi nunc staluam
vuli dare,' necnon Hud. iv. 2. Duu-
zu.
51 Motiimentum] Formula ex anti-
quo dedirationum ritu desumta. Sen-
sus est: Vineam tibi pro statua sta-
tuani, quam ingurgites. Meurs.
57 Occentem] Vide notas Mercat.
II. 3.73.
CO Pessuli, heus pessuli] Is. Casau-
bon. ad illud Persii Sat. v. ' dnm
Clirysidis ndas Ebrius ante fores ex-
tincta cum face canto:' Gr»ri lioc
vocant (Plutarchus 'EpceriKCf) aSuv rh
TrapaKXavalOvpof. Qui ibant comessa-
tum,funalia ac faces gestabant; sed
quas extinguebaut, cum ad fores erat
ventum. Exemplum canticornm c-
jusmodi, quEB ante fores cantabant,
babes liic veniistissimiim.
G3 Lyili barbari] ' Ludins' et ' Lu-
dio ' dixerunt alii, nt ' Sums ' et ' Su-
ria.' ' Ludins* saltator proprie La-
tinis, non a ' ludendo,' ut plactt doc-
tis viris, scd a ' Lydis,' qui inter na-
tiones saltationi bacciiationiqne de-
riitas. Sulmas. Vid. Pa-nnlo, v. 3.
Turneb. xix. 10.
66 Dorntiunt] Vid. Mostell. in. 2.
ScENA III. 3 Medicinam facit] Scil.
cardinibus. Supra i. 1. 'Vino has
conspersi fores :' item * bibite, festi-
vae fores :' in (juibus morem Gra=co-
rum tangit, apiid qnos amatorcs ilia
perfusione nti soleiit. Hiec vcro suf-
salsos Porriciam in fliiclus, et vina fiisio longe alia est, Et fallendis ma-
liquentia fundam.' Turneb. ritis ad januaj cardines aquani mu-
32 Amanles, propinanlcs] Insulsa lierculaj affundebant, ut streperent.
niihi semper visa est lectio vulgata.
Lego ergo, amanles propinant et Vi-
num polantes dant omnes. Boxhorii.
41 Bibit areas] Crcdidil vetustas,
Iridem demissis in terram cornibus
aquani e fnntibus haurire: liinc illud
Virgilii Geoig. t. 380. * et bibit iu-
gens ArcHS.' Propert. lib. iii. ' Pur-
pureus pluviascur bibit arcus aqua*.'
Turneb.
4<J TUn ncB ego] Formula ex anfl-
Lips, Hujus rei banc ego causain
esse arbitror, quod medici apgrotos
vino probibent, aqua dtcocta uli ju-
bentes, recto quidem : sed -.rgroti
inteniperantes baud sane libenter id
ferunt. Itaqne vulgo audias : 'Ip^i
sibi viunm suiiuint, nobis quasi cuni-
bus aquam relinqnnnt.' Quin et
iiiiiiti oliuj ex niedicis vino paulo
largiore ntebantur, (]iiod ex Athe-
nzeo, et Phileuionis rcliquiis discas.
Delph. et Var. Clas.
Plaut.
6 B
1858
SOTJE VARIORUM IN
Eo igitur respexit poeta. Tan. Fuher.
5 Convadatus'] Qui quasi vadibus a
me acceptis me in jus vocas. Active
etiam ' vadato' dixit Hor. Sat. i. 9.
Noster, ' vadatnm amore,' passive,
Bacciiid. II. 2. Lamb.
6 Libello] Quia etiam edicto pub-
lice adtixo latitautes citabantur. Rce-
vard.
7 Sisto me'] Verbnm juris in ob-
eundo vadimonio. Taubm.
11 Sum Deus] Propeit. ii. 12. * Si
dabit haec miiltas, tiam immortalis in
illis. Nocte una quivis vel Ueus esse
potest.'
13 Male valere] Lambinus ex tri-
bus, Male valere le quidem mihi trgre
est. iVIIror quos libros citet : cum
onmes Mss. editiqne habeant, quod,
Grut. Quaesiverat Pbaedromus, Quod
vidisli? Respondet Palinurus, Mule
valere te ; nenipe animo. Subinteili-
gitur ' vidi.' Boxh. Lege, Male va-
lere te quam mihi cegre est. Tan. Fa-
ber.
16 Cupiam vivere] Gratissima sibi
ita exprimebant veteres, ut dice-
rent, se propter ilia diiitius vivere
velle, sicut ingratissima, propter
qiun mori. Inde, Vita, amantibus
dicunlur aiiiatiu. lioxhorn.
17 Pl. Prokibel] Oninibu» suis in-
terpretationibus hie supersedere po-
tiiisset Lambinus, si retiuuisset in-
terrogationeni, quae est in vett. li-
l)ris : Pl. Prohibet ? nee prohibere
quit. Necprohibebit. Quia eniin Pliiie-
dronius dixcrat, lenoiiem prohibere
conventiis istos, negat Planesiiini
eiim prohibere. Est auteiii ambigui-
tas in verbo ' prohibere :' quod cum
crtectu accipil Planesiiim. Pistoris.
20 Amare sane] Ita ut homines
sani soleiit.
25 Pervigilare] Alinsum ad pcr-
vigiiia Clereris, Veneris, et sacra
nocturna. Martial, ix. 70. ' Nam
vigilare leve est, pervigilare grave
est.' Douza.
20 Nam hue quidem edepol] Recte
Lambinus, SeiKriKus ccelnm : et in-
^pta est iuterpretatio : Hoc tuum
pervigilare Veneri orto die omnibus
patebit. Amphit. i. 3. ' Eamns, Am-
phitnio : hiciscit hoc jam.' Teren-
tins Heaut. iii. 1. ' Luciscit hoc jam.'
Vetus poeta : ' Aspice hoc sublime
candens, quern invocant onines Jo-
vem.' Groiiov,
27 Dormio] Scil. tibi, non mese
Planesio. Douza.
29 Inscitia est] Id est, stultitia,
Festus. Vid. Mostell. i. 3.
30 Ilicet] Actum est. Vid. Epid.
V.2.
32 Ut misere tiioliuntur] De hac
amantium rabie Lucret. lib. iv. ' et-
enim potiundi tempore in ipso Fluc-
tuat incertis erroribus ardor aman-
tum, Nee constat, quid primuni ocn-
lis nianibnsque fruatur,' &c.
34 Propudium] Non dubium, quae
Graecis Kadipfiara, ea Latinis propudia
dicta. Inde iiomines sceleratos, ut
Graeci/caflap^oTa, Roinani eosdemp'o-
pudia vocarunt. Scalig.
35 Cum noctuitiis] Giaucos ocnlo5
Romani non perinde amabant : nigros
autem magni facicbant. Itaque ad
ludibriiun, cujus erant ocnii glaiici,
ea ' noctuinos oculos' habere hicdi-
citur ; de avis inauspicatae, cujiis ta-
les oculi sunt, nomine pctita illusione.
Eos oculos ' virides ' vulgo dicimns.
Ac a'quc amaro joco per comicam
lasciviain ' herbeos ' poiita vocavit
scena seq. eosdem et ' felineos' ap-
pellabant. Ttirneb.
30 Pcrsolla: vuga] ' Persolla; nu-
ga?,' rectum est, pro persoUe. Per-
8ola3 autem nuga; sunt luida; nugae.
Ut alio loco, 'banc amas meras nu-
gas.' Persolus autem pro admodiiin
solus, 6 fioviiraros. Sic ' peradolcs-
cens,' 'pcrvirgo,'apud auctores. 6'(il-
mas.
37 Quod quidem] Puto haec dici a
Phaidromo hoc seusu : Krgone t'eram,
ut servus plagipatida hie mihi argu-
tias serat ? Haccque ita sunt enun-
PLAUTI CURCUL. ACT. I. SC. 3.
1859
cianda, »it statim manum allevet, et
piit;n08 impiiigat. Gruler.
38 Polluclus] ' Polliictnm viigis'
(licit dccumulatiim veiberibiis : ut
ara Herciilis, cum referta essct iis,
quae imponi ric ritii religionis priscas
solebant, turn ' polinctum ' illiul dice-
batiir, quasi ' projectiim,' ut Varro
intcipretatur. Camerar.
40 NoctuvigiUi] 'Noctihicam' Ho-
ratius Od. iv. G. eandem cum luna
facit. Lacvinus vero, vetustissimus
anctor, videtur cam Venerem noiiil-
nare : ' Venerem igitur almam ado-
raiis, sive foemina, sive mas est, ita
nt alma uoctiluca est.' Quare ab ea-
dem ratioue dicitnr noctuvigila a
Plauto, hoc est, wKriXafxiriis. J. GU'
Helm,
42 Probrumque'} Vide not. Mercat.
I. 1.
45 Auro contra] Id est, date mihi
pari et apquo auri pondere repensum,
ego tantnndem auri dederim. Turneb.
46 Cedo mihi contra aurichalcol Non
ex hoc loco colligi potest, aurichal-
ciim antiquis auro carius fuisse. Si
enim prius de auro praecedit, non se-
quitur, nt quod reponit servus deau-
riclialco, carins esse debeat. Sed
coiiiicojoco lusit. De auro dixerat
her\is ejus, reposuitille de auriehaico,
in quo etiam aurum est saltern de
nomine. Fuit certe eo tempore jcris
genus praestantissimi. Horatius,
'Tibia non ut nunc oriclialco vincta.'
Nam auriclialcum idem cum orichal-
CO. Sic enim scribebant, ut ' plos-
tram' et ' plaustrnm,' 'Plotus' et
* Plautus,' et similia. Multi credide-
runl auriclialcum esse aes et aurum
mixtum, propter illam auri in auri-
ciialco denominationem : sed falsi
sunt. Inde optimce Glossa;, auro-
chalca interpretantur Kpa/iaTira, id est,
ex auro et aere temperata. Vernm
nomen est liujiis vocis, orichalcum ex
Graico opei'xaAKoi', quasi ws monta-
num, sive ex lapide a;roso excoctim),
quod fuit genus xris prsstantissi<
mum. At pro orichalcum veteres Ro-
niani scripsere auriclialcum, cum ta-
men nihil auri admixtum haberet.
Salinas.
48 JFAliluum aperire fanumi Imper-
fectam locutionem censet Camerari-
ns, nt in illo, ' Item alios Deos factu-
rum scilicet.' Sed hie nihil imper-
fectum: vis enim est in particula t^
' scilicet.' Nee tamen adituumtiue
placet, sed, vani sonitu et crepitu claU'
strorum inaudio JEdiluum aperirefanum.
Gronov.
53 Te liberalcm] Id est, quae in me
tam liberalis es. Vel, quae tarn libc-
rali facie et ingenio es. Lamb.
.54 Tene etiam, priusquam'\ Frustra
laborat Lambinus : nee tene est ab-
sens hujus osculi memoriam conserva,
sed simpliciter, cape, habe, ut cen-
tum aliis in rebus. Gronov. Adde
Tau. Fabrum Epist. Crit. ii. 28.
56 Istoc verbo vindictam'] Non ma-
gis, ut priEtor, quam quilibet assertor
et vindex. Sed nee audiendus Pisto-
rius, qui Js/oc verho interpretatur, cura
dicto, et statim. htoc verbo, est prop-
ter id quod dixisti, ut quando velis,
videre me possis, redde me liberam.
Ut id, quod dicis, non sit subjcctum
alterius ditioni. Verbum pro re, quae
verbo significatur : fere enim eodem
sensu, ob earn rem. Mostel. iii. 1.
* Molestus si sum, reddite argenlum,
abiero. Kesponsiones omnes hoc ver-
bo eripite.' Id est, re, qujp hoc verbo
significatur. Hac Fabula ii. 2. 'Sem-
per tu huic verbo vitato abs tuo viro,
i foras mulier.' Ambrosius Ep. iir.
' Rara itaque confessio de peccatis,
rara poenitentia, rara in hominibus
ejus verbi adsertio.' Gronov. Vindic'
tam] Tanquam prastor, id est, viam
reperi, qua me liberes. ' Vindicta,'
virga praitoria, qua servi contacti,
manumit tebantur. Lamb,
57 Pervincan] Quemvis ajiiim emp-
torem pretio ut pervincas facito : ne
opus sit rogitare, quando me visurus
es. Lamb.
18G0
NOTiE VARIORUM IN
ACTUS II.
ScENA I. 6 Geminos in, S^c] Quia
utrinique et a dextra et a laeva cin-
git nie lien venterqtie, eo tumidiore
et niajore facto milii distenditiir, pro-
jnde ac si gemiiios in utero filios ge-
ram. Lamb.
12 Tormento ferreo] Id est, catena
ferrea. ' Tornientnni ' idem qtiod fu-
nns tortus, nam cum fit funis, ' tor-
queri ' dicitur. Propert. ' Dignior
obliquo fiino qui torqueat Ocno.'
Priap. 'Tormento citharaqne tensio-
rem ;' id est, quam funis aut fides
citharif . Unde machinis, quaj tentis
et contortis funibiis moventur, emis-
sa aut excussa, ' tormentis missa,'
aut ' excussa ' dicuntur Liv. 1. xliv.
Gronov,
IG Collativo ventre'] Id est, mag-
no et turgido : quia in euni omnia
edulia conferautur, Festus. Ego pu-
to leuonis ventrem 'collativum' eo
esse dictum, quod propter vitium
corporis et viscerum, omne alimen-
tum, quod deberet in omne corpus
distribui, in eum conferatur : et boc
pacto visceribus omnibus vitiatis,
venter intuniescat. Lamb. Oculis her-
beis] Vide supra i. 3. et Capteiv. iii.
4.
20 Vivo] Quasi dicat: vivo tantum,
Jion item valeo. Lamb.
23 Ilira;] Festus: ' Hira, qu» di-
minutive dicitur billa, quam Graci
dirunt vtjcttiv, intestinuni est, quod
jej(muni vocant.' GIossje : Uira, eV-
Ho'iKwu ujiarip. Arnobius lib. vii.
' Non similiter fendicas, quaj et ipsaj
sunt liirae.' Pro aliis tanicn etiam in-
tcstinis sumi, docct Nonius : unde
hiUcE apud Horat. Sat. ii. 4. Glossar.
Ilium, (sine aspirat.) v6.p67)Kos rh fVTus'
et hoc bic probat S(;al. ad Fcstum.
20 Duiii intcslina fxjnilcscunt] Vnlt
pcrdMr.'iiidum Icnoui, donee ci intcs-
tina tabesciint : utir|ue cum sit ca
anni tempestas, <|ua .salsura solilo
carins vx-ucat : eo facto, futiiruuj, ut
iutestina sola a.'que care distrahun*
tur, si non carins, quam ipsemet ho-
mo totus, iioc est, vix tantum feres
pretii a te toto, quantum ex solis iu-
testinis. Taubm.
27 Nunc dum sahura] Hand qna-
quam accipio cum Grutero, cum ea
sit anni tempestas, qua salsura solito
carins veneat : nee cum Lambino,
ex tuis intestinis sale conditis et ma-
ceratis sat bona salsamenta confici
possunt : aut cum Turnebo censeo ad
gannn ex intestinis piscinm putridis
pretiosum liquamen respici. Nunc
dum, inquit, salsura vel mnries intes-
tinorum tuorum, quae conservat in-
testina tua, sat bona est, Integra est,
facit officium, ut nondum omnia tua
iutestina computruerint. Et devita,
deque eo, quod sani restat in intesti-
nis, loquitur, ut deniuria: de ipsis,
Ht de muriaticis loquebantur. Quem-
adniodum suibus animam pro sale
datam dicebat Clirysippus. Gronov.
28 Intestinis vilius] Ne hoc qiiidem
accipio cum Grutero, eo pacto futu-
rum ut iutestina sola aeque caro dis-
traliantur, si non carius, quam totus
homo. Nam intestinis vilius est oni-
nino, ob iutestina pntrida et delinita
vilius. Sic in illo, ' Isto villus.' So-
sipater Cliarisius lib. ii. ' Rex qui
vocarat ad ccenam, si 8ibi ea res ex-
hibcnda iudicereiur, quam exhibere
non posset, respoudit, ut Trauquillus
refert: Hoc vilius hodie mibi erit
coena.' Id est, ob banc rem non
pra>l)itani vel appositam vilius, fru-
galius, ehreXeffTepov apparata erit ho-
die cccna. Sic Terentius Adelj)h. v.
9. ' Tu tuum oflicium facies, atque
huic aliquid paiilluluni prae manu
Dederis, unde utatur : reddet tibi
cilo. Mi. IsIoc vilius.' Hoc est, ob
id, quod dicis, non comniissum illi
vilius mihi constabit. Satis inagno
hie niihi constat: id quod vis si ad-
deroiu, plnris conslaret; nam hand
dubie, quir daicm, pcrdercin. Quod
ad hoc igitur attinet, villus et minus
erit, quod in ilium iuipcndi, quoque
PLAUTI CURCUr.. ACT. II. SC. 2.
18G1
per ilium careo. Jam Parrliasins
et Puliiicriiis liaec duo luca cotnpa-
rarnnt ; scd alter explicat neutruui,
alter explicat iitrumque male: iiec
profuit (inidcto vidisse illos. Hanc
formulam licet addas iliis, quibus ad
Captivos, ne palaui negarent tiKpij-
fie'iv veteres solitos iiutavimus. Est
igitur intestinis vitius, quod ad illaui
partem, quw detrahetur; quauto in-
testina constarent, villus : eoque fa-
cilius emtorem inveneris. (iiunov.
29 Dierecfus] Vide notas Capfeiv.
III. 4. 103. Trinum. ii. 4. Amhula]
Celsus IV. 9. scribit, vitium lieiiis
quiete augeri, exercitatione et labo-
re miuui. Taulnn.
33 Hie homo] AdKriKws se ipsiim
signiticat. Sciat divinitus] ' Divinus,'
substantive, ut grammatiri loqiiun-
tur, fidvTrjs est, si ve vates. Horat. ()d.
III. 27. ' Imbrium divina avis iuiiiii-
nentum.' Martialis iii. 71. ' Non sum
divinus : scd scio quid facias.' Taiihin.
Divinitus, repete anh koivov, conjec-
turam facere. Lamb, Vol subintelli-
gitur ' fari,' estque conceptum, ut
apud Juvenal. ' Nescire Latine,' nbi
snbintellige 'loqui.' Gronov.
ScENA II. 6 Supjwno] Id est, vi-
carinm do. Douza.
7 Operam ut det] Reticetur nihil
aliiid (juam * vereor.' Nam ' vercor
ut det,' est, vereor, ne non det, ut
recte interpretantur. lUud alterum,
'dummodo milii operam det,' sensu
quidem couvenit, sed non possunt
jnde suppleri verba defecta. Gro-
nov.
8 Facit hie quod pauei] Jocus est
ex eo, quod ex inepta re salubrc mo-
nitum et gravis querela de corrnptis
jiiventutis moribus colligitur. Fas-
sus erat Falinnrus se quicquid sciret
TTJy oveipoKpiTiKris debere coquo: sic
agnoverat euui magistrnm : eoque
jubente abierat depromptum quae
opus essent : ita fuerat ei dicto obe-
diens. Hinc Cappadox, quum jam
intra aulaeuni esset Palinurus : Facit
hie, nctnpc Palinurus. Pe«sime igi-
tur hzcc verba dant Palinuro, quasi
is eo quod co()uiis morigerns esset
in omnibus magistro, probet datu-
rum baud dubie operam Cappadoci.
(juid ? an et Caj)padox ejus niagis-
ter !" Gronov.
9 No7i novi] Vidt'tur hoc respon-
dere corns: Etsi te non novi, tamen
daho operam, et auscultabo tibi.
Et sic accipit Cappadox. Veruni il-
le ambiguitatem sernionis de indus-
tria captans significat, somniorum
nionita suaui iiitelligentiam fugere,
neqne se conjeclorem esse. J. Gu-
Helm. At malim iamctsi non vovi, da-
ho; nam ' vovere,' idem quod ' pro-
niittere,' sen 'addicerc, ' significat.
Douza.
10 Incubare] Vide notas supra i.
1. C2. Jovi] In Jovis templo. Taub-
man.
17 Tibi qui auxilium tidit] Quia
optimus Cam. codex, Qui tibi auxi-
lium in jurejurando fuit, sperno ouines
alios, in quibus est auxiiio, quod per-
inde fecerunt librarii, ut auctorcs
vulgatae tulit, quod genus loquendi
non capereut. At (piolies ' auxi-
lia' dicuntur pro auxiliariis ? quotios
' pra\sidium' appellalnr, qui est pr»-
sidio ? dicit ergo qui tibi auxilium
sive auxiliarius fuit ad augcndam
rem et alios fraudandos in jurejuran-
do indulgendo tibi: quum vel juras-
ti tuum esse, quod non erat tuum,
aut te facturum daturumque, quod
non fecisti vel creditum abjurasti.
Gronov.
19 In Cnpitolio'] Claud. Verdcrius
miratur, cpiod Plautus parasitum bzcc
ita loqui facial, qui tamen sit Epi-
dauri : tan(|uam t\ nuspiam esset
Capitolium nisi Roma; : inio sic vo-
cabant qualiacunque templa grandia
piimoribus dicata Deis, etiam extra
Italian!, ut pluribus ostendit Grute-
rus.
20 Pacem'] Id est, veniam. Amph.
V.2.
'v
9ALWQm\^^
18()2
NOTiE VARIORUM IN
ScENA HI. 6 Slrategus] Id est,
iiiiperator exercitus. Agorauomus'l
Vid. Capteiv. iv. 2. Lamb.
7 De/narc/tus] Tribunus plebis. Vi-
de Turn. XIV. 11.
8 Capite sistat] Id est, quin in ca-
put praeceps a me detnr, atqiie ita
sistatur hiimi prostiatiis iu via, qtiatn
ita arctain reddehat, ut ' semitam
facerct:' nam locum ruina aperiam,
et laxabo, et de semita viam faciam.
Turneb. Dicit igitur parasitus, eos
qui ipsi obstiterint, in viam e semita
se projecturuu), id est, se deturbatu-
rum eos ex loco, quem ipse elegerat,
ad cursuram apto in viam, iibi minus
commoduu) sit ire. Pistor.
9 Capile operto'] Mos Romanis in
capite aperiendo et operiendo hie
fuit. Laciniaui nempe toga; in ca-
put s<Epe rejecere contra zestum, ant
ventuui : eamque detraxere, quando
opus: interdum et palliolum; sed ab
aogris id factum aut delicatis. Lip-
sius. Vide Epid. i. 1. et ii. 2.
10 Suffarcinali cum libris'] Id est,
qui libros sub axilla fereiites et sub
pallio, quo onere et sarcina ob tu-
mentein uiolem qua'^i sufterti vide-
bantur, aut quod idem est suflFarci-
iiati. Nam antiquum est ' farcinare '
l»ro farcire. Sic apud Terentium in
Andria, iv. .5. ' Vernm vidi Canllia-
ram suffarcinatam.' Ob pucrum sci-
licet quem sub veste attulerat, qui
snpponeretur Glycerio. Ita euim vi-
deri voluit Servius. Non autem, ut
explicat Donatus. Salmas.
11 Constant] Id est, simul slant.
Drapetcc] Quicrunt cur Gra>cos ' fu-
gitivos ' appcllet? an ()uia tauquam
servi, ab iis, quibns nierccnarias ope-
ras dabanf, aufucerint ? an necUK
descrtores!' an deui(|ue quia ultro
citroquc discurrerent ? At respon-
dct loto Uialogo Lucianns qiiosdam
appellari sic potuisse vere et bona
fide, quia drapet'a> vel I'ugitivi sub
ptllio pliilnsopiiico interdum lale-
bant, et dominorum inquisitioneni
frustrabant. Gronov.
13 Tliermopolio] J. Lipsins argu-
mentis vincit, non in usu solum anti-
quitus ' calidam,' sed, quod miremur,
in delitiis fuisse. Inde et apud Plau-
tum fieri meutionem thern)opolii,cnm
liilarior invitatio describalur, aut
solutior luxus : ut hie de ebriosis.
Vide Trinum. iv. 3.
14 Calidum bibunt] ' Calida ' olim
bibebantur et solitaria, et infusa vi-
no : atque baec guionibus expetita
niaxiine, et laudata : quam mixtio-
nem, prjeter ceteros, probat claris-
sime Plautus, qui viuum ita n)ixtum
intelligens, ' calidi' nomine uti, non
'calidae' hie voluit. Lipsius. Vid.
Asinar. ii. 4. 89. Trin. iv. 3.
16 Crepitum] Meurs. Exerc. Crit.
II. 5. 2. inter cetera docet, crepitum
ventris interdum etiam metu emitti,
quemadmodiim hie Curcnlio niinetui"
pliilosophis, ita se eos pngnis excep-
turum, ut prae anxietate et metu
emissuri siut polentarium. Poleiila-
rium] Ex polenta comesla natum ;
vel qui polentam oleat. Polentam
Gra^ci d\(ptTa vocaut. Vide Plin.
XVI II. 7. Lamb.
17 Datatim] ' Datatim ludere,' e-
rat pila ludere: propteiea quod da-
batur : unde quidam ' datores ' di-
cebantur in lusu pila?, qui pilam
dabant ; alii autem ' factores,' qui
faciebant, id est, qui feriebant et
ludebant, quique in factiones eraiit
divisi, id est, ut dicinius, ' iu partes.'
Genera autem ludendi fuisse viden-
tur 'datatim,' ' raptim,' 'expiilsim.'
Novius apud Nonium : ' In niolis lu-
dunt raptim pila, datatim morso.'
Varro apu<l Non. ' Videbis Roma; in
furo ante lanienas pueros pila cxpul-
sini ludere.' Turneb.
18 FJ (lalures et faclurcs] Non 'J'ur-
ncbuni solum video serio ponere,
' factores ' dictos, qui faciebant, quod
fit, qui feriebant et ludebant, (|Ui()ue
in factiones erant divisi : non Hadr.
Junium, ' factorcai,' <jui allcri parti
PLAUTI CURCUL. ACT. II. SC. 3.
1SG3
sive fiictioni dat operam obstniendo,
pellendo, et excursus metani signaii-
do : sed etiani Scaligeiiun ad Manili-
nm, 'factiones' proprie in liisu pilae
dictos et ' factoies.' Aiictor illi liic
Plaiitus et Pollux, ex quo adducit:
4<t>' V KaTaTtOevTes tV a(paipav, (Tfpas
Svo ypa/xfias KaT6TTiv iKartpas ttjs TrpA-
leoiy KaTaypaxf/avTes. At locus est ix.
7, ubi inveiiies rrjs Ta|6aij. Nunquam
vero concoqnere potui ' facere pi-
lam' proferirc: a factionibiis autem
ludentiiim, si quds dictac sunt, collu-
sores dictos ' factores,' et 'factoies'
esse alicnjus factionis homines turn
«iedam, quum videbo a factionibiis
in circo, quae sine controversia fue-
runt, auiigas vocatos esse 'factores.'
Quin sermo parasiti mere nugax est :
nam quia * datores ' appellavit, so-
lent autem jurisconsulli conjungere
haec duo, ' dare facere,' turn in re
venerea iitrunique connectitur ; quasi
de alterutro lioriim loqueretur, quum
ajipellandos haberet 'datores' lios
datatira ludenies, quasi pleniiis dicit
' ct datores et factores:' non quod
ha?c vox ea in re proprie quid signi-
ficet, sed risus gratia. Nee contem-
nendus adeo Lambinus, qui alludi ad
turpem verborum significalionem su-
spicatus est. Neque triim ut hoc va-
leat, oportet libidini locum in via
pulilira fuissp. Captatur vorabulnm,
pcrinde quasi dixissent, 'et qui dant
et (pii faciiint.' Si datores refers
ad priora, videtur loqui de iisu pilae:
si ad posterius, de re turpi, vel quos
oportet dare facere. Quo joci eene-
re constat omnis Plautus. Gionov.
Et factores] ' Factores ' proprie in
hido pilae dicebantur et 'factiones'
Grsecis aipeVeis. Vide Scalig. ad I\la-
nil. I. et V. Et Nomenci. Junii. So-
lum'] Pro solea oalceamentoruni. Vi-
de Trinum. iv. 3. Lamb,
v.} Vilent inforttntio] Sic Trucul. ii,
2. ' vitare nialo ' elegauter. Tauhm.
Sic 'vitare verbo,' pro operam dare,
ne hoc verbum audias, Casin. ii. 2.
;J5. ' Vitent ancipiti iufortunio,' I'np.n.
prol. 25. Dictum pcrindf, ut ' malo
cavere' saepe apnd nostrum. Gran.
20 Si imperare possel] Id est, im-
perando asse(|iii possit, ut quod mon-
strat, fiat. Lambiui (ilossa explosa,
lego, Ilecle hie monstval, se imperare
posse, hoc est, satis verl>is osteudit,
qualis factis ct quam iiupotens de-
mum futurus sit, siquidem imperator
eva<idt scilicet. Douza.
22 Genium] V. N. liaccliid. et Cap-
teiv. IV. 2.
29 Mece] Diversa sjierant Phec-
dromiis et Curculio : ille pecuniam
ex Caria; hie parasitus mensam in-
strnctam. Illius pecuniariae ; hujus
cibarise spes sunt. Boxhorn.
33 Et aqualem cum aqua] Ut quasi
exanimato aquam otfundat. Vid. Mi-
lit. IV. 8. Frustulcntu] Id est, frustis
carnium effera. Taubm.
35 Ventum ut] Anibigue dictum
est ; vel, facite ventum sive ' ventu-
liim;' vel facite ut gaudeam ventum,
id est, me venisse : itaque mox sub-
jicit, ' ut venaini gaudean).' Turneb.
Uicit paiUlo post Curculio se nolle
sibi 'fieri ventulum.' * Ventulum '
dixit potius quam ' ventum,' ut sic,
siiblata auibigiiitatc, intclligeretur
planius (|uid vcliet. Boxhorn.
39 Osamanim habeo] Mcdica; artis
placita, velut aliud agens, lepidissi-
mus poeta inseruit. Cal. llhodig,
XIII. 24. Dentes plenos] ' Pleni den-
tes ' iiou sunt mutandi in blennos.
Nam jSAeVi/os Cra-cum non couvenit.
' Plenos dentes ' vocavit Plautus, ob-
tusos, liL'betes, situ jam, priv fame et
edendi longa inertia, crassiores fac-
los. Ut ilia quiP non exercentur,
riibigine et situ obducuntur, et sic
pleniora evadunt ; acutiora autem, et
subtillora, qua' sunt in continiio ex-
ercitio, ut ferri acies. Parasitus igi-
tur, qui diu dentes non exeroiierat,
sibi illos plenos esse et crassos, ob-
tusosque,silMriue occupatos queritur.
Sic 'plenum lilum' pro crasso dix-
1864
NOT/E VARIORUM IN
erunt, et siibtili opposueriint, ' pleno
velamina filo.' Salinas. Lippiunt] Jo-
cosa et aiulaci translatione, fanielici
' fauces ' dixit ' lippire :' ex eo, credo,
quod, cnin iu fame os aiiiarescat, sa-
livaqne concretior reddatur, et hx-
rescat faucibus, dentibus, palate ; et
arenosa etiam quaedani ore patente
fila lentore suo deducat ; llppitudi-
nem oculoruin imitari videtur. Tur-
neb.
40 Laxls lactihus] Perperam scri-
bitur ' lassis lactibus : ' vel potius
accipitur perperam, noii scribitur :
nam 'lactibus lassis' declarant, de-
falii;atis; at debebant, iiianibus, nam
'lassis' et ' laxis ' promisciia vete-
lum scriptura est: ut iisdem 'adas-
sint ' et * adaxint.' Ut autem dis-
tenduntur saturitate, ita vacuitate
laxantnr intestina, non lassantur. J.
Guliehn.
41 Nolo, hercle,aliquid] Ver atiquid
ergo incertuni quid, vaguni, quod
abest, et digito in prjesens monstrari
non potest, et quod quid, aut quale,
aut ubi sit iiesclas, significatur. Pliap-
dromus dixerat, Jam edes aliquid ;
idem est, ac si dixisset, 'edes ne-
scio qnod.' Certum ergo quid ma-
vult Cnrculio. Boxhorn.
43 Jllis conventis] Conventionem,
quam sermoni tribuere solemus, ad
dentes siios dentientes per ridiculum
accommodat, saUs pol parasitice.
Et alludit ad id, quod supra dixerat,
'Ph. Qui le conventuui cupit.' J)uu-
za.
44 Suis Klundinm] Vide Men. i. 2.
49 Iiivcnirc pnssim^ Quod Lami)in.
de argrnto dictum vidrri cupit, ego
de ipso Plix-dromo iutcrprelor. At
Parasitus in diversum scnsum objec-
tiou'-m illani retorcpiens, quasi PliaK-
dromus dixisset, Amisisti me; (am-
biguitas enim in verbo perdulisti)
poAxini, inquit, inveiiire te, iti niilii
operam adderc volueris: non alio-
vorHum, (|nam ad |)erditartim rorum,
quibii.t rc'cipiendis satagere solemus,
fortuitam recnperationeni respiciens-
Quo etiam referenda, quse sequnn-
tur : 'Ph. Perdis me tuis dictis.
Cv. Imo servo et servatum volo.'
Douza.
52 Scires telle gratiam tuam^ Frns-
tra hie sudaut interpvetes. ' Velle
gratiam alicujus ' est cupere aliquem
demereri, vel certe non offensum
velle. Contra ' negligere gratiam
alicojus,' est nolle in honorem ali-
cujus facere. Cicero pro Plancio,
' Neqiie enim ad negligendam gra-
tiam meam debet valere, quod dixit
idem.' Nee vero valent ha;c ver-
ba : ea usus est praefatione, ex qua
intelligeres eum amicum. Sed est
lusus comici. Apparebat, inquit,
eum te amicum velle. Hoc quum au-
dit Phaedromus et spectatores, ex-
spectant, ut sabscquatur, argentum
numerasse. Contrarium auteni eve-
nit, et lioc apponitur gratiae, quia
genus est simplicis amoris non lac-
tare : uon agere, ut illi de quibus
queritur Cbarinus in Andria iv. 1.
' In <lenegaudo modo queis pudor
pauiulum adest : nam ubi tempus
promissa Jam perfici, tum coacti ne-
cessario sc aperiunt.' Exip.so facto,
non aliqua praefatione hoc colligit.
Gronov.
GO Prehendit dextram] Coniitatis
ct benevolentiae indiciuui maxime
apudCraecos. Lambin. Carium'\ Pro
in Cariam.
(j(> Apud trapezitam silumest] Sole-
baut veteres nunimos suos non eos so-
lum, quos aliis debei)ant, sed ct quos
nulli debebant apud trapezitas col-
locare. Lamb.
71 Religio fuit\ Verba sunt, para-
siti significantis se (ut vulgi verbis
utar) conscicntiamfecissc, si homo ipse
parasitus ad coenam vocatus non iret.
liiidccus. Vide Merc. v. 2. Sticho,
II. 1.
73 Mc morari] Dicit Parasitus, fa-
cile se conseusisse, nt illico cnena
committeretur, etiamsi adhuc niniis
PLAUTI CURCUL. ACT. III.
i8r)5
tempori esset, Non enim parasiticae
discipliuae professoiem decere, lit di-
em iiioretiir, sen, iit patiatiir sil)i
niurain atierri a die, quo minus luce
cceaet. Ne decere eiiani, iit niniis
tarda coenaiido iiocti noceatiir, atqiie
ita soiiino decedat. Lamb. Nucli no-
cerier] ' Nocti nocet/ijui non recii)it
se dommii ante nocteii), nt crenet. Id.
7G In aleuin] Douza docet ' ait- cE '
nomine, iiniversa i.stiu!>modi iiidoi'iim
genera indiffereiiter comprrliensaan-
liquitus. Pono pallium'} Ut ego, a
militc provocatus, ludere possini (for-
tasse quia nummos non habebat) pono,
id est, depono pallium, tanquani pig-
nus. Cui miles ' opposuit annuluni.'
Lamb. Vide Baccliid. iv. 4. Cap-
teiv. I. 1. Asin. iv. 1.
79 Nulricem Herculem] Legend us
est locus ad liunc modum, et inter-
pungendus: Tace parumper : jacit vol-
torios quatuor. Talos arripio, invoco
aXfiav mcam nutricem. Hercule Jacto
bolts Ciiium. Dicit parasitus se invo-
casse aXfxav nutricem suam: quibus
verbis t'acete ludit et jocatur, quasi
nutricem, quai sibi sit, non designet,
sed epitlieto, quod perpetuuni est,
' lialmae ' ornct : ciun tamen intelli-
gat d\iJir]v, id est, lepores, jocos, atque
saies, venustatpuique suani : iis quip-
pe artibus victum sibi quaerebaut
parasiti, merebanturque sales isti
' nutricis ' nonien. Addit, Hercule;
quod est affirmantis de siiccessu aleae,
cum tarn prosperum habuisse vix
qiiisquam crederet ; affirmantis, in-
qnam, cum jurisjurandi rcligione de
60. Quatuor autem jactus sive boli
fuerunt : iiinc ista intelligenda, jacit
voUorios (junluor. Miles misit, singu-
lis illis talorum jaciibus et bolis qua-
tuor, ' voltorium ' sive ' canem: ' at
vero parasitus inquit de se, jacto bolis
Chium, Singulis scilicet bolis talo-
rum, quos jactavit, Chium, id est, se-
nionem misit, et vicit. Petitus. Lege,
almam meam nutricem Ferculam. Ut
alibi, * Sanclam Saturitatem,' ' Lu-
beiiiiam,' ' Commoditatem," Suavem
Suavialionem ' Deas facit. Tan. Fa-
bir. Vera ouinino est Lipsii sentcn-
tia de deciniis Herculaneis locum
liuuc interpretantis. Prselerea ipse
Hercules inter woXvcpdyovs nomina-
tissimus. Cum libri scripti non va-
rient, ad alias conjectnras decurri
non potest. Nee vero alilcr licet ex-
ponere quod vulgatum est. Salmas.
SI Caput deponit] Vide Aulular.
III. 6.
88 Panem] Hand dubie legendum
est panem. Nee ordo verborum no-
minativum exigere vidcbitiir, si ista,
Ilfcc sunt ventri stahilimcnia, paren-
thesios notae includantur; aut httc
sunt, accipias pro ' quae sunt.' liox-
horn.
ACTUS III.
I Beatus} Id est, dives. Vide Pce-
nul. I. 2. Subduxi rat.] Capteiv. i.
2.
5 Cum belle recogitol In Langianis
fuit, cum velle recogito, quod J. Gu-
lielm. vitiosa ilia scribendi ralione
liabet pro belle. Bellum esse videtur
avaro trapezitae, non reddere, quod
debi-at, nisi in jure coactuui. Taub-
man.
a Ad prcctnrem sujferani] Barbarnm
est, ' snfftrre ad praUorem,' pro, de-
ferre : apage igitur siz/feranf. Kecte
Lambinus duci, rapi, trabi, ut scili-
cet ibi Jupiter auxilium mibi sit,
dum vel abjuro, vel bonam copiani
ejuro. Ut et intra v. 3. * Pessime
metui, ne liodie mihi apiid praetorem
solveret.' Gronov.
10 Qui homo mature] Hunc locum
Cliarisius lib. ii. ita explicat : Qui
homo tarde, id est, vix et apgre quae-
siit pecuniam, nisi ei cito peperce-
rit, cito esurit. Lambin.
12 Vsurarius] ' Puer nsurarius'
est catamitns. Vide Ampliitr. Ar-
gum. Turneb. iii. 12.
II Kil tu me saturum] Verba sunt
Curculionis ad Phaedromum, et qni-
186G
NOT^ VARIORUM IN
dem ab eo discedenlis, ac nioniti, lit
bene rem gereret. Dicit autein, sa-
tnrura officii non esse monendnm ;
parasiti enim, per acceptiim sattui-
tatis beneficium, quod .estiniaiit ma-
ximum, iis, a quibus laute excepti
sunt, ouiniuo et inpriiiiis, nee nioni-
tos, ad res bene gerendas obstiiclos
se putant. Boxhorn.
19 Operto capite] V. N. Araphilr.
V. 1.42.
24 Catapulta hoc] Hoc SetKTMws di-
citur: nenipe, malum, aut vulnus,
quo nnoculus factus sum, catapulta
ictum, inflictiim miLi est. Boxhorn.
Capt. n. 2.
25 Sicyonem] ' Sicyon,' urbs ve-
tustissima in Peloponneso, non procul
a Corintho.
27 Superstiliosus] Id est, divinus,
seu vates, et ariolus: tvdios koI Oia-
(paros. Scaliger, V. N. Ampbit, i. 1.
67.
28 CatapuUce] Ergo * catapulta'
non solum tormentuin, sed etiam te-
lum est, ut infra v. 3. Turneb. xv.
1.
29 Hoc intus mihi] Gruterus incus-
mm. Acidalius iclus. Parens ulcus.
Salmasius inustuin- Qui nescit, cur
interpretes liEeserint, et intus mihi
nil aliud esse pronunciat, qnam in
me, in ore meo, vellem hiijus generis
Inquendi aliquod excniplum afferre
•lignatus esset. Liceat igitur et no-
bis ronjicere, Adolescens, ob rcmpub-
licam hoc virlutis mihi Quod insigne
habeo. Gronov.
32 A'«« in/orabis] Jociis ex ambi-
gno, alludens ad ' forum' et ' comi-
tium.' F.tiani Scaliger in Priap. mo-
nuit, perforare, -ntpaivtiv, flagitiosum
verbuin esse.
35 /n;t/« u m(?] Gratiam ab aliqiio
iuire, est dato beneficio aiicujus gra-
tiani et amiciliam mereri. Donat. ad
Kunurh. iii. 5.
.^7 Ciijittis] Vide Menapcb. ii. 2.
40 Di/m scribo'] Duin ei per syn-
grapham, ob accc])tam pccuniam ca-
veo. Tauhm. Tolas ceras] De * cera-
tis tabellis ' vid. N. Asin. iv, 1. et
alibi. Item Job, Mercerum Opin. i.
12. nbi etiam docet, quid ' prima,'
quid ' ultima ' cera sit.
46 Summano] ' Summanus ' Deus
est manium summus, (unde et dictus)
id est, Pluto, qui omnes avarissime
rapit in suum tbesaurum : inde • sum-
manare,' pro avide rapere et furari,
Summani more, finxit lepidus poeta.
Turneb. \\. 7. Putat Meursius, ' sum-
manare ' dixisse Plautum propter
eupboniam, pro ' submanare,' id est,
vwoxeipLov iroielc, et ludere voluisse in
alliteratione.
53 Signum nosce"] V. N. Amph. i.
1. 265.BHCcbid. iv. 6.
54 Muchara dissicit] Lego, Clypea-
tus elephantum ubi machara dirigit.
' Dirigere ' proprie est Sixoronuv, in
duas partes rectas et seqiiales scin-
dere. Titinnius apud Nonium, ' per-
nam totam dirigit.' IMale apud No-
nium ' diligo ' pro ' dirigo.' Festi
A bbre viator, ' dirigere apud Plau-
tum invenitur pro discindere.' Sic
ibi scribendum. Nam vetns liber
qui penes me est, babet discidere :
editur, discedere. Salmasius. * Dis-
siccre,' pro dissecare, probum et an-
tiquum verbum est, sed qiiorl passim
in libris coiruptum mutatnm in ' dis-
jicere," quod est dissipare, cum illiid
sit secando dividere. Virgil. lEn. xii.
306. ' Ille securi Adversi frontem
median! mentumque reducta Dissi-
cit.' Lactant. ii. 8. ' Cape igitur
banc cotem, eamque novacula dis-
sice.' Gronov.
61 Hamum voraf] Tabellis, quas
legit, capietur, ut liiimo pisces. Lamb.
62 Ttcnm ojo] Amat Plautus sic
loqui, pro vulgari, ' ore te.' Asin.
ill. 3. 72. Rud. III. 4. 6S. Pers. i.
3. 37. Casin. n. 5. 16. et in. 4. 5.
(Jronor.
7 1 Pcrediani] ' Perediam et Bibe-
siam Plautus cum dixcrit, intclligi
voluit cupiditatein edcndi et bibciidi,'
PLAUTI CURCUL. ACT. IV. SC. 1.
18(37
Festiis. Veimste, iit nihil supra, Per'
ediam el Perbihesiatn, iit provincia-
rum Domina conimentns est: ita lit
prius ' PeredicB ' noiiien referat, et
esca tanien comiteni contimio potio-
nem, quae ' Perbil)esi«' nomine ex-
priiiiatnr, attraliat. ' Classis ' vero
' Uniinammia ' figura comica et fic-
tione exercitnin Amazonnm signifi-
cat, cum et 'classis' exercitnin de-
claret : et coustet, ferramento can-
dente alteriitram sibi adiississe mam-
mam Amazoncs, iit una tantiim els
reliqiia esset. Sed fantiini exercitiira
pro terra Amazonnm aiidiri vult,
et regioinim terminatione formavit.
Qiiiu et ' Centaiironiachia ' jociila-
riter hie Tliessaliam significat, cnjiis
olim partem tenuisse Centaiiros e
poetis notissimiini est. Et, • Lihyaui-
q\ie oram oninem Conterebromiam,'
cum dicit, jocatnr novate verbo, sig-
nificans omnem illam terram, quam
Liber Pater exercitu lustravit, quam-
que obeundo contrittis et fatigatus
est. Turneb. Arbitror designari hie
Libyam illam, qu-.e vini est ferax,
eamque vocari idee ' Conterebro-
miam,' quod Bromitim, hoc est, uvas
8ive vinum conterat. Vindemiarace-
lebrantibus satis dixi. Grut.
82 Credo, hercte, tc esse ah illo']
Nugas blatit, qui negat liic Lambi-
num aut alios interpretes quicquam
vidisse : ' esse ' enim hie significare
edere, et ' esse ab illo,' parasitiini il-
lius esse. Tarn liercle, quam quod
Poenul. II. 2. ' Esnc tu, an non es ab
illo milite Macedonico ?' et Milite
II. 2. ' Qiien)<|ue a milite hoc vide-
ritis.' Gronoc. Hlatis] Au blattis leg.
vide Epid. ui. 1.
88 Juralus sum] Scil. me virginem
Pliaedronio traditurum. Lamb.
90 3Iilii mom] In hac (^omcedia, et
hoc pra-seriim actu terlio, existimat
Gulielm. Canterus Nov. Lect. iv. 10.
aliquot scenas desiderari.
ACTUS IV.
SCENA I. Choragus] ' Choragos '
vocant hodie eos, qui pecnnia sua
cliorum condncunt et instruunt ; ac
priniitHS x^P^T^* dicebatur is, qui
erat vere riytfiaiv Tovxop'*^' cujus erat
officium, videre ne imperitia chori
aut lascivia vetus niusica corrumpe-
retur, sed pura alque sincera serva-
retur. Cusaub. 'Chorus' est pars in-
ter actum et actum ; vel poiius pout
Bctinn, intioducta cum concenlu, &c.
Fuit autein per initia chorus mono-
prosopus in fabulis. Unns enim quis-
pianj prodibat, civium vitia recen-
sens ; idque sine cantu. Talis est
apud Plautum 'Choragus' in Cnrcn*
lione ; deinde alter additus, nt in«
terrogationibus et responsionibus ex-
plerent animos varietate. Snnima
enim laus in poiitica, novitas. Scnlii^.
2 Ilalophantam] Recte se habet
Halophanta. Non reperitur tamen
hoc nomen apud Graecos, sed tictum
est a comico, ut olim bene Scaliger
censuit ab habitu marino. 'AKo(pav'
T7JS, nt <TVKO<pavT-r)s. Nam et (pavrd^eff-
6ai Graeci pro decipi et avKocpavTe'ttTdat
dixere. Hesychius, (pavrd^ofxai, <tv-
Ko<pavTovfiai, Et ita apud Ari>topha-
nem legitur. Sed et (jJoiVeic abso-
lute pro ffvKO(pavTe'tv posuerunt. Ut
idem Aristophanes : Tiij ^aduiv <|>ai-
reis &vev OpvaWiSos. Item tIs 6 (pal-
pwv fcniw. Sic a.\oipdvTr]s, mariti-
nius est sycophanta cum habitu Iha-
lassico. Alioquin et &\o(pdvTr)s eti-
am dicerctur omnia mentiens et fal-
lens, non ut inepte earn explicat bre-
viator Festi, Salmas.
G Quoin] Pro iH quo; dignumqne
animadversione similimn morum ho-
mines aiiis in locis urbis reperiri so-
litos, non Komx modo, sed et Athe-
nis. Cnsnub.
7 Sumnl operam] Sciiic. quis ves-
trum. Boxhorn.
9 Comitium] Id est, ad puteal Li-
bonis : quod ara fuUse videtur in co*
1868
fiOTM VARIORUM IN
initio, iu gradibus ipsis ad laevain
curiae sita, in quam jnraii solebat.
Nod sine caussa perjiiros dicit in co-
niitio esse; nam in coniitio, nbi jus
dicebatnr, eiant litigiosi. Et ' comi-
tiales homines,' qui religionem ju-
risjnrandi parnin colere noveiant.
Turneb.
10 Apud Cloacinw sacruyn] Aiireliiis
Victor in foro Romano poiiit aedeni
Veneris Cloarinae. Circa earn versa-
tus (non enim habitasse) iudicat Plau-
tiis. Gronov.
Jl Sub Basilica] V.N. Capt. iv. 2.
12 Quique stipulari sole7it] Et hoc
fuisse genns male suadentiiim credi-
bile est. Suetonius Vitellio : ' Turn
foeneratornin et stipulatorum pub-
licanorumqiie, qui unquam se aut
Roniae debitum, aut in via porto-
rium flagitassent, vix ulli peper-
cit.' Rud. V. 3. ' Cedo qiiicuui ha-
beam judicem, ni dolo malo insti-
pulatus sis.' Sic autem Ms. non 'ad-
stipulari,' ut Passeratius voluit. Gro-
nov.
15 Canalem'] ' Caniculae forenses,
homines pauperes dicti : quod circa
canalem fori consisterent.' I'estus.
Ad (luod Scaliger, 'Canalicolas fo-
renses ' vocat, nt etiam Grajci d-
ypaiovs, id est, x^Sa/ous.'
IG Supra lacum] ' Lucrinum ' de
quo sus|>icati nonnulli, facile liinc
dimittimus, qui tam longe ab nrbe
Ronia aberat. Sane Aurelius Victor
' vicum Jugarium,' ad cujus caput
crat Servilius, itemque ' lacum Ju-
tnrnae ' ponit in regione octava, qua;
fornm Roiiianum vocabatiir. Sed in
eadem j)OMit cliani niulto nobiliorcm
' larum (^urtium.' Necpie intcliigo,
quid sibi velint viri docti, qui Plauti
tempore lacum ('uriium nullum fuisse
aiunt: etsi J^mdiidum hoc alius ex
alio describat. Qui primus dixit, vi-
dctur viguificasse stagnuiu vol aqnam
ii)i nullam xtatc Plauti fuixsc. (^ua-
r(! autem nccesse est, <|uimi dicitur
suj)rn liicuni, inlclligi lucuin stagnun-
temr Locus nempe ipse, nbi lacus
fuerat, sive tempore Romuli sive
paullo post cousules de plebe, et diu
ante Plauti zetateni et postea Livii
Tacitique aetate ' Lacus Curtius ' di-
cebatur. Et eum intelligere malo.
Gronov.
17 De nihdo] Vide Mostell. in. 2.
19 Sub Veteribus] De privatis foe-
neratoribus hoc est intelligendum.
Haa * Veteres' in foro tabernae con-
sistebant. Sequitur de publicis, ' Po-
ne aedem Castoris,' &c. Quod de
argentariis,sive trapezitis, accipi de-
bet, quos ubique eo nomine vellicat
Plantus, quasi male iis credatur, ut-
pote qui seepe foro cederent. Hi rn
ea parte fori, nbi templum fuit Cas-
toris, tabernas snas habuerunt, ut
privati in foro q»ioque eodem consis-
tere solebant, sed in eo loco qui di-
cebatur, sub Veteribus, Salmas.
21 Venditant] In Tusco vico homi-
nes liberi consistere soliti, qui se ve-
nales postnlarent: illudque Horat.
Sat. II. 3. 'Tusci turba impia vici,'
contra interpretes hue traho : cum
foeneratores non in Tusco vico, sed
sub Veteribus assidui fuerint. RcBvard.
22 Velabro] V. N. Capt. in. 1.
29, Vel pistorem vel lanium] Quare
omnes hoc et sequent! versn, ntiqne
sequent!, comprehensos accipiam pro
iis, qui sese ad rem divinam priva-
tam conductos cuperent, intereaque
ibidem starent oiiosi, et pistorem
pro nescio quo fictore, qui pararit
fietas hostias iiumilioribus, quod ex
Gutherio hue allevere, nihil rationis
video. Et est hoc, qualia illius mnl-
ta. Tu vero pistorem et lauium accipe
fiiinplicitcr, qui vulgo his verbis sig-
nificantur. Gronov,
23 Vel qui aliis ut vcrscntur] Hapc
Lipsii conjectura est. IMss. vel qui
alii subver, ; hoc est, vel qui i|)si ver-
tant ac uiulent merces ujuunsrularii
negotiatorcs, vel pr-rbeant institori-
bns mprres,qui!)us excrccant negoti-
atioriem sub aliis, (|uas mutent domi-
PI,A.UTI CURCUL. AUr. IV. SC. 2.
18G1)
noium vice. Finxit eiiim 'siibversa-
li,' lit * snppromiini,' ' fiibballionein,'
ille apud Quinctilianum ' subcoenant,'
Ovidiiis ' siibnuba lecii.' Vide de
Pec. Vetere iv. 14. (ironov.
24 Vitis damnosos marUos'\ Scri-
bendiim, dites, damnosus maritos. Ita
legcnduin bic et supra. Et potest
fieri ut in bis diiobus locis, ' dites '
ei 'damiiosi niariti' versari soliti t\\-
erint, ideo eundeni versum de illis
repeliit. ' Damnosos maritos ' ap-
pellant non profiisos, qui scrotantur
et potant, sed qnos iixores sumptu-
osze et prodigae damno feriebant, qui
propter nxores mnltiiin impende-
baiit : nam damnosus est Satrai/rjpds.
Alind est homo damnosus, aliiid ma-
ritus damnosus. Simpliciter ' damno-
sus ' est qui pro se sumptum facit.
At damnosus iiiaritiis, is dicitur, qui
propterea quod est maritus prodigee,
in iixorem nempe qiiiE sumptibus vi-
rum exbaurit. Salmas. Leucadiam Op-
piain] Leucadiam Oppiam cum dicit,
opinor, domum inteliigit Libertae Op-
piornm, qua; ' Leucadia' voi;abatur,
in foroque habiiabat : ad quam dam-
iiosi et neqiiam niariti plerunique di-
vertebant. Certe in ilia urbis regione
erat Oppiornm domns : cum a»nig-
matice ' Oppios de Velia ' nominet
Cic. ad Attic, vii. 1 3, Sed in anti-
quis volnminibiis, opcriam (ut sit, ex-
pectabo) scribitur: ut non dubitem
pronuiiciare, Lsucadiam fiisse Leuca-
dioruni in foro stationeni; ut ' Grse-
costasin,' quae a Greccis nomen liabc-
bat. Turneb.
SCENA II. 4 Memento prom.'] Non
assentior iis, qui admonitionem istam
de evictione promissa, non Lyconi,
sed Curculioni tribuunt, ea raiione,
quasi iiibil ad Lyconem pertineret.
Sed lioc potius est. Stipulatio ilia
a railite facta fuerat praiseiHe Ly-
cone, ut apparet infia v. 3. Et quia
Lyco pecuniam nomine militis nume-
rare debebat, ideo stipniatus fucrat
miles, si virgo aianu adsereretur, le-
noncm aut sibi aiit Lyconi tan(|uaiii
militis negoliorum gestori, pecuiiiain
reddere debere. Euit itaque Lyco
tanquam • adjectus ' solutioni, ut ju-
risconsulti loquuntur. lileo recte et
caiite loquitur Lyco. Non dicit ' sibi '
promissum, sed in genere ' promis-
suin ' (scil. militi stipulanti,) pecuni-
am ' milii ' (tanquam adjecto) ' reddi-
tiim iri.' Et ideo ait, ' sibi redditiiin
iri,' quia nnmeraverat: quod de Cur-
cul. dici non potest. Hie planiss.
sensus est : et ita recte sequitur id,
quod Curculio subjungit, ' Et memi-
nisse haec ego volam te.' Quibus ver-
bis Curculio id, quod quidem antea
ignoravit, callide tamen arripit, quasi
pro milite sollicitus, cum suum ipse
potins iiegotium gerat. Pistor.
5 Liberali caussa maim assereret'\
' Liberali caussa aliquein nianii asse-
rere,' signiticat, in judicio bominem
liberum, qui in servitute est, defen-
dere, vindicare ex servitute in liber-
tatem, sen nianu alicui, qui in servi-
tute est, injecta apud praetorem haec
verba pronnntiare: ' Hunc ego ex
jure Quiritum libernm esse aio.' Nam
bis fere verbis utebaniur, qui liberali
judicio natalibus aliquem restitue-
bant. Anceps autem est ' adserere,'
ideoque adjicitur, ' liberali caussa.'
Infra v. 2. GS. et v. 3. 31. Terent.
Adelpb. II. L Ad quem locum vide
Donatum. Poen. iv. 2. 84. et v. 2.4.
et 142. Gronov.
8 Mancupio tibi dnbo] Qui alteri
quicquam mancupio tradit, ita dat
quasi suum: ut accipicntis illico fa-
ciat, dominiumque transferat pure at-
que in perpetuum, hoc est, sine diei
atque conditionis adjectione : cum
sit ' niancipatio ' actus legitimus : at-
que adeo cum auctor sit, de evictio-
ne teneatnr auctoritatis nomine, qui
rem accipientis non fecerit. Faber,
Semesir. ii. 23. Mancipio dabo, acci-
piam] ' Mancipio dare et accipere
rem enitam,' est ita tradere et aufer-
re adbibita libra et xre, et quinquc
1870
NOT^ VARIORUM IN
testibiis civibus Romanis praesentibns
vit evictiouis periculuiu prastetur a
venditore. Gronov.
10 Alijurant] ' Abjiirare,' est rem
alienam perjurio negare, ait Servins
ad illud JEne'id. viu. ' abjiirataeque
rapinse.' Quanquam hiijus explicatio
hiiic potius loco convenit, quam Vir-
giiiano.
12 Auctor'\ ' Auctor' is est, qui
rem siio pericuio vendit: node ' auc-
toritas ' pro evictione apiid Venii-
leinm et Paiillnm jurisconsiiltos. Bos.
20 Vos] Trapezitas, Trinnm. ii. 4.
libus, pro iis, Milit. 1. 1. Pono et pa-
ro] Utraque plirasis est Virgiliana JEn.
n. pro eodein loco et ordine habeo et
censeo. Sen. Ep. 108. ' Una ponere
inorbos et senectutem ' dixit. Idem
Ep. 124. 'Te cum Deo pono.' Val.
Max. 111. ult. ext. 5. ' Aniicos inimi-
cosque juxta ponere.' Gronov.
24 Rogatas'] Id est confirniatas ro-
gationibus.
25 Quasi aquam] Ut enim aqnam
ferventem, quamdiu fervet, nemo
tangere audet ; ubi refrixit, nemo
tangere dubitat : ita leges, primum
latae, valent et metuuntur ; cum tem-
pore obsolescunt, et negliguntur.
Lamb.
2G Au ! male medit.'\ Ausim ego ad-
severare, non meditate sed meditato,
dandi casu legendum, ut subaudiatur
'milii:' utque boo significet Cappa-
dox : Cnrculionem male, id est, non
recte dicacem el contumeliosnm esse
in se, qui parum paratiis instructiis-
que (lioc enim male meditato est) ad
deccrtanduni cum eomaledictis vene-
rit. Oinnis proinde argutia in am-
bigua significatione ruv male posita
fiierit. ' Meditatum ' porro band ali-
tcr sane a I'iaut. usurpari, notum est.
Douza.
29 l\Iuncipem] Id est, praedem sen
fidejiissorcm.
32 Eduxi] ' I'ducare ' ad corpus ;
* fducere,' ad ingcnium perlinet.
Jytimb.
39 Decemminas'] Minas triginta de-
derat Lyco lenoni pro virgine, resta-
bant decern pro auro et veste. Lam-
binus.
ScENA III. 4 Deposivi] Pro 'de-
posui:' utitur et Catullus.
7 Facias ferocem] Vide Mostell.iv.
1. Ferocem, superbum, magni animi.
Vide Mostell. iv. 2. Supplicare, me
tibi. Vid, Epid. v. 2.
13 Tabulas] Si vera est scriptura,
de quo dnbito, pronnnciandum Kara
(rvyKonrjV, tablas. De qua scriptura,
etsi alias etiam facio conjecturas,
baec tamen est praecipua : tabellas
aliquem adscripsisse explentem sen-
sum ; Plautun) autem fecisse kut' eA-
Xei^iv, quas tu mihi? nimirum tabellas.
Camer.
14 Quos tu mihi] Lyco usns erat
nuniero singulari: miles autem ea-
dem nomina ponit in plurali. Notat
hoc Donatus ad id Terent. Adelpii.
' turbas, lampadas, tibicinas,' bis ver-
bis : ' Bene totuni pluraliter ,- ut qui
reprebendit. ' Sic Plautus multa,
Quas tu mihi, Ifc. Lambin. Somnias]
Id est, nugaris et blateras. Turneb,
Vid. Menaschm. ii. 3.
IG Latronnm] Id est, militum. Vid.
Milit. I. 1. Douza.
24 Umbraticus] Homo in umbra
educatus, et ignaviis ; non sub dio,
et strenuus. Truculent, dicitur ' um-
braticola.' Vid. ibid. ii. 7.
ScENA IV. I Quoi Iwmini] Pote-
rit versus hie usurpari, cum suspica-
mur ne princeps bona tide se nobis
amicum pra;stat, vultii inquam et
voce; sed corde aliud volutat. Gru-
ter.
4 Jusseram'\ MaViwjtisscrim; tum,
quia non jusserat sane ; turn, quia
pulcbre id cxpiimat f'astidiosum aut
iratum salutatorem. Acidal.
0 Ddint^es salem] Nedum ut 'coe-
na adventitia ' tibi detur. Jam ' sa-
lem lingerc ' dicuntur, qui perqnani
tenuiter victitant. Nam apud vete-
res in tenuioruni crenis, salem loco
PLAUTI CURCUfi. ACT. V. SC. (
1871
cibi fiiisse notnm est. Sali, acetuni
noster addit in Kiid. iv. 2. Lambin.
Moris fuit veteribus salem in niensa
liospitibiis apponeie, eo concoidiani
iuter se nititno optantes ; lit ex aqua
et terra ille constat. Uleurs.
7 Vocata res est] Sic Sticho, in. 3.
' vocata est opera.' Est formula ex-
cusandi se apiid invitantem, quod
jam alii promiseris. Gronov.
9 Ne facius testes] Uiii simpliciter
nionet accipiendum, ne in testibns
contra me adduceudis ant snhornan-
dis miiitnm ac incassiim labores : lii-
sit operant. Si quis in re diibia ant
nnde lis oriri posset, andiebat ad-
versariiim imprudenter dicentem.quo
convinceretnr aut teneretnr, prte-
sentes ant subito praeterenntes ap-
pellabat, meniinissent lioc ab isto dic-
tnni, inqne earn rem, ubi opus foret,
testimonium perhiberent. Kepenti-
nnm hoc erat, et nullns locus snbor-
nandis. Terent. Adelpli. ii. 1. ' Ubi
nie dixero dare tanti, testes faciet
illico vendidisse me.' Noli sperare
verbis abs to circuniventum iri, ut
si quid ambigunm dixero, tu arrep-
tnm id appellatis testibus mandes.
Gronov.
17 Pugna: prceliares] ' Prccliares
pugnas' dixit ad distinctionem veli-
tationnm,qua? verbis fiunt. Nam et
pngnare verbis dicebant, ut et Grifci
Ixax^TQai, unde et AoYojuax'C". Salinas.
Obtrita] Vide Sticb. iii. 1.
20 Friistulatim] Vide Baccli. iv.
8. Lamb, autem, ut liinc formica.
Scriver.
21 VolselltE] ' V^olsella,' sive ' vul-
sella' instrnnientnm, quo pilos radi-
citus e corpore exstirpant, TpixoXd-
fiiov.
22 Axicia] Forfex, quo secantur
capilli : ([nasi ' exicia,' ab ' exican-
do :' nam ' exicare,' pro 'exsecare'
dicebant. Turneb. Veneta et Colon,
leg. exicia. Lamb, legit excutia, et
interpretatur parvas scopas quibus
excutitur pulvis e vestibus. Linteum-
(jue extersum] Captivis ii. 2. nomina-
tur ' involucre.' Lambin. mavult
interpretari mantile, x*'P<'M'"^P<'*''
J. I'alm. leg. Unteumque extersui, id
est, lintenm ad extergendum compa-
ratum: qnam emendationem Duuza
ait verissimam. Ua Sallust. ' Lt
alia, aqux portandip, con(|uiri ju>
bet.'
29 Centuriatus est] Centuriatus mi-
les dicitur, in centuria adscriptns.
At facete et suo sale comicus «licit
eum centuriatum esse in expuncto
manipulo, id est, adscripiuin esse
manipulo exauctorato, et a militia
dimi.vso. Sulmas, Ex]mncto in mani-
piilb] Quemadmodum ' lecti milites '
in tabulas et codices (vocant ' pittai-
ca,' ' breves,' ' laterculum,' ' inatri-
culam')refcrebanturet scribebantur
ita delebantur ' non milites' et ' re-
jecti :' quo respexit Plautus. Et ex-
plicavit Sclioliastes vetus in hoc Per-
sii, ' Proximus expungani :' ' Tractuin
a militibns, qui expuncli dicuntur,
dum foras a militia euiittuutur.' So-
lebant et mortuos ibi notare, et ' Tlie-
ta ' suiun affigere. Lipsius.
30 In tritico] Alludit ad ' curcu-
lionem,' quae vermis est, frumenta
exinaniens, ut Varro ait, Graecis k'ls.
Virg. Georg. i. ' populatcjue ingiii-
tem farris acervum tlurculio.' Lani^
bin.
31 Reperius] Alii reperies. Vid.
Aulul. III. 5.
ACTUS V.
ScKNA I. 1 Antiquum po'i-tam] To-
tius bujus loci base sententia est :
Omnis mulier mala est, riatro yw7] x^'
\6s i<TTi, ut est in veteri Epigram-
mate. Duas igitur niulieres pejores
una esse, rcctissime oliui dictum est.
Malum quippe malo aiidito augetnr.
At ego in una Pha-dromi arnica,
(|ui(l(iuid malorum singula; mulieres
divisum tenent, conjuuctum iuveni.
Boxiwrn.
8 Caniculain] Planesium, quae mor-
1872
NOTiE VARIORUM IN
det ad instar caniculae. Lamhin.
SceaA II. 2 Nulla est] Jocus ex
ambigiio, in voce res, qnara ilia nego-
tiiini magiii niomenti iuterpretatiir,
hie fortunas et rem faniiliarein.
Lambin.
G Vivo facilius'] Nihil verius. ' Nu-
garum' enim tractatio propria pa-
rasitonim provincia. Merito ergo
propter eas ipsas facilius, id est,
lautins atque ex sententia se victita-
re gloriatur Curculio. Vid. Epid. ii.
2. Douza.
11 £/i«i] ' Eludere,' inqnit Dona-
tus, gladiatoriiim est, cum viceriint,
et ludo finem iiuposuere. Horat. i.
Sat. nit. ' Davoque Chremeta Elu-
dente senem.' Propert. ii. 2. ' Sic
a Dulichio juvene est elusa Calypso.'
Passerat.
13 Tribus bolis] Id est, talornni
jactibns. Vide Rudent. ii. 3. Vel]
Vide INIii. i. 1. In chtamyilem'] Scil.
paratus sum hidere. Taubin.
14 Cum boletis] Joctis stomachan-
tis miiitis ex annominatione. Est an-
tem, ' holetiis,' species fungi, solus
innocuus, jScoAi'tijs. ' Bulbus,' radix
rotunda tunicata. Lamb.
15 Tricas] Notanduin, aith rod ' tri-
cis,' hand ' triconihus argentariis '
modo, vernm etiani ' tricosis,' nomen
jnditum, idem significantibus. Lu-
cillius: 'Hie tricosu', bovinatorque
ore improbu' duro,' &lc. Douza.
21 Quju/ruyWiccm] Actione furti nta-
nifesti, qua peisequiniur quadrupii
pcenani. Lamb.
23 Licet te antesiuri] Liretne mihi
aliquem coruni, qui hie adsunt mo-
ncie, nt mihi ttstificetnr, mc niilitem
in jus vocasse? Vide Persa iv. 9.
Lambin. Non licet] Quia nemo liber
adsit, <iui testis esse possit. Lamh.
24 Intcsialus] V. N. Sc. seqvientis
vs. 17. et Milit. act. v.
25 At ef^o, quern] Non limit vcte-
runi more, in jus vocatuni invitum
qin)f|iio modo injiis ducerc. Nee earn
v-is iufercndic rixirquc concilandir,
quoties in jus vocatio a privatis fie-
ret, occasionem veteres aut probasse
aut admisisse. J. Roberlus.
28 Accede huctu] Scil. tu miles, et
auricnlam mihi prehende, si audes.
Lamb.
31 Quern elusit] Qnem tibi dornii-
euti et eluso ademit. Taubm.
34 Fastidit] Vid. Sticlio v. 4. et
extrema Tnic. HJitte islunc] Scil.
Curculionem, qiiem retinebat Ph-*-
dromns, ne a milite vapularet. Lam-
bin.
36 Surge] Incunibebat enim in
genua militls Planesium. Lamb.
41 Servavi] Id est, observavi, co-
lui. Lamb.
47 Veiitus tui'bo] Apnleius: 'Tur-
bo dicitur, qui repentinis flatibus
prosilit, et omnia turbat :' a Lucret.
' ventus versabundus' dicitur. Spec-
tacula] Aula;a et cetera instrumenta
scenica. Theod. INIarcilius censet
' .«pectaculum ' hie dici cum Servio
JEn. V. ' theatrum,' sive ' visorium,'
ut Cassiodorns vocat. Ludi aiitem
scenici in thoatro cdebantur; in ani-
philheatro gladiatorii ac venatorii :
illudque Veneri sacrum, hoc Marti.
49 Nee rivam] Id est, semianimem.
Vide Muret. Var. xvii. 13.
51 3Ieminislin'] IVIiruui ni mcmi-
nerit ttirbam fieri, qua? etiam multis
verbis earn, ut facta est, explicarit :
itaqiie oraculum putato, non conjee-
turam, Memini istanc turbam fieri, nam
de 8ua memoria loqui militcm, non
Planesii, manifestum est. ./. Ciuli-
elm.
53 Una anulum] Alinm ab eo,
quern parasitus militi surripuerat.
Douza. Atque ita hie locus tuendiis
est, qui alioquin a J. C*s. Seal, in
Hyperoritico c. 3. va|)ulat.
58 Deus] Verlere hoc loco est ivtp-
yT1TU(6v sic Terenl. Adelpli. 'Me.
Puer natus est. Mi. Di bene vor-
lant.' Ubi notat Donatus, in omni-
bus f|u<r rupite venerinf, ' l)ii bene
vortant,' dici solerc; quia sirpc ho-
PLAUTI CURCUL. ACT. V. SC. 3.
1873
iniiiei ea optaveriint, quae aliisalitcr dit aliciii peciiniam, spem tamen ha-
atque expectavcruiit, conligisseiif, bet aliqiiain recuperaiidi, nee jjiopmis
qiiain potesiateni reriim vertentium perdit; at qui aigentariis credit,
seniet in utramque partem, Verlnm- prorsus perdit : ergo nugantnr, qui
no Deo snperesse, veteres existinia- aiunt argenfariis male credi. Lamb.
verunr. 4 Omnis meJisas] Soil, aliormn ar-
60 Ccenam de.i snroriam^ ' Crena so- gpnlarioruni, ex (jiiibns lias derem
roria,' est qiiiv dalursorori niiper ag- minas corrogavif. Liimh.
nitae: ut 'advenlnria' quae datnr a-
inico advenienti, notoqiie. Salmas.
Epid. 1. 1.
63 Tu istanc] Recte liic rogatur
miles, nt sororeni siiam viro despon-
i) Poshjuitm nihil Jit] Sir Cicero
Fani. vii. 18. ' An lioc significas, ni-
hil fieii, fiigere te ?' (irouov.
G Aiiud prdtorem] Per cessionem
bonoriim. Lambin. ' Ad pra-torem
deal; nam patro mortiio, frater so- solvere' significat ita solvere, nt ni-
roris pnpilla: legitinins tutor est. liilo ditior sit creditor, sive id fiat
Douza. per cessionem bonornm, et bonam
6.5 Verittn herclc] Hnnc versnni copiam ejcrando, sive per perjininm,
Cure, parasitodo; q;ii per ridiculum diffitendo aut inliciando debitnm,
asseverat,se serio plane dotem illam quod dicebant ' abjurare debitum.'
constituere ; et velle, ut miles ea con-
ditione sororem despondeat. Neqne
enini hie ronsentire |)otest Phivdr.
qui infra demnm deliberet, et e so-
rore cxqnirat, utrnin velit,iS»."r. Pislor.
68 Hanc Uberali] Scil. ' caussa.'
Vide N. supra i. 3. et Poen. iv. 2.
75 Et ego line idem] Lego, Ph.
Et ego liuic cilium una spimdeo ; ut re-
spexerit ad superiorem cibi perpetui
flagitationem Curculionis. Acidal.
70 Tliesatirum meum] Lauibinns ihe-
saurum ineum interpretatiir, vel apnd
quern deposui x x x . minas ; vel, nndc
tanqtiaiii t x thcsaiiro depromam nuui-
morniii quantum volan). Porro, vcr-
siculus hie palam corruptus est. S\\-
Grnnov.
7 Amici compulerunt] Leg. coniule-
runt. IMos fuit pulcherrimus et vere
pins apud Graecos, sublevandi amicos
pauperes. Erant enim sodalitates,
qun; habcbant eomniuncm arcani, iu
quam quot mensibus certum quid a
singulis pendereiur, ut esset mule
juvari possenf, qui ex ilia sodalitate
fortunam adversam aliquo modo es-
sent experti. Tales iiaqne accipie-
bant ab istis aniicis et Bodalibus pe-
cuniae aliqnam summam, ea lege, nt
si Dens ali(|ii<indo meliora darer,
qnantum esset erogatum, tantnndf m
ipsi resiitucrent. Et hanc stipein
collatitiam vocabant epavou, et factum
spicor levi mutatione legendum, &d ipsnm epwifeiy. Nee raro accidebat,
eccum lenonem; incidi in iliesaurum nt importnni exactores dtbitonm
meum. Boxh, adorirentur, cum iile ab amicis « era-
ScENA III, 3 Nan nude credilur] num,' id est, pecnniam erani nomine
Creduntur proprie nnnimi qui red- coUectam, auferret. Casaub. Non
duniur; quemadmodum contra pro- male, nisi obstarent sequentia, red-
prie debentur, qua> deinde solvuntiir. dit nrgenlum domo. Nam dovio reddit,
Inde argutia Marlialis ii. 3. ' Sexte, qui promit de area propria, quod an-
nihil debes; nil debes, Sexte, fate- tea ibi repositum habebat: ut ita
mur. Debet enim, si qnis solvere, coUaticia pecnnia amici eum nonjn-
Sexte, potest.' Tornorup. Hoe sig- verint. Gruterus. Imo id ipsum, quod
nifieat leno: Credere pecnniam ar- contulerunt amici, reddit domo; non
gentariis, non est male credere, ut enim a mensa, neque apud pra?fo-
nonnulli dicunt. Nam qui male ere- rem : quibus hie opponitur rh domo
Delph. et Vur. Clas. Plant. 6 C
1S74
NOT.E VARIORUM IN
non coilationi ant epa'iy. Fnllitnr
Grntenis, et Casaiiboni ronjectura
nihil verin>. Cicero de Off. lib. ii.
' Liberales antem, qui siiis facultati-
bus ant captos a pr.pdonibiis redi-
mnnt antjps alieniim su?cipinnt anii-
conim.' Cornelius Nepos Epanii-
nonda, nbi inter alia: ' eamqne sum-
main mm faceret, prinsqnam accipe-
ret pecnniam, addncebat enm, qui
qiiarebat, ad eos, qni conferebant,
eiqne nt ipsi nnmerarent, faciebat.'
Grortov.
10 VoKiercl Tralatio est a ventri-
cnlo, qui cibi impatiens enm revo-
mit. Dignns bomine militari sermo.
Tmibtn.
11 Autttcum? aut] Addifnnis erat
* mihi :' sed miles interrnmpit. Douza.
Acidal. ita distinguit: aut tecum? Mt.
aut? quia ex te hodie fuc. auctoritate,
lit ait, vett. editt. Hnilie romice ad-
ditur, et abundat in ornatum ; nt sta-
tim, ' delicatum te bodie fariam.'
Pili/rn calapultarium] Id est, jaciihim,
quod ecatapnlta mittitur. Taiibm.
] 2 .Vfrro] Sic Vitruv. x. 15. ' Per
qna> tendnntnr nervi torti, qni bra-
cilia rontinere catapultarnm debent.'
13 Delicatum] Qui? non videt nnil-
to ita elewantins h^r Pha'dron-um
dicere, qnasi sucrinenteni niiliti ?
Hie qiiidem e re niiWiari de catapul-
ta exemplnni dncens ; Pha-dromns
antem, nt delicatns et amatorius ado-
lescens, de delitiis. Certe lenonem
ab ntroqiie irritatiim, ostendit re-
sponsnm ejns : ' At ego vos anibo,'
&c. Pistor. Calello] Ambigiinm.
Festns : ' Catnlns genus qiioddnm
viDcnli, qni interdnm canis appella-
tur.'
14 Ferreo] Jocns xapo irpoaZoKiav,
Homines delicaii liabent cafulos,
quales sunt Mehlcri, qnos srcnm cii-
hare facinnt : non antem ferreos.
Torrent. In robusto carcerc] Id est, in
robore. Nam in areas e robore far-
tasjervi includcbantnr poena- canssa
Vide Poenul. v. 3. 34.
17 Atque intestatum'] Etsi doctis-
jimis intestatum probari video; ego
tamen magis laiidaveriin, quod est in
Sarracenica, inattestaturn ; prapseriim
cum hue nnice faciant ilia Sc. prje-
cedenti, ' intestatus viviio.' Si ' in-
antestatus ' hie reiinemns, sciendum
triplici venire significatu : et pro eo
cnjus auris testimonii ergo appre-
Iienditur : item eo qui in jns vocat,
et qui vocatur. Pro prime facit illnd
Herat. Sat. i. 9. ' casu venit obvins
illi Adversarins : et, Licet antestari ?
ego vero Oppono anricnlam : rapit
in jus,' (i^c. Pro secundo Prise, lib.
VIII. qui ex Livfo disertiin affirinat,
' impuberem libripendem esse non
posse, neque antestari ;' ubi 'antes-
tari' passive accipitur, et sigiiat, ut
idem ait, irpo'Siau.apTvpriQTiva.i. Teriio
modo usurpat liic Plaiitus, et Poen.
V. 4. ' Antestare me, atque dnce,'
^jc. Istic siquidem Auterastilis jn-
bet aurem sibi \eili, et deiude dnci
in jus. Nannius.
25 Tibi permittimus'] Te jiidicem
sumimns. Taubm.
31 Liberali] Sril. ' caussa:' ne ad
mauu reteras. Vide notas scenae
pra-cedeulis. Idem.
40 In j.'erro] Haec eo referenda
sunt, quod qui pecnniam alteri de-
bebant, et se debere confess! eranr,
am judicati fuerant, nisi intra tri-
ginta dies solvissent, neque quisquam
pro lis, a creditore dnci et vinciri po-
terant: quod ex A. Geliio xx. 1. in-
telligere licet, et Liv. lib. vi.
44 Ad prcFtorcm] Qiioties bonis ce-
dendum fnis<et lenoni, si omnibus,
quibns debebat, ita satis fecisset .'
Potius est, nt ad perjurium lia-c re-
fprantnr: nt dicat leno, se onines
creditorcs snos ad prjetorem vocare
solere, aiqiie ibi jiuejnrando affii-
mare, se nihil ipsis debere. Quo
pertinct, quod supra ei objicil co-
ons: ' Naniqne incnbare te satius
fiierat Jovi, Qni tibi anxilio in jnre-
jiiraodo fnit.' Lt infanics fuissc per-
I
PLAUTI CASIN. PROLOG UM.
1875
jiiriis lenones notissinuim est. £o-
dem referendum videiiir, quod supra
Lac isc. legitur : ' Pessime metui, ne
milii hodie apud pr£etorem solveret :'
quamvis et hoc ad bononim cessio-
nem pertinere videatur LambiDO. Bo-
aius.
4G Ne tu me nescias] Docti&simus
Batavus hie quEedain mulabat. Ve-
rum QOD putem debere quicquam
lieic luutari ; nisi anieiuus reddere
lenoois senuonein bt-ia languidioreoj :
pra^sertini cum ei etiam mox alludat
miles : ' Novi ego iios pugnos meos,'
scilicet, non le, o Cappadox. GnUer.
49 Licet] lllud licet, verbum est ac-
cipientis pecuniam praeseutem, quam
paullo ante a Lycoiie extortam secum
portabat leno. Acidal.
CASI> A.
Argcm. 1 Conseirami Casinam.
Conserti duo] Chalinus et Olyiiipio.
2 Senex] Stalino. Filius] Euthy-
nicus, Kceiphv TTpOcrcinroy.
5 Mulcat] Vide notas Tiinnm. iv.
2. Ms. Cam. et quinque Pall, et
Lang, mulgat : bene; nam mulgat est
mulcal. ' Mulcare ' est verberibus
efficere ; ' nuiltare ' autem pecunla-
rum pcenam exigere. Gronoc.
6 Adolescens] Euthynicus.
Pkologls. 1 Saltere] ' Prologus
CasiuiP, non Plauti, sed Plauto dig-
na. Qtiem Apnhim aliquem Comoe-
dum Plautin-JB Fabulze prsefixisse,'
existiniat Alciatus.
2 Facitis maxumi] Sic Gruterns ex
Mss. cum Camerarius transposuisset
versus gratia, maximi facitis : conjicit
vero, utque vos Fides. Lege, Fidem
<jui facitis maxumi, ut et vos fides.
Gronov.
14 Iti scnioribus] Notum est Ser-
Tium TuUium populum Rom. discre-
visse in varias classes, centuriasju-
niorum et seniorum, ratione habila
statis. /n senioribus ergo hie nihil
est aliud, quam in centuriis senio-
rum. Boxkorn.
15 Flos] Vide notas Cnrciil. i. 2. 1.
19 Communtm locum] Orcnni, vel
terram. Lucretiu!, ' Omnipotens,
eadem rerum commune sepulchrum.'
Coraicus hie ev(priixu' nam et ' abire,'
et ' communis locus,' kut' ev(pritu<Tii6v.
' Coranuinis locus ' est ille, ' unde ne-
gant redire quenquam.' Sicev^rj/Aow-
Tes sepulchretum dicebant iroXvavSpiov :
et TXfioyas, mortuos : qnin et ^aKopiVat
dicebantur: sic et ' felices ' Latinis.
Flerald. Artemidorus Oneir. i. 80.
Ko7vos 6 T&Kos ovTos KaXfiToi, 6 rovs
viKpovs Sexo^foS' Gronov.
20 Sed absentes] Id est, defuncti.
Bosius hunc locum ita explicat : Sed
absentes tamen sunt pro prasentibus, id
est, proinde ac si prjesentes essent;
ut sit avaffTpofpTj.
22 Gregem] Comicum. Lamb.
23 Ejicite ex animo] Omnet Mss.
aiuut habere ducite : quod vere Plau-
tinum esse et idem significare quod
abducite : rh ejicite ex superscripta
interpretatione natum. Videant so-
des Gruteri notas: ibi invenient u-
num omnium optimum codicem Ca-
merarianum, a quo sine gravi causa
non est fas recedere, exhibere cicite :
lit fere semper in scriptis ' abicio,'
•adicio,' ' subicio.' Maneat igitur
ejicite. Cicero pro Sex. Roscio : ' Ut
naiuram ipsam vinceret : ut amorem
iiluni penitusiusiium ejiceret ex ani'
mo.' Gronov.
1876
aOTJE VARIORUM IN
24 Flagitatorem] Creditorera ira-
portiiniim. Vide notas Mostell. in.
2.
25 Ludus datus est] ' Dare liiduni,'
est metaphora a ludimagistris, qui
Florallbiis et aliis ejiisinodi diebiis,
ptieros ferlari sinuiit. Tunc diiiin-
tiir * dare ludiini piieris,' lioc est, liidi
vel Indendi potestatem illis facere.
Unde iiietHphora in alias res dediic-
ta ; lit, ' dare liidiin) alicui,' sit iii-
dulgere illi, neqne ab eo quotidia-
nuin pensum ant luborem exigere :
qiiod hoc loco iiidiilgetur argentariis.
Scalig.
26 Alcedonia'] Hae aves nidos fa-
ciunt in mari, media liyeme, quibus
diebiis taiita est tranqniliitas, ut pe-
nitus niliil in mari possit moveri :
inde etiam 'dies Halcyonii' vocaii-
tur. Servius. Plin. it. 47. ' Ante
briimam septem diebus toiidemque
postea sternitiir mare alcyonnm fce-
turaa : et unde nomen ii dies traxere.
Reliquum tempus hiemat.' De nu-
niero dissentiunt auctores: nam Sui-
das Aristoteiem et alios undeciin po-
suisse ait. Gronov.
27 Ratione utuntur'^ Non irritum
omnino t'uit liic ingeniunj Bosii mco
judicio: sed quod alii simplicius vo-
lunt, id non est ei adversum. Nam
eo jocatur Plaiitus, quod ntrovis
modo verba possent accipi. Ratione
ulunlur et significat agunt ex tabulis
Btqne objiciiint grandi cmn codice
Domen : et agunt commode scienter-
que : ut cum Columella vi. 2. ' Non
eajvitia, sed ratione emendentur.'
Sic ludis pnscunt est et, quia ludi sunt,
ncniincm ilagitaut debitum, et, neiui-
iiem flagitaut ludindo,sed serio. Dc-
niquc sicunduin ludvs est et, ludis per-
actis, et, post<|Mani aliqueiu ludificati
sunt accipiendo, quod non curant
reddcre. GroA. Ludis jwscunt] S\}GC-
taculorum cnim tempore nccpie libcl-
los dare, nequc in jus vocare hoiulncm
fas erat. Doiiza.
211 Vaciiyr] Rctineo cum Lanibin.
vacivas : Et jocus comiciis est in * va-
civis auribus;' nam locutio est fami-
liaris, ' si vacat, audi.' At comicus
dixit, -si vaciva sunt aures, joco capto
a vacuis aedibus. Scalig.
30 Dare cobis] Id est, dicere. Vir-
gilius Eel. I. ' Sed tamen iste Deus
qui sit, da Tityre nobis.' Boxhorn.
31 Clerumence] K\r]povixivoi, id est,
sortieuies.
34 Cum latranti nomine] ' Latrans
nomen,' est Casina ipsa, nomen neui-
pe mulieris. Proprium quippe mu-
lierum semper ganniie et latrare.
Et nullum frequentiusfuit convitiuni,
quo apnd Graecos verberarentur mu-
lieres, quam canis. Apud Aristo-
phanem siepe occurrit. Si kvov, de
muliere oblalrante, et fjuBvari kvoov, de
ebria. Vespis : @pa<Teia koI /xeOuiri}
ris vAaKTei kvwv. KaTretr' fKUvos «T-
■ntv S) KVOV, KVOV. Scholiastes : Ti\v
apTonwKiSa Kvva tiTrev, vXaKTOva-qs aou
<prt(jlv ov (ppovTi^ii), S>v KVOV, Graecus
auctor, unde Iianc comcediam acce-
pit Plautus, nomen ei fecerat, kAoj-
povfitvot, id est, sortientes. Planto
placuit titulum ex nomine ancillae ei
facere, de qua servi contendebant.
Ea est ' Casina ' latranti nomine,
quod, ut dixi, mulieium est propri-
um. Casina autem est Kaaivr] Grae-
cimi nomen a primitivo Kd,(Tis fac-
tum. At • canissa ' Petiti falsuin
et inei)tum. Salmas.
41 Exponi] Extra aedes poni, ad
incertum mortis, et vitac casum :
(piod fariebant, qui pueros natos
alere, sen tolleie uolebant. Terent.
Hccyr. ' Continuo exponetur : ' ad
quod Donatus : ' ad mortem scili-
cet,' Lamb.
48 At earn puellam kic sencxl Udec
scriptorum et editiouum piiscarum
lectio est servata etiam Camerario,
aqualicenter recessit Aldus facien-
do amavc puellam earn hie senex Effiic-
tim occijiit, vt item hujus contra Jilius.
Cui tauten lia-siruut Douza ct Gru-
terus, quod parum commode proce-
I'LAUTI CASIN. FROLOGUM.
1877
rferet oratio. At liiiic icmediiim
aliunde qiia>reniliini. Posteaquum,
quod viiljro liabeliir, est a (Jameiaiio
adjiivante verj^um : nam et optiiiiiis
ejus codex et alii sciipti editiqiie,
Postqiiain. Hoc dividinduni et stri-
bendiini : Post qua; adulevit ad earn
atatem, ut viris Plucerc posset. At
earn. Sic niliii est in oratioiie coii-
fragosi. Gronov.
50 Legiones parat] Allegoria a re
militai'i. Ita ' piigna ' idem est, quod
dissensio, ' pii(;nare,' idem quod, dis-
sentire. Lcgioncs, liic copia- sunt ra-
tiontim et argumentoium, blanditia-
ruiii insidiaruiiique. Bo.vlmrn.
62 Allegdvil] Privaiini niisit. Lam-
binus.
54 Excuhias foris] Si'^nificat pei-
vigilia Veneris et amHntiuni, apud
villicum, cliim iixoiem, patri paiata
futura. Boxhorn, Vide not. (lurcul.
1.3.
57 Intra prcpsepk siias] Id est, in
sua potestiite. Lnngol.
63 Sciens ejus] Id est, ejus rei con-
scia ac gnara.
CG Inlcrrupit] Intercliisit ei redi-
tuni. Allegoria a re miiitari. Cae-
sar, 'ponteni rescindere,' dixit ; Li-
viiis, ' intercidere.' Lamb. Ego ex-
istiinem, liic niliil esse allegoricuni ;
sed risus tantuiii ca\isa dici. I'istor.
C8 Seniles niiplio'] Neque enim
justae serviles sunt nuptiie ex jure
civili : neque servorum mulieres di-
cuntur ' uxores,' sed ' conjuncla-,'
Varro.
75 Id ni fit mecum] Id utrum fiat
necne si quis sponsione mecum cer-
tare vuit, deponat apud jndicem vel
arbilrum pignus, ut ego quo(|ue de-
ponam, ea condiiione, ut uter victus
fuerit, nou recipiat piguus, nisi urna
inulsi data. Genus loquendi, quod
non intelligitur.nisi posit is exempils.
Baccli. IV. I). ' Fdepol qui me esse di-
cal cruciatu malo diguum, naj ego
cum illo pignus baud ausim dare.'
Epid. V. 2. ' Aio, vel da pignus, ni ca
sit filia. Pe. Quani negat noyisse
mater? Ep. ni ergo matris tilia est,
In meum nummum, in tuum talen-
tum jjignus da :' id est, depone pig-
nus et certa mecum sponsione, qua
ego pauper victus nummum perdide-
riin, lu iocuples talenlum. Pn;n. \.
4. ' Da piguus ni nunc perjures, in
suavium, uter uiri det.' Cell. vii. 11.
' Ni lioc ita est, qui spondet niille-
nunif Plauti verbis sit, 'qui dat
mecum pignus in mille nummum r'
Aristoplian. in Nubibus : TlepiSov vvv
4fiol, el jUTj rfrpdiJ.eTp6p ian rh r]iJ.ttKTfov.
Ubi Scliol. TieplSou vvv ^/uol, avTi roiJ,
ffvvdrjKas •jroi7)(70i'. Gronov.
76 /'oHu.s] Ideoaiit Pn:nnm,ant GrjE-
cuin, ant Apulum judices desiderat,
quod supra dixerat, Cartbagini, in
Gra'cia.et Apulia serviles nuplias tani
spiendide celebiari. Vnltigiturjudices
adbiberi locornm peritos. Quanquam
boc de nnptiis servilibus in bisce lo-
cis curatis, comica quadain licentia
potius confictum, quam ut pro bisto-
ri<r testimonio possit alleg;iri. Pistor.
78 Niliil ugilis] Pignore dato me-
cum non certatis. Lamb.
81 Ea incenietur] Prostibula per
ludos publicos in Scenam introduci
soiebant, et exponi ou)niiini non libi-
dini solum, sed licentia>. Scilicet ut
qua- perditi bomines in mimis et ce-
tera obscoeiiitate fabularum, paulo
ante natautibus oculis videraiit, ea
post ludos in reliquo corpore pecca-
rent. Is nios Rouise vetus. Statins,
' Hue intrant faciles emi puellae.' Et
apparet vel ex Tertulliano, banc pro-
«luciionem scoitorum non sine solem-
ni ponipa fuisse, et cum pra?dicatione
publica pra>conis. Ad bunc rituni
acconimodaudi bi versus Prologi.
86 Non manebit auspices] Cicero de
Divinat. lib. i. ' Nibil fere quondam
niajoris rei, nisi auspicato, ne priva-
tim qtiidem gorebatur : quod et nunc
nnptiarum auspices declarant, qui re
omissa, nomcn tamcn tencnt.' Sed
cum auspices adcundi mos dcsitsset,
1878
NOTiE VARIORUM IN
' proxcnetae' vel 'conciliatoics ' eo-
riim vice fiierunt; qui et ' proniibi '
dicti, felici oinine omnia inchoantes.
Glossariiim : Auspices, pronubi, Trapd-
vvficpoi. Et hi, quod conventum erat,
nt rite fieret, tabiilisque mandaretur,
curabant. IJotoman.
ACTUS I.
7 Sulelis^ Vide notas Ampliitruon.
I. 1.211. Capt. 111.5.
10 Quid in urbe reptas] Lego, et
ex parte cum Lanibino emendo,
Quid in urbe restas viliice hand magni
preti. Primuin fastidiiim est in eo
qnod sit villicus, ac eum propterea
!ion ileceat in iirbe restate, lioc est,
remanere et cunctari : postrenuiDi
quod non sit magni pretii. Dissal.
12 Legattim] Mandatum est.
15 Dierectiis] Vide notas Capteiv.
III. 4. 193. et Trin. ii. 4.
18 Ego, hue quod rcni] Quod hie
tentant,/ioc subjiciendo.sine vitio est.
Nam hnc quod veni in urbem est ob
quod hue in urbem veni. At quod se-
quitur, intentatuui relinquunt, <|uum
tamen Camer. codex et omnes scripti
Pali, nisi impetravero. Scribendum
autem, ut et Parens voluit in scriptis
noil*, si impetrnvero. Ea enim parti-
cula utuntnr interdnm ea vi, qua
alioquin ' ubi ' vel ' siniulatcjuc.' Ca-
tullus, ' Nam si luxerit, ad librario-
rimi Cnrram scrinia.' Gronov.
24 Potior fins'] Id est, prfrferaris
inihi, potiore apud earn liabearis loco,
quam ego. Nihil ergo hie mutandum.
lioxliorn.
30 Lucehis nova; nupta facem] Aa-
Sovxvca^. Curcul. 1. 1.' luces cereuin.'
Qninque facibus utcbaiitur in nnp-
tiis: quod is numerus cpiasi synibo-
liini quoddani <<it nii|>tiarnni, ut (|ui
ex prinio imparl, et prinio pari, tan-
quani ex mare et ffcniina constet.
Plura vide apud Plutarch, in Pro-
hlcmatis. E.ts qui pra'fVrcbant, 5a-
6of/xot a (Jrwcis, a Liilinis fortasse
oiim ' pucri luuti ' dicebantur : d«
quibus vide notas ad Plant! Curcnl.
I. 1. 9. Quin et suspicor id olim
ominosum habitum fiiisse, credi-
tumque, qui novae nuptse luxissent
facem, eos postea nihili fore. Murel.
32 Id locorum] Id temporis. Lam-
bin.
33 Una semila'] Meursius scribit,
et una femina, apxa'iKoos, pro liemina,
salvo metro. Vide ipsum et notas
Curcul. II. 3. 8. Taubm.
36 Curvom aquafaciam] Ms. noster
disertim habet circum. Quod elegan-
tissimum et Plauti mihi esse videtur.
' Circus ' Latinis dicitur, quidquid
rotundum est. Unde diminutivum
'circulus.' Nihil autem circo incur-
vatius est. Boxhorn.
37 Postilenu] Lorum crassnm, sive
lignum incurvum, sub jumentorum
Cauda, ad sustinendum ;3acrT07;UO, cui
onus iuiponitur. Lamb.
38 Aisj («] Non possum probare
Turnebi lectionem et explicationem,
nisi ut mures de accriw edere. ' Acer-
vnni edere,' pro de acervo edere,
vix probum. Legendum putem, nisi
tu acus bourn cderis : nisi ederis acus,
nt boves soleni, ant nisi terram, ut
lumi)rici. Fortasse an et acer bourn
scripserat. Ut «c<?c pro 'acus' dix-
erint veteres ; unile in secundo casu
' aceris.' Acus est palea. Palea
autem pro pabulo bubus, nt est apud
Varronein de R. 11. xi. 5. Salnias.
39 Quud te postules] Istud quidquam
non est mutandum in quidvis, Et de-
teriores sunt libri qui sic habent.
Sine distiiictione scribendum : Quod
te postules, gustare quic(iuam, nu7iquam
edcpol jcjunium Jejunum est (cque, ifc.
Ratio lo(|Ucudi postulabat, nt dice-
ret, Quod te postules gustare quidquam,
non est, pro eo dixit, (juod tc postu-
les gustare (|uid(|uam, nonjejiminm
leque est jejunum, ut ego te reddam.
Salinas. Sic Mil. ii. 2. 'Quod ille
gallinaui.' Sententia est: Non est,
quod ille dicat: ne accipiatis banc
cxcusationeni. Cicero Vcrr. lib. ii.
PLAUTI CASIN. ACT. II. SC. 'J.
1879
< Quod civis cum cive agat.' Turneb.
4S Condigne te cubes] Apage, cum
tilitiis iccubes. Noiiduni expressit, rjuo
niodo velit euiu ciibaie. Et vocabu-
liicn est Plauto fiequens. Aulular.
111.4. 'Condigne etiam nieus nie in-
tiis gallus.' Et saepe alibi, (ironov.
11 III fenestram'] Non de cubicula-
ri aliqiia fenestra accipiendum, in-
(luam iste conipingcndus ; sed de ei-
gastiiiai'i. Lilts,
47 ]\IclliUa] Est v-noKopiaTwhv veibi
' inellina,' quod alibi utitur. Mnurs.
4'.» Festus dies] Vide not. Epid.
III. 1.
50 PuUus'] ' Pueruin (|ueni quis
aniabat, pullum ejus vocabant.' Fes-
lus. Vide not.Capt. V. 3. Mi lepus]
Salacissiuia ac venustissinia auimalia
comineinorat, coluinbani, passeieui,
leporem. Palmer.
52 In medial In ilia fenestra. Lam-
biiius.
ACTUS II.
ScKNA I. 1 Obsifcnatc cellas] Sig-
natiiriuin aniiluni intellogit, sive, ut
alii appellant, sigiilariciiun, qui lia-
beat xapa«T7}/ja. De (juo Vopiscus in
Aiut'liano: ' Uxori et t'lli.e anidum
si^iilarii-iuni quasi privatus instituit.'
Moris autem Homanis, nt donii sup-
peliex pcnusque oninis eo signaretiir ;
ne quid negligentia aut furto periret.
Lipsius.
12 A cheruntis pabulum] Quo Ache-
runs pascitur : seneui, qui Acherunli
debetur. ' Orci victiniani,' ut loqui-
tur Horatius, Od. ii. 3. Lamb. Tb
Acheruiitis pabulum et qua; sequuntur,
refert Acidalius cum Lambino ad «/-
ciscar, et ani^atn, verba supra posita.
Sed nihil opus est quod douii ha-
beas, id aliunde enieudicari. Latinum
et Plautinum est, Faciam Acheruntis
pabulum et flagitii persequentem,
uti vitain colat. Dissnld.
13 Flagitii persequentem] Perse-
quentem nou concoijuo, et divino leg.
Jingitii Prcesepe ; cum euim pabulum et
stabulum nominarit, quidni etiam /jjvr-
sepe, quod istis affine ? Et, prcesepe
flagitii, eadem rationc dixeris, (pia
' stabiiluui tlaKitii' in Trucid. Acid.
14 Ad cicinas] Lego, ad vicinam ;
lit supra vs. 2. hujus scenae, et versii
huie |)roximo, ' ea ipsa eccam egre-
•iitur forag.' ' Ea ip-a,' nempe vici-
na, noil vicinap. Dissald.
\(i Per tempus] Opportune. Ita
Latino dicitur, ' per tempus licere
ali(|uid, aut nou licere.' Per aliquem
fieri crediiniis, quo favente aliquid
fit. Ergo per tempus non fit, quod
fit ttMiipoie ac occasione non favente.
Box horn.
ScENA II. 1 Sequimini comites]
Comitatus posteriori sevo frequens e
spadonibus. Virgines euim et ma-
tronal, sive alioqiii materfaniiiias ali-
c|ua ordinis honestioris, niinquam
sine asseclariim pedissequio in publi-
cum prodibaiit: Cistell. ' astat ea in
via sola : Prostibuliiui sane est.' V.
N. Amphit. iii. 2. 48.
4 Calvitur] Frustratur, decipit.
Auctor Vocab. Latin, tlraci. Calvi-
tur, id est, e|a7roTa. Siguificat autem
Cleostrala, se, cum sola est donii,
somno urgeri at<|ue opprimi, sibique
somnolentie opera muliebria e niani-
bus excidcre. Lamb.
11 Dividuw] Ilaiic scripturam om-
nium Mss. Pall, et Camer. mutavit
Lamb, in dicidice: nee male, si cum
Nonio tristitiam et mccrorem iuter-
preteris, <|uod veteres dixisse ex hoc
I'ropertii vult, ' Dividias mentis
conficit omuis amor.' Male, si cum
Festo discordiam interpretandum
censeas. Glossac, dividia, (irdxdfta,
SLX^foia. Grut.
13 Nee quacum plura] Scripti om-
nes quum, undo Colvius et Grutcrus
qiia in. Alii, Nee quam, ncmpe aliam,
non vicinam : deinde Complura sunt
mild, qua ego velim, so. apud te disse-
rere. In quo non est mica sails.
Nam quod id confirmari pntant se-
qucntibus, istuc expeto scire, fallua-
18S0
NOT.E VARIORUM IN
tiir: eo eiiiin conliniiantiir superiora,
sed quid est, quod tuo miimo cegre est ?
Noil potest Plaiitiis aliier scripsisse,
qnani voliiit Cameraiiiis, et jam ex-
posiiit Acidalius- Ita eniin loqne-
bantiir : ' Miilta mihi cum illo sunt:'
' Omnia mihi cum illo funt :' intelli-
gentes ' vincnla et jura amiciti* ac
benevolentije.' Cicero Fam. xiii. 1.
• Cum Patrone Epicureo mihi omnia
sunt, nisi qtiod in phiiosophia vehe-
nienter ab eo dissentio.' xiv. 10. ' Si
nulii tecum minus esset, qnam est
cum tuis omniljHS, allegarem ad te
illos, a quibns intelligis me pras-
ripue diligi.' Cornelius Ncpos in
Alcibiade: ' QuiP regi cum Lacedae-
nioniis es-ent, iirita futura, nisi Alci-
biadem vivum aut nioituiiui tradidis>
set.' Plinius vii. 11. ' Sunt mihi et
cum maiitoejus vetera jura: fuerant
et cum filio maxima.' Sic contra,
' Nihil esse alicui cum aliquo.' Ci-
cero ad Att. XIV. 17. ' Bruto certe
meo ntillo loco deero, idque etiamsi
mihi cum illo nihil fiiisset, fererim,
propter ejus singnlarem incredibilim-
que virtutem.' Nee habeo, inquit,
quicuni plura sint u\il)i, quvE ego ve-
Hm mihi esse cum quoqnam necessi-
tudinisjura. Gronov.
IG Jus mcum ohtinendi optio est]
'Optio' proprie est arbitrinm et po-
testas optdiidi vel eligenili aliquid e
duobus vel plnrihus. Iiide conjnngit
Cicero in Vatiniiim : ' An trit hacc
optio et pote>tas tua, ut rum velis,'
&c. Hinc transfVrtiir ad omnem ali-
am copiam vel faciilialcm. 'Jus' au-
tem 'siiuMi' vocat Clcoslrata, non
(|Uod per Icgitiiiium uiatrimonium sibi
(juirsierat, tpiasi <|uo ad individuam
vita" sorietatem, ac ad se solam a-
inandam maritum haberet obligatiim,
Ht interpretiiniur : sed quod (juasi-
erit in receptitia quasi et ipsius sum-
tu edncata aucilla, <|uaiii iiou permit-
tcbat ci niaritus, rnjiis vf^llet, in con-
tubi'rnium dare ; ut ipha cxponit viT-
su '22. (Irimov.
21 Jus suum ad jnulieres] Juxta per-
peram hie docentjusmarit()iiim,quani
modo jus matrouae. Volunt mulieres
tam ingenio esse neqiiam, ut per va-
gos earum et illicitos amores jus suum
non obtineant mariti, quo per matri-
moiiiuu) solis sibi eas habent obstric-
tas. Oui sermo matronarum persona
indignissimus est. Jus suum nihil
aliud est quam imperium domesti-
cum, quod contumacia fceminarum
turbat atque impedit. Evenit au-
tem sa-pe, ut castissimoe queeque sint
contumacissimae et morosissimae, ut
Plautus alibi loquitur, oblatratrices.
Gronov,
25 Nossumus] "EWef^/is vel airoa-nii-
Trrjffis, pro, ' nos sumus solae ;' quam
vocem additura erat Murrhina, nisi
fuisset interpellata. Atque hoc vice
proverbii utimur, cum ea dicimus,
quorum consciuni esse volumus ne-
minem. Tanbm.
27 Et qucB hahet partum, ei] Illus-
trandae seutentiae facit hoc Pomp,
jurisconsultus lib. v. ad Q. Mucium :
' Q.Mutius ait, cum in controversiain
venit, unde ad mulierem quid perve-
nerit : et verius et honestius est, quod
non demonstratur, unde liabeas, ex-
istimari a viro, aut qui in potestate
ejus esset, ad earn pervenisse. Evi-
tandi autem turpis qua-stus gratia
circa uxorem videfur hoc Q. Mntius
probassc.' Sc. Gentil. In libris est,
et qua habet, partum ei hand commodi
est. In vetustis codicibus perperam
scriptum t'uit commodi, pro commode,
Ut alio loco ' primi cata,' pro ' prime
cata.' Scribcndum igitur, et qua hU'
bet, partum ei haud commode est. Fi-
gura est irphs rh (rriixaiv6ix(vov. Sic
enim locutus est quasi praecessisset,
'etcpiod habct :' et qua- liabet, haud
commodi' id ei partum est. Salmas.
33 Diiiquum esf] ' Deliquum ' nihil
est aliud, quam quod nos ' deesi ' di-
cimus : a ' delin()uendo ' sic appella-
tum, <|Uod ' deliuquat,' id est, dffi-
ciat, ut vctercs loquebantur. Tu-
PLAUTI CASIN. ACT. II. SC. 3.
1881
bero, ' Niim tlelinquit, ant siipcrest
aliquid tibi?' Vt enim ' reliqunm ' a
' reliiiqiio,' sive adeo ' reliiKinor,' sic
' dcliqiinm ' a * delinqiio' fitrmatuni
esse veri simile fit milii, Ita ' deii-
qiiiiin' et ' i'eli(|uum ' opposita iiive-
nientur; ut, ' Niliii rcliqimni est mi-
lii,' id est, nihil ultra residuum factum
est milii : contra, ' Niliil deliquiim esit
mill!,' id est nullius rei indigus sum.
Douza.
30 I foras rnulier'] Jubet Muirliina,
ita se geral Cleostrala, ne liabeat ne-
cesse audire divortii formnlam, quae
eiat, * I foras mulier.' Grutcr.
37 Vir eccum il] Non dubium est,
quin lieec ab notatis personis labo-
rent. Nam re vera Murrliiua disce-
dit e scena, remanet Cieostrata. Sic
rescribendum : ' Cl. vir eccum it,
Intro abi, appropera, age am»bo.
IVIu. impetras, Abeo. Cl. mox nia-
gis, cum otium niihi et tibi erit, Igi-
tur tecum loquar, nunc vale. Mir.
valeas.' Dissald.
40 Igilur] Vide not. Mostell. 1.2.
Scena iii. 8 Domi facio] Vide no-
tas Cistell. ii. 1.
9 Qui pnstquam amo'\ Scribo, Qui
i]Uom amo Casiiiam, magis initio mun-
ditiis mundis antideo. Script! enim
quam, non postijuum. Quum autem
est quod vel quia. Sic infra, ' Sa-
nus quam ted aino,' iidem scripti pro
quom. Miigis initio, id est, magis
qiiani priinuin, quam olim, quam so-
litus. Sic Cicero, ' initio proditor,
deinde perfuga.' Diciniiis autem,
• anteeo mundis' et ' anteeo mun-
dos.' Itaqiie munditii.s antideo mun-
dis est munditiis supero qiiantumvis
niundos. Sic et versu primo linjus
sceniE ' nitoiibus nitidis antevenire,'
non accipio quasi niiores diceret ni-
tidos : sed quasi esset, ' nitoribus ni-
tidos.' Gvonov. fllagis initio] Probo
conjecturam Gnlielmii : Qui poslquam
amo Casinam, magis iiitco, munditiis
munditiam antideo. Scriptnm fuit ?ij-
tio, pro niteo ; undo imlucti librarii
fecerunt initio. ' Nitor' cum 'mun-
ditiis' optime convenit. Et 'nitor'
fie arcipitur apud Terentiimi : 'qui
vestitus, (|ui nitor.' Sulmns.
10 3Iyropotas] Vide Nolas Epid. ii.
2.
11 Ut videor] Scil. mihi : ois (paivo'
ixcu. Lamb.
13 Quid agis] Ha>c diim loquitur,
uxorem leiii manu demulcet, et ut
Ampliitr. loquitur, ' palpo percutit.'
Lumb.
10 Sunus quundo] Qnoniam. Resti-
tiio adjuvantibus Mss. Lang, et V.
cod. Sanus, quom le amo. Quando
interpretament'.im erat rod quom.
17 Vera dicas velim] Ut scilicet te
enecem : cupit enim videre uxorem
mortuam, qu<e ilii amores turbatum
it. Dissald.
22 Cana culex] Haec quin de ama-
sio sene dicantur; sic mihi pcrsiia-
deo, Culicem hie figurate amatorem
esse, quod, cum sua proniuscide cu-
tern formosarum pertuiid<int, et tan-
quam siplione sanguinem eliciant,
amore quodam earum capti esse vi-
deantur. Turneb.
20 Ubi in lustra jacui.sti] Praeposi-
tioni ' in,' sive motum denotet, sive
etiam sine ulia motus significatione,
vcteres casuni accusandi vel aiifeien-
di iiulifferenter trii)uunt. Popma.
29 (Jnde is] Id est, veuis. Lamb.
30 /(/ est mecastor] Kogarat eum,
nbi perpotasset ; turn aci ins in habi-
tum iiituens, Id est meciistor, ait ; ut
scilicet perpotarit: nam vel hoc pal-
lidum vide, ut rugas coiitraxit a de-
sidiabulo illo sedentario. Id est, vel,
Hoc est, eorum quve dicta sunt, adse-
veralionem babet. Inferius hac Fab.
' Hoc erat Ecastor, (juod m.' &c. J.
Gul.
32 Jam satis uxor est] Gruterus,
jam satis uxor .es ! hoc sensu : Jam
satis equidem implevisti niorem et
niunus uxoriuni. Nimium linnis] Ni-
mis acute clamas : tralatio ab sere.
Vide Prologum in Paiiulo.
18S2
NOTii: VARIORUM IN
44 Scutigerulo] Per contemptuni ;
pro caciila militari : qualis Stasimus,
Trill. Douza.
-IS 5H/'oif<]Subolet uxoii hoc quod
ago, id est, amatio niea.
63 Jiupetrassere'] Impetraturum es-
se.
56 Niuic'\ Sc. nou audiente ilia.
Lamb.
ScENA IV. 1 Qui ilium] Qui, pro
• ii!,' vel ' utinam : ' vide Doiiat.
Phoim. Terent. ' Qui ilium Uii oni-
iies perdiiint!' Sic Plaul. Trin. 'Qui
jsttini Dii perdant !'
3 Porrectiore fvonte] Vide notas
Epid. V. 1. Terent. 'Da te hodie
niilii : exporge frontem.' Horat. E-
pisi. I. 18. ' Deme supercilio nubem.'
Taubm.
14 Nunc vivo tuo] Mortuo enim
servo, damnum ad herum recidit.
Lamb.
17 Silellam] Cicero ' hydriam '
Gripca voce appellat. Huic vasi, in
quod conjiciendifi erant sortes, in-
fundebatur aqua, donee impleretur;
nam in vas inane non conjicieb ntur
sorles quae erant ligneae, non terreas,
ne liquescerent in aqua. Deinde in
sortil)US inscripta erant sortientinm
nomina, vel aliqiiid quod esset loco
iiothinis; nt liic erant inscriptae nu-
nierorum notee ; ea autem sors, quae
unum scriptum habebat, erat Olym-
pionis, qna;duo, Clialini. Postremo,
ciijns fcors primo exibat vel educe-
batur, is vincebat. Lamb.
18 Tragulam decidcro] Allegoria a
re militari signilicat, se macliinasux-
oris aliqua ratioue dejecturum. Fcs-
tus: 'Tragula, genus tcli, dicta quod
Rciito infixa trahatur.' Epid, v. 2.
.laui, 'deciilerc telum,' dicebant La-
tini, ut Horn. fKTffiviiv $tKos, quod
est, vulnrrc latins inciso telum evel-
Icre. Lips. Trfl^'u/uyn] ' Tragulam de-
cidcre," est periculum ininiinens aver-
tere. Tragulam volunt eruditi genus
esse teli lianialiim, quod imniissum
corpori non tam extralii posset c vul-
nere, quam exscindendum esset e
vulnere latius aperto, nt cum minore
noxa reciperelur. Quod qui mitte-
bant dicebantur ' tragularii' Veget.
de Re Milit. ii. 15. Varro deducit
vocalnilnm a trajiciendo, lib. iv. de
L. L. ' Jacuhim, quod ut jaciatur fit;
tragula a trajiciendo.' Apud Nos-
trum Epid. V. 2. 25. 'Tragulam in te
iiijicere adornat,' pro, fraudem moli-
tur adversus te. Sunt etiam ' piscan-
tium tragnlae ' apud Plin. xvi. 8.
Isid. in Glossis, 'Tragula, everricu-
lum.' Est autem ' everriculum ' ge-
nus retis, a verrendo, vel quod tra-
hatur, vel si quid piscium fuerit uac-
tus, everrat, ut ait Nonius. Gronov.
27 In sortitu'st milii] Ms. Cam. ha-
hex, etiam specula insortita sunttnilii;
et ita omnes IMss. Lang, et Palat.
veti. nisi quod spicula legant. Hinc
Gruterus fecit, etiam specula in sorti-
tu'st mild: nam st sape degeneravit
in sunt ; plane, ut ex conjeciura eti-
am Acidalius. Soititus, ipse sortien-
di actus. Specula dicitur a ' spes,'ut
' recula,' a ' res.' Cic. pro Dome :
' Quid si etiam pluribus de rebus uuo
sortitu retulisti?' Gronov.
28 Si sors autem decollassil] In mem-
branis Pall, et Cam. rh L non gemi-
natur. Et recte. Decolassit enim est
quod intra delicuerit, etiluxerit, ad
nihihim redigetur. Vid. ad Capteiv.
II. 1. 37. Gronov.
ScENA v. 2 Pro pane rubido] Fes-
tns, ' Rubidus panis vocatur parnm
coctus, cum rubro colore.' Uirecte
contra Isidori sententiam, qui de eo-
dem libro xx. ' Kubidus panis, re-
coctus et rnbefactus.' Itaqne veri«
similiter Gruterus emendabat apud
Festnm : Rub. pan, vocatur iterum
codus. Goldastus ' rubidiim panem'
ait vocari ab apvi mcdii scriptoribus,
'purpureum:' quod ab igue rubeat,
nipotc bis coctus. Sed cgregie falli-
tur, cum ubicjue pro corriipta ea
voce ' purpureum,' baud dubie, ' fur-
furcum ' sit reponcuduin. lio.xhorn.
PLAUTI CASIN. ACT. II. SC. 5.
1883
Vid. nofas Sticlio ii. 1.
7 Ainhorum ingratiis] Hinc apparet,
iiiqiiit Lamb, et Sciopp. Verisim. i.
20. ingratiis nomen esse, iioii adver-
biiim : sic Merc. ii. 1. ' tnis ingia-
tiis,' quod tanieii Latine dici ncgat
Giphaii. Ind. Lnciet. Vid. iiotas
Epid. III. 4. Taubm.
8 Una libella] V. N. AiiliiF. v. 1.
27.
12 Cum cane] ' Canem ' dicit iixo-
rem, quEe adsidiie latrat iit canis.
Lamb. Vide MenzRclim. iii. 1. Milit.
III. 1. et Kiident. iii. 1.
Ifi Mecum] Id est, me.
17 Itii lurget mihi] 'Eirf(r]yr](ris pras-
cedentinm. Et bene explitavit P.
Victoiius : omnia siquidem in ira
turgida maj^is. Ab liac similitndine
Arbiter dixit ' odia detumescunt.'
Grut.
19 Siijuidcni mihi frugi bonce es] Si
tu virilis niaritns es, ilia media dirup-
ta est : alindens ad eugium sive liy-
nienem naturae mulicbris. Builceus.
23 Unas tlbi] Alliidit ad Ut-as ma-
jorum et minorum gentium. Vide no-
tas Epid. V. 2.
29 Quis milusubveniet'] Hellenismus
C8t in hoc vcrsu, '6\ov Kal /xepos. Ho-
mer. Iliad. A. 'AW' oIik 'ATpeiSrj'Aya-
fiifivovt TJ^Save Ov/x^. lieruldus.
35 Ila rem natam esse int.] Eam na-
turam rei esse video. Lamb,
36 Vorsis gladiis] Dircmta pra;lu-
sione, abjectisqtie lusoriis armis,
transibant ad vera. Atque hoc est,
quod ' dimicare ad certum,' Tertul-
lianus alibi vocat. Appellabant id
etiam, ' pugnare vcrsis armis.' Caper
litterator : ' Inversis armis piignasse
gladiatores non est diceiidum, sed
versis,' id est, transmntatis. Sic, non
inversis pannis agitasse aurigas, (cum
pannos sumebant alterius coloris ;
pnta pro riissato Vcnetum) sed ver-
sis. Plauti versum e Casina illiistra-
bithaecnota: 'Itarem nat.'A:c.] Nee
enim alitid in ea armonim versione
esse, facile persuadeor Ovidii versa
de Arte lib, i. * Poiiite jam gladios
hebetes, pugnetiir acntis.' Alias su-
spicari possunuis, si quis a genere ad
genus alleruMi transeat, puta a secu-
tore ad retiariiim, dici eum ' pugnare
versis armis.' At placet prius, etsi
iu Piauti versu salivam etiamnum
mihi movel mc a olim divinatio, ' veris
gladiis.' Lips.
38 Dens sj>erabimiis] ' Decs spera-
re,' est Diis contidere.
39 Tilicilliiio] Festus : 'Titivilli-
tio niilliiis sigiiitirationis est, iit apud
Gra-cos pxirvpi et cKiJ'Sa^'i^s.' Fulgen-
tius: 'TitiviUitium di<;i voluerunt fila
putrida, quie de telis cadunt. Plau-
tns Casina, ' Non ego istuc verbum
euisitem Titivillitio :' re admodum
vilissima. Nam et M. Cornutus iQ
Satyra ait, ' Titivilles Flacce do ti-
bi.' ' De liac voce varia? sunt erudi-
torum conjecturae. Alii textivilliti-
tun, quasi a textus vilitate: alii totiviU
lilium voluut, (juasi totum vile. ' Vil-
lus ' est floccus laucfi vel pilorum in
animantibiis. A villo ' villitium,' ut
a lana, 'lanitinm;' capillus, ' capil-
litium.' Haud dubie intelligendum
est ' villitium Titi,' et putandum fa-
isse quendam sive agricolam sive
pastorem (ut quondam maxima pars
Itonianorum) Titum nomine, cujus,
quod de scabris et male curatis ovi-
bus, vel capris, pessimiE notai villum
coUigeret, villitium primo in vicinia,
post sermone vulgi pro vilissimo in
CO genere, denique pro quavis re vili
et nuilius pretii proverbio jactatum
sit. Neque vox una est, sed duae,
nempe * Titi villitium,' aut si mavis
unam esse, non aliunde dnplicata est,
quam a nomine 'Titi' ct 'villitio'
ejusdem. In loco Cornuti scriben-
duni : 'Titi villos, Flacce, do tibi,'
hoc est, rem vel opiisculum minimi
pretii. Quin et quod ex Plauti Ner-
volaria addiicunt Varro, Festus, Gel-
lius, Nonius, vereor ne in corruptos
inciderint libros, et scripserit ille,
' scapres, scrupea*, titivillffi, sordi-
diB.' Sic etiam 'floccus' (nihil au-
teui aliud ' floccus ' quam 'villus'}
1884
NOT^ VARIORUM IN
pro re nihili : iinde ' flocci facere,'
' flocci non facere,' 'flocci aestimare,'
* flocci pendere.' Gronov.
ScENA VI. 2 Ardentem] Jam mor-
tuam in rogo. Optare mortem uxo-
mm, occurrit centies in comcediis.
Gruterus. Portam Meliani] Ubipau-
periornni cadavera comburebantur.
' Metia porta' ea est, quae nomen a
Metio Asthemio habet, qui pro peste
sedata, Diis, omnia quae novo vere
nascebaiitur, et homines, et pecora
etiam obtu'.it. Sunt qui a Metio iilo
fobdifrago dictani portam velint, et
quoniam ibi torquerentur homines,
Romano populo iuvisani fuisse con-
tendunt. Longol. Vid. Pseudol. i. 3.
et Mil. II. 4. C.
3 Haud credo} Donatus : ' Credere,
dubitantis est : certum esse, fiden-
tis.' Plus est, 'scire,' quam ' cre-
dere:' nam certior 'scientia' est,
quam ' fides,' ut docet Aristot. Lamb.
'Credimus ' aliis, (unde et ' credito-
res ' jurisconsultis dicuntur) ' sci-
mus ' autem ipsi : quod exploratae
iiiagis veri talis est. Boxhorn,
■ 4 Uarioluiii] WAe notas Mil. in. 1.
8 Stimulus ego] Mea preesentia te
urit.
9 Assudafisit ] Non improbarem
legi assultassit. Niliil frequentius
Grafcis, quam irrjSiicra KpaUa, nun-
quani vero ISpdlxTa legitur. Salinas.
Forte, En ut corculum adsultascit ;
nam liber optimus, adsudascis. Gro-
nov.
12 Cemui abs te posse hoc me impe-
trare] Silent dc suis septem codici-
bus streniie. Nostri tamcn omnes,
mecum impctrare. Vide an scripscrit,
Atque ego censui me posse hoc tecum
impelrare, Cui explicando videtur ali-
qiiis apposuissc abs te. Nam id dixit
tecum impelrare, ut ' tecum ore' Gu-
dianus, abs te hoc posse negotium impe-
lrare. Gronov.
1«) I'ol tu quidcm] Non solum per-
peram fabularis, scd ctiani perpcram
facis. Grulcr.
18 Per pul] Servius /Eu. i. Pol,
per sp, plenum est jurantis adverbi-
uui, cui pra^positio separatim nun-
quaui cohaeret. Ter. Hec.i.l. * Per-
polquani paucos reperias,' id est, per-
quam paucos. Sic et hie persaepe.
20 Mulsa'] Vide notas Pcenul. i. 2.
22 Jam mittam] Hoc verbum mit-
tam abest libris. Kt vero abesse de-
bet. Non enim de niittendis sortibus
hie agitur. Nee etiam mittebantur
in sitellara, priusquam ^pquatae es-
sent. Sortes allatae fuerunt cum si-
tula, ut ex initio scenae liquet. Dan-
dee erant utrique sortientium. Nam
singuli suam in situlam eonjiciebant,
nt ex sequentibus constat: ' Euge,
cave. Conjicite sortis nunc jam am-
bo hue' Sensus igitur htijns loci
postulat, ut Stalinus sortes utrique
daret. Scribendum itaque puto. Turn
igilur ego do sorlis utrique jam.
Vel etiam subintelligi potest il-
lud do, et legi, Turn igitur ego
sortis utrique jam. Acceptas sor-
tes cnm pararent conjicere, iixori
datae sunt ut eas aequaret, id est,
ut pares magnitudine faceret, ' Ec-
cere uxor a^qua.' Non enim de situ-
la id accipiendum est,sed.de sorti-
bus. Quod sequentia declarant, 'cre-
do hercle hodie devotabit sortes, si
attigerit.' Hereditates primae olim
et quapcunque inter plures dividcnda
erant, sortitione distribui solebant, et
ea sorliendi quidem ratioue cujus liic
mentio. Unde K\rjpov Grseci voca-
bant hereditatem, quia sortito earn
heredes partiebantur, id est, KAijpci(re».
Cum de primatu in re aliqua coiise-
quendo conten<leretur inter plures
sortito dcferebatur. Privniia, et Hlia
nua?cuuque sorli comniitiebantur. In
vas alicjuod conjiciebantur sortes,
cum aqua aut sine aqua. Si sine
aqua esset, sortes ex terra molli et
pingui ut plurimum fiebant; si cum
a(|ua, ex materia aliqua duriore, et
quae non facile liquesceret, ut cal-
culus, aut lapillus, aut annuius, aut
aliud tale quid. Graniniatici K\jjpov,
id est, sorlcm, iuti;rj)retantur, aTip.uov
PLAUTI CASIN. ACT. IF. SC. 0.
1885
8 Tis 4n$d\\(i Ty a77e(6D rov XaxfJ-ov,
i|/7j(/)ij Ti/x^*', ^ SoKTi;Aios, ^ jSiAor apou-
f)at Kara 2o</)okA75i'. Si vas in rpio sor-
tes conjiciebaiitur aqiiam liab» ret, ex
aliqiia materia ponderosiore sors esse
debebat, quae fmuluin peteret nee su-
pernataret. Si in vas sine a(}ua mit-
terentur inteidiiin festucis exu-qtiatis
sortitio peragebatur. Unde Kapcpia
jSoAeTi' Gijeci dixeriint de iiujiismodi
sortitione. Et Flautiis liic ineminit
popiilneae et abiegnx sortis. Sed his
sortibu.s Incus non erat cum per si-
tellam aqua plenam sortiebantur.
Nam ideo aqua vasa quibus sorlie-
bantur iiiiplebant, ne in fundo ron-
spicuae sortes apparerent. Apud Ho-
merum sortitio fit niilitaris, in galeam
conjeciis sortibus, sine aqua iit vide-
tur, K\7}povs if Kvviri xoA/CTipei iraKKov
kK6vris. Movtbani sortes in vase, «t
turbarentur, ne fraus fieret in extra-
hendis. Inde itaXos pro sorte. Ho-
die ciiartulis couiplicatis et nomine
ejus notatis cujus sors est, iitimur in
pileum coujectis, et per pueruni in
singiilos sortientes distributis. Hoc
genere sortitionis quo sortes in vas
conjiciuntur, milites partiti sunt vis-
timenta Christi, quod dicilur apud
Johannem ^aKuv K\r\pov. Quod nee
de nmtatione intelligendum, nt fecit
Nonnius, nee de ir\ii(jto^o\ivZri, qua;
jactu fit tesserarum. ' Sortem niit-
tere ' Latini dicunt de sortitione,
quod Gra-ce est KKripov fiaKuv. Ita
milites agros sibi assignatos sortie-
bantnr. Sortientium nomina in pii-
taciis scribebantur, quas in vas ali-
qnod conjiciebautur, et imie toilebau-
tur, et singulis sortientium distribue-
bantur, ut ex Hygino constat de li-
mitibus constitnendis. Buxeee erant
iliae sortes, sive pittacia pro sortibus
in siteilam conjectis, quia buxum non
supernatat, sed fundum petit. ' Sor-
ticula> buxete' fit mentio in veieri
tabula apnea, et sitelhv jam aqua in
quam erat deuiittenda,aperta et bra-
cbio aperto. Et certum est sortes.
de quibus hie agitur, apud Plautum
biixeas fuisse. Quod ex his ejus ver-
bis apparet : 'Sed manendum, nnm
ista aut populna sors, aut abiegna est
tua. Ch. Quid tu id curas ? Ol.
Quia enini metuo, in aqua ne sumnia
natet.' Ergo buxese dehiiernnt esse
ne supernat^rent. El tales oinnino
fuerunt, (juibiis illi servi Casinam sor-
tili sunt. Salinas,
2G L'num'\ Nota, qua? /[ioccfSo signi-
ficat. Camer. Mihi est] Scii. data
sors. Lamb.
27 Hanc sis] Scilicet alteram, si
vis.
28 Sortis] Pro ' sors.' Priscinn.
lib. VII.
32 Populna] Id est, ex populo ar-
bore.
33 Summa] Fiebant enim sortes
ex ligno durissimo, puta qwercu, aut
robore ; ut in aqua snbsiderent.
Lambin.
35 Uxor, aqua] Lambinus hie oni-
nis devius. Sed quid venit iu men-
tern Grutero, ut faceret, ecce, re,
Uxor, aqua, cui etiam explicationem
alleverunt, E<ce, uxor, ut aqua lege
et jure tecum agam. Quasi hoc ab
' ffiquus' sit, non a verbo ' aequare.'
Cum pra?seriim haberent in promt n
locum ex Orat. Cieeroiiis pro Cor-
nelio : ' Dum sitelia defertur, duro
sequantur sortes, dum sortitio fit.'
Idem de Divin. lib. i. ' Cujus generis
oracula etiam habenda sunt, non
ea, quae aequatis sortibus ducuntur.'
Gruuot.
36 Dcvolabit] Derotabit, est sortes
diris precationibus obligabit, sen de-
votas et execratas reddi-t. Usus hoc
verbo et Cic. Paradox. 1. et Accius
Decio: ' Pairio exemplo me dicabo,
atque animam devotabo hostibus.'
Auctor libri Ue Herbis, cui Apuleius
vulgo habitus, cap. 7. ' Siquis devo-
talus defixusque fuerit iu suis uup-
tiis, sic eum resolvas.' Hie quid
' devotatum ' sit, aliqua intelligis ex
adjuncto ' defixum.' Scaliger ad illud
1886
NOT^ VARIORUM IN
in Ceiri, * Rej»is lolciacis animiim
defigere votis,' notat : Dictum, nt
' defigere diris.' In vet. Glossaiio:
Deficiioneft, veKvofiavrelai, KOTaSecr/zos'
ut intelligere possis KaTaSfor/xovs esse
poetSE, ' Veneris, die, vincula necto.'
Gruter,
37 Canem'] ' Caiieni ferre,' hie est
vinctum esse : sic ' catuluni ' vel 'ca-
telliim feireum ' alibi dixit per dinii-
nntioneiii, eodem niodo Giaeci (tkv-
\aKa vocanl. Ttirneb. ' Canis ' idem
hie omnino quod vincnliim : nam qui
furcam fer^bant, hoc est, qui collo
iusertam furcam gestabant, vinciilis
etiam manus revinctas post tergiim
liabebant. ' Canis ' igitur hoc loco est
vinculum. Festns: ' Catulus, genus
quoddam vinculi, qui interdiim canis
appellatur.' Salinas.
42 Suspicesl Vetustlss. edd. suspi-
cere, et ita etiam in Ms. Cam. sed
a manu secunda. Vulgo suspiceo.
Vide notas Menaechm. v. 9. 22.
Taub.
43 Tulc sorti] Pro ' sortire.' Vide
infra et vs. 61. Lucrum facit] Quia
niliili es, neque sumptum, quern
herus facit iu te alendo, exsarcis.
Lambin.
4G Herculeis] Situlam aqua plenam
habebant. Graeci vdpiav appellant.
Latini urnam etiam istis sortitionibus
adhibcbant cum a()ua. Surtes craiit
tessera?, vel orbiculi ex terra pingui,
quos notabant litteris singulis nouicn
ejus indicantibus cujus sors crat. In
urnam sive sitidam mittebantur ;
ciijns sors prima exisset ab aliijiio
extracta, is vincebat et id obtinebat,
quod sorti fuerat commissum. Sortcs
eas Gricci vocanl KAi'ipuvs, TraAous, et
ifrfi<puvs. Quibuscumque rebus ad cam
rem ulebantur, calcnlis, aut lapillis,
ant tesseris ex Into forinatis. Histo-
ria Crosphoutis, (pii sortito Messc-
niam sic ab!>tulit, narratiir a I'ausa-
iiia in Mcstienaicis, sed alitcr cam
tradit Apollodonis Ribliotli. lib. ir.
Cum hie vcUct oiuuimodo habere
Messenem, fraiidem in sorliendo et
artem adhibuit, qua ipsi contingeret.
Prima sors quae e situla exiret, da-
bat Argos, secunda Laceda'inonem,
tenia RIessenen. Tres erantqul sor-
tiebantur, et qui sortes in situlam
conjicere debebant, ut scirent quis
ex tribus qiiam ex illis tribiis urbibus
sortiretur: Temenus, duo Aristode-
mi liberi, Procles et Eurystlienes pro
uno, et CresphoDtes. Tertius qui
Messenen cupiebat obtinere. Pri-
oribus duobus, hoc est, Temeno et
Aristodemi natis pro sortibus in si-
tulam lapillos conjicientibus, Cres'
phontes ex terrae mollis gleba factani
sortem iugessit. Ea dissohita est et
liquefacta aqua. Sic du£e sortes pri-
ma? exierunt, quae Argos et Lacedae-
monem Temeno et Aristodemi filiis
dcderunt. Non opus fuit educi ter-
tiam, quia cum duee priores exiisscnt,
tertia sorte in fundo siibsidente>
Messene omnino, qua; tertite sorti
fuerat dcstinata, Cresphonti cessit.
At subdole is caverat ne prima pos-
set extrahi, aut serunda, quia cura-
vit, nt ne quidem posset coniparere,
cum in aqua delicuisset. Hie tamen
dolus primo latiiit. Nam duabiis pri-
oribus sortibus extractis, quibus Ar-
gos et Lacediemon priores sortes ha-
beniibus contingercnt, necessariose-
qucbatur, ut tertia, quamvis non
esset educta, Messenen ei daret, cu-
jus sors ultimo loco e situla exiisset.
Sortibus autem conjectis in urnam,
vel situlam, eam movebant, ut sortes
turbarentur, et casus in educendis
sortibus dominaretur. Unde illud
poiitae, ' Omne niovct iirna nomeu.'
Eam sortitionem (Jrespliontis et A-
ristodeu)i filiorum aliter narrat Pau-
sanias. Dicit loco jam citato, cujus
prima sors exiissel, eum Messenam
flbtenturuni, convonissp. Scribit Te-
nienum, (jui faclnni vellet Cresphon-
ti, pro sorte (iliorum Aristodemi, or-
biculum vel tesstrani, uAypov appel-
lat, ex lulu sole induratu in urnaui
PLAUTI CASIN. ACT. If. SO. G.
1887
conjecisse. At Ciespliontis sors erat
ex tena ignc cocta. Dissoliita in
aqua sorle Aristodeini tilioniin, pri-
ma sors exiit Crespluiniis, quod ne-
cesse fiiit, cum sola esset, altera iit-
■pote liqupfacta ac depenlita. Cum
prima aiilem Crespliontis ediicta es-
set, quaj IVIessenain illi assigiiabat,
non opus fiiit alteram extraliere, (juaj
nihil dabat. Ideo sic fraiis tunc la-
tiiit. Eadem est sortiendi ratio, (|iih
hie aptid Plaiitum duo servi ancillam
Casinam sortiuiitur. ' /Equahantur
series,' id est, pares ii)ai;uitiidine
fiebant, quia quae major fiiisset, ea
primo loco tacilius exire potiiisset.
Inde iiicniio a^quaiidarum sortium in
liac scena. Salmas. Sictit Ileiculeis
pradicant] I\Iss. Cam. Ilerculei. Sed
scribendum est, Hercnleo pncdicant
Quondam ])r<ig7iatis ; »t apud Cicero-
nem : * Tliyestes Tantalo prognatiis,
Pelope iiatus ;' et 'Eurudica piogna-
ta ;' et ' Venere prognatus.' Est aii-
tem ' Herculeo ' ab ' Herculeus,'
'HpaK\evs. (ironov,
47 Delicuerit] Id est, liqnefacta
fuerit.
49 Literatus] Liteiis in vultu nota-
tiim interpretor; etsi contra nitente
Lambino : vera? liters; fronti iiiscri-
bi solitae, imo vnlliii sa?pe toll. Lite-
rae, dico, aut plura verba, qua> cri-
men continerent caussani(|iie nota',
puta, 'Cave a fure ;' 'a fugiiivo.'
Sappe etiauj plurium verborum fiiit
ilia inscriptio, imo versnum. Ratio
antem inscribendi ita liabuit, ut pri-
mitns litera- inurerentiir candenti fer-
ro : deinde atramentum iufuudere-
tur, quo eminerent niagis literal, et
prajberent se lertui. Lips. Elect, ii,
15. Pseud. I. 15. Ceeliiis Antiq. Lect.
VII.31.
51 Ch. Non. Ol. imo herclc. Cir.
imo, Sfc] Ut certamen sit nervosius,
ita variat. Acid. Atque ab hac mu-
tua obscevatione pendere ait intellcc-
tum ejus dicti, quod inferius male
interpretauttir de pnlsatione : ' Ol.
Cur omen milii vitup.'
52 Pru'cide] Turn. \eg. percide, id
est, batiie, ttinde. Ohjexis] Usurpa-
vit (dijiccre pro adjicere ; nam ' ob '
pro ' ad ' veteres dixisse ex Festo
notum. Ergo, ne objexis mamim, est
nc attigeris. Sic postea eadem Cleo-
strata, cum ille niliilominus verbeii-
bus impcteref, objurgans interrogat,
' (,)uid tibi liunc tactio est?' Meur^
sius.
57 Imperium cxhihet] Exercet, pa-
lam agitat. Lamb. Vid. notas Baccli.
III. 3.
58 Omen mihi vituperate ISIilii reli-
giose omen captanti vitiuuj facit, in-
auspicatum aliquid objicit. Sic ma-
gistratus ' vitio creates,' alicpiid ' vi-
tio factum' passim: apud Liviuiii,
apud Ciceronem, Claudium et Ju-
nium ' vitio navigasse' legimiis. Sed
quomodo hie fit vitium .' Non pul-
sando conservum, ut voluit Tiirne-
bus : sed unica voce ' Non ' versa
51. quod inti'llexit Acidalius. Vide
quaj supra diximus ad Capliv. u. 2.
104. Gronov.
01 Prabe /«] Sell, animum, esto
pra senfi animo, Olympio. Lamb. Vel
prabe lu, scil. sitellam.
62 Cor lienosum] Sciunt medici
lienosis familiarem esse iraKuhv ttjs-
icapStas, ob vapores nielancliolicos a
licne in cor delates, quos cum cona-
tur excutere, palpitationem facit.
Ergo lienis uiorboetiam cor tentatur,
sed KaTo. (TVfx.Trddeiav, per nuiltiplices
et insigucs arterias, quas a corde hen
accipit. Nee ullius rei est, qimd
Turnehus citat ex Merc. i. 2. ubi ait
leno, ' lienem seditioiiem facere, et
praecordia occupavisse.' Nam qui
lien seditionem non faciat, qui cor
etiam, nobilissimum viscus, in con-
sensiim traliit, et facit sui vitii parli-
ceps ? Certe lien ubi intumesrit,
'praecordia' dicitur ' occiipare,' line
est, liypocliondria. Exteuditur enini
al) liypoclioudrio sinistro in dextruiu,
cinguli n)odo. Prepterea ait leno
1888
NOTiE VARIORUM IN
Cure. II. 1. * Nam jam quasi zona,
liene ductus ambulo.' Ait ergo O-
Ijmpio, sibi cor ita salire, prse ti-
more et anxietate, quasi si lienosus
sit, et laboret iraAjuo! t^s KapSias. Dis-
sald.
63 De labore} Id est, prae dolore.
Larnh.
ScENA VII. 4 Quid opus est] Ne-
scio cur iiic haeserint interpretes et
correctoresi. In Camerarii ediiioiie
recta h£ec distincta sunt et aperta :
Quid opus est? qui sic mortuus equidem
tamen Sorti rictus sum. Quid opus
est, ut me suspendam, et malum ina-
lo addam ? Suspendio enim id quod
jam factum est, infectum fieri nequit.
Sorti, (id est,,sor<e ; sic enim veteres)
jam victus sum. Laqueo id malum
non licet dispellere. Boxhor}i.
10 Ut sussiiltahat] Ita et Capteiv.
III. 4. 104. a subsiliendo. Curcul.
I. 2.
12 Atque a me prodeunfl Lego, fo-
res. 3Iihi henevolentes atque amici pro-
deant. elpcoviKws. Nam quid illud a
nie prodeant f an, a domo mea ? qiiam
servus nullam us()uam habnit. Jam
si herilem intelligeret, Laline dixis-
set, a nobis. Porro, ' Ab antiquis
ameci et aniecae per E litteram effe-
rebantur,' ait Festus. Guilielm. Nul-
la iiic opus mutatione est. A me et
ad me, opponuntiir. ' Ad me prodire '
dicitur, qui frontem ; ' a me,' qui ter-
ga d<it. A Ciialino prodibant ex ae-
dibus, Olynipio villicus, et Stalino
senex. Idee fores benevolences sibi
vocat, quia ita prodeuntibus a tergo,
quasi ex insidiis, inslare poterat, et
facile auilire, quid rerum aut scele-
rum molireniur. Ista vera iiujus lo-
ci est sententia. Boxhorn.
fcJCKNAvm. 2 L'um f ureal Furca
aptaii gestabantur carbones : et fiir-
ciferi servi sub furca plectebantur ;
Ct in exeniplum traduceb.inlur. l^es-
tuR : ' /Lrnmuidas Plaiitus refcrt
furcillas, quibus religatas sarcinas
viatores geiebaiit.' Turneb.
7 Recessim] Vide notas Amphltr*
V. 1. GO. et Ps. IV. 1. Nepam, id est,
cancrum.
10 At candidatus] Sponsi enim can-
didate Infra, ' Villiciis hie antem
cum corona, candide vestitus.' Ad
niorem libertorum in niufn la veste
refert. Loquitur enim de Olympione,
qui jam libertus. At liberli novi in
toga appaiebaiit, id est, communi
civium veste ; qua* erat a\bd. Lipsiua.
Cedit] Pro incedit.
11 Stimuloru7n loculi] Ita stimulis
fodi solitus, ut totum corpus ejus sti-
mulorum loculi esse videantiii. Lum-
bin.
24 Hie conturbabunt] Vide si voles
Lambinum, et P. Manutium ad Cic.
Att. II. 1. Taubm. lueptissime Dis-
salda^us, is constuprabit pedes.
27 Idem me pridem] Hie aliquid
scabrum agnoscuiit viri docti, vel
dum laborant in cxplicando. Scd
omnia erunt planiora, si legas. Item,
id est, similiter, eadem lege atque
pacto, nempe si ei nioiigeratiisessem
subjanua, me voluit atrieusem fa-
cere. Gronov.
28 Fueere atriensem] Id est, voluit
me atrieusem fiicere, si sibi morige-
ratiiR essem. Ut Olympionem servum
fecerat villiciim, quod ipsi se mori-
g»runi privbuisset, stuprum inferen-
ti. Meices antem stupro maxima,
(\ax servo rustico dari posset a do-
mino, si villicum eum faceret ; ur-
bano autem, si atiiensem. Non
aliter ille locus potest intelligi. Sal-
tnasius.
:{2 Atlute] Intcijectio est, vel sc
ipsum, utbic; vel alteruin, ut infra
non lonire, incrcpaniis. Lamb.
34 Ilabfo riros. St.] Videtur pro-
veibii liabuisse speciem, dicique soli-
tum in manifesto depreliensos. In-
dicio est Mcnippapa Varronis hoc li-
tulo, fX'^ '^'' «• "^^ ^' Adelpb. ii. 2.
'labascit: virum iioc babeo.' Pal-
mer.
35 Gestio] ' Gestit qui subita feli-
fLAUTI CASIN. ACT. II. SO, 8.
1889
citatfi exiiilaratus, iiiniio corporis mo- Iviticeias. Accedit, quod ipsa verbo-
tu praeter coiisuettidinein exsultat,' rum forma uiiotismuni rngticum sapit :
FeHtiis. triticcas cniiii formandiim erat, non Iri-
SO Deduci] Idem quod nubere. Sic ticeias; et hordearias non hordeias.TtiT'
enim dicebalur Kar ^^oxv" puella.ant neb, Ut lolligiujiculas, ita et hordeias
mulier, quiB nubebat,el ad maritum, piscis nomen esse piito. Lamb.
pueris patrimis et matrimis, id est, 6'J Sculi)uncas] * Scniponeap,' rndia
qui patrem et matrem liabereut su- et rnstica calceorum servilinm gene-
persliles, qninque faces pra?fereiili- ra: quorum Cato meminit : At ' scui-
hus, duccbatur. JMil. in. 1. 91. Te- poneas,' iiiqnit Fulgentius, ' dici vo-
rent. Hecyr. I. 2. ' Ut ad pauca re- limt castus plumbo ligatos.' Al(|ue
doanijUxorem deducit doinum.' Pro- ntrumque rocte. Est enim d^(^tj3oAo-
pert. IV. 3. ' Quae mihi deductae fax 7/0 in voce scu//>oHeas, duas pariterres
omen pr<rtuiit.' Tibnli. in. 4. ' Ut denotante, et calceamenta et caestus.
juveni primuni virgodeducta inarito.'
Tacit. Annal. xiv. G3. ' Huic primus
nuptiarum dies loco funeris fuit, de-
ductae in domum, in qua nihil nisi
luctuosum haberet.' Gronov.
40 Uno in saltit] ' Saltum ' vocat,
quod Horat. Od. in. 12. * frutice-
tum.' Graec. araBjibv, cubile et lustrum
ferarum. Scaliger.
50 Cum Casina/aciam nuplias'} * Fa-
cere nnptias,' hie non conventionem
tantum in conjugium, sed in ipsum
coetum significat. Arnoh.
57 Sepiolas] Perite senex cibos no-
minat, conducentes eis qui Veneris
sacra bene obire cupiunt: nam ut
Orii»asius, JE^'inela, aliique medicor.
docent, mollis carnis pisces ac testa-
cea omnia, inter acppoSiaariKo. maximas
vices habent. Antiquis enim persua-
sum, marina omnia salaciora esse, ob
Venerem mari ortam; unde ctiam as-
trologi libidini fore deditos prassagi-
unt, quibus in horoscopo pisces. Nan-
nius. V. N. Itudent. iii. 2. Lepa-
das^ AcTra; concha marina petris ita
firmiter adharens, ut inde vix divelli
Porro ' calceo cadi,' non solum tur-
pe, sed et molestum erat, quod ii et
spurci, et clavis ferreis confixi essent.
Douz. ' Sculponeis os batuere alicni,'
idem quod apud Terent. ' Sandalio
caput commitigare.' Erat autem id
genus castigationis frequens mulieri-
bus, praicipue quae non modo puero-
ritm soiebant, quod ait Juvenalis,
' solea pulsare nates,' sed etiara
eousquc abutebantur stulta patientia
amatorum juvenuni,ut ob levissimas
offensas nihilo mitius eos tractarenl.
Gronoi:
60 Jinluatur] Lexic. Latinogr. Jia-
tuit, id est, KaTaKdr-rft, concidit, con-
tundit. Vid. Victorium Var. 11. 8.
CI Lingulacas] Iterum jocus ex
ambiguo. Festus : ' Lingulaca, ge-
nus piscis : vel mulier argutatrix.'
Nonius: ' Lingulaca?, locutelei* ; a
procacilate linguae.' ' Lingulacae'
apud Plin. pisces, quos lingua Belgi-
ca tongas appellant, a ' lingux ' scili-
cet forma: vel potius, a ' lingola'
gladioli genere,
(J4 Quid emam'] Sic Ms. codex Ca-
possit. Hinc eMya Aristoph. sumsit nierarii interjicit, sed manu secunda
Pluto, ui)i anunt adolescent! tanquani
Xeirdia petra; ailbarere ait. Rittersh.
Lulligiunculas] Senex rusticus qui pul-
chrius nihil frugibus censeret, loUigi-
unclas koideias, pro pulchris, inepte
dixit et putide ; quo in vocabulomox
a servulo reprehenditur : Imo, inquit,
inter versus, potero q. e. Pal. 6.
Cons, quid emam oporlct. Forte, con-
sulere, quid emam, u-quum est. St.
JEquum oras. Gruieru.s.
G8 Tribus non cnnd.] Vide notas
Asin. \ . 2.
73 Nostra omnis lis] Id est, vici-
Delpk. ct Var. Clas.
Plant,
G D
1890
NOT^> VARIORUM IN
mns. Lons'ol,
74 Noslro ornine] Id est, aiispicato
feliciterqiie. Onieii est nostrum et
auspicium, non adversarioruni. Tur-
neb. VI r. 12.
75 Ut id, quod] Allegoria, iibi qnis
rem omnem novat et perturbat.
Erasmus,
77 Qui quid paratum est] Sic editos
omnes usque ad consulatum Parei,
qui e Mss. oggesseiit, Quo id quod
paratum est: at sic nihil hie facere
sequens ut, notat Gruteius. Et ilie
pavefactus ledit ad vnlgatuni. Quid
est igitur quod uon niodo isti, sed et
omnes nostri, Quo id quod. Dicam.
Scripsit Piaiitus, Quoi quod paratum
est, ut paratum ne siet. Sitque ei pa-
ratum, quoi paratum non erat. Ego,
iiKjuit, hoc aliter condiam, ut quod
paratum est, ne sit paratum, ciii erat
paratum, nempe seni et Olympioni ;
et sit ei paratum, cui non erat pa-
ratum, nempe milii et herili filio.
Gronov.
ACTUS III.
ScENA I. 2 Nu7ic specimen specitnr]
Auy/xa Se'iKwrai, nunc spectaberis,
quali sis in me animo. Turtieb. xvi. 3.
3 Cur amem! eximel Ita Scaliger
adpinxerat Plauto suo. Ms. Cam.
Curam exime. Legendum putabat
Gul. Curam e.rimere, castigare, id
pouito. Quud ctiram banc et amorem
verbis eximcre mibi ; quod me cas-
tigare f'ortassis cogitas; supersede
opera tua : etiam ilia quae dici solent
senibus iascivis : ' cano capite !' ' ab-
late aliena!' ' rui uxor sit!' omitte;
nam frusira omnia dicentur.
9 Sed facito dum vxcminerls] Sed
facito, interim memiueris ver>«u8,
quo8 Colax Najvianus cantaf. Can-
tabat autem hoc Cohix iile Na>vii,
(scri|)sit cnim Na-vius fal)ulam hoc
nomine) ' Uti ()iii(|iie cum suo cibo,'
&c. Lamb.
JO Quasi cant Sutrium] ' Sutriuni
quasi eant, utique in proverbium
abiit hac de caussa : Gallico tumuitu
a Camillo quondam edictnm est, le-
giones Sutrii ut prapsto essent cnni
cibo suo. Quod usurpari cceptum est
in iis, qui suis rebus opibustpie offi-
cii id praestarent quibus deberent,'
Festus. Solebant autem saepe impe-
ratores Romani, quuni in promtam
expcditionem, aut in loca, quae non
abundarent commeatu, ducerent ex-
ercitum, indicere ut unusquisque cum
tot, verbi caussa, decern vel pluriiim
dieruni cibariis coctis adessent. Inde
hoc proverbium, quod apud Varro-
nem, ' pransiis paratus,' id est, omni-
bus modis expeditus ad iter facien-
dum, aut rem. Poscit autem senex,
ut ad nuptias veniant, cum suo cibo,
ex more tenuiorum Atlienis, qui so-
lebant uti in nuptiis opera hominum
sue sumtu vesceniium, de quo Tlieo-
phrastus in Charactere Illiberalitatis :
et ad ministrandum in nuptiis oIko(tI-
70VS mercede conducere. Et has nup-
tias vocant ydfjiovs olKoahovs. Vide
ibi Casaub. Gronov.
11 Nunc enirn te demum'] Jocus in
alliisione nominis ' scitum;' ex altero
ejusdem loco interpretandus, Pseud,
11.4. ubi scite ' plebiscitiim' appel-
lat, quod hie 'scitum.' Douza.
13 Vocent] Cum veniani, pateant ;
ne liabeam necesse pulsare. Lamb.
14 Deliciasfacis] V. N. Mostel. iv.
2. 32.
IG Inquisitioni sis'] Vide Pseud, ii.
2. Cisteil. II. 3.
ScENA ir. 6 Vetulis vervecibus] S'tc
Mercat. in seneni exoletuui : ' Itane
vcro vervcx intro eas f' Et Persa
II. 2.
G Scnaticolumen] Vide notas Epid.
III. 2.
8 Non ecaslor] Parva mutationc
rescribendum censeo, Non ccastor
vilis, cmptus est viodio qui venit satis.
l'2uin versii supcriore purironiam 'co-
lunicn bciiati ' et ' pra.\sidiiim ]>opu!i '
PLAUTI CASIN. ACT. III. SC. 2.
1891
tocaveiat ; in lioc vero, non niagiii pre.
tii aperte esse testetur, cum inodiosa-
lis cm p t mil, lion V ill em p turn fore dicat.
Comiciis alliidit ad niaiicipia aKdvTjra,
id est, sale einpta, <]\\at pro vilibiis
tradiiciintur. Nam aXdv-qros 5ov\os
est (dwvoi, oXiyov H^ios, ut Grapci in-
terpretantur. Dicit ergo, si modio
sails emptiis esset hie Alcesimiis, ni-
mis niagno pietio emptumfore. Viiis
igitur et minimi pretii lioniinem esse,
viilt significare. Salmas. Nonecastor
vilis emptusl] Ex tituio vel desciip-
tione Lominis fecere sententiam. Fu-
eiat enim, Non ecastor vili cmptus,
modo qui venit satis. Non ecastor vili
emptus periiide liabet ironiam at que
ilia siiperiora, ' senati colunien, prai-
sidium popli.' Sed hie ironiam pate-
facit ratione addita, quae contrarium
evincit. Quasi diceiet: Homoquaii-
tivis pretii : qnippe ni f qui sit aAoi-
VTiTos et totus quantus modio salis ve-
neat. Gronov.
18 Atque islam jube] Scil. valeie
meis verbis.
21 Polliceor foras] Vide notas Sti-
cho IV. 1.
22 Quasi catilla : turn flagitium ]
Vnlg. editt. Quasi catillatum, id est,
quasi ad catillandura, sen ligiuriendi
gratia operani siiam potissinuim elo-
cantis, &c. Fulgcntius : ' Catillare,
est per alienas domos ligurire : trac-
tiim a catulis,quod per cnnics domos
circumeant. ' Douza. Nihil mutan-
dum est, et salis bene explicant in-
terpretes. 'Catillare' est abligur-
rire, ut gulosi solent. Unde et ' ca-
tillatores ' dicebantur, qui provincias
amicas expoliabant lautis et magnifi-
cis epulis quibus a provincialibns ac-
cipiebantnr. Hinc ' catillamenta '
Lucanica apud Arnobium 1. ii. pro
quo viilgo castellamenla legitiir. I-
tem apud eiindem lib. vii. 'Arvina
in exignas miculas catillaniinum in-
secta de more ;' pro quo vuigo legi-
tur, at ilia minutim insecta de more.
Salmasiiis. In etyrao rod ' catilla-
re ' fallitur Fulgentius : potius est a
'catilliis,' diiiiiuutivo rod ' calinus :'
et propria sigiiilicat catilios aut pati-
nas extergere, quod est gulonum in
cibis deiicatis. ' Catillonrs ' dicimus
lingua vernacula panneUcker. Gro-
nov.
27 Pulvinarium] Recle se liabet
navis, nee reponendum videlur avis.
Sed versus hie in quibusdain edilioni-
bus perperam Cleostratai tribuitur,
cum Alcesimo sit adscribendus. Ve-
nerat ad Stalini uxorem, ut uxoris
sudi operain ei promitteret in ador-
nandis nuptiis, diceretque paratani
esse ei rei adjulricem, si arcesseretur
a Cleostrata. Ha?c vero cui subolu-
erat seniiin couEpiratio, ut liberuin
locum habere possent apud Alcesi-
nium exturbata inde uxore, uegavit
se opera uti velle uxoris Alcesimi.
Quo aiulito Alcesinius domiini rcdit,
ut uxori nnnciet operani ejus a vicina
sua Stalini uxore non desiderari. Et
quia parata erat ad exeundum, ideo
dicit Alcesimus : Ibo intro, ut suhdit-
cam navim rursum in pulvinarium ; ut
naveni, quaj jam vela erat datura, et
portu parabat solvere, rursum in pul-
vinarium subducam, id est, in locum
suuin. ' Pulvinaria,' ut in Glossis
Isidori exponitur, 'sunt areas horto-
rum :' sed hie apud Plautum loca sunt
in portu in quibus naves requiescnnt,
qua; eVxapia, ni tailor, Gra'ci vocant.
Sed (ffxapiou niagis esse videtur ba-
sis in (|ua navis statuitur, dum lediti-
catur. Pulvinaria autem sunt vtw-
(TTadixa, vfuip6ia,\e\ ve(La-oiK0i,nt Graeci
vocant, in quo subducitur navis. Et
' subducere navim in pulvinarium,'
idem est oniuino quod Grapcis dici-
tur, vavv (TTricraffOai fn\ rov yfuaTdOixov,
iv ro7s vectipi'iois, iv toTs vioiao'iKOiS.
' Quassatas ventis liceat subducere
naves,' apud pcctaiu. Salmas. In
pulvinariumi Isidorus xix. 2. ' Pul-
vini sunt machina^, quibus naves
deducuntiir et siibducuntnr in por-
tuni.' Haec sic accipimus ab Isidoro,
1892
NOTili VARIORUM IN
lit aliquid in eo agnoscanuis sincerae
aiitiqiiitatis, aliqiiid infiiscatiun. Pas-
tes erant teretes, qui subjicerentiir
navibus, qnum attraLebantiir ad pe-
lagus, vel subdiicebantur in litns :
erant robora, in quibus substratis
subdnctae naves, a terrena labe sus-
pensae, quiescebant. lUae ' plialan-
gse,' hi ' pulvini ' dicebantur. Sed
Isidorus Leec duo confiidit, et de ' pul-
vinis ' pronunciat quod veruni est de
' phalangis : ' in pulvinis enim non
volvimur, sed quiescimus et jace-
nius. Et videtur idem sensisse po-
pularis mens Wouwerius ad Minu-
tiiim Feliceni. Vides, quam bene
navalia dicantur ' pulvinaria,' quum
ibi naves qxiiescerent in pulvinis. Vi-
detur eodem pertiiiere, quod legitur
apud Paullinum Epist. 31. ' Hujus
navem in quodam rjus insniac loco,
queiii ad pulvinos vocant, ue simili-
ter illideretur, anclioris fundare co-
nati sunt.' Gronov.
ScENA III. 2 Ullum ad forumi]
Vid. Curcul. iv. 2. 16.
3 Cut quod amet] E Lang. lib. qui
quod amet : auferendi casu qui. Stul-
tns amator est, qui eo die, quo ad
mauum illi arnica est, in forum pro-
cedit. J. Gul. In mundo^ Vide notas
Epid.v. 1.
7 Ne me nequicquam'\ Non est sen-
tentia horum verborum, quam fa-
ciuut : gaudere Stalinonem lite aniici
per^lita, ne videatur nihil efl'ecisse :
atque id efTecisse duni adest ob amo-
rem absenti animo ; quod oporteat
anirao pracsentiesse advocatum, alias
lit exaniniatiini domiim aniittendum
esse. Scilicet et oportet animo prae-
senti C3se criticum homineni et Plan-
ti interpretem. Ae ncquicquam, id
est, ne inipune, ne sine suo niagno
pretio atqne malo. Tenuit ine cog-
natus nieus, inquit, et valdc niole.s-
tus odiosusqiie milii fiiit. Quod si vi-
cisset, moriebar inultiis, ut convivx
Nasidieni, nisi dainnosc bibisseiit.
Nunc gaudeu litem eum perdidissc,
ut pro pcena atque malo, quo me af-
fecit iiivituin morando, et ipse malum
habeat. Gronov.
10 Exanitnatum'] Utpote, qui cor-
pore quidein adsit, animo vero absit.
Lamb.
lU Suffiacif] Supra II. S. ' Nunc in
fermento tota est : ita turget mihi.'
Hoc autero fingit callida mulier ; ut
lites contrahat inter verveces vetulos,
et coemptionales ac comicos senes.
Taubm.
27 Amasium] Non dicit ' amato-
rem,' sed amasium ; quasi formosum
puerum. Lambin.
ScENA IV. 2 Ludificatus est larva}
Appositione constructa sunt ; ut,
' ille scelus larva/ pro larvato et in-
sano. Corner.
10 ArcessUuram] Dicunt, ' Accer-
sere ' est vocare ; ' arcessere,' accii-
sare : nugae. ' Arcessere,' diiplicem
liabet significationem : fitqiie ab ' ar-
cio,' quod veteres pro 'accio' vel
' adcio' dixerunt: quibus ' Ar ' pro
* Ad ' in usu. Sallustius Catil. ' Prae-
terea Gabinium arcessit,' id est, vo-
cat. Idem in Jugurth. 'Quos pecu-
niae captae arcessebant,' id est, ac-
cusabant. Gruier.
15 Quin bene est^ Graphice expri-
niitur iratorum serramque iuter se
invicem duceutium atfectus. Qua^
sic explicanda: Quin bene est, id est,
gratulor et volupe est mihi ; subaudi,
te uiea opera (ut praedicas) disper-
ire.
IG Quin etiam diu morabor'\ Id est,
in dicti liiijiis quasi concepti formula
perseverabo : neinpe ut malum ex-
optem tibi. Quid cupio tibi,a6 se-
qiienlia pertiiiere ccnseo : ut dicat
Alcesimus : Quin cupio tibi aegre
face re, orationis suae scriem interpo-
sito quin identidem repetito, confra-
gosaiii facieiis de indiistria: puto rem
omiicin ad eampse particulam illain
Quin, toties iiigestam, referri debere :
ut significct senex : Nunqiiam erit
tibi liudic major hujus vcrbi {Quin)
PLAUTI CASIN. ACT. III. SC. 5.
1893
dicendi largitas, qnam milii : id est,
nunquam nie istiiis particulaE ite-
ratioiiibus viuces : iie fnistra sies.
Douza.
23 Aliud cura] Jam niitior, his ver-
bis jiibet eiim securum esse : ge uego-
tiiim lioc curatiiriini. Lamb.
26 Ati dicain] MfS. et vet. edd. out
dicam. Unde Kitteisinisiiis autumen.
Sed deerat ciii applicaretur rh Qua.
Rectius ergo quod editiiin est. Qua
act, pro, quo omine, qua sorte, quo
auspicio: quomodo Herat. * mala du-
cis avi domum.' Schopiiius.
ScENA V. 1 Nulla sum] Tres primi
versus sunt cretici, quihns in re tre-
pida, aut alioqui celeritatem aliquam
expriniente, utimur. Lamb.
4 Tanta/dctis modo mira] Leg. facta:
loquendi niodo protrito, ' niiratactu :'
vel certe, ' facta :' ut Amphit. v. 1.
Ita ' tanta mira in apdibiis sunt facta.'
' Tanta' autcin ' mira facta,' utro-
bique dixit, vel pro tarn mira, vel pro
tot mira facta; sicut Bacchid. ' Sex-
centa tanta reddani.' Schopp. Vesti-
gia Mis. seciitus legenduni putem,
Tanta factis modo mira, verbis modo,
inlus vidi. Boxliorn.
5 Inlegram] Novam et a nullo alio
susceptam Laml>inus interpretatur ;
etfortasse rectius. Boxhorniusmodo,
quie etiamnum ilagrat, quae nondum
ulla parte fracta est nee de impetu
suo quicqiiani remisit ; modo earn ad
CHJus magnitiidinem nihil deest.
8 Timida] Tiraens. Servius ad il-
lud Virgil. Eel. vi. ' timidisque su-
pervenit yUgle,' notat : ' timidis, pro
timentibus ; nam alioquin timidus est
qui semper timet ; timens vero, qui
ad tempus formidat, ex caussa.'
15 Meraclo] Valet, ' meraculo,' id
est, aliqtianlulum meraco. 'Flos'
autem ' Libycus ' vinum est Mareoti-
cum, litterarum monumentis non in-
celebre. Turneb, Vide N. Rud, iii.
5.
10 Flore Libyco] Vide notas Cur-
col. I. 2. Obline aures] Aures mihi
ex advcrsa parte tenc : cadam scil.
Lamb.
10 r.xcetra] Non dubito, quin Plau-
tiis scripserit, cxcelra tu, id est, tu
vipcra ; maledicto mehercle conve-
nieiiti in malasillas nierces,mulieres.
Ita Livius lib. xxxviii. ' Illius exce-
trse delinimentis et venenis imbu-
tum, nee parentis, nee vitrici, nee
Deorum verecundiani habere.' Ita
filii amasiam mater vocat. Ita D.
Hieroiiymus ' Hiberani excetram ' ob-
trectatorem viruleutnm vocavit. Lips.
21 Numero] Ilhid iiumcro dicis non
censeo mutandum : aiebat ancilla he-
run) sacvire, quia minabatur : ille ait,
' numero ' cam hoc ' dicere,' hoc est,
nimium cito queri de ejus saevitia,
quam expertura sit majorem, nisi
eloqui incipiat : sed statim redit ad
blanditias, et id quidquid est, ut ex-
planet, rogat. Mercer.
27 Ea i}itus] "t-noTviroxris perculso-
rum et perterrefactoruni elegantissi-
ma, in sermone interrupto. Taubm.
37 Dejuraiit] Id est, sancte jura-
vit. Lamb. Occisurum eum] Agellius
I. 7. docet occisurum non esse hie
participium, sed verbum indcfinitum,
Graecis aTrapfixtpaTov , neque numeris,
neque generibus praeserviens, sed
undique liberum et impromiscuum.
Sic Cic. Verr. v. ' banc sibi rem spe-
rant przesidio fulurum;' non ' futu-
ram.'
39 Sciens de via in semitam] Id est,
prudens de via lata et recta degrede-
ris in viani angnstam et impeditam,
hoc est, sciens et prudens te impedis.
Latior igitur ' via;' angustior ' semi-
ta.' Lamb.
43 Vitam sinet incrastinum] Lipsius
sinere ; sed optimus Camerarianus
vitam sin crastinitm. Hinc pepererunt
librarii vulgares,si7ict in, Sed in ip-
so codice nofa erat rh S supervacuum
esse. Scribe igitur, Neque viri ritam
in crastinitm protoUi. fer aTroffiwirrjatv
lucrifacit ih passuram. Quod mihi
satis comniodum videtur. Gronov.
1894
NOT^ VARIORUM IN
47 HcEC ex proximo^ Notetur sermo
comicus, HiBc ex proximo, id est,Mur-
iliina vicina : ita fine Fab. ' Casina
filia hiijus e proximo.' Lamb,
52 Occisissimus sum^ Superlativum
liunc finxit Plautiis ad exprimendam
senis formidinem. Lamb.
58 Illud quidem volebam] Debiierat
dicere, nolebam; sed prae inimoderata
libidine foitasse sciens peccat, et di-
cit, volebam: mox tanien se ipse re-
preliendens, Non, inquit, mihi volebam
dicere, sed villico. Tale fere est illnd
Cicer. pro M. Caclio : ' Nisi interce-
derent mihi inimicitiae cum istiusmu-
lieris viro; fratre volui dicere: sem-
per bic erro.' Lamb.
G3 Soleas tibi dabo, et antdum] Non
temere hoc aucillse poUicetiir : nam
iugennorum diintaxat erant soleaa et
anuli isti : servi ancillasque sciilpo-
iieas accipiebant, et pro aiireis fer-
reos. De ' sciilponeis ' clarnm ex
Catone de Re Rust. cap. 59. ubi, quie
et (iiieties familias vestimenta procii-
randa siiit, tradit : ' Seulponeas bo-
iias alternis annis dare oportet.' De
aunlis notissin)uni est : et iiabere qui-
dem aureos in peculio suo illis lice-
bat, non vero gestare. Inde ait, sc
in digito daturum. BJcursius.
(jG Pompam] Pompa, de coquis et
iiistrumento culinario ; item de obso-
iialii, r>acciiid. Lamb.
ScENAVi. I Senteis sub signis] Meta-
pliora militaris ; quasi dicat : Vide in ;
nt iidiiistros tuos,(|uisuntquasi8cntes,
(juiu (|nic(|uid tungunt, sccnm aufe-
runt Hut scinduni, anh signis diicas :
lie inic atcpu; iiluc distracti vagcntur.
INlililcs cnim sub signis non potcrant
cvagari, furaii, lalrocinari. Urulcr.
3 DiipUci damiKi] liapiendo et la-
cerando.
1 PiUriceque] Idem cpiod ' patri-
cic,' id est, patriciorum et noiiiliuui
in morcm. Turneb. Conjicio Icgcn-
ilum patr. nmiciri,alque ; ut signilicct
fill tunas suas supra votum flucntes
siipcrljiam deccre, to<iue sibi conve-
nientius videri, ut gloriose ac basili-
ce amictu composito, hero suoadvor-
sus incedat. Douz.
6 Excuratus] Non ad cutis curatio-
nem, uti Lanibinus vult, qua prorsus
expers erat Olympio, ut patet ex
praecedentibus ; veruni ad obsoniuni,
cum quo ipsum nimis lepide excura-
tnm incedere, gratulatur sibi nequam
scnex. Douza.
7 Aha hodie] Lego, Vah, odio es!
et pertinere censeo ad impudicas il-
las attrectationes et immundissimas
osculationes. Quo etiam referendus
' fcbtor ' ille, quo senilem sermonem
olere, mox palam iiero in os a villico
exprobratum : item, ■trpi.yyLO.Ta fioi.
■napex^is' item S)Zeu, potin' a me abeas,
nisi 7ne vis vomere liodie ? Douz. Sed
caussam nuilam video cur mutari
debeat omnium codicum scriptura,
vahlwdie: subintellige autem, lepide
scilicet excuratus sum, dum mihi te-
cum, sene fcetido, res ac sermo est.
Boxhorn.
9 npdyp.ari fxai] Hoc passim in
ore hominibus superbis, et reliquos
fastidientibus fuit. Is. Casaub.
10 Resislis] Restas, manes. Cap-
teiv. III. 2.
18 Ebria sil} Opipara, copiosa :
tralatione ab ebriis ducta, nt quidem
Lanibinus explicat, nee recte, nee
satis Plautine, sententia quidem
Douza', qui, ebria sit, inlerpielatur,
madeat et percocta sit probe.
19 Barbarico ritu] Transscribunt
ex Lambino, vel Persico vel Roma-
no ; quasi dicat. Satis est mihi ele-
gantcr potiiis ac niunde qnam sum-
tuose coenare. Imo vult et mundo
et sumtiiosc coenare. Quare reji-
cit et t'astidit esse barbarico rilu,
hoc est, tit friigi patres familias in
Italia Solent: nolo nic nunc pulti-
phiigum esse barbaruni, ut alibi lo-
(juitur. (ironov.
20 I sis: ei!;o luc] Mirum (piod se-
nex Olympioni nionslret, ubi li:d»itet.
Ausini (juovis pigiiorc conleiidcrc
I'LAUTI CASIN. ACT. IV. SC. 3.
1805
scriptiim fuisse, i, sit: ego haul bito:
aut si versus reqnirit, ci;o hue hand bito
7tunc ijuidem : gladium, ifc. Hue aiitein
(siqiiidein reliiieii(luiii) ca foima po-
nitiir, qua Racfliid. iv. 8. 'sine me
ire Hue intio :' et Menipcli. ' ncquc
liodie hue inlro tetuli pedcni ;' et
INIil. III. 2. Meicat. iii. 2. Jubet se-
nex, lit Olyinpio introeat : se enini
nunc non ire, ol) inctuni gladii. Atque
ita convenil, quod niox siibjicit O-
lympio : ' Qtiin tu i modo domum
meruin.' Dixerat igitur senex, jam
se non iturum. Pistor.
ACTUS IV.
ScENA I. 10 Laute] Ad lotionem
pertinet. Douza.
14 Fore hitjus quod] Hujus regitnr
a quod, hoc mode : quod hujus, id est,
lioc quod liujus. Lamb.
IG Aulas pervortunt] Ollas dejici-
unt, perccllunt. Lamb.
20 Estriccsl Talia sunt, tonstrix,
adsestrix, possestrix. Nonius. Cor-
vitant jibi] Lego corbilam cibi, id
est, onerariam cil)o refertau) ; ut Ci-
cero navem auri et pales dixit. Tur-
neb. Omnino scribendum, curvitum
cibi Comesse possunt. Nihili est illud
corvilant. ' Corvita,' vel ' corbita,'
ut jam alii viderunt, navis erat one-
raria, sive frumentaria, quam Gra-ci
aiTTiyhi' appellant. Tantas estrices
eas esse Kad' u7repj3oAV dicit, ut cor-
bilam cibis oneratam possent come-
dere. Sulm.
ScENA u. 7 Luci] Sic dictum ut
' tempori,' id est, anteqtiam ' polo
nox incubct atra.'
8 Habuero] Qnaeri potest, quid sit,
habuero contiiium? An praebuero aliis
conviviumP An, tnilii paratum ha-
buero? Illud malim. Lamb.
11 Ipsa misit] Avrbs et tKeiroj sunt
voces scrvoruin, quas honoris ca\issa
propriorum nominum loco usiirpa-
bant. Sic apud Latinos, ' ipse.' IM.
Cas. ' CO, quo me ipsa misit.' ' Ipsa,'
id est, hera mca. Ter. Hec. ' sed
Pamphiluni ipsum video stare ante
ardes :' nbi Donatus, 'ipsum,' a quo
missus sum; vol dominum ; ut Greeci
avrJc. Krat et discipulorum vox,
cum de pra>coptore l()(|iiercntur, nu-
de illu'l, AurJiy ((t>a. Casaub.
IG Nullum csurit] Douza legit nul-
lus, Sed nullum constanter habent
veteres libri ; qu« vox corrupta est
per scriptural conipcndium ex ne hi-
lum. Sic enim rescribendum puto.
Sententia est : Qui amat, quauilibet
esuriat, non tamcn esurit. Amans
enint videre quod amaf, ani|)lecti, os-
culari, allu(|ui, pro cibo liabet. Hox-
horn.
18 Socerus] Apage illud socerus ;
nam Olympio seni, illi servus profec-
to, non sorer. Nisi animi tailor,
scriptum t'liit mens socienus, apxaiKuis.
t^ocienus valet socius. Anipliitr. i. 1»
Aul. IV. 4. Juvat vcliementer con-
jecturam meam Roverii liber, qui so-
cius refert, glossema quasi illius. Lips-
ScENA III. 2 IJymencco] Nuptia-
rum Deo.
4 Alquc adi'o hand sitiol Ego ex
vestigiis receptee lectionis scriben-
dum putem, Esurio, hcrcuk, utque
adeo avide silio. Boxliorn. Nihil puto
mutandum. Qui valde esuriunt, non
sitiunt. Dirit ergo Olympio se adeo
esurire, ut non sitiat. Sai)e contra
evenit, ut satiiri sitiant, ut illi qui ni-
niium coniederunt, et non biberunt.
Hoc certe hie vult Olympio, se tan-
tum esurire, ut ipsi non vacet sitire.
Alioquin contrarium reriim naturali-
um periti, ncmpe jejunos citius sitire
quam esurire. De quo est quaestio
in Symposiacis Plutarchi vi. 1. Tls
T] alria, 5i' %v ol UTjarfvovres Sixpuffi
fxaWuv, ^ nnvcofft. Salmas. Atquc adeo
baud sitio] Unde est, ut qui esuriunt
lion sitiant P contrarium enim testa-
tur Plutarciius. Lege, atque adeo
au sitio. Perindc est, ac si dicat : at-
que adeo, quod liceat dicere, sitio.
Nam (Ut parlicula intcrponitur, quuni
189(»
NOT^ VARIORUM IN
aliqnid dicittir, quod dici nolimns.
Terentiiis Phormione v. 1. 27. ' Quid ?
duasne is uxores liabet ? So. au,
obsecro, nnani ilie quideni lianc so-
1am.' Ludit autem Olynipio .sic, tan-
quam dictnrus rem parum conveni-
entem tempori ; nam qui amat, quod
amat, liabet pro ciho. Gronov.
5 Nihili facio tibi amor'\ Id est:
At ego hercle, o amor, vim tuam non
experior. Ratio est, quia jejunus
sum ; et sine Cerere et Baccho fri-
gent Venus et Cupido. Lamb.
8 OccentemhymencEum] Omnes scrip-
ti, et quidam olim editi, offendam ;
quod frustra conantur explicare : le-
gendum enim cum Salmasio ad Pal-
lium Tertuiliani offundum. Hoc enim
verbo de cantu plurimi utiintur. O-
vidiiis Hp. Medeee, 'Tibiaque oifun-
dit socialia carmina vobis.' Cic.
Tusc. I. 44. ' Non intelligo, quid nie-
tuat, (|ui tani bonos septenarios fini-
dat ad tibiam :' lib. ii. ' Latera, fau-
ces, linguam, e quibus elici vorem et
fundi videmus.' Lucretius lib. iv.
' dulcesque querelas Tibia quas fun-
dit, digitis pulsatacanentis.' Seneca
Agamcmn. ' Sacrifica dulces tibia ef-
fundat modos.' Vetus Epigramm. de
Tibicine : ' Tibicen diffundit carmina
dulcis.' Gronov.
11 Quo dirumpi cupio ] Martialis,
* Me juvat admissa rumpere luce la-
tus.' Gronov.
13 Tenax es] Lambino, lendax es,
videtur legendum ; ut eiuu intelliga-
nius equuin, (|ui niuiia, et niniis ere-
bra tentigiiie concitatus frenuin mor-
det, et calcari non paret : a ' tenden-
do ' sic apiiullalum, uf et 'lentigo.'
Cui aple sencni liiiiniluindiim com-
parat villicux. Doii/.<^ contra tenax
retiiienduni censct, codfiu significa-
tu. ' Tenere ' cniui ct ' tendere ' eo-
deni »ensu priscis illis accepta.
SfKNA IV, 1 Sensim] Nova nup-
t^ olim non solum non contingobat
pndilins liinon domus, in quam doiiu-
cebatur, Bed ncc ejus qua exibat.
Atque illud a multis observatur, hoc
non item. Catullus, 'Transfer omi-
ne cum bono Limen aureolos pedes.'
Ominosum autem putabatur vel in-
grediendo vel egrediendo limen tan-
gere. Pra?cipue autem id in novis
nuptis religioni habebant. Ovid. ' li-
men transire memento Cautius, atque
alte sobria ferre pedem.' Turneb.
5 Ut viro subdola] Venustas oinnis
latet in pronuntiatione, qua dubium
esse poterat, an dicerent ancillae, ut
vera subdola sies ; an vero, vt viro ae-
dula sies. Vix enim inter pronun-
tiandum subdola et sedula discernun-
tur. Et ita jocos captasse Plautum
alibi quoqtie observare est.
7 Quce res] Quauiobrem non ta-
ceas. Lamb.
12 Impercito] Parcito Venerei con-
flictus iinperitap. Nam hoc primum
et ultimiim est, quod virginem acci-
pientibus dici solet eliani hodie ; cle-
menter ut habeatur integra et impe-
rita. Gruler.
13 St. Jamne ahscessil? Ol. vx-
or] Abscessit? scil. ilia ancilla, quam
postremam ingredi domum viderat.
Injicit autem Olympio facete men-
tionem nxoris, sed ita, ut moneat,
non esse quod cam amplius vcreatur.
Taubm.
14 Sum liber'] Postquam scil. uxor
abscessit. Melliculum] J. Gulielm.
facit tnolliculum, quia Mss. Lang, ha-
bent malliculum. At ego puto scrip-
tuni fuissc morliculum, jiro mollicu-
lum, 5ia\v(Ttt veteribus frequent!, ut
olo'e, pro ' illi.' Sunt autem mollis et
violliculus verba lascivia: plena. Dis-
said.
15 Vcrcutum] Diniinutivuma 'vere.'
l(i Fructus] Ususfructua. Illam]
Casinaiii.
20 Inslitit plaiilam] J'cdcm milii
pede prt-ssit. Latnb. Jocabo] Pro,;o-
atbor : jocantis speciem pr^bebo,
cum rttm seriain agiim tamen. Lamb.
21 Alijuc liuJHs est] llicc oratio
gestu explctur. Intcllige autem ' ma-
PLAUTl CASIN. ACT. V. SC. 2.
1897
milla,' aiit quid tale, qnod mami
tractat pelulans senex. Boxlwrn.
Atque liujus est] Stippleveniiit inter-
posito TCfJ cutis. Sed intelligendum,
hoc qtiod teneo. Gronov.
23 Mlhi agit] 'Agere' non solum
* tangere ' simpliciter, veriiin etiam
' trudere ' sen ' tiindere ' potiiis, et
quasi vi quadam propellere, signifi-
cat. Douza.
24 Traclas tain] Riistice vel ne-
quiter. Vide notas Mil. iv.2. de voce
tarn.
27 Exposimt] * Cubito exponere/
pro cubito dejicere et prosternere,
eleganter dicitur, quod sumptum est
ab bis, quae e navi exponuntur, vel
mercibus quae expositae sunt. Tut'
neb,
28 Bella bellatula] Lego, belle bella
tu mea. Postqnam enim Olympio
iiixisset, Quin imus ergo? subjicit se-
nex, Casiuae, ut putabat, auriculam
vellens blanileque comnionefaciens,
belle, boc est, placide, pedetentim.et
(quod supra dixerat) ' sensini intro
progredere porro :' ne videlicet in-
curras uspiam, neve ad inferum li-
nien otfenso pede impingas. Illud
vero, bella tu mea, in re parissima
usurpatum est Kud. ii. 6. ' Hem tibi
aquam, mea tu bella.' Douza.
ACTUS V.
SCENA I. 4 Reliquum] Scil. vitJB.
5 Novom nuptum] Ita citat etiam
Prise, non nuptum: et interpretatur
maritum. Ciiuiinus enim sub specie
foe.mina> ductus erat.
8 Obtunso ore] Fiigiles sunt obtu-
«o ore, propter pugnos quos in ore
recipiunt. Unde illud, ' os nullum,
vel potius pugiiis, ' Pi'overb. est
' Obtuso ore,' vel 'obtunso,' cum
quis spe vel instituto dejectus, pu-
dore suffunditur ; ab iis qui nihil
praeterquaui in os ' messi pugnorum,'
ut loquitur Plautus, reportarunt.
Scalig:
12 Prasidem] Eleganter autcm
dixit, locum prabet illi prcesidem, pro
eo, quod est, ' nemo illi nequitia con-
cedit.' Meurs.
ScENA II. 2 Superavimus] Miror
interpretes dicere, superavimus, neni-
pe, ' omnes mortales;' nullo lepore,
qui tanien hie inaximus est. Maro
Mn, II. ' satis una superque Vidinuis
excidia, et capta' superavimus urbi.'
Quocirca nee restabo, si quis maiit,
tanto herus atque ego, ifc. Pontanus.
Frustra miratur : nam sic solet Plau-
tus, ut intelligat vel omnes mortales,
vel quosvis alios. Asinaria i. 3. ' Sem-
per tibi promissam babeto bac lege,
si siiperes datis.' Porro scripti qui-
dem alii super/uimus: sed Camerari-
anus supeiavimus. Gronov.
3 Irridiculum] Negat Lambinns
dici pro vaide ridiculo, cum Caesar
* irridicule ' pro non ridicule. Nil
pote melius quam quod est in Lan-
gianis, atque ita in ridiculum sumus
ambo. In ridiculum sumus ita dic-
tum, ut in exemplum proponere.
Dissald.
4 Pudet quod prius non pud.^ Quasi
dicat: Nova sunt quae facio ; nun-
quam enim antea turpium factorum
nie puduit : nunc demuni pudet.
Lamb.
5 Est opera] Pro 'est operae pre-
tiiim.' Vel die, est opera, sic dictum
esse, 'est temporis,' 'est officii,'
quasi dicat, dignum est opera, au-
dire. Lamb. Sic noster Mil. ii. 2.
97. et III. 2. G. Mercat. v. 2. 77.
Trucul. IV. 4. 30. Ennius, ' Luoai
portum est operae cognoscere cives.'
(ironoxi.
7 llbi intus hanc] Lego, Ubi intro
hanc novum dcduxi, via recta clavem
Obduxi. ' Clavis ' bic pro sera. Sal-
mas. Vide notas Mostell. ii. 1.
11 Tardus] Palmerius legend, cen-
set taurus: notum enim ubi plures in
grege taiiri sint, de usu juvencarum
inter se dimicarc : qui impar sit, non
nisi ex insidiis conari, et identideni
18.98
NOT^ VARIORUM IN
respectare, cum operam aliqiiam va-
lentiori siiiripit. Adjnvat quod in
ea palaestra, tuurus pro valido fre-
qtientatiir. Herat. Od. ii. 5. Tar-
dus esse] MaVim, Argus esse illico cwpi.
Videntur id velle sequentia, ' Re-
specto identidem.' Sed videntur
tantuni. Quis igitur vel sententiam,
vel lectionein veram eruet ex tot
lacunis ? Abstinendae potins sunt nia-
nus. Boxhorn.
28 Id qucerere'l 'Gladium' neutro
genera positum antiquis, notat No-
nius.
36 Ubi appello Casinam, Casina, in-
djurtm] In nullis scriptis reperiturrb
Casina. Ergo in reliquo delenda est
litera, et mutanda distinctio, ut sit,
Ubi appello, Casina, inquam. Gronov.
10 Sepit veste id] Id est, obducit
veste nattiram muliebrem.
41 Sallum] Id est, naturam mu-
liebrem. Vid. notas Arapli. ii. 2. et
Curcul. I. I.
48 Quasi se?Uis] Veniiste ; sed ma-
gis probo librorum vett. scripturam,
Itiique setis labra mihi compungit bar-
b(E : tanietsi non repugno, si quis ex
editis avonim nienioria malit, Ita
quasi setis labra mild compungit barba.
' Setas ' quidem deusuni capiilorum
liorrorem vocat, adntodiim scite et
eleganter : atque a caussa eadem,
nescio qui poiita vetus, ' barbam se-
tosaui.' J. GuL
51 Prafiscini] Vide notas Asin. ii.
4.84.
52 Quo ego bibi] Vide notas Rud.
III. 6.
64 Adita est vobis manus] Vide no-
tas Pocnul. II.
ScKNA III. I Ardco Jlagitio] Qiicm-
adnioduin 'llagrare invidia,' dicitiir is,
in (|ucni magna invidia concitata est ;
ita ' arderc ' se 'llagitio' dicit Sta-
lino, propterea (piod .suninium dede-
cu«,et flagitiiini adiiiisit. Lamb.
10 Uxorcm mcam] Scil. iiiipulit ad
U'dft t'allacias.
ScKNA IV. 1 Cu. I 'bi tu cs] licctc
quidem bos versus Cbalino tribuit
Lambinus : sed quod idem beec ad
spectatores dici autumat, verisimile
non est. Crederem potiiis, Chalinum
babitu muliebri ex aedibus Aicesinii
prodeuntem, his verbis senem alloqui,
eumqiie per ridiculum ad concubitum
vocare. Pistor. Mores Massiliensesi
Auctores non discrepant, qui Massi-
liensium mores et ' molles ' vocant
et ' severos,' sed diversis saecnlis.
Ergo vuit, ubi tu es, qui severitatem,
gravitatem et castimoniam singula-
rem vultu praefers ; cnm interea sis
neqnam? Brodtcus, Misceil. iii. 27.
2 Si vis subigitare] Lego e Vatic.
sine OS sublectare me : proba est occasio.
Peristi hercle. Qiiippe, ' sublectare
OS,' estludos aliquem et jocuin facere,
germanissima Plauti plirasi. Lipsius.
4 Caninam sctvvam] Canis occur-
sum minus iuauspicatuni mihi fore
spero, quam uxoris. ' Canina sceeva '
est, cum canis latrat, ant ringitur.
Ait eniin minus gravem fore canis
latratum, quam probra et contume-
lias et jurgia, quibus ab uxore rixosa
onerabitur. Turnebus viii. 11. etxvi.
3. Male : fingendum enim, dnm deii-
berat qua se vortat Stalino, in banc
partem nescio quod aliud animal ei
auspicium via: dare, in aliam partem
pra-currere canem. Id auspicinni
melius pulat. Et in eo eventum ha-
bituro fallitur. Incidit enim in uxo-
rem convitiis admorsuram. (iron.
6 recisti scipione] Ita enim re amis-
sa interrogari solet. Paulo i)ost,'Tuo
quid factum est pallio ?' Vide notas
Mil. IV. 1.
13 Nam palam est] Aiunt hie de-
essc versus novem, idcjue patere ex
Ms. Camerarii. At vet. codex Paris.
addit, ]\'am paro cloqui quacunque ce-
tera vidi. Hinc si sic legamus, ant
parum, aut nihil dcessc videbitur ad
sensum : ()l. hand mentire, hercle,
nam palam est .Jam, et paro ehtqui qucE-
cunquc vidi cetera. St. Non tace$ ?
()i.. non hercle vcro tacco. Dissald.
PLAUTI CISTELLAR. ACT. I. SC 1.
1890
16 Illius] Casiiia?.
17 hihac dicta'] Doiiza F. dicta
hie accipit, lit Hoiiieriis iitos, lioc est,
res ; (juomodo illud in Ciri Viij^iiiana :
' Qiiaeritiir ex omni verboiiiin injuria
dicto.' Sic Hebrtei diciint ' verbum '
pro faclo; sic Lalini ' res;' nam a
^TJffis et veteres dicebant rt.srs; quod
decurtatiim in res; ut alia. Scalig.
23 Nedum ut earn aiiuisso] Particu-
la duin sane vacat ; quia in nulla nee
Gruteri nee nostrarum menibrana-
rnm reperitur; sed qua totuni ver-
sum spuriuin facere voluit, inepti
tuit iiominis manus, cui non debuit
aureni praebere Gruterus. Non ille
tam primus, qui capere non quivit
' ne ' intcrdum pro ' nediim ' elcgau-
ter dici. Vide nostra ad Livii in.
52. Gronov,
20 Prospero"] Ex animi tui senten-
tia largior. Lamb.
31 Insignite] Cum indicio notap.
GuEX. 2 llujus] Alcesimi.
4 Meritis^ Soil, histrionibus : qui-
bus ita meiitis maniium plausus dc-
betur. Inepte Lambiinis ma«MS »neri-
tas coujungit. Tuxihm.
7 Sujijwnetiir] ' Proprie supponetur:
nam ut suliduci dicunttir quae nolu-
mus amittere, ita supponi quae non
desiderainus.' Do7iutus. ^autea] Vi-
de iiotas Asin. v. 2.
CISTELLARIA.
Argumentum. 1 Lemnius Sicyon]
Demipho Phanostratam.
2 Patviain] Lemnum.
3 Pueltom] Sileniuui. Servolus]
Lampadio.
4 Tollit] Vide notas Aniphitr. ii.
1. 3.
5 Alii] Melaenidi.
6 Ducit] Uxore priori mortua.
7 Adolescentulo] Alcesimarcho.
11 Ut erat nactus] Quia solus cum
ea consueverat.
ACTUS I.
SCENA I. 1 Crevi] Priscianus in-
terpretatur, ' vidi.' Sed est potius,
'judicavi;' vel, ut Varro explicat,
' coDstitui :' sic etiam interpretatur,
' cernere liereditatem :' cum lieres
conslituat se adire illam vellc, dicit
eum 'cernere:' et cum id fecerit,
' crevisse.' Camer.
4 Ire habitum] Pro, habere. Vide
notas Pers. act. i. 2.
G Rclictis rebus] Vide notas Epid.
IV. 2. etStidi. iii. 2.
9 Pol istoc fiitidcm] Prandio tam
nitido : nobis facile est, frequenleni
tibi et assiduam operam dare, ut ad
usum tunin paratos habeas. Douzu.
10 Frequenture] Id est, frequen-
tcm operam dare. Lamb. Doxtz. I're-
qucntare tibi] Ex Lambino et Douza
interpretantur frequcntem operani
dare. Sed sic te non iilii fuerat
scribendum. Imo /requentarc\\\c est
frequentes et sjepe prasentes red-
derc. Facile est, inquit, tibi istoc
pretio fiequentare nos. Cicero pro
Domo c. 33. ' quem tu tamen popu-
lum, nisi tabernis clausis, frequen-
tare non poteris.' Sulpicia : ' Musa
(piibus numeris heroas ft arnia fre-
quentas,' id est, ad partes vocas, fre-
quentes memoriae temporum ac cele-
bres reddis. Vide nostra in Senecse
Consol. ad Marciam c. 3. Gruiiov.
14 F.a ut expetatn] Sic Camerarius,
quum codex ejus et Pall, scripti cum
editis cxpetes : nisi quod Pal. 4. ex-
petam, sed supra scriptuni exspecles.
Itaque Gruterus rogat, an fuerit ex-
1900
NOT^ VARIORUM IN
jjetesies, pro ' expetessetis ;' Pius ex-
petem ; Pareus expediam, quia in
hdiVg. expetim. Alii vetant quicquam
mntari, quum senientia sit, quae vul-
gati, idem velle et nolle earn demum
amicitiaiQ esse. Sed cur tantum
abeunt scripti ? Nimiruni scripsit
Plautus, ea nt expetessam. Qua incli-
natione verbi utitur et in Asin. iii.
I. et Epidico II. 2. Notabile quod in
scriptis notis habet Pareus : Si licet
dicere quod sentio, V. C. noster vi-
detur et post expetes desiderare ali-
quas adbuc voces, &c. Videtur, in-
quam, locus vacuus scribendis ali-
quot verbis, si conjectura capienda
est ex ordinatione versuum. Sic ille.
Sed pro vocibus et verbis literas di-
cere debebat. Gronovius.
18 Nisi disciplina] Disciplina hie
est, agendi modus in familia prae-
scriptus et observandus. Ut militife,
ita est disciplina familiae. Plautus
Mercat. 'Ha?c hie disciplina pessi-
raa est.' Boxhorn.
21 In/uscabat] Atque id merum in-
fucabat, quam in/uscabat, nialunt apnd
Plautnm : cum ego infuscare verius
putem: quod, cum generosi vini ni-
grior sit color, dilntior mixta aqua,
fusciorque reddatiir. Tumeb. Hicci-
ne istud decet] Hoc locone decet de
vino et disciplina domestica queri ?
Lamb.
24 Ordinem] Meretricium.
32 Nostra copia] Mirifice interpre-
tantur, nostra copia nos uti nolunt;
Iioc est, ut corpore quaestum facia-
nius : adolescentes enim, quuni ho-
rum libidini a mcretricibiis esset sa-
tisfactum, Bummates illas matronas
minus coluissc. Nihil liic de (|ua>8lu
corporis: nihil de adulescentiim cul-
tii desiderato a niatronis. Ordinum
hae sunt invidiap, non moruni. Libcr-
tina niulier loquitur: ex quo gencre
plera^que erant Roniaj qua?8(uni cor-
pore facientes. Itaqiic patronos ct
pationas habebant. Haruni crgacli-
entulas superbiam narrat. Sunrum
opum, ^c. non est, snis opibus nos il-
lae non juvant; sed, volunt nos ex
ipsis pendere, ipsas respicere, sine
illarnni gratia vivere non posse. Nos-
tra copia, Sfc. id est, per nos et nos-
tris viribus stare, rem et statura ob-
tinere posse noUint ; sed deprimunt
nos, quantum in ipsis est, humiles et
obnoxias habent, et prohibent cres-
cere eo, ut absque illarum patrocinio
et tutela salvae simus. Sic liic mu-
lieres : sed plerumque haec et viro-
rum et societatum atque adeo etiam
civitatum, qui quaeve auctores ha-
bent, et in clientela sunt, justa que-
rela est. Quod nosse decebat eos,
qui soli audiunt politici. Gronov.
33 Suique omnium rerum] Volunt
accipi, quasi sit,sui et omnium : et sui
enim et omnium regi a verbo indigeie.
Quae si explicatio displiceat, illis
baud dubie satisfacturum quod in
scripto invenerint, Simulque omnium,
De quo quis dubitet, inquiunt, et
quid apertiiisP Homines boni non
intellexerunt antiquum genus loquen-
di. Omnium rerum est in omnibus re-
bus. Ut apnd Ciceronem pro Quinc-
tio 3. 'Sane ceterarum rerum pater-
familias et prudens et attentus, una
in re paullo minus consideratus.' Te-
rent. Adelph. iv. 5. * Nolim cetera-
rum rerum te secordem eodem modo.'
Symmachus Epist. i. 15. ' Nostrates
viri, qui aliarum rerum saepe dissen-
tiunt.' Vide Scioppium Veris. i. 19.
Gronov.
37 Aquam frigidam] Nihil hie est
aliud, quam amantibus, eas accusan-
do, quae amantur, injicerc frigus et
sufflaiiien. Boxhorti. * Frigidam ali-
cui clam suffun<iere,' est gratiam ali-
cujus aut faniani clandcstinis petitio-
nibus, aut calumniis deprimere ac
refrlgerare. Quod genus hominum
Orajci eleganter \adpoSr]Kras, ^ Kpv\f/o-
SiiKTaSy vocant. Translutio ducta est
ab CO, quod, ut Titiiiriius ait Sentina,
* coqnus magnum ahenum quando
fervit paulo confulat true, quodque
PI.AUTl CISTELLAR. ACT. I. SC. 1.
1901
aqua; in alieno igni adposito bullien-
tis atqne etfervescentis eestus frigitla
adfiisa cnnsidit et sii|ipriniiliir.' Ut
atiteni vigens amor atit gratia calori,
sic eadem languida reniissaqiie tepo-
ri aut frigoii adsiniiilatiir. Moral.
Sat. II. 1. CO. ' () piier, ut sis Vitalis,
metuo, et niajoriiin ne qnis amicus
Frigore te feriat.' Suet. Aug. cap.
66. ' Cum ille levi frigoris snspicione,
et quod Marcellus sibi anteferretur,'
&c. Sic in jure civili ' frigusculum'
inter virura et uxorcni est remissus
amor et dissensio. Sic etiam Gra°ci
^i/y/xa usurpant. Gronov.
38 Viris cwm] Veteres in iis, in qui-
bus volcbant reticere verbuni, con-
tenti fuere solo verbo ' soiere.' Ca-
tnll. Carm. 107. ' Consuie Pompeio
primum duo, Cinna.solebant Rloechi.'
Subaudiendum fioLXivnf ita lieic in
Plauto non est obscurum, quid subau-
diatur. Scalig.
39 Pellices] Vide notas Asin. i. 2.
Eunt depressum, deprimunt, vitupe-
rant.
40 LibertincBl In libertinis non vin-
dicabantur furtiva Veneris, atque ex
eo ordine multae meretrices erant.
Turneb.
42 Ex patribus convetiticiis'\ Mon-
stra conjecturarum : ex patribus con-
tignis ; ex patribus conventis ; ex pari-
bus convenlis ; ex purtibus conventus;
ex patribus contiguis ; ex patribus con-
Jidustis ; ex pactibus conventis. Codex
optimus, ex patribus conventus. Cui
niliil iiterispropius, ut sensu nihil ap-
tius, video, quatn ex patribus commen-
tis ; hoc est, ex patribus, qnibus hos
partus supposuimus : qnibus vos esse
iilias finximus. Quid eniin hoc niagis
convenit istis sc. sequente? • illico
eandem puellam peperit, quam a me
acceperat. Sine obstetricis opera et
doloribus.' Quid quod in Truculento
Piironesio est et Stratophani P De-
prendit hunc sensum quoque Came-
rarius, cujus omnibus istis sanior est
conjectura, commenticiis. Sed illud
sufficit. Ovidius tcrtia Mctamorpho-
si : ' Assumjitumque patrem commen-
laque sacra fateri :* lib. i. Artis:'ca-
dere ante aras commentaque sacra.'
Illud ex patribus, ut Justino lib. xiii.
' Koxane niatura jam ex Alexandre
erat.' Intellige igitur, ilia le et ego
hanc mihi cducavi (quasi quas pe-
perissemus) ex patribus comnientis,
quibus libuit hoc munusculum defer-
re. Gronov. Superbiu] Contumeliae
caussa. Lamb.
46 Nubet mox nodu] Lege, Nubet
nox: nunquam ego; nam noc^u glossa
est. Scriver.
49 Haud me pcenilet} Scil. doo poe-
nitet me nieae fortunse. Lamb.
50 l\'unquam Hecatu] Lego //e-
cale, q. d. Nunquam per malani se-
tateci), id est, senectutem pauper at-
que inops, sen mendica evasura es,
si rei quierendse, duui lui'c aetatula
est, dabis operam. Ita, nunquam He-
cate fie s, inquit Caelius, scitus adagio,
est, quo significamus, nonnunquam a
paupertate ejusmodi oppressnm iri
quempiam, qua olira circumventa est
Hecale. Ovidii ille versiculus hue
facit : ' Cur nemo est Hecalen, nulla
est qua; ceperit Irum ? Nempe quod
alter egens, altera pauper erat.' Dou-
za. Omnino scribendum Hecula. No-
ta Hecale in comcedia palliata pau-
pertate insignis anus. Hecalam vo-
cavit Plautiis, ut 'Circa,' ' Nioba,'
apud Latinos auctores pro 'Circe,'
' Niobe.' Sulmas.
51 JEtatulam obtinebis] Vnlt bene
ipsi semper fore opiparis obsoniis,
exquisito vino, vestibus pretiosis.&c.
quod arguit versus sequens, qui vult
atutulam talem non obtineri sine
auianium pernicie. ' ^ILtatnla ' hie
igitur pro vita: et quia, cui forma
exquisita, ilia mollius agit,quam qua
turpis, 'aetatula' aliquando forma
est, et qua; circa earn. Suetonius
Claudio, cap. 16, ' Monuit ut aut.
parcius a'tatulze indulgeret, autcerte
cautius.' GnUer, Pseud, i. 2.
1902
NOT7E VARIORUM IN
54 Sed quid (u inter] Mihi trajecta
plusciila verba, et Integra veisunin
confiisorum membra videiitiir; quai
dimensionis observata lege, et sen-
tentiee concinnitate sic ansim resti-
tuere : Sed quid tu inter islhcec verba,
Mens oculus, mea Silenium ? quid cedo,
te obsecro, tarn abliorret Hilaritudo?
nunquam ego vidi ted esse tristiorem:
Neque munda adteqite es, ut soles. Acid.
60 Exercitum imperare'\ Quid sit
imperare exercitum diximns ad Capti-
ves: ubi tamen sic adhibet, ut sit
aliqua similitudo inter rem, cui pro-
prinm erat hoc genus loqnendi, et
ad quam noster per jocum transtulit.
Hie prorsus abutitur ob aml)iguita-
tem vocabuli ' exercitus,' quod acci-
pit pro dolore, qui animum hal)et
exercitum. Noli tuis lacriinis in-
jungcre cruciatuin mihi ; nam si per-
gis, tuae provocabunt meas. Et vi-
deruiit interpretes. Gronov.
03 Nisi stultitia mea] Ex opinione
Stoicorum, qui omnein animi nior-
lium ex stultitia nasci existimant.
Taubm.
01 Indidem, unde"] Operam dato,
ut indidem, id est, eodem loco, unde
stultitia, id est, auior tuus oritur,
iiempe ex animo, eundem sepelire et
occultare possis. Quasi dicat: Fa-
cito, ut animum sahitaribus monitis
ita informatum habeas, ut stultitiam
tuam oci'ultare possis. Lamb.
08 Quod neque ego] Scil. cor, id
est, sapicntiam. Anne tibi ullus do-
lor cordis est ? quod neque ego, neque
ulla mulicr habet, ut aiunt viri, qui
niulieres sine corde, id est, sapien-
lia, esse volunt. Idem.
O'J Si quid est] Sive aliquid sit
quod doleat, sive nihil sit, utruvis
niodo doiet mihi. Idem.
71 ICrgo] Id est, certe. In mc pe-
culattim] Sentit, sed tanquam pecu-
niam publicam anioii cummissam,
jam ab eo «liripi. Qua-.! dicat : Amor
HI mc pertidiosos ma^istratus imita-
tiir, (|ui pcciiniam sibi cummibsnm
depcculanlur. Lamlnn. Rectum est,
in me peculatum facit, id est, me de-
peculatur, me despoliat. Hinc • de-
peculassere ' apud Lucillium : * De-
peculassere aliqua sperans me ac
deargentassere.' Sed perperam in
Nonio legitur ' depoculassere.' Ipse
Nonius a 'speculo' videtur dedu-
cere. Quod est ineptum. * Depe-
culasso' pro depeculor, vel pecula-
tum facio. Salmas. Eleganti joco
usurpatur ' peculatum facere' de
eo, qui meretricem sen prostibulum
publicum uxorem ducit, et publica-
rum libidinum victiroam, ut ait Ter-
tull. quasi publicam rem suam tacit.
Sic meretrix conqueritur hie ' amo-
rem in se peculatum facere,' id est,
attribuere se uni amanti, cum publi-
ca esse, et omnibus patere quasstus
causa, ex instituto et disciplina nie-
retricia, deberet. Gronov.
77 Spissuni] Longum, tardum.
Poen. III. 5. 47. et eadem iii. 1. 3.
'Spissigradissimi,' qui admodum len-
te incedunt. Varro, ' nascimur
spissiiis, quam emorimur.' Turpi-
lius : ' Hand facile est venire ilii,
ubi ipsa sapientia. Spissum est iter.'
Idem.
85 Nolo me meretricein] Puellae be-
ne pudiceque docentur atque edu-
cantur, qua in quasstu non sedent,
neque in earn spem producuntur.
Sed tales habentur ctiam, si quae nni
soli se danl : nt est iu Heautont.
Antiphila; in Andria Glycerium ;
hie Silenium; quae se meretrices dici
nolunt, quamvis muliebris patientiae
legem acceperint, dum no corpus
vulgariut. Palmer.
88 Iln unquam] Ita vett. edd. pro
nmquamne. Glossa>, H. Stephani, En
unquam d it ore, koJ iroTf. Grntems
laudat insupcr illud Trinuni. ii. 4.
' O pater, en unquam as|)iciam tef
Taubm.
9;{ Conspicillo] Scio Nonium ' con-
spicilium,' aut, si ita legeudum est,
' conspirillum,' cxponerc, ' locum
PLAUTI CISTP.M.AR. Af'T. I. SC. 1.
in()3
imde conspireie possis :' quod vidc-
tiir diininiitiviini a ' conspicioiie,' ft
illiid veibnm aiignium e^t, qiiod iii-
terpretatiir ^'ano, ' qua ociilorum
conspcctimi fmiaiit.' Sed liainl scio
an sit Inijiis loci vera lectio cunspi-
cillo, sive consjncilio ; nam Mss. Lang,
liabent, dum redeo domum, Cunspicit :
illo consccutus est, &fC. Fortasse recte,
ut illo, contra nsuni viilgaieni, adver-
biuin sit de loco, pro illinc, ex co lo-
re, vibi poinpani spectatnm iveram.
Dissald.
96 Ut ego ilium versarem^ Qno pac-
to ilhnn tractareni. Vide notas Asin.
1.3.
97 Cocpi amare co7itra ego ilium ct
ille me] Sic libri. Forte tamen, ut
ille me. Gronov.
■ 98 Assiriiidarc (wiare] Hie alleve-
rant se in sno quondam scripfo di-
sertim invenisse Assimulate : si cui
tamen placeat plurinm codiciim con-
sensnin sequi, qui habeant Dissimu-
lare, non rcpngnarem. Sed fallnnt
utroqiie; omnes enim alii libri ^ssi-
viulare, non Dissimulare ; neque aliter
ille, qno sinit usi, qiiem cum maxime
snb ocnlis liabeo, nisi forte et ibidem
amate, et contra, ^c. nam idem in bis
omnibns character, et satis distingiii-
tnr ab altera litera seqnenti vcrsn in
istis, rei tu<e. Malnissem licec tacere :
sed jam vidi qnos asseveratio ista fe-
fellit. Sed et meniineris distingnere,
nam si uj7ies, extempulo iMelius illi ; ne
incidas in ennindem ridiculnm erro-
rem, qui amare extempulo explicuerunt
amorem statim aperire et ei contra-
rinm posnernnt j4s«im«/a<e amare. At
auctor, Amare, inqnit, assimulandum
est ; non vere amandum : nam si vere
ames, statim melius consulueris illi,
quem amas, quam tibi ipse. Qnan-
quam et mutata distinctione bene se
liabet, si niorem Plauti noveris. So-
let enin) ille particulam extcmplo sic
poncre, ut Gra?ci rh jiaMara, nimi-
rum ut exprimatur in protasi, scnsu
pertiueat ad apudosln. Sic Mostell.
1. 1. ' itdes qnom extcmpio sunt pa-
rat.e, ex|)olita', (acta; probe, examus-
sim, laiidant t'abrnm.' Pseiidolo iii.
2. 'Quia enini cum extemplo veniiuil
condnctiim coqnum, Nemo ilium qua?-
rit, qui optumus.' Grunnv.
100 Conceptis juravit verbis] Est alio
pr.veunte, et jusjiirandnm verbis cer-
ta formula comprelieiisis vel recitarite,
vel prEpIegente jurare. Diciturad dif-
ferentiam ejus jurisjurandi,(|uod ser-
moni nostro crebro interponimus, ut
' mebercule,' ' edepol,' ' meeasior,'
ant quod nitro fidei causa adfirmati-
oni nostrre addimus. Interdiim ta-
men et nullo praeeunte ; sed tamen
verbis niagis expressis et explanatis.
Itaque niulto sanctitis et religiosiiis
liabetur concipere jiisjiirandimi, ubi
et verba essent stricta, et alius praj-
iret. (Gronov.
101 Nunc alia duccndu] Ex lege,
qua; jubet orbas eis niibere, qui sint
genere proximi : et illos ducere, ea-
deui lex jubet. Terent. Pborm. et
Adelpb. ' ba'C virgo orba est patre :
Hie mens amicus illi genere est pro-
ximus. Hnic leges cogunt nubere
banc' Lamhin.
105 Kiliil amori itijurium] Ludus
est amantibus, fallere et inescare.
Quod profecto lena dignuni cffatura
est. Pontanus. ' Amori itijurium, id
est, perjnrium,' Festus. Pro niliilo
est. Acidal.
107 Servare] Custodis partes age-
re. Vide notas Mostell. ii. 2.
Ill Inclamare] Increpare, convi-
ciis onerare. Vide notas Asin. iii.2.
Cordi est] Ter. Andr. ' Aiit tibi si
niiptix has sunt cordi :' nbi Donatus,
* Cordi esse idem est, quod placere,
vel gratum esse.'
115 Imtnunda] Illota, et imncxo
capillo, a.KO(jp.os' supra. Lamh.
117 iSine triihi] Trulii, crvpfaBai.
Item ' dctlufre ' dicebatur vestis,
cum negligentius haberetnr. Horat.
' liusticius tonso toga defluit :' con-
trariuui est, fi'irx^/uomi'. Cusaub, Vide
1904
NOTiE VARIORUM IN
nostra ad Senecam de Ira in. 35.
Gronov. Trahor] Dicuntur ' tralii '
amantes, qui aniore coacti atque ini-
pulsi, id quod amant inviti sequun-
Jur, Lumbin,
IIS Quundo ita] Id Lang, ut et in
exctisis legitur tihi juvat : iibi notan-
dus est apxai(TfJ.hs, pro ' te juvat.'
Antiqui enim non solum ' juvare ali-
queni,' sed ' alicui juvare ' dicebant.
Salmas. Sic qnidem Gulielnius quo-
que et Meursius. Dubito tanien cum
Grutero, quia liber optimus et tres
Pall, jure* ; quibus accedit Junianus.
Et Dotum est nihil frequentius in
scriptis libris reperiri, quam lite-
ras / et F pro L et B expressas.
Gro7iot.
ScENA II. 2 SaburratcE'\ Grascura,
7({/iioj,quod significatTrA.'^pa>juaT^s»'fa)S,
€pu.a, ' saburrara ' Latini vocant. Ita-
que qui iiimis se ingurgitarent cibo,
ita dicti ab eo : quare et hoc loco sa-
tnrae niulieres dicuntur ' saburratac.'
Scaltg.
8 Flore Liheri] Vide notas Casina
III. 5.
17 Recens natttm, eapse'\ Distin-
guendum,?«f reperirem sibi, Recens »ia-
tum eupse quod. Intellige, utrum-
ctimque foret, quod recens natum ea
sibi supponeret. Et alludit ad for-
mulam, ' quod natum est.' Vide Ob-
aerv. in. 2. Gronov.
21 Peperil^ Peperisse simulavit.
Lamb,
23 QiuB malum qucerunt sibi] Dura
videtur mihi et parenthesis et expli-
catio Gruteri. Vaide autem vellem
in Mss. reperiri (|uorundani olimedi-
toriim scripturam, f/ud' wiu/o. Neque
eniui id coirigcrcni, ut Scliegkius;
sed planissimuni putareni,liucscusu :
Qu(c nialo niodo quarunt sibi rem ;
dum practextu partus compcllunt
ainatort's largius dare. Gronov.
ScKNA HI. I ht multiloqua] rioAu-
\6yus Kol irii\vn6Tti. Lamb.
G Auxilio] Persona adhibita extra
argumentuiu irporaTiKJi, ad iudicatio-
nem qnorniidam, quornm fabulx ac<
tio cotrnitionein requireret. Cam,
7 Peiputem] Amputatis et omissi.s
supervacaneis plane exponam. Lamb.
Translatio ducta non a vineis, ut vo-
lunt interpretes, qune pntantur qui-
dein, sed ilia putatio nihil hue perti-
net ; vernm a lanificio, in quo, quod
alias dicunt ' carere lanam,' vel ' car-
niinare,' hoc est per pectinem pur-
gaiidae ejus causa traliere, idem vo-
cant ' putare lanam.' Titinnins Ful-
lon. ' Date pensani lanam ; qui non
reddet tempori putatam recte, facile
nt niultetur malo.' Gronov,
11 Vinulenlus]S\c Ms. Camerarius
addidit, in tenebris, Gruterus, violen-
tus, Videtur legendum, Vi linukn-
tus multa node in via. Parens.
12 jyjalam rem] Pcenam ex lege.
Lamb.
13 Ptdibus perfugium] Pedum vi-
am invenit. ' Perfugium ' idem est,
quod, effngium; ' parere,' quod fa-
cere. Nihil ergo hir mutandum. Ita
' moram parere ' Plautus TrucnI.
' dissidium, salutem, pacem parere,'
alii dixere. Boxhorn.
IG Reum] Auctorem.
27 Facta morigera] Scil. ideo, quod
mortiia est, quoniam hoc vir optabat :
id enim commune maritorum votum
in comoediis. V. N. Asin. v. 2. Lamb,
32 Lijuria] Ex violentacompressi-
one. Fit enim injuria virgin! ab eo,
qui ei stu])rum infert. Graecis iifipU,
quae injuria gravior est. Lamb,
41 Ut cxpungatur] ' Expnngere,'
ratiouum veibiim est. Expungitur
enim et delctur nomen debitoris, cum
omnis pecimia persoluta est.
48 .lussit arcessi cam domum] Silen-
tiuni et hie Palalinorum. Sex nostri
ad cam. Scribendum, Iwc ubi mater
rcsciit,jussit arcessi ad se cam domum;
vel, mater rcscivit, arcessit ad se earn
domum. Sic Cicero ad Att. iv. 14.
' Velim douium ad te scribas.' Et
.Ml. 1. ' Postumiam Sulpicii domum
ad se vcuissc.' Ca;sar de Hello Civ.
PLAUTI ClSTlil.LAR. ACT. II. SC. 1.
imrt
I. 53. ' Quibiis literis niinciisque Ro-
inani perlatis niagiii dotnuin ron-
ciirsus ad Afianiiui), iiuigna: gratii-
latioiies fiebant.' Ubi male raciiuis,
"■ deniiim;' male Hotoniannus, ' inagni
ad doniiini Afranii.' Gronov.
52 Veslrisjuslis legibus] Verissinia
iila lectio. Quod eniin vir doctus
iiegat se exptitare qiiomodo legibus
auxilia augurenttir, fiigit cum ratio.
Non ad auxilia tantiini ea referuntur,
qusedejustis legibus dicuntur; sed
etiam ad socios : Seroute vestros socios,
veteres ac novos, Augcle auxilia vcslris
justi'i legibus. Juste iniperando dicit
Konianos non solum socios suos sibi
conservatuios, sed etiam auxilia anc-
turos, id est, gentes exteras et alieni-
genas, pliiics incitatuios ad auxilia
sibi submittenda. ' Augere auxilia,'
id est, numcrum auxilionim, vel auxi-
liai'iuu) populorum. lies plauissima.
Salinas.
ACTUS II.
ScENA 1. 2 Domi facio] Id est,
nieopte exemplo coraperior. Sic Cas.
II. 3. et vide notas Milit. ii. 2. et
Merc. II. 3.
5 Differor] ' Disturbor et in di-
versum feror.' Donat. Mentem animi'\
' Mens ' enim in animo est, ut ' ocu-
)us ' in corpore. Lucret. 4. ' Mens
animi vi<;ilat.' Lamhin. 'Mensaninii'
nialebant interdiun eleganti peri-
plnasi dicere veteres, quani mentem
et aniruum simpliciter. Epid. iv. 1.
Baccii. III. 4. Lucretius saepius. Sic
etiam Catull. ' Nee potis est dulces
Musarum exponere foetus Mens ani-
uii.' Eodem modo ' iiigenium animi '
Coruitic. ad Herenn. 20. (jionov.
7 Omnia ingenia sunt] Voluerat
dicere multu ; sed augendi caussa
dixit omnia. Alibi, ' Quot illic liomo
animos babel '{' Douza.
8 Agit] 'E\avv(L, inscctatur, impellit.
Lamb. Appetit] Affectat, invadit ;
ut gladiator adversarium. Nam ' pc-
tere ' gladiatorium verbum est. Taub.
11 3Iaritimis morihus] Vel incertis
Delpk. W Var. Clas. Fla
vel doiosis, vel feris, mecum agit mo-
ribus. Lucretius lib. v. ' Nee poterat
qut-mquani placidi pcllacia pouti
Subdola pellJccre in fraudem riden-
tibus undis.' Propertins ii. 12. ' Sci-
licet aherna <)uoniam jactamur in
uiida.' Passeral.
IG Eo facelu's] Cur autem Lemnia?
quia gens ilia pessime id tcmporis
audiebat, rusticitatis et infacetia:
vitio. Sic True. ii. 4. ' Qui tu inface-
ttis Lemno,' .ic. Douza.
ID Nejusjurandum nostrum] Neqne
enim peijiirEe reperimur, ut tu erga
filiam nieatn. Douza.
21 Quodcunque oples] Interrumpit
lena orationem Alcesimarcbi. Box-
horn.
27 Ilic apud nos] Salivam milii
niovet quod est in vet. cod. Alcesi-
marche fidei confregisli lesseram. Nam
certe de violato bospitii jure bic non
agitiir, quod voluiit, sed de fide non
servata. Et quemadmodum prover-
bialiter, tesseram bospitalem fre-
gisse dicebatur, qui bospitii jus vio-
larat ; sic et fidei tesseram, qui pro-
inissaui alicui fidelitatem non serva-
rat. Dissald.
29 Inter nocam] ' Vetus verbum.'
Latinis est idem, quod, tritum pro-
verbium. Et verosiiuile est in ore
vulgi rrceptam olim et tunc teniporis
dicendi formulam fuisse : ' Quod dedi,
datum non vellem : quod reliquum
est, non tiabo.' Cum nempc amici-
tiani renunciarent, et poeniieret be-
neficii bactenus collati. Nisi a cie-
ditoribus, pltira cn-dere nolentibns,
sit desnmptun). Boxhorn.
31 liesponsa] Festivior eril lectio,
pro me responsas tibi. Quid opus est
me dicere non remissuram, cum tu
ipse dixeris i Sic versu sequenti.
Geminum plane illi, tpiod in sacris
Uteris, ' Tu dicis.' Scioppius. Pro
lue respnnsa] Quicquid repugnent, rec-
te Scio|)pius, resporisas. Sic infra iv.
2. ' Hicciue tu ergo babitas? Ph.
ariolare.' Asinar. iii. 2. ' Argenti
tt. C E
1906
NOT^ VARIORUM IN
viginti minas hahesne ? Le. Ariola-
re.' Talia sunt, Casina V. 4. 'Times
ecastor. St. egone? Ol. hand men-
tire herds.' Pseud, ii. 2. ' Quasi tu
dicas me te v^lle argento circiimdn.
cere? Ha. Imo vero quasi tu dicas,
quasique ego aiitem id suspicer.' Et
IV. 7. ' te ad me misit Polymacha--
roplagides ? Ha. Vera memoras.'
Rudente ii. 3. ' Non venit ? Am.
Vera praedicas.' El ibidem : ' Non
rem divinam facitis hie vos, neque
herns. Am. ariolare.' Gronov.
33 Commentor] Aliud ago, alind a-
ninio volute ; neqne quae dicis aus-
culto. Tmibm.
36 3]edioxumi] Snnt ii qnos Gra?ci
Saljxovas appellant: de quibus Plato
in Symposio, et Apul. de Deo Socra-
tis. Nonius, ' Medioxnmum, id est,
medio actum modo.' Festus, ' Me-
dioxuuium, id est, mediocre.' Dii
autem quos jurat Aloes, a Graecis
appellantur Dii ovpavioi, x6<^''""> ^t
virox^'^'"'".
37 Fiiia] Hie perspicue errans in-
dncitur adolescens. Juno enini soror
et conjux Jovis est, non filia. Sic
Saturnus est pater Jovis et Junonis,
non patruus. Ita Ops (quae et Rhea
et Terra) Saturni uxor est. Lamb.
41 Me ddenis~\ Mentem adiuiis.
Alludit ad IMel.fnidis nouien. Quasi
dicat : tu Mtl-.t^ni me delenis. ' Delo-
nire,' et 'delinire' idem verbum est.
Camer.
40 Pntellarii] Dii, quibus in patel-
lis e|)nlae apponebantur, et qui patel-
lis colebautur; nou pateris, ut La-
res et Penates. Varro : ' Qnocirca
oportet bonum civeni legibns parerc
et Deos colere, in patellam dare
IxtKphv Kpeas.' Vel ita dicti a pisci-
buK minntis, qui in patellis appone-
bantur, non in pateris : quemadmo-
duui cibi tenuiores et viliores, ut
oiuscula e terra nata, et similia. Lamb.
47 Nccgodein'l y\lius dixisset : Dii
me faxint, ut male peream ; vel talc
quid ; nisi ego le, &c. Veriim aman-
li seque diriun et horribile est, non
osculari amicam, aiqiie alii sano in-
terire. Et vox viviis detestationem
facit magis diram. In .suninia, ora-
tio amatoris insani perturbata est.
Lamb.
50 Pedatii tertio'\ Id est, repetitu,
accessii, vice : quasi per pedem. No-
nius. Cato : ' Igitur tertio pedatu no-
bis bellum fecere,' &c. Explicari
tamen etiam potest, impetn, ingres-
sn, incursu. A veteri Critico expli-
catnr rpiTTj irepioSos. Turnebus. Efflix-
ero] Vide not. Amph. i. 3. Asinar.
IV. 2.
50 JEquulege] Aulul, ir. 2.
57 Ferdnin operam] Ad Alcesimar-
chuui ren-.ittam potius filiam (quo
facto, operam perdam: nam conli-
nuo eam extrudet foras) quani com-
mittatn, ut filiani meam interimat,
et ita caream filia. Lumh.
ScENA II. 2 31iserrimam habui] Mo-
lestissimus fui lena? clamore meo.
Lamb.
3 Immemnrahilisl Lexicon Grapco-
Latinum vetus: /xutjuovikos, menioro-
sus, memornbilis. Ergo imineinorabilis,
qua* simulabat nihil meniinisse, ne-
que adeo scire ejus rei, de qua scis«
citabatur: plane ex discipliua muli-
erum, 'de se si creditur ipsis.' Mi-
lit. III. 3. Glutei:
5 Admceniri] Id est, ad mrenia ad-
movi. Ut tanqnam de niolimento
oppugnandaj urbis loqiiatur, cui fa-
brica' admoeniuntur. Sic P.NCud. Ii.
1. ' Oppidum admoenire,' dixit, pro
obsidere. (irulcr. Eadem translatio
apud Cic. Agrar. ii. 19. 'Cum intel-
ligam, banc totaui fere legem ad illi-
ns opes cvertendas tanquam machi-
iiam comparari.' Gronov.
ScENA III. 14 Pergo illami Dno
isti versus in veteri Cam. cod. sunt
dcstituti non capite aut cauda, sed
corde. Varie suppleverunt varii.
Nobis placet exemplum priscorum,
qui Apelleam Vcnerom iuiperfcctam
nialuerunf, quam iutcgrari nianu ex-
I'LAUTI CISTELLAR. ACT. 11. SC. 3.
1907
iranea. Gruter. Pergo illam] Vel sir
legi posscl, Peri;o pucll'tm his uUoiiui
rliclis, itlo'C units Furtive uutlrcm se, ne
deseras, vocal. Sensii manifesto. A-
niis ilia furtive se matroin tiiam vo-
cal : ca tantuiii de caiissa, ne se fle-
seras: sed fiirtnm facit, cum id f<j-
cit. Pislor.
19 Talenla mtignu] ' Taientum majj-
nnm' ipsuin est talenluin Atticiim
sexapinta minarnm. Quod sic ap-
pellaiunt Romani, quia erat aliud
talentuni Neapolitanum, Riie<;inM(n,
Siculuni parvx snmmap. Vid. de Poc.
Vet. III. 3. Gronnv. Talenta dotis^
V. N. Persa in. I.
20 Non enim hie] Scil. Iiabitabit.
Ex Ttisco modn] Lydorum enim, qui
pars Hetruria', fiiias ex mereiricio
qua?stu (totem sibi comparare solitas,
tradit Herodotus. Palmer.
28 Ainicce mcce] Melaenidi.
37 Ohsipat aquulam] Id est, re-
creat me; ut fit iis, qui animo de-
fect! aqua adspersa lecreantur. lilo
enim iiiendacio se elalji posse sperat.
Festus interpretatnr, 'sipat,' ' jacit :'
et inde esse ait 'dissipat,' ' disjicit:'
' obsipat,' ' objicit :' 'insipaf,' ' inji-
cit.' Ita hie, obsipat est adspergit.
Lamb.
39 Ne hercle hoc longe : destiti] Sic
edidil Gruterus ex scriptis, nisi quod
ipse, ut visum est, interpunxit. Sed
scrupulus est in eo, desliti Instare.
Non enim destitit, sed perseveiavit
in urgendo, donee extoisit aniii, quod
volel)at. Postea est inventus, qui
retineret in contextu vulgatuni, ni
hercle hoc edisseris ; explicaiet tamen
operose veterem scripturam, ita ut
nullum pntaret lelinqui ha-sitationi
interpretum lomm. Videbinuis. Tan-
dem, inquit, vertit sermonem ad Plia-
nostratam, dicens, se turn dtnuo de-
siisse insure, cum adjuraret se eam,
quae quajrebatur, monstraturnm. At,
o bone, quis tibi concedet, destiti iti-
stare doriec, Latine dici pro hoc, ' tum
demum destiti, cum?' A'e hoc longe
accipio SfiKTiKiHis, tit intelligat, abie-
ris vel excesst-ris vestigio. Mostel-
lar. II. 1. ' Abeamus hiuc nos. Tu.
Non hoc longe, Delpliium.' Tri-
nummo ii. 4. 'quod ad ventrem atti-
net, Non boo longe.' Quod sequi-
tur, leviter inutandum, perstiti In-
stare usijue iideo. Gronov.
41 31onstrarc] Pro, inonstraturam
esse: ut inox ' convenire,' pro con-
ventnrani. Camer.
4G Ad mens miserias] Nihil puto
corruptum in hoc versii. Scriben-
dum tantum sine interpunctione,/«c
me consciam quid nunc vis facere me.
' Conscius' est, qui cum aliquo eti-
am aliquid scit. Petit igitur a Lam-
padisco Phanostrata, ut se consciam
faciat, quid se facere velit. Sciebat
nempe Lampadiscus quid facere de-
beret Phanostrata, sed ipsa nescie-
bat. Petit ergo ut pariter conscia
fiat ejus quod facere deberet. Nihil
aliud latere puto, Salmas.
52 Eosdem ego] Sernio est Lampa-
disci a Phanostrata jam abeuntis,
interruptus a Melcenide, prater ex-
spectationem interpellante ; ut sub-
intelligatur ' reductani,' ' reducem.'
Eosdem Ueos spero rogo(|ue, ut do-
niiini rcdnctam filiam aliquaudo ha-
beas, lioxhorn.
60 IJxoris filiam] Enigma, quod
sic declaratur. Demipho duas duxit
uxores, unam Lemniam, eamque pri-
orem, qua; hie non nominatur ; alte-
ram Sicyoniam, Phanostratam, pos-
teriorem ; ex qua taintn ante com-
pressa filiam Sileniuin susceperat,
quae projecta, nunc qua;ritatur. Lam-
bin.
67 Medioxnmam] ' Medioxuma,' id
est, media appellatur Leninia ilia
muiier, quam priore loro uxorem
dnxit. Et Phanostrata quodammodo
bis nupsisse intelligenda est : semel,
cum a Demiplione compressa est ;
iterum,ciim justis nuj)tiis cum eo co-
pnlata est. Lamb.
70 Confragosum] Asperum et iiii-
1908
NOTE VARIORUM IN
pedittim.
72 Quam vxorem'\ Scil. Lemniam
illain.
74 Piojici] Expoui, unile est illii
* projecticia.' Cam.
76 Hanc] Phanostratam.
77 Earn nunc pueUaiii] ' Ptiellze '
appellaDtiir etiaiu e>p, qus niatrimo-
nio jiinctae, vel uteruin fertiiit, vel
etiain peperenint. Horat. Ocl. iii.22.
' laborantes ntero pnella».' Penelope
apnd Ovid, se puellam vocat, cum
Ulyssi jam olim Telemacliiim pepe-
risset. Fast. ii. 'jubet viduas ces-
sare puellas,' id est, a niaiitoium
compiexibus abstineie. Sic et Scee-
vola jiirisconsultus ' priellam ' vocat,
qua erat vidua, et post alteri nupta.
Agellins xii. 1. 'puellam' bis vocat
pueiperain. Rittersh.
82 Ingrains'] 'T^ei', id est, velim
nolini : seu contra sententiam auiiiii
mei. V. N. Epid. in. 4. Cam.
ACTUS III.
2 Cvjam] Vide notas Rudent. ii.
3.
3 Crepundia] ' Crepitacula ' vocat
Lucret. Solebant auteni veteres li-
beros amis»os cum ex aliis iiotis,tum
etiam ex crepundiis agnoscere : quod
comici et tragici poeta?, veiiiaiis
imitatores in fabulis adumbraie so-
lent. Ex quo iliud Cic. in Hruto :
' Nunc quoniam totuni me non naevo
aliquo, aut crepundiis, sed corpore
oinni videris velle cognoscere,' &c.
Lamb.
9 Recipe me] Sic liber optimus et
antiquissin)us ; a quo legem tnilii dixi
non recederc, quoties se(|iii possum.
Alii Accipe ; in quo vcrbo qui ludunt,
tan(|uam hospitiis et invitationibus
aptiore, satis confiitanlur ab ipso
Plaulo Pseud, in. 2.' Orcus liunc rc-
cipere ad se noluit.' (ironot.
12 Rnnorare] Ita se iiicrcpat ccs-
Kantem adoltscens. Sic I-jiropa apud
Horat. ()d. ni. 27. ' Impudeus or-
cum moror.' Taubm.
15 Hau ! voluisti istuc severum] Pro,
te interimere, kut' ev(p7jfj.i<rij.6v. No-
nius docet, seterum significare ali-
<|uando saevum, implacitum, vitabile,
adducens Virgilii locum Georg. ni.
'Invidia infelix furias, amnemque
severum Cocyti metuet.' Nihil mu-
tari placet. Et pessim* notae codex
ille Frinsingensis fuit. Severum istud
facere, rh iriKphv toDto, ahafrjpbv, okxj-
Bpoirhv, de niorte quam sibi cogitave-
rat inferre. ' Amnis severus Cocyti'
Virgilio, pro tristi et saevo : accipitur
lioc nomen veteribus. Salmas.
17 Agglutinandam] Nam delibera-
tum est niihi eam dare totam ad me
agglutinandam, hoc est, eam totam
ad me agglutinare. Lamb.
ACTUS IV.
ScENA I. 1 Excruciabilem'] Cruci-
atu digniorem, ira^TjTi/caij.
2 Quane inficias eat] Nonne est
quovis cruciatu dignissima, qua° infi-
cietur, quod mihi fassa est? Taubm.
5 Cvnqiiiniscam'] Hoc solenne est
I'lauto, ut allnsiones ad turpia et
obscaena ubique aucupetnr et omni
occasioiie eas usurpet. Servus cum
in via otfendisset cistulam jacentem
cum crepundiis, et inclinare se vellet
ad cam tollendam, obsca[>na signifi-
catione eam rem expressit. Dicit
ergo se ' puerile officium facturum,'
inclinando nimirum se, et conquiuis-
cendo ad cistulam, nt eam ex iiumo
tolleret. 'Puerile' autem 'officium '
in re turpi dicitur, quia pueri qui
niorigeri amantibus suis erant, et
posticas illis partes pra^bebant, sit
venia dictn,in faciem se inclinabant,
quod et ' cevere ' dicebant, lioc est,
KviTTeiv. Uiide illud ' an Romnie ce-
ves ?' Interpres Juvenalis, ' crissare
niulicrum ; cevere virorum :' duni
in f(euiinam sexum mutant, et pra;-
bent viris. Olossae, ' cevc panda.'
Nam pandi inciirvi ut pandus asellus,
et in terram pronus. Hinc ' ceve-
res ' niollcs ct cfloeminati, id est, viri
PLAUTI CISTELLAR. ACT. IV. SC. 2.
1909
praebentes viris. Apudetindcm Plau-
tnm in Psetidolo: 'si ronqiiiniscet
istic, ceveto simiil.' Id est, siiiiiil
cnnf|ninisci(o. Et recle Nonius in-
terprelatiir ' conquiniscere ' inrii-
nare, idem ergo et ' cevere.' At ' of-
ficium ' in re turpi sa>pe vor.itur
tam patientis, si ex olficia jiatitiir,
quam afjentis. Unde ' (ifficium ' apiid
Propertinm ft (^vidiiini, de eo qui
se probat virmn aniica? suae. Puerile
autem officiiim conquiniscere, et ce-
vere, quia in eo tempore jolebant
pueri praebere. Pudet plura verba
perdere in re adeo impudlca. Salinas,
9 Omnia inficias ire'\ Vera lectio ;
nam aut referendus hie iiifinitivus ad
id, quod Plian. Interrogarat, ' Quid
nuncias super anu ?' ut dicat serviis,
et illam scelestissimam esse, et omnia
ire inficias, quae duduni confessa fue-
lit ; aut est lia^c in indignatione lo-
cutio imperfecta ; nt, ' Adeone ho-
minem esse invenustum !' ut sit sen-
sus : Indignum esse facinus, omnia
jam illam negare, quae prius fuerit
confessa. Tale est et illud, quod se-
quitnr : 'Nam hercle,' &r. Camer.
IG Cassa meinoro] ' Cassa memo-
rare,' est frustra et ncquicqnam ver-
bis sibi spem facere ; cum in re nihil
sit : a nuce cassa, quae putamen ha-
bet, nucleo deficitur. Ita ' cassam
speculam ' Apiil. dixit : ' Quin igitiir
masrulum animum suniis, et rassae
speculierenuncias fortiter?' Et Afia-
nius, ' cassam terriculani,' pro minis
inanibus. J. Gul.
17 Aut quis Detts] Inexspectata,
dtdtrenTTTa existimabantur : vide He-
rald, ad Arnob. lib. iii,
18 Spes] ' Spem ' a Colatino Komae
fuisse consecratam, testatur Cicer.
de Legib. lib. ii.
ScEN,v II. 3 Aniini miseram] Grae-
canica ellipsi tov tftKa, id est, causa,
vel gratia, «t amant dicere Latini.
Sic Terent. Ennucli. ii. 2. ' Ut falsiis
animi est.' ' Lassus animi,' Cislel.
II. 1. ' JEger animi, ' Liviiis : et
sexcenta alia. Cronov.
4 Qu<x in tergum meuwi] Valde me-
tuo ne mea petulantia caiissa sit, cur
virgic in tergo meo sint petulantes-
Taub.
8 3Ji homines'] Sic Petron. ' O m'
liospites,' Sec. iVi singulari pro plu-
ral! posito anticpie: quomodo saepi-
cule Plautns. Taub.
12 Non sum] Lambinns accipit €»-
puviKuis aut rescribit inscitior ; ut sci-
tior sumatur pro scita ; inscitior, pro
inscita. Ego simplicissimo sensu ac-
cipio ' scitior ' pro certior, a 'scio,'
sed tollo interrogationem ; quasi di-
rat Hiilisca : Niinquam ego ab bis
certior fiam, quis ci^tnlam abstulerit,
quia semper sexus virilis hrtatur mu-
liebri incommodo. Dissaid.
20 Intiis })aveo] Intus in pectore
pavore consumor: foris verbera me-
tuo. Taubm.
21 Illo sunt homines misere] Ele-
gantem gnomen restituo minutissima
mutatione, hillo sunt hotnines misere
niiseri. Ancillulae amissione cistellse
perirlitanti in mentem venit, quan-
tilli bon)ines simus, et quam nihilam
ob rem sa'pe summe miseri. * Hil-
liiiu,' res nihili. J. Gul. Non sic le-
gendiim est, n^c ancilla hoc vult.
' Illo,' hie idem est, quod illic. Ita
svipc Plautns. Hie ergo hand dubie
legend. Illo sunt homines viisere Mi-
seri ; illo nunc, &c. Hoc vult ; ea est
luMianarum rerum conditio, uti ibi
sit, qui ex alterius incommodo gau-
flium oapit ; hie qui ob ac«eptuni in-
commodum dolet. Hie ego nicerore
couticior ob cistellam amissam ; alibi
lu'tus agit, qui eam invenit. Ha?c
planissima. Tioxhorn.
21 Ago sccius] Varro apud Nonium :
' Non modo absens quicquaui sequius
de te cogitabit, sed etiam riiminahi-
tnr liumanitatcm.' ' Sequior ' pro de-
terior dici non est perinde infrequens;
(|uod a ' soipiendo ' rcordeduci : de-
tcrioraenim sequi, ineliora praecedere
solent. Turneb.
1910
NOT.E VARIORUM IN
26 Auburn] Scivius /Eneid. iii.
' Aiignro ' (iicinius (secundum Pliiii-
iim in libris Diil)ii Sermonis) qnuni
preesagio mentis futura colligimus :
' auguror' vero tunc, qunm fiitnra
veris captanins aiignriis, ut ex alitis
volatu cantuque.
29 Sued] Soccis enim utebantnr
coniici actores. Lamhin.
31 Turbu] Turbo in arena inde est,
quod neque prorsns hac iit; et niox
stetit, niox exiit. Haec autem omnia
sunt ges(ns alque actionis. Pistor.
33 Cunciitum fiiit] Congressus pUi-
riiim. Ad duos attinet] Lego, Ad duos
hocattinet: hie quiniscunt: quippe vi-
detiir signa quiniscentium in pulvere
notasse, et spectasse ilium locum
pracedente scena, ' conquiniscani
ad cistellam.' Palmer. At hoc non
potest mihi persuader!. Malini re-
fingere, Ad duos attinet hoc: fjuiqui
sunt : qiiomodo olim etiam obiter
Palmerius. Pistor.
34 SinguluyH] An pro singtUorum?
Nam negat Lamb, cum Prise, singu-
lutn numero singulari usurpatuin an-
tiquitus.
30 Actum rem ago] Id est, incas-
suni laboro. V. N. Epid. v. 2. Terent.
Adelph. III. 2. 'Actum est:' ad quod
Donatiis : ' Verba sunt desperationis :
nam actum est dicitur in ea re, de qua
jam lata sit seutentia.'
42 Quctrere hie] Perperam hoc
Lambin. niutavit in auj'erre: oblitus
fjuwrere, idem pleriimque significasse
antiquis, quod nos coniposito verbo
' acquirere,' id est, luciifacere at(jiic
adipisci diceremus. i'jinius : ' nau-
ti8(|uc inari qua>rentibus vitant;' id
est, victum cumparaiUibus sibi, <S:c.
Douza,
50 Nostratn h(Cc] Locpiitur, quod
in rem iiostram valde est. Lamb.
!}l Scire oportel] Videlur oporlel
positum pro ' iieccssc est :' emu ' o-
porierc' sit oflicii, ' necesse esse,' ut
vox ipsa souat, necessitatis. Lamhin.
55 Sed inter rem islam] Palm, c re
kuicresp. id est, in istam rem respon-
di, qisam agimus.
56 Si quid est opus, die, impera et fu«
Quid quceritabas] Ancillula alias res
agere dixerat : respondet ille, nihil
esse minus ; nam se illi operam vel
niaxiniam dare, tantum herae suae in-
tcrpellanti obiter respondisse : nunc
ad illam revorti: diceret quid vellet,
et imperaret ipsa quoque, tanquam
altera hera si esset. Hajc senlenlia
est. Et elegans genus dicendi ob-
serva, quo jubent imperari sibi, qui
pronitos et paratos se ad beneficium
dandum ostendunt. Aul. ' die si quid
opus est, impera.' Etsuperius: 'da
mihi operam. I\Ie. tiia est : utere,
atqne impera, si quid vis.' Ilia au-
tem, si quid est opus, solemnis formula
eonun est, (|ui se paratos promptos-
que ad omnia alterius caussa facien-
da significant. Cicer. ad Attic, xiii.
49. J. Gul.
57 Mi homo, et mea mulier] Diserte
distinguit inter ' hominem' et ' niuli-
eieni.' Quin ne jurisconsidtos qni-
dem vocabulum ' hominis ' aliter
quani de ' viro,' in expressis quibus-
dam legibns accipere didici. Arno-
bius : ' Beneficia patris niunerandis
et foeminis homiuibusque portabant,'
id est, utrique sexui, et fceminis et vi-
ris. Nam ' homo,' kut e|oxVj pro
' viro' ponitur. Metirs.
59 Qua auj'ugil] De praedatrice cis-
telbr, nou autem de cistella furtim
Halisca3 subtracta intelligit. Douza.
00 Marorcm familiarcm] Id est, fa-
niiliaribus, ncmpe parcntibus Silenii.
Taubm.
04 Intortam orationem] ICjusniodi
homines (' alterpliees ' veteribus dic-
tos, (iritcis aTpitf/i/xdWovi) involvulo
similes ait poi'ta, bcstia; damniticae,
(juiv in panipiiii t'oliu implicat se.
'I'lieoplirastus vocat irXonds' Cicero,
' invuhicra et iiilcgumenta dis.wniu-
lalionis.' Has poiita vet. apiid Cic.
' versutiloquas malitias' dixit. C'a-
saub.
PLAUTl lUMIJ. Af r. I. SC. 1.
1911
60 In catieam lataml Jocatnr aiitein
serviis : si voliicris eiat cistella, illaiii
in cavcaiii opui tiiit (.-onchisani, iic evu-
laret.
(i7 Ulinnnquin] Vide notas IMostell.
II. 2. Grex veualium] Sell, servorum.
Horat. Sat. 1. 1. ' Veiialt'is inter.' Cic.
post Red. in Senat. ' Ca|)|)adocem
aiiqnoni niodo abre[)tuin de giege ve-
nalitiiii diceres.'
75 Ph. Commodnm loijuelani] Ita
Cainer. et Lanibin. et Acidal. perso-
nas collocaiit : nt nimiriini niulier ser-
nionem non dirii;at ad !>ervnni, sed
ad ancillani ; dicatque : TticC jam
f rant vices respondendi servo nieo :
sed eas tu niilii cunmioda tuo bono.
Taubm.
87 IJubitat riri gener] Hie tres is-
tos versic. e Prise, lib. iv. adjunxit
Lambin. La. Adliinnire equulam pus-
sim ego hanc, Si detur sola soli. Nam
ita mustuli'tilus astiis nareis attigit,
Qiiibus bdc addo ex eodem : Ha.
Me respondere postulas? injurium est,
stipiilari semper Me ultro oportct a vi-
ris, cum ijuastum facto. Ait Halisca
injnriam sibi fieri a Lanipadiseo, quod
prior eani sollicitaverat, ipia^ ultro
soleat rogare viros, atqne iiide qiiai-
stuni facere. Decet lia-e oratio nure-
triciani ancillam. Dissald.
88 OMotiucre] Pro * obloqueris,' ut
alibi indip;nantis est.
•JO AttuUl] Ut niimerns annorum
conveiiit: el quia couvenit, videtur
tuani quodaniinodo filiam attulisse.
Lamli.
91 Uepperisti] Scil. filiam tuani.
Meam] Scil. cistellam.
02 Tertiam] So. puellam aliquam
niihi.
ACTUS V.
5 Mhil muror fieri] Formula qua
uiiniur, cum quid aspernari, aut certe
non aduioduni desiderure nos signi-
ficauius. Gronov.
Caterva. 4 Qui deliquit] Histrio-
nes si quid deliquerant in actione,
vapulabaiit. Vide notas Trin. iii. 2.
IV. 2.
G Postrema'] In extreme ConicE-
diie : ita Manil. lib. iv. ' Ultinins ex
solido tetrans,' id est, ultima pars te-
trantis, SiC. qnomodo jurisconsultus
' prininiii, secundum edictum,' hoc
est, primani, seciindam partem edicti.
Sic Terent. Adelph. Prol. ' primam
fabulam,' pro principio fabnlsr dixit :
Catullus ' prinium digitum,' et Pro-
pert. II. 18. ' prinias palmas,' pro
j)rimoribus digitis. Scalig. Vid. el
not. Cure. iv. 1.
E P I D I C U S.
ACTUS I.
ScENA I. 1 Ueusadolescens'\Vro\o-so
caret hvpc fabula : atque argiimontiip.i
in prima hac scena recitatur: (piod ut
lieret coinuiodiiis et magis ad mores
Plautinos, hoc est, ' cum festivitate
et lepore " (ut Cicero loquitur) ' ver-
naculo,' adliil)ila est persona protac-
tica sive prostatica. Kst auteu) Trpotrui-
irov irpoTaTiKuu (ut hoc semel dicalur)
in f.tbula persona, (juui tantum in Trjio-
Ta(T€(, id est, in initio dramatis loqui-
tur, ncqiie amplius usquam comparet :
quiilis liic 'Iliesprio, qui cum Stratip-
pode e militia rediit ; et Sosia in
Andr. Tereutiana. Scalig.
2 Familiaris] Homines servie con-
ditionis titulo ' t'amilis ' censi sunt
antiquitns: nimirum a ' famulando :'
aucloribus jurisconsultis et Ulpiano
in L. 1. If. de vi arn)at. Unde et
♦ gladiatorum familia* ' apud Cicero-
ncin. Cnjus rei caussam reddit Se-
1912
SOTJE VARIORUM IN
neca, Epist. 47. Douza.
4 Oculis uteris] Non falleris cer-
nendo. Vel leg. rede oculis uteris.
Salte] Vid. notas Pceii. v. 2.
G Ccena tibi] Vide notas Anipliitr. i.
I. 8. ' Adveiitoiia,' vel ' adveiilitia'
dicebatur propria coena vel convivi-
iim, quo amicos aut hospites peregre
redeuntes solebant excipere, gaudiiim
siium contestantes, ex more, quern
iniiuit noster hie : ' viaiina' ea dicitiir
coena Baccli. I. 1.61. Gronov.
7 Exemplinn adest] Quod qnaeris,
quomodo agam, exemplum liahes me
ipsum : nee est, ut verbis respon-
deam : liic enim nitor et habitude
niea testificantur, fuisse mihi, ut vel-
lem. ' Exemplum adest,' videtur for-
mula vulgaris, qna usi, quoties innu-
erent abstinendimi responso, quod
res pro se loqneretur. Cui adfiue il-
Ind, 'Sic sum, ut vides :' de quo
vid. N. Amph. ii. 1. 57. Gruter.
8 Huic gratia] Scil. ' furtificae lag-
va>,' nt nominat in Persa ii. 2. et
quam hie SeiKTiKu>s notat. Huic, in-
quit, gratia debetur. Sinistra enim
nianii furta potissimum faciunt isli
Lavernae et crucis candidali, dum
dextra aliudab ipsis simulatur. Ovi-
dius Met. xiii. ' Conveniet timidac
natapque ad furta sinistra.' Alciat.
11 Infeliccnt] Vide not. Casin. Act.
II. 3. posteriores, in/elicitenf.
13 Scurra es] ' Scurra; ' et • urba-
iii ' iidem sunt ; quare et dicteriis sibi
victum aucupabantur. Quia autem
scenatici homines, quos fiioXuyous vo-
cant Grapci, dicteria funditabant ad
risum spectatoribus tolkndum, prop-
terea factum, ut mimi * scurrae
et 'urbani' vocarentiir. Juvenal,
'minium agit ille, L'rbaui qnalem fa-
cnndus scurra Catulli.' J'>t minium
• scurram ' vorat, et 'urbaninu' nii-
mographnui ipsum C'atullum. 'Scur-
ram' dciliico &irb toC avyicviitlv qtiasi
• Hcciira ' aut ' sucura.' ' Scurra ' eti-
am Knwplai dicti. Isidori (Jlossvc :
• Scnrnil.i (jui in('(»i>iiiil. ' Sciiligfr.
Scurra es] Non tantum ' urbanus ' et
'scurra' eodem sensu dicuntur, ut
' scurra ' significat hominem dicacem,
quod notant hie ex Scaligero, sed
etiani ut ' urbanus ' significat homi-
nem umbraticum, in urbe assidiium,
nee ruri iinquam aut militia? agentem-
Trin. i. 2.' Nil)il est profecto stultius,
quam urbani assidui cives quos scur-
ras vocant.' Et ita hie accipe. Quasi
diceret ; Non est mirura, te consequi
me vix poluisse, qui sis umbraticus,
urbanus, non ruri aut militias ad gra-
dum exercitatus. Gronov.
15 Varie] Nunc bene, nunc male ;
nt quidem Tbesprio vult intelligi.
Sed Epidicus aliovorsum trahit, et il-
lud varie interpretatur,atqne si Tbes-
prio dixisset, tergum suum virgis et
loris saepius fuisse cruentatum, et ita
ob livorem et vibices disparem colo-
rem induisse ac varium esse factum.
Dicit igitur, se abominari onine ge-
nus, quod varium ac macnlosum sit,
quale caprarum, ac inprimis panthe-
rarum, quod et nomen sibi a macula-
rum varietate invenit, ut ' variae '
appellentur, atque adeo homines eti-
aui abhorrere, qui tergum flagris
excitatum ac macnlosum gestitent.
Lamb.
18 Pugilicc atque athletice] Firmi-
ter et robusle. Bacchid. ii. 3. ' pan-
cratice ' atque ' athletice valere,'
dixit. Hujusmodi enim luctatorcs va-
lidis lacertis et firma valctudine sint
oportet : unde et 'athletica habitu-
d(),' pro corpulenta et roi)usta dici-
tnr, quam Aristotel. aOKriTiK^u f^iu
api)ellat. Et ' athlelicum victum '
pro valido, et ad vires firmandas ac-
commodato Celsus dixit. Lipsins.
20 Vidiilo] ' Vidulus,' buiga est,
vel marsiipiuni potiuB c corio, in
(|uod pcregrinantes res suas conde-
hunt.
21 Melina] MtjAcot^ pellis ovillaest :
hinc ' meliuni :' et ab illo onine scor-
teum vocabant ' meliuum :' unde apud
Plant, melina estscorlca mantica, vel
I'LAUTI liPlD. ACT. I. SC. 1.
1913
coactilia e corio. Tiuncbo liic ad-
sentieiuliini. Scaliger, Scd forlassis
nptiiniim est ' niclinam' dici a ' nic-
ies,' lit a ' feles,' 'fclinns.' 'INIeles'
est catiis silvestris. Varro de R. K.
III. 12. pra-cipit sepli leporarii nia-
cerias tectoiio indiici, ' ne feles aiit
nieles, aliave bcstia introire possit.'
Mart. X. 37. ' Venator capta mele
superl)iis adest.' Cironov. Ei'. Te vu-
lo jierconlari] Jocus in distinclione :
neinpe nt Epidiciis post, te volo, vo-
ceni paulisper siistinnerit, (vel screa-
ill, vei alio lia-sitantiic prxiextu) et
ex breviciilo intervallo rh perconiari
siibjecerit : nt Epidiriis et spectato-
res, te volo, ad pra-cedentia, ' Dii
perdant,' retnlerint ; Thesprio ad
conseqnens verbnin perconiari. Tanb-
man.
22 Operam miliida'] Scil. aiirinm, nt
loqnitnr in Baccliid. id est, me audi,
et vicissim fe aiidiam. Taubm.
23 Jus dicisi Non accipiturnt viil-
go, scilicet cum de praetore vel ma-
gistratu loquimnr, sed pro eo (jiiod
est vnlgatiim, dicis qnod a:quiim et
jnstinnesf, qnod rationeni liabet. Sic
'orarejus,' Trinnm. v. 2. Sic 'jus
est,' pro seqnnin vel justiim, Cistel.
I. 1. Pers. I. 3. (ironov,
20 Fasces] ' Fasces ' erant bacilli
aliqnot teretes ex nimo pra^cipue ant
betiilla, loro colligati in niodnm fas-
cis. Hujusmodi fasces sex pra>tori
(nt et magistro eqniJnm : sed consiili
XII. dictator! xxiv.) praferebantnr
a totidem lictoribns, qui non grega-
tiin, nee item bini ternive, sed singu-
li et in lineam ibant, nt snbmoverent
occnrrentes. De dnobiis lictoribns
andi plebiscitnni a M. Plctorio tribn-
ro pi. latum: ' Pra>tor nrbanns qui
nunc est, qiiique posibac fiiat, duo
lictores apnd se babeto : iscjiie nsqne
ad siipremam jus inter cives dicito.'
Lipsius.
27 Ubi arma'] Clypens, galea, cas-
sis, sarcinjT, qiias ronstrictas gestaro,
scute ad dorsum acconimodato, ca-
ciilariini crat provincia. Undc iidem
* arniigeri ' sive etiam ' scutigernli'
in Casina et alibi nominantnia Plan-
to. Doiiza.
30 At jam ante alii] Vide Miiret.
Var. Lect. x. 10. nbi de liis copiosc
disserit.
31 Quia antea aliis fuit] Tametsi
Plaiitiis ex Dipbilo, IMenandro, Epi-
cliarmo, Pliileinone, Apollodoro ac-
cipiebat ; tanien et ipse a ceiisiira et
animadversione vitionim non absli-
niiit, sed priscae Comci;dia> acerbita-
tem sappe miscnit : neque in lians-
cursu solum, iiti hie ; sed miiltis in-
terdiim versibns ; iit vel Cnrcniione,
II. 3. *Tum isti Grjpci palliati,' &c.
item multis aliis locis notat sua tein-
pora et nationes. Neque solum com-
munes mores, sed etiam nominatim
Pelionis liistrionis inepiias, in Bac-
cliid. II. 2. qiiin etiam interposiiit ma-
ledicam napaPacnv, in eadem. Seal.
32 3lulciher credo] Camerariiis et
Lambiii. Plautum hoc loco per inco-
gitantiain dormitasse, aut nicnioriae
lapsii liallucinatuni esse credideriint:
quoniain Vulcaniim faciat fabricato-
rem armoriim Achillis, quibiis Patro-
clo caeso potitiis est Hector; cum
capfa ab illis diversa fuerint, a Vul-
cano non fabricata. Sed cogitare de-
bebant doetiss. illi viii, poelam nos-
trum in hoc etiam comiciim siiiim ar-
tificium consulto prodidisse ; nielius-
qiie hac deliberata erratione jhrrpiirov
persona? conservasse, quam si et ho-
ininem servuin et caciilam, hoc est,
calonem sen bajulum militarem dicta
sua historica fide obligantem, et cum
ciira reriim earum, quas veluti per
nebiilam inaudiverat tantiini, verita-
tem perseqiientcin in theatnim pro-
duxisset. Douza.
33 Travnlaverunt] Hoc eo pertinet,
([tiod 7ck rj<patcrT6T(vKTa plerunqiie ani-
mata erant, nt illi tripodes; de qiiibiis
Arist. Polif. i. 4. qnod ait Horn, ov-
To^ctTous 6f7ov OvfcrQai aySiva. DIurct,
Turn lite prognatus] Praeierea ille Stra-
1914
NOTiE VARIORUM IN
tippooles e Thetide prognatus est, ut
Achilles. Itaqiie, quemadmoduin A-
chilli, arniis ejus ad Hectoreni trans-
latis, Tlietis Neiei filia alia a Viilcaiio
cusa attiilit; ita noli adiiiodtim labo-
rare, si Stratippocles sua perdat : nam
aliaei apportabunt qusedam Thetides
Nerei filiae.
36 Slipendiis] ' Singulis stipendiis'
dixit, pro singulis militiis ; nam sin-
gulae niilitiae sua babebant stipeudia.
Douza.
47 Utcunque in alto venlus est] Quo-
modocunique in niari ventus est, ex-
inde (sive 'ita;' aut, ' pro ea rati-
one,') velum verlitur. Poen. iii. 5.
* Utcunque est ventus, exin velum
vortitur.' Acidal. Exin velum vorli-
tur] In antiquis codd. disertim legi
aiunt, uno, won exin, et inde conjec-
tant numero. Somniarunt hos codi-
ces, non viderunt. Nam onines Pall.
ex imo: ille, quo ipsi sunt nsi, ex uuu:
sed niiicus ct optumus Cauierarii
exin, quem nierito docti viri secuti
sunt. Gronov.
50 Quid igitur] Lepidus census.
Extulit sinistram nianum, ejusque
digitis indicavit qnadragenariuni nu-
mernni. At alter servus injpcnsuni
pretium miratur et indignatiir. A-
rithmetici nianuni adiiibobant sup-
putatiouibus ; quod fiebat aut aperlis
et porrectis, aut constrictis et com-
plicatis digilis. Culcius.
51 Ab Danista] A fceneratore. V.
N. Asin. I. 1.
52 In dies minasque argenli] Nota
pactiunein dc nsura in singulos dies.
Hanc qui excrcebant, (Jra-ci iinepo-
SavetarTas appellabant. Casaub. Cave
* nunimos ' de dracbinis interpreteris,
ut fectM'Uut quidam. ' Nuinuii' apud
I'lantum, et alios illiiis temporis co-
micos didracliiiiH sunt, non draoliiiia?.
iCrgo biiiiv (lracbiiia> in centum co
fcenore diario cxpctitic. Quod rc-
ftpondct aliquo inodo fu-uori uuinstruo
M Sua! SpoxMO"^^ appcllato. Nam nt
illud, ijiiud erut in menbeni, (julncjua-
ginta mensibus sortem aeqnat, ita
hoc diarium quinquaginta diebns.
S(d7nas.
64 Inlerii basilice] V. N. Capt.
IV. 2.
63 Plusque amat quam te unqttam
amavit] Sex nostri, plus te amat.
Scribe, plus deamat, quam te Jinquam
amavit. lutVa ii. 2. ' Quam t;ius gna-
tus annos niultos deamat, deperil.'
Gronov.
66 Eo venlurtis est ipse] Tres Vos-
siani et Academicus, ipsus, quod eti-
am video ex Camerariano notasse
Pareum. Gronov.
69 Puppis] Mendosa omnino sunt,
puppis pereunda est probe, Scriptum
videtur fuisse in aniiquo codice, y)«j>-
pis pertunda est. Unde fecerunt li-
brarii, pereunda, cum debuissent, per-
dunda. Nisi qnis velit ita Plantum
esse locutum pro ' puppi pereundum
est.' Sic ' placenda tibi uxor 'alibi
dixit. Salmas. Per ' puppim ' hie
tergum significatur. Ita inferioris
aevi scriptoiibus sajpe occiput et sin-
ciput, ' prora et puppis capitis ' di-
cuutur. Boxliorn. Quandotjiiidem in-
quit, ' puppim,' id est, tergnm meuni
perire necesse est, danda mihiotn'ra,
nt probe pereat, pra-claro scilicet ali-
quo facinore pei'petraio. Lamb.
7H Monies mail] Mostell. ii. 1.
'IMali mcei'oris montem maximum
ccnspicatus sum.' Ciceio dixit, 'mo-
les niolesliarum.'
80 I'onsilium placet] Frwstra liquet,
lapit, lacet,jacet. Neque consilium pla-
cet, est, neque qnicquam succurrit
consilii, in quo acquiescam, sistrre
possim,quo(l sedcat vel placeal. Sed
picnior est oratio, quam crat neces-
s<' ; sufficiebat enim quo me. Itaque
nifensi altero f(!Corunt etiam, Nequeo
nunc, velut oratione per k-n-oavvTriaiv
abrupta; vel, Neque scio nunc. Sed
errarunt ; nam consilium, quomodo fa-
ciam, dictum est, nt apud 'i'acit. ' Sla-
Inerctur imn dncumentuui, quomodo
Mxorem imperator acciperet :'de (|uo
PLAIJTI F.PIl), ACT. I. SC. 2.
ini5
vitle Ohserv. IV. 11. Kt apiid Livi-
iiin II. 20. * coliorti sii;b, qiiam delec-
tain iiiaiiiini.' Ubi pliira similia at-
tiilimus. Cro7wv.
S't Depolict memn] Omnes Mss. Iia-
bent despiitiet. Scnteiitia est: Ubi
senex rescivei it sibi a inc verba data
esse, despoliet dorsum ineiiin virgis,
laceret, roriimi ei detraliat. In se-
qiientilms Epidiciis vomistissime et
apposite seciim ipse SiaXoyi^ei, as-
suiiipta liiplice et nioii»'iitiH, et de-
sperantis, et vicissim sese aiiiiuantis
persona. Boxhorn.
SG Hoc corriiptum 'st capuf] Id est
ego. Caput pro liomine, nsitatiim.
89 Consilia viutual Tiaciiini a pe-
Ciinia, (|Uii^ iniitiio datur. Lamb,
ScENA II. 3 Prater (Etatem] De
' aetate ' [)lanum : adolescens enim
Stratlppoeles. ' Viitiitein ' vero ' jb-
tati' ideo subjicit Clia?ribiilns, quia
miles ai; beilator erat, quorum pro-
pria laiis ' virtus,' id est, strenuilas
ac fortiludo. Douza.
(> Qui incident] Lambinus vel ad
supcriora pertinere hoc ait, quasi
dicat. Qui iuvident, id milii vitio
vertent; vel ad ea, quae sequiintur,
Omnes eos inilii inimicos reddidi, qui
invident. Quod cum parum satisfa-
ceret, itum est in conjecturas: Quin
vide, omnes; Quia vide, ut omnes; Qui
vident omnes; sed nihil niutandum,et
male Lambinus reppcri interpretatur,
reddidi. Alind est enim ' facere,'
vel ' reddcre' inimicum, is enim au-
tea non erat: aliiid ' reppcrire,' qui
scilicet jam erat, sed adiiuc se dissi-
mulaverat. Cicero ad Alt. i. IG.
' Nihil est damni factuui novi : sed,
quod erat, inventum est : in unius
hominis |)erditi judicio phires similes
repcr(i sunt.' Hoc ev^o ait: Omnes
qui invident, simiiltatem siiam du-
duni tcctam, banc occasionem nadi,
patctVcerunt. Quoinodo? vitio ver-
tendo, palaui culpando, pro ungui-
bus in ulcere .se j;erendo. Gronov,
7 At pudiciliie'l In hoc vides, quam
docori nbiqne obscrvans Plautus, qui
ne inceslis amationibus comici nigu-
menli verecundiain contaminare, ac
sororem a fratre j^erniano suo per
imprudenliain corruptam inducere
cojjatur, amatorcm niodesiutn ac
continentrm tacit. In ilia vero sen-
tentia eiiam Latina> dictionis elef;an-
tiam adniirere : Ch. Jam isloc probior
es, Sfc. Sic Sallust. in oratioue Ma-
riana: ' Illis diffiiile est in potcstati-
bus teniperare, (jui sese probos simu-
lavere.' Douza.
10 h'e juvat] Studio videtur repe-
titum ih re. Scaliger.
13 Quid te igitur retulil] Quid pro-
fuit? quid interfuit? Donat.
15 Clamore defatigor] Imo ego ipse
magnum a'S alienum contraxi ; et
niei creditores nummos sibi debitos
exigentes, me clamore suo obtnn-
dunt atqne enecant. Cam. Dijferor]
Aia(pfpoiJ.ai. ' Differre, etiam est dif-
famare.' Nonius.
IG Furno mersos, quam foro] Sen-
tentia est : Malo mihi amicos nullos,
quam mersos foro, et alieno aere
obrutos. ' Mergi' dicimiir Latine
omnibus iis rebus, qnibus obruimur,
' malis,' ' negotiis,' ' furno,' ' foro.'
' Furno' ergo ' mersi,' sunt amici in
furno exslnicti ; nulli. In furnum
immitti cum rubidis panibus se su-
pra optat ille, qui vult pcrire. Jiox-
horn.
18 Irrigatnm plagis] Bene observat
Acid alius ' pistorem ' hie pro pistrino
poni. ' Irrigatum hoininem ' autein
intelli|;e, multo suo verberonis perfn-
sum sanguine. Forte etiam allusuni
ad flagella niadefacta, quibus in ver-
beronum tergnm grassari veteres so-
lebant. In Historia jNIss. passionis
S. Eulaliif : * Jussit earn ca^di fusti-
bus rnadefactis.' Stratippocles por-
ro iiiiperiosus, hie Hagilat obse-
quium, quod prills sit iniperio. Box-
horn.
22 Sijmbola:] Jocus, ' Symbolac '
erant collcctse, sen pecunize, quae ab
1916
NOTiE VARIORUM IN
lis, qui commnni sumptu erant una
coenatiiri, 'conjectabantiir,' nt verbo
Agellii utar, quo ille quasi nativatn
vim Tov (rvix^dWeiv, unde trvuPoX)), ob
ociilos posiiit. ' Symbola' vel ' sym-
bolae ' in hac re dicnntur Latinis;
non ' symbolum.' Ad banc igitur
significationem poeta alludens, joco-
sa metapbora utitur; et ffvfj.Po\a.s vo-
cal Tos (Tvix^aWofjLffai nXrjyds' tan-
qnam videlicet verbero iste non
iinius, sed pliirium manibiis verbe-
ra esset accepturus. Lepide etiam
addit ad discrimen, sine meo sumptu.
H. Stephan.
29 Missiculabas'] Recte scribitnr
missiculabas. A niissum ' missicnlo,'
lit a fissiim, ' fissicnio :' a fisso ex-
torum. Unde ' fissicnlare exta' A-
pnleio et Marciano Capellae. ' Fis-
snm extornm' Ciceroni. Salinas.
33 Miscrum est'] Locus est corrup-
tns, sed non ea parte, qua vulgo ex-
istiniant. Non enim de ingrato ani-
nio iieri sui queritur bic servus, quod
ad rem non faceret, sed parum ilji
gratiun accidisse et acceptuni quod
fecit. Scribendum igitnr, Miserum
est ingratum esse omne id, quod facias
bene. Ego quod bene/eci, malefeci. Sal-
nias.
35 Desipieham mentis] Elegans pie-
onasmus, pro ' desipere' simpliciter.
Synimaclius : ' Niim vobis videor niul-
ta Inxuria ebrins mentis desipere, at-
que adeo in poetas nomen dedissef
Cui oppositum ' consipere mcnte '
apiid Livium vi. 42. Et ' consipere'
simpliciter, Cato apud Gell. vii. 3.
(Jronov.
36 lUacularcm] ' Piaculares victi-
niai' aliena mal.i excipiebant, et in
panam succedebaiit. Plinius Kpist.
III. 9. ' Ne potentissimi, vilissimo
qnoqne quasi piaciiiari dato, elabc-
rentur.' Lipsius.
37 Succidancum] ' Siiccidaneus ali-
cni periculi ' diiitur, in (|uem iucom-
niodiiiii pcriruli alicni, lioc est, cii-
jiiK ('iil|>Hiii alter instinct, icdundat.
Plautus ' stultitiae tnae ' dixit, pro
tergo tuo, cui periculum a stultitia
imminet. Hotoman,
38 3Iinis calidis] Id est, celerrimis,
6epfj.a7s. Tralatione sumpta a calore,
qui citissinuis est et rapidissimus.
Taubman.
39 Dainstcp] Tametsi ipsi etiam
trapezitae danistce essent, et quidem
publici; tamen, qui ex privatis bunc
quffistum faciebant, ita potius appel-
lati, cum, qui publice boc agitarent,
' trapezitae ' Graecis, Latinis vero * ar-
gentarii' magis dicerentnr. Ubicnn-
que fit nientio apud liunc comicum
' danistarum ' ct ' generis danistici,'
de his privatis fceneratoribus intelli-
gendi sunt, qui erant alii a publicis,
id est, ' trapezilis,' quos sjepe etiam
vocat voce Latina, * argentai ios.' Sal-
masius.
41 Hoc argentum elocet] Supple-
mentum nescio cujus apud Lambi-
num, ut ille ait, ex antiquissimo co-
dice : sed suspectum omnino, quia
omnes alii certis auctoribus visi : oc-
casum elo meam : sed et tti te in pistri-
num : nusquam recta inferas. Turn
quid bic significet ' argentum elo-
care ?' Quin et nnus e Pal. adscrip-
tum habet, ' helo est veibum Grae-
cum, lioc est accepero:' quasi vellet
i\(a. Quod si cui placet, babeat.
Etsi quae illi supplent, tam facilia
sunt intellectu, ut facile lucrifecisse
ilia credam Plautum et brevitate ver-
boruui prfficipitem nccessitatem sig-
nificasse. Scripserim igitur, nam ni
ante solem occasum, ehco (^Meam dntnum
ne imhitcs) tu te in pistrinttm. Eloco
pro illicn. Gronov.
42 Pislrinum] ' Piso' veteres dice-
bant, non ' pinso :' unde ' pisare,' cal-
rare. Hinc ' pistores ' noniinati, qui
in pistrino, ante invpntinn molarum
usum, fariuam in ' pila,' id est, vase
roncavo pinsercnt et contundercnt.
At temporibus ultimis reip. it dcin-
ocps, ' pistores,' ut vulgo nolum, ol
ainniToiol voiabanlur. Et Plautns fuit
PLAUTI FPU). ACT. H. SC, 2.
1917
pisfor, cum triisatiles nioKis versando
opeiain locasset. Quia vero pistiira
ilia et labor grana coiitereiidi oinniimi
gravissinius eral, tdctiini, iit ' pistri-
num,' locus plenus fatigalionis et ue-
gotii operosi viresqne conficieiitis, di-
ceretur. Scalig.
44 Novieiio nostras] Scil. ' virgato-
res ;' iion fauiiliaies ac doiiusticos,
ut perperani Lanibin. iiiterpretatur.
Douza.
56 Senatum convocabo] Qiianto acn-
tior politicns esse voluit, tanto pejus
meruit de senatu Koniano, qui cum
liic ridcri notat, tanquam pierunujiie
bella decerneutem alienaruui modo
opum consequendarum causa. Et
quasi hoc sanciret Tacitus, addit ejus
verba in Vita Agricoia; : ' Fert ]?ri-
tannia aurum et argeutuin, pietium
victoriae.' Sed ille dicit ' pretiuui
victoriae,' nou ' causani bellandi.' Cur
non criminationes appouit ex oratioue
Galgaci, aut Mitluidatis apud Tro-
guni? Distiu'^uenda sunt tempora.
Corrupit olini et luxus liouiauos : st-d
et fuerunt aliquando sancti, et adeo
noD beilarunt alieni invadendi cau>a,
Ut et victis relinqiierent opulentiani,
pauperesqiie divjtibus iniperarent.
Qui mores bello Punico secundo non-
dum erant mutati. Niiiil igitur hie,
quod Uagellet ilium regum senatum.
Gronov.
ACTUS II.
ScENA 1. 1 Pleriquc] Est de pri-
orecolloquio quasi abruptum initium,
ut intelligi tale aliquid possit, ' Eo
sunt ingenio ;' \ el ' ita facere solent.'
Camer. Lego, Plerique oinnes, figura
per emendationem augens: Plerique,
imo omnes. Eadem puriias seruionis
et niodus est, cum dixit Terent. ' Il-
ium liquet mihi dejerare, mensibiis sex
septem prorsus non vidissc proximis,'
' Sex,' imo ' septem.' Sailif;.
8 Vivendo vincere] Nimirum ciii
erat uxor, non ex aninii senteiitia, is
putabatur non invitus ea cariturus.
Hiiic per ludum ac jocum objicie-
batur talibus iixorc mortiia factum
esse, (]uod optassent ; prorsus verni-
liier, sed tamen quod minime trans-
ferri possit in omnes maritatos ; pe-
dum ut iustituatur iiide character.
Taubm.
y Hercules ego] Sexta a-rumna Her-
culis fuit, quod Hippolyteii Amazo-
num rcginam ballheu spoliavit : id
quod ipse PI. Menapch. i. 3. indicat ;
et versus de xii. Laborib. Here.
• Threiciam sexto spoliavit Amazona
baltlieo.' Sarracenus sextum labo-
rem Herculis de Stymplialidibus ac-
cipit. De laboribus autem Herculis
cousule, pr#ter alios, Diod. Sicu-
lum lib. IV. et Corinthum Smyruacum
lib. VI.
11 Non muritata est] Si penes vi-
rum dosest, uxore mortua, qua; illam
attulit : ' Dotatae mactant et malo et
damiio viros.' Lamb.
Scfc,NA II. 2 Avi sinistra] Caussa
vanitatis inde fuit. Crediderunt an-
gures, quod homine in meridiem
(quae Deorum sedes Kstimabatur)
spectante, ad sinistram ejus paries
mundi exorientes sint; ad dextram
occidentes : inde ' sinistra auspicia '
fausta dici ; quod ea, qu2B oriuutur
qu«(|ue ortus caussam tribuunt, me
liora sint iis, quse occidunt, quaeve
interitum rei demonstrant. Ccel. lilw
dig. De caussa, quare augurum dis
cipliua ' sinistrum ' fuerit prospernm
non consentiunt veteres. Quam Rho
diginus afiert, sententia est Varronis
Sed Festus eam ex ipsius verbi sono
petit : • Sinistrae aves, sinistrumqne
et sinistimum auspicium, quod siaat
fieri.' Servius ad Virg. JEn. ii. 65.
' Sinistrum autem a sineudo, quan-
tum ad auguria pertinet, quod nos
agere aliquid sinant : nnde alibi, Si
qiicni nuinina la?va sinant : siuistras
autem septentrionales partes esse
augurum discifdina cousentit, et ideo
ex ista parte significantiora esse ful-
nuna, quoniam altiora et viciniora
domicilio Juvis.' At idem aiiter ad
1918
notjE variorum in
^n. IX. 46. Gronov. Qui exentercml
Loquitur de senis maisiipio, !it (le
pisce, cui evrepa enuiiitiir : (iiiasi
nummi sint intestina marsiipii, qiios
niinatiir ontnes se exeinptuinm.
5 Exsugebo'\ Pro ' exsiigam.' Se-
runda et tertia conjugatio eadein
apud veteres : ut etiaiu iimnet Scalig.
ad Festum. Seiiati cnliimeii] Glossas
Columen, fTrurrvMov. Tale illiid Virg.
^neid. xii. de Tnrno, ' in qiieni
donms iiiclinata reciimbit.' Pliorm.
II. 1. ' columen familiaj.' V. N. Peis.
I. 1. Taubm.
10 Conjice] In comoediis et mimis
servuli fngitivi conlecto in hnmeros
pallio et capite velato exprimeban-
tiir. Item et delicati, qiios tangit
Ciircul. II. 3. id faciebant, credo, vi-
tandi solis : ciim pilei iisiis lis iion
esset. Seneca Epist. 115. de niollitie
Mtecenati^ : ' Hiiuc esse, qui in tri-
bunali, in rostris, in onini publico
coetii sic apparnerit, ut pallio velaie-
tur caput, exclusis utrimqne auribns,
non aliter qiiam in niimodivitis fngi-
tivi solent.' Lipnius.
14 Per 7tiedicinas] In medicinis, id
est, iarpeio^s' et in tonstrinis, Kovpeiots'
ac myropoliis, argentariisque, id est,
Tpaire^irwv ipyaaTijpiois, ut plurimiun
solehant versari homines honestioies
et otiosi, ut de rebus variis ibi ser-
mocinando tenipus fallerent. Suhrms.
Cymnasio] Gymnasia Komae nulla
fnisse ante Ncronem, docet P. Faber
jurisconsnltiis in Agonist.
22 Quis hoc scit ftictum] Sic edide-
rtint ex Camerariano, in quo tamen
testantnr f/uis hoc adscriptum recen-
tissima manu, et in aliis codd. desi-
dcrari. Itaque multo malini, quod
est in priscis coild. et in scripto vidi-
mus, Pe. Sic factum'l per iuterro-
gationeiii ; rni belle respondet, Ep.
epo ita esse factum dico. Gronov.
31 Id ttdeo qui] (iui liic capitur pro
' quaniobrem ;' vultque eo polissi-
miiin auimadvcrtisse, quia insolens
aliquid vidcbat, retia sub vesti-
biis. Gntt.
39 niendiculam] Regillzp vest! op-
ponit mendiculam, quasi mendicis ron-
venieutem. Qiiidam a voce ' meddix'
derivant, quie niagistratum significat
apud Oscos, teste Festo. Douza.
40 An impluvintam'] Videtur signi-
ficare, a siniilitudine impluvii vesti
nomen esse factum : ut enim * viies
impluviatse,' sic et • vestis impluvia-
ta,' de similitudine impluviorum di-
cetur, quae ea fignra est : ut ' quater-
nata,' quatuor quadrata lateribus un-
dique corpus ambiat, quae forma est
impluviorum in cavsediis. Gruier.
42 Quasi non fundis] 'Impluvio'
Epidici, lepide opponit ' fundos ' Pe-
riphanes : proinde ac si serviis dix-
isset, captivam illam, qiiam Stratip-
pocles demoriebatur, ' impluvio,' hoc
est, impluvii pretio indutam fuisse :
quod nemini mirum, sapciilo praeser-
tim suo videri debere ostendit : cum
pleraque pars meretricum tolis etiani
fimdis, hoc est, fiindoruni, quibus ab
amatoribus damnosissimismuneratas,
pretio cultiP aique exornataeper vias
iucedaiit. Douza.
44 lUis, quibus] Id est, ' meretri-
cibus.' Sententia horum ista est :
Tribulum a niagistratibus impera-
tum dicunt se pendere non posse
amatores; penduut tamen majus me-
retricibus, totos, nenipc, fuiidos.
Boxhoi'ii.
40 Kallam] A raritate texturae sic
dicta : cui opponitur liic ' spissa.' No-
vius. Liitteolutn cersiciuin] Purum et
candidum : sic dictum, vel quod ca;den-
do ad candorem pervenerit, vel quod
oras cirruuicisas habeat. Nonius.
47 Induf!iiilum~] Varro de L. L. lib.
i\ . ' Alterius generis item duo ; unum,
(jiiod foris ac palani, J'alla: alterum,
quod intu<, a quo lutusium : id quod
Plauius dicit /H<Mvirt/n>n.' Atque ita,
per ( scribendum esset. Taubm. Pa-
tas:;ialam] ' Patagium, aureus clavns,
qui pretiosis vcstibns immitti snlct.'
Nonius, ' Clavus'trat plagula, quae
PLAUTI EPID. ACT. If. SC. 2.
1919
al> liiimeris in pectus deinittebatnr,
tit eiat «Vwjuts Grajconiin; ea clavis
quibiisdani consita eiat, in scnatoii-
biis (jui(lem,latioiibiis ; in eqiiitilxis,
angiistioi ibiis : propterea tola pla}j\i-
la ipsa vocabatiu ' ciaviis.' El ' pa-
tagium ' eiat honcstis mationis, (piod
' ciavus ' viii«. Quod ipsnin trvfiov
ciarat. Nam ' pataginm' dictum,
quod qiiibiisdam quasi maculis et
naevis inspersimi eiat : iraTayos eium,
nisi fallor, est morbus pestileiis, (|»o
cori'cpti qui morinntur, nullum nidi-
ciiun nioibi relinqtinnt aliud, quani
naevidos in parte corporis. Scnliger.
Crocotulam] ' Crocotula,' vestis erat
niidiernm, non viroriim : et abs(jue
dubio ea est, quani Graci KpoKwrwu
appellant. Et Maro, cum yEn. ix.
dicit, ' Vobis picta croco et splen-
dent! murice vestis,' crocolium in-
telligit; iit effoeminatos et seniiviros
incessat Trojanos. Turneb.
48 Supparum] 'Supparns, lineuni
pnellarum vestimentum, quod et su-
bula appellatiir,' Festiis. Satis bene
se babent vestium nomina a servo
hie commeniorata : nisi quod pro
' siibminium ' scribendnm est ' siibni-
mium.' Non est nomen vestis, sed
alliisit ad subparuni, de quo praeces-
sit ; quasi diceret, ' siibnimiiim ' poii-
tis esse vocandum, qnani ' siibparum.'
Ita scribitiir pro svppurum, quod erat
vestimentum pnellarum iineum, ut
interpretatur Festus. Salinas. Rkam]
I'roprie virgineuni Hammeum. Tur-
piliiis : 'Interea aspexi virgiuem in
capite gestantem riciilain indutain
ostrinam.' Graeci poetae vocant ku-
Kinrrprii'. Scalig,
49 Cumatilc] ' Coloris marini aut
cctrtilei, quasi fluctuum similis, fluc-
tiis enim Gra-cis Kvnara.' Nonius.
Hie color Vegelio ' Venetus ' dicitin ,
Lucretio 'Tiialassinus.' Ego arbitror
non ita vocatam esse ob colorem, sed
texturam repia?sentantem fluctns,
quap et 'undulata' dicta Varroni
apud Noiiiuiii. Grutcrus. Plumatile']
' Vestis pliimatilis est clavata aut ex
clavis facta.' Nonius. Cerinum] I'ro
cerinum, vetires libri liabent garinum,
pro carinum, a Siculo Kaphs pro Kriphs,
(|iiod est cciini coloris;. Nam ' cari-
narios ' alibi idem I'laiiiiis appellavit,
qui eo colore vesies iiificerent. Sal-
vias. 3Jelinu7n] ' Mt^linus,' (jui inali
Cydonii pallorem iinitatur ; alioqiii
' JMelimis color' IMinio est Candidas,
a ' IMelo ' insula, cui peculiaris est, et
iibi optiuiiis babetur. 'IMcllinus' ve-
ro ' color ' (ut quidam hie legunt) a
nielle, ad fusciim accedens.
50 Caniquoqui'] Cani etiam nomen,
quo antca appellabatur, qiioque ap-
pcllari debet, ademptum est : Don-
nulli enim canes ' Lacones ' et ' La-
coiiici ' appellantur. Horatius Epod,
VI. 'Nam qualis aut Molossus aut
f'lilvus Lacon,' &c. Sed nunc vestes
suasappelliint ' Laconicas.' Quia et
Horatius ' Laconicas purpuras' coin-
memorat Od. ii. IS. Lamb. In vesti
nomine imponendo ademptum esse
cani nomen jocatur servubis, quia
AaKbJv I Khv ^euus fuit vestis pellucida;,
et ' Laroiiici ' etiam canes noti. He-
sycbius, AaKwviKbs x'Toif Acttt?; eVOTjy.
AaKatvat Kvves etiam celebres apud
Grafcos. Sttlmas.
51 Ihec vocabula] Ordo est: Haec
vocabula, id est, vestes ipsae, subi.
guilt viios, ut ipsiauciionem faciant.
' Auctio' pro venditiono, qua- fit per
augnientum pretii : cum publica re-
rum, vcl sine liasta, vei cum basta in
foio posita, fit venditio; et traduDo
tur plus offerenii. Budaus.
55 Nee satis exaudlcbam, nee senna-
nisfallebar] Uuanqiiam integram ser-
nionis seriem non plene perripiebani ;
ex quibusdam verbis tamen, (|uae ar-
ripiebaiii, facile quid loqiierentur
conjectina porro adseqni poteram.
' Falli sermonis,' dictum ut Apul.Met.
V. ' curare corporis,' tt ' curare inter-
feota; virginitatis.' Cvlcius.
G3 liursum vorsum] Vide notas Am-
pbitr. v. I. GO.
1920
NOTiE VARIORUM IN
71 Aliquid caVtdi] Liviiis lib. xxxv.
' Consilia calida et aiidacia, prima
specie Ia»ta sunt, tractatu dura, even-
tu tristia.' Aliijuid calidi co7iducibilis1
Forte cati. Scriver.
73 Catum] Verbuni hoc Sabinnni
esse Varro ait: et ' cata dicta,' apud
Enniuin, interpretatiir 'acuta:' eo-
qne ^lium Sextum esse nominatum,
HOD, ut sapientem, sed ut acutum.
Apud Cic. Tuscul. i. ' Egregie corda-
tus bomo catus iEliu' Sextus.' Ser-
vius a Kalai, colore ingenii, derivat.
Et bine ' Catones ' dicti, auctore Pli-
nio.
78 Utilor'] Recte utitor ; non uti-
minor ; nam utitur respicit Peripba-
nem, cujus res agebatur: alterum
vero, reperilote, in commune duobus
dicitur. Taubm.
82 Cuntinuu wbitretur uxorl Miiji
displicent Lambiniana; ptiloque di-
cere : continue circumspiciatur uxor
filio. Quod idem sic extulerit Pli-
nius Epist. 1. 14. ' Petis, ut fratris tui
filiae prospiciam niaritum.' ' Arbi-
trari,'ad orulos refertur. Aul. iv. 1.
' Hinc ego iuic et iihic potero, quid
agant, arbitrarier,' Gruterus,
92 PrcEstines] Festus : ' Prassti-
nare apud 1^1. est emere, et emendo
tenere.' Ita, ' destinare,' Most. iii.
1. de quo quidem vcrbo curiosissime
bic Acid. Tamen expedire se nou
potest, quin cogatur tandem fateri,
utrumque et ' destinare ' et ' prsesti-
nare ' esse quod Festus et Nonius
censuere. Sic et Fulgent. Mytii. ii.
' omnia pretio destinat, fame mori-
tur.' Sidon. Carni. 23. ' Post pirati-
ca damna destinaret I'lenas merci-
biiH institor carinas.' Suvaro.
98 yhe sajiis] Significat excellcn-
ter, aut admodum sapis. Sic ' vivus,'
pro eo, quod alias ' vividus ' dicunt,
posituni, entque acris, vegetus, vebe-
mens. Virg. Tlin. i. 721. ' Et vivo
tentat |)ravertere amore Jampridcm
resides aniiiios.' Lucret. lib. vi. ' Ni-
uiirum quia sunt iu aqua peimulta
vaporis Semina, de terraque uecesse
funditus ipsa Ignis corpora per to-
tum consurgere fonteni : Non tarn
viva tamen, calidus queat ut tieri
fons.' Gronov.
100 Suspicion Libidinis : vel te fi-
dicinam emere, ut filium ab ea pro-
bibeas. Lavibin.
103 2V(»n te illo non aque opus facto
esf] Non est necesse, inquit Epidi-
cus, te illo ire: sed alius allegandus
est. Cni mox senex, quid jam? q.d.
Cur ego non eo earn ? Cui respondet
servus : Ne te censeat filii odio aut
zemulatione facere. Non cobaerent,
nisi bzec lectio adseratur. Et ani-
madvertendum est, bic se quasi cor-
rigere Epidicum, dum antea dixerat,
senem liberare lidicinam, eo prae-
textu, quasi eam amet. Mox ut ex-
istiment senes, baec bona fide geri, et
quasi sub nianum nasci consilia, ait,
' Et repperi, lizec te qui abscedat su-
spicio :' nenipe si ipse non iveris, sed
alium miseris: ideo ait, Te eo (scil.
ire) non aque opus facto est : etsi an-
tea dixerim te liberare debere fidi-
cinam animi caussa. Et ideo senex
subjicit, quid jam ? quasi dicat, Cur
mutas consilium ? Sic profecto om-
nia erunt clarissima, quaj antea me-
ra caligo. Pistor. Nc te censeat] Non
leno, sed ipsa fidicina. Taubm.
106 Hie erit optuinus] Jiic(Apoeci-
des : qui et ill. 4. legum et jurum
condilor fictorque cluit) poterit cave-
re, if c. Ai'. I'pidice, habeas grutiam :
scil. quod me buic muneri adiiiberi
vis : sed operai non est. Atque ita
ad te erit ad Apoucidem. Pistor.
Ill Posse enii ininimo minas'] Sic
quidem libri. Sed vel invitis illis
scrmo Latinus dictat scribendum.
Ad quadra'^inta fortasse eam pnsse emi
minimo 7ninis. Sic Suetonius Julio
cap. 20. ' Campum Stcllatem agrum-
<pie Campanum divisit extra sorlem
ad vigiuti luilhbus civium.' Ila enini
recte Casaubonus pro vulgaia «c i*-
ginti. Sic idem Octav. 38. ' Super
PI,AUT1 liHlD. ACT. III. SC. 1.
1921
triginta diicibiis jiistos triumplios et 8 Quid ilium fene vis] Videntiir
aliquanto pliiriljiis triiiin|>lialia orna- liijbc lepii^naie siiperioiibiig : nam
nicnta decenienda ciiiavit.' Nam Cliaribuliis semper ita locutiis erat,
eoilcm modo diciintiir : ' curavit dii- quasi desperaret de iiiiinmaiia ope
cibiis deceriieiidos super viginti,' et per Kpidicum accipienda. Ilaque
* divisit niillibus civiuni ad viginti,' ordinant aliter personas, et liapc ver-
et ' emi potest minis ad quadraginta.' ba dant Chaeribulo, sequentia leviter
Gronov. niutata Stratippocli. Kgo vcro isia,
113 Atque id non decern] Ita Colu- ut exstant in vett. libris, satis niihi
mella II. 1. ' Pecnniam doniini ne- capere videor. Nam quae piins mi-
que in pecore neque in aliis rebus nal>atur Epidico, pro sua spe ac ne-
proniercalibus occupet.' Scilicet in cessitate dixerat. Nunc conversus
re empta pietium ita occiipatur et ad Clui>ribuiuni : To vero rccte pro
iia[!ret, quo minus ad aliuin usuni tuo iiigenio pro(|ue copia, qui etiam
transferri queat. Ergo ' occupare de iilo nibil nobis promitlis. Quid
pecuniam,' est fcEnorilocare.aut mer- enini poles expectare, nt ille ferat,
ci impendere, et quasi exercere, ne qnuni tii ipse tantis in opibns aniico
otio et inertia languescat. Cic. pro egenus es P Tibi eleganler irapeKKa.
Flacco, et Verr. iir. Et haec ' pe- Ut in Aulularia in. C. ' Ego le bodie
cuuia occnpata ' dicitur. Contra, reddam niadidum, sed vino, |)robe ;
• otiosa pecnnia,' quae donji latet, Tibi cui decretuni est bibere aqnam.'
nee iiUum domino fructtun alfert. Sic enim scripti, ubi subjecerunt 'le.
Taubm. Et vidit lioc Acidalius. Intelligitur
SCENA III. 3 Obsignalo] V. N. Cas. * dice' Gnmov.
II. I. Arnuirio] Ubi pecunia adser- 10 Verum aliquid] Kidicnla Iiominis
vatur. Cic. pro Cael. ' Tune aurum nibil babenlis quod promitlat oratio.
ex armario tuo promere ansa es ?' Lamb.
Plant. Capt. iv. 4. Taubm. 12 Muricide] Male in editis murri-
G Ne ulmos jmrasitos facial] I'arasi- cic/c, quod Scaligcr pejus exponcbaf,
torum est mensas divitum attondere, qtiasi ixvokt6vov. Hoc est et muricida;
ct a divitibus semper aliquid ahra- nee enim ' muricidus ' magis dicatur
dere. Unde ct I'bocyliidps ' asson- qtiani ' panicitlus.' Legendum est,
tatores,' qui a parasitis non mnltuni murcide. ' Murcus, murcidus,' nt
fWWeiwnt, Tpairc-^oK6povi,mensarumto7i' ' Haccus, llaccidus.' * IVIiircus ' vete-
soj'e.s', indigilat. Hoc igitur dicit Epid. ribus idem ([uod ignavns. Hinc ex-
Meiuo, ne ubi senex rcsciverit nie sibi tremis J^atiniiatis tempoiibus ' mur-
vcrba dcdisse, faciat nt iilmcie virgaj cos' a|)pellabant jocuiariter, qui sibi
in meo teigo sinl veluti parasiti, me- pollices pra-ciderant, ne miiitiic no-
unxpie corimn omni ex parte alton- men darent. Aminianus ; ' Nee eo-
deant. Lamb. rum aliquando quisquani ut in Italia
14 Ab damnoso scJic] Uadr]TiKci>s pro mnnus martitim pertiuiescens polli-
infelici et niullis damnis contecto. cem sibi praccidit, ()uos jocniaiiter
Taubm,
ACTUS III.
ScENA I. 3 Per illam tibi copiam]
"EyeKa tKeiv-qs finropias' quasi dicat ;
Non debet tibi in I^pidico tanta co-
mnrcos appellant.' Inde igitur
' iMiircia' nuircorum et inurcidorum,
id est, i^navorun* Dea. Strvius:
' Alii IMurciam a ' iinirco,' quod est
murcidum, dictum volunt : pars a
Doa INIurcia, qua-, cum ibi Haccliana-
piae spes esse, ut aliam propterea lia essent, furore sacri ipsius niurci-
negligere veils. Lamb. dum faceiet,' 3Iuycia unum px Vt-
Delph.el Var.Clas. Plant. 6F
1922
NOT^ VARIORUM IN
neris cognoinentis, non ipsa amoris
Dea, nt ' viscata,' * verticordia,' ' cal-
va,' et siniilia. Salinas.
13 Blatis] ' Blatire ' et ' blatera-
re,' aiictore Noiiio, est confingere,
ant incondite et inaniter, vel lit Fes-
tns, stiilte et perciipide loqiii ; a
Graeco j8Aa|. Junius.
15 Nee mihi plus adjumenti odes']
Gaiident in omnibus Mss. esse, Jicc
mihi plus adjumenla des: et dict-ndi
rationem ainnt sententianique apiT-
tam esse. Et srribit quideni Grule-
nis ita esse in omnibus Pall, sed
quod tacet, in oplimo Camerariano
alternm esse, (queni plerunique solet
stoisnm V. C. titnlo poneie) intelli-
gimiis ex eo, quod istnd sccntiis est.
Id quod diserle affirniat in siiis ex-
cerptis Parens. Est in eo et senten-
tia aperta et dicendi ratio niiilto doc-
tior. Nam ' adesse' est positiun, ut
' adesse ' dicnntiir advocati, qui praj-
sentiani couimodant. ' Adjunientuni '
aiitem vel ' plus adjiinienii' dicitiir
per appositioiieni, qiiani vocant
grammatici, ipso, qui (lebel)at esse
adjuniento, nt 'auxiliuni' pio anxi-
liante. Tu quideni ades mihi, sed
lua persona nou plus est adjumenti
mihi, quam ille, qui nnnquani nutus
est. Alioqni non absnrde conjiceres,
adjumculod ts. Gronov.
ScENA II. 1 Fccisti jam officium]
Dum mihi pecuniam emenda^ tidici-
nae dedisii. Ego etiani nieuni servi
officium facian), et to pecuiiia in-
tervortam, scnex. Nam ita sentit.
Lamb.
2 Hoc quidcm] Aeucrucais argcntum
in mar.supio. Et hac jam secum so-
lus loquitur.
3 Hue oppido] Haec spectio albi
asperique numuii valdc scenani ju-
verit.
G Ul fucilcm] 'EAAeiTTTiKis ; <]nam
facilem praebuit senex se noster et
impelrabileni ! Camer.
7 Ul nnpurlem] Allcgoria, ducta a
more vturum Kom. <|ui solebant
comnieatnm ad exerritnm in colonia
aliqua positum prapsidii raussa, im-
positum auspicato portare; idque
auspicato faciebant, ne intercipere-
tur. Lamb.
13 Perenticidam] Analogia suadet
scribendum esse pericidam. Sicut
enini a ' pater ' dicitur ' paricida,' a
' parens,' ' parenticida,' a ' Deus,'
' Deicida,' (qnomodo Judsum baud
raro vocant veteres Christiani) ita a
pera, ' peiicida,' qui peram exente-
rat, evacuat, et sic quasi occidit.
Neqiie sic peribit Plaulo, quern cap-
tat, jocus, qui est et niauet in anibi-
guo vocum, ' paricidae,' et ' perici-
dae.' Boxkorn. Perenticidam recte se
liabet, et nulius versui convenit
quam pericidam. }*ra terea omnes 11-
bri ita Ifguiit. Cogitandimi est Plan-
turn mnlia taba fin^^ere sine uUa ana-
logia et ratione. Satis lUi fuit quod
vulgns intelligere posset nomeu illud
a ' pera ' t'.ictum esse, et lusisse auc-
torem in ambiguo vocum ' parentici-
da^,' et ' percnticida.' Salmas.
15 Pertttim ductare] IMalleni ego
peralim duclitare ; ut siguifieaverit
Epidicus, nihil curare se vulgo usita-
ta ' dicendi genera, aut protrita vo-
cabula rertnn,' in quibus est illud,
quod servi non nuuci protinus trium-
phuni se commeruisse, vel saltern
ovatione dignos dcpntant, si forte
iierum sutim perutim, id est, perpanx-
illi argenti modo, et quantilli perai>
unius hixilas sit capax, tlefraudave-
lint. Etenim sic duclitare expono:
(juasi dicas, argento circnmducere.
iStispicorque omnem senlenlia> is-
titisce argutiolam in diiobus advcr-
biis illis, perutim et folUtim, lioc est,
in nmdi sive mensural ejus differen-
tia, quanta inter ' peram' et 'follem '
est, consisiere. Douza.
21 £'« jam dotni est pro ilia] Mi-
ratur Dissaldeus, quomodu piiella
dicatur dumi esse, quam piinium in
ades ail intromitti scena scquente :
et multa nioliiur corrigeiido. Sed
PLAUTI EPID. ACT. HI. SC. 3.
1923
lisc verba sunt accipienda ilc altera
lidicina, (|iiaiii priiis ainaverat Slra-
tippoclcs, quji introiliicta erat pro
filia. Et foite sic Flantiis scripsif,
pro Ji lid, iiujiiam ; nam lestatiir Grii-
teriis isliid esse qiiidem in Cam. sed
mann secimda. Alii codices pelia,
vel pcllia. Gronov.
23 Quiisi quoi cmerct, caveat^ Quasi
caveat ei, cui enieret, Jienipe Peri-
pliaiii. Caveat, id est, satis accipiat
a lenone pracdibus et praediis. Lam-
bin.
30 Minas se habere quiiujuaginia^
Atqui de ' triginfa' tantuin constat
ex lilt, scena. Qnsrit Acidaliiis co-
loreiii et vehini, quo togat cKConomije
hunc erroreni : sed utruni invenerit
nescio. Dicamus interea, E|)i()icuni
vernili ingenio et jactantia siinunam
apud alios verbis exaggerasse: quod
solet fieri.
3G Dolosam] Falsam, et aliain ab
ea, quae jam domi est : non illam,
quam se empturum putat senex.
Lambin.
37 Doctu] A me fallaciis instructa.
Terent. Eun. ' perdocta est probe.'
Scena hi. 1 A'on oris caussa] Se-
neca Nat. Q. I. 17. 'Inventa sunt
sppciila, ut homo ipse se nosceret.
Multa ex hoc coiisecuta : priino sui
iiotitia; delude et ad quiedain consi-
lium. Formosus, ut vitarct infanii-
am ; deformis, ut sciret rcdimeiidum
esse virtulibus quicquid cor|)ori de-
I'sset ; juvenis, ut floie a-tatis admo-
ueretur, illud tempus esse disccndi,
etforiia audendi ; i^enex, ut indecora
canis deponeret, et de morle aliquid
cogitarct. Ad hoc reriiin nalura t"a-
cultatem nobis deriii, nosmelipsos vi-
dendi.'
3 I'erspicere pnssenl cor sapicnlia:]
Lege, sell qui perspicere posainl cordis
copinm, Igilitr perspicere tit possiiit cor
sapienticc. Scriv. <Jor sapicuti<c] Ab
iuterpunclione laborat locus. Scri-
ben-lum : sed qui perspicere possetit cor,
sapientia, Igilur perspicere. Et intt'l-
ligendiim ex superioribns, ' sapicn-
tiit? habendum speculum fuil ;' igilur,
id esr, ea causa vel gratia, vt perspi-
cere possent cordis copiam, sive rjuid
sapientiae habucrat in corde. Vide
Observ. in. 29. (ironov.
7 Vel quasi] Id est, avTiKa, exem-
pli caussa ; ut ego ipse, qui, &c.
Quasi, pro ' qucniadmodum.' Taubm.
10 Solida] Istiui sot'ula converti di-
bet ad tnale/acta. Sic Seneca alibi,
'solidam' vocat 'nequitiam,' qua;
radices egit. Gruter.
12 Fuit cotiducibile] Sell, tale spe-
culum habere.
13 Cum prada] Venit cum fidicina
fiiio erepta. Ita quideni senes arbi-
trautur; sed faUo. Lambin.
IG Suppetunl] Id est, succedunt,
eveniunt, expetunt, ut Asin. i. 1. 41.
Pseud. I. 1. 100. Gronov.
19 Siris] Pro ' siveris ' a * sino.'
Taubm.
22 Ditortunt] Id est, diffcrunt, di-
vers! sunt. Gronov.
25 Tempore] Tempestive ante fili-
um sumus mercati, J. Gulielm. Veri-
sim. II. 19. Tempori, idem quod op-
portune, tempestive: idemqiie effe-
rebant tempore, ut ' heri,' ' here,'
' Inci,' ' liK-e.' V. N. Pers. v. 1.
29 Grtiphicum] ' Graphicus,'ad nn-
guem factiis, ut Hoiat. venustus sci.
toque ingenio, el quasi pictoris manii
oxpolitus. ypd.(peii>, pingere ; ypa<p\i
stilus, penioillus. Scalig.
30 Non caru'st auro contra] ' Va»
nire contra aurum,' est magno va-
iiire : ita enim veteres semper fere
dicebant,melapliora a lance momen-
tanea, in qua appcudebatur ivs, nam
quod prfrpouderat, id contra esse,
Iioc est, afTtpfieTrfiu dicebaiit. Inde
' acs contrnrium' vocabaut ' a-s grave,'
auclore Eesto : scilicet avri^po-irov,
Scaliger.
30 Ipsus illi] Epidicus fidicinae.
40 Stolidum] ' Siolidi ' vocantiir
non tarn stulli ct excordes, quam
tetri et inolesti, illepidi, quos Gr,
1924
NOT^ VARIORUM IN
/xoxOvpovs Koi (^o/JTiKous diciint : Ter.
Scannis : ' Bardiis a iHrdilate inge-
nii; a Graeco, quod illi tardos fipaSels
appellant,' aiict. Festo. Videtur
translatum verbum a re nistica.
' Stolones' enim vocant agricola iu
ai boribus fruticationem inutliero, iii-
qiiit Plin. I. I.
48 Albis dentibus] Slgnificatur ca-
chinnatio, et risus etfiisior ; in (juo
dentes denudantur. Camer.
52 Pugtiis memorandis meis] Sic
omnes script). Scioppiiis memoran-
dus, quia apiid Apuleiuin invenit
' dolo memoiandi.' Sed aliter Apii-
leius, aliter Plautus eo verbo iituntur.
Nam pvgnis memorandis meis est png-
nas ineas comnieniorando. Persa i. 1.
' itafio miser (jiiaurendo argento mu-
tiio.' Sic Cicero et Livius passim.
Gronov.
53 Eradicabam] Its Horat. in Arte,
de odioso recitatore : ' tenet occidit-
que legendo.'
55 Undantem chlamydeiri] Habitura
incessumque gloriosi nimis pol gra-
phice expressit : ab Afranio item
adumbratum, in Pompa : ' Tene tu :
in medio iiemo est: irtagnifice volo
fluctuatim ire ad ilium :' ubi ' fluctu-
atim' pro ' jactanter et solute'
sumptuni exponitiir a Nonio. ' Vestis
iindans' hie est, quae incessu crispa-
tur, praesertim dum succussatur cor-
pus : ([ua ratione ' undantes babenas'
dixit Virgil. /En. xii. 471. quasi un-
datim crispaulcs, dum ab auriga
commoventur. II, Juii. Contra de
incessu modesto ac miuinie supcriluo
perelegantia sunt ilia Petroiiii : ' Quo
octiiorum mollis ilia petulantia P quo
inressus tute compositus, et ne ves-
tigia quidcm podum extra mcnsii-
raiM aberraniia,' <!vc. Seneca Nat.
Q. VII. 31. ' 'renero et niolli incessu
sDsppiidimuH gradum.' ]Vouii-cr.
ScENA IV. 1 Have] Sorvum suum
antraiiibiiloncm allo(|uitur miles.
Jioxhnrn.
2 I'lulcuius] Noil diibitamiis no-
men iliud popiili corruptum esse,
iiaqiie rescribendum, Senex uhi ha-
bitat Periphanes Phitlienius. Plolhe-
nius est UKwOeiehs ex Egeide tribu.
Steplianus : UAoodna, 5r}iJ.os AlyrjtHos
<pvAT)s' 6 Sr]fji.6Ti]S, nAcD06iei/x, koI TlAw-
6ivs. Pttilus.
8 Tranquillum locum] Captant vo-
cabiilum tranquillum et tanquam rem
arcanam proferunt Periplianem ma-
nu vel de gloria certare malle. Sane
rh tranquillum eleganter et non trite
more pro coiiimodo, vacuo, nibil ubi
sit impedimcnti, ubi non obioqiiutor.
Sed certaiiien, quod minatur juxta
ignaviis et gloriarum plenus, ad ig-
navum et gloriarum plenum, omne
est verboruni, non manus, ideo ' de
illius ore fiunt sordidaa;' niniirura
dum alter contra majores explicat.
Hffic est tempestas, quze ostentatori
tranquillum non sinat : nil majus aut
gravius. (Jronov.
IG 3Janibus demissis] ' Fugere de-
missis manibus,' est contentissimo
cursu fugere; nam tales solent nia-
uus dimittere etjactare: quod Grae-
ci dicunt irapacreieiv to, x^^P^- Ari-
stoteli est (pivyny Trapaffeiffafra, Con-
tentius enim currimus, manus de-
niissas babentes, et circuin latera
jactantes. Casaub.
19 Cui centoncs farcias] Assentior
iis, qui voluenint sarcias, vel ob Lu-
cillii locum, ' sarcinatorem esse sum«
mum, sueie centonem optinie.' Su.
untur tt 'sarciuntur' centones, non
' farciunlur.* Isidor. Orig, i. 38.
' Centones apud grammaticos voca-
ri solent, qui de carminibus Uoine-
ri vel Virgillii ad propria opera,
more ceiitouurio, ex niultis liiuc in-
de compositis in iinuin sarciuntur
corpus ad facullatem cujus(|ue mate-
ria'.' iiujii ille dcscripsit ex Tertiil-
liniio dc pra-srri|)tioiiibiis cap. 3!>.
' Homeroceiitoiics etiam vocari so-
lent, qui de caimiiiibiis Honieri pro-
pria opera more centoiiario ex multis
liiiic iiide compositis in unum sar-
PLAUTI F.PID, ACT. (11. SC. 4.
1925
ciunt corpus. Et utiqiie fecnndior,
<livina litleratnra aii facultatem cu-
jiisqiie materiae.' Gronov.
26 Molest inn non est nisi dicis] Sic
codex iiniciis, et cxplicat Cinitonis :
molcsta noil crit oratio, si dixeris
qii» ego velim ; sin quae tii velis, e-
rit niolesta. Canierariiis, mihi si di-
ets; I'iouzn, 7iisi diets ijuid ri'liin ; Gii-
iieliiiiiis, Noh; ledeiiol scio. Molestum
non est mihi, si diets ; Dissaldens, scio
molestum Jiou esse. Post omnes ve-
lim, Non ctdepol scio, 3Iolestumite sit,
nisi dicis quid velis. Hand possum
tibi dicere, molcstiinine sit fiitnrnni
an non, nisi priiis luqiientem aiuiie-
ro. Prae se fert eiiini, se nee scire
nee divinare, quid miles esset (lictu-
rus, etsi satis snspicabatnr. Gron.
28 Habeas'] Nulla liic opus mnta-
tione qiiam vnlt Dissaldens. Noii-
dnm qiiidem PeripJiaiii de pretio
cum milite conveneiat ; niliilominns
snbintelligitnr. Habeas, intpiit, illaii),
nbi mihi pro ilia, qua- empta niilii est
qiiinqiiaginta minis, argeiitnm solve-
ris. lioxhont.
33 Possidehit muliev fnxo ferias']
Miles dixerat, se fidicinam faceie
velle libertamsiiam. Peripiianes re-
spondet : mnlierem possessiirani nii-
iitis ferias, si pro ea, ut oportet, sa-
tisfecerit. * Ferise ' liic sunt, qiias iie-
rns servae facit, ea libcrlate doiiata.
Sed et addit Peripiianes fntimim id
€a lege, si miles ex agro Attico fidici-
nam exoneret, id est, alio eveliat.
Metnebat enim Peripiianes, ne fidi-
cina; in Attica manentis amoribns
filins perderetnr. ' Feria; ' dicwnliir,
remissio laboris. Ita iiiduciip, * belli
feriae.' Possidehit ferias tuas, qnas tn
illi facies, libertate donata% a servili
opere et labore immnni. lioxltorn.
Legendnm, Tuas residclnt tnulier faxo
ferias, id est, tibi miilier fcriabitnr,
tibi cessabit, tnas ferias celebrabit.
' Re^idere ferias' dicebant pro feria-
ri, quia resides inanebant per feria-
r«m tempus, nee quicquam operis
faciehaut. Idem Plautus in Capteiv.
lit. 1. ' Venter giittnrf|ne resident
esnriales ferias.' Cilant ad enin lo-
cum interprctes locum ex Cicerone
de Leg. ii. qui vulgo corrnplissimns
est. Sic enim legitiir : ' Uenicales
feriap, (|uia resideiilur mortiio.' lino
scribcndum : ' \ec vero tain deiiica-
les quaR a nece a|)pellalac sunt, quia
residentur niortuis.' In setiuenti ver-
sii apnil Plautiim scribi (piociue de-
bet, atque ita profecto, ut earn ex hoc
exoneres sacro, pro af^ro. Sacra sem-
per cum feriis, et feria; cum re sacra
quae in his fiebat. Cum igitur dixis-
set, si sibi sexaginta a milite denu-
merarentur minae, fiituriim ut ea mu-
lier quam petebat, ejus ferias reside-
ret : addit, atque ita quidem ut exo-
neraret earn ex hoc sacro, id est, ex
sacro senis ; cum non ampliiis ejus
residere deberet ferias, sed militis cui
dabatur, ut eiim coleret. Dabis, in-
quit, mihi pro ea sexaginta minas,
ut tuas residere possit ferias, et meo
sacro liberetnr. Tuas residcbit ferias,
id est, tiia erit; et de feriis intelligit
privatis, quae a solis doniestieis cele-
brabantiir, ut erant dies iiatales, de-
nicales, et aliae. Festus : ' Privatje
feriae vocantur, sacroriim proprio-
riim, velut dies natales, operationes,
denicales.' Qiias igitur alicujiis re-
sidet privatas ferias, ejus est propria
et domestica, vel ancilla. Iiide ex-
plicandns ille versus. Haliiias.
3t Ut earn ex hoc cxotieres] Q. d.
meam domum edaci et inutili muli-
ere, taiuinam onere leves. Vel ' a-
grum ' accipe, pro tota terra Attica ;
et est liypallage, pro iiunc agruin ea
exoneres. Lamb.
30 Conciliavisti pulchre] ' Bene, ac
piilriire conciliare,' est vili emere :
contra ' male conciliare,' care et mag-
no pretio. Omnis enim conventio
est conciliatio. Doitatus.
37 I'ldes] Cilharam.
53 Nihil: sic siispicin est] Sic qui-
dem Laiigianns. Sed Cam. et Pall.
rh nihil ignorant : ignorat et ille, qui
Boxliomii fiiit. Nee ullus huic voci
1926
NOT^ VARIORUM IN
hie usns est. Qiiin et videtiir ex per-
souae vocabulo !\Iil. nata. Taiibmano
suum OS et Iiypocrisin remittiimis.
Gronov.
58 Qui me emunxisti] Metapliora
servilis et jocosa. Grzecis airoixxnTeiv.
Me, tanqnam piieriihini, cnjiis nasiis
miicoris pleniis, oninisqueconsilii ex-
pers est, delnsmn argento spoliasti.
Pilorm. IV. 4. ' Emiinxi argento se-
nes.' Lamb.
66 Afkenis Atiicis] Ut distinguat
ab aliis Athenis, qnaiiini quinque ant
sex recenset Stephatius.
79 Flagitio] Id est, efflagitatione,
convitio sen pipulo potius,et qiiidem
niiiliebri : non, dedecoie ; ut vult
Monstioliensis. Douza. V. N. Merc.
M. 3. et iiipriinis Cure act. in.
80 In tanlis positus sum sententiis]
In sex septeni interpretationibiis,
quas afferunt, nulla vera. ' Poni in
sententia ' est praescribi sententiie
auctorem. Solebant aiitem psepliis-
matibns et decretis liberarum civita-
tum preeponi uoniina illorum, qui eo-
riim auctores fnerant. Iiide apiid
Deuiosthenein : 'Etti apxovros Mvrjcn-
^I'Aou, 'EKaToixfiaiitivos evy Kol vea, (pv
\rjs TrpvTav€vovcr7}^ Vlai'SioviSos, Ar}fj.O'
cdffTis Uaiavtfvs e'lTrev. Et rursus : Upu-
Taviia <l)v\ris 'ImtoOucavriSas, 'ApiaTO(p(oi>
KoAxjrrehs trpdiopos etirey. Hiuc illiid
apud Gelliuiii XMii. 3. ' Quod si pro-
lia i.sia lia-c et lion^sttt sententia est,
quaeso vos, non sinainus eandfin de-
lioiieslari turpissinii auctoris conta-
gio.' Vide reiirjua et nostrum quar-
tuni Observalionum, Est ergo, qui
in tantis positus num sententiis, ciijus
in sentenliani loties populi psepliis-
ina t'actuni ct nouien incuni pruRScrip-
tuin liabuit. Gronov.
85 Alquemcminoris] Suspicari pos-
sumus, ha-c ex alicujus priorum poii-
tarum tabula cpiapiani, jocose inserta
a Plauto. Camer.
S(i Fictnr, cnnditor] ' Juris condi-
torcs,' dici jurisconsullos,qnibus auc-
toritas a priucipe data erat jura con-
dendi, obviani satis est. Credo tamen
ita ambigue id prolafuni a Pcripliane
ut conditor penult, longa iutelligi pos-
set, respectu ad 'juriuin' iiotioneiu
vulgarem. In eadem ambignitate vi-
detur hisisse et Arnob. 1. vii. ' Cnpi-
entes addiscere, quid cum piiltibus
Deo sit, quid cum libis, quid diver-
sis cum farribus confectionis jure
multiplici atque impensarum varie-
tate conditis.' Douz.
88 Sapientiorem * * manubrio] Lacu-
na potest variis modis repleri, sed
sensus idem erit, qui ex lectione Lam-
bini efficitur, quern satis probo. Pos-
set enim legi, 3Ialleum, Sapientiorem
quasi dicas manubrio. Scribiiur in an-
tiquis editionibus, Malleum sapienttnr
ut est malo harens .... manubrium.
Si baec vetus lectio, ex ea optima et
elegantissinia posset elici sententia,
scribendo, Is etiam sese sapere memo-
rat, malleo Sapienlius ut sit male ha-
rens manubrium. Ille vero, inquit,
cum aileo sit fungus ac stupidns, eti-
am sese sapere praulicat, ut si manu-
brium, male lia rens, diceret se mal-
leo sapieutius. Manubrium qiiidem
sapientius ni:(!leo, quia sine manu-
brio inutilis malleus. Et potest jac-
tare manubrium se magis sapere
quam malleum. Sed male harens
manubrium incommodutn est atque
iinitile, ac falso id jactat quod sit sa-
pientius malleo. Talis erat ille se-
nex,qui se sapere nieniorabat, cum
a servo dclusns esset. Salmas. 3Jat-
Icum sapientiorem manubrio] Vix est,
ut hie ali(|ui(i supplendun) existiuiem,
nisi ab ingeuio prudentis lectoris.
Absque uienda aut vitio ullo accipio
provcrbium in duos ajque stolidos et
stultos, quorum alter niniio plus sibi
sapere videtur. Nan) et malleus et
manubrium, sapiunt tantnndeni, id
est, audio nihil, lit, nt alia sunt rn-
ri, alia in foio nata, sic hoc videtur
ab oflicina exiisse, et inter operas
fabriles initium babnisse. Nihil fa-
ciliiis ct propius, quain nt verba
Plaiiti, ut nunc sunt, accipiamus
piorsu:) quasi csscnt : ' Is ctiam sese
FLAUTI KFID. ACT. IV. SC. 1.
19.27
sapere memorat, quod est peiinde,
quasi duas Malleiiin supientiorem
iiiaiiiibrio.' Gronov.
ACTUS IV.
ScENA I. 1 Miser ex anitnn] Mi-
ser siiljiiitelli!»itur ' homo,' quod airh
ToC Koivov iepct»'iulMi)). Sic erpo jp-
gendum, iS't </un/ e!>t lioinini miserin-
rum, quod misercscut miser ex ariiino,
Id ego exjierior. Si quid luiseiimiim
honiiJii eveniat, quare ex aninio (lole-
af, id ego experior. Hicc scripse-
lam, cum in rodice Ms. Salmasiano
iiostroque rb est, quod in vnlgatis re-
petiluni hoc vprsicuio Ugitur, ahes*e
deprehendi. Et ahessp debet, a sci-
t)lo repetituui. Boxhorn. Si quid
est liomini miseriarum'] Alterum est
sane ignorant scripli, non tamen
posterius, sed priiis. Sic eniin oin-
iies, Si quid liomini 7niseriarum : eli-
am iile, in quo se id aliesse sciihunt
depreliendisse : sic et Palatini. Sed
quomodo interpretantur miserescat,
doleat r Imo 'miseresco' est uiisc-
reor : 'miseresco tui ' et 'miserescit
me tui ' est mi^ereor tui, et niiseret
me tui. Sic Tercntius et Virgjlius
loquuntur. Ergo scribendum, Siqiiid
liomini miseriarum, quod miserescdt mi-
ser i ex animo, est, Id ego experior.
Sensus, ob quod miserescat vel niise-
reat lioniines istius miscri ex animo:
(juo is miser mereatur misericordiaui.
Hostremum, iit in Sticho, ' Credo
ego miseram fuisse Penelopani, So-
ror, ex animo.' Trucideut. ii. 2. ' Ut
miserae matres soilicitaeque ex animo
sunt.' Gronov.
4 Menlem animil PraEStantissimam
et inlimam animi partem: ios iv atSi-
juaTi oj/is, oi/TOD vovs iv ^vx^ , inquit
Aristot. Ha}C auiem siepissiine ila
conjuncta a bonis scriptoribus leguii-
tur, ' animi vix menie videtnr.' Ca-
tuUus, ' Mens animi tantis tluctuat
ipsa malis.' Passemt.
5 llostium est potitn] Capta est ah
hostibus, ita vs. abhinc 30. item (3apt.
I. I. ubi notas vide : ita> ' potiri lic-
rorum,' est in herorum i)otestat('m
venire. * Potiri mali,' pro opprimi a
maio, et in ejus tanquam potestatem
venire, dixisse Tcrent. Phorm. ill. 1.
J. Guhehn. docet.
7 Ipsa se tniseratur'] Miseram se
misere ac dolenter pr<rdicat sive la-
nientatur. V. N. Rud. i. 3.
9 lUi hnspitio usus] Nihil nintan-
dum in hoc versn.sed sola interpunc-
tione adiiibita sanan(his, iioc modo,
Credo ego, iUi hospitio usus : invaiit.
Nominavtr.it Periphancm muiier per-
egrina prius(|uam emu vidt-ret. Di-
cit Peiipbanes, huic muiieri, ut opi-
nor, hospitio usus, id est, opus est.
Et per ironiam addit invenit. Vide-
tnr, inquit, iiospitiiim ha;c quaerere, et
nieo velle uti cum me nominet. Inve-
nit hospitiuui quo opus iiabet. Sed
ironice hac dicit, invenit scil. id (juo
usus illi est hospitium. Sulm.
1-1 Pudicitiam pejmlit] Id est, vir-
ginitatem mihi eripiiit. Livius, ' Ex-
pugnavit decns n)uliei)re:' quod A-
pul. ' interficere virginitatem ' dixit,
Tauhm.
22 Quod credidisti, reddo] Nempe
'salutem:' quam abs te ((nasi credi-
tam acccpi. IJacchid. ' Quin tu pri-
mnm reddis sahitem, (|uam dedi f'
25 Iiiterpretari] Interprelem fieri.
Douz.
20 Mira memorasi Scil. cum dicis
me scite ioqni: cum id a natura fa-
minarum absif. Lamb.
27 Ah,gultuln\ Vide Adag. ' Ad-
spersisti ac|nam,'et not. Milit. iv.'S.
30 Obsevisti gracem] V. N. Triicul.
II. 0. 'Qui vim magui doloris per
vohiptalem tuam condidisti in cor-
pus,' &c. Eleganter et honeste so-
lent veteres agriculturae vocabula
transferrp ad rem voluptaiunj : de
quo dicit Asin. v. 2. Ampliit. ii. 2. et
alibi.
32 Compotcm] Id est, plenam.
33 Quid est quod vullus te turbat]
Princeps codicum, quod duoitus ; nnde
plcritjuc postcriores librarii fecerunt
quod digitus, tVustia arreptum et ex-
J 928
NOTiE VARIORUM IN
plicatnm vii is doctis : quiim iion aliud
id significet qiiain quod coitus, lit vi-
dit Gniteriis. Sed praeterea sciibeii-
diini siispicor, quod voltus se turbat
tuns. Gronov.
38 Ille earn rem'] In omnibus libris,
nisi quos Lamb, et Donz. deprava-
runt, est, Mens sei'cus earn rem sobrie
etfruonliter Accurav'tt, lit alias res ille
est impense improbus. Alias res, ra
aWa, cetenim, sive quod ad ceterum
attinet, cetera, ad cetera : pro quo
simpliciter dici poterat, alias, quod
vtilgo perperam pro advetbio habe-
tiir. Schopp.
41 Acropolistidem prodire] Caniera-
rius ceuset lioc non oportere esse
iionien filiae Periphanis, qmim sit fi-
diciiicB altei iu9, amicae Stratippoclis :
et suspicalur legeiidum Telestidem,
vel Acrotelestidem. Cui multis verbis,
nulla ratione, repugnat Lainbiiius.
Acropolistis vocabatur fidicina, quam
prius amaverat Stratippocles,et nunc
ab eo fastiditam paullo ante petebat
miles ab sene, qui earn filiam puta-
bal : quod non nesciebat Camerarins.
Eodeu) nomine apud niangonem vet
vcnditoreni erat appellata, quam nunc
amabat Stratippocles, et n)ox esse
cognoscit soroiem suam, Eodemque
nomine pntabatesse Periplirtnes fidi-
ciiiain ab Epidioo condnctani, quam
Jusserat emi senex pro aniici filia.
Unde tot Acropolistidts ? Quid af-
fert mumcnti ad rem idem tribus
personis attributum numen? Delude
ubi agiioscitur ab Epidico I'eriplianis
filia, V. 1. 30. con-tanltr onincs oni-
nino script! codices Telestidem. Krgo
non dubito, quin liic vera sit altera
Camerarii suspir io, et Telestidon le-
gcndnm, non Acmpolislidcm. Sed et
liber optimus, Eho islinc ('uuthara
jiibe, sine t<{i siutim. Scribe, elm, is-
linc, Canthiira, jube I'oras Telestidem
prudirc filiam ante <cdis meam. l'r«rce-
•leuli quoque versu delevimus rh vi-
vere, (juod in nnllu est scriptorum :
sulficit, I'ac videam si me vis ; nempe
vidercsalvam; vel ctiam, lClio,islalim
Canthara. Nam illud dictant et alii
codices. Vossian. 2. cnntari stulim ;
Voss. 3. et Junianus, Canthara i sta-
tim. Gronov.
ScENA II. 8 Ornatiimimmutabile^nj
Sicut haerere bic non debebant inter-
pretes, ita feriari potuissent correc-
torum manus. ' Immutabilis' deri-
vatur ab ' imnnito,' nbi in vim au-
gend! habet. Immutabilem vero po-
tins dixit, quam 'immutatum;' quia
non tantum filie^ liabitns et ornatus
niutatus, sed et indies mutandus erat :
cum olim, sicut et nostrae aetalis pe-
tniantia, vestitus ornatusque, praeser-
tim foeniinarum, certam forniam, vel
modum, ut nunc loquuntnr, non ha-
beret in quo consisteret. Sic venuste
a Calpuniio Eel. ii. dicitur, ' nuitabi-
lis arbor:' ' Mutabilis induet arbor
Ignotas frondes, et non genitalia po-
ma.' Mutabilis arbor, quae alienis
frnndibiis et raniiisculis subinde in<
serlis aliter atque aliter comitur.
Boxlwrn,
9 Aliter catuli] Vnlt mater : queni-
adniodum nemo ambigit lursitatque
in liisce distinguendis bestiis ; ita ne-
qiie se dubitare banc mnlicrem aliani
esse a filia sua. Tanbm.
22 Planstrum perculi] I<1 est, ever-
ti ac perturbavi rem, falsa emptione.
Donatus rusticum ait proverb. ' Pae-
ne planstrum percnlit :' ubi ait En-
nncbo servus, ' I'erculeris tu jam
me,' id est, impellendo portni baveris.
Festus: ' lMau>truni perruli ilieebunt
antiqui ab eo, qui pede onusta plau-
stra pereulit, id est, evertit : (juod
postea abiit in provcrbium.' Camer.
Accipiendum enim semper de eo,
qui evertit ac perturbat lem. Ver-
bum ' perculeris,' est, ut granmiati-
ci loqnunlnr, potcntiale; boc est,
' paene perculisti :' ^St) Tpa^rjA/creiay,
ijSri TTprjvi^fias &f M*- Scalig. Plau-
strnm perculi] Proverbium rusticum,
mi originem dcdit aliquis male scdu-
lus et opera velicmcnte, qui plau-
slrum inaMpiale et altera rotarnm in
altiorem orbitam depressa inclina-
PLAUTI EPID. ACT. V. SC. 1.
1029
turn, veritiis, ne in cam partem pro-
cnmberet, siibenndo tarn iniinodice
levavit, iit idem plaiistriim in alte-
iiim iatns everterct. Sic Periphanes
qiierittir, se diim siislcntare ae siif-
fiilcire rem, domiiinqiie ciipit, tam
prompte obiiixeqiie egisse, ut ean-
dem affllxerit. iironov,
34 Circum] Vircam interpietantiir
' venefiiam ;' nee vere, nee apte.
Nemo scilicet homo patrem sinun,
nisi mutris testimonio tidem liai)ear,
agnoscere potest. Fatetur Telema-
clnis Odyss. A. Qiios aiitem Venus
volgivaga et TtdvSr}fj.os varie procrea-
vit, iis nee mater ipsa certiim pa-
trem assignare potest. Sed evenit
etiam, ut quis aiicpiando nee patrem
noscat. Soleni uniciiiu certo sibi
sciat parentem. Hominem enini a
Sole et iiomine generari, pliysici af-
firmant. Sic eleganter et acute lusit
comicus in nomine Circes, quas Solis
fiiia: itaque fidicinam Sofisfiliam nun-
cupavit: quia, ut Circe fingitur Sole
prognata ; ita haec fidirina, quam et
pater et mater nosse negabant, So-
lem sibi tantummodo parentem po*
terat noniiuare. Rigalt.
ACTUS V.
ScENA I. 3 lUi caperat from severi-
tudine] Caperat pro ' caperatur,' id
est, rugis contrahitur, et asperatnr.
Tractum a caproruin frouiibus cris-
pis, auctore Nonio. Vel a cornuura
caprinorum similitudine, ut Festo
placet. Hinc ' frons caperata,' pro
tristi et severa,
4 Si undecim Deos] Duodecim Dii
magni sunt, quos Cicero tralate ' De-
os niajorunt gentium ' vocat ; et quo-
rimi nomina lioc disticlio inclusit Imi-
nius : ' Juno, Vesta, Minerva, Ceres,
Diana, Venus, Mars, IMercurius, Jo-
vi', Neptunus, Vulcaiuis, Apollo.'
Duodecim illi Dii, Fnniano hoc disti-
cho inclusi, vut]toI sunt secundum
Gentium credulitatem, alaSr^rol vero
inagnani partem suut ac visibiles
juxta Piatonicos. Hos votjtous vctc-
rcs philosoplii appcilarunt, quod sola
mente eorum numeu comprehende-
retiir ; potentia vero intelligeretur
ex iis rebus, quas humanis usibus
necessarian invenissent ac prodidis-
sent. Septem quidem ex his qui
planctae alnSxpwa sunt, in sphacris
propriis singuii (ixi inerrabant. He-
liqui tamen hand minus suas sph<e-
ras habere credit!, per quas et nosci-
tabantur. .Sailusliiis sphxram duo-
decim iliorum Deorum in superiores
et inferiores dividit. Sex superiores
ponit Jovis, INIartis, Apollinis, Mer-
curii. Veneris, Dianae, quibus adnu-
meranda Saturni, qu>e communis est
et Cereris : item yEtiier, qui Minervae
adsignatur. Reliqua' qualuor infe-
riores ab eo censentur: Terra Ves-
ta;, Aqua Neptuni, Ignis Vulcani,
Aer Junonis. Hae decem sphnerae
sunt, restant duae Saturni et iiithe-
ris : banc orcupabat Minerva, illam
Ceres. Salmas,
10 Defloccati series'] Id est, calvi:
sumpta mctaphora a vestibus, quae
fratillos suos, id est, vilios amise-
runt : quae et * decotes,' sive ' decu-
tes,' id est.detritse dicebantur. Seal.
11 Copulas secuncias] Vetus codex
Camerarii liabet copulas secuncias;
placeret legi cum Scaligero sescujici-
as, qui recte iuterpreiatur sesqui-
pollicem crassitadinem. Lecliones
aliae omnes nugatoriap. Melius ta-
men putem scribi copulas semuncias,
pro ' semunciarias,' id est, copulas
quibus clitellx religantur in mulis
clitellariis. Nam 'semuncia' expo-
nitur in Glossis Kav6-n\toi>, id est, cli-
teila?, et earum mentio apud Cato-
nem de R. K. Salinas.
12 Qitippe ego, cut libertas in inutido'\
Quasi dicat: Quidni ego bonnm ani-
mum habeam, cui libertas parata est
domiP Irouia servilis. 'In muudo
esse dicebant anticjiii, cum aliquid in
promptu esse volebant inteliigi,' Fes-
tus. Lamb. Libertas in mundo] Homo
bonus, qui allevit, Epidicum uon ali-
1930
TSOT.^ VARIORUM IN
ter se libenni) fore piitare, quam si
fugiaf, et fiat KoanovoKlryis, adeo in-
fiequpiis lector Tlaiiti fiiit, lit nesci-
ret, quid esset tofi«»s ei fieqiientatnm
' esse ill miindo.' Gronov.
14 GravaiiteUu!i] Gravnstellus rec-
tum est, et idem plane est, qui et
' lavastellus.' ' Gravus ' idem quod
' raviis,' qui ravi est coloris. Sic
' gnavus' et ' navus ' idem ; ' gnse-
vus ' et ' naevus ;' ' gnosco ' et ' iios-
co ;' ' gnatns ' et ' natns.' Quod rii-
citnr ' gravedo,' a qua ' giavedinosi,'
quae est Kdpv^a, id verbi non est a
^ gravitate,' sed dicitur pro ' ravedo,'
vel ' ravido,' quod idem est ac ' ra-
vis,' nempe nSpv^a. 'Gravus' igitur
et ' ravus' idem. Unde ' gravaster '
et ' ravasler,' ut calvastcr. Unde
vtroKopKTTiKbv, ' ravastellus' et ' gra-
vastellus.' Snli/ias. Video ut defen-
dat lianc vocem & ttolvu et intercipiat
conjecturam Me»rsi\, rnvastcltus. Scio
etiam exstare apud Festnm, licet ali-
ler interpretetur. Bartliiiis graiis-
t-allus, etsi in Festo scripto fuisse no-
tet gravascellus. Vossianus gruna-
scellus. Propemodum suspicor anti-
quissimum esse mendum, et voluisse
Plautum vel bmdysceles, ^paSvcricfXrjs,
tardigradus, aut rhaboscdes, pai^oane-
\^s, loripes. Et utrumvis couvenit
tardo incessui, quem accusat in ho-
mine versu 21. Gronov.
19 Ex luis cerbis] Si picta sunt
pulcra ; meum tergiiin puirhrum fu-
turiim est : nanujuo pigmenlis ulmeis,
id e.'t, virgis ex uluio, a senibus quasi
pictoribus pnlcre pingetur. Per ' A-
pellem ' et ' Zeuxim,' Peri()liancm ct
Apwcidem significat. Lamliin.
21 Pedibus pulitunwis] 'Pedes puU
nioncos ' intelli&it, (jni paiiticibus ul-
f croti sunt. Nisi reteratur ad pro-
verbium TrAey/xwi/, de stiipido. Vel
polius dixerit ' prdijs pulmoiieos,' tu-
inidos: sicuti l-'liniiis xv. 14. ' pul-
mouea' qnacdam ' poma ' vocata ait,
id est, ut ipse iiiterpretatur, ' stolidc
tiimoiitia.' In V(;t. Giosbario, Panli-
.», tAKrj iir\ rpaxv^ov Jwv Krrjvuv ex-
ponnntiir. Scalig.
2() Supienter venis] Cum crnniena
scilicet, cui indam pecuiiiam.
28 Salin' ego] Alibi riicit, 'Satin'
recte ocnlis utor t' id est, satisne dare
oculis prospicio, an secus ? eleganter :
' utilitas' hie non aliud quam ' nsus;'
non XP'?'''',"'^''''?^, sed xPVC^s. Et li;fC
est propria ac prisca notio. Aucfor
ad Heren. lib. iv. ' Si idoneiis esse
potest ad cas utilitatcs et aptus, quae
desiderantur ab equo.' Postea, quia
quicquid nsum sui praestat, commo-
dum adfert, factum ut pro iis ' utili-
tas ' acciperefur. Bleiirs.
29 Ac Tliehis Ephlnuri] 'AaiffTura
hzec areuit Petitus ad lejres Afticas ;
nam si Thebis sata aiqiie nata est,
non igitur Epidaiiri : et conjicit, ac
te Bois Epidnuri : fuisse enim Boas
vel Bn'as nrbem in confinio Laconi-
ces et Epidaurensium : sed fallitur;
nam erat qiiidem sata Epidauii Te-
lestis, sed uiatre Thebana Philippa,
qua:; compressa a Periphaue Epidauri
drin rednx in patriam pcperit, ibiqne
educavit filiam. Fiierat autem bel-
Inm gestum ad Tliebas, at(|ue in eo
capta Telesiis n. 2, 22. • Igitur mu-
tanda distinctio, E PhUippa tnalre va-
taiii ac Thebis, Epidauri satam ; vel si
mavis, E Philippa maire iiatain a The-
bis, Epidauri satam ; naiu matre a The-
bis est matre Thebana: et Livio * T4ir-
nus Herdeonius ad Aricia.' Floru.s
' ab Etruria Veientes.' (honov.
33 A'o?) meministi] Si bene distin-
guas, sauus est locus, Aon memivisli
we auream ad te afferrc nalali Lunu-
lam, alijiie unellum aureolitm in digi-
tum ? Ut anrea cum lunula ronslru-
atur. lioxhorn. Lunata fibula reli-
quis frcqiiculior oliui fuit. Et talis
forsaii lia[<c Plauti lunula, (juam Lain-
biiius et Dou/a rotuiulaui luua' more
gemmam putabant. Joh. lihodius. 3h
auream] Inter wit- et auream est laru-
nula in V. C. unde Camer. siispicatur
leg. minam auream : qua- fuisset instar
aurei Lusitani, rujus preliuin aurc-
oruin decern. Obscrvandum etiam,
PLAUTI EPID. ACT
SC.
1931
vetcres die nntnii nuinera ab »micis
clientil)us()iie accei)isse. iMeiirs.
36 Animo li(iuido] Esto animo en-
ris soliito ct iiiiniiiu- sollicitu. Turn.
1. X. Pseud. HI. 3. qiiem AnT. i. 2.
' aniiiiiini defecatinn' dixit. Tanb.
41 /E(jue scins] Jiixta nienun. Douz.
41 Id tacitus taceas} Utiiim le7ieas
an habeas? Groiiov.
45 I'erdidisli] Scil. me aniantem :
quia frni to iioii potero, cum sis so-
ror. Reperisli] Scil. fratiem; qiiem
peidideras, ef qneiu fratrein esse ne-
sciebas. Lambin.
48 A(]Wim culcjieri] Ut Invet pcr-
e<»re advcniens. Vide N. 'I'mc. ii. 3.
57 Neque ilk liuud] Diia; negatio-
nes, lit et supra, et alias syppe, nega-
tive (Jiaecismi). Baccbid. ' Neqiie
f go baud committani :' Cam. et Ans.
Popma II. 9. de usii antiq. locut.
58 Pedibus sese pruvociilum'] Soil, ad
ciirsurain, sen cumndi certamen.
Nimis festivum. Qui enim in de-
cursione prior est, is modo non la-
oessere ct quasi provocare, ne dioani
tarditatem concursori siio exprobra-
re videtur. Dotiza.
ScENA II. I Decrepilos'] A lucer-
na, vel candela, quae ultimiim expi-
lans crepituui edere soiet : boc enini
est ' decroparc ;' ut apud Pers. ' de-
sterteie.' A veteribus GiaFcia;^ ma-
gistris decrepitus exponitur virepyripos,
TfTu/x/Su^jUeVos, i(j>6hs, ydpcov Taxvddva-
ros. ScuUf(.
5 Flemina] Dic\intur ' flemina,'
auctoie Festo, ' quum labore viae
sanguis dcHuit circa talcs, ct tumo-
remfacit:' idem fere cum ' boa' et
* tama.' Glossarium : 6 tovs irSdas
(pKeyfiuiveiv. Et baec nimirum erunt
KfSfiara Hip|)0cralis. In Absyrti
eliam libro de equis, leguntur <^A.ejue'.
\ia. Sicut enim fluxus in pedes a
Romanis vocari ait : lisec erunt igi-
tur 'flemina.' Camer. Caper de
Ortbograpbia : ' Flemina sunt, ubi
abundant crura sanguine : plemina
cum in mauibu^ aut pedibus callosi
sunt sulci.' 'Flemina' etiam volunt
Icgi I'feu. III. I. 07. Sed ouines
scripii codices ibi babent ' femina.'
Ut tamen dicam quod seutio, vere-
or ne insanierint grammatici cum
sui-i ' flcminibus ' et ' pleminibus '
corrupto codice decppti, et fiierit
pbrasis veterum, 'femina' vel 'fe-
mora ' descendere in genua vel talos,
per synccdoclieu ; ' femina ' videlicet
pro sanguine ex fen/niibus. Gronov.
9 Si prope axtes] Malim, si prope
abstes, cnlefacit ; quia certe, si prope
quis ad igneni adstet, an)buretur et
langetur ab igni ; sed si abstct pro
pc, calefiet tantum. Trucul. act. ii.
SC. antep. ' Qu* me bic reliqiiit,
atijue abstitit.' Vox autem astu in-
ducts est e libris Lang. Schopp.
10 Duodeciin] Gloriosa servuli ex-
uitautiN oratio. Est autem construc-
lio paulo inipeditior bac sentenlia;
Sunt mihi jam adjutores diiodecim
l)ii, plures (piam sunt Dii in ctelo.
Camer.
19 llicetl Semper ilicet fiuem rci
signifirat ; ut, 'actum est:' dictum
per (TvvKonijv. Sic judices de con-
ciiio dimittebantur, suprema dicta
qinim prieco pronunciasset, ilicet :
quod significat, ire licet. Donatus.
25 Tru;iulam in te injicere adornnt]
Id est, dolum aliquem in te struit.
Ailegoria a re miiitari. 'Tragula,'
genus teli bastas non inultum absimi-
le, quvE vel nianu vel tormento mitti-
tur, et atrociter sauciat, ac pleiun-
que e corpore non tam i'!trabendit
est, metu magni doloris et profu-
sionis sanguinis, quam bine vel indu
decideuda, ut e vulnere sic cum uii-
nore noxa recipiatur, ' Tra-julaj ' eti-
am pisratoruui verricula sive retia
vocantur : a trabendo. Turneb.
34 Vel da pignus] Lego, Vel da pig-
7}us ni emsim filiam. Emsim, pro euiis-
sim, quod I'st emerim. Non ait ser-
vus earn fidiciuam esse Peripbanis
flliam, aiioijiiin m'-ntiretur atque li<v-
reretin Into; sed se emisse filiam Pe-
1932
NOT^ VARIORUM IN
riphanis : quod ceite verum erat ;
nempe earn quam secuni advcxerat
Stratippocles. Sic senem capiat. Dis-
said.
36 [n meum nutn7num] Nnmmiis ser-
vornin est, talentiim dominonim.
Douza. Enim istcEc captio est] Eniin,
initio orationis pro ' etenim ' posi-
tiim ; hodie insolens : sed vetenim
etiam classicoriim aiictoritate non ca-
ret. Terent. Phorm. v. 7. ' Ch. E-
nim solus neqiieo.' Hecyra, ' Enim
lassam tiini aiebant.' Cicero ad At-
tic. IV. ' Macroni vix videor praesto
esse: enim auctionem/ &c. Popma.
40 Te ietigi'l Est genus figura^,
qnod vocant Gratci ixeioxnv, Latini
' Imminiitionem,' aut ' Exteniiatio-
nem.' Eo qui uti volent, ubi quis
aliiim percusserit, pupugerifqiie, aut
insigniter etiam laeseril, ' tetigisse '
dicniil. Ea caussa est, cur nonnun-
quam ipsum ' tangendi ' verbum idem
valeat, quod percutere, pungere, lae-
dere. Murel. Hie autem ponitur pro
fraudare ut apud nostrum seepius.
Turpiiius, * Patrem taiento argenti
tetigi.' Cic. ex veteri potita, 'Sen-
tin' senem tactum esse triginta mi-
nis?' (Jronov.
44 Neque benigno, luo'] ' Benignus '
opponitur ' iiomini frugi.' Taubin.
55 Ego sum de/essus] Quae de dis-
criinine, quod est inter 'invenire'
et ' reperire,' liic disseriint interpre-
tes, vana sunt, neque iiuc faciiint.
.Sentenlia est : Ego fessus sum (juae-
rcndo, quod reperi ; vos fessi quae-
rendo, quod non reperisiis. Jiox-
horn.
59 Supplicium milu das] Nisi miiii
das poEinas, id est, nisi miiii satisfa-
cis. IJnde et Terent. Adelpli. in. 2.
15. 'Satis milii habeam supplicii.'
Lamliin.
(j'2 Quod pnppel] Scribendum papct
nnifo p. Traustulit autcm a potu ad
cibum; nam proprie est ' papare,'
Riig»TC. 'Papa*' enim et vtroKoptan-
Ku>f 'papillae,' antiquitus dicebantur
capitula mammarum, teste Festo.
Igitur a 'papa' est 'papare;' ut a
' ruma,' ' runiare.' Quod autem Var-
ro apud Non, ' papas ' dicit a pueris
appellari cibos ; nihil id senlentiae
nostra adversatur : nam lac tam ci-
bum quam potum praestabat illis ini-
tio ; et ut paulatim solidioribns cibis
adsiiefierent, crnstula et talia panifi-
cia infriabantur, et sic porrigeban-
tur; ut etiam hodie fit. Hoc lac, ut
et mammam, anxie flagitantes, 'pa
pa' syllabas geminatas efFerebanI so-
no naturaliter omnibus infantibus in-
sito : atque inde factum est,ut ab is-
lo eorum clamore • papa' vocaretur
et mammae caput, et lac iilud, quod
et nos hodie littera una minus ' pap'
indigitamus. Hinc est, quod comi-
cus 'papare' etiam pro edere usur-
paverit. Meurs,
64 Imprudens culpa peccavi mea] Ree-
ls itnpi-udens ; nam ' culpae ' tinitio
est 'imprudentia, qua homines circa
res alienas, vel negligunt quod fieri
oportet; vel faciunt, quod omitti de-
bet.' Donatus ad illud Hecyrae: 'Non
mea opera neque poi culpa evenit ;'
' culpam ' ab ' opera ' ita difterre di-
cit; ut 'opera' sit, si scientes laese-
rimus; 'cul|)a,' si nescientes : quo-
rum alteruui sceleris est,alterum stul-
titiae. Corasiiut.
Grex. 2 Plaudite] ' Plaudere,'
verbum est tfxtriciim, Gr. o-TraOai' vel
KpoTflv : cum ilia? liciunj densius in-
ciilcant, et cum plaiisu collidunt.
Apul. I. ' Dextra sa-viente frontem
replaudens,' id est, repercutiens.
Hoc verbum in tlieatrum etiam mi-
gravit postca: eoque, pcractis fabu-
lis, spectatores dimiltebantur. ' Va-
lere ' enim et ' plaudere ' jubebantnr
in iiunc niudun) : ' Valete et plaudi-
tc ;' quit' vel a Grege, vel a!) ea per-
sona, (Iliac postreuia in scenam intro-
ducebatur, pronunciabantur. Quod
in Terentii Comrediis perpeluiun est,
c|ui non tam late se tftuudcus in liac
formula, quam Plautus, vel solo ver.
I'LAUTI BA.CCI1ID. ACT. I. SC. 1.
103:3
bo'Plaiidite' nonnunquam coutentus perest, iiujiiani, vos valete et plaii-
est. I'laiittis quippe uno et item ?.l- dite.' Apiileius lil). in. Florid. ' Re-
tero ver&ii, qiiandoqne plausnm daii iiunoiavere, poctain dixisse rebus bii-
variis verbormn (if^uris jubet. Allu- iiiai)is ' valere ' et ' piaudcre ;' suis
serunt Ovidiiis Trist. u. ' IMauditiir, vero faniiiiaribus ' doiere ' et ' plan-
et iiiagiio pahiia favore datiir.' Ter- gerc." lirisson.
lull. lib. I. advers. Valent. ' Quod su.
BACCHIDES.
SuPPOS. — PROL. 25 Naiurcc Dc?<s]
Est enim Natura- Deus, iion qui uni-
versae natura? pra?esf, sed qui iia-
tiirani cujiisque liouiinis curat, et
quidaui lioniitiis Genius est. Tur-
nebus.
31 Asibidam] Grcges lonii, sunt
liistriones. Utrutn sit legendum Asi-
bidam, an Alibidarn, plane ignorare'
mus, nisi subjunxisset, Quod a sino
vehai' vecturio. Legeuduui enini Asi-
vida. Prius enim dictus Asivehida,
forma patronymica ; quaiia multa
componit Plautus jocans, ut ' liapa-
cida,' ' Plagipatida.' Hoc ex inii-
tatione JEo\\un, qui fere e|)itheta pa-
tronimicuJs formant, ut ^-rrovSapxiSris.
Asinivehida auteni ratio etymi postu-
labat ; sed consultum est enpboniap,
ut (TiaA6yos pro ena\oA6yos, afx(pi0o\6-
yos pio aij.(pi^o\o\6yos. Scaliger,
02 Fala occupant] Veteres eo die,
quo imponenda essent infantibus no-
miua, advocabant niatbematicos, qui
inspecto 'hemate gencthliaco fausta
infaustaque eventura praedicebant ;
idque vocabant, ' Fata advocare,' et
• scribere.' Arripuerunt etiam quse-
cunque omina in bonam sca?vaui ad
impositioneni nominnni ; idque dix-
ere, ' Fata occupare.' Meurs.
ACTUS I.
SCENA I. 4 Lusciniolce] ' LusciniiTi
non deest cantio,' est provcri)iuni in
eos, qui rem aliquam vel morem sivc
natura, sive adsuefactione et tisu,
semper in promptu liabent. Undo
Graecis aiunt ' lusciniam ' appel-
latam arjSofa ws deJ &5ov(Tai', Grono-
vius,
G Pol hand meretricium est] Non
respondent meretrices, bene se con-
sulnisse; quanqnam sic interpretatur
adolescens; sed ejus interrogationera
rejiciunt, lionesta ilia formula reti-
cendi aliqiiid sine injuria quii^rentis :
de qua Donatus ad illud Terentii
Hecyra, ' Quid tu igitur lacrymas ?
P. recte, mater.' Nam pro eodem
in tali re ' bene' et ' recte:' locus
est igitur in ambiguitate responsi-
onis. Ill^e nihil ad einn pertinere
videri volebant, quod consuluissent :
liic bene eas consuluisse interpre-
tatus, quicquid esset, cavillatnr ac
mores earum conditionemque sug-
gillat. Acidalms.
7 Quid esse dicis dignius] Sensns
est: Quid ergo vis dignius esse mu-
liere, quam nt misera sit? Uignis
fit, quod miserse sunt. Locniitur
enim adolescens ferocior, necdum
blauditiis eanim dclinitus. Pistoris.
9 ('t, ulii emeritum sibi sit] Hoc
est, post(|uam tenipus operarum,
quam militi locavit, exactum sit.
' I'.merita stipendia' dicuntur, cuni
militi tcmpns omne, quod militiae ju-
raverat, transactum est.
1934
NOTiE VARIORUM IN
12 Facial liibens] Ut (iomiini re-
deat. Lamb. Sed male : Dondmn
enini domo ahierat Bacchis. Hoc
igitiirait: Si mea soror taiUiim anri
Jiaberet, ut niiliti id qnod ab eo ac-
oepit, redderepossit, (fingitur aiitein
id abstimptum, more meretricio) hi-
benlissime faceret : ne ciiiii eo abire
cogatur. Patet ex seqq. Phlor.
15 Eadent biheris] Alleverunt ini-
per : scilicet, sede, quae osteiiditur :
et haec verba plus aut pronipiius quid
ostendere in scena, qnani siguificent
legenli. Sed iion intelligebant lin-
guaui Plauti ; cui Eadem nou est ea-
dem sede, sed eadem opera, ut recte
Lambinns. Sic liac fabula in. 4. 57.
' Eodem exorabo.' Capiiv. ii. 2. 43.
' Eadem ego ex hoc, qus vole exqua?-
sivero.' Et sic passim. Gronov.
17 Ariindo alas vcrbetut] Cui vana
videniur, qiitv hie interpreles de
arundine visco illita, vellein legisset,
quap de hoc aticupii geiiere Giiiterus
ad Martialis lib.ix. ep. 54. in posteri-
oribus notis, Salmasius ad S(diuuin,
nos deuique Observ. lib. in. cap, 18.
dixiniii.s. Nunquamei opinor, venis-
set in meiitem, ut ilia pio vanis ar-
gueref. Calami aucupatorii seusim
paulatimque ab latcute aucur-e s-ic
promovcnuir, et cresrunt iis<|tie, do-
iiec alitis, (jua: lactatiir detincUirque
cantii, ' alas verberent ' vel visco
tangant. Propertiiis : ' sed arundine
sunipta Fauniis pluuioso sum deus
aucupio.' infra v. 2. ' Tactiis sum
velienieuter visco.' Sed (|ui(l afl'ert
ipse ? Anmdo, inqnif, (juodvis (elum,
ut Virf;ilio, ' hsent hteri lotalis
aruudo.' Prapclare. Sagitta igitur
verberat : delude vcrberal alas, (iio-
nov.
31 Dlalacissuiidus es] Ut rjui iiimis
durns sis. Seuc<;a Epist. G(j. ' mala-
cissandos articulos' dixit: nbi ta-
iiicn l-'iuliauus nialit mala.raiidos : u-
trumvis tamcii rectum; nam el jua-
AoKiftii' et fia\6/T(Tnv Gra.Tis est le-
nirc, inollirc. Grutcr.
34 Ubi pro disco] ' Discus ' ludi
genus apud veteres. Jactabant in
altuni lapidcm rotunduni, quem 'dis-
cum ' appeilabant, qui ad stadium
cadens vicinitate victorem proclama-
bat. Longul,
35 Ttirturem] Nescio an non de-
beam accedere Lambino, ad pueros
delicatos, quibus dabautur aves qui-
buscum lusilarent, referenti : hoc
scio, non inepte moUiorem sensum
tneri Douzam : nisi tani pudentis
videretur iste Pistoclerus verecun-
diaf, ut tale quid usurpare metuerit.
Certe tota narratione nihil proniit
spuici, nihil ambigui. Interim ta-
men ' turtur' veteribus inter ea vo-
cabula, quie sine priefatione honoris
vix nominata ; undo ' turtures, '
molles impudicique. Certe Seneca
EpisioI.ttG. ' Isti quos publica (juies,
aliis laboraiitibus, molliter habet, tur-
turill-.e sunt, tuli conlumelia-- caussa.'
G niter.
3G Pro ceslul ' Ccstus ' lora erant
quibus pugilum braciiia et manus
iunectebantur : ut nostris nioribus
chirotliecis fit. ' Cestus' dicti quasi
sit Ktarhs luas, id est, sutile loruin.
Feirumetiam et plnuibum insu. bant,
svevissimo spectaculo.
37 Scajihium] Poculum oblongioris
figura', laterumqne iu scapha; simili-
tudinem flexorum. Tunieb. Scaphium
iuteipretor vas illud, cui solent im-
nieiere mulieres, auctoritale Juvena-
lis et Martialis. Doiiz. Gloss. Mss.
' Scaphium vas ad turpes usus ap-
tum,' id est, ' ad recpiisita naturit.'
Jio.rlioni. Pro insii^ni sit corolla plec-
tilts] ' Insigne,' crista est, qiiw in
galea figitur : ' corona plectilis,' quie
ex berbis odoratis plectitur, non
conseritur, neque suitur. Itaque a
serlis (loribus et sutiiibus differf.
Turneb.
38 Pallium 77ialacuin] Pallium hoc
loco nominal vestem ccenatoriam sive
synlhesin. Describit enim omnia,
(|ua' solita convivio. Etiaui IMartial.
PLAUTI BACCHID, ACT. I. SC. 2.
1935
lib. II. epig. 24. ' pallia ' appcilat : ad
eairiqiie forinain ciediblle i'.>st t'uissc
illas ca'iiatorias. Kecte etiani mnla-
cum Piautus : revera enini inoilioi'
pretiosiorqiie ea vestis, et s.vpe pur-
purea coccineave. Et tale vcsti-
inenttiin acciibiioriuin. Lips.
39 Scortum pro scuto uccubet] Le-
pide et acute. Scorluin euim nomen
habet a materia ilia (juae tegumen-
tuni scut is. Glutei.
41 At nhnium pretiosa cs opcraria]
Operze tir* niuiis magua niercede
condurutitur. Lamb.
40 Venial <le suhito] Oi>timu.s sen-
sus in lectione viilgata, ' si de subito
eveuiat praiidinn),' id est, si usu ve-
iiiat, si contingat de subito, ut apud
te piandendiiui sit, &c. Salmas,
51 Data, (jiii bene sil] V. N. Mos-
tell. act. III. 2.
56 Ageigitur: equidem'] Nunc ine-
rettix ubi videt, se Pisloclero per-
suadere non posse, nt introtiat et
agat quze logatus est, ei assentitur:
ostendens se ndiil (juicquam farere,
nisi quod ei luheat : velle omnia ip-
sius caussa; nihil prjeterea. Lam-
bin.
58 Sunine uutem nildli] Hie suc-
cumbit adolesceiis victus callida me-
relricis oration»> : quod intelligens
ipse se repiehendit et accusat. Lam-
bin.
59 Tibi vw eMunctipo'] Id est, quan-
tum in me suniere me potesiatis vel
invito patre animus jubet, id totum
alieno et tibi tiado. Qui emancipat,
non modo liberal tiliiim, sed et jus
quod in eo liabuit, cedit et lransn)it-
tit in ipsum. Inde ' emancipare ' in-
terdum ponitur, quasi idem sit quod
maucipare. Vide nostra ad Senecam
ej)ist. 45. (imnov.
(JO Lepidus] Nutic certe lepidus
I's. Accijiio te emaiiripatiim et spon-
te in servitntem iraibtum milii. Ego
jure meo iitar, et iuiperabo tibi quod
volam. Hoc ergo nunc age. Nihil
igitur hie mutaiiduui. lioxhorn.
01 Ccpnam vialicam] Atben. lib. ii.
testis est, Athenienses et Lacooes
' viaiicdui coiuam,' quam ille appel-
hit vSotiTopiKhv Stlirvov, inter lautissi-
mas comas habuisse: comparat au-
tem banc amatoriis, sive (Taipfiois,
(|uam amans amanti in discessii dare
solebat. Vid. N. Epid. i. 1. Lmv^ol.
07 Prius hie adcro, quam te amaie
desinam] Uonatus ad iliud Tcrentii
Eunuch, act. IV. 2. ' Certe extrema
linea amare, baud nihil est,' uotat :
Amare, modo frui amore (licit.
Plautus Baccliid. ' Prius hie adeio,
quam te amare desinam.' Et, ' Sine
te amem.'
72 Aqua calet] Ut frigida eis qui
deliquiuiu animi patiuutur, prodest ;
ita calida ilii^ qui tiuiucrunt, vel la-
borarunt vehement ius. V. N. Tru-
cul. act. II. 3. Dclrius.
73 Timida es] Trepida, sudore per-
fusa. Caussa enim bic ponitur pro
effeclu. Timor sa?pe c.iussa sudo-
fis est. Boxliornius. V. N. Amph.
act. 1. 3.
ScENA II. 9 Cum Diis damiiosissimis^
Vocem Diis invito Plauto iuculcataui
esse existimo. Non eiiim convenit
deos appellare Lydum,qui versu ter-
tio posteos deos esse negat. Prajterea
trimetros est versus integer sine bac
voce. Ille vero dixerat, ' Quid tibi
commercii est cum damnosi^simis f*
vel intelligens ' rebus,' vtl dicturus
etiani, nisi ab interfato Pistodero
obturbaretur. Growoi'.
15 1 ; iluUior es barbaro Poticiu]
Ouiiiino imperilum et rusticum sac<. r-
dotcm priscum notat, Simplicitas au-
tern est antiiiuitatis : iiuiiu Graci
apxa'iovs vocant stolidos. Jam Poli-
cios et Piuarios fuisse Herculis sa-
ceidotes constat. Camer,
21 Non omnis alas, Lyde] Ludo
sc. tliscendi. I't jjaronomasia est noti
iliepida, in Lyde ft ludo. Lambin.
28 O pra-lijialuni pectus] O iusanuuj
pectus ! ab bis, qui veneficiis ceu
viuculis ligafi videnlur, et illecebris
1036
NOTyE VARIORUM IN
quibusdam veliiti defixi tenentur.
Turneb.
30 Non pcBdagogum'] Nolunt irasci
Lydiim, quod nomine proprio esset a
Pistoclero oonipellatiis, Qiiaie? quia
jam ante eodem iiiodo fuerat locii-
tiis adolescens : ' Non omnis aetas,
Lyde, liido convenit:' nee tamen id
a?gre tulerat Lydiis. Quasi vero pri-
mum hoc peccatuni, tanquam fortu-
itum, tiansmittere non poliieiit sine
aniniadversione, ut vulgo solemus ;
iteruni deinde, cum certius jam esset
non forte, sed ob industiiam com-
rnitti, concasfigare. Denique quid
ipsis Piauti verbis clarins? At iiii,
aliiid latet, inqniunt, et vnlt Lydus :
dixerat adoiescens, ' sequere me : '
atqui Lydus erat pa-dagogus : pasda-
gogi autem est adolescent! prseire.
Novum hoc mihi plane atque inaudi>
tnni. Memiiii Fabiiim vocatum esse
' Annibalis piedagogum,' non quia
praecedebat ant fugiebat sequentem,
sed quia inijaoAouOet Sia tuv rpaxeuu
Kol opuvSov avTinapf^twp, ut est apud
Piutarciium. Memini Manilii, ' Et
dominum dominus praetextae lege se-
quatur.' Memini Fetronii, ' Ego pa-
dagogus et custos, etiam quo non
jiisseris, sequar.' At paedagoguni
puero hero priorem, puerum secun-
duu), ivisse in via nusquam observa-
vi. (tvonov,
38 Hums sum domum] Forte, i tu
rursum domum. Scriv.
39 Cave inalo] Ha!C gcstu juvanda
sunt. Est enim oratio verbera jam
exerta nianu niinitantis. Jioxhorn.
40 J:x inagislerio] Kecte sic opti-
nii libri. Nee admittendnm aut pro-
bantluin edilioiiuni vetustioruni ma-
gistroiu : ([[lod INIeursio placet, Oru-
terus corruptis Livii ct Senecac locis
tuetur; alii sic rcjiciunt, ut duas is-
tas voces promiscue apud Latinos
auctores pnni tauicn fateautur. Non
ntiqtie apud attentius loculos. Vide
nostra ad Livii lib. xxiv. (ironov.
41 O hitrutlirum] Talc illud Virgil.
'mihi tellus ima dehiscat.'
45 Plenos sangnbiis] Plenos sungui'
nis, exponunt ad illud Virgil, ^n. u,
' quibus integer aevi sanguis.' Ideo-
qne adultos et robustos: quos non
vult amplius sibi discipulos.
47 Fiam, ut ego opitior, Hercules]
Linus Herculem in musica discipu-
lum objurgans,ab ipso allisa in caput
cithara occisus est.
48 Ne Phcenix] Phoenix Achillem
discipulum a Paride ad Trojam in-
terfectuMi Peleo nuntiavit.
50 Satis historiarum est] Historia-
rum appellatione intelliguntur apud
Plautuui etiam fabulse, et omnia quse
ad cognitioneni antiquitatis perti-
nent. Lamb.
60 Furtum] KXon^v, K\4//.fj.a, pro
calliditate et astutia, qua quis consi-
lium suum occultat. Sic et K\iirreit>
pro fallere et latere, et voluutateni
celare, Graeci utuntur. Lambin. Rec-
te se liabet ut editunj est, fccisti/ur-
tum in atatem malum. In uetatem
pro in aetate, ut apud Ciceronem et
alios velerum, ' in civitatem,' pro
in civitate. In atate, id est, in vita,
interdum. Et sic Plautus saspe lo-
quitur, nt in Trinuumio act. i. so. 1.
' Iniuiane est facinus, verum in aetate
utile:' id est, interdum utile, in vita u-
lile. Ill eadem comocdia act. ii. so. 4.
' Utrumque, Lfsbonice, in aetate haud
bonum est.' Pessimi illi libri vete-
res quos vidit Scaliger, in quibus le-
f^hur, fcstum arckilectu malum. A ma-
lo architecto haec scriptura. In hac
ipsa comcedia : ' Compendium a^de-
pol baud a;lati optabile Eccisti, cum
istauc nactus cs iuipudentiaiii.' Id
est, vita; tua;. Salmas.
ACTUS 1 1.
Sri;NA I. 1 ]]erilis palria sahe]
IMos erat, ut qui priiuiim iugrederen-
tiir regionem aiitjuam, ad camve tx
intcrvallo rcverlcreutur, religiose
cam salutarent : idquc, (|UoiiiaiM cui-
quc iucu suum qucndam Ucnium
PLA.UTI BACCHID. ACT. II. SC. 2.
IQ'67
prapesse avbitrabantur. Ileins.
S V'icine Apollo] Apollineni Pio-
stateriiiin intelligit, qiiciii veliiti pra;-
sidein in vestibiilo donuis Atlieiiien-
ses rolebant: Haccliitlesauteiii Ailie-
19 Quod ah illo attigisseQ Thquod,
idem tjiiod, ' propter (juod,' qua de
re, id est, quam ol> raussam. Et,
' iiiinciiis ab illo,' dictiiin, sicut illiid
Lucrelii, ' fnljjor ab aiiro,' pro aiiri.
nis agi fiiiguiilur. Ttinieb. ' Lares vi- Porro eleganter ' nnncius attigisse'
cini,' et ' viales,' viconim pra>slites, dicitur: nt vel liac Fab. act. iv. seen.
apiid Graecos Beol ayvius nciminabaii- penult, 'si a me tetigit nuncius,' &c.
tur: iique eranl Apollo et liacclius. Schoppius.
Itaque hie falluntur qui ' viciiium ' 23 Vide qua so] J ocas : alludit ad
interpretanturrbv npoaTaT-npwv, cum vasa Samia quae ex luto Samio ficta
Tbv a7m€'o debereiit. Meursius. erant, idcireo fragilia. Lambin.
ScENA II. 1 QutEsere] Id est, ora- 25 Jdw/je «< so/es] Locum aiunt non
re. Lucret.lib. V. ' Et precc qna?sit intellectum interpretibus in servuin
Ventorum paces.' Ita noster alibi, indiligentem, cujus incuria et negli-
• Quaso decs,' id est, invoco : Blanil. genlia vasa Samia saepius confringe-
I. 'Qnassivere deos,' id est, iuvoca- bantur. Quasi dicat, An etianinum
runt: ibid. 'quaesiius rector Olynipi,' confringis et perdis vasa Samia, lit
id est, invocatus. &•«%. solesr Nihil vidi magis. Veteribus
3T'af/u<u»i] V. N. Cure. act. I. SC. 3. abunde erat, unde caverent, ne Sa-
IG Anima est] Vulgata lectio non niia vasa confringere servis indiligen-
est sollicitanda, si recte exponatur. tibus pro joco esset. Qui sic lude-
Anima, inquit, est arnica amanti. Hoc bat, de corio sue ludebat. Non
sic geneiatim adfirmavit. Kationem servus monetur, ne vas Samium
deinde reddif, cur ita videatur. Si confriugat, sed ultro monet Pistocle-
abest anima, nullus est liomo, iitpo- rum, quia is Bacchidem i'umirt/ndixe-
te Djortuus : ita amanti si abest rat, risum captsns, ne qnis eam con-
amica, nullus est. Quod adjicitur fringat, ut fragilia sunt Samia vasa.
jam, nibil ad comparationem auiica; Ad quod respondet Pistoclerus, Jam-
cum anima facit, sed ad solam amicam ne wf so/es, nempe jocaris. Sic Au-
pertinet. In eo tantum similis est lular. extrema : ' Jamne autcni ut so-
anima et arnica in amante, quod si les, dcludis.' Gronovius.
ntrumvis absit nullus est. Qiias se- 31 Scituin istuc] Uissaldens quum
qtinntur, solum amicze respectu di- in corrupto libro invenisset Dictum,
cuntur, non etiam anima}. Si adest, con'igit, Fictum istuc ; et invenit, cui
res nulla est] Id est, si amica adest piobaret. Sed 'seita' et ' faccta,'
amanti ipse quidem est aliquis, quia etsi propria ea, in quibus est verbo-
per amicam vivit, ut per aniniam, sed rum urbanitas, solet transferre Plau-
ipsius rt's nulla est, qnze prodigitur tus ad res optatas et jucundas audi-
ia gratiam amicie. Atque licet sit tu. Sic Sticbo i. 3. ' Oratio optima
ac vivat, nequam tamen est ac miser, et scitissima : Veni illo ad canam.'
re nimirum pessundata. Vivit amans
per amicam, ut per animani, si adsit.
Si absit, id est. si ca careat, lum nul-
lus est, a?que ac si careat anima.
Sed si habeat amicam, tum ipsius res
Captiv. I. 2. ' te vocari ad coenam
volo. Er. Facete dictiun.' Casin.
III. 1. ' Nunc enim te dcmum nul-
lum scituni scitius est.' Grotioc.
37 Si agU Pdlio] ' P. Polliouem '
nnlla est, et ipse vivit et spirat per circa et tempora comadum mino-
illani ; sed tameu niiser est ac ne- rum parlium fuisse, et in artificio
quam, reconsumpta ac perdita. Sal- suo parum probatum fama; populari,
*"o*- certissiuium est : quern heic a Plaii-
Ddph. et Var. Clas. Plaut. 6 G
1938
NOTiE VARIORUM IN
to tangi veri dissimile non est. Ni-
hil autem refert, sive Pellionem sive
Poll, jpgas : sic eniiii casci illi enun-
ciabant ApoUinem et AjwUinem. Men-
tio luijus et apud Symniachum lib. x.
epist. 2. ' Non idem honor in pionnn-
ciandis fabulis P. PolUoni, qui Am-
bivio fiiii.' J. Qui.
38 Foriisl Id est, ' formosa.' Ser-
vins et Nonius. Nimirum 'fortes'
dicebant veteres qnidquid quaque in
re excelleret : inde ' fortis ' pro for-
moso, pro divite, pro nobili. Ana-
creon : vikS, 5e koI cti'Stj/jov koi nvp koAtj
Tjs oiffa, id est, Ferrum et ignem supe-
rat mulier quce formosa est. IMercer.
39 Ai nadus Venerem] Hoc vult:
Nisi meam amicam pro Venere ha-
berem, dicereni alteram Junonem es-
se. Sfd quia inter Venereni et Ju-
nonem de forma non convenit, ideo
non audeo has lites inter ipsas se-
rere, neqiie alteri prapjndicare, etsi
mea milii Venus sit. Pist.
46 A> mihi sit morce'] Quasi dical :
Tantum abest, ut eum sim nioratu-
rus in nunimis exi)ediendis,ut verear,
ne ille me paratiim moretur. Lamb.
52 Philippos aurcos'] Numnios Phi-
lippi INIacedonis imagine signatos :
de qiiorum valore, vide notas Aulul.
act. III. sc. 2. vers. ult.
SCENA III. 7 Fnciam hie arielem
Phrtjxi] Quem ego tondebo et auro
spoiiabo, ut arietem Phryxi, cujus
vellns aurenm ei at.
13 Adspcrsisli aquam] list, quod
Ter. Andr. ii. 1. dixit, ' Reddidisti
animiini.' Truculent. ' Adspersisti a-
quara ; jam rediit animus.'
14 Pancratice atquc athletke^ Vide
notas I'pid. i. 1. 18.
15 Ciitid hoc, qua causa] Notabilis
iZiuiTifffjihs veterum. Sic infra iv.9.
'Quid quod te niisi ecqiiid tgistif
Terent. H<autont. v. I. ' Quid hoc,
qnnd volo, ut ilia nubat nostro ?' Ubi
vel Pliiuti locus ostcndit male drlcri
rh hoc a Ooveano, et Cuideto. Plior-
niione iv. 1. * Quid <|ua profcclus
causa liinc es in Leronum, Chrcmes?
adduxtin' tecum filiam ?' Cicero pro
Cluentio : ' Quid tu, Pacete, qua de
re niecum locutus es ? quaerunt, ubi
sit perunia r' Gronov.
22 Illuxere] Active pro illustravere.
Vel die ; Dii qnatuor non luxere in
scelestiorcm alternm. Lamb.
23 Qiiamne Archidemidem] Ambi-
guum erat illud servi, scelestiorem
nullum altenim: itaque senex inter-
rogat, An aiterum nullum, quam
Archidemidem ? et ille iterum, Ita
vero, inqiiit, aio, qnani Archidemi-
dem. Acidal,
29 Ostendit S7jmbolum1 Solebant
Graeci in pactis conventis uti qui-
busdam tesseris, quas cTvfjLBoKa voca-
bantur, qu£e loco tabellarimi et syn-
grapharuni erant : atqne ex his jus
dicebatur. Meminit Aristot. et De-
most, in Philipp. Turncb.
36 Prceior recuperatores dedii] Re-
cu^era<ores, jud ices, qui a praptore in
privatis controversiis qnacunque de
re ageretur, dabantur: ita dicti,
quod per eos suuni q<iisque jus re-
cuperare posset. ISunc judiccs dele-
gati vocantur. Holom.
40 Tiina~\ Tr'ma exponit Lamb, tri-
plex : nullo sensu. Trinu, est tertia
pugna. Nam primo plane negarat,
se debere, et symbolum adulleriuum
dixerat; secundo piignatum erat in
judicio apud recuperatores ; tertio
iusidias struxerat. Boxhorn.
41 Autolyco} Autolycus Sisyphi fi-
lius, Sinonis illius pater : iino Mer-
curii fuit filius, Ulyssis avus mater-
nus ; qui aniiualium, quas furto abs-
tulerat, colorcm mutabat. Mart,
lib. viii.sy. ' Non fuit Autolyci tam
piceata mauus.' Lamhinus.
44 Stegal Slega tabulatuni navis,
et quasi prosceniiim, in (|uo nautse
anibnlant : (rrt'vTj Arbitro constratnm
pnppis est : hinc Cict r. in Verr. ' na-
vis constrata,' qiiie Caesari ' teota.'
Wduwtr.
40 Longum est] Corrnptu* quidcm
est locus, ut maiiife.sto apparet, sed
qui ita corrigcndus videatur : ' At-
PLAUTI BACCHID. ACT. 11. SC. 3.
1939
que ego turn lembiim conspicor Lon-
giim, strignncin, iDaleficum cxonia-
lier.' * Stridoiies,' vel 'strigoies '
densariini viiiiini homines ot exer-
citi. Exornabatiir ille Ipiiihus ab iio-
luine stiigoiie ac nialefico. Pliires
qiiideni etaiit in illo lembo, iit ex
seqiientibns Ii(|net, sed exornabalur
et parahaliir ab iiiio praecipue stri-
gone nialefico, qui niagister eiat lein-
bi. Cetenini cum ' strigo' significet
forteni robtisliun ac densarnm viri-
«m, apqtie tie lembo ipso id dici po-
test qnam de homiiie. Salmasius.
50 Arckidimidis] Alludit ad ver-
biim 'demo;' qsiod exauditur in
noni, Arcliidemidis. Vitabaiit aiitem
Roinaiii mala iioniina. Douzu.
58 Ralem Turuare] Ita scripseiat
forte Plantns, occaperunt ratem vr-
hnreinporfum, id est, coepernnt redire
versus porfuni, sed non recta, ne vi-
derentur nimirum hoc consilium ce-
pisse non persequendi, verum per
circuitum hoc fecerunt. Nam «r^«re
est, circuire et circumducere. Ita
ergo coepernnt ratem in porluni cir-
cumducere. Urnare vel urbare, ut
etiani scribebatur, id plane signifi-
CMt. Vetus auctor apud Festum, ' cir-
cuni sese umat ad pedes, terra oc-
cultat caput.' Ita nrnare vel urbare
ratem, est cum circnitione ducere,
non recta. Salinas. Ratem Turharc in
porlu] Neque Latinum est, turhure in
portum, ne(|ue potest placerc Salma-
siiim urhare in porlum. Videndum an
vuigata retineri possit. Videtur tur-
tiare esse posse quoqno modo impedi-
re,ut qui lurbantnr, minus provident,
quid sit agendum, eoque impediun-
Inr in eo quod inslituerant. Sed et
Flonis in bello Piratico: 'Quum le-
ves et fugaces myoparones gravi et
Marlia classe turbasset.' Quod si
minus placeat, legerim, occeperunt
ratem Inhibere in portum. De quo
verbo valde hie commodo lib. iv.
Observationum. Gronorius.
73 Sacerdos est Diamc] Furtun) fa-
cilius committnnt homines, quam sa-
crileL'ium. Indc mos veterum res
carissiiiias in tcmplis dcponendi.
Iiide oiim Romanoium acrariiim in
templo Saturni. Jinxhorn,
74 I\IegalobuliJilius] Lego Megalv
buzi ; vel, quod idem valet, 7J/fg^a/^»/ci.
Suida^f : MeydBvt^os, vvona Kvpiov.
Strabo lib. xiv. iibi de DiaiisE Flplie-
siai templo agit, commcmoraf, gene-
rali nomine ita omnes ejus sacerdotes
appellatos : eunucliosque fuisse, et
custodian socias virgines habuisse.
Sed hoc quid est, quod Plautus dicit,
' Theotimnm filium Megabyzi,' si ille
Megabyzns CMniichus? explico, ' Me-
gabyzi filius ' idem valet, ac si dixis-
set ' Megabyzns:' nam appellativnm
illud nomen fuit : qnomodo larpov
7ra?j, pro eo quod est lajpds. Meur-
sius.
7G Carior'] Id est, damnosior, sum-
tnosior : a(i<pi^oKla.
79 Publicitus serrant] Cum enim
carissima olim in templis deponeren-
tnr, pnblici erant et armati templo-
nmi custodes. Nepos in vita Anni-
balis : ' Gortynii templum magna
cura cnstodinnt, non tam a ceteris,
qnam ab Annibale, ne quid ille, in-
scientibus illis, tolleret secumqtie
portarct.' Exstat enim illo loco si-
niillimum hnic exemplum. Boxhorn.
98 Qui auro habeat soccis suppactum
solum'] Solum, hie est calceamenti
solea. Ergo aureisclavis calceos ille
fixit. V. N. Trinnm. act. iii. 2.
99 Cur ita fastidil] Ita Mil. act.
IV. 2. * Face te fastidii plenum.'
102 Populo prtcsenle] Ex veternm
more. Nepos codem loco: 'Am-
phoras auro et argento opertas,
Gortyniis pracsentibus deposuit in
templo Dianit.' Ne scilicet depo-
situm postea negaretnr. Boxhorn.
110 Utrum velim'] Nam mei jam
res est arbitrli. Velim, nolim, navi-
gandnm est. Boxhorn.
117 Copcm facercm] Id est, copio-
sum. Pseud, act. ii. 3. ' Cops, id est,
1940
NOT.E VARIORUM IN
copia, iiide copis, id est, copiosns.'
Glossae Papiee. Sic eiiini legendiim.
Male copstis, pro copis, editiim est.
Boxhorn.
12S Ci-ucisaln7n'] Quasi in cruce seu
in criicem salientem. Tauhm.
129 Si magis usus venerit^ Si utiliiis
fiierit. Lambin.
130 Reprehensus] V. N. Epid. i. 1.
Infortunio] Damno virgaium, (jua-
riim in tergo meo faciei jacturain.
Box horn.
ACTUS III.
ScENA I. I Januam Ovci] Sic ap-
pellabant veteres omnes locos pesli-
lentes, unde certam pernirieni inimi-
nere et aditum ad manes esse existi-
mabant. Apul. Met. in. ' Inter Oici
cancros jam ipsos haesisti.' Cancros
vocat januam cancellatani. Tiimim.
JI.4. 124. Liicret. I. G. Gra-ci dice-
bant sic "A5ou 7ri;Aay. Feslus : ' Ma-
naie putabant esse ostium Oici, per
quod animae superorum ad inferos
inanarent, qui dicuntur manes.' Gro-
novius.
9 Desidiahida] Sic Mss. Nonius
Marcellus in ' AfFectare ' legit dispo-
liabula.
10 Adfectas appellere'] Pro irpoffiy-
yv^eiv : translatum a navi, quam ad
portuin nautEc appcUiint.
14 Gerulifigulos flitgitii] ' Geriilns,'
apud veteres, non (5 ^aard^uv.nl post-
ea, sed 6 irpaTruv koI -KpaKTTip i\\cx»s
est : lioc loco Plautiis geruUfigvlos
dixit gerulos et figulos, hoc est,
TrpaKTTipas Kal 7r^a<TTas. Seulig. Mens
liornm est : Tu fecisti tuis infamihus
dictis ut tuns pater, et ego tuns pre-
ceptor dicamnr (juasi auctorcs horiim
flagitioruni : quod pater ita tc tecerit,
et ego te finxerim ac docucrirn, nt
tam (lagitiosus cxistcres. Gerutus
pTo\>U',r patrcm, Jigiilits pro|)ler pi.T-
ceplorern. Nam geruliis, ut Scalig.
et Glossir, docent, non crat, (|ui ali-
quid portat, sed qui clficit. doldas-
(HI.
ScENA H. 9 Sed cvquum ei reddere"]
Ita legendum aperte derlarant, quas
statini snhjicit, ' Nam pel q.' &c.
Negat committendum sibi esse, ut
iiigratns habeatur ; ideoqne diiigen-
ter sibi videnduni, quumodo gratiani
Cbrysalo referat. Biuret.
10 Ingrato homine nihil impensiu'sl]
Nunquam efficient interpretes ut vox
impensius coliasrere possit cum ingra-
to, eo sensu quo ponitur apud Lati-
nos. Non enim, ut voUuit, ' inipen-
siun ' contrariuni est ei notioni qua
simplex ' pensuni ' usurpatur, cunt
dicitur ' nihil pensi habere.' Sed nee
' pendere ' et 'impendere ' contraria
sunt, hand sane magis quani ' tri-
buere ' et ' intribuere.' Unde * in-
tributiones' pro tributis, quam 'ten-
dere ' et ' intendere,' ' ferre ' el * in-
ferrc,' et simiiia. Iiide ' impensum '
pro gravi, caro, pretioso, a quo ' im-
pensius,'enixins, largius. Virgilius :
' tanlo me impensius icqiiuni est Con-
snlere : ' id est, niagis. 'Iniptndio'
quoque adverbiun) pro valde. Item
' impensum preiiuni,' pro magno, et
'impenso' vel ' impense,' pro care.
' Luscinias soliti impense prandere
coemptas.' GIossk : Impcnsus, Saipi'
Kris. Legendum igitur in versu Plau-
tino, gralo hotnine nildl impensius est :
hoc est, nihil gravitis, nihil pretiosius
et carius gralo homine. Posset eti-
am sumi pro inipenditisius. Nam pau-
lo post dicit, ' niiiiio pra stare impen-
diosum esse quam ingratum.' Im-
pensus quippe et impendiosus idem,
nem|)e 5a<//(A7;s, largilor,lib('rulis. Et
tales sunt grati homines, (|ui mcmine-
runt accepli benelicii, et vicissim in
euin qui sibi beneficus fiiif, largiter
el ipsi benefici esscet inipendiosiges-
tiunt. Nam 'impendio' advcrbiiiin
el 'impense' idem significant. Di-
cit postea satiiis esse malefactorem
amitti, id est, inultum dimitti, quam
beneficuin reiinqui, id est, quam be-
nefico vices non repindere el in enm
iinpciidioiinm esse. Nihil cigo ho-
PLAUTI BACCHID. ACT. III. SC. 3.
1941
mine prato impensins. Quod non
potest convenire inp;riito, qui niliil re-
pendpie vult ac lepotiere ilii a quo
beiieficiuin accepit. Salinas, liigrulo
hnmhic 7iiliil est impevsius] Niliil pro-
piiis ad sensum Plauti explicationc
Pistorii, L'ui ' impensuni ' hie, in quod
nuiltnm et magna cum jactnra impen-
ditiir. Certe ' impenso pretio pa-
rare ' Capsari, Ciceroni, Livio, magno
pretio est eiiiere vcl compararp. ' Im-
pensum ' igitiir, quod concednnt, est
grave, carum, prctiosum et caro con-
stans. Ingrato liomine nihil carius
constat, inquit, quia quod in ilium
impenditur, interit, sine fructu ac re-
ditu est. Nihil ' impensiore pretio '
habetur.quamliomo inpratus. Sic lu-
dit in vocal»ulo ' carus ' act. n. sc. 3.
vers. 70. Quod autem sequitur, ' Ni-
niio pra>stat te impendiosum, quam
ingraium dici,' alia sententia est, in
rem quidem eandeni, sed liaudqiia-
quam similem sensum explicans. Nc-
que ' impensus ' et ' impendiosns '
idem, ut vnlt Salmas. sed 'impendi-
osus ' suniptuosus, vel qui multiini
sumti facit ; 'impensuni' autem id
quod, vcl in ipiod mnltuni sumitur vel
impenditur. Gronovins.
14 Qua me caussn] Non puto qnic-
quani esse mutandum. Cum ingra-
tum damnavit, tanto magis se cum
cura esse debere ait, et sibi obvigiia-
to opus esse ne ingratns sit scilicet.
Hoc eniin subintelligendum. Sal-
mnsius.
17 7)/.)//.e">i«s, larsnta'] Hnec recte in-
ter se opponuntur: nam benigntts et
largus, idem valent, id est, sisne illi-
beralis, an liberalis. Lamb. Comma-
diis, incommndiis] ' Conmiodi ' sunt,
((ui spse ad alionim mores vel sno ju-
dicio accommodant, vel sunt accom-
modati natura, et qui aliis facile ob-
sequuntnr et prosuiit: apd/xlovs CraB-
ci appellant. Lamb.
ScENA in. 1 A^«nf] Nunc adver-
santis bic est, non femporis. Lamb.
8 Rectum] Integrum, non infltxum
ad vitium. Rectum opponitur hie
' pravo.' Tanbm.
11 Tarn cUtI Accusal, hiwKu. Douz.
V. N. Asin. act. ii. 1.
20 Ante solcm e.vorientem'] Frustra
captai liunc sermonem Petitus, quasi
repugnantem Ipgi jubenti apoiyeadai
ra SLOacnca\c'!a /u?; iri)6Tepov rjAiov aviov-
TO?, eoque subjicit ingratum Adve.
Scio et Platonis lib. vii. de Kepubl.
T]/j.epas Se vpOpov re tTTa.vi6vTwv, TrcuSas
fj.lv nphs SiSaaKO-Aovs irov rpiireaOat XP*"
(iv. Nee detendendum vulgatiim for-
mula ilia 'ante diem tertiuu) Calen-
das :' non enim ibLrb ante vini habet
Tuv ad. Nimirum * ante solem exori-
entem,' non accipiendnm est, quasi
sit ante Iiicem,sed pro diliiculo. Est
autem diluculimi, 'cum, sole nondum
orto, jam lucet,' ut scribit Censori-
nus. Neqne aliud tenipus significant
Grapci. Grotiovius.
28 Cincliculo pra!ci7ictus'] ' Cincti-
cnhis ' adoloscentium erat, ut ' cinc-
tus ' vironim, qua zona latior, sen
vestis infra pectus, corpus compre-
bendens : siuiilis subligaculo Graece
^u'jjLa et fitr^ua dicitur; quo nomine
Grffce etiaui 'tunica' intelligitnr.
Et vetustissimi cincto uti,loco tunicas
solebant : nude Horat. 'cinctutos'
vocat ' Cethegos.' Jam, ' cinctura
esse,' erat modesta; disciplina* argu-
mentum ; contra, ' discinctum ' esse,
niores dissolutos arguebat. Sulla de
C. Jul. C;i!S. apud Suet. ' ^lale prae-
cinctum puerum caveatis:' quod dux-
iore cinctura uteretur. Tunieb.
30 Nutricis pallium~\ Hoc enim a
pueris, diim comiintur et aluntur,
varie maculatur. Longol.
31 Nam oliml Nam olini honorem
prius conspfiuebalnr populi siiflVagio,
quam magistro parerc dcsierat : lioc
e^t, magistro parebat usque ad earn
ffitatem, qua potere magistratus per
leges licet. Lamb.
37 Tabula] Litteraria, in qua pucri
littcras faciunt, id est, scribuut, et
discunt. 'iurneb.
1942
NOTiE VARIORUM IN
42 It magister quasi lucerna, undo
expretus linteo'] Legeiidnm in hoc
versn, It magister quasi laterna undo
exlertus linteo. Nam de lucerna nii-
gae, et non est niagna'miitatso laterna
pro lucerna legere. Nam in Longo-
bavdico charactere, quo pleriqiie ve-
teres anctores descripti sunt, F et ^4
paene simiiem habent figuram, et C
ac T s»pe invicem perinutanttir. La-
terna; erant corneae, quae uncto lin-
teo, quo hicidiores essent, exterge-
bantur. Extertus aiiteui pro exter-
sus, ut ' adgrestus fari ' apnd Enni-
um pro aggressns. Item Varro apiid
Nonium, ' iit mangoniim piieii, terti,'
uncti, pro tersi. Ita hoc loco exter-
tus omnino pro expretus, quod nihil
significat,s(!ribendnm. Salmas. Unc-
to expretus] Vox niliili rh expretus,
Apnd Festiim lege, ' Expcrtia anti-
qui dicebant, quasi extra i)artem ha-
bita :' sed nee placet extertus, aiit
cornese istie laternap, qiias uncto lin-
teo extergebantur. Meo judicio scrip-
sit Plantus, It magister quasi laterna
uncto spretus linteo. Expretus pro spre-
tus, nt passim ' exspecto'pro 'specto,'
apud Ciceroneni, Fani. Ep. i. 4. cum
pulcerrime extarcmus quidam codices :
quod nihil aliud vult, qnam libraries
nonnunquam sic solitos scribere pro
staremus. Laternae linteo obdiictiE
iiieminit Cicero ad Attic, lil). iv. ep.
3. ' panels pannosis linca laterna.' Id
linteiin) oleo taetnm fiiisse creilibile
est, et sic Incem transmisissc, nt ho-
difqne passim in Italia, qnaj fenestris
obdncnntnr. ^Ligistcr spretus, irri«us
et coniemtus, it undo linteo, hoc est,
eraplastro vel foniento fissoruni ru-
randornm gratia cap\if obsitus, quasi
laternii, cni ct ipsi linteuni unctnm
prxtenditur. Grouovius.
44 Inhibere imperium'] Recte dici-
tur inliiliere imperium, pro habere in
aliqutin imperium, et imperarc. I'2ti-
am apud r^ivium Icgitin. VA ' inhi-
bere; spcin ' apud Ciccronem pro ha-
bere; quod eliam notavit Tnrncbns.
Idem Plantus in Sticho v. 4. 15. ' ii-
trum Fontlnali an Libero te imperi-
um inhibere mavis?' Salmas. Vide
nostra ad Livii lib. iii. 59. Grouo-
vius.
48 Deos propitios'] Ev(prifj.i(rix6i : vo-
Init enim dicere; Deos niilii iratos
qnam ilium mallem uie videre : id
est, mallem me videri a diis iratis,
qnam a Lydo irato: hie nnim iratus
erat gravis et saevus. Vel simplici-
ter: Mallem me a diis videri, tjuam
ab illo, hoc est, nollem me ab illo vi-
deri ; sed ilia meliora. Lamb. Quam
ilium mavelletn] Duas diit hie expliea-
tiones Lambinus : neutram bonam,
quia per illmn intelligit iratum Ly-
dum. At cur hnjus ira IMnesilocho
formidabilis? luio niavellem, inquit,
deos propitios mihi videre me, qnam
ilium videre me, qui dixit se astan-
tem viiiisse me ante ostium. Cur
autem? quia erat amicus patris: et
nolebat nee patrem, nee quenquaui
videre ante Pistoclerum et Bacchi-
dem: verebaturque, ne dnm ab hoc
detinetur, intervenerit pater. Grono-
vius.
61 Meum malum promptare] Lam-
binus explicat, Malim i'istoclenun
meum malum profiindere, quam pe-
culiuuj. Id displicuit niiper et nihil
argiinntur vidisse inlerpretcs. Sen-
tentiam enim esse statuunt: INIalim
ilium Sivpius auribus suis promere et
haurire dicta mala, ut tu quidem eu
a|>pellas, quibtis officii siii admone-
retur, qnam peculium nieum. Quis
hoc iuvenisset ? Qiieniadmodum au-
tem ' promere malum' est audire ma-
la dicta? Aut (juis dixit 'promere
auril)us,' quod sit accipere auribus?
Non potest jocus hie vernilis bene
intelligi, nisi scribas, Cave tnalo. l)i-
citur quidem recte utruuique: sed
senex dixerat. Cave malo, to sensu,
«|uo Pistocierus iiac fabula i. 2. 30.
licspondet hie Lydus, quasi juitsissct
etim senex * cavcre malo,' ut cave-
nius alicui, nc damnum accipiat.
PLAUTI BACCKID. ACT. III. SO. 4.
1943
Quails li'.siis Pt ill Persa iii. 1. 41.
lino, in(|iiit, non tantoperc inalo nico
caiituiii ciipio, lit lion iiialini illiid
emu proiii|itare ct iiaiirire (piaiii pc-
ciiliuin iiieiini : si eniiii id promptct,
atf|iie iiide (leniat, facial iiiimis ; kr-
tabor aiitciii, si minus fiat ni(Miui
iDahiin ; non hctabor, si peciiliuin.
Groiwv.
67 At qme acerrime^ Deperit me-
retricem, noii aliquant nioderatani,
sed (|uae iiistar maris zestiiosi rapax
et fervida est. Lamb. Talis ilia He-
rat. ()d. I. 27. ' Atque aceirime est :
absorbet, ub.' Et cave quicquam
aibitreie sincerius. INIeretrix coniest
et absorbet amatoreui, cum sum bo-
nis et fortunis everlit : iit INIostell.
act. I. 1. Est eniin pro edit, positum.
J. Gul.
88 Viden' ut cB^re] Hie servus er-
rat; non eniin Pistocleiuin coirup-
tum (lueiitur, scd iJaccliidein silii
pra^reptain. Lamb.
ScENA IV. 1 Amiciorem nunc] Sic
vnla;o et putaljat Douza elpooviKus
piolatum, qiicniadmodiim paullo post
etiaui Pistocleius alitor loquitur
quani sentit. Sed Lauibini codices
ct uterque Pall. Immitiorem ; nisi
quod in uno dubium est, an poliiis
Immicivrem \e<^\ oporteat. Hoc ergo
Griitero auctore in alteram snain edi-
tionem adini>it Taubinannus. Quuin
fecisset id<Mn Parens, mntavit sen-
tentiam Grutenis, conteiidendi, ut
videtur, studio niiiiiuiii prodiictiis, et
acerbe liominem iuirepuit. Atque
ille asseveratione tanta perterritns
postea reddidit Amiciorem. Nobis
ciirascriptis recederemiis, nihil erat
causa;. Nam quod Lambinus ne illiid
quidetii tiituni et sinceruiii censet,
niliil me inovet. Est cnim immitis
crudelis, durus, inluimaiiiis. Sic ' im-
mitis Acliilli ' apud sumuuiiii poetani.
Et apiid Suetoniuin Tiberius 'asper
et immitis.' Nihil profecto aptius.
Utruiii duriiis et crudelius niecuin
agere atuicum an amicani dicam, am-
bigo. Gronov.
4 Suo, nieo'] Qnidam lia^c ita acci-
piuiil, (piasi meo sit corrpctio ejus
([iiod dixerat suo: Camerarins vero
una dictione legit suo-meo: quasi ve-
lit IMiiesiloclius, iitriiisqiie incommo-
do factum, ut sodalem IJacchis 8ibi
jiratiileiit. Ego non dubito qiiin suo
et meo siiit diversa; lectiones, qua-
rum una tandem e margine irrepsit
in texiiim, non iudiicta priore. Idque
eo facilius fuit, quod ainbx' sine jac-
tiira seiisus tolerari possint. Piopter-
ea rh meo audacter cum IJoiiza de-
leo. Dissaldms,
5 Nam mild divini] V. N. Ampliit.
II. 2.
G P lane que amo'\ Oratio iiisani ania-
toris niiriim in modiim fliictiiat et
turbat. Nam cum esset dicturus,
Ni ego illam inodis pliiriinis niiserain
habebo et nlciscar, siibito sp ipse
revncans, sabd'iX, planeque umo. Lamb.
9 Id isti dabo] Iteruin txprimitur
adfectus ainsntis ; qui dicat, se patri
siirreptnrum pecuniam qiiam det Bac-
cliidi, ciii iiiodo niinatiis est. Lamb.
10 Ut mendicet mens paltr] Dictu-
rus erat, et vero ila orationem exor-
siis erat, ul hoc siibjiceret, ut mendi-
cet, iiiiiiiriim Daccliis : sed nt homo
perturbatus, vel religione quadam
retractiis, ininas in Baccliidom inten-
tatas ill patrcm convertif. Lamb.
15 Ramenta] Nonius: ' IJamentum
«iici voluere, quasi projecticium quod-
dain purganientiim.' Dicebant an-
tem ramentum et ramenia, ut fulmen-
tum et fulmenta, vetustissimi : nunc
neiitro tantum iiti satins ei-t. Gruuov.
Propensior] Id pst, ponderosior.
21 Muituo dicat jocum] Ad carmi-
iia ilia sublesta, cassa et anilia, quffi
in laudes defunctorum a praficis oc-
centabaiitiir, refero ; quod genus,
' ncniarum ' nomine et ' niigarura '
veniebat : ut Asin. act. iv. sc. 1. vs.
penult. Dunza.
25 Siabilc est] Sentenlia decretum
est.
1944
NOT^ VARIORUM IN
ScENA V. 3 Teiigit] Sell. ' ip-
suin,' id est, pertigit, sen pervenit
ad eum. Douza.
ScENA VI, 8 Coena detur] V. N.
Epid. I. 1. Quce bilem movetl Ut ab
iiiiiiiico data.
13 LiH-^uu factiosi] Lingua fnctiosi
diciuitiir laigiloqiii ac dites dapsiliuin
dictorum, hoc est, ad proniittenduiu
proiiii potius qiiani condi ; ad largi-
eiidiim non item. Factiosi enim pro
opiilentis sen potentibns accept! ab
aiitiqnis. Turneb.
14 Nullus est, quoi] Nihil hoc aiit
seqiienti versii miitandum est. Niilli
seciinda obtigit fortuna, ciii ignavi
non invideant ; ipsi veio ignavia sua
sedulo cavent, ne obtiiigat sibi ejus-
niodi fortuna, et sic invidiam decli-
nant. Nam iiis tantum, quorum res
florentes sunt, invidetur. Boxhorn.
27 Aliquo ]mcto'\ Donat. in Andr.
• Eo pacto, id est, niodo, quoniani
antecedit pactum, modus sequitur.'
Sic ille, sed obscure : pactum pro mo-
do, quia modus certus, et certa for-
mula cuique paction! adhibctur. Pas-
serat.
36 Me ires consultum] Milii consu-
leies male: injuriam faceres. 3Ic,
pro mihi, dixisse antiques docet Fes-
tns. Douza.
38 Protectas] Id est, provocas, la-
ceisis.
ACTUS IV.
SCENA I. 7 Recede] Abigit pue-
rnni ab janua, quod fores levins pul-
sasset. Dierecte] Vide notas Cap-
teiv. act. in. sc. 4. vers. 103. etTrin.
II. 4.
ScENA II. 9 FJaiiam] 'EAareia, nrba
maxima Fhocidis. Est et alia Thcs-
saliae.
14 Dentifrangibula'] Pugni,qni ges-
tiimt tibi dentes comminuere. Quan-
quam nialim ita vocari articulos digi-
toriim. (irutcr.
Ij niilti cautio] Graphice hie de-
pingitur parasiti persona ; cui cum
inprimis sit dentium nsus, et horura
caussa parasitum agat, desinit con-
festim illi obloqui, qui dentifragium
niinatur. Boxhorn.
16 NaucifrangiliuUt] Dentes, quibua
nuces franguntur. Casaubonus ad
Allien, nucifrangihulum exponitur
fiovKrjpSPaTos. Mails meis] Malas fu-
isse etiam partes intra os, cum hie,
tum alibi confirmatur. Gruter.
19 Integumentum corporis] Stojuaro-
0ijAa| sen 5opv(l>6pos, custos et stipa-
tor corpo4is, satelles. Graecorum
imitatus est sermonem, qui sic voca-
bant, a7nicum intimum indivisumque.
Lamb.
20 Cui tu integumentum improbus es]
Jocus frigidus est, imo ne jocus qui-
dem, ob nnius vocis praetermissio-
nem, quse desiderata facetias poetae
lepidissimi corrumpit. Emendo igi-
tur, Nefjuam esse oportet scutum : in-
tegumentum improbum est. Nam inte-
gumenta vocautur et tegmenta, ope-
rimenta scutorum et sagmata. Utra-
que sententia significatur, militem
esse nequam dominum, qui utatur
tali ministro. Turneb.
ScENA III. 3 Incredibilis] Indig-
nus cui quisquam credat. Lumbin.
Douza.
7 Inimicos quam amicos] V. N. Me-
naechm. act. v. 1.
15 Crimintw' me hahuisse Jidem]
Frustra hie est argutns Fistorins.
Nam habere fidem crimini pro accu-
sasse fidem alicujus pro crimine quis
dixit? at pro credere nialedicto, quis
non dicit P Crimine pulsatus erat
Pistoclerns quasi amator liacchidis,
quam unam esse putabat Mnedilochus
ct sibi destinatam. Id (|uia credidit,
reddidit patri omne auruni, et nunc
dolet se, quia crimen falso credidit,
esse conjectum in tantam molestiani.
Neqiie aliter infra iv. 4. 32. ' Hac-
chidem atque hiinc suspicabar prop-
ter crimen, Chrysale, me male con-
suluisse.' Id est, propter criiiiina-
lionem Lydi, qua is ambos onerarat.
PF>AUTI BACCflin. ACT. IV. SC. 4.
1945
Non enim in eo, (luod crimen romnii-
sisset, lit vnlt Pisloriiis. Tereiit.
Hec. V. 2. ' Nam si coiiipererit criiiii-
iii tiia se falso uxor crediiiisse.' OYo-
ttov.
19 His fovibns afqiic hac repuU] Th
lute est a Cumerario. Utriim volen-
tibiis scriptis iiecne, adfirniare hand
qiiiiniis, ()iiia et CJriiteriis et Parens
silent. Vetiis aiitem editio et mein-
brana? AcadeniicaR : his fori lius utque
repuli, rejeci hominem. Qiioti satis ad-
Reqiior, sed et elegantcr dictum pii-
to, accepta particiiia atque, ut apiid
Virgiliiim depreiiensa est a Geiiio
lib. X. c. 29. legitiirqiie in liac ipsa
Fabula ii. 3. 45. Et nos similiter T.
Livio rcstitiiimiis. Tabiilap diiode-
cim, ' Si in jus vocat, atque eat.'
23 'Nunc ugitas sat tuie tuarum re-
rum] Hiccine qiioqiie oblirTsisse, qui
Plaiito nianus admonint? Nee mi-
ror illiiii), qui fo-i/rts ; sed Salmasiiim
explicantem, satis ipse tuas res atjis:
non ipse alicna ope opus liabes. Imo
contra, difficiiiter tuas res agis : tibi
ipsi propemodiim aliena ope opus
est. Nam ' satagere reriim suariim '
est, satis negotii iiaberc ipsiim, satis
exercitiim etsoilicitiim pro rebus siiis
esse. Sic Terent. Heaut. ii. I. ' Nam
hie Clinia, etsi is quoque siiarum re-
rum satagit, attaiiien liabet bene ac
pudice eductam.' (^ato : 'Jam apud
vallum nostri satis agebant.' Gellius,
I. J7. ' Iramniqiie et niolestiarum
muliebrium per diem perqiie iioctem
satagebat.' Appnieins lib. viii. ' Co-
lon! niultitiidinem nostram latrones
rati satis agentes rerum siiarnm, ex-
iinieque trepidi.' IMamertinns Julia-
no cap. xxviii. ' Statim e solio, tan-
qnam praeceptns exsiluit, vultu tre-
pido atque satagentc, qiialis mens
esse potuisset, si principi sciiis oc-
currerem.' Sic enim legendiim : non
qualis mens men, ut vulgo, et frustra
tentat Acidalins. Noster denique
Mercat. ii. 1. ' In soninis egi satis et
fui homo exercitus.' Gronov.
21 Deits respiciet] V. N. Capteiv,
IV. 2.
ScENA IV. 1 Auro e.rpendi] Cum
aiiro coinparari, auro coiitia ponde-
rari: de se gloriose base pr.idicat.
Lamb.
7 Parmcnones, Syri] Partncnones is-
ti non niovendi siio loco. Nomen
servi est in conicedia palliata. Apud
Terentiuiii in Ennucho Parineno ser-
vus est Pli;iedria;. In aliis plerisque
comoediis Lafinis ex Grasco versis,
qnlbns carenun hodie, Parmeno in-
ducebatur fraudansherum. Eo allu-
sit Plantus. Parmeno ex Graco riop-
jxivoiv vel TTo.pajxivwv, ab assiduitate
assistendi domino. Salm.
13 Ulcnnque res sit] Auimunj scil.
liabeat Fortnnaj aptiiin.
15 Ilercutem fecit ex patre] Herculi
decimam bonorum consecrare locu-
pktes qnideni solent ; propterea
quod is dixerit moriturus, eos opn-
lentos tuturos, qui sibi decimam bo-
norum snoriim partem consecrassent.
V. N. Stich. act. ii. 1. Loiigol.
18 Vos moestos tristesque] ' Mces-
tiis,' qui aniino angitnr; ' tristis,'
qui vultu aegritudinem praesentem
ostendit.
21 Imovero] Imo multo, et nimis
minus, quam pariiin. Multo nimio, iK
TrapaWrjAov posita sunt: vel, nimio
plus est, quam multo. Lambin.
24 Sumebas primoribus] ' Manuum
sinn' et ' digitis primoribus ' aliquid
sumerc opponuntur. IManuuin sinii
quod sumptnm est, continetur; quod
primoribus digitis, facile elabitiir.
Facit hue illiid Lactantii lib. de
Opif. Dei: ' Ideo sinus manuum lio-
niini datus, ut sumpta melius posset
continere.' Hinc, veint proverbiali
loc|uendi ratione, dicitiir primoribus
digitis eum alujuid siimere, qui ita
sumit ant accipit oblata, ut sit amis-
siirus. Bo.rhorn.
25 Ejusmodi hniniiii] Constrni ita
debet: An ncscicbas, quam raro ejus-
modi tcmpus, sc. argeuti sumeudi, st
194G
NOTyE VARIORUM IN
daret? Douza.
26 Immevsti] Immersisti manus in
stiriiin. Boxhorn.
29 Cum rumenlo] Trucui. Prolog.
* cum pulvisculo,' quod omnem sco-
bem et piilvereni interpreter. Tur-
neb.
32 Cnme7i] Hoc vult, qnod jam
dictum So. pranced, ad vers. 15.
Pistorls.
42 Conglutina'] Consue doles.
45 3Iendacii prehenditi Pro in men-
dacio. Sic infra iv. 9. 26. ' Doli
prehensus.' A. Gell. ii. 18. * Servos
furti manifesti prensos.' Appul. ix.
* Noxae deprehensus.' Grotiov.
47 3Ie adversum libi] Id est, me
praesente in te aWsentem.
48 Si tu ilium solem] Elegantissime
dicitur, si tu ilium solem: SetKTiKus
haec loquens manus ad solem liistiio
toliebat, Dixeris illi solem esse, cre-
det esse liinam ; et noctem qui est
dies. Salinas.
64 CiTam] Cera iiic non est tabula
ex cera et ligno compacta ; sed ea
potius cera, qua more non nimium ab
hodierno abludente, tabellas obsig-
nabant. Sequitur enim inferins, ' ob-
signacito:' in qnem nsnni et ceram
poposcerat sibi. Douza. Tabellas] An-
te chartcc ct membranarnm nsiim, in
dolatis ex ligno codicillis epistola-
vuin colloquia s(!rihebantnr. Etejus-
iiiodi tabiilas Honiero etiam noti?.
Fiebaut iiiaj inducta cera e fago,
abiete, buxo, tilia sive pliilira, acerc,
citro, ebore : nsi tamen et cliarta :
8ed sive tabella sive cliarta, fuit for-
ma ejus paiillo alia qiiain liodie ; pa-
gellsK enim erant, et species miiiiiii
libelli. Hinc Ciruronis iliud lib. ii.
Epist. 13. ' Extrema pagella pupu^'it
ine tiio cliir(igrai)lio.' Nisi (piod pub-
licas litleras ad S. P. Q. grandiore
forma ct transversa cliarta scribe-
bant, scilicet (|iiasi bistorias : liie si-
quidein iiiajuie modulo scriijcbantur ;
carinina atque cpistola;, brcviore.
Lipaiua.
67 Imo adesl] Quidquid alii con-
tradicunt, li;vc verlta plane sunt Mne-
siloclii, qui apnd Bdccliidem pransu-
rus erat ex obsonatn Pistocleri. Ideo
ne moretur eum servus, ait, ' Quid
nunc es factnrus,' &c. Quasi dicat:
Animus est in patinis, ne me mora-
re : id andiens servus, mox convivas
divinat. Nenipe, inquit, vos duo (tu
et Pistoclerus) eritis in convivio, et
tua arnica. Pistoris.
74 Quce impeiacisti ] Locus baud
dnbie corniptus. Varia et vana bac-
tenus molinntnr correctores. Scri-
bendum est. Quod imperatisli, impe-
trutum. Bene bonis factum iliico est.
Sententia aperta : Qnod imperasti ut
ad te adferrein, impetratum est.
Qnod boni imperant, statim factum,
statini impetratum est. Boxh. Pro-
bo legi, quod iiiiperavisti, impetratum.
Nee alia emendatio quwrenda. Et
sic olim emeiidavi ad oram mei ex-
emplaris. Salmas. Vide qute ad liunc
locum scripsimus Observ. lib. in. c.
2. Gronov.
81 Jam imperatum in cern] Jam
scriptum est quod imperasti.
85 31ane] Exspecta, ne dicta, do-
nee, quie dictasti, srripserit. Boxh.
96 Oldiga] Sril. lino. Et rectis-
sinie PI. ad iitteras faciundas res
quatuor simul dinumeravit antea ;
' stilum, ceram, tabellas, et linuni.'
Dniiza.
99 Potiii' vt cures te] Quasi dicat :
Cura tu modo Geniiini tuum, el de
me securus csto.
100 Dim fiducia opus couduxi] Alle-
goria est, a rcdemptoribus ducta,
(jui (latis si)onsorib>is, et factis syn-
grapiiis .suo peiiculo opus ali(|Uod fa-
ciuiiduni conduxerunt. Fiducia in
I.exico (lia'colat. est viroOrjitri. Et
C'icer. Ollic. iii. ' fuluciam' pro ' de-
posito;' ut in Orat. pro L. Flacco,
pro 'pignore' posuit. Uolnmau.
SCENA V. 1 Insunum magiiuin] Ve-
tcres cum aliijuid veliemenlcr extol-
Icrcnl, soliti tani]iiain cxclamanteii,
PLAUTI BACCHiD. ACT. IV. SC. 7.
1947
orationi sucP vocein i^avla inserere.
Uni)e mananint illas locntioiies, Ma-
viKbv '6<Tov /ueya, et Insanum magnum.
Ca.sanl)on.
0 Vorsaho ego ilium Iwdie] Tractiim
a piscibus, (|iii, diini in sartagiiie aiit
craticiila tVif^unliir, liinc iiiile ver-
santiir. Seneca Epistola 90, ' Solli-
citiulo nos in nostra piirpiiia versat.*
ScKNA VI. 18 Quod istic esset
xcrijttum, idfieret] Ita Gniten)«, qiium
anibolms in Mss. \egeieU\r,ut fieret :
et increpat editioneseodeni versti bis
eandein pariiculam expriinentes. Ita-
qiie airi fecerimt, asset scriplum, fie-
ret. Se(l retincnda sciiptina veins
Integra, Orahat, ill, quod isluc est
scriptum, ut fieret : noque inepte, sed
antique lepetitnr particnla : nee
Plauto niodo, nt liac ipsa scena, ' ut
ni meuin Giiatnm, &c. ut tna jam ;'
et hac frtbula, 'Ur, nbi enieiitnm
sibi sit, se ut reveliat domiiin :' sed
persappe et Livio. Vide nostra ad
lib. xxii. 11. et XXVIII. 9. Terenti-
ns Pliorni. act. i. sc. 3. ' Adeon ' rem
redis'o, nt qui milii consnitnm op-
time velit esse, Pliirdria, patreni ut
extimescani, nbi in nipniem ejus ad-
venti venit?' nbi Giiidetns sibi vi-
detnr operie pretiiini facere, ex pos-
teriori versn tiS tit quod abundabat,
inquit, ejpcto. Sed Terentius sic ab-
undare ipse voUiit. (ironov.
19 Noscc signum] INIos vetus no-
taiidus. AntPqnain literas recita-
vent, jiibebant, ad versus qnos face-
rent, ne postea dicerent fictas, vog-
noscere signiim. Quod exeniplis pas-
sim potest probari. Victor,
22 Nunc ab transenna] Vel cra-
tem, vel rete appellat ' trau'^ennam ;'
qu;p maciiina est capiendis turdis,
reticulato opere facta, cpiod rh 5ik-
Tuo€i5es ab retis siinilitudinc dictum.
Salinas. Transenna eliam 'cancellos'
signiticat. Giossa- : <raHse)in« Graece
KiyK\ls. Hinc Cic. ' per transennam
aspicere ' dixit de Oral. i. 35. pro-
verbiaiiter, pro slrictim, Voiunt viri
docti boo vocabiilum a * transcnndo'
dici, quia per cancellos cons()ectns
transit. Sed videtur potins transenna
dicta, quasi transtenna, quia aliqnid
transtenditur. Veteres dicebant ' ten-
nere' pro tendere. Ut apud Terent.
Phorm. ' Neque accipitri rete tenni-
tiir, neque inilvio.' Sic oliui scrip-
turn fuis-e annotat Donatus. Ut Mi-
lit. V. vs. 14. 'dispeiinite' pro dis-
pandite. Cironov.
23 Intendi tenus] Tenns est laqae-
us, quo aves suspensi capiuntiir.
Marcellus ' laqueum ' iutcrpretatnr,
et dictum a tendicnia dirit, Pnrum
et putnm Graecnm est rh reVoy vel
Te'wos. Hinc tennes etiam virguias
et festucas lenos dixere, ut <pt\vpia,
Gracci. Sulmas.
27 Con/ertur ratis'\ ' Ratem confer-
re,' signiticat o'vi/.ffdWftv, aiit irapa-
pdWiiv : ut ' conferre gradnin.' En-
niiis : ' ConftTta pulcbre rate inaera-
taqiie peiiie.' Scalig. ' Conferri ' di-
citnr agitata navis alteri navi, nt
concuriant scil. ac inutuo inipingant :
qui quidein hie verns sensus est. Aci-
dal.
Scena vii, 12 Belhrophontem] Vid.
Honi. Iliad, vii.
17 In CO ipso adstas lapidc] Idem
dicil aliis verbis : et adaginui est in
euui, qui pra^sens, videns audiensque
tamen dcluditur. ' Lajiis ' autem lo-
cus eminens erat, et tanquain sugges-
tiis, nnde jjrapco praedicabat atqne
vendebat : et \ldov Aristoph. sugges-
tum vocavit. Unde, ' de lapide eoi-
tos' Cic. noniinaf, vilissimo*, ut ser-
vos venales: et Coluinell. lib. iv. 3.
*de la(>ide noxium,' appellat servuiu
de lapide emptum, non fiiigi bona;,
sed qui noxie deditus sit, ideoque
venditus. Turneb.
18 Quern Di diligunt, adolesccns mO'
ritur] Plautus hie Menaiidri versum
a-mulatus est: 'Oc oi Oeol <pt\ov(Tiv,
a.'KoOvt)(TKii vios, Innilit (Ihrysalus,
senem Nicobnlum Diis esse invisuni :
quod adolesceiis, dumsaperet etsen-
1948
NOTiE VARIORUM IN
tiret, moituus not) esset. Herald.
23 Tanti est, quanti est fungus] Id
est, inutilis et stolidns est. Vide A-
dag. ' Fungus pntidus.'
25 Adstringite ad columnam fortiter]
Hoc de flagellatione, quae expetere
solebat in adstrictos ad columnam,
accipio; etsi ad custodiam modo id
factum aliquis pertendat. Lipsius.
42 Ch. Itiveiieris] Tu per te inve-
nias, si voles : vel facito ut per te in-
venias si possis. Lamb.
SCENA VIII. 4 Sed mulierem] Pro-
verb. ' muliere ignavior :'et, ' niulier
Imperator.' Et Graeci timidum in
belle ^waiKi'ai' appellant. Sic Mil.ii.
6. &c.
8 Exhceredem] V. N. Blenaechm.
III. 2.
19 Ambol Sinuil, et nno quasi ac-
tu. Differiint enim ambo et xdrique.
Cliaris.
35 Ut suhblanditur'] Ita ergo Aci-
dalins Clirysalo hoc ipsi dat : quod
miles dixerat, veliit palpans, tuo ar-
bitratu. Lamb. elpupiKuis dictum seni
dabat : qui fam procul tamenaberat,
ut nihil eorum <\\\?e. loquerentur au-
dire poluerit.
37 liogato] Id est, stipulator.
Vide N. Pseud, act. i. 1. Ceterum
verbiim sat est] Non hoc dicit, unimi
in rem totam verbum snfficere: sed
verbum dixit pro verborutn, ut Rud.
act. III. sc. G. 'hie verbum sat est:'
et True. ii. 8. ' Sequere hac, verbum
sat est.' Jam sensus est : de cetero,
sive quod ad cetera attinet, vcrborimi
sat est. Quasi dicat: de aliis rebus
nihil opus te ad senem meminisse :
nunimos paltem rogato. Metuebat
enim ne fallacia apparcret, si in ser-
nioncni alinm descenderet, &c. Ce-
terum autem sic absolute poiii, vul-
gatumest: non item ' rcliquum ' ea
forma. Noster Cistellaria : ' Pol ad-
cubitnram, mater, mage simi exer-
ciia: Rciir|uinn ad cursuram sum
tardiuscula.' Acidiilius.
3f> Quatn 7nox] Nihil hie viderunt
interpretes. Nihil etiam mutandum
est, si recte distinguas ; hoc nempe
mode, quam mox dico, dabo. Glossffi
IMss. 'Mox, non niulto post, statim,
exinde.' Sententia ergo est : Dn-
ceutis Phiiippis rem pepigisti : acci-
piet miles. Siniul dicam daturum
me illi et dabo. Boxhurn.
46 Veruhia] Veruina quatuor syl-
labarum est: et obeliscuui significat,
id est, parvum veru, et tauquam ve-
ricnlum : se enim enm minatur veru
confossurum, nee enim cipsini ferit
veru, sed punctim ; nee obtruncat,
sed confodit. Fulgentius : ^Veruina,
jaculi genus Iongum,quod aliqui ve-
rutum vocant.' Turnebus.
48 CoJi/ossiorem soricina ncni'a] So-
ricina nenia est vox quam emittit so-
rex, quie saepe ad iJlam vocem de-
prehenditur, et confoditur. Idco
dixit coiifossiorcm soricina ncnia. Qui
aliter legunt aut intclligunt niigantur.
Naeniam autem vocat, quia ipsi est
pro naenia, cum plerumque necetur
in illo ipso sono edendo. Salinas.
Threnum etiani vripiarov vocavunt, id
est, extremum, et vrjviav eadem ra-
tione. Quare non recte per dipli-
thongum scribunt piene omnos. Sic
tibiam quae in fiineribus adhibeba-
tur, vocavit Pratinas Phliasius frivi-
SSva. Jul. Seal. Poetic. I. 50.
54 Submanus] V. N. Curcul. act.
III. 1.
5f> Neqne illud, quod dici] Verbum
turpe taciiit. Legerem, ncque illud,
quod dicisysolet. Veteribus solere niiiil
aliud erat, quam avvovaia^iiv. Meurs,
69 /Fdein visere Minerra] Ut in
palliata, eaque Attica, «iictum est:
nam Athenis in Acropoii iMincrviC
ifdes crat. Turneb.
(i4 Sine me, per te, here] Sormo im-
plicatus ; ciijus hie est ortlo : Here,
te per dcos ornnes immortales obsecro,
sine me hue iutro ire ad filium. Anti-
quis baud qiiicquam u>itatiiis,quam in
deprecatiouibus et obte.statioiiibiis
inter pra'posilionem ejuj^que casuin
PLAUTI BACCfMD. ACT. IV. SO. 9.
1940
interponere pronoinen : ut lioc loco.
Et Ter. Andr. act. v. sc. 7. ' Per
ego te deos oro,' &c. Virgil. Ceiri :
' Per te sacra precor,' pro, per sacra
te precor. Fcstiis : ' Ob vus sacro,
in quibusdani precationibiis est, pro,
vos ohsecro : ut et, sub vos filacv, pro,
vos suppiico.' Scalif^er.
71 Quam audicit uiuiuam Clinia ex
Demetrio] Alliisit sine duhio ad ali-
quam coino^diam illiiis temporis, in
qua niiilta mala iiigerebat Demetrius
ClinicP. Personae stint illiiis fahnlje
tunc Celebris in tlieatro Romano.
Nee aliud qu<rrendum. Salinas,
72 Lippi itlic nculi servus est similli-
mus] Dicit !<erviini malum ociili lippi
esse simillimiim. Si ociilus tuns non
est lippus sane nolis esse ; sed si sit,
vix possis abstinere qiiin semper illic
maniim habeas, et ilium tangas vcl
attingas. Nam ssepc pniriiint ejns-
niodi ocnii. Ant etiani nt.sordes de-
tergeantur qnas lippitndo aggerit,
manihus ocnius est attingendns. Ita
est dc servo, qui quamvis sit mains,
vix tanien abstinemus quin ejus ope-
ra utamnr. Salinas.
75 Forte fortuna] /ors est fatorum
lex : I'ortuna est incertus eventus.
Ilia Graccorum fifiapfj.fvr), hx-c rixv '•
Fors-fortuna est fatal is eventorum
caussa. Interdnm tamen Fors pro
Fortuna ponitnr. Ovid. Fast. ii. ' au-
dentes Fors(]ue Dtusque jiivat. '
Vulgus indoclnm nescit distingnere
fortes soile: qnaj inter se differunt,
ut Tvxn et tpSttos. Popma et Scutig.
SCENA IX. 1 Atrida] Agamemnon
et Menelans. Hac scena Plautinis-
sima est et liabet -nipioxh" excidii
Trojani. Tuubin.
2 Pergainuni] 'Troja' regio est:
'Ilium' sive ' Ilios,' civitas: ' Per-
gamos' sive ' Pergama' areas Troja-
nae. Slcpkan. Dlvinii »hu«k] Neptnni
et Apollinis, jussu Jovis. Lambin.
Moenilum] Id est, structum et condi-
tuni. Nos primi docemus ' mccnia '
Latiiiii nsurpasse pro (]uibuslibct x-
dificiis etoperibus: atque ut ' nue-
nia' sunt adificia, sic 'moenire'pro
a-dificare et condere snnipsit hoc loco
Plaulus. Isi<lorns, ' moenit, struit,
Jcdificat.' Tertnllianns de Pallio :
' Corintliii, dnce Archia, moeniunt
Syracusas :' id est, condnnt. 5'<i/-
inun.
5 Non Pclides termcnlo'] ' Termen-
tum' hoc loco eliam legit olim I-es-
tns, non ' trimentnm.' Et sane ' ter-
nien ' et ' termentnm ' a tero magis
ex analogia est quam ' trimen' vel
' trimentum.' Nam a tero, terimen,
termen ; ut a moveo, movimen, mo-
nien ; a torqneo, torquimen, tormen ;
a pono, ponimen, pomen ; nnde po-
mentum et impomcntum. Impnnienta,
inquit Festiis, quasi itnponinicnfa,
qnie post ccF.nam niensis iinponebant.
Vereor tamen, ne male olim lectum
sit termento in hoc versu Plauti pro
tnrmenlo. Per tormentum intelligit
arietem, quo expugnantur urbes.
Pro tormento igitur f'liit Achilles
Pergamo, quo mtrnia ejus (piatie-
bant. Nam termenlum hoc pro de-
trimcnlo, nimis vile, et minus dicit.
Tormenta machinas esse qiiibus op-
pngnantur nrbes, ut catapults', arie-
tes, scorpiones, et alia ejusmoiii.
Salmus.
12 Sed equus, quern misere Achivi
ligneum] "irnrov SovpeLou, sen Sovpd-
Tiiov. Lucret. i. ' Nee clam dura-
teus Trojanis Pergama partu lullam-
niasset ecpuis.' Narrantur ab aliis
in eo delitnisse cuciiCDi armati, ab
aliis XXIII. atque hoc verum, illud
poiiticimi reor : queniadmodum et
illud, (juando nuntius apud Aristoph.
in Avibus, liicit centum ulnarum
fuisse: additque, ut persuadeat, se
ilium dimensum esse. Lycopliron
eleganter /xup/xdi vocavit, quod Tro-
jaiiis magno terror! fnerit. INIirae
magnitudinis eum fuisse, arguunt et
ilia P. Arbiiri Satyrico: ' Ca'si ver-
tices Ida:; trahunlur, scissaqiie in mo-
lein cadunt Robora, miuacem qua;
1950
isotjE variorum in
figtirarent equuni. Aperitur ingens
antrum, et obdiicti specus, Qui cas-
tra caperent : line decenni proelio
Jiirata virtus abdittir: stipant gra-
ves Equi recessiis Danai, et in voto
latent.' Id est, in equo, queni vove-
rant. Meurs.
13 Epiiis'] 'ETreibs nomen fabri, qni
equuni istum durateum fecit. Viig.
iEneid. IT. ' Et ipse doli fabricator
Epens.' Jkfo?-. Ah eo hac'\ hego, ab
eo hcE smnplw, scil. tabeilae, quas ob-
signatas et consignatas gestabat,
quarum fabricator Pistoclerus, lit
eqni duratei Epeus. Dissald. Sinon
est'\ Hie sinuilaverat se a Graecis fa-
gientibiis esse relictum : et in Achil-
lis busto delituerat. Porro Achillem
pro Palamede posnit: quales nomi-
iium j)roprioruiii <'onfusiones etiam
ad Lycophioueni observaviniiis. Vide
liistorirtin Sinoiiis frande Ulyssis ma-
iiibiis Palamedis destinati, lit aiebat,
apud Virg. /!£neid. ii. Meurs.
1.5 Ille oliiii Itabiiit ignein'] Sinon
enini sublata face, Gra-cis'a Tenedo
redeuntibus iioctu signum dabat.
Lamb.
20 Exlecebra'\ Festus ait, ' exleee-
l^ras ' esse dictas aigentarias mere-
trices, ab eliciendo argento.
22 Miles Menclau'st] Nam nt Me-
nelaus Heleiiaiii, quam rapucrat Pa-
ris, repetebat; ita hie miles Cleonia-
chiis Baccliidem siiani repetit.
24 Is HelenaiH abduxil] INInesilo-
cliiis Ijarcliidciii.
29 Ilio (ria fiiisse audiii fala'\ Fala
sive oraciila Trojaiiorum dicuntiir
fiiisse tria : vita 'J'roili, Priaiui oui-
niinii natii minimi (ilii; conscrvatio
Palladii, quod in INIinervrt! tcmpluni
coelo delapsiim credebant Trojani ;
et tit heptilcnim Laoniedontis, quod
erat in porta Scaea, servaretur intc-
gnnn. Secundum alios plura fue-
riint. Hsec auteni fata omnia vicc-
rnnt Gra?(i. Nam Achilles 'iVoiluni
secuni congres'^uni interfecit; Palla-
dium vero ab Uiysse el Diomede ab-
latnm est; porta vero Scaea diruta
fuit ab ipsis Trojanis, ut equns ille
fatalis iiitrodnceretur.
42 Urbes verbis qui inermus capit^
Nimis urbane dictum : quod genus
Mil. act. IV. 2. ' nrbicapos ' nominat,
qui verbis strenui, manu inertes. Sic
Tbeophrast. TTfpi Aoyoiroiias, de Fami-
geratione : Ela\ 5' ol ir6\eis \6ycf> Kara,
Kpdros alpovvTes ■jrapedenrvridrja'av Qui'
busdam eliam, dum urbes verbis suis
fortiter caperent, ccena interea loci per-
iit. Urbes igitur capit, qui nrbium
a\<i(T€is narrat. Casatib.
50 Omnes Icctos sine probro] Non
vitio aut volgivaga Venere concep-
tos, queesitosque, nt spurii solent ;
verum legitime satu partuqne in lii-
cemeditos: eoque polius, quam ad
nninmos electos et sine vitio (id quod
Lanibin. autumat) liiec metapborae
festivitas accommodanda. Nam^/ii
lecti sine probro, sunt legitime nati.
Douza. Filios] Id est, nuninios Phi-
lippeos. Lamb,
52 Co'emplionalem senem'\ De seni-
bus coemptionalibus baud scio an
quae dicam in taiita rei liiijus ac ve-
teris moris obscuritate, aliciijus mo-
nienti futura sint. Non puto tanicn
veriim esse quod docti obscrvarunt,
omnibus venditionibus senes fuisse
adbibitos, quod essent majoris auc-
toritatis ac sapientiae quam juvenes.
Certae rei et soUemnitati adhiberi
tantum solitos, locus Cicoronis os-
tendit in Orat. pro Mur. ' Sacra in-
teiire' (majores) ' noluerunt. Ho-
runi ' (juriseonsultorum) ' ingenio ad
coiimptiones faeiendas sacrorum in-
teriniendorum causa.' Hos senes
quos sacrorum inteiimendorum causa
adbibucre jiirisconsulti ad coiimpti-
ones faeiendas, puto proprie coiimp-
tionales fuisse dictos, ncc in aliis
emptionibus locum babuisse. Veleres
babuere sacra piivata, quie magna
cum religionc coltbanlur. Ea sacra
ad beredcm ctiam transibant, adco
ut qui bcrcditateui aiicujus nancisce-
PLAUTI HACCIIID. ACT. IV. SC. 9.
1951
retur, cogeictur cliam sacra liujns
siiscipere. Et hoc erat inter oiiera
hereditatis. Hoc aiiteni idco legibiis
apiul Roinanos vetercs iiistitiittiin
fuit, ne sacra interirent. Uiiile apiid
Plautiim ' sine sacris lieredilas,' de
bonis qr.iv nnilau) niolestani et nin-
rosani hubeniU appcndiceni. Festiis :
* Sine sarris lieieditas, in proverbio
dici solet, sine n!la ini-onunoda ap-
pendice, (jiiod olini sacra non suluni
publica cnriosissinie adiiiinistrabant,
sed etiam privata, relictusque heres
sicnt peciiniat> ita c-tiam sacrorinn
erat, ut ea diliginitissiinc adminis-
trare fsset necessariuni.' Cnni ij^itnr
prisco jnre ac more Romanornni iu-
cnmberet necessitas iiercdi qnacnn-
qne ex causa institiito, sacra privata
ejus, cnjns hi-reditatem erat nactns,
susciperc et adinini.strare, quia sacra
privata nol'>bant interire veferes ;
ingenio jiirisconsnitornni reperta est
ratio, qua iila sacra interirent ; ne
lieres, qnem non tangorent ilia, alie-
nonim sacrornni cnltn, et qui etiam
sua propria habciet, tot sacris inipii-
catns esset atque oneratiis. Nam
contingere poteiat, ut iinus ali(inis
cui plures hereditatcs obvenissent,
omnium eorum quorum ilia bona fu-
issent, sacra eliani habere et aiimi-
nistrare m cessario deberet, ne sacra
ilia interirent ; quod molestissimnm
fiiissct et inconiniodissimiim. Ideo
juiisconsulii niodum excogitarunt,
quo liereditas sine sacris adiri possit.
Senes quosdam decrcpitos allega-
rnnt, qui res aliquot hereditatis, nt
niuncipia, coi'nierent, et sic cum vide-
rentur hereciitafem ipsam cocmisse,
sacris etiam illis, quiv> cum iiercditate
conjuncta crant, sic haberentur ob-
noxii. Sed cum capulares esscnt illi
senes, quia tales eligebanlur, ipsis
niortuis sacra ilia etiam extingue-
bantur et interimebantur, nee ad
eornm Iiercdes transibant. De his
etiam senibus coemptionalibus capi-
endus est locus in Epistola Curii ad
Ciccronem ex lib. vii. Epistolarnm
ejus familiarium : ' Ergo fructus est
tuns, niancipium illius, quod quidem
si inter roemptioniilcs venale pro-
scripserit,egerit non multuni.' Man-
cipia enim si furte hereditaria ab
illis seiiibus cocuiebantur, proprie-
tatem tantum eornm eniebaut, cum
usus nianeret penes ipsum beredem.
Per fictionem enim celt-brabatur
bapc venditio, quo heres sacris tes-
tatoris pusset liberari, quasi in il-
ium transirent, qui res bereditarias
emisset. Quod auieni, ut dixi, senes
in extrema jam tegula a?tatis consti-
tuti eligerentur ad has coemptiones
faciendas, ea re coemptionalis senex
pro decrepito sumitur. Atque ita
intelligendum hoc loco apud Plau-
tum, ubi Priamum co'emptivnulem se-
nem appellat. Et simul etiam joca-
tur Comicus cum senem coemptio-
nalem se venalem iiabere servus pro-
nimtiat, cum inter senes coeiiiplio-
nales servi hcreditarii venales pro-
scriberentur. At servus hie nequara
dominuni suuni senem roi'mptionalem
prosciibit venalem. Salmas. Turbat
hie et miscet 6 irdvv, quiE sunt sepa-
ratissima. Senes ad coiimptiones fa-
ciendas sacrorum interimendorum
gratia nihil hue pertinent. Neque
' senes coeniptionalcs ' in Epistola
Curii (piicquam habent commune cum
istis. Illi liberi erant, hi scrvi. Sed
nee ' senex coemptionalis' Plaiito et
C'urio quivis est decrepitus; sed est
mancipium veteranum et attritnm,
quod per se emptorem non invcnit,
nee nisi adjiciatiir alii mancipio et
rei vendibili, quod quaeve non addi-
catur, nisi cum tali accessione. Vide
de pecun. vet. lib. iv. cap. 8. pag.
(j\)'.\. Gronovius.
54 Pviammn'] Nicobulnm.
CI Turbat equiis] V. N. Jlostell.
III. 1.
G8 Euge litems minuUis'] In episto-
lis si laeta essent scribenda, uteban-
tur genert literarum contractiore et
ERSITY)
1952
NOTyE VARIORUM IN
accuratiore. Sic Nicobulns cum re-
signasset epistolani, qiue tamen niajj-
nis erat Uteris conscripta, iitpote
tristia nuncians, alt exultans tan-
quam laeta foret lectnrus : Euge li-
ieras 7ninutas. Ciirysaliis autein de
miseria fiiii certiis snbjicit : qui qui-
deni videat jmrum. Meiirsius. Qui
qtiidem videat parum] Jocus est ex
aiiibiKuo. Nam lioniini, qui parum
sapiat, has literas ait essemiimtas;
saplenti, satis grandes. Lambinus.
73 Cera quidem hand parsif^ Sig-
nificat, literas satis esse longas.
Latnb.
76 Tibi dico] Videtur malum pre-
cari Mneslloclio; sed mera simulatio
est: mox eniu) corrigit: et aversus,
Tibi dico, Inquit, sc. o Nicobnle, iion
Mneslloclio. Taiibm.
97 Objurgavit mc] Petroniiis etiam
* colapliis objurgare' dixit: Suetoii.
Calig. cap. 21. ' ferulis olyurgari.'
Cic. ad Attic, lib. ii. ep. 1. ' uioJli
brachio objnrgaie.' Taubm.
110 DividicE fuant] ^gritudinem
seu tiiolestiam adferant, supra n . G.
111 Sexcenta fanta reddam'\ Triple
plnra reddam: ita Propert. lib. i. 5.
'At tibi ciirariim millia quanta da-
bit.' Lamb.
114 Neque ego haud] Duap iiegati-
ones niagis liic negant, more Gra^co-
rnm : ita Epid. ' Neque ille baud ob-
jiciet mihi,' &C. Lamb.
123 Dispalesceye'] Palam fieri. i«m«
binus.
130 Fit vasta Troja, scindunt procc-
res] Troja vastatur: Graeciae princi-
pes, qui in equo eratit, Trojam ex-
scindunt. Inielligit literas in tabclla
cerata scriptas. Lamb.
134 Tanlas turbellas facit)'] Corrigo,
iurbelas. Veteres autciii dicebant,
' Jurba,' ' turbela ;' ut ' suada,' ' sua-
dcla;' ' fuga.' ' fiigela.' Jam et hoc
arginiientum esse potest, quod vete-
rc« consoiiantes nou gcminabant.
flJfur»ius.
Ill I^Iorarc] Soil, mc alio propc-
rantem. Taubm.
114 Cui-atum est, esse te sevetn mi-
scrrimum] Priora verba scne loquitur
audiente ; posteriora aversus ad spec-
tatores. Taubm.
152 Ad qucEstorem defer am] Nam
prffida ex hostibus facta ad queesto-
res urbanos deferebatur.
ScENA X. 6 Habui scortum] Ter.
Adel. act. in. sc. 3. ' An domi est
habiturns?' ad quod Donatus : ' pro-
prie : quia baberi mulier dicitur, cum
coit.'
ACTUS V.
ScENA I. 2 Stulti] Isidor. lib. x.
' Stultus, hebetior corde : sicut qui-
dam (Afranius) ait: ' Ego me ipsum
stultum etiam «xistinio, fatuum esse
non opinor :' id est, obtusis quidem
sensibus, non tamen nullis.' Ergo
'sinltus' est, qui inepte et imprn-
denter vel agit vel loquitur; ' stoli-
dus,' bebes et vecors ; ' fatuus,' qui
omnino desipit. Bardi] V. N. Epid.
III. 3. Bletrni] B\4vva muccus est:
fiKevvhs, muccosus, padidus: et pecii-
liariter de honiine ignavo et stulto
nsurpatur. Buccones] Glossariuni :
Buccones, irapdcriTot, BovKKloi/fs. Isi-
dor. lib. X. ' Bucco, garrulus : quod
ceteros oris loquacitate, non sensu
exsnperet.' Idem: ' Jactat, /3oi)/cKi-
fei.' Inde nostrum bucchcn derivo ;
cum buccones non tarn garruli siut,
quarn arrogantes, plenisque buccis
suas virtutes depra^dicantes. fllcur-
sius.
13 Peracescit] Peracerbum et mo-
lestum est. Lamb.
IG Nauci] V. N. Mostell. v. 1.
20 Unde agis] ' Agere se ' tardi et
tristrs dicuntiir : ita Virgil. ' sese
I'alinurus agebat.' Donatus in Andr.
act. IV. 2.
28 Alque ambo] Malim hoc accipi
tanijuam correctioncm superiorum
ami tuo. Nam cum <licturus videre-
tur, ' cum tuo amicam li.ibet,' polii-
issct sic inlclligi, Mnchilocbum corn-
PLAUTl BACCHID. ACT. V. SO. 2.
1053
munctn cum Pistoclero aiuicam ha-
bere. Lamb.
ScENAii. 4 Oves'\ Eliam Graeci s<o-
lidos irpSffara vocant. Fiopeit. lib.
II. 13. ' Et stolidiim pleno vellere
carpe peciis.' Pusseratius.
5 A peat palitantcs] A grege enan-
tes. ' Peciis ' niaxiiiie oves significant,
lit lioc cum dicimus, ' pecus ' neqiie
addimiis, ' oves ' accipienddi sint.
Palmer.
10 VetuUc sunt thijmiama'] ' Oves
vetiiia\ tiiyniiama;,' (ita enini scri-
bendum ex veteribtis libris,) sunt
oves thymi amantes. Thynio oves
delectaii certnni est, et sapidissimas
carnes habere, qua; eo vescantur. Se-
iies Attic! ea heiba etiani libenter
ulebantur. Unde apud Aristopha-
uem in Pluto, ita sei vum senex allo-
quitur : 'n iroWa. StJ tiJ) SecrToTp Tav-
rhv vdixou ^aydvTfs. Qui eodem thymo
rescimhii cutn meo hero. Vetiis Sclio-
liastes : Ol t))v ^Kttik^v oIkovvt^s 7re«
j'Tjrex fTTei p.)) flxov ras (K tSiv CTrep-
fxaroov pi^as, aviiririiSeios yap 6 t6ttos i\v
(Is yfupyiav Kard^yjpos Siv, ijadov dvfxovs.
Tliyn)crain etiani edebant, quaj lieiba
fimilis tliynio, nude et Ov/jil^pocpdyoi.,
et dvn^peniSeiirvovs. Satunda est vul-
gaiis. Thymo autein veteies usos
esse pro condimento ipse Dioscorides
trad it : Th iadi.6p.(vov avv rpocp^ uxpsAi't.
evXpV'^'''ov 5e Koi irphs t^v eV vyeia XPV'
CIV olvtI apTvfxaTos. Pluiimiis thymus
in Attica nascebatur el optimus ; ideo
senes illius regionis et [)nFciptie pau-
peres in cibis frequenter iisurpa-
bant. Interpres Aristcphanis per-
peram aypioicpSfx/ncca interpretatur,
quia dufiov illius teniporis Gra'culi
eo tempore vocabaait ca^pe : thy-
niiauiai igitur oves vetulas Plauto
appcllantur seneciones illi Attici^
quia thymuni amabant quo etiam o-
ves deleciaiitur. 'Tliymiamus' rem"
positio noil a Latinis illius a;vi de eo
qui thymiim amat. Sic ' pedisequus,'
• pultipliagiis,' Plauto, fl alia. Salmas.
12 Limulis'] ' Limus oculus,' est
obliquus, transvcrsus4 Ter. Eun. act.
III. 5. 'Limulis adspiccre,' iu lasci-
viaj notis fuit, et per ludum objici
solitum. Seneca Suasor. i. 'jam si-
dere linio,' id est, obliquo. Etiani
' limi oculi ' proprie amatorum sunt.
Quinclil. lib. ii. cap. 3. 'qiiadam vo-
biptate suffusi, aut limi, et ut sic di-
cani, Venerei.' Palmer,
15 Cogantur quidem] Loquitur ut
de ovibus. Virg. 'Tityre, coge pe-
cus.'
10 QucE nee laclcm'] Lac non lia-
bent, quia sunt vetulze ; nee lanani,
quia sunt probe attonss. Ha?c ' lac-
tis, is,' et hoc * lacte ' veteres dixe-
nint. Tauhm.
17 Exoliicre'} Vox hecc non deriva-
ta est ab ' exsolverc,' verum ab ' cxo-
lescere,' vultque oves jam esse exo-
letas, idque sequentia verba plane
requirunt. Gruter.
19 Grasse?i<j/»] 'Grassari,' proprie
est incedeie. Taubtn.
20 Nostras agnos conclusos^ Aliii-
stiiii est ad niorem pastonim, qui ag-
nos non producebant ad pascua cum
niatribus, sed retinebaut donii clau-
sos. Grulerus.
30 Secri:tu] Xwpls, seorsim ab his
senibus.
31 Ulterioreml Remotiorem Phi-
loxenum. Priscian. lib. in. et vi.
hie legit, veteriorem. Taub.
33 Mortem amplexari] Senem ex-
sanguem atque Acherunticum adeo,
id est, mortuo quam vivo siniilioreni.
Lamb.
40 JEquius est coxendicem] Debet
tibi coxendix potius, utequo aut asi-
no segnius eiinti, stiniulo fodi, qiiam
cor aniore. Lambin.
43 Ista mahi] Ambigiium in mala:
quaj vox et improbaiii, et deforineni
notat. Lambin.
47 Persuaslrices'l Fortunatianus
Klietor. III. ' Ai/(T7rp(5(^opof est, si quis
dicat, persuaslrices, prastigiatrices, at-
que inductrices.'
49 Experior tecum vim majorem] Hoc
Delph. et Var. Clas.
Plant.
6 H
19p4
notjOJ variorum in
de vi aut vindicta pnblica accipien-
dum, qiiani piivata niajoieni esse
niajoreque pcena affici constat : is-
qiie, qui hominem dolo malo inciuse-
rit, Lege Julia de vi publica tenetiir.
Verissimnm item est, quod dixit Ui-
pianus: ' Persuaderi plus est quam
cogi,' &c. Ego taiiien vero propius
ceiiseo, si ' vis major,' hoc loco de
violeutia, qua non jure, sed facto in-
fertur, accipialur : quo sensu vox
ista non solum a JCtis, sed et a Cic.
usurpetur, in Orat. pro Cn. Plancio :
•Si vitam mihi sors adeniisset, aut
vis aliqua major reditum peremisset.'
Probatur haec interpietatio ex pras-
ced. ' Qui nisi nobis producantur,'
&c. Lmiglcsus.
G3 iMe nihil panitet,ut sim acceptus']
Ironia est. Non queror, me a vobis
pai'um laute esse acceptum. Quasi
dicat: satis me expilastis. Vide N.
Milit. act. III. 1.
69 Sine sic] Sic, pro leviter et neg-
ligenter, quod Gr«ci ouraisdicunt, et
est de his qu<E adjuvandagcstusunt :
ut, ' tantilluni pueriim,' et ' hiijus
non faciam.' Donat. ad Andr.
70 Amissi.s] Amiseris.
75 Caput priiril] V. N. Pseud, act.
1. 1, vers. 44.
79 Quid ago] Dubitantis et consul-
tantis est sermo. Libet, et tneluo]
Verres apud Cicer. ' Itaque aestua-
bat dubitatione: versabat sc in u-
tramqiie partem, non solum nienle,
verum etiam corpore: ut omnes,qui
aderant, iiiteliigere possent in aiiimo
ejus mctiim cum cupiditate pug-
nare.'
82 Ut tcreb)-al] Quo pacto mihi
animum blandis siiis dictis fodicat !
Persa : ' Nnnquam hercle istuc ex-
terebrabis tu.'
86 Quain quidern actutum emoria-
7mir] Jocatur suo more. Cum enius
Bacchis diceret, exspectant vos filii ;
subjicit argutans senex : id exspec-
tant quideni illi, quam mox emoria-
mnr; non adventum nostrum, sed
mortem desiderant, ut liberius pos-
sint vivere. Amatoribus enim pater-
na mors in votis. Talis Philolachcs
Mostell. I. 3. 'Utinam mens nunc
mortuus pater ad me nunciaretiir,'
&c. Lambinus hie nihil sani. Aci-
dulius.
87 Vesper hie est] AuktikSis: ves-
pera et bora canic a[)petit. Taubm.
Tamjuam quidem uddictos] ' A Jdicti '
fuerunt, qui cum non essent solven-
do, creditoribus addicebantur : nee
servitiite eorum liberabantur, niside-
bitis quocunque modo persolutis. Se-
neca lib. III. De Benef. cap. 8. ' Pe-
cuniain pro addicto dependit.' Hinc
illud Festi lucem capit, ' Addicere,
damnare est.' Iluvardus.
Grex. 3 Facereinus] In theatruin
producerenius.
MOSTELLAKIA.
Argumentu.m. 1 Amoves] Dicitnr
pro ainicn, quau) quis amat, una ct
sola. Cure. II. 3. 7H. Mil. i v. 8. 67.
l*een. v. 3. 40. Catullus : ' Varus me
nieus ad suos aniores Visum duxerat
e tbro otiosum.' Gtonot.
ACTUS I.
ScENA I. 5 A'ir/or c culinn] Nidnr
noil est excrenientiim, nee tanluni
odor ; sed Kvltraa vel icanvhs rSiv Overt'
wv, aura pinguls et odorata innnaiis
de adustis liostiis, vel coctis cibis
PLAUTI MOSTKLLAK. ACT. I. SC. 1
1055
similibusve rebus. Suetonius in ('laii-
dio, ' ictnsqne nidore pranciii.' Nee
alitt 1 usmpat Appideiiis lib. iv. ' Fi-
1110 fistiilalini cxctisso, quosdani ex-
tremi liqiioris adsperi;iiie, (juosdani
piitore niduris fcctidi a iiieis jam
qiiassis scapulis abff;isseni.' Est enim
lascivia verboruni ilii non nova : ' pu-
tor nidoris foetidi,' pro nidore fceti-
do, nempe fimi. Nee vcro suspican-
dtim, itido in culina. Viiljjata nihil
rectius. JSidor niisqiiam niagis habi-
tat, qnam ad focos vel Deormii vel
mortaliiim. Cieero in Pisonem : ' In
illo ganearum tuaruni nidore atque
ftitno.' Juvenalis : ' Captnm te nidore
siiao putat ille cnlinas' Cnni igitur
vellet appellare serviim, qui friictniii
Iierilis iihi corriipti niaxiniiini habe-
bat una pergraccari.obsonare polliici-
biiiter, facetis vivere victibiis, turtu-
res, pisces, aves gustare, effercire se,
saginain ca;dere, atque ob id nnllam
donius partem niagis quam culinani
colere ac freqiientare, vocat euni ' ni-
dorem.' Quasi diceret : Tu non ho-
mo, sed nidor, exi e cuhna, quam
semper habitas, velut nidor. Gronov.
84. Abi dierccte] V. N. Cap. in. 4.
103.
9 En hoscine tolebas'] Lege, Eu,
luHcine volebas. Ut infra act. i. so.
Jilt. * Em Fhiiocrates.' Scriver.
11 Quern ttbsentem comes] ' Comedi '
videtur, cujus bona conieduntiir. Sic
Suet, ait, ' Claudium venalem pepen-
disse ;' id est, prapdia ejus |)endeiiie
titiilo et libelio proscripta. Tiirneb.
12 Fruti'x] Inter contumelia; ver-
ba fuit et ' frutex :' convitiuni nimi-
rum in stnpidos etinsulsa; mentis ho-
mines. Proprie et signate rusticani
agiestesque ista insigniti voce. Eo-
dem sensw pulmoncm , irvivfiova Epicu-
rus vocabat Nausiphanem. Sc. Gen-
til.
15 Sane credo Tranio] Si maliscum
altero Pali, sane hoc credo, facile pa-
llor : sed pra-lcrca niiiil est niutan-
dum. Credo te rus mihi ohjectare
atque in ore habere : vel, credo hoc
le facere, q\iia scis. Per ironiaui.
Ratio eniuj est contraria projiosito ;
nt in illo, ' Non vili einptus, inodio
(|ui venit salis.' Rws tu loqueiisf
nenipe idco, quia ominaris (!0 brevi
te veuturnm et in pislrinum tradiiuui
iri. Grovor.
17 Cis liercle paucits temjiestdtes] In-
tra breve tempus. Idtm 'J'ruciil. ' Cis
paucos dies.' Turneb, Proprie ' cis '
et ' uls,' quomodo loquebantur vetc-
res pro ' citra ' et ' ultra,' locum de-
siguant : sed transferuntur elegantcr
ad tempus; et sic 'citerior' etiam
ponitur pro propinr, non tantum loco,
sed et tempore. Gronov.
18 Nuvtenan gtnus ferralilc'] Qui
aiunt niira hie comminisci interpre-
tes, ipsi mira comniiniscnntur, quum
(^enus ferratile accipiunt vocandi casu.
Etsi autem simplicissimum est nnmero
cum Pistorii explicatione : tamen ele-
gans et non obsctira est et vetus lectio,
ut eam interpretatiir Taubmaniius:
neuipe nt genus ferralile sit adjictum
per epexepesin. Augebis niri nunie-
rum, genus ferratile significo, intel-
ligo, dictum volo : ne tu de alio nn-
mero me lorutum censeas. Gronov.
21 Pcrgracamini] Hue allusit Ci-
cero Verr. ' Ut Graeco more bibere-
tur:' ad quod Asc. Pedianus : ' Est
Graecus mos, ut Graci dicunt, o-u/w-
■TTie?;' KvaOt^oixevovs, cum mernm cya-
this libant, salulantes primo Deos,
delude amicos suos nominantes : nam
toties merum bibunt, quoties ct Deos
et caros suos nominatim vocant.'
23 (Jbsonate pollucihilitcr] J^arate
obsonia opipare et snmptuose; nam
de esculentis Herculi decimam da-
bant: idque ' polluceri ;' et conse-
cratuni ()uod fuerat, ' polhictum ' di-
cebatiir. Cnmer.
38 Diique omnes perdant] Lege per-
dnint. Scriver.
39 Gcrnuinaillitvies'] Quantusquan-
tus es, nil nisi illuvies ct fivtor es.
luinuindi sunt rustic!, quod in iin-
195b'
NOT.E VARIORUM IN
mnndo opere faciiindo plerunqtie ver-
sentiir : ideo servus riisticiis appel-
latnr illuries ab nrbano, Germana il-
luries, yusticus, hircus, hara suU. Bo-
sins.
40 Canes capro commivta] Ms?, ara-
bo, Canem capram commixtain. Unde
recte istud exclusit Scaliger. Fcetor
enim est capri, noii caprs. Et canes,
ut ' feles.' Sed quid ad rem perti-
neat rh s elidi a sequente vocali apud
veteres, qiiod hue alleverunt, non as-
sequor: uihil enim hie eliditnr: sed
canes iambus est pes integer, totiis
autem versus trimetros. Gronov.
42 Xeque superior accurnbere'] Pro
'superiores.' Mutat enim uumerum,
suo more. Lambin,
45 Sine me alliato] 'Alliatnm' in-
terpretor ' moretum,' cui allium ad-
niixtura est : atqne adeo de cibis om-
nibus intelligo, quibus allium intritum
est: ad quod Terent. Phorm. ii. 2.
respexerat, ' Tute hoe intristi : tibi
est omne exedendura,' auciore Do-
rato. Quasi dical Grumio : Sine me
fortunis meis, qutp iu cibo, sen pane,
allio peruDCto sitje sunt, patienter
fungi et contentnu) esse. Tumeb. Sine
me alliato] Sec pejus foret,si delere-
mus rh me. Sine Jortunas mens, id est,
nie tenui fortuna praedituui, /un^i, id
est, defiingi, pati, contentum esse, al-
Halo. Grouov.
47 Meum lionum tne'\ Non recuse,
quo minus ego nunc duriter vivam, tu
laute et opipare : dum me quidem
maneat bonum meum, te vero malum
maneat tuum, cum venerit seuex.
Muret.
52 O carnujicum cribnitn] Significat
cerium et tergum ejus stimulis (qiios
ebIongos,siveesudibnspraeacutis,sive
et ferro praefixis gestabant ad liunc
usum) ita crebro puncto perforatum
iri, ut cribriini reprjeseDtet. Quod
autem ' patibulatum eum per vias
fore,' ait ; significat, furcam, sive pa-
libulum laturum : unde ' furcif'Ti '
dicuntur liac comumelia affccti. ' I'nr-
ca ' autem et ' patibulum ' eadem, aut
uon lon^e dissiia videntur ; atque hoc
a ' cruce' distinguilur; ut ' patibu-
lum ' sit pars crucis, nimirum patens
ilia et transversa : 'crux' autem in-
ferior defixusque stipes proprie dica-
tur. Lipsius.
GO Si non estisl Soil, ervum daturi.
1) ate igiturpecuniam, unde alibi em am
pabulum, si dare ipse recusatis. Ca-
me r.
02 Siiginnin cciditel ' Saginam cae-
dere,' quod liactenus variis espositi-
onibus eruditorum virorum fuit ob-
noxium, nerdum in veram incidit, ita
dictum est et eodem plane sensn, quo
' cibum casdere,' a quo ' cibicidip,' pro
edere scilicet, et cibuni dentibus con-
truncare. Nam'sagina' est cibus;
unde ' saginare ' est criTifeir et (rirevfiy.
' Saginffi ' Symphosio in snigmatis,
sunt glandes quibus porci sasinan-
tur: ' SetigersE niatris frecunda na-
tus in alvo Uesuper ex alto virides
exspecto sagina«.' Hinc ' saginicidas '
liceat dicere elegantissime, qui ' cibi-
cidse ' Lucilio appellati : ' viginti do-
mi an triginta, vel centum cibicidas
alas:' naKras etiam et napalTnrovs hu-
jtismodi cibicidas Gr»ci vocant, hoc
est, ' saccos.' Hesycliius: fiapaiintot,
yaarpifMapyoi, <t6.kkoi. Salinas. Sagi-
nam ccedite'] Forte, tendite. Scriver.
03 In Piraum'] Nam rerum vena-
lium ibi niagnus proventus, ac velut
567-/,aa. Ita Scholiastes .Viistojli, iu
Equit.
OS Dum intcrea sic sil^ Oratio est
hominis przesentia tantum spectantis,
futura negligentis. Dnm, iuquit, in-
terea sic sit, ut nunc est ; lioc est,
laute opipareque vivitur ; quid actu-
tum futurum sit, non admodum labo-
ro. Muretus.
73 Satin abiit] Qui corrigit, satin'
sapit, iguorat et corrunipit gt-nus lo-
quendi frequentissimum Plauto. Sic
Amph. II. 2. ' Satin' parva res est
voluptatum in vita ':' Adeone parum
est voluptalis prae dolorum numero
PLAUTl MOSTKLLAR. ACT. I. SC. 2.
1JJ57
in vita ? Trinummo iv. 3. ' Sathi' in
tlit-rniopoiio coiKJaiium es oblitus ':'
Itaiie PS oblitiis r INlilit. ii. (i. ' Satin'
abiit ilie, neqne herile ne^oliiini plus
curat P' Et sic inniuiieiis locis. Gron.
ScENA II. 17 (Jnanires] Id est,
gnaros : ' gnaros ' aiiteni ' iianc rem,'
pro hiijiis rei dicit ; ut ' doctus lianc
rem.' Utitnr et I'roi. Poen. Item
Aiisoniiis : ' Non ciiltor instans, non
arator gnaniris.' Item Arnob. ii.
' Clip esse dicatis in aliis prjcceptio-
nibus gnanires?' Et vetus Glossar.
gnarurem interpretatiir yvwpijxov, et
gnarurat, jvupl^ef item, gvantres, 71-
vdxTKovTes' et ignarures, ayfovyTes.
Turneh. Siinul griarurcs^ Lege Similis
gnaruris. Scriver.
18 Quom exlemplo'] Simulatque. V.
N. Rud. IV. 3.
20 Atque (tdes jnohant] Dixisse jam
aiunt, * jEdes quoin extemplo :' non
igitur eodem casu cedes hie legi de-
bere. Hunc syilogismiim parnm in-
telligebain. Sed addiuit legeiidiim,
laudant fabrum ccdis, alijue probunt ; et
cxplicant : jEdts novte, expolitae,
Jaudant et probant, sive commendant,
fabriim <£dis: aiqne eo niliii esse
certiiis. At hoc sensu nihil est
certiiis qnam inepte repeti nientio-
neni ' andium :' quis enim ita loqua-
tur, ' ^des laudant fabrum adisr'
Nimirum non perceperunt inentem
poeta> : is enim rh laudant atque prO'
bant, non retulit ad t^ adfs, sed in eo
inteilexit ' homines ; ' ut cum dici-
inns, ' aiunt,' * dicnnt.' Vide ad Se-
necam de Ira 11. 12. /Edes, inquit,
cum paratas sunt, turn vulgo homines
praetereuntes laudant fabrum, ipsas
recte factas praedicant. Ubi neces-
sario repetenda vox erat, aut prono-
nieii subjiciendum. Porroscripti aut
editi \ eteres, (ipcraiH pascunt su«/«, vel
paraoit. Forte disiingnenda superi-
ora et haec scribeiida, atque (edes pro-
bant sibi quisque. Indc cxemplum expe-
tunt sibi quisque simile, Suo usque
mmplUf et opcram imperliunt suam.
Gronov. Sibi quisque inde exernplutn]
Forte delenda sibi quisque. Scriver.
22 Ne parcunt] ' Ne,' antique pro
* Non :' ut Trinum. v. 2. ' Nisi tii ne
vis.' Terent. Eunuch. 11. 3. 'Quid
ne es alacris?' pro, cur non es ala-
ciis ? Turneb. v. 5. et xix. 13. ad
Cic. de Leg. lib. 111.
30 Perpluunt tigna] Dicuntur qujR
pluviam non arcent, sed transmit-
tunt. Qiiiuct. VI. 3. 04. 'Galba pe-
iiiiiam roganti, non possum, inquit,
coniniodare, domi nianeo; cum C(e-
naculimi ejus perplueret.' (ironov.
35 Mantunt'j Exspectant. Doiii-
cum] Donee.
30 JEdiJicanlur ades] Non utique
semper zedificantur, sed reaedificare
oportet, si quis iiti velit. I'uto scri-
bendum esse, cedificandum '*< cedes io-
tas denuo, Syntaxis autiqua; sedifi-
candum est eedes, pro, a-dificaiidas
sunt apdes. Gronov.
41 Parnnt sedulo infirmHaiem ; ut et
in, ^c] Fundamentum ponunt stabi
le: id est, liberos a primis statim
annis erudiunt : ut hac puerili insti-
tutione subnisi, et una cum eetate
doctiores et meliores evadentes, Gi-
ves reipub. vere utiles et in speciem
boni, hoc est, extrorsum sint orna-
nientuin patriae. Lamb.
42 Et in usum boni el in speciem]
Malle se cum Acidalio specimen an-
notant, nisi Nonius speciem pro sped-
men subinde veteres dixisse observa-
ret. At si jMss. haberent specimen,
ego corrigerem speciem. Vult enim
I^lautus, ut et sint et appareant boni.
Sed loquitur de illis, ut de sedibus.
Cicero de Oi\. lib. i. ' Dicendum est
etiam qualem hominis honorali et
priiicipis domum placeat esse: cujus
finis est usus, ad quern accommodan-
da est it'dilicandi disciplina : et ta-
nien adhibenda commodiiatis digni-
tati5.i|ue diligentia.' Hanc 'dignita-
tem' ipse post paullo 'speciem' ap-
pellat : 'Terlium est ut caveamus,
Ut ea qu2c pertinent ad liberalem
1958
NOTiE VARIORUM IN
speciem et dignitatem, moderata
sint.' Tacit. Ann. ii. ' Aiigebantur
alacritate militum in speciem ac ter-
rorem.' In Vita Agricolae : ' Bri-
tannoriim acies in speciem simnl ac
terrorem editioribus locis constite-
rat.' Gronov.
43 Sibique aut muterice ne ■parcunt'\
Parentes neqne laboi i neqiie pecuniee
parcunt ; nee pulant snniptus esse,
qui impendiintur institutioni libero-
rnm. Taubm,
48 Ad legionum, Sfc] Referenda
sunt haec ad nioreni Rom. quo adoles-
cenlibiis niilitaturis prime stipendii
anno ciistodes dari soliti. Turneb.
VII. 3. et XXVI. 22.
51 Unum ubi emeritum est stipeiidi-
urn] Ubi tempns militias prima; fini-
tum est, tnnc specimen apparet, quo
evadat iEdificatio. Slip end iorum vox
etiam annos significat, quibiis milites
mprent : qnomodo et Servius inter-
pretatur yEn. viii.
.55 Posteaqiutm iinmisravi in ingeni-
um Jiieum] Fosteaqiuim ex magisterio
papdagogi excessi, et meo arbitratii
coepi vivere. Postqiiam milii relic-
tiis sum. Lambin. Forte, posteaquain
me immigravit ingenhim. Scriver.
59 Virtulh tnodum detiirbavitl Vir-
tutem, quie instar modi et mensurae
est, qiispqup ipsa modus ct niediocri-
tas est: vel modestiam, qnam Kocr-
fiidTTfra vocant, et aaxppoavvTjv, Lam-
bin.
60 Texit delexUque] Sic Mss. Le-
ge dejecit detexilque.
05 Ego sum ill usu] Don/a legit
lino verbo in'i.9i(, pro ignavia, inrnliii.
Fgo nihd niiiiandiiin pnto. licspon-
det e.i (piod dixrrat vs. 42. ' Ut et in
iisiim i)oni et in speciem populo ftint.'
Sic; n»crhid. ' Kadem ir) usii, atqne
nbi peric'idiim ficias, acnieata sunt.'
DisHiild.
(>y PeriieliKc ruaiil] Id est, iion
partiriilatim, nequo membralim, ne>
que pdiilhiiim, sed imivcrsap conjimc-
tim, It niKi tempore, et simnl. Iia
Virgil. ' perpetnum bovis tergnra *
dixit. Lambin.
73 Arte gymnastica] Cur ars gym-
nastica pneris sit addiscenda, Plato
docet in Protag. Milit. p. 199. et de
Philosophia p. 5. et vide Fabrnm
Agonist, et Mercurial. Scaligerum 1.
I. Poet. c. 12.
74 Victitabam volupe'} Lego, vict.
liaud volupe. Minime delicatnm in
victu fuisse ait, qui qnidem parsimo,
nia et duritia aliis exemplo fuerit.
Acidal. Vixi dnriter, et ita tamea
jucunde. Lambin.
75 Duritia disciplince'] Duri homi'
nes sunt ex hoc \oco, Kapdep66vnot, to-
lerantes, patientes : quales niemo-
rantur prisci Lacedaemones; quorum
institutio omnis erat in patientia^
disciplina, inque victus atque cnltus
parsimonia. Disciplince] Docnmento
atque exemplo. Taubm.
ScENA III. 1 Frigida non lavi^
Tres aedes sen cellai in balneis. Pri-
ma est ' caldaria,' rh AaKoiviKov ; Di-
oni irvpiairjpiov ; Senecse ' sudatori-
um :' nam sicco calore sudorem in eo
eliciebant. Secundaesl 'media,' quae
et 'tepidaria.' Tertia est ' frigida-
ria.' Plin. Ep. ' Post solem frigida
lavabatur.' Senec. Ep. 84. ' Ab hac
fatigatione in frigidam dc^cendi.'
Wouwer.
2 Nee unde me mdiusi Oplimus
Cam. IScc quum me. Proximus, AVc
cum me. Quid opus igitur prater il-
lud, quod editum est, facere, qua,
quam, quumde? Nee iavi, iiiquit, jam
pridem, (|uom, (|U0 tempore, (juaijue
javatiune me lear sic esse purgalam,
ijronov.
3 Velul homo magna] ("amerarins
homo adverbialiter acripit, ut sit iioc
anno. Lambinus ut sit dandi casus,
liac sententia : (Juemadmodum nies-
sis magna frugibus vel annoiui; liujus
anni respondit ; ita eventus rebus
nostris omnibus fuit secnndus. Taub^
man. Ecce tibi, qui et horna facit ;
ct laborat, ut honms epillictou mobil«
PLAUTI MOSTELLAR. ACT. 1. SC. 3.
1959
esse (lemonstref, quasi quis de eo
diibitaret. Sed iiuitaiuiuin niiiil est.
* Hormini ' dicitur simpliciter, iit
' verniini,' ' aestivum,' ' autnniniim,'
' liibernuni,' de quibiis Observ. ill.
24. ill qtiibns oiniiibiis inteliigitiir
' teiupiis :' et lit ilia ver, aestatem,
aiitiiinniiui, liieinein significant, ita
istud biiDc annum. Ciunqtic ' annus '
veteribiis stvpe pro annona vel pro-
venUi annuo ponatnr, eodcin inodo
et 'lioinum' pro bujiis anni pioven-
iu. Nescio quomodo nunc omnia
bene eveninnt, nt lactas provonere
fnigcs. Et videtur pioveibium fii-
isse. Quod autem addit Lainbinus,
significaie Pliileraatiuin suae lavatio-
nis fventum secundum fiiisse, et se
iavisse ex aniini seiitentia, et jam
bhs ex CO repctitum est, miror. Non
enim lioc Pliileiiiatium, sed Scapha
dicit. Grotwv.
7 Teclus qua fui] Piidornin quasi
vestem faciunt prisci ; qua animus
iiigennus tectus esse debet. Pacnvi-
us: 'Nam zi te tegeret pndor, sive
adeo ror sapientia imbiitiim foiet,'
&c. Apuleius Apolog. c. 1. ' Pudor
eiiini veluti vestis, quanto obsoie-
tior est, tauto incuiiosiiis habetur.'
Scliopinus.
13 Vestis furtuni] ' Fartum vestis'
est corpus, id est, ipsa mulier quae
vestem faicit impletqne. Ita Colu-
mella V. 10. ' Ea res efficit uberio-
rein fructum, et fartum fici plenio-
rem et meliorcm.' Turneh.
17 rirlutefiirmcc] Est per formani,
fornia- gratia. Sic ' virlute Deum,'
est quod vulgo Deum gratia. Sic et
' virtuie tua,' aiit illiiis, significat,
tua opera in utramque partem. Gro-
nov.
27 Quid ? isthac 7ne] Indignatur
jiivr ni', quod adjuraret Srapha do-
miuam liis verbis, ' lla te Philolaches
amet ;' nee adderet,' Ita tu Pliilola-
chem ames:' hoc additum cupiebat.
Gruter.
31 IHum exspectes unum] Nee nup-
tum verbnm et praotextaf um est, ' ex-
spectare,' et lanien significationeni
babct buic rei dicatain et propriam.
Terent. Eunucli. 1.2. ' JMe desidcres,
me somnies, me exspectes.' Milite
Noster, iv. G. ' Sine ultro veniat,
quaeritet, desideret, te exspectet.' Et
in castioribus Amph. ii. 2. ' Certe
enim me illi exspectatum optatoven-
lurum scio.' Rutilius Lupus ex Ly-
sia: ' Fer fortiter deinum laborem :
jam brevi domnm venies exspecta-
tus: oxcipiet te defatigafum diligens
atque amans uxor.' Frustra igilur
alii ' exspectare ' voiunt esse posi-
tum pro ' spectare :' alii expetas, alii
exoptes. Gronov.
46 Slimulutrici] Quae Pbilematium
stimulat et urget, ut se inultis pro-
stituat. Meiirs. \eg\t simvlutrici ; ut
et paulo post, scelcstnm simulatricem.
Et ' simulatrices ' ait appeliatas sa-
gas et veneficas. Tauhm,
50 Mild nihil csse'\ Me ad egesfatis
terniinos esse redactum ; ut loquitur
Asin. I. 2.
56 Mitlesunda, ^c] Virg. JEn. vi.
' Et inetus et nialesuada tames :' nam
taiia roniponebant olini. Sic Cato
' vitilitigatores ' ex vitio et litigatori-
bus fecit: sed et ' vitimagistratns '
Sail. Hist. III. Marianos et Cinnanos,
qui vitio et per vim creati, vocat.
Gruter.
61 In anginam] 'Angina' inflam-
niatio faucium est : Kwdyxv et XvKdy4-
XV Grifcis, quod canes ac lupos fre-
quenter afficiat: item trvi'dyxv, vel a
siispcndii siinilitudine, quod non se-
cus quain laqueus, i)riefocans enicet ;
o-yX'-^V enim laqueus est : vel a crw-
f'xen', (piod spiritum continendo respi-
ralionem iniiibcat, ut inquit Aurelia-
nus. Scalig.
67 Si sat ucceptum, t^-c.'\ ' Satis ac-
ceptum,' valet certum et compertiim
et firmiim, veluti datis fidejussoribus
et sponsoribus. Satis enim accipit,
cui priedes et sponsores dantur : un-
de hapc venusta tralatio est profecta.
1960
NOTiE VARIORUM IN
68 Futurum in vita] Etsi freqnen-
tia sunt Plauto ' in vita,' 'in aetate,'
hie tamen malini eum scripsisse, pro-
prium futurum, in vitta Soli gerendum
censeo moretn, et capiundos crines. MI-
lite III. 1. ' Utiqne earn hue ornatam
adducas matronarum modo Capite
compto; crines vittasque habeat, as-
simuletqne se Tuam esse uxoreni.'
Gronov.
69 Capiundos crines'] Qu£e hie pro-
feruntur a Tiirnebo, sine exeniplo et
sine teste dicuntur. Ego ' capere
crines * non aliud esse pnto, quam
'Hubere' et ' niatronam fieri:' nam
ornatus matronarum, ut alia quaedam
propria liabuit, exempli caussa, du-
piicem vittam, stolam, &c. sic etiani
crines peciiliari quadam ratione for-
niatos. Itaque Plantiis INIilite in. 1.
cum insfrui ancillam ornatu niatro-
nanim vult, ait, 'Utque earn orna-
tam adducas matron.' (Sjc. Facit hue
iilud Festi : ' Senis crinibus nuben-
tes ornantur : quod is ornatus vetus-
tissimus fuit quidam, quod eo Vesta-
les virgines orncntar.' Ad quod Sca-
liger: Seni crines dicuntur in capite
matronae Romanee, sex sertae crinium,
vitta et crinibus ipsis implexap; quas
vulgus ' trerias ' vocat. Lipsius. At
cruciat se Gruterus, quoniam etsi ea
esset aft'ectione Phileniatium, ut uni
niorem gereret Philolaclii, non ideo
coutinuo sequitur eandeni quoque
nientem fuisse Pliiloiachi, ut ipsam
veliet uxorem. Ceterum nulla est,
cur se cruciet, caussa. Scaplia eniin
non tarn disscrit, quid facere velit
Pliilolaches, quam quid debeat I'hi-
Icmatium. Hnrtatnr interim ut id
agerof, quoad niatrou;i> instar cape-
ret crines, ct legitima uxor a Pliilo-
lache agnosccretiir. lioxhorn.
77 Ut c'^o exiurcilcin] V. N. Me-
na'clim. in. 2.
78 .him] Id est, janijam, statim,
mox, brcvi. lioxhorn.
83 Nee rccle si ilti dixcris] Hacchid.
IV. 4. Pseud. IV. 0. ' Nee vetlc lo-
qui:' et'dicere nee recte,' est male*
dicere. Ita Turneb. in. 20. et xv.
7.
86 Ut videas] Quam facile videre
est, me usque a medulJis amari.
Taubtn. Oh] Interjeetio, laetitiae in-
dex.
87 Qui pro me causam] Vix est, ut
non scripserit Plautus, Qua pro me
causam diceret, patronum liheravi. Ne-
que aliter Ciceronem locutum credo
ad Attic, lib. i. ep. 10. ' Narra, in-
quam, patrono tuo, quae Arpinates
aquas concupivit:' Clodiam enim in-
telligit. Sic Fam. Ep. 9. ' Primuni
ilia furia muliebrium religionum, qui
non pluris fecerat Bonam Deam,
quam tres sorores.impunitatemest il-
lorum sententiis assecutus.' Sic op-
time Victorius frustra repugnante
Manutio. Idem I. x. cp. 28. 'Quod
vero a te viro optimo sednctus est,
tuoqne beneficio adbuc vivit Ua-c pes-
tis, interdum, quod vix mihi fas est,
tibi snbirascor.' Qualia Terentiana,
'seelus qui me perdidit,' et,' senium
qui me remoratus est.' Gronov.
93 Spernit] Quae astati sua* diffi-
dit: quae scit se deformem esse.
Lamhiniis. Glossee : ' Spernit, con-
temnit, fastidit.' Speculo ergo iis
opus est, et quae se spernunt, noii
placentes sibi ea forma, quam a na-
tura accepere; et quae xtatem suarn
spernunt, vergenteni in senium, a'ta-
tem fiico juvenescere volentes. Tu,
addit, et specie optima et aetate in-
tegra speculo omnibus esse potes, ac
proiude speculo tibi baud opus. Tiir-
nebi igitur nova; lectioui liic non est
locus. Jioxhorn.
96 Peculi, Phitcmatium mca] Lam-
binus annotat luic verba Philcmalium
mca esse adliuc Philolaciietis, et se-
paratim prununtianda, quasi Pliilo-
laches pra; desiderio et cupiditate
Philematium iuclamct aff|uc appel-
let. I'2t hoc ex illo describnnt. At
jocns est mcrus wapa irpoaoonlav cx-
spcctabant enim auditores, ut dice-
PLAUTi MOSTKLLAR. ACT. I. SC. 3.
1001
ret * Scaplia,' ciii vi(Jel)atiir reconri-
liatns : at ille, quasi eodem inoiiieiito
revocatiisin memoriani injuria?,' I'lii-
lematiiiin ' appellat: spectatorivs li-
dent se deceptos esse. Vide Observ.
IV. IS. Tale est Baccliid. iii. 1. ' Na;
ilia illnd Iicicle ciiin malo fecit siio
meo. Nam iiiilii diviiii niinqiMiii (jnis-
qiiam creduat, Ni ego illam exeniplis
plurimis planeque aiiio.' Piorsus
eiiiiii coiitraiiuni exspectabatur. Gro-
novius.
97 Capillus satis composilus] Piiel-
las habiierunt in ministerio turn * or-
natiices,' tiiin quaj veliit a consiliis
formaa : edoctaj auteiii cei lis niajjis-
tiis aii hoc ministeriiim, veliit ad ar-
tificiiuii. Dicebantiir ' oinatrices '
ab officio, ut et Gra-cis Koafidorpiai,
quae crines disponebant. Siieion,
Claud, e. 40. ' Haec niatris nieae or-
natrix fuit.' Juvenalis ' ornatrici '
nomeii ' Psec* ' ab arte imposuit :
nam \f/iKd^(iv Grai^ci dicuiit, quando
minutum sive rarum pluit. Oinatri-
ces igitnrcrineui coniponentes, rarum
ac parvum a(|ua! solent mittere, ac
velut ;//e»caf6i»'. ' Ciniflones' et ' cinc-
rarii' eadem significatione apud ve-
teres dicebantnr, ab officio calamis-
irorum, qui acus et veruta flando ca-
lefaciebant, quibus matronae capillos
crispabant. Ergo ' ornatrices,' qua
composuere capillum ; ' ciniflones '
et' cinerarii,' qui acus calefactas sub-
ministrarunt ornatricibus ; quamvis
glossae pajne confundant. Wouwe-
rius.
101 Ccrussa] Ad fucandam faciem
ntebantur cerussa et aliis offuciis.
Taubm.
102 Lbitr alramcnio] Ad illud allu-
suni hoc loco a Plaiilo suspicor ; quod
veieres in ebore scripsisse, et ebo-
reis tabulis, ut et ligneis, ostcndam
ex hoc Partialis disticlio in apoplio-
letis, cujus lemma, ' Eborei pugil-
lares : ' ' Languida ne tristes ob-
scureut lumina cera>, Nigra tibi ui-
veum littera pingat ebur.' Ncc eo
possis confugcre de ceratis pugilla-
ribiis accipiendnm apud Rlartialem.
Stat contra Martialis ipse, et alios a
ceratis eboreos pngillares facit : quin
apcrtinsime candidiuii et nudum ebiir
atraniento pingi perscribique indicat.
Sahnas,
104 Piirpurissum] Spuma est coU
lecta eftcrvescente purpura, cum ex
ea tinctura efficitur. Loco purpu-
rissi utuntur hodie piclores lacca
mixta cum casrnleo. Colores igitur
liujus lenocinii sunt praecipui: ' al-
bor,' quem cerussa format: ' rubor,'
quem purpurissum : ' nigror,' ad pal-
pebras et supercilia utilis, stibium.
Dulcchamp.
105 Interpolare] Q. d.obsoleta quae
sunt, interpolari solent. Cur tu vero
quod est pulclierrimum et integerri-
nnim reroncinnabis ? Taubm.
107 3Jelmum] Auripigmentum co-
lore candido. Lamb.
Ill Ut speculum tenuisti] Specula
ex argento facta scribit Plin. xxxiii.
y. Monet ergo Scapha Phikniatium,
ne contactu argentei speculi suspec-
ttim se rcddat Pliilolachi, tanquam
argeiitum ab alio amatore acceperit.
Boxhoni.
117 Veieres] Pro, vetui*. Inter-
poles] Quai se pigmentis interpolant,
ut e\ vetidis novae (piasi puelhu fiant,
Taulnn. ' Interpolus ' et ' interpolis '
proprie dicitur de vestimento, quod
vetus atque aliquibus locis detritum,
arte politune suturave faciem novam
accipit. Martian. JC. 1. 45. de Contr.
Emt. 'Si vestimenta interpola quis
|)ro novis emerit.' Glossa; Isidori :
' Interpolis vestis, qua; ex vetusta fit
nova.' Sic ' interpolari ' proprie di-
cilur vestiuientum, Cic. ad Q. Fr. ii.
11. ' Quod cum vult renovare liouo-
rcs eosdem, quo minus togain prae-
textam interpolet quotannis.' Gro-
■norius.
122 A'j7(iZ hac ducta doctius] Vide
Epid. III. 2.
123 Pars vostrorum] ' Vostrorum '
1962
NOTiE VARIORUM IN
pro ' vestrnm ' positnm esse hoc lo-
co, recte censuit Apollinaiis apud
Agell. XX. G. ' Vestrum ' autem, pro
* vestrorum ' dixere, uti ' menm, '
' tuum,' ' nostrum,' pro ' nieorum,'
' tuorum,' ' nostronim.' Ex ' nos-
trum ' et 'vestrum ' facta sunt 'nos-
tri' et ' vestri,' quae nsurpata Grac-
cho Sempronio, aliisque antiqnis: in-
deque factum, ut ilia (qnibus tanien
et Cicero usus) Apollinaris tiamna-
rit tanqnara nova, minusque proba.
Voss.
124 Qius vos dote ineruermit'] Queb
vos dote emerunt, quarumque proprii
estis dotis causa. Camer.
128 Mores, ^f.] ' Mores ' pro mo-
rigerHtione sen morigeris niodis, ut
apnd Lncretium est, accipit Douza.
130 Purpura a:tas'\ Mss. Camerarii
habent Purpura (elate occullanda. Le-
gendum puto, Purpura atas est occul-
tanda, et auro turpe viulieri. Falsum
est, quod vulgo legitur, aurum turpe
mulicri. At verum est turpe, id est,
turpitudinem et deforniitatt-m auro,
ac ejusmodi aliis ornamentis, esse
occultandam mulieri defornii. Box-
horn.
134 Nimisdiu nh.stineo manvm] Sim-
pliciter liJEC explicanda : ' abstiueo
mannni,' soil, gestientcm amplecti
amatam. Si cum Camerarii INIss. le-
gas ahstineo nianu, inteiligc niannm
aniatiE, gcstientem amplecti adoles-
centcm amantem. lioxhorn.
140 Ccdo, amabo, decern: bene emp-
tum'] MeriL" nngap liic Lambini. Ado-
lesnens vcrbuin illiid (' iiiea volup-
tus ') 20. minis a^stimabat. Ibi ilia,
jocone an serio f si emere velit, non
20. 8c poscere, scd vcl decern, ac pul-
cre vendituram, ut bene einat. At
hie callidus aMjiie advcrsus nierctri-
culam, eniptum sii)i jam turn id ver-
bum rcspondet: ac si ratio ineatur,
otiam ultro icsidtias sibi apiirl ipsatn
decent minas, prater illas 20. (|iiibiis
nunc verl)tnn a'stitnarit. Nam dedis-
se pio »ju8 capite 30. minas, quibus
si 20. istas demat, superesse scilicet
etiam decern, quas poscat. Atqne
hffic verissima loci iiujus sententia
est. Neque quicquam mutatum; nisi
quod ex vulgato decumie ; nee, fece-
rim decern : bene. In quibus cardo
universsK rei versatur. Acidal.
14G Bene igittir ratio accepti, ^c]
Uterque nostrum sese obnoxium al-
teri putat nmtuis beneficiis : quod
non faciunt, qui beneficia invicem
exprobrant : quod alter expendisse
se contendit, alter se accepisse infi-
ciatur. Budceus.
150 Ccdo aquam 7nanibus] V. N.
Pers. V. 1.
151 Cum stacta] Latex oleumve e
cinnamomo et niyrrha incisa sudans :
a (TTafco, stillo. Tatd>ni.
ScENA IV. 1 Advorsum venire mihi,
^c] AUoquitiir servos, atque inter
istos praecipiie Plianiscum, qimd pa-
tet ex act. iv. sc. 1. ut tempestive
sibi advorsum veniant apud domum
Philolachis. Subintelligitur vero ' te'
aut ' vos.'
5 Comissatuin ibo'] 'Comissatum ire '
est ire a ccena ad compotationeni, aut
exercendam aliam jnvenilium lasci-
viam pliisculum appotorum, nt So-
lent inciinati. Dictum a Kuiyitos, quod
Grsecis nihil aliud est, quani coiivi-
vantiuin e triclinio foras prodenn-
tium lascivia. H\nc Kup-a.^fty, saltare
post compotationeni. Male scribunt
vulgo comcssari: nam, si a 'comedo'
descenderet, prima foret brevis. Gio-
7iovius,
7 Mamma, madere'] HiPC scriptnra
Scaiigeri est ; verum ego cun> vidgg.
mammam adire? Quasi dicat : Nonne
tibi videor, tanquam piier, adire ma-
trem, mamniii' suggendi et pappandi
gratia P nam ' funteni ilium sanc-
tissimum corporis liumani generis
cducatoreni,' (ut Agell. xii. 1. vo-
cat) id est, mammas, aluninas, nu-
trices, et matres vocari, notum est.
Lumbiti.
8 Jsloc modo moralux vivere debebns]
PLAUTI MOSTRLLAR. ACT. II. SC. 1.
19G3
Verba mereliiciilae sunt amatorrm
adraonentis, iit urbane et veniiste jo-
cetiir, noil incondite ct rustice. J.
Gul.
14 Uhi lecfus est stratus, coimus]
In leclo disciibitorio acciunbinuis, e-
piilainiir, et ()e symbolis ediiniis : ut
Terent. Knn. iii. 4. Neqne eniin
verbiini tnipe hie est 'coire.' Turneb.
Sed Phiiolacbes et Phileniatiiini jam
coibant, jam conveneiant. Hand du-
bie ergo corruptnm est illud coiimts.
In Ms. qucin vidi, disertini legitur,
connivfs. Unde baud niilii dnbinm
est, qnin rejioni dcbeat concif/.v. Cave
niodo ne in via prius accnnibas, quani
illic, niii lectus strains est convivis.
Nam de ejusniodi lectis agi liic, nemo
non videt. Boxliorn. Htec conjec-
tnra speciem liabet : sed non est sa-
tis causae cur ab optiinis codd. de-
sciscamns. Quia Pbilolaciies, inqiiit,
et Piiileinatium jam coibant, jam
eonvenerant. Quid turn ? Deipbi-
uin bic loquitur cum Callidaniate,
qui ad Pbilolacben comissatum ibant,
et hactenus media via utebantur.
Cave igitnr, in(jnit, ne prius jaceas,
qiiam coimus et conjungiinur, nbi
lectus est stratus, nempe cum illis
quibus est stratus ; priusquam ego
tuque et ceteri ex constitulo discuni-
bimns. Tuetur etiam boc verbnm,
quod in fine est scenae pra^cedentis,
' Conv( ninnt nianuplares.' Pro quo
'auxilia coire' dicit Justinus ix. G.
Nam Terenlii 'coiiuins in I'irteeo '
paullo aliler dicilur. Gronov.
15 Sad ct hoc, quod mllii in nianu
est] Non inntanda vulgata distinctio
videtur. Dixerat ebrius, sine cadere
ine. ltesi)ondct meretrix, qua; cum
diicebat, sino, sod et hoc quod milii
in manu est, si cades non cades (|uin
cadam. Non proiiibeo te cadere,
sed illud etiam nou potcs proliibere,
quod niibi proclive est, et quasi in
manu, nc cadam simul, si cadas.
Salmas.
25 Ecqids hie est] Non satis utitur
oculis Callid. ut ebrius et semisom-
nis; sed e\ voce et strepitu seniit
hominis alicujus advcntum.
31 Num iniruin] AlRrmantur cum
lepore aliquo, qua> sic per interro-
gationcm concipiuntur. An, inquit,
mirum ant novum facit, quod dor-
mit ? Sulmas. Lege, non mirum.
Scriver.
3S Da] Tu puor, aut tu Srapba.
Doniinusconvivii sic saepe jubebat ab
uno in orbem poculum per alios om-
nes convivas circumagi ; quod irepicro-
fiiiv Graeci dicebant. Turneb.
ACTUS II.
StF.NA I. 3 Slabulum confidentia]
Glossarium : ' Stabulum, 'nnroffTdcnoVf
ovoaricnov, iravSoxe'toi'. ' Onomasti-
cnni : ' i;rav\\s, araQyiis.' Sed vox
latins patet. Nam ut ab exoleto
supino ' laiitnm ' fit ' latibulum ;' ita
a ' statum,' ' stabulum.' Becmanus.
9 I'lagipatidce, ferritribaces] Gra-
vis hie scilicet, qui vanos facit inter-
pretes, quod liaec vocabula propria
parasitorum et servorum compedi-
torum putarint. An non utranique
familiani passim fabula bac nota in-
nrunt? An non Terentius in Eunuch.
' Neq\ie ridiculus esse, neqne plagas
pati possum.' Quid Ergasilus Capt.
I. 1. 20. Curculio de ad se commean-
tibus catapultis ? act. iii. I. Jam
' genus ferratile, ferriteri, apud fer-
ricrepiuas insulas, in ferriterio, fer-
rati, (jueis est mgotiuni ferreum,
pr.iferrati apud molas,' qui, nisi
servi in pishinor Sed, incjuit, Tranio
quxrit liomiues, qui alionun causa
pati possint se excruciari ; quales
non sunt parasiti, aut servi, timidi
fere et ignavi. Diceres, parasitos et
servos couiicos non nosse. Quid
enim illis audacius simul et palien-
tius.' Vel ununi IMiormionem vide
apud Tereuf. ii.2. Nam Libanos il-
los et Leonidcs, Epidicos, Cbrysalos
et hunc ipsum Tranioneu) piget me-
morare. Ipse utroque vocabulo mi-
1964
NOTiE VARIORUM IN
lites intelligi vnlt. Ciirergo legimus,
plagipatiila, ferritribaces viri ? Vel
isli : si iiniim idenique genus est?
Ibi comparanint conectionem : di-
Iccti, aiiint, in veteri codice esse ad
libriim nostrum annotatiim ; et sic
scribendum pro Vel isti, q\iod est in
certis et optimis codicibus. Habeant
sinerivaii. Gronov.
10 Qui hastis trium nummorum
caussa subeunt] ' Tres nummi ' hie
tres asses : et ad stipeTidiiim niilitare
(etsi ad Circum etiani referre possis)
diserta alliisiocomiciservi irridentis,
quod tani exiguo pretio auctorati
castella et turres ligneas iiostium,
(id enim falae) subirent, hastis aliquot
configendi. Lips. ' Subire sub falas'
dicuntur niilites in oppugnaiionibus
nrbiuin et castcilonim, quum iu mu-
ros, etprEccipue iu murorum turres,
evadere nituntur. ' Falae ' turres
sunt rotunda?, quarum fastigium ovi
lefert imaginem. Graeci, teste Vi-
truvio, )3d/3eiy appellavernnt falas.
Unde in Circo, quae alii ' ova ' appel-
labant, Juvenalis appellat ' falas :'
' Consulit ante falas Delphinorumque
coluninas.' Gronov.
13 Ut affigantur] ' Cruciarii ' qua-
tuor clavis olim affixi. Nisi tamen is
sit hujus loci sensus: Ut servulus ad
niajorem cautioneni, et ne facile se
refigeret, voluerit non seinel manus-
que et pedes, sed bis singula figi :
ita, nt bini in quoquc nicn)bro essent
clavi. Lips. Brucliia] ' IJrachia' di-
cif, non ' manus :' nam etsi duraj et
nervosa; IIIep partes et lenla; frangi ;
quia tamen toti corporis moli, gra-
vioris praisertim, non fiierit intcrduui
ferenda; ; non in media semper ma-
nus vola ctavi fixi, sed snprrius patillo,
qua cum bracliio coit, id est, circa
carpum. Lipsius.
23 (Jitid mi/ji sil bvni] V. N. Epid.
V. 1.
'.{2 Miscrnm est] Proverbium olct.
Signiticat autom, inigerum (-ssc turn
deuiuui rem ncceiisatiam providcrc
aut parare, cum necessitas iirget, et
tempus parandi non datur. Tractum
ab iis, qui turn demum, cum sitis urit
et torret fauces, fodere puteum inci-
piunt. Lamb.
33 Igitur demuin] Igitur, pro ' dein-
de.' Ita C'dBS. ' Mox magis cum o-
tium erit, igitur tecum loquar.' Vide
G. Canteri Nov. Lect. iv. 26. et not.
Amphitr. i. 1. Epid. iii. 3.
37 Cedo soleasl Qui accubituri e-
rant, calceos aut soccos ponebant.
L'iacon. Ut arma capiam, Sfc] O ra-
tio liominis ebrii, et qui sui non com-
pos.
38 Perdis retn] Negotium nostrum
corrumpis.
39 Vos pro miifula habebo, nisi']
Permeiam vos, sive etiam, immeiam
vobis; molliore tamen sensu, quam
volunt interpretes ; niuiirum copse,
quo a Catullo Carm. Lxm. scriptum :
' Qui ipse sui nati minxerit in gre-
niium.' Douza.
40 Non hoc longe] AfiKTiKus, re ali-
qua minima demonstrala. Vide N.
Amph. I. 1.
51 Ita ille faxit .Juppilcr'] file, d(c-
KTiKws ; vel, qui illic est in coelo, vel
pra-potens Deus ; oculis sell, aut di-
gito in cfEluni sublalo. ' Faxit' au-
tem, ut ex usura corporum vestro-
rum capiam voluptatcm. Sic enim
ambiguum illud, ' morigera; tibi eri-
mus,' pro se interpretatur servus
ne<|uam : cum aliovorsuui ab istis sit
dictum, pro, parebimus et introibi*
nius. Turneb.
57 Cluvem Laconicnm] 'Clausam cla-
vim ' auctor jNloreti vocat, ut puto,
qua; intus aperiebat, aut forinsecus
claudebat, quales crant Laconicae ;
de (juibus boo loco : nam, ut ait
Theon, oux, i>s vvv, iKrus ijaav al k\u-
5ej, d\\' ivZov rh iraKaibv nap' AlyvTrri-
ots Koi AaKoofff qua; idcirco Kpinrral
KhuSfs dicuntur Arislnpliani. Viden-
tur ita vocata;, (|uod impacta; clau-
slri.t vix apparcrent. (.Juin tt I'estns
Avicnus ditlicilem locum Arati iu-
PLAUTl MOSTi'Lr.AR. ACT. II. SC. 2.
19G5
terpretans, quum licbctctn liicem
Cassiopeic deiiotarc vellct, ait, iioii
iiiagis earn apparere, cjiiain claveni
Caviam turilms iiiipactain : ' l>ii\ lic-
bes est niati'i, vix ({iialem Cariu (iiioii-
dain Novoiit iiitrantem per claiistia
sonantia davein.' I'-igo cluusa i:lavis,
et /cpuTTTT), fiieiit ea (|ii« iiitns apeiie-
bat. Nam coiiliaria ei est diTT-fiK\us.
Lacoiiiim etiani i-laves extriiiseciis
apci'iiLsse, vcl liiiic iiiaiiifcstum est.
Scalig.
GO Plumu hand inleresl'\ Locus est
sine dnbio corriiptiis. Meliores oin-
nes oodicfs iiabeiit probior aut projiior.
Codex ille mens, qui aliter habet,
delerior est. Una tantiim litera ad-
dita, puto legeiidnin, Pluma haud in-
terest, patronus, an cliens propriur siet
Homini, citi nulla est in pectore mida-
cia. ' Pioprior,' id ei-t, niagis propri-
ns, convenientior. Ita enini loquitur
Cicero. Piuma, incpiit, baud interest
utriim melius conveniat liomini tinii-
do et ignavo cliens an patronus.
' Proprior ' a proprius, ut 'industrior'
ab inddstrius, ' egregior ' ab egre-
gins. Sulmas, An cliens probior sict]
Sic editum olim, Lambinus conje-
cit, polius siet. Scioppius probior,
quod sccutus Gruterus ; quia in ai-
tero Cam. probior visum, quod manus
secunda fccerit prnpior. Sed sine
dubio legeudiinj prupior, ut alter co-
dicum sine litura expresserat. So-
lebant judicio periclitantibus advo-
cati esse tani patroui quam clientes,
et hi proxinii, turn ' adesse,' ' super-
esse,' et signatis verbis diccbanlur.
Parum refert patroni niagis nomen
an magis clientis furat advocatus,
patroui niagis an clientis nomine ad-
sit, proximus sit, qui tiniidus est,
eoquc non plus adjunienti adest cpiam
si nuiKiuain natns sit, ut alibi lo-
quitur. Vide OJJserv. i. 23, Gro-
novius.
02 Cuivis homint] Negant homini
Optimo facile esse ' lacere ne(|ui-
ter;' et banc dant mentem : Cui-
vis, sive cliens sive patronus sit,
facile est alteri neqniter facere,
quamvis dc subito, practcr exspcc-
tationem ; et 0|)tiinuni iiic pessi-
inumque volunt non virtute et vitio,
sed I'ortuna: conditione distingiii.
Ubi priuium frustra inserunt de pa-
trono et cliente: nihil enim hi perti-
nent ad banc sententiam. Dein op-
timi hie et pessimi sane sunt (pii
vulgo sic appellantur, virtute et vitio
disiincti : sed auibiguitas in rcf ' fa-
cere nequiter,' quod ut refertur ad
optimum, vitium rei indicat, non ani-
mi, et est male atque infeliciter rem
gcrere, peccare humanitus ; ut ad
pessimum, vitium significat etiain
aninii, et est improbe agere. Tain
bono, inquit, quam malo proclive est
facere, qnod plus minusve factum sit
melius: sed id, quod plus minusve
factum sit melius, arte corrigere, ne
noceat ct l3lov afiloorov reddat, id viri
docti est opus. Gronov.
C4 CUa:em cedo, utt/uc abi^ Hie ver-
sus subjiciendus 59. trado, Tranio.
Ti{. cedo clavcm ; vel deleatur potius,
nam infra est. Scriver.
C5 Verumidvidcjidum, £fc.^ Veruni
id providendum est ; id solertis viri
opus est, facere; qua? novo more et
exempio (id enim bic ' desiguare ')
malefacta sunt per nequitiam, ea
cuncta ut tran(|nille et sine malo pro-
cedant : ne quid patiatur, propter
quod vita ei sit acerba. Lamb.
77 Capite ohvolulo] Caput operie-
bant in turpi re deprehensi; summo
pudore affecti ; in rebus desperatis ;
vitam projicere parantes. Horat.Sat.
II. 3. ' Nam male re gesta, cinn vel-
lem inittere operto Me capite in tlu-
nien.' Liv. i. 'I lictor, colliga ma-
nus, caput obnubito, arbori infelici
sus()f;ndito.' V.t Socrat. apnd Pla-
ton. in Pha-dro de amore verba fac-
turus, caput operit. Lamb.
79 Uinc occludam'} Clavi enim La-
conica sedes obserabant foris, ita
ut nemo, qui intus, eas aperire
posset.
ScENA II. 2 Quom me amisisti]
1966
NOT/E VARIORUM IN
Pro dimisisli. V. N. Capt. ii. 2. A ie
vix vicuni] Nam quid aliud est navi-
gatio, qiiam mortis qua-dam profes-
sio ? V. N. Rud. II. 6. Taubm.
4 Hdud causa illico est] Lege, haud
causa 'st illico. Scriver.
14 Occlusa jantia] Claudebantur
quidem interdiu fores intiis, sed non
foris ; nisi aut ciim jedes essent va-
cnas, ant cum paterfamilias eos qui
domi erant, nolebat domo egredi
posse. Claudebantur autem fores ae-
dium clavi Lacouica, de qua supra.
Lamb.
21 Natus nemo in adibus servat]
' Servare,' pro custodire, et ut Nonii
censura vnlt, sollicite ac suspiciose
observare. J. Grut.
23 Confregi hasve ambasl Nullaj
sunt hie ambae fores in plerisque edd.
ac libris, qui legunt, pane confregi
assulas. Tr. Eliof an teligisli has cE'
des? Sic alibi ' assulatim fores con-
fringere.' Et assulae sunt tabul* fo-
v'u\m, aaviSes. Salmas. Confregi hasce
amhas] Feslinabat 6 irdvv, quum scri-
beret, nullas liic ambas fores in pie-
risque edd. ac libris esse, qui legant,
confregi assulas : et id probaret. Dis-
tinctius priores, in vulgalis quidem
legi assulas, sed in vett. edd. (quod
possum testari de Argentoratensi
1508.) et Mss. hasce ambas, vel asce
ambas. Sic et Sambuci codex. Nee
quic(|uam est anibigui sive per anoaiu-
irrjaii' SeiKTiKcis dictum putes, sive ser-
vnm pro timore, queni fingcbat, non
exspectasse, dum adderet ultimam
vocem lierus, et ejus scrnioneut in-
tercepisse. Capliv. iv. 2. ' Aperite
hasce ambas fores, priusqiiam pul-
taudo assulatim foribus exitium af-
fero.' Ubi dubitare possis, an non
eandem vocem auctor omiserit. (iro-
vov.
33 Pcrdiiaxinl] .Si liceret a vesti-
giis srriptrt? lectionis recedere, pro-
num csset legere, sicnt etiam versus
postulat, Dii Ic Deirque pirdiiuit cum
i»to amine. A ' porduo' antitjuc, per-
duaasu : ' perduabseru ' sic (inxit, ut
ab im[)eiro ' impetrassc' Ita ergo
' perduaxint ' hie posuit pro perduint.
Salmas. Inio non est 1i2pc scripta
lectio ; sed V. C. faxint ; Dec. axini.
Inteliige male perire. Gronov.
36 mas'] Comites, quos tecum ad-
duxisli. Doiiz. .Tube ilhs illinc amabo']
Forte, illinc ambo absccdere. Scriver.
37 Tangile vos quoque ierraml Ge-
nus quoddam venerationis erat et
ceremoniap. superstitionisque terram
tangere : sed non nisi in bis rebus,
quae ad Deos inferos ac mortuos per-
tinent, usurpari consuetum. Macrob.
lib. III. ' Cum tellurem dicit, mani-
bus terram taugit.' Simile est Cic.
de Arusp. Resp. ' Aut puer ille pa-
trimus ant matrimus, si terram non
tenuit.' Turneb.
42 Sermonem nostrum qui aitcupet]
Titin. ' Id ego aucupavi: plenasaures
affero.' V. N. Milit. iv. 1.
44 Capitalis cadis, ^c] Vett. edd.
adis ; quod probo; et capitalis adis
fit, cum in ca capital admittitur. Ut
' homo capitalis,' nefarius, flagitiosus,
qui capital aut facit audacter, aut
factum probat. Et ' locus capitalis,'
ut ait Festus, ' ubi si quid violatum
est, capite violatoris expiatur.' J,
Gut.
45 Scelus aniiqnom et vetus'] Anti-
quinn est, (juod patrum memoriam
exccssit : quasi ante aevuni. Vetus
est, (juod jam liabet ictatem. Et po-
test tamen res esse antique, quia a
niajoribns accepta : et vetus, quod a
nobis, vul ab aliis, nostra aetate oiim
nsurpata sit. Sic ' ancitjuum Jus'
dicitiir jus gentium, quod una cum
liiimano genere ab natiira exstitit.
' Vetus vinum ' antii prioris vinuni,
ut loquitur Ulpianiis. Popma.
47 Quid istuc est, scelesle] Lege,
Quod istuc est scelus ? Scriver.
57 ilxclamnt maximum] I'oetaruni
et Oni'cornm more dixit llorat. ad
I'isou. ' Longum (Mantel, lo cives.'
Tauhm.
r,<l In somnis] Kot' uvaf), dum dor-
mit ipse : * per nociem,' ut iutcritre-
PLAUTI MOSTELLAK. ACT. JII. SC. 1.
11)07
tatnr Donatiis. Ltimlnn.
02 Uliriim quin, ^c] Quasi dicat :
Qui fieri potiiit, iit, qui abliinc an-
nis sexaginta iiecatiis f'liit, diccret
aliquid filio tuo vigilanti ct videnti?
Douz.
68 Nam mc Acliermitem] Siispicor,
ad reconditiorem illam Orci signifi-
caiitiam respectiini a poeta, qua ' re-
ceptorem mortiuin ' intelligi solitum
testis Isidorus ; unde et ' Orcain '
natam et denominatain sciibit, pro
vase quod recipit aquas : quam
vocem reperies et apud Persiuin.
Douz.
71 Defodit insepullum] In terrain
qnidem defossuni liumavit, sed nou
rite, id est, juste sepulturae honore
carentem. Guthcr.
75 St, St] Sic Gruterus fecit, quuni
in vulgatis esset secede, in scriptis
Sed et, longe probabiliiis, quam qui
Veden, quod quid sit, ignoro ; nisi
voluit Cedin: sed observavi in aiiis
qnoque Pianti locis, ubi interjectio
ista ponenda est et babetur in nieli-
oribus iibris, quosdam scriptos lia-
bere Sed. Gronov. Concrepuit furis]
Audit intus strepitum Tranio. Eum,
ut occultet, quasi lemures percusse-
rint, attonitus quacrit. Lambin.
78 Peril ! illisce hodie Imnc contur-
babunt fabulam] Hac secuni Tranio
molcste ferens eos strepere iutns ;
metuensque ne res palam fiat : atqne
ita tota fabuia, quae a monstris nomen
liabet, conturbetur. Lambin.
79 Ne majiifesto] In manifesto
mendacio lue senex deprehendat.
Douza.
82 Nihil ego formido'] Proprie.
' Formido ' a formis, de qnibns iiic
Indi fiunt, id est, spectris. Scaliff.
S3 Aon tne appellabis] Sermo ad
rnortuum, a quo se appellatum simu-
lat Tranio, ob percussas fores.
88 Pevcussisses] Onuiino boc adse-
rendum, nt respiciat id, quod senex
supra fores tetigerat; idqne ad uie-
tuui seni injicieudum.
91 I'ugies atfjite Hmcukm] l''orte,
fuge atqne Heiculem inioaibis. iScriver.
'J'l Iltrculcm invoeabis] Ut aKt^iKU'
Kov ac nioMstroruin rionjitorem. Sic
apud Aristoph. in Pluto Ciireniylus,
cum videret liorridani s()nallidamqne
Peiiiani, exclamat, 'hpaKKus ! Turneb.
ACTUS III.
S( ENA I. 1 Scelesliorem ego"] Hie
' scelestus' non est /uaphs, sed 6 arv
Xvs, id est, infelix, ut apud Horat.
Carni. ii. 4. ' Credo non illam tibi de
seelesta plebedelectam.' lleins. Ar-
gentv fu nori] Argentum/wnori dicitur,
quod dalur in foenus, id est, argen-
tum ad fii-nus. Nunqnam, inquit,
scelesliorem annum vidi, argento fcE-
nori,id est, argento quod ad fcenus
datur niagis incommodum, et inep-
tum. S(dm(is.
15 Per gam turbarel Turbare abso-
lute positum est pro turbas excitare:
nt Baccliid. iv. 9. * turbat equus lig-
neus.' Tacit, Ann. lib. i\ . ' Cum re-
pente turbare fortuna coupit.' Taubm.
19 Etium futetur, Sfc] Acidalius
versus bos quatuor ordine sequentes
exptingit; quia paullo postiterum le-
gantur. Taubm.
22 Quam piru7n volpes, ^t.] Pro-
verb, de re facta proclivi : (|uod ni-
bil sit negotii vnlpi dcntatissimce pi-
luni edere : ut explical Erasmus.
Taubm.
28 Dicam siconfessus sit] V. N. Asin.
II. 3.
31 .Sed eum ridetol Ha>reut liic in-
terpretes. Convenerat Tlieuropides
senex ilium, a tpio asdes enierat, ei(jiic
dixerat, quae in liisce evenisse ex Tra-
nione acceperat. Negaverat vendi-
tor vera ea esse. Id cum intelligeret
Tranio, suadet ca|)iendum esse judi-
cem, qui rem totani coguosceret. ' Sed
eum,' inquit, aversus a sene ad spec-
tatores, ironice, ' videto ut capias, qui
miiii credat;' qui nobis plus fidei iia-
beat. quam venditori ; qui caussac
nostr£c sit addictus. Id si feceris,
1968
NOT^ VARIORUM IN
tarn facile enm in judicio viceiis,
quam volpes piruni comest, Ea e-
nini proverbialis loquendi ratio sig-
nificat obtinendi quod velis facilita-
teni. Boxhorn.
34 ?ieque fcerms, neque sortem ar-
genti] ' Sois ' patrimoniuni et summa
est sive caput illius pecuniae, qux
confertur in societatem, ul inde lii-
cnini fiat : liinc ' consortes ' et ' con-
sortium,' et adfini qnadam significa-
tioue 'sors' dicitur quaslibet pecu-
nia, cui accedunt usura?, vel reditus.
Martial, v. 43. ' Debitor argentum
pariter cum sorte negabit.' Terent.
Adelph. ' Etiam nunc de sorte in du-
biunj venio.'
36 Natus Diis itiimicis] V. N. Mi-
lit. II. 3.
37 Jam illo prasente] Danista me
adiens argentum poscet sene prae-
sente. Taubm.
41 Mi Saturides] Lego, Salv. Mi-
sargyrides bene. Et venuste avruppd-
^effOai argenti-odinm: qui ita lucel-
ium iuliiaret, ut vel os sibi verberari
pugnis, modo argenteis, facile pate-
retur. Et in Adelpb. Ter, Donatus
liqiiido confirmat, ' Misargyriden '
trapezita; Plautini uomen esse, quem
frustra alibi quaeras, si banc, quem
reprebendi, amiseris. Jan. GulUlm.
Et boc volunt scripti, quorum alter
misarcirites, alter misartirites.
43 Piluminjecislimilii] ' Pilum in-
jicere,' idem quod Cic. pro Mur.
dixit, ' Quam te seciirim injecisse
j)iitas pctitioiii mca.',' id est, impedi-
mentum. Idem pro Planco, ' Infli-
gere reip. securim :' (|uod est magno
malo cam afficcre. Lijisius. Suiiita
transiatio ex armatura Komaiiorum,
et prtr.liaudi modo. Gravis armatu-
ra; miiites prater scutum, giadium
HisparfuMisem, gaieain UMeam, et
ocreas, pila gerobant duo, teste Po-
lyb. lib. VI. Unde «t 'pilani' di-
cebantur Ovid. Fast. iii. 129. In
pr(i;liaii(io autcm primum, modiro
spatio ab bostc distantes, pila conji-
ciebant, dein gladiis res gerobatnr.
Pili descriptio est apud Polybium,
quem vide. Gronov.
44 Est certe ariolus] Recte divinat,
cum dicit me inanem pecuniae esse.
Taubm.
56 Verum liercle'] Putabam aliquan-
do rescribendum, iterum hercle dico.
Nunc nihil mutandum slatuo. Verum
dico, idem liic est quod serio dico.
Bojcliorn.
58 Eu, hercle nee <«] Oratio per-
plexa hominis perturbati : subin-
tell. ' odiosus cs,' aut aliquid tale.
Douza.
CO Beatus vero] Quae petis acce-
pisse te putas, cum clamas ; scilicet.
Eoxhor7i.
64 Sortem accipe, fifc] Veliementer
turbata est liaec scena in ed. Veneta,
adeo ut integri versus transpositi
siut; nee coliaerent sane omnia in ed.
Cam. et Lambini, si paulo diligcntius
et ad sensum et rbirpeVot' animadver-
tas. Pistor.
66 Extenlatum'] Ita in Ms. suo Ga-
mer, et in suis ad nuum omnibus re-
perit Lamb, quamvis ille ex conjec-
tura, ut ait, substituerit externatum:
quod rectum censeo. Quasi dicat :
Tune buc venisti, ut te clamando
niente alienares ? vel, ut clamando
mentis statu niotus videreris? Nonio
* externavit ' est dementem fecit.
Douza. Rectum est, venisti hue ex-
ternatum. ' Externare 'est externum
mentis facere, mente alienare prae
niniio terrore. Sic locutus est Ca-
tullus: ' assiduis quam luctibiis ex-
ternavit.' Apuleius in Apologia : ' ad
oblivionem praesentium externari.'
Idem alibi Mctam. in. ' bic cxter-
natus animi atcpio attonitiis.' In
glossis etiam veteribus id verbi no-
tafur, ' cxtcniulus, iKjhs (ppevwv.' Sal-
mas. Venisti hue exlentntumJi Vulgo
olim oslcntalum. Sed istud Mss. pro-
batquc Turncbus, et Lambinus inter-
pretalur, ut exteutares, expromeres,
cxpcrircris et conlcndcres vocera
VLAUTI MOSTELLAR. ACT. III. SU. 1. 1969
tiiain. Camerariiis externnlum, (juod 112 Speculo claras : clarorem mertnn]
idem explicat, iit te rlamaiKio iiienic y'Edes ila claras tanH)UC polita el iii-
alienaies. Affert etiani qiioniiidam tida facie emit, lit cum a-cpiore ct
exenterulum, Lip.sius sislentalum, \i- planicie specidi possinl coniparari :
detur dedisse Plantiis ocvenlatum, Uoc vol, ut loco speciili esse possiiit ; vel,
est, lit noljis convicium facias publi- m speculum ex iis coiifici possit.
ce, lit no9 pipiilo diffeias. Festiis : /Edes ail speculum claras, id tst, eUam-
' Occentassiiit aiUi<nii dicebaiit.quod si cuni specnli splendore et ia'.vore
nunc, convicium fecerint, dicimus : coiircrantiir, satis claras. Clarorem
quod id dare et cum quodam canore inerum, id est, a-qne claras atqiie ipse
fit, lit procul exaiidiri possit : (luod claror clarus est. Turneb:
turpe liabetur, quia non sine causa 114 7'«/t'»i/is wkij^'kis] Causa non est,
fieri pulatiir.' Gronov, cur se quisquam cruciet, quod in
67 Nee erit (luidem] Nee erit qui- Rudente ' taleutuin magnum' facial
dem, uiide solvat: nam dixerat jam, Plautus, centum vigintiminarum ; et
' non dat, non debet.' Nam qui non vcio hoc loco tantum minarum sexa-
liabet quod det, ne debere quidem giuta ; si niodo quis attcndat sccnani
videtnr. Ferie, inquit, hoc potes, dramatis, cui titidus Kudenti, esse
quod dice, an mavis, ut aliquo abeat Cyrenis, quod tota passim clamat fa-
foras ? Salinas. bula : at vero hujus fabulae scena est
69 Urbem exul Unquat faclus'] J. Athenis, ut constat ex plurimis locis.
Gill. leg. Urbem exul Unquat, actus Inter Alhenienses igitur Atticiim nu-
hhic, causa tui? Actus hinc, hinc ejec- ineratiir Athenis talentum, qnod est,
tus, expulsiis. V, N. Aiil. ii. 2. minarum scxaginta, ac proinde duo
77 Nescit quidem visi fanus] Sinii- hujusiiiodi taleiita faciiint niiiias cen-
lis Pytherino cantori apud Atben. tuiu vigiiiti. At vero Cyrenis de Cy-
lil). XIV. de quo Hipponax, Xpv(rbv renensi intelligi voiuit potjta, (|uod
\4yei nidtpfxos ws ovSiu raWa' Py- erat idem cum liigyptio; erat qiiip-
thermus aurum loquitur, et uliud nihil, pe Cyrenaica pars VEsypti, et ditio-
Taubin. nis iliius : igitur popujare, id est,
85 Ne inconciliare] Ne pergas eos ^gyptium intelligitur talentum, quod
porro in te irritare, tibique (ut Ho- erat dupliim ad Atlicum, id est, cen-
rat. ait Od. iv. 15.) inimicare. V. tum vigiuti minarum, ut constat e
N. Trin. i. 2. Taubm. comparatione eorum qiiaj a Strabone
86 Vide num moruturl Nunqiiid se- et Diodoro Siculo scribunlur, de an-
nex in mora est, quin tibi, quod de- nuo jligypti reditu. Petitus.
betur, exsolvat? Lambin. Quin fe- llo ylrr/tn^oHij Arriiabo, vel arrha,
ram, si quid ddlur'] Imo, ne me jocari quod emptionis nomine datiir, ut
piites, ego accipiam, si quid datiir. constet fides de pretio, quod conve-
Lambin. nerit. Agell. xvii. 2.
95 Quasi XXXX.minas] Quasi pro 111) Jam appetit meridies'] Hoc non
fere, circit^r, aut praMerpropter. temere dictum ; nam el Daiiisla: dix-
Ter. Heaiit. i. 'Quasi talenta ad erat serviis, ut circiter meridiem red-
(luindecim coegi.' Taubin, iret : et alioqiii post meridiem non
yij Da. Ne sane] Non opus Aci- fere qiiicquam rei iiicipere s(debant
dal. trajectione, »i imagineris, senem liomaiii, pra-sertim inagislratus ; nee
admirabuudiim et irate proxiniiorem pacisci. Turneb.
vix statum tenuissc, audita pecuiia; 120 Absolve hunc quccso vomilum]
siunma: qiieiii placans Danista, ita ru»t/7((»' convitium est in houiincs im-
dixerit, • Ne sane,' &c. puros. Si<; Lucill. de TrebtU. ' Mar-
Delph. ct Var. Ctas. Plant . G I
1970
notjE variorum in
cebat febiis, senium, vomitus, pus.*
123 Uno niunmo plus petas^ Eos, qui
plus petehant, olim caussa cecidisse,
nemo diii)itat. An vero leg. xii.
Tabb. an edicto praptoris id fiat, dis-
putant. Ego lion ilia, sed hoc cen-
sec factum. Ravard.
134 Ut in vicinum'] Sc. convertam.
Lamb. Certe deest veibnm. Unica
litera mutata, lego, Quid ego nunc
agam. Nisi it in ricinum hunc proximum
mendacinm? Eas emisse cpdes hnjus di-
cam filiitm. Ila distinguendiim ac le-
gendum. Salmas.
136 Calidum hercle audivi esse opti-
mum meudacinml Calidum mendacinm
intei pretatur Lanibinus, qnod non est
cogitatum, spd ex tempore natum,
6fpfi6v. Et hoc piaret. Tauhman.
137 Quicquid Dei dicunt.id rectum
est dicere] Optimi et antiquissimi co-
dices liabent, id rectum est dicere. Et
sic legendnni est. Alii pro rectum
rcposuerunt certum, aut decretum. Sed
mala loci constrnctione decepti sunt.
Ordo est : Dicere qnicqnid Dei di-
cnnt, id rectum est. Quic<juid Dii di-
cunt, quicquid ex tempore dui)itanti
suggeritnr. Deoruni instiiictn id sug-
geri credebant veteres. Vide Apul.
de Deo Socratis. Boxhorn.
138 Dii istutn pcrdiiint'] Scil. Danis-
tani, qui me lurbavit, ut noinen ven-
ditoris medium exciderit. l!t liacc lo-
quitur, ut senex andiat : ilia vero,
imo istunc (sc.nem) potius, ut tantum
spectatores.
140 Jionan'fide] Locus est ex ani-
higuo : quod inest in bis verbis, bonan'
fide?(]\\x senex alitcr dixit, alitcr sor-
vus acccpit. Nam senex qna'rrbat
ex servo, bonane fide loquorelur, iioc
est serionc, et vere id diceret, euitas
a-deis esse a filio : servus auteni in
aliam sentcniiam acccpit, aut certe
se accipere siinulavit, (|uasi quirrat
illc, bonane fide a'des emtte siiit.hoc
est.utruni dolus nialus in a'dibiis ven-
dcndis adhibitus sil, an bona (ides.
Ila'pic fcic rc'spondct, si argcntum
venditori promissum, ac pactum red-
diturus es, bona fide redeis emit fili-
us; si minus, bona fide non emit. Ex
his intelligi potest, actiones bonae
fidei eas demum proiirie appellari,
quibus postulatur, ut fides data, be-
ne, atque uti par est, servetur. Hot-
torn.
158 Senatum consilii in cor, dfc] Fa-
cete et erudite cor ' senatum ' appel-
lat; ut et Epid. i. 2. Apul. Apolog.
' Cni nulla fandi cura sit, impensius
cetero corpore os colendum, quod es-
set animi vestibulum, et orationis
janua, et cogitationum comitium :'
scilicet, quia ex ore cogitationes ani-
mi in apertum prodeunt. Alias in-
eptum sit dicere, cogitationes in ore
concipi. Mamertiuiis: ' Versari cce-
pit in sacri pectoris comitio consiila-
tus.' Sc. Gent.
ScENA II. 1 3Ielius anno hoc mild
non fuit domi^ ' Bene esse,' yfi^tKus
vitam omnem voluptariani cooiplec-
titiir. Jan. Cul.
2 Nee quando esca] Falsum est, in
Mss. repertum, Ne quod est culina
uxor. Unde ineptissime conjieitur.
Nee quando est culina meruerit niagis ;
quod scil. sit conslrneudum, Nee est
quando magis meruerit culina. Scrip-
ti. Nee quid est cauna meruerit magis:
nude faciendum cum Casaubono et
Aeidalio, Nee quando esca una me ju-
verit magis: rec scilicet, fuit, ut su-
pra : ' Nee, qiiom me melius, mea
Scapha, rear esse defacatam:' dicit
autem 'juvare escam,' nt in Capti-
vis : ' Neque unquam quicquam me
juvat, quod edo donii.' Horatiiis,
' Ca'ua brevis juvat.' Juvenalis, ' ma-
gis ilia juvant, qu» pluris emuntur.'
Valerius Flaccus, * Uiiod nulhu te,
nata, dapes, non ulla jiivabant 'I'em-
pora.' (juintil. Decl. 2'J8. 'Juvat au-
tem cibus post opus.' Acad. ' Nc-
quidcm cauna meruerit magis.' Gro-
710V.
G Ulelius quom prundinm, quam snli-
tum,dedil] Non, iiiquit. tfutcii' et ca-
PLAUTI MOSTELLAR. ACT. III. SC. 2.
1971
Ml id fieri illico in inentem vcuit, cum
laiitius cotidiano prandiuin appoiii
iiiiiii viderem : et certe illiid erat :
ineridianam a me opcrani impetrare
voluit. Non forte, I'lautiiiiiin est, owe
a\6yws, ut apiid eiindom nostrum.
' Non temeie est,' in Haccliid. ' Non
temeraiiiim est,' Aulul. Idem valet,
' Non de uiliilo.' Pi"0()ert. ' Non sum
de niliilo blandus amator ego.' ./.
Gul.
H Non bonus sonmus est de prandio']
Mos erat vetcribus, (|ui etianinum
obtinet, aestivo tempore meridie som-
num leviusculum capere, quem Var-
ro Re Rust. i. 1. ' soninum insiti-
cium ' appellat elegantissime : 'Ego
hie, ubi nox et dies modice redit et
abit, tamen apstivo die, si non dift'in-
derem meo insiticiosomno meridiem,
vivere non possem,'&c. 3Ieiirsius.
10 Tota turret] Casin. ii. 5.
24 Te ipse jure uplumo] Quia tibi
ipse nialefacis : dum uitro abis domo,
non niodo ab iixore non ejectus, sed
ab ea blande in cubiciiluin allcctus.
Larnh.
20 Hoc liahet] Hoc habet, et ha-
bet: vox propria in giailiatores vul-
neratos, ant irretitos ; vel insultantis
adversarii, vel vulgi acLlamantis. Do-
natus.
3G Sic decet,ut homines] Quasi di-
cat: I'liiloiaches est corruptiis et vo-
Inptarius : sapienter igitur facis, qui
ei non adverseris, sed niorein geras.
Terent. Adeiph. m. 4. ' Veruni quid
facias? ut iiomo est, ita niorem ge-
ras.'
40 njusice hercle agilis atatfin] Mu-
sice vicerc quid sit, docet liic ipse
Plautus. Huic confine, ' Tibicinis
vitam vivere,' hoc est, laute quidem,
sed alieno sumptu. 'Jus hoc e»t can-
torum et poi'tarum at sacrificcnt sine
fnnio :' id est, laute epnlentur, nullo
siio sumptu. Taubin. Musicc idem
est quod concinne, elegauter, quod
Graecis interdum eslfj.ovaiKws. Inter-
pretes vulgo malunt ex more canto-
rum lateet laute, et sine sno sumptu.
Nam jus cantorum et poiitarum est,
inquit Athena;us, &KaKvaQveiv, id est,
laule cpulari sine sua impcnsa. Sed
haec interpretatio loco Plauti non
quadrat. Gronov.
41 flleclili] Pro ojjtimo et cligen-
do. Sic factum est 'ductile' a duc-
to ; ' apertile, ' Ovidio, ab aperto.
Salinas.
41) Quid est? quomodo] Scribe, St.
Quid est ? Tk. Quomodo pessime po'
tuit. Si. Qui ne subducta erat tuto i?i
terram antehac? Eo modo, quo mo-
do quo pessime potuit; ventus nem-
pe deseruit ratem. RespondetSimo :
Eamne, quae jam subducta antehac
tuto in terram fnit ? Heins.
50 Subducta] Subducuntur naves
ex alto in portum ; deducuntur ex
portu in altum.
53 Velini ut velles] Cui boni ac se-
cundi aliquid obtigerat, ei, ominis
caussa, gratulabundi dicere solebant,
' Feliciter,' aut ' Feliciter quod agis :'
cum siguificarent, cu|)ere se euni
perpetuo eadem felicitate uti. Con-
tra, cui male et adversus animi sen-
tentiam erat, eum alloquentes dice-
bant, ' Vellem, quae velles :' cum in-
dicarent dolere sibi, (piod illi male
esset: ac si dicerent, Vellem tibi ita
esset, ut tu quoque velles ; mihique
a?gre est, quod tibi quicquam praptcr
voluntatem tuam evenerit. Sen. Ep.
Lxvii. ' Adspice M. Catonem, sacro
illi pectori saevissimas nianus adiiio-
venteni, et vulncra paruni demissa
laxautem. Utrum illi tandem dictu-
rus es : vellem qua? velles et moleste
fero? an feliciter quod agis r' Mure-
lus.
58 Patrone salve] Sic eos, quorum
patrocinio nsuri erant, salutabant.
Etiam hac formula manumissi patro-
nos suos salutabant.
(i 1 Tarn li(juiilus est, quam liquida esse
teinpcslas sold] ' Turbare' et ' li(|uare'
contraria sunt, et in liquore ponun-
tur: quod vel ex Plant. INIostell. ii.
1972
NOT^ VARIORUM IN
1. liquet; ubi servulus, 'Efficiam,'
inqiiit, 'quae facta hie tiiibaviniiis,
Profecto lit liqiieant omnia et tran-
quilla sint.' Inde ad alia transferun-
tnr; ut ' liqnida asthra,' qiize oppo-
nittir tuibido aeri: ' liquidns ignis'
est ptirus, tenuis, clarus : ' liquidnm
auspicinm,' Epid. ii. 2. 'liquidusa-
nimus,' Pseud, i. 3. Turneb.
69 Arnbulacrum et porticum'] Nota-
ri meretnr, in piivatis aedificiis fuisse
et anibulationes et portieus. Guther.
70 Quid consotnniacitl Th fKtTvos
MveipoiroKricre ; unde hoc ei tarn stulte
venit in mentem r Tuineh,
79 lino edepol vera, Sfc] Inio, in-
qnit Simo, contrarinm fit : nam cum
ubique locoruui umbra est, sol ad
vespertinnm tenipus a niatutino us-
que, quasi creditor iniportunus, hie
pro foiibiis adstat.
SO A mani] Sic et Servius in ;5in.
V. nbi docet, adverbia, si nomina fi-
ant, declinari : ita in Milite, ' de
vesperi suo.'
81 Haec nota referenda ad prsece-
dentcm sci'nam i. actus in. vs. 81.
Calidum hoc <?s<] Lambino danista sig-
niticat oiationeni suam de fccnore
niolestam esse Tranioni ; quamvis
discedat ille, se nihilominus fccnus
snblato clamore flagitaturum, et pro-
jnde hoc pacto ei niolestum futurnm.
Quod conteninit Acidalius, et liunc
versum vult esse Trauionis, ac traji-
ciendum post vs. 135. Gruterus pu-
tat cessare aliorum commeiita ct ip-
sius Acidaiii, si tribnatiirThcuropidi
seni,qui sequentem pronnntiat. Eeo
vero niiiil innovari maiim. Non de-
terrent me tua convicia, in(init da-
nista : alius me Htiinulus et pot<'ntior
urget. * Calidum hoc est,' nempo
negotium quod ago: exactio scilicet
pecunia' ad ccrtam diem dcbita; sta-
tim vult et diligenter celeritercpie
fieri. Sic Epid. i. 2. ' Hiiir homini
opus est quadraginta minis releriter
calidii).' Jam (juis nou videl quo lon-
gius ubcst copia recipiendi dcbiti
danistap, eo pejus eum uri et Texari
iiietii aniiitendorunmummorum ? hoc
est, ergo, eisi procnl abest, nrit male.
Ludit ambiguo rov ttrere. Negotinni
hoc urit male, (id est, me sollicitat,
inquietum habet) praeter naturan)
aliorum igninm, qui non uruut pro-
ciil remotos. Gronov,
83 Quid? Sarsinaiis ecqua est, si
vmbrmn non habes] Argute, sed um-
brose et obscure. Sursinatis enini
nominativus antiquns, ut 'siimmatis,'
' iiifimatis,' ' rujatis:' pro quibus nos
Sarsinas, suntmas, diceremus : quod
olim P. V^alla etiani monuit. Alludit
autem ad patriam suam Plautus : si-
quideni Sarsina una ex Umbriae ri-
vitatibus Stiaboni lib. v. Silius lib.
\iti. ' his Sarsina dives.' Etiani
Plinius in. 8. ' Sarsina ' agnoscit.
Jam vero Umbra bipartitae notionis
est, significans non modo ' aerem lu-
mine cassum,' ut ait Lucret. sed et
mulierem ex Umbria prognatam. In
quo ambiguo poeta ludit.
91 Vcliit hie clitellas, Sfc] Vehit,
dixit, non geril ; quia mulus, equus,
camelns, bos, vehicula sunt. Latnhin.
' Clitellai' Horatio Sat. i.5. sellse dos-
snariae sunt, jumentis imponi con-
suetJe ad onera commodius gestauda.
Sensus ergohujus versus est: Queni-
admodiim hero meo clitellas impono,
et vehere facio ; ut super illis onine
onus, hoc est, dolos et fallarias nieas
imponam ; ita et hie alter senex
Simo vehit clitellas, &c. hoc est,
uterqne probe ludificatus est. Py-
lades.
95 Mugni sunt oneris] Quern hie
niiseret ineptiarum, in quas putat
incidisse interpretes, vellom niiser-
tnni esset sui. Quis euiu docuit
' uiagui f)U('ri» esse,' nt iutolligatur,
fonindi, c-ijiiundi, Latine non dici ?
At non eodcm niodo, ' esca; maxiniai;
esse,' ' mojoris cibi esse,' ' multi meri
esse,' ' inagni laboris esse' Plautus,
Varro, Hoiatiusdixcrunt. Abstineat
igitur corrigtre, Mu^ni sunt : oneris
I
PLAUTI JUOSTELLAR. ACT. III. SC. 2.
lf.»73
quicquiil iinponas, vcliunt. Gronov.
'Mi Hand sciu, an colloquav} Potiiit
serviis inter niolitioncs istas, lit fit
ill mails coiisiliis, trepidare; ant certe
siiiiiilare, novo aliqiiu et e re iiata
consilio sibi nunc snbito opus esse.
Tnubm.
104 Siimdjinre snrhcreque hand fa-
cile est] Nam ' duas res magnas piap-
sertiin ' (ait Cic. in Piiilip.) ' non
niodo ajjere nno tempoie, sed ne
co£;itando quidem explicare quis-
qiiani potest.'
111 Ut istas remiltat sibi] Venditi-
one rescissa.
112 Sibi quisque ruri metit] Ita
Mss. Cam. et Lamb. I'roveib. nisti-
ciim, quo significatur, sibi qiiemque
consiilere. Tanbm.
m Redhibere, Ifc] * Redliibitiiiii
id propria dicitiir, quod redditiim est
improbatnniqiie ei qui deilit, iteiu-
qiie riirsiis coactiis est habere id quod
ante iiabiiit,' Festiis.
123 TaTiqunm] Theuropides, eni
aliiid persiiasiim erat, hoc adverb,
noil potest concoqucre. ' Tanqiiam '
et ' quasi' voctilx siiiiilitudinis sunt,
non veritatis.
130 Isluin perductorem] Cicero lib.
I. in Verr. ' leiionum, aleatoruiii, per-
ductoium nulla inenlio fiat.' ' Leno-
nes ' sunt scortorum, ' perdnctorcs'
ctiaiii iiivitanim personariini, et in
quibii* stupra exercita lej^ilius viiidi-
cantur. Ascon.
ISG El) pvetio cmpti J'uerarit otim]
Cum piilcros postes laiidaret alter,
hie responderet : Sane tali, id est,
pnicro pretio sibi eniptos. Pulcruin
est luciilentuin pretiiini : iinde * piil-
cre vendere,' et siniilia, apud Nos-
trum. Acidal.
140 Abiiijimo tarmes secnt] Tarmes
is est Vitruvio, qui Cpii// Gra'ce vo-
catwr. tJt intelligat vermiculatos et
epnrr}Se<Trovs. Jam ' secare ' et ' cas'
dere,' aptuni verbum oi rci. Liicil-
iius : * Lana? opus oinne perit : squal-
ior, tinea omnia caedunt.* Nam
OraRci KuTTTeiv, ut K6irreadai vnh adHiii.
Scaliif.
143 Putti/affus opt/ex] Intelligo
Pocnum : lii enim li^nario operc cla-
nierunt: uiide multa fabrics iignea^
opera ab illis nominata, ut ' lecti Pu-
nici' Plin.xxxiii.il. ' fenestrae Pii-
nicanae ' Varroiii ; et ' torciilare Poe-
niciim ' eidem ; et ' coagmenta Piini-
cana,' qua; fidehter haprebant, nee
hiascebant, apud Caton. Itaqnc ab
hac inente Plautus, cum viilt osten^
dere ajdiuni postes iiiare, ait non esse
factos a Poiiio fabro : non enim iiias-
cerent coininissiirfe, si Pceniis faber
eas conjiiuxisset. Scaiig. Piiitiphagus
opifex barbarus, accipienduni de Ro-
mano opifice. Pulte ut plurimum
usi sunt veteres Romani. Res nota.
Salmas.
144 Quam arete dormiunt, b^-c] Quia
connivere dicuntur, qui dormitaiit :
lit apud Cinnani lectus est versiculiis,
'Jam gravis ini^enti connivere pupn-
la soinno :' ideo, cum in foribiis
juiictiiras esse niinime laxas seiviis
osienderet, dormire eas ridicule
prius, deiii etiani, connivere jocula-
liter dicit, ex oculis dormitantium
ducta nietaphora. Politian,
147 Viden' pictton, ubi ludificatur]
Hoc fingit; nam niisquam ha-c pictu-
ra in .Edibus Sinioiiis ei at. Per ' cor-
niceni' autcin se Tranio intellinit ;
per ' voltiirios' senes duos: vel
propter capitum caniticm ; vol prop-
ter deiloccatam calvitii deformita-
tem ; vel etiam ob avaritiam. Douza.
151 At tu isto ad vos obtuerc] Ad
vos, id est, in cam partem, ubi vos
estis. Facete enim jubet seneni in
earn partem oculos fleclere, ubi ambo
sunt ; ipiasi ibi sint duo volturii pic-
ti : cum tanien alii nulli volturii es-
sent pra-ter senes ipso?, qiios Tranio
per volturios signiticat. Douza.
IGl JEdes dico, Sfc.] Totus hie lo-
cus in ambiguo est. ' Habere muUe-
rem ;' ' miiliereni cum aliqiio esse ;'
Grsecis ffwuvo.i, et awoiKuv, ductare,
1974
NOT^ VARIORUM IN
eandem rem exprimere ; ut enim duc-
tal exercituni is, cui paret exeicitus;
ita ' diictare imilierein ' dicitur is,
cni ilia obteniperat moiigeraque est
in rebus omnibus. Asin. i. 3. et
alibi. Terent. ' Meam ductas gra-
tiis?' Uluret.
162 Videnm jie canis] Scil. sit ali-
qua mordax in intioitu, quae donius
custos in te ignotum sa;viat : queni
Seneca de Ira in. 37. ' caneni ca-
tenarium ' appellat. Ut sibi cave-
rent, qtii domnm ingredi vellent, in-
scriptum erat januas longis litteris,
CAVE CANEM. Quia non solum vivus
canis accubare solebat, sed etiani
sculpi vel januse appingi cum ista in-
scriptione. Popm.
163 Est. Th. ubi canis est, ^c]
Nihil est diibii, quin pro est hoc loco
nbique legendum sit St: et abi, pro
ubi: hoc mode: St, abi canis, st, abi
dierecta, st, abin' hinc in vialatn cru-
cem? At etiam restas? st, abi istinc.
Si. nihil jtericuli est, age, Interjec-
tiones enim lieu, O, Papce, Au, St, et
similes animi motuni exprimeiites,
sa-pe actoris sunt non potjtae; adeo-
que ad versum non pertinent. Schop-
pius.
165 Tarn placida est, qumn est aqua]
Tam placida est quam mare, cnm
tranquillum est. Nam et ' aqua'
dicitur, cum a^quaia est, nt in tran-
quillitate; ' unda-,' in tempestate.
Turneb.
ScENA III. 3 Ablectasades'] Nihil ad
banc rem Scaligeri ablciiinina. Scri-
beiiduiri cum Turnejjo abjcctas, id est,
vili venditas. Sic PIrjcdrus Fab.
LXiii. * Agros abjiciet mcecha, nt
mnndtim paret :' ubi op))ortune ele-
gantissimus Tan. Faber addidit ex
'i'erentii Adeiph. iv. 7. ' qua? quan-
tum potest, Aliijuo abjicienda est :
si non predo, gralii».' Ad quod
ortundit Guidetus Rubjiciendo abi-
genda. 1. 36. § 1. 1). Mandali: 'Quid
<;nim (iel, si exiguo prelio hi, cum
quibus tibi communis fundus crat.
rem abjicere, vel necessitate rei fa-
miliaris, vel alia causa cogerentnr?'
Gronov,
9 Mercimonii lepidi] Gra'cismus;
in quo subintelligitur eVexa, vel po-
tius S>, lit Plato de Repnbl. 1. vi.
"AttoWov Sat/xovias inrfpPoXrjs ! Tale
illud, S> Zed rrjs Sttjs ! Item, 5 Zeii,
Ti}s A€:rT($Tr)TOS rSiv ^pevcovl Eodem
referendum illud /Eneid. xi. ' Jus-
titiaene prius mirer belline labo-
rum ?'
21 Egon' ahs te ausim von cavere,
Sfcl Itane imprndens sim, ut niihi
abs te non caveam ? Comici faciunt
senes deliros et credulos ; sed tamen
ita, nt habeant aliquod simulacrum
prudentiae. Lamb.
23 Cavi recte : earn mihi debeo grati-
am] Quod nunqnam deceptus sum, id
non tibi, sed nieae prudentiaj debeo.
Acidal.
ACTUS IV.
ScENA I. 6 Faciunt a malo, ^c]
Dicitur ' peculinm facere a malo,'
quemailmodum, ' aes,' ' divitias facere
a malo ;' quod antiquum est et ele-
gans. Apul. lib. vi. ' nisi nos pntetis
a?s de malo habere:' ubi ' de malo
aes,' furtis, latrociniis, frandihnsqne
partiim. Sed Plautus in andiiiiuo lu-
dit. De malo enim peculinm vocal of-
ferumentas et vibices e vcrberibus:
quia ' dare malum ' est ' vcrberare et
plectere.' Acidal.
8 /iugctit ex pauxillo] Paxillo non
niutand. in pauxillo, sed ambigtia pro-
nunciationc pro hoc ipso ra|>iundtMn.
Ut spj'ctalores utrnmque exaudive-
rint, dubii magisne e palo sen pax-
illo, an paiiio scu pauxillo peculinm
augeri diceretur. Ad hunc jocum et
sensum eerie singula verba ducunt.
I'^t vide ordinem : Peculinm faciunt :
id ex pauxillo augcnt : ita thesaii-
rum parant. Parantur enim thesauri
panlatini augcndo. Acidal.
1 1 /..ruHcc)«/i/m] F,st a conjecJura
Camcrarii : nam in Mss. ejus ct non-
PLA.UT1 MOSTKLLAR. ACT. IV. SC. 2.
1975
nullis vett. edd. locus liic ita ronci-
Ijitiir : Faciiinl a malo peculio, (jwnhie-
queioit ... I Anient e.v ptiuxillo , . .
depurant ) Mihi in pcctore consilii , . .
malum rcmprius. | Quam ul ineum, . . ,
j L't iidhuc full, &jC.
14 .S't huic iinperabo] Obsciiia ad-
uiodiim sunt ista ; nee, credo, genu-
iuii : nee placet alioi'uni oxpositio.
Conabar potius : Usque uti litem ver-
herari : Sic huic imperubo : probe tec-
tum habcbo. Hoc seiisu: Ut ])orro
evitein verheia, sic huic ori iinpera-
Ix) (quod cum gestn pronuncianduni ;
Mt digito lahiuni coiiipriniat) probe
tectum habebo, sril. os. Notiun eniui
inter praecipuas servi viitutes siien-
tinm. Loquitur i<i;itur tan(|uam de
tecto : nt docent etiaui (pui' se<|uun-
tur. Pistoris.
19 Peculi sui prodigi] Qui non ser-
vant tergiini siium a loris sartuni ac
lectnm : nempe cum officii sunt im-
niemores. Sallnstius, ' Aiieni appe-
tens, sui profusus.' Horat. Od. i. 12.
'animai prodigus.' Licet etiani pro-
prie interpretari, qui peculium pro-
fundunt in lustra. Lamb.
22 Ire vis miila furas pastum] Haec
ef qua^ pra-ceduut verba sunt scrvo-
runi domi desidcutiuui, et servuni
frugi irridentium. Ire vis aliquo in
popinam ut te farcias, sicut niula;
Solent fractis retiuaculis pastnni ire.
Lambin. Bene inercns] I'ro benefac-
tis nieis banc niercedem, dicteria, sc.
niordacia, retuli.
ScENA II. 1 llli bucccdcc] Illi non
poss\int passive sunii, de bis qui loris
bubulis ca'duntur. Lsta qnippe ler-
minatio.in conipositionibus ex verbis
et nouiinibus faclis, agendi liabet
significatiouem. IJuca^daj igitur sunt
qui boves stiiiinlis ra>dunt. Videtur
hoc proverbiuui tunc fuisse usita-
tum ; Buca-da vel bubulcus illc poti-
ns erit, quani ego sim restio. Sdlmas.
llli bucadtr] \'eruni est ista terniina-
tione ex nominibuset verbis compo-
sita liabere agendi signi(ic<Uioneni.
Sed quale poterit esse proveibiuni,
aut quo sensn commodo ? ' Bul)ulcus
illc potius erit quaui ego siui restio.'
Non dubium e>t quin i'lautus void-
erit : illi potius taureis aut loris e
bovillo corio ca-dentiir, quam ego
couniiittam, ut cerdar reslibus. Sed
quemaiimodum iiosteriore verbo abu-
sus est, ut ' reslioneni ' dixerit ilium,
qui restibus ca.'ilitur, qiium revera
'restio' sit, qui facit restes, non qui
illas patitur, ita et ' buca^dam,' queni
niortui incursaut boves, quern boves
ca^dunt, qiium proprie sit is qui bo-
ves csdit. Nequeenim ' lestionem'
bic accepero, qui se snspeiulat, ut
volnnt. Persa ii. 4. ' Cicdere hodie
tn restibus.' Gronov.
9 Ilcrus tarn amat] IMss. anibo, quia
te trains amat : id est, a-ratus pro pe-
cuiiioso, divite. Malo^pina ad lib, i.
Epist. ad Atticum.
10 Oculi dolent] Vide notas Asinar.
V. 1.4.
11 Tace sis, faber, qui cudere soles
plumbeos nummos'] Tare tu, qui, si-
mulatis officiis et speciosis dictis ac
factis, hero persuasisti te esse frugi
servum; cum nequam sis. ' /Eralos
obulos ' I'lautus vocat Grcpcoriiin
X^^Kovs et /c»AAi'y3oi/y, quosvis parvi
pretii numulos. Tales etiani Roman,
'lupini' et ' plumbei ' illi nummi :
de (|uibus Plant, hoc loco, et Martial.
Ep. .\. 74. Casaub.
13 Nuvil lierus me, !fc.] Plauli vcr-
suni exsulantem in veterem sedeni
restilui : pra^sertim cum ei nihil pos-
sitobjici pra-ter libertatem scrmonis.
Lege autem Julia non verba luacban-
tia, sed facta puniri receptum est.
lu duobus enim Vatic, ba-c inserun-
tur: Ser. Suam Sol ipse cuUicellum
oporlet. Ph. Si sobr. qnaj germana
I'lauti verba esse, ne Carneades qui-
(leui ille dubitaverit, (jiii dubilare in
omnibus solet, <S;r. Ita et Dolabella
(^lesarem, qui ' delitium Nicomedis '
audiebat, ' spondani iuterioreni re-
gia> lectica^,' ab eadem caussa dixit.
Lips.
15 Tibi ubtcvipircm] Ita Mss. tamcii
197G
NOT.E VARIORUM IN
Lamb. leg. temperem, quasi dicas,
Parcam inaledictis in te, cum tu mi-
lii non possis paicere? quoiiiodo et
Horat. Od.iH. 24.
19 Qui his injiiriam foribus defen-
du<] Qui fores nperiat, ne a me ef-
friiigantiir. Propria valde usus est
verbo ' defendere,' pro arcere, aver-
tere. Sic Caesar : ' Et f|Uod bellnm
non intiilerit, sed defenderit :' id est,
repiilerit. Lips.
32 Puer^nimium es delicalus'] Piito
scribendiim, Puer nimiriim es deiicatus.
Delicati pueri, qui in deliciis hero-
rum suorum, et cataniiti. Salmasius.
Puer, nimiuin es deiicatus'] Alludere
Plauium ad deiicatos, qui et ' cata-
niiti' dicebantur, fero : nihil aliud
eum dicere, eoqiie scribendum iiimi-
rum, non fero. Nam ' nimium es de-
iicatus,' est nimium ludis vel illu-
dis, non serio agis. Ut Men«chni.
11.3. ' Eja delicias fdcis :' Rlilite iv.
1. * Vide modo. Pa. Vali deiicatus,
quae te tanquiim ocnlos amet.' Poe-
luilo I. 2. ' Assum apud te cecum.
Ag. At ego te elixus sis volo. Mi.
Enimvero liere delicias facis.' Gro-
nuv.
36 Cerebrosus certe est] Cerebro
male affectus, inenle coininotus. Ho.
rat. Sat. i. 5. ' Cerebrosus prosilit
unus,' id est, i.Kp6xo>^os koX o^vOo/j-o^,
qui Virgil, dicitiir ' prirceps animi,'
Hi ' irai impations.' Enas perverse]
' Fugit te ratio;' ut lo(|uiiur Ampli.
I. 1.
49 Prater speciem stuUus es] Qua-
si dicat, Forinosus eijuidem es, sed
isti formae mens non respondet.Lrtm-
binus.
51 Alijue ihi meliiiscule] Hoc sic ox-
plicandiim : Jiene inicrdiim idem est
(|uo(l valde aiit tiiultun). Sic aiictor
de Hl'IIo Hi'-p. ' I'.eno miillis viiliie-
ribiiH adfccti in (q)pi(liim sc. cnntnlc-
nint :' et ' bene magna prioris iiiiiri
pars dejecta est.' Sic et ' bone po-
luiii ' ilicimns, qui mnltnni bibit. Cir.
Fani. I'',p. VII. 22. ' i'.tsi domiiin 1)hiio
potiis 9ero(|iic rcdicram.' Sic igilur
' ineliuscnle ' prorsns idem est bac in
re, (]Uod plusculnm. Et frustra Gui-
lielnnis, ne plnscule : frustra Gruterus
meriuscule. Nee satisfacit, qui 'bene,'
'melius,' ' optime agere ' notat dici
et ' mala agentes.' Gronov.
58 Destinatum Philolachem] Repo-
situm id. Lego, destitiatam Philola-
chi ; antique, ut ' Chremi.' ' Desti-
nata,' empta : < destinare ' enim est
emptione facta arrhabonem dare;
ceterum pretium in diem differre. J.
Gul.
67 Sacerrimvs] Omnibus modis ex-
secrandus. Virg. /En. iii. ' Auri sa-
cra f.inies.' Horat. Sat. i. 3. 'intes-
tabilis et sacer esto.' Vide Macrob.
III. 7. et Festuni iu ' Sacer.' Tauhni.
68 Is vel Herculi conterere, ^-c.J Hy-
perbole : dicitur in hominem maxi-
me prodignm. Herculi enim decimae
voventur, quas hie facete 'quiKStum '
appellaf. Cas.
70 Amburet misero ei corculum ciV'
buncnlus] Id est, nioerore conlitietur
et coiilabescet. Lamb.
74 Libertas pccnula est tergo tuo]
Jociis seiiis in pueriim : quo signifi-
cat, panulam non habere. Libertas,
inqiiit, pa'uula est, o puer, tergo tuo :
et cum liber non sis, pvenula cares,
qua terguin tnuui tegas : cui puer
respondet aciitissime et facetissinie,
sibi nietnm domini, et ciiram oflicii
esse loco psenul.v, qua tciguin tegat :
significans, sibi tectum et tutum a
verberibus esse terguin non psenula,
sed domini metu et cura. Lamb.
ScKNA III. 8 Pfferri morlnum] Sci-
licet et funera ducta per forum, praE-
cipiie indictiva. Dion. Ilalic. Ant.
Kom. lib. IV.
12 Proniisi forns] Quasi dicat :
Ne spem tibi fiicias, a mo ad cainain
to vocatum iri, nt solent peregre ad-
voniiMitcs: quia ipse alio jam con-
dixi, ne(|ue domi ca-nabo. ' Promisi
foras,' vetiis lo(|neiidi modus, pra.'<ep-
tis gram, ut videtur, re|)iigii:ins. Si^d
lion sine caussa ita dicitur : tunc
enim motns intelligitur : valelque
PLAUTI MOSTELLAR. ACT. V. SC. 1.
1977
sernio ille, * promisi, me ifiinim t'o-
ras.' Utitiir liar forma in Men. i.
2. Sticlio, ct alibi pas^^iln Plaiitiis.
Victor.
25 Mecum nt ille] Lcfre, Mecum ul
ille hie gesserit, dum lu lime ales, neg-
otii qui(li{uaml At iiuodie? Heiiis.
28 'Son viilit (juiiiem, ^x.] Ei»o sic
conjicio, Son meinini quidem liercle,
verum si dehes, ceda. ' Si debes,' hoc
est, qnaruloqniilein debes. Si con-
jiinctio inilicativo jiincta, rem ma-
gis indiibitatam facit, inf|iiit J'riscia-
Diis. Di.ssald.
35 JEdificare hoc] Forsan hinc, ut
et versii seq. Ut iniinat Simo, vo-
liiisse reformarc »des siias Tlieiiropi-
dem ad exeiiij)liim domns siia^ ; sicnt
supra pr* se tiilerat Tranio.
SO Vocis non habco satis] ^Atpaala fx
«xe«, id quod accidit derepente per-
tenitis. Cam.
ACTUS V.
ScENA I. I Nauci non eril] Nau-
cum sen nauci alii dicebant esse id,
quod ill olea niice(jiie iiitiis est ; alii,
omriiiiiii rentin piitainen ; alii, f'abx
graniim, quod lia-reat in fabap liilo ;
alii, nncis juglandis medium dissepi-
mentum ; alii, ex ual Kal ovxl con-
tractiim. Ila iVstus.
5 Ostium quod in angijmrtu] Haic
syntaxis est : Patefeci fores liorti,
quod est ostium in angipoitii. Figii-
rata syntaxis, 'fores, quod ostium.'
Horti fores erant ostium in angipor-
tu. Acidal.
9 Atque mi me] Nullam sibi mo-
ram adfiTunt, quin me segregent.
Atque, pro 'statim.' Palmer. Sic
Epi.l. II. 2. 23. liacchid. ii. 3. 45.
Mercat. II. 1. 32. Virgil. Georg. i.
201. ' Non aliter quam qui adverso
vix fluuiinc lembiiiii Rcmigio siibigit,
si bracbia forte reniisit, Atque ilium
in prjDceps prono rapit alveus ainni.'
Liv. XXVI. 37. ' Hinc Quintium si-
raul pnguantem liortaiUemquc siios
incautum liasta transfigit. Ille atque
pricceps cum armis procidit ante
portam.' donor.
10 liemvorti in meo foro] Ubi ego
video litem in meo foro agi, ita ut
non possim reciisare, quo minus ju-
dicium accipiam et patiar, tum quan*
turn fieri ])otest, facio idem, q. &c.
Hoc eo referendum, (piod jure rivili
extra suiiin forum nemo judicium ac-
cipere cogiiur : in suo aiitem debet.
Et actor rei non reus actoris forum
sequitur. Lamhin.
19 Ludificalio corium] Tergum fla-
gris et loris variabo. Lamb.
21 i'aptandum est cum illoc] Cum
Tianiono. Insolentius paullo * cap-
tare cum aliquo :' seq. tamen sc.
ctiam dixit ' cavtre cum aliqiia.' Ac-
tiiis : ' (Contra est eiindum cantim et
captandum mihi.' Acidal. Sic ' orare
cum aliquo,' 'queri cum aliquo,' 'os-
culari cum aliquo,' Planto, et aliis
frequentia. Gronov.
22 Mitlamiineam] Tranionem cap-
tabo, ut piscem, niissa linea. Est
autem hoc loco linea, illud linum,
cujus extremo hamus annexus est.
Seneca: 'sentit tremulos linea pis-
ces.' Mart. iii. 58. ' Trenuilave cap-
turn linea traliit piscem.'
24 Doctior, S^-c] Astutior, SeirJre-
pos. Irridet herum : et significat, ei
stolido facile esse verba dare.
38 Vixi ego istuc idem illi] Me jus-
juranduin ei daturnm, -a^des filium
emisse, et argentum dedisse. Ita viil-
gatam leotioneni iiiterpretatur Lam-
biiiiis. Sed ea hand dubie est cor-
rupta. Neqne tamen desnni versus
aliquot, quod viilt Acidalius. Ant
fallor, ant scripsit Plautiis, Neque se
hasce crdes vendidisse, neque sibi esse
argenium datum, Dixit. Nego istuc
idem illi. Cum jusjiirandum dare pol-
liccrctur, dicerettpie se neque ven-
didisse a-des, neque argentiim acce-
pisse, ego negavi vera esse ista quae
direret. Hespoiisio Tranionis, ' Quid
ait?' id est, qui<l tum dixit, cum tu
iiegares vera ea esse quie dixerat ■'
1978
notjE variorum in
plane ita leci postiilat. Boxhorn.
45 Aram occupuliol Abripi, aiit in
jus vocari non possiint, qui ad aras
et fana Deorinn roiifiii;iiint. Cic. pro
Domo sua. Plant. Riid. in. 2. Duo
peifugia liabebant servi, arani et de-
precatoiem : nnde illud Ter. Heau-
tont. V. 2. ' Nee tu aram tibi nee
precatorem pararis.' De ara liabes
exempla apud Coniiro«, et injure de
servis ad statuas confngientibus: de-
precatoruni nientio etiani in Pliorm.
ubi ' precator ' dicitur. Meminit et
JC. de sedilitio edicto. Arae autem
in seena vera? et propriee : dextra
Bacciio in tragoedia, Apollini in co-
mcedia : sinistra ei vel Deo, vel Divo,
vel lieroi, vel rivi, cui fiebant liidi,
ant justa, aiit parentalia. In iis ver-
benas imponel)antiir Apollini, ut est
in Andr. Ter. iv. 4. Bacclio hederae.
Scalig.
47 Tibi prcesidebo, ne interhitat quae-
stio^ In hae ara tibi ero qnasi in pree-
sidio collocafns, ne intereat qnaestio.
Prcesulcre verbnin est operantinm in
Casto proprinni ; in quo Plautus,
more sno, ex anibigno lusit. ./. GmZ.
54 Nimio plus sapio sedcns^ ' Ro-
nianus sedendo vicit,' inqnitille; et,
' sedendo prndentiores efficimnr. '
Snbest anteni jocus ex ambiguo.
Nam et qui aram occnparant, qui-
qne ad aram Decs venerabantnr, et
precabantur, sedcbant; et qui de re
aliqua consnltabant, sedebant. Cu-
^us rei canssa forle ista est, quod ju-
dex aniino constante, et sedato, et
bene coniposito esse debet. Talis
autem niagis esse potest, cum ctiam
corpus est (|uietuni. Quo et Plautus
liic, sed ludens respcxit. PoUrtus.
55 Turn consilia firmiora .sunt de di-
rinis luci.s] Quod apud Moiu. plernm-
«|ue senatus lialx-retiir in tcniplis De-
oruni, ut in a-de Concordia,', in teni-
plo Jovis (;apitolini. Honoris, I'acis,
&C. turn reges iu teinplis scdentes
siiiH civiinis jura dabarit; ct item in
templis legatos ad se inissos audic-
bant. Virg. lEa. et vii. t. Latnb.
58 Quia nihil qu(vsti siet] Quasi di-
cat : Nos duo adeo probi sumus f'al-
laciarum artifices ; ut si qnis tertius
ex fallaciis lucruui facere, et nobis-
cum eundein quijpstum factitantibus
certare velit, procnl diibio frigeat ille
fameqne pereat. Lamb.
64 hiuUus destinaverim tihi'] Scri-
bendum auguror, Nunquam adepol id
hodie inuUus dissig7iaveris, tibi Jam ju-
bebo ignem et sarmenta, carnifex, cir-
cumdari. Dissignare ali(]Uod facinus
tritnm antiquis. Jam sic emendave-
rat Acidalius, sed aliter inierpunxi-
nins. Nee mutandum tibi in viihi, nt
ille faciebat. Sa^pius in libris anti-
quis destinare scri(iinni oftendi pro
designare vel dissignare. Salinas.
65 Jam jubebo ignem, Sfc] Ab ara
nemineni licebat vi abripere: ut ta-
nien areerentur indc, admovebant
ignem; atijue ita non ab liominibus,
sed a t)eo (Vulcano), amoveri crcde-
bantur. Turn. Neque igne tantum
adnioto, sed et clausis temjilis et
tecto eornm sublato identidem olim
factum, ut peiirent, qui ad aras et
templa, ut asyla, confiigerant. No-
bilis est Nepotis in Pausania locus:
' In iedem Minervje, qua; Chalcitecns
vocatur, Pausanias confugit. Hinc
ne exire posset, ephori valvas ejus
sedis obstruxerunt, tectiunqne sunt
den)oliti, quo facilius sub dio intcr-
iret.' Ita asyla I'ugienlibus ad ea
snbinde erant cxitio. lioxh. Et sar-
menta carmifcx^ Acad. Jam jube ig-
nem et sarmen carnifex. Quod cum
mirarer, recnrro ad excerpta Mss.
Codd. Cameraiiorum, quiu milii le-
gavit Parens, in quibus iuvenio toti-
dem verbis : ' V. C. sarmen. Dec. Sar-
vcm- Ed. pr. Yen. carncm.' Sic ibi.
(irnterus transsiluil. Sed profecto
scribendnm. Jam jubebo ignem et sar-
men, carnifex, circumdari. Sarpo,
(node ' sarpta vinota ' apud Fcs-
tum, et ' sarpuntur vinea-,') sarpi-
mcn, sarpiinentuin, contractius sar-
PLAUTI MOSTELLAR, ACT. V. SC. 2.
]97J)
men et sarmentiiiTi. Itaqiic ' sarmen'
et ' sarnieiilnm ' tadem res, iit ' vi-
men ' et ' vimentmn.' Atqiie iit
versus constat, memineris postreniam
Injubibo noil coalosceie cum prima
syllaba vocis scqiientis : quasi esset,
Jamjubchodignem et sarmen: et est
trocliaicns perfectissimus. Neqne
enim dubitandum, qiiin scripserit
jubcbo Plaiitiis, etsi script!, jtibeo,
jubo, jube. Versii pra-ced. veniebat
in mentem, Nusquam adcpol hodie
inuUus dcclinaveris. Quia sedebat in
ara, nusquam inquit, inde vestigio te
moveris, cjiiin plectare : et scio, (|ui
excitem te : jubebo enini tibi ' te-
dasque et fragmina,' nt Ovidius lib.
Till, loquitur, vel, ut noster, ' ignem
et sarmen circumdari.' Gronov.
ScENA II. 9 De cana facio gratiaml
V. N. MeniFclim. act. ii.
22 Surge, ego islic assedein] Orator
surgit; judex considet: uiide dictae
sunt in jure, ' sessiones jndiciiin.'
Orator stat, ad majorem propliasin
actionis et pronunciationis. I'olet.
25 Jtnn niinuris, ^t.] Non tanti
facio damnum, ([uam dcdeciis. Gru-
ter.
26 Bene heroic factum, et factum
gaudeo] Hoc antiqui moris erat, tum,
quando non pcenitere se facti dice-
vent, sed voliiptatem ex ro capere :
' Gaudeo factum, si quid tibi feci
quod placet.' Palm,
40 Im\)etrabilis] TliOavwrfpos ; qui
facile, quod vult, impetrat. Sic sua-
sibilis vox,iu€pyr)TiK(A!S, persuadere ef-
ficax. ' Dclenifica et suada facun-
dia' appcllatur Symmacho iii.G. Sic
Terent. Pliorni. i. 4. ' caussam vinci-
bilem ' dixit, (jiias facile vincat ; in-
terprete Donate.
43 Si hoc pudet fecisse] I'ndor an-
tiquis sHppe pro prena. Pudor autem
crat in culpaj coiifessione. Si qiiis
alius line maxime facit clegans ille
Taciti locus : ' Vistilia, pra^toria fa-
milia genita, licentiam stupri apud
aediles vulgaverat ; more inter vote-
res rercpto, qui satis prRnanim ad-
versuni impuilicas in ipsa professione
flagitii credebanl.' Ha;c ejus verba
sunt, ids Plaiitinis simillima, extremo
lib. If. Annal. lioxhnrn.
44 Dispudet. Tn. dat istavi] Sane
omnibus codicibus igiiotum est rb
dat, inventum Acidalio : sed non po-
test sententia melius expleri, nisi
malis, Ca. Dispudet, da istam veniam.
Tr. Quid me. Sic Casina ii. 8. 34.
omnes omnino scripti, -Kona multafa-
ciam uxorem : nbi requiritur latens in
simiiibns literis rh clam. Est etiani
plirasisPIauti 'dare aliquam veniam,'
pro dare alicui veniam. Sic Casina v.
4. 25. ' Censeo ecastor veniam hanc
<landam.' Sic cnim scripti : nbi vul-
go addiderunt Auic. At est, qui mi-
rifice tnrbet totum hunc locum, et
tamen de coinmenlis suis velet dubi-
tari. Facit primum, supplicii jam
habeo satis. Quid opus illo j«>n? dein-
iie, ista vcnia quid mi fiet nunc jam?
sed quid est ista tenia? aut quis ita
lociitus? Demus tamen intelligi pos-
se, rfaia vel impetrala, cur mil An
non lioc est fateri ignoiantiam illins
veteribus fre(\iient\iis\i\n, qntd me Jiul ?
denique Tamen si me pudct ? qua parte
melius est quam tamen etsi me pudet?
Gronov.
40 Fac istam cunctnm gratinm] Ncc
bene conjunctatn ; sed pessinie, Fac
isli inccum istam gratiam corrigitnr.
Elegantissima autem vetus lectio :
nee male interpretantur integram et
plenam. Cwhc/hs est nnivcisus. Ut
autem ' data liapc venia,' ' data ista
vcnia,' est liuic et isti data venia, ita
' facta cnncta gratia,' est facta cunc-
tis vel nniversis,qui peccassent. Flo-
rus IV. 12. ' Sic nbique cnncta et con-
tinna totiiis generis liumani ant pax
fuit aut pactio : ' nbi rreinslitmius
certa: ego, si quid mntandum esset,
una mallem : sed defendit vulgatain
liic Plauti locus. Gronov.
49 Pessum premam'\ ' Pessiim ire,'
perire estj ut 'pessum dare," per-
1980
NOT.E VARIORUM IN
dere: et in eadem sigiiificatione,
• pessuin premere;' ducta tialatioiie
a re inaritima. Glossarium, ' Pes-
siiudat, I3v6i^ei, KaTairovri^et,' et alte-
riim, ^Kara^vOi^a, demergo, pessumdo,'
J. Gul. r
50 Restat] Renianet : residet in
ara, expoiiit Lainbinus; minus rec-
te. Significat enim gestiini servi
magnifice et confidenter adstantis,
in contempttim senis, Ideo nionet
eum Callidaiuates, ut quiescat, hoc
est, modestior sit, et senem initare
desinat. Quod ceite ad sedeuteni in
ara dicere opus non fuissei. Quid ?
quod ab ara jam surrexeratTranio ad
ilia verba Callidamatis, 'Surge: ego
istic adsederc' Pistoris.
MEN^CHMEI.
Prolog us. 8 Omnes res gcstas A-
ihenis autuinanQ Interdum tamen fin-
gitur T] (TKrivi] rod Spd/iaTos esse non
Atlienis Atticis, sed in alia urbe
Graeciae. Casaiib.
11 Hoc argumentum Gracissat, ^-c]
Quasi dicat hoc argumentum Grae-
cum sermonem imitatur; non tamen
Atticura, sed Siculum. Siciliam au-
tem eo sermone olim usam, qui neque
plane Grcecus, necjue plane Latinus,
sed quasi cinnus quidam ex utroqite
mistus esset, e Cicerone et Asconio
intelligi potest. Imo ' trilingues Si-
cnlos' appeilat Apul. lib. xi. quod
Gra^ce, Latine, et Sicide loquerentur.
Murcl. Latina et Germana loci hu-
jus interpretatio ha-c est : Argumen-
turn liujiis fabuiap Gripcissat quidem,
(in Siciliam enim plurimi olim Corin-
thiorum, Acliivorum, et Doriensium
confluxerant,) non tamen Atticissat,
sed Sirilicissitat, hoc est, nieros Si-
culos (ii Mena'chmi potissimuu) sunt)
repra:sentat. Est autcni -rh Sicilicis-
sitat, s|)eciei, ut loquuntur, frequen-
tative;. Ut enim ab Italia dioimus
Italus et Italicus ; ab /I;Uolia, /ILlo-
Ins et yiitolicus; a Ga-tulia, Ga:tulu8
et Gaetulicus ; ab aliin alia ; sic a
Sicilia fit nnn solum Sicilus, sive Si-
ciihii, sed etiam, ut hoc loco, Sicili-
cus. Iiaquc a Siculo fit Sicilisso; a
Sicilicus antem Sicilicisso; et tandem
Sicilicissito, frequentativum. Siber.
15 Verum ipso horreo'] Ait se non
parce aut restricte, sed copiose et
abundanter argumentum fabulvE nar-
raturum. Cic. ad Att. vi. 1. 'Sic
ilia jam habent pleno niodio verbo-
rum honorem," &C.
16 Tantum ad narraiidum argumen-
turn] Ita Mss. Cam. Talis forma, E-
pid. II. 2. ' nihil in ea re captio est.'
Pseud. I. 5. 'Cum apud te parum
stct fides.' Similis constructio illi
Terent. Eun. i. 5. ' mihi parum ha-
beat fidem.' V. N. Bacchid. m. G.
Grul.
40 FlagUitrier'\ Per pra^cones pro-
clamari; ut Gylon ille, apud Petron.
Douz.
49 Pedibus redeundum est mihi] Al-
ludit ad pedes carminum. Taubin.
54 Nisi fjui argcnlum] Nolant hie,
qui velit aiitiuid Epidamni curari,
nisi argentum dederit, nugas actii-
rum. Intelligo: sed quarc ? Nihil
enim Epidamni potest sine pecunia
curari. Hoc non intelligo : neque
verani causam puto : sed quia tabel-
larii non sunt in opera gratuita. Jo-
catur autem dc sc (juasi pedibus re-
dituro Epidamnuui, quo non nisi ora-
tionem converlit. At sequenti versu,
(jui dederit, majores ait nugas actu-
*
PLAUTI iMENyECHM. ACT. I. SC. 1.
1981
rum. Apparct id (|niileni vel caco.
Scd cur hov.i Daiiiiitini etiiin taiituiii
apiid Epidainnios potest ciirari : et
nd id mali oiiiiiiis noineii veniistissi-
me ailiutitiir. Hoc vero iiieptiiiii et
insaniiin. Jam enini de se loquitur,
lit lion ituro : necpie aliud vnlt (|u;un
fiuslra futurum et peiditurum iiiim-
mos. Itaque iisdcm vertjis utitur in
Poen. prolog, vs. 80. ubi tingit se re-
vert i Cartiiaginem. Gronnv.
55 Magis mnjures, ifc] Quia miiii
tarn stulte pecuniam dederit niliil
suae rei curaturo. Est aiitem Helie-
nismus : quo utitur et Prol. Poriuli :
item Virg. in Cuiice : ' Qui magis
aptato queat esse beatior aevo ?' Ari-
stopli. ad verbum, Ti's yap ytvono /uaA.-
\oy 0\PtUTip0S.
57 Epidamniensis ille] Nota, liunc
rectum casum non habere, quo refe-
ratur. Sed hoc est coiiiicnii): ha:'c
enim negligentia in)itatur sermonem
quotidianum, quo maxime comredia
utitur. Licet tamen dicere referri
posse ad verbuui ' Adoptat,' quod
versu 4. seqiiitur : et vt-rsuiit, Ei libe-
rnrnm, et koto ■trapivdiaiv legi. Lam-
hinus.
59 Liberorum nisi divilia:'] Non de-
bebat quidem insolentiae argnere hoc
Lambinus : sed nee verum est aliudi
ad verbum ' parere,' cujus usus est
et cum de liberis et de divitiis agitur.
Quis non miretur acimien ? Nimirum
non videbat to nisi hie poni pro ' sed,'
ntsa-pe liuic nostro, Ciceroni, Livio
aliis. Perinde est igitur, quasi dix-
isset, Ei niiiil erat liberorum, sed di-
vitije. Liv. lib. XXIV. ' Apparebat-
que non id modestia militum aut du-
cis,niji ad conriliandosTarentinorum
animos fieri.' Noster Persa i. 3. ' Ni-
hil sunt cruda\ nisi quas madidas
glutias.' Rud. iv. 2. ' Neque piscium
unciam hodie pondo cepi, nisi hoc
quod tero in rele.' Gimiov.
C2 Quam ipse ohiit diem] Nihil hie
incltidendum parentliesi, neque ie-
gendum, qua ipse obiit die. Qui enim
polissiinuin venit ei iii n^eiitein, nt
quo die tcstanientum fecerit, rus pe-
tcret el in torrente periret ^ Quasi
non solerent veteics in longinquos
casus lestamenta habeie parata, et
pruut eorum mutarentnr fortunae at-
que amici, sa?pe niutare ? Non est
dubitanduui, quin vere Acidalins tt
Gruferus, quom ipse obiit diem, Prae-
sertim cum eodem modo in Poenulo :
' Et is nie heredem fecit, cum obiit
ipse diem.' Successorem bonorum
ac oominis reliquit, cum ipso nior-
tuns est. Gronov.
fiS PluveriU] A 'pluveo;' nt ' an-
nuvit' apud Enn. ab ' annuvco.' Sea-
liger.
G5 Rapidiis rnpiori] Fliivius imbri-
bus auctus submovit pedes mercato-
ri illi, qui puerum IVIena'chmum sur>
ripuerat.
66 In maxumam mulam crucem'j
Crux hoc loco non in adstricta ilia
significatione pro gabalo, ^aadvw, et
patibulo accipitur : sed in laxa, pro
omni angore, cniciatu, atque exitio;
ut hie pro liomine aquis nierso. Lips.
74 Sicut fumiliie] Videntur fami-
line etiam histrionum fuisse, ut gla-
diatorum : cujus rei an exemphuu
alibi quam hie exstet, ignoro. Duuza.
ACTUS I.
ScKNA I. 1 .ftiventus Jiomen ftcit
Peniculo inihi] Ut servis conditione
parasiti proximi sunt, ita in eorum
quoque moribns lepide ubique et co-
piose exprimendis, Plautns urbanam
suam rnslicitateni ingenii varietate
anioenitate(]ue temperavit. Turntbus.
Ad excutiendum pnlverem nos magis
ntimiir vulpinis caudis, veteres etiam
bubulis, (piin et peniculos ad exter-
gendas niensas bubulos fuisse credo,
imo et pictorios: unde ' penicula-
nientum ' pro Cauda Arnob. dixit.
Et non solum ad peniculorum, sed et
ad muscariorum quoque usum caudis
bubulis ntebantur. Et quemadmo-
1982
NOTiE VARIORUM IN
diim Plautiis Parasite, ijtiod niensas
extergeret, nomeii indidit Peiiiculo;
itaetianiTheopom pus Coin icus annin,
quae lances lingendo detergebat,
avoyyov \eKdvr]S koI Trrephv Xenaarris
vocavit. Scalig.
6 Ad malum accidit 7na/«»i] Si ad
malum culpse lioniiui accedat maluui
poenae. Poena enim est malum pas-
sionis propter malum actionis, ut iu
scholis loquuntur. Boxhorn.
9 Jaiiuam lima, Sfc] Ef;o nialim le-
gere e Mss. Cam. item Excerptis Pall.
anum lima prceterunt : nam vet. codex
Nonii ante annos c. Venetiis excu-
sus, diserte suggerit anum. Gruter.
Ita omnino scribendum, ut et habent
vetustissimi codices. Anus vinculum
est quo pedes vincti. Ex eo dirai-
nutum ' annulus,' vel ' anulus,' ut
veteres libri scribunt. Inde in vete-
ribus glossis, aiialus exponitur Soktu-
?^to(p6pos, avfj-TTodicrdeis. Apud Apu-
leium quoque ' anati ' sunt compe-
des. Sdlmas.
20 Nam ego ad Menachmuml Qui
nionuerint interpretes, Mss. habere
Meum hunc eo ad JMenachmum, ipsi
viderint: ego nnsquam repcri. Mo-
iiuerat Gruterus esse in Mss. Men.
hunc eo: quo nihil aliud volebat,
qiiani hunc esse ibi aviX rod nunc. In
spongiam igitur iucuuibat conjectn-
ra, Meum hinc eo ad Memcchmum nunc
ego, quoi jam diu. Hoc est turbare
versus, non restituere. Nee est ne-
cesse rh quoi. ' Quo sum judicatus,'
ut in Aulularia, ' Quo ilia* nubent di-
vites?' id est, in (|uam domuui. Sti-
cho I. 2. ' Si manere hie scse malint
quam alio nubere.' Et sequent!,
' nam quo dedisti nuptiim abire, no-
lumus.' Gronov,
22 Non alii, <^c.] Nonius, qui hunc
locum testem laudal: ' Aleve est vic-
lu cultuque temporali vitam siislen-
tare : cducare, ad satictatem perpe-
tiiani cducere.' Uecrearc, verbum
Lucrcliiinum : quo ita hie Plant, uti-
tur, ut signiliret, plus eliam esse re-
creare quam alere. RiHersh.
23 Nullus melius medicinam facit']
Nullus est medicus, qui pra?sentio-
rem medicinam segris faciat suis,
quam guttiiri ventrique meo famelico
Mena-chnius. Douza. Medicinam fa-
cif] 3Iedicina non hie est ars coqui-
naria, vel ciilinaria, ut argutantur ;
sed continuat lusum, quem inceperat
in verbo ' recreare.' Id dicitur de
illis, qui ex morbo refoventur. Ci-
cero post Red. ad Quir. ' qui e gravi
morbo recreati sunt.' De In v. I, ii.
' Ille autem leviter saucius facile est
ex vulnere recreatus.' Quia igitur
lioc praestat medicina, ideo quem
dixerat ' recreare,' eum subjicit op-
time ' medicinam facere.' Est autem
et medicina; pars StatTTjTiK?;, unde et
' nutriie' medici dicuntur, ut ad Li-
vium notamus. Gronov.
24 Ipsus esccE inaxuma^ Non aiunt
esse parasiti laudare euui, qui mul-
tum ipse edit, sed qui multum prai-
bet couvivis. At o bone, qui multum
ipse edit, is etiam multum pra;-
bet convivis. Pro suo enim ore de
aliis Judicat, et quum sibi multum
instiuit, non potest facere, quin mul-
tae sint inde reliquiae. Suetonius
Giilba: ' Cibi plurimi traditur, quem
tempore liiberno etiam ante lucem
capere consueverat : inter coenani
vero usque adeo abuiidanter, ut con-
gestas super manus reliquias circum-
ferri juberet, spargique ail pedes
stantibus.' Coriigunt tamcn, ita est
adolescens ; ipsus esae maxima: Cevea-
les ccenas dal. Ego vero multo melius
ilici puto adolescenlem cscic maxima,
Cercales ca'uas dantem, quam Cerea-
Ian cccnam esccc maxinur : non est enim
Ceroalis, nisi sit abundans. Gronor.
2G Tantas slruices concinnal patimi'
rias] Sb'uices, ait Eestus, hunc locum
citans, ' autiqui dicebant omniimi
reruin exstiiictiones: ' ita Livius,
' struiccs saxeas.' Na-vius etiam,
teste Servio, dixit, ' stinix malorum.'
Slrucre enim [iio adjiceie, angcre
PLAIJTI MENyECIIM, ACT. I. SC 2.
1983
utchantiir. Unde ' industrio!-' fiiioqiic
dicebant, a ' stmo :' et ' struix ' alias
est * strnes,' aupSs. Quin et cociiin
hinc * structorcm ' vocant. Jiiv. Sat.
VII. ' Qui feicula docte Componat.'
Ad quod coinmeiit. ' Stiiictiira, ut
cocns.' Siber.
21) Cum curia meis] Eadem allusio
aputl Liicret. lib. v. ' Si qiios ante
doDii doniitos satis esse putabaiit.'
Quod ad torosattinet, alludit sane ad
liberos (jui absolute ' cari ' tnni dice-
bautur, ut jam iiotatuin viiis doctis.
Sell paiasiius alios a se ' caros' voca-
ri, sibique adeo alios caros esse quam
liberos, qui sic vulj^o appeliaientur
ab lis qui libeios liabebant, sif»Miticat ;
simulque iuterpietatur quinani illi cari
essent,cuni quibus <lonii doniitus fue-
rat : ' Nam ne(|ue edo,' inijuit, ' ne-
que emo, nisi quod est caiissimum.'
ILrgo ' caroruni ' nomine non liberos
se iuteiligere significavit, ut vulgo
dicerentur, sed cibos ; quos ideo
' caros SUDS ' appcUabat, quia nuUos
enieret aut ederet nisi (]ui esscnt ca-
rissimi. In seq. versu legendum, ' I
qnoque jam cari qui instruuntur, de-
sernni.' / pro ii, ex quo id factum
est. Sed lii quocpie cari qui instru-
antur mi dcsunt. Ut liberi qui cari
sunt parentuui suorum, eos ploriim-
que deseruni, ita niei cari me jam
ileserunt, dum pecuniam scilicet non
liabeo qui ' iustruantur :' instrui ci-
bos et dapes Latine dici notius est,
quam ut pluribus doceri debcat.
De aliis caris liic non intelligi de-
bere certus sum. Sdlmas,
ScENA II. 8 t'ortilorcm domum
duxi] ' Portitorem ' vocat nxorem
suaiu, lioc est, sciscitatricem. ' Nam
portitores,' inquit Nonius, ' dicuntur
telonarii, qui porluin obsidentes, om-
nia scisciiarentur, ut ex eo vectigal
acciperent.' Dissuld.
12 AiDum] Quo ad texendum ute-
bantiir nobiles matronae. Burth.
18 F.rax] Exultantis interjfctio:
ab ' Kvoe,' quae hacchantium vox est,
fvol: nnde ' Evan ' Liberi patris cog-
nouicn.
24 Mco »««/(>] Lambinus interpre-
tatur ' damnu,' Acidalius ' pcricnio;'
ego furaci ac fallaci ingenio. Dissald.
Ad damnum defcretur] Nihil niutan-
duui. Ad damnum dtferri, ad perdi-
tionem. Inde ' damnosus ' prodigus,
qui profundit ac perdit bona sua,
6 SairavT^pSs. Salmas,
20 Prccmii wji/ti] Conjiingit saepe
Plantus * pra»miuni' et ' prx-dam;' et
utrunque prope idem est: id vide-
licet, quod liosti aut viaturi miles
aut grassator manu cripit. Virgil.
Ma. XI. ' INIidtaqne pra?terea Lan-
rentis pra>mia pugna? Aggerat; et
longo praedam jubet ordine duci.'
Hinc ea vox iranslatione ad bonorein
deducta, qui li:i!)etur viro strenuo
pro opera navala reip. Et pulcer-
rime in glossis prccmium explicatiir
yepas. ./. Gidiehn.
2i) Genium meum] V. N. Capt. iv.
2. '.)9.
33 Si quid titubatum est] Sonininm
inerum de qiuvstionibus convivaiibus,
(juae solerent parasitis jiroponi, quis
bunc vel aliuui cibum coxerit ? Quis
autem unquam dixit titubave pro dis-
putare i Sed et ostendunt non ce-
pisse, quid relicjuias dixerit Plautus,
cum ita explicant ; statiin coliigam
ex rcliquiis milii oblatis, si qua^ su-
persint. luio ' reliquiae ' sunt ipsuni
coctum, sive cibus paratns. Sic Cur-
cul. act. II. 3. ' Jam edes aliquid. C.
Nolo hercle aliquid : certnni (|uam
aliquid mavolo. I^. Imo si scias, reli-
quiasquiEsint. C.Scireniniislul>et, &c.
Pernani, abiiouton, sunien, suis glan-
dium, &c. In lancibus : Qiia^ tibi sunt
parata postquam scinius venturum.'
Persa i. 3. ' (^aU'fieri jussi reliquias.'
Et infra, ' pereunt reli(]ui;c.' Sic
appellant, qnicquid est de penu. Sed
lioc ne alii fjuidcm aniniadvertertint.
Habeant igitursua cerlissima et pla-
nissima: nos accipiamus ut omnes.
Rogatus a Mena'chmo parasitus,
1984
NOTiE VARIORUM IN
miiTKjilid vellet inspiceie frtcinus In-
culeiitnm, (quod erat cognoscere
t'lirto siibdiictam a marito nxoiis pal-
lam,) pro ingenio siio nihil aliiid lu-
culenliim putat, qiiam rjnod ad Incn-
lentiiin focum sit paratiim, nee id
inspicere esse aliud qnam probaie,
exigere, gustando exploraie, rectene
accmatiim an in eo peccatiim sit.
Ergo ait, ' qiiis id coxit coquiis ?*
tanquam liiciilentum nihil daretnr,
nisi a coqiio. Jain sciani, arte rem
gesserit an ofTenderit, videani niodo
ipsuin pulpamentum vel scitamen-
tiim. ' Inspicere' sic apiid Sueton.
Calig. c. 58. de pueris ad operas in
scena edendas evocatis, ' nt eos in-
spiceret hortareturque.' Martialis :
' Quidani me modo, Riife, diligenter
Inspectiim veiiit emptor aut lanista.'
'Tiiiibare, ' apiid Horatiiim : ' Vide
ne titubes mandataqiie franges.' Te-
rent. Heaiit. ii. 3. ' Verum ille ne
quid titnbet.' Gronov.
35 Catamitum] Id est, Ganyme-
dcm. Sic enim Latini illiini noniina-
runt ; qiieni poiita? finxernnt Jovem
in aqiiilain versiim rapuisse. Cic.
Philip. II. pro impudico aiit effaemi-
nato posnit catamitum, et inleilexit
Antonium. Videtur a yai>aixel5ijs, quod
idem est cum yavv/xTiSris, detortum
esse ; 7a5€(Teaicnim ct •ya.waQai idem :
ut prills dicerctur (indamidus, iude
Catamilus. Sic ' Laumedo,* pro ' Lao-
medon.' Seal.
30 Ad me (Utinent] Parasitum, qui
ventrem cibo, non oculos pictura
pascere cupio soleoque. Lamb.
37 Ecijuid (issimuli) .similiter] Ec-
quid Ganymedem et Adonin forma
aut ornatu rcfero ? (|ui utcrque pucri
molles et muiierum simile'^ crant.
Hoc autcm idco qua>rit, ijuod |>alla
uxoris indutus erat. Lamli.
40 Lcfjuid imdes] N uiKjuid nam abs
tete iinpctrare potcs, ut i)ra;terca de
tuo istuc vel corollarii vicem addeit
qiiippiam :" Item alibi : ' Nunquid
audci graiiaiii n)ilii ali<|iiam biuc fa-
cere argenti ?' nam audcre pro ' velle '
usurpabant. Douza.
42 Oh, mihi ubs te caveo cuutius]
Delirat hie Lambiuus. Quid para-
silo interest causam litigii scire ?
Turn, quomodo cavet hie ab illo sihi,
cui manifesto se prodit ? deni()ue ul-
timus versus unde pendet ? nisi sic a
parasito cavetur, si uxorcelatnr. Nu-
gae. Quin elegantissiuie et verissime
sic restitui : Me. Perge. Pe. Non
pergo hercle ego, nisi scio qua gratia.
Litigium est tibi cum uxore: hoc mild
abs te caveo catttius. Me. Clam ux-
orem ubi sepulcrum habeamus, &;c. Jii-
bet Mena^cbnuis parasitum pergere
in supparasitatione : at ille reniiit
blandiri gratis, nisi sciat qua mer-
cede. At(|ue ob eam caussam, in-
qiiit, diligentius abs te mihi caveo,
et prajscire prseniiiim cupio; quia li-
tigium tibi cum iixore est : ut baud
facile me domiim sis ad ccenain voca-
turiis. liespondet Meiiiechmiis : Eo
pretio, qiiicquid dices, dices, nt luinc
diem luculenTum nobis, clam uxore
habeamus. Acidal.
43 Clam nxorem, ubi sepulcrum hahc'
amus, ct hunc comburamus diem] Hanc
senlentiain habet : ubi mortiio et ex-
acto die geniiim curemus et epiile-
mur ? nam * inori diem ' dicebaiit.
Statins Silv. 1. iv. ' Jam moriente
die rapuit me cir.na bcnigni Vindi-
cis.' Sed et ' dies componi,' id se-
pt'liri, nt niortiiiix, dicehatiir. A irg.
yEi). I. ' Ante diem claiiso cmnponet
Vesper Oiympo.' Sic fere Hor. Od.
IV. 5. ' condere diem' dixit. Eo an-
tem tem|)ore coenare vetercs sokbaiit.
Ita ex ' morte ' et 'sepulcio' diei,
tempus crcnaiiili inlellexit: proinde
quasi ccena sit 'diei bnstiini' et se-
pulcrum. Tunieb.
45 Dies quidem Jam ad tunbilicum est
dimidiatus vwrluits] Id est, inclinatus
jam ill pomeridiaiium tcmpiis est dies :
al(|uc Ita Jam cpiasi dimidiatus mor*
tuns: igitiir combiireudiis. Eutgen-
liiis, de Solib tquis : ' Lampos dii i-
PLAUTI IMENiECHM. ACT. I. SC. 2. 1985
tiir, dum ad umbilictiin dit^i centra- assoiitifiuli formula solemni. At t£?
timi coiiscendt-rit circuluiii.' Jaiw, Ad licet liic iiullus est locus. Roctissi-
um/>/7fc»//t, id est, ad iiiediaiii partem : niuiii aiileiii est (hat, Siibintellige,
iiiiihiliciis eniiii quasi media pais aui- fastidire ; ijuia, iieinpe, palla oiebat
iHalis est. Turneh. t'nrtiiin et scortuni : quod secjuitur.
40 Ociilum pt'tsolum] Ocnliiin plane liuxlunn.
et oniniiio solum. Sij;iiificat sc liis- (i2 Diurnam stcllam'] Id est, Luci-
caiii esse. Et particiila augeiuli data ferum : iit Hespenmi ' Noctifenim '
ext veibo, quod omiiis expers est in- vocat Catullus. Turneb,
cremeuti. Turneb. V. N. Cure. i. 3. 63 Jam /ores/mo] Itadistinguendi
49 Ab leonino cava] A spelunca le- ac legendi hi versus : Jam fores ferio?
oniiia, ubi commoraiur uxor, quaa ei Me. Feri: V el mane eliam. Ve. 3IiUe
iustar Icoiiis timebatur. passum commoratus caniharum. Me.
51 liespeclas idejilidem'] Jocus in Placide pulta, Pe. Metuis credo, ne
verbo ' respeclare.' Aurigator, vel foi-es Samia iient. Me. Mane, mane
agitator, in ludis Circensibus identi- obsecro,&)-c. Interrogaverat Mensech-
dem respicit eos qui pone sequun- muni Peniculus an tores feriret ami-
tur. Sic Mena?chmus pallam uxoris c*. ' Feri' ille respondet, sed statiin
indutus crebro oculos retorquet, ti- revocans quod jusserat, ' vel mane
mens ne ab uxore conspiciatur. etiam,' dixit. Ad haec Peniculus :
54 Captum sit] Roganti Menaech- ' 'J'u niille passum commoratus es
nio, ecqiiid divinare de odore posset; cantharum.' Isto verbo, inquit, quo
pra-clarus ille augur, Egone? inipiit, manere me jiibes ue feriani, commo-
Non ipstim collegium auguruni melius ratus es cantharum mille passum, id
conjecturam fVcerit. Lips. Sic 'cap- est, mille passuum spatio ac mora,
tus augur,' ' captus judex,' ' captus vol mille passibus. Tu a bibendonos
arbiter' dicuntur. Turneb. renioraris qtiantuni est spatium mille
57 Nam ex isloc loco yiasum spurca- passuum. Salmas.
tur odore illutibili] Quasi dical : Sum- C4 Vel mane etiami Puto scriben-
inam palla; partem niihi olfacieudani <liini, Va.'! mane etiam. Cum dixisset
))ornge : nam ex isloc loco, id est, ex Men;vchmus 'feri,' pultaverat parasi-
iiifima parte, uasum (pro ' nasus ' an- tus, sed improbe ac vehementcr ni-
tique) la?ditur et in(|iiiiiatur odore mis. Ergo Mena-chmus, Va;, scilicet
fcetido attpie illulo, hoc est, qui elui tibi,qui delicatae delicatas fores tarn
sen lavanilo abstergi non potest. Rec- rustice insullas. Ne perge, ne ite-
te sane illi, meo judicio, qui t6 j//H/i- rum feri: sed 77iane etiam, exspecta
bile sic inter|)retantur. Nee licet dum. Respoudet parasitus: Tuanunc
aliter. Neque, quod a nonnullis fac- opera serins bibemus. Et ludit con-
tum, (juicquam hie mutandum est. fundendo loiigitudinem loci et teni-
Lulus dicebarit veleres pro ' lotus.' poris. Ut ille apud Quiutilianum,
Unde grammatici volunt lutum, id ' quot millia passuum declamasset.'
est, ccenum, per antiplirasin dictum, Gronov.
quasi miiiime lutum, hoc est, lotum. GO Ab se] Lambin. ab se, intcrpre-
Hinc illutus, pro illotus. Glossae Pa- tatur ' domo sua ;' Meursius ' sponte
pise: 'illutus, sordidus.' Ab ' illu- sua.' Sed Acidal. legit. Me. Mane,
tus' fit ' illutibilis.' Est ergo ' illu- mane obsecro hercle : eapse ecce exit : oh !
tibile,' quod elui, quod lavando abs- Sokm vide: Satin' ut, Sfc, Quasi di-
tergi non potest. Boxliorn. cat : Nonuc vides, solem iiiijus Erotii
58 Decet] Ita Mss. Acidalio Ian- candoribus ex adverso oppositis ob-
guidum hoc videtur : ideo malit licet, scuratum esse i*
Delph. et Var. Ctas. Plaut. ti K
1986
NOT^ VARIORUM IN
ScENA HI. 1 Extra numerum es"]
Idem valent, nnmero, pretio, loco, ut,
esse aliquo vel niillo iiiiniero, loco,
aiit pretio; esse extra numeinin aiit
pretinm. Hinc factum, ut pro ' cito,'
Latini piomiscne dicerent ' e nnme-
ro,' vel ' ill nnmero ;' et postea oniis-
sa prepposilione, 'nnmero:' quod
Planto famillare est. Schopp.
2 Idem isfuc aliis adscriptivis ad le-
glonein] Varro : ' Adscriptivi dicti,
quod dim adscribebantur inermes,
qui snccederent armatis inilitibus, si
qnis eornm deperisset.' Contemptio-
res igitnr isti adscriptivi. Dixerat
Eiotiiim Menapchmo, ' Salve.' Peni-
cnlus quaesierat ; cnr et sibi sains ab
ea non diceretur. Responderat Ero-
lium ; extra numernm apnd se esse
Penicnlum, id est, pretio nullo aut
loco. Peniculns autem ' nnmeii ' vo-
<;em, nt militarem accipit et inter-
pretatnr. De niilitaribiis iniiucris snf-
ficiet adduxi<se Ulpiani locum, L.
' ex eo tempore,' D. de Milit. Tes-
tam. ' Ex po tempore qnis jure mili-
tari incipit posse testari, ex quo in
niuneris relatus est ; ante non. Proin-
de qui nondiini in nunieris sunt, li-
cet eliani lecti vel tirones sint, et
publicis expensis iter faciaiit, non-
dum n)ilites sunt. Debeiit enim in
nnmeros referri.' Quae verba niaxi-
nie liuic loco illnstrando facinnt.
Nunc patet, qnare legionis et ad earn
adscriptivorum Penioiilus, respon-
dens Erotio, nieminerit, et in ea nie-
tapliora pergattir. lio.rhorn. Adscrip-
tivis] Ul)i legitnr contemptiores fu-
isse adscriptivos ? pr<cclare consii-
It'iitem imporalorem, f|ni sibi sciens
et volens legcrct pcjores ac viliores
in supplcinenta. I'otius meliores le-
gerc dcbebat, qui casn intrrfectorum
non lerrcrentur. Imo niliiio viliores
adscriptivi relatis in nuineros : sed
crcdibile est lios prscsentiorem ope-
ram rcipnblicEc debnisje, ut iliis par-
reretnr, nisi neccssitas admcncret.
Fa hoc vtilt parasitus, qui probrnin
meretricis in meliorem partem ver-
tit. Cum enim ilia dixisset, 'extra
numernm es milii ;' quasi diceret, te
nullo nnmero habeo; Atqui, inqnit
ille, non ideo sum vilior, nam et ad-
scriptivi ad legionem, non viliores
relatis in numerum, extra numernm
sunt. Gronov.
^ Pradiuin] Prerlium urbane dixit,
' prandinm ' significans, manens in
metaph. a re militari.
4 Uterqucl Inteliigit se et parasl-
tum suum ; nt recte Lambinus. Nam
Erotio eleciionem tribnit, ut dijndi-
cet cum utro, ipsone Menacluno an
parasito esse velit. Pistor. Pro Jlio
potabimus'\ Nee mutandum est ali-
quid, nee est serinm dicendi genus,
sed jocns duplex Trapa irpoffSoKiav.
Nam cum dixisset,' milii liodie ap-
parari jnssi apnd te,' exspectabant
spectalores, nt diceret ' prandinm,'
audiunt inopinantes' pnrlium :' dein-
de, in eo pijelio uterque pro liio,
circa quod tantiim brllum fuit, ex-
spectabant dictum iri ' pugnabimus,'
audiunt aulem 'potabimus:' et u-
trimque in risiim solvnntur. Gronoi:
10 Qhj »«;)ffran?] <^""S' "^i'-at: Fa-
cile a me obtincs, ut te phiiis faci-
ani, quam queuHiuani eornm, qui a
me impetrant mei corporis usuram.
Lamb.
12 Nam si amalas,jam opnrtebat na-
suml Nihil mutandum. Hie versus a
l)arasito clare, ut et audiret mere-
trix, pronnnciatus. Praecedentem sub
lingua dixcrat, ' meretrix tanlisper
blanditur.' Ut antem dissimularet
quod ita siibiiiurmnraverat, ex ab-
rupto incipit, quasi continnaret id
quod submisse secuni dixcrat, ' Nam
si amabas.' Salman.
1 'i E.ruvias fuccre, quas rovi, volo']
Hie e.ruvias fucere est spoliare se, et
spolia a se in alterum transferre;
quod Men. facit. Timieb. At vero,
gravissime persona' errant : et minim
iiemini hucnsquc in nuiitem vcnisse.
Ati Men. exnit pallam et dai Peni-
4
PLAUTI MENiECHM. ACT. I. SC. 4.
1987
eulo, lit in ea saltet ? niiga>. Kxuvias
facliinis Men. id est, pallam Krotio
(iestinataii) exutiirns, pallium dat in-
teioa Pciiiciilo sustiiicndiini : palliinn,
inqiiam, quod palldi supeiindiiNoiat
occiiltnnda?, ct in quo alias prodibat
in scenani, iit solet in palliatis conxB-
diis. Id cum I'eniciilus reciperet,
siniiil orat Menivclimum, ut exuto
lioc, in iila aii(|iiantiilnin saltet, pri-
usquani deponat : ubi lioc negat al-
ter, quippe adhuc sobrins, statini ex-
iiere jnbetnr, &c. Igitnr verbis nihil
iinniutatis, taiitnni personas recon-
cinnavi. Achlal.
:20 Hoc animo'] Ita versus liic dan-
diis Mcnirdimo, seqiiens parasite,
qnasi interpreti, quod illi dixit, (iru-
ter.
23 Ut ratio redditur] Volnnt dis-
tingui pericrunt plane. Ct ratio reddi-
tur. Qnod sit, quani bonani init ct
reddit rationeni ? atqne hoc dpunKQs
dici. Qnod perinde est ac si dicani
IVIosteli. IV. 3. ' Ut verba audio, Non
equidem in /Egyptuni hinc niodo vec-
tns fui, sed in terras solas:' scriben-
diini esse, Ul verba audio? Sic enim
parasitns : quantum audio vel colli-
gere licet ex rationc, quani hie red-
• lit, cum ait se qiiatuor minis eniisse
pallam, quani nxori subreptani mere-
trici defert, minaM|uatuor perierunt.
Sic Amph. ' Decimo post meiise, ut
rationeni te dictare intelligo.' Gro-
nov.
2G Atque aFujuid scitatnentorum de
fnro] Qiiidqiiid alii dicant aut mu-
tent, verissimam lectionem emitTur-
nebiis, scitamcntnrum : qua voce eliam
usi alii. Poniiur hie pro scitis cibis,
Nngantur enim qui 'scitamenta' ita
dicta putant a ciendo, scilicet appc-
tituni. Est cibis et condimentis eti-
nm suns ornatus. Inile ' scitamenta,'
sive 'sciti cibi,' ut supra, • faceti ci-
bi,' id est, pulcliri appeliantur. Box-
horn.
27 GUmdionidam suillam] Nee con-
jnnclim haec legenda, nee ut voliiit
ea legi Grnterns. f'Aandionidem dixit
parasitns, pro glandiis, ut ' pernoni-
dem ' pro |)ci'nis. Ita enim scriben-
da. iinvki nomina ad eum modum
pur lasciviam et jociim parasiticuin
formavit, Glandionidein, suillam, la-
ridum, pevnonidcin, sinciput aut polu
menla porcinu, Salnias, Sed et ' sii-
is glandium ' est in Cnicnl. ii. 3.
Nee Glandionidain pejus est qiiam
Glandiouidcm, quia dictbant Leoni-
das et Leoiiides, et siniilia. Gronov.
28 Aut polimenla porcina'\ ' Poli-
jnenla,' ait Verrins, ' antiqui dice-
bant testiculos porcorum, cum eos
castrabant: a politione segetum, aut
vestinienioinni : quod similiter at-
que ilia cuicntur.' Arnob. lib. vii.
' Poliuienta sunt ea quit verecundius
proles dicimus.' Idem de prolibus
lib. V. ' Parte altera proles cum ipsis
genilalibus occnpat.'
2!) IMudida] \'eteres madere pro
' coqiii ' usur|)asse, sat multis exem-
plis docere possum. Virg. Georg. i.
' Et quamvis igiii exiguo properata
niaderciit,' .See. Id ex co credo,
quod i)lcrumque qua- cocta sunt, te-
iierescere et madescere soient. Tur-
neb. 3I(idida ipuc 7nilu appnsila] Pror-
sus non dubito errare, (jui vix dubi-
tat, quill sit scribendnm, HJadido qum
milii. Nam niadida sunt, ut recte ac-
ceperunt et docti interprctes, 'coc-
ta.' Persa i. 3. ' €ollyra> facile ut
niadeaiit et colliphia, Nc milii incoc-
ta detis. Sa. Rem loquitur merara.
Nihil sunt cruda^ nisi <|uas niadidas
glutias.' Sed, inqiiit, (piid opus crat
diccre, ut cibi cocli in mensa appo-
nerentur? Imo quid opus erat dicere,
lit cibi apponerentur jam ebrio et
pleno ? Gronov. Milvinam] Qnx nuU
vinain upe^iv et appetcntiam niihi
suggerant, id est, vehementeni : de
milvi rapacissima: et semper fameli-
ca? avis natiira. Turneb.
ScENA IV. 1 N aminos tris liabes']
Aureos intelligit Lambinus, non ses-
tertios. Ego veto nee sesterlios, nee
1988
NOTiE VARIORUM IN
aureos, sed, «t alibi Plaiitus, di-
drachinos. Nam si obolo olera et
pisciculi siifBciebant in cnenam seni
apiid Terentium : si niunino, hoc est,
didrachmo, erat x^'P'S'sf. "t videre
est act. IV. sc. 2. (quod Athenis con-
stabat tribiis drac-hmis, lit ostendit
Aristophanes in Pace) quidni trigin-
ta sex obolis lauta coena comparare-
lurtiibus? Gronov.
4 Jam isti sunt decem'\ Facete ex-
pressit Penicnli ediicitatem. Yide-
tur anteni niihi Eiibnlum comicnm
imitatus, apud Athenaeum lib. i. qui
ingeniose edacem Philocratem, cum
unns esset, bis nominavit, et pro duo-
bus Qumerari voluit. Biuret.
ACTUS II.
ScENA I. 4 Si adveniens terram vi-
deas qua fuerit tual Maximain censet
voluptatem INIenEechmns, si terra sal-
tern videatur : at majorem sei viis, si
terra patria videatur : qiiani et hie
iinice desiderat perta;sus itineris.
Argntiola Lambini in verbo fuerit in-
anis est ; ct possis emendare/«a<, ut
omnis ambigiiitas tollatiir. Acidal.
II Mure Superuin'] Hadriaticnm,
Italia; lavans snporiora: dictnm ab
Adria oppido. Siipernni dicitur,
qnod, si Inferum spectetur, orienta-
liiis, vel (ut alii volunt) Arctico polo
vicinius, iibi pars niiindi puiatur su-
perior. 3Ierula. Grceciamque exoti-
caml QuareGrajcia dicta sit 'Italia,'
non dubitatur ; sed quare ' Major
Graecia.' Cerlissimum est ita voca-
tum a Romanis, quia propior ea es-
set illis, (|uam transniariiia Graecia:
quenia(biiodnm contra Gritcos Italos
ipsi Grajci transmarini vocabant ^|co-
riKovs, id est, barbaros. Nam IMea-
senio apud Plautum vocat * exoti-
cam Grirciam,' quani Romani ' Ma-
jorem Graiciani,' non (juidem ex
persona sua, nam erat Siculus : ne-
qiic vocasset consuito so ipsum bar-
barum : sed ixiiirjriKws ex persona
Gracornni ipsorum, qui Siciilos et
Calabros vocabant"EA\7jras ilairtKovs,
id est, barbaros : ut Plautus cum se
vocat 'barbarum,' et ' barbariam '
Italiara, non ex consuetudine Kom.
dicit, sed ex persona Greecorum, qiii
liapfidpovs Kol (^aiTiKohs Italos voca-
bant: Turnel)iis, qui illani Grreciaiii,
qua» in Epiro erat, inleliexit, prof'ec-
to uon leviter erravit. Scalig.
14 Si appareret, jaindiul Recte Ca-
nierarius ct Lauibiuus, quod habtnt
script!, distinxerunt, si uppareret,juin
diu. HominetiL inter vicos quccritamus
mortuum. Et hoc vel ob id ipsum,
quia sequitur, Nam invenissemus jam
diu, si viveret. At iilos aiunt men-
tem non intciiexisse: et scribendiim,
si appareret tumdiu : et id explicant :
Si acus tanidiu posset apparere et in
oculos incurrere, id aiiteni fieri non
posse : statini enim amissam acum
occultari, et se subtrahere oculis.
Sed non intellexeriint boni viri, quid
Plauto iiic esset ' apparere ;' tst e-
nim id idem quod exstare, superesse,
non amotum esse, nbi quiBritur. Si
appareret, sicubi exslaret, conspice-
retur. Truculent, u. 7. ' Hoc salteni
servat mare : cum illi subest, appa-
ret ; buic des quantum vis, nus(juani
apparet.' Gronov.
20 Vivus'] Censeo virus retineri
posse, bono eliam sensu. Non <;nim
vivum tantuni exeq\ii statuit, sed et
mortuum : nscjiie diim mortuuu) sal-
teni ccrto sciat, &c. Et nisi vivus re-
tineatur, inntilis vox est aliter. Ita
locutus est Ampb. ' Tu me vivus It.
nunq. facies, quin sim Sosia:' non
vivo; ut temere mutant. Acidal.
23 Jlistoriam scripturi'\ Nempe si-
tus terrarum orbis, urbiuni, insula-
rum, niarium, per (]uae peregriiiamur.
Forte ailudilur ad celeberiimam U-
lyssis peregrinationeni. De qua mul-
tiplex olim adiversis scripla historia,
quiP nee acribi potest sine accurata
grographicarum rerum cognitione.
Boxiwrn.
25 Non tuo hoc fet iiiodo]' Suo mo-
PLAUTl RIENiECHM. ACT. II. SC 2.
1989
do aliquid faccre,' est, obtemperare
iil)i(litii : ut hibi rectum videttir, sic
faceie. Palm.
30 Viaticati hercle ndinmluin astive
sumiis] Kecte se liabent, VialiaUi
lierclc udtnodiim (esiive sumus : id est,
adniodiim leviter. Veteres babuere
ipstivas vestes leviores, et hibciiias
cra-siores ac iiiagis graves. Hinc
* apstive viaticatiis' dicitnr, qui leve
viaticum babet. Levi vialico nihil
esse gravius, festive (Jixit Sidonius
Apoibuaiis. Sahnas. Viatores, prae-
stMiim tenuiores, a-state minus sibi
provident de viatico, (piain byenie ;
iiau> et paucioribus diebus, quo vo-
Inn', pervetiiunt, uon tempestatibns
bibeiiiis dt tineutur ; et inter eiindum
frugil)us, quos capiunt ex agris, prope
vitani tolerare possunt, et sub dio
sine injuria corporis cubare, minus-
•jue in vesteni iuipendunt. Grono-
vius,
39 Quia nemo ferine sine damno]
Joco dictum est Epidannii nomen
juuctum esse ex eVl et damnum ; (|uia
iiluc nemo fere nisi damno suo diver-
tere soleret : (|uod omen fugicns po-
pubis R. antiquum ()p|>ido restituit
Dyi riiacbii nomen. Muret.
4.) Id titrumque] Plane ad euni mo-
dum quo Agriroia ille apud Taciturn :
'INIaliiit pra^ficere non peccaluros,
quaui punire qui peccassent.' Hand
aiiter bic Mena?cbunis mavull INlcs-
fienioui ad pcccanduiu proclivi a<ii-
iiiere paratam peccaturo occasionein,
qnam ei post peccatum nimiiiiii iras-
ci. Nam iracundus natura et animi
perdiii erat Mena^cbuius. Ne(|ue
enim animi jierciti lejiendnm est, (piod
vult Lipsius. ' Pcrtiito aninio ' aiit
'pertiite* aliquid fucere dicitnr, (jui
ita ab affcclibus abripittir, ut rati-
on! nullum reliquissc lucum videatnr.
Inde dicimus, ' pcrdite amare,' 'iras-
ci,' ' perdito animo esse.' Ut boo
loco. Boxliorn.
StKNA II. 12 In vidulo salvum fc-
ro] Arbitror lonui de peuiculo quo
extcrgebantur baxea? aliaque ; babc-
batque scrvus in vidulo qui in bume-
ris. iirulcr.
Hi Sucies sinceri] I'orci sacri, sive,
nt vet. lo(|uebant»ir, porci sacres sin-
ceri, id est, pnri et iutegerrimi, at-
(|uo ad sacribciiim idonei, laribus im-
inolal>;>ntur, ab iis qui piaculum ali-
quod admiserant, ant qui insani fue-
rant; iuio etiam, quibiis aucta erat
iiberorum prole familia. Videatur
Varro li. R. i. 1. et 4. Muret.
21 Seu Coriendrus] Pro Cylindrus
omnino boc versu scribendum pnto
Culindrus, nomine quasi a ' cnio ' fac-
to. Nic. Ileiiis. Culindrus, \noCy\\n-
drus, tunc scriptum et prouunciatum
fuit. Nam eo tempore V Graccum
passim a Romanis, in Graecis vocibus
(juas usurpabant, mutabatur in F La-
tinum. Cum igitur se dixisset Culin-
drum vocari, respondet Menaecbmus,
Seu tu Culindrus, seu tu Culiendrus,
peritris : a coleis voce obsccena con-
ficta, ut ' culindrus ' videbatur esse a
' cub).' Quasi diceret, sive a culo,
sive a coleis nonicn babes, periisti.
Salmas. Perieris] CnUiW. Carm. m.
' Peri ruslice : ' Grjecorum ep^e, et
(pQilpoxi expriniit ; ita iioc loco ' peri-
eris,' id est, e^pois. Seal.
29 Cyatliissol Kvadl^w, ulvoxow.
Translatum est signiticatum a caussa
elficiente in inslruineiitnni. Isli pin-
cern;v dicebantur '()Ocillatores servi,'
et ' Ad cyatbos.' Propert. ' Lyjj-
daniiis ad cyalhos.' Quibus convi-
va^ sul)inde dicebant, Ttivnv Kipva,
niiscc ut Inliam. Scalig.
41 Mnltwn et udiosum] ' INIultus '
dicitur, qui negotii plurimum faces-
sit, lanquam si i()se non solus, sed
plures cum eo. Nee absimiliter Ca-
tullus Carm. CL\. ' JMultus bomo eg
naso, ' &c. Gruter. ' Multns ' pro
bomine tetrico morosoque et importn-
no accipitur, (juem Gra!ci (f>opTtKhv
(liciint. Afranius apud Noninm :
' INIultacs, et uiolesta niultum.' flav.
Vopisc. in Epist. Valeriani de Anre*
1990
NOT^E VARIORUM IN
liano scripta: ' Nimius, nuiltus est,
gravis est, ad nostra iioii tacit tern-
pora.' Sed Grajci iroWhv dicunt ho-
xrinem gravem et serinm, et qiianti-
vis preiii: at Latinis ' miiltiis' sem-
per in nialam partem pro ardelione
tisurpatiir et satageo. Gronov.
43 Quamvis ridiculus est] Id est,
nihil magis ridicuiiim eo ne operari
quideni potest. Sic Catnll. Carm.
xir. ' Quam sordida res,' id est, ad-
modnm sordida, interprets Mureto.
V. N. Amphitr. i. 3. Taiibm.
51 Madehunt~\ Id est, cocta siiit.
Vide notas supra i. 3. 29.
54 Ire hercle melius, ^c] Te sus-
pense legendiini est, ut sit jociis ex
ambitiuo : Ire hercle melius est te,
nenipe maximam in malam cruceni ;
vel, intro, atque accnmbere. Dis-
said.
55 Ad Vidcaiii viole7itiam'\ Id est, ad
ignem.
G9 Navis prccdaloria] Meretrix E-
rotium.
75 Navales pedes'} Intelligit servos
reniiges, qui in navi loco pedum
sunt. Turneb,
ScENA III. 1 Sine fores sic] Non
divinatui difficile, cnr fores suasope-
riri, id est, claiidi vetet Erotiiim, eis
praesertim, qui experiiiientis cogui-
tnm habent, niiiil pejus lioiuines ania-
torcs, (|uam nccliisas doniinarum sua-
rum jiiuuas odisse. Dniiz.
5 Amanli amanilns mtUo est] Auke-
nitas luci allicit aiuanteii), ut velit in
domo nieretricia versari : quod ei
dauinosuiii, &■<:.
y I'otissimiis] Amuior polissimus,
qui priuias partes apud auiicam te-
net. Ter. Eun. ' |)riuium ' vocat.
Hinc J'lauto, ' antica; potior* lu fieri '
est ita insiuuare eteonciliare sc arni-
ca*, \\l pulsis rivalibus .«olus et pri-
mus placeat, cl regnet in exoptalis
amoriiiUH. ./. Gul.
24 Folia nunc cadunl] Significat:
Si comparcniur lia:c, qum nunc (iuut,
cum iis quai intra triduinu fiitura
sunt ; proinde esse, ac si folia caden-
tia cum ipsis arboribus cadentibus
conferantur. Folia vocantur etiam
res nullius pretii aut ponderis. Apul.
' folia sunt artis et nugaj nierse.'
G ruler.
20 Elecehrtc] ' Elecebra; argenta-
ria?, nieretrices, ab eliciendo argento
dicta?.' Ita Festus.
30 Delicias facis] Delicias facere
Interdum est irridere; ut hoc loco:
interdum idem quod in Pojnulo, ' fa-
cere nequani,' id est, indiilgere libi-
dini. Catull. ' Si quis delicias dice-
ret, aut faceret.' Muret.
36 Bene vocas: tarn gratia est] Leg.
Jatn. Quasi dicat: Benignani te et
liberalem in eo praebes, (piod me ad
prandiinn vocas ; veruntamen habeo
gratiam : quod est, gratiau) tibi tui
prandii facio ; prandio tuo non utor.
Lumbin. Grajci ciun nollent ire in-
vitati, dixere KaWicTTa, iwaivw, et
■irdvv Ka\ws, quoiuodo Lutini, * be-
nigne,' ' gratia est,' ' facio gratiaui.'
At qui invitabant, dicebant, ' Una
erimus liodie.' Tereut. ' Dionysia
liic sunt: liodie apud me sis volo.'
Casaub.
40 Qui exteri-entur baxea] Jocula-
riter ludit in ambigno signiiicatu
Peniruii ; qui et para^itiis erat, et
spongia oblonga cauda- siniilis ; qua,
praster cetera, baxca; eliaui exterge-
bantur. Sunt auteni baxefp, cahrea-
nienti genus. Apuleius in Floridis:
' Vcstem de texterna emere, baxeas
de sulerua praestinare.' Baxea item
crepitla; sunt, dirb Tris ^d^eos, st d
plnlosophis spcciatim attributa>. Ju-
iiius.
41 Hue mulier cuntherino ritu ad'
statis sumniut] Jociis ex ambigno.
Nam et somniure soniuia est vidcre
inter doruiicndinu : dormiiuit autein
e(|ui pleruuquc slantes, (soiuui au-
teni comes soniuinm est,) lanicn caii-
tiicrii magis; (jui, (juod caslrati sunt,
niitiurcs et placidiores soumicnlosi-
(|uc ct dormitantcs magis ob torpo-
I
PLAUTI IMENiECHM. ACT. 11. SC. 3.
1991
rem videntur. Somniare eliani deliia-
rc, nugasquc et (leliramenta etViitire
valet ; tit Cure. iv. 3. ' quos tii milii
liljertos soimiias?' id est, nngaiis et
bluteras. IMiilieicin igitiir iiisaiiire
et deliiare dicit. Turneb.
51 Quum tu mild navem narras^ Ali-
bi qii.i'iant in voce navis obscn;nit;i-
teni. Hie nulla est. Quae potest
eniin cogitari obsccenitas, iibi qiiis
dicit, se in navi prandisse, inde hue
egressuni esse? Uuie aulem subjicit
iiiulicr, ' Pei'ii, quani tu niihi iiavcin
narras?' nihil alitid significant, quam
pcrtuibationeni nitilieris longc nee
opinatissinia atidientis. Kud. ii. 2.
' Confiacta, mi Tracbalio, est hac
nocte navis nobis. Tu. Quid navis ?
qua? i.>itcEc fabula est?' Grouov,
53 Quasi suppdlex pclliunis, palus
])(Uo proximus] Et in tenti[)ellio sunt
pali ad (listendendas pelles : et de
palis ninltis in tabenia merces sns-
pendebantur, et douii suppcUex. At-
que hoc de Peilione lioniine paupere
dicit, cujus suppellex pra;ter palos
iiudos nulla erat. Is anteni ctiani
conicvdiaruni actor, sed nialus erat.
Quern etiani peistringit IJacchid. ii.
2. Turneb.
58 Ubi rex Agathocles, ^c] De uno
eodemque Agathocle ista a Plauto
dici ceiisenius, <)uaj ita rescribenda
sunt : Vbi rex Agathocles regnator
fuit, et Jterum PlintUias, Tertium Ly-
paros, qui in murle rcgnum llieroni Ira-
didit. Sed qua'Stionis est, qiiare di-
catur Agaihoclos unus, idemque pri-
mum, iterum, atque teitiuni reg-
nasse. Facilis istis est respousio ;
ex qua etiani illud litiuebit, qiiare
Plinthias, itemque Lypaios a Plauto
dicatur. Priuiuiii igitur Agalhoclem
regnasse dicitur, ad quod fastigiuui
quibus artibus evectus sit, fuse do-
cet Diod. Sicul. lib. xix. Ea ta-
iiien dignitatis sede pa;ne excnssus
fuit, cum in Africa belhim geieiet.
Veruntanien viciis rebellibus, in in-
tegrum fuit rcslitutus, ut Diodor.
lib. x\. Atque liinc quasi iterum de
novo rex factiis videtiir. (juare au-
tem Plinthias, airh tuv ttKIvtov, figli-
nani eiiim fccerat Agathocles, dica-
tur, causa petenda est ex Diodoro.
Verum noii diutiirna admodum Aga-
tliocli bac felicitas fuit; sed ita <le-
jectiis e>t jiaiilo post, referenle 13iod.
lib. XX. lit des|ieral)undu$ ad impe-
rii abdicatioiifm nitro sese offerret.
Quam conditionem cum reciisareut
illi, penes quos erat rerum sumraa,
collatis signis feliciter dimicavit A-
gathocles, partaque est ab eo victo-
ria, firmaUiiiHpie im[)erium, quod as-
serere sibi quasi de novo teitium vi-
debatur. Sed id administravit crude-
litate cum siimma, cnjus experimen-
tum dedit, delete fnnditus illo exerci-
tn, qui se dediderat ; tinde merito a
I'lauto Lyparos, AvTrap^s^ \inrTjpos, id
est, .savus et molestus appellatur. Peti-
tu^. Et iterum Piulliia] Non Pythia, ut
Herniolauset Lambinus,non Panllda,
lit C^amerarius, non Pintltia, \it Grute-
rus, non deniipie Plinikias, ut Petitus,
sed /■'/i»/h'us est scribendiMii. Hoce-
niiii nonieii fuit uuiusex miiltis tyraii-
nis, qui post mortem Agalboclis per
Sicilian! exstiteruni, commcmoratns
Diodoro Siculo lib. xxii. cujus et
nummi leperiiuitur inscripti ^INTIOT
BAClAEnc, (piique urbcm Pldntiuni
vel PIdntiudu condidit. Sed Agri-
genti domiiiatum obtiniiit, et in ea
successit Agatliocli, non Syracusis :
hoc excusandum est in persona mu-
lierculaj, ex male tradito, male ac-
ccpto nimore, memoria mala, ut fit,
rem narrantis et personas, icnipora,
locu, acta facile confundentls. Pro-
nuiiciat aiitein PIdntia, qui Gra^ce
•ticTios, ut alibi Pterda. Nee dubito,
quill alia in parte fiierit revera ali-
qiiis Lipuro, etsi in bistoria nonien
ejus intereidoiit : iic(|iie enim J'yiriii
nomen sic deformasse aiisim dicere.
l.xcusandiim (jiiod in morle Liparo-
Dcin istiiiii tradidisse regiium ait Hi-
eroui : ncc cnini ilic reguum dcbiiit
1992
NOTiE VARIORUM IN
cuiqnam, sed suce virtuti atque amori
civiiim. Gronor.
71 Amabo] Amubo hie nihil aliiKl
significat quam ' orabo ;' ut et infra
act. HI. sc. 3. Terent. Hec. sc. pe-
nult. ' Die me amare, ut veniat.' Est
enim blandientis, ' Ait te aniare.'
Sed et Gifeci haud dissimili niodo
(TT6p7a)Si)um accipinnt : hoe enim non
tani umo qnam oro significat, si So-
phofii credimus : imo nos hodieque
quippiam ab aliquo postiilaturi, ' A-
niabo te,' in oratione directa dietita-
nuis. Lips. Scin' quid te amabo] Scin',
inqiiit, quid te sim oratura, ut facias
mei honoris causa ? Itaque ineptissi-
me conciditur oratio distinguendo,
Sed scin cjuid ? te amabo ut facias : qua-
si intelligatur, * scin' riuid velini?'
Imo etsi hoc intelligatur, non tanien
ita distingnendum est : foret enim
integrum, Scin' quid velitn, te amabo,
ut facias? scin' quid te velitn, ut facias,
amabo. ^ qujE oratio media alia inter-
rogatione dividi non potest. Gronov.
72 Ad phrygionem, i^-c] Non solum
pallam suam vult reconcinnari, et
qua; in ea corrupta erant ac laesa,
sarciri ; sed etiam aliaqu»dam adji-
ci ornamenta picturasque ad eas quas
jam iialiebat, acu phrygionis factas.
Phrjgio enim non ipse pulviuar ant
vestem facicbat ; sed jam factam ac-
cipiebat, ut variis operibus earn or-
naret, et picturis varicgaret. Prac-
terea quod in pulvinari ant veste
jiiuxcrat phrygio, id opus ita ex-
pressum in veste extabat, ut extra
corpus vestis emineiet ; et qua parte
iusutiim anriim, auf coloies acu in-
texli <>s«ent, ea parte vestis aspcrior
ac rigidior reddebatur. Salmas.
74 Eitikm i'^noraliilnr'] Kadcui ope-
ra seu rationc palla rccoucinuata im-
miilaliilnr no ab uxorc agiioscatiir.
70 Quid cr go? Me. Opus est] Non
miiltiim corru|)tpliP et dilhenllatis in
hoc lor-o, qui viros doctos liabiiit ex-
crritos. Mennschmiis ingrcssurns do-
inum merctricis, servo Mcsscnioni
abennti quo jusserat aliquid adhiie
mandaturus vorat, ' Eiio Rlessenio,
accede hue' Iratus servulus quod
domiuum videret iu aedes meretricis
intrare, respondet, ' Quid negotii
est?' Et iternni, 'Quid ergo opus
est?' 'Imo opus est,' herus dicit:
servulus iratior, ' Scio opus est ;'
nempe ut mendices, quia ad mendi-
citatem facile redigebant meretrices
quemcunque arripuissent ac tenuis-
sent. Ad haec herus respondet,' Tan-
to nequior.' Ita enim scribendum,
non tanto nequior es. Nam de se hoc
dicit Menaechmus, non de servo suo.
Tanto, inquit, nequior sim, si hoc
fiat quod dicis, ut non solum meretri-
cis domum ingrediar, sed etiam ad
mendicitatem ibi me redigam. Tan-
tum vero abest, ut ilia me mendicare
cogat, nt etiam praedam invenerim
ex ejus notitia. ' Habeo pra;dam,'
inquit, ' tantum incepi operis.' Sal-
mas. Quid ergo? Me. Opus est] Non
modo Scioppius et Acidalius hie hi-
serunt operam, sed vel niaxime 6 ird-
vv qui non multiuu corruplelie et diffi-
culfatis in hoc loco esse ait. Imo
corruptelre nihil est. Servuin a quo
panllum recesserat, quum diceret ilia
vers. 60. ' hunc metuebain,' vocat
Meneechmus. Respondet ille, ' Quid
negotii est ?' in quo nulla apparet
ira ; sed rogat simpliciter, quasi di-
cat. Quid me vis ? iVIerc. i. 2. 24.
RursiMu dominiis, St! scire vis quid
sit negotii ? opima pra'da n)ihi ob-
jicitur. Quod non assequcns ser-
vus, 'Quid ergo est,' inquit, quod
significas ? Rursum douiinus, Opus
«'st me has aedes ingredi, cum aiida-
cia et astutia, ut qiiud molior, omo-
liar. Servus nc sic (jiiidem cogita-
tiones domiui cinu perciperct, ' Quid
opus est ?' ait. (jnem cum aliquam-
<liu sic hisisset, ac .sii^pcnsum tcniiis-
set, ' Scio,' interponit, ' ut me dices,'
nenipe periisso funditus, si pedem
posucro intra hoc limcn. Subjicit
servus, ' Tanto nequior es.' £o, in-
PLAUTI MENiECHM. ACT. III. SC, 2.
1.093
(jiiit, pejor es, quod scis, <|iifn dicta
iiiciL-aris, qiincqiie ego objiirgandi tiii
causa (iicturiis siin : ettaiiicn in istnd
baratlinim to coiijicis. Tandem fa-
tetur palani, q'lod prins non tuerat
•'locntiis,' Ilabco piaMlam.' Fro scire
vis crat in Wss. ct veti. codd. siissci-
ri ; nnde satis commode altcrnm ef-
finxenint. At illiid mcndices nihil est,
qiMiiii in Optimo rodice sit inedicas.et
in eodem ex illo factum anti(|na ma-
nii vie dices. Nee vero scripti, Tmito
nequior : etsi nihil iniersit : sed et
scripti et editi vetnsti, Tnnio nrquio'
rem. Iluheo prcrdam. Unde fecit, quod
edidit Cameraiins. Uecte : nisi ma-
lis, Mes, Tanto nequior. Me. F.nhn-
beo pradnm. Ilhid ut me dices iutel-
lexit etiain Acidaliiis. Gronov.
82 Ut venias advorsum mihi] ' Ad-
versum venire alicui ' non tantnm est
ohviam ire, sed etiam ire qu'<vsitnni
aliquem loco designato : et dicitnr
pracipne de servis, qui veninnt, nt
dominos alinnde dedncnnt. Gronov.
87 Lembum diereciutii] Vide notas
Capt. HI. 4. 103.
ACTUS III.
ScENA I. 4 Dum hielo'] Priscnni
verbnni et ad hiinc locum nnicnni.
Diomedes lib. i. ' Hictare' et ' liia-
tare ' veteres dixernnt. Cacilius :
' Seqnere me tn, qui mihi oscitans
hietansque restas.' Laberiiis: * Hie-
tantur fores;' pro eo, quod est /t?e-
tant, id est, patent. Giossar. Henc-
dicti : ' x*'''M^M"'> oscitor hielo : x^^'
fj.ri<ris, osciludo.' Palmer.
0 Qui iltiim l)ii omnes perduitit'\
(inam parali fiiernnt ad Plantnni re-
siitnendiim, qnibus hoc fjcnns lo-
i|iiendi novum, ot placnit conjiccre
ad margiuem, Quiti ilium? C'ur non
idem tentarunt ad Casin. ii. 4. ' Qui
ilium Dii Deapque omnes perdant.'
Pcrsa V. 2. ' Qui ilium I'ersam at-
qiie omnes Persas, atqnc etiam om-
nes personas Male Di omnes per-
dant.' Trinnmmo iv. 2. ' Hem intic
orit, qui istum Di perdant.' Gro-
nov.
9 Census cdjiiaiit} Qui in senatnni
non venerat, pignoribns captis mnl-
tabatur: ita qui non venerit in con-
cioneni, iMim pignoribus captis coer-
ceri vult parasitiis. Sed pif^nora ca-
pere, dixit ' census capere.' Turneb.
('ensus cnpiunt illico'] Forte, census
careant illico: id est, mulctentnr par-
te census. Ul apud Terentium, ' tui
carendum ()uod erat.' Gronov.
10 Qui singulas escas edunl] Scalig.
Conject. fjLouocpayup interpretatnr,
Cujus nemo particei)s est. Mihi con-
stat eos liic dici ' in dies singulas
escas edere,' qui semel tantum de
dieedunt; qui ccenam tantnm, non
prandium suniunt. In eorum nnme-
rnni se censeri non vult parasitus,
qui jam tamen prandium perdiderat.
Pist.
13 Perdidissem prandium'] Hoc
Graecis est ■KapaOinrvrjBrii'ai, ccenam
perdere ; non, nt |)ntant, domi cwnare :
vel quod Martial. V.p. xii. 78. ele-
gantcr dixit, ' affici domiccenio.'
Casaub.
ScENA II. 20 Minore nusquam bene
fui dispendio] Nnsqiiam tain bene ac-
ceptus et lepide curatns fui minore
siunptn. Et ' esse probe,' pro bene
admordere et tnbiircinari (piicquid
intra denies venerit. ./. Gul.
27 I'ecisti funus me absente, SfC.I Se-
pelivisti, me absente, prandium, id
est, consnmsisti. Seneca Kp. xir.
' Cum se funereis epulis sepelivis-
sel.'
28 Cui ego <vqne ac heres cram] Om-
niiio legendum, cui ego (cque cres
eram, id est, heres. Nam in meo co-
dice Cantabrico, cui ego, eaque eris
cram. Ego, inqiiit, non minus lieres
prandii eram, id est, dominus praii-
dii, ut supra, ' heres nunquam erit
post banc diem.' Tu iili solus nie
absente coherede feristi funus. Ac
omues heiedes sinuil funus prociira-
1994
NOT^ VARIORUM IN
bant et exequiis defnncti inteierant.
In eodein codice legitiir, fecisti funus
meo absenti prandio, pro ' med absen-
te,' id est, me absente. Salinas.
31 Pro maledictis clari postea^ Co-
rnice additum est ex abundanti, post-
ea. Palmer.
46 Occisa est hac res'] Periit iioc
negotium. Capt. iii. 4. Ita in Cod.
Tlieodosiano est ' intei tectum nego-
tium :' ita Aristophan. t5 rpv^Ato, Te-
OvTjKe txoi, pro KiKXavarai, factum est,
periit, Casaubon.
48 Cinados] Turnebus cinadum
* saltatorem ' hie interpietatur : Lam-
binus niollem et impiidicum, et quera
supra X. 2. ' cataniitum ' dixerit.
56 Satin' tit queimiuam cnnspicor']
Quid id rei est, satisne delusus sum?
Quotqnot obviam milii veniunt, bidi-
ficant, ludibrio habent. Boxhorn.
ScENA III. 1 A mare ait te 7>iultum
Erotiuiii] Hie aware est amanter pre-
cari, et a caro homiue rogare et op-
tare. Ttirneh.
4 Spinther] Spinther genus armil-
lae etiam veteres interpretantur, at
vers. 8. ' spinther ' et ' armiliffi ' dif-
ferunf. Spinther non sim[)liciter ar-
niillam significat, sed est armillae spe-
cies, «t interprelatur Festus, qua mu-
lieres utebantur bracliio suinmo si-
nistro. AriuiilaE sunt propria quas
in utroque brachio gerebant. Gra;-
cis \f/eKia et K\dvia. Vox spintcr vel
fipinthcr Gra'ca est ;l)olica. ^(piyKT^f)
annulus est a slringendo. Uiule et
pro ano etiam sive podice, qui et inde
iiomcn liabct. Nam ct SaicTuAioc Grav
ci voranint. Pro a<pi.'yKTi)p /Loies di-
cubaiit ffcpifTT-hp. Unde liatinuin spin-
tcr, cum ciiallag(! etiam. Inde ' spin-
thrix ' genus iiifamis libidinis apiid
Taciturn, a Tiberio reperttnn, quod
annulatim (|u:isi connexi tencreiitur.
De quihus illud IspigramiiiaAnsoiiiicx
Grafco versiiu), ' Trcn uiio in leclo.'
Spinthrias plane designat. Spinlhcr
pro Sphincter, lit Pintkias supra pro
Gritco 'I'lVTiaz, (juod nuincn est pro-
priuni Siculum. Sic enim codex mens
legit supra act. ii. sc. 3. ' Ubi rex
Agathocles regnator fuit, et iternm
Pinthia,' pro Pintia sive Phintia, qui
Greece ^ivrlas. Salmas.
15 Dicam curare] Lego curassere,
id est, dicam Erotic, te, quae oravit,
curaturum. Lanibin.
17 Inaures slalagmia'] Cnhsprent
per appositionem. Inauris ivwTtuv, i\-
\6fiLov : moniie, quod aurinni lobis in-
seritur, et appendet. Stala^mium,
inaurium genus esse crediderim ob-
longum, ex bacca pendnla: a guttae
similitudine, quis CTaAayixhs Graecis
dicitui . Cacilius apud Festum ; ' Ex
aure ejus stalagmiuni habeo domi.'
Junius.
20 Manupretinm] Varro de L. L. I.
IV. ' Quod iiiauu factum erat, et da-
tum pro eo inanu))retium, a manibus
et pretio.' Isidorus Etymol. ii. 1.
'Abusive manus etiam ars vel arti-
fex : unde inanupretium dicimus.'
25 Ut, quantum possint, quique Ii-
ceant , veneanl] Alii leg. qvanti possint,
scil. venire. Scliop. leg. Ut quantum
possit, quique liceat, veneant, id est, ut
quaniprimum, et quanti licet vendau-
tur.
ACTUS IV.
ScENA I. 8 llac abiif] Laevorsnm
qua coronani abjecerat Men. Sosi-
cles. Douza.
9 Optime rcvortitur] O|»portune,
in tempore.
11 Male habeas] Id est, excipias,
tractes, verses maritum. Taubm.
ScKNA 11. 1 More moro] Mos mo-
rns, id est, stultus, p.wpos. Mil. ' E-
go stiilta atque mora multum.' Trin.
' Is mores huminum moros et morosos
eliicil.' Ordo et sentcntia est : Ut,
hoc est, (lui, quo paclo, sen quam
maximo stullo more nii)itun)(|\ie nio-
lesto utiuiur! et, ut qui(|ue sunt op-
timi et niaximi, hunc niorcin luibtiit :
clientcs, &c. ()avp.aaTiKus. Lamb.
10 Qui ncque leges] Mutat numc-
I
I
PLAUTI MENiECHM. ACT. IV. SC. 2.
1995
riini. Quasi dicat : Isli, qui ncqiie
leges, iieqiie £e(|Uiiin honiini (tTrieiK-ts)
coliint, ^ollicitos leiidiiiiti et iie<(oliis
niolostaiit siios ))atrono,s. Alii liic vo-
luiit esse piiiicipiiim iiovx* s,eiitentia?;
qiios noil aiulio. Lamh.
19 Ad poituluin] Comitiis cetiiria-
tim calatis. Douza. In jure] Apiul
pr*t()reni pro tribunal!, sellave posi-
ta. Douza. Ad jixi/cewi] Vel a prai-
tore datum, ut sunt leciiperatores :
vel u liligaioribiis captum, nt arl)i-
truni. Duuz. Lites diicntiiintiir ant in
coniitio pro rostiis ad poptiltim ; aut
in fori aria apnd prffitoioni injure ;
ant in basilica apnd jiidices. Cicero:
' Nam si quis statiiit liunc esse ora-
torem, qui tantmnmodo injure ant in
judiciis possit, aut ad populum, ant iu
senatu copiose loqui.' Pollet.
22 Attinuil] Ila me in sno negotio
occupatnni retinnit. Lainbin. Deli-
nu'U] Ita me ab eo quod aeiurus erani,
avucatam tenuit. Lambinns sic in-
terjiretatur et t'aiiitur. ' Attinere ' et
' detinere ' hie co diirerunt, quod ' de-
tinere ' sit diniius attinere: de huic
verbo, ut mnltis aliis, junctani liabet
aiigendi significationem. lioxh.
24 Conditiones teiuli] ' Conditiones
ferre'est proponere fornuilani trans-
actionis, (jua controvorsia aut res li-
ligiosa couiponatnr. Anton, ap. Cic.
Philip, xm. 17. ' (jui me privcipiteuj
egerit tequissimas conditiones feren-
teni.' Gronov.
25 Aut plus] Miium iu tnodum iiic
haesitaut interpretes. Hand diibie
legeudum est : coiiditiuncs Teiuli tor-
tas,coiifragosas, Ilunt plus, liaut minus,
quam opus erat, Sfc. Aut vutgatum si
retineas, pro fuiut accipieiulnm est.
Aut enim pro haul siribebaiit veteres.
Neqne se aliter accipere nionet me
Salmasius, quern audiamus. Boxhorn.
' Controversiam dicere ' idem quod
pauIo ante, ' causam dirrre.' Nam
' causa ' et ' controversia ' eadem qnaj
Grsecis oiVia. Scd et hoc loco aut
pro huut acccperam. Sic enim scri-
bebatur, haut vel aut, pro liuud.
' Hand plus, aut minus, (juani opus
erat mnllo, controversiam dixeram,
ut sponsio fieret.' In causa dicrnda
et controversia disceptanda non niul-
to plus aut minus dixi (| nam opus erat^
uti sponsio fieret. Salinas. Aut plus
aut minus] Ego vcro nee linud plus
Huud minus, vel hand plus Aut minus
scribeiidum puto, nee si vulgatum re-
tineas Aut, pro Ilaud, aciipiindum.
Sic enim solent locjui. Captivis v. 3.
' Cur ego plus mii;usve feci quam ffi-
qnum fuif r' Terent. Hecyra v. 1.
'Ne quid faciam plus quod uie post
minus fecisse satius sit.' Phorn). iii.
3. ' Ne quid plus miniisve faxit,
quod nos post pigeat.' Sueton. Oc-
tav. c. 81. ' Ne plus minusve loque-
retur ex tempore.' 'Controversiam
dicere' nt ' cansam diceie' accipe-
re possum : sed quemadinodnni ' non
plus causam dicere,' pro iicn plus in
causa disceptanda dicere, liaudqua-
qtiam tolf-rarem, ita nee suli'erre pos-
sum huud plus aut tninus controversiam
dicere, pro tantummodo in controver-
sia dicere. Lambinus, dixi In con-
troversiam, nt sponsio. Quod si au-
derem, facerem multce. Dixeram in
controversiam, uti multce sponsio Jieret :
nt se invicem provocarent, Ni hoc ita
est, dabis niille nimitnuni ? Sed for-
te melius : aut plus Aut minus, (luam
opus erat, multo dixeram, Controrcrsicv
uti sponsio Jieret. INIodo, incpiit, au-
gebam reu), modo miniiebani nt am-
bigiium facerem judiceni, tie clienteni
nieum primo ccutu condemnaret; sed
ut ad sponsioncm veniretnr. (iron.
40 Nw faneralo abslulisli] Nae tu
pallam magna tua mercede, id est,
magno tuo iiiaio abstulisti. Tralatio
est ab iis, qui peciiniam grandi fce-
nore niutiiam acripiunt. Lamb. Imo
ab iis, qui quod audinnt accipiuntvc,
bonum malunive fuerit, ontnino dein-
dc reddtmt, jiixta regulau) ^iesiodi,
cum fiLUore luculento. (iruter. Sic
dutur] Sermo castigautis et pcenas
15)96
NOTyE VARIORUM IN
snnientis, ant pcenas sumptas esse
gratulantis : qiiare par istiid verbo-
riim parasito datum ciipereni. Gra-
ter, seciitus Lanibiniis lianc interpre-
lationein. Sicilaturl Utnuiique falli
aiiiiit, nam ' sic datiir' liic idem esse
quod sic tenetur. At ilii plane liic
tenentur et deprehendiuitiir pro in-
fie(]\ieiitibus lectoribns Plaiiti, qiieiii-
admodnm et in Asinaria ii. 4. 33. ubi
tentabant simile, sic dedero. Nnn-
quam aliter hffc formula accipitni-,et
expmpla sunt in promptii, quae jam
alii congesserunt. Afferunt tamen
locum Ovidii: ' Se quoque det niu-
ller populo speciosa videndam.' Quid
autem simile : ' sic datur,' et ' det se
videndam ?' Deinde an ' det se vi-
dendam,' est teneatur, deprelienda-
tur in flagitio ? Gronov.
40 Nisi unum: palla pallor em^ Haec
neutiqiiam IMena-chino sunt tribnen-
da, qui confidenter in sequentibus ne-
gat se |)alhim uxori snrripiiisse. Igi-
tur Penicnli persona his pnescribpn-
da, et reliqiia legenda, quomodo edi-
dit Camerarins : Mv. Pallam, Me.
Pallam, quid ? i\Iu. I'nllum, (pad paves ?
Me. Nihil equidem pnveo. Pe. Nisi
unum: palla pallorein incidit. At tune
clam me comesses pruudiurn/ ^^c. Non
a Planio, »ed nmnstra sunt qua; in
ultimas Plauti editiones ex nesrio
qnibus deteiioiis iiotiK Mss. irrep-
sere. Jioxhurn.
57 liespunsant] Significat, feroci-
ter et irreverenter respondent. Sic
True. II. 7. 4.'>. Hor. Sat. ii. 7. ' Re-
sponsare cupidinibus,' et sic saepius
alibi. Gronov. Pu. Nugns agis] Ita
lia?c iibiqne Peniculo do ; cmn verba
sint illudentis potius rpiam irrita; nx-
oris. Kt uxor jam ante dixrrat, se
taccre vellc. lit paullo post ail Men.
Peniculo, ' Potin' >it milii niolestiis
lie sis,' \.c. ninlto concinnius. Pistor.
(i2 licUus Idaiiditur] ' Helli liomi-
iipH ' nonnunquam dicnntiir, qui ad
aliorum quasi niitiis s(! acconimodant.
Et ' billc dicerc,' fjui, qua; alii ve-
lint, loqui student. Et ' belli homi-
nes' sunt, quos Aristoteles apeV/cous
vocat. Ita Mnret. ad Catiill.
81 Et quid tristis] Corrigunt, EOj
quid resisiis: pessime. Dixerat supra
Mena^chmns vs. 44. ' Quid tu milii
tristis es ?' et vs. 58. ' Tristis adino-
dnm es.' Horum ilia meinor, ' Audi,'
inqnit, * atque ades : Et quid tristis
ego sim, et quid hie mihi dixerit,
faxo scias.' Gronov.
83 Cuplafl Id est, verbis captiose
ludit ! ut argutus est soil. Taubm.
Huic surrepta est, non tibi] Acidalius,
tibi surrepta est, nnn huic. Gruterus
explicat huic, in usum hnjns MenKch-
mi, ut eosel quod daret Erotio: nam
si tibi, id est, in usum tuum surrepta
esset, salva apud teesset : et Lambi-
num sine causa aestuare. Certe a?-
stuat Lambinus et tamen verissimum
est quod refert, ut iiescio cujus, etsi
non probet ipse, pra-cedenti verbo
legenduni, p(dla surrepta ist mihi. Lu-
dit enim Rlenscbmus repetendo ux-
oris verba, ' Palla niibi donio est sur-
rtpta.' Ille quasi ignorans siibjicit,
'palla surrepta est nulii ?' nam quod
perdit uxor, videtur et perdere ma-
ritns. Ne dicam, ablata interroga-
tionis nota eiim dicere vernm, et fa-
ciinis tecte confiteri : ipse enim sur-
rii)uerat. Ergo parasitus, ' viden' nt
sceleslus capiat?' verba scilicet, re-
petendo pra-cise sermonem uxoris.
Huic tixori surrepta est, non tibi.
Nam profecto tibi, Mena-obme, sur-
repta si esset (cum earn deferres ad
scoi turn et liuic reddita) salva nunc
foret, Gronov.
W) Vin' ajf'erri nocluum, qucc tu, tu,
Sfc.\ Tm, <«, Gra cis tu, tu : nnde et
TVToo noclua, i\\n\ii Hesycliiiim : qiiip-
pe et liic alluditiirad vocem noclua.',
tu, tu, sen tou, tou. Sonat aiitcm
noctua nbcriiis hoc Germainim, non
exiliiis illiid Gailicum. Ita recte in-
lerpretes. Porro noclua hinc dici-
tnr ' tutubare.' Vetus grammaticus
Sidonius, cujus fraguicntuui de voci-
PLAUTI MEN;ECHM. act. IV. sc. 3.
1997
bus animantinm in aliquot Glos«. nos-
tris Mss. ici^itiir, ' INoctiia tiitubat.'
Sic enini legeiuliiin, nun ciicuhut. I-
dem verbuni lestitiio aiicioii veltiis
poiiniatii, quod ejusdeni est aifjunien-
1i, Noctuu luci/u^a tuluhat in tenehris.
Male vulj^o etiitnr ciuitbat, (|uod ex
Plantiiio hoc loco satis est maiiifes-
tnm. Hoxiwrn.
93 Nuiulcdisse] Scilicet me. Niiiili
sunt quBP ganit Lanitjiniis. Tantiini
cavillatiir Mena'chniiis, et dirit, se
non tarn dedisse pallain, qiiam coui-
modasse : tunc scilicet facile iece|)-
tunis,cmn plane detrita : nam seqni-
tur, * Sed ego iilain non condona-
vi.' Vocis utriiisqiie discrimen notum
JCtis, nee ignoiavit Plautus, 'J'rin. v.
2. ' Nam heneficium honiini propri-
iim quod datur, proprium snniserit :
quod dattmi est ntendum, id lepelen-
di copia est, quando velis.' J. Gntt.
105 Exdudit foras] Lainbinus hie,
lit et supra act. in. sc. 2. atque alibi
leg. /ons, cum excliido, inquit, veibum
sit quietem sif,'nificans : nam is ' ex-
cluditur,' cui iiigredi volenti ostium
non apeiitnr; ' extrnditur,' qui jam
intus est. Sed veiiia doctissimi viri
genius antiqua> locutionis alterum eti-
am non ics()uit. Taubm,
lO'J Oru'jo] Vos ciitici niajoies
reponite et liic nnuiho. Scriver.
ScENA III. 7 Ad phrygionem] Pliry-
giones dicuntur qui subtiliora opera
in sindone aut serico, acu aut nendo,
couficiunt, et inpiimis aureo filo,
quod vocant ' acu pin-iere.' Gronov.
y I'aclnm reperics] Giuter. ex ves-
tigiis Mss. qui habent rcleceris, fecit
relege res, quod temere in editiones
quasdam inepsit. Parens notat in
veteri codice sciiptum esse redixeris:
quaic ille rescripsif, rcviceris. Om-
niuo scribendum est, niniqnam fuctum,
Nc dixeris : te nempe miiii dedisse
pailam ferendam ad plirygionem.
Ita passim Plautus. Boxhorn. Nun~
tjuamfactum reperies] Duo fiiere co-
dices Palatini, quibus in recensendo
Plauto a r>acchidibus ad fincm nsqno
sunt nsi ambo quondam Camerarii :
alter integer quem Pal. 1. aut kot'
«|oxV V. C. Solent vocare : alter or-
sus a Baccliidibus, qnem propterea
Dec. vel Decurtatnm et Pal. 2. ap-
j)ellant. Ne quis igifnr putet hie
dissentire Giuteruni et Paieum in
edenda scripta lectione, nterque an-
notat Pal. 1. sen V. C. habere rele-
ceris, et supra scriptum redixeris ;
nterque Pal. 2. sen Dec. rclegeris,
Ctiterum satis placet Boxhornii, ne
dixeris. Gronov.
12 Quia commisi] Quia tibi pailam
conimisi, et sic stultitia et creduli-
tate mea nimia factum est, iit me
defraudare possis, me defraudare co-
gilas. Lamb.
17 In ocitlos cotnpingite] Nihil ca-
rius est oculis, nihil a-que vel a na-
tura vel cautione hominum custodi-
tur. Inde ilia' velustissiniae lotpiendi
rationes, ' oculissimus,' pro dilectis-
sinio ; • in oculis aliquem ferre,' pro
multum amare, curare, maximi fa-
cere. Ita hoc loco Erotium dicit
Menaechmo, ut vel uxor, vel ipse pal-
lam in posternm itacustodiant ; sicut
ociili datis a natura tidissimis clau-
stris ciistodiuntur. Neqne huic in-
terpretatioui obstat vox ' compin-
gere,' tauquam ejus solius usus sir,
nbi de dura et gravi cnstodia agitiir,
ut carcere, quod vult Lainbinus.
' Compingere' enim quid in ali(|neni
locum simpliciter dicimur, (piod ac-
ciiralius volumus asservatuni. Box-
horn. In oculos compingite] Iratus
sermo : ponite et asservate ibi, ubi
nemo quarit. Groriov.
20 Fruslru me ductnre'] Quid sit
ductare meretricem ac scortum, satis
notum est. ' Frusira ductare ' hoc
loco idem est quod gratis ductare,
nulla data pecunia. Nisi fL're>, in-
quit, argentuni, frustra me ductare
non potes. Vel sane subintelligen-
dum ' es ;' frusira es, me ductare non
potes. Et sic inierpuugendtim : Sisi
1998
tiOTM VARIORUM IN
rirgentum feres, frustra. Me ductare non
poles. Salmas.
ACTUS V.
ScENA I. 11 Muttire] Mutttre est
ne mu qnidem audere proferre : quod
Gra-ce ypv^^iv. Glossar. ' Muttum,
ypv.' V. N. Mil. III. 1.
14 Hecuhmn quapropter canem, ^t.]
Heciibam, velut canem, Graeci bpi-
dibits inscctati sunt, quia maledicta
in quemvis obvium e Graecis ingere-
bat. Et propter banc animi acerbi-
tatem et rabiem, fingitur in canem
esse conversa. Jnven. Sat. x. 'Sed
torva canino Latravit rictu,qnaB post
hunc vixerat uxor.' Quin et ejus
effigiem canis forma pingi solitam,
canemque eideni immolatum tradunt.
Ejusdem et sepuicrum ' Cynossema '
vocatuin, Plinitis auctor est lib. iv.
c. 11. Gruter.
36 Qucere] Non est necesse ut base
mutet Colvius: nam quaro ac qxtceso
peniiutantur. Gruter.
41 Degeris arnica] ' Degero ' dici-
tur, ut 'defero.' Est auteni idem
verbuni quod ' digero,' e in i, nt fit,
mutate; quod niiiil aliud vulgo signi-
ficat, quaui ordinare alitjuid, compo-
nere, et in debitum locum ret'erre,
quod fieri non potest nisi degerendo,
sive rem ex uno loco in alium trans-
ferendo : qua vefusta significalione
' degerere ' bic ponitnr. Boxkorn.
42 Motistra, quod bilxtm, Sfc] Kecte
se babtnt, si scis, monslra, quod bi-
bum, ij'c. Si potes me alcre et osten-
dere unde vivam, tuam pcrpctiar
pctnlantiam, ut tibi obnoxius. Alia
conditione earn fcrre non possum, ni-
si ut me alai, et niibi monstres quod
edani ct bibam, Sed 'bibam' tan-
tum dixit, quia caiisa vivendi prajci-
pua (Jra>cis in bibendo. Unde et
ovfxvdffiov dixere, quod I^atini convivi-
vm. Kaiiilem scntonliam cxpressit
Tlieocrilns in 'Hduvia^ovaats, nisi fal-
lor, nafTfTo.jxfi'os iiriraaav Ubi nos
alueris, impera. Saimag.
48 Cu7n Calcha] Cutn Cakhante, ut
est in Mss. Tbestoris filio; qui arte
divinandi plurimum poUebat in exer-
citu Grcecorum ad Trojam.
ScENA II. 4 Co7isitus sum senec-
tute] Ita Ter. Eun. ii. 1. ' anuis obsi-
tus.' Virgil. lEn. vin. ' Ibat rex obsi-
tus a!Vo.' Obsitum pro jjleno usnr-
patum antiquis : eo, quod locus fru-
gibus obsitus ant sentibus, iis plenus
sit. Turneb.
5 Oniistum gero corpus] Duo sunt
bsc onera; nam et corpus hie scnex
gerit, et corporis onus, senectutem
sive annos. Mercat. iv. 1. ' Quin is
ocius? Sy. Nequeo mecastor : tan-
tum hoc oneris est, quod fero. Do.
Quid oneris? Sy. Annos octoginta
et quatuor.'
25 Mu. Ibo adcorsum : salve] Ita
haec ordino. Filia enim officii sui me-
mor patri obviam procedit: turn sa-
lutat. Nam ita solebant parentibns
natip, aut propinquaj lionoratioii cog-
nate : ut Sticbo : ' Ferre advorsuni
liominem ocrupemus osculum. Salve
mi pater.' J. Gul.
28 Velitati estis] V. N. Rudent.
II. G.
29 Non longos logos] Scil. facias.
' Logi sunt sermones, vel dicta ridi-
cula et contemnenda,' Nonius. Uti-
tur et Terent. Pborm. iii. 2. et Cice-
ro. Logi enim vocabnSo paene jam
ut vernaculo utebantur Homani : et
logos in nugis, tancpiam suam voceni
diccbant. Palmer.
35 Neuter ad mc] Censeo dissecan-
dam vocem, Ut caveres, ne uter ad me:
hoc est, ne vcl maritus vel tu. Gro-
nov.
'M At ille liinc amat] V. C. haric.
Probo. Scriver.
40 Atque obistunc iiidustriam] Quani
adbibcs inobservando viro.
40 Lanam carcre] Ita vett. odd.
neque aliter citat Varro L. L. I. vi.
Cnrere a carendo; quod lanam funi
purgant ac deducunt, ut careat spur-
ritia : ex (|uo turn 'carmiuari' dici-
PLAUTI MENiECIlM. ACT. V. SC. 2.
1999
fur lana, ciim caret eo quod in ea est
neqiiam. Carere a ' caro, is, it ;' qiioil
sine diibio est a Giipc. KiipQtv,lunderc,
^Kapov ; non, ut Varro: iinde et ' car-
dims,' quia aptus carenda* lanap, et
' carmen ' instruiiuntum forreiini ad
carendiim lanam. Liior. iv. 'Quasi
caniiiiie lana trahatnr.' A quo ver-
hiiin ' carmiiiarc,' infra act. v. sc. 8.
Aliiid ' carmen ' a canendo, aliud
'carmen' a carendo. Scalig. Inde
' caritores,' qui in Glossis Papi.e di-
cuntiir 'lanaiii, qui lanam carunt,
carpunt, dividunt.' Sic enim ibi le-
gendum est. Unde app;iret carpere,
quod in IMss. I'all. pro ciircre legi iiic
notant eruditi, non nisi glossam esse
Tov carere. Porro nobis ejtismodi ca-
ritores Icaerdera etiam dicuntur. Box-
horn.
58 Quod vos disser talis] Potest to-
lerari, nt sit XitJttjs, sive extennatio
rei per verba, pro litigalis. Colvius
disccptatis : Meursius disscntilis. Sed
nullo niodo t'erendum, (juud nu|)er
coiijererunt, disccrnalis. Hoc jiixta
hie locuu) liabt't, ac separatis, di.stin-
guitis. Gronov.
61 Cujus rei rernm omnium] Recte
Lanibinus interpretatur veile seneni,
cujus rei ex onniibus rebus causa
Deos testes facis ? Et prorsus in-
epte, (]ui personas ita ordinat : cujus
rei / Mk. Rerum omnium, Me neque :
quod ineptius reddit interpretando,
quasi dixerit Plautns ' Deos rerum
omnium.' Quis enim unquam est ita
locutus, ut diceret 'deos rerum ' et
' rerum omnium r' Ego si banc scrip-
turam tiieri vellem,' rerum omnium '
ret'errem ad sc(|uentiq, et id accipe-
rem, ut solent dicere ' ccteraruci re-
rum : ' (luemaibiiodum iiiud ipsum
nsurpavit ancior Cistellaiia i. t. 'i'i.
Sed nliiil est causae, cur spernamus
vulgatum. Grotiov.
72 Aon iu te tenes] Jubet tacere
ac quiescere fiiiam senex : ipse solus
scilicet serio opus executurus. Tene
te, id est, abstiue, cohibe, Cas. m. 2.
' Vix foncor, quin qua decent tc, di-
cam.' (irutcr.
7G Milen' tu illi oculos virere] Nihil
mutandum. Virere est lucere, et sic
' virens flauuna ' Horatio, et ajnid
HouieruH), <^A.b| ifxapa.vQr],flamma mar-
cescit, quEB qtiasi ' virere ' desinit.
Nam et virere pro av6€7v, quod verbi
et flamma> tribiiunl (Tra?ci i)ariter ac
Latini poetae ; ut ' floreniia liimina
flanimis,' et avOovira ^Ao|, et color
av6rip6s. Nee obstat quod sequilur,
ut ' ociili scintillant,' plus est enim
scintillare (juam virere vel lucere.
At viridis color, qui ex temporibus et
fronte exoritur, non est mulandus in
iridis colorem. Cajruleum iutelligit
et glaucum, quem 'olivastrum' vul-
go vocant, qui color est niorbosorum.
Fortasse an et virere ocnlos dixerit,
cum albus in oculis viridi illo colore
iiificitur, vel glauco, ex morbo vel ani-
mi passione violenta. Hyec explican-
da sane, non mutanda. Libri enim
omnes meliores ac vetustiores sic Iia-
bent. Sdlmas.
80 Ut p<tndiculansoscilatur]G\ossa'
rium: ' Oscitatur, xao';''"''''".' Taubm.
82 Evo'e, Erie, Bromie] Quia Me-
nETcbmus se furere et baccbari simu-
lat, usurpat vocabula, quibus bac-
chantes utel)antur. Ecoi interjectio
est opyiacrixov, evo'e. Evius et Bro-
niins sunt Bacchi nou>ina. Lnmbin.
95 Pugnis me vetas, (^c] Hiaec ite-
rum dare loquitur, ut eos terreat.
Vetasne, o Apollo, me quicquam meis
pugnis in hujus mulieiis ore par-
cere ?
101 Trcmuhtm, Titanum] Melius
hie fortasse legi posset Tillwnuni, qui
ad extremam senectutem vixit, adeo
ut emori non posset, quauivis onnii-
bus senii decrepiti mails vexaretur.
Non iste quidein cygno prognatus
patre.quem Auroia adamuvit, sed hie
homo non pro sano loquitur. Cum
enim insaniam siuiulet, ea (licit de in-
diistria quiv insani hon)inis sunt. Sal-
vias.
2000
NOT^ VARIORUM IN
102 Artua] Non obliquos casus ver-
boriim qiiartap declinatioiiis peneris
neiitriiis rept riri inficior. Veriim sunt
isti, non a rectis in u, sed in us. Nam
noiiiina ejusmodi oiini utranujue lia-
bebant terniinationem. Contra iti-
deni qtifpdam lio(!ie in us sohnn effe-
rnntiir, qr.i-e olini lerrnin;»banfiir in u.
Tale pro ' artus,' ' artii ;' inde artua
lioc loco; a quo 'deartnare' snpra
Capteiv. III. 4. et 5. Voss.
106 Dedolabo assutatim viscera] Hoc
minutatim exponit Nonius : recte.
Hiric ' assiilae niarmoreje' apud Vi-
tnivium, xa eV'reAeKTJ/j.aTa, ex marn)0-
re, dnm ca?dilnr, excussa: nee qnic-
quam ninfandnm. Glossae : "ATroTre-
Ae/cco, deformo, dedolo.' Utrunqiie di-
cebatur * astnia ' et ' assula ' pro
eodem : sic ' niersns,' ' mertns ;' ' fis-
811S,' ' fistus ;' ' fixns,' ' fictns,' et
siinilia. Salmas. Exossabo, deiii dedo-
labo] Haec Canierarii conjectnra est.
Snperiores, seuem Exosscm, nisi dedo-
labo. Aldus auxit, Exossem reddum,
dedolabo. Anibo scripti, Seiiem esse
fini dedolabo : unde Parens, ossciiw et
exossetim. Sed scribendnni est, hunc
senem Ossum fini dedolcbo uasuhtim vis-
cera: sernio dignissinius Piauto, et
minima mutatio. (Jssum fini est us-
que ad ossa. Dedolabo est decidam
et aniputabo securi : qnemadmodum
dolabra est instrumentum quo Cif di-
inus, non quo levinainus, ut ascin.
I'otiiissem et huic seni: sed non est
necesse. Hac tabula ii. 2. ' Nnin-
nniin ilium, qneni niilii dudum pulli-
citus dare, Jubeas, si sapias, porcu-
luwi atierri libi.' Dedolabo, truuca-
bo circum linnc senem, (juod ad vis-
cera, assulatini ct minutatim desecia
fini ossium, ut nil nisi sceletus super-
sit, (ironov.
114 Eacilc injlexa] Sana omnino
sunt, facile injlcxusit pedum perniciias,
uiodo disjimctim Icgatur in Jlcxu.
I'ernicitas equornm, pra-cipue cnrru
c'inclurum, in lli-xu maxime require-
batur. lu llexu mela; inprimis ne-
cessaria fuit. Salinas.
117 Qui me capillo hinc de curru de-
ripit] Aliusum ad Paliadein Honie-
ricam, qua; Acbillem capillis a pugna
revocavit. Deripit] ' Deripere' est
deorsuui rapere et detrahere : ' diri-
pere,' diveise et in varias partes ra-
pere, ut fit in expugnationibus ur-
biuni. Popma.
118 Atque dictum] ApoUinis ora-
culuni ' dictio ' oliin nuncupata. Pa-
cuvius ; ' Flexa, non falsa, autiiniare
dictio Delpliis solet.' Ait, tortuosa
et obliqua esse oracula, non menda-
cia : unde et Apollo Ao|ias. Accins
apud Herenn. lib. ii. ' Aperte fatur
dictio, si intelligas.' Et alioqui 'dic-
ta' interdum jussa sunt : unde ' dic-
tator' et ' dicto-audienles :' de qni-
bus Vano L. L. lib. iv. et v. Apol-
litiis] ApoUinis rectus olim casus,
pro Apollo. Veriim lioc loco aiunt
quidani, ApoUinis esse vocandi ca-
sum ; sed falluntur : nam ' tuum Apol-
linis iuiperiuui ' ait, ut Cicero Piiil,
II. ' Tuum bominis simplicis pectus :'
et in INlauiliana, ' Tuum gravissinii
viri judicium.' Voss.
ScENA III. 9 Obligasse crus frac-
tum jEsculapio] Quid sit obligare cms
fracttim aut bracliiiini cliirnrgi sci-
unt, ad quorum arteni hoc pertinet.
Gra'ci eTriSfyr/xuf vocant: undi* libri
veteinm medicorum, irepl (iriSeanuv.
Sed hie deridiculi gratia gloriosum
introducit medicum, qui se jactat
obligasse crus fractum TLsculapio,
braciiium Apollini, cpiasi ipsi medici-
na- auctores Dii i|)siiis cnra opus ba-
bueriut. Veleres meilici etiam fuere
Xfipovjyyui. De /12>culapio et Apol-
liue,(|Uod auctorcs mediciuie fuerint,
res not a. Suhnus.
12 Morel formicinum gradum] For-
mirarum grudiis miuutisssimus est ac
spississimus, at(pie ideo tardus. Mul-
liim <piidem movent,. sed parum pro-
movi'iit. l-'ari forma dixit Catullus
Carm. xxxix. 'incedeie myrmice,'
ct Martial. ' Crusiulum formica-.'
PLAUTI MliNiTLCIlM. ACT. V. SC. 5.
2001
Muret. Est etiam provrrb'mni apnd et, Occidis lioniincm, in(|iiit, tuis fa-
Gra'cos, fivp/xrjKuv aTparrovs, pro an- biilis : ad vtilgi dictum forte alliidens,
guslis et inciirvis viis : quod ita ex- quo mediciis garniiiis, fcrtiir alter
))iicat Suidas : irspl 'Ayadoii'6s (pTjai a'groto inoriiiis. Acidal. Maliiii re-
Tou TTOiTjToC, ws AeTTTQi Kol ajKvKa ava- tiiiere quod in Mss. est, post alia po-
Kpovofiei^v fxiKr). Gronov. 8ita rogantis nota. Senex ergo dicit,
ScENA IV. 2 Cerrilusi V. N. Alia? Visne tii adiiiic piiira et alia
Anipli. 11.2. 144. percunrtari f I'rofecto fabiiia, iiimi-
8 Qiiin suspirubo ]>lv.s sexccnlies in iiin fahnhindo et percuiutando cum
<iiej Qui sa-pius et celerius ultro ci- occidis. lioxlwrn.
troqne conimeant et discursaiit rei 24 Oculi duri Jicii] Ne iioc (Hiidem
alicuju!) curandai caussa, suspiraiit, tcmei'p qusrit nicdicus : eorum, quos
suspiria allc petimt. Dicit igitnr liic atra biiis vcxat, corpora constat fieri
mediciis, se magna cum cura insanum extriiisecus duriora, propter atrje bi-
curaturum, quiu ad eum invisuruui, lis naturam, qua^ siccissinia et cali-
eaque de caussa suspiratnrum plus dissima est : inprimis oculi, qui sunt
sexcenties in die. Hapc genuina est textura prsditi rarissima, partesque
hujus loci sententia. Bo.rkoni. corporis sunt infirmissinni;. Eliam
Sc'ENA V. 4 3Ieus Ulysses'] Quo hiec insania' signa ab Aristotele pro-
nlebar consiliario et administro, ut bantur. Vict.
Agamemnon Ulysse ad Trojam. 25 Me locustam censes] Locust*
5 Vita devolvam sua] A Parcarum cum de insertorum genere sint, pal-
fusis aut stamine puto sumptiim. pebris carent; idcirco duriss. sunt
Virgil. Georg. 1. iv. ' Carmine quo oculis. Arist. de I'arl. Anini. 1. ii. et
captae, dum fusis mollia pensa De- Plin. xi. 37. Tauhman. Fere ad ver-
volvunt.' JJoxius. burn, 'Hpa fx aTTi\oliuda\ixov uvra vopL
14 Ecquid sentis] Ridiculnm est ita f^is JiTrfrpnrTe ; qua voce in Spliingo-
medicum rogare: et Mena>climii» ni- carione usus fuerat Eubulus. Duris
mis molliler respondeat; si illud ab autem oculis, lioc est, (rKA7jpo(^0aA^ous
eo quaesitum. Qnin tu personas ita locustas esse, notum est. iieins. Por-
restiluas : Se. Kcquid scntis? Men. ro cum non tam ignavia, quam impe-
/]uiJni scntiain? Non pot. Acidal. ritia medico hie expiobrelur, non
l.") KUebori jugcre] Non potest Im- homo ignaiissinie, \\t vnlgo, sed igna-
jiis itgri sanitas tanta elkbori copia rissiinc liic legendum puto. Jiu.vhorn.
obtiueri, quanta ex agri jugere meti //o?«o ii,'H«t)iss«/«f] Medico putaiit non
potest. Simile Hor. illud Sat. ii. ^^. tarn ignaviani quan» imperitiam opor-
' Uanda est ellebori multo pars niaxi- tere exprobrari, eoque corrigunt i^-
inaavaris: Nescio an Auticyram ra- varissuoic. Sed observasse debuerant
tio illis destinet omnem.' Dicebant 'ignavum' Plauto passim pro liomine
veteres 'juger' vel 'jugus,' ut ' later' niliili ac nullius usus poni. Casina ir.
et ' latus,' nude in singulari remansit
'jug-re,' et in plurali omnes casus.
Gronov.
22 Pcrcipil] Id est, penitus capit,
Ter. Eun. ' nrbis odium me pcrcipit ;'
ubi Tt) ' per' av^riTiKhv est.
23 Etiam perconlabor] Lego, Eliam
perconiabor alia. Se. Occidis fabulans.
Cum alia etiam peicontari velle di-
ceret medicus, gravatiir hoc senex :
S. ' Quid tu scis ? Cl. 'I'c senc om-
nium senem nemiuem esse ignavio-
rem. Unde is niliili ?' Sic ' ignavis-
sumis vervecibus ' in eadem fabula
III. 2. Persa v. 2. ' Mea ignavia tu
ntnic me irrides.' Trinumnio i. 2.
' qui illius sapientiaiii I'3t nieam fide-
lilatem et celala omnia Pa-iie iile ig<
naviis funditus pessnin dedit.' Etiv.
2. ' quid ergo lUe ignavissumns milii
Delpk, cl Var. Clas.
Plant.
6 L
2002
NOT^ VARIORUM IN
latitabat?' Rud. iii. 5. 49. Gronnv.
29 Curans] Prvjefero lectionem qiiiE
in ()(iibii,srlani edd, com\yeiTex, facilene
tu dormis Cubans. Id versus etiam
postrilat. Quidam etiam sedentes
dormiiint. Sulmas. Contiimat alter
Ms. in quo aivans.
38 Coronam surripuisse scio Jofis]
Quod Fetilius quidam dicitur fecis-
se, qui ex eo dictus est Capitolinus.
Lamb.
40 Casumvirgisi Noneiiim ad mor-
tem semper csesi. Lips.
47 Aliquos viginti dies'] Valet, cir-
citer viginti dies. Varro R. R. i. 2.
in extr. ' Si velis in convivio nmltum
bibere, coenareque libenter, ante esse
oportet brassicam crudam ex aceto,
et post aiiqua folia quinque.' Lam-
bin.
49 Arcesse homines] Homineshic pro
servis poni, «t et Mostell. v. 1. autu-
niat Doiiza. F.
50 Niliilo minus] Quatuor satis sunt :
nihilo paucioies arcessi oportet. Latn-
bin.
01 Nimis proventum est nequiter]
Niir.i* iiifeliciter res processit. Rud.
HI. 5. ' Equidem proveni nequiter
multis modis.* Trucul. ii. 4. Taub-
man.
62 Saltern credo] Si exclusus sum
ab Erotic, saltern iiitromittar ab uxo-
re. Lnmbin.
ScENA VI. 1 Spectamcn bono servo]
AoKtfji.toi', prol)atio et experinientuni
boni servi. Construclio ent, ut ilia
Mil. III. 1. ' Esset bis annona vilior.'
Et potest videri respectum ad i'm-
mnlam anticpiam, ' spectatus .satis,'
du servis : quo significabatnr, din et
bene scrviisse.
5 Terguin f/uam gulain, Ifc] Opor-
tet serviiui tergo siio polius, quam
gulae consulere, et cruribtis potius
quani ventri. Nam si oflieium nr»li-
^at, iiiturum est, ut tergum (piidem
virgis ra'datur, crura vero comi)edi-
bus vinciautur. Lambinns.
G C'ln cor modeste silian est, ^c]
Servus, cui animus modeste affectiis
est, recordetur, quid servis neqnam
inercedis a suis heris persolvatur :
soil, verbera, compedes, pistriua, ubi
magna lassitudo. Lambin.
14 Patior facilius vei-ba] Qui verba
iiic accipiunt ilia, quibus servos
suos beri excipiiint, cum objurgant,
nimis inepti sunt. Non enim talia
debentur servis bonis et frugi, qua-
leni se esse ac manere velle bic p.rofi-
teiur Messenio. Verba hic sunt dicta,
jtissa, imperia berilia. Dicit se il-
ia, quamvis dura subinde et gravia,
perpeti nialle, quam immorigerum
verbera. Boxhorn.
1.5 Nimioque edo libentius molituni,
Sfc] Nimio libentius edo, quod alii
servi in pistrino misero labore mnlu-
erunt, quam ego aliis id, quod moles-
te moluerini, edendum pra>beo. Lam-
bin.
20 Metum ut mihi adiiibeam] Quo
scilicet deterritus in officio maneauj.
Taubman.
24 Postquam malum promeritum est,
Sfc] Promeritum bic et passive et in
malam partem est positum, quod ra-
lins ; pro ' commeritum.' Sic et
Am|)li. II. 1. Donatus : ' Promeruit,
est adjuvit, profuit : cui contrarium
e^t commeruit.' Sententia est: Nam
illi, qui nullo metu afficiuntur, ne-
que metu doterriti, a culpa abstinent ;
postquam malum commcruerunt, turn
deuiq)ie metunnt. Lamb.
30 Neque utrum, ^-c] Douza legit,
Neque ut eum ex hoc snltu dnmni, 8fc. et
saltum damni accipit quemadmoduni,
' niontes niwroris,' ' montcs mali.'
Sed longc distat a vulgala leclione,
quod babct V. (]od. Utque meum ex
hoc saltern F.pidamno alvum cliiam am-
phora. Alludit ad damnuui lieri,(|uod
datura esset Erotiiiu), ot Epiilaumum
civitatem in qua erant. Videfur au-
tcui cupere in eo beri damno, salteui
participem fieri prandii, ad quod
acccptus fuciat Mencccbnius ab Ero-
tio ; quod ut supra Fivpiu!", ita et bic
PLAUTl MENyECHM. ACT. V. SC. 8.
2003
fitrapopiK&% prffilinm vocat. Meum
alvuin, masculine, sic alibi : ' Cum lias
lierbas in snnm alviim congenint.'
Et Accius in Annul, teste Nonio, ' al-
vns quaiH fiigidissimns.' Dejiugnnto
pralio, hoc cst,finito prandio, ct snb-
latis mensis, ut jam niiiil sit quod bi-
ham, quo aivnm mciim cliiam. Dis-
sald. Isle V. C. est editio Parisina,
in qua sic legitur a conjectnra Sana-
ceni, ut videre est apud Grnter. Sed
vere veteres codices, Neque utruin ex
hoc saltu damni salvom ute duo anforu.
Unde sciibendum, Atqiie ut eum ex
hoc saltu damni salcom ut educamforas.
Fores pnltabo, nt adesse me sciat,et
ut eum ex istis Caiidinis Furcnlis, ex
loco tam insidioso, edncam. T6 ut
repetit eo niodo, quo Bacchid. iv. G.
18. Educam viiiit Parens, quod frus-
tra spernit Gruterns. Scio eliciam
est a conjectnra Camerarii. Alii oiini
editi, alium eluo an phora. De pran-
dio nnga>. Translatio est ab iis, qui
in loco saltuo80 et insidiis opportiuio
circnmsidentiir ab hoslibus, et susti-
nent, donee subsidia veiiiant. De-
jmgnato prwlio, id est, postqnamjam
captus, sub jnguin actus, despolia-
tus est. Gronov.
ScENA VII. 3 In mcdicinam'] V. N.
Epid. II. 2.
4 Crura aut latera] Nisi quidem
vos vestra crura coiiipedii)ns vinciri,
aut latera virgis ca^di velitis. Lamb,
7 Cum venietis'] V. C. ut venitis:
et valet, simiilac. Sciiv.
17 Luci deripier] Singula habent
enipliasiii, ' pacato opido ;' ' liici ;' 'in
via ;' ' liber.' Taiibm.
25 Face ut oculi locus, S^-c] Fac nt
oculus ei sit eri\tus. Lamb.
28 Pecte pugnis] Pectere est niul-
tare : liinc * depectere,' ' circnm-
pectere,* malum aut infortunium al-
teri dare. Tcrent. Heaiitont. ' de-
pexere ' et ' exornare' jungit : ' adeo
exoinalnm dabo, Adeo depexum, '
&c. Giuter. Interim notandum, bis-
triones istos serio male multatos :
deque eis Juvenal. Sat. x. ' ridere
potest qnis Mamercoruu) alapas :
qiianti sua vulnera vendant, Quid re-
fert?' carpit enim nobiles qui sua vo-
Inntate sipario se locant, et pnlpita
oponte conscendunt, personam qua-
lemcunqne suslinenies : ita et apud
Terent. Adelpli. ii. 1. * pugnis male
excipitur Sannio.' Tauhm,
30 Bene ora commcntavi] Fortasse
melius scriberetur, una litera denip-
ta, ora commetavi. Qui metas pone-
bant et inetabantur agrum, variis lo-
ci"* palos infigebant ad mensuras a-
gendas ; commet are m\tem pro comme-
tari. Salmas. Si cui lectionem vul-
gatani tueri placeat, baud incommo-
dam ex ea sententiam eruet, si com-
mutare sim|)]iciter accipiat pro defor-
mare ora, vulneribus nenipe. Neque
rerte alind bic quarendum. Boxh.
Hand scio unde petiverit illam vul-
gatam lectionem commutavi. Omnes
enim et script! et editi commentuvi,
idque recte explicat Gruterns : ut
Pseud. I. 5. ' Stilis ulmeis coiiscribe-
re :' ut Catullus : ' Ne lanenm latus-
culum natesque molliccilas Inusta ti-
bi turpiter flagella conscrihillent.'
Gronov.
33 Nam absque ted esset] O ratio so-
lemnis et perelegans, 'absque te es-
set.' Notata etiam Turnebo ii. 28.
et L. Fruterio Vrrisiinil. ii. 1. Usiis
eadem et Terent. Phorni. i.4. Taub-
man.
39 Sic sine igitur] Quindccim ver-
sus srquentes varie iranspositi sunt
in Mss. Camer.
57 Secius qnam somniu] Hunc lo-
cum Varro olim in Plautinis Quipsti-
onibus sic expiicavit : 'Niliilo magis
narranda esse, qu;im 8i ea essent
somnia.' G\oss. ' Secus, aliter, unde
secius.' Boxhorn.
ScENA VIII. 2 Quin modo eripui, homi-
nes^ Nihil magis Plautiniini.ot frustra
tumultnantur interpretcs, accusant-
que Lambinum, qui recte intellexit.
Dicit enim, quin niodo te, quia sub-
2004
NOT.^E VARIORU.M IN
limem ferebant homines qiiatnor,
eripni illis. At est, qni putat se ob-
servasse eripere qiiandoqiie esse disji-
cere, dispellere. Niniia mira. Ubi
hoc quaeso? Cicero dicit ' eripere
luceD) :' at id non est disjicere, sed
auferre. Rursiis Silius dicit ' tene-
bras eripere liicem.' Ne iiic qiiidem
aliter: sic, 'rebus nox abstiilit atra
colorem :' attamen Virgiiiiis, ' nubem
eripiam.' Sane et nubes disjici vei
dispelli potest, non tamen ' eripiam '
iiic est dispellain, sed deniam, de-
traham. Nee deniqne secus Silio,
' Eripiiint flammae uoctem :' anfernnt
enim, ut videatiir ibi non esse. Nnl-
lo igitnr hie sano sensu scribetur,
Eriptii homines, qui te ferebant subli-
mem quatuor. Gronov.
7 nie petere] E taberna diverso-
ria.
10 3Iepte] Me ipsum. V.N. Asi-
nar. iii. 3.
ScENA IX. 1 Si vultis per oculosi
Etsi per oculos velitis jurare, nihilo
inagis tamen efficietis, ut ego pal-
lam ct spinther abstulerim. Ailo-
quitiir Erotium et ejus ancillam. Et
hie incipit avayvwpiaixSs. Lamb.'
8 Non adcpol ita promeruisti de vie,
Sfc] Cum me e manibus servoiiim,
qui me sublimem rapiebant, eiipuisti,
non ita sane de me promeritus es, ut
j)if!;eat me quidquam facere, quod tu
velis. Sic infra eadem fabula, ' Pro-
meruisti, ut ne quid ores, quod voles,
quin impetres.' Lambin.
13 Ego hunc censcham esse <c] Ego
hunc, qui herns mens non est, puta-
bam esse te, qui lierus mens cs. Sed
attcndnt lector, usque adhuc errare
Mcssenionem, et cum putare esse lie-
nmi suum, qui non est ; eum, qui est,
non putare. Lambin.
15 IJelirare rnilii videre] Nunc er-
rans Mc^tsenio in viam rectam ab he-
ro levocatnr, qui sic servum rcpre-
hendit. Dcsiperc milii vidrris IMcs-
acnio, qui te servum meum esse nc>
ges, hujus esic dicas : an non niemi-
nisti, te una mecnm hodie e navi
exire ? Lamb.
20 Imo equidem adolescens, ^c] Imo
equidem.o adolescens : quamvis dix-
erim, me Moscho prognatum esse
patre, ut sum, non tamen tiiuni tibi
patrem occupare aut prseripere, ae-
qiuim esse arbitror. Nam fieri po-
test, ut et ego Moscho patre natus
sim, ut sum, et tu alio patre natus
sis, cui nomen Moscho fuerit. Lamb.
24 Nam et patrem et matrem] Leg.
Natn et patriam et patrem, Sfc. Nulla
enim facta est mentio matris : infra
priniuni quaritur, etnominatur: et
firmat banc lectionem, quod servus
idem statim repetit : ' postea autem
eandem patriam ac patrem Memo-
rai.' Lipsius.
30 Neque hide est lacii] Vide Mil.
II. 2. Sic et ' ovorum similitudo '
est in pioverbio. Lacte autem vete-
res in recto casu dixisse, uotaut
grammatici. Taubm.
58 Vostrum patri filii quot eratii]
Voslrum gen. divisionis : et hie ex-
plicandus : Ex vobis, quot eratis fi-
lii patri, sc. vestro ? Lamb. Lege,
vos turn. Scalig.
G8 Te el patrem esse mortuum] Si
hoc verum sit, comnedia tota probe-
tur vana. Nam cur tautopere fra-
trem qua^reret, si rumor ' mortuum '
pot ins quam ' siirrepttmi ' attulisset?
Imo prologo clare dicitur, parentem
esse cmortuum, puerum vero sub-
duct um. Quare scribendum, Post-
quam ad nos renuncialutn est de te, et
patrem esse emorluum. Is. Pont.
72 Post quern conspicor] V. N. Mo-
stell. I. 2.
73 Frater. ]\I. So. El tu] Si re-
petitum interponerelur verbum salve,
csset el oratio perfectior, et numeri
pleuiores; ipii absque hoc Siaipia-fffi
sunt explicandi. Came?'.
H« Sed melinre, life.] Lipsius ad Ta-
ciii. Ann. I. xiii. hibertas sen Manu-
niissio, in(|uit, duplex: justa; non
justa. Justa, quie vindicia, censii.
PLAUTI MIL. GLOR. ACT. I.
2005
testamento data: non jiista, qiiae in-
ter ainicos in roiivivlis; per ei)isto-
lain. Jiista ilia qui niamimissi, pla-
ne pleneque liberi : qui altera, vin-
clo adliiic <nio(lain atlinehantur ser-
vitutis. Scite ergo ob luiiic iteratae
(hae sunt iterationes, quariim nientio
Justin. Novell. 78.) sei vitutis nietiim
Messenio servns, qui inter amicos
nianiimissu!!, snbjicit. Lanibini com-
nientiim ineptnm : Lipsii nimis longe
petituin. Certo certins est, Messe-
nionem alliidere ad id, quod supra
quoqne a putative sue donoino Me-
naeclinio surrepto liber esse jussus
fuerat, et tamen postea a vero hero
in servitntem retraliebatur. Ait igi-
tur opus sibi esse meliore auspicio,
quaui paiilo ante, cum etiani liber
fiebat, sed non diu. Pistor. Vide N.
Epid. V. 2. INIilit. iv. 1.
U'i M ihi ut paconium detis] Ut nie
in liac auctione praeconis mnncrc fun-
p;i 8i!)ati8. Taubm. Est auteiu ver-
bum pracomum sua natiira adjecti-
vuni, ut a ' caupo,' ' caupoiiius,' et
sic * munus' ant tale quid subintelli-
gitur. Cic. ad Attic, xiii. 12. ' Tibi
prapconinm deferam.' Cironov.
95 Audio'] Vide notas Epid. ii. 2.
97 Quiqui licebiint] Dicuntiir an-
tem res venales ' licere,' el quae cer-
to pretio indicatee sunt. Contra, ' li-
ceri.' IMartial. vi. 06. ' Parvo quiini
pretio di'i liceret.' Valla iii. 28. et
V. N. Stidi. II. 1. Lambin.
99 Vix, credo, tola auctione, ^c]
Men-Fchmus vix, nt credo, ex omni-
bus bonis auctione venditis, redigct
sestertium quinquagies centum mil-
lia, id est, circiter centum quinqua-
ginta aureorum nostroruni millia.
Lambin.
MTLES GLORFOSUS,
ACTUS I.
2 OVnn] Est adverbiuui omnium
horarum ac temporum. Asinaria m.
3. 120. 'an quid est olim homini sa-
lute melius ? ' Grul. Hoc cum sub
oculis haberet, non intellexit, qui
subjicit, ' coilum cum siidcim est. '
Quid faciei Kud. i. 2. ' Exsicasque
arundines, Qui pertegamns villam,
duin suduni est.' (Jronoi-.
4 Prtcslriugiit aciem] Unice hoc
rectum esse, quamvis Lambinus con-
tra nitatur, docet vel solus Asconius
Pedianu8,dignissimuscuicredalur, in
re longe majori, ad illud Cic. ' I'rae-
stringat aciem : ' vel a praesligiatori-
biis, inqnit, transtulit verbiim ; vel a
tironibus, qui ignari et rudes pugnae
etiam vanoarmorum sonitu terrentur
prapstrictis luminibus. Si a precsti-
gialoribus ' przestringo,' non ab an-
tique verbo ' stinguo,' deducitur: si
a ' priFstringo,' stricturae ; ' pree-
stringo,' non ' praeslringuo ' dicen-
dum : alioqui 'stincturas' vel ' stic-
turas ' dicere.mus : quod quisferat?
Dclrius.
5 Mild] napi\K(i. Terent. Pliorm.
' Qui milii, ubi ad nxores ventum
est, turn tiunt senes.' Ad quit Dena-
tus : ' Eleganter insertum milii; ut in
Heaut. ' Is mihi, ubi adbibit, plus
paule sua quae narrat facinora."
8 i'rutremfacere] Quidquid dicant
de antiqua librorum lectione /rn<re»j,
et quoniodocunque earn exponant,
non potest satisfacere, et mendosa
omnino videtur. Qui ex loco Arno-
biano eam confirmant, alibi errare
2006
NOTiE VARIORUM IN
ostendam et vitinm vitio confirraare.
Factum igitiir probo. Eo sensii et
Tlieophrastiis ^wfxhv iroXw iroiuv dixit.
' Facere sangiiiiiem ' Livius, ut et
Ovidius, ' Et queiitiir facti sangui-
nis esse paruni.' Non potest feni
lectio fiatrem facere in hoc Plantino
loco, sed posset uniiis littene iniita-
tione coniinoda sententia elici et for-
sitan vera, legendo, fratres facere ex
hostibus, id est, hostes niorte fratres
et pares facere, diiin omnes eodem
genere necis adficiiintnr. Ita apud
Virgil, 'fratrem ne desere frater :'
quasi dif eret, qui fratres estis natura,
etiani fato esse debetis, ut alter alte-
rum non deserat. Salmas. Gestit fra-
trem facere] Qiiam sunt infelices, qui
aliis rebus intenti et districti, ad quae-
stiones difficiles, de quibus aut nun-
(jnani aut a longo tempore non cogita-
riuit,rfspondere coguntur! Ut Thvnd-
j'utere, duni abjicit exteniporaliscuraB
in Piautuu) scliedia, longe alia occu-
patio teuuit. Nam ((uis potest »quo
animo legere, /»'a<res facere ex hosti-
htis posse dici pro eo, quod est hostes
niorte pares f«cere, dum omnes eo-
dem genere mortis afficiuntnr. De
T<f factum taceo, quia Livius et Ovi-
dius ' facere sanguinem' dixerunt :
nam operas oi fecisse puto injuriam,
cum vellet /ai'fum ; quod post Miirc-
tuui crtatim invaseruut. Certe et
apud Arnob. I. vii. edidit, dwes sis
cumfarlihus. Abeant igitur/ro^/vs ct
fratres. Sed cjuid est, quod ambo co-
tlic»'8 gestit et fratrem ? Suspicor
Plauttim scripsisse,^es<i7 offam facere
ex Iwslilms : ut in Trucid. ii. 7. 'Jam
liercle ego te liic liac otfatim confi-
ciam:' et, ' quem ego oft'atim jam,
jam, jam coiici|)ilabo.' Ex offnm duc-
iii)us quibusdarn obscurin et male lec-
tin reddidit niiiiuta ."Ciiptura lii>rari-
MS, itfrm. inde et fratrem. Gronov.
10 Forma refj;ia] ' Forma ngia '
corpoiiscst dignitas egregia, ft su-
perans atque augu.tta, quaiis legem
ducet. Turnch.
13 Gurgustidoniis] Per jocura a
poeta fictura a ' gurgusiiis,' forina
gentili ; ut ' Chalcedoniis,' &c. Ca-
rrier.
IS Panniculam tectoriami Quasi
ventus folia aut pcniculum tectorium
lectio qi'.ideni est antiquornm codi-
cnm, sed vereor ut vera sit. Non
enim facile ventus difflare potest hu-
jusmodi peniculum quo tectoria in-
ducuntur, sive ex setis porciniscom-
pactum sit, sive ex piiis caudac equi-
nEB. Quare omuino acccdo sententiae
virornm doctorum, quibus legendum
vidtiinr paniculam tecioriam. In tec-
toriis admiscebatur lanugo arundi-
nuni ut efiam liodieque fit, ex lana
decerpta pannispectine. Vnlgoenim
tectoria farciunt bujnsmodi tomentis
ex vestibus derasis. Hinc et ' to-
menta' vocabantnr, quia et culcitae
iis implebantur. Unde apud Martial.
* Vellera Lingonicis accipe rasa sa-
gis.' At olim paniculis arundinum
ad hoc utebantur, quas tectnriis n)is-
cebant. Salmas. Turnebi esi panicu-
Inm tectoriam, sed aliter ille interpre-
tabatur. Intelligebat enim lanosam
comam arundinis, qua integi viliati-
cae aides Solent, cujiis meniinit Plini-
us XVI. 30. et earum t'gulo domus
suas septentrionales populos operire
ait. Gronov.
2-1 Epiti/rum] Apud Varroiiem L.
L. lib. \i. recta, nisi fallor, conser-
vata est bujiis versus scri|)tura, mi-
nus tanicn recte ibi bgitur si pro ni.
Nee puto (jiiidquam aliud nnitiindnm.
Miles Pyrgopolinices jaciat hie prae-
clara sua facinora qiui' in bi-llopatra-
verat, maximis cum mendaciis. Ar-
totrogus, ut etiam ex sua jiarle vir-
tuies (piibiis jiollebat pradicel, sc
tantum posse in comedendo gloria-
tur, (|nantum miles in puguando se
valere venditat. Untnn itaque Epi-
tyrum sc bene comedere posse, si
mode insane esiniat, commeniorat.
Et ni ita sit, vult se mancupiu miliii
illi glorioso iradi. Oportct cibi gc-
PLAUTI MIL. GLOR. ACT. I.
:2007
nus fiiisse quod in niagnani molein
tin<!;ebaliir : cafieuiu in eo non ("msse,
cum ex mullis speciebiis compone-
ret\ir, sed ita dicluin cinod Cis-eo ac-
cederet. Ad niagnitiiiiiiiem igitiir
casei el foriiiam fiiigebatur. Hic gii-
losiis igitur,cui inde nunien Artotro-
ii'i iiididit |)oeta, se posse ita nnuni
Epityniiu esiirientem coinedeie in-
»aiie bciifjactiiat ; lit miles gloiialur,
se le;;ioiies difflrtre uno spirilii, ut
ventus folia et paniciilas tectoiias.
Sahmis. Epityro ut apiid ilium] Mss.
nisi unum Epilir aut apud ilia eslurien-
3(1 ne bene. Iiide iiiirifira». processe-
riint coiijecima'. Apud Varroneni
L. L. lit). VIII. habetiM, si unum cpi-
fyrum edam upiid ilium esuiieus insane
hene. Scioppius edidit, epityrum estur
esuriens: ubi rh csuiiens pulo ex niar-
gine irrepsisse : reliqua fallenti me-
inoriaB ciedidisse Varroiiein. Nam
si quid video, sci ipsit Piautus, quia
versus sunt senarii : Hie sibi habe-
to : et ego me mancupio dabo, sed
w- I No epityro, ut apud ilium estur
insane bene. ' Ego nie iiiancupio da-
bo, sed nno epityro, ut apud ilium
estur insane bene.' Si quis, inquit,
inonstrare possit vanioiem lioininem
nie sibi liabcat, el ego me uiancipabo
qiialis sun), non tamen sine mercede,
quanquam ea non magna, ncmpe iini-
iis epilyri, inodo tarn laute beneque
parati, lit apud ipsuui regem ineum
estur. Scieiidiiiii autem in Mss. ut
posuimus, et ego me mancupio dabo.
Vulgo interposuerunt illi. Gruterus
reddidit ei ego me. Nos tenenius
prisrani nianum, et pronomen facile
intelligi putanms. Gronov.
2(i Brachium] Ad proboscideni ele-
phant!, qua- Latinis ' manus,' allu-
sum. Etjocus CM ex ambigiio : sig-
iiifirat eiiim obscure par»situs, luili-
tem, dum aliqueni olim manii ca?dc-re
couatur, pirtie sibi brachium perfre-
gisse, per elepii.inccm notans niilitcm,
quod sit instar clcphanti magna bes-
tia et stolidus, et quasi avaladrjTos, ut
ele|)hantus, propter corii diuitiem.
S. Bosius.
28 At indiligenter] 'AAA' if TuDra
i^^aSiovpyow. Lamb.
34 Peiaudienda] Hoc etiam ex iis
fiierit, ut miilta alia in Plauto, quae
extra scenam non eunt. Denies den-
tiant] Denies esuiitorum hie ' den-
tire' dicuntur: ut enim pueri ' den-
tire ' dicuntur, cum eis primuni denies
oriuntur ; sic quibus cessant a te-
rendo cibo, quia non deteruntur,
grandoscere videntur, atque deiitire,
popnlari joco. Turneb. Denies deu'
tire Gripci dicunt p-vKiav : ut Hesio-
diis, 5etJ'0f'yui;Ai<iaii/Tes. In eadfm sig-
iiifiC'itione dentire Varroni ews irore
vepl wpuiv : ut in Pluto: Teges ruina,
ne jacenteni sub dio Ambcsset algus
dentientem frigore. Hipponax, j8o/u-
PaKi^etv : Abs x^"-^^"'" 'Ii'''''«>'<ikti :
Kapra yap piycf, Kal /3o;Uj8aKij't«'. Sca-
liger.
38 Vis rogare] Falsa sunt, ne quid
dicam gravius, quee ad bujus loci
erueudam nientem adferunt inter-
pretes. Vis rogare idem est quod,
vis militeni conscribere i Miles enim
rogari dicebatur. Livius lib. ii. 'Cum
quinque legatis profectus, obvios in
agris Sacramento rogatis, anna ca-
pere et sequi cogebat.' Nulla igitur
caussa fuit, quare hic locus tot cor-
rectionibus criticorum vexaretur.
Boxhorn.
43 Et quinquaginta, centum] No-
teniiir gloriosorum mores, quibus non
satis est, summatiin facinora sua
prifidicare, nisi etiam ordine enume-
rentur. Casaub.
46 Quanta isthcec honiinum summa
est] Dc plantis hoc exemplo seiiten-
tiam suam illustrat ; qua probat,
'summam' rei, in tali loco, non a
' suprema ' conlractam vocem esse,
sed a ' suniendo ' dici. Scalig.
49 Olfu me vinnel] Nihil difficile:
sed voluerunt scilicet venditare ali-
quid alibi, ut putabant, belle oiiserva-
tuni, moreiii tuisse veteribiis, ut verba
2008
NOTiE VARIORUM IN
factiiri assidiios comites haberent
monitores, qui dicemla, si forte liae-
sitaret memoria, confestim suggere-
reiu. Potest fieri : nam et a me-
moria servos habebant. Sed tamen
irov K(7Tai; 'Nominatim,' aiunt, ' sa-
lutabat singulos nullo submouente :'
ita Suetonius de Angiisio. At iiic
non excbiditur ille monitor verba
facturi, sed nomenclator, servus qui
diclaret nomina salutandoruin. Gro-
710V.
50 /Issiduo edes] Jocum esse volunt
in ambiguo signiticationis rov edere,
quod et significet comedere, sicut
parasitus hie assidueedebat miJitem,
et ostendere et pradicare, sicut bic
idem parasitus militem ut summuni
bellatorem assiduo laudabat : et boc
demonstrandum erat ex Glossis Pa-
piae. Imo neutra significatio hue
ronvenit. Quid enim diceret miles
nssiduo me edes, boc seusu: Ass-idne
me comedentlnm et deiideiubim iia-
bebis ? Aut etiani, assiduo ostendes ?
«|uid? quomodo? Nam edere aliquem
pro praedicare et laudaie ne Papias
quidem. Imo assiduo edes sinipli-
citer est, victns tibi apud me siippe-
ditabit: sed ambiguitas est in iilis,
• Dum talem facies, qualem adhuc :'
potest enim intelligi vcl me bellato-
rem et liproem vel te assentatorem.
Gronov.
54 At peditatus] Quingentos militcs
dicit occisurum fiiisse uno ictu, nisi
hebes macbcera tuisset. Non igitur
eos orcidit. Deindc addit illos ipsos
quingentos reli(|uias peditatus fuisse,
quem in ea pugna jam occiderat, si
viverent, id est, nii^i bos ipsos quin-
gentos occidisset, pro reli(juiis pedi-
tatus potuisse nuuierari. His verbis
ad interneciouem toiiim ilium bos-
tium cxcrcituui <ieletuui a militc
fuisse significal, ne uno quidem re-
licto (|ui nuntius esse posset cladis.
iSiilmns.
(>:{ y.'rg'o] lygo utrobique ' merito '
significat, usu antiipio ; et ita usus
etiam Virgilius. Servius.
64 Visus : casaries] Mss. vida el
cces. aut, inda et cas. Itaque quidam
fecerunt, vide casaries. Forte, Ergo
mecastor puklier est, inquit niiln, Et
liberalis. Una et, cccsaries quam decet.
Una nempe mulierum, quae pallio
prebenderant parasitum, et, inquie-
bat. Gronov.
67 Quasi pompani] Haec interpreter
ex illo, quod solemni pompa Romae
quotannis, Circensium diebiis, in car-
pentis traducebantur : nam id pro-
prie ' pompam' vocarunt. Lips. Qua-
sipotnpam prteterduci potest compeiere
dictum in eos, qui tarde et adfectato
incessu prajtereant : quemadmoduui
Circensium ludorum diebus tbensas
cumDiis (quaniKor e^ox^" 'pompam'
appellabant) traducebantur. Ea ee-
k'britas plerumque fiebat lento et
gravi incessu. Suet. Calig. c. IS.
' Insiituit niairi Circenses carpen-
iiinHjiie, quo in |iompa iraduceretur.'
Terent. ' Transeundum nunc mibi
ad Menedcmum est, et tua pompa
traducenda.' Alludit Horat. Sat. 1.3.
' Sa:pe velut qui Currcbat fugiens
liostem ; persd?pe velut qui Junouis
sacra ferret.' Et lib. ii. vss. 8. 13.
• Ut Attica virgo Cum sacris Cereris,
procedit fuscus Hydaspes, Ca>cuba
vina ferens.' Cic. de Off. i. 1. ' Ca-
vendum est autem, ne aut tardita-
tibus utaniur ingressu mollioribus, ut
pomparum ferculis similes esse vide-
amur.' Gronov.
68 Nimiaest miseriti] Profert bunc
vcrsum Uonatus ad illud Terent. Eu-
nuch. IV. 7. ' Omnia prius cxperiri,
quam armis, sapientem dccet,' bis
verbis: ' Aniinadverte, (piantam vim
babeant ad delectandum in comoidiis
sevcia; senlentia^ cum a ridiculis
l)(;rsouis proferuntur, qiude est apud
Plautum, ubi miles suam formam ad-
mirans ait, ' Nimia est miseiia, p.'
&c.'
74 Lntroncs] Id est, milites: airh
T^y ^aTpe(as. Ii et Mnovpyoi: Aa-
PLAUTI MIL. GLOR. ACT. H. SO. 1.
2009
rpfudv est obsequi et mercede scrvire :
et ' latrocinari ' pro militare, Latinis
in tisii fiiisse noiiiiit omnes. Varro
L. L. I. VI. eos appellari s'.-ribit, quasi
• laterones,' qnod adsistant iateri re-
gis ; qui iiiiiic sunt 'stipatores' et
' satellites :' vel (piia ad latiis fcrrum
liabent, vel quia mercede conduciin-
tnr, (jiiaD Xarpov diritnr : iiti 'slips'
* stipatoriljiis' nonien fecit. Scalig.
Dinumcrem siipcndium] Rlilitiiin tam
apnd Gra?co.s, quam Kom. dtio erant
genera: illi siimptii sno militabant,
et 'assidui' dicebantiir; hi publico,
et ' aerarii ' atque ' nietelli' sunt no-
iniuati. J. Meurs.
ACTUS II.
ScENA I. 10 Idem est miles'\ Nihil
hie inutanduin. Idem hie SeiKTtKws
demonstrative ponitur. Glossae ve-
teres : ' Idem, alnhs, idem ipse, hoc
ipsum.' Idem ille miles, qui hinc ad
forum abiit, herns est mens. Boxhorn,
15 Lnbiis dum ductant, Ifc] ' Labiis
ductare' hoc loco est Sia/ito/cncrflai /cal
ri x^^^V Siaarpfcpeiv, quod proprie di-
cunt de his ipii ore vulluque distorto,
et valgis labiis aliquem derident. Gel-
lius ' labioruni ductn irridere' dixit,
lib. xviii. cap. 4. ' Tum ille rictu
oris labiorumque dnctu contemni a
se ostendens, et rem de qua qna-re-
retur, et houiinem ipsum qui quipre-
ret.' Lahiorum duclu rfj tuv x^^^^^
SiaffTpo(pr], a Gracco ixwkos, ' mocosum '
Latini deduxerunt, de hoc generc ri-
diculi quod fit non salibus et dicaci-
tate, scd vultu et gesticulationibus.
Salinas.
16 Valgis suviis] ' Valga savia' la-
bra sunt distorta : ita enim labris
conforuiatis ridebant militem : nam
hie * savia' labra sunt : ne, si oscula
interpretaris, sit quod Grseci arpeir-
rhv (p'lK-nixa vocant. Hesych. SrpeTr-
■riv </)i'\7j/x(i Ti iroihv aKo\i6v. Ita qtii-
dem Scalig. Acidalius, Non, inquit,
hoc ait Plautus, vagis sua^iis militem
a meretricibus assidno rideri,sed inde
adeo, quod assidue labiis eum due-
tent, valga savia sive ora prave dis-
torta sibi ij)sis fecisse meretrices: ut
maxima eoruni pars ex contemnifica
ista obtortione jam valga savia gerat.
Sed nimiuin fallitur. Priore versa
dicitur in genere meretrices militem
labiis ductare, deridere; altero ex-
primitur modus ductandi, dum addit,
majorem meretricum partem videri
* valgis suaviis,' id est, labiis distor-
tis, nempe, militem ductare, deridere.
Boxhorn. Ut ' osculum,' quod pro-
prie est * parvum os,' sumitur pro
suavio seu basio, sic contra ' suavi-
um,' quod proprie est basium, sumi-
tur vicissim pro ore, seu labris. Anon,
apud Gellium : ' Dum semihiulco sua-
vio meum puellum suavior.' Valgum
quid sit docet Festus: ' Valgos Opi-
lius, Aurelius, aliique eomplures aiunt
dici,qui diversas suras habent : sicut
e contrario vari dicuntur incurva cru-
ra habentes.' Quibus diversee,vel in
diversum apertje surae, iis pedes in-
trorsus flexi, et genua quoque intror-
sus curva, hique ' valgi:' at alii ho-
mines pedes extra versos et apertos
habentes, suras et calces introrstim
actas, genua in diversum patcntia, hi
• vari,' liis ciirvantur in interiorem
partem crura, pedes interius. Gronov.
Majorem partemli Non accipio majo-
rem partem meretricum, sed majo-
rem partem temporis, dum incedit in
earum conspectu miles, meretrices
habere ora distorta, et valga, quia
non desinunt eum subsannare, et alia
aliam ad sannam proTocare, dum in
oculis est. Ut P(Enulo i. 3. ' Majo-
rem partem in ore habitas meo.' Gro-
nov.
22 Mcretricem tnatre Atltenis Adicisi
Interpretes Athenis quasi niatre na-
tiim ; et quam mater Athena: Atticas
pepererunt. Alii <rfjue, arcle, made,
in acta, ucrem, pro matre. Perperam
omnes : nam meretrix ' matre Athenis
Atticis' est nata matre Athenis At-
2010
NOTyE VARIORUM IN
ticis oriunda. Vide Observ. iv. 17.
Gronov.
23 Cidtu optumvs] Forte scripsit
Plautiis, Multo optitmus, Ita enim
Latini loqiimitiir, et ' miilto ' cum
superlativo vennstissinie conjungitur.
Haud tanien iiego ex vulgata lecti-
one commodam sententiam elici pos-
se. Amor, qui nuitiio colitiir, opti-
miis est. Ut dicatiir' amorcoli.'siciit
dicitur ' amicitiam colere.' Boxhorn,
V. N. Cislell. 1.3.
29 Vino, or7iame7itis^ Ornamenta
sunt ea, quae gestamus corpora in-
diiti, quibus inirum quantum inescan-
tur lenae sive niagis lueretrices. J.
Gruter.
34 Coiijicit] Ita acute Camerarius,
ex vestigiis RIss. in quibus contegit,
aiit contigit. Pistoris malit compegit
retiuere, quod in vulg. est admoduin
proprie et ad vim quani miles adlii-
buit significandam, et ad navis an-
gustias atque n)olestias. Sic ' coni-
])ingere in carcerem.'
38 Inscendo] Sic Cic. aliquoties
' couscendere,' absolute, pro uavem
conscendere. Taubm.
39 Id quod volunf] Quod genus is-
tud n)axume cupit et solet. Tauhm.
60 ])lachinas'\ Quas postea ' face-
tas fabricas,' et ' doctos dolos ' ap-
pellat.
CI [■'acerem convcnasl SurrjA.uTous :
fortasse Tas avuouffias els acppoSicTiacTtihv
innuit. ' (^onventiouts ' enim et ' con-
venire,' pro iilieris operam dare, legi-
tur apud Arnob. lii). vii. Et * conven-
tus,' pro conciibitii, lib. ii. ' Et cou-
ventu Jovis inseminati et nati sunt.'
./. Gul.
70 (ilaucoinam] Glaucoma vitium
ociiloruni, quod Celsus lib. vi. * suf-
tiisionem ' appdlat, Cra^ci viroxvmv,
I'linius semper ' glaucoma.' Taubm.
Glaucus color cecruluus est, id est,
s.ubviridis', albo niixtus, et quasi cla-
rus, detinieute Juiiio I'hilargyrio, vc-
tusto commenlalorc Virgil, ad (Jcorg.
111. H2. ubi etiam Scrvius, '(ilauci
sunt felineis oculis.' Ceterum ne fe-
les quidem, qui cetera glaueos lia-
bent oculos, pupulam glaucam lia-
bent, sed nigrani, ut omnia auimalia.
Quod si pnpula praeter naturam glau-
cescat, impeditur visus et existit vi-
tium in oculis, quod 'glaucoma' ap-
pellant. Gronov.
72 IJodie ricemi Haec niulier Plii-
locomasium duarum mulierum partes
agens aut personam sui«tinens, dua-
rum imaginem feret. Lamb.
70 Foris concrepuU] In Grfecia om-
nes omnium aedium fores non intror-
duni trabendo, sed in viam publicam
pellendo aperiebaiitur : quoniam an-
tem periculum erat, ne qiiispiam, qui
aut pra?teriret, aut pro foribusslaret,
ab impnlsa janua pelleretur ; ideo
qui exituri erant domo, solebant pri-
us ipsimet intrinsecus aut fores aedi-
nm suarum perciitere, aut crepitu
digitorum indicium facere ; ut illo
strepitu admonerenlur, qui foris e-
rant, cavere sibi, atque eatenus ab-
sistere, ut ne Isderentur. Hinc fac-
tum lit in Planti ac Terentii fabulis
nunquani fere quisquam egrederetur,
ut noil antea fores crepuisse diceren-
tur. Muret.
ScENA II. 2 Faciam lutcra hrca^
' Lalera lorea ' sunt latera virgis cae-
sa et lacerata : quod coiiuni sic va-
pulautinm in iora scindi videatur ;
nam ' lora " coriuu) in corrigias scis-
suni significant. I'erinde igitur est,
ac si diceret, e vestro corio scindaui
lora virgis. Tiirncb.
.') Quonqiic a tnilile'] Sic alibi, ' fo-
ris con('re(iuit a senc,' id est, senis.
Parlicula enim a vel ab sexto casui
juncta inducit vim patrui. Nee ab-
liorretabbac elegaiilia Lucr. ' Fulgor
ab auro: Ceres ab laclio :' pro, auri
fidgvr: lachi Ceres. INIira est ilia di-
cendi ratio apud (^ic. J'jiist. ' reus a
Milonc,' id est, accusatore Milone.
Gi/an.
7 Quid illc gaUinnm, ^c] Venusta
et autiipia locutio ; (jua; sic explican-
PLAUTI Mil-. GI.OR. ACT. II. SC. 2.
2011
da: Quantum ad illiid nttinet, quod
is raussai'i velit, se i^ullinam, aut co-
luinbaiii, ant simiani, (|iii« domo an-
fugerit, perscqui ; nullani accipio
caussaiu, actuui est de vobis, nisi ad
mortem euni verbeiaveiitis. Muret.
9 Ut ne legifmudemfucitint lalaiial
Assentior illis qui ullusum putant ad
legem alii]uam circa illu tcmpora la-
tam, de lusu talorum ac tesserarum
vetando. Nee enim jiuto iiiieliigi
posse de magistro convivii sive sym-
posiarcha, qui talorum jactu cieaba-
tiir. Lex talaria de tiilis turn recens
lata, lit videtur, fiierat, qua; non diu
tenuit, ut ejusiuodi leejes rie rebus
levioribus et quibus populns delecfa-
tur, ut facile abrogautur, ita difficul-
ter servautur. Snlnms. I'raudem /u-
cinnt Inlarice] ' Lex talaria ' est ratio
norniaque liidendi talis, (|uam mi-
grare non licet, nisi, qua; callidorum
ars, fallendo collusoreu). Cicero in
Verr. ' Iste praetor sevenis ac dili-
gens, qui populi Romani legibusntin-
quam paruisset, illis dilii;on(rr legi-
bus, qua- in poculis ponehantur, ob-
temperabat.' Pelronius : ' Quod arni-
ca non se dimisisset, nisi tribus poti-
onibus e lege siccatis.' I'rudentius
Psycliom. ' laxa genearuni lege tene-
ri.' Sic ' aliud ejus fori, aliud tricli-
nii,' Cic. pro Capl. Ita lex ludi talo-
rum, ' lex talaria.' Quid sit ' legi
frandem facere,' liquet ex Livio lib.
VII. * Sua lege decem millium leris
est damnatus, quod mille jugerum
agri cum filio possideret, emancipan-
doqiic filium fraudem legi fecisset.'
lib. v. ' Quid ergo attinere leges fer-
ri rogitans, quibus per eosdem, qui
jussissent, fraus fieret.' Rescriptum
1). Antonii : ' Quod si coustitulioni
inea? fraudem fecerit, sciat nic lioc
adniissum severius exsecuturuui.' Ta-
lis in conviviis utebantiir non ad stra-
tegi taiitum aut modimperiitoris lec-
tioneui, sed etiau) ut lusu inter vi-
mini hilaritatem provocarcnt. In Ciir-
cnlione ii. 3. miles cum pnrasito post
cocnam talis ludit. In Asinaria apud
scortillum Deinaenetiis cum tilio Ar-
uyrippo talos jaciunt. Ergo ' ue
fraudem,' tSic. est, ne inter ludcndiim
talis se decipiant in convivio, demite
iis talos. Oratio niagnitica vocum
soiio, scnsu levis. 'Sine talis' duo
significare potest, et crurifragium et
talorum lusoriornm inopiani. Sic
apud Plia'drum : 'sinistram fregit ti-
bium, diias cum dextras maluisset
perdere.' Gronov.
14 Estne advorsum? ^-c] Cum Gru-
fero sentio, legente ex scriptis codi-
cibus, (jui verba ilia collaturus pcdem
ignorant, itne adcorsum ? it qiuisi.
Scriiittiin fuit vitiose, et ne advorsum,
pro it ne udvorsum : nude factum est,
estiie adforsuin. Salma!'. Esltie udvor-
sum ? est quasi] Hactenus script! : un-
de restituendnm censeo, Agj^redior
hominem: et en advorsum it quasi. Duin
proniinciat initium versus Palivstrio;
flectit se I'eriplectomenes in iiigres-
su, ut desinert-t esse aversus Pala'-
strioni, et ei tergiim ostendere, non
tamen omnino tieret adviTsiis, sed
latus ei objiceret, et quodammodo
tieret adversiis. Gronov.
'12 Inquam.integulis] Quia postre-
nia^ diia; voces neque in scriptis ne-
(|ue in edd. antiquis habenlur, can-
celleiitur sane ; sed ut cedat ver>iis,
lit onines tota liac scena, scribatur
inquio. Gronov.
20 Se ut videant doini fumiliares']
Scil. militis. Jam se pro iiisnm more
Plauti iiositiini esse ait Gruteriis.
Seiitentia est : Jiibe, si vis Pliiloco-
niasium transire ad nos, qiMin citis-
sinic fieri possit, ut familiares militis
videant se, id est, i|)8ain Pliilocoma-
siuiii domi. Lamb.
28 Onines crucibus contubernaUis da-
7-i] Sic Aul. 1. 1. ' ego te dedam disci-
pulam cruci:' te siispendam ; faciam-
que ut crux te dis('i|)iilam scribere
doceat, et longam uiiam literam fa-
cere. Turneb.
2'J Dijci egoiduc,(\-i.] Proindc ha-
2012
NOT.E VARIORUM IN
bere debes, ac si dixerim. Lamb.
30 Paret artem, Sfc] Siinnlet, dis-
sinnilet, nientiatur, nee colorem mu-
tet. Lamb. Hei quemadmodum] Quan-
do omnes sciipti et editi veteres,
Et quemadmodum ; ciir siibstituerint
TO Hei, causam non video. Esset
aliqna, si servns boc diceret, qui et
paulo ante, Va mihi: senex nt ita
diceret, necesse non est. Sic Virgi-
]iiis, ' Et quae tanta fnit Romam.'
Gronov.
S3 Os habet, linguam, perfidiam']
Homo est impudens, perjiiriis, inter-
pretantnr, quasi de Sceledro loqua-
tur. At Piiilocomasium meretrix hie
qnoque describitur. Gronov.
37 Delenific a facial Q^^tiko., anarr]-
Ai facta; ad decipiendum compara-
ta. Lamb.
38 iSi ^Ma est wia?a] Sententiahorum
est : Mulier, quae natiira et ingenio
nialo est, non necesse habet noxiuni
olus ex alieno liorto peteie, domi il-
lud Iiabet. Boxhorn.
39 Ad omnes mores, ^-c] Per hortum
significat fonteni et copiam malitia-
rum luuliebriiim. Lambin. Haee cor-
rupta sunt. Non enim respondet ab
borto ducta nietaphora, ' hoi tuni ha-
bet et condinienta.' Pra'terca srrip-
ti codices iiabent moles makjicns : un-
de eniendandnui puto, Domi Iiabet
hortum ac condimcnla ud omnes olus ma-
leficas. Ola, vetus pro ' olla' Qiiie
ex liorto suniebantiir condinienta, In
oliis coqncbantur: unde provcrbiiiin
apud Catulhim, ' ipsa olera olla legit.'
Dicit igitiir miiiiereni habere hortum
et condinienta ad omnes oilas malefi-
cas, ex quibiis omnes oil-.u, in qiiibiis
inaiie el venenata^ ac male(ira> her-
ba; implcri possent atque iiistriii.
Salman.
40 Severa fronle CMras,ifc.l^ Grajilii-
cc viiitiim statiimqiic ac gesliis om-
nes hoininis cogitabiindi cxpriiiiit.
(Juasi dicas: Adslricta, oaperatascu
oorriigata ac matiitiiia fronte ciiras
una paritcr cum siipcrciliis addiiccns,
et velut sursum compellens ac ' co-
gens:' a cujus simplicis verbi fonte
frequentativiim illud 'cogitans' de-
ductum videri potest, velut coagitans
uuiim in locum. ' Cogere ' enim si-
mul agere est, quasi tu ' coigere ' di-
cas. Nee abit a vi propria verbi il-
lud Virgil. Georg. i. ' Quid cogitet
bumidus auster.' Douza.
48 Ecce autem avortif] Repraesen-
tatur hoc loco ritus computandi an-
tiquis illis frequentatus : qui non nia-
nus taiitum occupabat, sed et assu-
mebat alias corporis partes : de quo
heic sufficiat uniini Bedae locum an-
notasse : 'Veteres,' inquit, ' cum x.
milliasignificabant, medio pectori lae-
vam supinam admovebant, digitis ad
collum erectis : cum xx. millia, ean-
dem expansam pectori apponebant :
cum XXX. millia, eadem manu prona
et tamen erecta pollicem ad cartila-
gineni medii pectoris adfigebaiit :
cum xxxx. millia, eandem in umbili-
co erectani supiiiabant : cum l. mil-
lia, ejusdem pronae et erectaj polli-
cem umbilico applicabant: cum Lxx.
millia, eandem supinam femori item
laevo imponebant: cum lxxx. millia,
eandem pi onam femori admovebant,'
&c.
49 Dextera digitis r at ionem] De ra-
tione computandi per digitos accipe
hire : Apul. Apol. 'Si triginta annos
pro decem dixisses, posses videri pro
compiitationis gcstu errasse ; quos
circiilare debiieris, digitos aperiiisse :
cum vero (|uaiiraginta, qiiic faciliiis
ceteris porrecta palma sigiiificanlur,
ea xxxx. tu dimidio auges, non potes
digitorum gestu errasse.' Porro om-
nes niiincri usque ad centosimum in
sinistra locabantiir : in dextra cente-
simus incipichat, inde rursiim dticcn-
tesinius ad siiiistram referehattir.
Hinc iiitclligendiim, (|iiod ajuid Juve-
nal. Sat. X. ' Felix est niiiilrum, )]iii
per tot sa'ciila murteiii Di.stulit, at-
que suos jam dextra com|>utat annos.'
Talc est Criicum Nicarchi do anu
f
I'LAUTI MIL. GLOK. ACT. II. fiC. 2.
2013
Antii. II. p. 104. yfipas aptdixucrdai Sev-
Ttpov x*f' ^"■^V aploM*'''?- Hii'ioii. adv.
Joviaiiuni : ' Centesiiniis iiiiniei'u.s dc
sinistra transi'ertuiad dextraiii.'Gro-
nov.
50 Quod taclu agre suppetiti In ex-
cerplis ex Ms. codicc, qua; apiid ine
sunt, legitiir quid facta. Et hand dii-
bie ila legendiiin est. Ttf vuigato lac-
tu, nullus hie locus. Quid facto opus
sit a;gre siippetit, non siiccuirit.
Boxkorn. Cnm libri iiabt'ant/afiwpro
tactu, nihil diibii est quin ita debeat
legi : nam si iibri non haberont, sic ex
conjectura deberet lestitui. ' Quod
aRgre facta snppetit,' quod acgre sup-
petit ad facienduni. Salinas.
.'jG Nam os columnafum] Apparet
jam tuni etiam, cum banc Fab. coni-
mentaretur Plautus.Na'vium, ob ma-
ledicentiam Roma^ in vinculis triuni-
viraiibus sen custodia publicafuisse :
unde postea, cum hariolum et leon-
tem fabulas scripsisset, in iisque pe-
tulantias dictoium, quibus niultos
ante la;serat, diiuisset, per tiibunos
pi. liberatus est. ' Os columnatum '
autem jocans vocat, os braciiio tan-
quam colunina subnisum. Na-vius e-
nim in commentando solebat manum
inento suft'ulcire. Douz.
57 Bini custudcs'] Veteres iili canes
vocabant 'custodes;' et contra, qui
custodiaE praefecti erant, ' canes.' Sic
Columella ' mutos custodcs,' et car-
men Phallic. ' custodes ' dixit canes.
Quo Plautus hie alviyixariKws allusit.
Scalig.
58 Dulice] Ila J. Gul. Dulice, 5ov-
AtKcDs, scrviliter. Ait enim, servnni
personam suam praeclare agere, et
statnm in comcedia servilem egregie
reprasentarc. Ceteri duke.
G2 AuJ fcriatus ne sis, t^c] Puto,
cnm Mss. legant constanter anscria-
tus, legendum esse cantherialiis nesis:
id est, cantlierino ritu astans ue dor-
inias : quomodo alibi Plautus est lo-
entus. ' Cantherior ' finxit a ' can-
tUeriiis,' at a ' vulpes,' ' vulpinor '
componitur. Boxh. Onmesferme Ii-
bri in hoc versu scribnnt, anneriatus
ne sis. Cerle probarem lefji canlhe-
riulus ne sis, vel canthcrii rilu ne sis,
Cantherii equi castrati quos hongros
vulgo voeamus. Hi mnltum labora-
bant, aut ferendis oneribus, ant tra-
hcndis carris, niultumque adeo fati-
gabantur, ideo semper fere dormita-
bant, ubi paullo cessaverant. Hinc
' cantlierino ritu adstans soniniat '
alibi apud Plautuni. Cum hie igitur
toties repctat vigilia, buic opponit
cantherii rituni, quia sa?pe pra; lassi-
tudine dormitant cantherii. Et for-
tassean inde verbum factum ' canthe-
riari,' ut recte conjecit clariss. Box-
liorniii<i. Salinas.
G3 Lucet hoc, &fc.] Auktikus, ccelum.
Turiub.
G7 In olisidiiim perduelleis^ Videtur
' perduelles ' posuisse, quia dicimus
' obsidere perduelles :' nam * perdn-
ellium ' dicendum erat. Aut assen-
tiendum Camerario, qui pro curre le-
git cage : idqne assentiente Lanibino ;
sed dissentientibus Lipsio et Uonza,
qui curre approbant. Vel, quo nihil
puto simplicius, ' perduellis ' singulo
numero posuerit, pro ' perduellium :'
quasi dixisset ' in obsidium liostis,'
sive'populihostilis.' Voss. Nou satis-
fariunt mihi in hujus loci explicatio-
ne viri eruditi. Omnino legendum
censeo, Curre in obsidium, perdue illos,
nostris pnesidium para. Perdue, pro
' perde,' ab autiquo ' perduo.' Box-
horn. Non improbarcm legi, ut Box-
hornius conjectavit, curre in obsidium,
perdue illos, nempe liostes, de quibus
pra-cedit in vs. 64. ' Viden' hostes
tibi adesse ?' Potest tamen etiam
ferri vulgata. Salinas.
73 iVagnain illic homo] Puto scri-
bendum, niugnain illic homo rem iuci-
pissit, magna mccnit mwnia. Salinas.
7-1 Si recipcre hoc ad te dicis] Tute
unus si dicis, te tuo periculo promit-
tere fore, ut hoc iK>gotium abs te
conficiatur ; certa spes est, nos in-
2014
NOTiE VARIORUM IN
imicos posse perdere. Rccipcre, ava-
5exef0ai, et e^' eavr^ SeXfO-flai. Tuub-
man.
79 Juxta mecum] jEqtie atqne ego.
V. N. Aiil. IV. 7. Salva sumes'indi-
dein] Id est, recte et tiito apud me
deposueris, sen milii credideiis: non
eriim ea caique vnlgabo ; sed saiva
et Integra, qnalia accepero, ex eodem
loco, in qno deposueris, tolies. Tra-
latio a rebus depositis el creditis.
Vide et not. Trin. i. 2. Taubm.
80 Herus mens elephanti corio cir-
cumtentus est, non suo] Respexit non
ad naturani animalis, quod teste Cic.
acutissinii serisus est, et belluarnm
prudentissima; sed ad nudam dun-
taxat pellem ; quce, quo durior est et
crassior,hoc bellute est congruentior;
qtio auteni tenerior, eo 1, online ina-
gis digna, et divino ejus ingenio ac-
comniodata. Gruter.
95 Causw] ripojSdo-eiy, praetexta, ex-
cusationes. Lamb,
97 Operas non est] Id est, non est
vacua. Infra act. iii. sc. 2. ' Non
operas est Scelcdro.' Et V. N. Casi-
na V. 2.
98 Quantum vis prolationum'] Pro-
crastinationuni, avafioXwv.
107 Scrmoni suo] ' Parlicipare ali-
quem alicui rei,' est conscium et
participom aliciijus rei facere. Ea-
deni syntaxi Lucret. lib. m. ' Ut
dentes (pioque sensu parlicipentnr.'
* Sensu ' dixit pro ' sensui,' ut Virgil.
' venatu' pro ' venatui.' Gronov.
Ill Ad eum vincas pluteosque agatn]
Allegoria a re niilitari, qua sigtiitica-
tur, se macliinas omnes et artcs ad-
liibiiurum, (piibus Scelcdro et niiliti
peisuadeat, sorores germanas inter
se siinillinias esse. Lips. IMiiites Ko-
inani in obsidione opera facere, ant
ninros subruere, solebant lecti gcne-
riixis quibu.tdani niacliinariini, (|uas
' vineas ' vt • pliiteos ' api)clialiant :
inter qua: duo hoc intererat, qiiofl
plnici erant similes appcndicibus
xdificioruni, qua: in uiiain lantuiu
partem tectum lialient, ut et plutei,
in quibus scribiuuis: viiiese in utram-
que partem devexitatem tecti liabe-
banf. Utriusque munimenti descrip-
tio est apud Vegetium iv. 15. Gro-
nov.
ScENA III. S Tnsiliamus] Duo prjp-
cipua in liistoi-ia cruris sunt, rb vvo-
iT65ioy, Koi Ti) i^exo" "■'JTM''* Gt tcrtinm
funes. Nam supplicio afficiendi pede
in suppedaneum posito, crucem ad-
scendebant : nnde ' ascendere in cru-
cem,' et ' insilire,' et ' crucisalus' in
Baccbidibus. Scalig.
9 Istam insulturam et desulturam]
Jocatur ; et fortassis alludit ad de-
sultores, qui duobus absque epbip-
piis utentes equis ex uno desiliebant,
et in alterum niira celeritate insilie-
bant. Hinc • desultoria levitas ;' et
' desultorius,' incoustaus, iustabilis-
que ingenii lionio,
11 Scis] Contractio prisca est, pro
scias. Tute, inqiiit, tibi soli scias,
niibi ne dixis, pro ' dixeris.' J. Gul.
15 Te istuc aqunm] Jocus Plauto
familiaris, ut uotavit olim Palmerius.
Sed sciendum distinctioneni factam
ex sensu Palaestrionis, non ut ea vi-
detur intelligere altera persona. Te
istuc faciaut Dii a^quum est, quod
niilii ominari ca^pisti. At Scelcdrus
accipit, quasi diceret : ' Te istuc aR-
quum, quoniam occoepisti, eloqui :'
£equui» est te pergere in narrando
quod incepisti. Unique sensui sa-
tius videtur fore, quod jam occcppisti ;
ut video etiain placere DissaldaM),
Gronov.
17 Cum altero] Id est, alio. V. N.
Trucul. I. 2.
22 Temcre hand tvllas fabulam] Al-
ludit ad morem patruni qui aguoscf-
bant recens natos libt-ros, telluie ca-
dcntes toilcndo ac suscipieudo. Qui
tollcbat infautem, palrem ejus se
profitcbatiir, puerum educabat ac
nutricbat ; sic ' toliit fabulam,' qui
ejus se facit auctorem, qui iucipit
ser(Me ac fovcre, (jui pro vera ag-
PLAUTi MIL. GI.OFl. ACT. U. SC. 4.
2015
roscit. Hinc cxistit (iiiiiiein ut pa-
lani fiat ac divnl^etiir : nnn tnineii
' lollcrc ' propiie est divnlgare et pa-
lani farere. Grnnov.
23 Tuis nunc crurihus capitique frnu-
dem capilakm hinc creax] Cniribus tuis
compedos, et capiti, id est, vitae, ex-
tremani pcenain iioc sernione, si palam
fiet, paras: veteres eiiiin ' frandeni '
pro prcna ponebant.
31 Mlhi nihil] Sed rei potius.
32 Kndem illi insidias dalinl Eadem
opera ex occiilto loco Piiilocomasiuin
ob«ervabo, quam tempestivc, banc
partem versus, se in aedes nostras
recipiat e domo virini.
33 Ilorsum ad stuhid.'\ Quia pasta
jumeiita redeiiiit domiini ad stabn-
liini ; festive iisiirpavit de muiiere
ab amatore, tanqtiain a pabiilo do-
iiiiiin rrdeiinlo. Virgil. ' Ite domiiin
pasti,si quis pudor, ite jiivenci.' Pas-
ser. Junix] AdiJLa\is. ' Junix teiierjE
sptatis fcemina bos est, qute jam desiit
vitula esse, mares eadem setate di-
cuntiir jiiveiici.' Ita aiitem nominat
Pliilocomasiiim. Cornutus.
39 Credo hercle has sustoUat cedes
totas, ifc] Antiquitiis moris fiiit, nt
in magnis sceleribns non modo ani-
niadvertcretiir in homines ipsos, qui
deiiqtierant, seel eoruni quoqne se-
des: quod probo ex Varrone, Val.
Max. VI. 3. Cicerone, Livio, Quint.
III. 7. aiiisqiie. Gruter.
41 Sese venditat] Id est, vendere et
prostituere cupit. Turnebus. V. N.
Sticb. II. 1.
42 Intermitiat] INIinaci voce me in-
claujat? Tauhni.
50 Mirum est lulio victitare te, tarn
vili triticu] Quasi dicat : Si triticum
canim esset, non esset mirum te lolio
vitam tolerare; nunc vero cum tam
vile sit triliciim, &c. Constat autem
loliuui, propter vapores acres qnos in
cerebrum tollit, non solum ebrietatis
speciem quandam creare, sed oculos
vitiare et oblumlere. Ovid. Fast. i.
* Et careant loliis oculos vitiantibus
agri.' Lamb.
51 Luscitiosus fs] ' Luscitionem '
diri putat Ulpian. ubi homo lumine
adliibiJo niliil videt : cui et Nonius
adstipulatur, et Varro. Sed Festus
ait, vitiuin esse oculornm, cun) quis
clarius vespertino tempore, quam
nieridie cernit. Interim bunc locum
propiu* inspicienti patet, per ' lusri-
tiosiim ' uon intelligi bic eum qui ni-
hil, sed qui male aut parum videt.
Seqnentia ista, * jedepol tu quidem
ceecus, non luscitiosns,' satis osten-
dunt banc biijus vocabuli esse signi-
ficationem. Bnxhorn.
53 Ludis me, Patastrio. Pa. Turn
tnihi sunt manus in(]uinata:'] Ila sine
interrogatione airotpauTiKoiis lego, ut
jocus sit ex ambiguo. Nam Scele-
drus * ludis me' sic accipit, ut ' me'
sit ace. casus ; Palacstrio, ut sit sex-
ti; ut cum dice, ' Ludere pila, dis-
co.' Douza.
54 Quia ludo Into'] Quia, inquit,
cum ludo te, (tc, sext. casus) proinde
est, ac si Into ludam ; tu enim homo
lutulentiis es : qui autem lutum ina-
nibus tractant, inquinantur, Dmiza.
GO Solarium] Svliirium, locus ubi
solent apricari. Fiebat autem in eedi-
bu8 ad excipiendam auram et vapo-
rem solis. Dicilur et ' heliocaminus.'
Turneb.
73 Pedes ego jam] Fnto legendum,
per (edes ego jam illam hue tibi sistam
in viam. Id omnino volnnt pra-ce-
dentia, prjpsertim ista : ' Quid nunc
si ea domi est, si faciam ut earn ex-
ire bine videas do'no, Dignus cs vur-
beribus multis ?' Hoc eniui agebatur,
ut palam fieret domi earn esse, domo
exitiiram. Boxhorn. Non viiletur re-
ponendnm per adcs pro vulgato pi'-
des. Uicit se non apcensurum esse
in tegulas vel in solarium vel implu-
viuui, ut cam in viam sistat, sed pe-
ditem id facturum, id est, dc piano.
Salmas.
SCENA IV. 3 !\Jihi sol<c e quo super-
fit] Scribciidum censeo, Mtmini malas
201G
NOTiE VARIORUM IN
ut sint ynala, mihi solx quo superfit.
Sola pro ' soli' apxa-tKi^s. Se tanttim
abiindare malitia ait, ut soli sihi id
supeifiat. Quo pro ' quod,' ul saepe,
sciiptuin fuit. Salinas.
• 6 Credo ego istoc exemplo'] Cum
(Sceledrus in ostio staret, niuliercu-
1am redituram exspectans, ne qua
elaberetur ; ad euni Palsestiio, Bene
est, inquit, forma et status in te, qui
niox erit; cum herus aiiigalum te
patibulo per urbem ducet. Atqui
stetisse eum opinor manibus ante se
projectis et ievilefr diductis, habitu
quo solent captautes et apprebensu-
ri. Lips. Extra portam] Scilicet, Me-
tiam ; quae eadetii cum Esquilina.
Supplicia pleraqiie apud Ronianos
sumi solita extra porlas : credo, ne
frequenti sanguine et caede contami-
iiari oculi civiuni, aut delibari vide-
letur libertas. Itaque et carnifex
domnm liabuit extra urbeni. Lj/js.
Fnit Atbenis, scd et in aliis urbibus,
janua una, quam xopwi'eiav 6vpav vo-
cabant, qua ad supplicium educeban-
tur capitis dauinati. Hinc hoc loco
proverbium, 'extra portam ire.' Se-
neca Controv. lib. i. ' Extra portam
istani virginem.' Respondet istis
Graecorum, is ^laKapiav et e's ndpaKas,
Terent. ' Malum foras.' Casaub.
20 i'lalrala] Clatris vallata. Cla-
tri sen clatra virpae sunt ligneaj aut
ferreap, quibus fenestraj muniuntur.
Hinc 'clatrare' eliam apud (jolu-
mell. IX. 1.
27 Inlcndere^ Donatus ad Terent.
£un. Ill- 3. ' Intendere est crimen in
adversarium jacere.'
33 Sc. Palci'ilrionis somnium narra-
tur] It a Palaslrionis, non Paltislri-
oni ; ipsa scntentia clau)itante : ut
iiigniiicet ScclcdiuSjse ita maculam et
stiipidum non esse, ut non percipiat
.'^omnium quod sibi et I'ahtstriuni a
Pliiloc. narralur, Pala-strionis i|)siu8
comnieiitum esi^c, eaUHjue dv com-
pacto vci bisque adco cunccptissimis
hoc agcrc. Douz,
34 Ego lata visa] Quid opus est
idem verbum sequent! versu repeti ?
Numquid fuit, Ego lata viso? ut apud
Livium 1. xxi. de Hannibale : 'Hoc
visu laetus tripartito copias Iberum
traduxit.' Gronot.
41 Comprecurel ' Coniprecari' ni-
hil aliud est, quam niola salsa aut
lure devenerari, id est, deprecari
somnia, pacemque ac veniam a pro-
digiali Jove Diisque Averruncis, id
est, malorum depulsoribus omni sup-
pliciorum ac piamentorum genere ex-
ambire. Quo item pertinent ea qua?
babes infra act. iir. sc. 1. de preca-
trice, conjectrice, hariola, atque arus-
pica. Douz.
45 Domi certol Scilicet Philocoma-
sium, &c. Taubm,
ScENA V. 1 hide ignem in aram]
Pbiloeomasium, ea ipsa, quam Scele-
drus cum Pleuside osctilantem vidit,
domo Periplectomenis exiens, (piasi
soror sit germana Philocomnsii, non
Philocomasiuui : quasique peregre
paulo ante venerit, et ex adversa
tempestate servata sit, bic Dianae
Epbesiae sacrificare et gratias agere,
et vota solvere parat. AUoqnitur au-
tem ancillam. Lmnb.
2 Arabico fumificem'] Arabo N. Scri-
vcr.
3 Tcmplisqueturbidetilis']li\e\u quod
Mora Neptunia.' Sicut legimusapud
Ennium, ' Cceli templa,' et ' Acheru-
siatempla;' ita et ' Neptuni ' seu
'Neptunia templa,' pro mari, Varro
lib. VI. in principio : * Templum tri-
bus modis dicitur, ab nalura, ab au-
spicio, ab siniilitudine. Natura in
culo ; ab auspicio, in terra ; ab simi-
iitudine, Hub terra.'
10 Qiiin ego] V.N. infra act. iii.
sc. 3.
19 Ne nosmet perdiderimus uspiam]
Sic Amphit. i. 1. » Ubi ego perii P'
&c.
21 Nosnostri unulicui] Nostra; fa-
niili.-\', an alicuii- : ita mox, ' Ccrtc
equidem uostcr sum.' Lamb.
\^CA
AA 000 404 903 7
k
IniilnillllllllllillllllllMlllllllll,,,
L 007 625 726 0
kSITY qf €ALlrtg)RNlA
LIBRARY
<<>
-^
w.^^
t:Mj
V,'
K JMt^' "K
£^j|fli||fl^M
ft ^m^
i ^H
' ^4MI
''1
9M
H^jBk
j^Krt'»»<gg
1
^^^^^^K
^^^^^^■^:-r
5^^:>*^
r'i^r^T
,/irl
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11